PB

ni

Digitized by the Internet Archive

in

2012 with funding from

University of Toronto

http://archive.org/details/scripturaesacrae21mign

D X PA

SCRIPTUR^E SACREE
CURSUS COMPLETUS,
EX COMMENTA RUS OMNIUM PERFECTISSIMIS UBIQUE HABIT1S, ET A MAGNA PARTE EPISCOPORUM NECNON THEOLOGORUM

EUROPE catholice:,
UN1YERS1M AD HOC INTERROGATORUM
CN1C CONFLATUS;
,

DESIGNATIS

Plurimis annotantibus presbyteris

ad docendos

levitas pascendosve populos alt jwsiiis.

ANNOTAVIT VERO SIMUL ET EDIDIT

J.-P.

EDITIO NOVISSIMA.

HISTORIA ET CONCORDIA EVANGEUCA.

VERBA A CHRISTO PROLATA.

IN
S.

PRiEFATIONES

IN

QUATUOR E^ANGELIA.

MATTHiEUM COMMENTARIA.

Vcnil apud Edilorcs, in vico diclo

MONTROUGE,
Juxtu portant infcrni varkiormn,
Gallic
:

prs la baiirihe d'Ekfer de Paris,

18U

u Ottawa

ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM
QUI IN IIOCCE V0LUM1NE CONTNENTUR.

ARNALDUS.
Historia
et

Concordia Evangelica.

EDITORES.
Chrislo prolata, prout ah Evangelistis et Aposlolis referunww.

MALDONATUS. DUHAMEL.
Prfaioncs in quatuor Evang.
ID
In S. Maltliuin
lia.

Commoutaria.

INDEX RERUM

6J5

AT .3-)

EX TYPIS

CATI!OL!Cl

IflGNK.

nvico d/cfo

.-MONTROUGE,

nota vorlam irtfem varimmn,

ARNALDI VITA.
Aunaldus (Antonius), nalus anno 1612, humaniores
->cp reluclatus est discipulus.

litteras

pbilosopbiamque Calvi necnon Lexovii

didicit

ac dcinde iheologiam edoctus est ab inclyto professore Lescot, quo quidem de grati edisserente, conlumax

aenlis

omnin conlrarios
anno 1641,
in

enuntiavit,

Anno 1635, tentaminis Actum edidit, in quo circa graliam sensus scbolae documagnque animi contentione propugnavil. Sorbonici doctoris inful ineliam effusurum,

jignitus

Ecclesi B. Marisc, anle allare Marlyrum, solilo sese sacramento obstrinxit, juravitque

sepro

verilatis defensione'sanguinein
aiinis, librura edidit

qu

jurandi forma in consuetudineni postea invaluit.

de frequenti Communione, nonnullis approbanlibus episcopis, necnon quatuor et viginli Sorbonic doms docloribus. 111c vcr tractatus magno virorum quos impetere vidcbatur studio lacessitus, majori otiam acrimoni ab auclore propugnatus est. Ex bis circa gratiam disputaiionffcus ip-si sup-

Dnobus abhinc

pedita est occasio

suam de

aller maleri eloqucntiam

depromendi

quippe

cm quidam
libri

Sulpitian famili

presbyter duci de Jancourt absolutioncm dcnegsset, e qud inter Janseniani

declaralus,

defensores publie fuerat

est,

Arnabus duas bc de re conscripsit Epistolas, quibus duplex propositio deprompla

quam
qui-

censura notrun Sorbonici tbcologi. lluic ver censura; subscribere nolens, facultale exclusus

est.

Quo

quam paul anle jam animo proccupaverat, altissime sese recuit, nec pris in publicum rurss prodiit, quam fals diclam pacem Clemens IX vulgavit, anno nempe 1678,/Tunc igitur iisdem adverss Calvini asseclas armis usus, quibus Sorbonam episcoposque olim

dem

casu

infel/i

motus

vir celeberrimus,

in

solitudinem

impugnaverft, plurima edidit opra, quibus sese formidandum Protestantibus prabuit. Primo loco assignanlur
Perpetuitafidei,

necnon Eversio christian morulis

;

Calvinistis. His fliciter

:

succedentibus,nullum turbandae,

in poster. ^.ois indicium apparebat

res ver aliter cessit

quippe qui nimidisputandi prurigine abreptus

frequentiqrique asseclarum

metuendfs, ade ut propter ingruenlem tempestatem in

numro circumfusus, mullorum suspicionem movit, ac rgi LudovicoXIV visusest Germaniam inferiorem sese conferre coaclus fuerit.
:

Post

h<novum opus

vulgavit, cui titulus

Apologia

cleri Gallici

necnon Angli Callwlicorum

strum Jtrium. Hinc nata Calvinist valis iracundia, bilisque,

libello

quam

, adverss mini* pleno ore in adversarium evomuit, edito

teSpirituD. Arnaldi. Postrem, Arnaldum inter et Malebrancbium allera circa gratiam rixa coorta est

quam

juidem exscribere noslri non est laboris, qundoquidem apud omnes biograpbiarum auctores ubertim

evolvjlur,

nobisque eliam altero loco prolixis enarrabitur. Illud ver

in

prsentiarum monere

sufficiat,

bc

inter dissidia, Arnaldi

animum

jurgandi studiis asperrimum

si

Malebrancliii ver

menlem

bello alienam, con-

cordfcque

amanlem eminuisse. Qud

quis ulteris qurat qu parle sletcrit Victoria, illud constal, priorem

niultos liabuisse fautores,

quibus plus

quo

celebrarelur, posteriorem ver

omnium san

sentienlium, nec
b

ulliapartium studiis abreptorum judicio victorem pnelio discessisse.

Arnaldus Bruxellisobiit anno 1694, tatis ver 82.

<
c

Nemo, aitmagninominis

auctor, aptiorcm ad pliilosophiara

animum unqum
pioprii

natur babuil; ipsius ver philosopbia, Jansenianis erroribus imbuta,

elamplis annos in arduas sa;pque inutiles controversias rapuit, atque in calamitales conjecit
senss tenaciorem ordinari sequunlur.
j

eum persexaginla qu virum

,

<

Arnaldi nomine inscribuntur centum et quadraginta volumina, variis formis dita,

ipsius
1

discipulos auctores babuil.

Hxc

inler opra,

sequentia tantm

brevitatis

quorum magna pars causa, memorabunlur :

Grammalica

(jeneralis ac ratiocinio slabilita,

primm
:

collaborante Lancelot, dcinde

vcrDD. Porls-Rcii
in

vulgata
trtis

anno 1756,

in-12,

hoc

tilulo inscripla

Graimnatica generalis ac ratiocinio

stabilita,

qu conlinentur
;

loquendi fundamenla; 2 Elemenla geometri; 3 Locjica, seu ars cogitandi,

collaborante Nicolio
;

Re-

fexiones circa eloquentiam

concionatorum

5 Objecliones

ad Meditationes

Cartesii

6 Tractatus de veris et falsis

ad philosophiam tlieologiamque alimentes; 8 Perpetuitas fidei, quod quidem opus magn ex proprioque nomine vulgavit, annuente Nicolio, cujus oper iu ipso elucubrando usus est 9* Eversio christian moralisCalvinislis, in-4%1672 10 Impietas moraiiv&Hlvini&taruTK, 1675 1 1 Apologia pro Caparle confecit,
; ;
;

ldeis; 7 Reflexiones

tholicis; 12" Calvinistes impiis dogmatibis circa

moralem convicli; 15 Moralis practica Jesuilarun: 8

s

vol.,

opus

in quo,

ait

auctor Dictionarii Felleri, ex quo hanece Arnaldi vilam abbreviatam muluamur,

quaedarn vei a

sunt, multa ver adulterala, at long plura inmoderaiiori

verborum slu enarrala reperire

aliis

esl.

14 Hisloria

et

Concordia evangelica, Latine scripta

ita

1 vol.,

1653,

in

qu quidquid in

hucusque

editis

ad digerendos

Evangelistas aptius videbatur,

et versiculis distincta
,

continetur, ut qumplurimis in locis recns contexta et instaurala, articulis

excerpiis illustriorum Patrum de Evangelistarum consensu testimoniis, novisque an-

notavionibus locupletata nobis nunc in lucem denu edatur. 15 Translalio Missalis in linguam vulgarem, Scri-

ptur sacr Patrumque aucloritate comprobala, collaborante D. de Voisin elucubrata. Plurimi sunt ejusdem
aucloris ftus, ac

nominalim Epistol post morlem

ipsius

novem voluminibus

editae

quas non sine fruciu

leget quisquis celebratissimi viri biographiam retexere aggredietur.

s. s. xxi.

HISTORIA ET CONCORDIA

EVANGELICA.
Prafatio.
Articulus primus.
docens.

Quod

si

vel

in fragiii islo

orbe ac deciduo

Quantum

confrt ad Evangelii intelligentiam evangelka

,

dm admirabilem
exploras, im

illum habentiiun

rerum, ac

sibi

concordia

et

quanta

sit

evangelic historie dignitas.

invicem decedendo succedenlium

Wdinem

allentis

dm

vel

unius gran\ vint attendis, in,

Quis

sit

operis hujus fructus, et

qu gencratim ex
ego jam di-

quit insignis doctor,

obstupescit mtis

obruiturque

evangelic concordia expectanda utilitas, chrisliane

et ertidite lector, nihil altinct, opinor, ut

miraculis, et multa usitala calcanlur,^uconsiderala

slupenlur. Quid non supra

bile

qum

dici^otest admiraill\

ligentis declararc ac probare

aggrcdiar.
sit

Cm

enm

atquc divinurn expecles sacra

histori
,

in

evangelic concordia

nihil

aliud

qum

bisloria

qu Dei

facla et dicta divinis hominibis

,

Deo movel mini-

Evangelii long claris, planis ac distinciis rcprsenlata qui se

,

vente, rgente, dictante

perscribuntur?
,

&i

quis est qui librum cjusmodi

non expctat

ma

Dei opra

Deum
!

referunt

atque admirationem

modo christhnum esse meminerit? Etsacram quidem Saivatoris bistoriam Evangellslarum quemqae
modo, complexum esse nemo
in

oninem superant Quid Deus ipse? quid Du vel miniina vox, si minima vocanda est, quae divina est ?
Haec plan verba sunt, de quibus illud long verissinttiiw,

suo, coque divino

ncscit.

Sed cm illorum suum quisque

seculus sit;

scribendo ordinem

cm

alius aliud vel claris expresserit

olim non

non esse numeranda sed ponderanda. ^Juodque nemo lemer ac leviter, id nos aptadmode divinis
Grave
et
illis

vel significanlis cnnunlirit, vel diffusis exposuerit;

dm

et sanct

vocibus dicamus

licet

cm

rcs eiiam aut voces niaximi

;

momenli

in aliis re-

....
Pondus

immulabile sanclis

periantur, in aliis desiderentur

aller alleri annexi

cm

ctiam persp
obscurioribus

adest verbis, et vocem facla sequuntur.

muluam

sibi in locis

Cm

igilur

evangelic concordi utilitatem esse

ni fallor
,

luceni afferant

quid ad Evangelii intelligentiam uti-

uberrimam nemo,

in

dubium revocaverit

lius confici potcst,

se collati

unam

et

qum ut Evangelislao omnes inter eamdem totius evangelic; histori

uno
et quadruplici

dicendum superest qu.cnam

pluribus concordia poet

lissimm deligenda videalur. Multce enim mullis,

contexi possunt, et contextre sunt,

seriem exhibeant, ut scriptores quatuor quasi

ore loqui videantur
,

idque ordine ac

vocum

varietate,

modo mullm
scepli

diverso.
,

Jam

igilur

de

iis, et
,

de

illo

sed firmissim rerum concordia, perfeclum harmonise

evangelicae

scribendi gnre

saltem delibare aliquid

nos su-

concentum edant? Sxp enim dm Matpeilegis

,

muneris ralio compellit.

tliaum

exempli causa
in

excidit ex
;

animo
Articulus H.
de e-

quod olim

Joanne aniinadvcrleras

nec tune oc,

currit ante oculos

quod Lucas, quod Marcus

De

optim harmonias evangelicas contexendi ralione

dem

re

quam

legis, plenis fortass

et uberis edis,

qubdque in Us Evangelislarum textus

])oni possil.

sine piaculo tram-

serunt. Hic aulem omnia qusc vel vario tempore

variis locis
,

vel

vel vario

ordine perlecta

aul mentent
,

Elsi divino plan consilio factum est ut

admiranda
,

levis tetigerant, aut

menle

citis cflluxerant

uno

Saivatoris nostri acta dictaque

non ab uno

sed
,

tempore, uno loco, uno ordine, uno ,^lnlu cernas

licet, ut ila

quatuor scriptoribus

fidei noslroe

commendarcnlur
diligentia qui

quasi radiis omnibus qui dispersi fuerant

semper lamen probata

qualuor Evangeliis sant
,

est

eorum

con-

in

unum

coeunlibus, novus quidam ac plan inusila-

cordias evangelicas contexere, hoc est,

unum

veluli

tus evangelic veritatis splendor exoriatur. Quantus

ille

Evangeiium conficere conati

inter

fructus

sit

et quanti
sit

babendus

is

dcmm

plan

ut per banc
,

mutuam Evangelislarum

se

inlclligit qui

quantum

Evangeiium et quanti ba-

collalionern

tum qu;e

varia variis referuntur suo

hendum
enim

non dicam

inlelligit (quis

enim hominum

id

quseque tempori reddita plcnam el integram Chrislt

bistoriam

queat), sed lanlm digne ac reverenter cogitt. Quid

aliud

uno contcxlu legendam

offerrent

tum ubi

Evangeiium qum Christus ipse

,

dm

hic

eadem
vicem

vel facta vel verba mullis referuntur, se in-

viveret, ut Drclar ait Auguslinus

clivina faciens et

illustrarent et cxplicarenl.

Immima

oatiens

nunc autem

in clo sedens, et in terra

Qu autem

ratione id prstari debeat, no.n

wnve

13
nit inter

PR/EFATIO.
omnes
qui hc in re laboraverunt.

U
Articulus IV.
qui

Prima

dissidendi occasioest,

an

-ista

Evangelislarum inter
ut -proprius

De Us

cm agnoscant ab

Evangelistis mulla prvter

ir.

se collatioita institui debeal, Evangelistse ordo

cujusque
inter-

ordinem posita, religioni tamen ducunl

suis transpositione uti.

concordus

nusqum inlerturbetur, sed

aliis xel'erunlur.

ponanlur lantm qua: ab

Non

desunt, inquain, qui

iia fieri

del)ere conlen-

dant, sed non unain ob causant. Alii

enim quia

in e

suut seutenti

ul singulos Evangclislas

ab accuralo
arbilrenlur.

Nunc ver de iis breviteraliquid dicen'dum est, qui, cm agnoscant ab Evangelistis multa per anticipalionem et recapitulalionem dicla, in suis tamen connexionibtis evangelicis null unqum transpositione
utunlur,
lur,
i:e

tcmporis
Alii

ordine
licl

mmqum

recessisse

Evangelislarum icxlus niinim perturbe*

vcr quia
illis

aguoscant mulla
,

Tspov icprepov h

sed se salis ordini prospexisse existimant,

cm

sacris

striptoribus narrata

religieni l'amen

du-

qu:e per anlicipalioncm et recapitulalionem dicta sunt,

et

cun'tquem quisque seculussil ordinem ihverlere, sed

salins esse existimant sine ull texts Iransposilione

ad qiuc loca pertinent

eliam
locis
in

diligenter notant

produ-

Clis

margine

lineis ul facilis conspici possint,

qua: per anticipalioncin vel recapitulalionem ab uno-

in

autem ad qu;e pertinent, quaj ad ipsa

sint

quoque
rcligio

dicla

sunl indicare.

Ab

ulrisque dissidemus,
sit
,

transferenda, et unde, apponunt.

cm priorum

opinio absurdissima

posterioruin

Eam
Cxsar
lorii

Evangelia connectendi rationem secutus est

Becillus Urbinas, presbyler congregationis 0a-

praepostera.

de Urbe, cujus ego diligentiam laudo, judicium

;

Articulus

III.

probare non possum

cm

su

ill

haud

salis, nist

me
Refellunlur qui temporis ordinem ab omnibus Evangelislis

aninuis

fallit,

provid religionc prcipuum evan-

gelir connexionis liuelum subduxeril. Isenim est ut

simul habeasquae
i

ubique servalum esse contcndunt.

edem de

re diversis Evangelistis
Itecilli

soipta sunt, qud saep non praeslat

connexio,

Primm
vatum.

igitur aio

absurdissimum esse opinari ab

ser-

cm easdem

bislorias

ab uuo Evnglist suo loco, ab

recapitulalionem

omnibus Evangelislis tcmporis ordinem ubique

allero ver per anticipalionem vel

narratas, variis in locis

scripsit, id sibi
;

semper reponal, dm nimis

sit
hisl< ria

Joannes quidem, qui reliquis srias

proposuisse videtur
ut res

superslitios cavet ne propriam cujusque Evangelist

scriein
inveital.

ordine narraret

unde

Exemplo
narraiam

Centurionis,
c. 8,

solus per pascliata et aliquos dies f'cstos prdiealionis

Christi

quam cum unicam

Luc ver,
c. 7,

esse fatealur Malthaeo,

;

lempus

distinguit.

non uuo tamen

in

eam

Caeteri ver vix currunt quid

quo loco ponerent,

;

nobis loco exbibet, sed ex Matth., art. G2, ex Luc

modo

vera et sibi cmpertissima narrarent

ideque

ver,

art. 89.

Quis ergo major fructus ex hc conipso simplici

sxpis

temporis

ordine

recesserunt

dm
est,

vel

nexione

qum ex

Evangeliorum conin

omissa recolunt, vel quod postea faclum

anle

lextu, ubi ad illuni Matthaei

tur,

locum

margine annota-

proccupant

ut

ait

Augustins,

lib.

2 de Con-

idem haberi apud Lucam,

il

c. 7.

sens. Evang., c. 21,

quod qui negant pcrvicacissimos

Deinde

Evangelia digerit Becillus, ut persapres

legi

esse necesse est.

apponat ubi
bent. lia

non debent, non apponat ubi

in

legi

de-

Primo enim trium Evangelislarum, qui Joannis incarcerationis meminerunl, nullus eam suo loco rel'ert. Lucas enim c. 3 19, eam anticipt occasione cor,

sermo Domini

monte ex Maltlueo refertur

admonet,
loco.

arliculo Ai, alicno, ul ipse

Tuin ergo

legendus non est, sed arliculo tanlm 82, ad

quem

reptionis

Herodis. Matthacus ver et Marais seris

eum

pertinere ipse significat, ubi

tamen nusqum ap-

rererunt

occasione

dccollationis

ejusdem Joannis.

paret.

(Concord. 22.)

Magni
lenlationibus Christi recensendis
et

igitur faciendus,

nemo

Deinde

in

eum[ta

Evangelista ordinem seculus est

el illibatum

dem Matlhams
necesse
sit

Lucas ordinem non servant

habere non potes

quem quisque eum inlegrum nisicm unumquemque

negat
;

sed

ut
vel

vel alterutrum

ordinem non servsse,

seorsim

legis.

Alver ubi de quatuor Evangcliis in

quater Chrislum tentatum, et quidem bis

tatione
,

edem
,

ten-

unum
prio
,

conjnngendis agitur, non jam de cujusque prosed <k

quod stultissimum
ausus
est.

est arbitrari

elsi

non

communi hoc

est,

temporis et rerum

nemo

id fingere

(Concord. lu.)
nibil

ipsarum ordine unic satagendum.

Articulus V.

Denique qui ab Evangelistis

non suo posilum

loco esse conlendunt, in eas anguslias rediguntur, ut pleraque Christi fada et miracuh, qu nemo non

Cm

eadem res pluribus Evangelistis narralur, eorum

et

verba inter se misceri debere, ul vlena

hisloria habeatur.

cohrens

eadem

credidit, contra

omnium judicium,

contra

communemscnsum.diversa

facere cogantur, ut hislo-

Alterum inler harmoniarum evangelicarum auctores dissidium est in connectendis

|

riam Hmorrhoissoe, Centurionis,

alia

dxmonum
el

in por-

iis

quae

edem de

cos immissorum (Concord. 35, 45, 32),

pleraque

re diversis Evangelislis scripla sunt.

Qui enim nefas

quibus enarrandis molesiiorem,

qum

huic operi

ducunt ejusdem Evangelistae textum transponere, non

uiiliorem

operam ponerem.

minus formidant ubi eadem

hisloria pluribus refeP'

u
Copus
et Molinseus, vel

HISTORIA ET CONCORDIA EVANGELICA.

sit,

It
le-

tur eorurn vcrba inter se miscere; sed vel dislinctis

in columnis simul prospicienda proponunt, ut Alanus

et

mult commodis unumquemque seorsim

gas.

unum locum sub

altero distin-

Cm aulem eam
ralionem
in

cte collocaiit, ut Becillus.

Evangelistas inter se conneclendi hc Concordi secuti simus, in quo ea

Verrn ncc eorum mihi senlenlia unqum probari

potuit,

consistt paucis verbis accipe.

qud e rationc non continuam

et

cohaerentem

Salvaloris historiamhabeas, qui

harmoniarum Evan-

Articulus VII.

gelicarum scopus esse dbet, sed talem ut et eadem

res frquenter
libi sit

De

utilitale el

ordine hujus Concordi,

secuti

quem ex Joanne

repetenda, et novo labore opus

histori narranda quisque

Rubo depromptum

sumus.

ut perspieias quid in

edem

Evangelisla singularc habeat quid

cum

aliis

commune.

Quare ad oplimam concordias evangelicas conlexendi ralionem quatuor mihi necessaria videntur.
I.

Haud fer quisquam est, qui si oculos tantm in hanc Concordiam conjecerit, viam ejus et ralionem (neque enim abstrusa et iinplicata est) non facile per
se ipse deprehendat. Dicla

Quoe quataor Evangelistis scripta sunt suo qu,

enim Evangelistarum

ita

que ordini reddantur

quanlvis transposilione ad id

inler se permixta sunt, ut qui

vel uhcris expresserit,

pncstandum opus IL Cm eadem

sit.

rem qua; narratur latis semper in textu adscribalur,

iis

res pluribus narratur, ita ex plu-

apposais in margine inleriori

;

qua:

alii

Evar.geli-

rium verbis oratio contexalur,

lgre necesse non habeat.
III. lia id
liai,

ut qui

hanc bistoriam

sla;, vei

similibus vel iisdem verbis, cl

etsi

eodem plan
verbulum
ali-

prout multis refertur nsse voluerit, saepis

eam

sensu de re edem edisserunt. Quin

quod ponderis alicujus

in alio Evangelista occurrat, in textu apponitur,

ut primo slalim intuitu appareat quid

sit.

quod

absit

ab eo qui

ne quid ad

ex quo Evangelisla desumplum

IV.

plenam Evangelii inlelligenliam desit,

ris ut

dislinctis lilte-

Qu

ad conneclendam historiam necessaria non

;

ex alio mulualum

inlelligas, in textu inserilur.

sunt
listai

ita

ad marginem rejicianlur, ut nullius Evange,

Ita

fit

ut quatuor Evangelista; alter alteri

subjuncli,
in

verbum omittalur
sit adjiciatur.

nec ullum quod Evangelisl

et ut quisque hisloria;
illo

tenorem plenis exequitur

non

perpetuo textu vicissim quasi suas parles agenles

Auticulus VI.

velut

unus scriplor esse videalur, et sese invicem

in

De

mirum
Concordi evangelic Joannis Rubi , cujus primus

modum

illustrent.

Quare non modo hic

auctor quoad ordinem rerum gestarum Cornetius Jansenius, episcopus Gandavensis.

sacr

hisloriac

seriem accuratissim repraesentatam

habes, sed et nullo negotio cernas licet quid quisque

Evangelistarum vel dixent, vel omiserit

Nulla ver ex hactens editis Evangeliorum harmoniis ea

quid unus,
;

quid duo, quid trs, quid quatuor simul asseruerint

qui, quibus,

omnia melis

pranstat

qum

quoe Joanne
typis

quomod,

et

qu in

re, vel consentiant,

Rubo
est,

sivc Buissonio,

anno 1575, Duaci

mandata

vel in speciem discrepare videantur. lia ver quatuor

est, cujus lamen primus auctor ipse censendus non

Evangelistarum voecs ali

verbulo quidem ex

aliis hic

annexa sunt, ne
ut si

cm hc Rubi

concordi nihil aliud

sit

qum

quoquam eorum omisso,

lgre animus
sit, id facile

Cornelii Jansenii.episcopi Gandavensis, evangelic con-

inlucemprimm dita, Rubo postmodm commodis digesta.

cordi anno 1549
In ulrque In utrque

sed Joanne

unum lanlm ex dummod unam

deficiat,

iis

qucas,
dsi-

litleram majuscuiam quse

cum

gnai, oculis perlustrans lexts ipsius tenorem sic ubi

n. 150.

enim idem numerus capitum,

admonilus ubi reperiatur, invesliges. Nihil

idem ordo rerum gestarum, quem semel

igitur in

hoc ordine reconditum,

nihil

perp'exum,

tantm correxil Rubus, sed mal dm ex uno leproso

duos
facit.

Omnes
Vernt

fer

Rubi annolatiuncula;
,

in

quibus ordinis

Quem quidem ordinem ita laudo ut ejus laudem omnem in Joannem Rubum, qui primus ejus auctor est, et quo eum mutuali sumus,
omnia
clara, plana, facilia.

ralionem redit

ex Jansenio Gandavcnsi desumpla;.

refusam.vclim.

CaHerm hc

inter

legendum anim-

cm

Jansenius quindecim prioribus alpha-

advertere memineris.
1 Quoties in hislori corpore disliunculam invenies

beti lilteris usus esset ad significandam quid cuique

cum aliis et cum quibus, atque cum quot commune, ifcn t quatuor prima;, A, B, C, D, singulos Evangelislarum solos loquenles designarenl; sexqu sequunlur, E, F, G, II I K binos quatuor alioc L M N ternos
Evangelista;

proprium

quid

his uncinis [] inclusam

scito

eam

esse Evangelista .,
1

sed

in

legend Concordi omiltcndam.

si

Qud

ordinis

ralio obscurior

fuerit.

brevis

annotatiuncula in ips capilis fronte illum explicat.

I

et postrema,

P, omnes simul; Rubus ex

et

5*
lot lilteris
!

quas omnes disringuere laboriosum

las quatuor primas relinuit, toties

molestum, soet

apposilo

Qud si aiiud quidpiam cxplicalione indiget numro 1,2, etc., ad eam annotationem
duceris qua; post capilis finem
diflcullatein
j

rem

verba repe,

manu
!

tens quolies in diversis Evangelistis reperiuntur

sed
!

hanc brevier explicabit.

4
dixit.

semel tantm in conlextu

reliquis in

jectis; ita ut long facilis in

marginem reRubo qum in Jansenio

Nonnuha sunt qu non semel Christus

fecit

aut
l

Nunqum

istiusmodi

quidquam

refertur quin alia

distinguas quid ab uno

quoque Evangelista scriptum

loca siuJia in lextu parenthesi inclusa jndicentur.

r*7

PRiEFATIO.
ArtCuluS
"VIII.

18
,

anno

secundm eam quam

,

ipse

Quid
et

in

hc Concordi supra Jansenii Gandavensis

sit.

de Christo nalo sententiam

et

veram arbitratur quo secundm Diony:

Joatmis Rubi Concordias prslilum

sianam ram quidque contigeril

verbi grati
,

Chri-

Cm

Jansenius et Rubus anle Clementinam cor-

stum passum esse anno

no ver 32.
illius
Is

aelatis

34 currente

Dionysiatria fer

reclionem scripserint, Evangolislarum (exlus ubique

ver Raronii metachronismus

ad illam correctionem emendatus est. 2 Apud illos auctores nulla versiculorum distinctio,

Annalium priora secula occupavit, donec duo-

bus consulum paribus omissis,

gratiam
rediit.

cum

vulgari epoch in

hic

autem ubique apposita, quod non parvo

Concordiam etiam Duaci editam an. 1575,
ampiis locis integroe line

Anni

igilur in
,

hc Concordi adscripti
Cbristi

conslilit.

non
ut

acrac noslrac

sunt

sed

aetatis

secundm

3 Rubi

Raronii opinionem quibusduo anni abscindendi sunt,

typographorum Incuri innumeris mendis scalere deprehcndimus, ut

deessent.
iriginla

annum habeas

acrae nostroe

hodiernx.

Articulus X.

Hanc autem si non ab omnibus prorss niendis cxpurgatam, quod haud scio an nulli hactcns libro contigeril, ila non nisi paucis iisque levibus
crratis maculatain esse

Alterum observalionc dignum

Herodis

est

hanc Raronii

sententiam non usqueade certam esse,

,

cm mortem
sit.

quo vivente natum esse Christum constat

diflicile
,

spondere ausim.

usque ad hoc tempus procrastinare

Si

Numcrum

quideni capiluni Jansenii et Rubi re-

enim Josepho

et

Dioni fidem habeamus

morluus vi-

lnuiinus, sed longiora in artieulos sive

tinxiinus,
di;

numros dis-

detur Herodes anle Pascha anni Juliani 42,

ante luna defecisset
latis perlraclare
, ;

cm

paul
sit

quod non parm

lucis et

commodi Concor-

quod cm

instituli nostri

non

allaturum esse cvislimamus.

sufficit hic varias

de anno Chrisli

'5

Concordiam ipsam multis

in locis aliter diges-

nalalilio sententias breviter indicsse.

siinus; an ver melis, cruditi ci christiani

lecloris

judicium
6

crit.

Rubi annotatiunculas, qu;e

utiles visoc

sunt

LATERCULUM VARIARTJM SENTENTURUH DE ANNO

CIIRIST1 NATALITIO.
ANNI JULIANI.'nATAMS
CIIR1STI.

quanivis paucissimas rclinuimus,

qum plurimas

ad-

jccimus, ex variis plermquc aucloribus desumptas, quos lamcn brevilatis studio sxp non nominamus.
7" In lus notis

MORS HERODIS

AUGUSTE
o> **
o

S'
Ci

observamus Lalinoruni excmplarium

in ips

Graecis diversilateni.
8

3 a
en

a.

c*>

Evangeliorum qua? per annum legunlur,

initia

a
38

Concordi,

crucc f> clausulac ver hoc flosculo ^

40.

Coss

dsigna vimus.

P. Laelius Balbus.

NasciturChristus25decemb. secundm Replerum.

39

Articulus IX.

C. Antistius Ttus.

De

annis Chrhli

qui

cum

annis

vulgaris

non
Nascitur Chrislus, 41 Dekerium. Oct. Aug. 12 L.CorneliusSylla.

secundm 40

39

confundendi.
I" In

paginarum or Chrisli annos adscripsimus.

fallaris,

Sed ne
in
!iis

duo hic observanda sunt. Primum est

42
Caluisi. Sabinus 2

annis numerandis nos connu opitonem seculos

qui Chrisf.im baptizatum esse exislimant 3 idus Jan.,

cxplcls annis

Morilur Herodes, secundm 41 Keplerum , paulo ante Pascha.

40

50 ab aliquot diebus, cm ab augusto

mense anni
pcrii sui

pracccdcnlis Tibcrius Cacsar

annum im-

L.PassicnusRufus Nascitur Chrislus , secundm Sulpitium Sevcrum.

15 auspicalus esset, qui est annus Julianus

74, duobus geminis Coss.

Quo

posilo, Chrislus natus

fmicnle an. 43 Juliano; C. Cornel. Lentulo, et Valerio

Morilur Herodes, secundm 42 Dekerium. C.Corn.Lentulus. M.Valer. Messala. Nascitur Christus, secundm Scaligerum, Baron., etc.
43
44
C. Oct. Aug. 13...
1.

41

Mcssal Coss.

Cacterm cave hune numerum annorum

putes ac

eumdem esse

Annus

nalo Christo, se-

ram

noslrarn vulgarem

secundm quom
1655. Quidquid

cundm Baronium.
42

annos Christo nalo numeramus

PlautiusSylvanus. Nascitur Christus, secundm 43

Onuphrium
Eusebii.

et

Chronicon

enim de vero anno

est roc noslrac
(

Chrisli nalalilio statuas,

certum
45
Corn. Lentulus

hodiern caput scu primum annum

ducil),

qui prima januarii oclo

nalum diebus initium

lianum 46
,

nimirm post Christum non aliud esse qum Ju,

Morilur Herodes, secundm 4 3 Scaligerum.

44

ut

secundm
Dionysius

illam numerandi ralioncm

L.Calphurn. Piso. Nascitur Christus, secundrtm ram vulgarem.

cujus auctor

Exiguus abbas
sit

Justiniani
,

4G
C. Caesar

1.

tempore, Chrislus natus

annis seris

Annus aer vulgaris,

antevertit

anno Juliano 45
,

45

44

duobus

absens.

Quam

qum

Scaliger, Raronius

aliique vulg
,

exislimant. Sed Raronius in eo lapsus est

qud cm
,

L.TEmiliusPaulus Keplerus quinquennio, Dekerius quadriennio,

Sulpitius triennio,

vulgarem epocham duobus annis anteverlat

eam

ta-

men

se sequi fals putet

cm

annotarc debuerit quo

Baronius biennio, Onuphrius, anno no.

-,

19

DE AUCT0R1TATE, NUMERO, SCRIPT1S E CONCORDIA EVANGELISTARIM,

Articui.us XI.

20
utile
,

Verm
et

id agitur

polissimm

id

non mode

sed

De tempore

prdicalionis Christi.

necessarium est, ut evangelic histori majesta-

Quatuor Pascliata prdicalionis Chrisli tribuimus,

long communiorem sententiam sccuti. Etsi non surfais nescii rcni

lem, eo quo decel sludio amplectare, e qu decet

veneratione colas atque observes. Cogita
lgre aggrederis
ticn'da,
,

islam in

magna eliam sentenliarum

ut

sancta non

vaielate posilam esse.

sed et sanct esse

dm hc modo sanctis imper habenda. Ad historiam ad

,
,
,

Sunt enim qui duo tanlm Pascliata adscribant

nonnulli veterum
,

qui Chrislum unico tanlm

anno

prdicsse exislimavcrunt.

ad voces Chrisli percipiendas Christi spiritu accedere salage. Dux ipse est venienlibus ad se, ait eximius Ecclesi doclor; ad ipsum non ilur nisi pet
,

vitam

Sunt qui

tria

ut Epiphanius

eumquc
omnes.

recentiorcs

ipsum. Nec ver

si

me

audis, ut obscuriorrbus locis

aliquol secuti.

Sunt qui quatuor,

ut vnlg fcr
,

lucem aliquam adhibeas, ascisces tibi immensos illos commenlarios qui pielalis el divin traditionis mal
securi, et in
,

Sunt qui quinque

ut Scaligcrel ejus asseois.

unam

scienliam intenti, jejunis ut pluri-

Yerm primam opinionem

tria Pascliata distincte

explodil Joannes

qui

mm

et sterilihus

qusiionibus atque expositionibus

nominal.

Poslrema nullo

salis

idoneo nilitur fundamento, et

et nullis

inuUni lemporis /mptre,

illustre reli.'iquere cogitur.

rebus geslis

paginas implent, quibus divini eloquii sapor non modo non degusttur suavis, sed plan obtunditur. Et ver nemini dubium est quin aureis illis et florentibus
,

Ecclesi seculis sanclorum Patrum pars long

masoli-

Quod ver sccund.un

t'in

et lerliam allinet,

duoprserpriniun

xima

et divini

illi

pen innumerabiles bcatarum

lilcm faciunl
,

primm, andics feslusdequo Joan;

tudinum incol
pcrvolvendo
rinl
,

Scripturam sacrant noctes diesque

ics

5,
,

sit

Pasclia

deinde an

inter

soli

solam per sese accuratissim didice-

Pascha

de quo Joannes, 2, 12, et confricalioncm

Maiili., 12, 1, Marc., 2, 23, cl Luc.,

atqun animo penils imbiberint.

spicarum de qu
G,
1,

tiores

prsertim praesidium aliquod ad

,

Qud si erudieam intellialiquem

spiritu

annus

inlercesserit.

Utrumquc

affirmant
tria; et

qui

gendam uberis appetunt

sanctis
I

adjungant

sibi

quatuor Pascbaia luentiir; negant, qui

potissinim argumenio
faciunt
,

hoc

Patiibus

qui sanclos libros

ipsi conscripli

eodem

suam opinionem probabilcm qud ex veteri tradilione Cliristus 25 roartii

dies
in

inlerprclelur

quo

sunt; aut interpre-

tem graviorcm palcrnse

traditionis

de antique pietatis

passus
feriam

sii;

auiem 23 martii non cadit

.luliano 70,

in

scxlam

mulum
!

et sectatorem.

Cm

enim Ecclesia calbolica

nisi

anno

aras noslr 51. Al

|

Scripturae sacra: vera

rcliei soli negaveriut),

sit
ii

interpres, (quod quidern

h-

Cliristus haplizalus est

anno 15 Tiberii, Juliano 74.

et tribus

demm ad
,

Scripturam expo-

Ergo duobus tanlm annis

cavit.

mensibus pr;edij

nendam videnlur adhibendi

suis ac defensoribus

vel quos ipsa Patrlbus

annumerat, vel qui eorum sensiadhxrescunt. Verm

Utut

s'il,

non gr hxc Concordia, paucis tantm

ad eorum opinionem accomqui Irions lanlm Pascbatis

bus ac

vesligiis studiosissim

cnpitibns aliter disposilis

quod

liujus rei

caput est, etiam alque etiam cogitare

modari posset

tempus

oportet, sic
ila

omnin babendum, evangelicam historiam

,

prdicalionis Chrisli dcfiniunl.

assidue terendam esse

ut

tamen

intelligas

non
pi

Articulus XII.
Coliortalio

tam ipsam
,

diligenlis evolvendo penetrari,

qum

ad christianum tretorem
est, spiritu

ut evangelicam

orando,
lii-

r<:ct

vivendo, alque ut uno verbo Evangelii

storiam eo, quo par

ac proposito perlegat.
et erudi-

divinissimus interpres humilits petendo ac faciendo.

Scrinturse sanct clavis aurea
,

vita sancia est.

Hc de
dicio,

Hc

rebus qu;c ad scientiam potis

clausa aperit,

hc obscura

illustrt,

hc ad

sanctis-

tionem pertinent, parcis fortass, nonnullorum ju-

Sna quque mysteria reseranda aditum munit. Mores

,

meo

quidern vcl fusis proi-ccuti suinns.

Quamiis

perducunt ad inlelligentiam

inquit Auguslinus.

Atque

vis

enim non plan omillenda

,

sint ea qu;e hic leviter

ut ejusdem prclarissimi doctoris nota forsitan salis

tantm ac strictim attigimus

tamen
,

si

cum

qua?

menlibus,

et ignol

nimim cordibus voce hune tan,

jam quasi pro nih'.io liabenda videanlur. Non enim id maxime agit!' ut
long graviora sunt ea confras
noveris accuralis, quo polissimm

anno Christus

nalus

s'il,

quoi Pascliata inter prdicandum egerit,

generis
,

dem sermonem claudam cm Scripiurae omnis ex ejus mente summa et finis amorsit, ejusdem etiam et illuslralor et interpres, idem est amor. Ne long ergo vel alina hujusmodi vcl commentariorum molem
,

et cariera bujus

quai quidern in ci>njeclinis

subsidia accersamus , amore pelitur, amore quritur

ut

plurimm

posita, mullni lorquenl crudios hoini-

amore pulsatur, amore

quod revelatum
fuerit,

revelatur,

amore denique in eo

nes, contenlionis non rai amanliores quin veritalis.

permanetur.

BE AUCTORTATiS
Excerptaex quatuor Auguati ni
est

NUMERO,
scripsit, raen-

SCRIPTIS ET CONCORDIA EVANGELISTARUM.

librisde eorumdem Evangelistarum consensu. Quibus adjunctus locus unus Hieronymi, et alter Chrysostomi.
qui quatuor
||| !ll

cbristuno et ERUDiO lectori.

Evangelic histori seriem contexturi, Augustin

tem

et

eodem de argumenio libros sensum tacitum prtermittcre

fas

non duxi-

SI

EX AUGUSTINO,
]|

etc.

>a

mus. Verum enim theologum, hoc esi, verum Dci et divinaetraditionisdiscipulum, minime decet, in re quque quid
sancii Patres,

quibusdam etiam ex
bantur,

nedm quid sanctorum Patrum

Inslori

illis qui primos Apostolossequcnon solm annuntiandi, verm etiam scribendi Evangelium tribueretur auctoritas. Il sunt

maximus ac sublimissimus senserit, vel ignorare, vcl

omittere. Itaque in hc

Marcus

cl Lucas. Cocleri

autem homines qui de Dotalcs vel

digerend,

atque

mini vel de Aposlolorum aclibus aliqua scribere conati

Evangelislis, in locis obscurioribus, inter se conciliandis

,

vel

ausi sunt,

non

suis

tempoiibus
,

non solm ejus oper

,

fliciter usi

sumus

extiterunt, ut eis fidem haberet Ecclesia

atque in

sed etiam ipsius sententias

atque interdm verba

auctoritatem canonicam sanctorum librorum,

scripta reciperet.

corum

ipsa in annotationibus apposuimus.

Verm cm

ille

Nec solm quia

illi
,

non

talcs erant

vel

de Evangelio, vel de Evangelislis multa generainitio

quibus narranlibus credi oporteret

scriptis suis

sed eliam quia

,

lim ac prcipu quatuor illorum libroruni

fine,

ac

qiKcdam

fallaciter indiderunt

qu

ca-

nonnulla eliam passim, complexus esset,

niliil

tholica atque aposlolica rgula lidei et sana doctrina

consultius est visum,

qum

ut haec

eadem bine atque

corpus redacta re,

condemnat.
Articulus
Ordo, dignitas,
sltjlus
II.

inde collecta

hic quasi in
,

unum

praesentaremus

quae pius lector nullo negotio

uno

Evangelislarum. Alius alia preeest.

obtutu oblata perspiciat. Ide quainvis multa hic in-

cipu persecutus
(Ibid.,
Isli

terdm non interrupta Augustini capita retulerimus haec taraen, ut ver sunt, excerpta nominamus. Lo,

cap. 2.)

cum
ejus

etiam
in

unum egregium Chrysostomi.ex prima

;

igitur

quatuor Evangelistac universo terrarum

et

Matthaeum homili
in

et allerum

Hieronymi

orbe notissimi,

ob

lioc fortass

quatuor, quoniam

ex ipsius
;

eumdem Matthaeum prafatione addidimus qud hxc cum Augustino oplim cohaererent,
et

quatuor sunt partes orbis terra, per cujus universitatem Chrisli Ecclesiam dilatari
,

ipso sui mimeri

,

nonnulla sancti

illi

doctores plenis perseeuti sint

quae Augustinus breviler et quasi striclim atligerat.

Habes
veluti

igitur hic praeter

duorum
et

summam quamdam
,

illorum Patrum locos, compendium quatuor

quodammod declarrunt hoc ordina scripsisse perhibentur. Primum Mattlurus, deinde Marcus, tertio Lucas, ullim Joai ns. Unde alius eis
sacramento
fuit

ordo cognoscendi atque pradicandi

alius

autem

illorum Augustini de Evangelislarum consensu libro-

scribendi.

Ad cognoscendum quippe

atque pra^dican-

rum munus
;

si

capita

numeres

exiguum
,

si

sensa

dum

primi utique fuerunt qui secuti

,

Dominum,

in

pondres, magni habendum. Vale

et Augustini

chrisliane lector,

carne prasentem dicenlem audiertmt

facientemque

menlem

Augustini, hoc est, pio et hu-

viderunt, atque ex ejus ore ad evangelizandum missi

sunt.

mili spiritu, cape.

Sed

in

conscribendo Evangelio, quod divinits

ARTICULUS PRIMUS.
Auctoritas

ordmalum
ex
Evangelislis

esse

credendum

est,

ex numro eorum

Evangeliorum.

Cur

duo

quos ante passionem Dominus elegit, primum atque

discipuli tanliim,
(

non Apostoli.

ullimum locum duo tenuerunt ultimum Joannes, ut

non erant , sed tamen Cliristum

primum

Matlhscus,

August., de Consens. Evang.,

cl.)
Quod enim

reliqui duo, qui ex illo

in illis

numro

Inter

omnes

divinas auctoritates quaesanclis litteris

loquentem sehoc in loco

continentur, Evangelium merit excellit.

lex et prophelae

cuti crant, tanqumlilii amplectendi, ac per

futurum esse pranuntiaverunt, hoc

in

medio

constituti, uiroquc

ab eis latere mi.nirentur.

redditum atque complelum

Evangelio dmon stratur.

,

Horum san
singuli

quatuor solus Malthaeus llebrao scri-

Cujus primi praedicatores Apostoli fuerunt

qui Do-

psisse perhihetur eloquio, cocleri

Grco. Et quamvis

minum ipsum

et Salvatorem

nostrum Jesum Christum

vel abillo sub oculis suis

etiam prasentem in carne viderunt. Qui non solm

ea quge ex ore ejus audita
operata, dicta
quae priusqum
et
illi
,

suum quemdam narrandi ordinem tenuisse videanlur, non tamen unusquisque eorum velul allerius prxcedentis ignarus voluisse scribere reperilur, vel ignorata praetermisisse quae scripsisse alius inve-

facta

memineraut; verm etiam

,

per discipulatum adhaeserant

,

in

nitur

sed sicut unicuique inspiralum

est,

non superDomini

ejus nativitate, vel infanti

vel pueriti
,

divinits

fluam cooperalionem sui laboris adjunxit. Nain Malthaeus suscepisse intelligitur incarnationem

gesta et digna memori, sive ab ipso

sive parenti-

bus ejus, sive quibuslibet

et fidelissimis tostimoniis

aliis

cerlissimis indiciis
et

secundm stirpem regiam,

et

pleraque secundm

requirere

cognoscere

potuerunt; imposito
neri

sibi

evangelizandi munere, gecurrunt.

hominum praesenlem vitam et facta et dicla ejus. Marcus eum subseculus tanqum pedisscquus et brevialor ejus videtur.

humano annuntiare
et

Quorum quidam

Cum

solo quippe

Joanne

nihil

hoc est, Malthaeus

Joannes, etiam scripta de

illo

dixit; solus ipse perpauca,

cum
solo,

solo

Luc pauciora,

quae scribenda visa sunt, libris singulis ediderunt.

cum Matthseo
que

ver plurima, et multa pen totidem at,

At ne putaretur, quod
annuntient
qui

attinet

ad percipiendum et

ipsis verbis

sive

cum

sive

cum

cleris

prdicandum Evangelium, interesse aliquid utrum

illi
,

cons^nante. Lucas autem circa sacerdolalem Domini

stirpem atque personam, magis occupalus apparet
(c.

eumdem Dominum

hic in carne
ii

apparentem discipulatu famulante secuti sunt, an

qui ex
illis

3, v. 31).

Nam

et

ad ipsum David non regium

fideliter

comperta crediderunt; divin

stemma secutus

ascendit, sed per eos qui reges

non

providenti procuratum est per Spiritum sanctum, ut 11 fuerunt, exiit ad Nathan filium David, quinec ipse rex

23
fit.

DE AUCTORITATE, NUMERO, SCR1PTIS ET CONCORDIA EVANGELISTARUM,

Nonsicul Matthus
(c. 1, . C).

24

qui pcr Salomo-

'!

in principio

nem regem

descendens, cteros etiam regcs ex or,

sunt

Verbum Deum, apud Deumper quod fatta omnia; Joan. 1,1; et ipsum agnosceret csrin nobis,
ibid.,

dino prosecutus est

loijuemur, mysticum

servans in

eis,

de que- poslca

nem

factum, ut habitaret

v.

14

et

numerum.
III.

qud acceperit carnem, non qud

carnem.
Nisi

fuerit

mulatus in

Articulus

hristus simul rcx et sacerdos. Lucas sacerdotium ejus

enim carnis assumplio, servat incommulabili

maxime
(Aug.,

divinitate, facla esset,

designavit.
1, c. 3.)

non

diceretur, Joan. 10,

30:

Ego
et lus

et

Pater

unum sumus ; neque enim Pater

14, v.
:

et caro

1.

unum
me
et

sunt. Et hoc de ipso

Domini testimonium so9

:

Dominus enim Jsus Cluislus unus verus rex

unus verus sacerdos,
expiandos,
sigillalim
lias

idem Joannes commemoravit, cap.

videl, videt et

El qui

illud

ad regendos nos, islud ad

Palrem;

et ibid., v.

10
:

Egoin Paire,
sint
:

duas personas apud antiquos Patres

Pater in

commendatas, suam figuram egisse declaJoan. 19, 21, undc arcano instinclu
:

sicut et nos

me est; et cap. 17, v. 22 Ut unum sumus ; et cap. 5, v. 19

facit,

unum,
et

Qucum;

ravit

sive titulo illo qui cruci ejus superfixus erat,

que Pater
si

hc eadem

cl

Filius facit similiter

Rex Judorum,

qua

alia sunt,

quae Cbrisli divinitatem in qu qua-

Pilatus respondit

Quod
:

scripsi, scripsi

prdictum
inscriplio-

lis

est Palri, reel intelligenlibus inliment,

quippe erat in Psalmis

Ne

corrumpas

tiluli

lus

Joannes

in

Evangelio suo posuit;

pen solanqum de
secrelum

nem;

sive

qud ad personam sacerdolis

offerre atque accipere docuit
;

altinet in eo

pectore

ipsius

Domini, super quod discumberc in

quod nos

undc prophe:

ejus convivio solitus erat (Joan. 13,

divinitatis ejus

23

),

tiam de se prmisit dicentem, Psal. 109, 4

Tu

es sa;

uberis et

quodammod

familiaris

cerdos in ternum secundkm ordinem Melcliisedcclt

biberit.

multisque

aliis

documentas divinarum scripluiarum,

In

Articulus V.
tribus prioribus Evangelislis activa, in

rex

et

sacerdos hristus apparel. Ilinc et ipse David,

filius

Joanne con-

cujus non frustra crebris

dictus est quin filius

templativa vita exprimitur.

(Ibid., cap. 5.)

Lucas,

Abrah, quem communiter tenuerunt Matlhus et ille quo per Salomonem descenderct. islc ad quem per Nathan ascenderct, quanqum apert rcx
lamen
et sacerdolis

Proinde cm du human, una activa,

ilur, isla

virtutes
altra
illa

proposil sint
contemplativa
;

animx
illa

qu

fuit, figuravit

personam, quando
manducavil,
saccrdolibus.

Reg.

21, 4,

panes proposilionis
nisi solis

qu laboralur ut cor mundelur ad videndum Deum, isla qu vacatur. et videlur Deus.

Illa est in

qu pervenitur;

quos non licebat manducare

prccptis exercend vit hujus

doclrin vil
illius
:

Hc accedit qud solus cliam Lucas, cap. 1, v. 5G, Mariam commmort manifest cognatam fuisse Elizabetli, qu uxor erat Zachari sacerdolis; de quo idem scripsit, ibid., 5, quod eam de filiabus Aaron,
hoc
est,

temporalis, isla

in

sempitern.
quia
illa

Ac
in
;

per hoc

illa

operatur, isla requiescit

est

purgatione

peccatorum,

ista in

lumine purgatoilla

rum. Ac per hoc in hc vil morlali

est in

opre

de Iribu sacerdolum liabebat uxorem.

Cm

bon

conversaiioiiis, isla ver

in

magis

in fide, et
1

apud

ergo Malthus circa rgis, Lucas circa sacerdotis

perpaucosper spculum
et ex parte in aliqu

nigmale,

Cor. 13, 12,

personam gereret intentioncm, ulique bumanilatem Cbrisli maxime commendrunt. Sccundm bominem
quippe hristus et rex et sacerdos effeclus est cui dedit

visioneincommutabilis verilalis.

H du
j

virtutes in

duabus uxoribus Jacob figurat

intelligunlur (Gen. 29, v.

Deus sedeth David

esset finis, et esset
et

patris sui, ibid., 32, ut regni ejus

ss Faustum
il li

23 et 28). De quibus adverManichum pro modulo meo, quanlm

non

ad interpellandum pro nobis meClirislus Jsus, 1

operi sufficere videbalur, disserui. Lia quippe in-

diator Dei

Iwminum Iwmo

Timoth.

terpretatur laborans, Rachcl

autem

viss

principium.
trs

2, 5.

Ex quo
Articulus IV.
Joannes

intelligi

datur,

si

diligenter adverlas,

Evangelislas temporalia facla Domini et dicta,

Clirisli,

qu

Trs primi Evangelist liumanilalem

ad informandos mores vil prsentis maxin^ vale-rent, coposis prosecutos, circa illam aclivam virtu-

divinitatem prcipu demonslravit.

(Ibid., cap. 4.)

tem

fuisse versatos;

Joannemver

facla

Domini mull

pauciora narrantem, dicta ver ejus, ea prsertim

Trestamen

isti

Evangelist in lus rbus

maxime

qu

Trinitalis unilatem et vit

lcrn

felicitaiem inin

diversati sunt, quas hristus per

humanam carnem
ma-

sinuarent,

diligentis et uberis

conscribentem,

temporaliter gessit

porr autem Joannes ipsam

virlule contemplativa commendand

suam inleniioncm

xime divinitatem Domini, qu Patri est qualis, intendit eamque prcipu suo Evangelio, quantum inter
;

prdicationemquc lenuisse.
Articulus VI.
Proponitur
et

hommes
videas

sufficere

credidit

commendare

curavit.
solvilur

Raque long

tribus Mis superis fertur, ita ut hos

in

objeclio elhnicorum,

discipulos
sert'

quodammod
omnis

terra

cum

Chrislo homine

lanlum
psisse.

Christi,

non Cliristum ipsum de seipso

conversai i, illum autem

tegitur

transcendisse nebulam qu

terra, et pervenisse

ad liquidumclum,

(Ibid., cap. 7.)

imde

acic mentis acutissim atquo flrmissim vlderet

Sed

illud pris

disutiendttm est quod solet nor.nu*

25
los moverc, cur ipse Dominus

EX AUGUSTINO,
nihil scripserit,
sit

etc.

26
illi

ut

Itaque

cm

scripserunt quse
est

ille

ostendit et dixit,
scripserit
:

ahis

de

illo

scribentibus necesse
illi

credere.

Hoc

nequaqum dicendum

quod ipse non

enim dicunt

vel

maxime

pagani, qui

Dominum
ta-

quandoquidem menibra

ejus id operata sunt,

quod
de

Jesum Christum culpare aut blaspliemare non audenl;

eiquc attribuunt excellenlissimam sapientiam, sed

dictante capite cognoverunt. Quidquid

suis factis et dictis nos lgre voluit,
illis

enim

ille

hoc scribendum
unilalis

men lanqum

homiui

discipulos ver

ejus dicunt ut

lanqum

suis

manibus imperavit. Hoc

ofliciis

magistro suo amplis tribuisse

filium Dei dicerent,

qum
et
et
;

crat,

cum

consortium, et in diversis

concordium meinintel-

Joan. 1, 34,
ibid., v. 3,
,

verbum Dei per

ipsum ac
si

brorum sub uno capite minislerium quisquis

Chrisli in Evangelio legerit,

quod facla sunt omnia,

'

Deum
Paire

lexerit,non aliter accipiet quod narrantibus discipulis

Palrem unum

esse,

idem

17,

22

ac

qua similia

qum

si

ipsam

manum

suntin Apostolicis

litteris,

quibus

eum cum
;

Domini, quam in proprio corpore gestabat, scriben-

unum Deum colendum

esse didicimus.

Honorandum
colen-

tem conspexerit.
Articulus VIII.

enim tanqum sapienlissimum virum putanl

dum autem tanqum Deum

hoc de
ilio

negant.

Cm

ergo quoc-

Deus

ita

mentem

et

recordationem Evangelistarum gueis

runt quare ipse non scripserit, videntur parali fuisse

credere, quod de se ipse scripsissel, non
illo

bemavit, ut per ea quin

contraria videri possunt,

multi exccarenlur, multi ad elimandum pium intel-

quod
,

alii

de

pro suo arbitrio prxdicssent.

lectum exercerentur.

quibus quro cur de quibusdam nobilissimis

illis

(Aug.,1.

3, c. 13.)

pbilosophis suis hoc crediderunt, quod de

discipuli scriplum

eorum

Recordationes Evangelistarum cujusque, Dei

gubernatse sunt, qui
est, qualiter
illi

manu

mmorise reliquerunt, cm de se

gubemat aquam,
in

sicut scriplum

ipsi nihil scripsissent ?

Nam Pythagoras, quo in ill conuli re aliquid scripsisse

placuerit. Fluitat

enim humana mecujusquam pote-

templaliv virtute nihil tune habuit Gracia clarius,

moria per varias cogilationes, nec

stale est quid et

non tantm de se, sed nec de

perhibetur. Socrales autem,

quando

ei

veniat in

mentem.

Cm

quem

rurss in activa
,

ergo

illi

sancti et veraces viri quasi forluita recor-

qu mores informantur, omnibus pratulerunt

testimonio quoque dei sui Apollinis

ita

ut

dationum suarum propter narralionis ordinem occulta; Dei poteslati, cui nihil fortuitum est,

omnium
,

sapien-

commisis-

lissimum pronuntialum esse non taceant

bulas
pauculis versibus

./Esopi fa-

sent,

non oportet quemquam hominum dicere long

;

persecutus est,
alterius
;

verba et

abjeclum ab oculis Dei et long peregrinantem

loco poni debuit,

hoc

numros suos adhibens rbus

niliil

usque ade

quod vald ignort cur eo loco Deus

et si

scribere voluit, ut hoc se coactum imperio sui

poni voluerit. Quia

obvelulum

est

Evangelium no

dsemonis fecisse dixerit, sicut nobilissimus discipulo-

strum, ut ait Apostolus, 2 Cor. 4, 3, in Us qui pereunt

rum

ejus Plato

commmort.
est,

In

quo lamen opre

hoc credant,

obvelatum

est.

Et cm

dixisset, 2' Cor. 2,

,

16

Aliis

maluit alinas

qum

suas exornare sententias.

quidem sumus odor vil in vitam

mortem, subjecit statim
est, quis
:

aliis

odor mortis in
id

Quid

igitur causse
illis

cur de

islis

El ad hc quis idoneus?

quod de
et

discipuli

eorum

litteris

commendrunt;
illo

idoneus est intelligere

dicit, Joan. 9,
et

qum
:

juste at.
veni

Quod
qui

de Christo nolunl credere quod ejus de

disci-

idem Dominus

30

Ego

ut

puli conscripserunl ?

Prsertim

cm ab eo
illi

coderas

non vident videanl,

qui vident cci fiant. Ipsa est

scienti et sapienti

homines sapienti superalos esse fateanlur, quamvis

enim

altiludo

divitiarum
fit

Dei,

eum

fateri

Deum

nolint.

An

ver

quos

isto

mult

Rom.

11, 33, qu

ex edem massa aliud vasinho;

inferiores fuisse

non dubitant, veraces de se discipu-

norem, aliud in contumeliam, ibid. 9, 21

carni et sanguini, ibid., v.

et dicitur

los lacre poluerunt, et isle

non potuil? Quod

illo

si

abfa-

20

Iwmo

tu qui es, qui

surdissim dicitur, credant de

tentur,

quem sapientem

respondeas Deo

non quod

ipsi volunt,

sed quod apud eos legunt,

illo

Quis ergo et in bac re cognoscit inlellectum Domini, aut

quisconsiliaritts
illi

qui ea quai scripserunt, ab

sapiente didicerunt.

fuit,

Rom. 1 1

34, ubi sic gubernavit

Articulus VII.
Christum ipsum de seipso scripsisse, quoniam ad scriben-

corda reminiscenlium Evangelistarum, et in Ecclesia;

fasligio tanto auctoritatis culmine sublimavit, ut per

hxc

dum Evangelium
hibuit.

Evangelislas quasi

manus suas ad-

ipsa quoe in eis contraria videri possunt, mulli exese-

carentur, digne traditi in concupiscentias cordis sui

(Ibid., c. 35.)

et

in

reprobum sensum
justiliam?
:

et

mulli exercerentur ad

Hoc magnum

et inenarrabile

sacramenlum, hoc re-

elimandum pium
Omnipotentis

inlellectum
Dicit

gnum

et

sacerdotium antiquis per prophetiam revela-

secundm occullam enim Propheta Doet slullus

balur, posteris

eorum per Evangelium pradicatur.

mino, Psal. 91, 6

liones tuas
inlelliget
:

Nimis profund fact sunt cogitanon

Oportebat enim ut aliquando in omnibus gentibus redderetur, quod di per unam gentem promittebatur. Proinde qui prophetas ante

vir

imprudens non cognoscet,

hc.

descensionem

Articulus IX.
Evangelistarum quisque

suam prmisit, suam misit.

ipse et Apostolos post ascensionem

{

qudam
1.

omktit, ut

tanqum

nihil prtermiltenlis sries digesla videatur.

Omnibus autem

discipulis suis per

hominem quem

(Aug.,

2, cap. 5.)

assumpsit, tanqum

membris

ui corporjs caput est.

Non

ide conlrarium videri polcst, quod vei hQ

27

DE AUCT0R1TATE, NUMERO, SCR1PTIS ET CONCOROIA EVANGELISTARUM,

qu
ille

28
argua-

Evangelista dicit

prxtermittit

vel ille

comne

nullo
tur
,

modo quisquam eorum de mendacio rect

si

mmort

quje isle non dicit...

Hoc proinde cognolalia valeat,

ab altero

ita

discrepaverit

ut possit etiam

scet.dum est quod dcinceps ad contera

simiUler moveant

Evangelistarum exemplo prcdente defendi.

Cm

nnimumque conlurbcnl,
prtcterniiltenlis

sic

unum-

enim
fuisse

fas

non

sit

Evangelislarum aliquem mentilum

quemque Evangclistam conlcxcre narrationcm snam,

ut tanqnm
niliil

fuisse vel existimare, vel dicere, sicapparebit

neceum

sries

digesta vi-

mentilum, qui recordanli talealiquid

illis

accideri,

deatur. Tacitis enim quao non vult dicere, sic ea

vult dicere,
illis

qu

quulc

accidisse monstralur. El quant magis ad

qune dicebat adjungit, ut ipsa conlinu

([use aller ta-

sequi videantur. Sed ctir aller ea dicit,

cuit, diligcntcr

mores oplimos pertinet cavere mendacium, tant magis tam eminenti aucloritate rgi debeamus, ne puta-

ordo consideralus indicat locum ubi

remus sse mendacia, cm

sic inter se variare aliquo-

ca potucrit, quo pratermissa siint, transilire, ut ea qua dicere intenderat,

ila

rum

narraliones inveniremus, ut inter Evangelistas

superioribus copularet, lan-

varialae sunt.

Simul etiam, quod ad doctrinam

,

fide-

quin ipsa nullis inlerposilis sequerenlur...

(Ibid., cap. 59.)

lem maxime pertinet

intelligeremus
vel

non lam veramplectendam

borum qum rerum quacrendam

esse verilatem, quando eos
,

Quis autem non videat superflue quri.quoillaordine Dominus dixcrit

,

qui non

cm

et

hoc discerc debeamus

aucloritatem

utunlur

cm rbus

sententiisque

edem locutione non discrepant in

,

per

Evangclistaruni excellcnlissimam
si

edem

veritatc conslitissc

approbamus.

non esse mendacium,

quisquam non hoc ordine cu-

Articulus XI.

jusquam sermonem
sit,

digesscrit,
niliil

quo

ille

quo proces-

Vnde faclum
pent.

sit,

quod Evangelisl ordine

et

modo nar-

cm

ipsius ordinis

intersitad rem, sive ita,

randi, salv tamen rerum concordi, inter se discre-

sive

ila si t.

Artjculus X.

Ibid., c. 21.)

Non

dissenlire Evangelistas, etiamsi

veiiiis

eadem non iisdem

Quid aulem inlcrest quis quo loco ponat, sive quod

ex ordine inserit, sive quod omissum recolit, sive quod
poslea factum anle pra;occupat
,

ejferant.

(Ibid., cap. 12.)

dm tamen non

ad-

Quod Evangelistarum aliusalium verborum ordinem tenet, non est utique conlrarium. Neque illud contrariiun
est
,

versenlur
x ?

eadem vel alia narranti, nec sibi, nec Quia enim nullius in potcstate est, quamvis
fideliterque res cognitas
,

alte-

opti-

si

alius

dicit

quod

alius

pra'termitlit.

Ut

enim quisque nicmincrat,

tcnliam,

et ut

cuique cordi erat vel

cordelur

quo quisque ordine requid prius posteriusve homini veniat in

est ut

brevis vel prolixis, eamdein tamen explicare senila

mentem
bable

non

volumus, sed ut datur

salis

pro-

eos cxplicsse manifeslum est. Et

in

hoc

est

qud unusquisque Evangelistarum eo se

,

salis apparet,

quod ad rem maxime

pertinet, quoniarn

ordine crcdidit debuisse narrare

quo voluisset Deus

sive

veritas Evangdii, verbo Dei,

quod supra omnemcrea-

ea ipsa qua? narrabat ejus recordationi suggerere, in

eis

turam anernum alque incommuUbile pcrmanet, per crealuram temporalibus siguis et linguis hominum
dispensalo
,

duntaxat rbus, quarum ordo sive

ille,

ille sit,

nibil

minuit auctoritali verilatique evangelicre.

Spiritus sanctus dividens propria unicui-

summum culmen

auclorilatis obtinuit

Cur autem
que prout

non nos debere

ribus

arbilrari meuliri

qucmquam,

si

plu-

vult, 1

Cor. 12, 11

et ide

mentes quoque
culmine

bus,

rem quam audierunt vel vidcrunt reminiscentinon eodem modo alque eisdem verbis, eadem tares fucrit cxplicala
sive
alia
;

sanclorum propler libros

gubernansetregens, alium

in tanto auclorilatis

collocandos, in recolendo qua scribercnt sine dubio

sic,

men
rum,
non

ut sive muteliir ordo verbo,

alium ver

sic narratio-

pro

aliis

qua)

tamcn idem valeant

nem suam
li

ordinare permiserit, quisquis

pi diligen-

verba proferantur: sive aliqnid vel quod recordanli

occurril, vel

qutfsiverit, divinils adjulus polerit invenire. est hujus operis

Hoc

quod ex

aliis

qiue dicunlur possitin-

tamen non
neque

munus, quod nunc susce-

telligi,

minus dicatur;
narrandorum

sive aliorum quse magis dicere

pimus, tantm ut demonstremus Evangelistas neque

sibi,

slatuil

graii,

ulcongruus temporimo-

inter se pugnare, quolibet ordine vel eas-

dus

suffieiat, aliqnid sibi

non tolum explicandum, sed

;

dem

res, vel alias factorum dictorumqueChristi

unus-

ex parte tangendum quisque suscipiat

sive ad illunibil

quisque eorum potucrit voluerilve narrare. Quapropter ubi ordo

minandam declarandamque sententiam

narrandi concessa est
sive

qiden
as-

lemporum non apparet

nihil

noslr

rerum, verborum tamen aliqnid addat, cui auctorilas

;

interesse dbet,

quem

narrandi ordinem quilibet eo,

rem ben Icnens non

rum
quod

tenuerit

ubi aulem apparet

si

quid moverit

sequalur, quamvis id conetur, memoiiter cliam verba

quae audivitad integrum enuntiare.

sibi aut alteri repugnare videatur, utique consi-

derandum
ut nec in dis-

et

enodandum

est.

Quisquis aulem dicil Evangelislis cerl per Spirils sancli potenliam id debuisse concedi
,

Articulus XII.

gnre verborum, nec

creparent
,

in ordine,

nec

in

numro

Quomclb ex

difficultatibus

manifest colulis ab ips

non

Evangelio, nobis similium solutionum in loris obscurioribus excogitandarum aditus detur.

(Ibid., c. 50.)

inlelligit

quanta amplis Evangeli-

starum

cxcellit anctoritas, tant

magis per eos fuisse

vera loqucnlium seforte narrantibus

firmand.rm creterorum curitatem

:

hominum

ut

plunbus canidem rem

Hoc san non abs re fue/it,.admonere

in

hoc mira-

,, ,, ,

sa

EX AUGUSTINO,
inde

etc.

30

culo de septem panibus quod duo Evangelist Matthus Mamisque posuerunt , quia si aliquis eorum id
dixisset
,

pretioso fidelis
illis

femin devotione perfusus occmreret ad passionis tempus

;

est
,

donec

quod cum

qu' de

illis

quinque panibus non dixisset

cis erat

necessari narraturus

ubi

tamen ipsam dotacuit, mult

,

contrarius ca;lerip pulareiur. Quis enim nonexistimaret

minicain

cnam, de qu
,

nullus

eorum

unum idemque

faclum esse? non autem intgr et

opulentis tanqum de cellario dominici pecloris

ubi

veraciler, siVeab iilo, sive abaliis, sive

ab omnibus fuis-

discumbere solebat

exhibuit.
altioribus

se nn-atumjsedautilliim oro quinque panibus septem dm fa.lerelur commmorasse , aut illos pro septem

Ipsum deinde Pilatum verbis

dicens

perculit,
,

quinque, aututrosquementitos, veloblivionedeceplos.

Hoc

et

de duodecim cophinis

et

de septem sportis

regnum suum non esse de hoc mundo regemque se nalum et ad hoc venisse in hune mundum ut testimonium perhibeat veritati. Mariam quoque post
,

opinaretur quasi contrarium. Hoc de quinque millibus, et quatuor millibus eorum qui pascerentur. Sed quia
illi

resurrectionem mystic altitudine visitans

inquit,

Noli me,

tangere
,

twndm enim

ascendi ad

Patrem,

qui miraculum de septem panibus narravcrunt

illud
,

Joan. 20

17. Discipulis etiam insulflando ddit Spi,

nec
vet

de quinque panibus lacuerunt, neminem mointelligunt.

ritum sanclum
stantialis et

ne ipse Spiritus

qui Trinitati sub,

et

utrumque factum omnes

colernus est, tantummod Palris esse

pularetur.
,

Hoc idediximus, ut sic, ubi simile invenilur factum Domino quod in aliquo alleri Evangelisl ita nirepugnare videatur ut omnino solvi non possit
,

non etiam

Filii spiritus

Postrem suas oves Petro se amanti

rem

1er confitenti
sic se velle

hil aliud intelligatur

aliud ab alio

qum utrumque factum esse et commemoratum. Quia si non etiam illud utrumque apud unum inveniremus contraria siugulos
,

nem

eumque amocommendans, dicit eumdem Joanmanere donec veniat ubi etiam mihi
;

vidilui' alto docuisse

myslerio, islam ipsam Joannis

in

evangelicam dispensalionem (qu

lucem

liquidissi-

dixisse putaremus.

mam
Articulus XIII.
altcro

Verbi sublimitrr ferlur

ubi Trinitatis qualitas

,

et incommutabilitas videri potest

et

qu maxime pro-

Idem

exemplo probat.

prieiale dislal cieleris

homo

cujus susceptione Ver-

bum
(Ibid., c. 46.)

caro factum est

,

perspicu cerni cognoscique non

posse
,

nisi

cm

ipse
,

San praetermillere non oportet boc loco intentum

et

nebit donec veniat

Dominus venerit ide sic mamanebit autem nunc in fide cre;

ad caetera qu
;

talia forte
,

occurrerint, facere leclov.

dentium, tune autem fade ad faciem (1 Cor. 15, 12)

rem

quia Lucas dixit

c.

9,

14

quinquagenos jusc.

sos esse discumbere, Mardis ver,

6,

v.

40,

et

conkmplandum erit, cm apparuerit et nos cum ipso apparebimus slus

,

vila noslra

Chri(

in

glori.

Col.

quinquagenos

et

centenos.

Quod

hic ide

non movet

3,4.)
Articulus XV.

quia unus partem dicit, aller totum. Qui enim etiam

de ccnlenis

retulit

hoc

retulit

quod

ille

prlermisit.
si

De

corde per contemplalionem

et

humilitatem emunxjuibus </uar/ut et

Nibil ilaque contrarium est.

Vermtainen

alius

de

dando prclara ex Auguslino,

quinquagenis tanlm commemoraret, alius tantm de

centenis, vald videretur esse contrarium; nec facile

postremum de Evangelistarum consensu librum claudit.

(

dignosceretur utrumque dictum esse

altero, alterum ab altero esse

unum autem ab
;

Aug.

ibid.

commemoratuni

et la-

Quisquis autem

arbitratur,

homini vitam islam

men

attendus consideratum inveuiri debuissc quis non

scep aliqua

mortalem adhuc agenti posse contingere, ut amoto

atque discussoomni nubilo phantasiarum corporalium atque carnalium serenissim incommutabilis verilatis
luce poliatur
,

falealur?

Hoc ide dixi, quia exislunt ejusmodi, quoe parm intendenlibus et

canlibus contraria videantur
,

leiner judi-

et

non sunt.

et

mente penits consuetudine

nec quis quseral

vita

Articulus XIV.

hujus alienal
reat
:

illi

conslanter et indeclinabililer hx,

De

Evangelii Joannis

pr
c.

cleris allitudine.
ult.)

nec quid quecrat

intelligit. fal-

Crcdatergo polis sublimi aucloritati minimque

(Aug.,
1.

4,

10 et

laci

2 Cor.

5,6: Quamdi sumus

Domino,
et

in corpore
,

per-

Commendare

hic

studiosis sanctu; verilatis

volumus anialoribus verbi Dei, et quamvis cjusdem Cliristi

,

egrinari nos

ambulare per /idem

nondkm

per specicm

ac sic perseveranter retinens atque custo-

qui verus et verax est, annuntiator atque prredicator

diens fidem, spem et charitalem, inlendat in spe-

Jeannes

in Evangelio

suo fuerit, cujus et cxteri trs

,

ciem ex pignore quod accepimus sancti Spiritus, qui

nos docebh

qui scripserunl Evangelium

et ca>teri Apostoli

qui

omnem

non quidem ipsam narrationem scribendam susceperunt m e tamen prdicatione sui offlcii munus im,

qui suscitavit

verilatem Joan. 16 13, cm Deus Jesum Cliristum morluis vivifteabit et

, ,

mortalia corpora noslra per inhabitantem Spiritum ejus

in nobis,

ptevii.unf, long

tamen hune
initio libri sui

in Chrisli altiora

sub-

vectum, ab ipso
ris
;

rar fuisse

cum

caete-

Pris autem
est propter

Rom. 8 11. qum vivificelur hoc quod- mortuum

,

id est

primo circa Jordanem propter testimoB?plistce

;

peccatum, 2 Cor. 4, 11, procul dubio

nium Joannis

inde trans

mare

Tiberiadis
,

corruptible est et aggravt

animam Sap. 9
,

15

et si

quando turbas de quinque panibus pavit

aqua? ambulavit
;

et super

quando adjuta excedit hanc nebulam qu

nis terra
,

legitur

omtegi-

tertio in

Bethani

ubi unguento

id est

hanc carnalem caliginem qu

51

DE AUCTORITATE, NUMERO, SCRIPTIS ET CONCORDIA EVANG., EX AUGUSTINO,

,

etc.
ei ;

32
et

tur omnis vila'terrena

perstringitur
;

tanqum rapid coruscatione

redit
,

initio ipsi

viderunt sermonem, et ministraverunt

et in

suam inlirmilatem
,

vivente

desiderio quo rurss erigatur

ti

nec sufficienle mundi-

perseverantia usque in prsesens lempus monimenta dclarant ut est illud juxta ^Egyptios, et
;

Thomam,

qu

figatur;

et

quanl quisque hoc magis po-

et

Matihiam,

et

Bartholomaeum, duodecimque Aposto-

test, ant

major est; quant aulem minus, tanto

lorum, et Basilidis atque Apellis, ac reliquorum, quos

minor.
Si
est
,

aulem
in

nihil

adhuc

laie

mens hominis experta

,

enumcrarelongissimumest; cm lantm imprsenliarum hcnecessc sit dicere, exslitisse quosdam, qui

sine Spiritu et grati Dei conati sunt magis ordinarc

qu tamen habitat

Cliristus per iidem

instarc
se-

dbet minuendis (inicndisque cupiditatibus hujus

culi
,

moralis virtutis aclione tanqum in comitalu

trium illorum Evangelistarum

cum mediatore
,

Chrislo

narrationem, qum histori texre veritatem. Quibus jure potest illud prophelicum coaptari : Vqui prophetant de corde suo; qui ambulant post spiritum suum;
qui dicunl
:

ambulans; eumque,qui

Filius Dei

sempercst, pro-

Dicit

Dominus,

et

Dominus non
8

misit eos,

plcr nos filium hominis faelum

ut sempitcrna virtus

Ezech. 13, 2 et seq. De quibus

lio

et Salvalor in
:

Evange-

ejus el divinitas noslrse infirmitali et moflalitati con-

Joannis loquitur,
et

c. 10, v.

Omnes

qui anle

me

temperaia de nostro nobis in se aique ad se faceret

venerunl, (ures

lalrones

fuerunt.
ait
:

Qui venerunt, non

et

viam cuni magn

,

spei laitili hdeliter teneat

;

ne pec,

qui missi sunt. Ipsc

enim

Veniebant,

ego non

cet

regc Cbristo regalur

si

forte peccaverit
ita in

ab

millebam
ritalis
;

eos. In

venienlibus enim prasumplio teme-

eodem sacerdote Cbristo

dileciionis
ris
,

cxpictur; alque

aclione

in missis

obsequium

servitulis est.
fur.-

bona conversalionis et vil nulritus, pennis geminoe

Ecclesia autem,(/ supra petram, Domini voce

data
est,

tanqum duabus

alis validis

eveclus ter,

Matth. 16, 18,

et

quam

introduxit rex in cubicu-

ab eodem ipso Chrislo Verbo illuminelur

in principio erat
,

Verbo
,

lum suum,
misit

ad quam per foramen descensionis occult

similis

quod
Deus

et

Verbum

erat

apvd Deum
spculum

et

manum suam,

damul hinnuloque

cervo-

erat

Verbum, Joan.
1

1, 1; et si per
,

et in

nigmate,

Cor. 13, 12

long tamen sublimis ab

rum, inCantic, passim, quatuor flumina paradisi instar eructans, Gen. 2, 10, quatuor angulos et annules habet,

omni
nis

similitudine corporali.
illis

Exod. 26, per quos quasi arca testament

et

Quapropter, quamvis in

tribus activae, inJoanvirlulis elu,

custos legis Domini, lignis immobilibus vehitur.

aulem Evangelio dona conlemplativ

Primus omnium Matthseus

est publicanus,

cogno-

ceant eis qui

hc dignoscere

sunl idonei
csl, sic
atii

tamen

et

hoc Joannis, quoniam ex parle

Spiritum sermo sapienti,

mancbit doncc

mento Levi, qui Evangelium in Jud Hebraeo scrmone edidit, ob corum vel maxime causam, qui in

veniat quod perfectum est. Et

alii

quidem dalur per

sermo scienli secundm

;

Jesum crediderant ex Judis umbram, succedente Evangelii

Secundus
Marcus
,

et

nequaqum
Ptri

legis

verilate, servabant.

eumdem

Spiritum, 1 Cor. 12, 8

alius

diem Domino
bibit
;

interpres

Aposloli
:

et

sapit, alius

de peclore Domini liquidius aliquid

Alexandrins Ecclesi primus episcopus

qui

Domi-

alius levatus usque ad tertium

ineffabilia

clum, 2 Cor. 12,

cl

2,
in

num quidem

Salvalorem ipse non

vidit,

sed ea quse

verba audit; omnes tamen, quamdi sunt

magistrum audierat prdicantem, juxta fidem magis

gestorum narravit, qum ordinem.
Tertius Lucas medicus, nalioneSyrus Antiochensis,
cujus laus in Evangelio,

corpore, peregrinanlur

Domino

omnibus bonoe
quod
et

spei fidelibus in libro vitx scriplis servalur

cluni est, Joan. 14, 21
:

di-

Et ego diligam eum,

osten-

2 Cor.

8, 18, qui et ipse disci-

dnm meipsum illi. Vermtamcn in bc

pulus Apostoli Pauli in Achaioc Botique partibus

peregrinatione quantum in rei

volumen condidit,qnoedam
in

allis repelens;et, ut ipsc

hujus intelligenti vel scicnti quisque profccerit

tant magis cavcat diabolica vitia, superbiam et invi-

promio

confitelur, audita,

magis qum visa de-

scribens.

dcntiam. Mcminerit hoc ipsum Evangelium Joannis,

Ultimus Joannes Apostolus et Evangelisla, quem

Jsus amavit plurimm
;

qum mult amplis

lalis,

erigit

ad conlemplationem veri-

qui supra pectus Domini refiuenla potavit, et

tam mull amplis prcipercdc dulccdincchaEt quia

est,

cumbens purissima doctrinarum

qui solus de cruce meruit audire
:

ritalis.

beriimum
humilia

praceptum verissimum ac Quanlb magmts es, Eccli. 5, 20

illud
:

salutanlb

Ecce mater

tua.

Is

cm

esset in Asi, et
,

jam tune hreticorum semina

Ebionis et ctcrorum, qui ne-

te in

omnibus, quiEvangclislaChrislum longe

pullularcnt Cerinlhi

creteris allis

commcndal, apud cum

Articulus XVI.

discipulis pedes

gant Cbrislum in carne venisse; quos et ipse in Epi-

lavt.

stolsu Anlichristos vocat, et Apostolus Paulus fr-

quenter percutit; coaclus est ab omnibus pen tune

,

Pseudo-evangelist. Evangelistarum ordo

figur.

stylus

Asise episcopis, et

mullarum Ecclesiarum
altis

legationi-

bus,
,

de divinitate Salvaloris
ila

scribere et ad

(Hieron.

Praef.

in

Comment, super Mallh.

ad Eu-

ipsum, ut

dicam, Dei Verbum non

tam audaci
et Ecclcsia-

sebium Cremon.)
Plures fuisse qui Evangclia scripserunt, et Lucas
Evangelisla testoiur, dicens,
c. 1, v. 1
:

qum
Quoniam qui-

felici

tcmcritale prorumpere.

Unde

slica narrai historia,

cm

fratribus cogeretur ut

scriberet, ila faclurum se rcspondisse.si indicto jeju|

dem
In

multi f.onati sunt uidina> e narrationem rerum

,

qu

nio in

commune omnes Deum

deprecarentur

quo

nobh complet mut

tient tradiderunt

nobis qui ab

cxpleto, revelatione saluratus illud

promium clo

33
vcniens eruclavit
,

CONCORD. ET HIST. EVANG. CAP.

Joan. I,
l
:

I.

VERBUM CARO FACTUM.

omnibus consonarent,
et

In principio erat Veret

toto et in

cum nimi

dili-

bum,

et

Verbum

eral

apud

Dmm,

Deus

erat

Verbum;

genti atque cura usque ad tempora ac loca

omnia

hoc erat in principio apud Deum.

usque ad singula qualiter verba concurrerent, nemo

inimicus credidisset unqum quin illi communi ad decipiendum consilio congregati, quasi ex human

Hc
ita

igilur

quatuor Evangelia mull anle prdicla,

Ezechielis quoque volumen probat, in quo prima visio

conlexilur, cap.
et 1

.Et

in

medio

sient similitude qua-

qudam
enim

conspiralione Evangelium condidissent.

Non

tuor animalium;
cis leonis,

vultus

eorum,

facics liominis, et fa-

simplicitatis fuisse

tam

sollicitam
in

consonanliam
rbus exiguis

et facis vituli, et facis

aquil.

Prima

lio-

judicarent.

minis facis

Matthum
,

significat, qui quasi

de liomine

dissonantia, ab
clar

Nunc ver qu videtur omni illos suspicione

dfendit, et salis

exorsus est scribere

Jesu
C/iristi, filii

cap. 1
filii

v. 1

Liber generationis

scribenlium

exislimalionem tuelur.

Si ver

David,

Abraham. Secunda Marrugientis auditur

,
:

aliquid de temporibus ac locis vari dixerunt, nihil

cum,

in

qu vox leonis

in
:

eremo

Vox

clamantis in deserto

Parate viam Domini

reclus

quidem diclorum prjudicat veritali. Sed tamen, prout donaverit Deus, progredientes,
eliam
isla

facite semitas ejus,

Marc.

1, 3. Tertia vituli

quEvanqui

declarare lenlabimus

illud post

hc qu
in
illis

gelistam

Lucam

Zachari sacerdote sumpsisse ini,

diximus postulantes, ut diligenler notetis, qud

dicationis

tium prfigurat. Quarta Joannem Evangelislam

Verbo Dei disputt.

principalibus causis, in quibus et vila noslra et

pr-

assumptis pennis aquil, et ad alliora festinans de

Articulus XVII.
Cur Evangelista non unus, sed multi. Hinc maxime
Evangeliorum veritatem elucescere.
(Cbrysost.
,

summa consistit, nusqum aliquis ilorum minimo discrepare convincilur. Qu ver isla sunl? Nemp qud Deus homo factus sit, qud miravel in
bilia

operalus, qud crucifixus, qud sepultus,

resurrexit,
est,
sit,

qud ascendit

in

qud clum, qud judicaluru

Filius Dei est,

Prf. in Matth.
,

boinil. 1.)
illa

qud

salularia

prcepta consliluil, qud non con-

Principio requirendum est

qunam

causa

trariant

legem

inlulit priori,

qud

qud

qud cm tam multi

secuti

sint

discipuli,

duo lantm ex

Unigenitus, qud gennanus et verus, qud ejusdem

Apostolis scribant, et duo

:

eorum qui Apostolos sunt

cum
bis

Paire substanti, et

unus enim Ptri, aller Pauli discipulus, prtcr

quippe omnibus

qucumque sunt lalia. In maximam illorum inveniemus esse

non omnes omnia dixerunt,
narravit, nihil te
dixisset,
sin varia

Joannem atque Mallhum Evangelia condiderunt. Quia ambitione moti faciebant, sed omnia ad utilitatem referebant. Quid igitur? Non sufhciebat unus Evangelista cuncta memorare? Sul'ficiebat quidem, sed cm quatuor sint qui Evangelia conscribant,
scilicet nihil

concordiam.
Si ver in miraculis

sed hic quidem

ilia,

alter ver alia

omnin conturbet.
supcrfiuus

Nam

si

unus universa
;

jam

fuisset

numerus clcroruin

nec eisdcm cerl temporibus aut

in eisdeni locis,

neet

omnes

inter se scripsissent, ac

nova omnia, nullum.

que pariter congregati, neque mutucolloquenles;

potuisset convenienli apparerc

documenlum. Pro-

tamen quasi uno ore omnia pronunliant;

dubio verilalis grande documenlum.

fil

hoc sine

plerea et communiter mulla dixerunt, et nihilomins

quisque proprium aliquid ac spciale conscripsit, ut

;

Yerm
enim
ipsum

contrario, inquis, isla res accidit

in

multis

neque supcrfiuus esse viderctur

et

et

temer adjeelus,
verilalatis

diversi inter se inveniuntur ac dissoni.

maximum

est testimonium verilalis. Si

Im hoc enim ex

accuratam

et

exactam evangelic

narra-

lionem exhiberet.

IJvottimum tx %ut.
k^>*
1
.

Quoniam quidem multi

conati sunt ordinare narra ,

bum, et Verbum
2.

erat

apud Deum,

et

Deus erat Verbum.,

tionem qu in nobis complet sunt

ut

rerum
ipsi

2. Sic-

Hoc

erat

|in

principio

apud

Deum.

3.

Omnia
nihil,

tradiderunt

nobis, qui ab
;

inilio

viderunt

per ipsum

facla

sunt

et sine ipso

factum est
erat,

et ministri

fuerunt sermonis

3.

Visum
4.

est et

mihi

quod
eral
cet
,

factum
lux
et

est.

4.
;

In
5,

ipso vila

et

vila Iu-

assecuto omnia principio diligenler, ex(l) ordine

tibi

hominum
lenebr

Et lux

in

tenebris

scribere

optime Thophile,

Ut cognoscas eo-

eam

non

comprehenderunt.

rum verborum, de
(1)

quibus eruditus es, veritatem.

6, Fuit 7.

homo missus

Deo,cui nomen erat Joannes.

ordine, grc, x9e?yj,-, id est, sigillatim, ut videre est Act. 11, 4, et 18, 23. Non enim pressis

Ex

Hic venit in testimonium, ut testimonium perhi-

beret de lumine, ut

omnes crederent per

illum. 8.

secutus est Lucas

temporum ordinem, qum

alii.

Non

erat

ille

lux

sed ut testimonium
,

perbiberet da

Verbum Dei sternum caro factum.

CAPUT PRIMUM.
D.
1. (1.

Innat. Dom.,miss 3.) fin principio erat Ver-

lumine. 9. Erat lux vera qu illumint omnem hominem venientemin hune mundum (1). 10. In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus

CAP.

IV.

YISITATIO.

CANTICUM MARIEE.
quo hxc
fiant,

36

eum non

cognovit. 11. In propria venit; et sui

12. Quolquot

eum

non receperunt.
iiomine ejus

autem rcccpcrunteum,
credunlin
(2),
viri,

pro eo qud non credidisti verbis meis, qua implebunlur in tempore suo. 21. Et erat plebs
exspectans Zacbariam
i

ddit cis potestatcm filos Deifieri, liisqui

;

et

mirabanlur qud tardaret

15. qui

non ex sanguinibus
Verbunxcaro faclum

neque
sed ex ha-

pse

in
;

ex voluntate camis, neque ex voluntalc

illos

lemplo. 22. Egressus autem non poierat loqui ad et cognoverunt qud visionem vidisset in tem-

Deo

nali sunl. 14. Et

est, et

plo. Etipseeralinnuensillis,etpermansitmutus.23. El

jDilavit in

nobis

(et vidimus gloriaiu ejus,

)

gloriam

factum est ut implcli sunt dies

oflicii

ejus.abiit

in

quasi Unigcniti Paire

15.

plnum
c.

gralioc cl veritatis ^.
,

domum
cens
:

Joanncs

testhnonium.

1G.

suam. 24. Post hos aulem dies concepil Elizabcth uxor ejus, el occullabat se mensibus quinque, di25. Quia sic
fecit

ferri

(1) Grsec ip%fyi&ov, quod posse ad t >fi ; , lumen

vera,

qu
;

veniens in

nolavit Auguslinus reutsit sensus: Erat lux mundiim illuminai onmem

:

mihi Dominus

in

diebus, quibu

respexit auferre opprobrium

meum

inter homines.

bominem quia Chrislus ndventu suo in miindum non unam genicm, m Moses, el prophetec, sed tplum genus bumanum illuminavit. Unde Paulus ;id Til. 2, 11
:

ANNUNTIATJO ET INCARNATIO CnMSTI.

CAPUT
sus est anglus Gabriel
cui

III.

Apparit gratin Dci Salvatori nostri omnibus hominibus, etc., et Ecclesia canit: Tune salmis erit omnis /iomo.scilicct in adveniu Mcsshc. Cnnfcr hune locmn eum eo quod dicitur infra 3, 19.elConcord.20,L.r venil in mundum; et 12, 46, Concord. 110, n. 7 Ego
:
:

C. 1.26. In mense autem sexto (In annunt.)

mis.

Deo

in civitatem Galilaca?,

viro, cui

lux in mundnni veni. lia Eslius.

(2) Id est, non ex bumnno semine, nec ex concupisoenti carnali, nec exappelituprop;igaiid<e sobolis, qui in viris dominari solel ; vol fortss hoc postre-

nomen Nazareth, 27. Ad virgincm desponsalam. nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis, Maria. 28. Etingressus anglus ad eam dixit: Ave, grali plena, Dominus lecum, benedicla tu in mulieribus. 29. Qux cm audisset, turbala est
in

mum membrum, ut dislet prioribus, eus dnott nui adoptione aut inslitutione liunt alicujus hminis filii, ut hsec humana adoptio divnaj adojttioni opponatur.
Annuntiatio et conceptio Joannis.

sermohe

ejus, et cogilabat qualis esset ista saluta-

lio.

30. Et ait

anglus

ci

Ne

timeas, Maria,

invein

nisti

enim gratiam apud Deum: 31. Ecce concipies

ulero (Isa. 7, 14), et paries filium, et vocabis

ejus Jcsum. 32. Hic erit magnus, et

nomen

CAPUT
C.
I.

H.

Filius Altissimi

{In vig. S. Joan. Bapl.) 5.

,

Fuit in diebus

vocabilur; et dabit
patris ejus
;

illi

Dominus Deus sedein David

Herodis rgis Judaerc

charias, de vice Abia
illius

sacerdos quidam nomine Za(1

,

et

regnabit in
;

domo Jacob

in

acternum
erit

Par. 24, 24, 10);

et

et

uxor

(Dan. 7, 14, 27
finis.

Micli. 4, 7), 35.

Et regni ejus non

:

de

filiabus

Aaron

6.

Erant autem

jusli

nomen ejus Elizabcth. anibo ante Deum incedentes in

,

54. Dixit

autem Maria ad angelum

Quomod
35. Et re-

fiel istud,

quoniam virum non cognosco?

obumbrabit

omnibus mandalis
betb
8.

et

justificationibus
illis filius,

Domini sine

spondens anglus
que

dixit ei: Spirilus sanctus supervelibi

;

querel. 7. Et non erat

sterilis
,

e quod esset Eliza-

niet in te, et virtus Altissimi

et

ide-

et

ambo
,

processissent in diebus suis.

quod nascelur ex

le

sanctum, vocabitur Filius

,

Faclum

est

autem

cm

sacerdolio fungerclur in
9.

Dei. 56. Et ecce Elizabelh cognata lua

cepit
est
illi

et ipsa

con-

ordine vicis suae ante

Deum.

Secundm consuetuincensum poneret,

in-

filium in

seneclute su
sterilis
;

et hic

mensis sexlus

dinem
Levil.
loris

sacerdotii, sorte exiit, ut

qu vocalur
Ecce

37. Quia non erit imposDixit

gressus in templum Domini: 10. Et (Exodi 30,7;

16, 17
)

sibile

apud Deum oinne verbum. 38.

:

aulem
ver

omnis mullitudo populi crat orans

illi

Maria

ancilla Domini, fit mihi

secundm

hor incensi. 11. Apparuit autem

,

anglus

bum luum |.

Et discessit ab

ill

angclus.

Domini

slans dextris altaris incensi. 12. Et Za-

charias lurbatus est videns, et timor irruit super

13. Ait autem ad illum anglus

eum.
C.

VlSlTATlO. CANTICUM MARL.

:Ne timeas, Zacbaria,

;

CAPUT
I.

IV.
in die-

quoniam, exaudila estdeprecatiotua

zabelh pariet
libi filium, et

et

uxor lua Eliejus Joan-

39. (In
abiit in
:

visit.)

f Exurgens autem Maria

vocabis

nomen

bus

illis

montana eum
intravit in

festinatione, in civita-

nem

14. Et erit

gaudium

libi et

exultatio, et multi in

tem Juda 40. Et

domum

Zachariue, et salu-

nativitale ejusgaudebunl; 15.

Eritjenimmagnuscoram

lavit Elizabelh. 41.

El factum est.utaudivitsalulatio-

Domino,

et

vinum etsiccramnon bibetetSpirilusancto adhuc ex utero matris sure; 16. El multos

ncm

Marise Elizabelh, exultavit infans in utero ejus:

replebilur,

et replcta est Spiritu sancto

Elizabelh
:

42. Et ex-

fdiorum Isral converlct ad

Dominum Deum ipsorum;

virtute
in filios (Mal. 4, 6),

clamavit voce magn, et dixit

Benedicta lu inter
lui.

17. Et ipso praecedet ante illum in spirilu et

mulicres, cl benedictus fructus ventris

43. Et

Eli; ut convertal corda palruin

et iiicredulosadprudenliam justorum, parare

Domino

unde hoc mihi, ut veniat malcr Domini mei ad me? 44. Ecce enim, ut facta est vox salutalionis tuae in
auribus meis, exultavit ingaudio infans in ulero meo ; 45. Et bcata qucredidisti, quoniam perficienturea qusa
dicta sunt tibi

pleoem perfectarn \. 18. Et

dixit Zacbarias

ad angelum:

Unde

lioc

sciam? ego enim sum sencx,ct uxor mea

anglus
;

prneessi' in diebus suis. 19. Et respondens

Domino. 46. Et

ait

Maria

Magnificat

dixuei

Ego sum Gabriel,

',aoeu?

qui asto ante

Deum
in

et

m issus sum loqui ad te, et ha:c libi evangelizarc. 20.

ecce eris
,

Et

anima mea Dominum; 47. El exultavit spirilus meus humililain Deo salutari meo f. 48. Quia respexit

et

non poieris loqui usque

diem

lem ancilkc sux

ecce enim ex hoc beatam

me

dicent

37

CAP.

VII.

JOSEPH ADMONITUS DE GENERATIONE CHRISTI.

magna
qui

38

omnes generationes.
potens
est, et

49. Quia fecit mihi

ctum
(1

est
)

autem,

c. 8.)
;

sanctum nomen

ejus. 50. Et micericor-

Non

est imperativum, sed infinitivum

hoc

est,

dia ejus progenie in progenies

timentibus eum.

visitavit

nos Chrisius ut illucescerel, etc.

51. Fecit

potcnliam in brachio suo (!sai. 51,9);

Genealogia Christi.
,

dispersit superbos mente cordis sui (Psal. 32, 10). 52. Deposuit potentes de scde (Psal. 53, 11), elexaltavit

Genealogia Joseph ex posteritale Salomonis; k.enimJu-

dis scribens, regalem progeniem Messice Davide

proponit.

humiles. 53. Esurientes implevit bonis

(1

Reg.

2, 5), et divites dimisit

inanes (hai. 41, 8). 54. Su(Ps.

CAPUT
A.
1.

VI.
).

J scepit Isral

puerum suhi

-151,11),

recorda-

1. (1)

(In Nat.

et

Conc. B. Mari
(ilii

Liber

tus misericordise sua;. 55. Sicut locutus est ad patres

generationis Jesu Christi,

2.

David,

filii

Abraham.

nostros,

Abraham,
c. 16).

et semini ejus in secula (Gen. 17,

Abraham

genuit Isaac

(Gen. 21, 3). Isaac autem

).

9 et 22,

56. Mansit

autem Maria cuin

ill,

quasi

genuit Jacob (Gen. 25, 25

Jacob autem genuit Ju-

mensibus

tribus, et reversa est

indomum suam.

dam

et fraires ejus (Gen. 29,

NATIVITAS JOANNIS.

nuit Phares, el

55). 3. Judas autem geZaram de Thamar (Gen. 38, 29, 1,

(1.

CAPUT
C.
I.

V.

Par. 2, 4). Phares autem genuit Esron

Par. 2, 5).
genuit

57. (In nat. S. Joan. Bapt.)

est

Elizabelh aufilium.

Esron autem genuit Aram.

4.

Aram autem

tem impletum
ficavit

tempus pariendi,

et peperit

Aminadab (Ruth.
Naasson (Num.

i,

19). Aminadab autem genuit

58. Et audierunt vicini et coghati ejus, quia magni-

7, 12.).

Naasson autem genuil Sal-

Dominus misericordiam suam cum

ei.

ill, et

con-

mon

5. Salnion

autem genuit Booz de Rahab. Booz

gratulabantur

59. Et factum est in die octave-, ve-

autem genuit Obcd ex Ruth. Obed autem genuit Jesse.

Jesse autem genuit David regem (Ruth. 4. 20, 21,22).
6.

nerunl circumcidere puerum, et vocabant

eum

no-

mine

palris sui,Zachariam. 60.

Etrespondens mater
cognationc tu
i

David autem rex genuit Salomonem ex e qu

(

fuit

ejusdixit:Nequaqurn, sed vocabitur Joannes. 61. Et

dixerunt ad illam
qui vocetur hoc
ejus,
:

Uriac

3 Reg. 12, 24

).

7.

Salomon autem

genuit

Quia nemo est

in

nomine. 62. Innuebant autem patri

Roboam (2 Reg. 11, 43). Roboam autem genuit Abiam (3 Reg. 14, 51 ). Abias autem genuit Asa
(3

quem
Et
illico

vellet vocari
scripsit,

eum. 63. Et postulans pu:

Reg. 15, 8). 8.

Asa

autem

genuit

Josaphat

gillarem,
ejus.

dicens

Joannes

est

nomen
est

mirati sunt universi. 64.

os ejus, et

Apertum

au-

(SPeg. 15, 24). Josaphat autem g nuit Joram (2 Parai. 21, 1 ). Joram autem genuil Oziam. 9. Ozias au-

tem

lingua ejus, et loquebalur bc-

tem genuit Joalham

2 Par. 26, 23

).

Joat!iam autem

nedicens Deum. 65. Et factus limor super omnes vici-

genuit Achaz (2 Par. 27, 9). Achaz

autem genuit

nos eorum

et

super oninia montana Judse divulga66.

bantur omnia verba hoec.

qui

El posuerunt omnes
:

Ezechiam (2 Par. 28, 27). 10 u Ezechias aulem genuit Manasscn (2 Par. 32, 33). Manasses autem
genuit

audierant, in

corde suo, dicentes

Quis, putas,

Amon. Amon autem

genuit Josiam (2 Par.

puer

iste erit? eleuini

manus Domini

erat

cum

Hlo.

53, 20 et 25). 11. Josias

autem genuit Jechoniam

Babylonis. (2 Par.

67. Et Zacharias paler ejus repletus est Spirilu san-

et fratres ejus in transmigralione

clo; et prophetavit, dicens: 68. Benedictus

Dominus

34,

1,

2).

12.

Et post transniigrationem BabyloSalathiel autem geautem genuit Abiud.

Deus

Isral (Psal. 73, 12), quia visitavit,

et fecit re-

nis Jechonias genuit Salalhiel.

demplionem
nobis (Psal.
1

plebis suce j.

69. Et erexil cornu salutis

nuit Zorobabel. 13. Zorobabel

31

7), in

domo

David pueri sui

70. Sic1

Abiud autem genuit Eiiacim. Eliacim autem genuit

Azor.
nuit

ut locutus esi per os sanctorum (Jer. 23, 6, et 50,

qui seculo sunt, prophelarum ejus
inimicis noslris, et de
;

0),

M. Azor autem

genuit Sadoc, Sadoc autem ge-

Salulem ex
;

Achim. Achim autem genuit Eliud. 15.

Eliud

72.

manu omnium qui oderunt nos Ad faciendam misericordiam cum patribus nomemorari testamenti
sui sancti. 73.

aulem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit Matlian. Mathan autem genuit Jacob. 16. Jacob autem genuit
Joseph virum Marine, de qu natus est Jsus, qui vo}. 17. Omnes itaque generationes al Abraham usque ad David, generaiiones qualuorde-

slris; et

Jusju-

randum, quod juravit ad Abraham patrem nostrum

(Gen. 22, 16), daturum se nobis; 74. Ut sine timor,

calur Chrisius

de manu inimicorum nostrorum

il

liberati,

serviamus

cim; el David usque adtransmigralionem Babylonis,

11

(Jer. 31, 33); 75. In

sanctitate et justiti

coram
Et

generaiiones qualuordecim; et transmigralione Babylonis

ipso (Heb. 6, 13, 17),

lu, puer,

omnibus diebus

noslris. 76.

usque ad Christum, generationes qualuordecim.

sed hebraismus
:

propheta Altissimi vocaberis, pracibis enim ante faciem Domini parare vias ejus; 77. Ad dandam
scientiam salutis plebi ejus (Mal. 4, 1), in remissio-

(1) Non est titulus libri, nerationis, pro genealogia.

Liber ge-

Joseph admonitus de ceneratione Christi.

Loquiiur quidem A. de generatione in utero; non lumen

nem peccatorum eorum;

dise

78. Per viscera

visitavit

misericor-

Dei nostri, in quibus

nos Oriens ex

dubium, quin

ea

qu

narrt,

contigerint

post re-

alto (Zach. 3,

8; Mal. 4, 2);

79. Illuminare (1) lus

;

ditum Mari ab Elizabeth.

qui in tenebris, el in

umbr mortis sedenl ad dirigendos pedes nostros in viam pacis. 80. Puer autem
crescebal, et conforlabatnr Spirilu; et 'erat in deser-

CAPUT
A.
I.

VII.
(

18. Christi generatio sic erat.

essel desponsala

In

vig.

Nat.

Dom. ) f Cm

mater ejus Maria Jo-

Ususaue

ia

diem ostensionis su ad Isral.

(II.

1.

Fa*

seph, antequm convenirent, inventa est in uiero

50

An.
Spirilu sancto. 19. Joseph

1.

CAP. X. PURIFICATIO.
19. Maria

40

habensde

autem
,

vir ejus,

autem conservabat omnia verba hoec conf-

cm
cult

esset justus, et nollet

dimittere eam. 20.

eam traducere Hc autem eo

timere
in e

voluit oc-

cogitante,
ei
,

rais in corde suo. 20. Et reversi sunt paslores glorificantes et laudantes Deum in omnibus qu audierant
et viderant, sicut diclum est ad illos j.
3. Circumcisio.
?
1

ecce angclus Domini apparuit in somnis

dicens

Joseph

fili

David
;

noli

accipere Mariam
est,

conjugem tuam

quod enim
Act. 4,

natum

de Spi-

21. El

(m

Circurn.

Dom.)

postqum consummati

rilu sancto est, 21.

Pariet autem filium, et vocabis

(

nomen
faciet

ejus Jesum

12); ipse enim salvum

j.

sunt dics octo, ut circumeideretur puer (Gen. 17, 12; Lcv. 12, 3 ) vocatum est, nomen ejus Jsus, quod

populum suum peccatis eorum

est, ut

22.

Hoc
Ecce

vocalum

est

ab angelo priusqum
c.

in utero

concipereI

autem totum factum

est

adimpleretur quod diclum

:

tur |. (22. Et poslqum,

(1)

10.)

Domino per prophetam dicenlem

;

23.

Grce

vv9pti7ro( ? 5oxte

virgo in utero habebit, et pariel filium

et

vocabunt
:

bona Dei erga homines

(non volunlas

eSiixas)
;

hoc est,

hoc enim vox,

nomen

ejus

Emmanuel

quod

est

interpretatum

Ecxia, in Scripturis significare solet.

Nobiscum Deus
seph somno., mini
,

(Isa. 7, 14). 24.

fecit sicut

Exurgens autem Joei

EPIPHANIA.

pracepil

anglus Do-

Magos
et

et accepit

conjugem suam. 25. Et non cognopeperit filium

ejus Jesum.

, et Auguslinus tenet , ab Ecclesi receptum est, id decim terti die post

venisse ante Purificationem

scebat

et vocavit

eam donec nomen

suum primogenitum
1.

nativilalem contigisse.

(II.

Cm

ergo, c. 9.)

CAPUT
A.
in
II.

IX.
esset Jsus

Nativitas Chiusti.

1.

(in

Epiph.)
in

f Cm ergo natus

CAPUT
C.
II.

VIII.

Bethlem Juda

diebus Herodis rgis, eccemagi

:

1. Christus nascitur.

ab oriente

l.(ln Nat.Dom., miss

illis,

tem

in

diebus

exiit

Factum est au) f edictum Csare Augusto,

1

(1) v^erunt Jerosolymam, 2. Dicentes Ubi est qui natus est rex Judxorum? vidimus enim
,

stellam ejus in oriente

ut describeretur universus orbis.

2. ILec descriptio

prima

facla est praside

Syrix Cyrino.

3.

Et ibant

et venimus adorare eum. 3. Audiens aulem Herodcs rex, turbatus est, et omnis Jerosolyma cum illo 4. Et congregans omnes prin:

omnes, ut profiterentur

singuli in

suam

civitatem. 4.

cipes sacerdotum

et scribas populi, sciscilabalur

ab
In

Ascendit autem et Joseph Galike de civilate Nazareth, in Judscam, in civitatem David,

eis ubi Christus nasceretur. 5.

At

illi

dixerunt

ei

Bethlem (Midi.
famili David
;

5,

e qud esset

qu vocalur de domo et

Belhleem Jud
tam. 6. Et tu

enim scriptum est per propheBelhleem terra Juda, nequaqum mi:

sic

5.

Ut profileretur cum Maria despon-

nima es

in principibus

Juda

ex

te

enim

exiet

dux,

sat sibiuxore pragnanle. 6.

Factum est autem, cm

7.

qui regat

populum

meum

Isral (Mich. 5, 2). 7.

,

Tune

essent
filium

ibi,

impleti sunt dies ut pareret.

(

Et peperit
et

suum primogenitum

anno

Cli. 1 ),

pannis

eum

involvit, et reclinavit

eum

in praesepio, quia

non

Herodes clam vocalis magis diligenter didicit ab eis tempus Stella?, qu apparuit eis 8. Et miltens illos in Bethlem dixit lie , et interrogate diligenter de
: ,
:

erat eis locus in diversorio.

2. Paslores.
8.

puero

et

cm

invenerilis, renuntiate mihi

9.

ut et ego

veniens adorem eum.

Et paslores erant in regione edem vigilantes,

et cuslodienles vigilias noctis super

gregem suum.

9,

cm audssenl regem, abierunt: et ecce Stella quam viderant in oriente, antecedebat eos usque dm veniens slaret supra ubi
Qui
,

El ecce anglus Domini

Dei circuml'ulsit
10. Et dixit
illis

stetit

juxla

illos, et claritas

erat puer. 10. Videntes

autem stellam

gavisi

sunt

illos, et

timuerunt timor magno.

:

gaudio magno vald. 11. El intranles

runt puerum

domum

invene-

anglus

Nolite timere

ecce enim
erit

evangelizo vobis gaudium

magnum, quod

omni

adoraverunt
ei

populo; 11. Quia natus est vobis hodi Salvator, qui

est Christus

cum Maria maire ejus, et procidenles eum et apertis thesauris suis obtulerunt munera, aurum thus cl myrrham (Psal. 71, 10).
:

Dominus,
:

in civilate David. 12.

Et hoc

12. Et responso accepto in somnis ne redirent ad He-

vobis signum

Invenictis infantem pannis involutum,

rodem, per aliam viam reversi sunt

(15. Qui
(1)

in

regionem suam j.

et positum in praesepio. 13.

Et subito facta est

cum

cm

rececsisent, c. 11.)

angelo multitudo militi clestis, laudantium

Deum,

etdicentium

14. Gloria in altissimis Deo, et in terra

(1)

pax hominibus
est
,

bons

voluntalis J. 15.

Et factum
Nat.
:

ut discesserunt ab eis angeli in ccclum (in

,

sive Mesopolami, quae ori<*.i>reunde etiam cm Balaamus venisset, dicitNum. 23 7 se vocatum de Aram de montibus orientis. Neque hic quidquam probabilius, qum hos magos celeben imo Balaami de stell ex Jacob orilura

Ab Aram,
:

spectu Judae

Dom.

miss 2

paslores loquebantur ad invicem

oraculo excitos fuisse.

PURIFICATIO.
,

Transeamus usque Bethlem, etvideamus hoc verbum quod faclum est, quod Dominus ostendit nobis.
10. Et venerunt festinantes, et invenerunt Mariam, et

CAPUT
1.

X.

Joseph, et infantem posilum

tes
lis

in

pisepio. 17. VidenC.

II.

Purificalio.

autem cognovcrunl de verbo quod diclum erat ilde puero hoc. 18. Et omnes qui audierunt, mirati

dies purgationis

22. Et (in Purifie.) t postqum impleti sunt ejus secundm Icgem Moysi (Lev.
,

sunt, et de his

qux

dicta crant pasloribus ad ipsos.

12, 6), tulerunt illum in Jrusalem

ut sisterent

eum

il

CAP. XH. INVENTIO JESU IN TEMPLO. An.

sicut scriplum est in

12.

42
non sunt*

Domino; 23.
15, 2;

IcgcDomini (Exod.

plorans

filios

suos, et noluit consolari quia

Num.

8, 16)

Quia omne masculinum adape-

ricns vulvam sanctum

Domino vocahilur;

24. Et ut
est
in legc

(Jcrcm. 31, 15.) f. 5. Reditus ex AZgypto.

19. Defuncto

darenl hostiam

secundm qud diclum

aulem Ilerode, ecce anglus Domini

:

Domini

(Lev. 12,8), par turturum, aut

duos pullos co-

apparuit in somnis Joseph in ^Egvplo, 20. Dicens

lumbarum.
2.

Surge, et accipe

puerum

Simeon.

25. Et ecce liomo erat in Jrusalem, cui

nomen

terrain Isral

defuncti

malrem ejus, el \ade in sunt enim qui quxrebant aniet

Simeon

el

homo

mam

pueri. 21. Qui consurgens accepit

ejus, et vrin" in terrain
in

puerum

iste juslus, et limoralus,

;

exspectans

et

malrem

Isral. 22.

Audiens

consolationem Isral

et Spiritus sanctus erat in co.

aulem qud Archelaus regnaret

ptre suo (4)
,

Judse pro Ilerode

in

20. Et rcsponsum acceperal Spiritu

sancio

non
limuil
ill ire
;

el

admoniius

visurum se morlem,

somnis,

nisi pris vidcret

Christum Do-

mini. 27. Et vcnit in spiritu in templum. Et

cm

secessit in partes Galilse. 23.

Et veniens habita vit

:

induin

civitate,

eerent pucrum Jesurn parentes ejus, ut facerenl se-

cundm consuetudinem legis pro eo 28. Et ipse accepit eum in ulnas suas, et bcnedixil Deum, et dixit 29. Nunc dimitlis servuin luum, Domine, secundm verbum luum in pace 30. Quia viderunt oculi mei salulare tuum, 51. Quod paisti anle l'aciem omnium
;
:

quod dictum

qux vocatur Nazareth ut adimpleretur est per prophetas Quoniam Nazaraus

:

vocabilur. (III.
(1)

1.

In diebus

autein, c. 15.)

Non

significatur, nihil inler

recessum Magoruin

el

fugam
(2)

gnum

conligisse, intercesserit.

liane

cm lempus ulcumquc ma-

populorum. 52.

Lumen ad
j.

revelalionem genlium, et
33. Et
(

gloriam plebis tuce Isral

Nat.
Cliristi.)

Dom.

in fret Oct.

Quia ha'c apparitio, ut causa fug;K docel, coninde fugit Joseph constat eum posl piiriliealiouem rediisse Bethlem, uhi sibi puligit in lellilcem, el
;

per his

f erat paterejus et mater minimes suqux dicebanlur de illo. 34. Et benedixit illis Simeon, et dixit al Mariam malrem ejus Ecce posi:

labat habitaiidum.
(5) Hoc la lm referri dbet ad infra bimidos, qui nati erant anle appariiioncm Stella; ; slella enim in-

tus est bic in ruinam el in resurreclionem

in Isral, el in

muUorum
;

dicium erat Mcssise jam nati, non nascituri. Falluntur ergu qui liiuc putrunt stellam anle biennium ap-

signum cui conlradicelur

(hai. 8, 14

Rom.

9,

33;

1 Pel. 2, 73.) 55.

Et tuam ipsius

animam

perlransibil gladius, ut revclenlur ex mullis cordibus

cogita tiones.
3.

tamen constat non subito post recesinfanlicidium contigisse. Verisimile est enim llerodem aliquandi expeclsse, et cm inrebrescerct lama Messi nati, hoc tandem consilium ceparuisse. llinc

sum Magoruin

piSSf.

Anna

proplielissa.
,

56. Et erat
tribu
ral

Anna proplielissa hlia Plianuel, de Aser; hc processerat in diebus multis, et vixeviro

ex Judae fugisset, et exislimsset sibi in reel ivisset Nazareth, pra;serlim cm ibi domum habeient.

(4) Nisi

Bethlem hahitandum,
IwE.NTio Jesu

in

templo (An. Ch.

12).

cum

suo annis seplem virginilale su;

Lict C. dirai eos reversos ut perfecerunt legalia,

tamen

57. Et haec vidua usque ad annos ocloginla quatuor;

ex causa fug,

ci illo

me tu Joseph

constat hune redi-

qme non disccdcbaldc

perveniensconfilebalur

templo, jejuniis et obsecralio-

tum non

Jud

anle fugam, sed ex AZgypto factum.

nibus serviens nocte ac die. 38. Et bsec ips bor su-

Et nota sp aliquid narrari, quasi inox post aliud,

Domino

et

loquebatur de

illo

cm multa

intercesser int.

omnibus

qui

exspeelabant

redemptionem

Isral.

CAPUT
C.
II.

XII.

(59. El ut perfecerunt, c. 12.)

59. Et ut perfecerunt

omnia secundm legem

Fuga
1.

in

jEgyptum.
XI.
recessissent (1), ecce
in

Domini, reversi sunt

Nazareth
(I).

in Galilrcam in civitatem et

suam

CAPUT
Fuga
A. H. 13. Qui (Magi)
(In festo SS. Innoc.)

ASgyplum.

40.

Puer aulem crescebal,

;

confor-

cm
:

lahalur, plenus
illo

sapienli (2)

et gratia Dei erat in

f anglus Domini apparuit (2) Surge, et accipe pucrum et in soumis Joseph, dicens
malrem
ejus, et luge in
libi
:

|.

41. Et ibant parentes ejus per

in

omnes annos

in

Jrusalem,

die solemni

Pascha; (Exod. 25, 15

infra Oct. Epiph.)

iFgyptum,

cl esto ibi

usque

e/34, 18; Deul. 16, 1.) 42.

El(Dom.

dm dicam

futurum est enim ut Herodes quairat

f cm
bus
illis

factus esset

annorum duodecim, ascendenlidiei

puerum ad perdendum cum. 14. Qui consurgens accepit puerum el malrem ejus nocte, et secessit in
^Egyptum;
13.

Jerosolymam secundm consuetudinem

fesli,

43.

Consummatisque diebus, cm
in

redirent, re-

Et erat

ibi

usque ad obitum Herodis

mansit puer Jsus

Jrusalem, et non ognoverunt

ut adimpleretur quod dictum est Domino per prophelam

parentes ejus. 44. Existimantes aulem illum esse in

comitatu, venerunt iler diei, el requirebanteum inter

dicentem Ex ^Egypto vocavi (ilium

:

meum.

(Osec 11,1.)

2.

Infanlicidium.
illusus esset

16.

Tune Herodes videns quoniam

cognatos el nolos. 45. Et non invenientes, regressisunt in Jrusalem requirenles eum. 46. Et factum est post

Magis, iratusest vald; et miltens occidit

omnes puc-

ros qui erant in Bethlem, et in omnibus finibus ejus,

bimalu et infra (5)
sieral Magis. 17.
,

dio doctorum, audientem 47. Slupcbant

iriduum invenerunt illum in templo, sedentem in meillos, el interroganiem eos.

secundm lempus quod exquiest

:

Tune adimpletum

quod diclum
18.
;

est per

Jeremiam prophelam dicenlem

xxi.

Yox

in

Ram

audita est, ploratus et ululatus mullus

i. s.

Rachel

super denles admirati sunt. Et dixit maier ejus ad illum : pater tuus et eg* Fili, quid fecisli nobis sic? ecce

prudenli

aulem omnes qui eum audiehanl, 48. Et viejus. et responsis

43
dolentes
est

An. 50. CAP. XIH.

quscrebamus

te.

49. Et ait ad

illos

Quid

JOANNES IN DESERTO. ' A. 5. Tune exibat B.

ad eum J erosoty -

41
5.

Et egrediebatur ad

eum

qud

me

qmerebatis? nesciebatis quia

m
ipsi

his

qu
in-

omnis Juda;

regio, et Jerosolymi-

Pairis mci sunt, oporlet

me

esse? 50. Et
est

non

ma,

et
'

omnis Ju-

t universi
A. Et omnis regio circa Jorda-

tellexerunt verbum,

quod loculus

ad eos. 51. Et

da,

descendit cumeis, et venit Nazareth, et erat subdilus

illis.

B. El baptizabanlur ab illo in Jor-

Et mater cjus conservabat omnia verba

hxc

in

nem

6.

Et baptizabanlur ab eo

in

corde suo. 52. Et Jsus proficiebat sapienti, et ailate, et grati,

danis flumine confi tentes

Jordaue confitntes peccala sua.

apud

Denm

et

hommes V

peccata sua
,

Bethlem, (1) Non immdiate ex Jcrosolymis, vel sed post inlerpositam fugam in ^Egyptum. Ubi notandum Evaivgelislas ita quandoque connectera gesla
diversa, quasi inler
(2)
illa

(G.

Et erat

su-

pra).
5. Invitalio

ad pnilenliam.
qiiac

nihil intercesserit.

G,

7.

Dicebat ergo ad turbas

exibant ut ba-

Grcccum hic

addit, spirilu.

lizarnlur ab ipso :Gcniniiua viperarum.quiicslcndit

Jo.ViNNES IN

DESERTO {An.
XIII.
el

Cil. 30).

vobis fugere ventur ira? 8. Facile ergo fiiclus di-

CAPUT
1.

Baplismus

prdicalio Joannis.
Filii

gnos pniteptia;,
Dei (I),

cl

ne cpcrilis dicerc

Palrcm habcJaiu

B.

I.

1.

Initium Evangclii Jcsu Christi

mus Abraham:
de lapidibus

dico enim vobis, quia polcns est Dcus

suscilare
lilios

istis

2. Situt

scriptum est in Isai propliel. Ecce ego mit-

Abrah.

9.
:

to

angelum

meum

ante faciem tuarn

qui pry.parabil

viam tuam ante

mantis
in

te (Mal. 5, 1; Isa. 50, 3). 3.

:

Vox

enim securis ad radicein arborum posila est omnis ergo arbor non faciens fruclum bonum, excidetur, et
in

cla-

deserto

Parate viam Domini, rectas facile

ignem mittetur.
4.

Monila ad turbas, ad Publicanps, ad

Pharisos.

inilites,

ad

semitas ejus.
G.
III.

(Dont, 4, Adu.).

f Anno autem

quinlo10-

Et interrogabant eum turb;e

dicentes

Qujd
illis:

decimo imperii Tibcrii C;csaris, procurante Ponlio Pilato Judxam, telrarch autem Galilx Herode,
Philippo autem fralre ejus letrareb liurenc
,

ergo facienms? 1. Uespondens autem djeebat

Qui babet duas tunicas, det non habenli

bet escas, simililer facial (Jac. 2, 15;
12. Ycneiunt
j

et qui lia-

et

Tra1

Jqan. 5, 17).

chonitidisregionis; et Lysani Abi-

autem
:

et Publicani ut bajUizarcnlur,

A.

III. 1.

Indieillis

lriai

tetrarcli; 2.

Sub principibus
et et

dixeruntad illum
ad cos
:

Magisler, quid faciemus? 13. Al

bus autem

(2)

sacerdolum Anna

Caipb

faill dixit

Nibil amplius

qum quod

constilu-

venit Joannes Baptisla.

clum

est

verbum Domini super

in

lum

est vobis, faciatis.

JoannemZachariae fdium
to (Acl. 4, G). 5.

deser-

14. Interrogabanl

autem eum
ait

et milites, dicentes
:

Et venit in

om-

Quid faciemus
liatis,

el

nos? Et

illis

Neminem concu-

B. i. Fuit Joannes

ncm regionem
et
llae

Jordanis.

ncque calumniam

faciatis; et contenti estolc

A. Prdicans in
deserto

B. In deserto

Jud, baptizans,
stipendiis vestris.

Jud.

pradicans baptismum pnitcnin

A. 7. Videns aulem multos Pliarisaeorum el Sad-

C.PrdicansBaplismum panitenti in remissioneni

remissioneni

peccatorum

ducorum
ventur

venientes ad baplismum suum, dixit eis:

(5. Et egredkbalur, infra).

Progenies viperarum, quis deuionslravit vobis fugere

ira

(4)? 8. Facile ergo fruclum

dignum

peccaiorum

pnitent'mc. 9. Et ne velitis dicerc intra vos:

C. 4. Sicut scri-

A. 2.
agite
,

Et dicens

Pnilenliam
re-

babemus Abraham
est

dico enim vobis

islis

Palrcm quoniam potens

filios

ptum est in libro sermonum Isai prophel : Vox

clamantis in deserio: Parate

appropinquavit eniin
3.
Ilic est

Dcus de lapidibus

suscilare

Abralix.

gnum clorum.
dicentem
to
: :

enim
deserfa-

10.

Jam enim securisad

radicein

arborum

posila est.

qui diclus est per Isniam propliclam,

Omnis ergo arbor

5.

qua; non facit fruclum

(

bonum, exv.

Vox clamantis

in

cidetur, et in ignem miltetur

inf.

45, n. 8,
(
i'.

19
c.

).

viam
fa-

Parate viam Domini, rectas

Teslimonium primum de
et

Clirislo

et

3,

1G,

Domini, rectas
cite semitas

cile semitas ejus

(hai. 40, 3).

4, c. 2]).

ejus.

C. 15. Existimanle autem populo, et cogitanlibus

implebilur, et omnis

C. 5.

Omnis

vallis

nions et
!

omnibus

in

cordibus suis de Joanuc, ne forte ipse cs:

collis humiliabitur, et

cruul prava in direcla, ctaspe-

set Chrislus

ra in vias planas; G.

Et videbit omnis caro saluta-

B. El jirdicabat,
dicens
:

16. Rcspondit Joannes,

dicens

rc Dei

V
2.

7. Venit

omnibus

Veslitus et esca Joannis.

B. 6. Eleral Joannes vesliluspilis enmeli; et zona pcllicea circa

aulem Joannes babebat vestimenlum de pilis camelorum

.

forlior

me

post
i

i.

Ipse

me
G.

et

zonain pclliceam circa lumbos

;

Ego quidem
in

A. 11.

Egoqnidem
1,

baplizo yps

lumbos

suos
el

esca autem cjus eratlocustx,

sylvestre.

aqu baplizo vos,

veniet
lior

aqu

in pocnilentiain

(D. IG, n.

cjus, ellocuslasct

mel

aulem

for-

1, v.

26; Act.

5.); qui

aulem

mel

sylvestre ede-

me,

post
est,

me

veplurus

est, forlior

me

bat. (Etprocdica-

cujus non

sum dignus

calcca-

bal, infra, n. 5.)

menla portare ;

43
Tujus non suni dit/mis solvere

CAP. XIV. BAPTISMUS CUBISTE An.

B. Cnjus

31.

46
C.

non sum dignus pro-

A. Aperli sunt
cli
fi.
:

ci

Jcsu baptizato et
:

orante

cor-

curabens solvere corrigiam calce.a-

aperlum est coelutn

specie (D. 16, n. 2)

22. Et d-

rigiani calceamen-

mcniorum

ejus.

Vidit clos a-

scendit Spiritus sanctus corporali

:

torum ejus
vos

ipse
in
et

pertos,

baptizabil

El Spiritum tan-

A. Et vidit

(2)

Spirilum Dei deet vc-

Spiritu sancto,
igni.

qum columbam
descendenlem,
C.
in

scendenlemsicutcolumbam,
nientem super
B. Et
se,

B.

8.

Egobapti-

A. Ipsc vos baptizabil

sanclo, et igni.

in Spirilu

Shui columba
ipsum
;

manentem

(3) in ipso.

wivi vos aqu,

Me

el

vox

verb baptizabit vos

de clo fada est:

Spiritu sancto.
A. 12. Cvjusven-

Tu es
C. 17. Crjusvenlllabruniinmanu
ejus, et purgabit arcahi

Filius

meus

dileclus,intecomplacui mi l.

lilabrum in
su, et
bil

manu

suam;

et

permunda-

congregabll Iriticum

III

borreum

B.

El vox

fa:

A. 17. El cece voxde clis dicens

:

areain suam, et
triti-

congregabit

sunni, paleas autem comburel igni inexlinguibili. 18. Multa quidem et

alia

da
Tu

est

de clis

Hic est Filius

meus

dile-

es Filius

meus

ctus (4), in

quo mibi complacui(A.

cum suum

in hor-

exborlans evangelizabal poc.

dUecliiSfintccomplaeui.
2.

B. C. 67, n. 2, 2 Pet. 1, 17).

reum, paleas uu-

pulo 19. Herodes autem,

22

(5).

tem comburel igni

inextiuguibili.
.

Gencalogia ex Luc.

C. 23. Et ipse Jsus erat incipiens quasi

annorum

(S) Non est iuscriptio, sed signifieal Christi cpissc Joanne, ut pradixit Isaias. (2)

Evangelium

Iriginta

(5)

ut putahalur

filius

Joseph, qui

fuit Eli (6),

qui fuit Mathat, 24. Qui fuil Levi, qui fuit Melcbi, qui fuit

Mis diebus, tune, in illo tempore, et similes, nonsemper pcrlincm ad lempu's rei proxime narrat; sed vel indelinil smni pro quodam lempore, vel cerl pcrlinere ad lempus roi qu8 narraur hxc enim contigerunt triginta eirciter annis post auto narrata ab A, ut patet. (3) Quia B pris concursum, doinde veslilum et escam narrt, ide ejus leclio nonuihil inversa es!, ut responderel lectioni A, qu aptior videtur. !d el alibi pneslare necesse fuit. (4) Probabile est haec verba bis Joanne dicta fuisse printm quidem ad lurbas, rit rel'erl C, doinde ad l'iiarisos et Sadducajos, ut rel'erl A, qu scilicet illi inlelligereut, quamvis reliques virliUo airieccllere sibi videreulur, et ide quid bibj facieudum non inlerrogarent, skt caUcri omtes non alio lamen modo qum quemvis vulgo Deo tracatum iri, nisi maIlint constat

ejusmodi formulas,

in

Janne, qui
fuit

fuit

Joseph, 25. Qui

fuil

Mathatbi, qui

Amos,

qui fuit
luit

Nabum,

qui fuit Hcsli, qui fuit

fuil

Nagge, 26. Qui

;

Mahat, qui

Mathatiac, qui fuil

Seinei, qui fuit Joseph,

qui fuit Juda,

fuit

27. Qui fuit

Joannn, qui
lalhiel,

fuil
fuil

Besa, qui
Ncri,

Zorobabel, qui fuitSaMelcbi, qui fuit

fuit

qui

28. Qui fuit

fuit

Addi, qui

fuil

Cosan, qui

Elmadan, qui

Her,

29. Qui fuil Jcsu, qui fuit Eliezer, qui fuit Joiim, qui
fuil

Malhal, qui
fuit

luit

Levi, 30. Qui fuit Siineon, qui fuit

fuit Joiia, qui fuil

Juda, qui

Joseph, qui

Eliakim,

51. Qui fuit Melea, qui fuit

Mcnna, qui

fuil

Mallialha,

qui fuit Nathan, qui fuit David, 52. Qui fuil Jesse, qui
fuit

Obed, qui

fuit

Booz, qui

fuit

Saliuon, qui fuit

fuit

ture dignis pnitentiae fruclibus resipiseerent. (5) Perspicuiin) e&t passim C non setvare ordincm rcrum geslarum ; quod hic pineserlim palet; subjicit enim nienlionm incareerationis, lict ante illam ca qu.e sequentibus cap. continentur certum sil contigisse.

Naasson, 53. Qui

fuit

fuit

Amiuadab, qui

Aram, qui
Qui
fuit
fuil

Esron, qui fuitPharcs, qui

fuil Isaac, qui fuit

fuit Jud:r, 54.

Jaeob, qui

Abrh;c, qui

Thare,

qui fuit Naclior, 55. Qui fuil Sarug, qui fuit fiagau, qui
fuil

Pbalcg, qui
fuit

fuit Ilebcr,

qui

fuit

Sale, 5G. Qui

BAPTISMUS ClIRtST, ET GENEALOGJA EX Ll'CA.

fuitCainan, qui

Arphaxad, qui
fuit

fuit

Sem,

qui fuit
fuit

CAPl]T XIV.
1.

Noc, qui
G7i.

fuil

Lamecb, 57. Qui

fuit

Mathusale, qui
luit

Ilcnocb, qui fuit Jared, qui fuitMalaleel, qui

51).
:

Cai-

Bapiisums Christi (An.

nan, 38. Qui

in die-

Henos, qui

fuit

Seth, qui

fuit

Adam,

C.

IH.
csl

21.

Fa'

B.

I.

9.

Et faclum est

qui

fuit Dei.

&m
A.

aulcn>

hm

illis >

C. Ciim baplizarctur

omnis poGa-

(1)

phmuni

Bine non di|bium quin Joanucs Cbrislum mine \ideus, eum etiamanlebaplismuni agnbverit,

pulus; et
15. Tune venil Jsus CaIII.

alflalu scilicet

B. Veait Jsus Nazareth

Ydxx.

hla.

A. In Jordanem ad Joannem, utbaptizarclur ab eo.

14.
le

Joanncs autem prohibebat euni

(1),

dicens

Ego

me? 15. Bespondens "autem Jsus dixit ci Sjne modo sic enim decet os implere omnem jusliliam. Tune dimisit eum
debep baplizari,
et lu veiiis
:

ad

B. Et baptizalus est Joanne in Jordane.

ejusdem Spiritus qni Gliristum visibib signo post baplismum manifeslavit. quamvis du(2) Cluistus nimirm, ut ex B palet bilari non possit, quin Joannes quoque banc coluiubam viderit; ut ipse teslimonium perhibet, D, 1, 15. Concoid. 16, n. 2, sicut probabile est et alios vidisse ad niajoiein manifesialionem Christi. Quibgsdani autem h;ec columba vera fuil aliis ver species tanlm queedam et similitudo corporalis columb. (5) Gr. non habet, manentem. Tu es (4) In B el C, Cbrislus ipse compellalur Fiks meus. Sensus idem. Utruin duobus sil diclum,
:

B. 10. Et slatim
afiendens de a-

A. 16. Baptizalus autem Jsus,

confestim asceiidildeaqu. Elecce

incertum

esti

non tatis annum , sed paam prodire, pnedicare, Messiam agere. Quasi autem , non vix, ?ul fer, sed eirciter, plus minus. Undc bine
(5) Incipiens,

47

An. 31.

CAP. XVI.

IF.

ET

III.

TESTIMONIUM JOANMS DE CIIRSTO.

cert conjici non potest, cujus prxcis fueni

Chrislus.

aclatis

iaptdem

pedem

tuum. 12. Et respondens Jsus ait

illi
:

(6) Eli brevilalis causa pro Eliacltim; Eliachim aillent apud Hebraeos idem quod loacliim; paier crat Marias, non Joseph, cujus paicr fuit Jacob, ut palet

Dictum
tentabis

est,

ex A. Dicitur auleni hic de Joseph, qui fuit Eli, scilicet propter Mariam conjugem. Unde probabile est liane esse Mari genealogiam ex posleritatc Nathan sicut praced., est genealogia Joseph ca quant refert A, c. ;x posteritale Salomonis. Adde qud hic diversa sunt omnia Domina usque Nathan, ab iis qu apud A, prter Salatliiel ci Zorobabel.
,

non

DoEt
in-

mitium

Deum

(hum

(2). (13.

consummata,
fra).

4.

3. Tentatio.

JEJINIUM ET TENTATIO.

5.

Et duxit illum

8. Iterm assumpsit lus in

CAPLT XV.
Christus in deserlo jejunans.

diabolus in
tent

monet

eum diabomoniem excelsum vald; et

omnia rgna mundi,
et

excelsum,
illi

ostendit ei

C. IV. 1. Jsus autem plenus Spiritu sancto egres-

ostendit

omorbis

gloriam eorum

sus est Jordane.

nia

rgna

A. IV.

1.

Tune
I.

B.

I.

12. Et slatim Spiritus exin

lerr.

Jesus (Dont.

puliteum

deserlum.

A. 9. Et

dixit ei

C. In
ail illi
:

momento temporis;
cl

6.

Et

Quadrag.)

du-

A. Ut tentaretur diabolo.

Hc omnia
dabo,

tibi

Tibi dabo polcstaleni banc

,

dus

est in

deser-

universam

gloriam

illorum

lum

Spiritu

quia mihi tradita sunt, et cui volo Si cadens adoraveris

C. Et agebalur
Spiritu in deser-

doilla. 7.

Tu ergo

si

cadens adora-

me.

veris

lum.

C. 8. Et responB. 13. Et crat in deserlo quadraginta diebus, et quadragiula nocli-

coram me, erunl tua omnia. A. 10. Tune dicit ei Jsus Vade,
:

2 Du bus qnadraginla, cl tentaba-

dens Jsus dixit

illi

Satana; scriptum est enim (Deut.

6, 13)
:

(3)
:

Scriplum

Dominum Deum tuum adoilli

lur diabolo;

bus; et lentab.ilur Salan (1); eratque cnm besliis. C. Et nihil

est

Dominum
adosoli
et
illi

rabis, et

soli servies.

Deum luum
rabis,
servies. (9.
xit,

manducavil

in

diebus

illis.

Et

consummalis

A. 2. Et

cm jejunsset quadra-

Et du-

itlis esuriit.

ginta diebus, et quadragiula nocti-

supra.)
11

bus, postea esuriit.

2. 3. Dixit autemilli
1.

Tentatio.

quit

Tune relieum diabo.

C.

15.

Et consummata

omni
illo

tentalione, diabolus recessit ab

3.
ei
:

Et

accedens lenlator dixit

,

lus;

usque ad tenipus. (14. El regressus

est, c.

diabolus: Si Filius

Si filins Dei es

die ut lapides

24.)

Dei

es,

die lapidi
fit.

isti

panes
:

fiant. 4.

Qui respondens
:

B. Et angeli ministrabant
|

A. Et ecce angeli accesserunt,

et ministrabantei. j. (12.

huic ut panis

dixit

Scriplum est

Non

in solo

illi.

(14.

Cm

au-

i. El rcspondil

ad

pane

vivit

homo, sed

in

omni verbo

Postqum
tem,
c. 23.)

au-

tem, c. 25.)

iltum Jsus

Scri-

quod procedit de ore Deo {Dent.

8, 3).

plum

est,

quia non
vivit

in solo

pane

homo, sedin omni

verbo Dei. (5. Et
diixil illum

(1) Quidam propter hsec verba Bel C Christumaralii vcbitrautur per islos 40 dies tentalum fuisse risiinilis negant ex A , tum quia pro, tenlabalur ,
:

apud B el C Gruecum habet, ntipaifuvof, lentatus ; tum quia constat B lotam lentalionem compendio
taiitiim tetigisse : C verlc videtur generatim traclare lentalionem, quant poslea sigillatim, et per siugula describil. (2) Duullimue tenlationes vulgapudC inversa? lcgunlur, ide eas reduximus ad A , qui passim per ha;c verba, tune, iterm, satis ordinem scrvssc si-

dia-

bolus, infra.)
3.
9.

2. Tentatio.
5.

Et duxit illum
in et

Tune assumpsit eum diabolus

in Jrusalem, et
statuil

sanctam civitatem Jrusalem,

slatuit

eum

super

eum super pinnaculum

:

gnificat.

pinnam
dixil illi

lempli, et
:

templi, 6. Et dixit ci
es, mille te

Si Filius Dei est

Si Filius
mille
te

deorsm; scriptum
:

Dei

es,

enim (Ps. 90, 11)

suis
le,

Quia angelis
ut conservent

hinc deorsm; 10.

mandavit de
et in

te,

Grci codiecs habent cliamhic Vude quo salis conslaret banc esse ; ex (erliam tenlaiioncm, nisi haie verba perperam viderenlur hic addila ex A , cm ea in C non agnoscant nec Syrus, nec Origenes, nec Anibrosius, nec quisquam Grxcorum Theophilacto anliquior.
(3) Plerique
:

posl me, Satana

Scriplum

est

e-

mambus
Ait
illi

tollent le,

ne

II.

ET

III.

TESTIMONIUM JOANNIS DE ClIRISTO

15, n.

V. i

C.

nim, quod angelis

suis

forte offendas

ad lapidem pedem
Jsus
:

5ett,c. 21).
XVI.

mandavit de

uium.

7.

teuteonserventte;
11. El quia in tna-

scriptum est (Deul. 6, 1G)

Rursm Non
:

CAPLT
1.

tentabis Doiniiium Deuin luum.

2.

Testimonium ad Judorum legatos.

nibus Collent

le,

ne

D.

I.

15. Joannes testimonium perhibet de ipso, et

:

forte offenda

ad

clamt dicens

Hic erat,

quem

dixi

Qui postme ven-

, ,

49
turus est, ante

CAP. XVIII.

NUPTEE

IN

CANA. An.

31.
,

50
magister, ubi habitas?

me

factus est

quia prier

me

erat. 16.

quod

dicilur interpretatum
:

Et de plenitudine ejus nos omnes accepinuis, etgratiam pro grati ; 17. Quia lex per Moyscn daia est
gratia et veritas per
6, 17). 18.

39. Dicit eis

Venile et videte. Venerunt clviderunt

ubi maneret, et apud

eum manserunt

die illo (1)

Jesum Chrislum
vidit

facta est
:

Tim.

hora autem erat quasi dcima. 40. Erat aulem

An-

Deum nemo

unqum

unigenilus Fi( 1

lius, qui est in

sinu Palris, ipse enarravil

Tint. 6,

dras frater Simonis Ptri, unus ex duobus qui audierant Joanne , et seculi fuerant eum. 41. Invenit
hic

16

Joan. 4, 12). 19.

Et hoc est testimonium Jo-

primm fratrem suum Simonem

,

et dicit ei

In-

annis,

quando (Dont. Zadv.) miseront Judaei ab Jeroso-

venimus Messiam
42. Et adduxit
Jsus, dixit
:

quod

est interpretatum, Christus.

lymis sacerdotes et Levilas ad eum, ut interrogarent

eum
vit
.:

Tu

quis es? 20. El confessus est, et non nega-

eum ad Jesum. Intuitus autem eum Tu es Simon filius Jona tu vocaberis

;

et confessus est, quia

non sum ego Christus. 21.

Quid ergo? Elias es tu? Et
es tu? Et respondit
:

Cephas, quod interpreiatur, Petrus.

2.

Et inlerrogaverunt
dixil
:

eum
:

Philippus

et

Nathanael.
,

Non sum. Propheta

?

Non.
43. In crastinum (2) voluit exire in Galilajam
invenit Philippum.

22. Dixerunt ergo ei

Quises, ut responsum denius his

:

et

qui miseront nos

quid dicis de teipso? 23. Ait

:

Ego
sicut

Et

dicit ei

Jsus

Sequere me.
Andra;
:

44. Erat
Dirigite

voxclamanlisindeserlo
dixit Isaias

viam Domiui,

aulem Philippus Bethsaid

Moyses

civitale

propheta (c. 40, 3). 24. Et qui missi fu-

et Ptri. 45. Invenit Philippus Nathanael, et dicit ei

erant.erantex Pharis;eis. 25.

et dixerunt ei
stus.
:

El inlerrogaverunt eum,
si

Quem

scripsit

in lege (Gen. 49,

10

Dent. 18,

Quid ergo baptizas,

tu

non es Chrieis

18); et

neque

Elias,
:

neque propheta? 2G. Respondit

Ezech. 34, 23

prophet (ha. 40, 10; 45, 8; Jerem. 23, 5; 37, 24; Dan. 9, 24, 25), invenimus ;

Joannes, dicens

Ego bapiizo

in

aqu

mdius autem

Jesum

filium Joseph Nazareth. 46. Et dixit ei

:

NaDicit

vestrm

stetit

quem vos

nescitis

( A, B, C, 1, . 5. Act.

thanael
ei

Nazareth potest aliquid boni esse

:

1, 5). 27. Ipse est qui post

me

venturus est, qui ante

Philippus

Veni, et vide. 47. Vidit Jsus Nathase,

me

factus est

cujus ego non

sum

dignus, ut solvam

nael venienteiu ad
Israelita, in

et dicit

de eo

Ecce ver
Nathanael
ci
:

ejus corrigiam calceamenti. 28. Haecin Bethani (1) facta suntlrans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans^. 2.
3.

quodolus non
?

est. 48. Dicit ei

Unde me

nsti

Respondit Jsus, et dixit

,

Prius,

Testimonium.

qum
Joannes Jele.

te

Philippus vocaret

cm

esses sub ficu

:

vidi

29.

AUcr die

(2) (in oct. Epiplt.) vidit

49. Respondit ei Nathanael, et ail

Rabbi, tu es

sum venienlem ad
venil vir, qui ante
31.

se, et ait

Ecce Agnus Dei, cece qui

:

Filius Dei, lu es
dixit ei
:

rex Isral. 50. Bespondit Jsus, et

libi,

lollitpeccaluinmundi.30. Hicest.dequodixi

Post

me
;

Quia dixi

vidi te

sub
:

ficu, credis

madico

me

factus est; quia prior

me

erat

jus his videbis. 51. Et dicit ei

vobis, videbilis

Amen, amen
et

Et ego nesciebam
,

eum

sed ul manifestelur in
32. Et
vidi (3) el

clum apertum,

angelos Dei aseen-

Isral

proplerea veni ego in aqu baptizans.

:

dentes, et desceudenles supra Filium hominis.

(1)

testimonium perhibuit Joannes dicens

Spiriluin

Quia

Videtur significare cosposlea rediisse ad sua, ut

,

dosceudentem quasi columbam de clo,

mansil super eum (A, H, C, 14, n.l). 53. Et ego nesciebam

Nam slatim sequilur Andream invenisse fratrem suum. Nunc tamen vocalos, assumptos fuisse in familiam et continuiim comitalum Chrisli, inde apfecerunt.

eum
:

sed qui misil

me

baptizare in aqu,

ille

milii dixil

Super quern videris Spirilum descendenin

quod hic Simon acce'perit nomen Pelri, sitque hic absoluta vocatio etassumplioPhilippi; el ex Joanparet,
nis najralione constat, ex hoc Dominum hahuisse conlinuos discipulos imo et inler hos fuisse ipsum Joannem et Jacobum , quamvis nec se, nec fratrem hic nominet. Constat enim ex 1 Act. a Joannis baptismale Dominum hahuisse vald multos discipulos, vixque potest esse dubium.quin lii et priini, et maxime continui fuerint, quique semper sint comilali ac mnia viderint, eliam quae primo anno gesla sunt. Et Joannes nonnisi se visa miracula narrare videlur. (2) Postero die ex quo Pelrus ad Christum acces, ,

tem, et manenlem super eum, hic est qui baplizat

Spiritu sanclo. 54. Et ego vidi, et tcslimonium perbibui, quia hic est Filius Dei. ^.
(1) Alla leclio juxta Gr.ecum , Bethabaru , id est, transitas ; quia hic Jordanis Irajiciebalur , vel

domus

olim ah Israelitis tr.ijfictus fuerat, Jos. 5. Cert locus de quo hic aglur, Bethani, de qu alias in Evang. lit nienlio, niullm diversus est ; qui larnen et Bethani dici poluil. (2) Poslridi legationis Judaeomm. (3) Hinc constat isla post Christi baptismum et je-

serat.

Nupti^

IN

Cana.

junium comigisse, et Dominum post jejunium rediisse ad locuin ubi Joannes baptizabat.
Discipuli pkimum a Christo vocati.

CAPUT
D.
II.

XVIII.
(Dom. 2
post

1.

Et die

terti (1)

Epiph.),

CAPUT
1.
1.
I.

XVII.
c.

f nuptiae
su
26).
,

factae

sunl in Can Galilaese; et erat mater Je,

ibi.

2.

Vocalus est autem et Jsus

3.

et discipuli
dicit

Vocatio Ptri

et

Andrecc (vide 2,

ejus

ad nuplias.

Et dficiente vino

mater

D.

35. Altra die iterm stabat Joannes

et ex

discipulis ejus duo. 36.

El respiciens Jesum ambulan-

tem
duo

dicit

Ecce Agnus Dei. 37. Et audierunt eum

loquentem, et secuti sunl Jesum. 38.

Vinum non habent. 4. Et dieil ei Jsus Quid mihi et tibi est, mulier ? nondm venil hora mea. 5. Dicit mater ejus ministris Quodcumque
Jesu ad
:

eum

discipuli

dixerit vobis, facile. 6. Erant

autem

ibi lapidea?

hy-

Conversus autem Jsus, et videns eos sequentes se

dicit eis
;

dri sex posilse

secundm purificationem Judaeo-

Quid quyerilis

Qui dixerunt

ei

RaJM

rum

capientes singul metretas binas vel ternas.

51
7. Dicit eis Jsus
:

An. 31. CAP. XX.

Impit hydrias aqua
;

COLLOQUfUM CUM NfcODEMO.

COLLOQIIUM CUM NlCODEHO.
""'
'

et imple:

52 ""
i

< :J

verunt eas usque ad

Haurile nunc
9.
,

summum.

8.

Et dicit eis Jsus

;

CAPUT XX.
D.
111.

|t|

'

et

ferte architriclino arcliitrielinus

et

lulcrunt.
fa1

Ut autem gusiavit
,

aquam vinum
aulem

(in invent. S. Ctucis).

ctam

et

non sciebat unde

Et
;

esset, ministri
:

scie-

homo

ex

Pharieaeis,,

bant qui hauserant aqam

elinus, 10.
dicit ei
:

vocal sponslim arcliitri-

dorum.

2.

f Erat autem Nicodemus nomine, princeps JuHic venit ad Josnm nocto, et dixit ei
:

Omnis homo primm bonum vinum ponit et cm inebriati fuerint tunC id quod deteriusest; tu aulem sefvsti bonum vinum usque
,

Habbi, scimus quia Deo venisti magisler

nemo
,

enim polest hajc signa

fuerit

(1) faccro qua3 tu facis

nisi
:

Deus cum
,

eo. 3. Respondit Jsus, el dixit ci

adhuc.

H. Hoc
;

fecitinitium signordm Jsus in

Can

Amen amen
nu
(2)
,

dico tibi, nisi quis renatus fuerit dc4.

Galilx
runt iu

et manifestavit gloriam
discipuli ejus

suam

et credide-

non potest videre regnum Dei.

:

Dicit ad
,

eum

%
,

eum Nicodemus
sit

Quohiod potest homo nasci

in et

cm
suse

(1) A profectione in Galibram :ab eo enim loco in quo Chrislus erat prope Jordanem usque ad urbem

senx? Numquid potest

introire
,

ventrem malris

ilerat

renasci? 5.
,

Respondit Jsus:
it

C'ana, facile iterbidui.

Amen
v.

amen

dico

tibi

nisi

quis renatus fuei

introire in

ex

PRIMUM PASCHA

2, c. 57, 5, c. -58, 4, c. 128).

aqu

et Spifitu sancto,

non potest

regnum

Dei. 6.

Quod natum
est

est ex carne,
,

caroest; et quod
7.

EjECT! VENDENTES. TBMri.llM SOLVENDOM.

nalum
ubi

ex spiritu
:

spiritus est.

Non mireria

CAPUT XIX [^
1

2,c. 110).

quiadixi

tibi

Oportet vos nasci denu? 8. Spiritus

vult spiral; et

vocem

ejus audis, et nescis ufido

Ejelio prima Templo.

veniat, aut
(I)
:

qu vadat;
9.

sic est

omnis

qui natus est

el
dixit ei
:

D.

II.

12.

Post boc
,

descendit

Capbarnaum

ex

spiritu.

Respondit Nicodemus,

ipse, cl
et ibi

mater ejus

et Praires ejus, et discipuli ejus

diebiis.

mnnserunt non mullis

4

13. Et (Fer. post

Don.

Qwdrag.)
Jsus

-J-

prop erat pascha Judjcorum,

;

cl ascendit

Jerosolymam

14.

Et invenit

in

Quomod possunt banc fieri? 10. RespoHdit Jsus, el dixit ei Tu es mngistr in Isral el ha5c gnbrttS? II. Amen, amen dico tibi quia quod scinuis loquimur, et quod vidimUs leslamur, et (estimonium no:
,
,

templo vendenles boves, et oves, et columbas, et numularios sedenles. 15. E;

strum

non

accipilis;

12. Si terrena dixivobis,

si

et

cm

fecisset quasi flagel,

non credilis; quomod,

delis? 13. Et
scendit

dixero vobis clcstia, crein

lum de

funiculis,

omnes

ejecit

de templo

oves quo-

nemo

ascendit

clum,

nisi qui

de-

que, cl boves, et numulariorum effudit

subvertit.
10.

ses, et

mensas

de

ceio Filins

hominis, qui est

iii

in

cielo.

Et bis qui columbas veudebanl, dixit:

facere

14. Et sicut Moyses exaltavit serpeiitcm

(

dserto
;

Auferle

isla bine, cl nolite

donium

patris mei,

Nnm.

21, 9)

ila exallari

oportet Filium hominis

domum

negotialionis.

17.

Recordali sunt ver diesl

(

15.

Ut omnis qui crdit

^.

in

ipsum
(

non pereat, sed

scipuli ejus quia scriptum

Ps. 08, 10)

Zelus

habeat vilam seternam

tec).
9), ut

16.

Fer. 2 post Dont. Pen-

doms Uuecomedit me.

2.

Sic

Templm solvendum.
ei"go

Filium

18.

Responderunt

crdit in

Juda.i,

et

dixerunt ci.
19.

Quod signUm

ostendis nobis quia

:

hc

f'acis?

Reet

nam.

17.

munduni (1 Joan. 4, suum unigenilum dart; ul omnis qui eum, non pereat sed habeat vilam ?elerNon enim misit Deus Filium suum in mnndilexit
,

enim Deus

spondit Jsus, et dixit eis

SolVile

lemplum boc,

dum
vetur

(D., 110, n. 7),

ut judicet
18.

muridum; sed
in

ut sal-

mundusper ipsum.
non

Qui crdit
,

eum, non
est,

in tribus dibus excilabo illud (A, B$ 158, n. 4 et

145,

n. 7). 20. Dixerunt ergo Jnddei

Qnadraginta et sex

judicatur; qui autem

crdit

jam judicalus
Flii

annis sadificalum est templum boc, et tu in tribus di-

quia tion crdit in nomine unigeniti

est

Dei. 19.

Hoc
,

bus excitabis
corporis
luis,
sui.

illud? 21

H le autem dicebat de templo

ergo resnrrexisset morejus quia boc
(

aulem judicium

quia lux venit in

mundum

et

22.

Cm

dilexcrunt homines

magis tenebras

recordati

Sunt

crant enim eorum mala opra; 20.

dice-

qum lucem; Omnis enim qui

,

discipuli

bat; et crediderunl Scriptura

cl

Ps. 5, 6,

mal
et

agit, odit

lucem
:

et

non venit ad lucem,

ul

non

56, 9),
arguantur. opra ejus

sermoni quem dixit Jsus. 25.

Cm autem

21. Qui aulem facit verilatcni,

esset
venit ad lucem, ut manifestentur opra ejus, quia in

Jerosolymis

in Pasciia (2) in die festo,

mulli credide-

runl in nomine ejus, videnles signa ejus quae faciebat.

24. Ipse autem Jsus non credobat semelipsum eis,

Deo sunt
(1)

facta |.
i

co quod ipse nsset omnes

erat, ulquis

25i Et quia opus

ci
:

non
ipse

testimonium perbiberel de nomine

essot in

enim sciebat qukl

(1)
:

homme

^.

Primus accessus Capbarnaum quasi habilandi causa infra lamen quando faciemus inentioncin primi aut secundi accessus Capbarnaum non hune intclligimus primum, nec ah hoc coiripmamus sed ab UO qno apert d-eleg'rt Imbilationeui in Capharnaum, misso Joaiiiu: in cjrcerem, posl redilmn ex Jud. (% Ex bis videtur non di fuisse Jerosolymis.
, ;

eliam primo aJfc mulla signa fecisse , lict non larti apert, nec tanlo hominuin conairsu pauca autem, aut nulla polis scripla sunt eorum ira* primo anno l'ecit in Judie. (2) Cr. vwfev; sicht et ^eq. v. 7, vox anrbigtia, qua; aliquando s'tgnibcat iterm, dernib, ut ad Gai. 4, aliquaiuio, et s^piiis siipern, desuper, ut D. seq.

Mine

intelligitur

Dominum

'.),

qui desitrsiirn venit. Srd i &>o>0vi ipyj>/j.r>c; haud dubi esi, iterwn ut accipit noslor iuleipis; quod ex Nicodemi rcsponSione apparel, qui ambiguilate vocis l'ylli non poluil , cilffl. ambjguilas illa non cssel in Syriaco.
v.

51,

lir

53

CAP. XXIII. SjCSSUg E JUD.EA. An.

IV

32.

fflA

Jdl$
.

Cu.sto (,

c.

13, .

5,2

et

3,

Il)

MW
vil, .16,

cd
eatn.

tibi

Iiabcre

18, 16.

^
.

s*
lui

<*

CAP UT XXI.

DM
il,

22

Post hc

venit Jsus

et

discipuli cjus
eis

limuit populum : A. 5. Et volens illum occiderc, babcbanl. (6. Die autem, quia sicut prophetam eum
fi,

temm Judanam
Ki
Acnnon juxta
et

(i); et

I1M demorabalur cum

53.)
,

ci Iwpti/.alwl.
n

Erat aulem et Joannes baptizans quia aqnse mult erant Salim

,
;

et volebailli B. 19. Herodias autem insidiabatur enim metueoeciderc cum, ne poterat. 20. Horodes
.

illic;

ain

24. Nondum veniebanl, et bapiizabanlur Joanr.es in carcrem. 25. Facia rriissiis Tuerai

bal

Joannem

sciens

eum virum justum

et audito

et

sanctum

cl cuslodiebat (4)

eum,

eo multa faciebat, cl
c.

est onleiil

KMtf ex

discipulis -Joannis

cum

JflfflHs

lfoenter

eum

audiebat. (21. Et chmdies,

55.)

de purilicalione.
dixerunl
ci
:

26. Et venerlitlt ad

Uabbi, qui erat tcctmi

Joannem, et trans Jordanem

,

ec'cc lnc bapiizat oui lu lestimonium perhibuisl,

et
,

C. Anticipavit incrceralionem. narrant ; itaque nulaus sione decollalionis ea simul narratio lue colueret, et aperUi est Evangelistarum
.

et B. occa-

Joannes, et omnes veniunt ad eum. 27. Respondit quidquam, msi fueaecipere lixii -Non potest bomo

causa interruptionis. Josepbus aliam cansam

uia missus sun.

lestimonium datum de clo 28. Ipsi vos mllli sed qnd dixerun Non si.m egoCbristus, pr-rhihetis sponsam ante illum. 29. Qui babet
ei
:
:

est IMiarisos sugnovalionis rerum, quod verisimile et auclontate capium gessisse Herodi, et eorum invidi

aflert

metum

.,.

scilicet

Joannem

lioqi

enim Herodes nec capere

luissct

cl audit qui stat sponsus est; amicus aulem sponsi propter voeem sponsi hoc ergo eum gadio gaudet impletum est. 30. Illum oportet cre, ;
i

Dominus, c. 07. ausus. Idque poslea signifient aulem Plubppus, Sic ctiam in Graito A l C, Is (5) C.eod., c. o, sed tetrarha Trachoniljdis, de quo non Simonis item Magni films, ex Mariamnc Hrodis
alids pnliflcis

eaudiam mettra Qui dosursm seere, me autem minui. 51.

per omnes
est.

Mia

quem Josoplms Herodem nominal

fuerit necesse est, sicut et

venil, suet

uuure binominis

Herodes

Qui est de terra

de terra est,

de
;

super omnes est ton loquitur; qui de clo venit,

Herodes etAntipater, qui Joannem occidit, vocabatur aut Antipas. , , , observabat , iwci^it, quod verti polest
.

(i)

Grc

hoc leslalur; et tcsti32. El .quod vidit, et audivil, accepit ejus teejus nemo accipit. 53. Qui nluuluin
quia Deus verax slimonium, signavit (Rom. 3, 4), misit Deus, verba Dei loqmtur est. 54. Quem enim Deus spi.ilum. 35. Pater Son ,ii,u ad mensuram dat omnia ddit in manu ejus. 36. Qui
:

id est, eolebat,

venevabatur

Sed tamh, ad placenduni

quod ne taceret et llerodiadi, cupiebal eum occidere ; Joannis, et nietus populi prolnbebant. sanctilas
Secessus Jud<ea Samaritana.
\
in Catilam dversas videntur causas secessus scilicet Jsus cedereddere; sed in hc conveniunt, ul
et

(;

diligil Filitim; et

ret

oeternam (1 Joaiu 5, crdit in Filium, babet vitam incredulus est Filio, non videbil vi10); qui autem Dei manet super eum. ( IV. 1. Ul

ul

[uerantHerocti invidi Plirisoum, qui auclores quant tpsi Joannem comprelienderet , quia plures

dubitandum discipulos jackb&l; ilaquenon signipcatus. sit secessus i Evangelislis

qmu idem

tam; sed
er(jo,.c.

ira

CAPUT
1.

XXIII.

25).
A. IV. 12.

Secessus.
1.

(I)

scep

Hoc est, ex Jerosolymis iu agrum tribus Juda; enim n vel yo>F K opponilur oppidis.
Incarceratio Joannis
(Atlt

Cm

D. IV.

Ut ergo cognovit Jsus

aulem audisset Jsus

,

Ck. 52).
nullus Evang. hoc

B.

1.

14. Posltradi-

A. Qud Joannes traditus essel, et (1)

Ihc ponenda
loco

fuit incarceratio, lict

nanti; quia secessus, quem statim superioribus

qum autem
lus
est

subjiciunt D,

et

B, testatur

ipsamjam

conligisse.

Joannes
c.

(venil Jsus,

XXII.
C.
III.

seq.). (1) teillo

19.

Herodes aulem

D. Quia audierunl Pharisi qud Jsus plures discipulos facit et ba-

trareba

cm

corriperetur ab

(Joanne) de Herodiade uxore fra-

A. XIV. 5. Herodes enim tenuit

tris sui, et

fecil

de omnibus malis qu Herodes, 20. Adjecit et hoc

A. Secessil
lihvam.

in lui-

qum Joannes (2). 2. Quanqum Jsus non baptizaret, sed discipuli ejus. 3. Beliquit Judxam, et
ptizat
abiil

(15.

Et

iterm in Calilam

(3)J

4.

Juunuem,
C. Elinclusit Joan-

super omnia.
B. VI. 17. Ipse enim (in decol. S.

relict,c. 24.)

Oportcbat autem

eum

transire per

Samariam.
2. Christus
5. (Fer.

nem
c.

in

carcere.

Joan.)

Herodes misit

ae tenuit

cum Samaritana.

(21 Eactum
14.
)

est,

Joannem,
A. Et
in
alligavit

6 post Dont. 5 Quadr.)

Venit ergo in ci-

B. El vinxit
in carcere,

eum

cum;

et posuit

prdiuin vitalcm Samari, qua3 dicilur Sichar, juxta Jos. 4 22 ; quod ddit Jacob Joseph (Gen. 35, 19, et

careerem
B.

24, 52)

filio

suo; 6, Erat autem

ibi

fons Jacob. Jsus

A. Propter Hero-

Propter

Herodiadem uxo-

diadem

uxorem
Diilli

rem

(2) Philippi fralris sui (5), quia

fou tem ; ergo fatigatusex ilinere, sedebat sic supra quasi sexla. 7. Venit mulier de Samtri bora erat

(ralris sui. i.

duxerat

eam. 18. Dicebat enim

:

haurire aquam. Dicit

scipuli

ei

Jsus

Da mihi

bibere

8. Di-

cebat

enim

Joannes Herodi

non

licet tibi

ha-

enim

ejus abierant in civitatem, ut cibos

eme-

55
rent. 9. Dicilergo ei mulicr
tu Judueus
lier

An. 32. CAP. XXIV.

illa

INGRESSUS

IN

GALIL^AM.

56

Samaritana
poscis,

cm

sis,
?

bibere

me

Quomod qua> sum mil:

oculos vestros, et videtc regiones, quia albae sunt jam ad messem 56. Et qui metit, mercedem accipit, et
:

Samaritana

Non enim coutuntur Judi Samari5.

tains.

congregat fruclum in vilam ternam ut et qui sminal simul gaudeat et qui metit. 57. In boc enim est
; ,

Aqua
,

viva.
:

verbum verum
Si seires

quia alius est qui seminat, et aiius est

misi vos metere,

10. Rcspondit Jsus

et dixit ei
tibi
:

donum
lu for-

qui metit. 38.

borstis
:

Ego

quod vos non

la-

Dci, et quis est qui dicit

Da mihi bibere,
in

alii

laboraverunt, et vos in labores

eorum

sitan (4) petssesabeo, etdedisset tibi

aquam vivam. 11
liaurias babes,

introslis.

Dicit ei mulicr
et

Domine, neque

quo

7.

Fides Samarilanorum.

putcus altus est; unde crgo habes

aquam vivam?
ejus, et
:

39.

Ex

civitatc

autem
,

ill

multi credidenmt in

12.

Numquid

tu

major es ptre noslro Jacob, qui deet ipse

dit nobis

pmvum,

ex eo bibit, et

filii

eum Samaritanorum monium perbibentis,

que
!

propter verbum mulicris testiquia dixil mihi omnia

qucumibi

pccoia ejus? 13. Respoudil Jsus, et dixit

qui bibit ex a(ju bac siliel ilertn; qui

ei

Omnis
biberil
:

feci.

40.

Cm
eum

venissent ergo ad illumSamaritani,

ut
ibi

aulem

rogaverunt
dies
:

maneret

et

mansit

duos

ex aqu quam ego dabo 14

:

ei

non
ei

siliet in

aeternum

41. Et mull plures crediderunt in

eum
:

propter

Sed aqua quam ego dabo

fiet

in

eo fons aquse

sernionem

salicnlis in

vilam aeternam. 15. Dicit ad

ut

eum
:

mulier

Domine, da mihi banc aquam,

veniam bc haurire. 16.
virum luum,
dixit
:

non siliam, neque

ejus. 42. El mulieri dicebant Quia jam non propter luam loquelam credimus;ipsi enimaudivimus et scimus quia hic est ver Salvatormundi. |.
(1 ) Hue usque ne unus quidem apex Evangelistis additus est; hic autem nullatens connecti potuit contexlus sine addilione hujus particuke (et) quod nusqum

Dicit ei Jsus

Vade, voca
|

et

veni bc. 17. Respondit mulier, et

Dicit ei Jsus
:

Non babeo virum.

:

Ren

dixisli,

quia non babeo virum

buisti et
dixisli.

18.

Quinque enim viros haest luus vir

;

alis.

nunc quem habes non

4.

boc ver

Veri adoratores.
:

(2) lntellige, qum baptizset, non, quam baptizabal; tune enim crat traditus. (3) Cm Chrislus lugeret snevitiam Herodis, mirum est eum in Galilam secessisse, quai llerodi parebat.

Verm
19. Dicit
ei

secessit in

mulicr

es tu. 20. Paires nostri

Domine, video quia propliela in monte boc adoraverunt, et

Dicit ei Jsus

Relhsaida et

Caphamaum,

vos dicitis, quia Jcrosolymis est locus ubi adorare

oporlct (Deut. 12, 5). 21
.
:

lippo ejus fratri lib.18, c. 5.

(4)

partem Galil marilimam, in qu quoe non Herodi, sed Pliiobvenerat, ut patet ex Josepho, Anliq.

Mulier, crede

Cracum

liic

non babet,

forsitan.

(5) Ha-c conligerunteirca

j

brumam; messis enim

in-

mihi

quia venit bora

in

quando neque
53

in

monte boc,
nos adora:

neque
ratis

Jerosolymis adorabitis Patrem. 22. Vos adonescitis (4 Reg. 17,

,

quod

et seq.)

mus quod scimus

rabunt Patrem in
laies qiueril qui
(1 Cor. 3,

quia salus ex Judis est

,

23. Sed

cipiebat ad Pascha, vcl paul post , ut constat ex c. 5 Josue; et verisimile est hic inlclligi plenam messem, qu cral aliquandi post Pascha. llaque Doiniuus primo anno fuil circiter oclo niensibus in Judaei Alii tamen locutionem banc proverbialem esse aiunt, et non

venit bora, et nunc est

quando

veri adoratores ado:

certum tempus desrgnare.

Incrf.ssus in

spiritii et veritate

nam
,

et Pater

Galimam. Pr.edicatio. Fama.

adorent eum. 24. Spirilus est Deus

et eos qui adorant

17)

eum
ei

in spirilu et
:

CAPUT XXIV.
D. IV. 43. Post duos autem dies exiit indc
infra).

veritate oporlet adorare.

25. Dicit

mulier
:

Scio

(Et

abiit

quia Mcssias venit

venerit
ille,

qui dicitur Christus

cm ergo
ei

nobis annunliabit omnia. 26. Dicit

,

J-

A. IV. 13. Elrelicl (1) civilale Nazareth (venit

habitavit,c.^l).

et

sus

Ego sum
5.

qui loquor lecum.

Mulier prdictms Ckristum.

;

D. 41. Ipse enim Jsus testimonium perhibuit, quia

et

27. Et continue- vnrant discipuli ejus

lur quia

mirabandixit
:

propliela (2) in su patri honorent

non habet (A R,
,

eum muliere

loquebatur.

Nemo lamen

C, 54, n. 3).
R.
I.

Qvid

quncris, aut quid loqueris

eum e?
abiit in
,:

28. Reliquit
civitatem, et

Venit,

ergo bydriam suam mulier, et

dicit
illis

R. Jsus in Gali-

C. IV. 14. Et regressus est Jcsus

in

hominibus

29. Venile, et

Jete Iiominem,

lam. D. Et

abiit

virtule

Spirits

in

Gali-

qui dirit mibi

omnia qusccunique

feci;

numquid

ipse

in Galilteam. (44.

lam

(3).

est Christus? 30. Exicrunt ergo decivitate, et venie-

Ipse enim, supra.) D. 45.

ban ad eum.
6. Cibus Christi voluntas Dei.

Cm

eum
ba-

Galilaei,

ergo venisset in Galilacam, exceperunt cm omnia vidissent qux feccrat Jero-

31. Interea rogabant

bi,

eum

discipuli,
dicit eis
:

dicentesrRab-

solymis in die festo; et ipsi enim vnrant ad diem

fcslum.
R. Prdicans.

manduca. 32.

Ille

autem

Ego cibum

beo manducare quem vos

discipuli ad invicem
:

nescitis. 33.

Dicebant ergo

A. IV. 17. Exinde cpit Jsus

pra?dicare

Numquid
Jsus
:

aliquis atlulit ei

manB. 15. Et dicens.

B. Quoniain
i

ducare? 31. Dicit

eis

Meus cibus

est ut faciam

R. Evangelium regni Dei,

voluntalem ejus qui misit nie, ut perficiam opus ejus.

35.

A. Et dicerc

Nonne vos
(5), et

dicitis,

quod adbuc quatuor menses

:

impletum est tempus

et appropinqua-

sunt

messis venit? Ecce dico voLis

Levatc

vit

rcguum

Dci,

57
B. Pnitemini.

CAP. XXVI. VOCATIO PETRI ET

A. Pnitentiam agite,
B. Et crdite Evangclio.
i

ANDREA,

etc. An. 52.

5
el

nem, C prolixis, ab

verb

B compendio

descri-

A. Appropinquavit enim regnum ccelorum. C. Et fama exiit per uiiiversam regionem de

15. El ipse docebat (4) in Synagogis

ptam. (Inde quia eos A et B visos simut el voca 'os referunt , null faci mentione sermonis Christi de navicul,nec miraculi capture piscium, quee tamen inler
illo.

eorum,

et

magnic.

ficabatur 2b omnibus. (16. Et venil Nazareth (5),

54, n. 1.)
exiisset ; sed (1) Non qud eam ingressus esset , et relicl, lioc est, neglecl Nazareth, in qu tt annis
Jiabitaverat.

Ulrumque intercesserunl, ut palet ex C qui totam historiam exacliks proseculus est ; ideb leciiones eorum lue aliqualens inverlere,atquead f'uciliorem noliliam, nonnulla qu snbaudiunlur , dislinctis characleribus supplere necessarium duximus.

CAPUT XXVI.
1. Piscatores visi

Cliristo.
festo

Obiter significat D cnr non iret Nazaretli ; istud tamen testimonium videtur di post esse diclum:sed verbum, perhibuit, non ad tempus rei narrata>, sed quo D Iilkc scribebat, perl'mere potest. Hinc autem constat D et A cumdem accessum in Galila;am signi(-2)

B.

I.

16.

Et pr-

A. IV. 18 (in

S. Andrew),

teriens sechs

mare
Si-

f Ambulans
mare

auteni

Jsus

juxla

Calil,

vidil

Galiloe, vidit

duos

Iratres,
,

ficare.

(5) Dominus lioc ingressn in Galilaeam oslendit virlulein sphitns, et cm pris ferm latuisset, cpit magno hominum conrursu concionari, publicque se

monem el Andram fratrem ejus,

mitlentcs retia in

Simonem qui vocatur Pelrus et Andream, fratrem ejus, miltentes

rele in mare, erant
res. (19.

enim piscaio-

gerere pro Messi. Ide non dubium quin C eumdem ingressum signilicet, scilicet post traditnm Joannem. (4) Id non fecil Dominus primo ingressu in Galilacam, sed secundo, caplo Joanne; ide certain est, eiundem accessum in Galilaeam quatuor Evang. significari.

mare, erant enim

piscatores. (17.
dixit eis n. 5.)
,

Et

ait illis, infra, n. 5.)

Et
,

infra

19. Et progressus

21. Et procedens inde pusillm,

vidit alios

subdit Nazareth, non qud nunc Dominus e iverii, sed ut commemoratione ejus quod postea accidit, insinuaret cur Dominus, relicl Nazareth, iret Capharuaum habilaturus, quod D et A ante significrunt. Voluil ergo C causam hic ponere quam A et B non expresserant.
(5)

inde pusillm, vi-

duos

ditJacobum Zebedi, el

Zebed;ei, et
in navi

fralres, Jacobum Joannem fralrem ejus,

Joannem
ejus, el

eum Zebedaeo paire eorum,

sua.

fralrem
ipsos

reficientes relia
eos, infra, n. 3.)

(Et vocavit

componen-

Filius Reguli.

tes relia in navi.

CAPUT XXV.
D. IV. 46. Venit ergo ilerm in Can Galilse, ubi
fecit

(20.Etstatim(l),
infra, n. 3.)

C. V.

(Dom. 4

post Petit),

f Factum

est

autem
Dei,

aquam vinum.

Et'

(Dom. 20

post

Peut.)

erat

cm
dil

lurbre irruerent in

eum, utaudirent verbum

quidam regulus

(1), cujus lilius

inflrmabalur Caphar-

el ipse slabat

sccs stagnum Genezareth(2). 2. Et vi-

naum.47.HiccmaudssclquiaJesusadvenirelJud;ca
in Galilaeam, abiit

duas naves slantes secs slagnum; piscatores au3.

ad eum, etrogabat
;

eum utdescenenim mori.

regulus
filius

lem descenderant, etla\abanlrelia(3).

autem
in

Ascendcns

deret, et sanaret filium ejus

incipiebat
:

unamnavim,

quai erat Simonis, rogaviteum

48.

l'ixil

ego Jsus ad

eum

Nisi signa et prodigia

terra reducere pusillm.

Et sedens docebat de na-

videritis,

non

creditis. 49. Dicit ad

eum

Do-

vicul turbas.
2. 4. in
1. Piscatio miraculosa (v. 2, c.

mine, descende
50. Dicit ei

priusqum morialur
:

meus.

148, n. 1).

Jsus

Vade

lilius

tuus vivit. Credidit

,

Ut cessavit aulem
,

loqui, dixit ad

Simonem Duc
:

homo sermoni quem

dixit ei Jsus

et ibat. 51. Ja'm

,

altum

et laxate

retia vestra in

capturam.

5.

Et

aulem eo descendente

servi occurrerunt ei
filius

et

nun-

respondens Simon

dixit
nihil

illi

Procceplor, per tolam

in

tiaverunt dicentes, quia

ejus viverct. 52. Intcrin

noclem laborantes
laxabo rete. 6. Et

cepimus,

verbo aulem tuo

rogabat ergo horam ab

eis

qu melis habuerit.
hor erat

cm hoc

fecissent, concluserunl pi-

El dixerunt
febris. 53.

ei

Quia beri hor septim reliquil eum

ill

scium multiludinem copiosam ; rumpebatur autem rete

Cognovit ergo pater quia

:

in

eorum.

7.

Et annuerunt

sociis qui erant in ali navi,

qu

dixit ei Jsus

Filius tuus vivit.

*f.

Et credidit ipse
(2)

ut venirent, et adjuvarenl eos; et venerunt, et imple-

etdomus
signum

ejus tola.

54.

Hoc iterm

secundum

verunt ambas naviculas,

8.

ila

ut pen mergereniur.
procidit ad

fecit

Jsus,

cm

venisset Judfe in Gali-

Quod cm
:

videret

Simon Petrus,

genua

Leam

(v. 1.

Post hc, c. 37).

Jesu, dicens

Exi me, quia homo peccator sum,

in captura piscium

(1) Regulus, Graec, pxtiUxi; Syro, minisler rgis; Arabi, homo rgis quare sunt qui hune regulum Herodis tetrarch, vel Philippi poiis, in cujus ditione vidKur fuisse Capharuaum, ministrum inlerpretenlur, colrgendis forlass vectigalibus prposilum. (2) Quia hoc cap. bis dicitur, iteriim, et secundum ignum, inlelligitur nihil sequentium prxcessisse ; el hune esse secundum accessum in Galilaeam, qui esset tertius, si quod habetur cap. 21, venit in terrain Ju:

Domine.
nes qui

9.

Slupor enim circumdcderat eum, et

illo

eum

erant

omquam cefilios

perant; 10. Simililer aulem Jacobum et Joannem

Zebedaei, qui erant socii Simonis. Et ait ad

Simonem

Jsus

Noli timere.ex hoc jani homines eris capiens.

3.

Piscatorum vocatio.
A. 19. El
dre)
:

B. 17. Et dixiteis
J esus :V enite post

ait illis

(Simoniet An-

dam

intelligerelur

de

Galiloe.

Venite post

me,

et faciam.

Vocatio Ptri et Andra:, Jacobi et Joannis.

me,
fieri

el

faciam vos

vos piscatores hominum. 20.

illi,

At

Non dubium eamdem

esse quatuor Apostolorum voculio-

piscatores ho-

continu

reliclis relibus, se*

<li

il'J

59

An. 3?.
18.

CAP. XXVIII. SOCRXS SIMONIS. OMNPS

piwMfens,
|- nobis, cl

MALE HABENTES.
libi,

60

mhuon
ftt.'MM

Et

cuti sont eiim. (21. El

tHt,Jesn
vcnisli

Jesu Nazarcne? vcnisli pcrscio le, quis sis,

ce/i'cns

spr, n. 1.)

Nazarcne!

derenos?
ctus
Dei.

Sanil-

rclibus secuti xunt

perdere nos ? scio

qui sis> Dci.

35.

Et

increpavit-

cum. (19. Elprogrossus

n.l.)

Sanctus

lum,

supra

C. Jsus, dicens:
vocav'U eos.

B. 25. Et
sus, dicens;

comminalus
Qbmutesce,

est <i ,lecl c\i

A.

et

B. 20. Et
alios

stalim

vocavil
cl

illos

Obmuiescc,

et exi

de

duos (mites Jacobum

n. i)\
\

Joan-

abeo.

Iiomine.
spirilus

26i

Et discerpeas
et

cum

ncm (supm,
A. 22.
Il-lt

immundus,

exclamans

aulem, stalim

relictis rclibus,

voce magna,
B. Exiit ab eo.

C. 11. El subduclisad terrain navibus (4),

C. El cumprojecis6cl illum

ila>illo,

El
siuit

paire
cura

secuti

B.

lit

rcliclo ptre

suo Zcbcdxo

monium
csl

in

mediiim,

exiit

ab

(23.

in navi

cum

merecuariis,

nibiiqiie illum nocuil. 36. Et Pactes

ctcircuibal,c.40,

pavor

in

omnibus,

n.l.)
Bi
Secuti
suiH

B. 27. Et mirati sont

G. Belitis omnibus secuti sunt

C. Etcolloquebanturadiuvicnu
G. Dicentes.

emn.

eum

^. (12.

Et faclum

est, c.

44.)
;

B.

Omncs,
Quod
Quia
est

ila
:

ut conquirere.Bt
?

vi(1) Non qud simul alquc vidit, eos voeaverit ditenim primm, postca edilum miraculum capiura: piseiuni ac loin vocaii, et secuti Gbrislum quatuor
;

inler se dicenlcs

Quidnam "est hoc

h'dj

G.
B.

hoc verbum'.'
doclrin

Qnamam
in

nova?
vir-

Aposloli, ut patet ex C. [)Stagnu'ni Gcne/arclb,

marc

Galilacrc,

mareTibc-

B. Quia in votepote
slate

C.
tule

polcstte

cl

riadN,

v:iria

sunl uomini ejusdem lacs.

(5) L't id concilictur cum A et B , inleiligendiim vidilur, navibus subduclis piscatores alios aliis fuisse nunislenis distentos, ut ficri solel; fuisse qui purgarenl relia, fuisse qui resareireut ; quosdarii et ex lilquid capere possent ; ilaque parlore expcrlos nu

G.

Impcral

nn-

B.

Eliam

spiritil.us
ci,

immundis

muudis

spiritibus,

impcral, et obediunt
G. Et cxcunl?'
B.

28. El processit

rumor

cjus

Icm corum

in

navibus fuisse, partem

in littore.

stalim
B. In

Jacobum et Joahncm unam lannavini babuisse, sicut Petrum ci Andream ; hc antefn adduxirnus x C, in plliraii , subduclis navibus, quia b;cc circumslantia , qu; salis nolalu digna est,
(4) Verisimile csl

lm

omnem

re-

C. 37. Et (livulgabalur fama de

illo

gionetn.

in

omnem locum

regioiiis.

B.

Cllilieffi.

requ de quatuor Aposlolis dicUur, et quia sequendo

bunc ordiucm voeationis corum,

p'oluil collocari.

alibi

commodis non

Socrus SiMOMS. Om.neS jul habentes.

Constat ex B e t C istud cnligisse proxime post prccdens, imb, ul apparel , eodem die. A aulem post scrmonem in monte chm narrsset Dominum inarcssuiu Capliamauin sansse servumCenlurionis, eoecasionc rediil ad ea iwrranda qu post primum itwressum conlkjerunl. Vide titul. cap. seq.
,

iNGltSSl'SCAI'IIAimiJM. DoCTIUNA. SriRlTlS IMML'NDUS.

CAPUT XXVII.
C. IV. 31. Et descendu,

B.I.21. Etingrcdiuniur
Capliar-

A. IV. 13.

Vettit, et babilavit in

Capliarnaum
Galilw,
in
:

marilim
finibus

civilale

CAPUT
C.IV. 58. (Fer. 5
post

XXVIII.
29. Et prolins egredien,

uauin;
C.

Zabulon

et

B.
les

I.

In

Gapharcivitatem

Nephlalim

14.
c?l

Ut adimplcrelur
per isaiam pro:

Dom.

de synagog

venerunt

in

doJa-

mnm
GtdiUvar,

quod diclum
plielam

Quadr.; etsabb.i
temp. Petitec.)
-J-

nium Simonis
cobo
et

et Andras,

cum

(c. 9, . 1)

15. Terra

Za-

Joaune.

bulon, et (erraNepblalira, via maris

Surgcns aulem ie>

sus

trans

Jordaoem

GaliLca gentium

16. Populus

de synagog

qui sedebat in tenebris, vidit luceni

(leulibus in regione

magnam;

et se-

introtvilindomum
Simonis.

umbnc
24.)

niortis,

lux orta est cis.

Socrus
te-

(17. Exinde cpit,

G.
I

c.

aulem Simonis
nebatur.

bique doccbal

B. El stalim sabbalis ingressus

in

illos sabbalis.
i.t

32.
in

synagogam doccbal

eos. 22. Et

B. 50. Decumbebat

A.

VIII. 14.

Et

cum

venisst J-

stupebonl

Bltipeljant

super doclrin cjus: eral

autem socrus
febrici-

sus in

domum

Pclri, vidit

socrum

doctrincjus,quia
in

poleslate erat
ipsius. 53.

enim docens eos, quasi poleslalem babens, et non siculscribae. 23. El

crat in synagog
spirilu

Simonis
tans.

cjus jacentem et febricilanlcm.

sernw

eorum bomo
;

in

G. Magnis febribus. B. Et stalim du mit

ci

Et
eral

in

synagog
liabens
itn-

immundo

de

ill,

Iwmo

C. Et rogaverunl illum pro e.

dnwniuni

A. 15. El

tetigit
:

B. 31. Etaccedensclcvavitcam,

mundnm ;
B. El exetamatit,
24. Dicens
:

manum
C. Et exclamavit voce magna,
34.

ejus

appreliens

manu

cjus

C. 39. Et stans super illam imperavit febri.

Quid

Dicens

Sine, quid nobis et 1

61
l

CAP. XXX. REPP.KHENUO TRIEM. An. TA

dimisit

eam

(e-

R.

Et continu dimisit

eam

i'c-

agogis Valil^.

cl

d;cmonia
c.

cjcicns.

(4" Eticnit

ns,

bris:
il-

(V.l. Factumest

ad eum,

44.)

C. Et dimisit

A. Et surrexit, et ministrabat
cis.

aulem,

c.

26.)

lam

et

continua

Repreiiensio trium.

surgens nnistruLuit

R. 52.

Yespcre autem facto cm

mullos damio-

Hc

mis.

occidisset sol,

R. Kl mmislrbat
eis.

A. Obtuleruitt
nia babenles;
et

ci

A.

16.

V espre

C.

Omncs

qui habcbant infirmos

,

autem [ado,

variis languoribus

ducebant

illos

CM. Cm aulem
sol occidisset,
(

ad eum.
R.

53.

Et erat omnis

civilas

R. Alfa-chant ad cum omncs nwl

congregala ad januam.

habcntes,

cl

dC.

ad mare, cum sedatione porcorum, ita cohrenl apud A, ut sejungi non possint. Et hc conligissc in dicta peragratione, antcqum Dominus redirel C.apharn., et magis ex eo qubd niltil eopaie cerlum est ex A rum qu R el C narrant usque ad sedaiionem tempestatis, possit ipsamlianc sedationem prccdere, ut suis Fucrunl itaque lue iuterrumpend locis videbitur. narralionesB el C, et sequenda narratio A, qui reversas ad ea qu posl primum ingressum Capharn. contigerunt, multa online narrai. Egressus autem in desertum mcnlionan non fcil, quiajam c. 4 sui Evang. vers. 25 gcncralitcr descrioserat dictant peragrationcm
repreiiensio
et el

accessits

tempestatis,

histori

qu
At
ille

cpit ab hoc egressu.

inonia habentes,

M. 5i! Et cnravit
vudtos,

singulis

manus impo-

CAPUT XXX.
A. VIII. 18. Videns aulem Jsus lurbas mullas cir-

nens, curabt eos

R. Qui vexabanlur variis languoribus; et

cm

se, jussil ire trans

fretum

(1).
:

19.

[el]
illis

C. IX. 57.
;

Factum

est

autem

ambulantibus

dmonia
ejiciebat
lit

multa

A. Ejiciebat spiiitus vei bo

et

in via

(2),

oinnes maie babenles curavit. 57.

pcr Isaiam propbe-

C. Divil

quidam
:

A.
illi
:

Accedens imus scriba

Magisler, sequar le
ieris.

ait

adimplerelur quod diclum est

(c.

ad illum
te

Sequar
ieilii

quoeumei

tam, dicentcm

53, 0.4.)

Ipse infirmtes noslras

qubeunique
58. Dixil
:

que

20.

El dicit

Jcsus

accepil; cl ocgrolationes noslras p. riavit. (18.

Vident

ris-

Vulpc, foveas babent,

et volucres

aulem,

c.

50.)

Jsus
C. 41. Exibant
mullis

Vulpes

{a-

cli uidos; Filins aulem liominis

Et non sinebat ea
loijid
,

autem d;emonia
et dicenlia
;
:

veasliabent, elvO'
lucres cli nidos
;

non babet

ubi caput reclinet.

quoniam

clamanlia-,

sachant eum.

Quia

lu es Filius Dei

et incrcpans

Filius autem lio-

non sinebat ea

loqui, quia sciebanl

minis

non

habet

ipsum esse Cbrisliim.

Egressus
in

ubi caput reclinet.

desertum. Prima peiagratio Galil.ee.

(V. 2.
c.

C
dixit

59. Ait aulem ad alterum

Sequere me.

Ille

56, n. d.)

aulem
:

Domine,
lis

A. 21. Alius (aulem) de discipucjus

,

Ex R

hune egressum continsse aille rerchensioiwm scrib, lict eam A pfoxim superionbus subjungat : hc enim deb continue narrantur h R,
et

constat

per mille mihi pri-

ail

illi

Domine

pcnnille

mm
pelire

ire

et

se-

me primm

ire

et sepelire

palrem

ut videalur Dominus ipso (Me imjresss Capharnaum docuissc, et omnia hqctens narrala fjecisse, et poslridie mane egressus. Non tamen hc sic accipienda; et

palrem me-

um. 60. Dixitque

ci

aieum. 22. Jcsus aulcmail illi: Scquere nie, el dimilte mortuos sepelire

Dominumnon
muiisisse
,.

sod nliquundi tamen docuissc, intclligilur ex eo quod R et C ad ingressum dicunl : Et docebat eos sabhatis ; piieterqum qubd' vcrisimile non est. Dominai* unicnoclehsisse Capharnai, preesertim cm

di quidem,

Jcsus

Sine ut

mortuos suos

et

(diijuotics

morlui sepeliant

morluos suos
C.
ait

Tu aulem vade,
:

et

annuntia regnum Dei. 61. Et

eb venisel habilandi causa.

Vide tilulum cap. scq.

CAPUT XXIX.
C. IV. 42. Fact

Domine, sed permitte mihi primm renunliare bis quai domi sunt. 62. Ait ad illum Jsus Nemomittensmanum suam ad aratrum
aller

Sequar te,

BA.

55. Et dilucul vald

abiil

sw-

et respiciens retr, aptus est

regno Dei. (X.

1,

Post

autem die egressus

tbat
in

gens, egressus

in desertum

hc aulem,

c.

79, n. 1.

desertum, Jocum, ibique orabat. 56. El prosecutus est

locum.
illo

eum
Et

Simon, el qui

cum
ei
:

erant.

57. El. cm invenissent

te.

eum, dixerunt
:

Quia omtes .quarunt

58.

ait illis

Eamus
;

in

proximos vicos et
lioc

civilales,

nt et ibi preedieem

ad
ve-

enim

veni. C. El turba; requirebant

;

cum,

cl

ncrunt usque ad ipsum

dercl ab
eis.

et

delinebant illum ne disce:

discipulos pararc se ad (1) Ct'un jussissel DominuS: transfreiandum in ilinere accessit scriba. Dominus ascen(2) Loquitur quidem C le via qu debat Jrusalem et vix duMum quin aliquid eorum in bac via eoni|ii;e narrai, ut lort qm.d de tertio, sed tiuia ejusoccasione etiaiii reprebensionem tigeril sci ib:c cohjrrnglt, (ju nne in via bc ad marc conligit, bas 1res repfelicnsioiles liect diversis lemporibus et locis contigerint, lc collocandas pulavimus.
, ; ;

45. Quibus.

ille ait

Quia

et aliis civita;

Tf.mpestas sedata.

ii

libus oportet
uiissus

me
erat

evangelizare

regnum Dei

quia ide

sum.
Et
R. 59. Et eral prxdicans in syn-

Qubd

palet ex eo

C.

44.

preedicansinsyn-

agogis eorum, et in omn Gafiloa,

cadem tempeslas ab A, ti et C dcsaipla qubd in singulis terminus lrans[reta!io~ ubi ditnis silappulsus in ragionem (Jaascnorum mones in porcos expuisi. Qubd autem in lransfrela~
sit
, ,

65

An. 32. CAP. XXXII.

LEGIO

DMONUM
25.
illis:

EJECTA.
tesec.

M
Et cessavit ventus
;

twnc contigerit de qu cap. prced., constat ex A. Nain quod ]ietC. de c post parabolas tautiim mmtionein habeant, niltil fucit ; certum est enim dictas
esse lias

facla est tranquil -

et facla
ait

hlus.
aalcin

Dixit

est tranquillitas
illis
( 1 )
:

magna. 40. Et

parabolas post Maltlii vocalionem, et post sermonem in monte, liane vero tempeslatem unie continsse,

Quid

liniidi estis ?

necdm

A.

Et facla

est

babetis (idem?

item quod

dicil, in aliu die, ciim sera esset

\

tranquillitas

maC. Ubi est fides veslra?

faclum, explicalur per C. qui eumdeni ordinem secuhac verba : Faclum est in un dierum; et familiare est Evung-lktis passim ejusmodi formulis : die, illo lempore , tune, etc., non significare tempus rei proxim narrat, sed narrand .potins, vet atiud indeterminal. Noiaeliamchm verisimile s'il dictas parabolas hubilas esse Christo ad idem lillus, prop quod longe anle orta eral, et sedata hc (empestas, e occusione B lempestalis liisloriam ad palus est in

gna. C.

Qui

intentes

A. 27.
sunt,

Porr

homines mirali

Mo

mirait sunt ad in-

vieem, dicenles

Quis, putas, hic

est,

quia.

A. Dicentes:Qualis

B. Et timuerunl timor
et dicebant

magno:
:

rabolas adliibuisse.
est hic,

quia

ad allerutrum

Quis

CAPUT XXXI.
B. El ventus,
B. IV. 35. Et ait
illis

putas, esl iste; quia

et
ei

C. VIII. 22. Factum est autem

in

C. Et ventis, et mari imperat;

et

mare obediunl
C.

in

il

h)

die,

un dierum,
Obediunl ci?
B. Cim ser esset faclum

A. Venti

et

A.
(

VIII. 25.

Et
post

mare obediunl

ci

*?

Dont.
)

4
-j-

Epi pli.

ascen-

dente co in navi-

eulam
C.
in
et

ipse ascendit
,

A.
ejus
:

Seculi sunt

eum

discipuli

stalim alque excitatus est, dixisse, quid tirnidi estis, modic fidei, ut habet A, el sedat lempestate, cm vix essent apud se discipuli , ea dixisse quai babent B el C. Timor aulem hic et admiratio lanla argumentait! sunt, hc in inilio praulicalionum Chrisliconiigisse; post parabolas enim videntur magis assuefacli fuisse miraculis

(1) Verisimile est

Dominum,

nayiculam

et

discipuli

quimutade

tinierenl ac mirarenlur.

discipuli cjits

LEGIO D.MONUM. PORCI SIDMFRSI.

C. Et ait ad illos

B.Trnseamus contra.

Transfrete-

mus

/n hc

trans slagnum.

B. 56. Et dimittenics lurbam,

assumunteum,

ita

ut

crat in navi

C. El asceuderunt;
B. Et
aliu;

naves erant

cum
illis

A, B et C, omninb conveA duos dwmoniacos com memorat, unicum vero Bet C. Quod sic apud anctorcs passim, prsertimque apud S. Aug. I. i, de Cons. Evang., c. 24, couciliatur, ut ideb uuius meminerinl BcC, tanqum personai insignioris, de quo facti
attinet

dmonum ejectione, niunt, precter quant quod

illo.

C. 25. Et navigantibus

obdormivit.

A. 24. El ecce motus magnus factus est in mari

B. 37.

Et facla

C. El descendit procella venti,

est procella

magna

venti,

C.

In

slagnum
navicula operirelur fluctibus
;

hujus fama latiiis, prclarisque fragraverat. Quod ad reaionem Gerasenorum, sciendum est, Urcum hic haoere apud A , Gergesenorum seu Gergeseorum, civitate Gergesa seu Gerasa, qu esl celc-bris trans Jordanem; apud B et C aulem, Gadarenorum, ab altra civilate Gadara, non procul prcedenti dissil ; unde quia eadem est regio, vulgala versio, Gerasenorum, habet in tribus his locis.

A.

lia ut

CAPUT
1.

XXXII.
jecta.

C. Et complebatur, et periclitabantur,
B. El fluctus millebat in navim,
ita

Legio

dmonum

ut impleretur
ipse in puppi

C. VIII. 26. Etnavigaverunt,

C.

A. Ipse vero dormicbal.

navis. 58. Et erat

Ad

regionem

B. V.l. Etveneruntlrans frelum

super cervical dormiens.

Gerasenorum,

maris inregioncm Gerasenorum

C.

C. 24. Accedenles

A. 25. Et accesserunt ad eum

discipuli ejus, etsuscitaverunt

A.

VIII.

28. Et
trans

Qu est contra

Galilam. 27
ail

autem suscitaverunl eum, dicentes

:

eum,

cm venhsel
frelum in

dicenles

regio-

El cm egressus esset de navi lerram

nem Gerasenorum,
B. 2. El exeunti
ei

B. El excitant eum
et

B. Slatim

dicunt

illi

de navi
C. Occurrit
illi

C. Praxeplor,
rimus.

pe-

B. Magisler, non ad te pertinet,

occurrit

quia perimus?

A. Domine,
26. Etdicil eis Jsus
:

salira nos,

primas.
fidei ?

homo
A. Occurrerunt
ei

quid

tirnidi estis,

modicoe

De monumentis C. Vir quidam B. In spirilu immundo,

B.
C. Qui babebat

A. Tune surgens
imperavit ventis et

C. Al

ille

surgens increpavit ven-

dxmonium jam
et

tum,

et

lempcslatem aquse,

duo habentes dmonia,

temporibus mullis,

vcstimenlo
in

mari.
B. 39. El exur-

non induebatur
manebat, sed

neque

domo

gens cominiuulus
esl

C. Inmonumentis.

B.
in

3.

Qui domicilium babebat

et

vento;
el

A.Demontimenlis
B. Et dixit mari
:

monumentis,

neque catenis

C. Et cessavit,

Tacc, obmu

exeuntes, scevi ni-

jam quisquam

poterat

eum

li-

, ,

,,

65
mis.

CAP. XXXII. LEGIO

gare
:

DjEMONUM EJECTA.
C. Et permisit
lis.

Ah. 32.
B. Ut
in

66
eos introeamus.

4.

Quoniam
poterat

ssep

compeet

il-

dibus et catenis vinctus, dirupisset caienas,

com;

pedes comminuisset
5.

et

nemo
in

eum domare
et in
:

13. Et concessit eis statim Jsus,

Et semper die ac nocle

monuentis

monA. Al
tes
illi

A. 32. Et
exeunin

ait illis

Ile.

lihus erat

damans,

et

concidens se lapidibus

C. 33. Exierunt ergo dajmonia

A.

lia

C. 28.

utnemoposset transire per viam illaui. B. 6. Videns autem Jesum ut vidit

long, cucurrit,
C. Procidit ante illuni
,

abierunt

ab homine

porcos.

Jesum

C. El intraverunt
in porcos. di

B. Et exeuntes spirilus
,

immunabiit

iniroierunt in porcos.

B. Et adoraviteum;

B. Et

magno imma-

A. Et ecce magno impetu

k.VS.Elecceclamaverunt, dicentes
:

C. El exclamans voce
dixit
Fili
:

magn,
Jesu

petu grex prcipitatus est in

totus grex per prseceps in mare.

Quid mihi, et
?

libi est,.

Quid nobis,
,

Dei allissimi

re,

et tibi

Jesu Fili

C. El impetu

abiit

B.
cati

Ad duo

millia (2)

et suffo-

Dei?
B. 7. Et

grex per prceps

sunt

damans

A. Venisti hc ante teuipus torquere nos ?

in slagnitm, et suf-

voce magn, dixit

:

focatus est.

Quid mihi,
Jesu Fili

B. In mari.

A. Et mortui sunt in aquis.

C. 34.

et tibi,

Quod

nt videront factticn

Dei

allissimi ?
te,

A. 33. Paslores
ne B. Adjuro te per
torqueas.

C. Obsecro

Deum, ne me
enim
spi-

B. 14. Qui autem

pascebant

C. Qui pascebant

me
B.

torqueas.
8.

A.
runl

Autem
:

fuge-

B. Eos, fugerunl,

Dicebat
spi-

C. 29. Prcipiebat
ritui

enim illi :Exi,

rilus

immundo ut exiret ab homine.

enim lemporibus arripiebat
et
,

immunde, ab

B. Et nunliaverunl in civilatem
C.
,

A. Et venientes
B. El in agros
C. Et in villas,

in civilatem,

Mullis
illum
:

homine.

\inciebatur catenis

et

Fugerunt,

cl
ci-

compedibus custodilus
dacmonio
in dserta.

et ruptis vincuHs agebatur

l

nunliaverunl in
vilatem
,

A. Nunliaverunt oninia
cri qui

et

B. 9. El interrogabat
tibi

de

30. Inlerrogavit
sus, dicens
r

autem illum
tibi

Je-

eum Quod
:

d.emonia habucrant.
videre

Quod

nomen

est?

nomen est?
dicit
:

C.

35.

Exierunt

B. Et egressi sunt
esscl faclum
:

quid

autem videre quod

Et
factum
est.

At
C. Legio
:

ille dixit
:

B. Ei Legio mihi

nomen

B. 15. El ventant
est,

C. El venerunt ad

Jesum

et in,

quia

multisumus;
C. Quia intraverant daemonia multa in eum.
51. El rogabant

ad Jesum

venerunt hominem

sedentem
:

quo dxinouia exierant

B. El vident illum

B. 10. Et deprccabatur

eum mulextra
re-

Ulum
C.

tm

Qui

dmonio

ne se
:

C. Veslilum, ac san mente, ad

expelieret

gionem

vexabatur, sedenut in

pedes ejus
liaverunl

et timuerunt. 36.
illis

Nun-

Ne imperaret

illis,

abyssum

tem
irent.

vestilum

et

autem

et qui vide-

san mentis ;
2. Porci submersi.

et

th

rant,

muerunt. 16. El
narraveverunt illis
qui videnmt.

'B.

H.

Erat au-

A. 30. Erat autem non long (1)

tem

ibi.

ab

illis,

C. 32. Erat au-

B. Circa

mon tem

grex porco-

B. Qualiter factum esset

rat;

ei

qui

dsemonium habue-

tem

ibi

grex por-

rum magnus pascens.

corum mutlorum
pascemium
monte A.
:

C.

Quomod saims

factus esset legione

in

B. Et de porcis.

A. 34. Et ecce tola civitas

12. Et deprecabaniur
ritus

exiit obviai

Jesu

Grex multo-

eum

spi-

C. 37. El rogaverunt illum.

rum porcorum pascens.

B. 17. Et viso eo, rogare cpe-

rant
eo, ro-

eum
Omnis mullitudo
regionis

A. Et, viso
C.

C.

Gc-

Et

rogabant

gabant, ut transiret

rasenorum

eum,
A. 31. Dmones
C. gredi

(inibus eo-

Ut

permittflret eis in illos in-

rum ;
C. Vl
discederel

autem

rogabant

eum
B. Dicentes
le
:

B. Ut discederet de finibus eo-

ab ipsis;

rum;

Mil,

A. Dicentes

Si ejicis nos hinc

C. Quia

magno timor tenebanlur.

est.

Ipse

autem

nos in porcos

mitte nos in

gregem porcorum

ascendens navim reversus

07
C. 58. Elrogahal
//kih
lie

An. 52i CAP.

15-

XXXIH, JESUS DOCEKS IN CAPIIARNAUM

asccnderel nadeprccari qui
,

63

18. (iinquc

2.

liemiisio pcccatcrum paralytici.

quo
exie-

v ni, ccepil iiluin

C. 18. Et eccc

B. 3. Et cece vencrunt ad

eum

du-mouin
rmii,
ut

damioniq ycxatus fncral

i

ul csscl
;

A. 2. Et eccc of
fcrcbaul
ci

C. yiri portantes in lecto bomi-

cmu

<*o

cun *H

|9 El
:

non admisit eum

J

para-

nem

qui eral parai ylicus,

etset. JDimidt <<u-,,,.sed.,a^

')'.'

Yade

donmin
illis,

luani

hjticum
li.

tem cum
diceus
in
et
:

Jsus,
/ferfi

ad tuos, et amiunlia
lb

quamn

ter entes para-

39.

Dominus

feccril,

cl

miserlus

laticum

domum

lutun,
li

sil lui.

A.Jannteminledo,
I>.

narra quanta

Qui a

ijiiatuor porlabalur.

bifecilHoqsI).

G. El qu-ercbaiil C. El abiit
|>,cr

eum
l!l.

nlcrre

cl

ponere anle cum

20. Et.ubiil

universam

eivi-

4.

El cum non pasofferr,

El non ihveniciilcs qu rafla

,

lalcm
G.

sent
illi

cum

illum Injerrent pra lui b

ascen-

I'rdicans
ilii

D. El cu'pil proedicare in Dcca.-

pr lurb,

diuul supra leclum,

t.
I

et

guantu
Jsus.
(1)

feci^sol.- poli,

quanta

sibi fecisiel

Jsus

cl

B. Nudavcrunt ieflum ubi cri!; el patefacienics cr tegulas

omnes mindjunlur.
G.

Grcecum liic liabel, eral autem longe. Seu -n-> idem Grex enim ille long fuisse dici potc'st cotlalus ad eos, qui Ghrislo eranl proximi; non long lamen
: .

Subiniserunl
c'in Iccio

l.

Siikniserunl

grabalura

in

eum

quo p^rlyticus

jac'cb'i'

quia in prospectu.
ut videlur prima fronle, sed quil porci cssenl ferm bis mille; ut ex Gra;co cou("2)
,

C. In mcufulri ahle Jcsum.

Non passuum

A. El videus Jesus fulemillorum,

B. 5.

Cm aulnn
,

vulissel Jsus

fideni illoium

Pab.vlyt.cus.

C.20. Quorum dem ut vidit,

Ilauc enim
et

fi-

A.

Itixil jiaralylieo :Conlide,fi/i,

(

rcmitlmiHir
:

c.

18,

v.

48)

libi

pCc-

lhc locanda

fuit liisloria parahjlici.

A cum

B. Ail paralijtico
/';//,
libi

cala tua.

su vocalione, d'nputatione de jejunio,

ri. quai

accessu Jai,

dimitinntur

ordine prosequitur

ila

conjungit

ut et cura

peccala tna.
:

paralytici dictant

dmonum

ejeclioneni stalim subsc-

G. tHiit

Homo

qualur

et

accessus Juki fine disputalionis de jeju-

romUluntur
peccala tua.

tibi

..ilii

nio separari
c.

omninb non
illo

possit

liabel

enim A,

infra,

35

lEcc

loquente eccc princeps uns acceset

A.

5.

El cece qui-

B. G. Eranl autan-

ilfie

quidam

sit.

Quod autem B

ejeelioni

dmonum
ad quod
,

proxmc

dam

M scribis

de scribis
G. 21
.

et

Pltarhwis sedenies,

subjccerinl

advenlum Juin, quasi

fuit

accessissel appctlenle
poster.

B. Et cogitantes

Et cpenirrt rogilaie
st;is
,

Domino, occasio
rus accessit,
fra, c.
c'rat

idem

lillus,

Jai
,

C. Scribet Pliarisi

B. In cordibus

Dominumque

invenit

ul palet ex
ail

in-

35,wbi incipiens liistoriam Jairi

dJsjet

A. Dimrunl

G. DiceiUos

circa mare.

Quantum

erb

ad inlermcdia quee
liltus
,

A. luira se

;i

gesta sunt inter

appulsum Domini ad

cl

acces-

B. 7. Quid hic sie loquilur? B.

sum rum

Jairi, ea prias codent ordine narrant

et

C. IIo-

Blasphmt.

C. Quis est

h'tt

qui loquitui

Wa-

ergo conlexlum multhm lue habere

liials,

ne mi-

Quis-potest dimil1re peccala, uisi

spjiemias?

Quis polest diniiltcrc

rerts.

CAPUT xxxm.
1.

peccala, nisi solus Dcus?

solus

Dcus?
A.
Ilic

Jsus docens in Capliarnavm.

(

bla^pemai.
curatio.

A. IX.

1.

Et

Dont. 18

posl Vente.

asccndeiis

3.

Ejusdem

in naviculam transfrelavit.

G. 22.

(//

coijnoco-

B. |. jio slaliro cognilo Jsus

spirilu suo
ira
,

C. VIII. 40. Faclum est autem

B. V. 21. Et

cm

rcdiissel Jsus,
iii

vit

auem Jsus

quia sic cogitarenl

iu-

cm

transcendisset [Jsus]
,

navi

qilaliqnes

comm,
vidis-

se,
illos
:

rursim Irans fretum

cl (eral circa

convenu lurba
)

milita ad

eum,

A. i.Elciim
se!

G. Bespondens dixit ad

mare

(1), c. 35, n. 1.
:

Jsus

cogita-

C. Excepit illum turba

ctantes

eranl enim
c.
;

omnes jeunes expe-

tioneseorum, dixit:
B. Dixit
illis
:

eum
1.

(41. El eccc venit,

in

35, n. [.) )

A. Et venit
H.
II.

civitalem

suam
in

C. Quid avjitai'u

B. Qqid jsta cogilalis?

,_,

Et ilcrm

(2) i'nlravit

Ga|)barnaum

posl,

in

wraibus toestns?
A. Ut quid cogilalis main
dibus vcslris?
in

dies; 2. Et andifum est

quod

ilomo csscl; ad

ci coii
jaiiuarii.

B. In cordibusveslris ?

cor-

vencrunt

inulli

lia ul

nrJH caperel, nr'que

C. V. 17.

Et

clum

est

in

un dicrum

(Fet. 6, quatuor lhp. l'eut.) f faet ipse scdc'bat dbcensj'cl

,

C. 23.
[acilius

Quid
dicerc

est
:

B.

9.

Quid
:

est

facilius

iluci^
|mm--

para!) lico

Dimilluiilur
:

libi

Dimiltunlur
peccala
cerc
: :

libi

rata :'ani|jccre

Surgc,

toile

gra-

an diet

batuni liim
aul.

et

ambula?
in

10.

Et

Surgc,

sialjs, quia Ejlius homii|is

nnbi'.ln"

bidel notcslalciu

terri dimilI

"

wn w

69
A. 5. Quid
cilins dicere
est fa:

CAP. XXXlV. MATTHiEI YOCaTIO. An

lendi peccala, ait paralytico
:

52.
;

70
et ulroslibel

H.

discipulos Joannis

promiscu Chrtslum

Dipec-

Tibi dico

Surge
in

toile

grabatum
tuam.

inlerrogsse, quamvi diverso animo.

miltuntur

tibi

tuum, et vade

domum

CAPUT XXXIV.
1.

cata tua; an dice-

re

Surge

et

amC. V. 27. Et

Matthi

vocatio.

bula?G.Ulautem
satis, quia Filins

posthc

exiil;

A. IX. 9. Et cm
transiret inde J-

B. H. 15. Et egressus est rurss

hominis

liabet

po-

ad mare; omnisque lurba veniebat ad eum, et docebat eos. 14. Et

proclerirel, vidit Levi Alphaci,

leslaiem in terra

sus (in festo

Maltli. Ap.)
dit.

S.
vi-

cm

dimitlendi peccata
,

tune
:

ait

para-

lytico
toile

Surge

C. Et vidit

A.
in

Hominem

lectum tuum,

A.

Sedenlem

C. Publicanum,

ettade in

domum

telonio,

lumn.
C. 2i. Ut aulem
sciatis

C. B.

Nomine Levi
Sedentem ad
et

A. Malthseum nomine,
C. Sedentem ad tclonium
ait iUi
:

et

quia Fitius
liabet

tclonium;
;'//('

ail

Scquere me.

hominis

po-

Sequere me.

teslatcnt in

terra

Et surgens secutus esl

dimitlendi peccata, ail paralytico

:

eum.
ait illi
:

Et

Se-

28. Et reliclis omnibus surgens

Tibi dico
tulle
et

surge,

quere me. Et surgens seculus

est

secutus esl eum.

lectum tuum,

vade in

domum
C. 25. Et confestim consurgens

eum.
2.

luam.
13.

Manducans eum

peccatoribus.
ei

12.

Et statim
itle
,

29. El fecit

convivium masu.
est

surrexit

et

coram

illis tulit

lectum in quo jaB. 15. Et faclum

gnum
cm accumberct in domo ilesl,

Levi

in

domo

sublato
abiit.

grabato

cebal, et abiit.

A. 10. Et
benle eo
in

i'aclum

discum-

domo

illius,

cccc mulli

A.

7.

Et

surrexit,

];.

Coram omnibus

publicani, el peccatores venientes,

et abiil

in

domum

C. In

domum

suam, magniheans

dus, mulli pub Hcani, cl peccatores

discunibebant
cipulis ejus
:

eum

Jesu,

el dis-

suam.

De uni.
,

A. 8. Yidentcs autem lurba; timuerunt

elglorinca-

simid
bant

discunibeet

veruntDeum.
C. 2G. Et slupor apprebendit omnes;
0. lia ut mirarenlur.
1).

eum Jesu,

discipulis ejus.

C. El eral lurba

B. Erant
tur

enim mulli qui

eum.

et se-

Omnes,

et

ho-

C. Et magnificabant

Deum,

mulla publicano-

norificarent

DeA. Qui ddit poteslalem lalcm

um.
C. Et repleti sunt
timor

qui

rum et aliorum eum illis erant

,

discumbentes.
B. 16.

hominibus
:

^.
:

El scribw

C. 50.
s;ei et

El murmurabanl Pbari-

B. Dicentes
j

C. Dicentes
rabilia bodi ^.

Quia vidimus mi-

et

Pharisi

Scriboo eorum,

B.
sic

Videnles

quia

manducaret
;

B. Quia
(1)

nunqum
lit.

vidimus.

eum
C.
Dicentes

publicanis et peccatoribus

bujus cap. h;cc verba esse bistorioe Jairi, non aulem priora, ide hxc ad c. 55 retulimus, ubi de eo agitur. salis indicant hxc con'.i(2) Iterm et post dies gisse secundo ingressu in Capbarnaum post sciiicet islam Galil peragrationem. (5) Relalivum, eos, non ad Pharisaeos, et Iegis doclores proxim nominalos, quossanalos non legimus; sed ad Ioci illius bomines referri dbet. Simile loquendi genus quod sylleplicum appellanl, babes in hc concord. ex A, cap. 59, n. 1, v. 9, et cap. 56, n. 7, v. 1, et ex D, cap. 76, n. 4, v. 44.
est, ut palet, r.
, , , ,

Quia certum

A. 11. Et ad
:

B. Dicebanl discipulis ejus

discipulos ejus

A. Videnles Pharisi dicebanl discipulis ejus

:

C.

Quarc eum

publicanis

et
?

peccatoribus manducalis et bibius

51. Et

Quare eum publicanis

ribus
et

B. Quare

eum

publicanis et pec-

peccato-

caloribus manducat et bibit

gisier vester ? 17.

ma-

manducat

Hoc

audito,

magister vester ?
12. At Jsus au-

Matth/ei vocatio. Peccatores. Jejunium.

C.
illos
:

Rcspondens Jsus

dixit

ad

Qubd Evangelist inducanl

in disceptalione

de jejunio

diens ait

nunc discipulos Joannis Chrislum inlerroganles, ut A; nunc Pharisos solos, ut C; nunc ver'o ulrosque, ut B, nulla dissonantia est; salis enim ex contenu conjicere est, Pharisos pree invidi in Chrislum , instigsse

B. Jsus

ait illis

C.

Non

egent qui

A. Non si opus valcntibus nicdicus,

sani sunt medico,

sed mal habenlibus. 15.

71
sed qui mal
bcnt. 32.
Ita-

An. 52. CAP.

XXXV. JAIRUS. H^MORRHOISSA.

mento
vcleri; alio-

Emtes autem

discite quid est

Non

ve,

quin aufert sup-

nt vocarc justos

ptementum novum
veteri
,

sed peccalores.
B.

et
fil.

major

Non

necesse

Misericordiam vole-, et non sacrificium (tnfr. 38,

v.
;

scissura

Itabent

sani

memal

Ose.
finira

6,

22. El nemo mittit

C. 37. Et

nemo

mittit

vinum no;

dico, sed qui

Reg. 15, 22)

non
1
,

veni

vinum novum
veteres
;

vum
sum

in

uires

veteres

alioquin

Imbenl

non enim

vocare justos (1 Tim.

peccalores.
j.

15), sed

in utres

rumpet vinum novum

38. Sed

ulres, et ip-

venivocarejuslos,

alioquin dirutupet
(1).

cfTundelur, et utres peribunt.

sed peccalores.
3.

C.

Ad pnitenliam

vinum

ulres, et vi-

vinum novum
39.

in utres

no-

Disceplalio de jejunio.

num

effundelur
;

vos miltcndiim est, et utraque conseivanlur.

B.

1S.

Et erant

A. 14. Tuncaccesscrunt ad
discipuli Joannis,

eum

et

ulres peribunt

Et nemo bibens

discipuliJoannis,

sed vinum

novum
25. Et

velus, sialim vult

novum,
est.
(

dicit
1.

B. Et Pharis;ci jejunantes,

in utres novos mitli

enim

Velus
est

melius

VI.

C. 33. Al
xerunl ad

illi

di:

A. Dicentcs

dbet.

Factum

autem

(2), c. 58.

cum

factum
et

est, c. 58.

B. El veniunt,
dicuiit
illi
:

C. Quare discipuli Joannis jeju-

A. 17. Neque miltutti

Quare

nant frquenter

et obsecrationes

vinum novum

discipuli Joannis,
et

faciunt, similiter cl Pbarisocorum;

lui

in

utres veteres;

Plturisorum
lui

autem eduntet bibunl?

alioquin rtimpuntur
ulres,
et

jejunanl;

au-

viet

tem discipuli non

jejunant?

num effundilur,
ulres pereunt.

Sed
in

A Quare
vius

nos

et

vinum novum
utres

Phuriscei jejuna-

novos

tnil-

frquenter,

tunt, et

ambo con-

discipuli

autem tui
?

servantur.
(1) Gr. etiam babcl bic in A et B, sicul Laliuum C. ad pnitenliam. (2) Vide lit. cap. scq.

non jejunant

C. 3i. Quibusipse
ait
:

B. 19. El ait

illis

Jsus

A. 15. Et
Jsus
:

ait illis

C.
si,

Numquid

poleslis filios sponest sponsus, fa-

JaIKIS. H.EMOimilOISSA.

Numquid
,

dm cum
B.

illis

Hic ponendam esse

Itistoriam Jairi

dubitari

non

polest

possnnl
B.

cere jejunare?

Quamdiuspon-

Numquid possunt
Filii

filii

nuplia-

sus

cum

illis

est,

rum,
A.
sponsi lugerc,
B. Quanlo lemporeliabent

jejunare

A. Quatndi cum
illis est

secum

sponsus?
possunt

sponsum?
C. 55. Venient autem dies,
ablatus fueritab
illis

ex coniextu A , ut dictant est lit. cap. 55. B autem et C litc habenl confricationent spkarum, quia de Jairo statim post cjcclionem dmouum in porcos , mentionem faciunt ; in quo non disscnliunl ab A imb eju's ordinem confirmant, docendo tune venisse ad hoc mare Jairum : quid enim tnirum si quasi eodem die venerit inlernarrrinl , cm pauca , qu anl narruveranl cesserint , sicut et paucissimi dies. Vide lit. 53.
, ,

B.

Non

cm

jejunare. 20. Venienl

sponsus; tune
1
.

CAPUT XXXV.
Accessus Jairi ad Cltrislum.

autem

dies

jejunabunt

in illis diebus.

cum
eis

auferelur ab

A. IX. 18. ad eos,

llacc illo (Dont.

23

post Pent.)

loquente

sponsus

et

lune
in
illis

jejunabunt
diebus.

B. V. 21 (erat circa (1) mare).

A. Ecce princeps
unus.
B. 22.

C. VIII. 41. Et eccc venil vir cui

A. Yeuient autem
dies, ciim aufere-

nomen
Et venit
arclii-

Jairus,
:

et

ipse

princeps

Synagogue cral

lur obis sponsus;

et

quidam de

tune

jejuna-

stjnago(jis,numinc

bunt.
4. Vires veteres.

Jairus

A. acressil,
et siraililudi-

10.

Nemo autem

5G. Diccbat

aulem
quia

C. Et cecidil

ad

B. El videns

cum

procidit

ad

immitlit commis-

nem

ad

illos

nemo

coinniis-

pedes Jesu.

pedes cjus

suram panni rudisinvesiimenluni

velus.

suramnovovcslimenloiinmillitin

A. El adorabat, C. Rogans cum

unica
filia

veslimcnlum velus

alioquin et

ut inlraiet in

domum ejus

42. Quia
et h-tc

novum

runipit

et veteri

non con:

erat ci fer

annorum duodecim,
23,

B. 21.

Nemo

as-

venit

commissura

novo

monebalur.
A.

mnienluin

panni

A. Tollil enim plcmtudinem cjus

vestimento, et pejor scissuia
fit.

Eum,

dicens

B.

Et

deprecabatur

eum
filia

rudis atsuil vesli-

Domine, plie mca

multm

dicens: Quoniam

CAP. XXXV. JAIRUS l/EMORRHOISSA.

Mioa
est;

An. 52.
C. Et

74

defuncta

mea
A.

in extremis est;

obquam causam

tetigerit,

eum
Sed
veni,

indicavit
et

coram omni poconfestim

B.

Kent, impone

impone manum
et vivat.

pulo

quemadmodm
48. Atipse,

manum

super eam

A.EtvivetAd.Et

tuam super eam, B. Ut salva sit,

24. Et

sanala
54. lleaulemdix'u ci
:

vit.

A. Yidens
50) Conlide,
:

eam
filia,

dixit (c. 48, .

Filia, fides

Mes

tua te sal-

A. Surgens Jsus
sequebatur eum,

tua
et sequebatur
cit
:

te

salvam

fe-

vam

fecit

B. Abiitcum

illo,

eum
B. Et comprime
bant eum.
2.

turba multa,
ejus.
iret,

C. Dixit
lia, fides

ei :

Fi-

B. Vade in pace
plag tu,

et esto sana

A. Et discipuli

tua sal-

C. Et contigitdm

turbis

vam

te fecit ;

vade

A. Et salva facta est mulier ex

ill

comprimebalur.

in pace.

hor
filia

(3).

Hmorrhoissa

curata.

5. Jairi

suscitata.

B. 25. Et mulier

A. 20. Etecce mulier,

guinis fluxum patiebatur

qu sanduodecim

B.S.Adhuceoloquente, veniunt ab
archisijnagogo,di-

C. 49.
nit

Adhuc

illo

loquente, ve-

qu

eral in proflu-

vio sanguinis annis

annis

quidam ad principem Synagog, dicens ei Quia morlua est filia

:

duodecim;
C. 43. Et mulier
B. 26. Et fuerat multa perpessa
compluribus medicis
,

centes

Quia

filia
:

tua;

tua morlua est

qudam
annis

erat

in

et eroga-

CNoli
tem

vexareil-

B. Quid ultra vexas magistrum?

36. Jsus autem audilo verbo
dicebatur, ait archisynagogo

fluxu sanguinis ab

verat

lum.SO.Jesusauaudilo

quod

duodecim,
in

hoc
:

qu
B.
C.

medicos

verbo, respondit

erogaverat

B.
sua,

Noli limer e,

C. Patri puell

Noli limere,
erit.

Omnia
Nec

C.

Omncm substantiam suam

tantummodb crede.

crede tantm, et salva

ab ullo

B. INec quidquam profecerat, sed

potuit ciirari.

magis deterius habebat. 27.

audsset de Jesu

Cm
B. 37. Et non admisit

quemquam

se sequi, nisi

Petrum, et Jacobum,
,

et

Joannem, fratrem Jacobi.

B. Venil

in turb

A. Accessit in turb retr

teligit

et

38. Et veniunt in

A. 23. Et

cm

venisset Jsus in

retrb, et teligit ve-

fimbriam vestimenti
:

ejus.

stimentum ejus

21. Dicebat enim inlra se

domum
nagogi,

archisyet vidit tu-

domum

principis, et vidisset tibi-

Si teli-

28. Dicebatenim,
quia
si

gero

tanlm

vestimentum

cines et lurbam tumultuantem,

ejus,

mullum.

vel vestiteti-

salva ero.

mentumejus

CSl. Etcmvenisset domum, (non

permisit
B. 29. Et confestim siccatus est
,

gero, slva ero.

infra.)

C.

44.
,

Accessit
et
tetigit

$%.Flebant autem
fons sanguinis ejus
,

B. Et fientes

et ejulantes

mul-

retrb

et sensit cor-

omnes,
fimbriam
menti ejus.
vesti-

et

plange-

tm,

pore quia sanala esset plag.

bant illam.

B. 39. Et ingresstetit

A. Dicebat
B.
Illis
:

Et confeslim
fluxus
ejus.

30. Et stalim Jsus in semetipso

sanguinis

cognoscens virtutem qu exierat

de
illo,
:

sus

ait. ille dixit

:

Quid turbamini, et plo-

C. At

ratis ?

conversus ad turbam, aietetigit

45. Et

ait

Jsus

bat

Quis

vestimenta

mea?
Ne-

Nolile flere, non

est

A. 24. Recedile

non

est

enim

C. Quis est qui

me
illo

mortua puella,

mortua

puella, sed dormit.

Et de-

teligit?

gantibus autem omnibus, dixit Pe-

sed dormit. 53. Et

ridebant eum,
C. Scienles quod mortua esset.
(54. Ipse autem, infra.)

B.Zl.Etdicebant
eidiscipulisui: Vi-

trus
puli

et qui

eum

erant discite

deridebant eum.

Prceptor, turb
,

compri:

B. Puella non

est

des turbam

comte,

munt

mortua, sed doret affligunt, et dicis

Quis
mit. 40.

primentem
dicis
:

et

me

tetigit?

46.

Et
;

Et

irri-

dixit

Jsus

Quis

me

te-

Teligit

me

aliquis

nam ego

debanteum.
novi

tigit ?

virtutem de

me

A.IS.Et cm
exiisse.

je-

B. Ipse ver, ejectis omnibus,

A. 22. At Jsus
conversus, et

B. 32. Et circumspiciebat videre

cta esset turba,

eam

quse hoc fecerat,

B.

Assumit
et

pa-

B.f.Mulierverb

C. 47. "Videns autem mulier quia

trem

malrem
et

C. Non permisit intrare secum quemquam, nisi Petrum, et Jaco-

non
C. Tremens venit

latuit,

puell,

qui se-

B. Timens et tremens, sciens

cum
A.

erant,

bum, et Joannem, et patrem et matrem puell. (52. Flebanl autem,

supra.)

quod factum
B.Etprociditante

esset in se, venit,

Intravit,

C. Et procidit an te pedes ejus,

B. Et ingreditur, ubi puella erat

jacens.
,!

eum.

B.Et
S. S. XXI.

dixit ei

omnem

veritatem

B. 41. Et tenens

C. 45. Ipse

autem tenens
5

manum

75
manumpuell,ait
Uli
:

An. 32. GAP.

ejus clamavit, dicens:

XXX VII. PROBATICA

centes
:

PISCINA.

76
di-

monio, locutus est mutus, etmirat sunt turb,

Nunqum

apparuit sic in Isral. 34. Pharisoci

49, n. 2)
:

A. Et

tenuit

maB. Talitha

autem dicebant

(inf.

In principe dccmon'to-

num

ejus.

rum
cumi (Ad.
:

cjicit

dmones.

(35. El circuibat, c. 56, n. 1.)

C. Puella, surge.

9, 40)

SECUNDUM PASCHA.
Probatica piscina.
(V.' I, c.

quod est intcrprctatum

(tibi dico),

Puella

19, 3; c. 58, 4; c. 12, 8.)

surge.

B. 42. Et confe-

G. 55. Et reversus est spiritus

ejus, et surrexit continu. (Etjussit,

stim surrexit.

infra.)

A.

Et

surrexit

B.

Puella,

et

ambulabat; erat

puella.

autem annorum duodecim. Et obstupuerunt slupore

C. 56. Et slupuerunt

magno
quibus prae-

B.f.Etprcepit
itlis

C. Parentes ejus
cepit veliementer

vehemenler,

ne

alicui dicerent

quod factum
tis

erat. (IX. 1.

Convoca-

autem,
B. Ut

c.

56, n. 2.)
id

G. Et jussit

Uli

nemo

sciret; et dixit
1
.

Si trium Evangelistarum A, B, C, lue lantm ratio haberetur, omninb videretur lue subjicienda historia Nazareth , de qu cap. 54 ; sed quia constat ex omnibus anlequm irel Dominus Nazareth, dictas esse parabolas;et ante lias prcessisse eleclionem Apostolorum, et sermonem in monte, eum quibusdam aliis; et ante eleclionem sanalionem mnns arid et confrioationem spicarum , ante hanc autem islud capul , non dubium quin idem hoc capul debcat lue collocan ; et de singulis quidem suislocis apparebit. Nolandum lue lantm per diem l'eslum, Pascha inlclligendum, quod edem voce designatur cap. 127, n. 1, A, v. 5, B, . 2, et cap. 142, n. 1, A, B, C, v. 15, 6, 17. Ilujus sententi anliquissimus auctor Irenus, lib. 2, c. o9. Qui verb tribus tanlm pascalibus prdicalioncm CMsli comprehendunt, lus verbis alium diem feslum denolari volunt.

dan manducare.
(56.

dari

il I

manducare.(VI.

El egres-

Et stupuesupra.)

sus inde,c. 54, n. 1.)

1.

GAPUT XXXVII.
Languidus 38 annorum.

runt,

A. 26. Et exiit fama

hc

in uni-

D. V. 1. Posl

versam terrain illam

ferai dies

feslus

bc (Fer. 6 quatuor Tcnip. Quadi .) Judorum (Lci).'23, 5; Deul. 10, !),

Jerosolymam.
2. Est

(1) Hc parenthesis non est Evangelist, sed lue apposita proplcr constructionem ; tria enim hc verba Iic referre visum est proptercircumstantiam loci nota lu

et ascendit Jsus

autem Jeroso-

(2)

dignam. Quia Jalrus unicam

lymis Probatica (1) piscina qu cognominatur Hebraic Belbsaida, quinque portions habens. 5. In his
jacebat mullitudo

filiam unic diligebat,

eam-

laborantem reliquerat domi, potest prse magno atf'eclu utrumque dixisse Christo, scilicel Filia mea morilur, et forte modo mortua est; vel cert hc verba A Modo defuncla est, sed

que graviter
:

et periculos

magna languentium, caecornm.clau4. Anglus autem Domini descendebat secundm tempus in

dorum, aridorum, exspectaniium aqusemotum.
et niovebatur

piscinam

aqua

(2)

et qui prior

descen-

veni, etc., inlelligunlur

utplermque

fil,

ho^. est,

mor-

disse

in

piscinam post motionem aqu;c, sanus fiebal

infirmitate. 5. Erat

tua

est, nisi

biliusest, A, brevitali studens, ultimani lionem posuit nunliat tnorle liliae.

prompte renias; ve! denique, quod probalantm peti-

qucumque delinebatur

autem quiinfir-

dam homo

ibi, triginta et

octo annos habens in

(3) Non qu hor Chrislus loquebalur, sed qu mulier tetigerat eum ; hic enim, sicul etper verba B,esto

sana plag tu , non confert sanilaieni, sed confirmt, et non amplis redilurum morbum signifcat.

Hune cm vidisset Jsus jacentem, et cognovisset qu-ia jam multum tempus baberet, dicit ci
mitate sua. 6.
:

Vis sanus

fieri? 7.

Bespondit

ei

languidus

Domine,

Duo ceci. D^momacus.

homii.em non habeo, ut cm turbata

mittat
;

fueril aqua,

salis significat islud contigisse

mino abJairo
verat.

Capharnai, eunte Dodomum,in quam se recipere consueQuoad dmoniucum mulum, dfi quo hoc cap.
in
illis
,

ante

me in piscinam dm venio enim ego, alius me descendit. 8. Dicit ei Jsus Surge, toile gra:

balum tuum,

et

ambula. 9. Elstatim sanus Cactus est

diversns est ab

de quitus

alii

Evangelist

aliis

homo
Judaei

ille

et suslulit

grabalum suum
illo.
:

et ambulabat.

locis,ul ex diversis circumstanliis innotescet.

ldcbnon

dubitandum de ordine.

Erat aulem sabbalum in die

illi

10. Dicebant ergo

est,
;

qui sanatus fuerat

Sabbalum

non

li-

CAPUT XXXVI.
1
.

cel tibi tollere

grabatum tuum. (Exod. 20, 11

:

Jerem.

Duo

cci.

17, 24.) 11. Bespondit eis

Qui

me sanum
,

fecit, ille

A. IX. 27. Et transeunte inde Jesu, secuti sunt

eum
,

mihi dixit

Toile grabalum

tuum
et

el

ambula. 12. In-

duo
ad

cocci

clamantes,

cl dicentes

Miserere nostr
,

fili

lerrogaverunt ergo
tibi
:

eum

Quis est
,

ille

homo

qui dixit
ls
:

David. 28.

Cm

aulem venissel
dicit eis
?

domum
:
:

accesserunt

Toile grabatum

tuum
,

ambula. 13.

autem
Jsus

eum

ca;ci.

Et

Jsus
ei

Creditis quia boc

qui sanus fuerat ellectus

nesciebal quis esset

in loco(3).
illi
:

possum facere vobis

29.

Dicunt

Ulique
:

Domine.

enimdcclinav tiurbconstitut
invenit

li.Postea

Tune

tetigit
flat

oculos eorum, dicens

Secundm
Videte ne
tol

eum
,

Jsus in templo, el dixit

noli peccare,
ille

Ecce sanus
tibi

fidem vestram

vobis. 30. Et aperti sunt oculi eoest

illis

factus es

jam

ne delerius

aliquid

rum. Et cotnminatus
quis scit. 51.
terra
i

Jsus, dicens

contingat.

Illi

excuntes difTamaverunt

eum in

lit.

homo, et nunliavit Judaeis, quia Jsus esset, qui fecit eum sanum ^.IS-Propterea persequebantur Judi Jcsum, quia hc faciebat in
15. Abiil

2. /.

dmoniacns mutus. (V.

2, c. 49, et 3, c. 68.)
ei

sabbalo (4).
2. Christi potestas duplex, vit et judicii.

52. Egressis

autem

illis,

ecce obtulerunt

homi-

Hiii iniitum,

dxmouium habenfem.

33. Et ejecto d;e-

17. Jsus

autem respondit

eis

Pater

meus usque

77

CAP. XXVVIII. CONFRICATIO SPICARUM IN SABBATO. An.

Propterea
,

3.

78

raod operatur, et ego operor. 18.

ergoA
|

44.

Quomod

vos vos potestis credere, qui gloriam

,

magis qurebant

eum Judi
,

interficere

quia non sodiccbat,

ab irivicem accipitis

et

gloriam

qu

solo

Deo

esl

lm solvebat sabbatum

sed et Palrem

suum

Deum qualem
,

se faciens Deo. Respondit ilaque J:

non quseritis? 45. Noliie putare quia ego accusaturus sim vos apud Palrem; est qui accust vos Moyses, in

sus, et dixit

eis

19.

Amen, amen
quidquam
,

dieo vobis
nisi

non

quo vos speratis. 46.

roiis forsitan et

Si
;

polest Filius se faccrc

quod

viderit

mihi

de

enim crederetis Moysi , credeme enim ille scripsit. (Gen.

15.) 47. Si au-

Patrem facientem; qusecumque enim

et Filius similiter facit. 20.

ille fecerit,

hc

5, 15, e<22, 18, et 49,

10; Deut. 18,

credilis,
abiil,

Pater enim

diligit

Filium,

lem

illius litieris n(in

1.

quomod

verbis meis

etomnia demonslrat
demonstrabit
ei

ci

qu

ipse facit, et majora bis

credetis? (VI.

Post hc

c.57, n. 2.)

opra, ut vos miremini. 21. Sicut

enim Pater
quos

suscitai

mortuos

et vivificat, sic et Filius

vlilt vivificat. 22. Nequeenim Pater judicat quemquam sed omne judicium ddit Filio; 25. Ut omnes
;

(1) Gr. apud Probaticam (subaudi, portam) erat piscina, qu liebraic dicitur Bethesda , hoc est , ut Syrus habet, NIDniTU, sed gutturales Gratis omilti soient ; qu vox significat domum, sive tocum grati,

honorificent Filium

sicut honorificant

Palrem. Qui
lui-

qud

hic groii divino beneficio sanarentur.

non
sit

honorificat Filium,
,

non honorificat Patrem qui

dico vobis
,

(2) Gr. turbabat aquam, scilicet anglus. (3) Hinc palet Dominum hu-oisque noh

illum. 24.

Amen amen
,

quia qui ver-

concursum,
(4)

et sicut
:

liiini

nieuiii audit, et

crdit ci qui misit

me, habct
fid. def.)

Gr.

addit

habuisse privaium hominem latuisse. Et qnrebant illum occidere; quod

vitaiu
iit

ternam

et in

judicium non venit, sed trans-

morte in

vitam. 25. (In comment,

omissum esl in quibusdam libris quasi supervacaneum, quia infra repetitur, v. 18.
forte

f
CONFRICATIO SPICARUM IN SABBATO.
Confricationem non contigisse ante Pascha, satis vide liquet, quod segetesnon essenl matur nisi post Pascha;

Amen, amen
rint vivent
:

dico vobis, quia venit bora, etnunc est,

et qui audie-

quandomortui audient vocemFilii Dei;

metipso,
sic ddit et Filio
ei

26. Sicut enim Paler habet vitam in se-

habere vitam

in

semetipso;

Unde commodis qum

poluisse collocari.

h\c

hc

historia videtur

non

27. Et potestatem ddit

lius

judicium facere, quia Fi,

hominis
,

est.

28. Nolite mirari hoc

quia venit
,

CAPUT
A. XII.
tempore
1
.

XXXVIII.
II.

hora

in

qu omnes qui in monumentis sunt

Dei
:

audient

vocem
in

Filii

29. Et procdent qui bona l'ecerunt

:

In

illo

B.

23.

Et

factum est itesabbaii

resurrectionem vt (A, 126, 46)

qui ver mala

abiit

J-

rm
ejus.

(I),

cm Dominus

egerunt, in resurrectionem judicii

t- 30.

Non possum
;

sus per sula sabbato.

ambularet

per sata, et discipuli

ego

meipso facere quidquam. Sicut audio judico

cl

judicium

meum
3.

juslum est; quia non quro volun-

C. yj. 1.
est

Fatm

C.Insabbato secundoprimo
A. Esurientes.
B.

(2).

tatem

meam,

sed voluntaiem ejus qui misit me.

Testimonia poteslatis
Clirisli.

autem.

A. Discipvdi autem ejus

C.

Cperunt progredi,

et velle-

31. Si ego testimonium perhibeo de meipso, testi-

re spicas,
transiret

monium meum non esl verum. 32. Alius est qui testimonium perhibet de me (A B, C 14, n. 1 et 67
,

Cm

per sata,

n. 2)

et scio quia

verum

est

testimonium quod perad Joannem

; ,

A. Cperunt vellere spicas.

hibet de

me. 33. Vos

misistis

et testi,

monium
accipio
:

13, n. 5.) 34.

A B, C, Ego autem non ab homine testimonium sed hc dico ut vos salv.i sitis. 35. Ille erat
perhibuit veritati. (Sup. 16 etii
,

C.

Vellebant diejus spi-

sciputi

cas

et

manduca-

lucerna ardens et lucens. Vos autem voluistis ad lioram

exultare in luce ejus. 36

bant.

nium majus Joanne

ter ut perficiam ea
,

opra enim
ipsa

Ego autem habeo testimoqu ddit inihi Paopra qu ego facio testi,

A. Pharisi autem. B. 24.

A. Et manducara,
C. Confricantes manibus.2. Qui-

Pharisi
ei:

dam autem Pharisorum

A. Videntes
,

monium
qui misit

perhibent de me, quia Pater misit me. 37. Et

autem dicebanl

dixerunt

ei

Ecca
licet

me

Pater, ipseteslimonium perhibuit de

me

Ecce.quidfaciunt
sabbalis
licet?

discipuli lui faciunt

quod non

(Sup., v. 32); neque

vocem

ejus unquin audisiis, ne4, 12, 15)

:

quod non

facere sabbalis.

que speciem ejus

vidistis (Deut.

38. Et

verbum
misit

ejus

non habetis

in vobis

manens, quia queni

C. Dicebantillis:

ille,

huic vos non credilis. 59. Scrulamini Seri-

Quid
non

facitis

quod

pluras, quia vos putatis in ipsis vilain

ternam habe-

licet

in sab-

re; et ill sunt quae testimonium perhibenl de

me

:40.

balis ?

Et non

vultiS venire

ad

me

ut vilam habcaiis.

B. 25.
lis :

Et

ait il-

C. 3. Et respondens Jsus ad

4. Incredutitas

Judorum.

eos, dixit:
ille

41. Claritatem ab hominibus non accipio; 42. Sed

A. 3. At
eis
!

dixit
rit

B.

Nunqum

legistis

quid fece-

cognovi vos
bis. 45.

quia dileclionem Dei non habetis in voin

Non

legislis

David, quando ncessitaient ha-

Fgoveni

nomine Patrismei, et non accipitis nomine suo,

ouid fecerit

Da-

buit, elesuriitipse, et qui

eranl? 26.

me;

si alius

venerit in

illum accipielis. Il vid,

quando es*

cum eo, Quomod in triovit(li?eg.

, ,

79
riit, el

An. 32.CAP.
qui
:

XXXIX. MANUS ARIDA.

nagogam eorum.
10. Et ecce

89
ibi

cum eo
Quo-

21, 6) in

domum

Dei sub

Abia-

docerct. El crat

homo,

et
7.

erant

4.

thar (3) principe Sacerdotuni,

homo

nus ejus dextra erat arida.

servabant autem scribae
si in

maOb-

vwdb

intravit in
;

manum
aridam.
B.
III.

habens

et

pbarisi

donium Dei
quod

sabbato curaret, ut invenirent

C. Ncc hoc legittis

1.

Etinin
et

unde accusarent eum.

fecit

troivit

ilerm

David; cm esurisset ipse

,

synagogam;
erat ibi

et

qui
:

homo haari-

cum Mo erant 4. Quomodb intravit

in

bens

manum
2.

dam.
C.
psit
,

Et obser-

domum

Dei.

vabant

eum

si

A. Et panes propositions
dit
,

Et panes propositionis sumet

sabbatis
ut

curaret,

comeli-

manducavit, et ddit bis

ipso erant
nisi
;

accusarent U-

quos non
ei

qui

cum

quos non

licet

lum.

cebat

edere

manducare,

tantm Sacerdo-

A. Et interrogabanl

eum

dicenles

Si licet sabbatis

neque

his qui

cum

tibus l(Exod. 29, 32; Levit. 8, 31,

et

curare? ut accusarent eum.

3.

eo erant, nisi solis

sacerdotibus ?

24, 9;

Num.

28, 9.

Et

ait

homini

C. 8.

Ipse ver sciebat cogita;

A.

5.

Aut non

legislis

in lege

habenli

manum
:

tioncs

eorum

et ait

homini qui Ma:

B. Et panes propositions manducavit

,

quia sabbatis sacerdotes in templo

aridam

Surge in
4.

bebat
sta in
9. Ait

manum

aridam

Surge

et

sabbatum Tiolant
templo major
scirelis

et sine crimine,

mdium.
xil eis
:

Eldi-

mdium. Et surgens
autem ad
si

stetit.

quos non

sunt? 6. Dico autem vobis, quia

est hic. 7. Si
:

Licet sab-

illos

Jsus

Inter-

licebat

manduca-

autem
34

batis

benefacere,

rogo vos,

licet sabbatis

benefa-

re, nisi sacerdoti-

quid est

Misericordiam
;

an mal ? animant
salvam
(acere,

cere an mal? animant salvam facere, an perdere?

bus;
qui

el

ddit eis

volo, et
n.

non sacrificium

(sup.

an

cum

eo erant ?

2;

Ose.

6,6;

Reg.

15,22)
inno-

perdere?

nunqum
centes.

condemnssetis

B. At

illi

tacebant.
illis
:

A. 11. Ipse autem

:

dixit

Quis

erit

ex vobis
et si ce-

C. 5. Et dicebat

B. 27. Et dicebat eis

Sabbatum
est, et

homo
ciderit

(Deut. 22, 4), qui habeat

ovem unam,

Mis
nus

Quia Domiho-

propter

hominem factum
Dominus

est Filius

non homo propter sabbatum.

8. Itaque

hc sabbatis in foveam, nonne lenebit, et levabiteam? 12. Quanl magis melior est homo ove?
Itaque licet sabbatis ben facere. C. 10. Et circumspectis

minis eliam sab~

bti.

est Filius

ho-

minis etiam sabbali.

8.

B. 5. Et circumspiciens eos
ira, contristatus

cum

A.

Dominus
est

omnibus,

super ccitate cor-

enim

Filius

dis

eorum,
:

hominis etiam sabbti.

A. 13. Tune homini

:

ait

C. Dixit homini

Extende maet resti-

Extende

num

tuam. Et extendit,

manum
Graecis, et si legatur, si(1) Iter'um non legitur gnificat alis, seu aliam calumniam, ut significat C.

tuam. Et

tula est

manus

ejus.

exlendit, et resli-

A. Sanitali sicut altra.

C. 11. Ipsi autem repleti sunt

secundo-primo multi milita, sed (2) De sabbato omnia incerta ; aliqui interpretantur Sabbatum pri;

tuta est

B. Dicit homini

insipienti

et

colloquebantur ad

post secundam diem Paschse; alii ver; Sabbatum quod incidebat in aliquem dierum festi Pentecosles : tria enim sabbata fuisse aiunt quae dicebantur npra, ici est, maxima sed ita ut sabbatum paschale
;

mum

Extende

manum
ma-

invicem, quidnam facerent Jesu.

tuam. Et extendit,
elreslituta est

diceretur Ttpvtxbitparov,

primorum-primum ; sabbatum Pentecostes Sevriponpono, primorum-secundum ; sabbatum Tabernaculorum -rpironpoKov , primorum-ter,

nus

illi.

2.

Multorum
slatim

curatio.

tium.

A. 14. Exeuntes
Id

B. 6. Exeuntes

autem Pharisaei

tamen sub Achimelecho contigisse narralur 1 Reg. 21, cujus filius erat Abialhar. Respondent quidam palrcm et filium binomines fuisse, quod probare conantur ex 2 Reg. 8, 17, et 1 Paralip. 34, 3. Alii Abiatharem Achimelechi filium admisse rei qu hic narratur, ipsumque tum patris, lum Davidis factum
(3)

autem

Pharisi
facie-

cum

Herodianis consilium

consilium
bant

faciebant adverss

eum, quomod

adverss
,

cum

perderent.

eum

quomodb
A. 15. Jsus autem sciens rccessit inde
;

perderent eum,

probsse.
B. 7. Jsus au-

Manus arida.

tem.

et

CAPUT XXXIX.
1
.

Secuti
multi.

sunt

B.

Cum
:

discipulis

suis

secessit

Manus

eum
arida sabbato curata.
et

ad mare

et multa turba Galilae

c.

Judse secuta est

8.
;

eum

(A,

seq.,

n.

1,

v.

25,

C. VI. 6.

Factum

est

autem

et in alio sabbato,

C. ibid., n. 2.).
et trans

Etab Jerosolymis,
et qui circa

et

ab Idumac,
et

A. XII. 9. Et

cm

inde transsset,
C. Ut intraret in synagogam ,

Jordanem

Tyrum

Sidonem,

A.

Venit in sy-

eu

multitudo magna, audientes quae faciebat, venerunt

g]

CAP. XL. EJLECTI DUOIM CIM APOSTOLOUU.Vi. An.

9.

52.
,

?2
et qui
,

ad eum.

Kl dixil discipulis suis, ul navicula ne comprimrent

ut irruerent in

sibi
:

bus el torinentis eompreliensos

damionia ha-

deserviret propter turbam,

10. Multos

enim sanabat,

ila

eum eum ut
eis

bebant, et lunalicos, et paralyticos

25. Et secuta sunt

et curavit eos.
(
,

eum

lurbaj multa;
,

sup., n. 2;

illum langrent quorjuol habebant plagas.

C
ne

inf., n.

de Galilae

et Decapoli

et

de Jeroso-

A. Et curavit eos omnes

16.

Et prcepit

lymis, et de Judai, et de trans Jordanem.

manifeslum eum facerent.

B.

C.

VI.
est

12.

Fain

V. 1.

In

fest.

omn. SS.)

"Vi-

U.

Et spiritus immundi, em illum \idebant,

ei; et

ctum

aulem
(

dens autem Jsus turbas, ascendit

in

procidebant
lins Dei.

clamabant dicentes

12.

Tu

es Fi-

Mis diebus

In

montem

Et vehemenler comminabatur eis ne mani-

fest.S.Barth.ap.)
fexiit in montem,

festarent illum.
5. Cliristi mansuetudo.

B.

III.

13.

Et

C.Orare;
ctus esset,

et erat

pernoctans in

A. 17. Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam

proplielam, dicentem
(c.

ascendensin mon-

oralione Dei. 13. El

cm

dies fa-

42,

v. 1)

18.Ecce puer meus

super eum, et
conlendet, ne-

tem
G. Vocavit

quem

elegi,
inese.

dilectus

meus,

in

quo ben complacuit

B. vocavit ad se quos voluit ipse

(A, B, C, 56, n 2.)

aimoe

Ponam

spiritum

meum
Non

judicium genlibus nuntiabil. 19.

C. Discipulos suos.
B. Etveneruntad

que clamabit, neque audiet aliquis

ejus
;

in plateis

vocem

A. Et

cm

sedisset, accesserunt
ejus.

20.

Arundinem quassalam non

21. Et in

confringet, et

eum.
C. Duodecim

linum fumigans non extinguet, donec

riam judicium
:

ejiciat

ad victo-

ad eum discipuli C. Et elegit,

B. 14. Et
C.

nomine

ejus gantes spera-

fecit ut

essent

bunt. (22. Tune oblalus

(1) Subjicit

est (1), c.

49, n. 1.)

Ex

ipsis

cci curalionem, non qud enim in domo coram Pharisasis. Vide lilul. cap. 49. Sed A ab hoc insigni miraculo cm cpisset narrarc qu in secundo reditu Jucl contigissent redit ad conlinuandam narralionem et nota banc vocem, lune, ut jam alibi diximus, non semper pertinere ad tempus rei proxim

B. Duodecim

eum

illo,

muti

et

in hoc secessu contigerit; contigit

C. Quos et Apostolos nominavit; B. Et ut mitteret (2) eos prsedicare. 15. Etdedit

illis
,

poteslatem

curandi infirmitates
14. Simonem, quem cognominavit

et ejiciendi

narratie miles.

ut nec, in

Mo

tempore,

illis

diebus, et si-

dmonia. 16. Et imposuit (A, 56, n. 2, v. 2. ) Simoni nomen Petrus (5)

et

Petrum,et Anfratrem

Electio duodecim Apostolorum. Sermo

Eleclionem
et

in

monte.

dream
ejus
;

17. Et Jacobum Zebedi, et Joannem fratrem Jacobi

; ;
,

sermonem fada esse in supra descripto secessu, colligilur, non tav.tkm quia B et C liic narrant; et quod hc verba C, in illis diebus, omninb pertineanl ad tempus turb lum congregat (quoniam enim B non significaverat quo tempore Dominas
ascendisset in montent, id

Jacobum

et

imposuit eis nomina

Boanerges
18. Et

Joannem;
lippum
et

PhiBarllw-

quod

est, filiilonilrui

An-

dream,

et

Philippum, et Bartboloet

explicuil), sed et

multb

lomum; 15. Maithum el Thoniant

,

mum, et Matthxum,
et

Thomam,

Jacobum

Alphaei,

magis ex eo quod eadem sit turba coram quel A et C dicunl habilum sermonem, eum e qu describilur B in secessu, et de qu tant B quam C dicunt, quod qurercl tangere Duminum. Hune verb sermonem anticipasse A, utmiraculorum narration! doctrinam prponerel, apud omnes constat : non est enim dubium quin idem sermo describalur ab A et C; nam et iniHum idem est, et progressas (nisi quod A long plura afferat), et eadem conclusio ; habitusque est coram lurb quam describit B, in secessu, et insinut A, in fine cap. sui 4, proxim ante sermonem. Sed advertendum Dominant primiim secessisse ad mare, ibique ne comprimerelur lurb, navi docuisse, et curasse omnes, ac injunxisse ne ipsum manifestarent; lum s'itb vesperam, ut turbam fugeret, subiisse in montent, et man voesse discipulos, et ordinsse duodecim Apostolos; ac lum eum eis descendisse, et eamdem turbam adliuc maxim parle ibi inventant fttisse. Quomod aulem consentianl A et C, conlextus et annotationes oslcndunt.

Jacobum
C. Et

Alplii,

B.
et

ElThaddum, Simonem CliaIscarioet Iradidit

vocatur Zelotes; 16. Et

cobi

nanceum; 19. Et

Simonem Chananajum, qui Judam Ja(seu Tliaddum), et Judam

Judum
lem, qui

Iscariotem, qui fuit proditor.

illum. (20.

Et ve-

niunt ad
(4), c.

domum
2. Miracula.

49,n.l.

17. Et (in complur. Martli.)

illis

f descendens

(5)

cm*

stelit in

loco campeslri

et lurba discipulorum

ejus, et multitudo copiosa plebis

ab omni Judse,

etri.

Jrusalem, et maritima, et Tyri, et Sidonis (B, 39,

CAPUT XL.
1. Electio

2.

A,sup., n. 1,

v.

eum,
12 Apostolorum.
A. IV. 25. Et circuibat Jsus (inf., 56, n. 1, v. 35) lolam Galilceam (1) docens in synagogis eorum, et
,

et sanarentur languoribus suis.

25); 18. Qui vnrant ut audiren Et qui vexa--

banlur spiritibus immundis, curabantur. 19.

nis turba

Etomillo

qurebat eum langere; quia virtus de

exibat, et sanabat

omnes

].

pradicans Evangelium regni

et

sanans
in
,

omnem

lan-

3. Bealitudines.

guorem

et

omnem

infirmilalem

populo. 24. Et
oblulcrunt
ei

20. Et ipse elevatis oculis in discipulos (6) suos,

abiit opinio

ejus in lolam Syriam

et
,

A. 2. Et aperiens os suum, docebat eos, dicensj

C. Dicebat
:

lmnes mal habenles (A, B, C, 28)

variis languori-

Beati

3, Benli

pauperes spiritu, qno-r

83
pauperes, quia ve-

An. 32. CAP. XLI.

SEQUITUR SERMO

IN

MONTE.
discipulis;
fine

niam ipsorum

strum

est
.

regnum
quia

rum

4. Beati

regnum clomites, quoniam ipsi

est
,

Dei. 21

Beati qui

possidebunt terrain (Ps. 56

5. Beaii qui lugent,

il).
ipsi

tam A qum C dicunt diclum coram solis discipulis; cm in A testetur turbam audivisse.
1.

non tamen ejusdem sermonis

MONTE.

nunc

esurilis,

quoniam

CONTINUATIO SERMONIS

IN

salurabimini.Beali

consolabuntur

(/s. 61, 2, 3, et 66,

In his
fieri

qui nunc

(letis,

18.) 6. Beati qui esuriunl et siliunt justitiam,

mulla habet A

quia ridebitis.

quoniam

ipsi
7.

salu-

continent continualionem sermonis Donmii, qu passim dicta sunt ; et polcst ut C qudam per recapilulaiionem, et A
,

qu

BelC

rabunlur(/sa. 65, 13).

tur. 8. Beati

Beati

misricordes, quoniam ipsi misericordiam consequcn-

mundo corde quoniam

,

ipsi

Deum

vidc-

bunl(Psal. 23,

4). 9. Beati pacilici,

quoniam

filii

Dei

vocabuntur. 10. Beati qui persecutionem paliuniur

propter justitiam
,

nonnulla per anticipationem dixerint ; prserlim cm A hc videatur summum evangelic doctrines voluisse comprehendere, lich aiversis locis et temporibus Iradilce. Tamen quia fieri eliam polest ut qudam spis dicta fuerint, mulla eo loco relicta sunt quo sunt narrata ab Evangelistis ; qudam verb hue translata. (V. annot. 2 hujus cap.)

quaniam ipsorum
et 3,

est

regnum c-

lorum
A.

(1 Pet. 2,

20,

14,

et 4,

14).

CAPUT
1. Sal.

XLI.
perficienda.
estis sal terre.

H. Beati estis.

C. 22. Beati eritis,

rint

cm

vos ode-

Lux. Lex

homines,

A. V.13. (Incom.Doct.)f Vos

si

Qud
49,

A.
C. Et

Cm

maledixerint vobis,
,

sal evanuerit,
v.

in

quo

salietur (B, 70, .

4,

v.

cm separaverint vos et exprobraverint, et ejeeerint nomen vestrum tanqum malum, propter

Filium hominis;

C, 92,

34)? ad nihilum valet

ullra, nisi ut mittatur

estis lux

foras, et conculcetur

ab Iiominibus. 14. Vos

mundi. Non potest civitasabscondi supra montera po-

A. Et perseculi vos fuerint, et dixerint

C. 23. Gaudele in exullale;

omne madie, et

sila.

15.

lum adversm vos mentientes, propter me.

A. 12. Gaudete,
exullale
et
ill

sub modio (C, 49,

Neque accendunt lucernam, et ponunt cam n. 8; B, C, 31 n. 4); sed super

, ,

candelabrum
12

ut luceat

omnibus qui

in

domo

sunt.

quoniam
in

ecceenim merces vestra

in

16. Sic luceat lux vestra

)
,

coram Iiominibus (1

Pet. 2,

merces vestra copiosa

lis f,

mulla est

clo

j.

ut videant opra vestra hona, et glorificent

in clis est. 17. Nolitc putare
;

Paquosol-

es.

c-

trem vestrum qui

A. Sic enim perseculi sunt pro

C. Secundm hc

niam veni solvcre legem aut prophetas

vere, sed adimplere. 18.

non veni

enim

Amen

quippe dico vobis,

(aciebant

phetasqui fuerunt ante vos,

doncclransealcoeliiin et terra, iota
v.

unum

(C, 94, n. 2,

prophetis.

C. Patres eorum. 24.

Vermlamen

17

),

aut unus apex non preleribil lege, douce

19.

vae vobis divi-

omnia
istis

liant.

Qui ergo solverit

unum

de niandalis

tibus, quia habetis consolationem vcslram (Amos. G,

1. Eccli. 31, 7). 25.

minimis (Jac. 2, 10), et docuerit

in

sic

homines,
l'e-

vobis qui salurali estis, quia

ininimus vocabitur

regno clorum

qui aulem
in

esurietis (ls. 65, 13). Voc vobis qui ridelis nunc, quia lugebitis et flebitis. 26. Vse

cm

ceiit et docuerit, bic

magnus vocabitur
post Peut.
)

regno clovobis,

benedixerint vobis

homines; secundm hc enim faciebant pseudoprophetis patres eorum. (27. Sed vobis,
(1 )

rum

j.

20.

Dom. 5

f Dico enim

quia nisi abundaveril justilia vestra plusqum scribac. seq., n. 6.)

rum
per anticipationem dixit, nunc suo ordini restituta sic accipienda sunt quasi qudam recapitulatio eorum, qu pris ex B et ex ipso A allata sunt prced. cap. (2) Non significat B, jam missos, sed jam ordinatos ut mitterentur; ipse enim B poslea describit eorum missionem, cap. 56, n. 2. Verisimile autem est eos eliam lucaliquam accepisse poicslatem curaudi, et fortass totam ; postea lamen missos ut exequerentur, et potestate accepta uterentur. (3) Non blc, sed di ante ; credere tamen est, id bic repetitum ob mystcrium,hicque Jacobum et Joannem accepisse nomina Boanerges. (4) B proxim subjicit reditum in domum cm curatus fuit dmoniacus, quia reliqua mdia omisit; et nota dmoniacum non fuisse curatum primo accessu in domum ex reditu Jud sed secundo; B autem sic narrt quasi primo accessu contigerit, quia inler,

el

Pbarisxorum

non

inlrabiiis in

regnum c-

Qu A

lorum.
2.

Documenta evangelica de mansueludine.

:

21. Audstis quia diclum est anliquis

Non occides
quia

(Exod. 20, 13; Deut. 5, 17); qui autem occident,

reus erit judicio. 22.

Ego autem dico vobis

suo

omnis, qui

irascilur fratri'suo, reus (1) erit judicio.

frtri
:

Qui autem dixeiit

Raca, reus

erit concilio.

Qui autem dixerit: Falue,reus eritgebennteignis. 23. Si ergo offers munus luum ad altare, et ibi recordatus
fuoris quia fraler tuus liabct aliquid

adversm
,

te

24.

Helinque

ibi

munus tuum
;

ante altare

et

vade pris

reconciliari fralri luo

et

tune venions offeres

munus
vadis

tuum

t-

media omisit.
(5)
le

A. 25. Esto consenliens

C. XII. 58.

Cm autem
luo

Qud A sermonem
signilicat,

in monte,

et Christo seden-

adversa
,

babitum

C ver Chrislum

descendisse

el

rio luo citb

es in via

dm
eo
;

cum pem
ab

adversario
(2), in via
,

ad princi-

da operam liberari
te adjudi-

stelisse in loco campestri,

enim

contraria non sunt : Chrislus primant asccndileum Aposlolis in montis cacu-

cum

illo

ne forte irahat

men
C

deinde ver in cjusdem montis locum inferiorem, magis qtiahilem et turbarum capacem descen;

ne forte tradat

te

cem.et judex tradatleexaclori,

et

adversarius judici, el

exactor mitlat te in carcerem. 59.

dit; ubi
;

quittera sletit dm segrotos curaret ut dicit postea ver sedit doctoris in morem, ut A indicat.
,

judex tradat
,

Sic Augustinus.
(6) Praecipuae partes

le

minislro

ci

in

ad discipulos pertinent

ide

carcerem miltaris.

Dico libi non exies inde, donec eliam novissimum minutum reddas. (XIII. 1. Aderant autem, c. 87.)
,

85

CAP. XLII.
dico
tibi,
,

SEQWTUR SERMO

IN

MONTE.
inimicos

An. 32.

86
44.

ZG.Amen
non

Diligile

cum tuum.
vobis
:

Ego autem
inimicos

dico

exies

inde

veslros ; benefacite
his

Diligile
;

veslros

donec reddas no-

qui

oderunt

(Prov. 25, 21
aefacite his

flom.12,20); be:

vissimum
drantem.

qua-

vos.

qui oderunt vos (3)

C. 28.
3.

Benedicile maledicenli;

De
et

conlinenti.
:

bus vobis (Rom. 12, 14

Cor. 4,

A. 27. Audslis quia dictum est antiquis

ehaberis (Ibid.,
bis
:

Non mEt orate pro calumniantibus vos.

(29. Et qui te perculit, supra, n. 5.)

12eM3).
A. Et orate pro persequentibus
et

v.

14

18). 28.

Ego autem dico voin corde suo. 29.

,

quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscen,

calumniantibusvos (C, 143,

59)
:

n. 6;

dum eam
Quod
enim
si

jam mchatus

est

eam

Act. 7,
tris

45. Ut

silis

filii

Paqui

oculus tuus dexter scandalizat te (A

,

70,

vestri qui in clis est

oriri facit

n. 4, v. 9, 46), erue
tibi,

ut pereat

eum et projice abs te; expedit unum membrorum tuorum, qum

si

solem suum
32. Et
eos qui
si diligitis

super bonos

et

malos, et pluit super justos et

totum corpus tuum mittatur in gehennam. 30. Et

dextra

vos

dili-

injustos. 46. Si

enim
,

diligitis

eos

manus abscide eam

,

tua scandalizat te (A, B, 16, v. 8, 42),

et projice

gunt,

qu

vobis

qui vos diligunl

quam mercedem
et publicani

abs te

expedit enim
,

tibi,

ut

est gratia ?

babebitis?
faciunt.

nonne

hoc Et

pereat

unum membrorum tuorum

in
:

qum tolum
est

cor-

pus tuum eat

(Deut. 24
,

gehennam. 31. Dictum

dimiserit

autem
si

C.

Nam

et peccatores diligentes se diligunt, 33.

1)

Quicumque

uxorem suam,
:

benefeceritis his qui vobis benefaciunt,

si

qu

vobis

det ei libellum repudii. 32.

Ego autem dico vobis

est gratia ?

quidem

et peccaiores

hoc faciunt. 34
reci-

Quia omnis qui dimiserit uxorem suam (A, B, C, 95,

n. 1
cit
;

Et

si

1 Cor. 7,

10)

excepta fornicationis causa, fa-

pere,

mutuum dederitis his quibus speratis qu gratia est vobis? nam et peccaiores
si

pec-

eam moechari;

et qui
4.

dimissam duxerit, adultrt.

Juramentis.
:

catoribus fnerantur, ut recipiant qualia.

De

A. 47. Et

salutaveritis

fralres vestros

lantm?

33. Iterm audstis quia dictum est antiquis

Non
;

quid amplis facitis? nonne et elhnici hoc faciunt (4).

C. 35.

perjurabis (Exod. 20, 7; Lev. 19, 12; Deut. 5, 11)

Vermtamen

diligile

inimicos veslros

be-

reddes autem Domino juramenta tua. 34. Ego autem

dico vobis, non jurare

nefacite et

mutuum

date, nihil inde speranles; eterit

et erilis
filii

omnin

(Jac. 5, 12),

neque per
terrain,

merces vestra multa,

Pentec.)

Aliissimi, quia ipse

clum, quia thronus Deiest; 35. Neque per

quia scabellum est

benignus est super ingratoset malos. 36.

(DomA
c.

post

pedum

ejus;

neque per Jeroso;

Estote ergo misricordes,

sicut et Pater

lvinam, quia civitas est magni rgis

36.

Neque per
capillum

vester misericorsest. (37. ISolitejudicare,

43, n.

1 .)

capul tuum juraveris, quia non potes

unum
bis

A. 48. Estote ergo vos perfecli, sicut

ter clestis perfectus est.
(1)

et

Pater ves-

album facereaut nigrum. 37.

est, est (Ibid)
:

Sit

autem sermo vester,

abundan-

non

non

quod autem

tius est,

malo est.
5.

Grci hic addunt

Satis verisimile

etxj,

temer.
ut diximus, multa ab

De
:

(2)

est,

A
est

patienli.

hc translata qu
oculo, et

Christo variis locis et temporibus

38. Audslis quia dictum est (Exod. 21,

24, 20
;

Deut. 19, 21)

C. VI. 29. Et qui

te percutil in

24; Lev. deniem pro dente. 39.Ego autem dico vobis, non resistere malo sed si quis

dicta sunt, ut palet ex

B et

C; sed quia incerlum est

sit,

Oculum pro

quo quidque tempore diclum quandoque hc referre qu ab

satins

visum

aliis dicta sunt, ut

quod

ma-

te

perussent in dexteram maxililli

hic habet C, qum seriem bujus eximii sermonis interrumpere. (3) Hic additur Grcis Benedicite maledicentibus
:

xillam,

prcebe et

lam tuam, prabe

conlendere
Cor

et alteram.

VOS, e).oyEtT xaTKpbif/.-JOUi vy-.

(4) In Gr. hic Tefivat, publicani, sicut et vers,

pr-

cdteram. Et.ab eo
qui auferl
tibi

40. Et ei qui vult tecum judicio

(1
.

ced.
2. CONTINUATIO SERMONIS IN MONTE.

ve-

6, 7), et

tuni-

stimentum, etiam

eam tuam
riaverit
illo

tollere, dimitte ei et pal-

tunicam noli prohibere.

lium. 41. Et

quicumque
Qui

te

anga-

CAPUT
1.

XLII.

mille passus, vade

cum
A. VI.
1.

De

eleemosyn.

et alia duo, 42.

ei
;

petit te,

Attendite ne justitiam (l)vestram faciatis

:

30.

Omni autem
;

da

et

volenti
8,
et

mutuari te
seq.),

corara hominibus, utvideaminiab eis

alioquin
in

mer-

petenli te tribue

(Deut.
taris.

15,

ne aver-

cedem non
lis est.

babebitis apud

Patrem vestrum qui

c-

2.

Cm
te,

ergo facis eleemosynam, noli tuba ca-

C. Et qui aufert
6.

qu

tua sunt, ne rptas.

nere ante

sicut hypocrite faciunt in synagogis et

De

dilectione inimicorum.

in vicis, ut honorificentur ab hominibus.

Amen

dico
fa-

31. Et prout vullis

ut faciant vobis
illis

hommes
(32.

(A.

vobis, receperunt

mercedem suam.
sit

3.

Te autem

43, n. 5, v. 12), et vos facile

diligitis, infra.)

simililer.

Et

si

ciente eleemosynam, nesciat sinislra tua quid faciat

dextera tua
et

4.

Ut

eleemosyn tua

in abscondilo

A. 43. (Fer. 6 post Cineres), f Audstis quia dictum C. 27. Sed vobis
dico, qui uuditis
:

Pater tuus qui videt in abscondilo, reddel

2.

tibi (2) |.

est

Diliges
et

proximum tuum

(Lev.

De
non

Oralione.
eritis sicut

19,18

34,) etodio habebis iniiui-

5.

Et cm

oratis,

hypocrit, qui

87 amant
in synagogis
el in

An. 32. CAP. XLUI.

angulis platearum
:

SEQUITUR SEKMO
unum
?

JN

MONTE.
sollicili estis?
:

88

stanles

cogitans polcst adjicere ad staturam

28. Et de vestimento quid
lilia

suam cubitum
Conlaborant,

orare, ut vulcantur ab iiominibus

amen

dico vobis,

receperunt mercedcm suam.

veris,
intra in

6.

Tu autem cm
(4 Reg.
4,

ora-

siderate

agri

quomod crescunt non

coopertus est sicut
agri,

cubiculum tuum

33), et

neque ncnt;29. Dico autem vobis, quoniam necSalo-

clauso oslio ora Patrem tuum in abscondito; et Pater tuus qui videt in abscondito, reddel
tes autern nolite
libi. 7.

mon
istis.

in

omni

glori sua

unum ex
est,

Cran-

30. Si

autem fnum

quod bodi
sic veslit,

et

mullm

loqui, sicut ethnici; putant

cras in clibanum mitlitur,

gis vos,

Deus

quant ma-

enim quod
sit vobis,

in mulliloquio

suo exaudiantur.

8. Nolite
j

ergo assimilari cis;

scit enirn

Pater vester quid opus

9. Sic ergo

dicentes

modic fidei? 31. Nolite ergo sollicili esse, Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut
:

antequm
:

petalis

eum.

vos oia-

quo operiemur? 32. Ilc enirn omnia gnies inquirunt. Scit enirn Pater vester quia his
lis.

bilis (C. 82, n. 1)

Pater noster, qui esinclis; san-

omnibus indigeDei, et justitiam

ctilicetur

nonicn tuum. 10. Adveniat regnum tuum.

sicut in clo, et in terra.
(5)

35. Qurite ergo

primm regnum

Fiatvoluntas tua,

11.

Pa-

ejus, el

bc omnia

adjicientur vobis j. 34. Nolite er-

nem nostrum
di. 12.

supersubstanlialem

da nobis ho-

go

sollicili

esse in craslinum. Crastinus enirn dies sol-

Et dimitte nobis dbita noslra, sicut et nos

licilus crit sibi ipsi; sufficitdiei malitia (7) sua.

dimittimus debiloribus nostris. 13. Et ne nos inducas

in lentationcm.

Sed libra nos malo

(4).

Amen.

14.

Si enirn dimiserilis Iiominibus peccata

n- 3, v. 23)
;

eorum

(B. 111,

(1) Gr. UnpoivYrj, quanqurn non desint codices qui babenl Sexatoiiniv; etita legisse patet Syrum et Arabem. Scnsus idem; justitiaenim lue cleemosynam
significat.
(2) Tum hic, tuni seq.vers. 6 et 18, Grciaddunt, tw pavsp, in propatulo. (3) In Gr. moisiov, sicut et apud C, cap. 82, n. 1, ubi noster interpres optim vertit quotidianum, quanqurn enirn vox Grca signifiect propri, craslinum (nam mofax dies sequensest, ut Act. 7, v. 26. Et in Hebr.co Nazarorum erat, panem craslini, id lamen non tam liilurum significat, qumcontinuum, acsingulis diebus delinilum quasi dictum essel: Da nobis liodi panem quo singulis diebus egemus. (4) Quod hic sequitur in Grco Quoniam luum est regnum, voteslas, et gloria secula seculorum, cm nulltis Laiinorum habeat, nec exponaturab ullointcrprele prler Clirysoslomum, lic translatum videtur ex Grcorum liturgi. (5) Gr. absolu t habet, lucerna corporis est oculus, sicut et apud C, cap 49, n. 8, ubi cm idem narret dictum Chrislo, quod hic A, cur hc non rclulcrimus, vide annot. 5 ejusdem cap. 49. (G) Addittir hic in Gr: Aut quid bibalis. i7) Gr. /a/ia, malitia, pro /xutif, affliclio, quia liebruin n""i Raa ulrumque significat in Evangeliis enirn nuilli hebraismi.
ij ;
:

dimiitet cl vobis Pater vester clestis

delicta vestra. 15. Si

autem non dimiserilis homini35

;

bus

(in(. 71,

)/.

5, v.

B. ibid.,

v.

20],

nec Pater

sv

vester dimiitet vobis peccata vestra.

5.

De

Jejunio.

1G. (Fer. 4. C'merum.)

fieri sicut

Cm autem jejunalis,
;

nolite

hypocrilse tristes

exterminant enirn facis

suas, ut appareant iiominibus jejunantes.

Amen

dico

vobis, quia receperunt mercedem suam. 17.

Tu autem
;

cm
18.

jejunas

unge capul tuum,

et Pater tuus

et

faciem luam lava

Ne

videaris Iiominibus jejunans, sed Patri tuo qui

;

est in abscondito
dito, reddet tibi.

qui videt in abscon-

4.

Non

thesaurixandumin

terra.

19. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra (C.

85, . 2,

v.

33;

1 Tint. G,

19, ubi

rugo

cl tinca

demo-

lilur; et ubi fines effodiunl et furantur. 20.

Thesauri-

zatc

autem vobis tbesauros

in

clo, ubi neque rugo,

neque linea demolilur,

el ubi fuies

non effodiunl, nec

furantur. 21. Ubi enirn est thsaurus luus, ibi est et

5.

CONTlNUATIO SERMOMS

IN

MONTE

cor

tuum

j.

5. Oculus simplex,

CAPUT XLIU.
1.

22. Lucerna corporis lui est oculus (5) luus (C. 49,
n. 8, v. TA). Si oculus luus fucrit simplex, lotum cor-

Non judicandum..
C. VI. 37. Nolite judicare (Rom.
2. 1,) et

pus tuum lucidumerit.23. Si autem oculus luus fucrit

A.
litc

VII.

1.

No,

nequam, tolum corpus luum tenebrosum

crit. Si

ergo

judicare

ut

non judicabimini
et

nolite,

lumen quod in quantcrunt?

te

est,

tenebr sunt, ips teuebr

n.2, C.)

non judicemini.

condenmare,

noncondemnabimi-

ni;dimiltite,eldimittemini. 38. Da-

G. Varia solliciludo.

(\ .'e'dd. de

re, c. 85,

te, el

dabitur vobis;

mensuram boet coagitatam,

si-

24. (Dom. lipost jPenf.)-j-Ncmo potcsl duobusdomi-

nam, eteonfertam,
et

nisservire(C. 94, n. 2, v.15); aut enirn

bit
,

et

allerum

diliget

aut

unum odio babcunum suslinebit, et

servire
1

super effluenlem dabunt in

uiq vestrum.

allerum

conlcmnet. Non potestis Deo

25.

el

Edem
,

quippe

A. 2. In quo enirn judicio judi'

caveritis, judicabimini
:

mammon.
5,7;
mini.

Idc dico vobis (Ps. 54, 23,

Pet.

mensur
mensi

qu

et
(

in

qu
51,

Philip. 4, G,
(G)
;

ne
plus
?

sollicili sitis

anim

vestr,

fuerilis, re-

mensur mensi
n. 4, v. 24),

fueritis

B,

quidmanducclis

neque corpori vcslro, quid indua-

melietur vobis.
2.

remetielur vobis.

Nonne anima

estqum csca,ct corpus

plus

Ccus ccum ducens. Festuca.

([um vestimentum

20. Bcspicile volatilia cli, quo-

C. 59. Diccbat

autem

illis

et similitudinem

Num-

niam non serunt, neque mclunt, neque congregant

in

quid polcst ccus

ccum ducere

(A, 60, n. 3, v. 14)?

borroa

et Pater vester clestis pascil illa.

illis?

Nonne
vcslrm

nonne ambo
40.

in

foveam cadunt?
super magistrum (A, 56,

vos magis pluris estis

27, Quis.

autem

Non

est discipulus

89

CAP. XLIH. SEQUITUR

134
,

SERMO

IN

MONTE.

An. Zi.

90

n. 4, . 24. D. 131, n. 1, v. 10, et

n. 3, v, 20):
si sit si-

(sup., 13, u. 4). 20. Igiturex fructibus scelis eos.

eorum cognosui

A.

3.

Quid autem

perfeclus

autem oninis erit,

vides fcslucam in

eut magister ejus. 41. Quid autem

C. 45. Bonus liomo de bono tbesauro cordis

profcrl
fert

oculo fratris
et

lui,

vides feslueam in oculo fralris lui,

trabetn autem

bonum

et

malus homo de malo thesauro pron. 5, v. 34.)

trabem in oculo
? 4.

qu

in

oculo luocst,

malum. (A, 49,

7.

Ex abundanli enim

tuo non vides

non considras? 42. Aul quomod

potes dicere fralri tuo
:

cordis os loquitur.

Autquomodbdicis
fratri luo: Sine eji-

F rater, sinon
facitis

Opra, non verba.

ne ejiciam festucam de oculo tuo;

ipse in oculo tuo trabem non vi-

46. Quid autem vocatis

me, Domine, Domine;

mibi
:

et

eiam feslueam de
oculo luo
; et

cccc

dens? Hyprocrila,
trabem de oculo luo
spicies

ejice
;

primm

A. 21.

qu dico? Non omnis qui

dicit
;

Domine, Domine,
facit

trabs est in oculo

et tune per-

intrabit in

regnum ccelorum

sed qui

voluntatem

tui*S.Hypocrila,
ejice

ut

educas
lui ^.

feslueam de

Paliis

mei qui

in clis est, ipse intrabit in

:

regnum

primm

iratuo,
eji-

oculo fralris

bem de oculo
et

lune videbis

clorum ^.22. Multi dicentmihi in illdie Domine, Domine nonne in nomine tuo prophetavimus, et in noniinc tuo dmonia ejecimus, et in nomine tuo vir,

cere feslueam de

tutes multas

fecimus? 25. Et lune confitebor

1, i\

illis

oculo fralris tui.

3.

Quia nunqum novi vos(C, 90, n.

27); discedite

Sacra prud'enter dispensanda.

dare

me, qui operamini iniquitalem (P.

8.

6, 9)

A. Nolite

sanclum canibus,

neque mittalis

Adificans super pelram

super arenam.

niargarilas veslras anle porcos,

ne forte conculcent

A. 24. Omnis ergo qui audit verba

C. 47. Omnis qui venit ad

cl audit

me,
facit

eas pedibus suis, et conversi dirumpant vos.

4.

sermoncs meos,
1
,

et
et

Petendum, qurendum, pulsandum.

;

mea hc
;

et facit

eos (Rom. 2,13., Jac.

22

23)

7. Petite, et dabitur vobis

qurile, et invenielis

ea, assimilabitur
viro

ostendam vobis cui

Similis est

similis sit. 48.

pulsate, et aperietur vobis (C, 82, n. 2; A, B,

. 5; D, 133, n. 1, et 135, n.

111,

homini

Jac

1, 5). 8.

Osants

A. Sapienli
QuidipcavitdoC. iEdifioanli
in

enim qui

petit, accipit; et qui

qurit, invenit; et pulsi

domum

qui fodit

santi aperietur. 9.
pelicrit iilius suus
ei (G,

ut quis ex vobis homo, quem

10.

muni suam supra

pelram
:

altum

et posuil

fundamentum
domui

panem, numquid lapidem porriget

Aul
si

super pelram. Inundalione autem

fact illisum est (lumen
illi,

numquid serpentem porriget ei? 11. Si ergovos, cm silis mali, nstis bona data dare filiis vestris; quanl maibid., v.

H)?

piscem

pelicrit,

A. 25. Et descendit pluvia, et venerunt flumina, et

flaverunt venli, et irruerunt in

domum

illam, et

non

gis

Pater vesler qui

in clis est, dabit

bona pelenli-

C. Et non poluit

cecidit

fundata enim erat super

26.

bus se?

eam nwvere
5.

funerat

pelram.
verba

Et omnis qui audit

,

12.

Arda via. Omnia ergo qucumque vullis

facile
illis

data
ut faciant vobis

enim

mea hc

et

non

facit

ea

super petram. 49.

similis erit viro slullo, qui difi-

homines, et vos
est

(C, 41, n. 6, v. 31). 15. Inlrale per

Hc
ducit

Qui autem audit

et

cavit

domum suam
13,
1 1

super arenam
;

enim

lex et prophtie.

angustam

non

facit, simi-

(Ezecli.

et

seq.)

portain, quia lata porta et spatiosa via est

qu

lis est

homini di-

ad perdilionem,
(C, 90, n. 1, via est,
?).

et inulti sunt qui

intranl per

eam

ficanli

domum

24). 14.

Qum
;

angusla porta, elarcla

sunt qui inve-

suam super terrant

sine

niunt

qu eam
!

ducit ad vilam

et pauci

fundamenlo
C. In

quam
et

illisus est fluvius ;

6. Fatsi

prophel. Arbor ex fructu.

A. 27. Et descendit pluvia,

venerunt flumina, et
illam
:

15. (Dont. 7, post Peut.)

pbetis, qui veniunt

Altendite falsis pro-

flaverunt venli, et irruerunt in

domum

ad vos

in veslimentis
:

ovium,

in-

A. Et cecidit;
fuit

et

C.

Et continu cecidit (l);et

trinsecs

autem sunt lupi rapaces 1G. A fructibus eorum cognoscelis eos. A. Numquid colC. 45. Non est enim arbor bona,
ligunt

ruina

iltius

facla est ruina

doms

iilius

magna.
con-

magna.

(Vil.

1.

Cm

autem,

c.

45.)

A. 28. Et factum est,

cm

de

sp'mis

qu facit fructus malos

v.

(A, 49, n. 5,

summsset Jsus verba bc, admirabanlur

super doclrin ejus (B, C, 27)
eos
sicut potestatem
:

(2) lurlxe

uvas, aul de tribulis

33); neque arbor mala, faciens

44.

29. Erat enim docens

ficus?

fructum bonum.

^Enaquque
ficus

habens, et non sicut scriboe

enim arbor de fruclu suo cognoscitur;

neque enim de spinis colligunl
;

eorum, etPbarisoei.
(1) Qui conferre volet initium, mdium , et finem tolumquc progressum sermonis, dubitarenon polerit, qnin idem sit sermo ab A et C descriplus; im qu A hic solus narrt , ab eo congesta videntur ad summam doctrin aliis locis et temporibus tradit nain pen omnia aliis locis babet C. (2) Hinc constat coram turbis sermonem habitum ;
, ;

neque de rubo vindemiant uvam. A. 17. Sic omnis arbor bona fructus bonos facit
mala autom arbor malos fructus
arbor bona malos fruclus facere
facit.
;

18.

Non

potest

neque arbor mala

bonos fructus facere

19.

Omnis
et

arbor,
in

qu non

facit

ac proinde turbas
celsius

monlem

fructum bonum, excidelur,

ignom miitetur

cacumen. V. annot. 5,

ascendisse, sed c. 40.

non

in ex-

, ,

,, ,

91

An. 32. CAP. XLV.

Leprosus.

SERVUS CENTURIONIS.
Et conveniebant.

92

bant ad
iterm,

eum undique
c.

(//. 1.

Et

Cm A R
,

et

leprosi curationem

Usdem
,

verbis

et

33, W. 1.)

non dbet quin idem miraculum tribus narratum. Quare ckm A miraculi hujus tempus et ordinem significsse Inc videalur nimirm statim posl sermonem in monte, dicendum est B et C historiam hanc anticipasse, cl eorum narrationes conjunijendas esse narralioni A.
circumslantiis describant, dubilari
s'il

C. Turbse mult, ut audirent, et curarentur ab in

firmitatibus suis. 16. Ipse

autem secedebat
est, c.

in

deser-

tum, etorabat. (17. Et factum

33, n. 1.)

(l)Gr. t epe, ut apud AetC.Quare per principem sacerdolum non summus ponlifex inlelligendus est sed quivis Ponlificum

CAPUT XLIV.
A. VIII.
1
.

numro (quos

principes sa-

(Dom. 5

posl. Epip.)

disse! de monte, seeutne snnt

A. 2. El ecce
prosus.

le-

C. V.
esset in

f Cmautem desceneum turbac mult. 12. El factum est cm

et ecce vir

cerdolum saepis Evangelislae appellant) cui cricri eam provinciam delegaverant. Vide Levit. 13, 2, 3
et seq.

SERVUS CENTURIONIS.
Vix dubium quin
dicit

voluerit

lic

exponere

apert enim
(,'-

un civitatum,

dominum

posl descensum

monte venisse
,

B.

I.

40. Et venit
leprosus

plenus lepr

ad

eum

A. Veniens,
C. Et videns

pharnaum, et sansse servum Cenlurionis ,ut\, sed quod A dicit Cenlurionem accessisse et Dominum ei locutum id Cita exponil , non quod ipse in person ieril ad Dominum, aut qu'odipsi Dominus sitloculus;
,

Jesum

B. Deprecans eum,

Et genu

flexo di-

C. Et procidens in faciem,

xitei: Si vis potes

vie

mundare.
A. Adorabat
mine,
si

C. Rogavileumdicens
:

Domine

si

vis potes

eum dicens Dome mundare,

:

vis potes

me munB.
ejus

dare.

sed quia misit et primo cl secundo amicos, quibusillud est dictum Domino nomine Cenlurionis, quod A dicit ipsi Cenlurioni dictum ; et usilala est hc forma loquendi lam vulg'o qum probatis scriptoribus. Diversas aulem esse hislorias nullomodb verisimile est. Est ver hic primus ingressusin Capharn. reditu secundo Jud ; superiora enim in via contigerunt. Ne autem nantis finem cap. prced. eum hujus initio salis cohrere. Id enim eo contigit, quod C statim posl sermonem in monte , omisso teproso quem anticipaverat, subjiciat historiam Cenlurionis.

13. Et extendens

41.

Jsus

aulem miserlus
et

manumtetigileum
dicens
:

extendit

manum suam,
ait
illi
:

C. VIL 1.

CAPUT XLV. Cm autem implsset omnia verba

,

sua

in

Volo

tangens eum,
dare. 42. Et
discessit
est.

Volo

mun-

aures plebis, intravit Capbarnaum.2. Ccnturionis au-

mundare. Et confeslim
cessit

cm

dixissel, stalim

tem cujusdam servus mal babens

qui
illi

erat moriturus

lepra dis-

ab eo lepra, et mundatus
Et

ab

illo.

43.

comminatus
;

est ei

A. VIII.

5.

(Fer.

audisset de Jesu, misit ad

niorcs
,

A.

3.

Et extenJsus
leligit
:

statimquc ejecit illum

ei
:

44. Et dicit

5poslCincres).f

cm eum seJudorum rogans eum ut

erat preliosus. 3. Et

dens

num
dicens

maeum
:

Vide,

nemini

dixeris;

sed

Cm autem
trosset

in-

venirel, et salvarct

servum

ejus,

vade (Lev. 14, 2 elseq.), ostende

te

Capharaccessit

A. Dicens
jacet in

Domine, puer meus

paralyticus, et

Volo
et

piincipi

sacerdolum

(1),

et

naum,

ad

domo

mal

mundare;
feslim
est lepra

con-

offer

pro emundalione

tu

qua

eum

Centurio, ro6.

torquelur.

mundala
ejus. 4.

prcepit
illis.

Moyses
ille

in

testimonium

gans eum,

Et

C. 4. At

illi

cm

venissent ad
sollicit, di;

45. At

egressus cpit

Jesum, rogabant eum

cenles
I

Et
C.

ait illi

Jsus

preedicare, etdiflamare

sermonem.

ei

Quia dignus est ut hoc

et

illi

prstes

5. Diligit

14.

Et

ipse

enim gcnlcm nostram,

nobis.

synagogam

ipse dificavit

vrcepit

illi,

ut
;

nemini
sed vade
te
,

diceret

A. 5. Et

ail

illi

Jsus

Ego veniam,

et

curabo eum.

ostcnde
,

C. 6. Jsus

autem

ibat

eum
:

illis.

Et

cm jam non
,

sacerdoti

et

long esset

domo

misit ad

eum

Centurio amicos
noli vexari
:

ojfer pro

emunda,

dicens

Domine,

non

lione

tu

sicut

A. S.EtrespondensCenturio,ail:

enim sum dignus, ut sub tectum

prcepit
in
il lis.

Moyses

meum

inlres

7.

Propter quod

et

teslimonium

Domine, non sum

dignus
,

meipsum non sum dignum

tratus, ut

arbi-

ul inlres

venirem ad
,

te

sed die

A.

Vide, nemini
;

sub tectum sed

meum ;
die

tantm verbo

et sanabitur puer

dixeris

sed vade,
le

tantm

meus. 8.

Nam et ego homo sum

, ;

sub

oslende

sacer-

verbo, et

sanabi-

potestate constitulus

habens sub

doti, et o/fer

mu-

tur puer meus.

me

milites
;

et dico buic, vade, et

,

nus, quod prcepit

vadit
9.

et alii

veni

et et

venit

et

Moysesintesti
illi.

Nam

et

ego
po-

servo

meo

fac

hoc

facit. 9.
;

monium

homo sum sub

C. 15. Pcrambulabat autem
gis

Quo
dixit

audito Jsus miratus est

et

ma-

testate constitulus,

conversus sequenlibus se turbis

:

sermo de

illo;

habens
inlroire iu civimilites
;

sub
et

me
dico

Amen

dico vobis

nec in

B.

lia ul

jam non posset manifest

Isral

laulam (idem

iiiveui.

latem, sed

foris in deserlis locis esset; et

convenie-

huic,vade,elva-

A. 11. Dico autem vobis quod

93
dit, et alii, veni
el
,

An. 52. CAP. XLVI1.

JOANNES A CHRISTO LAUDATUS.

rus es
,

94

multi ab Oriente et Occidentevenient, et

an alium
?

C. 20.

Cm
,

autem venissent ad
;

venit;

cl

servo
et

recumbent cum Abraham,

Jacob in regno clorum

expectamus

eum
ait

viri

dixerunt

Joannes Ba,

meo, fac hoc,

facit.

et Isaacet

A. 4. Et respondens Jsus
illis :

ptisla misit

nos ad te
,

dicens

Tu

10. Audiens

(C, 90, n. 1. v.
lii

28

et

29)

12. Fi-

es qui venturus es

an alium ex-

autem Jsus miratus est

,

autem regni

ejicienlur in tene,

Euntes re-

pectamus? 21. In ips autem hor

multos curavit languoribus
plagis et spirilibus malis
;

et

se-

bras exteriores (inf. 114

ibi erit

d.

15)

nuntiate

Joanni
,

et

quentibus se di~
xit
:

iletus et stridor

dentium.
:

qu

audistis
:

et

et csecis

Amen

dico

15. Et dixit Jsus (1) Cenlurioni

vidistis

5.

Cci

multis

donavit visum. 22. Et redixit

illis

vobis,non inveni

Vade.et
(14
(2).

sicut credidisti, fit tibi.

in ill

vident, claudi

am-

spondens
liate
tis
:

euntes renun-

tantam fidem in
Isral.

Et sanatus est puer Et cum

hor

f.

bulant

leprosi

Joanni quse audstis, et vidis-

venisset, c. 28.)

mundantur, surdi
audiunt
,

quia cci vident, claudi

ambu-

C. 10. Et reversi, qui missi fuerant, nerunt servum qui languerat sanum.

domum,

inve-

mortui
,

lant, leprosi

mundantur, surdi au-

resurgunt

pau-

diunt, mortui resurgunt, pauperes

Centurionis elvade, etc., id est, ut dixiite, et sicut credidit, fit ei idque non insuelum mus supra in lit. hujus cap. quodcontigit Capharnaistatim (2) A cm narrsset secundo reditu ex Jud, redit ad ea ordine narranda, quaestatim primo reditu contigerant, usque ad secundum accessum in Judarn itaque hic inter(l)Id est, nuntiis
:
:

peres evangelizantur.
est

evangelizanlur (Isa. 35, 5). 23.

6.

Et beatus

Et beatus est quicumque non fuerit

scandalizatus in me.

qui non fuerit

in

scandalizatus

me.
2.
7.
Illis
,

Laudes Joannis.
24. Et

rnnipenda narratio A.
FlLIUS VIDUjE SUSCITATUS.
abeuntibus

autem
cpit

cm

discessissent nunlii

Joannis,

cpit de
:

Joanne
existis in

di-

istud narrt

aliqu consequenti significatione , nec est , cur alio loco collocetur ; imb sequens caput oslendii hoc loco collocandum ; innuit enim famam or tain ex hoc miraculo occasionem fuisse legationis
missce Joanne ad Christum.

cum

Jsus

dicere

ad
:

cere ad turbas

Quid

de-

turbas de Joanne

sertum videre? arundinem vento

agitatam?

Quid

existis in de-

sertum

videre ?

CAPUT XLVI.
C. VII. 11. Et factum est, deinceps (dom. 15 post

arundinem vento
agitatam? 8. Sed
quid
dere ?
exslis
vi-

25.

Sed

quid

existis

videre?

Peut,

et

fer.

50

post

dom. 4 Quadr.) f
;

ibat in cividiscipuli

tatem

qu vocatur
civitatis,
;

Naini

et ibant

cum co

hominem

hominem mollibus dulum? Ecce qui

regum
sunt.

vestimentis inin
,

veste
in

pre-

ejus et lurba copiosa. 12.

Cm autem
;

appropinquarel
filius

mollibusvestilum?
ecce qui mollibus
vestiuntur, in do-

tios sunt et deliciis

domibus

porte

ecce defunctus efferebatur

et

uni-

cus nialris suie

bc

vidua eiat

et turba civitatis

mulla cum
sericordi

ill.

13.

Quam cm
Ioculum

vidissetDominus, miilli
:

mibusregumsunt.
9.

motus super eam,

teligit

dixit
(hi

Noli flere. 14.

Sed quid exvidere ? pro?

26. Sed quid existis videre? pro

El accessit, et
steterunt)
et

autem quiportabant
tibi dico,

istis

phetam? Utique dicovobis,

et plus

ait:

Adolescens,
,

surge. 15.

phetam

etiam

qam prophetam.

Et resedit qui erat mortuus

illiun

et

cpit loqui. Et ddit

;

dicovobis, etplus-

nialri

su. 16. Accepit autem omnes timor

qum prophetam.

et
et

magnificabant
74, n. 4, v. 40)

Deum
:

dicentes (D, 57, n. 3,

v.

14,
in

C 27.

Hic

est

de
:

A. 10.

Hic est enim de quo

5, 1;

Quia propheta magnus surrexit

quo scriplum

est

scriptum est (Mal.

n. i
luni
,

B,

13,

nobis; et quia Deus visitavil plebem

cxiit

suam

^.

17. Et

Ecce milto ange-

v.

2)

Ecce ego mitto ange,

hicsermo

in

universam Judam deeo, etinom-

lum meum ante

faciem tuam
,

meum

ante faciem tuam

qui

nem

circa regionem.

qui

prseparabit

viam tuam ante

te |.

prparabit

viam

JOANNES A CHRISTO LAUDATUS.

ITic constilucnda est legalio

tuam ante
,

te.

Joannis ad Christum

tum

A. 11.
vobis
rexit
:

quia hc eam ponit C, tum quia non ea tantum legatio, sed et ipsa decollatio Joannis missionem apostolorum antecessit, ut clarum fiel ex c. 55. A verb legationem missioni proxim sttbjecit, quia missionem anticipavit.

Amen Non

dico
sur-

C. 28. Dico enim vobis

inter

Major

natos

mulierum
in

prophel
:

inter

natos

Joanne Baptist nemo est

qui

mulierum

major

autem minor
major est
illo.

est

regno Dei,

CAPIT
1. Legatio

XLVII.
ejus

Joanne Baptisl.
Qui autem minor
est in

Joannis ad Christum.

C. VII. 18. El nunliaverunt Joanni discipuli

regno clo-

de omnibus

bis.

rum
A. XI. 2. Joannes autem
(

major

est

C. 19. Et convocavit

dom.

illo.

duos

de
suis

2 Adv.) f cmaudsset
opra Chrisli
scipulis suis
,

in vinculis

A. 12.

diebus autem

Joannis Baptist] usque

patitur, et violenti ra-

discipults

mittens duos de di3. Ait

illi
:

nunc

regnum clorum vim

Joannes,

et

misit
:

Tu

es

piunt illud (C, 94, n. 2,

pheta; et lex usque ad

v. 16).

15.

Omnes enim pro;

ad Jesum, dicens

qui venturus es, au alium expecta-

Joannem prophetaverunt

14.

Tu

es qui tenlu-

pus?

Et

si vultis

recipere, ipse est Elias (Malach. 4, 5)

9S
qui ycnlurus est.

An.

3-2.

CAP. XLVIil. PEC( 1ATRIX

,

UNGENS CHRISTUM.
c.

m
:

lo. Qui h:ibet aures audiendi

diat.

au-

(16.

Qui vos audit,

79, n. 1.)

3.

Pnartsi Joannem

et

Chrislum

rejicienles.

C. 29. Et omnis populus audiens

tificaverunt

et publicani jus-

Deum,

baptizati baptismo Joannis.

30.

Pharisi autem et legisperiti consilium Dei spreverunt in semetipsos, non baptizati ab eo. 31. Ait autem

Sed sapientis(1) Et pro, sed; sensus enim est sima Dei providentia, et Joannis severitate, et Ghristi comilale Judos ad pnitenliam revocanlis, probala et laudala est, seu justa declarata ab ils omnibus, quotquol ver in hoc populo sapienles fuerint , sive Apostoli sive publicani, sive plebeii qui de boc
, ;

A. 16.

t'ai

autem

Dominus
similes

Cui ergo similes dicam

et cui

consilio juslificaverunl supra, G, v. 29.

(2) liane
sti

Deum,

id est, glorificrunt

ut

similem stimabo
ijeneralionem
isest

homincs gencrationis hujus?

sunt
?

32.

Similes
fo-ro
, ,

sunt
et lo

exprobrationem inserit, C, sermoni Cliriad septuaginta discipulos qui habetur cap. 79 ,i

:

fortass
fore,

lam

similis

pueris sedentibus in

qud lucc illi in mentem venisset occasione verborum Chiisli ad septuaginta Sodomis remissius

puril
vi

sedentibus

qucnlibus ad invicem

et dicenlilibiis,
,

foro, qui cla

bus

Cantavimus vobis
saltstis;

et

mantes coqualibits

non non

lamentavimus
55.
,

et

11.

Dicunt

plorstis.

Venit

enim

Cecinimus vobis,
el

Joannes Baptista

ncquc mandu-

non

saltstis
,

cans panem, ncque bibcns vinum

(A, B, 15, n. 2); et dicitis
:

lamentavimus

et

dse-

non
18.

planxistis.

monium
dicitis
:

babet.

34.

Yenit Filins
et bibcns
;

Venit

enim
ncque
,

bominis manducans
eccc

et

Joannes

bomo
;

quillos non recepisset; quibus similia apud A in ill exprobralione continentur. Alioquin si cxprobralionis verba sermone Cbristi apud C, dempseris anleccdenlia et consequenlia inler se opiiin cohrcbunt. Quare probabilius est banc exprobrationem apud A suo loco referri, cm adliuc Dominus versarelur in Galil, et ut apparet Capharnai, ad quam ide spccialiter verba sua dirigit. Et bc de causa verba C, bc adduximus. (5) Quod bic babet A de mysleriis sapienlibus abscondilis, habet etiam C, posi sermonem ad septuaginta, cap. 79, etquidem cum bc nol temporis, in
civitali
, ,

qum

devoralor, et

ips livra exullavit, etc.

manducans
que
bibens
:

ne,

bibens vinum

amicus publicaEt (1)

et

norum
fdiis

et peccatorum. 55.

Quare salins visum est locum apud quem bc verba, in illo tempore, non semper notant tempus rci ante narratx, ut
illiic

transferre,

dicunt

dmo19.

alis

justilicala est sapientiaab

suis.

omnibus
,

diximus.

nium

kabet.

(5G.

Rogabat autem

Peccatkix ungens Christum. (Vide uliam unctionem,

cap. 108.)
Ilisloriam mulieris peccalricis lue reliquimus , ut fecerunt ante nos omnes harmoniarum Evang. auclores;

Venit Filius ho-

c. seq.)

Minis manducans
et

bibens
:

et

di-

cunt

Ecce homo
et

qum

tameit (si peccatrix illa

,

eadem
tu

s'il

cum Maria
)

vorax,
vini
,

potalor

sorore Lazari

ut

communior
:
,

fert opinio

certum

est

atw tempore
publicano
et

et

loco conligisse

enim

Clirislus ver-

rum rum

peccato-

soror autem Lazari liabitabat in Bethani prope Jerosolymam. Quare dicendum foret

snbatur in Vatil

amicus.

Et

justificata est sa-

liane Ilisloriam suo ordine non relulisse, sed per anlicipationem hoc illustre pnilenti exemplum subjunxisse verbis Christi de peccaloribus et publicanis,

pientia
suis
4.

filiis

Exprobralio

civilates

imp m tentes.
civilalibus, in qui-

pr pliai isis pnitenliam amplexantibus et ad Joannis baplisnnim accurrenlibus. V. cap. 56, n. 1, cum annot. 1 illius cap. Item cap. 108.
,

20.

Tune cpit exprobrare (2)

bus fact sunt plurim virlutes

ejus, quia

non cgissent
Corozain,
si

CAPUT
C. VII. 56. (In
fesl.

XLVIil.

C X.iS.Vtibi,
Corozain (2)
tibi
,

pnitenliam. 21. V
Va3
tibi
,

tibi,
;

S.Mar. Magd., fer.SpostDom.

-j-

v
:

Betlisaida

quia

in

Pas.,

fer.

6, 4 temp. sept.)

Rogabat autem illum

illo.

Betlisaida
si

Tyro
ltes,

et

Sidone fact essent virsunt in vobis,

cinere pniten-

quidam de Pbarisis ut manducaret cum

gressus

Et.in-

quia

in

Tyro

et

[qu fact
cilicio et

domum Pharisi

discubuit. 57. Et ecce

muKer

Sidone fact

fuis-

olim in

quoe erat'in civitale peccatrix, ut cognovil quod ac-

senl virlutes, quee

tiam cgissent.
dico vobis
:

22.

Vermtamen

cubuisset in
guenti
(

domo Pharisi
)
;

attulit

alabastrum un-

fact
vobis
,

sunt

in

Tyro

et Sidoni remis-

A, B. D, 108, n. 1

58. et stans relr secus

olim in ci-

sius erit in die judicii,

qum
,

vobis.

pedes ejus, lacrymis cpit rigare pedes ejus, et capillis

licio et cinere se-

23. Et tu,

Capbarnaum

numquid
?

capitis sui tergebat

et osculabalur

pedes ejus

et

dents pnilerent.

usque
in

in

clum

exaltaberis
:

usque
si

ungucnlo ungebat. 59. Vidons autem Pharisus, qui

vocavcral

14.

Vermtamen
et

infernum descendes

quia

in
,

cum

ait intra se

dicens

Hic

si

esset pro-

Tyro

Sidoni
erit

Sodomis fact fuissent

virlutes

plieta, sciret utique

git

qu
,

et qualis est mulier

qu

tan-

remissius
iudicio
bis.
,

in

qu

fact sunt in te

forte

man-

qum vo-

sissent

usque

in

banc dicm. 24.

,

quia Vermlamen dico vobis \b.Etlu,Caphar- terra: Sodomorum remissius erit naum, usque ad in die judicii quam tibi ( inf. 56,
,

Et respondens Jsus ad illum Simon habeo tibi aliquid dicere. At dixit Magister, die. 41. Duo debilores eranteuidam ille ait cum, quia peccatrix
:

est. 40.

fneratori

alius quinquaginta. 42.

et unus debebat denarios quingenlos Non habenlibus illis unde red,

clum
usque
nupi

exaltata

n.

3,

v.

15. C. 79, n.
illo

1, . 12).
,

derent, donavit ulrisque. Quis ergo

45.

eum

plus diligit?
is,

ad

infer-

(25.
n. 3.)

In

lemporc

(3)

c.

79

Respondens Simon
ille

dixit
:

vEstimo quia

cui plus

demerqeris,

donavit. At

dixit ci

Rccl judicsti, 44. Et con-

<)7

CAP. XLIX. DiEMONIACUS C/ECl'S ET MUTUS. An.

,

32.

98

versus ad mulierem

dixit

Simoni
;

Vides hanc

mu-

sciens cogilaiiones

clo qurebant ab eo. 17. Ipse

lierem? Intravi in

domum tuam aquam

pedibus mois

corum

dixit eis
:

autem ut
dicebat

vidit cogitationes
,

eorum,

non

dedisti

et capillis

he autem lacrymis rigavit pedes nicos suis tersit, 45. Osculum mihi non dedisti
;

C. Dixit eis
;

Omde-

B. convocatis eis
illis
:

in parabolis

ne regnum in se-

hc autem cxquo

intravit,

non ccssavit osculari pe-

ipsum divisum
solabitur
,

A.

Omnc regnum
;

divisum conet onanis civi-

des nicos. 46. Olco eaput

meum non

unxisti;

hc

et

do-

Ira se, desolabitur

autem unguento unxit pedes meos. 47. Propter quod dico tibi Remiltuntur ei peccata multa quoniam di:

mus supra domum

cadet.

tas, vel

domus

divisa contra

se,
t

non

stabit.

lexit
ligit.

multm. Cui autem minus dimittitur, minus

48. Dixit
(

di-

B.

Quomod
si

potest Salarias

Satanam ejicere?
ejicit,

autem ad

illam

Remittuntur

tibi

pec-

A. 26. Et
divisus est.

Satanas Satanam

adverss se

cata

A, B, C, 33,
,

n. 2). 49.
:

Et cperunt qui simul

Quis est hic qui eliam
:

accumbebant
tua te salvam
j. (111,1.

dicere intra se

C. 18. Si autem et Satanas in seipsum divisus est,

peccata dimiltit? 50. Dixit

f'ecit

autem ad mulierem
56.

Fides

quomod
regnum
26. Et

stabit
si

(A, B, C, 35, n. 2), vade

est

in pace

B. 24. Et

regnum ejus? regnum in se

Et
si

dividatur,

non potest

Et faclum

deinceps(i),

c.

illud stare. 25.

,

(1) C subjicit circuitum anle missionem, sed sic ut statim, antequm pergat, rptt pleraque qu omiserat, ut transfretalionem in regionem Gerasenorum,

ipsam dispertiatur
si

domus super semetnon potest domus lla stare

poterit stare, sed finem habet.
stabit

Satanas consurrexerit in semetipsum, di

spertitus est, et

non

hisloriam Jairi et Hmorrhoiss. Circuitum autem non posse hic collocari intelligetur ex cap. 56.
,

A.

Quomod ergo
si

regnum ejus?

2. D/emoniacus mutus

et cjecus.
36,

V. 1

Dcemoniac.

A. 27. Et

ego

C. Quia dicitis in Beelzebub

ejicere
in

me
filii

mut.,

c.

et 3, c. 6.8.)

in Beelzebub ejicio

dmonia. 19.
ejicio

Si

autem ego

Hinc primm, ut dixitnus annot. cap, 39, A redit ad conlinuendam liistoriam eorum qu post secundum Jude in Galilam reditum contigerunt ckm liorum pleraque, ut vidimus, ancicipsset. Continuam autem
,

dmones,
in

filii

Beelzebub

dmonia,

vestri

quo

eji-

vestri (3) in

quo

ejiciunt? Ide ipsi

ciunttldeoipsijudices vestri erunt.

judices vestri erunt. 20. Porr si

in digito Dei ejicio

narrari hisioriam ab
ceps, et

A hinc usque Nazareth, et deinislud esse primum quo incipit , ex superio-

dmonia, pro-

28. Si autem ego

in spiritu
cio

fect pervenit in vos

regnum

Dei.

ribus et inferioribus inlelligilur. Quin et B , in his , et deinceps consentit cum A, eumdemque ordinem servut,

Dei

eji-

qubd qudam interponat; proxim autem islud non qubd primo post reditum ingressu in Capharn. contigerit, ut diximus; sed quia intermedia non narravit; ilaque et islud primum est el anle omnia sequentia collocandum. C verb ex B (quod verisimillimum est idem esse ) islud de dmoniaco narrt post missionem sepluaginla sed sic ut nullam colirentiam significet.
nisi

dmones,

igi-

subjicit electioni;

lur pervenit in vos

regnum Dei.
B. 27.

Nemopo-

A. 29. Autquomod potest quis-

testvasafortisingressus in

quam

intrare in

domum

i'ortis,

et

domum
et

vasa ejus diripere,

nisi pris alli-

diripere, nisipris

gaverit fortem? et tune

lius diripiet.

domum

il-

CAPUT XLIX.
1.

fortem alliget,

Dmoniacus ccus

et

mutus.
;

tune
ile-

domum

ejus

B.

III.

20. Et veniunt ad
,

domum

et

convenit

diripiet.

rm

turba

ita ut

non possent neque panem manduaudssent sui, exierunt tenere

C. 21.
in

Cm

fortis

armatus custodit atrium suum,

possidet. 22. Si

care. 21. Et

cm

eum

pace sunt ea

qu

autem

fortior eo

dicebant enim, quoniam in furorem versus est

(I).

superveniens vicerit eum, universa arma ejus auferet, in

A. XII. 22. Tune oblatus est

ei

dmonium habens,
A. 30.
est

quibus confidebat, et spolia ejus dislribuet.

ccus

et

mutus.

Qui non

23. Qui est non

C. XI. 14. Et

monium monium

et illud

dom. 3 Quadr.) f erat ejiciens derat mutum. Et cm ejecisset d,

mecum, contra
qui non

me

est

et qui

non

locutus est mutus

ita

et

admirat sunt lurb.

me est ;el
spargil.

dispergit (24.
infra, n. 9.)

mecum, contra colligit mecum, Cm immundus (4),

A. Et curaviteum

congregal mecum,
ut loqueretur, etvideret. 23.
et dicebant
:

Et stupebant omnes turb,

est Alius

Numquid

hic
4.

David?
2.

Blasphemia in Spiritum sanctum.

B.
28.

Satanas per Satanam non ejectus.

31. Idebdicovobis
:

Amen

dico vobis quofiliis

A. 24. Pharisi autem audientes dixerunt (sup., 36, n. 2) Hic non ejicit daemones nisi in Beelzebub prin:

Omne
et

pecca-

niam omnia dimittentur

ho-

lum

blasphemia

minum

peccata, etblasphemi qui:

cipe

dmoniorum.
Quidam
eis dixe-

remittelur

homi-

bus blasphemaverint

C.

15.

B. 22. Et scrib qui ab Jerosoly-

nibus

autem ex
runt
:

mis descenderant, dicebant

Quo-

A.

Spirits

autem blasphemia non

dixerit

remiltetur.

In Beelze-

niam Beelzebub habet

principe

et quia in

52. Et

quicumque

verbum contra Filium hov.

bud principe d-

dsemoniorum

(2) ejicit

d-

B. 29. Qui autem

blasphemaverit in

minis, remitteturei (C, 84,

1

10;

moniorum

ejicit

monia. 23. Et

Joan. 5, 16.)

qui autem dixerit

dmonia. 16. Et
A.25. Jsus autem
C.
Alii

Spiritum
tentantes,

san-

contra Spiritum sanctum, non remitletur ei neque in hoc seculo,

signum de

ctum, non habebit

, ,

09
remissonem
in

An. 32. CAP. XLIX.

DjEMONIACUS CvECUS ET MUTUS

Ht 8.

100

neque

in

future

Oculus simplex.
pont.)

ternum.
B. Sed reuserit terni delicti. 30.
bant, spiritum

C. 55. (In corn. conf.

f Nemo

(5)

luoernam

Quoniam

dice-

accendil, et in abscondilo ponit,

neque sub modio;

immundum
5.

habei.

sed supra candclabrum, utquiingrediuntur

lumen

vi-

Arbor bona, aut mata.

deanl. 54. Lucerna corporis lui est oculus tuus( A, 41,

n. 1, v.

A. 33. Aut facile arborem bonam, el fruclum ejus

15. B, C, 51, n. 4,

A, 42, n. 5

).

Si oculus
erit;

bonum; aut facile arborem malam, et fruclum ejus malum (C, A, 43, n. 6, . 43, 17) si quidem ex l'ruclu arbor agnoscitur. 34. Progenies viperarum, quomod
;

luus fueril simplex, totum corpus

si

luum lucidum
quod

aulem nequam

fueril,

eliam corpus luum tenein te est,

brosumcril. 55. Videcrgo ne lumen

poleslisbona loqui,

cm

silis

mali? ex
v.

abundanti
55.

lencbr
fuerit,

sint. 56. Si

ergo corpus luum lolum lucidum

erit

enim cordis os loquitur

(C, ibid.,

45).
;

Bonus

non babens aliquam parlem tenebrarum,

Et

liomo de bono thesauro profert bona

et

malus bomo

lucidum totum,
(6) \. (57.

et sicul lucerna fulgoris illuminabit te

de malo thesauro profert mala. 36. Dico autem vobis, quoniam onme verbum otiosum, quod loculi fuerint
homines, reddentrationem de eo
verbis
in die judicii.37.

cm
im-

loqueretur (7), c. 85, n. 1.)

et

9-

Salanas ejectus

rediens.

Ex

C. 24.

Cm

A. 45.

Cm aulem immundus

enim

tuis juslificabcris, et

ex verbis luis con-

mundus
exierit

spirilus

spiritusexieritab homine, ambulat

demnaberis.
6.

de homine,

per loca arida qurens requiem, et

Signum Jon. (Ucl

38.

pelilio signi, v. 2, c. 64, n. 1.)

ambulat per loca

inaquosa,
rens

non

invertit.

44. Tube dicitt Reverexivi. Et

Tune

(fer.

4,

4 temp. Quadrag.) f respondc:

quel

lar in

domum mcam unde

invenit

runt

ci

quidam de
volumus
re:

scribis et pharisis, dicentes

te

Ma-

requiem;

veniens
scopis

eam vacantem
et ornalam. 45.

gister,

signum videre.
C. 29. Turbis

non inveniens, di-

mundalam

A. 39. Qui
spondens

autem concurren:

cit:Revertar in do-

Tune

vadit, et assumit

septem

alios
;

ailillis

tibus cpit dicere

Generalio

hc

mum meam
exivi.

unde

spirilus

secum nequiores se
ibi
;

et

generatio
C.
rit

nequam est.

25. Et
,

cm

mirmes habitant
vissima hominis

et fiunt

no-

Signum qu,

A. Generatiomala et adultra si-

venerit

invenit

illius

pe<ora prio-

et

signum
ei,

gnumqurit, et signum non dabilur

ei,
nisi

eam

scopis
,

munorna-

ribus, 2 Petr. 2, 20. Sic erit el

non
nisi

dabilur

signum Jon
n. 1).
in

prophet

dalam

et

generalioni huic pessim.

signum Jon
50.

(A, B, 64,
fuit

40. Sicut enim

tribus
sic erit

lam. 26. Tune vadit

,

prophet.

Jonas

ventre ceti
;

et

assumit
alios spi-

Nam
Filins

diebus et tribus noctibus

septem
rilus

hominis in corde terr tribus diebus et tribus

secum ne;

noctibus (Jon, 2, 1).

C. Sicut
lius
fuit

quiores se
ita erit et

el

inibi.

Jonas signum Ninivitis;

Fi-

gressi habitant

hominis generationiisti. (31. Regina,infra.)

7.

El fiunl novissi-

Ninivil. Regina Sab.

ma
ist,] et

hominis

illius

C. 32. Viri Ninivit

A. l.Viri Ninivit surgent in

judicio

pejora prioribus.
(1) Gr. ilkzf;, extra se factus est, quod quidam non de furore, sed de animi deliquio interpretantur, aiunlque cognaios Christi veriios ne lum ex inedi, lum ex circumslanlis acris lepore, quem faciebat nimius lurb concursus, animo deliceret, voluisse eum ex e

surgent

in

cum

generatione

judicio
ratione

cum

gne,

condemnabunt eam (Jon,

set}.)
;

3,

et

he

et
il-

quia peenitentiam egerunt in

;

condemnabunt

prdicatione Jon

et ecce plus

tam

quia

pni-

qum Jonas

hic.

domo
(2)

tentiam egerunt ad

prdicalionem Jo-

n; et ecce qum Jonas

(33.

plus
hc.

Nemo

lucer-

nam,
31.

infra.)

Regina Auin juviris

42. Regina Auslri surget in judicio

stri surget

cum

generatione

isl, el
1
;

con-

dicio

cum

demnabileam (3 Reg. 10,

9,
1)
;

2 Par.
et

generationis
jus, ei

hu-

quia

venit fmibus terr

:

condemna;

audire sapienliam Salomonis

bil illos

quia ve-

ecce plus

qum Salomon

hic.

nu fmibus terr
audire sapienliam

Salomonis;
ce

el ec-

plusqumSalohc (32. Viri

mon

qu premebatur, ali adducere. B non faciat nientionem dmoniaci cci el muli , ex lus tamen verbis, in quibus A, B, el C, conveniunt, sicut et in sequentibus, patet eamdera hisloiiam ab illis tribus enarraii. (5) Quidam de aposiolis iutelligunl, alii de exorcistis Judorum, nonnulli de familiaribus vel propinquis ipsorutn scribarum, qui non de famili Christ), sed inter ejus discipulos erant, et quibus ausi non fuissent scribe illam impingere calumniam, qud in Beelzebub dmonia ejicereni. veri(4) Mult inagis cohret narratio A qum C ; similius enim est signum peliisse Pharisaeos ctscribas lanliim post gravem reprchcnsionein de hlasphemi, ni apud A, qum ame, ut apuil C. Item cm dixissel ChnstUS Jonam fuisse signum Ninivitis polu'is subjeet accusationem Niniviiarum cissc coniparalioncin qum locutum de regina Auin judicio, ut apud A slri ut apud Et ide tam hicC, qum v. 31, ubi de narralionem C nonnibU inveriere regina Aurtrj eainquead narralionem A reducere necessarium duximus. c. 39, (5) Quia S. Aug. de Conscnsu Evang., 1. 2
In

Licet

Ninivil, supra.)

cxislimal hc

addidissc

qu omiserat A. Et quia

101

CAP.

LI.

PARABOLA SEMINANTIS.
B. Eos, qui
B. Ait: Ecce
ter
tres

Ah. 32.
in

102

hrc de lucern et oculo smplici senlenthe inter cas quas sarnis data occasione videntur reponendie Christus repetebat, quamvis propriam hic non habeant sicut nec alibi cohrentiam; satius visum est hic eas apponere, ubi ad perversa Pharisorum de Christo
,

circuitu ejus sedebant,

mafra-

A. Discipulos suos, dixil: Ecce

mea,

et

mater mea,
Patris mei

et fratres mei. 50.

Qui-

mei. 35. Qui

fecerit
,

cumque enim
,

fecerit

voluntalem
,

judicia applicari possuni; in

sermone enini
,

in

monte
insti-

enim

vo-

qui in clis est

et

ipse

apud B siimuntnr gcneralis tuendam diriguntur.

et

ad vilain rcct

tuntatem Dei hic

fraler meus, et so-

meus
est ^.

frater,

soror,

et

mater

Eril (6) Tautologia videtur. Grseca lectio facilior : lucidum totum ut cm lucerna (ulyore illumint te : id est, eum tibi usum pnebebit corpus totiim lucidum, quem proeberet lal coruscans lucerna , ade niliil erit quod le oflendal. Per corpus autem Christus hc

roc mea,
est.

et

mater

C. Maier

mea

et

fratres

mei

hi

sunt, qui Verest

perpetuum vilae lenorem quod Joannes, 1 Epist. 2, 10, in lumine manere; et, ibidem 1, 7, in luce ambulare appellat. Per oculum ver menlem puram, et soli Deo intentant. (7) Quare ade disjungantur qua hic proxim subintelligit
:

bum
c.

Dei audiunt et faciunt. (22.(1) Factum

autem,

31.)

jicit

C, vide

tit.

cap. 83."

ExCLAMATIO MULIER1S. MATER ET FRATRES ChRISTI.

Constat ex

C exclamationem

mulieris

lic

collocandam,

tum sequi proxim adventum matris et frulrum Christi; non solm quod A et B immdiate ea superioribus subjiciant tanqum facta antequm Dominus
,

sed eliam quia dicit A : Adhuc eo loquente: item quia illud, loris, quo omnes ulunlur,

domo

exiret

(1) Hic C sequitur B, in eo qud uterque post parabolas, antequm pergant ad missionem repelunt qua- omiserant uimirm lempestalem sedalam , expulsiouem legionis dDcmonum, Jairum, et Ila-morrhoissani, qua; vide supra, cap. 31, 32, et 35. In eo vero discrepanl , quod B pluies parabolas , C unicam lantm hic referai, scilicet seminantis, cai subjungit advenlum matris el frairum Chrisli, quem Bsuo loco ani retulerat et postea tempeslalem , et reliqua ut B. V. tit. c. 31.
,

signifient

Dominum adhuc

in

domo

PARABOLA SEMINANTIS.

fuisse

Dicendum
,

ergo C, qui id refert post parabolum seminantis dinem temporis non servsse.

or-

parabolas proxim subjiciunt superioribus ; et prima optim cohret cum eo quod prcessit de audiendo Verbo Dei : itaque nullo alio loco potest veet

CAPUT
C. XI. 27.

L.

risimiliter collocari

nam etC hanc parabolam

repetit

Factum

est

autem,

cm hc
f
:

diceret (in

Prsent.

et missis

vot.

stalim post anticipatam secundam peragralionem G'alit.

Mari),
illi

cxlollens

vocem
1.

CAPUT
C. VIII. 4.

LI.

qudam

mulier de turb, dixil

Beatus venter qui

ille

Propositio parabot.
in Sexag.)

te portavit, et

ubera qu

suxisti.

28. Ai
,

dixil

(Dom.

Quinimbeali qui audiunt verbum Dei

illud ^. (29.

et cuslodiunt

f Cm autem
et

A. XIII.
C.

1. In illodie

Turbis autem,

c.

prced., n. 6.)

B.

III.

31. Elve-

Turba plurima convenirent ,

C. VIII. 19, illum,

Venerunt autem ad

de civitalibus

properarent ad

niunt mater ejus,

cl fratres
:

eum
:

A. Exiens Jsus de domo, sedebat secus mare

A. XII. 46.

Adhuc eo loquente ad

B. IV. 1. Et iterm cpit docere.

lurbas,

B.

Ad mare
est

el

A. 2. Etcongregatsunt ad eum
turbae multae
,

A.

Ecce

mater

C. Mater, et fratres ejus,

congregata

ad

ila

ut in naviculam
;

ejus et [ralres sta-

eum
iiu

turba multa,

ascendens sederet

bant foris,

ut navim as-

A. Quserentes loqui
C. Et

ei;

cendens sederet in

non polerant addire eum

mari ;

pra turb.

A. Et omnis <arba slabat in

tore. 3.
lit-

B. et omnis turba circa

C. 20. Et nunlia-

marc

B. Et foris stantes miserunt ad

tum

est

illi :

Ma-

eum, vocantes eum

bat circa

super lerram erat. 2. El docehat

eos
bat
in
illis

32. Et sede-

Et locumulta in
:

parabolis multa, et dicein doctrine

ter tua, et fratres lui

eum

turba.

lus est eis

su

3.

Audilc.

stant

foris

parabolis, dicens

Ecce

volentes te videre.

C. Dixit per simi-

B.

et

dicunt

ci

A. 47. Dixit autem

ei

quidam

liludinem.

Ecce mater tua,

et

Ecce mater
stant

tua, et fratres lui foris

te.

A. Ecce
seminal
,

exiil

qui

C. 5. Exiit qui seminat, semi-

fratres tui foris

quaerenlcs

48. Al
,

ipse
:

semina-

nare semen suum

qurunlte.Z.Et
re jiondens eis ait:

el diim sminal,

respoudens dicenti
est
,

sibi

ait

Qure

re: 4. Et diim se-

aliud cecidit secus

viam

et

con-

maier mea clqui sunt fratres

?

minat

qudam
secus

culcatum est

Qu
mea
mei
,

est
et

mater
fratres

mei

et volucres cli co-

ceciderunt

mederunt

illud.

viam,

et

venerunt

volucres cli, et

C. 21.

Qui re-

comederunt ea.
B. Exiit seminans
\

spondens dixit ad
eos
:

ad seminandum ;
i.Et

B. 34. Et circumspiciens,

dum seminat,

A. 49. Et extendens

manum

in

aliud cecidit circa

105
viam,
et

An. 32. CAP. LI.

venerunl

PARABOLA SEMINANTIS.
11
.

101

Et dicebat eis

parabola ?

voitures cli, et

Vobis
nsse

dalum

est

comedenmt

illud.

mijslerium
:

C. G. El aliud cecidit
et

B. 5. Aliud ver cecidit super

regni Dei

supra pelram,
aruit
,

pelrosa

ubi non
et slatim

liabuit

terram

CIO.
dixil
:

Quibusipse
Vobis da-

A. 11. Qui respondens

ait illis

nalum

multam

exortum est,

Quia vobis datum est nsse mystcria regni

quia non habebat

quoniam non habebat allitudinem

lerr; 6. Et
excestuavil
;

tum

est nsse

myin

clorum ;

humorem ;
A. 5. Alia autem
ceciderunt in petrosa
,

quando exortus
et

est sol,

steriumregni Dei ;
cteris

e qud non habeexaruit. 7. Et

;

autem
:

bat radicem,

,'aliud

parabolis

ubi

non

cecidit in spinas

et ascenderunt

A.Illis autem
est

non

B.

Illis

autem qui omnia

fiunt

foris sunt in
:

habebant

terrain
et

dalum.

parabolis

12.

Ut

vi-

multam

constint,

C. Utvidentesnon
videant
dienles
tigant.
,

dentes videant, et non videant; et

audientes audiant, et non
intelli-

linubexorta

et

auintel-

quia non liabebant allitudinem

ter-

non

gant, ne quando convertantur, et

dimittantur eis peceala.

r;

6.

Sole au-

A. 12. Qui enim habet, dabitur ei, et abundabit

C. Simul exortae
(B, C, inf. n. 4, v. 23, 48; C, 106, v. 26; A, 125, v. 29.) ; qui autem non habet, et quod habet auferetur ab eo. 13. Ide in parabolis loquor eis, quia videntes

tem orto stuaverunl

,

et

quia non

habebant radicem,
aruerunl.

non

vi-

dent, et audientes
ce-

non audiant, ncque

intclligunt. 14.
:

C. 7. Et aliud

Et adimpletur
audielis, et

in eis prophetia Isai dicentis

intelligetis;

Auditu

cidil inter spinas,

et.

non

et videntes videbitis, et
v.

non videbitis

(Isa. 6,

D, 110, n. 6,

40

Ad. 28,

A. 7. Alia autem
ceciderunt in spi-

26; liom. 11, 8.) 15. Incrassatum est enim cor populi
hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos

nas

et

creverunt
et

clauserunt; ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertantur, et

eos. 16. Vestri

spin,

suffoca-

sanem

verunt ea.

autem beati

oculi, quia vident

v. 23).

et aures

C. Spin suffocaverunt illud.

et

B. Spin, et sufbcaverunt illud

vestr,

quia audiunt (79, n. 3,

17.

Amen

fructum non ddit. 8. Et aliud

quippe dico vobis, quia multi prophtie et justi cupierunt videre

A. 8. Alia autem
ceciderunt in ter-

cecidit in

terram bonam

et dabat

qu

videtis, et

non viderunt;

et audire

fructum ascendentem, et crescen-

qu

auditis, et

non audierunt.
3. Explicatio parabol.

ram bonam; et dabant (ruclum,

C.
8.

lem

et afferebat

B. 13. Et ait

illis

Nescitis parabolam

hanc? Et

El aliud ce-

quomod omnes parabolas cognoscetis?

A. 18. Vos ergo audite parabolam seminantis. C. 11. Est autem C.

cidil in terrant bo-

nam ; el orlum
cil

fe-

Semen

est

verbum

Dei.

fruclum centu-

hc parabola.
A. 19. Omnis qui
B. 14. Qui sminal,

plant.

verbum set

B.
la,

Unum
unum
,

Irigin-

A. Aliud centesimum, aliud sexa-

audit verbum regni, et

tigit,

minal. 15. Hi autem sunt qui circa

sesa-

gesimum,

aliud trigesimum.

non

inlel-

viam, ubi seminatur verbum

ginta

el

unum
C. Haec dicens clamabat

venit malus,

cm

audierint, confestim venit Sa-

cenlum,

et rapil
;

quod seest

tanas, et aufert

verbum quod

se-

A.

9.

Qui habet
audiendi
,

minatum

in

minatum

est in cordibus

eorum.

aures
audiat.

corde ejus: hic est

qui secus viam se-

C. Qui habet aures audiendi, audiat.

B. 9. Et dicebat

Qui habet au-

minalns

est.

res audiendi, audiat.

C. 12. Qui autem

secus

viam

In

2.

Cur

in parabolis loqueretur.

sunt qui audiunt,

C. 9. Interroga-

bant autem eum.

cm esset singularis, inlerrogaverunt eum hi qui cum

B. 10. Et

deinde venit diabolus

,

el

lollit

A. 10.
dentes

Et accediscipuli

eo crant duodecim

(1).

verbum de corde
eorum. A. 20. Qui autem
super pelrosa se-

(flxeruntei:

Qua-

C.

Ne credenles

salvi fiant.

re in parabolis to-

B. 16, Et hi sunt similiter qui

queris eis.

minatus
C. discipuli ejus, quse esset

est,

hic

super petrosa seminantur, qui

audierint verbum, statiru

cm
gau-

B.

Parabolum.

hxc

est

qui

verbum

cum

, ,

105
audit, et continua

CAP. LU.
dio accipiunt illud
;

PARABOLA SEMINANTIS.
4.

An. 32.
Niliil

106

absconditum

cum gaudio
liabct

acci-

B. 21. Etdicebal
17. Et non habent radicem
se
,

C. 16.

Nemo autem lucernam

pitillud:1l.Non
autem
in se
est

in

illis

:Numquidveponatur

accendens operit cam vase (A, 41,

n.

sed temporales sunt

deinde

nit

Incerna ut sub

1,d. 15 ;C, 49, n. 8), autsubts

radicem,

sed

ort tribulalione

et persecutione

modio

lectum ponit; sed supra candela-

temporalis; fact

propter verbum, confeslim scandalizantur.

aut sub leclo? non-

autem

tribula-

ne ut super can-

brum ponit, ut intrantes videant lumen. 17. Non est enim occultum
(A, 56, n. 5,
v.

tione et persecutione propter ver-

delabrum
tur? 22.

pona-

26; C, 84,

. 2).

Non

est

quod non manifestclur; nec abcondilum

cl in
,

bum

continua

enim aliquid absconditum

,

quod non cognoscaliu

scandalizatur.

quod
;

palam veniat.

C. 13.

Nam
:

qui

18. Et aliisunt qui in spinis se-

non manifestclur

supra petram

qui

minantur
diunt
;

hi sunt qui

verbum

au-

nec factum est occultum, sed ut in

cm chm
lii

audierint

palam
gaudio susci;

veniat.

B. 23. Si quis habet aurcs audiendi, audiat. 21. Etdicebal

illis:

piunl verbum

et

radies non'lia:

CAS.Videle ergo
quomodb
lis
:

Yidele quid audiatis. In qu mensur mensi fueritis (A, C, 43, n. 1,

v. 2, 38),

benl

qui ad tonet

audia-

pus credunl,

in

remetielur vobis, et d:

tempore tentaliojicietur vobis

nis recdant.

B. 25. Qui enim

19. Et ocrumn,
habet, dabitur
et
illi ;

C. Qui

enim habet, dabitur

lli

A. 22. Qui autem

seminatus
spinis
,

(A, sup., n. 2, cl 125, v. 29; C,

est

in

qui non habet,

106,

v.

26); et quicumque non ha-

hic

est

eliam quod habet,

auferelur ab eo
:

bet, eliam

quod putat se habere

il!o.

qui verbum audit,

auferctur ab

C. 14. Quod au-

(19. Venerunl
(1)

autem

(2), c. 50.)

tem in spinas cec'utit,

hi sunt qui

audierunt,

B. Seculi

et

de-

A. Et sollicitude
fallacia diviliarum,

seculi islius, et

dicerct B duodecim, nisi ante hic numerus Apostolorum fuisseteonstilulus, etessenth parabol dict;e post electioriem Aposlolorum quod nolandum est, ut intelligalur, cm post parabolas, narraturus

Non

sedatam maris lempestatein, subdit

die,

Etait

illis

initia

ceptio diviliarum,

cm

serb essel factum, id inlelligi

;

C. El sollicitudinibus,
tiis,

B. Et circa reliqua concupiscentiae

et

divi-

inlroeunles suffocant verbum,

diclarum paraholarum haec bio contigit ante vocationem Mnltlii.

non posse de die enim tempestas sine du-

et

voluptali-

et sine fruclu efficitur.

(2) C subjicil advenlum malris et fratrum Christi, non quod postparabolam, sed'quod proximante contigisset. (V.
tit.

bus

vil

euntes
,

cap. prced.)

suffocantur

et

PARABOLE

VABJJE.

non referunt
ctum.

fru1.

CAPUT

LU.

Parabola zizaniorum.
illis,

A. Sulfocat ver-

A. XIII. 24. Aliam parabolam proposuit

cens
20. Et hi sunt qui super terrain
:

di-

bum et

sine fructu

efficitur.

(Dom. 5 post Epipli.) f Simile factum est rc gnum clorum homini qui seminavit bonum semen
inagro suo; 25.

C. 15. Quod au-

Cm autem

dormirent homines, venit

tri-

tem in bonam
rant hi sunt,

ter-

bonam

seminali sunt,

inimicus ejus, et superseminavit zizania in mediQ

tici,

et abiit (Sap. 2, 24). 26.

Cm

autem crevisset

A. 23. Qui verb

in terrain

C. Qui in corde

bono

et

oplimo

herba, et fruclum fecisset, lune apparuerunt et zizania. 27.

bonam
est, hic

audientes verbum, relinent; et fru-

Accedentes autem servi palrisfamilis, dixe-

seminatus

clum

afferunt in patienti |,

runt

ei

Domine, nonne bonum semen seminsti

in
:

est qui audit ver-

agro tuo? unde ergo habet zizania? 28. Et

Inimicus

ait illis
ei

bum,
et

et intelligit,
a/f'ert,

homo hoc

fecit.

Servi autem dixerunt

:

fruclum

Yis, imus, et colligimus ca? 29. Et ait

colligenics zizania, eradicetis simul

Non, ne forte
eis et trli-

et [acit.

cum
:

B.

Qui

audiunt
cl

A. Aliud quidem centesimum,

aliud

verbum,

susci-

autem sexagesimum, aliud

cum. 50. Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis dicam messoribus Colligite pri-

piunt, et fructifi-

ver trigesimum.

mm

zizania
,

et alligale ea in fasciculos

ad combuhorreun^

cunt, inum
ginta,

tri-

rendum
meuin

Uilicum

autem

congregate

in

ginta

unum sexaet unum

s. s.

|.

2.

Seminis ullrb germinantis.

:

cenluvi.

B. IV. 26. Etdicebal

\xt.

Sic est

regnum
I

Dci, quern-

107

An. 32. CAP. LUI.

si

PARABOLE
(33. Et
ait

VARI/E.

108

admodm

homo

jaciat

sementem
;

in

lerram

27. Et

B. Seorsm autem discipulis suis disserebat omnia.

dormiat, et exurgat nocle et die

et increscat
fructificat,

et

semen germinct,
enim terra
,

Mis

(2), c.

31.

dm

nescit ille
,

28. Ultr

primm herbam

deinde spicara
:

deinde

(1) Hinc vald verisimile est, simili dictas.

omnes

istas

parabolas
vid.

plnum frumentum

in spic

29. Et

cm

produxcrit

iiuctus, statim miltit falcem

3.

quoniam adest messiS.

(2) De iis qu parabolas sequuntur apud annot. cap. 50, et annot. l,c. seq.

B et C,

Sinapis.

EXPOSITIO ZIZANIORUM. AUJE PARABOLE.

Vald verisimile
se
est trs

B. 30.
st
:

El

dice-

A. 51. Aliam parabolam proposuit eis, dicens

:

discipulis
:

in

domo
enim

sequentes parabolas dictas fuis, cm exposita esset parabola

et

C. XIII. 18. Dicebat

B.

Cui assimilabimus

regnum

zizaniorum

A
;

bolas dictas turbis,

cm

ergo

Cui

Dei, aut cui parabolse comparabi-

B videnlur conclusisse paraaiunt : Et sine parabolis non

omnes simul
di-

loquebatur
ctai.

eis

alioqui videri possent

simile est

regnum
illud ?

musillud?

Dei,

et

cui simile
1.

CAPUT
A. f (Dom. 6
sinapis,
post Epipli.) Si-

LUI.

slimabo
19.

Exposilio zizaniorum.

Simile

est
,

grano

sinapis

mile est regnum clorum grano

A. XIII. 50. Tune dimissis turbis venit in

(1)
;

domum
:

et accesserunt

ad

quod

acceptum
hor-

quod accipiensboino
;

eum

discipuli ejus,

dicenles

se-

homo misilin tum suum ;

Edissere nobis parabolam zizaniorum agri.

37. Qui

minavit in agro suo

respondens
est

ait illis

Qui seminat bonum semen, est

B. 31. Sicul gra-

32.

Quod minimum quidem

Filins bominis. 38.

Ager aulem
filii

est

mundus. Bonum
lilii

num sinapis, quod

cm
nus

ver semen, hi sunt

regni. Zizania aulem,

omnibus seminibus

sunl nequam. 59. lnimicus aulem qui seminavit ea

est diabolos. Messis ver,

seminalum
mi3,
est

consummalio seculi est (Jol

j'uerit in terra,

13

Apoc. 14, 15). Messores aulem, angeli sunt.

omnibus
40. Sicul ergo colligunlur zizania, et igni

comburun-

seminibus.

A.

Cm

autem
est

B. Qua; suntin terr

32. Et

cm
(il

lur, sic erit in

consummalione

seculi. 41. Millet Filius

bominis angclos suos;

et colligent

creveril,

majus

deregno ejus omnia

;

seminalum

fuerit,

ascendit, et

omnibus oleribus,
el fit

scandala, et eos qui faciunt iuiquitatem

42. Et mit-

majus omnibus oleribus, etfacitra-

arbor, ita ut
coeti

mos magnos,

tent eos in
ila ut

caminum

ignis

ibi

erit fletus et slridor

sol in

possintsubum-

dentium. 43. Tuncjusti fulgebunt sicut

palris

regno

volucres

ve-

br ejus aves cli babitare.

eorum (Sap.

3, 7

Dan. 12,

3).

Qui habet aures

niant, et habitent

audiendi, audiat.
in ramis ejus. 2.

Parabola thesauri absconditi.

C. Etcrevil,etfa-

ctum
rent

44. (In
est in

arbo:

comm. non \irg.)f Simile

in

magnam

lorum lliesauro abscondito

et

agro

est regnum cquem qui invenit

et vendit

bomo, abscondit,
volucres cli re-

et

quieverunt in ra-

uni versa

qu
3.

babet, et mit

pr gaudio illius vadit, agrum illum. regnum clorum

abiit, et

Preliosce margaril.

mis

ejus.

45. Iterm simile est

b.

liomini ne-

Fermenti.

gotiatori, quoerenti

bonas margarilas. 46. Inventa auvendidit omnia

20. Et iiernm dixil

:

A. 33. Aliam parabolam loculus

est eis. Simile est

tem un prelios margarit,

quoe babuit, et

Cui simile -

regnum clorum

emileam.
4.

slimabo

regnum

fermento, quod acceptum mulier

abscondit in farin satis tribus, do-

Sagen.

Dei? 21. Simile

est

47. Ilcrm simile est

regnum clorum sagenx mis,

fermento, quod

nec fermentatum

est totum.

sx
48.

in

mare,

et ex

omni gnre piscium congreganti

bonos
in vasa,

acceptum

mulier

Quam, cm

impleta esset, educenies, et secslit-

abscondit, in farina; sata tria, donec

lus sedentes, elegerunt

malos aulem
seculi

foras miserunt. 49. Sic erit in

(//".

consummalione

fermcnlaretur

toibal,

126,

v.

31

et seq.),

exibunt angeli, et separain

tum. (22. Et
c.

bunt malos demedio justorura, 50. Et millent eos

90, n. 1.)

caminum
B.33. Etlalibusmultisparabolis
(1) loquebatur eis verbum, prout
illis

ignis; ibi erit fletus et slridor denlium. 51.

A. 34.

Hc omnia

Intcllexislis ba;c
:

omnia

(2) ?

Dicuntei

Etiam. 52. Ail

loculus est Jsus in

Ide omnis scriba doctus in regno

clorum

si-

parabolis ad turbas ;
ct sine

poterant audire
bol

34. Sine paraeis.

milis est homini palrifamilis, qui

profonde

lliesauro

parabolis non
eis.

aulem non loquebatur

suo nova et vlera

(1)

^.

loquebatur

satis significal
;

Dominum

diclis parabolis
:

do

A. 35. Ut impleretur quod diclum erat per prophe-

lam, dicentem (Ps. 77,2)

Aperiam

in parabolis os
\.

mumvenisse non autem iransfrelssc nec quamcumque domum significal, sed in quam se solebat recipere Capliarnai. Quare dicendum B et C transfre

meum,

eructabo abscojadila constitutione mundi

lalionis lue nieminisse, quia repelunt

qux

ante dictai

, ,

109
parabolas ad idem
c. 50, et
lit.

CAP. LIV. PR^EDICATIO IN

littus

SYNAGOGA NAZARETH.

An. 53.
dico vobis, quia

HO
nemo

gesta fuerant. Yid. annot.

B. 4. Et diccbat
illis

Amen

31,

Jsus, quia

propheta acceptus est in patri su

(2)

Hccc omn'm videnlur dici discipulis in domo.

(D.24,v.44).
A.

Piuidicatio in synagog Nazareth.

(Anno Ch. 53.)

Non

est

prore

B.
,

Non

est prophela sine

hono-

Qu A et B hic habenl de Nazareth, jam anlicipaverat C, uldictum est annot. 5, c. 24. Quare hoc omisso, C vergit ad narrandam missioncm.

pheta sine honore, nisi in patri

nisi in patri
,

su

et in

domo

su

et in cognalione su.

su

et in

domo
Mult vidu erant
est
1

CAPUT
1.

LIV.

su.

Venit Nazareth, lsaiam legit.

est,

C. 25. In veritate dico vobis

in (liebus Eliai in Isral

A. Xlll. 53. Et faclum

cm consummssct

J-

quando clausum
faCta esset

clum
;

annis tribus, et mensibus sex (3 Reg. 17,

Eccl.

sus parabolas istas, transiit inde (1).

B. VI.
et
1.

Et egressus (inde) abiilin palriam suam;

48
in

Jac. 5, 17)
:

cm

fams magna

sequebantur
et

eum

omni
,

lerr

20. Et ad nullam illarum missus est

discipuli sui.

A. 54.

veniens

C. IV. 16. Et venit Nazareth, ubi

erat nutritus
;

Elias

nisi in
,

Sarepta Sidoni ad mulierem viduam

27. Et multi
leprosi erant in Isral

in patriam

suam
facto

et intravil(2) secun-

(3 Reg. 17

9).

B.

2.

Et

dm

eonsuetudinein suam die sab-

sub Eliso prophela; et

nemo eorum
Syrus.
,

(4 Reg. 5, 14)

mundalus
4.

est

nisi

Naaman
omnes

sabbalo cpit

bti in

synagogani
liber

et surrexit l-

Furor

in

Christum

et

incredulitas.
ira, hoce au-

gre. 17. Ettradilus csl

illi

Isaiprophel. Etut
(

revolvit librum, invenit locuin, ubi scriplum erat

Isa.

28. Et repleti sunt

dientes. 29.

in

synagog

01, 1)

18. Spiritus Doniini super me; propler quod

Etsunexerunt,

e.t

ejecerunt illum extra

unxit me, evangelizaie pauperibus misit me, sanare

contritos corde, 19. prdicare captivis remissionem
,

civitalcm

et

duxerunt illum usque ad supercilium

monlis

super

quem
ibat

civitas

illorum erat dificata

ut prcipiiaient

ciccis visum, dimitlerc confractos in remissionem,

eum. 50. Ipse aulem transiens per

,

annum Domini aeceplum, et diem relributionis. 20. Et cm plicuisset librum, reddidit ministro, et sedit. Et omnium in synagog oculi erant intenprdicare
dentes in eum. 21. Cpit autem

mdium
pharn.
,

illorum
c.

!f.

(31.

Et descendit

(3) in

Ca-

27.)
fe-

A. 58. Et non
cit

B. 5. Et non

poterat ibi virtu(4)

,

ibi

virlutes
in-

lem ullam facere

nisi

paucos

A. Docebat eos

in

B. In synagog docere

multas propler
,

et

infirmos impositis manibus curavit. G.

credulilatem

eo1.
,

synagogis eorum.
C. Dicere ad illos
:

Et mirabaturpropter incre-

Quia hodi impleta

est

hc

rum. (XIV.
illo

In
c.

dulitatem

eorum (Et

circuibat, c.

scriptura in auribus vestris.

2. Stupor,
et

temporc

50,

n. 1).

invidia

Nazarenorum.
;

57, n. 1.)
(1) Particula, inde, apud A et B, significat tarn urbem Caphavn. qum loca adjacenlia, qu circa mare erant, ubi parabolas enarraverat. Ab hinc au-

B. Multi audientes admirabantur in doctrin cjus C. 22. Et omnes testimonium

illi

dabant

C. Et
lur.

miraban-

A.

Ita ut

mirarentur
,

lem non videtur amplis habitasse Capharnai

lict

C. !n verbis grali

qu prohuic sa-

ccdebant de ore ipsius,

B. Dkentes.
C. Et dicebant.

aliquolies ille transierit, sicut per alias civitates, in quibus non habitavit.
(2) Ex eo quod dicit C, secundm eonsuetudinein et quanta audivimus facta in Capharn. , consial istud

A. Et dicerenl
pientia

Unde

hc
et
taies

et virlutes?

B. linde huic
data est
illi
,

hc omnia?

et virlutes

qu est sapientia qu qu per manus ejus

non contigisse eo loco et ordine quo ab eo narnuir tune enim piimm incipiebat Dominus publie docere nec quidquam adhuc fecerai Capharnai. qui (3) Sequilur apud C ingivssus Capharnaum
;
, ,

cfficiuntur? 3.

A. 55.
C.

Nonne hicestfaber? Nonne hic est fabri filius?

hic
est filius

Nonne

Joseph (D. 59

n. 4)

B. Filius Mari,
frater Jacobi
,

A.

Nonne mater
et fratres ejus
,

cjus dicitur

et
,

Maria?
Joseph

Jacobus, et

Joseph
et

et

Judas

et

Simon

et Judas? 5G.

Simonis? Non-

Et sorores ejus nonne omnes apud

neetsorores ejus
lc

nossuni? Unde ergo huic omnia

ista? 57. eo.

nobiscum

Et scandalizabantur

in

long ante conligit, quia sciliect C anlicipavit hisioriam Nazareth ut obiler ralioncm redderet, cur Capharnai polis domicilium elegisset Christus, qum ubi fuerat educalus. in urbe Nazareth sed quia in (4) Non quin potuisset, si voluisset odium perliuacissima; illorum incredulilatis non poluit adduci ut vellet ; non enim conveniens Christus judicabat miracula facere, cm ab incredulis, autcuriosis postularentur , ut patet de Herode, cap. 141 n. 3. C , v. 8 , et de Pharisis , cap. 49 , n. 6. A, v. 58.
, , ;

sunl? Et scandalizabanlur in
j

Decollatio Joannis.

Mo.
Jcsus aulem dixit eis

Non
:

3. Prophela in patri sine honore.

i

C. 23. Et
lis.

ait il-

C. (Fer. 2 post

Dom. 3 Quadr.) f Ulique

:

aicetis
;

mihi

hanc similitudinem

Medice,

cura teipsum
,

quanta audivimus

(2) facta in

Capharnaum

fac et lue

in patri tua, 24. Ait

aulem

tempore Joannes sit decollalus : cerejus poni debere post discipulorum ejus legalionem ad Christum , de qu , c. 47 , et ante opinionem IJerodis de Christo, de qu, c. 57. Itaque , lict hoc initium B. Et cm dics , etc. nullam cohrentiam habeat eum proxim superioribus i,n'o hiatum magnum videatur facere, eoquod hic dies opporlunus tanlm erat Herodiadi , de qu tant longeante, c. 22, ubi de incarceratione ; quia (amen et incarceratio et decollatio simul narrantur ab
constat quo

lum autem mortem

,,

,,,

Ul
Cltrislo hnbebat
,

An.
qubd

CAP. LVI.

SECUNDA PERAGRATIO GALILjEjE.

,

112

Evangelistis occasione opinionis

esset

qunm Herodes de Joannes suscitatus ncc

potuit incarceratio alibi reponi qum diclo , eap. 22, ob ralionem in cjus lilulo habitant , commodius visum est , et Evatigelisiarum conlextum ita disrumpere , et

amplis scilicet eb ut domum rediturus ; sed cum cpissel narrare peragralionem quant missio secuta est , ante missionem quwdam inlerposuit qu pris conligrant , inilio facto parabol seminantis, cui subjun-.
gil

qu ad idem

littus

long ante fada fuerant.

Vid.

decollationem 'jaunis loco isto collocare.

annot. in fine,

c. 50.)

CAPUT LY.
i.

CAPUT
V.
C. VIII.
fceit
1
.

LVI.

Secunda peragratio Galil.

1
,

A. XIV.
uulcm.

G.

Die

B. VI. 21. Et cmdies opporlu-

c.

29.
;

nus accidissct

(I),

El factum est deinceps A. IX. 35.

A. Natalis llerodis
B. Herodes naialis sui

cnam

C. Et ipse iler faciebat

Et circuibat Jsus
,

principibus, et
per civitacaslella
,

omnes
gogis

civitates
v.

et castclla (Sup.

tribunis, et primis Galilx. 22.

Cmque

inlrossct

filia

tes

et

40 ,n.l,

23)
,

docens

in

syna-

Sailavit fdia Ile-

ipsius Ilerodiadis, et sallsset in

prdicans

et e-

corum

et
,

prdicans Evan-

rodiadis in medio,
ct placuit Herodi.

niedio, et placuisset Herodi, simul-

vangelizans

r-

gclium regni

et curans

omnem

que recumbentibus, rex

(Estlier

ait

pucil

7.

Undecum
ei

ju-

5, 3

et

6)
tibi

Pel
;

me

gnant Dei

languorcm,
cir-

et

omnem

infirmila-

B.VI.6. Et

tem

ramento
est

pollitilus

quod
ravit

vis, et
illi
:

dabo

23. Et jucuibat caslella, in

circuilu docens.

date quodpostulas-

Quia quidquid pelieris,

,

ctmque
se*

dabo
inatri

tibi

lict

dimidium

regni
C. Et

abco.

mci. 24.

Qu cm
:

duodecim cum illo,2. Et mulieres

aliquae,

exssct, dixit

qu
bus;
n. 3)

erant curaUe spiritibus malignis et infirmitati-

su

8.

Al

illa

prmo:

Quid pelain? At

illa

dixit

Ca-

nila maire su

put Joannis Baptisl. 25.

inlrossct stalim

Cmque
:

Maria (1), qiue vocatur Magdelene (B, 445, de qu septem dxmonia exierant , 3. Et Joan,

Da

mihi, inquit

cum

na uxor Chus procuratoris Herodis

alise

et

Susanna

et

festinatione

mult

hic in disco caput

ad regem,

petivit, dicens

Volo ut
(4.

qu ministrabant
,

ei

de facultalibus

suis.

Cm

autem
2.

c.

51

n.

i.)

Joannis Baptisl.
9. El contrislalus
est

prolins des mihi in disco caput

Missio duodecim Apostolorum.

eis,

Joannis Baptist. 26. Etcontaristalus est rex

:

A. 3G. Videns autem lurbas, miserlus est

quia

rex

B. Propler jusju-

A. Proplcr juramentum autem

et eos qui

erant vexali, et jacentes sicut oves non babenles pa,

randum
bentes,

et

pro-

pariler

recumbebant

storem (B. 57, n. 2,

suis
:

v. 34).

57.

Tune

dicit discipulis

Mcssis quidem multa, operarii autem pauci (C,

plcr simul discum-

79, n. i, v. 2). 38.

Rogate ergo Dominum messis,

ut

miltat operarios in

messem suam.
C. IX. 1. Convocalis

B. Noluit

eam

contristare

27.

A. X.
vocatis
;

1.

Et con-

autem duo-

A. Jussitdari; 10.
Misilque,

Sed misso spiculatore prcepit

afferri

duodecim

decim Apostolis, ddit illis virtutem

et potcslalem

caput ejus in disco

discipulis suis, de-

super omni?. dacmoet scq.),

B. El decollavil

A.

Et

decollavit

Joanncm
et

in
dilillispotestatem

cum
et

in

carcere

carcere;

H.

nia (B, 40, n. 1, v. 13

et ut

Et allatum est ca,

atlulit

caput
,

put ejus in disco

puellue

datum

spiriluumimmunest

dorutn, ut cjiceet

ejus in disco

rent eos, et

ddit illud puell,

B.l.Etvocavit(\) B. Et puella ddit matri suse.

29.

A. Et
tri

atlulit

ma-

duodecim
pit, inl'ra)

(et
;

cA. Curarent
et

su.

12. Et
disci-

Quo
,

audito discipuli ejus veet tulerunt, corpus

illud in

omnem languorcm
:

accedenles

ncrunt
et to

ejus

Et dabatillis potcslalem spirituum

omnem

infirmilatem

puli cjus tulerunt

posucrunt

monumen,

corpus ejus,

et se-

(30.

El

convenientes

c.

immundorum.
C. Languores curarent.

pelierunt illud.

57.)

B. Et ccepit eos miltere binos.

A. Et venientes nunliaverunt Jcsu. (13. Quod cm

audisset
,

(Et dabat, supra.)

(2)

c.

57.

A. 2. Duodecim
J

autem apostolorum nomina sunt

:

(l)Opportunus, scilicetHerodiadi.Vkl.tit.Iiujuscap.

bxc

(B, C, 40, n. 1, v. 16, 14)

Primus, Simon qui

;

Secunda peragratio Gxulmje. Missio Apostolorlm.

dicilur Petrus, et

Andras

frater ejus

3.

Jacobus Zccl

bcdxi
sine dubio hic
,

et

Joannes frater ejus; Philippus,

Barlho-

id est
et

post Nazareth
et

posuisset liane
,

secundam peragralionem
anlicipsset
;

missionem

nisi

utramque

lomus, Thomas,
Alphcei
,

et Mailhaeus publicanus,
(3), 4.

Jacobus
,

nam

ea

stalim snbdit

qu proxim

et

Thaddueus

Simon Cliananus
eum.
5.

cl

post missionem et redilum Apostolorum contigerunt ut videbitur ; ilaque hic ponenda fuit missio , et peragratio qu ejus causa fuit. Quare non dubium quin

Judas Iscariotes, qui

Ci.Etmisilillos.

et tradidit

Hos duodecim

misit Jsus

debeamus hic sequi narralionem B;

,

enim eumdem circuitum tribus scriplum , ex verborum convenienti salis intelligitur atque hune circuitum in
esse
ista missio facla est, contigisse circa

C. Procdicarc regnum Dei, et sanare infirmos.

3.

Monita quoad conversationem.

il-

uo

Nazareth,

C. 3. Et
los
:

ait

ad

B. 8. Et prxcepit eis ne quid

tollerent in via (C, 79, n. i, v.
et

deb verb

hic facit

menlionem mulierum, quia jdm

Nihil

luleritis

Pominus

reliqueral

Capham,

veregr

agens,

non

in via, neaue "ir-

132

n. 5. v.

35

A,

inf.)

nisi

113

CAP. LVI. SECUNDA PERAGRAT10 GXULMJE. An.

,

33.
,

114
qui

gam

neque

pe-

virgam

(4)

tantm
,

non pcram
in

|f|

vos estis qui loquimini

scd Spiritus Patris veslri

ram, neque panem,

neque

non panem
9.

neque

zona
,

ses

loquilur in vobis. 21. Tradet autem frater fratrem in

pecuniam

Sed calceatos sandaliis

et ne

mortem,
et

et pater filium; et insurgent

afficient
;
;

filii

in parentes,

neque duas tunicas habeatis.

induerentur dtiabus lunicis.

morte eos

22. Et critis odio

omnibus pro-

pter
10. Et prcipiens, dicebat eis
:

nomen meum

qui aulem perseveraverit usque

A. Prcipiens eis,
dicens
:

in finem, lue salvus erit. 23.

Cm

autem persequentur

vos in civitate
abierilis, et in civilates Sa:

ist, fugile in liarir.

Amen

dico vobis,

A. In viam gentium ne

non consummabitis civilates

bominis. 24.
servus super
151, n. \,
v.

Isral,

donec veniat Filius

niagislrum, nec
n. 2, v. 40.

niaritanorum ne intraveritis

6.

Sed polis

ile

ad oves

qu

perierunt

doms
,

Isral (Act. 13, 46) 7.

:

Emtes

Non est discipulus super dominum suum (C, 45,

16,
cl

D,

aulem prdieate
gnuin clorum.

dicentes

Quia appropinquavit re-

154, n. 5,

v.

20). 25. Suflicit di;

8.

Infirmos curate, morluos suscilate,

;

scipulo, ut sit sicut magister cjus

et servo, sicut

do-

leprosos mundate, dacniones ejicile

gratis date. 9. Nolite possidere
tiMii,

gratis accepistis,

minusvejus. Si palrcmiamilis Beclzebub vocaverunt,

aurum, neque argenC, sup.) 10.

quant magis domestieos cjus?

5.

neque pecuniam
in via,

in zonis vestris(B,

De morte

ferend.

Non pcram
suo(l Tim.

neque duas tunicas, neque calcea:

26.

Ne ergo
et

timuerilis eos. Niliil

enim

est

operlum

menta, neque virgam

dignus enim est operarius cibo

quod non revelabilur

v. 2)
,

(B, C, 51, . 4, . 2?, 17. C, 84,

5, 18). 11. In

quamcumque autem

civila-

occullum quod non scielur. 27. Quod dico

tem aut castellum

dignus
sit ibi
:

intraveritis, interrogate quis in

vobis in Icnebris, dicile in lumine; et quod in aurc

auditis, prdieate

super lecia. 28. Et nolile limcrc eos

A. El

manele,

C. Et in

quamcumque domum
manele,
et inde

qui occidunt corpus, animant aulem non possunl occi-

donec exeatis. B. Quocumqueintroierilis

intraveritis, ibi

ne

dere (C, 84,

v.

cl scq.);

scd polis limetc cuin qui

exeatis.

potestet aniniam et corpus perdere in gchcnnani. 29.

in

do-

Nonne duo passcres

non cadet super

assc vneunt? et unus ex

illis

mum ,illc manele,

donec exeatisinde.

terrain sine Paire vcsiro.

50. Vcsir
51. Nolile

aulem

capilli capilis
:

omnes mimerai!

surit .

A. 12. Intrantes autem in

5),

domum
:

(C, 79, . 1, v.
liuic

ergo timor

mullis passeribus nicliorcs oslis vos. 52.

salulate
si

eam
si

(5),

dicentes
illa

Pas

domui. 15.

Omnis ergo
filebor et

qui confitcbiiur nie

coram homimbus, conin

Et

quidem

fuerit

domus

digna, \eniet pax vestra

,

ego

eum coram
8). 55.

Paire nieoqui

joelis est

super

eam

autem non

fuerit digna

pax vestra

(C, ibid., v.

Qui autem negaveril

et

me coram
mco
qui

C. 5. Et quicum-

reverlctur ad vos. 14. Et quicum-

hominibus, negabo
in coelis est (B,

ego cuin coram Paire

v.

quenonreceperint
tos; exeuntes de
civitate.

que non receperit vos, neque audierit

v. 10),

C, 66, . 5,
6.

3S, 26

2 Tim. 2, 12).
in

sermones veslros
exeuntes foras de

(C, ibid.,

De

piclate in

domo

vel

54. Nolile arbitrari quia

terrain (C, 86, . 5);

Dcum. pacem vencrim mitterc

B. 11. Et quicum-

civilate.

non veni pacem miuerc, scd

advcrss mairem suam
:

que non receperiul

vos, nec audierint

gJadium. 35. Veni enim separare lioniineni advcrss

palrcm

siuiin

et

liliam

et

vos, exeuntesinde

nurum advcrss socrum suam

5G. Elinimici bominis

excutite pulvercm

domeslici cjus. 37. Qui am;u palrcm aui matrem plus

de pedibus
in
illis

veslris

qum me, non

v. 26).

est

me dignus

(Mich.

7, 6)

cl qui

amat

teslimonium
(G).

filium aut filiam super

me, non esi

me

dignus (C, 92,

cl sequi-

58. El qui non accipit

est

crueem suam,

A. Excutite pul-

C.

etiam pulvercm
in

pedum

tur
v.

me, non

me

dignus (A, B, C, GG, . 5. C, 92,

verem de pedibus
veslris.

vestrorum cxcuiilc
supra

teslimonium

27). 59. Qui invenit

illos (Art. 15, 51).

v.

et qui perdideril aniniam

animam suam, perdel illam ; suam proplcr me, invenict

v.

A. 15.
79, n. 1,
et

(G)
v.

Amen
12)
:

dico vobis (Sup. 47, n. 4,

24. C,

eam
vos,

(C, 97, . 2.

1),

110, . 4,

25). 40. Qui recipit

Tolerabilius cril terra;

in die judicii,

Sodomorum
civilali.

me

recipit; et qui
.

me

recipil, recipit

cum

qui nie

Gomorrliorum
(4.

quni

illi

misit (D, 151, . 1,

in

20). 41.

Qui

recipil propbclain

De

perseculionibus tolerandis.)
c.

V. ed. de re,
16.

121, n. 3.

qui recipit juslum in

Ecce ego mitto vos sicut oves in mdium luporum

simplices sicut columb. 17. Cavele autem ah
:

nomine propbclx, mercedem prophtie accipicl. Et nomine justi, mercedem jusli accipiet. 42. Et quicumque potum dederitunicx minimis
istis
,

(C, 79, . 1, v. 3). Estote ergo prudentes sicut serpenles, et

calicem aqu frigidee lanlm in nomine

discipuli

amen
7.

dico vobis non perdet

mercedem

homimbus

tradent enim vos in conciliis, et

in

svna
cl

suam

(B, 70, n. 5, v. 40).

gogis suis fbgellabunt vos; 18. Et ad prensides

ad

Continualio pcragrationis.
,

regesdiiceminiproplerme,
tibus.

in

teslimonium

illis

cl

gen-

XI. 1. Et factum esl

cm consummssel Jsus,
(

19.

Cm aulem
in

tradent vos, nolile cogitarc

prcipiens duodetim discipulis suis, iransiil iude ut

doceret et praedicaret in civilalibus orum.
ns autem (7),
c.

quomod

aut quid loquamini (C, 84, v. 11); dabitur

2.

Joan-

enim vobis

Ma

hor quid ioquamini

20.

Non enim

47, n. 1.)

115
C. 6. Egressi autem crcuibant per
lizantes, et curantes ubique.

An. 33. CAP. LVII.

castella,

FAMA JESU.

116

evange- (TB. VI. 14. jE audivitrexHerodes,

C.

B. 12. Et exeunles prdicabant ut pnitenliam

agerent; 13. Et dxmonia mulla ejiciebant, et unge-

Omnia qu

fiebant

ab eo

B. (Manifestum enim factum est

nomen
:

ejus.)

bant oleo multos gros (Jac. 5, 14),

(1) Celebris

et sanabant.

Et

dicebat (1)

C. Et hsitabat, e qud diceretur 8.

dudm

quoestio est

an Maria Magdalene

A quibusdam

alii evangelist in hislori passionis, muliere peccatrice de qu cap. 48, et cum Maria sorore Lazari. Sunl qui trcs diversas fapeccalricem et sororcm Lazari ciuut; SOrtt qui duas eamdem esse arbitrantes, sed divcrsam Magdalen; sunt qui unicam, qu;B communis est, et fer omnium hodi opinio. Mil cert niliil videtur caus;e cur peccatricem sorore Lazari distinguamus de Magdalen gravior est difficultas , quam Iractare prolixius foret, ctallerius potis qum hujus loci. V. cap. 48 et 108. (2) B satis signilicat anie fuisse eleclos et constitutos duodccim, et anle fuisse ordinatos, et accepisse potcstaiem, qum milterenlur et utcrcntiir potestate; idem significat etiam A, lict banc missionem anticipant non facl enim mentione electionis dicit Duodecim autem aposlolorum nomina sunl hc. Verisimile tamenesteosbicaccepisse ampliorcm sanandi, et ejiciendi daemones potestatem noiandum vcr videtur eos nisi missos non usos polestate pris accepta. (3) Gr., Lebbus cognomento Taddus. Judas ver, Taddaeus, et Lebbneus idem nomen apud Hebracos. (4) Virga dicitur, et quod sumimr ad defeiiMonem, et quod ad corpus sustinendum hacc concessa , illa prohibita. Alii id unum hic prohibitum aiunt, ne duas tunicas haberent, quibus divertis teniporibus induerentur; hoc est, ne haberent vestes mulalorias, quod divitum est, idemque decalceamenlis intelligi volunt; alii ver etiam de baculo. Sed dici potest dm ait B : JVj's! virgam tnnlm signilieare voluisse ut viam carperent eo habitu quo pauperrimi quique quibus nus baculus et sole;e quibus induunlur , sunt pro omnibus sarcinulis. A, ver et C, ne virgam quidem hoc est, ut in viam se darent, cliamsi ne baculus quidem eis suppeteret. Id unum enim voluit Chrislus, ut divin providenlise omnin fiderent. Quare finis borum pneceptorum perptuas praecepla ipsa temporaria. Hic ergo sibi invicem Evangelistse non adversantur, lict prima fronte videanlur contrarii. (5) Gr. tanlm , salutale eam , non quod sequilur , dicentes , pax huic domvi , quod addilum videlur ex aliis Evang., ut sequentia melis cohrerent, in qui-

de qu hic C. et

C. Quia Joannes
surrexit
tuis
:

B. Quia Joannes Baptista resurrexit mortuis; et propterea virtutes operantur in illo

:

cadem

sit

cum

mor-

B. 15. Alii autem

dicebant
:

C.

quibusdam ver
;

Quia
:

Quia

Elias apparuit

ab

aliis

autem

Elias

est.

Quia propheta unus de

surrexit.

antiquis

C. 9.
rodes
:

Et

ail

He-

B.

Alii

ver

dicebant

Quia

propheta est quasi unus ex prophetis.

ait
:

16.

Quo

audito

Herodcs
de

C.

Joannem ego
talia

decollavi
?
:

quis est

autem

isle

quo
B.

ego audio

Et quxrebat videre eum. 10. Et

A. Aitpueris suis

Quem

ego decollavi Joannem, hic mortuis rcc.

surrexit. (17.' Jpse enim,

22.)
:

A. Hic est Joannes Baptista (2)

ipse

surrexit

mortuis, et ide virlules operantur ineo. (3. Herodes

enim,

c.

22.)
2. Secessus Christi in desertum.

13.

Quod cm
illi

audisset Jsus (5), secessit inde

C. Revcrsi aposloli

B. 30. Et convenientes apostoli

narraverunl

ad Jesum, ren un lia venin t

ei

omnia

qucumque
runt
:

fece-

quoo egerant et docuerant. 31. Et

ait illis
:

Venite seorsm in deser

tum locum, et requiescite pusillm.

Erant enim qui veniebant et redibant mulli, et neespalium manducandi habebant.

A.lnnavicul,in locum
seorsm.

C. Et

assumptis
;

illis

secessit

desertum

seorsm

bus fit menlio pacis. Sed Grxcum in'sa.aE, salutale, pro Hebrac loculione posiium, qu;e pacis vocem includebat, ut si dictum esset, precamini ex pacem. Amen dico vobis, tolera(6) Gr. hic additum in B bitius, etc., ut apud A , et forlass ex co adscriptum. Pleraque autem eorum quoe hic referunlur vel sa> pis Chrisio dicta sunt, vel A more suo multa congessit ob argumenti similitudinem, qu aliis locis et temporibus dicta lueranl. (7) Vide lit. cap. 47.
:

D. VI.
Itc
(

1.

Post-

B. 52. Et asccndcntcs in naviiu

Dom.

abierunt

Quadrag.)\abiil
Jsus (4)
B.

In

desertum

C. In locum desertum
Berhsaida.

qui est

locum seorsm.
C. 11. Quod cm
cognovissent tur-

D. Trans marc GalilaBa;, quod csl Tiberiadis.

B. 33. Et viderunt eos abeunlcs,
et

Fama

Jesu. Quinque panes.

,

cognoverunt mulli

et pcdeslrcs

Cum idem

secessus quatuor describalur

A
A

verb cau-

b, sccul sunt
illum.

de omnibus civilatibus concurrerunt

eos.
illc
;

sant illius rfrt ad rumores de Chrisio in aul Ilerodis sparsos, B autem et C ad redilum aposlolorum

et

prsevenerunt (5)

A. El cm audisseni lurb, secui

ex missione

quam
;

hic

non memorat

quia

anticipaverat

patel hic omnitt optim cohrcre,

jam modo

ex narratione A et B, eximalur murs Jounuis, ut (ecimus (iniii referlur tanlm ex occasione opinionis Herodis de Ckiislo.
,

sunl eum pdestres

de civitalibus.

D. Et sequebalur bant signa

5. Subiit

cum

mulliludo magna, quia vide-

CAPUT
\
.

LVII.

qu

facicbal super bis qui infirmabanlur.

Opinio Berodis de Jesu.

ergo in

montem

Jsus

et ibi sedebat

cum

C. IX. 7. Ajidivit

A. XIV.
divil

I.

In

illo

lemporcau-

discipulis suis. 4. Erai, autern

proximum

pasclia, dies

autem llerodes
trarcha

le-

Herpdes letrarcha famam Jc-

festus

Judxorum.
B. 54. El exiens vidit lurbam

su; 2. El

A. 14. El exievs

117
vidil tant,

CAP. LYII.
turbam
et

FAMA
;
;

JESU. An. 33.

A. Afferte mihi Et
illos

118 hc
;

mili-

mullam Jsus
sicut oves

A. 56, n. 2, v. 36)

B. 39. Etprcepit
illis,

19,

misertus

et misertus est super eos, quia erant

ut accumbere

est eis ;

non habentes pastorem.

facerent omnes.

regno Dei C. Et excepit eos, et loquebatur Mis de

B. Et cpit
illos

C. Facile

illos dis-

D. Facile homines discumbere

B.

docere multa
C. Et eos qui cura indigebanl
sanabat.
,

cumbereperconvivia quinquagenos.

Secundm contubernia

su-

Et

curavit langui-

per viride

fnum

dos eorum.

A.

Cm

jussisset

D. Erat autem
in loco.

fnum multum

3.

Quinque panes.
panibus. Y.
c. 63.

turbam discumbere super

De septem
A.
15.

fnum,
C. 15. Et
ila

Vespere

B. 35. Et
fieret

cm jam hora mulla

B. 40. Et discubuerunt

fecerunt

et dis-

autem

facto

cumbere fecerunt omnes

B. In partes, per

Cl 2.

Dies autem

A. Accesserunt ad

eum duode:

Discubuerunt

centenos

et

cperat declinare.

cim

discipuli ejus
,

dicentes

De-

ergo viri numro

quasi quinque millia.

quinquagenos.

Elaccedentesduodecim,dixerunt il-

sertus est locus

teriit
;

et hora

jam prxvillas,

dimitte turbas.
,

H: Dimitte turbas,
B. Accesserunt
di-

C. Ut eunles in castella
,

11.

Accepit ergo
;

C. 16. Acceptis

autem Jsus

que qu circa sunt diverlant

inveniant escas
,

et

Jsus panes

et

quinque panibus, et duobus piscibus, respexit in clum, et

scipuli ejus,dicentes
:

quia hic in loco

A. Acceplis quinque
panibus
et
,

Deserlus

est

deserto sumus.

D.

Cm

gratias egisset
illis; et

locus hic, et

jam

A. 16. Jsus autem

dixit
:

eis

duobus piscibus
aspiciensin

C. Benedixit

fregit

pa-

lwrapmteriit;56.
Dimitte iltos, ut

Non habent necesse

vos manducare. B. Et dixerunt
ei

ire

date

illis

clum

nes et distribuit discipulis suis, ut

benedixit, et fregit,
:

ponerent ante turbas

euntesinproximas
villas
,

Euntes ema,

et ddit discipulis

A. Discipuli autem turbis

D.

et sibi

vicos

mus
et

ducentis denariis panes (6)

illis

panes

Quantum

volebant.

emant

cibos

dabimus

manducare.

quos manducent.

D. Distribut (8) discumbentibus ;

similiter et

A. 20. Et manducaverunt
nes, et saturati sunt.

om-

A.

Ut euntes in

ex

pis-

castella,
bi escas.

emant si-

cibus.

B. 41. Etacceptis

B.57. Et Respondensaitillis:Dale
illis

quinque panibus
et

duobus

pisci-

vos manducare.

bus, inluensinc-

G. 13. Ait autem

lum

benedixit,

et

ad

illos

Vos date

fregit panes, et dedit discipulis suis,

,

illis

manducare.

D. 5.
set

Cm
:

sublevsset ergo oculos Jsus

et vidisdixit

ut ponerent eos
;

ante

quia multitudo

maxima

venit ad
,

eum,

ad

et

duos pisces

Philippum
hi ? 6.

Unde ememus panes (7) ut manducent Hoc autem dicebat tentans eum ipse enim
:
:

divisit

omnibus.

42. Et manducaverunt

sciebat quid esset facturus. 7.Respondit ei Philippus

omnes

et

Ducentorum denariorum panes non

B. 38. Et diciteis
dele.

sufficiunt eis

ut

salurali sunt.

unusquisque modicum quid accipiat.

:

C.
ite

ll.Etmandusalurali
sunt.
est
il-

D. 12. Ut autem impletisunt, dixit discipulis suis colligite

:

Quot panes habetis ?

et vi-

caverunt omnes
et

qu

su-

Et cm cognovissent
illi

peraverunt fragmenta, ne perant.

13. Collegerunt ergo, et impleve-

C.

At
:

dixe-

D. 8. Dicit ei unus ex discipulis

ejus,
tri
:

Et sublalum
quod superfuit
lis,

runt
nobis

Non
plus

sunt

Andras
9.

frater

Simonis Pe-

runt duodecim cophinos fragmen-

qum
et
;

Est puer unus hic, qui

fragmenlorum

torum ex quinque panibus hordeaceis

,

quinque panes,

habet quinque panes hordeaceos

et

cophini

duode-

quae superfuerunt lus qui

duo

pisces

duos pisces
?

sed haec quid in-

cim (18. Et factura est, c. 66,

n. 1.)

manducaverant,

A. 17. Responderunt
ei
:

ter tantos

Non
tic

hanisi
et

bemus

B. 43. Et suslulerunt reliquias fra-

quinque panes
duos
pisces.
:

gmenlorum duoQuinC.Nisi forte nos eamus,et ema-

B. dicunt

decim
plenos.

cophinos

que,el duos pisces.

mus

in

omnem

hanc

turbam
viri

A. 18. Qui

ait eis.

escas. 14. Erant

autem fer

A. Et tulerunt
liqmas
,

re~'

D. 10. Dixit ergo

Jestts
;

quinque millia.Ait autem ad discipulos suos

:

duode-

cim cophmos fra-

ni

An. 33. CAP. LVIII.

plettos

JESUS AMBULANS SUPER MARE.

turi essent ut

120
facerent

gmentorum

rprent eum, et

eum regem,

B. 44. Erant au-

B. Et de piscibus.

A. XIV. 22.
statim

Et

B. VI. 45. Slatim coegit discipulos suos asccndcrc

tem aui manducaverunt

millia
,

A. 21. Mnnducanlium aulcmfuit

compulit
discipulos

navim, ut priefretum ad
dimilteret dimisisset

quinque.

numerus, quinque

rnillia

vironim,

Jsus

cdrent

vhorum

exceptis mulieribus, et parvulis.

ascendere in navi-

45. Et

culam,

et

prceIrons-

cum trans Belhsaidam, dm ipse populum. 46. Et cm

eos,

D. 14.

Mi ergo homincs cm
,

vidissent
li, n. 4,

qud Jsus
40,
c.

dere

cum

fecerat signum
i'.

dicebant

inf.

v.

46,
in

fretum, donec dimilteret

16)

Quia hic est ver prophcla, qui venturus est

lurbas

mundum.
(1 ) Atigust. et antiqui Lalini Iegunl hic pluraliler, dicebant ; et sic maxime B consentit cum C, qui videtur explicuisse B, im legcndum pluralitcr salis indiQuo audilo Herodes; ubi cat B, cm subdat V. 16 perspicuum est cum pris non induxisse Herodem
:

23.

Et

dimiss

lurb ascendit in

montent solus.
B. Abiit in
lent orare.

mon-

D. Fugit itcrm (1) in

ipse solus f.

monlem

loquentcm, sed eos qui Herodi narrabant. non conlirmal senlcn(2) Hoc dicebat Herodes ilaque A et C bic ti, sed lixsiland et dubiiando
, :

A. Orare.
D. 16. Ut autem ser factum est
discipuli cjus
(2),

descenderunt

non

dissentiunt.

ad marc. 17. Et

(3)

Non ad mortem
;

cm
:

Joan. nuntialam, de qu pro-

ascendisscnl naIrans

xim auto A,
gerat

referri islud dbet,

jamdi enimconli-

B. 47. Et (Sabb.
post.

vim, venerunt

mare

in

Ca-

sed potis ad sermones qui de Cliristo in aul Herodis habebanlur. Cm enim A de illis sermonibus agere cpisset, inlerpositis illoruin occasione et incarccralione et morte Joannis, e qud Christus quihusdam crederetur Joannes suscitalus redit unde abierat Et cm uudisset, inquit, Jsus quid de se Herodes existimarcl, secessil in desertum, non ob banc solm causam sed ut cliam apostolis ab Evangelii mu nerc redeuntibus, et fatigalis requiescendi spatium daret, quod narrant B cl C. (4) Non solet 1) narrare ab aliis narrata , prserlim quae facla sunt in Galila a, et bic id fecisse videlitr, ut e occasione subjiccrct disputalionem de pane clesti, quam incipiteod. cap. 6, v. 27. Dcinde propositum ejus fuisse videlur describere pasebata,
;
:

cin.)-\-cm

pharnaum
erant
sus
; ,

et

lencbra;jam

factai

ser esset.

et

non venerat ad eos Je-

A V espre autem
facto
ibi
:

solus

erat

B. Erat navis in

A. 24. Navicula autem mari jaclabatur fluclibus,

in

medio

mediomari.

B. Et ipse solus in terra

D.
gebat.

18.

Mare autem vento magno

fiante

exur-

A. Erat enim contrariusvenlus.^j.

B. 48. Et videns eos laboranlcs

inremigando(cralenimventuscontrarius cis) et circa

cl ide
lihc,
(5)

cm tertio isto paschateDominusmanserilinGaquiclcmporepischaliabeogcslasunt describit. Desertum ditebalur Bethsaidae, non qud ab

Quart autem
gili

vi-

quarlam

vigi-

noclis venit

liam noclis venit ad eos ambulans

eadem

parle ripa; esset, sed qud interjecto mari, seu ide salis perceperunt qui Jesum abcunlem videbant, cum in desertum illud secedere, ad quod cm pdestre iler esset nonnibil circumeundo, lurbae undique illc proprrunt, multi currendo et prseveniendo, ut ait B , et multi sequendo, ut A, C, et D, qui ideirc invicem non discordant. (6) Hoc est, mille circiler assibus Gallicanis. Sunt qui ironicam loculioncm esse velint. Alii non abhorrent cicdere, fuisse Christo ex amicorum collaiione tanlm pecunia, tum in suos, et duodecim comitum, tum in pauperum usus unde Apostolos aileclu vald liberali fuisse notant, ut qui omnia impenderc vcllcnt lot hominibus non satiandis quidem, sed contra inediam parumper refovendis. (7) Dominus quasi non advertcnsaddiflicullatcmet multitudincin pris dixerat Date illis vos manducare; et postea quasi advertens et urgens diflicullatem, aclacu, regione esset;
:
:

ad eos ambulans
super mare.

supra mare.

D. 19.

Cm

remigssent ergo quasi sladia viginti

quinque, aut triginta, vident Jesum ambulantem supra mare, et proxiraum navi
fieri.

A. 26. Etvidentes

B. Et volebat prseterire eos. 49.

cum super mare

ambulantem turbali sunt.

At

illi

ut viderunt

eum ambulantem
li-

supra mare, putavcruntpbanlasma

esse
,

et

exelamaverunt prac

D. Et timuerunt.

more,
A.
est.

Dicentes
50.

Quia

phantasma
viderunt

A. El pra timor
clamaverunt.

B.

Omnes enim
sunt.

cum, clconturbati
est eis, dicens

B.Etstatimlocutus est
dixil
dite,

A. 27. Stalimque Jcsus locutus

:

commodans

suorum discipulorum iniirmitati et admiralioni, dicit, uniie ememus panes; ilaque nulla est
se

cum
:

eis, et

Habete fiduciam

prorss dissonanlia.
Gr., discipulis, discipuli autem discumbenlibm. videlur ab iis qui repugnanliam sibi linxcrunt inler D et alios. Sed dat ctiam qui per
(8)

eis

Confi-

ego

suit,

nolilc linicrc.

ego sum, no-

Quod adjectum

liletimere. D. 20.
Ille
cis
lite
:

alium dat. Cum latino faciunt Syrus Grseca cxcmplaria.

et

queedam

autem

dicit

Ego sum, notimere.

2. Pctrus super mare.

TERTIUM PASCHA.
Jsus amrulans supf.h mare.
(V. 1,
c.

19, 2,

c.

37, 4, c. 128.)

28. Bcspondcns autem Pctrus

es.

dixit

Domine,

si

tu

CAMJT
1
.

LV11L
cognovisset;
quia ven-

jub

me

ad tevenirc super aquas. 29. At ipse ait.

Jsus super mare.

Vcni. Et descendons Petrus de navicula, ambulabat

[

0. VI. 15. Jcsus ergo

cm

Super iwunnv uvveniret ad Jcsuni. 30. Videns verd

121

CAP. LIX.
timuit
;

SERMO DE C1BO COELESTI.

cla-

An. 55
ibi nisi

124
una
in
(1), et

venlum validum
niavit dicens
:

et

cm

cpisset mergi,

vidit

quia navicul alia non erat

quia

Domine, salvum

me

fac. 51.

Etconliet

non introsset eum discipulis suis Jsus

soli discipuli ejus abiissent
:

navim, sed

nu Jsus extendens manum, apprehendit eum;

ait
illi
:

23. Ali* ver supervene-

Modic

fidei,

quarc dubitasti.
navim.

runt naves Tiberiade, juxta locum ubi manducaverant panem, gratias agenle Domino. 24.

5. Ascensus Christi in

Cm ergo

vi-

D. 21

Voluerunt ergo accipere

illos.

eum

in

navim

disset turba, quia Jsus

ejus,

non esset

ibi,

neque

discipuli

B. 51. Et ascendit ad
B.
7)i

navim;

et

A. 52. Et

cm

ascendissent in

cessavit venlus.

naviculam, cessavit ventus.

fuit

ascenderunt in naviculas, et venerunt Capharnaum, quserentes Jesum. 25. Et cm invenissent eum trans mare, dixerunt ei Babbi, quando hc venisti?
:

D. Et stalim navis
ibant.

ad terram

(5),

in

quam
et

26. Respondit eis Jsus, et dixit

vobis
:

Amen, amen
estis.

dico

Quseritis

me, non quia

vidistis signa, sed quia

A. 55. Qui aulem in navicul erant

adoraverunt eum, dicentes
:

venerunt

manducstis ex panibus, et salurali

mini non cibum qui prit
,

27. Opera-

Ver

Filius Dei es.

:

sed qui permanet in vitam

:

B. Et plus magis inlra se slupebant

inlellexerunt de panibus
;

52.

Non enim

aHernam,

quem
1 et

Filius

bominis dabit vobis

(

hune

erat

enim cor eorum obeac-

enim Paler
B, C, 14, .

signilicavit

Deus

Sup. 16,

n. 2, v. 52. A,

calum.
4. Multi curati.

67, n. 2). 28. Dixerunt ergo ad

eum

Quid faciemus ut operemur opra Dei? 29. Respondit

Jsus, et dixit eis
:

54.

Et cm

55. Et

cm

transfretssent, vc(4),

Hoc

est

opus Dei
5,

ut credatis in

transfretssent,

nerunt

in

terram Genesareth

eum quem

misit

ille

(Joann.

25).

venerunt in

1er-

et applicuerunt. 54.
si

Cmque egres-

2. Christus punis de clo.

ram Genesar.
A. 55. Et cm
cognovissent eum.

essent de navi, continu cogno-

50. Dixerunt ergo ci

ut videamus, et tres nostri

Quod ergo
tibi?

tu facis signum
.

verunteum.
A. Viri loci illius;
B. 55. Et percurrenles

credamus

Quid operaris? 51 Pain deserlo, sicut

manducaverunt manna
:

scriptum est

Panem de clo

ddit eis manducare.

(Exod. 16,15.Mhm.

H,
:

7. Ps. 77, 24.

Sap. 16, 20).

:

B. Universam re(jionem illam,

A. Miserunt in universam regio-

52. Dixit ergo eis Jsus

nem

illam, et

Moyses ddit vobis

dat vobis
est, qui

Amen, amen dico vobis non panem de clo sed Pater meus
;

B.

Cperunl

in grabalis

eos qui se mal habebant,

panem de clo verum.

et

35. Panis

enim Dei

circumferre, ubi audiebant

eum

esse. 56.

Et
C,

de clo descendit,

dat vitam mundo. 54.

A. Oblulcrunt

ci

omnes mal habenles (A, B,

Dixerunt ergo ad

eum

Domine, semper da nobis pa:

28, A, 40, n.\,v. 24); 36. Et

nem
vite

hune. 55. Dixit aulem eis Jsus

:

Ego sum panis

dixi vo-

B.

Qucumque
,

introibat, in vicos, vel in villas, aut

qui venit ad

me, non
sitiet

esuriet (Eccl. 24, 29); et

eivitates

in

plateis

ponebant infirmos, et deprecavesti-

qui crdit in me,

bis,

non

unqum. 56. Sed

non pereunt.
)
-j-

\.Rogabanteum,
ut
vel

bantureum, ut velfimbriam
tangebant eum,
(Vil.
1

quia et vidistis me, et non creditis.

5.

fimbriam
ejus

menti ejus langrent; et quolquot

salvi
c.

Dali

Cliristo

vestimenti

fiebant j.

57. (7m annivers. defunct.

Omne quod
qui venit ad

dat mihi

langrent; et qui-

El conveniunt,

GO, . 1.)

Pater, ad

me
:

vniel

et

eum

me non
,

cumque
runt, sunt.

ejiciam foras
tetigefacti

58. Quia descendi de clo,

non

ut fa-

ciam volunlatem meam, sed voluntalem ejus qui misalvi

(XV.

1.

sit

me. 59. Haec est autem volunlas ejus, qui misit

novissimo die. 40.
,

Tune

accesse-

me, Patris; ut omne, quod ddit mihi, non perdam

ex eo, sed resuscitem
est
illud in

runt,c.G0, n. 1).
(1) ld est, rediil in
(2)

Uxc
om*.

autem volunlas Palris mei

,

qui misit

me

ut

montem, unde venerat.

:

cap. prced., ante panum multiplicatioVespere aulem facto, dicatur apud A, v. 15 quod (amen nliquot horis ante illum Christi secessum conligit, clarum est duas fuisse Hebrceis vesper-as, inler quas edi pascha prcipitur in Exod. et Levit. Prior incipiebat simul atque sol meridic ad occasum vergere cperat posterior aulem sole occaso. (3) D non dicit eum non fuisse in navi, sed ubi eum Petro ascendisset, et vellent, ut solebant, eum eo navigare, cessasse venlum simul, et navim appulisse. Significat enim D aliud miraculum , ab aliis prrelermissum, quod scilicet subito appulerint. (4) Non proxim appulit Christus Capharnaum, sed per terrain Genesareth, ut palam faciunt A et B.

Cm,

nis qui videt Filium

et crdit in

eum
in

habeat vitam

neii),

ternam;

et

ego resuscitabo

eum

novissimo die

4.

Docti Deo ad Christum veniunt.

:

41. Murmurabant ergo Judx de illo, quia dixisset Ego sum panis vivus qui de clo descendi. 42. Et Nonne hic est Jsus fdius Joseph, cujus nos di cebant novimus palrcm et malrem ( A, B, C, 54, n. 2 )? Quo-

mod ergo

dicit hic

Quia de clo descendi? 45. Re:

spondit ergo Jsus, et dixit eis

Nolite

murmurarc

in

invicem. 44.
test

Fer. 4, 4 Temp. Peniec.)

venire ad
;

me,
in

nisi

Pater qui misit

in

f Nemo pome, traxerit

:

eum

et

ego resuscilabo eum

prophetis
(

novissimo die. 45.

54, 15)

SERMO DE

CIBO CLESTI.

Est scriptum

Isa.

El erunt

CAPUT
1.

LIX.
Christum.

omnes
quatn,

dociljiles Dei (2).

Omnisqui
Dco,

audivit Paire, et
vidit quis-

Commendatio

fidei in

didicil, venit ad
nisi is

me. 46. Non quia Patrem

qui est

D Vit 22. Altra die turba qure siabat irans mare,

hic vidit Patferti. 47*

, ,

423

An. 33. CAP.

dico vobis
:

LX ILLOTvE MANUS.
vi-

m
,

Amen, amen

Qui crdit

in

me, habet

tam aeternam.
5.

Eucharislia.

Ego sum panis vil. caverunt manna in deserto,

48.
v.

49. Patres vestri

et

mandun. 2,

mortui sunt

Sup.
,

31

).

50. Hic est panis de clo descendens

,

ut

si

quis ex ipso manducaverit

non moriatur. 51. Ego

:

sum
nis

panis vivus, qui de clo descendi

,

52. Si quis
;

autem et B istud proxim subjiciunt , dque eum aliqu temporis signi/icatione, ide'o et hic reponere nobis visum est. Nam et Pharisi eapropter ab Jerosolymis venisse videntur quanqum verisimile sit Iws ( fuisse nonnullos eorum qui ab Jerosolymis ex Paschale domum redirent) qubd Dominus, ut sotebat nonvenisset ad Pasclia : et hc etiam causa est cur , D dicat eum mansisse in Galil, qubd eo tempore solerel esse in Jud. Hc autem videntur contigisse Capharnai, quamvis adeb certum non sit.

manducaverit ex hoc pane

vivet in
est

quem ego dabo,

caro

mea

ternum pro mundi

,

et

pa1.
:

CAPUT LX.
Pliarisorum querel.
D. VII. 1. post hxc autem (fer. 3 Pou dont. Pass.) f ambulabat Jsus inGalilam non enim volebat in Judam ambulare, quia qurebant eum Judi inler;

vit (3)

55. Litigabant ergo Judi ad invicem

potest bic nobis
?
:

dicentes

Quomod
ducandum
dico vobis

carnem suam dare ad maneis Jsus

:

54. Dixit ergo

Amen, amen
Filii

Nisi manducaverilis

carnem

hominis,
in

et biberilis ejus

sanguinem

non habebilis vilam

carnem,
et bibit

ficere.

2. Erat autem, c. 72.

vobis. 55. Qui

manducat

mcam

meum
f

B.VUA.Etconveniunt

A. XV.

1.

Tune
)

(fer.

4 post

sanguinem babet vitam ternam; et ego resuscitabo

ad eum
et

dom. 3 Quadr.

accesserunt ad

eum

in

novissimo die (in

festo
;

Corp. Chrisli). 56.

et sanguis

Pharisi,

qui,

eum ab
Pharisi.

Jerosolymis

Scribx

et

Caro enim mea ver est cibus

meus ver est potus (1 Cor. il, 24, et seq.) 57. Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego. in illo.58. Sicut misit

dam

de Scribis

venienles ab Jero-

solymis.

me

vivens Pater, et
et ipse

B. 2. Et

cm

vidissent

quosdam ex
non

discipulis ejus

ego vivo propler Palrem

et qui

manducat me,

communibus manibus,
panes
,

id est,

lotis,

manducarc
,

vivet propler me. 59. Hic est panis, qni de ccel descendit.
et

viliiperaverunt. 3. Pharisi

Non

sicut

manducaverunt patres vestri manna,

Judoei, nisicrebr laverint

et omnes manus, non manducanl,

;

enim

mortui sunt. Qui manducat hune panem vivet in

f*

tcnenles tradilionem seniorum

ptizentur,

4.

Et foro,

nisi

ba-

ternum
60.

non comedunt
illis

et alla

multa sunt, quac

,

6.

Discipulorum defectio.

Iradila sunt

servare

baplismata calicum
,

et ur-

Hc

dixit in

Synagog docens,

in

Caphrnaom.
:
j

ceorum

et

ramenlorum

et lectorum. 5.

Et inter-

6i. Multiergo audientes ex discipulis ejus, dixeriwit

rogabant

eum

Pharisi et Scrib.
A. Dicentes
lui
:

Durus

sermo et quis potest eum audire? 62. Sciens aulem Jsus apud semetipsum, quia murmuraest bic
,
:

B. Quare discipuli
lui

2.

Quare

discipuli

non ambulant

transgrediunlur tradilionem sc-

rent de hoc discipuli ejus, dixit eis

lizat? 63. Si

Hoc vos scanda-

juxta tradilionem
seniorum.

niorum? non enim lavant manus

suas
B.
,

ergo viderilis Filium hominis ascenden(

cm panem manducant
Sed communibus

lem ubi erat pris

Sup. 20,

v.

13); 64. Spiritus est

manibus

qui vivificat; caro non prodest quidquam. Yerba

qn
Sed
B. 6.

manducant panem.
2. Traditioncs

ego locutus sum vobis

spiritus et vita sunt. 65.

human divinis
Quare

conlrari.
ait

sunt quidam ex vobis qui non credunt. Sciebat enim

Al
,

ille

re-

A. 3. Ipse autem respondens

illis
:

ab

initio Jsus, qui essent

non credentes,
:

et quis tra-

spondens
e '&
'

dixit

et vos transgredimini

diturus esset
bis quia

eum. 66. El dicebat

potest venire ad

Propterea dixi vonisi fuerit ei

mandatum Dei propter tradilionem

vestram
?
(

nemo

me,
illo

da-

Nam

Deus

dixit, infra.

tum

Paire

meo. 67. Ex hoc multi discipulorum ejus

;

A.

7.

Hypocril,
prophetavit

B. Ben prophetavit (1) Isaias de

abierunl retr
7.

et

jam non eum

ambulabant.

ben

vobis
est
:

hypocritis-,

sicut 6criptum
labiis

Aposlolorum in

fide slabilhas.
:

de vobis Isaias, dicens

:

Populus bic

me

hono-

Numquid et vos Dovultis abire? 69. Respondit ergo ei Simon Petrus mine, ad quem ibimus? verba vil lenue babas;
68. Dixit ergo Jsus ad duodecim
:

8.

Populus

rat

cor aulem eorum longe csl

15). 7. In

hic labiis

me
cor

ho-

noral

au-

me (Is. 29, me colunt,

tes

vanum autem
8.

docentes doctrinas et

70. Et nos credidimus, et cognovimus quia lu es Christus lilus Dei (A, B, C, 66, n.
1 ).

lem
esl

eorum long
aulem co-

prcepta hornimim.

Relinquen,

71. Rcspondit eis

;

me. 9. Sine

enim mandatum Dei

tenetis

Nonne ego vos duodecim elegi et ex vobis unus diabolus est? 72. Dicebat autem Judain Simonis
Jsus
:

causa

tradilionem

hominum, baptismala
Et dicebat
prcc-

lunt me, docentes

doctrinas, et

urceorum,
lia

et calicum, et alia simi-

Iscariotcm

hic

enim erat traditurus eum

cm

esset

man-

bis factis mulla. 9.

:

unus ex duodecim.
(1) Gr. addit, illa in quant ingressi farant discipuli ejus.

data

hominum.

illis

Ben irritum

facitis

(10. Et convocalis,

plum
A.

Dei, ut tradilionem vestram

(2) Id est, docli

(3) Gr. addit

Deo, Siaxro!

es.

infra).

servelis.

hc verba notatu
ILLOT.E

digna,

quam

ego\dabo.

B.

10.

Moyses

Nam Deus
5, 16.

dixit

4.

Honora

MANUS.

enim dixit: Honora patron tuum,

et

palrem elmatrem (Exodi 20,12.

Deut.

Quia

posl superiora versotum in Gante, nec tamen quidquam subdit in Galilfactum; A

dicit

Dominum

Ephes. 6
,

2.)

et

malrem tuam

Qui maledixerit palri

ve! matri

125
et
:

CAP. LXI. CIIANAN/EA

Qui maledixematri,

An. 33.
blasphe-

126
B.
Avaritiae,
,

morte morialur (Exodi

21

l(.

furta,

nequiti,

dolus,

rit patri, vel

Lev. 20, 9. Prov. 20, 20). 5.

Yos

mi.

impudiciti

oculus malus, bla23.

morte
11
.

morialur.

autem

dicitis

Quicumque
:

dixerit

sphemia,

superbia, stultitia.

Vos autem
:

patri, vel

matri

Munus quodcumtibi

Omnia
dunt.
B. Et commutacant hominem.

hsec

mala ab

ints proce-

dicitis

Si dixerit
palri, aul
:

que
aut

est ex

me

proderit

G.

homo
malri
(

Et non honorificabit patrem suum,

A. 20. Haec sunt qua coinquinant hominem.

,

Corbam
est
,

quod

do-

matrem suam et B. Ultra non dimittilis eum

;

quid-

Non
quinat

lotis

autem manibus manducarc

t-

non coin-

num)
que

quodcumtibi

quam
13.

facere patri suo

aut matri,

hominem

ex me,
:

Rescindentesverbum Dei per

,

profitent

12

et

traditionem vestram
distis,

quam

tradi-

(1) Quia B hic et plura narrt, et ordinem convenientiorem videtur servsse , ide narratio A ali-

quanlm inversa
Irritum
fecistis

est.

A.
Dei;

manda tum
B.
VII. 24.

CHANAN.EA.

CAPUT
Et
1

LXI.
21. Et (Fer. 5 posl dom.

A. Propter traditionem
(

A.

XV.

vestram.
,

B. Et similia
facitis.

hujusmodi multa

inde surgens abiit

in fines

Quadr.) egressus ind Jsus, se;

7.

Hypocrit

Tyri

et

cessit in partes Tyri et Sidonis

B. vo-

supra.)

Sidonis.

Et ingressus
luit scire, et

domum, neminem
non potuit
lalere.

Z.Non quod
10. Et convocalis

inlrat in os.

A.
14. Et advocans iterm turbam

22

Et

ecce

25. Mulier enim

mulier,
,

ad se
eis
:

turbis, dixit

dicebat
et

illis

Audite
15.

me omnes
,

A.

Chanansea

u'nibus

illis
i

audite, et in-

intelligite.

Nihil est extra

sgressa,

tellgite.

11.

Non
honri-

quod

inlrat in os,

hominem introiens in eum quod possit eum coinquinare sed qu

;

B. Stalim ut audivit de eo, cujusfilia habebat spiri-

tum immundum,
A. Clamavit (1), dicens
fili

coinquinat

de homine procedunt
quai

illa

sunt
16.

ei

Miserere met, Domine,

vexatur. 23. Qui
discipuli

nem

sed

quod
ore

communicant hominem,

David,

filia

mea mal
ei

dmonio

procedit

ex

Si quis habet aures audiendi, audiat.

non respondit
ejus rogabant

verbum. Et ascendentes
:

hoc coinquinat ho-

eum, dicentes
Ipse

Dimitte

eam

quia claait
:

A. 12. Tune accedentes discipuli

Scis quia Pharisaei,

ejus, aixerunl ei

mt post nos. 24. sum missus nisi ad

25. At
illa

autem respondens

Non
'

oves, qua perierunt

doms

Isral.

audito verbo hoc,

ait
:

scandulizati
plantalio
,

venit,
(2), et procidit

sunt?

13.

At

ille

respondens

Omnis

B. Inlravit

ad pedes ejus. 26. Erat

(3).
j

quam non
n. 2, i'.39)

plantavit Pater
;

meus
si

clestis, eradicabitur.

enim mulier
A.

gentilis,

Syrophnissa gnre
ut

14. Sinite illos

;

caeci sunt, et

duces ccorum (C, 43,

Et adoravit eum, dicens: Domine, adjuva me.

caecus

autem

cco ducatum prstet,

in

B. Et rogabat

eum

dmonium
Qui dixit
filios
;

ejiceret
illi
:

de

lili

ambo in foveam cadunt. B. 17. Et cm introsset

15.

A. 26. Qui res-

ejus. 27.

Sine pris

domum

turb, inter-

pondens
est

ait

Non

saturari

non

est

enim bonum

Respondens

rogabant

eum

discipuli ejus para-

bonum sumere
filiorum
,

sumere panem

filiorum, et mittere
illa

autem

bolam. 18. Et
A.Petrusdixitei
:

panem
Edisserenobis
ille dixit
:

canibus. 28. At
dixit
illi
:

respondit, et
,

et mittere

canibus.
:

Utique Domine

nam

et

B. Ait

iilis :

parabolam istam. 16. At

27. At

illa dixit

catelli

comedunt sub mens de

Adhuc
A. 17.
ligilis

et

vos sine inlellectu

et

estis ?

Etiam

Domine ;
et

micis puerorum,

Non
quia

intel-

B.
estis
?

Sic

vos

imprudentes
quia

nam
A.

catelli

omne

Non

intelligitis,

omne

odunt de micis.

quod

in os intrat,
,

extrinsecs introiens in hominem,

Qu

cadunt de mens
:

in ventrem vadit
et

non
19.

potest

eum communicare.
intrat in cor ejus
,
;

B. 29. Et

ail illi

28.

dominorum suorum. Tune respondens Jsus, ait illi

:

in

secessum

Quia non

mulier,

magna

est fides tua

fit tibi
,

sicut vis

emittitur?l8.

Qu

sed in ventrem vadit

et in seces-

B. Propter hune
fili

sermonem vade
filia

exiit

dmonium

autem

sum

exit,

purgans omnes escas?

tu.

20. Dicebat

autem quoniam quae

,

A. Et sanata est
B. 30. Et

ejus ex ill hor |.

B.

De homine excunt, illa communicant

A. Procedunt de ore

de corde

cm

abiisset

domum
et

suam, invenit puelexiisse.

exeunt

et ea coinquinant

homi-

lam jacentem supra lectum,

dmonium

hominem.

nem.
B. 21.

A. 19.

De

corde

Ab

ints

enim de corde
fornicationes

(1) Vald verisimile est, mulierem primm clamasse ante januam, et excitasse turbam, deinde etiam

enim exeunt cogitationesmal, ho-

hominum
cedunt
,

malge cogitationes pro,

intrsse.
(2)

adulteria

in Grgeco utitur
intravit;

micidia,

adulte-

homicidia, 22. Furta,

venisset; sed quia

vertit,

eodem verbo, quo A, Cm feceratmentionem doms, interpres et verisimile est etiam introsse, et

via, fornicationes,

A. Falsa testimonia,

istud in

domo

contigisse.

127
(3)

An. 53. CAP. LX1V.

FERMENTUM PHRISjEORUM.
A. 55. Et prcepit

!28

Syrophnissa

idem qud Chanana ; nam Cha-

B. 6. Et prcepit lurb discum-

nanxi Hebracis

dicti slrict et peculiariter hi qui Si-

donem et Tyrum, etquod adjaeet orac mariliman, babitabant; Ntim. 13, 30: Isa. 23, 8, 11. Hi auiem Graecis dicti sunt Phnices, et Syrophnices, utdistinguerenlur ab Africanis Phnicibus, ipsorum colonis.

lurb

ut dis-

bere super terram.

cumberent
terrain.

super

56. Et accipiens

Et accipiens septem panes

tias

gradis;

septem panes,
SlJRDUS ET MUTUS
,

et

agens

fregit

et

dabat

AC MULT1

ALII.

CAPUT
B. VII. 31
.

pisces,

et

gratias
et

cipulis

suis,
,

ut apponerent

et

LXII.

agens fregit,

de-

discipuli
7.

apposuerunt

lurb.

Et ite-

A. XV. 29. Et
Jsus

cm

transsset inde
dit discipulis suis;
cl

Et habebant pisciculos

pau-

rm.

discipuli dede-

cos;

et ipsos benedixit, cl jussit

B. (Dont. 2 post Petit.)

-j-

Exiens de (inibus Tyri, venit

Galilscre

runt populo.

apponi.

A.

Venit

secs

per Sidonem ad mare

inler

B. 8. Et

mandu-

mare Galil.

A. 57. Et comederunt omnes, et

salurali sunt. El

medios

fines

Decapolcos.

caverunt, et salurali sunt, et suslu-

32. Et adducunt ei surdiim et

mulerunl quod supetas plcnas.

quod superfuit de

lum

et

deprecabanlur

55. Et apprebendens

eum ut imponat illi manum. eum de turb seorsm misit

,

fragmenlis, tulerunt septem spor-

raverat

de
,

fra-

digilos suos in auriculas ejus

et

guam
ait
illi

ejus; 34. Et suspiciens in

:

expuens tetigit linclum, ingemuit, et

vinculum

gmenlis

septem

sporlas. 9.

Erant

58. Erant

autem qui manduca-

Epbpbeta, quod

est,

adaperirc. 55. Et slalim

linillis

autem qui manducaveranl, quasi

verunt, qualuor millia

hominum

aperl sunt aures ejus,

et soluluni est

extra parvulos et mulieres.

guoe ejus; et loquebalur recl. 56. Et pracepit

quatuor millia.

ne cui dicerent. Quant auteni

inagis plus praedicabant
;

eis praccipiebat, lant

A. 59. Et dimiss
turb, ascendit in

B. Et dimisiteos

^.

57. Et eu amplis admirafecit;

10. Et slatim ascendens

navim

banlur, dicentes

Ben omnia
in

et

surdos

fecit

naviculam;
nit

et

ve-

eum

discipulis suis, venit in partes

audire, et mutos loqui ^.

Dalmanutha,
A. In fines Magcdan
(1).

A. Et ascendens
accesserunt ad

montem, sedebat
multac
,

ibi.

50. Et

eum lurb

habenles secum

mutos, ccos, ctaudos, dbiles

(1), et alios

multos

et projecerunt cos ad pedes ejus, et curavit eos (A,

(1) Gr., MaySo : sed oplimi codices habent, M7v, et hacc fuit olim Gr.eca lectio, ut ex Hieron. et Augiist. palet. B vei habet Dalmanutha; quia in

ha. 55, 5) 51. lia ut lurbac mirarenlur, videntes mutos loquentes claudos (2) ambulantes,
C, 47, n.
1
; ; ,

eodem
tha
;

traclu, vici

ila ut

ab utiovis

Mngadansive Magcdan, et Dalmanuis tractus denominari potuerit.

caccos videntes
(1)
fica't.

et

magnificabant

Deum

SlGNUM DE COELO. FERMENTUM PlIARIS/EORUM.

Isral.

Gr. xus.;,

quod

CAPUT LXIV.
signi1.

usilalissini mulilos

2. Petitio signi de clo (v. 1, c. 49, n. 6).

(2) Graeca hic addtinf, xu).)ou? '/uu, et mulilos sanos, id est, integritati su restitutos.

B. VIII.

II.

Et

A. XVI.

1.

Et accesserunt ad

exierunlPharisaii,

cumPharisi elSadduci tentantes

:

Septem panes. (De quinque

vaiiibus,v. c.57, n. 3.)

CAPUT
B. VIII. 1. In diebus
Pcnt.)

EXIII.

A. XV. 52. Jsus autem

illis,

A. Et rogaverunt

B. Et

cperunt conquirere eum

illo

ilerm (Dom. 6 post

,

eum.
B.

eo, quacrentes ab

f cm

Signant

de

A. Ut signum de clo ostenderel eis

lurba multa esset

dis-

nec baberent quod

clo

A. Convocalis

manducarent,convocatisdiscipulis,
ait illis
:

B. Tentantes eum.
C. XII. 54. Dicebat

cipulis suis, dixit:

2. Misereor

super lurbam

A. 2. Atillercspondensait Facto vespere

dicitis
:

illis

Misereor
quia

lurb

quia eccejam tiidu suslinent me,

tridub

jam
me-

nec babent quod manducent

si

5.

Et

persvrant

dimiscro eos jejunos in

,

domum
quidam

eum,

et

non ha-

suam
enini

dficient

in

via

Serenum erit, rubicundum est enim clum ad turbas : 5.Et manc Hodi icmpestas, rutilt enim Iriste clum. C. Cm videritis nubem orienlem ab occasu, statim
autem
(1) et
:

bent quod
cent
: et

mandu-

ex

eis

de long venerunt.
dicilis
:

Nimbus venit
dicitis
:

et ita

fit.

55. 'Et
erit
;

cm
56.

au-

dimitterc

strum flanlem,

Quia stus

et

fit.

Hy-

eos jejunos nolo,

A. 4. Faciem erqo
cli
4.

pocrit, faciem cli et terr

icdcpciant

invicl.
ei

55. El dicunt
discipuli
:

sui;

Et responderunt ci discipuli unde illos quis poteril hic sadeserto

C. Nstis probare
:

A. Dijudicare nslis

signa au-

turare panibus in soliludine?

hoc autem

tem temporum non

poieslis scirc ?

A.

Unde ergo nobis

in

panes tantos, ut

lempns

quomodo
et vohis ipsis

sntiiremus turbnm tantam?

B. 5. El intrrrogavit eos
:

34. El
betis

il

illis

Jsus
illi

Quoi ha:

non probalis? C. 57. Quid autem

non judicatis
n. 2.)

Qtot

panes? Al

dixerunt

Se-

quod juslum esl?

B.
12.

(,">S.

Cum

mitent radis, c. 41,

ail
:

paneshabelis?Qui
dixerunt

ptem, cl paucos pisciculos.

Et ingciniscens spirilu,

Quid gencra:

Se-

tio ista

signum qu.vrit?

Amen

dico vobis

pttm>

A. Genoratio msla et ndultel'a signum (A, C, 49,

, ,

129
B. Si dabitur gencrationi
isli

CAP. LXV!. PETRI CONFESSIO ET CORREPTIO. An.

n. 6.) qucerit
;

33.

130

et

signum non dabi-

iterm imposuit manus super oculos ejus; et cpil

videre; et reslitutus est
26. Et misit illum in
ita

si-

tur ei

nisi

signum Jon proplie-

ut clar videret omnia.

gnum.
2.

t. Et relictis

Mis

abiit.

'

domum suam,

dicens

Vade

in

Fermentum Pharisorum.
,

domumtuam;
et

et si in

vicum

hitroieris,

nemini dixeris.

B. 13. Et dimittcns eos ascendit iterm navim

abiit trans frelum.

Confessio Ptri. Ejusdem correptio.

CAPUT LXV1.
4. Confessio Ptri.
obliti

A.

5.

Et

cm
obliti

vcnissent discipuli ejus trans fretum,

B. 14.

Et

sunt panes accipere

A. XVI. 13. (In

feslo

SS. Ptri

et

Pauli aposlol.)
Pbilippi.

sunt panes sumere:

f
in

Venit aulem Jsus in partres

C. IX. 18. Et factufl) est,

Csare

B. Et nisi

unum panem non babebant secum

navi.

cm
est

solus esset orans,

A.
illis

6.
:

Qui

dixit

15. Et prcipiebat eis.di:

erant

cum

illo

et discipuli.

Intuemini

cens

Videle, et cavete fermenlo

et

B. VIII. 27. Et egressns

Jsus, et discipuli
;

et

cavete

fer-

Pharisxorum
bant

Sadducorum,

et

A.

Et

interro-

ejus in castella Csesareac Pbilippi

et in

menlo Phariso-

fermento Herodis. 1G. Et cogiia(2)

gabal

discipulos
:

via

interrogabal discipulos
:

rum,
A.
7.

et

Saddu-

ad alterulruin, diccntes

suos, dicens

suos, dicens eis

corum.
At
illi

Quia panes non babenuis. 17. Quo

(2)

C. Et interrogavit illos,

A.

Quem dicunt bomines

:

esse Fi-

cosnito

ait illis

Jsus

dicens

lium bominis? 14. At

runt
Alii

illi

dixealii
;

cogitabant
se, dicentes
:

intra

Quem me
esse

dicunt
?

Joannem Baptistam,
alii

Quia

lurb

aulem Eliam,
dita

ver Jeremiam

panes

non acce-

B.

Quem me
esse

C. Alii ver, quia unus prophe-

pimus, 8. Sciens

cunt
nes ?

honii-

de prioribussurrexit.

aulem Jsus

dixit

B. Quid cogilatis,

A. Quid cogilatis intra vos

molia-

C. 19. Al

illi
,

reet

quia

panes

non

dic
betis?

fidei,

quia

panes non

sponderunt
dixerunt
:

liabetis ?
A.. 9.

Joan-

Nondm in-

B.

Nondm

cognoscitis, nec in-

nem Baptistam
alii

telligilis

telligilis?

adhuc ccatum babetis

videtis? et aures baben-

aulem Eliam,
28.

cor veslrum?
18. Oculos habentes
tes

B.

Qui reilli

non

sponderunt
dicentes
:

nonauditis?

Joan-

Nequerecordamini quinque

Nec recordamini, 19, quando

quinque panes fregi in

nem Baptistam
alii

panum
et

quinque

Eliam

alii

in quinque millia

milla (A, B, C, D. 57, n. 3); quoi

verb quasi

unum
B. 29.

hominum,

quoi

cophinos fragmentorum plenos suslulilis?

dJprophetis.

cophinos sumpsistis?

Dicunt
et

ei

Duodecim. 20.
in

A. Aut unum ex
prophetis. 15. Di-

Tune

dicit illis

Vos ver

10.

Neque

Quando
las

seplem panes

qua-

quem me

esse dicitis.

septem panum in
qualuor millia ho-

tuor millia (A, B, 63), quot spor-

cilillisJesus:Vos

fragmentorum
ei
: :

tulislis?

Et

di~

aulem quem
esse dicitis ?

me
A. 16. Respondens Simon Pelrus dixit
:

minum.,
sporlas
slis?

et

quoi

cunt
cis

Seplem. 21. Et dicebat

inlelli-

sumpsi-

Quomod nondm

C. 20. Dixit au-

11.

Quare

gitis.

lem

illis

Vos au-

Tu

es Chrislus Filins

non

intelligitis.
:

lem quem Cavete fermenlo

diclis ?

me

esse

Dei vivi(D, 59, n. 7).

A. Quia non de pane dixi vobis

Respon-

Pharisorum, et Sadducorum? 12. Tune intellexerunt

,

dens Simon
trus
dixit
:

PeChri-

&ed
(1)

cavendum fermenlo panum, doctrin Pharisorum, et Sadducorum.

quia non dixerit

slum Dei.
B.

Hc

alibi refert
:

et lemporis

C, sed sine ull notatione loci quare propter aflinitatem cum iis qu

Bespondens
ait ei
:

habet

A commode

Petrus

hc

referri

posse visum

Tu
2.

est.
es Chrislus.

et B, disceptabant inter se; (2) Gr., Ac).oy;ov T o in ut et postea, quid disceplatis, etc.

Primatus Ptri.
dixit ei
:

17.

C.ecus

Respondens aulem Jsus,

sed

Beatus es

in Betiisaida.

Simon Bar-Jona; quia caro

libi,
;

et sanguis

non revelavit

CAPUT LXV.
B. VIII. 22. Et veniunt Bethsaidam
ei

Pater meus, qui in clis esl. 18. Et ego

quia lu es Pelrus et super banc pelram

et

adducunt

dico

libi,

ccum

et rogabant

cum

ut illum tangeret. 25.

Et
:

dificabo Ecclesiam

mearn

et porta; infei
libi

non pra>

apprehens

manu cci,
si

eduxit

eum

extra vicum

et

valebunt adverss eam. 19. Et

dabo claves regni

super terram
ri.

expuens
rogavit

in oculos ejus impositis

manibus

suis, interait
:

clorum. Et quodeumque
erit

ligaveris

eum

quid videret? 24. Et aspiciens

25,.

ligatum et in clis (Inf. 71, n. 2. D, 147,

1);

Video honiines velut arbores ambulantes.

Pcinde

j. et

qugdcumque

solveris super terram, erit solutum et

131
C. 21. Al illeincrepansillos, prcepit

An. 33. CAP. LXVI.

in clis
^.

PETRI CONFESSICLET CORREPTIO.

lat
et

132
92,
v.

20.

Tune

prsecepil di-

crucem suam,
sequatur

me

(A, 56, n. 6, v. 38. C,

scipulis suis.

me.

27). 24.

Qui enim voluerit anifaeere,

ne cui dice-

35. Qui enim voluerit

mam

suam salvam
v.

perdet

rent hoc.

animam
fa*

illam (A, ibid., v. 39. C, 97, n. 2.

A: Ut nemini
cerent,

di-

B. 30. Et comminatus est

eis,

suam salvam
cere, perdet

D, 110, n. 4,

25).

ne cui dicerent de
3.

illo.

eam:
B. Qui autem perdiderit

A. Quia ipseesset Jsus Chrislus.

Mortis Chrisli prima prdictio.

A. 25. Qui enim

voluerit

animam

animam
fa;

suam propter me
salvam
faciet

et

Evangelium,

(V. 2, c. 69, n. 1 et 3, c. 104, n. 1.) B. 31.

suam salvam
cere, perdet

eam.

Et cpit
:'

21. Exinde cpit Jsus osten-

eam

docere eos,
C. 22. dicens

dere discipulis
B.

suis,

qui autem perdiderit

Quoniam oportet Filium ho-

animam suam
eam
qui per-

A. Quia oporteret
eum.

minis

propler me, inveniet

A. Ire Jerosolymam,
B. Pli multa.
pati.
|

et

multa

C.

Nam

A. 26. Quid enim prodest homini,

si

dideril

animam
il-

mundum

universum lu-

A.

senioribus,

B. Et reprobari senioribus, et summis sacerdolibus et scribis

;

suam propler me,

salvam faciet
lam. 25. Quid e-

cretur, animse ver6 suse detrimen-

el scribis, et

prin-

tum
su?

paliatur?

cipibus

sacerdo'

et occidi, et post trs dies resur-

mo commutationem

Aut quam dabit hopro anima

tum,
terti

et occidi, et

gere. 52. Et palam verburn loquc-

nim

proficit
si

lio-

die

resur-

batur.

mo

lucretur

gere.

universum
oportet

munautem
et

C.

Quia

dum

se

Filium

hominis
et re-

ipsum perdat,
delrimentum
faciat ?

multa pli

su

probari seniori-

bus,
bus

et

principi'

B. 30. Quid enim

proderit homini
si

C. 26.

Nam
v.

qui

me

erubueri
9),

sacerdotum,

(A, 56, n. 5,
et

33. C, 84, v.

et scribis ; et occi-

lucretur

munel de-

di, et lerlidiere-

dum
i.

totum,

surgere.

trimentum anima;
Ptri correptio.

su

faciatl

37.
dabit

A. 22. Et assu-

Et apprehendens
cpit increpare eum,

eum

Petrus,

Aut

quid

mens eum Pelrus,

cpit increpart
il-

homo
tionis

commulapro anima

tum,

suai 38. Qui enim

A. Dicens

Absit

le,

Domine

CSermonesmeos,

B.

Me

confusus fuerit, et verba

non
23.

erit libi hoc.

mca,

in generatione ist adultra

;

Qui conver:

B. 33. Qui conversus, et videns

discipulos suos
,

et peccatrice

sus, dixit Petro

comminalus

est

B. Et Filius hominis

C.
scet,

Hune

Filius

hominis erubein majestate su,

Petro, dicens B. Vaderelrbme,

confundeve-

cm venerit

A. Vade post me, Satana

scan-

tur

eum cm
in

et Palris et

sanctorum angelorum.

Salana, quoniam

dalum es mihi

quia non sapis ea

nerit

glori

non sapis qu Dei

sunl,sedqusunt

qua; Dei sunt, sed ea qua; homi-

Patrissuicumangelis sanclis.

num.
5.

hominum. 34. Et
Crux ferenda.
24.

A. 27. Filius enim hominis venturus est [in glori

Patris sui

eum

angelis suis

et tune reddet unicuique

CZo.Dicebat autan ad omnes.

Tune

Jsus.

secundm opra
3,8).

ejus (Ps. 61, 13.

Rom.

2, 6. 1 Cor.

A. Dixit discipulis

B. Convocal turb
pulis suis, dixit eis
:

eum

disci-

A. 28.
co

Amen
:

di-

'

B. 39. Et dicebat
dico vobis,
hic

illis

Amen

suis

Si quis

vobis

Sunt
hic

'

quia sunt quidam de

vuli posl

me
et

ent-

quidam

de

stanlibus, qui
,

non gustabunt

re, abneget semet-

stanlibus, qui

non

mortem

donec videant regnuiu

:

ipsum

tollat

gustabunt
tem,

mor-

Dei veniens in virtule

crucem suam,
sequalur

et

me

C. 27. Dico au-

B. Si quis vult

me

C. Si quis vult post

me

venire,

tem vobis:
sunt
aliqui

Ver
h\c

tequi, deneget se-

abneget semetipsum, et

tollat cru-

metipsum;

et toi*

cem suam

quotidi,

et sequatur

tlanles,

qui non

133
gustabunl

CAP. LXYII. TRANSFIGURATIO. An. 33.

moresse
tria
tibi

154

et

faciamus

tem,donecvideant

labernacula,

regnum Dei.

unum

et

A. Donec videant Filium hominis

Moysi unum,

et

venienlem in regno suo.

Transfiguratio.

Eliunum.
C. Prceptor, boB. 5.
ceret
:

Non enim sciebatquid

di-

CAPUT
1
.

LXVII.

num
esse
:

est
et

nos lue

erant enim limore exterriti.

faciamus

Christus orans transfiguratur.

A. XVII. lEtpost
dies sex

C. IX. 28.

Factum

est

aulem

tria

tabernacula,

(Dom. 2
el in fe-

post hrec verba fer dies octo (1),

et assumpsit

Quadrag.,etsabb.
prced.,
sto

unum tibi, et unum Moysi el unum Eli : nes,

ciensquiddiceret.
2.

Transfg.)

f
C. 34.

assumit

B.W.l.Etpost
dies

Hc

au-

A.

Vox de nube. 5. Adhuc eo Ioquente, ecco

sex

assumit
et

lem

illo

Ioquente,

nubes lucida obumbravit eos:

Jsus Petrum,

facta est nubes, et

J acobum,el J oan-

obumbravit eos :
B. 6. Et facta est G. Et limuerunt, intrantibus
in
illis

nem

C. Petrum,

et

Jaet

A. Jsus Petrum, et Jacobum,

nubes obumbrans
eos
:

nubem.

cobum,

et

Joan-

Joannem fralrem
B.

ejus

el venit
,

vox
:

nem.
A. Et ducit
in
illos

de nube

dicens

Et ducit

illos in

montem ex;

C.

35.

Et vox
Hic

A. Et ecce vox de nube dicens

Hic est
filius

montem

excel-

celsum seorsm solos

facta est de nube,

meus

dileclus, in

quo

sum seorsm.
C. El ascendit in

dicens

est

mibi benc
14, h. 1
dite.
;

complacui
;

(A,^B, C,

montem
A.
2.

ut oraret. 29. Et factaest,

:

filius

meus

dile-

2, Pet. 1, 17)

ipsum au-

dm
ratus
ipsis.

oraret, species vults ejus altra

transfiguest

clus, ipsum
dite
:

au-

B. Et

Et transfigurais estante

coram

eos. Et resplenduit facis ejus sicut

sol
;

B. Hic

est

filius

meuscharissimus,
ejus facta
audite illum.

A.Veslimeniaaulem
sunt
nix.
ejus

B. 2. Et vestimenta

facta
sicut

sunt splendentia, et candida nimis

veiut nix, qualia fullo

C. 36. Et

dm

eret vox, inven-

alba

non potest
suam,
ligit

tus est Jsus solus.

super terram candida facere.

vestitus e-

A. C. Et audientes discipuli ceciderunt in faciem

et

G. Et

timuerunl vald.

7.

Et accessit Jsus,

et te-

jus albus et reful~

eos; dixitque eis:Surgite,

et nolite timere. 8.

gens.

Levantes aulem oculos suos,

A. 3. Et ecce apparuerunt Mis

30. Et ecce duo

viri

A. Neminem
derunt,
nisi

vi-

B. 7. Et slatim circumspicienles,

loquebantur
ilto.

Moyses
tes,

et Elias,

cum

eo loquen-

so9.

neminem amplis
dentibus
illis

viderunt,

nisi

cum
Elias,

Erant
et

lum Jesum.
de

Et
il,

Jesum tanlm secum. 8. Et descenillis

aulem Moyses

descendentibus
lis

de monte, pracepit

monte
eis

ne cuiquam quse vidissent nar-

B. 3. Et
ruit
illis

appaElias
:

prcepit
sus.

Je-

rarent, nisi

cm

Filius hominis

morluis resurrexerit.
:

cum
erant

Moyse
Jesu.

et

A. Dicens

Neminidixeritis visionem, donec Filius

^.
illis

loquenles

hominis morluis resurgat.

cum
ejus,

G. Et ipsi tacuerunt, et nemini dixerunt in

:

die-

G. 31. Visi in majestate

et

dicebant excessum

bus quidquam ex his quai viderant

B. 9. Et
tes

trus ver, et qui

quem completurus cum illo

erat in Jrusalem. 52.

erant, gravati erant
et

Pe-

verbum continuerunt apud

:

se, conquren-

somno.

quid esset

Cm
3.

morluis resurrexerit.
Eli venluro.

Et evigilanles viderunt majestatem ejus,

ros qui stabant

duos viB. 10. Et interrogabanl eum,

centes
:

De

cum

illo.

. 10. Et interrogaverunt eum

discipuli, dicentes
:

A.

4.

Respondens
di-

53. Et factum est

cm

discede:

di-

autem Petrus,
xit

rent ab illo, ait Petrus ad Jesum

ad Jesum
A. Domine,
esse
:

A.QuidergoScri-

B.

Quid ergo dicunt Pharissci

et

B. 4. Et respondens Petrus, ait

bonum

est nos lue

tria ,ta-

dicunt,

qnod

sciibae,

quia Eliam oporlet venire

si vis,

faciamus hic

Eliam

oporteat
venireli,
'<-'-_

primum (Mal. 43) ?

A. 11.

Jesu

Rabbi
e$t

bo- bernacula, tibi

et Elise

unum, Moysi unum,

primum

num

not h\c

unum.

B. 11, Qui

Me

respondens,

ait

135
spondens,aitiUis:
Elias

An
eis
:

33.
Elias

CAP. LXVIII. DJMONIACUS LUNATICUS ET MUTUS.

quidem venlurus
est, et

436

B. Et dixi discipuli tuis

C. Et vix discedit dilanians eum.

B.

Cm
;

venerit primo, resliluet

C. 40.

El rogavi

A. 15. Et obtuli
tuis,

eum

discpulis
/

A. Restituel omnia.

omnia
in

et

quomod scriptum

est

dtscipulos tuos ut
ejicerent illum, et

Filium hominis, ut milita patia-

tur

etcontemnatur
12.

(Isa. 53, 3, et seq.).

non potucrunt.
A. Et non potuerunt curare eum.
2.

B.

Sed dico

A. 12.
Elias

Dico autem vobis quia

venit,
et

B.

Ut ejicerent illum,

et

non

vobis, quia et

E-

jam

non cognoin eo

poluerunt.

lias venit, et fece-

verunt

runl

illi

qucum,

eum (2), sed fecerunl quxcumque voluerunt,

A Clirislo
ait :.0

curatus.

B. 18. Quirespon-

A. 16. Respondens autem Jsus,

generatio incredula, inudelis.

que voluerunt

dens

eis, dixit

B. Sicut scriptum est de co.

generatio
eis.

incre-

et perversa

A. Sic

et Filius

hominis passurus est ab

13.

dula,

Tune

inlellexerunt discipuli, quia de Joanne Baptist

CM. Respondens
autem Jsus
xit
:
,

dixisseteis.

di-

B. Quamdi apud vos ero? quamdi vos patiar ? Afferte illun

(l)Cdicit,

fer

oclo

quia post sex

generatio

integros, et
infidelis et perver-

ad me.

duoium extremorum aliquam partem.

(2) Hinccolligi poleslScribasct Pharisos auctores fuisse necis Joannis : sunt lamen qui supplant nonii-

sa, usquequb ero

nativum Judi, qui hic deest

quse vox

tam Herodem

apud vos,

et

patiar

et Galilxos proceres, qum ponlifices, senatores, et legis periios ; illos Baptist;, bos Cbrisli interfeclores,

vos ? Adduc hc fi-

lium tuum.i&.Et

compreliendat. Nota Joannem Bapt. dici, Eliam, quia

in spiritu Eli venerat.

cm

accederel

A. Quousque ero

19. Et attulerunt
vidisset

cum. Et cm

DiGMONUCUS LUNATICUS, ET MUTUS.

vobiscum

usque-

eum

slaliin.

CAPUT
(V. 1
.

LXVIII.
c.

qub

patiar

vos?

Afferte hue illum

Dm. mut,
Ab

36

et 2, c. 49.)

ad me.
B. Spiritus.
sipavit, B. 43.

1.

Apostolis non curalus.

est

C.Elisit illum

dmonium, et dis:

C. IX. 37.

Factum
illis

autem

in sequenti die, des-

Et conlurbavit illum

et elisus in ler-

cendentibus

de monte,
B. IX. 13. Et veniens ad. discipulos suos
circa eos
, ,

ram, volulabalur spumans. 20. Et interrogavit patrem

ejus
:

A. XVII. 14. El

Quantum lemporis
:

est

ex quo

ei

hoc accidit?

chm

venissel

ad

vidit

turbam magnam

At

ille ait

Ab

infanli

21. Et frquenter

eum
si

in

turbam;

et scribas conquirentes

ignem

et in

aquas misit, ut

eum

perderet; sed

quid

cum
C.
Ocurrit
illis

illis.

14. Et coni'estim omnis

potes, adjuva nos, niisertus nostr. 22. Jsus autem

ait illi
:

populus videns Jesum, slupefactus est, et expaverunt,

et accurrentes salutabant

Si potes credere

omnia

possibilia sunt cre,

eum. 15.

denti. 23.

Et continu exclamans pater pueri

:

cum

lurba multa.

Et interrogavit eos
iionquirilis?

Quid inter vos

lacrymis aiebat

Credo, Domine, adjuva incredulita-

tem meam. 24. Et cm videret Jsus concurretilcm

17. Et increpavil

C. 38. Et ecce B. 16. Et (Fer. 4

turbam comminatus

est
:

spiritui

A. Accessit ad bus provolulus

qualuorTemp.seplemb.)frespon-

cum homo geniante eum dicens

,

illum Jsus.

immundo, dicens
mule
in

illi

Surde

et

C. Increpavil Jesus spiritum im-

spiritus
;

ego prxcipio

tibi

exi ab eo

et

amplis ne introeas
et

densunusdeturb
dixit
:

mundum,

eum. 25. Et exclamans,

,

mul;

lm discerpens eum
B. Magister
,

exiit

ab eo
ita

C.Virdelurbexclamavit
,

attuli filium

meum
:

A. El

exiit

ub eo

et factus est sicut

morluus,

ut

dicens

ad

te

babentem spirilum mulum

dmonium.
ejus, clevavil

mulli dicerent

Quia morluus

est.

Magister,

26. Jsus autem tenens

"

manum
!

C. Obsecro
est mihi
:

te,

respice in filium

meum,

quia unicus

eum,

et surrexit

C.Etsanavilpue,

A. Et curalus est puer ex

hor.

ill

A. Domine
cl in

miserere
:

filio

mco

quia lunaticus est

rum.

mal patitur

nam

sacp cadil in

ignem

et crebr

C. Et reddidit illum patri ejus. 44. Slupebant au-

aquam

tem omnes

magnitudine Dei.

Omnibusque

c.

seq.

C. 59. Et ecce spiritus apprebendit B. 17. Qui ubicumque

illum,

eum eum apprhendent,

B. d). -f
allidit

5.

Vis fidei, orationis, et jejunii.

inlrosset in

B. 27. Et
C. Et subito clamt,

cm

domum
,

B. Discipuli ejus
secretb.

A. 18. Tune accesserunt discipuli

ad Jesum sccrel
et

C.Et
sipat

elidit, et dis-

B. Et spumat, et slridet denli-

eum

cum

bus

et arescit;
ii

k.Dixerunf.Quare nos non potui-

B. lnterrogabant

eum

Quare

spuni,

nos non potuimus ejiccre

eum?

137
musejicereillum?
K.W.Eldixitillis:

CAP. LXX. QUIS

A. 19. Dixit
illis

MAJOK SCANDLUM.

An. 33.

* 58

Jsus

Propler

incredulitalem vestram.
(I
)
:

vcl Simon? Reges terrai quibus accipint tributum alienis? Et ille dixit Ab censum? filiis suis, an ab
.

XVII. 5. nobis iidem. 6. Dixit autem Dominus Si habueritis moro fidem, siculgranum sinapis, dicetis huic arbori
: :

Etdixerunt apostoli Domino

Adauge

alienis. Dixit

illi

Jsus

Ergo
eos,

liberi

sunt

filii.

26. Ut

autem non scandalizemus

vade ad mare,

et milte

hamum;
eis

et

eum
et te.

piscem qui primus ascenderit, lolle

Eradicare, et transplantare in
(

mare

et obediet vobis.

illum et aperto ore ejus invenies slaterem;

sumens da

7.

Quis autem vestrm,

c.

71, n. 4.

pro

me

A.
huic
B.

Amen quippe dico vobis (A,

granum
:

B,l 1 1 , n. 3,. 21 , 23):

sinapis, dicetis

(1)

Gr. habet auribus.

Si habueritis fidem sicut

monti

QUIS MAJOR. SCANDALUM.

Transi hincillc; et iransibit, et nihil impossibile

genus.
ejicilur,

Hoc

erit vobis. 20.

Hoc autem genus.

Adhuc

videtur in

edem domo

diversatus.

A.
nisi

Non

B. In nullo potest exire, nisiin oratione et jejunio j.

1
.

CAPUT LXX.
V. 2,
c.

per orationem

132, n. 1.

etjejunium.
(1) Hoc refert C. non minil , non eorum qu

Contentio apostolorum de primalu.

hic, quia solius miraculi

meA. XVIII.
l 1. Inil-

occasione a sed inter vahabere videntur ria; Christi documenta, qu nuliam hc autem probabilissim reinter se cohaerenliam ferri salis ipsa lectio demonstrat.
in

domo

illius
,

Christo et Apostolis vicissim dicla sunt

:

hor

(in

Dedic.

tatio in eos, quis

set. 47.

C. IX. 46. Intravit autem cogieorum major es <

elAppar.S.Mich.
Arch.)

At Jsus videns cogitatio-

f
,

accesse-

nescordisillorum,

runt discipuli ad

Pr/Edictio mortis.

Jesum
tes

dicen-

DlDRACHMA.
B. Significat jam Dominum fuisse in itinere ad relinquendam Galilam, et quod A dicit, conversantibus,
id est,cumadhucin eessentjam scilicetrelinquentes illam. Nec veniebant Capharnaum quasi domum , sed prtergredientes tantm, ut supra aliquoties. Videtur enim habitationem reliquisse ab egressu quo profeclus peregrinatus. est Nazareth; ac ex eo stmper Dominus est

Quis, pulas
est

major

in re?

gno clorum
B. IX. 32.

Cm domi

essent, interrogabat eos-

Quid

in via

tractabalis? 33.

At

illi

lacebant (1);

si

quidem
ait illis

in via

inter se disputaverant, quis

eorum
;

major esset
:

(2). 34.

Et residens vocavit duodecim

et

CAPUT LXIX.
1. 2. Mortis

Si quis vult primus esse, erit

omnium no-

prdictw.

vissimus, et
n.

omnium
n. 1.)

minister. (C, infra. A, B, 104,

V.

1, c. 66, n. 3, et 3, c. 104, n. 1.

2;C. 132,

B. IX. 29. El inde profecli praelergrediebanlur Galilaeam

;

2.

Commendatio

humilitatis.

nec volebat quemquam

scirc.
eis in Galilae

A. 2. Et advocans Jsus parvu-

35. Et accipiens puerum.statuit

A. XVII. 21. Conversantibus autem

B.
30.

Docebat

C. IX. 44. Omnibusque mirantibus in

xit

lum
in
3.

statuit

eum

eum in medio eorum secs se, quem cm complexus esset, ait illis
:

autem discipulos
suos, et dicebat
lis
:

omnibus qua;

faciebat, di:

medio eorum;

il-

ad discipulos suos

Ponile vos
istos

Et

dixit

:C.Appue-

Quoniam
in

Fi-

in cordibus vestris
(1)
:

sermones

prehendit

lius

hominis tra-

Filius

cnim hominis futurum

rum,

et statuit il-

detur

manus
J-

est ut tradatur in

manus hominum

lum secs Et
A.

se

48.

hominum.
A. Dixit
sus
:

ait illis :

illis

B. Et occident

eum

et occisus

Amen
4.

dico vobis, nisi conversi fueritis

et effi-

Filius homi-

terli die resurget.

ciamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum clo-

nis tradendus est

rum.
C. 45. At

in

manus homiEt occiet terli

illi

lus iste, hic est

Quicumque ergo humiliaverit se sicut parvumajor in regno clorum. 5. Et

B. 36. Quisquis

num:^.
dent eum,

ignorabant ver-

C. Quicumque susceperit

unum ex
in

hujusi

bum
,

istud

et erat

velatum ante
:

puerum

modi pueris receperit

meo, me
recipit; et
,

die resurget. B.31.

At

illi

ignorabant
et

eos ut non sentirent illud et timebant eum interrogare de hoc

istum in nomine

nomine quicumque me
suscipit
,

meo
et

me

recipit

susceperit

non
qui

me

sed

verbum,
bant

time-

verbo.

quicumque

me

eum
C.

qui misit me.

interrogare

receperit,

recipit

Nam

minor

est inter vos

eum.

eum
contristati sunt

qui

me

misit.

omnes, hic major

A, B, C,
lociscit.)

est (B, supra, et

A Et
.

vehementer.

A. Qui susceperit

2. Didrachmatis solutio.

unum
,

parvulum

B. 32. Et venerunl

A. 23. Et

cm
,

venissent Caphar-

talem in nomine

Capharna-

naum

accesserunt qui didrachma

meo me

suscipit.

m. Qui

accipiebant

ad Pelrum

et dixe-

3.

Pro

nobis, qui

non contra nos.

runt ei

Magister vester non sol vit

B. 37. Respondit
illi

43.

Respondens autem Joannes,

didrachma? 24. Ait

Etiam. Et

cm
;

intrsset in do-

Joannes, di:

dixit: Praeceplor, vidimus

quem-

mum

prxvenit
S.

eum

Jsus, dicens

Quid

tibi videtur,

cens

Magister,

dam

in

nomine tuo ejicientem da>

S.

XXI.

9
vidimusquemdam
in

An. 53. CAP. LXXi.

C0RRLPT10 MUTEKNA. CLAVES

,

140
crue

monia, et prohibuimus eum

quia
ail

oculus tuus scandalizat

te
,

lizat te,

eum
29)
.

et projice

abs

nomine tuo

eji-

non sequilur nobiscum. 50. Et

ad illum Jsus
:

ejice
est

le (1b. sup., v.

bonum

tibi est
,

cienlem dmonia,
qui non sequilur
nos, et prohibui-

Nolile proliibcrc.

eum
tibi

bonum

cuin uno oculo in vitam intrare

luscum inlroin

qum duos
iu

oculos babentem milli

ignis
;

ire

regnum
habentem

gehennam

mus eum.
sus autem
Nolite

38. Jait
:

Dei,

qum duos

oculos

prohibere

mitti in gehennam
ignis.

eum
B.

Nemo

est

enim qui

faciat virtutem in

nomine
;

B. 47. Ubi vermis

exsiinguilur. 48.
13), et

meo,
est

et possit cit

mal loqui de
39. Qui enim

me
non

(1

Cor. 12, 3)

eorum non moritur, et ignis non Omnis enim ign salietur (Lev. 2,
sale salietur (3). 49,.
c.

C. Qui enim non

est

advcrsm

omnis viclima
fuerit, in

Bonum
si

est

adversm vos,
est (51.

vos

pro vobis

est.

40. Quisquis

sal (A. 41, n. 1, v.

13,

92

v.

31)

qtid

sa! in-

pro vobis

Factum

est, ca-

aqu

enim potum dederit vobis calicem in nomine mco, quia Chrisii

6,
v.

sulsum
sal, et

quo

illud condietis? Ilabelc in vobis

pacem babete

inler vos. (X. 1. Et inde,

c.

89,

'ut 103, n.3).

estis (A, 56, n.

42);

dico vobis, non perdet

amen mercedem

n.3.
5. Pusitli

non contemnendi.

suam.
4.

A. 10. Videte ne contemnatis

lis
:

unum

ex bis pusilin clis

est. 1 1
.

Scandalum vilandum.
41. Et quisquis scandalizaverit

dico enim vobis, quia angeli

P.ilris

eorum

semVenit

A.

6.

Qui autem

per vident faciem

mei, qui in clis

scandalizaverit u-

num de pusillis istis, qui in me credunt, expedit

et.

unum ex bis pusillis credenlibus me bonum est ci magis.

;

in

enim
12.
J

Filius

hominis salvare quod perierat (C. 105).

alicui

Quid vobis videtur? Si fuerint

et erraverit

una ex
in

eis (C. 93, n. 1),

cenlum ovs nonne relinquit

nonaginla

novem

monlibus, et vadit qusercre pam

si

B. Si circumdarelur

A. Ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et

quai erravit? 13. Et

contigerit ut inveniat

mola asinaet

demergatur

in

Amen

dico vobis, quia gaudet super

eam eam mngis qum

ria collo ejus,

in

profundum maris.
niant scandala

7.

Vx mundo
enim

super nonaginta novem, qiuc non erraverunt. 14 Sic

mare

millere-

scandalis. Necesse est

;

ut vev:u

tur.

vermtamen

non est voluntas ante patrem vestrum, qui est, ut pereat unus de pusillis istis.
(1) Fieri potuit ut

in clis

0. XVII.
ait

1.

Et

homini
venit.

illi

per

quem scandalum

discipuli

primm

lacuerint, ut

ad discipulos
:

suos

impossibile

apud B, deinde etiam intei rogaverint, non de se, sed in universum, ut apud A. Et sic C cogilaiioncm, B
disputationem, A interrogationem afl'eral ; nisi A dicat eos interrogsse, quia id in animo babebant, vel quod Dominus e de re locutus non sit, nisi quia ab apostolis id ert dispulalum. Quare cm probabilis videatur Dominum discipulos interrogsse cognilis eorum
cogiiationibus, et quslione orl
inter eos,

est ut

non ventant
per

scandala ;

tem

illi

v auquem
mo-

veniunl.l.Ulilius
est illi si lapis

extra

textum
(2)

laris

imponatur

margine reposuimus. Gr. vox, eorum, non legitur, sed tanlm, quis
in
tis /j.sIo>j.

circa collum ejus,

et

major,
(3)

projiciatur
,

in

mare
de

quant

ut

scandalizel

unum
B. 42. Et

pusillis islis.

A. 8.

Si autem
,

si

scandalizaverit le
illam (A. 41,
est tibi debi,

Locus obscurissimus. Sal duplici valet qualjlate, urendi seu mordendi, eteonservandi; ulramqiie tribuit Chrislus igni gehennae, hoc sensu ; omnis enim, scilicel qui millilur in gehennam, ign salietur, id est, quasi sale condielur, ut crucielur semper, et inconuptus maneat et omnis viclima sale salietur, et pro sicut, ut Proverb. 25, v. 3, 23, et 25, hoc est, impii
;

manus tua
lizat
te,

vel

pes tuus scandaabscide

projice
:

manus lua, abscide bonum n. 3, v. 50)

:

instar victim, qu:e divinue justilia: inmiolalur, ign condientur, quemadmodm juxla legein, onino sacriliciuin sale condiri dbet.

lem
in

inlroire in vitam

qum duas
gehennam,

CoRREPTIO FRATEKNA. ClAVES. CONDOiNAiNDUU.

eum,
abs
te

et

manus babentem

ire in

bonum

ignem inexslinguibilcm;43. Ubi

1.

CAPUT LXX{.
Ordo
correplionis fralern.

tibi est

ad vitam

vermis eorum non moritur, elignis

ingredi debilem
vel

non exstinguitur.44. Et
j

si

pes tuus
:

A.

XVIII.

15.

C XVII.
illum, et
si

3. Attendile vobis

Si

claudum

te scandalizat,

amputa illum
claudum
,

bo-

(Fer. 3 posi

Dom.
-J-

peccaverit in te frater tuus, increpa

qum duas manus, vel duos pe-

num

est tibi

introire in
i

3 Quadr.)

Si

pniteiiliam egeril, di-

vilain acternam

qum duos pedes

gehennam
ignis
ignis

autem

peccaverit

miltc

illi

(Eccl. 19, 15; Jac. 5, 19;

deshabentemmilli
in

habentem

milti in

in le [rater tuus,

A,

infr. n. 5.) 4.

Et

si

seplies in die

ignem

ler-

inexstinguibilis;45. Ubi vermis eo-

vade,

peccaverit
te,
c.

m
:

te, et

septies in die

num
B. 46. Quod
si

rum non moritur, et

A. 9. Et
si

non cx-

conversus fuerit ad
illi
;

dicens

Pnitet
)

me

dimitle

stinguilur (ha. 6G, 24.)

(5.

Et dixerunl,

68, n. 3.

oculus tuus scanda-

A. Et corripe euin inter te et ipsum olnm

si

te

1^1
audicrit, lucralus cris (ralrem

CAP. LXX1U. D.ECEM LEPROSI. An. 33,

luum
;

449

1G. Si aulem, te

non audicrit; adhibe tecum adliuc unum, vel duos, ut

in

ore

duorum
si

vei trium lesliuni

stet

omne verbum

[Deul. 19, 15). 17.

clesi.e
:

Qud

si

non audieriteos ;dic Ecaudicrit, sit libi sicul

qud probabilem habeant cum iisquabAdicta sunt, counexionem eo ver loco C relVranlur, quo quatuor Chrisli documenta congerit, nullo, ut apparel, ordinc servaio. Quarc cun tria priora fahi supra eiulerimus (1. nenipe de scaudalo, cap. superiori; 2 de
;

aulem Ecclesiam non

cllinicus, et publicanus.
2. Claves promisses.

correptionp fratern, in boc ipso capile 5. de vi lide"i, cap. 68) mbil consultius visum est, quni 4 bic collocare prasertim cm historia decm leprosoi uni, qua: immedial sequilur, cap. 73, referalur.
;

18.

Amen

dico vobis,

qusecumque

alligaverilis

super
147,

Rixessus e Galil.ea.

terrain, erunt ligala et in

n. 1); et

clo {Sup. G6,

n. 2, D.

quaecumque

solverilis super terrain, erunt

si

cl

dicunt

in fines

Dominum Galil recessisse, el venisse Jud trans Jordanem ; non quod Gali-

solulaet in clo. 19. Iterrn dico vobis, quia

duo

ex vobis consenscrint super terram, de omni re quam-

cumque
est.

petierint,

fiet illis

ptre nico, qui in clis

vel 1res congregasi in no-

l pro.rim eb ici il, sed quia nullius ascensus in Jrusalem nteminissc voluerunl, nisi quo ascendil montants. Ergo Dominus Galil uscendit J erusaleni, ajdfcslum Scenopegi, et inde post j'cslum Enciiiomm,
verni in fines

20. Ibi

enim sunt duo

ibi

Jud.

Nam eumdem

esse rcession

mme
21.

meo,

sum

in

niedio eorum.

3. Rcx debitum dimiltens. Tune accedens Pctrus ad euni, dixit

Galike, de quo A, B, l), [uciuut mentionem, ex eo constat quod A et B aperte loquitnlur de ultimo rccessu c Galil anie mortem, et de eodem eliam D,
:

Domine,

qnoiies peccabit in

me

fraler
illi

meus,
:

et dimillani ei?
libi,

prias enim signi/icavit Dominum in Galil mansisse, quia ad neeem qurebatur in Jud ; el post hune

usquesepties? 22. Dicit

Jsus

Non dico
f.

iisquc

asensum ad
scribil

seplies; sed usque septuagies

septies,

25.

ide

(Dom. 21 post Peut.) j assimilatum

est regninn

closer-

rum

houiini regi, qui voluil rationem ponere

cum

Scenopegi, nullum amplitudecum lumen itt unie sl'tdios feccrit, et salis appnrel ex conlimtat'wne narrtilionis, Dominum semper postca versatum in Jud. De C veto dicemus ad cap. 103.
j'esium

reditum

in Gqlilcnit,

vis suis. 24.

Etcm

ccepisset rationem ponere, oblatus

CAPUT
A. XIX.
1.

LXX1I.

est ei unus, qui debebat ci

deeem

millia talenla. 25. jussit

Et faclum esi cm consumnisset Jsus

migravit Galilc (1).
(Et

Cm

aulem non haberet unde redderet, Dominus ejus vamumdari, cl uxorem ejus, omnia qu;e babebat,
servus
ille,

eum

sermones
c.

istos;

venu,

et filios, et

89, n. 5.)
D.

et reddi.

2G. Procidcns
:

aulem
in

VU.

2.

Erat autem

in

proximo dies
3.

festus Ju-

orabat

eum

dicens

Patientiam babe

daeorum, Scenopegia (Lev. 23, 34).

ad

Dixerunt aulem
in

me,

et

omnia reddam
illius,

libi.

27. Miscrlus
et

aulem Domici.

eum

fralies ejus
tui

Transi hinc, et vade

Judxani,
lacis.

nus servi

dimisit

cum,

debitum dimisit

ut et discipuli

videant opra tua, quai

4.

28. Egressus autcni servus

servis suis, qui debebat ci
suffocaliat

ille,

invenit

unum de
;

con-

Ncmo
5.

quippe
;

in occulto

quid

facit, et qu;cril ipse in

cenlum denarios

et tenens

palam esse

si

hxc

facis,

manifesta teipsum nuindo.

cum, dicens

Reddc quod debes. 29. Et

rogabat eum, dicens
libi.
:

Ncque enim
:

fratres ejus credebant in

eum.
7.
;

G. Dixit
:

procidens conservus

ejjis,

Pa-

ergo cis Jsus

Tempus meum noiulm

vos

advenit

lem-

tientiam babe in me, et omnia reddain

50. Ille

pus autem veslrum semper esl paratum.

test

Non po-

autem
in

noluit (Jac.

2, 15)

sed

abiit,

et misit

eum

mundus

odisse

me autem

earcerem, doue redderet debitum. 54. Videnles

testimonium perbibeo de
sunt. 8.

illo,

odit quia ego qud opra ejus mala

festuin hune, ego au:

aulem conservi ejus quxfiebanl,conlrislati sunt vald;

et venerunt, cl

Vos ascendile ad diem

narraverunt domino suo omnia qua;

tem

(1)

non ascendo ad dicm fcslum islum

est. 9.

quia

meum

leta fuerant. 52.

;

Tune vocavit illum dominus suus et ail illi Serve nequam, omne debitum dimisi libi, quoniam rogsli me 55. Nonne ergo oporluit cl te misercri conservi lui, sicul et ego lui misertus sum? 54.
:

tempus nondm implelum

ipse mansit in Galili'.
fratres ejus,
(3)

ILcc

cm

dixisset,

10.

Ut autem ascenderiyu
in occulto.

lune et ipse ascendit ad diem fcslum '

non manifest, sed quasi

Et iralus dominus ejus Iradidit

eum

lorloribus, qnoad(1)

Non

statim, sed post ca

qux

ji

fia

narrt,

usque redderet universum debitum. 55. Sic et Pater

eum

sciliect aliis

meus

clestis faciet vobis (Sup. 42, n. 2,

3, v.

v.

15,

B;

mm
et
(2)

ad diem fcslum ascendentibus prquidem mansisse in Galike, tum ver ea relict

Gr. ourtw avcezivw, nondum ascndo
;

111, n.

26),

si

non remiserilis unusquisque

^.

fralri

Ipsum Jerosolymam ascendisse.

quod

solvit

suo de cordibus vestris

dilicultalcm.
(3) Hoc ipsum est, quod anlc dixit B, c. G9, n. 1. El prlercjrediebaulur Gatila'um, nec volebat quemquam
scire.

4. Servi inutiles.

C. 7. Quis autem veslrm

(1)

habens servum aran:

tem aut pascentem, qui regresso de agro dicat illi Stalim transi, recumbe 8. Et non dicat ei Para quod
;
:

DiXEM

LF.PIIOSI.

cner.1, et pracinge te, et minisjra imhi, donec nian-

ducem et bibam, et post hc tu manducabis et bibes ? 9. Numquid gratiam habet servo illi, quia fecit qu ei imperaverat? 10. Non puto. Sie et vos cm feceritis
omnia qux prsecepta sunt vobis, icite Servi sumus ; quod debuimus facere, fecinws.
:

Quia ut tit. prced. cap. dictum est, post superiorem recessum Dominus non rediit in Gatilceani, ccrlum esl stud hoc loco collocandum-

CAPUT
f dm
iret in

LXXIII.

inutiles

C. XVII. 11. Et factum est, (Dom. 13. post Pent.)

Jrusalem, Iransibal per niediam Sama-

(1)

Ex C

hece adjunximus,

non qud

cei'lahl,

sed I

rfrti,

et

Galilam. 12. El

cm

ingrederelur quodiUoi

**3
casteilum, oecurreruht
ei

An. 53. CAP.

LXXV. MULIER ADULTERA.

144

decem

viri leprosi, qui stc- |t 31.

terunt longe; 13. Et levaverunt voeem, dicentes

De turb autem multi crediderant incum j, et dicebant Christus cm venerit, numquid plura signa
:

Jesu prceplor, miserere nostri. 14. Quos ut

dixit
:

vidil,

faciet,

qum

quae hic facit

lte,

oslenditc vos sacerdotibiis (Lev. 14, 2). Et

3. Missio

ad capiendum Clirislum.

factum ex
illis,

est,

dm

irent,

mundati sunt. 15. Unus autem

32. Audierunl Pharisnei turbam

murmurantem de illo
f miserait
principes

ut vidit quia

mundatus

est,
;

regressus
16.
;

est,

hc

et

Fer. 2 pool

Dom.
,

Pass.

cum magn
in

voce magnificans

Deum

El cecidit
cl hic erat

et Pharisi ministros

ut

apprhendrent eum. 33.

faciem ante pedes ejus, grniias agens

17.

Dixitergocis Jsus

Samaritanus.

Respondcns autem Jsus,

dixit

sum
et

et

vado ad eum qui

(

Nonne decem mundati sunt? et novem ubi sunt? 18. Non est inventus qui rediret, et daret gloriam Dco,
nisi hic alienigena. 19.

non invenielis

Adhuc modicum lempus vobiscum me misit. 34. Quaeretis me, lnf. 132, . 2. ) et ubi ego sum
:

vos non poleslis venire. 35. Dixcrunt ergo Judri ad

Et

ait

illi

Surge, vade, quia

fides tua le
c.

salvum

fecit

|,

(20. Inlerrogalus autem,

Qu hic ilurus est, quia non inveniemus eum? numquid in dispersionem genlium iturus est, et
semelipsos
:

97, n. 1.)

docturus gnies? 56. Quis est hic sermo,

SCENOPEGIA.
xit
:

quem
ubi

di-

Quretis me,

et

non

invenielis

et

sum

CAPUT LXXIV.
1. Prdicatio Christiintemplo.

ego, vos non potestis venire? 37.

die

Innovissimo autem
(

magno

festivitatis, stabat
:

Jsus

Lev. 25,

et cla-

mabat, dicens
in die festo,

Si quis silit, veniat

ad me, et bibat.
(

D. VII. 11. Judi ergo qua;rebant

et dicebant
:

eum
:

58. Qui crdit in

me,

sicut dicitScriplura

Deut. 18,

Et murmur multum erat Quia bonus enim dicebant in turb de eo. Quidam
Ubi est
ille? 12.

15), flumina de ventre ejus fluent aquse vivaj. 39.

Hoc

autem

dixit

de Spiritu
;

quem aepturi

erant creden-

est.

Alii

autem dicebant

Non

sed seducit turbas.

Nemo tamen palam loquebatur de illo, metum Judorum \. 14. (Fer. 3 post Dom. 4
13.

propter

tes in eum ( ha. 44, 3, Jol. 2, 28; Act. 2, 17.) j nondm enim erat Spiritus datus, quia Jsus nondm

Quadr.)

erat glorilicatus.
4.

f Jam autem
templum,
centes
:

die

festo mediante,

ascendit Jsus in
40.

Dissensio inler Judos.

et docebat.

15. Et mirabanlur Judaei, di-

Ex

ill

ergo turb, cmaudissent hossermones

Quomod

hic liltcras scit,

:

cm non
Mea

didicerit?

16. Respondit
est

eis Jsus, et dixit

doctrina non

ejus, dicebant: ( Sup., 57, n. 3, . 14; c, 46, v. 16.) Hic est ver propheta.41. Alii dicebant: Hic est Chrislus.
nit

mea, sed ejus qui misit me. 17. Si quis voluerit voluntatem ejus facere, cognoscet de doctrina, utrm ex Deo sit, an ego meipso loquar. 18. Qui se,

Christus
,

Quidam autem dicebant Numquid Galil ve? 42. Nonne Scriptura dicit ( Midi. 5,
:

2, l,9,r. 5
caslcllo,

6.)

Quia ex semine David, et de Bethlem

metipso loquitur

gloriam

propriam

quxrit

qui

ubi

erat

David, venit Christus ? 43. Dis-

autem

qua;rit gloriam ejus, qui misit

illo

eum,

hic verax

sensio itaque facta est in turb propter

eum. 44. Qui;

est, et injustitia in

non

est.

19.

Nonne Moyses

ddit vobis legem, et

nemo ex vobis facit legern (Exod.

quaeritis interficere (Sup. 37, n.
:

dam autem ex ipsis volebant apprehendere eum sed nemo misit super eum manus. 45. Yenerunt ergo ministri

24, 3)? 20. Quid

2, . 18)
?

me

ad ponlifices

et

Pharisxos;

et

dixerunt eis

illi :

Respondit turba, et dixit

Dacmonium ha22.

bes

quis te quaerit interficere? 21. Respondit Jsus,

:

Quare non adduxistis illum? 46. Responderunt ministri Nunqum sic locutus est homo, sicut hie ho:

et dixit eis

Unum

opus

feci, et

omnes miramini.
;

mo. 47. Responderunt ergo

credidit in

eis

Pharisi

Numquid

et

Propterea Moyses ddit vobis circumeisionem

et in sabbalo circumeiditis

non

vos seducti estis? 48. Numquid ex principibus aliquis

quia ex Moyse est (Lev. 12, 3), sed ex patribus (Gen.

17, 10)
:

eum, aut ex Pharisas? 49. Sed turba haec

ad eos
Ille

hominem. 23.
non

Si

qu non
demus
judicat
(

novit legem, maledicti sunt. 50. Dixit Nicosup. 20, 1 .)

:

circumeisionem accipit
vatur lex Moysi
:

homo

in sabbalo, ut

sol-

qui venit ad

eum

no-

mihi indignamini, quia totum homisabbalo? 24. Nolite judicare se-

cte, qui

unus erat ex

ipsis. 51.

Numquid
8, ei

lex

nostra

nem sanum
cundm

feci in

hominem,

nisi pris audierit

(

ab ipso, et co19,
et

faciem, sed justum judicium judicaie. (Deut.

gnoverit quid

facial?

Deut. 17,

15

1,16, el\ 6,18; Lev. 19, 15.)

2. Varia de Chrislo judicia.

52. Responderunt, et dixerunt ei:

Numquid

tuGa-

lilxus es? scrulare Scripturas, et vide quia Galilx

:

25. Dicebant ergo

hic est

quidam ex Jerosolymis
?

Nonne

propheta non surgit. 53. Et reversi sunt unusquisque

in

quem

quaerunt interficere

26. Et ecce palam

doinum suam.
MULIER ADULTERA..

loquitur, et nihil ei dicunt.

Numquld ver cognoverunt

Sed hune sciinus
venerit,

principes, quia hic est Christus? 27.

CAPUT LXXV.
D. VIII. 1. (Sab. post

unde
sit.

sit

Christus autem

cm

nemo scit unde

et

28. Clamabat ergo Jsus in lemplo docens, et di:

lem

perrexit in
venit in
et

Dom. 5 Quad.) f Jsus aumontem Oliveli 2. Et diluculo ite; ;

cens

Et

me

scilis, et

unde sim

scitis

meipso

rm
eum,
ba: et

templum

et

omnis populus venit ad

non

veni, sed est verus, qui mirit

me, quem vos ne-

sedens docebat eos. 3. Adducunt autem scri-

scilis.29.Ego scio eum, quia ab ipso sum, et ipse

misit. 30. Quaerebant ergo

me

Pharisi mulierem in adulterio deprehensam

misit in illum

eum appreheiidere; et nemo manus, quia nondm venerat hora ejus.

et statuerunt
|

eam

in

medio,

4.

Et dixerunt

ei

Ma-

gister.hacuiulier modo deprehnsa est in adulterio:

115
5. In lege

CAP. LXXVI. ALTERA. PR.EDICATIO IN TEMPLO. An. 33.

(Lev.

146
'

20, 10) autem Moyses

mandavit
6.

Filium hominis, tune cognoscetis quia ego sum, et

nobis hujusmodi lapidare.

Tu

ergo quid dicis?

,

Hoc

meipso facio
loquor
liquit
:

nihil,

sed sicut docuit

me

Pater, haec

autem dicebant tentantes eum ut possent accusare cum. Jsus autem inclinans se deorsm, digito scribebat in terra.
tes
7.

29. Et qui
;

me
i!lo

misit,

mecum

est, et

non

re-

me solum
*. 50.

quia ego,

qu

placila sunt ei, facio

Cm

ergo perseverarent interrogan:

semper
in

Haec

loquente, multi crediderunt

eum
8.

crexit se, et dixiteis

Qui sine peccalo est

(

eum. 31. Dicebat ergo Jsus ad eos, qui credideei,

vestrm, primus in illam lapidem mittat.

7.
)

Deut. 17,

runt

Judos

Si vos manseritis in
eritis
:

sermone meo,

Et iterm se inclinans, scribebat

in terra. 9.

ver discipuli mei

32. Et cognoscetis veritatem

Audientes autem unus post

senioribus
;

unum

exibant, incipienles
,

et veritas liberabit vos. 33.

Responderunt

ei

Semen
:

et remansit soins Jsus

et mulier in

Abrah sumus,

et

nemini servivimus, unqum

quo:

medio
Mulier

stans. 10. Erigens

,

autem se Jsus,
accusabant?

dixit ei
te

ubi sunt qui le

nemo

con-

mod tu dicis Amen, amen

\9)
:

Liberi eritis? 34. Respondit eis Jsus

dico vobis, quia omnis qui facit pecca-

demnavit?ll.Qu dixit:Nemo, Domine. Dixit autem Jsus Nec ego te condemnabo vade, et jam amplis
:

tuni, servus est peccati

(Rom.

0,

14 etseq.; 2 Pet. 2,
in

55. Servus
;

autem non manet

in

domo

in

ter-

noli peccare \.

num
in

filius

autem manet

ternum. 36.

Si ergo vos
filii

Altra pr^dicatio Christi

templo.

Filius liberaverit, ver liberi eritis. 37. Scio quia

;

CAPUT LXXVI.
1.

Testimonium Chrisli de seipso.

,

Abrah estis sed quritis me interficere, quia sermo meus non capit in vobis. 58. Ego quod vidi apud Patrem meum, loquor et vos, qu vidislis apnd pa;

D. VIII. 12. Iterm ergo locutus est eis Jsus

di-

trem vestrum,

facitis.

cens: (Sab. post. Dom. 4 Quadr. ) f Ego sum lux muiidi qui sequitur me, non ambulatin tenebris, sed
:

4.

Judi ex ptre diabolo.

:

59. Responderunt, et dixerunt ei

Pater nosler Abraestis,

habebil lumen vit. 13. Dixerunt ergo

ei

Pharisi:

ham

est. Dicit eis

:

Jsus

Si

filii

Abrah

opra

Tu de leipso testimonium
non
est veruni. 14.

perhibes; testimonium tuum

Abrah facile

40.

Nunc autem

quritis

me

interficere

Respondlt Jsus, et dixiteis: Etsi

homineni qui verilatem vobis locutus sum, quam audivi

ego testimonium perbibeo de meipso, verum est te-

Deo

hoc Abraham non

fecit.
:

41.

stimonium

meum

quia scio unde veni, et qu vado

patris vestri. Dixerunt itaqueei

Vos facitis opra Nos ex fornicatione

vos autem nescitis unde venio, aut qu vado. 15. Vos

secuudm carnem

judicatis

ego non judico quem-

ergo

non sumus nati: unum patrem habemus Deum. 42. Dixit Si Deus Pater vester esset, diligeretis eis Jsus
:

quam

10. Et

si

judico ego, judicium

meum verum
me,

utique

me

ego enim ex Deo processi, et veni , neque

veni, sed ille

est; quia solusnon

sum,

sed ego, et qui misit

enim meipso
quelam
dire
(1.
ille

me
?

misit. 45.

Quare lo-

Pater. 17. Et in lege vestr scriplum est, quia duo-

meam

non cognoscitis
44.

quia non potestis auestis

:

rum horninum testimonium verum est ( Deut. 17, 6, et 19, 15.). 18. Ego sum qui testimonium perhbeo de
meipso
;

sermonem meum.

Vos ex ptre diabolo

Joan. 5, 1) ;et desideria patris vestri vultisfacere

et

testimonium perhibetde me, qui misit me,

:

homicida eratab inilio,

in

et in veritate

non stelit quia

;

Pater. 19. Dicebant ergo ei

Ubi

est pater tuus

Re:

non est veritas

eo

spondit Jsus Neque

:

si

me scitis, nequepatrem meum me sciretis, forsitan et Patrem meum scirelis. 20. Hc verba loculus est Jsus in gazopliylacio, docens
in

propriis loquilur,

cm loquilur mendacium, ex quia mendax est, et pater ejus.

;

templo, et

nemo apprehendit eum,

quia

nccdm

Ego autem si veritatem dico, non creditis mihi. (Dom. Pass.) f Quis ex vobis arguet me de peccato? Si veritatem dico vobis, quare non creditis
45. 46.

venerathora ejus
2.

V
infidles.
:

mihi? 47. Qui

audit
estis.
:

(1.

Joan. 4, 6)

ex Deo

est,

verba Dei

Comminatio contra

propterea vos non audilis, quia ex

Deo non

21. Dixit ergo iterm eis Jsus

(Fer 2 post Dom.

2 Quadr.) f Ego vado,

vestro moriemini.

et quretis

me,

et in

peccato

5.

Judi blasphemi

et

lapidantes.
ei
, :

Qu ego
dixit
:

vado, vos non potestis

:

48. Responderunt

ergo Judi, et dixerunt

es tu

venire. 22. Dicebant ergo Judi

Numquid

interficiet

Nonne ben dicimus nos quia Samaritanus

et

semetipsum, quia
testis

Qu ego vado, vos non po:

dmonium habes?
;

49. Respondit Jsus

Ego dmoet vos

venire

23. Et dicebat eis

Vos de deorsm

nium non habeo sed honorifico patrem meum,

inhonorstis me. 50.
;

estis

ego de supernis

sum

vos de

mundo boc

estis

ego non sum de hoc mundo. 24. Dixi ergo vobis, quia moriemini in peccatis vestris si enim non credide:

ritis

quia ego sum, moriemini in peccato vestro.

3.

Ego autem non quro gloriam meam est qui qurat, et judicet. 51. Amen, amen dico vobis Si quis sermonem meum servaverit, morlern non videbitin ternum. 52. Dixerunt ergo Jud.ci
:

Chrislus Dei Filius.

ei
:

Nunc cognovimus
:

quia

dmonium
;

habes.
:

Abraham
in

25. Dicebant ergo

Tu

quis es? Dixit eis Jsus

mortuus

est, et

prophel
servaverit,

et tu dicis

Si quis ser-

Principium

(1), qui et.loquor vobis. 26.

Multa babeo
misit, verax
in

monem meum
Abraham,

non gustabit mortem

de vobis loqui,
est, et

et judicare

6ed qui

me

lernum. 55. Numquid

tii

major es paire nostro

ego

ego qu audivi ab eo, hc loquor

mundo.

qui mortuus est? et prophel mortui sunt.

:

27. Et non cognoverunt quia

patrem ejus dicebat

:

Quem

teipsum facis? 54. Respondit Jsus

Si

Deum.

28. Dixit ergo eis Jsus

Cm

cxaltaverilis

glorifico

meipsum,

gloria

mea

nihil est

est pater

147
ttieus, qui giorificat

An. 55. C\?. LXXVIII

VERUS PASTOR.
Et inlcrrogaveruiil es
,

148
dicenles
:

me, quem vos

cognoVistis

dicilis qui:

Dons

19^.

Hic est

lilius

vester est
Ntffi

53. Et non
et
si

eum, ego autem

si-

vester, (|uem vos dicilis quia

excus natus est? quo-

cUm

dixero quia non scio eum, cro

;

mod

ergo nunc videt? 20. Responderiml eis parentes

:

milis vobis, mclidax

sed scio cuih, et

sermonem

ejus

ejus, etdixeruitt
et quia

Sciimis quia hic est

est
:

fdiiis

nosler

Servo. 56.

Abraham
:

pater vester exullavit ut viderel

excus natus
:

21

Quomod autem nunc

diem nieum
et

vidit; et gavisus est. 57.

:

Dixerunt crgo
habcs,

videat, nescirnus

Judxi; ad cuni

Quinquaginta annos

nondm
:

nescirnus

aut quis ejus aperuit oculos, nos ipsum interrogate, xtatem habet, ipse de

Abraham amen dico

vidisti? 58.

Dixit eis Jsus

Amen,
ego
:

se loquatur. 22. Ilxc dixerunt parentes ejus,

quoniam

vobis

anlcqum \braham
se, et exivit

fieret,

limebant Judxos
ut
si

jam enim conspiraverant Judxi,

sum. 59. Tulerunt crgo lapides ut jaccrent

Jsus autem abscondit
i
.

in

eum
\:

quis

eum
:

confiteretur esse Christum, extra syna-

de templo.

gogam

fieret

25. Proplerea parentes ejus dixerunt

Videtur Cltrislus dicere se esse principium ; sed difficile adinillunt, tv lninc sensum grxca verba
f>y>
ilbi cfim bf&v cass, adverbialiler simii videtur,
t

Quia xtatem habet, ipsum interrogate.

5.

Vocalus rurskm Pliarisis

et ejecius.

<>

rt xai )y.ys>

*>[>

px>p, sitquarii
/.r,

24. Vocaverunt ergo rursm

subaudiendo

excus, et dixerunt
quia hic
ille
:

ei

ut

idem

sit

qnod primm,
:

vcl principio;

dam

sic explicanl Primum hoc dico Vobis id est, lux niundi. Alii sic A principio, subaudi, egosunj, quia omui tempore prior sum ; quod ad Lalinoruni Patrum interpretaiionem accedit.
, :

quod quisum quod et ego

hominem qui fuerat Da gloriam Deo nos scimus

:

homo

peccator
est,

est.

25.

Dixit

crgo eis
quia

Si

peccator

nescio;

Unum

scio,

excus cm essem, modo video. 26. Dixerunt crgo

illi
:

Quid

fecit tibi ?

Quomod
Dixi

aperuit
,

libi

oculos

?
:

Cecus

riATus.

27.

Respondit

eis

vobis jam

et audislis

CAPUT LXXVII.
1.

quid iterm vultis audire? numquid et vos vullis discipuli ejus

fieri? 28.

Pcr JesUm curatus.

Maledixcrunt ergoci, cl dixedi-

D. IX.

Et (Fer. 4 post. Dom. i Quadr.)

y prxler:

Tu discipulus illiussis; nos aulem Moysi scipuli sumus 29. Nos scimus quia Moysi locutus
runt
:
:

est

iens Jsus vidil

hominem excum a iiativilaie 2 El Rabbi, quis pecinterrogaverunt eum discipuli ejus

:

Deus; hune autem nescirnus unde

ille

sit.

50. Respondit

homo,

et

dixit eis

In

hoc enim mirabile est,

:

avil, hic, aut parentes

ejus, ut

excus nascereliir?

quia vos nescilis unde

51. Scimus

5.

Respondit Jsus
;

Neque

hic peccavit, neque pain

illo.

aperuit meos oculos aulem quia peccatores Deus non audit;

sit,

et

rentes ejus
4.

sed ut manifestentur opra Dei

sed

si

quis Dei cullor est, et

volunlatem

ejus facil,

Me

oportet operari opra ejus qui misit me, donec

hune exaudit. 52.

seculo non est audilum, quia quis

dies est; ventt nox, quantlo

.

Quamdi sum

in

mundo,
iii

lux

nemo potest operari sum mtmdi. 6. lixc

7.

aperuit oculos exci nali. 55. Nisi esset hic Deo. non
polcrat facere quidquam.
:

54. Respoiideruni, ci dixe-

cm

dixisset, e.tpuil

terrain, et fecit
;

lutum ex sputo
ci
:

runl

ei

In peccatis nalus es lolus, cl lu doces nos? et

foras.

et linivil

lutum super oculos ejus

Et dixit

Vade,

ejecerunteum

lava in naiatoria Siloe (quod

huerpretatOr Missus).
4.

Abilt ergo, et lavit, et venit videns. 8. Itaque vicini,

et qui vlderanl Uin pris, quia
baiit
:

Clirislo

edochis crdit.

mendicus

oral, dice-

55. Audivit

Jsus quia ejecerunt

cuih

foras;
l

el

Ndtme
:

hic est qui sedebat, et inendicabat? Alii

est.
Ille
:

cm
ut

invenisset

eum,

dixit

ci

Tu
:

credis in
est,
:

r ilium

dicebant

Quia hic
ei.

9. Alii

autem
:

sed similis est

11. Respondit
fecit
;

ver dicebat

Nequaqum, Quia ego sum.

:

Dei? 56. Respondit

ille,

el dixit

Quis
ci

Domine,
Et vidisti
ille ail
:

credam

in

eum?

57. Et dixit

Jsus

10. Dicebant ergoci

:

Ille

Quomod aperli surit libi oculi? homo qui dicitur Jsus lutum
meos
et

eum,

et qui loquilur

lecum, ipse

est.

58. At

Credo, Domine; el proeidens adoravit

dixit Jsus
:

et unxit oculos

dixit

mini

Vade ad

In judicium ego in

eum ^. 59. Et hune mundum veni

;

nataloria Siloe, et lava. El abii, lavi, et video. 12. Et

ut qui

non vident videant,

et qui

vident exci

fiant.

dixerunl

ci

Ubi est

ille? Ait

Nescio.

40. Et audierunl

quidam ex Pharisxis, qui eum

ei
:

ipso

2. Adductus

ad Pliarisds.
fuerat.

eranl; et dixerunt
41. Dixil eis Jsus

Numquid
dicitis

et

nos

ca:ci

sumus?
peeca-

Si

exci essctis(l), non haberctis

:

15 Adducunt eum ad Pharisxos, qui excus

14. Eral

peccatum

nunc ver

Quia videmus

aulem sabbatum, quando lutum

fecit

Jsus,

lum veslrum manct.

(I) Id est
,

et aperuit oculos ejus. 15.

term crgo inlerrogabanl

eum

Pharisxi

quomod

vidisset. Ille

autem

si

dixil eis

vos excos adverterclls

si

vos excor,

dicerelis, et
in Joan.

admedicum

ciirrerelis.August., tract. 41,

Lutum mihi

posuit super oculos, et lavi, et video.

16. Dicebant ergo ex Pharisis

quidam

Non
Alii

est hic

Verus Pastor.

homo

Deo, qui
:

sabbatum non cuslodit.

potest

aulem
signa

CAPUT
1
.

LXXVIII.
et

dicebant

Quomod
:

homo
de

peccator

hxc

facere?El schisma erat inter eos. 17. Dicunt ergo

Pastor

fur.

exco itcrm Tu quid tuos? Ille autem dixit

dicis
:

illo

qui aperuit oculos

est. 18.

D. X.

1.
:

Fer. 5 post

Dom.

Pentec.) [

Amen, amen
ovium>

Quia propheta
illo,

Non

dico vobis

Qui non

iiitrat
ille

per OSlium

in ovile

crediderunt ergo Judxi de

vidisset,

quia excus fuisset, et

ejus, qui viderai
;
1

sed ascendit aliunde,

fur est et latro. 2.

Qui aulem
ostiarius.

donec vocaverunt parentes

intrat pcr ostium, pastor est

ovium*

3.

Huic

, ,

UO
apert,
et

CAP. LXXIX. MISSIO LXX1I DISCIPULORUM. An.

oves vocem
cjus
,

33.
et
alios

150
septuaginta

aodiont,

et proprias 4.

Luc ) f
duos
(1)
:

designavit

Dominus

oves

vocat

nominaiim

et educit cas.

Et cm
et

et misit illos binos ante

faciem suam inomventurus. 2.

proprias
illum

oves

emiserit,

ante
sciunt

eas vadit;

oves
5.

nem

civitatem et locum, querat ipse

(

sequuntur,

quia

vocem

ejus.

Et dicebatillis

A, 56,

n. 2, v.

37

Messis quidem

Alienum aulem non sequuntur, sed fugiunt ab eo

quia non

mulia, operarii aulem pauci. Hogate ergo

messis, ut mittat (2)
Ile
:

Dominum
5.

noverunt
dixit eis

vrbium

vocem alienorum. 6. Hoc proJsus. Mi autem non cognoveeis.

operarios in
,

messem suam.
poriare

ecce ego mitto vos

v.
(

sicut
ISolile

agnos

inter lupos

runt quid loqueretur

Jsus
:

7.

Dixit
,

ergo"

eis

iterm

(A, 56, n. 4.

16).

4.

sacculum
v.

ovium.

8.

Amen, amen Omnes quotquot venerunt

dico vobis
et

quia ego

sum ostium
sunt et
9.

nequeperam
ritis. 5.

A, B, C, 56,
,

n. 3,

C, 132, n. 5,

35),

(1) fures

neque calceamenta
In

et

neminem per viam

salutave-

btrones,
osiiiun
:

non audierunt eos oves.

Ego sum
;

per

me

si

quis introierit

salvabilur

et in-

n. 3, v.
si ibi

12

quameumque domum intraverilis ( A, 56, primm dicite Pax huic domui 6. Et )

,
:

gredietuf, et egredietur, et pascua

inveniet. 10.

Fur

fueril

filius

pacis,

requiescet super illum pax

non venit
ut

nisi ut furetur, et

maclet et perdat. Ego veni

vestra; sin autem, ad vos revertetur. 7. In

vitam habeant, elabundanlis habeant

tem domo manete, edentes

sunt
v.
:

et bibentes

edem auqu apud illos

2. Pastor bonus, et mercenarius.

dignus est enim operarius mercede su (A,tt.,

II.

(Dom.

2. postPascfia.)

f Egosum
dat

pastor bonus.

10; Deut. 24, 14, 1 Jim. 5, 18). Nolite transire de

in

Bonus
et qui

pastor

animam suam

pro ovibus suis.

domo

domum.
,
:

8.

Et

in

quameumque

civilatem

(Isa. 40,

H.

Ezech. 34, 23.) 12. Mercenarius autem

intraverilis

et susceperint vos,

manducate qu apin ill

non

est pastor, cujus

non sunt oves propri

;

ponuntur vobis
sunt,
et dicite
\. 10.

9.
:

Et curate infirmos, qui

videt

lupum venientem,
mercenarius

et dimittit oves, et fugit

;

et

illis

Appropinquavit in vos regnum

civilatem intrave
in plaleas ejus

lupus rapit, et dispergit oves

fugit, quia

13. Mercenarius

autem

Dei

In

quameumque autem

est, et

non pertinet ad eum

ritis, et

non susceperint vos, exeuntes

de ovibus.
3. Chrislus pro ovibus spont tnorilur.

(A,B, C, 56, n. 3, .14,11, 5. Act. 13,51), dicite: 11. Etiam pulverem qui adhsit nobis de civitale
veslr, extergimus in vos
:

Ego sum pastor bonus et cognosco meas, et cognoscunt me me. 15. Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem, et animam meam pono pro ovibus meis. 16. Et alias oves habeo, qu non sunt ex hoc
14.
;

tamen hoc
12.
erit,

scitote

quia
quia

appropinquavit

regnum
illo

Dei.

Dico vobis

Sodomis
(A, 47 n.
zain (3),

in

die

remissius

qum

illi

civilati

4, et 56, n. 3, v.

15). 13.

libi,

Coro-

ovili

(
;

Ezech. 37, 21
et

et

22

) ;

et illas oporlet
fiet

me adduovile, et

c.

47, n. 4.

cere

vocem meam

audient, et

unum

16. Qui vos audit,

spernit.
sit

unus

pastor ^. 17. Pioplerea

me diligit

Pater; quia

Qui aulom

me audit; me spernit

et qui
,

vos spernit,

me

spernit

eum

qui mi-

animam meam, ut iterjm sumam eam. 18. eam me sed ego pono eam meipso 7 ) et potestalem habeo ponendi eam et ( Isa. 53 potestatem habeo iterm sumendi eam. Hoc mandaego pono

me.
Reditus septuaginta discipulorum.
17. Reversi sunt

Ncmo

tollit
,

autem septuaginta duo eum gauetiam dmonia subjiciuntur

dio, dicentes

Domine,

tum accepi
est inter

Paire

meo. 19. Dissensio iterm

facla

nobis in nomine tuo. 18.

Et

ait illis

Videbam Sata-

Judos propter sermones hos. 20. Dicebant

:

nam
et

sicut fulgur de

clo cadentem. 19. Ecce dedivo.

et nihil vobis no-

autem multi ex
quid
sunt
lest
c.

ipsis Dmonium habet, et insanit eum audilis? 21. Alii dicebant Hc verba non dmonium habentis numquid dmonium po ccorum oculos aperire? (22. Facta sunt,
: :
:

bis polestatcm calcandi supra serpentes et scorpiones,

super

omnem

virtutem inimici
in

cebit. 20.

Vermtamen

hoc nolite gaudere,

:

quia

spirilus vobis subjiciuntur

gaudete aulem, qud no-

89,
(1)

.1.)
Gr.

mina vestra
Quolquot anle

scripta sunt in clis.

Mijsleria sapientibus abscondita.

habet:

me

venerunt,

izp

3.

A.XI. 25. (infesl.

MiSSIO SEPTUAGINTA

21. In ips hor exultavit Spiritusancto, et dixit: Confiteor

tibi,

DISC1PULORUM.

S.Mallhiieap.)(4)
"1

Verba C, post hc, nihil aliud indicare videntur, qum missioncin 72 discipulorum faclam fuisse post missivnem 12 aposlolcrum, quod salis significat C, dm ail, designavit Dominus et alios. Quare quo prcis tempore hc missio conligerit, cerlb slatui non potest ;

in illo

tempore

Pater,

Domine cli

et terr,

qud

respondens Jsus,
dixit
tibi,
:

abscondisti hocc sapienlibus, et

Confiteor

prudentibus, et revelsti ea parvulis.

Pater, Do-

Etiam Pater

lamcn eam collocavimus, qabd C in eodetn cap., menlionem facial ingresss Chrisli in domum Marlh et Mari, qu erat in Bethani prop J erosolymam. Unde colligi polest, medio illo tempore quod intercedil inter feslum Tabernaculorum, et Encniorum , Dominum in Jud, commorantem misisse 72 discipulos qui in Jud, et locis viciais, in quibus haclehic
,

mine cli et lerr,

quia
abscondisti

cuit ante le. 22. dita

quoniam sic plaOmnia mihi trasunt Ptre meo. Elnemoscit

;

hc sapientibus
et

quis
sit

sit Filius, nisi

Pater et quis

prudentibus,

et

Paler, nisi Filius, et cui volueFilius revelare. 23.

revelstieaparvulis.

rit

El conver-

nitsnon prwdicsset, Evangelii sementemjacerent.

26. lia Pater:

sic

sus ad discipulos suos, dixil(

12, post Peut.)

Dom.
2

CAPUT LXXIX.
1. Eleetio, missio
et

quoniam

fuit
te.

monita.

placilum ante
et

dent
v.

f qu vos videtis.

Bealioculi qui vi-

(A, 51, n.

C. X.

1,

Post hc autem

In

festis

S. Marci,

S.

27.

Omnia mihi

16, 24.) Dico enim vobis qud,

151
tradila sunt
Ire tneo.

An. 53. CAP.

LXXXH ORATIO
s

DOM1NICA.
At
ait
ille
illi

153
dixit
:

Pa

multi prophetoc et reges voluerunt

videre quae vos videtis, et non vi-

dit in latrones? 37.

Qui

fecit

miseri-

Et nemo

cordiam
similiter

in illum.

Et

Jsus

Vade, et tu fa

novit Filium, nisi

derunt

et audire

qu

audilis,

et

%
Martha et Maria.

Pater; neque Patrem quis novit nisi

Filius,et cui volueril

non audierunt.

CAPUT LXXXI.
C. X. 38.

Filius revelare.

Factum

est

autem,

dm

irent,

et

ipse

4.

Jugum

Christi suave.

(in Assump. B. Mari.)-f intravit in

quoddam

castel-

A. 28. Venite ad
rati estis, et

me omnes

qui laboratis, et one-

lum
in

et mulier

ego reficiam vos. 29. Tollite jugum

meum
(

domum suam
qu

quaedam Martha nomine excepit illum 59. Et huic erat soror nomine Ma:

super vos, et discite

corde
;

me

quia milis

sum

et kumilis

ria,

etiam sedens secs pedes Domini, audiebat

et invenietis

requiem animabus

vestris

1er.

verbum
tibi

6, 16). 30.

Jugum enim meum suave

1f.

est, et

onus

illius. 40. Martha autem satagebat circa frequens ministerium, quae stetit, tait Domine, non est
:

meum
(5)
,

lev (1 Joan. 5, 3)

(XII. 1. In

Mo

tempore

cura, qud soror

illi,
:

c.

38.

strare? dicergo
dixit
illi

mea ut me

reliquit

me

solam

mini-

adjuvet. 41. Et respondens

per 72

(1) Gr. IgSo/A-teovTa septuaginta sicul etv. 17, quod quia tt fuisse di, interprel3tus est Latinus ;

Dominus Martha, Martha, sollicita es, et lurba-

ris

erga plurima. 42. Porr

unum

est necessarium.

scipulos constabat ex antiqu iraditione. Moris ver erat Hebneis, 70 nominare numro rotundo, etiam ubi constabat esse 72, sicut et nunc 70 interprtes, quos scimus fuisse 72. f2) Gr. e'xU) extrudat. (3) Yide annol. 2 cap. 47. (4) Vide nnot. 3 ejusd. cap. (5) Vide tit. cap. 38.

Maria optimam partem

e
J.

elegit, quae

45 non auferetur ab

Oratio.

Licet

liane orandi

formant, sicut

et

multa qu alis

contigerunt, sermoni in monte conjunxerit, verisimile tamen est lue Domino tradilam rogatu alicujus ex 72 discipulis, qui illi sermoni (si in eo etiam iiabila est) non inlerfuerit.

Samaritanus.
lstud non videtur hic conligisse, sed coram populo, et forte in synagog ; quia tamen non constat ubi , vel quando contigerit, et solo C narratur, ordinem ejus intcrrumpere noluimus, sicutjiec in dobus aliis subseq. cap.

CAPUT LXXXH.
i
.

Oratio Dominica ex Luc.

C. XI. 1. Et factum est

cm

esset in

quodam
Joannes
:

loco

orans, ut cessavit, dixit unus ex discipulis ejus ad

eum

CAPUT LXXX.
1,

Domine, doce nos orare,

scipulos suos. 2. Et ait

sicut docuit et

di-

illis (

A, 42,

n.

Amandus Deus

2)

Cm

ora-

et

proximus.
tis,

dicite: Pater, sanclificetur

nomen tuum(l).Advesi

C. X. 25. Et ecce quidam legisperitus surrexit tentans illum, et dicens

(

nit

regnum tuum.
4.

3.

Panem nostrum quotidianum

omni debenti
nobis. El ne

A, B, 117

Magister, quid faille

da nobis hodi.

Et dimitte nobis peccata nostra,

ciendo vitam seternam possidebo

26. At

dixit ad

quidem

et ipsi dimitlimus

eum
Ille

In lege quid scriptum est

quomod

legis ? 27.

nos induca? in tentationem.

2. Perseverantia in oratione.
5.

respondens dixit: DiligesDominum

Deum tuum
Et
ait

ex toto corde tuo, etextot anima tu, et ex omnibus

viribus luis, et ex
sicut teipsum
(

ad

illos

(Fer. 2 Rogal.)

f Quis vestrm

omni mente lu
,

et

proximum tuum
illi
:

habebitamicum, etibit ad illum medi nocle, etdicct

illi
:

Deut. 6

5). 28.

Dixitque

Rect

Amice, commada mihi

:

1res

panes (V. ead. de re

respondisti

hoc
2.

fac, et vives.

c.

98)

Parabola Samarilani.
justifleare seipsum, dixit

et

Quoniam amicus meus venit de via ad me, non habeo quod ponam ante illum; 7. Et ille de
6.
:

29.

Ille
:

autem voleus

ad

inls respondens, dicat

Noli mihi molestus esse,

jam
cuille
illi

Jesum

Et quis est meus proximus? 50. Suscipiens

dixit
:

ostium clausum
bili
,

est, et pueri
,

mei mecum sunt

dare
tibi. 8.
si

in
si

autem Jsus
rusalem

Homo quidam

descendebat ab Jlatrones, qui

non possum surgere

et

Et

in Jricho, et incidit in

etiam

perseveraverit pulsans, dico vobis, et

non dabit

despoliaverunt eum, et plagis impositisabierunt semivivo relicto. 31

.

surgens e qud amicus ejus

sit,

propter improbitailli

Accidit
;

autem

ut

sacerdos

quidam

tem tamen ejus surget,

et

dabit

quotquot habet
:

descenderet edem via

militer et levita,

et viso illo

pralcrivit. 52. Si-

necessarios (2). 9. Et ego dico vobis

Petite, et da-

cm

esset secs

locum, et videret
iter

bitur vobis; qua^rile, et invenietis; pulsate, et aperictur vobis (A, 43, n. 4; A, B, 111, n. 3;
n. 1,
et

eum,

pertransiit. 53.

Samaritanus autem quidam

;

D, 133,

faciens, venil secs

eum

et

videnseum.misericordi
vulnera
ejus,
in ju-

135, n. 4; Jac. 1, 5). 10. Omnis enim qui

:

motus

est

34. Et appropians alligavit

petit, accipit

et qui qurit, invenit; et pulsanti apepetit

infundens oleum et vinum; et imponens illum

rielur. 11.

Quis autem ex vobis patrem

panem,

mentum suum,
bulario
et ait
:

duxit in stabulum, et

curam ejus

egit.

35. Et altra die protulit duos denarios, et ddit sla;

pererogaveris,

Curam illius habe, et quodeumque suego cm rediero reddam tibi. 36. Quis
illi

numquid lapidem dabit illi (A, 45, n. 4, v. 9)? aut numquid pro pisce serpentem dabit illi ? piscem 12. Aut si petierit ovum numquid porriget illi scor, ,

pionem?
data dare

13. Si ergo vos

filiis ves'.ris
:

cm

sitis

mali, nstis

bona

horum trium

videtur Ubi proximus fuisse

qui inci-

quant magis Pater vesler de

153

CAP. LXXXIII. \JE IN PHARIS^OS, ET LEGISPERITOS. An.

?

33.

154

clo dabit spirilum bonum petentibus se ^

14. Eterat ejiciens (3), c. 49, n. 1.

judicium.

sunt legis, judicium, etmisericor-

diam,
A.

et fidem,
:

(1) In Gratis plenior est hc oratio , quippe qui videntur ex A hic adjecisse, qu G omiserat, nempe noster qui es in clis. Fiat voluntas tua sicut in clo et in terra. Sed libra nos tnato. (2) Gr., vaSeiav, impudentiam, ho? est, inverecundam et pervicacem flagitationem, quod ben etiam significal vox improbitas : Probus enim opponitur inverecundo, et labor Yirgilio dicilur improbus; quia urget, nec cesst. Labor omnia vincit improbus. (3) Subjicit C hune dmoniacum, forte quia hujus occasione plurima dicta sunt ad doctrinam perlinentia, qu maxime his in capitibus prosequitur.

Hc

oportuit

C. Et charitalem Dei

hc auilla

facere, et illa

non

tem oportuit
omittere.

facere,

et

non

omittere.

A. 24. Duces cci, excolanles culicem,

camelum
primas

autem

glutientes. (25.

vobis, supra, n. 1).

diligitis

C. 43.

vobis Pharisis, quia

cathedras, in synagogis,et salulationes in foro. (A,B,

C, 119, n. 1.) A. 14.

V
;

vobis,

scrib et Pharisi

hypocrit
oratio-

(B, C, ibid.)

quia comeditis
:

domos viduarum,

VjE IN PHARIS.EOS ET LEGISPERITOS.

nes longas orantes

judicium. 15.

propler hoc amplius accipietis

Hanc Pharisi

invitalionem subjungit

disputationi

V
et

vobis, scrib et Pharisi hypocrifacialis

exort ex ejectione dmonis, qu supra, cap. 49, sed xta tamen ut nullus ordo signi/icelur : non enim dicit, ut nott S. Aug. Et cm hc loqueretur, sedtanquotitm : Et cm loqueretur ut solm signi/icaret dam tempore, cm Dominus poputum doceret, Pharisum rogsse eum ad prandium. Quare quo tempore aul loco istud contigerit, incertum est. Qu autem dicta Domino inter prandendum Pharisis et Scribis commmort C.Eadem habet et A , cap. 23, sui Evang., sed alio tempore et loco, ut vel Dominns hc spis
: :

t; quia circuitis mare k et aridam, ut

unum
filium

cm fuerit gehenn dupl qum vos

proselytum
;

factus,
(2). 16.

facitis

eum

vobis, duces

cci, qui dicilis

nihil est; qui
17.
Stulti

Quicumque

juraverit per
in

templum,

autem juraverit
cci
!

auro lempli, dbet.

est,

et

quid enim majus

aurum an

templum, quod

sanctifical

aurum

18. Et

quicumque
19. Cci!
sanclifi-

juraverit in altari, nihil est;

verit in

quicumque autem juraillud, dbet.

A, more suo, ea conjunxerit verbis Chrisli, qu et si alio tempore dicta, habebant cum his qu tum Domino dicebantur, affinitatem. Quod enim narrt C, oceasioncm ddisse huic Scribarum et Pharisorum increpationi , et quod habet in (me, cm hc ad illos diceret cpisse illos graviter iusislere, etc., satissignificant C illam suo loco ret*lisse. Quare hkc translulimus omnia qu apud A reperiuntur, ut semulub illustrent. Sed ordo versuumk necessarib immutandus
dixerit, vel

dono quod

est

super

quid enim majus est,

cat
in

donum an
illud sunt

altaie,

quod

donum?

20. Qui ergo jurt in altari, jurt in eo et

;

omnibus qu super

21. Et

quicumque

juraverit in templo, jurt in.illo, et in eo qui habitat

in ipso; 22.

\M

Et qui jurt

in

clo, jurt in thronoDei,

fuit, ut

cum C

et in eo qui sedet

super eum. (23.

C. 44.

vobis, supra).

conveniret.

A. 27.

V
;

vobis,

vobis, quia estis ut

et

CAPUT
1
.

LXXXIII.

scrib et Pharisi

monumenta qu non apparent,

sciunt.

C. XI. 37. Et

Mundandum quod inls est. Eleemosyna. cm loqueretur, rogavitillum quidam

Pharisus autem cpit intra se reputans
39. Et ait Dominus ad illum :Nune,

hypocrit

quia

homines ambulantes supra, nc-

Pharisus, ut pranderet apud se. Et ingressus recubuit. 38.

A. Similes estis sepulcris dealbatis,

qu

foris pa-

rent hominibus speciosa, ints ver plena sunt ossibus

dicere,

quare non baptizatus esset ante prandium.

vos Pharisi, quod de foris est calicis et catini,

morluorum, etomni
foris

spurciti (3)

28. Sic et vos

;

A. XXIII. 25. V
vobis,

quidem
3.

paretis

hominibus

justi

ints

autem

scrib

et

pleni estis hypocrisi et iniquitate.

Pharisi hypocrit, quiamundatis

mundatis

quod auest
ait

in Legisperilos.

Sanguis exquirendus.
legisperitis,

tem ints

est vestrm,

plnum
foris

C. 45.
illi
:

Uespondens autem quidam ex

Magister,

quod de
calicis et

foris est

rapin, et iniquitate. 40. Stulti,

hc

dicens etiam contumeliam no:

paropsi-

nonne qui

fecit

quod de

est,

bis facis? 46.

At

ille ail

Et vobis legisperitis v; quia

dis

ints

autem

etiam id quod de ints est, fecit?

oneralis homines oneribus

qu
uno

portare non possunt,

digilo vestro

pleni estis rapin

et

A. 29.

vobis,

et ipsi
gilis

non tan-

immunditi.

scrib etPharisi
est

sarcinas (A, 119, n. I, v.i).

vobis,

A. 26. Pharise cce, munda prias quod ints

calicis et paropsidis, ut fit id

hypocrit,

47.

quod de

foris est,

mun-

C. Qui dificatis

A. Qui dificatis sepulcra pro-

dum.

(27.

vobis, infra, n. seq.)

monumenta prophetarum : patres

autem
derunt
vestri occiillos.

phelarum, et ornalis monumenta

justorum
;

C. 41.

nam

et ecce

Vermtamen quod superest, date eleemosyomnia munda sunt vobis.

2.

30. Et dicitis

Si fuisse-

mus

in diebus

patrum nostrorum,

V in

Pharisos.

non essemus
te-

socii

eorum

in san-

A. 23.

V vobis,

C. 42.

Sed v vobis Pharisis,

guine prophetarum.

scrib et Phari-

quia decimatis

mentham

et

rulam,

A. 31. 1 laque
stimonio

C.

48.

Profect

testificamini

si hypocrit; qui
decimatis

estis vo,

qud

consenlitis operibus
ipsi

patrum

menA. Etanethum
et
;

bismetipsis
fdii estis

quia

veslrorum; quoniam

quidem

tham

(1).

eorum,

eos occiderunt, vos autem dfficlis

cyninum,

qui proplielas occiderunt.

eorum

sepulcra.

C. Et oinne olus

C. Et prterUit

A. Et

reliquistis

qu

graviora

A. 32. VA vos impit mensuram patrum veslro-

155

An. 53. CAP.

53. Serpentes genimina vipcrariun,

LXXXV. SOLLICITUDO DIVITIARUM.

quomodo
4)?

15(i

mm.

dilum, quod non sciatur (B, C, 51,

3.

n. 4.

iugielis judicio

gehenn;e (C, A, 13, . 3 C. 49. Proplerca et sapienlia Dei dixit

il-

A. 56, n. 5).

et

Quoniam qux
;

in tenebris dixistis, in

famine dicen-

lur

et

quod

in

aurem

C. Mittam ad
los prophetas,

locuti eslis in cubiculis,

A. 34. lde
prolom.
)

(in

Hat. S. Stepli.

prx:

dicabitur in teclis. 4.

Dicoutem vobis amicis meis

et

ecc ego mitto ad Vos

apostolus,
iilis

et

ex

prophetas, et apostolos, et sapienles, et scribas, et

occident, et

Ne terreamini ab bis qiii occiduht corpus, et posl hc non habentamplisquid faciant (A, ibid., v. 28, et seq.)
Ostendan nulem vobis qttern timealis 5. limete eum, qui poslqum occident, habet polestalem mit:

ex illisoccidetis,

persequentur ;6i

et crucifigelis, et

ex eis flagellabi-

V linquiralur san(juis

lisin synagogis vestris, et perscfl'iiinini

omnium proest

de

civitatc

in civitatem

plieluriun, qui ef-

35.

Ut veniat super vos omnis sansanguine Alicl ((Jeu. 4,)

gebehnam. lia dico vobis, hune limete. 0. Nonne quinque passeres vxneunt dipondio, et unus
tere in

ex

illis

non

est in oblivionc vestri

fusus

con-

guis jiislus, qui effusus est super

toi rails,

capilli

capitis
:

siiiiitioneniundi
(jeneiulione
isl
;

coram Deo? 7. Sed et omnes numerati sunt. Nolite

fuerit

ergo timere

justi
ria;

usque ad

sanguinem Zachafilii

nmltis passeribus pluris estis vos. 8.

:

51.

Dico aulem vobis

sunijuiiis

(2 Par. 24, 22),

Barachix-,

Omnis quicumque confessus

,

Abdnsqucad sangiiinem

quem
allarc.

me coram hominibus
illum

et Filius

occidislis inlcr teniplum et

hominis conlitebiuir
:

Zucha-

50.

Amen

dico vobis, ve-

ri, qui periit ;nler allure

ti

nient

hxc

oninia super gencratio-

et

cu-

ncin islam. (37. Jrusalem, Jerus.,

c.

em. lia dico vorequiretur ab

52 ) ^ 9. Qui hominibus, negabitur cram angelis Dei (B, C, 06, n.8, t>.58, 26). 10. Et omnis qui dicit verbuni in Filium hominis, remitie,

coram

angelis Dei

(A

ibid., v.

autem negaveil

me coram

90, M; 2.)

lurilli; ei

autem qui

in

bis,

Spiritum sanclum blasplic(A, B, 49, n. 4.) 11.

,

maverit,

Une (jfnernlione.
A. 13.
vobis,

non remittetur
in

Cm

V auleni
scrib
et

C.

52.

Va:

autem inducent vos

vobis legisperitis,
et potestates
,
;

synagogas
solliciti

et

ad magislralus

nolite

quia tulislis clavem scienlix

esse qualiler aut quid

d.

Pluirisi
cril
;

resiioiidealis, aut

luipoin

quid dicalis (A, 56, n. 4,

19. B,

C, 121, n. 3). 12. Spiritus enim sancttis docebit vos

C. )psi
troislis,

non

in-

A. Quia elauditis regiiuni clo-

ips

lior

qhid oportcat vos dicere.

eteos qui

rum anlc hommes

iitltalis,

vos enim non

sinilis

SOLLICITUDO DIVITIARUM.

introibantfVrohibuistis.

ne

introduites

GAPUT
1
.

LXXXV.
quidam de lurb
:

intrare. (14.

Vm

vobis, supra, n. 2.)

Dioes deslruens liorrea.

C. 55.

Cm autem hxc
:

ad

illos

dicerel

cperunt

C. XII. 15. Ail

die fralri
ille

autem

ei

Jlagister

Pharis.ei et legisperili gravi 1er iusislere, et os ejus

meo
illi
:

opprinicre de mullis
les aliquid

54. Insidiantes

ci

et

quxren-

dixit

dividatmecum hxredilalem. 14. At Homo, quis me conslituit judiceni, aut

ut
illos:

capere de ore cjus, ut accusnrent eum.

divisorem super vos? 15. Dixitque ad

cl cavete ab

Videtc

(1) Ex C apparct pris Clirislum solos increpsse Pharisa:os scribas ver, cm per consequenliam hxc ad se trahi posse viderient, illi dixisse Maqisler, hc dicens eliam conlumeliam nobis facis. Unde aliunde adjecluir. videliir qtiod liabcnt Grxci codices in C, v. 4i: Y vobis, scrib et Pliarisi liypocrit. A fanion ubique scribas elPharisxos coiijungit, quia ht ex
:

omni

avarili
,

quia non in

abundanti

cujusquam
Dixit

vila

ejus est

ex bis qiuc possidet. 16.

illos,

aulem simililudinem ad
divitis

dicens: Hominis
atlulit (Ecct. Il,
:

cujusdam
quia non
dixil
:

uberes fruclus ager

19). 17. Et cogilabat intra se dicens

Quid faciam,

habeoqu congregem
:

fructus

meos?
et

18.

Et

responso Chrisli apud G. palet,

ulrosque quadrabal, quod in alterulros Chrislus dixerat. Nihilomiin Pharisccos prons iiilclligenduni ex C priora
in

Hoc faciam
;

deslruam liorrea mea,

majora
sunt

\M

faciam
inihi,

et

illc

congregalio omnia qu;c nala

l>ri

dicla
et

posleriora in legisperilos sive scribas

et

bona mea; 19. Et dicam anim mex'

po9ila in

quod
(2)

nolavimus in arliculorum titulis. Sensus est, sccundm Eslium qud proselyli

,

Anima, habes multa bona

requiesce,

annos plurimos;

Pharisxis

facli, offensi nial

vil cl hypocrisi

ma-

comede,

bibe, epulare. 20. Dixit

autem

illi

gislrorum suorum, vol eliam gravi onere legis, eum adjiinclo onere tradilionum Pharisaicaim , rsilie haut proposilo, cl redibant ad paganismum et veterem idololalriani sicque aposlatx facli sallem in hoc Pharisxis pejores deveniebant. (3) Penits sub terrain defossa, qualia multa erant in regione Palxslin, ul qu;e esset petrosa. Quare
; ,

Deus

Stulle,

bac nocle animam tuam repetunl

te

quac autem parsti eujus erunl?21. Sic est qui

thesaurizat, et
2.

ftibi

non est

in

Deum

dives.
c.

Vana

sollicitudo. (V. cd.

de re

42, n. 6, A.)

22. Dixitque ad discipulos suos: lde dico \obis

(Ps. 54
,

apud A alia est coniparatio nioiiiimenlis sumpta, idem signillcans, nempe hypocrisiin ideqtic utrumque in lexlu reliquiiuus.
;

23

Nolite solliciti
,

esse anima; Vertnfl

quid manducelis

ncque corpori quid induamini. 23.

esca, et corpus plus

Anima

plus est

qum

qum

\esti

Mons non timeNda.

mentum
ita

(1 Pet., 5, 7.

Philip:^, 6). 24. Consideiale

CAPUT LXXX1V.
G. XII. 1. Mullis autem lurbis circumstantibus
,

corvos, quia non semblant, neque melunl; qoPjltj

non
illos
j I

est ccllarium

neque horreum

et

Dens pasrit
25. Quii

ut se invicem conculcarent, epil diccre ad discipu'os suos

:

quanl magis vos pluris

eslis

illis ?

(In

{est.

S. Dion,

et

soc.)

Altendile fer-

nientoPharisxorum, quod
ffMii

est liypocrisis. 2. Nihil au;

aulem vestriim cogitando potest adjicerc ad staturam suam cubitum unum?26. Si ergo neque quod mini-

operlum

esl,

quod non rcvcletur

neque abscon-

'

mum

est poteslis, nuid

de

coclcris sollltltl eslis?

27.'

, ,

157
Coftsideratc
lilia

CAP. LXXXVII. PONITENTIA AGENDA. An.

33.

r;

quomod

crescuut

non laborant
in

tem: il.
co vobis,

Amen diquoniam

neque niU; dico

ttiitem vobis

Nec Salomon
ex
istis.

omni

gldri sua vestibatur sicut

unum
:

28. Si au-

super omnia bona

tem funum,

qiiod bodi est in agro, et cras in cliba-

sua consliluel eum.

2.

mun

miltitur,

Deus

sic vestit

quant magis vos pu-

Malus
45.

servus.
si
:

sillic fidei ?

29. Et vos nolite qurerc quid

manducc:

48. Si aulem dixeril

Qud

dixerit servus

ille

lls, atit (|uid

bibalis; et nolite in sublime lolli

50.

malus servus
in

il-

in

corde suo

Moram
;

facit

Domi-

hacc eniin oinnia gnies inundi quxrunt. Paler

aulem

le

corde suo
facil

nus meus venire

et cperit per,

vester
quaeritc

scit

quoniam

bis indigotis. 31.

Vcrmtamcn
;

Moram

Do-

cutere servos et ancillas

et bibeie, et inebriari
sis

et edere,

primm regnum

Dei, et justitiam cjus

et

minus meus venire;49. Elcpcrit

percutere conservos suos
cet
;

cum
et

ebrioillius

bac omnia
sillus

adjicienlur vobis. 52. Nolite timere, pu-

:4G. Venietdnminus servi

grex, quia complacuit palri veslro dare vobis

et date
,

in die

qu non sperat
;

bor qu

regnum. 53. Vcndite qux possidetis,

eleemo1

manduet

nescit

synam

(A, B, C, 100, n.

).

Facite (A

42, n. 4;

autem

bibat
;

Ttm.6, 19) vobis sacculos qui non vclerascunt, tbesurum non dificientem in clis qu fur non appropiat, neque tinea cornimpit. 34. Ubi enim th;

cum

ebriosis

50.

Veniet

Dominus

servi illius in die

saurus vester est,

ibi et

cor veslrum

erit.

qu non sperat ,

et

Bonus et malus servis.

Iwr qu ignort ;
C. Etdivideteum,

CAPUT LXXXY1.
1.

A. 51. Et dividet

eum partem,

partemque

ejus

que ejus ponet

lc

cum

hypocrilis,

il-

Servus vigilans

et fidelis.

cum
J(

infidelibus

erit

lleius et slridor
1.

denlium.

C.

XH.

35.

(In Corn, conf.non pont.)

,

Sintlumbi

ponet.

(XXV.
Ille
,

Tune

simile, c. 124.)

vestri prsecincli

cl lucernsc ardentes in inanibus ve-

C. 47.

stris;

5(3.

Et vos similes boniinibus expectantibus

revcrlalur nuptiis
:

domini

sui

aulem servus, qui cognovil volunlalem et non pramaravit et non fecit secundm
, ;

dominum suum quaudo

servi
illl

ut

cm
vigi-

volunlatem ejus, vapulabit multis

48. Qui

aulem non

venerit et pulsaverit , confestim aperiantei. 37. Beati

,

cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis.

Omni

quos cm venerit dominus, invenerit

et transiens ministrabit
,

autem cui mullm datum

eo
eo.
5.
;

lantes;
illos
si

amen

dico vobis, qud praccinget se,etfaciet

,

et cui

mullm quaeretur ab commendaverunt mullm plus plent ab

est
,

discumbere

illis.

58. Et
vigili

venerit in secund vigili

,

et

si

in

lerti
illi.

Separalio propinquis.
in terrain
,

veneiil

cl ita invenerit, beati sunt servi

,

49.

Ignem veni millere

et

et quid volo nisi

A. XXIV. 42. Yigilatc ergo

quia nescitis qu bor

ut accendatur (2) ? 50.

zari
:

Baplismo aulem babeo bapii-

Dominus vester venturus

A. 45. ///ut/ aulem
scilole
sciret
lis

sit (1).

quomod
54)
?

coarctor usque

dm

perlicialur
(

?
,

C. 59.

Hoc aulem scilole.quo-

51. Pulalis quia

n. G, v.

pacem veni dare

in

in terrain

56

quoniam

si

niam
;

si

scircipaterfaniilisqu ho-

non, dico vobis, sed separationem. 52.

paterfami-

r fur veniret [Apoc. 16, 15), vigilaret ulique, et

Erunt enim ex hoc quinque

in duos, et et (ilius in

domo un
in filiain
,

divisi

1res

qu Iwr fur
viet

non sineret perfodi do-

duo

in trs

dividentur:55. Paler
;

in lilium,

venlurus cssel,
gilarel ulique
,

mum
rali
;

suam. 40. El vos estoie paquia qu bor non pulalis

patrem suum

maler

et fdia in

malrem

socrus in

nurum suam
c.

et nurus in

socrum

non sineret perfudi

Filins

hominis veniet
PlrUs
:

^.

41. Ait au,

suam. (Dicebat aulem,

(1)

64,

n. I).
,

domum
ldck
%>aratt,

suam. 44.

lem
dicls

ci

Domine
,

ad nos
alio

Jam diclum
loco et

est in prrccedenlibus

moris esse
,

A
de

et vos cslote

banc parabolam
Dixit

an et ad

simul conjungere

qu ad doctrinam
dicta.

perlinciit

liect

quia qu
lior

omnes?42.

aulem Dominus:

lempore
;

Quare

qu
iis

inseril

nescitis

Fi|

servo bono elnialo, sermoni Cbrisli dejudicio, visum

est

bc transferre

qud babeant cum

affinilalem.

qu

hic

lius Itoiuinis ven-

refert,

omnimodam

turus

est.
,

45. Quis
est
et

putas

Quis, pulas, est fidelis dispensator et prudens

,

fidelis
,

servus

quem

consliluit
,

prudens

quem

Dominus supra familiam suam

det
illis

ut

(2) Gr. , e*< Von -i^Qr, , qud Erasmus verlit, si jam accensus est. Sed vir doctus annotavit, s\, apud Hellenislas idem valere quod, ulinam, ni Luc;e 19, 42, et Concord. 109, n. 5, -/w; /.o eu, ulinam tu quoque novisses. Quare sic verti possebunclocum exisinat
:

constitut

Domifa-

in

lempore

trilici

mensu-

Et quid volo (cum inlerrogalionis nota)? Ulinam jam-,

nus suus super

mi liant suam, ut
del
illis

ram? 45. Beaius ille servus quem cm venerit dominus invenerit

,

jam

accendatur.

PONITENTIA AGENDA.

cibum in
:

ita

facientem. 44. Ver dico vobis,

possi-

CAPUT LXXXVII.
C. XIII.
1.

lempore 46. Bealus

illc

quoniam supra onmia qu

del
,

Aderant aulem quidam ipso

de
Galilaeis,

in

tempore,
Pila-

servus

consliluel illum.

nuntiantes
lus miscuit
dixit
illis
:

illi

quorum sanguinem
pr omnibus

quem cm
Dominus

venerit

cum

sacrificiis
lii

corum. 2. Et respondens
Galili

ejus, in-

Pulalis qud

Gali-

venerit sic facien-

lis peccaloresfuerint, quia lalia passi sunt. 5. Non.

459
dico vobis
;

An. 53. CAP. XC. PAUCI SALVI.

sed nisi pnilentiam habueritis, omnes
4.
si-

160
:

militer peribitis.

Sicut

illi

decem

et octo, supra
:

quoscecidit turrisin Siloe, ct'occidit eos

et ipsi debilores fuerint prter

putatisquia

hc teslimonium perhibent de me 26. Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis 27. Oves me vocem meam audiunt; et ego cogno
Patris mei,

tantes in Jrusalem

tentiam
6. (Sabb.

non

omnes hommes habiNon dico vobis sed si pniegeritis omnes similiter peribitis.
?
,
: ,

sco eas, et sequuntur

me

28. Et ego vitam ternan

do

4 Temp.
:

sept.)

Dicebat autem

et liane simi-

et non rapieteas quisquam de manu mc. 29. Pater meus quod dedil mihi majus omnibus est (1) et neni potest rapere
eis
;

et

non peribunt

in

temum,

litudinem

Arborem

fici

habebat quidam plantatam

in ill, et
:

de

manu

Patris mei. 30.

in vinesu, et venit
invenit. 7. Dixit

qurens fruclum

non

Ego etpater unum siimus. 'b.FurorJudorum in Christum.

,

autem ad cultorem vinc

Ecce anni
in ficulnc

31. Sustulerunt ergo lapides Judi

ut lapidarent

trs sunt, ex

quo venio qurens fructum

eum.

52.

Respondit

eis

Jsus

Multa bona opra

hc

et

non invenio; succide ergo

illam, ut quid
illi:

ostendi vobis ex Ptre meo, propter quod

eorum opu3

eliam terram occupt. 8.At illercspondens dixit

me

lapidaiis?

Responderunt

ci

Judi
;

De bonoopero

Domine, dimitle illam

circa illam, et
rit

et

hoc anno, usqucdm fodiam

;

mittam stercora

9.

Et siquidem fece-

fructum; sin autem, in futurum succides eam.

et quia tu liomo teipsum Deum. 34. Respondit eis Jsus: Nonne scriptum est in lege vestr , ^quia ego dixi , dii

non lapidanius te,seddeblasphemi

sis, facis

cm

MULIER INCLINATA.

estis (Ps.

81,6)?35.

Si illos dixit deos,

ad quossermo

CAPUT

LXXXVI1I.

Dei faclus est, et non potest solviScriptura;56.Quem

Pater sanclificavit, et misit

spiritum

in

mundum

vos dicitis,
57. (Inf.

C. XIII. 10. Erat autem docens in synagoga eorum

sabbatis. il. Et ecce mulier,

quia blasphmas; quia dixi, Filius Dei

sum?

qu habebat

133, n. 1.) Si non facio opra Palris mei, nolitecre-

infirmitatisannis

decem et octo; et erat inclinala, nec omnin poteratsursm respicere.l2.Quamcm videret

dere mihi

38. Si aulem facio

et

si

mihi non vultis

credere, operibus crdite, ut cognoscatis et credalis,

Jsus, vocavit

eam ad

se, et ait

illi

Mulier, dimissa
illi

quia Pater in

esab

infirmitate tu. 13.

Et imposuit

manus, et
14.

bant ergo

me est, et ego eum apprehendere

in
;

Ptre

|.

59.

Qure-

et exivit

de manibus

confestim erecta est, et glorificabat

Deum.

Re-

eorum.
3. Curalio, et fides

spondens autem archisynagogus, indignans quia sabbalo curssel Jsus, dicebat turb
:

multorum trans Jordanem.

Sex dies sunt

in

A. XIX.
venit

1.

Et

40. Et abiit ilerm.

quitus oportet operari

et

in his

ergo venitc et curamini,

non

in die Sabbati. 15.

Ucspondens autem ad illum

D. Trans Jorda-

A. In

fines

Judie trans Jorda-

Dominus,

dixit

Hypocrit, unusquisque vestrm

nem,
B. X.
1.

nem,
Etinde

sabbato non solvitbovem suum, autasinum prsepio, et ducit

adaquare?10. Hanc autem filiamAbrahoc,

Satanas,ecce decem
et octo annis,

exurgens venit in
fines

quam
hc

alligavit

non

Jud
:

ultra

oportuit solvi vinculo isto die sabbati? 17. Et

diceret, erubescebant

cm
,

Jordanem
D. In

omnes

adversarii ejus

et

eum locum,
mansit
illic.

ubi erat Joannes baptizans pri-

omnispopulus gaudebat
bant ab eo

in universis qu;e gloriosfie-

mm;
sunt

et

(18. Dicebat ergo, c. 52, n. 5).

A. 2. Et secul

B. Et conveniunt ilerm turb

Encenia.
Hic ponenda sunl encnia, posl qu, ut narrt D, abiit Dominus trans Jordanem : quod enim sequitur apud C, diclum Clmsto Pliarisis: Exi hinc, quia Herodes vult te occidere, non potuit conlingereinJnd, in qu jus nullum erat Hcrodi; sed in Per qu tratls Jordanem erat, et dilionis Uerodis. Hune uulem ipsum locum significant A et B, cuni dicunl Dominum venisse in fines Jud trans Jordanem. Quamvis enim significare videanlur locum respeetu Galil trans Jordanem , non tamen significant , sed respeetu Jud, ut cl D nam cerlum est ab omnibus significari locum in qao Joannes primkm baptizabat.
;

eum turb
Et mulli

ad eum,
A. Et curavit eos

mull,
D. 41.
'

ibi

(3.

Et

venerunl ad eum.
j

accesserunt, c. 95, n. 1),

,

B. Et
(2.

sicut

consueverat
c.
:

iterm

docebat

illos.

Et accedentes,

95, n. 1).
fecit

D. Et dicebant

Quia Joannes quidem signum

dixit

nullum

42 Omnia aulem quxeumque

Joannes
in

de hoc, vera erant. Et mulli crediderunt

(XI. (1) Erat aulem. c. 102, n. 1).

eum.

CAPUT LXXXIX.
1

Oves Christi non pereunt.

D.X. 22. (Fer. hpost dom. Poss. )fFacta sunt autem

encamia
in

Jcrosolymis; et hieniscral(li)/ac. 4,50,59).

in

23. ElambulabalJcsusin templo,

porticuSalomonis.
ci
:

(I) Id csl, quod ddit mihi Pater gignendo, ut cssemunigenitus Filius Dei, polenliusestonini recreal. Sed Graeci, ut et Syrus et Arabs, legunt in masculino Pater qui dedil mihi (supple servandas oves) major omnibus est ; et nemo potest eripere, etc., et pro, ideb ; quia Pater polenlior omnibus est, ide nemo sed nec potest ovos meas eripere Patris potcstali Ego et Pater unum sumus. quia, ul sequiltir jneae
:

24. Circumdederuntcrgo cuni Jud;ni,et dicebant

PAL'Cl SALVI.

Quousque animam nostrani

tollis? Si tu es
:

Christus

CAPUT
1
.

XC

die nobispalm. 25. Respondit eis Jsus

bis, et

Loquor vo-

Angusta porta.

non

credilis

opra

qu ego

facio in

nomine

C. XIII. 22. Et ibat per civilale et castclla, do-

tel

CAP. XCI. HYDROPICUS

illi

HUMILITAS,

etc. An. 33.

t62

cens, et iter faciens in Jrusalem. 23. Ait auiem

Hydropicus. Humilitas. Pauperes. Coena magha.

quidam: Domine, si pauci sunt qui salvantur? Ipse autem dixit ad illos 24. Contendite intrare per an:

CAPUT
1.

XCI.

Hydropicus sabbalo curalus.

gustam portam
trare, et

quia multi, dico vobis, quocrent inn. 5, v.

non poterunt (A, 43,

13

).

25. Crn

C. XIV. 1. Et factum est {Dom. 16 post Pent.)

autem

intraverit paterfamilis et clauserit ostium, in:

cm

inlraret Jsus in

domum cujusdam

principis

Pha-

cipietis foris stare, et pulsare ostium, dicentes

Do-

risajorum, sabbato,

manducare panem,

et ipsi obser-

mine, aperi nobis ; et respondens dicet vobis

vos unde
cere
:

Nescio

vabant eum. 2. Et ecce

erat ante illum.
.3.

homo quidam hydropicus

dixit

sitis

(A, 124, v. 10). 26.

te, et

Tune

incipietis di-

Et respondens Jsus
:

ad le-

Manducavimus coram

bibimus, et in plan. 7):

gisperitos et Pharisos, dicens

Si

l'icet

sabbato cu-

teis noslris docuisti. 27.

Et dicet vobis (A, 43,

rare? 4. At
sanavit
dixit
:

illi

lacuerunt.
dimisit. 5.

Ipse ver

apprehensum
illos,

Nescio vos unde

sitis

discedite

me, omnes

operarii

eum, ac

Et respondens ad
in

iniquitatis (Ps. 6,

).

28. Ibi
;

erit fletus et stridor

Cujus vestrm asinus aut bos

puteum cadet,
6.

dentium (A, 45,

v.

11 e(12.)

cura videritis

Abraham

et

non continu extrahet illum die sabbati?

Et non

et Isaac et Jacob et

omnes prophetas

in regno Dei,

poterant ad
2.
7.

hc respondere
Recumbendum

illi.

vos autem expelli foras. 29. Et venient ab Oriente et

Occidente, et aquilone, etauslro; et

in novissimo toco.

accumbent

in

Dicebat autem et ad invitatos parabolam, inten-

regno Dei. 30. Et ecce sunt novissimi qui erunt prisai,

dens quomod primos accubilus eligerent, dicens ad

illos
:

et sunt

primi qui erunt novissimi. (A, B, 100,

v. 16).

8.

Cm
9.

invitalus fuerisad nuptias,

non discumsit invitatus

n. 3.

A, 101,

bas in primo loco, ne forte honoratior te

2. Christus in Jrusalem occidendus.

ab
tibi

illo
:

Et veniens
,

is

qui te et illum vocavit, dicat

incipias

31. In ips die accesserunt

dicentes
illi
:

quidam Pbarisorum,
Herodes vult
te

Da huic locum
recumbe

et tune

eum rubore
vocatus
;

Exi, et vade hinc, quia

ait illis
:

novissimum locum tenere.

fueris, vade,

10.

Sed cm
ut

occidere.

32. Et

Ite,

et dicile vulpi

illi.

in novissimo loco
:

cm

ve-

Ecce

ejicio

dsemonia, et sanitates perficio hodi et

nerit qui te invitavit, dicat tibi

Amice, ascendc sugloria

consummor. 33. Vermtamen oporUt me hodi et cras, et sequenli die ambulare quia non capit prophetam perire extra Jrusalem.
cras, et terti die
:

peris (Prov. 25, 7).

Tune
:

erit tibi

coram

si-

mul discumbentibus
humiliabilur
;

11. Quia

omnis qui se

exaltt,

et qui se humilit, exaltabitur (Inf. 99,

A.

XXIII.

37.

34. Jrusalem, Jrusalem,

cidis

qu

oc-

119, n. 2)
3.

J.

Jerusalem, Jerusalem,

prophetas

et

lapidas eos

qu

occi-

qui mitluntur ad te! quolies volui

Convivia pauperibus paranda.

dis prophetas, et

congregare

filios tuos,

12. Dicebat
facis

autem

et ei qui se invitaverat

Cm

lapidas eos qui ad

te missi sunt! quolies

prandium, aut coenam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos neque vicinos divites
;

volui congrefiUos tuos,

ne forte
13.

te et ipsi reinvitent, et

fit tibi retri-

gare C.

butio.

Sed cm

facis

convivium, voca pauperes,

4, 7, 17.

Quemadmoavis

A.

Quemadmodm

gallina con-

dbiles, claudos et

ccos (Tob.

Prov. 3, 9.)
tibi

dm
et

nidum
pennis,

gregat pullos suos sub alas, et noluisti ?

14. Et beatus eris, quia

non habent relribuere

suum sub
Ecce
vobis

38. Ecce relinquetur vobis

retribuetur
4.

enim

tibi

in resurrectione

justorum.
114, A).

noluisti?

35.

domus

veslra dserta.

(Hk

1
c.

pr109,

Cna magna
illi

(ed. dere, V.

c.

relinquetur

diclio evers.

3erus.;v.%
121).

15.

Hc cm

audisset,
:

quidam de simul discumei

domus

ve-

n.5elZ,

c.

bentibus, dixit

Beatus qui manducabit panem in

stra dserta.

regno Dei. 16. At ipse dixit

C. Dico autem vobis, quia non
videbitis
dicetis
:

(Dom.

inf. oct.

Corp.

A. 39. Dico enim

vobis,

non me

vi-

me, donec veniat cm

Benedictus qui venit in

debitisamod'o.do-

necdicatis:Benedictusflui venit in

nomine Domini. (A, B, C, 109,

n. 3).

qu est 2 post Pent.) f Homo quidam fecit coenam magnam, et vocavit mullos 17. Et misit servum suum hor cna? dicere invitalis ut venirent, quia jam parata sunt omnia. 18. Etcceperunt simul omnes
Ch.
:

excusre. Primus dixit

ei
;

Villam emi, et necesse

nomine Domini

^.

habeo exire,

et videre illam
:

rogo

te,

habe

me

excusa-

(X'XTV.l. Etegressus, c.

tum. 19. Et aller dixit

eo probare
alius dixit
:

Juga

boum emi

quinque, et

121,

il/a

rogo

te,

habe

me

excusatum. 20. Et

n.l).
(1)

Uxorem

duxi, et ide non

possum venire.

dictum 7 Christo adhuc in Galil agente memorat adverss* Jrusalem, A refert quasi dictum post triumphalem in Jrusalem ingressum.
hic

Quod

21. Et reversus servus nuntiavit hsec

Domino
:

suo.

Tune

iratus paterfamilis dixit servo suo

;

Exi

cil in

Unde cm verisimile non sit, id Christo bis pronuntiatum, vel anticipavit C vel A, quod pris a Christo dictum fuerat, inservit iis quje referebat Christo dicta in Pharisocos propter argunienti
similitudinem quod cm nobis probabilius videatur, verba A lic transtulimus.
:

plateas et vicos civitatis

ccecos et claudos

et

pauperes ac dbiles, et
:

introduc hc

22. Et ait servus

Domine, factum

est ut impersli, et
:

adhuc locus

est.

Exi in vias et sepes ; et 23. Et ait Dominus servo comnclle intrare, ut impleatur domus mea. 24. Dico

m
sunl gaslabit

An. 35.

CAP. XC1Y. PAKADOLA V1LLICI.

vocati
3.

m
post

aulem vobis qnd ncmo virorum illorum qui

Filius prodigua.

cnam meam V
Omnibus renunliandum.

11. Ait

aulem (Sab.
tiabuil
illis

Dom. 2 Quadr.)
:

y Ho-

mo quidam
scentior ex
et
)
:

duos
:

(ilios

12.

Et

djxjj $$$]$?

palri

Pater

CAPUT XCH.
{].

da mihi
divisit

pprtioflem

substanli quoe
;

me

contigil.

Et

illis

substan-

XIV. 2a. Ibant aulcni lurba) mulUe cum eo

illos

tiam. 13. Et non posl multos dies, congregatis

om-

ronversus dixt ad
\-

(in Corn. un.

Mari. Pont.

nibus

adolesccntior

filius
;

peregr profectus est in

cl

26. Si quis venit ad me, et non odit palrcm suum, inairem, et txorem, et (ilios, et l'ratrcs, et sororcs,
et

regionem longinquam

et ibi dissipavit sttbslanliam

suam vivendo
onsummsset,
et ipse

luxurios.
facta est

14.

Et postqum oniuia
in

animant suam, non polost meus esse 58. di-cipulus (A, 56, n. G, v. 57) 27. Et (A, ib., v. qui non bajulat crucem suam, cl n. A, n, C, 66,

adhuc autem

lames valida
ahiii
,

regionc

ill,

cpit egerc. 15. El

illius
:

cl

adhxsit uni

ci-

5)

vium regionis

et misit illum [n villam

suam
cl
:

ut

discipulus. 28. P otcst meus esse pris Quis enim ex vobis volens turrim a;dilicarc, non qui necessarii sunt, si hafedens computat sumptus,
>'PilU

P osl

I11C

>

n011

pasceret porcos. 1G. Et cupiebat implcrc

vcnlrcm

suum de
illi

siliquis,

quas porci manducabant

ncmo
Quanti

dabat. 17. In se

autem reversus
palris
!

dixil

beal ad perfieiendum

29.

Ne posleaqum
:

posuerit

mercenarii in

domo
ei

mei abundant panibus, ego

Surgam, ctiboad palrcm
in

non poluerit perficere, omnes qui Quia hic vident, incipiant illuderc ei. 30. Dicentes non potuit consummare? homocpit rcdificarc, et

fnndamentum,

et

autem hic fam pereo

18.

meum,
coram

et
te
;

dicam
19.

Pater, peccavi

clum
luis.

ef

Jam non sum dignus

vocaii

filiua

51.

Aut quis rex iturus committere bellum adverss

si possit

tuus; fac

me

sicut

unum de

mercenarjis

20. Et

alium regem, non sedens pris cogitt

cum

surgens venit ad patrem suinu.

Cm

aulem adhuc

decem
venit

millibus occurrcrc

ci,

qui

cum
illo

viginli millibus

long esset, vidit illum pater ipsius, et miserkqrdi

ad se? 32. Alioquin adhuc

long agente,

motus
vi in
filius

est, et

accurrens cecidit super

o|luin. H'jus
:

cl

legationem mittens rogat ca qua; pacis sunt. 33. Sic quse ergo omnis ex vobis qui non renuntiat omnibus
possidet,

osculatus est euni. 21. Dixitqueci

filius

Pater, pc&

clum,

et

coram

le,

jam non sum dignus vocarj

:

num

est

non potest meus essediscipulus V 34. Bosi aulem sal evanuerit, in quo condiesal
:

tuus. 22. Dixit

Cil prol'erlc

autem paler ad servos suqs slolam pi imam, cl induite illum, cl date

ejus
,

lur (A, 41, n. 1. B,

70, n. 4, . 49

35.

Ncquc

in

annulum
ejus
;

in

manum

et calceamenta in
,

pedes.

terram, ncque
tetur.

in sterquilinium utile est,

sed foras mit-

25. Et adducite vitulum saginalum

:

cl occidl-;

Qui habet aurcs, audiendi, audiat.

Parabole ovis, drachme, filh

prodigi.

CAPUT
1.
1.

manducemus, et epulemur 21. Quia hic fiilius meus morluus erat, et revixit; perieral, el inventus est. Etcperunt epulari. 25. Erat aulem filius cjua
le, et

XC11I.

senior in agro; et

cm
,

veniret, et appropinquarel dp;

Ovis recuperata.

mui, audivit syuiphoniam, et chortim

vit

26. El voca-

(Dont. 3, posl Peut.) f Erant autem C. XV. appropinquantes ei pubiicani, et peccatorcs, ut audirent
iiluin.
:

unum de

servis
illi

et inierrogavil

quid hacc essent.

27. lsque dixit

Frater tuus venit, et occidit pater

,

2.

Et niurmurabant Pharisxi et scribx,

tuus vitulum saginalum

28. Indignatus est

quia salvum illum reenpit.

et nolebat

dicentes

cum
cens

illis.
:

Quia hic peccatores recipit, et manducat di3. Et ait ad illos parabolam islam
,

autem,

inlroire.

Paler
illc

ergo

illius

egressus, cpit rogarc illum. 29. At

,

4.

Quis ex
si

vobis liomo

qui
illis,

habet ccnlum

respondens
tihi,

dixit

patri sijo

Ecce

lot

annis servio
;

oves; et

perdiderit

unam ex
,

nonne

dimittit

nunqum mandalum

tujnn prxterivi

cl

nunqum
:

nonaginta-novem in deserto

et vadit

ad illam (pi*
n.

dedisti mihi

hdum
cum

ut

cum

amicis mois cpnlarcr

,

perierat, douce inveniat eam? (A, 70,

5.) 5.

Et

50. Sed postqum

filius

tuus hic
,

qui devoravit sttbvenit

,

cm
6.

invenerit eam, imponit in

humeros suosgaudens;
et vicinos
,

slantiam suam

nicrelricibus

occidisli
,

illi

Et veniens
illis
:

domum

con vocal amicos

di-

vitulum saginalum. 51.

At ipse dixit

illi: Fili
;

lu

cens

Congratulamini mihi, quia inveni ovem

ita

semper
lari

mecum
erat,

es, et

omnia mea luasunt

perieral,

52.

Epu-

meam,

quai perierat? 7. Dico vobis, qud

gau-

ulem etgaudere oportebat, quia

et

fralcr tuus hic

cl

clo super uno peccalorc pnilentiam dium agente, qum super nonaginta-novem justis , qui non
erit in

morluus
est

revixit;

invcnliis

V
Facienm
amici de mammona.

indigent pnitenli.
2.
8.

Draclima reperla.
,

Aut quuc mulicr habens drachmas decem

CAPUT XCIV.
si
1
.

perdiderit

drachmam unam

nonne

accendi.l luccr,

Purabola

villici.

nam,

et everrit

domum
cm
:

et quoerit diligenter

douce

C.

XVE
,

1.

Dicebat autem
:

et

ad discipulos suos
erat dives, qui

inveniat? 9. Et
vicinas
,

invenerit, con vocal arnicas et

(Dom. 8

posl Peut.)
;

f Homo quidam

dicens

Congratulamini milii, quia inveni

10. Ita dico

habebal villicum

et hic diiamatus est

apud illum

drachmam quam perdideram?

gaudium
cril

vobis,

quasi dissipssetbona ipsius. 2. Et vocavitillum, cl ait

iKi
:

coram

angelis Dei super

J.

uno peccalorc

Quid hoc audio de

te ?

redde rationem
polcris villicarc.

villica-

pnilentiam agente

tionis

lux

jam enim non

3.

Ait

1G5

CAP. XCVI. EI'ULO ET LAZARUS. An.

villicus inlra se
:

33.

106

autem

Quid faciam
;

quia dominas

libellum repudii scribere, et dimiiterc

(

meus

aufert

me

villicalionem
:

lodcrc non valco,

,

Deut. 24, 1.

5.
:

Quibus re-

mendicare erubesco

4.

Scio quid l'aciam

,

ut

cm
B.

spondens Jsus,

ait

amotus fuero

villicationc

recipiant

me

in doinos

Ad

duritiam

suas. 5. Convocalis itaque singulis debitoribus domini sui, dicebat primo

6.

cordis veslri scripsil

A. Non legislis, quia qui fecit hominem ab initio ( Gen. 1, 27 ),

At

ille

dixit

Quantum debcs domino meo? Centum cados olei. Dixitque illi

: :

vobis prceistud. G.

masculum
et dixit
:

et

feminam

fecit

eos

ptum
initio

Ab

5.

Proplcr hoc dimiilet

et

Accipe cautionem luam

quaginta, 7. Deinde
alii

et sede cit, scribe quin:

autem cra,

homo palremet malrem,

rebit uxori

adheCor. G,

dixit

Tu ver quantum dcAit

illi
:

tur
et

masculum
fecit

sue:

et

erunt duo in
;

bes? Qui

ait
,

Centum coros
iniquitatis

trilici.

Accipe

feminam

carne un. (Gen. 2, 2

hueras tuas

et scribe octoginta. 8. Et laudavit do,

eos Deus. 7.

Pro-

1G

Epli. 5, 51

).

G. Itaque

jam non

minus villicum
quia
filij

quia prudenter fecisset

filiis

pter hoc rclinquet

sunt duo, sed una caro.

Quod ergo

hujus seculi prudcnliores

lucis in
:

gene-

homo patrem
uni
et

suet

ratione su sunt. 9. Et ego vobis dico

Facile vobis
defeccrilis,

malrem,

Deus conjunxit, homo non separel. Quid ergo Moyses 7. Dicunt illi
:

amicos de

mammon
2.

iniquitatis

ut

cm

adhrebil ad uxo-

mandavit dare libellum repudii,

dimittere
?

et

recipiant vos in eterna tabcrnacula f.

rem suam;

8.

et

8 Ait

illis:

Quoniam
veslri

In avaros.

erunt duo in carne

,

Moyses ad duritiam cordis

permisit
veslras
9.
:

10. Qui fidelis est in

et
;

minimo

et in majori fidelis
,

un.

Itaque

jam Quod
se-

vobis

dimittere

uxores
fuit.

et qui in
est.
4 i.

modico iniquus
Si ergo in iniquo

est

et in

majori
fidles

ini-

non sunt duo, sed

unacaro. 9.

ab

initio

autem non

quus

mammona

non

Dico autem vobis, quia quicuim

nisi

fuistis;
si

quod verum est, quis credet vobis?

non
fuistis;

12. Et

ergo Deus conjunxil,

que dimiserit uxorem suam,

ob fornicalioncm,

in alieno fidles

quod vestrum est,

aut enim

homo non

et aliam duxeril,

quis dabit vobis?

13.

Nemo
:

servus potest duobus

v.

paret.

mchatur
ril,

et qui

dimissam duxen. 3, v.

dominis servire (A, 42, n. 6,

odiet, et alterum diliget

24)

unum

mchatur. (A. 41,

52;

aut uni adherebit, et alte,

l.C'or. 7, 10).

rum contemnet. Non potestis Deo servire mone. 14. Audiebant autem omnia bec
qui erant avari
;

et

mamillis
:

C.
nis

XVI. 18.
qui

Omet

B. 10. Et in
puli

domo iterm
:

disci-

Pharisei,

dimittit

et deridebant ilJum. 15. Et ait

uxorem suam
chalur

Vos

eslis qui justificatis

nx>vit

vos coram bominibus

:

Deus

alteramducit,m:

ejusdeeodem interrogaverunt eum. 11. Et ait illis Quicumque dimiserit uxorem suam, et aliam
duxerit,

autem

corda vestra

quia quod bominibus al-

adullerium committit su:

tum

est,

abominatio est ante Deum. 1G. Lex et pro(

per

eam

phte usque ad Joannem

A, 47,

2)

ex eo refacit.

C. Et qui dimissam viro ducit, mchatur. B. 12. Etsi uxordiniiserit virumsuum, el aliinupserit,

gnum

Dei evangelizatur, et omnis in illud vim

,

17. Facilius est (A

41

n. 1

v.

18

autem clum
ca-

mchatur. (13. Eto/ferebant,c. 100,

2.

n. 1).

et terram preterirc,

qum de

lege

unum apicem

Cvmmendalio
ci discipuli

virginitatis.
:

dere.

A. 10. Dicunt

ejus

Si ita est causa ho-

MaTRIMONII VINCULUM.
Obiter tantum C menlionem lac matrimonii fecisse videlur;isto tamen loco conligisse disputationem de matrimonio, quam describunt A et B, et cum C hic con-

miniscum uxore, non expedit nubere. H. Qui dixit Non omnes capiunt verbum istud, sed quibus illis
:

daliiiii esl.

12. Sunt
:

enim eunuchi, qui dematris uiero

qui facli sunt ab bo-

sic nali

sunt
:

et sunt eunuchi,

jungendam qu soins C

esse, salis palet

ex eo, quod post pauca, narrt, coincidunt 1res in eamdcm narra-

minibus

cl sunt

eunuchi, qui seipsos castraverunt

tionem de parvulis, et divite, et aliis qu sequunlur. Vald etiam verisimile est Pharisos qustionem de matrimonio proposuisse, quia dictum erat Domino ; Lex et prophte usque ad Joannem cm enim apud
:

propter regnum clorum. Qui potest capere capiat.

(13. Tune oblatisunt,
c.

100, n. 1).

Epulo et Lazarus.

eos conlroversa esset lic qustio, facile eis venirein mentem potuit, itemque cogilatio quod Christus aliquid

CAPUT XCVI.
C. XVI. 19.
(

super e diceret, unde

eum accusare

possent.

Fer. 5 post

Dom. 2 Quadr.

f Hocl

CAPUT XCV.
|

mo

quidam erat dives, qui induebatur purpura

bysso; etepulabatur quotidi splendid. 20. Et erai

Repudium

illicitum.

quidam mendicus nomine Lazarus, qui jacebat ad

j;

B.

X.

2.

Et acPhari-

A. XIX. 3. Et accesserunt ad

nuam
micis,

ejus, ulceribus plenus; 21.

Cupiens saturari &e

divilis, et

cedentes

eum
tere

Pharisei tentantes
:

eum

et

que cadebant de mensam

(1)
:

nemo

illi

si interrogabanl

dicentes

Si

licet

homini dimit-

dabat

sed et canes veniebant, et lingebant ul-

eum

Si

licet viro

uxorem suam, qucumque ex

cra ejus. 22. Factum estaulem ut morerelur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum

uxoremdimillere,
tentantes

causa?

Abrahe. Mor-

eum ?
B. 3. At
eis
4.
:

tuus est autem et dives, et sepullus est in inferno(2).

ille

A. 4. Qui respondens, ait eis

:

respondens, dixit
?

23. Elevans autem oculos suos,

lis,

cm

esset in tormen
in sinu ejus
:

Quid vobis precepit Moyses

:

vidit

Abraham

long, et
:

Lazarum

Qui dixerunt

Moyses permisit

24. Et ipse damans, dixit

Pater Abraham, miserera

167
met, et
sui in
niitte

An. 55. CAP. XCIX.

PHARIS/EUS ET PUBLICANUS.
digili

1G8

Lazarum, ut intingat exiremum

refrigeret

Noe

in

arcam

et

et lulil
Filii

omnes

ila erit et

advenlus

aquam, ut

linguam meam, quia crudixit

illi

venit diluvium, et

hominis.

cior in hc flamm. 25.

Et

Abraham
lu,
et

Fili,

perdidit omnes.

recordare quia recepisti bona

simililcr inala
:

in vit
liic

Lazavus

C. 28.Similiter sicut factum est in diebus Loth.

nunc autem

consolatur, tu ver

Edebant, et bibebanl; emebantet vendebant; planlabant et dificabant

:

cruciaris. 26. Et in bis

omnibus

inter nos et vos chaos

29.

Qu

die

autem

exiil

Loth

magnum firmatum
El
ait
:

est; ut hi, qui volunt bine transire

Sodomis,
24),
et

pluit

ignem

et sulphur

de clo (Gen. 19,

erit

ad vos, non possint, neque indc hc transmeare. 27.

omnes

perdidit. 50.

Secundm hc
ill

qu

Rogo ergo
:

te,

Pater, ut mitlas

eum

in

domum
:

die Filius liominis revelabilur. 51. In

fuerit in teclo,

hor qui

patris mei

28. Jlabco

enim quinque

fratres

ut te-

et vasa ejus in

domo, ne descendat
nan redeat
relr.

stetur

illis,

ne

et ipsi
ait
illi

veniant in hune locum lormen-

tollereilla: et qui in agro, similiter

lorum. 29. Et
prophetas;
ter

Abraham
30. At

Habent Moysen
ille

et

52.

audiant
:

illos.

dixit
ierit
:

Non, Pa-

Memores estotc uxoris Lolh. 55. Quicumque qua:sierit animam suam salvam facere perdet illam et
, :

Abraham

sed

si

quis ex mortuis

ad eos, pee-

quicumque perdiderit illam,

n. 6, d.

vivificabit eain (A,

56,

nitentiam agent.

31. Ait
;

autem
si

illi

Si

Moysen

et

59; A, B, C, 66,
5.

b. 5,

D, 110, n. 4,

v. 25).

prophelas non audiunt

surrexerit, credent

neque
XVII.

quis ex mortuis re-

Unus assumptus,
34.

et aller relictus.
:

1.

Etait ad discip.,

c.

A. 40. Tune duo

erunt
in

Dico vobis

yi ill nocle
;

*0, n. 4.)
(1)

agro

;
,

erunt duo in lecto uno

unus as:

Verba hc,

et

nemo

illi

dabat, absunt

Grco

unus assumelur
et

sumetur
35.

et

aller

relinquetur

sunl qui putent hue translata ex parabol qu habetur cap. 93, n. 3.

(2) Aliter

fili

prodigi

unus relinque.

Du
:

erunt molentes in

unum

tur: 41

Du

mo;
,

una assumelur,
tur

et altra relinque-

Grca,

et

sepultus est. In infemo autem

lenles

in

mol

duo

in agro;

unus assumelur,

elevans oculos suos.

una
judicii.
et

assumelur

et alter relinquetur. 36.

Respon?

Adventus

una relinque-

dents

dicunt

illi
:

Ubi Domine

in

hoc cap. 17 sui Evang. ante ea qu refert de adqudam prmiltil : primuin quatuor ventu judicii documenta, deinde hisloriam decem leprosorum quam vide cap. 73. Quia verb quatuor illa documenta, quorum 1 est de scandalo ; II de correplione fratern ; 111 de vi fidei; IV de dbita Deo servilule nullam habere videntur inter se connexionem : ide'o I retulimus ad cap. 70, n. 4; // ad cap. 71, . 1 ; /// ad cap. 68, n. 3; et IV ad cap. 71, n. 4, ubi C ad cleros Evang. adduximus. Vide illa capila.
, ,

tur.

37. Qui dixit

rit

illis

Ubicumquc
v. 28).

fue-

(42. Vigilateergo,
c.

corpus,

illic

congregabuntur et

86. n. 1.

aquil (A, 122, n. 1,

CAPUT
1.

XCVII.

(1) Alio loco et temporc id narrant Chrislodictum A et C; etsi ver idem Christo bis dici poluerit, tamen probabilius est vel C per anticipalionem id dixisse; vel A. qu pris Christo dicta fuerant , alii serinoni inseruisse. Prius oxistimavit Jansenius Gand., nobis posterius verisimilius visum est; quod sine his verbis optim cohreat sermo A, et cum B omnin consentiat.

Quando

venit

regnum Dei.
JUDEX ET V1DUA.

C. XVII. 20. Interrogatus autem (Jsus) Phari-

Quando venit regnum Dei ? respondens eis dixit Non venit regnum Dei cum observatione 21. neque Ecce hic, aut ecce illic. Ecce enim regnum dicent
sis
:
:

CAPUT
C. XVIII.

XCVIII.
de re,
c.

l.(V.

ed.

82,

n. 2.)

Dicebat

aulem

et

parabolam ad

illos,

quoniam oportel semper

Dei inlra vos

nient dies

est. 22.

Et

ait

ad discipulos suos

VeFilii

orare, et
2.

non
:

deficere (Eccl. 18, 22; 1 Thess. 5, 17),

in qudam civilate, qui hominem non reverebatur.
in civilate ill, el venie-

quando desideretis videre unum diem

et

Diccns

Judex quidam crat

timebat
,

hominis

non

videbitis. 23.

Et dicent vobis

Ecce
(A,

Deum non
3.

et

hic, et ecce

illic.

Nolile ire, neque sectemini

sicut f'ulgur coruscans
:

Vidua aulem qudam erat

B, 122,
clo,
in

n. 1). 24.

Nam

de sub

bat ad
4.

eum

dicens

Vindica

me

de adversario meo.
nec hominem

ea
in

hominis

qu sub clo sunt, fulget die su. 25. Primm aulem

2.

ila erit Filius

Et nolebat per multum tempus. Post hc aulem

:

oportet illum

dicit inlra se

Elsi

Deum non
in

timeo

multa

pati, et reprobari

generalionc hc.
perditio.

revercor

5.

tamen quia molesla

,

est mihi

hc vidua,
ini-

Repentina malorum
37.
in
ita

vindicabo illam

ne

novissimo veniens suggillet

:

A.

XXIV.
autem

26. El sicut factum est in diebus

me.

6. Ait

autem Domiuus
:

Audile quid judex

Sicut
diebus
erit
et

Noc

(1)

ila erit et in

diebus

Filii

quilalis

dicit

7.

Deus
,

aulem

non

faciel

vindi-

Noe

hominis. (Gen. 7, 7.)

ctam clectorum suorum

clamantium ad se die ac
in illis? 8.

adventus

nocte, et patienliam babebil

Dico vobis,
Filius

Filii liominis.

quia cit faciet vindiclam illorum.

Vcrmlamen

C. 27. Edebant,
et

A. 58. Sicut enim erant in diebus ante diluvium comedentes, et

bibentes; nubentes et nuptui Ua-

hominis veniens, putas, invenict fidem

PUARIS/EIS ET PlDLICAMS.

in terra?

bibebanl; uxo-

res

ducebant,

et

dabanlur ad nuplias
,

dentes, usque ad
inlravit

eum diem, quo

et

CAPUT
et

XCIX.

usque in
inlravit

Noe

in

arcam; 59.

non

C. XVIII. 9. (Dont. 10, post Vent.)

Dixil auleiri
justi,

diem qu

cognoverunt tlonec venit diluvium,

ad quosdam,

qui in se confidebant

tanqum

169
et

CAP. C. PARVUL1
:

D1VITIARUM IMPEDIMENTUM. An.

10.
,

33.

170

aspernabantur cx-teros, parabolam islam

Duo
unus

gavit

eum quidam
:

homines ascenderunt
Pharisams, et

in lempliim ut orarent

princeps, dicens

aller publicanus. 11. Pliarisaeus stans

tibi
,

Magister

bone

haec apud se orabat: Deus, gralias ago

quia non

quid faciens vitam

A. Quid

me

interrogas de

boserva
?

sum

sicut cleri

hominum,

raplores, iujusli, adulleri;

ternam possidebo? 19. Dixit au-

no

(1) ?

Unus

est

bonus

Deus. Si
,

velut cliam hic publicanus. 12. Jcjuno bis in sabbato;

autem

vis

ad vitam ingredi
illi
:

dcimas do omnium qu possideo. 13. Et publicanus longe stans nolcbat nec oculos ad clum levare;
sed perculiebat pectus suum, dicens
:

tem

ei

Jsus

mandata. 18. Dicit

sus autem dixil
:

Quae

Je-

Quid me

dicis bo-

Deus, propitius

num? nemo bonus,

nisi

eslo mihi peccatori. 14. Dico vobis, descendit bic

justificatus in

solus

Deus.
,.

>

domum suam

ab

illo

quia omnis qui

B. 19. Prcepta
nsli
tres;
:

se exaltt, bumiliabitur; et qui se humilit, exallabilur (C, 91, n. 2. A, 119, . 2) j.

Ne

adul;
. ,

ne occidas

'

ne fureris; nefal-

-,

>

Parvuli Divitiauum mpedimentum.

CAPUT
1.

sum testimonium
dixeris; ne frau-

,.

C.

Parvuli Christo offerendi.

dem
ei

feceris.

HoC. 20. Mandata nsli (Exod. 20,

B. X. 13. Etofferebant
los
y

A. XIX. 13. Tune oblali sunt

parvuli
,

nora patrem tu-

illi

parmi-

ut

manus

eis

imponeret,

um,
A.

et

matrem.
homici;

\1;Deut.

5.

16)

ut langer et

et oraret.

Non

illos.

dium
B. Discipuli

facis

non
non

C. XVIII. 15. Afferebant

autem

commina-

adulterabis
facis

Non

occides

non mcbaberis
;

aulemad
infantes
tangeret.

bantur offerentibus.

furtum; non
testimo:

non furlum

facis
;

itlum
ut

et

falsum

stimonium dices

non falsum lehonora patrem

eos

nium

dices

19.

tuum

et

matrem

Quod cm
crepabant

vid-

Honora
(uni
-,

patrem

rent discipuli, inillos.

et

matrem Et

tuant.

A.

Discipuli au-

14.

Quos cm videret Jsus,

tulit
,

in-

20. Dicit
lescens
:

illi

ado-

A.

diliges

proximum

luuni

tem

increpabant

digne

et ait illis

Sinite par-

Omnia

sicut teipsum.

os. 14.
ail eis
:

Jesusverb
Sinite par-

vulos venire ad me, et

bueilis eos
:

ne probi-

Imccuslodivijuventute

lalium enim est re-

me

vulos, etnolile eos

proliibere

gnum

Dei.

C.

21. Qui

ail

B. 20.
illi
:

At

ille

respondens

ait

ad

me

Hc omnia
divi

cuslo-

Magister,

hc omnia obser-

venire

talium est

juventule

vavi juventule me.

enim regnum clorum.

C. 1G. Jsus au15.

me.
B. 21. Jsus au-

A. Quid adbuc mihi deest?

Amen
,

dico vobis

Quisquis
Dei velut

tem.

tem convocans
los, dixil
:

il-

non receperit regnum

parvulus
1G. Et

C.

ail ei

C. 22.
Ait
illi

Quo

audito Jsus

Sinite

non

intrabit

in

illud.

A.

21.

B. Intuilus eum, dilexit eum, et

dixit ei
:

pueros venire ad

complexans eos,
illos
,

et

impo-

Jsus

me
est

et nolite
:

ve-

nens manus super

bat eos.

benedice-

B.
deest

Vnum
:

tibi

C.

Adhuc unum

tibi

deest

tare eos

lalium

vude, quliabes

enim regnum
17.
:

A. 15. Et

cm

imposuisset eis

cumque
vende,
et

A. Si vis perfectus esse, vade,

Dei.

Amen
Qui-

manus,

abiit inde.

da pau-

dico vobis

peribus,etliabebis

cumque non acce

prit

lltesaurum in coz-

regnum Dei
puer
,

lo;etveni,sequere

sicut

non

me (2).
A. vende qu
bes, et
lia-

intrabit in illud.

C.

omnia
thesaurum

qucumque habes
,

2. Dives difficile salvandus

da pauperi-

vende, et da pauperibus
bis
in

et liabeet
,

A.

16.

Et ecce
ait

B. 17. Et

cm

egressus essel in

bus, et liabebis the-

clo;

veni,

unus accedens,
illi :

viam, procurrens quidam princeps

saurumin clo;et
veni, sequere

sequere

me

(sup. 85, n. 2

v.

33).

Magister bo-

genu

flexo ante

eum, rogabal eum:

,

me.
ille

ne, quid boni fa-

Magister bone

quid laciam

ut

C.

23.

His

A. 22.

Cm audisset autem
:

adoerat

ciam

ut

habeam
?
:

vitam rclernam

percipiam
ei
:

18.

auditis conlrislatus
est; quia di-

lescens verbum, abiit trislis

vitam

ternam
ei

Jsus autem dixit

dicis

Quid

me
nisi

enim habens multas possessiones.

17. Qui dixil

bonum

Nemo bonus,

ves erat vald.

G. 18. Etinlerro3. S.

unus Deus.
xxi.

B. 22. Quicontri-

571
status
abiit

An. 33. CAP. CI.

in

OPERARI1 VINE.E.
Petrus
:

172
dico
eslis

verbo,

Ecce nos

vobis

qud vos qui

secuti

mrens : erat
possessiones.

dimisimus omnia,
et
te.

me,

in regeneratione,

enim habens muttas

seculi

sumus

derit Filius hominis in sede

jestatis suse, sedebitis et

cm semaduo-

29. Qui dixit

:

vos super

23. Et circumspiciens Jcsus,

eis

Amen
:

dico
est

sedes duodecim

judicantes

vobis

nemo

decim tribus

Isral. 29.

Et

A. 23. Jsus autem

dixit
:

C. 24. Vidcns autem Jsus illum

trislem factum,

qui

reliquil

do-

disci-

mum,
tes,

aul paren-

pulis suis

Amen
quia
in-

aul fratres,

dico
dives

vobis,
difficile

aul nxorem, aut

filios,

propler re
Dei, 30.

trabit in

regnum
B. Ait discipulis suis
difficile qui

gnum
:

Et

clorum.

non recipial multo

C.Vi.Dixit:Qum
difficile, 7iias

Quam
,

plura in hoc tempore,

et

qui pecu-

pecunias habent
!

in

in seculo

habent, in re~

(jnum Dei intrabunt!*2,5.Fatilius

esl

regnum Dei inlroibunt 24. Discipuli autem obstupescebant in

verbisejus. At Jsus rurss respon-

venluro vilam w-

lernam. (31) As-

sumpsit
c.

autem.
B. Nemo est qui reliquerit mum, aut fratres, aut sorores

enim camelum

dens

ait illis

Filioli,

qum

diffi-

104, n. 1.)

fer foramen acs

transire,

cilc est, confidentes in pecuniis in

A. omnis quireliqueril

do,

quam

di-

regnum Dei

introire

domum,

vel

aut

vilem

inlrare

in

fratres,

aul so-

regnum Dei

rores, aul patrem,

patrem, aut malrem, axd uxorem, (5) aut filios, aut agros, propler me et
propter Evangelium
;

A.

24. Et iterkm
:

dico vobis
lius est

Faci-

camelum

camelum per foramen acs transire, qum divitem intrare in regnum Dei.
25. Facilius
est

aul

matrem

aut

30. Qui

non
in
,

uxorem, aut filios,

aul agros, propler

accipiat centies tanlm,

nunc

tempore hoc domos,

sorores
agros,
,

et fratres

et
et

per foramen acs

transire,

nomenmeum,centuplum accipiet
el
,

et

matres

et filios,
;

qum diin

cum

persecutionibus (4)

et

vilem

intrare

vilam ternam
30.

in seculo fuluro

vitam oclernam.

regnum clorum.
25. Audilis autem
Iris

possidebit].

31. Multi
vissimi
n. 1, v.
,

aulem erunt primi no-

2G.

Qui magis admirabantur

:

Mutti autem erunt

primi
el

et novissimi primi (C, 90,

discipuli

mi,

dicentes ad semetipsos
potest salvus
fieri ?

Et quis

novissimi,

50. A, 101, v. 1G).

c.

(32.

rabantur

vald

novissimi primi.

Erant autem,

104, n. 1.)

dicentes: Quiser-

go poterit salvus
esse ?

Clb.Etdixerunt
qui audiebanl
:

Et

quis potest salvus

fieri?11. Ail illis:

A. 26. Aspiciens

27. Et intuens illos Jsus, ait

autem Jsus,
illis
:

dixit 7

Apud bomines

impossibile est, sed

:

Apud Iwmiapud Deum

non apud Dcum

omnia enim

ns hoc impossibile est

:

autem omnia possibilia sunt.

(1) Utraque responsio in textu posila, quia nonnulli diversas putant ; ut quia juvenis et Cliristum bonum appellaverat, et de bono faciendo interrogaverat, duo etiam Christus responderit, isque sit ullimse responsionis sensus. Quid de bono vis me edoccri, cm uniideque non salis sit bonum eus sit boni fons Deus nobis monstrari, nisiilleinentcin illuminct. Alii lamcit Quid me interrogas, de bono tnenpionem sic cxplicant faciens, seu me bonum dicens, ut A cum B el C conqnod confirmant, quia etiam in A Graca solidai habent, ri [u Uyei? .-/v./, quid me dicis bonum : quotl verum est, de lexlu grocco vulgalo ; nam qmedam exemplaria habent, rt y.e purs pepi roO ayaBoi , quid me interrogas de bono. ("2) Gr. hic addil, pec* t6-j awvpi sublat cruce. (3) Etiam hic addilur in Gr. aut uxorem. (4) Ben hoc addidit B ne fclicilalem lemporalem
: :
:

nobis promissam imaginemur

C.

solalia

promilluntur

B. Possibilia sunt

Qu

impossibilia sunt

apud

non

delicioe

quod Tlicophilaclus rect interpretatur,

apud Deum.
3.

homines possibilia sunt apud Deum.

A. 27. Tune respondens Petrus
dixitci
:

Relinquentes omnia propler Chrislum.

ei
:

B.28. Et cpit
Pelrus
dicere

(InCom. Abbalum.) fEcec

,

dicens, futurum ul Clirisliauis lalium jacturam passis alii Christiani sint vice istarum ncccssiludinum; sintque ccntuplo plures qui eis castum et spiritalem afl'ecluin ac solatium patris , malris, fralris, sororis impendant, et suis domibus excipiant, bonisquo
sustentent.
;,

Ecce nos dimisi-

nos reliquimus omnia

et

soculi

mus
seculi

omnia

et
te.

sumus

te

quid ergo

crit

nobis

Operarii vine^:.

sumus

29.

Respondens
ait
:

CAPUT
A.

CI.
\

Jsus

Amen
auttm
28. Jsus

XX.

1.

(Dom. in Septuag.)
patrifamilis
in
,

Similc est regnum

dico vobis

clorum homini
autem dixit
illis
:

qui exiit primo

mane

C. 28.

AU

Amen

conducere operarios

vineam suam.

2. ConventioiiO

173

CAP. CIL LAZARUS SUSCITATUS. An.

fact

33.

174

autem
tiam
illis

cum

operariis ex denario diurno

3.

misit

verunt, quia de dormitione somni dlceret. 14.

Tune
;

cos in vineam suam.

,

Et egrcssus circa horam tcr,

ergo Jsus dixit eis manifest

Lazarus mortuus est

vidil alios
Ile

slanles in foro otiosos

4.

Et

dixit

15. Et gaudeo propter vos, ut credatis quouiam

non

et

vos in vineam
5.

meam

et

quod justum

eram
ut

ibi

sed eamus ad eum. 16. Dixit ergo Thomas,

:

fuerit
cxiit
liter.

Mi autem abierunt. Ilcrm autem et fccit simicirca sextam et nonam horam 6. Circa undecimam ver exiit, et invenit alios
dabo vobis.
,

qui dicitur Didymus, ad condiscipulos

Eamus

et nos,

moriamur cum
et invenit

eo.

2. Colloqium Clirisli

stanles, et dicit

illis

Quid hic

statis tol die oliosi? 7.

illis
:

Jsus

cum Marlh. 17. Venit itaque eum quatuor dies jam in monumento
quindecim.) 19. Mulli autem ex
,

Dicunt
et vos

ei

Quia nemo nos conduxit. Dicit

8.

Ite

habentem. 18. (Erat autem Belhania juxta Jerosoly-

in

vineam meam.

Cm

sero autem faclum

:

mam,
I

quasi stadiis

Dominus vine procuratori suo Yoca operarios, etreddc illis mercedem, incipiens novisesset
,

dicit

Judis vnrant ad Marlham et Mariam

ut consola-

rentur cas de fralre suo. 20. Marina ergo ut audivit

quia

6imis usque ad primos. 9.

circa

Cm

venissent ergo qui

Jsus venit
.

occurrit

illi

Maria

autem domi

undecimam horam vnrant, acceperunl singulos denarios. iO. Venientes autem et prinii, arbitrt! sunt
qud plus essent accepturi
singulos denarios. 11. El
:

sedebat. 21
:

(In die depos. def.)

Dixit ergo Marlha ad

acceperunt autem et
accipientes
:

ipsi

Jesum Domine, si fuisses hic, fraler meus non fuisset mortuus 22. Sed et.nune scio, quia qucumque po:

murmurabant
Hi novissimi
qui por-

posceris

Deo

dabit

tibi

Deus. 23. Dicit

ei

illi
:

Jsus

adverss patreinfamilis

12. Dicentes
illos

Uesurget frater tuus. 24. Dicit

Marlha

Scio quia

un hor fecerunt,

et

pares

nobis

i'ecisli,

resurget in resurrectione in novissimo die. 25. Dixit

ei

tavimus pondus diei,

uni
:

et sts. 13.

Ai

ille

rsspondens
:

Jsus
et 4, v.

Ego sum
40
et

resurrectio

et vila

(Sup. 59. n.

eorum, dixit Amice, non facio libi injuriant nonne ex denario convenisti mecum? 14. Toile quod tuum est, et vade volo autem et huic novissinio dare
:

47.)
;

qui crdit in

me,

etiamsi

mor-

tuus fuerit, vivet

26. Et omnis, qui vivit, et crdit in

in

me, non morietur

illi
:

lernum. Credis hoc? 27. Ait

lu

sicut et libi. 15.

Aut non

licet

mil quod volo facere?

Utique Domine, ego credidi, quia

esChrislus

An

oculus tuus

nequam

est,
,

quia ego bonus

sum?

16.

Filius Dei vivi, qui in

3.

hune

mundum
,

venisli ^.

Sic erunt novissimi priini

n. 1 v. 30.

et pimi novissimi (C, 90.

:

Maria,

et Clirislus ptorantes.

A, B, 100. n. Z.)

mulli enim sunt vocati,

c.

28. Et

cm hc
29.
Illa

dixisset
,

abiit, et vocavit
:

Mariam
,

pauci ver electi (Inf. 114.) ^. (17. Et ascendens

sororem suam
i

silentio

dicens

Magisler adesl

et

104, n. 1.)

vocat

te.
:

ut audivit, surgit cit, et venit

ad
;

Lazarus suscitatus.
Quia hc
c. seq.,

eum
Ephremdequo

50.

Nondm enim
illo

venerat Jsus in castellum

,

kisloria,

cum

sed erat adhuc in

secessu Clirisli in

loco

ubi occurrerat ei Marlha.

n.%

sine dubio prcedil

eam

nullibi metis cotlocari

ramos palmarum, posse visum est.

31. Judi ergo, qui erant

cum
,

labanlur eam,
et exiit
,

cm
,

vidissent

e in domo, et consoMariam quia cit surrexit

:

CAPUT
1.

Cil.

secuti

sunt

eam

dicentes
ibi.

Quia vadit ad

Mors Lazari absente

(Fer.

monumenlum
Christo.

ut ploret
,

52.

Maria ergo

cm

D. XI.

1.

post

Dom. 4 Quadr.) f Erat

Bethani
,

venisset ubi erat Jsus

videns eum, cecidit ad pedes

si

autem quidam languens Lazarus

castello
erat,

de

ejus, et dicit ei

Domine,

fuisses

hic, non esset

vidit

Mari,

et

Marlh

sororis ejus. 2. (Maria

autem

mortuus

frater

meus. 33. Jsus ergo ut

,

eam

plo-

qu

unxit

Dominum

unguento, et extersit pedes

ranlem, et Judos

qui vnrant

cum

e, ploranles,
(

ejus capillis suis (C, 48, v. 38.

A
:

B, D, 108

n. 1)

infremuit spiritu (2) et turbavit seipsum

;

V. alibi Je;

cujus frater Lazarus infirmabatur). 3. Miserunt ergo

sum turbalum,
dixit
:

c.

110, n. 4,

et c.

131, n. 1)
ci
:

34.
,

Et

eum dicentes Domine , ecce quem amas inhrmatur. 4. Audiens autem Jsus dixit eis Infirmitas hc non est ad mortem sed pro glori
sorores ejus ad
,
,
:

Ubi posuistis eum? Dicunt

35. Et lacrymatus
:

Domine

veni

et vide.

est

Jsus. 36. Dixerunt

Dei

ut glorilicetur Filius Dei per eam. 5. Diligebat

,

Eccequomod amabat eum. 37. Quidam autem ex ipsis dixerunt Non polerat hic, qui aperuit
ergo Judi
:

autem Jsus Martham

Lazarum.
6.

et

sororem ejus Mariam

et

oculos cci nali, facere ut hic non morerelur. (Sup.

77. n. 1. v. 6.)
4. Suscitalio Lazari.

Ut ergo audivit quia infirmabatur; tune

:

quidem mansit in eodem loco duobus diebus 7. Deinde post hc dixit discipulis suis Eamus in Ju:

38. Jsus ergo

rursm fremens

in semetipso, venit
;

dam

ilerm

(1). 8.
le

Dicunt

ei

discipuli
,

Rabbi

ad monumentum. Erat autem spelunca

perpositus erat
Dicit ei
ei.

et

iapis su-

une qurebant
illc? 9.

Judi lapidare
:

et ilerm vadis

39. Ait Jsus

Tollite lapidem.
:

Respondit Jsus

diei? Si quis ambulaverit in die,

Nonne duodecim sunt hor non offendit quia

;

Marlha, soror ejus qui mortuus fuerat

Doei

mine, jam ftet, qualriduanus est enim. 40. Dicit

Jsus
:

lucem hujus mundi videt

et post

10. Si

autem ambulaverit
ait,
:

Nonne

dixi tibi,

quoniam
oculis

si

credideris

vide-

iinnocie, offendit; quia lux non est in eo. 11. Haec

bis gloriam Dei? 41.

Tulerunt ergo lapidem. Jesu?

,

hc

dixit eis

Lazarus amicus noster dormit

dormit salvus
:

autem
ago
tibi

elevatis
,

sursm

dixit

Pater, gralias

Sed vado ut somno excitem eum. 12. Dixerunt ergo

discipuli ejus
:

quoniam

audsti

me
;

Domine,

si

crit.

13.
'

bam, quia semper

i

me
;

audis

Ego autem sciesed propter populum ,

42.

Dixerat autem Jsus de morte ejus

illi

autem pula-

qui circumstat

dixi

ut credant quia tu

me

misisti.

175
43.

An. 34. CAP.

C1II.
:

CONCILIUM

ADVERSUS JESUM.
:

176

Hc cm

dixisset,

voce magn clamavit

Lazare,

Joannes, dixerunt

Domine, vis dicimus ut ignis de*

illos (2) ?

veni foras. 44. Et statim prodiit qui fuerat morUius, ligalus pedes et manus inslitis, et facis illius sudario
siuite erat ligala. Dixit eis Jsus: Solvite euni , et ad Maabire. 45. Multi ergo ex Judis, qui vnrant

scendat de clo, et consumt

sus increpavit
estis
:

55. Et conver-

illos

dicens

Nescitis cujus spirits

50. Filius hominis non venit animas perdere

sed salvare. Et abierunt in aliud castellum. (57. Fa-

riam

et

Martham,

et viderant quai fecit Jsus, credi-

ctum
(1)

est

autem,

c.

30).

derunt in

eum

].

46.

Quidam autem ex
eis

ipsis

abierunt

ad PharisDeos, et dixerunt

qu

fccit Jsus.

sto

Hue transtulimus qu C antnarravit de Chricivitate Samarilanorum repulso, propter hc

:

verba

Jesum posl feslum Enc(1) Constat ex hoc loco, niorum de quo cap. 80 exiisse Jud et illud
, ,

salis aperl significant

complerenlur 'dies assumptionis ejus, qu profectionem illam non long abfuisse morte Chrisli quod inilium assumptionis
:

Cm

traits

Jordanem, quod habetur

illo

cap., n. 3,

non

ejus; assumi

esse respectu Galil, sed

Jud

inlelligendum.

Christi fuisse contra peccatum, unde (2) mors nala est, vult August. Hic lamen quenidani fuisse lugentiS et condolentis affeclum , ex lacrymis Mari et Judorum expressunl, ipse contextus videtur indicare unde additur , turbavil seipsum , mctu

Fremitum

enim nihil aliud qum ad Deum recipi. Aocedit cliain quod ait Jesum firmsse faciem suam ut iret in Jrusalem; quod dnott firmam animi con-

stantiam ad certain
,

mortem
,

proficiscentis.

Fatendura
;

huscilicet trislili et compassionis, tanqum radice non ex jus frcmits. Ubi nota Christum illis motibus nature inlirmitate , sed seipso tanqum illorum arbitre lurbatum ; ubi enim summa potestas est, inquit
August., mitas.

secunAum

volunlalis

nutum

traclatur infir-

tamen ex civitate Ephrem qu Chrislus ante concesserat rectum iler non fuisse per Samariam sed facile fieri potuit, ut varias ob causas consueto ilinere Christus deflecteret. Cur autem C suo loco id non retuleril, causam affert vir eruditus Nam cm duo, inquit, insignia Chrisli monila Lucas ant narrasse! quorum prius ad vitandam ambitionem , alterum ad vitandam invidiam Apostolos hortabatur, commoduin esse locum credidit adjicienda; monitionis tertioe ad:

CONCILIUM

ADVERSUS JESUM

(v. 2,

127).

CAPUT cm.
1. Prophetia Caipli.

verss ultionem. (2) Gr. addit , quemadmodm et Elias fecit. Quod additum viderelur ex glossemate, nisi prter Syrum, et Arabem sic legisse Tertullianum appareret, dm Marcioni respondet, qui locum illum urgebat.
,

D. XI. 47. (Fer. 6 posl Dom. Pass.) f Collegerunt ergo ponlificcs , et Pharisi concilium , et dicebant
:

Pr^dictio mortis.

Fan
CIY.

Zebed^i.

Quid facimus, quia

48.
Si
et et

hic

homo multa
sic,

signa facit?
in Io1. 3.

CAPUT

dimiltimus
venient

eum

omnes credenl
nostrum
ipsis

Mortis prdictio. (V. 1, c. 66, n.t3, et 2,

n. 1.)

c.

69,

eum; cum,
anni

Romani et tollent genlem. 49. Unus autem ex

(

Cai-

A. XX. 17. Et
(Fer.i posl

B.

X. 32. Erant autem

:

in via et pra>

phas nomine

inf.
:

138,

n. 1

),

cm

esset pontifex

Dom.
as-

ascendentes Jerosolymam

illius, dixit eis

Vos

nescitis

quidquam, 50. Nec

Quadr.

f
,

cedebat

illos

Jsus, et stupebant;

cogilatis quia expedit vobis ut

unus moriatur homo

esset pontifex anni

cendens Jsus Je-

et sequenles timebant. Et iterin

assumons

populo, et non tola gens pereat. 51. Hoc autem

semetipso non dixit; sed
lius,

rosolymam

as-

duodecim
~?

cm

il-

sumpsit duodecim

prophelavit
;

qud Jsus

moriturus erat pro

C.XVI1I.31

[Dom
)
-J-

gente

52. Et non lantm pro gente, sed ut fdios Dei,

,

in]Quinquag.

qui erant dispersi

congregaret in unum. 53.

Ab

illo

Assumpsit autem
Jsus duodecim,

ergo die cogitaverunt ut interficerent eum.

2. Secessus Jesu in

Ephrem.
A. Discipulos secreto,
et ait
illis :

54. Jsus ergo

jam non

in

palm ambulabat [apud

in civi-

Judos, sed abiit in regionem juxla desertum,

Ecce
ei

B. Cpit

illis
:

dicere

qu

essent

tatem qu dicitur Ephrem

scipulis

et ibi

morabalur eum

di-

ascendimus Jero-

eventura

suis ^. 55.
:

Proximum autem

erat pascha

solymam ;
k.Etaitillis:lH.
33. Quia ecce ascendimus Jero-

Judorum

et

ascenderunt [mulli Jerosolymam de re-

gioneante Pascha, utsanctificarentseipsos. Qucerebant

ergo Jesum
slantes
:

Ecce ascendimus
Jerosolymam,

solymam

et colloquebantur ad invieem, in tcmplo

putatis, quia

Quid

non venit ad diem feslum ?

,

C. Et consummabuntur omnia

Dederant autem ponlificcs

ut
si

et

Pharisi

mandatum
Et Filius hominis
tradelur principi-

qu

scripta sunt per prophetas

de

quis cognoverit ubi

sit,

indicet, ut

apprhendant

Filio hominis. 32.

Tradetur enim

eum.

(XII. 1. Jsus ergo, c. 108, . 1).

3.

Repulsus

civilate

Samarilanorum.

bus

sacerdotum
;

C. IX. 51. Faclum est autem

dm

complerenlur
firmavit,

et scribis

dies assumptionis ejus, et ipse faciem

suam

B. Et Filius hominis tradetur

B. Principibus sacerdotum
scribis, et senioribus; et

et

ut irel in Jrusalem (1). 52. Et misit nuntios ante

damna,

conspeclum suum

et cuntes inlraverunt in civitatem

illi.

C. Gentibus,

et il-

bunt

eum morte

et tradent

eum

Samaritanorum, ut pararent

53. Et

non recepe-

ludelur, et (lagellabilur
;

gentibus;

runt eum, quia facis ejus erat euntis in Jrusalem.

54.

et

con-

Cm

vidissent

autem

discipuli ejus, Jacobus et

spuelur; 33. Et

CAP. XV. ZACrLEUS. An. 34

postqum
flagel-

178
oottslalem Labent iosorum.

eorum ;
If

et qui
,

ma-

laverint, occident

jores sunt

pote-

eum

et terti die

statem exercent in
eos. 2G.

resurget.

Non
vos
:

ita

43.

Non

ita est

autem in vobis
fieri

A. Et condemnabunt
19.

34. Et illudent ei

et

conspuent
et inter-

erit inter

sed

sed quicumque voluerit

ma-

eum
Et

morte,
tradent

eum,

et flagellabunt

eum,

quicumque voluerit inter

fieri, sil

jor, erit vester minister (A, B, C,

70, . 1 et 2).

ficient

eum

et terli die resurget.

vos major
vester

eum

gentibus

ad

mi44. Et
bis

illudendum,el(la-

nister; 27. Et qui

voluerit inter vos

quicumque

voluerit in vo-

gellandum,

et

cru-

primus esse,

erit

omnium

ser-

cifigendum ; et terti die resurget.

primus

esse,

erit

vus.

vester servus :28.

C. 54. Et ipsi nihil

horum

intellexerunt

et erat

Sicut
nis

filius

homimi-

45.

Nam

et Filius

hominis non
,

verbum

istud

abscondilum ab

eis, et est

non intelligebant
c.

non
,

venit

venit ut minislrarelur ci

sed ut

quae dicebantur. (35. Faclum

autem,

107.)

nislrari

sed mi-

minislraret, cldaret

animam suam
(

2. Petilio filiorum Zebedi.

13.

nislrare, et dare

redemptionem
lip. 2, 7).

pro multis

Phi'

55. Et acce-

A. 20. Tune {In

fest.

S. Jac.

et

animam suam
demptionem
multis

re-

duntadeumJacobus
lii

Joan. unie port. Lat.)

accessit ad

pro

et

Joannes

fi-

eum mater
filiis

filiorum

Zebedi eum
et pelens ali-

(29.

Et

Zebedi, dicen:

suis

adorans

egredientibus, c.
107.)
(1) Scilicet per

tes (1)

Magisler,

quid ab eo.

vetumus, ut quod-

matrem

quam ad pclendum

in-

cumque
36. At
eis
:

petieri-

mus, facias nobis.

iile

dixit
vullis

21. Qui dixit ei

illi
:

Quid vis? Ait

filii

sligaverant, ut petilio facilior : unde Cbristus Simile loquendi genus turionis, cap. 45. Vide

esset boneslior, et impelralio non ma tri, sed filiis respondit.

observavimus
annot.
lit.

in bislori

Cen-

Quid

Die ut sedeant lu duo

ut faciam vobis?

mei

unus ad dexteram luam

in

Z,VCH,ECS.
,

et

37. Et dixerunt

unus ad sinistram,

regno tuo.

Cm

Da
am,

nobis, ut

unus

ad dexteram luet alius

ad

si-

nistram luam se-

22. Respondens
dixit
testis
:

autem Jsus,
Po-

miraculum cci sanali quod anle Zachi historiam C commmorai, idem videatur eum eo quod narrant A et D , dicendum est C per anticipalionem illud retulisse, et sic quidem narrasse quasi anle ingressum Jricho contigerit , cm conligerit tanlum post egressum ; quod satis esset scire ; circa Jricho id contigisse. V. lit. cap. 107.,
, ,

deamus
tem

in glori

Nescitis quia petatis.

tu. 38. Jsus auait eis

:

bibere calicem

quem ego
c.

CAPUT
B. X. 46, Et veniunt
107.)
C.

GV.
(

Ne-

bibiturus

sum

Jricho.

El proficiscente,

scitisquid petatis. Potestis bibere ca-

XIX.

1.

Et

{in dedic. Eccl.)

f ingressus peram;

licem
bibo,

quem ego

bulabat Jricho. 2. Et ecce vir nomine Zachceus

hic princeps erat publicanorum
,

et

et ipse dives
;

5.

Et

B. Autbaptismo, quo ego baplizor, baptizari?

qurebat videre Jesum

prse lurb
,

quis essel

et

non poterat

A.Dicuntei:Pos~
'umus. 23. Ait
lis :
il-

39. At

illi

dixerunt ei
ait eis
:

Possu-

quia stalur pusillus erat. 4. Et prcur-

mus. Jsus autem

Calicem
bibelis
;

rens ascendit in arborem sycomorum, ut videreteum,

quia inde erat transilurus. 5. Et

Calicem quibibe-

quidem
et

quem ego
:

bibo

cm
,

venisset ad lo

dem meum
lis
:

baptismo, quo ego baptizor,

40.

eum

suspiciens Jsus vidit illum

;

et dixit ad

sedere autem

baptizamini

Zache, feslinans descende

oportet

quia hodi in

eum domo tu
: ,

ad dexteram me~ am, vel sinistram,

Sedere autem ad dexteram

,

me

inanere. 6. Et festinans descendit

et cx-

non est meum dare

vobis,

meam meum

vel ad sinistram

non

est

cepit illum gaudens. 7. Et

cm

vidrent omnes, mur-

dare vobis.

murabant, dieenles quod ad hominem peccalorem

divcrlissct. 8. Stans

autem

Zacliocus

dixit ad Dcrni-

B. Sed quibus pa-

A. Sed quibus paratum est ptre

num

Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do

;

ratum

est.

41

Et

meo

pauperibus
f.

et si

quid aliquem defraudavi, reddo qua-

audienles

decem

24. Et audientes

decem

druplum.
indignati

9. Ait Jsus ad
facta est
;

eum

Quia hodi sains dofilius sit

cperunl indignari

sunt de duobus fratribus.

mui huic
10. Venit

c qud et ipse

Abrah.
fa-

de
B. Jacobo, et Joanne.
42. Jsus
illis
:

enim

Filius hominis

qurere
.

et

salvum

A. 25. Jsus autem vocavit eos ad

se, et ait
:

cere quod perierat (A, 70, n. 5,

11) *.

autem vocans
,

Decem mn/e
eos, ait

(V. sim. parab. de lalentis, c. 125, A.).

Scilis,

Scitis, quia lu

qui videntur

CAPUT
C. XIX. 11. Hocc
illis

CVi.

quia principes gen-

principari gentibus,

dominantur eis

audientibus, adjiciens dixit

,

tium dominantw

(C, 132, , {)

ci principes

eorum

parabolam

e qud esse! prope Jrusalem

et quia

179
cxistimarcnt qud confeslim
tur. 12. Dixit crgo
:

An. 34. CAP. CVII.

DUO CMCl PROPE JERICHO.

'

180

regnum Dei manifeslarcS. Ludov. reg.)

C. 58. Et clamavit,
fili

B. 47 Qui

cm

audsset quia Je-

(In

fest.

f Homo
ser-

dicens :Jesu

sus Nazarenus est, cpit clamare,

et diceie
:

quidam
sibi

nobilis abiil in

regioncm longinquam accipere

David, mise-

Jesu

fili

David, miserere

regnum,

et reverti. 13. Yocatis

autem decem
ad
illos
:

rere met.

me.
C. 59. Et qui prohibant, inerc-

vis suis, ddit eis

decem mnas,

et ait

Nego-

A. Et clamaverunt
,

tiaminidum venio. 14. Cives autem ejus oderant eum;

et

dicentes

pabant

eum

miseruntlegationem post illum, dicentes

Nolumus
i

Domine, miserere
noslri,
fili

hune regnare super nos.

accepto regno
:

15. Et factum est ut rediret

,

David.

et jussit vocari servos

quibus ddit
esset.

51 . Turba autem
increpabat eos, ut
lacrent
:

pecuniam, ut
le. Venit

sciret

quantum quisque negotiatus

:

autem primus dicens

acquisivit.

Domine
illi
:

mna
,

tua

decem mnas
serve
,

17. Et ait

Euge

bone

C.Uttaceret:ipse
verb mullo magis

B.

48.
,

Et comminabanlur
taceret
: :

ci

quia in modico

fuisli fidclis

eris

potestatem

mulli

ut

at

ille

muli
mise-

habens super decem

cens
:

civitalcs. 18.

Et aller venitdi-

clamabal:FiliDavid, miserere me.

magis clamabat

Fili David,

Domine
:

mna

tua fecit quinque muas. 19. Et

rere me. 49. Et slans Jsus prxcepit illum vocari, et

huicail

Et lu esto super quinque civilales. 20. Et aller

40. Slans autem

venit dicens: Domine, ecce

positam

in

sudario
lollis

21.

quam babui reTimui enim te, quia homo

mna

tua,

Jsus jussit illum

C. Adduci ad se

et

A. At

illi

magis

B. Vocant caecum, dicentes ei:Ani-

austerus es;

quod non
:

posuisti

et mtis

quod

clamabanl, dicentes:

mxquior

eslo, surge, vocat te. 50.

non

seminsli.

22. Dicil ei
:

De ore

tuo te judico,

Domine, mifili

Qui projeclo veslimento suo,exsiliens venit

serve

nequam

sciebas qud ego liomo auslerus sum,

et

sercre noslri,

ad eum. 51. Et

tollens

quod non posui,

melens quod non seminavi

David. 32. Etstctit

i

23. Et quare non dedisti pecuniam

lit

meam
illo

ad mensam,

Jsus,

et

voca-

ego veniens

cum

usuris utique exegissem illam?

:

vit eos, et ait:

Quid

24. Et astantibus dixit

illi

Auferle ab
:

ninam, et date
ei
:

vultisulfaciam vobis ?
j

qui

decem mnas habet

25. Et dixerunt

Doquia

33.

Dicunt
ut

mine, habet decem mnas. 26. Dico aulem vobis

,

illi :

Domine,

omni habenti dabitur et abundabit; ab eo autem qui non habet, et quod habet auferelur ab eo (A, B, C, 51, n. 2 et 4. A, 125, v. 29 ) ]. 27. Vermlamcn inimieos

apcrianlur
noslri. 54.

oculi

Miser-

tus

autem eorum
letigit

meos
cite

illos,
,

qui noluerunt

me

regnare super

se, addia-

Jsus,
los

ocu-

adhuc

et interfcite anle

me. 28. Et

his diclis,

eorum.
C.

prxcedebat ascendens Jerosolymam. (29. Et factum

est, c.

B.RespondensJesusdixililli:Quid

Cm

appropinqusset, inter
tibi

109, n. 1.)

rogavit illum, 41. Dicens: Quid

vis

Duo

c<eci

prop Jricho.

libi

vis

faciam?
dixit

faciam? At

ille dixit:

Domine,
illi
:

duos ccos commmort ; sed quia aller altero nobiunius tanlkm meminerunt. B ci C cujus et nomen expritnil B idem enim miraculum tribus narrari circumstanli omnes salis dclarant. Nos aulem lue in contextu vicum ccum apposuimus juxta B et C ; quia hi , plures qum A easque considration dignas circumstantias relulerunt. V. lit.
lior,

Ccus autem
ei:

ut videam. 42. Et Jsus dixit

Respice,
,

Rabboni

ut

vi-

deam. 52. Jsus

autem

ait illi.

C. Fides tua tesal-

B. Vadc, fides tua tcsalvum

fecit.

cap. 105.

vum

fecit.

45. Et
:

Et confeslim

vidit; et

sequebalur

CAPUT
C. XVIII. 35. Fa-

CVII.

confeslim vidit

et
,

eum

in via. (XI. 1. Et

cm appro-

B. X. 4G. Et proficiscenle eo de
Jricho, et discipulis ejus, et pluri-

sequebatur illum

pinq., c. 109.)

ctum

est

autem

k.Etconfeslimvij

C. Magnificans

Dcum. Et omnis

cumappropinquarel

Jricho (1)

Timxi Bartimxus excus sedebat juxta viam

mullitudine
,

(ilius

derunt,
sunt
1.

et secuti

plcbs ut vidit, ddit laudern Deo

cum (XXI.

(XIX.

1.

El ingressus,

105.)

ccus quidam sedebat sccs viam

mendicans

Et

cm

approc.

pinqussent
109, n. i.)

mendicans.

A. XX. 29. Et
egredientibus Mis

C. 36. Et

cum
,

audiret turbam

prxtereuntem
hoc esset?

inlerrogabat quid

ab Jricho; sccula
est

cum turba mili:

narrari volunt, qura (1) Qui aliud miraculum C ab A cl B hoc unum aflerunt, quod juxta C Chrislus appropinquarel Jricho, juxia vero. A et B egredelocum retur ab Jricho. Quidam sic conciliant, qud C scilinotaverit, unde primo incpcrit excus clamare,
cet

ta

30. El ecce 57. Dixerunt

duo cci sedentes

secs viam audieru.nl

aulem

ei

qud J-

sus Nazarenus transiret.

quia

Jsus

transiret.

appropinquaret Jsus Jricho sed cm esset ejus, eumdem iterm cum alio exco viam obsedisse, Jcsu egredicnie Jricho et tune utrumque vocalum esse, ac sanatum. Alii, fortasse mclis, respondent, lyytw, appropinquare, etiam cum prxposiiione ris , non semper motum ad locum, sed

cm

dilata sanitas

m
sp distantiam tantm

CAP. CIX. RAMl PALMARUM. An.

significare
v.
;

34.

!S2
B.

sicut

apud eum-

29, et Concord. 109, n. 1, cm appropinqusset 6>; ;;wtTSJ <s BiiOfxyri /al B>)9avtev cul Behphage, et Bethaniam : hoc est, cin esset circa ca loca; nain Bethaniam jani transierat. Y. lit. c.105.

dcm

C, 19 sui Evang.,

A Opus enim num operata

.

boest

Bonum opus
;

operata est in

me

semper enim pauperes habelis

et cin volueritis,

in

me.

vobiscum
semper
habelis
testis illis

po-

11.

Nam

benefacere

me autem
Quod ha-

II.

UNCTIO PEDUJI

C1TRISTI.
et

pauperes

non semper

babetis. 8.
:

Unam

imclionem tribus Evang. narratam, et locus , et lempus , et genus ungnenti, et pretium, et indignatio discipulorum, et eorum reprehensio manifest convincunt : sed A et B
esse in Bethuni

cccnam

vobiscum ;

me au-

buit hc, fecit

tem non semper

habelis.

A. 12. Mittens enim hrec unguen-

tum hoc
Pauperes

in

corpus

meum

per recapitulationem id commmorant , ut indicarent causant proditionis Jude, nempe qubd indignaretur sibi periisse tucrum, quod ex vendito unguentoprovenire
poluisset.
,

D.

8.

enim semper habetisvobiscum;me

ver

liistoriam liane suo tempori

reddidit
zari.

missa, ut

et more suo qudam nott ab aliis prwternomen mulieris scilicet Marice sororis La,

autem non semper habelis.

V. cap. 48, et 5G, n. 1.

CAPUT
1.

CVIII.

Ad sepetiendum me fecit. 13. Amen dico vobis :

A.

B. Praevenit ungere corpus

in sepulturam. 9.

meum

Amen

dico vo-

bis
rit

Ubicumque pradicatum fuein universo

et

Maria ungens Cliristum.

D. XII.
1.

Ubicumque prdicatum
|

Evangelium islud

A. XXVI. 6.CM

Jsus ergo (Fer. 2

fuerit

hoc

mundo,
bitur in

quod

fecit

hc, narra(10. Et

autem Jsus
in

esset

majoris heb.)-\ ante sex dies Pa-

Evangelium
to
et

in lo-

memoriam
(4), c.

ejus.

Belhani,

sch venit Bethaniam, ubiLazarus

fuerat morluus,

mundo,

dicetur

Judas Iscar.

127, n. 2.)

B.

XW.Z. Etcm
Bethani

quem

suscitavit
ei

esset

Jsus. 2. Fecerunt

autem

c-

in

quod hc fecit memoriam ejus

nam
Jn domo Simonis
leprosi,

ibi
:

(14
c.

Tune

abiit,

A. In do-mo Simonis leprosi

D.

127, n. 2).
3. Consilium de occidendo Lazaro.

elrecum-

EtMarlha

ministrabat, Laza-

beret,

rus ver unus erat ex discumbentibus

D. 9. Cognovit ergo lurba mulla ex Judis, quia

illc

Venit mulier

cum

eo. 3 Maria ergo

(c.

est

et venerunt,

non propter Jesum tantm, sed

A.

7. Accessit

ad

B. Habens alabastrum
38. D, 102, n. 1.)

48, v.

eummulier habens
alabastrum

un-

D. Accepit libram unguenti nardi

pislici pretiosi, et

Lazarum vidrent, quem suscitavit mortuis. ^. 10. (Sab. postDom. Pas.) f Cogitaverunt autem prin
ut

cipes sacerdolum, ut et Lazarum interficepent

11. Quia

guenti preliosi :et

unxit pedes Je-

mulii propter illum abibant ex Judis, et credebant

in

B. Unguenti nardi
spicati pretiosi
:

su(l), elextersit pedes ejuscapillis

suis
;

Jesum.

B. Et
Effudit super caput
ejus.

i'raclo

alabaslro

A. Effudit super caput ipsius recumbentis

:

D. Et

domus impleta est ex odore unguenti. 2. Murmur discipulorum.

B. 4. Erant autem quidam discipuli
,

A.

8. Videntes au-

tem

discipuli

indi-

indign l'erentes intra semet,

dignati sunt,
centes
:

ipsos
ista

ctdicenles Ut quid perditio

:

Ut

quid
9.

unguenti facta est? 5. Poterat

istud venundari
|

perditio

hc?

enim unguentum
plusqum

(1 ) Maria primm pedes unxit, quod narrt D poste totum efl'udit unguentum super caput fracto vasculo, quod solum memorant A et B. (2) Dici potest plures indign tulisse, sed maxime Judam, qui altiori et acerbiori pr ca;teris voce de hc unguenti effusione infremuit ide in contextu verba B et D super hoc, non sine aliqu repetitione, apponere visum est. Quanqum fieri potuit, ut Judas solus bac indignationem susceperit sp enim quod ab uno factum est, pluraliter effert Scriptura, per synecdochem, ut cm dicit, latrones Christum blasphmasse. (3) Gr. sine illam, toej. Quod sequitur, ut in diem
:
:

Potuitenim istud
venundari mullo,
et

trecentis denariis, et dari

pauperibus. Et fremebant in

eam

dari

pauperi-

sepullur me servet illud, aliter legitur in plerisque Gratis, scilicet, in diem sepulturce me servavit illud. Alii lamen cum latino consenliunt. (4) Yide annot. 2, cap. 127.

bus.

RAMl PALMARUM.
Is-

D. 4. Dixit ergo unus ex discipulis ejus, Judas

cariotes, qui
:

erateum traditurus (2) 5. Quare hoc unguentum non vaeniit trecentis denariis, et datum est
egenis? 6. Dixit autem hoc
tinebat ad
,

CAPUT
B. XI. 1 Et

CIX.

Pullus solutus.

non quia de egenis pererat, et loculos

chm

D. XII. 12. In crastinum autem

eum, sed quia fur

habens,

appropinquarent

A. XXI.
die.

1.

(Dom. Pal. pro beneappropinqussent

venissent
Oliveti
;

ea

qu
7.
:

mittebantur, portabat.

Jerosolgm et Beait il-

ram.)

f Cm
,

D.

Dixit ergo

A. 10. Sciens autem Jsus,

lis:

thani, ad mon-

Jerosolymis

et

Be/blune

Jesus

Quid molesli

estis huic mulieri?

,

tem
mitlit

Olivarum,
duos ex disuis (1),
:

phage ad montem

B. 6. Jsus autem
dixit
:

D. Sinite illam

ut in

diem se-

Jsus misit duos discipulos, 2. Di-

Sinite
illi

eam,

pulturae mese senret illud (3).

scipulis

cens
tra

eis

Ite in

castellum quod con-

quid
estis?

molesli

Et

ait illis
,

Ile in

vos est, et statim introeuntes

castellum

quod

jnvenietis asinam alligatam, et pul-

183
contra vos
est, A

4. 34. CAP. CIX.

RAMI PALMARUM.
permit rarnos palmarum (4) ei et clamabant Hosanna
;
:

184
,

lum cum

e,

et processerunt

obviam

statim introeunles
illc
,

B. Super

quem nemo adhuc

:

ho-

benedictus qui venit in

invenietis

minum

sedit

nomine Domini, rex

A.

Isral.

pullum ligalum,
C.

lmposuerunl
eos
vesti-

14. Et invenit Jsus asellum.

XIX. 29. Et
est

super

f'aclum

(2)

mcnla sua

(5)

: ]

cum
phage,

appropin-

C.Eijaclanlesvestimenla sua
su-

B. Et impoiuint
sua,

illi

vestimenta

qusset ad Bethet

Bctha-

pra pullum

im-

niam, ad montent
qui vocatur
veli, misil

posuerunt Jesum.

Olidi-

D. Et sedit super

A. Et
ccrunt
;

cum desuper

sedere

fe-

duos

cum
eum.

scipulos suos,

30

B. Et sedit super

D. Sicut scriptum est

15. Noli

dicens

Ite in ca-

timere

filia

Sion

ecce rcs tuus

9).

sleUum,quod contra est;

in

venit,
16'.

sedens super pullum asinai (Zachar. 9,

discipuli ejus

quod
inveasi-

Hc non cognoverunt
bc erant
illo

primm

sed

introeunles
nietis

quando
quia

glorificalus est Jsus,

lune recordati sunt,

pu l lum

scripla de co, et bacc feccrunt ei.

alligalum, cui

C. 36. Eunteau-

B. 8. Mulli autem eunte

illo

vc:

nemo unquam ho-

lem

subster-

slimcnla sua slraverunt in via

alii

minum
ducitc.

sedit

sol-

nebanl vestimenta

autem frondes cdebant de

vile illum, et

ad-

sua

in via.

arboribus, et sternebant in via.

A.

8.

Plurima au-

B. Solvite illum,
et adducile.

A. Solvite, et adducile mihi

tem turba slraverunt

vestimenta
:

A.

3.

Et

si

quis
disi

C. 31. Et
verit,

si

quis vos inlcrroga-

sua in via

alii
'.

vobis aliquid
xeril,

quare solvitis?
Dicilc
:

autem

cdebanl

B. 5. Et

A.

quia

Dominus

his

ramos de arboribus, et sternebant

in via.

quisvobis dixerit:

opus habet
eos. 4.
est
,

et confestim dimiltet

Quid
cite,

facitis ?

di-

Hoc autem lotum factum

quod dictum
:

quia

Domino
:

ut adimplcretur

3.

Populi acclamalio.

necessarius est

et

est per proplictam

dicentem

5.

C. 37. Et

cm appropinquaret jam ad descensum

,

continua illum dimitlet hue

dicelis ei
:

Dicilc fili Sion

Ecce rex tuus

montis Olivcti

cperunt omnes lurb discipulorum

C. Sic

venit

libi

mansuetus, sedens super

et pulluni filium sub-

gaudentes laudare
bus
(6),

Deum

voce magn super omni:

Quia

asinam

(3),

quas viderant, virtutibus. 38. Dicentes

Bec-

Dominus oprant
ejusdesiderat.

jugalis. (Isa.
6.

62; il. Zachar.

9. 9.)

nedictus, qui venit rex in

Io, et

nomine Domini, pax

in

Eunles autem discipuli feccrunt

illis

gloria in excelsis. (A, C, 97, n. 2.)

C. 32.

Abierunt
qui

sicut praccepit

Jsus

B. 9. Et qui pribant, etquiseque-

A. 9. Turba; autem quas prxcedebant, et quoe sequebantur

,

autem
erant
runt,
illis,
:

missi

B. 4.

Et abeuntes invenerunt
foris

clafilio

et

invenedixit

pullum ligalum ante januam

in bivio
:

bantur
bant
,

clamadicentes
:

mabant
David
:

dicentes

Hosanna

sicut

et solvunt

eum.

benedictus qui venit in noJ.

stantem pul-

Hosanna: ]0.Benedictus qui venit

mine Domini (Ps. 117, 26)

lum. B. 5.

Et quidam
stantibus
illis :

C.

33.
,

Solventibus autem

illis

in
ni.

nomine Domi-

de

illic

pullum
illos
:

dixerunt domini ejus ad

dicebanl

A. Hosanna
facitis

in al-

B.

Bencdiclum quod venit repatris nostri

C.

Quid
?

solvitis

B. Quid

solvcntes
eis

pulsicut

tissimis.

gnum
sanna
4.

David

Ho-

pullum
illi

34.
:

At

lum

6.

Qui dixerunt
illis

in excelsis (7).
invidia.

dixerunt

prxceperal

Jsus

C. Quia Dominus B. Et dimiserunt

2.

eum necessarium
eis.
Cliristi in

Pharisorum

habet.

Triumphalis ingressus

Jrusalem.
et

B. 7. El duxerunt

A.

7.

Et adduxerunt asinam

Teslimonium ergo perhibebat turba, quae eral cum co quando Lazarum vocavit de monumento, et suscitavit eum morluis. 18. Proptere et obviam
D. 17.
venit ei uirba
;

pullum ad Jesum:
C. 5a.
Et duxe-

pullum ad Jesum. Et

quia audierunteum fecissehor signum.

:

19.

Pbarisi ergo dixerunt ad semetipsos ecce

Videtis

runt illum ad Je-

quia nibil prolicimus?

abiit.
,

mundus

tolus post

cum

sum

D. Turba multa quoe venerat ad dicm festum

audisent
,

cm

C. 39. Et quidam Pharisorum de turbis dixerunt

quia venit Josus Jerosolymam

13.

Accc-

ad illum

Magister, Increpa discipuk luo. 40. Qui-

185
bus ipse
ait
:

CAP. CX. EJECTIO A TEMPLO. An.

Dico vobis, quia
si

34.

18C

hi tacuerint

lapides

46. Dicens

illis :

templum, cpit ejicere vendenles

et

clamabunt.
5.

Scriplumest,quia
(Hocc 2 pradictio

emenlcs

in

templo
,

et

mensas
ven-

Flctus

Christi super Jrusalem

1
,

domus mea domus

oralionis est
:

numulariorum
16. Et

et cathedras
evertit.

evers. Jerus. v.

c.

90, n. 2, et 3,

c
:

121.)

vos

dentium columbas
transferrel vas per

41. Et (Corn. 9 post. Peut.)

ut appropinquavit
,

autem

fecistis il-

non sinebatut quisquam

videns civitatem
si

llevit
,

super illam
et

dicens

42. Quia
,

lamspeluncamlatronum.

templum

cognovisses et lu
tibi
:

quidem

in

hc die tu

qu

ad pacem
luis.

nunc autem abscondita sunt ab oculis et circumdabunt le 43. Quia venient dies in le
:

A.

Et

ejiciebat

Nonne scriptum est, quia Domus mea,

17. Et docebal, dicens eis:

omnes
et

vendentes

domus

orationis vocabilur

omnifecistis

inimici lui vallo

et

circumdabunl

te

et coangusta,

meutes in tem;

bus gentibus? vos autem

bunt

te

undique

44. Et ad terram proslernent te

plo

et

mensas
el

et iilios tuos qui in te

sunt
:

et

non relinquent

in te la-

numulariorum,

pidem super lapidem

pus visilationis tu.

c qud non cognoveris lem-

cathedras venden-

eam speluncam latronum (I sa. 56, 7. Jerem. 7,11): 18. Quo audito principes sacerdolum
,

lium columbas evertit

:
:

et scrib

qurebant quo:

13. Et di-

Belhpliagen, et Bc(2) Hoc est, cm essent prope llianiam (V. annot. in Une, c. 107) nondm enim Belhpliagen pervenerant, sed jam reliquerant Betha-

(1) Gr., hcaddit, Betliphage.

cil eis

Scriptum

modo eum enim eum

perderent
,

timebant
universa

quoniam

est

Domus mea
orationis
:

lurba admirabatur super doclrina

ejus. (C, cap. seq., n. 2.)

domus
vocabilur

niam, ubi Chrislus pridie diversalus fuerat. coramunis generis. (5) Vox Hebris et Graecis Quare non mal latinus interpres asinam posuit, quia
Multi tamen exislimant propheliam de duobus animalibus inlelligendam non esse, sed appositionem esse Hebrais familiarem, super asinum,etpullumuniusasinarum. Unde D eampullo mater optim adjungitur.

vos au-

(19. Et
n. 2.)

cm vespera,

c.

seq.

tem

fecistis

illam
latro-

speluncam

num.
2.

Curatio multorum. lndignatio Pharisorum.

propheliam referons pulli tantm meminit, per anticipationem cas (4) Licet verisimile sil D quia tamen ipsas acclamationes narrare, quas alii ut patet ex eo quod dicit, lieri potest ut divers s'ml turbas audilo qud Jsus Jerosolymam veniret, el an-

dem

n. seq.

A. 14. Et accesserunt ad

eum

cci,

etclaudi in

templo; et sanavit eos. 15.Videnles autem principes

sacerdotum, et scriba;mirabilia quae
clamantes
in
fecit, et
:

pueros
lilio

templo,

et

dicenles

Hosanna
:

lequm pullo insideret, obviam ei prodiisse, et acclamasse ide ordinem ejus non immutare satins visum
;

David
isli

indignati sunt, 16. Et dixerunt ei

:

Audis quid
:

est.

dicunt? Jsus autem dixit eis

:

Utique

[nunqum

super ulrumque jacla vestimenta, sed Dominum pullo tantm insedisse ex B, C, D. excilati Galilce Chri(6) Qui scilicet miraculis stum sequebantur. Unde videnlur alii turbis , de quibus A, B, D, ideque utrorumque acclamationes
(5) Credibile est,
,

legistis

Quia ex ore infantium et lactenlium perfe-

cislilaudem? (Ps. 8, 3.)

3. Gentiles

ad Chrislum.

in contexlu

apposuimus.

D. XII. 20. Erant aulem quidam gentiles (1), ex

his qui ascenderant ut adoraient in die festo. 21.

Patris nostri Da(7) Gr. regnum in nomme Domini vid : sed hiec verba, in nomme Domini, ex superiori commate videnlur repetila , cm ea Syrus non agnoscat ; agnoscit lamen Arabs, cujus seriorem esse versionem docliores existimant.
II.

Hi

ergo accesserunt ad Philippum, qui erat Bethsaid

Galilae, et rogabant

eum, dicenles

Domine, voludicit

mus Jesum
dreae
:

videre. 22. Yenit Philippus, et

An-

Andras rursm

EJECTIO TEMPLO. (V. 1,

et Philippus dixerunt Jesu.

C. 19.)

Ilc ejectio secundkm A et C prima die ingresstis Jerosolymam contingil : nam quai sequunlur apud A, n.
2, v. 15, de pueris adliuc hosanna clamantibus, videnlur omninb ad hanc diempertinere. Itaque B, qui solus distinguit dies, et ad secundum diem referre videtur, usus est recapitulationeejus,quod pridie acciderat, ut exponit August. de Cons. Evang., I. 2, c. 68. Quare narratio B nonnihil immutanda fuit. Sunt tamen qui velint et C anticipalione usos fuisse.

4. Prdiclio glorificationis Clirisli.

23. Jsus autem respondit

eis,

dicens
(

Venit hora

ut clarificetur Filius hominis. 24.

rent.)

In

festo S.

Lau-

Amen, amen
si

dico vobis, nisi

fuerit,

granum frumenti
25. Ipsum solum
,

cadens in terram, mortuum

manet
aff'ert.

aulem mortuum

fuerit

multum fruclum
:

Qui amat animam suam, perdet eam

in

et qui

CAPUT CX.
1.

odit

animam suam

hoc mundo,

in

vilam seternam

cusloditeam(A,56,
Ejectio vendentium.
2). 26. Si quis

n. 6, v. 39,

A,B,

66, n. 5, C,97, n.
:

mihi ministrat,

me

sequatur et ubi

sum

B. XI.
troivit

H. Et inJerosoly:

A. XXI. 10.

Et (Fer.
-f

5,

post

ego,

illic

et minister

meus

erit.

Si quis mihi minis-

Dom.

Qaadr.)
,

cm
:

intrsset
est uni-

traverit, honorificabit

eum
:

paler

meus

j.

27.

Nunc
102,

mam in lemplum
(et

Jerosolymam
versa civitas

commota
dicens

circumspeclis

Quis est

anima mea turbala est fica me ex hc hor (V.

n. 3, et c. 131, n. 1
).

et

quid dicam? Pater, salvi-

alibi

Jesum turbalum,
in

c.

infra, n. 7.)

hic?
11. Populi

Sed proptere veni

iterm

horam

C.

XIX. 45. Et

autem dicebant

Hic

hanc

28. Pater, clari/ica

:

nomen tuum. Venit ergo

et

ingressus in tem-

est Jsus propheta-

lile.

Nazareth GaJesirs

vox de clo

Et

clarificavi,

clarificabo.

plum, cpit

eji-

12.

El intravit

in

29. Turba ergo quae stabat, et audierat, dicebat to-

cere vendenles in
itlo,
et

lemplum
B.

Dei.

niiruum esse factum.

introisset
in
,

Alii dicebant

Anglus

ei

locu-

emenUs,

18,

( cm

tus est.

!87
5.

An. 34. CAP. CXI. FICUS

Chrhlus pet crucem exaltandus.
:

AREFACTA.
est

188

natum

ex Deo, vincit

mundum

id est,

omnis qui

30. Respondit Jsus, et dixit

Non

propter
Exalt.

me hc
S
.

nalus est.
(5) Modicum, id est, modico tempore, seu ad brve tempus, ut ex Grco patet, fot pupiv xpvov unde post nomen, modicum, apponenda est virgula utsensus sit, Christum veram lucem modico tempore illis proesentem fore ; nou autem , modicum illis lumsn
. ;

Vox venit, sed propter vos. 31

cis)

In
:

(est.

cru-

f Nunc

judicium est rvmndi

nunc princeps hujus

si

mundi
terra,

ejicietur foras. 52. Et ego omniatraham ad meipsum

exaltalus fuero

(2). 53.

(Hoc autem

inesse.

dicebat.significansqu morte essetmoriturus.) 54, Re-

Ficus arefacta. Fides. Oratio.

spondit

Nos audivimusexjege, quiaChristus manctinaeternum (Psal. 109,4, l sa. 40, 8) et quomoei

lurba

CAPUT
I.

CXI. Et

Ficus maledicla.
B. XI.
12.
ali

lu dicis: Oportet exaltari filium

hominis? quis
:

est

A. XXI. 18. Mane aulem

die

man

iste Filius

hominis

35. Dixit ergo eis Jsus

Adhuc

cm
riit.

exirent Bethani,

modicum,lumeninvobisest(3) rambulate dmlucem et qui liabetis, ut non vos tenebr comprehendant

:

B. Esuriit.

A. Revertens in civitatem, csu-

ambulat

in tenebris, nescit

qu vadat. 50.
ut
filii

Dum lueem
Haec lo-

A. 19. Et videns
(ici

B. 13-

Cmque

vidisset longe

liabetis crdite in

Iucem

lucis sitis.

arborent

unam

ficum habentem

folia,

venit

si

quid

cutus est Jsus; et abiit, et abscondit se ab eis

6.

V
non

secus viam, venit

forte inveniret in e.

Et cm vcpr-

Exccalio Judorum.
tanla signa fecisset
:

ad eam
eis,

: et niliil

nisset

ad eam,
:

nihil invenit

37.

Cm aulem

coram

invenit in e, nisi
[olia
ait

ter folia

non enim erat tempus

credebant in
pleretur,

eum 38. Ut sermo Isaioc prophetx imquem dixit Domine, quis credidit audilui
:

tanlum;

et

ficorum. 14. Et respondens dixit

ci
:

illi :

nostro

et

brachium Domini cui revelatum est

40. Exccavit oculos
ut

(Isa.
ilc-

B.

Jam non amternum

A.

Nunqum

ex te fruclus nas-

53, 1)? 59. Proptere non poterant credere, quia

plis in

catur in sempiternum.

rm

dixit Isaias

eorum

et inin-

extefructumquis-

duravit cor

eorum;

non videant
2
Act. 28,
vidit

oculis, et

non

quam

manducet.

lelligant corde, et
6. 10,

converlantur, et
n.
:

A, B, C, 51,

sanem eos (Isa. Rom. 11, 8). 27

;

B. Et audiebant discipuli ejus.

A. Et arefacta est continu ficulnea.

2. Jsus docens in letnplo.

41.

Hxc

dixit Isaias,

quando

gloriam ejus, et loet

culus est de eo. 42.

multi

Yermtamen

ex principibus

B. 15. Et veniunt Jerosolymam. (El

set (1), c.

cm
in

introis-

crediderunt in

eum

sed

propter Pharisseos
:

prced., n. 1.)

non confitebantur, ut c synagog non cjicerentur 43. Dilexerunt enim gloriam hominum magis qum
gloriam Dei.
7.

C. XIX. 47. El erat docens quotidi

lemplo

Principes autem sacerdotum, et scriba?, et principes

plebis quajrebant illum perdere (2)
:

48. El non in-

Exhortatio ad fidem.
et dixit in
:

veniebant quid facerent

illi

omnis enim populus

c.

suspensus erat, audiens illum. (B,

44. Jsus
in

prc.,n. 1.)

autem clamavit
crdit
in

Qui

crdit

B. 19. Et
civitate.

cm

vespera fada esset, egrcdieb.itur de

me, non

me, sed

mc:45. Et me 46. Ego crdit in me

:

qui videt
lux
,

me,

videt

eum eum
,

qui misit
[

20. Et

cm mane

transirent, viderunt ficum

qui misit

aridam factam radicibus.

3.

in

mundum

veni

ut

omnis qui
47.
;

Vis fidei et orationis.

:

in

tenebris non maneat.

Et

si

quis audierit verba mea, et non custodierit

ego non

A. 20. Et videnles discipuli mirati sunt, diccnlcs

judico

eum
me,
:

non enim veni ut judieem mundum,

Quomod

continu aruit(3)?
B.
21.
:

sed ut salvificem
spernit
dicet
et

mundum

Et

recordatus
,

Petrus
,

sup. 20, v. 17). 48. Qui

dixit ei

non accipit verba mea; habel quijuA. 21.

ille

Rabbi

ecce ficus

cui

eum
in

sermo quem locutus sum,

Respon-

maledixisti, aruit ?-22. Et respon-

judicabit

eum sum
quia

novissimo die. 49. Quia ego ex meipso non

dens autemJesus,
ait eis
:

dens Jsus
Dei
:

ait illis

Habete fidem
habuc-

locutus, sed qui misit

me

Pater, ipse mini

manB. 23.

datum ddit quid dicam,

Amen

dico

A.
ritis

Amen
fidem
,

dico vobis,
et

si

et quid Ioquar.
est.

50. Et scio
vobis, quia,

mandatum
c.

non

hsilaveritis,
facietis

ejus vita terna

Quse ergo ego

non solm de ficulnea

A, 68,
A. Si monti huic
n. 3.);

(C

loquor, sicut dixit mibi Pater, sic loquor. (XIII. 1.

sed et

Ante diem,

129.)

B. Et circumspectis omnibus,
set hora, exiit,

cm jam

B. Quicumquedixerit huic monti

:

vespera cs-

dixerids

Toile,

Tollere, et millere in

mare

etjacta

te in

A. 17. Et

ma-

et

non

hoositaverit in

corde suo,

reliclis illis abiit

foras extra civitalem

in Bctlianiam, B.

re, fiet.

sed crediderit, quia quodeumque

dixerit, fit, fiet ei. 24.

InRelhamam. B. Cum duodecim

;

Propterca

dico vobis (A, 43, n. 4, C, 82,

A. lbique mansit.
(1)

y
22.

Gr. Uiive, quidam Grccci.

El

omnia
petie-

.2, D, 153, n. 1, et 135, n. 4, Jac.1,5): Omniaqucumqucoranles petilis, credile quia accipietis,

(2) In Gr. tikvtks, omnes: sed frquenter in D, neuIrum pro masculino ut 1 epist. c. 5, v. 4 Omnequod
:

qucumque
ritis

in

oratione

et evenient vobis. 25. Et

cm

sta

189
credenles,
pielis.

CAP. CXHI.
ucclbitis

PARABOLE FILORUM ET
si
;

VINEvE

An. 34.

190

ad orandum, dimittite

quid
et

ij[

spondcte milii
B. 50. Baplismus

habetis adverss aliquem

ut

Pater vesler qui in clis

est, di-

Joannis
erat,

de clo

mittat vobis peccata vestra (A, kl,

an ex homi-

n.%v. 12
26.

et
si

44, C, 82, n.l,v.'l).

nibus ?

Qud

vos non dimiseritis

C. 4.

Baplismus
de clo

A. At
centes
:

illi

cogitabanl inter se di-

nec Pater vester qui in clis

dimillet vobis peccata vestra
ibid.,v.
(1)
(2)

est,
(

Joannis
erat,

26. Si dixerimus, 6 clo,

:

A,

an ex homi illi

dicet nobis
didistis

Quare ergo non

Si

cre-,

15

71, n. 3,

v.

35.)

nibus? 5. At
cogitabant

illi ?

autem dixerimus,
;

Vide
Islud

lit.

cap. prced.
refert

intra
:

ex hominibus, limemiis turbam

C. Plebs universa lapidabit nos
certi sunt

idem

B de

scribis, cap.

n. 1, statim post ejectionem templo, cum borum connexione, Quo audilo, etc. Sed quoniam in iis constans et perpetuus fuit hic pravus aniini habitus adverss Chris tum, C per hsce verba, docens quolidi
in templo, lict

prced., hc ver-

se, dicentes
si

Quia
de

dixerimus,
:

enim Joannem prophe-

clo, dicet
I

QuaSi

lam

esse.

re ergo
distis

non crediilli?

ab eo statim quoque post ejectionem relata, non ad solam illani ejeclionis diein banc sacerdoluin et scribarum conjmationem perlinere innuit, sed ad aliam ctiam, qu Christus in templo docuerit. (3) Hxc narrai A quasi edcm hor dicla sint qu aruit ficulnea, cm tamen ex B cunstet postridie tantm dicta fuisse.
IN

6.

:j

autem dixerimus,
ex hominibus, B.
51. Al
illi

cogitadi-

A. 27. Et respondentes Jesu,

dixerunt
ipse
:
:

bant
centes

secum,
:

Nescimus. Ait

illis

et

Si dixeri-

Nec ego dico

vobis, in qu

QUA POTESTATE.

mus, de clo, dicet

:

potestate

hc

facio.

CAPUT CXH.
A. XXI.
23. Et
in

Quare ergo
credidislis ei ?

B. XI. 27. Et veniunl

rursm

non

cm

venisset

Jerosolymam.

52. Si dixerimus,

templum, accesserunt ad

ex hominibus,

ti

eum doprincipes
et se-

cenlem

memus populum. A. Omnes enim

habebanl

sacerdolum,

Joan-

niores populi, dicentes

:

nem
tam.
C.

sicut prophe-

B.

Omnes
habebanl

B. Et
larct

cm ambuin

XX.

4.

El faclum est
illo

in

iin
in
|

enim

templo,

dierum, docente

populum

Joannem, quia ver propheta esset.

acceaunl ad

eum
se-

templo, et evangelizaute, conve-

summisacerdotes,
el

nerunt principes sacerdolum,

scrib,

et

55. Et respondentes,

scrib,

et

cum

senioribus;
:

2.

Et

dicunl Jesu

niores; 28. Et di-

aiunt, dicentes ad illum

bis, in

Die no-

Nescimus. Et respondens Jsus ait

illis :

cunt

ei

In qu
fa
-

qu poteslale hc facis?
tibi

potestate

hc

aut quis est, qui ddit

banc po-

Neque ego
hc

cm

? et

quis ddit

testatem

dico vobis, in qu
potestate
faf

tibi

liane polesla-

tem. A.
potestate

In qu

ciam. C. 7. Et re-

hc

fa-

sponderunt se nescire

cis?

et

quis tibi

unde

esset.
ait

ddit liane

pote-

8.

Et Jsus
:

slalem? 24. Res-

B. Ut istas facias?

29.
:

Jsus
Intcr-

illis

Neque ego
qu
fa-

pondens Jsus dixit

eis
:

autem respondens,
rogabo vos et ego

ait illis

dico vobis, in
poteslate
cio.

Interrocl

unum verbum,
dicam vo-

hc

gabo vos

ego

et respondete mihi; el
bis, in

tinum sermonem,

qu poteslate beue faciam.

PaRABOL/E FILORUM ET V1NE.B.

quem
dicam
testate

si

dixeritis

A. 25. Baplismus Joannis unde

erat? clo, an ex hominibus?
1.

CAPUT
Duo
filii,

CXIII.

milii, et

ego vobis

in

qu po-

resipiscens, et inobediens.
illis

hc

fa-

B. XII. 1. Et cpit

in parabolis loqui.
?

ciam.

A. XXI. 28. Quid autem vobis videtur

B. Respondete mihi.

Homo

qui

C. 3. Respondens

dam habebat duos

dixit
le
:

ilios,

et accedens ad

primum
II-

autem Jsus,
adillos
:

dixit

Fili,

vade, hodi operare in vineme. 29.

ait: Nolo. Postc

Interroet

autem respondens,
motus
abiit.

autem pni-

gabo vos

ego

tenti

30. Accedens

autem ad alterum,
ait
:

unumverbum : re-

dixit simililer.

At

ille

re-spondens

Eo, Domine

191
et

An
ivit.

54.

CAP.
fecit
illi

CXIII.

PARABOLE FILIORUM ET
f

YINE^I.
dilectum
forsitan

*92

non
!

31. Quis ex duobus

ei
:

voluntatem pa:

miltam filium

meum

cm hune

vi-

Iris

Dicunt

Primus. Dicit

Jsus

Amen

dico

derint verebuntur.

vobis, quia publicani et meretrices prcedent vos in

A. 37. Novissim

B. 6.
filium

Adhuc ergo unum habens

:

regnum

Dci. 52.

Venit enim ad vos Joanncs in via

:

autem

misit

ad

ebarissimum, et illum misit

justili, et

non

credidistis ei
ei
:

Publicani autem,

et

eos filium
dicens
:

suum,

ad eos novissimum, dicens

reverebuntur filium

Quia

meretrices crediderunt

vos autem videntes nec

ei.

Verebun-

meum.

pnitentiam habuistis postc, uterederetis

2.

tur filium

meum.
A. 58. Agricol autem videntes filium,

Vine

localio.
:

C. 14.

Quem cm
coloni,

C. C.
hanc.
tavit

XX.

9.

Cpil autem dicere ad plebem

vidissenl

Parabolam

A. 33. Aliam parabolam audile

:

B. 7. Coloni au-

B. Dixerunt ad
est

invicem

Hic

Homo planvineam,
et

(Fer. 6, post
erat

Dom. 2 Quadr.)
,

tem A. dixerunt
intra se
:

hres
et

venite,
erit

occidamus
hreditas.

f Homo
cumdedit

paterlamilis

qui
cir-

Hic

est

eum;
8.

nostra

locavit
nis.

eam

colo-

plantavit vineam, et
ei,

sepem

hres, venite, oc-

Et apprehendentes eum, occiet

et fodit in e torcu-

cidamus eum,
habebimus
dilatem ejus.

et

derunt,

ejecerunt extra

vi-

B. Vineam pastinavit

lar, et dificavit lurrim, et locavit

hre-

neam.

Iwmo,

et

eam

agricolis

(ha. 5,

1, 2).

circumdedit

sela-

59. El apprehen-

pem,

et fodit

sum eum ejecerunt

extra

cum,

et dificavit et locavit

vineam,

et

lurrim,

occiderunt.

eam
est.

agricolis, et

C.

Cogitaverunl
:

A. 40.

Cm

ergo venerit domiil-

peregr profectus

intra se, dicentes

nus vinsse, quid faciet agricolis

lis?

Hic
C. Et ipse peregr fuit multis

est

hres, oc-

A. El peregr profectus est.

cidamus illum, ut
nostra
fit

41. Aiunt

illi

(1)

Malos mal

lemporibus.

hre-

perdet; et

vineam suam locabit

qui reddant ei frusuis. 42. Dicit
il-

B. 2. Et misit ad
agricolas in lem-

A. 34.

Cm

autem tempus

fru-

dilas.

15. Et eje-

aliis agricolis,

ctuum appropinqusset, misit

B. Servum, ut ab agricolis acci-

ctum illum extra

vineam,
runt.

clum temporibus
lis

pore:C. 10. Et

in

occide-

Jsus

tempore misit ad
cuitores

peret de fructu vine.

2.

Quid ergo
illis

servum,

Qui apprehensum

eum
ad

cei-

faciet

Domi-

ut de fruclu vine

derunt, et dimiserunt vacuum.

4.

nus vine?
B. 9. Quid ergo
faciet

datent

illi

qui

Et

ilerm
:

misit

illos

C. 16. Veniet, et perdet colonos

istos,

csum dimiserunt eum inanem. 1 1

Et addidit
alte-

alium servum

Dominus
et

et dabit

vineam
illi
:

aliis.

Quo

vine? Vniel,
perdet
et

audito dixerunt

Absit.

colonos;

rum servum
tare
:

mil-

dabit

vineam

aliis.

3. Applicatio parabol

ad Judos
eos,
scri-

A. Servos suos ad
agricolas, ut acci-

C.

Illi

autem hune quoque c-

A.

Nunqum
:

leait

17.
:

Ille

autem aspiciens

dentes,
gislis in

Scriptu10.

Quid est ergo hoc quod

est
:

perent
ejus
:

fructus

B. In capile vulneravcrunt,
ris

B.

Nec
hanc

ptum

35.

Et
scripturam
legistis
:

A. Lapidem

quem reprobavehic factus

(

agricol

appre-

Lapidem

runt dificantes,
in

est

fiensis servis ejus,

quem reprobaverunt
dificantes,
est

caput

anguli

Ps.

117,22;
1

alium ceciderunt,
Isa.

28

16;

Act.

4, 11;

alium occiderunt,
hic factus
in

Pet. 2, 6, 7.)?

A Domino

factum

B. Et

illum

et

capul anguli? 11.

C.

est istud, et est mirabile in oculis

contumeliis
cerunt.

affe-

Et afficienles

conlumcli,

A. Domino factum
est islud, et est

nostris?

dimiserunt inanem.
la-

mi-

A. Alium vero
pidaverunt.

12. Et addidit lerlium

miltere,

rabile
nostris ?

in

oculis

qui
runt.

et

illum

vulnerantes ejecc-

B. 5. El rursum

C. Lapidem

alium misit,

et il-

reprobaverunt

quem -

43. Ide dico vobis, quia aufe-

relur vobis

regnum

Dei, et dabi-

lum occiderunt ;
et

dificantes, hic fa-

turgenti facienti fructus ejus.

plures alios

A. 36. Iterm misit alios servos

plures prioribus
simililer,
:

clus est in capul

et fecerunt illis

anguli?
18.

Omnis qui

ce-

44. Et qui ceciderit 34, et seg.

;

(Dan. 2,

B.

Quosdam cdenles, alios ver

occidentes.
;

ciderit super illum

?

Zack. 12, 5; Rom. 9,

C- 18. Dixit

autem dominus vine

Quid faciam

lapidentf conquet

55.)

super lapidem istum, con*

193
sabitur
,

CAP. CX1V. INVITATI

super
cccifringetiir
:

AD NUPTIAS.
12. Et ait
illi
:

An. 34.

194
intrsli

super

quem ver

ceci-

Amice, quomod hc
?

non ha-

quem autem
deril
,

deril, conlercl

eum.

bens veslem nuptialem

dixit rex niinistris
:

At

ille

obmutuit. 13.
et

Tune

comminuet
45. El cinn audissenl principes

Ligatis

manibus
:

pedibus ejus,

itlum.

millite

eum

in tenebras exteriorcs

ibi erit fletus, et

19. Et quwrebant
principes sacerdo-

stridor denlium (Sup. 43, v. 12.). 14. Multi

vocati, pauci ver eleeti (Sup. 101)

enim sunt

sacerdolum, etPharisi,

et

scrib

tum,

et

scrib.

parabolas ejus, cognoverunt qud

QU/E C.SARIS C/ESARI

QUE DeI DeO.

de ipsis diceret.
B. 12. Et qurebant
46. Et qurentes

CAPUT CXV.
B. XII. 12. Et
re-

eum

tenere

A. XXII. 15. Tune

post Pent.
)

A.

Eum tenere
et

C. Mittere in illum
lior

manus

dl

licto eo abierunt.

(Dom. 22, f abeunles Pharisoci

,

consilium
in

inierunt
:

ut

caperent

D.

timuerunt
:

A. Timucrunl lurbas: quoniam

sicut

sermone
C.

turbam
runt

cognove-

prophetam eum habebant

13. Et miltunt ad

XX.

20. Et observantes mise,

enim

quo-

eumXAG.Etmitlunt ei

runt insidiatores

qui se justos si-

niam ad

eos para-

mularent
B.

botam hanc dixerit.(Et relicto eo,

A. Discipulos suos,
B. Et Herodianis,
dianis,

Quosdam ex Pharisis eum Hero-

c.H5.)
C.

Et timuerunt
:

C.

Vt

caperent

B. Ut

eum

caperenl in verbo,

populum
ad ipsos

cogno-

eum
tes

in sermone.

verunt enim qubd

dixert

B. 14. Qui veniendicunt

ei :

C.Ut Iradercnt illum

princip.itui,

et potestati prsidis. 21. Et venienles

simililudinem

A. Dicentes:
C. Magisler,
sci-

inlerrogaverunt eum, dicenles

hanc. (20. Et observantes.c. 115.)

1. Dativus est,

A. Magisler, scimus quia verax

es, et viam Dei in verilate doces,
et

mus quia
non
pluralis.

rect diet

Ut aulem qu viden-

cis,

et

doces;

non

est

tibi

cura de aliquo;

tur in A et C contraria, concilienlur, notandum est eum August. 1. 2, de Cons. Evang., c. 70, parabolam islam non ad eos solos dictam, qui de potestate interrogaverant sed et ad plebem ut teslatur C. Aiunt ergo quidam de plbe in Christum ben animali ma;
,

non accipis perso-

non enim

respicis

personam bomi-

nam, sed viam Dei

in veritate doces
:

rmm

17. Die ergo nobis quid tibi

:

videtur

licel

censum dare
Quid

Coesari,

22. Licct nobis

tri-

an non? 18. Cognit aulem Jsus

nequili eorum, ail
lalis,
:

los

mal perdet

quorum responsionem eum

Cliristus

confirmsset, sacerdoles intelligentes hc ad se dirigi, dixerunt : Absit : scilicet ut nos necem bredi paremus, et consequenler mal perdamur. Quod sequitur apud A satis apert significat, sacerdoles para-

butum dare Csari

,

me

len-

an non? 23.

bypoeril? 19. Osiendilemihi

(1).

Considrons aulem

numisma censs
runl
Jsus
ei
:

At

illi

obtuleillis

dolum
dixit

illorum
:

bol conlradixisse.
ad eos

denarium. 20. Et

ait

Quid
24.

Cujus est imago baec, et su?

Inyitati ad nuptias (de ed. re

V.

c.

91, n. 4, C).

me

lenlalis?

perscriptio
ris.

21. Dicunt ei
illis
:

Ciesa-

CAPUT CXIV.
A. XXII.
1.

Ostendite mihi dedixit

Tune

ait

Reddiie ergo

Et respondens Jsus,
:

ilerm in

narium
bel

cujus

lia-

qu

sunt Csaris, Csesari; et

qu
22.

parabolis eis, dicens

mile factum est

fecit

(Dom. 19, post Pent.) f Siregnum clorum bomini rgi, qui

2.

imaginent

et

sunt Dei,

Deo {Rom. 13,

7) *.

inscriptionem? Re-

Et audientes

nuptias

filio

suo. 5. Et misit servos suos vocare

et
:

spondentes
runt
ei :

dixe-

invitatos

ad nuptias,

nolebant venire. 4. Ilerm

Dicite inviialis, ecce pran-

Csaris.
ait illis
:

misit alios servos, dicens

25.

Et

dium
et

meum

paravi, tauri mei, et altilia occisa sunt,

5.
Illi

Reddite ergo

qu
sunt

omnia parata; venite ad nuptias.

autem never tenue-

sunt Csaris, Csari; et

glexerunt;et abierunt, alius in villam suam, alius

qu

ver ad negotiationem suam

6. Reliqui

Dei, Deo. 26.

Et
sci-

runt servos ejus, et contumeliis affectos occiderunt.

7.

B. Magister,

Rex autem cm

audsset, iratus est

et missis exer-

mus quia verax

es,

citibus suis perdidit homicidas illos, et civitatem illo-

elnon curas, quem-

rum succendit. 8. Tune ait servis suis Nupii quidem parat sunt, sed qui invitati erant, non fuerunt
:

quam

nec

enim

vides in faciem ho-

digni

9. Ite

ergo ad exitus viarum, et quoscumque

minum, sed
ritate

in ve-

inveneritis,

vocatc ad nuptias. 10. Et egressi servi

viam Dei dodari

tri-

ejus in vias, congregaverunt

omnes quos invenerunt,

ces

licel

malos

et

bouos

et

implet sunt nupti discumben-

butum Csari, an
non dabimus? 15. Qui
sciens

tium. 11. Inlravit aulem rexutvideretdiscumbentes,

et
vidit ibi

hominem non

vcilitum veste nuptiali

versu-

198
tiam illorum, ait
illis
:

An. 34. CAP. CXVI.

Quid me lenmild

SADDUCXI CONFUTATI.
sius
,

196

et resuscilet

semen

fratri suo.

tatis? ajferte

20. Septem ergo

fratres

denarium

ut viilii

erant

et

deam. 16. At
atlulerunt
ait illis
:

primus

accepit
,

ei.

Et
est

uxorem

et

mor36. Similiter secundus

Cujus

tuus est non rcli-

imago hc,
scriptio ?
ei
:

et in-

Dicunt
17.

Non potuerunt verbum cjus reprehendcre coram plbe et miC.

:

clo semine. 21. Et

secundus
C. 29. Septem er-

Csaris.

rati in

responso ejus lacuerunl

B. Accepit eam, et morluus est;

et

Respondens autem
Jsus, dixit
illis:

go fratres erant
cl

nec

iste reliquit

semen.

primus accepit
et

Reddite igilur qum

sunt Csaris, Ccesari
:

uxorem,

mor-

luus est sine fdiis.

et

quce sunt

30. Et sequens accepit illam, elipse

Dei, Deo. Et mi-

rabanlur super eo.

morluus
A. Et reliclo eo abierunt.

esl sine

(i-

C. 31. Et terlius accepit illam.

Similiter et

A. mirali sunt.
(1) runt,

lio.k.Etlertiusus-

omnes

septem
,

et

posuenon qud numismatis speciem Dominus expresserit sed qud denarius fucril ill nummus quem Dominus postulaverat sibi exbiberi. Denarius autem nummus erat argenleus, cujus valor quinque circiter assium noslratum erat. Neque is modus tribuli, quasi unicum tantm denarium unusquisquc solveret, sed moncloe genus, in qu tributum exigi solebat.
et

denarii

nomen

in verbis Christi

que ad seplimum.
B. Et terlius similiter.

non reliquerunt semen

sunt.

et

mortui

22. Et acce-

perunl
ter

eam similiet

seplem,

non
se-

32. Novissim
est et mulier.

omnium mortua

reliquerunt

Sadduc^i confutati.

men
est et

novissima

CAPUT CXV1.
1
.

omnium defuncla
mulier.

Uxor septem fralrum.

A. XII. 23. In
runt ad
illo

C.

XX.

27. Accs-

die accesse-

A. 27. Novissim

serunt autem qui-

eum Sadducxi,

qui dicunt
:

autem omnium
mulier
est.

et

B.

23.

In

resurreclione

ergo

dam Sadducorum qui negant

,

non esse resurrectioncm

et inlcr-

defuncla

cm
erit

resurrexerint, cujus de bis

rogaverunt eum, 21. dicentes (Act.

23, 6, 8)
:

28. In resurcu-

uxor? seplem enim habuerunt

esse

resurreclioet

reclione ergo

eam uxorem.

nem,

interroga-

jus

eril

de seplem

verunl eum, 28. Dicentes

:

uxor? omnesenim
habuerunt eam.

B. XII. 18. Etve-

C. 33. In resurrectione ergo cu-

nerunt

ad

eum
di-

Sadduci, qui
cunt
liem
tt

jus

eorum

eril

resurrectio-

uxor ?

[siquidem

non

esse,

seplem liubuerunt

interrogabant
:

eam uxorem.
2.

lum, dicentes
b..

Quales sancti posl resurreclionem.

illis

Magister,
:

Moy-

C. Magister, Moyses scripsil nobis

:

3i. Et ail
sus
:

Je-

24. Et respondens Jsus

lis
:

ait il-

ses dixit

Si quis

Si

frater

alicujus
,

morluus

A. 29. Re-

Nonne

ide erratis, non scien,

morluus fueritnon
babens filium
,

fuerit

habens uxorem
,

et hic sine

spondens
Jsus
,

autem
:

tes

Scripturas
?

neque

virtutem

ut

liberis fuerit

ut accipiat
,

eam

fra-

ail illis

Dei

ducat fraler ejus

ter ejus
fratri

uxorem

et suscitet
5).

semen

Erralis nescientes

tixorem
suscitet
tri

illius

et

suo (Deut. 25,

Scripturas, neque

semen

fra-

virtutem Dei. 30.

suo.

In
Magister,
scri-

resurreclione

25.

Cm

enim morluis resurneque nu-

B. 19.

A. 25. Erant

autem apud nos

:

enim

neque

nu-

rexerint, neque nubent,

Moyses nobis
psil, ut
si

septem fratres

et
;

primus uxore
et

benl, neque nubentur :sed erunt sic-

benlur; sed sunt sicut angeli in

clis.

cujus

duct dcfunctus est

non babens
fra-

frater

morluus

semen,
tri

reliquit

uxorem suam

ut

angeli Dei in

fuerit, et dimiserit

suo.

ccelo.

uxorem

et

fi-

C.
plias

Filii
:

bujiis seculi
Illi

nubunt, et traduntur ad nuillo,

lios
tit,

non relinqueaccipiat frater

55.

ver qui digni habebuntur seculo

,

et resurreclione ex morluis, neque nubent

nequfl
t

*;'#

uxorem

if

ducent uxores

36.

Neque enim

ultra

mori poterunt

(97
quales enim angeli sunt, et
filii

CAP. CXVII.
filii

MAGNUM MANDATUM.
cm
sint

An. 34.

198

sunl Dei

lem simile

est illi:

proximum

tuum

sicut

teipsum

resurrectionis.
3. Probalio resurrectionis.

Diliges proximum

(Levit. 19, 18).

luum lanqum
ipsum.
in
libro

te-

C. 37. Quia verb

resurgant morlui,
elMoijsesostendit

B. 26.

De mortuis autem quod

,

resurgant

non
Deus

legislis

Moysi

super
illi

rubum quomod
,

secusrubum,sicut
dicit

dixerit
3,

inquiens (Exod.
et

et

B. Majus horum aliud mandatum non est A. 40. In his duobus mandatis universa lex pendet, prophei. B. 32. Et ait
illi

Dominum

Deum Abraham et Deum Isaac, et

,

Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob ?

C
)
:

scriba

Ben, Magister,

in verilate

dixisti

quia unus est Deus, et non est alius prieter

eum

53. Et ut diligalur ex loto corde, et ex loto intel-

Deufn Jacob.

lectu, et ligere

ex tol anima, et ex lol fortitudine

,

et di-

31

De resurreautem morlegi-

proximum tanqum seipsum

majus

est

omni-

clione

bus holocautomatibus et sacriciis. 34. Jsus autem

videns qud sapienter respondisset, dixit
C.
illi

tuorum non
slis

quod dictum
Deo, dicente
:

XX.

40.

Et

long regno Dei. El

Non es nemo jam

:

est

amplis non audebant

audebateuminterrogare.

vobis

22.

Ego

eum

quid-

sum Deus Abraham , et Deus

Isaac,
et

quam
gare (2).
(1)

interro-

Deus Ja-

cob?
. 27.

Sed qui poslea deposito tenlandi animo respon-

Non

est

C. 58.

Deus autcm non

:

est

mor-

Deus mor tuorum,

sed vivorum.

tuorum, sed vivorum onincs enini

vivunt
ei.

sionem Ghristi magnifie comprobavit. (2) Quamvis islud in C proxim subjieiatur responsioni ad qurcslionem Sadduraorum de omnibus lamen in universum, et non de solis Sadducaeis verisi;

A.

Non

est

Deus
,

militer dicitur, cap. seq.

sicut et

in

hic, et in

inlia,

mortuorum
viventium.

sed
ClIRISTUS CCJUS FILIUS.

B. Vos ergo multni erraiis. C. 39. Respondenles autem quidam Scribarum

CAPUT
A XXII.
41. Congregatis
,

CXVIII.

autem Pharisis, interro:

dixerunt

ei

Magisler, ben dixisti.

in

gavit eos Jsus

42. Dicens

Quid vobis videtur de

:

A. 33. Etaudientes lurba:, mirabantur

ejus.

doclrin

Christo? cujus

filius est ?
:

Dicuntei

David.

A. 43. Ait

illis

B. XII. 55. Et respondens Jsus

dicebat, docens in templo (1)
:

Magnum mandatum

C.

XX.

41. Dixit
illos:

CAPUT

CXVII.

autem ad

A.

Quomod

ergo David

in

Spi-

A. XXII. 34. {Dom. 17 post Peut.) f Pharisaei autem audientes quod silentium imposuisset Sadducis,
convenerunt in unum.

Quomodb
Chnstum
esse

dicunt
filium

rilu sancto

vocat

eum Dominum,

dicens

David? 42.
David
di

A. 55. Et
gavit

inlerro-

B. XII. 28. Et accessit unus

80, n. 1.).

C,

Et
cit

ipse

eum unus
scribis

B. De

A.
illos

Ex

eis legisdoctor
:

B.

Quomodb

di-

B. Qui audierat

conquirenles
,

et videns

quo-

cunt scrib, Chri-

niam ben

illis

responderit

interrogavil

eum,
in

stum
David

filium esse
?

Quod

esset

pri-

A.Tenlanseum(l):36.Magister,

56. Ipse
dicit

C. In libro Psalmorum

Dixit

mum

omnium
Je-

quod
lege
?

est

mandatum magnum

enim David

Dominus Domino

meo

sede

viandatum ?
A. 37. Ait
sus
:

in Spiritu sancto.
ei

dextris meis (Ps. 109, 1

) ;

illi

B. 29. Jsus autcm respondit

A. 44. Dixit Do:

Quia primuni omnium mandatum

est
:

minus

Domino
45.

Audi, Isral,
,

Doniinus Deus
est.
(

meo, sede dextris

meis, donec po-

tuus

Deus

unus

Dent.

6,4.)
Diliges

nam
:

inimicos tuos

scabellum

Donec ponam inimicos tuos pedum tuorum ?

Dominum
ex

30. Et

Diliges

Dominum Deum

scabellum

pedum

Deum luum
in tot
et

luum ex
anima

toto corde tuo, et ex tot

tuorum

loto corde tuo, et

lu, et

ex tot mente tua, et

B. Dixit Dominus

anima
tot

tu,

ex tot vif tute tu.

Domino meo, sede

dextris meis, donec

in

mente

tu.

ponam

inimi-

B.

Hoc

est

pri-

muni mandatum.

A. 38. Hoc est maximum , et primum mandatum. 39. Secundum

cos tuos scabellum

pedum

tuorum

Zl.Secundumau-

autem simile

est huic

Diliges

37. Ipse ergo

Da-

A. 43. Si ergo David vocat etml

499
vid dicil eutn

An. 34. CAP. CXXI.

PRjEDICTIO EVERSI0N1S JERUSALEM.

enim Paler
vester, qui in clis est
niagislri
;

200
(

Dounde

minum;
est filius

et

ejus?

C. 44. David ergo

Dominum, quomod filius ejus est? 46. Et nemo poteral ei respondere neque ausus fuit quisverbum quam ex ill die cuni amplis in;

Mat. 1,6.) 10.

,

Nec vocemini

quia magister vester unus,

,

Cbrislus (Jac. 3, 1.) 11. Qui major est vestrm

erit

minister vester. 12. Qui aulem se exaltaverit.humiliabitur; et qui se humiliaverit, cxaltabilur (C, 91, n. 2,
et

Dominum
vocat
; et

illum

lerrogare |.

quomodb
est?

99)
(1)

J.

13. \cc autem vobis (l), C, 83, n. 3.)

filius ejus

Subjungit

A mullx vx
DlO MINUTA

in

Pbarisxos, sed per

lit.

B. Et mulla turba
(1)

cum

libcnlcr audivit.

recapilulalioncm, ut nobis videtur. V.

VIDU..

cap. 83.

rem narrt, tanqum Chrislus ad scribas, aut Pharisos sermonem direxeril, B ver etC, tanqum ad plebem. Res eadem est. Quis verborum
sie

CAPUT CXX.
B. XII. 41 C. XXI.
.

proprielatem tenueiit, incertain.

AlIDIENDI, NON 1MITANDI SCRIBE.

Et sedens Jsus, contra gazophylacium,

aspiciebat

1. Iiespividil

quomod

turba jactaret
;

ciens

autem

in

gazopbylacium

et multi di-

CAPUT CXIX.
1,

eos qui millebanl

viles jaclabant multa. 42.

Cm

ve-

Vilia scribarum.

munera sua
post
les.1. Vidit

in gadivi-

nisset

aulem vidua una pauper

duo minuta
(1). 43.
, ,

zophylacium
B. XII. 38. Etdicebat

A. XXIII.

1.

Tune {Fer. 5
)
-J-

misit

quod

est qua-

autem

drans

Et convocans disciillis
:

Dont. 2. Quadr.
45.

Jsus loculus
discipulos

C.

XX.

Au-

est

ad

turbas

et ad

quamdam viduam paupercuet

pulos suos
vobis,

ait

Amen

dico

quoniam vidua bxc pauper

misit, qui

dienle

aulem omni

suos, 2. Dicens.

lam
fera

tnittenlem

plus

omnibus

miserunt

in

populo, dixii discipulis suis

:

minuta duo
dixit
:

gazopbylacium. 44.
co quod abundabal

Omnes enim ex
illis,

3.

El

Ver
quia

miserunt:

B. Eis in doctrin sua

dico vobis

A. Super calbedram Moysi sederunt Scribx, et Pbarisxi. 3.

valc, et
facere
:

Omnia ergo quxeumque dixerint vobis, serfacile: secundm opra ver eorum nolile
dicunt enini
,

vidua hc
per
,

pauquant
4.

bc ver de penuri su omnia qux babuit misit, totum viclum

suum.

plus

omnes

misit.
lu

et

non

faciunt.

4.

Alligantc
in

enim onera gravia

et importabilia, et
v.

impouunt
act. 5.

nu-

Nom omnes
abundanti
serunt in

ex
i

sibi

mros hominum (C, 83, n. 5, 46, digito autem suo nolunt ca movere
:

mi-

15, 10);
Dei
:

Omnia ver
in

munera

hc autem
,

opra sua faciunt, ut videanlur ab hominibus.

C.

ex eo quod deest

46.

Atlendile

B. Cavete scribis, qui volunl

stolis

iUi,omnemviclum
scribis, qui

vo-

ambulare

suum quem habuit, misit.

lunt
slolis

ambulare in
,

B. Et salulari in
foro
,

A. Dilatant enim pbylaclcria sua,

et magnifleant limbrias (Dent. 6,

(1)

Duobus modis

id inlelligi potest. 1

Ut duo

illa

39.

Et

in

primis

catliedris

Num.

15, 38.)

sedere in Synago(fis, et

primos dis-

confecerint quadranlcm, quod seculus est Syrus, qui vertit, quee suut oclav. 2 Ut unum quodi|iie fucrit quadraiis, quod probabilius est; quia ex Philarcho in Cicrone, quadraus minimum crat gnre, eratque quarla pars assis, in nummorum assis ver valor, sex circiter denariorum Gallicorum.

minuta

unum

cubitus in cnis.

C. Et amant salutationes in foro

et
:

B. 40. Qui dvorant

domos

III

PR.'EWCTIO EVEUS10MS JERUSALEM

et

(VA,

C.

90,

tl.

vi-

duarum sub obtentu prolixx oralionis (A, 85, n.

2, c. 109, .5.).

primas

catlie-

2)

CAPUT CXXI.
:

dras in Synagogis, et

1.

Prdictio eversionis lempli.

primos dis-

B.

XIII.

1.

Et

A. XXIV. de templo,
discipuli

1.

Et egressus Jsus Et accesserunt

oslenderent
ei

cubitus in conviviis
:

cm
A.
6.

egrederetur

ibat.

47.

Qui

Amant

(C, 83, n. 2,
in

43)

de templo,

ejus, ut

dvorant

domos

autem primos recubitus

primas cathedras
in
,

cnis, et
,

adificationes lempli.

viduarum , simulantes

synagogis
et vocari

et

C. XXI. 5. El

quibusdam dicentibus de templo,

ornatum
esset,
:

longamora-

salulaliones in foro

ab

qud bonis
B.
Ail

lapidibus, cl donis
illi

tionem.

homiuibus Rabbi.
accipient

unus ex
aspice

discipulis
,

suis

Magisler,

B.

Hi

C. Hi

accipient

damnalionem

A. 2. Ipse autem
respondens, dixit
illis
:

quales lapides, et quales

vrolixius

judi-

majorem,

structura;! 2.
ait
illi
:

Et respondens Jsus,

cium.
2.

Yidetis

hc
:

Vides bas omnes magnas

Unus magisler.
Rabbi unus
:

omnia?
est

Dixit

a'dificaliones?

A.

8.

Vos aulem

nolile vocari

enim
Et

B. ISonrelinquetur lapis super la-

A.

magisler vester, omnes aulem vos fratres

cslis, 9.
;

C. 6.

Amen dico vobis Hc qux videtis,

:

venient
la-

patrem nolile vocare vobis super terram

unus est

pidem, qui

non

dics, jn quibus

non eljnquetur

SOI
destruatur.

CAP. CXXI. PUiEDlCTlO EVERSIONiS JERUSALEM. An. 54

pis super

202

lapidem,

qui non de

gentem,

el regnum
;

per loca, cl pcsiilenti, el lames,

A. Nonrelinquetur lc lapis su-

slrualur.

super regnum
el

et

lerroresquedeclo,
erunt.

et signa

magna

erunt terrmo-

per lapidem, qui

tus

per loca

et

non destruatur.
2.

fams, lniliumdocladis Jrusalem

Prnunlia
se-

lorum hc. A.
3. 8.

B.

3.

Et cm
in

A. 3. Scdenle auteni co super

Ha:c autem omnia

initia siinl

dolorum.
c.

dercl

monte
contra

montent Oliveli
accesserunt ad
cret.

contra templum

Fiduciainpersecutionibus(\. ed.dere,
C. 12.

56, n. 4. A).

Olivarum
templum,

cum

discipuli se-

Sed anlc

lucc

omnia

injicicnt vobis

mrmus

suas, et persequentur, tradenles in Synagogas, et cuil-

lnterrogabant

e-

C. 7. Inlerrogaverunt autem

stodias.

um,

lum.
B. Separatim Petrus,
et Jaco-

B. 9. Videte

aulem vosmelipsos.

Tradent enim

vos in conciliis, et in Synagogis vapulabitis et anlc

C.

bus, et Joannes, et Andras,

Trahentes
et

ad

prsesides et reges stabitis propler

Dicenes

Die

C. Dicentes

Prceplor,

reges

prsi-

me,

in

leslimonium

illis

(10.

Et

in

nobis,quandolicec
erunt ?

des propler nomen

omnes, infra.).

meum
B. 4. Dicnobisquandoista lient?
et
tinget

13.

Con-

C.

Quand hc
quod
si-

autem vobis

erunt, et

quod signum
incipient

erit,

quando hc

in leslimonium.

gnum cm fieri incipient?S.Quidiocil

:

omnia

consummari ?

C. 14. Ponile ergo in cordibus vestris,

B.

Cm

duxerint vos tradentes

C.

(c.

84,

v.

11),

B. Nolileprco-

Non prmedilari quemadrespondeatis

:

fidle ne seduca-

A.
tui
,

Et quod signum
et

advents
seculi?(

gilare quid loqua-

modm

mini

multi enim

consuminationis

mini

venient in

nomine
4.

B. Sed

quod datum vobis

fuerit in ill hor, id lo-

meo

dicenes
:

Et respondens Jsus,

dixit eis:

quimini.
C. 15.

quia ego sum

Videte nequisvosseducat (2. Thess.

2, 3):

Ego enim dabo vobis os

et sapientiam, cui

B. 5. Etrespondens Jsus, cpit

dicereillis :Videte

non poterunt
sarii vestri
:

resistere et conlradicere

omnes adver-

5. Multi

enim venient
:

ne quis vos seducat:6. Multi enim

venient in nomine

meo
et

dicentes

in nomine Ego sum Chrislus;

:

B.

Non enim
et

vos estis loquentes, sed Spirilus sanfrater fratrem in morleii), e(

filii

dus. 12. Tradet autem

paler filium
:

multos seducent

consurgent

in parentes, el

mortu

afficient eos.

meo

dicentes

C. Et tempus appropinquavit
nolite ergo ire post eos.

A. 9. Tune Iradent.

C. 16. Trademini autem

mda
7.
tis

ego

sum

et

A. Vos

in tribulationem
;

mullos seducent.

C.

parenlibus, et fralribus, et cognalis, cl amicis

Cm
aulem
6.
,

audieri-

C. Et morte afficienlexvobis: 17.

9. (In Coin. plur. mari.)
-{

A. Et occident vos:

et

crilis

odio omnibus gentibus propler no-

A.

Audituri

Cm

Et

erilis

odio

om13.

men meum.
C. 18. Et capillus dcapite vcstro

sitim eslis prlia,

et

autem
nes,

audieritis prlia, et seditio-

nibuspropter no-

opiniones pr:

menmeum.B.
Et
erilis

non
et

peribit.

liorum

odioom-

A. 10. Et tune scandalizabuniur

multi
,

C. Nolite terreri
oportel

B. Bella, et opiniones bellorum

nibus propter no;

invicem tradent

et odio

men meum.
:

habebunt invicem. 11. Et mulli

,

B.

Ne limueritis
enim
;

pseudoprophetoc surgent

et seducent

mullos

12.
,

oporlet
fieri

lic

A. Videte ne turbemini
tel

opor-

B.

Qui autem

Et quoniam abundavit iniquitas

sed nondiim

enim

suslinuerit in fi-

refrigescet charitasmultorum. 13.

finis.

nem
erit

hic

salvus

Qui autem perseveraverit usque in

finem, hic salvus
erit.

A.

Hc hernsed
est finis.

(14.

Cum

au-

nondum
7.

C.

Primm hc
stalim
finis.

fieri,

sed non-

tem
nes

infra).

C. 19. In patienti vestr possi-

Consurget enim

dum

10. El in
gnies

ompri-

debitis

animas vestras
14.

|.

gens in
et

gentem,
in re-

A.

Et

prdicabilur

hoc

regnum
,

mm oportel pr10.

Jvangeliumregniin universo orbe,

in

gnum
ms,

et

erunt

Tune dicebat

illis

Surget

dicari

Evange-

testiinonium omnibus gentibus

pestilenti, et faet

gens contra gentem, et regnum adverss regnum.

lium.il. Et (cm
duxerint, supra.)
4.

et lune veniet

consummatio

(1)

terrmo-

tus per loca.

Obsessio, et eversio Jrusalem.

B.

8.

Exurget
11. El

B. 14.

Cm auabo-

C. 20.

Cm autem

videritis cir,

enim gens contra

s.

lememotus mani erunt

I'

lem

videritis

cumdari

ab exercitu Jrusalem

xxt.

203
mtnationem desolalionis

An. 34. CAP. CXXII.

ULTIMUS ADVENTUS CHRISTI.

,

204

tune scitote quia appropinquavit

dcsolatio ejus.

slantem,
intelli-

qui gat
:

legit

A. 15. {Dom. 24
Penl.)

et

ult.

posl
(2)

Tune qui
sunt
,

in

f Cm

ergo viderilis

Jud
A.
qui
suni

fu-

abominationem desolationis (Dan.

9,27.) quse dicta est Danicle
prophel
dbet.
,

gianl in montes:

lelligcndum est festinnlionem fug fuisse prweeptam : quare huic Christi monito parentes Christiani ex Jrusalem, totque regione migrrunt in urbem Tellam, qu parebat rgi Agrippa, amico Romanorum. Qust. evang. , 1. 1 , (4) Id est, inquit August. qust. 37, ne impedimento aliquo delineamini; quia et hieme imbribus vel frigore, el sutbato, in quo longiiis proficisci non licebat, impediebalur quis ab ilinere : licet
, ,

16.
in

Tune

stantem

B.

Ubi non

enim

Jud
ad
17.

Judorum
:

fugiant
:

A. In loco sancto
telligat.

qui legit in-

plerisque tamen , ea exceptio non probabalur ; et pauci fure inter Clirislianos Judaismo conversos, qui se ab obligalionc sabbali liberos esse intelligerent unie excidium Jeroin vil periculo lex itla cessaret

montes
qui

Et
,

in

leclo

C. 21.
fugiant

Tune qui

in

Jud sunt
:

solymitanum. Idem Aug. , ibidem, moraliter exponit, ne in tristiti , aut ltili rerum temporalium , quis
invenialur in die ill. (5)ExC palet id de Judorum vastatione inlelligendum , ut notai August., epist. 80. Nam , ut ibidem ait, Josephus lalia mala dicit illi populo tune accidisse, ut vix credibilia videantur : mlus enim lalrocinia, fams, pestis; extra ferrum, et famma. (G) Id csl, nullus Judorum evasisset mortem lemporalem : sed propter electos, qui scilicel vel tumvivebant, vel ex Judis usque ad finem mundi nasciluri erant, cilius divina providenlia bello et calainitalibus illis finem imponet.

non deseendal
1re

loi-

ad montes (3)
,

et qui

in

aliquid
:

de

medio ejus

discedanl: et qui in
:

domo su
revertalur

18 Et
,

regionibus, non intrent in earo

B. 15. Et qui

qui in agro

non

super tectum, ne

tollere

descendat
ut
tollat

in

tunicam suam.
19.

quid de

domum, nec introcat domo su: 16.

vestimentum suum.

autem
,

Et qui

in

agro erit, non revertalur

pragnantibus
nutrientibus in
lis

et
il-

rtro tollere

C. 22. Quia dies ullionis lu sunt,

ut impleantur

diebus.

omnia qu

scripla

Ultimus adventus Christi.

Transit Christus d 2
et et

B. 17.

au-

sunt. 23.

autem prgnanlibus
in
illis

3 quslionem de regno Messi,

seculi.

tem
bus
,

prgnantiet nutrientiillis

et nutrientibus

diebus.
.iat

de fine

A. 20. Orale autem ut nmi

fuga veslra
lo (i).
in

CAPUT
1
.

CXXII.
et

bus in

diebus.

bieme

vel

sabba-

Pseudochrisli,

Pseudoprophel.
23.

18. Orale verb ut

B. XIII. 21. Et

A.

XXIV.

Tune
:

si

quis vobis
lue est

hieme non
A.
21.

fiant,

B. 19. Erunt

enim dies

illi

tri-

lune

si

quis vobis
:

dixerit (c. 97, n. 1)

Ecce

Erit
tribu-

bulalioncs laies (5),

quales non

dixerit

Ecce

hic

Cnrislus, aut

illic,

nolile credere.

enim tune
latio
lis

fuerunl ab inilio crealitr,

quam

est Christus,
illic,

ecce

24. Surgent enim pseudochrisli et

magna, quafuit

condidit Dcus, usque nunc, neque

fient.

ne credideri-

pseudoprophet

cl

dabunt signa

non

ab

tis.

22. Exurgent

magna,
eliam

et prodigia, ita ut in erro(si

inilio

mundi usque
,

C. Erilenim pressura

magna

su-

enim pseudochrisli, el

rem nducanlur
elecli.

fieri

potesl)

modb neque
A.
22. Et
breviati

fiet.

per terram, et

ira

populo buic. 24.

;

speudopro;

nisi

Et cadent
ducentur

in

ore gladii

cl captivi
;

phet
signa

et

dabunt

fuissent
,

in

omnes gnies

et Je:

el

portenla
si

dies
;el

illi

non

fie-

rusalem calcabilur gentibus

do-

ad seducendos,
fieri polest,

salva
:

ornais

nec impleantur lempora nalionum.

B. 20. Et nisi brevissel Domi-

eliam

caro

sed propter

eleclos.

electos breviabun-

nus dies, non

caro
git,
:

fuisset

salva omnis

A. 25. Ecce prdixi vobis.

B. 23.

Vos ergo
ibid.)

videle

ecce

lur dies

illi.

sed propter electos quos ele-

prdixi vobis omnia.

:

breviavit dies (6).

A. 26. Si ergo dixerint vobis (C,

serlo
est
,

Ecce
,

in de-

Hilar. etChrysost., nam Paulus, Rom. 1. 8, et 10, 18, et ad Coloss. 1, 6, et 23 , testatur, suo jam teinpore, idcque anie eversam Jrusalem , Evangelium in loto mundo prdicatum fuisse; nimiriunquia

(1)

Seculi secundm Hieronymum, Jerosolvm se-

nolile exire

ecce in penelralibus

nolile

cundm

credere. 27. Sicut enim ftilgur exil ab oriente, et paret usque in

occidentem

ita erit et

adventus
(1)
,

Filii

bo-

minis. 28.

Ubicumque
(c.

fuerit

corpus

illic

congre-

in

maxim
(2)

orbis noli parle, id factiim fuerat,

quam-

gabunlur et aquil
2.

97, n. 3).
in sole et lun.
1

vis perfectis in fine

mundi complendum. Per abominationem desolalionis sunl qui iutelligant signa Komanoruni mililaria, (in quibus imagines Csarum in divos relaloruin, (|u;is milites adorabant)quae Titus conspicua in suiscasiris posuit, quasi templum teniplo Jerosolymitano conlrariuin caque ipsa mox victor intulit templi ruinis; ubictiam milites signis sacrificaverunl, ut Josephus loquitur. Sunt verd alii, qui intelligant sceleslissimani illam profana tioncm totius templi per Zelotas , quse facta est paul
:

Signa
(

C.

XXI. 25. Et
Sed
,

Dom.

sole, et lun, et stcllis, et in terris pressura

Adv.) f erunt signa in. genlium,

,

B.
illis

24.

in

diebus

post
il-

pr confusione sonits maris et Uucluum 26. Arescentibus homi;

tribulationcm

nibus pr timor, et expeelatione,

lam

sol

conteneel

qu

supervenient universo orbi.

brabitur,

luna

A. 29. Slalim autem posl iribu

lalionem dieruin illorum (2),
sa)

posl circumdalam ab exercitu Ceslii, et liberatain Jrusalem, duravitque usque ad eversionen ejus per Tiluin, irescirciter annoscum dimidio : qu profanatio dicitur abominalio desolationis, quia subsecut, el Danielc prdicl desolalionis vera causa fuit, ut palet

non dabit splen-

dorem suum; Et
slell

25.

obscuiabitur (Isa. 13, 10, Ezeclu

32, 7, Jol. 2, 31, et 3, 15), et luna

cli e,

ex Joseplio. (3) Mis verbit,

runt

decidenles

non dabit lumen suum

et stell*

et $*q. ,

inquil August. epist. 80, in-

et virtutes

qu

in

cadent de clo, et virlules clo-

205
clis sunt, tnove-

CAP. CXXIV. DECF.'d V1BGINES. Ah.

rum, commovebuntur. 50.
parebit
virtuF.t

34.

lune
in
,

prleribil generatio

buntur.

signum

Filii

liominis

hc

donec
fiant.
el ter;

C.
tes

Nam

clo

el tune plangent oniues tri:

omnia hc
35.

clorum mo-

bus terne

et videbunt Filium lio-

Clum

vebunlur. 27. Et

minis venientem in nubibus cli

ra

transibunt

B. 32.

De

die

autem

illo

vel
in
(5).

tune videbunt Fititim

cum
let

virlule

mult

et glori

et

verba autem

mea
auhor

hor nenio

scil,

neque angeli

hoinmis ve-

majestate (Apoc. 1. 7). 31. Et mil-

nonprleribunl\.
5G.

clo, nuque Filius, nisi Putcr

nientem in

nube

angelos suos

cum

tuba, et vo;

De
ill
,

die
et
,

ciunpotestalema(jn, et majestate.

ce

magn

(1. Cor. 15,

52

14 Thess.

lem

4, 16):

et

congregabunt elecios

nemo
angeli
nisi

scit

neque

B. 20.. Et tune
videbunt
liominis

ejus quatuor venlis,,

summis

clorum

Filium
venien-

clorum usque ad lenninos eorum.

solus Pater.

(37. Siculautem,
c. 79,

tem

in

nubibus

n.2.)

cumvirtutemult,
et

glori. 27.

Et

tune millet angelos suos

et

con-

gregabit

elecios

suos
venlis
,

quatuor

summo
usque
cli.

terr

ua

summum

3.

Fidelium

ltitia instante judicio.

C. 28. His aulem C. Simililudinem:

Yidete fwulneam,
el

fieri

incipientibus

respicite, et

levale capita vestra

quoniam ap-

propinquat

redemptio veslra. 29.

:

solem intelligit Chriper lunani Ecclesiam ; qui tune persecutionis acerbitale ila sini obscurandi, ut hominibus non appareant: per slellas cadentes, eos qui cm grati l'ulgere videreulur, persequenlibus cdent, et cadent per valtes clorum, quosdam iirnnssimos, qui lurbabuniur. (5) Gr., otcx.v TtpoAJ.coiriv cmjam prolrudunt , subaudi folia, vel gemmas, inchoamenta frueluum. (4) Id est, Jud;eorum,quiapleraque ex pra;diclis,in c natione complenda eranl. (5) Gregor., 1. 8, epist 42: In natur quidem humanilatis novit diem el Iwrum, non ex nalur liumanilatis novit : ideb scienliam, quam ex nalur humana non hubuit, in qu cum angelis creatura [uit, hanc se cum
slum
; :

(1) Gr., ta ntfia, cadaver. (-2) August., epist. 80, per

omnes arbores

Et

dixit

ilis

angelis habere denegavit.

SO.Cmproducunt
jamexsef'ructum,
scitis

Vigilandum.

V. ed. de re.

c.

86, n. 1, C. A.)

quoniam
est

CAPUT
quando tempus
C.
sit
(

CXXI1I.
:

prop
(3)
;

stas
lta
et

B. XIH. 33. Videte, vigilale, et orale

nescitis enini

31.

A. C.

seq., v.

13

).

vos

cum

videritis

XXI.

34. Attendue

autem vobis, ne

forte

gra-

hc, B. 28.

pi-

ventur corda vestra in crapul, et ebrietate, el curis

bujus
vita;
;

eu aulem

discite
:

et superveniat in

vos repentina dies

illa

varabolam

Cum
te-

A. 32.
scite

Ab

arbore autem
:

fici di-

(Rom.
niel in

13, 13). 35.

Tanqum laqueus

eniiu superve-

jam rumus ejus

ner fuerit,
et

parabolam

Cm jam
:

ramus
33. lia

omnes, qui sedent super faciem omnis tense.

nata
,

ejus tener fuerit, et folia nata, scitis

36. Vigilate ilaque,

omui lenipore orantes,

liominis

ut

digai
,

fuerint folia

co-

quia prop est asslas

babeamiui
stare

fugere isia omnia qu.e futura

(

sunt

et
c.

gnoscilis

quia in
sit

et vos

cm

videritis lic

omnia.

anle Filium

37.

Erat

autem

proximo
29. Sic

stas:

126).
B. 34. Sicul homo, qui peregr profectus reliquit do-

el

vos

cum
fieri,

videritis
scilote

hc

nium suam,
nescitis

et ddit

servis suis poieslatem

cujusque

qubd
sit

in in

operis, et janilori prcepit utvigilet. 35. Vigilate ergo,

proximo
ostiis.

enim quando dominus doms veniat

galli canin,

ser, an

30.

Amen
ge-

medi nocle, an

die o vobis, quoniam

veneril repente, inveniat

Ne cm vos dormientes. 37. Quod

an maiie
:

36.

non

transibit

aulem vobis
C. Fieri, scitote quoniam prop
est

dico,
c.

omnibus dico:
1).

Vigilate

X1Y.

1.

neralio hc, donec

Erat autem,

127, n.

omnia
31.

ista fiant

regnum
,

Dei. 52.

Amen

dico

Clumet

ter-

vobis
raiio

quia non praeteribit gene,

Decem Virgines.

ra transibunt; ver*>a

bc

donec omnia
et

fiant (4).

CAPUT CXXIV.
A. XXV. 1. Tune (in Corn. Virg.)f regnum clorum decem virginibus , quae
simile crit

aulem mea non

A.

33.

Clum

terra

transibunt
transibunt.

transibunt.

verba autem

mea non

accipientes

Scilole quia pro-

pe 34.

est in

januis.
dico

2.

lampades suas, exierunt obviam sponso et sponsaj. Quinque autem ex eiserant faluae, et quinque pru :

Amen
,

dents

3.

Sed quinque falu acceptis lampadibusnen

;

vobis

quia

non

sumpserunt oleum secum

i.

Prudeutes ver acce-

507
permit oleum
in vasis suis

an.

L CAP. CXXVI. JUDICIUM

5.

208
;

cum lampadibus.

Moet
:

ram autem

faciente sponso dormitavcrunt

omnes,

tenebras exteriores (1) tium.

illc

erit fletus et stridor

den-

dorroierunt. 6. Media

autem nocte clamor

obviam
ci.

factus est

Ecce sponsus

venit, exite

7.

Tune

surre-

xerunt omnes virgines

suas. 8. Fatuae

ilhe, et

ornaveruut lampades
:

(1) Quasi dicas extimas, seu extremas, id est profundissimas tanqum regni clestis luce remolissimas.
, ,

autem sapienlibus dixerunt

Date no-

Judicium.

bis de oleo vestro, quia lampades noslrae exstinguunlur.

9.

CAPUT CXXVI.
A.

Responderunt prudentes, dicentes

potis
iront

Ne

forte

non

sufficiat nobis et vobis, itc

ad vendentes, et

XXV.

31. (Fer. 2 post

Filius

Dom.
in

Quadr.)

f Cm

emite vobis. 10.

sus
;

Dm

autem venerit

autem

emere, venit spon-

hominis

majestale su, et

omnes
ante
sicut

angeli
(

et

qu parat

erant, inlraverunt

cum

cum

co ad nujestatis suse

eo, tune sedebit super

)
:

sedem nia-

estjanua(C, 90, n. 1, v, 25). 11. Novissim ver veniunt et reliquse virgines, dicenptias, et clausa

snp. 53, n. 4

32. Et congregabuntur

eum omnes gentes,

et separabit eos
:

ab invicem

tes

Domine, Domine, aperi nobis. 12. At

ait
:

ille

re34.

pastor segregat oves ab hdis

33. Et statuct

spondens.

Amen
,

dico vobis, nescio vos. 15. Vin. 1, B, c. preee, v.

j. c.

gilate itaque (C
nescitis

A, 86,

33), quia

oves quidem dextris suis, hdos autem sinistris. Tune dicet rex bis, qui dextris ejus erunt Vc:

diem, ncque horam

nite, benedicti Patris

Talenta. (V. sim. parab. de decem minis

Est lic parabola
supra, cap. habens ; alio
dicta
et
ei

mei, possidele paralum vobis regnum constitutione mundi. 35. Esurivi enim, et
106, C.
)

qu narratur C. de decem minis 106, vald similis, et eumdem scopum

dedislis mihi

manducare;
,

silivi, et dedistis

mihi bi;

bere; hospes eram

Ezecli. 18, 7)
;

et

collegislis

me

(Isa. 58, 7

tamen lempore, et loco, et occusione circumstantiis narraiionis in quibusdam

56. Nudus, et cooperuistis

me;

infir-

mus,

et visitstis

me

in

diversa.

carcere eram, et venistis ad

di,

me

[Eccl. 7, 39). 37.

:

CAPUT CXXV.
A.
j-

centes

Domine

Tune respondebunt ei jusli, quando te vidimus esurientem

et

et

XXV. 14. homo peregr

illis

Sicut

enim

in

Corn. Conf.

Pont.

pavimus te? sitientem,

dedimus

tibi

potum? 38.
to

proficiscens vocavit servos suos, et

:

Quando autem
aut

te

vidimus hospitem,

et collegimus te?

tradidit

bona sua

15. Et uni ddit quinque

alii

ta-

nudum

et

cooperuimus te? 39. Aut quando

in carcere, et
illis
:

lenta, alii

autem duo,

ver
;

unum; unicuiquese-

vidimus infirmum, aut

venimus ad le?
dico vobis,

cundm propriam
16. Abiit

virlutem

et profectus est statim.

40. Et respondens rex, dicet

Amen
,

autem qui quinque talentaacceperat, etopeSi-

quamdi
mihi
erunt

fecistis

uni ex his fratribus meis minimis,

ratus est in eis, et lucratus est alia quinque. 17.

fecistis. 41.
:

Tune

dicet et his

qui sinistris
,

militer et quiduoacceperat, lucratus est alia duo. 18.

Discedite

me

maledicti in

ignem lernum
(

Qui autem unum acceperat, abiens fodit in terram, et abscondit pecuniam domini sui. 19. Post multum
ver temporis venit dominus servorum illorum, et posuit rationem cum eis. 20. Et accedens qui quinque
talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta, dicens:

qui paratus est diabolo, et angelis ejus

45, n. 7,
et
v.

Ps. 6, 9, sup.

23,

c. 9, n. 1, v.

27)
;

42. Esurivi enim,

,

non

dedistis mihi
;

manducare

silivi

et

non dedi-

stis
;

mihi potum
,

43. Hospes eram, et non collegislis

me nudus

et

non cooperuistis

me

infirmus

et in

Domine, quinque talenta tradidistimihi, ecce alia quinque superlucratus sum. 21. Ait illi dominus ejus
:

carcere, et non visitstis

ei et ipsi dicentes
:

me. 44. Tune respondebunt Domine, quando te vidimus esu-

Euge, serve bone ethdelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa le consiiluam, intrain gaudium domini
tui.

rientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum, aut in carcere; et non minislravimus tibi?
45.

22. Accessit autem et qui duo talentaacceperat, et

:

Tune respondebit
Etibunl

illis,

dicens

Amen

dico vobis,

ait

Domine, duo

talenta tradidisli niibi, ecce alia

illi

duo

quamdi non
fecistis. 46.

fecistis uni

lucratus sum. 23. Ait

dominus

ejus:

Euge, serve bone

hi

de minoribus his, nec mihi in supplicium ternum; justi

et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te

autem

constituam, intra in gaudium domini

tui

24. Acce-

v. 29) ^. C. XXI. 37. Erat autem diebus docens in templo

in

vitam aeternam (D. 37, n. 2,

dens autem

et qui

mine, scio quia

nsti,
abii,

unum talentum acceperat, ait: Dohomo durus es, mtis ubi non semi:

noctibus ver exiens morabatur in monte, qui vocatur Oliveti. 58. Et

in

omnis populus manicabat ad eum

(1).

et

congregas ubi non sparsisti

25. Et timens
;

templo, audire
(1)

cum

et abscondi

talentum tuum in terra

ecce ha-

bes quod tuum

ejus,
dixit ei:

est. 26.

Respondcns autem dominus

maie
et piger,

Gr., &pBpis , hoc est, diluculb verlit Terlullianus.

II.

conveniebat

ut

Serve
et

sciebas quia
:

meto ubi non semino,

riis, et

congrego ubi non sparsi

27.

hlud

Oportuit ergo tecommittere pecuniam mearn numulaveniens ego recepissem utique quod

105). ob liane causant jejunio deputabalur, sicut feria sexla ob passum in e Dominant, ut teslalur Auguslinus, ep. 86.
(v. 1, c.

co.ncilium adveusus
,

Jesum

confiait feria [quarta

qu olim

meum est

cum

usur. 28. Tollile itaque ab eo talentum, et date

CAPUT CXXVH.
1.

ei qui

habet decem talenta

;

29.

Omni enim

habenti
et

Conspiratio Sacerdolum.

dabitur, et abundabit

ei

autem qui non habet,

quod
et

B. XIV. 1. (Passio

C. XXII. 1. (Passio pro maj. hebd.)

-[-

fer.

videtur habere, auferetur ab co (A, B, C, 51, n. 2,

4, C. 106, v.

pro

fer.
[

Appropinquabat au-

26

).

30. Et inutilem

servum

ejicilc

in

maj.hebd.).

E-

lem dies

festus

Azymorum, qui

209
rat
et

CAP. CXXYI1I. COENA PASCHAL1S. An.

dicitur Pasclia.

34.

210

aulem Pascha
post bi-

Azyma

enim figuli non improbabiliter inlelligit vir erudilus eum, cujus uber omne ad figlia opra exhauslum fuerit, ita

ut nullus inde fructus sperari posset.

duum. A. XXVI.
1.

El faclum
lios

est

cm consummsset
pro

QUARTUM PASCHA.
Coena PASCHAL1S. (V.
1,
c.

Jsus sermones

omnes (Passio
:

Dom. Palm.),

19, 2,

c.

37, 3,

c.

58.)

dixit

discipulis suis
fiel, et

2.

Scilis

quia post biduuni

Pasclia

Filins hominis tradelur ut crucifigalur.

B. Et qurcbant

C.

2.

Et quxrebant principes
,

Certum est id conligisse vespera feri quint : an verb eodem die quo Judi, Lhristus Pasclia celebrrit, dijficilis qustio. Ex A, B et C, eodem die clbrasse
sed D contrarium signi/icat, dm cap. 13, ; l,sui Evang., et Concord. 129 descriplurus lotionem pedum, qu cnfacta fuit, id aecidisse aille diem l'cstum Pascluc, hoc est, pridie Pasch, lestalur : cl cap. 18, 28, Conc. 141, dicit de Judis non inIroierinit in PraHoriutn, no contaminarenlur, sed ut mandnearent pascha, id est, agnum pasclialem :
videtur
et cap. 19, 14, Conc. 142, memorans lempus in quo Christus fuit condemnatus sic scribit: Erat autem pa-

summisacerdotes,
cl

sacerdotum

et scrib

quomod

scrib quonwte-

Jesum

iiUerlieerent.

db eum dolo

nerenl et occiderenl.

A.

5.

Tune coigregaU

sunt principes sacerdotum

el ser.iores populi in atrium principis

sacerdotum

(I),

qui dicebatur Cai plias

4.

Et consiliuni feceriint ut
:

Jesum dolo (encrent, et occiderent C. Timebant ver plcbcm.

B.
2.
:

Dicebant

A.

5.

Dicebant aulem
,

Non

in

autem

Non

in

die festo
in
c.

ne forte luniuluis

fierel
(2),

die festo, ne forte

populo. (G.

Cm aulem

Jsus

rasceve Pasch, hoc est, dies prparatorius ad solemnitaiem Pasch sequenli die celebrandam. Denique ex B, cap. 15, 40, Conc. 144, Joseph, mercalur sindonem, et Jesum sepelil: et apud C. 23, 54, Conc. ibid.,mulieres parant aromata, qu in ips Pusch sotemnitate non Haussent. Accedit quod ex antiqu traditione dies Penlecostes, qui erat quinquagesimus ab altra die post Pascha, hoc anno incidil in diem

tumdtus
populo.

dominicum; quod

cette fieri

non

potuit, nisi

Pascha

fierel in
(

108, n. 1.)

3.

Et

incident in sabbatum. Celebris est senlcntia Ruperli, et Pauli Burgensis, ex Judorum traditione, cm
incideret in feriam sexlam in diem scquenlem translalum fuisse, ne duo festa simul concurrerent, in quibus cum mortuos sepelire velitum essel, periculum erat ne asservala cadavera patiscerent, prserlim in regionibus calidissimis, in quibus mutti Judorum habilabant. 1 laque Chrislum feriquint Pasclialem agnum edisse, qu ex lege Dei edendus erat : Judwos verb die sequenli ex Patrum traditione, De priori intelligendos A, B, C, dm loquuntur de prima die Azijmorum, hoc esl, e die qu ex lege dcbebal esse prima Azqmorum, seu in cujus vespera debebal occidi agnus Pasehalis. De posteriori verb intclligcndum I). dm de parasceve Pasch loquitur, hoc est, Pasch ex Judorum traditione in sabbatum

cmcssct,c.l08,
n. 1.)
.

Pascha

Paclum Jud.
C. 5. Inlravit autem Salanas in
Isca-

A. 14. Tune

abiit

unus de
Judas

duode-

Judam, qui cognominabalur

riolcs, uiiiim

cim, qui dicebatur

Jscarioles,

de duodecim.

ad principes sacerdotum
B. 10.
:

El Judas
,

h. Fa abiit; el

loculus esl

cum
illum

Jscariotes

unus

principibus sacerdotum, et magistratibus

,

di duodecim, abiit

qucmadinodm

translata'.

ad summos
dotes
rel
,

sacer-

traderet eis.

CAPUT
C. XXII. 7. Venil aident dies

CXXV1II.
17.

ut

prode1
1

eum

il lis.

Azy-

A. XXVI. Azymorum,

Prima ulcni die

Qui

morum.
ail illis:

A. 15. El

Quid
illi

vullis llihi

dare, cl

ego

B.

XIV. 12. Et

C.

In

qu necesse eral

occidi

vobiscum Iradam? Al
C. 5.

primo die Azijmogavisi

Pasclia (1),

El qavisi

B.

Audicnles,
ci

sunt;

el

rum, quando Pascha immolabanl,

dicunl
puli
:

sunt, el pactisant

promiscrunt
ros
:

pecuniam se daluci tri-

pecuniam
re.

illi

rfn-

et

A.

Consiiluerunl

ci

disci-

A. Accesserunl discipuli ad Je-

ginta argenteos (5).

sum, dicenles:
B. Que- vis camus, et
libi ut
lit

B. Qurebat quo-

C. 8. ElmisitPe-

paremus

nodo illum opportune traderet.

trum
C. G. Et spopondit. Et exinde

el
:

Joannem,
Euntes
pa-

dicens

manduces pascha ? 1 3. Et mitduos ex discipulis suis Pelrum

et dicit eis:

A. 1G. Et exinde
qurebat opporlunitatem,
traderet.

parate tiobis

et

Joannem,

qurebat opporlunilatem, ut
deret illum sine lurbis-

tra-

scha ut manduce-

ut

eum

mus.

9. At
:

illi

divis

xerunt
el

Ubi
? 10.

(1)

Gr. addit,

Scrib, quod ex B, et C, videlur

par mus
dixit

Et

desse in A.
(2)

Subjungunt hic
fuit

et

B cnam

in Belbani,
lit.

per
quia

recapitulationem,

ut dictum est in

c.

sed 108,

ad

eos.
vis

A. Ubi

pare-

C. Ecce introeunlibos vobis

civitatem,

irt

bc causa

Jud tradendi Dominum.

mus

libi

comederc
18.
:

occurret vobis

hom<*

(3) Supple siclos, quanti caput servi stimalur Exod. 21, 52, qui summam conficiunt triginta circiler librarum Galliarum. Neque obstat qud tantillo prelio ager emi non poluisse videatur: per agrum

pascha?

At
lie

quidam amphoram aquae portans;

sequimini
intrat.

Jsus dixit
in

eum

in

domuni,

in

quata

civitatem

ad

su
quemdam,
ciie

An. 34. CAP.

et di-

CXXX. EUCHARISTIA.
stus post

212
lavit

primam cnam

pedes discipulorum,

et

Magister

in fine alierius cozn Eucharisliam inslituit.

dicit

CAPUT CXXIX.
civila-

B. Ile in

11. Et dicelis palrifamilis do-

tem;
vobis

et

occurret

liomo lagebaju-

nam aqu
lans,

ms Dicit tibi magister A Tempus meum prop est, apnd facio pascha cum discipulis te
: : .

Cna Dom.) -\ Anle diem festum Pascbx', sciens Jsus quia venit hora ejus, ut
D. XIII.
1
.

(Fer. 5 in

transeat

ex hoc

mundo adPalrem; cm
mundo,

dilexisset

suos

qui erant in
fact,

in tinem dilcxit eos. 2. El

in cor,

sequimini
:

meis:
C. Ubi estrel'cctiomea?

cn

eum

4.

Et qub-

traderet

cm diabolus jam misisset eum Judas Simonis Iscariot;

ei

ut

3.

Sciens

cumque
dicite

introierit,

quia omnia ddit

exivil, et

Pater
;

in
4.

manus,

et quia

Deo

domino domagi-

ad

Deum
;

vadil

Surgit cn, et ponit

ms, quia
ster dicit:

vestimenta sua
se
:

et

5.

Deinde

niiilil

cm accepisset linteum, pra>cinxit aqnam in pelvim, cl cpit la,

Ubi pasclia cum

discipulis

C.Ubi

est diversorium?

vare pedes

discipulorum

et

exlergere linlco quo

meis

erai prcinctus. 6. Venit ergo ad

et dicit ei Pelrus:

Simonem Petrum
facio tu

manducem ?
C.

Domine,

tu

mihi lavas pedes?

7. fte-

Ubi

pascha

B. 15. Et ipse vobis demonslrabit

spondit Jsus,

el dixit ei:

Quod ego
8.

nescis

cum

discipulis

cnaciilum grande,

stratum

modo,

scies

autem posle.

Dicit ei

Pelrus:
ei

Non

meis manducem?
12. El ipse osiendet vobis

etillic parate nobis.

10. Et abie-

lavabis mihi pedes ina?lernum. Respondit

Si

Jsus:

runt discipuli ejus, ctvcncruntin

civitatem
dixerat
scha.
:

cnacu-

et

invenerunt
et

sicut

cit ei

lum

magnum
et ibi

illis;

paravenmt pa-

te, non habebis partem mecum. 9. DiSimon Pelrus Domine, non tantm pedes meos, sed et manus, et caput. 10. Dicit ei Jsus Qui lotus

non lavero

slratum,
role.

pa-

est

non indiget
:

nisi ut

pedes lavet, sed est mundus

,

13. Emtes

lotus
v.

et

vos mundi eslis

sed non

omnes

(infra. 134,

autem invenerunt
sicut
cl

3):

H.

Scicbat enim quisnam esset qui traderet

dixit
lavit
:

dixit

illis ;

eum, proptere
Poslqum ergo
A. Sicut constituit
illis

Non

estis

mundi omnos.

12.

paraverunl pa-

pedes eorum, el accepit vestidixit cis: Scitis

scha.

menta sua: cm recubuisset iterm,

.

A. 19 Et [ecerunt
discipuliy

Jsus.

quid f'ecerim vobis? 13. Vosvocatis me, Magister, et

Domine;
B.17. Vespere autem faclo, venit
lavi
lis

el

ben

dicilis:

sum elcuim.

14. Si ergo ego

:

El paraverunl pascha. 20. V espre

pedes veslros Dominus, et Magister

aller alierius lavarc pedes. 15.

el

vos debe-

cum duodecim.
C. 14. Et
discubuit,

(18.

Et discum-

Exemplum enim
fec

autem

facto,

benibus (2),c. 131,

n. 1.)

dedi vobis, ut

quemadmodm ego
EUCHARISTIA.

vobis, ita

et

Discumbebat cum

cm
Et

l'acla

esset bora,

vos faciatis

f.

duodecim

disci-

et

duodecim Apostoli
ait illis:

pulis suis. (21. Et

cum

eo. 15.

Desiderio

edentibus,c. 131,
n. 1.)

desideravi hoc pascha

manducare
paliar.

CAPUT CXXX.
C. XXII. 19. Et
acceplo pane

vobiscum

antequm

16.

A. XXVI. 26. Cnantihus au-

Dico enim vobis, quia ex hoc

mm

tem

eis,

accepit Jsus

panem

(1

manducabo
Et acceplo
et dividile

illud,

donec impleatur in regno Dei. 17.

:

Cor, II, 24), et

C. Gratiasegit,

calice gralias egit, et dixit (3)

Accipite,

inter vos: 18. Dico

vitis,

enim vobis, qud non

B. XIV.

2-2.

Et
il-

A. Benedixil, ac

fregil,
:

dodidpie

biham de generatione
niat (A, B, 130).
(1)
tit. c.

donec regnum Dei ve-

manducantibus
lis,

discipulis suis, et ait

Accipiic, et

accepil Jsus
:

comedite:

Juxta praceptum Dei per Moysen

differebatur
in

nam ex

panrm
tra-

el

beneet
:

diiione
(2)
tit.',

sabbatum

ut diclum est in
et A.

dicens

(rgit,
el

ddit eis,

ah

Quare inlerrumpendx narralionesB.

131.

Vide

C.Et
dit

fregil, el d-

c.

verisimilius

hoc intelligat August. de calice sacro, tamen est perlinere ad finem cnac Paschalis: idem C. habel postea, v. 20: Shniliter et ca(3) Lict

eis,

dicens
:

B.
est

Sumile
corpus

hoc

C.

Hoc

est

corpus

meum, quod
hoc
facile
in

meum.
cor-

pro

vobis

datur:

licem, poslqum cnavil, etc.

A. Hoc

est

meam commemorationcm.20.
militcr

Si-

Lotio PEDUM.
Lotio

pus meum.
C. El calicem,

pcdnm farta est post csum agni anlc imtitutionem Eucharisli: duplex enim cna apud Judos in Paschate; 1 rituatis, qu agnus cum azymis,et
comedebatur ; quodeum ad cvenamjuslam homubus nunqum paucioribus decem, sp etiam viginti, non sufficerel, wtuebatur cna communis el ordinaria. Itaque Chriladtuci arpcsiibns, ex lais preescripto

A. 27. Et accipiens calicem,

C.

Poslqum cnavil,
et ddit
illis,

B. 25.
calice,

Et acceplo
grattas ae,s
'

A. Gratias egit;
dicens
:

Bihite ex hoc

omnes. 28.

l J e " s " ec" (

j

et

Hic est enim sanguis meus novi

tcslamenti,

||[

bibernni

ex

Uh

qui pro

multis effun-

il 3

CAP. XXXI. N0TAT10 ET EGRESSUS PRODITORIS. An. 54

ait

214

omnes. 24. Et
illis

detur in

remissionem

peccato

rD.El
R.
dico

dixit:

(1):

Hic

est

rum.

Jsus:
vobis,

Amen
quia
vobis

C. XXII. 21.

Vermtamen ecce

snnguis meus novi

testamenli, qui

unus

ex

manus mens
D.

tradentis
;

me mecum

est in

pro inullis e/fundetur.

tradel me,

A Amen dico
.

vo-

Amen, amen

dico vobis quia

C, Dicens
calix

Hic est
te-

bis

quia

unus

unus ex vobis,
R. Qui

novum meo

vestrm

manducat mecum

stamentum
guine
pro
tur.

in san,

Mctradilurus

est.

D. Tradet me. 22. Aspiciebant

qui

ergo ad invicem discipuli, habitantes de

R. 19. Atitlicpe-

vobis funde-

quo

diceret.

A. 22. Et contristati vald, c-

R. 25.

Amen

di-

29. Dico auleni vobis (2)

non
\-

runt
et

conlristari,
ei

perunt singuli dicere

ego sum, Domine?

Numquid
At ipse

co vobis, quia jam

bibam amod de
tis

lioc

genimine

dicerc
:

sin-

23.

non bibam de hoc

genimine
vilis us,

usque

in

diem

illum,

cm
in

llud

gulatim

NumUnus ex

respondens,
qui intingit
ropside, hic

ait:

Unus ex duodecim

bibam vobiscum novum

patris

regno

quid ego? 20. Qui

ail illis
:

que in diem illum

ciun
illud

mei (C. 128.)

(30.

Et hym-

mecum manum in pame tradet. 24. Filius

vadit, sicut scriillo

bibam
regno

ne dicto,

c. seq. in fine).

duodecim, quiintingit

quidem hominis

novum
no

in

mecum main

ptum

est

de

(Ps. 40, 10);

v
erat
ille.

Dei (26. Et

hym-

num
21.

calino

autem homini
lius

illi,

per quem Fi;

diclo, c. seq.

Et

Filius

hominis tradetur

in fine).
(1) Scilicet antequm biberent, ut patet ex Paulo, 4 Cor. 11, 25, qui banc Eucharistie institutionem, quain et Domino accepisse ait, l'usis et exactis prosequitur. (2) Apparet ex C. 22, 17, Concord. 128, hxc dicta fuisse ante panis et vini consecralionem, et occasione lantum calicis consecrali A et R id dictum hic subtexuisse nihil tanien eo loco turbare, aut invertere salius visum est.
;

quidem
vadit,

hominis
scri;

ei, si

natus non fuisset

bonum homo

sicul
est

25. Respondens autem Judas, qui

tradidit

ptum
vie

de eo

eum,

dixit:
illi
:

autem homini

sum, Habbi? Ait

Numquid ego Tu dixisti (1).

c.

illi, peu-

quem Fi-

(26. Cnantibus autem,

130.)

lius

hominis tra;

detur
erat
set

bonum
non
es-

ei, si

natus

NOTATIO ET EGRESSUS PRODITORIS.

Lict A et R notatum Domino proditorem narrent ante Eucharisti institulionem, vi.v tamen dubium ex C et D post tanlm contigisse. C enim conne.iio-

Me. (22.

homo Et man,

ducanlibus
130.)
C. 22.
Filius

c.

nem

satis

innuit hoc

nomine, Vermtamen, infra.

Et quidem
hominis,

Et D, cm

iterum recubuisse, omiss Eucharisti instilutione prout satis ab aliis explicat, subdit infra, v. 18 et 30, notatio-

dixit supra, v. 12,

Dominum

seeundm
de finit uni
dit
:

quod
est,

nem

va-

et

egressum proditoris. Unde interrumpenda

fuit

narratio

et

R,

quam

alioqui

cum

narralione

consatis

vermtamen

venire, et trs circa

idem

versari,

ex contextu

apparet.

CAPUT CXXXI.
1.

v homini illi per quem trudetur

2. Nolatio proditoris.

Prdiclio proditionis.
dico

C. 23. Et
:

ipsi

cperunt quxrere inter

se, quis

D. XIH. servus

1G.

Amen, amen
;

vobis

Non
A, 56,

est

esset ex eis, qui hoc facturus esset.

major domino suo

nequc apostolus major

v.

D. 23.

Erat ergo recumbens unus ex discipulis

est eo qui misit illum (C, 43, . 2,

4, v.

40

n.

ejus in sinu Jesu,

quem

diligebat Jsus. 24.

ei
:

Innuit

24; D, loi,

n. 5, v. 20). 17. Si

hc

scitis, beati

ergo buic Simon Petrus, et dixit

dicit?25. Itaquecmrecubuisset
dicit ei:

Quis est de quo

erilis, si fecerilisea. 18.

Non de omnibus vobis dico;

sed ut adimplentur Scri-

ille

supra pectus Jesu,

ego scio quos elegerim;

plura
(Ps. 40, 10):

Domine, quis

est? 26. Respondit Jsus: Ille

Qui manducat

levabit contra

me

calcaneum suum. 19.

fit,

mecum panem, Amod dico

i'uerit,

est, cui

ego intinctum panem porrexero. Et

cm

in-

tinxisset

panem

ddit

Jud Simonis

Iscariotae. 27.

vobis,

priusqum

ut

cm faclum

credalis

Et post buccellam Et

introivit in

eum

Satanas.

quia ego sum. 20.

pil si

Amen, amen

dico vobis: Qui acci-

3.

Egressus Jud.
:

quem

misero,

autem me
tum, A.

accipit, accipit

me accipit (A, 56, n. 6,v. 40); qui eum qui me misit. Cm h;cc
Jcsumlurba110, n. 4.); et protestatusest:

dixit ei Jsus
scivit

Quod

facis,

fac citis. 28.

Hoc

autem nemo
29.
das,

discumbentium ad quid

dixerit ei.

dix, ssci Jsus, turbalus est spiritu( V. alibi

c.

Quidam enim putabant quia

qud dixissetei Jsus:

loculos habebat Ju-

102, n. 3
21. Et

et c.

Eme

ea

qu opus

sunt

XXVI.

R. XIV. 18. Et discumbentibus

eis, et

nobis ad diem feslum; aut egenis

30.

ut aliquid daret.

edenlibusillis, divit

manducanlibus,

ait:

Cm
;

ergo accepisset

ille

buccellam, exivit con-

tinu

erat auleni nox. 31.

Cm

ergo exsset, dixit

215
Jsus:

An. 34. CAP.

CXXXH. CONTEN
hominis; et Deus
clarificatus est in

flO,

PR/EDICTIO NEGATIONIS.
est:

216
et

Nunc
Deus

clarificatus est Filins

ptum

Per-

Percutiam pastorem,
tnr oves gregis. 32.

dispergen-

clarificatus est in

eo. 52. Si

Deus

culiam pastorem,
cl

Poslqum au-

eo, cl

clarificabit

eum
20.

in

semetipso; et continua

dispergentur
28.

tem resurrexero, prxcedam vos

in Galilaeam.

clarificabit

eum.
B.

oves.

Sed
prce-

33. Respondens auait

illi:

A. 30. Ethymno
dicto, exierunt in

Et

exierunt in

hymn dicto (2), montem Olivarum.

poslqum resurrexero
,

tem Petrus,

Elsi

onmes
nun-

scandalizati fuerint in te, ego

montent
(1)

Oliveti.

dam

vos in

GaEt

qum

scandalizabor

Id est, tu es ille. Hic ergo expressif tradiloita ut rcliqui non adverterini; quia forte stibiniss loquebalur, ut ail August. de Cons. evang.

lilam.W. Petrus
autem
si

rem, sed
1.

ail illi

omnes scandafuerint
in

3, c. 1.

toris,

El ide non est hic propri notatio prodised infra.

lizati
te,

cl (2) Omnin verisimile est hiedictum hymnum, surrexisse exituros, mansisse tanien aliquandi in exiecnaculo , et forte etiain, ut fit consedisse runt ergo, id est, surrexerunl exituri.
, :

sed

non ego.
pro
te

D.

Animam meam
4.
illi

ponam.
Ani-

Prdictio negationis.
58. Respondit ei Jsus:

A. 34. Ail
sus:
tibi,

Je-

CONTENTIO, PRJDICTIO NEGATIONIS.

Amen
quia in

dico
lic

mam
amen
lus,

tuam pro
dico
tibi
:

me

pones? Amen,
cantabit gal-

salis

signijical

liane

contentionem anle prdiclioncm

ide'o

Non

negationis contigisse;

lue

ponendam jndicavi-

nocle,

antequm
ter

donec

ter

me

neges.

mus.

gallus cantet,

CAPU T CXXXH.
1.

inc negabis.

2. Contentio

Apostolorum de primalu
70, n. 1).

(V.

1,

c.

C. 33. Qui dixit

ei

Domine,

le-

cum
et in

paratus

sum
ire.
ait
illi

et in

carcerem

C. XXII. 24. quis

cis:

Fada cslautem

et contentio intereos,

mortem
tibi,

eorum videretur esse major. 25. Dixit autem Heges genlium dominantur eorum (A, B, 104,
benefici
sic (A, B, C,
fit sicut

C. 54. At
xit:
tre,

illi

di-

B. 50. Et

Jsus:

Amen
bis

Dico

tibi,

Pc-

dico

quia tu bod, in nocte

ji.2); et qui poiestalem habent super eos,

non canlabit
abneges

hc, priusqum gallus

dederit,

vocem

vocanlur:26. Vos autem non

sed qui major est in vobis,

70, n. 1,2);
et qui

hodi gallus, donec

1er

terme

es negalurus.

minor;

pracessor

est, sicut ministrator. 27.

Nam quis

major

nosse me.

est qui recumbit, an qui ministrat?

nonne qui recumsicut qui

A. 35. Ait

illi

Pe-

31. At

ille

amplis loquebalur:

bil?

Ego autem
:

in

medio vestrm sum,

mi-

trus :Eliamsioporluerit

Etsi oporluerit
tibi,

me

simul commcrl

nistrat

28. Vos autem estis qui permansistis

mecum

me mort
le

le-

non
et

te

negabo. Simililer audiscipuli dicebanl.

c.

in tentationibus meis. 29. Et ego dispono vobis, sicut

cum, non
bo.

negaet

tem
(32.

omnes

disposuit milii Pater

bibalis super
tis

meus regnum
in

30. Ut edatis et
et

Similiter

El veniunt,

137, n. 1.)

mensam meam

regno meo,

sedeaIsral.

omnes
dixerunt.

discipuli

super thronos judicanles

2.

duodecim

tribus

(5G.
c.

Oratio pro fide Ptri. Dileclio.

Tune

venit,

31. Ait autem

Dominus: Simon, Simon, ecce Savos, ut cribraret sicut

le,

157, n.l.)

tanas expelivit

triticum; 32.

Ego autem rogavi pro

et
tu

ut

non

deficiat fides tua;

C. Et dixit eis
el per,

aliquando conversus confirma fraircs tuos.

et

Duo gladii. Quando misi vos sine sacculo calceamenlis, numquid aliquid defuit vo5.
:

35.

D. XIII. 33. Filioli,adhuc

modicum vobiscum sum

,

bis (A, B, C, 56, n. 3, C, 79, n. 1 w.4)?.56. Al

:

illi

di-

quoeretis nie (supra 74, n. 3)

et sicut

dixi Judrcis,
et vobis dico

xerunt: Nihil. Dixit ergo eis:

qu ego vado, vos non

poleslis venire;

sacculum

(1) toilat

simililer

et

Sed nunc qui habet peram et qui non

;

modo:

34.

Mandatum novum do
134, n. 2
,

vobis, ut diligalis
1

iiabet(2), vendat

tunicam suam, et emat gladiuni.

scri

invicem

(inf.,

Thess. 4, 9;

Joan. 4, 7)

57. Dico
;

enim vobis, quoniam adhuc hoc quod

oportet impleri in

sicut dilexi

vos

ut et vos diligalis
discipuli

invicem. 35. In

ptum

est,

me: El eum
illi

iniquis de-

hoc cognoscentomnes quia

mei

cslis, si tlile-

pulatus est (ha.

55,12; B, 145J. Etenim

hic.
c.

ea

que

clioncm habueritis ad invicem.

3.

sunt de me, finem habent. 58. At

Ptri.

dixerunt: Do-

Prsumplio

mine, ecce duo

(5). ("59.

gladii

At

ille

dixit eis: Salis csl

Simon Pclrus: Domine^ que- vadis? Respondit Jsus Qu ego vado, non potes me modo
3G. Dicit ci
:

Et egressus,

157, n.

I.)

sequi; sequeris

autem postea. 37. Dicit ei Pctrus: Quarc non possum te sequi modo? B. XIV, 27. Etait A. XXVI. 31. Tune dicit illis
eis

Jsus:

Om-

Jsus:
licmini

Omnes
in

vos scandalum
in
ist

pa-

nes scandalizabi-

me
v.

nocte(D,

mini in

me inno*

135, n. 4,

32; A, B, 157, n.7).

(Zach. 17>,1):

cteisl;(juiascri-

Scriplum est enim

peram, (1) Non pracipit sumere sacculum, aut aut mi gladio sed prophelarum more, qui res insigniores non verbis tantm sed conspicuis rbus dosignare solebant, solummod descrihil temporisjamin qui jam instanlis, et perscculionis accrbilalom si human provivenli nilendum esset, moiil sacculo, et per, ctgladiis eum jaclur vestium conqiaralis ad vitae luendae jir;esidium uli deberenl. (2) Alii SUpplent gladium, alii sacculum sive crumenam, ut sensus sit Qui non habcl pecuniam ad
; , ; :

217

CAP. CXXXIV. CONTINU VTIO SERMONIS. An.

gladium, vcndat polis vestem,

54.
audstis,

218

cmendum

qum co

non

servat. Et

sermonem quem

non

est

meus,

careat. (3) Vidclicet

significatioae
ii il
i

vcrborum de hc

nam ad pugnam

re ; vel satis est hc vel duodecini gladii

sed cjus qui misit me, Patris.

3.
1.

Promissio Paracleti (v. 2,

locutus

c.

135, n. 2).

il

facerent.

25.

Hc

sum

vobis,

apud vos manens. 26.

Sermo post coenam.

Paraclelus autem Spiritus sanclus,

in

quem
,

mittet Pater
et suggeret

nomine meo,

ille

vos docebit omnia

CAPUT
1.

CXXXIII.

vobis omnia

qucumque
;

dixero vobis. 27.

;

Pacem

re-

Consolatio Apostolorum, etc.

linquo vobis

pacem meam do vobis

non quomod
dixi vobis (sap.
diligeretis
,

D. XIV.

1.

{In

fest.

SS.

Philip, et Jac. Ap.)

f Non

mundus
n.\,
v.

dat, ego

do vobis. Non turbetur cor vestrum,

et venio

turbetur cor veslrum. Creditis in

crdite. 2.
surit
;

Deum,

et in

me

neque formidet. 28. Audstis quia ego

3)
:

In

domo

Patris

mei mansiones
abiero, et

mull

Vado,
,

ad vos. Si

me,

si

quo minus dixissem vobis, quia vado pasi

gauderetis utique

quia vado ad Patrem

quia Pater

rare vobis locum. 3. Et

procparavero

major
ut

vobis locum, iterm venio, et accipiam vos ad

mc-

me est. 29. Et nunc dixi vobis priusqum fit; cm faclum fuerit credatis. 30. Jam non multa
,
;

ipsum, ut ubi
vado,
scilis,

sum

ego, et vos

sitis. 4.

Et qu ego

loquar vobiscum
et in

venit

Thomas: Domine, nescimus qu vadis, et quomod possumus viam scire?0. Dixit ei Jsus: Ego sum via, et Verietviam
scilis. 5. Dicit ei

me non

habet quidquam

enim princeps mundi hujus ; 31. Sed ut cognoscat

:

mundus

quia diligo Patrem, et sicut

sic facio
*f.

mihi Pater,
(1) Gr.,

Surgile (4),

mandalum ddit eamus hinc.

tas, et vita

nemo

venit ad Patrem,
et

nisi

per me.

7.

Si cognovissetis
vissetis
;

me,

Patrem

meum

utique cogno-

non

credis.

et

amod

cognoscetis eum,et vidistis eum.

:

Gr. (3) Gr.

(2)

crdite mihi.

8. Dicit ei

Philippus

Domine ostendenobis Patrem,

ei

(4) Multi volunt hic

non habet, Patrem; nec, me, vers. seq. Dominum nondm egressum,
;

et

sufficit nobis.

9. Dicit

Jsus: Tanto

tempore
Ostende
in

vobiscum sum,

et

non cognovistis me? Philippe, qui

videt me, videt et Patrem.

Quomod

lu dicis

nobis Patrem? 10.

ire, et

Non
;

creditis (1)

quia

ego

Pa-

Pater in

me

est? Verba

qu* ego loquor

vobis,

meipso

non loquor
in

Pater autem in

me manens
PAlioquin
:

sed lolum sermonem tria capila sequenlia conlinenlein eodein loco perfecisse ex eo qud post hc tria capila D dicat Hc cm dixisset Jsus egressus est trans torrentem Cedron. Verisimilis tamen videtur sequentia dicta esse in via ad hortum, praesertim cm ser esset ut hc facile dici poel longiuscula via tucrinl; citata enim verba ben intelligi possunt de accessu Domini ad torrentem et qud illum traje:

ipse facit opra. II.

tre, et

Non

creditis (2) quia ego in

cisset.

Pater

me

est (sup. 89, n. 2)? 12.

CONTINUATIO SERMONIS.

propter opra ipsa crdite.

Amen, amen
l'acio,

dico vobis

Qui crdit
et

in

me, opra quae ego

facict
:

et ipse faciet,
1.

CAPUT CXXXIV.
Chrislus
corn,
vilis,

majora horum

quia ego

ad Patrem vado.
(5)
in n.

nos palmites.

13.

Et quodeumque
-43,

petieritis

Patrem

no5;

D.

XV.
vilis

1.

(In

un.mart. lemp. Pasch.)

f Ego
et

mine mco (A,

Filio. 14. Si

n.i; C, 82, n.2; A, B, 111,

sum

vera, et Pater
in

meus

agricola est; 2.
tollet
,

Omnem
eum;

D, 155, . 4), hoc faciam *:

quid petieritis

ut glorificelur Pater in
in

palmitem

me non

ferentem fructum,
,

me

nomine meo, hoc

omnem
propter
nete in

qui fert fructum

purgabit

eum

ut fructum

faciam.
2. Dilectio, et observalio

plus afferal. 3.

mandatorum.

15. (Inviy. Pent.)

Si diligilis

me, mandata mea

xternum,

Jam vos mundi estis (sup. 129, v. 10) sermonem quem locutus sum vobis. 4. Mame, et ego in vobis; sicut palmes non potest
, ,

servale. 1G. Et ego rogabo Patrem, et alium Paracle-

ferre fructum semetipso

nisi

manserit in vile

sic

tum

dahit vobis,

ut

mancat vohiscura

in

nec vos,

nisi in
-\-

me

manseritis. 5. (Corn. plur. mart.

vilis
,

17. Spiritum verilatis,

pere, quia non videt

cognoscetis
erit. 18.

quem mundus non potest accieum, nec scit eum; vos autem

lemp. Pasch.)

Ego sum

vos palmiles

qui

manet

in

me,

et

ego in co, hic fert fructum multum,

poteslis faccre
;

19.

eum, quia apud vos manebit, et in vobis Non rclinquam vos orphanos; veniam ad vos. Adhuc modicum et mundus me jam non videt
, ;

quia sine

me

niliil

G.

Si quis in

me

non manserit, mitletur

et colligent

foras sicut palmes, et arescet,

eum,

et in

ignem miltent,

et ardet.

7. Si

vos autem videlis

20. In
illo

me
et

quia ego vivo, et vos vivetis.

manserilis in me, et verba

mea
,

in vobis manseint,

die vos cognoscetis quia- ego

sum

in

Ptre

quodeumque
clariiicalus

volueritispeletis

et fiet vobis ^. 8. In

hoc

meo, etvosinme,
diligit

ego in vobis. 21. Qui habet manille

est Pater

meus, ut fructum plurimum

mei
discipuli.
9. Sicut dilexit

data mea, et servata ea,

est qui diligit

me; qui autem

afferatis, et efficiamini

me,

diligetur Paire

meo
|.

et

ego diligam eum,

est, quia
?

me

Paler, et ego dilexi vos.

2.

et manifestabo ei
ille

meipsum

22. Dicit ei Judas, non

Perseverandum

in charitate.

Iscariotes

Domine, quid faclum

manife23.

staturus es nobis leipsum, et non nuindo

Rc-

spondit Jsus,
diligit

et dixit ci

(Dom.

Pent.)

Si quis

me, sermonem
eum,
et

meum

servabit, et Pater
et

diliget

ad

eum veniemus,

eum

faciemus. 24. Qui non diligit

meus mansionem apud me, sermones meos

prcepla mea me; sicut et ego Patris mei prcepla servavi, el maneo in ejus dilectione. 11. Ilicc locutus sum vobis, ut

Manete

in dilectione

me.

10.

Si

servaveritis, manebitis in dilectione

gaudium
pleatur

meum
12.

in vobis sit, et

gaudium vestrum im-

Hoc

est

prseceptum

meum

(sup. 132,

219
n. 2; 1

An. 34. CAP.

CXXXV. ALTEIU CONTINUATIO SERMONIS

ad vos. 8. Et

220
arguet (1)
9.

ThessA, 9;
ut

cem,

sicut dilexi vos.

liabel
,

Joan., 7), ut ddigatis invi 13. Majorem bac dilectionem

quis pro amicis

cm

venerit

ille,

mundum
De pec10. De

de peccato, et de
cato quidem, quia
justiti ver, quia
bilis

juslili, et

de judicio;
in

nemo
suis.

animam suam ponat

si

non crediderunt

me;

14.

Vos amici meiestis,

vobis.

feceritis

qux ego
servos,

ad Patrem vado, et jam non videjudicio autem, quia princeps bujus

est. 12.

prcipio
|iiia

15.

Jam non dicam vos

me;

11.

De

servus nescit quid faeiat dominus ejus; vos audixi

mundi jam judicatus

bis dicere
;

Adbuc multa habco vo-

tem

amicos,

quia omnia qusecumque audivi

sed non polestis portare modo. 15

ille

Cm
om-

Ptre mco, nota

feci vobis. 10.

Non vos me

elegistis;

aulem venerit

Spirilus veritatis, docebit vos

sed ego elegi vos, et posui vos ut eatis,

aieratis,
petierilis

et fructum

nem

veritatem.

Non onim loquelur

Ille

semetipso; sed

et fruclus vesler

maneat

ut quodcunique

quaccumque audiet loquetur,

nunliabit vobis. 14.

et quoe ventura sunt anclarificabil, quia

Patrcm

in

noinine meo, del vobis (sup. 155,

me

de

meo

n. \, el toc. ibi al.).

accipiet, cl annuntiabit vobis j. 15. Omnia

5.

Mundus

fidelium hoslis.

babet Patermea sunt; proplerea dixi,

accipiet, et annuntiabit vobis,
5.

qucumque quia de meo

17. (In

(est.

SS. Sim. etJud Apost.) f H;ec maninvicem (sup. n. 2,

18. Si
el

do vobis, ut
quia

diligatis

n.

132,
16.

Promissio gaudii terni.

Pasclia.)
-j-

n. 2, el locis ibi cit.).

mundus vos

odit, sciiole
Si

(Dom. 3 post

Modicum

et

jam non

me

priorem vobis odio habuit. 19.

de

mundo

videbitis

me;

et

iterm modicum, el videbitis

me,

fuisselis,

mundus quod stuim erat, diligeret; quia ver de mundo non eslis, sed ego elegi vos de mundo, proplerea odit vos mundus. 20. Mementote ser-

quia vado ad Patrem. 17. Dixerunt ergo ex discipulis

ejus

ad invicem
et

Quid est boc, quod

videbitis

dicit nobis

Modicum,
bant ergo

non

me,

et

iterm modicum,

monis mei, quem ego

jor

dixi vobis
n. 2, v.

Non
;

est servus

ma24

et videbitis
:

me;
Quid

et,

quia vado ad Palrem? 18. Dice-

domino suo (C, 43,

1, v. 16). Si

40

A, 56,

n. 4, v.

est boc,

quod

dicit,

modicum?

nesci-

D, 131, n.

me pmcculi

sunt, el vos pern. 5); si

mus
rilis

quid loquilur. 19. Cognovit autem Jsus quia

sequentur (A, 56, n. 4; A, B, C, 121,

sermo-

volebant

eum

nem meuin

servaverunt, et vestrum servabunt. 21.

facienl vobis propler

inler vos, quia

Sed bte omnia

quia nesciunt

nomen meum,

eum

qui misil me. 22. Si non venissem,

et locutus fuissem eis, peecatum non liaberent; nunc autem excusationem non babent de peccato suo. 25.

tis me; et Amen, amen dico vobis, quia plorabitis et flebitis vos, mundus autem gaudebit; vos autem conlristabimini,

De boc qumodicum, et non videbiiterm modicum, et videbitis me. 20.

interrogare, et dixit eis
dixi,
:

sed

tristitia

vcslra vertetur
lislitiam

in

gaudium. 21. Mulier

:

Qui

me

odit, et
eis,

Palrem

meum

odit. 24. Si

opra non

fecissem in

qux nemo

alius fccil,

peecatum non
oderunt et me,

cm parit cm autem
dum.
el
2-2.

babet, quia venit hora ejus

pepererit

puerum jam non meminit presest

haberent; nunc autem

et

et viderunt, et

sura propler gaudium, quia natus

Et vos
igilur

bomo

in

mun:

Palrem meum. 25. Sed

ut
:

adimpleatur sermo, qui

nunc quidem

iristitiam babetis

in lege

eorum

scriptus est

Quia odio babucrunl

me

iterm autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum

gratis (Ps. 34, 19; et 68, 5)

}

26. (Dom.inf.oct.Asc.)
,

gaudium vestrum nemo

die

tollet

vobis * 23. Et in
.
[

Cm

autem venerit Paracletus

v.

quem ego mittam

illo

me non
4.

rogabilis quidquam.

vobis Paire (C, 149, n. 2,

tis,

49), Spiritum verila-

Promissio beneficcnli Patris.

-\-

qui Ptre procedit,

:

ille

testimonium perbibebil
perhibebilis, quia ab
Si

(Dom. 5 posl Pasclia.)

(A. 43,

Amen, amen
A, B, 111,
petistis

dico vobis

me 27. Et vos testimonium inilio mecum estis.

de

quid pelierilis Palrem in nomine meo, dabit vobis,

n. 4; C, 82, . 2; n.

3; D, 133,
in

Altra continua sermonis.

n. 1.) 24.

Usque modo non

;

quidquam

no-

CAPUT CXXXV.
1.

mine meo
sit

petite, el accipietis, ut

gaudium vestrum

plnum. 25.

H;icc in proverbiis locutus

sum

vobis

Prdiclio persecutionnm.
vobis, ut

venit hora,

cm jam non
petelis;

in proverbiis loquar vobis,

illo

D. XVI. 1.
lizemini. 2.
liora ut

Hc locutus sum Absque synagogis

inlerficit vos,

non scanda;

sed palm de Ptre annuntiabo vobis. 26. In

in

die

facient vos

sed venit

nomine mco

et

non dico vobis quia ego

ego

omnis qui

arbkrclur obsequium

rogabo Patrem de vobis. 27. Ipse enim Pater amat

vos, quia vos

se prstare Deo.

3.

El hc facient vobis, quia non

4.

me

amastis

et credidistis quia et

noverunt Palrem, neque me.

vobis,
ut

Sed bc locutus sum

vobis ab ini-

Deo

exivi. 28. Exivi

Paire, et

veni in

mundum;

cm

venerit hora

eorum, reminiscamini

iterm

relinquo

mundum,
ejus
:

vado ad Patrem. 29.

quia ego dixi vobis

lio

5.

Hc autem
c. 1

Dicunt
et

ci discipuli

Ecce nunc palm loqueris,

30.

non
(2.

dixi, quia 2.

vobiscum cram.
33, n. 3.)

pioverbium nullum
omnia,
el

dicis.

Nunc scimus quia

^.31.Rcspondil
eis

Promissio Paradeti. V. 1,
(

scis
in

non opus

est tibi ut quis te interroget;

exsti

Et nunc

misit me, et
6.

Sed quia

Dom. 4 posl Pasclia) f vado ad eum qui nemo ex vobis interrogal me, qu vadis? boec loculus sum vobis, tristitia implevit
:

boc credimus, quia Deo

:

Jsus

Modo

creditis

32. Ecce venit hora (A, B, 152,

venit, ut dispergamini unus;

n. 3, el 137, . 7), et

jam

cor vestrum. 7. Sed ego veritatem dico vobis

dit vobis ut

expc-

quisque

in propria, et

ego vadam
;

si

enim nonabtro, Paracle-

sum

solus,

tus

non vniel ad vos

si

autem abiero, mittam eum

sum

vobis,

me solum relinquatis et non quia Pater mecum est. 33. Hsec locutus ut in me pacem habealis. In mundo prs-

221

CAP. CXXXVII
habebitis; sed confidite
,

HORTUS.

An. 54.
sint, sicut tu, Pater, in

221
me, tego
in te,

suram
(1)

ego

vici

mundum.
Chrysoslomus
gentes,

omnes unum
tu

Lochs obscurissimus
:

quem

ut et ipsi in nobis

unum

sint; ut credat

sic

interprelatur

Spirilus sanctus arguet seu

convincet

mundum, tam Judos qum

pcrspicu de
:

me

misisti. 22.
;

Et ego clarilatem,

mihi, dedi eis

ut sint

unum,

sicut et

mundus quia quam dedisti nos unum suconsumtu

peccato infidelitatis, qud non credunt in Christum et de justiti ipsius Ciirisli, id est, convincet Christuin esse justum et innocenlem, im omnis justili
in

mus. 23. Ego

in eis, et tu in

me

ut sint

mati in unum, et cognoscat

sisli,

mundus quia

me
sint

mi-

hominibus aiiclorem

tur ex resurrectione et
dicio

quod maxime demonstrabide juascensione ad Patrem

;
:

et dilexisti eos, sicut et

me

dilexisti.

24. Pater,

ut scilieet se judicio autem convincet ac damnationi obnoxium esse imelligat, quia princeps bujus mundi diabolus, cui lanqum principi mundus peccali merilo subjectus, jam judicatus est, seu damnatus per quod ostenditur eliam mundum cum suo principe damnandum esse, qui eum adbuc superbum et impium imitari voluerit.
;

mundum,

quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et

illi

me-

cum
mihi

ut

videant

clarilatem

meam, quam

dedisti

quia dilexisti

me

anle constitutionem mundi.

te

25. Pater juste,

te
!

mundus

non cognovit; ego autem

cognovi

et ni

cognoverunt quia tu

me
sit
,

misisti. 26.

Et notum
dilectio,
ipsis.

ici eis

nomen tuum,
me,
in

et

notum faciam;
et

ut

Oratio Christi post coenam

qu

dilexisti

ipsis

ego in

CAPUT CXXXVI.
\.

HORTUS.

Oratio pro
1.

sua

glorijicatione.
:

CAPUT CXXXVII.
1.

D. XVII.

Hsec locutus est Jsus

et (in vig. Asc.)

Mror

Christi.

sub'.evatis oculis

inclum,

dixit

Pater, venit hora,

:

D. XVIII. 1. Hgec
in Parascev.),

cm

dixisset Jsus (Passio fer. 6

clarilica (ilium

luum, ut

filius

tuus clarificet le

2.

egressus est (1)

cum

discipulis suis

Sicut dedisti eipoteslatem omnis carnis (A, 149, n. 2.,

d. 18.),

trans torrentem Cedron (2).

utomne quod

dedisti ei, det eis vitam ter-

C. XXII. 39. Et egressus ibat

dinetn in

secundm consuetuautem illum

nam.
4.

Hc est autem vila seterna, ut cognoscant le solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum.
3.

montem Olivarum;

secuti sunt

el discipuli.

Ego

te clarificavi

super terram; opus consurnmavi

;

B. XIV. 32. Etve-

A. XXVI. 36. Tune venit Jsus

quod

dedisti mibi ut faciam

5.

Et nunc clarifica

me

niuntinprdium,
cui

cum

illis

in villam quae dicitur

Ge-

tu, Pater,

apud temetipsum,
esset,

claritate
te.

quam

habui,

nomen
;

Gethse-

thsemani,

priusqum mundus
2.

apud

mani
C.

Oratio pro sainte Apostolorum.

40. Et

cm
ad
lo:

D. Ubi erat horlus.jn

quem

in-

nomen tuum bominibus, quos deet lui erant, et mibi eos dedisti disti mihi de mundo sermonem luum servaverunt. 7. Nunc cognoverunt
G. Manifeslavi
;

pervenisset

troivit ipse, et disc.: puli ejus. (2.

cum,

dixit illis

Sciebat autem et Judas

qui tra-

debat eum, locum

quia frquen-

quia omnia quai dedisli mihi, abs

le

sont

8.

Quia

ter Jsus convenerat illc

scipulis suis.
)

cum
:

di-

verba quse dedisli mibi dedi

et

eis

et ipsi acceperunt,

cognoverunt ver quia

te exivi, et crediderunt eis

B. Et

ait

disci-

A. Et dixit discipulis suis

dete hic, donec

Seo-

quia lu

me

misisli. 9.

Ego pro

rogo

non pro
,

pulis suis; Sedete

Inc,

vadam

illc, et

mundo
sunt
et
;

rogo, sed pro bis quos dedisti mibi

sunt, et tua

quia tui
sunt;
in

donec orem.

rem
nem.

Etmea omnia tua sum in eis. mundo, et bi in mundo sunt

10.
clarificatus
;

mea

C. Orate, ne intretis in tentatio-

11. Et
et

jam non sum

le

ego ad

venio ^.Pa-

A. 37. Et assumpto Petro et duo-

B.

33.

Et assumit Petrum, et
et

ter sancte

serva eos in nomine luo,

quos dedisti

Jacobum ,

Joannem secum

et

mibi,

ut

sint

unum,

sicut et nos.
in

12.

Cm

essem

busfdiisZebedi,
cpit,

ccepit pavere, et tsedere,

cum
disti

eis,

ego servabam eos

(inf.

nomine

tuo.

Quos de-

mibi, cuslodivi

137, n. 5,

v. 9); et

nemo ex

B. 34. Et
lis :

ait il-

A. Contristari, et
38.

mstus

esse

eis periit, nisi filins perditionis, ut

Seriptura impleate

Tristis est a-

Tune

ait illis

Tristis est ani;

tur (Psal. 108, 8). 13.

Nunc autem ad
ut babeant

venio; et

nima mea usque

ad mortem ;
susti-

ma mea usque

ad mortem

susti-

hc loquor

in

mundo,

gaudium
eis

meum

nete hic, et vigilate

mecum.

mplelum

in semetipsis. 14.

Ego dedi

sermonem

nete Inc, et vigilate.

luum, el mundus eos odio habuit, quia non sunt de

;iuindo sicut el ego
ni lollas

non sum de mundo. 15. Non rogo

2. Christus orans. Anglus. Agonia.

eos de mundo, sed ut serves eos malo. 16.

sunt, sicut et ego

C. 41. Et ipse

39. Et progressif pusillum,

De mundo non
18. Sicut lu
in

non sum de mundo.

tuus veritas est.
et ego misi eos

B.

35.

Et cm
pau-

C. Avulsus est ab eis quantum

jactus est lapidis
;

17. Sanctifica eos in veritate.

Sermo
,

processisset

et positis geni-

me

misisti in

mundum

lulkm
si vis,

bus

(3) orabat, 42.

Dicens

Pater,

mundum.
3.

19. Et pro eis ego sanctifico meipsum,

transfer calicem
,

istum me;
tua
fit.

vermtamen

ut sint et ipsi sanctificali in veritate.

Oralio pro sainte

non mea voluntas

sed

43. Apparuit au-

omnium

electorum.

tem

illi

anglus de clo confortans eum. Et factus in

20.

Non

pro eis autem rogo tanlm, sed et pro eis

agonia,

qui credituri sunt per

verbum eorum

in

me

21

Ut

A. Procidit,

B. Procidit super terram

223

An. 54. CAP. CXXXV1I. IIORTUS, A. In faciem suam

;

B.
si fieri
;

45. Et adhuc

Judas Iscariot$s unus de duode-

C. Prolixis orabat.

B. Et prolixis orabat, ut
posset, transiret ab eo hora

eo loquenle, venit

cim

Judas Jscarioles
unus de duodecim

A. Or an s,
cens
:

et di-

56. Et dixit

Abba

pater,

Pater mi ,
est, Iranseat

A. Si possibile

me calix
libi

iste

C. 47.
,

Adhuc
,

eo

D.

Cm
,

accepisset cohortem, et

Vermlamen non
sicut ego volo, sed

B.

Omnia

possibilia sunt

loquente
turba
; et

ecce

pontilicibus et

Pharisaus mini-

Iransfer caliccm

bunc me, sed

qui vo-

stros

venit illc
;

cum

laternis

et

sicut tu.

non quod ego

volo, sed

quod

tu.

cabalur Judas, u-

facibus, et armis

C. 44. Et factus est sudor ejus, sicut gutt sanguinis decurrentis in lerram.
3. Aposloli dormienles.

nus de duodecim,

A. Venit,

B. 57. Et venil
el invenit

45. Et

cm

surrexisset ab ora-

B.

Et

cum

eo

A. Et

cum eo

turba multa

cum

eos dor-

tione

et venisset

ad discipulos

lurba multa

cum

gladiis et fustibus, missi

mienles.

suos

invenit eos dormienles prx-

gladiis et tignis,

Irisliti.

A.
illis

principibus
et se-

B.

A summis

sacerdotibus,

et

A. 40. Et

venit

ad

46. El ait

:Quid dormitis?
intretis in len-

sacerdolum,

Scribis, et senioribus.

discipulos suos, et
invenit

surgite, orale,

ne

nioribus populi.

eos
;

dor-

tationem.

48.

Qui

autem

44. Dedcrat autem traditor cjus

mienles

tradidit
:

eum, d-

signum

eis

dicens

Qucmcumquc
est; tcnele

Et
B.

dicit

Petro

B. Et

ail

Petro

Simon, dormis?

dit illis

signum
:

osculatus fuero,

ipse

Non

potuisti

A. Sic non poluislis un bor

vigilare

diens

Quemest

eum, elducite caut.

45. Et

un hor vigilare ?
38.
Vigilate
,

mecum
in

cumque osculatus
fuero,
tenete

cm

venisset,

et

41. Vigilate, et orate, ut non

intretis

ipse

orale, ut

non in-

tentationem

spiritus

eum.
C. Anlecedebai eos.

tretis in lenlalio-

quidem promptus
infirma.

est, caro

autem
C. Et appropinquavit Jesu,

nem ; spiritus quidem promptus est,

caro verb
infir-

A. 49. Et confeslim accedensad

Jesum,
acceail
:

B.

Statim

ma.
A. 42. Iterm
cundo
se-

dens ad eum, B. 59. El ilerm abiens oravit,

Ave, Rabbi ;
utlalus est

C. Ut oscularclur eum,

et os-

A. Dixit
latus est

Ave, Rabbi

et oscu-

abiit, et <:

eumdem sermonem
si

dicens

eum.

cum.
illi

ravit, dicens

C. 48. Jsus au-

50. Dixitque

Jcsus

Amice,

A. Pater mi,

non polest hic

calix Iransire nisi

tem dixit

illi :

ad quid venisti

?
!

bibam

illum, fit voluntas tua.

C. Juda, osculo Filium hominis tradis

,

B. 40. Et rversus denub invenit

eos

45. Et venil iterm

et invenit

&
rilis?
eis
5'

ifcei cadenles in lerram.

(6)

eos dormientes

erant enim oculi

D. 4. Jsus itacnie sciens

omnia qu ventura
:

dormientes

eorum

gravati

erant super eum, processit, et dixit eis

Quem

quseDicit

erant

enim oculi
gravati
:

Besponderunl
:

ei

Jesum Nazarenum.

eorum

B. Et ignorabant quid responderent

ei.

Ego sum. Stabat autem et Judas, qui tradebat eum, cum ipsis. 6. Ut ergo dixit eis Ego sum,
Jcsus
:

A. 44. Et

relictis illis,

ilerm

abiit, et oravit tertio

abierunt retrorsm

et ceciderunt in lerram. 7. Ite-

eumdem sermonem
41. Et venit tertib
,

dicens. 45.

rm
tertio

ergo interrogavit eos

:

:Quem
si

quritis?

Illi

autem
:

Tune venit
ait illis
:

ad discipu-

dixerunt

Jesum Nazarenum.
sum;

8.

Respondit Jsus

los suos,
dicit illis
:

Dixi vobis, quia ego

:

ergo

me
eis

qua;rilis, sinite
:

A. Et

B. Et

Dormite jam
sufficit (5)
;

(4),

hos abire. 9. Ut implerclur sermo

Dormite jam,
requiescite
:

et

et requiescite

venit

quos dedisti mihi, non perdidi ex

156, .
2;,

quem dixit Quia quemquam (sup.

ec-

hora

ecce Filius hominis trade-

v. 12).

ce appropinquavit

lur in

hora

et

Filius

42.

manus peccalorum. Surgite, camus ecce

;

6. Auricuta abscissa.

qui

me

B. 46. Al

illi

ma-

A. Tune accesserunt
injecerunt in

et

manus
tenue-

hominis
vi

tradetur

tradet,

prop

est.

nus injecerunt in

Jesum

(7), et

manus peccaloecce ap-

eum, eum.

et

tenuerunt

runt eum.

rum. 46. Surgite,

eamus

C. 49. Videnies

autem
,

lu qui circa
ei
:

ipsum erant
si

vropinquavit

qui

quod futurum erat

dixerunl

Domine,

percuti-

me

tradet.

mus
A.
4. Accessus et

in

gladio

51.

Et ecce

D. 10. Simon ergo Pelrus. A. Unus ex

his-

osculum Jud.
D.
j]

Habens gla-

D. 3. Jadas ergo

A. 47. Adhuc co loquenle, ecce

diumeduxit eum;

Jesu, exlendens

qui erant cum manum, exemit

225
et percussit ponti-

CAP. CXXXVIH,
gladium suum
;

EXAMEN ET JUDICIUM
,

CAIPIl^E. An. 34.

226

et perculiens ser-

51. Adolescens (10)

autcm quidam sequebatur eum,

fias servum, et abscidit

vum

principis

sacerdotum

ampu-

amictus sindone super nudo; et lenuerunt

52. At ille,
eis.

eum

(11).

auriculam

tavit auriculam ejus

reject sindone,

nudus profugit ab

ejus.

D. Dexteram. Erat autem no-

C. 50. Et percussit

men
ait
:

servo Malchus.

(1)

Vide annot. 4, cap. 133, pro loco hujus egres-

unus ex Mis
principis
,

C51.
tetigisset

Respondens autem Jsus,

ss.
(2) Gr., twv xiSpuv, ut et in Grc versione 2 Reg. 15, 23, et 5 Reg. 15, 13, ita ut sit nomen appellalivum, torrens Cedrorum; nec obstatqud cedri Hebris dicanlur Arazim ; milita enim sunt cedrorum gnera,

senum

Sinite (8) usque hue. Et

cm

sacerdotum

et

auriculam ejus, sanavit

amputavit auricu-

eum.

lam ejus

dexte-

et inter ea

unum, unde nomen Grxcuni

fluxit

Vnp,

ram. B. 47. Unus

autem quidam de
circumstanlibus

Cidron , quod extare Gen. 6 , in Chaldaic versione annotavit vir eruditus. (3) Probabile est Christum primm quidem genua flexisse , quod nott C , postea ver cm intenderet

vim precalionis
educens gladium,
percussit

servum

summisacerdotis,
et

quod idem C significat bis verbis , , prolixis orabat, toto corpore in terram procubuisse , et B, dm aiunt eum procidisse super quod notant terram, et in faciem suam.

amputavit

ilti

auriculam.

A. 52. Tune ait illi Jsus : Converte

D. 11. Dixit ergo Jsus Petro

(4) His verbis non somnum induisisse Christum , sed Apostolorum somnolentiam exprobrsse constat, quasi diceret Periculum prsens vos jam salis excitabit, quos crebra monitio non excitaverat.
:

Mitte gladium

tuum

in

vaginam

(5) Gr., KTrsxet,

finis.

quodSyrus

et

Arabs veriunt, adest

sancli

gladium tulocum su-

A. Omnes enim qui acceoerint

gladium (Gen. 9, 6; Apoc. 15
gladio peribunt (9).
,

um

in

10),

(6) Secuti

sumus sententiam
,

Aug.

1.

3 de

Cons. Evang.

um;
D.
illum
?

Calicem quem ddit mihi Pater, non bibam

A. 53.

An

putas

quia non possum rogare Patrem

5, qui existimat ludam post osculum Christo datum recessisse versus turbam, et tune contigisse illa qu D narrt de turbis prostralis ; si enim ante osculum ista contigissent, non opus fuisset osculi signo, cm bis dixisset ipse Jsus, ego sum. (7) Hoc dictum ab A et B, vel per anticipationem ,
c.

meunV,

et exhibebit

mihi

legiones angelorum? 54.

modo plusqum duodecim Quomod ergo implebuntur

Judos.

vel ita ut nondm quidem Christum ligrint, autimmotum tenuerint, sed solm quod in eum incurrerint,
et

eum

circumdederint.
:

Scriptur, quia sic oporlet fierl? (Isa. 53, 10.)

7.

Exprobratio

Cliristi in
ill

(8) G., ts, q. d. disse.

Hucusaue

suffecerit

me

dfen-

C. 52. Dixit autem Jsus

B. 48. El respondens Jsus,
lis
:

55. In

hor dixit Jsus

tus

C.

Ad

eos, qui vnrant ad se,

ait il-

principes sacerdotum, et magislratus templi, et seniores

:

Tanqum ad
exslis
li-

Quasi ad

latronem

latronem exstis
stibus

eum

gladiis et fu-

eum
gnis

gladiis et

A. Turbis

Tan-

qum ad latronem exslis eum gladiis

et fustibus

pereant ; non enim evensed nieritum bomicidae significatur, juxta legem , Gen. 9, 6 Quicumque effuderit liumanum <>anguinem , fundelur sanguis illius. Sunt qui non ad Petrum, sed ad Judos rfrant, quasi diceret Christus crudeles enim isti et Noli Deo prripere ultionem sanguinarii etiam te quiescente gravissimas Deo daturi sunt pnas suo sanguine. (10) Non Joannes aut Jacobus Minor, ut quidam arsed quidam villa proxim Gelhscmabitrati sunt ni, qui tumultu excitaus, lecio prosilierit; id autem notatum B, ut ostenderet nonnisi ope divin salvos fugisse Apostolos, cm Judais constitutum fuerit, non Jesum tantm prehendere, sed et ejus discipulos. (11) Gr., additur olve.-H<s*.oi, qu voce non simpliciter adolescenluli denotantur, sed milites, ita sp
(9) Id est, digni sunt qui
,
: :

B.Comprehendere
me.
C. 53.
tidi
j

A. Comprehendere me.
Quotidi apud vos sedebam do-

Graecis dicti.

Examen et
quo-

judicium Caiph/E.

Cm

vobiscum

cens in templo
stis ?

et

non

me

tenui-

fuerim in templo,

non

extendistis

manus
B. 49.

in

me

Duclus est Jsus ad Annam primm , sed ostentationis tantm causa, nec ibi quidquam aclum ; quod enim postea refert D geslum pontifice, non ad Annam , sed ad Caipliam referenda sunt; quod salis ipse significavit, dm de Caiph nominatim ait : Qui erat pontifex anni illius.

Quolidi

C.

Sed haec

est

hora vestra

et

eram apud vos in

templo docens,
noti
et

potestas tenebrarum.

CAPUT CXXXVIH.
1. Jsus duclus

ad

Annam

et

ad Caipliam.

me

tenuistis ?

D. XY1II. 12. Cohors ergo et tribunus et ministri A. 56. Hoc autem totum factum
est
,

Sed

ut imptean-

tur Scriptur.

ut adimplerenlur Scripturse
4, 20).

Judorum comprehenderunt Jesum, et ligaverunt eum 13. El adduxerunt eum ad Annam primm erat
;
;

prophetarum (Thr.
A.
puli

Tune
omnes

disci,

B. 50. Tune discipuli ejus relin-

enim socer Caiph, qui erat ponlifex anni illius (sup. 103 mm. 1, vers. 49). 14. Erat autem Caiphas, qui
,

reli-

quentes eum, omnes fugerunt (A

B, 32, n. 3; D. 135
,

consilium dederat Judaeis

Quia expedit

unum homi-

cto eo, fugerunt.

v.

32).

nem

mori pro populo

(ibid., v. 30).

227
A. XXVI. 57. At
illi

An. 34. CAP.

CXXXVUI. EXAMEN ET JUDICIUM CAIPIUE.

228

B. XIV. 53. Et adduxerunt Je-

B. 56. Multi enim testimonium falsum dicebant ad-

tcnenles

Je-

sum
A.

vcrss eum, et conveiiieiilia lestimonia non erant.

B. 57. El

sum, duxerunt
B.

quidam

A. Novissim autem venerunt

Ad summum
et

Ad Caipham

principem sa-

sur gnies, fatsum

duo

falsi testes,
:

sacerdotem ;

ccrdotum, ubi
B. Convenerunt

testimonium

fe-

61. Et dixerunt

C.XXII. 54. Cornprehendenles au-

omnes

sacer-

rebanl

advenus
:

doles, et scribae, et seniores.

eum, dicentes A.
llic dixit
:

B. 58. Quoniam nos audivimus

tem eum, duxerunt

eum dicentem

ad

domum

A. Possum destruere templum Dei (D. 19, n. 2;

principe sacerdo

A, B, 143,
B.

n. 6), et post Iriduuni reaxlilcare illud.

tum. A. Scrib
et

Ego dissolvam templum hoc manu factum,

et

se-

per triduum aliud non

manu factum

a:dilicabo. 59.

El

niores convenerant. 2. Ingressas Pelri in

non crat conveniens

(4)

testimonium illorum.

domum Caiph.

A. 62. Et surgens
princeps sacerdo-

D. 15. Sequebalur

A. 58. Petrus autcm sequebatur

autem Jesum

eum

long,

lum,
hil

ail illi

Ni-

Simon Petrus,
B. 54. Petrus au-

respondes ad

summus saccrmdium interrogavit Jesum, dicens Non respondes quidquam ad ea qua libi objiciunlur ab
60. Et exurgens
,

dos in

D. Et alius discipulus. Discipulus

ci

ea

qu

isli

adver-

bis ?

lem long secutus est

autem
(i);
et

ille

erat notus ponii-

sum

le leslifican-

61.111e aulem tacebat, et nibil

respondit.

eum,
se-

inlroivit

cum Jesu

in

lur? 63. Jsus uu-

C. Petrus verb

atrium ponlificis.

tem tacebat.
5. Inlerrogatur, et concilio damnatur.
foris.

quebatur long.
16.

Petrus autem stabat ad ostium

Exivit

C. 66. Et ut Cactus est dies, convenerunt seniores

plebis (5), et principes Sacerdolum, et Scribx
;

ergo discipulus alius, qui crat notus ponlifici, et dixit

osliari, et introduxit Petrum. (17.) Dicit ergo
seq., n. 1.)
,

et

c.

duxerunt illum

in conciliuin

suum, dicentes
illis
:

Si lu es

Cbrislus, die nobis. 67. Et ait

Si vobis dixero,

A. Usque in a-

B. Usque inlr in atrium

sacerdolis.

summi

non credelis mihi :68.

tem

Si

aulem

el inlerrogavcro,

non
au-

(mat

principis

respondebilis mihi, neque dimitlelis. 69.

ci ii

Ex hoc

sacerdolum.

Filius homiiMS sedens dextris virtulis Dei.

C. 55. Accenso autem ign in medio

atrii

et cir-

70. Dixerunt

autem omnes
B.

cumsedentibus
(56. (2)

illis,

erat Petrus in

medio eoruni.
ministris ad
;

A.

Et

princeps
,

Quem cm,
cum

3.

sec, n. 1.)

sacerdolum

ait

Tu ergo es Filius Dei ? Hursm summus sacerdos in Tu es lerrogabat eum, cl dixil ei

:

Et

ingressus in-

B. Et sedebat

cum

illi

Cbrislus Filius Dei benedieti

te

?
,

trb, sedebat

ignem, et calefaciebat se

A. Adjuro

per

Deum vivum
64. Dicit
illi

ut dicas nobis

si

ministris,

tu es Cbrislus Filius Dei?

A. Ut videret finem.
3.

B. 62. Jsus au-

Jsus

Tu dixisti,

Alapa.

lem

dixit

illi :
:

D. 19. Ponlifex ergo interrogavit Jesum de diseipulis

C. Qui

ail

B.

Ego sum

suis, et

de doctrin ejus. 20. Respondit

locutus

ei

Jsus

C. Yos dicitis, quia ego sum.

Ego palam
synagog
et in

sum mundo; ego semper

nihil. 21.

docui in

B.Etvidebitis Fi-

A.

Yermlamen dico
videbitis

vobis

et in templo,

qu omnes Judi conveniunt;

lium liominis se-

amod
66, .

Filium

liominis
(sup.
1

occuUo locutus sum

ecce hi sciunt

Quid

me

interro-

dentem dextris
virtulis

sedentem dextris virtulis Dei

Thess. 4, 15)

gas? inlerroga eos qui audierunt quid locutus sim

ipsis
;

Dei

et

5,w. 27; Rom. 14,10;

,

qu dixerim

ego. 22. Ihec au-

venienlemcum nubibus cli.

et

venientem in nu-

tem cm dixisset, unus assistons ministrorum ddit

alapam Jesu, dicens
spondit
ei
:

bibus cli.

Sic respondes pontifici

23. Re-

63.

Summus

au-

65.
scidit

Tune princeps sacerdolum

vestimenta

Jsus

Si

mal loculus sum, teslimonium

tem sacerdos scinde)is

sua,

dicens

perhibe de malo;
24. Et misit (3)

autem ben, quid me candis? eum Aunas ligatuin ad Caipbam ponsi

c.

vestimenla

Blasphemavil; quid adhuc egemus

testibus? ecce

sua,ait:Quid adhuc
desideramus

nunc

audistis bla-

tificem. (25. Erat autem,

seq., n. 2.)

sphemiam

4. Falsi lestes.

testes? 64.
stis

Audi-

55.

Summi

A. 59. Principes autem sacer-

blasphemiam;

verbsacerdotes,et

dotum, etomne conciliuin, quairebant

l'alsum

quid vobis videtur?

C. 71. At
iili

ovine

concilium,

testimonium contra
;

di-

66. Quid vobis videlur?

At

illi

qurebant adverss

Jesum, ut eum morti Iradcrcnt

60.

xerunl

respondenlcs dixerunt
morlis
:

Reus

est

Jesum
ut

testi-

Et non invenerunt
falsi lestes

cm

monium,
morti

eum
;

multi

accessissent.

C. Quid adhuc desideramus testimonium

? ipsi

enim
140,

Iraderent

audivimus de ore ejus (XXIII.

n. 1).

1.

Et surgens,

c.

nec inveniebanl.

221
B. Qui
tis.

CAP. CXXXIX. NEGATIONES PETRI, An. 34.

omnes condemnavcrunt eum
6.

230

esse runi mor-

forts in alrio

et

accessit

ad

eum
56.
vidis-

B.

Una ex
;

ancillis

summi
vidisset

sa-

Conspuilur

et

cditur.
in fa-

una
C.

ancilla,

ccrdolis

67. Et

cm

Pe-

B. 65. Et cperunt quidam con-

A. 67.

Tune cxspuerunt
(Isa. 50, G)
;

XXII.

trum

ciem ejus

Quem cm
set

spuere eum,
lare faciem

et ve-

ancilla quee-

ejus,

dam
C. Sedentem ad lumen, et

ei, C. 63. Et viri qui tenebant illum, illudebant

cxdentes

64. Et velaverunt

eum,
ccciderunl;
in

Eum
ta,

fuisset intui:

B. Calefacientem se
illum, ait
:

aspiciens

Et claphis eum
cdere,
C. El percutiebant

A. Et
alii

cola phi s eu in

dixit

Et

hic

autem palnias

faciem ejus

eum
B.

illo erat.

dederunl
C. Et interrogabant eum, dicentes
:

A. Dieens:

faciem ejus

;
:

Et lucumJesu
eras.

D. Numquid et lu ex discipulis
es lioin inis istius?

A. 68. Dicentes
B. Et dicere
ei
:

Nazarcno
68. At
dieens

ille
:

nega-

A. Et tu
70. At
ille
:

eum

Jesu Galila30 eras.

C.

Prophetiza
,

A. Prophetiza nobis

Chiiste

vit.

negavil

coram omnibus,

quis est

qui

te

quis est, qui te percussit?

D. Dicii

ille :

dieens
ne-

percussil ?

C. 57. At
;

ille

D. Non sum.
C. Mulier, non novi illum. B. Neque scio, neque novi quid
dicas.

B. Prophetiza
ministri

et

C. 65. Et alia multa blasph-

gavileum, dieens:

alapis

mantes dicebant

in

eum

(66.

Et

ut

A.

Nescio

quid

eum

cdebant.

factus est, sup. n. 5).

dicis.

hune discipulum fuisse eivem idequc ponlilici notuin fortassc in cujus domo Chrisius cnaveral qum vel Joannem, vel alium quempiam duodecirn. narrationes D et C, (2) Quare bc interrumpendae
(1) Verisimilius est
,

D. 18. Slabant autem servi et ministri ad primas,

quia frigus erat, et calefaciebant se; erat autem
eis et

Jerosolymitanum

eum

Pelrus stans, et calefaciens se (19. Ponlifex

ergo, c. prced. n. 3).

vide

14, 3, et conc. 22 : Tenuit Joannem, et alligavit , pro tenueral et aliujaveral ; et ipse D, c. seq., n. 5, v. 26, cujus abscidit Petrus auriculam, pro absciderat; sic Gen. 12, 1 Dixit Dominas ad Abram, pro dixerat, ut apparet ex cap. pra>
:

cap. seq. (3) Misil pro miserai, ut

lit.

B. Et exiit foras ante atrium (1), et gallus cantavit.

2.

Secunda negatio.
A.
71. Exeunte
(1)
,

B. 69. Rurssau-

autem

illo

ja;

tem cm

vidisset

nuam

vidit

eum

alia ancilla
:

ced. v. 31, et ex quod Hebri non habent discrimina prxteriti tempoi' is

-

Act. 7, 5. Id

autem ex eo

oritur,

illum ancilla, cpit dicere

et ait bis qui erant ibi

Et hic erat

circum:

eum

Jesu Nazareno.

slantibus

Quiu

(4)

(5)

Hoc est, ad mortem sufficiens, etsi fuisset verum. Unicum Caiph et sacerdotum examen et judifuisse,

hic ex

illis est.
:

conferantur eum C quae A et B narrant unicum enim discrimeu est qud C toto concilio interrogaium refert Jesum, an essel Chrisius? A ver et B id tantm Caiph faclum aiunt; quod lev est, cm alii post Caipham idem Chrislo postulasse potuerint vel C concilio tribuisse, quod ab ejus capite factum fuerat usilatissimo iropo. Quare quod ait C El ut factus est dies, sic inielligendum est Cm dies adventarct : quod ver ait Mane facto consitium imisse principes sacerdotum, etc., adverss Jesum, non de examine et judicio accipiendum est, sed de judicii execulione; quomod neuipe Jesum jam morti adjudicatum, morli traderent.

cium

non duplex,

salis apparet, si
;

C. 58. Et post pusillum alius videns eum, dixit

lu

Et

de

illis

es?

D. 25. Erat auiem

Simon Petrus
:

stans

et calefa-

ciens se. Dixerunt ergo ei

pulis ejus

Numquid
ille

et tu

ex disci-

es?
B. 70. At

A. 72. El iterm
negavil.

iterm negavit

D. Negavil
C.
ail
:

ille,

Petrus

verb

A.

Cum

juramenio

Quia non

homo, non

novi hominem.

sum. 59. Et

D. Et dixit

non sum.

Negationes Ptri.

3. Tertia negatio.

et

B omnes
;

illusiones

negationes simul narrant post judicium et ante utrumque ; D verb primant ante
post. Ideb
,

B. Et post pusillum,

examen, reliquas

cm non potueril om, interrumpend fuerunt narrationes C et D et quamvis negationes Ptri eodem tempore contigerint in alrio quo examen et judicium Cliristi in concilio lamen viland confusionis grali utrumque separatim exponere , ut fecerunl A et B, satius visum est.
nium ordo
servari
, ,

D. 26. Dicit

ei.

C. Inlervallo facto quasi bon*

unius, alius quidam.

D. Unus ex servis pontificis

abscidit Pelrus

cognatus ejus

cujus

auriculam
:

C. Aflirmabal dieens

Ver

et hic

cum
illo?

illo

eral;

nam
D.

et GaliLeus est.

CAPUT CXXXIX.
1.

Nonne ego
Et post

te vidi in

horto

cum

A. 73.

B. Rurss qui

aslabant, diceillis

Prima

negatio.

pusillum accesse-

bant Pelro

Ver ex
:

es

nam

D. XVIII. 17. Dicil

B. XIV. 66. Et
trus in atrio

cm

essel

Pe-

runt qui slabant,

et

et Galilus es

ergo Pelro.

deorsm, venit

dixerunt Petro:
et lu

A. Et loquela tua manifestum

te facit.

A. XXVI. 69. Petrus verb sedebat

Ver
D. Ancilla ostiaria,
es;

ex

illis

nam

231
C.
60.
:

An. 34. CAP. CXL.

Et
ait

JESIS PIL ATO TRADITUS. MORS JUD^E.

239

D. 27. Itcrm ergo negavit PeIrus

:

CAPUT CXL.
1.

Petrus

Homo
Illeau-

et

Christus

ad Pilatum duclus.
1
.

nescio quid dicis.

B. B.
71.

A. 74. Tune cpil delesiari

B. Anathemalizare quia nescio
dicitis.

XV.

1.

Et con-

A. XXVII.

Mane autem

facto,

(2).

festim

man confacientes

tem cpit
cilium

concilium inierunt omnes principes sacerdolum

A.

El

jurare

et jurare

quia non novisset

hominem

istum,

quem

summi
tes,

sacerdo-

hominem.
J

B. 72. Et stulim C. Cantavit gallus.

A. Et senior es poC. Et continu

B.

Cum
eum

senioribus

et scribis

adhuc

puli,
illo

lo-

et universo concilio.

quente.

A. Adverss Jesum, ut

morli traderent.

A.

Et

continua

C. XXIII. 1. Et surgens omnis mullitudo eorum.

gallus cantavit.

B. Gallus iterm cantavit.

A. 2. El vinctum

B. Vincienles Jesum,

D.XVIlI.28.ArfD. Slatim gallus

A. Adduxcrunt

cum

ducunt
cantavit.

ergo Je-

C. Et recordatus
est

C. 61. Et conversus
respexit

Dominus

sum,
C. Duxerunt
ilI).

Petrus verbi
sicul di-

Pelrum

Caiph

in

prsetorium

(3).

Domini,
xerat
:

B.

Et recordatus

est Petrus
:

luin

ad Pilatum.
et

Quia prius-

verbi quod dixerat ei Jsus

Prius-

B. Duxerunt,

A. Et tradiderunt Pontio Pilato

prsidi.

qum
tet, 1er

gallus can-

qum

gallus

cantet bis

ter

me

tradiderunt Pilato.

menegabis.

negabis.

A. 75. Et recordatus est Petrus verbi Jesu,

C. 62. Etegrcssus foras Petrus,

flevit

D. Erat autem mane. Et ipsi non inlroierunt in

amar. (63. Et

viri, c.

138,

pratorium (Act. 10, 28,

et

11, 3), ut

non conlamina-

quod di-

b.

6).

renlur (1), sed ut manducarent pascha.

2.

xerat: Priusqum
gallus cantet, ter

Mors Jud.
,

A.

3.

Tune videns Judas

esset,

qui

eum

tradidit,

qud

me
flevit

negabis.

Et
,

damnatus

pnitenti

ductus relulit

Iriginta

argenteos principibus sacerdotum et senioribus, 4.

egressus
foras.

amar.
(1re.

Dicens

Peccavi, tradens sanguinem justum. At

:

illi

B. Et cpit

dixerunt

Quid ad nos? tu

videris.

5.

Et projeclis
se

argenteis in templo,
(1) Gr. Ai TipaKulio-) , Similitcr et quod habet.
t\i 7r>i).wva,

recessit, et abiens laqueo

hoc

est,

vestibulum

atrii.

suspendit (Act.

18). 6. Principes
,

autem sacerdo:

A
;

in vestibulum

Exeunte illo januam, Gr. non enim domo exiit, sed

:

tum

acceptis

argenteis

dixerunt
;

Non
illis

licet

cos

tanlni ex atrio, qu eliain statim reversus est. Cm enim ex B constet Petrum ex atrio exiisse, ex D ver qud ad ignem stans secundo negaverit, dicendum est, exeunte Petro ancillam dixisse circumstantibus, Et hic erat cum Jesu; sic ut Pelrus audire posset cm auleni Petrus reversus esset, vel ne fugisse videretur, vel ut se purgaret, vel frigoris impatiens, sludiosus quid de Cliristo ageretur, vel scire alium qucmdam, ut C nott; im alios plurcs, ut D objecisse ei slanti et se calefaeienti, idem quod an:

mittere in corbonam
est. 7. Concilio
figuli (3)
,

(2)

quia

pretium sanguinis

autem

inito,

emerunt ex

agrum
Propter
,

in sepulturam
ille
,

peregrinorum.

8.

hoc vocatus est ager

Haceldama

(Act. 1

19),

hoc
9.

est,

ager sanguinis, usque in hodiernum diem.

est

Tune impletum
(b),

quod dictum
:

est per

Jeremiam

prophetam

dicentem

Et acceperunl triginla ar(Zach. 11, 12),

:

genteos pretium
appretiaverunt

appretiati
filiis

quem
in

cilla dixerat.

Isral

10.

Et dederunt eos

(2) Gr., xaTv9//.aTiv, boc est, sibimet mal precari, non ver Jesum deteslari. Ubi adverle Petrum

agrum

figuli, sicut constiluit

miln Dominus.

primo menlitum, secundo mendacio adjecisse perjurium, tertio prter mendacium et perjurium diris se
obligsse.
(3)

Cm

lrus ver foris et

tus, ila ut ei

tuncChristus inls cl sursm fuerit, Pedeorsm, et prauerea Cbristus liga-

(1) Hoc est, ne ingressu doms hominis gentilis contaminarentur, et contaminali non possent edere agnum pascbalem de quo vide lit. cap. 128. Nusqum lamen lege velitum Judaeis ingredi gentilium domum,

ul hoc videatur fuisse traditionis Pharisaicoe.

(2)

non vacarct loco superiori deorsm respicere, dicendum cum August. de Grat. Christi.c. 45 respexisse Pelrum non corporalibus oculis, sed in mente et voluntate, quia latenter subvenit, cor letigit, memoriam revocavit interiore grati su visitavit Pe,

Hoc

est, in

gazophylacium

seu ibesaurum sa-

trum, interioris hominis usque ad exteriores lacrymas nwvit et produxil affectum.

Jsus Pilato tiuditus.

qui Hebraic corban dicebalur. (3) De hoc agro, et de argenteis, vide annot. 3, c. 127. (b) Cm hc verba apud Jeremiam non reperianlur, sed apud Zachariam, sunt qui putent nomen Jeremi irrepsisse in lextum , incuria vel temerilate librariorum, 1 qud A non soleat nomina prophetarum exprimere 2 qud nonnulli codices Latini eo caruerint, tempore Augustini et Lyrani ; 3 qud sy-

crum

MOUS

Jl!D,E.

Qubd

tnuio hujus cap. non

adversits

fiai

mentio de novo concilio

ut

et judicio

Jesum,

quidam volunt

vide

annot. 5, cap. 138.

riacus textus non habcat nomen Jeremi. Alii ver dictum hoc primits aiunl ab Jeremi sed seripto minime consignalum, qualia apud Judaeos multa valuin vetermn oracula, ut quod de Enoch. refert Judas, Epist. v. 14, repetitum ver Zachari, qui amat
,

233

CAP. XLII. BARABBAS. FLAGELLATIO. CONDEMNATIO. An.

A.

34.

234
lestimo-

imitari locutiones Jeremiie, ut Judi dicere solcant spiritum Jeremi fuisse in Zachari; atque ide Je-

Non

audis quanla adversm te dicunt

remiam eumdem esse

et

Zachariam.

B.
14.

Non respondes quidquam ? Vide

Et

in quanlis te ac-

Jsus apud Pilatum

non re-

cusant.

5.

Jsus

autem amplis

accusatus.

spondit
B. lia ut miraretur Pilatus.

nihil respondit

CAPUT

CXLI.

A. Ei ad ullum verbum;

ila

ut

miraretur prses vehementer.

3.

1. Chrislus accusatus.

Ad Hcrodem

missus.

D. XVIII. 29. Exivit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit

C. 5. At

illi

invalescebant,

dicenles

Commovet

Quam

accusationem

affertis

adverss hominemliunc?
ci
:

populum, docens per universam Judaeam, incipiens

Galihe usque hc.
6.
si

30. Responderunt, etdixerunt

lefactor,

Sinon essethic ma-

Pilatus

autem audiens Gali-

non
:

libi

tradidissemus eum. 31. Dixit ergo

lam, interrogavit
ad Herodem, qui
8.

homo

Galilus esset. 7. Et ut

eis Pilatus

Accipite

eum vos

et

veslram judicate eum. Dixerunt ergo

bis

secundm legem Noei Judaei

:

cognovit qud de Herodis potestate esset, remisit

et ipse

eum

Jerosolymis erat

illis

diebus.

non

licel "mterficere
,

quemquam

(1). 32.
v.

Ut sermo

Herodes autem, viso Jesu, gavisus

est vald; erat

Jesu impleretur (A

B, C, 104, n. 1,

34, in B.),

enim cupiens ex multo tempore videre eum, e qud

audierat multa de eo, et sperabat signum aliquod vi-

quem

dixit, significans

C. XXIII. 2.

ccnles

qu morte esset moriturus. Cperunt autem illum accusare, diHune invenimus subverlentem gentem no-

dere ab eo

fieri.

9.

Interrogabat autem
ilii

eum

mullis

sermonibus. At ipse nihil

respondebat. 10. Sla-

stram, et prohibentem tributa dare Csesari, et dicen-

bant autem principes sacerdotum et Scrib, constanler accusantes

tem

se Christum
2.

regem

esse.

eum. 11. Sprevit autem illum Herodes

,

Pilalo interrogatus.

eum

exercitu suo (2)

et illusit

indutum veste alb

(3),

et remisit

ad Pilatum. 12. Etfactisunt amici Herodes

in ips die
:

D.

33.

Itroivit

ergo ilcrm in prtorium Pila-

et Pilatus

nam

antea inimici erant ad

tus, et vocavit

Jesum.
A. XXVII. 11. Jsus autem
lit

invicem.
ste-

B.

XV.

2.

Et

intenogavit
Pilatus:

eum

ante prsidem
preeses

et interrogavit
,

Tu es rex
dixit ei
:

eum

Pilatus
?

dicens

Tu

Romanos. Nec
motu populari.

Quia gladii poteslas Judis adempla erat per refert qud alii Judseis aliquando sunt interfecli, ut Slephanus; id enim faclum est
(1)

Judorum ?
D. Et

es rex

Judorum

D. 34. Respondit Jsus

A. Te-

(2)

Gr.

<jv

rot;

<jrptxre\JM<x.3iv

arou,

eum

exercitibus

Tu es rex Judorum ?
C.
3.

metipso hoc dicis, an

libi

alii

dixerunt
:

suis; sed Hellenisls

suis.

de me? 35. Respondit Pilatus

usurpant pro quovis comilalu. Und recl Syrus, eum mmistris

urpa-uiav

et azp<kzEVfi.K

Pilatus

Numquid ego Judus sum? Gens

tua et
ponlifices

autem interrogavit

tradiderunt

te

(5) Gr. a8f,rtx. lu^p), veslem splendidiorem ; Syrus verlit, coccineam, quaj adhibila videtur fuisse illuden-

di

eum dicens : Tu es rcxJudo,

mibi; quid fecisli? 36. Respondit

Jsus
:

non ? regnum meum,

A.
sus
Dicit
:

hoc mundo
minislri
;

Regnum meum non est de si ex hoc mundo esset

;

quo regni menda.

Jesu causa lanqum falui, non facinorosi, et in affectatio ridenda potis esset, qum li-

Bauabbas. Flagellatio. Condesinatio.

mei utique decertarent, ut

non traderer Judis

illi

nunc autem regnum

Ergo rex es tu
:

meum non
1
.

CAPUT

CXLII.

Je-

esthinc. 37. Dixit itaque ei Pilatus

:

Pilatus Chrislum liberare vult.

Tu

dicis.
ille

Respondit

C. XXIII. 13. Pilatus autem, convocatis principi-

B.

At

res:

Jsus
ego.

Tu
in in

dicis

quia rex

sum
et ad

pondens,

ait illi

Ego

hoc natus sum,

bus sacerdotum, et magistratibus, et plbe, 14. Dixit ad illos Obtulistis milii hune hominem quasi aver:

Tu
C.

dicis.

hoc veni
re-

mundum

ut teslimo-

tenlem populum, etecce ego coram vobis inlerrogans,

At

ille

nium perhibeam
qui est ex

veritati;

omnis

nullam causam inveni

in

homine

isto

ex bis in quibus
:

spondens, ail:Tu
dicis.

veritale, audit

voeem
:

eum
ei.

accusatis. 15.

Sed neque Herodes

nam

remisi

meam.

58. Dicit ei Pilatus

?

Quid

vos ad illum, et ecce nihil dignum morte actum est

16.

C. 4. Ait autem
Pilatus.

est veritas

Et

cm hoc

dixisset

Emendatum ergo
15.

illum dimittam. 17. Necesse

eis

ilerm exivit ad Judseos.

principes sacerdotum et turbas.

A.

XXVII.

autem habebat prses dimittere

per diem festum,

C.

Ad

Per diem autem

unum

(18.

Ex-

N Util invenio eaus

in hoc liomine.

D.

Et dicit

eis

Ego nullam
(39.

solemnem consueverat

clamavit, infr., n. 2).

invenio in eo

causam.

Est

prses po-

A. Vinclum, quem voluissent.

16.

autem,
B. 3. El accusabant

c. seq., n. 1).

pulo dimittere u-

Habebat autem tune vinctum

,

A. 12. Et cm accusaretur
principibus sacerdotum,
et senio-

num
B.

insignem
6.

qui dicebatur Barabbas.

eum summi
mul-

XV.

Per
fe-

D. (XIX.

Erat autem Barabbas lalro

1.

sacerdotes in
tis.

ribus in mullis,

nib.il

respondit.

diem

autem

Tune

ergo, inf., n. 4).

stum solebat didicit

A. 13. Tune
illi

B. 4. Pilatus autem rursm interrogavit

mittere

illis

unum

Pilatus

eum

dicens

ex vinclis, quemil

6. . xxi.

23^

An. 34. CAP. CXLII

petissent.

BARABBAS. FLAGELLATIO. C0NDEMNAT10.

galur. Ait
:

236
fecit

cumque
7.

illis

xil

ad

illos

Quid enim mali

Erat autem qui

prses

Quid
'<

iste? nullam causant n.oriis hve-

dicebatur Barabbas,

enim mali

fecit?

nioinco; corripiam ergo

et dimiltam.

ill.im,

qui

cum

se-

B. Cruci fige eum.

14.

23. At

illi

instabant
ut

diliosis

erat vinin sedi-

Pilatus

verb

vocibus

magnis, postulantes
;

ctus, qui

dicebat illis:

Quid

cruciligerelur

et

invalescebant

tione fecerat Iwmi-

enim mali
At
illi

fecit ?

voces eorum

(5).

cidium
C. 19. Qui erat proptcr seditioneni

magis cla:

quamdam
ia

fa!

mab/int
fige
!

Cruci*

ctam

in civitate, et

homicidium, missus

carccrem.

eum.

(15.

(20. Iterm autem, infr., n. 5.)

Pilatus

aulem
magis

B. 8. Et
sicut

cm

ascendisset lurba (I), cpit rogarc,

illis.

(b) iufra n. 7.)

semper

faciebat

A. Al
I

illi

B. 9. Pilatus au-

A.

17. Congregatis
:

ergo

illis,
\

clamabant, dicentes
:

tem respondil
et dixit
:

eis,

dixit 'ilaUis

Cruci figatur.

(24. \idens au-

D. XVIII. 59. Est (aulem) consueludo vobis, ut

Vultis
vobis

unum
vultis

tem,

infr., n. 7.)

dimiltam

dimiltam

vobis in Pascb

4.

Flagellatio.
1.

Coronatio.

Illusio.

regem Ju-

crgo dimiltam
dauvrnni?

vobis

regem JuJe-

D. XIX.

Tune crgo apprehendit

Pilatus Jesum,

dceorum?
A.

et flagellayt.
;

Quem
18.

vultis

dimiltam vobis

Barabbam, an

A. 27. Tune milites

B. 16. Milites aulem

sum, qui
A-

dicitur Cbrislus?

Sdebat
per

B. 10.

Sciebat enim qud

per

D. 2. Et

ntilites

enim

qubd

invidiam tradidisscnt
saccrdotes.

cum summi
B.

A. Prasidis, suspicicnles Jesum in prlorium,

B.

invidiam iradidissent

Duxerunt cum
lo;

in

alrium

prailorii, et

eum
2. Barabbas Christo prfertur.
illo
:

Couvocanl

A. Congregaverunl (Ps. 21, 17) ad

lam
(2), misit
illi
;

cohoriem

eum universam colmrtem

:

28.

A. 19. Sedcnie aulem

ad

pro tribunali

D.

Pleclentes cospiuis,

Etcxuenteseum, cblamydem coccineam circumdederuntei

pleclentes
29. Et

eum uxor

ejus, diccns

Nihil libi et justo

ronam de

mulla enim pas-a sum hodi per visum propler eum.

B. 11. Pontifices

imposuerunt
piti ejus
;

caveste

coronam de

spinis, po-

20. Principes
et seniores

autem sacerdotum,

et

suorunt super capul ejus, et aruu-

aulem
A.
Persuaserunt

purpure circumdederunt eum.

B. 17. Etinduunt

dinem

in

dexter ejus.

B. Concitaverunt turbam,

popults,

B. Ut magis

Ba-

A. Ut pelrent Barabbam, Jesum

ver perderent.
21.
illis
:

eum purpura,
imponunt
clentes
ei

et

rabbam dimiteret
eis.

Respomlens

ple-

autem
40
Clamave-

pr;vses, ail

Quem vultis
?

spineam

vobis de duobus dimilli

I).

coronam.
D. 5. Etveniebanlad

C. 18. Exclamavit aulem simul

eum

runl ergo rursuin

universa

lurba

dicens

Toile

A. Et genu flcxoanleeum, illudebant D. Et dicebant

Ave,
r um.
:

ci.

omnes, dicenies

hune

(Act. 3, 14), et dimitte nobis

n. 1.)

B. 18. Elcpcruntsalutareeiim,

Non
aulem
n. 1.)

hune,

sed

Barabbam. (19. Qui eraisup.

rexJudo-

A. Dicentes

Ave, rex Juda:o-

Barabbam. (Erat
,

rum.

sup.

B. Ave, rex Ju-

dorum.
illi

A. At

dixe-

D. Et dabanl

ei

alapas;
B.
ejus
19.

runt: Barabbam.
3.

A.

30.

Et ex-

Et perculiebant capnt
;

Clamores Judceorum adversus Jesum

C.

spuentes in eum,
Pilatus

arundine
et

et

conspuebanl

B. 12. Pilatus au-

20.

Iterm

aulem

acceperunt arun-

eum;

ponenles genua, adora

(20. Et

tem

iterm

re:

locutus est
tere B.

ad eos, volcns dimit:

dinem,

et

peru-

bant cum.
seq., n. 1.)

poslqum,

c.

spondens

ait illis

Jesum

tiebant capul ejus.

A. 22. Dicil
Pilatus
igilur
:

illis

Quid crgo vultis faciam rgi

(5),

(Sl.ltpostqum
c. seq. n. 1.)

Quid
de

Jud.Torum

faciam

A. Qui dicilur Cbrislus?

D.
4.

5.

Ecce lionw.

Jesn ?

Exivit ergo ilcrm Pilatus foras, et dicil eis:

foras, ut cognoscatis quia nul-

C.21. Al
A.

illi
1

suc-

B. 13. At

illi

iterm clamaverunt,

Ecce adiluco vobis eum

lam invenio
in

clamabanl,

co causam. 5. (Exivil ergo Jsus poret

53.
:

Dicunt
Crucifi-

C. Diccntcs
fige

Cnieifigc,

cn-

tails

coronam spineam
eis
:

purpureum vestimenlum.)

omnes

eum. 22,

ille

aulem

tertio di-

Et 4iw4

Ecce hemo.

C.

Cm

crgo vidissent

cum

257

CAP. GXLIU. GKUGIHX10 ET MOUS. An. 54.

:

238
dicitis

pontiiices et ministri, clamabant, diccntes

crucifige cuni. Dicit eis Pilalus
crucifigite
7.
: :

Crucifigc,

(Si Gr. habet, ei

quem

Accipite
in

cum

vos, et

regem Judaormi.

ego cnim
ei

non invenio
:

eo causam.
et

anticipent jiuiie.ium (4) Non dubium quin hic B et Pilai i, (|uod satis liquet post flagcllationem itiniun

et

coronaiionem conligissc; unde conlextum eorum

invertere,
sicut et

Responderunt

Judi

Nos legem liabemus,

hic

et

D nonnunqum,

concli

secundm legem dbet mori, quia Filium Rei se fecit. 8. Cm ergo audisset Pilatus hune sermonem,
magis timuit.
6.

sumus.
(5| Gr. addit, et summorum sacerdotum. (G) Hocesl, quisquis me tradidit, Judas, sacerdotes, populus; mnjics peccatum liabel qum tu, qui;* in causa

Secunda

Pilati

interrogatio (Y.
c.

primant interrog.,

141, n. 2).
;

sunt, ut tu quasi ex auctoritate in me sajvias. (7) Ut id concilietur cum eo quod ail B, hor lerti eru-

9.

Et ingressus est prajtorium iterm

:

et dixit

ad

Jesum
ei.

Unde

es tu? Jsus

autem responsum non ddit

non loqueris? nescis

10. Dicit ergo ei Pilatus: Mihi

quia potestatem Iiabeo cruciligere te, et potostatem

ciflxum fuisse Jesum, dicendum est Chrisluinantc horam sexlam fuisse crucifixum; post sextam cpisse tenebras, ut nott A, mortuum autem paulo post nonam. Sed quia sacrificia et preecs (cri sol>-hant hor lerti, sexl, nona, el naec ipsa tempora festis maxime diebus tuba; sono significabaniur, iude faclum est
ha3 hor tanqum notiores vulg celebrarentur, neque mediarum ratio haberelur. Quare quod ait B, c. seq , n. 3: Erat uutem liora tnia, et crucifixerunt eum, id est, jam andila erat luba fcora lerii;e quod dici solebat donec cancret luba hor.o sexla;. D ver ait hic, horam fuisse quasi sexlam, antequm Pilalus Christum Judtcis tradidissel, id est, magna pars leinporis inter tertiam et sexlam jam transfrai) licl plusqum hor vulgari abessetadhuc hora sexla.

habeo dimiitere te? 11. Bespondit Jsus

potestatem adversm
desuper.

me

ullam, nisi

tibi

Non haberes datum esset

majus

ut

Proplcrea qui
liabet. 12.

me

tradidit tibi (G),

peccatum
tere

Et exindequnerebat Pilatus dimit:

eum.

Judaei

dimiltis,

non es amicus Csaris

facit,

aulem clamabanl, dieenles Si hune omnis enim qui

;

se

regem

contradicit Csari.

7.

Chrislus tradilur crucifigendus.

Crucifixio et mors.

13- Pilatus

autem cm audisset hos sermones, ad;

Hoc

cap. contextus A, B,

G,

spiits in versus

est,

tuni

duxit foras
dicitur

Jesum
autem

et sedit
,

pro tribunali, in loco qui

quia diverso sp ordine eadem narrant,

ium quia

Lithostrotos

Hebraic

autem
,

Gabbalha.
hor
quasi

sequenda potis visa

liujus

est

narratio

D tanqum aptiorem
et

14.

Erat

parasceve
:

Paschae

sanct histori connexionem

dilucidationem

sext(7); et dieit Jud;eis

Ecce rex vesler. 15.

Illi

continens.

autem clamabant
eis Pilatus
:

Toile, toile, crucifige

eum.

Dicit

runt

Regem veslrum crucifigam? Respondeponlifices Non habemus regem nisi Cccsarcm.

:

CAPUT CXLIH.
1. Crucis bajulatio.

A. 24. Videns autem Pilatus quia

Innocens ego

nihil

proficeret,

D. XIX. 16. Suscepernnt autem Jesum.

sed magis lumullus fieret, accepta aqu lavit

manus

A.

XXVII. 31.
il-

B.

XV.
ei,

-20.

Et postqum

illuse-

coram populo, dicens

{asti

sum

sanguine

Et postqum
luserunt
ei,

runt
et

exuerunt illum purpura,

hujus; vos viderilis. 25. Et respondens univer:

exue-

inducrunt
;

eum

vestimentia

sus populus, dixit

filios

Sanguis ejus super nos, et super

runt
ai;,

eum chlamyet

suis

et

educunt illum, ut crucifi-

nostros.

induerunt
veslimenlis

grent eum.

C.24. Et Pilatus
A. 26. Tune dimisit
illis
;

B. 15. Pilatus autem volcns po-

eum
ejus,

pulo satisfacere.
C.

Adjudicavit
25.

fieri

pelilionem

D. El eduxerunt.

Darab-

eorum.

Dimisit

autem

illis

A.

Et

duxerun

bam
tem
R.

Jesum au-

eum, qui propler homicidium

et

eum, ut cruci figrent.

seditionem missus fuerat in carDimisit

illis

cerem, Darabbam, quem pclebant

D.

17. Et bajulans

sibi

crucem,

exivit

cun

Darabbam; et tradidit
gellis

Jesum ver

qui dicitur Calvarix, gotha.

32. Exeuntes au-

locum, Hebraic autem Gol-

Jesum

fla-

csum

ut

C. XXIII. 26.

Et cm ducerenJ

cruciftgerelur.(lQ.
Milites

tem
B. 21. Et angariaverunt

eum,
A. Invenerunt

autem

sup. n. 4.)

D. 16. Tune ergo

tradidit

C. runt

Apprehendc-

B. Prtereuntem

quempiam.

es illum
A. Flagellatum tradidit
crucifigeretur. sup., n. 4.)
(

Simonem
Cyre-

ut crucifigerelur.

quemdam
eis,

C.

Tradidit

vo-

nenscm,
B.

luntati

eorum.

27.

Tune

milites,

Simonem OjVenientem de
:

A. Homir.em

Cyrenum,
villa

no-

renmnm,
C.

mine Simonem,
B.

turba, crepit ro-(1) Gr. vao^a?, cm acclamsset gare Pilalo, quod illis prastare solitus erat, scilicet solulionem unius vincti. post (2) Non in ultim cognitione de qu D infra flagellalioncm, sed in priori; aliquotics cnim Pilalus
sedit

Venientem de
;

palrem

villa

Alexandri et Rufi
A.
ret

B. Ut tolleret cru-

Hune angariavcrunl
;

ut tolle-

cem

ejus.

crucem ejus

pro

tribunali.

G. Et imposuerunt

illi

crucem portare post Jesum

239

An. 34. CAP. CXLIIl. CRUCIFIXIO

2. Mulieres plangenles.

ET MORS.

240

(27.

Et cum co,
D. Jsus Nazarenus

27. Sequebalur autem illum multa lurba populi, et

sup., n. 3).

mulierum, quac plangebant

Conversus autem ad
nolite flere super
illas

et

lamentabantureum. 28.
:

A. Hic
rex
(38.

est

Jsus,

rex Ju-

Jsus, dixit Filiee Jrusalem,

Judorum.

dorum.
multi

per

filios

vestros. 29.
:

me; sed super vos ipsas flete, et suQuoniam ecce venient dies, in
striles, et

Tune

cruci-

Hune ergo titulum Judorum legerunt quia

20.
:

fix. , sup.,

n.3.)C.

prop civitatem

erat

locus

ubi

quibus dicent

Beat

ventres qui non

58. Erat autem et

superscriptio scri-

crucifixus est Jsus. Et erat scri-

genuerunt, et ubera quse non laclaverunt. 50. Tune

incipient dicere montibus
:

ptum Hebraic

Grc

et Lalin.

Cadite super nos; (Isa. 2,

:

pta super
leris

eum

lit-

21. Dicebantergo Pilalo pontifices

19

Ose 10, 8; Apoc.

si in

6, 16) et collibus

Operite nos.

Grcis,
el

et

31 Quia
.

viridi ligno

hxc faciunt, in ando quid fiet?

alii

Latinis
cis
:

Hebraiest

3.

Polio prima. Crucifixio. Pater, dimitle.

Hic

rex
(

Judorum Noli scriberc Judorum sed quia ipse Rex sum Judorum.
:

Rex
dixit

32. Ducebanlur autem et ut interficerentur.

duo nequam cum

eo,

Judorum.
n. 7.)

39

22. Respondit Pilatus

scripsi, scripsi.

Quod

Unus autem, inf.,

B. 22. Et perducunt illum in Gol-

A. 33. Et venerunt in

locum qui

gotha locum, quod est inlerprela-

5.

Sors super restent.

25. Milites ergo

dicitur Colgotha,

quodest Calvarim
locus.

tum, Calvarioe locus. 23. Et dabant ei bibere myrrathum vinum,

B. 24. Et crucifigentes

cm

crucifixis-

eum,

d:vl-

sent cum, acccpcrunl vcstimcnla

ejus (et

serunl vestimenla
ejus,

fcccnmt quatuor parles,

milili

34. Et dederunt
ei

unicuique

partem) ci tuni-

vinum

bibere.

C. Dividenles verb
vestimenla
ejus,

cam,

C. 33.

Et post-

ijuhm venerunl in

miserunl sortes.

locum, qui vocatur Calvari , ibi

crucifixerunt
e-

A. 35. Postqum

autem
A.

crucifixe-

Cum

felle

mixtum

et

cm

runt eum, diviserunt vestimenla ejus, sortent niit-

am ;

guslsset, noluit bibere, (35. Posl-

qum autem,
A. 38. Tune crucifixi

inf. n. 5.)
,

B. Et non accepit. (24. Et crucifigentes

inf.

n. 5.)
;

tenles.

25. Erat autem liora lertia (1)

crucifixerunt

et
ti-

B. Mitlcnlcs sortem super cis, quis quid lollcrct.

(25. Erat aulem, sup., n. 3.)

sunt

cum
cruci-

eum,

(26.

Et

erat

eo.

tulusinf., n. 4.)

D. Erat

aulem tunica

inconsulilis desuper con:

D. 18. Ubi
fixerunt

tcxla per tolum. 24. Dixerunt ergo ad invieem

Non
Ut

eum;
D. Et
trones
,
;

scindamus cam, sed sorliamur de

ill

cujus

si.

B. 27.

Etcumeo
hinc

crucifigunt duos

cum eo alios duos, B. Launum dextris, et alium

;

Ut

impleretur
est
,

Scriptura
21, 19)
:

implcretur, dicens (Ps.

Partili sunt vestimenla

quod diclum
per

D.

Iiinc et

sinistris ejus

proplietam

mca

sibi

et in

veslcm

meam

mi-

C. Et

latrones,
dexlris,

dicenlem: Diviseruntsibivestimenta

serunt sortem. Et milites quidem

lic fecerunt.

unum
et
stris.

allerum sini-

mea,

et

super

veslem
latrones,

meam

mi-

A. Duo
unus
unus

serunl sortem.

dexlris, et
sinistris.

D.

Mdium autem Jesum.

A. 36. Et sedentes servabant eum. (57. Et imposuerunt, sup.,n. 4.)

6.

(39. Prsetereunles, infr., n. 6.)

lrrisiones

et

blasphemi.
bla-

B. 29. Etprter:

39.

Prtcreunles aulem

B. 28. Et impleta est Scriptura, quse dicit

iniquis reputalus est (Isa. 53,

Et cum

euntes blasphma-

spbemabant eum movcnlcs capila

sua, 40. Et dicenlcs deslruis
:

12 C, 132,
;

n. 5, v. 37).

bant eum, moventes capila sua,

el
!

Vab

qui

(29. Et prtereuntes. inf. n. 6).

tcmpum Dei

(D, 19, n. 2;

C. 34. Jsus autem dicebat

Pater, dimille

illis

dicentes

Vali

A, B, 158,
rcdilicas,
Filius Dei

n. 4), et in

Uiduo

illud
;

non enim sciuntquid

faciunt. (Dividenles, inf., n. 5.)

qui deslruis Uni-

salva lemelipsum
es,

si

4. Titulus crucis.

ptum Dei,

et

in

descende de crucc.

D. 19. Scripsit autem et titulum Pilatus; et posuit

tribus diebus
dificas
;

re-

super crucem.
B. 26. Et
erat.

50. Saltemet-

Erat autem
:

vum
ipsum
super
:

fac
,

B. Titulus causse ejus

descen-

D. Scriptum
B.

A. 37. Et imposuerunt
:

des cum

de cruce.

Inscriplus

caput ejus causant ipsius scriptam

C. 55. Et stabat populus speelans, et deridebant

:

Rex

Judorum

241
C. vrincipes
eis,

CAP. CLXIII. CRUCIF1XI0 ET MORS. An,

cum AA. 41. Similiteretprincipessajj

34.

243
Jsus

hor noua excla

mavit Jsus voce

clamavit

voce magn, di21,1),

dicentes

cerdolum illudentes cum

et senioribus, dicebant
:

scribis

cens

Eli, Eli {Psal.

lam-

lios

salvos fecit,

magn
seipsum
!

dicens

ma sabacthani,
me?
47.

hoc

est,

Deus meus,
dereliquisti
illic
:

B. 31. Simililer
et

42. Alios salvos fecit

Eloi, Eloi,

lamma
;

Deus meus, ut quid

tes, et audientes,

summi

sacer-

non potest salvum facere

Isral est (Sap. 2,

si

rex

sabacthani
est

quod

Quidam autem

stan-

dotes

illudenles

18), descendat
:

interprtation:

dicebant

Eliam

ad

alterutrum
Scribis dice:

nunc de cruce,

et crediinus ei

Deus meus, Deus

meus, ut quid dereliquisti

vocat iste(5).

cum
bant vos

Alios sal-

me? 35.
de

fecit,

seipsum

Et

quidam

non

potest
!

salvum

circumstanlibus
audientes
,

facere

32. Chri-

dice-

stus rex Isral

bant
si

Ecce Eliam

C. Se salvum faciat,
r

hic est Christus Dci

ele-

vocat.

lus

10. Acetum. Mors.

B. Descendat nunc de cruce, ut videamus, et cre-

D. 28. Postea sciens Jsus quia omnia

sunt, ut

consummata
dixit
:

damus
vult,

consummarctur Scriplura (Ps. 68, 22),

Currens
unus,
et

A. 43. confidit in Deo (Ps. 21, 9)

liberet nunc,

si

Silio.

eum;

dixit

enim

Quia Filius Dei sum.

ei et milites

B.
\

36.

29.

Vas ergo erat posilum aceto

C. 36. llludebant autem

et

accedentes,
:

autem

plnum.
A. 48. Et continu currens unuS ex
eis,

acetum offerentes

ei

37. Et dicentes

Si lu rex

implens spongiam
aceto, circumpo-

Judxorum, salvum
A. 44. ld ipsum

te fac. (38.

Erat autem, sup. n. 4.)

7. Latrones.

nensque calamo,
bis

acceptam spongiam impleimposuit arundini (6),

C. 39.

Unus autem de

qui

polum dabat
D.
Illi

ei,

vit aceto, et

autem
(2)

et latrones

pendebant, latronibus, blasphemabat eum, dicens

stus,
:

autem

et

dabat

ei bibere,

qui crucifixi

Si tues Chricl

spongiam plenam
aceto
,

erant

cum

eo,

im-

salvum fac temetipsum,

hyssopo
,

properabanl

ei.

nos.
eo
,

circumponentes

B. El qui
crucifixi

cum

obtuterunt ori ejus.

erant

conviciabanturei.

A.

49.

Cte-

B. dicens

Sinite,

videamus

si

40. Respondens

autem aller increpabat eum, dicens:

in

ri

(7) verb dice:

veniat Elias ad D. 50.

deponendum eum.
ergo accepisset J:

Neque
pimus

tu times

Deum, qud

edem damnatione
digna
factis reci-

bant

Sine,

vi-

Cm

es? 41. Et nos quidem juste;

;

nam

deamus an veniat
Elias
librons

sus acetum, dixit

est.

Consummatum

hic ver nihil mali gessit. 42. Et dicebat ad

:

Et A. Iterm damans voce

Jesum

Domine, mmento me, cm veneris in regnum tuum. 43. Et dixit illi Jsus Amen dico libi hodi mecum eris in paradiso (3).
: :

eum.

50.

Jsus

magn,
Pater, in manus tuas C. ait commendo spiritum meum (Ps. 30). Et hxc dicens,
:

autem
C.

46.

Et da-

8. Jsus

ad malrem.
|

mans voce magn

Jsus, B. 37. Jesus autem emiss

D. 25. Stabant autem juxla crucem Jesu mater

ejus, et soror matris

ejus

Maria Cleoph, et Maria

Magdalene. 26.

Cm

vidisset ergo Jsus

matrem

et
:

voce

magn

expi-

discipulum stantem,
Mulier, ecce
filius

quem
ill

diligebat, dicitmatri

su

ravit.

tuus. 27.

Deinde

dicit discipulo

A. Emisit spiri-

D. Inclinato capite, tradidit sprilum.

Ecce mater
lus in sua.

tua.

Et ex

hor accepit eam discipu-

tum
C. Expiravil (47

9.

Tenebr. Eli,
C. 44.
sexla
in
;

Eli.

Videns autem

A. br

45

sext

Erat autem fer

et

hora
sunt

infr., n. 11).

autem hor tenefact

sunt

tenebrae

factoe in

11. Prodigia. Centurio. Mulieres B. 58. Et vlum

templi scissum est
in duo,

universam terram usque

;

ho

A. 51. Et ecce vlum templi scis-

super

universam

ram nonam
sol.

45. Et obscuratus esv

inf., n.

sum
terra

est in duas partes (2 Par. 3,

terram, usque ad

{Et vlum,

11.)

summo

14),

summo usque deorsm;

mota
est;

et

horam nonam.
B. 33.

usque deorsum. C. Et vlum lempli

et

petr scissse

Et

fact
te-

sunt;
52. Et
et

hor sext (4)

scissum est me-

monumenta

aperla sunt

nebr fact sunt

super totam terram

dium. (46. Etcla-

mulla corpora sanclorum, qui

mans, sup. num.

10.)

dormierant, surrexerunt.

usque in

horam
54,

nonam,

Et

A, 4G, Et jrca horam

nonam

53. Et exeuntes de

monumentis post resurwctio-

243

An. 54. CAP. CXL1V.

LATUS. SEPULTUBA.
liabebat morlis

!241

nemejus(8), venerunt in sanctam civilatcm.ct apparucrunl multis.

hnperium, ut dicilur Hebr. 2, 14), ad vitam ver mortui non redierint, nisi Chrislo rsurgente.

C. 47. Vidensau-

B. 59. Vidcns autem ccnlurio,

lem ccnlurio A. 64. Ccnlurio

qui ex adverso
C.

s ta

bat,
'liera t

quod (9) Eadem quoe vocalur in D Maria Cleophai nomen patris ejus quidam esse volunl; ila ut fuerit
,

Quod factum

filia

Cleopha;
,

antem
B. Quia sic clamr.ns expirasse!
;

S. Juda Aposl. et

Joseph

et mater Jacobi Minoris, se ipse nominal latrem Jacobi) sive Jos , i*^ , ut habent Grteca ; idem
,

uxor Alphaei,
(

Ljui

enim nomen

est pronuntiatione divers.

B. Ait

C. Glorificavit

Deum

diccns

Latus. Sepuiuiu.

Ycr hic houio

B. Verc
liic

jtistus cral.

homo

Filins Dei erat.

,

CAPUT CXLIV
viso
1. Lateris transfixio

A. El qui cuni eo eraut, custodicnles Jcsum

terrai

motu,
:

et lus quai fichant, liniucrunl vald, diFilius Dci eral iste. ut

D. XIX. 51. Judaii ergo (quoniam parasceveeral),

centes

Ycr

non remanerenl
dies
ille

in

cruce corpora sabbato (erat enim

C. 48. El omnis lurba

eorum qui simul aderant ad

magnus

sabbati), rogaverunt Pilalum.ut fran-

spcclaculura islud, et videbaut quai fiebanl, perculicnles peelora sua revcrtebanlur.

gerenlur

eorum

crura, et

lollerentur.

52. Venerunt

ergo milites; et primi quidem fregerunt crura, el al-

B. 40. Erant au-

49. Slabanl

aulem omncs

noti

terius qui crucilixus est

cum eo;
:

lem

cl

muliercs de

cjus long, cl muliercs qure se-

lem cm venissenl,

ut viderunt

35. Ad Jesum aueum jam morluum,

lanet

lonijc aspicientes:

cut erant
les
:

Galilue

hece viden-

non fregerunt ejus crura

5i. Sed unus mililum

A. 55. Erant au-

ce latus cjus aperuit; et continua exivil sanguis

(m

ibi

muliercs

B. Inlerquas erat Maria Magdalene, et Maria (9) Jacobi Minoris el

aqua. 55. Et qui vidit, teslimonium perhibuit; et ve-

muli

long,

rnm

est teslimonium ejus. Et

ille

scit

quia vera dicit;

qu

secul erant

Joseph mater,

el

Salomc

ut et voscredaiis. 56.

Facla sunt enim ha'C, ut Scrip-

Jcsum Calil,
ntinistranles
ci
:

A. Mater filiorum Zebedi.

tura implerctur:

Os non comminuelis ex eo (F.xod.

El iterm
alia

12, 46;
dicit:

Num.

9, 12). 57.

Scriptura

50. Inter quas crai

Videbunlin quem transfixerunt (Zach. 12, 10).

2. Joseph ab

Maria MagdaMaria Jaet

Arimath.

lenc, et

58. Post Ikcc autem,

cobi

Joseph

A.

XXVII.

57.
sera

B.

XV.

42.

Cm jam

ser esset

mater,

et

Cm aulem
cm
esset in Galihe, sequebanlur eum,
;

factum (quia eral parasceve, quod

est anlc

B. 41. Et

factum

esset.

sabbatum),

cl minislrabant ei

el alise

mullrc,

quai simul

cum

C. XXIII. 50 Et
ecce vir

A. Ycnit quidam bomodives,

co ascenderant Jerosolymam (42. Et).

(1) Vide annot. 7 cap. pracced. (2) Qund A el B narrant laironcs impropersse Chrislo, dicendnm cum Auguslino pef tropum pluralitcr dici, quod unus tanlin feeil. Quod pluribiis exemplis prohat S. doclor, 1. 5 de Cons. evang., ci
;

B. 45.

cnitJo-

C.
bilis
s!i:s
:

Nomine Joseph,

qui eral no-

seph

ab Arima-

dcurie (I), \ir bonus et ju-

tli,nob'disdtcurio,

qui

et

ipse

<

Scripturis esse familiale. Sic C supra, n. 6, v, 36, et D, infra, n. 10, ainnl milites obtulisse Chrislo acetuin, (|iuid lamen ex A et B, n. 10, ab uno niliilum
l'artutn esse constat.

erat expectans re-

gnum Dei ; A.ab Arimailicc,

nomine Joseph,
lio

51.

Hic non consenseral consi-

loco voluptatis et amnilalis, ubi (3) surit animse jusioruin posi banc vilain. id est, circiter, plus minus. Unde non (4) Gr., 7< discordt cm B. Vide annot. 7 cap. pr.ered.
est
,
.

Hoc

et aclibus

eorum

ab Arima;

tha (2)

civilatc Judaeac

qui ex-

pectabat et ipse regnurn Uei.

D. Rofjavit Pila52. Hic accessit.

dietum verisimile est Jnd;eis Hellenistis Hebraica verba non inlelligerent, Eliie nomensibi notnm audire arb'trali snnl. (6) A et B 7Tp[fei? xc'/vyia , I) ver iffcraw itepiHvm. Unde omniuo videiur idem esse calannim sive arundinem, quod byssnpon, id est, bacillum ex liyssopn quam credibile est in Juda' arborescere non niim'is qum sinapi, malvam, el origanum. Sed hyssopi sepiem gnera esse Iradmil Ilebra-i unde non de quvis hyssnpo, sed de ejus ininim spi-cic. nempe pariclari, inielligendum quod dicilur 3 Beg. 4, 53, SatOitioKm disputasse de omnibus plantis cedro Libani utqiie ad hyssopum quai cgredilur de pariele.
(5)
Id
,

qui

cm

tum Joseph ab Ariinathe

A.

Qui

el

ipse

B. El audacter inlroivil ad l'ila-

disci pulus erat ,1c-

lum
D.

et

su. 58.
sit

Hic acces-

E quod

esset discipulus Je-

ad Pilalum,

su (occultus

autem proplcr melum

C.

Ad Pilalum
peliit

Judseoruin

Et

corpus

B. reiiil corpus Jesu.

Jesu,

lia vir erudilus.

k.Et

peliit

corpus

4i. Pilalus

aulem mirabalur

si

(7) Id est, alii cum illo qui ut plures simul dixeiint. (8) Unde ctiam xeiiint ; Chrislus

acetum porrigebat,

ila

Jesu.

jam

obiisscl; et accersilo cenlu-

D. Uttollerel cor-

rione, inlerrogavit

cum

si

jam mor-

tune lantm

cum

Chrislo resurreila

enim

pus Jesu.

Unis esset.

primiiiai

dormientium,

ul

monwnenta
cla/iiis

quideni apcria sint Chrislo morienlc (ut appareret vermortem suam deslruxisse eum oui

Et permisil Pilalus.

45. El

cm

cognovissel cen-

lurione, donavit corpus Joseph.

845
A. Tune Pitatus
j'assit

CAP. CXI.V. RESURRECTIO. An.

D. Venit ergo
.Jesu.
,

34.

24(5

et lull corpus

reddi

cor-

(1) Gr. /3su)uti, id est, senator, scilicet nibisJerusalem, non v.'i de magno synedrio, qui voiabantur

vus.
5.

&PXo*zts, principes, ut Nicodeinus

D. 3,

1,

et

Con-

cord. 20.

Sepullura.

D. 59. Ycnit aulein et Nicodeinus {sup.,

el

20

v. \,

74, n. 4, v. 50), qui venerat ad Jesuni nocte pri-

iiunii,

ferons mixluram myrrhoo et aloes, quasi libras

centuin.

A. 59. Et acceplo
corpore.Josephinvolvit illud insin-

B. 46. Joseph

autem mercatus

sindonem, etdeponcns eum,involvil

Oriundus, sed qui Jcrosolymis babitaret. Hic nomen islud addilum; quia, cm D, mulla liabeat nolalu dignissima, et pluribus dicat corpus Jesu acception et positum in monumenlo, quod lamen A, B, C, soli Joseph adscrihunl, mui poluil aliter eb: conlextus conciliais pryeserlim cm necess riuni l'uerit ca verba exprimere, qua; babet A de Joseph Posuil illud in monumenlo suo novo. (4) ld est, prop erat dies sabbati, qu apud Judaeos vesper incipiebat, cl sequenH vespei fini' (2)
(5)
,
:

sindonc mund.

batur.

done mund; 60. El C. 53. Et deposilum

sindone,
involvit

intelligant slellarum ortum , etlain referont quod Tcrtidl.,

dicil
:

Quaresunlqni per veibuin, illucescebat, nfa? <a, vesperx indicem; qu 1. de Jejuhiis, de Juda'is

D. 40. Acceperunt ergo corpus Jesu, et ligaverunt

illud iint; is

cum

aromalibus, sicut

mos

est

Judis se-

pelire.

Et posuil eum in

41. Erat

autem

in loco ubi cru-

monumento

exci-

cifixus est, hortus, et in borto ino-

Stelt aucloritutem demorantis suspirant. Duas ex iis pra'cipuas hic nominant A et B, quas c. su periori salis expressasin margine, hicreposuimus, ne si nominatse csseiit in contextu, ca qu;e dieimiur et de aliis nmlieribiis, ad cas solas merit reSlringe renlur. (6) Hoc csl, intra 1res dies; sic enim llehrai loquj soient, ut dieanl, post lies, osl octo, post iiadrn gint:i dies fieri , quod lit tertio, octavo, (iiiadragesm, Sic Deuteron. 31, 10: Post septem annot anno re
(o)
|

so,inquonondm
quisquam posilus
fuerat ].

numentuin novum

in

quo nondin
Ibi

quisquarn positus erat. 42.

ergo
,

missionis, cm lamen annus remissionis septimo que anno contingerei.

quoi-

propler

parasceven

Judajoruni
,

Reslrrectio.
Intricatissimam resurreclionis hisloriam sic explicita posse cxisii Humus. Chm mulieres ad monumntuip pervenissenl vidissentque lapidem (quem anglus revolverai) monumenlo subtutum ; nec invenusenl corpus Jesu, agdatena cucurril ud Aposlolos, adductisque secum Petro et Joanue (qui non invento cor port
,

quia juxla erat

monumeutum
,

B. Et posuit
in

eum
,

A. Joseph (3) posuit

illud in rao-

monumenlo
eral

quod

excisum
et

numenio suo novo quod exciderat in pelr. Et advolvit saxum ma-

de pelr;
vit

advol-

gnum ad
abiit.

oslium monumenli,

et

lapidem

ad

Chrisli

domum

se receperunt),

ad monumeutum reversa

oslium
li.

monumenet

C. 54. Et dies erat parasceves

est; ubi reliquat mulieres, (piibi remanserant, mente consternal duos angelos vident , qui et Magdalen

sabbalum illucescebat

(4).

ploranti

et

in

monumeutum

prospicienti apparentes
illa resvOrt-

D. Posuerunl Je-

cm nb
dit
:

e lacrymaruni causant pelissent,

,

sum
tem

fj

Tulerunt Dominum meure elc. Quibus dictis relrorsin conversa el monumenlo paululum se,

A. 61. Eral auibi

55.

Subsectil

aulem

muliede

Maria
et al,

res (5), quaj

cum eo vnrant

Magdalene,
tra

Galike

Maria

B.

47. Maria autem

Magdalene

et

cedens cm vidisset Jesum hortulani specie, mox eum agnoscens, el cum eo cottocula, festinuvit nunliure Apostolis se Dominum vidisse intrim vero mulieres, qu ad sepulcrum remanserant, abiisdem anyelis accipiunl Chrislum resurrexisse; el mox monumenlo recedentes Christian obviait habure : quai cum Aposlo is uuntissent, uullum abus fidemmeruerunt. Vel
,
!

hic ordo servandus est

vel

omninb sejungendum quod

iis

Maria Joseph,
A. Sedentes contra sepulcrum
C. Viderunl
,

mo-

B. Aspiciebant ubi poneretur |,

erat corpus ejus.

numenlum,
C. Et

qureliqui narrant niuquas tamen Magdalenam notnimnl. Non enim credibile est resurrectionem Chriut reliquis niusli ab angelis Magdalen indicalam

nuirai de Magdalenn,ab
contigisse;
inter

lieribus

quemadmodm positum

lieribus

faclum
C.lnisii

est

non post
ierit

quandonum enim id conligisset ? alloquium, cm stalim ad Aposlolos

;

56. Et revertenles paraverunt aromata et unguenta

;

et sabbato

quidem siluerunt secundm mauda4.

chm Chrislum, quem

tum.
Custodia sepulcri.

vidisse : non eliam unie horlulttnum pulabat, ulloquens, ploret, ei ejus corpus a r.onumento subtutum queraiur; quod non (ecissel si didicisset ab angelis Chri-

nuntiatur se

Dominum

slum resurrexisse

chm

pra'seriim

notel

muheres

A. 62. Altra autem die,

qu

est post parasceven,

qu

corivenmmt principes sacerdotum et Pharisi ad Pilalum, 65. Dicenies Domine, recordati sumus, quia
:

ab angelo andieruut , giiudio magno reptetas juisse, C veto rrcordutas veriorum Chrisli , l"'^ promiserai se lerli die resurreiturum. Relique difllculiales in aunotalionibus explicabuuiur.
id

seducior

ille

dixit

adhuc vivons

Post 1res dits (6)

1
.

CAI'UT CXLV.
Profeclio mulierum ad sepulcrum.

resurgam. 64. Jub ergo cuslodiri sepulcrum usque

in

diem tertium

ne forl venianl discipnli ejus

plebi
:

et
ei

furenlur
eil

eum, etdirani

Surrexita mortuis;
illis

B.

XVI.

1.

El

novissimus error pejor priore. 5. Ait

:

Pila-

ciimtrnnsissetsitbbaithn,

A. XXVlli. 1. (Sabb. sanclo) | Vespere aulein subbali (1), quas

lucescil in

lus

Habetis custodiam

ile,

cuslodiie sicut scitls.

si-

prima sabbaii

66.

Illi

aulem abeuntes muuieruni sepulc/um,

D. >!X. 1. [Sabb.
in Albis)

gnantes lapidem,

cum

custodibus

f Un

247
autcm
sabbati
,

An, 34. CAP.

CXLV. RESURRECTIO.
dexlris
,

243
islo,

cooper-

ecce duo

viri steterunt

secs

Maria Magdalene
venit

lumstolcandid,
et

illas in

veste fulgeni.

mane
1

obstupuerunl.
inf.,

C.

XXIX.

Un
val-

B. (Dont. Resurr.) Maria Magda-

(G.Quidicil,
n. 4.)

autem sabbati
runt

lene

et

Maria Jacobi
(2)

et

Salome

d diluculo venc-

emerunt

aromata, ut venicnles

D. 11. (Fer. 5, Resurr.)

f Maria autem

stabat ad

ad

monu31 aria
et

ungerent Jesum.
2.

monumentum
vit

foris plorans.

Dm

ergo

fleret, incltna-

mentutn

Et vald mane,

se, et prospexit in
in albis,

A.

Venit

D.

Cm

adhuc tenebrx cssent

duos angelos
et

sedentes (7),

monumentum; 12. Et vidit unum ad caput,

Magdalene,
tra

al-

unum ad

pedes, ubi positum fuerat corpus Jesu.

illi
:

Maria videre
|

13. Dicunt ci

Mulier, quid ploras? Dicit CiS

,

sepulcrum.

Quia tulerunt
B. Un sabbatorum, monumentum orto jam qu paraverant aromata.

D.

Ad monumenC. Portantes

veniunt ad
sole (3),

runt

Dominum meum et nescio ubi posuceum. 14. Max cm dixisset, conversa est rctrormane, prima sab-

tum.

sum
bati

(8).

B. 9. Surgens (9) autem (Jsus)

,

A. 2. Etecceterrjcmotusfactusest magnus. Anglus

apparuit primo Maria; Magdalemc, de qu eje-

lapidem

enim Domini descendit de clo; et accedens revolvit (4), et sedebat super eum. 3. Erat autem

cerat septem

dmonia

D. Et vidit Jesum stanlcm

Jcsus est. 15. Dicit
ci

et

non scM)at quia

ploras?

aspectus ejus sieut fulgur, et vestimentum ejus sicut

nix. 4.

Jsus

Mulier, quid

Pr timor autem ejus

exterrili sunt custodes,

quem

quieris?
:

111a

exislimans quia liorlulanus esset,

si

et facli sunt velut morlui.

dicit ei
:

Domine,

tu sustulisti

eum,

dicilo mihi ubi

:

B. 3. Et dicebant (mulieres) ad invicem

Quis re-

posuisti

eum

et ego
illa

eum

lollam. 10. Dicit ci Jcsus

:

volvet nobis lapidem ab ostio rconumenli?4. Et re-

Maria. Conversa

dicit ei
:

Rabboni (quod dicilur

Noli

C. 2. Et invenerunt
lapidem
revolutum
3.

spicienles

viderunt
erat

revolutum

magisler.) 17. Dicit ei Jsus

lapidem
vald
:

quippe magnus

nondm enim
ad
et

monumento.
ingress

Et

me tangerc (10); meum vade autem fratres meos, et die eis Asccndo ad Palrem meum Palrem vestrum: Deum meum cl Deum vestrum.
ascendi ad Patrcm
:

D. Et

vidit

lapidem

5.

Et introeuntes

in

monumen-

B.10. lllavadens
nunliavit lus,

18. Venit maria Magdalene an-

sublatum monumento.
C.

tum,

nuntians discipulis,

B. Qui
Jesu. (Et factum

eum

co fucrant, lugentibus et flenlibus

Non invenerunt corpus Domini

,n. 3.)

D. Quia vidi

Dominum,

cl

luccdixitmihi^.(19.

Cm

est inf.

ergo, c. 147, n. I.)

cl venit
,

D. 2. Cucurrit (5) ergo (Maria Magdalene),

B. 11. Et

illi

audientes quia viverci

et visus esset
c. seq.

ad Simonem Petrum
;

et ad alium discipulum
:

amabat Jsus et dicit illis monumento, et nescimus ubi posucrunt eum.

2. Cursus Ptri et Joannis.

quem Tulerunt Dominum de

ab e, non crediderunt. (12. Post hc autem,

n. i.)
4. Resurreclio mulieribus indicala.

C. 5.
ille

Cm

timerent autem (mulieres) et declinarent

C. 12. Petrus au-

5. Exiit

ergo Petrus, et
,

alius

A.

Respondcns
anglus
,

vultum
geli)

in

terrain
:

dixerunl (an-

tem surgens eucurril

discipulus

et

venerunt ad monu-

autem

ad

illas (11)

ad tnonuet

mentum.
simul, et
cucurrit

4.
ille

Currebanl autem duo

alius discipulus pr;e-

dixit mulieribus

mentum,
cumbens

pro-

B.

G.

Qui

dicit

A. Noble limerc, vos;

vidit lin-

cilis

Petro

et

venit
5.

illis :

teamina sola posila

;
,

primus ad monumentum.

Et

A.

Scio

enim
qui
est
,

B. Nolile expavesecre
quncrilis

Jesum

cm
non lamen

se inclinsset vidit posita linG.

quod Jesum
crucifixus
quritis.

Nazarenuni crucifixum.

teamina

introivit.

Venit ergo Simon

Petrus sequens

eum

et introivit in
,

monumentum

et

vidit linleamina posita

7.

Et sudarium quod fuerat

linteaminibus posilum,

C. C. G.

Quid

quacrilis
est liic,

vivenlem
A.
6.

eum morluis?
est hic
;

super

caput ejus, non

eum
in

Non

Non

surrexit enim,

sed separatim involutum

unum
,

locum. 8. Tune
venerat pri-

sed surrexit.

sicut dixit.

ergo introivit et

ille

discipulus

qui

B.

Surrexit, non

C Recordamini qualiler locutus

est vobis,
:

mus ad monumentum, et vidit, et credidit (6). 9. Nondm enim sciebanl Scripturam quia oportebat eum mortuis resurgerc j. 10. Abierunt ergo iterm discipuli ad semelipsos
:

est lue,

cm

adliuc in

Gaiilis

esset, 7. Diccns

Quia oporlet Filium hominis tradi

n. 1) in

(A,B, C,GG,

n.

3,e69,n. l,el 104,

,

manus

hominum peccatorum
gerc.

et crucifigi, et die lerti resur-

C. Et abiit (Petrus) secum mirans quod factum

fuerat. (13. Et ecce duo, c. seq. n. 1.)
3.

Ecce locus

ubi po-

Vcnile

et videle

locum
7.

ubi

Prima

apparitio Christi

Magdalen.

suenmt eum.

7.

posilus

erat

Dominus.

Et cil

B.

Viderunt ju-

C. 4. Et factum est,

dm mente

Sed

ite,

eunles
B. Dicitc discipulis ejus, ci Pc-

venem sedenlemin

consternalse

cssent (mulieres) de

A. Diale discipu-

249
lis

CAP. CXLV. RESURRECTIO. An.

tro,

34.

250

ejus,

B. Quia prcedil
vos in

A. Quia surrexit
cedit vos in

et ecce
;

pr-

Galilam

Galilam

mansisse usque ad adventum mulierum, cm Magdalena , secundm D, nullum ibi angelum viderit , sed tantm lapidem revolutum antequm curreret ad
Apostolos ; reliqu ver mulieres, secundm C , non invento corpore Jesu , aliquanlo tempore mente consternat circa sepulcrum manserunt , antequm duo angeli illis apparuissent quod factum non putamus nisi post redilum Magdalen , et recessum Ptri et
;

A. lbi
bitis.

eum

vide-

B. Ibi
vobis ^.
j.

eum

videbitis, sicut dixit

A. Ecce prdixi vobis

C. 8. Et recordat sunt verborum ejus.

Joannis.

B. 8. At

illce

ex-

A. 8. Et exierunt

cite-

de

mo-

euntesfugeruntde

numento

eum

timor et gaudio
disci-

(5) Sequimur Augustinum qui Magdalenam ad Apostolos ivisse putat, antequm angeli vel ipsi , vel aliis

monumenlo:

magno, currentes nuntiare

pulis ejus (12).

B. Invaserat enim eas tremor et pavor

ni (13)

et

nemi-

quidquam dixerunt
5.

timebant enim. (9. Sur-

gens autem, sup., n. 3.)

Secunda apparilio

Christi mulieribus.
illis,

mulieribus apparuissent ; lict G contrarium significare videatur, et Cleophas apud eumdem G. Sed D, qui poslerius scripsit, videlur pressis secutus fuisse temporis ordinem. (0) Non Cliristum resurrexisse, sed corpus ejus sublatum fuisse, utMagdalcna nuntiaverat. Palet autem ex eo qud pro ratione subjungit D Nondm enim sciebant Scripturam, quia oportebat eum mortuis
:

resurgere.

A.
ill

9.

Et ecce Jsus occurrit

dicens

Avete

autem accesserunt,

et tenuerunt

pedes ejus, et
:

adoraverunt eum. 10. Tune ait illis Jsus Nolile timere; ite,nuntiate fratribus meis ut eant in Gali-

lam

ibi

me

videbunt.

(7) Eosdem de quibus C, et quorum unum tantm nominant A et B, quia et mulieribus propior, et pro duobus verba fecit. Nec refert quod D sedisse, C ver stelisse eos dicat; nam vox loim.-i.i propri supervenire significat, et de cleslibus visis C usurpari solet, ut sui Evang. 2, 9, Conc. 8, n. 2, et Act. 12, 7,

C. 9. Et regress

monumenlo, nuntiaverunt hc
et cteris

et 23, 11.
(8)

omnia
cobi

illis

undecim

omnibus. 10. Erat

Paululm recedens

monumento,

et hinc indc

autem Maria Magdelene

,

(14), et
eis

Joanna
erant
,

et

Maria Jadicebant
sicut
illis.

et

cler qu eum
verba

qu

ad Apostolos hc. 11. Et visa sunt anle

illos

deliramentum

ista

et

non crediderunt

(12. Peints autem, sup. n. 2.)

6. Consilium

Judorum de

occultandre'surreclione.

A. 11.

Qu cm

abiissent (15), ecce

,

quidam de
fuerant.

prospiciens, num alicubi reperiret corpus Jesu, quod sublatum credebat. (9) Gr. vaiTO,-, id est, qui surrexerat, non enim statim ac surrexit , illi apparuit. His verbis breviler indicat B quod latis D narrt. (10) Locus difficilis, quem sic Cbrysoslomus explicat Noli me tangere, solil ill lu corporalis amplexs iamiliarilale ; jam enim excellenlioris sum condilionis qum olim ; nondm enim quidem ascendi
:

cuslodibus venerunt in civilalem

principibus

et nuntiaverunt
facta

sacerdotum

omnia qu

12. Et congregati

eum

senioribus, consilio accepto,

militibus, 13. Dicenles
:

pecuniam copiosam dederunt

sunt

Picite quia discipuli ejus nocte venerunt, et furati

eum

nobis dormientibus. 14. Et

si

hoc auditum
securos vos

ad Patrem meurt t, sed brevi sum ascensurus ; quod le fratribus mois renuntiarc volo. Alii ver sic exponunl Parce me amplexari lum enim locus erit perfecl t'rui amicili me, non terreno contractu, sed spiritual! et clesii , cm ad Patrem ascendero non enim simpliciter id prohibitum Christo, sed alicujus mysteiiigiati. Hinc inlelligitur quod paulo post Christus non prohibuerit alias mulieres pedes ipsius am:

fnerit prside,

nos suadebimus
illi

plecti.

ei

et

facienms. 15. At

accepta pecuni fecerunt sicut

erant edocti. Et divulgatum est

verbum
(16.

islud

apud

Judos usque
tem,
c.

in

hodiernum diem.

Undecim au-

149, n. 1.)
h<pk

(11) Diximus post prima angelorum ad Magdalenam verba, paululm illam recessisse monumenlo, et Christum se illi conspiciendum ddisse. Intrim ergo conligil quod A, B, C, dictum aiunt mulieribus ab angelis quod lamen in hc Concordi referri non poluit nisi post absolulam narrationem D de Magde; ,

(supple V--P?) im<so>7xo>] sis tJ.i.-i sKgrcov. Non ilubium quin in fine islius "ommatis vox saTv non diem ipsum sabbati, sed otam hebdomadem signifiect. Nihil igitur simplicius jiim ul^ aaSTOv significet, post exaclam liebdomaiem , cm b<pk apud Gnccos usurpelur non modo pro eo quod sera fit, sed etiam pro eo quod temporis ordine est poslerius; ut b-p t-j Tpwi/wv, post res Trojanas ; ila ut sensus sit Post hebdomadem (supple in qu Christus passus erat) illucescente die , qu est prima hebdomadis, etc. (2) Id est, emerant, vel empta liabebant, ut patet ex C, superiori cap. (3) Gr., -JMteiXeanai tou i>licv , vel, secundm alia exemplaria, vaTlAAovros, oriente sole, mulieres profect sunt cm adlic tenebr essent, ut habet D, vald diluculo, ut C, vald man, ut ipse B; sed intrim dm parant aromata , dm progrediuntur, facile aliquid
(1) Gr.
Se (yaSSruv
Tj
: , ;

len.

(12) Gr. habet, ws

Se i-naptiio-no

u.Tt.y'>~.a.i

to; //.-

/)Ta 5 to, xai>iSa,etc.,idesl:

Ut autem profect sunt

nuntiare discipulis ejus, et ecce, etc., ubi qud /.o abuudat, Hebraismus est, ut et apud eumdem A,|c. 9,v. 10. (13) Neminiobvio, dixerunt enim Apostolis.
(14)

C simid comprehendit quidquid

mulieribus

Aposlolis nuntiatum fuit, etsi non semel ; non enim Magdalena nuntiavit qu aliis mulieribus dicla sunt ab angelis de resurrectionc Chrisii ; sed primo quidem corpus Christi fuisse sublatum, deinde ver se

Bominum

vidisse.

De

priori

autem nuntio

potissi-

mm

inlelligendus C, quia statim subjungit Pelrum ad monumentum cucurrisse , quod faclum diximus anteijum Magdalena et ali mulieres vel angelos vel

Chrislum vidissent, quem etiam mulieribus visum

fuisse tacuit C.

jam

solis

apparere potuit
,

cm ad sepulcrum

perve-

nerunt. revolvit lapidem ab ostio, et (4) Gr. nd zrii eipaj sedebat super eum. Unde l'alluntur qui hune angelum sedisse aiunt non super lapidem qui specum claudebat, sed super alium qui Chrisii loculo imposilus
fuerat,

(15) Sive qud intrim quidam saltem de illis militibus circa sepulcrum hserint lalitantes, et long speclantes ; sive qud statim diffugerint, sed aliquandi,
silii

dm hc gerunlur,
caperent.

incerti

rcmanserint quid con-

TERTIA ET QUARTA APPARITIO.

Prccss'u apparitio facta Petro
,

Sed non videtur

is

anglus conspicuus

ibi

apparit'wnem in

Em*

251

An. 34. CAP. CXLV1I.

QUINTA ET SEXTA APPARITIO.

B.

252

vias; sed ilainsert sunt narralioni C, ut non potuerint suo ordine coiloari, ut videre est ex contextu.

Nec

illis

crediderunt (5).

CAPUT CXLVI.
1.

(1) Hoc est, septem milliarinm est iler borarum circiter duarum cum
(2)

cum dimidio; quod

;

Quarto apparitio in Emmas.

CXXIV.
ecce
sur.)
lis
(

13.

Et

B.

XVI. 12.

Post

linec

autem

fer.

2 Keil-

duobus ex

bis ambulantibus.

mdia. quipsis alia videbatur, ut ex C patet atque etiam babilu exierno sese dissimulans. (5) Vel marilus, vel, ut alii volunt, paler ejus Maria; qui dicilur Cleoph. (4) ld est, compostai se, el pue if tulit. tanqum
Id est,
loiu/His iturus;

-J-

duo ex

quod

cl

facere constituerai uisi in>tansic et centurioni ver dixit in

:

ibanl.

ler

manere rogaretur;
8, 7
,

C. Ips die in caslellum quoi! tat in spalio sladio-

rum

sexagtnla (1) ab Jrusalem, nomine

Emmas.

D. Oslcnsus est in ali effigie (2).

Ego veniam et curabo eum, neinpe si cenlurio vellel. (5) Nimirin aliqui ex eis, ut nott August., 1. 5 rte Cous, evang., c. 25 , cm C salis signilicet plerosquc

et

Conc. 45

credidissc.

B.Euntibusinvillam.

C.

14. Et

ipsi

loqnebantur ad

invicem de bis omnibus quae acci-

QuiNTA ET SEXTA APPAK1TI0.

derant. 15. Et factum est,

dm

fabularenlur, et

secum

CAPUT CXLV1I.
1. Quinta apparitio undecim.

quieierent
illis.

et

ipse Jsus appropinquans

iltal

cum
C.
I).

16.

Oculi autem illorum tenebanlur,

ait

ne euin

agnoscerenl. 17. Et

ad

illos

Qui sunt

hi

sermones,

XXIV. 50. Dm autem luec loquuntur, XX. 19. (I)om. iM;is.)-[-cm|erg<>|srroeSsei

un sabbatorum
,

quos conferlis ad invicem ambulantes,

18.

et estis tristes?
(5),

die

iilo,

el fixes casent efciHS.f, ulii

i.ictuni

Et respondens unus, cui nonien Cleopbas

:

erant discipuli congregali pnqiter

Jud.rnrum,
)

dixit ei

Tu

solus peregrinus es iu Jrusalem, et non

ill

B. XVI. 11. Novissiin (!)('" *"'

^ sc

rccuiii-

cognovisti quae facia sunt in

bis diebus? 19. Qui:

benlibus

illis

undecim
dio

(2).

bus

ille

dixit:

Qu?

Et dixerunt

qui fuit vir prophta, potens in opre et

De Jesu Nazarcno, sermonecoiradiin dani-

C. (1er. Sllcsur.
-}

D.

Venil Jsus, et

stetit in

meLot.

Sletit

Jsus in
,

eorum,
:

et

di\:l

eis

(I

ram Deo

et

omni populo. 20. El quomod eum

et crucifixerunt

medio eorum
dicit eis
IJ.
:

et

15, 5)

derunt sunimi saeerdotes et principes nostri

nalionem mortis,

eum. 21. Nos autem

Isral
;

Apparat

sperabamus quia ipse esset redempturus

et

D.

Pax
B.

vobis.

C.

Pax vobis; ego sitm

nolile

mine super
facta

buec oninia, lertia dies est hodi

qud

ba:e

limerc.

sunt. 22.

Sed

et

muliercs quoedam ex nostris

El exprobravit incrednlilaieni
cordis
,

connu
49.
n.

et

diui,

terruerunt nos, quae anle lucem fuerunt ad

monumen-

liain

qWn

iisqui videraut

cum rrunr\issc
1

Uim, 23. Et non in\ento corpore ejus, venerunt, dicentes se etiam visioncm angelorum vidisse, qui di-

non crediderunt. (15. El

dixit eis, c.

C. 57. Contiiibali veio el contertili, ciisiimaktnt

se spirilnm videre. 58. El dixil eis
et cogilaliones
.

cunt

eum vivere. ad monumentum

ad eos
:

24. Et abierunt quidam ex no

;

tris

Quid Mirbali

estis,

et

ita

invenerunt sicut muliercs

|

ascendunt
,

7 59. in conl.i vestra

Yideie

dixerunt, ipsum ver non invenerunt. 25. Et ipse dixit

slulti
,

inanus

meas,cl podes
El
ciim
os,

quia ego ipse soin; palpaiu

et lardi

corde ad credendum
!

in

omh;cc

et videte,

quia spirilus carneiu el ossa non babc',

sicut

nibus qu;e loculi sunt propbelae

oportuit pari Cbristum, cl
ita

20.

Nonne

D.

20.

me

videtis

h.dc're.

50.

El

inlrare in gloriam

suam?
in-

Iwc

dixisset,

cm boc

dixisset, oslendil eis

maDo-

27. El

incipiens
illis

in

Moysc

el

omnibus propbelis,

tendil eis

manns

nus cl pedes.
simt ergo discipuli
,

lerprelabatur

omnibus Scripluris qua> de ipso

que ibant
et

D. Et lalus. Gavisi

vise

erant. 28. Etappropin(|uavcrunt castello

mino.
C. 41.

ipse se (inxit (4) longis ire. 29. Et coegerunl illum,

Adbuc autem

illis

non credeu'ibus,

et

nii-

dicentes
inclinata

Mane nobiscum, quoniam advesperascit est jam dies. Et intravit cum illis. 50.

cl

ranlibus prse gaudio, dixit: llabclis hic aliqitid, qm.d

Et

manducetur? 42. At
assi
,

illi

oblulerunl

ei

parlem

|i!s*fc

factum

est,

dm recumberct cum
eorum
,

eis, accepit
illis.

panem,

et
eis,

favum

nicllis.

45.

Et 'uni mamluesscl co(ii.

elbenedixit,ac fregit, et porrigebat

sunt oculi
et

31. El aperli

ram

sumens

reliquias dedit eis.

Ei

dixit

ad

cognoverunt eum; et ipse eva32.

eos (5), c. 149, n. 5.)

nuit ex oculis eorum.

Et dixerunt ad invicem
cral in nobis,

D. 21. Dixil ergo eis iteru

misil
set
,

Pax vobis. Sicut

Nonne cor noslrum ardens

2.

dm

loque-

me
:

Pater, cl ego milto vos. 22. H.ec

:

cm

dixis-

relur in via, et aperirel nobis Scripluras?

Terlia apparitio Pelro.

insufflavit, et dixit eis

Aceipite Spiritum sa:i-

ctum
el

23.

Quorum remise ri Us
,

peccala (A, 00, n. 2,

53. Et surgentes

cdem hor

regressi sunt iu J,

71, n. 2)

remiltunlur eis; cl

quorum
Tliom.

retinucriti6,

rusalem
qui

et
illis

invenerunt congregatos undecim

erant. 54. Dicentes
et apparuit
:

et cos

rclenta sunt.
2.

cum
ipsi

Qud

surrexit

Do55.
21. (In

Sexla iisdem
S.

cum

minus ver,
Et
B.

Simoni

(1

Cor. 15, 5)
in via
;

[est.

Tlwm
,

Aposl.)
dicilur

f Thomas auiem
ci

narrabanl quae gesta erant

et

quofra-

unus ex diiodecim

qui

Didymus, non eiat

auiem

13.

Et

illi

m'od

cognoverunt eum

in

cum
alii
I

ois

quando venit Jsus. 25. Dixerunt ergo

:

eumes

nuntiave-

clione panis.
1

discipuli

Yidimus Dominum.

Ille

dixit

runl cleris;

eis

iNisi

videro in nianjbus ejus liguram ciavorum.

S3
et

CAP. CXLVIII. SEPTIMA APPARITIO AD MARE. An.

34.

254

mittam

manum meam
eis.

in lattis ejus

non credam.
15.

2.

Commendatio ovhim Pelro.

26. Et post dies oclo, iterm crant discipuli ejus ints, et

Cm

ergo prandissent, dicit Simoni Pelro J:

Thomas cum
:

Venit Jsus januis clausis, et

:

sus

stetit in niedio, et dixit

Pax

vobis. 27. Deindc dicit

et vide

Simon Joannis (3), diligis me plus bis? Dicit ei Eliam Domine, tu scis quia amo te; dicit ei Pasce
: :

Thom
et

Infer digitum

luum hc,
,

inanus

agnos meos. 16. Dicit

ligis

ei

ilerm

Simon Joannis,

di-

raeas, etaffer noli

manum tuam
:

cl mitte in latus

meum

me?

Ait
:

illi

Etiam, Domine, tu scis quia

amo
:

esse incredulus, sed fidelis. 28. Respoudit

et dixit ei
!

te. Dicit ei

Pasce agnos meos. 17. Dicit

ei tertio

Thomas,

Dominus meus
vidisli

et

Deus meus.
,

Simon Joannis, amas me? Contristatus

quia dixit
lu
ei tertio
:

est Pelrus,
:

29. Dixit ei Jsus

disti; bcati

Quia

me

Tlioma

crediJ.

qui non vidcrunl, et credidcrunt

fecit

30.
v.

omnia

nsti

tu

scis quia

Amas me? et amo

dixit ci
le.

Domine,
:

Dixit ci

Pasce

Multa quidem et alia signa

Jsus

(inf.

150,

oves mes.
5.

2) in conspectu discipulorum suoruin,

scripia in iibro hoc. 31. Hacc

qux non

sunt
18.

Pra'diclio martijrii Pelri.

aulem scripta sunt ut

;

Amen, amen
le
,

dico

tibi

cm

esses junior, cin-

credatis quia Jsus est Christus Filius Dci

et ut crc-

gebas

et

ambulabas ubi voiebas; cm aulem sele

dcnies vitam habeaiis in iioiniue ejus

(1)
,

j.

nticris,

extendes manus luas, et alius

vis.

cinget,
,

et

Gr. irepo-i tandem , seu postea; non enim hic sed ullinia caruni qua; in absolul ultima apparitio die resurreclionis contigerunt; et eadem cum equam narrant liic C et D.
,

duccl qti tu non

19.

Hoc aulem

dixil

signifi-

cans qu morle clarificaJurus csscl Deum. El

cm
et

hoc dixisset
F.vmifj.)
{

dicil ci

(In festo S. Joint. Apost.

(2)
hattir,

Quo lum numro

aposlolica

societas
1

nomina-

Sequerc me. 20. Convenus Pelrus

vidil

Cor. 15, 5, diciltir Clirislus apparuisse to; &Sexoe? duodecim, elsi Jud jam morluo, necdin clerio Matthi. (5) Non lune prsecis, sed loto illo lempore quo eum eis.conversatus csi per quadraginta dies.

quamvis abesset Thomas, Im

illum discipulum,

quem

diligebal Jsus, scquenlcm,

qui cl recubuil in cirn super peclus ejus, (sup. 131,

n. 2), cl dixil
:

Domine, quis

est qui iradel le? 21.

:

Hune ergo cm
hic

vidisscl Pelrus, dixil Jesu

Dicit ci Jsus
,
:

Domine,

SEPTIMA ArPARlTlO AD MARE.

aulem quid? 22.

Sic (4)

cum

volo

CAPLT
1.

manerc donec veniam

CXLVIII.
(Vide
1, c.

quid ad le? lu

me

sequere.

25. Exiii ergo sermo isle inter fralres, quia discipu26, n. 2.)
lus
ille

Secunda

piscalio miraculosa.
(fer.

non moriltir. Et non dixit

ci

Jsus, non mori-

D. XXI. 1. Postea

se ilerm Jsus discipulis

nil'estavit

4 Resurr.) f manifeslavil ad mare Tiberiadis. Ma-

lur; sed, sic

cum

volo

manerc donec veniam, quid ad

ille,

le? 24. Hic est discipulus

qui teslimonium per-

aulem

sic

2.

Erant siniul Simon Pelrus cl

hibet de bis, et scripsil h;ec; et scimus quia

est

verum
150, in

Thomas

qui dicilur Dydimus, el Nalhanael, qui erat

,

teslimonium ejus

(25.

Sunt aulem,

c.

Can Galike
ejus duo.

et

filii

Zebedi

et alii
:

ex discipulis

fine.)

3. Dicit
:

eis
el
;

Simon Pelrus

Vado

piscari.

Dicunl

ci

Venimus
facto

nos lectim. Et exicrunt, et as-

cciulcrunt in navim
4.

et ill nocte nihil prendiderutil.

,

Manc aulem

stclit

Jsus

in liuorc;

non

la-

men cognoverunt
ergo eis Jsus
lis ?
:

discipuli quia Jsus est. 5. Dixit

,

Ptteti
ei

numquid pulmenlarium habc:

Responderunl

Non.

G. Dicit eis

Miliite in

dcxlcram
et

navigii rele

cl invenielis.

Miserunt ergo;
prie multitudine

jam non valcbant

7. Dixit
:

illud trahere

(1) Gr., tv Ifatvi&rqy, quoe vox propri supenorem tunicam signilicat ; unde dicilur nudus fuisse quia superiori vesle exulus erat. Quo paclo intclligcndum tpiod dicitur 2 Reg. 6, 20, salissc Davidem nudum anic arcam. Vide et 1 Reg. 19,24,el Isa. 20, 5. et Act. 19,16. ut nott (2) Hoc rfrendum ad dicrum numerum August. Primo enim diversis apparuit ips die resurreclionis secundo post dies oclo cl tune tertio. supple fili ; quod idem est ac Bar(5) Gr. iwv Jonu, ut Pctrus vocatur in A, 16, 17, et Conc. 66,
, ,
;

piscium.

ergo discipulus
csl.

ille

quem

diligebal

Jsus, Pelro
dsscl quia

Dominus

Simon Pelrus em au8. Alii

Dominus

est lunic (I) succinxit se (erat

enim nudus)

et misil se in

mare.

aulem

disci-

puli navigio venerunt (non

enim long erant

terra,

sed quasi cubilis ducenlis) Irahentes rele piscium.

9.

n um. 2. (4) Gr., ii, si, sicut et versu seq. Quod et in mullis reperitur Lalinnrum codicibus; sicque legdndum esse Janscnius Gandav. et Eslius aflirmant. Quocl aulem sequilur , donec veniam, id est, donec eum accersicro ; nihil enim frequentius eliam in semione vulgari qum tempus niorlis accersilioncm voenre.

Ut ergo descenderanl

in

terram, videront primas

posiias, et piseem superpositum, et

eis

panem.

10. Dicit

Jsus

Afferle de

piscibus,

quos prendidisiis

nunc. 11. Ascendit Simon Pelrus, el Iraxit rele in

Quibus verliis Clirislus obscure signilicat, Jotuinchi non periturum morte violenta ut Pelrnm sed tali qu sine hominnm vi solverelur, ubi Clirislus tempus idoneum judicssct. Alii, donec veniam de advciiiu Christi ad judicium adverss Jud;eos exercendum lit lerpretantur quia Jerosolymorum eversioni supervixil
, ,
,

terram, plnum magnis piscibus cenlum quinquagmia

tribus.

Joannes.

Et cm

lanti essent,
:

non

est scissum rele. 12.

OCTAVA, NONA ET DECIMA APrAUlTIO.

Apparitio quant A describil factam in monte Galil necessarib distinguenda est ab ill de qu loqnilnr C , 1 Act. quoique immdiate prcessit Ascnisionem ; cm lic ullinia non in Galil , sed Jerosolymis facta sit. Ad liane verb ullimam relulimus, qu A, B, C, narrant Clirislo dicta ; elsi verisimilius sit summam esse sermonum , quos per quadraginla dies in variis appa,

Dicit eis Jsus

Veiiile, prandele. El

nemo audebat

discumbentiurn interrogare
tes quia

eum

Tu

quis es? scien-

Dominus

est. 13.

Et venit Jsus, et accipil

similiter.

panem,

el dat eis; et

piseem

14.

Hoc jam
,

tertio (2) manifestatus est Jsus discipulis suis

cm

rsurrexisset mortuis |.

255
ritionibus

An. 34. CAP. CL. ASCENSIO.

Jesu

256

cum

discipulis

suis habuit.

Qub

verb

incipientibus ab Jerosolym. 48. Vos autem testes

eslis

plenior esset apparilionum Christi et Ascensionis liistoria, visum et qucedam lue addere ex cap. 1 Act.

borum
mei
in

(Acl. 1, 8). 49.

Et ego mitto promissum

Aposl.

et

ex 1 Cor. 15 Liltera

Acta Apost.

Patris

vos

vos aulem sedete in eivitate,quoadalto.

Cor. dnott.

usque induamini virtute ex

50. Eduxit

autem

CAPUT CXLIX.
1. Oclava apparitio in Galil.

eos foras in Betbaniam.

E. 6. Igilur qui convenerant
dicentes
:

interrogabant

eum

Domine, si
Dixit

in

tempore hoc restitues regnum

eis: Non qu Pater
est

A. XXVIII. 16. (Fer. 6 Besur.) f Undccim aulem

discipuli (1)

Isral? 7.

autem
,

vestrm nsse

abierunt in Galilseam
illis

in

montem

ubi

tempora vel momenta

state
:

posuit in su pote-

constituerai

Jsus.
fra-

8.

Sed

accipietis virtutem supervenienlis Spi,

F.

XV.

6.

Et visus est plusqum quingentis

rits sancti in vos

et in

et eritis

mihi testes
,

in

Jrusalem,

tribus simul.

omni Judx

et

Samari

et

usque ad ullimum

A. 17. Et videntes

eum

adoraverunt

quidam au-

terra.
(l)Pralerilisaliisapparitionibusquadiscipulisfactoc

tem dubitaverunt
2.

(2).
;

Nona Jacobo

dcima in Jrusalem.
,

sunt

F. 7.

Deinde visus est Jacobo

deinde Apostolis

omnibus.
B. XVI. 15. Eldixit eis
:

A.

18.

Elaccedens Jsus locutus

:

hanc solam memorat A qu facta est in monte Galil, ulpote omnium celeberrimam et qu loties prdicta fuerat. Quarc confluentibus illc multis, qui tum conligisse credibile est in Christum crediderant quod ait Paulus ,Christutn visum fuisse plusqum quin, , , ,

Euntes
est

est eis dicens

In Fest.SS.Trin.

gentis fralribus simul.

)

(2)

Pro dubilaveranl

nempe

anle id tempus.

f Data
B. In

mihi omnis potestas

).

in

clo, et

in terra

(D. 136, R. 1, v. 18

19. Euntes ergo

,

Ascensio.

mundum
:

universum

pradicale Evangelium

CAPUT
E.
9.

CL.
Dominus quidem
elevatus est

omni creatura A. Docete omnes gentes, baptizanles eos

Patris, et Filii
,

in

nomme

El cm hc
,

B. XVI. 19. Et

et Spirits sancti

20. Docentes eos

dixisset

Jsus postqum locutus est eis

servare omnia quaccumque mandavi vobis.

B. 16. Qui crediderit, et baptizatus fuerit
erit; qui
,

B. Assumplus est salvus

E. Videntibus
B. In

illis
:

clum

C.

XXIV.

50. Et clevalis manibus suis benedixit

,

ver non crediderit condemnabitur. 17. Si,

gna autem eos qui crediderint

bc sequcnlur
;

eis; 51.
:

Et factum est

dm

benediceret

illis,

recessit

In

nomine meo dmonia

loquenlur novis
tollent
;

ab
ejicient (Acl. 16, 18)
et

eis

linguis

(ib.

2,4,

10, 46)

18. Serpentes
,

C. Et ferebaturin

E. Et nubes suscepit
lis

eum ab

ocu-

et

si

mortiferum quid biberent

5)
(
;

non

clum.
eis

corum.

noB. El sedet dextris Dei. E. 10.

cebit

ib.

28,

super gros manus imponent, et

28, 8).

Cmque

inluerentur in

clum euntem

il-

ben habebunt

ib.

lum, ecce duo

bis, 11. et
|.

viri asliterunt juxta illos in vestibus al-

A. Et ecce vobiscum sum omnibus diebus,usque

Qui dixerunt: YiriGalilxi, quid

statis aspi-

ad consummalionem seculi
3.

cienles in
Terlia promissio Spiritts sancti
n.

clum?
,

hic Jsus qui

,

assumplus

est vobis

(V.

1,

c.

153,

in

clum
in

sic veniet

quemadmodum

vidistis

eum

3et2,c. 155,

n. 2). eis
,

euntem
ab Jerosoly-

clum.
C. 52. Et ipsi adorantes regressi

E.

I.

4.

Et convescens pracepit
,

E. 12. Tune reversi sunt Jeroso-

mis ne discederent
Patris,

sed expectarent promissionem

(

sunt in Jrusalem

cum

gaudio ma-

quam

audistis

inquil) per os

meum

5.

Quia

tymam
E.

gno
qui vocatur Olivcli, qui ex juxta Jru-

Joannes quidem baplizavit aqu, vos autem baplizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies.
C.

A monte
,

salem

sabbati habens iler.

,

XXIV.
locutus

44. Et dixit ad eos

Hc

sunt verba
;

C. 55. Et crant semper in lemplo

laudanles et

qu

sum ad vos, cm adhuc essem vobiscum quoniam necesse est impleri omnia qu scripla sunt
in lege Moysi, et prophetis, et

benedicenles Deum.
B. 20.
Illi

Amen.
profecti
,

autem

pradicaverunt ubique
,

Psalmis de me. 45. Tune

Domino cooprante
quentibus signis

et

sermonem confirmante

se-

aperuil
dixit eis
sic

illis
:

sensum ut intelligcrent Scripluras;46.El Quoniam sic scriptum est (Psai. 18, 6) et

, ,

V
147,
fecit

D. XXI. 25. Sunt autem et alia multa (sup.

n.

oportebat Christum pati

;

et resurgeie

mortuis

v.
,

50

qu

Jsus

qu

si

scribantur per

lerti die j

47. Et pnedieari in

nomine
in

cjus

pnigentes,

singula

nec ipsum arbilror

,

mundum

capere posse

tcnliain, et

remissionem peccatorum

omnes

eos

qui scribendi sunt

libros.

MONITUM.
CMM>Queiuadmodm,
ju
in

in noslro

novo Dominus nosler Jsus Christus

Scriplum sacr volumine secundo, omnia veteris Teslamenti loca recansuimus ita c loci omnia et Apostoli usurpare opportunum habuerunt
,

ejusdem Chrsti effata ad amussim exscribere juvat, prout ab Evangelistis et Apostolis referuntur,-

Ad hune modum uno

prorss verba

contextu legentur, ac sine ull interruptione, admixlione aut prlermissione, omnia

tolius orbis

qu pro maxim Dei laude, amplissim bominum instructione, neenon pro summo usque ad seculorum consummationem spirituali bono, increata Sapientia ore divino proferre utile
preeelara occasio nascetur, ac pietatis gralissimique animi sensus

duxit,

qucomipsius

queSpirits sancti instinclu in sacris Litteris exarari alqueservari digna visa sunt. Hinc ergo nutriendae fidei

maxime movebuntur, cm unico

sit,

intuitu

pertum omnibus erit, quibus nos informare documentis Dominus noster dignatus
planare, quas

quas etiam res firmis ex;

summatim tantm

atlingere vel

omnin prtermiltere

salis judicaverit

qtiae

lacrymarum

laudum aut objurgationum prcipua materies; quid etiam nobis prseriim agendum aut omiltendum, quid sectandum aut fugiendum, quid 'tandem inler conversandum mentibus nostris semper
aut
laelitioe

causa;, quae

et ubique praest inprimis esse debeat.

VERBA A CHRISTO PROLATA.

EX
CAPUT m.
15. Sine
jusliliam.
1

S.

DIATTHiEO,
12. Gaudete et exultate,

quoniam merces vestra

modo

sic

enim decet nos implere

IV.

omnem

copiosa est in clis

tas,

sic

enim persecuti sunt prophe-

qui fuerunt ante vos.

CAPUT
4.

13. Vos estis sal terra.

Qud

si sal
,

evanuerit

in

quo
Scriptum est
:

salielur

ad nihilum valet ultra

ab heminibus.

nisi ut mitlatur

Non

in solo

pane

vivit

homo, sed

foras, et conculcetur

in

omni verbo quod procedit de ore

7.

Dei.

14.

Vos

estis lux

mundi. Non polest

posita.

civitas

Rursm scriptum
tuum.
:

est

Non

tentbis

Dominum
Dominum

abs-

condi supra

monlem

Deum

10. Vade, Satana

Scriplum est enim

illi

Deum tuum
clorum.

15. Neque accendunt lucernam, et ponunteam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui
in

adorabis, et
:

soli servies.

domo
16.

sunt.

17. Pnitentiam agile

appropinquavil enim regnum

Sic luceat lux vestra

vestra

videant opra

bona,

19. Venite post

me

coram hominibus, ut et glorificent Patrem

veni
,

et faciam vos fieri piscatorcs

vestrum qui in clis

17. Nolite putare

est.

bominum.

CAPUT
3.

V.
:

quoniam

solvere legem

aut prophetas
Bcati pauperes spiritu

non veni solvere

sed adimplere.

quohiam ipsorum

est

18.

Amen
,

quippe dico vobis, donec transeat

clum

regnum clorum.
4. Beati mites
:

et terra

iota

unum

aut unus apex

non

praeteribit

quoniam
:

ipsi

possidebunt terram.
consolabuntur.
:

lege donec

omnia

fiant.

5. Beati qui lugent

quoniam

ipsi

19. Qui ergo solverit

unum de mandatis
,

istis

miniin

6. Beati qui esuriunt et siliunt justitiam

ipsi saturabuntur.

quoniam

mis

et docuerit sic
:

homines

minimus vocabitur
fecerit et docuerit
,

regno clorum
:

qui
in

autem

Lie

7. Beati misricordes

quoniam

ipsi

misericordiam

magnus vocabitur

regno clorum.
,

consequentur.
8. Beati

mundo corde quoniam ipsi Deum videbunt.

: :

20. Dico enim vobis

vestra plus
trabilis in

quia nisi abundaverit justitia

et

9. Beati pacifici

quoniam
est

filii

Dei vocabuntur.

qum Scribarum

Pharisorum, non

in-

10. Beati qui persecutionem paliuntur propter justitiam

:

regnum clorum.
:

quoniam ipsorum

regnum clorum.
vos

21

Audslis quia dictum est antiquis

Non

occides

11. Beati estis

cm

maledixerint vobis, et persecuti

qui aulem occident, reus erit judicio. 22.

vos fuerint

et dixerint

omne malum adversm

Ego autem dico vobis

quia omnis, qui irascitur

jnentientes, propter

me

frairi suo,

reus erit judicio. Qui aulem dixerit fratri

m
suo
,

YERBA A CIJRISTO PKOLATA

raca
,

reus

crit concilio.

Qui

aulem dixcrit,
J

fatue, reus erit

gehennx

ignis.

benefacitc bis qui oderunt vos; orale pro persequentibus cl calumnianlibus vos
:

23. Si crgo offers

munus tuum ad

allare, et ibi re-

45. Ut

sitis

ftlii

Pairis veslri

qui in clis est

qui

cordalus

l'ueris

quia frater tuas habet aliquid adver-

solcm suum

oriri facit

super bonos et malos, et pluit

sum

te

super justos et injustos.

ibi

24. Relinque

munus tuum autc

:

allare, et vade

46. Si enini diligilis cos qui vos diligunl, qu.im

pris recouciliari fralri luo

et lune

veniens offeres

mercedem
ci

liabebitis?

nonne

et

Publicam hoe

fa-

munus luum.
25. Esto consentiens adversario luo cil
via

uni

'.'

dm

es in

cum co

ne fori tradat
:

le

adversarius judici, et

47. Et si salulavcrilis fralres vcslros lantm amplis facilis? nonne et Ellmici hoc faciunl ?
48. Estote ergo vos perfecli
,

quid

juclex tradat te ministre-

et in

carcerem mittaris.

sicul et Pater vesler

26.

Amen

dico lihi, non exies indc, donec reddas

clestis perfectus est.

novissimum quadranlem.
27. Audistis quia dictum est anliquis
beris.
:

Non mcha1.

CAPUT

VI.

Atlendite ne jusiitiam veslram facialis connu

:

28.

Ego aulem dico vobis: Quia omnis

qui vidait
j

mulicrem ad concupiscendum eam, jam mchatus

est

hominibus ut videamini ab eis alioquin mercedem non liabebitis apud Palrcm veslrum, qui in affilia
est.

eam in corde suo. 29. Qud si oculus

,

2.

Cm

ergo facis elcemosynam

nnli

mb

cancrein vi-

tuus dextor scandalizal te, crue

:

ante
cia,
bis,

le, sicul

cum et projice abs le expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuoriun, qum lolum corpus tuum
miliatur in geliennam.
50. El
,

hypocrite faciunl insynagogis el

ut lionorificenlur ab bominibus.

Amen

dico vo-

receperunt mercedem suini.

3.

Te autem
Ut

facienle

si

dexira

manus
:

eleemosynam, nesciat
:

sinislra

lua scandalizat te

abscinde

eam et projice abs le expedit enim tibi ut pere.it unum membroruin luorum, qum tolum corpus tuum
eat in geliennam. 31.

tua quid faciat dexlera tua

4.
sit

eleemosyna lua

in

abscondito

et Pater

tuus qui videt in abscondilo, reddellibi.

3.

El cm oratis
in

Dictum
,

est

aulem

non

erilis sicut

Quicumquc

hypocrite

dimiserit uxo-

qui

rem suam
32.
serit
iacit

amant
orare
,

synagogis et

in

del

angulis plalearum stantes

:

ilii

libellum repudii.
: ,

ut videaniur ab

Ego aulem dico vobis Quia omnis qui dimiuxorem suam, e.icepl fornicalionis causa,

hominibus

amen

dico vobis

receperunt mercedem suam.

6.

eam mcliari

Tu aulem cm

oraveris, intra in cubiculum

ci

qui dimissam duxerit, ad-

tuum,
:

et clauso oslio, ora

Pairem tuum,
in

in

abscondilo
tibi.

et

ulierat.

Pater tuus qui videt

33.

abscondito, reddet

Iterm audstis quia

:

dictum

est

anliquis

7. ci
;

Oranlcsautcm noble multni

loqui, sicut Elhni-

Non
tua.

perjurabis

reddes aulem Domino juramenta

putant enim quod in

mulliloquio suo exaudian-

tur.

54.

Ego autem

dico vobis

non jurare omnin-,

est
:

8. Nolite

ergo assimilari
vobis,

eis. Scit

enim Pater vesler

neque per clum, quia thronus Dei

35.
cjus
:

quid opus

sit

anlequm
:

petatis

eum.
,

Neque per terram

quia scabellum est

civilas est

pedum
magni

9.

Sic ergo
:

vos orabilis

Pater noster

qui es in

neque per Jerosoiymam, quia

clis

sanctiliceturnomen tuum.

rgis.

10. Adveniat

regnum tuum. Fiat voluntas

tua,

si-

36.
tes

Neque per caput tuum juraveris

sermo vesler Est,
:

quia non po-

cut in clo el in terra.

11.

unum

capillum album facere, aut nigrum.

est
:

Panem nostrum supersubstanlialem da

nobis

37. Sit aulem

non, non quod

;

hodi.
12. Et dimiite nobis dbita nostra, sicut et nos di

autem

bis abundantius esl,

malo
:

est.

38. Audstis quia dictum est

Oculum pro

oculo, et

millimus debiloribus nostris.

13. Et

dentem pro dente.

39.
si

ne nos inducas

in

lentationem. Sed libra

Ego autem
illi

dico vobis, non resislcre malo; sed

nos malo. Amen.

14. Si

quis te percusserit in dexteram maxillam luam

el alieram.
ei

enim dimiseritis hominibus peccata eorum

aulem non dimiseritis hominibus aulem
nec Paier

prajbe

dimiltel et vobis Pater vesler cleslis delicia vestra.

,

40. Et

qui vult teenm judicio contendere

tollere, dimiite. ei et pallium.
te

el tu-

15. Si

nicam tuam
41.

vester dimitlet vobis peccata vestra.

Et quicumquc
illo et alia
,

angariaverit mille

passus,

16.

Cm
:

jejunatis, nolite fieri sicut hypocri-

vade cum

duo.

te
:

tristes

exterminant

enim

facis

suas, ut appa-

42. Qui petit te

da

ei

et volenli

mutuari

te

reant hominibus jejunantes.

Amen

dico

vobis, quia

ne avertaris.
43. Audstis quia dictum est
:

receperunt mercedem suam.

Diliges

proximum

17.

Tu aulem cm
:

jejunas,

unge caput tuum,

et fa-

tuum,
44.

et odio habebis

inimicum tuum.
:

ciem tuam lava

18.

Ego autem dico vobis

Diligitc inimicos vestros,

Ne

videaris hominibus jejunans

sed Patri tuo

2G1
qui est in abscondilo
:

I;X

M\TTI!/EO.

262

et Palcr tuiis qui viilel in abs-

margaritas veslras ante porcos; ne forte conculcent

cas pedibus suis, el conversi dirumpant vos.

condito reddet

tibi.

19. Nolite ihesaurizare vobis llicsauros in ubi

terra;

7. Petilc, et

dabilur vobis

quuerile

et invenietis

rugo

et tinea dcmolitur

et ubi furcs cffodiiint,

pulsatc, cl aperietur vobis.

8. Oinnis

et furantur.

enim qui
est

petit, accipit;

et qui quaerit,

20. Thesaurizate aulem vobis tbesnuros

ubi neque rugo, rieque tinea dcmolitur
;

in

clo

invenit
9. lius

el pulsanli aperietur.

et ubi fuies

Aut quis

ex vobis homo,

quem

si petieril li-

non

effodiunt, nec furantur.

suus panein, numquid lapidem porriget ei?

21. Ubi eniin est thsaurus

lu u m.

tuus,

ibi

est et cor

10.

Aut

si

piseem petieril,

numquid serpenlem

porriget ei?
11. Si ergo vos,

22. Lucerna corporis lui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simpiex
erit.
,

cm

silis

mali, nstis bona dala

,

totuin corpus

luum lucidum
lolum

dare

filiis

vestris

quant magis Pater vester

!

qui in

clis est, dabitbona petenlibus se

23. Si aulem oculus tuus fuerit

nequam
Si

forpus

luum

lenebrosum
lenebrse sunt
;

erit.

ergo

lumen

12. Omnia ergo quuecumque vultis ut faciant vobis hommes, et vos facile illis. Ilajc est enim lex, et

(,'iodin te est,

ipsa;

tenebr quantsc

prophela.
15. Intrale per

erunl?
24.

anguslam poiiam; quia

Iata porta,
el

Nemo
et

potest duobus dominis servire

diliget; aut

aut eniin

et spaliosa via est, qua: ducit

ad perditionem,

mulli

unum

odio habebit, etalierum

unum

sus-

sunt qui iulranl per eam.

1-i.

tinebit,

allerum

contemnet.

Nou

poleslis

Deo
ad

Qum
;

angusla porla, etarcla via est.qu ducit

!

servire et

mammon.
,

vilain

et pauci sunt, qui inveniunt eain

2b. lde dico vobis

ne

sollicili silis

animae vestra;

15. Atlendile falsis prophelis, qui veniunt ad vos

in vestinienlis oviuni,

quid nianducelis
mini.

neque corpori veslro qnid induaplus est

inlrinsecs

aulem sunt

lupi

Nonne anima

qum

csca; et corpus plus

rapaces.
1G.

qum veslimentum ?
26. Respicite volatilia

fructibus

cli,

quoniam non serunt,

in

colligunt de spinis uvas,

17. Sic

eorum cognoscetis eos. Numquid aulde tribulis lieus?

facit;

neque rnetunt, neque congregant

vester
cleslis pascil
illa.

horrea

et Paler

omnis arbor bona fruclus bonos

facit.

mala

Nonne vos magis

pluris

aulem arbor malos fructus

18.

estisillis?

Non

potest arbor bona malos fructus facere;

27. Quis aulem veslrm cogilans potest adjicere ad

neque arbor mala bonos fruclus facere.

19.

staluram

suam cubilum unum?

agri

Omnis arbor, que non

facit

fructum

bonum

28. Et de vestimenlo quid sollicili eslis? Considerale

lilia

excideiur, el in iguem mittetur.

quomodo crescunt; non

laborant, neque

20. Igitur ex fruclibus

21.

nent.
29. Dico

Non omnis

qui dicit mihi

eorum cognoscetis eos. Domine, Domine,

,

autem vobis

quoniam nec Salomon

in

n trahit in

regnum clorum; sed

,

qui facit voluntatem

omni

glori su cooperttis est sieut

unum ex

islis.

Palris mei

qui in clis est

ipse intrabil in

regnum

50. Si autein

fnum

agri

quod bodi

est, et cras in

clorum.
22. Mulli dicentmilii in
ill

clibanum millitur, Dcus

modicai fidei?
31. Nolile ergo

sic vestil,

quanl magis vos,

die

Domine, Domine,
et in noinine

nonne
sollicili

in

nomine tuo propbetavimus,

,

esse

diceutes

Quid man-

tuo dumionia ejecinius

et in

nomine tuo

virtutes

tliicabimus, aut quid bibemus, aut

quo operiemur?

mullas fecimus

? illis
:

52. Hacc eniin omnia gnies inquirunt. Scit enim

Paler vesler, quia his omnibus indigelis.
55. Qurile ergo

23. Et lune conlilebor

Quia nunqum novi

vos; discedile nie, qui operamini iniquilatem.

,

primm regnum Dei

adjicientur vobis.

el justitiam

2i.

Omnis ergo qui

audit verba
,

mea

h;ec, et facit

jus

et

hc omnia

ea, assimilabilur viro sapienti

qui dificavil

domum
fla-

3i. Nolile ergo sollicili esse in

craslinum. Crasli,

suam supr petram

25. El descendit pluvia, et veneruut flumina, et

us enim dies sollicilus eril sibi ipsi

liiia

sufficil diei nia-

sua.

verunt vcnli, et irruerunt in

domum

illam, et

non cenon
fa-

CAPUT
1. Nolile judicare, ut

VII.

cidit; lundala

enim erat super petram.

non judicemini.
,

26. Et omnis qui audit verba

mea hc

et

2. In el in
3.

quo enim judicio judicaverilis

fueitis

judicabimini

cit

ea

similis erit viro stullo qui diheavit

domum
,

qu mensur mensi

remelietur vobis.
in

suam super arenain,

27. El descendit pluvia
flaverunt venli
,

Quid aulem vides feslueam

in

ocnlo fralris

lui

et

venerunt flun ina

et

el

trabem
4.

oculo luo non vides?

dicis fralri
;

et irruerunt in
illius

domum

illam

et ce-

ul quomod

tuo

Sine ejiciam

fe-

cidil, el fuit

ruina

magna.
VIII.

slueam de oculo tuo

5.

et ecce trabs est in oculo luo ?

Hypocrila, ejice

primm trabem de oculo

caiiibus

CAPUT
3. 4.

tuo, et

lune videbis ejicere feslueam de oculo fralris

6.

lui.

Volo; mundare.

Nolile dare

samlum

neque mitlaiis

Vide

netnini dixeris

sed vade, ostende

te

m-

263
ccrdoti, et offer

VERBA A CHRISTO PROLATA.

munus
et
,

264
ejicitc
;

quod prcepit Moyses,

in

mundatc
date.

dsemones

gTalis accepislis

gratis

teslimonium
7.

illis.

Ego veniam,

curabo eum.
,

9. Nolitc

possidere aurum, neque argentum, neque

:

10.
Israei.

Amen

dico vobis

non inveni tanlam fidem

in

pecuniam
10.

in zonis vestris
in via,

Non peram

neque duas tunicas, neque

H.Dico autem
Occidenle venient
,

vobis, qud mulli ab Oriente et

et

calceamenta, neque virgam; dignus enim est operarius cibo suo.

recumbent cum Abraham

et

Isaac et Jacob in regno

12. Filii

clorum

11. In

quameumque autem
,

civitatem aut castellurn

autem regni
,

cjicientur in lenebras exte-

inlraveritis

interrogate quis in e dignus sit; cl ibi

exeatis.

riorcs; ibi erit flelus

et stridor
,

denlium

manete donec
centes

13- Vade, et sicut credidisli

lit tibi.
;

12. Intrantes
:

20. Vulpes foveas habent

Filins

et volucres cli nidos

autem in domum, Pax huic domui.

si

salutale

eam

di-

aulem boniinis non habet ubi caput

reclinet.

13. Et

quidem

fuerit
;

domus

illa

digna

veniet

22. Sequere me, et dimitte mortuos sepelire

mor-

pax vestra super eam

14. Et
ril

si

autem non

fuerit digna

luos suos.

pax vcslra revertclur ad vos.

26. Quid timidi estis,

32. Ite.

modic
IX.

fidei?

quicumque non receperit vos, neque audicvel ci-

sermones vcslros, exeuntes foras de domo,

pulvcrem de pedibus
:

CAPUT
2. Confide,
4. 5.
fili,

vilate, exculite

vestris.

remitlunlur

tibi

peccata tua.
?

15.

Amen
et

dico vobis

Tolerabilius erit terra Soin die judicii,

Ut quid
Quid

cogilatis

mala

in

cordibus vestris

domorum
peccivitali.

Gomorrhorum

qum

illi

est facilius dicere:Dimilluntur

:

tibi

cata tua, an dicere

6.

Surge, etambula?

16.

Ecce ego milto vos

sicut oves in

medio lupo-

Ut autem sciatis quia Filius bominis babel poleait

rum. Eslote ergo prudentes

plices sicut

sicut serpentes, et sim-

statem in terra dimitlendi peccata, tune

paralylico
in

columb.
autem ab hominibus. Tradcnt enim vos
synagogis suis flagcllabunt vos.

Surge,
luam.
9.

toile

lectum tuum,

et

vade

domum

17. Cavele

in conciliis, et in

Sequere me.

18. Et ad prasides et ad reges ducemini propter

12.

Non

est

opus valentibus medicus, sed mal

me, in testimonium
19.

illis

et gentibus.

habentibus.
13. Euntes
volo, et

Cm

autem tradent vos,

nolite cogitare quoill

autem

discite quid est

Misericordiam
vocarejustos,

mod
20.

aut quid loquamini; dabitur enim vobis in

non

sacrificium.

Non enimveni
filii

hor quid loquamini.

sed peccatorcs.
15.

Non enim vos

estis qui loquimini, sed Spiritus

Numquid possunt

sponsi

lugere quamdi
dies

Palris vestri, qui loquitur in vobis.

cum illis estsponsus? Venient autem

retur ab eis sponsus
;

cm

aufe-

21. Tradet autem frater fratrem in

ter filium
afficient.
;

mortem,

et

pa-

et tunejejunabunt.

et insurgent

filii

in parentes, et morte cos

10.
dis in

Nemo autem

immittit
;

vestimentum vtus

tollit

commissuram panni ruenim plenitudincm

fit.

22. Et erilis odio omnibus propter

nomen meum
,

ejus vestimento, et pejor scissura

qui autem perseveraverit usque in finem

erit.

hic salvus

Neque mittunt vinum novum in utres veteres, alioquin rumpuntur utres, et vinum effunditur, et utres
17.

23.

pereunt. Sed vinum

et

novum

in utres

novos

mittunt,

fugite in aliam.
civitates Isral

Cm autem persequentur vos in civitate ist Amen dico vobis, non consummabilis
,

ambo

conservanlur.
,

donec veniat

Filius bominis.
,

22. Confide

filia,
:

fides tua te

salvam

fecit.

24.

24. Recedite

non

est

enim morlua

puella,

sed

vus

Non est discipulus super magistrum super dominum suum.

sit

nec scr-

dormit.
28. Creditis quia hoc 29.

25. Sufficit discipulo, ut

sicut magisler ejus; et

possum facere vobis?

vobis.

Secundm fidem veslram fit

servo, sicut dominus ejus. Si patremfamilis Beel/.ebub vocaverunt, quant magis domesticos ejus !

30. Yidete ne quis scit.

37. Messis

quidem multa, operarii autem pauci.

messis, ut mitlat opera-

38. Rogate ergo

rios in

Dominum messem suam.

26. Ne ergo tum, quod non

scietur.

timueritis eos. Nihil

enim
,

est oper-

revelabitur

et^occultum

quod non

CAPUT
5. In

X.
Saet

27.

Quod

dico vobis in tenebris, dicite in lumine,

viam gentium ne

abieritis, et in civitates

quod

tecta. in aure auditis, pradicate super

maritanorum ne
6.

inlraveritis.
ite

Sed polis

ad oves

quai perierunt

doms

corpus, ani28. Et nolitc limere eos qui occidunt autem non possunt occidere : sed potis timete mam

Israei.

cum
autem pradicatc dcentes
:

qui polcst et

animam

et corpus perdere in gc-

7. Euntes

Quia appro-

hennam.
29.
illis

pinquavit

regnum clorum.
mortuos suscitalc, leprosos

Nonne duo passeres

asse vencunt? et unus ex

8. Infirmos curatc,

non cadet super terram sine Patrc veslro;

205
30. Vcstri autem
surit.

EX
capilli

S.

M VlTlI.EO.
16. Cui

260

capitis

omnes

iiumcra'.i

autem similem exislimabo generaiionem

in foro,qui, cla-

islam? Similis esl pueris sedenlibus

51. Nolile ergo timere; multis passeribus meliores

cslis vos.

mantes coxquaiiDus,
17.
l/ieiinl
:

Cccininius vobis, et non sallslis; Ia-

52,

Omnis ergo qui

confilebitur

me coram
Ptre

honiini-

mentaviuuis, et non planxislis.

18.

bus, confitebor et ego

clis est.
35. Qui

eum coram

mco

qui in

Venit enim Joannes neque manducans, neque

:

bibens, et dicunt

Damioniuin habet.

gabo

et

autem negaverit nie coram hominibus, neego eum coram Paire meo, qui in clis est.

19. Venit Filins hominis

manducans

et bibens, et

dicunl

Ecce liomo vorax,

et potalor vini, publica-

34. Nolite arbitrari quia

paeem venerim

initlere in

nornni et peccatorum amicus. Et justilicata est sapienlia

fiiiis

terram

non veni pacein miltere, sed gladium.

nialrcm suam, et nuruni ad-

suis.
libi,

35. Veni enim separare honiinem adverss palrem

21. Vae libi, Corozain, v;c

in

Belhsaida

quia

si

suum,

et filiam adverss

Tyro

el

Sidone

factse

essent virlules quoe facta;

verss socrum suam.

56. Et inimici hominis, domcslici ejus.
37. Qui

sunt in vobis, olim in cilicio et cinere pnilentiam

egissenl.

non

est

me

amat palrem aul niatrem plus qum me dfgnus et qui amat lliuni aut iiliani super
;

22. Yermtanien dico vobis

Tyro

et Sidoni

rc-

missius erit in die judicii

qum
,

vobis.
in

me, non

est

me

dignus.

23. Et tu, Capliarnaum

numquid usque

clum
si in

58. Et qui non accipit

crucem suam

et sequitur

exaltaberis? usque in infernum descendes; quia

me, non

est

me

dignus.
;

Sodomis
24.

faclai fuissent virlules

qu

facla; sunl in te,

59. Qui invenit

perdiderit

animam suam, perdet illam et qui animam suam propter me, inveniet eam.

forte mansissent

usque

in

banc diem.

Veriniamen dico vobis, quia terra Sodonio-

40. Qui recipil vos, nie recipit; et qui

recipit

me

recipit,

rum

remissius erit in die judicii

,

qum

tibi.

eum

qui

me

misit.

25. Conlileor libi, Paler

in

Domine cli

et terra;

41. Qui recipit

prophelam

nomine propbeue

mercedem prophtie accipiet; et qui recipit justum in nomine jusli, mercedem justi accipiet. 42. Et quicumque potum dederit uni ex minimis istis calicem aqure frigid taiitm in nomine discipuli, amen dico vobis, non perdet mercedem suam.

quia abscondisti hrce sapienlibus et prudentibus, et revelsli ca parvulis.

26. lia, Paler; 27.

quoniam
Paler

sic fuit

placilum ante

le.

Omnia mihi
,

tradita sunt Paire

;

mco. Et ncino

novit Filium

nisi

neque Palrem quis novit

qui laboralis, et onerati

nisi Filius, et cui voluerit Filius revclare.

CAPUT
4.
dislis.

XI.
et vi-

28. Venite ad
eslis, et

me omnes,

Euntes renuntiatc Joanni quee audistis,

ego reliciam vos.

29. Tollite

jugum

meum

super vos, et discite

;

me

5.

Cci vident, claudi ambulant, leprosi mundanmorlui resurgunt

,

quia milis

sum

et humilis

corde

el iuvenielis

requiem

tur, surdi audiunt,

pauperes evan-

animabus
50.

vestris.

gelizanlur.
6.

Jugum enim meum suave

esl, et

onus

meum

Et beatus est qui non Quid

fuerit scandalizatus in

lev.

me.
7.

CAPUT
exislis

XII.

in

desertum videre

arundinem

venlo agitatam?
8.

3, Non legislis quid qui eum eo eranl

:

feceril David,

quando

esuriit, et

Sed quid
!

existis videre?

hominem mollibus vein

4-

stitum

Ecce qui mollibus vestiunlur,

domibus

re-

posilionis
his

gum
9.

sunt.

inlravit in domum Dei, et panes procomedit, quos non licebal eiedere, neque qui eum eo crant, nisi solis sacerdotibus?

Quomod

Sed quid

exislis videre?

prophelam? Etiam dico

in

5.

Aul non

legislis in lege,

quia sabbatis sacerdoles

et sine

vobis, et plus

qum prophetam.
enim de quo scriptum
est
,
:

templo sabbatum violant,

6. Dico
7. Si

criminesuni?

10. Hic est

Ecce ego

autem

vobis, quia templo

major est

lue.
e!

milto angclum
rabil

meum

anle faciem luam

te.
:

qui preepa-

aulem

sciretis,

quid est

Misericordiam vlo,

viam tuam anle

non sacrificium, nimqumcondemnssetis innoeenles.

11.

Amen

dico vobis

Non

surrexit inler nalos

mu-

8.
1 1

Doininus enim est Filius hominis eliani sabbali.

lierum major Joanne Baptist; qui autem minor est

in

Quis

erit

ex vobis homo, qui lutbeat ovein uiiain,

regno clorum, major est

12.

illo.

et si ceciderit ha'C sabbaiis in

foveam

nonne

tenebit

diebus autem Joannis Baptistse usque nunc

patilur
,

et levabit

eam?
est liomo ove
!

regnum clorum vim

illud.

et violenti

rapiunt
12.

Quant magis melior

Itaque licet

13.

Omnes enim
:

propliel et lex usque ad

Joannem

sabbaiis benefacere.
13.

prophetaverunt
14. Et

Exlende

manum
vel

tuam.

si vullis

recipere, ipse est Elias, qui ventuet

25.

Omne regnum
civilas
,

divisurn contra se, desolabitur;

rus est.
15.

omnis

domus

divisa contra

se

non

Qui babet aures audiendi, audiaf

s.
s.

stabit.

XXI

267
26. Et
est
;

VERBA A CHR1ST0 PROLATA,

Satanam ejicit, adverss quoniod ergo slabil regnum ejus?
si

26S

Salarias

se divisus
5.
filii

CAPUT
Ecce
exiit qui

XIII.

seminat, seminarc.

27. Etsie;>oin Beclzcbub ejicio dnioncs,

in

vestri
cl

4.

Etdm

seminat,

quxdam
et

ceciderunt sccs viam,

quo cjiciunl? Idc

28. Si aulem

ipsi jiulices vestri

erunt.

vencrunt volucrescli,
5. Alia

comeiieruul (a.

ego

in

spiilu

Dei cjicio

dxmones,
in

autem ceciderunt
;

in pelrosa, ubi

non habe,

igitur pervenitin vos

regnum

Dei.

banl terrain mullam

et

continu exorta sunt

terri'.
;

quia

29. Aul
forlis, cl

quomod
tune

polest

quisquam inlrare
prias

domum

non habehant altiludinem

6.

vasa ejus diriperc, nisi

allignvcrit

Sole autem orto stuaverunt

cl quia

non habe-

forlem

cl

domum

illius diripiet.

bant radicem, aruerun!.

est
;

50. Qui

non

est

mecum,

contra

me

et qui

non
[

7.

Alia

autem ceciderunt
ceciderunt

in

spinas; et creverui.l

congregat mecum, spargit.

51

spinne, el sudfocavcrunl ea.

el

Idc dico vobis

Oninc peccatum

blasphcmia

8. Alia aiilcm

in

lerram boiiam; et da-

remittetur hominibus, Spirils autem blaspbeinia non

rcniiltelur.

banl fruclum, aliud eentesimum, aliud sexagesimuni,

aliud Irigesimum.

52. El

quicumque
ei

dixerit
;

verbum contra Filium

dixerit contra Spi,

9.

Qui habet aurs audiendi, audial.

hominis, remittetur

qui

autem
ci

11. Quia vobis daluni est misse mysleria regni

lorur.i
:

cqui

rilum sanclum, non rcuiillclur

culo,

neque

in

hoc sc-

illis

aulc:ii

non

csl

datum.
ei, et

neque

in futuro.

12.

Qui cnini habet, dabilur

et

abuudabit

55. Aul facile arborent

bmiam

cl
,

frucluin

ejus

autem non habet,

quod habet auferelur ab eo.

;

bonuin

aul facile arborent nialani

si

et fruclum

ejus

15. Idco in parabolis loquor eis

quia vidcnles non

malum,
lorrui,

quidem ex fruciu aiboragnosciiur.

vident, et audientes non audiunl, ncqiio intclligunt.

54. Progenics viperarum,

quomodo

poleslis

bona

14. Et adimplelur in eis prophetia Isaia: dicciilis

cm

silis niali ?

Ex abundanli

cnini c.rdisos

Auditu audictis,
bitis
,

et

non

inlelligelis

el vidcnles vide-

loquitur.

et

non

videbitis.

Bonus liomo de bono thesauro profcrl bona malus honio de mate thesauro profert mata.
55. 56. Dico autem vobis, quoniam

et

15. Incrassatuni est enim cor populi hujus, elauri-

bus graviter audierunt, cl oculos suos clauserunt; ne

olio-

omne verbum

quando vidcanl

oculis, elauribus audiant, et corde in-

sum

(juod loculi fucrint

in die judicii.

homincs, reddent lalionem

ex verbis

telligant, el converlantur, cl

sancm

cos.

de eo
37.
luis

16. Vestri
,

autem

beati oculi quia vident, et aurcs

Ex

verbis cnini luis justificaberis

cl

'

quia audiunt.

condemnaberis.
:

17.
et

Amen

quippe dico vobis, quia

niulti

prophclx
;

59. Generatio mate et adultra signum qua?rit

et jusli eupierunt videre

et

qu

videtis, et

non videront

signum non dabilur

40. Sicut

ci, nisi

signum Jonre

propli:'l;e

audire
18.

qiiie auditis, et

non audicriml.

enim

fuit

Jonas in ventre

celi tribus diein

bus, et tribus noctibus, sic crit Filins bominis

corde

19.

Vos ergo audile parabolam scniinantis. Omnis qui audit verbum regni, et non intelligit,
quod seminaluin
est
in

lerr tribus diebus, et tribus noctibus.

41. Viri
Niniviia! surgent in judicio
et

venil malus, et rapit

corde

cum genera-

ejus; hic csl qui secs viam seminatus est.

lione isl

condeinnabunt eani

quia pocnilcntiam

20. Qui
est qui
iliud
:

egerunt

in

pradicatione Joikc. Et ecee plus

qum

aulem super pelrosa seminalus est, hic verbum audit, el continua cum gaudio accipit
se radicem, sed est tempo-

Jonas

liic.

42. Regina Auslri surget in judicio

isl, et coiidcmiiabit

cum

generalionc

21.

Non habet aulem

aulem

in

eam

quia
,

venit linibiis terra

ralis, facl

tribiilalionc et persecutione propler

audire sapientiam Salomonis

cl

eccc plus

qum Saab
lio,

verbum, continu scandalizatur.

22. Qui aulem seminalus est iu spinis, hic est qui

lomon

hic.

45. Cin autem

immundus

spirils exierit
,

verbum

audit

ei,

sollieiludo seculi istius

el fallacia

minc
44.
exivi.

ambulat per loea arida

qurcns requiem

et

divitiarum, suffocal verbum, cl sine fruclu elhciiur. 25. Qui vero in terrain

lion invenit.

bonam seminatus

es!, hic
alferi,

Tune

dicit

Beverlar

in

domum meam uhde

, ,

est, qui audit

verbum,

et intelligit, el

fruetum

Et veniens invenit eam vacantem

scopis

mun-

et facit aliud

quidem eentesimum, aliud aulem sexa-

datam, et ornatam.
45. Tune vadil,ct assumil sepicin alios
spirils
;

gesimuni, aliud ver trigesimum.

21. Simile faclum est

regnum cloruu) homini,

in

qui

secum nequiorcs

se, et

mirantes habitant
pjora

ibi

clfiunt

seminavit bonuin senien

2'i
.

agro suo.

novissima hominis

illius

piioribus. Sic crit cl

Cm

aulem dormirent homines, venil inimitrilici,

generalioui liuic pessima:.

48. Quaj est mater mea, et qui sunt fralres mei,?
49. Ecce mater mea, et fralres mei.
50.

cus ejus, et superseminavit zizania in medio

abiit.

et

20.

Cm autem

crevisset herba, et fruclum fecisset,

Quicumque enim
ccelis
est.

fcerit

voluntalem Palris mei

frater,
cl soror,
et

tune apparuerunt el zizania.

27. Acccdenles
ci:

qui

in

est,

ipse

meus

autem

servi patrisfamilis dixerunt

in agro

muter

Domine, lionne bonum sernen scminsli

269
luo?

EX
Undc ergo habet
:

S.

MATTllyEO.

270

zizania

CAPUT
fecit.

XIV.
:

28. Et ait Mis

Inimicus

homo hoc

Servi au-

10.

Non habent necesse

ire

dale ilhs vos

mandu-

lem dixcrunl
29. Et ait
ceiis sinuil
:

ci

Vis, imus, et colligiinus

;

ea?

care.
18. Afferte mihi illos hc.

Non ne forte colligentes cum eis et triticum.

:

zizania, eradi-

27. Habcle fiduciam, ego sum. nolile timere.

50. Sinile ulraque crescere tisque ad

messem,

et in

29. Vcni.
51. Modicse fidei
,

tempore messis dicam messoribus

Colligile

primm

quare dubilsti?

zizania, et alligateea in fasciculos ad combiircndum,

CAPUT XV.
5.

triticum

autem congregale inliorreum

nieuni.
sinapis,

Quare

el vos transgredimini
?

mandatum Dei
dixit
:

pro-

31. Siuiile est reginim

clorum grano
:

quod

plcr tradilioncni veslram

4.

nam Deus
;

accipiens liomo seminavil in agio suo 52.

Honora palrem

et

malrem

et

Qui maledixcrit

Quod minimum quidem

creverit
,

est

omnibus semiuibus;
,

patri vel malri,

5.

morte moriatur.
:

cm autem
lit

majus est omnibus oleribus

,

cl

Vos autem
,

arbor, ita ut volucres cli veniant

et habitent in

matri
G.

Tamis ejus.
33. Simile est

regnum clorum fermenlo, quod ac-

suain

dicilis Quicumque dixerit palri vcl munus quodeumque est ex nie tibi proderit Et non honorilicabit patrem suum aut matrem et irrilum fecislis mandalum Dei proplef tra,
:

ccptiim millier abscondit in farinse salis tribus, donec

dilionem veslram.
7.

fermenlatum est totum.

57. Qui sminal 58. Ager
bi

Hypocrite, hen prophetavil de vobis

:

Isaias, di-

autem,

bonum semen, est Filius hominisest mundus. Bonum ver semen,

autem
,

cens
8.

Populus hic

labiis

me

honorai; cor autem eorum

sunt

filii

regni. Zizania

lilii

sunt ncquam.

long est me.

9. Sine causa et

59. Inimicus autem, qui seminavil ca, est diabolus:

autem colunl me, docenles doctrinas

Messis ver, consummalio seculi est

messores autem,

manda la hominum.
10. Audilc et iulelligitc. 11.

angdi sunt.
40. Sicul ergo colligunlur zizania
riniiur
:

et

igni

combu-

Non quod
Omnis

inlrat in os, coinquinat

homincm

sic erit in

consummaiione

seculi.

sed quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem.

15.

41. Millet Filius hominis angelos suos, et colligcnl

planlalio

quam non

planlavit

Pater

de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt

quitatem;
42. Et minent eos in
et slridor

ini-

meus

clcstis, eradicabilur.
:

14. Sinite illos

cacci sunt, et

duces ccorum
in

cx-

caminum

ignis. Ibi erit flelus,

cus aulem
cadunt.

si

cojco

ducatum prxslct, ambo

foveam

dentium.
jusli fulgebunt sicut sol
in

regno Patris corum. Qui habet aures audiendi, audiat.

44. Simile est

45.

Tune

16.
17.

Adbuc et vos sine inlellectu estis? Non inlelligitis quia oinne quod in os
vadil, el in

inlrat, in

regnum clorum thesauro absconcl

venlrem
18.

secessum

cuiillilur?

diloinagro; quem qui iuvenil liomo, abscondit

Qu;c autem procedunl de ore, de corde cxeunl

pra gaudio
et

illius vadil, et

vendit universa qux> babel,

et ea coinquinant

bominem.

mit agrum illum.

45. Ilerm simile est

19.

De corde enim exeunt cogilationes malac, hol'alsa

regnum clorum homini ne-

micidia, adulleria, fornicaiiones, furla,

nia, blaspheinix.

teslimo-

golialori, quocrenli

bonas margaritas.

46. Inventa autem un pretios margaril, abiit, et

vendidil omnia

qu

habuit, et mit cam.

20. Nc sunt qu coinquinanl homincm. Non lolis aulem manibus manducarc, non coinquinat bominem. 2i.

Non sum
Isral.

niissus nisi ad oves

quae perierunt

47.

Ilerm simile est regnum clorum

in

sageme

doms
26.

miss
ganli.

mare,

et ex

omni gnre piscium congre-

Non

est

bonum sumere panem filiorum,

magna
,

et mit-

lere canibus.

48.

Quam cm
,

implcta esset

cduccnlcs el secs

28.

mulier,

est fides tua

fiai tibi

sicul vis.

liltus sedentes,

elegerunl bonos in vasa, malos autem

32. Misereor turb

quia tridu jam persvrant

et dimiltere

foras miscrunt.

mecum,
:

et

non habent quod manducent;

49. Sic erit in consummaiione seculi

geli, cl

exibunl an-

eos jejunos nolo, ne deliciant in via.

34. Quoi habetia panes
?

separabunt malos de medio juslorum.

50. Et minent eos in

et slridor

caminum

ignis

ibi erit flelus

C\PUT
2. Facto vespere dicius
:

XVI.

dentium.

Serenum

erit,

rubicun-

51. Inlellexistis
;

hc omnia?
clorum
1

dum
3.
,

est

enim clum.

52. Ide omnis scriba doctus in regno

similis est

Et

man

Hodi tempestas

rutilt

enim

triste

clum.
4.

homini patrifamilis

qui proferl de the-

sauro suo nova et vetera.

57.
su,

Facicm ergo cli dijudicare nstis; signa autem

potestis

temporum non

scire?

Generatio

mala

et

Non est propheta et in domo su.

sine honore, nisi in patri

il

adultra signum quril; etsignum non dabitur

ci, nisi

signum Jonse prophel*.

271
6. Intuemini, et cavete

VEUBA A

CIIKIS TO l'KOLATA.
24. Quid
tibi

272
videtur,

fermcnlo Pharisxorum

et

Sadducseonim.
>i.

accipiunt Uibutunt vel

alienis?

Simon? Reges terne quibus censum? filiis suis an ab

,

Quid

cogitatis intra vos, modicoefidei, quia pa-

eies
9.

non habetis?

25. Ergo liberi sunt

filii.

Nondm intelligitis, neque recordamini quinque panum in quinque millia hominum, et quot cophinos
sumpsisiis?
10.

26. Ul autem non scandalizemus eos, vade ad mare, cl mille

hamum
;

et

eum piscem

qui primus as-

cenderit, lolle
in

et apcrio ore ejus, invenies slaterem;

Neque septem panum

Quare non
:

quatuor millia homi-

illum sumens, da eis pro nie, et te.

num,
11.

et quot sportas sumpsisiis?

intelligitis,

CAPBT XVIU.
5.

quia non de pane dixi

Amen

dico vobis, nisi conversi

l'ueritis,

et

efli-

\obis

Cavete fermento Pharisaeorum etSadducao-

ciamini sicut parvuli, non intrabilis in

regnum closicut parvulus

rum?
15. Queni dicunt 14.

rum.

hommes esse Filium hominis? Vos autem quem me esse dicilis?

Simon Barjona, quiacaroet sanguis
sed Pater meus, qui in clis est.
tibi,

4.

iste, hic esl

Quicumque ergo humiliaverit se major in regno clorum.

17. Beatus es,

5.

Et qui susceperit ununi parvulum talem

in

no-

non revelavit

mine meo,
6.

me

suscipil.
pusillis islis,

18. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super

liane
feri

Qui aulem scandalizaverit ununi de

petram dilicabo Ecclesiam meani,

et

port in-

qui in

me

credunt, expedit

ei

ut suspendatur niola

non piw.valcbunl adverss eam.

tibi

asinaria in collo ejus, et demergatur in

profundum
enim ut vc-

19. Et

dabo claves regni clorum. Et quod-

maris.
7.

cumque ligaveris super terrant, erit ligalum cl in clis; etquodcumquc solveris super terrain, erit solutum et
in clis.

V.c

mundo
:

scandalis. Necesse est

niant scandala

vermtamen vx homini

illi

per

quem

scandalum
8. Si

venit.

23. Vade posl me, Satana, scandalum es milii, quia

autem manus tua

vel pes tuus scandalizat le,

:

non

sapis ea qua; Dei sunt, sed ca

qu hominum.
,

24. Si quis vult post

me

venire

abneget semet-

ipsum, et

lollat

crucem suam, et sequatur me.

bonum libi est ad vile tam ingredi debilem, velclaudum, qum duas manus, vel duos pedes habentem milti in ignem a:ternum.
abscide eum, et projice abs
9.

25. Qui enim voluerit animant

suam salvam

lacre,

Et

si

oculus tuus scandalizat te

erue eum, et

purdet

eam;

qui

autem perdiderit aniniam suam

homini,

projice abs te;

intrare,

bonum

tibi

est

cum uno

oculo in vilain

proplcr me, inveniet eam.

26. Quid enim prodest
si

qum duos

oculos habenlem milti in gehen-

mundum

uni-

nam

ignis.

versum

lucretur, animai ver sua;

detrimenlum papro

10. Videle ne conlemnatis

unum ex
eorum
in

bis

pusillis

tiatur? Aut

quam

dabit

homo commutationem
esl in glori

dico enim vobis, quia angeli

clis semper

anima sua?
27. Filius
tris

vident faciem Palris mei, qui in clis est.

enim hominis venturus

ejus.

Pa-

11.

Yenilenim

Filius hominis salvare quodperieral.

sui

cum

angelis suis; et tune reddet unicuique

12. Quid vobis videlur?

Si fuerint alicui
eis,

centum
qua;

secundm opra
28.

oves, et erraverit una

ginta

ex

nonne

relinquit nona-

Amen

dico vobis, sunt quidam de hic stanli-

novem
si

in montibus, et vadit quaerere

eam

bus, qui non gusiabuxit

moriem, donec videant Filium hominis venienlemin regno suo.

erravil?

13. Et
bis,

contigerit ut inveniateam,

CAPUT
7. 9.

XVII.

quia gaudet super

amen dico voeam magis qum super nonaPalrem vestrum, qui

pusillis islis.

Surgite, et nolite tiraere.

ginta

novem, quae non erraverunt.

Nemini

dixeritis visionem,

donec Filius hominis

14. Sic

non

est voluntas anle

inortuis resurgat.
11. Elias 12. Dico

in clis esl, ut
est, et

pereatunus de
ipsum

quidem venlurus

restltuelomnia.
venit, et

15. Si

autem peccaveril
inter le et

in te

fraler tuus, vade, et

autem vobis, quia Elias jam

in

non

corripe

cum

soluni.

Si te audierit,

cognoverunt eum, sed fecerunt

eo qurecumque vo-

lucratus eris frairem tuum.

luerunt. Sic et Filius hominis passurus est ab eis.

16. Si

autem tenon

audierit, adhibe

tecum adbuc

lG.Ogeneralio incredulaet perversa, quousqueero

unum,
stet

vel duos, ut in ore

duorum

vel trium testium

vobiscuin?usquequ6paliarvos?Aiertehcillumadme.
19. Propter incrcdulilalem vestram.

Amen

quippe
sinapis,

17.

omne verbum. Quud si non audierit

eos, die Ecclesiae

,

si

au-

dico vobis,

si

habuerilis fidem, sicut

:

granum
;

lem Ecclesiam non audierit

publicanus.
18.

sit libi sicut

ethuicus et

dicetismonti huic

Transi hinc

illc

el transibit, et

nihil impossibile erit vobis.

Amen
,

dico vobis, quoecumque alligaverilis su-

20.

Hoc autem genus non

ejicilur, nisi

per oralio-

per lerram

erunt ligala et in clo

et

quaicumque
clo.

nem

cijcjunium.

solverilis super lerram, erunt soluta et

in

21. Filius hominis tradendus est in

manus homi-

19. Itcrim dico vobis, quia

seriut super lerram,

si

duo ex vobis consen-

num

de omni rc quameumque petie-

22. Et occident cum, et

Ici lia

die resurget.

rint, fiet illis

Paire meo, qui in clis est.

87."

EX
ibi

S.

.MATT1I.-F.0.

274

20. Ubi enim sunt duo vel trs, congregali in no-

Deus. Si autem vis ad vitam ingredi, serva mandata.

18.
facis

minc mco,
22.

sum

in

medio corum.

Non homicidium
furtum
;

facics;

non adulterabis; non

;

Non

dico

tibi

usque seplies, scd usquc septua-

non falsum lestimonium dices

,

gics septies.

23. Ideo assimilatum est

rgi qui voluit

rcgnum elorum homini

Honora patrem tuum et matrem luam Diliges proximum tuum sicut leipsum.
19.

et

rationem ponere

cum

servis suis.

21. Si vis perfeelus esse, vade, vende

qu habes
;

et

24. Et

cm

cpissel rationem ponere, oblatus est

ei

da pauperibus, et habebis thesaurum in clo

et vent,

unus qui debebat

25.

decem

millia lalenta.

sequere me.
,

Cm

autem non

liaberet

unde redderct

jussit
et h-

23.
in

Amen

dico vobis, quia dives difficile intrabit

?um dominus
fios,

ejus venundari,

et

uxorem ejus,
orabat

regnum elorum.
24. Et ilcrm dico vobis
:

et

omnia qu habebat,
Patientiam habe in

et reddi.
ille

Facilius est

camelum

26. Procidens

autem servus

cum

di-

per foramen acs transite

qum

divilem intrare in

cens

me

et

omnia reddam

tibi.

27. Misertus

autem dominus
ci.

servi illius, dimisit

cum,

et

debitum dimisit

regnum elorum. 25. Apud homines hoc impossibile autem omnia possibilia sunt.
28.

est

apud

Deum
me,

28. Egressus

autem servus

ille

invenit

unum de
;

Amen

dico vobis, quod vos qui secuti estis

conservis suis, qui debebat ei cenlum denarios

et

in regeneraiione,

cm

sederit Filius hominis in sede

tenais sufTocabal

eum

dicens

Redde quod debes.

omnia reddam
tibi.

majestalis

su

sedebitis et vos super sedes

duode-

29. Et procidens conservus ejus, rogabat cum, di-

cim, judicantes duodecim tribus Isral.

29. Et omnisqui reliquerit
sorores,
filios,

cens
30.

Piitienliam habe in me.et

Ille

domum,

vel fratres, aut

autem noluit; sed

abiit, et misit

cum

in

aut patrem, aut matrem, aul uxorem, aut

carcercm, donec redderet debitum.

31. Videntes autem conservi ejus
trislati

aut agros propter

nomen meum, cenluplum

ac-

qu&

fiebant, con-

cipiet et

vitam xternam possidebit.

sunt vald

et

venerunt et narraverunt do-

30. Multi autem erunt primi novissimi, et novis-

mino suo omnia qua; facla fuerant. 52. Tune vocavit illum dominus suus Serve nequam omne debitum dimisi tibi
, ,

simi primi.
et ait
,

illi

CAPUT XX.
1.
lis,

quoniam

Simile est regnum elorum homini patrilamiqui exiit primo

rogsti

me.

mane conducere

operarios in vi-

33.

Nonne ergo
ego
lui

oporluit et te misereri conservi

neam suam.
2.

lui, sicut et

misertus

sum

Conventione autem facl

cum

operariis ex de-

34. Et iralus

dominus ejus

tradidit

eum

torloribus,

nario diurno, misit eos in vineam suam.

3.

quoadusque redderet universum debitum.

55. Sic et Pater

Et egressus circa horain terliam,

vidit alios stan-

meus

clestis faciet vobis,

si

non

tes in foro oliosos.

remiseritis unusquisque fratri suo

stris.

de cordibus ve-

4.

Et

dixit

illis

Ile et

vos in vineam

meam,
exiit

et

quod juslum

fuerit

dabo vobis.
circa

CAPUT
4.
:

XIX.

5.

Illi

autem abierunt. Iterm autem

Non legistis quia qui fecit hominem ab initia, masculum et feminam fecit eos ? et dixit 5. Propter hoc dimittel homo patrem et matrem
:

sextam

et

nonam horam

et fecit similiter.
exiit et invenit alios stan-

6. Circa

undecimam ver
:

tes, et dicit illis

Quid hic

siatis lol die otiosi ?

illis
:

et

adhxrebit uxori su, et crunt duo in carne un.

G.

7.

Dicunt

ei

Quia nemo nos conduxit. Dicit

Itaque jam non sunt duo, sed

una caro. Quod

Ile et
8.

vos in vineam

meam.
dicit

ergo Deus conjunxit,

8.

homo non

separet.

Cm

scr autem faclum esset,

:

dominus
illis

Quoniam Moyses ad duritiam

fuit sic.

cordis vestri per;

vine procuratori suo

Voca operarios,

et

redde

misit vobis dimittere uxores vestras

ab

inilio

autem

mercedem,
9.

incipiens novissimis usque ad primos.

non
9.

Cm

venissent ergo qui circa

undecimam horam
quod

Dico autem vobis,

nisi
;

quia

quicumque dimiserit
,

vnrant,

acceperunt singulos denarios.

uxorem suam,
rit,

ob fornicationem

et

aliam duxe,

10. Venientes

autem
;

et primi, arbitrt! sunt,

mocchalur
ita

et qui

dimissam duxerit

mchalur.

plus essent accepturi

acceperunt autem et

ipsi sin-

40. Si
dit

est causa hominis

cum

uxore, non expe-

gulos denarios.
11. Et accipientes

nubere.

murmurabant adverss patrem-

11.

Non omnes capiunt verbum

est.

illud,

scd quibus

familis.

datum

12. Dicenles

Hi novissimi un hor fecerunt, et

fecisti,

12. Sunt
nali sunt
;

enim eunuchi

qui de matris utero sic

pares

illos

nobis

qui portavimus pondus diei,

et sunt eunuchi, qui facti sunt

ab homini-

et sests.

bus

et sunt

eunuchi qui seipsos castraverunt propter

,

13. At

ille

respondens uni eorum

;

dixit

Amice,

regnum elorum. Qui polest capere

venire
17.

capiat.

non

facio tibi injuriam

?

nonne ex denario convenisti

vade; volo autem

14. Sinite parvulos, et nolile eos prohibere ad

;

me
,

mecuni

regnum elorum. Quid me interrogas de bono? Unus est bonus

talium est enim

14. Toile

quod tuum

est, et

et

buic novissimo dare sicut et

tibi.

275
15. Aut non
licct milii

VERBA A
bonus sum
cl
?

CIIRIS

PROLATA.
dico vobis
,

276
quia publicani et merelrices procdent

quod volo, facerc? an ocuprimi novissimi;

lus Unis rtcquam est, quia ego

vos in regnum Dci.

32. Yenit

16. Sic erunt novissimi primi,

niulti enini

enim ad vos Joannes

autem

in via justifia;

et

suntvocati, pauci ver electi.

cl Filius liomiet

non

credidislis ci; publicani

ci
;

et merelrices cre-

18. nis

Ecce ascendimus Jerosolymam,

diderunt

vos autem videntes nec puitentiam haut crederelis

ci.
:

tradetur principibus sacerdolum, et Scribis,

buislis poslea,

condemnabunt eum morte.

19. Et Iradent

33. Aliam parabolam audile

fla-

Homo

erat paterfa-

cum

genlibus ad illudendum, et

milis

qui plantavit vineam

et

sepem circumdedit

gellandum, et crucifigendum, et terti die resurget.

21. Quid vis?

ei, et fodil in

e lorcular, et redificavit turrim, cl lo-

cavit

eam

agricolis, et peregr profeclus esl.

22. Nescitis quid petatis. Potestis bibere calicem,

34.

Gm

autem tempus frucluum appropinqusset,

l'ructus

quem ego

bibiturus

sum ?

misit
bibetis
;

servossuosad agricolas, ut accipercnl

23. Calicem quidem

meum

sedere autem

ejus.

ad dextram

mcam

vel sinistram,

non

est

meum

dare

35. Et agricoloe appreliensis servis ejus, alium ca>

vobis, sed quibus

paratum

est Ptre

meo.

dderunt, alium occiderunt, alium ver Iapidaverunt.

25. Scilis quia principes gentium dominantur eo-

rum
sos.

et qui

majores sunt,

poleslalem exercent in

36. Iterm misit alios servos plures prioribus, et

fecerunt

illis

similiter.

26.

Non

ila erit inter

licri,
s'it

vos

sed quicumque voluerit

:

37. Novissim

autem misit ad eos

filium

filium

suum,

di-

inter vos

major

vester minister

cens

Verebuntur

meum.
occidamus cum,
et

27. Et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus.

38. se
:

Agricole autem videntes filium, dixerunt inira

lisers, venile,

Hic est

habe-

28. Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed

minislrare, et dare
multis.

bimus li.Tredilatem

ejus.

animam suam, redemplionem

pro

59. Et pprhcnsilfri
et occiderunt.

eum

cjcccrunl cxlra vineam,

32. Quid vultis ut faciam vobis?

40.

Cm

ergo venerit dominus vineoc, quid faciet

agricolis illis?

CAPUT XXI.
2. Ite in caslcllum

42.
est, et stalim
;

Nunqum

legistis in Scripturis

Lapidem quem
in

quod contra vos

et

reprobaverunt cedificantes, hic factus est

guli
:

caput an

invenietis

asinam alligatam,
mibi
:

pullum cum e

sol-

A Domino

faelum

est istud

et est mirabile in

vite et adducile
3.

oculis nostris?

Et

si

quis vobis aliquid dixerit, dicile quia

;

Domi-

43. Ide dico vobis, quia aulerelur vobis

Dci, et dabitur genti l'acienli fructus ejus.

regnum

nus bis opus babet

13. Scriptum est cabitur; vos

et confestim dimittet eos.

Domus mca domus

legistis
:

oralionis vo-

4. Et qui ceciderit super lapidem isium, confrin-

autem

fecistis

iliamspeluncam laivonum.
Quia ex ore infanlaudein?

gelur

super

quem ver

ceciderit, conterct

eum.

16. Utique.

Nunqum

CAPUT
2.

XXII.

tium

et lactenlium perfecisti

Simile faelum est regnum clorum homini rgi,

filio

19.

Nunqum

ex te fructus nascalur in sempi-

qui fecit nuplias

3.

suo.

ternum.
21.

Et misit servos suos vocare invilalos ad nuplias,

Amen
,

dico vobis,

si liabueritis

fidem et non
;

et

nolebant venire.
4.

lisitaveritis
si

non solm de
:

fculne facietis

sed et

Iterm misit alios servos, dicens

Dicile invita-

monli huic dixeritis

Toile,

et jacta te in

mare,

tis

Ecce prandium

meum

paravi, tauri mei et aliilia

:

fief.

occisa sunt, et

omnia parata

venile ad nuplias.

22.

Et omnia qucumque

petierilis

in

oratione

5.

Illi

autem neglexerunt;
alius ver

et abicrunt, alius in vil-

credentes, accipietis.
24. Interrogabo vos et ego
si dixeritis

lam suam,

ad negotialionem suam;
et

unum sermonem quem

;

6.

Reliqui ver lenuerunt servos ejus,

conlu-

mihi, et ego vobis dicam in qu poteslate

meliis alYcctos occiderunt.

7.

lic facio.

Rex aulem cm

audisset,

iratus est
illos,

et missis

25. Baptismus Joannis unde erat? clo, an ex

exercitibus suis perdidit homicidas

et civitatem

liominibus
27.

illorum succendit.
potestatc
:

Nec ego dico vobis in qu 28. Quid autem vobis videlur

duos
filios, cl

lia?c l'ado.

8.

Tune

ait servis suis

Nuptiae

quidem

parafai sunf,

Homo quidam
:

haFili,

sed qui invitali erant, non l'uerunt digni.

9. Ite ergo

"fcebat

accedens ad primum, dixit

in vine

ad exilus viarum,

et

quoscumque

inve-

vade bodi, operare

pnitcnli motus,
30. Accedens
ille

me.
:

neritis, vocate ad nuplias.

29. Ule autem respondens, ait

abiit.

Nolo. Poslca autem

10.

Et egressi servi ejus invias, congregaverunt

et

omnes quos invencrunt malos

dixit similiter.

bonos

et impletaj

autem ad alicrum,
ail
:

Al

sunt nuptise discumbentiuni.

11. Intravit

respondens

Eo, Domine,

el

non

ivit.

autem rex

ut videret discnmbentes, e

31. Quis ex duobus fecit volunlatem oatris?

Amen

vidit ibi

homincm non

vestitum veste nuptial,

277
12.

EX" S. MATTM.i.O
Et
ail
illi
:

27S

Amicc, quomodo
ille
:

lac inlrsti

non

quia clauditis

regnum clorum anle homines, vos

nec introduites
sinitis inlrare.
:

habens veslcm nuptialem? At

13.

obmutnit.
Ligalis

enim non
et
ibi

inlratis,

Tune

dixit rex ministris

manibus

14.

robis, Seribae et I'harisaci hypocrite

lia
;

pedibus ejus, niiuitc

eril fletus, el
1

eum

i;i

lenebras exleriores;

eometfitis

domos

vabi.iruui, oraiiones Iongas crantes

stridor dentium.
vocati, pacl ver clccli.

propler hoc nmpiius accipielrs judicium.

15.

i.

Slulli

enim sunt

V vobis,
mare

Seribae et Pliaiis.ci hypocrite

quia

18. Quid

me

tentalis, hypocrila??

circuitis

et aridam,

m f'aciaiis unum
eum
filium

pro;

elytum;

19. Oslcndilc inibi

numisma

censrts.

20. Cujus est imago hacc, et superscriplio?

21. Keddite ergo quoe sunt Cxsaris, Csari
,

et cm fuerit qum vos.

factus, faeiiis

gehenn duplo

et

qn
in

16. Va; vol;is, (listes

exei

qui dicitis

Quicumque

sunt Dei, Deo.

29. Erralis, nescienlcs Seripturas, ncque virtulem
Dei.

juraverit

periemplum,
,

nihi est; qui

aulem juraverit

auro templi
17.

dbet.

Sliilii et caeci;

quid enim majus est, aurum, an

30. In resurreclione enim

neque nubent

ncque

templum, quoi!

sanclifcat

aurum
in

nubentur
51.

sed erunt sicut angeli Dei in clo.

18. El quiciiiiKjtie juraverit in

legitis

allari,

mhil

esl

De

resurreclione autem
est

mortuorum non
:

quicumque autem juraverit

rlJud,

dono, qood

est suj

quod diclum
32.

Deo

dicente vobis
et

dbet.

Ego sum Deus Abraham,

Deus

Isaac, et

Deus

19.

Caci

quid enini .najus est,

donum an

iillarc,

Jacob? Non est Deus morluorum, sed viventiurn.

37. Diliges
cl

quod saneliScal donum?

20. Qui ergo jurt in allari, jurai in eo, cl
i;;

Dominum Deuin tuum

tu, ef in tol
et

ex (olo corde luo,

tu.

om-

in lol

anima
est

menle

nibus quae super

illud simt.
i:i

"S.

Hoc

maximum

primum mandalum.
est liuic
:

Si. Et quicuniqtie juraverit

et in

temple, juraj

in illo,

59.

mnm

Secundum autem simile tuum sicut teipsum.

liis

Diligos proxi-

eo qui habitat

in ipso.

22. El qui jurai in clo, jurai

lex pendet, et
:

in

throuo Dei

cl

40. In

duobus mandat is universa

in

eo qui sedet super eum.

23.

prophetac.

vobis, Scribae et Pharisaei hypocrite

qui

42. Quid vobis videtur de Christo? cujus

filius

est?

decimatis menlham, et anelhum, cl cymintim,

li(ii:istis

cl re-

43. Quomodo ergo David in spiritn vocat eum Dominum, dicens 4 i. Dix il Domi nus Domino meo Sededexlrismeis, doneeponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum?
: :

qua; graviora sunl logis

judicium,

et

mise-

ricordiam, et iidein. Hae oporluit facere, et

omittere.

illa

non

24. Duces exci, excolanlcs culicem

camelum au-

IS: Si ergo David vocat

filins

eum Dominum, quomodo

tem glulienles.
25. Va: vobis, Seribae el Pharisx'i bypocritie, quia

ejus est?

CAPUT XXIH.
2.

mundalis quod deforis esl

calicis et paropsidis

ints

Super calbcdram Moysi sederunl Scrib etPha-

autem pleni

estis rapin et
,

immunditi.
pris

ris:ei.

26. Pharisxe exee

,

munda
,

quod

ints
est,

est

5.
cl

Omnia ergo quaecumque dixerint vobis servale facile secundum opera vero corum noble facere,
;

calicis el paropsidis, Lt fit id

quod deforis

mun:

dum.
27.

dicunt enim, et non faciunt.

I.

vobis, Scribx et Pharisaei hypocrite

quia

Aflignnt

enim onera gravia

et importabilia

et

similes estis sepulcris dealbatis, qu;e foris parent

inipomiiit in

numros dominum
:

digilo

autem suo

hominibus speciosa

ints vero plena sunt ossi bus

spurcili.

nolunt ca movere
9:

mortuorum
faciunt ut videanlur ab
Sli;

et

omni

Omnia vero opera sua

28. Sic et vos foris quidem paretis hominibus juints

hominibus; dilalanl enim phylacleria sua, et maguifirant fimbrias.

ti.

aulem

pleni estis hypocrisi et iniquilalc.

29. Vie vobis, Scribae et Pbarisaei hypocrite, qui

recubitus iu cnis, et prixdilcalis sepulcra
ta

Amant autem primos

Et salutalioncs in

propbetarum, etornalis monumen-

mas
7.

caiiedras in synagogis,
l'oro, et

justorum.
50.

vocari ab hominibus

Et
,

dicilis

Si fuissemus in diebus
socti

patrum no

Rabin.
8.

slrorum
nolite vocari

non essemus

eorum

in

sanguine pro-

Vos autem

Rabbi; unus est enim

estis.
;

pbetarum.
31. Itaque teslimonio estis vobismelipsis, quia
estis
filii

Magisier vesler, omnes autem vos fratres

9.

Et patrem nolite vocare vobis super terram

est

eorum
Et

qui propbelas oeciderunt.

unus
10.

enim Pater

vester, qui in clis est.

Nec vocemini magistri; quia Magisier vester

32.
rurii.

vos

impit

mensuram patrum

vestro-

unus esi, ohrislus.

11. Qui major est vestrm, erit minister vester.
12..

55. Serpentes,
giclis judicio

genimma viperarum

quomodo

fu-

Qui autem se exallaverit

humiliabitur

cl qui

gchenmc?
ad vos propbetas, et saoccidelis
,

oc humiiiaverit, exaltabilur.

54. Ideo ecce ego iniilo

Pliarisrrj

13.

autem vobis, Scribae cl

hypocrite;

pidits, et scribas,ctcx

iilis

cl crucifigetis,

279
et

VERBA A CHR1ST0 PROLATA.

ex eis flagellabitis in synagogis veslris
;
,

280
breviali
;

et persc-

22. El nisi
salva

fuissent dies

illi,

non

fierct

qnomini de civilatein civilatem

35. Ut veniat super vos

omnis caro

sed

proper elecios breviabuntur

omnis sanguis justus qui

Barachia?

dies

illi.

cffnsus est super lerram, sanguine Abel justi usque

25.
stus
,

Tune
aul

si

quis vobis dixerit

nolite credere.

Ecce hic

est Chri-

ad sanguinem Zachnrke,

filii

quein occi-

illic,

disiis inter lenipliim et allare.

24. Surgent

enim pseudochrisli

et

pseudoprophe-

56.

Amen

dico vobis, venient fixe

omnia super ge-

tne; et

dabunt signa magna

(si fieri

et prodigia, ita ut in erro-

nerationcm islam.
57. Jrusalem, Jrusalem, quseoccidis prophetas,
et

rem inducantur
quolies volui congallina congregat

potest) etiam elecli.

25. Ecce pra'dixi vobis.

26. Si ergo dixerint vobis
lite
:

lapidas cos qui ad te missi sunl

Ecce

in

dcserlo est, no-

gregare fdios luos,

quemadmndm
!

exire; ecce in penclralibus, nolite credere.

pullos suos sub alas, et noluisti

27. Sicutenim fulgur exil ab Oriente, et paret us-

58.
serta.

Ecce relinquetur

vobis

domus

vestra

d-

que

in

Occidentem,

ita erit et

adventus

Filii

bominis.

28.

Ubicumque

fucril corpus, illic

congregabuntur

39. Dico enim vobis,

non me

videbitis a modo,

et aquiloc.

douce
mini.

dicalis

Bencdictus qui venit in nomine Do-

29. Stalim

rum

sol obscurabitur, et luna

autem post tribulalionem dierum illonon dabit lumen suum,

de
ccelo, et

CAPUT XXIY.
2. Videtis liocc

et Stella; cadent

virlutesclorum

commoin

omnia? Amen dico vobis, non relapidem

,

vebunlur

linquetur bc
tur.

lapis super

qui non desirua-

30. Et tune parebit

et tune plangent

signum

Filii

bominis
;

clo,

omnes

Iribus lerr

et videbunt Fi-

4. Videte 5. Multi

ne quis vos seducat.

in

lium hominis venientem in nubibus cli

:

cum

virtule

euim venient
;

nomine meo, dicenles

et

mull

et majeslale.

Ego sum Christus

6.

et multos seducent.
,

Audiluri enim eslis pradia

;

opinioncs pra>
|

gn

liorum. Videte ne lurbemini

oportet enim ha:c

fieri

cum tuba et voce macongregahunt electos ejus quatuor ventis , summis clorum usque ad terminos eorum.
51. Et millet angelos suos
;

et

sed
7.

nondm

est finis.
in
,

52.

Ab

arbore autem

fici

discile

parabolam

cm

Consurget enim gens

,

genlcm
et

et
,

regnum

in

jam rautus

ejus tencr fuerit, el folia nala, scitis quia

:

regnum
8.
9.

et erunt peslilentia

fams

et terra;

mo-

proji estslas

tus per loca.

Ilncc

55. Ita et vos

initia

cm

viderilis h.xc

omnia, scilote quia

autem omnia

sunl dolorum.

prop est
34.
lio

in jaunis.

Tune tradenl vos

et eritis odio

in

tribulalionem, et occident

Amen
,

dico vobis, quia non prteribit generaha>,c fiant.

,

vos

omnibus genlibus propter nomen

invicem

hc donec omnia

meum.
10. Et

55.

Clum
De
die
,

et terra transibunt

verba autem

mea

tune

scandalizabuntur multi

et

non prxleribunt.
36.
geli

tradenl, et odio babebunt invicem.

11. Etmulli pseudopropheta; surgent, et sedueent

aulem

ill

et

hor nemo

scit,

neque anadventus

clorum
hominis.

nisi solus Pater.

in

multos.
12. Et

37. Sicut

autem

diebus Noe

ita erit et

quoniam abundavit

iniquilas,

refrigescet

Filii

chantas multorum.
15. Qui

38. Sicut enim erantin diebus ante diluvium

in

come-

autem perseveraverit usque

fmem,

bic

dentes et bibentes, nubentes et nuptui tradentes, us-

salvus erit.
11. Et prdicabitur hoc Evangelium regni in uni-

que ad eum diem quo

testimonium omnibus gentibus
tune

intravit

Noe

in

arcam,

59. El non cognoverunt donec venit diluvium, et

tulit

verso orbe,

in

et

omnes:

ita erit et

adventus
in

Filii

hominis.

veniet consummalio.
15.
nis,

40.

Tune duo erunt

agro

unus assumetur, et
una

Cm

ergo viderilis abominalionem desolatio-

unus relinquetur.
41. Dua; molentes in

qu

dicia esta Dauiele propbel, slantem in loco

:

mol; una assumetur,

et

sancio; qui legil, intelligat

16.

relinquetur.
fugiant ad montes:
tollere aliquid

Tune

qui in

Juda sunt;

42. Vigilate ergo

quia nescitis qu hor Dominus

17. Et qui in tecto,

non descendat
non revertatur

vesterventurus
45. Illud

sit.

de domo su

autem

scitote

18. Et qui in agro,

tollere

tunicam
milis
cl

quoniam
suam.

si

sciret paterfa

suam.
19. Vae

qu hor

fur vcnlurus esset, vigilaret utique,

autem pragnantibus

non sineret perfodi

domum
est.

et nutrientibus in

illis

diebus. 20. Orate autem ut non

vel sabbalo.
fit

44. Idc et vos estote parali;quia qu nescitis hor

fuga vestra in bieme,
Filius

hominis vcnlurus

45. Quis, putas, estfidelis servus, cl prudens,

consliluil
illis

quem
ut det

21. Erit enim lune tribulalio magna, qualis non fuit

dominus suus super familiam suam

in

ab

inilio

mundi, usque modo, neque

fiel.

cibum

lempore?

3S1
46. Beatus Ule servus
,

F.X S.

MATTH/EO.
j(|

282
illi

quem cm

vcnerit dominus

21.
fidelis
,

A/t

dominas ejus

Euge

serve bone
,

et
le

ejus, invenerit sic facienteni.

quia super pauca

fuisti fidelis

super mulla

47.

Amen

dico vobis quoniam super

omnia bona sua

in corde

consiituet

eum.
ille

48. Si aulem dixerit malus servus

suo?

gaudium domini lui. 22. Accessit aulem et qui duo lalenla acceperat, et ait Domine, duo talenta tradidisti mihi. ecce alia duo
:

constituant, inlra in

Moram

facit

dominus meus venire

lucratus sum.

49. Eicpcrit percutere conservos suos, manducet

23. Ait

illi

dominus ejus

Euge, serve bone,

,

et

fi-

auiem, et bibat
50. Vniel
rat,

cum

ebriosis

delis, quia

super pauca

fuisti fidelis

super multa le
lui.

dominus servi
:

illius,

in

diequ non spcejus ponet

constituant intra in gaudium domini

24. Accedens autem et qui

et

hor qu ignort

51. Et dividet
bypocrilis.

eum, partemque
et stridor

cum

rat, ait

Domine, scio quia

et

unum talentum accepebomo durus es, mtis ubi

:

Illic erit fletus,

dentium.

non seminsti,

congregas ubi non sparsisii

,

CAPUT XXV.
1.

25. Et tiniens abii

virgilerr; ecce habes

el abscondi
est.

talentum tuum in

Tune

simile erit

regnum clorum decem

quod tuum

nibus,

qu

accipientes lampades
et

suas, exierunt ob-

viam sponso
2.

spons.
eis erant fatu
,

ei Serve maie, et piger, sciebas quia melo ubi non semino, et

:

26. Respondens autem dominus ejus, dixit

Quinque autem ex
:

et

quinque

congrego ubi non sparsi

prudentes
3.

27. Oportuit ergo te committere pecuniam

fa tua?
,

meam

Scd quinque

acceptis lampadibus

non

numulariis, et veniens ego recepissem ulique quod

sumpserunt oleum secum.

4.

meum

est

cum

usur.
,

Prudentes ver acceperunt oleum in vasis suis

28. Tollite itaque ab eo talentum

et date ei

qui

cum lampadibus. 5. Moram aulem

omnes
G.

habet decem talenta

faciente sponso
,

dormilaverunt

29.

Omni enim

habenli dabitur,
et

et

abundabil;

ei

et dormierunt.
:

autem qui non habet,

Ecce
tur ab eo. 30. Et inulilem
res
;

quod videtur habere, aufereejicite in

Media autem nocte clamor factus est

ei.

sponsus venit, exite obvim

7.

servum
,

tenebras exlerio-

Tune surrexerunt omnes

virgines ill, et orna-

illic erit fletus

et stridor

dentium.

verunt lampades suas.

8. Fatiiae

31.
:

Cm autem
omnes

venerit Filins bominis in majeslale

aulem sapienlibus dixerunt

Date nobis

sua, et

angeli

cum

eo, lune sedebit super sc-

de oleo vestro, quia lampades nostr exslinguuntur.

9.

dem

majestatis sua?.

Responderunt prudentes, dicentes

nobis et vobis,
ile

Ne

forte

non

52. Et congregabuntur ante

eum omnes

gnies, et

sufficiat

potis ad vendentes, et

separabit eos ab invicem

sicut pastor segregat oves

emite vobis.
10.

ab hardis
irent

Dm

autem

emere, venit sponsus

et

qu

35. Et slatuet oves

quidem dexlris

suis

hxdos

paral erant, intraverunt

est janua.

cum eo ad
et

nuptias, et clausa

aulem
34.

sinistris.

Tune

dicet rex his qui dexlris ejus erunt

11. Novissim ver veniunt

reliquae

virgines,

Venite, benedicti Patris mei, possideie paratum vobis

dicentes

Domine, Domine, aperi nobis.

:

regnum
tivi, et

constitutione mundi.
,

12. Atillc respondens ait

Amen

dico vobis, nescio

55. Esurivi enim

et dedistis

mihi manducare

si-

vos.
13. Vigilate itaque, quia nescitis diem, neque ho-

dedislis mihi bibere; hospes

eram,

et collegistis

me
me

ram.
14. Sicut

36. Nudus, et cooperuistis me; infirmus, et visitstis

enim bomo peregr proficiscens vocavit

,

in carcere

eram,

et venistis

ad me.
:

servos suos, et tradidit

illis

bona sua.
,

15. Et uni ddit quinque lalenta

alii

alii

aulem duo

ver

unum

unicuique secundm propriam virlu-

Tune respondebunt ei justi, dicentes Domine, quando te vidimus esurientem et pavimus te sitientem, et dedimus tibi potum ?
37.
, ;

tem, et profectus est statim.

16. Abiit

58.
talenta acceperat, et

autem qui quinque

eis
,

mus

le;

operatus est in

et lucratus est alia quinque.

59.
est

Quando autem te vidimus hospitem , et collegi' aut nudum, et cooperuimus te? Aut quando te vidimus infirmum , aut in carvenimus ad te?
illis
:

17. Similiter, et qui

alia

duo acceperat, lucratus

cere, et

duo.

40. Et respondens rex, diect

Amen

dico vo-

18. Qui

nra

et

autem unum acceperat, abiens abscondit pecuniam domini sui.

fodit in ter-

bis

quamdi

fecistis uni

ex his fratribus meis mini-

mis, mihi fecistis.

ser-

19. Post

mullum ver temporis

,

venit

dominus
eis.

41.
dite

vorum illorum
tulit alia

et posuit

ralionem

cum

Tune dicet et me, maledicli

bis qui sinistris erunt. Disce,

in

ignem seternum, qui paratus

20. Et accedens qui quinque lalenta acceperat, ob-

est diabolo, et

angclU ejus.

quinque lalenta, dicens

,

Domine, quinque

42. Esurivi enim, et non dedislis mihi

sitivi, et

manducare
nudus, et

talenta tradidisti mihi

ecce alia quinque superlucra-

non dedislis mihi polum

tus

sum.

43. Hospes eram, et non collegistis

me

283
non coopernistis
visitstis

VEHBA A CtlMSO PllOLATA.

me
;

284
til)i,

infirnins

el in

carcerc

et

non Do,

5.

Amen

dico

quia in bc nocte, antequm

me.
ci
,

g.illus c.'intot, ter nie

negabis.
illc, et

44.

Tune respondebunl
le

el

ip~-i ,

diccnles

56. Sedte hic, 58. Tiistis est

donec vadam

orem.
susli-

mine, quando
nul Iiospilein
cre, el
,

vidimus esuricnlem

aul siticnlcm
,

anima mea usque ad mortem;

aul

nudum, aul

ihfirrtiiifh

aul in car?

hele bic, et vigilale

39. Paier mi,
si

mecum.
possibile est, transeat

non minislravinius

libi?

calix

45.
bis
:

Tune respondebit
fecistis.

illis,

dicens

Amen

dico vo-

isle,

vermlamcn non
Vigilale,

sicut ego volo, sed sicut tu.

Quanidi non

fteislis uni

de minoribus bis, nec

40. Sic non poluistis un liera vigilare 41.

et

mecum?
tenla-

mihi

orale ut non

intretis in

46. El bunt bi iu supplicium eclernum, jusli

in vilam

aulem

lionem. Spiritus quidem promptus est, caro aulem

infirma.

xternam.

CAPUT XXVI.
2. Fcilis quia

42. Paler mi,

(iet,

si

non potest bic

calix transire nisi

postbiduum Paselia

cl Filius lio-

bibam illum,

fiai

voluulas tua.
requiescite
:

minis Iradetur ut crucifigatur.

10.

43. Pormilc jam, et

eccc appropin-

Quid molesti
in

eslis

huic mulieri?opus enim

quavil liora, et Filius liominis Iradetur in ca lof uni.

manus pec-

boinim operata est

11.

me.

Nain seniper paupers habetis vobiscum;

habetis.
luec
unguciilutii
fecil.

me

40.
tradet.

Surgite,

camus

cece appropihquvit qui nie

ulem non seinpcr

12.

Miliens enim

boc

in

corpus

50. Aniice, ad quid venisti

52. Couverte gladium

meiim, ad sepeliendum
13.

me

luum

in

locum suum

omnes

Amen
in

dico vohis, tibicumque pnrdicalum fueril

in lolo

enim, qui accepciint gladium, gladio ]>eribunl.

53.

boc F.vaugclium
fecit,

mundo,

dicclur, et

quod

hrec

An

putas

quia non

possura

rogare Patrem

mcnioriam

ejus.

meum,
quemdam,
et dicile ci
est,
:

et exbibebit fhl

modo

i)lilsquani

duodecim

18. Ite iu civilateni ad

gister dicil
:

Ma-

legioitcs

angclorum

Tcmpus meum prop

discipnlis meis.

apud

le facio

54.

Quomod

ergo implebuiliur Scriptur.c, quia sic

Pasc'.a

ciiffl

oporlel fieri?

21.

Amen

dico vobis, quia timis vestrum

me

Ira-

55.

Tanquin ad latfoncm

exstis

cum

gladiis et

dilnnts est.

fuslibus
inliiigil

comprebeudere me

quolidi apud vos sede-

23. Qui
mi' tradcl.

mecum manum

iu paropside,

liic

bain docens in tcmplo, el non nie tenuistis.

56.

Hoc aulem lotum factum

est ut adiuiplerentur

24.

Filius

quidem liominis

vadit,
illi,

sicut sciiptunr

Scripluro propbetaruii).
64.

esi (! ilio;

V;c

autem homini

per

qnem

Filius

Tu

dixisli

vermlameri dico vobis, amod

vi-

liominis Iradetur;
Iiou'ii)

houumerat

ci, si

nalus non fuisset

debitis

Filium liominis sedenlem dexlris vitiulis

iu

Me.

Dci et venienlem
dixisti.
:

nubibus cli.

25.

Tu

CAPUT
lioc est

XXVII,

20. Accipiie, et comedile 27. Hiliile ex hoc 28. Hic est qui
|iio

corpus

meum.

II.
i(i.

Tu

dicis.

omnes.
remissionem

Eli, Eli,

lamma sabaelhani?

enim sanguis meus novi Tcstanicnti,

in

CAPUT
9.

XXVIII.

mollis eflundetur

pecca-

Avele.
nuntiatc fratribus meis
tit

(o'rmn.

10. Nolite limere, ile,

29.

Rico autem vobis

non bibam amodo de hoc

illum

eant

in

Galibcam,
est

ibi

me

videbunt.
in

gc.iiinud vilis,

usque

iu dien)

cm
in

illud

bibam

18. Dala
terra.

niilii

omnis poleslas

clo.ctin
baptizantes
:

vobi

cum liovuin in regno Patris mei. 31. Omnes vos scandalum patiemini
Siripfum esteniu)
:

me,

iu ist
,

19. Eunles ergo docete

omnes

gelites

iiccf.

Pcrcutiam paslorem

et

cos in nomine Patris

et Filii, et Spirils sancli

dis^ergenlur oves gregis.

32.
in
P('sli|ii;ini

20. Docentes cos servarc omnia qnxctimquc niniidavi vobis.

aulem resurrexero, procdant vos

El cece vobiscum sum omnibus diebcs

seculi.

Galtl.cam.

usque ad consunimalionem

CAPIT PRIMUM.
15.
Vit

38.

Eamus
:

in

proximos vicos

et civitates, ut et ibi

Quoniam implclum
:

est tcmpus, et appropinqu,

pradieem
4(.

ad boc enim veni.

:

rrgnuiii Dci

poeniteniilii

el crdit:! Evrgen".

Volo

Mundarc.
:

17.

Venitc post

me,

cl faciani

vos

fieri

piscalores

44. Vide nemini dixeris

ci[>i

sed vade, ostende te prin-

iiomiuuni.

sacerdotum,

et offer

pro emundatione tua, quai

illis.

25. Obmulesce,

et e\i

de bomine.

pracepit Moyscs in Icstimonium

285

Et
CAI UT
II.

S.

MARCO.
]

28fi

3". Quih'ii fecerit volimtaloin Dei, iiicfralcr meus, nim

I

el sorof

mca,

et malt r est.

5.
8.
9.
tibi

Fili,

dimitlunlur

tilii

peccala tua.

CAPUT
3. Aiiditc
:

IV.

Quid Quid

isla cogiialis in

conlibus veslris?
:

ecce exiil seininar.s ad seminandum.

sminal, aliud cecidil circa viam, et veiliud.

est facilius, iliccre paralytico

;

Dimitlunlur
S.

El

dm

peccala

an dicere

Singe,

lolle

grabalum

tiuini

nerunl voluercs cli, el comederuml

5.

p|

ambwla?
10.

Aliud ver cecidil super petrosa, ubi non babuit

;

Ut aiitcm

scintis,

quia Filius bominis babet popeccata,

lerram multam

et statim
:

exortum

est,

quoniam non
eo

le-iaiem
11.
in

in terra diiiiittendi
:

babebat alliludincm lcrr;e

et

Tibi dico
liiam.

Surge,

toile

grabalum tuum,

vade
G. Et

domum
1

quando cxorlus

est sol

exstuavit

et

qud non Iiabcbat radicem, exaruit.

7.

i.'

Seffitere

me.

17.

Non
:

cesse babent sani medico, sed qui mal

8.

Et aliud eccidit

in spinas, et

ascenderunl spinie,

et suffocaverunt illud, et

fruclum non dedit.

babcnl
19.

iion enim veni vocarc juslos, sed peccaiorcs. quamdi Numquid possunt filii nupliarum
,

Et aliud cecidit

in

lerram

bonam

et

dabal fru-

sponsus ciun

illis

est, jejunare?

Quanto tempore

clum asecndenlem,

el

cresceniem, el afferebat

unum

lia-

triginla, uniiin sexaginla, et

9.

unum centum.

beni secum sponsum, non possunt jejunare.

20.

Veulent auleni dies

lune jejunabunt in

cm
illis

auferetur ab eis spondiebus.

Qui babct aures audiendi, audiat.

11. Vobis
illis

datum

est

nsse myslcrium regni Dei

sus

et

21.

Nano assuincntum
;

panai rudis assuit

vesii-

aulem, qui

foris sunl, in parabolis

,

omnia
:

fiunt

meiilo veteri
vcicri, et

alioquin aul'ert
fil.

supplementum novum
in ulres veleres

12.

Ut videntes videant
,

et

non videanl
;

et

au-

dientes audiant

et

non

inlelligant

ne quando con-

major scissura
initlit

. Et ncino
alio

vinum novum

vertantur, et dimittanlur eis peccata.

:

H
ni

,um dirumpet vinum ulres, et vinum effundelur, utres peribunl ; sed vinum novum in ulres novos
lli

15. Nescilis parabolam

banc?

cl

quomod omnes

parabolas cognoscetis
14. Qui sminal, 15.
lli

verbum seminat.
circa
,

dbet.

2'>.

Nunqum
?

legistis
,

quid fecerit David

qui

qu.mdo

aulem sunt, qui

et

viam

ubi seminatur

neeessitatem babuit
eraul

el esuriit ipse et

cum eo
Abialliar

verbum,
et aufert

cm

audierinl

confeslim venit Satanas

est in cordibus co-

verbum, quod scminalum

2G.

Quomod

introivit in

domum Deisub

rum.
1G. Et
lii

principe sacerdoturo, et panes propositions

cavil,

maudu-

sunt simililcr, qui super petrosa semi-

quos non licebal manducare,

nisi sacerdotibus,

nanlur

qui

cm

audierint verbum, statim

:

cum gau

et dedit eis qui

cum eo

erant

dio accipiunt illud

?

27.

Sabbalum prnpier hominem factum

est, el

non

17. El

non babent radicem

in

se

sed

temporales

sunt

deinde orl tribulalione elpcrseculione propler

honio propler sabbalum.

28. liai|ue
bali.

Dominus

est Filius

hominis eliam sab-

verbum, confeslim scandali/.antur.

18. Et
alii

sunt qui in spinis seminanlur; bi sunt

qui

verbum audiunt.

CAPUT
I; Licet

111.

19. Et
,

rumn*

seculi

et deceplio divitiarum

et

sabbatis ben facere

?

an mal? animam

circa reliqua

concupiscenlia;

inlroeunles

suffocant

salvam facere, an perdere

5.

verbum,
'O.

el sine fructu eflicilur.

bi

Exlcndc

manum

tuam.

Et

sunt qui super terram

bonam
cl

srminaii

23.

Quomod
si

potest Satanas

Satanam

ejicere ?

sunl, qui audiunt

verbum

et

sscipiunt el frnclili,

21. El

rcgiium in se dividatur,non potest regnum

cant

unum

triginla,

unum

sexaginta

unum cen-

istiul stare.

tum.
21.

25i Et

sidomus super semetipsamdisperlialur, non

illa

Numquid
?

venit lucerna ut stib

modio ponaur,

poicst domiis

stare.

aut sub leeto

ur
?

nonne ut super candclabrum pona-

20. Et

si

Satanas consurrexerit in semelipsum,dis-

portilus esl, et

non poterit

stare, sed fincm habpt.

22.

Non

est
;

enim

aliquid absconditum

quod non
in

27.

Nemo

polest vasa

l'orlis

ingressus in

ripere, nisiprisforlem alliget, et

ripiel.

domum dilune domum cjusdidimillenlur

manifestclur

nec factum est occultum, sed ut

pa-

lm veniat.
25. Si quis habel aures audiendi, audiat. 2i. Videle qnid
fuerilis,

28.
filiis

Amen

dico vobis, quoniam omnia

audialis. In

qu mensur incnsi

bominum

peccala, et blasphemirc quibus blaspbc-

remetielur vobis, et adjicietur vobis.

,

niaverinl:
29. Qui aulcm blasphemaveril in Spirilum saneuni,

23. Qui enim babel

dabilur

illi

et qui

non babel,

etiam quod babel auferetur ab eo.

2G. Sic est
cial

non habebit remissionem

a-terni dilecti.

in

cclernum

sed relis cril

regnum

Dei,

qucniadmodm

si

homo jasemen

smertlm

lerram.

53. Qua: est mater mea, el

5i.

li

aires mei ?
J

27. VA dormiat, et exsurgat nocte et die, et

germirict, cl ir.crescal

Ecce mater mea

et fralres mei.

dm

iiescit i!le.

287
28. Ultr enim terra fructificat,

VERRA A CHMSTO PRORATA

primm hcrbam
in spie.
,

288
hujusmodi multa

stram,
\

quam

tradidistis; et similia

deinde spicam
29. Et

deinde plnum frumentum

facitis.

cm

produxeril fruclus, stalim mittitfalceni,

14. Audi te
15. Nibil

me omnes,
est

et intelligile.

quoniam adest messis.

30. Cui assimilabiinus regnuin Dei
?

extra

hominem

introiens

in

eum,

aut cui para-

quod

possit

eum
illa

coinquinarc;

sed qune de bomine

bole comparabimus

illud ?

proccdunl,

snnt qu;c communicant hominem.

31. Sicut granura sinapis, quod

rit in terra

minus est

cm semnaUim fuoomnibus seminibus. qu suntin

lueril, asccmlit

10. Si quis habet auresaudiendi, audiat. 18. Sic et vos imprudentes cstis?Non intelligitis,

terra,

quia

32. Et jus

cm seminatum
,

et

fit

ma

tesl

omne exlrinsecus eum communicare

secessum

introiens in
;

hominem, non po-

omnibus oleribus

et facil

ramos magnos

ita

ut

19.

Quia non intrat

in

cor ejus, sed in vcnlrcm

possint sub timbra ejus aves cli iiabitare.

vadit, et in

exil,

purgans omnes escas?

illa

35. Transcamus contra.

3i).

20. Qujc de

bomine exeunt,

communicant ho-

Tace, obmutesce.

minem.

40. Quid timidi estis?

necdm
V.

habetis fidcm?

21.

Ab

ints

enim de corde hominum mala; cogita,

CAPUT
8. 9.

tiones procedunt, adulleria

fornicationes

hoinici-

dia,
Exi, spiritus

Quod
Vade
tibi

tibi

immunde, ab bomine. nomcn est.

tuani ad tuos. et annuntia
illis

22. Furta, avarilire, ncquitire, dolus, impudicili.o,

19.

in

domum

oculus malus, blasphemia, superbia,

sit lui.

slultilia.

quanta

Dominus

fcccrit, et

miserlus

Omnia hc mala ab municant hominem.

23.

ints procedunt, et

com-

30. Quis teligil vcslimenla

mea?
27. Sine pris saturari
filios
: :

non

est

enim bonum

34. Filia, fides tua te salvam fecit

et cslo sana plag tua.

vade

in pace,

sumere panem

filiorum, et mitlerc canibus.

29. Propler hune

cretle.
fili

sermonem

vade, exiil da>monium

36. Noli timerc;

tanlummodo
:

lu.

41

Talillia

cumi Puella (tibi dico) surge.

CAPUT
4.

31. Epbphela.

VI.
nisi in patri

CAPUT
2. Misereor
sustiiient
3.

Vlll.

Quia non est propiieta sine bonore

su, cl in

10.

domo sua, et in cognalionc sua. Quocumquc introieritis in domum, illicmanelc,

:

super turbam, quia cece jam triduo

:

me, nec habent quod manducent

dimiscro cos jejunos in
via;

Et

si

domum
eis

siiam, d-

donec exeatis inde

H.

ficient in

quidam enim ex

de long vene-

Et quicumque non receperint vos, nec audierunt.

rint vos, exeuntes inde excutitc

pnlverem de pedibus
5.

Quot panes habetis?

vestris in

testimonium

illis.

31. Venitc seorsm in desertum loeum, et requiescitc pusillm.

12. Quid goneratio ista signumquaerit?

vobis,
si

Amen

dico

dabiturgenerationi

isli

signum.

37. Date
38.

illis

vos manducare.
ite, et

15. Videte et cavete fermento

Pharisawum,

et

Quot panes babetis?

fermento Herodis.
videte.

17. Quid cogilalis, quia panes

non habetis? nonadhuc ea:calum ha-

50. Confiditc, ego sum, nolite timere.

dm
si-

cognoscitis, nec intelligitis?

CAPUT
6.

VII.

betis cor

veslrum

Ben prophelavit
:

Isaias

de vobis bypocrilis,
labiis

18. Oculos habentes non videlis? et aurcs habilites

cut scriplum est

Populus hic
est

me

honort, cor

non auditis? Nec recodamini,

autem corum long

7. In

me.

19.

Quandoquinque panes

fregi in quiiiqtie mil

?
:

i:

vanum autem me colunl, docentes doctrinas et pnrcepla hominum. 8. Rclinquentes enim mandatum Dci, tenelis tradiiionem hominum, baptismala urceorum, etcalicum,
etalia similia bis facitis multa.
9.

quot copliinos fragmentorum plenos suslulislis

20.

Quando

et septeni

panes

in

quatuor

lia

qia?

sportas fragmentorum tulistis?

21.

Quomod nondni

intelligitis?
:

26. Vade in

domum tuam

et

si in

vicum

inlroio

Ren irritum
enim

facitis

praeceptum Dei, ut tradilio-

ri% nemini dixeris.

27.

iicm vestram servetis.

10. Moyses
dixit
:

Qncm me

dicunl esse homines?

Honora palrem tuum etmapatri vel matri,

29.

Vos ver quem me esse dicilis?

trem tuam. Et: Qui maledixerit

moriatur.
11.

morte

31- Opoilct filium bomiiiis pli multa, et reprobari

senioribus, et

summis sacerdolibus,

et Scribis, et

Vos autem

dicilis

Si dixerit

homo

patri aut

occidi

et post 1res dics resurgere.

matri, Corban (quod est

tibi

donum) quodeumque ex me,

53.

Vade

rtro niesalana,

quoniam non sapisqua;

semelipsum

profueil

Dei snnt, sed quai snnt hominum.

12. Et ultra
tri

non

dimitlitis

cum quidquam

facere pa-

5i. Si quis vult

lollal

me

sequi, deneget

et

suo aut matri

13. Rcscindentes

cruceni suam, et sequalur me.

verbum Dei per traditionem ve-

55. Qui

enim voluerit animam suam salvam

facere,

2S9
perdet
ptcr

EX
cam
et
:

S.

MARCO.

290

qui aulem perdiderit

animam suam proeam.

lucrelur
si

me

Evangelium, salvam

faciel
,

bonum est tibi claudum introire in vilam aucrnam, qum duos pedes habentem mitli in gehennam iguis
inexslinguibilis.

36. Quid

enim proderit homini

munanima

duin totmn, et delrimenlum

37. Aut

animai suse faciat?

45. Ubi vermis

exlingnilur.

eorum non moritur,

et

ignis

non

quid dabit iionio commutalionis pro

6u?
38. Qui enim generalione
ist

4G.

Qud

si

oculus tous scandalizat

le, ejice

eum
:

me

confusus fuerit

et verba
:

mea

in

bonum

est tibi

luscum inlroire
miili in

adultra et peccatrice

et

Filius

ho-

duos oculos habentem

47. Ubi vermis
exstinguitur.

reguum Dei, qum gehennam ignis

in

minis coiifuiidelureuin,
sui cuin angelissanctis.

cm

venerit in glori Palris

eorum non moritur,

salielur, et

et ignis

non

59.

Amen

dico

vobis, quia sunt quidam de

giistabunt inorlem
in virtute.
,

hic

48.

Omnis enim ign

omnis viclima sa-

slantibus, qui

non

donec videanl

le salietur.

regnum Dei veniens

Elias,

49.

Bonum

est sal

qud

si sal

insulsum

fuerit, in

CAPIT
1i
.

IX.
,

quo
restituet

illud condielis?

Habete

in vobis sal, cl

pacem ha*

cm

venerit primo

omnia
,

et

bete inler vos.

quo modo

scriptum est in Filium hominis

ut mulla
3.

CAPUT
5.

X.

patiatur et contemnatur.
12.

Quid vobis pracepit Moyses?

Sed dico vobis quia

et Elias

venit (et

fece-

Ad

duritiam cordis vestri scripsit vobis prcc-

runt
eo.

illi

qucumque

voluerunt), sicut scriptum est de

plum
6.

islud.

Ab
fecil

initio

aulem crature, masculum

et femi-

15. Quid inter vos conquiritis

18.

nam
7.

eos Deus.

generatio incredula, quamdi apud vos ero?

afferte illum

Propter hoc relinquet

et adluerebit

homo patrem suum

et

quamdi vos paliar?

20.
dit?

ad me.
ei

matrem,
hoc acci8.

ad uxorem suam,

Quantum temporis

est

ex quo

Et erunt duo in carne un. Itaquc jam non sunt

duo, sed una caro.

,

22. Si potes credere

denti.

omnia

possibilia

sunt cre-

9.

11.

Quod ergo Deus conjunxit, homo non separct. Quicumque dimiscrit uxorem suam, et aliam
eam.
et alii
si

24. Surde et

mule

spiritus

ego prxcipio

tibi

exi

duxerit, adullerium commiltit super

ab eo
28.

et amplis ne introcas in

cum.

12. El
rit,

uxor dimiserit virum suum,

nupse-

Hoc genus

in nullo potest exire, nisi in oratione,

meechatur.

et jejunio.

14. Sinite parvulos venire ad

filius

50.

Quoniam

hominis tradetur in manus ho:

rilis

eos

talium enim est

dico vobis
:

me, et neprohibueregnum Dei.

intrabit in illud.
nisi

minum,
get.

et occident

eum

et occisus terti die resur-

15.

Amen
Dei
\

Quisquis non receperit re-

gnum
omnium
Deus.

lut parvulus,

non

32. Quid in via tractabatis?

18. Quid
,

me

dicis

bonum? Nemo bonus,

:

unus

34. Si quis vult primus esse

erit

novissi-

mus,
3G.
in

et

omnium munster. Quisquis unum ex hujusmodi

19. Prcecepla nsli

Ne

adultres

ne occidas, ne

pueris receperit

lurons, ne falsum teslimonium dixeris, ne fraudem

feceris.

nomiuc mco,
non

me

recipit

perit,

me

suscipit,

quicumque me suscesed eum qui misit me.

:

et

Honora patrem luum

tibi

et

matrem.
quajeumque habes

21.

Unum
:

deest

vade,

38. Nolile prohibere eum.

cial virtutem in

Nemo
,

est

enim qui

fa-

vende, et da pauperibus, et habebis thesaurum in

nomine meo
est

et possit cit

mal lo-

elo
23.

et veni, sequere

me.

qui de

me.

Qum

diflicil
!

qui pecunias habent, in

regnum

39. Qui
est.

enim non

adversm vos

pro vobis

Dei introibunt
24. Filioli,

qum

difficile est,

confidentes in pecu-

40.

Quisquis enim
in

polum dederit vobis calicem

,

niis, in

regnum Dei

introire!

aqu
vobis,

nomine meo

quia Christi estis

amen

dico

25. Facilius est,

irc,

camclum per foramen acs

trans-

non perdet mercedem suam.

qum

divitem inlrarc in regnum Dei.

41. El quisquis scandalizaverit

lis

unum exhis
ei

pusil-

credentibus in

me

bonutu est

magis

si

circum-

27. Apud hommes impossibile est, sed non apud Deum omnia enim possibilia sunt apud Deum.
:

darelur mola asinaria collo ejus, et in mare miltere29.

lur.

Amen

dico vobis

Nemo est

qui reliquerit do-

42. Et

si

scandalizaverit te
est tibi

manus

tua, abscinde il,

mum,

aut fratres, aut sorores, aut pairem, aut

filios,

ma-

lam

bonum
:

debilem introire in vilam

ire in

qum

trem, aut

aut agros, propler me, et propter

duas manus habentem

linguibilem

gehennam,

in

ignem inex-

Evangelium,
30. Qui non accipiat cenlies lantm,

nunc

in

tem-

43. Ubi vermis

exslinguitur.
44. Lt
si

eorum non moritur,

et iguis

non

pore hoc, domos,

filios, et

et fratres, et sorores, et maires, et

agros,

cum

persecutionibus, et in seculo fu-

pes luus le scandalizat

amputa illum

ture vilam wteruani.

291

VERBA A CIHUSTO PKOLATA

is-

29-2

31. Molli aolem cront primi novissimi, el no% simi primi.

53. Quia ecce asccndimus

55.

Neque ego dico vobis

in

qu polcstale bc

fa-

ciam.

Jerosolymam,

cl Filius
1

CAPUT
Vineam
paslinavil
cl fodil

XII.
et circumdedil sepein,

hominis tradetur principibus saccidolum,

cl senioribus,

cl Scribis, cl tradent

homo,

cl
;

damnabunl coin mono,

ci,

lacum, et aedificavit turrim, cl locavil eam

ciinigonlihiis

agricolis, et peregr profeclus est.

et

Si. Et illudenl

conspuent cum,

cl flagella-

2.

Et misit ad agricolas

in

lempore servum, utab

bunl cota,
66.

et

inlcrlicient

cum

et lerli die resurgel.

agricolis acciperel
5.

de fructu

vinca;.

Quid

vullis ut

faciam vobis?
:

Qui ai>prebensum

eum

ca;cidcrunt, el dimiserunl

38.

NeNciiis quid pelatis

l)il>o
;

polestis bibere caliccm,

vacuom.
4.

quem ego
plizari?
3!).

aut baplismo, quo ego baplizor, ba-

Et iterm misit ad

illos

alium servum

et illum

in capile

vulneraverunt, clconlumeliis affeccnuit.

,

Caliccm quidem,

qncm ego

bibo, bibelis
:

et

5.

Et rursm alium misit

:

et illum occideruiil

b;i|itiM)io,

quo ego

bapti/.or, baplizabimini

cl pluies alios

quosdam

ca?dcntes, alios ver occi-

40.

Sed re autem ad dcxleram meam,

vel

ad

sini-

denles.
6.

slram, non est incuui darc vobis, sed quibus paraluin es!.

Adbuc ergounumbabens

lilium

ebarissimum
:

et

illum misit ad eos

hi,

43. Seilis quia

qui videnlur principari gentibus,

bonlor filium
7.

novissimum dicens ineum.

occidamus eum

Quia reverc-

dominanlur

cis

et principes

eorum poteslaiem hased quicumque vo:

Coloni autem dixerunl ad

:

invicem

Hic est

benl ipsorum.
43.

hxres

venitc,

et nostra erit lire-

Non

ila est

autem

in vobis,

ditas.

lucril fteri

major

ecit vesler

minisler

8.

Et apprebendcnles

eum, occiderunl

et ejecc-

44. El
cril

quicumque volucril
servus.
cl Filius

in vobis

primus esse,

runt extra vineam.

9.

omnium

Quid

ergo faciet Dominus vinex? Vniel, et

:

45.

Nam

liominis non vcnil ul mini^lra-

f-erdet colonos

et dabit

vineam

aliis.
:

iclnr ci, sed ul minislraret, el daret

animam suam

10.

Ne SiTipluram banc
;edificanlcs,

legistis

Lapidem quem
capul

rcdemplionem pro
51. Quid

miiilis.

reprobaverunt

hic

faclus est in

libi vis

faciam
l'ecit.

54. Vade, (ides tua le salvum

11.

A Domino factum
?

est istud, et est mirabile in

CAPUT
2.
Ile in

XI.

oculis nostris

casicllum, quod contra vos est, et slalim

,

15. Quid

me

lentalis? afferle

mibi denarium ut

inlroeunlcs illoc

invenictis pullum
sedit
:

ligalum

super

videam.
16. Cujus est

quem nemo adbuc liominum

addueile.
5.

solvite illum, et

imago

bece, et inscriptio?

17. Reddite igitur

qux

sunt Cxsaris, Cxsarict

El

si

quis vobis dixerit

est
:

Quid

facilis? dicite, quia

qua: sunt Dci, Deo.

2i.

Domino necessarius
lic.
14..

et

continue- illum dimitlet

Nonne ideo

errai is

non scienles Scripluras, ne-

que virtutem Dci?

Jain

non ampiis

in

teinum ex

le

fruclum

25.
bciil,

Cm enim

mortuis restirrexerint, neque nu,

quisquam manducet.

neque nubentur

sed sunt

sicut

Aiigcli

in

Nonne scriptum est Quia domus mea, domus Vos autem l'coralionis vocahitur omnibus gentibus
17.
:
:

clis.

20.
in

De mortuis autem qud resurgant, non

legistis
illi

cislis

eam speluncam latronum.

libro

Moysi, super rubum quomodo dixerit

:

22. Ilabele iidem Dei.

25.

Deus, nquiens
il

Ego sum Dcus Abraham,

et

Deus Vos
Audi

Amen
:

dico vobis, quia quicumque dixei

lmic

Isaac, cl

Deus Jacob?

monli
rit in

Tollere, cl mitlere in mare, el non lucsilave-

27. Noir est Deus norluorum, sed vivorum.

corde suo, sed crediderit, quia quodeumquo

ergo multm erratis.

29. Quia

dixeril, liai, fiel ci.

prinmm omnium mandatum

ttws,

est
:

24. Proplerca dico vobis,

pelilis, crdite,

omniaqua'cumque
:

oi ailles

Isral,

Dominus Deus

Deus unus

csl

quia accipiclis
slabilis

el eveuient vobis.
si

50. El diliges
tuo, et

Dominum Deum tuum

ex lolo corde

25. Et

cum

ad orandum, dimiltile
:

quid
in

ex tol anima tua, et ex lot mente tua, et ex

babelis advcrss aliquem

ut et Pater rester qui

lol virilit lu.

clis est, dimitlat vobis peccala vcslra.

2G.

31.

Qud

si

vos non dimiserilis

nec Paler vesler,

mum

Hoc est prinium mandatum. Secundum autem simile est il!i Diliges luum lanqum teipsum. Majus horum
:

proxialiud

qui in clis est, dimitlet vobis peccala vcslra.

29. lnterrogabo vos et ego

unom
in

verbiun, et re-

spondele mibi
faciam.

et

dicam vobis

qu polealalo b;cc an ex bomi[

mandatum non est. 31. Non es long rcgnoDei. 55. Quomodo dicunl Scribic Christum
David?

filium esse

30. Baplismus Joannis, de

clo

crat,

nibus? llcspondctc mibi.

Dixil 5G. Ipse enim David dicit in Spiritu sancto Dominus Domino mco, sede dcxlris meis, douce
:

293

EX
inimicos tuos scabellum
dicit

S.

MAKCO.
!

294
el dabinil

ponam
j

pcdum tuonim.
et

phela\
fieri

signa cl porlcnla ad scduccnJos, si

37. Ipsc ergo David

est (ilius cjus?

eum Dominum,

undu

polest, cliam eleelos.

:

23. Vos ergo videte 24. Sed in

illis

ecce prxdixi vobis omnia.

posl
tribulalinnem
illani,

58. Cavete Seribis, qui volunt in slolis ambulare,

el salulari in foro.

diebus,

sol conlencbrabilur, et

luna non dabit splendorem

39. El in primis cathedris sederc in synagogis, et

piinios discubilus in cnis
:

suum.

25 Et

stellx coeli erunt decidentes, el virlules,

(|ii;c

dvorant domos viduarum sub oblentu prolixx orationis hi accipient prolixius judicium. 45. Amen dico vobis, quoniam vidua luec pauper
40. Qui
:

in clis sunt

nn>\ebunlur.

20. Et lune videbunt Filium liominis venienlem in

nubibus cuin

virilit

mull

et gluri.

plus

omnibus

misit, qui miseront in gazophylaciuni.

27. Et lune millet angelos suos, et congregabit electos suos quatuor venlis,

Omnes enim ex eo, quod abundabat illis, miserunt hxc ver de penuri su omnia qiuc habuit
44.'
:

sumnio terra

1 ,

usiiue ad

summum
28.

cli,
ficu

misit totum victum

suum.

autem

discile

parabolam.

Cm

jain

ra-

CAPUT
"2.

XIII.
?

mus
Non

ejus lener fuerit, et nala fuoi int

sil

l'olia,

cognnscitis

Vides has omnes magnas xdilicaliones

quia in proximo
29. Sic el vos
in

xslas

rclinquetur lapis super lapidem, qui non destruatur.

5. Vidcle
G. Mulli

cm

viderilis Suce fieri, scilote

quod

ne quis vos seducat

in

proximo
50.

sit in ostiis.

enim venient
el

nomine meo dicentes, quia

bella, cl opinioncs bello(ieri
:

Amen

dico vobis,

quoniam non
ista fiant.

transibil gene-

ego sum
7.

multos seducent.

ratio haie,

donec omnia

Cm
finis.

audierilis
:

autem

51. Cu'lum cl terra Iransibunt, verba

autem mea
neque
ipiin-

rum, ne limuerilis

oportet enim fixe

sed non-

non iran-ibunt.
52. De die

dm
8.

aulem

illo

vcl

bor

nemo

scit,

Exurget enim gens contra genlem,

et

rcgnum
loca
,

Ai;geli in

clo, neque Films,

nisi Dater.
:

super regnum, et erunt terrxmotus

fams, lnilium dolorum hxc.
9.

per

cl

55. Videte, vigilate, et orale

nescilis

enim

do tempu,
in

sit.

Videte autem vosmetipsos. Tradent enim vos

54. Sicut lionio, qui peregr profeclus reliqn| do-

concihis, et in synagogis vapulabilis, et ante prxsides

et rcges slabitis propter

.muin suam,

el ddit servis suis ples ta tem

cu jusque

me,

in

testimonium

illis.

opers, el janiloii prxcepil ut vigilcl.

10. Et in

omnes gnies primm

duxerint vos
;

oporlet prxdicai

55. Vigilalo

ergo (nescilis enim quando dominus

sera au medi nocle, an galli canlu,

Evangelium.
11. Et

doms
tradenles,
nolite

veinai

cm

prxco-

an mane),
30.
tes.

gilare quid loquamini

sed quod datum

:

vobis fucril
cslis loquen-

Ne cm

venerit repente, inveniat vos dormicu-

in ill hor, id loquimini

les,

non enim vos

sed Spiritus sanclus.

57.

Quod aulem

vobis dico,

omnibus dico

Yi-

12. Tradet
tcr filium
:

aulem

frater l'ratrem in
filii

mortem,
et

el

pa-

gilale.

et consurgent

in parentes,

morle
fi.

CAPUT
Sinilc

XIV.

afficient eos.

eam, quid

illi

moJesti estis? Donuni opus

13. Et eritis odio

omnibus proplcr nomen meum.

in

operala est in me.

7.

Qui autem sustinuerit

14.
ins,

finem, hic salvus crit.

Sempcr enim pauperes

illis

habelis vobiscum
:

et

cm
non

Cm
in

autem

videritis

abominationein desolalio:

volueiitis, polestis

benefacen,

me aulem

stantem ubi non dbet

qui

legit

intelligat
:

semper
8.

habelis.
liabuit luec, feeit
:

tune qui

Judx

sunt, lgiant in

monles

Quod
in

prxveuit uugeie corpus

15. Et qui super tectum, nec descendat in

demum,
lollere

meum
9.

sepulturam.
dico vobis:
islud in
ia

nec introeat ut tollatquid de

16. El qui in agro erit,

domosu

Amen

Ubicumque prxdicaUnn
ejus.

liieiit

non rcvertalur rctr

Evangelium

universo mundo, et quod fee.t

veslimentum suum.
17.

hxc, narrabitur
et nulrienlibus in
illis

menioriam

Vx

autem prxgnanlibus hieme non

illi

15. Ile in civilalem, et occurret vobis

bomo

lage-

diebus.
18. Orale ver ut 19. Erunt
fiant.

nam
enim dies
inilio

aquse bajulans, sequimirii

eum

14. Et

qiiocumquc

inlroierit, dieile

domino

dnim'is,

tribulationes laies, quales

quia magisler dicit: Ubi est refeclio mea, ubi Da.se a

non fuerunt ab

crealurx,

quam

condiJil Deus,

cuin discipulis meis

!5.

manducem

usque mine, neque

fient.

El ipsc vobis deinonslrabil cnaciilum grande,

:

20. Et nisi brevisset

salva

Dominus

dies,

non

fuisset

stralum
18.

cl illic

paratc nobis.

omnis caro

sed propter electos, quos clegit,

Amen

dico vobis,

quiaunusex vobis Uadeluie,

breviavit dies.

qui
si

mauducal mecum.

21. Et tune
Christus, ecce

quis vobis dixeril

Ecce

liic

est

20.

Emis ex duodceim, qui

El Filius

iniigit

mecum ma-

illic,

ne credideritis.
pscudopio-

num
2!
.

in calino.

22. Exurgcnl enim pscudochrisli, cl

quidem hominis vadit

sicul scriplum

295
est

VERB A
de eo
:

ClililS

rO PftOLATA.
41. Dormite

296

vac

autem homini

illi

per
si

quem

Filius ho-

jam

et requiescite.

Sufficit

venit

minis tradeiur. honio

ille.
,

Bonum
est

erat ei

non esset nalus

hora

ecce Filius hominis tradetur in manus pecca-

torum.

22. Sumite

hoc

corpus

meum.
,

42. Surgile, eamus. Ecce qui

24. Hic est sanguis

meus novi testament!

quia

qui pro

48.
lignis

Tanqum ad latroncm
comprehendere me.

existis

me tradet cum
,

prop

est.

gladiis et

mulliseHundelur.
25.

Amen

dico vobis

jam non bibam de hoc

illum,

49. Quotidi

eram apud vos

in

templo docens, et

genimine

vitis,

usque

in

diem

cm
in
,

illud

bibam

non

me

tenuistis.
siiin
;

Sed ut impleantur Scriptur.

et videbilis Filium
,

iiovuin iu regno Dei.

62.

Ego

hominis seden-

27.

Omues

scandalizabimini in
:

me

nocte

ist

tem dextris
cli.

viriulis Dei

et

venienlem cum nubibus

quia scriptum est

Percutiam paslorem

et disper-

genturoves.
28. Sed

72. Priusqum gallus cantet bis, ter

in 2.

me

negabis.

postqum resurrexero, prxcedam vos

dico

CAPUT XV.
Tudicis.
,

Galikeam.
50.

Amen

tibi

quia tu hodi in nocte bc

,

34. Eloi

Eloi
,

lamma

sabaclhani

Deus meus

priusqum gallus vocem bis dederit

turus. 52. Sedctc hic donec orem.

ter

me es

nega-

Deus meus

ut quid dereliquisti

me ?
prdicale Evan-

15. Eunles in
:

CAPUT XVE mundum universum

54. Trislis est anima

mea usque ad mortem

tibi possibilia

susti-

gelium omni crealura.

16. Qui crediderit, etbaptizatus fuerit, salvus erit
:

ncte lue
56.

et vigilate.

Abba

pater,

omnia

sunt
,

transfer

qui ver non crediderit, condemnabitur.

17. Signa
lur
:

caliccm hune me, sed non quod ego volo

tu.

sed quod

autem eos qui crediderint, hxc sequenejicient; linguis loquen-

In

nomine ineo daemonia

57. Simon, dormis?

non
,

potuisti

un hor vigilare?
lentatio-

lur novis.

58. Vigilate, et orale

ut

non

inlretis in

18. Serpentes tollent, et

riitt,

si

morliferum quid bibe-

nem.
firma.

Spiritus

quidem promplus

est

caro vero in-

non

eis nocebit

super segros manus imponcnt.ct

ben habebunt.

EX
49. Quid est

S.

LUCA.
45. Quia et
aliis civitatibus

qud

CAPUT H. me qurebalis
IV.
in

oportet

me evaiigelizars

nesciebatis

regnum

Dei

quia ide missus

sum
V.

quia in lus, quae Patris mei sunt, oportet

me

esse?
4.

CAPUT
Duc
in allum,

CAPUT
4.

et laxate relia veslra in caplu-

Scriptum est
in

Quia

non

solo pane

vivit

ram.
10. Noli timere
:

homo, sed
8.
illi

omni verbo

Dei.

ex hoc jam domines eris ca-

Scriptum est:

Dominum Deum tuum

:

adorabis, et

piens. 15. Volo

:

soli servies.

Mundare.

12. Diclum est

Non

tentabis

Dominum Deum

14. Vade, ostende te sacerdoti, et offer pro

emun-

tuum.
21
.

datione lu. sicut prsecepit Moyses

in

teslimonium

Quia hodi implcta est hc scriplura in auribus

mis.
20.

vestris.

Homo, remittuntur

tibi

peccata tua.
?
tibi

23. Utique dicetis mihi hanc similitudincm

dice, cura teipsum
:

Me-

22. Quid cogilalis in cordibus vestris

quanta audivimus facta in Ca-

25. Quid est facilius dicere

cata; an dicere
:

Dimittunlur

pec-

pharnaum,
24.

fac et hc in patri tu.

Surge, et ambula?

Amen

dico vobis, quia

nemo propheta

acceplus

24. Ut autem sciatis quia Filius hominis habet po-

est in patri su.

testatem

in

terra

dimiltendi

peccata

Tibi

dico,

25. In veritate dico vobis, multae

vidu crant
est

in

surge, toile lectum tuum, et vade in

domum
,

luam.

diebus Eliac
tribus, et
in

in Isral,

quando clausum
;

c^um annis

27. Scquere me.

51.

mensibus sex
:

cm

facta esset

fam*s magna

Non egent

qui sani sunt medico

sed qui mal

omni

terra

habent.
52.

26. Et ad nullam illarum missus est Eli as, nisi in

Non veni vocare

juslos, sed peccalores

ad p-

Sarepla Sidoni ad mulierem viduam.

27. Et multi leprosi erant in Isral sublSlisaO pro-

nilenliam.
5i.
esl

Numquid

poleslis filios sponsi,

dm cum

illis

pheta
Syrus.

et

nemo corum mundalus

est

niw Naaman

sponsus, faccre jejunare?

55. Venient

autem

dics,

cm

ablatus fuerit ab

illis

55. Obmulcsce, et cri ab co.

sponsus, lune jejunabunt

illis

diebus.

297

EX
:

S.

LUCA.
ff

298

36. Quia nemo commissuram novo vestimento

immitlit in vestimentum velus

35.

Vermtamen

diligite

inimicos vestros

bene-

alioquin et

novum
:

facite, et

mutuum

date, nihil inde speranles; et erit

et erilis
filii

rumpit, et veteri non convenit commissura novo.

37. Et
llioquin
llelur, et

merces vestra multa,

Altissiuii.quia ipse

nemo

miltil

vinum novum

in ulres veleres

benignus est super ingralos et mnlos.

36. Estote ergo misricordes, sicut et Pater vester

rumpet vinum novum ulres,

ulres peribunt.

et

ipsum effun-

misericors est.
in ulres

38. Sed
est, et

vinum novum

novos mittendum

57. Nolite judicare, et

non judicabimini

nolile
,

ulraque conservantur.

condemnare
dimiltemini.

et

non condemnabimini. Dimillite

et

39. Et
cit

nemo
:

bibens velus, slatim vult novum, diest.

enim

Vtus melius

38. Date, el dabitur vobis

mensuram bonam

et

CAPUT
3.

VI.

confertam, et coagilalam, et superefiluentem, dabunt

Nec hoc

legislis

quod

fecit
:

David,

cm

esurissel

in

sinum vestrum. Eadcmquippe mensura, qu niensi

remetietur vobis.
potest excus

ipse, et qui

4.

cum illo erant Quomod intravil in domum

:

fueritis,

Dei, et panes pro-

59.

Numquid
in

ccum ducerc? nonne

:

positionis sumpsit, et manducavit, et ddit his qui

ambo
40.

foveam cadunt?
est discipulus

cum

ipso erant

quos non

licet

manducare

nisi lan-

Non

super magislrum

perfet tus

lm sacerdotibus? 5. Quia Dominus

bati.
8.

autem omnis
est

erit, si sit sicut

magisler ejus.
oculo frairis

Filius

hominis, eliam sab-

41. Quid autem

lui,

vides festucam in

trabcm autem, qua;

?

in oculo tuoesl,

non consi-

Surge, et sta in mdium.

,

dras
,

9. Inierrogo vos

si licet

sabbatis benefacere

an

42. Aut

quomod

potes dicerc fratri tuo

Fraler,
in

mal; animam salvam facere, an perdcre?

10. Extende

sine ejiciam festucam

de oculo tuo

ipse

oculo
tra-

manum
nunc

tuam.

tuo trabem non videns? Hypocrita, ejice

primm

20. Bcati pauperes, quia vestrum est

regnum

Dei.

21. Beali,
Beati qui

qui

esurilis,

quia

saturabimini.

bem de cam de
45.
los

oculo luo

et tune perspicics ut
lui.

educas festu-

oculo fralris
est

nunc

fletis,

quia ridebitis.

Non

enim arbor bona, qua;

facit fruclus

ma-

22. Beati erilis,

cm

vos oderint homines, et

cm

neque arbor mala, faciens fruclum bonum.

separaverint vos, et exprobraverint; et ejecerint no-

44. Unaqua;que
scitur.

men vestrum lanqum malum

minis.

propler Filium ho-

enim arbor de fructo suo cognoNeque enim de spinis colligunt ficus ncque
:

de rubo vindemiant uvam.

:

23. Gaudele in illdie et exullate

ces veslra multa est in clo
:

ecce enim mer-

45.
fert fert

secundm hxc enim

bonum

Bonus homo de bono thesauro cordis sui proet malus homo de malo thesauro pro:

faciebant prophelis patres eorum.

24.

Vermtamen

vu3 vobis divilibus, quia habetis

malum. Ex abundanli enim cordis os loquitur. 46. Quid aulem vocatis me Domine, Domine, et
facitis

consolationem vestram.
25. Va; vobis
,

non
;

qua; dico?
venit

qui salurati estis

;

quia esurietis.
flebitis.

47.

Omnis qui

ad

me

et audit

sermones
:

vobis

qui ridelis nunc

quia lugebilis et
:

meos,

et facit eos;

oslendam vobis cui

similis sit

20. Va;

cm

benedixerint vobis homines

faciebant

secunin

48. Similis est homini dificanli

domum,

qui fodit
:

dm

ha;c

enim

pseudoprophetis paires

altum

et

posuit

fundamentum super pelram

eorum.
27. Sed vobis dico, qui auditis
:

inundalione aulem facl, illisum est llumen domui

Diligile inimicos
illi
,

el

non potuit eam movere

fundala enim erat

veslros, benefacite his qui oderunl vos.

super petram.
,

28. Benedicile malcdicenlibus vobis

et orale

pro

49. Qui
diiicanli

aulem audit

et

non

facit, similis est

homini

calumniantibus vos.
29. Et qui le percutit in maxillam
,

domum suam
quam

super terrain sine funda-

praebe et alle-

mento
dil
:

in

illusus est lluvius, et conliuu ceci-

ram. El ab eo qui aufert

libi

vestimentum, eliam tu-

et facla est ruina

doms

illius

magna.

nicam
30.

noli proliibere.

CAPUT
,

VII.

Omni autem

pelenli te

tribue

et qui aufert

9.

Amen

dico vobis

nec in Isral tantam (idem

qure tua sunt, ne rptas.

31. Et prout vultis ut faciant vobis homines, et vos
facile
illis

inveni.

22. Euntes renuntiale Joanni

distis.

qux

audstis,

etvi-

similiter.
si diligitis

Quia cci vident, claudi ambulant, leprosi

,

52. Et
est gratia''

eos qui vos diligunt, qua; vobis

mundanlur, surdi audiunt

res evangelizantur
:

morlui resurgunt

paiqi5

nam

et peccatores diligentes se diligunt.

55. Et

si

benefeceritis his qui vobis benefaciunt,

qu

vobis est gralia? siquidem et peccatores hoc fa-

23. Et beatus est quicumque non fuerit scandais

zalus in

me.
in

ciunt.

34. Et

si

mutuum

dederitis his h quibus speralis

24. Quid cxstis

desertum videre? arundinem

recipere, qua:

gratia est vobis?

nam

et peccatores

vento agilatam
25. Sed

peccatofibus fnerantur, ut recipiant cequalia,

s. s.

quid exslis videre?

hominem
10

mollibus

xxi,

299

VERBA A CHRISTO PROLATA.

f

300
tollit

veslimentis indutum ? Ecce qui in veste pretios sunt

et dcliciis, in

deinde venit diabolus, et

verbum de corde eo-

domibus regum sunt.

videre? prophelam? utique
1

rum
:

ne credentes

salvi liant.
,

26. Sed quid exstis dico vobis, et plus

13.

Nam

qui supra petram

,

qui

cm audierint, cum
non habent,
tempore tentationis

qum proplietam
:

gaudio suscipiunt verbum

quia ad tempus credunt
,

et hi radies

27. Hic est de quo scriplum est

Ecce mitto ange;

et in

lum meum ante faciem tuam luam ante te.

,

qui prparabit viam

recedunt.
14.

Quod aulem
vit,

in spinas cecidit

hi sunt, qui au,

28. Dico enim vobis

Major inter natos mulierum

dicrunt, et sollicitudinibus, et divitiis

tibus

et volupla-

propheta Joanne Baptisl

est in regno Dei,

nemo

est.

Qui aulem minor

euntes, suffocantur, et non referunt

major

est illo.

fructum.
15.

51. Cui ergo similes dicam homines gencrationis

Quod autem

in

bonam terram

hi sunt

qui in

hujus?

et cui similes

sunt?

32. Similes sunt pueris sedentibus in foro, et lo-

corde bono et opiimo audienles verbum retinent, et fructum affermit in palicnli.

16.

quentibus ad invicem
vobis
tibiis
,

et

dicenlibus
:

Canlavimus
et

Nemo autem lucernam

accendens

operit

eam

et

non

sallslis

lamentavimus,

non

vase, aut subts lectum ponit; sed supra candelabrum

ponit, ut intrantes videant lumen.

plorstis.

35. Venit

enim Joannes Baplista

neque mandudicitis
:

17.

Non

est

enim occultum
,

quod non manifesteet in

cans pancm, neque bibens vinum, et

Daemo-

tur

nec abscondilum

quod non cognoscetur,

audiatis.

nium

liabct.

palam veniat.

34. Venit Filius hominis

dicilis
:

manducans
et bibens

et bibens, et

18. Videte ergo

quomod
illo.

Qui enim habet,

Ecce homo devorator,

vinum, ami-

dabitur

illi;

et

quicumque non habet, eliam quod pulat

Maler

cus publicanorum, et peccalorum

35. Et juslificata est sapienlia ab omnibus
suis.
filiis

se habere auferctur ab
hi sunt qui

mea

et fratres

mei

verbum Dei audiunt

et faciunt.

22. Transfretemus transstagnum.

40. Simon,

habeo

tibi

aliquid dicere.
:

25. Ubi est (ides veslra

41.

Duo

debitores crant cuidam fneratori

unus

50.

Quod

tibi

nomen

est
et

debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta.

59. Redi in

domum

tuam,

narra quanta

tibi fecit

Non babentibus illis unde redderent utrisque. Quis ergo cum plus diligit?
42.
45. Rect judicsti.

donavit

Deus.
45. Quis est qui

me

tetigit ?
;

46. Tetigit me aliquis

?

nam ego

novi virtutem de

me

44. Vides hanc mulierem

Intravi in
:

domum

luam,

exiisse.

aquam pedibus meis non

rigavit

dedisli

hc aulem lacrymis
tersit.

48. Filia, fides tua salvam te fecit

49. Noli timerc, crede tantm
,

vade in pace.

pedes meos, et capillissuis

;

et salva erit.

45. Osculum mihi non dedisti

intravil,

bc aulem ex quo
bc autem unei

52. Nolile flere, non est mortua puella, sed dor-

non

cessavit osculari pedes meos.

mit.
54. Puella, surge.

46. Oleo caput

meum non
tibi

unxisti

guento unxit pedes meos.

47. Propter quod dico
cala mulla
,
:

CAPUT
Remittuntur
pec3. Nihil tuleritis in via,

IX.
,

neque virgam

neque pc-

quoniam

dilexit
diligit.

multm. Cui autem mi-

ram, neque panem, neque pecuniam, neque duas lunicas habeaiis.

4.

nus dimittilur, minus

48. Remiltunlur

tibi

peceala.
:

Et
cl

in

quameumque domum

inlraveritis

ibi

ma-

49. Fidcs tua te salvam fecit

vade

in

pace.

nde,
5.

iude ne exealis.

CAPUT
5. Exiit qui seminat,

Et quicumque non receperint vos, exeuntes de

,

VIII.

civitate ill

etiam pulverem

pedum veslrorum excu-

seminare semen suum

et

tile in

testimonium supra

illos.

dm
tum
C.

seminat, aliud cecidit secs viam, et conculcaest, et

13.

Vos date

illis

manducare.

volucres cli comederunt illud.

cecidit supra

14. Facite
aruit
,

illos

discumbere per convivia quinqua-

Et aliud

petram

et

natum

genos.
20.
21.

quia non habebat

7.

humorcm.
illud.
in

Quem me

dicunt esse tnrbae?

Et aliud cecidit inter spinas, et simul exortoc

Vos autem quem

me

esse dicitis ?
,

spin suffocaverunt
8.

22. Quia oportet Filium hominis mulla pli

et rc,

Et aliud cecidit

terram

bonam etortum
;

fecit

probari senioribus

et pr'mcipibus

sacerdolum

cl

fructum ccnluplum. Qui habet aures audiendi, audiat.

10. Vobis

Scribis, et occidi, et lerti die resurgere.

dalum
non

est nsse
;

mysterium regni Dei

23. Si quis vultpost

me

venire, abneget semet

et sequa-

cteris autem in parabolis

et audicnles

ut videntes non videant,

ipsum
lur

et

lollat

crucem suam quotidi,

inlelligant.
:

me.

H
Dei.

Est autem ha?c parabola

Semen

est

verbum

24. Qui

enim volucrit animam suam salvam facere

:

prdet illam

nam

qui perdiderit

animam suam

pro-

12, Qui

aulem secs viam

hi

sunt qui audiunt

pter me, salvam

faciet illam.

SOI
25. Quid enim proficit

EX
homo,
si

S.

LUC A.
14.
judicio,

302

lucretur universum

mundum, seautem ipsum

faciat?

perdat, et delrimentum su

Vcrmtamen Tyro qum vobis.

,

et Sidoni

remissius erit in

15. Et tu

Capharnaum, usque ad clum

exaltala,

26.

Nam

qui

me erubuerit,
,

et

meos sermones: hune

venerit in majestate

usque ad infernum demergeris.

16. Qui vos audit,
spernit.
sit

Filius hominis erubescet

cm
;

su, et Palris, et sanctorum angelorum.

27. Dico

Qui autem

me audit et qui vos spernit, me me spernit, spernit eum, qui mi;

autem vobis ver

sunt aliqui hic stantes,

me.
18.

qui non guslabunl

morlem donec videant regnum Dei.

vos? Adduc bc filium tuum.
:

Videbam satanam

sicut f'ulgur de

clo caden-

41. Ogeneratio infidelis et perversa, usquequero

tem.
19. Ecce dedi vobis poteslatem calcandi supra ser-

apud vos,
Filius

et patiar

44. Ponite vos in cordibus vestris sermones islos

pentes, et scorpiones, et super

omnem

virtutem ini-

enim hominis fulurum

est ut iradalur in

manus

mici

et nihil vobis nocebit.

hminum. 48. Quicumque susceperit puerum istum in nomine meo, me recipit, et quicumque me receperit, recipit eum qui me misit. Nam qui minor est inter vos omtes,

20. Verinn tamen in hoc nolite gaudere, quia spirits vobis subjiciuntur; gaudelc

autem

qud nomina
et terrae,

vestra scripta sunt in clis.

2I.Conhteor

tibi,

Pater,

Domine cli

hic major est.

;

qud abscondisti haec sapienlibus,

qui

et prudentibus, et

50. Nolite proliibere

enim non

est

adversm

revelsti ea parvulis.
ait anie

Etiam Pater

quoniam

sic pla-

vos pro vobis est.

55. Nescitis cujus spirits estis.

me.
tradita sunt Paire

22.
,

Omnia mihi

meo. El nemo
sit

56. Filius hominis

salvare.

non venit animas perdere

sed

scit quis sit Filius, nisi

Pater; et quis

Pater,

nisi

Filius, et cui voluerit Filius revelare.

58. Yulpes foveas habent, et volucres cli nidos

Filius

23. Beali oculi, qui vident qua; vos videlis.

;

autem hominis non habet ubi caput

reclinet.

24. Dico enim vobis, qud multi prophelse et reges

59. Sequere me.

60. Sine ut mortui sepeliant mortuos suos
;

voluerunt videre qua; vos videlis

tu au-

et

non viderunt,et
legis?

audire qua: auditis, et non audierunt.

26. In lege quid scriptum est?

tem vade,
62.

et

annuntia regnum Dei.

quomod
et vives.

Nemo miltens inanum suam

,

ad aratrum,

et re-

28. Recl respondisti

50.

hoc

foc,

spiciens relr

aptus est regno Dei.

Homo quidam
et plagis

descendebat ab Jrusalem

in Jri-

CAPUT X.
2. Messis

cho, et incidit in latrones, qui cliam despoliaverunt

quidem mulla,

operarii

autem pauci. Ro-

eum;
edem

imposais abierunt, semivivo relicto.

gate

ergodominum

messis, ut miltatoperariosin mes-

31. Acciditaulem ut sacerdos

quidam descenderet

sem suam.
3. Ile
;

via ;et viso illo, praeterivit.

ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos.

52. Similiter et Levila,

cm

esset secs locum, et

4. Nolite porlare

sacculum, neque peram

ncque

videret

eum,

pertransiit

calceamenta, et
5.
cite
6.
:

ncminem per viam salutaveritis. In quameumque domum intraveritis, primm diPax huic domui
:

53. Samaritanus

autem quidam

iter faciens, venit

est.

secs

eum;

et videns

eum, misericordi motus

et

34. Et appropians alligavit

vulnera ejus, infunin

Et

si ibi i'ucrit filius

;

pacis

requiescet super

il-

dens oleum et vinum

tuin

imponens illum

jumen-

lum pax vestra

7. In

sin

autem, ad vos revertetur.

,

suum, duxit

in

stabulum, eleuram ejus

prolulit

egit.

edem autem domo manele edentes et biqu apud illos sunt dignus est enim operarius mercede su. Nolite transire de domo in domum. 8. Et in quameumque civitatem intraveritis, et
benles
;

35. Et altra die

slabulario, et ait
:

duos denarios, et ddit

;

supererogaveris,
36. Quis
illi,

Curam illius habe et quodeumque ego, cm rediero, reddam tibi.

videlur tibi proximus fuisse

horum trium

susceperint vos
9.

manducate qua; apponuntur vobis;

in ill sunt, et dicite
illis
:

qui incidit in latrones?

Et curatc infirmos, qui

in vos

37. Vade, et tu fac similiter. 41. Martha, Martha, sollicita es, et turbaris erga

Appropinquavit
10. In
et

regnum

Dei.

quameumque autem
,

civitatem intraveritis

plurima.
42. Porr

non susceperint vos

:

exeunles in plateas ejus di-

unum

est necessarium.
elegit, quae

cile

43. Maria

optimam partem

non aufere-

11.

Etiam pulverem

qui adhacsit nobis de civitate

tur ab e.

vestr,

extergimus in vos; tamen hoc scitote, quia

2.
in die
ill

CAPUT
Cm
oralis, dicite
:

XI.

appropinquavit regnum Dei.

12. Dico vobis, quia
erit,

Pater, sanclificetur

nomen

Sodomis

remissius

qum
et

illi

civitati.
,

tuum; adveniat regnum tuum. 3. Panem nostrum quotidianum da nobis hodi.

4.

13. Yae tibi

in

Corozain, vse
factse

tibi,

Belhsaida; quia

si

Et dimitte nobis peccata nostra, siquidem

et ipsi

Tyro

Sidone

fuissent virtutes qua; factae

dimittimus omni debenti nobis. Et ne nos inducas in

tentationem.
.

sunt in Yobis, olim in cilicio et cinere sedentes pniterent.

5.

Quis vestrm habebit amicum, et

ibit

ad illum

305
medi nocte,
panes,
et dicet
illi:

VERBA A CHR1STO PROLATA

Amice, commoda mihitres
finibus terree audire sapientiam

304
Salomonis
;

et ecce

plus
via

qum Salomon
,

hic.

C.Quoniam amicus meus venitde habeo quod ponam anle illum:

7.

ad me,

et

non

32. Viri Ninivit surgent in judicio

cum generatione
qum
Jonas

hc
:

et

condemnabunt

illam

quia pnitentiam ege-

Et

ille

deints respondens dicat

Noli mini mo-

runt ad praedicalionem Jona, et ecce plus

hic.

lestus esse,

jam oslium clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili, non possum surgere et dare
,

53.
nit
,

Nemo lucernam
,

accendit, et in abscondito po;

libi.

neque sub modio

sed supra candelabrum, ut qui

8.

Et

si ille

persvra vcrit pulsans, dico vobis, et

si

ingrediuntur

lumen videant.
lolum corpus luum lucidum
erit

non

dabitilli

surgens e qud amicus ejus

sit,

propter

34. Lucerna corporis tui,est oculus luus. Si oculus

jmprobilatem tamen cjussurget, et

jiabet necessarios.

dabitilli

quotquot

tuus fuerit simplex

si

autem nequain
erit.

fuerit, eliam corpus

tuum tenebrolenebra3

9.
lit,

Et ego dico vobis

et invenictis
;

Petite, et dabiturvobis;

qua-

sum
sint.

pulsate, et aperielur vobis.

petit
,

35. Vide ergo ne

lumen

quod

in te est

10.

Omnis enim qui

accipit

et qui

quril

jnvenit, et pulsanti aperielur.

11. Quis auleni ex vobis palrem petit

56. Si ergo corpus

tuum totum lucidum

,

fuerit,

non

quid lapidein dabit

illi ?

aut piscem

panem numnumquid pro

,

habens aliquam partem tenebrarum

totum
59.
,

erit

lucidum

et sicut lucerna fulgoris illuminabit te.

,

pisce serpcnlem dabit 12. Aut

si

illi?
;

Nunc vos
,

Pharisi
;

quod

deforis est calicis

pelierit oviim

numquid porrigct

illi

et catini

mundalis

quod autem

ints est

vestrm

scorpionem

plnum

est

rapin el iniquitate.
,

15. Si crgo vos

cm

sitis

mali, nstis bona data

id

40. Stulii
,

nonne qui

fecit

quod deforis

est

eliam

dare fdiis veslris

dabit spiritum
17.
cl

quanl magis Pater vesler de clo

petentibus se?
in

quod deints

est, fecit ?
,

bonum

41.

Omne regnum
aulem
stabit et

seipsum divisum desolabitur,

cadet.

nam
tbam

Vermtamen quod superest date eleemosyet ecce omnia munda sunt vobis.
,

domus supra domum

18. Si

42. Sed vae vobis Pharisaeis

,

quia decimalis incn-

Salanas in seipsum divisus est,

dicilis in

et

rulam

et
;

omne
hsec

olus, el praeteritis judicium

,

quomod

regnum ejus? quia

in

Beelzebub

et charitatem Dei

autem oportuit facere

cl ilia

me
filii

cjieere dxinonia.

non omitlere.
Beclzebub
cjicio

19. Si aulem ego

veslri
in

da'monia

45. Vnc vobis Pharisaeis, quia diligitis primas cathe-

quo ejiciunt? Idc

ipsi

judices vcslri

dras in synagogis,et salutationes in foro.

44.

erunt
20. Porr
si in

vobis

quia estis ut

monumenta

qure non

digilo Dei ejicio doemonia; profect

apparent, et homines ambulantes supra,

46. Et vobis legisperitis

nesciuiit.

pervenit in vos
21.

regnum

Dei.
,

quia oneralis homines

ipsi

Cm

fortis

armauis cuslodit atrium suum

in

oneribus, quae portare non possunt, et

vestro non langitis sarcinas.

uno digito

pacc sunt eaque possidet.

22. Si aulem fortior eo superveuiens vicerit

eum

47. Vne vobis, qui aedificatis

monumenta propheta-

universa arma ejus auferet

spolia ejus dislribuet.

in quibus confidebat, el

rum

patres

autem

vestri occiderunt illos.

48. Profect testificamini

,

qud consenlitis operibus

ipsi

23. Qui non est

colligit

mecum

conlra

me

est

et qui

non

patrum vestrorum; quoniam

runt
,

quidem eos occidesepulcra.

:

mecum

dispergit.
spiritus
,

vos autem sedificatis

eorum
et ex

24.

Cm immundus
:

exierit

de bomine
:

49. Propterea et sapienlia Dei dixit

illos

Mittam ad
,

ambulat per loca inaquosa

inveniens dicit Reverlar
25. Et
in

qurens requiem

et

non

prophelas et apostolos
:

illis

occident

et

domum mcam unde exivi.

eam
scopis

persequentur

cm

venerit, invenit

munda-

50. Ut inquiratur sanguis

omnium prophetarum

tam

et

ornatam.

qui effusus est constitutione

ist

mundi generatione

26. Tuncvadit, et assumit septem alios spiritus

secum

nequiores se cl ingressi habitant

,

ibi.

Et

fiunt

51.

sanguine Abel

usque ad sanguinem Zacha-

iovissima hominis iilius pejora prioribus.

ri
,

qui periit inter altarc et

dem.
quia

Ita dico vobis

28.

Quinim
illud.

beali

qui audiunt

verbum Dei

et

requiretur ab hc generatione.
52.

cuslodiunt

Vse vobis

legisperitis

tulislis

clavem

29. Generalio luec, generatio

quoerit
,

ncquam
,

scienlix, ipsi non inlroslis, et eos qui inlroibant

est
:

signum
prohibuislis.

et

signum non dabilur

ci

nisi

signum Jon
1.

CAPUT
Altendite fermenlo
hypocrisis.
2. Nihil

XII.

prophetoc.

Pharisxorum

quod

est

30.

Nam

sicul fuit

Jonas signum Ninivilis

isti.

ila erit

et Filius hominis gcncralioni

autem opertum est quod non revelelur

,

31. Regina Austri surget in judicio neralionis liujus

,

cum
;

viris ge-

neque abscondilum
3.

quod non

sciatur.

el

condemnabit

illos

quia venit

Quoniam

quee in tenebris dixistis, in luminc di*

503
centur
;

EX
et

S. LL'C A.
,

50G
glori su

quod

in

aurem

locuti estis

in cubiculis

in

omni

vestiebatur sicut
,

unum
:

ex

istis.
,

prdicabilur
4. Dico

in teclis.

28. Si autem
nieis

fnum

quod hodi

est in agro

et

autem vobis amicis

,

bis qui occidunt corpus

plis quid faciant.
5.

et post

Ne terreamini ab bsoc non habent am:

cras

in

clibanum mitlitur, Deus

sic vestit

quanl

magis vos, pusill fidei?

29. Et vos nolite quserere

quod manducclis, aut

tolli:

Ostendam autem vobis

quem

limeatis; timete

quid bibatis; et nolite in sublime

30. Haec

eum, qui postqum occiderit, habet potestatem niittere in gehennam, ita dico vobis, hune liroete. 6. Nonne quinque passeres veneunt dipondio, et unus ex illis non est in oblivione coram Deo ? 7. Sed et capilli capiiis vestri omnes numerati
sunt.

enim omnia gentes mundi quacrunt, Pater

scit

autem vcsler

quoniam

bis indigetis.

31. Vermlainen qurite

primm regimm Dei,

et

justitiam ejus; et haec

omnia adjicientur vobis.

,

32. Nolite limere, pusillus grex

Patri vestro dare vobis

quia complacuil

Nolite ergo limere;

multis passeribus pluris

regnum.

estis vos.

33. Vendite quae possidelis, el date cleemosynam.

:

8.
fueril

Dico autem vobis

Omnis quicumque confessus

Facile vobis sacculos qui non veterascunt, tbesaurum

me coram

bominibus, et Filius liominis confite;

non deficientem
34. Ubi

in clis;

qu fur non appropiat, neest, ibi et cor ve-

bilur illum
9.

coram angelis Dei Qui autem negaverit me coram

que tinea corrumpit.

lioniinibus,

ne-

enim thsaurus vester

gabitur

coram
ilH

angelis Dei
dicit

strm
in

erit.

10. Et

omnis qui
;

verbum
,

Filium liominis,

35. Sinl lumbi vestri praecincti, et lucernae arden

les in

remittetur

ei

autem

qui in Spiritum sanctum

manibus

veslris

blasphemaverit, non remittetur.

11.

36. Et vos similes hominibus expectanlibus domi-

Cm autem

inducent vos in synagogas, et ad

solliciti

num suum, quando

37. Beati servi
illi,
;

revertalur nupliis

ut,

cm

magistratus et potestates, nolite

esse qualiter

venerit et pulsaverit, confestim aperiant

ei.

aut quid respondeatis, aut quid dicatis.

12. Spiritus

quos

cm

venerit dominus, in-

enim sanclus docebitvos

quis

in ips hor,

veneril vigilantes
se, et faciet illos

amen

dico vobis, quod praecinget

quid oporteat vos dicere.

14.

discumbere, et transiens ministrabit

Homo,

me

constituit

judicem aut diviso-

illis.

rem super vos ?

15. Videte, et cavele ab
in abundanti

38. Et

si

venerit in secund vigili,

et

si in

lerti
illi.

omni

avariti,

quia non

vigili venerit, et ita invenerit, beali

sunt servi

cujusquam

vita ejus est,

ex bis quae

39.

Hoc autem

sciiote

quoniam

si

scirel palcifa-

possidet.

milis qu hor fur veniret, vigilaret ulique, et non

sineret perfodi

16. Hominis cujusdam divilis uberes fruclus ager

altulit
:

domum

suam.

40. Et vos estote parati, quia

:

quhor non

putalis,

17. Etcogitabat intra sedicens

Quid faciam, quia

Filius hominis veniet.

non habeo qu congregem fruclus meos ?

18. Et dixil
et
:

42. Quis, putas, est fidelis dispensator et prudens,

Hoc faciam
:

Destruam horrea mea,

congregabo omnia quae

quem
illis

constituit

Dominus supra familiam suam,

tritici

ut det

majora faciam

et

illuc

in

lempore

nala sunt mihi, et bona mea.

19. Et dicam animae

43. Beatus
:

ille

mensuram? servus, quem cm

venerit dominus,

me*

Anima,
:

tiabes mulla
,

invenerit

ila

facientem.

bona posita

in

annos plurimos

requiesce

comede,

44. Ver dico vobis,

quoniam supra omnia quee

in

bibe, epulare.

possidet, constiluet illum.

illi

20. Dixit autem

Deus
:

Stulie, hc nocle ani-

45.
facit

Qud

si

dixerit servus
;

ille

corde suo

Moram

mam
erunt

tuam repelunt
?

te

quae

autem

parsti

cujus

dominus meus venire

et

cperit percutere servos

;

et ancillas, et edere, et bibere, et inebriari

21. Sic est qui sibi thesaurizat, et non est in Deurn

dives.

46. Veniet dominus servi

rat, et

illius, in

die

qu non spe-

hor qu nescit, et dividet eum, partemque ejus

22. Ide dico vobis

strae

Nolite

solliciti

esse anime ve-

cum
mini

infidelibus ponct.
Ille

quid manducetis, neque corpori quid induamini.

47.

23.

Anima

plus est

qum

esca

et

corpus plus

qum

sui, et

autem servus, qui cognovit voluntatem donon praeparavit, et non fecit secundm vo;

vestimentum.
24. Considerate corvos
,

luntatem ejus, vapulabit multis

quia non seminant neque
48. Qui autem
vapulabit paucis.
pluris estis illis?

metunt, quibus non est cellarium neque horreum, et

Deus pascit
ad staturam

illos.

Quanl magis vos

non cognovit, et fecit digna plagis, Onmi autem cui multum datum est,
:

25. Quis autem vestrm cogitando potest adjicere

multum quseretur ab eo

et cui

commendaverut mul-

suam cubitum unum?

tum
est potestis, quid

plus ptent ab eo.

26. Si ergo neque quod

minimum

49.

Ignem veni mittere

in

terram, el quid volo nisi

de

caeteris solliciti estis?

ut accendatur?
i

27. Considerate

lilta
:

quomod crescunt

non

la-

50.
)
[

Baplismo autem habeo baptizari

nsque

et

quomod

forant, neque cent

dico autem vobis> nec Satomoi!

Gsttfttor

dm

perficiatur

307
fil
.

VERRA A
Putatis quia

CI1RISTO PROLATA.

308
solvi vin-

paccm veni
:

d'are in

terram ? Non, t nas, ecce decem et octo annis non oportuit

culo isto die sabbati?
17.
sarii
;

dico vobis, sed separationem

52. Erunt

enim ex hoc quinque

duo
filius in
;

in

domo un
:

divisi

trs in duos, et

in trs dividentur

ejus

Et cm haeediceret, erubescebant omnes adverpopulus gaudebat in universis , ; et omnis

Cui simile est regnum Dei, et cui

53. Pater in filium, et

in filiam, et
filin

patrem suum
in

mater
et

quse glorios fiebant ab eo.

18. Dicebat ergo
simile
:

in

matrem socrus

nurum suam,

nunis
54.

in

socrum suam.
videritis

slimabo

illud ?

Cm
:

nubem orientem ab
fit.
,

occasu, sla-

19. Simile est grano sinapis,

quod acceptum homo

ramis

lim dicitis
55. Et

Nimbus

venit; et ita

misitin hortum suum, eterevit, et faclum est in arbo:

cm austrum
fit.

flantem

dicitis

Quia stus

rem magnam
ejus.

et volucres cli requieverunt in

erit; et ita

56. Hypocrit, faciem cli et terra nstis probare

20. Et iterm dixit

Cui simile stimabo regnum

hoc autem tempus quomod non probalis?

57.

Dei?
21 Simile est fermento quod acceptum mulier abstria,

Quid autem

et vobis ipsis

non judicalisquod

justum est?
58.

condit in farinae sala

vadis

donec fermenlaretur totum.

Cm autem
in via et

cum

adversario luo ad prinillo,

22. Et ibatper civilates et castella, docens, et iter

faciens in Jrusalem.

cipem,
te

da operam liberari ab

ne forte trahat

ad judicem,

judex tradat

te exactori, et exactor

23. Ait autem

illi

quidam
autem

mittat te incarcerem.

qui salvantur
novissi-

Ipse

dixit

Domine, si pauci sunt ad illos

:

59. Dico

tibi,

non exies inde, donec etiam

24. Contendite intrare per augustam portam; quia

mulli, dico vobis, quarent intrare, et

mum minutum
2. Putatis

reddas.

non poterunt.

CAPUT
qud
hi Galilaei

XIII.

25.

Cm

autem

inlraverit palerfamilis.etclauserit

pra omnibus Galilis pecsuut?

ostium, incipietis foris stare, et pulsare oslium, dicenles

:

calores fuerint, quia

3.
lis,

talia passi
;

Domine, aperi nobis

sitis;

et

respondens dicet vobis

Non, dico vobis

sed nisi pnitentiam habucri-

Ncscio vos unde

26.

omnes

similiter peribilis.
illi

Tune

incipietis dicere

Manducavimus coram
discedite

4. Sicut

decem
;

et octo, supra

quos cecidit turris

te, et

bibimus, et

in plateis nostris docuisti.

:

Siloe, et occidit eos

rint
5.

putatis quia cl ipsi debilores fuein

27. Et dicet vobis

Nescio vos unde

sitis

prler omnes homines habitantes

Jrusalem

me, omnes

operarii iniquilalis.
;

Non, dico vobis

sed

si

pnitentiam non

egeritis,

28. Ibi erit fletus et stridor dentium

cm

videritis

omnes 6. Arborem
7.

similiter peribitis.
sibi

Abraham,
in

et Isaac, et Jacob,

et

omnes prophetas

in

habebat quidam plantalam

ill,
:

vine

regnum Dei vos autem

lone, et Austro, et

expelli foras.

su, et venit quxrens fruclum in

Dixit

et

non

invenit.
1res

29. Et venient ab Oriente, et Occidente, et Aqui-

autem ad cullorem vine

Ecce anni

accumbent

in

regno Dei.

sunt ex quo venio queerens fructum in ficulnehc, et

30. Et ecce sunt novissimi qui erunt primi, cl sunt

non
8.

in venio

succide ergo illam, ut quid etiam terram

primi qui erunt novissimi.

31. In ips die accesserunt

occupt?

quidam Pharisorum

At

ille

respondens, dixit

illi

Domine, dimitte
et

dicentes

illi

Exi, et vade hinc, quia Herodes vult le

illam, et

hoc anno, usquedm fodiam circa illam,

:

occidere. 32. Et ailillis

:

mitlam stercora
9.

Ite,

etdicile vulpi

illi

Ecce

cjicio

Et siquidem

feceril

fructum

sin autem, in futu-

dsemonia, et sanilates perficio hodi et cras et terli

die

rum, succides eam.

10. Erat

consummor.

autem docens

in

synagog eorum sabbatis.

li

33.

Vermlamen oportet me hodi et cras

;

et

sequen-

11. Et ecce millier, quee habebat spiritum infirmitatis

die ambulare

quia non capit prophetam perire extra

annis

decem

et octo; et erat inclinata,

necomnin
se, et

Jrusalem.
34. Jrusalem, Jrusalem, qua?. occidis propheias,

poterat sursm respicere.

12.
ait
illi

Quam cm
:

videret Jsus vocavil

eam ad

et lapidas eos qui mittuntur

ad

te,

quotics volui congre-

Mulier, dimissa esab infirmilate tu.

illi

gare

filios

tuos,

quemadmodm

avis

nidum suum sub

veslra dserta.

13. Et imposuit
et glorificabat

manus,

et

confeslim erecla est,

pennis, et noluisti?
35. Ecce relinquetur vobis

Deum.
,

domus

14.

Respondens autem archisynagogus, indignans

:

Dico autem vobis, quia non videbitis me, donec veniat

quia sabbato curssct Jsus, dicebat lurbx

suni, in quibus oporlet operari
;

Scx

(lies

cm

dicetis

Renedictus, qui venil in nomine Domini.

in bis

ergo veni te et

CAPUT
5. Si licet sabbato curare ? 5.

XIV.

curamini, cl non in diesabbati.

15.

Respondens autem ad illum Dominns,

dixit

Cujus vestrm asinus aut bos

in

puteum cadet

Hypocrite, unusquisque wslri sabbato non solvit

et

bovem suum,
quare?
16.

aut asinum pixscpio, et ducit ada-

non conlinu exlrahet illum die sabbati 8. Cm invitatus fueris ad nuptias, non discumbas
ne forl honoratior
is

in primo loco,
filiam

te sit invilatus

ab

illo:
:

Hancautcm

Abrahx,quam

alligavit Sata- ||

9.

Et venions

qui te et illum vocavit, dicat

tibi

Da

509
huic locum
;

EX
et tune incipias

S.

LIICA.

310
possdet,

cum rubore novissimum

omnibus qu
pulus.

non potest meus esse

autem neque
:

disci-

locum tenere.
10. Sed

cm

vocatus fueris, vade, recumbe in no-

34.

Bonum
Neque

est sal. Si

sal evanuerit, in

que

vissimo loco; ut,

tibi
:

cm

venerit qui te invilavil, dicat

condielur?
35.
est,

Araice, ascende superis.

:

Tune

erit tibi gloria

in terram,

in sterquilinium utile

coram simul discumbentibus

sed foras mittetur

Qui habet aures audiendi,

H.
12.

Quia omnis qui se exaltt, humiliabitur, et qui

audiat.

se humilit, exallabitur.

CAPUT XV.
cnam,
noli vocare
rie-

Cm

facis
,

prandium, aut
fratres tuos,
:

4.

Quis ex vobis

homo

qui habet centum oves; et si

amicos tuos
:

neque

neque cognatos,

perdiderit

unam ex

illis,

nonne

dimitlit

nonaginta

que yicinos
13. Sed
les,

divites

ne

forte te ipsi reinvitent, et fit

novem
5.

in deserlo, et vadit

ad illam qu perierat, do-

tibi relributio.

nec inveniat eam?

facis

cm

convivium, voca pauperes, dbi-

Et cm invenerit eam, imponit in numros suos

:

claudos et ccos.

gaudens
quia non habent retribuere
tibi

14.
tibi
:

Et beatus
retribuetur

eris,

6.

Et veniens
illis
:

domum, convocat amicos

et vicinos,

enim
fecit

in

resurrectione

ju-

dicens

Congratulamini mihi, quia inveni ovem

storum.
16.

meam qu
cnam magnam
et

perierat.
ita

Homo quidam

voca vit

7.

Dico vobis qud

gaudium

erit in

clo super

multos.
17. Et misit

uno peccatore peenitentiam agente, qum super noservum suum hor cn dicerc
invi-

naginta
8.

novem

justis,

qui'non indigent pnitenti.

tatis ut venirent, quia

jam parala sunt omnia.

18. Et cperunt simul

dixit ei
:

omnes excusare. Primus

Aut qu mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam unam, nonne accendit lucer-

Yillam emi, et necesse habeo exire, et vi:

nam,
9.

et evertit
?

domum,

et qurit diligenter,

donec

dere illam

rogo

te,
:

babe
Juga

me

excusalum.

inveniat

19. Et alter dixit

probare

illa

rogo

le,
:

20. El alius dixit

boum emi quinque et eo habeme excusalum. Uxorem duxi, et ide non pos-

Et cm invenerit, convocat arnicas,

:

et vicinas,

dicens

Congratulamini mihi, quia inveni

drachmam

quam perdideram.
10. Ita dico vobis,

sum

venire.

gaudium

erit

coram angelis Dei

21. Etreversus servus nuntiavit hase domino suo.

super uno peccatore pnilentiam agente.

11.

Tune

iratus paterfamilis dixit servo suo

;

Exi cil in

Homo quidam

habuit duos

filios

plateas et vicos civitatis

el

pauperes ac dbiles et

12. Et dixit adolescenlior ex

illis

patri

Pater, da

ccos, et claudos inlroduc hc.

22. Et
sli,

mihi portionem substanti

est ut

qu me

contingit.

Et

di-

ait

servus

Domine, factum

imper-

visit illis

substantiam.

et

adhuc locus

est.
:

13. Et

non post multos

filius

dies, congregatis

omnibus,

23. Et ait

Dominus servo

Exi in vias, et sepes

adolcsccntior

peregr profeclus est in regionem

substantiam suam vi-

et compelle intrare, utimpleatur

24. Dico autem vobis, qud qui vocati sunt, gustabit

domus mea. nemo virorum illorum cnam meam.

longihquam, et

ibi dissipavit

vendo luxurios.
14. Et

postqum omnia consummsset,

facta est fa-

26. Si quis venitad me, et non odit patrem suum,

et

ms

valida in regione ill, et ipse cpit egere.

matrem,

et

uxorem,

et filios, et fralres, etsorores,

15. Et abiit, et adhsit uni civium regionis illius.

adhuc autem
discipulus.

et

animam suam, non

potest

meus

esse

Et misit illum

in villam

suam
el

ut pasceret porcos.

16. Et cupiebat implere ventrem

suum de
dabat.

siliquis

27. Et qui non bajulat crucem suam, et venitpost

quas porci manducabant

17. In se
rii

nemo
dixit
:

illi

me non

potest

meus esse

discipulus.

autem reversus,
patris
!

Quanti mercena-

enim ex vobis volens turrim dificare, non pris sedens computat sumptus qui necessarii sunt si habeat ad perficiendum ?
28. Quis
,

in

domo

mei abundant panibus, ego autem

hic fam pereo

18.

Surgam,

29. Ne, posteaqum posuerit poluerit perficere,

fundamentum,

et

non

Pater, peccavi in
19.
sicut

omnes

qui vident, incipiant illu-

ad patrem meum, et dicam ei clum et coram le Jam non sum dignus vocari filius tuus lac me
et ibo
:

dere

ei.
:

unum

de mercenariis

tuis.

30. Dicentes

Quia hic hoino cpit dificare, et

20. Et surgens venit ad palrem

suum.

Cm autem

non potuit consummare.

31. Aut quis rex iturtis commilterebellum adver-

adhuc long
possit,

esset, vidit illum pater ipsius, el miseri-

cordi molus est, et accurrens cecidit super collum

cjus, et osculatus est

ss alium regem, non sedens pris cogilat,

si

eum.
:

cum decem miHibus

libus venit ad se ?

occurrere

ei,

qui

cum

viginli mil-

21. Dixiiquc

ei filius

Pater, peccavi in clum, et

tilius
:

coram
illo

te,

jam non sum dignus vocari

primam,

tuus.

32. Alioquin adhuc

long agente, legationem

22. Dixit autem pater ad servos suos

ferte stolam

Cit pro-

mittens, rogat ea

qu

pacis sunt.

et induite illum, et date

annu-

33. Sic ergo omnis ex vobis, qui non renuntiat

lum

in

manum

ejus, et calceamcnfa in pedes ejus.

511
25. Et adducile vitulum saginatum

VERBA A CHR1ST0 PRQLATA.

,

512

et ocoidite, et

mamlucemus,
24. Quia

et

epulcmur

servus potest duobus dominis servire; aut enim unum odiet.elalterumdiliget; autuniadha;rebit, et
et

15.

Nemo

liic filius

meus mortuus

erat, et revixit

alterumcontemnet; non potestis Deo servire

perierat, et inventus est. Et

cperunt

epulari.

mammonse.
15. Vosestis, quijustificatisvoscoram hominibus:

25. Erat

autem

filius

ejus senior in agro; et

cm

veniret, et appropinquaret domui,

audivit

sympho-

Deus autem novit corda vestra

altum
16.
est,

quia quod hominibus

niam

et

chorura

abominatio est ante Deum.

et

26. Et vocavitunum de servis, et interrogavit quid

Lex

prophte, usque ad Joannem; ex eorefacit.

hc essent.
27. Isque dixit
illi
:

gnum
Fraler tuus venit; et occidit
,

Dei evangelizatur, et omnis in illud vim

17. Facilius est

aulem clum

et terrain prlerire,

pater tuus vitulum saginatum

cepit.

quia salvum illum re-

28. Indignalus

est

autem, et nolebat introire

qum de Legc unum apicem cadere 18. Omnis qui dimitlit uxorem suam, et alteram ducit, mchatur et qui dimissam viro ducit, m;

Pater ergo
29. At

illius

egressus, cpit rogarc illum.

:

cbalur.
tt

iile

respondens, dixit palri suo

Ecce

an-

nis servio tibi, et

ivi, et

nunqum maudatum Uium

mihi ha:dum ut

pra'tcr-

19. Homo quidam erat dives, qui induebatur purpura et bysso; et epulabatur quotidi splendid.

nunqum
:

dedisli

cum

amicis

20. Et erat

quidam mendicus nomine Lazarus; qui

saturari de rnicis

meis epularer

jacebat ad januam ejus, ulceribus plenus,

filius

30. Sed postqum

tuus hic, qui dvora vit subvenit,

occidisti
illi

21. Cupicns

qu cadebant de

stantiam

suam cum merelricibus,

illi: Fili,

mens
22.

divitis, et

nemo

illi

dabat; sed et canes venie-

vitulum saginatum.
31. Al ipse dixit
et

bant, et lingebant ulcra ejus.

tu

semper mecum

es,

Faclum

est

autem

ut morerelur mendicus,

et

omnia mea

tua sunt.

porlaretur ab angelis in sinum Abrah*. Mortuus est

32. Epulari autem et gaudere oportebat quia frater

autem

et dives, et sepullus est in inferno.

tuus hic mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est.

25. Elevans

autem oculos suos, cm

long,
et

esset in torin sinu

mentis, vidit

Abraham
damans,

Lazarum

CAPUT
1.

XVI.
:

ejus.

Homo quidam

erat dives, qui habebat villicum

24. Et ipse
I

dixit:Pater

Abraham, miserere
digili sui

cl hic diflamatus est

ipsius.

apud illum quasi dissipasse! bona

ait

me, et mitte Lazarum, utintingatextremum

in

aquam,

ut refrigeret linguam

meam, quia

crucior

2.

El vocavit illum, et

illi

Quid hoc audio de

:

in

hc flamm.
25. Et dixit
illi

tc?redde ralionem
poleris villicare.

villicalionis

tuac

jam enim non

Abraham

Fili,

recordare quia re;

cepisti
:

bona

in
liic

vit tu, et

Lazarus similiter mala

3. Ailaulein villicusintra se

Quid faciam, quia do:

nunc autem

consolatur, tu ver cruciaris.

minus meus aufert

me

vihicationem

fodere non va-

26. Et in bis omnibus, inter nos et vos chaos

ma-

leo, mendic.ire erubesco.

gnum firmalum
fuero villica-

est; ut lu qui volunt bine transirc ad

4. Scio quid faciam, ut

lione, recipiant
5.

cm amotus me in domos suas.

:

vos non possint, neque inde hc transmeare.

27. Et ait
:

Rogo ergo

le, pater, ut

mitlas

eum
illis

in

Convocaiis itaque singulis debitorihus domini

domum
28.

patris nid.
fratres, ut tesletur

sui, dicebat

primo
dixit:

6.

At

ille

Quantum debes domino meo? Centum cados olei. Dixitque illi

Habeo enim quinque

ne

et ipsi veniant in

hune locum lormentorum.

:

Accipe

caulioneni luam, et sede cil,

scribe quin-

29. Et ail
tas,

illi

Abraham HabentMoysen etpropheNon, pater Abraham

sed
si

quaginta.
7.
ait
:

audiant

illos.

Dcinde

alii

dixit:

Tu ver quanlum debes? Qui

Ail
illi
:

50. At

ille

dixit

quis

Centum coros

trilici.

Accipe

lilteras tuas,

ex mortuis
51. Ait
diunt,

ieril

ad eos, pnitcnliam agent.

illi
:

et scribe octoginla.
8.

autem
si

Si

Moysen

et

prophetasnon au-

Et laudavit dominus villicum iniquitatis, quia

fecisset, quia
filii

neque

quis ex mortuis, resurrexerit, credent.

prudenter
filiis

hujus seculi prudentiores

CAPUT
1. Impossibile est ul

XVII.
;

lucis in generalionc

sua sunt.
facite vobis

non veniant scandala

lapis molaris

vx

au-

9.

Et ego vobis dico

iniquitatis; ut,

amicos de

mam-

tem

illi,

per

quem

veninnt.

mon

cm

defecerilis, recipiant vos in

2. Utilius est

illi, si

imponatur circa

selerna tabemacula.
10. Qui
fidelis est in

collum ejus,

et projiciatur in pusillis istis.

:

mare, qum ut scandali-

minimo,
,

et in majori fidelis et in majori

ini-

zet

unum de

est; et qui in
qtuiscsl.

modico iuiquus est

3.

Attendue vobis
si

Si peccavit in le fraler tuus, inilli.

crepa illum; et

pnitcntiam egerit, dimilie

11. Si ergo in iniquo

mammon
non

fidles

non

fuistis;

4.
in die

El

si

seplies in die peccaverit in te,

le,

et sepiios

quod verum
12.
I
'

est, qiiis credcl

vobis?
fuistis
;

conversus fuerit ad
iili.

dicens

Pnitet me, di-

Et

si

in alieno fidles

quod veslrum
j

milie
0,

j'is

dftbit

vobi?

J Si hobucrilis fldeai, scut graniim clnaps, dico

315
tis

EX
moro
:

S LUCA.
;

314
timebat, et

huic arbori
;

Eradicare, et transplanlare in

Deum non
3.

hominem non reverebatur

erat in

mare

et obediet vobis.

Vidua autem

qudam
:

civitate ill

et

7. Quis autem vestrm liabens servum aranlem aut pascenlem, qui regresso de agro dicat illi Statim
:

veniebal ad

eum

dicens

Vindica

me

de adversario

meo.
4.

transi, 8.
te,

recumbe

Et nolebat per inullum tempus. Post hc autem

:

Et non dicat

ei

Para quod cnem,

et

prcinge bibam,
et

dixil intra se

Et

si

Deum non

timeo, nec

hominem
vindi-

et ministra mihi donec

manducem
illi,

et

revereor
5.

post
9.
ei

hc lu nianducabis et bibes? Numquid graliam habet servo

Tamen

quia molesla est mihi hacc vidua

in

quia fecitqux

cabo illam, ne
G. Ait

novissimo venions suggillet me.

:

imperaverat?
10.

autem Dominas

Audite quid judex iniqui-

Non

puto. Sic et vos,

:

cm

fcceritis

omnia qu

tatis dicit.

pnvcepta sunt vobis, dicite Servi inutiles sumus ; quod

7.

Deus autem non

faciet vindictam

eleclorum suoet patieriliam

debuimus
17. 18.

i'ncere,

fecimus.

rum clamaniium ad
habebit in
8.
illis?

se die ac nocte,

14. Ite, ostendite vos sacerdotibus.

Nonne decem mundalisunt?

et

novemubisunt?
daretgloriam

Dico vobis quia cit faciet vindictam

11

or uni

Non

est inventusqui rediret, et

vermlamen
fidem
10.
in

Filius iiominis venions, putas, inveniet

Deo,

nisi lue alienigena.

terra?
in

19. Surge, vade, quia fides lua te salvum fecit.

Duo homines ascenderunt

haec

templum

ut ora-

Non venit regnum Dei cum observatione aut ecce illic. Ecce 21. Nequc dicent Ecce hic enim regnum Dei intra vos est.
20.
:
:

rent; unus Pharisoeus, et aller publicanus.

11. Pharisoeus stans
gralias ago tibi quia
,

apud se orabat
sicut cteri

Deus,
,

non sum
:

hominum
hic

22. Venient dies quando desideretis videre

nnum

raptores

injusti,

adulteri

velut etiam

publi-

diem

Filii

hominis, et non videbitis.

:

canus.
12. Jejuno bis in sabbato; dcimas do

23. Et dicent vobis

ire,

Ecce hic

et ecce illic. Nolite

omnium qu

neque sectemini.

possideo.

24.

Nam

sicut fulgur coruscans

de snb clo,

in ea

13. Et publicanus long stans

nolebat nec oculos

qux sub clo

die su.

sunt, fulget

ita

erit Filius

hominis in

ad

clum
:

lcvare
,

sed percutiebat peclus

suum

di-

cens
oportet illum multa pati et re-

Deus

propitiusesto mihi peccatori.

25.

Primm autem
Et
sicut

14. Dico vobis, descendit hic justificatus in

domum
;

probari generatione hc.

26.

suam
,

abillo; quia omnis qui se exaltt humiliabitur

factum est in diebus Noe

ita erit et

et qui se humiliai exallabitur.

in diebus Filii

hominis.

16. Sinite pueros venire ad

me,

et nolite velare

27. Edebant, et bibebant: uxores ducebant, et da-

eos; talium est enim regnum Dei.

17.

banturad nuptias, usque

in

in

diem, qu

intravit

Noe
Ede-

Amen
Quid

dico vobis

Quicumque non acceperit

in illud.
nisi solus

arcam;

et venit diluvium, et

perdiditomnes.
:

regnum Dei
19.

sicut puer,

non inlrabit

28. Simililer sicut factum est in diebus Lot

me

dicis

bonum? nemo bonus

:

bant et bibebant
et oedificabant;

emebant

et vendebant; plantabant

Deus.
20. Mandata nsti

Non

occides; non mchaberis

29.

Qu

die

autem

exiit

Lot Sodomis
;

pluit

non furtum

facis

non falsum testimonium dices

et

ignem
30.

et sulphur

de clo, et omnes perdidit

hsec erit

honora patrem tuum

22.

matrem.
deest: omnia
,

Secundm
ill

qu die

Filius

hominis re-

Adhuc unum
et et veni,

libi

qucumquc
thesaurum

velabitur.

habcs vende,
hor
,

da pauperibus
sequere me.

et habebis

31. In

qui fuerit in tecto

illa
;

et vasa ejus in

in

clo;
24.

liler

domo, ne descendat tlire non redeat retr.

,

et qui in agro, simi-

Qum

difficile,

qui pecunias habent, in

regnum

Dei intrabunt.
25. Facilius est enim
fatransire,

32.
33.

Memores estote uxoris Lot. Quicumque quresierit animam suam salvam

perdet illam
;

camelum per foramen acs

qum

divitem intrare in regnum Dei.

cere

et

quicumque perdiderit illam

ill

27. Qu? impossibilia sunt apud homines, possibilia

vivificabit

eam.
:

sunt apud
in

Deum.
dico vobis
,

34.

Dico vobis

nocte erunt duo in lecto

:

29.

Amen

nemo

est qui relinquit dofilios,

uno, unus assumetur, et aller relinquetur

33. Durc erunt molentes in
et altra relinquetur
et aller relinquetur.
:

mum,

aut parentes, aut fralres, aut uxorem, aut

duo

in

una assumetur agro; unus assumetur,

,

unum

propter regnum Dei,

30. Et nonrecipiat multplura in hoc tempore, et seculo venluro vitama?ternam. 31. Ecce ascendimus Jerosolymam
,

in

57.

Ubicumque

fuerit corpus, illuc

congregabunlur

et

consumma-

etaquil.

CAPUT XVI1L
4.

buntur omnia qu;e scripta sunt per prophelas deFilio hominis.

52. radetur
ijui

Oportet semper orare

et

non

defieere.
tivttate

enim gentibus,

et illudetur, et

flagek

ludx quidam Brat

tu

qiiftdam

lbltur, et conspuetur.

31S
33.

VERBA A CHRSTO PROLATA.

Et postqum
Quid
flagellaverint, occident

316
;

eum,

et

43. Quia venient dies ;n te

et

circumdabunt
;

fe ini-

lerti die resurget.

mici lui vallo, et circumdabunt te

et

coangustabunt

41

tibi vis

faciam

te
fecit.

undique

42. Respice, fides tua te salvum

44. Et ad terram prosternent te, et

in te sunt, et

filios

tuos, qui

CAPUT
lu oportet ine manere.
9.

XIX.
hodi in

non relinquent

in te

lapidem super lapituai.

5. Zachaee, festinans descende, quia

domo

dem

e qud non cognoveris tempus visitationis

:

46. Scriptum est

liuic facla est,

Quia domus mca

fecistis illam

domus

ora-

Quia hodi salus domui

e qud

tionis est.

Vos autem

speluncam

latro-

et ipse filins sit Abrahoe.

num.
salvum
3.

10. Yenit

enim

Filius hominis quserere et

CAPUT XX.
lnterrogabo vos et ego
:

faccre
12.

quod

perierat.

unum verbum. Respondelc

Homo quidam

nobilis abiit in

regionem longin-

mihi

quam

accipere sibi regnum, et reverli.

4. Baptisrous Joannis

de clo erat, an ex bomi-

13. Vocatis

autem decem servis

ad
illos
:

suis, ddit eis

de-

nibus
8. 9.

cem mnas,

et ait

Negotiamini

dm
et

venio.

Neque ego dico vobis

in

qua potestate hxc

facio.
;

14. Cives

autem ejus oderant

,

eum;
:

miserunt
re-

Homo

plantavit vineam, et locavit carn colonis

fuit

legationem post illum

gtiare super nos.
1 5.

dicentes

Nolumus hune
regno

et ipse

peregr

multis temporibus.

10. Et in temporc misit ad cullorcs servum, ut de

;

Et factum

est ut rediret accepto

et jussit

fructu vineae darent

illi.

Qui exsum dimiscrunt

eum

vocari servos, quibus ddit pecuniam, ut sciret quan-

inanem.
11. Et addidit alterum

tum quisque
16. Yenit

negotialus esset.

servum nnttcre.
et aflicientcs

Illi

autem

autem primus dicens

acquisivit.
illi
:

Domine, mna tua

hune quoque cxdenlcs,

dimiserunt inanem.

conlumcli,

decem mnas
17.

Et

ait

Euge, bone serve, quia in modico

potestatem habens super decem
ci-

12. Et addidit lerlium miliere; qui et illum vul-

fuisti fidelis, eris

nerantes ejecerunt.
13.
Dixit

vitales.

autem dominus vinex

Quid faciam
,

18. Et aller venit, dicens

Domine, mna tua

fecit

miltam filium

meum

dileclum

forsitan

cm hune

quinque mnas.
19. Et huic ait
:

viderint, verebunlur.

Et tu esto super quinque

:

civitates.
lua,

14.

Quem cm
:

vidissent coloni, cogilaverunt iiura

,

20. Et altcr venit, dicens

Domine, ecce mna

;

se, dicentes

Hic est hxres, occidamus illum

ut no-

quam

habui repositam

in

sudario

stra fit hoereditas.

21. Timui

enim

te,

quia

homo

austerus es

tollis

15. Et ejcclum illum

extra

vineam occiderun.

quod non

posuisli, et mtis
:

quod non seminsti.

serve

Quid ergo
:

faciet

illis

dominus vinex?
et dabit vi-

22. Dicil ei

De ore

tuo te judico,

nequam

sciebas qud ego

homo

austerus sum, tollens quod

:

16. Veniet, et perdel colonos islos,

non posui,

et

metens quod non seminavi

neam

aliis.

23. Et quare non dedisti pecuniam

mcam

ad men-

17. Quid est ergo hoc,

quod scriptum
xdilicanles
,

est

Lapi-

sam, ut ego veniens eum usuris utique exegissem

illam ?

dem quem reprobavcrunl

in

hic factus est

caput anguli?
18.

24. Et astanlibus dixit

Auferte ab

illo

mnam

Omnis
;

qui ecciderit super illum lapidem, con-

et

date

illi

qui

decem mnas habet.

:

quassabitur

super

quem autem

ecciderit

commi-

25. Et dixeruni ei

Domine, habet decem mnas.

nuet illum.
23. Quid

26. Dico autem vobis, quia omni habenli dabilur,

et abundabit;

me

lentatis?

ab eo autem qui non habet,

et

quod

24. Ostendite mihi denarium. Cujus habet imagi-

habet, auferetur ab eo.

nem
qux

et inscriptionem ?
,

27.

Yermtamcn

,inimicos

meos

25. Reddite ergo qua sunt Cxsaris

illos,

Cxsari

et

qui nolue-

runt

me

sunt Dei, Deo.

seculi

regnare super se, adducite hc, et

interlicite

34. Filii hujus

nubunt,

et

traduntur ad

ante me.
30. Ite in castellum, quod contra est
:

in

quod
,

inoui

nuptias.

troeuntes,

invenietis

pullum asinx alligatum

sedit
:

55.

Illi

seculo ver, qui digni habebunfur

,

illo

et

nemo unqum hominum

ducite.

solvite illum, et ad-

resurrectione ex mortuis
cent uxores

neque nubent, neque du.

31. Et

sic dicetis ei

vos interrogaverit Quia Dominus operam ejus desiderat. 40. Dico vobis, quia si hi tacuerint, lapides clamasi juis
:
:

Quare

solvitis?

36

Neque enim

ultra

mori poterunt
,

squales cnini
(ilii

angelis sunt, et
ctionis.

filii

sunt Dei

cm

sint

resurre-

bunt.
42. Quia
lu,
si

mortui, et 37. Quia ver resurgant

dit secs

Moyses osten,

cognovisses et tu, et quidem in hc die

tibi;

rubum,

sicut dicit

Dominum
Jacob.

Deum Abra;

qux ad pacem
tuis.

nunc autem abscondita sunt

ham,
38.

et

Deum

Isaac, et

Deum
est

ab oculis

Deus autem non

mortuorum, sed vivorum

317

EX
ei.
,

S.

LJCA
lis

318

omnes enim vivunt

41.

Quomod

dicunt Cliristum
libre-

filium esse

David?
:

diebus. Erit enim pressura

magna super
et captivi

terrain?

et ira

populo huic.
:

42. Et ipse David dicil in

Psalmorum

Dixit
in

24. Et cadent in ore gladii

ducenlur

Dominus Domino meo Sede 43. Donecponain inimicos

:

dextris meis. tuos

,

omnes

gentes, et Jrusalem calcabitur gentibus;

scabellum pedum

douce impleantur tempora nalionum.

25. Et erunt signa
in

tuorum.
44. David ergo

sole.etlun,

el slellis

et

Dominum
Scribis

illum

vocal;

et

quo-

in

terris

pressura gentium pr confusione sonits

mod

filius

ejus est?
,

maris et fluciuum:
qui volunt ambulare in
in foro, et

46. Allendite
slolis, et

26. Arescentibus hominibus

pr timor

et

exspevirlu-

amant salutaliones
,

primas cathe-

ctalione quac supervenient universo orbi.

tes

Nam

dras in synagogis

et

primos discubitus in conviviis.

clorum movebuntur

47. Qui dvorant

gam orationem. Hi

accipient

domos viduarum, simulantes londamnalionem majorcm.

27. Et tune videbuni Filium hominis venientem in

nube cum poteslale magn

28. Dis
I

et majestate.

CAPUT
3.

XXI.

autem

(ieri

incipienlibus, respicile, et le-

vale capita veslra;

ptio veslra.

quoniam

appropinquat redem-

Yer dico vobis, quia vidua hsec pauper, plus

miserunt
illi,

qum omues inisit. 4. Nain omnes lii es abuudanti

munera Dei
;

29. Videte ficulneam, et

sibi in

omnes arbores

50.

Cm

heee

autem ex eo

qtiod deest

om-

producunl jam ex se fructum,

est restas.

scitis

quo-

niam prop niam prop

32.
tio

nem victum suum r|iiem babuit, niisit. G. Hc qua videlis, venienldies,

relinquelur lapis super lapidem,
lur. 8.

31. lia et vos

in

cm

videritis

hxc

fieri, scitote

quibus non
deslrua-

quo-

est

regnum

Dei.

qui non

Amen
Clum

dico vobis, quia non prteribit generafiant.

;

hxc, douce omnia

33.

Videle ne seducamini

multi

enim venient
et

in

et terra transibunt

veTba autem mea

nomine meo, dicentes quia egosum;

propinquavit
9.
lite
;

lempus ap-

non transibunt.
54. Aitendite

nolite ergo ire post eos.

autem

vobis,

ne forte graventur
et

Cm aulem
terreri
;

audierilis pnelia, et sediliones,

no-

corda vestra
vitrc; et

in

crapul et ebrietate,

curis hujus
illa
;

oportet primrn luec heri, sed nondm,

superveniat in vos repenlina dies

statim

finis.

55.

Tanqum laqueus enim

superveniet in omnes,

10. Surget gens contra gentem, et

regnum adverloca, et pesii-

qui sedent super faciemomnis terr.

36. Vigilate ilaque,

ss regnum.
.11.

omni lempore orantes, utdigni

omnia, quae
XXII.
ut futura

El terrmotus magni erunt per

habeamini

f'ugere

ista

sunt, et

lenti, et

lames, terroresme de clo, et signa

ma-

stare anle Filium hominis.

gna erunt.
12. Sed

CAPUT
ante hsec

omnia

injicient

vobis

manus
et

8.
j

Eunles paralc nobis pascha,

manducemus.
se-

suas, et persequentur, tradentes in synagogas

stodias,

eu-

10. Ecce inlroeunlibus vobis in civitatem, occurret

trahentes ad reges et prasides, propler no;

vobis

men meum

quimini euni in

homo quidam amphoram domum, in quam

Ubi
est diversorium, ubi

aqute portans
inlrat.
:

13. Contingct

aulem vobis

in

teslimonium

11. Et dicelis palrifamilis

j

doms

Dicit tibi

Ma-

14. Ponite ergo in ettrdibus veslris,

tari

non prsemedi-

gister
lis

pascha

cum

discipu-

queroadmodm

respondealis. os
et sapienliani, cui

meis manducem?
12. Et
ipse ostendet vobis
ibi

15.

Ego enim dabo vobis

ccenaculum

magnum

non polerunt
sarii vestri.

resistere et conlradicere

omnes adverfratribus,

slratum, et

parate.

15. Desiderio desideravi

hoc pascha manducare

16. Trademini
et cognalis, et

aulem

et

parenlibus, et

vobiscum antequm
16. Dico

patiar.

amicis,

morle afucient ex

vo-

enim

vobis, quia ex hoc

non manducabo

bis:
17. Eterilis odio

ilIud,donec impleatur in regno Dei.

omnibus propter nomen meum.

vestr
possidebitis

17. Accipite, et (lividit inter vos,

18.

Et capillus de capile vcslro non peribit.

patienti

18. Dico
tione vilis,

enim vobis
est corpus

que-d

non bibam de generavobis datur;

19. In
stras.

animas ve-

donec regnum Dei veniat.

19.

Hoc

meum, quod pro

20.

Cm

autem

videritis

circumdari ab exercilu

hoc

facite in

meam commemorationem.
novum lestamentum
manus
Iradentis
in

Jrusalem, tune scilole quia appropinquavit desolalio

20. Ilic est calix

sanguine

ejus:

meo, qui pro vobis fundetur.

qui in Judrc sunt, fugiant ad moules;
ejus, discedant
:

21.

Tune

21. Vcrnitamen ecce

est in

me mecuia
,

et qui in

medio

et qui in regionibus,

mens.

non
nia

intrent in

eam.

22. Et quidem Filius hominis,

secandm quod devae

22. Quia dies ullionis hi sunt, ut impleantur

om-

finilum

est, vadit,

vermtamen

homini

illi

per

qu

scripta sunt.

quem
et

tradelur.

23. Vsc

aulem proegnantibus

uulrientibus in

il-

25. Regcs gentium dominanlur eorum; et qui po-

510

VERBA A CHRISTO PROLATA CAPUT

3.

320
XXIII.

testatem habent super eos, benefici vocantur.

26. Vos
fit sicut

autem non
;

sic

scd qui major est in vobis,

est,

Tu

dicis.

minor

et qui

prcessor

sicut mini-

28. Filisc Jrusalem, nolite flere

super me,
vestros.

sed

strator.

super vos ipsas

quis major est, qui recumbit an qui miniin

flete

et

super

filios

27.
strat?
si
i

Nam
sum

29.

Quoniam ecce venient

striles, et ventres qui

dies, in quibus dicent

nonne qui recumbit? Ego autem

sicut qui minislrat.

medio ve-

Beat

non genuerunt,

cl

ubera

mu

28. Vos autem estis qui permansislis

tentationibus meis
:

mecum

in

qu non lactaverunt. 30. Tune incipient

nos
;

dicere montibus

Cadite super

et collions
si

Operite nos.

29. Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater

31. Quia
fiel?

in viridi ligno

hc

faciunt, in arido quid

meus regnum
30. Ut
edatis et bibalis super
et sedeatis

mensam meam

in

34. Pater, dimille

ciunt.

illis;

non enim sciunt quid

fa-

regno meo;

super tbronos judicantes duo-

deeim

tribus Isral.

43.
diso.

Amen
Pter,

dico

tibi

Hodi

mecum

eris

in

para-

31. Simon, Simon, ecce Satanas expelivit vos ut

cribraret sicut triticum. 32.

46.
le ut

in

manus

tuas

commendo

spiiilum

Ego autem rogavi pro

tibi

non

dcficiat

fides

meum.

lua

et tu

aliquando conversus conlirma fralres tuos.

,

CAPUT XXIV.
7.

34. Dico

Petre, non canlabit hodi gallus

Quia oporlet Filium hominis tradi

,

in

manus horesur-

donec
35.

ter

abneges nsse me.

sine sacculo, et per, et cal-

minum peccatorum
gere.
17. Qui sunt hi

et cruciligi

et die terli

Quando misi vos

ceamcntis, numquid aliquid defuit vobis?

36. Sed nunc, qui habet sacculum, lollat; similiter et
et

sermones, quos conferlis ad

et eslis tristes?

invi-

cem ambulantes,
19.

peram

et qui

non babct, vendat lunicam suam,

cmat gladium.
57. Dico

25.
vobis,

Qu? O slulti

et tardi

corde ad credendum,
!

in

omin-

enim

quoniam adhuc hoc quod

scri-

nibus qua: loculi sunt Prophetx

26.

ptum

est, oporlet
est.

impleri in

me

Et cum iniquis

deputatus
babent.

Etenim ea quse sunt de me, finem

Irare in gloriam

37.

Nonne hxc oporluit suam ? Pax vobis Ego sum,

:

pati

Chrislum

et ita

nolite timere.

38. Satis est.

40. Orate ne intrelis in tcntationcm.

38. Quid turbati eslis,

in corda vestra?

et

cogilationes ascendunt

42. Pater,

si

vis, Iransfer

calicem istum
fit.

me

39. Videle

manus meas
,

et

pedes

quia ego ipse

vermlamen non mea

46.
tenta tionem.

volunlas, scd lua

,

sum

palpale et videte
,

quia spiritus carnem et ossa

Quid dormilis? surgite, orate

ne

intrelis in

non habet

sicut

me

videtis habere.

41. Habetis hic aliquid,

quod manducetur?

48. Juda

osculo Filium hominis tradis

51. Sinite usque bc.

52. Quasi ad lalronem existis

locutus sum ad vos, cm adhuc essem vobiscum, quoniam necesse est im44. Haec sunt

verba,

qu

cum

gladiis et fusti-

pleri

omnia

quai scripla sunt in lege Moysi

et

Pro-

bus?
53.

phetis, et Psalmis de

me.
scriptum est, et
sic

Cm

quotidi vobiscum fuerim in lemplo, non

46.

Quoniam

sic

oportebat
:

cxtendistis
el potestas

manus

in

me
,

sed baie est liora veslra

Chrislum

pli, et

resurgere morluis terli die

in

lenebrarum.

47. Et praedicari

nomine ejus pnitenliam

in

et

67. Si vobis dixero

non credelis mihi

,

remissionem peccatorum
bus ab Jerosolym.

omnes gentes

incipienti-

68. Si

autem

et interrogavero

non respondebitis

mihi

neque

dimittetis.
erit Filius

48. Vos aulem lestes estis horurn.

69.

Ex hoc autem
Vos
dicilis

hominis sedens dex-

49. Et ego raitlo promissum Patris mei in vos

vos

tris virlulis Dei.

aulem sedete
quia ego sum.

in civitate,

quoadusque induamini

virtute

70.

ex

all.

EX
CAPUT PRIMUM.
~>8.

S.

JOANNE.
47. Ecce ver Israelita, in quo dolus non est. 48. Priusqum le Philippus vocarel,
Pieu, vidi le:

iid

quoerilis

cm

esses sub

59.

Venite et videte.

^
tibi.

42.

Tu

es

Simon

filins

Jona

tu vocaberis

Cephas

50. Quia dixi

bis vldebis.

Vidi te sub lieu, credis

majus

ruod iriterpretalur Pctrus.

43. Bequefe me

Kl.

Amettj amen dico vobis, vldebitls cwlum ap

321 lum, et angelos Dei ascendentes,

pra Filium hominis.
et

EX

S.

JOANNE.
autem
biberit ex

522
aqu hc, quam ego dabo
:

descendentes su-

ei

non

siliet in set

rnum

CAPUT
4.

II.

14. Sed aqua,

quam ego dabo

ei,

fiel in

eo fons

Quid mihi,et

tibi

est

mulier?

nondm

venit

aquac salientis in vitam ternam.

16. Vade, voca virum tuum, et vcni hc. 17. Dendixisti; quia non habeo virum
:

hora mea.
7.

Impit hydrias aqu.

8. Haurite

nunc

et ferle arehitriclino.

16. Auferte ista hinc, et nolile facere

tris

domum

Pa-

Quinque enim viros habuisti et nunc qucm habes, non est tuus vir; hoc verc dixisti.
18.
:

mei,

domum

negoiiationis.
et in tribus diebus exci-

21. Mulier, crede mihi, quia venit hora, quando

19. Solviie

templum hoc,

neque

in

monte hoc

neque

in

Jerosolymis adorabilis

tabo illud.

Pairem.

CAPUT
3.

III.

22.

Vos adoratis quod

nescitis

nos adoramus quod

Amen, amen

dico tibi, nisi quis renalus fuerit

scimus, quia salus ex Juda?is est.

25. Sed venit hora
ra tores
,

denu, non potest videre regnum Dei.

5.

et

nunc est, quando veri adoin spiritu et veritate.

Amen amen
,

dico

tibi
,

nisi

quis renatus fuerit

inlroire in re-

adorabunt Patrem

Nam
eum,

ex aqu

el Spirilu

sancto

non potest

et Pater taies quacrit, qui

adorent eum.
et

gnum
6.

Oei.

24. Spiritus est Deus

est ex carne, caro est
est.
tibi,
:

eos, qui adorant

Quod natum

el

quod na-

in spiritu et verilate

oportet adorare.

trai est

ex spiritu, spiritus
mireris quia dixi

25. Ego
oportet vos casci de32.
scilis.

7.

Non

sum qui loquor tecum. Ego cibum habeo manducare, quem vos ne-

nu.
8.

Spiritus ubi vult spirat

et

vocem
:

ejus audis,
sic est

sed nescis unde veniat, aut qu vadat nis , qui natus est ex spiritu.
10.

om-

misit

Meus cibus est, ut faciam voluntatem ejus qui me, ut perficiam opus ejus. 55. Nonne vos dicitis, quod adhuc quatuor menses
5i.

11.

Tu esMagister in Isral, et bc ignoras? Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquiet

sunt, et messis venit?

Ecce dico vobis

,

Levate oculos

vcstros

et videte regiones

quia alb sunt

jam ad

quod vidimus teslamur, strum non accipilis.

si

mur,

et testimohium no-

messem.
36. Et qui melit,

mercedem
:

accipit, et congregat

12. Si terrena dixi vobis, et non creditis dixero vobis crelestia, credelis? 13. Et

quomod,
descen-

fructuro in vilam

ternam
est

ut, et

qui sminal, simul

gaudeat et qui melit.

37. In hoc

nemo

ascendit in

clum

nisi qui

enim

verbum verum

quia alius est

dit

de clo, Filius hominis, qui est in clo. 14. Et sicul Moyses exaltavit serpentem in
oportet Filium hominis
:

qui sminal, el alius est qui melit.

dcserlo

58.
:

Ego misi vos melere quod vos non

,

laborstis
introstis.

ita exaltari

alii

laboraverunt

el

vos in Iabores eorum

15. Ut omnis, qui crdit in ipsum,

non

pereat, sed

48. Nisi signa et prodigia videritis,

rilis.

non credide-

habeat vilam ternam.

16. Sic

enim Deus
ut

dilexit

mundum,

ut Filium
in

omnis, qui crdit pereat, sed habeat vilam aternam.

17.

Unigenitum daret;

suum eum, non

50.

Vade, fdius tuus

vivit.

CAPUT
G. 8.

V.

Vis sanus

ficri?

Non enim

misit

Deus Filium suum in mundum,

sed ut salvetur

Surge, toile grabalum tuum et arnbula.

ut judicet

mundum,

mundus per
:

14.

Ecce sanus factus es

libi

jam

noli peccare,

ne d-

ipsum.
18. Qui crdit in eum, non judicatur non crdit, jam judicatus esl quia non mine Unigeniti Filii Dei.
:

tenus
qui

aliquid contingat.

autem

17.

Pater meus

usque

modo
:

opcralur

et

ego

operor.
crdit in no-

19.

Amen, amen

dico vobis

non potest

Filius se

autem judicium; quia lux venit in mundum, et dilexerum homines magis tenebras qum lucem erant enim eorum mala opra. 20. Omnis enim qui mal agit, odii lucem et non venu ad lucem ut non arguantur opra
est
:

19.

Hoc

facere quidquam, ni>i

!

quod

viderit

Patrem facientem;
el Filius similitcr

qucumque enim
facit.

ille feccrit,

hc

20. Paler enim diligil Filium, et

ei,

omnia demonstrat
ei

ejus

qiiac ip-e

facit

cl

majora his demonslrabit

21. Qui autem facit veritatem

venit ad lucem
facta.

opra, ut vos miremini.

,

mamfestentur opra jusrquia in Deo sunt

ut

21. Sieutenim Pater suscitai mortuos, et vivificat

sic et Filius,

CAPUT
7.

IV.

quos vult,

vivificat;

Pa mihi

bibere.

22. Neque enim Pater judical

Dei
,

quemquam

sed

10. Si scires
l

donum
:

Da nnh bibere tu forsitan set tibi aquam vivam.

13.

et quis est, qui dicit tibi

omne judicium ddit Filio, 25. Ut omncs honorilicent

cant Patrem
;

Filium, sicul honorifi-

pelisses ab eo

et ddis

Omnis

qui bibit ex aqu hc, sitiet ite?ura

qui non bonorificat Filium, non honoricat Patrem, qui misit illum. 24.

qui

Amen, amen,

dico vobis, quia qui

verbum

meum

323
audit, et crdit ei qui misit

VERBA A CHRISTO PROLATA

me, habet vitam ler,

324

CAPUT
5.

VI.

nam,
25.

et in judicium

non venit

sed transit morte in

Undc ememus panes

ul

manducent

hi

vitam.

10. Facile homines discumbere.

Amen, amen
est,

dico vobis, quia venit Iiora, et

Filii

12. Colligite quac superaverunt fragmenta, ne pereant.

nunc

quando mortui audient vocem

Dei; et

qui audierint, vivent. 26. Sicut enim

sic ddit et Filio

20. 26.

Ego sum,

nolite limere.

Pater habet vitam in semetipso;

in semetipso.

Amen, amen

dico vobis; quritisme, non quia

habere vitam
ci

vidistis signa, sed quia

manducslis ex panibus et sa-

27. Et potestatem ddit

Filins hominis est.

judicium facere, quia

lurali estis.

27. Opcramini

non cibum qui

prit, sed

qui per-

28. Nolite mirari hoc, quia

venit hora, in

qu
Filii

inanet in vitam xternam,

vobis.

quem

Filius hominis dabit

omnes, qui
Dei;
l

in

monumentis

sunt, audient

vocem

29.
sit ille.

Hune enim Pater Hocestopus Dei,

signavit Deus.

ut credatis

ineum quem mi-

29. Et procdent qui bona fecerunt, in resurrcciiovitae

;

nem

qui ver mala egerunt, in resurreclionem

32.
bis

judicii.

Amen, amen dico vobis Non Moyses ddit vopanem de clo, sed Paler meus dat vobis panem
:

30.

Non possum ego

meipso facerc quidquam.

de clo verum.
33. Panis

Sicut audio, judico; et judicium

quia non quro voluntatem

ejus qui misit me.

meum justum est; meam sed voluntatem

,

dat vitam
35.

enim Dei mundo.

est, qui

de clo descendit, et

31. Si ergo teslimonium perhibeo de meipso,

testi-

riet

et qui crdit in

Ego sum panis vitx qui venit ad me non esume, non siliet unqum.
:

monium meum non

scio quia

est

verum.

36. Sed dixi vobis, quia et vidistis me, et non cre-

32. Alius est, qui testimonium perhibet de

me

et

dilis.

verum

est testimonium,

quod perhibet de me.

et

57.

Omne, quod

dat mihi Pater, ad

me
:

veniet

et

33.

Vos

misislis

ad

Joannem;

teslimonium

eum, qui venit ad me, non cjiciam

tatem
59.

foras

perhibuit verilati.

58. Quia descend! de clo, non ut faciam volunaccipio;

34.

Ego aulem non ab homine teslimonium

salvi sitis.

meam,

sed voluntatem ejus, qui misit me.

sed hnec dico ut vos

Hc
:

35. Ille erat lucerna ardens, et Iucens.

voluistis

Vos autem

Palris

ut

aulem volunlas ejus, qui misit me, omne, quod ddit mihi, non perdam ex eo,
est

36.

ad horam exultare in luce ejus. Ego autem habeo testimonium majus Joanne.
;

sed resuscilem illud in novissimo die.

40. Hacc est autem volunlas Palris mei, qui misit

Opra enim, qu ddit mihi Paler ut perficiam ea

ipsa opra,

me

ul omnis, qui videt Filium, et crdit in

eum, hain

qu ego

facio,
;

testimonium perbibent de

beat vilam lcrnam, et ego resuscitabo

eum

novis-

me, quia Pater misit me

37. Et qui misit
buit de

simo

die.

me

Pater ipse testimonium perhiaudistis,

43. Nolite 44.

sit

murmurare

in invicem.

me

neque vocem ejus unqum

vidistis.

ne-

Nemo
,

polesl venire ad

me,

nisi Pater, qui

mino-

que speciem ejus

38. Et

me

tiaxerit

eum

et

ego resuscitabo

eum

in

verbum
misit

ejus

non habetis

in vobis

manens

vissimo die.
45. Est scriplum in Prophetis
cibiles Dei.
:

quia

quem

ille,

huic vos non creditis.

Et erunt omnes do-

39. Scrulamini Scripturas, quia vos pulalis in ipsis

Omnis qui

audivil Paire, et didicit, venit

vitam ternam habere

perhibent de
40. Et

et ilke sunt,

qu testimonium

ad me.
46.

me;
vultis venire

Non

quia Patrem vidit quisquam, nisi

is

qui est

non

ad meutvilam babeatis.

Deo, hic vidit Patrem.

41. Charitatem ab hominibus non accipio.

'

47.

Amen, amen
Ego sum

dico vobis

Qui crdit

in

me, ha-

42. Sed cognovi vos, quia dilectionem Dei non habetis in vobis.

bet vitam ternam.

48.

panis vil.

43.

me;

si alius

Ego veni innominePatris mei, et non accipitis venerit in nomine suo, illum accipielis.
vos poteslis credere, qui gloriam ab

49. Patres veslri manducaverunt

et mortui sunt.

manna

in deserto,

44.

Quomod

50. Hic est panis de clo descendens

ut

si

quis

invicem accipitis, et gloriam

quritis?

qu

solo

Deo

est,

non

ex ipso manducaverit
51.

non morialur.
vivus, qui de clo descendi.
,

Ego sum panis

45. Nolite pulare.quia ego accusalurus sim vos apud

52. Si quis manducaverit ex hoc pane

:

vivet in
est pro

Patrem
ratis.

est qui accust vos

Moyses

in

quo vos spe-

ternum et panis quem ego dabo, caro mea mundi vit.

54.

46. Si enim crederelis Moysi

et mihi
;

crederetis forsitan

Amen
Filii

amen

dico vobis

Nisi manducaveritis

de

me enim

ille scripsit.

carnem
creditis

hominis, et biberitis ejus sanguinem,

in vobis.

47. Si autem

illius litteris

non

quomod

non habebitis vilam

verbi meiscredetis?

55. Qui manducat

meam

carnem,

et biblt

meum

EX
sanguincm, habct vitam lernam
eiini in
;

S.

JOANNE.
33.

32
;

et

ego resuscitabo

Adhuc modicum tempus vobiscum sum

et va-

novissimo die

do ad eum, qui
est

me
me,

misit.
et

56. Caro

enim mea ver

cibus; et sanguis

34. Quccretis

non invenielis

et ubi ego

sum,

meus ver
57. Qui

est potus.

vos non poteslis venire.

manducat

meam

carneni, et bibit
in illo.

meum

57. Si quis

silit,

veniat ad me, et bibal.

sanguinem, in

me

manet, et ego

38. Qui crdit in

me,

sicut dicit Scriplura, flumina

58. Sicut misit

fiter

me vivens

Pater, et ego vivo proet ipse vivet pro-

de venire ejusfluent aqu viv.

Palrem
me.

et qui

manducat me,

CAPUT
7.

vin.

pier

Qui sine peccato

est

vcstrm,

pnmus

in

illam

59. Hic est panis, qui de clo descendit.

Non

sicut

lapidem millat.
10. Mulier, ubi sunt, qui te accusabant;

manducaverunl patres

vestri

manna

et

mortui sunt.

nemo

te

Qui manducat hune panem, vivet

62.

in seternum.

condemnavit?
1 1

Hoc vos scandalizat?

?

Ncc ego

le

condemnabo

vade, et

jam

ampliiis

63. Si ergo videritis Filium hominis ascendentem

ubi erat priiis

noli peccare.

12.

Ego sum lux mundi

si

qui sequiturme, non

vilae.

am-

64. Spiritus est, qui vivificat;

caro non prodest

spiri-

bulat in tenebris, sed habebit lumen

14. Et

quidquam. Yerba, quoe ego locutus sum vobis,

tus et vila sunt.

ego testimonium perliibeo de meipso, ve-

rum
quidam ex vobis, qui non credunt.
,

est

testimonium
:

meum

quia scio unde veni, et

65. Sed sunt

qu vado
vado.
15.

vos autem nescilis unde venio,

aul que

66. Proptcrea dixi vobis

quia

ad me,
68.

nisi fuerit ei

datum

Ptre

nemo potest meo

?
:

venire

Vos seeumlin carneni

:

judicatis

ego non ju-

Numquid

et

vos

vultis abire

dico
et ex vobis

quemquam
si

71.

Nonne ego vos duodecim

?

elegi

16. Et

judico ego, judicium

meum verum
quia

est,

unus diabolus est

quia soins non sum, sed ego, et qui misit me,

17. Et in

Pater.

6.

CAPUT VII. Tempus meum nondm advenit

Non
potest mund-us

lege veslr scriptum est,

est.

duorum

hominum testimonium verum

:

tempus autem
et

18.

Ego sum, qui lestimonium

perliibeo de meipso;

vestrum semper estparatuin.

7.

testimonium perbibel de me, qui misit me, Pater.

19.

odisse vos

me autem

odit:

Ncqueme
Ego vado,

scitis,

neque Palrem

meum;

si

me

quia ego testimonium perliibeo de

cjus mala sunt.

illo,

qud opra
sciretis, l'orsilan et

Palrem meuin
qmerelis me,

scirelis.
et in

21.
8.

et

peccato vestro

Vos ascendite ad diem festum hune, ego autem

;

non ascendo ad diem festum islum

pus nondm implelum
16.
est.

quia

meum

moriemini. Qu ego vado, vos non polestis venire.

23.

tem-

Vos de dcorsin

eslis;

ego de supernis sum.

Vos de mundo hoc

estis,

ego non

sum de hoc mundo.

in peccalis

Mea doctrina non

est

mea, sed

ejus, qui misit

24. Dixi ergo

veslris
;

vobis,

quia moriemini

me.
si

enim non

credideritis quia ego

sum

mo-

17. Si quis volueril voluntalein ejus facere, cognosect de doclrin

,

riemini in peccato veslro.

utrm ex Deo

sit,

an ego meipso

25. Principium, qui et loquor vobis. 2G. Mulla habeo de vobis loqui, et judicare
;

loquar.
18. Qui semelipso loquitur,
quaeril; qui

sed

gloriam propriam
ejus, qui misit

qui

me

misit, verax est

in

et

ego quae audivi ab eo, hxc

autem quxrit gloriam

illo

eum,

loquor
28.

mundo.
exaltaverilis Filium hominis, tune

hic verax est, et injustitia in

non

est.
:

Cm
me
:

cogno-

19.

Nonne Moyses

ddit vobis legem

et

nemo ex

scetis quia

ego sum,

et

meipso
:

facio nihil, sed sicut

vobis facit legem?

20. Quid

docuit

Pater, hsee loquor

21.

me qucerilis interficere ? Unum opus feci, et omnes miramini.

est,

29 Et qui

me

misit,

mecum

est, et
ei,

non

reliquit

me

solum

quia ego, quae placita sunt

facio

semper.
disciI

22. Proplerea Moyses dedit vobis circumeisionem

31. Si vos manseritis in

puli

sermone moo, ver

(non quia exMoyse

circumeidilis

sed ex patribus)

et in

sabbato

mei

crilis

hominem.

52. Et cognoscetis verilatem, et veritas liberabit

23. Si circumeisionem accipit

homo

in sabbato, ut

vos.

non solvatur

Iex Moysi

mihi indignamini quia lotum

sabbato
?
,

34.

Amen, amen

dico vobis

quia omnis qui facit

hominem sanum

feci in

peccatum, servus est peccati.

sed justum
55. Servus
filius

24. Nolite judicarc

secundm faciem
und sim

autem non manet

in aeternum.

in

domo

in

anernum;

judicium judicate.
28. Et

autem manet
Scio quia

me

scilis,

et

scitis; et

meipso

36. Si ergo vos

37.

filius liberaverit,

verliberi erilis.
;

non veni, sed

scilis.

est verus, qui misit

me, quem vos ne-

filii

Abraha

estis

sed quaeritis

me
;

interficere, quia

sermo meus non

vidi

capit in vobis.

29.
misit.

Ego

scio

eum, quia ab

ipso

sum

et ipse

me

38.

Ego quod
vidistis

apud Patrem

meum

loquor

ei

vos quae

apud patrem vesirum

facitis.

327
59. Si
filii

VERBA A CHRISTO PROLATA

Abrahae
estis,

328
,

opra Abrah

l'acite.

4.

Et

cm

proprias oves emiserit

ante eas vadit

ejus.

40.

Nunc aulem

quxritis

me

interficere,

hominem,

et oves illum sequuntur, quia sciunl

5.

vocem

qui verilatem vobis locutus sum,

quam

audivi Deo;

hoc Abraham non

41.

fecit.

eo

quia non noverunt

Alienum autem non sequuntur, sed fugiunt ab vocem alienorum.

,

Vos

facitis

opra patris vestri.

esset,
diligerelis utique

7.

Amen amen

dico vobis

quia ego

sum oslium

42. Si

Deus Pater vester

ovium.
8.

me. Ego enim ex Deo

meipso veni, sed
43.
ille

processi, et veni;

neque enim

Omnes quolquot

venerunt, fures sunl, et latro-

me misit. Quare loquelam meam non

;

nes, et non audierunt eos oves.

cognoscitis? Quia

9.

Ego sum oslium. Per me

;

si

quis introierit, salva,

non potestisaudire sermonem meum.

44. Vos ex ptre diabolo estis
vestri vultis facere, ille
et desideria

bitur
patris
niet.

et ingredielur, et egredielur

et

pascua invc-

homicida erat ab

inilio, et in

10.

Fur non venit

nisi ut furetur,

et
et

mnclet, et
abundanlis

veritate

non

slelil

quia non est verilas in eo,

propriis loquilur, quia

cm
men-

perdat.

Ego

veni ut vitam

habeant

loquitur

mendacium, ex
aulem

habeanl.
11.

dax

est, et pater ejus.

si

Ego sum Paslor bonus. Bonus Paslor animam

autem, et qui non est paslor, curapit, et dispergit

45. ego

veritatem dico, non credilis mihi.

suant dat pro ovibus suis.

12. Mercenarius

46. Quis ex vobis arguet

me

de peccalo

Si verita-

tem dico
non

vobis, quare

non

credilis

mihi?

jus non sunl oves propri, videt Iupuin venienlem, et

dimittit oves, et fugit; et lupus

47. Qui ex

Deo

est,

verba Dei audit. Propterea vos

estis.

audilis, quia ex

Deo non

oves

49.

Palrem meum,
50.

Ego dxmonium non babeo; sed honorifico et vos inhonorstis me. Ego autem non qusero gloriam meam est qui
;

13. Mercenarius
el

aulem

fugit,

quia mercenarius est

non perlinet ad eum de ovibus.

14.

Ego sum Paslor bonus;

cl

cognosco mcas,

et

quairat, etjudicel.

cognoscunt
:

me

mea;.
et

Amen, amen dico vobis si quis sermonem servaverit, mortem non videbit in aiternum. 54. Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est est Pater meus, qui glorificat me, quem vos dicitis
51.

15. Sicul
cl

novitmc Pater,

ego agnosco Palrem

meum

et cl

quia Deus vesler est.

55. Et non cognovistis
et si dixero quia

animam meam pono pro ovibus muis; 16. Et alias oves babeo, qux non sunt ex hoc ovili illas oortct me adducere, et vocem meam allaient; net unum ovile, et un us pastor.
17. Proplerea

eum ego aulem

;

novi

non scio eum, cro

similis vobis

eum men;

me

diligil

Palcr

quia ego pono ani-

mam meam,
18.

ul iierm
lollil

dax. Sed scio eum, et

56.

sermonem

ejus servo.

Nemo

sumam cam. eam me; sed ego pono cam

babeo ponendi cam
;

Abraham
:

pater vester exullavit ut videret diem

meipso,
slatern

et polcsialcm

et poie-

meum
58.
fieret
,

vidit, et gavisus est.

babeo iterm sumendi eam; hoc rr.andalum

Amen, amen dico

ego sum.

vobis,

antcqum Abraham

accepi Paire meo.

25. Loquor vobis, et non credilis; opra

CAPUT
3.

qu ego

IX.
;

facio in noinine Patris

mei,

iaec

lesiimonium perlii-

Neque

hic peccavit,

neque parentes ejus

illo.

sed

bent de me.
26. Sed vos non credilis, quia non estis ex ovibus meis.
27. Oves

ut manifesienlur opra Dei in

4.

Me

oportet operari opra ejus, qui misit

:

me

do-

nec dies est

ri.

venit nox,

quando nemo potest operalux

mc vocem meam
me
:

audiunt

et

ego co-

gnosco eas, et sequuntur

5.

Quamdi sum
Vade, lava

in

mundo,

sum mundi.
in

28. Et ego vilam aeiernam do eis

el

non peribunt

7.

in natatori Siloe.
?

lernum,
29. Paler

el

non rapiet cas quisqnam de manu

35.

Tu

credis in Filium Dei

mc.
tecum
,

37. Et vidisli

eum,

et qui loquitur

ipse est.
:

39. In judicium ego in

hune

mundum

veni

ut qui

est; et

non vident videant,

et qui vident cci fiant.

;

30.

meus quod ddit mihi majus omnibus nemo polest rapere de manu Patris mei. Ego et Pater unum sumus.
,

41. Si ca;ci essetis, non haberetis peccaturw

nunc

52. Mulla bona opra

ostendi vobis ex Paire meo,

ver
nct.

dicitis

Quia videmus. Peccatum vestrum ma-

proplcr quod eorum opus

34.

me

lapidatis?
:

Nonne scriptum

est in lege vestra

quia ego

CAPUT
1.

X.
inlrat per
,

dixi, dii estis?

Amen, amen

dico vobis: Qui non

,

55. Si illos dixit deos

ad quos sermo Dei faclus

estium in ovile ovium

est, et lalro.

sed ascendit aliunde

ille

fur

est, et non polest solvi Scriptura.

36.
intrat

Quem
:

Pater sanclificavil, et misit

in
:

mundum

2.
3.

Qui autem

per ostium, pastorest ovium.

,

vos dicilis

Quia blasphmas

quia dixi

Filius Dei

Huic ostiarius aperit

,

et oves

vocem

ejus au-

sum?
37. Si

diunt
tas.

et proprias oves

vocal nominatim et educit

non

facio opra Patris

mei

nulite credere

mihi.

S20
58. Si

EX
autem
est, et

S.

JOaNNE.
56.

330
lucem habetis, crdite
in

facio, et

si

mihi non vultis crederc,

,

Dm

lucem, ut

Ulii

operibus crdite, ut cognoscatis

ter in

et credatis quia

Pa-

lucis sitis.

me

ego

in Ptre.

44. Qui crdit in nie, non crdit in me, sed in

eum,

CAPUT
4.

XI.

qui misit me.

Infirmitas

lisec

non

est

ad niortem, sed pro gloDei per eam.

in

45. Et qui videt me,

46.

videt

cum
;

qui misit me.

rin Dci, ut glorificetur Filins

7.

Ego

lux in

mundum

veni

ut

omnis qui crdit

9.

Eamus in JiuLeam ilerm. Nonne duodecim sunt hora

non
offendil, quia

me,

in tenebris
si

non maneat.

diei? Si quis

amburit

47. Et
:

quis audieril verba mea, et non cuslodic:

laverit in die,
viciet
;

lucem hujus inundi

egunon judico eum non enim veni mundum, sed ut salvihcem mundum.
48. Qui spernit

ut

judicem
haille

10. Si auleni ambulaverit innocte, offendil, quia

me,
;

et

non

accipit verba

lux non est in eo.

il. Lazarus amicus noster dormit; sed vado ut

bet qui judicet

judicabit

eum sermo quem

novissimo die.

locutus

mea sum

eum

in

somno excilem cum.

14. Lazarus
15. El

49. Quia ego ex

;

me

ipso

non sum locutus, sed qui

mortuus est

misit
,

me
et

Pater, ipse mihi inandaluni ddit quid di-

gaudeo propter vos ut credatis

ibi.

quoniam

cam,

quid loquar.

non cram
25.

Sed eamus ad eum.

resurrectio et vita
fuerit, vivet
:

50. Et scio quia

mandatum

ejus vita alterna est.

23. Resurget frater tuus.

Qu
;

ergo ego loquor, sicut dixit mihi

Pater

sic lo-

Ego sum
si

qui crdit in me,

quor.

etiam

mortuus

CAPUT
me non mo,

XIII.

26. Et
rietur in

omnis qui

vivit, et crdit in

7.

Quod ego

Iacio,

tu nescis

modo,

scies

autem

ternum. Credis hoc?

poslea.
8. Si

54. Ubi posuistiseum?

non lavero

te,

non babebis partem meciim.

nisi ut

39. Tollite lapidem. 40.

10. Qui lotus est,

non indiget

pedes lavet,
sed non

Nonne
?

dixi libi,

quoniam

si

credideris, videbis

sed est

mundus

lotus.

Et vos mundi

eslis,

gloriam Dei

omnes.
12. Scitis quid fecerim vobis 13.
?

4i. Paler, gralias ago tibi

42.

quoniam audisti me. Ego aulem sciebam quia semper me audis, sed
qui

Vos

vocatis

me

Magister, et

Domine

et

ben

propter populum,
quia tu

circumslat, dixi

ut credant

dicitis;

sum etenim.
ergo ego lavi pedes vestros, Dominus,
;

me

misisli.

14. Si

et

43. Lazare, veni foras. 44. Solvite

Magister
15.

et

vos debelis aller alterius lavare pedes.

dedi vobis,
faciatis.
:

eum,

et sinitc abire.

Exemplum enim
Amen, amen

utquemadmodm
est servus

CAPUT
7. Sinitc illam, ut in
illud.

XII.

ego

feci vobis, ila et

vos

diem sepultur meae servet

16.

dico vobis

Non

major

domino suo; neque apostolus major

Pauperes enim semper habetis vobiscum
;

est eo qui misit

8.

me

illuni.

autem non semper habetis.

25. Venit hora, ut clarificetur Filius hominis.

17. Si

18.

hc scitis, beati eritis si feceritis ea. Non de omnibus vobis dico ego scio quos
;

ele-

Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenl cadens in lerram, mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. 25. Qui amat animam suam, perdet eam et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeteruam
24.
;

gerim

sed ut adimpleatur Scriptura

Qui manducat

mecum panem, levabit contra me calcaneum suum. 19. Amod dico vobis, priusqum fit, ut cm factum
fuerit credatis quia

ego sum.
:

20.

Amen, amen

dico vobis
qui autem

Qui accipit

si

cuslodit

eam.

misero,

me accipit;
misit.

me aceipit,
:

accipit

quem eum

26. Si quis mihi ministrat,

me

sequatur;

et ubi

qui

me

sum

ego,

illic

et minister

meus

erit. Si

quis mihi mi-

21.
tradet

Amen, amen
me.
Ille est, cui

dico vobis

Quia unus ex vobis

nistraverit, honorilicabit
-27.

eum

Pater meus.
est.

Nunc anima mea turbata

Et quid dicam?

26.
27. 31.

ego inlinctum panem porrexero.

Pater, salvifica
in lioram hanc.

me

ex hc hor. Sed propterea veni

Quod Nunc
Si

facis fac citis.

clarificatus est Filius

hominis,

et

Deus

28. Pater, clarifica

50.
31.

nomen tuum. Non propter me hc vox venit,

ejicietur foras.
si

clariliealus est in eo.

sed propter vos.

32.

Deus
in

clarificatus

est in eo

et

Deus claclarificabit

Nuncjudicium estmundi; nuncpnnceps hujus

exaltalus fuero terra, omnia tra-

rificabit

eum

semelipso

et continu

mundi

eum.
33. Filioli, adhuc modicuni vobiscum sum.
retis

32. Et ego

Qua>

ham ad me ipsum.
35.

me,

et sicut dixi Jud;cis

Qu ego
Ut

vado, vos non

Adhuc modicuni lumen

habetis,

in vobis est.

Ambulate

potestis venire; et vobis dico

modo.
vobis
:

dm lucem

ut

non vos tenebr comprehenqu vadat.

34.

Mandalum novum do

diligatis invi-

danl; et qui ambulat

s. s.

in tenebris, nescit

cem,

sicut dilexi vos, ul et vos diligatis invicem.

XXI.

11

551
55. In hoc cognoscent
estis, si

VERBA. A CI1RIST0 PROLATA.

omnes quia
potes
discipuli

552
audislis

mci

Et sermonein

quem

non

est

meus; sed ejus

dilectionem habuerilis ad invicem.

,

qui misit me, Patris. sequi

;

56.

Qu ego vado non

me modo

se-

25. U.rc locutus

26. Paracletus

queris aulem postea.

58.

Animam tuam
:

pro

lico libi

Non

cantabil gallus, donec 1er

me pones? Amen amen me neges.

,

let

Paler

in

sum vobis apud vos manens; autem Spirilus sanctus, quem mitnomine meo ille vos docebit omnia , et
,

suggeret vobis omnia qu.T.cumque dixero vobis.

27.

CAPUT
1. in

XIV.

Paccm

relinquo vobis, pacem

,

meam

do vobis;

Non turbeturcor vcslrum. Crcditis in Deum, et

crdite.
In

non quomod mundus dal

lur corveslrum,

ego do vobis. Non lurbe-

me
2.

neque formidet.
:

domo
,

Patris

mci mansiones multa; sunt. Si

vobis
,

28. Audislis quia egodixi vobis

ad vos. Si
diligerilis
;

Vado
,

et venio

quomins
lociim.
3.

dixissem

quia vado parare vobis

ad Patrem
si

me, gauderetis utique quia vado quia Pater major nie est.
priusqum
fit
,

Et

abiero, et praparavero vobis

locum
,

ite-

29. Et nunc dixi vobis

ut

cm
enim

venio, et accipiam vos ad

sitis.

meipsum

ut ubi

sum

factum
30.

fuerit, credalis.

ego, et vos

Jam non multa loquar vobiscum

,

venit

4. Et qu ego vado 6.

scitis, et
,

viamscitis.
:

princeps mundi hujus

venit ad

et

in

me non

habet quid-

Ego sum
nisi

via, et veritas

et viia

nemo

quam.
31. Sed ut cognoscat

Patrem,
7.

per me.

mundus quia

diligo

Patrem,

Si cognovisselis
;

me,

et

Patrem

meum
eum
; ,

utique coet vidistis

etsicut

mandatum
hinc.

dedil mihi Paler sic facio; suigite,

gnovisselis

et

amod

cognoscelis

eamus
1.

eum.
9.
vislis

CAPUT XV.
Tanlo tempore vobiscum sum
et

non cogno-

Ego sum

vitis

vera

et Pater

meus

agricola est.

me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem. Quomod tu dicis Ostende nobis Patrem ? 10. Non crcditis quia ego in Ptre, et Pater in me est? Verbaqux ego loquor vobis, meipso non loquor.
:

2.
lollet

Omncm
eum
;

palmitem

in

me non

feicnlem fructum,

et

omnem

qui fertfructum, purgabit eum,

ut fructum plus afferat

3.

Pater aulem
11.

in

me manens,

ipse facit opra.

in

locutus

Jam vos mundi sum vobis.

Manete
in

estis

propter

sermonem quem

Non

credilis quia

ego in Paire, et Pater

me

4.

me

et

ego in vobis. Sicut palmes non

nisi

est?
12. Alioquin propter opra ipsa crdite.

potest ferre

fructum semelipso,
nisi in

manserit in

Amen, amen

vile 5.

sic

nec vos,

me

manseritis.
:

dico vobis, qui crdit in me, opra quae ego facio, et

ipse faciet, et majora

Ego sum

vitis,

vos palmites

qui

manet

in

me,

horum

faciet

quia ego ad Pa-

et

ego

in eo, hic fert

fruclum mullum, quia sine

me

trem vado.
13. Et

nihil potestis facere.

quodeumque

petieritis

Patrem

in

nomine

6. Si quis in

me non

manserit

miltetur foras sicut

meo, hoc faciam; ut

14. Si

glorificetur Pater in Filio:

palmes, et arescet, et colligent eum, et in ignem miltenl, et ardet.

7.

quid petieritis

me

in

nomine meo, hoc

servate.

faciam.
15. Sidiligitis

Si manseritis in
:

me

et

verba

mea
,

in

vobis
fiet

me, mandata mea

in

manserint
vobis.
8. In

quodeumque
clarificatus
afferalis

volueritis petetis

et

16. Et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut

maneat vobiscum

ternum

boc

est Pater
,

meus,

ut fru-

17. Spiritum veritatis, accipere, quia non videt

quem mundus non potest eum nec scit eum vos au,
; ,

ctum plurimum
scipuli.
9. Sicut dilexit

et

eificiamini

mei

di-

tem cognoscelis eum

vobis
18.
:

quia apud vos manebit

et in

me

Pater, et ego

dilexi vos.

Ma-

erit.

nete in dilectionc me.

;

Non relinquam vos orphanos

Adhuc modicum;
videbitis
et

veniam ad

10. Si prajccpla
lectionc

mea

servaveritis, manebitis in di-

VOS.

me,

sicut et ego Patris

in ejus

mei praccepla serva-

19.
det.

mundus me jam non

:

vi-

vi, et

maneo

dilectionc
vobis, ut

Yos aulem

me

quia ego vivo, et vos

11. IIxc locutus

in vobis, et

sum

gaudium
ut diligatis

meum

sit

"vivetis.
2i).

gaudium vcslrum impleatur.

In illo die

vos cognoscelis quia ego

in

sum
ille

in

12.

Hoc

est

prxceplum meum,

invicem

Paire meo, et vos

me,

cl

ego
1

in vobis.

sicut dilexi vos.

21. Qui habet mandata me; ., el serval ca, qui diligit me. Qui aulem diligit

est
j

13.

me,
et

diligetur Paire

mam
14.

Majorem hc dilectionem nemo suam ponat quis pro amicis suis.

Vos amici mei
estis, si fecerilis

habet, ut ani-

meo

et

ego

diligam

eum

manifcsiabo

ei
j

quai ego pra>

meipsum.

cipio vobis.
15.
''

me, sermonem meum servabit, meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.
23. Si quis diligit
et Paler

Jam non dicam vos

faciat

servos

quia servus nescii

dixi

quid

dominus

ejus.

Vos autem

amicos:
feci

jj.

quia omnia
vobis.

qucumque

audivi Paire meo, nota

24. Qui non diligii me, sermones

meos non

serval.

533
16.

EX
Non vos me
elegislis

S.

JOANNE.

33

sed ego elegi vo% et

afferalis;
pclieritis
et

bit

vos

omnem

veritalem

non enim loquetur

h se-

posui vos ut eatis, et frucium

vester maneat; ut

frucius
in

melipso, sed qu;rcum<iueaudiet loquelur, clquie venlura snnl aimuntiiibil vobis.

quodcumque

Patrem

nomine

inco, detvobis.

14. Ille

me

clarificabit

quia de

meo

accipiet, cl

an-

17. llxc inando vobis, ut diligalis invicem.

nunliabit vobis.

18. Si

mundus vos

odit, scitote

quia

me

priorem

15.

Omnia qucumque habet Pater, mea

sunt.

vobis odio habuit.

19. Si de muiido fuisselis,
diligerct
;

Propterea dixi quia de

meo

accipiet; et annunliabil

quia ver de

mundus quod suum erat mundo non estis, sed ego elegi
mundus.

vobis. 16.

Modicum,

et

vos de mundo,

propterea odit vos

modicum,
19.
et

et videbilis

jam non videbilis me; et iterinn me; quia vado ad Palrem.

:

bis

20. Memcntole sermonis niei, quein ego dixi voNon est servus major domino suo. Si me perse:

De hoc

quacritis inter vos, quia dixi

Modicum

non videbitis me,

20.

et

ilerm modicum, et videbilis

cuti sunt, et vos persequentur

si

sermonem meum

me.
bitis vos,

servaverunt, et vestrum servabunt.

21. Sed hxc omnia
facient vobis propter

nomen

Amen, amen dico vobis, quia plorabilis, et flemundus ;iutem gaudebit; vos autem contiiIristitia

meum

quia nesciunt

eum

qui inisit me.

slabimini, sed

vestra vertetur in gaudium.

22. Si non venissem, et locutus fuissem eis, pecca-

21. Mulier

tum non haberent

23. Qui

nunc aulem excusationem non

hora ejus;

cm parit tiisiiiiun habet, quia venit cm autem peperit puerum, jam non me-

babent de peccato suo.

minil pressura propter gaudium, quia nalus esi liomo

me

odit, et

Patrem

meum
;

odit.

in

munduin.
22. Et vos igitur

24. Si opra non fecissem in eis, quse

fecil,

nemo

a-lius

nunc quidem

tristiiiam habelis,

peccalum non haberent

nunc aulem

et vide-

iterm autem videbo vos, etgaudebil cor vestrum; ei

runt, et oderunt et

me,

et

Palrem meum.
in

gaudium vestrum nemo

lege

lollei vobis.

Sed ut adimpleatur sermo, qui scriplus est Quia odio babuerunt me 25

:

eorum

23. El in

illo

die

me non
si

rogabitis

quidquam.

gratis.

Amen, amen
pro24.

dico vobis,
vobis.

quid pelieritis Palrem in

26.

Cm

autem venerit Paraclelus, quem ego mitveritatis, qui Ptre

nomine meo, dabit

meo. Petite

tam vobis Ptre Spirilum

cedit, ille

Usque modo non

pelstis

qmdquam

in

nomine
sil

testimonium perhibebit de me.

et accipietis, ut

gaudium veslrum

pl-

27. Et vos testimonium perhibebitis, quia ab initio

num.
25. lbec in proverbiis locutus

mecum
1.

estis.

sum

vobis. Venit ho-

CAPUT
Ibec locutus

XVI.
ut

ra

cm jam non
26. In
illo

in

proverbiis Ioquar vobis, sed

pa-

sum

vobis,

non scandalizesed venit hora,

lam de Paire annuntiabo vobis.

die iu

mini.
2. ut

Absque synagogis
interiieit

facient vos

vobis quia ego rogabo

nomine meo petetis Patrem de vobis;

ego Deo exivi.

et

non dico

omnis qui

vos arbitretur obsequium se

27. Ipse enim Pater

tis,

amat vos quia vos me amsmunduin

iterm re-

praestare Deo.
3.

et credidistis quia

Et hsec facient vobis, quia non noverunt Patrem,

28. Exivi Ptre, el veni in

neque me.
4. Sed hae locutus sum vobis ut cm venerit hora eorum reminiscamini quia ego dixi vobis. 5. Hacc autem vobis ab initio non dixi, quia vobis;

linquo
31.

mundum, et vado ad Palrem. Modo creditis?

jam
venit, ut dispergamini
in

32. Ecce venit hora, el

nnusquisque

propria, et

cum eram. Et nunc vado ad eum qui misit me; et nemo ex vobis inlerrogat me Qu vadis ? 6. Sed quia haec locutus sum vobis, tristitia imple:

non sum
beatis. In

soins, quia Pater

me solum mecum est.

relinquatis; et

33. Haec locutus

sum

vobis, ut in

me pacem

ha-

mundo pressuram

habebilis; sed confidile,

vit

cor vestrum.

ego
:

vici

munduin.

7.

Sed ego veritalem dico vobis

;

expedit vobis ut

CAPUT
lius

XVII.

ego vadam
niet ad vos
8.

si
si

enim non abiero, Paraclelus non veautem abiero, mittam eum ad vos.
ille,

1. Pater, venit hora, clarifica

Filiumluum,

ut Fi-

tuus clarifcet
Sicut dedisti

te.

Et cm venerit
justili, et

arguet

mundumde

peccato,

2.

ei

potestatem omnis carnis, ut

omte

et

de
9.

de judicio.
in

ne, quod dedisti

ei,

det eis vitam aeternam.

De peccato quidem, quia non crediderunt De

justiti ver, quia

Haec est autem vita acterna, ut cognoscant

et

me;
10.

solum Deum verum,

ad Patrem vado,
et

quem

misisti

Jesum Chri-

jam

stum.
4.

non

videbitis

me;
mundi
est.

Ego

te clarificavi

super terram

opus consum-

H. De
12.

judicio autem, quia princeps hujus

mavi quod
5.

dedisti mihi ut laciam.

clarifica

jam judicatus
leslis portare

Et nunc

me,

tu

Pater

apud temet-

Adhuc multa habeo vobis

modo.
ille

dicere , sed non po-

ipsum,claritate quamhabui, priusqum

mundus esset,
de-

apud
Spiritus veritatis, doce-

te.

13.

Cm

autem venerit

6. Manileslavi

nomen

tuuin hominibus quos

>35
;

VERBA A CHKISTO PK0LA1A. EX

erant, et mihi cos dedisii, et
9.

S.

JOANNE.
eis

330

tui disii mihi de mundo scrmonem tuum servaverunt. 7. Nunc cognoverunt quia omniaqua;

Quia quos dedisti mihi, non perdidi ex

quem-

quam.
dedisti mihi

11. Mitle

gladium

abs

te sunt.

quem
,

ddit mihi Paler, non

tuum in vaginam. Calicem bibam illuni?

8.

Quia verba

quae dedisti mihi

dedi eis

et ipsi

20.

acceperunt et cognoverunt ver quia te exivi, et

crediderunt quia tu
9.

docui in synagog

Ego palam loculus sum mundo; ego semper et in templo que omnes Judrci
, ,

me

misisti.
;

conveniunt; et in occullo loculus sum

,

nihil.

Ego pro

eis

rogo

non pro mundo rogo

tui

sed

21. Quid

me

interrogas? Interroga cos qui audie-

pro his quos dedisti mihi, quia

10. Et

sunt

runt quid loculus sim ipsis; ecce hi sciunt qua; dixe-

mea omnia tua sunt, et tua mca suut;et clarificatus sum in eis. 11. Et jam non sum in mundo, et hi in mundo sunt,
et ego ad te venio
;

rim ego.
23. Si mal Iocutus

sum

testimonium perhibe de

malo
34.

si

autem ben, quid me cdis ?

temetipso hoc dicis
,

Pater sancte, serva eos in nomine

;

an

alii

dixerunt

tibi

de

luo quos
12.

dedisti mihi

utsint
eis
,

unum,

sicut et nos.
in

me?
36. Regnum meum non est de hoc mundo ; si ex hoc mundo esset regnum meum, ministrimei ulique

Cm
tno.

cssem cum

ego servabam eos

custodivi
,

no-

mine
13.

Quos

dedisli mihi

et

nemo ex

eis periit, nisi hlius perditionis, ut Scriptura implealur.

decertarent ut non tradercr Judis

nunc autem

rei-

Nunc autem ad

te venio, et

hc loquorin munimpletum
in

do, ut habeant gaudium

jpsis.

meum

scmet-

gnum meum non est hinc. 57. Tu dicis quia rex sum
et ad

ego.

Ego

in

hoc nalus sum

hoc veni

in

mundum
est

ut testimonium perliibeam

14.

Ego dedi

eis

odio habuil, quia non sunt de

scrmonem tuum et mundus eos mundo, sicut et ego

,

verilali;

omnisqui

ex veritate audit vocem

meam.
ullam

CAPUT
H. Non
nisi tibi

XIX.

non sum de mundo.

15.

haberes potcslatem adverss

esset desuper.

me

Non rogo

ut tollas eos de

mundo

sed ut ser-

datum

Propterea qui

me

Ira-

ves eos malo.

16.

didit tibi,
,

majus pcccatiim habet.

De mundo non sunt

sicut et ego

non sum de

26. Mulier, ecce fdius luus.

27. Ecce maler tua.

mundo.
17. Sanctifica eo6 in veritate.
est.

Sermo tuus
et

veritas

28. Sitio.

29.

Consummatum

est.

18. Sicut tu

me

misisti

in

mundum

ego misi

CAPUT XX.
15. Mulier, quid ploras?

eos in

mundum.
meipsum
,

quem

quooris

19. Et pro eis ego sanctifico

ipsi sancticati in veritate.

ut sint et

16. Maria.

17. Noli
,

me
;

tangere,

nondm enim

ascendi ad Paet die eis

; :

20.

Non pro

eis

autem rogo tantm

verbuni eorum

sed et pro

trem

meum

vade autem ad fratres meos,

,

eis qui credituri sunt per

in

me.

21. Ut

omnes unum
et ipsi in tu

sint, sicut lu Pater in

me,

et

ego

in te, ut

nobis

unum

Ascendo ad Palremmeum etPalrem veslrum meum, et Deum vestrum.

19.

Deum

sint

ut

credat
21.

mundus, quia
ut sint
23.

me

misisti.

22. Et ego claritatem

unum
et

sicut et

quam dedisli mihi nos unum sumus.

Pax Pax

vobis.

vobis. Sicut niisit

me

Paler, et ego mitto

dedi eis,
vos.

Ego
,

unum

me, ut sint consummati cognoscat mundus quia tu me misisti

in eis, et tu in

22. Accipite Spiritum sanctum

in et

23.
et

dilexisti eos, sicut et

me

Quorum remiseritis peccala remilluntur quorum retinueritis, relenta sunt.

,

eis

dilexisti.
,

24. Pater, quos dedisti mihi

et
il
1

volo ut ubi

sint

mecum

ut vidcant claritatem

sum ego meam quam

26.

Pax

vobis.

27.

Mer

digitum luum hc

et vide inanus

meas

dedisti mihi,

quia dilexisti

me
te

anle constitutionem

et afler

manum

luam,

et miltc in latus

meum
;

el noli

mundi.
25. Pater juste
,

esse incredulus, sed hdelis.

mundus
hi

uon cognovit

ego au-

29. Quia vidisli

me, Tlioma,

credidisti

beati qui

tem

le

cognovi

et

cognoverunt quia tu

me mifa-

non viderunl,

cl crediderunt.

sisti.

CAPUT
notum
,

XXI.
et invenielis.

26. Et

feci eis

nomen tuum
me,

et

notum

5. Pueri,

numquid pulmentarium habetis

;

ciam, ut dilectio
in ipsis.

qui

dilexisti

in ipsis sit, et

ego

6. Millite in dcxlrain navigii rete

10. Afferlc de piscibus

quos prendidistis nunc.

CAPUT
4.

XVIII.

12. 15.

Venitc, prandete.

Quem
Quem

quaeritis ?

Simon Joannis, Simon Joannis,

diligis

me

plus his?Pasce agnos

5.
7. 8.
sitiite

Ego sum.
quaeritis
?

meos.
16.
diligis

me?
,

Pascc agnos meos.

Dixi vobis quia ego

sum

si

ergo

me

quaeritis

17. 18.

Simon Joannis, amas

ine'i'Pasce oves meas.

hos abire.

Amen

amen

rtir.o liiii

cm

essrs junior cin-

337
gebas
le
,

MONITUM.
et

338

ambulabas ubi volebas

cm autem

se-

19. Sequere

me.
volo manere donec veniam
,

nueris, exlendes

manus tuas,
vis.

et alius

te cinget, et

22. Sic
te ? tu

eum

quid ad

ducet que tu non

me

sequere.

EX ACTIBUS APOSTOLORUM.
CAPUT PRIMUM.
5.

portet

nomen meum coram

Ego enim ostendam

gentibus

et regibus

et

Quia Joannes quidem baplizavit aqu, vos autem

fdiis Isral.

baptizabimini Spirilu sancto non post multos bos dies.

7.

16.

illi

quanta oporteat

eum

Non
Sed

est veslrum nosse

tempora, vel momenta

:

pro nomine

meo

pati.

qurc Pater posuit in sua potestale

8.

CAPUT XX.
35. Beatius est magis dare,

accipielis virtutem supervenienlis Spirils

qum

accipere.

sancti in vos, et eritis mihi testes in Jrusalem, et in

omni Jud
\.

cl

Samari

et

usque ad iiltimum terra.

IX. 15.

CAPUT
Ego sum
Jsus,
,

XXI.
tu persequeris.

CAPUT
Sauic, Saule, quid
5.
libi

quem

Ego sum

Jsus,

me persequeris? quem tu persequeris Durum

:

16. Sed exurge

est

et

sta super

pedes luos
te

ad hoc

enim apparui

libi, ut

constituam
,

ministrum, ette-

contra stimulum calcilrare.

stem eorum quas

ibi

vidisti

et

eorum quibus apparebo

nunc

7.

Surge, et ingredere civitatem et

le

dicetur tibi

libi

quid

oporteat facere.

17. Eripiens te de populo, et gentibus, in quas

10. Anania.

ego mitlo
vocatur Reclus,
;

le,

H.

Surge, et vade in vicum qui

18. Aperire oculos

bris ad lucem
,

eorum, ut convertantur tene

et qiucre in

domo

Judae Saulum

nomine Tarsenscm

et

de potestale Satanae ad
,

Deum

ut

ecce enim oral.

15. Vade,

accipiant remissionem peccatorum

electionis est mihi iste, ut
i

et

soriem inter

quoniam vas

sanctos, per fidem quai est in

me.

EX EPISTOLA PRIMA AD CORINTHIOS.

CAPUT
24. Accipile et manducate

XI.
;

guine, hoc facite quotiescumque bibetis, in

est

meam com-

hoc

quod pro vobis tradetur

morationem.

hoc

facite in

meum, meam commecorpus

memorationem.
26. Quotiescumque enim manducabilis panera hune,
et

calicem bibetis,

mortem Domini

annuntiabilis do-

25. Hic calix novuin teslamentum esl in

meo

san-

nec veniat.

MONITUM.
Ilucusque sacrorum Librorum partem haud exiguam non infeliciter nec imperfect
inlerpretatam lectoribus noslris exhibuimus. Allamen nihil lam
ddisse arbilramur,
,

plurimorum san

judicio,

completum aut succi ac medulUc plenius unqum

scilicet inter

qum quod

in

quatuor Evangelia prstandum nunc aggredimur. Multos

aucto-

es qui in Ecclesi catholic venerabiliores Iiosce Libros commentariis suis illustrrunt, octo cacteros
lirrceminent ac

maxime

omnium

ore primo loco celehranlur. Quos quidem prclarissimos interprtes un connexos ex;
,

inlcgro producendi ralio nobis qunesila et inventa est

secret,

quin ide voluminum noslrorum tnor magis excre

;

qum

si

de more subjicerenlur plurima: variorum scriplorum annolaliones

haneque novam

xlabopis;
existis-

prxsenlisordinationem, instigante lotius boni Auclore nobis suggillatam non sine pergrati animi sensu

mainus.

Cm

ver quatuor ex oclo supra dictis auclorihus brevissimas solummod lucubraiiones edideriar,,a

359
catteris per

DU HAMEL V1TA.

340
nter-

modum

complementi nobis adjicianlur,

illos

ad calcem paginarum, nullo inler iineas rclicto

vallo reciuliinus, ade

In

lenui

lauim

cl \ix scnsibili
(!

patio coiitincanlur.

unumquodque

igitc-r

Evangelhnn

o
S.

ex cclelicnniis

interprelibus
el

simul exhibebuntur

nempe

in

S. Malthajum Maldonalus et

Du Hamel

Marcnm Cajetanns
flicitas qui

Erasnius; in S. Lucain Lucas Brugensisct

Jansenius Yprenss

in S.
!

Joahnem

Natalis Alexandcrel Sacy.

Qiue nomina

qui viri
si

quanlaque nobis obtigit

eos

in
!

unum

conjungere poluimus! quantus ver

passi fuis-

dolor emersisset,

unum

ex bis prtermiUere ncessitas adfuissel

quanlum quoque delrimentum

sent leclores, luin circa coniparandam evangelic doclrinie intelligentiam,

!

tum

circa

mentes pielate religione-

que inibuendas Atvernulli ex sacris Biblis libri, si ad rcrum pondus et sanctilatem rcspicilur, privilegium hujuscemodi ac curas omnin spciales magis merebarrtur. Nos ergo felices, qui taies viros e loci adducerc vaiemus! E ver major mentis noslrae obleclalio, qud cm quatuor Evangelislis eadem facta diversis et
aliquand iisdcm verbis enarrcnlur,
ita

ut res

eodem sxpis redeant, hinc

Evangeliorum versus

fit

ut

duo commentaria

in

unumnec
in

quodque pra'bcndo

octo reips prxbeamus.

singuli
,

Omni
ullum
iis

ilaque sub aspcctu inspicieulur

omnis omnin sensus ampla

illuslrabilur,

erit

punctum quo

litteralis vel

supernaluralis significatio non manifestetur, ade ut

erit

omnes simul opes

contents patefient, ac uno quasi amplexu possidebuntur. .Et hoc

Ilinc

et magnifica sries,
et

qu rccen-

sebunlur pra:slantissiini omnium judicio interprtes.

noslr apparuissct,
si

quantum imperfeclionis

maciei vitium ex parte

ac super-

unum lantm ex quatuor

edidissemus,

nemo

est qui

non

videat. Merilo ergo

abundanti gaudio exullamus, qui tanlarum divitiarum amissionem cavere, Deo juvanle, poluimus.

DU HAMEL
Do Hamel
dicti
(

VITA.
Anno
wtalis

Joannes Baptisla

),

ex ptre causidico Viri in Normanni natus est anno 1G24.

est,

decimo nono, apud Oratorii Paires ingressus

decem postea annis ab cis recessit, ut vici Gallic Neuilly ad Malronam, curiam parochialem occnparet; illud aulem munus anno 1665 abdicavit, utccclenec
nisi

si Bajocensis canceilarius consliliieretur, ac rbus pbysicis pro innat aiiimi indole lotus incumberel.

Eum

anno 1066 Colberlus

fuerat; lmnc quoque

elegit, ut

Acadmie Scienliarum
,

secrelarii ofiicio fungcretiir.

Duobus ver abhinc annis

eum Aquisgranum secum

quippe qui pra-cipuum
in
,

abduxit Colberlus de Croissi

in

qui de constituend pace legatus in banc

est
:

urbcm missus

Du Hamel
id

Angliam cornes seculus

quod quidem
in viser et

iler
,

philosophi

more

peregil:

studium impendit, ut viros doclissimos

,

ac prascrlim celeberrimum
rei

Boylium

quo juvante

inquil Fon'tenellius

omnia usu experienliquc comparaia physic

conlulil,

mysteria

ipsi

reseraia sunt.
ita ut

Ex Angli Amslelodamum sese

non mdiocres

eamdem secum
scilicet

ferons scientiae acquirend;e cupidinem,

ex

duplici itinerc
,

retulerit doclrinae divilias quibus libros se cxaratos locuplelavit. In

Galliam redux

conlinuis sese laboribus dedidit, ad

vitra

annum

1706

quo dicm supremum

obiit inclylus

seuex, annos duos et octoginla nains. Toto

clesia pra'sules cxstitit
in
;

lempore maxim

vir existimalionis

apud prxslanlissimos Ecipsi

altamcn uonnisi cxigua semper Bnficia habuil.nec ullum

unqum

obtigil,

quod

gratiam altcrius se sponte su non alienaverit.

Mulla inler doctissimi scriptoris opra, pnecipuc commendantur, 1 Astronomia physica,

Meteoris
et

eum

traclalu de

Fossilibus

animato;

1660

in-4

2 de corporum
et et

Affeclionibus

3 de Mente Immun 4 de
;
;

Corpore

5 de Consensu veteris

nov philosophie, Boibomagi, I675

astronomica, Nurembcrgi
vol. in
,

in 4;

Scienliarum
et

9" Theologia speculatrix 11 10 Theologi clericorum seminariis accommodut Summarium, 5

nova, ad

Opra philosophica

1681, 4 vol. in-4"

6" llistoria

Acadcini
velus
;

Philosopha

usum

scliol

accommodata, 1700, 6

-12;

et

practica, 7 vol. in-8

vol.

Instituliones Biblic, seu Scri-

piur sacra; Prolegomena, uno eum

selectis

annotulionibus in Penlulechum
qua; Larisiis sub forma in-

quod quidem opus

allerius majoris

prludium
porr

fuit,

Bibliis

hempe magnorum bibtiorum, Annolationes in S. Mallhum ex

fol.

anno 1705 vulgala sunt.

Ex

bis

inlegro deprompsimus, quas Joannis Maldonati Commentants

instar suppleincnli subnexas infra leclores inventent.

*OS<3()()C>;

JOANNIS MALDONATI
IN

'"

EVANGELISTAS
verbis communibbus utuntur "pan y>n&n,et
alia.
si

Qu de Evangelistis communiter quseri posse video, antequm ad eorum explanationem aggrediar,

breviter

qu
9.

sun

Eorum verborum discrimen

19, 25, 26, 31
,

inlelligitur,

2 Rcg.

exponam. Ea aulem omnia ad sex capita

:

c. 4, 10, et c. 18,

et

4 Reg .7,

Duo

referuntur
declaret
;

Quid Evangelii et
,

Evangelist* nomen

sunt loci, ubi

stibus;
aller,,

verbum TttH
1

dici

videtur de rbus tri-

quantam Evangelistie et unde auctoritatem lia bant quot, et quam ob rem non plures quatuor , non paueiores sint; quo quisque tempore scripserit;
;
;

Regum

4,

17,

ubi

qui

captam

Philistx'is

arcam Domini, csum ac fugatum populum

filios

Isral

mortuos duos

Heli patri nuntiabal, vo-

qu lingu

quo

consilio.

catur "VOya evangelista. Aller, 2 Reg. 1,

20, ubi
:

CAPUT PRIMUM.
Evangelii vari significationes.

David Saulis
evangelizetis

et

Jonatban mortem lugensait

Ne
,

ista

in plateis

Ascalon. Sed in bis eliam locis

In priore

verbi proprielas servala .est.

quidem

non
,

Eay/atev
ficare
:

fauslum jucundumque
,

nuntium

signi-

quia bonus erat nuntius, ut nonnulli interprelanlur

et eayye)atv

aut,

quod

l'requentis usurpa-

malos saccrdoies occisos esse.

Nam

etsi id utile erat,

tur,

Ga-y'/E)ie(70at

ejusmodi afferre nuntium; ade

ut

tamen
cerl

patri

cui id nunliabatur,

jucundum non

erat

jam vulg notum

est,

non tam dicendum

fuerit

qum non prsetermittendum. Illud minus vulgare; hc duo verba, etsi apud profanos eliam auctores
aliquando reperiunlur; propri lamen esse eeclesiasiica.

non erat bonus nuntius, concisum esse populum, captam esse arcam quo audito Heli exanima;
,

tus concidit, et fracl cervice inleriit

sed quia auclor

et

ejus libri usus est verbo non

accommodat ad rem
et in

Auctoribus
,

enim
,

sepluaginta

Interpretibus

veritatem

sed ad opinionem
,

expectationem hocastris

Ecclesi

quasi civitate

donala sunt.

Nam
,

alii

qui-

minum
Nisi

qui

cm arcam Domini
viclori

esse

dem Grci
ysAifetv, uli

etiam in

faustissimis nuntiis
,

communi

scirent,

certum

nunlium opperiebantur.
in lant

potis nuntiandi verbo yyUaw

soient.

qum

proprio cayreligione in
,

ironiam esse malis, qua baud scio, an

Dei

Hebri ver

summ

calamitate populi

narrand

fuerit opportuna. rideri

,

rbus llis verbi

"IU73.

proprietalem servant

in aliis

Calamitosum enim bominem insuper

calamitas est. Posleriore ver
et Jonatli Davidi

duplex
Saulis

loco etsi

mors

(1) Joannis Maldonati vitam videre est vol. 19 Scriptur sacr ad conimentarium in Ezechielem.
,

dolorem, tamen Pbilislis ltirespectu dicit

:

liam aflerebat.

Quorum

Ne

evange-

JOANNIS BAPTISTJ2 DU HAUEL

IN

QUATUOR EVANGELIA
^Jrfatto.
4, fuit oblus rbus
fuit in prolegomenis libros veleris Testamenli esse genuinos, atque eorum esse auctorum, quibus scripios esse crdit Ecclesi. Nam quales eorum, atque iis proximi per consquentes tatesscriptores sancti, ut Clemens Romanus, Ignatius, Polycarpus, Juslinus Martyr, Albenagoras, Irenus et alii aposloloruin viciui temporibus Evangelia Mattbi Marci, Luc et Joannis, ut et Acta Aposloloruin, Epistolas Pauli, Pelri, Jacobi, Joannis et Jud, ac demm Apocalypsim citant, ut scriplacanonica, atque ex
iis

pra?dixerunt,hc quatuor I. Qu prophet futura cvangelist Mallhus, Marcus, Lucas et Joannes facla commmorant cuin eo discrimine, quod ab Augu:

probatum

stino,

deConsensu evangclislaruin, c. servatum. Trs nimirm evangelistas in

1.

1,

diversatos, quas Clirislus per bumanam caruena tcmporaliter gessit, Joannem porr ipsam maxime diviuilaiem Domini, qu Patri est qualis, intendisse ita ut lios videas quodammod in terra cum Cbristo Domino conversari, illum autem transcendisse nebulam, qu tegitur omnis terra, etpervenissc

maxime

ad liquidum clum.

stolis nonnullis

Quatuor evangelia, nec plura, nec pauciora sempcr agnovii et venerala est Ecclesi. Quem enim ab initio lenuit Iramiiem, ail illuslr. Hueiius,in Demonsi ration*: evangelic, liuic constanter insistere persvrai nui' aulem supposueriintliretici, delevitdies. ..I quatuor evangeliorum libri (atque eadem islnwio'de ndiquis novi Teslamenli et aposloloruin suipUij sintgemuoi edeiu ratioue demonslratur, qu
il.
:

De quibusdam Epidubitaltim sed de quatuor Evangeliis nulla unqum in Ecclesi fuit dubivaria

promunt lestimonia.
olim
fuit

talio.

:!('

Quidam hretici nonnullos novi Testamenti libros repudirunt, alii novos comment! sunt, ut Ptri Evangelium, vel Acta alii Andre, Philippo, Barlholomano Evangelia fals Iribuerunt. Sed qu ralio genuinos libros asserit, quque ex suffrages tatis proxiin cl conlinuat srie sequentium repelitur, eadem,
;

343
lizetis

IN
hoc

EVANGELISTAS
Ambrosius, aut potis Remigius, in c. Rom., et in c. i, ad Galat., et Eusebius, ib.
logi,

344
1, aa
\

m civitatibus

Phitistinorum, ut statim expo-

nit

Ne

exultent fili incircumcisorum. Itaque in his

et

de

etiam locis et ilebraeus verbo "TCD,

eayyXisffai

Sept, verbo

Praep. Evang., c. i, Evangelium definire soient bo-

propri sunt usi.

Dm

ergo conantur
,

num nuntium, quo

peccalores ad indulgentiam vo,

Septuaginta mulalione qudam

verbi vim exprimere,

lingua

Hebraici

cantur. Si addas per Christum

non solm perfecta

verbum ebayy^t^eat sic usu triverunt, ut jam non tam Grcorum qum Ecclesi esse videatur. Nam abHebrais Septuaginta per imita -

sed etiam magis explicata erit definitio. Sed ne hoc

quidem sensu dicuntur hc, de quibus dicere aggredimur. Animadverto enim

nomen
ut

Evangelii in novo

tionem; Septuaginta apostoli, ab aposlolis Ecclesia

Testamento quatuor modis accipi solere. Primo pre

re ips

omnis non Graca modo, sed Lalina etiam accepit

lt

quse nuntiatur,

Malth. 4, 23; et

qu

evangelizare,

sicut baptizare, ita dicit,

iis

ut qui

Mattb. 9, 35; et Marc. 1, 14. Secundo pro doctrin

Christ!
et 8,
,

nimis religios ab

abstinent

parm

religiosi

ha-

Mattb. 24, 14; et Malth. 26, 12; Marc. 1, 15;

;

beantur, merit que

spiritum
,

putentur Ciceronianum potis

35

cl 10, 29.

Tertio pro pradicatione

est frequentissima.

qum Ecclcsiasticum habere. Significat etiam yy).iov donum quod bonum afferenli nuntium dari solet. Notum est carmcn Grci poet ( Ho,

significatio
1,

apud D. Paulum

qu Rom.
est,

1; et 16,

25;etl

Cor. 4, 15; et 9, 24; et Gai.

,

2, 2.

Quarto pro bistori, qu Evangelium

id

meri Odyss.
18, 20, 22,

|). Sicut

apud Hebros TVDH, 2 Reg.

illis

Cbrisli ad nos adventus et vita narralur, Marc. 1,1,

quanquam Septuaginta duobus

ayy).t<jju:v
,

locis

ac nesci an
riatur.

alibi

usqum
ait

in

hc significatione repeEvangelio
lict multi,

non

eayyOtou, sed alterO

altero

vay-

Nam quod
:

D. Paulus de Luc loquens, 2

est in
;

yzXix-j

reddiderunt. Itemque sacrificium, quod

bono

Cor. 8, 18
et in
iis
,

Cujus laus

accepto nuntio in gratiarum aclionem offerebatur, ut

gravis auctor Hierony. de Viris illust.

in
;

multis notatum

nescio an ab aliquo ignoratum est.

,

Luc

de Evangelio Luc scriplo inlerprelentur

putent, quoties D.
facit,

Edem

prorss ratione

qu divinum nostrum

sacri-

et alii

Paulus Evangelium

suum
inlelli-

ficium xptTTtav> Grceci

primm

Chrisliani, deinde

nominat, quod sp

de Luc Evangelio

etiam Latini vocaverunt. Sed

lise

duae

posteriores

gendum
lius

interpretatio

non constat;

et est probabi-

significaliones nostro inslituto alina; sunt. Nobis

D. Paulum, laborem in prdicando Lucse

et

ma-

nomen exyyeiov, Evangelii nihil aliud qum bonum optatumquc nuntium significat; nec eum quidem omneni sed illum quo nullus meenim
Christianis
,

gnum, diuturnum,
culis,

cum

multis conjunclum peri-

qum

scribendi nec ita

magnum

et

perbrevem,
igilur

periculique expertem

commendare. Hoc

sensu

lior, nullus optabilior,

neque bominibus
faclum

afferri

neque
no,

haec quatuor, de quibus agimus, Evangelia vocanlur; ut definire Evangelium

liceat, bistoriam, Cbrisli
,

Deo

mitli poluit, filium Dei

procurand
,

salutis

ad

str causa bominem

nosque morte sua

nos adventum, actaque continentem

tbolica

Ecclesi Ca-

id est, gloriosissim Victoria

c crudelissimi bostis
eri-

auctoritale

tanqum dictatam
Evangelium,

ab Spirilu
bi-

manibus, ccrtque
puisse
;

et

nunqum moritur morte

in

sanclo
stori
,

approbatam. Nec enim omnis de Cbrislo

etiam vera
>

plusque bonoris

Ecclesia

ubi

quodam-

est

nisi

illi

Ecclesia

mod pcregrinalur, qum in Grci patri su hoc nomen consecutum est. Id enim aliarum significalionum quas secum attulcrat oblitum /..r o^'v
,

auctorilas

accdt,

ut

secundo prCalionis capile

ab Evangelio nomen ha-

dicemus.
Evangelist aulem, et
bent, tamen
,

si

Nec aliud jam qum Christum, salutem hominum, clum, visolm dclart, quod
est prastanlissimum.

tamque

bcatarci

loquitur. Itaque rect veteres theo-

quantum nunc quidem meminisse queo nusqum dicuntur in Scripturis sacris, qui Evangelicam historiam scribunt; sed qui pracdicanl Evangosi eruditorum omnium judicio stultum plan esset de Plalonis, Aristotelis, Ciceronis, aut Titi Livii operibus dubilare, quse sunt ab ipsis Auctorum temporibus. per consquentes netates doctis omnibus

inquit Huetius , propositione prima Dmonstrations evangelicre, apocryphorum auctorilatem levt. Hinc Evangelia quas mox recensuimus aposlolorum nominibus fals inscripta, omnin esse subditilia, ex co vcl maxime colligimus, qud succedentia tempora constanlem et perpetuum consensum iis non pra:buerint, et falsilatcm eorum prodiderint.
et

Quod

probata, mult majorent illorumamentia,qui negant qualuor Evangcliorum, et alios novi estamenti libros esse genuinos, et ab iis scriptos quorum nomina prae
se ferant.

Ecclcsiarum quippe consensus et (radilio una est, nunqum fallens rgula , ad quam sancti Patres
,

qui subditilia provocant, ubi refellunt hxrelicos Evangelia, aut spuria apostolorum scripta prolulre. Hinc illud pervagatum Auguslini effatum contra Episl. Manich., c. 5 Ego vcr'o Evangelia non crederem, nisi me catlwlic Ecclesi commoveret auctorilas. Evangelium quidem non ab Ecclesia, sed Deo ipso babet diviiuc auctoritatis pondus verm ab Ecclesia discimus boc ipsum esse Evangelium ab aposlolis conscriptum, et ad nos usque transmissum. Fides enim nostra ut alibi smpe diximus, in divinam auctorilatem ut ab Ecclesia propositam resolvilur quique sint libri canonici, qui subdilitii,ex unanimi ecclcsiarum consensu et traditione ips discimus.
: :

Non enim unius anl alterius auctoris testimonio, sed tolius pen orbis consensu recepli sunt, idqne inlra 40 aut 50annos, viventibusadhuc aposlolis, stante Judorumrepublic, Hierosolym nondm
excisa
,

cura auclorcs

eorum agnosci

facile possent,

nec quisquam de'iis dubilaret, alque in omnibus exstarent ccclesiis horum librorum cxemplaria. 111. I' quidem libri sacrosancti aedivini ab omnibus Christianis semper habiti sunt, ade ut summa religio bis fucril quidquam iis addere, aut detraberc. Ex quo id faclum est ut ba;c aposlolorum momimenla lict inlra brve temporis spatium in varias sint translata linguas, alque inler Chrislianos complurcs sectae et haereses exort fuerint, intgra tamen et inconiMpta pennanscrint, atque inter tt diversarum nationum

245
lium. Isai.

PRiEFAT IONES.
41, 29,

346
verbum,
et

quanqum eum locum Scptua8; Ephes.

4,

cipio erat

verbum erat atmd

Deum

et

Dent

ginla Grsec non verlunt, et Act. 21,

erat

verbum. Testis est Epiphanius, hresi 51. Neque

illos ipsos,

H,

2,

Tim.

4, 5,

usus tamcn ecclcsiasticus obtinuit,

ii

ver

quos recipiebant, totos integrosque

ut qui in sacris Litteris evangelislaj vocantur,

vulg

sed mutilatos,
cipiebant.

et, ut

Irenxus loquitur.circumcisos reillis

nunqum;

et qui in sacris Litteris

nunqum, ii vulg

Nempe

similes alienigenis

mulieribus
in bello

semperevangelisUevocenlur. Nec ide conlemnencius

matris noslrai scrmo est, sed iniitandus. Nain et in
civitate
ii

divinos putabant evangelistas, quas captas

aliter,

qum

tonso capillo, resectisque unguibus lex

optini loqui censentur,

qui
,

eo sermone

antiqua duci probibebat. Dispiciebant enim diligenter,

ulunlur,
rustic
,

quem

maire

vel

nulrice

modo non
didicerunl
;

ecquid esset, quod su adversari

hseresi

viderelur

sed urban benque inslitut

clarissimis

idque non erat Evangelium, et delentes, quasi correcturi

,

quod

illis

Romanorum

oratoribus conli-

corrumpebant. ltaque coargui Catholicis

nisi

gisse legimus.

Et ut

in civitate verbis uti

non

civilibus

non poterant,
Tertullianus,

ex

i-islocis,

quos aut oblivione

aut

olet barbariem; ita

slicis olet

in Ecclesi verbis uti non ecclesiasit,

inconsideranliaut confidenli non delevissent. Ridet

lib.

hseresim. Evangelista igitur nobis

qui

5 contra

Marc, Marcionis spongiam,

omnia, ex quibus Marcion

Evangelicam Spirilu sancto dictante scripsit historiam.et ab Ecclesi Catholic, ut ejusmodi, probalus est.

qud non

satis diligenter

revinci poterat, induxisset. Alii ne impii, sed religiosi

viderentur, evangelistas ab haereticis corruptos fuisse

CAPUT
Quantam
legit

II.

et ne omnin menlirentur, per religiosam speciem emendendi ipsi corrumpebant; fictaque

querebanlur
Auctorilas Evangelistarum.

librorum corruptio, materia

nis.

illis

erat vera corruptioTertullianus, lib.

est

aulem auctoritatem Evangelistie babcanl,

quisquis autem legit, recordabitur

Human
qu
sic

temeritatis

inquit

mirabitur nobis quaeri quisquis ecclesiasticam non

contra Marcionem, 4) non divin aucloritatis

resis,

h-

historiam;

semper emendat Evangelia

cm

vitiai.

multosoliin hreticos exlilisse, qui ipsis etiam quatuor evangelistis, de quorum

ctoritate
nel'as

In

quo impudentise gnre cm omnes hretici versati

esse videtur
:

au-

sunt,

lm maxime Manichi excelluerunt. ltaque vix

et in ullo scriptur loco

qurere

auctoritatem delraxerint
,

inlelli,

poterat Angustinus, epistol 19, contra illos disputans

stare
,

gctque nos minime dbitantes

aliis

ne

alii

dubitent

pro

dubitare. Ebionai solm ex

omnibus evangelistis

locus ipse subtractus Manichis

pedem figere , quin pedem falleret. An-

Malllueum recipiebant, quod unus

Christi natur fer lotus occupatur,

dm

in

hunian

tiquum bxreticorum artificium.

Nam

et

illis

primis

minus adversari
lib.

Apostolorum temporibus, ut

ait Ignatius, 1 epistol

ipsorum impictati videretur; auclor Irenseus,

c.

1,

ad Pliilad., nonnulli erant, qui ade suspecta haberent

20. Alii solum

Irenteus, lib. 3,

Marcum, quos non nominaios idem c. 11, reprehendit. Alii solum Lucam,
,

omnia

ut negarent se Evangelia

nisi

in

Ecclesise

arebivis invenirent,

credituros.

Manicbnei ali non

ut Marcionista; et Cerdoniani
tullianus, lib.

quemadmodm Tcrlib.

minore impielaie negabant bc, qua habemus, Evangelia

de Prascript.
11
;

et

4 contra Marc.

ab

eis

auctoribus scripta

quorum nomina

prae

Irensrus

lib. 5, c.

Pbilastrius, cap. 45, et EpipbaAlii

seferunt; sed abaliislong posterioribus scripta diccbant, qui nec vidissent ea qua3 narrarent, nec ab
iis,

nius, hxresi

42 scribunt.

solum Joannem, ut

Manicbi

sicut indicat Angustinus. Alogiani Ariano-

qui

viderant, accepissent.
c. 5.

Sic apud

August.,

lib.

rum genus omnes,

praeter

Joannem, nec enim

illud

contra Faustum 55,

Fauslus ipse Manichoeorum.

cleste lonitru audire poterant, quo penits ipsorum

bresis, quasi de clo tacta
,

princeps loquitur, et tamen babebant Manichi

suum

disjiciebalur

In prhi-

purum

et

incorruptum Evangelium, quod Manicho

exemplaria, nulla pne facla sit dissensio, nisi forte ex eoruin qui bos libros exscripsre incuri, aut insci lia, idque in rbus levions momenti, ut fieri solet, qiuL'dam lectionis varietas irrepserit. Nain aliter fieri nequit citra novum et conlinuatum miraculum. Qud autem qualuor Evangeliorum, et alii novi Testamenti libri ad nos usque incorrupli pervenerint iisdem rationibus evincitur, quibus usi sumus in prolegomenis, sen in biblicis instilutionibus, quae ad libros novi fderis long potiori jure adhiberi possunt.

An forte inter exscriptores ubique terrarum dispersos id convenire potuit, ut sacros libros iisdem erroribus et mendis, quasi ex condicto inquinarent? Nec video qu ratione lam sibi quabilis et uniusmodi facla fuerit illa sacri texts depravatio. An vivenlibus apostolis, aut brevi post eoruni obitum temporis spalio?
et

An

repente et simul

id

factum fuit?

An

paulatim

temporum lapsu? Nihil borum dicipotest, quod in magna non incurral incommoda. Quis ille fuit lot falin temporibus etenit? EtquiEbionitas qui Matthaei, Marcioniias qui Lucce Evangelium et Pauli Epistolas corruperant, slatim ut falsarios damnrunt. IV. Accedit illud vel maximum , quod in prolegomenis veteris Teslamenli et alibi fusis fuit expositum, bis libris omnes inesse veritatis, et sinceritatis ebaracteres. Stylus ipse simplex est et modestus, ab oinni l'uco alienus nulla quippe in iis est mundanae elo(|iieniiai alfectatio ; non vanis immorantur conjecluris, facta referunt nud et apert ; nec demm Veritas ipsa, si bomines alloqui vellet, aliam scribendi raiionem adbiberet.

sitatuin

auctor? Quibus
ecclesiae

dem omnes

Primm enim autograpba sacrorum librorum

ecclesiis

in

prsertim aposiolicis, aut in iis ad quas missa fuerant apostolorum scripta , diligenter sunt conservata et exemplaria ubique exscripta. Si qux majoris momenti in extypis ab archetypis diversa
,

omnibus ecciesiis stalim innotuissent, ctrejecta, vivenlibus prserlim aposlolis. Ac post

fuissent, hae

corum obitum

viri

aposlolici,

Clemens Romanus,

Ignatius, Polvcarpus, et alii bis vicini temporibus, ut Juslinus Martyr, Irenus, Tertullianus eadem proferunt loca quse nunc legimus.

>47
Spiritus sanctus
tradidisset.

IN

EVANCELISTAS
]

548
hoitiil.

Mos nimirm omnium

;

videamur, ut D. Basilius,

in Evangel. Joann.

hxreticorum scripturas non admillerc , sed facere Evangclium non recipere, scd dare. Nam cl hodi,
nisi

In principio
finis

eral verbum, adnotavit,

et quia Evangelia

sunt velcrum Scriplurarum, novarum fons,

1 in

om-

Calvino placuissct, qualuor Evangelia non liaberemus. Potuil enim edeni temeritate, qu alios ab
Ecclesi probalos libros
rejicit, isla rcjicere.

nium, ut Origencs, tomo

et quia

Joan. vocat, primitix,

,

eadem

qualuor testibus dicta

quai tesliuir
fragi

Habent

mulliludo
lilali

elsi fidei

non

est necessaria

liumanx

ergo quatuor evangelistx lanlain aucioritalem, quantum habet Spiritus sanctus, cujus in scribendo tantm
iuciunt amauuenses. Nec cnim lillerx noslrx aucto-

est utilis.

CAPUT
Plurcs etiam

III.

Quoi Evangelisl.

rilatem habent, quia servo scripte

bis diclalac sunt.

sed quia no-

Evangclium scripsisse unus ex

1).

bis

qualuor, qui indubilatani lidem meruerunt,

audit impielale
c. 1, indicat, et

Lucas,

Offendi soient hxrelici, et quasi

ex anliquis scriploribtis claris dislin-

coborrcscere,

cm dicimus

evangelislas et cxlcros

clisque cognoscintus. Nain apud

1.

Cleinenlem Alex.,
8, in Matth.
;

scriplores sacros

ab Ecclesi aucioritalem babere,

quasi Deo Ecclesiam anteponamus. Nec enim inlelli-

3 Slrom.; Origcnem tract. Irenxum, lib. 1, c. 35; Albanasium 2

et
,

in

Synopsi
,

gunt bomines vald, ut

sibi videntur,

acuti.nos

ila

dicere Ecclesiam Scripturis auclorilaieni dare; qud

Deo datant declaret;

et

easab ipso

dicttes esse con-

lirmet.

Cur-eos non reprehendunt, qui vulg dicunl

Cbrysostomum cl Hieronymum, in prol. in Matth. Ambrosium, lib. 1 in Luc, c 1, Evangelium Hebrxorum, iEgyptiorum Nazarxorum, Ebionilai*um, Jacobi, Pbilippi, Barlhoha:r.

Epipbanium,

20

et

40

illeras rcgias

Nomnphylace, qui sigillum

adliibuit,

lomxi
et

Thom, Matthix, Judx

etiam

traditoris,

aucioritalem

babere, quasi Domino scrviun prxpo-

duodecim apostolorum legimus. Scripscrunt

aut linxerunt Evangelia,
tant

et

nant?

et Dei sigillum Ecclesi profect,

non Calviims
sed

niulti ttxretici,

Apclles et
solos

babel, illum ipsum spiritum, qui non Calvino,

Ecclesi: promissus ac datas est, ut cuni
in
ill

Basilides

apud Epipbanium. Ex

multis

mancret

quatuor mystico, ut creditur, numro Ecclesi probavit.

xternum
qui

quique

suain
(|iiiit

tnaniim scripluramqiie

Hxrelici
fa!sa
,

qualuor veris repudiatis mulla rcut

liaud

paulo san mclis

Calviims recognoscit.

ceperunt

reel

eleganlerque Origenes et
:

Hic est

qualuor

Evangelia

pimni

dictavit;

Ambrosius ibidem dixerint

tantm Evangelii
evangelislis redundal

Ecclesi

cm quatuor

deindc nobis ea sedictata fuisse per Ecclesiam declaravil; nosque

libros liabeat, per

;

universum

mundum
unum

idem docel Spiritum islum Calvini.

illas

lireses

cm mulla

liubeant,

quo bas Scripturas probat,

itnprobal,
.res

lucreti-

non habent.

cum

esse.

Cm

ergo omnes script

sacri

tantam

babeant auctorilatem, quantam possunt habere ma-

clesi

Cur aulem piures, cm tam multi scripserint, Ecnon receperit, jant olint quxritur. Sed in promquod ipsum

ximam, lamen quatuor evangelistx,

esse potest,

si

maxim major

plu ratio est, quia non piures invenit divino scripsisse

Spirilu,

majorent babent maxim.

esl, qtiin

Cbristiauus

duclu

Nemo enim quodant religionis, cm

potest tribnat,
aliis

eodem

Spiritu auctore factuni

aflfeilli

creditur; ejusque rei

multx nonnullis causx

placet,

om;iibus sacris

aucloribus quantum

runtur.

iMilii

illa

maxime

qum

vetuslissimi

quatuor evangelislis plusqum

et quia
ii

triboere videatur,

auctores rcddidcnmt, Irenxus

lib. 5, c.

11

Anasta-

ipsa dicta fact

que Cbrisii commmorant,

ri

sius, q. 65 in Scripturam; Ilieronyntus in prologo in

uicinn eos legimus Cbristum ipsum indu

audiieque

Matth.

et August., lib. 1

de Consensu evangclislarum
didicerant, nihil aliud

Sed audio quosdam incredulos, qui auctores lionim librorum, quicuinque ii sint, non res geslas, sed fictifs ad libidinem et commentitias scripsisse, non seri egisse pertendunt. Qu tandem ratione id probare possunt Evangelislas non bisloriam sed licta narrasse miracula? Cm ubique seri et asseveranler, ut testes oculali ea rfrant, qux ipsi viderint, aul ab iis qui viderant, accepeiunt, quxque publica fuerunt, eteoram magu populoruin mulliludinc faela. (juin cl loca ipsa, personas, cireumslanlias omnes sic dsignant, ni omnibus
, ,

Hoc ipsum
in

Christo
iis

Domino

hoc rnundo

expeelaudum prxler calamilates,

palam sit hoc iis fuisse propositum, ni viam salulis docerenl non ut oblectarent legentium animos. V. Qui narrant Cliristi et apostnloruni miracula, haec priminn in Judx, tum toto terra rum orbe intra paucorum ahnrum spalium sunt perpetrala et promulgaa. Qud si mores eorum insliluta, et vit ralionem qum Christa Domino acceptant, iniento animo intueamur, de horum testimoniis nullus esse potest dubitandi locus. Hcliclis omnibus seeuli sunt Cbristum, qui eu veneral , ut lestimonium perhiberet verilati; eam violarc in iis maxime qu;e ad rc'ligioncm
,

perseculiones , conlumelias, supplicia , morlein denique, spem omnem suant et iidelium in future et beat vil esse collocandam. Quamobrem qui Evangelia, vel alios novi Teslamcnli libros, aut Epistolas scripsre, nec falli , nec lailere poiucrunt, atque iidem sunt, quibus hi libri irihountur. Hoc unum illis fuit propositum, ut qua: rever sunlgesta, aut dicta, hominibus persuadrent. Qu;e esset magislri sui doctina, apprim noverant; in fa dis tam publicis, tant manil'estis decipi non poluc runt. IIujiis generis fuitChrisli resurrectio , aut Spiritus sancti in diseipulos effusio; nec ulla suberat

causa cur in tain manifestis et receulis mmorise rbus, in luce public posilis loti orbi imponere conarentitr. Quod enim ex iis cominenlis sperare poierant emoltnnentum? An forte toi bomines id consilii capere, aUtexequi poiuerunt, et terrarum orbeni e fide implore? An ex bis, ul placet incredulis laudem et
,

pertinent, nefas esse et scelus horrendum, persuasi oiunia potis perleienda esse lormenla quant id sce, leris iu se admiliere.

nominis gloriam commentis quxsierunl? A quibus tandem banc gloriolant aucuparenlur? Non ab aliis cert qum ab bis qui Christi daotrinam et prxcepla in honore babebant. Sed niilla res niagis eorum existimalionem apud Christianosdcterere potuisset, qum

34i)
c. 2,

PR^EFATIONES.
qud quatuor
sint

350
spiritu Dei

orbis terrarum plagse, per

rint.

Haro autem soient sine

humana con-

quas deferendum esset Evangelium.Habet enim Dcus

in Ecclesi

sentira ingnia.

su adminislrand rationemhujusiiumeri,
,

Cur autem
leoni,
in

illis

quatuor animalibus homini, bovi

ut

accommodat ad lioininum consuetudinem

Mallb. 24,51,
dicere

et re-

et aquilaj potis,
in

qum

aliis

Deus insideat

et

rum naluram
stuii),

agat atquc loquatur. Sic videnius Chri-

commenlariis
(1)
;

Ezechielem aliquot causas

atluli-

lum cm finiendum
in

erit

mus

et hic illam

unam

attingere satis est,

quam

Evangelium,

et cjus, ut ipse vocal,

mcssis colligenda,

iidem

illi

theologi veteres attulerunt,

qud

hae anima-

niissurum se angelos (ut opinor quatuor)

ventos
lerrae, ut ubi

quatuor

lium formse ad exprimendos quatuor evangelistarum

seminauin est,

ibi

melatur, et
atque

mores aptissimse viderenlur.

Lucas ab

Nam

Joannes primo sta-

quadripartite qualiter

agro par nietentium

tim impetu usq,ue ad Christi divinitatem volans similis

scminantium numerus

sit.

Sic in Apocalypsi, c. 7, 1,

est aquilae.

officio sacerdotis

exorsus

quatuor angelos quatuor ventos cobibere. Sic apud

similis bovi

animali sacrifiais apto. Marcus voce

Ezechielem

1, et

Joannem, Apocal.

4, 6, illustrent

il-

clamantis in deserto initium

sumens rugientem

in

lum currum,

cui divina insidet majeslas,

quatuor
est, in
est,

montibus leonem

refert.

Matlhus ab human Christi

ipse
Ita

animalibus trahi. Et Evangelium currus Dei

generatione incipiens se

un cum Christo quofer

quo divina majestas maxime

Iucet. Virlus

enim Dei

dammod hominem

facit.

omnes auctores

ut loquitur D. Paulus, in salutem omni credenli, qua-

quatuor animalium figuras ad quatuor evangelistas

tuor igilur animalibus trabendum erat. Ilaque

cm

accommodrunt. Nonnulli paul

anliquissimus
Irenaeus

aliter.

Nam omnium
,

multis in veteri testamento figuris quatuor evangelistas

significatos fuisse veteres auctores dixerint,

Joannem leonem

Marcum

quatuor

aquilam

facit

qud Joannes

fortiter et efficaciter ag-

Paradisi fluminibus, quatuor annulis quibus arca Do-

grediatur. In principio erat verbum, et omnia per ipsum

mini geslabalur, ut Hieronymus

scribit,

in prol. in

Marcum
reliquat

fada sunt;
ordiatur
:

et

Marcus Spiritu prophetico sublatus

in

sic

quatuor

illis

animalibus Ezechielis;

Vox clamantis

deserto.

Sed hxc varietas

figura; et eleganter

adaptat mibi videntur,

et esse pro-

fidem figurae non detrabit.Sedulius, poeta christianus,

babiles,

hc

non probabilis

modo, sed cerla eliamac

quatuor evangelistarum numro universilalem lempo-

necessaria, in hoc ipsum Spiritu sanclo inslituta, ut

rum

significari putat.

Nain duodecim apostolos duode-

quatuor futuros evangelistas prmonstraret. Nec enim

cim anni menses, quatuor evangelistas, quatuor anni

tempora, per quse sol Evangelii decurrat
ait.
,

dubium
et
in

est quin quatuor animalia

in
,

idem

in

Ezecbiele

designare

Apocalypsi significent;

Apocalypsi autem,

cm

viginti

quatuor seniores quatuor

illas

qui

ihronum circumsignificarc

CAPUT

IV.

slant, vigiati

columnas Ecclesi:, duo-

Quo lempore Evangelist scripserint.

dccim

palri-archas,

tolidemque apostolos

De tempore autem quo suum quisque

video

scripserit

manifestum sit; quis dubitet quatuor,

geslant,

qux thronum
dcclarare?
et arbitrer,
alii

Evangelium, in eo omnes prorss auctores convenire

;

animalia

quatuor Evangelistas

eo ordine lemporis scripsisse eos quo ordine

Ilaque ncc sine causa,

afflatu

nec sine

diarino,

inter se collocati sunt.

Nam,

ul in publiais consessi-

fatum

est, ut,

cm

veteres theologi
nt, in

alias

bus

fieri

solet,

sua cuique ajtas locum ddit. Ilaque

quatuor evangelistarum figuras invener

cti,

hc cun-

dubium non

est

quin primus Matthus,

secundus

Iren.,lib. 5, c. 11; liieron., in prol.

in Mallh.,

Anast., q. 65; Eucherius, q. 1, in nov. Test.,consensesi ausi essent in Judse primin , tum apud genliles iictajaclare miracula cm l'alsi revinci facile pntuissent vel ab ipsis Jmhvis, qui sunimis in Cbrislianam
:

(1) Vid.

vol.

19 Cura, compl. Scriptura sacra.

religionem odiis ardebant. VI. Verm ut ad institulum nostrom redeamus quatuor Evangelia semperagn vit et exccpil Ecclesi, quanivis ex prologo Luca; evangelistas conslet compares id suscepisse, ut quse ad vilam Christi Domini,

eldoclrinam spectant, mandarent lilleris. Sed practer quatuor evangelistas non judieavit Ecclesi alios

eorum scriplis fidem adauctoriialem tribuere oporteret. Ilinc Iren-.vus, 1. 5, c. 2, quatuor lantm esse Evangelia docet, nec plura nec pauciora , eaque esse velut quatuor Ecclesise columnas idem iradit Cleniens Alexandrinus, 1. 5 Stromalum. Hoc ipsum passim tradit Origenes. ul bomil. in Lucam ; alque ea constans omnium velerum sentenlia. Jsi VII. Cur autem no:s plures aut pauciores Spiritu sancto altlatos, qui Evangelia scripserint, agnoverit Ecclesi, vix ulla all'erri alia causa potesl pr;eler Dei voluntalem. Unus quidem cuncta scribere poluissel, qu;e pluribus referuntur evangelislis sed in quatuor illis qui diversis scripsre temporibus, surimia consensio majusest quoddam veritatis argumentum ,
sic inspira tos fuisse, ut
liibere,

Deo

aut canonicam

iis

unus tantummod eadem Domini facta et diQuinetiam siquaesitin miraculisChrisli proferendis inler evangelistas varietas si qudam ab uno narrantur, quas ab aliis omitluntur; si inler eos nomiulla in locis, temporibus, et aliis circumslantiis specie dissidentia videanlur , bonam et sinceram eorum fidem hc omnin confirmant ade ut vel ex hoc ipso palam fit non ex convenlione, aut ex collusione qudam eos scripsisse ubique eadem fides, et idem candor se prodit. Sic apostolorum contentiones, semulationes , lapsus, uti et patientiam, fidem, constanliam aequo commmorant. Quamobrem si quid ab uno omissum fuit, quod ab aliis traditum est, si qua:
si

qum

cta relulisset.

sit in

narrationis ordine diversilas,

si

eamdem

Christi
,

Domini sententiam non iisdem verbis rfrant

nihil
:

proplerea de eorum auctoritate et veracitate decedit sed bonam eorum fidem et veracilatem magis adsiruit.

Non enim pugnant

quod ab

scriptores
ipsi

si

forte

unus profrt,

alio omillilur,

neqoe ordinis
prajudicat

in narrandis la:

clis diversilas veritati

cm idem

est

sensus, sibi constat sentenlia, lict non iisdem prorss verbis efferalur.
VIII. Ptmm enim illud cum Augustino statuenduin est ssep ab uno evangelist prtermilli, quod ab alio memoratur. Sic Matlhaeus , cap. i, hsec habet ;

551

IN E VA NG

I<

LISTAS
scripsisse
pos!,

354
reditum ab exilio, Irensus,
lib.
lib.

Mardis, tertius Lucas, poslremus Joannes scripscril.

Scio nosiro lempore
affirmsse

3,

luerelicum,

Bezam, qucmdani
scripsisse
si
,

cl;

Eusebius,

c.

8.

Augustimis, aut quis-

Lucam primum omnium

,

idque

quis auctor est prologi ejus in Joann.; Hieronym.,

Isidorus
,

ex ejus pnefationc probare voluisse. Scd

hrercticis

Gregorius Turon.
3; Isidorus, in

in lib.

de Gloria mar-

crederemus
lempore,

nihil in

ips etiain

religionc cerlutn

tyrum,
slam.
j

c.

lib.

de Sanctis novi Tecl Ni-

stabileque habcremus.
et

Quo autcm quisquc prcise

Malilucum

Beda, Eulliymius, Theophylaclus ilem

quo loco

scripseril, incerlum.

cepliorus scripsisse ante excidium llierosolym., anno

pleriqne tradunianno tertio Caligulae, id esl, octopost

Chrisli

post ascensionem Cbristi trigesimo secundo, aut tertio; in

ascensionem

annis,

Roma: Pelro
)

et

Paulo

idemque necesse
excidium

est

senserint auctores

illi,

qui

(ut bon
liuin

cum

veni dicamus hcereticorum

Evange-

Palbmo

insul scripsisse putaverunt. Ilieronymus,

,

prxdicanlibus, in Judae suis polissimm populib.

et alii post
!

annis post ascensionem 68, et

laribus scripsisse. Sic fer Irenaeus,

3, c. 1,

etsi
;

Beda 65.

tempus Caligul non

sic

nott, sic Atbanasius in

c. 8,

Synop.
Cbron.

Eusebius,

lib.

5 Hist. eccles.,
sic

et in

CAPUTV.
Qu
lingu Evangelist scripserunt.

sic

Cbrysoslomus,

Auguslinus,

lib. 1,

de Consens.

evan., c. 2, et Theophylaclus, in
in

promio Comment,
tum Antio-

Constanlissima autem apud

res fuit opinio ca;teros

omnes

veteres auctolin:

Matib.

quasi ex rnajorum

tradilione docuerunt.

quidem Grxc, qu lune

Etsi ex

illis

nonnulli dicunt Pelrum etiam

et

gu, ut paul ante Cicero dixeral, orat.

lalissim per

pro Arcbi

chix fuisse, ut Eusebius,

affirmai

Atbanas. Teophylactus

omnes

fer gnies audiebatur;

Malthscum
et
illi

Marcum deeem
triginla

post annis,

Lucam quindecim,
edidisse.

ver Hebraico scripsisse sermone.

Quod

scri-

Joannem

duobus siium Evangelium

ptores, (pios paul ante nominavi, et pralcrca Orige-

Vindicet auctor suani fidem. Joannem Evangelium in

nes et Papias
lib.

vetuslissimus

auctor, apud Eusebium,

Palbmo insul
Nicephorus,
c.

scripsisse, Teopliy laclus in ejus

Prologo

5 Hist.,

c. 39, et

Epiphanius, ha:rcsi 30, et Cbry-

lib.

2, c. 42;

Prochorus
,

in Vit Joannis,
,

soslomus, bomil.

1 in

Matlhaeum,
in

el

Ilieronymus,
et

lib.

56;

Dorolbeus, Simeon
,

Mctaphrastes

Ephesi

de Viris

illust., et in

prologo

Mallhscum,

quicum-

Antequm convertirait inventa est in utero habens : hoc queinadinodm laelum Bit, quod hic Matlhoeus Lucas exposuit. ut docet Aug., I. 2, de firsetermisil
,

lexantur, quque si minus lemporibus, saltem insigni aliqu circumslanli sunt conjuncla, in camdem ora-

lionem includanlur.

ac vicissim Matquod Lucas pralermisit Cum ergo nalus esset Jsus in Bethlem, etc. Quomod aillent et qo de causa Joseph et Maria venerint Bethlem, exponit Lucas, cap. 2; sed de Magis lacet ex quibus Auguslinus merilo coucludit, cap. 6 Quemlibet eorum commemorando quod alter tacel vel tacendo quod aller commmorai non impedire inlelle-

!onsensu Evangelistaruni thams conncclit, cap. 2

cap. 51

Jam si evangelistas inter se conferamus, Matthseus Chrisli miracula paucis complcclitur, sed veteres prophetias Cbristo Domino implelas fuisse passiin insinut.

Verborum ordinem sxp commutt, qux-dam

clum
2

veracis narralionis alterna.

subinde addit, aut.detrah.lt eodem sensu reservato. Sic verba Isaia?, 7, 14: Vocabis nomen ejus, Emmanuel ; Matthseus, c. 1, 23 Yocabunt : eadem est raEl tu Bethlem, etc., qui locus ex tio, cap. 2, *> cap. 5 Michae desumptus esl. Scribse enim et saccr:
:

rc diversa dicere videanlur, non enim tam verboideirco pugnant inter se rum qum rerum quserenda est, vel ampleclcnda Vequando eos qui non edem locutione utuiitur, ritas rbus, sentenliisque non discrepant, in edem veri-

Siquando de edem

non

tate constitisse approbanuis. 5 In factis enarrandis inlerdm anticipatione, in-

trim utuiitur recapilulalione.Sic Matthxus et Marais, ille, c. 26,hic, c. 14, camamel unelionem in Betbani faclaiu per recapitulationem referunt quam Joannes, c. 12, suo loco commmort. Joannes ubique serval ordinem temporum ctlocorum, nec fer anticipatione iililur, aut recapilulalione. Ilinc Aug., c. 21 ; Quid autcm, |inquit, iuterest quid quo loco ponal, sive quod ex ordine inscrit, sive quod omissum recolil, sive quod antea l'actum ante proccupt dm lamen non adversentur eadem narranti
:

dotes explicare maluerunt quod sensit prophcta,qum sensum ejus subobscurum ad verbum redderc. Inlerdm etiam duplicis prophties sentenlias conncclit, Dicile Fili Sion : Ecce rex tuus veut cap. 21, 45 nit, etc. Prior est Isaia;, c. 62, posterior Zacbari.-e, 9. Sic aliquando adjicit qu prsentent locum illustrare possunt, ut cap. 19, 5 Erunl duo in carne un ; vox duo ab Hebrao Icxlu abest.
:

nec sibi, nec alleri. Non Qua; quidem Auguslini rgula lalis palet enim semper observalur ab evangelistis temporum ratio. Sxpc occasionc accepta ca conjungunt quai sunt afflnia, lict alio dicta aul l'acla lempore. LInde non est curios laborandum, utsingula superioribns certo ordine neclantur. Voces illoe, lune, in illis diebus, aliquando indefinit sumunt \r pro quovis lempore, nec semper ad tempus rei narrais pertinent, ut idoncis
:

Lucas omnium minime temporum ordinem videtur servare. Sic cap. 11 , sermonem Domini cap. 6 incplum prosCquitur'; Scripluram citai magis juxla Scjit. interpretationem,qum juxla texlum llcbrxum. Joannes hebraismis pracier cseteros ulitur nam omnes pen ejus senlenlicc oralionc direct sine ull circuilionc concludunlur, ac lict se invieem pendeant, nullo lamen ncxu plermqne inter se colligantur, nisi simplici conjunclione el, aut ali consimili, ut cap. 17, v. 8, et scquenlibus quae omnes sentenliae connecti possent per relativa Hebncis minus usi:
:

tata

imde lue parliculse copulaliv plermque eam vim habent, ut causam signilicent, et argumcnluii] cmque sp desint, major inlerdm in inferanl
; ;

senlenliis est obscurilas. Antithses illuslralionis et confirmationis causa usurpt, ut cap. 1 de Luce et

dicetur loeis. IX. lllud alibi fuit

nobis observa tum,

vel

tempo-

rum ordinem

in libris hisloricis

inlerdm non scrvaii.

Tcnchris appositiones quoque plermque aciscil, quas Latini per voculas nemp, scilicet, clc, aniicIlisqui credunt, nemp lu* qui ut cap. 1, 12 clunt credunl. Item cap. 5, 13; nisi qui descendit de clo, nimirm, Filius hominis. Antecedens nonnunqum
: ;
:

vel ob materi

connexionem,

utomuia quejus(ilo

|iro

rclalivo punit,

quod

in He'braico

sermone

est usi-

tlcm sunt narralionis

eodem quoqucoialionis

per-

tatum.

553

PR/EFATIONES.
Cur potis haec duo nomina Hebraica, qum
nia interpretabatur,
alia

354

que de hc qustione mentionem fecerunt, tradunt.

Quis autem ex Hebraico
rit,

om-

in

Gnccum sermonem
fratrem
scribit.

verte-

pauci dicunt, et qui dicunl inler se

non conso-

si omnia scripta erant Hebraic? Et qu lingu interpretabatur? Hebraica? non opus

nant.

Nam

Athanasius Jacobum

Domini,
Augusti-

erat; ali

non polerat cm
,

ali

non scriberet

lin-

Theophylactus Joannem translulisse

gu. Isto enim

nus incertain pulat, cujus ego senlentiam credo esse

cerlissimam. Hieronymus Hebraic se vidisse testatur,

modo probare possent, nec vtus Teslamentum Hebraic, neque Gracc novum scriptum esse.

Nam

et in veleri
;

aliquando

Hebraica Gracc,

sxp
ejus

hodique inter Judacos reperitur, prodiilque ante non

ver Latine
legimus,
1

et in
c.

novo Latine
7,

Grca

interpretata

multosannos lypis excusum, quod an

illud

idem

sit,

Reg.

12

Et vocavil nomen

quod Hieronymus viderai, constare non polesl; mihi

vald suspectum est, quod per Judaicas
nus,

Ebenazer.

Septuaginta verterunt addentes

;

nominis
Appella-

primm mautrasque

proprii inlerprctationem

et Gnes. 31,

48

deinde per haerelicas acceptum

fidles.

est,

tum

est

nomen

ejus iy?J, Latinus addidit, id est,

:

tumu-

minime san

Negare autem Matthseum He-

tus teslis.

Et Gnes. 35, 18

Et vocavit nomen ejus,

filius doloris

braic Evangelium edidisse, quod quidam non indocti

Benoni, Latinus

addil, idest,

mei,ei

nostro tempore fecerunt, nescio an aliquam temeritalis

rursm
nus
,

Pater verb vocavil eum Benjamin, addit Latiest,

nolam mereatur. Ego quidem

cert

non negavero.

id

filius

dexler me. Exodi 16, 15, 31

:

Plus enim apud

me

perptua antiquitatis opinio, et

auctoritas
,

Vocavit
gnificat
:

nomen
Quid
illi

ejus Manliu. Latinus adjecit

est hoc.

Quod

si:

omnium veterum scriptorum

rum, quamvis

qum
,

isto-

Et

in

Apocalypsis cap. 9,
et

11

subtiles, rationes valent.

Nam quod

di-

Nomen

Hebraic Abaddon,

Grc nomen
:

liabet,

cunt non potuisse Maltbum Uebraic scribere

,

cm

Apollyon. Addit Latinus interpres

Et Latine habens

nomina Hebraica saep interpretetur ut Emmanuel id est, nobhcum Deus ; EU, Eli lammasabact liant, idest,
Deus meus
senlentiam
,

nomen Exterminons.

Si
si

Moses Hebraic scribebat,

Joannes

quomod

Hebraica;

Grc, quomod
Istae

Deus meus

quare
toi

me

dereliquisti ?

dod

Graeca nomina Latine

interpretaliones

interpretabatur?
,

igitur

tanti est ut

confirmatam

seculorum antiquitate
:

non auctoris
est

sed interpretis

sunt.

deserere debeamus. Minus etiam illud

et alia

Adde quod non

in

absurdum Hebraica

verba He-

X. Haec

bujus generis vir pereruditus

in suis

Judae

usitatus,

scriptum fuisse communis est

,

regulis ad intelligentiam novi Testament! conscriptis fusis persequitur, qu leviter attigisse salis fuerit.

omnium
apostoli

veterum et recentiorum sententia. Paucis post Christi Ascensionem annis, antequm

fer
in varias regiones discederent, ex aliorum aposlolorum consensu, et Judicorum qui ad Christi fidem recens conversi fuerant, precibus adductus hoc Evangelium. In Graecam linguam slal!io scripsit iranslalum fuit, atque una lanlummod versio facta est totius Ecclesi consensu recepta et probata, eaque vim babuit texts originalis, et archetypi. Quod enim Hieronymus lextum Hebraicum Csarea; Pa-

Idem non minus utiles de docendi modo, quo usus est Dominus praemisit observationes, quae apud auclorem legi possunt, easque suis locis non omittemus, uti et quai de parabolis ab eo sunt prudenter annotata. His in docendo saep utebatur Chrislus Doest quippe simplicissimum docendi genus, minus rudibus maxime accomniodalum, et ab omni ostentaCbristus
:

tione alienum. Philosophi conlorlis magn arte syllogismis tenebras offundunt; rbetores vim quamdam animis affermit; Pharisi apud Judos retrusa quaedam, et populi capta semota congerebant. At divina
sapientia hoc simplex docendi genus selegit, utgloria omnis renovati per Evangelium mundi divine esset,

lajslin in bibliothec S. Pamphyli marlyris asservatum docet, illud erat Evangelium, quo Nazaroei ulcet in quo multa extabanl nostro textu, genuino alina. Unde cm Hieronymus Latinam versionein emendavit, non ad Hebraicum, vel Syriacum, sed ad Gracum textum eam exegit, atque ut ipse loquitur, Grc fidei reddidil. Cajetanus lamen, Erasmus et alii perpauci in e sunt opinione ut pulent Matlhai Evangelium Grac exaratum fuisse,

bantur,

et

non humanac
que
id

virlulis opus.
;

inluendum qu spectet parabola neanxi nimis inquirendum, quid singula significeut verba. In iis enini qudam sunt necessaria, ac vclut propriae cujusque parabola: partes, qudam adjectitia, et ad ornatum comparata, ut constet sibi narrationis ordo. Solo vomere, ut ait August. 1. 16, de Civil. Dei, cap. 2, terra proscinditur, sed ut hoc fieri posSit, caetera aralri membra sunt necessaria. Compltes parabola; non solm ben vivendi documenta, sed etiam permagni momenli prophetias continent ut parabola de grano sinapi magnos Evangelii progressus prnotabat ; altra de villicis infidis Cbrisli mortem, Judaeorum ingens flagitium, ac pnas quas daturi erant, apertissim designabat. Quod autem Chrislus Dominus abrupt interdm disserendi ratione uti videatur, id ab eo faclum est, qud,cm intima audienlium cogitata penetraret, quaeque ad iinem sibi Sropositum spectarent, intuerelur, eorum qui audieant ulilitali sermonem suum accommodare voluerit. \erm ista et alia hujus generis plurima circa paraveleris Testamenti figuras et noas , prophetias earum usum suis quaeque locis commodis exponunnunc inslitulum nostrum prosequainur. tur XI. Hactens de quatuor evangeliis universim prsefati sumus, nunc de singulis dicluri ab eo quod omnium primum scriptum fuit Mattho ordiamur. Illud patrio sermone, seu Hebraico, qualis luni erat
Illud inprimis
:

qud

qudam voceslalinajoccurrant, quae potis qum ab Hebro erant usurpala;, qud Graecorum cum Latinis majus esset, qum cum
in eo

scriptore Graeco,

Hehris commercium,
cognatio.
Sic.

et inler eas linguas major esset vocis Ptri ad Petram allusio inler Gra>

cum

et

Latinum sermonem

inest

tantummod. Addunt

voces Hebneas, aut Syriacas ab auclore ipso Gnec exponi solitas, qud leri vix potuitab eo qui Syriac scripserit. Sed isla non aliud eviucunl qum interpretem Grcum voces Syriacas exposuisse, easque fe cisse Grxcas, aut Latinas. Sic 70 Interprtes propria quaedam nomina veteris Testamenti Grxc soient interprtai!, idque in vulgat edilione Lalin non est infrequens, etiam in appellalivis nominibus, ut Latine
explicentur. At, inquiunt, illud Mallhi Hebraic, aut Syriac scriptum Evangelium nulli SS. Patribus visum unsiquidem Nazarorum qum fuit , aut cognitam Evangelium Gr^co long diversum est. Hujus saep menlionem facit Hieronymus, ut in dialogo 3 adverIn Evangelio , inquit, juxla Hebros ss Pelagianos quod Clialdaico quidem sermone, sed Hebraicis lilleris scriptum est, quo utuntur usque kodi Nazari, secun: :

diim Apostolos, sive ut plerique autumant, juxta

Mat-

35^
braic scribentem
Kl
aliis

IN

EVANGELISTAS PR^FATIONES.
T non
dicit dicit
,

356
intelligi.

Hebraicis verbis intcrprelari

est aul

vcllc

tamen videtur

Cm

enim

enim cm aliquod compositum verbum

mi-

se

principio asseculum diligenter

omnia ad

nus usitatum, eliam vernacul loquentes lingu faccre

solemus.

scribendum accedere; obscure indicat eos de quibus Ioquebalur,nondm salis verilatem asseculos aggressos
scribere.

Quale erat nomen 7X13037 quod etiam Hebraic

Sed

vir

non

solm exponi

potest

sed etiam

opus

est.

destiae judicavit diligenliam,

nimirm sanctus majoris esse m fidemque suam ad scriprofiter!,

bu 130y aut W 13QV, et, Eli, Eli lamma sabactliani quod cm Syriacum sit, Hebraic vcrli polcrat. Quanqum in eo Evangelio, quod nunc exstal Hebraic,
non addilur eorum nominum
dico quod factum;
interpretatio;
ficri

bendam historiam necessariam

qum
:

alieIllo

nam

negligentiam, infidelilatemque reprehendere.

inilio conati

eliam verbo quo utitur

sn/

significat

nec hoc

eos quos tacite subaccusat, conatos quidem fuisse;

sed quod conali essent,

sed quod

potuisse

credam.

minime
1 in

perfecisse, ut veteres

Probabilius enim esse arbitror

gias, et
buisse.
nuit.

hujusmodi etymolointerpretem adhiaucloritale mi-

auctores Origcnes, homili

Luc.

Ambrosius,

in

explicationes

nominum

Luc
c. 8,

c.

1,

et Augustinus, lib. 4 de

Consen. evang.,
quainvis non

Nec

id

quidquam de scriptur

adnotaverunt.
,

Eamdem
,

eliam causam ctcros

inipulisse
,

evangefistas

ut scriberent
,

CAPUT
Quo autem
consilio

dicant, ex Luc
VI.

qui dicit
affert,

intelligendum est. Aliam

elsi
alii

causam Joannes

qum
,

non afferunt,
,

Cur Evangeiist scripserunt.

,

tamen quia cadem omnium erat mens

anima una, eadem
fuisse

cor
est

unum

et

et quibus causis Evangeiist

ipsi

sayctilas

credendum

omnibus
Dei,

ad scribendum adducti fucrint, parlim

indicant,

communem.

Ilc, inquit Joan. 20, 31, scripla

est filins
et

partim nos ex veterum auctorum lectione cognoscere,

partim conjectura consequi possumus. Lucas
significat se

smil ul credntis, quia Jsus Clivistus

credentes vitam
liabeatis in

ut

cl,

1,

nomine

ejus. Tertia

causa

ad scribendum impulsum

qud videret
apert

videtur fuisse ut audilores, quibus Evangelium prdicaverant, scriplo haberent,

conatos esse multos Evangelium scribere, qui parm

fidliser id prxstitissent.

qu

viv voce loquentes

Quod postremum

etsi

aposlolos audiverant, ne aut obliviscerentur, aut se-

tkum. Nec verisimile est textum primigenium inlra paucos annos sic periisse, ut nulla extilcril ejusmodi

Zachariam
Joiud.

filium

Barachi

ibi

legebatur,

filium

memoria primis Ecclesix

I

seculis.

conjecturis respondet vir perdoctus Matthxi Evangelium vetustissimis Ecclesi scriptoribas, utPapiae, Ireno et aliis non fuisse incognitum; fcr^vi post tempore Christianos Judxis conversos Grxc magis qum Syriac, autChaldaic locutos, et cum Grxcis ad (idem conversis potis qum cum aliis in prislin perfidi oblirmatis familiariler misse: ade ut jam textus Syriacus fer iis esset inulilis, atque is tantumniod luerit pens Nazaros , qui eum variis in locis depravrunt. Nec dubium est quin versio Grceca brevi post tempore, atque, ut credibile est,
lis

et

aliis

XI. Quod autem primus omnium scripserit Evangelium Matthus, idque Hebraic lingu, seu Syriac,
erat in Jud usitala, id teslatur Ircn.rus, cap. I; Eusebius, lib. 3, cap. 59, citai Papiam in eamdem senlenliain ul ctOrigeucm, lit). fi. cap. 25, Primum, scilicet Evangelium scriplum esse Mattbo, pris quidem publicano, postea vero ApostuloJcsu Christi, qui illud Ilebro sermone conscriplum, Judis ad
lib. 3,
;
i

qu Inm

/idem conversis, publicavil. Idem leslanturveleres pen palrio sermone eum scripsisse aiuiil, qui omnes
:

usilalus fuit in
psit, ut,

Jud

et in

usum lichrorum

scri-

Mattbi ipsius xtate tacla fuerit, qtiamMarcus, ut par est credere, jam viderai nam iisdcm sp utitur Grse.cis vocibus. Itaque illud est vero proximum, Evangelium Mattho in gratiam Judxorum , qui Hierosolym, et in Palstin degebant, lingu in e quod regione magis usitat scripsisse Evangelium usque ad excidium Hierosolym conservrunt, et sccum Pellam usque ante urbis obsidionem asportsse. Plerique ex iis Judaicarum observalionum tenaces seciam Nazarorum conflrunt, qu postea in seclam Ebionitarum degeneravil. Multas Nazari historias Evangelio adjecerunt, quas ex tradilionc acceperant. Itaque t'orsan ii habebant originalem textum, et inlegrum , ut videtur Epiphanio, sed variis additionibus conspersum : id Ebionit mull magis corruperunt,
:

eo absente, Evangelium quod prdicaverat, legerent. Lingna autem Syriaca erat Chaldaic dia-

busdam Hebraicis vocibus

lectus, qua in Syri erat in usu. HC in erat permista

Judx quiquales ab

evangelistis referuntur, ul Ilaceldama, ager sanguinis, Golgotlia, et alise qudam. Ex quatuor evangelistis duo sunt aposloli Matthus et Joannes, duo itidem apostolorum discipuli Marcus et Lucas, ille Ptri, hic Pauli discipulus, cl peregrinalionis ejus cornes; idque non sine providcnli pecu-

factum est, ul liqueret omnibus nihil essediscriminis inter ea qu aposloli mandrunl Iitteris, et i)la qu viv voce docuerunt.
liari

XII. Evangelii vox, ul

minlium

significat

omnibus nolum esl, bonum quo quidem modo sumilur apud

pleraque detrahentes. Clemens Alexandrinus, 1. 2 Slromatum, citt Evangelium juxta Hebros. Illud Hieronymus non modo egerat, sed etiam verterat inGrcam linguam, idque

nnntianlis,

Isaiam, cap. 52: Qum pulcliri super montes paies anQncm locum cilat et prdicanlis pneem.

plura additamenta ex eo desumpla

Syri acceperat. Comin suis conrmenlariis in Mailhum commmorai, veleris Tcslamenii loca juxta Hebraicum lexlum Cita ta, non ex 70 verNaxarwus vocabisionc profert cujusmodi est illud
Nazaris Beroe
civilatis
: ,

Apostolus, Roman. 10, ul insignem propheliam, ipi prdicatio doctrin etvit JesuChrisii prnuntialur. Sic Paulus Thnotheuni adhorlalur, ut opus facial Evangeiist, seu verbum Dei annuntiet. Quo quidem modo Philippus Diaconus in Aclis Apostolorum EvangeRsta nominalur. Sed postea vox ilia Evangelii ad hislovita: et doctrin Jesu Cbrisu' restricta esl, ci quatuor vilan et prdfcationis Christi Domini seriptoribus Ewngelhtt homen Iribulum.

riani
solis

lur; item illud, exMyypto vocavi filium ment, Osese 11. Ad hoc Evangelium rccurril, ut exponat vocem into-

lrm

tituli

ipsi

EvaugcUorum

sacris aucloribus

Malin., cap. G, ubi nott vocem illam in Evangelio Nazarorum panem crastinum , seu quolidiunum exprimere, ut in vulgat veteri legebatur, cl Luc cap. 11 adhuc legilur. Sic Maltb. 23, ubi habenj'is
uiov,

fuerinl lus libris prseBxi, non ausim affirmare. si sua nomina libris inscripsre Propheta;, aut
sloli
,

Nam
Apo-

hi lextui

ta

ii

ii

ipsi eadem inscrucnmt. Nihilomins certum est nos titulos, qui Evangelistarum

357
eus interpretarentur
etiam causam reddit

IN

MATTH^UM COMMENTARIA.
minibus
j

CAP.

I.

558
esset

qum

dicta
c. 1

fuerant. Nanti liane

.,

et per
liai

omne bominum genus

annun-

Lucas,

lt cognoscas
veritatem.

tiandum.

tominunes sunl caus;e; potucrunttamen

eorum verborum, de quibus eruditus

expressis Grac
visli.

es,

Quod

singuli alias praeterea haberc privalas.

dixit

Eorum qu

viv voce audi-

Qiiarta

ut

quod prxsenlibus pncdicaveiant,

I

Nam Joannem omnes veteres auctoies tradunl ha;relicorum causa compulsum scribere. Cm enim libioni, Cirinlhiani,
Et
Nicolait;e divinitatem Cbristi

absent ibus quoque per Scripturam prxdicarcnl. Hoc

jam negarent, vide-

enim modo,
tr,

in

omnem

tarant exivit sonus eorum,

et

in

retque exteros evangelistas minus in e confirinand

oprai posuisse, ad eaui potissimm

fines orbis terr verba

eorum, ut D. Patilus interpretabrevissimo terra;

j

probandam Evan-

Rom.

10, 18,

cm eorum vox
iis

gelium scribendum
lib.
,

sibi

esse judicsse. lia llieron.,

spatio terminaretur. Quinla, ut

non solm

iis

homini-

de Vir.
,

illust. in

Joanne; Epipb., libres., 51,

bus qui tune crant, sed

aliquando erant;
lui
ipsi

etiam omnibus qui futuri

vivi,

August.

in

proni. in Joan. Quod quidem consiliuni

prisci scriptores dor.cn t,

non solm

sed etiam mor-

pralerqum qud

non solm

Eyangelium

annuntiarent.

Ut quemadmodni

ex inilio, sed ex loto etiam opre manifestum apparet.

mortuis prdicalum eral (dabit enini nobis banc ve-

Ubique enim Cbristi divinitatem sequilur. Etalios

suas etiam
proprias
scribeudi

niam hreticus interpres)

dicaretur.

ita

etiam per mortuos praeerat

evangelistas

causas

Ade
,

ejus

cognitio

necessaria
,

ut

habuisse existimat, et exponit

Epiphanius, hresi

omnibus

in locis

omnibus temporibus

omnibus bo-

51, etEusebius, lib. 3 eccles. Hist., c. 24.

et Lucam, esse Matthum, sed Levi, quem aliurn Maltha'o esse putant. Hanc opinionem luetur Grotius, quod Matlhseus ipse nunqum se Levi nomine appelle!, nec duo alii evangelistas cm banc referunt historiam, eum hoc nomine dsignent, atque apostolorum catalogo non Levi , sed Matthus adscri-

prae se ferunt, jam primis Ecclesioe temporibus inscriptos fuisse, aique ex veterum omnium testimoniis auctores ipsi demonslrantur. Vox illa, Secundm Mattltum, Gr.ecxaT, non aliud signilicat nisi hoc Evangelium Matlbieo fuisse conscriptum. Hoc ulique Mattho et aliis evangelistis fuit proposilum, ut fidelibus notum facerent Christum ipsnm, atque ejus vitam, acta, et verba mandaient lilteris, qu;e

nomina

cum

batur.

Evaugelii nomiue expresserunt. XIII. Mattbaei vocalio ab eodem evangelist refertnr cap. 9; Marco, c.2; Luca, cap. 15; eodem prorss modo et eum iisdem circumstanliis. Sed Marcus et Lucas eumdem Levi appellant. Unde quidam veleribus negrunt publicanum, cujus Ut mentio apud Mar-

Secs tamen veteres pen omnes sentiunt nempe ex ipso historine conlextu, et omnibus circumstanliis
,

eumdem

llixum qui

esse publicanum Domino vocatum, ei Matin telonio sedebat, et slalim secutus est
igitur est Mattlueus qui domi Dominum, quique ante vocationem suam

vocanlem Jesum. Idem

suae excepit

Levi dicebalur.

IN

S.

MATTIMXIM
*m$$(@i)$&&r
CHAPITRE PREMIER.
filii

COMMENTARIA.
CAPUT PRIMUM.
1.

Liber generationis Jesu Christi,

'

David

filii

Abraham. 2. Abraham gen uit lsaac. Isaac autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam et fratres ejus. 3. Judas autem genuit Phares et Zaram de Thamar. Phares autem genuit Esron. Esron autem genuit Ara m. 4. Aram autem genuit Aminadab. Aminadab autem enuit Naasson. Naasson autem genuit Salmon. 5. Salmon autem genuit Booz de Rahab. Booz autem genuit Obed ex Ruth. Obcd autem genuit Jesse. Jesse autem genuit David regem.
G.

Livre de la gnration de Jsus-Christ, fds de David, fils d'Abraham.

1.

2. Abraham engendra Isaac. Isaac engendra Jacob. Jacob engendra Juda et ses frres.

5.

res engendra Esron.

Juda engendra de Thamar, Phares et Zara. PhaEsron engendra Aram.

4. Aram engendra Aminadab. Aminadab engendra Naasson. Naasson engendra Salmon. 5.

Salmon engendra Booz de Rahab. Booz engen-

dra Obed de Ruth. Obed engendra Jess, et Jess engendra le roi David.
6. 7.

David autem rex genuit Salomonem ex e

qu

Le

roi

David engendra Salomon de celle d'Urie.

fuit Uriae.

Salomon engendra Roboam. Roboam engendra

7.

Salsmon autem genuit Roboam. Roboam autem

Asa autem genuit Josaphat. Josaphat autem ge-

Abias. Abias engendra Asa.

8. Asa engendra Josaphat. Josaphat engendra Joram. Joram engendra Ozias.

genuit Abiam. Abias autem genuit Asa.

8.

nuit Joram.
9.

Joram autem genuit Oziam.

Joatham autem

Ozias autem genuit Joatham.

genuit Achaz. Achaz autem genuit Ezechiam.

9. Ozias engendra Joatham. Joatham engendra Achaz. Achaz engendra Ezchias.

359

IN

MATTHEUM
10. Ezchias engendra Manass.

360

10. Ezechias autem genuil Manassen. Manasses au-

Manass engendra
frres, ver

lem genuit Amon. Amon autem genuit Josiam. 11. Josias autem genuit Jeclioniam, et Praires ejus
in

Amon. Anton engendra

le

Josias.

11. Josias engendra Jechonias et ses

(ransmigratione Babylonis.
12. Et post transmigrationem Babylonis, Jechonias

temps de

la

transmigration de Babylone.

genuit Salatliiel. Salatbiel autem genuit Zorobabel.

15. Zorobabel

12. El depuis la transmigration de Babylone, Jechonias tendra Salatliiel. Salatliiel engendra Zoro-

autem genuit

Abiucl.

Abiud autem

babel.
15.

genuit Eliacim. Eliacim autem genuit Azor.

11. Azor autem genuit Sadoc. Sadoc autem genuit

Zorobabel engendra Abiud. Abiud engendra

Eliacim. Eliacim engendra Azor.

14.

Acbim. Acbim autem genuit Eliud.

15. Eliud

Azor engendra Sadoc. Sadoc engendra Acbim.

Eliud.

autem genuit Eleazar. Eleazar autem ge-

Acbim engendra

nuit Malhan.

Malhan autem genuit Jacob.

autem genuit Joseph, virum Mariae, de
itaque generationes ab

16. Jacob

15 Eliud engendra Eleazar. Eleazar engendra Mathan. Malhan engendra Jacob.

10. Et Jacob engendra Joseph, l'poux de Marie, de laquelle est n Jsus, qui est appel Christ. 17. Ainsi lottes ces gnrations font depuis Abrajusqu' David, quatorze gnrations ; depuis David jusqu' la transmigration de Babylone, quatorze

qu natus
17.

est Jsus, qui vocatur Clirislus.

Omnes
,

Abraham usque
;

ad David

generationes quatuordecim

et

David

usque ad transmigrationem Babylonis, generationes

quatuordecim ad Christum
,
:

ham

et

transmigrationc Babylonis usque

generationes quatuordecim.

gnrations et depuis la transmigration de Babylone jusqu'au Christ , quatorze gnrations.

;

18. Cbrisli

autem gcncralio

sic

erat
,

Cm

esset

desponsata mater ejus Maria Joseph

venirent,
sancto.

antcqum con-

inventa est in

utero

habens de Spiritu

gnration du Christ tait celle-ci Mase aprs avoir t liance Joseph trouva grosse avant qu'ils eussent l ensemble ayant du Saint-Esprit.
18.

Or,

la

rie

sa

mre

19. Joseph

autem

vir ejus,

cm
,

esset juslus, ctnollet.

19.

eam

traducere, voluit occult dimillere eam.

pas

la

Or Joseph, son mari, tant juste et ne voulant diffamer, rsolut de la renvoyer sans clat.

20.

Hxc autem

eo cogitante
ei,

cece anglus Domini

fdi

apparuit in somnis

dicens

Joseph,

David
:

noli

timere accipere Mariam conjugem luam

in e

quod enim
ejus Je pec-

natum
ipse

est

de Spiritu sancto est

,

20. Mais comme il rflchissait ces choses, voil qu'un ange du Seigneur lui apparut en songe, et lui dit Joseph, fils de David, ne craignez point de prendre Marie votre pouse, car ce qui est n en elle est
:

21. Parict autem filium

stiM
;

et vocabis

nomen

du Saint-Esprit.
21. Elle enfantera un fils; et vous appellerez son Jsus, car il sauvera son peuple de ses pchs.

enim salvum

faciel

populum suum
est

catis

eorum.

nom
,

22.

Hoc autem tolum faclum

ut adimplerelur
:

quod diclum est Domino per prophelam dicentem 23. Ecce virgo in utero habebil, et pariet filium
et

que
:

22. Or tout ceci s'est fait afin que ft accompli ce le Seigneur avait annonc par le prophte, disant
:

vocabunt nomen ejus Emmanuel

:

quod

est inter-

pretalum

Nobiscum Dcus.

23. Voici que la Vierge concevra ; et elle enfantera un lils, qui on donnera le nom d'Emmanuel (ce qui signifie Dieu avec nous).
24. Joseph s'tant donc lev fit ce que l'ange du Seigneur lui avait ordonn, et prit sa femme. 25. Et
fanla son

24. Exsurgens

autem Joseph somno

,

fecit sicut

prcepit

ci

anglus Domini

et

accepit

conjugem
filium

suam.
25. Et non cognoscebat

eam, donec peperit

il

suum primogenilum,

et vocavit

nomen

ejus Jesum.

fils

ne l'avait point connue quand elle en premier -n, et il appela son nom Jsus.

COMMENTABIA
Evangelium secundum Matth^eum. Hic idem tilulus mutalo tanlm evangelistai nomine omnibus prfigitur Evangeliis.

tem

fuisse

ab evangelislis apud nullum veterem auclo

rem

invenio, quia Terlullianus superiorc loco indicat

Sunt qui ab

ipsis evangelislis

apposi-

apponi solitum ab Ecclesi,

cm Marcionem

repre-

lum putent, ut libro auctorilatem conciliarent- El quidem Terlullianus, lib. 4 contra Marcion., Marciolem reprehendit, qud Luca; Evangclio, quod solum
ceipiebat, litulum

hendit, qud non apponat; et non est sacrorum scri-

ptorum consuetudo, ut ante initium librorum

ponant, sed ut vcl omittant, vel prima
libri

lilulos
li-

verba

non apponeret

Marcion, inquit,

tulum facianl, ut
Jesu Clnisti;
sunt
:

Visio

Jsai prophel; Apocalypsis

illos

Uvangelio

scilicet
illi

suo nullum adscribit auclorem. Quasi

et lilulos

omnes

qui extra libros

ion licuerit
luit

litulum quoque affingere, eut nefas non

evertere.

Venesis, Exodus, Leviticus, Numeri, DeutcronoLibri

;

ipsum corpus
,

El posscm Hic jam gradum

mium,
similcs

figere

non agnoscendum contendens opus, quod non

omnes
in

Regum, Psalmi David, et quicumque sunt confitentur non librorum auctoribus

erigal fronlem,

quod nullam constanliam prferal

liluli,

nul-

positos, sed scriptoribus additos.

bile
!

Quod idem
libris
:

credi-

lum fidem repromillal de plenitudine

sione dbita aucloris.

et

profes-

est
si

quatuor

Evangeliorum

accidisse.

Ex quo perspicuum est semper hune litulum omnia Evangelia habuisse. Addilii'u au-

Ccrl

Marcus pneposuisset hune titulum Evangelium

secundiim

Marcum, non

adjecissel stalim aliud

Initium

3CI
Evangelii Jesu
Cliristi.

COMMENTARIA. CAP.

I.

362
et

Nam

hic etiam titulus esl. Ipsn

placet,

qud

hebraismo consentanea

est, cl plenior.

quoque titulorum
slis,

similitude- indicat

non ab evangeli-

Fauslus ver Mauichacus, qui hoc Evangelium esse

negabat, qud non Evangelium, sed Liber generationis
inscribeiciur, non solm impius, sed eliani impcrilus

sed ab Ecclesi apposilos fuisse.

Nam

si

ipsi
:

adhibuissent, non iisdem

omnin

verbis usi fuissent

in aliis

Evangelium secundm N,

quemadmodm

etiam

erat; non inlelligcns totam Chrisli vilain generaiio-

cm idem
tudo.

narrant, non iisdem utuiitiir verbis. Indicat

nem

etiam Graecorum et Latinorum

titulorum dissimiliest
:

Nam
Cliristi

Graec hic

titulus

Ea/yi/iov zar
:

appellari. Cur aulem generationis, non generalionum dixerit, nonnullis quaerilur, quorum alii respondent causam esse qud cm duas Cliristus ge-

N. Lalini ver in plerisque codicibus

Sacrosanctum

neraliones divinam et huiiianam habeat, de so! hu-

Jesu

Evangelium secundm N, qud Graccum

,

mnn
rabil ?

ageret

avangelisla.

Nam

de divin

siebat

litulum Graeca

Latinum Latina adjecerit Ecclesi.

minus habent
aucloritatis,

dictum esse

Isai.

55, 8

Generaiionem ejus guis enar-

Nec proplerca
si

libri

qum
ipsis

tilulos ipsi evangelisiac posuissent.

Nam

ne

Sed hoc subtile est. Melis llieronymus, qud quamvis multas evangelisla generationes numerare
vellet,

quidem aflrmantibus
mus,
juncii
libris

se bos scripsisse libros credere-

unam

taincn

quaereret

Chrisli.

Adde qud

nisi

nos Ecclesi commoveret auctoritas. Adliluli

nomen
plurali

ysviaeai singulari
ysvleeiuv

numro

saep sumitur pro

aulem

suul non solm ad adbibendam

sepluagiuta

Inierpretum more.

Nam

aucloritalcm

ex

auctorum

nominibus;

sed

Gnes.

5, 1,

ubi

Hebrxus

dixit Liber generalionum,

yevaea;,

etiam,

ad discernenda ipsa inler se Evangelia. lioc

zar MaOaov, secundm Malihum, id est,

Septuaginta verlerunt

/3tS;.oi

eodem prorss
fuit,

enini est

modo quo

Maithaeus hic dicit; et quod Maithaeus hic

yeviseui,

prout scriptum est Matlhsco. Quare signilicatur et

alios scripsisse, et

dicit /3iS;c,-

Hebraeus quisquis

dixit

non eodem modo. Flaque

dicunt

illud

M-.k

Liber generalionum.

non diversam doctrinam atque sententiam, ut cm

Graiei
philosoplii
:

Jesu Christi. Etsi

nomen

et

cognomen proprimii
vim

Kkt' ApwreTttqy, et xa-r

et

hoc

sit Cliristi,

lamcn

vdeii potesl initio positum

DwvK, sed diversos lantm auclores,

scribendi diversum dclarai.

modum

habere nominis appellalivi, quo excite, tur audiiorum

animi.

Vers.

1.

Liber
,

Nam cm Jsus

servutorem, et Cliristus unelum,

significet,

generationis.
;

Quidam putant

id est,

Messiam illum

quem

lanto Juihei

non esse hune

lotius libri titulum

sed initium solius

genealogi; Cliristi

quac sequitur. Bt/ov enim librum

expectabant desiderio, videtur eorum animos erigeie, et altentionem bencvoleniiamque conciliare, dicens
se
illius tain optati

interpretantur narralionem, ut Hebraic 13D Gen. 5,

1.

servatoi

is,

tamque expectati Mes-

1SD HT DTNrnVin
"ED

hic est liber generalionum

Adam,

si;e

texere historiani, ut apparct ex conelusione, vers.

20, et 27, 17, 22, et Lucie

id est, haec est

narratio genealogi? ductae ab

:

Adam,

16, et c. 2, 4, et 16, 16

sicut dicilur

Liber Juslorum, liber Dei, in quo

,

3, 15, et 4, 41, et 22, C7, et 23, 2, 35, 59.

Filii David filii Abraham. Trs hic qurstiones sunt. Prima, cur hos polissimm duos ex tam long

justorum nomina notantur

factaque recensentur
Alii cxisli-

Exodi 32, 33; Josue 10, 13; 2 Reg. 1,18.

niant lilulum esse
initio
libri,

sed

sumpium ex eo quod
sicut

parenlum

Chrisli srie Evangelista nominaverit? Se-

narralur, id est, ex Cliristi genealogi,

id

cunda. cur Davidem

anleposuerit? Terlia,

librum Genesis,
appellainus,

est, generalionis

omnium rerum

Abrahamo, juniorem seniori ad quem referatur secundus

cm

solo

primo capite agalur de rerum

Auguslinum,
2 contra

geniiivus Filii, ad Christum, an ad

Davidem

generatione. Iliec interpretatio plures ac mcliores auclores habet, in

Ad
fuisse,
luri

priinam omnes auclores respondent causam

quibus

lib.

qud
ipsis

lus

polissimm duobus promissio nascifacla esset Abrahamo, Gnes. In semine luo benedicentur omnes

Faust.,

c. 6. Alii et

litulum esse dicunt,

libri

et

non

uiiaui

ex

Chrisli
:

tantm partem, sed lolum

rare.

argumentum

decla-

12, 13, et 22, 18

gnies.

Esse enim

Hebraismum, quo nomen rVin,

cursum,
et ut
vit,
in

Quod D.
3,

Paiilus de Christo inielligenduin esse

Graec yltutt significat non solm generaiionem, sed

docet, Gai.

17

Davidi

ver,

2 Reg.

7,
:

12,

lolum etiam

vilae

Hebrai dicunt D'IpO,

Parai. 17, 11; Psal. 88, 4, et Psal. 131, 11

iuraxil

quidquid homini accidit in

6, 9,

quemadmodm Gen.
sua;; ut petnde

Dominus David
fruclu venlris lui

veritatem,

et

non

frustrabilitr

eum, de

Noe

dicitur perj'eclus

omnibus generalionibus
vitae

ponam super sedem tuam. Nain con:

suis, id est,
sit
:

omnibus partibus

dilio quae sequitur

Si custodierint

filii

tui

testameneos,

Liber generationis Jesu

Cliristi.

Cliristi,

ac

si

diceret liber

tum meum,

et

leslimonia mea,

qu docebo

non non

de vil

Quac interpretatio ide mihi magis

pertinet ad Christum, quasi Cliristus regnaturus

Genealogi Cliristi Domini secundm Vers. 1. carnem, seu Calalogus pr< genilorum Chrisli. Filii David, Filii Abraham. Hos duos pr caeleris commmorai, (|iid utnque promissio specialis facta fuerit, fore ut Cliristus ex iis nasccrelur, Abraha: quidem ut Ac primo genlis lotius, David ut familiae suse capili quidem loco Davidem nominat, qud Dei promissio non ad gentem tanlumniodo Judaicam, sed ad piivatam Davidis familiam perlineret. lla'c genealogi iutifit

sed Josephi stirpeni exposuit, cm Joseph ut pater jesu haberelur, neque id moris esset apud Judacos. ut mulieris genus describeretur, sed virorum lan tunimod unde vel nulla, vel Josephi tantm generis lacienda erat descriptio, non enim aliam nul Judaei, aul Gnies recepissent. Ilaque illud apnd (ideies conslat, Mariam ut liliam unicam nupsisse viro non solm ejusdem tribus, sed etiam ejusdem familiae, idque ex lege Dei, c. 56 Niimer. Joseph et Maria con:

ab Abraham et desinit in Joseph viruni Maria;. Itcrque evangelista Matthus et Lucas non Maria?,
s. s.

||

sobrini fuerunt, qui

eumdem
eadem

habueruiit

avum Malhan
conveniunt.

Il

nimirm. Unde

i'n

slirpo

ambo
12

XXI.

363
cssct,
si
filii
:

IN

MATTHJGUM
f

364

David Dci mandata non servirent; sed

Si citstodiernt (eslimoriia
cjus,

facta esset, promissio lamen Davidis, et recenlior, et

scnsus est
soli

fore

ut

specialior, et honorilicentior
gralior,

esset,

ideque Judxis

rgnent, ut cvcnhis interpretatiir. Nain quia non

magisque omnium ore celebrata. Promisse

servaverunl,
in

majore parle,

regnum scissum id est, deeem

est,

3 Reg. 12, 20,

et

enim erat Abrabamo filiorum multitudo, quam con

seculi

llibdbiis

Jroboam

rc-

jam

Judaoi

contemnere

videbantur;

Davidi

gnarc cpit. Qu minus autem lotiim regnum

li

fami-

ver pcrpeluum regnum in quod volvcnd die rex

iile

Davidis alienarelnr.

naseitiirus impedivit Chriet

regum suecederct,

et

Dominus dominantium,
;

qui

stus, ne auferretur sceptrum de tribu Juda,

fi'i-wre cjus,

dux de

salvum faceret populum suum

in virg

gnies autem regerc

donec venirelqui miltendus erat, Gcn. 49,

10
iile

cl radix Jesse p^nils ex eiuderelur, de qu flos

quod

in

ferre, et tanqum vas figuli confringerci corum animis tenaciter hxrebat. ta que omI

pullidaiiirns erat, qui rrirl

1
1

Nazarxus vocarclur,
Psal.
et

nes etiam vulg sciebant Messiam fdium Davidis

es: c

Isai.

cl virga illa, qu.v

ex Sion mittenda erat,

oportere, Malth. 22, 42. Inlerrogati Christo Pharistci

:

tu dominareltir in

medio inimiroriim suorum,

1,

Quid

vobis videlur de Clirislo,

cujus (Unis est

100,2
parva
i'<

3 Reg. 11, 36, cl la, 4; 2 Cor.

20;

ne

incunclanler respondent, David. Turba ipsa populaiis

visis

illa

Incerna Davidis cxlingucrelnr, ex qu jusii-

admirabilibus Christi faclis dicebat

Numquid
filio
:

c solem arcendi oporlehal. Ver

In Clirislo
et

omnes promissioest

hic est fiiius

David. Matth. 12, 23. Et eo Jerosolyniiineunle

ms

sunt

Amen, inversusque

ordo na-

lanam urbem

acclamavit

Hosanna

tm -.<',

non radix ramum, sed ramus radicem porlavit.

igilur sunt inilio

David. Popularcs eliam homines erant, qui dicehanl

Nominati
Jndir.i

David et Abraham, quibus

Nonne
le.hcm

scriplura dicit quia de semble David,

eastello,

el

de Betli?

scibant factas de Messi promissions, quas

;

vbi

erat

David, venit Cliristus

lllud

volebat Mallh.vus docerc in Clirislo compltas esse

lioc

eliam aniuiadverto, omnes qui

petcbanl, solilos
ut significaivnt

Christo bnficia
;

enim erat Evangelium,

ill'.s

id

est,

bonum nunlium,
Ambros.
in

fraod
lil>.

afierebat. Sic Ircn., lib. 8, c. 18, et

in

",

Corn,

LuC-,

C: 5, cl Chrysost.,
loeurri.

hom. 2

eum pris Davidis filium appellarc eum illum esse Messiam, qui populum suum beneficiis esset cumulalurns. Hc illx speclabant voces
:

Ma:ili., et llicron. in

hune

Miserere met,
;

fili

David, Malth. 9, 27,

;

Ad secundam veroquxslioneni, non eamdem omnes

ralionem afferunt.

et 15, 22, et 20, 30, 51

et

Marc. 10, 47, 48

el

Luc.

Nam

alii

causam

fuisse dixerunt,

quod em cvangelisla Chrisluin nominsset, velletquc

ad priniuin fontem Abrahamuin ascendere, Davidem
lanquin fontem allerum, nndc Christus aqua viva
nianssct, ascendendo necessari

cadem causa esl, cur quoties Deus promillit se non penils populum suum deleturum, non propter Davidem, sed propler Abrahamum, qui radix erat populi, eni pcrpeluum germen promissum
18, 38, 59. Iixc
erat, id se

nominavit.

Qnam

facturum dieal, ut

Isai.

51, 2.

Cm autem
testaur 5
8, 19,

opinionem Clirysost., hom. 2

fellit,

in

Malth., rcitt acre-

regnum

se

non extincturuin
propter

dicit,

non propler Abra-

quod

ist ralione

eodem modo Mailhxus alquc

ascendendo narrsset,
rationcm tenere vo;

hamum, sed

Davidem facturum

Lucas Christi generalioncm

rin

Reg. 11, 12, 15, 52, 54, et 15, 4, el 4 Reg.

54, el 20, 6. Vocaverat ergo evangelista

constet Contrariant

eum
;

Jesum Chri-

luisse.

Sed nescio qum merit

nam Lucas

Clirislo

slum, subjecit stalim, filium David, ut ostcnderel se

sque ad Deuni ascendil

sed ut
ibi staret.

non ut rurss descenderet,

Clirislo

non de quovis Christo, sed

agere, qui et
filins cl

illo

uuico tain expeelalo

in

Mailhxus

ad Davidem,

et

successor

pcrpeluum regnum

Davide ad

Abrahamum, non numcralis

gradibus,

Davidis futiirus erat.

sed duobus veluti saltibus ascendit, ut inde rurss ad

Christnm non saltando, sed gradiendo descenderet.

Contra qum Moses, qui
saltu

Ad lerliam quxsiioncm plerique respondent, secimdum genitivum, filii, ad Christum referri, quenr.d-

cum

c coelo in terram, quasi

:

modm
Christi,
ila

si

Mailhxus diceret

Liber gcncralionis Jesu

et

uno descendisscl dicens

cl

In principio creavic
in

qui fuit fiiius

David
ut

Abraham. Et

quidjeui

Deus clum

lenam, rursm terra

clum

pc-

liieronymus

intcllcxit,

ex cjus ad superioiew

detentim per singularum reruni generalioncm ascendit

:

(pia:slionem
asse.itiar,

responsionc colligitur.

Sed quomius

Terra autem erat inanis

dicit,
ci

cl

vacua, c'x. liieronymus

ide factum esse

ne

si

pris

Abrahamum qum
duceretur, et

Davidem nominaret,
hamus, ut ah eo

rurss nominandus esset Abrasries

et
:

qnam du bium non est Malthxuni hoc loco imitari volui.ssc. Soient enim i!!i in recensendis gencalogiis ullimnm
Ilcbreoruni obslat consuetudo,

geiicralionis

genitivum
!

filii

ad proxini'im referre. Cujus

Alii legant

rci docli

iterm Davide ad Abrahamum,

ab brabamo
Filii

exemplis non egent.

I, el
1

cxempla,

Reg.

1,

rursm ad Davidem redire cogeretnr

Filii

Abraham,

Parai. 4, 37, cl 5, 8, 14, et 6, 34, usque ad

David. Abraham autem qenuit,

clC-

Hxc

ratio

versuni

50.

Al quorsm Davidem Abrahanii

filium

mullis placuit, ne mihi

quidem
ut

displicet. Sic cniin

esse diceret,

cm non

Davidis,

sed Christi gnera tio

id esse neces-aii,

Hebros
ri Gnes.

loqui solcrc

sci<>,

em

rcs mullas iiiiinc-

qu rerelur? Rcspondeo, faclum

quia

ranl, cani,

unde volant inciperc, ullimo loco ponant,

1, 1
:

cm

Davide ad Abrahamuin vellet ascendert,

In principio

creuvil
aliis

Deus clum

et

non poluil
fil.

non

dici're

Davidem Abrahami

fuisse

terram, terra autem.

linr aflcrlur,
la.

Sed

alia

ab

aiieloribus inc-

mu, ne extra viam ascendere viderelur.

Vii.s. 2.
filii

iuprimisque. Clir\>ost<nin,

Thcophy-

Abraham autem

ge.mjit
filii

Isaac.

Nec

lo

cl

Eulhymio, qnd eliamsi utrique promissio

Lmaelis

ilem Abraham,

nccEsa

I-aac faciam

3G5

COMMENT AK1 A. CAP.

idcirco
;

36G
nppullat;

ism mentioncm

nonnulli arbilranlur, qud

sa inerclricem

Ruth, quo? ante lgitimas

;

pravis fuerini moribus

quos meril Cbrysostomus,

reprehendit,

nupiias Buoz anibivil ainple\um

Bersahee,
rei

qu* cum
Ilie-

homil. 5 in Malliiuuim,

cm

in

cdem

Davide adullcrium admisit. Cujus

causani
,

genealogi eliam adulierarum el merelricum menlioniiii lieri

ronymus
fuisse

Ambrosius,
:

Cbrysostomus

Euihymins

vidcanius. PraHermissi igitur sunl, ut idem

iliis

pulant

ut apparerel voluissc

Chrislinn, qui

Clirysosl. el Tlieophylact. ait, quia Cbrislus ab

propler

peccata

venic' at

de peccaloribus nasci.
eo,

non descendit. Cur

igitur slalim

inler filios Jacob,

Quod quomod
vers. 8,

coiiveniat

cum

quod paul mira,

non solinn Judas, quo Cbrislus genus duxit, sed

idem Ilieronymus,
video;
,

et alii

omnes aucunes
,

omnes eiiam

ejus fratres,

et

inter filios Juda:

non

docent, non

ideo evangelisiam lies re.ges

et

solus Phares, sedeliam

ilrunique raiione

Zaram nominal! sunt?Sumin facium est nain fratres Jud ide

:

Ochoziam, Joam

Amasiam

silcnlio pixieiiissc-,

quod impiclalcm Jezabel

el Judacce,

seculi essent.

Quare

aiiain

noininandi fuerunt, quia patriarchrc Sun quisque fucrunl tribus, el quasi duodecini popi
Cbrisii columna;.
ii

ego rationem fimse arbitror, qud cielcr mulieres

et lgitimai

Judaici et regni

uxores fuerint, idequc opus

Ilaque in Apocalypsi Uirono ejus

Chrisli paren-

non

luerit eas

nominari; quia

nemo

dubitare poleral

adslant.
tes,

Nominanlur ergo non tanqum

lilios,

quos evangelisla

roccnsebal,
dubitari

ex

illis

fuisse

sed lanqum regni ejus et reipublica: condilores.

procreatos.
fuerat

De Ptahab autem

poleral, quia
,

Ideoque non nominaliin, ut Judas, sed generaliter et

| lasi

merclrix, et alienigena, de

Bersabce

quia

Judai comits nominanlur, ut Curysoit., Iiom.

adultra; de Ruili, quia

Moabilis; de

Thamar. quia
Praeiermisit

in

Mallb., adnotavit.

Zaram autem

ide

cum Phares
Phares
ist

extra logitimum conjugium conceperal.

igitur evangelisla

Itimeratum fuisse putat Ambrosius,

udaici populi
ai

ut fcunditalis

mysterium

significarelur, quia

Zaram uno parlu

edili sunl.

Gen. 58, 27. At

propler

quodque per se inlelligi noterai; quod autem singulare ac dubium erat, exposuit, quod aliis quoque locis ab eo facium
crat,

quod ordinarium

raiione eliam Esau cum Jacob fuerat connumerandus.

animadvertimus, ut
Vers.
5.

Chrysostom., Euthym.
slerium

et Theopliyiaclus

my-

Salmox autem
illa
,

infra, vers. 25.

cenuit Booz de Kahab.

duorum populorum

Judaici atque genlilis,

et evangelic vivenlis
in

An hacfucrit Rahab
rum
minis ejusdem

Jerichontina, quae Jlebrao-

aut sub duplici lege Mosaic

excepil exploralores, Josue. 2, 1, 2, an alia no-

facium pulant. Sed eadem

ratio

Jacob et Esau

aucior Operis

imperlecli

qui fals

locum habuisset, eu eliam magis qud hoc mysterium fuisse Scriptura dclarai, Gen. 25, 22, 25. Iliud
auiem non dclart. Ycram
sam, qud
in

Clirysostoinusdicilur, non audet affirmare, el

phylaclus dubitat.

Alii

Thcoomnes, quos legerim, iilam

nec ego ullo

igitur arbiiror fuisse cau-

eamdem

fuisse affirmant

modo

dubiio.

partu

Tbamar

prior

Zaram

extra uterum
exiit.

Necenimnominala
mcrelrix, quia de
fueritmcrclrix
;

fuisset, nisi

quia alienigena, quia

manuin

protulit,

qu retracl Phares prior

Con-

popdo

Dei ben mrita.

Au autem
.-ciam,
cl
a,>-

tendere enim jam

mm

in utero

gemclli infantes vide-

veterum auctorum nemo, quod

banlur, uter primogenitus cl Cliristi paens fulurus

esset, ut

dubilavil, quia conslantor

omnes merelricem

dubium
esset.

fuisse videalur ulcr primogenilus

pcllant, et rvera fuisse docent. Nonnulli

bra?i,

lamen

lie-

babendus
iilis

Ilaque voluit evangelisla

bonorcm
genea-

ulR. Silon., Jos.

2,

non inerclricem, sed hospifacere. ideqmi

quodammod

parliri, ita Pliarcs in Chrisli

lam
ad

fuisse dicunl,

qu cauponariam

logi

numeran,, ul Zaram non penils excluderel; sed suum illi quod habuissc videbatur jus, quo uno polerat modo, declaraudo reservarct. Magna enim
laus fuit; quin parens esset Chrisli tam
fuisse. Accidit in

eam

exploralores divertisse. Id

enim nomen

rtT

eliam significare. Ilaque Clu.ld.euni verlisse WVpiyig

quod hospilain dchirai.

doclus san

Quam

seiilcnliam

Lyianus

parm abte-

cl laboriosus inlcrpres

pio, ul aibitror,

Jacob et Esau simile quiddam. Nain

malris planlam Esau cxeunlis

studio secutus est, ulinauique

tores eodein

noslri lemporis no\a-

el

Jacob

in utero

animo

seculi essent.

Nos, quid de e
(I).

nuil, quasi prior nasci

conarelur

sed non

vieil, sicut

senliremus, copiosis eo locodiximus

Nunc hoc
signi-

Phares

nec aut nalurae jure, aut viribus suis; sed

primogeni-

lanlm,

me

nullo prorss

modo

dubitare, quin vci

id

niairis industrie, Deigrali, fratrisculp,

fuerit merelrix,
licat,

elquia nonienrUTI

semper

turam

oblinuit. Accedit alia

fuerit

ratio cur potis

Zaram

nunqum ver bospilam. Non euim

citalur,

tqum Esau

nominandus, quod Esau non solm,

nisi hic loeus, el aller Jol. 3, 5, ubi

pro Iiospit ac-

[quod ad Chrisli gencalogiam jus habcbal temer vendideril; sed eliam

se

cipi videalur.

Doclissimi ver inter Ilcbraios existi

dclarai, eliam

corporc Cliristi,

quod erat

niant, resque ipsa

duobus

illis

locis

Ecclesia, magis lemer sejunxeril, el aliuin

,

popuium

merelricem significare. Et quia Sepluaginla nusquam

nisi fffj

populo Dei, quasi aliam Ecclesiam, baerelicorum

merelricem vocant,

et quia ila

D. Paulus,

,more consliluerit.
1>e

Thamar

ex Thamar. Observavit Ilieronymus

genealogi, excepta sanctissim ejus
(1) Vid., si libet,

[in lot

Cliristi

Maldonali commentaria ad 'junc

maire, quae necossari fuerat nominanda, nullam san-

josue locum.
Muliercs qudam ex occasione posit Vers. 5. sunt in genealogi Chrisli, quia de lis pecultare quid-

clarum assumi mulierum; sed eas solum, quas Scriptura reprehendil, nominari, bilu merelricis exposuit
;

Thamar quae se Jud Kahab quam Scriptura

,

ba-

ip-

dam

in bcripluris

memoralur.

567

iy
c. 2,

MATTHiUM
sex annos intercessisse.
aedificari

368

Heb. 11, 31, et Jacobus,

25, eiamappellant, et
isti

Templum enim eptum

est

quia Clialda^us paraphrastcs, cujus

auctorcs vcr-

quatlringentesimo octogesimo anno po&lqum

sioncmscquuntiir, non reddil liospilam, sed mcrelri

populus excesserat ex /gypto, quarto ver anno re6, 1. Deme quatuor annos quos jam Salomon post Davidis mortem regnaverav, 3 Reg. 2 , 10, et septuaginla quos David vixerat, 2

rem
et

nam apudillum
i, et 5,

Nrrpi'S, quemadinodm adnotil

gni Salomonis, 3 Reg.

lavit R. David, merclriccni signiiicat,

Jud.

H,

i,
j

16;

Reg.

3, 16, cl quia, ut

sncpcjam

dixi-

mus, una ex causis,cur

fuissel meretrix.

lue fucrit appellala, luit

qud

Reg. 5, 4, et quadraginta

annos quos popuius antedeserto versatus fuerat (nam

Ai quiscredat exploratoires ad puliospitas

qum

caperct Jricho

in

hlicum scorium potis qum ad hospitam divertisse.

slatim ut

Jordanem

trajecit,

Jerichonlem cpit, Jos.

Respondet Kimlii
nascilur quxslio,

meretrices esse
hospilio.

solcrc.
a!ia liinc

Ccrt meretrices recipiebant

Sed

quomod Salmon

unus. ut creditur,

sex annos. Eyranus, ut hune nodum solveret, trs Booz ejusdem nominis alium commenter post alium fuisse dixit;

6. 1), invenies reliquos trecenlos sexaginta

principibus populi sui R;>hab et alicnigcnam cline-

meril ab

aliis

reprehensus, non solm quia ex Scri-

retricem duxil; utrumque lege probibitum, Exod. 34,

plura non probat,

plura probalur.

verm eliam quia contrarium

4, 18, genealogia
,

Scri-

16; Deut. 7,3; 3 Reg.il, 2; Deut. 23, 17. Recl abaliis responsum est fuisse quidem merelricem, sed
esse desiisse. Alienigenas auleni non fuisse lege pro-

Nam Ruth.

Phares
si-

usque ad Davidem texitur

cut hoc
loco, numeralur.
si

at

unus lantm Booz,

fit 1

Idem

Parai,

il, 12,

hibiium uxores ducere, qud alienigena; essent

sed

qud

idololatra,
:

hccnim

legis ratio redditur.

Exod.

prterqum qud jam quatuordecim

trs fuissent

nomine Booz, non

respondent,

in

hc tessaradecade, sed sexdecim

34, 16

Ne

postqum ips fuerint fornical, fornicari

tuos in

fuissent generationes.

Raque melis

alii

faciant cl

filios

Deos suos. Qu

sublr.t

causa

non esse incredibile quatuor homines, ejus praescr^imlemporis,

alienigenas uxores ducere licebat.

viruni

Nam

et

Davidem
2 Reg.
genli-

quohumana

vila.sivenatur sive tempe-

sanctum Maacham

filiam

Rgis Gcssur sine

ranli longis tcndebatur.trecentorum sexaginta sex

uli Scripturae reprehensione duxisselegimus,

annorum numerum
meres,
xit
,

arquasse.

Nam

si

Salmonein nusingulos infra

3, 3, quia etsi Scriplura non dicit,

tamen non

quem

verosimile est,

cm Rahab uxorem duinvenies

illo

Iem adhuc; sed factam pris religione llebraeam duxisse credendum est. Mull ver magis credendum

fuisse

adolescentem
annos,

ccnlum

vixisse

cm

eodeni tempore cen-

Rahab
icet.

rclicto pris falsa: religionis errore

luisse,

Salmone

tum

viginti,

immensis

lict

laboribus exercilus, Moses

ductam
il

cm

id

Scriplura non obscure signi-

vixerit, Deut. 34, 7.

Hcenim

est confessio conversa:

Rahab, Jos.

2,

Vers.

6.

Jesse autem genuit. Humilis conditionis

Nam Saulopprobrii causa Davidem
I

Dominus Deus

vester,ipse est

Densin clo sursm,

fuisse Jesse conslat.

et in terra deorsm.

Estautem versimilliuium, mu!ie-

filium Jesse
cl 22, 7, 8, 9,

solcbat appellare,

Reg. 20,27,30, 31;

rem quamvis

pris merelrieem, ben tamen merilam

12

cl 25, 10. Electus

tamen

est ut esset

de populo Dei principis viri conjugio bonoralam fuisse. Quodque de Rahab Jerechonlin diximus, id eliam
de Rut h Moabilide,
est,

radix regni Chrisli. Exiturus

i

enim

erat flosde radice

Jesse, Isai. 11,1.

et ips

alienigen

intelligendum

David recem. David, cm multi

perpelui regni promissio

alii

reges

nume-

quam eliam

Scriplura piam fuisse docet. Sic enim

:

renlur, solusrex cognominalur, quia primus, et quia

illi

respondet socrui
tuus,

Populus tuus, populus meus ;

1, 16.

cl

Deus

facta est,

2 Rtgum

7,

Deus meus. Ruth.

12; et
clsi

Par. 17, il; et Psal. 88, 4; et 131, il.

Nam

que meril
ter

Obed autem cenuit Jesse. Hic est pater Davidis. Raest quibusdam dubitatum, quomod inSalmonein et Davidem non
nisi trs viri

Saul anle regnaverat, tamen nec ad Chrisli ge;

nus perlinebal

neque divin voluntale

;

sed intempe-

Rooz, Obed,

ranli populi studio electus est

ut non regni Dei, sed

et Jesse numerentur,

cm

constet ireccnlos sexaginta

Judaeorum rex fuisse videatur ; quasi ad lempus Deo

uxore
filios
:

Vers. 7. Velus est infidelium calumnia duos cvangelislas Matllucum cl Lucain inler se non coiivenire, cm Matlhreus ad Saloinoncm, Lucas ad Nalban Chrisli genus icfcrant. Comniunis est responsio Malthaeo naturalem generationem, Luc ver lcgalcm proferri, atque bine noininum et personarum divcrsitalcm mane-e. Unde Joseph ex Mallluco filins eral Jacob. exLuc filius llcli. liane conciliandi ulruiriqiic ovangelistam ralionem Julius Africanus ex lege Deulcron., c. 25, depromit, qu;e bis verbis concepla esi. Qunndo habilaverinl fralres simul , in edem rcgi')ne, in edem famili, et unus absque liberis mortuus fiurit, uxor defuncli non nubet allai : sed accipict eam
ftaier ejus,
ci

genuerunt, Mathan quidem Jacob, Mathat

suscilabil

semai

fratris

sv.i.

Hme

duo

poi.sunt esse ejusdem

est, aller legaiis, cujus

filii

patres, unus quo genilus

et lions possidel.

nomen

Exem-

auleni Heli Jacob ex uxore Heli sine liberis defuncii genuit Joseph nalur quidem suum, sed secundm lcgem Heli filium. Quidam tamen, ait Mariana in Imiic locum , arbilrantur Mallhceum ijenealogiam Chrisli per Joseph deduxis^c, Lucam per Mariant, atque Heli fuisse Joachimum patron Virginis,Josephi socerum,quare vocatur ejus pater. Qu de re nolo hoc loco disputa re indicsse salis fuerit banc, qualiscumquc sit, solutioncm. Qud si tamen communior et pen recepla senlenlia Julii Africain inagis arrideat, non intercdant : nam e vclerum traditione nililur et promissionibus qua; factuc sunt Davidi 2 Reg. 7; Psalmis 88, et 151, ex quibus colligilur regnum Salomonis fore peipctuuni, si-nicn ejus in iernum mansurum. Quod in Chlislo complclum est commutato tempnrali in Bpiritale rc:

Ruth. Sic Joseph fuit iiius Jacob, et sub e ralione genus ejus ad Davidem refertur, ut filius Heli per Nathan ad Ker Salomonerii videra perducilur. Mathan et Mario t ex edem
in libro

ption haiicmus de

Obed

gnuin.

Undc Africanus apud Eusebium hanc

traditio:

cognalis Domini acceptam esse testaur prudictam generis seriem sex Ephemeridum libro poterant, fidlisante descripserunt.

nem

Su? qum

369
concessus,
sciebal
d.ri

COMMENTABIA. CAP.
dm
David adolesceret,

I.

570
deinde niultorum sententia
est.

quem Dominus
;

"

Hieronymi

Quae uli-

secundm cor suum fulurum fuisse et ul Jusibimcl ipsi, non ipsis Deus rgis juguin impofuit Uri.e.

nam
i

mibi

ita

probari posset, ut opus non esset

meest

liorcm

qua;rere.

Sed vix mibi persuadere possum

numeri mysterio
(si

sasse viderclur.

cvangelislam tantm

quod

Mirum slatim legenti videlur cur Belbsabee evangclisla suonominc nonappellavoril; sed circumloeulione descripseril. Quod quidam Ex ea que
ide faclum fuisse dicunl, quod Bclhsubcc
inarito, quin

lanien mysterium) tribuisse; ut ob

reges pnclcrire

debuisset.

eam causam 1res Nam isto quidem modo

,

non tribus solm tessaradecadibus

decadibus
,

sed tribus eliani

nolior ex
ita est
;

ac minore eliam numro comprebender.;

ex noniinc suoessel. Quod non

lotam genealogiam poluisset, nec enim peccalores

defuissent,

nain Urias in Scriplur rare, Belbsabee sajp

no miuxor

quos

merit
isli

praHermisisse

viderelur.

na tur.

Pra-lcrqum

quod

non polcral
Alii

rgis

Praterqum quod nec

leriri
,

tam mali fuerunt, ut pra:ut recenser! mererentur.

in

privalo milite non esse cclubrior.

qud

conscia

nec

alii

tam boni

lueril homicidii marili sui, ut Bcmigius.

Quod neque

Nain Joas et Amasias inter bonos reges

Scriplur

crcdibile est, el e polis de causa fuisset nominala.

Alii refrieare voluisse

numcranlur, qui rectum fecerint coram Domino, 4

Beg. 12, 2, et 14, 5,
cl idololalriam
et

putanlcvangclistam memoriam

Salomon mult pejora

,

fecil,
,

adtiltcrii

David, sicul supra merelriees nominavil. Vcfuisse cxislimo,

non solm
,

ut

isli
,

non delevit
et

sed
,

ram causam
rem, ul

quod volucril cvangelista

|

primus invexit

5 Beg.
,

4 Beg. 25

13.

cral, lidclilcr narrare,

Salomonem susceplum
auto
fuisset
Uriac,

Qud autem

isli

cum domo Acbab

conjugia copulu-

ex Belbsabee;

qu quamvis uxor
csl.

verint, mal fecerunt; pejs tanien fecisse

Salomoqui

tanien non cral lm. Sed lgitima Davidis uxor,

ex e Salomon procrealus
adullcrio

Ne

quis

cm Salomonem ex

nem
clsi

falenduin est

qui non ex famili Acbab,

et peccali

malus, lamen ejusdem erat populi,

p-

natum pu lare l. Itaquc

vas ToOOscuclaris

uiienliain cgit, 3
idololaliis
xerit,

Begum
ut

21
,

29; sed ex alienigenis

sed muilas uxores du-

quidam vcrlenduin exislimrunle.t e qu fueral ( uxor)

Uriac.

non unam
est

isli

Quanqiim quod noslerdixit inlerpres, idem

uxorein fuisse Uriaj lum
est.

si-

quarum
verum

impielalem imitalus, 3 Beg. 11,2.

gnificat.
sel,

Nain sidixissel; ex equ cral Ur'uv, iudics-

Ne(pie

est istos 1res reges ex

domo Acbab uxo;

cam

cm

ex e Salomon
fuit
,

concepius

Cm ver

dixerit

ex e t/u

salis

csicndil fuisse quidcin ante; sed non fuisse lune

cm

uxorem ex Bersabec, ex qu genuil Joam 4 Beg. 12, 1 Joas autem uxorem babuil .lerosolymilanam, 4 Beg. 14, 2. Amasias
res duxissc. Nain Ocbozias duxit
,

Salomonem
anle dixi,

concepit.

Itaquc non

video cur lueril

Elsi, ut

simililer

ex Jrusalem
si

uxorem babuisse

dicilur, 4

quibusdam velus inlerpres reprclieiidendus. non

diflileor clarius esse, fuerat.

Beg. 15, 2. Itaque

ob affinitatem conjunetam cum

excludendus erat
,

domo Acbab
;

aliquis genealogi

Vers.

8.

Joram

autem
;

ce.nuit Oziam.

Joram non

Josapbal polis erat exclude.ndus

qui primus

om-

Ocboziam Ocboziam autem, Joain Joam Amasiam; Amasiam dcmm Oziam genuisse cum, qui boclocoJoram genilus fuisse dicilur, ex bislori BO/.iam, sed

nium Acbab

a ffini ta le
(ilius

dicilur fuisse

conjunctus, 2

Par. 18, 1, et ejus

Joram, qui
1JS.

liliam

Acbab uxo-

rem

accepit

4 Beg. 8,
nati

Malim ergo idein cx-

guin mamfcsUmicsl,'i Beg. 8, 24, cl 11,2, et

14, 21,
alio

1-2.

21, et

clusos dicere quod

essent ex semiuc Acbab.

et

Par. 5, 11, et 2 Par. 2G, 1. Ozias aulem

Nain Joram ex

fili

Acbab Ocboziam; Ocbozias delude

genuil. Itaque non
,

Par. 5, 12

nominc Azarias vocabalur, 4 Beg. 14, 21, et 1 2 Par. 2G, 1. Itaquc du;u bine difficiles
;
:

Joam; Joas ver Oziam

sua
,

propier

nec propter patrum suorum

sed propier Achab

qua:slioncs existunt

una, cur evangclisla 1res reges

peccata ex catalogo parentm Cbrisli deleli sunt. El,

Ocboziam, Joam
piiflciiniserit?

Amasiam in recl gencalogi;c line altra quomod dical Joram Oziam

,

qnm

utdicam melis, non tam propter impielalem Acbab, propter promissionem Dei, qui per Eliam pro
plieiam eomminatus
illi

genuisse,

cm

Ozias non Joram; sed ab Amasi

fuerat se

omnem
Beg.
21

ejus posle.

genilus fuerit?

Ad priorcm

qu.iestionem aliqui respon,

rilatem

penits

dcleturiim, 5

21

quod

dent, ide bos 1res reges pralermissos

quia propo-

usque ad quarlam generationem intelligendum erat

qua? in Amasi terminata est.

silum crat Evangclisla; tribus tessaradecadibus toiam

Clnisii gcncalogiam

Nam

uxor Joram

filia
;

comprebendere. Quod si eos numerssel , in bc secund lessaradecade , non qualuordecim sed scplemdecim fuissent generationes.
,

Acbab prima
Joas, lertia
trario
'

erat

generalio;

Ocbozias, secund

Amasias, qnaria.

Quemadmodm con
,

Jebu

Ilos

aulem polis qnm

,

quamvis malo eliam rgi

quia

tamen

peccatorcs fucrint
lud,e

qud quippe qui semini Acbab regium

,

alios praHermisisse

jussu Domini

Acbab poslerilatem

delevit,

Deus posie15, 12.

rilalem promisil, qua> usque ad quarlam pro eo gene-

sanguincm miscuissent. Hicc priinm

Hilarii et

ralionem regnaret

4 Beg. 10, 50,

et

Non

Vers. 8. Quxritur cur 1res omiltanlur reges OchoAmasias. Rcsp. ab Eli propbet pr;rdictum fuisse Acbab, fore ul slhpes cjus deficeret. Umle cl cvangelista ad quarlam usque generationem reges Juda ex Acbab impiissimo rege Isral per feniineum genus prognalos reticuit, ob malediciionem Dco per Eliam doniui Achab prdiclam vcl eliani quia evangelisi proposilum erat trs lantm lessarasias, Joas, et
:

dcidas, seu iriplicem generationum seriem ab Abraham ad Joseph usque recenseri Qua: aulem Davide usque ad captivilatem Babylonieam numeranlur, cm sinll7. tribus bis refeclis , ad 14 rediguntur. Nam posiea alias quoque generationes omillit cm aulem ralio illius numeri occulta sit, non est cur eam cu:

'

riosis scrulemur>

371
ergo sunt 1res
isti

IN MAT'I
rogcs numerali
,

HiEUM
ram neque ad sini ,tram, 4 Reg. 22, et 2 qui lemplum Domini restauravit, 2 Par.
,

372
Par. 54, 2,

quia elsi vixerunt

tli-

atque regnrunt, tamen capito minuti erant; et

vin senlentB condemnati
,

55, 20,

le-

quodam modo

eiviliier

gitimum Dei cullum

restituit; idololatriamabolcvit.li-

morlui. Sic ego interpretor, lic contentus interprelatione,

brum
P:ir.

legis negligenti

superiorum regum perditum

Reg. 22, 8,
et

dm meliorcm
solvit
;

invenio.
,

Unum
,

lantm

in

ea

per Ilelci:im pontilicem invenit, 4

34, 14.

iiodum video quem nemo

tigit,

quod sciam

hoc loco atin

Ob

cujus

morlem tradunt Hebii lamenfuerunt

filii,

nedm
,

qud Ochozias non dicatur

lalioncs Jcrcnii fuisse compositas, ut eo loco dixi-

Scriplur

filins

fdi

Achab

sed Athalise
1
,

fillce

Amri

mus.

Hiiic

ergo quatuor
cl

Par. 3, 15;

rgis Isral

4 Reg. 8, 26, et 11,

10.

Quod

si ila

2 Par. 22, 2, est, neque Ochozias, neque qui post

et
et

Johannn, qui
51
;

Joachaz appcllabatur, 4 Reg. 25, 50,

anle Malhanias dicelmlur,
nascilur prima quslio,
,

Joacim

Sedecias, qui

cum

consecuti sunt, Joas, et Amasins

Achab genus

4 Reg. 24, 17; Sellum.

Unde

duxeruirt; itaque non propterea fuerant de catalogo

regum expungendi. Respondco me existimare Alhaliam malrem Ochozi, quamvis filiam Amri Scriptura sed Achab vocet non fuisse ejus propri filiam vocari autem filiam Amri, id est, neptem, Hebrorum
, ;
:

quomod dicatur hoc loco Jechoniam genuisse cm nemo fueritinter ejus lilios, qui Jechonias appellatetur.
Multi, iique graves auciores,

Ambros.,

lib.

3 Coin, in Epidu4
;

Lucam; Epiphnn.,
iicorum; August.,
thym.,

lib.

de llxrcs.

in secl
c.

lib.

2 de Cous, evang.,

Eu-

non ignorat consuetudine.

Amri, 3 Reg. 1G
,

Nam Achab
ila

filius
,

erat

hoc loco existimrunt Joacim

filium

Josi;t>.

29. Ut autem

senliam

his radisertis

tionibus adducor.

Primm

qud Scriptura

secundum alio nomine vocatum fuisse Jechoniam eamque sentcnliam omnes, quos me legisse mcniini
;

verbis dicat Joram accepisse in

uxorem

filiam

Achab,

nostri

temporis interprtes et catholici

;

et

hrcrciici

4 Reg. 8, 18, nec lcgamus illum aliam uxorem habuisse

,

secuti sunt

quibus

facile assentior

si

probassent. At

ex qu Ochoziam suscipere potuerit. Deinde,

in canonicis Scripluris

non

leginius Joacim

Josi

fi-

qud

Jelin

dm Domini mandalo

exlinguit posteros

lium vocatum unqum fuisse Jechoniam. Vocabalur

Achab, inter eos Ochoziam regem Jud cliam occident, 4 Reg. 9, 27, minime profecto occisurus
,

quidem ante Eliacim, 4 Reg. 25

Joncbaz fralre primogenito,

34.

Sed Ncchao rex

nisi

jgypli occiso pris Josi ejus ptre, deinde vinclo

et in

nepos fuisset Achab

micitias.
filiam

cm

nullas

cum

illo

gereret ini-

Noluit autem fortass Scriptura Athaliam

Eliacim regem Jude constituit,

vil

jEgyplum ducto, nomenque illi muiaD,

,

Achab, sed Amri polis appellare propter exe;

Joacim. Hic filium habuit cjusdem nominis Joa,

memoriam Achab et ne sibi contradicere videretur, cm diceret omnem ejus posteritatem fuisse
cralani

chin

nisi
,

qud nomen
,

palris scribebatur per

filii

et

DipTli

delclam. Dclcti enim erant omnes qui erant

in
,

Saper

per 3 et |, fOT*l> 4 Reg. 24, 6. Atque hic vocalus est alio nomine Jecho-

Joacim

iiomen

mari. Alhalia autem, qune erat in Jrusalem

Jeft delcri

nias, 1 Par. 3,

16

Jerem. 22, 24, 28, et 24,

1, et

27,

non

potuil. Qure

tamen ipsa sententian

2, et 28, 4, cl 29, 2, et 31, 1, sed fratres nullos habuil.

Oi non effugit;

nam

pul post,
,

cm

Joas ejus

filius
sit,

Nam

propterea Nabuchodonosor rex Babylonis

transtulisset
,

regnum

iniisset, occisa est

4 Reg. II, 16. Ut ut

cm eum Rabylonem
Judae patruum
ejus

consliluil
alio

regem

mc;w cerl senlenti Hebros, diligentes harum rerum

invesligalores
,

Mathaniam

vocans

nomine
non sole-

suffragatores habeo R. David

,

et R.

Sedeciam

4 Reg. 24, 17, aliquem potis ejus frairem

si
;

Levi

B. Gerson

4 Reg. 8

26.

Unus adhuc hoc

dicatur Joram

cnslituturus,

quem habuisset. Quse

dua; res

loco scrupulus reliquus est;

;

Quomod

lm persuadent

sed etiam impellunt ut credam

;

Oziam genuisse cm non ipse , sed Amasias eum genucril? Respondeo verbum gignendi hoc in loco
non esse propri
et physic
ita
;

gendum

esse hoc loco

Josias autem genuit Joacim et

fratres ejus.

Nain

cm

plerique confiteantur corruptum

sed vulgariter accipien-

esselocum, unamque, ut post dicemus, generationem

desideiari
,

dum. Vulg autem

sed per
lilios et

loquimur,

Adam

genuit

omnes

prudenliac simul etreligionis esse arhitror

lo.cum

honiincs, quamvis non ignoremus non ipsum per sese;

nominaad corrigeuduni
Joacim
Josi;c filium

non

fingere, sed ea ei.

posteros suos genuisse.

Josias

Vers.

H.

sacris litteris accipere. Fateor, lib.

3 Esdr,

c. 1,

34,
et
li-

autem genuit Jechoniam et

liujus loci
solet.
,

etiam Jechoniam appellari.

Nam
eum

fratres ejus. Major est obscurilas

ut mihi

co loco Eulbymius usus est; ex quo constat

quidemvidetur,qummultis videri
sarii nostri faciunt.

FidemadverPorphyrius

brum

illum

Grxc, quo nos caremus, habuisse;

ni^

Nec enim
,

sine causa

fortass hoino

Grcus Latina

legit

sicut nos aliquaii

olim Christianishunc locura

objicicbal, ut
Ile fuit

tanqum inextricabilem,
Dan.
1. Josias
c.

do Lalini legimus Gronca. Sed nec

scribilur Jechonias pro Jeconias.

liber ecclesiatican
viliosi

Hicronymus

scribil

rex

habet auctoritatem, et in omnibus codicibus

qui,

4 Reg., c. 22 et 23, et 2 Par.,

34

et

55,

Nam

si

dilatanduin

lantoper laudatur, ut dicatur fecisse quod placilum

erat

nomen
ita

fuit

sicut ex

Joachin faclus est Jechonias

,

coram Domino, ambulsseque

in

omnibus

viis

ex Joacim Jechonias

aut potis Jeconias faciendus

ita illud

Davidis patris sui, non dclinasse, neque ad dcxle-

erat.

Et ut hoc vilium nominis irrepsit;

,

po-

diximus prinius Josia; filius post primant transmigra lionem occisus fuit, qui et Joakim dictusest; aller fuil hujus Jcchoni filius, quem Evilmedorach habuit in honore, aiquc hic secundo loco ponitur. Hujus filius aut nepos
:

Vkrs. 11.

Duos

fuisse Jechonias alibi

fuit Salathicl

qui Zorobabelem genuit. In

inanusciipiis Grceis inter Josiam et positum est nomen Joacbini sed banc leclioncni insuper habuit Hieronymus, ea quippe contraria est Dptimis excmplaribus ctanliquis versionibus,
:

quibusdam Jechoniam initr-

373
mil irrepere
,

COMMENT ARIA. CAP.

Bt pro Joacim Jechonias

374
;

scriberelur.
;

nondm
j

erant

et ad

primam tessaradecadem inprimis

sententia,

Omnia

igjtur

rect

convenicnt,
et fratres ejus.

si

legamus

Josias

pertinent. Placet mibi mdia

nec in se-

autem gcmtil Joacim

Quod ex secunda;
ohoritur, inagis

cunda, nec

in lerti

sed

in

ulriusque confinio desse.

quastionisexplicalione,

qui

liinc

Nam

si

et

manifestum

erit. Meril igitur onines auctores

miran-

Joacim

?a!omonc usque ad Jeconiam, aut potis fratres ejus mimeras qualuordecim; etsi
Cbrislum
alias

Inr, qut lctum sit, ut

cm
,

cvangelisla

vers. 17, di-

Jechoni paire Salalbielis usque ad

cat se ter qualuordecim

id est

quadraginta duas ab
recensuisse,

Abraham usquead Cbrislum generationes

non
n'isi

quatuordecim generationes invenics, sed inter ulramque tessaradecadem desunt ha-c verba Joacim autem
:

quadraginla una reperiantur.

,

genuit Jechoniam,

qu.ic

ide ad neulram tessaradeca(aul Jeconias) in sein lerti

Ilaquc secunda quacslio est

lio.

an aliqua desit genera-

dem

pertinent, quia

jam Joacim
;

Sunl qui iiullam desse pulant; quod non omncs

Alii

cunda numeralusfuerat
numcralur.

et

Jechonias statim

eodem modo probant.

bis

enim exislimant Davidem

prima; tessaradecadis
,

rcpetendum

ut
;

sit finis

et

Ilinc quarta oritur quoestio,

qu ralione

desit ista

principium

lerti:

itemque
si

Josiam finem secunda:

et Cliristus

generalio

an de induslri ab cvangelisla pnviermissa,

,

initium lerti;; quod

(iat,

non nume-

an similitudinc nominis insinuata

vilio

an inyslcrio, an

reKir, nulla deerit generalio. Evangelislam

enim non
Alii

scribenlium
feci, lot

praHeiila? Quoi enim qusiionis

42 personas,

sed

42 generationes numersse.
,

membra
ter

opiniones invenio. Nain aliqui scien-

Cln-istum numerant

sed Jecboniam bis

numerandum
lib.

putant Joacim

ab cvangelisla

prx-termissum

dicunt, patrem qui finis est secundse, et filium qui

quod non

populo, sed
,

Nechao rege iEgypti relia

principium est lerlix tessaradecadis, ut August.,

gnum

accepisset

4 Reg. 23, 34, el 2 Par. 56, 4.

,

2 de Consensu evang.,
iKi

c.

4.

Idemque fiieronymus

Pscudochrysosiomus
fuisse preelermissum
filins

hom.

1,

in

Malth. Alii ide

et

videlur significare Dan. 1. Alii ipsam caplivitatom pro

qud cm Jechonias

pjii r et

person numerandam esse pulaverunt, ut refert

,

vocarclur

bis erat leclore

etsi

idem nomen repe-

Theophylaclus

itaque nullam
,

desse. Itaque magis

,

iendum. llaque
nes pater et

non apparent, lamen duo bouli2 de

mibi Epiphanii, Ambrosii

Eulbymii

et

aliorum au-

filius

sub uno latent nomine Jechonine.

Cons.
evang.,
c.

clorum ingenuitas placet, qui unam desse generalio-

Sic Auguslinus,

lib.

4, addit

nem

libr confitentur.

Sed quia

in

prima lessaradetexitur,

commode
pides

id quasi in

angulo secunda; et

terlian tessa-

cade, quae ab

Abrabamo usqne ad Davidem

,

radecadis faclum esse;

cm enim

alicujus anlifnii la-

cerlum

est

non desse, et jacturam ejus

in angulo,

qua: deest

generationis

quo secunda terliaque con-

nectuntur, factam esse constat.

Terlia qustio est utrinam, secunda: desit, an tertisc.

numeramus, cm ad angulum peivenimus eum lapidem qui angulum facit, bis solcmus numerare. Hoc nonnullis plaait, et mibi tanti aucloris nomino. commendatiim non diveiplicel. Tcrliam interpreialio,

Nam

si

secundam tessaradecadem
,

Salomone

nem idem August.

choniam
luti

affert,

mysterium
;

in

cre

fuisse, ul

usque ad Jechoniam illum numeremus

pater fuisse dicitur Salalbielis
,

qui hoc loeo

Jechonias bis numerarelur

faclani esse

siguificari
in

enim per Je-

tertiae

lessaradecadi

quasi

angulo

quamdam

ve-

una dcrit generalio;

lalbielis in
terti

si

ver Jechoniam patrem Sa-

ad extraneas gnies deilexionem. Epiphan. in

tessaradecade numeremus, deerit

igitur

seel Epicurx'orum, quein recenliores interprtes fer

secund. Plerique

interprtes in terti tessa-

sequuntur, scriptorum

vilio el ignoralione f.ictum af:

radecade generalionem illam

unam

desse putanl.
sit

firmai, ut post hacc verba

Jechoniam

et

fratres ejns n

Quod e

videtur probabilius,

quod manifestum
,

transmigrationeDabytonis, ha:c intercidcrinl; Jeconias

evangelislam tribus tessaradecadibus

puli statum
,

triplicem po-

autem qenuit Jechoniam.

Cm enim

Jechoni:

nomen

sub judicibus
;

sub regibus, sub ducibus

pater Salalbielis
,

qualer repeterelur, scriptores ignorantes patrem et

filium vocari

comprehendere
sub regibus

Jechonias autem
;

Jechoniam, putanlesque redundare, pras

et rex ipse fuit

ad secundam ergo

non

lermiserunt. Epiphanio in hoc assentior, iitexistimem

adterliam tessaradecadem pertinet.

si

A lia ver ex parle,

scriptorum vilio
signifiectur, In eo

aliqua

verba inlercidissc,

quibus

secunda lessaradecade ponalur, non jam qualuordecim sed quindecim in e (si Joacim
in
,

Jechonias

Joacim

filium Josia?, genuisse

Jechoniam.

non assentior, qud non existimo desse ha?c:

autem
genuit Jechoniam
;

et fratres ejus

numeremus) generationes erunt,

Salalhielis
in

et Je-

Jeconias

sed

li03C

Joacim
,

choniam patrem
putat.

lerti

numerandum

autem genuit Jechoniam. Nam, ut supra probavimus

Quare

alii

non

in terti, sed in

secunda lessara-

Joacim

(ilius Josiae

nunqum

in

Scripturiscanonicis
sic restituenet fratres eji<s

decade generalionem illam unam desideranl. Nam cisi Jechonias rex fuit, Uimen post Joacim patrem,
aut polis post Josiam

vocatur Jechonias. Itaque tolum locum

dum

puto

Josias autem genuit Joacim,

avum
ila

ejus 1res reges Joacim

,

in transmigratione

Babytonis

Jechonias,

et

Sedecias

regnrunt

ut non reges

lensis affirmt se inanliquo

gisse,

(quemadmodm StapuquodamGraco codice leejus nominat, quia etsi

,

sed captivi el servi rgis Babylonis esse viderentiir.

Joacim autem genuit Jechoniam).

ejus. Fratres

Et non esl necesse ul onines, qui in prima tessaradecade, sub judicibus; et onines qui in secunda sub rcgibus; etqui in terti mimeranlur, sub ducibus fucrint.

Et fhatres
non ex
illis

propagalus est Cliristus

tamen onines
,

fer Christi
et

regnum tenuerunt.

Nam

Joachas

quem
trs

Nam

tempore Abraham, Isaac, Jacob

et

Juda judices

Johanam paul ante vocatum

fuisse

diximus,

M9*f
375
IN

MATTH^UM
m
conjungitur, n T fo

576

regnavit menses, 4Reg.23,50, 31, et 2 Par. 36, 1,2.

t^a^jte

t>js

irsix^,

quia

Et .Mathanias, cui et Sedeci* nomen

fuit,

regnavit

tamen evangelisla servare videtur voluisse, non debuit

ha;relicus interpres deportationcm

unuecim, 4 Reg. 24, 17, 18,

et

2 Par. 36, 11. Solus

vertere (Bezain

non regnavit Sellum

quia antequm regnare posse,

7,

Matth. an. 1559).

regnum
qii.l et

dfait

4 Reg. 25,

et

Jer.

52, 11. Adde

c.

Vers. 12.

Et post transmigrationem Babylonis.

in ips caplivitate
,

Sellum rgnasse indicat Jerem.,

loci

22,11,

ut

Tempore

exiiii

fact

jam populi

in

commentaris ejus
In

adnotavimus.
Instante transmi-

iransmigralione.

transmigration

Habyi.onis.

Jeciiomas genuit Salathiel.

choniie octo
lilii

Par.

3, 17, 18, Je-

gralinne Babylonic. Nani

cl

cm

Josias genuil Joacim

numerantur

quorum nalu secundus

locis Salathiel

frairesejus,

nondm populus
(ilii

Dei

Bahylouem mi-

dicitur Salathiel. Aliis

quoque mullis

gravcral Transmigratio enim facta est tertio mense

regni Jeclionia:

Jechoni;e 24, et
'

filius

appellatur. Agg. 1, 1, 2, 14, et 2, 3,

Joacim, 4 Reg. 24, 12, el2 Par. 36,

10. Ilaque inter natalem dicni Joacim et transmigra-

tionem

triginta

sex anni et trs menses ii.terfuerunt.

erat Joacim

'

lib. 1 Esdrae, 3, 2, 12, 1. Scrupulum lamen quod legimus apud Jerem., c. 22, 30 Hc dieu Dominus : Scribe virum istum sterilem (loquitur injicit,
:

Nain viginli quinque annorum

cm

re-

aulem de Jechoni
rabilur

virum qui in diebus suis non prospede semine ejus

vir, qui sedeat

gnare cpisset, elundecim annos regnavit, 4 Reg. 23,

Nec enim

erit

su-

2 Par. 36, 5. Sed lolum hoc spatium vocatur lempus tansmigrationis; sive quia comparaiione re56, et

per solium David, el poteslatem habeat ultra in Jud. Sed

gni brve est

sive quia
:

regnum Juda nondm conatque hoc propri, ut arbi,

jam eo loco respondimus, non vocari Jcchoniam sterilem, propterea quod nullos liberos habuerit, cm ex

ciderat; nutabal lamen

eodem Jeremia;
stet
;

capite, vers. 28, filios habuisse con-

trer, est sub transmigralionem

id

est,
exilio

paul anlc.
Babylonico

sed quia

uemo

ex eis regnavit, quod allinet ad

si

Itaque qui hoc loco vcrlnnt

In
,

regni successionem, perindc fuit ac Alius restt scrupulus,

in

fuisset sterilis.

ut fer onines Incretici faciunt

novilatis amatores; sed
tes

non solm lanqum

quomod

potuerit Jechonias
,

lanqum mali clam interprvidenlur. Exilium enim lemin exilio

ips caplivitate

fdios procreare

cm

in carcerc

reprehendendi

milii

viuctus fuerit.

Respondeo Evilmerodach

filium

Nabu28,

pus

itlud significat,

quo quis exulal. Itaque

chodonosoris morluo paire eduxisse carcere Jechoniain

et
,

Babylonico Joacim genitum esse, esi

gemlum

esse

et

regio habitu habuisse, 4 Reg. 25

27

dm
exilii

Juda'i
,

exularenl,

cm

cr.mgelista non

tempus
;

Jerem.

52

31

trigesimo septimo anno transin

sed

anle exilium voiueril designare

quod
intel-

migrations, quo tempore liberos genuit, qui ide

inull profeel melis

ligilur,

nomine transmigiationis
ut
ila

terram

quam

ignorabant
in
,

projecli

fuisse

dicuntur,

quod solum,

dicam,

transmigraudi

Jerem. 22, 28, quia

e caplivi nali sunt.

elsi

Nam
filios

actum

significat; et
et

apud bonos

Latinitatis auciores,
Illud etiain eisi lev

tempore transmigrations

Jechonias uxorem ha-

Livium
est,

Tranquillum reperilur.

bebat,4 Reg. 24, 15, lamen credibile est

habuisse.

nondm
filiis

non tamen preetermittendum non dixisseevan-

Alioqui

Nabuchodonosor non Malhaniam

gelistam in cap'ivitate, sed in trunsmhjralione. Quia

bis duie tribus
in exil uni
,

cm

ejus patruum, sed aliquem polis ex ejus

regem

ex quibus

regnum Juda eonslahat,

fuerint,

pro ipso constiluisset

10. Ilcetiam ralione

Reg. 24, 17, et 2 Par. 36,

poluit, ut ejus

B.tbylonieum translata:
12,

primm
52, 4.

fieri

nepos Zoro-

sub Jcchoni, 4 Reg. 24, sub Sedeci, 4 Reg. 25,

el2 Par. 56, 10. Deinde

Jerem. 39,
7, ei

babel

filius Salathielis

usque ad lempli restauralionem

exilio princeps fuerit, 1 Esdra?,

8, cl

vixeril, et rediens

ab

Prior propri diciturllebraic

nVn, Gra-c
a'i

//ETOuejia,

3, 2, et 5, 2, et lib. 2, 12, 1. Ita

liisloria.

omnis ben constat

Latine transmigralio; non rTOW non

caplivitas; secunda ver dicitur

Z ^>WTf,

non

7V2V,

t>\yjj.u.,uvi.,

Vers. 16.
rine. In

Jacob autem genuit Joseph virum Maduorum evangelistarum

Cujus

caplivitas; quia in priore Jcclioniascm tolo populo

hune locum tolam deChristi genealogi dispu-

sponl se dedidit suasu Jeremiai prophte, et Babyloiiem abiit,4 Reg. 24, 12. In posteriore ver
,

tationem, et qu;ede concordi

Mattlnci
el

in

Luc

dici
,

soient, reservavimus.
si

qu regnum penils deletum

Jiid;ei,

est

non sponl

dediti

siuuina nos difficullas

paul longiorcs fuerimu-,

sed

vi capli

Bahylonem

ducti sont, 4 Reg. 25,

excusabit.

Hoc enim

consilio

solemus res

faciles au/

8, et Jerem. 39,
E/.eeh. 1,
lion
1,

7,

quemadmodm Jerem.

29, 1, et

praiterire, aut leviter attingere, ut liceatnobis in diflicilibus

adnoiavimus. Qiianquin hoc discrimen

esse longiores.

Premebant olim hoc loco

semper observatur.

Nam

Esdrrc, 2, 1,

utrumque

Chrislianos non tanlm Juda'i,

qui aliquam

verm eliam

genlilcs,

Vers. 13.
ut videtur

Lib.
i,

sacrarum litterarum cognitionem deliba-

Zorobabel, cujus po-lentaseo luco Paralip. relicelur. Nam ab Abiud usque ad Joseph nulla insacris liiteris eorum lit menlio. Sed erant in un quque famiha alise genealogias, ex quibus In sunip sunl ab evaifgelist. Deest in hc terli lessaradecade anageneratio, qnam explerei Phadaias, qui'
liliis
i

Abnlen Abiud abus est ex

idem

Paralip. ponilur Ananias qui est cum Ahiud, aut fon

ad

lempli exlructionem excilarunl, palris ver Plia

fuit lu terti

non meminerinf, tamelsiquodamtessaradecade, cm 14 gencraliones numerantur. Unde non abhorrel verisimili eam generationem tcmpnrmn lapsu excidisse,
daine obscurihuminis

mod expressus

ne Pori hyrius
nein
Mallhajo
alius si

id

unquin ohjecit,

unam

generalio-

omissam

vol exeidil, llieo, qud

vei le

industrie
1.

il

le oiriissus fuit
,

Mat
.

2 c. 7 duobus prophelis fuerit prautennissus, qui Zorobabel

1

apud Esdr

c. 3, et

I.

Vers. 16.
jj suis.

ab en cujus fit Qui vocatur Christus; qui est ChriIdem enim in Scriplur est vocari el eue

fuisse, nisi forl Zorobabel menlio, I. 1 Paralip. 3, 19.

577

COMMENTAR1A. CAP.
lib.

I.

578
,

erant, Celsus apud Origenem,

stus,

2; Julianus

Augu]

genealogiam narrant
censere.

etiam Mariae genealogiam re-

apud tyrillum Alex.,

lib.

adverss illum, 8.
illa

Prima quxstio qua3 sese statim

Icclori offert, e6t

ltaque restt secunda quaeslio

cur non polis ad

qu ab
ailinet

illis

Ecclesiae liostibus objiciebatur. Si Chrifilius

Mariam, qum ad Joseph genealogiam deduxerint;

stus non fuit

Joseph (ut rever non fuit)

quid

cum

id fuisset nihil difficilius

et

ad genus Christ

ad illum Josephi genealogia jam inde ab Abra?

inlelligendum mull clarius. Qui respondent evangelistas

ail

barno et Davide deducta

sii

non enim Joseph, sed Chri-

mullorum opinioni servire voluise, qui, ut

et

genealogia qua-rebaiur. Oinnes veteres iheologi

et

Lucas, c 3, 2, Christum filium Joseph esse arbi,

uno orc rcspondent Joseph

cjusdem
fuisse

Mariam

Christi

matrem

trabantur, et injuriam evangelista; faciunt

non

vi-

tribus

atque familiae; itaquc

dm

dent non debuisse

eum

isl ratione

de Spiritu sancto,
vers.

evangelislrc Matthicus et

Lucas Joseph genealogiam re-

non ex Joseph conceptum dicere,

Veteres ergo
illi

18, 20, 25.

censent, Mariae quoque ac proinde Christi recensent.

Ita Iren.; lib.

ejus rei duas rationes reddiderunt.

3, c

18; Tertul., libro contra Judxos;

;

Alleram, qud non fuerit Hebrorum consuetudo genealogias per mulieres ducere.
ita

Allumas., in epist. ad Epictetum adverss hxrelicos

Quod

ut est

certum

Ambros.,

lib.

2 de Pnit.,
in Quscst.

c. 8, et lib-

3 Comment,

in

ad solvendam quaestionem non

satis est. Poterat

Lucam, August.
c.

in

lib.

Jud., q. 47, et in

enim genealogia usque ad Mariam per viros de more

duci
;

quaest. ex novoTest., q.86, et lib. 23, contra

Faustum,

Maria ver sola, quia

profiter

consuetudinem ex

3 et 4

Hieron. hoc loco

Gregor. Nys. in oralione

;

Spiritu sancto conceperat, prter consuetudinem nu-

de sancl Christi Nativitaie; Juvencus poeta

rius in quaest. in

Euchede
fidc,

merari. ltaque banc rationem, quae sola non sufficiebat, altra ratione corroborabant,

novum

Test.

Damas., 4

lib.

legem

fuisse,

Num.

c. 15. Id adversarii

Judxi, Julianus, Celsus, Porphy-

36, 6, 7, ut ex sua quisque tribu

haeredilates

uxorem duceret, ne
avertcrentur
;

rius, Faustus negabant,

rationemque afferebant, (|ud

tribu Levi fuisse constet. Erat
1, 36,

ab

un tribu

in

aliam

Mariam Dei matrem ex

quam legem
masc.
et qui
iis

Joseph,

cm

vir essel justus, fuisse ser,

cnim cognala Elisabeth nxoris Zacharise, Luc*

vatam.Sic Hieron., Ambros., August

Eucherius, Da-

qu

erat ex filiabus Aaron,

,

Luc.

1,5; non

ergo

locis.'quos supra designavimus. Judaei

tamen,

erat ex tribu Juda

multque minus ex famili DaviChristi

hoc tempore, quo maxime incredulitas rgnt,

dis, ex qu erat Joseph. Nostri contra cerlissimis testimoniis B.

vidis,

ingenii

magniludinem incredulitate metiunlur,

in

hc

Mariam

matrem ex

famili Da-

ratione

non acquiescunt. Eam enim legem ne

justis-

exque

tribu

Juda esse demonstrabant. Ipse enim

c. 1,

simis quidem hominibus servatam fuisse.

tes Mariae

Nam

paren-

evangelista Mallhrcus, qui,

18, 20, docet

Mariam

sanctissim Christi malris justi erant, taipsi

cepisse; vers. 25, Joseph

1, vocat Christi,

non ex Joseph, sed ex Spiritu sancto Christum coneam non cognovisse; vers.

men cm

essent ex tribu Juda,

,

connubia junxerunt

et

Jud.
filias

cum tribu Levi 21,1, undecim tribus

suas nuptui non data-

eum

filium Davidis: Liber generationis Jesu

;

jurant se tribui Benjamin

filii

David

non poleral autem

filius

esse Da-

nts propler insigne facinus, quasi et tune inter se, et

vidis, uisi

per matrem,

beret; erat ergo mater ex

cm palrem hominem non hadomo David. Praeterea

Christum ex virgine Maria

anlea

illi

publie

alise aliis

darent. Justus etiam erat

David, tamen

cm
,

ipse ex tribu esset

1

Juda

et

Sa

Lucas,

c. 1, vers. 35, dicit

ex tribu Benjamin

Reg.

9,1,

Michol filiam ejus

sine viro ex Spiritu saucto

conceptum,

et c. 3, 23,
;

duxit, 1 Reg. 18, 27. Justus Joiada sacerdos ex tribu

pulatum

fuisse, id est,
1

non

fuisse filium

Joseph
:

versu

Levi, filiam

tamen Joram
nisi
,

rgis ex tribu Juda in

mafra-

ver 32, ejusdem

illi

cap. dicit idem anglus

patris sui.

Et dabil

trimonium accepit, 2 Par. 22, non intelligebalur,

tres

H. Adde qud

ea lex

Dominus sedem David

:

Et vers. 69, ZaJoseph et

de mulieribus, quae

cm
,

charias canit

Et

erexit
c.

cornu salutis nobis in

scribit

David puerisui. Et

2, 4,

domo Mariam
qud

non haberent

in

haereditatem succedebant, ut
lib.

Ambros. etiam interpretatur,

enim non licebat
illis

in

Luc.

lune

ascendisse ex Galilae in Judaeain in civitatem David,

qure vocatur Bethlehem
,

alterius iribs viro

nubere, ne

ut ibi describerentur,

paterna hredilas in aliam Iribum traduceretur. Haec

essent ex famili David. In cseteris ver libris novi

enim

ratio redditur legis.

Quare non

salis est

legem

Teslamenti passim non lurb populari, sed ab apo-

allegare, et

Joseph ac Mari parentes probare juslos,

Rom. 1, 3, 2; Tim. 2, Quo ergo modo Maria cognata erat Elisabeth ex filiabus Aaron? recl respondet Austolis dicitur filius esse Davidis,

sed necessarium praeterea est docere Mariam Virgi-

8; Apoc. 22, 16.

nem haeredem fuisse suam nubere. Quod ex

stat
;

ut

non poluerit extra tribum quidem

lilleris

sacris

non conea in qui

sit

aliquem ex tribu Juda et famili Davidis aliquam ex tribu Levi uxorem duxisse,
gustin., q.

47

in lib. Jud.,

si

constaret,
,

tamen non

salis esset, ut

versamur

qua?stio solveretur.
;

Quid enim?

B.

M.

unde B. Virgo Maria originem traxerit. Nam ne illi quidem ipsi, qui B. Virginem non ex tribu David
sed ex tribu

ex edem tribu

an propterea sequitur ex edem esse

interprtes

famili? quod tamen video multos

non

Levi

fuisse
,

dicunt;

negare

possunt

animadverlere. ltaque respondeo legem illam ejusque

interprelationem veram esse
,

illam nupsisse Joseph

quem ex
fieri

tribu David fuisse

ideque conjugia
,

illa

non negant. Quo autem modo

diver|as
tribus

potuerit
,

ut inler

quae proferuntur ab adversariis

fuisse copulata,

inter diversas tribus

conjugia

misccrentur
,

paulo

post

qud

in

illis

ratio legis

locum non ha-

dlcam. Hactens constet Evangelistas

dm

Joseph

bret, sed ade nolura vulgo fuisse Joseph et

Mariam

7,79

IN
tribu, sed ex

MAT'Hl/KUM
esse

580

non ex edem modo

exislimare
oiiiniuin

edem prorss
llliul

probare non
sat:

qneo, qu

vir

quidam

setatis

nostra;
dieil

famili, ut evangelisl

non dixerint.

etim addo,

penpim eruditus
:

scrihil, cilm
,

Lucas

de
.

maxime propinquo, non solm sponl, verm eliani

56, G, 7, non solm de
intclligi

me

B. Yirginem Joseph, taiiqum

Chrl lo

FHius,

ut putabatur

Joseph, qui

fuit Ileli

relativum, qui, non ad Joseph, sed ad Christum refe-

noessitale legis iraditam fuisse. Credo ehni legem

i'i:im,

rcadum;
n 'jos [b

ni sit sensus
li.

Qui Christus

fuit lilius, id est,

Num,

edem
;

Irib, sed

Qaod

si
;

verum

esset, iiullus qtuestioni bi-

ciiain

de edem famili

deberc

ul, cm'nilt-

ens elinq.ierelur

sed quis non videt esse coactum?

ier aliqua palernae hx-reditalis sola

livres esse!, non

Seennda

igilnr Augnsliiti responsio est: Josepli unius

possel nisi ejusdem famili; viro, cl qnidcrii propih-

qnidem nalur,
essenl
(ilii

allerins alileni adoplione lilium fuisse,

et

ipdssimo nubere. Addncor autem ralionc logis; qtiic propterea prohibebat extra prpram iribum iitibef,
ii-

queinadniodni Epbraini

Manasscs cimi nalur

,

filii

Joseph

illius

palriarcba;

adoplione

tamen
si-

hauvdilalcs,

qn
itl

Dci

arbilrio

inler cas

tribus

fuerunl Jacob, ideque siiam quisque Iribiim,

lilii,

a qualiler

fueranl dislribula-, Jos. 10, perlurharcniur.

singulis
Irib
est
familiis

cul cricri ejus

bil t

ell'eccrunl,

Gen. 48, 50. Probasi

Al eadem raiio
qua:
in

loeum

lfabcb.lt,

hoc cl, proque vero leneri pulesl,

aliud reper-

edem quoque
Hoc enim

qals terf porlioncs

tuni

non essel probabilius. Terlia esl, Joseph filium

;

acepefaijt.

quod lam saSp dieilur Jns.

fuisse alierius naturalcm, allerius legalcm

et Ileli fuisse IValres,

Jacob enim

19, per cognaliones suas.

1,

Cote
et

Hitar.

can. in Malt.

quorum

aller duel tixorc sine

Mariam ex lege Joseph nupsisse

clTheophyl.

affirmt, cl Eueher.
in Cortlttl.,

liberis decessisset

aller, ut lex jubebat, Dcul. 2S, 5,

9, %, in Maiih.,

Eulhym.

ex duel vidu Josepbum susceperil; qui proplcrea

legem non de cilem lantm famili inlcrprelanlur.

mine
ciijus

illius,

qui ver

ipsum genuil; nunc

lilius

illius,

ex

Sed quid opus

Ornais

esl conjceiuris aul leslibus,

em

Scri:

uxore genilus est,

appellclur. Ibec inler-

plura ipsa iitrmnqtic doecal? Sic enim est Hcbraicc

filia tiares

prelatio ah ipsls, niait Afrieanus, Chrisli, cognali ac-

hrextalh ex tribubus filiorum Isral,

eril in

cepta, et ah
cx|)fisit

codem Africano

in episloi

ad Arislidem

uni ex fnmilia tribus palris sui

vxorem, ut possi-

suinmo ab omni
l'Hist.
iit

anliipiiiatc

consensu pro;

deanl

filii

Isral uniisquisque liredilutcm

pntrum

srto-

bala est, Juslino,Qu;vst. ad Orlhodox. GG

bio, Iib.

ab Euse-

rum.

Ntillos

enim eam lianes habuisse, non ex

,

Iradi-

Ecclesiast., c. 7; ab llieronymo in
;

lonc lanlm
esl, qu;e ejus,
IJac

sed ex sacis eliam

lilleris

manifestum

Comment,
Lueani
Iib
h,
;

hune loeum
q.

ab Ambiosio
Malllucum;
iu

Iib.

3 in

si

quos babuissel, fralres non tacuisscni.

lit

ab Eucherio,
,

in

Pamasccno,
c.

igUur omnia feccruni,

eVartgcllstSi contcnli lue-

de Fidc

c.

lo;

Bed
c.

Lucam,
Iib.

10;

rint Joseph goncalogiani dcmoiislrssc, quant

cerlum
|

Theophylacto
uni

in

Lucam,

5, quo magis miruin est

ac noiiuii eral eamdem esse Maria;. Alque in hc rc Malllueus Lucasqnc conscnliuht. Venianius mine ad
ea
in

non
,

fuisse
q. 5.

probalani Augustino,
is

2 Qua;st.
fi-

evang.

Qnanquin

ipse
Iib.

eam quoque suh

c. 7,

quil)iis

videnlur dissentire. Qua* multa

,

sanc

neui vilre doclior probaverit,

2 Uclract.,

nc-

sunl.

Primum
Ile
i

quod Mallluvus Joseph

dical.

filinm Jacob,

moque de e
iiostri

poslea dubilaverit donec Evangclium

Lucas
usi]ii(!

fuisse

Seciindinn

qud

Joseph

inveiierunt, qui omnia, quae in Evangelio essenl,

ad Zorobabcl Lucas diversos prorss Chrisli

quasi allions ingenii homincs iu

dnbium revocarent.

pareilles

immoral

alqiie

Mallh:<;i:s. Terliuni

qud

Malljirpns Josepli iisquo ad Zoiobabel

nisi

non numral,

Eorum enim quidam banc lolius anliquitalis opiniouem somniinn delirium nionslrum appellal. Legem
,
,

niveni; Lu as yerju diiodcwghli

dicat Saiatliileiri
luin,

Qtiartnm, qud
fuisse Jechonire;

enim illam non

nisi

de fratribus eodem paire

;

nalis,

Mallhams

filium

simulque habilantibus inlelligendam

Ileli

Jacob autem et
Jacob enim
Heli ver

Lur^s Ncri. Qui

qud

Salalhielc

usque ad Da-

diverses constat patres habuisse;

,

vid alios rursi Lucas,

qum

Sdtthfcus rec.cnseal; et

palrem habuit Matban

Nallhat, Luc. 3, 24.

Mallhaei. 1, 15;

M iiiheans
viilciii

Salomonom, Lucas per Nathan ad Daporvenial. Sexjiri, qud Mallha'iis eonsislalin

pei'

Non

solere lgales

lilios
;

legalium
,
,

pareulum, sed naturalium fdios appellari

debuissc

Abraham; Lucas ad Adam

iijn.i.

cl

ad

cuiii

nsqno pervead
lilios

qui c lege ex fratre nains esset, demortui fralris no-

Sopjiiiuim, qud Mailluciis

;

[farchtttrtis

men

gerere. At nos Scripturoc credimus, quai cl ver-

?!idVn.do
r

Lnas

filiis

ad parentes ascendeiuU

bis, et

exemplis docel lgales

(ilios

legalium parentum

igmjia.iur. Quoi) ad prinimn disrrimen allinel,

!
,

Au-

noniinc censeri

Quid enim Deuteronomii lege cla,

Iib.

2 Qua 'sl.Evange!.,q.>, et

Iib.

2 deConsoiisu
;

lius? Qttrmdo habitavcrinl fruit es shtml

et

unus ex

cis

,r.'2:l ", tribus modis rcspohderl pnlal posse

:i!,
>i)

abaque
attri
;

liberis

morluus

fuerit

uxor defuncli non nubet

,

!!e!i

apud Lucdii

p'tfeni

dici Jusopli,
15.

non

sed eccipiet

eam

(rater ejus

et suscilabit

semen
illius

patei:,

sed qud socnrcsscl,plcq'ue

alio

Yirgiuis,
:

fratri suo, et

primogettilum ex eu filium

nomme
Isral.

:ii

qui
,

Jnarhim

nominc votai
essel.

soleal

Jacob

appellabit
illo

ut

non deleatur nomen ejus ex

Quid

qud vci palcr

;

Qure responsio nec

placuitj

mnnifeslius exemplo, Gen. 38,

9? Onam autem
fralris

linp dJspHct
lit

ci noiinu'.lis aliis vahio

(al

sciens
sui,

non nasci

sibi (ilios, introiens

ad uxorem

..uclor:

iib

Ili

de orlu IL Virginis

thscHpll

semen fnndebat

in terrain
ipsi

ne

liberi fralris

nomine

Ii;.T;;!iy.h'.>,

cl

reenioribus vald miiltis. Mini quo->

nasrercnlur. Quid
id est,

qud

quoque Saducaii seplem,

que placcrel,
phi genufl

nisi

viderem evangelislas verum Jos*

Voluissc.

quolquot essenl fratre

,

eamdem uxorem ducerc

Jcscribere

lllam

suhiiliiaii in

deborc intePigobattt

quoad primogenilo liberos pro-

38!

COMMENTA RI A. CAP.

I.

382

crearcnl? Matth. 22, 22. Quid qud Booz non fia ter, sed

trs rationes afferri soient.

Nam

alii

proplerea

cognatus.diveset senex, nec sinuil habilans, tan.en ut

Joseph usque ad Zorobabel

lliMMiui

diversos

Lucam qum Matputant

;

legem

scrvet, Rutli

mulierem alienigenam
,

et

pen

Chrisli

parentes

noniinsse

videri

mendicaiTi
est (ilius

uxorem

ducit

Ruth

4, 10, et qui

inde natus

qud binomii

fuerint; et uiium Malthrcus

nomen

Lu-

non Booz, non Ruth, sed Noemi malri de-

cas alleruni expressent;

quod

et Philonis auclorilalc

functi natus esse dicitur?

Ex quo uno exemplo

intelli-

confirmant. Ego, ut non negaverim multos fuisse binoinios,

ita

gimus, neque necessarium fuisse, ut fralreseodcm ptre

nat essent,

omnes
:

fuisse ivgr,

repugnanteque judieio
est, quis,

nec ut omnin proprique fratres essent;

concesserim

quod tamen concdai necesse

sed fratrum
defuneti

nomen ad cognalos omnes

exlendi, qui ad
,

quis evangelistas vult ist ralione conciliare

cm
Alii

hredilatem jus aliquod haberent

quain

non pauci aliquol, omnes diversi nominentur.

adir nisi ejus uxore ducla, non poterant. Rutli. 4, 5.

Intclliginms etiam non fuisse necessarium
id est, in
,

respondent ide diversos diversis evangelistis recenseri

,

ut sirnul,

qud Mallha?us regale

Chrisli genus,

Lucas
lib.

cdem domo,

aul

eodem etiam oppido

habi-

sacerdotale narret. Sic exisliniat

Ouirst., q. Cl; et lib. 1
c.

Augustinus,

83

tarenl; prinms enini marilus Ilulh longe patri uxo-

de Consens. Evangelistaruin,

rem duxerat, ac mortuus rrat sed ut hieredilates ad camdem l'anuliam primrent; non debuisse naluin filiuni legalis patris nomen gerere, quod Augu-linutn
:

2; et Ambros.,

lib.

3 in Lucam, et Julianus
3,

Pome-

rius, libro

adVerss Judrcos

mullique hodie; quo-

rum mihi
stat

sentenli ide non probatur, quia non con-

ali(|uando fefellit; nec

galis,

enim

(ilius

Ruth Chelion

ut le-

Christum ex tribu Levi sacerdotalis aliquid gviri

nec Booz ut naturalis pater; sed Obed ut neuter

nois habuisse; quin

atque Calholici
id

nonnulli

insigniler

docii
;

appellatus est: sed jubetur frater primogenilum filium

nostro tempore pracis negaverunt

demortui

fratris

nornine nuncupare,
:

id est,

non suum,

qud D. etiam Paulus loto septimo capite

Luc.
qusfe

episiola;

scd fratris sui censere filium

vertit

quod tandem animidin

ad Hcbraos, negare videatur. Quod autem dicitur,

1, 36, B.

Augustinus
lib.

in lib.
c. 7

Qwestionum

Douter.

q.

Virgincm cognatam fuisse Elisabeth^

46, et

2 Rclract.,

Quisquis ergo

toi

lantorum-

erat ex gnre

Aaron vers

5, facile probabililer-

que auclorum non conlenlus sentenli aliam quarit,

vident ne pejorem inveni:it. Nos

que inlerprelantur patrem aut avum aliquem Elisabelhue saccrdolcm

quidem

in

e [icniis

ex tribu Lovi

uxorem aliquando
,

conquiescimus. Qu.Tri aulem solet ulernam Jacob an

Ilcli

duxissc ex tribu Juda et famili David

gio nala
parte,
fuerit

ex quo conju-

Joscphi

ftferil

naturalis pater. Nonnulli Heli na-

Elisabetha cog .ata H. Virgini e ex

turalcm, Jacob legalem patrem fuisse dicuut, ut inier

veteres Ambrosius, et
nit, in
alii

qu c\

famili.

David

non ca qu ex tribu Levi

ali ralione

quorum Augustinus memiinter

,

genus ducebat,

et

quidem Ambrosius non

cognatam
fuisse
tribu

Qutfst. nov. Test., q. 56,

posteriores

Elisahelbam' Maria;
lib.

iuterprelalur

multi; scd

majorem partem

harelici

qui via regi

,

in

Lucam, qum qud ex

Juda ulraque

libenter dcflectunt.

Omnes

alii iis

locis

quos paul

esset.
tes

Deinde quia ex omnibus

iis,

quos Lucas paren-

aate demonslravimus, Jacobum naturalem, Heli lega-

enumerat, neminem sacerdoieiu fuisse lcghnus.

si

lem patrem

fuisse pulant.
,

Nathan enim

qui apud

Quod
j

sacerdotale genus recensebat

sacerdoles in

Mallbxuin pater Jacob

et Mallhal,

qui apud

Lu-

primis debuit nominare. Alii ergo propterc diversos

cam

pater Heli fuisse dicitur,

buisse,

camdem uxorem haquam uno mortuo viduam, aut ab eo adliuc

alter

parentes numerari putant, quod unus Evangelista nalurclcm, aller legalem Christi originem enarret. Quo-

vivente repudialam

duxerit

ex qu Nathan
et Heli

rum

etsi

gnre una videtur esse sententia

specie
illis alii

Jacob, Matlhat Heli susceperit. Raque Jacob

fratres

tamen

et cxplicatione est tripartita.

,

Nam

ex

edem maire (quam Hcstam vocatam iradunt),

fuisse
;

dicunt, Maltlucum naturalem

non eodem ptre natos

liberis

Heli ducl uxore sine

nem expoucre
leii:

(|ud
;

ille

Lucam legalem origieam per Salomonem naturaNathan adoplivum ducat.

mortuum

Jacob ex lege ex vidu Joscplium

,

Davidis filium

hic per

genuisse.

Quam

ego senlentiam
,

et quia

piures

et

quia meliorcs auctores babet

et quia firmioribus ra-

Quam opinionem unde Lyranus hauscrit non inlelligo. Nam Seijilura iSathan non legalem, sed maxime nturalem filium Davidis
l'acil,

tionibus nititur, long probabiliorem duco. Manifeslum

2Reg.

fr,

U)

cl 1

Par. 3,5.

enim

est voluisse

Malthamm,

fact stalim in exordio

Nec monerem Nathan

facit,

illum, cujus

Lucas mentionem

mentione Davidis, continualionem regii generis usque ad Chrislura demonslrare. Quod mull melius probabitur,
si

non

illtnn

fuisse

pro|)belam, quo David oh

patratuin adullerium et liomicidium correpius est, 2

Jacob naturalis, quam

si

legalis pater

sit.

Reg. 12, 2,
slinum
,

nisi

sciicm

ita

locutum aliquando Augu-

Deinde

quia, ut Africanus et Augustinus adnotavc;

I.

85 Qu;cst.,

q.

59,

et

1.

2 de Consens, ex

runt, Matthaeus de industrie gignendi verbo usus

cas de industri videtur abslinuisse.

Lu-

evang., c. 4,

uteuindcm bominem
:

fuisse colligere

Quod

etsi

neces;

eo quis possit

quod tamen

alio loco
1.

idem admonuit,

sarium non est argumentum

quia Matthttus prior scripsit
interpres
;

probabile (amen est

,

nempe,

1.

Retract., c. 26, et

2, c. 16. Alii contra

neget lict ha?reticus

Lucam

naturales, Malllueum lgales patres

numerare

et evedibile est, qui prior scripserit, natu-

putant, ideque pauciorcs apud

Matthum

esse,
,

ralem patrem, qui ver poslerior legalem naturali jam nominato nominarc voluisse.

apud Lucam

qud

lgales pauciorcs

semper

qum qum

natuialcs esse soleant. Lgales

aulem parentes, quos

Secundi autem inter duos Evangelistas discriminis

Malilmis commmort,

dici

volunt. qud successio

385

IN
in

MATTIIiEUM
,

984

Salomonis

Ochozi rege defecerit

,

4 Reg. 9, 27. 9 27
.

III

diclione die
uifi

legcm Herode rolinendi regni causa omiica

id divin fa-

Joas enim, qui post

et

2 Par. 23,

eum regnavit 4 Regnm H, 12, H, quamvis filius dicatur OcIioz'ke, non

iilium,

mies trucidanle latere poluisse? At

ctuin est providenli. Quasi ver Davidis

regnum

sine

verm quia ex gnre David per Nathan originem trahebat, et Ochoziam proximo
fuisse

lamen ejus

divine providenli, ac non polis Dei ilde cl veluti

tutel

conservalum
et

sit,

3 Reg. 11, 12, et 13, 32, 34,

6.

aitingcbal gradu, ejus vocari filium; in flebraeorum

et 15, 4,

4 Reg. 8, 19, et 18, 34, et 20,

Sed

commenlariis mmorise prodilum esse Davidem, quasi

teslamenlo, constituisse, ut
fooles
si

isli.ul opinor, prol'anisscriploribus

Remum
,

et et

quando Salomonis soabsurdam;

lum primos Romani imperii conditores

usque ad

RomuCyrum
laluisse

extingnerelur; ad posleros Nathan regnurn de-

Persarum alquc Medorum futurum regem

volver. lur. lia ha'relicorum sentit magister

muliam a;tatem

affirmanlibus credunt

que senlentiam absurdioribus

probabile esse
dani, ide
,

probat argumentis

Scriplur ver filium rgis laluisse dicenli non credunt. Reliqua igilur est tertia senlenlia
,

Alhaliain,

mulierem domiuandi cupiin

qua mihi

regnum Jud;c occupasse, ne

ordinem resi
li-

maxime probatur
commmort,

Matlhxum

naturales, Luca
,

l-

dacla

in

alienani

domum

translatum videret; qnod

gales patres recensere, non

qud omnes

quos Lucas

Joas

filius

missel Ochozia;, id est, nepos Alhalia?,

lgales sint. Id

enim absurdum pro-

benter cani eo prnetextu usuram fuisse, ut regnum nepolis noniine gubernarel. Ecquis, inquit, mediocrijudcio prditus credat natui aient rgis filium poluisse

fecl mihi vidclur;

sed qud Mattha?us Jacob, qui

naluralis; Lucas lleli, qui legalis Josephi paler erat,

majores numerel.

sacerdole Joiada abscondi

ut

non inagis

sollicit

eum

Terlium inter evangclislas discrimen vari ctiam

diversis aucloribus explicatur.
Illi

avia qurerel ? Ha-c, ut dixi, senlenlia,

non solm quia

quos paul ante

minime bonos habet auctores

quia sacris Lilteris rpugnai
visa est. Si
,

verm mull magis absurda milii semper

refutavimus facile respondent, ide pauciores Matihaeo

,

plures Luca progenitores Christi numerari

laretur,

enim Joas semel tantm filius rgis appelpossemus inlerprelari filium rgis appellari

qud Lucas naturales, Matthieus lgales numeret, qui

pauciores
lulio,

qum

naturales esse soleant. Sed lise sc-

qud ex regio Davidis gnre originem duceret; ac jus haberet ad regnum nunc autem cm lam sarn
;

quamvis non

facilis sit,

quia falso nititur fundamento

stare
in

potest. Mull melius

et Augustin., lib. 1

Ambros.,

lib.

3 Corn,

non

rgis, sed ipsius

Ochozi

(ilius

appelletur, 4 Reg.

Lucam,

Qua;sl. inGen., q. 121,

11,2,
credat

et 13, 1, et 14,
filium

13; et 2 Par. 22, 11, quis non

nisi

credibile esse eos,

quos Malthxus, qum eos, quos

fuisse vit;c.

fuisse Ochozi.c,

Calvinus? Quid

Lucas enumerat, longioris

Preterqum
inlerpreiibus

quod

Par. 3, 11, ubi posleri Davidis

perSalomonem
Athaliam domi-

qud Malth.
altingilur.

trs reges vers. 8. consilio pra?tcrmisit.

receusentur, Joram genuisse dicitur Ochoziam, ex

Quariuin discrimen paucis

admodm

quo orlus est Joas? Quod ergodicit

in

Eorum

ver, quiattingunl, ui Lyrani,

com-

nations cupidam propterea luvredes regni exlinxisse, ne

munis inlerpretandi
natur
;

ralio est, Salalhielem Jechonia;

ordinem reducta regnum

videret,

in alinant dontunt translaest.

Neri ver udoplione fuisse filium. Malim cre-

tum

falsum omnin

Tant enim ambinepotes suos tru-

dere Jechoniam, quamvis Scriptura non declaret, filiam

Neri, qui ex Davide r.er Nathan genus duccbal, nxo-

lionis et crudelitalis

eam

fuisse Scriptura significal,

,

ut proprios Ochoziae fdios

id est,

rem

habuisse, ex qu Salalhielem procreaveril, qui

filius,

cidaveril; non ne in

ordinem rcdigerelur,sed ut refuit

Jechonia propri

quia ab eo genitus, Neri ver

ejus erat,
filius

gnaret. Nec

enim nepotis nomine contenta

ambi;

minus propri, quia

filiae

appellatur;
filiarn

tiosa mulier Jezabelis fdia

regnum administrai

sed

quemadmodm

vers.

8,

Athaliam docuimus

suo ipsa nomine regnare

voluit. At quis credat rgis

Amri, quia neplis ejus

eral, appellari.

Lucas ergo cm

filium sacerdole Joiad occultari poluisse?

Respondeo,

Malihceum vidisset Christi originem Davide per Salomonern duclain diligenter cxplicsse, voluit ejusdem originem per Nathan ipse deducere, ut probaret modis

quis credat

haredem

regni,

cm

Alhalia

omne semen
facit

regium delere
ptura cerl

vellet,

occultari poluisse? Nain Scriet

Joam ejusdem generis

grads

eum

omnibus

filium

esse Davidis, utrumque

regni

ejus

cleris. qui occisi sunt, 4 Reg. 11, 2; et

2 Par. 22,

successorem.

Cm

autem venisset ad

Salalhiel, qui

10

Tollens autem Josaba

filia rgis

zub Joas filium Ochozi, furata

runt rgis
>-'linio, et
,

est
et

Joram soror Ochoeum de medio filiotri-

materno tcnlm gnre ex Nathan orlum trahebat, noluil ejus malrem propter Scripturarum consuetudi-

qui inlerficiebantur

nutrieem ejus de

abscondit

eum

facie Alhaliw, ne interficeretur.

nem, de qu paul supra diximus, sed ejus avum patris loco numerare. Ad (minium discrimen eodem

Tingamus eos, qui occisi sunt, non Ochozi (ilios, sed tamen hredes regni quomod eos Alhalia occidit,
;

modo quo ad secundum. Ad sextum ver eodem quo

ad terlium responderi dbet. Cur autem Malthxuis consistai in Abraham, Lucas aulem usque ad Ada-

Joas ver, qui eodem erat gradu, non occidit,

quia
aut
falso

nisi

rumore nuntio eum aliis occisum putavit; aut quia quanitumvis magn qurens diligen ti invenirc non potuit ? Quis credat infanlem Moscin
crudelissimi Pharaonis edielum matris occullalione
effugere poluisse? Al Moses privalus erat. Quis credat

mum
ali(|u

Deumque

progrediatur, quod erat seplimum

respondent voluisse

Lucam
nisi

oslendere Christum

Chrislum regni lioeredem

et l'uturum

Magorum pne-

Deum, idcqne ad Malllmim ver rationem habuisse proinissionum quae Davidi et Abrahamo factaj fucranl, ut diximus vers. 1. Ambros., lib. 1 in Lucam,
non alium habuisse patrem,

Deum usque

pervenisse,

583
ol

COMMENTAKIA. CAP.

(.

m
Isral ex ^-Egypto

Theophylact. in liunc locum. Alice prlerea trs

occurrunt causas
:

M dur duas
|

generationes quadraginla duabus mansionibus,

fil
i

ntilu

prima, voluisse

Lucam

m scri-

qui bus
j
j

usque ad lerram promis-

bend

histori diligentiam simul et lidem siiam probare.

sionis pervencrunt, respondere.

Tolidem enim geno-

Nam

et diligentia fuit singularis Christi

;

originem ab ipsa
j i

raiionibus,

quasi gradibus

lilii

Abraham usque ad
portum pervencrunt.
veritatis
in

nnnidi origine deducere

et ea ipsa diligentia fidcm

Christum

proinissum

salutis

-ngct histori. Seconda, respexisse primani promissionem de venturo Christo Eactam. lpse contcret capul

Proxim autem ad simililudinem

j

mihi vide-

lur

Chrysostomus accedere, homil.

Matllucum 4,

qui primani

luum, Gen. 3, 15; voluisseque ad Adainuin pervenire, causam advenls Christi peccando pnc;

evangelistam
j

buerat

qiiique anlitbesi qudain Cbristo rcspondebat

significare voluisse Deum, antequin suum millerel, omnes tentasse vias, ut populum suum per homines gubernaret, et in officio con-

Filium

l'rimus enim

homo de
1

terra terrenus; secundus

ait

Iwmo de

lineret;

per judices, per reges, per duces et sacernihil profecissel, misisse

clo cleslis,

Cor. 15, 47; et ut

Epiphauius,

doles;

cmque

Filium

suum
Luc.

lucres. 51, ut ostenderet

quem

Clirislus

nascendo per-

Convenit evangelica parabola Malth. 21, 33,

20, 9, ubi doininus
ille

et

ditum quarebat. Nescio an niodiim eliam generationis

ulriusque respcxerit, ut non malis placel auctoribus.

vine

triplices

ad repeten-

dum
niisil

fructum misit servos, qui

cm
tamen

nihil effecissent,

Adam enim

ex virgine forma tus lerr, Clirislus ex

ad extremum filium suum. Non

philosophari
;

amo
si

in sacris

virgine Maria, solum uterque

Terlia, voluisse Christi

Deum

paire m babuil.

Litteris

colligo

quid ex phi-

advenlum non ad causas natuprxdeslinationcm revoeare

;

losophi spont cadat. Medici

rales, sed ad relernam Dei

crilicum vocant, et

omnium

in

quarlum decimum diem morbis periculosissi-

hoc

est

Qui

fuit Dei.

Prxdeslinalus enim ab oinni

mum

aulernilate erat Filius Dei,

Rom.

1, 4,

et ab origine

esse dicunt. Yidelur igilur Deus congruenler nature decimo quarto quoque secido populi sui slalum

imindi agnus occidebatur, Apocal. 13, 8. In octavo

mutare voluisse, ut un republic quodammod morlu

,

discrimine non exislimo magnoper esse laborandum,

ut alias quaiamus causas,

alia

nasceretur melior. Cur autem evangelisla

cm

sciamus consueludi-

generationum

summam
:

expresserit, duas potissinuuii

nem
fuit.
lib. 1

esse Hebraeorum, ul in recensendis bujusmodi

causas fuisse arbitrer

alteram, ut intelligeremus

ali-

gencalogiis ab eo incipiant, quod

poslremum

in orc

quid in e re subesse myslerii, nec inconsiderantes

Excmpla sunl

invita,

sed

unum

caput quinlum

prteriremus

alteram, ne quis existimaret se errore

illos

Par. ulriusque generis exempluni suppeditabil.

aut oblivione 1res

Voluit

reges vers. 8

prrclermisisse.

Matlh;eus ergo

cm Abraham ob

eas causas, quas

quoque fortasse cavere ne quis possci gencraseriem aut minuendo, aut augendo nu-

vers. 1 exposuimus, ultimo

tisque ad

loco nomi: sset, ab eo

:

lionis Christi

Cbrislum processif Lucas vero cm dixisset

mro corrumperc.
Vers. 18.

lpse Jsus erat inripiens, quasi annorum triginla, ab

Christi autem generatio

i>j yLpicTo,

sic

erat. lu

co cxors'JS
leli, etc.,

Filius,

ut

putabutur, Joseph, qui

fuit

multis Graeis codicibus csl

Jcsu Christi.
Jesu, ne(|ue

usque vi

Deum ascendendo

progressus est.

Sed neque noster inlerpres

Graci auctores Chrysostomus
vis

legit

nomen

Vers. 17.

Om.nes itaque generationes. Duo sunl

intelligalur.
in

et Tlieophylaclus,

quamut
:

hoc loco explicanda, ut mensevangelisuc

Eulhymius

lgal.

Leclionem autem

nostri inler,

Alternm, cur
tessaradecades

diviserit
;

omnes generationes

1res

prclis

magis probo;

et quia anliquior est, et quia

alterum, cur id admonuerit,

cm

quidam ante
liones
I

me

nolavit,

proxim pracesserat

quivis lector facile posset animadvertere

Divisionis tina ab

numerando.
aliis

transmi^ratione Dabijlonis, usque ad Christum genera-

omnibus; deinde
illa,

alise

ab

causa;

qualuordecim
Chrisli
in

et

est verosimilc

evangelistam
Christi

afferuntur.

Ab omnibus

qud

volueril

Malthxus

nomen

proximo repetivisse.
nativiuitem,

autem

triplicem populi statum, sub judicibus, sub regibus

generatio.

Quidam vero

qum

generatio

sub ducibus, et sacerdolibus designare, simplex ci

nem

redderc maluerunt, qud generationis

nomen

minime

quaesila ratio,

eque probabilior, quod

tain

non ad partum, sed ad conceptum pertinere videatur,

quibus ego minime asseniior. Manifestuni enim est
voluisse evangelistam

diversa in

eam

incurrerint ingnia. Sed alise contem-

ncndic non sunl, quas diversas divers! auctores repererunt. Augustinus mysterium esse putat,
vitje nostraj

eanidem rem, quam noster

in-

quo

lotuin

lerpres generalionem vocal, tribus nominibus ab e-

tempus quadragenario numro

Clirislus

significa-

dem

origine paululm deflexis appellare ylvww, v. 1,

tur.

Nam

si

non numcrclur,

et Jechonias

yevsv, v. 17, et yiw>jtv

hoc loco. Itaque cm

isti

ipsi

(([ucm bis

cumdem numerari

putat) semel laiitni nu-

verterint vers. 1
vers.

Liber generationis Jesu Christi, et

generationes

mcrelur, quadraginla personne reperientur. Vero aliquant similis Origenes, boni. 27 in Numer., etllie-

17

Ab Abraham usque ad David

autem generatio
sic erat.

qualuordecim, etc., siinililer hoc loeo verlerc debe-

ronymus

in

Epistol ad

Fabiolam

lias

quadraginla

bant

Chrisli

Prxterqums

Vers. 18 el 19. Quce ibidicunlur referri possunt vel ad genealogiam Christi jam posilani , vel ad oj us :>ativilatem , de qu inox diclurus est. Graec Christi ttatmtas hc erat sic. Cum esset desponsata; sponsi et sponsae voces in Scriplur iis lanlummod qui juncli sunl malrimonio, tribuuntiir, idque maxime cm maIrhnonitim ratum est. Sic Ecclesia Sponsa Christi Ai,

11)

Il

cm sil Christo desponsata Despondi enim vouni viro virginem castam, 2. Cor. 11. lu veleri Testa mento sponsa; nomen sic usurpalur, ul Denier. 22 Si puellam virginem despunderil vir. ilemOsex 4 : Fof nicabuntur filial vestr, et spons veslra: adulterabunt. Evangelisla: auiem sponsv nomen, et uxoris Maria? ut viri nomen Josepho tribuunt, rrEyuAM co.nvemcitur,
: :

3S7

IN
lioc

MATTUtUM
significat

588

qud
eriwn
piVrtfl

loco non solum de parlu,

,

seil

mull niagis

de conceplu ngitui
noterai dubilari.

de

que%-i

polis quni de

cam futunni fuisse; sed fuisse Non enim rever uxorem. Quod autem dicit eam esse vim verbi
//wiuTEEfffiat

otm;

plfset^lltmi imper-

non jgnoramus

sed scimus etiam non

c. 2, 5,

fvclutn

pro perfecto ex lingu proprictaie, quod el

aliquando; ad hune niodum
cxislimavil posse
li;ec
:

semper observari.
riam jam
i>.hrr>,

Nam

Lucas,

eamdem Ma//tviTtu-

!.:;(ino aceidit

se habuit.

domum ductam

Josepho vocat

Qood Rcmigius
d

verbo ad pr;e-

vocat ergoMaUhusMariam/w,s'm>0E<rav, spon-

eidenlia perlincre, quasi 60Q8O6

sil

Ilaclcns aulem

sam, non qud ducta non esset; sed qud non magis
viro cognila,

Chrisli gcneialione, prorss alienum polo.

iioc addidertl evang<-lisla,

Cor au-

qum

sponssc,

qux nondm
hom.

nupla
tailla

lem

eonjeelura est faoilis:

gencralioni-

sunt, ut reclissim

Chrysostomus adnotavit. Nolo

et Bernardi in
in

qiiia gencraliniieni Chrisli

ami aliorum

buscoiinuineraveral

nequisexisliniarelcodcm modo,
fuisse,

men ejusdem Chrysostomi verba Luce 1, 26 Missus

:

est, uli sullragiis,

qui con-

alquc

alios,

gcniium

modinn, quo genilus

id esl,

est,

sueludinein Hebracorum fuisse dicunt, ut generi ctiam

singulareni cxplicavil. Sic tat,

non sicul

alioejir,.
|

ante nuplias in sponsarum domibus habitaient.

Nam

runl gcneraliones,

<sed

ciim esstl desponsala mater

generos Lolb,
doeci

quorum ulunlur exemplo, Scriplura

Edcm
pal rem

perliiicl

qud inalrem cjus vocat,

signilicaiis

non

liabuissc, o:\dem

prorss caulione, qu

in domo Lotli non habitasse, Gnes. 19, 14. Teneamus ergo qud aul omnes, aut oplimi iheologi te-

dixeral vers.

10

Jacob autan qenuil Joseph rirum

nent, veruni fuisse

fuil,

Maria', de qn uulus esl .lesus, qui vocutur Christns.

inter Joseplium el

jam lum, cm Chrislus conceptus Mariam matrimonium quod

;

Cum

F.ssirr ni

sponsata,
/>.?

/rjr^zttAitrii /->?

Nwtef
,

(fl-

adverss Julianum Pelagianum, qui concubitu malrimoiiiiun dermiebat,

lib. 1

Icrprcs non h-gl

causaleni

parlknlam

ne ego

probat August.,

lib.

5, c. 9, et

legendain arbiiror, qud si-n-rin non juvet el nnpediat. Nunnulli

t'/)-j.:,

de Nupiiis

et Concupiscenti, c. 41.

Cur autem
alias,

hercules
1$.

in

propriclale verbi ftnmttr-

ex nupl Chrislus nasci volueril, prler

facile

quas

exislimapl
fuisse

Yirginem cimi Chrislum concepii,

per se quisque excogitare polest, quinque causas

iiondm

nuplam, sed desponsam. Eodem cuini

apud Gneeos pvwHif&wt
cl

vcieres thcologi tradiderunt. Ignalius in cpislol ad

modo
ill.im

differre

et yr-yev, (|uo

Philadclph.
lislas;

Origenes, bomil.
can.
1 in

in

diversos evange;

npud Lalinos u'cspondeii

Miberc. Ilaque iiondim

llilarius,

Matlh.

Chrysostomus,

Josi'phum domiiiu duxisst-, alquc hoc esse, quod

:

hom. 4;
lione;

paul post, vers. 20, dicilur

Noli timere accipere

Ma-

hom. de Uuman Chrisli GeneraAmbrosius, lib. 2 in Lucam, et in lib. de InstiHasilius in

ricm conjugem tuant, quasi

duxissel;
in

uondm

accepisscl, id es!,
cliain

tut. Yirg., c.

G; Tlieopliylactus hoc loco; lcrnardus,

qu sentcnli inaguos
1 in

auclores,
I

boni, in

illa

verba -.Missus

esl

Anglus. Prima est, c

:

Oiigcncin, lioni.

diversos Evangelislas, llilarium

Maria,

si

innupta

peperisset, slupri rea putarefur

(ilius

liocloco, Basiliumin llom. dcliuinan Chrisli Generatione, el F.piplianium, Iixt. 78, Cuisse video. Sed plu-

maluil enim Chrislus

Joseph,

qum

impudica:

l'mina: videri. El, ul scil ait Ambrosius, maluil ali-

ribus aiicteribus, Chrysosiomo, boni. 4 in

Mallhaum,
lib.

quos de su generalione,
lare, nec putavil ortssui

qum de

malris pudore dubi-

auclori Operis Impcrl'ecii, boni. 1, Anibrosio,

in

fidem malris iujuriis astnien-

Lucani

heopliylacto

in

Commenlaiiis,

cl

omnibus

dani.

Secunda

ne ipse spurius videiclur, idcque

Mcssias non
rccipcrctur Judreis.
pil-

fer theologis subscribo,

I'r.ecipua

verejam lum

Cuisse nuplani.

laupim

verus

eniin

causa cur Spirilus sanclus volueril

fuisse cre-

Nam

si,
,

cm

ex legilimo niatrimonio procrcalum

Chrislum ex nupl nasci, b;vc ab omnibus

eonsullum,

laient

lamcn ide oonlempserunl, quod

fabri liliuin

dilur, ul virginis honot consulerclur; atqui

si

non

esl

esse crcdcrenl, Matlh. 15, 55, cl Marc. C, 5, quid facturi cranl, si

desponsa lanlin, noiidm nupia conJoseph vocalur v^p *$*$!)

vir cjus,

spurium dicerc poluisscnl? erlia, ul

inlanli

cepit, et vers. "19,

Joseph

cl

Marl%, cl

adjumenlo esset alquc cu-

non

-jvfjyio;
:

spoiisus; cl vers. 20, vocalur

jur/j,

uxor

siodiic. Ilaque dini aliquid

agendum

est,

non ad Ma-

Joseph

A'o/i lintcre accipere

Mariant conjugem tuant.

exponil tU -
thv.i yu-

riam, sed ad Joseph Dei mandata uiillunliir, Maitb. 2,

Nain quod
xi/.i. so'j

Ii;erelicus ii.lerpres

ul sit

uxor lua, aul (\ux desponsa

est.

libi

esl pro
I

15: Ecce Anijclus Dontini apparuit in somnis Joseph dicens : Siirqe, et accipe puerum el malrem cjus, el fuijc
in

ixore,

eoaclum

Nam

si
:

llebraismum,
fr.i\

ul ille pulat,
rfr;

Aliyptum,

cl

estoibi, nsque diim dicam libi; et

in

mitari voluissel, dixissel

f&uxtir.ji.
(,

yoSr.Q?.;

wxe*ens

vers.

19

Ecce Anglus Domini apparuit

:

somnis Jocjus,
cl

/xyfTSbM cou, aui polis coi. A'c limeas accilibi ;

seph dicens

Surge, accipe puerum,

et

malrem

pere Mariant in cunjutjem

fcrl

el

cxemplum quod prooi y>.p

vade

in terrain Isral,

d'inique puer pcrdilur, quccritui

Marc. 12, 25,

illi

adversalur maxime,

sVrx

Joseph, Luc. 2, 48. Quarla, ul Joseph lestis esset

virginilatis Mar'ue.

liyv> y.lrtr>'jvi'A/.., seplcm enint Itabuerunt

eam

u.voreni.

Nemo enim

in cjus
fide,

asscrend casliqui cusios

lale

lam dignus esse poleral

posl redilum Maria'

qum

nr.NT, antoqun) congressu conjugal) convenircut inventa est in utero Itabens di Spiriiu sanelo. Nunuulli
,

forsao

domo
,

F.li/.abclb.

Va

voees anteqniini concentrent sic inlerpi-rlantuiBntfiqiifn Maria doniiun dncetCliH*, alque in casdem a-dis convi'iiironl. l'i tit sil, voce ill antcqnam, qu;e
lias
,
, ,

noi.i.ict r.AM

in

tliiiiii:!)

revocori poicreri,

raiiiiiicni,

more
:

in

hmnanani cxclndil ojicSi:rijilms usitalo, non qnd poslca

In\t..>a est,

perspccla quippe illi erat Mael saluli eonjugis ria- v'uliis. Quoauleni bonori suo in aliam (onstilcicl. Yoi .m r.AM ceci i.Ti: dimitti.hf. forte regionciii commeando. Silcntium Maria- magnum qu;e myslcrium Josefiiil virlutis cjus dociimenlum

thaducf.kk

co.i\,-ne:i:il

non enini r de ro agcbalur.

plio

non indien vil

nec pnigarc se feslinavit.

5S9
illius crat,

COMMENTAIS.
qui

CAP.

I.

390

maxime

et

scire debuit,

et

polu'.t

liccrclicos

non acturos pnilenliam, priusqum mo-

queinquc credibilius crat nalurali marilornm zcloIvp hnpudic'tiu crinicn ubi non essel suspicaturum,

rianlur (ul Ilieronyini ular cxemplo),

non

significa;

mus

eos

pcenilculiain
est

posl

morlcm acturos

sed

qum ubi essai defensurum

Thomas dubitando, palpando,
Dominic confessor
sibi di'sponsaitdo,

fuisse.

Quia Bernardi

lacemus quud

ccrlum, dicimus quod estdubium.

verba imitari non possum, recilabo. Sicut, inquil,

conslanlisshnus faclus est

Certuin est posl inorlem

nemincm posse agere psit.

nilenliam, quia in inferno quis confilebitur libi? ps. G,

resurreciionis, ita et

Joseph Mariam

6; sed diibium est an ante morlem acturus

Ccr-

ejusque conv:rsrdionem tempore cu-

slodiw studiosiit: comprobando faclus est pudiciti fide-

UssimHs
dubitatio
similis

teslis.

Pulchra ulriusque

rei

convenietilia,

et

lum quoque erat post Cbristi parlum Joseph Mariam non coguovissc, cm non aliumqum Chrislum filium habuissel. Cerl de eo non cral qu.cstio. An aulem
Chrislus ex Joseph, an
essel, cl Jubilai
i

Thom

et desponsulio Mari. Poteraul quidem

ex

Spirilu sancto conceiilus

enoris iciaueum nobis injicere,

fidei videliect in

polerat, et

necessari crat expli,

Mo,

casdtatis in

Ma

verilalem in suspicionem adducere.

et

candum. Hoc ergo explicavit evangelisla

bium, quod(|ue necessarium crat;

quod du-

Sed vald prudenler

imde metuebulur
de

pi

factum

est
s'il

per conlrarium, ut
certitude.

illud pnetermisit,

suspicio,

fuma
cl

Nam

et

quod
riuwi.

nei.juc

quxrcbalur, neque diclu erat necessafralrcs

fdii resurrectione cilihs

quidem ego

(qui infirmas
,

sum)

Quo aulem modo

Chrisli

quidam

sint

crediderim
audienti
et

Thom
crcdenli

dubilanli
:

pulpanli

qum Cephw
(ucilius
j

appellali

dicemus Mallh. 12, 4G,

,

et

de malris conlinenti

Inventa est. Origcnes

gehsLis,
illo

boni. 1 in diversos

Evan-

sponso ejus custodienti

virgini

et experienti,

qum

ipsi quoque,

et llieronymus

in

Commenlariis mulla ex

desol su coiiscienli se defendenli. Additur fer

miitualus,
liccnli
nisi

Joseph

invenlam esse dicunt, qui

ab omnibus quinta, ut bac ralionc rnyslerium nati Cbristi diabolo celarelur, ne infauti siruerct in.-idias;

pe..

marilali fulura; uxoris

omnia noverat,
habeo

quod

me

lanlorum auclorum re\ercnlia retineret,

salis
illis

quam malo

libr faleri

me non
si

intelligerc
inlclligo,

qum

le-

mius rcverenler dicliun dicerem

mer reprebenderc. Non, inquam,

diabolus Marix virginilalem,

quo modo

non assentiri ; nam

cogilando,

modo

animadverlit,

Gnec non signiucalqucerendo, scrulandoque, sed polis non quuu'cndo, non

w^w/.iiv

poluerit ignorare, cin integrum et incorruplum coi-

pneter

opinionem

exspectationemque

pus, quamvis nupU: videre posset.

aliquid invenire, ut
Ililarii

Chrysost. idoneus Grxci sermo-

Antequam convenirent. Hoc loco

preiatio est, antequam
transiret

inler-

nis teslis aduotavit.

Non ergo Joseph

vestigando, sed

in conjugis
:

nomen

non quxrendo

nec taclu, sed visu, eoque puris.simo,

quasi convenire
tci prelationeni,

signifie!

simul babilarc
;

quam

in-

niinim<|ue curioso
siguiliealur
fuisse
ita
;

Mariam prucgnanlem
ab

invenil.

Nec

non quia vera

sed ut opinor, quia

ab eo polis, qum
ep/j esl

alio

invenlam

nova videbalur, nonnulli novilaluni sectalores ha;rclici

sed vis verbi

eam

subito cl inopina lo

secuti sunt; nescio an seculuri,

si

Hilarii

fuisse

luinido

apparuissc utero, ut quivis, qui

videre

modo

cognovissent.

Sed jam ante probavimus, jam lm

boc loco significare rem malri-

oculos adjiceret posset

I.n

eam

fuisse gravidam.

verain fuisse conjugem; et ex eonsequentibus manifestuni

est convenire

eteuo

iiabens, praegnans, gravida,

ulerum ge-

rens. Ula

enim Grca, ha;c Latinaest phiasis.

qui bx'C verba

monii, ut Hicronymus loquiiur, exerecre, esseque ut

De SpiRitu sancto. Sunl

cum

supe-

Graxi vocant

apapwjtw,

quo res inbonesta hone^to

occult

rioribus ita jungant, ut hauc sit sentenlia, Joseph

non

declaralur verbo. Yoluit enim cvangeJMa ralionem

solm prxguantem Mariam deprehendisse

sed eliam

reddere, cur volueril Joseph

ler, quia

Mariam dhnitantequam
,

eam de
de
in

Spirilu sanclo concepisse

ul Basilius in boni, ut

inventa est
id est,

in

utero babens,

huniaii Chrisli

generatione,

Theophylactus
1

convenirent,

cm eam non

cognovisset

ut

Commenlariis, idemque videntur Origcnes, boni.

et

loquitur vers. 25.

ciio
:

Nemini non statim occurrit obje-

in diversos evangeiistas,

Bcrnardus, boni, in
in

illa

ergo poslea convenerunt.

Hoc enim

polissiiniu

verba

Missus

est,

im etiam Hicronymus

hune

lo-

argumenlo nonnulli quondam hrelici, ut Antidicomaiianislae apud Epiplian., hxr. 78; Jovinianus apud

cuin exislimare. Auclor autem Operis imperfecti non

incerto cognovisse, sed dubitsse ait an divinits coucepisset.

Augustinum,

in

lib.

de Hresib.

Ilelvidius,

apud

Sed ex eonsequentibus manifestum

virgo

esl,

eum

Hieronymum,
tam
cos

in libro

adverss Helvidium, adducli

ignorasse unde

sacra

concepissel,

proplerca

suit, ut post Cbristi

partum Mariam Joseph cogniex eoque conjugio nalos fuisse

enim

voluit dimiltere

vers. 19, proplerea ab angelo

fuisse crederent,

doectur vers. 20: Nolitimere accipere Mariam conju-

qui

in

Scripluris

Domini

fiatres

appellantur,

Matlli.

12,46, 47, et 13, 55; Marc. 13, 51, 33; Lucie

8, 19, 20.

luerelicis

A quorum impietate nonnulli ex noslris non procul abfuerunt. Sed hune errorem et
ita

gem luam, quod enim in eu natum esl, de Spirilu sancto est. Atque ita omnes alii auclores interprelantur. De Sr-iitiTU sancto non quod Spiritus sanctus pater fuerit
Chrisli,

quen^dmodm
;

ait

Hicronymus

Scripluris etexemplis

Hieronym.

fregit ut si quis

uonnullos olim cxislimsse

virtute faclum
sit,

sed qud

Spiritus sancli

rcfulare velit, actum

agat; et nos

non disputaliones

ut sine viro virgo coaciperet.

Nec

nunc scribimus, sed commentarios.

Summa

rei est,

enim Spiritus sanctus ad

concubuit, ut

modum

viri

cum Maria

non quoties
significare

dicilur aliquid

non anle factum

esje,

quemdam

noslro tempore dicere uon

factum esse poslea.

Cm enim

dicimus

puduit; sed quod vkile semen facluriun crat, ipso

m
sine

IN

MATTH^EUM
qupc sequunlur. Utrius

392

semme mult
quasi

pcrfectis fecit;
nisi

sicut

Adamum
terra*,

olim Deus fecerat;

qui

quod
;

Adamum

ex limo

autem causa reddatur, cm duo sequantur, alterum, qud noluerit eam traducere
;

terne senien est

Christum ex sanguine

alicrum, quod voluerit occult dimittere

rat

de eo potese-

Maris. Neque de Spiritu sancto concepius dicilur

Cliristus,

meril dubitari.

Aliqui ergo existimrunt,

reddi,

qud solus
illa

Spiritus,

non ctiam Pater, et

effece-

cundi

membri causam
<i.

ulChrysosiomus

hom.

ipso qui gignebatur hlius, ejus generalionem

riut.

in Matth.

Propterea enim voluisse dimittere, qud

nolletque quain adulteram suspicabalur

Vera enim

rgula est ab omnibus antiquis

scholaslicis

justus esset,
relinere.

thcologis Iradita, et ab

retenta,

omnia

Fuerunt enim Chrysost., Hieronymus et

alii

opra Trinitalis extra

ipsam omnibus personis esse

Cliristus

nonnulli
laverint

graves auctores
licerc viro

in

sententi,

ut pu-

communia. Sed
bulionem

dicitur

ex Spiritu sancto
Littcris atliest,

non

adulieram uxorem retinere.

conceptus per illam usitatam

in sacris

Idquc ne

(icret, fuit

aliquando ccclesiaslicis decrelis

prioris

qu quod tribus personis commune

conslitulum. Alii causam

propter officium, aut proprietatem viri tribuitur: ut

cunt ui Hieronymus, Ambrosius,

membri reddi dilib. 2 in Lucam,

El nollet eam traexposilionis loco
;

quod

potentiae est et gubernalionis, Patri;

;

quod

sa-

Theophylaclus
bitror.

quod ego mult probabilius esse ar:

pienti, Filio
tatis,

quod

benignitaiis,

beneficii, liberali-

Videntur enim ha;c verba

esse ijiyvjTtxas

fcundilatis, Spiriiui
Cbristi

sancto.

Duabus ergo de
tribuitur,

ducere apposita

causis
et

conceptio Spiritui
fuit

sancto

quasi dicat quia erat vir justus,

traducere, cpit

ideque nolebateam

quia

summum

erga homines beneficium,

et

om-

aliam dimiitendi ralionem honora-

niumque beneficiorum caput;

ac vivificationis

quia

feecunditatis

biliorem cogilare.

Et
;

illa

Chrysostomi sententi non

opus

fuit.

Est enim

Spiritus quasi

solm theologis
est.

sed tot etiam Ecclesi dserta

divinum quoddani senien, quo omnia fcundanlur,

Lex enim adulteram dimittere permitlebat. non

Christo ctiam
interprte,
:

quemadmodm
nmlti
:

illud

Gnes,

1, 2, interpretati

sunt

jubebat;

Malth.

19,8,
Joseph,

Spirilus

Domini ferebalur super aquas,

et vivificantur
;

et quasi

Marci 10, 5. Dicet aliquis

bat

Si

lex

permitlebat, lice-

anima qu aniinanlur
enim
est,

omnia. Spirilus

ergo adulteram

accusirc;
justili

quare

ei

qui
et

vivificat

et

Emilie Spirilum

tuum

et

qumlibet justus, salv

id lacre potuit.

Heun
sed

creabuntur,

renovabis faciem lerr.

et

Quod

Plato aliiin

spondeo Joseph vocari justum, non qud

justili
,

que

philosoplii,

bos
,

secuti

poel,

tanqum

ex quatuor virtulibus moralibus pra;ditus esset

tenebris

allucinanlcs

Dcum animam mundi

esse
et

qud omni virtulum gnre cunmlatus,

stomus adnolavil.

ut

Chrysoest,

dixerunt.

Perquam

elegans est inter Christum

Ejusmodi aulem quisquis

:

D.

Chrislianos, id est, inter caput et

tio,

mcmhra comparaf

Paulum

imiiatus dicit 1 Cor. 10, 22

Omnia
potuit

milti li-

quam omnes
Lo,

fer auctorcs veteres, Ambrosius,

cenl; sed non omnia expediunt.

Ilaque

quidem

Augustinus,

observaverunt. Cliristus ex

Ma-

traducere; sed nondebuit;

tatis

quia majoris fuit cliari-

ria virgine nalus est; Clirisliani

nascuntur. Ecclesi

virgo et mater sine

ex virgine Ecclesi macula et

occult

dimittere. Quia ergo vir erat juslus, id

charitate, in qu, ut aitAugust,
consistit,

est,

magna prxdilus
justili

rug, ut Maria, Epbes. 5,27, tons baptismi utrus;

omnis christiana

jusiilia

noluil

facerc

aqua semen Ecclesix,

quae producil

animam vivenviri.

quod

una privata virtus permitlebat; sed

tem, Spiritus sanctus supplet semen

Cliristus
est, sic

Ilaque,

ut

ex semine virginis et Spiritu sancto natus Chrislianus, id est, mombrumCliristi, oporlel

et Spiritu

quod charilas omnium virtutum regina poslulabat. Traducere, publico exemplo puniendam curare,
ignominios accusare, ad verbum, exemplarc, utalicubi

ex aqu

sancto renascatur. Joannis, 3, 5

sancto.
de,

Augustinus,

epislol

59, vertit.

Quanqum
54 et

De

Spiritu

sancto, ex Spiritu

Animadverto
possitdiccrc,
16, et inclarius

idem

alis vertere solet, divulgare, ut epistol

Id

noslrum interpretem parlicul,

x, mirific

cm

serm. 16, de Verbis Domini.

sel
si

delectari, ut supra, vers. 3, 5,

etc., 19, 11.
de,

in judicium voesset, ei

autem Joseph fecisomnium oculis, tanqum

6: Iterum
crucifigentet

fra, vers. 20,

Nec ignoramus

adulterii
I>.

rcam, proposuissei. Usus est codem verbo

6,

fuisse, ex,

qud,

materiam videalur

significare,

Paulus ad Hebra30s,
,

sed explicanda fuitversio, non evertenda.

Vers. 19.
pellatur,

Joseph

Filium Dei

et

public

ignominie exponentes, ubi

ostetilui habenles.

autem vir ejus. Vir ejus apilli

noster interpres vertit,

pani
significantissimo

Quod HisSacandolo
sola Chrisli

non quia corpore, sed quia vero

conjun-

verbo

dicerent

clus erat malrimonio.

otra vez a la verguenza,

l

qu phrasi non

Cum esset

justus; et Gracca et Latina verba du-

crucilixio, sed tota ejus passio probris plcna signifi-

plicem inlelleclum admiltunl; vel quamvis esset juftus, vel quia erat justus. Ilnereticus interpres (Beza)

calur. Simili prorss significalione

idem verbum se-

ptuaginta

interprtes

usurprunt.

Num.

25, 4 et

adversaliv

accipiendum putat
vir esset justus,

quasi

sensus
sinislr

si.t,

Esther. 14, 8.

quamvis Joseph
verss beatam
Iaris,
si

tamen
Joseph

ad-

Voluit
nulli

occulte

dimittere

eam.

Quare?

Non-

Virginem suspicione

non caruisse.
meril de

existimrunt ide dimittere voluisse, qud vi-

ausus esset, dixisset,

derel

eam de

Spiritu sancto concepissc,

seque ejus

Eaiiclissimae Virginis castitale dubilsse.

Al quisnon
parti-

consortio indignum judicaret.

Eodem

prorss modo,

videl

non adversaliv, sed causaliter Grxcuni

quo Pcirus

dixit

Christo

Exi me, Domine, quia

et centurio ille
:

cipium accipiendum? Causa enim rcdditiir

eorum,

liomo peccalor svm, Luc. 5, 8;

Do-

303
mine, non sunt dignus,
ut inires

COMMENTAUA. CAP
sub
1 in

594

leclum

meum,

reddunt, quod Joseph minus idoneus virginitatis

ria; fuisset leslis, si,

Ma-

Malih.8,

8. Sic

Origenes, hoin.

diversos Evan-

antequm de

ill

dimittend co-

gelislas, et Bernardus,
est

homili in
inlelligo,

illa

verba: Missus
in

gilaret,
rito

ab angelo fuisset admonitus. Quis enim mainlegritatc testanli? et

illi

anglus;

et, si

ben

Hieronymus
pielali

Com-

non credat de sponsce

nienlariis inlerprtanlur. Quai inlerpretalio, elsi loco

marilo, qui e usque processerit,

ut suspicatus sit

non convenit, eoruin tamcn auclorum

maxime
j

adulterium, et

de divortio cogitaverit?

Divina

est

convenit.Alii prorssconlrariam sequunturopinionem,

providenlia; quce regrotare

ut mullis

unum permiltithomincm,

ide dimittere voluisse, qud adulleralam suspicnretur, ut

Chrysost., hoc loco, et in homili de sancl

et

quoe

ex ejus morbo medicinam faciat. Ea fuit PelrumctTbomani permisil circa fidem cadero,

Susann, et Augustinus, epistol 54,

Verbis Domini,
illius est
riis.
;

serm. 10, de
si

et serm. 18 de

Temnore,
in

(amen
I

ne nos enderemus. Ea expectavit douce Joseph de Maria; virginitate dubitaret, ne ipsi dubilaremus, ut
vers. 19, ex verbis Bernardi

Theophylactus, et Eulhymius

commenta-

recitavimus. Cur ergo

miltitur?

Quorum sentenliam

sequentia verba confirmant:

ad Mariam, antequm concipiat, angelus

Luc.
1,

Noli timere accipere Mariant conjugem tuam, quod enim

in e

26, Causa, ut opinor,

fuit,

qud Maria, ut

nalumest, de Spiritu sanctoest, quasi Joseph non

essetsponsa Spirits sancli, ex eoque conciperet, con-

de Spiritu sancto, sed de adulterio nalum puiaret,

ideque tiineret accipere, ne probare adulterium viderctur; aut quia factam, ut pulabat, sibi ferre nolebat injuriam. Sententia Pseudochrysoslomi mdia inter lias

sensus requirendus
ignorare Virgincm,

fuit.

Deinde, qud non decebat

in utero

quem

gererct, et unde
lib.

cwiccpisset. Prius enim, ut Augustinus,

cl Virgine, et Lo,

de san-

sermone de Nalali Domini, dixe-

duas nec veritate, nec patate discedit, non

runt, Christum (ide,

qum carne

concepit,

quam non

judicsse Joseph ex adulterio virginom concepisse,

admonita babere non poterat.

Illud

etiam quibus-

sed unde aut quomod concepisset, dubitsse, et quia

dam

quaeri

solel,
sit

cur Marioe vigilanti,

Joseph dor-

non ex se concepisse cert

Quce autem

sciebat, dimittere voluisse.

mienli missus

fuerit illa ratio,

quam

cogitabat, occult

mac paul
fides,

eam

dimiltendi incertum est; et quod Abulensis dicit

illi

ex iis diximus, apparet; erat enim ab c consensusque requirendus. Cur autem Josepho
vigilanti,
ante'

angelus.

Cur Marioe

cogitasse

occult dare libellum repudii, mihi

non

dormienti, difhcilius est dictu.

Probabiliter
,

tamen

videtur convenire.

Nam

quamvis occult dedisset,

est.

mihi

videtur Chrysostomus

hom. 4

respondere,
salis erat

omnis scriplura natui su publica

Prterquni

qud Joseph

vir juslus et fidelis fuerit,

quem

qud non poterat divorliuin infumiaque latere;si, cum in edem domo cpissent habitare, fuissent privato judicio separali, eo

dormientem admonere. Deinde, qud jam uterum viderai et, unde impletus fuisset, dubitabat itaque
;

praserlim

tempore, quo

paul

momento

inclinari poterat, ut

ab Spiritu sancto

Mari utrus apparebal. Itaque

credibilius

quod

alii

impletum crederet.

Nam

facilios, qua facta sunt, di-

dicunt, esse arbitror, volunlarium in aliam regionem

vwiitset prseter naturai

qua;
facienda,
;

leges

ficri

potuisse;

qum
ange-

secessum cogitasse, ut per speciem peregrinationis

ita

fieri

posse credimus.

Mirum eliam
sibi

dimillerel, ut

non

vitio aliquo rpudiasse; sed

ne-

videri potest
lus

cur sanclissima Virgo, quid

cessitale deseruisse viderelur.

Hoc mihi videtur non

\erbo -xovtKi
s'en dfaire; eo-

de Christo concipiendo nuntisset;

sponso suo

solm adverbio
significari,

occult; sed ipsoeliam

quod Gallic diceretur,

sensu quo
ille

nondixerit, ut et se infami periculo, et illum sinistr suspicionc liberaret. Vero simililer etiam ad hoc

dem omnin

dixit amicilias
;

non

dis-

rumpendasesse, seddissuendas
H^ec eo cogitante.
teret,

Cicero, de Amie.
occult dimit,

Quomod eam

idem Chrysostomus respondit, Josephum marilum de sponsce castitate sollicitum, virgini quamvis sanctas pro se loquenti non fuisse crediturum. Et ver quis
marilus nisi Deo monitus credidisset?

antequm auteonsilium inveniret aut inventum

Videtur enim
evangelista
significare

exequerelur?
voluisse

Vers. 20.

Noli

timere, ne timeas, ne dubites

Deum

exspecisse opportunum temporis artiSi

accipere, acceptam retinere, ut probavimus vers. 18.

culum, ut angelum milteret.

enim ante misisset,

for-

qum Joseph gtavidam Mariam animadvenisset;

tass Joseph angelo, sicut Zacharias

Quod enim in ea natum est, conceptum, genitum. De Spiritu sancto est; non, ut suspicaris, ex
adulterio. Vide vers. 19.

non

credidisset.

Omnia e pertinent,
Ixlitia

ut

tri-

Hanc enim Chrysostomus,

tioncin reddunt,
si

et

auctor Imperfecti radiscessisset, ni-

stem Joseph,

et

incertum consilii consoletur; et ut

poslqum ab e
incipiat,

persuadeat non doloris, sed

eum materiam
ille

mis ser misisset.

Millit ergo

Deus ad regrotum menec poslqum mor-

habere

qud ex

ejus spons Messias

sit
;

tamdi ex-

dicum, nec antequm

pectatus virgine nasciturus

propterea vocal filium

titul'^e,

tuus desinatsegrotare. Aliam iidem auctores rationem

David, non solm quia honoriucus erat

sed

Vers. 20. Noli timere accipere ; nain de ill dimiltend cogilabat. Mariam conjugem tuam. Ha; voces in sponsalia de fuluro ex usilalo hominum sermone non conveniunt. Quare verum intcr eos matrimonium idque ralum non consummatum intercessil.
, ,

Neque

id

contrarium

fuit continentite

voto

alioquin

eidem voto opposita quoquc fuissent. Jtaque Maria cum Joseph vero connubio juncta erat ex
cl ipsa sponsalia
s. s.

divin sapienti consilio, utfiliiet matris honori consultum foret. Quid enim Judi adverss Christum non dixissent , si sponsalia tantm , non verum fuisset matriinonium? Eam contre versiam crudit pertraclat auctor Analyseos Gallica:, dissert. 2, ac subinde monet banc qua'slionem ortam esse ex homonymi, seu earum vocum ex quivocatione , ut loqui solemus sponsi et sponsx qu intrim pro iis qui in futurum
, ,

xxi.

13

59

IN

MATTILELM
t

M
r

etiam ut signficeleum, qui ex yirgine ejusdem Cmiiliac

erat

quodammod commune,
et, ul propliela

et cer'. vulgare

Christo
et sin-

concepturus eral
eral.

illmn es

,e

Wessiaqj

qui

(ilius
:

proprium,

pradixcral,

novum

David fulurus

Vide vers.

1.
illi

Propierca dicil
in

De

gnlare; quia eo

modo quo de
non

Christo dicitur, nemini

est in aliquo alio salus
1T2J.1

Spirilu sancio est, ut revocet

inenioiiam
:

lsaiu:

pra-lerea convenil, quia

teslimonium, c.7, 14, quod

virgo concipiel,
et

paiil posl sequiiur

Ecce
,

Quod autem
qiicin
illi

reenliores Judcei non TVY\i sed

vo-

pariel filium, ui credat, cl

gaudeal

care soleanl, partim ex sono vulgarium linguaruni

soliun audiunl; parl'un irrisionc et maligni,

id in sua spons fuisse perfection.

Vers. 21.

Paiuet auteji filium. Autem videlur

laie faciiuil

signilicantes

Christum non esse

illis

3OTU

poni pro enim, ut Mallli. 25, 5, et alias sicpo. Videlur

cl

servalorem

sed Jcsti

quod

nihil nisi

vulgarem

enim

aflerri

hoc

;ib

angelo lanipim coriuin signuin

aliquein honiinem siguificare videalur. Sed beii csl,

arginneiiluiu ad faciendam cjus quoddiyerat lideni.

quod non lam

delrahere;
bnnl.

facile

possunl siiam Christo divinilalem

syllabas delra-

ooilcm
piel, et

modo quo
si

dixerai
et
:

Isaias

Ecce virgo conci-

qum

facile ejus iioniini

panel (Muni,
diccrel
illa

vocabis noinen cjus

Emmanuel.
e.l adul:
!

Hoc ergo proprium

Chrisli noinen est,

quo

et

Perinde ac

Spousa cnini

tua

non

ejus divina simul

hmnanaque

nalura, cl

rasianlissi-

tra, sed virgo

intcgerriina, de ntia Isaias dixit

et

Ecce virgo
liuni
,

concipiel.
(iliain;

panel filium. Pariel enini

li-

e*t

muni rcdemploris oflicium declaratur. Hoc daiutn illi nomen super omne nomen, ul in nominc Jcsu omne
et

non

quod cm videbis, non

duhilabis

genu (lectutur terreslrium,

Philip.

caleslium

et

infernorum,

quin ex Spirilu sancio concepcril. Cinn cnini vidais,

guaj futur: pra:dixi
terila vera fuisse.

2, 10. llaque recl quibiisdani adnotaliiin

,

vera esse, credes

quaj dixi pi;e-

csl, eyangelislas

cm Servalorem
yolutij.
,

noslriun woju'io

nominc appcllare
ejus Jesum.

non Clirislum. sed Jesum

Et vocabis nomen
tribuil

Edem hoc pcrliiit,

hilaiili

appellare, ul hoc loeo, et

2, 2, et

Luc.

1,

51, ci 5,
,

enim

ilii

hi'iic

honorai), ul

non ex se,
liiio,

25,

cl

4,1.

Clirisius

enim nomen

est olieii

Jsus

sed ex Spirilu sancio ralo, lanqum proprio

<

np-

natiine alquo personac. Dnbilavil aulcin alupiis, quo-

1 1

: i

iinponat. Adnotiunt quidam, non maires, sed

liliis

patres soliios fuisse

nomen

iiepon.rc.

Quod

elsi

modo anglus Jesum \oeari jubeal, cm Isaias dixerit voeaiidum Emmanucl-m. Id nobis Juda;i, ut probent
ill.un in

credihile csl usilatum fjHijse, constat lamer. non fuisse

perpeluuin. Nain et Rachcl voca\

il

liliuin

suinn llcnoni,

objic rc.

Cbrislmn propheliam non convenire, soient Sed salis copiosc pro nobis jamdi veteres
:

Gen. 55, 18,

ddit
,

cl

Lapes non paler, sed malcr noinen

issel
Lia

auelores responderunt
xos

Juslinus

q.

ad

ortliodo-

quod maxinio eum cum dolore pcpoi

1 Par. 4, 9, et

quemadmodiu hoc

loco Josepho,

Luc.

1, 52, Maria: dieilur.

151; Tertullianus, adverss Judajos , et lib. 5 contra Marcionem ; Lactaulius, lib. 4, de vera Sap., c. 12; Chrysostoinus, lib. de Iucarn.,c2, prophetam,

Et
luisse

vocabis nomen ejus Jesum.

Hoc

est cerliim vo-

non qui voeandus Chrislus, sed qui fulurus; evangelislam, qui voeandus et qui fulurus esset, declararc
voluisse. INoluil

angelum Josephum

oflieio pal ris

honorare,

si-

niulque probare qlioJ dixirai, de

Cui de cu'lo

fccelo

concepiuni,

enim dicere

roplieta

fore ut pro-

nomen imponerolur. ObMTvamus enim

Isaac.Cen. 17, 19; Joanni, Luc.
(pii

prium Chrisli nomen esset Emmanuel, sed ut res eo

noininc
.

dhinilsconceptis nomina quoque, anleipiiun nascanlur,divinilusdaii

;

significala

illi

conveniiel
possc.

ide|ue mcril

1,

mnianuelein
c.

vocari

Qucinadmodm idem
:

15, ei ex nonfuie ipso doceri qual.'S sil

eonecpliis

Isaias,

1,

26, pra'dixeral de Jrusalem

jitsli

Posllic

csl infans

illc

niiiiirm Missus qui poptihun siium

pecealis bberalurus cral.

Hoc enim

est Jsus, yTL'TV,

non qud eo uuqum nomine vocanda esset, sed qud lalis fuiura,
urbis fidelis;
ut
c.
iia

vocaberis civitus

servalor.

De quo nominc
sunl,

ul miilla omitlain qua: qui-

mcril vocari posset.

:

Edem

ralione dixit

busdam observata
sus,

nomen, J Graecis Latinos, ab Hcbneis Cnecos accepisse.

est illud

cerlum

00, 14

Vocabunt

te civilatem

Domini Sion
vocala

sancti

Isral,

cm nunquam tameneo nomine

c. 9, 0,
,

sil.

Si-

Nam ubicumque

fer est in veteri

Tcslamcnto yWTP,
ivieovs, lle-

milia cxenipli sunt Jer. 5, 17. El Zachar. 8, 5; et de

noinen proprium. Sepluaginta vericrunt,

Christo ipso idem Isaias dixit,

rciiir forlis

fore ut voea
,

braicum vocabulum ad Cracani.

scivenmt, formant reducenles;
1

ul polucrunt, aul ul

nomen
,

ejus

Admrabilis

Consiiiarius

Deus

lainen Par. c. 7, 27,

Paler fuluri seculi, Princens pacis; non quil

verlunl X^cvl. Sgmlical aiileni id

nomen

saluleiii aul

lot

uoinina, sed
c.

qud
:

toi
csl

res habilurus esset. El Je

STvaloren.
ul

Quo

elsi

mullos appellalos fuisse leimnus,

Josue
1,

remias,

25,

Hoc

nomen, guod vocabunt eum,

JeMim

liliuin iNave,

I, ei
iilis

liiitnn .biseiiecii

Dominus jnsius
juslus noster
nobis uni

noster.

Ver enim Chrislus dnininus

est,

sacerdolem, Agg.

1, 1, 12, 14,

lamcii casn, Clni-

fuit.

Ver quoque Emmanuel, quod

lia

slo consilio, co<pie

l'im est

non humain
illi

sed divino hue da

Deus.

evangclislam locum

Isai.e inlel:

nomen;
,

et

non tant, quod hoc

nomme
csl

lexisse ex eo nianifeslum est,

cabis

qud cm disisset

Vo-

signilicabatur

ver

scrvalorcs;

Chrislus plus
llaque
aliis

nomen

ejus

Jesum, quasi
locum induxii

ul probarci ila vocari

:

qum hoc nominc

siguijicalur.

nomen

debuisse,
exlraria

Isai.e

Et vocabilur nomen
sancti in

matrimoniuin sibi invieeni fidein dcdcrimi, inierim pro iis qui reipsa mairimuuio juiieli sunl, accipiuntur.

Sed ex

virilit Spirils

momenlo

Quod enim in ea natum est, id est conceplnm SeiHRC sancto est non ex lidc violat, non ex
, :

i>r.

vi

formalum est Chrisli curpus, naluai quodaihmod et omnibus suis pailibus absolutuin. Ipse salvum etc., quod solius Vins. "21 cl 25.

597

C.MMENTAIUA. CAP.
est Jsus et

I.

358
difficilius

mus Emmanuel, tdem ergo

non sono, ul

Emmanuel,

nionem dicerc voluissc

esse cognosciM
ci;

c,

an

ait Terlullianus,

sed sensu. Esse enini

femina qice qud rccoadila sem

virgo putalur, virgo si!,

fueiil. iwwiwio

Demn

nobiscunt, quod Eininanuelis, est

Deum

serva-

qaam cognosceiv
ir.vis

an

a ,iii!a

lO!Cm esse noslrunt, quod nominc Jesu signilicatur.

Vki*.
22.

per ara, colulicr supci polram,

icrit.

\w ny.vn iran:-

Hoc auteu

roTiiM.
in

Clirysoslomus,

Hoc cnim
ul
<|iiod

est, el quai lum pcniis ignoro.

Hc

lions. 5, Tbeojibil. et
y il,a

Eulbym.

Comnieniariis, lucc

aulem
aima,

signilic.irel
v.i

per se* usus csl nomim-

adliuc loqucnlis angeli esse putani, sed

sint

non
qu;e

u'Iainu, cl condilionem peilVclis>inia'

duuiuin. csl, quin

evangelisuc volenlis

iis

virginilatis dclart.

uaivaverat ex propbela: testimonio fidem adhiberi.

essesensum, fore

ul virgo,

Sccundum argmncnluin eM, non manens virgo, sed ul qua.

sed eliam ul absuniuin al-

Toi un

qud virgo onceperit, qud Jsus infans

Auclor imperfecti.
ilujus versus explicalio

anle virgo erat, poslea viro nupla ex co coneiplat.

niiuii'un nalus appellelur.

Hoc non mod.

ut falsnni,

Viens. 25.

Eccii virgo.

c\ Comnieniariis iu cap.
frant!

Isai.

7, peti potest. Trans-

que ridiculum vclcres auclores rejecerunt; nuiii.ni hoc esse niiraculuni, nulliim signmn; proplielam aulem siguuin, idque
iiiaiidilum cl

inde in Iiunc locum,

liunlur.

qmc necessaria esse videJudxi autcmquiuque potissimm argunienlis

locum manibus eripere conantur. Priapud Isaiam non rOTQ, quse propri

maxime
tii

admira!)ilc

pru:bere voluisse, vers. 10

Pete

siijnum

Domino
si-

liunc nobis

Deo

tuo in profundiuu in ferai, sive in e.icelsum supra.

1 i
:

injun est, qud

virgo est, sed

Et vers.

Prop!cr hue dubil Domina* ipse obh

Sic
j.u-sliiii^

nGW"!

legalur',
,

quod non virginem,

sed setatem signifi-

gnum : Eece vinjo eoncipiel.

55; Casilius,
iu

coaira T*n

pfi.;

&eu pucl|am
cal
;

non condilionem

Terlul. adverss Jud;eos,c!.

lib

ail\ci':-s

Marcionem
gnera -

cui

argiimenlo

nemo

polest mlais quni Hie-

bomili

d<:

Imnian

Clirisli

ronjmus
li'.i.

in tradilionibus llcbraieis in
iu

Gcncsiin
iis

et

tione; Epipbanius, adverss Ebioniias; Cyi ilius Alex,

et Ciirysosloiiius, in 7 cap. !sii:e rcspon'ttcriinV.

conlra Jovinianum, cl

Commentai

in 7 cap.

Tcr-

Isaiie,

respondere aima apud llcbra'os non soliun vii\d est,

linm erat qud l-a!as

nasciluri
J

ginem, sed plus eliamqum virginem,

pucllam,

(\Hi

vocandum esse Emnianueleni, quod nomen Cliri

client

nouieii
las

non
li-

absconditam

et diligenler

custodilam significarc, quie

babucril; (juomotl anliqui au< lores rcspoiiifcVn,

ne virorum quidem oculis pateal, qua:que non soliun

corpore: sed eliam aspeciu asla
origineni
sil.

ximus vers. 21. Quai lum ergo eral, ex

de

loci

circimi-

Idque nominis

stanliisap|)arcrc,dictum bocesse de uxore rgis Achaz,

et
filio

indicarc;

diclam cnim c^se Tcbv Cwi

pro virgine
et

Ezecl-i,
el

quem

erat parilura.

Quod

miill

quod

est,

abscondere, quasi inclusam et recoiiditam

in

magis E|ii;ibanius

Hieronymus mcril

rident. Edila
val

virginem; ne

Scripluris uspiani

uisi

enimcsl lixc proplielia rgnante jam

Aclia/.

eum

poni, ul Cnes. 2i, 16

Kebecca virgo pulclieniina

enim, lanqum Kcgeni, diiigekilur. Fing.imus primo

incognila viro, vers.

ria

55.

vocatur aima; iiemquc Ma-

anno regni ejus cdilam

ul

fuisse, jan:

E/celiiam

l'ioveni

sorpr Mosis, Exodi 2, 8, lingu quoqu Punic,

aux
carj.

ex llcbraie oviginem liabel, virginem aima voIlaque rb'ra solam virgiuilatcin, !3pbl el a-taet

minimum, anuos naliini enim Acbaz scxdccini annos,

fuisse constat;
i

Kegnavit

regum

K;, 2, el

2 Par.

28, l,quo morluosiatim i-egnavit ejuslilhis Ezcclas,

lem

viiginilalem
buiic
,

simid

conjunclam
,

signilicare.

4 Rcg. 16, 20; erat aulem viginli quinque jam anno-

Alipie

esse

prophct.e stiiisum

ul ila
,

dicam,

rum, cm regnare cpit,

1.

-i

Heg. 18, 2,
alii

cl

2 Par. 20,
id

u-.-y-i/.Ci-'.;

virginem adluic leneram

et ne viro-

Nibilo plus coloris liabel, quod

Isaiie inlelligcnduni.

diccbanl

esse
eral,

rum qinem

pulqs expcrlam coiircplurani esse. Adloci

de uxore

Nam

ueque virgo
ipii

daut quidam noiniui aima o

enip'iaiicam apud

adjunclam esse ha

neipie filium iilluni pperisse conslat,

Einiuamtcl
i

Hebneos particulam, qualis apud

;,

aul fucrit, aul vocalussil. Qaintum recenliorcs Juda

Grxcqs

qsl

articuliis

quod

el

Cbrysostomus ad

nobis objiciunt
runt, cl

quod

et prisci sciiplores

vix allige-

eum locum
l

adnoiavit, quasi virgo non vulgaris; sed

majorem

liabel speciein dH'licnltatis,

videia; ipso

non pop.',s-

!;eslanlissinia et
.lad. ci
(ii/jicilia

maxime
et

virgo significetur. Unuin

luisse dari
set,

signum Acbaz, quod

non

nobis
suut

locum objiciunt. Proverb. 50, 19, Tria

milii
,
,

quippe quod non

nisi oelingenlis post

sil,

aunis eset

quur^un penilus ignora.

,

Via

cviiilurum.

Quoniod roponderdiMn

Cluysoslo-

U'iuilcc

clo
, <

via colubri super pelram

via viri

via uavis in

nus

in

Commcnlai'iis ad

eum locum

videlur iuiiicare,
,

aiedio mari

adolescenlid

bsZ

ubi

signum non dari Acbaz, sed domiii David

solni USque ad Cbrislum

rjtt.it;

non

non amm

llebrrci,

verm eliam

Cbrisiiani nonnulli,
,

periaansu.*a

sed

ipsuin
pro-

idque ikMio jam lemporc, contendunl

nomen aima
loco

quoque Cbrislum parilnra

plicla
, i

eral. Prncipio

qidw

pro miilicrc corrupi posilum esse,

cuiustanliaifl poslulare.
. i. probari posse exislimp
..
.

ld enjin loci cjr-

rgi

Acbaz pelendi quodcuniquo

.

vcllcl, si^ni
sibi

Ego
,

:"

...

v. e\ co maxime nomen aima uunqnin

i

condilionem obiuleral, ex quo intelligerei Dcifm

conlra regem Assyrioruni all'uturum, vers. Il
libi

'/

'
'

nisi
,ju

Pe,e

r>

virginem signilicare
dico,
iule.i "prelaliones

Nam

ul alia,

quas alinas

ouiillapi, manifestun) est Salo-

Domino Deo tuo. Quod quia coiileinnens pclcrc noluil; commutal oralione propbela aliud
signum.
i

h LTr.iiO, Hoc Isai;e les|imomo. o\ iin.-it evanJesnm esse Mssjam cl Dci Filium, tpii locus (\jio.itiij lui', pan. 7 Isaic. Cr;cc', illn biega quo (jaidein aiiicnlo s'iiig;daj:gii e| Cf(l3ai uni t ileais-'-i

csl.

simani Virginem dsignai

vald est probabile,

uli

gc'lsa

>

viro doclo fuit annoialum. Et vocAcirnr. nomkn cjus EsiMAMir.L. pbrasi Hehraic nomen pro ra sumitur
:
]

rit

verus

Emmanuel Deo?

r\ linnu>.

599

IN

MATTHyEUM
admodm
ita
:
\

400
has particulas
et

majus signum qum quod pclcre non audcrct, majoris lil>eralioiiis

mlequm

et

priusquni

argumenttim

Deum non jam chaz

has donec

usque, et

si

quoe sunt alise similes, non

sed doniui Davidis dalurum praedicil, vers. 15,

Audilc,

seniper affirmationem
i

post tempus, quod

no la tu r,

domus David, uumquid par Uni

vobis est moleslos

si

negatio prxccssit; nec semper ncgalionem,

cm
ad-

esse hominibus, quia molesli eslis et

Deo meo?

Proptc-

prxccssit aflirmatio signilicare, ut Hieronymus

rea ecce

Dominus

ipse dabil vobis

signum,

q. d., quia

verss Ilelvidium, et Chrysostomus hoc loco mullis

vos pelcre negligilis, ipse ullr dabit, non jam quale

rgi obluli, fore ut
i

exemplis demonslrrunt. Mallhxi 28, 20

Ecce ego

Deus populum suuni

rege Assy-

vobiscum sumusque ad consummationem seculi ; non inoicat postea

ioruiii liberel;

sed long majus, fore ul liberet pec-

cum

illis

non fulurum

sed mult magis

calis et diaboli tvrannide. Itaque

majore probal mi-

futurum, 2 Reg. 6,
fdius usque in

26'. Micliol filial

Saul non
significat

est

nalus

nus.

diem mords su ; non

Psal.

eam

post

Et vocadunt. Quod quidam mirantur apud Isaiam

esse vocubis
;

et

evangelistam dixisse xattsown. voca-

morlcm peperisse. nec ponam inimicos

significat poslea

109

Sede dextris meis do-

tuos scabellum

pedum luorum non

:

buni, nullam admiralionis habel causam, quia, ut ait

non sessurum. Matth.

et terra, iota

Hicronynius, sp cvangelisUe sentenliam, non verba

cilare soient; sed et

transeal clum,
prleribit
tereat.

Donec 5, 19 unum, aut unus apex non

dbU hoc loco, quomod EvanSepluaginla verterunt; an

lege,

gelista diceret xXis, ut

Ergo

in

his

non indicat fore ut postea prasomnibus locutionibus, id dicitur

xecUv, ut Chaldicus, an xaXJoeWt, referebat.

quod

est

dubium,

id tacetur

quod

est certum.

Quod est interpretatum Emmanuel nobiscum Deus, Quo auiem modo Deus nobiscum esse per hoc noinen
significelur, quecri

Filium suum primogenitum. Hoc aliud erat hreti

solere

video.

Quorumdam
tanlm in-

corum argumentum, qui de Maria; virginitalc mal sentiebant, qud Chistum evangelisla Mariai primogenilum appellet, quasi post
ubi

non probo sentenliam, qui

terpretanlur

spiritual? ter

cum

alios genuerit
;

Deum

esse nobiscum, id est, nobis re-

enim secundo genitus nullus

est

ibi

nec pri-

couciliatum, Col. 1, 20.

Qud ante

iniquilates noslraz
2. Melis
filii

nos ab

illo

disjungerent, Isaia; 59,

et alii nonnulli

Chry-

mogenitum esse posse. Epiphanius videtur vim argument! dclinasse. Negat enim hres. 78 Christum
Mariai primogenitum appellatum.

sostomus,

Patres, ipsam

Dei in-

Nec enim evanut significarct

carnalionem dclarait pulanl. Est enim Deus nobis-

gelistam dixisse, donec peperit filium primogenitum

cum, non solm quia a-jxilium

remillil
,

piaeslat,

et peccata
illis

suum sed
;

filium

suum primogenitum,

quomod cliam cum

1

anliquis

Judaois
no-

filium

esse

Maria?,

primogenitum autem Dei. Ipse

1, 15, et

eral; sed quia

bis,

Verbum r,aro factum est,

;

el liabitavil in

namqueesl primogenilusomniscrealur, Colos.

primogenilusex morluis, vers. 18, et

Joan.

14 quia, in

terris visus est, et

;

cum hominibus
et

Rom. 8, 29, primoHieronymus

conversalus, Baruc'n. 5, 58

quia communicavil carni

genitus in multis fralribus. Melis etfortis

sanguini, Ilebrx

orum,

quidam colligant
Vers.

Quod aulem ex hoc loco Mallhauim Hebraic non scripsisse

2, 14.

adverss Helvidium, primogenitum Marioc Christum

dici,

non qud post cum

genitus
sit.

alius

sed qud ante

esse

eum

refcllimus in proefalione, cap. 5.

9J6.

nemo
eam.
llilarius

Hune enim Scripturarum

primogeniti

usum,
id est,

Et non cognoscebat
in

ut

unigeniti

eliam

dicantur; quia qui

cognoscere, inlerpretatur, pro uxore habere,

inquit,

nam ante,

unigenitus est, necessari ante

omnes

alios,

syonsa crat; postea

nomen

transivit uxoris,

nemo

ante

eum

genitus est

quod

est esse primoge-

non

cj'jd

marilo coujuncla fuerit, sed qud pepererit,

nitum, Exod. 4, 22. Deus vocat populum Isral pri-

ut fournit uxores. Epipbanius veradverss Ebionacos

p'ris dicit

non cognovissc, post partum ver cognoejus

29, dicitur pereussissc

^Egypli
:

mogenitum suum, cm alium non haberet. Etc. 12, omnia primogenita terr
inter

visse

non

sanctitatem. At
rat

quidem corpus, sed animum, virlutem, jam monitus ab Angelo, non poteet

quos non dubium, quin

aliqui unigeniti

fuerint, et c. 13, 2, et 22, 29, jubet

omnem

primolegis
;

ejus ignorare virlutem,

sancto concepisse;
esse

quam nemo non

sciret

de Spiritu
Ilebraicam
signili-

genitum

sibi

sanclificari

consuetudo aulem

videt

interpres cliam nnigenilos docel inlelligendos

alio-

phrasim, qu honesl usus malrimoiiii

qui expectandum

erat,

donec

alii

posteris geniti
1
,

calur, ut Genesis 4 el 19,

8; Numeror. 51, 55

el

nascerentur. D. etiam Paulus, Hebrsor.

>,

primoge-

Reg.

1, 4.

Illud

ver quod quidam adnolrunt hoc

nitum Dei, pro unigenito Christum appellavit. Cur

ergo evangelisla
ide, ut opinor,

verbum non

dici, nisi

cum primm
4,

virgo defloratur,
1

addidit epithetum, primogenitum

ut
,

falsum esse constat Gen.

25

et 58, 26, el

Reg.

significaret

Mariam non solm

1, 19. Arripiebanl hic Jovinianus,

nistoc, et ul ait

Helvidius, Ebio-

concepisse virginem sed etiam peperisse.

Nam

de con-

auctor Imperfecti, Eunomiani ansam

ceptu dixerat, vers. 18

est

Antequm

convenirent, inventa

de beat* Maria? post partum virginitalc mal sentieudi, vide vers. 18 tanlm admonendum est, quem;

habens in utero de Spiritu sancto.

Non

cognoscebat eam, donec peperit filium

De partu nunedicit suum primo:

Vers. 25. anlca factum

:

verit id particulue, anteqiim,

piid poslea

DONEC id tanlm indicat quod non qud eam postea cognounum dsignt, non eam cognovissc cl ilke
, , ,

Vox
non

fuit

donec, indelinilum relinqitmit Sola virghris lides, cun Spijilssancli operatione, quasi umbr, ut ait Anglus

factum

sil.

Lucam , in hoc mysterio eniluit. Filium suum primogenitum, non qud alios habuerit fratres, sed quia nullum ante. Sic omnis unigenitus est primogenilus; Numcr.18, 15,pimogenituscstantequciu
Gabriel apud
nullus.

401
genilum; id
est,

COMMENTAR1A. CAP.
ille

II.

m
si

cm eam non cognovisset, peperit qui ide soins maxime propri primofilium suum genitus dicilur quia cm primogenitus diceretur
;

aperuit, qui solus elausam invenit, ut Tertullianus

docuerat. Aperuisse autem interpretor, non ver apcriendo, sed

quemadmodm

aperuisset, ver

na-

qui vulvam aperiebat, Exod. 13, 2 et 34, 19,

solus

scendo.

CAPUT
1.

II.

CHAPITRE
1.
,

II.

Cm

crgo natusesset Jsus in Bethlelicm Juda, in

diebus Herodis rgis, ecce magi ab Oriente venerunt

Jsus tant donc n dans Bethlehem de Juda , aux jours du roi d'Hrode voici que les mages vinrent d'Orient Jrusalem,
2. Disant O est celui qui vient de natre roi des Juifs? car nous avons vu son toile en Orient, et nous
:

Jcrosolymam
2. Dicentes
:

Ubi est qui nalus est rex Judorum?

vidimus enim stellam ejus in Oriente, et venimus adorarc eum.

3.

sommes venus
3. Or, le roi

l'adorer.

Hrode apprenant

ceci,

il

en fut trou-

Audiens autem Herodes rex, lurbalus

est, et

omet

bl, et toute la ville

4.

de Jrusalem avec
il

lui.

nis Jerosolyma
4.

eum

illo.
,

Et

assemblant tous

les scribes

du peuple,

Et congregans omnes principes sacerdolum

les princes des prtres et s'enquit d'eux o devait natre,

le Christ.

scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi Cbristus nasceretur.

5.

5. Ils lui dirent

Dans Bethlehem de Juda. Car

:

il

avait t crit ainsi par le prophte

illi

At

dixerunt

ei

In

Belblcbcm Juda)
:

sic

enim

6.

scriplum est per prophetam

6.

pas

la

Et vous, Bethlehem, terre de Juda, vous n'tes moindre entre les princes de Juda; car de vous

Et

tu,

Bethlebem, terra Juda, nequaqum minima

:

sortira le chef qui doit rgir

7.

mon

peuple d'Isral.
secret,
l'toile

es in principibus Juda

ex

te

enim exiet dux, qui re-

Alors Hrode, ayant

mand

gat

populum
ab

meum
,

Isral.

7.

Tune Herodes
eis

clam vocalis magis

Stella;

diligenter
:

s'enquit d'eux soigneusement leur tait apparue.

les mages en du temps auquel

didicit

tempus

quoe apparuit eis

dixit
:

8.

Et miltens

illos in

Bethlehem,
:

Ite, et in

terrogate diligenter de puero

et

cm
,

8. Et, les envoyant Bethlehem, il leur dit Allez , informez - vous exactement de cet enfant; et lorsque vous l'aurez trouv, taites-le-moi savoir, afin que
:

inveneritis, re-

j'aille aussi

moi-mme

l'adorer.
,
;

nuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum.

cm audssent regem abierunt et Stella quam videront in Oriente, anlecedebat usque dm veniens, slarct supra, ubi erat puer.
9.

Qui

ecce
eos,
i

'

Ayant entendu ces paroles du roi ils partirent et voil que l'toile qu'ils avaient vue en Orient allait devant eux jusqu' ce qu'elle vint et s'arrta l'endroit o tait l'enfant.
9.
,

10.

Videntes autem stellam gavisi sunl gaudio

10.

Lorsqu'ils virent l'toile

ils

eurent une joie

oxlrme.
11. Et, en entrant dans la maison , ils trouvrent Marie sa mre; et se prosternant ils l'adorrent puis, ayant ouvert leurs trsors, ils lui ofl'enfant avec
:

inagno vald.

H.

Et inlrantes
,

domum
,

invenerunt puerum

Maria matre ejus

et procidentes

adoraverunt
ei

eum eum
: ,

et, apertis thesauris suis

obtulerunl

munera

au-

frirent

des prsents

de

l'or

de l'encens

et

de

la

rum, Ihus
12. Et
,

et

myrrham.
in

myrrhe.

responso accepto
,

somnis ne redirent ad
in

Herodem
suam.
13. Qui

per aliam viam reversi sunt

regionem

12. Et, ayant t divinement avertis en songe de ne point retourner vers Hrode , ils s'en revinrent dans leur pays par un autre chemin.

cm

recessissent, ecce anglus

,

Domini ap,

paruit in somnis Joseph

dicens

Surge

et accipe
,

puerum
ibt

et

mairem

ejus, et fuge in
tibi
:

^Egyptum

et esto

usque

dm dicam

futurum est enim ut Hero-

15. Lorsqu'ils furent partis, voici qu'un ange dr Seigneur apparut en songe Joseph, disant Levez vous prenez l'enfant et sa mre, et fuyez en Egypte, et n'en partez point jusqu' ce que je vous le dise car il arrivera qu'Hrode cherchera l'enfant pour le faire
:

des quxrat puerum ad perdendum eum.

14. Qui consurgens, accepit

prir.

puerum

et

matrem

ejus

noele, et secessit in /Egyplum.

l).

14. Joseph s'tant lev prit l'enfant et sa mre, durant la nuit, et se retira en Egypte.
il y demeura jusqu' la mort d'Hrode, afin que accompli ce que le Seigneur avait annonc par le prophte, disant J'ai rappel mon fils de l'Egypte.

Et erat

ibi

usque ad obilum Herodis

utadim-

15. Et

perelur quod dictum est

Domino per prophetam

esset

ft

dicentem
10.

Ex iEgypto vocavi filium meum. Tune Herodes videns quoniam illusus

: :

magis, iratus est vald

et miltens

occidit

omnes

puM-os, qui erant in Bethlehem, et in omnibus fmibus

ejus,

bimatu

et infra,

secundm tempus quod exquiest

1G. Alors Hrode, voyant qu'il avait t jou par les mages, entra dans une extrme colre; et il envoya tuer tous les enfantsqui taient dans Bethlehem et dans tout le pays d'alentour, de deux ans et au-dessous , selon le temps dont il s'tait soigneusement enquis

des Mages.
17. Alors s'accomplit ce qui avait t
le

sierat Magis.

17.

Tune adimpletum
,

quod dictum
:

est

per Jere-

annonc par

miam prophetam
18.

prophte Jrcmie
18.

disant

dicentem

Vox
:

in

Ram

audita est, ploratus et ululalus

filios

mullus
lari,

Rachel plorans

suos

et noluit

conso-

qul non sunt.

Une voix a t entendue dans Rama, des pleurs de grands gmissements Rachel pleurant ses enfants , et elle n'a pas voulu recevoir de consolation parce qu'ih ns sont plusi
et
;

W5
49. BbfiltHB

,\

\ i

ti. .i

4M

Rmn
in

Herode,

etiffe

anglus Domini

nppnruit

in

smninis Joseph in /Egypto,

:

i:l. Or, ap*&J la mort dllrndc, voir; qu'un ange du fecigneur apparut en songe Joseph en Egypte,

20. D.cens
ejus, cl
i|ni

Surgc, et accipe puenun et malrem

terrain Isral
:

vade

defuncli sunt cnim

Levez-vous, et prenez l'calan! et sa dans la lerre d'iral: car ceux qui cherchaient l'me de l'eiifam Soil moris.
iO. Disant
:

rni, et allez

quxrcbaut animai pucri.

Qui

21.

cousu r-gein, accepil pueruni el malrem

j

21. Joseph s'tant lev, prit l'enfant et sa

s'en vint dans
la

mre,

cl

terre d'Isral.

i/:-;, cl

venil In terrain Urael.

il. Andiens

aulem qtmd Arehelaus regnarel

i

in

Ju

rlca pro llcrode paire suo, limu

ilio ire

et

admovocalur

22. Mais anpre.ianl qii'Arcblaus rgnait en Jude plaee d'Ilrode s'ol pre, il craignit d'y aller; et ayant l divinement averti en songe, il se relira dans

lit

inhis in
'.

sotini's;

Sc'cessil in parles C.n!ikcx\

la
!

Galile.
2/>.
,

Et venions
:

itoie*
phe.s
:

ut

.... ... adimplm-nir quod dictnm

vocabilur.

liabilavit

in

ivilal qu'ai

est per pro-

Quoniam Nazarus

El J venant, il lialnia dans une ville apv p? e Naza relh) an qufi fl accompli Cfi ,,j av aiii dil par les pruplites Il sera appel Nazaren.
:

COMMEN-TAIUA.
Veiis.
rrtjtf.qnfci
1.

- Clm

ERCO.Kecl

verlit n.-.slerinlerpns,

liilu'is

.Imlr- appel'ari. (a'ihi

;

auten) cons'.et duas fuisse

niagiseonvonil huichVco.ut eonlimutivaseiiul

n-HTilcRr-ni

nlieiani in iribu Jud, uhi David et Cliriin Iribu

ini.tit yrammatiei \octil,q'um

i\

advcrsaliva

sit.

slus nalus est; allern

(I

Zabulon, Josuc

li),

!">,

iinin inicU Sers ans evangelisia leges

liistoriic
,

Jud. 12. 8, nianifeslimi esse viduisse cvangellsl.ini,

qu:e in tribu Jud, ah ta que in liilm erat Zlni-

!;i,i;i,i,

lempus, e-.etilaque tempns,

in

(lesfiiliil.

Locum

in

De-

eam

ihlrhci,
'o

mfo faH; eveifta : Ect Mh'^i

lon e\pliealione liilis separnre. Atqui

mblim sepa-

(hienic v iwiitrU.

laiioest facilis;
divissel, e. o, 2,

Curaulem nains sil in lelhleliem, primm quod Micha-as proplieta pi\cet oportebat cum cliam ex niali solo
esse dlicem, de qno propheia loquc-

Vsset,

si

dixisse, in
in

HethlMm

Jn(ltca\

cm

in Jiube,

sed non

Jud ulraqnc esset.

iNeqiie
,

quod quidam
mihi prdba-

llieronymo disseniienles respondeni

probare se
relur.

eum

turetiam terrain lrihs Juda

et lenjaniin (siiiiul

enim

Dcinde, quia
17, 1, et 17,

eodem
12.

loeo nains erat David,

babilaba!it)judaamappel!ari, ul infra, vers. 22. Nain

etsi

Heg.

Cujus ipse successor

el re-

id

verum

est,

tamen

ita
f'.u

appcllari c|aa

non

est,

siauraior
die,
1
.

ivgui
fioiein

vcnicbal; oportebalque inde de ra-

nisi
tir.

poslqnm
forin
nisi

Ronianis

luui est regnuin, qi L'a-

fesse

aseendere, ubi erat radix.

nntalis sui

Ilaque

Judaus
eni de

Jiufo'ani

vueaverunt
ila

ilaque nun-

\ix ilm

nr.lns,

ex lo.o

adversarios suos
;

qum,

reg-ho a-iiur,

veealur. \nhis
seljiihdiVs

principes sacrdolum, et scribas po'puli cohvihcit

si

aulcm imn iomanonim, ^ed Seripluianini

est usns, <ju;e
<

non

ut

se Curisturii esse crcuanl

iit

qfiodam

modo
non

uni

MM

fielhlelu

m ah

ii:

HUlilgMunt
vfecAlt sn-

pmlitcanlur vers. S. Ilaque,

cm Joseph
'.eniunt
cau<;'i

et Maria

niinquin Hetliiehcm .liufe.e, semper Juda'

in UelTflniiij sed in Nazarclti

liabilaivui.,
in
!

csibne
l'e.lehem
.

m\,

Jnd.

I!!,
-;.

Mlgn'. :,

I.

impelati ab Auglisto

cen
:,!

(V.

R
ce.
i;t

nu
,

IWW-iSiHlis

"2^

ll'bvSI fcie

sen; er

(li-

Lue. Sj
liir

i,

quasi

mm

de

Mltls deseiiberc-

i;.'

fflbA's jirb i'eiilp''re,

!'.),

!.eseilim

iu hist;ivi, \

orbis, quni ul ne loii.is orbis

na?'cereliir; co;'gil

domins extra pa-

lleg. -r>,
<'..:li!,;,e,
it:

et

2i,
|,

i.

lieront \'M

illius

leiiaelee

tiiaui sua;:i

Deus imperatoris edi-

ue,e

", qui

An:lpas co-noiiH-iito votair-

eiuiii prdpti'lKU
Ji da.

vntti s'ervir*

hir, q;:i

,hi

mnem
qui
et

Haplisiam interemit, C.hri-tnai

Plerique codices habenl

Jmht
iil

atque
;

lia \i-

risit,

ne

illius

Jaeobum
vi

oecidit,
(jui

Pclrum

\inv,t;

delur Ehrysostomus, et F.uthymius lotisse

iia

mimique
assmlior,

SeJ

palris illius

liujus

llerodes primes,

logcndum consent, consensioue,

opinor. phuiinn
poiifis

Magnus, Asealonita, Antip.aln diclns est, oui piinai

popul'us l\omanus
pjlih, lib.

cedieum adducli. Ego llieronymo

rgis

Juda-ne titulum

ddit, .leselib.
I, c.

qui ci hoc loco.ct in commenl.ii'iisiii c:ip.

MlcItJni'c o,

li

Ant., e. 18; llegesippns,

1, e.
l.

30;

Judece pro /rfnvilioslegiontendit.Juda'amenin)

tiim terrain

to-

Euseb

lib.

('.(eptuni

jam

erat tuni annos p.er

feeit, e. o,
I,

duodeeim

Irihuuni, Juda vcrosolanisorlem

Ciesares numerare.

quod

ei

Lucas

et

Juliaiue

est Ilemdes amm cbrTecHhnis coudita 730, niciise novenihri unde cl Chrislus natus est aiilio 710. Annnswio ;ei;e vulg ois consnlatu Ca:i C.i'saris et yEinilii l'auli iu-

Vlhs

I.

Morluus

ittj

primo eensnlaln Angnsti 30

ic
in
el

qui erat duoilei

fusis.

i-

}2, ah urhe

mus

ius eonsulals, qu de
;

alibi

Ecc'i:

maci sic yoari solebant prolilebanlur s.'qnVlifbm) ,

Orienle, qui singularciii

,

ciilil in

anniini -ilietureeliouis, et "fii iirhis conuitte

n..tiviias

ailc

ul
\

Chnsli

neiu

a:;nis et 7 diebus.

anieveilal anain eomiuii Alque hic error in eompu,

pnulmtinm qmr tt'tcW'n est, l.iineh 5. Alqtie ili Arahi tam freipienies et.ibi Magi, ut juxta Ploloma'iun, I. b GeogrM e. 8, nonieu
1 1

lamla ara Chiistianoi uni cirea aniiuiu f)2;') Juslino iinperae.ie iirep-.it, cm Dionysius Exigmis annos coniputare cpil ab incarnationc Chrisli tplu lune
,

amm

numeri anrei

seu eVeli lunaris aniuiin priiluni

Blftli It!

dederinl siniii in parle Orieniali Arahia' sito. Unm polenles rege, ii fuerint, an reguli lahillmmod Job 2, amiei ejus rege* voeiianlur dnbilari sidet. 111 Ne fuisse Magos propri iHctos qui ariem niagieain exercrent, cerlum est. Porr, inquil Era^mus, ipiod
,
,

illigare

voluerit.Nuncvrftapflmt) Uiejanurtrii

Juiiani pnst nativitaleni Ghrisli jam ab aliquol seculis .Tia Cl.risllaiia ineipil. Inler erudiios nosli\e aialis
illud fer

redis ab xpii^nal Hirosolym, et

convenit Elu istiun iilimi esse hnd 53 ll'e cp't) Anli^o-

iioininenlur, nemo hialelics ailes quas viils macicas diciirms, sonuiiet. Si (piidem rjilb' Grrri gfihm, mil idiilesoplios, E!;ald'i Mfigris M.eanl, ni leslalur 1). lii. rouvinus in Danieleni. Aliis videnl/u
Mag-i
fuisse bideruni ouservaiorcs. lliuc Munsicriis

Iti

Mu-

405
Acl.
11,

COMMENTAIS. CAP.
28, sed Malllur-us,

I.

406

.-luchat,

quia de regno Horodis j aulem de quibus Matth.rus loquilur, credibile vix est fuisse piusiigiatoros, nomen apud omnes eujus venin successorem naluui dixorai, ejus gnies in-

polis qurn Cocsaris

mentionem

fecit.
,

lune;
c.

cm

cos evangelista Magos honoris causa no-

Recis, ut distinguai letrarcli

de quo.

Il, 1.

ininare videatur.

Unde me

suspioio aliqua subit, aut

Yidolur aulcm evangelisla indicare volnisse tcinpus

fuisse

maturum,

ut Clirislus

nasceretur.

Cm

enim

<

totum evangelium, quod Hcbraic mine habemus, aut hoc cert verbum non Mallhaio, sed Munstero
seriplum esse, qui Scriptur

piwdictum esset non auferendnm scep'rum

de tribu

htd, donec reniret qui mitlcndus erat. Cnes. 49, 10,

iKWti

consucludine parm animadvers, quos Magos vocare 0[>orlebat prstigiatorcs appcllaverit. Itaque, quia Hebraica fides fefellit

dicit

llerodem liomineni alienigenam rognasse,

del'uissc,

indical

sceplrum de tribu Jud

exactumque

nos, Gr;rcam sequamur

jiyi.

Magos ergo

Iribus

fuisse tempos,

quo ex proheti Jaeob

Clirislus ventu-

modisappi'llatos invenio.

Nam

et qui nefariis

magi

rus erat, Gen. 49, 10, ut Chrysostomus et

lactus adnotavii

Theophy-

dicti

non naturalis, sed diabolicx artibus utebantur, magi sunt,Lcv. 19, 31, et 20, G, ctAct. 8,9 et 15, G;

Ecce. H:ec particula duplioem hoc loco vim habet.

Signilicat
ni

et

apud Ileiodotum
coridilbriis,

lib

3, et

Slrabonem, 15, non

enim

stalina

nalo Cbrislo venisse Magos,

;

arls aut

sed natiunis

nomen

est; inler

paul post exponemus

et inopinato venisse,
3.

quod

civiiatis lumulliialione

dedaralur, vers.

quinque enim gnies, qu;c Mediam incoleban, iagos coniiunioiai quod idem faeil Epipbanius in Epi,

Magi ab Oriente vem-kunt. Quatuor de Magis qua> Qui fiierint? quoi? unde venestionos esse possunt
:

tome Ndei

Catbolic;v, nisi i;.id aliani

Scribit
,

illis

originem,
fuisse

el rc'gionen aliam assignai

enim
qui

filios

rini?quo tempore profeeli?

rit, et

Nam

de

strli qualis fue-

Aliraliami ex Cebur

concubin

cm

ejecti

quoniod ex c Ghristum natum eognoverint,

paire ssht, in

po>tra dicemus.
milii videtur;

Prima

qua-stio

ex altra

pondre

inique sedes (ixerint; unde cl

Magodiam Arabise regionem venerint, nomen, ut videtur, pulat

num
;

Ilebraic an

Gracc

Mallliauis soii-

accepissc. Magis vr nsitat bujus nominis siguificalio est,

pserit.

Nam

si

Ilebraic, signifieatio nominis

si

&fV2f

Magi apud Persas palrio sormone sapien-

soquenda

cri t

Gnoc, nominis pyo. Ilebraic au

in

tes appellenlur, u
los

aoud Grcos

ptiilosophi,

apud ha-

leni scripsisse

diximus

prafatiouis capilo5. Viden-

lleiiuiio aruspices alque pontifices, apud Indos

;

dum
br;ei,

ergo qui sinl qui Ilebraic vocantur DiQMJjQ

f

Braciniaucs, aut Gymnosopbistse

apud Babylonios
;

quod hoc loco

legimus,
arlc

gimus.

yCXJyZ

igitur
tft

vocant He-

Cbaldai, apud JEgyptios Hieiophantae

Druida; vocabantiir, ui Cicero,
lib.

apud Gallos

quos Lalini piwsligialores,

id

apud Plaulum

de Divinat., et

est, qui incaniatioiiibus, aut ali aliqua

Strbo,
lib.

lib.

1G, tradiderunt, et
1
,

nosler Teriullianus,
et

rerum spocies immutant, ut alf sinl, alia? videaniur, ut ait II. Abraham. Quales los Pliaraonis
fuisse legimus, qui diabolic arlc

adverss Marcionem

quo sensu

verosimile

est et crdln plerisque

Magos boc loco nominari;

diviuam Mosis ar,

et quia

ab Oriente vnrant, ubi clbre Magorum

erat; el quia stell simtducti. quasi bomines,
vit;e

lem

transforma'ndis rbus imitabanini

Exodi

7, 12,

nomen
qii

9.2, et 8, 7.

Al

istos

nec nosler interpies, ne Septuaille

oninem

ginla
lii

Magos

soient \erlere; sed

ubique malefibes;

bernrnt,

in

cursum siellarum observatione guqua omnis lune Magorum sapientia verhonoris causa videtur

y/u.cf./.oi);,

aut
et

jy.pijv./sXi.

ut Cxodi 7, 11, et 22,

(i
;

18;

sabalur, et quia evangelisla

Deut. 18, 10,

2 Par. 33,

Jerem. 27, 9; Daniel.

l

Magos
III

appcilss.

2, 2, Malacb. 3, 5.

Magos vr
siderum

nosler interpros, et

ud minus est crrlum an fuerint reges. Ridel Ec-

Sepluaginta eos vocare soient quos rebf&i D-SUJN, id

csl, qui iiispcclione
,

clcsiam calln licam haerelicus interpres (Beza, in Annol.),

futura praidicunl

sa-

qud reges

fuisse credat; quasi

illis

locum Psalmi

gacilale naiurae soninfa ihicrprelnliir, ut Dan. ',20,

et 2, 2, 10, 27, et

71, 10, maie de

insula;

inlerpretetur, reges Tharsis et

4,

l, et 5, 7, 11, 1S. Verlil

etinn

mimera

offerent; el ex meridie et occidenle

Mugos vetus
ni I.evit.

inlerprcs, (|uos Ilelinei vocant JTON, pyly/wTjot,</.u0o;,

orientent

fecerii.

Rident ergo TertuUianum

lib.

in

lib.

thones, Soptuaginla vei soient reddere

19, 31
,

contra Jud:ros, et

contra Marcionem tertio;

;

ri-

et 20, 6, et 1

Reg. 28, 3,

9.

Hos

deal Cyprianum in sermone de Baptismo Cbrisli

cl

ri-

gi noslri fucrunl praieipu

siderum contemplatoros,

comlidit stellam, ipsos ad Christum peiducerel. Non fuisse pro(juite pri regos, bine conjici potst, qud evangelisla id ipsum non tacuissel. Ac long probabilius videtur ex Arabi Magos venisse, qum Perside quai 500 form louois dislat Ilierosolym. Diinde ptophelia Balaain, Nimier. 24 Orietur Stella ex Jacob , quai suo loco fuit exposilt , iis erat ntbr qum Prss, aut Cbalda'is. liane ver Magorum adoraiionein paucis posl nativilaiein diebus i'aciam esse Matihams liis verbis inCm nalus esset Jsus, etc. Unie nuere videlur sententl.e lavent Juslimis Martyr in dilgb cuni Try]ihoac; 'lerlul. contra Judu-os, c. 9, ipii ha-c verba
:

quorum Dominus miseitus novaui

Psal; 71, bis aplat

offerent.

liges

Arabum

et
:

In

lextu

Hebrwo

sic legilur

insulnrum nuhus reddent, reg, s Saba et Saba donum observai Abbas l'e/ionius in Evangelic Hislori Gallic dita primum Saba per Scliin, alteade ut duo populi runi per Samedi seripluin esse divers! bis vocibus dcsignonlur ambo in Arabi, qui G'Uies. 10, 7, indicanlur. Saba per Samedi filiuserat Chus, aller Saba nalus est Regnta, et uepos erat Nemrod seu ex Ira ire filins. Pomponius Mla, 1.2, e. 8, loquens de Arabi lelice, majorent, iiiqit, Saba'i tenenl partem oslio proximam. Quio e! Ezccbiel, c. 27, loquens de Tyi iis lesiatur Saba ei. Regma eo iuterre aunim. gemmas, el aromala. Geira, et Sabi una permisii auro, thure,,ei liiinb optim abun dabanl, uli el vicillSU insufe. Alqiic lii reguli msulaSuba muneta rum reges leirae el maris adunibrrunl , qui Christum Reges T liants | poslea colure, lide, spe et charilate
offerent. Id
:

407
dcal Clirysostomum,

IN

MATTH^EUM
lum vocat
renli
,

409
alio

hom. G

in

Matlh.; rideat Hila-

nomine

vocavisset.

Ncque

ratio

qua>
Voluit

hom. de Hum. Christ. Gner.; rideat Idacium.ad Varim rideat Hierium,

lib.

4 deTrin.; rideat Basil.,

omnin
tacite

deerit, cur Matthaeus

Magos potis qum

Stella Cliri-

reges,

cm ulrumque
rationem

essent, appellaverit.

ronymum

aut

Hieronymo sequalem tate auctorem,

deMirabilibussacroeScripturae;
et

enim

redderc

cur ex

Ps. 21; rideat Augustinum, aut vetuslum cert, quisquisest, auctorem

rideat Isidorum,
lib.

stum natum esse cognovissent. Hoc enim Magorum

non regum
fuit.

Bedam,

Strabum, ut alios non noridebit.

De numro minus
in

constat. Hic etiam ridet nos liae-

niinem

quos liberiore fortass impudenli

,

reticorum interpres, qud 1res fuisse credamus, inde

Hi enim omnes reges fuisse credunl

loco fidem faciunt. Tharsis
;

et

illo

psalmi
fuisse

errorem ducti, qud

tria fuerint

mimera, quasi

sin-

Non qud

crec'ant reges

guli singula,
rint.

non cuncti cuncta communiler obtulefuisse

nisi

sed qud reges Tharsis pro quibusvis Gcn-

Ipse qualuordecim
legerit, cert
facile

nescio apud

quem
le-

tilium regibus, quasi exempli loco Davidc positos

auctorem
git,

non

apud Calholicos

pulent, ut Tertullianus exemplis etiam Scriplurarum

unde potuit

cognoscere nos non cerl fuisse

docet,

codemque sensu Ecclcsia

in festo

Epiphaniae

trs,

sed probabiliter credere. Auctor operis Imperfecti

illum psalmi locum usurpt. Solet enim sam,

qu

ex apocryph qiicdam scriptur, quam suo tempore

de un person dicla sunt ad aliam propler simililu-

nominc Seth

extitisse dicit,

duodecim

fuisse tradit.

dinem non ignoranler, sed prudenter accommodare. Ncc enim ignort quod scriptum est, Luc. 10, 42 Maria optimam parlent etegit, non de Maria Chrisli maire sed de Maria Lazari sorore diclum esse tamen
:

Strabus pluies tantm fuisse ex

gelista; colligit.

modo

loquendi evanvulgi, sed ve-

Communis non solm

est

terum cliam auctoruin opinio

slini,

fuisse trs, Augti-

serm. 29 et 55 de Tempore, Leonis.serm.l, 4,

ad Christi matrem

in ejus festo

prudenter accommo-

5,0, 7,8,deEpiphani, Ruperti in commenlariis; ea-

dt, quia et ipsa Maria est, et ver

elegit.

oplimam partem Prterqum qud Ecclesia Magos fuisse reges

et

qnc mult

est cleris probabilior.

,

111

ud enim certum

est pluies fuisse

cm

evangelista

numro semper

non cert

calholic fide, sed probabili opinione

mullitudinis
fuisse

Magos appellct,

et probabile est plurcs

crdit. Licuit

enim christiano poelse palrum noslrosalv religione dicere

:

duobus, quia non duali, ut vocant, sed plurali

etsi

rum memori
nor,

Ncc

reges, ut opiet

ususest numro. Fuisse autem trs,

non

cerl,

erant, Licuit miillis nostro

temporc calbolicis

lamen probabili conjectura

colligitur. Credibilius

ex
est

erudilis (heologis

idem scribere, suamque opinionem,

enim

numerodiversa qum eadem

magis
sit

donorum

non non

ut

ille

risu, sed m.ignis argumenlis conflrmare;

omnes mimera
soleat. Cerl

ddisse,

qud

id

usitatum

fuisse evangelislam silentio nonien

;

regum

si re-

et gratins accipienlibus, honorificenlius dantibus esse

ges fuissent, prajleriturum

cm

id

ad honorem ad;

hxc opinio

aliqu

aliae null

ralione

orandi Chrisli magnoper pertinerel

rat!

majore appa-

probari pussunt.

excipicudos ab Herodc reges rege. Isla nos non

jgnoramus, et malumus tamen crederc fuisse reges;

Unde aulem venerint, quac lertia erat quslio etsi magna ex parte evangelista deelaravit, rclictus lamen
est

non

illos

quidem Persarum nobilissimos, sed tamen

diversis

opinionibus

locus.

Mulli

enim vetercs
in

principes qui

regum aut regulorum nomen mereren-

auctores ex Arabi venisse pillant. Justinus

Try-

tur, sicut ille Joan. 4, 4G, 49, et sicut amici Job, qui

phone, Tertullianus adverss Judxos, et

lib.

5 contra

ad consolandum eum vnrant, Tob. 2, 15, reges appellantur, et ut Marcus, c. 6, 14.

Marcionem; Cyprianus
Epiphanius
in

in

serm. de Stella

et Magis,
,

Herodem magni Herex, sed te1.

Epitome. Nec tamen ex occidente

ut

rodis filium

regem

appellavit,
,

cm non

luereticus putai, orienlem fecerunt. Est

enim Arabia
;

trarcha esset Galtlac^n

Matlh. 14, 1, et Luc. 5,

ad Palslinam inler orienlem

regiories mdia?

et

meridiem

et soient

Cert pocta Juvencus primores genlis su, et proceres appellat. Conjectura sunt, qud ab Oriente usque

nunc orientales, nunc mridionales

etLuc. 11,51. Moti

appellari, sicut regina Saba, regina Austri, idest, nieridionalis, dicta est, Matlh. 12, 42,

veniant; unde privali profect philosophi lam longo

suscepto itinere non venissent; qud regem natum

adoraluri
;

sunt non immrit hi auctores propheli Davidis, Psal.

71,

quod facerc

soli principes soient;

qud

Ihe-

10

Reges Arabum

et

Saba dona adducenl. Ipsa

sauros habuerint, vers. 11; qud ab Ilcrode siniul ut

vencrunt comprehensi non sint, et

in

crucem

acli

quoque mimera palriam produnt. Nam Arabiam tolam auro et Sabaorum regionem thure odoribusque abundare ade certum
est, ul bis ipsis

qud

ipse llerodcs dicat se

quoque adorandi causa

rebus

regiones

cm

ubi

sit

inlellexcrit, ilururn esse. Simulal; quis

apud polas celebrcntur. Alii Chald;cos fuisse dicunt,

neget? tamen veritatem cert simulabat, quasi om-

quod aliquando Chrysostomo

placuit. Scribit

enim

nes reges deberent, Magorum exemple, novum regem

adorare; qud privali homines nunqum ausi fuissent

quod mirum
nulli nostro

est,

Seplenlrione venisse. ldemqne

;

Strabus auctor Gloss quam vocaut Ordinari

et

non-

coram lyranno

profiteri,

legitimum Judorum regem

tempore vin san

est

cruditi senscrunt,

quo-

natum

esse.

At cur evangelista reges non appellavit?

libri

rum polissimum
nirc potuissent.
ni.
ci
I

argumentum, qud neque ex

assentior opinio-

Cor auctor
Tobiaj ver
illam

Job amicos ejus reges non appellat

Perside, neque ex Arabi Iredecim dierum spatio ve-

libri

auctor appellat? Si ahus evangelista

Horum ego minime

eamdem

scripsisset historiam
,

*t 46, scripsil

illum fortass,

quam Joannes, c. quem Joannes regu-

Nam

etsi

Chald.cam mediam inler septentriones

esse scio,

orientera

tamen consuetudo Scriptur)

409
est ut septentrionalis appelletur.

COMMENTAUA. CAP.
Not sunt
illae

II.

410
,

pro-

Augustinus
tur.

serm. 7

de Epipbani, accedere viden,

phetarum voces, Chaldam

signilicantes; Abaquilone

Mihi ver incredibile videtur

,

magos duos
si

int-

pandetur omne malum, Jer.l, 14, et 4, 6, et 25, 9.Com-

gres annos in ilinere posuisse

etiam

totum terranostr actate

munis mihi

placet opinio ex Perside venisse

et quia

rum orbem pedibus

peragrssent.

Nam

piures liabet auctores, Chrysostomum,

hom.

7,

Auct.

Magellanius duobus annis mullis superatis impedimentis, in mullis di locis

Operis Imperfecli
Isaiam,
fci'

hom. 2; Cyrillum Alex., lib. 4 in Juvencum poetam, Tlieophylaclum, et omnes

,

tum oircum orbem lerr

navigavit.

commoratus un navi toAiunt quidam

;

posteriores;

et quia

nomen ipsum Magorum

mores
ferunt.

stellam quidem ante duos annos Magis apparuisse

Persicum
nisse,

est; et quia cvangeiisla dicit ab Orienie ve-

non tamen stalim profeclos

fuisse eos

pris dispu-

et quia Persicos prse se

et

Beges

tanduin fuisse di quid Stella portenderet, re ver explcrat,

cnim adorare,
crat, ut

non

sine

munere

adir Persica lex

adornandam profectionem. Hoc eliam

Stella

postea,

omnes

ejus genlis scriptores tradunt.

Quo au,

cm de

agemus, refutabimus. Fingamus tamen

tem modo tredecim diebus \cnire poluerint

post explicabimus.

paul

ita esse,

nimis adhuc longum erit tempus. Mihi Au-

guslini sentenlia vald placet, serm. 52, de

Tempore,
in Oriente,

Quarta superest quslio, quandonam vencrint, et

eos non nisi nato jam Christo ex palri discessisse.

quando
liabet.

profecli sint

duas enim bas partes qureslio

Hanc enim vim habet

id est,

Vidimus stellam ejus

Epiphanius duobus post natuni Christum annis

qua*

natum

significabat.

Cm
;

aulem decimo

venisse affirmt, et

omniope
1G

contcndit, hccr. 30 et 51,

:

tertio post die

credantur adorasse

reliquum est non

propter illa verba, vers.

bimatu
et

Occidit

omnes pueros
exquisierat

ultra oclo aut

novem
die,
,

dies in ilinere posuisse.

Nec

infra,

secundm tempus quod

enim eodem

quo slellam viderunt,

discessisse

Magis. Idemque ante

eum Eusebium

Ca;sariensem

credendum

est

et Jerosolymis,

dm Herodcs

eos in-

sensissc ex ejus apparel Cbronico. Mull verior est Ee-

terrogat et Scribas et sacerdoles consulit, duos ut mi-

decimo tertio die post natum Chriquod veteres eliam auctores tradidcrunt, Auguslinus, serm. 1, 2 et 5, de Epipbani, Lo octc sermonibus. Cert illud constat non multis post
clcsicc sentcntia
;

stum Venisse

nimum mansissc dies vald est verosimile. Quo magis mirum est eos tantillo tempore ex Perside usque venire potuisse. Duae
altra

tamen res admiralionem

tollent

qud

credibile sit eos

non ex

ultimis,

sed ex

diebus advenisse. Hoc enim Evangelista signifient,

dicit
:

cm

proximis Persarum finibus venisse, qui ab Jrusalem

vix ultra duetntas leucas distare reperiuntur. Allera
,

Cm

nalus esset Jsus, ecce

Magi vemrunl.
illa
,

Nam
secu-

Cl

connexio verborum, et particula

ecce, indicat

qud verosimile

sit

camelis usos esse, qui quamvis

post Chrisli natalem slatim

Magorum adventum
Adhuc loquebanlur,

onerati quadraginta quolidi leucas

tur.
te,

conhecre dicun-

tum
15

fuisse,

utGen. 29, 9

et ecce

Nam
ut

quod Bemigius
potuisse

vult divin id factum virtuest

,

Rachel veniebat cum ovibus patris sui, et Gnes. 24,

:

fieri

credendum

ita

factum fuisse

Necdm
;

intra se verba compleverat et ecce Rebecca

et quia in

non

est necessarium, nisi probetur.

egrediebalur

certum est, Joseph

et

Mariam

Jerosolymam. Mirum cur Jerosolymam vencrint,

non mansissc
2. Slatim

Belhlehem supra [quadraginta dies

;

cm

in

Belhlehem ab

stell

ducerenlur. Sunt, qui puut

purilicationis, qui ex lege prascripti crant

Levit. 12,

tent stellam prop

Jerosolymam disparuisse,

Magi

cnim vnrant

in

Jrusalem utsisterent

eum

natum regem
In

in

urbe regi nuntiarent, ne Juchci igno-

Domino, Luca 2, 22,

vers. 39. Magi

et stalim reverterunt in Galila;am,

rare possent quod Genlilium teslimonio didicissent.

aulem Christum in Belhlehem invenerunt, Matih. 2, 9, ergoante quadragesimum natali diem Magi venerunt. Quod enim Epiphanius ait Jo,

qu senlenti Ambrosius

est, lib.

in

Lucam,

c. 2,

et August., serm. 50, 51, et 55, de

Tempore, elChry-

soslomus, boni. 7 in Matih

Christi Gen.
;

Basil., in

hom. de hum.

seph et Mariam

singulis annis eo die

ex ^Egypto

in

heophylact.

Bern. in Sentent.

Quod

Belhlehem venirc consuevisse; cmque post duos annos rediissenl, Magos eos invenisse
polest
:

e est probabilius, qud Jerosolymitani stellam non

viderint,

rnirum

videri
:

nec enim evangelista videtur prsetermissu-

tam erudilo viro

in

mentent venire potuisse

rus fuisse.

Qud

si

non disparuisset

omnes ubique
:

quis enim credat Joseph et conlra naluraleni charila-

eam

vidissent. Id eliam indicat evangelista, vers. 9

,

lem, et conlra
in illum

mandatum

Dei, Matih.

2,15,

infanlem

Qui cum audissent regem, abierunt

vider ant in Orienie de anlecebat eos
slaret

et

ecce Stella

quam

ipsum locum, ubi tyranno quri sciebat, refuisse?

usque

dm veniens

duclurum

cm eliam morluo
,

tyranno, et Deo
in Ju-

supra ubi erat puer. Quasi

dm

fuissent Jeroso-

admonitus ut reverteretur
d;cam redire
;

ausus non fuerit

,

lymae,

non

vidissent, et simulatque inde discessissent,

sed in Galilam diverterit

vers. 22.

ilerm videre ccepissent. Bernardus exislimat pris

Aliquod eliam est argumcnlum, qud Joseph et Maria

Magos Jerosolymam venire

rogarent rege
qui
,

voluisse, ut de nato inler;

ade incommod
dibile

in

Belhlehem

habiti fuerint, ut cre-

ideque stellam sese occultasse

,

ut

non

sit

di jacente in prsepi Christo eos

ma-

humanum

quoerebant consilium

divinnm

aniiile,

nere voluissc. Quando ergo ex patri profecti surit?

rent ducem. Mihi non tam

eorum

curiositale

qum

Quidam duobus ante natalem

Christi annis profeclos

et in-

divino consilio factum videtur, ut Jerosolymam vencrint

;

pntant iisdem impulsi verbis, vers. 16, bimatu

fra,

partim ut Judcei inexcusabiles essent, ut Hieroait

:

secundm tempus quod exquisierat Magis. Ad

j|j

nymus

parlim ut pris gentibus

nalus annuntiaretur
;

qum

Ju-

piam sententiaui auclor Operis Imperfecli, hom. 2, et

d;cis Christus rex

ne Jtuixorurq

m
Jasilius,
;

IN

MATTIIAUM
ut

413
credibilius est

de suo rege testimoniurn suspectum habcretur,

liom do

benda sunl;

veram no

fuisse stellam

hum ma

Clnisli Gei-er.ui iiie.Himia-

em

Stella;

similitudo esse potiwit, et ad docendos

11

etiain
in

|iostiil;il):it

ratio, ut

qui

iialum quun-cbani

duceridosqiie

Magos

satis esset, steilam

,

apparcniein
veri

gcm,
.

regiam urbem venirent

Evangelista propler simililudiuem

ns-

non prnpicr

Vers. 2.
eraiio
;

Qui

natiis est.

Nelaoda Magorum

latem appcllavit, sicul nos comeiam stellam vocanius.

non enini dubitantes hilorroganl an nalus

<iot li,
,

Quid auleni
est.

fucrit

magila inler scriptores disseulio

,

it ;

scd corli, lanqum Den

ita

natum esse

asse-

Nonnulli Spiiiiuin sanctum fuisse putant, qui

;

yant. Videntur ctiam

sse sciant.

loqui

quasi

omnes natum
Crcdibile

post
lie

Et ver quis crederet JtKtoorun natum

scire,

baptismum s'pche eoliimb ita nune spte s:cl ad demonslrandum Cbristum descndi rit. lia au
il

ifgn

Persas

ignorare

Judams?
;

Ctw
lib.

to

librorum de mirabilibus sacr;e Scripiuia:

Alii fuisse

eliam est COS de novo rege inleiTogsse

niliil

de qui) -ion
;

3,

c. 4.

angetum

qiii

sielbc speciem
,

cognnscere potucrint, Jerosolyniam venerinl

in

induerit. Nain et angelos stellas appellari

Apocal.

I,

quasi

urbe regi

scituri,

quod

in aliis

seirc

non

20; baue opinioncm

aufT

ille, (plein

paul nie nomi-

poluissent.
Rf.x

naviins, probab'ilem, Theophylaclus

veram

existjinat

Judeorum. Dunbus modisluec verba jungi posJuda-orum; ulerque sensus probabilis, secunniihi videlur probabilior, q*;ia yys-i/.^TZp'i;.

Plcriquc

alii

comeiam

fuisse dicunt.

Ego

aut come-

snnl vcl Ilex Judu2nrum qui natus est, vel qui natus
est Ilex

lam, aut angelum dixerim.

Quando autem
ruut propter

sitvisa,

non convertit. Quidam duo-

dus tainen

bus amiis, anlequin Cbrislus nascerelur visani dixeilla

Nec enim ignorare Magi poterant lierodeni legitimuni

ri

verba vers. 16: A tinwiu

et infrtt,

se-

naiuralem non esseregem; sed factitiuin,

Factitio

et

po-

cundiun

tempus, quod exquisieral

M agis,

ut

rciVrt
hoinil.
ali-

pulo Roinano datuin.

ergo rgi naiuralem

g|

Eutbymius. El qu'idem auctorperis Imperf..

2, ila sentit, cl Nicep'.ioniSj lib. 1, 15.

npponunl.
Vidimus enim stellam ejus
,

idemque

iiidiceni
:

ualalis

ejus.

quando

sensit Augusliiiiis. ut apparci ex serin. 50 de

:

Quoique de

Iic

Stella

qu;eri |)'>ssunt

qualis fucrit?

Tempare

qiianqum scnlenliaui poslea correxit.

ul

Alii

quando primm
ipim
imaiil

visa? ubi?

quomodo ex
?

e Magi co-

uno aule anno,

idem

referl Eutliyniius. Alii ali,

gnoverint natum cs^e Christuin

cur per eam potis

quanio aule, ul Cbrysosl.

clus.
Alii

Eulbymiiis et Tbeopbyla-

aii ralione docti fuerinl?

Veram
qtiie

fuisse slellam

co ipso die quo nalus est Chrislus, ul Au-

de numro ea:tcrai'iun,
obsequiuni descendent,
iii

ad pia siandum

guslinns, serin: 4 de Epiphan ; ipiod ego probabilissiniuni puio. Ilancenim viin iu

illis

Mag

GregOiius

Nyssenus
Alii 1re

verbis auiuiadvcrlo,

cvislimal

bouiili

de Cbristi Incarnalione.
;

Vidimus stellam ejus in Oriente,

id est,

qua; cuin na-

omtes non Veram stellam

l'uisse pillant, Clirysosl.
,

sed

Stella:

simililudiuem

tum

signilicabat

cl iu

illis

IJbi est

qui nalus est ?

;

boni. hiMallh. 6; Rasilius,

quasi ex slell non

nascituruin Cbristum

sed jam

boni, de
lib. 2, iu

human
Lucain,
c.

Cbristi Generalione;

Ambrosius,

natum
lu
,

cerl cognovissenL

Cur ergo Hcrodes bimatempus quod

10 dicenius.
I.'.;ec

2; Aiigustimis, serm. 50 de
;

Temli-

et

infra pueros occidit, seciiiulin

ftlagis? vers.

pre*

Fulgehtius in humilia de Epiphani

,

Auclnr

exquisicrat

liroruni de Mirahillbus sacric .Scrlplur.e

Atigiislini eirciiniferuntur,
lib.

qui

nomine
miillis

L'bi viderini,

non constat.

enim verba anibigua

Sensus enim du-

c. 4.

Quod

sunl

Vidimus slellum ejus

;

in Oriente.

probant arguments

Himqum

pOst,

quod nunqum anlea visa, qud quod non fucrit in ccelo alioi|ui viain
:

plex esse polcsl

aul cos cinn iu Oriente esscnl, slel-

hm

in

Occidenle vidisse, aul vidisse slellam quic ap:

inonslrare non potuisset, quod ab Oriente in Occiden-

parueril in Oriente, ul 2 Heg.II, 2

Viatique nmlierem

tem contra natuialein cursum veneril, quod non solm noclu, sed cliam interdi luxerit, qud Base ali-

ex adverso se lavantem super sidmium suum.

Dubium
videril.

enim
suuni

est

an videril muliereiii, qux' super solarium

ipse ex

quando

occullaverit, ut dixiiims vers.

quod

slelei

il

lavabal, an

solario
in

suo

eam

supra doniuin ubi erat puer. Qusn oiimia probabilia,

Noiihiilli

ergo non in Oriente, scd

Occidenle stvllam

non neeessaiia argumenta Suni. Nain qui fecerat

qeando,
ut sol slaret,

ali-

apparuisse pillant, quoil aucloj;

Scriptura:,
linquit.
lib.

lib.

de

.Mirai),

sacr.
rein

aliquando ut retrorsm rever-

5, c.

i,

aflirnial.

Sliabus

iu

medio
(juin

lerelur; faccre poluil ut vera Stella statione naturali

reliel istbac

Scd non videlur

inibi

(liibilandum
via:

pncler naliiram suain

officia

pneslan

t,

ipso
ril.

illis

Oriente priiniim appartient, et

I

dus fnc;

sed

(plia

miracula Dcus sine necessilato faeere non

nisi

Cinn enim dicunt:

idimiissletttim ejus in Oriente

solel,

nec nobis,

probentur, pro niiraculis ha,

non lam uude, qum qu'ratione moli venerinl, diccre

panes dics
|ii.enet,
slella

Vers. 2. Vidimus enim stellam nalivitalis ejus indicem. In Oriente. Illud est probabilius tm visani l'uisse stellam, cinn nalus est Jsus, nec crcdibile est eam ante bic-nium, aut. pluies rnenscs apparuUse, ut iiltis videlur. Lociiih enim inquinint Magi uni nalus
fet

tm
M.uel

visa
iu

ab

iis

fuit, (uni e-seul in

()rienle, sive ea
ipie iu subiimi
j

loco, ubi in

eianl,

et

ii-.

si\ee regione

.liubea:

ab

iis

eernereliir, e;uii-

siclbiin
lur.i-,

Ohristits , in c ujus ici argiimenium aleriint ejus it se visani, qilaffl uti(|ue viilerunl non lit u,

acre exliti>se vrisiiuilliinum est. \'eiees pleriijiie Miigoraai hislorlaiil pisl iiaiilicaiinnem contigiss palan!, ul vclusl- iillil ^.\aii^ebornni c(in-

sed ut prxlerita; nalivitalis indieem. Keqno alla siilie>i rali cur profctionem sjiani lamdi proi|iixi sci.t, si aate bienniiiiu aul salleui coneeplii ji(;di nis slellam ipsum conspexissenl. Quainobn!!! afttte
,

cordia , qua; Ainiiiniiiii liiiuulur. S. Eco pOSt Eiim'b mu ia Clironieo rei'uni banc ordinem conslilucre Aliud esse tempus q'tib i;:Viiletiir, cuiii ait cpisi. li fins riniircid'Jur, aiiUd qtio hostin pro eu tenait', bf:
:

ffltr

ottti

cftm trs

Minft, etc.

(iomimniis lamen

4i3
volunt;
i|iiil

COMME
slcfcihl iiimiruiii ejus viWVtilt.

UA. CAP.
rilalem
judieo.
,

il.

Sensus

et propler vcri.siniililudincm vaille piobabile

crg est
lur, ubi
in

cam
i

in Oriente apparuissc; qliia

,

non geba-

VidenliirqucMagi,
'in

cm

dicunt

Vidimus

slel-

psi essent

sed nbi

eam

vidissc'ut. Dein'de si

lam ejus

Oriente

ila

loqui quasi de re, nuae Juda:is

Oecidenie,

id si, in

JldS apparuissel, utiquevisa

nola essel, 'cxislimanles J'dos

ipsi

luisset Juuis; quod EvAngelisla non lacuissct. Pra>

lerca quamvis Evaiigellsta
iron
!)

Genliles scirenl, ignorare non posse.

in

cam prophetiam, quain Non cnini

Oecidenie
;

non
,

dict stellani per l>-

dicunt: Vidimus slellam q.imdmn

vidimus sicllam ejus
,

sed

vim Magos anteccssLse

tamen quia

dicil vers.

quia de

ill

loquebanlur,
;

quam

antecessisse eos, poslquin exicrunl ex Jrusalem,

Usque

dm
est

veniens slaret supra ubi cral puer; cre-

omnes sciebant nascente Cbristo appariiuram quemadinodm si (|uis nunc diceret Anticbrisius venit, et
:

dendum
in

idem eam anlc olicium b Orienle usque

ut

Andras Petro
i, i5.

fralri

suo

ilixit

lnvenmus Messiam,

Occidentcm prastilisse.

Joan.
stell,

Auget probabililatem, qud Herodc^ cre-

Quo autem modo

c"sse

Magi, visa

Clirislum

natum
lui-

dideril per

cognovcrinl,

difficile tllctu est.

AuclorOperis

quasi id vuigo

eam slellam natum significari Cbristuni, nolum esset. Nec enim rogat princisit

perfecti

bisloriam apocrypham rcitt in stell simi-

pes saeerdotum, an Cbristo nascente stell apparitura

sit,

lituriincm pueri fuisse, qui

Magos

alioculus Clirislum

sed ubi Cbrislus

objiciunt in
ill

nasciturus.

Quod aulem quistellaiu Cliri;

natum
eisse,

doclierit, et ut ctirn adoraluri proficiscerentur,

dam

proplieii
,

Balaam

impcfvil. Alii naturali astrorum seienli

eos conje-

slum ipsum appellari

cm

ex Jacob dicatur orilura

quod videnlur

Priscillianistoc exislimsse saq)

non nego. Sed novum non

esl, ut

unuin verbum prx-

de

!i"?

rc ab ugusiino,

Cbrysoslomo, Leone,

et

Gre-

serlim in pnqibetiis, et Clirislum el Clnisli figurant signifiect, ut infra, vers.

gorio r'eprebensi. Ehiniver certum est naiurali seienli

Ex

JEyijplo vucavi filium

non

sblirii

Deum, sed ne boiniuem quidem ullum

vieum. lllud certum e^se arbilror, Magos pneter slellam, aliquani, sive
[icr

naltini e^sc

cognosci posse. Reliquum ergo esl, ut rc-

banc propbeliam, sive aliunde,

babuissc, asscveranier enim, et

velaiine cognoverint.
ea fada
sit,

Quo autem modo,

in

aut (pjando

diviuam

reveilior.eiii

de eo dubilalur. Hieron.,

caput

Isaiae

tanqum
rex

Deo

delcti

loquuntur

Ubi

esl

qui nutus esl

19, per dx'inones

lib.
1

factam pulal. Idemquc scripsisse

;

Judoium?
;

contra Celsum videtur Origenes

lioc adjurati

qui sicul alia,

Stella

Poslrema qusestio erat

Cur

D'eus

Magos per
;

slel-

sic e'tim

Magos docuerinl, quid

est
,

lam doeueiit?

iioii

est difucilis conjectura

ctGregoob-

signiliearet.

Ncc improbabile oidiuq

vol'iisse

rius ilocli vbliii'sse

Deum aecomniodal ad eorum

;

Deum

Illii

sui

orlum per d;cmones declarari

cum

vi

seieniiam

eos

erudire

ut

qui

in

slellaruni

deamus eos Clirislum negantibus Judxis

qui

confileri,

servalione versab;:nlur, ex
renl.

slellit.

Clirislum cognosce-

Maith. 8, 29, et conssnlaneum videbalur, ni pastores,

Omnibus

in

rbus ci quirr el invcniie pos-

clum perpelu contuebanlur,

;

per angclos

sumus Deum.

clo

Magi, qui ab inferno scienliam bauriebani, ab

per

Et
qtlrti

vr.Nr.ics Ajiixh fsi.

Oui boc loco iion aliam

inl'erno

dmones

docerenlur. Alii per

,

angelos
Alii iu-

urbanitatis doralioiiciii iulelligiuil, n'unis miiii

irbaiii. C'.ir

factam nialunt, ut Augusl.

serin,

de Epiph.

videnlur
reges
in lib.

enim

loi alios

.!uda:onun nains
,

irinsccs Deo boc inyslerium eorum animis inspi-

nemo per^gi

adbraO.ii'i's vciil

t
?

Alifaliasius
iii

rando, ut Lo, serm.

de Epipb., (piod

et

Augusli-

de Inearnalione

argunieulalur

Quomod
;

nus videtur approbare, serm. 5i de Tenipore. Constanlissima

slabulo, et
lioininein

in pli'Sepi j:ic6iilciii ailbraiil

!

si iijiil ni.si

ver

omnium

fer

vetefuin

auctmm

rtigHiiilt
clieil?

Qudnibiio

llj'Oiles

se

quoque
non

opinio esl

Magos ex

proplieii i.alaamjani di cogno-

aduralunini
to

Fr'ii'slr.'i

i.n>reelo
,

Deus lam inusftaliominem

,

visseChrislo nascente slcllani oriliirain, Niun. 21, 17.

Oiielur sleifa ex Jacub

eos miiaculo doctii-sel

ul soltiin

Magos enim

aut posleros fuisse

vieilli
;

etiain

Deum

adorarenl.

Bnlaain.aul.cs ejus posleris qui

fuerinl

eam

Veks. i.
laiilm

Et congkecans ojjss imuxcipes. Unuin

sacerdoUim ex m'unis
usque
,
:

Prnphcliam iradilionemque accepisse

13, in Nvuu.;
so^l., boni.
1

Origenes, boni.
e.

fuisse prineipem
est
,

loeis

Ambres.,

lib.

in

Lucam,

Cbryin

perspicuum
05
;

Maltli. 2G, 59, CI,

et

ad vers.
;

in varies Evangelis'.as;

Epiphanius

Marci

l,

2,20

Lucie 22

50, 5i

Act.

Epilome;
Auelnr

Basilius, lioni.de bunian Clirisii General.;

,

G, cl 5, 17, 2!, 27, cl 7, I, et 9, 1, et

22
i

5, et 23
,

Iniperl'ecli

boni.

2; llicronym., boc loco.

2, ci2i, l.llaque mcril cjrbriulr

qo sensu

quasi

Quod ego

cl propler lot lntoruinque lestium auclo-

mulli fuerinl, principes saeerdotum appcllenliir.

Qio
ani-

non boc lanlm

senlenlia esl anle dieni ptirificalionis Magos Jesmn adorasse, (-uni ex veleri Ecclesia Iradilioue dics sestus jnriunrii bui manil'eslalinni sti eoiisecratus, neque Arabi rida: esl ad orlulil hiberii Perside, sed ex linftl Pabcslme habita ratione, adVcnerlni. Quanqum eos fa'eor non salis liriuum hih ililei aigiimeiilom aille dieni purilieatinuis \ cuisse, quod dieni Epiphanie BexfD jnhrii Ecclesia Laiiiia :<i\lc 1300 annos
1

loco, sed muitis

cliam

aliis ucri

Nunc cliam
salieni

die

vilate conjungunl.
|uinti

23 deeembris Epipbuiam cum NaliEcclesia quidem Latin a ab iuilio

coiieelehvet.
iiiini
,

Nain

in

tel

inaniles'alioiicni,

Orienle feslum naiivilalis Doel mysieria behe oinnia

qure ad Cttrisli ihl'a'n'linin jierlincnl, ISaplisnia quoque pjus coif m die eelehrabant, leste Cassiauo, collai. 10.

seculi Epipbaniain diei sexto januarii liaplisma Clnisli, cl nnraculuin in Ga.n Galilacfp l'aclum adjuiixil. Sic Innocentes die 28 deeembris occisi non sunl, lametsi is dies eorum marlyrio consecralur. Probabilius itque videtur paucis aille purifiealionein diebus Magos advenisse. Vers. 4. Et congkf.gans omses prim;ipes sacerpOTUM ; viginti quatuor fainiliarum saeerdolalitini prinafrtxit
,

ciii

et

cipes

qiii

primi erant inler sacertjoles

m
madvertimus, ut Matth. 1C
,

IN
21
,

MATTHjEUM
ex
te exiet

i\C,

et 20,

18 et 21, 15,

dux ; propheta

ducem non nominet. Qud

;

23, 45. Surit qui dicant principes sacerdolum appellari

erangelista dical; qui regat, aul, qui pascal

qui dominetur. Denique evangelista
ait,
,

propheta

omnes, qui summi aliquando fuissent sacerdotes

ut

Hieronymus
ul-

erant enim annui et vnales, Joan. 11, 49, et 18, 13,

neque cum propheta, neque cum Sepluaginta

videtur convenire.

ex quo Pompeius
cerdolalein in

urbcm expugnaverat, et vestem sasuam populique Romani poleslatem

,

lo

modo

spondent evangelistas

Quidam nimis facile rememori sp lapsos testimo,

rcdegerat, ut Josephus scribit,

lib.

18 Ant.

c. G

et

nia Scripturarum non aliis tantm verbis

sed alio

Eusebius,

lib. 1 Hisl.

eccles,

c. 6. lia

Chrysost. et

Eu-

etiam

conlrarioque sensu recitare, cujus sententi

lliym., infra, c. 2C, 5, et Theophylact. inlerpretantur

Marcum 14, quorum opinio indc refellilur, qud antequm annui essent summi saccrdoles, cm ca dignilas
non anle finem
erat, et
viloc Piniretur,

magnum auctorem in epistol ad Pammachium Ilieronymum citant. Evangelistas contrario sensu Scripturas citare dictu impium'judico;

neque

id

usqum

plures lamen principes

Hieronymus
rium

dixit.

Nam quod

ait in epistol

ad

Pam-

sacerdolum diclos legimus, 2 Par. 36, 14. Unus ergo

mulli.
,

machium de hoc
,

ipso loco agens

sensum esse contraevangelist sensum

Unus summus, qui absolul princcps

ut apparet
1

non

significat tolius loci

;

sacerdolum

aut ponlifex vocabalur. Mulli qui erant

, ,

tolius loci propheta; sensui

lista;

sed unius verbi evange,

capila familiarum sacerdolalium

Par.

sensum unius verbi propheta; sensui

.

si

per se
es
,

15, vers. 6, usque ad 12, et c. 24, 6. Vocat ergo He-

considerelur

contrarium esse. Nam, minima

et

rodes sacerdoles, quia eorum erat oflicium de Icgc

respondere, Mal. 2,
7,

non minima
sunt
;

es,

per se considerala contraria profecl

non omnes, quia

infinitus fuisset

ut

autem ab evangelista et propheta dicunlur, non

numevus; sed
erant
;

principes, qui et paucioresetdociiores

contraria, sed idem sunt, ut paul post exponemus.

et quia erant ex
et

numro Sanhedrim
,

ordinario-

Mmorise autem lapsum, qui evangelistis tribuunt, quo-

rum judicum;
Par. 23, 4
mullis
;

quasi consiliarii

ut inlelligitur 1

rum ore

Spiri'.ussanclus loquebatur, clsi

sit,

rem

quasi hu-

Matth. 26, 3; Marci 11,18; Act. 4, 26, et

locis
,

manum
Ego
id

extnuant, videant an in evangelistis exsi

aliis

ubi

sine principibus sacerdolum

cusent, quod in se aut

quisexcusaret,rideriseputarent.

nullum concilium cogitur.

impium etiam esse , aut prop ab impictate

Et

scribas populi.

Scribre

propri erant publici

abesse arbitror. Caulior Hieronymus, qui sacerdotes

potisct scribas,

nolarii

quorum

oflicium erat non

solm publica in-

qum evangelistam accusare

maluit.

strumenta conficere, sed ctiam sacras Scripturas incorruptas servare

,

Putal enim in commenlariisin cap. SMichaese, evangelistam non quid propheta dixerit, sed quid sacerdoles
et scriba; responderint narrare voluisse.ut Scriptura-

earumque sensum
,

interprctari,

ut constat 4 Reg. 22, 8

9, 10 et

Esdroc,

7,10,
,

et Matth. 7, 29, et 17, 10, et 23, 2, et 1 Cor. 1

20.

rum

in

illis

Ilaque iidem

ve/iexet, id

est, legis perili

vocabantur;

est sacerdotes,

ignorantiam notaret. Sed neque credibile quantmvis indoclos , propheta; verba

;

Non ilem -K/uaUtim legislatores, ut quidam putant. Horum enim major erat dignilas. Quemadmodmapud Grcos grammatici primm dicti
Luc.
1, 30, et 11, 46.

infideliler rcitasse

pra?sertim

cm

verosimile

sit in
;

re lam seri librum ipsum in evangelista potis

laudandi

mdium protulisse et quam reprehendendi

in

sunt, qui litleras noverant, id est, lgre et scriberc;

causa videtur eorum responsum rcitasse; ut ex ad-

deinde

<jni

auctores corrigebant, et intcrpretabanlur

versariorum ctiam sentenli probaret Cbristum

;

qui in omnibus qua-slionibus, qurc de historiis, fabulis,

Bethlehem

fuisse nascilurum. Alii interrogativ

;

locum
apud

auctorum sensu incidebant, judices erant. Theophylaetus ideab Herode etiam vocanlur, et quia pars magna
:

propheta: legendum putant

ut

idem

sit

An minima
es

es? apud prophetam

et

nequaqum minima
si

concilii erant,

Marci 14

55, et 15,

Luc

22, 66.

cvangclislam ;quod non esset credibile

Alii

probaretur.

Ubi Christus nasceretur. Hebraismus,

nasciturus esset.

id csl, ubi

Vers.
6io quse

6.

Et tu Bethlehem. Hune locum disseninter

prima specie magna videtur esse

Evan-

gelislam alquc proplielam, difiicilem

facit.

Quatuor

autem rbus videnlur

dissidere.

Qud

evangelista diet lu,

SyS apud prophetam neutro gnre positum diParm est, ut sis inmillibus Juda, id est, maxima es ut sis inter principes Juda, quod evangelista dixit Nequaqum minima es. Uxc interprtait) cm mihi ipsi sicut cl illa superior anlequm apud ullum auctorem legerem, venisset in menciml, utsit sensus
: :

cat, et tu, Bethlehem, terra Jurfa;

Propheta ver,

tem, vix inventa displieuit; qud Hebrsei non soleant

eo sensu diccre,
Isai.

Bethlehem Ephralha; qud evangelista; Nequaqum mi-

TVX,

sed, "QVQ

ut Gnes. 30, 15

nima

es;

propheta, minimacs ut sis; qud evangelista,

6.

7, 13. Credo ego hujus

rei

cxplicaiionem ex

Vers.

Et

ali (pueslione

penderc, an hxc verba sint sacerdolum

,

tu Bethlehem,

etc.

Sic locns

illc

Micliaex, 5, 2, proferlur scribis, ut pro Ephrat posuerint terra Juda , et pro minima es , nequaqum tninima es. Scrib et Pharisi explicare malucrunt quod sentit propheta, qum sensum ejus subobscurum reddere. In llebrao, et in Seplnaginta deest negatio sic
:

lionem

Judaeos, c. 11. Sic

lict sis

numquid parvulu es? Isidorus lib. 1 contra lamen commode potesl explicari exigua civium numro, ex le lamen dnx ;iri
:

habet propheta

Et
:

tu,

Bethlem Ephruta
,

qua; alio

in tribu

cm esset altra Bethlem Zabulon Parvulus est , Matth. 2, nequaqum Minima es. Sunt qui ob cam rutioucm hune locum l'Hims corrvptnm velint, alii legunt pev tnterrogavocaris Ephrata

nomme

gnus orietur, nec dignilate parva es. In miixirds Ji;i>.v, In principibus Juda, vox in oppidis Juda; Matth. 2 Hbrxa ulroque modo verii potesl. Idem est Bethlem esse i'i principibus, cl in millibus exiguam coniparat ad urbes majores, non minimam dignilate , exiguum iicet oppidum, insignein lamen dabis principem. Tribus Judas In cius 1000 hominum dslincia israi

417
et scribarum an evangelistx. Nonnulli tes cvangelistx- esse putant
,

COMMENTAUIA. CAP.
enim interprqui haud scio

11.

-il

batur enim: El egressus ejus diebustefnitalis,quod

illi

quomod

tacuerunt. Sed non tam malignilate

,

qum

pru-

cxplieare quaestionem possent; sedeosconnexiocon-

denti mihi videntur tacuisse

quod ad qustionem

texlusque verborum videtur redarguere. Sunt ergo

ab Herode proposilam
niliil

Vbi Christus nasciturus esset,

sacerdolum verba ab evangelisl

fideliler

recitata.

attinebat.
7.

Quare

sic existimo

cvangelistam non verba propheta?;

BetlUeliem

Vers.

Clam vocatis macis. Clam vocat

,

quia

sed sacerdolum scribarumque inlerpretationem recitare voluisse

;

Christo insidias part.

qu cjusmodi

fuil

Et

tu

Tempus stell^e
est,

tempus quo appartient

Stella

id

Ephratha

id est, terra

Jud.

Hc enim Belhlehem
in tribu

quo

illis

lempore primm cpisset apparere.

Videntes autem stellam. Qui hinc

olim Ephratha vocata fuerat. Gnes. 35, 16, 19, et

Vers. 10.

48

7.

Quia ergo

alia erat

Bethlehem

Zabu-

colligunt stellam

non

fuisse

Magis lolius ducem vke

oflcio

lon, Josue 19,

15, et Jud. 12, 8,

qu Ephratha non

qud quasi novo nunc ejus

dentur animadvertere
,

ltentur

non

vi-

cognominabalur, addidit Propheta hoc epithetum, ut

edem

ratione probari posse,

ita

banc Belhlehem, ab
care voluerunt

ill

distingueret; sacerdoles ve-

ne visam quidem

illis

antea fuisse; quod

,

nunc,

r epithetum prophet, alio clariore epitheto expli;

quasi ante non vidissent

e visa ltentur.

Quod ab:

Et
,

tu,

Belhlehem Ephratha

id est

qu
tribu

es terra Juda
,

non Zabulon; ut doceant sensum

in

prophet esse
;

non

e Belhlehem,

qu

erat in

sed in e qux- in tribu erat Judae Zabulon Christum nasciturum. Id enim Herodes magnoper

Jam enim dixerant Vidimus Non id ergo sed illud polis colligitur, eam ad tempus, cm Magi Jerosolymis essent, disparuisse, ut vers. 1 Ambrosium
surdum profecl
est.

stellam ejus in Oriente, vers. 2.

Chrysostomum, Basilium, Augustinum

tur

Bernardum

pulabat su interesse, ut sciret.

Quodautem sequitur
videris
si

Theopliylacluin diximusdocuisse. Neque mihi viden-

Minima

es ut sis

sic
:

exposuerunt, quasi propheta iroMinfrna quidem

; ,

horum verborum sensum

significat, ut
stellae,

penits intelligere. Nec

,

nic locutus fuissel

mui

enim

ego quidem arbilror, evangelista

rorum luorum spectetur ambitus at nequaqum minima es: Ex te enim exiet dux, elc. In millibus,Di'SDH,
interpretati sunt, in ducibus, id est, inter duces
,

Magos aspectu
[

quae paul ante evanuisse visi

debalur, Ixtos fuisse. Idenim

dicere voluisset, non

Stella

aut
;

hoc loco, sed ante dixisset

j

El ecce
,

quant vide-

proventu ducum. Nomen enim D>S7N utrumque significat et duces , et mille , quia duces mille plermque

ront in Oriente antecedebat eos

et

gavisi sutit

gaudio

magno
j

vald

sed significat eos gavisos fuisse videntes

hominibus prerant, inde ^^px'"-^ Gratis appellali. Fuisse autem populum in chiliadas distribulum , et

stellam (sicut proxim dixerat) stantem supra ubi erat

puer. Lxtantur enim, non quod slellam viderint

quam
quae-

nemo

nescit; et Exodi
est.

18, 25, et 1 Par. 23,

in vetere

nifestum

Quod idem

4, maGrcorum repu-

sp jam viderant
rebant, invenerint.

sed qud Christum,

quem

blic factum fuisse apud Aristotelem, et Platonem legimus. Dubium autem non est quin propheta non

Gaudio magno valde, id

,

esi,
:

maximo. Nolus

e' fre-

quens Hebraismus, Jer. 24 3

de, id est,

Ficus bonas bonas val,

solm ad

orlum fulurum

Chrisli

prospexerit

sed

optimas

et ficus

malas tnalas vald

id est,

ctiamad prteritum Davidisalluserit;

significans par-

pessimas.

vum oppidum unumjam praslantissimum ducem Davidem

protulisse
;

Vers. 11.

Et intrantes domum. Quia domum

alterum yci long prastantiorem

;

Christum prolaturum
cibus Juda.

et quia

de Chrisli ducis ortu

non stabulum intrsse dicuntur Magi, nata quxslio est an adhuc iu prasepi jacentem Christum invenerint.
Epiphanius, haeresi31, hinc argumentalur Magos duo-

agebatur,apposil sacerdoles interpretati sunt, in du-

Qu5d autem pro TWn dominetur,

inter-

bus post Christum nalum annis venisse

in stabulo ubi

qud non
dican-

pretati sunt pascet, rebondi

modum

declarare volue-

nalus fuerat, sed in

domo eum

runt

fulurum significantes

ut Christus

non

in

virg

tur invenisse

idemque Theophylaclus

affirmt. Alii

ferre, ut gnies; sed in

pedo benigni pastoris, cujus

fer

omnes

in

prasepi Magis inventum et adoratum

oves essent proprix-, populum

suum

regerct; simul-

fuisse tradunt. Justinus

in Matlh. 7, et 2,

inTryph.,Chrysostom., nom.

que, ut opinor, ad Davidem Chrisli figuram alludunt,

qui pascendis

auctor Impcrf., hom. 2, Augusl., serm. 1

utri

ovibus ad

pascenduir.

populum Dei

de Epiphani. Ini vero Euthymius dubitat,

traducius est. Nain de gregibus ovium assumpsil eum,

pris Magi an pastores adoraverint, pariterque utrum-

de post ftanles accepil eum pascere Jacob servumsuum,

et Isral

que putat esse probabile. Quanqum ego de eo non

existimo dubitandum
,

hreditatem suam, Psal. 77, 76, 77, sicut Pe-

cm edem

nocte, qu -Chri-

trus et

Andras allusione ad praleritumofPicium pi-

stus natus est, pastores constet adorasse, Luc.

scatores

hominum

facti

dicuntur, Matlh. 4,19. Melis

vertissc videtur , reget

tamen mihi nosler interpres

2,11, Magos autem, etsi tertio decimo venerunt die non jam in prasepi, sed honestiore loco Christum
16.
,

qum

alii

nonnulli verlunt, pascet; quia non voca,

invenisse mihi probabile videtur.

Qud enim
,

in

pra-

verant Christum pastorem

care solel; sed ducem,

sicut reges Homcriis vo-

sepi repositus fuerit, partim mysterio

sitate

partim neces-

eum quo

melis regendi
,

qum

factum est

quia eonfluentibus undique iu Be; ergo Chrislus ubiEucharisti naxim

pascendi cohret verbum. Chrysostomus

et auctor

Operis Imperfecti sacerdoles reprehendunt, quod non

integrun) Proplielce lestimonium produxerint. Scque-

Vers. H. Adoravercnt eum

cumque

adorandus, et sub speciebus panis et vini.

sil, est

in

419

IN

MATTILEtJM
I

iia
obtulci.it
ila.
;

rtilehem dsscriptionis causa, qui ex famili Daviais g-

par lurtimim vel duos pullos columbarum

mis ducehani, non cral

in divcrsorio,

Luc. 2,7. Mys-

lamen quia
senliunl
;

probabilit!' inde colligitui'

m.jlij
,

et

omnes.
es),

irrio jaui cral salisfaclum.

Necessilatem cessissc crc-

plael

quod

quibusdain dictuin
illis

dcndum

esl

et Mariani

aut Joseph oinni drligcnli

lliesaunim illum Dec- fuisse ab

consecraipin.

Nam
;

coniniodiorem locum qusesivisse suadet ipsormn pielas. Aictores

quod

alii

dicunt ad peregrinationem 4gypli scrvalum

vcr

illi

supcriores coucionando forin

fuisse, ide
cl

minus credo, qud

in

el avqriliarn. rcilp.lejil
est,

tasse,

magis quni intcrprelando

prasopi ndoialum

quando puer pnpslalus

templo

luhildm de

dixerunt, qud id el myslerium, et admirationcm, cl

e peregrinalione Joseplius cogilavcra.i, qui) leinptie

lliesaurimi consiimpluin
Vicr.s.

Magorum

lidem augcre videretur

sed quia

illa

sufa-

jam

fuisse probayiinus,.
;

pcrior fer

communis

est

Palrum sententia, non

Sl'uge et accipe
id esl
,

wspkii Bj&f&
.slaliin, et

cile est rejicieuda.

cxpergefaclus accipe,
Ejus.

cxpcrgi.sccre

Cum maria matre

fwl
,

aut casu

Qud Jnscphi nienlio non qud fori domi tune non cssel aut
;

accipe, ul cfiCLliis inicrprctatur.

Vers. 11.

Qui

consuuge.ns; ip typSeit. Hic ycr

inysterio l'acluin est, ut Joseph Magis non inveni-

expcrgelaclus, id est,
set
,

cum

statim post visuni evigils-

relnr, ne forl Chrisli palrem pularenl

res

Nam

paslo-

accepil

puprum

,-et die

uoetc

fqgil.

Credibile est

puerum cum Joseph

"2,

cl

Maria dicunlur invenissc,

prqp fuisse carnifiecs, qui puprum qu;crcbanl, quando

jntempel nocte l'ugere jubetpr. Fugprunt autem non

Luc.

16.
El irCNERA
,

ObTILERUNT

AURUM

THUS ET MRRHAM.

ex Bcthlehem, neeex Jrusalem

sed ex Nazareth, qu;e

Quibus Orientales abundant, quanqum nolim mysle-

erat in Galihe, ut perspicuum csi ex Luc, c. 2, 59.

rium (xcludere, quod omnes hic vclcres auclores tanloconsensu cognoverunl, ut rgi aurum Dco thus,
,

Cur autem
ut

in

iEgyplum, prompta
dietum

est causa, ut esscut

,

extra Herodis imperium.

Aliam cvangelisla reddil

fuerat

homini myrrha
videbatu:-,

dala sint. Minus enim myslerii esse

millier
illa

implerelur quod
11,
ibi
1
:

per

piophetaip
,

qud

unguenlo Clirislum perfu-

0.->ee,

Ex /Egyplo
in

vocavi fdium

meum

quan-

isset,

quod

niliilomiiis cral

apud Orientales usila-

qum

non lam capsa qum cvcnlus

significalur.

tum ram

lanien Christus ad significandam suain sepullu-

Erat /Egyplus

rbus adversis Judajorum conl'ugium.

in

de qu

nihil
,

tbrlass millier cogilabat

faclum

iNam faine olim impulsi

jEgypluin confugerinit,

dixit,

Malth. 26

12. Hujus

autem myslerii

clsi

non

Gcn. 46

cl bello

long post Chakheis vcxali

Clirislum, quia nihil

cum de magis loculum

Icgimus;
,

qui ex calamilale rcliqui erant,

eodem
non

sese conlule-

tamen omnes velcres auclores interprtes habemus Irenauim lib. 5, c. 10; Cyprian., serm. de Stella et Magis; Origen., lib. 1 contra Cclsum Basil., hom.
,
, ;

runt

4 Keg. 25,26. Videtur JEgyptus schola esse

Dei
,

filiorum

qui

adalescere

possunt

nisi

vexenlur.

de human Chrisli Generatinnc

Grcgorium Nysscn.,
,

Et erat

ibi

usqge ad obitum Hekodis.

Quaindii'i
ibi

hom. de

Chrisli Nalivitate
;

Chrysosl
,

boni.

1, c.

in

Christus nianscrit in jEgypto, aut quo loco, quidve

varios Evangelislas

Ambros.

lib. 1,

de Fide,

2;

egerit, nec expressif cvangelisla, nec aliund eeit

August., serin.
ronyin., in

1,

de Epipban., et serm. 57;

;

Ilic-

constare posse arbilror. Qui septem annos fuisse dicunt, auctorem secuti

Comment.

Juvenciim

et

Sedulium

quo-

cum,
,

qui Scholasticam, ut votrs,

rum cm

nota sunt carmin. Solis in seuteniiis Bernardus

lotus alis mysiicus esse soleal cl hoc

cant, scripsit hisloriam

non probant. Nequc qui

ipsum my-

ut Niccphorus, lib. 1, c. 14.

Omnium
ila

fer sententia est

h;tr. 51, videtur

sterio iribuat, serm.

et 3,

de Epiph., nullum hic

duos fuisse annos

quod Epiphanius,

myster'nim agnosril; sed aurum paupcilaii,

coiisolidandis infanlilihus

myrrbam

approbare. Res forlass non

magni

refert

sed

si

membris

thus Inci flori

volumus, quod
tria

in

c est probabilissimum, pervestigarc,

miiigando datum putat.

etihet

An autem
,

siuguli singula, an

nohis principia seipicnda sunt; quac ex cvange-

cnnimuniicr cunela

oblulerint

dona

quod
Aliam

lisla facile

probanlur.
,

Unum

est,

banc fugani eodem

est
;

Slrahus iuccrlum relinquit

hic iioiinulli

diximus vers.

5.

anno conligissc
et

quo Christus Magis adoralus

quxstionem movent, quam,

,

ut curiosam,

quidem non mull post adoraiionem. Hoc

illa

eriim

pra'("riissem

nisi

aliquam

ad explicandum alium
:

verba

signilicant

Tnnc llcrodes videns quod Mu:

Seiipluneloctim lucem aierre posse judicsscm

in re

Qu

sus essel Magis, et hnec, vers. 15

Qui cm russisin sotnnis

lanlum thesaurum Joseph

cl

Maria consumpse-

sent, cece anglus

Domini apparuit

Joseph,
slatiju
alii;n
.

rint?

Nec enim verosimile

qiiiddam obtulissc auri

est reges qui ex Oriente

qu quamvis,
lamen cert

ut diximus,

non

significent

usqiic venisse, et tbesauros aperuisse dicunlur,

riiiii
;

pa-

significanl
,

non mull post Magorum

,

et

videmus tamen Ma

lum

et

Joseph

ul fugeret

admqnilum

et

|lerouc

riaiii

Pnrilicalionis die aguiim, ut prsrpim in lege

pueros occidcrc ccepisse. Alleruip est, eodem anno

erat, eiucie non po.tuissc, ideque par lurlurnm, aut

quo Hcrodcs mortujs est, Clirislum ab JEgypio

vcrlissc.

iv

nuo.spulloscohmilnos oblulisse;Luc;r:2, 2i. Responjeo non constare ex co loco, utriun Maria agnurn, an

Hoc enim

illa

indicant verba, vers,

,

if),

20

Defuncto autem lierode

in

ecce anglus Domini apparuit

:

Vers. 12 et 15. Hesponso accepto; divinits adrnonili. Ex JSgypto. Ex Ose;e. c. Il, v 1, scdjuxla alios e\ fi 23, V. 22 Nimier, smnilur hic locus. Oucni loeuin els'f ad lilteram de redifu Israelilarum ex jEgy.

soumis Josepli, dicens

Surge,

el

accipe

puerum

et

plo interprelari lket, oplim tamen de Chrisli edilu iniclligiluf, sallcni per allegoriam, cm sit veru6 Dri
l'ilius.

m
w.tlrem ejus
,

COMMNTARIA. CAP.
cl

Il

vade

terrain Isral.

Terlium est

diclum
fidein

est.

Ncc
;

volo,

cm mec
il)
,

ciico,

bonis aucloribus
ingredii
u'.r.

Magos rancis post

lit

natuloui Chrisli diebus ailvcnisse

abrogare

qui CbrJStO
ut

/Eg\p:um

vers.

1,

nobis probaluoi csl. Quibus tribus prinalia

idola corruissc traduut

fort,

Hieroiiymus

in c.

19 rc-

cipiis,

ctsi

duo ex profanis addainus

hisloriis,

ncc

rejicil;

quodque

lani molli dixorunl, ut fc,

quot annos Herodcs regnaverit, cl quolo regni ejus

ril

traditio

videri

possit

Palladius
,

in

Lausiac

anno Cbristus
moralus

nritus sit, facile

spalium temporis, quo

llislor.

Crcdalur s;:n Sozoneno

,

lib.

5,

c.

20, vc-

l'uerit in

iEgypto, reperiemus. Ex bis ergo

principiis alierum est

tercm famam refcrenli

yEgypli

Cbristo infanti

Hermopolim

duobus postremis

cerlum
,

Hc-

rodem
lib.

triginla

scplein

rcgussc
21
,

annos

Joseplio,

natam

urbem iugrcdienli pracelsam arborcm accliMabumclo l.unen et nescio cui de iiifauli

,

I,

de

lello Jud., c.

et

Eqsebio

in

Chronico

Salvatoris libro loties ab repudialo, ne crcdalur.

Hieronymo

aliisque Falribus

ccrlissimis

lestibus.

De

altero

duobus annis inter se

autores

dissenliunt. Nam alii anno quadragesinio primo imperatoris Augusti Cbrisium nalum seibiuit,
lib-

Yeus. 15.

Ut adimpleretur.
,

Ut

lic Iocq
;

non
quod
ob.

videtur mibi caiisam

:

sed evenlum signilicare

locis

ut Irenams,

3,

c.

25,

et Terlullian.

adverss Julib. 1

Cbrysostomus
servaveruni .,

cl

Damascenus mullis
inlVa,
c.

licri
!),

docos
llist.

alii

quadragesinio secundo, ut Eusebius,

5, et in Cluonico,
aiilcin
el

ut

5,

1G

Joan.
in

Z'J

Eccles., c.

Epiphanius,
'

Cor. 11, IU. Ne enim proplerea fugit

ut propbclia adimplcretur
;

/Egypium-,

luer. 51.

Rurss

quis annus Augusti iu quei

sed

<

\ilaudi Herodis

Herodis annuin incident, allcro dissident anno. JNam

alii

causa eo fugisscl, faclum est ut propbclia propri impleri

quadragesinuini priniuin Augusti, Irigesiniuni pri;

'

videretur.

Qux

pbrasis, quia

frequenlissiin

nuin Herodis, ut Eusebius

ul

alii

tricesimum secinidum,

joccurrit, explicanda semel est. xb)2n TiXvppQim iuipleri propbetiani est fieri
,

Epiphanius, fuisse dicunt. Si ergo Irenad ci Tertul-

quod per prophetam

pi \v-

liani senleiiliam in

eo sequainur, ut icamus Cbrisium

dictum

est, pluasi
,

propri quidem Scriplurarum, sed

quadragesinio

primo Augusti anno

nalum

fuisse

minime
plerc

quidam putanl, barbar.

sis
,

Nam

et

Cicoro

Eusebiiver

in eo,

uteuin annuin triccsinium priniuin

erit

implerc, quod professus

,

dicit

et

promis-a com-

Herodis fuisse crcdams, necesse

Ghrisluni

in

et

compleri rem

ad exitumque perdnei. Qugi

egypto sex
ptem
,

integros mansisse annos, aut eliani se-

on.nia

eodem
,

sensu, quo in sacris Liitcris prcpbelias

si

illuni

ipsum quo
opinio;
,

fugit, id est

Iricesimuin

impleri
lia,

nianifestuui est dici. Dicilur

aulem pjopbcquatuor moilis

priinum Herodis numeremus.

ni apparet, velus
si

Qu
in

est

illa

prima

et

qiianlni

cquidem observare

polui,
fil,

vero Ircnxum, et Terlul-

impleri. Priinum,
lillerali.

cm

id

ipsum

de quo propri et
1
,

liauuni in Augusti

Epipbaniuin
,

Herodis sequainur
si

ul dicitur sensu iulelligebalnr, sicul, c.

dixit implelani in

22,

annis

reslabunl anni quinque

aut

priniuin
:

nume-

Mallhams
fuisse
:

Maria

Isai.c

propbcliam
Secundo,

remus, sex, quos

l'uerit Cbristus in /Egypto tolidemque seeundm Eusebii compiiiationem erunt anni, si cuni solum el in Augusti et in Herodis annis sequa-

Ecce Yirgo concipiet,

el \mviel filium.

cm
lia
;

lit

non
id
:

id

de quo propri intelligebaur propbeper

illud

sed

quod

siguiticabatiir,
,

ut 2,

mur. Siu aulem Eusebio

in annis

in annis
,

Augusti

Epipliauio

Hcg. 7, 14
filium
;

Ego

ero

Mi

in

patiem

el ille erit milii in

Herodis eredimus
si

Cbristus

luit in

/Egypto

ut plurimin quinque,

prinuun numeremus; ut mi-

spicuum

quod propri de Salomone diclum esse perest, D. tamen Paulus de Cbristo, cujus Salo1
,

nimum quatuor,

si

priniuin

non numeremus
,

annos.

inon figura erat, interprelatur llebncor.

in

G, quasi

llaque hoc tantin ccrlum esl

neque plurcs sepu-m,

du os

eo impletum esset, et quod, Exod. 12, 4G, dicnini

:

neque pauciores quatuor

potuisse.
illa

in

/Egypto annos conunorari

;

est

Os non comminuciiii ex

eo, cerluin est intilligi

de

Quare opinio

illa

vulgaris, per

et altra
nibil
I

agno; lainen joannes,

11),

5G, in Cinisto, qui per

,

JXicephori per 1res in /Egypto fuisse

probabililalis
;

annos,

agnum
nec
id

significabalur
lit

implcliun dicit. Tertio

ciiin
id

babet prorss

nisi

dic.amus

Magos

de quo propri intdligilur ))jopbctia,

illud signiliciclur
;

me

duobus annis nalum Cbrisium adorasse, quod vers. 1 refutavimus. In qu autem urbe .Egypii manscril,
quidve
ibi
i.i

quod per

sed quod

iili

simile est

clomnino ejusmodi,
eo,

ul prophetia
dici

non minus apl do

potuisse videamr.
\$
,::

egerit

monendum

leclorcm judico, ut non

quin de quo del csl,

labiis nie

solm

inquirendo minime curiosus, sed etjani iji credendo, si quid iiivencrit, eautus sit. Muha enim de
Chrisli in /Egypto miraculis obscuris vulgo aucl.oi ibus

Nain l'opnlus hic

Iwnorat, de Jud;eis qui

2:J, 13.

pnre

isai.c

erant, Uens dixerat Isai.

iis,

Cbrilo

aulem
g.iicat

iu

qui suo erant tempore, iipplctuni

15,

si-

eircumferri video, qu;e liand

scio, an ex

Alcorano
;

Mallb.

7,

8.

Simile

est

exemplum
id

Mahumeli,
et

m maveriul,

ubi eadt'in inter fabulas lego

Matin. 13, 14, et Act. ^8, 2G. Quarto

cm

ipsum,

non deect Chrislianos

Mahumeto

spuicissinio, et

quod per propbcliam quamvis jam facium

aut Scripiuran diclum erat,

mendacissimo auctore Christi discere miracula. Evan

gelistam

fuerit, lauieu

magisac magis

fit.

babemus Joannem
in
,

qui Clirislum affirmt

in

priinum

Can Galihea conversa

c.

vinum aqu,
ad en,
;

Tune enim Scriptura impleri dicilur, id est, quod pci eam diclum erat, cuinulalissim fieri. Observauiu
enim
fieri

miraculum edidisse,

11.

Quod
,

elsi scio

in

Scripturis sa-p

fieri

dici

non solm

quod
sicut

qu;e post, reditum ab /Egypto fecit tamert

posse resiringi
,

incipit,

sed

quod magis ac magis

fit;

cm

nibil sit,

quod

restringi cogal

nult est
tuiivers
Jj

Joan.

2,11,

dicuntur discipuli Chrisli viso miraculo

probabilius universintlligendum esse,

quod

aqure in

vinum conversa; credidisse, quia mais c

423
magis crediderunt
;

iN

MATTHitiM
|

424

nam jam

cerl anlc crcdiderant.

hoc loco evangelista, millens, sub., carnifices, ut infra

c. 14,

Quemadmodm locum
sumus
Deo volente

difticillimum
cxplicaturi.

Jacob.

2,23,
Osec

10: Misitquc,

et decollavit

Joanncm
:

in

carcere,

Illa

crgo

sicut Hispani simili phrasi dicunt

Embio

acortar la
,

cap. 11,1, propbclia ex Agypto vocavi filium

mcum,

cabea, et c. 27, 19
nihil Ubi et justo
ravit
solvit
illi;

Misit ad

eum uxor
:

ejus dicens

propri de populo Isral,

quem Deus
Exod.

filium

primogeQuia puer

Psal. 56, 4

Misit de clo
,

et libe-

nitum suum appellare

tur, ut

solet,

4, 22, intelligeba:

me, sub angelos, et Psal. 104

19

M'ait rex, et

ex verbis propheloc manifeslum est

eum

princeps populorum, et
3,

dimisil eum. Similia

Isral, et dilexi

eum,

et

ex JEggplo vocavi filium

meum.
modo.

sunt exempla Marci

31, el 6, 17.

Dicilur aulem nunc implela secundo ac tertio

Nam
cum
filius

et

populus

ille in

iEgyplo exulans Christi ibidem

bimatu et infra. Locus propter obscuritatem historiae.et propter opinionum varietatem difficilis. Qui-

exulaturi figura dici polcst, sicut

nunc corpus mysti;

dam
nisse

dixerunt duobus post Christi natalem annis ve-

Ecclesi corporis naturalis Christi figura est

,

et

Christus populo in eo est similis

appellalur. Signilical

qud ulerque Dei

disse. Alii

Magos ideque lerodem bimos uno anno aut circiler altero

,

infantes occipost,

Magos
ad-

autem evangelista illam

in

venisse. Qui

omnes,

si

ver de

Stella et

Magorum

prophetiam propri ac perfecl

filius

populo, qui propri

;

non eral

impleri non potuisse

in Cliristo

au-

ventu eorum essent opiniones, facillim sese expedirent ex hoc loco sed eas vers. 1 et 2, refutavimus.
;

lem, qui propri

el naturaliler filius erat,

perfectissim
illa

impletam esse

quemadmodm
:

si

quis diceret

non statim Herodem post Magorum discessum, sed duobus annis post, infantes occidisse; co enim
Alii

verba, 2 Reg. 7, 14
milii in filium
,

Ego

ero

illi

in

patrem,

et ille

ait

tempore vocatum

fuisse
ii

Romam,
etiam

ut de

morte filiorum

propri de Salomone, qui propri non

causam
et

diceret.
,

Sed

crat

filius

dicta
filio,

non esse

de Cbristo autem proprio

evangelista;
histori

qua3 non lam

refelhintur.

verborum longum patiuntur spalium,

et conlextu
(ilios

et naturali

propri dicta esse.

Ex JEggplo
r/.va

vocavi

Apparet enim ex Chronico

suos occidisse.
ante natalem Christi
post diebus venisse

filium

meum;

Sepluaginla verlerunt, t

aio,

Eusebii

eum

ante quinque annos

lilios cjus,

aut quia pro'3i filium

meum
;

legerunt VJ3.

Nobis ver, qui neque stellam

apparuisse, nec Magos multis

lilios

ejus unius adjectione lillera;

aut quia sensum

si ila

magis consenlaneum esse judicaverunl,

sicut rever

legerent,
le-

credimus, non

licet istis

fugerc diverliculis. Vald

fuisset, nisi constarct evangelistam

mihi Strabict Euthymii placet inlerpretatio,

quam

et

gisse

123.

filium

mcum. Raque
,

imperil Julianus bunc

quasi evangelista mal

nonnullis nostro lemporevirisdoctisplacuissegaudeo,

Chrislianis
fide

locum objiciebat

Herodem ad

illud

tempus, quod exquisierat Magis

illa

prophetx testimonium

retulissel,

non animadver-

duos prterea adjecisse annos. Itaque

verba

Se-

tens evangelislam non

Gracam Sepluaginla versionem,

cundum tempus, quod

cant occisos esse

exquisierat

Magis, non

signifi-

sedllebraica prophtie verba secutum fuisse, Hierony-

mus

in

Osec 11.

Vers. 16.

Tunc Hi rodes. Tune

,

hoc loco non

,

omnes pueros, qui nati essent duobus annis postqum Stella Magis apparuissel sed eos, qui nati essent duobus antequm appareret annis.
;

exislimo punctum temporis significarc

ut Magi disccsscrunl

quasi stalim,

Dices cur duobus annis ante, non duobus post? Rc-

infantes occident.

Nam

inter

spondeo primm quia non erant duo anni post

pauci

sed

Magorum discessum,

cl

pucrorum cxdcm aliquantm

;

admodm
sed

dies

ut vers.

ac 2, probatum est.

intercessisse temporis necesse est

et quia vicesimo
in

Deinde quia Magi, ut vers. 2, diximus, non nascilu-

septimo post adorationem die Christus est

Jerosolyma; rcpneseiilatus, Liicsc 2, 22
aliquandi mansit in Nazareth
credibile est
,
,

lemplo

rum
rant,

jam natum esse Chrislum affirmaveranl

Stella

at

et quia post

quanto ante tempore natus esset, neque affirmave-

Luc 2, 39,

et quia

neque fortass sciebant.

Herodcm, quamvis cruentum clcrudelcm

non quando natus

esset, significabat. Voluit ergo

enim jam natum, Hc-

lyrannum,pris tentasse. anChristuminvenire posset,

ut solum occideret
,

rodes cautionis et securilatis causa omnes, qui duobus

annis antequm Stella apparuisset, nati essent, occi-

qum omnes

infantes trucidaret:

quod

se sine

magno

lotius populi in se odio facere

;

non

dere; sicut non solm

eos qui in JSethlehem ubi

poose non ignorabat

cm ex Josepho inlelligamus eum

Christum sacerdotes nasciturum dixerant, sed etiam

omnibus modis gratiam populi venari solilum , ne tanqum peregrinus de regno deturbarctur. Qusilo
jgitur pris Christo
,

omnes, qui
dit, et

in

omnibus

(inibus ejus nati essent,

occi

non solm loco, sed eliam tempore plus qum

nec invento

ne unus evaderet,
fieri

necesse erat, crudelilatem exlendit, et ne forte errartt,

omnes
poluit.

invadit,

quod sine aliquanto tempore

non

errorem

Vers. 17.

Tunc
tunc

auxit.

adimpletum est. Eodem

modo
illa

Et

mittens, Hebraismus

nWu
;

soient Ilebri uti

hsce prophetia

impleta fuisse dicitur, quo

verbo nVo? et Grci hniDxv absolut non express,

sed intcllect person patiente

Ose vers. 15:

Vers. 18.
in

quod Lalini aut nun-

Voxin rama audita

est. Hic locus

qum, aut rar admodm

Vers. 16.

laciunt.

phrasi usus est

commentariis in Jercmiam copiosis tractalur, sum-

tempus; ex ipso tempore Herodcs constituit occidere infantes bimatu et infra, ne forte is quern limebat, ante lioc tempus Magis indicatum illius sieviliam ehidc-

Secundum

ret

quo

visa est Stella,

occidi

non autem post tempus visse stcllse editos jussi id enim crat prorss inutile. Vox in Rama audita est; Jcrcm. 51. Vers. 18.
:
:

Rama

urbs crat in cxcelso loco posita in finibus Bcd.-

425
main
Iic transfrerons. Hebroei

COMMENTARIA. CAP.
de abduclionc dua,

II.

&
sit, in

ubi flebilis clamorauditus

Rama,

in cujus cx-

rum tribuum Judic et

Reg. 24, 10,
slantiis
el 23,

4.

& Benjamin inter|)retantur Nec dubinm est ex circum-

piicalionc nominis, pillant aliqui

esse,
cat,

nomen

appellationis

Jeremix, qnin

de Mis

intelligalur, et

per

non proprium, quod llebraic excclsum signiliquasi dicat vocem usque; ad cios pervenisse,
:

Raclielem toia
plici

regio duanim tribunm

allera

significetur dual-

et ul Juvenctis Cbrislianus poeta dixil

metonymi,

qu per personam Iocus,

Iota regio inlelligiinr.

Horrendis graviter clum puisasse querelis.

Ipse quoque apud Jcreiuiam llieronymtis
ila verlif.

tra

qn per imam urbem

in

Ra-

chelem

Belblehcm
est.

fuisse sepuliam,

Gencs. 53, 19,

Sed mults

niihi

ralionibus persuadeo

nomen

esse

scriptum

Unde factum, ut per Rachelem Bethle-

proprium, pr'unm qud

dixissel

polis propbeta

llcbrab

liem intclligatur. Cur antem non simplicilcr dixerit,

DVD

aul ViJJ

qum HQ12

ul Isaias

m
92,

si i.

Bclhlebem ploransfdiossuos; sed Raclielem, qu jam

mili senlenli dixil, c. 5'S, 4, et

David, Psal.

morlna

erat, malucril appellare,

cm

morlui plorare

Deiude quia el ChahUcus paraphrastes, et Seplnaginla interprtes

I

non soleant, causam esse

na
fuerit,

arbitrai'

qud Racliel femi-

nomen proprium

l'ecerunl.

Poslrem

feminarum autem

est in ejnsmodi plorare

quia quisquis Evangeliuin Malthaei ex Hcbraco in Gr:-

calamitalibus. Ncscio etiam an propbeta ad ejus partuin

allnserit.

Maximo enim cum dolore Benjamin

peperisse dicilnr, Gnes. 55, 18, et soient maires eos quos majore cum dolore filios amissos inagis flere,

cum sermonem ver lit; ilemque Latinus noster inlernomen proprium esse non cxisihnssent, si pres non ipsnm Hcbraicum nomen inlegrum reliqnissenl ;
,

sed uterque su lingu resolvisset aut

l>

ille

/.>

tyia-u*

pepcreruntlllud etiam, quodadmirabile videri potest,

Raclielem jam mortuam ploranlem induci,

ts tyfewis,

hic, in excetsis,

ul Marci

11, 10.

non so-

Nemoncgat Rama nomen

in

esse urbis, sed quia nec ct

;

lm

elegans, sed magni

quoque
enim,

affects
nisi

et significa-

tribu Jud,

nec prop Bethlehem

sed

in tribu

tionis
fallit,

plnum
e re

est. lndicat

me
sit,

conjectura

Benjamin, et juxla Gabaon, Josue 18, 25, et Jud.

et 19, 15,

4, 5,

propbeta tanlam futuram calamitalcm,

qure plorare

non pulrunt interprtes de e loqui posse

in tribu

ut ne

una quidem mulier superstes

sit

prophetam. Ego ver proplerea exislimo proplielani

possit, et necesse

ad

plorandum ipsos quoque

in tragdiis
,

eam urbem nominsse, qud non

in tribu cssel

Jud, sed

mortuos excitare. Videmus

simile quid-

Benjamin, voluit enim significare lutribut

dam

cm morluorum mnes aut eversarum urbium umbne lamenlantes inducuntur. At cur per fletuns Racbelis Judaici regni casus significalur, cm
fieri
,

clum ulrique

cominunem

futuruin

fuisse,

quia

ulraipie tribus in caplivilatem

ducenda eral, idequo

Rachel non Jud;e, sed Benjamin, Gen. 53, 18, mater

fuerit.

unam urbem Belblehcm ex Jud; alleram ex Benjamin Rama nominavit. Quod auleni objicilur Rama
Bethlehem long distarc,
ut Pingamus
ila

Quia regni caput erat Jrusalem dicta pris Je-

esse,

lamen
inier-

bus, qiuc in (ribu oral

ralip. 11, 4. dixil,

Benjamin, Josue 18, 28;

Pa-

clum
nisse.

longis cert distabal, et laincn

omnes

Quod ergo tune propbeta de

captivilate
in-

prctanlur ploratum Racbelis ad

clum usque perveila

Matlhxus ad cadem inlanlum accommodavit

Praelerqum qud Raina non

long Be-

dicans illam propheliam, quamvis de infantibus dicta

Ihlebem distare poluil;

rusalem non

cm
vir

conslet Reibleliem Jet

non
tes

fuerit,

mull lamen aplis de Mis, qum de caEl quia

illi

long distare,
fuerit,

Rama ade

vicimi

ptivis Judasdici potuisse.

;

viri, hi

infanilli

Jerostdym
profectus,
5.

ul

ille

Lcvrta asinis et uxorc

illi

meriti,

hi

immerenles innocen'.esquc ;
illi

inipedilus poiueril, Jerosolym occidenle pen sole

capli, hi crudeliter trucidati sunl;

Judx'i, hi

pro-

Bama
ali

anle nocteni pervenire, Jud. 19, 10,

pri Belhlehemita.' erant, ut meril Rachel, id est,

Iino

non

opus est conjectura, qum qud

et

Bethlehem magis hos qum

ratus

illos

plorare debeat. Ploet ac-

idem

ille

ade inipedilus

ben pransus iuclinalo

autem vehemens

et gravis significatur,
et

jam ad vesperum die profectus es Bchlehem Rama

poiueril pervenire, iitexcodmii loco constat, vers.
9, 15.
I,

cumulatione verborum lamcntatio

lio.

ploratus

et

ejula-

Quanquni noster inlerpres duo tanlm

Iegit,

me-

lis ut opinor, quia

apud propbetam duo tanlm sunt

Cur ergo propheta Rama polis qum aliam urbem nomhiavil? quia, ut ex codem loco perspicuum
est,

132

VU

nisi

dicamus evangelistam hoc loco Scptua-

Rama

in confinio tribus

Benjamin

et .lud;e erat,

ginla interprtes secutum esse, qui

duo Hebraica no-

et

voluit

propheta significare planclum Jud: ade

mma bis

tribus, qua? recilavimus, Gra'cisreddiderunt;

futui uni

magnum,

ut usque ad iribuin

Benjamin e\-

etepilhetiaddilione multus, id est, magnus, quod llebraic est amari. Sensus lamen est idem.
tine dicimus

audirelur. Ncscio etiam an propbeta sils et nominis

ejus urbis rationeni habuerii. Credibile
in

Nam
;

et

La-

lamen

est

eam

amar

id est

multm

flere

et loco,

excclso fuisse loco, unde et

nomen

forlassis acce-

jamin. Rachel mater Benjamin sepulta fuit in via quae ducil Bethlehem paucis milliaribus ab urbe Ram. Per banc urbem in tribu Benjamin sitam ductus est populus in captivilalem Babylonicam , tiimque eam urbem ululatus captivorum implevit. Unde hacc proplictia ex parte implela esi temporc Nabuchodonosoris sed ultimum habuit complemenlum in ipso infanlicidio. Macrob. I. 2 Saturnal., cap. 4 Cm audissei, inquit , Augustus inler pueras quos in Syri lierodes ex Judorum inlra bimatum jussk octidi, filium qno:

ptai.
que ejus occisum
,

ail

Melius

est

Ilerodis

poicum

esse

qum filium. Non qud Antipaler herodis filius un cum iimocenlibus occisus fuerit sed Augustus illms necem siinul aceepil cum iufanticidio, ac jam alios
:

ejus liberos neci datos noverat. Josephus hujus nefaqud lori id rii sceleris nullain facit menlionem parvi duxerit, infantes illi us urbis occisos fuisse ; vel qud Nicolaus Uamascenusqui llerodi erat ab inlimis,
,

em necem

silentio praHermiserii.

s. s.

XXI.

11

427

IN

MATTH/El'M
,

428
filias 1res,
,

Quia non sunt. Hic etiam evangelisla, autejus Gra> cus intcrprcs non Ilcbi a'tca propbeLe verba , sed Scplii .'.ginla

dcmaltcrum, l'bilippum, Phasellum,

Roxa^7.

nem, Salomcm,
Ant.,
c.
c.
1, et lib.

et

Olympiadem, Josep'aus
ci.

lib.

vcrsionein seculusc.U. Propbcla cuinidixcral

18, c. 7,

lib.

de Bello Judaico,
lib.

TJ3&N "O, quia

s; rat,

non

est, id est,

quia
in

nemo

eoruin reman-

18.

Ex

(iliis

dues primos slrangulavcrat,

de Bello Judaico,
c.

iU

omnibus autoccisis, aut

,

captivitalcm duclis.

Ant.,c. 17, cl

lib. 1

il. Teilium
occidil,
Ile
i

Soptuaginla ver
proplicta

quia plurali

numro

filios

suos

Aiiiipatrmn quinque ante mortein

lib.

suam diebus

dixerat,

obscuritatem
o* Set,

fugienlcs

plurali
aliis

17 Ant.,

c.

9. Alii luoitui crant.

:

Trs palri

cliam numro verlerunt n

locis eos fecisse

quod mollis

rodi .supirstilis fucruni

lippus,

iVrcbelius, Anlipas et Pi

animadverlimus. Est autem Hebrai-

buo autem

testamenta Herodcs feecral.

:

lu

smus, qno significalur cos qui anlca fuerint, penits

ac subito niorluos, ulevanuisso derepenl vidcaiilur,
ni

piiore Aiilipam regni ba.redein scripseral

in

pusle-

riore mulal subilo voiutilale Arcbclaimi Juda;a: re-

Gnes.

'),

2i,

do.

Enoda dictum

est, cl

non

fuit, id
j

gem; A-ilipam
nce,
cl

Galila-x et Per;c;e te!rai<bam; l'bi-

osl,

non

ftp;>aru it ultra, quiit iranslidit

eum Dominus,
et leva-

lippuui telrareliani Traelienilidis, Ganlonilidis, Bala-

el Psal. 5G,

56

Midi

impium mpettxolitm
et

Paneadis regioais. E (amen coiulilione,

ut

luni sicul cedy.os bibaiii,

ivil) et

iswsim (aut potis (rans-

nec Arclielaus rgis uoiuea assumeret,

iiecqiiu!;|ii;;iu

ecee non crat; signiiicalur ergn boolen Juda'os

,

quod teslameiilo maudsset

raliini

nisi

approbanle l/isare
cl lib.
1

Jbibybmcui

infantes

in

sinuiu

Abraba:

Ir.iiislalos

cssel, Josepb., lib.

17Anl.,e. 10,

de

esse. Incirdibili

enim consens omnes veleres auver martyres ficiunl.

Bello Jud., c. 21. (juamvis auleni Cicsar Arcbclao irgis

Ciorcs lios infantes

Nam

clsi

nomen dare

iiolucrit,

sed Etnarcbam
lib.

eum
c.

Jud;c;c,

nec baplizali

nec spont liberquc voluutale pro

sllO la

lduni;ca:el Samaria".

fecerit,

17 Anl.,

13, lu.sta-

Gbcibio morlui sont;

pl'ualos et
facii
,

eu

fuisse

sanguine ba
(ides
|

men

quia regi utebalur polestale, Cl milites

eum

quod
in bis

il)

infanlm baptismale alina

lim post morlcni putris regem conclauirunt,

Anl., e. 10,
[

lib.

17

boc

perversam tyranni volunlalcm pro

cfl'eeisse,

rexvulg dkebatur, quam appellationem

Cbrislo eos occidenlis

ftiil;

quanimque

ipsi

ob-

boc loco Evangelisla usurpavit. Miruni autem videri

putes!, eur Josi
rit,

tantm

illis

llerodis ciuib'liialein profuisse, Ircn.

:

pli

l^nqum

rein

novam

cxistiinavc-

)ib. 5, c. 8;

Juslinus, q. 15 ad Ortbod.

Cyprian.,

lib.

4,

epist. G;

Origen.,

bom.

in

Matlb.; liilarius in
in

ComEu-

rit

qud audicrit Arcliclaum regnare, idcquc liimiein JiKucam venirc; cm audit llerodis morte facredere debuisset aliqueni ejus
in

Mil

Cbrysost., bom. 2,

varias Evangelist.;

cile

regnum

filiuni

sebius, Emisscn.;

August, lib.SdcExposilionc symb.,

c. 7. Priidentius in
lib. 1

successissc.
nissc,

Respondeo esse
Herodc jure

credibilc Josepb existi,

ci.

cl lib.

15deCivilale,

bymno
de Eide

aut neinincm fuisse successurum

nullo ab
fuisset

cm

rc-

de Epipbaui, iMilgentius, deEpipb., et

ad Poli uni,
IJeniardus
liea
c.

gnmn

occupatum, aut

5 el 59

Lo, serin.

de Epipbaui,
cl boni, in

Anlipam successurum quem priorc icslaucnlo regem

paler designaverat
ingenii.
;

in serin,

de lnnoeenlibus,

Can-

quemque

milioris esse

sciebat

6G.
19.

Nam

h;cc una polcst esse causa, cur in Gali-

Y ERS
hb.

DeFUNCTO AUTEM llERODE.QllOniOi boCXil, et llegcsippus

,

bcam, ubi

illc

dominabaur, ab angelo divertere ju-

linctus fueril, scribil Joseplius, lib. 17 Ant., c. 8, et

1

betur. Elsi altra est certior,

quod cm de rege Jur''gc,

de

Di'llo Jud., c.
lib.
1

lib.

1, c.

<la:orum

Cbrislo ageretur,

plus ab Arcbclao

45, clEusebius,

lljsl.

ccclcs., 1, 8, qui et illnd

quin ab Anlip Tctrarcb limendum crat. Ha)rclicus

inlcrpres (Calvimis,
dissimi
in

addit ob nefariam

ceileni

inlantm lam

infanii g-

Harmoni) Pliilippum

placi-

nre morbi fuisse confeetuin.

Vers. 20.

Suroe lt accipe. Vide vers.

est,

15.
11110

rito

bomincm ingenii Galibc lelrarcbam inipeenore facit. Scd cui liect facere minislros, cur
Ut adimpleiietur. Hoc
testiniomimi

Defuncti sunt enim. Syllcpsis

tjuens
utilur

qn de

lo-

telrarebas facere non liceal?

numro plurimn.

L'nus Herodes

merliant

Vers. 25.
nusquin

tuus erat, sc mulli

animait) pucri.

carniiiecs cjus jussu qu;,

in sacris Lilleris

iisdem verbis reperitur. Quai

Animam ab
ut

llcbncis pro viui

possil ignorare.
QUOI) AllCIIEI.AUS

poni,

ces occasioncm inlerprelibus varias qua:rendi inter-

notius

cslqum

quisquam

pretalipncs pra:buit. brysoslomus,

RIii;:.!A-

boni. 9;
,

Tbeo-

VERS. 22.

AUDIF.NS AUTEM
filia,

pbylaclus el Eutbymius nullum ex

sleut, sed aliqueni ex
lis

iis

qui nunc cx(

ret. Novcin Ilcrodes uxorcs habuit. Exduabus, altra consobrina, altra (Valris
aliis

qui pcrierintproplielam

ilari

nullossusccpit iims.

Ex

dicunl,
ruin,
in

([iialis

fuilNatban ctEsdra: propbclia, claliascripta, et

novem

(ilios

proercavil, Aiexandrum, Arislobn-

quorum

Cbrysostomus

et

Alhana .-ius
credilu

hitn, Anlipalrum, llerodem, Antipam, qui et ipso po-

Sy nopsi,

e! qcips periis.-c doeciit. Aldiflicile

stea

Hcrodiscognomcnlu.nl accepit, Arcliclaum, Ilcro-

est propbclias,

qux

iioncxslarcni,Evangelislain sine

Defuncti sunt enim. Numros pi tuapro singulari qu est cnallage nuimri. \i;:;s 25. Nazau/Eus voCAiirr; r. Vox in Scripturis usilala Dco coiisccralum cl secnlo secrclum siutriiinquc Cbrislo optim convenil. QuOB gui lieal propiietas , pcr unum pr.'ipbctis dictum est forma loquendi usilala .loan. (J, 45 Est sciiptitm in projilielis erunt omnes docibilcs Dei, lsaiic M, Sic; Act. 15, 40 Dictum est in prophetis , videte contentYers. 20.
lis

piores, Habacuc, i, 5: fiazarenus vocubitur, ad laie cap. 11, albulil, el fos de radie ejus uscendel i!ebraie Nezer. Cbii^ius fis itt fuit qui virtiilum el doctrine sua' odore loiimi impievil orbem. lu Syriac jie dictum est pcr proplictam ; quaiuvis Seri,

nu

puira saep nuirieruni pluralem pro singulari usurpet. V;i\ etiam Nuzarauts de Cbrislo ab ips urbe ffatarelh diicitur. Antiipii
f

Nuzuri

verbo Ntizur, boc

csl,

separare,dicti sont.

429
ull, ul videlur, nccessitate citasse,

C0MMENTAR1A CAP.
quamvis Jud
olim

111.

430
fcnrisliatios gentilibus

omnes

eodem contemNatsari

propheliani Enocii,

qu non

exstel, ali prorss oc-

ptuvocatos fuisse constat; sicut

et hodi

casionc citari videamus. Alii pulanlEvanglistam proferre teslimonium ex propheliis

ab Hebris, appellantur, idquc mullos impediebaf,

qu

cxsta>ent quidem
ul au-

quomins cum Messiam esse crederent

quid Galil
Christus?
et

Nuihqid

tune, sed in canone

ecclesiastico

non essent,

Nazareth potest aliquid boni esse? Joan. 1,46. Et num-*

veriil

clor Operis Imperlecli. Alii citari proplieias, id est,

Nonne Scriptra

dicit,

Proplietarum interprtes
tiis, lict

qui ex canonicis prophe-

quia ex semine David

de Bctldehem eastello, ubi erat

:

expressum non esset; lmnc tamen sensum

tria

David? Joan.

7, 41, 42, et rursftm

,

NuniquideltuGa-

eliccrent fore ut Christus Nazarus appcllaretur;

tilus es? scrutare Seripturas

et

vide quia Gatil

proplietarum fuisse gnera, alios quibus semper Spiritus sanclus adesset, quaies

propheta non surgit, ibidem, vers. 52, ergo volait doid impedimento esse non debere quomins Christus Messias crederetur. Nain etsi Scri-

majores fueiinl; alios

cere evangelista

quibus non semper quidem, sed sp tamen adesset,

quaies minores
;

alios qui

prophel dicerenlur, non

ptura non ex Nazareth Galil, sed ex Belhlehcm

Judie venturum testalur, Christum tamen non vocari

qud
lere

l'ulura

prdicerent, sed qud, quai prophtis

dicta essent, Spirilu Dci interpretarentur, qui in ve-

Teslamcnto

filii

proplietarum

5 Reg. 20, 35

cl

4 Reg.
1, in

2, 5, 5, 7, 15, et 4, 58, et 5, 22, cl G, 1, cl 9,

1

Nazarum, qud in Nazareth natus esset, sed qud in e habilaverit, natum enim fuisse, ut antea dixerat, in Bcthlehcm Juda quin potis nomen Nazari argu:

uovo prophel eliamappellentur,

Cor. 12, 28,

menlo esse eum esse Messiam, cm cum

pheta natsar,
tra
id est,

Isaias pro-

et 14, 29, 32, 57. Quai in hcsentenli de triplici pro-

Nazarum

appeHaverit. Trs con-

plietarum genere dicuntur, nunc in qustionem adliibere

liane

intcrpretalionem
alio

objectiones

occurrunt.

non vocal,

lllud

tamen dico mihi

lios

interprtertianis

Primo, qud
tsar

sensu Christus apud prophetam naflos;

tes

non probare evangelistam de hujusmodi

,

germen, aul

alio a

Judis Natsari, Nazasit.

proplielis loqui

quorum teslimonium nemo unqum

c.

rus ab urbe Nazareth vocatus

cere illud ipsum

Respondco

id

produxerit aposlolorum. Alii librum Judicum,

7, citari putant, ubi dicilur
:

15,

evangelislam non ignorasse, sed contentum fuisse do-

Erit enim puer

Nazarus
erat,

nomen quod

Chrislo Jud;i
illi

is

per

Dei ab
sil,

inj'anti su,

quod quamvis de Samsone diclum

cujus

conteniptum tribui solebat,

prophel
in ipsos

honoris

lamen

in

Cliristo,

Samson

figura

causa tribulum fuisse; et eorum

calummam

evangelista impletum esse dicat, sicut coderas proplictias, vers.

relorquere. Secunda est, qud Nazareth non per tsade,

sed per zain, idest, non pers, sed perz, litterain scribit.

15

et 14,

ideque non dixisse, per proille

phetam, sed, per prophetas, qud liber

nouai) uno,

Natsar autem,
scriptum
sil.

id est,

Nazarus

apud Isaiam per Teslamcnto

sed mullis sibi

phtis
scriptus

ali>s

post alios succedenlibus pro-

Respondco Grcos

s in

z facile mutare.
scri-

sit.

Rpugnt
dictus

huic inlcrprclationi,
,

Deinde nomen hujus urbis

in velere

qud Christus non

et ex

sit

Nazarus

ut

Samson

ptum non
cis, et

reperiri, ut inde judicare liceal, quibus

He-

sed Nalzarus aul Natsarus, ut et ex crucis litulo,

braicis litteris scribi debeat.

Poslrem ex

titulo cru-

velerum Hebrorum commentariisapparet.

c.

Alii

ex

Hebrorum

scriptis

manifeslum esse banc

fuisse,

ad Isaiam referunt,

11,1

Egredietur virga de radie

urbem ablIebrisNatsareth vocatam

Christum Nalzarum appellrint
;

cm
cl

inde

Jesse, etflos de radie ejus ascendet. Hebr. natsar, ger-

Grcos ver

La-

men, surculus, unde nomen Natsarus dictum

sit.

linos asperilatem liller fugientes Nazareth et

Naza-

Quam
urium

sententiam Hieronymus, et auctor Operis Im-

renum
quasi

appellsse. Terlia est,

qud evangelista non

perfecli probabilem putant. Alii

nullum ex uno, sed

teslimonium
afferri;

dicat diclum esse per

prophetam, sed per prophetas,

tesli-

ex omnibus

prophtis

hxum,

ut ait

Hieronymus, de Scriptum

omnes enim prophetas Christum sanctum, im Sanctum sanclorum appellare Daniel, 9, 2i, quod nomen Nazarus, id est, separatus, Deoque consecralus, signiticat. In

monium non proferens. Respondco non esse novum ut cm unius lanlm prophet teslimonium produ cilur, per proplieias scriplum dicatur. Cujus ici exem
,

qu tandem sentenli Hieronymus consi

plasunlapud hune ipsum evangelislam,

Joan. 6
,

c.

26, 56, e

quiescit.
sic

Ego,

quid tamen

meum

valet judiciiim,

45, el Acl. 15

40,

cl

15, 15. Similcinqu;

existimo voluisse evangelislam odium hujus nomi-

syllepsim paul anle obscrvavinius, vers. 20, ubi dcfuncli esse dicuntur
,

nis

honorem convertere,

et

unde Christus rideba-

qui qurebant

animam

pucri ;

tur, inde

probare verum iHum esse Mcssiam. Vocabasicut

cm

solus Herodes defunctus significetur.

turChristusJudispercontemplum Nazarus,

CAPUT m.
1.

CHAPITRE
l.Or, en ce temps au dsert de Jude.
:

III.

In diebus

autem

illis,

venit Joannes Baptista

la,

Jean-Baptiste vint prcher

prdicans
2.

in deserto
:

Jud.
agile,

El dicens

Pnitentiam

appropinquavit

enim regnum clorum.

3. Hic est

2. En disant Faites pnitence, car le cieux est proche.

royaume des

enim qui dictus

:

est per Isaiam

prophe:

tam, dicentem

Yox

clamanlis in deserlo

Parate

viam Domini, rectas

4.

3. Car c'esl lui dont le prophte Isae a parl, diVoix de celui qui crie dans le dsert : Prpasant rez la voie du Seigneur; rendez droit ses sentiers..
:

facile semitas ejus.

Ipse autem Joannes habebat

vestiniciilum

de

4. Or,

Jean avait un vlement de poil dy chameau

451
pilis 6iios

EN

MAlTilJlUH
et

45i

caniclorum, et zonam pclliccam circa lumbos

:

csca aulem ejus erat locus'., et inel syl-

une ceinture de cuir autour de ses reins; et sa nourriture tait des sauterelles et du miel sauvage.
5.

vestre.
5.

Tune exibat ad cum

et

Jerosolynia, cl omnis Ju:

Jude

Alors Jrusalem sortait vers lui et toute la et tout le pays des environs du Jourdain ;
,

da,
6

omnis regio circa Jordanein

in

Et baptizabantur ab eo

Jordanc, confiteiitcs

6. Et ils taient baptiss par en confessant leurs pchs.

lui

dans

le

Jourdain

peccata sua.
7.

Videns aulem multos pharisscorum

et

sadducxo:

runi venientes ab
lies

baptismum suum,

dixil eis

Proge-

7. Mais voyant plusieurs des pharisiens et des sadducens qui venaient son baptme, il leur dit Race de vipres, qui vous a avertis de fuir la colre

venir?
8. Faites

viperarum, quis demonslravil vobis fugerc aven-

tura ira?
8. Facitc ergo
9.

donc de dignes

fruits

de pnitence.
:

fructum dignum pnitenlia?.

dieere iutra vos
vobis,

Et ne
:

velitis

Abraham
10.
est
:

dicoenim
istis

habemus quoniam potens est Dcus

:

Palrcni

pas dire en vous-mmes Nous avons car je vous disque Dieu peut susciter de ces pierres mmes des enfants Abra9.

Et

n'allez

Abraham pour pre;

ham.
la cogne est mise la racine des artout arbre donc qui ne produit point de bon fruit, sera coup cl jet au feu.

de lapidibus

suscitare

filios

Abraha;.

10.

Car dj

Jam enim

securis ad radicem

arboruin posita

bres

ornnis ergo arbor qua

non

facit

fructum bonuni

excidetur, et in ignem mitlelur.

11.

tiam

Ego qtiidem baplizo vos in aqu in pnitcn<]ui aulem post me venturus est, fortior me est,
:

cujus non suin dignus calceamenla porlare

baptizabil in Spiritu sancto et igni.
12. Cujus ventilabrum in
bil

ipse vos

11. Pour moi, je vous baptise dans Tenu, pour vous porter la pnitence mais celui qui doit venir aprs moi, est plus puissant que moi, et je ne suis pas digne de porter ses souliers: c'est lui qui vous baptisera dans l'Esprit saint et dans le feu.
:

manu

su, et permunda-

arcam suam,
:

et congregabit triticum

suum

in

hor-

12. Il lient son van la main, cl il nettoiera entirement son aire il amassera son froment dans le grenier mais il brlera la paille dans un feu inex
; :

reum
13.

paleas aulem comburet igni inexslinguibili.

linguible.

Tune

venit Jsus Galilx' in

Jordanem ad

Joannem,

ut baplizarctur

abeo.
:

13. Alors Jsus vint de Galile au Jourdain vers Jean, pour tre baptis par lui.
14. Mais Jean s'y opposait, disant C'est moi qui dois tre baptis par vous; et vous venez moi !
:

14. Joannes
te

autem probibebat eum, dicens

venis ad

Ego

debeo baj
15.

lizari, et tu

me?
:

Respondens autem Jsus,

dixit ci

Sine

modo

enim decet nos implore omnem dirnisil eum.

sic

justiliam.

Tune

15. Jsus lui rpondit Laissez faire maintenant, car c'est ainsi qu'il faut que nous accomplissions toute justice. Alors Jean se rendit.
:

16. Baplizalus

autem Jsus; confeslim ascendit de

ei

aqu. Etecceaperti sunt

eli

et vidil Spiritum

Dei descendentem sicut columbam, et venienlem super se.

1G. Jsus ayant t baptis, sortit aussitt de l'eau. Et voil que les deux lui furent ouverts, et il vit l'Esprit de Dieu descendant en forme de colombe et venant sur lui. 17. Et voil

Et ecce vox de clis dicens HicestFilius meus dilecus, in quo mibi complacui.
17.
:

mon
tion.

Fils

une voix du bien-aim,en qui

ciel,
j'ai

disant:

Celui-ci

est

mis loulc

mon

affec-

COMMENTARIA
Vers.
1.

in diebus

autem

illis

venit. Totos
in

13, 10; Lcvit. 25, 29;

4, 4.

Jud.19,2;

Reg.

1,

3;Amos
lor.go,
:

^jginti 1res et

amplis annos, quibus Clnistus

Na-

Ilcmque pro lempore quamlibct

1
;

eliarei

zareth credilur habitasse, Matlhus, Marcuset Joan-

Jud. 18,

Ezech. 38, 17. Raque idem valet hoc loco

ac
si

nes

proctermittunl, quia totum illud

lempus

silenlio

lu diebus

illis,

diceret,

post aliquot annos, aut

fer transegit exspeelans,

dm

Iriginta

annorum, quai

aliquanto post tempore, quodChrysostonius, honi.lO,

et Slrabus videntur indicare, aut, ut ait
clus, aliud

docloris a-tas erat, acccderct. Solus Lucas de ejus

puerili pauca qurcdatn attigit, c. 2, 40, 42.
I.n

Theophylahaec scri-

seculum

signilicatur,

qum

in

quo

diebus. Manifeslum est Iriginta post aut circilcr

signilicari, ut colligitur

bebalevangelista, vel, quod mihirnagis placct, significalur

annorum tempus

ex Luc,

c.

lempus quo adhuc

Sic

in

Nazareth Chrislus

liabi-

5,1,

qui hoc

anno quiulo deciino TiberliCasaris

fa-

clum scribil. Certum autem est Chrislum quadragesimo primo, aut quadragesimo secundo Augusli
i

enim mclis cvangelist;K verba cohjcrent. Dixcrat nanique, c. 2, 25 Et veniens hubitavil in ciritabat.
:

tate,

qu
eo

vocatur Nazareth, et addit, in diebus

illis,

id

nno nalum

fuisse, ut vers. 13, c. 1,

docuimus, cl

est,

ibi

habitante.

constat ex omnibus hisloriis Augustuin sex et quin-

Venit. Cur non ant venit? quia

nondnm

Iriginta

quaginta annos impersse. Raque merit aliquis qu:crat cur Malth. dical

natus erat annos, anlequm setatem nemini sacerdolis,

diebus

illis.

Dics apud llehrx-os

docloris, aut prophtie oflicium fungi licebat

,

ut

accipi pro

anno perspicuum

est,

Gcn. 24, 55; Exodi

et llebra-'i Iradunt

cl ex 1 Par., c. 23,
fuit

3, colligitur.
tri-

Veks.

1.

In diebus illis. Eutliymius notai, per-

Hase enim cadein ratio

cur Chrislus ipse ante

sj'p hune loquendi modum coniimiatam lemporuui scriem nmi desigliare.

cesimum
signifleat

a-tatis

annum docere non cperit. Neque ver evangelisla tune primm JoaHJicni in deser-

63~.

COMMENTARIA. CAP.
vonisse
,

lil.

iSi

tum

sed

lune

primm

in

desertum sese

# mare

faeicns; significat

Deum eodem modo, quo

eos

ostcndisse,

pnilentiamque cpisse prdicare, ut

ex iEgyplo in terram Isral induxit, ex Babylone re-

paul postdocebimus.

duclurum,

nibil

Deo, quomins id facial impedimento

Joannes Baptista.
rein commenlariis

Risi,

cm

in

hreticorum lege-

esse

posse.

Eum
et ut
:

enim populo suo per inaccessas

de Annibale Apcs transiluro poeta
iter.

iniiiatum

Joannem ide Baplistam cognoqud per ejus ministerium Sacramenlum

instituissct, quasi alius

soliludincs, per

montes, per rupes planissimam stra-

lurum viam,

Bapiismi Dcus
aut per alium
instituent.

qum

Clirislus,

quidam
sensus

dixit
est.

Est clo qui pandat

ille
,

Hic

litteralis

qum per seipsum sacramcnla nobis Verm islum et impium et absurdissimum

,

Myslicus

quo populus sub diaboli

lyrannide conslitulus populo sub rege Babylonis capiivo comparatur, Clirislus

errorem, vcrs.il refutabiinus.Sciamus nunc Baptista;

cum

Cyro, qui populum ad

1

cognomcntum
vel

vel

qud primus baplizare cceperit,

ilii

libcrtatem invitt, 2 Par. 36, 22, 23, et

1,

Esdne

qud Cbristum baplizaverit

erat,

datum

esse.
:

Ap-

2;

Isai.

44, 28, et 45; Joannes

cum prconibus

ptret auleni euin honoris causa

ila

vocatum

omnibus
baptias,

Cyri, qui Juda:os ad reditum in patriam invitant, et

enim persuasum
non

eum, qui baptizaret, virumesse

inferunt quid ergo ne
Elias,

omnianeccssariaadsuperandas omnesviaedifficultates
pollicentur.

sanctissimum. Ide
i

illi

Hoc

est, parare

viam Domino

et

r*:tas

lu

es

Christus,

neque propheta?

facere semitas ejus.

Hoc

est

erunt prava in directa et

Juan. 1, 25.

aspera in vias planas, ut et plana et rect via Deus

in

cum

Pr.edicans
est

deserto. Mu!t ver magis ridicula

populo suo iranseat. Desertum auiem, in quo Joannes

fuisse dicitur, deserto

latin

corumdem in hune locum hxreticorum inlerpreJoannem non loco prorss solo dcscrloquc habiquod non ide desertum appellabatur,
hodi Hercyniam sylvam

de quo Isaias loquitur, respon-

del. Isaias

auiem non de Helveti aut de Herciny

;

tasse, sed in civitatibus qua erant in deserto juxta

loquitur sylv
soliludine,

sed de asper et inaccess penils

,

Jordanem
taretur

qu magis miraculum

et Dei erga

popu-

qud nullo modo, sed qud minus frquenter habi;

lum suum beneficium

dine,

eluceal. In simili igitur solilu-

qucmadmodm

si

non

in paternis oedibus

Joannes habitabat. Quod

aut Vogesos montes desertum appellemus, cl ut Hel-

Lucas,

c. 1,

80, dclart
,

veliam olim lerrani non incultam nonnulli scriptores

conforlabatttr spiritu
ostensionis
locis

et

Puer, inquit, crescebat, et erat in deserlis usque ad diem

:

Helvetiomm eremum vocavre, sicut Joab in deserto morluus esse dicitur, cum domi suoe mortuus sit, 3
Reg. 2, 31. Etui Idumxa desertum vocatur, 4 Beg.
3, 8, et Psal. 62, 1,

su ad

Isral. Indicat

enim ide
qui in

in deserlis

ab omni hominuin convictu remotum habitasse,

aetatc spiritu cresceret
.

ut

un cum

hominum

et ut

Josue 14

61, tribui Judse

frequenliraraugetur, soep minuitur, etc. 3, 1,2,3,

sex civilates

cum

suis villis in deserto assignats: fuisse

verbum Domini ad cum,

in deserto,

factum fuisse dicit

dicunlur. Sic beala Virgo concepto Chrislo in monlana

indeque pradicand pnitcnlise et baplizandi causa

in
isli

ad

domum

Zachari abiisse dicitur, Luc.

1,

39.

De-

omnem

circa

nique

si istis

credimus inlerprelibus, Joannis desertum

fuit
,

civiles interprtes
,

Jordanem regionem venisse. Attiui illam ipsam circa Jordanem

ubi Joannes habitaverit, fuisse

patenta

domus

quai in

montan

erat civilate.

regionem desertum
dicunt.

Vald

scilicet

de Joannis honore

sollicili id

unum

vel

reptignantihus Scripturisagunt, ne Baptista

fuisse videalur
;

monachus
aliquando

verbis

et

tamen fuerunt iidem

isli

ludine

Non enim cci vident Evangelistam disertis dicere eum ex deserto id est, ex intima soliin hanc regionem prodiisse. Quod si nibil ullus
,

monachi. Sed ne
nolnnt
Falsas
fuisse

violala: religionis rei esse videanlur,

ipsi

Evangelista signilicsset; ipse viclus alque vestilus

istos, si

Joannem, quod
et
et

esse noluerunt.

quid judicii habuissent, docere potuit,

in

quo

corum

absurdas de hc re senlentias vir

,

deserto Joannes habitasset. Quid enim? an sacerdolis

fdius, isque unicus, parentibus tt expetitus votis
in

nostro teinpore eruditus

non edem modo

fide

sed

iisdem etiam

vitae

rationibus milii conjunctus

palern, id est, nobili et locuplele

,

jnsto opre docl copiosque refutavit.

tarios

Nos commen-

veslitu

qum

pilis

camelorum

non

alio cibo,

domo non alio qum

scribimus

quibus salis

erit

oslendere istos

locustis, et melte sylvestri usus fuisset? Ipsa epiihei

Evangelicos interprtes neque hune locum, neque eos,

vestis et cibi

locum habilationis indicant. Cur enim

unde

hic pendel, inlelligere.

Fontem primum pelamus.

Isaiic.
:

camelorum
bitabat?
tis

polis

qum ovium pellibus.nisi quia in loco,

maxime deser,

Manifeslm est Evangolisiam alludere ad locum

c. 40, 3,

ubi cameli, non oves erant, id est, long ab urbibus ha-

quem

et paul post vers. 3, produeit

Vox

Cur

locustis, nisi quia in locis

clanwitis in deserto. llaque necesse est ut

serli

nomen de-

eodem modo

hic et
dicit

apud Isaiam quisquis

apud Isaiam accipialur. At desertum locum minus frredilu filiorum Isral

maxime versantur? Cur cmdixisset mel addidit sylvestre, nisi quia domi non erat, ubi domestico nielle
uti

posset

sed in soliludine

ubi non alium haberet

in

quenter habitatum significare, propheta; sensum penits ignort. Agebat

cibum, qum mel, quod apes

rupibus et truncis
erat, quod
1

enim de
in

arborum confecissent, quale

illud

inler

ex Babvloniccaptivilate,

quam pracedente

capiie

petrarum fissuras Jonathas invenit,

Reg. 14, 27!

ducendos

praedixerat;

alludensque

ad exilum

ex
infi-

Neque rationem

istiintelligunt.cur indeserlo Joannes

JE%yplo, unde eos Deus per inviam solitudinem

nilis difficultalibus superatis

habitaverit, ideque nec quale desertum fuerit, pos-

eduxit, et in Pabeslinam
,

sunt inlelligere. Data lex Mosi fuerat in deserto

et

intulit,

viam

illi*

per Jordanem

per desertum

per

quidem

in

monte prorss inaccesso

lotos dies

quadra-

45S

IN

MATTILEUM
Vers.
2.

50

ginta jojunanti. Mori quodammod in deserto eamdem oporlebal, et novam dan. Venieba! Joannes in spirilu
et virluic Elise, Malth.

Poe.nitentum agite, boc

;

est, paraievias

Domini, rectas

facile semilas ejus. Relinquilc errores

M,

4; Luc;c 1, 17, oportebat

et sequimini veritatem
boiiuii).

discedite

malo, et facile

exemplo Elue in deserto

sias videri posset,

versari, 3 Reg. 19, 4.

Ye-

niebal, ut tanlam pr;c se sanclitalem ferret, ut Mes-

Appropinouavit enim regnum coelorum. Quidam boc

loco

quo

facilis crederetur neganti se,

regnum clorum graliam, fidem, renovationemspirils interpretantur,

affirmant! Christum esse messiam, oportebat aboculis

que

qud inler nos ipsos esse

elsi

bominum reniotum
(nain et
ille

viverc, oporlebal et cibo, et polu,

dicilur,

et vesiilu, elhabilalionis loco, qualisesset, oslcndcre

non reprebendo, illud lamen inagis probo ut clum ipsum significetur ut

,

Luc. 17,21. Quod

pliilosoplius cos, qui

in solitudine vive-

Mallb. 25, 34, et Luc. 15,28,29, et 25, 42. Est enim,

ut

rail, supra
esse. Nani et

bon)ines posuil)

oportebat

monachum
institu-

mini quidem

videlur, lacita

quxdam

allusio et

quidam islorum inde nionachoruni

aniiihesis

ad exitum filiorum

Isral

ex ^Egyplo, et

tuni naluin scribit,

qud voluerint bomines exlernis

rcdiiimt ex Babylonic captivilale in terrain Clianaan,

rbus opiniunem de se sanctilatis excilare. Succcssit

evenlus. Inde enim faclum est ut intgra: civilalcs,
siinul alque sese

qu;c Mis promissa fuerat cli liguram

pai aie vos per
et

quamque non dubium

si

est

fuisse,

Perinde ergo est, ac

,

dicat,

cpit oslendere

ad

eum tanqum

pnitenliam
,

id est

nolilc Pharaon!,

ad monlanum aliqueni

Dcum

visenduni cflinderenlur.

Rgi Babylonis

boc est, diabolo servire, nolilc

,

Quid

c.stis in

deserlum videre? arundiuem vento agita7, 24.

liber la ti servilulem

regno caplivilatein antCpoiiere

et

tam?

Mattli.

11,7; Luc.

Hic etiam arundo dc-

quod quosdam olim ignavos

fecisse

dgnres Judaos

sci 'tuni

oslendil.

Cur enim arundinern eum deserto

legimus,

Esdnc 1,5. Appropinquavil enim

cluni, qui volent, ingrediantur.

conjunxit, niai quia in deserlis locis, non

domi nasci

jam lempus, quo

in

solct? Ilinc factum ut Cbrislus, aut cerl Elias pularetur, Joaimis 1, 21. Ilinc, ut illud Cbrisli mererelur

Simili oralione Josuc ad

lerrarn Clianaan post

populum usus est, cm

inquit

iu

longam peregrinalioirciu ingres,

leslimonium

lnter naios mulierum non surrexit imV,

surus cssel.

Sanctificamini

crus enim

jfacel

jor Jounne Baptisl, Mallb. 11, 11. Oportebat

ante-

Dominus

inter vos mirabilia,

Josuc 5, 5. ppropinquare
,

qum ad docendos populos

est antiqui-m
fuit

acccdercl

ipse sese in

aulem regnum cloriiin

dicilur

quia

cm

ante clau-

solitudine, veluli in monasterio, docerct.

Notum enim

sum

fuisset,

paul post per niortcm Cbrisli eral apelicl

bonus monacbus, non

apud Augustinum proverbium. Qui non cril bonus clericus. Nain et

ricndum. Credimus enim,

hanelici negent

nc:

minein ante mortem Cbrisli

in

clum ingressum
;

Cbrislus ipse, ut Ilieronymus observavit, anlcqum

doceal, sese in deserlo
4, 1, et

quod non veteres solm auclores

lus ta

sed D. etiam Pau-

modo quodam
illi

exercet, Malth.

perspicu docel, llcbr. 9, 8, et 11, 59, 40, ut

mull ergo melius velercs

,qum novi

isli

mirer

istos aut

tam esse cacos, ut non videant; aut

,

interprtes Scripturam intellexerunt.

Onincsenim do-

lam obtusos, ut non inleUiganl

ul

aut tain inipudcnles,

cenl Joanneni totam prima puerili usque adlricesimuiii

Yidenlt'S

inleUigentesquc

negarc audcanl. Quin

dicit
:

annum
c.

a:latem in

Orig., Ilom. 11 et 15 in

mnoi Lucam

solitudine Iransegisse,
;

Cbrislus ipse docel.

Cm

enim

Non bibam

de

Euseb.,

lib.

9 de Dc-

hoc genimine
in

vitis,

doue bibam illud vobiscum tiovum

monslrat.,

Cbrysosl., bomil. 10 et 59 in Mallb.,

regno Palris ici, Malth., 2G, 29, cl Luc;e. 22, 18,

et boni. 15 in Joan., et in
liap.
;

hom. de
c.

Nativilate Joaimis

quid aliud significat,

qum regnum
?

Dvi

sua morte

Cyrill., lib.

2 Tbesaur.,

4; Iliercn. contra

resurreclioncquc palcfactum

Lalro melis
,

qum

isli

Lucifer., et in epistol ad Ruslicum

Monachum
in

Pru-

Evangelici bomines inlcllcxil, Mmento

inquit, me,

dentius in
I.\

bymno jejuuanliuin.
Scripluris
1

eum venais

in

regnum tuum, Luc. 25

42, quasi non-

deserto Jud.e/e. Multa deserla

dm

utique venissel, neque ante

eum quisquam

in-

legimus. Deserlum Ziph,

inler Occ-identem
et

Reg. 23, 15, quod crat

;

gredi posse.

Nempc

crux Chrisli arca mil tesiamenii,

cl

Meridiem long Jrusalem

1

qu Jordanis undas divisa; sunt,

ad promissam ter-

deserlum Maon
Engaddi,
1
;

illi

vicinum,
;

Reg. 23, 24

deserlum
1

rain adilus palcfaclus, Jos. 3, 10.

Nam

et

nos per Jor-

Regum 24, 2 deserlum Pbaran,

Reg

.25,

danem,

id est,

per baptisnium

in

clum ingredimur.

deserlum Idumajx ad Meridiem, 4 Reg.

3, 8.

Cm

aulem absolul deserlum nominalur, deserlum Jud;e;c Marc. intelligitur, ut Matth. 4, 1, et II, 7, et 15, 55
;

Cur atitcm regnum clorum polis qum patriain aut clestem Jrusalem, ut I). Paulus, appellavcril, facilis
ralio
:

voluit

enim ad Jud;eorum de future Cbrisli

1, 3, 4, 12,
sianliis

15

Luc.

1,

80, cl 3, 2, nisi ex cireum,

regno expeclalionem alludere, volcnsquc eam superare, addit clorum, quasi dicat, vos lerrenum expectatis

aliud

intelligatur

ut Joan. 5,

14.

Addidit

tamen Matlh. epitbeton

ret.

Judieoo, ut ab aliis discerne-

regnum
5.

Eral autem hoc inter Orientcm et Seplenti ionem

Vers.

Hic est. Eulbymius

aulem

ego clcsle ppropinquare conlirmo.

ha:c verba Joannis

cilra
cr.it

Jordanem secundm
yEnnon
et

fluviiun. In

cxlrcm parte

esse putat. Esse pbetiain

evangelistee volenlis Isake pfe-

Salim, ubi Joannes baplizarc solilus

dicilur, Joan. 3, '23.

ex Marc.
da:os,

more suo ad Joan n cm accommodai'.' constat 1, 1, et ex Luc, 5,4: Vox clamantis, boverum Peum colebanl,

Non sol.im fidem prsedical, sed legaVers. 2. tionem suam pmlicalione pnitentia: auspicalur.

Cm
dum,

apud

infidles agilur,

tum

fide ips incipien:

ut aposloli in Actis prxstiterunt

sed apud Ju-

pirnilcnli exorCbrislus npjidm eral manifesiatus, ac (ides in Christum paulalim eral qc< lai.inda. Locus ex c. 40 Isni* desumilnr, nbi Vers. 5.

qui

diuni suniitur.

437
minis, aux vox
ciiani

COMMENTARIA. CAP.
damans, hebraismo. Nam Nlp }p
est. Intclligitur, audi'etur. et

III.

438

rfutantes? Cur signal dicunt Evangclislae vestem ex

Hebraic ambiguum

pilis

ramclnrum, zonrh autem pelliccam

sed

fuisse, nisi

Non

solni

Matlhxms, Mamis

Lucas, hoc
;

Isaire

quia veslis peHicca non erat? Erat

gub.ris
,

quidem zona

sin-

testimonium ad Jonnem accommodnmt sed ipso quoque Joanncs tcslatur vocem esse clnlsntf in
dosorto, Joan. 1,25.
cavinnis.

usinas

singularis
;

mmsque

aspera et

horrlda,

qum

vestis

nain ctsi ex crud el pilns

Quem locum

supra, vcrs.l.expli-

pelle fuisse cri denduni est; Ihrhen noluin eral

siriiflehi

Eham

Nuncnon

explicandus, sed ad reni proposi-

allqtiand
,

ge's't'sc;
lil

i Reg. 1,8, el consuc-

Mlnm applicandus
via in deserto
inis, qui

est.
;

Quod apud

Isaiani licitur

de

ludiii cotigrficSnt

parrio

melior cssel zona qaiani

parand

hic dicitur de

Judorum
,

ani-

vestis.

Gaines enim nbrniiis prlibsiore zona qum

soient.
il
;

cm

inculli et lapitiei essent

jubenlur cos

vcslc

titi

Zona

igiliir

cm

ex crud pilosque

pomilenti colre, el emollire, liumililale ekbraharej

liile

pelle fuei

qtiierri

fui se

vsieni

credendnm
Ccii.
6,

os!

dirigere

ul Chrislus per eos Iranscat

el

secum

nisi'horrHuin, anilenlumquc cilicini?

Quem habitum
37, 31; 2 50;
1

in cleste

reghum ducat.

semper
Reg.

prjehileiVtit

Mise seimus.

VeKS.
de

4.

IPSE AUTESl Jo.VNNES HABEBAT VEStlSENTtlM

1res

21,

10; 5 Reg. \, 27; 4 Reg.

4,

Ni-.

nus

camelobum. Miro studio

et

cvangelistx

21, 1G; Judith

9; Ps. 51, 13;

Matlhxus, Marcus,

Lucas Joannis personam expriviri

26;

et 48,

57

et 49, 3, poslea in

4, 8 et G, Ecclesiam lriquahi
.1er.
,

munl, partim opinor, ut

sanclilalem coninicndcnt,

arma,
quid

ut ait

Hicronymus,
inlclligunt.

pnenilenl'ue usurpaliim. Isii

parliin ul ralionem tacite reddant, cur irilam de se

sit

non

Sponsionein eiiim fe'crim

,

Judxorum opinionem

concitaverit, ut ad

eum

visen-

dum

onines undique conllucrent, vers. 5.

pilis

neminem unqum neque Lutlieranum neque Cahinianum, ex quo Domino illuininali sunt, cilicio usum
fuisse. Mulli cerl et

De

camLKum. Hrii'cis, lioininibus

sciliect

graves auclores vestem Joannis

hiUstts
in
,

cleganlil)us,

omnia

in

Joannc ften!, locus,

ii

veslilus,

cilicium

interprelantur,
et

homili
;

de

viclus.
in
sit,

Idequc omnia

illo

permutant,
tradilur,

ul
ut

olim

Joanne Daplist,

Ansehnus

hune locum

raiioque

Joseph
qui
in

Pharaonem
ipsorum
urbes
illi

lecisse

dignus
ejiis

ipsa persuadel. Conveniebat

pr,i tiicabat,

enim

ut qui poonilentiam

coiispectu apparcat.
:

Ex
in

pro vesle pu'iiilenlia! babitu utcrelnr.

UxpCSi,
tjll3

soliludine
pretiosani

fabricanlur

ex

pilis

camclbi'um

ESCA AUTEM EJUS ElU LOCXST.E. Gl"CCC

lbciist Llin
cti, humililcr
et Gailic
pro'pri' Uicuiildr,

vestem

contexunt;
;

Ibciists

maillos

genus noluin

itis-

rinos cancros converlunt

reperti

eiiim

inler

plermque
hbe't.

et

sallando volitans, linde

sunt, qui vestem ex

pilis

caineloriun

scululalani,
oliiM

noinen

Nonnulli, ut dixi, harelico

,

undulalamque vestem inlerpretarentur; q reges

usos legimus. Divino factum consilio
gnoscerent, quantum
isli
,
,

ut omtes co-

nun maiinos cancros inlerprlhlu'r quos captos eum aliis p'isctbiis piscalorcs a! Jodanis rij am ejicercnl,

qui srbi videnliir sapere,

inler cos

qud, quia lege

iriiriiiihdi

eranl Levit. 11, ven-

liaberenl ccrebri. Qui paiil

sunt, vestem ex crudis
fuisse dicunl,

prud nliores

dere non possenl, Joanncs vero colligeret, eisque

camelorum

pellibus cor.fectm

quamvis rpugnante loge, uterelur, ut Evaugelicani

minime

lanlcn singularem, quali

mo-

jam

luni liberlatem doceret, qu;e

nulhim ciborum dis-

nachi eteremitee

uti soleant;

sed vulgarem cl u itatam,

cjus rcgior.is

crimen admilteret. Quis enim dubitat Joannem Raplislain

eum enim

fuisse

pauperum
,

communcin

Luthir.inum ut Calvinianuni fuisse? Mirer

habitum. Qui sapientissimi

singularem fuisse vestem

cqidni lam ingeniosos htiniines non phasianas polis

negare non audent, rideri quippe nolunt, docent lamen

ex locustis aves,
e'.ein
iieii

qum

niarinos fecisse cancros;

Joannem c
sitate

veste,

non

ull religione, sed so! rics-

cm
tise

uliumqiie faeilitalc, eadenique impudenpoluisset.

,

usum fuisse. Omnes islorum interpivlationes minime obscuris evangelislarum verbis eonsenstique
Cur enim onines Joannis habiluni
descri,

arle

El veto nbnieti

Gracum

/.pi-

ti;

non magis cancros

,

qum

perdices aul pliasi;iiis

le-

refellunlur.

significare potest

et

illis

veseens Joannes, neque

bunt, nisi quia singularis, quia

nunqum

visus

nun

gem
isli

violsset, cl

minus cremita esse viderclur, qod

Illud

qum
virum

audilus erat? Cur nisi, ut viri sanclilalem comnisi ut et

solm

viiliini.

lim hror hbmiifes

ii

.m -

mendarenl? Cur populi ad eum confluunt,

et

antes qui thtoper qadragesiiiini nost

am exhr
iliias,
c:'.riiii

sanclum audiant,
stio

et

monstrosum habiluni
sfultitiam
!;

rscnt, non iimuisse, ne pro liha qadrigesini

llrri)

videant,

nimirm concursu islorum

ex

Cfirsti

jejuriio

a'teram ex Jbaiihis
Catfa'blici

cros faceremus. At non

tus

omnes

tocusti-

nonnulli sic legunt

Vox

clamanlis, in dcscrlo
:

Parctlc

viam Domino,
acla referont.
1

sci.,

leclio est apertior.

Christo venluro sed conimunis Quatuor EvangelisUe Praecursoris

secundum

primuni Chrisli advenium annuntiabat ui El juxiiuntiabit. .sca autem e.is lhai lo

,

Qu ad ha'C summa capila refeninUir. ministerium ejus, prsedieationcm scilicet cl baplismuni. 2 Ad vilai ausleritalem. 5 Ad frucluin praidicationis. 4 Ad ea qu;e unicuique lioniinuin condition! dabat vit;o regend consilia. 5" Ad cbmpira, caque de Christo illustria leslimonia referuntur. Vers. 4. Veslilus non insar eilieii teXlils, vug du camelot, sed ex pellibus camcloi uni orrutf, lit olim prophclsc, ait vir doclus H. Siino vicluin et vestitum Joannis describit Matlhxus., Instar Elue vcsliAd

si.::, Levil.

11, 22; ii.ler voliicres nuii'das [ociiiui retcnseiiltir. Kuchdrttrs in de criplione (err;e sancta:

ail in
!

Pahcslin herhas esse eo nomine ad Jordaneui,

vesci liionaehos. Comniuniiir seiilenlia est [ni si: veras locustas, quibiu= sale cm ditis mollis in regoiuiilis

hus vesci

piiu pres le.stalur Piinius,

lib. G,

c.

'

0, et

lib. 7, c. i.

Mel sylvestre

est

mel ab anibus agn-sti-

inagis

tiiiris, aul Hrplftus iepositimi. Non verbis quam dmioris 'ilx gnre el exemplo suo ad ['nitentiani iiorlabatur.

bus inorlini
rlle

430
,
;

IN

MATTlIiEUM
(I

m
sum addere, purum putum.
Sic
isti

seclum animal inlcrpretantur fatcor sed quia non malo, ut isli scripserunt animo, ut Joannis sanclitatein

oblitus

boni do

dores scplem sacramenta

,

extenuarent; sed qud cibum nobis .nusitalum cl

,

horrendum esse scirel digni sunl excusalione. Nec enim ignoro quosdam jairt olim auctores herbas ne,

in duo , duo in verbum lidem in hresim , ha;resim in verbum in fidem alheismum, id est, in nihil resolvunt. Fallor, nisi

propterea in Jordane

et in

^Enon

ubi aquse multa*

scio quales

inlerprclatos Eulliymio et Tlicopliylacto

alios

crant, Joannes bapiizabat, quia loqui sine aqu non

polcrat. Et propterea D.
17, se

referenlibus;

pyra sylvcslria
qn;t:

alios

arborum
evat,

Paulus dicil, 1 Corinlh.

1,

frondiumquc sununas parles,

- to xps
,

non esse missum ad baptizandum, sed ad evan,

quud exlremac

sinl ixpiSts appcllentur

ui Niceplioro

gelizandum
et

quia baplizare et evangelizare idem est,

p'acuit, lib. 1, c. 14.

Sed

hi ipsi, si legissent locuslas

lamcn

istos asinos

mundus hodi

audit, et admiraet qui-

anirnalia insecta

apud Orientales vilissimo quidem

lib.

tur. Alii

aqu quidem baplizsse concedunt,

,

sed lanien esui fuisse, quod Plinius,

11, c. 29, et

dem

ita

ut

verum baplismi sacramentum

semper Chrislum
inter

institucrit,

Plutnrcbus in Symp.
pocl colligilur;

scribnnt,

et

ex Aristophane

nulla re Christi baptismo dislinctum. Rect Tertul-

de

illis

hune locum exposuissent.

quibus vesci licebat,
abliorremus

lianus dixit
est, inter

duos latrones,

id

Cerl

si

in cibo

non fuissent, non cas Moses, Levit.

anirnalia
,

duos hreiicos

crucifigi.

Nesciunt h;eretici

11, 22, inter

munda

lenere mdium. Sed hune posterioremerrorem, vers.

11, refutabimus.

nmnersset.

Nos quia non vidimus,

seqn profect, sinon vidissemus, ab esu limaeum, fu-

Confitentes peccata sua. Hic non rcfulandi

deridendi hrelici sunt
,

sed

corum
nias.

et forniicarum

abborreremus. Et lanien alicu-

qui

longissimis

hoc loco

Li vis alium in bospitio

cibum, qum limaces, invcego

vidi

comnienlariis Ecclcsiaslicam confessionem invehantur

,

Et

fucis

qui

vcscerentur, ssep

cl

quasi ex hoc nobis polissimm loco probelur.

viri
;

apud Indos formicas in qui et ex nostrorum

,

deliciis esse, et Plinius scribit,

illic

Fortes sine adversaio

et

Andabalarum more
Quis enim unut ex

sunt, litleris intelligimus.

fer veleres auctores

irrilo in lencbris ictu vires fatigantes.

Alque

ita

hune locum omnes

,

quni Calbolicus lam

conlessionis probaret

fuit

indoctus

hoc loco

sunt inlerpretati
llilar.
,

Origenes, homil. 11 in
,

Lueam

sacramenlum?
pulant

lllud affirnianius

can. 2;
in

Ambr.

lib.

in

Luc,

c.

3; Chry-

eos, qui ad bapiisinum Joannis veniebaut,

ralilcr

non gene-

sost.,

bom. 2
lib.

Marc; Auctor
c.

Imperfecti, boni. 3;

solin

ut

isti

sese peccalores esse

Augnsl.,

10 Confcss.,
In
,

51.

confessos fuisse. Quis enim se peccalorem non conflteretur? sed specie eliam sua

Mel sylvestre.

regionibus calidioribus lanla

ut cuni alvearibus capi
,

quemque

peccata ut

apuin copia esse solet

non

po^sint, in sylvas avolcnt

et aut in

arborum

trnncis,

aut in rupium fissuris mellificent. Vidi ego in Bietic

bomines pauperes, qui boc ex

sylvis colligendo,

ven-

remedium pelrent, dchirasse. Hoc enim est conliteri peccata sua. Quod evangelista;, non tanqum rem usitatara, quye ab omnibus fieret se peccasingulatores esse dicenlibus, sed tanqum novam
veniam
et
,

dendoque melle qu3?stum niultum fuisse credendum

<:rat

factitarenl. Id in Palslin
est, cl quia calida et fcrtilis

rem

et

admirabilem narrant. Ver namque novum

,

et admirabile fuit

ut

homines arrogantes non solm

vellemus islorum
;

rcgio, et quia

Deus sp vocal
3, 8, 17
;

terrain
;

lact et
et 35,

sese peccalores

sed taies etiam aut laies peccalores

nielle

manantem, Exod.

et 13, 5

esse confiierenlur.

Quod

si

in

in-

et Levil. 20,

24; Num. 13, 28; et 14, 8; et Dcut. (i, et 26, 9, 15; et 27, 5; et 31, 20; Josue 3; et 11, 9; 5, G; et quia ex facto Jonalhse, 1 Reg. 14, 27, manifeslum est mel rupibus rvera fluxisse. Quod autem

terprelandis Scripluris licentiam imitari

fect melis ex

mulio pro,

hoc loco confessionem nos

qum

illi

sacramenlum Baplismi probaremus.

et Christi

Nam

si

Joannis

Baplismus idem est, necesse est ut qui

quidam boni eliam auctores tradiderunt mel an.arum, el ori insuave, expertus non credo,
,

fuisse

sapit

Baptismum accipiunt, confessionem etiam adjungant. San quidem , inquiunt illi sed anle BaptiChristi
;

quidem plermque naturam florum quibus apes pastunlur, et arborum, in quarum truncis coufectuin est, semper tamen est mel, id est, dulce. Minus etiam
probabilc est, qud Suidas, el
alii

smum, queniadmodnm
pimus.
sed

in

vetere Ecclesi factumacci,

Nam

qui Joanne baptizabantur

non post,
velle-

ante baptismum confitebanlur. Nos quidem id

si

nonnulli auctores

credirous, sed vos boni viri non probatis, et

putaverunt hoc non mel, sed nescio

quem rorem

fuis-

se, quo Joannes, sicut olim in deserto populus, alitus

sit.

mus captare verba, contrarium ex verborum contexlu probaremus. Nam el hoc loco, et apud Marc, c. 1, 5.
prius est
:

Vers.

6.

Et

Baptizabantur, deinde
:

Confitentes peccata

baptizabantur ab eo

in

Jordane.

sua.

Nec

est

eo//o)iov>)ff//evo(

confitentes,

cm

anle

Ab^urdissima hoc loco est hacrelicorum interprtai io,

baptizabantur, id est, doccbantur; prdicabsl enim

confessi essent; sed

f/">>svoV v5t i

confitentes, quasi
fidles

post

Baptismum

conliterenlur.

Sed malumus

(iuquiunt) baptismum pnilenlia3

3, 3. Baptizare

Marc

1,

4, Luc.

et simplices;

qum

subtiles et contenliosi

videri in-

enim

illis

est

docere verbum Dei, pen

terprtes.

Baptisma Joannis velut medio eral loco Vers. 6 bapiismala Juda-orum , scu lgales ablutiones iimnin striles, et baptisma Christi, quod solum ju stitiam confert. Ad hoc baptisma Joanaes praparabal ||
inler

Judxos, ex ^iiilenlix prdicalione disponebal, ul r<> missionem peccatorum aceiperent Cbrislo. Confitentes peccata sua. Falsa est calunmia Prolastantium Calholicos doclores ex hoc loco probare confes

il

COMMENTARIA. CAP.
7.

III.

442
,

Vers.

Videns autem multos pharis/EOrum

,

et

ns

et ex sacris ipsis libris

quos vellent

approbaMosis
;

sadduc.eorum

duo hominum gnera

qui plurimm

rent; quos vellent

rejicerent.

Itaque solum

apud Judxos

grali et aucloritate valebant. Quibusfuisse animadverli-

Pentatcucbum, tanqum Deo diclatum, recipiebant

exteros

Ciwn perpetuum Christo bellum

hommes

fuisse

errareque

potuisse.

Q1133

mus, simulque cum

1 1
;

scribis, infra, c. 5,

20;

et

1G,

causa fuisse credilur, cur eos Christus, de resurrecliouc dispulans, non aliis teslimoniis
leuchi,

cl 22,

25

et 25, 15.

De

bis uihil in veleri Testaoflicii et

qum
et

Pi-nla-

nienlo legiraus. Genus enim erat non

slalis
,

poie-

cm

alia clariora essent, coarguerit,

Mat 11). 22,

Saddu-

quales sacerdoics et scribx>

scd hxresis non

51, 52.

Qualescumque lamen

el Pliarisi

nmlt ante Christi lempora inlroduclx' , ut ex Josel>)io illo antiquo, et ex illo allero Ben-Gprionis colligilur; quales bodi sunt ministri et supervigilanlii similia
,

cx-i fuerinl,

miruni videri polest tam asperis Joanne

exceplos verbis, ut progenies viperarum appellaverif.

Balio, quie nonnullis affertur, quod voluerit Joan-

et

nomina nuper inventa eorum, qui

null vocali

nes eorum mores populo audiente graviler reprehenderc, ut Chrislum potis

aucloritate docendi, regendique populi officium usur-

qum
,

illos

minime bonos

prunl. Utrosque inler alias

Judxorum
,

seclas Joseet lib. 17,

c.

magistros sequerelur; mibi non placet. Alio enim

leinpore id erat

pbus describit,
c. 1
;

lib*

15 Ant.

c. 9, et

25;

agendum

non tum

cm

ut ab eo

el 18, c.
,

2;
1

et lib. 1

de Bello Judaico,

7; et

baplizarentur confitentes peccala sua supplices veniebant. Melis Origenes, loin. 6 in

Epipbauius

lib.

Panar. Pharisxos quidam quasi

,

exposilos oculis honiinum

stres dictos pulant,

id esl,

conspicuos et

illu-

stom., hom.
phylact.
in

Auctor Imperf.

Joannem; Chrysohom. 5, et Theocognovisse

quod pbylacteria sua dilalarent,

Commentariis
,

respondent
ficto

Mallb. 25, 5, et amarent salutaliones in foro, ibidem

vers. 7, et

Joannem eos non sincero

sed

simulatoque ani-

Luc. 20,

4(5.

Nam

XTIS exponere, expli-

mo

venisse.

Quod

el

eorum moribus vald congruit

c. 16,

care, expandeve significat. Alii quasi

min

I"IN

D'Unis

qui eliam Joanne reprehensi simulat ubique, et

tentandi causa Chrislum interrogant, ut infra
1
; ,

exponenles legem, quod ex Josepho colligunt, qui eos

Scripturaruin inlerpretalione
nobiles
fuisse
tradil.

et 19,

et 22, 15, 18,

55

Marc.

7,

et 10,

Melisque possent ex allero Josepho Ben-Gor.

gere,
lib.

colli-

et

Luc. 20, 20, 21, 25; et Joan. 8, 6, et ex hoc loco

4,

c.

6, sed hos Grammalica

refellit,
;

non
sed

facile

quoque

colligitur.

Addit enim

Facile ergo fru-

enini vocantur ab

Hebrxis Q1UH13 exposilores

ctum dignum pniienti, quasi dicat, ostendite rbus

ipsis

D'Unis exposai
credo, qui, ut

aut separali. llaque Hebrx-is polis

vos non simulat

sed simpliciter hue accedere.

ait
,

Baal Haruc, homines docenl Phariquasi exteris bominibus ob insi-

Cur ergo accedebanl,

si

simulat? Bespondet Orige,

sxos dictos esse

nes, tomo 6 in Joannem

ne impii

et veluli bx-retici

gnem

crudilioneni et sanclitaiem separaios.

Hoc enim

populo haberentur, cujus

magna de Joanne

erat

signilical

etiam

UH3

sicut

Nazarxi olim TU quod

Et Latinis, qui aliqu
viri

opinio. Id confirmatur ox c. 21, 26.

Ubi propterea

est, separare, dicli fuerant.

non audent dicere baptismum Joannis ex bominibus

esse, quia timebant larbam.

re insignes et nobiles sunt

singulares appellantur.

egregii, eximii,

et

Omnes enim

sicul proplie,

Sadducxos pli
in c.

justiti,

tam habebanl Joannem.

uonnulli hodi,

Eodem

prorss meiu

quo

quasi humilies juslos, Epipbauius, hxres. 14, et llie-

maxime

hxrelici Catholicam frequen-

ronym.

in

Gomment,

25 Mallhxi,

diclos pu-

lant Ecclesinin, ne,

quod sunt, esse videanlur.

tant. Pharisaei quasi Calbolici

I

Judxis babebautur.
c.

Progemes viperarum. Ambros.,

3
,

laque publie docendi niunus et auctorilalem habe-

lib. 2, in Lucam , non tam reprehensionem qum laudem banc

Laut Cbristi etiam teslimonio coufirmatam. Super ca-

esse putat;
sinl,

quasi laudet quod

cm viperarum
;

fdii

thedram Mosis sederunt Scrib

2.

et

Pliarisi, Mallh. 25,

,

parentes lamen suos non imitentur

sed ad

pdi-

Observo semper Scribas Pharisxis anteponi

for-

niienliam reniant. Sed et ex verbis et ex

modo
c.
,

tass

qud

antiqiiiorcs et divin inslilulionis esseni.

cendi, et ex simili phrasi, qu Christus,

23, 55,
perspic:
,

Nam

Pharisxi liumano inslitulo

introducti fuerant.
,

non laudando
potest

sed reprehendendo usus est

,

Sadducxos, lanqum bxrelicos Judxi habebant ut Act. 25, 6, manifeslum est, eosque Joseplius Lulberanis et Calvinislis siinillimos facit, superbos, sedilio-

non laudem

sed reprehensionem esse

filii

eam-

que gravissimam. Est autem Hebraismus

, , ,

vipera-

so, principum gratiam captantes

incredulos.

Nam

neque resurreclionem, neque animorum inimortalitaIcm, neque spirilum credebant. Neque aliud quidpiam,
t;uod
rent.

rum id est viper quia enim lilii parenlibus plermque similes sunt ut viperas appelle! filios viperarum vocat Et vos, inquil Christus, impit mensuram
,

palrum vestrorum, Matlh. 25

iror mulla

52.

Alienum esse arbivenenosis-

non sensu, aut ratione manifesta comprehendeMarc. 12, 18 Act. 5, 17, et 25, 8. In eo eliam
;

hoc loco de viper philosophari, cm sen-

sus appareat. Viperam

omnium besliarum

similes,

qud nullas admitterent non scriplas

:

Iraditio-

simam

esse certum est, Act. 28, 4, 6.

Nam cm

Paulus

non enim sacramenta novae Joanne. Sed bine colligitur quamdam peccalorum confessionem lum in usu fuisse, eamque singillatim factam. Hoc enim propii esl confiteri peccata sua, non universim peccalorem se esse protiteri. Neque id erat Joannis munus, ut novae legis sacramenta instilueret, sed ut viam ad illa munirel
;ionem sacramentalem
legis instiluta sunt vivo
;

ac baptismus Joannis erat externa quxdam pniienti professio; cmque consilium viue in melius mnland;e Joanne pelrent, actus vit prteritae exponebant.
i

Progenies viperarum, malorum paVers. 7. renlum pejorcs lilii, pleni iniquitatis veneno.

443
cxtrcmo
digilo a viper tnorsus
,

IN

MATTH/EUM
!

444

non slatim

infiatus

Joan. 8, 59. Verba autem

ilcr )Jysvi i skoto?
,

Grca sunt obscura

ipsis.

^p,

Deo ah incolis liabitus esl. Summam ergo Pharisa?orum Saddocoruniquc maliliam nocenlissimo animali comparai, eam pra;serlim, quoo in
concidisset, pro
,

ne existimaveritis dicere, aut

ne

visi

fuerilis dicere

in vobis

Quod inusitatum

dicendi genus est, et de medio, ut opinor,

sicut et illud

sumplum
;

calumniandis, el quasi mordendis sanclis

sislit;

viris

con-

Lucx

3, 8, ne cperitis dicere
,

quod idem
,

qu
vipcrre

Pharisis et Sadduca-is lam

propria,

valet

ac

si

diceret

desinite dicere; sicut Gallic

,

ne

qnm

venenum
Isaire

crat,
,

quemadniodin llieronyGregorius
,

vous mettez point dire

nic, dexaos de dezir.

el

taissez

de dire

el llispa-

nitis, in

50 cap.

et

hoin.

20

m
et vi-

Crcderidum

est

autem, idem boc

:

Evangel., intcrprelantur.
alii

Quanqum Ambrosius, ad prudenliam referunt. Nunc luerclici sunt

loco Mallhscum alio verbo dicere volnisse

iniui

Ne

videafilii

dicere,

id

est

ne osicndalis vos dicere,

per;.

Ahrahsc sums. Ne osicndalis vos coiltenlos esse quod

vos
filios
,

QUIS DEMONSTRAVIT VOBIS FUGERE A VENTURA IRA?

Abrab
estis

dicere possitis.

Ne

silis

contenli

Quis

dnctiil

vos lic venire, ut remedium ad fugien,

nomine
.Si filii

sed digna nomine opra faclaque adbibele.

opra Abrahce
facite.

dain futuram iram quaererctis

cm
:

vipersc polis

Abrah
tria illa

liane

vim

qnm

lioniines sitis, quasi dicat

Id

non ex vobis, sed

babent

verba magno, ut
,

milii videlur,
,

dclcclu
;

ex divin gratia providentique profcclum est, ut

Chrysosl. et Anibrosius inlerpretaulur, vel
,

ab evangelisl usurpata

iixv videri

yit dicere

quis de|

iilrumquc enim verbum oppoiiilur veritali, el in vobismciipsis, id est, non rbus cl factis, sed opinione et

nionstravil vobis digre a l'utur ira; nisi conscientia

ipsa vestra, quoe vos inls damnai, et cogil
(jUccrere; quis celis
,

remedium
onmes dodixil
.

verbis docentes vos D. Paulus videlur

filios

esse Abrahne.
ZoU-i

Eodcm sensu

enim docere vos

quod
:

poluil, qui

verbum

usurpasse, ad Hebr.

nemine docemini?
tibi

sicut

Adamo Dcus
5;
1 1

4,1.

Quis indicavil

esses

nudusl Gen.

Aliqiii

Potens est Deus de lapidibus. Veros

pides, ex quibus
\

significat lafilios

Laiini codices legunt

si

Quis demonslrabil

? f|USG leelio,
,

non minus polest Deus

poluil

Abraluc
ex lalerc

Grxcorum codicum

auclorilale confirmait po.sset

suscitare,

qum
Sara:,

Adam
filium

ex len,

Evam
4, 19.

vald mibi quidem placerel. Quia et sensus esset melior,

Adam, Gnes. 2, 22,

jam vuh

Abraha; Isaaccx morlu

quasi diceret: Mililibus quidem, et publicanis et

Gen. 15,

4, 5, et

Rom.

E enim

turbis salutis

me remedium
,

simplieiter petenlibus

evangelista videlur alludere. Simul

lamen spcial ad
id est, fidles

osiendi, Luc. 3, 11

12, 14; vobis autem liypocrilis

vocationcm gentium, ex quibus Deus, quasi ex rudibus

et impolilis

qui simulaio

animo

pelitis, quis

demonstrare polerit?

lapidibus
,

filios

Abrah,
et

Nemo. Nec enim qui niorbum

tenti

celt, curari

medico

facuirus erat

ut

Hicronymus

onmes vetercs au-

potest? et quia Chrislus, c. 25, 33,

,

per fulurum loquitur

nibil

edem usus senQuo modo fugietis? Et

,

clorcs inlerpretaulur. Nibil magis dislat vit cl ralione

quamvis
nlSetsv
tuit.

existimem temer corrigendum

fatoMfyi
facile
legi
,

tamen
po-

pro

aul

scribi

ventur ira? Bernardus, serm. 10 in Psal., et

in c. Mattli. 19,
,

qum lapis. Nibil difficilius qum ex lapidibus hommes, aut simile quidpiam lacre. Usus ergo est in exemplum rc omnium difficillini, ut doceret nihil Deo esse difficile utc. 4, 5 Si filins Dci es die ut
,

serm.

per iram pcenileriliam videtur

sit
:

lapides

isti

panes fiant; el Luc. 19, 40

:

Si In tacuerint,

intelligere

quasi sensus

Quis docuit vos pni-

lapides clamabuut; cl Deut. 52, 13

petr,

Ut sugerct mcl de

lenliam refugere. Alii excidium Jerosolymitanum intelligunt.

oleumque de saxo durissimo. Quod autem Retni-

Sed non dubilo quin a-lernam damnalioquod appropinquare dixeral, opponitur,

gius refert dixisse

quosdam Joanncm

heee dicentem

nem
fjuia

futuram iram appellet. Et quia saluli et regno

,

cos dmontrasse lapides, quos olim Hebra Jordanem

trajicientes in

clorum
stus, c.

et

sempilernum monimentum erexcrunt,

est crdita

quod hic Mattlixus venturam iram vocal, Cbri,

Josue 4,

7,

non

necessarium,

cl ilimis
,

sen-

25 55, judicium gehenna appellat. Facite ergo fructum dignum poenitenVers. 8.

tentiam reslringit. Illud malim observari

filios,

suscilare

Hebraicam esse loculioncm, qux plus qum

tve. Gracca conslructio;

id est, ostendile

vos non

si-

gignere significat,

nempe

gignere, undc videnlur gigni

Irairi

mulal venire. Fructus pnitentix dignos appellat

non posse. Sic frater vivus

tare dicebatur,

mortuo scmen

susci-

onmia externa signa, ex quibus vera animi pnitentia

qud mortuus quodam modo gignere

;

cognosci potest, quales sunt lacrymse, prnelerilorum

detestatio
,

videretur, Gnes. 38, 8; Deut. 25, 5, 7

Ruth. 4, 10.

peccatorum
contraria.

bona opra

prxccdenlibus

Vers. 10.

Jam enim securis ad radicem arboris

tosita est. Quinque hoc loco sunt verba translata,

Vers. 9.
lius

Et ne velitis dicere intra vos. Facii

,

ideoque

difficilia.

Securis, radix, arbor, exscindi

in

est

boc loco sensum interprtai

qum
;

verba.

ignemmilli. Arborera
est, ut infra, c.

homincm significaremanifesium
bonam
,

Nam sensum quidem

lenli cl securi esse

liunc esse constat

filii

Nolite con,

12

35, aul facile arborent

et

qud

sitis

Abraham
sit.

quasi id

fructus ejus bonos, aul arborent

nwlam

el

fructus cjus
ila

satis vobis

ad salutem
filii

futurum
estis,

Opcribus vobis
facile.

malos, et Luc. 15,

est facile.

6,

quid cxlcra significent, non

opus

est. El, si

Abrab

opra Abrahrc
etc.,

Nam

securim quidam verbum Dei, el virluAbrahae

filios,

Vers.

8.

non

suficil,

Vers.

9.

Facite fructum, ergo sola sed bonis opcribus est socianda. Abrah.t: dativo casu potest Dcus
,

fides

alios suscilare

gentes nimirm, et proetc. Instat ultio di-

in

missionem ci factam implcrc. Jam eniM securis, Vers. 10.

W!S
loin Ev.ongolii,

CO\I\!ENTAli!A
radieem
Illi.

CAP.

III.

fofe

iniiuscujii'.qtie RdCrtl

ihtcrprc;
'

clnrnm vim
12. 'laque
si

pntitur, et violenli rnpiunl

illud

cil,
lilii

tantur,

lit

Ireh.

5,

17,

Ilicronym.

in

coin-

Abrahamum non

imitentur, exseindunlur
id est,

inenl. Aliisccurlhimoftem, radieem vilain, ulAihan.,

q.
ri

radie, et in
!

ignem mittunlur,

non magis

13, et

alii,

quorum
,

Eulliyiuilis

meminil.
in

Alii sceti-

Abralue,
seindi
id est,

qum
jiini

gnies judieanlur. Gnies aulem exIn

Clirisium

ut Grog.,

honi.

20

Evangelia. Mihi

non dicuntur, quia nun |um

radice fuerunt;

faeilis

videlur esse scnsns. Securim

voct divinum
(il

mm

lilii

Abrah secundm carnem.

bapti/." vos in aqua.

judieium, quod omnia ad vivum rcscoat,

st.'inliis

exeircumffilctutn

Vr.r.s.

11.

Eco Quittai
,

Ego

apparel
,

Ornais urbor qua' non facit

qui

homo tanlm sum

aqu vos lantiun bapli/.o, et

bontim

c.TScindelur, et in
et

igncm miltetur. Securis ergo

i

corpora solm lavo.

In roENirnNTi.vM.
j

\oralnr tcrribilis
tictl,

pra-cisa
c.

lia

sententia

Ite,

maie-

Ul p.niteniiam agalis
,

per camventuriis

in
;

hjncm lernum,
de
iliis

23, 41. Arbor lioc loco est

;

que pra-parali eum reeipiatis

;

qui

post
ut

me

JikI

eus

enim loquitur

radix est

Abraham

est,

Monct enim vos baplismus meus,

,

qnemadmo-

cv fj

omnes

Jurlxi,

ianqum diverse arbores, erant

!m aqua corpus abuit

stros

ita

vos curelis animos ve-

propagati. Probat cniin Joannes

non debere eos conConfi-

peccatorum maculis abluere.

sie

Iculos esse, qud

lilii

esseni Abralue, neque in radie

sit.

Qri autem post

nit; significat

ventluus est, qui post me veesse,

su confidere, qua: paul post exseindenda

enim jam natum

propque adven-

dant

in Cliris'to et bonis operibus,

qu

exscindi non

lare, id est

Christtis.
virlulis est

possunt. Ilc apl ad huac locinn hrenl. Aiquc ad

luinc ferme

Fortior me est, potcnlior, majoi isque

ita

modum

llilarius,

Chrysoslomus,

et

Theo-

prorss, ul dignus ego non sim ejus calccamenta

illi

pnyfctus inlelligunt. IUud tamen videturcssedif!icile,

porlare, id est, vel vilissim in re

servire.

quomod Abraham exseindendus esse significelur. Rdspondo Joannem non clicere ipsam radieem exscinitcridam esse, sed arborent,

dem
i

sententiam

alii

evangelist Mare.,

cl,

7;

EamLuc, c.
reci-

5, 1G, et Joan., c. i, 20, 27, divers phrasi

expresse-

qu non

feccril

Cruclum

runt; nec

enim

ipsa Joannis verba, sed senstnn

honum. Cur ergo

ips radie, sed

securs ad radieem ponitur? non ut

est, radieils

lare voluerunt. Sensiis

aulem idem

est

quia tilraquc

utab radicc, hoc

arbo-

phrasi abjectissimum declaratur minislerium,

quemad-

res prcaahlur, quo sensu ipsa etiam radix

quodam

modin

si

Gallic quis diecret,

non sum dignus poridem signisit.

modo

prsr.indilur. Dicunlur
,

autem

Judce
,

ab Abra-

tare libi librum,

in

abus ver
,

non sum dignus ingredi

hanio, quasi radie su

senlciiti deelaranlur

prrscndi

quando divin
Abrati, qud

schohim tuam

ulerqiic divers phrasi

non esse ver

hlii

ficaiel, se

non esse dlgnuin, qui discipulu>ejus

Ea
,

non ejus

fidern,

operaque fucrint
filii

imilati.
,

Non

enim,

phra^is qu' Ma(lb;ons ulitur, portare calceamenla

qui semai sunl Arali, omtes

bitur libi

sed in Isaac vocacairnii;

ii filii

aut sandalia, mit soleas, sumpta est ex Hebra'onim

coiisuetudine
,

semen, id

est,

non qui

filii

Dei,
-i.

qiii
,

sacraliorem locum ingressuri calet Atricani l'aeiunl,

est.

sed qui

filii

snnt promissionis,

Rom.

9, 1, 8, cl Gai.

ceos ponebant
ul

quod nunc Turene

el Josuefi,

28. Cur igilur uiuc securis ad ladicem posil dicitur,

Exodi

5,

'i,

15, perspicuum

Qui

quasi ante non esset

Nain

el anle, qui

(idem et opra

ergo illustriores craul, puerum habebant, qui calccos,

Abrah non
1G, 51 Ci;
1

imitabanlur, non minus qum nunc exscindebanlur. Testes sunt Dathan et Abiron, Nunicr.
,

cm

posuissenl, porlarct

quemadmodm nunc apud

Maithaais
;

nos post viros paul nobiliores vifis'simus puer cropidas portt.

Alii

testes toi millia in deserlo prostra'.a,

Num.

2G,

Ad eam consueludinem

allusit.

Cor. 10, 5. Respondiopropicrea nunc exscindi,

aliquid juvabat
,

ver evangelistae ad formam calceals

soleis

nam

in

non anle, quoniam ante

filos
illis

Judos esse
propierea lex

calidioribus regionibiis calcci

lanliim infern

Abrali secundm carnem

quia

conslabant, supern Iigabantur vinculis,

'\j7zor,!i.KTv.
,

qu

Grxcis

data est,
f'acilis

qu

aliis genlibtis
,

non

est data, et poie,

Latins crepida dieebanlur. Ilaque sol,

rant

per Iegem

doect D. Paulus,

Judo

csl,

au t

qum sine lege salvi esse ut Rom. 3,1,2 Quid ergo ampliits qu Militas circumeisionis ? Mullhmpcr
:

vcr.d erant
igilur

anlcipim extrahi possenl.

Ex

parle

touim

significatin-, id est,
;

ex vinculorm soln:

lionc lola excalce.Uio

sicul Galli dieunt

Non sum

onmem modum.

Primitin, quia crdita sunl

illis

eloquia

dignus illum excalceare. Ilaque qimd Cosinas Cia.'cus

aticlor seribit,

Dei. Post Chrisli

aulem advenlumnihil prorss juval,

illis,

quia Evangclium non magis

libus prdicalur.

qum

cleris gen-

lum

invciiio,

Bitplistam;

post

Lex et prophet usque ad Joannem Joannem aulem Baptistam regnum

non posse
in Clirislo

quemadmodm in Grc Calen cilaqum Joannes se solveie dicit crijunctionm human dlvfncque naturic c^se qiiarn nemo solvere ncreo
corrigiam illam,
,

vina. Iierm bona commcndal opra, ut necessaria, ne n solm in teslimonium, professioneni fidei.

portare. Alii cvangelisl corrigiam cah eanienti solvere, in eamdem senletilfarti.Potit sic direre, cujtts non sum dignus corrigiam calceumenti solvere, ne.c calceamenta portare : ut
xuxus eiangelistarum Itinc uliud, alii

Vos.

Ii. Calceamenta

Ilir.c Maldonatus in c. 21 Joannis Pcsanclos scrii>lores ita accommod loculus est Sjiiritis smelus, ac si ipsi stio modo, conceplu, voce, loqucren-

est verilas.

tur

et

scribreid.

Baplismus

mcrsonem

signilicat.

omnes de Cous., c. 12, idque eo in libro spis inculcal, quod non tam verborum, qum rerum qurenda, vel amptedenda
ver'o

aliud,
2,

Baptizahit. Quod nunc eonl'ero liaplisma, cxteruum est laiilummod, idque ad aliud prparai long pr;rSjantiiis, quod laugabil animam, el jus illi in cajle-

tmenverumnarravennl,

iiiquit,

Aug.,

lib.

harediialem dabit. Joannes baplismo suo et piadicatione excilabat ad pnitenliam, non peccala
sleni

l\aul'erebat.

447
enodare
ejus
, ;

IN

MATTH/EUM
Joaunis
q. d.
:

44*
c. 3, 5,

nemo explicare possit generationem enim 1 quem posse enarrare? magis myslicum qum
Hic ergo lanl nie forlior ac major, quia
,

intclllgendum esse, non lantm aqu,

Ille

vos baptizabil, non tantm aqu, sed etiam

;

liilerale est.

Spiritu et ign
ptizo vos
esl.

ergo contrario

cm

dicit

Ego ba-

non

homo lantm
;

sed cliam Deus

est, baptizabil

vos

aqu, eadem particula, tantm, intelligenda

si ita est,

Spiritu sancto et ign, id est,

non solm corpora, ut

effuso Spiritu

Quod

baptismum suum

Christi

baplismo

ego aqu

verm animos eliam vestros

,

long inferiorem
theton faxvpiTtpi

facit.
//ou,

sancto purgabit

diviuoque inflammabit ign. Hic bu-

Hanc etiam vim habet illud epiforlior ac potentior me; cur enim
sanctiorem,

jus loci verus et simples, sensus est,

ut postea dicemus
runt.
,

quemadmodm
,

potentiorem polis

qum meliorem,
nisi

ma-

omnes auctores
fuisset
,

veteres explicnisi
|

jorem appellavit;

quia probare volebat se non

facere

Neque longiore opus

alia

commentario

posse por baplismum

eral. Pra-terea

suum
3,

quod

ille

facturus

novi Incretici, sicul

mulla

ita

ctiam lumc locum

Joannes

dicit se baptizare in

pniten-

perversissim interpretaiionc dpravassent, Joannes,

inqujunt
,

tiam, Marci 1,

4; Luc.

3; Actor. 19, 4, ideque

baptismi sacramentum insiituit

,

Cbristi

baptismus pnitenlia; vocatus

baptismo null re diversum

nisi

qud

ali

dabalur
in

manu, ulerque ex aqu, uterque ex Dco, uterque

pnitentiam
,

est, quod de Christi baptismo nusqum legimus. Quia nimirm baptismus Joannis non jam act, sed ut ageretur; baptismus

uterque in remissionem peecalorum

Christi

non

ut agerelur, sed

jam

acl pnitenlia con-

uleijue in nomine Cbristi, ulerque

camdem

hdei
j

ferebatur. Joannes
et

non dicitur pra;dicare pnilenliam

confessionem

requirebat,

uterque edem

doclrin

baplismum
esl,

sed baplismum et pnitentiam, aul,

tradebatur, neque Joanne Cbrisiusalium baplismum,

quod idem

baptismum pnitentiuc, quia baptismus

qum suum
brves esse

recipere voluisset. Ulinam possemus lani

, ,

praccedebat, pnitentia sequebalur; deChrisli

aulem
agite,

qum cupimus genus quoddam perfidi est

tempore scholas Tbeologicas
copios

sed

cm de

(ide agilur
,

baptismo Petrus non

vestrm,
et

dicit,

baptizetur unusquisque
:

aul hreticis parcere

et

pnilenliam agal; sed

Pnitentiam

aul nimis esse brevem. Si cerli essemus fore ut brevi

in

baptizetur unusquisque vestrm, Act. 2, 38,

quia

lueem ederemus

ad

baptismus sequebalur, pnilenlia pracedebat. Non

eas lectorem millcremus, ubi jamdi salis, ut arbitror

,

idem

igilur erat.

hune errorem refulavimus. Qui eumdem

niuin esse,

Quod aulem clarius potest testimoqum quod qui Joannis baptismum acii

Joannis et Cbristi baptismum fuisse putant, neque

ceperant, jubenlur iterni Paulo baplizari, Act. 19,

5.

quid hoc Ioco Joannes dicat, neque cur dicat ullo mo-

Negant nonnulli ex

islis

bonis inlerprelibus Ephe-

do videntur
Chrisii

inlelligere.

Quorsm enim de baplismo

nisi ut

sios

quos Paulus denu baplizari jubel, Joannis bailli

mentionem

inferret,

ex diverse baet Cbristi

ptismum accepisse. Al

affirmant. Ulris magis cre-

ptismi conditione diversam personse su,

demus?
estis ?

Inlerrogali

enim
:

Paulo

In quo ergo baiHizati

condilionem probaret? Pcrsuasum babebant Juda-i

fore ut Chrislus,

respondent

In Joannis baptismale. Interpre-

cm

veniret, baptizaret, Joan. 1, 25,

,

lantur homines aculi baplizalos fuisse baptismo Joannis, id esl, doclrin Joannis

videbant baptizare Joanncm

ineipiebanl dubilare an

imbulos

baplizari

enim

essel Chrislus. Propterea imitant ad

et Levitas, ut interrogent
:

eum

sacerdotes

est

illis

docere.

Primm quidenab
illis,

illis

exigiinus, ut

Tu

quises? et de baplismo

aliquo exemplo doceant

clrin
;

baplismum

accipi

pro do-

cum

eo disputent, Joan.
(

1, 19,

25

Exislimanle autem

nec enim

lanlis scilicet seclatoribus verbi

populo

inquit Lucas)
,

et

cogilantibus omnibus in corde

,

Dei, nisi

verbo Dei novain islam grammaticam pro-

suo de Joimne

ne forl ipse essel Clirislus

respondit

banlibus,

volumus credere

quod haclens non

illis

fe-

Joannes dicens omnibus : Ego quidem aqu bapiiio; veniet

cerunt. Petiisscnt nobis, unurn

locum obtulisseconfi-

aulem

forlior

me, cujus non sum dignus solvere corri;

mus, quem

si

animadverlissent,

magn nobis

giam calceamcnlorum ejus

sancto
et

Me
;

vos baptizabil

Spiritu

denli jamdi objccissenl. Interrogai Chrislus principes sacerdolum, Mallb. 21, 25, 20
nis undeerat, ex
:

ign, c. 3, 15, 16.

Probat ulique ex effeclu

Baptismus Joanilli

baptismi se non esse Chrislum

Clirislus Spiritu

qud ipse
,

sol aqu,

clo an ex hominibus? Al

cogitabanl

sancto, ipse corpora

Clirislus ani-

inler se dicenles

Si dixerimus clo, diect nobis, quatre

mos
in

lavet.

Non

loquilur, inquiunt luerclici, de Cbristi

ergo non credidistisilli?

De baplismo
ille

inlerrogali, quasi

aqu Baptismo, sed de effusione Spirils sancli die

baptismus, et quidem

Joannis de quo disputa;

Pentccostes. Esto de illloqualur, negari lamen, nisi

mus,
sed

et doclrin

idem essent

de doctrin respondent.

imprudenler, non polcst de Christi

quoque
d'eil
:

in

aqu

At homines cauli non quid Christus interrogarct

baplismo loqui, de quo Chrislus ipse

rmialus fuerit ex aqu
troire in
et

Nisi guis

quorsm intenderel

considcrrunt.

Sciebant

Spiritu sancto non polest in3, 5.

enim doctrinam non quidem eamdem, sed conjnnc-

regnum Dei, Joan.

Nam

quod istorum
,

quidam neganl co loco

aqu

agi de baptismo

tain est ab-

tam cum baplismo esse oporluisse. Nam cm inlelligcrenl neminem, nisi Deo missum baptizare potuisse,

surduni, ut rel'ulari non debcal. Baptismus Christi ex

et Spiritu sancto, sicul

esseque baptismum divinum doctrina tcslimovidebant se baptismum probare non posse,

in

homo ex corporc

et

anime

nitim,

constat. Joannis baptismus ex sol aqu couslat, ne-

doctrinam repudiare. Baplismum

saciis

Lilteris
legi-

que enim, ut ipse tesialur, confort Spirilum sanclum;

pro ign, pro morle, pro alliclione positnm

non

igilur

idem

esl. Praclerea
et

cm Joannes
ign,

dicit :///e

mus pro
ssnt.

doclrin non legimus. Si Ambrosiiun legisse auctorcm sententiue suac habere

vos biviizubit Spiritu sancto

manifestum est ex

magnum

4i9

COMMENTARIA CAP.
lib. 1

111.

1^0
;

exislimarent. Sicenim

deSpiritu sancto,c.3, lo-

ad Orthod. 37
lib.

Terlullian., in lib. de Bapl; Origen.,

quitur
nec

Ergo

isti

(Ephesii) quia nec inChrisli 7iomine,

;

in epist.
lib.

cum

fide Spirits sancli baptizali fuerant

non po-

Optaus,

c. 6, et tomoG, in Joann.; 5adverssPannenianum; Cbrysosl., bom

ad Romanos,

titerant accipcrebaptismatis

sacramenlum. Baptizati sunt

;

10 in Matib., et bom.

1 in

touque in

nomine Jcsu

Cliristi

nec iteratum

est in liis

ba-

bom. 3

Ambros.,

lib.

in

Marc; auctor Imperfecti, Luc, c. 3, et in prfat.

118
;

plisma, ted novalum. At Ambrosius non negal

fuisse baplismo Joannis baptizatos
,

illos

in psal. 37, et

serm. 16,

in psal.

Athan., q. loi;

sed baplismi sa-

Gregor. Nazian., in oratione in sancla Lumin.; Basil.,

in exliortatione

cramenlum accepisse
illos
sli

quod

iterari

non potest. Unde

,

ad baplismum, et
;

in oratione

de Ba;

potis sequilur Joannis

baplismum

quem

accepisse

ptismo Joannis

Hieronym., adverss Luciferianos

conuletur,

cm sacramenlum non

fuerit, Chri-

Cyrill. Alcxand., lib.

in Joan., c.

57

August., sexlib.

baplismo, quod sacramenlum eral, fuisse diverul paul post ex

Alii baptizalos

centis

pen locis;

illustriores

indicabo,

2 contra
de Bapt.

sum, mus.

eodem Ambrosio demonstrabiit-

litteras Petiliani, c. 37, el lib. 3, c.

56

lib. 5,

baplismo Joannis concedunt;

contra Douai.,

c. 9, 10, 15, in

Encbir., c 49; epist.

ra ni ver baptizalos negant. Quos non minus

alleros Luc;e verba redarguunt. His, inquil,
5, auditis baptizali sunt in

qum Ad. 19, nomine Domini Jesu, Jam

48; Gregor., boni. 20

in

Evangel., ut posteriorcs Be-

dam, Tbeopbylactum, OEcumcnium, Anselmum prterniittam. Polas nobis Prudenlium et Juvencum

,

dixeraul se Joannis baplismate baptizalos. His autem

auditis
id est,

aliquis objiciat, qui uterque baptisinnm Joannis Cbris

nomine Joannis, sed in nomine Jcsu, non Joannis sed Cliristi baplismum recipiunt.
non
in

baplismo videnlur aquiparare. Peccata enim reluisisse

dicunt.

Quid clarius

dici potuil? quid

ver est

His auditis?

poetic locutos

Possem respondere non subtiliter, sed sed non opus est poesi senteniiam.
;

cm

audssent

ex Paulo alium esse Joannis, alium

excusarc,
lari. JMulti

cm possimus

in

bonam parlem

interpre-

Chrisli baplismum,

nec baplismo Joannis bomincs

fieri
:

cbrislianos

sed pnilcntes, et catechumenos

Joannes, inquil, vers. 4, baptizavit baplismo pnileiUia;

enim veteres auctores eodem modo locuti sunt, qui iidem tamen negant eumdem Cliristi atque Joannis luisse baptismum, in quibus Basilius, in boni,
de Baptismo Joannis; Cbrysosl.
August.,
gor.,
lib.
,

populum dicens

in

eum qui

venturus essel post ipsum ut

bomiii in Maltli.;
,

crederenl, hoc est, in Jesum. His auditis baptizali sunt

in

5 de Bapt. contra Donat.

in Evangel.;

nomine Jesu. Interpretatur lucrelicus baptizalos

esl, Cliristi

in

nom. 20
,

Beda

in

c 10; Gre Luc; Tbeo-

nomine Jesu.id

doctrin instructos fuisse.

accipi pro

pbylact.

boc loco. Dicunt enim baptismum Joannis

Sed jam probavimus baptismum nunqum

datuin fuisse in pnitenliam in reniissionem pecca-

doctrin, el ex ipsorum opinione, atque ex boc ipo

loco inanifeslum est. Si enim baptizari fuit doceri, non

lorum, Luc. 35, non quod per

terenlar
,

illiun

peccata remit;

sed qud ad

pnitenliam excitaret
posl-Clirisli

per

poluerunt Joannis baptismum sine baplismo

recipere,
Cliristi

Cliristi

pnileniiam ver aul lune, aul

accedenle

quia, ut

isti

dicunt, baptismus Joannis et

baplismo remitterentur. Propterea non legimus Joannis baptisniuni reinissionis peccaloruni,sed

ide idem eral|, quia

eadem
idem
:

in

utroque do-

baptismum

ctrin tradebalur.

Deiude

si

fuisset doceri, ac

pnitcnlia) in reniissionem peccatorum appellatum,

baptizari,
sunt.
zari,

non

dixisset Lucas
fuit
si

His auditis baptizali

quia non per illum, sed per subsquente, aul pnece-

Audire enim

doceri

et si doceri fuit bapti-

denlem pnitenliam peccata

est cajleris

perinde est ac

dixisset, baptizali baptizali sunt,

reniittebanlur. Nec opus breticorum argumeutis respondere, el

ridicula prorss ure>?yfec. Deinde si doceri fuit baptizari, ergo

ur,

quia non scliolas,

sed

comn

enlarios scribimus

cl

cm

illi

Ephesii secundo baptizali dicun-

quia ade infirma sunt, ut ips per se connrmat verilale concidant,

Paulo suni bapiizati.

Nam
el

ab

illo

docti sunt, at

eodem(|ue consilio

illas

quoque qua>

Lucas manifest inicat non

His auditis baptizali sunt
,

fuisse Paulo baptizalos.

stiones,

qu

llieologorum potis scliolis pelend.e

cum

imposuisset

illis

ma-

sunt, prajtcrmillinius,

num

Joannis baptismus fuerit

nus Paulus, venil Spirits sanclus super ces. Si Paulo

baptizali fuissent,

sacrainenluni,

num

cert verboruin forma dalus,

num
et,

non dixisset: Baptizali sunt,

illos

et

cum

ad velerem, an ad evangelicam legein perlinerel,

.si

imposuisset

illis

manus Paulus; sed cm

Paulus

qu;c sunt, similcs.

baplizsset, et

manus

eis

imposuisset. Denique
fuisse

cm

Et igm. Sunt
terprelenlur,

qui ignem boc loco purgaloriuni in-

codem
judicii

loco bis baptizali

,

dicanlur

primm
diverse

quo bomines post morteni quodaimnod

id
est,

Joannis baptismale

dein in nomine Jesu, cujus esl

in

baptizantur,

peccatorum maculis,

si

quas

idem verbum

eodem loco posilum

isti

adbuc babent, abluunlur,

et boni.

ut Origen., tracl. 9 in Mallli.,

signilicalione

interprelari ?

Error su ipse arguitur

evangelistoe veni-

24

in

Luc,

et Hilar., et

Hieronym., boc loco.

lue non est conjun-

novitale.

Nam

anlequm novi
fuisse

Sed dubium non

est,

quin per ignem Spiriius sancliH

rent, nemini in
Cliristi

mentem venerat
baptismum

dicere Joannis
;

et

significetur. Conjunctio
ctiva, sed explicativa.

enim

et,

eumdem
non

contra ver non

Addita autem est explicatio, ut

interrogati,

ull coacti disputatione

omnes, quot-

non qualiscumque Spirits sancli communicatio, sed

illa

quoi fure veteres auctores negaverunt, Justinus, q.

illustiissima, quee die

Pentecostes specie ignis

dicat

Vers. 12. Supplicium aUernum boc in loco in; nec tamen, inquil Eslius, pna ignis mafrialis

bine apert colligitur.

ricus.

cm

lotus

sctmo

sit

metaplio-

451
facla est
(.liristos
...i,
i,

IN MATTiEElJJI
significaretur.

452

Argumoiiinm

osl, que-d
,

cm
h,

i|f

set,

sed de facic non cognovisse, antequm ad ba,

de solo baplismo aqu;u

agit, Joanii

5,

ptismum veniret
/Egyplo, ipse
in

cm

Cbrislus

in

Nazareth

el

in

cxplicaliom
..

Il M

nn addil.
VENIT Ji:SES A G.U.II..EA
IN

solitudine tolam anle vilain transvidit,

JoitHA-

cgibset.
vil

Simul aiitcm alqm:

divino alllatu cogaosciebat,

ii;M, (lui'

Christus Joanne, dominus servo baplizari

illum ipsum esse, qiu

naium

quem

post

"hiciil,

imam

ipse,

vers. 15, rationcni dclarai, ut

sevcnluruin, clin Spirilu

caveral,

et igne liaplizaturum pr.edi-

liltani oiTiiiCin iinplerct; alias

vald probabiles an-

quemadmodniolim Samuel,
iu

ut ail luperlus,

iqui

theologi

tradiderunt. Priinam, ut lic ratione

Cliristo

auclor nicliorc san dignus lempore, certo scielal inler lilios Isai uiiuiu esse,
(

.stimonium
n

do clo prabcrclur,

ul Iliero-

(ji;i

rcgvm uiigendus
coguovi.sscl
,

irai,
.simul

mus

ail.

Hc

euiin poiissinim de caib Joaunes

'11111

iieiniiicni

coriuii
vidit,

de

l'acie

cl

,i sus est baptizaie, ul conlliieniibiis

uudique ad euiB

aUjiie
\il,
1

Davidem
Ucg.,

Uco

insjiiraiile,

cuin

e.->se

co-iu;-

populis
nis

(mrMuni

illis

Oalendcrct. Socundam, ul Joan-

lu',

12;

uam eorum non

piol>;<

Muiii;-

baptismo auclorilalein darel. Tcriiain, ut e re ad

cl,

liain.

qui columliani super Clirislum, anlequiun bapli-

siuun baplismuni homines alliccivt,

tinus,

ut ail

Augus-

/.aietur,

venissc dieunl,

Evangelislaruiii

ul

niibi

ne hnniines gravareiilur ad baplisinuni Doinini

videlur, verbis rcpiignanlibiis. Quoisimi ergu Joanni

venire,

cm non

gravaretur Doniinus venirc ad ba-

Deo dictum
non

esl

Super quem

videris

Spiriiuui
(i

plismuni servi. Qjiarlam, ul aquas sustipiendo baplisino sanelificaret;

dcscendeulcm, ipse est? Hespondel

Trinil., id

ililaritis, lib.

de

L.piphanius in Anchor.

Addorc

Joaiini propler

ip^um, sed

iirojilcrail-

|)ussiimus voluisse Clirislum, aniCi|uiuii docerel, quo-

stanieni

populiim dictum esse, ut divino leslimonio

daminod

iniliari, cl, ul ila

dicam, seipsum Chrisluiii

illum Clirislum esse docerel,

vissel,

quem

nuleqiim COgjiOi
Clirysostiunus,

doclui'us, chrislianus licri,

si

quo modo Joannis ba,

pnedicavcral

ne quis, ut

ail

ptismus lacre clirisliaiuun poleral

quia viam

ad

cxistimaiet sulius Joannis

lisliinoniuin di\ino lesli-

Clirislum praimonstrabat. Illud ecrlum, non necessilalc nll

monio non
lali et

conlirnialiim, aut cogniiioni, aut raniiliaii-

agenda1 pnitenliuj, pnitcnlun baplismuni

,

gralia.'

datum

esse.

Quid ergo Joaunes ex de

ex
voce clils amliia

acccpisse

enm

qui peccaluin non

ict.it

ncque invenpni-

scensu
c.'gnovii

Spirils
?

saucli,

cl

lus esl dolus in

me

ejus; sed polis, ul peceala iiostia

in

mliil novi,

sed ea cognilio,

quam
ul ail

aule

lia-

in deserluni, sic.U

olimhircus, deportalurus,

bcb:tl, el perl'ecla, cl conlirniala est,

Beda

c\

lenlia: et

peccalorum baplismo pcccaloris persouain

Kiiperlus iu

cap. Joannis.

inducrel.

ECO
1 !..

A TE

DLOEO

IIAP1TZAII1

Vins.

Joaxnes

Milli

UpllS
a;i

est

il

(0

aiteji piiouiblbat eum. Pro-

baplizari.

iNuni

quod quidam propis

plus

wi,:.i \cr-

bibebal, quia sciebat

quia,
si

cum

baptisino non iudigere, et

vcllel,

tcrunl,

necesse babco,

quiddam

milii

videtur

non indigens baplizari

se

tainen, ul

signilicare. Colligunt nonnulli

.loaniicin poslea Clirislo
illis

auclorcs ex hoc loeo

fuisse, luiii

illum baplizaret, nicril hulignum jedicabai. iioo esl:

baptizalum
:

ex

Ego

le

debeo baplizari,
est

et lu

venis

ad me? ex quo per"

ctiam, qua; sciiuunlur

Sine modo, Ciiiysast.,

boni.
4,

spicmmi
vissc.

Joannem

Clirislum, quis csscl,

c. 1,

copo29, 50.
et ail
:

Uicronym., aucl.
Tliciipliyl
,

Imp,er(et..,

Eulliwii.

et

Quod

manireslius ex Joaime est,

hoc loco.

Altra die vidil Joumes Jesum venientem ad se,

Vers. 1j.

Si.m jiouo.

Modo, ciun noudm siun

et

Ecce Ayniis Dei

de quo dixi
:

ecee qui

lollit

peccuta miuidi. llice>l

descuiMi Spirils

saucli,

voce de ccelo miss

Posl

me

venil vir, qui unie

me

[uclwi est.

Chrislus declaralus, non lanquin Christus, sed lan(jiim

iiinis

Unde

nascilur qmcslio,
:

quomodo idem Joaunes,

vers.

de c;elerorum
;

bominum numro houio

niibi

55, dical
plizare,

El ego nesciebam eum, sed qui misit me bamilii

et

privalus accedo

ideque non debes recusare

Me

dixit

Super quein vidais Spiritual

quod major

le siin,

bapiisnium sicul cateiis, impcii-

dcscaulenlem,

manenlem super eum,

et

Me

esl qui

ba-

dere, Clirysost., Eulhyni., Theiqibyiacl.,

quod vero
id est, pri .s
cl

piizal in Spiritu sancto

li.ciel'u

igni.

Nostri luerelici pen

auclor hnpcrfecli, i, iulerprelatur

laeiendo
Acl.
1,

Si,

um

D.

Joannem

faciunt, quasi

anlcqum desalis

qum doeendo,
1,

cpit enim facere,

doccre,
1

beensu Spirils s.mcli doecrelur, non

Chrislo opinionem liabueril. August.,
et

hmain de

subtile.

Ego accommoda le ad

per.-xnias

quem Slrabus
aille

Lyrauus sceuli sunt, cognovisse quidem

;

esse

rem subjeclam iuterpretor sic, id esl, dm ma;or minore, dm dominas servo b:'.p;i/.a!ur.
Decet. Quamvis non
vcnil.
iiec.css.uiuiu sil;

Clirislum

sed

non cognovisse eum

sibi

potestalem

lanien

c>.:.

in igne baplizandi soli

reservalurum, donec SpiiiUiin

:

Opra, ul voeant, supeiero alionis.

super

eum

vidit

descendentrm. At jam dixerat

et igni.

llle

Nos.

Quidam

cxpoiiunt,

-nos,

id

est,

oiniics
sic,

1.

>

vus baplizabil Spirilu sancto

Ilaque mlais, ul
in

mines, qui docendi niiinus suscipimus.Maliin

id est,

Ats,

niibi videlui', Clirysost., lioinil.

16

Joannem, Eusemper etmi

re-

me

suscipiendo, le dando baplismo.

tliym. el Tbeopbylactus, Joan.

1, 53,

Impleue, nihil pralerniitlcndo, non solm

ex

i<*

dcinplorein Deunique, et quidquid erat cognovisse,

qux

nccessaiia, sed cliam e\

iis,

<|u;e fallu

nlilia

d
i

tm ad

ejus

adventum

in

utero eliain matris exultsut

dcora sunt. IIxc enim vis est verbi.

Vers. 43.

Venit

Jsus,

baplismo Joannis
sti

auctoritalem daret, fierct populo.

aquam

sanelificaret ac manifeslus

A te debeo battizari. Baplismo Cin Vers. 14. opus babebat, sallem invisibili.
Vr.Rs. lo.

Omneh

jlstitiam

pcifeclaiu

.iuli-

COMMENTAKIA. CAP.
Omnem
justitiam.

111.

4o4

Suul qui

legis

justitiam

intcr-

statim post

baptismum ctexsccnsioncm fluvio apernon solm

ulilis,

prelcntur, quai in variis, ul loautur D. Paulus, ba-

tos vidisse coclos,

sed etiam neecs-

plismalibus et cirrenioniis cxtcrnis usistebat, Uebr.

9, 10,

saria

causa crat. Voluit enim

illud

Evangelista
ila

ooecre
bapli-

quam

Cbrislus implcre volucrit, sieul circum-

clesle

divinumque leslimonium

cum

cidi voluit, quia

plere, Matlb. 5,

non vcnit solvere legem, scd adim17, ut Uieronym. et Euthym., quibus

Joannis veteris legis

smo

null

inlcrposil

mor

fuisse

conjunclum, ul

nihil aliud

c*pec|ssc videalur Deus ut lestinionium

nisi

necessc est dicere baptismum

sacrauienluin fuisse,

de Cbristo suum cxbiberel,

nis Deus,

ut bapltsmus,

et

quod

inulti

de scliol theologi

Joannis pra'Cedcret leslimonium. Debuil enim bomi-

inagistruni sccuti suiun, docuerunt. MelisD.

Thomas,

non Dci homo leslimonium conlrmare.Qui

qui

unus instar est omnium, ncqiie sacramcnlum

aulem qiKcrunlcurcvangelisl&ascenUendipolis qum

excundi verbo
alliorem
esse
usi fuerint, ignorare

fuisse,

neque ca;rcmouiaiii
et

legis,

sed nicdiani inler

videntur terrain

legem

Evaugclium, Dco quidem, sed ad brve

ut

lempus iuslitulam,
inlroduceielur,

Cbrislus ejusquc

b:iplismus
et
'

skut Joannes ipse inter legem

prophelas et

qum flumina. Lucas, oranle Cbrislo, clos aperlos et columbam descendisse narrt ilaque eredendum est cum simul alque in terram evasil sese
;

Evangclium
luit.

inter

Chrislum

mdius

in

gentiaprovolvisse, ul rcverenterPatris testiinonium

Noiucn crgo juslilkc boc

tent veteris legis,

ncc ullam parneque viitutcm ullam in pra:ccplo

in loco

exiuere(,

Nam

et

filii

ben

instituli,

dm

ipsos pa-

reilles alloquanlur,

caput aperiunt.
ei

posilam quamque observare neeessc esscl, significarc

arbilror; sed

Et ecce aperti sunt

:

coeli. Ei, id est, Cbrislo,

c. 1,

quidquid sancti vin

est,

vh'tuli et

oficio

ulex

hiijus loti
est.

eonlextu,et ox Marc.
est

10, mani-

conscnlancum
lieeat.

ctiamsi non faccrc sine pocato

;

feslum

Credendum
id est.

omnibus, qui adstabant.

nes

Hoc enim omnia indicanl verba, dixeral JoanEgo te debeo baplizari, quasi dicat, lu me non
id est,

aperlos fuisse,
visos
fuisse,
j :

ab omnibus tanqum apertos

vero simile
sil

fuisse,

cm

propterca

apertos

debes,

nou indiges,

Cbrislus, elsi
baplizari, ul

non oportot, impleamus

fzty ^z u u rcspandol lamen decet me abs le

juslitiam, id est, ut

utomnes

iulelligerent et Spiritum sanclum, et

vocem de clo descendisse. Scd Cbristo tanlm

dicunlur, quia
reips,
l'rl
i

aperti

omnem

propter

eum

aperti sunt.

An aulem

non solm, quac prsscepla, sed

sanclilali

cliain qu;e honesia et

an

sa l specie

aperli fuerint,

magni non rccaileris

consentanea sunt faciamus. Cur aulem de-

sed quia quieri solel, dici dbet. Cbrysoslomus

cuerit baplizari Cbrislum, dixiums.vers. 13.

de

cli.s

ubique non

aliter,

qum de

corpo-

Vers. 10.

Et raptizatus

jesls onf-ESTim asleinei

1,

ribus sentiens, indicare videlur, apertos reips fuisse.

cendit de aqua. Adverbium confeslini non

scd significanter

Auclor ver Operis Imperfecli, boni,

i, el

iliemnym.

additum esse constat ex Marc.

10,

boc loco,

ei in cap. 1

Ezecbiel, non rever, scd visu,

ei

qui et ipse addidil.

Quod Eulbyntet

sciibit

ide Evan-

quoi uni est senlenlia probabilior,

quia ad

id,

quod

gelislam dixisse Cbrislum statim ab aqu ascendisse,

ut inter Cbrislum
interesset,

agebatur, effiejendum, nihil referebat, utrum reips,

Joannem
:

alios

bomines, quid

an sol specie aperirentur, et quia non est credibile

significarct
in

solitum. quippe l'uis-c Joan-

clorum

soliditatem fuisse non necessari violatani

nem

cteros

Jordane collo lens immersos manu

cl quia similiter aliis locis aperli fuisse dicunlur, ubi

capiti

imposil detinerc douce peccata sua conlile-

reips apertos non fuisse constat, Acl. 7, 56, ubi

|

Gnes.

7,

il, et

rentur; Cbrislum ver, quia pecatum, quod conliterelur,

si

rever aperli fuissent, non soins

non babebat, statim ascendisse, ab eo crediait

Slepbanus, sed omnes qui aderant, apertos vidissent,

!

lum ac diclum miror. Quod aulem

zantur slalim peccatis, quasi in
dere, morale est, et

Cbrysostomus;

cm cm
Et

solus Slepbanus vidisse referalur

;

et quia, ubi

ide slalim ascendisse, ut significarct cos, qui baptij

contrario claudi dicunlur

non rever clauduntur,

novam vilam.asccnnos lilteralem qurimus sensum.

illud

aperli ante nouessent, ut Deul. 11, 17; 5 Ueg.

6, 26, cl 7, 13.

8,35; 2 Par.
annis

Exislimo igilur trajectionem esse quales multas in

vidit. Plcriquc referunt ad

1
,

Joannem, quia Jo;

novo pnesertim Testamento animadverlimus. El

statim,

33, dicit

Et ego nesciebam eum

ille

scd qui misit

aut confeslim, non ad verbum, ascendit, sed

me\bapliuire in aqu,
ris

mihi dixit
el

Super qum videille

ad
ei

id

quod sequilur rfrendum,

et
;

ecce aperji, sunt

Spiritum descendenlem,

manentem super eum,

cli, aut sic esse

verba copulanda

slalim ul bapli-

est, etc.,

quod vald mihi coactum videlur, cm post

zalus est, ila ut vix flumine ascendisset, aperti sunt

ei

inilium vers. 14, Joannes non fucril nominalus, et

cli.

Hune

esse sensum apparet ex Marco,

et sta-

tim, inquit, ascendens ex

est,

aqu
,

vidit ccelos apertos, id

omnia qu;c prcedunt verba ad Cbrislum rcfcranlur; el Marcus Mallhxi interpres, cl, 10, dioal Et sta:

slalim,

ut ascendit

vidit.

Ratio quoque docet

tim ascendens de aqu vidit clos apertos,

et

Spiritum,

bunc esse sensum. Nam, ut dicerctur Christus slalim

post acceptum [baptismum flumine ascendisse, nulla
:.ausa eral.

tanqum columbam, descendenlem super ipsum. Quod

autem
nes

dicilur Joan. 1, 33,

non

est contraium, quia,

et,

Quisenim dubilsscl? aut quid jam

u,l

bapii-

ut paul ante diximus,

;

non solm Cbrislus

Joan-

zalus Chrislus in flumine fecissel?

lia

aulem djccrelur
:

sed

omnes

eliain qui aderan!,, aperlos clos, et

ut Jacobi,

1,

2: Omne gaudium

deccl nos
j

omne quod juslum Vers. 16. Et

est. Dimisit, sivit

cum

lacre.

vidit; an Cbrislus ipse,

lum ver

legenduin esset, ut in Vulgal, descendentrm super s:? An Joannes? tumque legendum esset, super ipsiun, ul est in Gncco et in Syro. Ex Marco, cap. 1, Jsus

*f
Spirilum descentem viderunt
;

liN

MA TTILEUM
mitissimumeslanimal,
et,

i'66

Cluislus, quia propter

ut ait Cyprianus, sine felio

ip*um, Joannes, quia hoc

giium
niirni
:

illi

Deo dalum

erat si-

amarum,

sine morsibus sievum. Credo etiam specie

et, ut ila

alii

uleo signo Joanni crederent. Scd ni-

columbas naturam,
sancti declaratum
;

dicam, habiluin Spirils

largitor graliarum Spiri\

non omnes evangelislue omnia diccre voluerunt.

et

omnium

Maithams

Marcus, quia de Chrislo ogebant, dixe;

ls est, dividens singulis, proul vult,

Cor. 12,

H.

runt euni Spiritum descendenlem vidisse

Joannes de
qua;

Columba graliam, mansucludinemque

significat

amoest

Jonnne agens Joannem vidisse

adcrat, vidisse

dixit.

Turbnm

rem quoque
Films meus
animal,

Patris in Chrislum declarari suspicor, ut

:

nemo
fuisse
in
;

dixit, quia

de

ill

agcbatnenio.

colombse species voxque audita consenliant

dileclus.

Hic

Sicut columram. Tertullianus,

sli

lib.

de Carne Chri-

Est en'nn columba amanlissimum

veram pulat

stinum scnsisse,

lib.

culumbam, idemque D. Augude Agone chrisliano, c. 22,

Itaque sponsa

carmen semper amatorium iminurmuranr. illa Dei amantissima columba siep,

:

plcriqnc existimant

quod ide non credo, quia nec

quasi ditecta, appellatur

Columba mea, formosamea,

eo loco qnidquam aliud Auguslinus probat

verum Cuisse corpus, quod long aliud est ram esse columbam, et multis aliis locis non veram coliimbam, sed columbue speciem fuisse docet, quem-

qum qum ve,

Cant. 2, 10, 14; soror mea, columba mea, Cant. 5, 2;

Una

est

columba mea, Cant.

6, 8. Apostolis

vero datus

est Spirils sanctus, quia indigebant, ut eos charilatc

inflammaret, et variis linguis loqui doceret, ide specie

ignis

admodm omnes

alii

auclores. quos lgre memini,

,

alque linguarum datus

est.
u.l-bi

docueront. Ambros. in pnefat.

lib. lib.

3 de Spiritu
3 deMirabi-

Et vementem super

ipsum Chrislum, eV

sual>-

sanclo; August., aut quisquis est,

libus sacra; Scriptur, c. 5.

per ipsum, pro if aurv super se. Soient enim

Quod e

est probabilius,

quando Grci, sp ver Sepluaginla,

lerpres

et Latinus in-

quod omnes evangelistas, quasi de industrie, parlicul similitiidinis usos esse videamus, et qud ad id, quod
agebalur, necessarium non fuerit veram esse colum-

pronomina
Vide

demonslraiiva

pro

reciprocis

ponere, quia eadem apud Hebrxos vox tTJ utrumque

significat.
1

Rcg. 17, 39, cl 23,

6.

Cur

Spirils

bam. Ulrm autem veram

sed quasi corpus esset,

fuerit

corpus columb spefuerit,

;

sanclus super Christum recens baplizalum descendent,

difficilis

ciem prai se ferens, an ne corpus quidem reips

ita

non

est conjectura, et veteres theologi, Ire-

3b adstantibus visum

di-

ii33us, lib. 3, c.

19, Justinus in Tryphon.,

3,

Ambrosius

versa est quaeslio. In qu Augustini probo sententiam,

in praefatione, lib.

de Spiritu saucto, et Ilicrony-

verum

fuisse corpus, quia, si

verum non

fuisset, aut

mus,

q.

2 ad Algasiam scriptmn reliquerunt. Dixerat 2

:

non ab omnibus visum

esset, aut

lot fuissent facla

Isaias, c. 11, 1,
el flos

Egredielur virga de radice 3 esse

et requiescet
et

miracula, quoi bomines fuerunt,

in

columb corpore, sed

est

in

cm miraculum non oculis bominum fieret,

de radice ejus ascendet,

super

eum

spiritus

Domini,
:

spirils

sapienti

intellecls; di-

quod non

lemer concedendum. Ulud tamen ca-

xerat, c. 42, 1

Dedi super cum spiritum meum, juc.

vendum, quod D. Augustinus admonuit, neexistimemus sic Spirilum sanctum cum corpore columb
;

dicium genlibus proferet; dixerat

61

Spiritus

Domini super

nie, eb

quod unxerit me, ad annuntiandum

sicut

lilium

Dei

cum

natur

human

hyposlatic

mansuelis misit

me

ut mederer conlrilis corde, ut prdi,

imilum

fuisse,

quod videtur Tertullianus exislimsse;

hulegimus.

carem

captivis

indulgenliam

el

clausis

aperlionem.

sed sicut angclos, ut ab hominibus viderenlur,

Debuerunt impleri prophelia:. Debuit Spiritus sanctus

super Chrislum venire,
et, ut ait

man sxp corpora sumpsisse

Non

sine causa

Joannes,

c. 1,

33,

nonnullis

qusitum

est,

cur

hoc loco Spiritus

super ipsum manere, hoc

est, requiescere, et

quidem

sanctus specie columbae descendat; die aulem Pentecosles specie ignis atque linguarum, Act. 2, 3, facilis
ralio.

tune, cm, ut annuntiarct mansuelis, el mederetur

conlrilis corde,

pradicaretque captivis indulgenliam,

magisterio

Nunc

in

Chrislum descendit, non ut ascendat,

et clausis

aperlionem, ^Baptismo quasi

quia ipse Deuserat, Deus autem ignis consumens est;

quodam

initiabatur, ut

omnes eum esse Chrislum

non

ut loqui doceat, qui diffusa erat gralia in labiis

inlelligerent,

de quo fuisset Isaias tani longo anlc

cjus, sed ut

testimonium de

illo

perhibeat. Qui autem

tempore valicinalus. Itaque ipse Christus cm secun-

lestimonium perhibet, dbet personae, de qu loquitur,

dum

illum Isai
est

locum

in

Synagog

legissel, addidit

naturam, proprietatesque declarare. Dictum erat

el li-

Hodi impleta
4, 21.

hc

scriplura in auribus veslris, Luc.

de Chrislo, arundinem quassatam non confringet,

Aliam rationcm Hieronymus, Chrysoslomus,

et

mon

fumigans non exslinguet,

el

quidem eo loco

di-

Euthymius

Theophylactus affermit, ut inde intcl-

clum erat ubi de descensu

agebalur,
Isai.

in

eum

Spirils sancti

ligeremus etiam nobis Spiritum

sanctum, quamvis

42, 1, 2, 3

Dedi Spiritum

meum

super
nec

minime videamus,

baptizatis dari.

Sed hc

ralio roi-

eum, judicium genlibus proferet.

uccipiel

Non

clamabit,
foris.

personam, nec audielur vox ejus

el

Calamum
me, quia

nus convenil, quia nos non per Joannis, sed por Chrisli baplismurn Spiritum sanctum recipimus. Cerl
altra

quassatum non conteret,

guet.
Dicit ipse

linum fumiguns non exlin:

melior, quia

illud prcessil,

hoc seculum

est

de se Cluislus

Discile

Vers.

17.
H,

Hic est filius meus dilectus. Mar-

milis

sum

et humilis corde,

Matth. 11,29.

Columba

cus

c. 1,

el Lucas,

3, 22, dicunt

Tu

es filius

ipsevidit clos apertos, etc. Sed et Joannes ipsevidit, ex Joan., c. 1. Vers. 17. Complacoi ; qui mihi singulari modo

llle filius meus gratus est, et acceptus. In Grco non adoptivus, sed naluralis, ex me genitus. Quod 17, idque Patris de Filio testimonium repetitur,
: ,

457
meus.

COMMENTARIA. CAP.
Qu ide contraria non sunt, quia credendum
;

IV.

488
ut

est

Hebr., Tiy

TWb,

ilerm
1
:

reconcilielur.

Grce,
Domine,
IT1

alios evangelisias verba, alios sensuin reiulissc.

auiem verba incertum

et

verosimile lanien est

Uni Marcum

toZ cox-^ai srt, el psal. 84,

Bine

dixisli,

lerram tuam, avertisli caplivitatem Jacob. Hebr.,

"j")N

Lucam verba

rcitasse, el quia plures sunt, et <juia

fuit,

mn', placatus es (aut

reconciliatiis

terra- tua;,
,

consenlaneum
scendebat, ad

ut

in

quem

Spiritus sanctus de-

id est,

populo tuo, ut Hebrsei interprclaniur

:

et

qo
hoc

eum vox
meus
ille

dirigerelur. Sicut in transfi-

scquunlur, verba confirmant

Averlisti capiivittem
,

guralione, quia vox dirigebalur ad

dixit
:

apostolos,

non
di-

Jacob. Gra:c, j3o/>jaa;, Kpie

t^v

y$|v

cou, ergo

Tu

es Filius

sed

Hic est Filins

meus

locosvw
lis

evxr,<sx, in

quo complacui, ut noslri interpre,

leCtUS,

LUC. 9, 55,

oTnb, Istiv i uo; y.OV O <k-/Kirr,TO;.

Hic

versionem retineam

non

significat

quem unie
in

est Filius ille

meus,

inquam, cbarissimus. Osiendil

amavi, nequequo vald deleclor, neque

quiesco
,

cnini
rali,

gcmino

arliculo se

non de quovis, sed de natusibi a:quali Filioloqui.

filii

ut novi

quo conquidam venunt interprtes; sed in

de unico, de ajterno, de
ca?leri

Nain

adopiione lantin

sunt

.yctnitrij di-

leclum, aut quod aniplius est, charissimum Aibanasius in oralione adverss Arinnos,
sit

id est, per quem placalus ac reconcilialus sum mundo boc est, placari et reconciliari decrevi in quem cm inlueor, omnem iram et offensionem nono.

quo,

quod

Detis ex

Deo

Voluit

enim Pater per voeem

illani

clils

missam

vcrbum, unigenitum inlerpretalur. Hoc enim cpi-

declarare non tanlni Filiumesse suum, sed quorsih

tlieto

non apud Homerum solm, sed

etiain in sacris
:

etiam miileret, ut libenlisab boniinibus reciperetur.

Alludit ;iulem ad propbeiiam Isai., 42,
vus meus, suscipiam
in eo
1
:

Lilterisunigenitos filiossolitosappellari, Gnes. 22,2

Toile (Muni

Ecce sersibi

luum unigenitum, quem

diligis

haac,

et

eum;

electus

meus,complacuil

vacle in terrain visionis, sicut contrario,

1(>,

Joan.

c. 5,

anima mea v&'gj nnl. Gur autem ba:c vox c-

et 1 epistol 4, 9, unigenitum

posuit pro cbaris-

simo: Sic Deusdilexil mundum,

nitum duret.
In

ut Filu.n

suum

unige-

lils missa sit, non est difficile ralionem reddere. Columba; species res erat mula, qua; mulla signifi-

care poterat, addila vox est, qua; symboluni deelara-

quo
in

miiii

ben complacui,
placui.
,

tt

o,

wiixr,.

ad ver-

ret. Sicut accedit

verbum, inquit August., ad elemenel

bum,

quo

Sed nosler interpres explendae

tum,
id

et fit

sacramenlum, quia quod

mentis obscure,
(

senlenlia; causa

dandi casum addidil. Vcrbum est

aperl verbis significalur. Filius Dei

)

inqnil Hilar.,

vald in sacris Litleris usitattini sicut et

xi,

nomen

evlo-

can. 2 fid

auditu conspecluque monstratur,

inobedienli testimonium de

plebique in~

inde derivalivum. Nosler inlcrpres eoxev solet

12, 18, et 17,
1,

et proplietis

Domino suo
leslis

verlere, sibi complacere, ulMatih.

5;
;

miltitur et contemplationis, et vocis.

Fide dignusest

Marc. 1,11; Luc.

5,

22,

et 12,

52; ad Colos.

19

qui

et audivit et vidit.

Simile quiddam in transfigura-

2 Pclr.

17;

eSoxt'a-j

autem beneplacilum , ut ad

tione facium est,

ralione,
lus
lur.
,

Malth. 17, 5, et Luc. 9, o.sed ali

ui ail
,

Eplies. 1, 9, aliquando
2, 14.

bonam

voluntalcin

ut Luca:

utaposlolorum principes, qui,

D Pau-

Dequibus duobus vertus multa ab intcrpretibus

videnlur

quasi Ecclesia; columnae futuri erant

,

slabiliren-

dispulanlur, quac elsi vera sunt, tamen non

corum vim prorss exprimera, sensumquc complere.

Graecum verbum Septuaginla intcrpretibus intro-

Omncs veleres auctores iique maxime , qui adverss Arianos disputai mit, aliam causa m reddi ,

derunt, ut Trinitalis myslerium declararetur

loquenlis
sancli
,

Patris

ductum

est,

qui

ubicumque
,

fer Ilcbraic
,

erat

nl

Filii

testimonium recipienlis

Spirils

verlerunt eSozsv

ut Psal.

59, 14

45, 4; et 149, 4,
1
;

columb
facla vox,

specie descendenlis. Qualis aut quo

nec memiiii eos uspiam

aliter vertere, nisi Isai. 42,

quare ex verbo llebraico HS1 Gra-ci verbi

intelligenda est.
ficat,

sSexst-j vis

HXI autem Hebraiccm multa signitum etiam aliquando placari rconciliai'!, in

, ,

obscurum non est, potuit Deus qui omncs bumanas voces are in buniano ore formare solel humanani vocem eodem are sine ore l'ormare ut Marc. 9,7, et Joan. 12,28; Exodi 5,4;
, ,

modo

gratiam redire, ut psal. 76

projiciet Deus,et

Numquid

in

ternum

Act.lO, 15, 15.

non apponet,

ut complacilior sit adliuc?

Aposlolo, 2 Episl.,

cl,

refertur, ut res

maximi mo-

non solm

tribus evangelislis, sed etiam Petro

menli.
i

CAPUT
1.

IV.

CHAPITRE
1.

IV.
le

Tune Jsus ductus

Et

est in

deserlum Spiritu, ut

tentaretur diabolo.
2.

Alors Jsus fut conduit par l'Esprit dans sert, pour y tre tent par le diable.
2. El
j

d-

cm

jejunsset quadraginta diebus, el quail

ayant jen quarante jours et quarante nuits,

draginla noctibus,postea esuriit.

5.

eut faim ensuite.

5.

Et accdons tentator dixit

isti

ei

Si Filius

Dei es,

die ut lapides
4. lo

panes

fiant.
in

le Fils

Qui respondens dixit: Scriplum est: Non

vivit

Et le tentateur s*approebanl lui dit: Si vous tes de Dieu, commandez que ces pierres deviennent des pains.
4. Jsus
vit

so-

pane

homo, sed

in

omni verbo quod procedit

civita-

rpondant

dit

11

est crit:

L'bomme ne

de ore Dei.
5.

pas seulement de pain, mais de toute parole qui sort de la bouche de Dieu.
5.
cl le

tem,
6.

Tune assumpsit eum diabolus in sanctam et slatuit eum super pinnaculum templi,
Et
dixit ei
:

Le diable
Il

mettant sur
lui dit
:

alors le transporta dans la ville sainte, le pinacle du temple,

Si

Si Filius Dei es, mille le

deorsm

6.

vous tes

le

Fils

de Dieu, jetezlo

S. XXI.

459
scriptum est
cl in

IN

MATTHiEUM
te,
;
:

460

enim

Quia angelis suis mandavit de

manibus

tollent te,

ne forte oflcndas ad lapideni

peJem tuum.
7. Ait

car il est cril il a donn ses anges vous en bas des ordres relatifs vous; et ils vous porteront dans leurs mains, de peur que vous ne vous heurtiez le pied contre quelque pierre.
7. Jsus lui dit : Il est encore cril terez point le Seigneur votre Dieu.
:

bis

illi Jsus: Rursm Dominum Deum tuum.

scriptum est:

Non

lenla-

Vous ne ten-

8.

Iterm assumpsit

eum

diabolus in

monlem exet 8.

celsum vald,
gloriam eorum,
9.

et ostendit

eiomnia rgna mundi,

Le diable
fort

le

gne

bautc et

transporta encore sur une montalui montra tous les royaumes du

monde,
:

et leur gloire,

Et

dixit ei

Haie omnia

libi

dabo,

si

cadens ado9.
si,

raveris me.
40.
est
li

Et il lui dit Je vous donnerai toutes ces choses, vous prosternant, vous m'adorez.
: :

Tune
:

dicit ci

Jsus

Vade,

Satana;

scriptum
illi

enim

Dominum Deum tuum

adorabis, et

so-

servies.

10. Alors Jsus lui dit Retire-loi , Satan ; car il et est cril Vous adorerez le Seigneur votre Dieu vous le servirez lui seul.
: ,

11.

Tune reliquiteum diabolus,

et ecce angeli ac-

cesserunt, et ministrabant ei.

12.

11. Alors le diable le laissa et voil que les anges s'approchrent, et ils le servaient.
;

Cm autem

audsset Jsus qud Joannes tradi-

tus esset, secessit in Galiheam.

12. Or Jsus ayant appris que Jean avait t arrt se retira dans la Galile.
13. Et, ayant laiss la ville de Nazarelb, ilvini habiter

13. Et reliel civitate Nazareth, venit et liabilavit

in

Capharnaum marilim,
;

in finibus

Zabulon

et

Neph-

Capharnaum,
et

ville
;

maritime sur

les

confins de

Zabulon
llialim

de Nephlhali

14. Ut adimpleretur quod diclum est per

Isaiam

14. Afin que ft accompli ce qui avait t prophte Isac:

dit

par

le

prophelam

15. Terra Zabulon et terra Nephthalim, via

maris

15. La terre de Zabulon et la terre de Nephlhali, la voie de la mer au-del du Jourdain, la Galile des

traus

Jordanem

Galilxa geulium,
vidit

nations,

16. Populus qui sedebat in tenebris,

lucem
lux 1G. Le peuple qui tait assis dans les tnbres a vu une grande lumire; et la lumire s'est leve sur ceux qui taient assis dans la rgion de l'ombre de la mort.
17. Depuis lors,

magfiam,

et sedentibus in

rcgioncumbrmorlis,

orta est eis.

17. Exinde cpit Jsus priedicare, et diccre
iilcntiam agile
:

P-

appropinquavit enim regnum ccelo-

Jsus

commena de

prcher, et
est

rum.
1S.
dit

dire

Faites pnitence, car le

royaume des deux

Ambulans autem Jsus juxta mareGalil, viduos fratres, Simonem, qui vocatur Pelrus.et Anrete
in

proche.

dream fratrem cjus, mitlentes enim piscalores)

;

mare

(erant

Or Jsus, marchant le long de la mer de Galile, deux frres, Simon, appel Pierre, cl Andr sou frre, qui jetaient leur liiet dans la nier (car ils
18.
vil

19. Et ait

illis:

Venile post me, et faciam vos fieri

taient pcheurs);

piscatorcs

hominum.
illi

20. Al

continu,

relictis rctibus,

secuti

sunt

Suivez-moi, et je vous ferai de19. Et il leur dit venir pcheurs d'hommes

:

eum.
21. Et procdons inde, vidit alios duos fratres, Ja-

20.
virent.

Eux

aussitt,

abandonnant leurs

filets, le

sui-

cobum Zebedxi, clJoannem fralrem

vil cos.

ejus. in
;

navicum
et

Zcbcdrco paire eorum, reficienles retia sua

voca-

21. De l s'avanant, il vit dans une barque deux autres frres , Jacques fils de Zbdce, et Jean son frre, avec Zbde, leur pre, qui raccommodaient leurs filets, el il les appela.

22.

Illi

autem
eum.

statim, relictis retibus

et

paire, se-

culi sunt

22.

Eux

aussitt ie suivirent,

abandonnant leurs

filets et

leur pre.

23. Et circuibat Jsus

syiiagogis

totam Galilxam, docens in

eorum,

et

prdicans Evangelium regni, et

et

anans
populo.

omnem languorem
Et

omnem

infirmitalem in

dans

23. Et Jsus parcourait toute la Galile, enseignant les synagogues, prchant l'Evangile du royaume, et gurissant toute langueur et toute inliimil parmi le peuple. 24. Et sa rputation se rpandit par toute la Syrie, on lui prsenta tous ceux qui taient malades, et afflides gs de diverses sortes de maux et de douleurs, possds, des lunatiques, des paralytiques, el il les
et

2L
runt
ei

abiit opinio cjus in

totam Syriam,

et obtule-

ornnes mal habentes, variis languorihus

et qui

et
et

tormeniiscomprehcnsos,

dajmoma habebant,

lunaticos, el paralylicos, et curavil cos.

gurit.

25. Et secuta: sunt

eum

turbae

inultx de

Galikc

et Decapoli, cl de Jerosolymis,

et

de Judx, et de
i

Galile, de

rans Jordanem.

troupes le suivirent de la Deapole, de Jrusalem, de la Jude et d'au-del du Jourdain.

25. Et de nombreuses
la

461

COMMENT ARIA. CAP.

COMMENTAKIUM.

IV.

462

Vers
c. 1, 12.

1.

Tun'c

statim

ut

expressit

Marcus

enim malorum

est

Jacob. 1,

niani luerelici hoc etiam

L'i'/O-i,

13. Quanqum Calvimodo Deum, el quidem in-

Ductus est,
dis to

subduclus, aul abreptns, Marii, expellil i'u;n

,

primis

lenlare dicunt

diaboli seilicet officium

Dco

ttv/xk '/tov

i/.S's.j

Spirilus.

Cre-

tribuentes.

Tenlare etiam est eugnosceudi causa in-

ilibilc csl
1
i-,

non per ara rnptum

ul Habacuc,

Daniel

quirere
el

et

explorare;

quomod

et diabolus et
,

homines

55, et Philippum, Acl. 8, 59, quia id EvangclisUe

lacuissent, sed pedibus

Deus

tentt. Aliter

lamen Deus

aliter

homines, et
il!e
si

non

ductum, non coactum, sed

,

daunoncs. Hi ut cognoscant

quod ignorant;

ut

libenlcni. Dicit

lamen Mallhacus subduction

ut
virn ijlalam

Marais
cfli-

quod

scit, scire

etiam videatur, quemadmodni

cx-

cxpulsiun
cienliain

non

Chrislo,

sed ul

plorando experiendoque didicisset, aul non ul ipse,

sed ulii quos tentai, sese cognoscant
inlcrpretalur. lia Gnes- 22,
1
;

et

iinpulsum

Spirits sancli signilicarcl,

:

ut D. August.
4, et

sicut .cn D.
ii

Paulus

clicit

Qui Spiritu Dei aguntur,

ut Hiiarius,

Exod. 16,
Heb.
4,

Deut.

swil

filh

p&, Kom.

8,

14,

U'ieronym.

8,2, el 15, 5; Sapient.

3,

5;

15, el 11, 17,

et

Auclor Imperfecli observrunl. Ncc signilicalur

:

57; Apoc. 2, 2. Tentarc etiam esl ad irain provoeare,

ut

anle non fuisse action ab Spiritu

\iin Spirilus apparuisse.
I.n

sed tuni

maxime

cm dicimur lenlare Deum,

22
;

quia ejus polcnliani ex-

peiiri voluinus infra vers. 7, el

Exodi

17. 2, 7;

Num.

desektm.

In locuin tenlalioni,etsingulari aptuni

14,

Psal. 77, 18,41, el 94, 9, et 105,

nisi

14. Chri-

ccrlainini.

onini soti

quia

cm

ceciderit,

non

lia-

slus

non poterat,

secundo elteriio modo lentari,

bet sublcvitntcm se,

Codes.
vilain

4, 10.

Nec ide damnandi,

lamen credibileest

in

desertum abiisse, ut se diabolo

;

qui

in

soliludine

agunl.

Quod genus

vilae et

omnibus modis tenlanduui prameret

hujus mundi
14,

el ad
:

peccanduin
princeps

Joannes Baplisla priions, elniulli post

cxeniplo virlulis singulari
lius,
,

vjri sanctissiini

etiam sollicilaretur, ut posset diccre

,

Venit

et
,

Cbrysoslomus,
Hieronynius
,

Basi-

et in

me non

liabet

quidquam, Joannis

Grogorius Nazianzenus

Thcodo,

50. Id ex facto diaboli manifesliim est, qui illum,

icliis lioiiiines e.xjiorli,

qum divinum

esset

inlegris

ul

se pnecipilcin darel, seque

adoraret

incilavit,

voliiiniiiibus leslali sunl. Illis potis

aut-iia:relieis
est.
,

quni liominibus

quod utrumque gravissimuni peccatum

Sciebal cuini

erat.

Ilcenim

aul ambitiosis, el delicalis

ip^i
,

credendum
dxmoiicm,

ralione an Filius Dei esset, ut dicebatur, experiri voluit.

,

Coin

illi

qui sublcvarc debenl, dejiciunt,

soliini

si

ad peccandum trahi posset,

pracslal

solumesse,clsolum contra

Filium Dei esse non posse.

quin

contra dainoncs, Iiomincsquc pugnarc. Solus

diabolo.

Nomen proprium,

aut potis cognomen.

on

csl, qui

Deuni sequilur ducein, cujus auxiliuin tanl

civilalc,

csl Luciferi principis

damioniorum, ex caluniniandi,

inagis in snliliidiuc, qnni in

quanl minus

insidiandique excellenli

desumplum,

ut

Malth. 25,

ah liominibus impediliir,

apparct.

Desertum auleni
diximiis.c 5,
1,

41, el Apoc. 12, 9, et 20, 2, 10. Voluil eniin Cbristus

Jioc loco Judyea: inlelligendum est, ul

illud

honiinuni princeps diabolum principem damioniorum

idem, ubi Joannes Baplista vilain cgeral, cl quia

il!ic

ad singulare cerlamen provoeare, et ut suis parcerelur miilibus, et ut hoslium

prop Jordancni cral, ul

explieavinius,

et quia

primo conflictu victo duce

absolui deserluni appellalur. Duclus ergo csl Jor-

lotus in

fugam exercilus verteretur. Atque haee una

est,

dane
ul ait

in inlimani soliludincin, ubi inlcr bestias agebat,

causa ab evangelistis reddita

cur Cbristus in de-

Marc,
c. 4,

c. 1, 15.

sertum
bal,

abieril.

Quia adversarius aggredi non audeprocedit,

et

Siuiuc. Paulo post vers. 5, et vers S, el apud

vers. 5 el 9, dicitur duclus

obvim
scit
;

illi

quodammod
c.

irritai,

Lueam,

diabolo,

quem
can. 5

non pugnalurum,
lib.

nisi

lacessilum, Ililar.,

qui et ipse
c. 8,

aliquando spirilus appellalur, ul infra,

1, el

Ainbros.,

in

Luc,

2; auctor Imperf.,

1C, et 10,

12, 45; sed

boe Ioco Spirits san-

boni. 5. Alias

quoque

fuisse causas, cur in

desertum

ctus inlelligendus est, ci quia in proximo de co evangelisla loculus

l'ucral, c. 5,

Cbristus secesserit, lict ab evangelistis non expri-

cl quia

cum

arliculo
lit

et

manlur, incredibile non

est.

Mosesanliquuslegislator,

quia absolul Spirilus dicilur, quod nunquin

cni Spirilus sanclus significalur, u

nisi

antcqum Dco legem

accipiat, quadraginta dies so-

Didymus

cl Ilie-

ronym. obscrvrunt.

Ut tentaretur. Tentarc
durn
incilare
,

aliquando'csl ad peccan-

ul Acl. 5, 3; et 1 ad Cor. 7,
1,

et 1

lus in monte versalur. Joannes, antequm ad prsedicandum el baplizaudum prodeat, in cdem soliludine. vilain agit. Quod eniin ex solitudine proficiscilur, noa ex liominibus, sed ex Deo profeclum putatur, majo
<

Tbes. 5,5; Jacob.

15;

Apoc

5,

10.

Hoc modo

reque excipilur reverenii. Voluil ergo Christus etiam

ex soliludine evangelium afferre. Voluil
ostendere, cujus Moses figura fuisset
sor Joannes,
;

diabolos lenlare dicilur. Inde nomen habens Satan apud Hebnuos adversarius, diabolus apud Grcos caliunniator et insidiator, qui circuit
voret.
alii

cum

se esse

cujus prcur-

quxrens quem de-

quem

iisdem vestigiis per soliludinem se-

Homines etiam

lanqum

diaboli mioislri, sic

querelur. Voluit nos exemplo docere, ut

cm de

vitae

alios lenlare soient.

i.

Deus nequaqum. Inlenlaior

sancto, cujus
,

rationibus, vel de re ali gravi deliberamus,

lurbam

Vers.

A Spiritu

est in fine superioris capitis

mentio facla docere nos voloit qui,

bus armis lentationes superenlur, jejunio niniirm, oralione, et Scripturarum meditalione. Desertum il-

lud in quod se recepit Jsus , inlcr mare Morluum et urbem Jricho situm esl, idque poslea vocaium fuit desertum lenlaiionis. Tentavit diabolus non solm
ut probaret, sed etiam ut in

peccatum induceret

463
relinquamus liominum, et nos
nias noslra cuni
in

IN

MATTH/EUM
qu;e

464

soliludinem colliga-

15, 20. Quadraginta dies Goliath diabolum adversa-

Deo

consilia cominunicatuii,

i: ium

nostrum
1

significans, stat

exprobrans conira po
filii

frequenti liominum
lur.

impediuntur.
il

sohiudine juvanali-

pulum Dei,

Reg. 17, 16. Quadraginta annos

Nain et comicus
solo loco.

Je

xit

Meditalus venis

Isral in deserlo

morantur, Exodi 16, 35. Quadra-

cundeex
ril,
illa

Cur anlem

lentari Christus volue-

ginla dies Ezechiel jubetur in

ut portet iniquitales

dextrum

latus cubare,
4, 6.

multsc ab inlerpiviibus causa; afferuntur. Prima

est

doms Juda, Ezech.

qud opnrluerit novum militem

in ipso incla-

draginta

annos .dEgyplus dserta

cogitur

Quaquodam-

rescere lyrocinio; et ad graviorcm

pugnam

levioibus

mod
ginta
in

agerc pnitentiam, Ezech. 29, 11, 12. Quadradies Christus post resurreelionem,

dorari viitationibus. Seconda, ut tentalus ipse per

anlequm
potcsl for-

omnia, ut

ait D.

Paulus, lenlatis nobis majore

ferrcl.

comest

clum

ascendat, in terris versalur.

Non

miseratione

opem

In co enim in quo passus

et
iis

luil fieri,

quod tam spc

lit.

Quadragcnarius ergo

ipse, el tentants,
liari.

polms

est,

qui tenlantur auxiscirel

numerus

loluin

(ut ait Auguslinus) prxsenlis vitic

Heb.

2, 18, ut

Pontilicem babercmus, qui

nostris,

compati infirmitalibus

Heb. 4, 15. Ter lia, ut

exemple doccret nos, cm accedimus ad serviiulem

Dei, prparare animas nostras ad tenlalionem, Ecoles.

Icmpus poanitenti, peccalorumque expialioni deslinatum. Jejunimn autem pars est pnUeftUac. Vald Cahniani vcllcnt nul quadraginta
signifiait cursuni,

dies non jejunsse Christuin, aut id cvangclislas

non
in

2, 1, quam
Confidite,

llilar.

cl

Chrysost.

indicrunl.

commmorasse
convertisse^
Clirislus

aut Ecclesiam Chrisli

excmplum

Quarta, ut deviclo statim boslc nos redderel securiores

53.
:

ulililatem Chrislianoruin,

usumque pnitcnthc non

jejiinavit, singulis

inquit,

ego vki

mundum, Joan.

1G,

vanam

esse siipcrstilioncin, quia semel

Nam,

nisi ille cerlsset

lib.

non

milri iste vicisset, ut ait

hec numro dierum

annis

Ambros.,
illo

in

Luc,
cl

c.

2 Quinta, ut nos queque

:

lotidcm dies jejunare, magnan; arroganliam Chrislum

imilari velle,
in

vincente, vinceremus, Augusl. in Psal. 60

illo

Agno-

inlolerabilcm

illi

licri

injuriant,

qud

sce te in

tentatum,

te in illo

agnosec vincentem.
illa, in

ordincm nobiscuir.

rcdig;ilur, rescindi

evangelium,

Petra cral Christus. Propterea petra

cali

qu wdifi-

cujus Chrisli jejunium

sollicili

sigillum

fuit.

Domines tam

sumus, prior percussa

est

vends, (lamine, ptuvi,

in

de honore Chrisli,

quam Judas de pauperibus

loculos haherct. Si qua-

qnando Christus diabolo tenlabatur. Ecce

mitale
te voluit stabilire.

qu
:

fir

alcndis,

cm

fur esset, et

El

in Psal.

90, parte 2

lde'o

draginta dies jejunare

superslilionem

putant; jejufecit

tentalus est Christus, ne vincatur tenlatoie Chrislianus.

nent quinquaginla.

Si

quod semel Christus

non

Vers. 2.

Et CCM jejcnasset quadraginta diebus,

NocTiscs,
id
est,

est nobis singulis annis

repetendum, ne ce'ebrent

et quadraginta

quadraginta inte-

oclavo quoque die Dominicain resurreelionem. Christus

gros dies. Sic enim Iiebrxi loqni soient.

diebus evangelista noctes adjecit,

A ut ide

enim nonnisi semel resurrexit.

imilari,

Si arroganlia est

ut indicaret etim
niiiil

Chrislum

arrogans Paulus, qui se Chrisli

in re, qunc
illi

non Jtidorum more jejunsse, qui per diem

cibi

imilatorcm vocat, et e qu'idem

luit

potsve sumentes noctu vescebantur, sed

ila

ut

maxime propria
impleo,
inquit,

ut pio Eeclesi sua morercttir, adea

totos quadraginla dios, lotidemque noctes nibil gusla

verit.

qu

dsuni passiov.um Chrisli in

est

Quod Mosem

ante, Exodi 24, 18, et 34, 28, et

carne :ne pro corpore ejns, quod

Ecclcsia

arro-

Eliam, 3 Reg. 19, 8, fecisse legimus. Obscrvrunl

veleres auclores mysticum hune esse
Basil, in boni, in quadraginla martyr.
;

gantes nos Clirislus esse jubcl, qui u;Il nos esse perfeclos, sicul

numerum
c.

ut

pater noster coelestis perfectus cs, qui

sicut ipse elpalcr
;

Anibr., serm.

vull esse
his

unum,

unum
ad

sunt.

Al

in

54 de Quadragesini
ron.,

el

lib.

4
lib.

in

Luc,

2; Hielitte-

rbus non ad xqualilalem

sed

facilitaient
ille

in3c.Jona!; Augusl.,
c.

de Gnes, ad
c. 4.

nostram iinilamur. Ncc

in jejunio;

nam

quadra-

ram,

169,
mil i--

et lib.

2 de Consens, evang.,

Quod
fuisse
est.

ginta dies, necedit, nec bihit. nec csurivil, aut sitivil

;

non ab

excogitatuin, sed

Deo declaratum

nos el edimus, et bibimus, cl lamcn esuriinus ac

multis sacrarum Lillcrarum exemplis perspicuum

sitimus. Iniitaniur, quia sequimur,

quamvisnon assc-

Nam

non solm Christus, Moses,

et Elias, quasi

nu-

quamur. Sequimur autem, quant proxime possumtis,

homiucs Deuni.
viam.
sed

meraiis ad caiculum quadraginta diebus jcjunrunt,

Nam

salis est, ut

camdem leneanms

quod ipsum, erat

salis ut aliquod inessc huic

;

numro
hoc

mysterium intelligeremus

sed multa

clian*. alia

Non facimus illi injuriam, quia non coniilem, ducem facimus. Quid, quod nonnullos Chrisliacl

numro videmus
iiiundalione

l'acta,

qu;e casu facta esse non pos-

nos legimus totos quadragir.la dies sine ullo cibo

polu jejunsse?
in

sunt. Quadraginta dies ac nocles pluit,

cum

aquarurn
7,

qnihus Deus singulari miraculo et

;

mundum Deus

purgarc voluit, Gcncs.

ipsorum

in

imilando Chrsto piiim probavit sludiiim

12. Quadraginta dies morlui aromalibus condili asservaniur,

et islorum

hxresim, insaniamqiie

lefutavit.

Lcgant

anlequm sepultur mandentur, Gnes.

illi

gravissunum auctorcm Theodorilum, cxempla repenent. El

ulri
si

50, 5. Quadraginta dies exploratores

Mose missi

Chrisli jejunium evangelii sigillum est,

illi

Cbanaan promissam

Deo

terrain perlustrant,

Num.

rescindunt?nos qui servamus, an

qui rident?

Vers. 2. Esuriit; antea non esurierat. Diabolus cognoscere voluit an esset ver Filius Dei ac forte
;

Ut non dispulemus qum api aculus,

ut sibi videlui

erat an naturalis esset Dei Filius; an per

adoptionom

non dbitabat quin

esset Filius Dei post

:

tam

illustre

quamdam
edem

Palris xterni in baplismo testinionium

sed incertus

cxcellentem. Christus sic cum repullt, ut in illum ainbiguitalc rcliqueril.

465

COMMENTARIA. CAP.
ioio,

IV.

4C6
et c. 10, 23,

hresiarcha jejunium Chrisli Evangelii sigillum appelle!,

diabolus, ut infra, vers. 10,

quasi

nondm

scripto

neque vero prdicalo

si-

et

Luc. 22, 5,
12, 9,

51, et Act. 5,

5,

el

Cor

",

5,

et

Evangclio sigillum Christus adhibucril. Non ergo

gillum, sed exordium est evangelii
;

Apocal.

et 20, 2, ubi ille

ipse

dmoniorum

quo se Christus
hoc, inquam,

princeps proprio

nomme

Satan appellatur. Nescio

part, ut prxdicet, nos ut rccipiamus,

quid fueril in causa, cur nosler interpres in velere

Evangelium
finitur
;

Chrisli

quod jejunio inchoatur, jejunio quod tanlopcr jejunia re? scri-

Tesiamento semper Satan,

litleris

in

novo duabus adjeclis

nisi forte,

non

illud Calvini,

semper Salanam vocaverii,

quia vein

formidat. At Christus non prcipit, qui scitis

lus

Teslanienlum ex Hebraico sermone

verlit,

quo

ptum non
eit.

est.

Ubi scriptum est

diei

dominic obserfe-

vationem pracepisse? Esto, non pracccpit, cerl

El

fccit

myslerio, qud quadraginla, non plures,

;

novum ex Groeco in quo placuit Sepluaginta Salanam polis qum Salan appellare. Diabolus eliam ejusdem principis nomen est proprium, Psal. 108, 6;
Salan;

non pauciorcs diesjcjunaverit

ut hoc

numro, quem-

Ephes. 6, 11;

Pelri 5, 8; Apocal. 12, 9, et 20, 2.

admodm Hieronymus
jejunium. consccraret.
illi

scrihit,
ille

quadragcsimai nobis

Si Filius Dr.i es. Audierat forlasse

cleslem vo-

Nec

solus, sed

omnes eliam

cem

Hic

est Filius

meus

dilectus, aul

ex Joannis pra;est

anliquissimi, doctissimi, sanctissiini Ecclcsi;e do-

dicationc, vcl

fam cognoverat. Credibile aulem

ctores, aul Christum,

aut aposlolos Chrisli imilalos

constiluissc do-

non per modiini dubilanlis, aut ncganlis, aut irridenlis

cxemplum quadragcsimai jejunium

cuerimt, Ambros.,
27, 56, 58, et Lco,

hoc diaboluni dixisse, sicut

:

iili

ejus minislri dixe-

scrm. de Quadragcsim 25, 25,

runl

Si Filius Dei

est,

descendat nunc de cruce, c. 27,

serm. 6 cl 9

Uieronym., qui,

42, sed per

et

moodum

polis credenlis el affirmantis,

volenlis, quasi dical,

quain vos supersliiionem vocals, Chrisli lixrcdita-

ben Chrisio consulere

Filius Dei
es,

quando

lem

vocal.
si

Horum

qui

scripla legil,

cl

cum

veslris

quidem

ne famem paliare, sed quia

confcrt,

non vidot corum spirilum cssc Chrisiiaet

ples, cl aliunde
isli

non suppetit cihus, die ut lapides

mim, vcstrum diabolicum

tlierum non esuriissc.
vcl post, vcl

hxrclicum, excus

est.

panes

fiant.

Hoc

cnim'illius serpenlis callidilali

tentare, ut

Postea esuriit. Indicat ante spalio quadraginla

magis conveniebat

iia

non tenlare, sed

De Mose

et Eli
,

ulrm

vcl anle

benc consulere videretur.

Die. Etsi non ignoro, (|iiod hsrelici interprtes ad-

nunqum
est

esuricrint
esuriissc,

non

dicilur,

ideo-

que credendum

non

tanqum

singularc, dicalur.

cm hoc de Chrisio, Eadem enim virlus Dei,

esuriil?

nolavcrunt, dicere apud Hebneos idem sp esse at-

quejuberc; lamen non

in

eo eorui levilalcm accuso, judie,

quai conservabat, satiabat.

ul timido hosli
,

Curcrgo Chrislus

diciumque desidero, quod pro

intelligentes etiam
si

verterint, jub,
si-

et quasi

Deiim aggredi non audenli,

esse ad

idem uirumque verbum

diceie,
ita

oslcndens se

hominem
et quia

aggrediendum ani-

gnificet,

lamen majorem habere vim

Dixit
si

qum
loqui.

mum

addal;

ad armatum accedere timebal,

divinilalis ponil,
el quasi

jubere, idcque cl Hcbrrcos et cvangclislas

arma quoaam modo

et inermis
in

nudus

Plus enim est

ncs. 1, 5,

Fiat lux,

el facta est lux,

;

Ge-

homo

conlra luctalorum
cl
;

morcm

esuriens

qum

dixisset, jussit

plus est, verbo Do-

arenam descendit,
solcl, jaclalionc

advcrsarhim non

virlulis, ul

mini cli (irmati sunl, psal. 52,

jussu. Sigiii'cnt

(i,

qum

si

dixisset

lieri

sed infirmilalis oslciilatione

enim anlm os Deum ajeruisse,

fuisse.

provocal, Ircn.,
Malth.
;

lib. 3, c.

32; Chrysosl., boni. 15

in

omniaqne
die,

facta
;

Similiter hoc loco plus

est,

hom. 5; Hicron. in Comment.; Ambros., lib. 4 in Lucam, c. 2. Cujus acula Fams Domini pin fraus est, ut est C scila scnlentia
auclor Impcrf.,
:

quiun, jub

loquitur

enim de

Filio Dei,

tanqum
fecisset

de co verbo quo
qui

mundum

fabricatum fuisse sciebat,

terrai>;que
;

codem verbo, quo clum

lapides isti. Lapides polis

it: fjiio

diabolus majora meluciis

jam

cavebat, famis spe-

posset cl ex lapidibus panes facere.

cie lactalus tentaret, ul

hominem.

Vers.

5.

Et accedens. Quo modo aut qu forma

visibili

Ur

qum

terrain,

qum

aercm, qum arbores oslcndit,

pedes posila, el quia

et quia

res eral ante

aceesscrit cvangelisloe non dicunt. Poluil aut invisibiliter

difficilior, et

quia aliquam
sil

eum
ex

accedere, sicut nos quolidi tcnlarc solct; aut

pane

lapis

babet siiniliiudiiiem,

cm

pani
:

maxime
est

sumpl aliqu

forma.

Omnes

auclores forma

contrarius, qu
vobis

ralione Christus dixit

si pctieiil filius

Quis

corpore, eque

human

accessisse putanl, quod est

homo, quem

ejus panent,

numquid

vald probabilc, et quia

cum

Chrisio multa est collosi

iapidem

porr'ujet ei? infra,

c. 7, 9.

culus, et quia se adorari voluit, et quia

sisset forma, evangelislae

ali acces-

Panes fiant. Quod Theopbylact.

et alii

quidam
non pa-

non

lacuissenl.

Nam cm
1.
officii

diaboli cnriosilate facluin pillant, ut panes,

Evam
forma

specie

serpenlis

lenlavil,
lacuit,

quia minus usitata

nem
quod

dixerit,

non

ali

de causa faclum arbitror, qum

;

crat, Scriplura
ille

non

Gencs. 3,

pluraliler lapides dixerat

nam

Lucas,

c. 4, 3,

Tentatou,

qui tcnlarc solel,

;

nomen

omdia-

singulari

numro dixit,
diabolus

punis

fit.

Ilaque non convit

nium (hemonum

sed

per ailributionem proprium

ulro

modo

dixerit,

quia aller evangehsia

uter vero hune, uler

diaboli d:\iinoniorum principis.

Nam quem modo

1

verba, aller sensum recilavil;

illa,

boltim nppcllaverat, nunc lenlalorcm appellat, quasi

dicat, accessit luclalor,

nescinius.
4.

accessit pugnalor, ul
is

ad

Vers.
Vrr.s.

Scriptlm
5.

est. Quia diabolus

ad Scrire
:

Ths. 3, 5. Ne forte lenlaverit vos

tfctor.

qui tentt, tencl Grscci

cl

Notatic est Hebraici

nominb Salan,

1s Omni

verbo,

in

omni

Quon

467
pturam, Gnes.
Scriptura
fcit.

IN MATTII^EUiM
1,

468

etPsal. 32, G, allusissevidebatur,

in aliis

tiones

non quo ordine Luc narrabantur

accidisse putabat
,

sed quo

refellit,

quod

quoque tentationibus

ordinc

narrare

voluisse.

Quod
ordi-

meam quoque
nem, quo
lista,

confirmt opinionem

Matthxum
si

Non in solo pane. Panem usilalum vocat, sed Hebrorum more per panent omnis consuetus cibus inlelligitur.

acciderant, secutum esse. Et

,

alteruter

corrigendus esset, Ambrosius

potis

qum evange-

corrigendus esset. Elsi scio esse, qui se vidissc

Vivit, vivet, id est, viverc potest,

modus, ut vo-

Lucae codiecs affirment, ubi

codem

ordine, quo apud

cant grammalici, potenlialis apud Ilebroeos nVP, ut

Mattlucum tentationes narrarenlur.

Assumpsit, assumit.

Exodi 53, 20

Non

videbil

me homo

st vivet,

id est,

Quomodo Christum

diabolus

nemo
Sed
omni
gis

qui nie viderit, viverc polcrit.

in

assumpserit, cvangelislx non exponunt, et potest

varias in

omm verbo quod

ore

procedit de ore Dei, j

,

partes probabiliter disputari. Illud certum

eyr.ediente

Dei,

ad verbuni

Deut.

8, 3.

invilum non assumpsisse. Nec

enim cogre potuit,

,

Scpluaginta ver et Lalinus interpres sententiam ma,

quem ne
ter; et
si

aggredi quidem

nisi

volentem
visibiliter

seseque ininvisibili-

quin verba reddere volenles,

nomen

verbi addi-

gerelem potuisset.
visibiliter,

An autem

an

derunl.

Quod
feci'.

inullis aliis Id

fecissc locis in

idiomatibus
sive proprio

an per ara raptuni deporlaverii,

adnolaviiniis.

etiam sive imitation,

vel pedibus ingredientem duxerit, incertum. Cypria-

consilio

cvangclisla; sensus est Dcuni

non

in-

nus

in

sermonc de Jejunio

et Tentationibus Christi
,

digerc usitato cibo,

tino verbo

ut servos suos alat; possc

enim

quem

alii

nonnulli seculi sunt

novum formare
:

cibuin. Id

enim de manna
ddit tibi

tiones pulat invisibiliter

omnes Christi tentacontigissc, quemadmodni ea

raplum
ut

dictum est

Afjtixtl, iuquil, le ptunia, et

qux de
fuisse ex

prophetis

legimus, ut Ezechielem
,

cibum manna, quod iqnorabas

deret
tibi,

tu, et patres lui, ut ostenvivit

Chalde in Jrusalem
1,

urbem melirelur,

quod non

in solo

pane

homo, sed

in

omni

Ezechicl. 40,

et alia siniilia.

Quibus ego, magnis

verbo quod egredielur de ore homir.i.

Non respondet Cbrislus se esse aut non cs^c Fiiium Dei, quia quamvis id maxime diabolus avebat scirc, minime tamen
inlerrogahat qiin se credere ngebat.
videri dare consilium
:

lieciaucloribus, ide

non assentior, quod dictuabsur,

dum
quod
]

videalur diabolum

prophetis
illa,

Tanim volbat
isli

Cliristo codeni modo quo Deum visiones animo injecisse. Prxlerqum qu prophetis acciderunt, non reips, s^
,

Die, ut lapides

panes

fiant.

visionc accidisse prophelx ipsi dclarant

EzechieU

Chrislus ergo ad
id

id

respondel, quod dixerat, non ad

ratio cosdeludendi, qui
fal-

40, 2, etsi non dclarassent ex eo ipso quod proplielso

eranl, intelligi polcrat. Al evangelistx non solm

quod lacuerat. Optima

Vers. o.

non
,

iaciter eonsuluut.

dclarant Cliristi tentationes per visionem accidisse

est,

Ti!NC,id
post

secundo; non enim

si-

sed etiam indicant accidisse rever.

sesc per visionem preecipitsset
,

gnifient id stalim

primam lentationem faclum

lempore quievissc.
banc lentationem
;

Quo enim modo aut quomodo cm

quo-

esse. Credibi'.e

enim
,

est aliquanlo
,

non rever

sed fals opinione prxcipilatum angeli

,

Cm

vl dieo

secundo

non cert, sed probabili

,

cuslodissent

et

quod rem maxime conlinel

Christi
Alii

opinione dieo.

Nam

Lucas

c. 4, 9,

modo
subire

falsa

opinio prcipilationis
?

animum
raptuni
signi,

non secundo
illam
,

sed ullimo loco pouit

ullimo.

secundo ver

potuisset

volentem per ara

quam Matboeus
;

Nec enim soient evanin

exislimant.

Quod

videtur assumendi

verbum

gelistac

sicut nec exteri scriplores sacri

narra-

ficare, ut Ilieronym., auctor

Operis imperfecli

Gro

tione reruni ordinem

servarc

temporum. Probabile

gorius, et Strabus.

Alii

duclum pedibus,
4
c.

ut Euthy-

tamen estLucam eoordinequooccurrerunt.Maihxum

eo quo acciderunt tentationes Christi commmorasse,
quia verosimillimum videtur esse, diabolum
verbis teiTilum victumque discessisse
:

miusin Coinmenlariis
tis subscribo,

in

Lucx

quibus ide po-

quod parm mihi videalur verosimile,

,

illis

Christi

tanlm diabolo Christum erga se permisisse

eo deporlaretur. Prxlcrqum qud
Cliristo diabolus fecisset
,

ut ab

Vadepost me,

si
,

id

permittenle

Saiana. Hacc autem verba non sunt Cliristo dicta

nisi in

nimim

se

quis esset, d-

monte
tibi

cm
,

diabolus Cliristo dixisset

llc
id

clarasse!,

quod

ille

cm

tentt facere
lucis,

non

solct, po-

omnia

dabo

si
,

cadens adoraveris me, et quia

et

lis transfigurt

se in

angelum
dixit

2 Cor. il, 15.

,

narrt evangelista

quia Jiaboli postulatio

Acccdit quod
tluxit, et illud

Lucas non

nap^aS

sed fyiyev

responsionein

postulabat.

Ilaque Strabus nnll mini

ipsum verbum
ut supra

napaia/*evev

non sem20.

videtur probabililatc contrariant affirmnre. Sunt qui

per significat ila assumere, ut portes; sed aliquando

ila
,

apud Lucam scriptorum negligenli tciilalionum or-

ut ducas

c. 1,

20, 24; et

c. 2, 14,

dinem mulatum
tiones exponat.

ptitcnl
,

quod AmbroSius,

lib.
,

Lu-

In

sanctam civitatem.
in

In Jrusalem,

qux

sancta di-

cam 4, codeni ordine

sium

quo

Malthop.tr;

narrt

trui :

cebalur civitas, quod

e Deus propter arenm ellein-

Sed polis colligendumerat, Ambro-

qnamvis Lucam inlerprelaretur, tamen tenlaquod

jubeliir I)eo
:

pum, quod ibicrat, habitaret, 2 Par. 6,2, 18, et 7, 10; Psal. 9, 12, et 21, 4, et 67, 17,el73,2, et 131,
21. Itaque sic vulg vocabatur, Matin. 27,53; Apocal,

PRor.F.niT,

sic

po ponunt verbum.

Assumpsit ut ducerel

Sepiuag. pro re sxeum supra

l'iNNACi'iXH temi'i.i. Illud verisimile est. piinaciilvliri parc et, templi, ani toricam luise, Gal'ic vnlg in summo templi fostigio positam, aut polis po.us ad meridiem sita: tectum, vel solarium pinnis, seu lo-

Qux por'icus altoro tanto aliis vains profunda erat huic subjecia.Jlini. te DtonsoM, coram omni populo, ut credat td in esse patribus )co promissum
ric

septem indicat.

sublimior erat;

469

COMMENTA MA CAP.
.

V7
ingenio.
,

170
Illud

M,

2, et 21, 2,

10; Ct Daniel, 3, 28. Prophelae post

et
,

diaboli

congruum
si

dubium non est

Ch'risli

adventum

propter ejus prasenliam

Isai 52,
1, et

ita

vo-

diabolum

non verba

cerl

(amen verborum sen-

candara prxdixerant
char. 8, 3.

60,

14; et

Za-

tentiam corrupisse. Ncc enim voluit Spiritus sanctus

significare fore ut, quidquid juslus, sive jure, sive in-

Super pinnacuuim templi super alam aut super pinnam templi. Quidam fastigiatam ct acumiualam
,

juria aggrederetur,

ben succederet

sed ut in

iis

quai

ut vir justus agerst, etiamsi totusadversareturmundus,

lurrem

fuisse tradunl

in

qu lamina esset ad vento,

tam praesens tamen Dei experiretur auxilium, ut angelorum manibus gestari videretur. Quod autem
in

nun mutalionem
,

versatilis

quai ob aise similitudi-

dixit,
co:,-

diiiem TtTfpyiov vocaretur, quales nunc in templis noet principum basilieis videmus. At nihil e]usslris

manibus, potis
,

quam

in

bumeris, ablusit ad

suetudinein

qu, quai charissima nobis

furetur, in

sunt,

ne

modi

in

templo Jerosolymilano fuisse legimus. Tlieo-

perdamus, neve quis

manibus geslamus, palmas ma-

phylactus locum Sippvrov fuisse dicit, id est, fasligiattim ex cujus dorso utra nique in parlem pluvia tecliim
,

sicut Hispani dicunt, geslat illum supra

nuum suarum
interpres, in

id

estvald amat

diligentissimque
Iiaireticus

deflucret, qualia sunt in Galli

ade acuminaia, ut

custodit. Itaque

mal mihi vertisse videtur

duas habere alas

volareque

domus

videantur. Sed

manus

tollent te, vi detract verbis;'quod

scimus ncque templum ncque coeleras in Pakcstin domus ejusmodi tecta habuisse quin supern planai
;

autem

illo
,

psalmo 90 de omni viro justo diclum erat,

quasi minore ad majus argumentando
, ,

diabolus

erant,

ut in

illis

cnandi

apricandi, ambulandi
ut
intelligilur
,

ad Christum
Vers. 7
|
;

qui non vir mode- justus,

verm eliam
enim

confabulandi

commodus

locus esset,

Filius Dei vocatus fuerat,

Josne 2

G, et Judie. 16, 27, et 1

Reg. 9, 25

26, ct 2

accommodavit.

Rursuji. Etinm scriptum est. Est

Reg. 11,2, ct 16, 22, et 4 Reg. 23, 12; Isai. 15, 3 Matth; 10,27, et 24, 17; Marci 13, 15; Luc. 12, 3, et
17, 51. llaque melis senliunt, qui
cari existiinant peribolum,

bocadverbium cum sequentibus, non cum prsecedentibus copulandum.

pinnam templi vo-

Non tentabis. Quidhoc

vers. 1.

loco significettentare, vide

qui circm

summum
,

te-

qualeni erat, ne quis ibi ambulans caderet Deus omnibus in tectis (ieri jusserat, Deut.22, 8. Latini podium, ut opinor, appellant. Id m^te pinna

ctum

Vers.
L\

8.

Iterum assumpsit.
fuerit
,

Vide vers. 5.
,

montem. Quis hic

mons

quia evangelistae
,

non dicunt

neque

scire

possumus

neque curiosita-

vocalur, quia ab

sedificiis
,

exstabat, et veluli in are

tis vitio liect

inquirere. Illud scimus

Jerosolymam mon-

pendere, ut akc similis

videbatur, quales sunt, quos

tibus fuisse

circumdalam. Fundamenta enim ejus in

,

Galli in turribus crneaux vocant.

slum diabolus duxerit

in

Curautem e Chripromplu est ralio, quia

montibus sanclis

Psal. 86, 1, et, montes in circuilu

ejus, Psal. 124, 2. Illud

autem

elsi

nescimus, tamen
aliquem propin-

persuadere volebat ut se prcipitem mitleret, conveniebat ejus consilio , ut in editissimum locum duceret. Erat

vald simile vero est diabolum

in

quum
genes

Jerosolymre
,

montem
,

duxisse.
et

Qud ver

Ori-

autem Jrusalem

in locoedito, in

autem

in editissimo totius urbis

templum monte Mori, 2

Ambrosius

Hieronymus

Theophylactus de

superbi interprelantur,
ducit
;

Par. 3, 1; pinna autem locus erat totius templi altissimus. Nam , quod Remigius multique alii auctores
,

non sensum

in quam diabolus homines quem nos qurimus litteralem

sed allegoriam explicare voluerunt.

tradiderunt, ideirc

eum

in
,

lectum templi duxisse

legisque doctores ad po-

Omnia rgna

mundi.

Quoniod potuerit ex
Sunt qui

uno

qud
lis

ibi solerent Pharisi

,

monte omnia mundi rgna diabolus ostendere,

inter interprtes solet.
id sol

quairi

pulum concionari

ut doctoris inflatus opinionc faci;

animi visione
,

se prcipitcm jaceret

mibi non probatur, qui

factum velint

ut Cyprianus et Strabus
,

quemadmo-

nusqiim lgre memini in lecto templi docere legisperitos consuevissc. Contra ver lego in porticu Salo-

dm

vers. 5

docuimus

quod ibidem etiam refutaviimperfecti et Euthym*.

ut viderit,

mus. Melis auctor Operis

reips ostendisse
,

monis conciones habitas, Joan. 10, 23. SiFilius Dei es. Hocdiabolumurebat, Vers. 6.

non

ita

sed

ita

ut cu-

jusque regni plagam digito designaverit. Adde qud

ut sciret

an Filius Dei esset. Credibile tamen est af,

non

est necesse, ut singula prorss ostenderil rgna.

ita

'irmando dixisse

sicut antevers. 3.
il-

Ssep enim

Scriptura loquitur, ut totum dicat pro

9, 26, et 27, 45.

Et

in

manibus tollent te. Quidam de industri

majore parte, Malth.

lam parlem testimonii diabolo prtermissam putant,

ut custodiant
te in

omnibus

viis luis,

qud hsec verba

Et gloriam eorum. Hebraismus, id est, qu quodque re maxime prsestaret quod verbis , non manu
,

diabolo adversari viderentur. Vias enim inlerpretantur viam

,

ostendisse

credendum

est.

quam homo

tem

agi; et

ire dbet non quam prcipiomnes acliones non impi temeritale, qualis
,

Vers.
scribit

9.

H.C omnia
illa.

tibi dabo. Lucas', c. 4,

6,

diabolum addidisse, quia mihi

do

Iradita sunt, et,

erat sese

praicipitari;

sed
est

pio prudentique consilio

cui volo,

Nempe
non

quia Christo, an Filius Dei

susceptas.

Quod

si

non

verum

est

argutum

et

esset extorquere

potuit, fingit se Filiuin esse Dei,

Vers.

7.

Non tentabis DominumDeum TuuM,Deutetentai, qui poienli.cdivinre vultfacere

est.
'8

ron. 6.1s

Deum

jiciens

periculum,utqu33ritmiraclum,cm nihil opus

Vers

8.

Et ostendit

ci

an digito designans, aut

narrando, aut per species objectas oculis Christi subGrxc, in momenlo temporis; seu brevissimo lemporis spatio. Sunt qui mundi nomine Romanum interprelantur imperium.
:

4/1

IN

MATT1LEUM
et singuls
;

472

qui soins verc poluit dicere: Ditacst milri omnis potestas in

pugnas
,

sed pralia narrare. Hoc tamen

clo

et

in

terra. Dieilur

quidem diabolus
,

non pro vero

Vers.

sed pro simili vero haberi volumus.

princeps hujusmundi Joan. 12, 51

1
! ,

et

14,30, et 16,

12. Cum

autem audisset. IIxc non stalim

non qud mundi, sed qud vitiorum,qua: propria

sit.

post Cbrisli

lenlaliones acciderunl. Aliquanto

in

enim

snnt mundi, doininus

Ilaquc nec rgna dare, nec

,

lempore anlequm

vincula Joannes conjicerelur,

aufrre potusl, qnod proprinni est Dei

15; Daniel, 2,
21.

Proverb. 8,
sed nec alia
,

Cliristum baptizsse, et Evangelium pradicssc; Jo-

Nec rgna solm

1 1,

anne eliam baplizanlc atque pra-dicanie

et ila

qui-

bona,
re
,

nisi

permissu Dei, ant dare potest

est Job. 1,

aut eripeipsa vitia,

dem

ut iuler ulriusque

discipulos mulalio aliqua

5, 22, 23, et 4, 1.

argumenlum

12, nec

illa

nascerelur, manifeslum est, Joan.

quibus maxime dominatnr,

nisi

nobis volentibus dare

Secessit
eil
|

in

Galil^eam. Causa secesss Cbrisli fa-

ples!. Funibus enim peccalorum

siringiv,

suorum quisque con-

ex verbis evangelisLe colligitur, qui ide indicat

Proverb. 5,

25J.

Vers. 10.

Vade, Satana.
:

secessisse,

qud Joannes Iraditus esset, ne videliect

Mulli Grci Latinique

etipse traderetur.
cesscrit,

codiees legunt

Post me, aut, Retrb me, ut Matthams,

Quo autem modo in GaliLeam secm Joannes in Galil Iraditus fuerit, menon exercitatus
in Scripturis leclor

1G,23,

et Marcif,

8, 53. Satanam antem suo vocat

,

rit polest
l;ire.

dubiest.

nomme, quem
quem
panlis.

evangelista vers. 5

tentatorem voca-

Joanncm

in Galila^ tradition fuisse

cerlum

veral, ni oslendatsc seire Uluin

non esse Filinm Dei,

,

Traditus enim est ab Herode, infra, 14, 5, cl Marc.

6,

se esse simulabal, sed diabolum

quem

dissi

17; Luc. 3, 19. Erat autem Ilerodes Gslibr Tc-

mulabat.

Est btec

vox

imperantis simul

et incre-

trarcha, Luc. 3, 1.

Omncs

bocreticorum inlerpreles boc

loco pueriliter crrrunt, exislimantes camdein esse Gacitt

Dominum Deum tuum adorabis. Non

verba
,

Cbrislus
ti-

heam,

in

quam

Cbrislus secessit, et ex qu pris vc. 5, 15,

sod sensum

Non enim

est adorabis, sed

nrai, ut

Joanne bapiizarelur supra,

i

ide-

mebis. Sed apud i'ebra-os limere

Dominum
religiosi

est illnm

que,
lila-a,

</.>i.ypr >;v>,

vcrtuul, rediit in Galilam.

illa

AlquiGa-

adorare et colre, et limor Domini significal

di\

omnem
caslique
1, 1
,

unde anlca vcneral,

ipsa erat, in

qu Joannes
1,

inum cultum

sicut

bomines

Iraditus est. Venerat

enim ex Nazareth. Marc.

9.

Deum
8, 18,
cl fci

colonies, limentes

Deum

appclla itnv, Job.

Nazareth autem ine fuisse Galibc, ubi letrarebaerat Herodcs, quis ignorai? Proplcrea enim jussus est Josepb

8, 9, cl 2, 3, ei psal. 21, 21, 25, 26, et 2i, 14, et 32,

cl 65, 16, cl

113. 11, et 117, 4, et 127, 1, 4,

dieilur qui ad
soli

cum infante
sn

Cliristo e diverlcre, supra, c.

in

2,22.
Gali-

unique de

iis

populmn Dei persed,

illi

Itaque Cbrislus non fugisset periculm

eam

lineliant.

Nec

est

Mi

servies,

servies.

laain

edens, sed se

in

pcricnlum conjccissel. SeIle-

Sepuiaginta lamen interprtes et Lalinus addiderunt,

soli
,

cessit ergo ex GaliUc

Jmhcorum, cujus (elrarcba

in

ut sententiam exprimrent. Cni se

enim Deus

ju-

rodes, qua>, inferior dicebalur,

superiorem Galierat,
et

bet adorare

sibiqne servirc,
illis.
,

velat alios adorare

kcam

quai extra

Ilerodis jurisdiclionein

deos

et

servire

Ilaque

idem

est

Dominum
dixisset
:

Galilnea

gentium vocabaurr, qud

magn ex

parle

Deum tuum adorabis et illi servies, M Dominum Deum tuum solum adorabis
servies. lias tantni lenlationes
lislx'

si
,

genlibus babitaretur. In e enim Salomon Hiram Ty-

illique

soli

riorum rgi

viginli

urbes olim dederat, 3 Peg. 9, 11,

Cbristi trs

evange-

quod non solm ex Strabo vulgari nostro auclore, sed

ex ipso eliam evangelist inlelligcrc polueriint. Addit

exposuerunt, non est tamen, opinor, existimanbis

in

dum
ide

tantm tribus modis fuisse tentation

cm
j

enim,

v. 13,

Cliristum discessisse ex Nazareth, qurc,

descrlum
15
:

exiisset

ut lenlarelur,

et

Marcus
[

ut diximus, erat in Ilerodis Gahlne, et venisse, ut habilaretin

scribat, c. 1,
et

Et

tat in deserlo quadraginta diebus,

,

Capernaum, quam
:

in (inibusallerius Galikcic
et terra

quadraginta noctibus

et

tentubalur Salan

quasi

esse constat, et v. 15
l'un

Terra Zabulon

Neplitha-

lotos

quadraginta dies

tentatns esset.
5, et

Cerl
lib.

auctor

via maris trans

Jordanem Calil gentium. Ilaquc

verlit, secessit,

Opris impcrfi-cti, bondi.

serisu cvangelislar., c.
-4;

Augusl.,
et

2 de Conila

melis noslcr interpics

!

qum

islinovi,

Deda

Remigius
5
:

sen-

rediit;

quamvis verbum ulrumque

est

significel.

Ex

bis

serunl.
tor,

Curergo
accessit

Matlli.

dixil vers.

Accessit tentaj !

perspicuum

non csseeamdem bistoriam, quam boc

quasi
,

ante non aecessissel? Inlcrprclari possuut cxploraret

locoMatthauis, et

quam Lucas,

c. 4,

H, commmorai
;

nius

an

Filins

esset

Dei

sed

Lucam

illic

agerc de reditu Cbristi stalim post Jc-

aggressus estaperto Marte,

cm

videret se nibil per

i

junium,

et tentalioncs in

Galilam Ilerodis Matihamni

cnniculos effeeisse; et evangelistx noluerunt bellum

ver hic deejus secessu ex Galilse Hcrodis in Galicerlum eslquid prias faclum sit, ulritm rgna prias demonstrata sintei, et poslea inpinnam tempti tevatus sit; an hoc pris, et illud poslea? nihil tamen ad rem, dm omnia fada este manifestant sit. Qu;e Joannes referl quatuor primis capitibus, ommitluntur. Vers. 12. Secessit in Galilam, ccssil invidirc Pbarisaeorum qui Joannem tradideranl. Sermo autem est de Galikca gentium, quic erat extra dilionem ile-

Vers. 10.
soi
i

Dominum Deum
esi

tuum adoradis et

illi

servies. Yox Gr;r.ca cnltum uni Deo debilum signilicai. Deler. 6 sic habetirr, Dominum tuum limebfa :
tijueri!

Deum
f'erel

eum

pqlere. Cbrislus

sensum redditenlatio

rerba.

Prima quidem

cam

pr

speeiem, ut instanti ncessitai! fieivi seciinda ad vanam uriosilaieni, terliaadidololalrimn inducebt. Primm tentavit ut Filium Dei,
se
a't

secundo

ut

Propbetam,

tertio

nt

bominem

vulg.

rodis.

August.,lib.2,de ConsensuEvang., c. 16: Totum'ltuc dm i Hier Lucas namtt, etsi non codem ordine: undein<

Vkrb. 13 cl

15.

llABITAVIT

in

Capiuunaum. Urbs

ciat in dilionc Pliilippi, qui Josepho ut pacis

amans

75

COMMENT AUIA. CAP.

alios

IV.

474

lam gcntium; quod non

rcs; sed
lib. 2,

solm minores aucto-

|f

Vers.

18. Juxta mare G\ulje/e. Non erat mare,

magnum

etiam Auguslinum videtur latuisse,

cvang., c. 18.

sed lacus,

qucm

Jordanis in humiliorcm locum inci-

deConscnsu

dens
Isaia?,

efficiebat.

Vocalur aulem mare

ait,

Hebrajoruni

Vers. 14.

Ut

adimpleretur. Propheliam

more, qui, ut Ilicronymus

omnem aquarum
1,

con-

quam de

liberatione triuro tribuum Zabulon,

Nephtha-

gregaiioncm marc appellant, Gen.

10; Galifoeae

lim cl Aser, quic

prctautur,
c.

eam partem incolebant, quidam inlersuo more ad Christum accommodt, ut alias,

Locus
est

vero dicilur, quia in finibus ulriusque Galiioeae silus

erat, olim Tarichea, ut auctor esl Plinius, et

mareTi-

2, 15, 18, et c. 3, 3.

lis,

apud Isaiam difficiquia Hebraji non solm alium sequunlur sensum;

aliter

beriadis proptcr Tibcriadem

urbem

in ejus or silam,

quam non mull

vit,

ante lierodes a'dificaverat, elambi-

sed
Illic

etiam legunt, alilerque

verba conjugant.

lione gratis impcraloris Tiberii de ejus nomine voca-

docuimus veram lectionem, veramque esse sen-

ut Josephus scribit, lib. 18

Anliq., c. 3, et staait,

lentiam,

quam
et

et nosler inlcrprcs, et evangelista se-

gnum Genesareth,
Plinius,
1.

quia lola regio, ut Ucgesippus

culus est.

Nec cnim

illam

propheliam ante Chrisli

Gcncsaris vocabatur.
5, c. 15, cl

Lacum

describunt, Strabo,
1.

1.

10,

adventum

prxdicationem propri legimus implelam.

Hegesippus,
Ptri et

3, c. 2G.

Terra Z,vbi;lon, et terra NepbthaVers. 15. lim,via maris; rcgio tribus Zabulon et tribus Neplitbalim; hoc enimdu tribus in superiore Galihvsorlem acccperant, Josue 19,
Eraut eniin trs
illse

Petrum et Andream.
c. 3, 13, et
tes

Andre vocalioncm

diversi evangelist diversis

modis narrant. Marcus,

videntur significare

Lucas,

c. 6, 13,

omc. 1,

10,

33, regio maritima.

aposlolos simul vocalos fuisse;

Joannes,

tribus vicin mari Plicenicio, ubi

dixit Si Qct..wos

40, 41,

Andream

pris, deinde

Tyrus dominabatur. Graecus

viam

lere Lucas, c. 5, 1, 10, ali ralione

scribit
tri
:

Petrum vocatum. Pra> Petrum vocalum

in

maris, accusativo adverbialitcrposilo, id est, versus

non euim Christum prsctereuntem, sed

P-

mare, imitalione, ulopinor, Septuaginta, qui

verterc,
ut

ita

soient

navicul concionantem, et incredibili piscium nml-

quod Ilcbra dicunt

6, 38.

"]TT via, id est, versus,

liludine capta

obslupescentem Pelrum vocavisse, null

illa

2 Par.

de Andra fact mentione. Prima

cxplicatur,

dissensio facile
c. 6, 13,

Trans Jordanem. Terram Zabulon et terram NephIbalim non esse trans, sed citra Jordanem respectu Jerosolymac nemo ignort. Quo majorem bic locus
diflicullatem inlerprelibus
peperit.

Marcum,c.

3, 13, et

Lucam,

non

agere de apostolorum vocaliouc, ut Christum sequerentur, sed ut aposloli firent, Pris

cnim

discipuli,
est,

Ego quod

sentio

deinde aposloli ex discipulorum numro, id

stri,

magi-

breviter dicam, aliorum

non aspemalus sentenliam, sed brevilatem seculus. Solebant Hebrai ex iEgyplo venicntes, antequm Jordanem trajicerent, terrain Chanaan, qu ultra Jordanem erat, vocare pTTl "PSH X"1N
terram trans Jordanem, Num. 32, 19; Dcut.3, 20,25, et M, 30. Quam consuctudinem etiam in Palxslinam
ingrcssi relinuerunt,
ita

ut alios docerent, elecli sunt; sicut

nunc ex pre-

sbyterorum numro episcopi eligunlur. Seconda qux>slio

paul est
et

diflicilior,

quam

qui semel lantm Pe,

trum

Andream

vocalos fuisse contendunt

non video

qu ralione probabiliter explicare possint. Contcndit

aulem bretieus interpres limens ipse apostala, ne

apostoli, si

loquentes,

quemadmodm
rcgionem,

semel vocat, ad piscationis dicanlur

offi-

ante loquebantur,
contrario,

cm

essent ultra Jordanem, sicut c

trajecissent,

cium

rediissc, apostatx fuisse videantur. Facile ver

antequm Jordanem

explicant, qui duas fuisse dicunt Ptri et Andra: vo-

quse

illis

cis

Jordanem

erat, trans

Jordanem appellasi

cationes:alleram, qu, non ut discipuli et comits,

sed ul familiares audilores admissi sunt, de qu Joannes, c. 1, 40, 41, agat; alleram,
ut

bant,
terra

ita

loquentes,

quemadmodm

jam essent

in

Chanaan. Cujus ulriusque

facilis
si

rei in libro

Josue sunt

qu vocati sunt

ita,

exempta, quae

lcclor reperirc polerit,

quam

omnibus
ul

reliclis

rbus Christum perptu sequeren;

ego uolarc. Hoc

non

place!, brevis verisque dici

lur,

Augustin., tract, in Joan. 7

in Malin.;

Clirysoslomus,

potest Hebraica plirasis

tra significare, ut

]T?n

~\2'J

tam

citra quant ul-

nom. 14

Eulbymius,

cl

Theophylaclus in-

2 Par. 20,

2,

D'b "DD regione,

terprctanttir. Facilis, qui 1res,

primam, quam Joan-

qu;e est citra mare.

Vers. 17.

nes; secundam,
|

quam Lucas;

tertiam,

quam

lue Mat-

Appropinquavit regnum coelorum.

tbusdescribit. Sed duas priores non ad peiTectum

Quid

sit

regnum clorum appropinquare diximus,

Hic tanlm notandum iisdem verbis Christum

discipulorum officium, sed ad familiarilatem, tertiam

c. 3, 2.

ad discipulorum
In

et

apostolorum officium faclam esse.

fuit
:

et

Joannem Evangclii praedicationem incboare; utintelligamus Joannem legatum fuisse Chrisli, qui non
suis, sed ejus,

qu sententi Lyranus
tanlm

quam ego vehementer

Nec euim
credibile

probo,

aliter Io<iui velim.

quo missus

f'uerat,

verbis usus fueril,

clexordium Evangelii esse pnitenliam.

et justus describitur. Unde Jsus in ejus letrrchia d'mlis cstcommoralns, in finibus Zabulon et Nephthali, juxta propheliam Isaia-, c. 9, ex quMalthauis ea lanim ciiat qu;e sunt necessaria. Via maris, Gr. juxla viam maris. Ibi paens erat via mercatoribus Syri et Arabia profeclis ; adeo ut populi ex variis naionibus e conlluercnl.ac merces suas Pto-

quemquam ali de causa Christo vocatum fuisse, qum ul verus esset discipulus, seque,
mihi videtur

modestus

ripnm fluminis cileriorcm, nut uferiorem nernde

gnifi lat 'eitriorero

sn!ii'-

habita ratioiie iiien>soiyiu:r,

lemaida

comportarent. Trans Jordamm, vos Grscca

riorem, si spectemus nomen indilum ab (sr..ehlis ciuu ingrcssi sont Pala:slinani. Vers. 16. In regione iimdr.e, morlalis ob densissimas ignoran lia; lenebras. Vir<iT duos FRATRF.s,quos jam ad faniiVers. 18. liarflalm suam admiserat.Joaii, j, 37, fkee euim fuil

475
relictis

IN

MA7TJ1.EUM
laboratur,

476

omnibus, scqiierelur. Itaquc duas primes no-

Lues,

5,

5.

Chrisliani snnt pisces,

nam

lim vocationcs, sed admonilioncs, et quasi futurs vo^ationis praparalioncs appcllare, ne

stoli

proplcrea in Baptismi aqu nascuntur. Propterea Cbrislus veteribus

illis

duo maximi apo-

8u; piscis appellabatur, cujus

parm

obsecuti vocanli Clirislo fuisse videanlur;

anagrammalismus
Jsus Cliristus Dei

erat, UeSi Xpi^rs sou ui; cutop,

(ilius

cm

coeleros aposlolos ad

primum

Clirisli se vocanlis

salvalor,

dcqurc
lib.

exlal Car;

verbum omnia rcliquisse, ipsumque secutos legamus. Et quidem nemo evangelistarum duas priores vocationcs appcllat.

men Erylhra Sibylkv,Tertullianus,

August.,
lib.

de Baplismo

18, c. 23; Prospcr,

lib.

de Promission.

Nam

apud Joan.,

c. 1,

42, tantm prce-

et Pradfit., part. 2, c. 39.

dicit Cbrislus Petro,

quod fulurum

eral.

Tu, inquit,
in

Vers. 23.

Totam Gauleam. Galilacam gentium,

vocaberis Cephas, Lucas, c. 5, II,

non

dicit Chiisto

qiiam secesseral, supra, v. 12 et 15.

I.\

vocalos fuisse; sed viso miraculo captorum piscium

subduclis ad lerrani navibus, relictis omnibus.scculos
fuisse Chrislum,
liclis, id esl,

snacocis. Hebrrci congregandolocumubi con-

cioncs babenlur vocant O$ congreg.Mionem, Gr-cei

quod inlerpretari possumus non

ro-

';'i synagogam, proprium vocabulum Septunginla

abdicalis,

qucmadmodm, cm

C'tri-

inlerprclum,

Exodi. 5i, 51; cl

1,

Num.

16, 2;

slo vocati sunl, abdicalis abjeelisque

omnibus rbus
dixit, Mallb. 19,

cl 51, 13; psal. 7,

luati sunt,

8; cl 81,

ex quibusAposloli ntuaut con-

Chrislum seculi sunl, ulPclrus poslea

cm Hcbrrcorum congregalionem,

27

Ecce nos reliquimus omnia,

et secuti

sumus

te:

sed

grgations locum significanl.

fcrenli.TR
c.

Nam

Clirislianorum, difinfra,

relictis

omnibus,
illa

id esl, deserlis

navibus

et relibus; in

causa,

/.x).r iix/ l

Ecclcsiam appellant

sicut mutir

Samarilana, rclicl hydri, abiit

:

18, 17,

quod nomen non solm congregalionem, ut

civitalcm, dixilque popularibus suis

Vcnite, et vldclc
feci,

novi hrelici ercclo supercilio dictilare soient, ridentes

liominem qui dixil

milri

omnia queccumque
A, 28, 29.
vrafri

numquid

nos homines indoclos, qud lempla ccclesias ap:

ipsccsl Cliristus? Joan

Mallhxus auleni lue

narrai vocalionem,

pellemus

sed locum etiam ubi Ecclcsia congregatur,

significal,

vocalos fuisse

dicit,

quia

quemadmodm synagoga
Eusebium
et ca'lcros
1

non tantm apud

qu omnibus abjeclis rbus

Vers. 19.

Cliristuin seculi sont.

Thcologos Grcos, sed etiam

Yemte post me. Ucbraismus 'VIN W,

me, ut Dcut.
23, 3.
offi-

apud D. Paulum,
Ecclesia locus ad

Cor. 11, 16, 18, et 14, 28,34, 35.

id esl, scquiniini

6, 14,

et II, 28, et 1

Erat aulcm apud Judxos synagoga, sicul apud nos

Itcg. 7, 2,

cUReg.

docendum

dcsignalus, Act. 15, 21.

Piscatores iiominum. Alludil ad prrelerilum

ciuni, sicut in Davide, psal. 77, 70, 71
:

Evangelicm rcni. Boiium nuiilium, quo prxdica-

Suslulit

cum

balregnumclorum appropinquare,
falionem,
c. 1, cl

v. 17.

VideProe-

de gregibus ov'mm, de post flantes accepil eum, pascere

supra, c. 3, 2.

Jacob servum suum,

et

Isral hreditalemsuam.

Simulpiscari,

que apostolorum describitur oflicium hommes

et

positio, de

ad Chrislum

summum

piscalorcm Iraliere. Illeenim

Et trans Jordan esi, repetenda est xoe/e pra> El de omni regione, qu erat trans Jordanem, id est, ci Ira, ut vers. 15. Quod ante dislribut
:

est, qui

sagenam

millit in

mare, ex omni gnre piverboat-

dixerat, dicit

nunc univers.

Simili phrasi usus est Se:

scium congreganlem,

infra, c. 13, 47. lllius

neca,

lib.

5 de Bcncf., c. 16

Trans Alpes accilusho-

que virtute pisecs capiunlur, sine co frustra

loi noclc

slis, id est,

regione, qurc trans Alpes est.

c.

Pctri et Andra; secunda vocaiio. Aug., loco citalo, cap. 17 :Proinde ficri potest ul poslea nrraverU,non quod poslea factum erat, sed quod prikspr(clcrmiseral,ulcum ilto intelligantur venisse Capliarintnm, qu'o Joanncs dicit et

Vers. 20.

luram piscium.
qui
lel

Lucas, 5, fusishc enarrat etcapVers. 21. LuNATicos.comitiali morbo laboranlcs:

morbus cum lunx incremenloaut decremenlo
ingravescerc,
so-

ipsum

et

malrem

ejus

et

discipulos venisse.

CAPUT
1.

V.
1.

CHAPITRE
Jsus voyant
il

V.
;

Vidcns aulcm Jsus turbas, ascendil inmonicm,

sedisset, accesseninlad cinn discipuli ejus.
:

la foule

monta sur une montagne

s'approchrent
les

et

cm
2.
5.

el

quand
2.

fut assis, ses disciples

de

retaperions os siium, doceiial cos, dicens

Heati pauperes
spirilu
,

lui.

El ouvrant sa
:

bouche

il

enseignait, di-

quoniam ipsorum
possidebunt

est

sant
5.

regnum ecclorum.
i.
lioati

Bienheureux

les

pauvres d'esprit,

parce que

le

miles,

quoniam

ipsi

ter-

royaume du
4.

Ciel est eux.

qu'ils
la

Bienheureux ceux qui sont doux, parce

lerre.

rain.
5;

possderont
Beali

qui

lugenl

quoniam

ipsi

consolabun-

5.

Bienheureux ceux qui pleurent, parce

qu'ils se-

mr.
(i.

ront consols.
Reali qui csuriunt et siliimt juslitiain,

quoniam

6.

Bienheureux ceux qui sont affams

parce qu'ils seront rassasis
;

et altrs

de

ipsi

salurabunlur.
Beali misricordes
,

la justice,

7.

quoniam

ipsi

miserieordiain

7. Bienheureux ceux u sont misricordieux, par ce qu'ils obtiendront eux-mmes misricorde.

i

consequenlur
8. Beali

mundo corde quoniam

,

ipsi

Deum

8.

Bienheureux ceux qui ont

le

cur

pur,

parce

vide-

qu'ils verront Dieu.

9.

bunt.
9.

Bienheureux

Beali

pacifici

quoniam

flii

Dei voeabiinlur.

qu'ils seront appels enfants

ceux qui sont pacifiques, parce de Dieu.

10.

Beati

qui

perseculionem patiunlur propter

10.

Bienheureux ceux qui souffrent perscution

477
jusliiiam
,

COMMENTAI? I\. CAP.

quoniam
ipsorum
est

V.

473
parce que
le

regnum

coclo-

pour
eux.

la justice,

royaume du

Ciel est

rum.
11. Bcali cslis

cmmaledixerint vobis, ctpcrsccuti

vos fucrint, el dixerint

omne maluni advcrsm

;

vos

menlienles, propter

me
sie

1 1 Vous serez bienheureux lorsque les hommes vous maudiront, qu'ils vous perscuteront, et qu' cause de moi, ils diront faussement toute sorte de mal de vous.

12. Gaiidele, et exultale;

quoniam merces vestra

suiit

copiosa est in clis

cnim persecuti
qiid

prophetas

qui fuerunt ante vos.

13.

joie, parce cieux car c'est ainsi qu'ils ont perscut les prophtes qui ont t avant vous.

12. Rjouissez-vous, et
est

tressaillez

de

que voire rcompense

grande dans

les

Vos

estis sal lerrac

si

sal cvanuerit, in

quo salietur? ad uihilum valet

foras, et eonculcetur

ultra, nisi ut

miltatur

ab liominibus.

sel de la terre. Si le sel perd sa force, salerat-ou? II n'est plus bon rien qu' lre jet dehors, el tre foul aux pieds parles hom-

15.

Vous iesle
le

avec quoi

14.

Vos

estis lux inuncli:

posta'.

non potest
et

civitas

abs-

mes.
14. Vous tes la lumire du monde. Une ville tue sur une montagne ne peut tre cache.
si-

condi supra moritem

la.

Neque acccndunl luccrnam,

sunt.

ponunl cam sub

niodio, sed super candelabrum, ut luceat

in

omnibus qui
ut
vi-

domo

lu. Et ou n'allume point une lampe pour la mellrc sous le boisseau, mais on la met sur le chandelier, afin qu'elle claire tous ceux qui sont dans la maison.
10.

1C. Sie luceat lux vestra

dh't

coram liominibus,

Qu'ainsi luise votre lumire devant les

alin qu'ils voient

hom-

opra vestra bona, et glorificent Palrcm vcin clis est.

mes,
17.

vos bonnes uvres, et qu'ils

le ciel.

glorifient votre

Pre qui esi dans

strum qui

17. Nolilc

pularc quoniam
:

Ne pensez

pas que je sois venu

veni

solvere

legem

li loi

oues prophtes; je ne suis pas

pour dtruire venu les d-

aut prophelas 18.

non veni solvere, sed dimperc.

aut unus

truire, (liais les accomplir.

Amen
iota

quippe dico vobis donec transeat ccelum

etlcrra,
lege,

unum

apex non pixtcribit

donec omnia

18. Car, je vous le dis en vrit, le ciel et la terre ne passeront point que tout ce qui est dans la loi ne soit accompli parfaitement, jusqu' un seul iota et un
seul point.

liant.

19. Qui ergo solverit

unum demandais
fecerit et

islis

miniin

mis, ctdocueril sic

bomines, miniinus vocabilur

ailem

regno clorum

qui

docuerit, hic

magnds vocabiturin regno clorum.

20. Dico

19. Celui donc qui violera un de ces moindres conmahdemnis, cl qui enseignera ainsi les hommes, sera regard comme le moindre dans le royaume des t:> u\ mais celui qui observera et enseignera la loi, sera appel grand dans le royaume des cieux.
;

enim vobis, quia

scribarum

nisi
et

abundaverit

justifia

vestra

pbuqnm

pliarisorum, non in-

20. Car je vous dclare que, si votre juslicen'est pas plus abondante que celle des scribes et des pharisiens,

trabilis in

regnum clorum.
:

vous n'entrerez point dans

le

royaume des

cieux.
:

21. Audstis quia diclumest anliquis

qui

Non

occides:

autem

occiderit, reus erit judicio.

Vous avez appris qu'il a t dit aux anciens Vous ne luerez point; el quiconque tuera, mritera
21.
d'tre

22.
fralii

Ego

condamne par

le

jugement.

autein dico vobis, quia oinnis qui irascilur

:

suo, reus erit judicio

qui

autem

dixeril fatri
:

suo:Raca, reus

erit concilie: qui

autem

dixerit

Fatue,

reus erit gehenn ignis.

23. Si ergo offers

22. Mais moi je vous dis que quiconque se mettra en colre conlre son frre, mritera d'tre condamn par le jugement ; que celui qui dira son frre Raca, mritera d'lrc condamn par le conseil ; el que celui
:
i

munus tuum ad

ii

lui

altare, cl ibi re-

dira

Vous

les

un

fou, mritera d'tre con-

damn au
et

feu de l'enter.

cordatus fueris quia

fraler tuus babet aliquid advcr-

sm

te, ibi

24. Relinque

munus luum anle

allare, et

vade

25. Si donc vous prsentez votre offrande l'aulel, que la vous vous souveniez que votre irre a quelque chose conlre vous,

pris reconciliari Ira tri luo, et lune

veniens

ofi'eres

munus tuum.
25. Esto consentiens adversario tuo cil
in via

dm

24. Laissez l votre offrande devant l'aulel, et allez vous rconcilier auparavant avec voire frre; et alors venez prsenter voire offrande.

es

cum eo

ne forte Iradal

le

adversarius judici; cl

judex Iradat
26.

le minisiro, cl in

carcerem miltaris.
indc,

Amen

dico

libi,

non exies

donec reddas

novissinium quadranteni.
27. Audstis quia ciietum est anliquis
beris.
:

promptement avec votre adverpendant que vous les en chemin avec lui, de peur que votre adversaire ne vous livre au juge, et que le juge ne vous livre au ministre de sa justice, el que vous ne soyez mis en prison.
25. Accordez-vous
saire,

Non mochade

2G. Je vous le dis en vrit, vous ne sortirez point l que vous n'ayez pay jusqu' la dernire obole.
:

28.

Ego aulem dico vobis

corde suo.
si

Quia omnis qui viderit

juin mcliaius est

mulierem ad concupiscenduin cam,

27. Vous avez appris qu'il a l dit aux anciens Vous ne commettrez point d'adultre.

cam
eum,

in

29. Qiid

ocuiis tuus dexter scandlizat le,

crue

28. Mais moi, je vous dis que quiconque regardera une femme avec un mauvais dsir a dj commis l'adultre dans son cur.
29. Que si voire il droit vouseslunsujel de scandale, arrachez-le, et jetez le loin de vous ; car il vaut mieux

et projice

abs

le

pxpedil e.iim

libi

ut perai

unum membroriiui tuorum,

miltatur in gbnnarri.
50.

quin loium corpus luum

El

si

dextera

manus
le
:

lua scandalizat

le,

abscind
peral

pour vous qu'un de vos membres prisse, que voli e corps tait jet dans l'enfer
:

si

lout

pi

am,

et projice abs

expedil cnim

libi

ut

50. Et

si

voire main droite vous est un sujel de

479

IN

MATTHjEUM
; \

48C

unum incmbrorum
cal in gehenuam,
51.
rcin

luorum, quant totum corpus tuum

Dictum

est
ei

autem

Quicumque

dimiserit uxo-

suam, det

libellum repudii.
:

32.

Ego aulem dico vobis

et qui

Quia oinnis qui dimi-

serit uxorent suant, excepta

fornicalionis causa, facit

eant
53.

mchari

dimissam duxerit, adultrai.

dictum est anliquis Non
:

scandale, coupez-la, et jetez-la loin de vous; car i* vaut mieux pour vous qu'un de vos membres prisse, que si lout voire corps tait jet dans l'enfer. 31. 11 a cl dit encore Quiconque veut renvoyei sa femme, qu'il lui donne un acte de divorce. 52. Et moi, je vous dis que quiconque renvoie sa femme, si ce n'est pour cause d'adultre, la faitdeve"nir adultre et celui qui pouse la femme rpudie commet un adultre.
: ;

Itrant audstis quia

:

perjurabis
34.

reddes aulem Domino juramenla tua.

dico vobis, non jurare omnin, neiliroims Dei est
;

Ego autem
Neque per

35. Vous avez encore appris qu'il a t dit aux anciens Vous ne vous parjurerez point, mais vous vous acquitterez envers le Seigneur des serments que vous
-

que per clum, quia

55.

aurez

faits.

terrant,

quia scabellum est

pedum

5i.

ni par le ciel,

Et moi je vous dis de ne point jurer du lout parce que c'est le trne de Dieu;

ejus

neque per Jerosulyniam, quia

civitas est ntagni

Rgis.
3G.

55. Ni par la terre, parce qu'elle est l'escabeau de ses pieds; ni par Jrusalem, parce que c'est la ville

Neque percaput luum

juraveris, quia

non potes

du grand Roi.
3G. Vous ne jurerez pas non plus par votre tle parce que vous ne pouvez en rendre un seul cheveu blanc ou noir
,
:

unum

capillum album facere aul nigrum.

:

37. Sil aillent sernto vester

Est, est

Non, non.

Quod autem
et

his

abundantius

est,
:

ntalo est.

38. Audslis quia dictum est

Oculum pro oculo

soit Oui, oui car ce qui se dit de plus vient du mal.

:

57. Mais

que votre parole

non, non
il

denlem pro dente.

39.

58.

Ego aulem
et altrant.
ei

dico vobis, non resislere malo :sed

et dent

Vous avez appris pour dent.

qu'il a l dit

il pour

si

quis le perussent in dexleram maxillam tuam, praeilli

bc

40. El
nicant 41.

qui vult lecum judicio contendere, el tulollcre, dimilte ci et pallium.

le

Et moi je vous dis de ne point rsister celui au contraire, si quelqu'un vous frappe sur la joue droite, prsentez-lui encore l'autre ;
39. qui vous traite mal
:

luam

40. Si quelqu'un veut plaider contre vous pour prendre votre robe, abandonnez-lui encore votre manteau
;

Et quicumque
illo

angariaverit mille passus, va-

de cum

et alia

duo.
:

41. Et si quelqu'un veut vous contraindre de faim mille pas avec lui, faites-en encore deux mille
:

42. Qui pelit te, da ei

et

volenti

mutuari

te,

ne averlaris.
43. Audslis quia
diclunt
rsl
:

42. Donnez celui qui vous demande, et ne repoussez point celui qui veut emprunter de vous.

Diligcs

proximum

tuum,
44.

et

odiohabebis inimicum tuum.

dico vobis
:

43. Vous avez appris qu'il a l dit Vous aimerez votre prochain, et vous harez votre ennemi.
:

Egoautem

Diligile inimicos veslros

benelacile bis qui oderuui vos, cl orale pro perseqtienlibus et calumniantibus vos,

44. Et moi je vous dis Aimez vos ennemis, faidu bien ceux qui vous hassent , et priez pour ceux qui vous perscutent et qui vous calomnient ;
:

tes

45. Cl
soient

silis

filii

Patris veslri qui

in

clis est,

qui

suum

oriri facit

super borios et malos, et pluit

super jusios et injuslos.

46. Si enini
diligitis
?

45. Afin que vous soyez les enfants de votre Pre qui est dans le ciel, qui fait lever son soleil sur les bons et sur les mchants, et qui fait pleuvoir sur les justes et sur les injustes.
40. Car si vous n'aimez que ceux qui vous aiment, quelle rcompense aurez-vous prtendre? lespublicains ne le font-ils pas aussi? 47. Et si vous ne saluez que vos frres, que faitesvous en cela de plus que les autres? les paens ne le
font-ils pas aussi?

eos qui vos

diligunl

quant

mercedem
ciunl?
47. El
si

babebilis

nonne

et

publicani boc fa-

salutaverilis fralres veslros tanlnt, quid

amplis

facitis?

nonne

et elbnici

hoc faciunl?
vester

48. Eslote ergo vos perfecli, sicul et Pater

cleslis perfeclus est.

48. Soyez donc, vous autres, Pre cleste est parfait.

parfaits,

comme

votre

COMMENTAR1CM.
.

Ens.

1.

Videns autem.
enim
in

Non

potesl ben hic lo,

cas

in

loco

campestri

cm

ex moule jant descen-

cus intelligi, nisi prias inlelligalur

an eadem

sil

disse!; Mattlueus oclo, ut vocanl, bealiludines

ah eo

concio, quse hic Mallbo, cl Luc, c. G, 17, narralur. Mullis

explicalas tradit, Lucas nonnisi qualuor. Quibus r-

rbus in ejus narrationc vidensignili;

bus magni auctores adducti sunt, ut existimarenl non

tur Matthauis,
ral C.hristum

Lucasque dissidere. Malllncus

eamdem
recenseri
cidere
,

hic Matthico
;

et illic

Luc concionem

concionandi causa in

monlem

subiisse

sed Cbrisium, ut solet concionatoribus acin

as aseendisse dicit, utoraret; Matthseufi

non

dicit

eadem

diversis concionibus, vel additis,

e, sed docuissc

Lucas
non

dicit
dicit

toiam orando no-

vel detraciis paucis repelivisse. In

qu sentenli
c. 19,

fi

cieni duxisse; Matlha'us

Christum posl oraiis

Augustinus,

lib.

2 de Consensu evangel.,
;

cl

lioncm discipulos vocsse,

slolos elegissc
:

el

ex

duodetint apo,

Auclor Imperfect., boni. 9

Cbromatius

in

hune

lo-

quin eoruiti clectionem

,

quasi Ion
liane
|

cum,

cl Grcgorius, boni.
,

9 inJSzechiel. Alii
ut

eamdem
;

post

factam

narrt
in

c. 10, 2.

Malthrcus
icribit

pulanl esse concionem

Tatianus in Harmonie
;

Cliristo

concionem

monte habitant

Lu-

licronymUS

in

Coimneulariis

ChrysosC, hom. 15

481
Origen., tract, in Matlh. 24
in
;

COMMENTARIA. CAP.
Eulhymius
et

V.

482

Thcophyl.

scendisset, copisam undique rnultiludinem

hominum

Commentariis. Quorum propterea judico probabi,

secutam

eum

luise, et ipsum elevaiis oculis in'disci:

liorcm esse seiilcnliam

quia uterque evangelista

ita

pulos suos dixisse

Beati pauperes,

non

est intelligen-

beatitudines Cbristo explicaas

narrt, non quasi

dum

station et in loco
,

campesiri factum esse, sed long

,

pauca quaedam prsecepta ex aliqu superiore coneione

repetita
;

post, et alio loco

id est

in

monte

in

quem iterm

sed quasi lolum concionis argumenlum, in

cjus

ascendit, ut Matthus dicit, Lucas

tacet, quia res,

quo omnis
narrt
dicat.
,

consumpla

sit

oratio. Et

ita

quidem

non loca
octo
,

et

lempora conjungit. Quod autem Mallhxus

qualuor lanlm referai beatitudines, nec

ut uterque paupertatc

exordium sumpsisse

Lucas
;

Quod auleni
tam

objicitur niultis eos rbus dissidere,

lev est

enim propositum

fuit

evangelislis

non

est

difficile solvere,

qum

videlur. Dicit qui-

omnia

sed

summam omnium
pra-lermillil
, ;

recensere. Itaque de

dem Lucas

Clirislum orandi causa in

montem ascendicit
;

hc ips coneione, non solm Matthxus

rt
,

qudam
illa

nar-

dissc; Mallhxus non dicit, al

non negat, nec

ibi

quae

Lucas

sed qua-dam eliam

qu occasione ascenderit, sed quid

quidquid
fecit
,

fecerit

nec

Mailhus prlermittit
lithela
:

qu

narrai Lucas, ut

an-

sed quod ad

suum

perlinebat instituChristi do-

vobis divitibus, va? vobis, qui ridetis,

,

tum

instilulum

autem ejus erat agere de

vobis, qui salurali estis

v cm

benedixerint vobis ho-

ctrin; ide orationem lacet,

concionem exponit;
electioneni proeler-

mmes

edemque de causa Aposlolorum

,

mittit de qu postea agit, c. 10, 1, non servalo, ut sp admonuimus, ordine temporis. Ille difficilior est nodtis, qud Malih;eus in monte, Lucas in campo liane

Videns autem Jsus. Jsus in Greis exemplaribus non legitur, neque Theophylaclus et Eulhym. legunf,
et

quidem ade

est oralio

cum

c.

4 poslremo, ubi de
videri

Chrislo agilur, copulala,

possit.

ut frustra additum

concionem habitant
lib.

dicat.

Sed

is

etiam mullis modis,

c. 19,

Sed tamen Chrysostomus, Auctor Imperfect.,

lib. 1

2 de Consensu evangelistarum,

solviturab

Augustinus,

de Serm. Domini
1

in

monte, elBer-

Auguslino. Fieri enim polest ut Chrislus ascenderit

in inonlem, ut uterque evangelista dicit, orandi causa,

nardus, sermone

de omnibus Sanctis legunt.

dicit
,
:

Cm

aulem evangelista
ascendit in

Videns autem Jsus lurbas,

est

quod soins Lucas

ut idem soins dicit

dicit, inibique apostolos elegerit

,

montem

dubium non

causam

cur in

deinde descendent
dicit
,

quod Mat,

thams

lacet

Lucas
,

et

concionatus fucrit

ut

montem ascenderit significare voluisse, qud copisam vidisset turbam. Cur autem propter turbam ascenderit, incertum. Potuit

uterque

dicit

nisi

qud Lucas campeslrem locum

enim propter turbam ascendoceret

,

expressit, Mallhams suppressit.

plicalio mihi
altra

Quanqum

haec ex-

dere

id est

ut

eam

in superiore

loco

ut
:

parm
affert,

verisimilis videlur,

minus eliam

auctor Opcris imperfecti interpretatur

quasi dicat

non descendisse penils Clirislum de monte, sed ex sumino monlis fastigio in aliquem
ejusdem montis planum locum, quem Matthams montem, Lucas campum appellel; quia non videlur hacc
concio ad

quam

Videns tanlam auditorum copiam

qusivit

commout

dum ad concionandum
turbam ascenderc,
nit Augustinus, lib. 1

locum. Potuit eliam propler

id est, ut

turbam fugeret,
in in

expo;

de Sermone Domini

monte

et
;

omnem,

qu;e Clirislum sequebalur turbam,

Chrysost.,hom. 15; Hieron.

Theophylaclus
;

sed ad solos discipulos habita esse primm, quia maleria ipsa postulat

Lo,

in

Comment.; Euthym. hom. de omnibus Sanelis, et

c.

ut ad solos discipulos habita cre-

Remigius, qui et

illud observavit triplex turb effu,

dalur.

Nec enim omnibus Chrislus evangelicam per:

gium Clirislum solilum quxrere: deserlum

4, 1,

feclionem proponebat, sed luiba> dicebat

Pnitenliam
,

navem

Luc.

5, 3,

monlem

hic, et infra, c. 14, 23,

agite, c. 4, 17, et: Nisi pnitentium egeritis

omnes

et 15, 29, et 17, 1, et Marci 3, 15, et G, 4G, et 9, 2,

et Luc. G, 12, et 9, 28, et 21, 37, et et 8, 1.

simul

peribitis,

Luc. 15, 3, 5. Perfeclis autem esse vovis, inquit,

et

Joann. G, 3, 15,

lentibusperfecia proponebat: Si
esse, vade,
et

perfeelus

Atque huncarbilror verum esse sensum, quia,

vende universa

qu

habes,

da pauperibus,

veni, sequereme, Matth. 19, 21. Deinde, quia uler-

orationem convertisse
threus, accesserunl

que evangelista docet Clirislum ad solos discipulos Et ckm sedisset inquit Mal:

ut paul anle diximus, hanc concionem non ad turbam, sed ad discipulos habitam fuisse constat, et quia non solct Chrislus cm turbam qurit, sed cm fu,

git, in

montem exscendere,

ut

ex Joanne,

c. 6, 3,

15,

ad eum
:

discipuli ejus, et aperiens os

;

et 8, 1, nianifeslum est.

Auctor Imperfecti

et

Chro-

suum docebat
ver
:

eos dicens

Beati pauperes spiritu

Lucas

niaiius aliam reddunt

causam,

ni Isake prophcliani

El ipse elevaiis ocutis in discipulos suos dicebat,

implerer-, c. 40, 9
lu
,

Super montem excclsum ascend

Sion
,

Beati pauperes, et quia Chrislus, vers. 13, 14, solos

qui evangelizas
,

exalta in

forliludine

vocem

discipulos alloquitur
viundi.

Vos

estis sal lerr, vos eslis

lux

tuant lu
lista

qui evangelizas Jrusalem. Sed nec evange,

campo, sed
scipuli

Unde perspicuum est hanc concionem non in in monte habitam esse, in quem soli direlici turb cum Chrislo conscenderunt ut
,

cam causam

si

veram
in

exislinisset

silenlio

praleriisset, qui

tam diligens

quxrendis
solet
,

et
;

accomel

modandis ad Clirislum propheliis esse

est prophtie sensus
;

abus

paul post dicemus, nec esse ex Luc Malllia-um, sed

non enim juhel

ila

ut in

montem
eorum

ex Malthyeo Lucam intcrprelandum. Lucas ergo non de edem

in

rvera eonscendal

sed ut

loqualur, ut long lat,

montem ascensione
Quod autem

de qu Maltlneus
ut

que Evangelii pnedicatio eiaudiri possit

vox
,

ut

agit; sed de ali,

qu ide ascenderit
adtlit,

oraret, et

qui

de summis montium cacuminibus clamant.

fucrit, in

apostolos elegerit.

postqtim de-

Quis autem nions

quem

tune Chrislus ascen-

483

IN

MATTHiUM
,

484

derit, scire non possumus. Refcrt Hieronymus Cbristianos aliquos sirnplices cxislimsse fuisse montern

si

Cbrislus hanc concionem non ad solos discipulos,

sed ad
[

promiscuam multitudinem
est

liabuisset.

Ali-

Olivarum

non aniniadvcrlcnlcs Cliristum tune

,

in

quando aperire os
lic aperuit
est,

post longum
,

diuturnumque
1
:

superiore fuisse Galilai

monlem aulem Olivarum

Hieronymus probabile
et aliorum inlerprela-

silciilium in verba proruinpere

ut Job. 3,

Post

Jerosolym vicinum
pulat fuisse Thabor.

esse. Ipsc

Job os suum

et

maledixit diei suo,

:

cl

loculus

pereal dies.
liis

Anlea enim dictum fuerat

labiis suis,
,

7;;

omni(piid

Et

cuji sedisset.

Hieronymi

bus

non peccavil Job

loculus est

ncque stultum

liones, quia allcgorica; sunl, prxlcrmiilo.

Auguslinus

lib. 1

Quod autem de Scrmone Domini in monte ndpcrlinerc

Aiguit
fuisse se!
i

contra Dcuin

c.

1,22. Sic mihi videtur

,

Cbrislus l;oc loco os

loculus,
au!,

suum

aperuisse

non qud ante

qui'.d

notavit sedere ad magslerii

eliam concionalus non esset sed

sublinieni illam de

quodque
8, 2,

alii

hoc loco tradidcrunl morem

,

nunqum anle
suum,
id

evangelic perfe-

dendo docendi
loco sedei

Mallb. 2G, 55
est; nescio

dubium non
il

Luc. i, 20, e! lamen an proplerca

;

ciione doclrinam proposuisscl.

est
,

Tune ergo aperuit os

,

lioc

divina mysteria
;

ul ait Ililarius, quae

illo

Cbrislus,

cm

pris sedissedicatur,

qum
031
in

ante lacucrat, patefecit

sicul

magnus

apud Cicc-

ad eum

discipuli

acccssissenl.

Ncque verosimile

semper
dbat.

Cliristum

sedendo docuisse. Nain

cm

ronem oralor Brutes, cm mulia de Oralorc perfeclo dispiilsscl, viclus ad exlremum precibus, et audilorcs
naclus idoncos
:

medio campo concionatus est, non,

Vers. 2.

ut opinor,

se-

Dicam, inquit, quod semper

taeni

semperque lacendum pulavi. Mihi quique optim dicunt,

Et aperiens

os suum.
nisi

Praleriisscin
fer inter-

quique id facillim facere possunt

nisi

inilio

dicendi

taKjum facilem bunc locum,

prtes

omnes

conlremiscanl, pne impudentes videntur.

observassent qud Clirisius os

,

suum
,

[dicalur

Vers.

3.

Beati.

Lxordilur Cbrislus ab co quod

is

aperuisse

non solm non pleonasnuun

Augusl.,
lib.

sed aliquid
s'il
,

omnes cxpelunl
conzilio

sicul David, aut

colligavit
,
:

qui ejus in iinum

abiil in

ctiam esse mysterii. Myslcriuni aulem quod

non

Yolumcn psalmos
impiorum

Beatus vir qui non

omnes
in

conscnliunl.
et

lib. 1

de Serm. Domini
c.

Ps. 1

1.

Bealitudinem enim non

monte,

Greg.,
,

in

Job.,

signiiirari

solm nemo non apptit

proplei

sed

nemo quidquam
ipsfi,

nisi

putant Cliristum
ora.,

qui pris propliclariun

id

aperiebat
est, ipsum

eam

apptit. Bealos ver Cbrislus in

hc tot

nunc tandem os suum aperuisse,

ait

concione vocal non eos, qui rc jam

sed qui spe

per se loculnm esse, ul

os

D. Paulus, llcbr. 1,1. Alii

id est
,

btali sunl, et qui per gradus, quibus

ilur,

ad bealitudinem

quodammod manibus,

vrrba

faclis

oppnni

ascendunt. Ncc beati dicuntiir,

,

qud

cerli sinl

putant, ul indicet cvangclisla Cliristum anlca cxeniplo,

ad bealiludinem se pervenluros

sed qud rect ad

tum cliam verbis docuisse. Cpit

deinde ciocere, Act. 1,1.
lia

enini pris facere,

eam iucedanl
vcnluri sinl.

via, et, nisi

qud viiium impediat, perbeati pauperes appellantur

est,

Chrysosl., Eulliyniius cl

Uno verbo
ait

Tlicophylacius exponunt.

Alii

longum

fuisse

sermo-

quanlm ex parle pauperlalis

ad bcalitadinem, ul
sunl, polcsl

quia ad

currendnm

ncm
sic

indicari oris aperiione dicunl,

quod cliam Augu;

Gregorius, levs et expedili

,

slinus probat. Alii rcs

magnas

dixissc alque divinns

lamen morbus

potest aliqnod peccatum

enim dklum esse aperuit os suum, ut si cvangclisla, aperuit abyssum omnis scienliuc
q. d.

dixissel
,

currenlcs impedirc. Nec desiderare in interprte pru-

et sa-

dens dbet leetor, ut plura hoc loco de beatitudine

dispulet,

pier.lhe sua;. Sic llilar. et Strabus. Alii

simplicem esse
est loqui.
11e-

sumat ab schol.
spiritu.

putant Ilebraismum

Exorsus

Pauperes

Pauperes

spirilu

major pars aucan. 4; Cliri;

brxis enim aperire os est loqui incipere. Ego aliquam

clorum humiles inlerprctatur,

Ililarius,

hoc loco majorem vim arbilror inessc. Igilur, ulmulia qu apud Hcbros bxe pbrasis alia praitermitlam
,

sosl., boni, in Maltb. '; auclor Impcrfccti, boni. 9

Ambros.,

lib.

in

Lucam

Augusl.,

lib.
,

de Serm.

signific.il,

lanlm dicam quaj ad rem maxime viden-

Domini

in

monte; Gregorius Nyssenus

;

lib.

de Bea-

lur pertinere.

Os aperire

est aliquando libr cl clar

:

tiludinibus; Epiplian., ba-ivsi GG

;

Lo,

in

bomil. de

voce loqui, Ezecbiel. 29,21

In die

Mo pullulabit
in
:

cornu

Domini
zt

Isral, et libi

dabo apertum os
;

medio eorum,
In meli-

c.

omnibus Sanciis Gregorius M;gnus, lib. 3G in Job, 20. llaquc quamvis faciillatibus divites modo bu,

scient

quia ego

Dominus

Ecclesiastici 15, 5
,

miles sinl,

pauperes spirilu voeari pulant.

Alii

pau-

dio Ecclesiui aperiet os ejus, id est

coram omnibus

peres spiritu esse dicunt eos qui sive pauperes, sive

diviles sinl,

br loquetur, loquetur

in

conspeclu reguin et non

non babent tamen

divitiis

addiclum ani-

confundetur, Psal. 118, 4G. Hoc modo Cliristum os

aperuisse,
dubilabit

mum,

ncc

ibi

cor ipsoruni, ubi thsaurus ipsorum est,

verum

est; sed salis

,

non

est.

Quis enim
evange-

ut scep eliani
res, qui

Auguslinus cxponil.

Alii rever

paupe

eum

libr locutum

nisi significare

opes non babent,

lib.

signilicari sentiiuil, ni Ter;

lista voluerit,

non scribarum
29

cl PIiaris;corum

more

luUianus,

adverss Marcioncm, 4

Cyprian.,

lib.

sed libr et tanqum potestatem babentem docuisse,

ut infra, c. 7
,

sed hic sensus rnclis conveniret

de duodecini Abusionibus; Ilieronyni. in Commentaii-. Nec milii dubium est, quin ver pauperes signifii

Beati pauperes. Beatos esse tcslalur, Vers. 3. qui vulg miseri liabenlur, si modo volunlale sinl pauperes. Aug., lib.de Scrmone Domini in moule: liele

cenlur, et quia

nomen quo

uliuir evangelista

non

intelliguntur

pauperes spirilu, Inimits

et

timcnles

Datm, id est, non liabentes inflaltnn spirhum. Ii sunt qui omnoiu aleclum divitwium pauperes spiritu exuerunt.
,

485

C0MMENTAR1A. CAP.
est,

V.

486

solm pauperes, sed quod amplius quiddam

duni putavil
clieil
:

men-

dicos signiiical, quemadiiiodm Terlullianus verten;

cunlem impediat. Impossibile enim est divitem inlrare in regnum clorum propterea Cbristum pautiai
;

et

quia de liuinilibuspaulo infra, vers. 4,

;

perlalcm primo loco posuisse.

Itcati mites

cl quia

illis

rcgnuni clorum

quasi
illis

QUONIAM IPSORUM EST REGNUM CLORUM. Qui

regllUIll

par.peribus opes proinitlunlur, el quia Lucas veros

diviies,

clorum

bic

pro evangelii

prdicalione

sumunt,

non super bos opponit

Vcu, iuquil, vobis diviti-

quod pauperibus potissimm evangelium prdicetur,

ut Cbrislus ait Mallb. et Isai. 61,
1
,

bus, c. G, 24.

Cur autein addal

spirilu, varia opinio.

Qui

H,

Pauperes evangelizantur,
:

liunles inlelliguul, ide addiluni pulant, ul

non vera

ut

jiuupci las, Sfld biiiuililas, qu;c paupcrlas spirils est,

signilieelui
.

peribus mi$ *""

Hebra legunt Euangelizare paunon animadverlunt regnum clodivilias opponi, sicul in sc-

Alii, ul

non

qtia.Tibcl cliain

vera paupertas,

rum, lanqum pauperlati

Beali qui lugent,
csuriunt,

sed volunlaria paupcrlas deelarelur. Paupcrlas enhneoacia,.\ii'lus

qucnlibus semper contraria

contrariis opponunlur.

non

est,

sod iniscria.

Hanccgo veram
-il, cl

arbi-

quoniam
ipsi

ipsi

consolabunlur

beali qui

lior esse senteiuiani. Spirilum eniin sirjp pro volunlalc

quoniam
4.

salurabunlur.

puni auimadvcrlo, ul Mallb. 2G,

Marci 14, 58

Vers.

Beau mites.

Hic est apud Graccos verquinto diciinlur

:

Spirils quittent promptus est, caro autein infirma, Boni.

sus quinlus,
qui lugent,

qu aulem versu

Beati

1,9:
snlitiii

Cui servio

in

spirilu

meo,

id est

ex aniino,
,

ponunlur boc loco. El quidem Lco auclor

,

Cor. 7, 54; vull Paulus virgincin esse sauciain

non

Lalinus, boni, de omnibus Sanctis

legt, ut.

Grxcorum more
Miles disi-

corpore

S.ed cliain spirilu

id est

castaui cl

non lenierc

videri possil verba in Lalinis co-

faclo cl voluniate. Ephcsios nionel, c. 4, 5: Ut sollicili

dicibus per anianuenses fuisse transposila.

ciinlur, qui

sinl servare

unitatein spirils in vincitlo pneis, id

bumiles sunt
:

et

mansueli, Cbrisloque

csl

volunlalum anwnoruinque

conscnsioncin.

Nec

miles, Mallb. IX, 29

humilis corde
silius,
;

oinnein volunlai iam paupcrlatem signilicari pulandum

csl
;

me quia mitis sum et ilaque non possunl non esse beati, BaDiscite
,

sed cain

qu

propler regnum clorum aul

in

Hcgiilis brevior.

inler. 191.

Qui non red,

spont suscipiiur, aul paiiculer tolcralur. Ilaque Basilius in brevioribus regulis interrog.
spirilu, id csl,

dunl malum pro malo, sed vincunl in bono maluni

205

Pauperes

Rom.
lale

12, 17, 21.

ipsi

propler spiritum iiUcrprctatur. Pauper

Quoniam

possiderunt terram. Grxc

lixredi-

spirilu est, qui vendit

peribus, ut

omnia qu liabcl et dat paupauper ae nudus pauperem ac nuduni seliic

possidebunl.

Quam aulem
,

terrain inlelligat
,

non

salis constat. Alii islam

in
,

qu viviinus

terram in-

qualur Cbrisluin. Alquc

pcitatis est gradus.

primus evangelic pau-

icrprelanlur, ul Cbrysost.
gust.,
lib.
1

boni, in Mallb.

ISj^u-

Secundus eorum qui non quidem

de Serin. Domini in monie; Eulbym. et

vendiderunl, sed ne Cbrisltun amiliereul, amiscrunt.

Tcrlius

Thcophylaclus. Solcre cnini Clirislum non

leslia

modo c-

eorum

qui bona sua non prorss ainiscrunl,

et fulura,
,

sed cliain terrcua et prxsentia bona

,

sed ul Cbristum Ecclcsiamquc caibolicam sequerenlur

,

poliieeri

ut Mallb. 6
,

55
el

Qurite primum regnum

descruerunt. Qualcs inulios nunc liabcl Anglia

Dei
et

el

jusliliain ejus
,

lic

omnia adjicienlur

vobis
est

peregrinis regionibus cxsulanlcs, cl

les vilam, quia

pauperem irabcnnolucrunt.

Marci 10, 29

50

Amen

dico vobis,

nemo

qui
,

signum

bcslioe accipcrc

reliqueril

domum,
qui

aul fr aires, aut sorores, aut patrem

Quartus eorum qui

cm

diviies malis arlibus esse

)-

aul malrew, aul

(ilios,

aut agios propler me,

cenlies Jantiim
el

et

propler

possinl, liinorein lanicn Dci perituris opibus anlep

Evangelium
tempore
agios
Itoc

non accipiat
cl [relies,
et

nunc, in
,

nentes, pauperes esse malunl, cl illud dicunt, Tob. 4,

domos,

sorores, el maires

et

25

Pauperem quidem vilam

,

(jerimus
,

sed mulla bona recesscrimus ab

cum
Alii

perseculionibus.

in seculo fuluro vilam ter-

liabebimus

si
,

timuerimus
el

Deum

et

nam.

per terrain

clum
Numer.
in cap.

inlelligunt, quoe terra

,

omni peecuto

[ecerimus ben. Quintus

eorum

qui

vivcnliuni vocari solet, Psal. 26

Oi'igen., bomil.
in Psal.

15

el 141, 6. Sic

nec sunt, nec possunl, nec volunl diviies esse, pancm

20

in

Basilius, in

Comment,

Deo pctcnies quolidianum

et liabenles

vieium

el

55; Cyrillus,

IsakeuS; auctor Imper.,

lib.

vesliluiii, bis conlenli sunt.

si

Scxlus eorum qui vellenl,

(ieri
,

boni. 9; Grcgor. Nvss.cn.., i

de Bealiludinibus

possent, sine cujusquam injuria diviies

possinl, aupio propler Clirislum

sed,

Hieronym.

in

hune locuni. Quorum ego Sentcnli.e

el quia in

cm non

animo pau-

magis accedo,
mile non est

lam

seri

concionc verosi-

pei latem ici uni.

Quaril Ambrosius,

lib. in

cur Cbrislus pauperes bcalos appellel,

Lucam G, cm cl pau-

cam

Clirislum proinisisse terrain

quam

despiciendam docebal,
nibil

el quia in anis bealiludinibus

,

pertas et divilia? res sinl indiffrentes, qiuc natur

eum

lerreni vidcinus poliieeri

et quia senlcnlia

su nec bona: nec malue

sinl.

Uesponsio est Clirislum

,

vera non essel; nec enim soient miles terrain banc

possidere; sed de ejus polis possessione delurbari.

non de paupcrlaie natur su considcral

pauperlalc spirils.

sed de

cur ab e

quam deelaravimus dispulare. Al exorsus est Christus, cm aul per se virtus

et

At ne.|uc domos
ler

el agios possidere soient

qui propet

Evangelium domos agrosque reliquerunt,

illis

tamen
pol-

non

sit,

aul non maxiina ccrlc virlutum? Nolo de vir-

Cbrislus
licelur.

Marci 10, 50, etiam in hune

illic

mundo

lutum cornparationc disscrerc,

di pai.perlalem cxloilere.

cum

aliarum invi-

Respondeo

Clirislum non

domos

el agios,

Tanlm

dico voluisse Cbri-

stum rectissimam,

Vers. 4bono malum.

Beati mites. Aug.: Mites sunt quicedunt

,

et c.xpedilissimam

ad clum viam

improbitatibus

et

non

rsistant

malo, sed vincunt in

osicndcrc. Nihil auteni esse, quod magis qura divi-

487
sed
spirilualia dont
,

IN
quae

MATTHjEUM
sententiam, non, ut plerique putant, explicavit; sed
long difficiliorem reddidit.

domibus
et

et agris

mcliora

sunt polliceri.

Cur ergo domos

spont
relictis

agros appcllat? ut

Ex hoc enim verbo ansam

hune locum de
6 in
sili,

domibus
loco,

et agris

opponerel. Quod hoc

omnes
id est,

inlerprctes acceperunt, ut

cm lerram

ante non nominaverit, dici non potest.

potis
,

ardenli desiderio

consequend
lib.

justilioc intelli-

Cur

igilr

terram

quam clum
quia

appcllavil

gendum
ron., in
perf.,

pularent. Ambros.,

Lucam;

Ilie-

Primm
est

varietatis causa
:

jam pris clum ap,

pcllavcrat

Beali pauperes spirilu

quoniam ipsorum

Gomment.; Cbrysost., hom. 15; aucior Imhom. 9; August., lib. 10 de Serm. Domini in
Ililarius, can.

regnum clorum. Deinde,

ut lerren, ut ia dicam,

monte;
ctis
;

4; Lo, hom. de omnibus San-

terr clestem opponeret, doccretque miles, qui hujus terr possessione excludi soient, aliam meliorem

Gregor. Nyss.,

lib.

de Beat.
1

Cxsarius Arelat.,

hom. 22; Bernard., serm.

de omnibus Sanctis;

possessuros lerram

sicut

D.

Paulus et Aposlolus

Eulhyni. et Thcophyl. in Comment.; videturque eo-

Joannes clum Jrusalem appcllare soient, ut terren'

Jrusalem opponant, cujus liabitalione Judsei maxime gloriabanlur. Gai. 4, 26; Hebneor. 12, 22; Apocal.
3, 12, et 24, 2, 10. Nescio eliam,

rum favere Scriptura seiitentia>, qua; per silim vehcmens solet desiderium significare, Psal. 41, 1, 2, 3 Quemadmodm desiderat cervus ad fontes aquarum, ila
:

an ad lerram Cha-

desidert

anima mea ad

te,

Deus.

Silivit
:

anima mea ad anima

naan Cbristus alludere voluerit

conienderenl Hebnci, non
ingressi sunt.

in

qum cm omnes
miles
et

Deum
55,
1
:

fontem vivum;
:

et Psal.

62, 2

Silivit in te

nisi pauci

palienlcs

mea, Eccles. 24, 29

Qui bibunt me, adliuc

silient, Isai.

Vers.

5.

Beati

Omnes

sitientes venite

ad aquas.

Ilos auclores
;

qui lugent.

Non omnes,

qui lu-

toi
si

ac tanlos cl honcslum et lulum est sequi

liceal

sed nhi
fa-

gent, bealos esse manifestum est. Itaque merit quri

polesl quos Ingnies bealos appellet.

sccundm eos ineam dicere sententiam,

Quidam eos
lib.

di-

leor piobabilius videri Cbristum

non de metapboric,

runt, qui peccata sua logent, ulCbrysosl.,

hom. 15;
in Isaiam,

sed

de ver fam, silique

loqui, et quia et si vclic-

Ambros.,

lib.

G in Lucam, et Cyrillus,

cl Ililarius, can. 4. Alii, qui vel sua, vel alina, sicut

mens desiderium sitis in sacris Litleris appelletur, lames tamen, quantum equidem memini, nuspim appellatur. Hic

Cbristus huit Jrusalem, Lucse 19, 41, et ut Samuel

luxit Saul,
1

autem non solm qui

siliunl, sed

eliam

Heg. 16,
in

aucior linperfecti, bon. 9;

et Lo, in boni, de

qui esuriunt, bealos Clirislus pronunlial; deinde quia

Hieronym.,

Comment.,

omnibus

Cbristus hoc loco non

agit, nisi

decertisquibusdam

et

Sanctis. Alii, qui

gust., lib. 1

carumrerum amissione
in

lugenl,

Au-

privalis virlulibus, quic

majus qum videnlur adjuDesidcrare autem

de Serm. Domini
lib.

nionie, et Gregor.

mentuin ad beatiludineni habent, qualis est paupertas, hiimilitas, palientia. et

Njssenus, in

de Beat. Potest sensus esse, ut Inverbis dicit vers. 10

appe-

gnies Clirislus appellet eos qui propter regnum c-

terc justitiam,

non

specialis, sed generalis est virlus,

si

lorum oppressi lugent, quod

nes enim qui

aliis

nihilquc novi aul niagni dixisse viderelur Cbristus,

Beali qui perseculionem patiunlur propter justitiam.

pi'e

Om-

eos, qui jusli esse vellent, beilos appellsset. Pra:lerea, quia

Clirisiuin

votunl vivere in Clirislo, perseculionem

3,

manifestum est voluisse

in tot

bc concione

patiuntur, 2 ad

Tim.

12. Vos, inquit Cbristus, plogaudebit.

rabilis et flebitis,

mundus autem
liabebilis,

El rursm

mundi opinionem coarguerc iis exlollendis rbus, quas ille maxime conlemnit, propterca pauperlalem, propterca liumililatem, propterca palientiam

In mundo pressurant

Joan. 16, 33. Gloria-

mur,

ail

D.

Paulus, in tribulalionibus, sciantes quod

tantoper

commendal;
laiulal,

at

vclle

justum esse niundus

;

tribulalio palientiam opcralur; patien lia

autem probatio-

non damnai, sed

quamvis injustus
refugil,

famem

au-

hem;

probatio autem
3, 4.
c. 6,

spem; spes autem non confundit,

inlclligitur

tem, et silim veram

pulat insaniam
;

maxime

eamque

tolerare

Ro:n. 5,

Hune autem esse sensum

de e

igitur loquitur Clnistus. Post-

ex Luc,

25, ubi lugenlibus ridenles, quasi opin-

reni Lucas csurienlibus

ac silientibus saturos oppo-

pressis oppressorcs, victis viclores opponit. V,

quit, vobisqui ridelis nunc, quia luyebilisel flebitis.

nit. Va', inquit, vobis, qui saturati estis.

Saturos autem
:

non vocat eos qui

justifia saliali

sunt

non enim eos

Quia

ipsi

consolabuntur. Gaudebunl,

ridebunt.

miseras, sed bealos appellaret;

et sitientes dicunlur
li

ergo ne csurienles
desiderant. Proaccessisse, ut

Gr;mcc, cpnsolaliourm accipient, ut Augusl. nliquando

vcrlit.

qui juslitiam

Nostcr

in 1er prs,

ut verburn

unum Grcum
sermonis

pis videlur mihi Rupertus ad

sensum

iino

allero Latino redderet, prter Lalini

est.

esurire et sitire juslitiam dicantur, quibusjustilia non

consuetudinem loculus
dixit, Joan.

Hoc
et

est,

quod Cbristus

adminislralur, quales sunt pauperes, vidu* et pupilli,

16, 20: Plorabitis

;

flebitis vos,

mundus
;

quorum judicium
ut

Deo
9,

tain
:

sxp, tamque diligenter

et Itumili,

autem gaudebit
cl

sed

trislilia vestra

vertelur in

gaudium

commendalur, Psal.
ram, cl Psal. 81, 5

18

Judicate pupillo,
se
et
:

Joan. in Apocal.

c.

7,

17

Abstergct

Deus omnem
ultra

non apponal ampliks niagni ficare

:

Iwmo super

ter-

lacnjmnm ab ocutiseorum,
erit,

et 21, 4, et

mors

non

Judicate egeno
Fsai.

pupillo liumi-

neque Inclus, neque dolor

6.

eril ultra.

lem

et

pauperem jusl> ficale.

1,23

Pupillo non jueos.

Vers.

Beati qui
c. 6,

esuriunt et sitiunt justi:

dicanl, et causa

vidu non ingreditur ad

Jcrem. 5,

tiam. Lucas,

21, absolul dicit

Beali qui nunc

28

Causant vidu non judicaverunt, causant pupilli

esurilis, quia saturabimini.

Malthxus justitiam addens,

non direxerunl, judicium pauperum non judicaverunt.

ardent. Aug,
boni.
:

Vers. 5 et 6. -

Beati qui logent propter justorum

lstos amalorcs

dicit

veri

et

inconcussi

calamitates. Justitiam. Qui studio virtutis et juslilix

489
Hi ergo dicuntur esurire
justili, id est, juris

C0MMEJNTA1UA. CAP.
et silire justitiain, quia

V.

490
regnum quod
,

cm

benedicli Patris mei, percipite

vobis paraet

administratione indigcant, eamillis

lum

est conslitiilione
;

mundi

quia esurivi,

dedistis

que pelant, nemo tamen

esuriunt,
csset,

pmebuit. Sicut panera

illis

mihi manducare

suivi et dedistis mihi bibere;

Luc. 16,
ut,
;

qui

cm

pelant,

nemo

porrigit. Niliil
si

Facile vobis amicos de

defeceritis
: ,

mammon
vos in

iniquitalis,

quod

in

lic

jnterpretalione desiderarem,

cum

recipianl
vir,

tema

tabernacula

Lucie verba

cum
:

e convenirent. Sed quia videlur

et
siti

Psal. 40, 1

Beatus

qui inteltigit super egenum, et

Lucas de fam panis

cari

aqu
et

loqui

aliter expli-

pauperem,
5
:

in die

mal

liberabit

eum Dominus ; Psal. 111

commodat, disponet serlernum non commove-

polesl

Beati qui esuriunt

sitiunt justiliam, id
illis

Bants

vir qui tniseretur et

est, qui

propterea esuriunt et sitiunt, qud jus

mones suos injudicio, quia

bitur
erit
; ;

in

s'.ium

non tribuatur, quales sunt, qui injuste damnali

est,

Proverb. 14, 21
Proverb. 19, 17
:

Qui miserelur pauperis, beatus

bona sua perdiderunt, aut qui quod suum

sunt. Ul, justiliam, dictum
et

quia
justi

Fneralur Domino, qui miserereddelei; Job. 4, 7;

pauperes sunt, recuperare non possunt, aut quia

sit,

tur pauperis, vicissitudinem suant

pro, propter justifiant,

,

Malth. 7, 2; Jacob. 2, 15. Mihi, quia

dicla

hc

apostolis

propter justiliam inlelligamus

quia

illis

justifia

sunt, misricordes propri videnlur appellari,

in

non judicalur, aut ut justiliam sequantur. Sic enim Mauhieus, Lucasque convenient. Sed Lucas solam

non solm, qui

quas aposloli

dandis eleemosynis librales sunt,

relictis

omnibus dare non polerant; sed

facile

famem, Mallhaeus aulem et famem et causam (amis exposuit. Al non quicumque ita etiam esuriunt et sitiunt, beati sunt, sed qui id propter regnum clorum
patiunlur
:

mull magis, qui injurias

sloli

condonant, quas apo-

soep erant accepluri, ut per illam

parabolam

Malth. 18, 28, significatur.

mulli enim fam moriunlur, quia jus

illis

Vers.

8.

Beati

mundo corde

mundi corde,

non adminislralur, qui non

aulem erant
dicebant
et
:

ideirco beati sunt. Beati

aut, ut Auguslinus el alii veteres Lalini srep loquunlur,

illi

(ad quos
in liane

bc verba
et

diriguntur) qui
et

muniiicordes,

vel puricordes.

Quidam mundos
ut Hilar.,

Usque
et

horam,

esurimus,

sitimus,

corde vocari pulant, qui pur sunt conscienli, quos

nullius peccati conscienli redarguil,

nudi sumus, Cor.

4,

colaphis cajciimur,
et
:

et instabiles

sumus,
vigitiis

can.

H,

In labore

et

rumn

et

4; Basil.,
Nyssen.,

in

Begul.

breviorib. inter.
;

280; Greg.
;

multis, in fam,
nudilale,
cli
,

et siti,

in jejuniis mutlis, in frigore et

affli-

lib.

de Beal.

Hier,
;

in

Comment.

auctor

2 Cor.

H,

27, et, egenles, angusliati,

Operis Imperlecti, boni. 9

Lo, hom. de Feslo onm.

c.

quibus dignus non erat mundus, Hebrocor.

11,

sanctorum
in

Bernardus

in

serm. de Conver.,
lict

25, et

57, 58.

serm. de omnibus Sanclis. Hoc

multis et

Quoniam
ril

ipsi

saturabuntur. Satiabor cm apparueEt ego dispono

magnis diclum auctoribus

difficultale

non caret; quia

:

gloria tua,

Psalm. 16, 15. Beatus qui manducabit

:

nemo

est

panent in regno Dei, Luc. 14, 15

sicut

vobis,

gloriabitur

quem conscienli non accuset mundum se habere cor, et purum

et, ut

Quis enim
esse pec-

disposuit mihi paler regnum, ut

edatis et bibalis

calo ? Proverb. 20, 9. Deinde, quia ea

super

mensam meam in regno meo. Luc. 22, 29, 50. His enim rbus accommodat ad hominum opinionem, qui cibumetpotum magnam felicilatem putant, vila beata et regnum clorum significatur, quod
D. Paulus escam et potum esse negat. Similis senlentia Isaia;

sed generalis virtus,

non est privata, jam diximus, Chrislus hic

lib. 1,

de privatis agit virtulibus. Alii per puritatem cordis

simplicitatem intelligunt, ut August.,

de Serm.

Domini

quod ide mihi magis

in

placel,

qud ea virtus

minime

mundo

est usilala

qui lotus in maligno po-

49, 10
sol,

Non

esurient

neque

sitient,

nec peret

situs est, 1

Joan. 5, 19, et quia aposiolis eral

maxime

cutiet eos

quia miserator eorum regel eos,

potabit eos, et Isai. 65,
et

ad

neeessaria, qui
ti,

mundum

in

sapienli sua,

non astu-

fontes

aquarum
,

15

Ecce

servi

sed simplicitale capturi erant, Ideque

cm

eos
illis

mei comedent

vos esurietis

ecce servi mei bibent, et

Christus ad pradicandum milteret, simplicilalem

inprimis
tes, et

vossitietis; et Apocal. 7,

17

Agnus, qui
itlos

in

medio

commendavit

Estole prudentes sicut serpen-

throni

est, rgit illos, et

deducet

advit fontes aqua-

simplices sicut columb, Malth. 10, 16. Si ocu-

rum. Qui ex e
15, 14.

bibit

aqu, non

sitiel in

lernum, Joan. 4,

lus

inquit,
erit,

tuus fuerit simplex

lolum corpus luum

Vers.

7.

Beati misricordes. Hoc

intelligi,

lucidum

Matlh. 6, 22. Sa'p aulem

monuimus
Laudat

de omni mi-

agi hic de virlutibus,

quas maxime mundus despicit,

erant necessarije.

sericordi gnre potest

sost.,

ut Hieron., Cbry-

quoique aposiolis

maxime

auctor Imperf., et

Theopbylact.

existimanl;
52,

exemplo
55
:

est evangelica parabola, Matlh. 18, 28,

tibi,

Deus simplicitatem Job. 1,1,8: El plex et reclus. Uxor tamen ejus, id

sapientia carnis irridet.
citate

erat vir ille simest,

mundus,

et

Servus nequam, omne debitum dimisi

quoniam

Adhuc

tu permanes in simpli-

rogsti
lui,

me ; nonne
in lib.

ergo oportuit et le misereri conservi

tu, Job. 2, 9. Accedit, qud mundis corde vi-

sicut et ego tu miserlus

sum

Gregorius tamen
lib. 1,

sionem Dei Christus promiltit,

cis

quemadmodum
el.

si

coc-

Nyssenus

de Beat., August.,
et Lo, in

de Serm.
Sanctis,

lumen, ignorantibusscientiam,eamquebeatissimam

Domini

in

monte,

hom. de omnibus

promitlat.

Mundus enim

simplices ceos,

ignoran-

propri de eleemosyn intelligendum putant; ea enim

tes appellat.

hominesver beatosfacit, Malth. 25, 54, 55

cor,

Venite,

thymii, et
videri

tamen Chrysostomi, EuTheophylacti mihi non displicet, qui per

Interpretatio

Vers. quod

8.
est

Beati mundo corde. Aug., Hoc est mundum simplex cor; et quemadmodum lumen hoc
S.

non

potest nisi oculis mundis, ita nec

sit

Deus vide-

lur, nisi

mundum

illud quo videri potest

S.

XXI.

16

491
tordis puritatera castitatem inlelligunl
:

IN

MATTILEUM
eam
j|j

m
est

nam

et

pient. 5, 3, 4.

virtutem
lis

mundus vix novit Chrislus suis discipumaxime requirit Sunt eunucln, inquit, qui seipsos
; :

Non enim
et

Proprium autem estDei pacem facere. Deus dissensionis, sed pacis, 1 Cor. 14,

33, ideque Deus pacis appellari solet,

16, 20; et

Rom.
4,

15, 33;

castrcwerunt propter

regnum clorum. Matlh. 19, 12.

QuoniamipsiDeumvidebunt. Accommodataredditio.
Nain ut, qui purioribus sunt oculis, melis colores
vident bunt.
;

9; 1 ad Tbess. 5, 23; 2 ad Thess. 3, 16; ad Hebraos, 13,

;

2 Cor.

13,

ad Philip.

20.

Chrysoslomi autem

Eulhymii

et

Theopbylacti
filios

ila

qui puriore sunt corde melis

sequilur

Deum

vide-

interpretatio
appellari,

bona

est,

propterea pacificos
filium ejus

Dei

Unde
9.

Deum non

oculis, sed corde

qud Cbrislum
10, 2 Cor. 5,

naturalem imi-

nobis esse vide, dum, ut August. argumenlalur.

tentur, cujus offitum est

Vers.
telligunt,

Beati
seipsis

homines Deo reconciliare,

18; ad Coloss.
1,

pacifici. Pacificos plerique in-

Rom.

5,

20; ad
Luc. 2,

qui dissensionum auctorcs non sunt. Alii,

Ephes. 2, 14: quique pacem in terrain

14; Joan. 14, 27,

altulit,

qui injurias facile condonant, ut Hilarius in

Alii, qui in

Comment.
con-

pacem habent,

id est, nullis

scientiuefluclibus agilanlur, ut Augustinus. Alii,

affine est, qui nullas

quod

justi,

cum Dco gerunt

inimicitias, ut

Propter justitiam. Proplerea quod proplerea qud justitiam sequunlur, qud Christiani sint, Act. 5 41 Ibant Aposloli guudentes
,
:

Vers. 10.

quam mundus dare non

polerat.

Lo.

Alii, qui et ipsi quieli, et pacati sunt, et alios,

quantum

in ipsis est, reconciliant, et,

ut

uno dicam

conspectu concilii quoniam digni habili sunt pro nomine Jesu contumeliam pli; ei 1 Petr. 4, 15, 16 Nemo
:

verbo, qui paci student, ut Chrysostom., auctor Importes, Eulhym., et Thcophylact. Ilc mihi interpretatio roagis placet,
et quia

veslrm patiatur, ut Iwmicida, aut fur, aut maledicus, aut alienorum appelitor. Si autem ut Cliristianus non
, ,

Gracum verbum
;

eos

erubescal; glorificet autem

Deum

in

islo

nomine; et

propri signilicat qui pacem conciliant, et quia ali

inlerpretaliones niniis sunt gnrales
vel in se, vel

Petr. 2, 20, 21

Qu

enim
si

est gratia, si

peccantes, et

nam babere
est virlus
;

cotaphizati suffertis? sed

fertis
eslis,
,

benefacientes patienter suf-

cum Deo pacem communis

et

lic est gratia

et

apud Deum. In hoc enim vocati

quia

mundus

pluris facere eos solet, qui

fortiter et

quia

Chrislus passas ?sl pro vobis, vobis relin,

prudenler bella gerunt, quni qui pacem componunt,

et quia

quens exemplum ut sequamini vestigia ejus

qui pecca;

bocc virlus

maxime

erat apostolis

commen-

tum non

fecit
:

nec inventus est dolus in ore ejus

elsi

et

daiida, qui

non annis, sed mausueludine

In quanicunique,
(licite :
:

erant expugnaturi.
intraveritis,

mundum inquit, domum

id est,

cap. 3, 14
beati.

Sed

quid catimini propter justitiam

primum

Pax

huic domui, Luc. 10,

Ipsorum est enim regnum clorum. Propter justipatienlibus lanqum pugnaiilibus, regnum ipsum pro quo piignant, polliceiur. Communis in Scri,

5, cl quia sequilur

Quia

(ilii

Dei vocnbunlur,

tiam

quia similes Deo erunt, duplici Hebi aismo, allero in

verbo,

Filii,

quod apud Ilebros conforma lioncm,

,

pliuis consolalio, Jerem. 31, 16

Quiescat vox tua

simililudinemque signilicat

ut infra, vers,
iis

44

et

45

Diligite inimicos veslros, benefacile

qui oderunl vos,

sitis

ploralu, et oculi lui lacrymis, quia est merees operi luo ; 2 ad Tim. i, 8 Bonum certamen certavi , cursum con:

orale pro persequentibus

filii

et

calumnianlibus vos, Ut

summavi, de
1

reliquo reposita est mihi corona juslili;

:

(id est,

similes) Patris vestri, qui in clis est, qui

oriri facit

Cor. 15, 58

llaque, fratres mei, stabiles estote,

et

soient

suum

super bonos,

et

malos,

et pluit

su-

immobiles abundantes in opre

bono semper

scientes

per justos, elinjuslos; altero in verbo, vocabuntur, id

est, erunt,

quod labor

vester

non

esl inanis in

Gnes. 21

12.

In lsaac vocabilur

tibi

semen,

Vers. 13.

Vos estis sal terre.

ne corrumpanlur
in in
,

Domino.
Salis

duas esse

quod D. Paulusper verbum subslantivum

interprta tur,
filii

proprietates et saporem rbus insipidis dare, et eas

Rom.

9, 7,8:

Non, qui

filii

camis,ii filii Dei ; sed qui

couservare
in cibis

noliim

esl.

Quod

est

sunt promissions stimantur in semine, et quod fanas

dixerat, c. 56, 7
tur,
:

sapor, est
:

hominibus ab eodem verbo dirbus

aliis

Domus
40,

niea

domus

oralionis vocabi-

cta sapienlia

quod

conservalio
,

est in

Lucas,

c. 19,

dicit,

domus

oralionis est. Plus

hominibus

in

bonis moribus confirmatio

quam

disal

etiam quidd;>m mihi videtur, vocari,

ficare;

quam

esse, signi-

vin Lilterx aedificalionem vocant. Apostoli ergo

terrae vocantur, quia

nempe

il:

aliquid esse, ul appareat, ut

pacifici,
,

omnium
qui eos

homines,

et

su sapienlia docere

ore celebrelur; iiaque beati

filii

quia non solm

i,>se,

Dei erunt, sed

ila

erunt
filios

ul

mundus

dirai,

debenl, et suis moribus xdificare. Quare aulem hoc causam Augustinus reddil, UWro 1 de Sorm. Domini. Excita\eral Chrislus Aposlolos paul ante

anle slultos i-cpulabal,

appcllarc
sion
et in
:

Dei con^leri cogaturcl

lli sunt,

quos atii/uando habuimus in dri-

ad

summam

vilae

peifeciioncm

Beati pauperes spi-

siiniUlndinem impro]>erii; nos ins-nsnli vitam

et

rilu, elc.

Vull nunc probare eos talcs esse oportere

illorum siimabamus insaniam,

fmem

illornm sine ho-

quia sal terne futuri sunt. Pcr terrain autem homines

intelligi et

nore

eccequomodb computati sunt

inter filios Dei.

Sa-

D. Augustinus adnotavil, et certum est,

Vers. 9.

homines
diei-nies,

conciliant.

Vers. 11.

Beati Proptf.r me;

pacifici; Gi\: Qui

si

pacem

inter

l'alsum dixerint
si

mle-

magna vos merees manet,

Aug.,

propter

Deum
(atuos

judicandos qui temporalium bonorum vel copiant seinopium meluenles amitlunt lerna, qu nec dnri nb hominibus possun', nec anferri. Vos eslis condiciidis animis v\ corruplione viudirandis destiuati.
esst
ctanii's, vel

base paliamini. Vers. 13. Sal terra.

Oslendens

Quoi si sut evunueril si insipiduni factum l'uerit, et saporem amiserit, ad nihilum valet nisiul mittatur (o;

495
et

C0MMENTAR1A. CAP.
qud
1

V.
,

494
similes sunt. Vivi

necessarium, inScripturis usitatum. Ulud magis

et

ait

Augustinus

mordent

mortui

Chrysostomus,

plerca Aposlolos aul paucoruni

Theophylactus observaverm.t, prounius sal terra; dictos esse , ut non

,

ftent.

Vers. 14.

Vos estis lux

et

hundi. Qui universum

debelis
illuminare.

hominum

sed lotius orbis terne

ma-

mundum

doclrina

exemplo

Marci. 16, 15 : Ile in gistri fuluri intelligerentur, omni universum, et prdicale Evangelium mundum

Nullos bonus

praiter vos

mundus habet

magistros.

Quam vim
terne
,

babere diximus superiore versu

loco mundi

nomen

Lucas, cap. 14, 34, ereatum. Marcus, cap. 9, 50, et Cbristum banc similitudinem ali occasione narrant
usurpasse. Sed
facilis est et

eam boc

nomen habet,

ut iidem

auctores Cbrysoslomus et Theophylactus observaveruut.

probabilis solutio
,

cre-

Quod aulcm auctor Operis

sali

Imperfecti aduotavit
;

Chrisluin dencluin esse non seniel tanlum

sed sp,
fuisse,
|

apostolos

comparari respectu Judorum

,

luci

prout res postulabat

eadein similitudine

usum

ver respectu gentilium

qud Judos veritatem jam

Gentiles autem docere, quod
sit

quod nobis eliam sa?p docentibus usu

venit.

cognoscenles in eodem statu conservare deberent,

Quod
rit
,

si

sal evanuerit. Gr.

^pa.^

infatuatum fue-

quod propriumest
proprium est
et
lucis

salis
;

serit.

acrimoniam amiad verbum , id est, saporem, et dolnfatuantur autem doctores cm aut mal
mal
a;dilicant.
sal,

vereor ne et nimis argulum

non

salis

verum. Probabilius, voluisse Chrislum

cent, aut
In

quo salietur? Ipsum

,

Marc. 9, 50.
,

Non enim

sal salis est

si

doctor mal docuerit

si

quo doctor

civitalis rem unam eamdemque declarare. Hanc enim Syrorum quorum utebalur lingu consuetudinem fuisse alibi

tribus simililudinibus salis, lucis, et

Hieronymus admonuil.
sed multis quoque
aliis

jpse docebilur?

mal

vixerit,

quo corrigetur? non

laque non hoc tanlm

loco

videmus Chrislum, ut eamdein

doceri, enim doctor doclorum est. Non qud doctor et heri non soleat, aut et emendari non possit, sed quod
difficile possit.

rem exprimai

limitas simililudines alias super alias

accumulare, cujus rei exempla

unum

caput MatHuei,

13, mulla suppedilabit.

lllud
,

observandum solum

CONCULCETUR AB HONlSl UT PROJIC1ATUR FORAS, ET

sicut, qu in minibus, ab bominiDus prailereunlibus ; conculcari soient, Hebraipublicam viam ejiciuntur,

Cbristum veram esse lucem

quae illumint

omnem

smus;

clicunt

enim Hebri V>* virum aut hominem,

idesi.quemlibet. Uaque Septuaginla, ubi Hebraic WN, aliquando vertunt im^os unusquisque, ut Judest

21

25. Lalini dicerent res

,

ut vnlg conculcctur. Signi,

hominem venientem in hune mundum, Joan. 1, 9, et Joan. 3, 19 Lux venit in mundum, el dilexerunl hommes magis tenebras qum lucem; et Joan. 8, 12 Ego sum lux mundi ; qui sequitur me , non ambulat in tenebris; el cap. 9, 5 Quamdiu sum in mundo lux sum mundi ; et cap. 12, 25 Ambulale dm lucem
: : : , :

ticat alias

etiam

si

naluralem usum amittant

Fractus est

ad

habetis

et

vers.

36

Dm

lucem habetis

crdite in

aliquid

tamen

utiles esse.

nummas au-

lucem.
et

reus; non erit

nummus,
;

sed erit aurum; non serviet

aurifici.

Lux autem vera dicitur Christus, quia summam ex seipso lucem habet ; cum quo, si non modo Apo;

commercio

sed serviet

Corruptus est cibus,

sloli,caelerique viri sancti atque doctores

aller
|

sed

ille

ver

non dabitur homini

sed dabilur cani. Trita est vestis, sterquilinium miltetur hominem fovere non poin natur su degetest, terram fovebil; id est, sal, si
;

quoque Baplista Joannes, quo inter nalos mulierum major nonjsurrexit.comparelur; ver aller Joannes
c. 1, v. 8, dicit
:

Non

eral ille

lux, sed ut testimonium

neraverit, ne in sterquilinium quidem aliquid valet, non fcundat ; sed sterilem reddit. Posuit

per hiberel de lumine. Et tamen de

ille

eodem
:

illo

Joanne

terram

idem Joannes
et

scribit, cap. 5,

35

Ille eral lucerna

inquit David
liti

terram frucliferam in salsuginem

Psal. 106, 54.

ma-

ardens
lantur.

lucens; sicut hoc loco Apostoli lux appel-

inliabilantium in e,

Hoc Lucas
nec in

Omues

eliam Christiani lux vocari soient,

sitis

explicavil cap. 14,

35

Nec enim

in terram,

Philip. 2,

15: Ut

sinequerel,

et

simplkes
,

filii

sterquilinium utile est, sed foras miltetur. Soient, qua;

utilissima sunt,

Dei

sine repreliensione in
,

medio nationis pravee

sicut luminaria in

et

sima

fieri.
si

cm nalur su discedunt Sarmenlum ad fructum ferendum

vitis

inulilisutilissi-

pervers, inler quos lucelis

el

mundo,
,

Ephes.

5, in
:

Eratis enim aliquando lenebr

sicut
filii

nunc
1

num;
Quid

aruerit, nibil inulilius; Ezech. 15, 2, 3, 4:

autem lux

Domino;

lucis
filii

ambutate, el
,

fiel

de ligno

ex omnibus lignis nemorum,

qu
li-

Thess. 5, 5
diei,

Omnes autem
alii

vos

lucis esiis

et

filii

sunt inler ligna sylvarum?

Nunquid

lollelur de

e
,

non sumus
natur su;

noctis, neque

tenebrarum. Cliristus
illu-

gnum

ut fiai

opus

aut fabricabilur de e paxillus

ut

lux

ejus benelicio, quia ab eo

dependeat ex eo quodeumque vas. Ecce igni dalum

escam.

est in

minati sunt; Christus, quia non solm extiinsecs

doclrina

Quod

illic

de

vite, hic

de sale dicitur. Utriusque

in-

exemploque
apostoli,

illumint
;

omnem hominem
non solm

sentenliaesumma est, dgnres doctores, quales

primis haerelici sunt
lere, nisi ut
,

venientem in hune
intrinsecs
:

mundum

sed etiam per g>-atiam

ad nihilum ultra quidquam vanisi ut

quia extiinsecs
:

pnas luant,

conculcentur, nisi
sal

exemplo, sed eliam doctrin

plo aliis lucent.

Christiani, quia

exemsi-

ut crementur. Pejores

etiam
,

qum

infatuatum
,

qumque aridum sarmentum

hrelici cimicibus

ut

Non potest civitas abscondi. Deest prima pars

pfts

tiptur?

sed lors projicilur phrasi Hebraic. In quo saQuo alio sale condietur, aut reparabitur sal psum ? Quid ei reddel acumen pristinum?
:

Vers. 14.

Lux mundi. Sal ad mores, lux ad

do-

clriiinin perlinet.

495

IN

MATTHiUM
res erat apta
,

406
sub eo lucerna conderetur. Itaque 16, paul aliter dixit, nemo autem lucerut

mililudinis, vos estis civitas, aul similes civitati supra

monlem

positae.

Per montes solere Propnetas

et

Lucas.,

c. 8,

Apostolos significari multis Hieronymus locis observavit, quia edilo in Ecclesi loco positi ab omnibus

nam accendens operit eam vase, aut subls lectum ponil. Unde satis apparct Ililarii, et Auguslini interpretaliones, qui in

conspiciuntur. Significanlur etiam per turres

ut ait
,

modio

aliquid putanl esse mysterii

auctor Operis Imperfecti

Fiat pax in virtute tu

7.

et

quasi apostoli largiter et sine

abundantia in lurribus luis, Psal. 121,

hic sensus mysticusest, litteralis alius.

Quanqum Edem ra-

mensur suam deberent doclrinam imperliri, mysticasesse, non littrales. Vers. 16. Sic luceat lux vestra coram homini-

tione hic civitali, aut potis urbi comparanlnr.

bus

ut videant opra vestra bona. Conlrarium

,

vi-

Non potest.

111a

non polesl; vos non debelis. Non

detur Christus alibi docere

infra., c.

1, 2,

At-

enim monet eos, ut ben vivant, ne quem offendant, qud eorum exemplum quasi urbs supra monlem
,

tendue ne justitiam vestram

et alia in

faciatis coram hominibus, hanc sentenliam codem loco mulla. Facilis

sila lalere

non possit

sed exhortatur ne laleant

ut

solutio, ut,

hoc loco non causam

ut Joan.

sed consequenliam

paulo post apparebil. Vers. 15.

significare,

Nlque accendunt
dicta
,

9, 39;
illud

et 1 Cor. 11, 19.

Chryin

lucernam
significent
,

et pomanife-

sost.,
1

hom.
;

10, in epistolam ad
et

Rom., ethom. 27,

:

nunt eam sud modio. Quid verba

ad Cor.

hom.

in

Pauli dictum

Oportet

stum

est

quorsm

difficile.
,

Hieronymus, pro-

lireses

esse; et

plerea Chrisliim dixisse pulat

ut Apostolis fiduciam
,

logi soient dicere

Damascenus, aliique Grci Iheonon esse TtT(/.<Jv, sed inteartxov.

,

ad libr prdicandum Evangelium

derel
;

et

animum
,

aduli

Non enim jubet eos proplerea ben agere

minibus,
vivere
,

ul
;

ah hosed
ila

quemadmodrn

si

pugilem

cxhortarer

videanlur;
ut quisquis

quod,

c.

6, (ieri velat

slrenu et fortker pugnet;

omnium enim

oculos in
,

eorum actiones consideraverit

,

eum

esse conversos.

Alii

caul viverent;
posset offendere
;

ne quid lacrent

monere eos voluisse ut quod qucmquam

,

glorilicct

non ipsos
,

sed Patrem, qu'un clisest;

,

cujus est gratia

velat.

ut

ben vivant

quod

c. 6, ficri

non

non enim urbem supra monlem

;

si-

Quid ergo, an non

licel aliquid

aliquando boni

tam

lalere posse

nec eos similes esse lucernne sub

posiloe
(

agere, ut ab hominibus videarc; quod facturus alioqui non esses? licel,

si

modio, sed supra candelabrum

nec enim sub

modo non

propter te,
fine
,

sed

modio poni solere) quai non possit non ab omnibus videri; quemadmodrn Philippenses D. Paulus admonuit,
in
c. 2,

propter

Deum

videri velis. Licet

eo

sed non
ibi

ultimo ben agere. Licet e pervenire; sed non

starc.

15

Ut essent sine querel

et

reprehensione

Ad

gloriam Dei lendendus esl animus, qui anleperveniat, sletil; non slelit
,

medio nalionis prav atque pervers,

inler
1
,

quos luce
epistol
,

qum ad Deum
cidit.

sed ce-

rent sicut luminaria in

mundo ;
et

et

Petrus

Qui ab hominibus ben agens videri vult,non ut

;

cap. 3, 16
bentes

Cum
,

modesti

timor conscientiam
,

lia-

ipse, sed ut pater qui in clisest, glorificelur

se, sed

non
sed,

bonam

ut in eo

quod detrahunt vobis

confuuCliristo

Deum

videri vult.

Nemo enim

ut videatur

dantur, qui calumniantur vestram

conversalionem.

bonam

in

Ad hune modum Chrysostomus

,

et

utvisus aliquid consequatur glori, videri cupit. Si aulem gloriam non qurit , aut non sibi , sed Deo
quxrit
;

Theophylactus exponunl. Vera mihi ratio, cur hoc

Christus dixerit
videtur esse ut Aposlolos exhorla-

etiam
,

si
1

vider: cupiat

videri

non

cupit.

Hoc

sensu Petrus

epistol

c. 2, 12,

Chrislianos ben

retur, uli gnaviter, et verbis, et

exemplo lucerent, ne
,

vivenles vult gentilibus velle videri, Conversalionem

labori parcerent.

Proplerea se eos

tanqum lucer;

vestram inler gnies habenles bonam, ut in eo, quod detrectant de vobis

,

nam, accendisse,

id est, apostolos consliluisse

pro-

tanqum de malefactoribus

ex bonis

pterea supra alios, tanqum

urbem supra montem,

operibus vos considrantes glorificent

talionis.

Deum

in die visi-

posuisse, utappareant, ut luceant, utdoceant; non

Hoc sensu videtur etiam mihi

quo loco
ul

dixisse Chri-

ut lateant. Nec enim urbs supra

ut non videatur
,

montem xdincatur
;

stus

Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant

;
, ,

sed ut non videri non possit

,

nec
sed
et

opra vestra bona

et

non solm eventum

,

accenclitur lucerna

ut sub

modio abscondatur
,

consequentiam, sed finem etiam

causamque

signi-

ut supra candelabrum posita

et luceat

omnibus,

ficat.

Lucerna; enim aposlolos comparavit. Lucerna

dixi,

cernatur ab omnibus, edem prorss sententi, qu

alibi Christus dicil
:

aulem eo animo accenditur, ul videatur. Sed, ut

lgnem

veni mitlere in terram, et

mus, non
glorificent

ibi

Christus

insisli

porr progredilur

ul

quid volo,

nisi ut

accendatur? Lucsc, 12, 49, et qu D.

4,

patrem veslrum, qui

in

clh

est.

Paulus Timotheum exhortatur, 2 Tim.

crepa in omni patienti

Prdica
in-

Vers. 17.

Nolite putare ouoniam veni

,

solvere
Chrisen-

verbum, insta opportune, importun, arque, obsecra,

,

legem.
stus

et

doctrin. Confirmant
:

banc

Primm videndum quorsm hoc nunc dicat aut quomod cum superioribus ista
;

Tationem verba qu;e sequuntur

Sic luceat lux vestra

:

lentia coluercat.

Plerique putanl ide hoc Chrislum

coram hominibus. Quod autem

dicit

Et ponunt eam

addidisse

quod jam tum Judaiis accusarelur, quasi

iri,

sub modio, non ob aliam causnm sub modio potis,

legem solvcrct; aut qud se cert accusatum

sciret
:

qum sub
plevit

ali re

dixisse arbitror, nisi quia

modius

quod videmus Matin. 7, 29,

et

15, 9, et

Vers. 17. Non veni solvere legem. Legem imhanc observando, gratiarn nobis imperliendo, figuras omnes ad veleris legis significationem in se

ipso, et in Ecclesi ex-primendo, qjra tacite

tantmin

lege continebantur, quique verus esset legis sensus,

demonstrando.

497
Joan. 9, 16', evcnisse. Alii
,

COMMENTA RI A. CAP.
quia ad perfectiorem lcplsse
,

V.
;

498

quia ben interpretando perfecit

:

cm enim
,

gis interpretalioncm tvansitionem faciebat,

monerevo-

dixisset

Non

veni legem solvere

,

sed adimplere

quasi

luisse ut vel ex eo inielligerent se

non venisse, ul legem

declarare volens

quomod

implsset, addidit seve:

solvcret; sed ut implerct, id est, ut magis astringerct

et

riorcs illas legis interpretationes

est antiquis;

Audislis quiadictum

magis ad tuentcm
,

legislatoris interpretaretur
est antiquis
,

Au-

ego autem dico vobis. lia Gregorius Nysse-

dislis, inquit

quia diclum

vobis.

Ita

Chrysostomus
,

et Theophylaclus.

Ego autem dico Veram

nus

adverss Judos, et Euthymius, et Theophy-

laclus in commentariis. Tertio

legem implevit
posset,

quia

mihi videtur causam

Imperfecti,
horn.
estis
,

quisquis fuit auctor Operis

teligisse.
,

gratiam,

per
,

quam

impleri

nobis

attulit.
,

10,

Dixerat apostolis
-Sic

Pris enim

ut solet Augustinus dicere, jubebat

,

sed

Christus

Vos

lux mundi

et

luceal lux vestra

et

non juvabat. Post Chrisli advenlum

gratiam et Spirilum quasi

et jubet et juvat.

coram hominibus
inlelligenduni
exeriiplo,

quod de

vit simul,

de doctrin

Ante corpus erat grave, sine anima pondus; Christus

esse

diximus;
et

docet nunc eos 'suo

;

animam
est

indidit,

qu mo-

quomod vivere

docere debeant

debere

vetur et agit. Lex enim per Moijsem data est; gralia

eos legem melis

servare,
,

esset; melis inlerpretari

qum hactens servata qum scrib et Pharisi

sibi
,

autem per Jesum Christum facta

Joan.

17. Sic
et libro

Augustinus libro 17 contra Fauslum, cap. 5

interpretarentur,
Chrisli, id est,

ne existimarent licere

quod

19, cap. 7,
quia,

et

Chrysoslomus homili

1 G.

Quarto,

ipsius legislatoris discipuli essent,

qu

in

lege
figuris

promissa erant, exhibuit;

qu

legem violare; legem condidi

adimplerem,
scribarum
et

sicut soient, qui

ex famili principis

cremoniis el

adumbrata reprsenta vit, quemveteres auctorcs interpretati

cap. 27 et 67, et Tertullianus,
Hilarius, cap.

sunt, omnibus pen legibus soluti esse.

,

Ego

ipse qui
,

admodm omnes
in libro

fer
,

non veni

ut

solverem legem

sed

sunt. Irenus libro 4

et, nisi

abundaveritjustifia vestra plus

inlrabitis in

qum

de Patienti
conlra
in

4; thanasius,
de
Augustinus, in

Pharisorum, non
,

regnum caio-

in Serin,

omnes Hreses;
spirilu
et

Cyrillus, libro
;

rum, Mattb. 5
lur.

20. Sic senlentiam senlenlia consequi-

Adoratione

veritate

Nunc de verborum sensu dispulandum. Quomod

,

Qust. novi Teslamenti, qust. 69. Convenit quod

Chrislus dicit
cutus

Chrislus dicit se non venisse ut legem solvcret

ut adiniplcret
,

sed
?

cm
et

reips solverit et abrogaverit

Nam

tex et
,

prophtes usque ad Joannein Baptistam,

Matth. 11
et legis

15,

translalo sacerdolio necessarium fuit

7,

tmnslalionem fiai, Ilebr.

1% Adeque

legi

44 Hc sunt verba qu locm adhuc esse m vobiscum quoniam necesse est impleri omnia qu scripta sunt in lege Moysi et psalmis de me. Hoc est quod tam sp et prophetis maximque Matihus dicere soient evangelist
,

Luc. 24
,

sum ad

vos

contrarius est Christus, ul legem servanlibus Chrislus

nihil

Ut adimplerelur quod diclum

qui addanl quinlo etiam

est

per prophetas. Sunt

prosit, Galal. 5

2.
.

Qui respondent ide dixisse

ut

alio

modo legem

implsse

Clirislum se non venisse

legem solveret, quia

se
,

Clirislum

quia pro temporalibus

lex proponebat
,

suppliciis et

prpro-

eliam

si

solulurus erat

non per

sed per apostolos

miis

qu

terna proposuit. Itaque

,

post reditum in cluin

suum soluturuserat, quemad-

cm

in lege et

prophetis quatuor essent parles

,

modin dixit se non venisse, nisi ad oves, qu perierunl doms Isral, Matlhi 15, 24 , non qud non sed qud alias non per propler alias eliam venisset
,

missa et valicinia
judicialia
valicinia,
,

prcepta decalogi

cremonialia
,

Chrislus omnia complevit. Promissa

et

exhibendo,

qu promissa, quque prdicla

,

se
ii ,

sed per apostolos suos ad fidem adducturus esset

erant

prcepla decalogi moralia

cremonialia,

melis interpre-

inquam

non videnlur animadverlere

Voluit enim,
,

quorsm

tando

qu

per cremonias significa-

Christus hoc dixerit.

ut

paul anie

bantur exhibendo, ut pro circumeisione carnis ba-

diximus
vaient
;

apostolos exhortari

ul

legem perfecl ser,

plismum
prmia
tualia et

et

circumcisioncm cordis

judicialia, quia

quemadmodm
,
,

ipse

non venerat

ut legem
,

et supplicia corporea, et temporalia in spiri-

solveret

sed ut adimplcret.

Ipse servavit

apostolos servare voluit

,

Eodem ergo modo quo co modo quo

; ,

terna commulavit. Quo ergo

?

abrogavit

non solvendo

sed

modo legem impkmdo non vio;

abrogaro voluit

non per apostolos

sed per seipsum

lando, sed perficiendo; sicut pictor (ut Theophylaclus

ait)

abrogavit. Verus igilur sensus est Clirislum venisse,

inchoat, et extremis tantm lineamenlis

non

ul

legem solveret
lex

sed adimpleret.

Primm
lict
,

quia
null

quamdi

vigerc debuit, ipse

,

eam,
et

adumbrat imagini, dm exlremam apponit manum, et colores adhibet, priorem imaginem abolet; novam
inducit. Abolet

Deus lege teneretur

apostoli servarent,
sloli

diligenlissiin servavit

et

ul

curam habuit;
;

ipse,

et

apo-

do

non dclendo, sed

alia est

autem non dissolvendo, sedabsolvenperficiendo. Quo autem sensu

circumeisi sunt
,

ascendunt quotannis ad diem

dicatur lex usque ad

ravisse
,

Joannem tantm Baptistam du-

l'estum

Joan.

7,8;
in

pascha clbrant, Marc. 14, 12.

servet, qud
,

quslio, non hoc loco, sed infra,

Qud enim accusatur, quod sabbata non

ejus
discipuli

cap. 11, 13, ,explicanda.

Non
,

satis

est scire

legem
prdi-

sabbato

spicas

vellant

Malth.

usque ad Joannem tantm Baptismum duravisse, non

quia per

12, 1, 2; qud manus pransuri non lavent, Matth.

Joannem abrogata aut slatim

ut

ille

15, 2, calumnia cral Pharisorum legem non ad

gislatoris

le-

care cpil, moiiua est; sed quia grotare tune cpit,

mentem

sed ad suam volunlalem et tradi,

non mult post Chrisli mortem moritura. Abrogata lex

est, quia

tiones interpietanlium
guit.

ul iisdem locis Chrislus coar-

per Evangelium perfecta,

eodem tempore

Secundo legem

dicilur

non solvisse; sed adim-

abrogari cpit, quo Evangelium prdicari;qu ma?;is

499
Evangelium vigebat
,

IN e magis
illa

MATTHyEUM
cm
scilicet

soo
minulissimara.
et Syros

languebat

Nam
,

puncla tune apud

He-

Evangelium
abrogata.

est penits praedicatum, illa est penits

braos

non

fuisse

boc loco

lillera iota, lict

Vers. 18.

Amen.JON Hebraic vcritatem

Amen
dicovobis,

nemo nescit. Genu.t ex omnium minima, maxiriam

1, c. 1, lege.

signifi-

lu-eresim,

apud Irenreum,

lib.

cat Isai. 65, 16. Itaque

idem est,

Vers. 19.

De mandatis
intelligi
;

atque, In veritale dico vobis, ut Luc. 4, 25; Joan. 16, 7. Duplicem habetusum : alternm, ut sit confir-

teres auctores per

Quidam vcminima mandata mortem voluni et

istis minimis.

crucem

Chrisli

qud mors

et

crux

rcs

matio eorum,

quafi

nobis, vel ab alio anle dicta

Deuter. 27

abjecla conlemptaque videalur,

bescil, salvus esse
rius, et alii

Sunl,utNum.5,22;
alla -uni
,

ut sit affirmatio
aliis

26; 1 Cor. U, 16; eorum qu dicluri sumus

,

non

possit.

quamtamen qui eruAd hune modum Hila-

ut hoc loco et
in vetere

pen innumerabilibus. Prior usus

;

Testamento frequcnlissimus

in

novo rarus

quorum Theopbylactus meminit. De crucc hic non agi manifeslum est quse autem mandata Chrislus minima vocet, duhium. Quidam enim ad pr;e;

Posterior frequentissimus in novo; aut nullus, aul

ccdenlia referunt, ut August.,

niini in

lib. 1

de Sermonc Do-

rarissimus in veteri.
teris

Gausam

esse arbitror

qud vc-

monte, quasi

Teslamenli
;

scriptores

Hebraic loquerentur,

dalis islis

unum de nianminimis, quae ego veni non solvere, sed

dical, qui solverU
islis,
illa,

novi Syriac
tis
,

Hebraic autem amen polis confuman-

adimplere. Videlur enim pronomen,

de ad

qum affirmantis; Syriac polis aflirniantis qum confirmantis sit. Graeci Latinique interprtes
,

quibus Chrislus locutus

si-quenlia, ut

f'uerat,

demonstrare.

Alii

Chrysoslomus, boni. 16, auctor ImpeiT.,

Hebraicam dictionem usu notam relinuerunt. Quan-

qum

Tttnt.<jw/j.hus , Septuaginta yharo aliquando verterunt ut Ilieron. in epistol ad Sophronium el in secund ad Marcellam scribit.
,
,

Aquila

quia

hom. 10, et Theopbylactus, quod est probabilius, minima legis veteris mandata erant cremonialia el judicialia
,

quse nolebat Chrislus post Evangclii

;

pnedicationeni servari, sed aboleri

nisi

et quiasequilur,
et

Donec transeat. Donec pereat, Psal. 101, donec dissolvatur, 2 Pet. 3, 10, id est, donec immuietur. Hebraismus "DV saep etiam in novo Testamento usur-

abundaverit justilia vestra plus

et, audslis,

qum scribarum
es.

pharisorum,

quia diclum

anliquis

ego

autem dico

vobis.

Ergo pronomen

illud, istis,

non ca-

Grxc , napipxztdKi Matth. 24, 35, et 26, 39, 42; Marci 13, 31; Luc. 21, 53, sicut 7tea ^etv, transferre ? pro bilhpael "IUVH, Marc. 14, 36; Luc. 22, 42, et /wcTWweat, ad Heb. 7 , 12.
palus

dem de quibus

locutus

Chrislus eiat,

demonslrat

sed similia; similia autem, quia ulraque mininia vi-

debantur. Minima ver mandala, de quibus dicinrus

est, vocal,
Ojiinione

non qud rvera, sed quod pharisa-oruni

,

Coelum
et terrant

et terra.

Totus mundus, qui firmissimis

:

minima

aut polis nulla essent, qui,

loti
,

ut

fundamentis creditur stare. Hilarius

Clum quidtm
esse de iiian-

ab

oculis

hominum

pendebanl, homicidium

maxima,

ut arbitramur

elemenia esse su l!

quod
cidii

oculis videbatur

pcccalum putabant, liomi-

venda

cterm ne minimum quidem posse

palraudi volunlatem, qu;e non videbatur forte

dalis legis infectum. SoletScriptura similibus uli

oomOrie\

non putabant.

paralionibus, Psal. 71, 5

Permanebil cum

sole, et nnte
:

Et docuerit

sic

homines. Sic una est syllaba, sed

in

lunam

in generatione et generationem,et vers. 7

,

magnam
j

conlinet diflicullateni,

equc iota hnjus

tur in diebus ejus justilia , et abundantia pucis

donec

loci sentenlia versalur.

Ilieronymus, et nonnulli inel

auferalur luna, et Psal. 88, 38

sol in conspectu

Tlironus ejus, dent

terprtes novi exponunl,

docuerit sic, id est, qucin:

meo

el sicut

luna perfecla in ternum

:

admodni ego dico

atque pra?cipio, quasi dical

Qui

et testis in ccelo fidelis;

Jerem. 33, 20, 21

die,
el
sit

Siirrilum

unum ex

niandalis hisce minimis non

alios ea esse

servaveril,

potest fieri

pactum
,

meum cum
sit

pactum meum
nox
in

quamvis doceat

servanda, tamen mini-

cum
suo
,

nocte
et

ut

non

dies

el

non

tempre

mum
2,

futurum

in

regno clorum.

Cum

qu interpredicit, cap. 23,

et plntri-

paclum

meum

irrilum esse poterit

cum David

tatione convenit,

quod idem Chrislus

servo meo.

3
:

Super catliedram Moysi sedcrnnt scrib omnia ergo qucumque dixeruni vobis
,

Iota unum
iota

vei.

unus apex. Quidam interpretanlur,

,

san

servate et

minimum

esse litterarum

apieem minimam ejus

,

facile,

secundiun autem opra eorum nolite facere: dicuut

et

particulam in capite ejus expressam

quasi dical

ne

enim,

non faciunt. Eosdcm enim hic scribas

et

pha-

minima quidem
latio in

legis

mandata

aut

minimam miliste int<

risceos nolare voluil. Sic ide hic sensus videtur

mi-

nimi rnandati partem solutum

iri.

Sed
,

rpre-

nus proprius, quia boc loco Chrislus non solm pharis;corum vilam
,

Grc

et

Hebraic lingu

qu Evangelium
,

'sed

etiam doctrinam reprehendit

hoc scriptum est, itemque

in Syriac

qu Gbrislus

Audslis quia dictum est anliquis; ego autem dico vobis.

loquebatur, locum non babet, quia supra iota apex

Ilaque melis

omnes
lib. 1

alii

inlcrpretes

ut Chrysoslo-

non

inscribitur.

Apieem ergo vocal minimam

ipsius iod
,

litte,

mus, hom.
el

in

Matth. 16, et auclor Imperf., boni. 10,

rarum partem, ut caput aut caudam

Vers. 18. ad

rem

Augustinus,

de Scrm. Domini,

el

Gregorius,

Iota unum. Aug.:

eff'eclum etiam

Quibus verbis osten-

dil in lege

minima quwque perduci.

,

Vox Gncca
,

lillcra: apieem signitical. Vers. 19. Unum de mandatis quoe tradilurus sum queeque Pharisaeis videntur minima vel qui

doctrinam divinam corruperit, aul loquitur de solutions mandatorimi , qu;e fit per solam transgressionem. Qui prdicas non (nrandnm, furaris Kom. 2. Hic Deijjudicio vilis ait. cl in Ecclesi, vocabitcr, futurus est, vel non erit in regno clorum, seu in regno Dei.
,

501
lib.

COMMENTA RI A CAP.
19
in Job.,
c.

IV.
solis

502
Pharisis qustio esset, qui
faciebant, et sic
ista, quae

5, exponunt, su,

id est,

quemad-

qud de

modm

ipse facit, qui nec ipse servat, etalios docet

minima pntabant, nec

bant. Si ergo, qui

hommes doce-

nor. esse

servanda-

Minimus vocbitur. Minimum nonnulli nullum interpretantur

,

unum ex mandatis istis minimis non servaverit, ultimo loco erit, id est, minimus vocabilur; qui non servaverit majora
,

ut Chrysostomus,

et Tiieopliylaclus,
,

ubi erit? et ipse

ide

ut opinor,

qud absurdum judicarent eum

Alii

qui
in

ultimo loco. Erunt igitur pares, et imparcs; pares,

quia ulerque minimus, uterque ullimo loco, id est, in

hc

Chrisli

mandata non observsset, aliquem

regno clorum

regno clorum locum habere.

nonnullum, sed
,

inferno

imparcs, quia in

illo

ultimo loco, sicut et in

niultu;

minimum

in

futurum dicunt
violavit,

quia

primo, quod est clum,

alii

mansiones

sunt; et
;

non magna, sed minima mandata

inde.relulalur,

quorum

majoribus,

qum
,

alii

suppliciis afficiunlur
,

sicut

iransgressio veniale peccatum est. Qusc interpretatio

qui in primo

loco

id

est

in

clo

erunt

omnes
patrit

qud qu Christus pharisseorum opi,

erunt pares, quia

eumdem omnes denarium

,

accepturi

nione vocal minima

reips

maxima

sunt.

Nam

qui

sunt, Matth. 20, 10, et impares, quia in

domo

homicidium non

lecit,

voluit
vidil

lamen facere;

et qui

mei mansiones rnult sunt

Joan.

14,2,

et quia alia

adulUrium non admisit,

lamen mulierem ad connon abundal plus

claritas solis, alia clari tas lun, alia clarilas stetlarum

et
Stella
,

cupiscendum eam, quia ejus

ji>stltia

ab

stell

differl in claritate

1 Cor.

15
;

41

qum scribarum
non
inlrabit.

et pharisseorum, in

regnum clorum

42

pares

honoris

gnre

imparcs specie

sicut

Tota sententia ex eo pendet, quid vo-

omnes reges pares

potenti.

dignilate, et

impares opibus atque

celur lue

regnum clorum, quod paulo post sumus

explicaluri. Intrim

minimum ullimum

non nullum

Vers. 20.
dixerit,

Dico enim vobis. Reddit causant cur

inlerprelor, ne emphasis hujus nominis pereat,

quam
ide

qui solverit
sit

unum
et

de mandatis

islis

mitiimis,

de industrie videlur Christus adhibuisse; qui

quasi idem

solvere et

non abundare
Pharisorum.

ejus justiliani,

non nullum
violavit
bitur

sed

minimum

fore dixit, quia

minima

plus

qum scribarum

mandata, ulens lgante paronomasi. Vocdixit pro, erit, ut supra, vers. 9, nisi

Nisi abundaverit. Nisi major fuerit.

sv
/*) -neptatrEvar),

Graccismus,

aulcm,

ma-

aut llebraisnius, roi tiO DN.

linius intcrprclari, vocabilur, id est, pronuntiabitur,

Justitia vestra. Lcgis observatio,

quam

Christus

judicis Christi

sententia declarabilur,

qu, quantus

ipse justitiam appellat, quia observatione

mandatorum
minima

quisque

sit,

apparebit.
lib.

Dei juslificamur.
1,

In regno clorum. Augustinus,

de Serm.

Quam scribarum et pharis^eorum

qui ista

Domini, et Gregorius,

lib.

19 Moral.,

c. 5, et alii l'er

esse dicunt. Nominal scribas et Pharisos, quia et

dicunt, nec,
iihld
rit

omnes regnum clorum hoc loco Ecclesiam vocari si verum regnum clorum accipialur,
sequatur absurde, ut qui aliquod ex bis violavein

doctores erant et caeteris mull sanctiores habebantur

;

vide

c. 3, 7.

Vers. 21.

Audistis.
;

Qu

sequuntur usque ad
nisi
illud

mandatis, aliquo
:

regno clorum loco

sit;

cm

fineni cap'uis intclligi

non possunt,

pris

paulo post dicat

quant scribarum

Nisi abunduverit justilia vestra plus

inlelligalur,

de quo magna hoc loco inler interprtes

et

Pliarisorum, non mirabilis in reut

verlitur quslio

num

Christus veteri legi, an Phari-

gnum clorum. Melis,

surrections,
et

midi

quidem videlur,

soruni lantm
dicit
:

interprelalioni aliquid addat,

dico vobis.

cm

Clirysostomus et Tlieophylaclus regnum clorum rullimi judicii

Ego autem

Omnes

lucreticorum in-

tempus vocari pulant.

islis

terprtes pro comperto

habent (Spiritus enim san)

Tune

ergo, qui

unum

de mandatis

minimis non
juipse

ctus

illis

opinor revelavit

Chrislum non legem, sed

servaveril,

minimus vocabilur,

id est, sententia

scribarum et Pliarisseorum traditiones, interprta lio-

dicis declaiabiiur.

Nec
;

erit nullo loco, quia et

nesque corrigere

eque de re impudenter veleres

,

resurgel, et judicabitur

sed erit ultimo, quia ejicietur

auclores, qud aliter senserint

scilicetolim
alii

reprehendunt. Idem
lib.

in tenebras exieriores. Qua:ritur

iis iis

quibusdam, cur de
nec docenl; et de
iis

hretici Pelngiani docuerunt, ut

scribit,

qui

magna mandata nec

faciunt,

adverss

illos

primo Hieronymus

Catholicus

qui docent, sed non faciunt; et de

iis

qui

faciunt
et

nescio an quisquam pneler Slrabum, et nostro tem-

sed non docent, cl de

faciunt
;

qui

minima docenl,
ejus rei

non

pore nonnullos, qui minore,

cautione
inlicior

qum

Calholicos decet,

aul faciunt et non docent, Christus mentiofacial.

hreticorum legerunt commentarios. Nec

aliqua esse argumenta hujus sentenlise, qua3

nem non
nisi

Respondeo causam
Nisi abundaverit

fuisse

Vers. 20.
dialis.

justitia vestra,

mandata Dei long melius qum Pharisi custo-

Nonoccides. Aug.: Justitia Pliarisonon occidanl , justitia eorum qui intruturi sunl in regnum clorum ui non irascantur sine causa. lllud praicupium, non occides, ut alia quque pr;ecepta non exteriori modo actione sed et interiori
Vers. 21.
est

rum

ut

animi molu viotari nos docet. Pharisaei in graliani eorum qui ulciscendi libidine ardebanl, ea qu;e sequuntur addebant ad praecepla divina. Qui autem occide bit, reus eut judicio. Nempe in judicium vocabilur,

ut causam perpetrati homicidii dicat, ir ver et odii nullam habebant rationem. Christus quod ipsius pra> cepti verbis desse videbatur , quodque necessai ium effecerat prava Pbarisacorum interprelatio , supplet, alludens ad ipsam Jud.Torum politiam antequm Romanorum ditioni subderentur. Triplex enim erat apud eos tribunal , primum triumvirorum in singulis oppidis cm numerus civium erat saltem 120 homiiium. Secundum erat Synedrii parvi in majoribus oppidis, idque constabal 23 judicibus hoc concilium appellatur. Terlium erat magni concilii in urbe
,
:

it,

Jrusalem constiluti

ad quod majores causa? referr

SOS
aut minus

IN

MATTHiGUM
(

504
lib. 4,

doctum, aut minus constantem leclorcm

Sic Ircnoeus,

cap. 2", Tertull.,

lib.

lih.
;

de Patienti

movcre
dictum
lege
,

possint.

Priinm pondrant
:

illud
est,

in

singulis

Clemens Alcxandrinus,
in

6 Strom.

Hilarius, can.
hser.

mandalis rcpctitum verbum

,

Dictum

quasi ide

Mallh. 4; Epiphan.,
Basil.,

adverss Ptolomaitas,

non autem scriptum

se

dixeril, quia

non de

33;

hom.

in Psal.

14;Chrys.,

Iiom.
,

16

in

sed de Pharisorum Iradilionc, explicationeillis

Matin.; auctor Imperfect., hom.

in Psal.
;

Ambros.

serm.

que loquebatur. Deinde qud

quasi perversis interprelibus
teri legislatori

Christus opponat,
legislaiorem ve-

novum

neuliquam oppositurus; sivc ipse, sive

118 Hieronym., in epistol ad Gerontiam de Monogamie, Chromatius, Theophylactus, et Euthymius in Commentariis ad hune locum. Quorum sentcnliam non solm

Mosi veterem legem dcdit. Praelerca qud hc, quoe hoc loco Christus addit, vctere lege

Pater

fuerit, qui

eorum

fractus

auctorilaie;

sed

conlinebantur.

concupiscenlia prohibebatur

Nonenim solmadultcriuni; scd etiam Non concupisces, inquit,

:

majoribus etiam inhancparlem argumenlis impulsas verissimam judico. Primm, ut hrctici expendunt

verbum

illud,

dictum

est,

ego conlra expendo, quod

illis,

nxorem proximi

lui,

Exodi 20, 17. Teslis D. Paulus,

;

sequitur, anliquis, id est,

quibus Moses legem

(oncupiscentiam, inquit, nesciebam

nisi

lex dicerel

ddit, quasi Mosaicis el legalibus

hominibus Christiadico vobis.

in-

Non

concupisces,
,

Rom.

7,

7;

non ergo Christus

Icgi

nos et evangelicos opponat,

Eniniver
si

ego autem

quidquam

scd interprelalioni

Pharisorum suam
Exodi 23
erranli,

de

solis

Pharisorum tradilionibus,
non

inlerpretationcm addit. Pralcrea lex non jubebatodio

inimicos habere
,

terprta tionibusque loqueretur,

diceret, audistis,

sed polis amare

Si

quia dictum

est,

quasi ipsi ab eo, qui dixit, non audi-

cccurreris bovi inimici lui, aut asiuo

eurn. Si videris

reduc ad

verint, scd ab aliis, qui

audiverant, acceperint. Sed

asinum odientis Icjacere sub onere, non

eum. Prccterea,
inlerrogatur,

dixissel simpliciler, audistis,

non occides, aut, dictum

perlransibis, scd sublevabis

cm

Chri-

vobis est, non occides, qui

judicio.

autem
et

occideril, reus erit

stus ab adolescente

illo

quid faciendo

Nec nomini seribarum

Pharisorum cos

vilam lernampossidebo? nihilaliud respondel, qum,

serva mandata, Luc. 18, 18; nihil ergo

reprehendens pepercisset; sed diserte dixissel: Audistis scribis et Pharisaeis.

quod Christus
neque ver
loto corde,
;

Hc enim libertate semet

adjiceret

in

logis

mandalis desiderabatur. Denique

perfectio major
est,

per
id

usum videmus Christum.

est,
1

Cavele, inquit, fermeuto,

nulla in Evangelio

doclrin,

Pharisorum

Sadducorum,

potest excogilari,

qum
tol

diligere

Deumcx

ex

lol

meule, ex

anima, ex

lotis viribus

alqui

Nec antiquos vocare potcsl eos qui paul anle fuerant; nec enim Pharisi mult anle
Matlh.
G, 6, 11, 12.

id ipsuin lex

prcipiebal, Deuler. 6, 5. Acccdil qud

:

Chrisli lempora, ut ex Josepho colligilur,

cxlilcrunt.

Christus dicit, vers. 20

stra plus
bilis in

Nisi abnndaverit juslitia veet

Deinde, quia

mulla hrislus congil hoc loco, qu;e

;

qum seribarum

Pharisorum, non

intra-

constat non Pharis;eis introducia

sed in lege cx:

regnum clorum, quasi indicans se non legeir, sed Pharisorum interpretalionem velle corrigere,
Mulla eliam hrislus dicil dicta fuisse anliquis, qure
in lege

pressa esse, quale est illud, vers. 31

miserit

Quicumque

di-

uxorem suam,

dcl

Mi

libcllum repudii, Peut.

24,
stus

quid, queeso, hic Phaiisx'i corruperant? Chricorrigit,

non reperiunlur, ut
33
:

illud vers.

2i

Reus

crit

tamen
35
:

ego autem

dico

vobis, et illud,

iudicio, et illud, vers.

Non

pefoabis, et

illud,
ista,

vers.

Non

pejerabis.

Lex enim

dicil, Lcvit. 19, 1"2,

vers. 43
ut

Odio

liabebis

inimicum tuant. Viderant

nec
litos

id

Pharisi cori umpebant.

Nam quod

dicuut so-

opinor, veteres auctores, incredibili tamen

omnes

doccre Pharisxos non peccare, qui per

clum

consensu docuerunt Christum legem ipsam veterem

currexisse adjunctis
iis

aut terrain jurareul, vers.

55 refutabimus. Qud autemplo, nihil

qui autem

quse ad perfcclionem evangein

tem hrislus, Mallh. 25, 16, Pharisccos reprehendit,

licam desiderabantur, non qud lex

fecla

suo gnre perperfecta,

qud dicerent, qui jurai

Christus falsam in

in

est

non

fuciit;
;

scd

qud minus

qum
,

jurai in auro templi, tenelur, diversum est.

illis

Nec enim
sed hoc

Evangelium

pdagogum enim

fuisse

Judis

lan-

legis inlerpretationem repre-

qum

pueris ruditer

erudiendis adhihitum, donec

hendit; quod
loco rarc

si

facere voluisset,

non

illo,

melior magisler hrislus firmioribus jam ingeniis perfectiora proponeret.

alios

uliquc dixissel.

Nec enim

lex per

lemplum jused

Atque ad hune

modum

prater

prohibebal;

hrislus

primus

prohibuil;

de quibus, vers. 18, diximus Christum legem

reprehendit avaritiam, qu, qui per lemplum jurabant,

implsse, quia addidit,

qu

in

illa

desiderabanlur.

absolvebant; qui peraurum, damnabant, quasi magis

solebant. Primi tribunalis nullam hoc loco ralionem videtur habere Christus Dominus, sed secundi lantm et terlii,quod concilium vocal. Ad ulrumque pcrlinebat lilis discussio et scntcnlia. Pharisaii et Scrib;e homicidia legi divin suhjiciebant,iiain ver et convicia qu ad homicidia viam slcrnunl, pro niliilo habebant. Christus Dominus hanc Ir'aditionem in eo ipso cniendat, qud hujuscriminis horrorcin aniniis, ut par est, non incuteret ac tribunalium distinction] apud Judacos usital doctrinarn suam sic accommodai ut disposilione magis remota , qux- tamen homincs step ad homicidia ducil, initium capiens, eam divinae juslitiaj
,
:
,

causam , et pnam subeat peccato debitam. Nam in Chrislian Rehgione non lam ira: motus, qum causa ipsa expenditur. Itaque varios iiae giadus sic distinguit Dominus ut eam judicio cm
buerit irascendi
, ,

est

vehemens,

subjiciat

2.

Cm

in

vocem contem-

plas eteonvicii erumpit. Qui dixerit fu.vtui suo, Haca,

in llcbr:co et in Grco nullam habet signilicatum, etcommoli, lanlm aninii aflelum signiliuti llebra'iis quidam cat, ut pleraeque inlerjectiones AugUStiflO respondit interroganti. Suut qui sputum e voce desiguari pillent. 3. Qui autem. \ox illa fatum pro impio sumilur. In Scripturis interdm in judicio, ait Aug., c. 9, adhuc defensioni datur locus, in concilio autem quanqum et judicium esse scleal, tamen

qux vox

tanqum 25 judicum
reus
,

tribunali

subjiciat
,

nempe

ut

sii

accusatus rationem reddat

an justam ha-

50 j
auro,

COMMENTARlA.
qum
Dei
si

CAI*.
:

V.
dico vobis, sed nolnit

506

honore tangerenlur. Prlere; ubi

quis le in unain maxillam percutc-

dicit

Ego uutem

eum ad

vilan-

lex dicebat, ut,

rel,
illi

dam

invidiam nominare.
;

Atque hc ratione non so-

altrant vcrteres, aut quac

ita,

Pharisorum culpa
diceret,

lm primum

erat,

qud non
;

cm

!ex

non

interpreta-

rentur

cm nunc

Christo ipso

docentc vix capere

tollenti nobis

sedsecundum eliam argumentum facile solvitur. Tertium sic, non dubium est quin concupiscentia in veleri lege prohiberetur sed mult minus
:

possimus? Ubi scriplum erat ut

tuni-

expresse atque prcis

prohibetur.

qum

Christo

hoc loco

cam,

et pallium tlimitterenuis

lm

interpretatur Christus,
offert

Non ergo legeni tansed novam condit legem,

?
:

novain

doctrinam.

Pretcrea illud

Diligite

Lex quippe tanlm dicebat, non coneupisces uxorem proximi tui, sed non dicebat eum qui impudicis oculis aspiceret, adulierii tencri. Quarlum
paul ante aliud agentes obiler solvimus.

ininiicos vestros, ubi lex dicit ?

Nain quod affertur ex

;

Docuimus

Exodi 25, 4
loquitur

Si occurreris bovi inimici tui

nihil est,

enim legem prcepisse quosdam publicos non solm

odisse

enim de Judo, cum quo Judus

illic

inimicilias

hoslcs;

sed peniis etiam abolere. Atque e

alludit,

gerere prohibebatur. Itaque, qui

Dent. 22,
tris tui

inimicus diciiur,

hoc loco Christus

vobis
:

cm

dicit

Ego aulem

dico

fraler appcllatur
et

non videbis bovem frased reduces.

Diligite ininiicos vestros, benefacite Us

gui ode-

aut

ovem errantem

prleribis;

runl vos, vers. 44.

In

quinlo,

solm probatur non

;

Cm aulem
liabcre,

de veris loquitur inimicis, non solm odio

delere jubet
:

omnia, qu ad legem Chrislus adjecit, esse prcepla

verm eliam

Detebis

nomen
19.
In

quod negandum non

est; pleraque enim, ut suo dice-

ejus sub clo,

cave ne obliviscaris,

Dent. 25
licet,

mus
si

loco, consilia sunt evangelica; ideque Christus

Evangelio neminem omnin

odisse

neminem

abiilo adolescente tanlm exiglt, ut mandata servet;

privai auctorilate delere. Denique

vidcmus Christum
logis amplifl-

lamen evangelicam perfeclionem sequi

,

velit,

ven-

hoc loco prscmia, suppliciaque veleris

csse.

dal universa

qux

habet, et det pauperibus,

soque

Quamobrem,

nisi quia
<|iii

perfectionem legisauxit?

sequalur, hoc est, quod hoc loco dicit, pallium eliam

diniillere,

Ex

ils

qu

diximus,

aliquo sunt ingenio, quo-

ut

mod

contrariis argumer.lis respondereoporleat, colligent;

non

quse major perfectio,

nudum Chrislum nudus sccpiare. At qum Deum ex loto corde dili,

difficult!'

non pigebit lamen rudioribus re-

gere? respondeo magis ex to(o corde diligere.

sic diligil, ut nullius rci

Nam qui
amo-

spondendi

modum

oslendere.

Quod

objicitur

primo

amori

Dei prxponat

loco non dixisse Christum, scriplum est, sed, dictum

est,

rem, ex loto corde

quil

Deum

diligil; qui

proplerca relin-

nimim

est lev.

Nam

aut nihil in eo verbo mysteliis

omnia

qu

habet, el Chrislum sequitur,

fecisse

quem-

riiest;

cm videamus
aul

evangelislas
est

duobus verbis
et,

admodiun apostolos
corde
diligit.

legimus^ magis ex tolo

sine discrimine uli, sicul dictum

sicut scriptum est,
si

per proplietas,

quid est in co verbo mysterii,

loto corde est

Uno dicam verbo, diligere Deum ex cum ila diligere, ut non eliam idola,
ei

non
et

id

csl

quod hxretici pulant, sed quod Chrysost.

;

non aliud quidpiam

Dnier.
C,
5, et

contrarium
et

diligamus,

ut

Theolophylaclus adnotaveronl
id

ne
illi

si

Palrem

exposuimus

probavimus. liane

quo

dictum erat, nominaret, se

;

aut opponere,

perfeclionem
dicebat,
1,

Deus ab Abrahamo requirebat, cm

et esto
:

aut eliam anteponere viderelur

si

se, qui

ctiam ve-

Ambula coramme

perfeclus,

Gnes. 17,

lerem legem dederat; invidiam

citaret; aut, ut

in

se

audilorum consibi,

ego suspicor, non se

ctsi

aut

Palri,

sed Mosi tacite opponit. Nain

lex

vtus

Deo

Quod aulem Chrislus dicit Nisi abundaverit junon stifia veslra plus qum scribarum et Pliarisorum intrabilis in regnum clorum ; non ide dicit, ut eorum
,

data erat, lamen quia populus non Deo, sed Mose

doctrinam,

sed

ut

eorum vilam reprehendat, cm

calhedram Moisi scderunl scrib,
dixerint vobis,
nolite

eam acceperat ejus auclor Moses videbalur. Lex, inquil, per Moysem data est, Joan. 1,17; et, nonne
,
I

alio loco dical, super

et

Pharisi

omnia ergo, qucumque

;

Moyses ddit
Joan.
22, el
7,

vobis legem, et

nemo ex

vobis facit legem?

servate el facile

secundm
et

autem opra eorum

Denique lex Mosis appcllatur, Luc. 2, 21, 44, et Joan. 7, 25; Acl. 15, 58, cl 15, 5,
19.

facere; dicunt enim,

non faciunt, Malth. 25, 2. lde

eliam

dicit,

quia Pharisi ade se legi addictos esse

si

cl 28, 25, el

qu

in lege scriplaalque

prcepta erant;

profitebanlur, ut

quid melius atque perfectius Chri-

Moses scripsisse, ac prcepisse

et
1
,

dicitur, Joan. 8, 5,

slus docerct, long rejicerent.

Neque ver nego Scri-

45. Se igitur Chrislus tacite opponit Mosi,

cm
Dominum hoc
in
,

loco constituere gradus et

inerc-

quia interesse aliquid hoc loco faleri cogit ipsa distinclio, videlur ad conciliant pertinere sentenli prolatio... Geheuna verb ignis cerla est et damnatio et peena dam-

Videlur Augustinus judicium concilio hc in re distinguere quod priori solam discussionem , seu inslructionem litis, posteriori sentenliam delinilivam tribuat tametsi sa'.is est probabile hc tribunalia ex
nait.
,
:

menla peccali sed legem explicare. Ego dico vobis quod non solm qui occiderit, sed eliam qui volunlatem babuerit occidendi vel grave malum inferendi proximo, et sese vindicandi, is judicio, seu condemnatione dignus sit ut qui videt mulierem ad concupiscendum eam. lia quidem Eslius in hune locum sed prior sentenlia magis recepta est. Docet quidem
,
:

causarum, dequibus judicabant, diversilale distingui; aut cerl una erat inferior jurisdictio, el subalterna ;

Gnec additur, y.-q, temeri, sine Hieron. negat in velustioribus codicibus hanc vocem reperiri. Sensus quoque hic verborum esse potcsl Vos dicilis, qui occident, reus erit judicio ego, qui irascilur, reus erit judicio, etc. Aliitamen neganl
altra superior.

causa
:

Chrislus graviores peenas deberi peccatis, qum vulgo crederent. Non omnes qui aliquo ir impelu conimovenlur,aut levem inleruntcontumeliam, tern morlis pn sunt puniendi sed de iis qui consensu deliberalo irascuntur person, non vitiis, eamque ex ira contumeliis afiiciunt, sermonem habet Dominus :
:

ila

Menochius.

507
bas et Pharisos muliis in rcbus mal
fuisse

IN

MATTH^UM

cit,

508

interpretatos

ut interprtes varias bujus senlentue explicaliones

legem.

Scio enim
ut
,

monuisse discipulos suos

id est,

qu.rerent.
sine causa,

Quidam Grci codiecs

leguntei*/j, temer,
facile

alibi Christiini,

ab eorum fermento,

do-

quam

leciionem qui secuti sunt,

ctrin, cavercnl

Mallh. 16, 12.

id

Tanlm

dico Chritraj

responderunt, non
lia,

omuem

iram, sed

eam

qua-, justi;

stum hoc loco non

agere,

ut

Phaiisxorum

qua: causa,

quse ratione caret esse peccalum

dilioncs, aul inlcrprelationes

addilis partim praeeptis,

reprehendal;

scd, ut

Chrisiuni ver, et Apostolos halos quidem fuisse, scd

nojQ

parliin

cousilhs evangelicis
loco objcctum est,

sine cau-.

Sequunlur auteni Ircnseus,

lib.

4,

legem

perliciat.

Quod postrcmo
dicta,

c. 27; Juslinus in epislol ad

Zcuam

el

Serenum, de
;

niulta hic, quasi antiquis

Chrislo

rcitai

vit Chrislian, Clirysostonius, boni.

17

auctor Im-

qu;c in lege

non reperianlur,
judicio.

vers. 21,

33

et 43, rc-

perfect., bomil. 2; August., lib. 1 de

Scrm. Doniini,
leciio-

futabimus.

Thcophylacl., Eulym.

in

Comment. Scd eam

reprebendere.
Sicut

Recs erit
Priiiium

Adnotrunt quidam ex Thalmu-

nem nique
non
;

noster interpres seculus est, et merit

dicis Iradilionibus tria Cuisse

lia.

apud Ilcbivcos tribunain

niihi videlur llieronyiii.

Primm

quia
jusl
ila

Triumvirm,

quo de minulissimis
lies
i

esset vera sententia.

enim nemini
licet
,

disceptaretur causis. Secundiim, in quo viginti

eliam de causa privaia aucloritate licet occiderc;

nemini, quamvis jusl de causa,
quia
!

judiecs de causis majoribus, ilemque capilalibus co-

irasci.

Deinde

guoscebanl. Terlium, in quo unus et scpluaginla

viri

lecli

ctiamsi sentcniia fuisset vera

Cbrislus lamen

de rcbus gravissimis, maxinique publicis, ut de

de falso propbet, de sunimo sacer-

hoc loco non dixisset. Nec enim locus oral apius mo-

pace, de bello,

derandx hc adjeclionc
bat
ira;

sentenlian,

ubi

maxime
si

vole-

dote judicabant.

Primum vocalum

fuisse 133U713 judi-

culpam exaggerare. Dcindc, quia,

illud

qua erat

cium; secnndiim, DiTOD w/kZw consessum, voce

Craceis usurpal; tertium
Galli

adbibenda modeialio, potis ad

ris

vcrbuni superio-

magnum consessum,

sicut

versus non occides

adhibeuda erat, qum ad ver-

magnum

rgis consilium

appellaut. Ycriim id

bum
cum

irascendi, quia gravius

peccalum

est sine causa

quidem, quod de

triplici tribunali

Iradunt; quod au,

occidere,

qum

sine causa irasci. Alii sic respondent,

lem de noinine
ver uni.

et

causarum cognitionc

non omnino

ratione irasci nullum; sine ratione, veniale pecc=se.

Nam

perspicuum ex hoc loco est capitalium

catum

At Cbrislus

dicit

eum,

qui sic irascilur,

causarum cognilioncm ad judicium pertinuisse, cm

homicida reus dicaur esse
nocessc
est,

runi esse judicii, id est, capilalis pna;,

quam

cert

judicii.

Raque

allerutruin

non incrclur veniale peccalum. Res

test
:

ita

expediri po-

aut in primo tribunali

ctiam capitales

Loquilur Cbrislus accommodat ad hoinicidium,

el iram vocal non omnem appelilioqucmadmodni philosophie defini;

causas fuisse tractalas, aul, quod est verosimilius, pri-

de quo agebalur
nein vindicte,
tur;

muni

el

sectindum tribunal judicium

tertium D'TT3D

evdpiot synedriurn appellalum. Confirmai banc opi-

sed

eam

propri, quU tendit ad hoinicidium.

nioncm, qud poslqum Clnislus synedriurn nominssel,

Voluit

enim dicerc non solin enm, qui reips, sed

qui sol occidisset volunlate, runi
(

quasi

id esset
,

apud JiuLros uliimum tribunal, non

eum
\

etiam,

\s.-e

habens aliud

quod pra-lerea nominarel, gebemiam

Quid auteni
sil

judicii; sicut, vers.

27

et 28, dicit

non solm cum qui

ignis noniinavil.

runi esse judicii, inesse pulaut,

reips ailullerium patravil; sed eliam, qui palrare voluit,

terprtes non consenliunt.

Quidam idem
in

adullerum esse. Volunlalem

qua; sive
|

igilur occidendi

iram

qud dignuin esse

utAugust.,
gorius,
et pocta
tra
lib.

ul in judicio ejus explorclur causa,

vocat,

cum

causa,

sive sine causa sil, in

lib. 1

deSerm. Domi.i
c. 4. Alii

monte,

et

Grecon-

prival

erson sine gravissima

21 in Job,

melis, ul Eulliym.
capilalis, (pue

Neque hoc modo Cbrislus, aul

suni. iNam

nposloli

nunqum est culp. unqum irali

iralus occi-

Juveucus, reumjesse
in judicio

pme

quod

I'eirus videlur

Saphiram

homicidas

decernebalur. liane inter-

disse, Aci. 5, 9,

non

ira,

scd rcligione, non ut piva-

pretalionem ide priori pr;cfero, quia capitalis homicida;

lum homineni, sed

iluni est.

ut Dei ininislrum fecisse creden-

jure coiislilula erat,

rant,

pna non judieum decernebalur arbilrio; scd quam judices mulare non poteLcvit. 24, 21, et Num. 35, 16, 17, 30. Kl quia

Reus erit judicio, morlis ternoc, quam judicium

vocat, ut convenienler loqualur Judx'Oruin consueiudini, qui

videlur Chrisliis siguilicare volulsseeum, qui in Evan-

gcliosol occidit volunlate, non minore dignum esse

pn qum
,

qui rcips occidebal in lege, levissimam-

T23UTO 2.1 n dignuin, at.t cum judicii appellabanleum, qui morle dignuscrat; scd illi de coiporis, Christus de anima; morte luquebalur. Auget enim
i

(liie

Evangclii

pnam

gravissima:,

id

est, capitali

Clnislus pcccaloruin supplicia non augendo, sed deelarando.

pcbnse legisaequalem esse. Ubi scriplum cral in lege:

ficus erit judicio?

Nec proptereaevangelicum jngum

legis

jugo

Rcspo deo Chiisluni non

legis ver-

gravius; quia nec peccata magis auget,

scd majora

be,

sed sensum recitare. Scriplum auteni cral, ut

qum

in Icge

pulabanlur, esse dclart; nec ininori-

paulo anle indicavimus, ul homicida inoreretur.

hus peccatis majores minalur pnas, sed peccalorum

exposit gravitate, graviores

Vers. 42.

Qui
I).

iiiASCiTun.
;

Constat non omnein

alii viri

qum apparebant, pIcvius, quia clsi peccata

lex
8, 3.

iram esse peccalum

verni eliam

nam

non niodo

sancli,
S,
1,

nas

cxpi'suit.

Quin mull

P;mlus, Aci. 23, 5, clPeirus, Aci.

inagis indical,

lamen indicala curai;

curabat,

minus indi-

20, et Cbrislus ipse, Mallh. 15, 7, cl 22, 18, cl 25,

13,

cabai, uullo

modo

Roman.
;

U,

15, 23, 29, fuisse videnlur irai).

Qux

res elfe- *

Qui autem pixERiT fratrj suo Raca.

lgiioratio lin-

509

COMMENTARIA. CAP.
varias hoc loco interpreiationes peperit.

V.

510

gu

Quidam
qud
lu,

tabit aliquis,

quomodo per judicium

intelligat;

et per concilium
sit 1res

graves etiam auctorcs, Chrysostomus et Theophylactus, docenl raca Syriac lingu

nihil(|ue uliud hic significari,

capilalem

pnam

cm manitestum

idem

esse,

pnarum gradus

velle distinguere.

Respondeo gradus
ulrobique capi-

qum parm honoriu:

quidem distinguere, non genus.

judices

Nam

cam
Abi

cl
tu.

asperam locutionem, ut cm servo dicimus Idem Euthymius dicit, nisi qud non Syriafacit.

lalem; sed in judicio leviorem, in concilio graviorem

pnam

constituebant,

cam, sed llebraicam dictionem

tis

Hoc nec

in

Gra-

res ad consilium,
tur.

aucioribus, qui ab Hebraic et

Syriac lingu

Scitum est

quemadmodm gravioqum ad judicium causa? deferebanquatuor apud Judos capitalium p-

fuerunl alienissimi,

mirandum est, nec imprudenter credenduin. Schnus enim neque Hebraic, neque Sypronomen.
Nihilo ver similius
scribit,
lib. 1

narum

fuisse gnera, strangulationem, gladium, lapi-

dalionem, combustionem, ut in libro 011130 notatum

est. Sic

riac ejusmodi esse

etiam Christus et eum, qui irascitur, et eum,

quod Augusl.,
que pauperem

de Serm. Domini,

non-

qui fralrem
lat,

nullos docuisse raca

et

vocem

esse

Gracam, hominem;

pannosum

signiflcare

pxos

enim
quod

Gratis pannum esse, Matlb.

9, 1G. Probabilius,

suum levem, el eum, qui stultum appeledem inferni pn, non edem pn gravilale dignum docet. Mirantur, ut ait Chrysostomus multi hominem, qui fralrem levem, aut fatuum appellave,

idem codem loco dicit Augustinus se ab Hebrao quodam, quem e de re consuluerat, accepisse non nomen, sed irascentis interjectionem esse, qualem apud
Latinos,
c. 4,

rit,

sempitern;ie

mortiscondemnari; cm
dicere soleamus.

tertio

quo-

que verbo
debe-c

alii aliis id

Primm non

consueludo peccandi pnae admiralionem af-

et

Hem, quodque Gregorius lib. in Job 21 Rupertus in Comment, probaverunt, quod,

ferre;

nam

et eos, qui

temer jurant, damnarinon

miramur. Quid aulem tam usilatum? Augere, non

Ievare consuetudo peccandi

que et Gracus
est eos

et

Lalinus inlerpres videnlur existi-

pnam dbet qu
:

auget

msse, quia, ut Augustinus adnotavit, proplerea eredibile

non

levt

culpam

deinde non omnis, qui irascitur,

aut stullum appellat, conirascitur, et appellat, ut
iis

ipsam dictionem integram reliquisse,

et qui fralrem

suum levem,

quasi nihil aliud

qum naturalem vocem

tradunt,

ira

commoli

tinua damnatur; sed qui

his veluti

ita

bominis signilicantem. Hoc, inquam, probabile; sed

illud,

gradibus ad

homicidium ascendat. De

quod

alii

meo

judicio probabilius

NpT

enim, non tanqum de alfectu et verbis, sed tanqum

Chaldaicam aut Syriacam esse vocem, que ab Hebraic tanlm lingu manaverit. p'1 enim Hebrai le-

de

initiis

hoinicidii
:

loquitur Christus

Audslis, quia

dictant est antiquis

Non
,

occides ; ego autem dico vobis.

vem

et

inconstantem hominem appellanl, Jud. 11, 3;

, ,
,

Non

ergo, qui joeo, non qui subit animi

commolione
gravem
in-

2 Reg. 6 20; 2 Par. 13, 7. Uude factum ut NpT liomo minimi judicii Tbalmudicis, ut quidam observaverunl, vocari soleal
;

sine cdis appetilione

et sine voluntate

ferendi contumeliam fralrem stultum appellat, conti-

nem vacuum
stat,

et

inanem

quod propri qu'idem homisignilicat, qui quamvis idem

;

nu tern mortis tenetur reus.

Reus ebit gehenn.

ignis.
filii

esse atque stultus muliis videalur

lantm ab

illo

di-

Ennom, utBen-Ennon,

Gehennon , id est, vallis Ennom, locus erat amscribit,

quantum Latine,

levis. lia senlentia

ben cohaj-

nus, et fontis Siloe aquis irriguus juxta Jerosolymam

ret.

Gcrlum enim est Christum peccutorum el pnarum gradus trs dislinguere voluisse, quorum primo secundo lerlius major esset. Primus est secundus
;

ad radicem monlis Moria, ut Hieronymus

:

et

constat Josue,

15,

8,

et

18,

16, vocabalur

autem

UZ7]

U vallis

Hennom

possessore.

Eo

loco, vel quia

ira in

verba non erumpens; secundus conlunieliosum

ira proliciscens,

amoenus

verbum ex
ialur.

quo

frater levis

tertius

magis conlumeliosum, quo fatuus, aut siultus appel-

impium habebal dominum, faclus est locus ad colendum Moloch nobile Ammoniiarum idolum, quem nonnulli Saturnum fuisse puerat,

vel quia

Quod autem
interjectio sit.

interprtes

Syriacam diclioneni

lant;

cptumque
,

infantes crudeli impielale cremare,

;

non converlerinl, non ide

qud
Nain
tere ut ViN a, a,a,
4, 14, et 20,

factuni esse exisliuio,

4 Reg. 16, 3
3, et 33, 6.

et 17, 17, 31

et

23, 10,

el

2 Par. 28,

el inlerjectiones soient ver1,

t ,

Vocatus est postea locus Thopheth, 4

;

Jeremi,

et 14, 15;

Ezech,

Reg. 23, 10
6,

lsai.

50, 33; Jerem. 7, 31, 32; et 19,

4y

et Jol. 1, 15, sed, aut

si

quod loculio
vim

H,

12, 13, ritu, ut

auidam putant,

sacrificandi,

esset vulg lune ade usitala, ut,

et gratiam

verterelur,
si

qud intrim

dm

infantes cremabantur,

amitlcret,

qucmadmodm

vertissent,

pulsarentur, ne parentes
lore
lari.

tympana eorum audientes vagitus do-

amen

aut quod non salis cerli de ejus significalione

afl'erre.

langerenlur.Tympanumenim Hebraic sn appelInde factum creditur, ut infernusgehenna voca-

noluerint prajudicium lectoribus

Quod Sep-

tuagiula sa;p interprtes, Latinum aliquando fecisse

in

retur,
tur.

qud ignibus

in e

sempitemis damnali cremenfuisse, ut

ita

eorum Idiomalis adnolamus. Reus eiut concilio, tw ouvsSpto

CredibilejamChristi oelale usilatum

tertio

tribunali,

voenrelur; utitur enim Christus eo nomine, lanqum

quod concilium aut consilium potest appellari; ad

vulg nolo,
servavit,

elsi, ut

Hieronymus in cap. Malth.

10, ob-

verbum aulem consessus; per concilium autem

talem

eapi-

puam qusin

eo statui solebat,

intelligit, ut

vers. 22; per civilem

aulem

capilis

pxnam

seinpitcr-

nam anima; mortem

loquitur

inteiligil; sed, ni

ante monuhnus,
juris.

accommodalc ad consueludinem

Dubi-

neminem in sacris Litteris auctorem anle Chrislum usum Ipgimus.Addidit autem epilhetum ignis; el, ut pnarum qualitatem declaret, et ut ad gravissiinam omnium, quas apud Judax>s esse diximus, pnarum cremandi hominesalluderet eum alis gehennam
;

mi
simpliciter vocare soleal, ut infra, vers. 30
;

IN

MATTJLEUM
cum Fioo facil. Unum enim corpus cumquede uno pane parlicipamus,
Vers. 2o.
multi sumus, qni1

et e. 10

28;

et 25, 15, 53; et Mar. 9,

43; et Luc. 12,

5.

\ers. 23.

Si

rgooffers munus tuum ad altare.

gralam inclioatam jubet relinquere,
;

Esto consentons,
lib.

Cor. 10, 17.

evov,

benevolus.

Rem Deo maxime

Tertullianus, in

de Palienli, benevolentiam ba-

l fratri reconcilielur

quia miscricordiam Deus vult,

bclo; Hilaiius, can. 4, benevolcnli reconciliare.

non sacrificiuni, Ose. G, G, Maltli. c. 15, et dilectioui quodam modo su proxiini dileclionein anleponit. Et ibi recordatus fueris. Maguam emphasim habel ibi; ibi in ips ara ibi slans coram Deo. Non so;

Adversario tuo. Quis bc adversarius

multas Hieronymus
tt;
in

intelligalur,

Commenlariis opiniones

rci-

necomnes tamen enumeravil. Carpocratiani bine suam /j.er[j.<py.Mf', id est animarum in idem corpu*
,

lm

inler Judaeos, sed eliam inlcr caeleras gentes im-

remigrationem probabant.

Carcerem enim corpus,

in

perfectum relinquere sacrificiuin

Iiabcbalur; adolescentem neseio
(lai,

magnum piaculum quem Valcrius lauleneret,

sacrificii

adversarium bonum angelum inlerpretabanlur, qui

boc olficium Deo crealus esset, ut animas, quae

cio suo in corpore

offi-

qud cm
sibi

sacrificanti

Alexandroacerram
sit,

ben non essent

officii

funcla, in

corpus

bracbium
reus esset.

exuri passus

ne inlerrupti

revocaret

quoad omnes
lib.

parles expirent.

Au-

ILvDtT aliquid adversum te.

videbalur, ut diceret
:

Senlenlia postulare

de Anima, etEpipbanius, b;res. 27. Hase somnia opus non est refutare. Alii malum
clorTerlullianus,

Et

ibi

recordatus fueris, qud

Si

angelum

inlelligunt;

duos enim cuique datos homini;

habes aliquid conlra fralrem luuin.

eniin

(rater
;

meus babet aliquid adversum me, id est, si me otlit non ego illi, sed ille mibi reconciliari dbet. Nonnulli hoec verba vicissiludinem signilicarc puiant, quem-

bonum alterum, qui ad ben, alterum malum, qui ad mal agendum sollicilet, Origenes, homili in Lucam
55. Alii

carnem

quae rpugnt adverss spiritum;

Albanasius, q. G2, et Juvencus pola, quod et Hiero-

admodm
illum,

si

diceret,

et ibi

recordatus fueris, qud

te, et tu

nymus

videlur approbarc. Alii conscientiam,

qu nos

frater tuus babet aliquid

adversum

adverss

Eulbym.

Alii

majorem pcrfeclioncm

pr;cscribi,

tanqum gravissimus adversarius accust; Albanasius eodem loco. Alii diabolum ut Terlullianus in libro
,

velleque Ghrislum, ut non solm,

cm

alios laesimus,

de Anima.

Alii

Deum, aut

ejus legem, quac nos

lib. 1

apud

sed etiam

cm ab

illis

lacsi

sumus,

rclicto saciificio

cum

accusai, ut Augusiinus,

de Ser. Domini, et
et Nevatus, in lib.

priores reconcilialionem qmcranius.

Mclis Cbryso-

in Quicst.

novi Testament*,

Jq.

stomus, boni. 17, elauclor

Imperl'., Augustin, el Hie-

de llumililale et Palienli.

Alii

eum,

qui conatur
ei

ronym. fratrem babere aliquid adversum nos esse

liabere juslam conlra nos querelain,

nobis aliquid adimere, quia sequilur, dimitle

pallium, Basilius, in Regul. breviorib.
,

et

qud

nobis iniu

inl.

222. Alii

juriam aliquam accepcril,

lypsi

quemadmodm
2, 4.

Apoca-

eum
cam,

de quo paul ante dixerat, vade

Hilar., can. 4
;

pris, reconci,

Joannes loqui

solel, c.

Jubet ergo prias

liare fratri tuo.

c.

Ambros.

lib.
;

7 in

Lu,

injurkc salisfacere, deinde sacrilicium offerre, et

placato pris fratre placare. Referunlur
ea,

Deum

12; auctor Imperl'ecli, boni. 11

bic verus est sensus
, ;

Hieron.
id

in

enim hacc ad
suo: Rarecordatus

Comment. Alque
lalur

enim po-

qu paul

ante dixerat
:

Qui

dixerit fratri
si ibi
:

stulat consequentia senlentia;

is

ut adversarius appel-

ca, et qui dixerit

l'ueris,

Fatue, quasi dicat,

fratri tuo

qui babet aliquid adversum nos. Adversarius

est ille

qud dixeris

:Raca, aut

Fatue, aul ali-

igitur noster

quem

laesimus,

quem

raca,

aut

quam

aliamfeceris injuriant, relinque

,

ibi

munus

luuin
:

slultum appcllavimus, qui aclionem apud

lra

Deum

con-

ante altare, et vade

reconciliare pris fratri tuo

ait,

nos babet. Via est bujus

:

vit.e

lempus, judex Cbrifecistis,

quod, ut Augusiinus
..quasi

non
ire

iia

intelligendum est,
id

slus, qui diclurus est

Quod

uni ex lus minimis

semper ad fratrem
et,

debeamus. Sanctum

mil
dis

fecistis

minisler daimon malus, qui in lorqucn-

quidem consilium,
polis,

cm
:

ebaritas cfflagilat, praxeaffectibus

damnatis Deo niinisterium pra:bet; carcer infer;

plum eliam necessarium

aut effectibus,
injuriam,
si

plermquc lamen

nus

Alectu,

qum pedibus ire debemus. quam nos ab illo accepimus,

:

quadrans minima culpa. Erat enim quadrans minimus nummus, duo conlinens minuta itaque ad
:

ullimum quadrantem solvcrc, pro, sunnno jure punii

proverbio dicebalur.
Potcril aliqus dubitare,

i,

condonanles odiumque rmittentes

si

effectu, injuria;,

quo-

quam

ille

nobis accepit, satisfacicnles.

illud consilium.

Hoc

est

prceptum;

Loquilur autemChrislus
quee tune etiam
est,

mod frater nobis loesus, sit nos cm et ipse sit judicandus. Ha;c una
sed non debuit

judici Iraditnrus,
ratio

movit Angu-

de veteribus Judaeorum
vigebant; sed quod de

sacrificiis,

stinum, qu minus banc inlerprciationem sequerelur,

illis

diclum

mull magis
;

mco

judicio movere. Loquilur

enim

de

Eucliarisli

sacrificio

intelligendum
,

quod

cl

Cbrislus accommodatc ad liominum

si aliier fieri

morcm,

cl foren-

unionem cum

fralribus significat

et reconcilialionem

Vers. 23. Si offeiis munus tuum ad altare, quod buic malo sit adbibendum rcmedium ,
Bubjicit, ut qui

etc.;

mox

proximum
liabeat
:

Ireserit verbis

quamprimm
venerit,
si

illisalisfacial.

Aug.,

c.

10

, autfaclis, Si in mentent

quod aliquid

eum

in aliquo Iwsimus

nos.

Nam

adversum nos frater, id est, tune enim ipse habet adversum nos adverss illum liabemus , si ille nos ldilectionis affecta
,
I i

non expedit, aut non polest. Vers. 25. Adversario, Gra;c actori. Quo quidem sermone parabolico nos admonet Dominus inimicis noslris ant nos reconciliari oponere, qum ad Deum judicem vcnialur. Quanidi vivimus, in via sumus: trahi ad iuiKcem estDei jusiiflam experiri. Exaclores

surit ministri justiti divina;; carcer,

ruin, aul purgatorii, pnes cu!p:e gravitatem

gebenna inl'eronec reus

;

serit. Id

autem faciendum sallem

iude exibil, nisi debitum

omne

ant solveril.

513

COMMENTARIA CAP.
ubi, qui injuriam accepit, adversistit;
1

V.
Iib.

il
1,

sem consuetudinem,
sarium coram judice
juria
ctiani

rium ministrum, Augustinus,

et

de Ser. Domini,
qui nos

non qud nos aflectus

sit

in-

Euthym.

in

hune locum.

Alii

tam per oculum, qum

intelligunt
,

fratcr

apud Christum

accusaturus.
;

Tradct

per

manum

dexteram eos omnes

nos judici, quia cjus causa trademur

illo

Iradet

non

aretissim,

aut cognationis, aut familiaritalis consi

ipse; sed pro

diabolus, qui eliam condonalam

junctione contingunt, quos debemus,

nos Deo

ali-

nobis fratre refricabil injuriam.

Quod autem dicit nos

exituros

nant, nobis repellere, Hilarius, can. 4; Alhan., q.70;

inde non exituros, donec ultimum quadrantcrn per-

Pacianus, epist.
lib.

5 adverss Novatianos; Cyrillus,

lib.

solvamus, non
posle
sunt,
;

signifient,

ut ait Augustinus,

12

in Joan.,
;

c.28; Anast., q. 73; Salvianus,

sed

nunqum

exituros, quia, qui in inferno

de Providenti

Theophylactus, boc loco. Probat Pa-

cm semper

dbitas

pnas

solvant, quia pro

cianus ex simili sententia;

qu

legitur Deut. 13, 6, 7,

quolibet mortali peccato infinitas

pnas debent, nunloco dictio

c. 1,

Si

tibi voluerit

persuadere frater tuus, (Mus matris

qum
illa,

persolvunt. Itaque

eodem sensu hoc

tu, aut (Mus tuus, vel fia, sive uxor,

luo
,

qu

est in
,

sinu

donec, accipienda est, quo supra,

25; Lucas, quadran-

aut amicus
:

quem
et

diligis ut

animant tuam
,

clam

c. 12, 59,
tis

pro quadrante minutum

dixit, qua;

dicens

Eamus

serviamus

diis alienis
ei,

quos ignoras

mdia pars erat; sed sententia eadem

est; utrque

tu et patres lui; nec acquiesas

cat et oculus tuus,

nec audias; nec par-

enim phrasi minimum debitum

etiam paul

significatur.
;

Caetera

ut miserearis et occultes

aliter narrt, sed facilis solutio

non ea-

statim inlerficies,

sit

eum, sed primm manus tua super eum. Alii

volunt,

dem
enim

erat concio.

animx
i jBX-nwj,

aflectus

inlelligi

quos D. Paulus ad

Vers. 28.

Qui viderit,
impudico
in

qui aspicit; non

Colos. 5, 5, quia ex corpore proficiscuntur,

|

membra
vestra,

significatur, qui casu in mulieris

vullum oculis
oculos injecit.

corporis appellat, mortificate, inquit,

i I

membra
,

incurrit, sed qui

eam animo

qu

sunt super terram,

fornicationem

immunditiam,

Mulerem, uxorem

alterius, quia sequitur ><5i'xsutv,

!J
S,

tibidinem, avaritiam, Hieronym., in

Comment. Mihi
in-

mchatus

est,

quod non simplicem, ut vocant,

significat.

forni-

perire videtur sensus, et energia, gratiaquelocutionis,

si

cationem, sed adulterium propri

Quanj

ji
'

aliud

qum verum oculum, veramque manum

Est enim elegans exaggeratio
,

qum per unam speciem tolum genus inlelligit. Jam mcuatus est. Jam adulterium commisit, minus tamen peccavit, qum si rem ipsam palravisset.

lelligamus.

chirur-

gorum
totum

arte desumpta, qui,

periclitalur

cm per unum membrum

ut

corpus,

corpus conservent,

membrum

exscindunl.

Vers. 29, 30.

oculus et

Propterea duas partes corpo-

Si

oculus tuus dexter

quia

si

manus

propri sumantur, et absurda et cru-

delis videtur esse sententia, plerique veteres interpr-

tes metaphoric sumpserunt.

Quid autem per oculum

;

dexlrum, quid per sinistrum

quid item per

manum

maxime necessarias, ocumanus et ex iis dexteram potis qum sinistram, quam magis amamus, quque magis indigemus, Christus nominavit. Nec absurda sententia est. Non enim vult, ut manus ipsi nobis amputemus, aut
ris, et

nobis charissimas, et
,

los et

dextram, quid per sinistram intelligatur,

ipsis inter se

oculos eruamus; sed, ut in exaggerationibus

let, intelligatur

fieri

so-

non convenit.

oculum dexlrum menlem; sinistrum corporis sensum manum dextram voluntatem; siniAlii
;

exceplio,
dixit D.

si fieri

posset, aut liceret.

:

Quemadmodm
monium enim
ulique, sed
vis potis

Paulus ad Gai. 4, 15

Testi-

stram carnis appelitum interpretanlur.

igitur corporis

Non solm

perliibeo vobis, quoniam., si fieri poluisset,

et dedisselis

sensum
non

appetitumque refrenandum;

oculos veslros eruisselis,

mihi. Potuit

enim

sed superiores quoque animai partes

luntatem,
si

rectse

sint,

mentem et voquodam modo resecandas,

hom.

non

licuit.

Significat ergo Christus

quod-

damnum

debere nos subire, qum culpam.

et nobis abjiciendas esse, auctor Imperfecti,

E quidem
que nobis
effugere
nei'as est

usque, ut vel oculum dextrum, dexiram-

12. Alii per oculum dextrum et

significari,

manum dexteram idem

manum

rescindamus,
;

si

aliter

peccatum

mulierem amicam; quia paul antdictum

viderit

non possumus

sed quia semper possumus,

est

Qui
,

mulierem ad concupiscendum eum,

Alii

aliquam nobis corporis partem amputare.

et alios, qui sese

Chrysost.

boni. 17.

oculum dextrum dileclum

et necessa-

Origenem

servand

castitatis

causa

amicum,

manum

dexteram coadjutorem,

exsecuerunt, ab Ecclesi damnatos legimus.

trs

Vers. 27.

externum

Audistis , etc. Scribae opus tantm prohiberi censebant, Christus Dominus

mortes.

Una

quasi in
;

domo

id est

cm

in corde

impudiciliam vetari boc prcepto docet. Vers. 28. Qei vident mulierem , deliberato concupiscenti afleciu. August. c. 12 Hoc pue, et hoc animo attendent ut eam concupiscal : quod jam non
,
:

omnem

prolata , quasi extra portant, cm in factum procedit assensio; tertia, cm vi consuetudinis mal tanqum mole lerren premitur animus quasi in sepulcro jam putens. Qu tria gnera mortuorum Dominum resuscitsse quisquis Evangelium
consentitur
libidini

altra

jam

est litiltari dcleclatione carnis,

dini

ita

ut

non refrnetur

illicilus

sed plen consentire libiappelitus , sed, si

legit, agnoscit.

facultasdata fuerit, satielur. um docet tria esse quibus implelur peccatum, suggeslione, delectatione, eteonsensione..., ut quasi serpente fit suggestio, et qudam suasio;in appelitu autem carnali tanqumin Ev dele; in ratione verb, tanqum in viro consensio... Sicut ergo tribus gradibusad peccatum pervenilur, suggeslione, delectatione , consensione , ita ipsius peccali 1res sunt dilfercmi, in corde, in facto, in consueludine, tanqum

ctalio

Si oculus; Aug., c. 13 : Quidquidest Vers. 29. quod significat oculus, sine dubio taie est, quod vehementerdiligitur. Quidquid nobis charum est, autnecessarium, si pietati obsit, omnino est abjiciendum. Oculus eliam sumi polesl pro re omni qu videtur, ut manus pro re qu tangitur. Multa sui-H per epitasim vel exaggerationem intelligenda. Non enim jubet Dominus ut erua,

mus
Ji

oculos, sed ut id

omne

abjiciamus quod

exitii est

occasio.

sis
Vers. 31. Qcicumque
logos dispntalur,
dimiserit.

IN

MATTHAUM
theocap. Qushit de Divortiis; terliam,
si

516

Quod apud

marilum ad
ca|>.

ali-

num

in

velcri lege

uxorcm, qua:

quod grave peccalum trahere conetur, eodem

ergo Christus solam excepit fornication
ul opinor,

Car

grata non csset viro, dimillcre, procceplum, an pri-

'in?

Tribus
for-

vilogium fuerit, ex his pancis verbis

finiri polest.

Non
illi

de causis, prima, qud propter solam

enim

dicit, diniiltal
;

uxorem

sed,

si

dimiserit, del

nicalionem absolul, clin perpetuum uxor dimitlatur

ita

Iibellnm repudii

ne ipsa

libcrlatis

causa maritum fu-

ut, eliam

si

sese dimissa correxeril

marilus,

si

gisse videalur; et ut alleri sine ignoniini possit nu-

nolit,

resumere non debeat. Non enim dimiuitur, ne

;

bcre.

An autem repudium
;

ccssum

an, lanqum minus malum

fuerit,
c.

tanqum bonum conad vitandum

, ,

laciat; sed quia fecit injuriam

non ut ciilpam corrigal;

luat.

sed ut loto

vilu:

lemporc culpae pnani

Cm
in

mnjus permissum
inus loco
1,
.

19, 8,

cominodiore dice-

autem

aliis
;

de causis dimillilur, non absolul, non

sed ad lempus dimillilur;
;

Libelli

autem repudii cxemplum, Deuter. 24,

et mulli
,

perpeluum

dm

se dimissa

ex Hebraorum iradilionibus exscripsimus,

Vers.

et afflicla corrigit

dm

insipiens resipiseil, ut ad
redieril.

mapiia

hoc loco ponunt.

rilum redeat,

si

ad menlem

Secunda

32. Excepta

fornicationis causa.

Non con-

adullcram volentem eliam cum marilo matire, sose-

cedit Christus eliam forniculionis causa

libelluin rc-

que cori igerc, dimillcre lamen marilus polest; quia, ut

diximus
,

pudii dare,

quemadmodm
,

et verl)a ipsa, et perpetuus

in

pnam

violalse conjugalis fidei

:

non

in

Ecclesix usus dclarai.

det
illi

Nam
quam

nequc Christus

dicit,

correclionem dimillilur

aliis

ver

viliis

dediiam,
lieet,

libellum repudii

fornicationis causa di,

emendari (amen volentem, marilo dimiliere non

id antiquae

miuit; quod inprimis dicendum fuerat

licentiam (renard;
si

ut rcpudiandi

erudilionis auclor luipcrtus animadverlit.

alia; dimilleiida;

quidcm voluisscl,
ut novi

fornicationis

Terlia, quod

uxoris causco propri

causa dimissam nubere posse,

lici
:

docenl hivre-

non

sinl

maliimonii, sed omnis

communes

consorili.

cm

Iex qua; in concedendis divorliis mull erat

licentia)

Nam

sive uxor, sive familiaris, sive cognala, sive so-

liberior

hoc ipsum

frenum

injiceret,

ut mulli

ror, sive

maler

sil

si

auclor nobis peccandi est, longe

est uxoris

graves auctores adnotaverunt.

Et- Ecclesia libellum

csl nobis

removenda; adullerium causa

repudii non novit; ul quae de Judxis audivil, ad cluri-

dimiKendoe propria maliimonii, quia conjugalcm (idem

violai, qua.' basis

tiem cordis concessit hoc vobis Motjses.

Sed hune Lu-

quodammod maliimonii
civilis est,

est; ilaque
solvit.

iheranorum

et Calvinistarum

errorem, cap. 19, 9,

,

quia conlraclus

malrimonium

Jus

refutabimus. Illud hoc loco dispulandum

fornicationis causa

num

sol

enim

csl

maxime

naturale; utei, qui contractas con-

uxorem dimiltereChrislianis

liccai?

diliones
ail

non serval, contractus rescindalur. Restt, ut

Quidam ob ornnia
genes,
tract, in

peccala, qua; in Scripluris fornica-

August., sacramenli niajus vinculum, quod non

lio vocari soient, licere pulant, ut scnlire

videlurOriIib. 1, le

adullerium, sed sola mors solvit. Quid ergo, dicel aliquis,

Malthoeum, 7; et August.,

Christus hoc loco addidit legi? Mulla oiimin.

Ser. Domini, et Strabus hoc loco. Sed istud est niniis

dilatare senlentiam

l'rimuni,

qud

in

lege propter adullerium uxor

non

quam videmus Chrislum maxime

,

dimillcbalur; sed aut comburebatur veteri cxemplo,

reslringere voluisse

et

majorem pen

Chrislianis di;

Gnes. 58, 24, aul lapidabatur, Levit. 20, 10:

5, cerl toilebatur

.Joan. 8,

miltendarum uxorum, quam Judaeis dare licentiam

medio, Daniel. 13, 41. Hoc Chrijussit

omnia enim

fer peccala fornicatio vocantur, quia per

et

stus suslulit

veterem enim abrogans legem non

:

ea Creatoris averlimur amore,

ad ciealuraium
1

adulteram mori
niste,

sed dimilti permisit.

In

quo Calvi-

amorem converlimur. Quare

Relract.
,

et ip>c Aiiguslinus, lib.

est,

dm

se severos impudiciliic vindiecs volunt

c. 19,

hoc rtractasse visus

sallem de

oslendere; et se bxreticos, et uxoressuas s;rpadulleras ost: ndunl. Addidit pnrlerea,

adullerii causa dimissa: libellum

quibus juslis,

eo dubitsse. Quid ergo? nonne multae sunt causse, quam ob adullerium uxor dimitlatur?

qud

noluit eliam

repudii dire,
\ iri, si

qu
sed

sunt plan; pejus enim est hocrelicam, aut parricidam, qurn adullcram esse. Id eliam ex D. Paulo haud

segniores

in

dimitlendis iixoribus esse.it

sciient

nec

sibi,

nec uxori licere

alias tentare nupiias;

obscure colligilur;
fidelis censentit

cm enim habilare cum

jubel, ni,

si

mulier inretinea

solis,

dm

uterque viverel, esse vivcndiim. Addidit

in

marilo
si

fideli,

qud innumerabiles causas, quibus

dimillcre licebat, resecuit;

lege

uxorem
1re

lur,

Cor. 7, 12, vult eliam, ul,

non consentit,

nam qucumque
,

de

ejieialur.

Non

consentit autem, qua; non vult

cum

causa uxor viro non placuisset

dimillcre

lice!>at.
<';!,

marilo salv religione habilare. Tune igitur entendus oculus, tuncdcxlramanusresecanda, proculquc rejicienda, utPacianus inlerpretatur, sed ne liber

Dent. 24, 1, solamque fornicaiionom excepit. ,\<M

qud cum
opiavit.
I

iu

lege semel diniissam vir revocare

nu

eui

posset; inEvangelio revocari non quidein jussit, sed

que csset causas fingere dimissionis, trs polissimm Ecclesia delinivit; prima si uxor Sodomitica essel,
,

Maneat, inquit Paulus,

1

iiiunpia,

aut viro sno

reamcllietur,

Cor.

7,

11.

Addidit, qud

cm

in

lege
in

cap. Marilus, de Adnller.

secundam,

si

luerelica,

uxorem

viro,

non virum uxori dimillcre

licerel,

Vers. 31.
d:;piii.'re

Permisit olim Deus, non prrecepit uxorem, idque non licebat nisi dalo libelle
alleri viro sua: uxoris ptestalem facieas il diVOrto, alque, ut ait Aug. , cap 14 icmerariam projickntis uxorem libelli roiji;

repudii;

'iii

imI
'

tatiolemperaret. Qui ergo dimiltendi nioram qusivft. signHkavit nuautm pniuii duris hominibus se nolle dUsidium. Quantvmm oiim duras eisrl tpn vcllel hmiUtre uxorem, citm cofnaret libella repudii data jattt sine pericido eam posse nubere alleri, facile ptacarctur.

W7
Quod
pro
etsi ipse

COMMENTAIS. CAP.
rare,

V.
,

518

Evangelio parem viri et uxoris causam esse voluit.

hoc loco non expressit, expressit lamen

1

neque per Deum, neque per clum neque per terram, neque per sanctam ckitatem neque per ca, ,

illo

D. Paulus,

Vers. 35.

Non perjurabis.

Cor. 7, 10, il.

put nostrum jurare

dixerat omnin.

ut statim addidit explicans

c.

quod
,

Frustra nonnullis

Eodemque modo Jacobus,

5, 12
,

laboralur, ul rationem invenianl, cur pra:ccptis se-

exponit

Anteomnia,

fralres mei, nolile jurare

neque

cundae tabula? ad prxcepta

enini

prima?

revcrtalur; nec
;

ordinem
hoc

in diccndo servare voluil

sed rcs di-

per clum, neque per terrain, neque aliud quodeumque juramentum. Aliam quoque vim habel, omninb, quam

cere, ut occurrekuil. Quaerunl hxretieorum interprtes, ubi in loge scriptuni sit

,

paul infra ex- lanabimus.

ubi,

quod cni lolidem

quando,

et

Licere autem Chrislianis qu ratione oportet jurare et perpe,

scriptuni verbis non

inveniunt, Pliarisajorum inter-

tuus Ecolesiae usus, et sanclorum docent exempla.

Juravil enini Paulus,

pretationeni
licet

non

legis seulentiani fuisse dicunt. Sci-

non ammadvertunl
legis recilare.

Chrisluin
enini

non verba

sed
ipsa

pens. 1,8;
10, 6.

Kom. 1,9; 2Cor. 1, 23; PhilipThessal.2,5, 10, jurai anglus, Apoc.

il li

sensum

Qud

quidam huec

Quod

enini Pelagiani

dicebant non jurasse

,

verba non perjurabis ex Levit.,

putant; nec
ipsi

c. 19, 12,

sunipta esse
,

aniniadvertunt llebraic non esse

in

non perjurabis, sed, non jurubis

vanum

ul,

Exodi

20, 7, el Deut. 5, 11, dicitur non assumes

lui in

nomen Dei
in vanuin

Deum sed coram Deo, aut Teslisesl milii Deus quem ipsi ut pulabant, imitantes omnibus modis Dei nomen polluebant, maximque jurantes non jurabant, modo ab.un syllab,
Pauluni, quia non dixil per
:

vanum

;
,

assumere autem nomen Dei

quia

per

linguam abstinerent

ridendum polius

est
?
,

qum

esl pejerare

HTO apud Hebneos

et
ila

sicul

vanum

refulaiidum. Quid ergo Christus addidit legi

id,

Quidam
ut per

apud Lalinos ulrumque signiucat,

sarium, et quod falsum est. Atque

quod non neces-

quod hic dicitur, addidisse crediderunt

non solm H.
,

Deum quidem, cm
creaturas,

ratio xquitasque poslularet; per

Abraham, Exod. 20,

sed eliam nosler inlerpres

perquas
can. 4

Judoeis, ne per

Deum jurarent, ju65

;

Levit. 19, 12, el Christus hoc loco inlerprelatur.

rare licuisset, nullo

llilarius
, ;

modo, nullo tempore juraremus,

,

Reddes autem Domino juramenta tua. liane eliam

putani haeretici addilionem
esse Pharisieoruni
; ;

Cyrillus

lib.

in Isai., c.

Chry,

sed
quia
legis

sost.

homil. 17; Hieronym. et Theophylaclus

in

verba ipsa prae se feruut sentenliam esse legis

Coinmeiitariis.

At non probatur

id

Judis
,

licuisse.
,

tanqum anlilbelum prcedenlium verborum

recilantur, et in

Jiaquu mulli recentiores interprtes

non lege

sed

Num.,

c. 30, 3,

eodem sensu, quam:

Pliarisorum opinione
luisse dicunt.

interpretationeque

licituin
,

vis pluribus verbis, scriptuni est

tant

Si quis virorum vo-

Domino

voveril,

uuise conslnnxeril juramento, non

;

Quod et ipsi nihil magis probant et nos vers. 21 eonlulavimus. Credibilius non licituin
,

j'aciel

irrilum

verbum suum

sed

omne quod
:

promisit
in

implebil. Hoc est illud, Psal. 23, 4 vanum animant suam (ejus, Dei, id

Qui non accepit

sed consueluni Jud;eis fuisse per clum, per terr'm per sanctam civilatem, per lemplum jurare, ut colligitur ex
c.

est, qui

falsum per

23, 16. Qui autem per

templum

juraverit,
legi

Deuni viventem non juravil), nec juravil

in dolo pro-

nihil est. Nihil igitur

didit,
nisi

hoc loco aliud Christus

in

ad-

ximo suo.
cies
,

Cm autem

dua; sinl

juramentoram spe,

qud expressit, qu

lege expressa non

:

altra

qu prxterila conhinamus

altra

qu

eranl. In lege

futura promittinius,

unam

pro loto gnre posuit spe-

mes nomen Dei

addit,

enim tantm dictum eral Non assului in vanum, Deut. 5 11 ; Christus

, ,

ciem, ul versu eliam 29 adnotavimus.

Vers. 34.

Non jurare omnin. Multos

lefellerunl, ul exisliinarent
licere jurare, ul hodi

non solm nomen Dei

sed neque

nomen
:

cli

haec verba

el terrae,

aul alterius creaturaj in vanuin assumes.

,

non

inlellecla

nunqum
AnabapliVVicleli-

Addidit eliam, qud

cm

illis

legis verbis

Non

as-

omnin Chrisliano
sta; sla:

sumes nomen Dei

lui in

vanuin, solum proliiberelur

,

docent

el patruin

nostroruffl

memori

perjurium; ipse non solum perjurium

ctiain,

sed verunl

ducuerunt. Error antiquus. iNam el Hilahus Sylle, in

racusanus

epislol ad Augustiuuin, qu;e inter

I

non lamen necessarium prohibuit juramentum. Cur autem probibuerit sine necessitale licl ver ,
,

Augustini epislolas 88 est, narrai quosdam Syracusis

in e hxrcsi fuisse, ul

jurare

non prx-termiltenda hoc loco quastio

esl.

Ple-

nunqum per Deum jurandum

aliis

rique veteres auctores videnlur in e fuisse seutenli,

ut existimaverinl
i j

putarenl; Pelagianorum genus fuisse, et ex

ipso-

non propterca pracipu prbnibulssc,

sit;

rum

erroribus qui simul in c epislol recilantur, et

5, rolligitur.
'

qud sine m-cessilale veruin jurare peecalum

ut ait Sapiens, Eccles. 25, 9
os

sed

ex Augustini responsione, epislol 89, q.

ne s;ep jurando verum, aliquando falsum juraremus,

:

Quin elOrigenes,

tracl. in Matlh.

35, prop ab eo
j

Juralioni non assuescal

,

eriorc videtur abesse. Errandi causa fuil, quod non

tuum

mullus enim casus in Ht

replebitur iniquitale

et vers.
et

12

tir

animadverterint illud adverbium, omtiinb, non genus,

mullm jurans

non discedet
peecalum, Pro-

sed formata

signifie-are.

pore, aut ullo casu; sed ullo

Non enim probibel uilo teinmodo ullque forma ju;

:

domo

ejus plaga. Sicut prohibetur garrulilas et multideeril

loquium, quia in multiloquio non

V ers. 34.
sicut

ligitur praecepisse

Non jurare Aug., c. 17 ItaergointelDominum, ne juretur, ne quisquain

et

bonum appelt jusjurandum,

assidaitate jurandi

quod nonnunqum facere ncessitas cogil. Neque per clum. Aug., ibidem Credo proplerea, quia non pula:

ad perjurium per consuetudinem deiabatw... Sed nemo

novit, nisi qui expertus esl,

tudinem iurandi exstinguere/

qum sit difficile el consueet nunqum terner facere,

bant .fudi se lenen jurejurundo, si per ista jurassent : cum tamen per Deum juretur, cujus suut omnia, cm

juralur per creaturas.

:>10

IN
,

M ATT WALXiW
;

523
ab co distingut,
q. d., quia ci-

verb. 10, 19. Sic Clemens Alexanclrinus

Clirysost.
,

7 Slrom.

bal. Addit, maqni, ut

lion,

in

Malin.

17; auclor Imperl'ecti,

14; Ambros.
,

vitas sancla est, ut supra, c. 4, 5.

hom. 12;
14
in
in psal.

Basil., liom. in psal.

serin.
et

Vers. 56.

Neque per caput tuum juraveris,

est,

118; Angusl.,
et

lib. 1
,

de Son. Pomini,

quia .non potes dnbm capillum ai.rum facere aut nl-

psal.

88

109; Hieron.

Zachar. 8, videturque
c.

grum. Quia de clo dixerat, quia thronus Dei

terra, quia scabellum esl

de
,

ea senlenlia ex verbis Jacobi,

5
;

12, conlirinari

pedum

ejus,

de Jerosolym

SUsermo
dait*,

vester

Est,

est

non, non

ne subjudicio dci-

quia civitas

est

magni rgis; ne pularemus sallem per

licerc, quia

Grxc, ne in judicium

(id est,

condeninationeni)

caput noslrum jurare

dit,

nostrum

esl

addi-

incidalis; quasi dicat

ne saep jurando, aliquando pcquocondcnincniini, incidalis;

neque per caput tuum juraveris. Reddit autem aliam

in caeteris

jeretis, et in peccaluni,

qum

rationem.

Nam

per

alia

jnrare prohi,

verm enimver contrarius est sensus EccIcmoc, et ex boc ipso loco manifestum est CbrisUim non ad vitandum majoris
veluisse
peccati periculum
,

buit, quia aliquid babent ex minislerio

quod Oco

exhibent, sanclitatis; per caput,

quia quamvis no-

sed quia ipsum

slrum
quasi

per se peccaluni est

:

juramenluni non necessarium

cur enim neque per clum, neque per ter-

rain jurare nos velit, rationem reddii;

ter jurando aliquando

non ne frquenille

sit, nostrum non est; nostrum, quia Deo utendum accepimus, et ad tempus possidemus non nostrum quia non solni ipsum non fecimus, sed ne ununi quidem ejus capillum aut album, aut ni;

pejeremus, sed quia

ibronus
||
|

grum

facere possumus. Alio etiam sensu per caput

Dei est; hoc scabcllum pedum cjus; et irrcvcrcnii se culpa esl ponere in clum os noslrum , et linguani
nostran iransirc per terrain, ut, quod
alio
,

Psalmo 72,

9,

qum per clum et terrain jurare vetat. Nam cm per clum et lerram juramus, lanqumper res aliquas sanctitalem babentes juramus; cm per caput
noslrum juramus, non propri juramus
;

in banc sensensu dictun esse non ignorainus accoinmodenius. Alque bece mihi videlur esse lenliam

sed tanquni

rem

nostrani devovemus.

vis illius adverbii,

omninb, quasi dicat

non perjurabis,

Audi slis quia

quia quod noslrum esse

Hoc ipsum Christus prohibet, pulamus, minime esl noslrum,

sil

dictum

esl anliquis,
;

id est,

non jurabis

cm nequaqum
per caput

in

noslr

potestate, et iniquum
siinile

om-

falsum

ego autem dicovobis non jurare omninb, idest,

;

nin est rem alienam devovere. Estver

Judocos

ne verum quidem jurare

iiilelligilur

autem sine ne-

suum jurare exGrcis

,

et Latinis,
illos

quibuscum
illa
:

cessitale, quiaalludit ad allerani signilicalionem verbi

versabantur

didicissc.
vr,

Nam

apud
:

jurandi

ivwb

in

vanum,

id est,

frustra

sine causa, sine ne-

forma usilala erat

T^vKteel^

apud

lios

cessitale.

Per caput hoc juro

coelim, quia

Neque per

turonus Ue est. Colligilur

,

ut ait Virg.

9 yEneid., Christiani nunc

'sed per Dei capul,

impie-

ex bac ralione

Cbrisli, etiam creaturis

,

quatens ad
,

latem
nia

non per suum,

perque om-

Douu referuntur

aliquem non soln urbanilatis

,

ut

ejus

membra

jurare soient. Scilicct capili suo

novi dicunt lixrelici

deberi.

sed clian religionis honorent

,

parcuut, Dei capili non parcunl.

Nam

sicut jurare per aliqueni

,

quando

et

quoita

Vers. 37.
non, non,

Sit autem sermo vester

:

Est, est

mod non

oporlct

aclus est rcligioni contrarius,

Grac

Etiam, etiam; non, non. Quod qui-

quando oportet,

et

quomod

oportet jurare, aclus

dam
et

novi dixerunt interprtes per inierrogationcm

sit
:

est religionis. Proplerca jussit

Deus non per nomina

in eo,

responsionem legendum esse, ut sensus

interrogaverit vos, situe aliquid
,

Cm

falsorum deorum, sed per noniei suum jurare, Dcul.

6,

aliquis

nihil aliud

15, propterea laudabuntur, qui jurant

Psal.

respondealis,

62, 12. Si ergo per

clum et
lia;c

terrain jurare religio est,

sil; nihil aliud

qum qum

Est.
:

Cm

interrogaverit annoi

Non;
non
in

hoc, inquam, ego nullo

si

quia illud ibronus,

scabellum pedun Dei est,

,

prorss

modo probare possum. Quid enim

sit,

id,

de

quanl niagis per Pelrum

per Pauluni

perque c-

quo inlerrogor an
debo
:

sit?

an menliens respoqf
c.

leros sanclos, cl bealos viros, qui

templum Dei sunt?

bonos;
et cxleri
,

Est? D. August.

Encbiridion,

17

et

22

Qud
fra

si

hic

illis

religionis dcbelur

Sensum,
quamur.

inquit, esse dicamus, id est, ut

Alii,

semper vera lofacile

;

ejusdem generis debentur, ut eos veneremur

ut in;

quod promiseritis vos facturos

facite, ut loquilur
levitate

Deum,

ut Dei servos,

lemplumque colamus

nam

quod non facluros, ne

Cor. 1, 17, 18
:

D. Paulus, 2

neque [clo

et terr religionis

honorem

Iribuiinus

Numquid
carnem

usus

sum

aut

qu
,

qud Deus, sed qud

nulluin, nisi

aliquid Dei sint. Impius igitur et

cogito, secundiim

cogilo, ut sit
:

apud me Est
,

et

imperilus Liitberanoruni et Calvinistarum error est

Non ?
apud

Eidelis
vos,

autem Deus
esl in iilo
:

quia sermo noster

el

qui fuit

Deo

religionis

honorem tribuentium.
Jerosolyjiam, quia civitas
el
;

non

Esl,

Non. Sed

hic

Vers. 55.

Neque per
1

Icrprclationcs ex materi sermonis refutantur.

dux inNon

est magni rgis. Dei, qui esl rex reijum,

Domiuus
vocal au-

enim

id

hoc loco Clirislus agebat, ut aut vera semper

in

dominantium,

Tim.

6, 14

Apoc. 19, 10

loqueremur, aut constantes

csscnius
;

promissis praestandis

tem regeni polis qum Dominuni aut Deum, quia

alludit

sed illud, ut ab omni juramenli specie ab-

ad regem Juduc, qui Jerosolymae regian liabe-

slincremus. Itaque necesse est, ut

hc verba

Est,

Vers. 36. Quasi ttiuni.sit. Qaid enim polerat qnisque niagis ad se pertinere arbitrari , qum caput suum. Sed qnomodb notlrnm est, ubi polestatem faciendi uniits caprin rtliri mit nigti non (labnHs '

Vers. 57. A malo est, vel alieno propler incredulitaiem alterius, aut proprio, cm temer ju raliiv: aut diabolo, qui ad ea peccala insligal m n (juious houur Dei aliquo modo hedilur.
<

m
esl; non, non,

COMMENTARIA. CAP.
juramento, non mendiJio
,

V.
:

525

aut levilati , esse, Levit. 19, 18

eril
:

Non quras
si

ultioncm, nec meinor

opponuntur. Sensus crgoest,

Est, id est,

cm dicendum
lia est.
;

eris injuria!

civium luovum. At neque probari polcsl hoc

affirmandum

ne affirmetis juramnlo
:

Pharisieos docuisse; nec,

privatis

docuissent

non

licuisse

sedsiniplici aflirmaiionedieentes

Cm aliquid

hominibus jin suum apud judicem persequi.

erat,

negandum
dicite
:

ne juretis non
id est,

ita

esse

sed simpliciter

Si

enim jus

justum

erat, et unicuique licet,

quod

Non,
et

non

ita esse. lia

Chrysost. in hune

justum
et in

esl, juris

ordine apud judicem postulare

licet.

Nam
,

locum,

Hieronymus

in epistol

ad Celautiam, de In-

Evangelio
;

Ne

lex

illa

lalionis solis judici-

stituiione'malris faniilis, et

Rabanus apud D. Thom.

bus, ut rgula
ut

sed mull magis privatis hominibus

et

Quod amplis est, a malo est. Quid hic appellct malum, magna cliani est inlerpretum dissensio. Alii
,

pna

qu ab homicidio

cde delerrcrentur
el Augusiinus

data erat, ut recl Chrysostomus

ad-

malo
lii

est,

id est,

ab eo

proficiscitur, qui simpliciter afitaqlie incredultalis ejus

,

nolrunt. Quid ergo Levit. 19 prohibetur? non jus,

manii non crdit,

vitium

sed ullionem quaerere. Mihi enim vindicta,

et

ego retri-

loquenlc juranientum extorque!, August.

lib. 1

de

buam, Deut. 52, 55. Quid

igilur Christus adjecil logi?

,

Serm. Domini
iirmilate

in

monte.
,

Alii,

malo,

id est,

ab in-

Judxorum

quibus, ne per

Deum
,

juraient,

primm hoc ipsum, qud talionem suslulit qu hominem solo pn metu cominebal ne aliis manus
,

per creatnras jurarc concessum erat, Cbrysosl. liane

inferrel, ut Uilarius,

Chrysostomus, nom. 17, auctor

;

opinionem, vers. 54, confulavimus.

est,

Alii

malo, id
induxit

Imperfecli,

hom. 12
;

Euthymius

et Thcopliylaclus
,

diabolo

qui jurandi consuetudinem

observrunl

voluit

enim nos non metu

tanqum

Tbeopbylact. Atque lue mihi videlur gormanus esse

sensus
,

servos, sed amore,

tanqum

filios,

ben agerc.

Non

ut quia

non

dicit ix io xzoO

sed

x rcO ~o-

enim accepimus spirilum

servituiis itrant in

timor; sed

vr^o,

maligno, quo nomine diabolus vocari solet,

c. 6, 15, et c. 15, 19; et

accepimus spirilum adoplionis filiorum Dei,

151

Rom. 8,
Evan-

ut infra,

quia addidit articuillo

Lox namque iram operabatur, Rom.

Joan.
1, 17.

4, 15.

lum, quasi dical, quod amplis est, maligno iutroductum est;

ulitur antithesi.
et

gelium graliam, quia gratta per Jesum Christum fada

est,

quia lacil inter se et diabolum

:

Praterea addidil, qud non solm

,

Dixeral

Ego aulem

dico tobis non

:

docuit nos

non cxpelere vindictam

;

verm etiam paun

jurare omninb

sed sitnplici Uli sermone

est, id est,

Est, non.
,

tienter injurias tolerarc

ne lolcrare modo, sed opta-

Quod enim amplis

non ego
dico,

juranientum

quod ad

re, sed
maxill,

illis

gloriari; deuique porculienli nos in

;

simpliccm alirmalionem vel negaiionem adjungilur,

alteram obvertere

volnti tunicam

nobis

non ego doceo adjungere

diabolus est

tollere, et pallium relinquere.

Non

solm

inquit D.

qui docet, quique ad

jurandum

instigat, ejus

hoc est

Paulus, sed
5, 5,

et

gloriamur in tribulationibus nostris, fom.

invenlum lam
Vers. 58.
rius

s.cp,

lamque temer jurandi.

pro oculo. Reddat, qui allcverba sunt legis, Exodi 21,
,

ul

observavit Uilarius. Addidit qud

,

cm

lex

Oculum

tantm ramos
In lege
,

ipse vitiorum eliam radies excidit.

retributio est; in
;

oculum

eruit. Ipsa

inquit

Hieronymus,

Evange-

24;

Levil. 24,

20; Deut. 19

21. Sed non rcitt,

lio gratta,

lbi culpa emendatur

lue peccatorum aufe-

nisi legis initium,

hodi juris periti

qud cetera nota essent, quod et faciunt. Erat autem lex lalionis
,

runtur exordia.

Vers. 59.
i

Non

resistere malo. Hoc eliam loco

;

maxime,
sel

ut philosophi docent, naluralis

et

omnium
fecis-

Chrysostomus, hom. 18
per

Theophylaclus el Euthymius
puto qud et eodem
adjungat.

gentium opinione juslissima, ut quod quisque

,

malum diabolum

inlolligunt,
,

idem paleretur. Itaque inter loges

;

illas

duodeeim
,

utalur

nomine, nc-^p

et

- arliculum

labularum

qiuc quasi natura: eranl

documenta
:

una

Quid ergo? docelne nos non resistere diabolo, cui

Jacobus, cap. 4, 7, el Polrus,
1

haie erat similis bis concepta verbis

rupit

Si

membrum
libro

epistol, cap. o, 9

meum, ex paclo
libro

talio esto.

Extal de bac re apud

jubent, ut Tories in lide resistamus? Respondont rc-

Arisiotclem, 5 de Moribus ad

Nicomachum

et

sisiendum quidem, sed non hoc modo; non ullionem

quierendo
illi
:

apud Gellium,
consultum
cl

20

inter

Sextum Ccilium juresubtilis

et

hoc enim non

esl resistere

sed

manus
,

Phavoinum philosophum,

dare. /gns, inquiunt, non ign cxtinguiiur

sed

benc longn dispulalio. Hic etiam

b.eretici falluntur

attgetur. Alii

interpretantur malo,

id

est,
,

injuriam
sed

qud exisliment scribas

ullionem persequi

et Pbarisoeos docuissc licere

facienli. Alii pulant

malum non personam

Et ex
iis

rem

unicuique sunrum privalim injuriaium apud judicem

;

malam
camus

signiiicare.

alii

sextum esse casum,

;

cm

luec lalionis lex

non privatis
aut

quasi dicat, ne
in

hominibus, sed magistratibus, ne

pn modum

excderont, aut non altingerent, quasi rgula data esset.

5, 9. Alii

malum pro malo reddamns sed vinRom. 12, 17, 21 el 1 Pelri tcitium, quod ego judico probabilius. Malum
bono malum
,
,

Nam

privatis

quidem hominibus contra, dietum

enim vocal
ctam

injuriant quaj nobis infertur; cui jubcl

non

c.

Vers. 58. Oculum pro oculo resliluet. Aug. , 19: Pharisorumjustitiaminor est non excedere vin-

judicc pelere, cm lex ad solum judicem referatur, cl ipsa doceat conlrarium, Levit. 19: Non

dicte
el

modum, ne

plus rependat quisque

qum

accepit;

magnus

hic gradus est.

Nemo enim

facile invenitur,

qui,

Talem animum magn ex.parte refrenavit... ut vindicta non Ironseat , et lic est pacis inchoalio : perfecla autem pax est talem penitus nolle vindictam. Scribae et Pharisi hoc
velit...

pueno uccepio, pugnum reddere

quras ullionem. Vers. 59. Non resistere malo, ut ira deferveat vult tantm ut nullis injuriis fratern concordi abducamur. In dexteram uaxillam. lllatam palienler feras injuriam. Eam tum fuisse loquendi rationem, quse in proverbium abierat, admodum est

cprepium

sic intelligebant, quasi liceret

S-

eam

vindi-

verisiiuile.

S.

KM,

523
resisleie, sed nos potis
illi

II*

MATTrLEUM
est

excipicndac paratos exhi,

christiana et elegans antilhesis

,

legi

enim

talio-

berc; et

cm

in

un maxill plagam

aut colaphum

nis, oculum pro oculo

patientix, ut ita dicam, talio-

accipiinus.alteram vertere. Disputai Auguslinus,libro

nem
in

opponit, ut pro accepta injuria injuriam alteram

si

2 de

Serai.

Domini

in

monte, nequu Chris tum, neque

accipiamus. Ego aulem dico vobis,

quis te perussent

quamvis perfectos aposlolos hoc servisse. Nani neque

Cliristiis

dexteram maxillam, prbe

illi et

alteram.

Hoc

scili-

unam

perculienli
si

coram judice inaxillam

,

cei erat,

quod ethnici olim non enim

perditis

intelligentes dictita-

alleram vertit; sed

til.

non manu

lingu lainen rcsli-

bant banc legem Cbrisli

tere; impunilalem

omnem rempublicam
scribit,

ever-

Si ben locutus sum, quid

me cdis?siaulem

mule,

hominibus peccandi
epistol

trslimonium perltibe de tnalo, Joan. 18, 23; et Paulus

dari, ut Marcellinus
4.

ad Augustinuni

ttiam jussu judicis percussus, non solm alleram malain

Quasi vero respublica non lirmis

vi
;

stel

palicnli

non pr&buit; sed, quantum

:

potuit, utique restilit,

qum
in

virlule,

qum

legibus.

Prxterqum quod

et injuriant insuper addidit

Percutiel le

Deus
,

paries
et

Christus non ligat hoc loco judici manus, quomins

dealbate, Act.

23,
,

3. Cacsus

aulem

virgis

in

homicidas

et

exteros sceleratos hominesanimad-

vincula conjectus
est,

jus

suum minaciler perseculus

,

vertat;

Act. 16,37 Csos nos publk hommes Romanos miserunl in carcerem;

:

indemnalos

et

nunc occult

legem illam abrogat, ute judex uti non possil sed ut non cogalur. Nain et christiani judices oculum pro oculo, denlem pro dente exigunt, cm
ila
;

nec

nos ejiciunt? non

ita,

sed ventant,

et

ipsi nos ejiciant.

homicidas mori cogunt. Sed privalis hominibus velut

His exemplis inlelligimus,aut, quod hoc locoChrisius

doect, non esse prreceptum, aut non esse
ita

manicas

injicil; ne,

dm

su

manu injuriam
;

repellere

ut verba

conantur, duplicent injuriam

nec puniendi polesla-

sonant intelligendum.
aut ad

Nam

si, aut
,

pracceplum esset,

lem

lollft,

sed peccandi occasionem prxcidit.

verbum inleliigcndum et Christus, et Paulus ad verbum utique servssent. Partim ergo prsccepti parlim consilii est. Prxccpli hxc sunt primiun ut
:

Vers. 41.

Et quicumque te
,

angariaverit. -Neest;
,

que Grxcum, neque Latinum gnre suo verbum

Persis
,

ut nonnulli adnotaverunl, originem traxit

vindiclam non quxramus. Dcinde

ut potis alteram

apud quos
bantur.
lis

publici nunlii

aut cursores angari voca-

inaxillam reips vei'tamus, id csl, alleram accipiamus

injuriani
,

public potestale

quoscumque liomines
,

qum acceptam
id ebaritas

ulciscamur. Prxterea

ut
,

ad ferenda onera cogre, quosvis equos

ves licebat usurparc.
lini

quasvis na-

animo

parali simus ad reinittendum de jure

,

nostro

Cnde factum
id est,

ut et Gracci et La-

quandocumque
ritas,

et

Dei gloria

videbitur

angariare dicerent,
,

aliquem cogre, solut

,

poslulare. Consilii

aulem

est, ut

quamvis neque eba-

mercede

vel ad onera portanda

vel ad

viam pr;congariatum

neque Dei gloria

id

nobis exigat; mortificaliolacia-

monslrandam, quemadmodm Simoncm illum Cyrcnoeum ad gcslandam Cbrisli

crucein

nis

tamen noslrx causa ad verbum hsec omnia

mus; nonquidem irritmes adversariumadiiiCerendam

injuriais
,

legimus, cap. 27, 32. liaque meril id Christus nu-

sed nos ipsos ad excipiendam invitantes.

traditur
lib. 1
:

merat, aut inter bnficia, quae

spont facimus
;

aliis
,

prsestamus,
illis

si

Sic Laurentium dixisse

versa, et

Assatum

est

jam

aut inter injurias

quas ab

acci-

manduca. Ambr.,

Olc, c. 41.
in

pimus,

si

coacli.

Sed

si

quis te prcusserit

dexterasi.

Qud

Vade cum

illo et alia duo

sub.

millia

passuum.

dexteram potis maxillam qum sinislram nominaverit,

Noster interpres fortass

legit,

&WSo,

alia duo, qiue

cm

colapbus in sinislram pris,

quxad dexteram
videtur aliud
dicere
illi
:

efficiunt Iria millia. Nisi, ut nonnulli suspicantur, aut

cxdenlis nianuin est,

lcat,

qum

in

dexteram impingi sovellet

,

ipse aut alius quispiam addidit'poslea illudo/iVi.

lis sentenlia constabit,
si

Me-

ut disputt Angustinus, nullum

,

non legatur
Si quis

manifestuni

esse mysterium

qum qud cm
in

enim

est

Christum dicere voluisse duplieem accipien,

Si quis le perussent

un maxill

verte

et

dam

injuriam

ut

cm

dixit
illi

te

perussent in

alteram; pro un et altra,

dexlram et sinislram

dexteram maxillam, prbe

Vers. 42.
quisquis
6, 50.
sil,

et

alteram.
ei. Id est

expresso mans Domine dicere maluit; et quia pris

Qui autem petit a te, da

ei,

dexteram qum sinislram

c.cdendi
,

solemus nominarc

non

qui petit te, da

pelenli
te.

ut apparcl ex

Luc,

sed loquendi consuetudinem seculus est.

Omni
enim

tribue.

Quibus verbis non jubc;

Sicut Scriptura loqui solet

ram

neque ad sinislram,
et 5,

Douter. 2, 27,

32

Non declinabitis ad dexteNum. 20, 17, et 22, 2G; et 17, 1 1, et 28, 14. Neque
:

mur nullum
rendi
noslra in

inler

paupercs babere discrimen

egent.

prsefe-

sunt, qui niagis

,

Neque

bona
,

omnes
;

qui

qucumquc

ralionc pelierinl

uspiam legimus, ad sinislram

Lucas
,

et

dexteram.
:

Itaque
perus-

elfundcrc

aeque facullatum nosliarum raiionem non

cap. 6,

21),
,

simpliciter dixit
ci et

Et qui

te

ducere

nec amicos inimicis; cognalos alienis pares

sent in maxillam

prbe

alteram. Nolanda

aulem
:

facere. Habct ebaritas

nihil taie invenies

ordinem suum, qui postulat

sanclis.

Vers. 40. Dimitte ei et pallium Aug Ad pnvparalionem cordis. non ad ostentationem operis preeceptum rect intelligitur. Tunica interiorem vestem, pallium exleriorem signilicat hoc quoque l'orsan erat usutritum proverbium. Vers. 41. Vade cum illo; Aug. Et hoc utique non tant pedibus agas, qum ut animo sis paratus.
: ;

Vers. 42.
accipere, et

Da
libi
,

faclum
ei.

Indigcnli da

quod

ei

convenit

Aug.: Omni pemti, inquil, non omnia pelcnti, ut id des, quod dare hunest, et juste potes... Et cui juste negaveris quod petit, indicanda ut non eum inancm dimillas. Ne a verest ipsa juslitia ne repellas taris, vullutristi, aut usuras exigendo
dare.
:

Mam

in ips chrislian histori

in

qu

est aitctQri!os,

cum

qui te

mutuo

petit.

525
ut parentibns potis
ignolis

COMMENTARIA. CAP. V
qum
alienis, ul amicis
,

52G

quni

' i

opinionibus imbutus, recl Christo dicitur judicsse,

subveniamus.

Quem ordinem

perficere

haud

qud non sacerdoiem

qui amici erga illum
,

et

Levilam, sed Saniaritanum,

dubi voluilChrislus, non everlerc. Tantm ergoprohibetur -KpoiuncTr^M pcrsoiiarum, ut vocatur, acccplio,
qu.c jusliti, non cliarilati contraria cst.Occurrii. paler,

qui in lalrones inciderat, fun-

ctus erat oflicio

proxiniuin appellavcrit. Sed scimus

ali inlendissc Chrisluin.

ctignotus liomo aupialitci egcns; nonpossuin ulrique

ex co loco probari non

j

|iosse

Hoc tantm tcnerevolunuis, proximum in illo legis

vestros.

darc;

dabo

palri

allero pralerilo. Id eniin nie

1

prcepto quemlibel hominem appellari.

Vers. 44.

cbailas exigil. Occurrit divcs nolus, et pauper ignolus,

Dilicite
anliqui

inimicos

Hoc, ut

idem nie petentes;

ille,

ut ludat, hic ni vivat;

ilia

omnes auclores

Iradiderunl, et nos vers. 21

,

vctal Chrislus diviti dare, negare pauperi. Id

pa:

el45, probaviiiius, proprium est Evangelii. lu quo

sicut in caHeris, quue U gi

rabola declaralur
Ciint

quie apud Lucain esl,

,

c.

14, 12

Chrislus adjecit, quaedam

facis

prandium

aut

cnam

noli vacare amicos

,

piLeccpii

qua'd.im consilii sunt. Pra;cepli ha:c, ne

tuos neque fralres luos, neque cognulos

(Utiles
;

neque

vit

inos
;

odio liabentes nos odio habeainus, ne reddamus

ma-

ne forte ipsi
,

te reinvitent, et fit tibi et dbiles.

retribulio

hmi pro

nialo,

ne quid

illis

opleinus mali

ul eos ge-

voca pauperes

ccos, claudos,
,

Suinnia est

ncrali, ut llieologi
ut
<

docent,

charilalc conipleclamur,
,

non personaruin

sed paupertaiis, sed charilalis ha,

onuimiiiliiis oralionilnis, ele. ni isynis, bruciiriis

in

bendam

esse ralionem. llabciur aiiiem

ut

tbeologi

quse

oimies

liuiit,

non cxeludainus.
i

Coii-ilii, ul eis

docent, personaruin lalio,

cm

in

dand eleemosyi.
quafi

t'tiaui no.!

ad (Xliiinain

ecessiiaiciu

iiidigtmlihus

consideralur aliqua persona; qualilas,

synoe contraria esl
potest niihi reddere
,

nul oleeino-

benelaciamus; ul eos n unuialiui saluleilius, ut

liariler

laini-

utcm

do, qriia dives est, quia

alloquamur. Sed

hxc

iheologis copios dispu-

aul cerlc
,

non propria,
esl.

ut

cm
eiiiin

lanlur;

nobis

propter Imjus
fueruiii.

explicaliunem

loci

do, quia Gra'ciib natiotie

aut Latinus

Non

ttingerftfa
(Jra'f is

modo

Verba amern ii!a,|U.e in

:

nalioni, sed pauperlaii eleemosytia dalur.

Vers. 45.

Audistis. Uni hoc die uni

mine legtminr codicibus BHcdkite

vol'i.-,,

iis

qui

ma-

hn-iil, \e;s.

tedicnni

nosler non

legii iutei'pfbsj
:

neesunt ad
conveniunt

21, dispulaviinus. Proxihum tuuji, aniicuui luuni, id

impleudam
lainen
,

loci

senlentiam necestaria

eniniHcbraicum verbum propri

sigttiucal.irAn** u,

et eo

quidem magis, qud B. Paulus

:

hc
,

qui te aliqu, aut sanguinis, aut amicitide necessilu-

videri possit ailusisse

1

Maledicimur

et

cenediciinus

dinc allingil.ls etiam, non, ut mulli putanl, barbare

Cor.

4, 12.

sed Latine proxinius dicitur

sic eniin

non

.dii

solm
ut

Vers. 45.
lanlur, ut

Ut suis
sic illud

nui. IMerique
filios

sic inlerpre-

auclores ben Laiini, sed ipse eliain Cicero sajp loquitur. Sensus ergo illius prxcepti in lege erat
:

silis, id est,

vos esse

declaretis.
lit

Qund

Di-

non improbo,

magis pfobo,

Hebraistntis

ges

proximum tuum
,

id est, aniiciini luuni, ul

ex

vi
,

sit,

quo, qui alteri similis esl, ejns

(ilius

esse dicilur,

verbi Ayemriaei

et

ex antithesi, qu Christus ulitur

in lego

sicul iuspani sua lingu soient dicere, videlur illum

getiuisse, id est,

manifestum

est.
,

Amiens aulein

vocabaur non

ade

illi

similis est, ulejus fiius esse

solm, qui erat

behat
is

sed qui debebat esse; esse ver dc-

Videalur.

llic

sensus mull magis convenit, quia ditautologia est; diccre

qui Juda:us cral. ltaque quod ([uibusdam

cercess

lilios patris sui

autem

objicilur,

prserlm lueretieis

etiam Judwis in lege

essesimiles usitala loculio; cl quia statm declaratur,

pneceptum
(isino erranti
tis

fuisse, ut inimicos diligerent,

sit
:

qud xod.
tui
;

quoinod palris

sui

lilii,

id esl, similes, si

ben omnioriri facit

25, i, scriptum
,

Si occurreris bovi inimici

ma

bus lecerial, erunl, quia Deus solem suum

super bonos
et

reduc ad
,

eum

Si videra asinuni odien-

mains,

et pluit
:

super juslos

et

injustos

tejucere sub onere

non prteribis; sed sublevubis

,

et quia vers. 48, dicitur

Estoteergo vos perfecli, sicul

perfectus
est,

cum eo; hoc inquam

ipse, qui
illic

alienum abs re

esl. Ille

enim

pater tester, qui in clis

est,

ubi

non quo-

inimicus vocatur, amicus erat. Amiens,

inod

fiiii,

sed quoiniod

similes esse

possimus, defilios

quia Judams, inimicus, quia privalo odio alieruni pro-

claratur.

Non nego tamen

iis

dalain esse poleslatem

sequebalur. llaque idem

pellatur. lllud dificilius,

ille,

Deuler. 22,

I,

fraler ap-

Dei

leri,

qui credunt in

nomine

Christi, qui

non

quod Chrislus apud Lucam,

non
legalis

ex sanguinibus, nec ex voluntale carnis, nec ex voluntate viri; sed ex

sil

cap. 10, 29, aliter videalur, quis proxinius essel, interpretari.

Deo

nali sunl.

Sed quis hujus

loci

Sed
;

illa

inlcrpretatio

sed

sensus, expono.

evangelica est

qu voluit Chrislus dsrupl jam ma,

Cef discrimen tollere nalionuni

quia in

illo

neque
;

Judxus, neque Grcus est, sed nova creatura

ne-

Vers. 46. Quam mercedem haberitis. Non negat mercedem habiluros quicumque amicos diligunt, cm amicos diligere charilatis sit. Sed negat mercedem
habiluros,
si
si,

que Judx'orum populus

illi

jam

peculiaris

sed erit
,

ut publicani,

tanlm

id fcciant, id est,

unumovile,
subliliter

un us pastor. Prxlerquni qud si vellemus de ill Christi parabol dispulare;

et

non proplcr Deum, sed aut propler naturalem in

aul propler ulilitatem

amicos propensionem,
faciant. Quisquis

suam
d-

inde potis probaremus Pharisos in

inlerpretationc

ejus

prcepli

autem inimicos non

diligit, salis

non errasse

et

nominc

proxinii solos
intclli-

clarai se amicos

non propter Deum, sed propler se

amicos, et eos, qui ben de nobis merentur,

diligere. Si eniin propler

gendos. Nain legis

ille

perilus idem, ut opinor, Scriba,

geret inimicos, qui non minus

sunt. Qui ergo amicos,

Deum diligerel, etiam diliqum amici imago Dei

diligit,

vel Pharisus, aut

Sciibarum cerl et Pharisorum

non inimicos

quia

non

5t
propter

IN

MATTILEUM
ex publicano filium Dei
gralia Dei fecit.
,

528

Deum

diligit, ut
;

ab amicis mercedem natucliaritaljs

Apostolum

evangelistam

ralis amicilise liabeal

Deo

mercedem non
sed etiam

habct. Qui non solin amicos, sed ctiam inimicos diligit,

Vers.

48. Estote ergo

vos perfecti, sicut patf.r

non solm

cliaritatis

erga inimicos
;

erga amicos suse

mercedem habebit

quia Deus non

vester. Sicut, non sequalitatem sed qualitatem, similitudinemque dclarai ; et eam quidem similitudinem,

naluram, sed gratiam remuneratur.

Nonne et publicani hoc faciunt. Publicani

tinis, te/wvki

La-

qu inter Deum et hominem, nonq&ae inter hominem et hominem esse polest. Sicut Clirislus oral Joan, 17,
21, ut simus

Grcecis,

DTO ab
ista

Hebris dicebantur,

unum,

sicut

ipse

cum

ptre

unum

est

qui publica pro principe vectigalia colligebant.'avarum

hominum
non

genus, et omni odiosum populo, eo praserdicebat,

nec enim illam, qua3 inter patrem et filium est, naluralem unitatem sequare possumus; sed possumus la-

tim tempore, quo Clirislus

sure genlis rgi, sed
.

cm Judi

men

imitari. Proponit nobis Clirislus

scit

signum ad

colli-

Romano
illa

imperalori trihula
nata est quslio, an

mandum, qu
possumus,
progredi
;

nos pervenire non posse; ut qu

pondre cogebanlur Inde enim

liceret tributum

perveniamus.

Non

vult

nos e usque

Csari darc, Marc. 12, 14; Luc. 20,

sed non slare. Vult autem nos omnibus in

simillimos esse Palri, sed in c

22. Pnblicanos pro publicis et perdilis peccatoribus

rbus
quae

qum
illi

maxime,
llaquc

habitos fuisse constat, Mallli. 9, 10,11,19; et 18, 17;

et 21, 31, 32;
et Luc. 3, 12, 15.

est

maxime
dicit
:

propria

miscricordi.

Gui opinioni con-

quod Matthams
dicit
:

Eslote perfecti; Lucas, c. 6, 56,

et

gruenter loquitur Clirislus. Fuit et noster Matlhxus

aliquando oublicanus; et
in telonio sedit, c. 9, 9,

Estole misricordes, sicut

Pater vester misai-

sed

cors est.

CAPUT
1.

VF.
faciatis

CHAPITRE
coram
1.
:

VI

Attendile ne jusiiliam veslram

cis

bominibus, ut videamini ab

alioquin

merce-

dem non
li>

habebitis apud Patrem veslrum qui in

c-

Prenez garde de faire vos bonnes uvres devant les hommes, pour en lre regards ;iulrement vous n'en recevrez point de rcompense de votre Pre qui est dans le ciel.
;

est.

2.

2.

Cm

Lors donc que vous donnez l'aumne, ne

finie;

ergo facis eleemosynam, noli lub canere

hypocritoc faciunt in synagogis et in vi-

ante

te, sicut

cis, ut lionorificenlur

ab bominibus.

Amen

dico vobis,

receperunt mercedem suam.

3.

point sonner la trompette devant vous, comme font les hypocrites dans les synagogues et dans les places publiques pour tre honors des hommes ; je vous le dis en vrit, ils ont reu leur rcompense :
5.

Te autem

faciente

eleemosynam, nesciat

sinis-

main gauche ne sache pas ce que

droite,
4. Afin

Mais, lorsque vous faites l'aumne, que votre fait votre main

tra tua quid faciat dextera tua,

4.

Ut siteleemosyna tua
Et
in

in

abscondilo, et Pater tuus

tibi.

qui videt in abscondilo, reddet

5.

cm

oratis,

non

eritis sicut

hypocritse,

qui

que votre aumne se fasse en secrel, et vodans le secret, vous en rendra la rcompense.
tre Pre, qui voit
S-

amant

synagogis et

in angulis

platcarum

slanles

De mme, lorsque vous

priez, ne faites pas

comme

orare, ut videantur ab hominibus.

Amen

dico

vobis

receperunt mercedem suam.

6.

de prier en se tenant debout dans les synagogues et au coin des rues pour lre vus des hommes je vous le dis en vril, ils ont reu
les hypocrites, qui affectent
;

Tu autem cm
:

oraveris,

inlra

in

cubiculum
in

leur
6.

rcompense

tuum, etclauso
dilo
tibi.

ostio, ora

Patrem luum

absconreddet

et Pater

tuus

qui

videt in abscondilo,

7.

Oranles aulem, noble niullm loqui, sicut elh:

Mais pour vous, lorsque vous voudrez prier, entrez dans votre chambre, et, aprs en avoir ferm la porte, priez votre Pre en secret, et votre Pre qui voit dans le secrel, vous en rendra la rcompense.
7.

nici
lur.
8.

putanl enim qud in multiloquio suo exaudian-

Or en priant
ils

n'affectez pas

de parler

beaucoup,

comme
paroles

font les paens, qui

s'imaginent qu' force de

seront exaucs.
;

Nolite ergo assimilari cis

sit

scit

enim Pater vester eum.

quid opus
9.
lis
:

vobis,

antequm

petatis

car 8. Ne vous rendez donc pas semblables eux votre Pre saii de quoi vous avez besoin avant que

Sic ergo vos orabilis: Pater noster, qui es in csanctificetur

vous
9.

le lui

demandiez.
:

nomen tuum.
fit

10. Advcniat
in

regnum tuum:

voluntas tua, sicut

Vous prierez donc ainsi dans les cieux, que votre nom
10.

Notre Pre qui tes

soit sanctifi
;

clo
11.

et in terra.

Que
la

votre rgne arrive

terre

que voire volont

;

soit

Panem noslrum

supersubstanlialcm da

nobis

faite

sur

comme

au

ciel

hodi.
12. El dimitte nobis dbita noslra, sicut et nos di-

H. Donnez-nous aujourd'hui notre pain qui est au-dessus de toute substance;

12. Et remettez-nous nos dlies, comme nous remettons nous-mmes ceux qui nous doivent
;

miltimus debitoribus nostris.

15. El ne nos inducas in tenlalionem, sed
libra

nos malo. Amen.

14. Si enim dimiseritis bominibus peccala eorum,
dimiltit et vobis
ira.

13. Et ne nous laissez pas succombera la tentation; mais dlivrez-nous du mal. Ainsi soit-il.
14. fautes

Car
,

si

vous pardonnez

aux hommes

leurs

Pater vcsier clestis delicla ves-

votre Pre cleste vous pardonnera aussi les

vtres;

529
15. Si

COMMENTARIA. CAP.
autem non dimiseritis hominibus, nec Pater
aulemjejiinatis,
:

VI

530

vester dimiltet vobis peccata veslra.

16.

Cm

nolite

fieri sicut

hypo-

15. Mais si vous ne les pardonnez point aux hommes, votre Pre ne vous pardonnera point non plus les vtres.
16.

criue tristes

exterminant enim facis suas, ut appa-

Lorsque vous jenez ne soyez point

les hypocrites, qui affectent

tristes,

reant hominibus jejunanles.

Amen

dico vobis, quiare-

ceperunt meTcedcm suam.

17. Tu autem cm jejunas, unge caput tuum,
et fa-

de paratre avec un visage dfigur pour faire voir aux hommes qu'ils jenent je vous dis en vrit qu'ils ont reu leur rcompense.
;

comme

ciem tuam

lava,

17. Mais

pour vous, lorsque vous jenez, parfumezlavez voire visage,

18. Ne videaris hominibus jejunans, sed Palri tuo qui est in abscondito et Pater luus qui videt in abscon:

vous

la tle et

dito, reddet tibi.

19. Nolite thesaurizare

vobis thesauros in terra,

18. Afin de ne pas faire paratre aux hommes que vous jenez, mais votre Pre, qui est prsent ce qu'il y a de plus secret et votre Pre, qui voit dans le secret, vous en rendra la rcompense.
;

ubi x'rugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et

furantur.

19.

Ne vous faites

la rouille et les

point de trsors sur la terre, o vers les consument, et o les voleurs

les dterrent et les

drobent

20. Thesaurizale autem vobis thesauros in clo ubi neque xrugo, neque tinea dmolitur, et ubi fures

non

effodiunt, nec furantur.

20. Mais failes-vous des trsors dans le ciel, o ni t l rouille ni les vers ne les consument, et o il n'y a point de voleurs qui les dterrent et les dro-

21. Ubi

enim

est thsaurus tuus, ibi est et cor

bent:
21. Car o est votre
trsor,
l

tuum.
22. Lucerna corporis
luus
l'uerit

aussi est

voire

cur.
lui est

oculus tuus

si

oculus
crit.

simples

lotuni corpus

tuum lucidum

22. Votre il est la lampe de votre corps si votre il est simple, tout voire corps sera lumineux ,
:

25. Si autem oculus tuus fucrit

nequam

totum
in

corpus tuum tenebrosum

te est, tenebrue sunt, ipsoc

erit. Si

ergo lumen quod

!

tenebrx quanta; erunt

:

23. Mais si votre il est mauvais , tout votre corps sera lnbreux : si donc la lumire qui est en vous est tnbres , combien seront grandes les tnbres

mmes
24.

Nemo

potest duobus dominis servre

;

aut enim

uniim odio habebit, et alterum diliget

aut

unum

sus-

tinebit, et alterum contemnet. Non poteslis Dco ser-

vire et

mammonx.
,

24. Nul ne peut servir deux matres ; car ou il hara aimera l'autre , ou il se soumettra l'un cl mprisera l'autre vous ne pouvez servir Dieu et les richesses.
l'un et
:

25. Ide dico vobis

ne

sollicili silis

animre vestr

quid manducetis, neque corpori veslro quid induamini

:

nonne anima plus

est

qum

esca

et

corpus plus

qum vestimentum ?
26. Respicite volatilia cli, quoniain

25. C'est pourquoi je vous dis Ne vous inquitez point o vous trouverez de quoi manger pour le soulien de votre vie, ni d'o vous aurez des vlements pour couvrir votre corps. La vie n'est-elle pas plus que la nourriture , et le corps plus que le vtement ?
:

non serunt,
:

neque melunt, neque congregant

vester cleslis pascit
estis
illis ?

in

horrea

et Pater

illa

nonne vos magis

pluris

2G. Considrez les oiseaux du ciel ; ils ne sment ils ne moissonnent point, et ils n'amassent rien dans des greniers mais votre Pre clesle les nourrit : n'les-vous pas beaucoup plus qu'eux?
point,
;

27. Quis

autem vestrm cogitans potest adjicere ad

27. Qui d'entre vous peut, avec lous ses soins, ajouter sa taille la hauteur d'une coude ?

slaturam suam cubitum

unum ?
sollicili estis?
:

28. Et pourquoi vous inquitez-vous pour le vle-

28. Et de vestimenlo quid

rate
lilia

Conside,

agri

quomod crescunt

non laborant

ne-

ment ? Considrez comment croissent champs; ils ne travaillent point, ils ne

29.

les
filent

lis

des
;

point

que

tient.

mme
29. Dico autem vobis,

Et cependant je vous dclare que Salomon dans toute sa gloire n'a jamais t vtu comme

quoniam nec Salomon

in

l'un d'eux.

omni

glori sua cooperlus est sicut

unum

ex

islis.

30. Si autem

fenum

agri

quod hodi
:

est, et cras in

clibanum miltilur, Deus

modicae fidei!

sic vestit

quanl magis vos,

30. Si donc Dieu a soin de vtir de cette sorte une herbe des champs, qui est aujourd'hui et qui demain sera jete dans le four, combien aura-l-il plus de soin de vous vtir, hommes de peu de foi
!

51. Nolite ergo sollicili esse

dicentes

Quid man-

ducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur ?

52.
(

Que 31. Ne vous inquitez donc point, en disant mangerons-nous? ou, Que boirons-nous? ou, De quoi nous vtirons-nous ?
:

H;cc enim omnia gentes inquirunt

scit

enim

Pater vester, quia his omnibus indigetis.

53. Qurite ergo
ejus, et h;ec

52. ( Car les paens recherchent toutes ces choses car votre Pre sait que vous en avez besoin.

primm regnum

Dei, et justiliam

omnia adjicientur vobis.

:

Dieu et
crasti-

53. Cherchez donc premirement le royaume de la justice de Dieu, et toutes ces choses vous

seront donnes

comme

par surcrot.

51. Nolite ergo solliciti esse in crastinum

nus enim dies

itia

sollicilus erit sibi ipsi

sufficitdiei

ma-

sua.

54. C'est pourquoi ne vous inquitez point pour le lendemain ; car le lendemain aura soin de lui-mme : chaque jour suffit son mal.

S51

IN

MATTHjEUM
an

LOMMENTARIA.
Vers.
1.

ArrENDiTE.cavete. Dubitari

potest,

TOn misericordi, perinde ac

si

hc eadem sit eoncio, quam Christus in monte habuit, quamque evangelista superiore capite inchoatam, nunc

communi usu misericordiam

caret, ut

et

nomen npTS eleemosynam

justifiai

signifi-

Gnes. 20, 13,

et 21, 23, et Deuter. 24, 15.

Eamdem enim esse contexlus orationis, non eamdem, argumenli dissimilitudo arguit. Hoc proprosequatur.
babilius
:

tur

Sicel hoc loco Stxawaiw) justili pro eleemosyn poniut statim explicatur. Cm ergo facis eleemosynam, ;
te.

quia

illa

superioris capitis ad solos, ut probain

noli tubcanereanle

Quomod

haie senlenlia con-

vimus, aposlolos
in

monte dirigebalur;

h;iec

ad omtes

veniatcm

ill

Sic luceat lux vestra coram hominibus,

campo.

Illic

de Evangelic tantm perfeclione apofug vitiorum agitur omnisi

ulvideanl operavestra bona, cap. 5, 16, disseruimus.

stolis, lue

de

communium
;

Alioquin mercedem [non

habebitis apud

bus necessari

ita

prorss, ut

propis utramque

vestrum. Quasi

dicat, habebilis
facitis,

Patrem quidemapud homines

intueamur, ipsa oratio, orationisque materia de monte

in vallem descendisse videatur.

quorum respectu
5,

Ne

justitiam.

Omnes Grci

codiecs pro

justili

2 et inanem gloriam apud homines, quam quxrebani; apud Palrem autem

receperunt mercedem suam,
id est,

sicul infra dicit, vers.

iXtYi/xoiriv,

eleemosynam

legunt,

quemadmodm

veslrtim ni>n habebitis, cujus causa non facitis, quia

Chrysoslomus, hom. 19; Auctor Imperfecli, hom. 13;

Tlieophylaclus, et Eutbyniius legit. Latini auctores

sequm

est ut quisque laborat.abeo

mercedem accipial;

et ut unius laboris

omnes
et lib.

justiliam,

Hilarius,

Hicronymus, Auguslinus,
serm. 59 de Tempore,
Gregorius,
lib.

Vers. 2.

uria sit merces. Noli tuba canere. Quod Eulhymius

non duplex, sed

tract. 6 in epistolam Joan., et

2 de Serm. Domini,

et

8 in

Job.,

c.

30, et in Pastor. 3 p., admonit. 50, et pola

quosdam, quodque Strabus probabile, Lyranus verum putat, consuetudincm aut communiler Judrcorum, aut privalim Pharisacorum fuisse, ut
refert dixissc

Juvencus. Etiam inter Grcccos, Origenes, boni. 2 in

cm eleemosynas
plo, et
nesciti.

daluri crant, tuba pauperes convo-

Exod. Credibilc
tem, quid

est

Gracum

atiquem

non

intclligen-

carenl; nullo mihi testimonio, nullo probant exem-

lioc loco justilire

nomen

significaret legen-

vanos quidem fuisse scio, tam librales fuisse

temque proxinio versu

ergo facis eleemosynam,
ti

<5tv d> noifn

iUr^cj^r,-).

Cm
mul-

Contra cert Chrysoslomus, hom. 19, Auctor

Polis credo ad consuetudincm

mendum

pulsse, et pro justi-

Impcrf., hom. 13, et Tlieophylaclus in Commenlariis

sentit.

eleemosynam posuisse. Ego

niislrain iectionem

congregandi
faciendum,

l
il 1
i

magis probo, et quia nosier interpres

auctores
Latini,

et vetercs

tuba populum,

cm

aliquid publie, aut

qui
,

cjus versione
ut

non uteban,

aut edicendum erat, Chrislum allusisse, ut Jol. 2,

tur, ita legunt,

et quia

pro eleemosyn
ponerelur, nulla

scri-

15

Canxle tuba in Sion,

sanclificale jejunium,

vocale

ptorum ignorai ione

tio; ut

jusltia

fuit

ra-

avtum, congregatepopulum, coadunate sries, congregate

parvulos sugenles ubera; aut. ad tragdiarum et co-

autem pro

jusliti

ponerelur elccmosyna.poluit
dicendi postulai,

esse ea

quam

diximus, et quia vis

mdiarum morem, quarum

aures aliemlat.
aut
cit.

initio

lubis canitur, ut

ut primo loco generalis justifia, deinde specialis elee-

populus admoneatur histrionem exire, oculosque et

mosyna ponatur,
palur,
terno,

et quia justifia;

nomen nplX apud

Nam

et

hoc loco, quasi tragdiam,

Christus indu
hypocrita,

Hebrseos s.rp pro misericordi et eleemosyn usurPsal. 102, 18

et
:

Misericordi aulem Domini ab

timentes eum,
et

comdiam aliquam Pharisscorum Primum nomen ipsum InoxptT-fc

sit,

quo

usqne in lernurn super

utitur, histrionem proprisignificat, qui, alia

persona

justili ejus in fdios filiorum Us, qui servant

teslamenlum

cm
tavit.
TTf;

aliam agit;

ut D. etiam

Auguslinus adno-

ejus.

Repetitionem enim ejusdem esse sententice per

csl,

Deinde verbum quo superiore versu usus est

t saftvoei, ut

spicuum

etquod

priori loco "tDil misericordi di-

spectemini,

thtrale est;

nam

citur, posteriori

npt justifiant

appellari, et Psal. 111,

et

theatrum ipsum ab eodem dictum est verbo, et

Significat

Dispersil, ddit pauperibus, justili ejus martel in

seculi,
et

tuba cancre proprium est eliam thealri.

igilur nihil in hypocritis esse vera;
lis;

seculum

cornu ejus exaltabilur

in glori.

Disper-

solidx'que virlu-

gere enim

dare pauperibus, hoc

est,

eleemosynam,
Qui autem ad-

quidquid agunt, simulationem, larvam,

et

tragnos

vocal TipTy justiliam ejus,

quem Hebraismum etiam

9,

diam

comdiam

esse; ideque speclari

,

velle,

D. Paulus imitatus

est,

2 Cor.
et

10

solidam debere sequrvirlutem

nec

alios spectatores

ministrt semen seminanti,

panem ad manducandnm
frugum justili vestr.
paupercs

quam Deum
prtes fere

desiderare.

prwstabit, et augebit incrementa

In synagogis.

Vide cap.

4, 23.

Hreticorum

inter-

Frugcs enim

justifiai

vocat eleemosynas, de quibus

illrc

omnes conventicula, aut

,

conciliabula hoc

ngebat, quia sicut fruges in arva, sic

in

loco reddunl Yoluit

nimis elevat exaggeratione sententia;.

significare

seminatoe multiplicanlur. Sic enim exponit, dispersil,

et ddit pauperibus, id
est,

enim Christus

solcre

hypocritas

seminavit in pauperes.

loca qua?rcrc

maxime

frequenlia, ut pluribus vi-

Ilinc lactum,ut septuaginta Interprtes

nonsolmubi

deantur, qualis erat Synagoga, in quam, sicut nunc

Hebraic

est

nptx

juslitia

pro eleemosyn Suaiosv/jv,

sed soep etiam, ubi est
qua;

id est, justiliam converlerinl;

ad lempla nostra, omnis populus conveniebat. Sensum minuit quisquis de Synagoga conciliabulum aut

Vers.
est

1.

Justitiam,

convenliculum

facit

quod minus esse qum Syna-

Grc eleemosynam,
,

quoddam genus

justifiai

et

omne ouus bonum

gogam,
Vers.

vel ipsa
3.

vocabulorum indicat diminulio.

Nesciat sinistra tua. Quia sinislra

complectitur.

533
nec scire potest, nec ignorare,
icrpretes

C0MMENTAR1A. CAP.
dm metaphoram
in-

VI.

S34
est,

m
I

opra, et glorificent Patrem veslrum, qui in ctis

n. 5, 16.

qurunt,

incredibilem

interprclalionum

varielatem pepererunt.

Nonnulli dcxteram intcnlio-

Vers. 4.
gnita.

In abscondito.

Deo,

et tibi soli

co-

nem

servandi prxcepta divina, sinislram dclectalio

lib.

nera humaine laudis intelligunt, ut Augustinus,

Reddet
aperto
,

tibi.

Grseci codices addunt

tO pavtpo,

in

de Scrm. Domini,
gor.

et

serm. de Tempore, 60; et Gre-

in propalulo.

E
,

contrario tempore Aogustini

ille,

3 p. Past., cap. 21. Alii dexleram superiorem voiuntatem; sinistram inferiorcm appetitum, auctor

Latini codices legebant, Grocci non legebant, ut

lib.

2 de Serin. Domini
primos
,

scribit.
,

Itaquc suspicio mibi

lmperfect,

hom.

13. Alii

dexteram populum
,

Chri-

est

illos

codices Grx-cos

ex quibus translatio
,'

stianum, sinislram gentilem

auctor scribit fuisse in

quemadmodm idem

Lalina

qu Ecclesia ante Hieronymum ulebatur

,

quodam Aposlolorum canone

August.
!

facta fucrat
in

hrec verba legisse

,

posl scriptorum vilio

declaratum. Alii dexteram te ipsum, sinislram uxo-

Graecis abolita

in

Latinis conservata. Hierony-

rcm luam
mcmorat.

quam

etiam interpretalioncm
;

mum

ver

Alii

dexteram nos ipsos

de

sinislram con;

legerentur
; I

quia ad

cm jam ipsius tempore in Gratis non Gracorum nt ipse ait codicum

, ,

junctissimum quemquc, et familiarissimum amicum

veritatem Latinam editionem corrigebat

I

expunxisse
legenda

Ambrosius, libro
in

Officiis,

cap. 30, et Euthymius

de Latin

quod non invenit qud Lucas,

in

Grc.
:

Nam

bunclocum.

Rem

mibi Chrysostomus, bom. 19, et

letigisse,

quidem esse

ipsa indicat antithesis

In abscondito et

Tbeopbylactus acu videntur

non melaplioil-

in propalulo, et

c. 14, 14,

pro

<pa.npC>

ricam, sed byperbolicam esse locutionem, qualem

in propatulo, dicat, in resunectione, id est, in ultimo

lam superiorem, cap.

lus tuus

5, 29, 30, esse dixinuis,

si

ocu-

judicio
i'uerunt

coram omnibus hominibus, qui sunt, qui

,

scandalizat te, etc. Sensus ergo est,

si

ade
sinis-

qui futuri sunt.

,

Postulat etiam xquitas

,'

debere nos justiti nostrx testes effugere, ut

tr

atque senlentia

ut hoc

credamus dixisse Ghristum

possct quid dextera boni

manus nostra oculos haberet, videre tamen non i'acerct. Quod aulem contra

nos mull majorem etiam apud homines gloriam habituros

,

si

clam eleemosynam faceremus

qum

qui

consueludinem,
sinislram

quam

cap. 5, 39, explicavimus, pris

non

ali

de causa faciunt,
;

qum

ut gloriam

apud ho-

qum dexleram
sinislram

nominavit;
tribuit
;

et

dcxter
,

mines habeant

quia

illi

non

nisi in
,

actionem
est,

cognitionem

ide faclum
si-

num

conspectu facere possnnt

paucorum homiquorum gloria in

erit igno-

quod eleemosynam, de qu loquebatur, non

sed dextera
porrigere soleamus;
et

judicio

coram omnibus hominibus maximx

nistr,

caetera
il li

minie. Nos, qui,

cm

facimus, nemine videri vo,

opra, quoe

manu

fiunt,

dextera faciat
ita

sinistra

lumus

etiam

si

nolimus

ab omnibus tune videbiSolet se, et alios ita

tanqum adjulrix

assistt,

ut

si

oculos haberet,

mur, ab omnibus laudabimur.

consolari D. Paulus
,

quidquid dextera faceret, ignorare non posset. Elee-

ut ad

Philippenses

2,16:
2

mosynam
modo
possit.

ergo Christus

ita vull fieri,

ut

ne

sinistra

Verbum
ad Tim.
credidi
,

vit continentes

ad gloriam
in

meam in

die Cliristi,

quidem manus, qu omnium operum dexterae non

conscia,

quia non in

vacuum cucurri, nec

18
:

vacuum

laboravi; et
scio

sed adjulrix etiam esse solet, scire

in

1, 12,

Sed non confundor;

potens
est

enhn cui

Quod cm
tum
in

omnibus rect

factis

intelligen-

et certus

sum quia
;

depositum

meum

dum

dand eleemosyn ide potissimm commendatur, quod nec ull magis in re gloriam bomines qurere soleanl nec in ull minus quxrcrc
est,
;

servare in illum diem

et c.

4 8
,

De

reliquo reposita est

mini corona jusliti

justus judex.

quant reddet mini Deus in illdie

debeant. Eleemosyn, quamvis parva

ficium est pauperi
accipit,
sibi,
;

magnum
nemo,

bene-

Vers. 5.

Qui amant. Grscc,

,

tj pUotiv,

quia amant,

majus,

si

lalet

si

nisi qui

ltaque aut noster interpres pro on. legit o, aut aliquis

in ejus versione

novit. Qui laudein

ddit.

hominum
si

intuens ddit

pro quia scripsit qui. Facilius

fuit

ex

non pauperi

Aut

quid ddit, vendiilit,

;

quia facere qui

loco

non donavit. Non

pro
illo alii

potuit pauper pretium solvere

sed

qum ex 5t ol. ltaque hoc quidem nostram potis qum Grcam versionem judico
:

solvunt;

cm

danteni laudant,
illi

lm

spectant.

Pretium est

videri.

cum tanApud Eccle:

corrigendam

fem-j

autem
,

secuti

vertunt soient.

Melis noster interpres

quia non solam consuetudi-

siaslicum, cap. 29, 13, similis est oniniu senlentia

nem,quia
cap.

sine affectatione nata esse poterat,

gloria Christus reprehendit,

sed
ut
,

Conclude eleemosynam in sinu pauperis,

pro
te

et illa

exorabit

mull magis studium

ab omni malo.

Non

est culpa

benel'acientes vivideri vellc;

videri

23

Amant autem primos

et

recubitus in cnis

et

deri; sed velle videri.

Nec omnin

sed

primas catliedras in synagogis,

vocari ab hominibus Rabbi.
In synagogis. Vide vers. 2.

salutationes in foro t et

propter colligendam

bumanam laudem
non probibet
;

velle,

hoc

tanlm hoc loco Cbrislus prohibet.

Nam

velle
:

propter

Deum

videri,

sed jubet

Sic

Et

in angulis.

Non

significat
,

noc ioco angulus ab-

luceat lux vestra

coram liominibus, ulvideanlvestra bona

ditum et secretum locum

est in abscondito, nisi in

ut solet

plermque

signi-

3. Nesciat sinistra TUA.Omnis ostentabonis operibus fugienda est hyberbohea quaidam locutio est. Si oculos baberel manus sinistra videre non deberet quuifacil dextera.

Vers.

lio in

ips bon conscienti, quee humanis oculis demonstrari non potest , nec verbis aperiri ? reddet tibi. Grxc, addil in aperto : Lucas in
resurreclione

Vers.

4.

Qui

mortuorum; juhel tanlummod ut inafugiamus.

videt

in

abscondito; Aug.

Quid

nem gloriam

, ,

535
ficarc
,

!N

MATTH/EUM
in

556
et 5,
1
;

quemadmodm cm
:

dicimus

abdcre se

29; Act. 1,24;

et

4,24;

et C,

6;

et

12, 12.

angnlum, ut Act. 26, 2C

et

S'il

enim de

lus rex,

ad qucm

Tanlm intenlionem animi

8.

corrigit. D.

Paulus vult in
.

constante? loquor
;

lalere

enim eum

m'Ai/ horurri arbiest

;

omni loco nos orare levantes puras manus

Nostr faclum est negligenli
lit,
,

1
,

Tim.2,
quee In

tror

nec enim in angulo quidiiuam

honim gestum
,

ut oratio

sed potins signilieat locum

maxime publicum

maxi-

publico

humanam laudem
oraremus
orare
; ;

venari possit. Si

enim

me

conspictium
,

maxime Ircquenlem
,

propter adjuu-

omnes,
publico

et ubique

singulare non esset in

ctum

quod

sorpiitiir

platearrm.
,

Plateas enim vocal

,

quemquam

nec ex eo, qud ab omni-

vicos, cl publicas urbis vias

angulos, bivia

et Irivia,

bus fierct, laus ulla quicreretur, majoresque oratio

baberet vires, nec liumanx expectatione laudis impedils
;

ubi major
viis esse

solet
,

hominum concursus diversis venienlium sicut Tbamar cm se meretrieem

; ,

et
,

simul oranlium prec.ibus adjula. Quasi fada

,

esse lingerct

quic quamplurimis inveniri velle vi-

manu
Deo
et

inquit Tertullianus in Apol.

oramus, hc

vis

derctur, sedit in bivio, Gnes. 38, 14.

Stantes.

Surit qui pillent .Lidjeorum

morem

fuisse,

De qui rc Origenes, boni. 7 in Josuc Clirysost., bom. 3, de incomprebensibili Dei Nalur,

grata est.
7.

ut stantes orarent,

qud pluribus
:

in locis,

quiorant,
ad oran;

dispulrunt.

dicantur stare, Marc, il, 25

Et

cm

stabilis

Vers.

Nolite multum loqui,

Verbum

/*vj

aTTo/o-/>jajTe,

dum

dimitlile
:

si

quid

liabelis
,

ad versus aliquem

Luc.
as-

ne nimiim loquamini, ne utamini supervacaneis repelitionibus.

18, 11

Pharisus stans

lic

apud

se orabat.

Non

est, aut Batlo

quodam poel,
quibusdam
ut
aliis
;

sentior, quia ex

aliis locis

perspicuum
,

est consuetu:

qui ineptis repelilionibus usus dicilur

Batlo

aut

dinem
20, 50
vit

fuisse flexis genibus orandi (jenua oravil dicens

:

Act. 9, 40

Petrus

nescio quo

bomine balbo,

placet,
in

autem ponens
:

Tabitlia surge; Act.

drivt uni. Illud probabilius.

Non enim loquendi

sit

Etciunlmcdixisset (Vn\iU\s),posilis genibus ora;

orando balbutient,
dit,

et celerilalem Chrislus

repreben-

cum omnibus Mis

et c.

21

Et

positis genibus

quamvis ea cliam merit

et

repreliendenda; sed

in litlore oraiimus. Chrislus eiiaiu flexis

genibus orsse

supervacaneam
copiain
;

inanem studio affectalam verborum

:

dicilur, Luc. 22,

4L

Natura quoque ipsa flexo genu

siinile

ut constat ex sequentibus verbis

Putant enim
et

orare doccl
-\iiiic

nec est vero

Pharisaeos

qui nia-

quod

in

mulliloquio suc exaudiantur

in lib.

quod

Greg.

volcbant videri sancli aliter orsse.

Stantes
,

Nyssen.,

de Oratione adnotavit. Nec probibet

,

igilur
les
c.
,

hoc loco inferprelor, maneutes

in
;

fixi
,

immobiut infra
,

longas Chrislus oraliones

ravit,

qui alibi perptuas impe

quasi bomines animo

5.

clum
et 11
,

rapli

Luc. 18,

1, sicut el D.

Paulus,
loqui,

ad Ths. 5,

20,

0; et Marc. 5, 31

25; et

Luc 18

17,

et

ad Colos.

4,2, neque
,

cm oramus;

11.

neque repetitionibus

Mr.rtcEDEM

suAM,qu
I.NTRA !N
,

sol digni

erant, aut

quam
ill-

sit,

et 1er

uti cm el ipse orando loculus eumdem sernionem repetiverit, infra, c. 26,

quserebant

llicronym. et August.

44, et Marci 14, 39; sed probibet eo

loqui, ut

animo mullm

VeUS.

6.

CLDICULUM TL'UM. MullaS

et

hominibus ben orare videamur: de hoc enim

lerpretaliones

quas Auguslinus

Ilieronymus

agebat, et exislimantes facilis

Deum multa qum

exponil
;

aliique mulli auctores affermit, quia allgorie* sunt

prseterniitto
lelligo
;

pauca auditurum verba

ut

stalini

pulant

et per

cubiculum
,

verum cubiculum
,

in-

enim qud

in

mulliloquio suo exaudiantur. Nec Eucbilro

cum

Clirysost.

boinil. 8

in

epistolam ad

propierea hserelici habiti sunt qud

mullm orarent,
lib.

Timolii., et Tlicuphylacl. in bunc locum. Al non lu-

apud Epiphanhim,

lisers.

80, el apud August., in

bcl nos ingredi rvera in cubiculum

et

ostium clau-

ad Quodvult.,c. 57; sed qud existimarent neminem,

nisi

dere

sed lanlum inanem bomiuuni laudem fugere.

(|ui in
,

commenter
et

oraret, salvum esse posse,

non
:

intel-

Uaque,

publico orat
,

nolens ab alio

qum

et

ligentes,

quod Lucie. 18,

1, Chrislus dicit
;

Oportet

Deo

audiri

aut videri

aut

si

ab hominibus audiri,
,

semper orare,

nunqum

deficere

quod non

signifieat

videri vull,

non propter suam

in

sed propler Dei lau-

debere nos perpelu, et sine ull inlermissione orare,

dem

v 'H,

is

cubiculo clauso ostio orat; quia non

,

quod sciebat Chrislus nobis

ficri

non posse

sed

magis laudem suam qurit

oraret. Contra
,

qum

si

in cubiculo soins

qui
,

in

cubiculo clauso ostio soins

cm semel aliquid mus, non debere

idem orandum
I i

Deo pnslulavimus, necebtinuipropierea faligari, aut fiduciam

orat

volens lamen
,

ut

bomines
;

id sciant et

is in

pla-

abjicere, ilerm alque iterm nullo definilo

;

modo

leis orat

et lub

ante se canit
,

quo se magis ab-

hc enim ratione fore ut tandem quod

dit,

magis prodit

auclor Imperfecli.
in

Non abrogat

pelimus, obtineamus.
significatur
j

Hoc

illa

qux

sequitur parabola
civilate, qui

criro Cbristus

morem

publico orandi laudabili et

Judex quidam

erat in

qudam
fuisse

Jiulucorum cl Cbrislianorum usu firmalum, 3 Reg. 8,

Deum non
Etiinici.

timebat, et liominem non reverebatur, etc.

Errorcm elhnicorum

ut existima-

Vers.
hit are

6.
qu

Clauso ostio. Aug.,

si

c.

3:

Parum

est

cnbicvla,

ostium patent importunis, per quod

os
>!>

a ' ea

improb se mmergun., et innostraappetnnt. Foris aulem diximus esse omtemporalia et vis'.bilia, qu per ostium, idest, per
foris snnt,
:

in

"s'ij.i

in cogitationes nostras

pntrant,

et

muortum phantasniatum waniibus obslrepant. Nolite multom i.oqui; ne verba futilia piofundatis. Aug.: Et rever omne mulliloquium genlilibus venit, qui exercend lingual poliiis, qum
Vi;r,s. 7.

mund'tndo animo dant operam. Et hoc nuqalorii studii geiitts etiam ad Deum prece fleclendum trhsferr conanlur. Arbitrantes Deum s'eut liominem judicem verFit ergo in oratione eonverbis adduci in sententiam. sio cordis ad eum, qui semper dure paratns est, si nos capiamus quod dederit. Iiaque animns ips oratione pnigatur, el fit capacior ad ea excipienda qu.ne dare volt Deus. Nain qui orat ut debet, jam aliquo modo
.

rjgttus est

qui accipiat.

537
rent,

COMMENTARIA CAP.
.

VI.

538

qu

plura, clarioreque voce loquerentur, facilis

docuit; et, ut ejus

nomen
si

sanctilicetur

petit,

cm

se

Deo exaudiri, ex 3 Reg.

ad ethnicorum
:

18, 27, colligitur, ubi

ejus qurit gloriam,

si

possibile, inquit, est, id est,

Elias alludens

rilum

tribus Isral imitabantur

Clamate, inquit
,

quem dccem voce ma,

salv

glori

tua

ficri
,

potest;
et ut

absolul

namque
pa-

fieri

posse non ignorabat

ejus volunlas fit

jore

Deus enim

est

et forsitan loquitur

aut in diver-

verumlamen non

sicut ecjo volo, sed sicut lu vis, et

sorio est, aut in itinere, aut cert dormit, ut excitetur.

lu

nm suum quoiidianum
ut

petit,

cm vitam

petit.

Solm
Pet. 2,

multiloquio. Ilebraismus. In pro propter

non

pril, ut dbita

sibi
est

remittantur, quia peccatum

dolus in.oreejus,
,

Marci 9, 33.
\f.rs. 9.

nonfecil, nec inventas

Sic ergo vos orabitis. Incerlum utrm

tantm Dominicain orationem hristus

22;
j

et, ut in

tenlalionem non inducatur

el, ul

qui cadero

bis an seniel

non polerat,
|

malo liberaretur, quem singulari

c. 4, 1.

docnerit. Dubitandi causa est,

scribat.

quod Lucas,
:

c.

11,1,2,
j

certamine jam vicerat,

Neque

voluil hristus,

eum

discipulis

rogalum

Domine, doce nos

ut quotiescumque oramus, ista

omnia qure bc oratione

orare, sicutJoannes docuil discipulossuos, respondisse,

contnentur, peteremus, sed ut omnia, autaliqua, aut

nihil- cert bis

cm

Gratis dicite

Pater, sanclificelur nomen tuum, etc.

conlrarium peteremus. Ipse pro cruci-

Matthaeus autcm boc loco non rogatum, sed spont siguilicare videalureuni concionantem banc orationem tradidisse. Vix quisquani vetcrum auclorum banc

figentibus se oravii;

non
,

crat

senlaneum uni ex

iis

ut Dei

unum ex iis; nomen etiam

sed cnin lnimi-

corum

sainte

sanclificaretur. Meril

tamen Ecclesia

quaesiionem
Christ um

ailigit; et, qui aitigit,

Rupertus, bis putat

tantm huic

oratior.i tribuit, ut

non solm sententi,

eamdeni orandi formam divcrs occasione

sed ipsis elinm Cil ris ti verbis uleretur. Arnica, inquit

docuisse. Conlrarium

Quorsm

cnini

tamen mihi vidclur probabilius. eosdeni discipulos bis eaindem oralio-

Cyprian.

in lib.

de Orat.,

et famitiaris est oratio,

Deum

de suo rogare, ad aures ejus ascendere Christi orationem.

nem
non

docuisset? Nisi forte dicamus, quod mibi

displicct,

omnin
qua;

Agnoscat pater
pectore, ipse

fiiii

sui verba

cm

qui habitat
illi

inlits in

apud Lucam solos discipulos

quibus
,

sit

et

in voce. Meril

inler

omnes

et

rogatus fuerat; hic

omnem
,

lurbani auditorum

privalas

et

publicas

preces

primum locum

ddit.

eani orationem nondin audiverat, docuisse. Si semel

Dixeral hristus
prsescribit

paul aille: Nolite mulim loqui;

tantm Iraditam dicamus

diversis temporibus

dicenduni erit

Matlhxum

nunc brevissimam, qu utamur, orationis

brrvitas ista, ait Tertullianus in lib.

non unam solm Christi concionem

ille
,

recitare, sed qiuc

formam. Tamen
de Oratione,
fulta
est
,

multisque concionibus do-

magn

ac beatee inlerpretationis substanti

verbis
,

cuisset, in

unum locum

conjicere voluisse, ut

omnem

quanlumquc substringitur
sensibus.

tantm
Cypria-

fer ejus doclrinam sub

unum

poneret aspectum.

dijfunditur

Qualia
,

sunt

inquit

Sicergo vos, vos qui Iaudeni apud Deum, non apud

nus
[

fralres

dilectissimi

orationis

Dominic sacrabreviler in ser-

hommes, ut illi qua;rere debetis. Vos, qui melis docli me estis, Deum non multitudine verborum,
,

menta,

qum
;

mulla, sed
in

qum magna
virlute
sit.

mone

collecta

spiritualiter

copios

sed niagno oranlis

afl'eclu, nibil nisi justa

et

ad ejus

ul nihil

omninb prtermissum

quod non
doctrinal

in precibus,

gloriam conducenlia petentis, exorari.

Sic.

atque orationibus nostris

cleslis

compendio

Non

bis

necessari verbis, sed bac aut simili

comprehendalur. Itaque rect Tertullianus banc ora-

sententi, Augustinus, lib. de Magislro,c. 1, et in epislol ad Probam, 121, c. 12; et Beda in hune locum. Naui nec aposlolos orando bis ipsis verbis usos fuisse Tu Domine qui legimus; aliis legimus Act. 1, 24
:

tionem Evangeiiibreviariumappellavit. D. Auguslinus,

lib.

2 de Serin. Domini

in

monte,

et

hune omnes

deinceps theologi seculi septem pelitiones continere

docuerunt;

primam
:

Sancti/icetur

nomen
:

tuum;
Fiat vo-

corda nsli omnium, ostende quem elegeris ex

iis

duobus
j

secundam
nobis hodi
et

Advcnial regnum tuum; tertiam

:

unum. Sed dm

id

ad propagandum Evangelium
si

et

lunlas tua; quartam

:

Panem nostrum quoiidianum da

sicut

gloriam Dci illustrandam faciunt,

lanieu ips dicunt
:

non verbis, re

Qointam, dimilte nobis dbita noslra,

;
:

Sanlificetur

nomen tuum. Et cm

nos dimiltimus debitoribus nostris

:

sexlam Et ne nos
libra nos

Dei voluntalem

electionenique volunt cognoscere,

:

inducas in tentationem; septimam

Sed

malo.

quid aliud dicunt,

hristus bis

qum Fiat volunlas /ua?Neque unqum verbis orsse dicitur; ineamdem

:

Recentiores quidam sex tantm

nam

ex duabus ulti-

mis unam faciunt. De qu re non est operce pretium

disceptare. Illud

tamen sentenliam oravii

seat

Pater,

si

possibile est, transicut ego volo

;

non pratermittendum, quod mollis

primas petilionesadhonorem Dei,

me

calix iste

verumlamen non
;

indicatum
reliquas

est, 1res

sed sicut lu vis, Malth. 26, 39

Luc.
in

22,

42.

Sed

ad utilitalem

nostram pertinere
in

quemad

tamen paucis verbis omnia

docuerat, dicit, exceptis
iis

qurc

bac oratione
nos appellare

modmdecalogi pracepla
in priore erant, qua>

duas divisa sunt tabulas;

;

qir dicere non poterat.

sicut

ad

Deum
est

in altra, qua; ad provers. 33, dicitur

:

Nain et
t

ipse patrem appellal,

ximunv pertinebant. Hoc

quod

noster; Aug., c. 4: Quo noQuid enim charius filiis esse potest, qum paler; cl supplex ajfeclus? Quid enim juin non del filio, cm hoc ipsum unie dederil, ut filii essent? Qu vox patris commuais est toli Trinitati, ac Deus est pater noster non solm crealionc, sed etiam
9.

\ ers.
et

Pater

mine

charitas excilalur.

adoptione. Qui es in coelis, ubi prasentem se exhibet noster, el non meus.utinielliganiusnos omnes fratres esse, unius palris filios. Sanctificetlr, san;

Quod non sic pelitur, quasi non sit cl colatur. Aug. Sancluni nomen Dei, sed ut sanctum habealur ab //:

minibus, non in fud,

serf

in univers terrt

, ,

539

IN

MATTIUGUM
ij verbis differentiam

540
quscestinter nos etChristum; nos

Quriteergo primmregnum Z)t!.NonvullDcusnostram

utilitatem
utile

ab honore suo esse disjunclam

quia nec

Deum non Patrem meum,

nobis esse potest, quod ipsi honorificum non est.

ulilitalis

Ideque honorcm suum

noslra rcgulam

facit,

sed, nostrum; Christum non Patrem nostrum, sed meum, appellare, quia co modo, quo Pater noster est, omnium communiter Pater esl;

quasi nec, qui scquilur, errare potest; nec, qui non

sequitur, non errare.

omnes enim

creavit,

omnes conservt, omnes

quidem
fuit,

nutrit,

omnes, quanlm
,

in ipso

ctiam redemit.

Pater. Quod nomine Patris exordiri jubet

ide lanlin
facit, ut

non

Eo autem modo, quo

esl Paler.

Christi Paler est,

illius,

non alterius

fiduciam nobis Deuin alloquendi,

Tcrlulliantis
,

Pater enim

non quia creavit, sed

prbeat

quemadmodm

Cyprianus,

quia ex sua subslanli genuil; ide Patrem pcculiariler, inquil

Chrysust., hoinil. 20, aliique niulli interprtes volucrunt; sed mull magis, ut blando nomine Dei bene-

Ambrosius,
ver

lib.

5 de Sacram.,

c. 4,

suum

appellat;

nos
;

Patrem communiler
genuit
ratio,
,

nostrum

volenliam captarenius
poslulamiis
,

et

ad concedendum

quod
,

appellamus

quia illum

nos

creavit. Alia

Patris euin appellatione

moveremus

ut

magis propria videtur esse

et

cur et

Deum Patrem,

Augustiuo,
lio

lib.

2 de Scrm. Domini,

placuit.

Habet orac.
,

Dominic ihetoricam suam. Hc spcial, quod

dicit
:

nostrum appcllemus, qud illi regencrali per Chrislum simus. Manifcstum enim est eos qui nec
baplizati

7, 11, Cbrislus
nslis

Si ergo vos,
vestris
,

cm

sitis

mali

sunl, nec in Chrislum crediderunt, hanc

,

bona data dare

filiis

quantb niagis Pater

orationem pronunliare non posse

creati cl

et

tamen

Deo

tester cleslis dabil

bona petentibus se? Nonien ipsum

filiis

tamen conscrvaii
loco ide

et

tamen redempli sunt.

patris pro nobis orat; quia patris est

necessaria

Non ergo hoc

Deum Patrem appellamus,

pioviderc, palris est

perdilus
ille

(iliis

ignoscerc. Eodcin exordio

;

quia lantm nos creavit, quia conservt, quia redemit,

adolesccns ad se rediens usus est

et

Pater,

sed ctiam quia per fidem et gratiam Baptismi regeneravit

:

peccavi in

clum

coram

te

Luca; 15, 18. Aduotavit

et

Ddit enim

potestatem

filios

Dei

fieri

iis

qui

Terlullianus in

lib.

de Oratione,
in veteri

August.

lib.

2 de

eredunt in
dedit
;

nomine ejus, Joan.

aliis

12. Aliis ergo

polest.

non

Serm. Domini Deum

sed

Testameuto non Palrem,

illi

ab

paler vocari
in
lib.

non

Hoc etiam

Dominum
(ilii

vocari voluissc; quia

:

servi erant,

Tertull. et

Cyprianus,

de Oratione Dominic nostrum, non soliun

nos

sumus
in

Nec enim accephnus

clamumus

spirilum servilutis

obscrvrunt. Quarc
Chrislo
,

cm dieimus

iterhm

timor; sed accepimus spiritum adoptionis

:

sed etiam ab infidelibus hoc verbo dislin-

filiorum Dei, in quo

Abba paler

llom. 8,

guimur,

et

Deum Palrem
est

nostrum,
?

id est,

credenlium,

15.

Anautem hoc

loco solani

primam

Trinitatis per-

non infidelium appellamus. Quid

an non est Pater

sonam, an lotam ipsamTrinitalem palrem appellcmus;

in

omnium?
illo

enimvcr, Ephcs.

4, G, sed

corum pc-

ulramque partem dispulari potest. Plcrique ad

dirigi putant, ut

culiari ralione, qui in

Chrislum crcdenles

unum cum
et
,

solum Palrem hsec verba

Cyprianus,

corpus

facli

sunt.

Nos

igitur inler

Christum

Chrysoslomus

et

Ruperlus sensisse videntur. Argu-

infidles

medii sumus. Chrislus naturalis Dei Filius

nicnlo est qud Chrislus

eumdcm suum
et

atque nostrum
:

infidles

quodam modo

spurii, quia

ah co creati,

Palrem

quamvis non eodem modo, vocarc soleat

quia ad ejus imagincm

ancill,

facli

sunt ex nalura, quasi ex

Ascendo, inquil, ad Patrem meum,

Joan.

Palrem veslrum

non ex grali, quasi ex libra geniti; sicut

nec naturalcs, ut Christus, nec spurii,

20,17. Magis

alioruni

probo sentenliam, qui

nobis vocari dicunt.

Ismael naturali virlute, non sicut lsaac supcrnalurali

gratta
.

lolam hic Trinilalem patrem

Nos

filii

Cur enim
creavit; at
creavit.

Deum palrem appellamus? primm,

non
solus

quia

ut infidles, sed
alioqui
sti,

tamen

adoptivi, sed
et

tamen

legitimi,

Pater, sed tola nos Trinitas

hxredes non essemus Dei

8, 17.
in coelis.

cohrcdcs Chri-

Dcinde, quia conservt; at non solus Pater,

,

Rom.

sed Iota Trinitas conservt. Tertio

quia redemit

at

Qui es

Quod multi

hretici, cleslis,
;

uno
,

non solus Paler, sed

Trinitas agendo
Clu
;

lola redemit

Trinitas; tota

verbo dicerc maluerunt, minime probo

quia mali sunt auclores
,

non solm
brevitatis

solus filius |patiendo. Itaque respeFilius

,

et quia

non lam

quidem redemptionis solus polis

qum

qum

novitatis studio facere videntur; sed etiam quia

solus Pater, Pater

nobis est appellandus. Quarto,

tota Trinitas rege-

veram horum verborum senlentiam corrumpunt. Pri-

quia per gratiam regeneravit; at

neravit.

mm

quidem

si

Grxca verba
fo tos

ut noster iuterpres

secuii fuissent, ut, i

op;o;, vcrlercnt, qui es

et

Noster. Utnonsuumquisqueprivalim.scd nostrum communiler Palrem appcllarcmus, Christus ide jubet,

quia non privata, sed publica totius Ecclesiye
est
,

inclis, errare

non poluissenl;

cleslis dicilur, non

solm, qui

in

clo habitat; sed qui ex clo origincm

de clo venit, ut Chrislus,
,

oralio

ducit, aut qui

Cor. 15

et

cm Deum oramus lanqum unum

oramus. Qui

Eeclesiae

48, 39, et qui clesti constant maleri

clesies glo-

membrum
lesl,

aliter orat, orarc Portasse po-

bos appellamus.

llc

au.em certum

est Dei habitatio-

ex orare ccrl non polest.

lib.

Hoc non
c. 4,

sed Cypriano,
brosio,
lib.

de Oratione

me primm, Dominic, ab Am

ncm

significari, qui ide in clis

sit
,

habitarc dicilur,
potis-

qud quamvis ubique

ibi

tamen ejus gloria

5 de Sacramenlis,

ab auctorc Operis
lib.

simum

eluceat, quia in sole posuit

:

tabemaculum suum,
irri-

Imperfccli,

hom. 14; ab Augustiuo,

et

2 de Serm.
esl.
i

Psal. 18, 6, Sic Psal. 2, 4

debil eos
;

Qui habitat in clis

Domini; Theophylacto,
lllud etiain

Eulhymio notatum

cl Psal. 112,

Quis sicut Dominus Deus

122,
1
:

nonnullis illoruiu noialur indicari bis

noster, qui in altis habitat; et

Ad

te

levavi

su
de Clo,
c. 3,

COMMENTARIA. CAP.
1

VI.

542
adventum Chrisli,2 ad

cculos meos,qui habitas in clis. Scribit Aristotelcs,

sicut dicuntur fidles diligere

omnium genlium quasi natur insitam opinionem fuisse Dcum in clo habitare unde illud
, ,

Tim.

4, 8, et

ad

fit. 2,

13, et sicut animon il!,

qu

subts

altare sunt, pelunt ut vindiectur sanguis fraet

tam frequens apud Grcos poctas nalum sit Superique habitator Olympi Hesiod. Ambrosius et Auguslinus
:

trum suorum,
fruantiir.

corporibus suis iterrn induclretno

Apocal.
lib.

6,9,
;

10.

Ita

Tertullianus et Cy,

clos, sanctos mlerprelanlur,

liariter dicitur babitare
;

in

quibus Deus pecu-

prianus in

de Orat

Chrysost.

boni. 20; auctor

in epistol

sed

isle allegoricus,

non

lit

cliam Imperfecti, hom. 14, et Auguslinus

leralis

sensus

est.

ad Probam 121.

Alii

Regnum tuum
bominibus
,

adveniat, id est,

Sanctificetur nomen tuum.

Nomen

Dei dicitur,

gloria tua manifestetur

libro

ut

idem August.,
breviter in-

non

lioc

solm Deus

quo eum appellamus, sed homi-

2 de Sermonc Domir.i, Vcrus sensus mihi vide-

num de illo existimatio, et quidquid ad illum quoquo modo perlinet quod tune ab bominibus sanclificari dicitur, cin ab illis timeliir, amatur, colitur, cm cjus augetur gloria, cm bonitas, cm sanctitas, cm
,

turesse

quem Theopbylactus et Uuperlus

dicrunt, ut
sitis

regnum Dei vocetur illud, quo Deus poomnibus inimicis suis in scabellum pedum suoest, et ut

rum, ubique regnaturus

lus, erit

loquilurDivusPau-

niajeslas celebralur.

Hebrai enimTinpsanctificaredicelcbrare, ut sanclificare sabba1,

omnia

in omnibus, 1

Cor. 15, 28. Nain etsi

cere soient, id

est,

mine cliam ubique rgnt, tamen quia non pacificet

sine hoste ac bello rgnt, et quia molli
belles resislunt, regnare
illi

tum, Ezechiel.44,24; sanclificare jejuriium, Joelis,

1 i.

quasi re-

Aut

sanctificari Dei
,

nomen
;

dicitur,

cm tanqum

non

dicitur.

inctum colitur

et

bonoratur

sicut c contrario bla-

jugalis hostibus, et amicis liberatis,

lis,

Tune autem subinimicis damna-

sphemari
viiti

dicitur,

cm

sine dbita ab

bominibus reve-

plen regnare dicetur.

tractatur,

Isai.

52, 5,
vile et

et

ad Rom. 2, 24; et

loco D. Failli,
lur
;

Hune esse sensum ex illo quem nolavimus, non obscure colligiipso.

pollui,
cliil.

cm tanqum
7, 30.

sordidum babetur. Eze-

tum cliam ex hoc

Manifestum enim est nos

20, 39, et 22, 20, et 30, 20, et 39, 7, et 43, 8;

hic

non nostrum, sed Dei regnum postulare.

ut diximus, pelitioncs

Nam

1res

et

Jcrem.

Atque ad hune sensum Hieron.

lib.

in

prim,

ad

Dcum

reliquat

ad

Commenlariis, et Auguslinus,
mini inlcrpretanlur
s
:

2 de Sermon. Doinquit August.

,

nos pertinent. Non est ergo sensus, ut Deus regnetin

cordibus nostris
;

Non

sic pelilur,
s'il

aut ut nos

cum
;

bealis

regnemus

wtiftcelur

nomen tuum, quasi non

sanction

nomen
est, ita
!

hoc enim ad nos maxime perlinet

lut
et

sed ut Deus abso-

Jh'i,

sed ut sanctum habeatur ab liominibus, id

sine adversario regnet. Sic

enim dicimus
si
lilii

innotescat Deus, ut non existiment aliquid sanctum,

Adveniat regnum tuum,

rgi pacificuin

quemadmodm
,

palri

quod magis offendere

linieant. In
in lib.

eamdeni

fer senlcij-

regnum
sicut

et victoriam conlra
ille

hostes

tiam Gregorius Nyssenus Chrysost.,

de Oralione Dominic,

precaremur; non ut nos, sed ut

regnet. Advenire

Tiieophylact. et

hom. 20; auctor Imperfecti, boni. 14; Eutbym. Paul longis sensu Am5 de Saeram.,
c.

autem oplamus;
2 Tim.
4, 8, et

illi

diligunt

adventum Cbrisli,
illse

ad

Tit. 2,

13, et animoc

Apocal.

ius discedil, lib.

los, inquit,
iiilu

SanaificuCluisti, et
!

6,9, 10.

nos

dicit in

nomine DominiJesu

Fiat voluntas tua. Alias Cypriani

Auguslini et

Dei nostri; lic

sanclificatio, ut in nobis per-

Grcgorii inlerprelaliones, quia allcgorica; sunt, prtcr-

maneat, oramus.

Cm

autem non dicimus quibus Dei

miltendas pulo. Inler littrales

illa

communis

est, ut

nornen sanctificari velimus, ab omnibus sanctificari

velle signilicamus.

pelamus
id est
,

fieri

Dei voluntal'em in terra, sicut in clo,

illi

Ide, inquit Tertullianus, in lib.

:

ut ita

bomines obediant,

sicut angeli obe-

de Oralione, suspens enuntiatione, non dicentes

itificetur in

San-

diunt, Hieronym., Chrysost., boni. 20, auctor Imperfecti,

nobis; in omnibus dicimus.

Vers. 10.

Adveniat regnum tuum. Quid hoc loco

appelletur,
et quid
sit

hom.

14, Augusl., lib.

et

2 de Scrmone Domini,
paul aliter
:

Theopbylactus

Eutbym.

Alii

Fiat vo-

regnum Dei
in

advenire, variai

luntas tua in terra, sicut in clo, id est, pacificetur

terra
;

senlcntirc.Nonnulli

regnum

illud intelligunt,

quo Deus

sicut oliin
in

clum
inter

pacificalum
et

est.

Nam,

ut ali-

justorum cordibus regnare dicitur; sicut contracorpore injustorum peccatutn dicitur regnare,
:

quando

clo

bonos

malos angelos belluni

rio in

fuisse dicitur, Apocal. 12,7,dejecloque in terrain dia-

Uoman. 6, 12, et sicut dicitur Regnum Dei intra vos est, Lucxl7, 21. Ad hune modum Ambrosius, lib. 5
de Sacramenlis
,

bolo, pax in clo consecuta est; ita

ter

nunc

in terra in-

diabolum

et

hominem bellum
abyssum

est; pelimusque, ut

c.

4; auctor Imperfecti
lib.

hom. 14;

victus

terra in

dejiciatur, et, ut ait Chri-

Hieron. in Commentariis.cl

contra Pclagianos 3;

stus, ut ejiciatur foras, Joan. 12, 31,

unde

illa

consc-

Gregorius Nyssen.
et

in libro
illo

de Oralione Dominic

quatur pax,

quam

angeli nato Christo bominibus an-

Eulhymius.

Alii

de
;

regno accipiendum pulant

nuntirunt, Luc. 2, 14.

Sic Ambrosius,

lib.

5 de
nobis,

.juo in beatis
aliis

rgnt

quasi pelamus illud, quod jam

;

Saeram.,
et

c. 4.

Tertullianus ver

promptum
;

in

beatis advenit, nobis cliam advenire

dissolvi, et esse

quasi pc-

paratum animum

significari putat

ut quidquid ca-

tamus

cum

Clnisto, Philippens. 1, 23,

lamitatis, quidquid boni, vel mali

Deus nobis immit-

Vers. 10. Adven;at, Gncc, veniat : rgnes in omnibus. Sicut in coelo et ln terra, ut ab angelis, sic ab bominibus voluntas tua impleatur. Trs prim peiiliones ad glorifieandum Deum pertinent:

petimu primo ut nomen ejus quaquaversni cclebretur, longe laique propagetur, cl promovealur, (idelium augeatur numerus; 2. ut homines perfect Deo subjiciantur. Inuoc- III, lib. 5 Mysler. Missae,, c. 25 :

543
tat,

IN
patienter feramus, sicut Job dicebat
:

MATTIEEUM
gui. brev. inter. 252; Chrysost.,

544

Dominus dfactum

hom. 20; auctor lm-

dit,

Dominus

abstulit; sicut

Domino

placuit, ila
1, 21.

perfect.,hom. 14;Grcgor.Nyssen. in lib.de Oratione,

est, sit

nomen Dotnini benedictum,

interpretaliones faciunt.
,

Verm non

elTheodoritus

in

Comment,

inc. 4 EpistoladPhilip-

videlurrestringendaessegeneralissenteruia, quddistae

penses dixerunt, panem hoc loco nostrum el quotidia-

omnes

Nam
si

de sol prce-

num omnem
ria intelligi

necessarium cibum appellari

panis autem

plorum obscrvatione
interprelari
a:qualis erit.
tas Dei fit,

aut de sol pace, vel palienli

appellaiione omnia ad sustentandam vitam necessa-

parm

est.

Ex omnibus

una conflelur,
rbus volunin

debere

id

ex omnibus hujus loci circum-

Petimus ergo ut omnibus

in

slantiis nianifeslum est.

Nam
in

et

quod nostrum,

id est,

non solm nobis

sed etiam

nobis
:

nobis necessarium

et

quod quolidianum,

id esi,

non

sicut Christus,

cm peccare non
tua voluntas
se,

posset, dicebat

Taini-

supervacaneum,

et

quod

bodiernum, non

in fulu-

men non mea, sed que non tantm

Sicut

fiai.

Luc. 22, 42,

sed etiam in se.

rum petimus; et qud, vers. 34, eodem sensu prohibemur in craslinurn esse solliciti omnia indicanl de
;

in coelo, ubi nibil est

,

qud Deo

rsistt, nihil

cibo corporis agi. At non est vcro simile (dicunt qui-

quod non ad nutum obedial

Psalm. 102,

20, 21

dam) Chrislum

in

tam clesli precatione quidquam

fuisse

Bcnedicue Domino, omnes angeli ejus potentes

qui fucilis verbum ejus, ad audiendam
ejus
;

virtute,

terrenum postulare docuisse. Respondeo non

Chrisli consilium
,

vocem sermonum

ut

panem resque
est,
,

necessarias quacidern Chrisalis

el: Benedicite

Domino, omnes

virtutes ejus, mini-

rere juberet,
stus, vers.

quod lerrenum
,

quodque
el

stri ejus,

qui facitis voluntatem ejus. 11.

Vers.

Panem
:

25

lacre prohibe!
;

ad quod

su-

nostrum quotidunum. Fru-

mus
|

nalur noslr proclives

sed ut doceret undc et

,

ctuosus locus
et

agilur

enim de pane noslro; sed

dil'ficilis
,

quatens qua?rere deberemus. Non enim terra

ut

verborum

obscurilate

et

interprela-

lionum varietate implicatus. Plcrique veteres auclopi et religios , atque ad Ecclesia; usum accommodat dixerunt panem nostrum quolidianum

pecudes, sed Deo, ut bomines; non in omne tempus.sed in pruesentem tantm diem petere docet. Hoc

res

autem cleste prceplum non terrenum

est.

qui-

dem

usque, ut eliam Chrislo docenle pauci

admodm
non
videri

Christi

corpus appellari.

Nam

et

verus

panis est

faciant. lllud

magismovere

poiest credibile

qui

de clo descendit, et quolidianus, quia aut

Christum

quantinnvis moderalam

corporis
si

curam

singulis, aut tot quolidi sumitur Ecclesia, Terlullianus

,

anima; curae prposuisse. Id autem feeit,

qua; nobis ipsis pelimus, primo loco

inter ea

Iibro
;

de Oratione

Cyprianus, de Orade Sacram.,

;

panem, secundo

tione Doniinic

Ambros.

Iibro 5

c.
,

4;
in

remissionem peccatorum
tione pelere docuit.

terlioliberationem tenta-

MariusVictorinus, lib.3 adverss Arium

Iibro de lncarnatione
;

Athanas
in

Juvencus, Hieronymus
in

Com-

dinem

diguilatis

Respondeo Chrislum non tam orrerum qum naluraj et infirmitalis

,

ment., et

lib.

3 adverss Pelagianos. Est

banc sen-

nostrae sequi voluisse.Nalura pris vull vivere, deinde

lentiam non

minimum argumentum, qud

nihil

vcro simile

ben vivere. Hujus

rei

Chnislus rationem habuit.

Adde
,

esse videalur Chrislum in tam pcrfect divin oratione nibil nos terrenum
docuisse. Obstat tamen
,

qud cm panem docet petere, non tam corporis

non divinum petere

:

qum animas curam

el

habet.Exscindil enim

maximum
,

quod sequitur Da

nobis Iwdic,
,

vehemenliasimum affectum, ex quo major peccatoproficiscuntur

;

quasi in craslinurn petere probibeamur, ut vers. 34

explicatur. Obstat
lis

rum pars

et,

ut

dicam brevilei hc pesequenle,

qud lanqum rem quolidi singu;

tilione cavel,

ne peccala

fiant,

quomod

fa-

nobis necessariam postularc videamur

Christi quolidi

corpus au;

cta reiniltanlur.

tem
est

sumere perqum

utile est

non

Nostrum. Qui panem, Christi corpus

noslrum,
tur, ul

inlelligunl,

ii

tamen necessarium, nec, ut ait Augustinus, ab OrientalibusChrislianis ejus lempore sumebatur. Quai
res eimdcm impulit Augustinum,
lib.

id est,

delium,non infidelium, interprelanid est, qui

c.

Cyprianus. Alii nostrum,

;

nobis te
et

2 de Serin. Do'

dari sole!

Gregor.,
et

lib.

33 Moral.,

5
:

Ecce

no-

mini, ut

panem quolidianum nostrum Dei voluntatem

,

strum dicimus,
fit,

tamen

ut detur

oramus
est,
et
,

nosler qnippe
illo

interprelaretur

sicut Christus dicebat, Joan. 4,

34

cm

accipilur, qui

tamen Dei
munere,

cm ab
est

dalur.

Meus cibus
C,

est,

ut faciam voluntatem Palris met; et Joan.

petit; sed

Et Dei
per

ergo

est

ex

nosler
id
,

fit

veraciter
,

27

Operamini non cibum, qui

quiperma-

acceptionem. Alii nostrum

Alii

hominurn

net in vitam lernam.

Quam

interprelationem el Ori-

non pecudum.
eliam

volunt

noslrum vocari

illum

genes, hom. in Ezech. 14, ante illum adhibuerat. At

ipsum, quem jam habemus; quem nihilo

islum cibum non

in

bodiernum tantm diem; sed

in

mins
lis,

Deo petere jubemur,

quia

cm

Dei

po-

omnem omnin
i!li

vilam petere Christus docuisset; sicut

,

dixerunt
illa
:

54, et

Da

Sempcr da nobis hune panem Joan. 0, milii liane aquam, ut non siliam, neque
,

uti

qum qum

nosler rever sit, non debemus eo pris utendi

;

Deo pelamus

facullatem.
et

Sic

auctor Imperrecli

quod verum quidem

pium, sed

veniam hue haurire

est

Joan. 4, 15. Itaquc probabilius

lib. 1

alienum esse arbilror. Vult enim Christus pravam ho-

quod idem Augustinus,

Locut.

in

Gnes.,

c.

minum consueludinem
sux modum ponimt,
'
.

corrigere, qui nullum avarili;c

ut ex
vers.

39, etepistol ad

Probam 121,
est,

c.

12;

Basilius in

Re-

19

et

sequenlibus
,

Fiat voluntas tua, id

quod

consulis, <piod

opre complealur quod'pracipis, suades- Aug., lib. de Dono per-

Supersubstantialem, Grxc i^ioiov, Vers. 1 eanidem vocem Inter prs, apud Lucam quolidianum
vrtit
;

evr.,e- V.exhcpeiilionstatuitara ncessitaient.

ac dicitursupcrsbslanlialis loco subslaiilialis.

545
perspicuum
bent
,

COMMENTARIA. CAP.
est.

VI.

346

Non

soient

autcm homines, qu
,

lia-

cadere debe.it.

Quod

si ita est,

non prsesentis

dici ci

aut industri sua quaerere

si

si

mali

aut

Deo

bum, sed substanlialem,

ad substantiam denique,

aut supersubslantialem, aut

pelere,

boni

sunt;

em

igitur

quem non babcmus,

vit

cur qui diviles sunt pelunt?

panem petimus, Mo-

qux owtx

dicilur perliuen-

quaestionem

ideniquc explicavit Auguslinus pau-

perespetere, ut babeant ; diviles ut non amittant. Et

quid eget, inquit, dlvet
?

Respondeo evangelistam, aut evanglist interprtera novo vocabulo, aut veltri nova significatione uti poluisse, quemadmodm sxp
Apostoli uti soient. Deinde nisi nie conjectura
fallil,

tem

significare potest.

audeo dicere

Ipso pane quuti-

diano eget dives; quare enhn abundant illiomnia? unde?

nisi

quia Deus ddit

Quid

Itabcbit

si

Deus subtrahal
et

hebraismum sapere. Dicunl enim diei liujus, pro, hune ipsura diem
ffiov

Ilebraui
,

substantiam
ei

ul

Gen. 7,15,

manum suam? nonne

ut

multi dormierunt diviles

sur-

Levii. 23, 14. Sic ergo vocare j;otuil Evangelisia imov-

rexerunt pp.nperes? Sic igitur interprelari possunius,

panera, qui ad substantiam praesemis diei perii,

noster dicalur panis

qui nobis est necessarius.

ncrel, id csl, porlioncm panis noslri

diei respondet.

qu

prxsenli

Hoc enim
tanlm

cura Cbrisli consilio ben convenit, qui

Nolo lamen

meam

valere conjectu-

nobis vult poteslatem facere in prsentent

ram;

nisi, qui

doctiores sunl approbaverint.

diein necessara petcudi.

Vers.
difficulta-

12. Et dimitte nobis dbita nostiu. Peceata

Ql'otidianum.

Grcum verbum niagnam

in

tem
que

peperit. Velus

interpres quolidianum reddidii,

ut ex

Hieronymo

hune locuni manifeslum

est.

Al-

illis tanqum xrc alieno lenemur Deo. Id constat ex Luc c. 11, 4, qui pro debilis peccaia dixit el ex parabole, qu

noslra debila vocamus, quia

obslrici

ita

omnes

veleres auctorcs Latini legunt. Hicro-

est infra, c. 18, 27.

Quid autem

sit
:

peccata remitii,

nymus
tereni

supersubslantialem verlit,

quanqum

in

eo veincaut

ad Roman., 4, 8, dispulavimus

nunc sine disputa-

versionem

noluit

corrigere.

Ilaquc

quidam nostro lempore

diano
cibo,
,

in vulgal edilione
;

pro quoli-

supersubslantialem posucrunt
nobis peli

quod corpoiis

lione, ne forte leclor erret, admonemus dimitti esse non solm non impulari, non solra dissinmlari, non solm tegi, non solm non puniri, ut novi hxretici fabulantur,

quem

probavimus, minime convenit.

sed penits eliam

tolli,
,

penits de-

Alii cflnsubstanlialem, id est,

ejusdem nobiscum subde quo laniopcr

confirmarent, ul Ma-

lcri,

et

in

profundum

mare

projici

ut

Scripiura

stnntioc reddiderunt, ul inde msio-j,

loquilur, Joan. 1, 9; Isai. 43,

adverss Arianos disputabatur

rins Victorinus,
scribit se in
lib.

5 adverss Arium. Ilieronymus

l7rceu>s
,

Probrunt ex hoc loco veteres Catholici adverss Pelagianos neminem in hc vil sine peccalo esse, quando
Micli. 7, 19.

25;

Hebrorum Evangelio pro

sit; et liodiin

le-

omnes
lib.

dicere

jubemur
lib.

Dimitte nobis dbita noslra.

gisse crastinum, quasi inler craslinum, et bodi antithesis

Ilieronymus,

qux'dam

diem craslinum neces-

5 adverss Pelagianos, Auguslinus, 2 contra Ep. Parm., c. 10, et lib. 3 contra duas
c. 5, et lib.

sarium petamns panem. Et quidem verborum anlithesis reel

Ep. Pelag.,

3 de peccat. Mer., c. 13, et

congruit; sententia ver non congruit;

in

epist. 89, et

hom.

42.

Duobus modis Pelagiani

re-

non enim docet, sed probibel Christus

stantif nostr alendx

craslinum

spondebant; primra viros sanclos,

verba, non pro se. sed pro
aliis

cm hxc
,

dicunt

esse sollicitos, vers. 34. Alii exponunt nw&rwv sub-

accommodalum,
nibil

id est,

panera
;

de peccator. Mer.,
ex modesti et

cibarium, non delicalum, non supervacaneum

non prorss mal convenit. Sed

quod xqu mil vi-

August. lib. 2 non exveritate, sed humilitale dicere. Aug. lib. 2 contra
c.

orare

10. Deind

duas ep. Parm.,c. 10, quibus iisdem

det.

locis

respon-

detur convenire, atque ut noster verlit interpres, quolidianum, ut inlelligitur ex co quod sequitur, da nobis
Iwdi.

Non enim
ubi

est

verborum

antithesis, quain qui-

riculosara

dam,

non

est,

quxrunt; sed cognalio, similitudosi

Sicut et nos dimittijius debitoribus nostris. Penobis videtur Christus rgula m tradere.
si

que senlenlix, quemadmodm

dixisset verbis,
bis in

Mal enim omniu nobiscum agetur,

nobis Deus,
dimiitat. At

non

aliter

conjugalis eliam
id est,

qum
non

nostris

panem nostrum hodiernum,

nos debitoribus peccata

no-

est rgula, sed condilio.

est
;

Non esse
et

hodiernum diem necessarium, da nobis bodi.

regulam manifeslum
plura
,

Sed vocavit polis quolidianum, qum hodiernum, ut

generalior essel sententia, significaretque Deum singulis

quia Deus nobis et mult

et

et

mult majora,

muli Hberalis,
;

mult minus merenlibus

toribus

remittil

qum nos

diebus servis suis necessarium cibum dare solere.

debi-

noslris, aut remiltere

si

Diarium Latini vocant. Petimus ergo Deo, ut ne pli iltirdiarium noslrum nobis bodi desse. Loquimur

soleamus, aut etiam

possimus. Itaque

rgula esset, non salutem, sed

enim tanqum
les

tilioli,

qui

mane

daranationcm polis noslrara Deo peteremus. Hoc

per illam,

in scho'lam proficiscen-

primo loco ejus

diei slalulam panis portiorem po-

quam diximus, parabolam,

c.

18, 24, 28

stulant

Consonat huic sententix Syriaca translatio,

quotidiano legit panem indigenti nopotest scrupulus
,

significaur, ubi

qux pro pane

str.
ttisio;

remisil;

Unus adhuc angere

non
participio

quod
ovatx,

donare

o3, sed

nomine

(iebitori

Dominus servo decem millia talenta servns conservo centum denarios noluit connec Dominus propterea dimisit, qud servns suo pris dimisisset, quasi ejus exemplo
;

sicut ysoio; et

y.oio7iaGvxc lingux consuetudine

provocalus

sed pris

Dominus

dimisit

postea ser-

Vers. 12.

Dbita,

Lues H,

Peceata,

pnas

quoque

culpis dbitas. S. Pelrus Chrysol., serin. 71;

llomo lu tibi misericordi foetus es ipse tnensura, quantum quris misericordi, \ao (antm,

,, , ,

548
;
i

toi
vus dimittere noluit. Denique rcgula
est,

IN

MATTH^EUM
baplizalus fuerit, salvus eril

quam

imita-

quia affirmatio est, non

,

pcccalis imitamur

mur; non autem Deus nos, sed nos Deum in remitlendis non ergo nos illi sed ille nobis
; ,

absolut

et sine

exceptione intelligendum

sed

si

caetera babeat necessaria. Sic hoc loco,

quod

dicitur
;

rgula est. Nos

toribus noslris
mitlit, ut

illi

conditio sumus, quia

si

nos debiille

vers. 15, quia per negationcm pronuntiatur, absolut

non remittamus, ncque nobis

,

rc-

quod ver

vers. 14, quia per alfirmalionem,

non ab-

supra

c. 5,
,

23, 24, significatur

et ibi

Si offers

solut, sed

cum

exceptione intelligendum est. Altc,

munus tuum ad
tuum unie
et

altare

recordatus fueris quod (rarelinque

ibi

ram

liujus

condilionis explicationcm
afferl, ut noslris

nimis tamen

ter luus liabel aliquid

advershs le;

munus

angustam Augustinus

debitoribus dsicut

altare

et

vade reconciliari prius

fralri tno,

bita remittamus, id nobis

petenlibus,

nos

lune veniens offeres

stabitis

munus tuum;

cl

Marc. 11, 25:

Deo petimus,
ille

ut nobis nostra dimittat; et sicut servus

liabe in

Cm

ad orandum,
et

diinittiie, si

quid habelis adest

,

conservum suum rogabal, palienliam

me,

vershs aliquem, ut

Pater vester, qui in clis

di-

Mattb, 18, 29. Ilxc, inquam, interprtatif et sensum

miltat vobis peccata vestra.

dixit
:

Et Lucas,

c.
et

M,

4,

non

nimis slringil, et conscientiam nimis laxat. Jubcmur

Dimille nobis dbita nostra, sicul

nos dimitti-

mus

debitoribus noslris; sed, siquidm

nobis.

nos dimillimus

enim Marc. 11, 25, non solm rogali sed nostra etiam sponle, cm stamus ad orandum dimittere, si quid
,

omni debenti

Cur ergo

Clirislus

banc non jam

pntis impe-

adverss aliquem habemus

quanqum

etgeneraiiter

regulam, sed condilionem adjecit,

dire rei,

cm

ac sine restriclione de omnibus intellexisse vidclur

ipse Augustinus, libro 2 de Serin. Domini in monte,
lila dif'ficilior

quam petimus impelrationem, qum juvarc

appositam
,

videatur? Hespondeo, duabus de cusis

fuisse;
et

est qustio

qualens debitoribus no-

ad corrigendam orationem noslram

ne

slris reinittere

debeamus, ut nobis Deus dbita no:

nobis dare
;

Dco peteremus,
aliis

quod

aliis

ipsi

nollemus

et

ad conimonefacicndos nos, ut quod Deo

stra dimitlat. De e re copios theologi disputant ad eorum scholam avidumlectoremmitlimus. Nos hica

petimus, id nos

concedamus. Reliquum est

sit

ut

tanfm, qu ad bujus explanationem

debitis, sed

loci necessaria

videamus, quo

modo
et

inlelligenda. Nescio qui olim

judicamus, dicluri sumus. Hoc ergo non de omnibus

liserelici ila intelligcbanl,

quasi quantunicumque horatione

de privatis
milii

injuriis

intelligendum. Mille
,

mincs peccarent,

qucumque

viverent
csscii'

aureos

nummos
Si

debes

an

nisi

condonavero

modo

acceptas
peccala
lib.

injurias
sibi

condonarent, cerli

Deus mihi peccata mea non condonabit? nequaqui

ila est.

fore ut

Dco remitterenlur,
c.

ut scribit

enim condono, benclicium confero;

illa

si

noa

Auguslinib,

21 de Civilat.,
fiant,

22

et

27,

quibus
,

condono, peccatum non admillo. Nec

obslat pa-

respondel, non ut
dicitur
:

sed quia n'uni peccala

;

ide

rabola Malih. 18, 24, quod de pecuniae debito loqua-

Dimille nobis dbita nostra

sicul et nos di-

millimus debitoribus noslris.

Non ergo

est sensus fore,

ut bc sol coiiditione nobis

mitlat,
nisi
si

Deus dbita nostra di-

Nam per pecuniam peccata sunt significata, meum occidisli an necesse est, ut nihil te exigam, sivolo ut nihil me exigat Deus? minime,
tur.

Patrem

nos debitoribus nostris dimittamus; sed, ut

aliis,

lonorem mihi

fals crinnnalionc detraxisli;

licebit.

an mihi
?

dimiscrimus
:

nec

ille

nobis dimitlat,

ut

repeterc coram judice non iicebit?

Quid ergo
est,

vers. 15

Si non dimiseritis liominibus, nec Pater rester

,

injunam, non

damnum

remittamus necesse

si

dimillet vobis peccata vestra

quare quod paul anle

vokimus

ut

noslrie in

Deum

injuria;

ab eo nobis

vers. 14

dictum est

Si

enim dimiseritis liominibus

remittantur. Injuriam enim

logidistingunt.

damno

subtililer theofecislt

peccata eorum, dimillet vobis Pater vester delicla vestra

non absolul ut Augustinus admonuit, intelligcndum

,

injuriam, et
disti

Cm patrem meum occidisli, et damnum attulisti. Injuriam, quia

offen-

est,

sed

si

cselera accdant, qua; sunt necessaria,

si

si

nos peecsse pniteat,

peccandi
,

aninnis

sit

non iterm

quia

animum meum, quia contempsisti me; damnum, eum mihi eripuisli, qui me alebat, qui doce-

et

si

quid est aliud, quod ad peccaiorum

bat, qui luebalur;

damnum
ila

repelere possum; injunihil

remissionem requiralur.

Nam,

ut semel dicam, hoc

riam condonare debeo,

mali
;

ut

propterea velim

inler negantes, et affirmmes promissiones, aut con-

ut nullas

lecum geram
in aliis

inimicitias, et vindictam

ditiones differt

qud negantes absolul

et sine ali

non quseram. Idem

Vers. 13.

exemplis intelligendum.
tenta. tionem.

supperaddila conditione; affirmmes,

lul sed

nunqum absoillu-

Et ne nos inducasin
sit

Duc

cum

exceptione

nisi

quid aliud impediat

hieexplicanda sunt verba; quid

in

tentatio, et quid

inlelliguntur.

Unus

et

idem locus, Marc. 16, 16,

prabet exemplum. Qui
,

tenlalionem inducere. Pclagiani hoc loco non pec-

stre utriusque rcgulie

inquit,

catorum contra nos pugnam, quam tenlalionem Scriptura solet appellarc; sed

non crediderit, condemnabitur.

quia negans est, absolul
intelligenda
,
,

Uxc enim

promissio

humanos

casus, quos ipsi

et sine ull conditione est

per
,

nos,

nisi

Deus

avertat, effugere
,

non possuepistol 94.

fore

ut

quisquis non crediderit, quanfacial,

lumvis ben vivat, et quidquid aliud

netur.

condemet

mus inlclligebant. Auetor Augustinus Ncmpe quia in eo errore versabantur,

,

ut existima-

Quod aulem ibidem

dicitur

Qui crediderit,

rent in nostra esse polestate,

grali

ut
;

null Dei adjuti

Vers. 15.
cunl,

Ne nos iNMJCAS.,etc. Aug.

induci in

omnia peccata vitaremus

Grci addunt
:

et Catholicis
est

hoc
re-

Multi di-

ne nos patiari*

tenlalionem...
scilicet nobis

Non
anl

deserilur.

Quommii tuum

enim per seipsum inducit Deus, sed induci patilur eum

qnum,

etc.

Qu

verba texlui inserta esse ex Grco-

quem suo

auxilio deseruerit,

cm

h rn

liturgiis verisimile.

&49
loco premebantur, qud

COMMENTARIA. CAP.
Deo petamus ne nos
possimus sine ejus
libro adverss eos 5,
;

VI.
,

550
ut per

in f| lulliani placet interpretalio

malum

diabolus

tentalionem inducat, quasi non

auxilio superare
,

intelligalur
talus

Ipse, inquit,
el

lib.

de Orat., diabolo ten~

demonstravit

ut

Hieronymus,

prsidem,
et

artificem

lentalionis
et

Auguslinus mullis

lotis

argumentanlur

liane inter-

quod

Chrysostomo, boni. 20,

Chrysoslomi sc-

pretalionem, lanqum diverticulum, qu vadrent,

clatoribus

Eulhymio

et

Theophylacto placuisse video.

quxsiverunt. Sed ex proximo verbo

lur; sed libra nos mato
,

facile refellun-

Juvat noincn
supra,
c. 5,

no-i-n?,

quo diabolus vocari

solet, ut

ubi per
nisi

malum,
et

ut paul
intelligi

57, et infra, c. 15, 19, et addilus articuillum digito demonstrans.

post docebinius, non potest,

tuni ctiain
inlretis in

diabolus

lus, quasi

malignum

Adc. 4,

ex

c.

26, 41
;

Vigilate,

orale, ut non

notavit Auguslinus,

lib.

2 de Peccatorum Merit.,

tentalionem
,

Spiritus enim promplus est, caro

quod ante cum Terlullianus indicaverat, co

nobis dimilti peccala

arlificio

autem infirma
tione agi
ral.
:

ubi certum est de peccalorum tentaillic

has pelitiones esse dispositas, ut prima rogemus prxterila

;

quod ergo

jubet exercere
in

hic

docuenos

in

secund, ut ne
;

in fu-

Quomod autem
facile

nos Dcus

tentalionem inquia

lurorum irrilamenla prolabamur

ad

in lerli

ut

prx

ducal;

Calvinistx

respondent,

ad

senlibus, quibuscumconfliclamur, liberemur. Adjecit,

inquit Terlul.
lionis, ut
,

peccanduni impellit. Facile enim est hxreiicum esse.

plcniludinem lam expcdilx ora<

;

Sed

slat Jacobi senteniia

:

quam

nulla polerit hx'resis

dicat

non de remiltendis lanlm

sed eliam de

abolere
tentalur;

Nemo, cm
Deus enim

tentalur,

quoniam Deo
est,

averlendis in lolum delictis suppliearcmus.

intentator

matorum

sed unuset

Quia tuum est regnum. Use verba

cibus addunlur
cjloria in secula,
:

Gratis codiet potestas, et

quisque

tentalur,

concupiscenli

su abslraclus

Quia tuum

est
,

reynum,

illectus, c. 1, 13, 14.

Vera ac firma omnium semper

fuit,

amen ; qux

quia in noslr versione

Catholicorum senteniia
agitur,

Deum, cm de
in

peccalis

non legimus, nec

hxrclici
!

in precibus diccre

solemus; clamant
,

non impellendo, non incitando; sed permit,

et nobis partira ignorantiam

;

parlim

falsi

tendo tenlare

ut

TertuL et Cyprianus,

lib.

de

crimen objiciunt

quasi

alias

de nostro commenli
alii

Orat. Dominic, et Augusl. serm. 12i

et
sit

deTemporc,
aulem
induca-

Domiuicam mulilavcrimus

orationein. Sed, ut

anle

sxp
id

alias interprclatur.

Hoc

constat. Quid

me monuerunt;

non nos hxc verba detraximus; sed

addidcrunl; unde credibile
fuisse translata
: :

Deum non
in

permiitcre ut

in tentalionem

Gr.eci solemni precationi

est, in evaiigelisl

mur,

non constat. Nain nonnulli inlerpretantiir,

tentalionem iueidamus, quod dni carnem
ficri
ill

conlexlum

quemQuia tu

non ne

admodm
tri
,

angelie

salulationi addiderunl
;

circumferimus,
inciderimus, ab

non putanl possc; sed ne, cm

superemur,
ut August., lib.

peperhti servatorem nostrum

cl

et

Psalmis

Gloria

Pa-

2 de

Fitio

et

Spiritui sanclo.

Eslquc

id
,

Grcorum
qui ad
fi-

Sermone Domini,
in

et epislol.

121, et Tlieopliylaclus

ingenio et moribus vald consentaneum

hune locum. Melis, ut mihi videtur, idem D. Auguslinus in lib. de Bono perseveCommentariis
in

nem concionum
y.ul

soient adjungere, ort *{ nt xpiro;,

,

U%a.,

xi pouilelm

aut aliquid

simile,

ut

apud

rantix,

c.

6.

Terlullianus,

Cyprianus,

de

Orat.

Dominic, Chrysost., boni. 20, Autlor lmperfect. 14, et Eulbyinius in bunc locum putanl nos rogare ut
,

Grxcos concionalores sxp legimus. Confiniiat conjeeluram, qud velustissimi auclores non legant. Et solebant tamen Terlullianus
Cbrysoslomuin
cl aiios

non incidamus
lalis

in

tentalionem

nostrx enim infirmipelimus;

et

Cyprianus Gratis potis

uti

exemplaribus,

qum

memores, non solm,

ut vineamus,

Lalinis,

maximque cm Grca Lalinaque

vertit,

disside-

sed eliam ne in cerlamen descendannis, ne forte vin-

bant, et

Hieronymus Lalinam editionem ad Graxam

nec
in

camur. Hune sensum Cbrislus,

expressit
:

c.

20, 41,

prorss

congens veritatem, tamen nec

Comin

Vigilate,
;

inquit,

et

orale, ne

intrelis in

mentariis exponit. Nec vero simile

est

Christum

tentalionem

spiritus

promplus

est,

caro aulem infirma.

Pugnam ergo, sicut Christus, delrectamus; sed nos cum diabolo, ille cum morte Pater, si possibite est
:

tam brevi prxcisque oratione non necessaria addidisse verba. Fateor Grxcos auclores Chrysoslomum,
auctorem Imperfecti
,

Theophylaclum

cl

Eutbymium

transeal mecalix iste,

Mat th. 26, 59.

lgre; fateor elin Hebraico, et in Syriaco Evangelio

reperiri. Sed Grxci legunt ex cousuetudine Ecclesix sux; Hebrxus, quia Grxcc legit; quantum enim auctoritalis Hebraicum illud habeat evangelium, in prx-

Sed libra nos a malo. Cyprianus omne generaliler

malum

intelligit; sive

peccatum
afferat.

sive
Alii

quidvis aliud,

quod detrimentum nobis

referunt, quasi sensus

ad tentalionem
in

sit,

ne nos inducas
ill
,

lenla-

falione diximus. Syrus ver

quia credibile esl

,

eum
et

tionem

sed libra nos ab

merilis,
el
c.

ut August.,

lib.

2 de

ex Grxco

Evangelium

translulisse

nisi

forl

Peccalorum

4,

et lib.

2 de Sermon.
de qu vers. 9

Syri ex simili precandi consueludine addiderunl.

Domini

in

monte,

Auctor Imperfecti, homil. 14,

Vers. 14.

Si

enim dihiseritis hominibus. Quiddiflicultatis

quod cum

altra Augustini opinione,

quid est in bis duobus versibus

supra,

diximus, quiseplem esseputat orationis Dominical pelitiones,

vers. 12, explicavimus. .Nunc antithesis tantm inler

non salis ben

rogamus ne
,

consislit.

Idem enim

esset, ne

hommes

el

Deum

notanda est

Si, inquit, dimiseritis

nos inducas in tentalionem, et libra nos malo; nisi forte

in priore
in

hominibus, id est, xqualibus vestris, conservis vcslris,

ut in parabol debitorum, c. 18, 28, 29. Magis

tentalionem incurramus

in

enim

posleriore

ut

si

incurrerimus ab e liberemur, quod

dbet

homo

homini, servus conservo,

qum homini

terexiguum

et subtile

discrimen

est.

Magis mihi Ter-

Deus, servodominus injurias condonare, quia morlalis


K51
IN
s'il,

MATTII^UM
r
bpxv,

552

cm

non dbet immortales gerere

ab infimo

inimicilias, et

quia minus xqualis ab xquali qiim ab inferiore supeiior, prxserlim

ne tbesaurizetis vobis, ut hoc utamur verbo. Velus inlerpres in hujusmodi imperandi modis, qui
per negalionem dicunlur, addere solet verbum,
nolite
;

summus

offenditur. Ju-

bemur ergo
quod
est

facere

quod

est minus,

ut obtineamus

et centum conservis noslris denarios decem millia nobis talenta Domino remillanlur. Hanc vim habet, Iwminibus. Similis sen-

majus;
,

semenliam exprimens, non verba, ut infra vers. 54, cl c. 7, 1, 6. Quod aulem quidam Augustinum traducunt, quod ex similibus locis, in
lib.

remiltere

ut

de Grati

et lib.

Arb., liberum bominis arbilrium confirmt,

parm

lenlia Ecoles. 28, 1, 2, 3, 4, 5

Qui vindienri
illius
te,

vull,

bnigne faciunt.
6).ere,

Nam
essel,
;

el

in

nonnullis locis est

illis

Domino
precanti

inveniet vindictam,

et

peccata

servons

et si

non

nihilomins ex

liberum

servabit. Iietinque
tibi

proximo luo nocenti

et

tune de-

probarelur arbilrium

quia nemo, prtcr ha>relicos,

peccata solventur.

Homo

homini rservt

tam est insanus, ut Deum nobis prcipere dical qu

facere

iram,
sibi

et

Deo qurit tnedelam? In Iwminem similem

et

non possumus. Et mull profect

iis

illi

magis

non habet misericordiam,

?

de peccalis suis depre-

ridicule el imperit ex aliis locis ad lollendam,

quam

catur

Jpse

dm
Deo

caro

sil,

rservt iram, et propitialio-

Augustinus ex

ad asseraidam liberlatem

arbitrii,
inlclli-

nem

petit

? quis exorabit

pro

delictis illius ?

Vers. 16.

Sicut hypocrite.
tristi

argumenlantur. Quid Chrislus per tbesaurum

gat,

De-

hoc nomine di-

non

salis

cornpertum

est. Hilarius

humanam

lau-

ximus

vers. 2.

Tristes, qui
tristiti,

sunt vullu

quod non de ver

ait

sed de severitatis sanctilatisque, ut

est inlelligcndum.

Hie-

ronymus, simulatione

Exterminant.
Auguslino,

Sic verlit,

non Hieronymus
llilario,

sed
5, et

velus anle illum interpres, ut ex

lib.

can.

2 de Sermone Domini perspicuum

est.

Nam Hieronymus,
vetercm

demoliunlur, reddendum putat,

,

quam vers. 2, 5 et 16, merceappcllavil, quam qui consectantur, ii thesaurum non in c elo apud Deum, sed in lerr apud homincs ponunt. Melis alii omnes auctores, quos legissc niemini, de lerrenis opibus interprelanlur. Quod ex vers. 2i, coiifirmalur Non potestis Deo servireet mammon. Vers. 21. Thsaurus tuus. Grc tytv vesler,
inlelligi putal,
:

dem dem

subreprebendens interprelem

quod

nec

sicut paul infra X a|tS O^wv.cor vestrum. Melis

mibi

ipsum est proprium. Mclis Hilarius, confwiunt, et Cbrysoslomus, corrumpunt propris alii, obscurant.
,

videtur legisse noster inlerpres

nam
ita

el Chrysost. et

auctor Imperf.,Grci scriptores

legunt; et

hxc

Sensus

csl, bypocrilas,

ut jejunarc videanlur, naliliislilix

numeri mutaiio

in

concionc majorcm babet vim, ut

vum

et

vegetum colorcm, aut

simulatione,

supra, vers. 17. Apparet autem hoc fuisse prover-

aut alicujus nvedicamenti artificio in pallidum telri-

bium sumptum de medio

in

qualia multa et in hoc, et

illud

cumque converterc; contra quin muliercs

pulcbriores appareant.

faciunt, ut

sequenie capile reperiuntur, ut

polest

vers.

24

Nemo
gunl,

duobus dominis

servire.

Mercedem suam, quam quxrunt, ut vers. 1,2, 5. Tu autem, mulalionumcri, ut vers. 21, ex Hebrxo-

Vers. 22.
tui.

Lucerna corforis tui. Grci non ieQuod quidam majorem vim babere putant.

rum consueludine, 4 Rog. 17,29. Solebant Palxstini,

ut ait

Hieronymus boc

loco,

diebus

festis

ungi.
;

Ncc

soliim Palxslini, sed

omnes Orientales

in lxtiti,

Ego conlra eo pronomine vehementis auditorem feriri arbilror, prxterqum quod versu prxcedenli jam cperal secundam alloqui personam et versu hune
;

et rbus prosperis ungebanlur, ut ex bis locis intelli-

proxim sequenie addit

Si oculus tuus fuerit nequam.

et

gimus, Ruth. 3, 3

2 Rog. 12, 20, et 14,

2, et

4 Reg.

Atque

ila

legit

Hilarius,

Ambrosius

in

lib.

de

4, 2, et Judith, 10, 3, et

16, 10, et Eslixr. 2, 12.

Digrit. sacerdotali, c. 6, et Augustinus, lib.

2 de Serm.

Quomod autem inlelligcndum sitquodCliristusjubct caput uugere, cm jejunamiis.Chrysost., boin. 21, et

aucloi'

Domini,

et

in'.er

Grxcos auctor Operis imperfecli.

Dubilare autem aliquis poterit, quorsm hxc verba

pertineant,
reant.
et

Impcrfecti, boni. 15

Hieronymus, Theopby;

qu consequenti superioribus adhxita

lactus,

Eulbymius, Ruperlus recl exposuenmt

non

Chrysosl. cl aucior linperf.

:

conjiingunl.

jubere ut rever caput ungamus, sed ut jejunii fugia-

Dixerat paul ante

Vbi

est

thsaurus tuus, ibiest cor

in

mus
tiain

oslentalionem, et bilaritalem polis atque Ixli-

tuum
se

cor esl

in

animo, quod oculus

corpore

d-

liam,

quemadmodm
prxferamus
3
:

qui caput ungunt,

qum

tristi-

clart ergo

ex simililudine oculi corporis non posse

babere,

sicut inlelligilur

quod supra diclum

;

animum ben
Si ergo.

cm

cor esl in thesaurum

[est, vers.

Nesciat sinistra tua quid facial dextera tua

intenlum, el avariti obcxcaium.

et vers. 6

lntra in cubicutum tuum. Alix inlerprela-

Ergo hoc loco non

esl, ut

grammalki

lo-

tiones, quas partial iidem auctores, parlim Origenes,

quunlur,

illaliva conjunclio,

sed incptiva, aut con-

Hilarius, Rasilius, Augustinus, et Bcda afferunt, alle-

tinualiva sententix.

goric sunt.

Oculus tuus fuerit simplex. Punis, mundus, non

Vers 19.

Noute

thesaurizare

OriaxvpieTe

pravis infeclus liumoribus.

Vers. 16. Tristes, Graec, telrici. Exterminant, Grc, obscurant, delorinant, corrumpunt. Unge caput tuum, moreorienlalium Vers. 17. ab iis Judi jejunii tempore abstinebanl. Unclio fiebal sine veslium injuria, qud balsamum non maularet. Nec jubet hristus ut caput ungant, sed ut
:

hilaritatempotisqum trisliliam vulls prx seferant. Tinea, Grxc, erosio, adesio, neque Vers. 19.
est vermiculi

nomen. Vers. 21. Oculus,

c.

inlentio. Corpus, sunt opra,

litc

Aug.,

2
.

Oculum ergo

accipere debemus ipsum

inlentionem

553

COMMENT AKIA. CAP.

erit. Erit veluli ocuila loti

VI.

554
ut

Totum corpus tuum lucidum

lalum.

sunius, cui

quodammoo servimus,
cui obeditis,
sive

Rom.

6,

16

Nam

oculus perexiguus orbiculus

cor-

Nescitis, quia cui

servi eslis ejus, sivc obeditionis

exhibetis vos servos

ad obediendum,

pori necessarium lumen praebet, ut

est,

cm

oculus purus
:

peccali ad morlem,
2, 19,

totum

omnino corpus oculus

esse videaiur

ad jusliliam, et 2 Ptri
est,

quo
Sic

omnia enim membra ad fungendas actiones suas Der oculum vident.

Vers. 25.

enim quis superalus

Basilius in

hujus et servus est.

2, c. 1.

moralibus Regulis

Si autem oculus tuus fuerit nequam,

mundo.
Si ergo, pro enim, redditur

Aut
cilis,

enim unum odio habebit.

:

Cm
in

senlentia

sit fa-

mal

affectus, vitiatus,

imrnundus. Opponit enim sim-

locus est difficilis

;

videtur enim opponere

unum

plici, id est,

enim

uni, alterum alteri

et

cm

dicit

secund parte,

causa.

aut

unum

sustinebit, et

alterum contemnet; incipere

partis,

Lumen quod in te est, teneurs sunt. Quomod lumen lenebrae esse possunl? aut si tenebrae sunt, quomod lumen vocat ? non quia est, sed quia esse
debuit
;

posteriore

membro

prioris

et

unum

dicere,

quem
ret

ante alterum

dixerat;

hoc videtur oratio et

si ita est,

consuetudo loquendi postulai e. Quod

appa-

ut,

filii

autem regni
filii

ejicientur foras, Matth. 8,

12, id est, qui

regni esse debuerunt. Et, justififiliis

inancm esse repetitionem, quemadmodm si diceret, aut Pelrum odio habebit, et Puulum diliget
:

cala est sapientia

suis,

id est,

ab

iis

quos

filios

aut

Paulum

sustinebit, et
;

Petrum contemnet,
alii

et ita

sapientiae esse oporlebat, Luc. 7, 35.

Ips^e

plerique

acceperunt

qud cm

absurdum esse
certum, sed

tnbre quanta erunt

Reliqua corporis

animadverterent,

dixerunt,

unum non

membra,
nisi

quae natur su tenebrae sunt, quia nullum

unain aliquam,

quam

designare velis, personam delacilis

ex oculis lumen habent.

monstrare; alterum alteram. Mihi

duobus dominis servire.
boni. 22, et au:

hujus rei

Vers. 24.

Non potestis

explicatio videtur esse, ade ut pigeai alias inlerpretaiiones sine operae pretio recitare.

Quorsm hoc? Respondet Chrysost.

rizare vobis thesauros in terra,

Unus enim hoc

clor Imperf., 16, quia dixerat, vers. 19

Nolite tliesau-

loco accipilur pro primo, alter pro secundo, nolissimo

quod probat non esse

faciendum, quia non possumus Deo servire, et

monae. Probabile
fuisse
est,
;

mam:

omnibus etiam qui Hebraic nesciunt, Hebraismo. Itaque nominaduos, quos velis, dominos, Pelrum et Paulum, aut unum, id est primum Petrum odio habebit,
id est, secundum Paulum diliget aut unum, primum Petrum sustinebit; et alterum, id est, secundum Paulum contemnet. Uno dicam verbo, non

ut ante diximus, vulgare hoc

illud

proverbium

quale

apud Latinos est

et

alterum,

Nemo

potest simul sorbere et flare.

sit,

Quo autem modo

et

id est,

inlelligendum

Chrysost.,

hom. 22,

Theophylaser-

clus exponunl,
vire contraria

neminem posse duobus dominis

praecipientibus,

opponit personam personae, sed odium personae ejus-

quales Deus et
est,

mam-

dem

mona
et

esse soient, quod etsi

verum

tamen aliam
odio habebit,

ainori. Similis est locutio apud Lucam, Non potestis Deo servire et mammon^e.

c.

16, 13.

Mammon

Christus rationem affert. Aut enim

allerum ditiget; aut
;

unum

Chaldaic,

mammona
,

Syriac

diviiiae

dicuntur, ut

unum

sustinebit, et alterum

con-

Hieronymus hoc

loco, et Elias in

Thesb. docent. Conaffinis

temnet

quibus verbis significat

neminem duobus donatura ipsa prohibet

sonat Punica lingua

Chaldaicae, lucrum

quae

Hobraicae

atque

minis non solm contraria, sed eliam diversa praecipientibus servire posse; quia

mammon
et

appellat, ut August., lib.

3;",

2 de Serm. Domini,

serm.

de Verbis Domini

ut

amor

servi in diversos distrahatur

si
,

dominos

quem-

secundum Lucam
Vers. 25.
altra hominis

adnotavit.

admodm

dixisset nullum

mulierem duos maritos

ut

Anime vestro. Animam hoc loco pro

parte positum esse ex alterius partis
;

habere posse

non modo quia contraria praecipiunt

est,

sed quia conjugalis amor natur su ejusmodi

oppositione manifestum est, nec corpori vestro, quid

nonnisi unius esse possit. Sic unus dominus mullos

induamini

sed quia e parte vivimus

anima pro
16,

vit

servos habere potest, unus servus multos dominos

ponitur Hebraeorum consuetudine, ut tiam Augusti-

habere non potest

quia domini est servum non

servi

nus admonuil, ut infra

10,

c.

10, 39, et

25; Joan.
aliis

dominum non regere, sed amure; et iinperium dividi potest, amor non potest. llaque indicat Christus divilias non solm, cm inique paranlur, et injuste dispensantur sed etiam cm non
amare, sed regere
;

H,

et 12,

25, et 13, 37, 58, et 15, 15, et

locis

pen innumeris.
res homini

Neque corpori vestro. Nominavit duas

charissimas, et de quibus
tus, quia Iota
in
illis

maxime

solet esse sollici;

inique,

non injuste

si

tamen amantur, ab amore Dei

vita consislit

vetatque etiam

hominem
trare in

avocare, quia
alibi dixit

nemo
:

potest duos

amare do-

de

illis

sollicitudinem habere.
;

Non autem omnem pro

quae ex diffidenti erga

minos, sicut

Impossibile est divitem inc.

hibet sollicitudinem

sed

eam

regnum clorum,

19, 26. Observavit auctor

Deum
et

proficiscilur, ut apparet

ex vers. 26, 28, et 30,

Imperf., boni. 16,

non

dixisse,

nemo

potest duos do-

eam

quae Dei servitule

:

hominem
Deo

distrahit,

ut

minos habere

sed nemo potest duobus dominis servire.

vocat

constat ex vers. 2i

Non

potestis

servire et

mam;

Dominum autem
Vers. 24.
:

omnem

rem, cui nimis dediti

,

mon. Denique non omnem improbat

sollicitudinem

Unum sustinebit. Graec uni adhaeAug.:Mammona apud Hebraeos divitke appellari dicuntur congruit et punicum nomen nam lucrum punic Maminou dicitur.
rebit.
;

Vers. 25. Anima p.lus est quam esca ; animam pro vit qui vitain ddit escam non negabit anxiam damnt sollicitudii)em , non providam diligenliam, Aug. c. 14 ; Ut tu inlelligas eum qui ded'U, ani: , :

s. t.

XXI.

18

555
sed

N MATTH/EUM
1

556
fdii estis
!

eam quam

scrvus erga
iis

Dominum

liabet; loquitur

pasect vos, qui el homines, et ejus

Poterat,

enim convetiienter
poiesi
Non.nf.

quae vers. 24, dixerat,

nemo

inquilChrysosloinus, boni. 22, in Mose,

in Eli, et

oan-

duokua dominis

servire.

ne diviiu:

anima plus est quam f.sca? Meril dubitari

exempta propom-re, quorum Moses quadraginia dies a Deo sine cibo susienlaus est,
provideniia;

quorsm spcctct liacc ratio. Hieronymus, Augustinus, libro 2 do Sermone Doniini; Chrysostomus, homili 22; auctor Imperlecti, 1G; Beda, Theophypotest
lactus,

Exodi 24, 18, Elias et per corvum

racissiniam, et quae
6,

alitus.

avium vo,

maxime

cibo eget, 3 Rcg. 17, 4

ull vicli; el veslii

Joannes

in solitudine

sine

Eulhymius,
t,

et

Strabus hujusmodi argumentum

est

solliiludine vilam egit, supra, cap. 3, 4.

Sed voluii

esse pmai
plus

nonne anima plus

qum

esca, et corpus

oslendere divinam provideniia m ad inhumas quasque

qum veslimentum? Quis vobis aniraam et corpus Deus? qui ergo quod inajus est ddit, et quod minas est, dabil. Sic vult Petrus, ut oinnem in
ddit, nisi

atque vilissimas etiam res perlinere, nec, ut

dicebanl, clo claudi, Job.
2-2,

stulli

illi

14.

No.nne vos magis pluris estis illis?

in 1er prs

Maluit nosler
,

illum nostram solliciludinein projiciamus, certi nos 1, c. 5, 7. Confirmatur haec ilii cura; esse, epislol
ratio vers. 26,

Lalini

sermouis consueludini*
:

qum

Gratis verbis discedere

ccllilis ?
j

Nonne vos long

illis

illis

anle-

27

28, 29, 50.

Qud autem

nonnulli

Aut

Nonne vos long

quondam inonacbi hoc loco ad otium et desidiam abutebantur, ide non laboranles, ut victum quaerereni,
qud Dominum oinnem
hibuisse dicerent
,

Vers. 27.

Quis autem vestrum

estis praeslanliores?

cogiTa.ns.

Quun-

tmvis inlcndat nervos ingenii, quantnivis sese cogilando discruciel peptpvibv.

corporis- solliciludinein pro-

ex

iis

quae paui ante docuimus,

Cubitum unum. Quorsm

mini; Beda

lioc dicat,
lib.

non

facile

di-

non oinnem
et D.

solliciludinein prohiber!, refulari potest;

lib.

ctu est. Hieronymus, Augustinus,

et

2 de Serm. Do,

Augustinus inlegro

de Opre monachorum

Strabus

in

commentariis cxislimant

copiosis refutavit.

sieul paul anle

probavit aniuiam pluris esse

Vers.26.

Bespicite

volatilia.
ut

Quidam olim per

in

escam; Ha nuneprobare voile corpus pluris esse

veslimentum;
lurain
dodil,

quam qum

volatilia angelos inlellexerunt,

Comnienlariis
spiri-

et Dcuin, qui islam nobis corporis sta-

refert

Hieronymus. Contra
debere,
nisi

Hilarius,

immundos

conveniens

illi

veslimentum dalurum

tus inlelligil, fortass allegoric.

Sed perspicuum

est

esse

nos, qui staturam facrnon possumus, nec veilli

aves

intelligi

velimus, non som vim ar-

slimentum

accommodaluni,

nisi

Deo concedenlc

gumenli,

sedomnem

etiam senlcnliam prorssperire.

alia

reperire pusse. At id
:

non hoc

loco, sed vers, sequenti

Cur autem aves polis qum

verit,

animalia noinina:

trs

poiissimtn
volueril in

causas fuisse arbilror

toto

Pri-

Et de vestimento quid solliciti estis ? quasi facil nondm cpisset de vestimento disputare. Chrysostomus, Eulhymius Tboophylaciiis.
linnvis
vel
Si

mam, qud

quodammod mundo
Incipil
et desinit in

non

pi>lcslis,

quan-

exempta nobis divins provideniia: proponere.

ergo clo, respicite
volatilia cli
;

edatis et bibatis

ad stalurain corporis vestri

ter-

unum cubitum

adjicere, nisi

Deus

auge.it, quid

de

rain, vers. 28, considerate lilia agri.

Secundam, qud

cibo et potu

solliciti

estis? nequeenim qui plantai, ne-

cni in suhlimi are versentur, longis cibo absuiit;

et

que qui rigat

1
c.

est aliquid,

sed qui incrementum dat Deus,

,

lamen Deus

pascit

illa.

Terliam, qud terrestria

Cor. 3, 7. Hune non esse sensum constat ex Luc

12,

animalia plus in quaerende, et recondendo cibo babere

soleant Laduslriae
;

26

Si ergo, quod minimum

solliciti estis ?

est

non

potestis

itaque Salomon, ut providi ellabo-

quid de cteris
ut hune,
si

Ex quo

loco necesse est

interprte,
i

riosiesse discamus, millilnosad formicam, Proverb.

qui G, 6, et 30, 25: Formica, inquil, populus infirmas, prpnrat in messe cibum sibi.

rect

volumus

iulclligere,

ut.

Ex Luc autem manifeslum est, voluisse Chrisluin ab eo, quod oral minus, ad id quod majus erat, argumentari.

Cli. Edem boc epitbetum pertinct sunt enim

:

et

Vocal ergo minimum, cubitum

unum ad
est,

stalurain

; domeslic aves, quae bominum clestes autem solus Deus alit. Lucas c 12, 24, cor-

aluntur

providentiel

corporis adjicere, non coniparaiionc induinenli, aut

cibi,

aut pots.

Nec enim du'bium

quin majus

sit

vosnomiiiatim

dixil,

ide,

ut

quidam

pillant,

qud

atque difficiles, non dico unum cubitum, sed vel

unum

corvorum
ire
ti; ide

pulli simul, ut exclusi sunt, ptre et

;

ma-

pilum corp.ori nostro addere,

qum victum

et vcstitiim

descrautur

ila ut ex Dei sol pendeant providen-

de corvis nominatim diclum esse, quis pr-

invenire. Sed vocat minimum coniparaiionc totius corporis et apimse, ut rect auctor Impcrfccli anhnadverlit.

parulcorvo escamsuam,quando pulli ejus clamant ad

Probat igitnr Christus bis

verbis minorent sir e

Deum,
et

valantes eb quod non liubeanl cibos. Job. 59, 3

et

riorisargumentationis propositioneui,
serai. Sic

qui dat jumenlis escam ipsorum,

pullis

corvorum

enim argiimenialus
corpus,

fueral

quam suppresAnima plus est

;

invocunlibus eum, Psal. 146, 9.

qum
:

esca, et corpus
et

qum vesiimentuin
non vos, sed Deus

suh.:
;

Sed
ergo

Et Patek vester coelestis pascit illa. Non dicit Pater vester, quasi dicat Si Deus sed Pater cornm illa, cm ei vilissima sint animalia, et cornm ijisepater
,
:

aiiimam

facil

et veslimentum non vos dohoiis quacrere, sed Deus. Illam autem paricm mjnoris propositions, ani-

escam

non

sit,

lamcn providcntissini pascil

(aciliiis

quanl inagis

mam
saria

et

corpus vos lacre non potestis, mine probat.

mam mvltb

ut houesto Labore viclus quanalur vetat sollicitudinein.

escomesse daturum. Non id prohibet, sed iiiordinalam

:

Si Deus cflicil qua; minus sunt necesoperam nostram, miill inagis corpus tt animumipse tuebilur.CoGiTANS.Grcc, sollicite agens.

Vers. 27.
citra

657

C0MMENTAR1A. CAP.
poteslis

VI.

558
glorisu, utivprov,sicutaapud

Non
ide

umim cubitum

facere

ergo mull minus

verlunt,

cum omni

lolum.

Quod autem quidam Euihymium secnli putant, potis cubitum, qum palmum, aliainve mensuqud cubitus propria
Iniinani corporis
sit

Ilebraeos, accipialur, probare non possum quia cl ; propri verborum signilicalione null coacti necessi-

rani nominsse,

tale discedunt,

et

vim sententia: non exprimunt. Non

mensura

iiniuscujusque enim hominiscorpus quaalii.

enim

esl sensus,

ne Salomonem quidem, quanlmvis

tuor ejusdem hominis constarc cubitis;.judicent

inclylus et gloiosus iucrit, tain eleganter vestiri po-

Ego hoc tanlm compertum habeo.Christum, cm mi-

luisse.ul

isti

videnturexislimare
(uni,

sed ne

Salomonem
re-

nimam
alia

corporis partem, ut argumeniationis vis requi-

quidem, eliam

cm

in

summo

fastigioglore suce

rebat, dicere vellel, cubitum appellsse,

nonqudnon
sit

erat, ita poluisse vestiri. Esl

enim ai^;, quia ex

;

mensura minor

sit

sed qud ea una

ex mini-

gibus

maximum nominal Salomonem

illud,
\

ex Salomonis

mis. In his enim rbus non subliliier, sed vulgariter

loqui
iiiiiuii

ver leinporibus,

quo ejus gloria atque polenlia

consuevimus quemadmodm qui dicit se ne quidem assem liabere, ut signilicet nullam se

:

maxime

igebat. Itaque inelis nosler vertit interpres.

Vers. 50.

Si

autem eoenum

prorss habere pecuniam

non ide assem nominal

traria inliliisexaggerare,
inliuiain viliiatem.

qud minima pecunia, sed qud ex minimis una sit. llaque qui Gallic dicit Ne unum quidem assem ha:

Duo oportuit consumniam pulchriiudiuem et Piilchriludinem, ul eam Salomo;

nis anteponeret elegantiie

nibil

viliiatem,

ut

ostenderet

Ne unum quidem denai ium liabeo , quamvis asse denarius minor sit, idem lanien dicit. Simileexemplum supra nolavimus.c. 5, 26. Namquod
bco
;

et qui dicit

tam

vile,

niliil

lam abjecluin

esse, enjus

Deus

sumniam non babcal curam.

agebat,
lilia,

Cm
fnum

de pulchriludine
appella*ii.
vita:

cm de

vililale

Solet

Mallhaeus dixil

Non exies
c.

inde, donec solvas novissimum

:

Scriplura, qu.e vilissimacl brevissinne

sont, i'no

quadrantem, Lucas,

12, 51), dicit

donec sulvas no;

comparare, Psal. 56,

2, cl 71, 16, el 91, 8, et 101, 5,

vissimum minutum, quod quadranlis mcdia parserat

12, el 102, 15 et 128, 6, et Eccles. 14, 18. Isai.

37

idem lamen dicunt,

id est,

donec omne prorss dedicit

:

27, et 40, 6.

bilum solvas. Sic quod hoc loco Malihams

Quis

Vers. 33.
Dei
;

Qu^crite.

Solliciti
:

esiote

de regno

veslrm cogitons potest adjicere ad slaturam suam cubi-

sicut dixerat vers.

25

ISolite solliciti css<>

uuim

tum unum,

id est, vel

minimam partem

supra, c. 5,

veslr, quid mundiicetis, nec corpori vestro, quid induaniini, et vers-

36, dissimili argumcnlo, simili seutcnli dixil, non potes

28,

et

de vestimento quid
Illi

solliciti estis ?

unum pilum album

facere, aul niyrum.

Qud autem
apparcl

el 51

Nolite ergo

solliciti esse.

enim

sollinliHlini

Hilarius ad staturam corporis Christi hoc relulii, de

qu loquitur D. Paulus, Ephes. k, 13,

salis

hanc opponit; supervacaneu necessariam, inake bonam. Ergo. Grajc Sk, autein, id est, querite non illa,
sed regnum Dei.

non esse

littrale.

Vers. 28.

Lima agri.
dicit
:

Edem
liliu,

ratione,

qu paul

Pruium. Non videlur dicendum fuisse primm, sed,

lunium

ante non dixil, volatilia tanlm, svd,volalitiacli, mine

non tanlm

Respicitc

sed,

/(Via

agri, ut ab

horiensibus dislingual,

qu bominum
solni

cura et plantan-

cm dam

non enim significal illasecundo loco quu-rcuda, paul aine omnin qua;ri prohibueril. Scioquosaliter rwspondere, ego tamen ita respondeo Chri;

lur et aluntur. Videtur autein Chrislus

hoc exemplo

slum non oinnin vetuisse ctcra qua:rere

qua3rere,

sed

iia

docere voluisse

Dcum non

necessilatis, sed

uteorum

sollicitudo

Dei regno qirareudo

:

etiam eleganiiae et pulchritudinis nostrse curam habere, ut ne ejus

teat.

quidem causa

sollicitos

nos esseopor-

Quemadmodm

paires non solm provident, ne

,

ita qu;erere, ut illis servire videamnr non enim possumus duobusdominis servire, vers. 24. Qusrere autem secundo loco, id est, propter regnum

nos avortai;

quid liberis suis ad vitam cl studia

sed etiam ne quid

Dei, no.i

veluil,

sed docuil.

Nam
:

in

oratione Doini-

ad usilatam eleganliam.et boneslam recrealoneindesil.

nic

postqum praxepil dicere

;

Adveniat
:

regnum

Hc

speciat quod dicit

Nec Sutomon
istis.

in

omni

tuum

pracepil etiam

ut diccreinus

Panent nostrum

glori sua cooperlus est, sicut

unnmex

Porto quod
Ilebra-os

quotidianum du nobis Iwdi, quasi reius ostendens

quid esset quod hoc loco dicit
:

hic verbis docet

jam olim reips docuerat.

Primiim qurite reet

enimperquadragintaannos
8,

in solitudinevestivil,

Deul.

gnum

Dei, ut Chrysosioin.

hom. 23,

Eulhym. ob-

Vestimenlum luum,quo operieburis, nequaqum

servrunt. Objicilur, quod stalim sequilur, ethcomnia

adjicienlurvobis, quasi
licitis,

veluslaledefecil, et

pestuusnon

est sublrilus,

en quadra-

gesimus annus

est.

Vers. 29.
tis

NecSalomon. Proposuit Salomonis poomnibus qui anle, quiquo posi

Keg., 13, quibn^ rbus
anlecelluit, 5

quasi non petentibus.

non quu:renlibus, quasi nonsolRespondeo adjici, quia

;

non primo loco qua:rimiur

loco,

quod autein non primo

qum

allerius rgis exempliint, quia et opibus, et

ac proplcr se, sed secundo, el propier

Deum

potenti, et sapicnli

ipsum fuerunl,

et excogitari, et parari soient ea

qu

ad ornamenta

non videlur, quia non ipsum, sed Deus in ipso quxrilur. Tum eliam, qud haec ssep etiam Deo non qiuerenlibus, neque cogilanlibus adjicianlur,
quivrilur, qua-ri
ut paul infia dicemus.

corporis pertinent.
In

omni gloria sua.

Quod quidam novi

inlerprcles

Regnum

Dei.

Quidam

illud

regnum

intelliguut

de

Vers. 30. Fnum. Vox llcbraea, inquit Mariana, frumeiitum significal nam fni nul lus esi usus in clibano. Psal. 103: El fnum servituli hominum. Quan:

qum

arenles stipula? niiltunlur in clibanum l'aciendum.

ad cale-

Vers. 33.

Justitiam ejus, Griuv, .km, Dei jus-

659
<nio vers. 10, dixit, advemat

IN

MATTH^EUM
.

560

regnum tuum, ut Chrysost.

remotis, sicut mathemalici

illi

cm de clo
4, 13, dicunt
:

disputant; ut

etEuthym., quodperbellquidemconveniret, nisicon

staret hic

qui apud

Jacobum cap.

Hodi aut in

non

agi de

iis

quae Deo, sed de

el

iis

quae nobis

craslino ibimus in illam civilalem, el faciemusibi guidon

ipsispetimus; etnisisequereturstalim,

justitiamejus,

annum,

et

mercabimur,

et

lucrum faciemus. Crastinum

quam certum
Alii

est, nobis quaerere debere,

non Deo.

pro futuro accipi ex Hebraeorum consuetudine Hilariuset Hieronymus admonuerunt, ut Gen. 50, 33
respondebit milii cras justitia mea.
:

beatam vilam inlerpretanlur, quasi

dicat, studete

Et

prinsm ad regnum Dei pervenire, ut'auctor Imperf.

hom.
riis.

16, et Beda,

Possumus

pere,

quam

in

in Commentaregnum Dei Dei gratiam acciprimis tanqum inimarum nosirarum

idemque Euthymius

CrASTINUS ENIMDIES, SOLLICITUS ER1TSIBIIPSI,

<jei

p-ef>L/J.Jrr

etiain

auT-^5, sollicitus crit

de

iis

quae ad ipsum perti-

nent; idest, salis vobis solliciludinisafferet ad quaerenda

vitam quaerere debemus, sicut Luc. 17, 21, dicitur Regnum clorum inlra vos est.

ea quae,

cm

venerit, erunt in ipso necessaria

lo-

quilur, ut ait Chrysostomus,

hom. 23

de die rc ina-

Et

justitiam ejus, aToO

Dei,

quod hreticorum

nimat per prosopopiam, quasi

aut, ut ego arbitror
dicitur pallida
,

sollicitus esseposset;
,

palriarcba Calvinus non animadverlens, scripsit liunc

edem metonymi

qu mors
Sic

genitivum vel ad Deum, vel ad regnum reierri posse,

quia homines pallidos

facit.

enim

quod,

etsi

puerilis

errons est,

lacil praeieriissem

dies dicitur pro rbus suis esse sollicitus, quia nos

sciens ejusmodi potis inconsiderantiam,

quam

igno;

pro

illis

sollicitos reddit.

rationem

in viros

quamvis doctos cadere posse

si

nisi
,

Malitia sua. Solliciludo, de qu agebal, quam xxt'av,

certus essem illum,

insolenter
justilia,

quis id dixisset Calliolicorum

id est, malitiam, id est, affliclionem et vexaiiolil).

more suo

fuisse risurum. Vocatui'

aulem Dei
:

nemappellat, ut Tertul.
2, de Serai. Doniini
xay.ia.-j

coiilra Marcion.; Ilie-

quam Dcus

nobis

praescripsit, quasi dicat

;

ronym.,inCommentariis; Chrysost., boni. 25; Augusl.,

lib.
;

Curate inprimis Dei facere voluntalem

curale ejus

Euthyinius etTlieopliylaclus

observait; mandata, sicut Zacharias et Elisabeth di-

exponunt;

autem dixisse pro xxwji; Hierony-

cuntur in omnibus justilicationibus,

id est,

mandaiis

Deiambulsse, Lucae.

1, 0.

Possumus

etiain intelligere

mus monuit. Supercsl quxslio de verilalc sententiae, quomod nos in crastinum sollicitos esse prohibeat,

ipsum regnum Dei, perexpositionem jusiitiam

pellari
;

ejus ap-

cm

Christus ipse loculos habens

Joan. 12, C, et 15,

,

sicut ait D. Paulus

Hom.

4, 17

Non
el

estre-

29, utique non

solm

in

crastinum

sed in plures

gnumDei

esca el potus, sed justilia, gaudium,

pnxin

etiam dies

sollicitus

fuisse

videatur. Cerl

Joseph

Spiritu sancto.

evangelicx' vir sanctilalis in seplennium inagu etiam

milii

Umc

omnia adjicientur vobis. Vidctur

vilibus, quae in
in

mlapre-

laude prudenti.e sollicitus

Aposloli ad futuram

fuit,

Gnes.

M,

35, 48, et

phora esse sumpta rbus

rerum

famcm annonain parandam

cura-

tiosarum emptione, non compulantur danlur pro corollariis.

est, qui
Illustre

pretium, sed

verunt, Act. 11, 29, et

futuro
sollicili

Salomonis exemplum

esse
et,

Salomon nos, uldiscamus de ad formicam millil, Proverb. 6

crastinum
sollicitos esse
licebit, quae

cm non

opes,

non gloriam, non potenliam

id est
illi,

6,

et

50, 25

si in

non non

sed sapientiam ad regendum populum Dei,

licet;

neque plantare, neque serere

solum Dei regnum

quaesivissel

caetera etiam

quae

nisi sollicitudine futuri liunt.

Respondct Aug. per cra,

non
lisc

pelivit,

data sunt, 3 Reg. 3, 13. Similes senlen:

stinum Loua lemporalia intelligenda

quse qurere
sollicitos

saep in Psalmis occurrunl, Psal. 33, 11

lnquirenel

non debeamus

at

de bonis lemporalibus ns

tes

aulem Dominum non minuenlur omni bono,

110

esse posse, aliquando etiam debere, superioribus pro-

5, escam ddit timentibus se.

batur exemplis. Auclor Imperlecli

liane

in

crastinum esse
necessariis
Clirislus

Vers. 34.
tilia

Nolite ergo.
agri sollicita
;

vim habet

Yola-

sollicitum

interprelatur

pro rebus non

cli et

lilia

non

sunt, et

tamen Dcus
estis
lilii
,

solliciludinem gerere.

Al eliam loquitur

de

pascit ac vestit ea

non ergo vos, qui ejus

;

necessariis, de viclu, alquc veslitu, respicke volatilia

cli
,

debelis esse

sollicili

aut,

cm

haec,
illis

de quibus vos
sollicitis,

vers.

26

el

de veslimenlo quid

sollicili

eslis ?

maxime
illis

estis sollicili,

eliam de

non

sed

vers.

28

et, nolite sollicili esse dicentes,

quid

mandu-

lantm regnum Dei quaerentibus adjiciantur,

esse
sollicili, nolile

nolile pro

cubimus, aut quid bibemus, autquo operiemur? vers. 51;

et
,

vos sine ull necessitale sol:

scit

enim Puter

vester,

quia

liis

omnibus

indigelis

licitudinc

cruciare, parcite vobis ipsis

Su/fic enim

ibidem.

superioribus ergo eliciendus

in

est

sensus.

diei malitia sua.

Non omnem
hodiernuni aliquam nos
lus

futurum solliciludinem prohiberi su-

In ckastinum. Indicat in

periora docent exempla; qu.e aulem prohibealur, ex

qu.e
lolo capile

solliciludinem habere posse, sed pelendi potis Deo,

dicla

sunt

colligendum

est.

quin induslri noslr quaerendi

videtur enim allu-

Primm

ea prohibelur, quae impedit, quomins quac,

dere ad

illud,

quod

vers. 11, docuit petere,

panem no-

ramus regnum Dei

vers. 55. Deinde

ea quae nasci-

slrum guotidianum du nobis Iwdi. Lucas, cap. 12, 29,

dixit,

tur ex difhdenti adverss

agri, quod hodi est,
sic vestit
,

Deum

Si aulem

fnum
50

ut

ixtttupLecde,

ne

silis

longfuturi sollicitudine

el

cras in clibanum mittitur,Deus

fidei
,

suspensi, ne philosophemini apud vos de rbus long

tiliam
sciibit
,

quanta mugis vos modicm

vers.

qua; nobis est Deo.

Quam Deus

nobis praeaifeitdies.
ipsa.

tnandatorum observaiionem. Vers. 34. Malitia sla. Afflictioct molestia quam

Aug.

Sufficil

quod sumere urgebil

ncessitas

501

COMMKNTAMA.
sequitur
,

GAP. VU.
;

563
illi

postremo ea qua; non

sed praecedit solli-

|
|J|

beirius

cl quae tanla est, ut

scrviamus

quia duo-

citudinem regni Dei, quod primo loco quxrere de-

bus dominis servire non possumus, vers. 24.

CAPUT VU.
1 .

CHAPITRE
1.

Vil.

.Nolite judicare, ut non judicemini.

Ne
;

jugez point, afin que vous ne soyez point ju-

gs

2.

In

quo enim judicio judicaveritis, judicabimiinensi fueritis, remetielur vobis.

fratris lui
:

ni

:etinqumensur
3.

fes autres, et
3.

Car vous serez jugs selon que vous aurez jug on se servira envers vous de la mmo mesure dont vous vous serez servis.
2.

Quid autem vides festucam in oculo

in oculo tuo

et

trabem
4.

non vides?
tuo
:

Aut quomod

dicis fratri
:

Sine
in

ejiciam
?

festucam de oculo tuo

5.
et

etecce trabs est

oculo tuo

Hypocrita, ejice primm trabem de oculo tuo, tune videbis ejicerc festucam de oculo fratris tui.

Pourquoi voyez-vous une paille dans l'il de voque vous ne voyez pas une poutre qui est dans votre il? 4. Ou comment dites- vous votre frre Laissezmoi ter la paille qui est dans votre il; et voil la poutre que vous avez vous-mme dans le vtre frre, tandis
:

tre?

6. Nolite dare

sanctum canibus, neque miltatis mar:

garitas vestras ante porcos

ne

forte conculcent cas

pedibus suis, et conversi dirumpant vos. qualit 7. Petite , et dabitur vobis

:

et invenie-

tis

pulsate, et aperielur vobis.

8.

Omnis enim
;

qui petit,

accipit

et qui qurit,

invenit
9.

et pulsanti aperielur.

Aut quis Aut

est

ex vobis

bomo quem

si

pelierit filius

Hypocrite ,(cz premirement la poulre de voire vous verrez comment vous pourrez tirer la paille de l'U de votre frre. 6. Gardez-vous bien de donner les eboses saintes aux chiens, et ne jetez point vos perles devant les pourceaux, de peur qu'ils ne les foulent aux pieds, et que se retournant ils ne vous dchirent. 7. Demandez, et on vous do inera cherchez, et vous trouverez frappez, et on vous ouvrira 8. Car quiconque demande reoit; et celui qui cherche, trouve cl Ton ouvrira celui qui frappe.
5.

il, et alors

suus panem, numquid lapidem porriget ei?

10.
si

piscem

pelierit,

numquid serpentem

por-

riget ei?

11. Si ergo vos,

filiis

cm sitis

mali, nstisbona data dare

vestris

quanta magis Pater vester, qui inclis

?

est, dabit

bona petentibus se

Omnia ergo quxeumque vullis ut facianl vobis homines, et vos facile illis hc est enim lex et pro12.
:

pheta;.

vous qui donne une pierre son fils lorsqu'il lui demande du pain? 10. Ou, s'il demande un poisson, lui donnera-t-il un serpent ? 11. Si donc, vous, tout mchants que vous tes, vous savez donner de bonnes choses vos enfants, combien plus forte raison votre Pre qui est dans les deux donnera-t-il de bonnes choses ceux qui les lui demandent! 12. Faites donc aux hommes tout ce que vous voulez qu'ils vous fassent; car c'est l la loi et les pro9.
effet
,

En

qui est celui d'entre

13. Intraleper

angustam portam,

quia lata porta

etspatiosa via est

qu ducitad

perdilionem, etmulli

sunt qui intrant per eam.

14.

Qum
;

angusla porta, et arcta via

est,
!

qu

ducit

ad vitam

et pauci sunt qui inventant

eam

phtes. 13. Entrez par la porte troite; car la porte de la perdition est large, et la voie qui y mne est spacieuse, et il y en a beaucoup qui y entrent. 14. Que la porte de la vie est petite que la voie qui y mne est troite, et qu'il y en a peu qui la trou!

vent?
lupi ra-

15. Attendite falsis propbelis, qui veniunt ad vos

in veslimentis

ovium

inlrinsecs

autem sunt

paces.
16.

15. Gardez-vous des faux prophtes, qui viennent vous couverts comme des brebis et qui au dedans sont des loups ravissants.
les reconnatrez par leurs fruits Peut-on des raisins sur des pines ou des figues sur des ronces?

fruclibus

corum cognoscetis eos

numquid

16.

Vous

colligunt de spinis uvas, aut de Iribulis ficus?

cueillir
:

17. Sic* omnis arbor bona fruclus bonosfacit mala autem arbor malos fruclus facit. 18. Non polesl arbor bona malos fructus facere
:

17. Ainsi tout arbre bon produit de bons fruits, tout arbre mauvais produit de mauvais fruits.

et

18.

Un bon

neque arbor mala bonos fructus facere. 19. Omnis arbor quoe non facit fructum bonum,
excidetur, et in

fruits, et

arbre ne peut produire de mauvais un mauvais arbre n'en peut produire de

bons.
19. Tout arbre qui ne produit point de bons fruit sera coup et jet au feu.

ignem mitletur.

eorum cognoscetis eos. Non omnis qui dicit mibi, Domine, Domitie, sed qui facit volunlatem intrabit in regnum ccelorum
20. Igitur ex fruclibus
21.
:

20. Vous les reconnatrez donc par leurs fruits.

21. Ceux qui me disent, Seigneur, Seigneur, n'entreront pas tous dans le royaume des cieux ; mais celui-l y entrera qui l'ait la volont de mon Pre qui est dans les cieux.

Palrismei, qui in clis

est, ipse intrabit

in

regnum

clorum.
22. Mulli dicent mihi in
ill

die

Domine, Domine,
in

nonne

in

nomine

luo

propbetavimus, et

nomme

tuo d:emonia ejecimus, et in nomine luo virlutesmultas fecimus?

Seigneur, 22. Plusieurs me diront en ce jour-l Seigneur, n'avons-nous pas prophtis en votre nom? n'avons-nous pas chass les dmons en votre nom ? et n'avons-nous pas fait plusieurs miracles en votre
:
1

nom?
illis
:

23. Et lune confitebor

Quia

nunqum
haec,

novi

vos: discediteme,qui operaminiiniquitatem.

24.

23. Et alors je leur dclarerai : Je ne vous ai jamais connus ; retirez-vous de moi, vous qui faites des u-

Omnis ergo qui audit verba mca

et

facit

ea, assimilabitur viro sapienti, qui tlificavit

domum

vres d'iniquit. 24. Quiconque donc entend ces paroles que je dis; et les pratique, sera compar un homme sage qui

563

IN
:

MATTHiEUM
a bti sa

564
maison sur
la la

suam supra petram

verunl venti,
cidii
:

pierre

25. Et descendit pluvia, et venerunt flumina, etflaet irruerunt in

domuon

illam, et

noncenon

fundala enim eral super petram.

pluie est descendue, et les fleuves se sont dbords, et les vents ont souffl et sont venus fondre sur relie maison, et elle n'est point tombe, par-

25. Et

ce qu'elle :aii fonde sur

fa-

la

pierre

26. Et omnis qui audit verba

cit ea, similis erit viro stulto,

met

h;cc, et

qui

dificavit

doinum

suam super arenam

26. Mais quiconque entend ces paroles que et ne 1rs pratique point, sera semblable un insens qui a bti sa maison sur le sable ;

je

dis

homme

27. Et descendit pluvia, et venerunt

flaverunt venti, et irruerunt in
dit, et fuit

flumina,

et

domum

illam, et ceci-

ruina

illius

magna.
Jsus verba

27. Et la pluie est descendue, et les fleuves se sont dbords, ci les vents ont souffl et sont venus fondre sur cette maison, et elle est tombe, et la ruine en a l grande. 28. Or, Jsus ayant achev ces discours, le peuple dans l'admiralion de sa doctrine ;

28. Elfaclnm est,

hnec,

cm cnnsummasset

admirabanlur lurb super doctrin ejus. 29. Erat enim doccns eos sicut polestalem babens,

taii

et

non sicut scriba eorum

et Pharisi.

29. Car il les enseignait comme ayant autorit, et non pas comme leurs docteurs et les pharisiens.

COMMENT
Vers.
1.

Nolite.
lib.

Primm hoc

loco

quaren-

interpretanlur, nolite judicare

id

est,severi esse in

dum

(juo vinculo

Augustinus,
propterea

hc cum superiorihus copulentur. 2 de Sermone Domini exislunat,

superiore
capile,

proximos,

et

injurias

ab

illis

acceptas animo conser-

vare; ut auctor linperfecti,

hom.

17. Alii judicare

qud,

temporalium

pro condemnare accipiunt, ut EuihyniiuselTheophylaclus. Alii

rerum
eos qui

sollicitudinem

Christus

prohibuerat,
,

nunc

non condemnalionem lanlm aliorum, sed

lib.

commonefacere ne mal de quxrentibus judicent, cm ben cl mal quuri possint et existimare debeant eos qui quxrunt
eas non quncrunt
;
,

etiam judicium probiberi putant, August.

2 de Ser-

mone Domini,
sost.,

et

serm.202, de Tcmporc;

Basilius, in

Reg. brev. 164; Hieronym.,

bono animo qiuerere

thylis ut qui

sicut D.
1

Paulus

cm

idolo-

vesci prohibebat,
illis

Cor. 8, tamen non vult,

in Commentariis; Chryhom. 24; Anastas., q. 83; Beda et Rupertus. Quod ego etiam verum puto; credo lamen non solm ju-

non vescunlur, de vescentibus mal judiquia possunt,aut per ignoranliam , aut bono cent, animo vcsci. Qui, inqu.it, non manducat, mandueantem ne judicel,

dicium, sed eliam curiosilatem

in alines mores inquirendi probiberi, quia sic condemnalioni judicium, sicut

senienlia-judiciali inquisiliouem anieponit.

Nam quod
;

Hom.

14, 3. Auclor Imperfecti vult

c. 6,

cum
Ri-

sequilur, nolile condemnare,

et

non condemnabimini

ut

oralionc Dominic jungi. Dixeral enim

mille nobis dbita noslra, sicul et
toribus nostris; et vers.

12

paul post docluri sumus,

existimant, exposilio
est. Quaerit

non

ejusdem, ut multi
sed alia sententia
,

nos dimiltimut debi-

senientiae,
,

14

Si enim dimiseritii

hom-

nibus peccata eorum, dimittet vobis Pater vrsler cleslis

Hieronymus Cbrysostomus Anastasius, August., Deda et Eiitbymius, quomod Christus de

aliis

peccata vestra

nolite ergo judicare, et

non judicabimiui.

judicare prohibeat,

cm

aliquando adeo maniillis

Ego jam monui non

gelislis

esse anxi qua;rendam in evan,

festa

eorum peccata

sint, ut

non possimus de

non

senientiarum connexionem
,

quia res non eo

Chrislo, vel

mal judicare.

Video palrantem
,

cdem

video alie-

ordine scribere voluerunt

dicta; sunt.

quo
in

facta;

nam uxorem

contreclaniem

an non judicabo pecea-

Quod prxcipu
quibus
recensent

ejus concionibns ob
dixil,

re? Legimus eliam D. Paulum non judicsse modo,

vertim etiam Coririlbium
illum

servatur, in

nec omnia qune

,

neceo,
nobis
;

condemnsse,

Cor.

quo
licet

dixit ordine

contenti pra;cipua ejus

si

5,3;

legimus quosdam alios Salan tradidisse, ul

doctrin;e

capita

commemorare. Qud
non
in

quam

discerent non blasphemarc, 1, ad Tim. 1, 20. Legi

ex argumenli similitudine conjecluram ducere

mus Pelrum Ananiam

5, 1.
tis

et

Saphiram interemisse,

Act.

communi ad popuhim concione sed in ill ad apostolos privat quam Mallhams, 5 c. recilavit, dicta fuisse, esseque cum
credibile est Ikxc verba
;
,

Legimus Christum

apostolis judicandi

de pecca-

tradidisse poteslatem, infra, c. H, 19, c. 18, 18;

Joan. 20, 23, et 21, 15. Legimus nobis omnibus pra?cepisse ut rectum judicium judicaremus
,

'vers.
sicul

48

capitis quinli

jungenda

Estote ergo perfecti,

Joan. 7, 24.

Paler vester cleslis perfeclus est ; et quia hoc

modo
et

Argumentatur etiam
non
est
,

llilarius,
:

si

omnin judicandum
non pro-

scnlcntia senlenlhB, verba veibis

ben coha?rcnl,

quomod
? Itccl

dicit

In quo judicio judicaverilis

,

quia Lucas

c. 6,

56, 37,

ila

conjungit.
llilarii,

judicabimiui

Hieronymus respondet
sed docuit.
,

Judicare. Inlerpretatio est

lib.

can. 5; Amhrosii,

hjbuil Christus judicare,

est

Primumccrlum

de Paradiso

c. 5,

nolite judicare
,

de judieiis

et

non probibnisse eos qui

sed

non solm publicam po-

promissis Dei, ne ab co judiccmini

sicul

Jacobus,
;

testam,
aliis

publicam eliam habcntobligalioncm de

quales sunt judices et magistralus,
fuerunt. Illud etiam certum

4, 11, ait

Qui delruhil

fralri, jndical

legem

si

au-

judicandi,

tem judicas legem; non

Vers.
1.

es factor legis,

sedjudex. Alii

cujiismodi et apostoli

Nolite judicare lemer,

:

ut non judi-

non

prohibuisse

de apertis judicare, de

quibus

cemini Deo. Aug. c. 18 j Hoc loco niliil aliud noi bis praccipi exisiimo, nisi ut ea facta qu dubium
i

est

quo animo

liant,

in

temur....

Maxime autem

meliorem paiiein iulerprehi temer judicant de in-

certis . cl facile reprehendunt , qui magis amant vituperare, et danmare qum emendare, atqu corrigere quod viiiuin vel superbue est , vel invidenlise. Vox judicare, cadem condemnare significat.>
:

565
D. Paulus dicit
prcedentia
:

COMMENTARA. CAP.
Quorumdam
,

VII.
utalii putant,

566

peccala manifesta sunt j

,

Deo, aut,

cum

c. 6, vers.

15

Si autem

ad judicium
,

Timot. 5

24. Praterea

non dimiseritis hominibus, nec Pater

bis pceatu vestra, ubi

tester dimittet vo-

neque de dubiis
dueunt
indicia
,

modo non

ultra quin

qu nos

non honumim, sed Dei judicium

judiccinus. Qua-

omnia rect sunl

nobis propouilur.

theologis

De aliis, qua; ben et malinlerpretari possmnus mal judicare prohibuit id enim nobis charitas exigil qu non cogitai matum, 1 Cor.
dil'liniia.
,

NOLITE CONDEMNARE, ET NON CO.NDEMNARIMINI. Ha'C

verba nunc Gr.cci non legunl;
Lalini legisse. Tertullianus,
rius in corrimenlaris,
C. 11
;

nec videntur veteres

de Paiiemi; Hilain
lib.

lil).

13, 5.

Sic Basiliits

August.
nis
,

et

Beda

iis

locis

quos

Ambros.,

de

Paradiso,

paul ante designavimus;

videtur

qnd August. nimim

inquit, loco nihil

August.,

lib.

de Serm. Domini, 2; Beda, Sira-

sensum restriugere
quo unhno

hoc,

bus, Ruperliis, Chrysost. cert,

perfecti, 17;
j

hom.24; auclor

lin-

atiud nobis prcipi existimo, nisi ut eafacla

qu dused

Euthymius

et

Theophylacius non logunt,

margine, ubi forexponeret,

bium

est

fiant

in

meliorem parlent intersolni

allerius,

et pulant recentiores interprtes ex

te aliquis, ul
illa

prelemur.

Non enim de animo

rbus
ipsis
el

verba,

nolite judicare,
,

etiam de

dubiis judicare
1

prohibemur
iisdem
curios

scripserat,
translata.

nolite

condemnare

in

coulexluin fuisse

Boni. 14, 4, 10, 13,

lllud

Cor. 4, 5; Jacob 4, 11, 12.

Ego mibi legenda esse cerl persuadeo, no-

autem maxiiit
f>rt

vetat Christus, ne

cum

ipsi
,

sterque mihi interpres instar

omnium auctorum
sil

est.
c. 6,

aut majorihus

peceatis obsiricli sinius

Magnum
57,

etiam argumenlum, qud apud Lucam,

legautur, et credibile non

de aiorum minorions judicemus.

vers. 5
el
:

Hoc enim sequiiur

in oculo fratris lui,

eadem verba
singulis
si

idem
pares

Qttid

autem vides festucam

oculo tuo

utroque loco vilium accjdisse. Accedil qud singuli

versus
sunt;

trabem in
,

non vides? Et Roman.

2,1:

constant sentenliis

et

fer

Propter quod
dica$
:

honw

inexcusabitis es, omnis qui jute

autem

luuc verba tollautur, mutilus

remane-

in

quo enim alierum judicas,

agis,

ipsum condemut
,

bit versus, et in loto

tam brevis, qum nescio an ullusalius hoc loco, quod judicare, ut

nas; eadem enim

qu

judicas,

Basilius

novo Testamento reperialur. Condemnare au-

Clirysostomus, auclor Operis imperfecii

et

Eulbym.
>

tem

alios

non idem
el

est

monuerunt. Mult ver magis, ne de

aliis

detrahen-

Theophylacius

Euthymius existimant; sed judiconsuetudine

do judicemus

duplicem enim
,

ilii

de quo delrahimus,
i

cando condemnare. Hoc enim senlenliie gr .dus postulai,

faeimus injuriant
riias

postulat,

bonam de il!o, utchaet qud opinionem non babemus

etqod
ipsi
,

qu ex commuai
diect

sumpta

est,

qu judicium condciunalionem anlecedit. At quomo\

qiiam ahi habent, denigramus, Jacob,

Ivuhil frutri, nul qui judicat fratrem

c. 4,

11:

Qui de-

d possumus nos,

aliquis,

cm publicam non
Responalios;
est,

sunm,
,

detrahillegi.
tlOll
,r,

habeanius auelorilalem, alios condemnare?

Et NON

JUD1CABIM1NI, h*.

//./]

xft&vjTC

Ut

jttdicc-

deo solere nos quantum

id est,

in

nobis

damnare
ille

mini. Nosier interpres videtur legisse, x!

*piSf,aea6e,

aetern aui temporali peen dignos judicare,

vetat facere. Sic

eodem sensu,
tempnie
et

sed hebraisnm *!,

et,

pro ut, et futuro

quod Christus

Simon

Pharisus
7, 59.

indicativi pro pra'senli conjunrlivi.

,

Quidam,

mulierem illam pcccatricem damnavit, Luc

Christus absolut, rcmiltunlur
48.
Sic Pharisi
libi

non judkemini
ut
alii

ad homlns referuut, quasi dicat,

peccala

tua,
et

vers.

si vuliis
illis
;

de vobis non jndicent, ne judicetis de

:

publicanos

damnabant,

extra

sieut diclt vers. 12

,

Omnia qiurcumque
vos facile
illis
,

vuliis ul

omnem spem
stus

salulis
illis

ponebant, Malih. 9, 11. Chri,

faciant robis liomines

ita et

et c, 20,

autem ex

aposlolos fecit

vers.

9.

Denique

52

Couverte gtadium tunm in locuni suum. Omtes enim,

Isai.

prohibemur his verbis Dei, qui solus verus

officium occupare. ut, 1

est judex,

qui acceperinl gtadim, qtadio peribunt, et

33,

Cor. 4, 5

Nolite anie temel

V qui
ttis
,

pra'daris,
et

nonne

et

ipse prwdaberis ? va' qui sper-

pus judicare, donec renit Dominas, qui

abscondita

tlluminabit

nonne

ipse

sperneris ? Videtur

bunc sensum
c.

tenebrarum

el

manifestabit consilia cc;-

confirmare verbuni hoc loco, el apud Lucam,

sine ceri person posilum
ritis,
,

6,38,

dium.

qu ntensur mensi fueut niibi videtur, ad

Vers. 2.

In

quo enim judicio.

pro

Hebraismus
judi-

remelirtur vobis. Alii melis

TCS^n yvx VlWCa

cium, quo de

T2SWn: secundm

Deum,

ut Cbrvsosi., bomil. 14, et auclor Imperf.,

lib

17

aliis judicaverilis,

de vobis judicabilur.

August.,

2 de Serm. Domini, Beda

qui de

el

Euthymius.

Quod

Credibile enim est

Chrislnm judicium polis Dei

aliis

judicabimus, judicabilur de nobis,

quin liominum

iis

temer judicanl, com-

minari voluisse! mult enim est terribilius. Hoc ipsum

ostulat

quomod in quo judicio si omnin non linon enim omcet nobis judicare? explicari potest nin, sed mal judicare prohibemur. Quod si feceHilarius argumenlatur,
;

aniithesi-, noli'.e

de hominibus judicare, ne
ul

rimus, mal quoque,

bilur. lllud
quaerit,
diflicilius

id est,

sever de nobis judicalocis

Deo jtidiceuiiui. Adde qud,

ia

docuimus, hc sen:

quod multis
evang.
in

Augustiuus

ten

cum

fine rninli capitis

bret

Kstoleergo misest;
ibi

ut lib. 2,

de Serm. Domini,
c. 8,

et epistol 49,

ricordes, sicut

Pater rester

crelestis misericors
:

q. 4, et lib.

2 Qust.
et

et Beda,
;

Chry-

ileni.vers.
psi

7*,

diclum er H

Beat) misricordes
,

quoniam

sostomus
in

Euthymius

haec

verba

quomod,

misericordiam

consequenlur

non dubium quin

quo judicio judicabimus, de nobis judicabilur? an

Deo semper, ab hominiproverbiu u est Hebr;eonim in lib. Zoar. Deus enim peccala suppliciis compensai, ac mensura

ers 2
s;ej>

Jvoicabimini

eadem
j

bus

est si minus gradu, saltem proporlione qudam:dur et sine misericordi judicabilur, qui in judicando proximo durum se prsebuerit.


S67
si

N
aliis

MATTHjEUM
el

568
;

nos de

temer,

injustque judicaverimus, tc-

tune videbis ejicere festucam ae oculo fratris tut

ad-

mer denobis Deus, injustque judicabit ? Augustinus et Bcda respondem sensum esse, non Deum, sed judicium ipsurn nostrnm lernerarium
,

moncre nunc ne dent sanctum canibus, porcisque

margaritas, id est, ne ubi nulla proficiendi spes est,

cl

injustum de

correciionem adhibeant,
gula est; sic Strabus.
Alii

qu nunc theologorum
,

r-

nobis judicaturum, idest, causant futurum ut de nobis

judicetur.

quia

c.

6, 23, simplicita-

Respondendum

polis videtur non speclari

tem docuerat

Si oculus tuus fueritsimplex, totum corerit

;

hic onines judicii qualilates, sed solam

curiosilatem,

pus tuum lucidum

nunc prudentiam docere,

nolite

sevcritatemque judicandi. Qu enim curiositatc atque

severilale de aliis judicaverimus
,

sanctum dare canibus, nec

percos, sicut alio loco dicit
pentes, et simptices sicut
:

projiciatis margaritas ante

edem de nobis
dico,

Estote prudentes sicul serc.

Deus judicabit.
proporlione
dia

Cm

autem edem
intelligo
;

non

re,

sed

columb,

10,

16;

sic

Auser-

camdem

nam

ejus misericor-

guslinus,

lib. 2,

deSermone Domini. Ego parlem

et bonitas inlinitis

scniper

parlibus major est

monis
sed, ut

in

monte ad apostolos

habiti esse arbitror,

nostr; sed tamen proporlione qudam, quo nos erga

alios severiores fuerimus,

quia ad eos propri peitinet, qui alios docturi sunl;

hoc cliam erga nos seve-

sp diximus

evangelista Chrisli sentntias

rior

ille erit.

non quo ordine ab

illo

dict fueranl, sed quo

sibi

in

ET

!N

QUA MENSURA MENSI FUERITIS. VidCllir LuCOS,

mcnlem
difficile

veniebant, recitavit. Quid

vocel sanctum,

c. 6, 38, significare,

non edem nobis, qu mensi

confertam, etcongitalam, clsupcr-

quid margaritas, quos canes,

quos porcos appellct,

fuerimus, sed majore mensur remeliendum. Mensu-

non est; non convenit tamen omnibus. QuiEucharistiam, cneteraque

ram, inquit, bonam,

effluenlem daburu
est, et

el

dam sanctum Baptismum,

teria vocari

in

sinum veslrum. Utrumque verum

sacramenta, margaritas evangelic prdicalionis

pulant
;

my-

edem et majore mensur nobis remeliendum. Edem, si proporlione; majore, si rem datam considres. Quomod proporlione edem, jam exposuinius;

nam

indignis nec ecclesiasiica

fidei noslrne
,

sacramenta conferenda, nec

mysteria pa-

tefacicuda sunt, auctor Imperfecti

homil. 18. Ilinc

quomod

re majore,

facile

intelligetur.

Nam

consueiudinem natam esse, ut

essent, nec videre, nec audire
Chrisli,

iis

qui bapiizati

non

sive fuluram gloriam, sive p;inam,

quam

nobis Deus

corpus et sanguinem
repularentur, ut

adjudicat speclemus, mult major est, quant qu nos

alios

cm nominabalur,
et

lieil

condemnando dignos jutlicamus. Non enim

suiit

multis locis Chrysostomus et Auguslinus indicare soient.

condign passiones hujus temporis ad fuluram gloriam, qu revelabitur in nobis. Roman. 8, 18, et, quud in
pressenti est

Canes cliam,

porcos plerique distinguunt.

scribit,

Nam
infi-

quidam, ut hoc loco llieronymus

porcos

momentancum

et

lev

tribululionis
in nobis,

nostr,
4, 17.

dles, canes Christianos, qui post recopiant fidem ad

ternum glori pondus operatnr

2 Cor.

vomitum

reverlissent

dixerunt

appellari.
infidles,

Contra
porcos

Eodem modo

genlilium objection! respondendum est,

Chrysostomus, et Eulhymius canes

earnales Christianos intelligunt.
fidles canes vocat,

qui banc olim sentenliam calumniabanlur, quasi non

Nam
non

el

Chrislus in-

eadem mensur

futura esset,
scribit

cm
c.

allcra esset alterna,

cm

dicit,

est

bonum amure
15, 26.

altra temporalis, ut
et 49, et libro. 21

Auguslinus, epislol 48

panem
ritas,

filiorum,

et

mitlere canibus, c.

Mihi

de Civitate,

ll,quanqum

aliter

Auguslini placet opinio, idem per sanctum el marga-

Auguslinus
iis

illis

respondel. El hancel plerasque alias ex

proverbiales fuisse sentntias opus
et ipsurn

per canes et porcos significari; sicut apud Pcc. 2,

qu sequuntur,
est lectorem
est, et

trum, epistol 2,

22, idem duplici

metaphorico

non

admoncre, quia

per se ma-

proverbio altero canis, altero porci significatur, tan-

lfestum

multi

jam interprtes monuerunt.

hom.
17,
rel'ert
:

Vers. 6.

qum
ad
J

canis reversus ad

vomitum suum,
si
;

et

tanqum sus
per

Nolite dare sanctum canibus. QuorImperfecti,

Iota in volulabro luli.

Aut

quid est

differenline,

sm hoc? Auctor
cap. 5, vers.,
inimicos veslros,
tis fii

sanctum omne myslerium

per margaritas, qux inter

44, 45, ubi Chrislus dixerat

et

Diligile
,

benefacite

iis

qui oderunl vos

est,

ut si-

ligi

mysteria maxima et quasi pretiosissima sunt, inleloportere. Per canes autem et porcos duo homi-

Patris vestri, qui in clis

qui solem

suum
et

oriri facit

super bonos

el

malos,

el pluit

super justos

nuin sive hdelium, sive infidelium gnera notari, quibus tradenda mysteria non sunt; eos qui tantm

injustos; adhibere

nunc ejus sentenli moderationem,

contcmnunt, ut canes

nihil inter

sanclum

et profa-

ne

ita diligant,

ut sine judicio et discrimine dent caAlii,

num

discernenles

cl eos, qui

non solum conlenmunt,

nibus sanctum, et margaritas porcis projiciant.

quia proximo versu quinlo de

sed insuper irritantur, etmagis nocent, ut porci.

Cur
cl

aliorum correclionc
trabem de oculo luo
irre
:

autem
stea

illi

per canes, hi per porcos significentur, po

menlionem
Vers.
3.

feceral

ejice pris

docebimus. Qurit Chrysostomus, hom. 24,

Festucam, leviorem

motum

lc-

19 l!t si forte ille viores in fratre defectus. Aug. < ira peccavit, tu odio reprehendas. Quantum autem i inter festucam et trabem, quasi tantum inter iram di<

i <

Trabem. Aug. Primo abs le expelle Vers. 5. odium, deinde jam poteris eum quem ddigis emendare.

stat et

odium.Odium enim est ira invelcrata; cl tamen peccator admonens ex sinecr cliarilate, non facil
:

< c

contra hoc pracceplum sed pris ejiccre dbet traoculo cognilam fratre, et ostendere se ver esse conversum , ne videalur ex fastu fralrcm

bem ex

c 20 Sanctum est quod porcos. Aug.: violare atque corrumpere, nefas <...Ante pro Canes ergo pro oppugnatoribusventatis, porcos posilos non incongrue accipimus. conlemptoribus i Docirina cleslis oblatranlibus, aut impuris homiVers.

6. Sanctum

Aug.,

corripere.

>

niluis proslilui

non dbet.

569
Augustinus,
lib.

COMMENTARIA. CAP.
2
de Sermone Domini, quomod
[| 1

Vil.

570

quorum cames sanct erant, neclicebatcanibusdare,

aut inalium,qum mDei,ctsacerdolum,oorumquequi
sacrificium obtulerantusum convertere. Carnes

vetet Christus divina mysteria indignos docere,

aliis

cum

locis

oinncs

sine discrimine doceri jubeat, ut

autem

c. 10,
et

27

Quod

dico vobisin tenebris, dkitein lumine,

non soient porcis, sed canibus dari

et profanas
tite

qui inler sanctas

dicit
:

quod in aurem auditis, prdicale super tecta; et Marci 16, 15: Prdicale Evangelium omni creatur. Respondent in liane i'er sententiam illic agi de
,

minime discernunt. Propterea

non enim propterea
dicit

No-

dare sanctum canibus. In porcis et margarilis con:

traria est ratio;

Nolitepro-

Evangelio ipso per se quod cm omnibus ad salutem sitnecessarium, omnibus est sine personarum ex
,

jicere margarilas anle porcos,

j

projici
!

quod porcis margarit soleant, sed qud minime soleant; nihilque

ceptionc prsedicandum
ribus, et

aulem de idoneis audiloprudenli Evangclii cumillis communicandi:

;

blc

porco, foedissim et spurcissim pecudi, minus

qum

margarilic preliosissimus conveniat ornalus. Circulus,

j

quod siautnulla spes

tus

utilitalis,

aut timor etiain cer-

inquit, aurais in naribus suis millier pulclira, et futua,

damni sit, prsedicandum illis non est, ne non solm operse pretium sed ipsa eliam opra perdatur.
,

Proverb. 11, 22. Nisi forle alludit ad consueludinem

glandes porcis projiciendi,
ribus
|

quemadmodm

in calidio-

Sic Christus apostolis

dicil

Joau. 16, 12

Multa haSic

fit

regionibus

et

respicit similitudinem
,

qu

beo vobis dicere, sed

non

poteslis

porlare modo.

inter glandes et margaritasvideluresse

quasi dicat:

Paulus,
rinlhiis

Cor. 3, 1, 2, queritur se non poluisseCospiritualibus, sed

Yidete ne porcis pro glandibus margaritas projicialis,

sicut vers. 9 el 10, dicit
si pelicrit filins
:

tanqum

tanqum carnalinon solidum

:

Quis

est

ex vobis homo, quont,

bus

loqui, etutparvulis in Cbristo lac,

ejus

panem, numquid lapident porriget ei?

ddisse cibum. Sic ad Hebros, 5, 12, scribit

deberetis magistri esse propter tempus,

Cum

aut

si

piscem petierit, numquid serpentent porriget ei?

rursm

indigetis
et facti
j

Lapis enim pani, serpens pisci similis est. Alia superest

ut doceamini,
estis,

qu

sint

elementa sermonum Dei,

sit,

duhilatio, cur de porcis dixit,

el

conversi disrum-

quibus lact opus

non solido cibo. Sic Paulus

Spirilu sanclo loqui ver-

pant vos, de canibus non dixil?

cm non

porci soleant

et

Timolheus prohibentur
Sic

disrumpere, sed canes. Respondeo ingralam porco-

bum

Dei in Asi, quia non erant auditores recepturi,

rum

stolidilatem notare voluisse, qui in

porrigil

eum
nisi

qui cijaciat,

Act. 16, 6.

Judis Anliocbcnis, quia non

modo

bum

impetum

soient facere,

et,

verbum Dei non

culcabaut, id

recipiebant, sed pedibus eliam conconviciis

afliciebanl, et

disrumpere. Fideliores canes, qui non mordendo, sed

blandiendo; non denlibus, sed caud cibum petunt.
Porcis ergo stupidi quidam bomines similes sunt, qui
conculcal ver doclrin falsam vi

est,

conversi
illis

apostolos discerperc conabantur, id est, niorlis

pcriculiim concilalo populo creabant, Paulus cl Bar-

nabas dicunt

Vobis quidem oportebat primian

illud, et

loqui

Vers.

7.

Petite et

dabitur.

armorum exigunt. Sp monuimus

,

verbum Dei, sed quia repellitis

catis

indignos vos judi-

cm

evangelist Christi conciones recitant, non esse

inter se sententi cohreant.

tern

vit, ecce convertimur

cl

ad gailes, Acl. 13,

laborandum quo modo

40. Sic

Ilymcnxum

Alexandrum, qui verbum Dei

Tim.
20. Sic eos fugien-

Sed non sunt bonorum auctorum interpretationes

contemnendoe. Hilarius can. 6
auctor Imperfecl. 18,
;

conculcabanl, idem Paulus Satan Iradidit, ut discerciit

Chrysost. hom. 24,

el

non blaspbeinare,

1,

Euthymius

Theophylactus
dicere, quia

dos,

non docendos monet, qui quemadmodm Jaunes

reslilerunl Mosi,
ila

exislimant propterea nunc Christum

hc

ctMambres

ipsi

verilali resiste-

supra vald

difficilia

docuerat, ut ostendat qu raliosi

banl, 2 Tim. 3, 8. Sic Alexandrum xrarium vilare

jubet, quia vald ipsius verbis contradicebat, 2 Tim.
4, 15. Sic Joannes Diotrephcm., 3 Joan. 9 el 10.

ne teneri possint. Alii hune sensum esse putant,

cerilis

fe-

qme hactens
Joannes
ait

dixi, petite et accipietis,

,

quemad-

De-

modm
Deum;
el

epistol c. 3, 21

Si cor no-

nique non vult Christus canibus

et porcis sua

projici

slrum non reprelienderit

nos

fiduciam

habemns ad
;

mysteria, id est, aniinalihus hominibus, qui non percipiunl ea qu;e sunl Spirils Dei,
jici
1

quidquid petierimus, accipiemus ab eo

quam
refert

Cor. 2,

14.

Ob-

sententiam

idem

auctor Operis
lib.

imperfect.

potesl Judas, cui

et

quamvis indigno, quanivis cani sanguinem suum omnium myste:

ac probat. Augustin, autem

sic
:

2 de Serm. Domini

aeporco, corpus

Potuil audilor su ignoranti conscius dicere, quid

riorum maximum Christus

consilia, quia

Iradidit, ut major vterum auctorum pars exislimaverunt. Sed primm, Christi

sanctum me dare canibus vetas, cum adliuc ea me habere

non videam
pietis.

ide'o

opportune subjecit

Petite et

acci-

eorum nos

saep latent caus,

non sem-

Ego cum oratione Dominic conjungendum hoc

existimo
;

per nobis imilanda sunt. Deinde, Judas peccaior qui-

membrum

et quia

de oratione agilur, et

dem

eral, sed occultus,

neenegalo singularilersacra-

credibile est Christum

ceret, isla dixisse
;

tum cm apostolos orare do-

mento indicandus, ne mors Christi omnium mysteriorum caput impedirelur. Cursanctum, non margarilas
canibus
rit,
;

conjungit.

et quia Lucas, c. 11, 9, cum ill De sensu nunc disputandum. Quo modo
ipsi

margarilas, non sanctum porcis dari velue-

olim hrelici ad probanda sua, ut

steria
,

putabant,

my-

qustio est,

qu non omnin
dicit,

caret

opra

pretio.

ut res erat

deliria

hoc loco abusi fuerint,

et

Puto cm sanctum

ad vlera respiceresacricia,

scribit Irenacus lib. 2, c.

18

26, et 53. Augustinus

Vers. 7. Petite, Aug. : < Perseveranti opus est ut accipiamus quod petimus, el inveniamus quod qurimus, etquodpulsamus aperiatur non sem:

luec tria petere, qua:rere, pulsare,

i
i

non idem putavit

vel illud

per

id

quod petimus, accipimus, sed

ipsum,

vel aliud

bonum,

si

pelimus sicut oportet.

571
significare
c. 19,
lib.

IN

MATTH^UM
'I

572

2 de Serm. Domini sed

:

lib. 1

Retract.,

auctor Imperfecli 18, et Tbeophylactus.

senlentiam doctior correxit. Exaggeratio igilur

fit

Vers.
j

H.

Si

ergo vos cum

sitis mali,
,

non natur,
,

est, quoc
est,

aceumulalione verborum. Major quacstio

sit
,

sed Dei comparalione, Hier.

Chrysosl.
:

Eulliym.

quo modo sententia vera

cm

experientia

vel naturali proclivilale, Gnes. 8, 21

et cogilatio

Sensus enim

quotidiana doccat mulla nos,

qux

pelimus, non acci-

humani

cordis in

malum prona

sunl ab ado-

pere. Cap. 6, 12, docuimus affirmantes promissiones

lescenli su, ut

idem etiam Hieronymus inlerprelaesset dicere

niinqum esse simpliciter

et sine exceptionc inlelliest.

tur; aut quod ego magis credo, non solm comparalione Dei,

gendas; ad eam regulam hic locus cxplicandus

quod

niliil

cm
non

et in ange

is

Non enim omnis

ut dbet.

qui petit

accipil
,

sed qui

ila
,

petit,

suis reperiat pravilalem, et sielfe

sint

manda!

in

Primum non

accipimus

cm mala

id est,

conspeciu cjus, nec sol naturali propensione; sed

volunlate etiam
,

non petenda pelimus. Injuriam enim Deo

eo,

facit,

qui ab

et

moribus malos appellat

quia

vi-

quod malumesl,

petit, quasi mali

eum auclorem
:

detur eos obiter perslringere voluisse.

Nostis, id est, consuevistis; ut, sol cognovit occa-

faciat.

Deinde non accipimus, cm non mala, lamen

Jacob. 4, 5
,

in

malum fmem pelimus

quod mal
insumalis.

Petitis, et

non

sumsuum
tri,

Psal. 103, 19.

accipitis, eb
stris

petatis

ut in concupiscentiis ve-

Quanto magis Pater vester. Compart patrem Pacleslem terreno, Deum hornini
;
,

Non

accipimus,
;

cm

ipsi,

qui pelimus,

bonitalem nc-

mali indignique sumus

dit,

Deus enim peccalores non au-

quitiaj

ut minori ad majus argumenletur.

:

Non

absi-

Joann. 9, 51. Non accipimus,

cm

aut null, aut

,

mileillud est, Isai. 49, 15

Numquid

oblivisci poterit
filio uleri

infirma, et vacillante fide pelimus Jacob. 1

5, 6, 7
,

mulier infanlem suum, ut non miserealur

et si illa oblila fuerit,

sui?

Si quis vestrm indiget sapienli, poslulet Deo

dat omnibus aflluenler Postulet autem in fide
,

qui
ei.

ego lamen non oblivtscar

et

non improperat,
lisilans
;

et

dubilur

Vers. 12.

Omnia ergo. Eadem

;
;

lui.
,

hoc loco

quae in

niliil

qui enim limitt

et

multissuperioribus, qua:slio est

neant. Chrysostomus, hom. 24

quorsm

ista perti-

similis est fluctui maris, qui

vento movelur,
ille

circumaccipiat

Eulhymius

et

Theo-

fertur

non ergo existimet homo

quod

phylactus

compendium
ad vers.

et quasi

aliquid

Domino. Non accipimus, cm id quod pelimus, quamvis aut non malum, auteliam bonum sit, lamen quia majus impedit bonum salv Dei glori
,

epilogum omnium

quai tribus hisce capitibus dicta sunl, esse cxislinianl.

Alii referunt
1
,

nolite judicare

quasi caetera

parenliiesi dicta sint, ut auclor linperf., boni. 18,

non

fieri

non

potest.

Non accipimus
,

aliquando, quia vult

illis

omnin mal.

Alii

ad vers.

7, petite et accipielis, quasi

si aliis l'ece,

Deus utsacp petamus

tra importuni amici

ut

duabus

parabolis, al-

modum
lib.

doceat qu;c pelimus impetrandi,

illis

panes intempesl nocle ab amico

rimus quod nobis ab

fieri

velimus
c.

ut August.,
:

mulu

petenlis, Lucie

11,8,

allcra judicis et vidune,

,

2 de Serm. Domini. Alii ad

,

Lucx

22

Lucerna

18,

deelaratur.
Mattli.

August. serm. 5

de Verbis
,

corporis tui est oculus luus

alios siniplicitate uli,

quasi doceat

eadem erga
uli

Domini secundm
dulcius oblinenlur

Cm
,

aliquando, inquil

tar-

queigo nosalios

volumus,

dais dat, comnicndul dona

,

non neyat. Diu desiderata

data vilescunt; pel,
crescis
,

ut idem

quoque Augustinus exponil. Ego

capitis

lnec verba

cilb
et

autem

post

illa

5, vers. 42, Clnislum dixisse arbile,

qure, insla, petendo

Serval
libi

qurendo
vult cilb

ut cupias.

tror, qui petit

da

ei

et

volenli

te

mutuare
:

Deus, quod non

desiderare.

ne

dure

ut tu discas

avertaris,

et quia
vullis

magna magne

cum
ut

illis

ben
vobis

ista

Non accipimus aliquando;

lib.

cohrent
,

Et
vos

omnia qu

utmeliora qum pelimus, accipiamus. August.

faciant

homines

ita et

2
facile illis, et

quia Lucas,

c. G,

51,

de Serm. Domini

cum

illis ista

con-

et epistol

34 ad Paulinum

Bonus
jungil.
,

Lucam ergo dictorum

coha;rentia

aulem Dominus, qui non

Chrisii in bac re ordiel,

tribuit

swp quod volumus

ut

nem
apud

servsse; Maltbacum ver non servsse,

illuin est,
,

quae
indi-

quod mallcmvs
Vers. 9.
bis

attribuai.

Aut

et, qu;e

apud hune,

quis est, an
,

quisquam est? ex vo:

cat dissonanlia.
ll/EC

homo,

id est,

non Deus

ut Paier vester clestis

EST LEX ET PROPHETE. Id est

,

1)0C pi'ilicipio

opiionil
estis.

enim hominem Deo,

si

et ex vobis, qui maligni

summa omnium

quae in lege el prophetis praicepta

Quem

sunl, conlinenlur; legem autem, et prophelas loium

petierit, etc., numquid. Durities orationis

vtus Testamentum appellat

legem quinque

libros

Lalinis auribus insolens, Ilebra:is usitata. Filio

panem
,

Mosis; prophelas reliquos omnes, llebrx'orum more,

qui eliam libros

potenii dicil

patrem lapidem non porrecturum

niliil

quia

Regum, Paralipomenon,

et

Psahnos,

Hua ex parle

pani lapide magis estsimile

altra

prophelarum domine vocare soient, ut

et 22,

infra, 11, 15,

,

niliil disbiiiinius. Niliil

il

similius colore et forma; ni,

dissimilius natur et usu

sicul, c. 4, 3, diabolus
fiant.

40

et

ixil:
iiisci

Die ut lapides

isii

panes

Edem

Qua;rit August.

ratione
Trinitale
,

serpentem opposuit. Dubitari potest quam ob

c.

Luc 1G 16, et Acl. 24 14 et 28 25. lib. 2 de Serm. Domini, el lib. 8 de 7, et Eiithymius in Commenlariis, quo
, ,

rem Christus hoedical; plus enim videlur respondisse, qum opus erat. lia omnin est non enim solum
;

modo

dicatur lnec esse lex et prophela:,

in

cm c

22,

40, non

hoc uno
:

sed in duobus

illis

praxoptis

probal

Denm

nobis pelenlibus

sed bona cliain

opem lalurum esse; daluium, panem non lapidem, piscem

consistere dicalur

Diliges

Dominum Deum luum ex

ut diligamus
diiigitur.

Vers. 12.

ILec est lex,

:

proximuiu

nonjwrpeulem uoneciuium, Chrvsoslomus, boni. 24, | propler Deum

hc lex onmis

573
toio corde tuo, et

COMMENTARIA. CAP.
proximum luum
sicut

VII.

574

teipsum.

Au-

gtoriam, qu reveiabitur in aobit,

Rom. 8. 18
et

Et

gust.,
diei

lil).

2 de Sermone Doniini, respondet hic non

legem
,

quod

in prsenti est

nwmenlaneum ,
glori.
illa

lev tribulalio-

lotarn
illic

sed legem in hoc principio silam

nis nostr,

ternum

pondus operalur in nobis,

quae veteres
illi

esse;
hic

aiileai dici liane lolani esse

legem, quasi
alteri

2 Cor. 4, 17. Sic D. Paulus

cti

sannarillis

ulii

de solo diligondo proxinio ugebauir;

sil

perpessi sunt, gladios

igns et caetera quae

levia

mandata de diligendo Deo locus

lib.

reservatus. Melis

rt ejnsmodi,

quamvis per se gravia,

tamen

8 de Tri ni ta te eiiain hic, quamvis non dicalur,

fuisse dicit, quia aspiciebant, inquit, in

remuneralionem

tolain

legem

intelligi, quia qui diligit

;

proximum, non
dileclio

Heb. 11, 20. Sic ipsemet, cm plus cleris aposiolis

laborsset, in carceribus abundantis
,

poitst

non

ipsaro diligere dileclionein

aulem

in plagis

supra

est Dcus, quia

lis dixerimiis

Deus ckaritas

est, 1

Joan. 4, 16. Faci-

modum,

in morlibus frquenter,

2 Cor.

23

omnia

non de qucumque proximi dilcclione

sed de e qu
,

tamen propter Chrislum levissima duxit, quia, qua;

retr erant oblilus, in anteriora sese extendebat, Phi15. Angustam ergoChristus porlam, et arctam viam vocal, parlim quia natur su difficilior virtutis
lip. 5,

hoc loco agi

proximum nec propter

propter

nos, nec propler illum

Sic

sed

Deum

diligimus.

enim prceptum de diligendo proximo

intelligitur.

Qui aulem propter

gis diligit.
servit.

Deum proximum diligit, Deum

ina-

quaiii

vitii

via est;

illa
;

enim ardua,

liaec

prona

illa

Nam

et Aristolelica illa rgula

Scriptural

una

hajc multiplex

illa

vix ullis et notabilibus,

tjj S'

hxc

Quapropter D. Paulus unico prweepto de proxicontineri,

,

mullis et all impressis calcata vestigiis

if-a oi
npomkf,oi6tt
I6rix.a.v
,

ptzr^

mo
8
:

diligendo tolam dicit legem

Rom.

13,

dixit

Hesiod., parlim

Qui
est

diligit

proximum, legem implevit

,

et,

plenitudo

eliam, quia noslra

Nihil

eam

segnilies difficiliorem reddit.

facile.
est,

legis

dileclio

ibid. vers.

10

loquitur

aulem de
lex in
,

enim

est

non conanlibus

proximi dilectione. Et ad Galat.

5,14: Omnis

Vers. 14.

Quam
>i

angusta, quoniam angusta

,

uno sermone implelur

Diliges

proximum tuum

sicut

ut suspicio esse possit in nostr versione pro

qum,

teipsum, et ad Galat. 6, 2, aller alterius onera portate,

et sic

quoniam esse legendum

strum inlcrpretem

aut quod

quidem pulant no-

adimptebitis legem Christi.

c. 4,

Similequiddam est apud

vide ne

pro

legisse.

Neutrum credo.
Eulhyniius et
ri

Tobiam,

1G,

qu ab

alio oderis fieri libi,

Polis legisse Ti*wmi,

quemadmodm
illud

tu aliquando alteri facias.

Merit philosophi hoc pri-

Theophylactus legunt,
pro w,
ut ego

etiam monentes

accipi

mum

naturse, et moralis philosophiae principium esse

qum

ut noster verlit interpres. Est autem,

putaverunt. Lego in

Romanorum
qui

historiis

Alexandrum

quidem opinor, Hebraismus, 7VD, quod idem

qum,
ut psal. 8, 1, 10
est

Severum imperatorem,
idi

animo ad ebristianam re,

significat ri, quid,et wj,

ligionem propensus fuisse creditur

o Chrislianos sib: placerc, qud,
,

solitum dicere,
sibi fieri vel,

admirabile

nomen tuum,

et psal. 30,

20

Qum Qum ma~

:

qu

gna mullitudo dulcedinis tu, Domine;

et Psal. 83,

lenl

aliis

id ipsi

facerent.
;

Non

dixisset forlass
,

si

Qum
viam

dilecta tabernacula tua,

Domine

virtulum.
,

Quari

nostr vixisset tale

neque mores noslros

sed le-

potest an idem per

intelligatur.
siinilius niihi

angustam porlam

el per

arclam

gem

laudare potuisset.

Ita

Chrysoslomus exislimat. Sed

prxcepta,
in

Yeks, 15.
ipsi auctorcs,

Intr.vte per angustam portam.

1 11 i

vero

videtur esse, ut viam

id esi
,

quos superiorc versu nominavinius, vaprujcedentibus neclunt. Videat qui volet.

pigel in re

porlam pneceptorum finem,

ui

ingressum

refinis

ri ista

cum

m m clorum
Vers. 13.

intclligamus.

Est enim porta

Me enim jam

non magnoper

necess;iri
illa,

viae.

tt opinionibusrecitandis iinmorari.

Ego

luec post
,

Attendite a falsis prophetis. Quidam

c. 6, 1
:

quae capitc 5 de Bealiludinibus tradita sunt

dicta

hc

referunt ad

Attendite, nejusliliani veslrum

cis,

Ea enim angusla est porta aut cert non concionando, sed cm quodam admirante presse suspicor.
;

faciatis

coram Iwininibus, ut maeamini ab

quasi hy-

pocritas illos, qui justitiam

facrunt, falsos

suam coram huminibus

ceplorum ipsius severitaiem inlerrogalus fuissel Christus Domine, si pauci sunt, qui salvantur, respondens
:

nunc prophelas appelle!, ut fugiendos

banc opinioneni

esse doceat auctor Imperf., homil. 19, majore ver-

dixit

Conlendite intrare per angustam

c. 13,

porlam
in

sic

borum, qum
mini,

sententiae similitudme in
lib.

enim Lucas narrt,

23, 24, qui

recensendis

inductus. Melis Auguslinus,

2 de Sermone Do-

Christi sentenliis plus ordinis servare solet.

Qurunt

Chrysoslomus

et Eulhyniius,

suorum viam arclam et cm, c. 11, 50,jugum suiun suave esse doceat, et onus

quo modo prxceptorum poriam anguslam essedicat,

isia

viam,

cum proximo copulat versu. Dixerat arctam esse qu ducit ad vilain solemus autem, cmarcla
;

et obscura via est, qui nionstret, aut

dicem quacrere

suum lev.

Calvinisl facile
,

conciliabunt, qui suave

omni

indici
,

ducem, aut inmonet Christus ne omni duci ne fidem habeamus mulios esse falsos pro; , ,
;

et lev importabile

et

ut

ipsorum eliam utar verbo,

,

phelas

qui

falleudi

causa duces sese

aut indices

impossihile ialerpretantur. Sed nos

qui lam subtiles

,

praebeanl, veslimentis ovium, quasi viatorum induti

habita.

non sumus
qunerere

artifices

Scripturas interpretandi

aliam

debemus evplicationem. Respondet igitur Chrysoslomus et Eulhyniius jugum Christi durum

esse carnalibuset terrena qua-reiililms; suave et lev
spiiitualibiis, et piospieienlibus in l'ulura.

falsis prophetis. Falsos prophelas non

,

omnes

hypocritas

ut

nonnulli pulant

sed falsos lantm

Non enim

Vers. 15. Qui venidnt seipsis, non Deo miss. Indumentis ovium, pellibus ovium, quibus prphetae
indui solebant, ait vir docius.

sunt condign passiones hujus temporis

ad futuram

675

IN

MATTH^UM
'.

570

doctoras , id est , omnes hrcticos intelligit , quos l ex fruetu suoeognoscitur. Quoetiam sensu Matthseus, i,\a,\ nrnnhAl^c v(i/>!il miia nrnnhplrmim nnnfl .TnHrpns c. 12 7\& c 12, 33, p.imflAm flircf^ cimilifiJInn, usurpaeamdem Christo similitudinem ide prophetas vocal, quia prophetarum apud Judos
.

officium fuit non tantm futura praedicere, sed etiam

tam
ejus

scribit

Aut

facile

arborem bonam,
et
;
,

et

fructum
ejtts

ex lege Dei populum docere, et salulis

dieare. Agitur

11

viam

in-

bonum, aut

facile

arborem malam,

fructum

enim de arcl via monstrand. Quanpossumus

intelligere;

matum; ex
si

fruetu enim arbor cognoscitur

,

quasi dicat,

qum

et prophetas etiam veros

,

vultis boni videri

ne simuletis bona

sed facile.
fo'.us,

veros, inquam
tradilur

quia vera prdicunt, qualis fuisse

;

Simulatio folia sunt, opra fruclus, non ex

sed

Balaam

falsos

tamen

quia nec Dco missi

ex
est

fructibus arbor cognoscitur.

Quare manifestum
fuisse.

sunt

et quia

vera prdicendo falsa suadent.

Nam
milii

Christum non semel bc similitudine usum

v. 22,

de Imjusmodi proplietis agitur, mulli dicent

Ilaque Lucas aut non

rcital, aut

eamdem

quam

hic Malthus,1

in ill (lie,

Domine, Domine, nonne

in

nominetuo prophe,

lavimus

Qui veuiunt ad vos sponte sua

illi

non missi

servat.

Nam
,

dictorum ordinem, connexionemque non apud Matllmim quidem tam apte adhae,.

Deo, quales
et

apud Jeremiam 23, 21, ipsiscurrebanl,

Sensus est

ret proximao sentenliae

nisi altra

ut divelli ab

ill

non possit,

ego non mitlebam eos.

In vestimentis ovium.
facilis;
,

aut utraque rumpatur.

Videndum nunc,

vesti-

inenta vocat quidquid extrinsecs apparel

verba et
,

quid arborem, quid fruclus appellct. Tcrtullianus, lib. 1 contra Marcionem, fidem putat arborem appellare.

opra

eleeniosynas

omniaque
,

officia charilatis

ut

Quod ealens ben

cl

convenil, quia de dignoscen-

ait auclor Imperfecii

hom. 19. Cur aulem

habitti

dicat

d ver

fals agitur

fide.

Aiiguslinus ver in
,

EnBcda

ovium, inecrium, ulrm velitdiccre eos

ovium

chirid., c. 15, cl lib. 1

in

contra Julian.

c.

cl

venire, id est, veras se oves esse fingentes, quomiiis

hune locum, arborem humanam Voluntatem, terram

faciunt;

timeantur; quemadniodm lupum aliquando se ovin

induluin pelle veram esse
est fabulis
,

hominem
nus
et
,

nam

ut ex

ovem simulasse traditum

,

mala arbor nasci potest

bon

ex

edem terra bona et edem aulem arbore bo-

sive liabitu

pastorum

quod mihi magis

,

malus fruclus nasci non potest; sed bonus ex

malus ex mal
;

placet

agitur enim de populo docendo

quod eccic-

siastici

pastoris officium est, et solet Christus illos

qui docenl,

pastores appellare: Pasce, inquit, oves

paslor bonus
,

sic ex eodem liominc nunc bona, nunc mala volunlas gigni polest; ex edem autem voluntale bona et mala opra proficisci non

meas, et
14. Ide

Ego sam

Joan. 21, 17 et 10,

possunt. Impulit
diurn

autem

dicil in

veslimenlisovium venire, quia

soient pastores ovinis vestiri pellibtis. Falsi prophclae

in banc sententiam Augusiinum stuManichxos rcfutandi.Tiinuilcniin ne, si diceret hominem arborem esse, quemadmodm dicebant Ma,

sunt

omnes

haerelici,

omnium ver maxime Calvinisme.

in

nichi

primm eorum
qui mal

loqui

more

deinde eorum

I'rimm, quia non missi venerunt. Deinde quia ovin

induli pelle; nibil
nisi

errorem confinnare viderelur,

lur bonos
, ;

alios esse

homines na,

enim

eorum eratore,
,

nisi

Dominus,
nisi fides,

Pater noster clestis

nisi

Christus,

agerc non possent

qui ben Has duas, alleram Tcrlulliaui

refellil,

alios nalur

malos

juramentum inauditum;
rebat, nisi eleemosynoe
destie.
,

nibil in
nisi

eorum

faclis
,

appa-

alleram Auguslini senlenlias illud

quod

vers.

temperanli
emciilili

Quo

liabitu

pastores

momagnam in
nisi

19 sequitur

Omnis

arbor,

qu non

facit

fructum bofides aut

num

excidelur, et in
,

ignem mittelur. Non enim

,

grege Domini fecerunt stragem; fecissentque multo

volunlas mala

sed liomo malus est

lib. 1

qui miltiliir in
c.

majorem

nisi

homines eos ex ipsorum tandem

fru-

ignem. Idem Augustinus,

de Grali Christi,

clibus cognovissent, vidissentque istam non nativam,

18

et

19

auclor Imperfecii, hom. 19; Chrysost., ho,

sed apposilitiam fuisse pellem.

mili

Vers. 16.
falsis

fructibus eorum. Quia dixerat

prophetis esse

cavendum

necesse

fuit

tradere

24; Thcophylactus et Lyranus hominem bonam habentem voluntatem arborem bonam malam habentem malam esse dicunt. Quorum senlentia
;

ad eosdignoscendosaliquod indicium.Certum tradere

per se vera

huit:

loco convenirct,

si

non de ver

u'de,

non potuit, quia magna esse

et solus

solet

eorum

simulatio,
;

sed bon voluntatc cognoscend agerctur; at de fide

agitur
:

Deus humani scrutator

,

est cordis

tradidil

Cavele, inquit, falsis prophtie.

ficlcm
si

Arborem

er-

ergo probabile

quodque ad humanum ingenium accommodalumest, qud non polest, nisi ex fructibus

,

go hominem bonam aut malam

pellat;
si

habentem ap-

arborem quidem bonam,

homines noscere
fructibus, inquit,

plermque verum esse solet. eorum cognoscetis eos. Lucas, c.

et
,

A
6,

malam

fidem habet. Objici polest, sp qui

bonam; malam, bonam

habet fidem, malos fruclus facere, id est, mal vivere.

45, in alium

sensum

elalio loco diclum hoc fuisse,

Non nego,
stus

et qui

negant, hrelicos puto; sed Chri-

videlur significare. Conjungit enim

cum

ill

sententi,

non

dicit,

quid aliquando; sed quid plermque;

quam,

vers. 5,

Matthus commemoravit. Ilypocrita,

,

neque quid hominum pervcrsitale, sed quid nalur

fidei soleat

ejice priiis

trabem de oculo tuo

lui
;

et

tune videbis ejicere

accidere. Fides

aulem natur su neque

festucam de oculo fratris

non

est

enim arbor bona,

sit
,

qu
ctus

facit fruclus

malos; quasi sensus

Ilypocrita
facias fru-

mal bonos, neque bon malos gnrt fructus. Fruclus ver nostri lemporis haerelici non solm opra,
sed etiam doclrinam intelligunt;
ila
,

quid vis arborem te

bonam

simulare,

cm

utopinOr, do-

malos? qiianlmcumquc enim malitiam tuam

,

clrin confidentes su, ut ex e fidem probari velinl;

nihil

dissimules

ex fructibus cognosceris, quia non est

,

enim

nisi

purum,

et, ut ipsi

soient diccre pu;

arbor bona

qu

facit fruclus

malos

et

omnis arbor

lum, ut ego, putidum verbum Dei docenl

sic

Joan-

577

COMMENTANT. CAP.
spiritui

VII.

578

nem admonere, ne omni

credamus

sed ut

solere.

Natur enim su ex abundanti cordis os loqui34;

et
:

probemus spirilus ulrm ex Deo sint, 1 Joau. 4, 1. At hic de (idc, id est, de ips falsorum prophelarum doctrine cognoscend agitur; et absurdum diciu est,
doctrinam ex doctrin probari. Omncs auctores per fruclus opra intelligunt
igitur veteres
,

tur, Matthaei 12,

Bonus homo de bono thesauro

:

proferl

bona

vers. 35. Objiciet aliquis

Si et

bona

arbor malos,et mala bonos fructus facere potest, quo-

modo docemur ex
jiciam et ego idem
facerent,

fructibus
,

arborem dignoscere ? Ob,

qu

doctri-

si

Pharisaei

cm malos
non
falsi

fructus

nam

natur su

malam

niala

bonam bona consebis verbis

bona tamen arbor,

poluerunt?

id est,
,

prophe-

(juuntur.

sed veri doclores erant

quomodo ex

fructibus

Vers. 18.

Non potest. Quia videtur

fieri

cognosci
secuti

Nam

si

auditores hanc Cbristi

experienlia quotidiana repugnarc,

lis

dm inultos
videmus
,

ex mamullas

regulam ex eorum moribus de doctrin judi,

bonos

aut ex bonis malos

csscnt

tanqum falsam

rejecissent.

Ergo respondeo
,

quucsitx sunl in hune locum interpretationes.

sic

Quidam

Christum hoc loco non certum indicium

sed proba-

exposuerunt, arborem bonam,

;

posse malos

et

dm bona est, non arborem malam dm est mala, non

,

ble lantm signum tradere voluisse; docereque non

posse falsos prophetas
,

qui simulalione sanctitatis

ita

posse bonos fructus lacre, ut Auguslinus, Chrysosto-

falsam doctrinam probant, di se

ovin pelle te-

mus, auctor Imperfecti, et Beda

verilaii

iis

locis

quos paul

gere, quin aliquando, qui sub e latet lupus, appareal.

tari.

anle notavimus. Alii viderunt non satis hc ratione

Non enim
Hoc

potest di simulatio veritatem imi

;

experientique
,

satisfieri.
,

Nam

etsi

bona ar-

manens bona non posset bor, id est malos fructus facere lamen mala manens mala bonos aliquos fructus facere potest. Nec enim sequenda
liom justus
,

illa

opinio est

quam

Trideritinum concilium nuper

infi-

sumus experti agni nali sunt, Mirum qum multi errores ex hc bon et mal arbore nali sint. Primm ille absurdissimus Maniehxorum, alios homines natur bonos, qui nunqum mali alios natur malos esse, qui nunqum
in Calvinislis

lupi moriuntur.

merit damnavit, omnia peccatorum, aut etiam

boni esse possinl,

quem Hieronymus

in

Commentariis
contra Julia-

delium opra esse peccala, quamvis

maximum
c.

auctoc. 3, et

ad hune locum, et Auguslinus,

lib. 1

rem
lib.

D. Augustinum,

lib.

4 contra Julianum,

num,

c. 5, et in
lib. 1

disputalione secund contra Forluna-

3 contra duas c|)istolas Pelagian.,

,

5, et Pro-

lum, et
mullis

contra Adversar. leg. et prophet.,

litterarum
,

c 22,

sperum
tholicis

sentent. 1UG, habuisse videatur; et ex ca-

sacrarum
ille

exemplis

refulrunt.

aliquando theologis suos habuerit defensores;

,

Deinde

Pelagianorum
,

qui ide peccatum tolle,

ideque dixerunt non posse arborem bonam qualens bona est, malos; nec arborem malam qualens

bant originale

qud dicerent conjugium

,

quae bona
id

utique arbor est

est,

non posse malos fructus facere,

,

mala

est,

bonos fructus facere, quod

et

ego aliquando

peccatum originale gejierare

,

ut scribit Auguslic.

approbavi ae docui. Sed poslea animadverli non posse

nus

lib.

2 de Nuptiis et Concup.,
,

26

et ille aller

hc ratione arborem bonam

malanique cognosci,
ergo non potest
?

quod

hic inprimis agitur.

Quomodo

arbor bona malos, neque mala bonos fructus facere

Ego quid sentiam privatim dicam

,

quid probabilius

eorumdem liberum arbilrium quasi radicem quamdam in nobis esse qu:e possit ipsa per se aut arborem bonam, id est, bonam voluntatem aut arborem malam id est, malam voluntatem generare. Auctor
,

sit,

doctioribusjudicandum relinquam. Nonsolm ar;

August.,

lib. 1

de Grati Christi,

c.

18. Quarlus

quo-

bor mala potest aliquos bonos

sed et arbor bona et

rumdam

etiam ex Pelagianis, quanqum Donatistarum

manens bona

potest aliquos

malos fructus facere. probavimus

,

potis hocresi conveniebat; neque

bonum sacerdotem
,

Arbor enim bona hoc loco,

luntatem
qui

ut anle

non

mal, neque

malum ben

baptizare posse
,

sed simi-

est vir bonus, sed vir fidelis, id est,

,

non qui bonam vonon

est

lem esse baplizatori baplismum

quia non polest ar-

sed qui veram fidem habel; posse autem,

labet fidem

bor bona malos, neque mala bonos fruclus facere, ut

refert

bonam
loci

mala babere opra

et

Auguslinus

lib.

3 contra

lit.

Petiliani
:

c.

44.
et

hujus

probare; sed et experienlia,

ipsa de se
,

Noluerunt minus ingeniosi videri Calvinistue

ipsi
j

nam

fides docet.

Non ergo

dicitur arbor

bona malos
,

aut

bine

cum
hi in

Mauichseis liberum tollunt arbilrium.

,

mala bonos fructus facere non posse

qud omnin
;
j

Hoc etiam
partem;

subtilius

qud
in

mil

in

utramque
tollunt;

pariler

non possil; sed qud nalur su non possit et quod non semper bona malos aut mala bonos facere so,

bonum, non

malum

non

vi-

denles homines errore suo cseci, non solm

malam

leat set
:

sicut, c. 12, 34,

cm

paul ante Christus dixiset

arborem bonos
posse. Itaque
si

sed nec bonam malos fructus facere

ad bonum
,

Aut

facile

arborem bonam,
et

fructum ejus bonum,

cm

mali sumus, liberum

,

aut arborem

malam

fructum ejus

malum

addidit

propterca non habemus arbilrium

quia mala sumus

Quomodo
significat

potestis

bona loqui, ckmsitis mali? Non enim

arbor, et non potest arbor mala bonos fructus facere;

omnin non posse.

dicil c.

Nam

scrib et Pharisi,

neque ad malum, cm simus boni, liberum possumus

arbilrium babere;
quia bona

de quibus

23, 2, 3

Super cathedram Moijsi

omnia ergo, qucumque

sumus arbor,
;

et

non
illud

sederunt scrib et Pharisi

dixerint vo!'is facile?
lile

polest arbor bona malos fruclus facere

neque

secundm autem opra eorum no-

considrantes

quod idem Chrislus

et

dicit c.

12,34:
aut

facere; cert mali erant, quia

mala faciebant;

et

Aut

facile

arborem bonam,
,

fructum ejus

bonum;
vel

bona loquebanlur, quia qusc dicebant facienda erant;

6ed tanlm
significat contra

facile

arborem malam

et

fructum ejus

malum ;
,

quasi

naluram

fieri, et fieri

non

in nosir ulique sit potestai vl

bonam

malam

579

IN

MATTHdSUM
'

660

arborem facere. Nec ergo tantm hinc colligitur, quantum Pelagiani nec tam parm qum Calviniste
;

et

Augustinus, lib.2, de Serm. Domini, ad solos falsos

referri dicunt
,

Itroplietas
est, et in

quia el generalis scutentia

colligi volunt.

Nam

non solm

in

inalum
,

sed eliam

omnibus malis

ciiristianis

locum babet;

la-

in

bonum liberum habenins

salis forl, in
,

arbilriuni

conlra

qum
in nia-

men

hic de solis falsis prophclis internoscendis age-

Calviniste; et non qualilcr in ulrumquo, sed

batur,

qui non ex verbis, quamvis

in

nomen Domini
;

lum

infinnum, conlra

bonum nisi Dei grali adjuvetur, qum Pelagiani senlicbanl. Alterum

jiistficari
fit

semper

oie babeant, sed ex

factis judicandi sunt

quasi dicat, nolile credere omnibus qui dicunt mihi

hinc Calviniani non minus absurdum errorem liause-

Domine, Domine; multi enim mihi dicunl,

iiilrabunt in

qui

non

runl; non posse operibus liominem

sed

regnum clorum

quia
,

falsi

prophte

justum dcclarari
bona,quia

alque cognosci

quia non

arbor
bo-

sunt.

Lucas ergo quid, non quibus

aut qu ralione

facil fructus
facit.

bonos; sed quia bona

ul

esl,

Christus dixisset, commenioravit, et quia concionem narrabat, concionaloruin

nos fructus

Nam

arborem

fructu, ita bonani

arborem bono fructu priorem esse necessc est. Nec arbor bona ex fructu bono bona fit sed bona esse
, ;

nam loquenlem

inducit, quid vocalis

more per secundam persome Domine, Do-

mine? Fieri eliam polesl ut bis, aut sicpis diversis

peisonis, et in diversam senlciUiam idem dixerit, et

cognosc.itur. Vnld sibi

illi

cm
,

lioc

dicunt. placerc
:

soient

vaille

ego

cm
,

audio

ridere soleo

et ar-

Mallhajus, quod de

falsis

prophetis, Lucas, quod de

gumentum
justi
,

in illos

qui irrilo conlorserunt mipclu,

proesentibus audiloribus dixerat, recensuenl.

efflcaci retorquere. Si justis

operibus non efficimur

fil

Domine, Domine, liane repelitionem non solm ex

lingu;c

sed

declaramur, quia arbor bona non

,

ex

Hebraic

ut

quidam volunt

consueludine
7, 4,

fructu
injusiis
in

bono bona

sed bona esse cognoscitur; ergo

adjectam puto, ul illam apud Jeremte

templwn
signifi-

operibus non efficimur injusli, quia arbor malil

Domini, iemplum Domini; sed mull magis ad

non

ex fructu malo mala, sed mala esse cogno-

candam consueludinem

quasi dicat, non omnis qui

:

scitur. lia efficitur

istorum argumentaiione
,

Adamum,

dicerc solet, non omnis qui dictilal mihi

qui bona
tuisse,

Deo arbor faclus erat peccare non po quia non poluit arbor bona malos frucius lanon
fuisse

Domine, Domine, intrabit in regnum clorum. Nam cl apud Jeremiam geminalio illa, iemplum Domini, iemplum
Domini, frquentent loquendi apud Judaeos consuelu-

cre

et si peccavit,

tamcn

injuste

agcndo
bomi-

f'aclum

injustum

quia arbor ex malo fruclu mala

fieri

esse cognosci potesl, mala

non

polesl. lia

dinem cxprimil. Polesl eliam hoc loco simulaliim falsorum prophetarum in loquendo, vel orando all'ecluni declarare. Solet

nes improvidi foderunt anle faciem nosliam foveam,

et inciderunt in
in

enim vehemens
,

affeclus
:

erumprorefe-

eam. Nec

inlelligunl

imperiti

quod

penlia verba geminare

ut infra c.

25, 11

Domine,

nostris scholis eliam pueri docent, quid ititer nacl

Domine, aperi
phtie
:

nobis.

Quod aulem dicunt

falsi

lurales

morales causas

inlersit.

Naturales cnim

Domine, Domine, plerique ad preces

ad fidem
quasi idem

non ex bono vel malo

sed quia bona; vel

effeclu boiuc, vel

mate
vel

sunl,

bonum

vel
,

mate fiunl malum ef;

runl; quod oranles Chrislum Doniiiium vocare solcant. Alii

,

sit

vocare Chrislum

fectum habent. Morales ver non solm

vel

quia

bon

Dominum,
Eulhymius
verba et
|

et credere, velitque significare,

non omnes
,

mal*

sunt,

ben

mal agunt

sed eliam, quia

qui fidem habent, salvos futuros, ul llieronyinus

et

ben, vel mal agunt, bonaj vel mateliunt.

Necenim

Thcophylaclus interprclantur.
,

Alii

ad

tantm, quia temprantes sumus, vivimus lemperanter;

consueludinem eorum loquendi

loquantur,
ul

quod d
,

sed eliam

temperanler vivetido, tempcranles

est
,

Christo

ita

quasi in illum credant

Do-

efficimur.

Arbor causa naturalis

proplerea nec
fit
:

ex bono fructu bona, nec ex malo mala

sed quia
;

minum appellent, ul auclor Imper fecti. Hoc probaliilius. Jam enim docuimus agi hic de falsis |irophciis,
(|ui

bona

vel

mala

est,

bonum

vel

malum

giguil fruclum

ver a

non habent, sed habere se simulant,

lideui.

homo
vel

moralis, propterea non solm, quia bonus vel

agit,

Cl qu'idem
Calvinistis

cm
lai

haie scriberem

quidam ad me ex

malus est, ben vel ma mal

agit,

sed eliam quia ben

fit.

us propbeta venil, qui

nunqum

aliter

bonus

vel
in

malus

Ncqne requirenet

Chrislum inler loquendum, qum Chrislum

Dominum

dum

est, ut

omnibus
,

rbus arboris simililudo ho,

noslrum appellabat, fecilque ul melis hune Ixmii

intelligerem.
In

mini conveniat

sed in e lanlm, qu de agebalur

;

arborem ex fructu
Vers. Bit
ha3C.
1

Non

et

liominem ex moribus judicari.

rkgnum coelorlm. Multi hserclicoruni inlerpreies

omnis, qui dicit mihi. Quidam

dicta fuisse pulanl, quia

errant exislinianies Ecclcsiam hoc loco

regnum ci"
dicit

omnibus Christo
illa

Lu-

lorum appellari
mihi
est,
:

quasi dieal
in

non omnis qui

cas, c. G, 46, post

verba

Hypocrila, ejice prias

arbor bona,

Domine, Domine,

nic Ecclesia censendus

trabem de oculo tuo; el, non

(ructum malum;
ferl

est

quw

f,,cil

m que meus
omnes
pulaverunl.

discipulus liabendus. Mullo prudeu

el,

bonus homo de bono lliesauro pro-

tins

velercs auclores de beai vile inlclligeu-

bona,

el

malus homo de malo thesauro profert mala,

dum

Nam, quamvis
,

Ecclesia

regnum

ali-

hacc adjungit, quid aulem vocalis me, Domine, Domine,

el non facitis qu dico? Melis musin Comrneniariis, et auclor

quando clorum appellelur

intrare in regno clorum,

lamen cm

dicilur,
\

Hilarius, cl Hierony-

nuuqum
in

Ecclesia, sed

ita

Impcrfecli, homil. 19,

semper beata
agi

significatur. El hoc loco

mamlesiuni est

ipsos,

Vers. 21. Non ohms qui dicit, etc. Deus fructus non lolin lantm, opra non verba exigil.
;

de pi.cmio, (piod non

:

Ecclesia, sed

clo da-

tur; quasi dicat

Non

ilur

ad

cium

verbis, sed facli.

581

COMMENTARIA. CAP.
cm
;

VII.

883
tamen manifestum
est saltcm falsa
ficri

alii in

Etexversusequenli de ullimo judicio agi constat, cluinadmitlendi, alii ab eo excludendi sunt.

Mulli dkent

cerint dispulelur,
E^ciSI9.

De

veris igiiur, an

per malos

pOSBHlt

miki in ill die

Domine, Domine, nonne

MEI. VidelUr di-

quajsiio est.

Hic etiam adliibenda disiinciio. Nain

innomme

tuo prophetavimus?

vera miracula per malos, aul

cm

mal] suul, aui an-

SED QUI FAC1T VOLUNTATEM PATRIS

cere debuisse, sed qui
facil

tequm ineipiant, aut postqum desinunl mali esse,

(ieri

voluntalem ineam; ipsum

appellabant, et ejus vo-

possum Anle,

vel post fieri

posse dubium non

lieret
1
,

onim non palrem Dominum

(ilebanlur, sicut dicit
catis

esl.

Nam Salem aulcqum

malus

cm

lilius

lunlalem lacre debebant, quein

Domine, Domine

Dominum suum con-

unius anni esset, pro phe lasse legimus,

Reg. 10, 10,

apud Lucam,
,

6, 46, quid vo-

11, el Mattbius publicans noster, posiea

qum puqui mali

me.

et

non

facitis

qu
ubi

dico ?

blicanus, id esl, publicus peccaior esse desiii; multa,

ut caUeri aposloli
,

Respondenl Cbrys. et Tiieoph. bine

esse Palris et Flii voluntalem,

colligi

eamdem
suam

fecit

miracula. De
esl

iis

cm

Filius

sunt

quamdi mali sunt magis

dubium. Alia

dicere debuit, pro su, Palris sui dixerit voluntaiem.

rurss adhibenda disiinciio. Nain aul de malis, sed hdlibus, aul de malis et infidelibus quyeri poiesl.

At

si

eadem
dixil?

erat ulriusque

cur Palris potis

id

qum

De

suam

Respondent qud
;

auditoribus gratins

malis qui fidem habent, Scriptura docel vera eos miracula fecisse. Prophetavit enim Caiphas honio ini-

et minus sibi conflalurum invidi. Aliam ego rationem adjungo qud Patri ubique legisl;i loris personam tribuat; ipse ver se, quasi ejus

fuluruni esset

quus, quia ponlifex erat anni

racula,

dm

in

illius. Fecit Judas miChrisium credebat, nam et poieslatem

legalum, gerat; ideque sese

in iis

numeret, qui Palris

cum

aliis

apostolis accepit, Matlh. 10, 1, et

cum

aliis
1

sui voluntalem faciunl, ul c. 26,

et 5,

42; Joan.

4,

54;

gloriaius est,

qud sibi dajmonia subjicerentur, Luc.

0,

50

et 6, 58, propterea

semper

solet dicere voc. 12,

17, et
Sail

tamen

fur eral, et loculos habebat, Joan. 12, 6.

in

luntalem Patris mei, non ineam, ut infra,

Vers. 22.

50.

postqum ab eo Dominus discesserat,

1

cuneo

In illa die,

terribili et

celcberrim;
ill,

prophelarum mdius, utcaHeri prophetavit,

24.

Reg. 19,

banc enim. vnn babel pronomen demonslrativum

quasi de die non
aliis simili,

De

iis

qui (idem non habent, propterea qud mi;

sed cerl et singulari, el

insigni

racula fide polissimm lunt

non an

faciant, quia id
,

fuluri jiidicis fam,

fia,
c.

metuque

sermo

sil,

ul in
1

Scriptura lesiaiur, sed an vera faciunl miracula

bitari potesl.

du-

24, 56; el Marc. 15, 52; Luc. 21, 54;

1,

ad

Chrysost. boni. 25; Hieron., Eutbyin.

Tbes. 5, 4, 2; ad Timot.
nal aulem

12,

18; et

4, 8.

Nomi,

et Tbcophylacl. multis

probant exeniplis eliam pev

illam dicm, quia in ign revelabitnr

sit,

et

homines
laam
xil,

inlideles vera miracula

fada esse.

Nam

la-

uniuscujusque opus, quale

15, et quia
et

ignis probabil,

Cor. 5,

lalsus alioquin et inlidelis

prophcia vera pra

di-

tm itluminabunlur abscondita lenebrurum,

1

Nunier. 24, 17, et ex hoc ipso loco facile

colligi-

manifestubuntur consilia curdium,

Cor. 4, 5.

tur, falsos islos

prophetas, de quibus loquilur Chri-

Prophetavimus. Inepte Calvhius

phetavimus, id est, docuimus.

interprelaltir, pro-

slus, vera

miracula facluros, ver prophelsse, ver

;

Nam

ut

demus

id ali-

dannonia ejecisse
tiri

nec enim respondetChrislus menista fecerint,

quando hoc verbum

doctores
,

significarc, sicut vers. 15, falsos

,

eos

sed se eos, quamvis

non nsse,
qui

falsos prophetas appellavit

illos

lamen debuit
no-

et senlenlia postulai,

ul Chrislus signilcet vera eos

animadvertere hic falsos

prophetas allegare mi,

miracula facturos

non enim mirum

esset,

si illis,

racula, nonne in nomine tuo prophetavimus

et in

non vera, sed

falsa

miracula fecissenl, responderet

mine tuo deemonia ejecimus

et

in

nomine tuo

viriulcs

se non nsse eos, vald

autem mirum, ut

iis,

qui vera
esset,

muttas fecimus? Propheiare igitur non est docere, sed

futura piaediceie.
est.

fecerunt miracula,
si

ila

respondeat. Nec

magnum

Hoc enim miraculum

illud
:

est, illud

non

moneret nos; ne

falsa facienlibus

miracula crede-

Alque banc virn habet

lu nomine tuo,

id est

remus; n;agnumomnin
ne
falsis

et admirabile,

qud moneal,

virtute tua.

Non onim
:

in

nomine

Christi, sed CliriCliri-

prophelis credamus vera eliam miracula fa-

stuin docere dicimur

propheiare autem non

cienlibus; nec ex solis miraculis, sed eliam ex fructibus

,

sium, sed in nomine Christi.

id esl

ex moribus ipsorum veros falsosque

Virtutes multas. Miracula multiplicis generis, aut

ssep.
rat,

prophetas discernamus. Nullum ergo, dicel aliqis,

Quod enim anle per

in

partes, et disirihtit dixe-

ad probandam veram doctrinam ex veris miraculis ar-

nunc

gnre coucludit,
in

cerel,

nonne

nomine tuo

quemadmodm si dipropbelavimus, et dmo-

gumenlum sumi
sed

polest.

Non sequituromnin nullum,

non omnin necessorium sumi posse. Scimus

miracula aposlolis
tradidisse.

nia ejecimus, et alia mulia l'ecimus miracula? Existit

enim Chrisium ad conlirmandam doctrinam suam

potestalem
faciciuli

ex hoc loco de miraculis quieslio,

los (ieri possint.

num

etiam per ma-

Mua

cerlum,

cm duo miraculorum,
etiam per mafalsa

Scimus

vi

miraculorum lotnm pen lerrarum orbem

alia vera, alia falsa,

gnera

sinl, falsa

ad (idem fuisse periractum. Quod qui negant, ut disputt adverss Centilos Augustinus
,

los ficri posse.

Nara Anlichrislum

editurum esse

majus

ipsi

mi-

prodigia testatur, 2 Tbes. 2, 9, D. Paulus. Et

illos

magos

racida tollendo miraculum faciunt. Incredibilius enim

Piiaraonis,

quamvis verane an

falsa

miracula fe-

miraculum

esl

tolum orbem
,

terra?, id est, tt pbiloso-

Yers. 22 et 25. In nomine tuo , etc. Publicce funriiones in malis minislris viin habenlelefficaciam, ac vera fides sine charilale esse potesl ; Aug. : Non

phos, lot sapientes viros

ergo cognoscet nisi

lam paucis

apostolis

tain

cum

qui operatur qutalem. Confi-

tebor, palm declarabo

me

eos pro meis agnoscere.

583
imperitis,
libus, sitie

IN

MATTH/EUM

584

lam

incredibilia

human

rationi prdican,

rio
cit,

ulliii

miraculis credidisse

qum

illa

ipsa

de Us qui ver eum sincerque confitenlur dic. 10, 32 Qui me confessus fuerit coram hominibus,
:

miracula,
lnr lidei
ijuia

(|iuc

per eos facta narranlur. Probabile igiest,

,

confitebor et ego

eum coram Paire meo

vos. Theopbylact.

argumenlum

quod ex miraculis

suinitur,
fieri
,

Nunqum novi

ne tum quidem

pcr fidein sajp

sine (ide rar

admodm

cm

soient. Kl cin fiunt,

non ad probandam corum

qui

qui
fieri

miracula facerelis. Onines vetercs auclores observaverunt, inprimisquc Origcncs, in c. 8, ad Rom.,

,

faciunt;
soient.

sed eorum

veram fidem babent,

cognoscendi verbum hoc loco

cognitionem
,

aliisque similibus

non

Nec cnim

Balaam futura praxliccndo suam

sed affeclum approbationeinque

,

signifi
:

ipsius; sed populi potis Dei, adverss

quem conduquse pau-

care, ut, ego cognosco oves meas

Cognovil Dominus qui sunt ejus
scio vos,
,

Joan. 10, 14; et

clus fuerat, fidem confirmant

la,

et fer

omnia miracu,

2 Tim.

2, 19, et, ne-

qua: per hacreticos facla fuisse legimus

Malth. 25, 12, et Luca; 13, 25.

,

Omnes cnim
,

cissima sunt, bujusmodi esse constat; qualia ea, qu;e

in ecclesiaslicis hisloriis, et

Deus cognoscit

sed non omnes pro suis approbat.

loci

apud Anastasium

in

qua>

Sensus ergo multiplex bujus

esse polest

aut,
baaut,
si-

stionibus Esripturae recensenlur. Est ctiam

tuin miraculis duciuin
;

argumcn,

nunqum
bui,

novi vos, id est,

si

non ornai, un saltem

aut duabus etiam ex parlibus neccssarium.

Nam

elsi

nunqum in nunqum pro veris babui

mulabatis
,

nunqum vos pro meis prajdcstinatoruin numro posui,

prophetis, qualcs vos esse

non necessario sequitur

verani babere
fidein
;

eum

qui miracula facial,

quod videtnr ad bunc locum ubi de digno-

tanien

necessario

sequitur,

scendis falsis prophetis agitur, magis

eam

in

qu frequentia et quasi ordinaria miracula

;

Vehs. 21.
falsis

Omnis

accommodatum

ergo. Disputaverat propri de

fiant,

veram esse Ecclcsiam

quia etsi aliquando

Deus

prophetis, concludit generaliter de omnihus ho-

per privalos extra Ecclesiam suam bomines miracula

fieri

minibus.
0_ui

permittat, sicut et per asinam fecit Balaam, quae

cerl non
,

audit verra iiMC. Quidam ad ea referunt quai

tribus capitibus dicta sunt
,

in Ecclesi

erat

tanien nulli generaliter

supra

ut auclor Imperf.

liominum
ciendi

societali

nisi Ecclesiae sua;

ordinariam fa-

Certius est generaliter de omnibus Chrisli verbis inlelligerc, ilaquc interpretor verba

miracula concessil polestatem. Magis etiam

est,

hc, id est, bujus-

necessarium
ducitur
,

quod

allcr ex parte per

fiant
,

negationem

modi, bu:c

et similia, aut haec, id est,

mea

quia

illa,

in

qu miracula nulla

eam veram Ec-

qua: ante dixerat, ipsius crant verba, et solet ex uno

clesiam esse non possc, quia scimus Cbristum Ecclesia;

aliquando individuo lolum genus

significari.

suai poteslalem

ad facicnda miracula ddisse,

1

Qui /edificat. iEdificare est in Cbristum credere,

Cor. 3, 10. Hujusxdificii duplex esse dicitfundamen-

llaque recl bine probare possumus Calvinistarum,

Lutheranorum

Anabaptistarum

et esteras

eorum,
quia in

luin, arenani et
l'ihus

pelram. Arenam vocalsolam fidem opeet

qui hodi rgnant, ha?relicorum congregaliones non veras Ecclesias, sed synagogas esse Satanae
null
,

vacuam, vers. 26,

omnis, qui audit verba hc,

et

non

facit ea, similis erit viro stulto, qui dificavit

domum
,

earum unqum miraculum visum

et
nisi in

est. Objiciunt

hoc loco Hieronymus

Jsus,

Aug. neminem posse dicere

,

suam super arenam. Pelram vocat bona opra 24 Omnis ergo, qui audit verba hc, et facit ea,
:

vers.
assi-

Spiritu sanclo

1 Cor.

12, 3.
,

Quomod

milabilur viro sapienli qui dificavit

domum suam

su-

ergo possunt non solm dicere Domine

Domine, sed
qui Spirilum

per petram.

Unde duo contra

allerum

duos

Calvinistarum

etiam nomine Chrisli miracula lacre

errores colliguntur. Allerum, solam fidem ad salutem

sanctum non babent? Respondent

loco non significare verbis dicere
;

dicere Jsus eo in

non
sunt

salis esse;
(idei,

boisa opra

quse adjuncta

sed

faclis

id est,

non solm

juslificare, et

ad salutem pluri-

Chrislum non solm

fide confiteri,

sed moribus etiam

mm

valere, sed lirmissimum etiam salutis nostra;

exprimere

quod manifestum

est

neminem

sine Spi-

esse fundamentum.
ria est, 1

ritu sancto facere posse.

Cor.

5,

11

Neque huic sentenliui illa contraFundamentum uliud nemo potest

:

Vers. 23.

Et tonc.

In

ill

die, de qu dixerat

ponere prler id quod positum

Jsus. Multi

est

quod

est

Chrislus

versu prcedenli, coram omnibus hominibus, quando

revelabuntur abscondita lenebrarum, quasi dicat us-

cnim

in

eodem fundamenlo
est Chrislus et

lapides sont,

summus
autem

et

primus solus
aliud

prxter

illud

que ad illam diem paliar acdissimulabo

leas granis in are mixtas relinquam
;

et quasi pa-

fundamenlum
alia

nemo

potest ponere.

Super illum
;

tune discernant,
et
,

etiam sunt, quai eo nilunlur i'undamenta

tune ventilabo. Hieronym., auclor Imperf.

Beda.

nain et apostoli et prophetui

tur,

fundamentum appellanfides et
fir-

Confitebor. Auctor Imperfecli

)oyv)ffu,

bon. 19

pro /w-

sed ipso

summo

angulari lapide Chrislo Jesu,

confitebor, videtur legisse, /xau, jurabo,

quod
di-

Ephes. 2, 20, et Apoc. 21,14. Sic eliam

opra duo sunt fundamenta
,

ben admodm congruit. Jurare autem

viere
:

inlelligit

utrumque primo ac
Sed sola

Amen, amen

dico vobis, nescio vos, ut c. 25, 12.

missimo rundamento

nititur Chrislo.

fides

Alii interpretantur, confitebor, id est, publie profile-

arena super petram posita est, qua; quamvis stante,

quainvis inconcuss pclr, facile per se ipsa dilabitur,
I

bor

me

eos non nsse

ut

Hieronym. videlur autem

simulat eorum confessioni veram suam confessionem

cl quidquid superiedificalum est,

in

ruinam

trahit;
,

opponere

quasi dicat

illi

confessi sunt; ego eos

me coram bominibus fict coram Ptre meo ver confi;

opra pclra super pelram vento

,

qua; null pluvi

nullo

nullius impelu
,

fluminis labefaclatur. Pluviam

,

tebor, sed

me eos minime cognoscere

sicul

contra-

auiem, ventum

et

flumen

uonnulli

iia

dislinguunt,

j85

COMMF.NTARIA. CAP. VHI.

Probacilu ejus tempeslas valida.

quasi tribus rbus trs res alise significentur.

bilit
ficia

Docet ergo Chrislus cos

firmiler in judicio statu-

Christum

iribus rbus, quibus potissimin di

qui bona habuerint opra

labefactari "soient,

camdem diem

judicii

quasi
;

ros esse

alios

quanlmcumque fidem
sicut oralor

habuerint
in
ille

terribilem

quamdam tempestalem,
:

descrbcre voluisse,

causa casuros. Non enim rsurgent impii

judicio,

ut Psal. 49, 3

Deus

manifest veniet, Deits noster et

et in cir-

Hebr IQpb non slabunt

loquitur,

Latinus

non

silebit ;

ignis in conspeclu ejus exardescet,

cm

in senalu

pulcherrim staremus.
VIII.

CAPUT
1.

VIII.
1. Jsus tant

CHAPITRE
descendu de
la

Cm

autem descendisset de monte, secut sunt

montagne, une grande

cum
2.

foule le suivit.

turbx multx.

Et ecce leprosus venions, adorabat eum, dicens:

si vis,

lui

Domine,
3.

potes

me mundare.
manum,
letigit

El voil qu'un lpreux venant lui l'adora, en disant Seigneur, si vous voulez, vous pouvez me gurir.
2.
:

Et extendens Jsus

eum, dicens

5.
le

Vlo,
ejus.
4.

mundre.
Et

Et confesiim mundata est lepra

Vide, nemini dixeris

El Jsus tendant la main, le toucha, et lui dit Je veux, soyezguri. VA l'instant sa lpre fut gurie.
:

4.
ait
illi

Et Jsus

lui dit

Gardez vous bien de parler de

Jsus

sedvade.
pruecepit

ceci personne; mais allez vous montrer au prtre, et offrez le don prescrit par Mose, afin que cela leur

oslende te sacerdoti, et offer

munus quod

serve de tmoignage.
5. Jsus tant entr

Moyses,
5.

in

testimonium

illis.

dans Capharnaum, un

cente-

Cm autem
Et dicens
:

introisset

Capharnaum,

accessit

ad

nier vint

lui, le
:

priant,

eum
6.

centurio, roganseum,

Domine, puer meus jacet

Jsus

in

domo
curabo

6. El disant Seigneur, mon serviteur est malade de paralysie dans ma maison, el il souffre extrmement. 7.

paralyticus, et
7.

mal torquetur.
:

Et

ait

illi

Ego veniam
ait

Et Jsus

lui dit

J'irai et je le gurirai.
:

et

cum.
8.

Et respondens centurio,

Domine, non sum

die

Seigneur, je no suis pas digue que vous entriez d;ms ma maison ; mais dites seulement une parole, et mon serviteur sera
8. Mais le centenier lui rpondit

dignus ut intres sub lectum

meum, sed tantm

guri.
9- Car je suis un homme soumis aussi d'aulres, ayant des soldats sous moi je dis l'un : Allez, et il va et iautre Venez, et il vient ; et mon servi; ;
:

verbo, et sanabitur puer meus.

9.

Nam
:

et

egobomo sum sub

milites
;

poteslale constitutus,
:

babens sub
et
alii

me

et dico huic
;

Vade,
:

et vadit

teur

Faites cela, et

il

le fait.

Veni, et venit

et servo

meo

Fac hoc,

et

facit.

10. Audiens

autem Jsus, miratus

vobis,

est, et sequenlifi-

10. Jsus entendant ces paroles fut dans l'admiration, et dit ceux qui le suivaient : Je vous le dis en vrit, je n'ai point trouve une si grande foi dans
Isral.

bus se dixit

Amen dico

non inveni tantam

dem

in Isral.

11. Dico

autem vobis qud multi ab Oriente ctOc-

H. Aussi je vous dclare que plusieurs viendront d'Orienl et d Occident, el s'assoieronl dans le royaume des cieux avec Abraham, lsaac et Jacob;
12. Mais que les enfants du royaume seront jets dans les tnbres extrieures c'est l qu'il y aura des pleurs et des grincements de dents.
:

cidente venient, et recumbent

et

cum Abraham,

et lsaac,

Jacob

in

regno clorum

12. Filii
riores
:

autem regni

ejicientur in

tenebras

exte-

ibi erit fletus, et

stridor denlium.
:

13. Alors Jsus dit au centenier soit fait selon que vous avez cru.
sicut cre-

Allez, el qu'il

vous

Et l'heure

mme

13. Et dixit Jsus centurioni

didisli, liai tibi.

Vade,

et
ill

son serviteur fut guri.

14. Jsus tant venu en la maison de Pierre vit sa belle-mre qui laii au lit et qui avait la livre.

Et sanatus est puer in

hor.
vidit

14. Et

cm

venisset Jsus in
et

domum

Ptri,

socrum ejus jacentem,

15. El teligit

febricitantem.
ejus, et dimisit

manum

eam

febris,

15. Et il lui loucha la main ; et la livre la quitta, de manire que, s'lant leve, elle se mit les
servir.

et surrexit, et ministrabat eis.

16. Vespere

autem
:

facto, obtuleruntei

multos da>

16.
rit

monia habentes
mal

et ejiciebat spirilus verbo, et

:

omnes
Isaiam

et d'une parole

li;ibentcs curavit

on lui prsenta plusieurs possds ; chassait les malins esprits, et ii gulous ceux qui taient malades,
le soir
il

Sur

17. Ut adimpleretur

quod dictum

est per

prophetam, dicenlem
pit, et

Ipse infirmitates nostras acce-

17. Afin que cette parole du prophte Isae ft accomplie: Il a pris lui-mme nos infirmits, et il s'est ch irg de nos maladies.
18.
foule,

;vgrolationes nostras porlavit.

18. Videns

autem Jsus turbas multas circm

ait illi:

se,

Or Jsus, se voyant environn d'une grande donna ordre de passer l'autre bord.
:

jussit ire trans fretum.

19. Et accedens unus scriba

Magister, se-

19. Et un scribe s'approchant lui dit Matre, je vous suivrai en quelque lieu que vous alliez.

quar te qucumque
20. El dicil
lucres cli
ei

ieris.
:

Jsus
:

Vulpes foveas habent, et vo-

nidos

Filius

aulem hominis non habet

20. Et Jsus Les renards ont leurs lanires, et les oiseaux du ciel oui leurs nids, mais le Fils de l'homme n'a pas o reposer sa tte.
:

ubi caput reclinet.

21. Alius autem de discipulis ejus

ait

illi

Domine,

21. Un autre de ses disciples lui dit : Seigneur, permeltez-moi auparavant d'aller ensevelir mon
pre.

permitleme primm
S. S. XXT.

ire, et sepelire

patrem meum,

19

587
22. Jcsus autem ait
illi
:

IN MATTII/EUM

088

Sequere me,

et dimitte

moriuos sepelire morliios suos.

23. Et ascendentc

eo in

naviculam, secuti

sunt

cum

discipuli ejns.

22. Mais Jsus lui dit : Suivez-moi, et laissez aux morts le soin d'ensevelir leurs morts. 23. El Jsus tant entr dans la barque, ses disciples le suivaient ; 24. Et voil qu'il s'leva sur la mer une si grande

21. Et ecce motus

magnus

faclus est in mari; ita ut

naviculaoperirelurfluctibus, ipse ver dormiebat.

25. Et accesserunt ad

(empile que la barque cependant dormait.

le

tait

couverte de

flots

et lui

eum

discipuli

ejus, et susci-

laverunt eum, dicentes

Domine, salva nos, perimus

:

25. Alors ses disciples s'approchrent de lui, et rveillrent, en lui disant: Seigneur, sauvez-nous, nous prissons.

2G. Et dieit eis Je.sus

(idei ?

Qnid

limidi

cslis,

modicx
;

26. Jsus leur rpondit

cta

Tune surgens, imperavit est tranquillitas mngna.

ven'.iset mari

et fa-

hommes de peu de
manda aux vents
calme.

foi?

el la

Pourquoi avez-vous peur, Alors se levant, il commer, et il se fit un grand

:

27. Porr hominesmirati sunt, dicentes

Iiic,

Qualis est
27. Alors ceux qui taient prsents furent saisis d'tonnement, et ils disaient: Quel est celui-ci , a qui
les vents et la

quia venli et mare obediunt

ei ?

28. Et

cm

venisset trans frelum in regionem Geraei

mer

obissent?

senorum, occurrerunt
monunientis exeuntes,
transite per

duo habenles drcmonia

nimis,
ita

de

soevi

utnemoposset

viam illam.
,

28. Jsus tant arriv l'autre bord du lac, aans le pays des Grasniens, deux possds , qui taient si furieux que personne n'osait passer par ce cheminl, sortirent des spulcres et vinrent sa rencontre.
29. El voil qu'ils se mirent crier, disant Fils de Dieu, qu'y a-t-il entre vous cl nous?
:

29. Et ecce clamaverunt

libi,

dicentes: Qnid nobis et

Josu, Fili Dei? Vcnisti bue ante tempus torquerc

?
iliis

Jsus les?

nos

vous venu
grex mullorum
50. Or,

ici
il

pour nous tourmenter avant

qui'p.iissaicnt.

le

temps

O. Erat aulem non long ab porcorum pascens.

31.
ejicis

y avait non loin d'eux un grand troupeau

de pourceaux
31. Et les
Si

Dmolies autem rogabant eum, dicentes:

nos bine, mille nos
illis
:

in

gregem porcorumexeunies, abierunt

in

Si le priaient, en lui disant vous nous chassez d'ici, envoyez-nous dans ce troupeau de pourceaux.
:

dmons

52. Et ait

Ile.

Al

illi

porcos, el ceceimpelu abiil lotus grex perpru:ceps ki

inarc, el mortui sunt in aqnis.

52. El il leur dit : Allez. El tant sortis ils entrrent dans les pourceaux ; el voil que toul le troupeau courut avec imptuosit se prcipiter dans la mer, et ils moururent dans les eaux.
,

53. Paslores autem fugerunt

et

venientes in civieis

talem, nunliavcrunl oninia, et

de

qui damionia

habuerant.
34. Et ecce Iota civitas exiit

33. Alors ceux qui les gardaient, s'enfuirent, et lanl venus la ville, ils racontrent tout ceci, et ce qui tait arriv aux possds.
54. Aussitt toute la ville sortit au devant de Jsus; ils le supplirent de sortir de leur pays.

obvim Jesu

et viso

co rogabant, ultransiret finibus eorum.

et l'ayant vu,

COMMENTARIA
Vers.
1.

Cum
,

autem
omnia, qu;e
in
c.

llieron.
ita

causa
bas
bat

Chiisost.,hom. 26; auclor Imperfccli, 21,

tcrprefctntur, quasi
capitibus. dicta sunt
rinl. hl

hoc in-

cur cum lurbse cum concionantem

,

secuta; essent

nec dicere tur-

seculas esse, quia non refere-

tribus

superioribus

quos auditores

aul doclrinse suse lestes,

:

cm

monte
6
,

Cliristo iradila fue-

coneionaretur, habuisset
habuisset miraeulorum

Referebal autem scirc, quot

testes, ne quis sup-

on
:

ita

esse,

i,

probavimus. Dicit ergo

,

suorum

Maiihrcus

Cm

descendisse de moule

non qud omci'im.c.

primer
gelista
,

aut obseurare vellet. Proptcrea

cm evan,

uia superiora in
\, scripsisset,

monte
ul

dixisset; sed

qud

5,
in

posteaqum de ejus egisset doctrin

ait

cujus
:

eum,

turbam homiuum fugerct,

etiam, ut

Hieronymus,

facla narrare vellet, dixit

in re

montem
habuisse

ascemlisse, ibique ad aposlolos concioucm

;

Secul sunt eum turb. Qu

alium Mallh.cus

ejusque concionis occasionc alias quoque

qum
alii

crclcri evangelistae, secutus est

ordinem.

Nam

ejus concioncs recilsset, volens

nunc exponcre, quid

turbis
,

pvis Christi miracula,

qum

doctrinain exposue-

poslea sequenlibus iterm fecisset

habuit dicere

necesse

runl, quasi ex miraculis, doclrinne facluri (idem.

cum de monte
cm
,

descendisse. Ncc enim

ali-

Vers. 2.

Et ecce leprosus. Marcus,

illa,

c. 1, et

Lu-

cum

lurbSD, nisi in

campo, sequi polcrant. Dicet

cas. 5, alia

quiedam miracula pris narrant. Ilaque

an posl hoc
:

quis cur tnm

6 et 7, cas concioncs relulit

dixit

incerlum est ulrni hoc post

sint.

illa

facta

quas ad casdem turbas Clnistiis babuerat, non

evangelista de

Nisi

qud Maltlncus dicens

,

Et ecce leprosus,

monte descendisse
descendisse,

neque turbas cum

necessarium
di-

videlur signilicare hoc s(a(im

ut Christus de

monte
el

seculas esse. Respondeo non

fuisse

descendit, faclum esse. liane enim vim habei illud,

ecce,

cere

cum de monte
1.

nisi

ut redderelur

utc. 2, l, exposuimus.

Commode autem Leon-

descendi.sf.t. Lue. c. 6, ait steloco campeslri. Utrm idem sil sermo habiius Domino , qui Matth;eo conunenioralur, dubitat Ang. qud Malilius dical in monte liuiic Imbitum esse sermonem Domino sedenie , Lucas aulem in loco campeslri Domino stanle... Quanqum etimn illud posset occurrre in aliqu exeelsiore parle moulu, pxintQ cum solis discipnlis Dominant fuisse, quandb ex eis illos

Vers.

Cum

tisse

eum

in

elegit. Deindc cum eis descendisse , non de monte, sed de ips monlis celsitudine in campestrem locum, id est, in aliquam quiditatem, qua' in laterc monlis erat, el militas turbas capere polerat, atque ibi stetisse, doive ad eum lurbai coaqreqnrenlur. Ac poslea cm sedisset, accessisse propinquis disripulos ejus, atque ila illis, clerisque turbis prscntibus ununi habuisse sermonem, qner.i Matlhus Lucasque narraverunt, diveno

duodecim

589
lins

COMMENTARIA. CAP.
monet
ide,

VIII.

590

dm
,

in

monte

esset,

.Tgrolos
in

11

sim fugiant, maxime ver Calvinistas, quorum et

perniciosissimus, et

oblatos non fuisse

ne ejus conciones, quas

monte

maxime

conlagiosus est morbiis.

liabehal, impcdircnliir.

Volo, mundare. Respondet iisdem duobus verbis,

,

Adorabat,

li/naiiiuvet

flectebat gentia, provolvebat

quibus leprosus usus fuerat, ut ejus fidem

firmet,

efi'ectu

con-

se ad ejus pedes; Marci 1, 40,

Gallic diceres
,

yomwc&y

urv, ul

si

Ambrosius,

lib.

5 in Lucam, Chrysostonius,

lui faisant

tout plein

de rvrences

homili 17, ex variis locis Matthrei. Mundare non esse

inlinilivum,

Lucas

5,

12, cadens in faciem,

Hebraismum

secutus,

sedimperandiniodum Hicronymus et Chry-

V3S5

7913, quod mulli urbanitatem Chrislo,

,

tanqum

sostonius monucrunt.

Quod Hieronymum bominem

Chrysostomum Gra^cum
nisi

prophetx aut viro sancto exhibilam

interprelantur.

Latinum

fecisse

non miror, quia Latinum verbum

Ego ver religionem fuisse pulo, quia ide videnlur omnes evangelistae, lanlo studio hanc circuinstanliam
exprimere voluisse, ut ejus leprosi fidem declararent;
quie

utriusque modi esse poterat,

fecisse miror,

cm Grsecum verbum xaOpMjTt non

imperandi modi esse possil.

id

Qu res

facit, ut

suspicer

minima profecl
,

fuisset

si

Christum

nibil

supra

Cbrysoslomi interpretem addidisse. Hecl ex hoc

qum prophetam
potuil
:

aut virum
;

sanctum credidisset.
(|um Deo dicere podixit, si

loco veteres auclores Christi divinitalem probaveruni,

Deinn ergo credidit

Si
vis,

neque

alii,

qud quasi proprinon alina usus potestate volendo,

imperandoquecuraverit, Justinus
in expositione fidei,

potes
,

me mundare. Non enim

si

Palrem oraveris

srd

vis

significans

qtialem

Tertullianus, libro 4 contra Marcionem, Allianasius in

libro

ipsum cum Paire haberc potestatem, utChrysostomus,

boni. 20; Theopbylactus,
et

de communi Essenti Palris et

Filii et

Spinls

Eulhymius observaveorandi singularis,

sancli.

Idacius Clarius, libro 3 contra

libro 5 in

Varimadum

runt.

Magna omnin

fides, et ratio

Ambrosius,
et

quse nibil petit, sed necessitaiem oslendit, fidem practendit.

quidam divinitalem simul

Volo ergo
;

Lucam, Chrysostomus,hom. 26, et humauitatem probadicit propter

verunt, ut Tertullianus, Cyrillus, et Ambrosius cujus

5.

Vers.

Et extendens Jsus
,

manum. Quid opus

hece verba sunt

Photinnm

oral extendere

pneserlim ad tangtndum leprosum,

imperal propter Arium

cujus contactas in veteri lege

immundus habebatur?
aucloide Chrislum

Vers.

4.

Nemini

tangit propter

Manicltum.
est quaeri

dixeris.

Dignum

cur

Nolarunl ex hoc loco

res, in

et aliis s'unilibus veteres

,

Christus tantum beneflcium praedicare velet, et quo-

quibus Cyrillus Alexandrinus

dammod eum
spondet

qui accepit, ingratum esse jubeat.

Ke-

contactu carnis suce aliquos eegrolos curare voluisse,

ut osleuderet eliam

Hilu-rius, can. 7, ut salus bocc

non

otl'errelur,

carnem suam propter conjunctiovim saluliferam,

5
in

sed quaareretur, id est, ne ide hoc miraculum, quasi

jussu Cliristi, jactari videretur, ut
alii
;

nem cum
aftert,

divinilate

et vivificam

ha-

etiam icgroli
et fidei nieri-

berc. Ambrosius, lib.

ut

Lucam, aliam rationem

ad quecrendam venirent curationem

human;e natunc, quam habebat, probaret

tum amilterent,
venirent
Iliei
,

si

non sponl, sed miraculo impulsi

indicavit

veritaiem. Alii, ut ostenderet se veteri lege non teneri,

qii lepram langere prohibebat, Levil.
14, 46, sed

quam eliam rationem

Ambrosius,

on., ide probibuisse, quia necessariuir.

non erat,ut
Alii,
lib.

tanqum legislalorem superiorem esselegc, Chrysost., hom. 26 in Maltb., et hom. 17, ex variis locis Matthi,
auctor Imperfecli, hom. 21, idem quoque Ambrosius

sernione jaclaret, quod loto corpore pra:ferebat.

ne gloriam suam qurere videretur, Ambrosius,

in

Lucam

Chrysostonius, homili 26, Beda

Eulhy-

eodem
abus

loco,

Lulhym.

et

Theophylacl.

Alii, ut

osten-

mius, Theophylaclus. Mibi scnlentia aucloris Operis

linpeifecli vald placet,

deret se esse

non alium qui curavissel, cm

quod apud D.

ipse

non

non omniu veluisse Chri,

teligisset,

Tbomam

ex Chryso-

slum, ne quid unqum diceret; sed ne dicere!

anle-

stomo cilalum
in se cl

lego. Alii, utdocerel legeni, quaelepree

qum

se sacerdolibus oslenderet

ne
,

si

sacerdoles

contactum prohibebat, ne contingens contaminarelur,

vulgat fam

factum cognovissent

caluinniaientur
sicut lex,

non habere locum, qui nec contaminari poterat, leprosum non coniaminandi, sed curandi causa leTertullianus ait
lib.

non esse ver mundatum, cujus mundilies,

Levil. 14, pr.icipiebat,

non esset ipsorum

judicio,

tigisset, ut

ad\eiss Marcionem 4.

comprobala. Proplerea

dicit slatim, oslende te sucer-

Eodem modo nunc evangelica, et ccclesiaslica lexintelligenda, qu cum huereticis agere prohibemur, 2 Tint, , 5, et 2 Joan. 10. Non enim prohibemurcum illis
agere, ut eus converlamus; sed ne nos ipsi perverla-

do/i.Quod cur pra-ceperii.etiaminter interprtes dispulaiur. Plerique

respondent ide pracepisse, ut ostenlib.

derel se legem servare, ut Tertullianus,

4 contra

Marcionem

Chrysost., hom. 26

Hicron. et Eutbym.
civila-

mur, quia malilia eoruin,

sicut

cancer serpit. Ergo

Alii, ne, si se sacerdoli

non ostendisset, extra

qui Cbrislus est, qui nec perverti potest, et converere potest, et Eccleske doctores, qui Christi perso-

tem secundm legem manere cogeretur, nec accepto beneficio fruerelur, quia curatis lepr redire non
licebal in civitalem,

nam grant,

hajreticos tangant, considrantes

tamen
longis-

priusqum

summo

sacerdote de

seipsos, ne et ipsi

lenlentur; cleri

qum

eorum

esset curatione judicatum.Theophylactus. Alias

narrandi modo, sed edem veritale rerum et sentenmrum, quas tunbo dixerunt , lib. 2 de Consensu evanc, cap. 19. Vers. 3t 4. Mundare, mundug esto. Dixeris;

exemplumfugiendjaclanliuprsebeievoluit. Munis,

quod pRjCCEpit mo\ses, Levit. 14: Duos passerculos, tesiimonium : quemadmodm praecepit Moyses; vel in tesiimonium ; ut eorum incredulilas hoc miraculo revinealur ; aut in tesiimonium, qud Cbrislus servaret legem, non destruerel.
etc., in


591
IN

MATTH/EUM
que
in
:

592
servo paralytico, utrumque centurionem Ji-

prterca rationes duas Hieronymus affeit ; alleram ut humilitalem suam doceret; alteram, quam el Bedam
probsse video, et

xisse

Non sum
non

dignus ni intres sub lectum meum.

Illi

ego omnium maxime

si

probo, utin-

ergo, qui contra senliunt, inconsiderat faciunt,qud

dissimilia,

exeusabiles esscnt sacerdotes,

in

ipsum non credeest,

similia considrent.
,

Quod autem Mat-

rcnt, cujus miracuia probsscnt.

Hoc enim

quod

thus centurionem accessisse

Lucas seniores Juposlea

;id

slalim addit, in leslimonium Mis, quod, ut paul posl dicam, non solm ad oblationem muneris, sed etiam

d;eorum misisse
fecisse et

dical,

quidam respondent, utrumque

principio

seniores

Judorum,

el

ad ostensionem speclat.
testimonium ilus. Quidam hoc rcferunt ad verbum, prcepit, ut sitsensus, et offer munus tuum,
In

amicos suos, cm audivisset Chrislum adventare,

eum

misisse,

quod Lucas,

et

ad extremum ingrave

scente

morbo ipsum etiam

Alii per alios

accessisse,

quod Maith.ru>.

Iquod pra'cepit Moyses,

ut esset in testimonium

illis

exposuit, ut Chrysoslomus, hom. 27, Theophylaclus ci

cnralioiicm non ex sacerdotibus, aut

omnin ex homij

Euthymius.
sisse;

tantm non per se accs

nibus

dum
dicat

sed ex Deo profectam esse, ad quem fer moHilarius inlerpretatur. Nonnulli ad verbum, offer,
;

accederc enim dicilur non solm qui perse,

sed etiam qui per alios accedit, ut comparere coram

judice,
]

ut auctor Imperf.,
:

Offer

illis

bom. 21, et Theophylaclus, quasi munus, ne, si non obtnleris, cur.itio-

non solm qui per

se,

sed el qui per pmeuralib.

torem comparet. Sic Auguslinus,

evangelislarum, c. 20, et
et 8, et
lib.

2 de Consensu
c.

nem tuam

calumnientur, et ut muneris acceptio per-

33 conlra Fauslum,

petuum contra illos verx curationis tua; testimonium sil. Nec enim dicere poterunt, non ver fuisse curatiim, pro cujus cognil

Buda

et

Leonlius hoc in loco. Nec obslat,

vers. 8,

quod Maltlueus
disse
:

dicil,

centurionen respon:

approbatque cuiatione munus

Domine, non sum dignus, et vers. 9

Nam

et

acceperinl. Alii ad ulrmnque, el ad verbum, ostende,

et

ego

homo sum. Nam quemadmodm

accessisse;
ila

qui per aliuin ac-

ad verbum

offer,

utTerlull., Cbrysost. et Ambr.iis

cedit,

qui per alium respondet, re-

locis quos ante designavimus, quod ego verissimum judico. Beddit enim ralionem non solm cur munus

spondisse dicitur. Illud majus est argumenlum, quod

vero simile esse non videatur seniores Judxorum, qui

illumofferre jubeat, sed etiam cur ad sacerdotes mittat

,

apud Lucam rogant, ut veniat, hic rogare ne venial.

et cur

quidquam

pris dicere prohibeat. Sensus

Sed

facile

responderi polest id apud

addidisse.

Lucam

seniores

ergo est, nemini quidquam dixeris, sed ostende le sacerMoyses, ut illi doti, toffer munus tuum, quod prcepit
jpsi,

Judxorum de suo
dixisse
illis,

Nam

centurionem non
,

ut rogarent

Chrislum ad se venire
:

ex

qui

maxime mibi adversanlur,

sint, et proprio

primi

meorum
munus

mi-

codent Luc perspicuum est, vers. 6, 7

vexari,

Domine,

nol'i

raculorum testes

ipsorum testimonio
offe-

non enim sum dignus, ut sub tectum

et
,

meum inires,
arbilralus, ut

coruni incredulitasarguatur.Quale autem

propter quod

meipsum non sum dignum

sed die verbo
,

endum
Vers.

esset, scribitur Levit. 14, 4.

5.

ad

te

venirem

et

sanabitur puer meus.

Accessit ad eum centurio.

Homincm
;

Ergo seniores Judaeorum minus qum cenlurio hdei,

plus ver habentes vanitatis non sunt functi fideliter legatione
;

fuisse genlilem vel ex ipso

nec enim tuni

cm

Judaei

nomine manifestum est Romani imperii tvrannide

sed partim non credentes posse Chrislum

premebantur, centuriones ex ipsis factos fuisse credendum est, ut Chrysoslomus et Auguslinus admonucrunt; putant autem interprtes an idem hic centurio sil, et ille de quo Lucas scribit. Dubitandi mullis causam altulit,
et

solo verbo absentent curare paralyticum, partim, ut

ait

Chrysoslomus, oslendere volentes tanlum seauclopossent Chrislum adducere, contra

ex vers. 10 et Luc

7, 3, colligitur. Dis-

ritate valere, ut

qum

in

mandatis habebant, rogrunt ut veniret. Sicut

et illud

de suo addiderunt
;

Dignus enim
et

est,

eux hoc

quod magna videalur

inlcr

Alatlhamm

el

Lucam

in

prstes

diligit

enim genlem noslram,

synagogam ipse
mandaverat,

cjus histori narratione esse discordia. Mailhams dicit

dificavil nobis.

Non enim cenlurio

dicerent,

illis

centurionem ad Cbristum accessisse; Lucas misisse adeuin primm seniores Judueorum, deindeamicos suos, excussseque, quod ad
nissel,

ut se

dignum esse
igilur

sed potis indignuiu.

Unus

evangelista, quid cenlurio

mandssel;
ego credo,

eum

ipse

non ve-

aller, quid

Judi dixissent, exposuit.

Illud

nec enim
dicit

se, ut veniret,

dignum judicssc.
in

ea verba qua? vers. 8 et 9, sequunlur, Judis dica

Matlhams

centurionem rogsse Chrislum, ne

non

fuisse

nec enim tanlum habebant

fidei,

ut

tam

domum suam

veniret; nec

enim se dignum esse

Lu-

plenis fidei verbis uti possent, prscrlim

cm, ut ex
;

cas rogsse, ut veniret.

Quibus ralionibus adducli

Luc constat, anle rogsscnl, ut veniret

fuisse

sed dicta

nonnulli fuerunl, uldiversam bistoriam essedicerent, ut Chrysoslomus, hom. 27, et Luthymius meminerunl.

ab amicis centurionis

quos, ut

ait

Lucas,

cm
non

audisset adventare Chrislum, ad

eum

misit,

quosque

Sed omnes veteres interprtes eamdem esse

iii

credibile est gentiles fuisse, quia eos evangelista

putant. Et ver quis credat duo miracuia tam similia

Judos, ut.priores, sed amicos vocal, eos ergo lan-

esse potuisse, utrumque

Capernaum, utrumque eo-

qum magis

familiares

videns priores
instruxit
;

inlideliler

dero tempore, utrumque in servo centurionis, ulrum-

mandata sua peregisse, melis

c. 7.

ut se

homi-

Vers. 5.

Cum intrisset Capharnauji

breviter, Lucas

per ami:

Centurio typum populi gentilis gessit, qui pro-

cos, qui, ut notai Aug.; esl usitatus loquendi modus non enim exprimitan perse, aut per alios accesseril.

pis accessit ad Christum absentem , qum ,luda:i ad prsesentem. Nihil in Scriptur usitalum magis, qum
id

Quod Matlhccus

distinclis enarrat,

homini tribuere

quod per

alios facit.

593

COMMENTARIA. CAP.
esse dicant

VIII.

591
dicat, ut lu. Altra,

nem

sub potestatc consiitutum, tamen

:

f| et

ego

homo sum, quasi

et

qud

sla-

dicere huic militi

Vade, et vaderc

allei:

Foc

hoc,

lim adjicial,
plicare,

habeo sub

me

milites, quasi volons ex-

et facere. quod, ut eranl fideliores, iisdem quibus ac-

quod dixerat se esse

in potestate

consiitutum.

leperant vefbis, recitaverunt. Fuerunt, et qui dicerenl

Nolo, testis mihi

mea

conscienlia est, adversariurn

hune centurionem illum

scribit, cap.

fuisse

regulum. de quo

Joannes
et illo

4, 46, et

miraculum quod hoc

hic,

loco narratur idem.

Leonlius

et

apud

Joaiinem, iteuique apud

eumdem

Joanuein Chryso-

stomus, Theophylactus, Euthymius referunt, eorum-

moneo eam fuisse Arianorum interpretationem sic enim auctor Operis Imperfecti, homo, ut ex mullis locis Commentariorum ipsius manifestum est, Arianus. Quo consilio non solemus eum, ut multi faciunl, Chrysostomi nomine ciinvidi gravare, sed lectorem
;

que opinionein mrit refellunt, nosque

loci locus noiatur Joannis, quasi

illic

refu-

tare,

ne sanctissimi

et erudilissimi

viri

auctoritatem

tavimus. Ilaque abs re est, quod ad marginem hujs

spurii el

ha?relici operis attribulione

nisi

polluamus; nec
eru-

eadem

sit hisloria.
,

omnin citaremus,
set, ut

hanc

illi

Vers. ex Lu.

G.

Puer meus.
,

et antiquitas, et

Servus meus

ut constat

ditio, et sublilitas interpretandi

auctoritatem tribuiscitari posset, sicut

, cap. 7, 3.

Vers. 8.

Non sum dignus,

etiam ha:reticus Catholicis

sufficiens

id est, di-

Terlullianum, et alios nonnullos, quos hsereticos fuisse

scimus, sp citamus. Sensus igitur est omnin contranus.

gnus

ut supra, c. 3, 11

et 1 Cor. 15, 9, et

ad Co-

los. 1, 12.

Non enim

pari, sed minori ad majus argupotestate,

Ut intrus sub tectum meum. Non probo, quod quidam dicunt propterea se centurionem indignum appelasse, qud gentilis esset, et non liceret Judas in

mentatur. Si ego
id est,

homo cm sim sub alterius

milites habeo, dico huic

sub chiliarcho, et sub imperatore conslitutus,

tamen quia sub

vadit, et allcri

me
:

Vade, et

genlilium
dixisset
;

domos
et

ingredi. Id

enim non minus

indignum, ut
ut ipse
,

facile
in

Veni, et venit, quant magis tu, qui

non solm
intrel,

dicit se
,

do-

sub nullius est potestate, poteris solo luo imperio ser-

muin suam
Luc.
7, 7.

sed etiam
,

ad

eum
,

adeat,

vum meum
te

curare

id est,

per alios facere, quod per

catholici

Non ergo

quia gentilem
;

sed quia peccased fide

intranet
;

facere potes, ut

omnes veleres auctores

torem &c esse sciebat

dixit se

non superstitione

exposuerunt, Auguslinus, serm. G de Verb. Domini

indignum esse ut sub tectum suum

:

sicut Petrus, Luc. 5, 8

Exi me, Domine, quia homo

Hebraismus, "ION, die,
,

peccator sum. Beda.

Sed tantum verbum

dic verbo.

id

secuudm Matlh., Chrysost., hom. 27, Beda, Slrabus in Commentariis; omnium autem optim Leontius rto e{ou<7av, inlerpretans, uni pauu subrege, cujus interprelationis, si aliud non haberemus argumenlum,

est, jub, verbo,

unico verbo

non enim solm opponit

qum qud

hic sensus uberior est, et

;

ill

lanl cenlu-

facto, sed longo

etiam sermoni, ut

cm

dicit,

rionis (ide inagis dignus

hoc

unum

satis esse

magnum

verbo Domini cti firmuli sunt, id est, uuico ac brevissiino verbo

:

exislimare deberemus. Quis enim non videt non esse

tanta;
illi

Fiant,

et facti sunt,

Psal. 52, 6. Credibile

cenlurionis fidei consentaneum ut se et natur

est audivisse centurionem,

quomod Christus

lepro-

et oflicio
si

quodam modo

sequaret Christo, quod etiam

suui,

non mult ant unico verbo curavisset,

volo,

mun-

hngamua eum ver

fecisset. Mali

facere potuisse,

tamen profecl
illi,

dare; indque tantam concepisse (idem, ut idem in

non

omnin

fuissel oratoris se

quo

suo servo facere posse non dubilaret. Refert Leontius

dixisse

beneficium peteret, cequare. Potis se, quamvis supe-

quosdam propterea centurionem servum ad

;

riorem duceret, inferiorem diceret. Et conlrari conjectura;

Chriatum non adduxisse, quia jam agebat animam

ilaque timuisse, ne in
ille

non modo

levs, sed eiiam falsae sunt.

-/i>,

Nec enim

via agitalus moreretur,

quod

est Grucc,

in

nam

et

ego, ut esse oportebat,

;

cenlurionis lide indignum pulat. Qui enim credidit

ul

ille,

quem

isti

puiant, esset sensus

sed

xa.i

yp y,

solo verbo

morienlem sanare potuisse

t illud existi-

etenim ego, quod

sensum habet omnin contrarium.

tu
;

mandum est
Vers
9.

credidisse posse Christum efficere, ne per

Etenim ego, cm non sim Deus, ut

caeteri,

sed

homo

ut

viain moreretur.

quibus impero, tamen quia sub

:

Nam et ego homo sum. Theodorus CalviItc

me
:

milites ha-

beo, dico huic

Vade, el vadit, et

alteri

Veni, el venit.
dicit, ut

nislariun interpres pro no ^ewriav, sub potestate, le-

Quod autem

dicit se milites habere,

non ide

gendum

putat,
,

fgeusifew, in

potestate, sensu prorss

probet se in potestate esse constituium, sed ut reddat

contrario

quasi

ita

centurio
et

argumentetur

Non

causam, quamobrem
Veni
et veniat; lego

dicit huic

Vade, et vadat

illi

opus est ut venias,

nam

ego

homo sum

sicut tu,

quidem apud Danielem,

c. 5, 2,

nam vis minore,

,;anc
<>n

in

aliqu tamen potestate consli-

to? G;!

Ejajtv

genus quoddam mililarium pratfecln-

lulus, et solo imperio facio, quae volo;

duabusque

in

rum

in

Theodotionis editione nominari, qui N'nSP

illos

opinionem ductus
-/f;,

dicat, cyi

sium plus
Vers.

qud homo sum, indicans Chriesse qum bominem; sed xa; yp yi, nam
est conjecluris, altra,

Chaldaic vocantur, sed

ipsos potestate, suit

ego enim

qu, non in qu essent, sic appellalos puto, tanqun.

si

sub praefectos dicas.

7.

Ego veniam,

si

volueris

quod cm ex
sa-

hiimililate rcusasse! centurio,

Dom irais puerum

navit absens. Die verbo, tanlm impera; Gra^c, dic

etenim absens sanare poteris, qui nulli subdilus es, cm ego vel absens irnperare soleam tametsi alina; potestati subdilus. Et dico, cin dico, vade, obedil
,
I

lantm unum verbum. Vers. 9. Eco sum sub potestate constjtutus

nilii

||

Vi ers. 10.

Miratus est, non fhtociam centurio-

B93
Vers.
10.

IN

MAT ni/EUM
'

5915
in

Mm/iTis est. Adiniratioiifin ncmo

quidem tantam fidem invenisse, cm

apostolis, cerl in beal Virgine

prophetis et
sit

ignorai ex antegrcss ignoralionc, et consecut cngnilione proficisci. Adniirainur

credendum

fuisse

enim qua; videmus, aut

majorem
non

rnerit quacrilur.

Quidam

patriarchas et

udimu-, alive ralione cognoscimus,

cm

ante non

prophelas excludunl, ut Hieronymus, et Beda, quia

dieil,

selim ignoraremus, scd nec cogitaremus quidem. Ita-

non

fuit,

sed, non inveni, id est, non

sum

quc hoc ipsum admiratum

fidem,

fuisse

Christum,

cm

nihil

expertus

in Isral,

ex quo

homo

factus sum.

Sed quid

ignornrcl, mull ver minus illam ipsam centurionis

de aposlolis, et de beat Virgine dicemus? Putal eliam

llicronym.

quam

mirabatur, cm, ut

ait

Augustinus, ipse

non unius centurionis eum singulorum

eam

fecisset, rnerit

miraremur. Quod quidam respon-

Israclilarum, sed Ecclesiae genlilium, qua; per unuin

denl. miratum, ut

hominem, non probo, quia ne homo

probabilius,
|)ropler

centurionem significatur, fidem eum totius Ecclesis

tjuidcm

fidem illam ignorabat. Niltil

dicunt,

Juducorum

lidc

comparari, illique praferri. Sed ut hic

sit,

quod

alii

non

novam cognitionem,
fuisse
in Christo,

sed

sensus anagogicus

non

est cert litteralis;

nam
ucen-

propler

novam experientiam

miratum. Ponunt

ipsius ctiam cenlurionis fidem Christus miratur.

enim Uioologi scientiam quamdam

acquirere possc dicunt,
didicit

quam

ctor Imperfecti, boni. 22, duas inierprelaliones non

cxpcrimentalem vocant, quamque illam novis rbus

incommodas
lurione,

alfert.

Alleram, rever majorem

in

quemadmadm

ail D.

Paulus,

quam

in apostolis fuisse fidem.

Nec

id existi-

ex

iis

qu

passus est obedienliam, Ilebr. 5, 8.

inandum absurdum, cm Chrislus cenlurionis fidem

lantoper laudel, aposlolorum incredulitatem tanto-

C:ttrui
ferre
iis

cxpericnlia non polost

admirationem

af-

qui quidquid expcriuntur,

animo prtesumpseMull
;

per sam reprehendat, infra, vers. 20, et

et 16, 8,

c.

14, TA,

runi; cujusniodi Christum fuisse certum est

et 17, 20, et Marci

16, 14.

Alteram, non

probabilius Augublinus non fuisse rvera miratum

simpliciter,

sed proporlioue

personas fidem centufuisse, quia aposloli

in illo

sed ut nos miraremur, quasi atlmirando dixisse, non

inveni lanlam fidem
leg. cl propb., c. 7
:

rionis aposlolorum fide

majorem

in Isral,

lib. 1

contra Advcrs.

Judxi, centurio genlilis erat. Itaque major erat

mediocris,

Quisquis, inquii, miratur, secnn-

qum

in aposlolis
si

summa

fides, sicut

ho-

dm

consuetudiitem

qu homines loquunlur, inopinasibi esse significat,

minem

ruslicum,

quid ex philosophi delibaverit,

tum alque improvisum

quod miratur.
aliis

magnum

dicimus esse philosophum, et Arisiolelibus

Scd Jsus, qui omnia prsciebat, quod mtrandum

commendabat, mirando laudabat,
conlra Manich.,
c.

atque Platonibus anteponimus. Memini lgre Traja-

et lib. 1

de Gnes,

num imperaiorem magnum habitum

quia quantuscumque pictor esset,
peralor

fuisse pictorem,

Quis aulem in Mis fecerat ipsam

si et

magmis tamen imet

fidem, nisi ipse, qui

fecisset, ut

eam mirabatur? quod

mirandum

alius

eam

magnus

pictor esse

non debuit. Sic homines

opinionem acin-

quid miraretur, qui prscius erat? quod miesse significat, igitur taies

sumus, ut quidquid prtcr debilum

cedit, pro

rabatur Dominas noster, nobis

magno habeamus. Duobus ergo modis

eliam Aposlolorum; sed

quibus adliuc

est

opus

sic

moveri.

Omnes

teiprelor, altcro, ut Christus non

compare! centurionis

motus ejus non perturbali animi sunl signa, sed docentis

magistri.

fidem

eum singulorum
;

eum

Credo ego

ita

Christum mirari

dici,

sicul
i

populi fide

sic

enim solemus aliquando gcneraliier

esl,

irasci dicitur

Deus, non qud rvera irascalur, sed

irati

loqui, ut eos

de quibus dubium non

excipiendos

qud puniat, quod homines

ad

facere soient. Sic

inlelligamus.
viro,

Dicimus aliquando coram doclissimo

Christus miratus dicitur, non qud miralus, sed qud

illum vel illum

omnium, quos unqum noveria'lia

modum
Non

mirantis hominis loculus

15, 28.
in

sit

mulier,

mus, doctissimum esse, nimirm eo excepto, quocuin

loquimur,

magna
Isral

est fides tua, c.

eum quo

invidiosum et inurbanum esset

inveni

tantam fidem

Isbael. Gnrc, ne in

terum comparare. Dicit rex illum, aut illum esse

quidem tantam fidem

Et synagogam

inveni.

Quidam,
et

ut ait

minem

totius regni sui polenlissimum,

scit esse

haud dubi se
polentiorem.

Cbrysostom., liom. 27, ex hoc loco,

c. 7,

ex

illo

Luc,
fuisse.

ipsum excipiens, queni long

Dicit Christus inter natos

ipse dificavil nobis, collegcrunt

,

mulierum non surrexiss*

ex muliere natus, el long
dicit se in Isral lanid est,

hune cenlurioneni Israelilam

Nain et hic

non geutilem
ne

majorem Joanne
major
erat. Sic

Bapiist, infra, c. 11, 11, non coinet

Ex quo utroque loco conlrarlum colligere debucrunt.

prehendens seipsum, qui

cm

dicll Chrislus se

in Isral
filius

quidem,

hoc loco, cm

ubi plus fidei esse oporlebal,

qud

essel

Abrain-

lam fidem non invenisse, familiam suam,

bea-

hami, qui pater

venisse fidem,
fuisse gcntilem
;

fuit

omnium credentium, tantam

significat

tam Yirginem,

et aposlolos

non comprehendit. Allero

fide,

non obscure
et

cenlurionem

modo
fidei
ila

sic, ut

non de ips

sed de externis signis

:

apud Lucam c magis seniores Ju-

Chrislus loquatur, quasi dicat

Non

inveni, qui

dorum eum commendant, quod cm Judams non

esset, Judseos
licsset.

mihi responderit, qui lanlam prie se fidem fenet.

tamen amaret, et Syoagogam illis axliQuo aulem modo dicat Chrislus se ne in Isral

Priorem tamen interprelationem magis probo.

Vers. 11.

Ab Oriente

et ad Occidente. tolo

pis, scd fidem.

postea Christus addidit, v. 13 Miratus est Chrislus Illam (Idem, non ex ignoralione causa;, nihil enim eum fOgiebat, sed in modum admiranlis se composuit, et hoc egit quod admirantes soient, Non inveni tan:

Nam

V<ide,

et tient

tam fidem; cum.

Vers. 11.
J

tacita est exprobratio in

populum Judai-

cr-.didisti, fiai tibi.

Recdmbent
qui'
li'iin

loculioiiiliiis,
|

Christus fignralis utitur ; cran! in usu. Jlidx'i rerum

omnium abundantiam sub Messi fulufam animo prx

esprant.

S97
orbe lerrarum extra regnum

COMMENTAWA. CAP.
Jud.e; posait

VIII.

598
dicunt, nalurales subjecti cxlcmis
;

enim duas

nis, et, ut Galli

reiuotissimas partes pro omnibus, August., serai, C de

et

quod

alii,

filios

regni appellari, non qud essent,

Verbis Doni. seundm Malth., venieiil aulem vocati;

loquilur cnini de gentiuin voe;.lione de qn Isaias,
c.

nec enim foras

runt, suque

ejeeti essent,

sed qud esse debue;

non fucrunt culp

quemadmodm
:

filii

43,

T>,

G, 7, 8. 9, vatiiiualus fueral, et

de qn tot
tapiie,

sapiontia? vocati suut,

non quia erant, sed quia maxime

7,

episiolad Romanes,

ma\im ver undecimo

debebanl esse sapientes, Luc.

pientia
filiis

35

Juslificata est sa-

ial disputt D. Paulus.

Ivr

suis.

recumbe.nt, ad

couvivio; solet enim

mensam, inclaphora sumpta de regnum rlorum pr eonvivium

In

tenebras exteriores. Infcrnum

est, elsi Origenes, traclalu
sit,

signilicari

du-

bium non

in

Malth. 23,

signilicari, quia satiabimur,

cm
:

apparueril gloria cjus,

Purgalorium, quod extra infernum

interpretatur.

Psal. 16, 15, ut Luc.i; 14, 15

Sealus qui mmducubit

:

Dubium tamen, cur

lentur,

lenebrae, et cur exteriores appelillic sit,

panem
super
Iieati

in regno Dei, et

Luca; 22, 29, 00

Ego dispono
et bibalis
:

cm

et ignis

et

maxime

inlernoe, et

vobis, ut disposait mihi

Pater regnum, ut cdalis

abdit esse vidoanlur. Certum enim est

ila

Chrislum

mensam meam in regno ineo ; et Apoeal. 19, 9 qui ad cnam nuptiurum agni vocati suai. Hoc
nuptiis, et invilalis si-

de inferno, sicut de carcere aliquo loqui, qui ut tencbrosus

et
sit;

tamen lenebrae

inlernae sunt,

non exlerna?

ipsum per illam parabolam de

gnificalur, Malth.
gentiles,

equidem magis

interna;,

qu majores sunl. Cur

alii

te;

22,2; Luc.
illis

14,

16.

Non solebant

nebrsc vocentur, multi rationcm

aliam reddiderunt

nec licebat

pris

cum

Judaiis ad

mensam

cur exteriores,

admodm

pauci. Ilicronymus in

com-

discumbere; docel Chrislus in clo cum ipsis Judajoruin palriarchis Abraham, lsaac, et Jacob discubituros, et Judseis ipsis anleponendos.

mentariis, et August., epislol ad llonoratum 120,

c. 22, et

Ambrosius,

lih. 7 in

Lucam, propterea dam-

natos in tenebras mitli dicunt, qud

Deo vero

lu-

Cim Abraham, Isaac, et Jacob. Cur hos 1res polissimm nominaverit, inullas causas interprtes affermit. Frima est, qud Deus eorum Deus vocabatur,
Kxodi
terra;
Si 6, 15, 16; Hier.

mine discedant. Ncscio an hoc

sit

etsi

verum

est, potis

allegoricum. Sicut et

illa

altra interpretatio,

quam

afferl Augustiniis in

commentariis
et

in Psal. 6, exte-

Secunda qud

illis

promissio
signifie-'

riores tenebras

extremam,

Chanaan, per quam regnum clorum

propter (idem, qu;c in
in

possil, ciecitatem appellari

batur, facla esset, Gnes. 12, 7, et 15, 15;

lact. Tertia
illis

Theophyeluxit,

miltuntur, qnia nullam in

nitenliam. Alii tenebras

qu ultra sanari non quam omnes damnati inferno agere possunt p;

in

maxime

quidem

dici,

qud locus
6
:

illc

enjusque imitatioue gnies

servantur,

bouam olivam

inserla;

iuferni lucc careat, ut ait Judas, vers.

Angelot veto,

quam

eliam Uierouymus indicat. Mihi vi-

dentur bi trs tanqum reipublic Judacorum fundatores nominari, qui veluti in capitc mensic sessuri
sint, ut significetur illos

suum principatum, sed retiquerunl suum domicitium ad jitdicium magn diei vinculis
qui non servaverunt

ternis sub caligine reservavit.

Nam

etsi

in inferno

gentes

cum

iilis,

id est,

proxim
illius

verus est

ignis,

tamen, ut Basilius et Damascenus do-

sessuras esse, Judaisque pneferendas, sicut

cent, calidus est, lucidus

non

e;t,

quia non solo calore

centurionis fides,

cujus occasione

liajc

dicta sunl,

damnatos, sed eliam obscuritato torquet; exteriores

propis ad fidem

Abraham

Isaac et Jacob,

daeorum
e9t,

fides accessit, sicut sinus

illud

veluti conclave, ubi

quam JuAbraham vocatus Abraham cleslium

fruebatur,

aulem appellari non omnes* qunc

in inferno

sunt

sed

cas in quas dicuntur ejiciendi esse Judan. Multos enim

illic

esse

pnarum

gradus,

omnium

gravissimas tene-

dcliciarum

gustu

quodam expectalione
altem regni.

bras exteriores nominari;

ita

Theophylacius. Quod e

Luc. 16, 22.

Vers. 12.
filios

videtur magis convenire, qu plenior est inler Gemiles

Filii

Filios regni, quasi

et Judajos anlithesis, ut
tiles

quemadmodm

dixeral

Genin

rgis, id est, Dei, et proinde

hredes nonuulli
potiiis

cum Abraham,

Isaac, et Jacob, id est,

ita

primo loco

vocari putant.
iilius

Non approbo

cur enim non

in

clo discubiluros;

mine dicat Jud:eos ultimo

rgis appellsset? Alii, in quibus

Deus ante re1

;

inferno loco futuros esse. Sed aliter tamen inlerpretari

gnaverat. Notas enim in

ron, et Beda. Alii,

Jud Deus,

Psal. 75,

Mic-

possumus

cm enim

agatur de regno clorum,

ejici

quod mihi magis

placet, quibus

ex quo, qui excludunlur, in tenebras exteriores

regnum clorum promissum

erai, et qui in cjus

quo-

dicantur, ralio posluiat, ut inde causa petatur, quare

locus,
in

dammod
in

erant possessioue; propterea enim dicuntur

quasi

quem

miltuntur, et lenebr, et exteriores

ejici foras,

jam pris ims

fuissent, ut

illc,

fui

appellenlur. Agitur aulem hoc loco, sicut

muhis

aliis,
ifli
;

cnaculo sine veste

nupliali inventus est, c. 22, 12,

tilii

de regno cclorum sub figura et similitudine con-

sic fer

Theophylacius. Dicuntur ergo

regni He-

nec prandii, sed cn. quia anliquus mosest, ut couvivia

braismo, quia ad regnum nati deslinatique erant;

sicut filius inortis, qui

ad

cnam
fn
:

potis

quam ad prandium celcbren

ad morlem est destinatus, ut

78,
filios

tur, quia posilis

tune negoliorum curis lougis in notrahi possunt. Itaque rect dixit

fdius mortificationis, Psal.

H nmnn
,

'23,

quos

ctem qum
D.
sal.

diem

noster interpres
displicet
cari,

reddit

mortificalorum.
filios

Non

Paulus
5,
7.

Qui

ebrii sunt,

nocte ebrii sunt.

Ths-

tamen, quod nonuulli dicunt,

in

regni vo-

Quam ob rem 9emper videmus cnam,

qud

regno Judorum nati essent, quod veluti

et

ounquui prandium appellari, Matth. 22, 2; Luc. 14,

16; Apoeal. 19, 9, soient aulem conviviales ciue,
quia de nocte fiunt, copioso tsedarum luminecelebrri,

umbra qudam,

exordium erat regni cieslis,

ut

opponantur Judsei gentibus, quasi indigenac alienige-

599
,

IN

MATTILEUM
Christus in
liabuisset, propter

COO
synagog Capernaum concionem illam

quod non solm a necessitalcm et usum sed etiam ad celebritateitl et ambitionem adhibetur. Ilaquc qui
in
in

quam

mirata sunt turboe, c. 7, 28,

cuaeiilo sunl, in

magno suni lumine

qui extra,

ut constat ex Marc. 1,

22, et ex Luc 4, 32, et nost-

niagnis versantur tenebris. Ide, qui ex regno

c-

qum dacmonium
et

illud ejecisset,

de quo Marc.

1, 24,

loruni extruduntur, in tenebras exieriores ejici dicuutur, quia

Luc. 4, 34, scripserunt, de quo Malthaeus menliolecit.

quidquid tune extra regniim clorum

erit.

erit, si

nem non
lib. 2,

Describilur autem tota

ha;c hisloria

cum

eo comparetur, tenebra?
solis,

Nam

qui in eo erunl,

distinclis Marco, ut

Chrysos.,hom.28, etAugust.,

non egebunl lumine

neque tontine lucrrn, quoeos, et rcgnabunl in ccler-

nium Dominus Deus illuminabil

de Consen.evang., c. 21, admonuerunt, narrt enim quatuor lantm apostolos Petrum, Andream, Ja-

num, Apocal. 22,

5.
IkTCC

cobum
duo supplicinrum gnera
ut
aile

et

Joannem

fuisse

cum

Chrislo,

cm

venit in

Im ERIT FLETIJS ET STRIDOR DENTIUM. Quidam

domum

Ptri,

eorumque

indicio moniiiim fuisse Ptri

duo

ita

distiiiguunl, ut

rum
v'mm,

ignis,

allerutn

frigoris signilicenlur,

apud

socrum xgrotare, rogatumque curasse. In domum Ptri. Duplex ex uno verbo oritur qua>
stio,

Job, 24, 19, ad nimium valorem transeat ab aquis niet

altra

quomod

tune Petrus

domum

haberet,

usque ad inferos peccatum

si

illius,

Beda

lioc

cm omnia jam
omnia sua

reliquissct, c. 19, 27.

Haereticorum

Joco, et Hicronyinus, aut,

quis alius est auclor, in

interprtes respondere soient,

reliquisse, sed

non omnin Apostolos

evan-

coinmenlariis

in c.

24 Job

Duplicem enim esse

ideque
ignis ap-

curam administralionemque
et

gehennam, alleram
peilari, quasi ut
.vir,

caloris, alteram frigoris,

suorum bo.iorum, quam Christum sequentes,

gelio servienles, gerere

solerc aliquand addito epilhelo

Gehennam

non poterant

solitos

tamen

ab altra, que nivis

est, distingua-

ad sua redire, emevangelii praedicatio non impediebal. Vellent, ut npinor, boni

isti

Matll). 5,
sit,

22, et 18, 9.

Non

dispulo, an duplex
ille

viri Apostoli videri

Gchcnua

nec quomod locus

est.

Job

inlelligatur,

sed quia similes Aposlolis

fieri

nolunt, volunt sibi

quia bujus loei non

Tanlm

dico

eam opinioncm
et

Apostolos similes facere. Nonnullos miror Catholicos

interprtes,

non essealioruin auctorum approbaiione receptani,

Christum hoc Ioeo,

et stridoreni

et aliis similibus,

non ide fletum fumus; strido-

legunt,

dciitium

nommasse,
sed

ut

duo supplieiorum
et

ergo

dm eorum commentarios minus caut eumdem errorem abduclos. Respondeo Petrum domum non habuissc nec enim menliin
;
:

gnera notaret, quasi fletum calor,

reni frigus eflccturum sit
id est,
:

tus dixit
te, c.

Ecce nos reliquimus omnia

et secuti

sumus

unam

et

eamdem rem,

19, 27.

Nec interpretari possumus

est

reliquisse eu-

maximam tormenlorum vim

signiiicsse, quia

fletu, et stridore

ram; quia dubium non

et exteros aposlolos

eo modo dicere voluisse se

reliquisse,

denlium

utrumque qui vchemenliset fient,

el

omnia

quo Christus
:

sim torquentur, facere soient,

strident.

denlibus

paul ante illiadolescenli dixerat, vers. 21

feclus esse, vade,

Sivisper~
et

An autem

et fletus, et stridor

denlium verus
in suppli-

vende universa qu habes,

da pau~

fulurus
ciis

sit,

an per hc duo, qu apud nos

illa

peribus, el veni, sequere me.

Ad hc enim
nobis ?

verba Christi
et

fieri soient, maxima mttaphoram declarentur,

;

inferni

supplicia
in

per

alludens Petrus dicit

secuti
iri

Ecce nos reliquimus omnia,

erit

alleram parlem affirmare

unam, vel malim lamen verum fletum

nihil

ausim

sumus

te ;

quid ergo

Domus ergo Pe-

vocatur, non quia tune erat, sed quia aliquand

et su idoreni, (|um luelaphoricum, et quia ita Hiero-

Ptri fuerat,

quam

credibile est, quia pauperes eranl,

;

nvmus

sentit, liinc fulurani

;

corporum resurrectionem

uxori et socrui su reliquisse

nisi

ipsarum fortass
e antequm
1,

probans

et quia

quod propri inierprelari possuquxrentium.

erat, et Ptri vocabatur, quia Petrus in

nms, perfiguram inierprelari inereduloruni hominum

esl, et quasi fidei diverlicula

aposlolus esset, habilabat.

dicit fuisse

Sed quia, Marc.

29,

Vers. 13.

Vade.

domum
;

Simonis et Andreae, credibile est

llebraismus est hominis conce1

demis, <|uod rogabatur, ut Jud. 11, 38, et

37, et 2 Reg. 14, 8, et Marc. 5, 34
;

Reg. 17,

Luc.

7,
;

50

et 8,

48;

el

Joan. 4,

50. Vade,

fiu's

tuus vivit
se,

modin

Galli dicunt,

ut significenl

quemadquod pelilur,
consimili5, el

sed pairis eorum, qu eorum dicidomus parentum dicilur etiam filiorum. Altra quxslio est, quomod Petrus in Capharnaum domum haberet, cum Bethsaid civis esset, Joan 1, 44. Nam hc in Capharnaum facta esse constat.
neutrius fuisse
lur,

sicut

libcraliler et hilare concedere, allez, vous l'aurez. Col-

Marc. 1, 21, Luc. 4, 31. Hretici interprtes fingunt

legirunl vett-res auctores, et hoc ex

aliis

cum duplicem
piscalionis

habuisse

domum,

alteram Belhsaidx.

bus
5;

locis,

ut infra, c. 9, 2,

cl

Marc. 2,

Luc.

ubi naluscrat; alteram in

Capharnaum, ubi propter

20, fidem unius alteri prodesse.

Nam
si

servus cenbabebat, nec

lurionis, aul (idem

non babebat

aut

enim constat non propter suam, sed propter cenlurionis fideni saiiatus est.
Ita

commoditatem habitabat. Erat enim Capharnaum ad orani Gencsarelhici lacs piscalione nobilissimi; auteert, quia Christus in Capharnaum solebal habitare, e

Cyrillus llierosolymita-

domum suam

transtulisse

scilicet

nus, catechesi. 5; Chrysoslom., boni. 28; Ambros.,

libro 5 in Lucani.

non errorc uno contenti, quod Petrum bona sua ncgssent reliquisse, errorem alterum addiderunt,
ut

Vers. 14.

Vers etc. citai Hoc qnando facttim sit, id est, post qnid, vel nnle quid, non expressit Matthcvus. Non enim post quod nar.

Ci'm venisset. Accidit hoc simul atque 14. Ft cuM venisset, Aug., loco
\

ratur, post hoc etiam factum necesse est ut intelligatur

ac verisimile est , qu sequuutur usque ad v. 35 capiiis sequenlis ante sermonem Domini in monte acla
iuise.

COI

COMMENTAR1A. CAP.
qum unj

VIII.

002

Petrura jara factum apostolum altero lanlo,

quem ego
salis sibi

bibiturus

sum?

infra c. 20, 22, et illum, qui

qum

privatus piscator fuerat,

locupleliorem facein

bonus esse videbalur, paupertatis proposil

si vis

rent. Catholicos san laudare

non possum, qui hc

perfeclione,
versa

perfectus esse, vade, et vende uniet

rehrelicorum, quam Catholicoruni inlerprclalionem

sequi nialuerunt, quasi non esset Deus in Isral
viri docti,
;

qu

habes,

da pauperibus,

et

vem, sequere

et

me, Chrys., hom. 28, Hilarius, Hieronym. in

Comlo-

atque Catholici ad hanc quacstionem mull

ment., August. sermon. 7 de Verbis Doiuini secundm

Malllispum, Theopiiylaclus, et

ante

melius respondissent hanc

domum

Pelri

non

Euthym.

in

hune

fuisse in

ma

erat,

Capharnaum, sed Bethsaid, quai vicinissiita ut Chrislus exiens ex synagog Capharire

cum.
Filius hominis,
liles
t;

t9u vpwTtou.

Hinc olim Gen-

naitarum Betlisaidain pransum, aut cnatum

tuerit.

po-

probare conabantur Cliristum

virili

semine naium

fuisse,

quod non
;

i u s

rfa ipixcv, id est, filius Iioid

Veus. 15.

Et tetigit, ut apprehenderet manum

ulexponil Marcus,
c. 1, 31.
c. 2, 15.
,

minis femin

sed

6 via; to v0pjrou,

est,

filius

ejus, ac levaret,

hominis maris diccretnr, auclor Justinus,

Orlhodoxos.
spondet,

q.

60 ad

Vers. 17.

Ut

adimpleretur. Vide

IPSE INF1RMITATES NOSTRAS ACCEPIT,

vXecSs

aCCepit,

Quorum ille argumenlo, non tam requm ex aliis Scripturae locis probat Chrisemine natum non
aliud,
fuisse.

dixil, pro, flwyxw, lulit, portavit, ut est

apud Isaiam

slum ex
difficilis

viri

Sed non

est

wbn

Nin xV2 Hieronyaras vertit ad verbum, infirmiipse portavit.

responsio, filium hominis Hcbraorum idio-

tates nostras

Septuaginta sensuin non

&/utprtai( fyiii fipet, ipse

mate
minal,

nihil

verba reddiderunl, cuto; tj

peccata nostra portt,

cm omnes

more

Sept., qui 3i/*owe acci-

qum hominem significare. Nam hominum generaliter Scriptura noAdamum etiam primum hominem comprefilios

pere soient dicere pro plpsiv portare, ut Levit. 17, G,

et 22, 9.

hendit, qui neque hominis maris, neque leminse filius

fuit
;

Quod

prophet

de peccaiis dictnm

erat,

sed (union quia

homo

fuit filius

hominis appella-

cvangelista ad

morbos corporis accommodt

ut

sive quia

lur.

Nisi si quis malit dicere vocari filium hominis

Christus corporis morbos, non nisi propier morbos

eo modo, quo

eum

filium

Abraham,

el (ilium

David

animi curabat; sive,

ait,

quia morbi corporis peccati

hom. 28, Chrysost., pna sunt, et plermque

ita solot

Scriptura vocat.

111a

major et

difficilior est

qustio,

cur solus Christus

in

novo, solus Ezechiel in veteri

ex morbis animi nascuntur; sive quia

thseus prophelias

Mat-

Testamento

ita

vocetur.

non ad eumdem

sed ad similem

quem

pra:ter hos duos, aut cert

ila

Nec enim memini alium tam frquenter et

et in

sensum accommodare,
Vers. 18.

ut c. 2, 15, 18.

propri
tacite

vocari, lict
filii

communiter,

gnre

Videns
c.

autem turbas. Reddit

trajecerit,
:

omnes homines
filius

hominum
:

appellentur.

Nam quod

causam, cur stagnum

multitudinem ut
5, 1

nempe

ut fugeret

Daniel, c. 7, 13, dicit

Et ecce in nubibus cli quasi

Videns autem Jsus turbas,

vald

hominis veniebal,

omnes de Christo interpretan-

ascendit in montent, Marcus, c. 1, 55, diluculo

surgens, Lucas, c. 4, 42,

luce, ulerque significat
luisse,
C. 2,

et

die

facl,

id est,

prima

tur, nec dubium est, quin de illo sit intelligcndum. Cur Ezechiel ita vocalus sit, diximus in ejus coin-

Chrislum clam subfugere vo-

menlariis, c. 2, 1, cur Chrislus, hic dicendum.

ria

Deli-.

ne sehominum turba sequerelur, ut Joseph.,

:

veterum hrelicorum praetermitlo, qua;,

si

quem

14

Qui consurgens accepit puerum

et secessit

et

matrem

scirejuvat,

ejus

nocte,

in

JEgyplm. D. Auguslinus,
c.

opiniones recitabo.

Irenum lgat lib. 1, Quidam ergo

c. 7,

aliorum lantm

sic appellari voluisse

lib. 2,

de Consensu cvangelistarum,

21,

puUt non

accidissc hoc postridie,

qum concionem
in

illam, c. 7,

eum esse, quem prophela humanam naturam sumpturum prdixerant, queindicunt, ut ostenderet se

habuisset, et socrum Ptri curavisset, quia Marcus

et

que filium etiam hominis appellaverant, Daniel.

etTheodoreli

7, 13.

Lucas scribunt eum tune

desertum secessisse desertum trajecto

Ha;c est Epiphanii sententia adverss Noelianos, hav-

Sed intelligcndum
lacu;

est secessisse in

nam

ultra

lacum, desertum et montes fuisse

5, 11, et

constat ex

Marco
20.

ex Luc,

Vers.

Et

c. 8,

32.

dicit

ei Jsus.

Cur Christus
Sed ex
cir-

istum Scribam volentem ejus esse discipulum lar*

asper rejecerit;

mirum

videri potest.

Comment in c. 7 Danielis. Adami vocari pillant, ut ostendat se patrem hominem non habere, sed per virginem ex Adamo usque genus traxisse. Ha:c Gregorii Nazian. orat. 4, deTheolog. Alii, ut ipso nom ne incarnalionis suae magnum erga nos benelicium
res. 57,
Alii in

filium hominis

quasi

cumstanti personoe, et ex Christi responso non est

diflicilis

declararei, Augusl. lib. 2 de Consens, evang., c.

conjectura cognovisse

Chrislum eum non

causa venirc,
filios

Commentions, inquit. nobis, quid misericorditer dignatus sit esse pro nobis.

tam perfeclionis.qum
bedaei, qui honoris
sit crucis

lucri, autgloriae

Aliam

aliis locis

rationem

afl'cii,

ideque proposit paupertate lerruisse, sicut

Ze-

quia erat eliam

filius

Dei, voluisse

humanam naturam
ut
indicat
Alii

eum

causa sequi volebant, expo-

appellatione

divin

dislinguere,
in

ignomini, deterret, polestis bibere calicem,

epistcl

174, et

tract.

25

Joannem.

sim-

Vers. 17. Ut adimpleretur , etc. Verba Isai;e, 35, juxta texlum Ilebneum potis citantur , qum juxta Septuaginta. Ipse infirmitates nostras accepit;
c.

ubi erat solitudo. Hinc Marcus et in desertum secessisse.

Lucas scribunt eum

Vers. 19.

Et

accedens unus scriba; miraculis

,
:

in se susrepii, ac pertulil, ut lnqtiitur Petrus. 1 Epist. 2, et morbos peccatorum effectus sustulil.

Vers. 18.

Traks fretum,

ieommoliis Christum sequi affectabat cujus ambitionem et dolo^um animum Dominus perslringit nain
glori et

Grc, irans lacum,

lucn cupiditate lenebatur.

603
)ilicitcr

IN
dicunt
ut

MATT1L*;UM
patrem
ire

voluisse
Tertullian.

se
in

verum esse hominem

lib.

permiscrit; et manifestuin est Chrislum,

significare,
Milii

de Carne Christi.
re-

cm

ita

respondit,

rem maxime mirabilem,

ut

et praeler

vera ratio, cur sese

ila

vocaverit, duabus ex

ilumanam opinioncm dicere

uiuniiir
fuisse

voluisse. llaque qui

hc

hus petenda esse videlur; altra qud soins, ipse et

Ezechiel
ita

ratione

probent

nondm

illius

palrem
ad

vocelur, ul Ircninis,

lib, 5,

c. 18,

notaalii in

morluum, quod vero simile non putenl tam

ut
lanlilluin leniporis

it; altra,

qud solus

ipse se ila voect.

Nam

crudelein fuisse Chrislum,

k>vo Tcstamenlo nunquin enni filium hominis apllant.

iniili
!

sepeliendum jam nioriuum patrem concederc nolucril,

Ex

priore

rc

inlelligimus posse cdcin, mit

non

niilii

videnlur salis Chrisli consilium inlelli-

de causa, qu Ezechielem filium hominis appclita

gere, qui

pi

ocul duhio doecre voluil,

diei,

tri.

Cur autem Ezechiel

vocalus
illain

sil,

illic

opiniones recensuerimns,

U.

cm nmllas Abraham maquia

camur, ne unius quidem

pietatis causa,

aul liora

cm ab eo vomoram etiam
1

eliam ad sepeliendum jam

mortuum

xime prohavimus, vocari etim filium hominis,

seinicr
qui

patrem inlerponere debere, quomins vesligio vo-

cum

angelis

lnqucbalur, qui cum, ut se,

vidchanlur, tiislingnase,

cantem sequamur. Nullam majorcm esse posse piclalem,

nisi

honiines

non crant, sed

qum

ipsuin sequi;

cm ne patrem quidem,

rent, filium

hominis appellahant. Nec enim ipse

ila

propter ipsum, sepelire debeanius.

sed

cum

angeli

voeant. Simili l'orlass ratione

filius

Chrisius quia Dcus erat, et

Dei, quasi antithesi

qudani

cm de
:

se, ut humilie, alius, sed

lo:|iiilur, filium

homi-

Vers. 22. Sine mortuos. Manifeslum est Clnislum eleganli cjusdem nominis ambiguilale uli voluisse. Cm enim bis nominel morluos, dubium non
est

nis vocal

non qud
filius

quod

aliter (iiius Dei,

homo esset, quemadmodiii Auguslinus indicavit. Ex posicriorc proba l)ilem conjecturai)! ducimus cum se non honoris, sed
quia Deus, et

hominis, quia

quin eodem ulrobique modo non accipialur. Aut enim ulrobique morluos, aut utrobique vives, sed metaphoric mortuos appellarel. Quodutrumque ficri

uou polest; quia neque mortui morluos, neque

vives sepelire

vivi

abjectionis causa

ila

vocarc.sicuiapud prOpfjeWm verPsal. 21,

possunl.

Mortuos ergo

priore

loco

mein
7.

et

opprohrium huiuinum se appellat,

quidam

infidles vocari pillant, ut Hilarius,

Chryso-

Nisi

enim abjectionis nomen

esset,

alii

etiam

eum

slom., boni. 28; Hieronym., Ambrosius in Psal. 48.

Alii,

aliquamlo eod

m modo

vocavisseni. Sed ohservanius

se, sed

quibus magis assenlior, omnes pcccalores, qui

Ezechielem nunquni

ah

aliis;

Chrislum

non de Chrislo, sed de hujus mundi rbus cogitant,

ut Augusl., lib. 4,

nunqum ah
Ide ergo
s

aliis,

sed se filium hominis appcllari.

de Trinilate,

c.

3, et

lib.

20, de
2,
et

liliuln
i'ei

homi
e>sel,

is

appellat,

ul signifiect se,

Civitale, c. C, et q.
1
:

cm

in

forma

nec rapinam arbilrarelurse

semelips
ni,

Et vos convivificavit

Maiihum, ut ad Ephes. cm esselis mortui delictis

in
;

esse oequalem

Deo, exiuaniissc tamc

cl

peccatis vestris, in quibus aliquando ambulslis

et ad
;

formanique servi accepisse,

hahilu invenluin,

ul

Ephes

5,

14

Surye, qui dormis,

et

exurge moi luis

5,

hominem,
rat
c.

Philipp. 2, 6, 7.

et illuminabil te Christus; et 1

Tim.

Nain qu

Vers. 21.
:

Alis autem.
petit

Pris Chrisius
tacel,

illi

dixedicil,

in deliciis est, vivens

mortua

est.

Sequcre me,
;>9,

quod Mallh:cus

Lucas

9,

ideo

Chrislo faciillalem palrem

Mortuos suos. Hic vocat mortuos, qui ver mortui sunt. Cur aulem vocet suos; qua:slione non vacat.
Hilarius,

priiis sepeliendi.

Chrysostomus,

et

Eulhymius

colliguut hinc

Permitte

me

primum

iiie

et sepelire

patueji
;

patrem ejus, quem

fuisse,
tiles

Chrisius

vocaverat,
,

gcnlilem
sine gen-

meum. Sunl qui patent nondm fuisse morluum sed sensum esse permilleme ire, cladesse palri mcojam
seni, douce moriatur
;

idcoque suum appellare, quasi dicat

genliles suos
;

sepelire

sed

credibile

non

est

eo morluo et sepullo

le sc(|iiar,

Chrislum hominem, qui Judxus non esset, ad

prx-di-

quemadmodm
28;
Basil,

et

Lyranus inlerprelalur. Mull inagis

iiiterprellmi Clirysost.,

candum Evangeliuin vocavisse

verit D.
tui

cm
;

etiam

ad pr.c-

opinioncm probo veleruin

in lib.

hom.

dicandum genlibus non gentilem

sunt,
suos,
est,

sed Judrcum vocasicut

illi

de Const.

monaslic,
ejus patrem

Ci

21 Theo-

Paulum. Suos ergo vocat, qui

id sibi similes
,

mor,

pliylacli,

et Euthymii,

jam

fuisse

mor-

quia

utrique

luum. Morluum enim fuisse nomine sepullur declaratur;

quamvis non codem modo mortui sunt. Aut

est,
,

suos, id

Et

vi

morluum aulem non fuisse, non declaralur. risimile non est eum, quem Chrisius cognoscens
tam
longi, tamqiie incerti temporis inducias

voo:ibat,

suum quemque patrem, suum filium suam uxoAbraham, Gencs. 23,4: Date mihi jus sepulcri vobiscum ut sepeliam mortuum meum, et vers.
rein, ulloquitur

pelivisse.

Nec mirandum
erat, si

esset Ghrislum

illi

respon-

13

Dubo pecuniam pro agro, suscipe eam,

et sic

sepe-

disse, sine mortuos sepelire ii:orluos suos, quia

mcril

liant

mortuum meum.

reprehendendus

tam longo

Chrislo

temporc

Vers.
in lacil

21

Et ecce motus magnusfactus est

c. 8,

in

mari,

jam vocatus abesse voluissel. Mirandum aulem quod

Christus

Ccnesarelh. llaque Lucas,

22, slagnuni

eum ne

ad sepeliendum quidem jam morluum

appellat.

Nemo enim

nescit et illum, et Asph?li'uem

Vers. 22. Dimitte mortuos , etc. Non prohibe! officium pietatis , sed evangelizandi officium pnel'ercmlum insinuai. Ac forte peliit ille ul patris curam mortui pens anigereret , usque ad ejus mortein inam morluos corpore sepelianl lu qu magis sunt necessaria, cura. Pris illi dixerat Christus, sequere
: :

me. Lucre 9, ideo petit facullatem patris sepeliendi. Dormiebat, somn voldi lario, ul ad Vers. 24. illiusopem discipuli conl'ugerent et suce fidei leniiilalem agnoscerent. Alque hoc loco fides sumitur pro (iduci, cm rcs ipsis dcsprela videretur.

005

COMMENTAIS.

CAP.

VIII.

006

lacum marc propter magniludinom vocari. Trin aulem jj lib. 2 de Consonsu evangelislar., c. 24 , et Beda, et Strahus i;i coiiimenariis exislimanl ; sive, quoi! mavidcnlur hic non casu, neque natur, sed cousilio,
et

providenli

Clnisti

faeta

esse.

Primum,

qud

gis

cred<vqud

aller
(jui

s.Tvior cssel,

multque inagis

Clirisius solus cuni discipulis

deril, ut explicatur

navim unam conscen22,

ul possel libe,

vexai! lur, quippe

ab intgra legionc dsemonum

Luc. 8, 50, ut Chrys>sio-

Luc,

c. 8,

obsideretur,

Marc

5, 9, el

ris
es:is

eorum

reprehendere diffidenliam
fidei? vers. 26.

quid

timidi

mus, Eiilbymius, et Tlicopbylacl. arbilrantur. Voluerunt enim Marcus, et Lucas miraculum illud de intgra legione da'inonuni, quodsingulare cral, singulariicr persequi,

modk
sit
;

Secundum,
ipse

ni '.empestas

exorta

exeilal

enim nobis

aliquando Deus

ti'inpeslates, ut probet, sieut exciiavit Job. Terlkun,

ideque alteruni

in

hococcupulisilcntio

ut Clirisius doriniret, iiuem clsi

verum

et naluralem,
fuisse pu-

praetreunt

de hoc aulem multa recensent, quse Mai-

non

siinulatuin, ul
est,

quidam pu tant, soninuni

llions pr.Tlerinisit.

landuni

tanienest credibile fuisse eliani \olunla-

De mommentis exeuntes, quia

27.
]

in

monumenlis
monumenlis,

lia-

riuin et procuralum, ut lempeslas eo dormienle, et

bilabani, ut dclart Marcus, c. 5, 3, et Lucas, c. 8,

quasi sine cjus cousilio orirolur.

Vf.hs. 26.
vit,

Quo aulem modo

poluerint in
,

id

Imperavit.
,

Forte legenduni increpaet

esl. in sepulcris

babilare

facile

ex forma veierum

at^riMi

ul Mare. 4, 50,

Luc.

4, 50, et 8,

scpulcmruin
aut
in

inlelligilu f.

Erant enim sepulcraeavernre

24. Sic

enim

aliis locis solet

verlere, et propisabest
ieilijiesta-

rupibus excisa?, aut lapideo, vel lateritio opre

Grajco. Loquitur aulem Christus venlis,

li,

'caineraia;, qualcs iinuc sunl cellx vinarioc;

sli

utexChriin

et

morbk,

aliisque rbus siniilibus, perinde alque

sepulcro manifeslum est,

qlmd excisum erat

si

malis spirilibus loqueretur. Neque enim res nalu-

pelr, c. 27, 60, et in

quod Joannes,
illae

cl Peirus inli-

ralcs, sed ralionalcs increpamus, ut in Ira, c. 17, 18,

et

runl, Joan. 20, 6, et 1res

mulieres porlanles aro5.

illi

Luc.

4, 55, 41,

et 9,

42.

Ide,

ul opi or,

quia

mala iugressic sunt, LciB 24,

Qmeri propler hune

in sepulcris habita

inoibi et lempestales sajp per inalos spirilus iinmit-

locum

solcl,

quare damioniaci

lunlur; ul
Psal. 77,

ail

David, immissioncs per angolos inalos,

renl. Chrysoslomus,

hom. 28, Euthyniius

et

Theo-

49, et sicul Satan imtniSit

,

venUnn \alidum
eos
j
;

p'iylactus id damionibus factum fuisse dicunt, ul hoin cum errorem inducerent, quem Cbrysoslomus indicalsuo lempore viguisse, mortuorum animas

regiune descrii

et

concnssil quatuor angulos doiia ut

mines

ms, ubi

lilii,

lilkeque Job convivabantur,

domus

obruerit,

Job. I, 19. PollR UO.H1NES MiRATl SUNT. Qlli

mtelligil.
IlO-

in

da'inones

comniulaii.

Eam

Plalonicorum fuisse
c. 11,

VEHS. 27.

sentenliam D. August,.
est.

lib. 9,

de Civilatc,

auctor
lib.

mines? llieronymus aposlolos

creJenduni est
et alios in navi

Beda

alios,

Eamdemque

Terlullianistarum scribit
c.

in

de

qui in cdein eranl navi. Sed nec

l'uisse

apostolos miralos

Ilaerrti

adQuodvull.,

86. Alii putant da'inones eos,

lot

jam Chrisli miraculis assuefuisse, vers.

est, ut

quos toiquebaul, ide

ut

in sepulcris habitare coegisse,

los

non

24 probalum

magis honore

loci,

ltoreque vexaient.

Alii liben-

nobis est.

Quare reliquum

alba homines in-

ter in sepulcris versari

diemones

ut odio

generis

telligaiims, qui in aliis eranl

navibus.

Nec enim tam

clam

Clirisius potuit discedere, quin inulti etiam con-

humani mortuorum corporibus illudant. Nam et de Mosis corpore Michaelem Archangelum cum diabolo
conlendisse legimus
in epist.

scensis navibus scquerenlur, ut scribil Marcus, c. 4,

Jud. 9. Unde, ul opiest in se-

50. Est aulem, ut ego arbitrer, llebraismus, quo noni

i

nor, laudabilis Ei clcsiie consiieludo nata

ne

hnmiuum

vulgus signifieaiur, ut supra,

nisi ut

c. 5,

13

pulcris ponendi cruces, et sacra lam exorcismis

aquam

Ad

nihilum valet ullra,

conculcelur ab hominibus,
j

aspeigendi.

Veram causam

milii videlur

obscure Lu-

id est, ul Gaili

loquunlur, ab omnibus pratereunli-

cas, c. 8, 27, indicsse, neque veslimenlo, imiuit, in|

bus. Et infra, c. 16, 15

lium Iwminis ? id esl,

Quem dicunl homines quem vulg dicunt?

:

essefi-

dut'bulur, neque in

domo manebat,

sed in monumenlis.

Quod

Vers. 28.
2, et
i

Duo hadentf.sdjmoma. Marcus,

8, 27, unius

c. 5,

Lucas, c.

lantm meminerunt. Edem

iicn liistori.

Sed Matihams de duobus mentiouem

sanum admodm fuisse d;einonium; unde colligimus ideirc in domo non habitasse, qud nemu dxmoniacum propter sacviliam domo recipere auderel; exclusus aulem co'jimuni I10ide dicil, ut probel

.cil,

quia duo erant; Marcus et Lucas de uno lan-

minuin

liabilatioue

in

sepulcra, quia, ut diximi.s,

lm, sive quia persona erat nobilior, ut Augustinus,

Vers. 28. Gerasenorum, Gnec Gergenorum ; Marcus et Lucas Gadarenorum, Gnes. 10, Gergeseni vocantur in texlu llebneo, quam vocem relinuil Malthams qui scripsil Hebraicc. Urbs autem Gergesa nulla amplis tum erat prop illam Syri condiderunt Cerasam, ut eam vocat Josepbus LzBelli Judaici, c.55, ac priniis Ecclesia' tempor.bus sic vocala est unde vulgala ediiio regionem Gcrasenorum vertit. Lucas ver Anliocbensis regionem Gadarenorum Graece scripsil. Hoc enim nomine apud Syro. Maceiionas nola
: :

quasi camerai tant, sese recipiebat.

in

graliam Demctrii liberli sui bine oriundi. la Pezronius Abbas qui addii in eam regionem gen'ium ty. contulisse Dominum , qud ibi plures essenl Juda'i, in quos humaniores erant Geraseni ex Josepln, loco cilato, c. 55, 55. Decapolens aulem quinque urbes sita- erant prope Jordanis fontes, aliae ultra lacum, al que ha: urbes ad Gnecos Syria' [lerlinebanl, ex Plinio, h 5, cap. 18. Unius lantm energuineni menliomin
faeiunt Marcus et Lucas, qud forte aller ex iis mull in quo erat egio da-monum, iiti fsphno'ior esset dut Auguslinus, aut qud hic solus Christo curaus
:

erat

urbes Decapolens. Nain regid Geraseuorum Pompeii iemporibu subdita erat Gadarenis, quorum urbem Pompeius instaurai jusserat,
,

inter pnecipuas

fuerit.

607
Vers. 29.

IN

MATTH^EL'AI
lioc

608

Quid nobis
8
:

et

tibi.

Antequm

cognovissent,
lsseni.

nunqum Judam ad prodilionem

Pilati,

inci-

dmones
Marcus,
ritus,

dicerent, jusseral eos Chrislus exire, ut ait

Somnia tamen uxoris

Illud

ulrm dmoprofecta fuerint,

c. 5,

Dicebat enim
islo,
e'.

Mi

Exi, immundespi:

nibus, vel ab angelis, vel incf rlum

natur
,

ab

homme

Luc.

c. 8,

29

Prcipiebat enim

credendum
,

quod

insignis theologus

spiritui

immundo,

ut exirel ab Iwmine. Ide

Christum
facti

D.
se

Thomas admonuit
,

divinits

impeditum

fuis-

deprecabantur. Mallhus factum narrt,

cau-

dmonem que minus

mulla de Christo cognofacile

sam

lacet.

sceret,
set.

qu non impedilus natur su

cognovis-

Quid nobis et tibi? Non videtur mihi esse sensus,

quid nobis tecum

commune

est,

ut plerique inter-

Venisti huc ante tempus torquere nos. Dubium,

pretantur Hoc enim fuisset injuria

afficere,

potis Christum

qu quibus

qum exorare, quasi negarcnt se servos, illum dominum esse, sicul Israelil dixerunt, cm se regno Davidis eximerent, qu nobis pats in David?
3 Reg. 12,
facimus,
16, sed sensus potis est, quid tibi mali

ante tempus,

verba jungenda. Quidam enim illud, cum verbo, venisti, conjungunt, quasi querantur dmones Chrislum anle tempus in hune mundum venisse. Quorum sententiam nullo modo probare possum nec enim dmones ignorare poterant
sint
;

quamobrem
le

nosejicias? Alios prtereunles

ldere solemus,

non atlingimus, non invadimus,

lempus advenls Christi prophetis designalum jam fuisse transaclum, cm id homines mediocriler docti
scirent.

sed veneramur, sed adoramus, sed

Dominum

confi-

Nec adverbium

illud, hc,

lemur, ut 2 Reg. 16, 10, quid mihi,

cl vobis est filii

gionem illam Gerasenorum,

venerat, et ubi antea

in

mundum, sed requam Christus tune

et veluti

Sarvi?

id est,

quid

i'eci

vobis, cur

me

liujus tcnta-

dmones

liberi,

im-

tionis Dei fruclu pri vtis?

quam cum
minus
rex

illis

Ncc enim negat sibi quidesse commune, cm eorum rex et do

2 Par. 35, 21
:

pun grassabantur,
ante tempus,

significare

arbilror.

Illud ergo,

cum

sequentibus copulandum est, quid

esset, et

Quid mihi
illis

et tibi est

Tenisti torquere nos,

Jud? ait

rex yEgypti, aliquid enim

:

erat,

pris

amici essent

sed quid

tibi feci

mali,

cm quam

anlequm tempus sit, ut torqueamur. Cur aulem anle tempus se lorqueri dicanl, materes auctores,

jor est quacslio.

occasionem dedi, ut contra nie

in

prlium exires?

Mirum quanlo consensu plerique vequorum nomina in theologicis scholis

An da;mones
logis

isti, elalii

Chrislum cognoverint Ihco-

recitamus, cl hic recensere et longuin esset, et non

quritur.

Vetustam quorumdam

opinionem

necessarium

docuerint

dmones

ante diem judicii

qui existimabant

dmones

cognovisse, diabolum vcr

non lorqueri, quod Petrus

scribat, epistol 2, c. 2,

dmoniorum principem
mentariis Hieronymus

ignorasse

merit

in coni-

Si angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tarlarum tradidit cruciandos in judi-

refellit.

Hieronym. veripseet
Remigius apud D.

Augustinus,

lib. 9,

de

Civil, c. 21,

cium reservari,el Judas, vers. 6

vaverunl

Angelos, qui non ser-

Tliomam,
cerl

et plerique ex posterioribus llieologis,

non

suum principatum,

sed dereliquerunt

suum dod-

quidem

scienti, sed

probaLili conjectura, et

micilium, in judicium

magn

diei vinculis ternis sub

suspicione cognovisse dicunt. Si enim cert cognovissent,

culigine reservavil. Sic ergo interprelanlur, queri

conati utique essenl ejus

mortem impedire.

mones
queri,

anle lempus, id est, ante diem judicii

se lor-

Atqui non impediverunt; sed procurrunt. Miserunt

enim

in

cor Jud, ut

eum
c.

traderet Joan. 13, 2, sicul

lenenda opinio,

quemadmodm, qu in
in c.

can. 8, Hilarius exponit. Sed

Ecclesi jam invaluit,

ei

eliam
ut scri-

paul post

cm

cognovissent, per
27, 19
:

uxorem
Nihil

Pilali

im-

nunc lorqueri dmones,

bit

quoeumque eanl

pedire voluerunt infra,

tibi, et

juslo

Slrabus

Mi

mulla enim passa

sum hodi

per visum propler

cum

supplicia circumferre;

3 epistol ad Philippenses, sua seminus tamen puniri nunc,

eum. Quid ex

lilteris sacris

colligalur in iheologicis

quia et vagandi per

mundum

hune, et hominibus nosunl post judicii

sebolis explicavimus.
inciperet,

non

fuisse

Primm anlequm prdicare dmonibus cognilum, an lilius

si

cendi potesiatem habent,

quam non
ita

diem

habituri.

Atquc ilaque

foriasse anliquorum

Dei, et verus Messias esset, quia

tentassent,
et quia in
:

cognovissent, non
id

illorum sentenliam inlerprelari possumus. Illud

non

hoc lentrunt, ut
Dei

exploral

dubito sensum hujus loci esse, anle tempus, id est, anle diem judicii, quia Lucas 8, 31, scribit rogsse

coguoscerent

Si

filius

es, die ut lapides isti

panes

fiant, et si filius

Dei

es, mille te

deorsm, supra, c. 4,

dmones Christum, ne
irent, quasi

sibi

imperarel, ut in abyssum
judicii

3, 6. Post lenlationem ver cert cognovisse

dmones

eodem modo, quo post

diem, anle

illum

verum Filinm Dei, verumqueMcssiamesse.etex hocloconon obscure colligilur, et ex aliiseliam perspi

1,

lempus excruciandi. Ex hc quslione

an diem judicii
noverint? Si enim

alia suboriiur,

non

noverunt

cuumeslMarci,
sciebant

34

El non sinebal ea loqui, quoniam

:

quomod
judicii

dicere polucrunt, ante tempus, id est, ante

lorqueri.

eum;

et Luc. 4, 41

Exibanl autemdmonia
filius

diem se

Augustinus

in

e sententi

multis clamantia, et dir.enlia, quia tu es Chrislus

est, ut existimel

Dei,

et

increpans non sinebal ea loqui,

quia sciebant
ejus,

drent, judicii
stare. Sic

cm Christum vidiem, quem nondm expectabant, inputsse dmones,

id est, an-

eum

esse Christum.

Myslerium tamen morlis

enim interprelamr, ante tempus,

quod e ratione homines esset ab ipsorum tyrannide

liberaturus, credibile est

tequm pulabamus.
seculi sunt.
dicii

Quam

interprclalionem plerique
judicii ignorare
taui cil

non ben cognovisse, quia

lempus

si

Sed dmones diem

vel quia

du-

Vers. 29.
liiun Dei.

Ex miraculis suspicabantur
,

esse Fi-

Venisti hc unie

anlc ultiinum ju-

diem venlurum.

non pulabant

Chrislum

609

COMMENT AR1 A. CAP.

esse

VII!.

610

bium

non dbet, cm

et angcli, qui in clis sont,

'

'

corpor ibus
noceut.
Vil
lo
et

eum dm

ignorent, c. 24, 56;

sciebanl lauentunc non-

cm nocere non possunt, bonis, si possunt, Quom rationem mag-nusille llilarion,ulmejus

afferebai.

venisse, ide conqiierunlur ante tempus se lor-

HieronymussribiljCm ex ingenti quodamcamc-

queri. Al

quomod
illis

torquebanlur? quia
;

inviti

ex

iis

dmonem ejecissel,

Quod

et ex

hoc loco,
id

quos obsideln-U,
estaliquem
didisse.

expellebanlur

et

incredibile non

ex Job exemploprobabit. Magismirum, cur

Chri-

cruciatum, ut exirent, Christum ad-

slus concesserit. Ejus rei llieronymus hanc rationem

reddit, ut e vexatione ejus civitatis homines ad sa-

Vers. 50.

Erat autem

non long. Grc,

erat

luiem adduccrentur. Rupertus ver

ut ante

memini-

autein long, sensu contrario.

nulli inagis

Grsecam Iectionem non-

mus, ut cives

illos

Judos

qui contra legem porcis

probant, et Latinam corrigunt, homines

utebantur, porcorum jactur punirel. Hilarius indicat

minime Grci. Non faciunt lamen sine argumenlis, priram qud omnes Gracci codiccs affirmaalioqui

Saddiicaeorum causa

id

factum esse

qui spiritus esse

negabant

ut reips

vidrent spiritus esse. Chryso-

tionem, non negationem babeant. Deinde qud verosimile esse videatur Christum damiones

stomus

Theophylactus et Euthymius 1res raliones

qum

longis-

afferunt.

Prima

est ut qui librait fuerant beneficii

sim ab eo loco, quem infestum habebant, pepulisse.

magnitudinem agnoscerent, videntes quanta mulliludine

Sed non dubito Latinam Iectionem incorruptiorcm esse, et quia omnes etiam vetercs et noviLalini codices, et quia omnes antiqui interprtes prter Euthy-

dx'monum

liberati essent.
nisi

Secunda

ut sciremus

ne

in

porcos quidem,

Deo permiltente, dsemones

liberati quid ipsi passi

habere poteslatem. Terlia, ut

fuissent, intelligerent
,

mium
c. 8,

ita

legunt, et quia Marcus, c. 5, 11, et Lucas,

:

nisi

Deo

servati essent,

cm

52, iricunt

Eranl autem
,

ibi, id est, in
,

eo loco,
dicit,

vidrent porcos simul alque in eos da:mones iugressi

essent, praecipilatos in mare. Hilanon

qucd Malthus
in

dicit
,

non long

et quia
,

Lucas

apud

Ilierojiy-

monte

Marcus

juxta montes

quos prop lacuin

mum,

utappareret quanta ex uno homine damionum

fuisse

certum

est, et quia, ut

paul infra dictnri sumus,

inultitudo jecta esset

impleverit.

propterea Chrislus concessit, ut in porcos irruerent,

ut qui
illic

cm toium porcorum gregem Quod autem idem Chrysostomus et Augu,

aderant, et qui curati fuerant, ex porcorwm

stinus

Iraclalu 6

in

can. Joann., dicunt Cbrisluin

interitu cognoscerenl,

qum

multi et

qum
,

saevi
si

dx-

etiam osiendere voluisse diemones in hoininibus por-

mones
non
ritur

fuissent;
;

quod neque cognovissent

si

porcos

vidissent

ncc vidissent,

procul fuissent.
illic

Qu-

quibusdam quomod porci

ejus

esse potuerint,

corum modo viventibus libenler habilare, verum, sed mysticum est. Quieri etiam quibusdam solet cur Chrislus lam mitis, ut aiundinem quassalam non c >nfringeret, et
illis

quibus nefas esset vesci Judos? Nonnulli pulaut Ju-

dos

regionis contra legem porcos habuissc.

,

civibus

ldeque Christum eos

mulctare voluisse
,

in

qu re peccabant

in e
alii

Christum,

bnum fumigans nonexsiiiigneret, tantum damnum inluleril. Respondeo voluisse ut etiam porci gloriae Dei, et hominum saServicrunt auiemgloriae Dei, quia su

Rupertus. Probabilius mihi

ibi

luti servirent.

dicere videntur Gadaram, et alias

vicinas civitates
,

prcipitalionc Cbrisli potesialem declarrunt.

Homi-

Gracae fuisse religionis, ut Josephus

c. 15,

lib.

17 Antiq.,

num autem
pedivit

saluti servissent, si cives

illi

pro eo ac de-

auctor est

ideque porcos habuisse. Cur ergo

buerunt, viso miraculo Chrislum recepissent. Sed im-

Cliristus

ibat,

cm non

venisset nisi ad oves quai

humana

militia divina consilia.

perierant

doms

Isral? c.

15,24. Respondet non

Vers. 52.

in

In

mare. In lacum Genesareth

Hebraicis
interpretatur.

ut

solm

in

Grcis, sed etiam in Latinis civitalihus mul-

llieronymus

locis

Nam

quorum causa Chrislus e ibat. Prterqum qud Gadara propri ad regiium Judne
tos tune fuisse Judaeos,

24.
in

mare propler magniiudinem appellari diximus, vers. Quod autem quidam dicuni alium quemdam fuisse
tioneni

pertinebat, sed, u ait Josephus, Caisare fuerat Gran-

ds ad habitandum
Vers. 51.
tes.

attributa.

D.cmones autem rogabant eum dicenpetiverunt, allerum ne in

montibus Gadarenum lacum, de quo Strabo menfecerit , quique postea ab incolis aggentus
extet, in

modo non
tos
,

cumque
,

fuisse porcos prcipila-

Duo dmones

abyssum

tain

alienum est
est,

mitterentur, ui Lucas, c. 8, 51, expressif; allerum,

enim opus
rere;

non libeat. Quid tam long lacum, qui non extal, qua>
ut refutare
extal, habeamus? UT TRANSIRET A FINI-

ut mitterentur in porcos. Cur rogaverint ne milte-

cm tam prope mare, quod

rentur in abyssum, vers. 29, declaravimus. Cur ro-

VERS. 54.

ROGABANT EUM
isti

gent ut miltanlur in porcos; multas causas apud varios auctores lego.

BUS eorum. Cur

homines Gadareni Christum non

Pelrus, Luc. 5, 8, rogabat

Chrysostomus

hom. 29

Eulhy-

admiserUit, incerliim. llieronymus et Beda pulant eos

id humilitate fecisse, sicut

mius

et

Theophylactus ide pelivisse suspicamur, ut

civitalis
;

homines ejus

porcorum

affecti

daino Chriexilus videtransiret

Christum
Alii

slum non reciperenf

quam conjecturam
:

Ext me Domine, quia liomo peccator sum. timor, ne alios etiam d;emones ab hoininibus
:
,

tur confirmare vers. 54

finibus suis. Alii

Et rogabant eum, ut
id fecisse,

ejectos in ipsorum greges immitleret

5, 15, et

quod ex Marc.

odio

hominum

quorum

Luca

8, 55, 57, conlirmatur, qui scribunt

Vers. 52. Ite. Permisit Chrislus , tum ut ostenderet quantum d;vmones in homines salirent, si Deus sineret ; tum ut liqueret contra Sadducasos extare spiritus.

rent

permisit Chrislus

ut illustrius fieret miracu,

Dmones ver id petierunt ut regionis incolae damno porcorum affecii Dominum non
lum.
perent.

illius

reci

Quod mal petebant dmones,

ut noce-

611
eos vald timuisse. lia Theophylaclus
,

IN

MATILECM
,

012
,

Eulhymius

molli sunt

qui Chrislum polis

id est

eos

qui

quod de hominibusGadareuis, id est, Gnccorum consueludine nimis sapienlibus, quos nunc vulg j!ilicos appellamtis
,

Chrislum sequuntur, qum porcos, alheos, haerelicos,

ci

omnibus

viliis

inquinaios boulines simili specie bu-

facilius

est credilu.

Nain et nunc

manse prudentix ex suis civitatibus expellunt.

CAPUT
1.

IX.
et ve1

CHAPITRE
et vint sa ville.

IX.
le lac

v.l ascendens

in

naviculam transfretavit,

Jsus tant entr dans une barque, repassa

nit in .ivilatem

suam.
ci

2
1

ecce offerebant

paralylicum jaccnloni in

2. El voil qu'on lui prsenta

eb sur son
lytique
:

Ht, cl
fils,

(io.

Et videns Jsus fidcm illorum,divil paralylico:

Mon

un paralytique quJsus voyant leur foi, dilau para ayez confiance; vos pchs *ou-

oufide, pli; remittuntur tibi peccata tua.

3.

sont remis.
:

El ecce

quidam de

scribis dixerunt inlra se

Hic

3.

Aussitt quelques
:

uns

des scribes dirent en

blasphmt.
4.
l'I

eux-mmes
vidisset Jcsus cogitaliones

Cet

homme

blasp'.imc.

Et

cm

corum,

dixil

i|uid cogilatis niala in cordibtis vcslris?

i. Mais Jsus connaissant leurs penses, dit: Pourquoi pensez-vous le mal dans vos curs?
5. Lequel est le plus ais de dire: Vos pchs vous sont remis; ou de dire Levez-vous, el marche*?
:

5.

Quid est

facilius dicerc
:

Dimillunlur

tibi

pec-

cata tua, an dicerc

Surgc, et ambula?

6. Ut aulem scialis quia Filius bominis habet potc-

stalein in terra dimillendi peccata, lune ait paralylit !0

Surgc,
7.

toile

leclum tuum, cl vade

in

domum
suam.

tuai.

Or, afin que vous sachiez que le Fils de l'homme a sur la lerre le pouvoir de remettre les pchs Levez-vous, dit-il alors au paralytique; emporte! votre lit, et vous en allez en voire maison.
6.
:

Et surrexit, et abiit in

domum

7.

El

il

se leva et s'en alla en sa maison.

cela, fut rempli

8.

Videntesautcm lurba; limuerunt,

cl glorifieave8.

runt

Deum,
in

qui ddit polcslalem talcm hominibus.

transiret inde Jcsus, vidil

Le peuple voyant

de crainte, et
telle

9. El

cm

bomiiicm seail
illi
:

rendit gloire Dieu de ce qu'il avail

donn une

puissance aux

hommes.

dentem

lelonio, Matlhamm nomine. Et

Se9. Jsus sortant de l, vit en passant assis au bureau des impts, un homme nomm Matthieu; et il lui dit: Suivez-moi. Et se levant, il le suivit.

quere me. El surgens, secutus est eum. 10. El l'actum est, discumbente co in domo, ecce
inulti

publicani et peceatores venientes, discumbe-

banl

cum

Jcsu et discipulis ejus.

11. Et videntes pharisa-i.

dicebant discipulis ejus:

arriva que comme Jsus tait table dans y vinl beaucoup de puhlicains et de pcheurs, qui se mirent table avec Jsus et ses dis 10. Or,
il

la

maison,

il

Quarc cum publicanis

gister vesler?

et peccatoribus

manduc
opus

ma-

ciples.

11.
ait
:

Ce que voyant
:

les pharisiens, ils dirent ses

disciples

12. Al Jcsus audiens,

Non

est

valcnli-

Pourquoi votre mailre mange-t-il avec des puhlicains et des pcheurs?

12. Jsus les entendant, leur dit Ce ne sont pas ceux qui se portent bien qui ont besoin de mdecin, mais les malades.
:

bus medicus, sed mal habenlibus.

13. Eunles antein, discitc quid est
:

Misericonliam

volo, et

non sacrificium

non enim veni vocare judiscipuli Joannis, di-

stos, sed peccatores.

li.

Tuncaccesserunt ad cum
:

15. Allez donc, et apprenez ce que veut dire Je veux la misricorde cl non le sacrifice, car je ne suis pas venu appeler les jusles, mais les pcheurs.
:

centes

Quarc nos

cl pharisrci

jejunamus frquenter:

discipuli

aulem

lui

non jcjunanl?
:

15. Et ait

illis

Jsus

Numquid possunt

filii

sponsi

\h. Alors les disciples de Jean l'abordrent, et lui dirent Pourquoi les pharisiens et nous jenons nous souvent, et vos disciples ne jenent-ils point?
:

lugere quamdi
dies

cum

illis

est sponsus? Veulent

aulem

cm

auferetur ab cis sponsus, cl jejunabunt.

immiltit oommissurani panni mi:

vent-ils tre

Les amis de l'poux peu15. Jsus leur rpondit dans le deuil, pendant que l'poux est
:

avec eux? Mais un jour viendra o l'poux leur sera

t; et alors
16.
ils

16.
dis in

Nemo aulem

jeneront.

veslimenlum velus

toliil

enim plcniludincm
fit.
:

jus veslimenlo, et pejor scissura

17.

Nenne millunt vinum novum in ulres vcleres ^.ioquin rumpimlur ulres, et vinum effunditur , et ulres percunl. Sed vinum novum in utres novos niillun!, el

Personne ne met une pice de drap neuf un vieil babil, parce que le neuf emporte une partie (fi vieux, el il le dchire encore davantage.
17. El l'on ne met point non plus de vin nouveau dans de vieux vaisseaux, parce (pic, si on le f.iil, le vais>caux se rompent, le vin se rpand, et les vaisr seflux sonl perdus. Mais on met le vin nouveau dandes vaisseaux neufs et ainsi le vin et les vaisseaux gi conservent.
;

ambo

conservanlur.

18. Haie illo loqucnle ad eos, ecce priuceps nnus

necessil, et adorabal

eum, dicens
sed veui
,

Domine,

lilia

mea

modo

defiincta est

imponc nianum luam

super eam, et vivet.

19. El surgens Jsus, sequebatur
ejus.

18. Comme il leur dirait ces choses, un chef do la synagogue l'aborda et l'adora , en disant Seigneur, ma lille vient de mourir; niais venez lui imposer les
:

cum,

el discipuli

mains, cl elle vivra.

19. Alors Jsus se levant, le suivit avec ses disciples.

20. El ecce mulier

qu

sanguinis fluxiun paliebalur

duodecim annis
vestimcnii ejus.

accessit

reu,

cl Ictigit

limbi iam

tait afflige

20. El voil qu'une femme qui depuis douze ans d'une perle de sang, s'approcha par derrire el toucha la frange de son vtement
;

6i;

COMMENTARIA. CAP. IX
:

614

21. Dicebat enim intra se

Si tcligero

lantm ve-

21. Car elle disait en elle-mme : Si je louche seulement son vtement, je serai gurie.
22. J-us se relournant alors, et
la

sl'nncnlum cjus, salva ero.

22. At Jsus conversus, et vklcns cam, dixil
fide, filia
:
:

Con-

voyant,

lui dit

Ma

fides tua le
ill

salvam

fecit.

Ei.salva facta est

ayez eouliance voue loi vous a sauve. Et depuis ce moment-l, cette femme fui gurie.
lille
, ;

millier ex

hor.
venisset Jsus in

23. El

cm

domum

principis, et
:

vidisset tibicines et

lurbam tumulluantem, dicebat

csl

25. Lorsque Jsus fui arriv la maison de ce clief de synagogue, et qu'il eut vu les joueurs de flte, cl il leur dit: une troupe .qui faisait grand bruit
,

24. Receditc
mit.

non

enim niortua

puella, sed dor-

21. Reliiez vous, car celte jeune

morte;
lui.
:

elle n'est

qu'endormie. Et
fait

ils

lille n'est pas semoquaiei.t tfe

Etderidebanlcum.

25. Et

cm

jecta esset turba

inlravit

et lenuil
la

manum

ejus.

Et surrexit puella.
seculi sunt

25. Aprs qu'on eut prit par la main ; et

sortir tout ce

monde

la petite lille

se leva.

26. Et exiit fama bocc in universam terrain illam. 27. Et trauseunle inde Jesu
caci,
,

20. El le bruit s'en rpandit dans luit le pays. 27.

eum duo
,

Comme
piti

Jsus soi

tait

de ce

lieu,
:

clamantes,

cl diccnles

Miserere noslri

(ili

le suivirent, et ils criaient,

en disant

Fils

deux aveugle de David,

David.
28.

ayez

de nous.

Cm autem
:

venisset

domum
: :

aceesserunt ad
Iioc

eum
sum

caci

cl dixit eis
?

Jsus
ei

Creditis quia

pos-

faccre vobis

Dicunt

Uli(|ue,

Domine.
:

28. Et lorsqu'il fut arriv en la maison , ces aveugles s'approchrent de lui cl J>us leur dit : Croyez vous que je puisse faire ce que vous me demandez? Oui, Seigneur. Ils lui rpondirent
; :

29.

Tune

letigit
lit

oculos eorum, dicens

vobis.

Secundm
est

29. Alors

il

leur loucha les

yeux, en disant

Qu'il

iidem veslram

vous

soil fait selon voire foi.

50. Et aperti sunt oculi eorum, et

illis

comminalus

Jsus, dicens
llli

Vidcle ne quis

scit.
in to

51.
terra

aulem exeuntes, diffama \erunt eum

ecce obtulerunt
ei

50. Et leurs yeux furent ouverts, et Jsus leur lit dfense avec menace, disant Prenez bien garde que qui que ce soit ne le sache.
:

ill.

52. Egrcssis autem

illis,

homi-

51. Mais eux s'en allant rpandirent sa rputation dans tout ce pays.
32. Aprs qu'ils furent sortis,

ncm

niutiim,

dsemonium habenlem.

33. Et ejecto divmonio, locutus eslmulus et mira-

homme
le

on muet, possd d'un dmon.

lui

prsenla un

(X sunt
ral.

turbse, dicentes

Nunqum
:

apparuit sic in Is-

54.

PharisaM autem dicebant

ejicit

In principe

difcmo-

33 Le dmon ayant l chass, le muet parla, et peuple en fut dans l'admiration, cl ils disaient: On n'a jamais rien vu de semblable en Isral.
54. Mais les pharisiens disaient:
Il

niorum
docens

dacmones.

chasse

les

d-

35. Et circuibal Jsus

in

omnes

civilales et

castella,

mons par

le

prince des dmons.

synagogis eorum, et pradicans Evangelium

regni, et curans

omnem

languorcm

et

omnem
eis
:

infir-

35. Et Jsus parcourait toutes les villes et les bourgades, enseignant dans les synagogues, prchant l'vangile du royaume , el gurissant toutes sortes de
nialad.es et d'inlinnits.

mitatem.
56. \idens autem lurbns, misertus est

quia
56. Et voyant la multitude, il en eut compassion parce qu'ils taient languissants, el couchs par terre comme des brebis qui n'ont point de pasteur.

erant vexali, et jacenles sicut oves non babentes pas-

torem.
57.

Tune

dicit discipulis

suis:

Messisquidem mul-

ta, operarii

autem pauri.
messis, ut raillt opeva-

57. Alors grande, mais

il

dit

ses disciples

La moisson

esl

il

y a peu d'ouvriers.
la

58. Rogatcergo
rios in

dominum messem suam.

58. Priez donc lemailrc de des ouvriers en sa moisson.

moisson

qu'il

envoie

COMMENT
Vers.
1.

Et ascendens.
Sed ex

Marcus

c. 2,

et

Lucas

Inlravit imlale soluiu,

quo cor pore nasci

sibi

c. 5, 18, haec pris narrant,

qum

qu;e superiorecapile
illis

Se

volait,

pairiamque

paler ipse dicavit,

Maltho dicta sunt.

ipsis

palet ordincm

ibidemque paralyticum sanalum putat. Melis eodem

loco idem Augusiinus, et Chrysost., Beda, Strabus,

eos non servsse lemporis.

In

civitatem suam. Nounulli Nazareth Chrisli civiin

Hugo, Lyranus civitalem Chrisli vocari Capharnaum.

tatem vocari putant, ut Luc 2, 59. llieronymus

Nam omnes
significenl

trs evangelistoe ita loquunlur, ut

omnin
,

comment, quodnon improbat August., lib. 2 de Consensu evangelistarum, c. 25, monet tamen, si liane sequamur opinionera dicendum esse Christum primm
,

reel

eum

via venisse, el statim ea

qme

de paralylico narrant consecuta. Cur autem Caphar-

naum

Chrisli civitas appelletur

non omnibus convequia Gnlilxx

ivisse in

Nazaretb civitalem suam, deinde ex Naza-

nu. Augusiinus, Beda, Strabus, Hugo et Lyranus

existimant ide ejus vocari civitatem,

reth rediisse ad

Capharnaum, ubi
,

hsec

qu

sequntur,
,

acciderunt. Alii

quod

iotigis

vero disiat

Bethle-

monopoliserai, cui subjectaerat Nazareth civilas Chri

sli: sicut

hem

intelliguut, ut Sedulius, lib.

5 Carm.
,

Vers. 1. Civitatem suam, Capharnaum ubi frequentis hahilabal. Civilas ejus dicitur ralione habitations, ut Nazareth nitionc educationis.

urbe

Romanus appellalur non solm, qui in Rom, sedetiamqui in oppidis, qu sub

,

ips

ejus

jurisdictione sunt

aut habitat, aut natus est. Chrysoet

stomus ver, Theophvlactus,

Euthymius

qud

in

<HS
e

IN
urbe Cliristus frquenter habitaret.
habuisse,

MATTH,EUM
(

616
fide peccata remittti.
,

Trs enim

hoc loco Calvinisl sol

Non

illum civitates

Belhlehem,

in

qu nalus
in

enim

inquiunt, dixit evangelista

,

videns opra eo-

Nazareth

inqu educatus; Capliarnaum,

qn

tre-

quenlis commoratus est. Hoc probabihus.

Vers. 2.

ETOFFEREBANT.TacuilMatthusnecessac. 2, 3, el

rum , aut laborem considerans qud paralylicum in leclum extulissent, qud teclo disrupto eum demiMssent scd videns fidem eorum. Quod mullis similibus
;

riam ad intelligendum hune locum circumstantiam,

locis
(ilia,

confirmare soient, ut infra, vers. 22

fides tua
te

Confide,

quam Marcus,
titudinem
;

Lucas,
,

c. 5, 19,

expresserunt,

salvam

fecit,

et Marc. S,

34; Lucie
,

lantam confluxisse
ut

indomum ubi Cliristus erat, mulnemo ingredi posset ideque in le,

i

7,

50

et

8, 48, et

50

Noli timere, crede tantm

:

et

salvaerit, et cap. 17,

19

Surge,

et

vade, quia files

:

ctum eos, qui paralylicum gestabant, ascendisse, eoque aperto paralyticum ante Christum demisisse.

tua

te

salvum
te

fecit, et

18, 42, caeco dicit

Hespice,
iis,
,

fides tua

salvum

fecit.

Ide Christum ab

quos
:

Hanc enim fidem videns

Confide,
fili,

Cliristus dixit

paralylico
.

sanare vult, fidem

Creditis quia hoc

exigere, ut infra, vers.

vobis ?

remittuntur

tibi

peccala tua.

possum facere
,

28 29 secundm fidem

Fidem illorum. Quidam et ad paralylicum,

mius. Si enim
buisset,

et

ad

vestram
cio

fiai vobis

multaque

alia

nullo prorss judi,

eos, qui gestabant, rfrendum existimant, ut Euthy,

ejasdem generis accumulant. Mirum enim

qum

inquiunt,
efferri

paralyticus fidem

non ha,

diiigentes sint in teslimoniis stultitiae sua; colligendis.

neque se
illi

passus esset in tectum

remisisset.

nenullo

que peccata
prorss
quin

Cliristus

Quod

lamen ila omnes evangelistailoquuntur, uldubium non sit fidem

paralyticus (idem babuerit,

modo magnam

probare possunl.

Nam

etsi

non dubito,

Quibusne sp per singula loca cogamur responderc, semel hoc loco respondendum est. Ita tamen respondendum, ut non de tot de fide et justificatione qua>
stione
;

sed de hujus et similiuin locorum interpreta-

lione dispulemus.

tantm eerum, qui portabanl, notarc voluisse

sicul

ns Catholici responderunt

Possem dicere quod omnes hacte, nos non negarc, scd

Eos tamen non
inter fidem et

omnes significrunt fide centurionis ejus paralylicum servum fuisse curatum supra c. 8, 10, 15, et Lucx 7, 9. Atque ita omnes boni auctorcs interpretantur
,

doecre primam juslificationem, de qu in omnibus

locis agilur,

propter opra non

ficri

ficri.
;

continu probare sol

fide

nam

Cyrillus Hierosolymitanus
lib.

calches. 5; Ambrosius
,

opra charitas est

quam

Petrus affirmt peccalorum

5 iiiLucam, Hieronymus, etChrysost.

,

hom.
,

50.

multiludinem operire,
remillunlur
illi
,

1 epistol, c. 4, 8, et Cliristus,

Confide
petis
,

fili,

bono animo eslo, plus enim

qum
et

peccata mulla,

quia dilexit

multhm

impetrabis. Petis corporis, impetrabis ctiam

Luc. 7

47
,

nam

istorum in

animi sanitatem. Qud

aulem, quem Maillueus

alis, alii

mcnlum

illic

refutabimus.

eum locum interprelaItaque cm peccala non

dicuntur, charitate

Marcus

lilium, Lucas, c. 5, 20,

hominem Christo voverba

,

nominata, cbaritale,
etiam remitti ex

fide, remitli

catum
alii

dicit,

lev est.

Nam, utsp

aliis locis

intelligendum est, ubi di-

sensum retulerunt. Magis autem convenit be-

cuntur non nominata

ex
illis,

fide remilli charitate.

colligi

Nam

sicut

nignilali Christi, ut lilium,

qum

ut

hominem
:

appellafilia

ubi fides

non nominatur,

non potest
non noremitli

verit

ut infra haemorrhoyssai dicit

Confide,

sol cbarilale sine fide remitti; ita ex his, ubi

vers. 22.

minatur charitas, perverse colligitur sol

tibi

fide

Remittuntur

peccata tua. flanat

soi,

ad ver-

sine charitate. Praesertim

ritas sine fide esse

cm

illi

doceanl, sicut cha-

bum

remissa sunt. Scd

,

melis noster inlerpres per

novi quidam per prleritum
,

non

potest, ita sine charitate esse

praesens tempus
reddidit
;

qum

non posse fidem

refutatur. Fides

unus enim eorum error errore altero

in justi-

quia et multa alia

Hebrxorum more

et

autem potis qum charitas

non quia dignilale
respondere
ut
,

hoc ipsum jure quodam proprio pro preesenti ponisolet, ut

ficatione nominatur,
laie

aut efficaci-

ex vers. 5 et ex Lucai

c. 7,

47, 48, manifeslum

illi

major
,

scd quia
,

ordine nalur prior est. Pos,

est.

Merit quseri potesl cur Chrislus peccata

re-

sem

inquam

ita

omnes

Catholici

niittat,

cm non peccalorum remissionem,

et

sed cor-

respondent, et satis superque factum esset. Sed con-

poris curationem qureret. Respondent Hieronymus,

tenus non ero,

nisi effecero ut
,

omnes, qui communi

Euthymius,
Soient

Theophylaclus morbi originem

et in-

sensu non carent

istorum non solm ignorantiam

,

dicare, et pris

qum morbum ipsum,

Probabile eliam

lollere voluisse.

sed ctiam stolidilatem

et stultiliam inlelligant. Trifaciunt, historicam,

;

enim plermque morbi, et

effecla

et

pnoe

plicem

isti

magni theologi fidem

qu credimus
;

esse peccati.

est quod,

hom. 30,

qu credimus omnia, quae Dco dicta sunt, vera esse

iniraculorum
,

Chrysost. putat, Christum occasionem Scribis calumniandi pnebere voluisse, ut ipsequoque ex

nihil esse

eorum cadivinila-

lumni occasionem sumerct suam probandi

Icm. Fieri etiam potest, uteratione docere voluerit,

quid primo loco paralyticus pelere debuisset.

dixerat
el
:

Jam enim
ejus,

lieri non possil juslificanlem el dimus meritis Christi remissa nobisesse peccata. Has 1res in nobis fides ( fides enim isti, lanqum in lyr, non tanqum inreligione fidem faciunt) tribus in Dco

quod Deo chrislianam, qu cre,

Primiitn qurite

regnum Dei, etjustitiam

,

proprielatibus respondere, historicam veritati

inira-

hc omnia
Vers.
2.

adjicienlur vobis

c. 6,

33. Colligunt ex

culorum, potenlLc
sed
illi

juslificanlem bonilati

non omni,

Remittantur,

propri

se habere probat, pertiendo.

etc. Ilanc potestatem sanilatem homini solo jussu im-

qu eum adliuc peccatores essemus,

c.
,

ul ait D.

Paulus Roman.,
est
:

Chrislus pro nobis

,

mortum

nos nec prima

iiec

secund

scd sola

, ,

GI7
terti justificari.

COMMNTAWA. CAP.
Quod
et si et

IX.

613

absurdum
ccitatem

est

tamen

et

non justificante, sed miraculorum fide agitur? et

eorum errorem
rt.

refellit,

rairific

dcla-

tamen
isti

soli liodi

mullorumjudicio, maxime ver suo,

,

Nain in

islis

omnibus

locis,

qu

lant

accumufidem?

asini sapiunt

soli

doclissimi sunt

soli

verbum

lant diligenli, nulla prorssde fide

eorum

justificante

Dei purum docent; praesertim in qustione de justi-

menlio
inique

fit.

Videns Jsus fidem illorum.

Quam
,

miraculorum, qu credebant paralylicum

;

quam illi omnes doclrin sua; caput ego omnium hxresum ipsorum seminarium puto. Appelficatione
,

Christo posse curari

cogitavcrant quidem,
scnl
,

non justifcantem

de qu ne
audivis-

lemus quidem doctos, quia tantoper volunt; sed

doctos, ut justos,

ita

nec Chrislus

cm nec ipsiunqum unqum dm dixisset

apud

non quia

sunt, sed quia rcpulautur.

se

pro

Quid

igitur

nos de bis

locis

dicemus? An quicorpore,

peccatis

hominum moriturum. Nec respondere posisla

sunt implicite

credidisse, quia
explicita

illos

nulla

non iidem animo curati sunt ? De plerisque, non communiter de omnibus ita credendum. Nam Malchum
illum servum ponlificis
,

implicita fides est

(acn
,

quidem) nosque
fa:

cui Petrus auriculam absci;

homines
Vade,et

acuti rident

qud implicitam quamdam

Mattli. 8, 10,

derat, Christo sanatum legimus

justilicatum

non

ciamus fidem. Dixilde centurione,

sicut credidisti, fit libi; et,

15

credimus

Joann. 18, 10; non enirn fide su, sed

non inveni lantant

Christi benignitate, qui nolebat

arundinemquassalam
,

fidem in Isral.

Quam (idem ? non

:

utique justifcantem,

confringerc
rati sunt,

sanatus est. CaHeros ver

sol
,

qui fide cu,

de qu centurione suspicari quidem poterat; sed miraculorum

,

non

sed

edem tamen

fide

qu cor-

qu dixeral

Domine, non sum dignus ut

lanlnt die verbo,
,

pore sanati sunt, animo ctiam credimus essesanatos;

intres sub tectum

menm, sed

et

sa-

non

e,

quam

isti

solam justifcantem

et christianani

nabitur puer meus, c. 8, 8. Dicit mulieri

qu

fluxu
fecit

appellant,

quque fingunt Christi justitiam apprehenet historica, et

fides,

sanguinis laborabat
infra, vers. 22.

Vude, fides tua

fides ?

te

salvam

dere; sed ill,quae apostolorum Symbolo conlinelur,

Qu

miraculorum, qu dixerat

qu eadem
est.

miraculorum,

et juslificans

intra se

Si tetigero tantm veslimentum ejus, salva ero,

Nam ista triplex

,

quam isti nuper

est,

invenerunl,

vers. 21.

De qu

et in cseleris,

qu

proferunt

testiiis,
,

figmentum est, somnium

est, et
si

portentum
,

est,

chimsera
;

moniis, agi perspicuum est eamque Cliristum ab

unam haberenl fidem

omnem

haberent

quos curt

requirere

solere, ut vers.

28

Cre.ditis

quia triplicem habent, nullam habent.

|

Quomod
,

ergo

quia hoc possum facere vobis?

Cur ergo

istos

non pu,

propter alienam portanlium fidem peccata paralytico

det tam mulla testimonia lanto studio congerere

ut

remittuntur

Vcteres, ut supra
,

c.

13, diximus

auali-

nos sol

fide justificari

probent
,

cm

in nullo pror-

ctores absolut dixerunt

aliorum fide aliorum

loci

ss eorum de e agalur fide

justificari ?

qu

sol nos docent

,

quando peccata

remilti,

quod hujus

exemplopoita

Hsec salis

magna impudenlia
alia

et caecitas
vi,

tissimm probant. Quod quidem verum est, sed

erat; sed

illa

non minor, qud non videant, aut

de ipsorum justificante

tamen intelligendum
fide
,

ut

non solm alina

,

in adultis

dere non pudeat, ut

prsetermittam argumenta
fide agi

sed etiam propri remitti credamus

dm

pro-

non posse
etiainsi

in bis locis

de

fide

miraculorum non agerelur, quia

in
,

ab alina juvatur. Nec enim credendum est iis qui nullam fidem habent, aliorum fide peccata remitti;
pria

plerisque

non de propri, sed de alina agitur

fide

sed

iis

qui lam imbecillem habent qui pro

illis

ut nisi

Deus

in

hic de fide eorum, qui paralylicum per tectum demiserunt, supra, c. 8, 8

;

eorum
illis

orant, fidem intuerelur, non esset

de fide non servi grotantis

peccata remissurus.
,

sed pro servo rogantis centurionis, Luc. 8, 50, non de

fide
filise

tur

paralyticum non minorem

23; non de

jam mortua;, sed Archisynagogi Marc, ), fide filii qui mulum drcmonium habebat,
,

gestabatur, id est, salis

Quanqum hune, de quo agiqum eos quibus magnam fidem habuisse vero

simile est; sed dicilurilli Chrislus propter geslantium

sed de fide patris, qui pro

dicit
:

filio

rogabat, cui Cbristus

fidem peccata remisisse, quia lantam fidei eorum ra-

Si potes credere

omnia
,

possibilia sunt credenti.

lionem habuit, ut etiamsi paralyticus minorem qum

necesse erat habuisset, tamen
remisisset. Alio etiam
illi

Istorum autem opinione

qui adulti

jam sunt

nam
non

eorum motus
fide
aliis
,

fide

de infantibuscontrariam sunt hseresim

possunt alina
fide,

fabricati),

modo

aliorum

pec-

sed propri

justificari,

quia ide,

cata remittuntur
nibil agentibus
,

dm

aliorum orando fides

,

aliis

aut

inquiuntjustificamur, quia Christi justitiam apprehen-

aut mal agntibus

,

cerl non cre-

dimus, et apprehendndo nostram facimus;per facta

noslrajustificamur, idest, tecti ac vestiliChristi juslili
justi

dentibus fidem impelrat

ut sp dicere Augusliniuu memini Stephanum Paulo fidem impelravisse.

apud Deum videmur ac reputamur.

Vers.
si ita est,
;

3.

Quidam de
b
cutos
alii

scribis.

Qui fuerinl

scriba-,

Fallimus enirn Deum, non placamus.

Quod

diximus

c. 2, 4.

su quisque, non alina

fide justificetur
,

necesse est

Intra se;

quidam inlerpretanlur iiierse,

aliis

nec magis unus polest

justificari,

fide

qu

alter pro illo crdit,

quasi inter se
rarent
;

cum

de Christi facto

murmu,

qum

veste,

quam

alter

pro eo induit

aut

sed ex vers. 4, manil'estum est sensuni esse

se,

ornari aut caleeri. Per fidem enirn, ut aiunt, Christi

justitiam induimus
,

non inter

sed intra se murmurasse

id est dicit

cogi-

qu ornati non sumus justi

sed

tasse Christum

blasphemare. Non enim

evan-

apparemus.
nos sol

Qu

igitur est
,

amentia ad probandum

fide justificari

ea producere testimonia in
;

quibus, non de propri, sed de alina

i. .

et de alina,

Vers. 3 et 5. Hic blasphmt , sibi tribuendo solius Dei proprium est. Dicere, cm simul res executioni mandetur.

quod

XXI.

20

, ,

619
gelista,

IN

MATTHyEUM
i
i

620

cm

sed

--

/v Cm
,

audsset, aut, cognovisset sermoneseorum ; <m de clo, qum de concentricis etexcentricis.de cy... :j: :.-.: -?< :-:. l- ..<:. .,.i:,. ..i.i .._: _ i-.... clis elepicyclis philosopbari ; non quod difficilius non ridisset cogilationes eorum. El non dicit
.

Christus
in

quid murmuraiis

sed

fjtdd cogilalis
inlra

mala

sit ba:c scire

illa

qum

illa

sed quod facilius ba'e

qum
ila

cordibus vestris? Dicere enim

,

se, llebraica

probare; ubi dicere audilori iiicrcdulo possumus:

vide, mclire. Si

phrasis diccre in medio su

3, 9
,

esl cogitare, ut supra, c.

et Liicac 7,
,

Non credis? ascende in.clura

non
esl,

et infra

hoc capite, vers. 21,

,

39

mendacii doclorem argue.

Ad hune
et

sensiun

49, et 16, 3, et 18, 4

quod

simili phrasi dicunt

di-

Ilieronymus, Clirysoslomus, Bcda

Tbeophylactus

cere in corde suo, Ps. 4, 5, cl 10,

11, 13, ci gustinus,

innunieris

aliis locis

secundm Hebros, quod etiam I). Au-

exponunt;

et

perderc

nwlii

videnlur operam non so-

Iib.

de Trin. 15,

c.

10, notavil.

lm qui aliam qua-runi, sed eliam qui aliam iuveniunt inlerprelalionem. Quod aulem Hilarius el Ambrosius
de resurrectionc corporum interpelantur, quasi per hune paralylicum morlui significculur, et difficilius
sit

Ihc bl\siiiem\t. Blasphemare Chrislum dicunt

quia quod Dei proprium esl,
tere peccata
;

silti

altribuehal remitdix* rat Isaias, c.

legeraiit
,

enim

quod

morluos suscilare qum peccala rciniltere

;

inge-

43, 25

Ego sum

ego
,

sum

ipse qui

deleo iniquitales

niosa et legaiis est allegoria

sed nos

ul s;ep dixi-

tuas; sed non legeraul

aut non

inlel

excrunl quod

mus, aliud qikcrimus.

bus non concedo

Illud

quamvis magnis auetoriesse morluos

suscilare,

idem
xerat

dicit, c. 53,
;

6":

Posnil

Dominas

in eo iniquilatem

difficilius

omnium noslrm
:

nec memincranl quod Joannes ditultil

qum

peccata remillere, quia qui fccille sine te, su-

Ecce agnus Dei, ecce qui

peccata mundi

scitabit le sine le, sed

oon

juslificabit le sine

le

ut

c. 1, 29.

W\\ evaugelistx cusam

.

qum

affercbanl

loquitur Auguslinus, 15 de Verb. Apost. Poterit au-

blasphemia:, expresseruul
cata, nisi solus

Quia polesi dimiltere pec2, 7, cl Luc. 5, 21.

eo-

lem aliqnis mril dubitare quomod Christus

quod

Deas? Marc.

probandum
lylici

eral, coucludal.
,

Nain

si

remillere peccala

Vers.

4.

Et cum vidisset Jsus cgitationes

expre.->sit
liitra

eral rever difficilius

dm
,

experienli curati para-

rum. Ulrunique magno consilio

et (|iid

evahgelsta,

docl se, (|uod reips facilius est, posse lacre;

b'ii

non oblocul:
,

sinl

sed

su taniuni cog-

non

probal

posse

et

taverint

et

quod Christus connu Cogitationes non

cuiis vderit,

quod eral
probare

difficilius.

Respondeo
,

se peccata remillere

Chrislum lanlm

solm conjectura cngnoveril sed quasi

ut Christi divinitatem

voluisse

sibi

esse credendum,

quod ben
;

dclarant. Expressfs etiam

statim cognilo Jsus spirilu suo,
illis
:

probal ab eo cujus probatio eral

di at
et
:

difficilior

quasi

Marcus,
quia
tis

C. 2,

Quo

Si

non
ubi

fallo

cm

dico paralytico
esl

Surge

sic

cogilarenl intra se, dicit

Quid

istu cogita-

(imbula,

difficilius

probare
,

me veruw
dico
:

in cordibus vestris?

Solum Deum honiinum corda

30; Jerem. 7, 10; Rom.

dicere, cur creditis

me

fallere

cm

Re-

cogilalionesque cognoscerc iota Scnptura lslatuf,

1 Par.

mittunlur

tibi

peccala tua ? Denique ex re qu:e effectu

fi-

28,9,
1

et

2 Par.

6,

probari polest, in re qua; probari non potest, sibi

8,27;
sti

Cor, 2, 10. Itaque reel ex hoc loco Chri-

dem

facit.

divinilatem veleres tlicologi piobaverunt.

Vers. 6.
,

Ut autem

sciatis.

Vers.

5.

Quid

est facii.us

dicere. Senlentia

variglisia; esse putant.

est, el

Quod ne

simile

Quidam hxc verba quidem veri

sci ibis

mco quidem judicio,

ficilis fit,

nisi niinio inquirei.di

facilis est.

studio dif-

quia senlentia ipsa postulai, ut

Christus

per se ipsa

Dfcre hoc loco, nec

est.

hoc dixerit, ut probaret se poleslalem haberc peccata

pro
si

solis verbis,

nec prosolis rebus positm

Nain

rcmiitendi, el quia

verba quidem solum spectes, qu est facile dicere:

tibi

2, 10, et

Lucas

c. 5,

Remittunlur

peccata tua, et dicere

Surge etambulu.
rcinitierc,

fecto

non fecissenl,

omues evangelisl;e, Marcus. c. 24 eadem ponunt, quod prosi ipsorum fuissent verba, non
,

Si res, muli

esl difficilius peccala

qum

Christi. Plerique interprtes existimant

Chrislum pro-

dissoluta paralylici inembra curare. Nain

nulli

quud noni

bare voluisse se esse

Deum,

ac propterea non blas-

dicunt interprtes

corpus propri,
,

on alina

phemare
me,
si

auctorilate sanare a^qu esse difficile

aique rcinil-

cm dicit se remillere peccata. Ego nihil cum illis conferar, judicio el auctorilate valero
,

tere peccata

ne audiendum quidem

est.

Vcra enim

est Augustini senlentia, tract, in Joan. 72, difficilius

tamen et singula verba, et lotum argumentum perpendeuli vidclur probare Chrislus non solm
scio; sed

esse

hominem

juslificare

qum

ccelutn et terrain

Deum
bile

potesiatem h ibere peccala rcmiitendi. Crediest contrarium cjus,

creare. Sed ponilur pro verbis exicrn eflecis pro-

enim

quod scribe puiabant,

illi

balione conjunclis. Hoc enim

modo
,

diffic.lius est ditibi

probare voluisse- Puiabant aulem

et

solum Deum

cere
cata

Surge. et ambuta,

qum

Remittunlur

pec-

posse peccala remittere. el Chrislum utique non esse

tua

quia an peccata ver remittanur, qui au-

Deum. Christus probat

lioniiiiein

et se

Deum
,

esse, et etiam, ut
ut

diunt, videre non possimt; an

gat et ambulet

autem paralyticus surnon videre non possnnt Itaque illic

potesl
,

l.minem, remittere peccata

,

dicenlis aucloriias, quia mendcii argui non

tain

qualemcumque hominem Deum. Deum esse non aigumcnlaiido probal, <|iiin experienli demonnon
sed ul
.

non

per'u liialur

hic quia oculis

convinci potesl
si

in

stral

dm
,

illis

quid cogilcnl exponil; se, ut

homi-

periculum addicitur.
sibi difficilius esse

Quemadmodm

<pii^

diceret

de rebus proximis al<pie recenii-

nem, remillere peccata probal eo, quod vers. 5 exargumento. Alque liane vim hiuc duo plicavinius
Vers. 6. paralylicum

bus

qum de

remotissimis et incogoilis historiam

Il

abet potest atem

erat sanaturus.

divinam, qu etiam

cibere, aut de plantis,

de terra, de anmantibus, qum

mox

, ,

621

COMMENTARI
:

Y.

CAP.
quod

IX.

fc-22

verba

Filius hominis

et

Super tenant haberc

mi
j

publica Canaris vecligalia referebantur, ni

wwsiiom

videnrtir.
f>ci

Non enim

dixit:
;

Ut atrtem
fi

scinlis
;

Eilium
et

vecligal significat, lviov telonium dicluin est

hnbere poiestatem
,

sed,

h um hominis

non

id est, locus ubi vectigalia

reponuniur. Sed quia ple-

dixil

ni clo

Sed super terrant, ut osiendercl se eliam,

reniittvrc peccata.

rmque
mernri

vecligal pecunia erat, qtu super

solel,
id

mensam
,

nu-

ut

hmincm,
,

butcbnnlur hoc loco

mensa eliam
est, ad

appllbtiir

ideoque ad

Novatiani

ut probarent
,

tere peccata

non posse saceidoies remitqueniadmodm hodic eomm ineredes

abutunlur. Utrisquc
libris
,

telonium,

mensam sederc
in flispani

dicilur. Sicul

usque ad hodiernum diem

sa macstral, id est,
vecligalia

vocaur lame-

Calviniani
D.

in

eumdem errorem
ex bis qnac

mensa magisimlis, iocus ad quem

mbrosius
;

duobus de Pnitenli

abund

respondit

et

modo

diximus

facilis est

equitum D. Jacob; apporlaniur. Couslat enim uibula olim non oslialim colligi solita ,
magistri

queniadmodm poU'Slas remillendi pecnalm eliam biiman Cbrisli divinilatc comrhunicala est; ita fuisse Cbrislo lanqum
responsio
coin
.

cata

sed subdilis ipsis in certum locuin referri. Sicul dcima; in Iispani non soliim non cxlorqucntur, sed ne petunlur quidem; atsoont ab iis quibus debenlur
afl'eruntur.

capite,

cum

quibus volt menibris

id

est,

ciirh

sa-

cerdolibns communicalam.
ciendi

Quod
,

et ni

polcsiale fa-

credibile esl

Hanc mensam, ad ijaifi sdbal Mallhus, non in ipsius fuisse domo sed in loco
,

miracnla facltim videnius

divinilaie Cbrisli

qu cm
cl
,

propria

ali.pio publico juxta

mare,

lacilis

merci uni

qu

Dei
Sto

sil,

cum humanilalc,
nisi

ChriCliri-

mari addiicebanlur,
Marcus,
c. 2, 15, cl in Mallluci

tri-bula in

uin cofligerentur.
29,
s'jgiificant

Nam
inde

cum
su

Aposlolis communicala est

,

quod

Lucas,

c. 5,
se.se

stus

cleri

Cbrisli

utrumque auclorilate

fa-

Chrislum

domuin

contulisse, ubi

ma-

ciunt.

gnum
tria

illi

Alaiiba'us conyvium pparavU!

c.

Surge, toll, et vade. ILcc

verba ad evidenadjicit.

Mattileum nomine; Marcus,

Levi. Apparel

2, li,
,

cl

Lucas,
euto

tem curationis

probalioucm

Cbrislus

Nec

c. 5, 27, 29, Maltliaruni udmiiie, id esl

cvguo

enim
qn

videri potcral siniulala aut imperfecta curatio,

aulem bonorilicenims

fuisse

cogno-

impotens nieinbrorum paralyticus surrexisset

men
rriris

Levi, quhi nnien Matih.ei quia a;!,nuu!vei'li-

insuper Ieclum suuin in

Immeros
ut

sustulisset

et in

domum
Vers.

suain porlsset
7.

Chrysostomus adnotavit.
I9tyff-.,

nnqum se Levi, sed smper Maitiueum modesiiie, :dios eum non solm Matlliacuin, sed eliam Levi
honoris causa vocar; ut Ilieronymus observavil.

Timuerunt,
ille

admirati sunt;
in-

quidam

fo/teqcy timuerunt

legendum pulant, non

,

Vers.
et

10.
5,

In

DOMo,ejusdcm Mallb;ei, Marc.

llebraismus,

2, 15,

telligentes

liaTelieorum Scuol aslem

quiucrh
ita

quem

scqiu
cxi>li-

Luc.

29.

voluerunt. Nain ne

legendum

Vers. 15.
uiJud. 10, ti
vos librent in

Euntes.
:

ita,

el

dicite,
ipsi

mal, sed

id

verbum

significarc,

ndstrumquenlrpre;

lie, eliuvocate dcos

quos clegistis;

tem parm propric vertissc. Utique errant

interpres

nam

nosler

lempore angusli.

Edem

piirasi

di-

sensum

non verba respexil

Et quamvis

cunl Galli

Allez, apprenez que c'est...

Oujy.bnv propric

sil

adinirari, tanicnboc loco posiluin

Dicite. M.llit

est pro tinicre. Est

enim admiraiiu quaedam, quai ex

I

cujus scicnli

adscbolam docloreslcgis, ut ejus rei maxime gloriabaulur maxiniam ex, ,

gaudio,
cas,

alia quai

ex timor pidfcisciiur.
hc MifUliacus

laqu Luadniiraet
,

probrcl ignoriuitiam
aliis

ut Eulliymius adnoiavit

Quod
te-

c. 5,

20

quod

6u//.a<r/jtov
,

quoque
quid

locis facere solel, ut c. 12,

Non
cum

lionem vocal

Ua-ceun-/

sluporem appcllat
slupor

vehc-

gistis

feeerit

David

quando
:

esuriil, et qui
legisiis

eo

menlcm limoreni
apprehendil omnes
sunt timbre.

interprelalur. Et
,

inquit
et repleli

e.ranl? et

ibidem, vers. 5

A'on

in

lege quia

el

inagniftcabant

Deum

sabbutis saeerdoles in temple

subbalum
legisiis

violant, et sine

Timor aulem
ille

inlelligendus est

non

ille

crimine sunt ? et

c.
,

19, 4:

Non
et

quia qui fecit

fecit eos, si-

qui ex odio. sed

qui

ex magna alienjus pinionc

,

houiinem ab
milia, c.

iniiio

nuisculum

feininam

et reverenti nasci sole!

cujus
ubi

lib.

5 Reg.

c.

5, 2S,

Si, 16, 42, et 22, 51, el Marc. 12, 10, 20.

sihgulare cxeinplum est

dicio
inler

cm populus

in illo ju-

Pliarisajos iegis doclores fuisse

diximus

c. 2, 4.
,

duas merelrices Saloinonis sapienliani

,

MisEiticouDiAM voj.o.

Piimni qiucrendum
\.\c

quor-

perspexisset

limuisse dicilur

Salomoncm. Quemad-

sum Cbrislus hoedical; nec enim

aut

de

sacrilicio,

inodinn ergo
rari

illic,

liniere pro adinirari, ita bic adini-

misericordi

agebatur.

Respondco

inagiiaui

pro limere posilum est.

Vers. 9.
explicat
lione
,

Transiens inde,
,

fuisse miscricordi:im pcccalores ad pnitciiliam vo,

Marcus

c.

15.

rediens ad mare ut De aposlolorum voca,

quae hoc loco dici poleranl

diximus supra

c. 5, 1.

quam probat majori ad omnibus esse rbus prailerendam. Si enim minus sacrilicio, quod Deo offerlur, teste piopbet pr.xferciula esl, quibus non cril rebus anlcponcnda ? si.tut
cale
,

ut paul post dicit;

Ad telonium, ad mensam publicanorum

ad

qifani

Vers. 8. Grac adniirttti sunt : Qui duoaffectus sunt cognafi maxime. QiKedam exem,
,

Timuerunt

In

Gra:cis consenliunl. telonio; locus erat, ubi vecligalia solvebaniur. Aug., librocilato, c. 20 Hinc aulem probabilius videlur , quod hc prlernttssa recordando
plaria Lai.

cum

In co tfppe monte lune Lucas commmorai omtes duodecim ex pluiibus di:>cipulis electos , quos et postolos npminuwt. Qu de r diximus in pricfalione. s bji Mallbxi ; Lucas et Marcus id Vers. 1 fi.
tlKi'uin.

Vers. 9.

apeilis-.iin leslaniur.

Vers. 15 cl 14
fals

Non veni vochre justos,

inlbiios.
:

jusliti
fr-

|iersuasio!ie

Non jejunant,

tani

Matlhus commmort, quia utique ante illum sermontm habilvm in monte endetta" uni tocatam este Mal-

quenter ac Piiarisxi
scriptis

non enim de

jejuuiis legeprac-

hoc loco

agitur.

625
supra dixit,
c.

in 5
,

MATTFLEUM
'B

824

24, 25

Si offers

munus tuum ad
allare,

imputabanlur, sed quia peccata non habebant, id est,

quia legem observabanl
,

allare, et ibi recordacus fueris

quod

(rler tuus liabet ali-

quod

isti

boni evangelistae, ut

quid adversm te, relinque

et

ibi

munus tuum ante

eorum etiam verbo

Dominisine querel,

utar, impossibile esse dicunt; tnceet justi ficationibus

vade pris reconciliari

fratri luo.

Ad hune ferm
se
sacrificium
offerri
;

denles, inquit, in omnibus mandalis

sensum Euthymius exponil.

velle,

id est, ita ut niliil in eis desiderari

Et non cm
dicit se

sacrificium.

Non negat

posset. Si ergo talis Elisabeth, qualis Maria de quilla

dicit:

ipse insiituerit, sibique jusserit

Undelioc mihi, utvenialmaler Domini

1,

meiadme?
quando
non esOui non

sed

misericordiam malle qum sacriucium,

internurn
,

Luc.

43; alios quoque, dequibus*Scripturamenliofecerit, justos fuisse

id est, sacrilicium

qum externum,

et, si

nem non

credendum

est,

alterutrum deruturum e?A, malle externum, quod in carnalibus ho&iiis, qum internurn, quod in corde
consistit
,

exhisconstat esse potuisse.

Nam

et Nathanael Cliri-

stus verumlsraelitam appellavit.mquo dolus

sel,

dee, S se

sacrificium. Est
illi,

enim Hebrorum
alleri

Joan. 1, 47, qu phrasi solet Scriptura

ut Psal.

hominem
:

idioma,

qu',>

soient

cm unum
;

praferunt,

perfecl justum significare,

egii

14, 3

non

illuri

magis, hoc minus affirmare; sed illudaflir:

dolum

in lingu su; et 31,

Nec

esl in spiritu

mare omnin, hoc omnin negare ut Doclrina mea, rt on est mea, id est, non tam mea qum Palris esl,
ab eo enim ego accepi
;

ejus dolus.

Deniquc de Chrislo ipso ad

,

magnam

laufe-

dem diclum
eit
,

Pet. 1

22

Qui peccatum non

Joan. 7, 16

Non
,

eslis vos,

nec invenlus est dolus in ore ejus. Ali ex parle

qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in

vobis, id est,

Scriplura docet
22, 25
:

omnes

fuisse peccatores,

Rom.

5,

non tam vos qum

ille

infra

c. 10,
est

Justiliu
et

20
tis

Non

volentis

neque currenlis, sed miserentis

omnes

autem Dei per fidem Jesu Cliristi in super omnes, qui credunt in eum ; non enim

Dei,\d est, non tam volentis hominis,

est Dci,

qum miserenChrysoslomus
lib.

est distinclio ;

omnes enim peccaverunl,

,

et

egeni glori

Romanorum
:

9,

16

sic

Dei, et 2

Cor. 5

14

15

si

unus pro omnibus mor,

explicat,

hom. 31. Ilaque Ambrosius,

Augustinus ver,
lib.

de Pni-

luus est, ergo

omnes mortui sunt

lia

et

unus pro omnibus

lenti, c. 2, ita legit

crificium.

Misericordiam malo

qum
:

sa,

morluus

est Cliristus.

etiam omnes veteres auctovenit,

20 conlra Faustum
c.

res senliunt, Clirislum

cm

neminem juslum
qud se
aliqui

c.16, etlib. 2deConsensuevangelist.,

27

Miseri-

reperisse
9, 13,

sed dixisse. Nonveni vocare justos, Matlh.

aliqui justi essent, sed
illi

cordiam volo, qum sacrificium

forma loquendi apud

non qud

veteres theologos usque ad Gregorii lempora frquenter usurpata

,

juslos essereputarent, quales

ipsi

erant Pharisoci,

et, ut

suspicor, ex veteri nata editione,

Ecclesia, cu-

quibus

isia dicebat.

Propter eos aulcm non venisse, non

veneril,

qu ante

Hieronymum Latina utebatur

credibile
:

qud propter omnes non

justos putabanl, ut, qui

sed quod

illi

qui se

jus auclorem

est

Ilebraismum

imitalum

cm

aegroli sint, se

sanos
Cliri-

solilum dicere

Hoc

volo,

qum

boc, id est, hoc malo.

esse dicunt,

medicum non quxrerent.

9,41
:

Sicul

illis

Idem August., lib. 10 de Civil, c. 5, et Csarius, hom. 36, legunt Misericordiam mugis volo, qum sacrificium, ad sensum fortass, non ad verba respicientes. Huncautem esse sensum ex eodcmloco pro:

stus dicil Joan.

Si cciesses,nonhaberelis pecquia videmus,

catum; nunc verb

dicitis,

peealum ve-

strum manet. Ita Hilarius cl Chrysoslomus, hom. 31,

Hieronym., Beda, Theophyl., Eulliym., quasi per iro-

quo hc sumpta sunt verba, Ose 6,6, Et scienliam Dei sequitur enim manifeslum est
phetsc, ex
;
:

niam justos appellatos

intelligunt.

Scriplur autem,

quochcin rc videnlur esse

contraria:, ad

hune nio,

magis qum holocausla. Per sacrificium aulem, quia

externus erat cultus, omnis cullus exlernus, per mi-

dumconciliandaesunt. Invenil Chrislus veniens ulpro-

batum

nobis est

aliquos justos, et tamen

,

neminem
id est,

sericordiam omnia charitatis opra intelligenda sunt.

ut alix Scriplur docent

justum invenil; aliquos,

qui per se
,

Non veni vocare justos

hoc loco qua:stiones sunt
Cliristus venit, justos
illos

sed
una,

peccatores. Duae

qui rever jusli erant,

neminem
justi

an aliquos,

cm

sine ipso Chrislo justus esset.

Nam
vi

ipsi

illi

qui an-

invenerit, altra an propter

tequm Chrislus veniret,

nisi

unqurn fuerunt, non

fuluri

etiam,

si

qui crant, venerit. Hrelici liujus tem-

per ejus gratiam et fidciu, et

advenjs
:

poris Lulherani, et Calviniani non solm,

cm

Cliri-

ejus fuerunljuslificati, utPelrus leslatur, Act. 15,11

stus venit

sed etiam post

quemquam

ver justum
copiosis

Per gratiam Domini Jesu

Cliristi

credimus salvari

fuisse negant.

Quem errorem
,

etsi alio loco

sumus

refulaturi

hic etiam obiter perstringemus.

quemadmodum et illi. Illa ipsa Cliristi mater B. Virgo Maria omnium juslorum hominum juslissima quam
,

Cert Zacharias et Elisabeth justi erant, quoeumque

peccato

etiam

originali

proeservalam credimus,

tandem modo justos interpretentur. Propterea enim negant non solm esse quemquam, sed etiam esse
posse justum, quia

inter eos numeratur, qui graii Dci indiguerunt, et

propter quos eliam Cliristus venit, quia

si

Chrislus

nemo

totam, inquiunt, legem ser-

non venisset, ejus grati prceservala non

peresl quaslio secunda,

fuisset.

Su-

varepotest. De Zachari autem et Elisabeth,

6,

cl,
in-

Lucas

scribit

Et erant

justi

ambo

ante

Deum
isti

cedentes in omnibus mandalis et justi ficationibus

Do-

mini sine querel. Justos non reputatos, ut

com-

quomod dicat Chrislus se non venisse, ut justos vocaret, cm nemo sine ejus vocante grati justus fucrit. Quomod veteres auctores responderint paul ante commemoravimus non
venisse, ut vocaret justos, id est, qui se justos esse

mcntanlur, sed fuisse

dicit, et fuisse
,

non apud homi-

nestantm, sed ante

Deum

et

non, quia peccata non

existimabani, non qud

ille

vocare nollct, sed qud

625
illi

C0MMENTAR1A CAP.
.

IX.

626

elianisi

vocaret, venire nollcnt

Hoc probabile
nisi aliqu

'

danetn, cui lu testimonium perhibuisti,

et

eue

hic baplizat,

est.

Illudautem quod Eulliymiusdicit,

be-

omnes veninnt ad eum. Propterea Lucas Pharisaeos

,

nigniore inlerprelatione molliri possit, prorss Pe-

accessisse dicit

quia Joannis discipuli insligantibus

lagianum

Christum non venisse propler justos, quia

ad salutem sufficiebant. Quanqum non
est,

Pharisseis accesserunt.

justi ipsi sibi

Discipuli
dicit
:

autem tui non jejunant. Lucas,

pots
,

c.

5,33,

auctorem, quietcatholicus.et pius eteruditus

auctoris

sed

Discipidi autem tui edunt et bibunt, quasi

cibi et

immo-

minus cautum loquendi modurn

damno.

deralum

usum notare
et

voluerint, et qui*

Ego, siquid lamen

meum

valet judicium, sic inlclligo

dem
et

credibilius est

Pharisceorum ingenio magis

Christum non venisse, ut justos, sed ut peccatores

consenlaneum

ita dixisse.

Nam

per hc verba edunt

,

quemadmodm nonaginta novem oves quee non erraverant, ut unam qureret errantem in devocaret,
,
,

bibunt, discipulorum intemperantiam

per discipu-

los

autem magistrum ipsum Christum notare voluisse

c.

serto dicitur reliquisse, infra, c.

Significat
,

18, 12.

Non enim
reli-

Christus ad hune locum alludens significat

11,18,
,

ut

quidam interpretanlur, angelos

quaereret
;

19
et

Venil Joannes Baptista nec manducans nec bibens

:

quisse, ut

hominem

nec nonaginta novem

dicunt

Dmonium

habet
:

venil Filius

hominismanet

hommes,

qui non erraverant, ut

nisi

unum
in

quaereret aber-

ducans
vini
,

et bibens, et

dicunt
et

Ecce homo vorax

potator

rantem, quasi non

nonagesimus nonus quisque

viam suam
cle-

publicanorum

peccalorum amicus.

Homines

homo

injustus esset.

Onmes enim

opinione sui
et

inflati, et

se laudant, quare nos jejunamus,

clinaverunt, Isa. 56,

H;
et

omnes declinaverunl, simul

4; sed significat
si

ne se Iaudare videantur, discipulos Joannis laudis

inutiles facti sunt, Ps. 13, 3, et 52,

socios assumunt; Christum

autem

et ejus discipulos
,

se ade esse

bonum

misericordem, ut

non

fuis,

non solm tanqum parm

religiosos

sed etiam tan-

sent nisi centum homines, nonaginta

novem

justi

et

unus injustus, nonaginta novem justos rcliquisset

ut

unum
in

injustum quoereret, et se propter illum so-

lum

hune

mundum

venturum,

et

mortem suscesignificat ali-

pturum

fuisse. Sirailiter

hoc loco non

qum intemprantes et ebriosos accusant. Quare nos plus qum dicunt bis verbis significant quare nos et non tu ? nisi quia nos sancti ac justi et ex Deo sumus tu peccator, et ex hominibus cm intrim , dm nos jejunamus tu peccatoruin hominum cornes;

quos sine grati advents

ut

sui justos esse,

ita

ad quos

sationibus delecleris ?

vocandos non venerit, sed se

si

peccatores queerere

Vers. 15.
to vu^pvos
,

Numquid possunt
vertit
filii

filii

sponsi,
,

vtol

aliqui fuissent justi,

non propter eos, sed propter

theologoruin opinio

thalami aut cubiculi nuptialis

Marc. 2

peccatores venturusfuisset. Hic, nisivaldfallor, verus

est sensus. Itaque
illa

19

idem nosler interpres

nupliarum. Qui au;

quorumdam

tem dicanlur
loquitur

sponsi aut thalami manifestum est

discipulis suis
ita
lib.
,

quiexislimantetiamsi homines non pcccssent, Chri-

enim Christus de
illi

de quibus
,

stum

fuisse

venturum, non solm huic loco, sed Scri;

objecta

quxstio fuerat. Cur ver

,

vocenlur
5 in

de
,

ptur mihi videtur esse contraria

Christi beneficiumfingit,

et

dm incertum
quo majus esse

eo interprtes dissident. Ambros.

Hieron. et Beda cent
, ,

Lucam

certum

illud,

in

Comment., ide

filios

vocari dolis

non potuit, redemptionis nostr extenuare. Etver,nisi

sciremetiam nonnullos catholicos et eruditos viros in eesse sententi, mult eam gravioribusnotarem verbis.

quod ab eo

spirilualiter nati essent.

potis
tha-

assentior, qui

Hebraismum

esse dicunt, quo

filii

lami aut nupliarum appellantur, qui familiales sponsi sunt

,

Sed nolo, dm senlentiam reprehendo, auclores

videri velle

qui ejus variis

lieliti

argumenlis clbrant

quoque

reprehendere. antm dico non

nuptias,
viviis
,

quod nunc corruptis apud nos moribus, consaltationibus

, ,

posse me eos qui eam etiamnum defensilant, non mirari.

Vers. 14.

Tunc

ludis

fieri

solet

tunc saltem
celebratis
,

accesserunt,

cm

Pharisi in

conviviis

ut ex nuptiis in
,

Can Galilac
,

priore qustione victi fuissent.

Discipuli Joannis. Lucas, c. 5, 33, ipsos Pharisieos
accessisse dicit;

Joan. 2

perspicuum

est

ideque dicit jejunare

non posse, quia rpugnt nupliarum celebrationi jcjunium.

c. 8, 12,

quod D. Augustin.
solos Pharisos,

lib.

2 de Con-

Quemadmodm enim
qui sunt ex regno
,
,

filii

regni vocati sunt,

sens, evangelist., c. 27, iia concilit, utrosque accessisse,

ita

filii

nupliarum

qui
:

sed

Lucam

Mattlueum solos
ita

clbrant nuptias

quod

significantis Galli dicunt

,

discipulos Joannis nominsse.

llntus loqui
,

Sed videtur

Mat-

Ceux

qui sont de la fte des noces

amici sponsi
;

ut

ut siguificare velle videatur Pharisaeos

vocat se ipsum Joannes Baptista, Joan. 3, 29

sponsus

ausos non fuisse ad Christum accedere.

Nam

et

paul

aulem est Christus, ut in ill parabol nupliarum adumbratur, c. 22, 2, etc. 25, 1, 5, 6, 10, et Apocal. 19, 7,
9.

anle vers. 11, non Christo, sed ejus discipulis dixisse

ait.

Quare cum publicanis

et

peccaloribus

manducal

Cujus

ut ita

dicam
1
;

sponsalia

hic eclebrantur,
in

mngisler vester? Quare probabilius est Joannis discipulos Pharisxis submissos accessisse quod e illi
,

Matth. 22, 2, et 25,

nupti autem

clo

ubi

libentis

fortass

fecerunt,

quod inter Joannis

et

matrimonium quodam modo cum Ecclesi ejus spons consummat, Apocal. 19, 7, 9, quia tunc eam in cubiculum suum
,

Christi

discipulos aliquam fuisse constet mulatiun:

id est

in

clum

introducet

ubi per-

culam, Joan. 3, 26
Vers. 15.
nuplialts, qui

Rabbi, qui erat tecum trans Jorsponsi,

petuis ejus fruelur amplexibus.

Fini

Grc
ut

fdii
filii

cum novo sponso versantur,

,

rum

thalami nuptia-

comparatione
los Joannis,

uti voluit

ut insinuaret se

Dominus loquens ad discipuesse verum Ecclesiae

de se respexit.

dicuntur Hebrae phrasi

fllius pacis.

Hc

sponsum

et ad testimonium Joannis

627
Lccere. Cur non
serf

IN
dicit

UATTJLCUM
ut
in

628

jejunare? non enim de luclu,

in carceribus, in sedirionibus, in laboribus, in vigiTiis

de }ejunio qurebatnr.

We
,

nt

opiner

mollis, in lame, etsiti et jejuniis muftis. Ineptus erat

Priscilla, et M;iximilla, qui, ul ait boc loco Hieronymus, bujus occasione senteiitUp, Quadragesimain postPe-nlecoslen celebrabant. Intemprantes Cal-

gnre no solom jejunium

species comprelicndat
,

sed omnes alias Inclus

Montanus,

et plus

quin

al>

adversariis

inlerrogabatur, respondeal; et ut negatione generis

ad ncgaiioncm spoeiei

forlis

argumenielur.

Si

enim

vinistae, qui

nullam omnino Quadragesimam amant,

animal esse non polest, quomod homo esse poieril?

S)
lilii

nosque, boulines vald suo judiciosapientes, irridenf,

quasi

sponsl Ingre min possunl,

lioc loco
,

quomod

jejunare

ex

boc loco Quadragesimam colligamus. Nos

polerunl? Lugcrc eniin

non

signilicat lacry-

ver bine non lam Quadragesimam colligirams,

eorUffl

qum
suis

inas fundere.aui plangcrc

Lalini
li)i|i)niilur,

sed Irislem esse, cl, ul

vi

argumenlum

rel'uiainus;

qui ideQuadragediscipulis

in

Indu sordibusque
,

rsari

sicut

siiniun rejiciunt,

qud Cbristus cum

dicunlur niorlui ccrlo teinpore lugeri

vivi

non qud eos

Qu:!(lragesiinam non jejunaveril; quibus idem,

t.brislus

pcrpciu fleant, sed qud pro

illis

lugubrem ve,

boc loco l'hans:cis,

lilios

quod respondeinus, non po,

s'Cin grant. Qn;eri

hoc loco meril polesi

si

non
est,

tuissc
ipsis

sponsum, neque

sponsi

quaindi

cum

possunt

blii

sponsi, quaindi sponsus cuin

illis

sponsus eral, jejunare; aidato auleui sponso sa-

jejunare, cur Joaunes Baplisla, jusque diseipuli jejunaverint; nain et ipse

(ilius, id

pienler, et pi elxolunlali ac verbis Ciirisli cougruciiirr Kct

est, ainicus erai

,

lesiam

l'ecisse,

qud jejunium

inslitiieril

Qua-

sponsi,
20.

cpii

voeem

ejus audiens gaudebal

Joan. 3,
Rio

drageshiKC.

Itcspood
vivendi
;

id f'aclum

neoss.in,

omnibus
cl

Vers. 16.
Chrfstos,
,

Nf.mo autem imsuttit. Hoc

discipulos jejunarc, Ht Hicron.

ideo

dicit

dis ad saliilcm

hommes
;

allicorenlur,
,

singulari

ut probel

prudenler sefaccre, quod non

,

qualis luit Joaimis

et coininuni

qualis fuil (mrisli

18, 19, siguilicat
,

cogat

siios

Cbrys.,

more

ni

ChrMus,c,;p. il,
,

boni. 51, Cl Reinig.

indicaverunl. Id

aulein duobus

Yenil Joitmes nec manduenns

nec bibens

et diatitt
,

probat exemplis, allcro panni rudis cl veslimcnti vcicris; alero vini novi, et utris vcleris,

dmonium
bUn-us
,

hobel

; :

venit t'itius IwinUtit

immIucuhs
polulor vint

el
et

quorum ncu;

et diciiul

Eccc homo
fittis

rux
suis.
;

et

truin

cum

allero ben convcniunl. Sensus est facilis

juatifu-::lii

est

mpienlin

l'ialerquo qud
tamcit, idesl,

verboruin,

cxeu:plorumquc accominodalio
esl, quinvell Cbrslus

difficilis.

Jo aunes, clsi arnicas crat sponsi

discipnlus propri non cral
alii
;

tilius

Nec enim dubium

doccre esse

para bal enim viaro, qua

genus vivendi ad discipulorum capluiu, consuetudi-

ad nuplias veinrcnl, ipso non vcnil. Qui vcuiebanl,

via
;

nemque accommodanduin

ne,

si

initio

pralcr condelerrili

asper venlnri orant

itt,

cm
,

venissenl

non aspesp nso

sueludinem coganlur jejunare,

insliluliim

sed hiiarem,el juciiudam

aelutt \;iam,

quaindi

cum
si

derelinquant. Iiaquc cerlum esl discipulos suos vesti-

<,,,.[.,

uupliamm

(esliva oelDl*aiio
ip-.e
,

mcnlo, utriblisquv veleribus, genus aulem vivendi austeruin, cl aspcriun

possiihmal.
il,
,

Al
iron
;

Ciflf

Uinsliis sa loin

non ejng

panno adbnc

rudi, vinoque

novo

jejunabal? E&ftetlt ratione rrsp.milori

comparari. Alipie banc esse senlculiiiin, quemadino(h'un vcsliinenlo veieri

'i,;;

SpOllSUS

DWl
!>!

t\ s;>nns.di;i

sna

ci.it'iir.iUal,

non adjieilur :>ssuincu(um ex

veslcm inagis

sed

i,)<:

aliaiu

ntUm

i-rddil

quia uemo ii:nn:!V

panno

nidi, quia

si

adjicialar, velerein

coininhuunim piinui rud&9

10.

tt

w>iimcntuni velus, vers.

disiiimpit,
leres,
(|iiia

neque vinum novum

si

inillilur in ulres ve-

niillalur,
;

ulres jiim allrili vcluslalc

Venient

vf.ff.m dif.s.

Dies

pi

iciopoi'e Uebra;oruni

fervente crpant vno

lis laciliori

iia

non convenir, ut discipir

genus
vitiB
dil'liei-

more, quasi
bebunl,
ciun ab
ciiin

dirai, salis temporis ;id jejun.uiduii ha

abl..lus
illis
refl

vivendi

r alioui assuelis

cum
illis

fueril

sponsus.

Non

dicil,
;

lius

prorssquc dissimile
suceuinbanl,
ci

subii

prarscribatur, no
vila: inslilulo

disee Serit,
l,

ciun inorluns fuerit

sed
illis

dil'liciillati

ben cplo

alii.us hier
l'haii.seis,

signilicans

miserabiluer ab
(l

dsistant, lia Lulbyinius. cl Tbeopliylaclus iiiterpre-

ipsis

quibuseum loquebilur,
1

inedio

loi

tantur; nec inchor

rari

mco

judicio

iuterprelalio desidelib.

leiidum
Nain,
ni

'l'une, \,it\iHi,jejunabunt, id est,

tune lugebunt.

potesl.

Quanquin Tcrtullian.,

5el 4, contra
;

panlo aille Idgere

;ila iiimc
;

jmsuil

pro jejunare, ge-

nns pro specie

pro gnre

jejunare pro lugere, specicm

sicut

Marc, velerein vcslem, ulres veleres, Iegem velerein pannum rudem, el vinum novum Kvangelium esse
dicit,

posiiil

qutrsi dicai,

nunc celebi-ani
ila

aul dicenlibus
lib.

M ucionislis
Lucam
8,

ipse non negai. Airi-

meas

nuplias,

ideqn non jejun;nl,

lune mettra
Aliudil

brosius ver,

in

vesiiincntum velus, et

lugebunt inorleui, ideque jejunabiint ad velerein

nioiein

enim
jeju-

veleres utres jejunium. Hilarius,

Hieronym., Cbryde Tein-

lugcudi

morluos

adliibilo

sostom.,

et

Beda

riiarisicos. August., ser.

nio, soient eniin, qui logent, cibo abslinerc.

Eventus
sed

pore

186,

omnes bomincs

carnales

Spiritualia,

bane Cduisli senlenliani

eii.iindoclaravit.

non probavil

modo;

inquil,

non capil
esl.

ectrnatis, cantalitus vetuslas est, gratta

Lcgiin s enim

qum

assidui post

novitus

Qikk omnia, quamvis acul erudilque

asceiisuin in cluin Cbrisii in jejuniis, el oralionibus

dicla sint, lanieu in prima, ut diximus, interprclaiione

\posioii fiierinl, Acl. 15, 2, 5, 2 Cor. 6, 5, in piagrs,

slanduni est. Objicict aulem aliquis discipulos etiam

Vers. 16.
pnnni radis
,

Comuissurah

m! (bue a fullone

pi.e.mtui'i.nkm

additamentum sub aeli Toi.i.it knih ejus, iiilcgriialein panni lacerai. Dici,

Graec,

pnlis
sinl

meis nondm impono graviora pnccepla, doite ad ea excipienda paratiores.

COMMENTARIA. CAP.
Joannis velus veslimentum, et utres veteres fuisse;' jejunium tamen illis, et vitre gcnus asperrimum Joanneni prop isuis^e.

IX.

630

merelur;

sed veterem delritam, et plagas babenfit,

lem

el quia dicit, et pejor scissura

pejor scilicet,

Jam

vers. 15, respondituus id

eum

qum
ste

ea, qiue ante facla fuerat. Loquilur ergo

fact
,

de ve-

f ci<s.c necessari, quia

;

viam ad Chrisluin pra-para-

jam

sed scissuras habente, ad quas resar-

(piam asperain et difficile!, id est, lacryniarum, b;it jejuniorum. et omnis puci.ileniiaj geueris pleuain esse
oponeb.il. Decebat
uioi euiqiie esse,

ciendas dicit non esse rudem

pejor scissura
fiai.

pannum insucndum

ne

Terlullianus et Auguslinus plagu-

qum servum

aulem Dominum iniliorem, humaet quodanmiod ungere

;

lam vocant.
TOLLIT ENIM
to ni rcv
7i/)fw,</a

PLENITUD1NEM,

aipei

y&p xb

Ttlripupx
qviia

quis die uilneravcrat. Objici proplerca potesl, discipulos Chrisli iiovos adliuc fuisse,

i/iocr iou ;

verba sunt aiubigua,

non ergo

poiui-.se

ve-

et

nominandi, et accusandicasusesse potest.

sensus
et it

stimenlo, utribusquc veleribus comparai!.

Respondco
;

Si noniinandi sil

pleniludo

ejus,

id est,

aut propler infirniitalem, ut vult Etitliymius

aul prout

coinmissura

illa

qua; ad implenduin, quod decerat

illo,

pter vcterem consuetudincin

oinnin dissimileni,

adjecla est veleri veslimeuto, tollet (aliquid) ab

id est,

ego potis credo, veteres appelluri. Adliuc enini sicul vesiis ain ita, et veteres utres veiere viveudi consueludine

arrodel, cl laeerabit illud.

,

Quem
in

sensuin Theo-

dorus hu'relicoi uni interpres

el

verlendo el in

uondm exma

inibecilles et aut, nec vinuni

novum

expoiicndo socuiiisest, parni recto, ul midi videtur,

judicio. Si sit aceusandi casus,

capere poteranl. Mutta, inquil Clirisms , kabeo vobis dicere, sri non poteslis portare modo, Joan. 10', 12.
PolCsl adliuc oecurii, jejunium
et usiiaiaui
;

duplex sensus esse

,

potesl, aller, ut supposiluni verbi

lollit

repelatur

rein

fuisse velerem,

ex verbo, immitlit, quasi dicat, alioqui, quicunique id

facil, lollit

propl rea Joannis discipulos, et Phari-

pleniludinem ejus
Erasiuus

vestinienlo.

Quam

in-

ssens Christo ohjieerc, qud nec ipse, nec ejus disci-

lerpretalionem

invenit,

in

eo prudentis

pulijejuncnt,

quasi

veteres non servent traditiones.

fuisse in

quhi Beza, qud x nHpvif& non primum, sed quartuin lacit

lit
,

Respondco qua-dam
jejunia
,

veleri

lege

pnecefa

casum

in

eo non ben

qud verbum,
adjecit.

lol-

de quibus
facil
;

I).

Lucas

in \clis c.

27, 9,

men-

referai ad

eum, qui comiiiissurain

polesl inelis

Verura

tionem
et

sed Pharisjeos non de

illis

loqui, quie

sensuin

nemo

qum
qiue

nosler interpres,

vlera eranl, et ab

omnibus
sed

sicul
suis,

nunc
et

ecclesiastica

exprimere; n^tpa^m cnirn plenitudiiieni vocal evangelisia

jejunia servabaulur;

de

discipulorum

eam

parlent veslis
,

Joannis jejuniis, quie pnecepta nunerant, neque

com-

iinmillerelur
ille.

adliuc intgra eral

adjecil;
lollit.

eum illi commissura quam ipsani non

;

munia, sed
Pharisaos,

voluctaria
id est,
;

et

illis

piopn.i,

quibus se

qui

commissuram

sed co i.missura ipsa

singulares,
sieut

clerisque sancliores
ille,

panni rudis rtgore suo

cal llcbra'oiinn est
;

Pleniludinem aulem voquoil iuiegrum et

esse gloriaba. lur

12, in

Phariscus
,

Luca; 18, 11,

more tU,

sanum

temploorans dicebal

non sum

sicul caleri ho-

(pieinadinodin in allero. qui.d sequilur exemplo,

in

minum, sicul eliam liic publicanus; jejuno bis in sabbalo. Qud aulem Marcion ex hoc loco suam hx-resiin
conlirniabal
,

nouille qui vinmn novuni

turcs veteres

immisil;
ut

sed vinuni

ip^iuti

novuni, quia lorlius est, (piam

id

quasi inler velerem, el evai.gelicani le-

utres ferre possinl, titres conump.l,

csi,

utrium

gem

tenta sildissimililudo, ut

unus uliusque auctor

lili.

pleniludinem

lollit.

El,

qui aliter inlerpreiantur, et

esse non possit Ht Terlullianus,

adverss ilknn
el

veterem faslidienles versionem novaui qmesiverunt,

mibi nullo

5el4,
illis

et lipiphanius, hueres.

A-2,

Iradiderunt,

ab

modo
;

videnltir senlenlia;

vim pioprietatem-

est salis refutatum,

et adefuiile est, ut opra

sil,

que perspexisse

que

in

eo

pretium faclurus

non

qui

reliilaverit.

Similis

paimus rudis
in veteres
i

vesli veleri
,

maxime obsenalur, ut si assuatur, aut vinuni novum

id

Manichxorum error, conlra quem Auguslinus, lib 8, adverss Faustnm disputavit. Diximus de sen
tenti,
tatis.

itlalur utres et

quod vestem conservare

ul servarelur,
,

debuil, perdai;
ulres

vinmn, quod,

in

dicamus de verbis

ubi plusculum est difficul-

missum

esi, eflicial utres

rumpendo
viUe

ut servari

non
Inteiy/ut,
si

possil. Sic enini niniis

rigidum

gcnus,

si

Commissukam,
vertunt,

nddilamenlum, ut quidam
,

disiipulis, ut mrittes Haut, adliuc inliiniis, et veteri-

ant potis,

Latinilas pateretur

adjecla-

busassuelis nioiibus prirscribatur, illud ipsuni, quod

eos meliorcs lacre debuit,

mentum. Quidam haereticorum inierpreies existiniant non signilicari addilamenlum panni, quod ad sarcien-

delcrrendo,
illis, ul

averlendo,

fugando pejores
exercerei.ttpie,

faciet.

Et quod

conservarent,

dam plagam
vulg vocant

veleris
;

vcstte adjicitur,
,

quam pecium
,

tanqum
,

ulribus velustis vinuni no-

sed parlem panni

satis

qure

quando ad
senlentia

vum commiilerctur
ret.

dimi ferre

non possent,

eos

conficiendam veslem

panni ex veteii non est

,

d spera tiohe qudam perdcrcl,et ipsum

iioqueperi<

ex novo

in

supplementum assumiiur
Et quia
id cui

Yivum cxemplum Judas prabuil,

idoneo aposloli coimnissuni essel

cui

m non
,

prorss corrupla.
ju-rtov Tt).atov,

adjicilur,

vocal
fuisse

satis

oflieium

et

vestein velerem, signilicans

jam

quasi veleri ulri

confeclam vestem,
Vers. 18.

antequm addilamenlum assuj

moribus

vinum novuni inlusum, non solm lanqum nimis sed corpore cliam ipso
,

Modo defuncta. est. Marcus, cap.

Rogavi primo pro
li

inflatus uter crepuit

5,

mdius
:

et perditutu est, id est,-

in extremis fuisse ait.

animant agenie, deinde nuntiat ejus morte, pro mortu deprecalus est. Malihajus uno verbo utrumque signiftlia

i\

aut dixit moiliiam J-^^dflPOjJ, ira'sse creade maie allectam reliquerit, ut eam gTciin JS 'lii dere.
cavit brevitatis causa


631

,,

IN

MATTH^UM
offi,

632

quodam modo ignomini affectum apostolicum

cium.

mone,c. 5, pudore, quod turpi laboraret morbo, sive qud ut alii dicunt , lege consortio hominum
arceretur
,

Vers. 18.
Jairlis
,

Piunceps unus
,

synagogue,

Marc. 5

22

Lucae 8, 41.
,

nomine Princeps autem

prsidebat;
facultatis ap-

Levit. 15

24.

Fluxum autem

sanguinis

mulii fluxum seminis fuisse putant,

qui honestiore

Synagog vocabatur

qui

Synagog
decanus

vocabulo fluxus sanguinis appelletur, ut Chrysosto-

quemadmodm
pcllalur.

in scholis, qui

mus, homil. 32,

Vers. 22.

At
Quod

et

Theophylactus in Commentariis.
Jsus conversus et videns, m-

Modo defuncta
cus, c. 5, 23,
fuisse dicit.

est.

Magna

inter

Matthum,

etcse-

s-zpa.ftli

xa! iSv, conversus et aspiciens, quasi ignoraret

alii

teros evangelislas videtur esse dissensio.

Nam

Mar-

et qureret quis esset qui se teligisset, ul evangelistae.

latere

narrant

non morluam puellam

,

sed in extremis

ide

fecit,

ut mulier videns se

Lucas ver

c.

8, 42,

et

hc moriebatur. non ide dixisse

non posse, proderet

sese, et

miraculum non ex
beneficium acce-

Chrysostomus, hom. 32, Beda, Eulhym.et Theophylactus

ila

ejus qui conlulerat, sed ex ejus

perat, ore cognoscerelur.
ait dixisse

qux

conciliant principem istum

mortuam

esse liliam suam, qud ver mortua esset;

Christum

sed vel qud ade graviter,

grotaret, utjam

cm

ipse

domo
:

discessit,

virlutem de
ita

me

exiisse,

Quod autem Lucas, c. 8, 46, Tetigit mealiquis, nam ego novi humano loculus est more, quasi

morluam
c.

esse conjiceret

aut qud
lib.

ex

illo

virtus exiisset,

quemadmodm

solei

ex cor-

orationem dolor exaggeraverit.

Auguslinus,

pore secl ven sanguis exire. Narrai Lucas dixisse

discipulos Chrislo
:

de Cons. evangel.,
lius est,

28,

Malthxum non

rcitasse,

Turbo; comprimunt

le,

et

dicis

quod princeps dixerat, sed quod cogitabat. Probabiquod quidam putant, utrumque dixisse,
esse, et
et in

Quis

me

tetigit ? Fn

qu

verba D. Augustinus mullis

et tan-

locis notare solet,

non omnes, qui sequuntur

extremis
dixisse

jam esse mortuam.

Initio

quidem

gunt Christum, ver tangere, sed polis comprimere;

eos ver tangere, qui fide ad Chrisluin accedentes fru-

eam in extremis esse, poste venisse familiamortuam esse nuntiarent, ut Marc. 5, 35, et Luc. 8, 49, exposuerunt; tm principem Chrislo dixisse, quod Matlhus narrt, hliam suam jam esse
res, qui

ctum percipiunt. Fide,

Christus, lib.

inquit

Ambrosius,

tangitur

in

Lucam.

Confide, filia. Apparet mulierem,

cm

videret

mortuam.
Filia

Illud

ego mihi persuadeo non dixisse prin:

qua;ri Christo quis se tetigisset, vald timuisse, quasi

cipem Synagogae simul, qu Maiihus simnl narrt

sacrilegium palrsset, et clam sanitatem furata esset,

ut

mea modo defuncla

dixisse,

est,

sedveni, importe mattum

Chrysostomus

ait,

pnasque

temeritalis suae dalura

c. 8,

luam, elvivet, sed hc verba, Dent, impone

manum
sci-

esset, ut Marc.,c. 5, 33, et

Lucas,

47, declar-

tuam super eam

ret.

antequm mortuam esse

runt. Mulier ver'o timens

et

tremens, sciens, quodfactum

Morte aulem audil polis rogsse Christum, aut

esset in se, venil, et procidit ante

eum,

et dicit ei

omnem

rogarc cogitasse, ne veniret,

et quia

cm mortua jam
illi

esset,

verkalem; ide jubetur confidere,

id est,

non timere,

Marcus,

et

Lucas

ita

narrant, et quia accedixit, noli timere,

pto nunlio de morte Christus

crede tantum
,

bono esse animo. Quod autem Marcus mulierem, Matthus filiam Chrislo vocaiam dicit, levis dissensio
est;

et

salva

erit,

quasi

jam timere cpisset,

,

alter

verba,

aller

sententiam recitavit.

Uter

ne Chrislus

qui

tuam

suscitare

moribundam sanare poterat mornon posset, et quia bominem Jufidem,

ut crederet posse

verba? Matthus, opinor, quia magis convenitbenignitati et

consueludini Chrisli, ut filiam,

,

qum

ut mulie-

duin, eumque Synagog principem credibile non

videtur tantam babuisse

rem
v.

appellaverit

prsertim quam trementem ac paut supra,

vidam blandioribus verbis erigere volebat,

2
:

Christum mortuam jam puellam lactu mans suscitare.

Confide,

fili,

remittunlur

libi

peccata tua. Quaerunt

nonnulli cur Chrislus noluerit miraculum latere.

Vers. 20.

Et

ecce mulier. Civem fuisse CsaChrislo statuam ante

Respondcnt Chrysostomus
luisse, ut el Dei gloria

et

Theophylactus ide noet fldes prin-

riea Philippi, quse

domum suam
scribit
c.

magis cluceret,

posucrit accepti beneficii

l)ius, lib. 7, c.

monimenlum

Eusc-

cipis

Synagog

qui Christum sequebatur, confirma-

28, et Sozomen.,

lib. .5,

21, cujus
Itaijuc

retur. Quae
rint, scribit

somma

Valenliniani ex hoc loco conlinxelib. 2, c.

cl

Theophylaclus hoc loco mentionem

est

facit.

Irenus,

36.Calvinus vald hoc

minus
c.

probabilc

quod

in

lib.

de

Salomone

loco sudat limens ne hinc reliquiarum

usum comproin-

Ambrosius

scribit fuisse

Martham Lazari soro-

bemus,

et,

quihus teneri se videt, vincula, quia sol-

rem.

vere non potest, rumpit.

diodecim annis. Facit hoc ad miraculi proba-

Prinmm banc mulierem

Qvm

discreto zelo, ut ejus utar verbis, Chrisli fimbriam

teligissc ait,

lionein, sicul (|U0<1

Marcus

c. 5,

26, et Lucas,
in

c. 8,

43,

et

aliquid in ea fuisse superslitionis.

sit,

cxpresseruiil,

eam omnes

suas facullales

medicos
cir-

Deinde, quamvis taclu fimbriae sanata

factum

la-

expendi

, uec profecisse quidquam. His enim

men

fuisse singularc

quod ad exempli imitationem

cumslaniiis docenl non solm inveteratum, sed ctiam

valcre non debeat, ut proplerea exreliquiis sanitatem

incurabilem fuisse
cul uni apparcat.

morbum,

ul magis curalionis

m ira-

petamus.

asinum, caccos homines, qui non vident

,

hune non lanlm hreticum

Optatus
ligenii
ril intra

sed prorss etiam dia-

Accessit rtro. Non est ausa palm accedere, sive,

ul
lib.

bolicum esse spiritum. Evangclista; omnes

summ

di-

quidam putant, humililate,

sive,
,

ut

banc circumslantiam cxpresserunl, qud dixese

:

5 contra Parmen., et Ambros.

libro

de Salo-

Si

tcligero

tantum fimbriam veslimenli ejus,

635

COMMENTARIA CAP.
iste

IX.
tcreS

634

salva ero, ut singularem ejus (idem dclaraient atque

relativum
v. 37,

ad patrem

referri,

cm,
si

ut constat ex

commendarent,

bonus evangelista indiscretum

effectu,
fecit
;

ad Christum referatur. Qud

Calvinus veterem

zelum vocat. Ghristus ejus fidem non solm

sed verbis etiam approbat
Calvinus
magistros
superstitionem
:

interpretem,
set,

quem
;

tantoper contemnit, secutus fuisvertit, qui

Fides tua

te

salvam

non errsset, quia non

ipso erant

cum

eo,

aut

fuisse

docet. Taies hodi

cum

mundus meretur.

Vers. 24.
Augustinus,

Vers.23.

Tibicines. PutatTheophylactus propterea

erat, et, ut

Non
lib.

sed

Qui secum erant.

est mortua puella, sed dormit.
c.

2 de Consens, evangel.,
legit,

28, non

qud innupta puella

iniiii,

Marcus et Lucas
tibias,

scri-

puellam,sed mulierem

auterrore memoria?, aut

duodecim tantm annorum,

fuisse

quas in nu-

ptiis fuerat habitura,

tas.

de more gentis ad funus adhibi-

quod magis credo, ex antiqu versione, Quxritur ab omnibus quo sensu dicat Christus non esse mortuam
pucllam, sed dormire. Plerique pulant Scripturarum

At eam

consuetudinem alium auclorem

non habeo. Veris quod

scribit,

morem

fuisse

Lucam 8 Ambrosius gentilium, ut ad omne funus lalib. in

more loqui qua? mortuos dormientes vocare solet quia omnia Deo vivunt, ut Hieron., Chrysost., Theo,

menta trices

et tibicines adhiberentur, qui

lacrymas

phylactus hoc loco respondent. At Christus non solm

audientibus cantatis nniis elicerent,

eamque consue17,

dormire

dicit,

sed

mortuam

esse negat; Scriptura

tudinem ad Judseos quoque permansse. Et de lamentatricibus

fecit
;

autcm
et,

etsi

mortuos, quia resurrecturi aliquando sunt,

quidem Jeremias,

c.

9,

mentionem
tibiis

dormientes appellat, mortuos tamen non negat esse

ut

et

memini ego, cm etiam

in nonnullis Hispa-

vers.

23 diximus, manifestum

est

Christun

nia? lotis adhiberentur,

nunc res exolevit, de

;

turbam

fallere voluisse,
alii

persuadcreque non esse mor-

evangelista? satis est testimonium

sacris Litteris

nec enim aliud

in

tuam. Nec, ut

existimant, ide dormire,

non mor-

habemus, sed profanus

:

poeta dixit,

tuam esse

dicit, ut significet

paul post esse se susciJoan. 11, 11, 12 :La-

nempeOvid., 4Fast.

tandam, sicut deLazaro

tibia funeribus.

dixit,

Cantabat mstis

zarus amicus nosler dormit;

Hxc omnia
tulam,
ctu

ide narrt evangelista, ut miraculum

esse
dixit
dicit
j

augeat, probans ver

jam mortuam

fuisse adolescen-

nam Lazarum non negavit mortuum sed potis significavit, cm dormire quod cm discipuli nondm intelligerent, apcrl
,
:

cm jam

tibicines acciti fuissent, ut tota plan-

Lazarus amicus noster mortuus

dicil, et

est,

vers. 14.

familia

turbata

tumultuaretur.

Edem

ralione
affir-

Hic autem et

credi vull puellam

non esse mor-

Marcus etLucas notaverunt venisse nuntios, qui

tuam, et non intelligenlibus, sed polis deridcnlibus

marent

patri

jam esse mortuam, nec esse cur Chrivarii

stum vexaret. Recedite. Cur turbam jubeat recedere, varias

rius etTheopbylactus,

non explicat quomod dormiat.Voluit ergo signilicare ver non esse mortuam, sed dormire, ut quemadmoclm vers, prcedenti diximus, turba expergefactam,

auctoresafferuntcausas.Chrysoslomus, hom. 32, Hilaj

non suscitatam putaret,

et

miraculum non divugaret,

qud turba indigna esset qua? mi-

raculum videret, quia tumultuabatur,quia fidem non habebat, quia Christum dicentem non esse mortuam, sed

quod pro miraculo non haberet. Dicit autcm non esse ver mortuam, non qud ver mortua non esset , sed qud non esset mortua eo modo quo turba putabat,
ita
|

somno oppressam

deridebat. Alii quidam, ne multilu-

ut ad vilam revocari

non

posset.
,

Nam

si

turba sci-

dine miraculum obscuraretur, quod credibile non est,

visset paul post surrecturam

ut ver surrexit,

non

non enim soient miracula speciatorum multiludine

obscurari,sed magis inclarescere.Vera causa, ut mihi

mortuam
bant

fuisse, sed

dormisse exislimsset. Loquilur

ergo Christus ex eorum opinione non,

(

quidem videtur, ex Marco,

cile colligitur.

c. 5, 43, et

Luc, 8,56,

fa-

credebant enim

ver fuisse

quam habemortuam ) sed

,

Uterque enim narrt Christum parenti,

quam

eos hahituros fuisse sciebat,

si

cognovissent

bus puella? vehementer prsecepisse

ne quis

id sciret.

paul post fuisse surrecturam.

Propterea ergo turbam excludit, qua? conlinere sccre-

Vers. 25.

Tenuit manum ejus. Solo verbo suscimanum tenuit quia ptre romanum illi imponeret, vers. 18, et ut
,

lum

nescit. Propterea

illi

dixit:

Non est morlua

puella,
,

lare poluit, sed ide

sed dormit, ut,

cm

poslea ambulantcm videret

,

non

galus fuerat, u<

morte suscitatam
taret. Delusit

sed somno expergefactam pu-

ostenderet se non aliter mortuam,

ut paul ante dixerat, prehens

enim Christus turbam ambiguitale vcrborum. Quam autem ob rem noluerit Christus miraculum divulgari, vers. 24 dicemus. Marcus et Lucas scribunt quinque tantm testes Christum admisissc
Pelrum, Jacobum et Joannem,
puella?.

qum dormientem, manu suscitare. Soapprehendere,

lemus enim eorum

quos dormientes aut grotanies

excitare et levare volumus,

sicut

manum

idem Christus socrum Ptri decumbentem apc.

et

patrem

et

matrem

prehens erexitmanu,
Christus solitus
c. 8, 3,
sit

8, 15. Alias causas, cur

Nam quod

Calvinus dicit etiam comits prin-

grotos aut mortuos

manu tangere,

cipis synagoga? introducios fuisse, puerilis est error

15, exposuimus.

hominis grammalicam non

intelligentis. Putavit
,

enim

Et

dixit.

Imperat anima?, ut redeat, quia ipse ha,

homo suo judicio vald acutus apud Marcum c. 5 40, cm dicitur Christus assumpsisse patrem et matrem
puella?
,

bet clavem mortis

mortificat,
et

et inferni, Apocal. 1,

18, ipse

vivifiait,

deducit ad inferos et reducit,

xl towj fin gctoO

et eos

qui

cum
,

ipso erant,

Vers. 23.

Is fuit

mos antiquorum

ut ad funus

lamentatrices et tibicines adhiberent.

Dormit, qud tam facile posset illam Vers. 24. morte, qum somno excitare, vcl qud ea esset statim suscitanda, velut somno.

655
\

IN
,

MATTHjEUM
fraudi esse,

656

Reg. 2, G. Lucas
in

vers.

54, dicit

clamasse quod

quomins ejus

filia

etiam

Lazari suscitatione.Joan. 11, 43, fecisse ieiHi

Vers. 26.
raculi

Exijt tama
Iota
fuit

suscitaratur.

n.C.

Ad probationem
Hoc enim

nii-

gimus, non qud voce

set, sed ul

aul magna, aut parv opus esloqueretur, qui eos qui longe
significare

hoc

dieil evangelisia,

ne quis se fictum pusiguificat

id est, tola

more hominnm

tet: leslis
olti

enim

regio.

distant,

clamando vocant quasi volcns

abfuisse.

non
quid

rn

xEvij,

omnis terra

illa,

ill.i

provin-

solm mortuam fuisse puellam, sed procul etiam ejus

cia.

Eodem

consilio Marcus,
,

c. 5. 42, dixit fiiclo

mi-

animam

Ubi

nescimus, sed lamen,

,

si

raculo

omnes obstupuisse

el

ulerque
:

evjtni;elista

sciri potest,

commodis apud Lucam

c. 16,

22, in-

Marcus
care, ul

vestigabimus, ubi locus ipse et dispulandi occasio-

el Lucas dixisse Chrislum Date illi manduedendo ostenderet se non esse phanla>ma

nem,

et inveniendi

argumenta suppcditabil

(1). Scri-

sed ver suscitalain.

Quemadmoduin Cbristus

ipse, ut

bunt Marcus et Lucas Chrislum patri

gra\iter prccpisse ne quis id sciret.
rit,

cl matri puella;

se siiscilalum docerel, post resurreclionem

scipulis edit et bibit,

cum

di-

Quod cur

fecc-

Luc;e 24, 41, 43, Joan. 21, 5,

ignoramus

scimus tamen Cbrislum

et consilio fecisse; et,

suinm ralione

non sine quantum ego

Act. 10, 41
est

scio

non esse neccssariuin argumentum,

lamen probabilc.

assequi conjectura possum, ad vitandam Pliarisaco-

Vins. 28.

Cum autem venissf.t domum. Cur non

Respondet Chrysostomus, Eulhymius
Alii,

rum

et scribarum fecit invidiam, qui

si

minora mirasi

in via curavit? et

cula ferre non poterant, quid facturi erant,

morne

Tbeopbylactus, ul secretis domi curarel, docerct-

luos suscitatos audivissent? Animadvertimus enim de

solis

que se gloriam non qurere.

videtur esse
,

quod probabilius
!

mortuis suscitatis et curatis coccis Cbrislum

id sciretur, vetuisse infra, vers. 30, quia crcteri

morbi
igno-

vero simile

eorum fidem experirelur. si etiam Cbrislum inilio cognovisse eorum (idem

ut

curabiles videri polerant; vitam etvisum

nemo

non

salis esse

perfeelam, voluisseque ut tempore pa-

rabat non posse ull arte semel amissum revocari.

tienlique maturesceret.

Nec mirm

exci

enim

Nam

leproso,

quem mundaverat
id diceret, sed,

c.

8, 4,

non absolu t

erant, et miracula qua; Cbristus faciebat, audire lan-

dixit,

necui

ne antequm se sacerdo-

tm poterant
des. Beali,

non videre. Hc autem vera

lides est,

libus ostendisset. Al sciebat utique Cbristus miracii-

ul Gregorius et Augustinus aiunt, credere quod non vi-

lum
26

quamvis ipse prciperet non esse celanduni,

cn\m, qui non viderunt,

et

crediderunt, Joan.

sriebat futurum,
:

quod evangelista factum narrt

in

vers.

20, 29. Qui ver lidelesesse volunt, c;ecos esseoportet,

El

exiil

fama hc

universam lerram

cur ergo

antequm credant

prcipiebat? Ut faceret quod in se erat. Sciebat Ju-

Vers. 30.
derunt
,

Aperti sunt oculi eorum.

credentes videbunt.
Id esi, vi-

dam futurum

prodilorcm, cur clegit? sciebat

facturos, cur ddit
fecit ?
?

hommes

nam
si

et ante apcrii erant, sed clausi esse di-

mandata sua non

At

sciebat pecca-

cebaniur,

speeteseffectum, quia non magis videbant

clausi. lia llcbra'i loqui soient,

turum Adamum, cur

si

sexcenta sunt ejusmodi.

qum sifuissent omnin

Isai.

non expediebat

ut

miraculum lune divulgaresciebat, cur fecit? Quia

35, 5

Tune operienlur
et

oculi
:

ccorum,
te in

et

aure$

lur, et

lamen divulgandum

surdorum palebunl;
puli, in

42, 6, 7

Dcdi

fdus polia

non debuit Pharisorum

(1)

invidia

credenti

prineipi

lucem gentium, ut aperircs oculos ccorum

casione qustio
cessisse Ipuella;

Porrad dictum Lucre locum, ubi pro dai ocmoveturde sinu Abralix, in quem rc-

pres,
i'ert
:

animam exislimal clarissimus interbanc suam seutentiain verbis scqueniibus proDe sinu Abraha:,

sub terra ulerque locus fuisset.cl ille ubi Abraham, et ille ubi dives erat, tantm inier eos chaos esse poluisset. Ambrosius, in Oratioue de Obiiu Yalenti-

mm

niani, et Roda in Commentariis hujiis loci

;

in

rlo

inquit, quid et ubi esset, magna qua>stio. Non fuisse sinuin Ipsum corporis Abralia; , nemo, ut opinor, dul)iiat, et Augusliniis, lib. 4 de Anima, ad v ,no:ntiuiii , c. 14, inanifesiuni esse putal. Certum :Oir est locum aliquem fuisse
i

videntur collocare sed cri'do eos de noslrn Oqui tempore, quo tempore cm in cceluni Abraham trauss'il, el ibi simim Abrahr, ubi Abraham ip&' est, esse oporteat, iti clo posuisse. Qi d confirmaro Multi ab Oriente et Orci Cbristus videlur cm dicit dente venicnl, etrecumbent cum Abraham, hqa et Jacob in regno arlorum , Mntth. 8, 11. I.egi qui simim Abraha: illuin paradisum, in quo Adaniiis l'nil Mo p <catuin fuisse diccrent, in eamqiie seiilenli;im |in|i' n sus est Auguslinus. Quod minime omnium emlibile illum enim paradisum supra terrain fuisse Si est ptnra leslalur, sinuin ver Abraha; supra terrain fuisse quis credal, cm jam tum paradisus ille non essel, quem Deus piaulasse dicilur, iuvenluris enni, si essel, nmllis, sive casu sive qu;esiluin indusiri. prohnhiquod posieriorum llieologoruin oblimrl lissinnnn opinio. luissesiib tcrr. dislinclum quiddam ah omni bus aliis pomarum locis, qualis infernos el pur;.' lurium erant, cm quielis locus esset, et suppliai Op ponalur. Eam senlenliam Juliamis Toletanus epist -opus, et ipse sequilur lib. 2 Proiiostic., e. 4, et \u-

latus

quielis, in

quo Abraham

et ca;ieri jusli versarenlnr

dm ac citrent, ni ait D. Paulus, ilcbr. 11, 39, 40, repromissionem, Deo pro nobis melius aliqud providenut non sine nobis consummarentur, ut idem Augiistinus eodem loco ait. et in episiol ad Dardanuin, 57, et in epistol ad Evodium, 99. Au corporeus locus fucrit, dubitare idem solet Augustinus; Grcgorius ver Nysscnus, in dispulalionc de Anima et Resurrectione non dubius negat fuisse corporcum, Sed utrumque ex hoc loco liaud obscure Colligilur. (m enim simim Abraha; inferno, ubi malus divescruciabatur, quicert corporeus locus erat, Cbristus opponat, dubium esse non polest, quin sinus etiam Abraha; corporeus locus fuerit sed requiciis. Non enim oppoiiunlur , nisi qu;e sub gnre eodein contraria
te,
, ,

sunt.

Ubi fuerit

subtsne an supra terram

affirmare

nusqumausus est Augustinus, homo in sustinendo judicio mira prudentia;. Nain quomins sub lerr ossc diceret, obstare putabat qud Abraham dixorit, v. 26
:

guslini esse putal. An ah eo loco disiincliis lueril, in quo nmie infantes sine Raplismo de vit decedentes reclp] credunlur, iheologi dubilant, nec est quidquani e (!(> dubi lemcr pronuiitiandum. Si quis isla roquirit,

Infernos

et

vos chaos

magnum (irmatum

est; quasi si

magni Tostali Paradoxa

lgat,

>

657
infra, c. 20,

C0MMENTAR1A. CAP.
;

IX.

638

33, et Luc. 24, 31 , Joan. 9, 10, 11, 21 26,30, 32, et 10, 21. Aliquand dicuntur aperiri oculi qui ant non modo non elausi , sed ne cieci quidem
,

dmonia; quoe omnia vix in diversa miracula convenue poluerunt; sed Lucas nimirm ordinemrei gestx non
ejk'u servavit. Nain lioc

risxi dixerunt, in principe

dmoniomm

eraut, quia non videbant quod vident postea , sicut primis parentibus dicuntur sumpto cibo illo vctito aperti fuisse oculi, quia nuditalem suam, quam ant

miraculum statim post curatos duos

c;ecos

accidisse apert Matllmts dicit; Lucas ver

non

dicit,
,

sed non negat.

xusit,

non cognoscebant
7.

cognoscere cperunt, Gnes- 3,

Mutum

quod nomen
inagis

ut hoc loco

Hie-

Eodem sensu aures dicuntur aperiri, Marc. 7, 35. Et comminatus est. Mal mihi videirur Eulhyinius
et secs

ronymus admonuit,
signilicare solet, ut

surdum,

qum mutum
:

Marc.

7, 52,

sed aliquand etiam

hoc factum interpretari,

stre videlkt intuens,

omninqumChrisli
inquit, est,

mutum,
etiam es

ut hoc loco;

sequitur
et

enim

Et locutus

est

mansuetudiuem deceat. Interminatus,

capite, quos ego gestes alienissimos

au-

mutus, et

12,22,

Luc. 11, 14. Quod quidam

contractis superciliis,
Cliristi

commoto
moribus

iis,

qui nostram versionem ex

Gic

corri-

ge
'

voluerunt, adnotrunt,

mutum

posse vel

cum
Ski-

fuisse credo.

Nam ets: verbum

,

,<jaTo,quoGrc vpt//.;
\

daemonio, vel

cum homme
ulla est

conjungi, ridiculum est,

evangelisla usus est, interminationcm cuni increpatione

,

necenim Grac
jj.on^ofj.fJo-1.

ambgnitas av9pw;ro zuyv

c. 11,

et vocis auctoriiate
signilicat,

et

veluli

fremitu
est

con

Quanqum apud Lueam,

:

14, dsemo-

junclam
verbo
,

lamen Christo non

ex hoc
seri

nium ipsum niuliim appellalur

prxbuit
disputandi,
et

El

erat ejiciens

dmoessent.

nisi

quantum decel, iribuendum, eum

nium, etillud erat mutum. Quod theologis occasionem

qui

ne cui quid dicerent. , Cur auleni prceperit, veram nos causam paul anle exposuimus, vers. 25. Aliam hoc loco Hieronymus et
et graviter excis prcepisse

dxmones muli
fj.oyda.lov?

Nam

alios

mutos, ut eo loco, alios

semimu-

tos vocatos legimus, Marc. 7, 32, sicut et lunalicos,

infra, c. 17, 15.

Beda,

et

Gregorius,

lib.

19. Moral., c. 14, rationem

Et nos

ipsi

anno 1578, Avarici Bilu-

afferunt modesli et humililaie id Chrisluni fecisse.

Hilarius ver
,

rigum mulam puellam vidimus

dsmonium habentem,
Mariie Virginis ejecto
est,

quod Christi niiracula prxdicare apoalii

qu

invoeatione nominis B.
est.

stolorum essel officium, quod

pare.

nondebebant usur-

d;cmonio locula

Quslio autem
et

quo sensu

Vers. 51.

Illi autem exeuntesdiffamaverunt.

quidam dxmones muli vocenlur,

vocentur, et an omnes,

an omnes muli
sint.

cm volunt, muli

Quidam
sint.

Fainam

Christi, et lacti miraculi divulgaverunt, pro-

mutos
Alii,

dici

volunt,
in

qud natur su ejusmodi

Alii,

pri verbi signilicalione, et verbi Grxci significalione

qud

mutis hominibus habitent.

quod
ali-

ex quo respondente, iap$iiem, quanqum apud Latinos

probabilius

videiur,

qud hommes mutos

officiant.

auclorcs

parm
in

usitata,

apud quos non mebo-

Credo tamen ego non omnes dxmones mutos

mini lgre,

nisi

nialam partem, idque perrar;

in

fortass, si pluies

haberemus auctores, etiam

nani apud aliquem legeremns.

constat in
nullis,

Noslrum interpretem
contra Christi,

quand esse; sed quemadmodm alii libidine, alii avariti, alii aliismodis homines vcxandidelcclanlur; ila esse quosdam, qui ament homines, quos obsident,

bonam partem

posuisse. Quritur non-

mutos reddere,

alios, qui,

ut ait

Hieronymus,

num

enoei isti peecaverint, qui

lunx mulationes observent,

ut

homines vexent, et
c. 17,

ut videtur, prceplum, miraculum divulgrunt. Yald

eos hxrelicus

interpres

reprehendit,

qud verbis

Dei creaturam infament. Colligo hoc ex Marc. 9, 28, lioc genus, inquit Chrislus,

20, et

dmoniomm

Christi, quibus ipse credere

rint.

non

solet,

non obedie-

non

ejicitur, nisi in oratione et jejunio,

quasi ipsorum

Omnes tamen

veteres auctores merit videntur

naturx hoc altribuens.

excusare, quod non tam, ut non obedirent,

qum

ut

grati essent, id fecerint, Chrysost. boni. 33, Uieron.,

Et ejecto m-monio. Non exigt d;eVers. 33. moniaco fidem ut excis, quia mutus erat, et quia
muti surdi esse soient, etiam surdus, ut nec audire, nec respondere posset, Chrysost., Euthym., Theophylact.

Beda, Theophylactus. Esteliamvero simile credidisse

cos Chrisluni non seri, sed modeslise sua; causa, ne
id dicerent, veluisse.

Nec mirum, cm tam multi poHieronym., Gregorius,

et

stea lam docti viri,

Beda
et

Vers. 34.

Pharis.ci autem. Turbis credentibus,

idem exislimaverint.
Vers. 32.
posito

Ecce obtulerunt. Verbum sine supnum

hac

admirantibus Pharisxos non credentes, sed etiam murmurantes, et blasphmantes opponit, Chrysoslo-

quia ex ipso verbo soient desumere. obtulerunt, sub. offerenles. Primm hoc

Hebrorum more,

mus, hom. 33.

In principe

dmoniorum. Tanqum unus ex

ipsis

locodubitari potest

eadem

silhisloria,

qux

Luc narratur
alio loco

c. 11,

14. Nonnulli, quia

apud Lu-

cam

positam vident, diversam puian. Sed

dxmonibus, tanqum diaboli minister, diabolic virBelzebub principe dmotute, Lucas, c. 11, 15: In ex famoso idolo, ut Mie exponemus, niorum, sic enim
appellabant.
tas;
solet

mull est probabilius

utrobique

eamdem et unam esse, quia dxmouium mutum erai, utrobique ejecto

;

Summa,

ut nott Chrysoslomus, excisic

daemonio turbx dicuntur admiratae

utrobique Pha-

homines obexcare, ut poterat Saquid dicant, non videant. Quomod enim

enim invidia

Vers. 52. Mutum. Vox Grca surdum polis sunt muti qum mutum signilicat qud hsc duo suit inter se conjuncta nam qui surdi sunt nalivilale, iidem |Matth. 12,
. :

is

et

ver alius est ab eo cujus Lucaell.

fil

inentio

C39
tanas Satanam ejicere, ut
C.
illos

IN

MATTHyEUM
Joan. 4, 35, 38; Chrysostomus, Eulhymius.

Christus coarguit,

12,26; Marc.
Vers. 57.

3,

Messis quidem multa. Hoc

capilis initium.

22; Luc. 11, 18.

Vers. 38.
est in

Dominum

messis.

Chrysostomus

et

mul-

Eulhymius dominum messis Christum ipsum

gunt. Et est
lius
ille

intelli-

lis

antiquis libris,

etiam apud Strabum, Hugonein,

quidem ver Dominus, sed probabimeus agricola

se,
;

Lyranum decimi

Et quidem non ab-

tamen

est

palrem suum dominum messis appelest,

surde; [bine enim ejus sentenlia dependet. Redditur

lare, sicut alioloco dicit pater

Joan.

enim boc loco causa missionis apostolorum, de qu agitur, c. 10, 1 nam proplerea missi sunt, quia mes;

15, 1.

Vine quoque dominum non

sed palrem

facit, infra, c.

21, 33, 38; Marc. 12, 1

Luc. 20, 9,
et se-

sis erat

multa, operarii autem pauci.

Messem vocal

se filiumfamilis esse significat, qui pro paire

auditorum multiludinem verbum Dei avenlium audire. Exierat enim, qui seminat, id est, Christus ipse

mentem

facit, et

metit

quemque

pater,

cm multos
la-

misisset servos, ut vinitoribus fructus acciperent,

seminarc semen suum

crverai fliciter

semen

et se-

aliumque contumeliis affectum dimisissent, alium

pidassent, ad
filium

ges matura jam erat ad messem, proplerea non

jam

extremum

nuisit

dicens

Verebuntur forte

semen, non segelem, sed messem vocat, Luc. 10, 2;

meum.

CAPUT
1.
lis

X.
,

CHAPITRE
ddit
il-

X.

Et convocalis duodecim discipulis suis

potestatem spirituum

immundorum,

ut

cjiccrcnt

eos, et curarent

omnem Ianguoreinctomnem

Jsus ayant appel ses douze disciples, leur donna puissance sur les esprits impurs, pour les chasser et pour gurir toutes sorlcs de langueurs et d'infir1.

inhrmi-

mits.
2. Or, voici les noms des douze aplres. Le premier Simon qui est appel Pierre, et Andr son frre,
5.

talem.
2.

Duodecim autem apostolorum nomina sunt

ha;c

Primus, Simon, qui dicitur Petrus, et Andras fraler

ejus:
3.

Jacques, Jacques,

fils

de Zbde,
;

et Jean, et

lippe et Barthlmi

Thomas

son frre; PhiMatthieu le publi-

Jacobus Zebedi, et Joannes fraler ejus: Phi-

cain
4.

(ils

d'Alphc, et Thaddc,
et

Thomas, et Matlhus publicanus Jacobus Alphoei, et Thaddams 4. Simon Cananocus et Judas Iscariotes, qui et Iradidil cum. 5. Hos duodecim misit Jsus, praecipiens cis, dilippus, et
;

Bartholomus

Simon Cananen,

Judas Iscariotc,

qui

est

celui qui le trahit.

5. Jsus envoya ces douze, aprs leur avoir donn ces instructions N'allez point dans les terres des gentils, et n'entrez point clans les villes des Samari:

cens

In

viam gentium ne aBierih

>,

et in civilalcs

Sa-

tains
6.

inaritanorum ne intraverilis.
G.

Mais allez plutt aux brebis perdues de

la

mai-

Sed potis

ite

ad oves qu penerunt, doms

Is-

son d'Isral.
\

rael.

7.

Et en

allant, prchez, disant

Le royaume des

Euntesaulem prdicalc, dicenUs: Quia appropinqnavit regnum clorum.

7.
8.

cieux est proche.

8. Rendez la sant aux malades, ressuscitez les morts, gurissez les lpreux, chassez les dmons; donnez gratuitement ce que vous avez reu gratuite-

Inlirmos

curate,

mortuos
;

suscilalc,

leprosos

mundale dmones
date.
9. Nolite

ejicile

gratis

accepistis, gratis

ment.

possidere aurum,
in zonis vestris.
in via,

neque argenium

ne-

que pecuniam
10.

9. N'ayez ni or, ni argent, ni autre monnaie dans vos ceintures.

Non peram

neque duas tunicas, neque

:

calceamenla neque virgam dignus enim est operarius

cibo suo.
11.

souliers, ni bton
risse.

10. Point de sac pour le voyage, ni deux habits, ni car l'ouvrier mrite qu'on le nour;

Inquamcumque autem

civilatem aut caslellum

sit,

11.

En quelque

ville,

ou en quelque

village

que vous

intraverilis, inlerrogate

quis in c dignus

et ibi

manele, donec exealis.

12.
tes
:

qui est homme de bien ; et demeurez chez lui jusqu' ce que vous vous en alliez.
entriez, informez-vous

Inlranlcsautemindomum, salulatecam, dicensi

12.

En

entrant dans

la

maison saluez-la, disant:

Pax huic domui.

Paix

cette maison.

13. Et

vcslra super

quidem fueritdomusilladigna, venietpax eam si autem non fuerit digna, pax ves;

13. Si celle maison en est digne, votre paix viendra sur elle ; et si elle n'en est pas digne, votre paix reviendra vous. 14. Lorsque quelqu'un ne voudra point vous recevoir, ni couler vos paroles, en sortant de celle mai-

tra revertetur

ad vos.
receperit vos neque audicrit

14.

Elquicumque non
;

sermones veslros
vitale excutile

cxeunles foras

de

domo

vcl ci-

pulverem de pedibus
:

son ou de cette
pieds.

ville,

secouez

la

poussire de

vos

vestris.

15. Amen dico vobis Tolerabilius erit terra; Sodomorum et GomorrhGeorum iudicjudicii, qum illi civilali.

Sodomc

15. Je vous le dis en vrit au jour du jugement et Gomorrhc seront traites avec moins de ri;

gueur que celle

ville-l.

16.

Ecccego miuo vos

sicut oves in

medio lupo-

rum

estote ergo prudenlessicut serpentes, et simpli-

ces sicut columbse.

16. Voici que je vous envoie comme des brebis au milieu des .loups. Soyez donc prudents comme des serpents, cl simples comme des colombes.

64!
17. Cavetc

COMMENTARIA CAP.
aulem ab hominibus
:

IX.

642
car
ils

tradent enim vos

|

17.

Mais gardez-vous des hommes;

in conciliis, et in

synagogis suis flagellabunt vos

ront comparatre dans leurs assembles,

fouetteront dans leurs synagogues;

vous feet ils vous

18. Et ad prsides et ad reges duccmini propter

me,

in

teslimonium

illis

et gentibus.
,

19.

Cm

autem tradent vos

loquamini
:

nolite cogitare quoill

18. Et vous serez conduits, cause de moi, aux gouverneurs et aux rois, pour me rendre tmoignage devant eux et devant les geniils. 19. Lors donc qu'on vous fera camparatre, ne vous mettez point en peine ni comment vous parlerez , ni de ce que vous direz, car ce que vous devez leur dire vous sera donn l'heure mme. 20. Car ce n'est pas vous qui parlez, mais l'Esprit de votre Pre qui parle en vous.
le fils; les enfants

mod aut quid

lioi,

dabitur enim vobis in

quid loquamini.

20.

Non enim vos

autem

estis qui loquimini,

sed Spiritus

Patris veslri, qui loquitur in vobis.

21. Tradet
ter filium
afficient.
:

frater fratrem in
filii

morlem,

et pa-

et insurgent

in parentes, et

morte cos

22. Et eritis odio omnibus propter nomen meum qui aulem perseveraverit usque in finem, hic salvus
:

la mort, et le pre, se soulveront contre leurs pres et leurs mres, et les feront mourir.

21.

Or

le frre livrera le frre

mmes

nom; mais
la fin.

22. Et vous serez has de tous, cause de mon celui-l sera sauv, qui persvrera jusqu'

erit.

23.
fugitc

Cm autem perscquenlur vos in civitate ist, in aliam. Amen dico vobis, non consummadonec veniat Filius hominis.

bitis civitates Isral,

23. Lors donc qu'ils vous perscuteront dans une fuyez dans une autre. Je vous le dis en vril, vous n'aurez pas parcouru toutes les villes d'Isral, que le Fils de l'homme viendra.
ville,

24.

super

Non dominum suum.

est discipulus super magistrum, ncc servus

24.

Le

disciple n'est pas plus

que

le

matre

ni

l'esclave plus
sit sicut

que son seigneur.

25. Sufficit discipulo ut

servo, sicut dominus ejus.

magister ejus,et Beel-

Si patremfamilis

zebub vocavcrunt, quant magis domeslicos cjus? nihil enim est opertum, 26. Ne ergo timueritis
:

25. 11 suffit au disciple d'tre comme son matre, et l'esclave d'tre comme son seigneur. S'ils ont appel le pre de famille Belzbub, combien plus forte raison traiteront-ils ainsi ses domestiques?
26.
I

Ne

les

craignez donc point; car

ni

il

n'y a rien de

quod non revelabitur,

tur.

et occultum,

quod non

scie-

cach qui ne doive tre dcouvert, doive lre connu.

27. Dites dans
l'obscurit, et

de secret qui ne

27.

Quod
in

dico vobis inlenebris, dicite in lumine,ct

quod

oie audilis, praedicate super tecta.

la lumire ce que je vous dis dans prchez sur le haut des maisons ce qui

vous aura t

dit l'oreille.

28. Et nolite limere eos qui occidunt corpus, ani-

mam autem
cum

non possunt occidcre

sed potis timele

qui potsst et

animam

et

corpus perdere in ge-

28. Et ne craignez point ceux qui tuent le corps et qui ne peuvent tuer l'me, mais craignez plutt celui qui peut perdre dans l'enfer et le corps et l'me. 29. N'est-il pas vrai que deux passereaux ne se vendent qu'une obole? Et cependant il n'en tombe aucun sur la terre sans la volont de votre Pre. 50. Pour vous, les cheveux sont tous compts.

bennam. 29. Nonne duo passeres asse veneunt?

illis

et

unus ex

30. Yestri
sunt.

non cadet super terram autem capilli

sine Ptre vestro.

capilis

omnes numerati

mmes de
:

votre tte

31. Nolite crgo limere

estis vos.

multispasseribus mcliores

31. Ne craignez donc point vous valez beaucoup mieux qu'un grand nombre de passereaux.
52. Quiconque donc me confessera devant les hommes, je le confesserai aussi moi-mme devant mon Pre qui est dans les cieux.

32.

Omnis ergo qui

bus, confitebor et ego

me coram hominieum coram Ptre meo qui in

confitebitur

clis est.
33. Qui aulem negaverit

33. Et quiconque

me coram
meo
qui

hominibus, nein

je le renoncerai aussi est dans les cieux.

me renoncera devant les hommes, moi-mme devant mon Pre qui

gabo

et

ego

cum coram

Ptre

clis est.

34.

Nolite arbitrari quia

:

pacem venerim mittere

:

in terram

non veni pacem mittere, sed gladium

adverss matrem suam, cl

54. Ne pensez pas que je sois venu apporter la paix sur la terre ; je ne suis pas venu apporter la paix , maisl'pe.

35. Veni enim separare homineni adverss patrem

suum, et

(iliam

nurum

ad-

verss socrum suam

36. Et inimici hominis domestici ejus. 37. Qui
est

35. Car je suis venu sparer le fils d'avec le pre, la fille d'avec la mre, la belle-fille d'avec la belle-mre.
36. Et

l'homme aura pour ennemis ceux de sa pro-

pre maison.
37. Celui qui aime son pre ou sa mre plus que moi, n'est pas digne de moi ; et celui qui aime son fils ou sa fille plus que moi , n'est pas digne de mo. 38. Et qui ne prend pas sa croix, et ne
n'est pas digne
:

me
est

dignus

amat patrem aut matrem plus quam me, non et qui amat filium aut filiam super me,
:

non

me

dignus.

38. Et qui non accipit

crucem suam,

et sequitur

me, non
qui

est

me

dignus.

me

suit pas,

de moi.

39. Qui

invenit

perdiderit

animam suam, perdet illam et animam suam propter me, inveniet

eam.
40. Qui recipit vos,
rccipit

39. Celui qui conserve sa vie , la perdra ; et cequi perdra sa vie pour l'amour de moi, la retrouvera.
lui

me

recipit

et qui

me

recipit,

40. -*v

Celui *juj vous reoit wtiui qui uuo i tyuu

, ,

1UC ic^-vit me reoit

et celui qui

eum

qui

me

misit.

me

reoit, reoit celui qui

m'a envoy.

645

IN

MATTHjEUM

eu
h

41. Qui reoipU prophelam in nomine prophte,

mercedem prophte accipiel et qui recipit justum in nomine jusli, mercedem justi accipiel. 42. Et quicamque polum dederit uni ex minimis istis calicem aqux frigidue lanim in nomine discLpuli amen dico vobis non perdet mercedem
:

41. Celui qui reoit un prophte en quafit de prophte, recevra rcompense du prophte; et celui qui reoit le juste en qualit de juste, recevra la r-

compense du

juste.

mrtfcii

42. Et quiconque donnera seulement boire un verre d'eau froide l'un de ces plus petits, parce qu'il est de mes disciples, je vous le dis en vrit, il nesera point priv de sa rcompense.

COMMENTARIA.
Vers.
Qui,
i.

Et convocats duodecim
discipuli,

discipulis suis,
j

mcnlariis ad

hune locum
in c.
1

mullisque

aliis

Iocis

Ante hoc lempus,

elsi

non Aposloli vocabantur.

Theodoritusin Quxst.
loco.

Josue, heopbylacl. hoc

mult plures Christus habebal, discipuli

Qui omnes volet collectas viderc Rabauiun apud

in
:

tamen absolul et duodeciio dici solebant, quia et magis eranl Ghristo lamiliarcs, et ad apostolorum
officium fuerant designali.

D.

Thomam

Caten

lgat.

Ego

Terlulliani tanlim
ee'git,

verba ponam
et

Cm-, inquil, duodecim apostolos

Nunc eos

aposlolos, id est,

non alium quemlibet nunierum?

et

ex hoc

meum

missos mittendo

lacit,

quasi ex discipulis magistros.

Chrislum intcrprelari possem non lanlum vocibus proplietarum, sed

Misit et alios Sepluaginta duos, Luc. 10, 1, sed bos

arguments rerum prdicatum. Ilujus

solos duodecim, quia generalitcr poslea in

munduin

ufliversum missi sunt,

c.

28, 19, et Marc. 10, 15, apo-

enim numeri figuras apud crealorcm deprehendo, duodecim fontes in Elim, et duodecim lapides ab Jesu in
Jordane
electos, et in

slolos dicitur appellsse.

Quanqum

vcleres auctorcs

arc testamenti condilos. Totidan

fontes,
et

vim

seculi nominis, ctiam Sepluaginla duos aliquando

lib. 2, c.

enim Aposloli portendebantur, proindc ut

apostolos vocant, ul Ircnxus,

lianus, lib. 4

37, cl Tertnlc. 9,

amnes

rigaturi

aridum

rctrb, cl

desertum noli orbem

aliis

adverss Marcionem. Dixerat

37

nationum. Alix quoque bujus numeri rationcs ab

afferunlur, ut

Messis quidem multa, operarii autem pauci, propterca miltit nunc operarios in messem sua prxdicalione pa-

qud
in

hic numeriis perfectus

sit,

quo

ratam, et veluti maturam, Joan.

4, 35,

commoverat

mundus gnilicabanlur. Ex
universus
bus, quia in

quem

aposloli

mittebantur, td-

tribus

enim constare quaternioniuniversum muii-

enim prxdieatione,
animos, ut
dicit
levi

et miraculis trahi

momento
:

omnium bominum possent. Hoc est, quod

quod non la-

nomine
in

Trinilatis per

dum
Alii

quatuor

parles divisum Evangelium eral ab

et 103.

Joan. 4, 38
;

Ego

misi vos metere,

et

aposlolis

prxdicandum, Augustin., Psal. 59

borstis
troislis.

alii

luboraverunt,

vos in labores corum in-

eleganter sanc et subli iter duodechn apostolos

:

Quod

atilem non plures, non pauciorcs,

qum

duodecim anni mensibus

quatuor ver evangclislas

duodecim

miserit, certum est

non casu, sed

consilio,

qualuor anni temporibus comparrunt, ut Hicronym.

in c. 1 Ezecbiel., et Sedulius
:

et mysierio fecisse, el Act. 1, 16, quasi necessarium esset,

duodecim apostolorum nunierum esse complein

Quatuor

lii

proceres un

te

voce canentes,
in orbem.

tum,

locum Judx proditoris Matthias eleclus est;

Tempora ceu totidem lalum spargunlur

Sic
et

et Apocal. 4, 4, ubi inanifestum est per viginti qua-

Aposlolici semper duodenus honoris

et

tuor seniorcs duodecim palriarchas, etd-uodecim aposlolos intelligi.

Fulgel apex numro menses imitants,

horas,

Hc ergo de causa duoilecim Christus

ut

Omnibus

ut rbus

semper

libi militcl

annus.
1,

apostolos esse voluit,

duodecim patriarcharnm

Idem Hieronymus, hoc

loco, et Augustinus, lib.

c. 4,

figuram impkret;

et

quemadmodm ex duodecim
anorum
;

de Actis cum Felice Manichxo,

ide cerio nu-

Patriarchis lotus Judaicus populus carnaliler propa-

mro

el insigni

Chrislum Apostolos dicunt elegissc,

in

gatus est;
liter

ita

lotus populus Chrisli

spiritua-

ne quisquam per fraudem

irreperet. At nibil

Apostolorum nunierum

venerat ex duodecim aposlolis propagaretur enim Christus, ut carnem in spirilum commutarct.

omnin

est,

quo hxretici non abu-

tantur.

Hinc eliam Valentiniani suorum

lib. 1, c.
1

xonum

fig-

Nam

Apostolos patres fuisse eorum, qui per cos cre-

menla probabant, ut
nxus.

et 15,

scribit Irc-

diderunt, dclart illud Pauli, 1 ad Cor. 4, 15

in Christo Jesu

Nain

per Evangelium ego vos genui, et ad

ET DEDIT
ejiciendi

EIS

POTESTATEM SPIRITUUM 1MMVNDORUM

Philem. 10

Quem

genui in vinculis.

Hoc numeri myValenti-

spiritus

immundos,

ut slatim dclart, ut

sterium omnes veteres aucloresagnoverunt, Iren.1.4,

c.

ejicerenleos, in nonnuUis Grxcis exemplaiibus esl,

58, bine eliam adverss Marcionistas et

xara z&>
dos,

ttvsujkktuv v6pTwv

conlra spiritus

immun-

nianos probat non alium novi, atque veleris Testa-

quod suspicor ab aliquo primum Grscc explanacausa ad margincm apposilum

In
ita

menti auclorem
stylo, id est,
sit.

fuisse,

qnando utrumque duodeca-

tionis

contextum

duodecim columnarum numro fundatum

de Veril. Chrislian, Terlulin

subiissc.

Nam

noster cette
vocal,

interpres
ipsi

non

legit.

Alias bujus numeri figuras multi auciores recenlib.

Immundos autem
sinl
;

non qud

per se immimdi

suerunt. Justinus in

sed qud rbus immundis delectenlur, ad casincitent, ut infra, c. 12, 43,

lianus, lib. adverss

Mareionem 4; Hieron.

com-

que potissimm homines

Januarium. Potestatem

Electio apostolorum discipulis facla Vers. 1. refertur Lucae 6, 13, quos verisimile est electos fuisse anno2, prxdieatione Chri&tiincpl, circa mensem

Et

curare.nt.

Qux

spiritus immundos. , contra poleslas extraordinaria missionis

Apostolicx crat argumentum.

m
;

C0MMENTAR1A. CAP.
r
<

X.

64

'et Marc. 1,23,20, 27; et 3, 11, 50; et 5, 2, 8, 13; et 7, 25 , et 9, 25 ; et fer ubique ita vocanet 6, 7
tur. Inslruxerat Chrislus aposlolos suos doctrin, c. et G, et 7, instruit nunc, cm miltendi sunt, pote-

lamen ultimum non appellant, in Petro autem non

dicamus, quem cl primuni numerant, et primum appellant? Deinde cur

quemadmodm Petrum primum,

5,

non etiam reliquos secundum, tertium, quartum, et

deinceps appellrunt, nisi quia Petrum non ide pri-

slate.

Erat aulem hsce

;

in illis potestas

inprimis ne-

cessaria

quo enim modo homines

doctrinal rudes

mum
et

vocrunt, qud primo loco numerandus occur-

res lantas,

tamque

incredibiles sine miraculis persua-

rerel, sed

qud dignitale et auctorilale primus esset;

si-

dere poluissent! Et conveniebat, ut quemadmodm Moscs primus veteris legis doctor larg faciendi miracula poteslate donatus fuerat
licae,
;

qud hoc nomen non numerum, sed primatum enim numrale nomen
illud

gnilicarcl? Si

esset, caetera

ita

Aposloli evange
,

quoque numeralia, nomina qua; post

posita essent.

sequuntur

id

est,

melioris legis doctores

cdem

aut

Cur etiam

in cteris aposlolis

nume-

potis majore donarentur.

randis

Vers. 2.
sunt.

Duodecim
Augustinus,
c. 4, et

autem discipulorum nomina

Eo

consilio evangelista apostolorum ponit noj

eumdem omnes evangelist ordinem tenent, paucis modo excepiis, quae ut statim dicturi sumus, net'essari varirunl, ex quibus tamen ipsis maximum
capilur

mina, ne quis se pro apostolo nobis vendilet, ut Hie-

argumentum

evangelistas,

quoad ejus

fieri

ronymus

et

lib.

1,

de Actis cum Felice

Prceter-

potuit, dignilalis

ordinem servare voluisse. Primum

Manicho,

Eutliymius adnotrunt.

ergo

isli

interprtes objiciunt, qud,

cm Malthus

et

qum qud non

decebat eorum nomina, per quos

Lucas post Petrum Andream ponanl, Marcus Jacobum

et

geniti essenl, Chrislianos ignorare.

Joannem ante Andream numeraverit. Respondeo

Primus Petrus. Vald vellent

evangelista primo loco
cerl

baeretici

Petrum posuisset;

nunqum aut primum

ille

id fecisse

Marcum

necessari, quia simul dicere vole-

bal,

quibus Chrislus nomina mutavisset. Et imposuit,

non appellsset. Et ver Tbeodorus non

sed
iste

inquit,

Simoni nomen Petrus,

et

Jacobum Zedebi,
ris

et

atlieus,
lilicis

lurelicus ab aliquo, qui

Rom. ponejicit

Joannem fratrem
nerges,

Jacobi, et imposuit

nomina Boa-

auctoritalem asserere voluerit, addilum suspi-

quod

est filii tonitrui, et

Andream. Ilaque Jacoet

calur. Scilicet boc est, in principe

dmoniorum

bum

et

Joannem
posuit,

inter

dmonia. Quasi Grci qui maxime semper Romano

ponlifici

tliesim

Andream per parenAndream ver cum Petro finil

Pelrum
pertinere.

potestalem inviderunl
ut

Evangelium corrucupie-

parenthesi copulavil, indicans, qu.imvis quarlo loco

esset,

perint,

eam

auctoritalem,

quam miuucre

secundum tamen ad eum locum

ila

bant, niagis augerent.

alii

Melis dixisset, quod

,

omnes
lia-

Alque

rem

esse ex eo manifeslum est, qud

cm

Calviniani

dicunt

evangelistam in recitandis
dignilalis rationem

et Marcus, et cteri Evangelista

omnes Aposlolos, ut

Apostolorum nominibus
buisso, sed
currit.

non

msssi fuerant, binos nominaverint, nisi Andras

cum

Petrum primum vocsse, quia primus ocenim non solm Chrysosioiui , boni. 34,
potuisset,

Petro conjungalur, uterque socio carebil. Secundo

loco objiciunt, qud Malthus Philippuio et Barlholo-

Id

sed mullorum eliam noslri temporis Calbolicorum

m;eum Jacobo

et Joanni

prponat

alii

posiponant.
in

interpretum leslimonio probare

pterea docent

qui pro-

Respondeo eliam apud Mallhoeum non solm

om-

non ex cujusque
in
iis

dignitale aposlolos

nibus Gratis codicibus, sed eliam in omnibus anliquis et emendalis Latinis esse postpositos, ut apud

nominaios, qud

connumerandis non

eumdem
non in-

omnes

evangelista;
illis
;

ordinem observaverint. Aigumen-

Hieronymum
ti,

et

Redam, scribenlium autem negligcnHugonis, et Lyrani prsepositi fucsuspicari

tum, ut

videlur, indissolubilc. Mihi ver

aut fortas- h;ereticorum maliti factum esse, ut

libris

dissolubile

sed inftrmum videri solei, doleoquequos-

iu

quibusdam

dam

Calbolicos tam levibus hserelicornm arguaicntis

rint.

Cerl probabilis

possumus hoc ab
fucrunt,

superari.

Ego

Romano

pontifice

nibil

unqum

hxreticis, qui

semper

ponlifici

Romano iniqui

liabui, nihil

me

habilurum spero,

nibil

habere volo;

faclum esse;

qum Tbeodorus

Calholicis epithetum

sed tamen eliam aique eliam assevero evangelislam

in recensendis

primus Petro addilum suspicatur. El maligne Tbeodorus

fecil,

Apostolorum nominibus

dignilalis or-

qud cm ignorare non possel

et

Hierony-

dinem tenere
evangelistae,

voluisse.

Primum

quid

esl,

qud omnes
c.

mum,

et

omnes

alios Latinos

codices aliter lgre,

Matthaeus hoc loco, Marcus

14.

3,

16;

vitiosum exemplar versioni suse apposuerit, ut

suum
alii

Lucas

c.

6,

Pelrum primo loco ponunt, quia

est.

inde errorem confirmaret. Tertio objiciunt, qud

evangelistae

primo, inquiunt, loco vocatus

At cur nemo pris

Matlhum Thom prponani,

illi

ipse ver

Andream

fratrem ejus nominat, qui

eum ad Cbristum
1,

Malthteus se

poslponat. Atqui hoc ogo argumento Evangelistas dignilalis uniuscujus-

adduxerat, et prior Christum secutus est? Joan.

40, 41. Cur

maxime conlirmo
posuit,
deslia;
alii

omnes Judam proditorem uhimum numerant, nisi quia omnium indignissimus erat? Cur ergo in ullimo dicamus ordinem servavisse, quem
Vers. 2, 3 et 4. Primus digniiaic; nam Andras ejus fralcr pris vncalus dicilur Joanne. Primalus aulem ille non fuit datus cm hxc facta sunt sed cm ab evangelista scripliim est. Evangelista? eum primo loco recensent ob eum primalum. Qui dicitur PiiTRCSj postea sic dictus c. 16. Bartholom.cus fi, , ,
,

que rationem habuisse. Cur enim se Matthaeus post

anteposuerunt
;

nisi

quia Mallhaeus
?

mo*
si

causa noluit se Thomae praeponere

qud

linsTolmai, seu PtolemaH. Simon , qui et Zelotes, vic<> Can, qui Syriac Zelum significat. Thadi>/EUS , qui el Judas, et Lebbaeus frater Jacobi Alph;ei,Cbristi consanguineus. Et Judas Iscariotes, filins Simouis vico Cariolh in tribu Jud, cujus (il mentio Josue 18
:

llebr. viiuni significat.


647
IN
dignitate numerabantur,

MAlTILElM

non ex
siia in

neque quidquam in-

nanscum, dictum esse,

et,

quia idem rurss zelo fer-

lererat,

quo quisque loco noniinaretur, nec modeMatlhxo fuit se Tlioin postponerc, nec imsi

vebat, fact ad signilicationem nominis oppidi allu-

sione zelolem appellalum.

Quemadmodm

si

quis Si-

modestia videri polerat,

se

illi

prposuisset. At

mon

Valentiae nalus, vir fortis esset,

et Valcntinus

Paulus, inquiunt, ad Gai. 2, 9, Jacobum Petro antetulit.

genlili

forma, et valens fortitudine,

sua? vocarelur.

sed per allu-

Respondeo D. Paulum non

dignitatis,

sed

setatis

sionem ad nomen urbis

Judas
secuti

ralionem liabuisse, qn Jacobus Petruni anlecedebat.

Praclerqum qud in e epislol
id D.

Iscariotes.

Iscariotem plerique auctorem

tribu su

Paulus agebat,

Hieronymum

Isachar, quasi Isaillud

ut se cseteris aposlolis aequalem probaret, nec erat

chariolem dictum putant. Quibus

rpugnt, qud

opportunum, ut de cujusquam prrogativ loquerelur. Quamobrem non dixit Jacobus et Cephas et Joan:

non Ischariotem
Alii quasi

sed Isacharitem vocari oportebat.

Carioth, id est, ex urbe

mnp TO virum

nes, qui
set
ris
;

column

erant,

cm

id ver diccre potuis-

Carioth dictum volunt. Carioth enim urbs erat in tribu

videmus enim Chrislum cos trs apostolos ctc-

Jud

Josue 15, 25. Quod mihi non dispheet.

semper prtulisse, sed

esse.

dixit

Qui

videbantur

column

Qui dicitur Petrus. Simon cognomento Pelrus

id
et

In viamgentiumne abieritis. Adgenlcs, 5. Hebraic phrasi Dan -jTD, ut Jerem. 2, 18 Quid libi vis in viis tgypti ? id est, quorsm tam frquen:

Vers.

enim Christus
Joannes
1,

illi

cognomen dederat,
illic

cap. 16, 18,

ter is in

vEgyptum? Vulgaris apud omnes

c.

quaslio est,

42, de quo

disseremus. Hoc autem

distin-

cur Christus ad gentes apostolos non irejusserit,

loco ide addiluni est, ut

Simone Cananxo

cm

post jusserit,

28, 19, et Marc. 16, 15. Vulfilii

gualur vers. 4.

garis eliam et vera responsio, quia Judaci

filius

regni

Jacodus Zebed.ci, intelligitur

sicut et Hispanic,
filius

Hebraic phrasi,
id est,

erant, supra,

cap.

8, 12,

et

illis

facta fuerat regni

Joannes Martini,
lilius

Joannes

promissio, Gnes. 17, 1, et

Martini.

Zebedxi autem

diclus est, ut ab

nrai Christus,
Isral, id est,

nisi

ad oves

Rom. 15, 8. Et non vqux perierant doms

,

allcro illo Jacobo

crat, vers.
3.

dislingueretur,

qui Alphi

filius

ad eas inprimis,

c.

15, 24,

illis

enim
13,

Hic dictus est Jacobus major propter

2.

oportebat

primm prdicari verbum

alii si

Dei, Act.

xlalem, occisusque est ab Herode, Acl. 12,

Vers. 3.

Jacobus Alphi. Filius, ut

Domini ad Galat.

46. Alias quoque

auclores rationes affermit, ne

in

superiore

ullam Judxi haberent excusationem,

recepissent, dicentes

Christum non

versa. Hic dictus est minor, quia junior erat, Marc.

15, 40, et fraler
esset
1, 19,

eum ad

gentilcs et hostes suos

qud

filius

Marix sorois Maria; matris Domini, ut Hierosanclilatem, auctor epistolae Catholicx, Jacobi,

ex veteri

Apostolos misisse, ut Hieronymus, Auguslinus, q. 77, et novo Testamento, Beda, Strabus, et

nyinus in ejus vit sentit, et justus propter singula-

rem
1, 1,

Theophylactus. Alii, ut ostenderet se injuriarum, quas Judaeis acceperat, non meminisse, Chrysosto-

primus Hierosolymorum cpiscopus, Hieron. de

qui Chrislum resurrexisse non credc-

mus, homil. 33,

et Euthy.

Script. Eccles.

Thomas,

ille

Grcs x! si 5 TiWtv, in civitatem, idest, in nullam civilalem Samaritanorum, quemin

Et

civitates.

bat, quique dictus est

Didymus, Joan. 20, 27.

ait,

Et Thad^eus.

Hic, ut

Hieron., trinomius

fuit.

admodm Clemens Alexand. in 3 Strom. legit. Quanqum melis noslrum inlerpretem etiK).eis in civitates, legisse credo. Distinguit autem Samaritanos et Judis, et genlibus, quia propri neque Judaci, ne-

Nam

et

Thadxus, ut hoc

loco, vocalus est, et Judas

Jacobi

frater, Jud. 1, et Lebbx'us, id est,

corculum,

vel, ut alii volunt, leunculus.

Sunt enim qui tradant

niorem Judxorum

fuisse,

ut

quicumque quatuor

lit-

que gentiles erant. Decem enim tribus, qu in Chaldaiam abducloe fuerant, non redieiant dux tantm
;

teras nominis Dci TST in suo haberent nomine, alio

tribus, Juda, et

Benjamin dicuntur

rediisse, Esdra3 1,

nomine vocarentur
das

ut ITflnfl Judas.

Eos autem, quiGnes. 49, Pro-

quibus solis redilus promissus fuerat, Jerem. 25, 12.

bus Judas nomen esset, Leones appellatos, qud Juille

primus palriarcha dictus

et

sit leo,

Loco autem Samaritanorum, id est, decem tribuum, rex Assyriorum misit Chaldxorum colonias, qui ler-

Calulus leonis Juda,

sicut leo

uccubuisli.

ram

illam

desertam inhabilarent, quos

cm

Icnes
;

bent auctores.

Vers.

4.

Simon

devorarent, jussit mitti ad eos Hebra3um sacerdotem

Canan^xs, quia ex Can Gali-

qui eos

Hebraorum
more
,

rilu

Deum Deum

colre doceret, leoesset factum, et

ait, quanqum quibusdam vocandum fuisse; non enim Canan, sed Cana Galila\x oppidum appellabatur Ca-

lxx

erat, ut

Hieronymus
polis

numque
colebant

rabies averteret.
patrio,
et

Quod cm

videlur

Canxum

idola sua

Isral

lconum metu
volebant

4 Reg. 17, 24, 27. Itaque nec Juda;i erant,

et

nxum autem non

tein

ab oppido, sed zelo,

sicut

id est, zeloc.

neque

gentiles,

tamen

Israelit videri

dicium

fuisse,

apud Lucam,

6, 15, et

Joan. 4, 9, propterea vetat Christus apostolos ad

eos ire.

Act. 1, 13, appellatur N3p.

signifient.

Cana enim Hebraic zelum

Itaque

Grxc pro xvKvfa^ legendum esse

si

Vers.

6.

Ite potius ad oves. Oves vocat, quia crat

xwt.

Contra est, qud,

nomen

zeli,

et

non

populus Dei peculiaris, et ejus veluti grex,

quem

ipse,

oppidi esset, non baberet

Grxcc genlilium nomi-

num formam.

Itaque polis credo proptere qud ex

ritis;

Vers. 5. In viam, qua; ducit ad gentes, ne abiequia Jud;cis primm prsedicare Evangclium

oppido Can, aut Canan esset j aut Camcum, aut Ca-

oportuit.

<ua
ei per se, et per reges, et
lur, Psal. 73,
I
:

COMMENTAKIA. CAP.
prophetas pascere dicebaUl/uid, Deus, repulisti in finem, tra-

X.

650

Christum propterea nolle apostolos habere aurum,

ne ami et cxlerarum ad vitam necessariarum rerum
sollicitudo apostolicum officium impediai?

ins est furor luus super oves pascuce

tu?
in

et Psal. 76,

non enim
men-

21
et

Deduxisti, sicut oves populum

tuum

manu

iloysi,

bonum
sis
,

erat relinquere verbum Dei,

6,

et

ministrare

Aaron; et Psal. 77, 52: Et abslutil sicut oves poet

Act.

2, quant

minus de

victu vestiluque

pulum suum,
i>l

deduxiteos, sicut gregem in deser'.o

:

qurendo

sollicit

cogitare? Atqui luec ratio non nii-

vers. 70 et 71

Et

suslulit

eum de

gregibus ovium,

norem

in

secund missione,

qum

in

prima

sed

ali-

de

post

flantes acccpit eum, pascere Jacob servum,

:

quant potis majores) locum habuit.

velitatio

Nam

huec prima,

suum,

et Isral hreditatem suam; et Psal. 78, 13 Nos autem populus luus, et oves pascu tu con/itebimur libi in seculum; et Psal. 79, 1 Qui rgis, nyn,
:

tantm erat qudam,

;

et in

solam Jud;eam

excursio

illa,

quasi jnstum erat prlium, in

quod ad

debellanduin universum terrarum orbem omtes erant

copiie conferendae, ubi magis expeditos milites esse

qui pascis Isral, inlende

qui deducis velut

ovem Jo-

seph.

oporlebat. Quis etiam non

videt voluisse

Christum

Qile perierunt. Quia omnes declinaverunt, simul

inutiles facti sunt.

apostolos in hc prima missione ad illam

secundam

Psal. 13, 3, et 52, 4; et Isai. 53,

exercere,

si

in

ludicr pugn auro vult abstinere,

Omnes nos quasi oves erravimus, unusquisque in viam suam declinavit ; et Ezech. 34, 5 Et dispersa; sunt oves me, eb quod non erat pastor, et fact sunt m devorationem omnium besliarum agri, et dispersa:
6
:
:

quant magis
culo et per,

in seri?

Cm,

inquit, misi vos sine sac-

numquid

atiquid defuit vobis? Luc. 22,

36.

Idem

intelligitur

ex antecedentibus, et sequenli:

bus hujusloci, vers. 8

est,

Gratis accepistis. gratisdute, id

snnt.

ne vendatis prtextu victs vestilsque qu;e;

Vers.

7.

Quia

appropinquavit. Vide

qu

dixi-

rendi

nolo enim vos aurum, ne argenlum habere.

Mius, c. 3, 2.

At

illud,

quod

dixerat, gratis accepistis, gratis date f

se-

Vers. 8

Infirmos curate. Docet utdatsibi paul

domines, ut
ait

non solm ad primam, sed mull etiam magis ad

anie poteslale miracula faciendi, liberaliter et largiter ulantur, scieus

cundam missionem

perlinet, in
:

qu plura majoraque
dona

Hieronymus, rufactufacite

miracula facienda erant

casionis, et necessitatis

et ubi inler gentes plus oc-

sticanos majorera miraculis

fidem.qum verbis

qum

inler Judx'os

ista

ros esse, quasi dicat,

ne parcatis miraculis,

vendendi habituri erant. Pneterea

vers. 10, cur nec

ratio, quai redditur

quotiescumque ad persuadendum, aut necessarium,

aut utile esse judicabitis.

aurum, nec argenlum, nec aliud

Gratis accepistis, gratis date. Non solm mihi

videtur his verbis jactanti* occasionem auferre voluisse, ut

quidquam habere debeant, quia dignus est operarius cibo suo, non minus ad secundam, qum ad primant
missionem perlinet
;

ergo el

id

quod ex e probatur,

Chrysostom., Eulhym. et Theophyl. putaalii

ut nec aurum, nec argenlum habeant. im,

plius est, id,
sicut oves in
|

quodammitto vos,

verunt, et Siinonia? et avaritise, ut

dicunt, vitium

quod

dicit vers.

16

Ecce ego

praxidere

sed etiam probare, quod proximis verbis

oti.

medio luporum, aut solm, aut potissiest.

docuerat; debere eos miraculorum dono largiter

mm
qud

de secund missione dicltim

;

Nam

in

prima

Solemus enim quseque

tis

gratis accipimus, quseque gra-

non sunt lupos experti

sibi in

quin gloriantes redierunt,

damus,

largiier et copios dare.

Vers. 9.

Nolite possidere aurum.

nomine

Christi duemonia subjicereniur,

Assentiri

non

Luc. 10, 17. Res est omnibus boni perspicua judrcii;

sed nimirm boni
diviles, et conjuges
fuisse,
isti
;

possum

iis,

qui islam Christi prohibilionem universa-

apostoli vellent apostolos, et

lem esse nolunt, sed ad istam tanlm primam Apostolorum missionem pertinere quasi hoc veluti pra>
ludio et ipsorum paiientiam volucrit experiri
;

et lgantes, ac

ben vestiios

ne monachis, quos ferre non possunt, similes

Iisdem argumentis eorum etiam

et, ut

fuisse viderentur.

divinam

ipsi

providentiam experirentur, non solm,

sententia refulalur, qui interpretantur, nolite possidere, id est, praeparare in viaticum,

c. 6, 8,

quia haereticos malos omnin sequuntur auctores; sed quia interpretatio et instituto Christi, et
jus loci circumstanliis, et
aliis

quod ex Maico,
qui dicunt, et

hu-

et

Luc,

c.

9, 3, confirmant,

omnibus

anliquis, ac bonis

prcepit

eis,

ne quid tollerent in viam, non aurum, non

rpugnt auctoribus, qui hoc prceptum perpetuum

esse pulant; nec ad hanc solm

argentum. Respondeo per viam tolam profectionem,

missionem, sed ad
per-

lotam pcregrinalioncm
sicut vers. 5, per

tolam missionem

inlelligi

omnes,
tinere,
lib.

et

omnin ad lotum aposlolorum officium

Chrysostom. hom. 33
30.
;

viam gentium, gentes intelliguutur.

x/<tv
:

Hilar.,

Ambrosius,
lib.

Neque pecuniam, ^i

nec s, id est, nec

9 in Lucam, Hieronymus, Augustin.,

c.

2 de

ullam aliam pecuniam; omnis enim pecunia, aut es

auro, aut ex argento, aut ex sere conDciebatur.

Consen. evangelist.,

Primm, quis non videt

Vers. 8. Ratio affertur cur gratis miracula patraredebeanl.qud gratis hanc poteslatemacceperint.
Sic avariliam,

etsimoniam coercet. Mortuos suscitate Hincsequitur quosdam mortuos ab apostolis

3sse suscitatos.

Vers. 9. Pecuniam, Gra?c. neque aes , neque ullam aliam pecuniam ea quippe ex auro, argento, vel sere conflatur. Sensus est, cm ad prdicandum Evange:

lium proficiscemini, ne sitis solliciti de cibo, potu, et ea quippe vobis suppeditabunt, quialiis necessariis busannuntiabitisEvangelium. Quod pneceplum Chrislus ddit apostolis ad lempus missionis, quotiescumque iter susciperent ad prsedicandum Evangelium , ea ver commmort qua viatores secum dferre so:

ient.

S. S. XXI.

21

51

IN

MATTHiEUM

652

In zonis vestms, in crumcnis, quae in ipsis zonis

Similis de virg quaestlo est.

Nam

Jatthaeus dicit

olim erant.

Vers. 10.

Non peram,
Regum9,
7,

ad ferendtim panem,

et
|

Christum veluisse ne virgam ferrent ; Marcus dicit eoncessisse. Ubi omnes interpretaliones e tendunt,
ut

esteras escas, citarchium, ant cistartium vocal Hie

non edcm de virg

;

significalione

uterque loqua-

ronymns,

sporlulam vocabanl Romani,

facit.

tur evangelisla

sed Matlha?us quidem de propri,

sive pro polestate faciendi

de qu Tertullianus menlionem
telligil res,

Per peram in-

Marcus de metaphoric,

quae per portabanlur, percontiiicns con-

miracula, quain et Mosis virga significabat, ut nonnulli

tenmm.
Nec duas tunicas. Non prohibet duabus
ncessitas, et frigus postulct, tunicis

volunl; sive accipiendi, quae ad vilam necessa-

simul,

si

ria cssenl

ab

iis,

quibus cvangelium praedicarent, ut

lib.

indui, sed plu-

putant August.,

2,

de Conseil, evang.,

c.

50, et

res habere tunicas,

qum

in

pnusentem necessilatem
cl boulines

Slrabus, sive pro ips

perlus existimal. Alii

prxdicandi potestale, ut Ru-

requiranlur,

ut soient divites,

islaruni
al5,
j

uiramquc virgam metaphoriReyes eos in virg fer:

rerum
teram
11
cl
:

solliciti

habere

unam

in

pncsenlem usum,
non

cam

faciunt; sed

apud Matthxum pro potestale pupsaL 2, 9

1
:

in

fulurum, ut Hieronymns notai, sicul Luc.

del
liabenli.

nienili accipi, ul in

Qui habet duas tunicas,

Nam
in-

rai, el in virg

apud D. Pauluin

Cor. 4, 21

Numquid
et

vullis

Chrislum duabus simul tunicis indulum

est.

fuisse ex

veniam ad vos? apud Marcum autem pro virg

ul virga tua,

Joanne, 19, 23, manifeslum

Eodcmquc modo
c. 6,

auxilii et consolalionis,
ijisa

baculus tuus

telligendum est, quod dicit Marcus,

duerenlur duabus tunicis,
id esi,

Ne

in-

me

consrdala sunt, psal. 22, 4.

Ego auimo com-

ne duas tunicas habc-

rent, quibus diversis lemporibus induerenlur.

prehendere non possum voiuisse Christum inter aurum, argcnlum, pecuniam, zonas, calceos, peram
propri sumpia solam ponere virgam mclaphoric;

Neque calceahnta. Quid ergo? voluilne aposlolos

nudis ire pedibus? Sunt qui patent non

omne genus
calcei vo-

quod

si

aliqu in aliis mtaphore usus fuissel

lamen

calceats, sed calceos lantni proliibnissc, qui tntam

concedere non possem virgam nietapboric posuisse.

I

pedem
daliis,

legerent, quique propri

fanbtjMM

Perire enim miiii non solm vis cleganliaque sentenlite,

carenlur.

Nam

Marc.,

c. G, 9, dicit, sed calcralos

sun-

sed scnlentia ipsa videlur, nisi apud ulrumque

quasi sandalia, quae sole erant, solainque tc-

evangelistam et propri, cl eodeni

tur. Conlrariis

modo

virga sunia-

gebanl planlam, concesserit, calceos prohibnerit, ut

videlur (iieronynius hoc ioco, et Angustinus, libro2,

enun veibis eamdem uterque senien-

liam elcganler c\pressil. Uterque eu-im non Chrisii

verba, sed sensum exponeas, voluit signiheare Christiini

de Consens, evangelist.,
videlur CK Luc,
quit,
c.

c.

50, itilcrprciari.

Inique

22,56, conlirman, Quando,

et

in-

aposlolis pnecepisse ne quid habeienl, pneter

misi vos sine sacculo,

aliquid defuil vobis?
subliliter

per
vix

et

calceamcntis,
milii

ea quaj cssenl in
i

pnesuntem usum necessaria.

ne virgam quidem;

Id

vumquid
dao tam
dicit

Sed

ego

persua-

Matlhicus
gain

sigiiiticavit dicens,

vit -

Chrislum inter calceos

et sandalia

'

distinguere voluisse.

Nam quemadmodum

Mallh;cus
;

ficavil

enim pauperrimus quisque habet. Marcus signidicens Sed virgam lanlum. Nam qui virgam
:

Christum prohibuisse, ne virgam (errent

Mar|

l.iiHm liabei nihil supeiiluuni habet, sicut di\il Ja-

dis autem dicit permisisse, de edcm, ul paul post

dieernus, loquens
sandaiia,

cob. Gnes. 52, 10

In bamlo meo
nihil

transivi
nisi

Jordanem

virg

ita

cm

dicit eoncessisse
ixor u.xra,
l

istum

id est,

pauper

habens,

baculuni ht
in

vocat ea
et

ipsa,

quae Matihoeus
c. 12, 8,

manu more

inendici,

qucmadmodm
:

Gallic

rc
si-

caleeamenta,
et
<sv:iZ.)w.

ex Act.,
fuisse.

apparcl itmHp**

prorss simili conlrariis veibis cadeni senlenlia

gnilicalur iler facerc

idem

Qno

ergo

modo

Mallha'us
|
i

more pauperis

S'en aller beau

prohibuisse, Marcus eoncessisse Christum dicit? Facile et

pied sans lance,

et

s'en aller pied avec

un bton en

ta

ben novi quidam interprtes rcspnndcnl, cm

iitelli-

main.

dicit

hoc loco Mattliacus, neque ealcciuncnta,

rt xoivo

Vers. 11.

Imerrogate
ul

quis in

ea dignus
sil

sit.

geuduin esse
duas tunicas,

o-duo, sicul dixerat, neque

et

liieronynius inieiprelatur,
bis accipere benelicium
,

<|uis

dignus

hoc vo-

quemadmodum
video,

Juvencum olim poe-

apud cum hospilium hadarent, non acciperent

tam inlcrpretatum
cieni verbis dicunl.

nec planlis legmina bina.

sj>c-

bealis, quasi e in reaposloli

Ilaque idem Mallhacus, et Marcus conlrariis in

benelicium. Alii,

quis dignus sil, id est, magis idoAlii,

Nam

Matllueus signilicat p.olii-

neus, ul
sil

illi

Cvangelium annuutictur.
el hospitalis.

quis bonis

buisse Chrislum, ne Aposloli duo, nul plura calceo-

moribus

Qaie omnia in eumdeiu fer

rum

paria, quasi de l'uturo solliciti,

significal jussisse

secum ferrent;
i
I

et

redeunt sen: uni.

Marcus

Chrislum, ul

ht

ipsa sanferrent.
lis

Et

ibi

manee donec exea ris

quaindi

in

e fueri-

dalia, quibus lune calceati erant,

non plura

civiiatc, id est,

ne mutetis hospilium, ul Lucas

circumfcraiis cibos, Grnec ad pk*q< e virgam, Marc 6, Sed virgam lanlm. Maldonaus pniai Lvangclisias non nuniersse verba, sed Sepsirm exhinuisse. Ooiinius eriirii id laiitm votuil, ne ii|f^tbii qi'ridqu un le. rei'.t pi-aler c;i qu' essci l iu pnesofj'U'ni u.srm ne cessa.Quian 'cfiti'nes (race haln-ui het/ut argus ; sic Matin, habet neque caleeamenta ; Marais,
v'iam comparelis, aut |)0cula.
,

Vers. 10.

Non

calceatos sandaliis. Itaquc Christus pr;ecipil ut virgam laiitm, -andalia, lunicam secum raraht, non superflu:!, aulduocaleoiimeiila. Hinc .luvcncus, lib. 2 Hist.
EVuiig'el.
:

Nec

ptiitis

tegmina plura. Virg eliam no-

niiue inlelligi poicsi virga li-rro praelixa, (|ti se tuereuiur. Oi>iiR,\uius. Erg.i ul operario meics debetur, sic praidicatori slipeiidium ; neque adeo proventus
cclcsiaslici

sunt niera- elceniosm** intitu pauper-

653
clarisdixit, c. 10, 7: Nolitelransire de

COMMENTARIA. CAP. X.
domo
in

654
13
:

domum.

||

eratis, ut Psal. 54,

Et oratio mea in sinum meiitn

Cur autem
slio.

id

Christus pra-ccperil

vulgaris

est qu;K,

converielur
cis

id est,

ulinam mibi eveniat, quod mirai*

;

Trs ejus pra:cepii apud interprtes causas in\e-

meis precatus sum

contrario Ititurum pro im:

nio
lur,

prima, ne insconstanles

et levs esse et

vidcrcn-

peralivo, sicut llispani dicunt

El mal, que

le

deseo
Ile

apud Chrysost., hom. 33,

,

Bedam. Secundaua,
apud euiudcm
ne
di-

me venga,
bac phrasi
cveitlura
lura. Sic
rcverlelur
;

ut

Juvencus pola, cl apud D. Tbom.

ne
lio

delicati

qui

iis
,

quae apponerentur in primo liospi,

mig. exponit, vel, quod inagis credo, non signi/icat

non eontenti

mcliora quarerenl
et

ca,
sed

qux
illis

precati

fuerant

ipsis apostolis

Chrysost.,

Euthym.
hospitem

Theophylact. Teriiam,
quasi

quibus precati fuerant, non venIlebr;ei

Isai.
:

prinrcm

offenderent,

parin

enim loquiinlur
ad me vacuum,

Verbum meum non

gnum

aut hospilalein rclinquentes, apud

eosdem auGr;mc

5a, 11.

Laque

reverli

clorcs.
Viens. 12.

est effectum

non habere. At quorsm hoc Cbrislus

Dicentes
,

Pax nuic

domiii.

hc
pax

dixisse? ut significaret apostolos fecisse.

verba

non Iegunlur
:

sed

Iegenda

esse

conslat ex
j

Vers. 14.
Christus
I

Excutite pulverem
species

Quarc hoc jubet

indignationis

versu 15

Et

si

quide.m
si

fueril doimts digna, vrnicl

cm

impatienli;c cl

vestra super e;

autem non

fueril digna,

pax vestra
c,

esse videatur? MulUe ejus ici

afferuntiir,

causa; ab inlerpretibus

reverleturad vos. Lcgunlur eliam apud

Lucam,

10, 5.

Chrysoslomus, Ilirronymus,
Augustin us
q. 7, in

Theophyois

Leguntur ab
in

llilario,

Chrysost
in

Theophyl., Ilieron.

laclus, et
j

Mallhxuiu prnptcrca
niliil

commenlariis, non

teUu,
,

ut ferenda

non

sit tyI

jussisse dicunt, ut oslenderent se

cum
illis

habe-

pograpliorum negligenlia

qui

cm

ex coimuent.iriis

re vclle,
|

quando

el

pulverem ipsorum
in

relinquant.

lexlum corrigere deberent, contrarium commenlariis

Iidem rurss auc ores <U Beda

oslenderent se frustra pro
pisse; pulvis
illis

commenlariis, ut
susec-

textum opposite runt

ipiod

multis

aliis fecisse

locis

tain longiim iier

significat.

animadverti. Euihymiiis tamen non

legit.

Est autem
!

enim pedum

iter

Anibrosius

Ilebraus, ut ait HiiTonymns, usitata salulatio, paxle-

lib. in

Lucam 9,

et Eutliymius

hoc loco, ut dcla-

cum. E aliquandosignilicatur pacilicus ejus qui

et salutal
,

ve;;il

raient etiam eorura pulverem esse

nolle se

impium

ideque

adventus,

ut

Gnes. 45, 25

At

ille

respon:

eum

babere. Uilarius indicai id jus^os faccre

det

Pux vobiscum,
bis

notile

limere, et Jud. 6,

25

Pax
Par.

apostolos in signum

analhemalis. Vexa
Uilarius et
,

nisi fallor,

tecum, ne timeas, non morieris. Aliquando bis verbis

causa est
in

quam idem

Origenes, boniili
oslenderent
illum

omnia

quos salutant bona precantur, ut

Gnes. 18, significrunt

ut

12, 18. Utriimque vero simile est voluisse Cbristum

ipsum pulverem, quem ex

judicii

iiinere collogissent, in die

,

apostolos facere,et ut

qm-cmque venirent, pacem

iis

lestem contra eos fulurum

qui se recipereno-

se, non bellum a'errc significarent, et ut

ad quos

luissent. Solebant

enim Judai

aliquid nolabile facere,

diverlerent bona
colligitur,

omnia precarentur,
ad
vos.

ut ex vers.

15

ut testimonium essel rei factae, sive Iapidem riger e

pax

vestra reverletur

ut Josue 24, 20, sive lapidum

acervum

ut

Vers. 15.

Etsiquideh
,

Gnes. 51,

fuerit

domus illa
c.

di-

47, sive altare, ut Josue 22, 20, sive vestem abscindere, Mallh. 26, 65,

gna, ut pacem veslram recipiat. Lucas

si sibi

10, G

Et

quemadmodm Romani
;

in

panferire

fueril filius pacis, id

est,

hospes pacis
,

ainalo:'

gendis feederibtis sucm lapide feriebanl

unde

aut pacc dignus

ut

filius

mortis

id

est, dignus

eipercutere fdus dictuin

est.

morte.

Vers. 15.
illi

Tolerabilhis

erit.

Non quod non ma-

Vemet pax vestra super eau. Evenicnl bona, qu illi pacis nomine precali estis.
Si

omnia

jora fortass

Sodomiei el Gomorrhasi habuerinl pec-

cata,aut qud de peccalo solm inbospilalilatis hic

agalur,
ut
;

autem non fuerit digna, pax vestra revertetcr

jubeat eos oblalam pacem,

Remigius apud D.
nec quod jam

Thomam

et

Lyranus

ad vos. Grajc, ss^fosj^ra, revertalur. Quod quidam

sic

existiinant

incendio pariem alijiiam

interpretanlur, quasi
in

pna;
quia

luissent, ut Anaslasius, q. 17, in Scriptur., sed

quantum

ipsis

erit,

revocarc, et ali pergere, ut

illis

non fuerat Evangelium pra'dicatiim

ut Hi-

Eutliymius.

Quod

ide mibi

non placet, quod beni,

larius, Ilieronymus,
lur,

Beda

el

Theophyl. interpretan:

gnitaie Cbrisli

dignum

non videatur

ut apostolos

et

ex

c.

11, 25, 24, colligitur

Si in Sodomis

jubeat datam pacem rosumere, quod tantmdem valet, ac si ilerm precarentur ne ea qua? hospilibus be,

fact fuissent virtules quee

sissenl

facl sunl in te; forte

man-

usque in liane diem, vernmlamen dico vobis, quia

,

n precali fuerant, evenirenl. llaque melis

interpretanlur,
ut

alii

ita

ex Ilebrorum
future cap.

idiomate impe-

randi

modus pro
,

ponatur,

quemadmodm
,

Sodomorum remissius erit, in die judicii qum Duo ex boc loco dogmala colligunlur. Alteriun Hieronymo, quales non esse omnium damnatorum
terr
tibi.

conslat ex Luc

10,

6, qui future ususest;

peenas

quarc noster inlerpres, ncgligens verba

cutus est. Sensus
telur

sensum seprecati

hc vil, sed etiam

allerum abAnaslasio, aliquos non solm in in altra puniri. Nain Sodomita?

,

autem duplex esse

potest, vel reverilli

jam

urbis incendio punili erant

in die judicii

et

tamen Christus

ad vos,

id est,

vobis eveniet, quod

adbuc

puniendos

significat.

tatis

concessae,

sed ut laborum
id est, qui
;

stipendia honora-

ria.

Vers. 11. lione dignus

Dignus,
sit

fama;

commendain

hospitio vestro

ne forte \aHs

vos

redundet, si ex fam laboret donec exeatis, civitate, aut pago ne teunr mutetis hosphium. Hae dsuni in Graeco vulgari , sed in Vers. 12. pleiisquecxemplaribus oeewrunt.

, , ,

boa
Veus. 16.

IN

MATTHiEUM
fusi

05G
philosophemur. Elgantes allegorias
,

Ecce ego mitto vos. Prmunii ad

ubi

roulla
,

si

quis
loco

tura periciila. Qui pillant hajc Chrislo in hc prima

amat
lgat.

Hilarium

Chrysost. et

Hieronymum hoc
s
,

missione apostolis dicta non fuisse, ex Luc

refellnntur
,

c. iO, 5,

eadem

septuaginta

discipulis

in

Vers. 17.
t.?
,

Cavete
ergo

autem,
,

videlur poni pro

1 ,

prima missione dicia refcruntur, quemadmodm

et

ergo, caveie

ut c. 2

noster vertit

Chrysostomus adnotavit;
cuimus
haec, etiamsi ad
,

et nos supra, vers. 9, do-

interpres.

primam missionem non omnia

in
,

Ab

hominibus. Explicat, quos paulante lupos ap;

essent necessaria

tamen omnia

ill

dicta fuisse

pellaverit

homo enim homini

lupus.

Homines aulem
13,

quia apostoli non ad

turas docebantur.
et discipulis

eam solm
:

sed ad
,

omnes
vim

fu-

vocal non omnes, sed mundanos, ut infra, c. 16,

Cm dicit

Ecce ego
,

et

verbis,

quem

animum

addit

ut auctor Imperfecli
et Theophylact. adlibe

hom. 24, Chrysostom., Euthym.

FUium hominis ? Tradent enim vos in conciliis. Quidam per concilia gentiiim tribunalia; per synagogas Jinlawum clus
dicunl homines esse
inlelligunt. Alii

notrunt, quasi dicat: Ecce ego mitto vos, qui et

ulrumque ad gnies perlinere

,

pillant,

rare ex omnibus periculis possum, sicut Ahsalon dixil

servis suis,
interficerent

et

synagogas panegyres
inlelligi.

id est,

populares earum con,

cm
,

prxciperet, ut

Amnon

fralrem

suum
;

ciones
daeos

Ego probabilius exislimo

referatur, qui et

si
,

ad Juid es,

percutite

eum

et inler fiche t nolite

timere

ulrumque

synagogam

ego enim

sum
est,

qui prcipio vobis,

2 Reg.
facile

13, 28.

Ego

pubiicam loiius populi concionem habebant, ubi

llagrisdigni erant, fiagellabanlur
;

qui

sum,

id

rgis filius, qui vos

defendam.

ei

auv%

ov, id est,

Videlur Christus ad veterem prophetarum missio-

concilium ubi graviores causa; decernebantur, supra

c. 5,

nem
vos
,

alludere

ego

qui

illos

misi,
liberavi

mitto
,

etiam
li-

qui

illos

cm opus

fuit

et vos

agit, et

berabo.

23 Nain de genlilium tribunalibus vers, sequenli ad prsides et ad reges ducemini propter me. Atque ita Eulhymius interprelalur. Exempla sunt
Act. 4, 7
;

Sicut oves. Oves mibividetur appellare, non solm

quia innocentes,
tant interprtes,
et servi Dei erant, ut plerique

el 5,

27
In

el 6,

12

et

2 Cor.

24.

pu|

Vers. 18.
ut
illis

testimo.mum.

Nonnulli inlelligunt,

sed multo

maxime quiainermes,
ne
:

de

me

tcsliinoniiim conslantcr forliterque pa-

quia ab omnibus humanis prsidiis imparali. Alludit

tiendopraebealis; intelligent enim non esse

rem va

enim

ut opinor, ad id quod, vers. 9, praeceperal

nain

pro qu vos mori paralos viderinl.

I3;id

qui pro
,

virgam, aut peram secum JEstimali sumus sicut oves

iirmi, et injuriis exposili
possit nos occidere.
In medio. In

ferrent, ut Psal. 43,

occisionis, id est,

22

Chrislo ejusque religione

est
,

nioriunlur, martyivs
,

id

ade invelit,

Chrisli testes appellantur

,

Acl. 22

20

el

Apoaccu:

sumus, utquicumque

cal. 17, 6. Alii

ut vobis ea res adverss illos fesliiiid-

iiium
I

sit in

die judicii,

quod vos excusel,

Lucas scribere,

illus
c.

mdium,

pros^, ut Luc. 10, 3, sicut

id est, inler

set.

Quo

seiiiu videlur

21, 13

Hebraic

"2

pro ?N, Xlp3 in medio,

significat lupos esse

lupos

Continget autem vobis in

(estimonium. Atque ita

Hi-

qu phrasi

multos, oves paucas.

larius, auclor Imperfecli,

tur exponere.
Illis
da'is

Beda

et

Eulhymius viden-

Lnus lupus
quid
fiel

inler multas oves

lupi

cm

maguam edil stragem mult plures, qum oves crunt?

cm

et

gentibls, Juda:is et geniilibus. De Judixil

:

Chrysostom. homili 34, lupos autem vocal omnes

enim loeulus eral, cm

,

Tradent enim vos

homines

qui Evangelio repugnaluri erant, sicut

:

in cunciliis

et in

synagogis suis flagellabunl vos; el de

:

versu sequenli dicit

Cavete ab Iwminibus

non solm

genlibus

cm

dixil

Ad

prsides

el

ad reges ducemini,

scribas et Pharisos,

quemadmodm
ut cavcatis

nimis restrict

sub. Judxis. Llrisque ergo vestra palienlia lestimoniiiui

sententi

Hieronymus exponit.

erit,
illi

et illis, id

est, Jud.eis el genlibus, ad

Ilic est

Estote ergo prudentes,

eorum

insidias,

qubs
soins
gisse.

vos

diicent.

verus sensus,

quem
aiti-

et fugialis, ut explicat vers. 23.

Theophylactus, et Eulhymius videntur

Et simplices sicut columb/E,

sinceri, ne
illis

x! /.pxiot, innocentes,

ullam vobis nocendi occafionem prse-

Vers. 19.

Nolite

cogitare.
;

Non

docel esse n-

beatis, vel ne injurias ulciscamini, ut Cbrysosl. hom.

gligentes, atque vecordes

licitos

sed nimis

timidos el sol-

34, et auctor Imperfecli, 24

interprelanlur. Sic D.
:

esse prohibe!.
,

Paulus monel,

Cor. 14, 20

Nolite pueriefpci sen-

/j.epi/j.jrturi

ul supra, c. 6, 25, 28, 31, 34.

c.

Quod Grxcum verbum dclara, Eodemque

13, 11
:

sibus, sed maliti parvuli

estote; et

ad Ephes.

5, 15,

modo

inlelligendum quod Marcus dici!

Et

16

Videie fratres

quomodb caut

ambutetis, non quasi

Ctn duxerinl vos tradentes, nolite prcogitare, quid lo-

insipientes, sed quasi sapienles, redimentes tempus,

quo-

quamini , sed quod datum vobis

fuerit
:

in ill

Iwr , id
in cor

niant dies mali sunt, et ad Colos. 4,

In sapienti

loquimini; e! quod Luc. c. 21, 14

dibus vestris non prmedilari,
lis.
i

Ponite ergo

ambulate ad eos, qui

foris sunt

tempus redimentes. Cur

quemadmodm respondea-

serpentum prudenliam,
rcquirat
,

el

cohimbarum simplicitatem
sit,

Non enim omnem prcedentem medilalionem

cm

per se perspicuum

obscurius

let

Vsrs. 16.
ut agni
tis.
;

Simplices, Grc, Sinecornibus,

malum
vobis illatum

innoxii,

iiaque

non refera-

coram senatu magno adducti sunt, ut fidei sua: rationem redderent. Nolite cociTARE.Grac, ne solliciti sitis Vers.19. et anxii ; non prpara lionein , sed anxietalem prohistoli

Veus. 17.

In

conciliis, in synedri.

Sp

apo-

bet.

, ,

6S7
vetat;
dentiae

COMMENTAIS. CAP.
sed
et

X.

658

eam
opis

quae diffidentiam

divins

provi-

ctata est, disputari potest. Illud

tamen non

definivit
sit,

habeat

quseque nimio metu

ac

an,

quod Cbristus boc loco

tradit,

praeceptum

an

solliciludine

liberam

Evangelii

pracdicationem im-

consilium. Atbanasius quidem, et Gregorius Nazian.

pediat.

praceptum vocant
:

sed vulgariter fortass loquuntur.

Dabitijr enim vobis. Luc. 21, 15

et

Ego dabovobis

os

sapientiam, cui non poterunl resislere et conlradicere

vestri.

omnes adversarii
Vers.

Eulhymius.

Ego utrumque pro diversis loci, lemporis, personarum, et rerum circumstantiis esse arbitrer sed propri Chrislo propter primam potissimm missio;

20. Non

enim vos estis.

Non tam vos qum

illius

spiritusPatris vestri, quia non vestro, sed

sensu,

nem, et m3gnam partem secundae, tanqum praeceptum traditum voluit enim apostolis praecipere, ut
;

consilioque respondebilis, ut supra, c. 9, 13, miseri-

sese propagando lalis Evangelio reservarent, nec se

in

tordiam volo, nonsacrificium, id esl, non tam sacrifi-

primo slalim prlio objicerent morti

illis

nondm lent-

cium qum misericordiani. Vide quae ad

causa, sed mea, et

illuni ascri-

pus

esse moriendi, diu pris

pugnandum esse;

psimus locuni. Vis haec est sententiae, non esl vestra

Patris vestri, qui
in

long latque fines regni Dei proferendos. Miles, qui

fugit

clis est,

(ut Gra'co dicitur

proverbio) iterm pugnabit.

quare Paracletus, id esl, meus Palrisque advocatus

etiam vobis tacentibus respondebit, ut videntur auclor Imperfecti
,

et

Vers. 23.
rat vers. 16

Cou autem persequentur vos.

:

Hieronymus

inlerpretari.

Dixe-

Hoc sensu praceptum est. Hoc sensu Cbristus ipse saep fugit, primm in ^Egyplum infans supra c. 2, 14. deinde cm eum Nazaretbani ipsius cives praecipitarc voluerunt. Luc 4, 50 Nondm enim vnrt liora ejus,
:

Eslole prudentes, docet

nunc partem
insidias,

Joan. 7, 30. Simili in causa non

iis

solm, qui lune

unam
et

prudentiac,

qu adversariorum fugiant

eranl apostolis, sed

iis

etiam, qui postea futuri erant,

est.

ab hominibus caveant, ut vers. 17 monuenit. Non

milites suos pugnare, sed fugere.
:

nobisque omnin omnibus prx'ceptum

Nam cm
est,

vult Cbristus

Duo
altec.

Evangelium ipsum, propter quod fugiendum non

postulat, ut fugiamus, fugiendum est.

lue ab interpretibus disputanlur

in

allerum

au hacc

Tune fugere
2
et Cor. 11,
,

hc prima aposlolorum missione dicta

sint,

non metus, sed pielas; non fugere non fortiludo, sed

perlinacia est
33, D.

rum, quomod fugere jubeat, cm apud Joannem

10, 11, 12, 13,

Hc de causa, Act.
fugisse

9, 25,

doceaibonum pastorem animamsuam ponere pro ovibus suis mercenarium autem cm videt lupum venientem, fugere. Haec ad solam primam
;

Paulum

legimus. Major gloia Dei

nobis esse debel
;

et

Ecclesiae ulililas rgula

cm

aut

utraque

aut alterutra

ut fugiamus, nobis exigit

missionem

pertinere multi, et graves volunt aucto-

non fugere peccalum

esl. Aliis

casibus non debenius;

res, Terlullianus, lib.

de Fug

in

perseculione, Hieroet
,

an autem possimus

alia

esl quaestio',

nym., Chrysoslom., bomili 35, Eulbym.

phyl. Alii generaliter ad

Tbeototum-

Augustinus explicavit. Ha-c ejus sententiae

quam solam summa est.

possint pro

omnem missionem

Primm
illo

fugere sacerdoli licere, quando ipse privatim

qiiaeritur, et

que aposlolorum officium extendunt,

Judic, et Alhanasius

ut illa, quae vers.

ab adversariis

suni

alii,

qui

9, dicta sunt, ut sentire videlur Origen.,

lib.

hom.

9, in

sacramenla populo minislrare. Secundo quando

in epistol

ad orthodoxos.

et in epistol ad

Marcum
1

pontificem

Romanum;

et

omnes ejus oves fug dissipatae sunt. Tertio, quandocumque plus fugiendo qum manendo juvare potest.
Addit Chrysoslom. fugere
tere,
licere, et nescio

Gregor. Nazian.,orat.

adverss Julianum. Quod

an opor-

mult mihi videtur esse probabilius.

Nam

in

prima

cm

ejus, si manserit, fides periclilabitur, Cliri,

quidem missione

nihil

ejusmodi apostoli suntcxperli,

aliam fugere deberent,
,

stum, inquit
gel. Alis

fugiendo non negat

Iicet, alis

qui ideb fugit, ne neet

quamobrem ab un
omnia
tur,
illis

civitale in

non

manendiimest,

pro ovibus
facit,

ex volo successerunt
sibi

ilaqu beti glorian-

anima

ponenda, quod
videt

mercenarius non
et

qui

tesque redierunt, quod ipsa

dacmonia subjiceren-

quandocumque
oves et
tenlia
,

lupum venientem,
,

relinquit

Luc.

10, 17.

Quod

Cbristus,

antequm

fieret,

fugit,

Joan. 10, 12

13. Tertulli .ni ver senulli

ignorare non poterat. Senienlia igitur est generalis,

qui

nunqum

fugere licere
est;

Christiano exifug
iu

sed occasione, non necessitate primae missionis Chrislo pronuutiata.

slimavit, meril

damnala

illiusque de

Cxterm

priores
rei
,

II i

auctores quos

persecutione librum adverss Ecclesiam scriptum esse

nominavimus, nos ad exitum

ex quo potissimm
illa

Hieronymus

in ejus vit diccre

non dubitat.

Christi praedictio eral intelligenda, sed ad

sola ver-

ba quae sequuntur, animuni attenderunt, non consummabis civitates lsrae' donec veniat filius Iwminis..Altra
quaestio

Non consummabitis. Non potest hic locus intelligi, nisi pris, quorsm hanc Christo dicta sint, inlell'giatur. do

autem

dicta esse videntur, ut signihraret

quomod

fugere Apostolos Cbristus doc.eat

Cbristus non defuluras in Isral civitates, quae non-

neque

subtilis,

neque copiosis, neque elegantis

dm Evangelium

audivissent, in quas possint Apostoli

qurn ab Augustino epistol ad Honoratum 180, tra-

in aliis civitatibus

non

recepti confugere, et in aliis

Yers. 20.
significat,

Vox

Spirilus
ipsi

negativa saep comparationem sanclus magis loquetur in vobis,

.
. I

qum vos
.

Vers. 23. .... X.VI.VVl. Non debelis temer adir vitae peri11 w...I tu.. J.CII* cula, necpersequenliumfiirorem manendo acccndere, oisi salus aliqucrum ex vestr fug in pericuium vo1
I

._

eclur ; qu de re Aug., Epist. 18 ad Honoratum. Non propterea missionem vestram desiratis, sed in alias urbes migrale. Donec veniat Filius hominis, donec adsit vobis. Alii de Spirits saiict missione id interpretantur, donec

veniam ad vos per Spiriluni Para-

clelum

659
majore cum fructu prdicare. Quid autern
dicil,

IN
sit,

MTTH/EUM
quod
I

660
dictum

solis Christ) discipulis

non consummnbitis, non omnes intelligunt eodem

Ililnritis

gisirum a;quare poterant,

lune,

nunqum mabomines Deum, et qui etiam

sit
,

qui

modo.

consummare

interprclatur ad fidei et

cm

magistri facti sunt, et doctores Evangelil,

.vangelicie virtutis perfectionem

lioin. 35,

addncere

Chrysost.

discipuli

Christi et vocabanlur, et reips erant, quia

illo

Eiilhymius, et Theophylaclus civitates pr-

quidquid docebant, ab
(lin ille

accipiebant

quomadmotara
et servi

dicando perambulare. Ego Hilarii sententiam propter

id,

idem Leonlius interprclatur. Mihi non

Chrislus quales discipuli,

qnod stalim sequilur,

inagis

probo

voluit

enim

docere videlur
,

Chrislus, ut paul post explicabinius, non solm civi-

tatum mullitiidinein; sed eliam obiter Judorum incredulitalem notare, ade scilicet eos futures incredulos, ut
salis
in
illis

esse soleant qum quomod se erga magisirum, alque Dominum suum gerere debeant, nemp sic, ut non exislimenl se melioris, qum illum condilionis

convertendis aposloli fuluri

esse debere.

Hoc enim ad

reni

maxime

perlinebal,

sint occupait,

donec

filius

bominis veniat.

atque hoc eodem

Donec veniat
hoc loco
filii

filius

HOMiNis. Plerique

adveutum
,

Vers. 25.

Si patrem familus. Me qui Ecclesiam

nemo,
I,

modo

liilarius videlur intellexissc.

honiiiiis vocari

putanl ejus auxilium

guberno, qui ejus dominus sum.

Bef.l zebub. Legepdutn esse Beelzebub,
ut

consolalioneniquc Dicitur enim ad nos Deus venirc,

cm

nobis opitulatur. Hujus inlerprelationis Chry-

opinor, ignort,

idque

llebraica

doect etymologia.
,

soslom., Thcopbyl., et Euthym. auctores sunt,

quam

Nobilc erat Accaronitarum idolum

6, 16,

4 Reg.

2, 3,

ex Luc,

c.

10, 1, confirmant,

el
,

misilillos binos ante

el

Beelzebub, id
ul

est,

dominus musc;c appellatus,

muscis pie uni

faciem suam in
ipse venturus;

omnem

civitalem
,

locum, quo erat

et

sive,

plerique arbilrantur, quia propler vlctlrtia,

quasi dicat

ego vobis adero,

in

opem

rum sanguinem
erat; sive, ul

quo erat aspersum

volunl
,

feram, antcqum Evangelium

vilalibus
pr.idieetis. Alii
,

omnibus

Judaoc ci-

alii

et

ego magis credo, quia adinvocabatur.

resurrectioncm non con-

verss

muscaium

])estem polissimm

summabitis, anlequm

filius

bominis resurgat, ut Bcda.

Constat enim apud Gra^cos simile quoddam fuisse,

Tune enim
lis,

dicitur venisse Chrislus, quia viclo bosle

quod edem ralione,

pbkyptt, quasi

et simili, sed Gr.Tc

etymologia

regnare cpit.

Non bibam amodb

illuin

de hoc genimine

vi-

muscaium venalor, aut inlcremplor aplit.

usque in diem
in

cum

illud
c.

bibam vobiscum no26, 29; el

:

pcllabalur. Auclor Plinius,

10, c.

28

Invocant, in-

vum
et

regno Patris mei, infra

Vado,

quit, et JEgijplii ibes suas contra serpentm advenlum,

et

venio ad vos, Joan 14, 28. Alii

advenlum ad ju-

Eli Myagrum

Deum muscarum

mulliludine peslilen-

dicium, sed civitates Isral vocari putant

omnes etiam

tiam affrente. Hinc facluni, ut honoris, et abominationis causa diabolos Judau's

gentilium civitates, quu; ante diem judicii converlen-

Beelzebub appcllaielur;
,

d ad

fidem sunt

sic

Ruperlus

et

Lyranus, nescio

sicut inferntlm

geheunam
simili

loco

ubi infantes idolis

eliam an Augusiinus; sed nullo prorss

sentior, quia
civitalibus, ad

modo

illis

as-

immolabanlur,
5, 22.

ralione vocatum

dixlmus

c.

dubium non
nisi

est

Christum de

illis
;

loqui

quas apostolos lune mittebat

non au,

Vers. 26.
bitur
;

Nihil est opertum, quod non

7t8zy.)u 0^TC4t
r
,

revelarevelan-

lem mittebat,

ad civitates Jud, vers. 5 et G

in

o o/.

qtiod

non

sit

viam gentium ne

abierilis. Alii

Judorum,
,

ut supra at-

dum. Quando?
4, 5. Alii

liilarius,

Hieron. etBeda,

in die judicii,
1

ligimus ineredulitatcm
pris genliles
cpisto' ad
rius, cujus
nihil in e

notari pillant

significarique

quando illuminabiiiilurabscondiiatenebrarum,
progressu temporis eliam
in

Cor.

qum
c.

Judseos ad fidem venluros, ut in

Il, dissent D. Paulus. lia Ilila-

bac

vil, ut

Rom.,

Chrys.,hom. 35, auclor Imperf., 25, Thcophyl.

thy.,

et

Eu-

senlentia

hoc mihi magis placet

et

qud
filii

quem ego

arbitrer
in

verum

esse sensnm. Voluit

illis

coactum esso video,

qud aclventus

enim Christus etiam

hcvil, quia multa

!

prae-

bominis nusquam, quod sciam, alius qum supremus

ille,

dixerat terribilia, consolalionem adjungere

ritis eos, nihil

Ne

limne-

quo ad judicium venturus est, appellari

interprelatio

soleat.

est

enim occultum, quod non revelabitur,

initi

Quanqum Bed.e Non est subjicit

:

non

displieet.

Quod
inter-

id est,

quamvis omnes vos

persequantur,

omnes

discipulus super magisirum, nec ser-

Beelzebub, et seduclores appellent, vestra tandem

virtus cognoscelur; et qui vos paul ante injuriis afficicbanl,

vus super

dominum suum,

tribus
,

modis veteres

prtes intelligunt.
el

Primum

ut de
;

omnibus
sed

discipulis,

honorabunt
27.

de omnibus servis accipialur

non dicalur,
;

Vers.
vatim.

Quod

dico

vobis in tenebris.

Pri

qud semper, sed qud plermque fit plermque enim magisirum discipalo, dominum servo majorem
esse, atque

Dicite

in

lumine. In publico sic etiam Lallni loqmin.

luce liominum, id est,
in

meliorem

quamvis contra accidat

ali-

tur versari in oculis, et

quando. Sic Chrysost., auclor Imperf., Euthym. Secundo, ut de omnibus quidem accipialur, sed non Intel

publico.

Et quod
diant.

in

aurem

auditis. Secret.

ligatur

verum

esse, nisi

quamdi discipulus

disci-

Pr/EDicate super tecta. Clara voce, ut omnes an

pulus, el servus servus est; tune enim nec discipulus

Diximus

4, 4,

in

Pala-stm lecta

domorum

magislro, nec servus domino major esse potest;

cm

fuisse plana, in illisquc solilos Juda>os conlabulari, si-

major
ila

es!,

jam nec

ille

discipulus, nec hic servus est;

cut

nunc

in foro.

Qmc auiem
cm

illic

dicebantur, minime

iidem auctores, Chrysost. et auclor Imperf., Theo-

scrta erant, quia

facile vlcinis

locus editusesset, ac patulus,

pliyl.,

Theodorus Mopsuest.

et Leonlius. Tertio, ui

de

audicbanlur. lloiiaur cigo discipuk'S,


661

, ,

COMMENTARIA. CAP. X.
Evani

662

ut libr, condenter, fortiter, et clar voce

gelium praulicent,

ut Isai. 40,

Super nwntem ex-

Christum non signilicare ide se venisse, ut bellum hoc inier parentes, et liberos, c:vtcrasque neest,

rum

celsum ascende, tu qui evangelizas Sien; exalta in forliludine vocem luam, qui evangelizas Jrusalem, exalta, noli
timeie; die civitalibus Judcv
:

cessitudinescxsuscilarel; sed

ila liae

ex ejus advenlu

consecutura, lanqum e de causa venissel, ut Joan.

9,

Ecce Deusvesler.

39

In judicium ego

in

hune

mundum

veni, ut qui

non
-

Vers. 52.
it iy.oi,

Om.nis ergo, qui confitebitur UE.Grccc,

Ij

vident, videanl, et qui vident, cci fiant; et sicut Si

in

me;

pro nS, llebraico

arlicirlo accusativi

meoTie in
cre 2, 34.

multorum ruinam posilus

Plerique

dicitur,

Lu-

ex sepluag. Interpretum imilaiione, ut

in kliumalis
J

adnolamus, 3Reg.
21
,

8, 16,

et

4 Reg. 17, 25, et

,

Par.
7,

Sed

cladium.

verbum

Dei

interpre-

17, et 27,
et 9, 8
;

24, et 29, 1
1 .

et

2 Par.

C,

5; cl

laniur. Gladius

enim
est

est

verbum
et

Dei, Epbes. 6,
et

12
et

et 29,

Nisi forte alius est Ilebraismus,

Ilith

17; et: Vivus

bilior

sermo Dei,
ancipiti
et
;

eflicax

yenetra-

verbum

/wleyspi

posilum est pro llebraico

omni gladio

ac

perlingens

usque ad
Sic Hila-

phael n"Tin, quod propri significat, non solni conteri, sed eliam
confiteri, ut
si

divisionem anima',
rius,
et

spirits, llebr. 4, 12.

palm, et gloriando quodainmodo

nuelorImperf.,honiil.2G;Augusl.,q.3 inMallh.,

Latine dicas, quisquis in

me

glonabi-

Theophylacl. Alii amorein Dei gladium vocari pilcausa

filii

tur

coram hominibus, gloriabor

et ego in eo
;

ptre nieo, se ver hominibus a:quat

coram hommes Dco

lant, cujus
j

parenlibus separantur, ui

Eu-

thym.

Illud cerl constat Evangeliuni significai. Gla-

oppouit. Propterea autem dicit coram ptre meo, quia

paliis est pramiia sua cuique et honoris locuni dure.

dium aulem

polis

qum bellum
ut

dixit,

ut

ChryLucas

soslomus adnotavit,
let

vim adderet orationi; so corpore

c.

Non
est

est,

inquit,

meum
,

dure vobis, sed quibus puratum

enim gladio
12, 49.

caput

separari.
12,

Ptre meo, c. 20, 23, se, elsi judex futurus est,

pro gladio separationem dixil,

c.

5T, et ignem,

quasi iestem facit

quia non nisi ex palris volunlale,

et praedestinatione sentcnliani lalurus est.

Vers. 55.

IIominem
,

adverses patrem. Nominal

Vers. 54.

Nolite arbitrari. Ila:ccum superiori;

personas conjunclissimas, ut dclare! nullnni lam arctuni esse vinculum

liuni.

bus hoc modo cohrent

preedixerat milita adversa

,

quod non disrumpat EvangeRepeleuduni verbum ex

prx'dicanlibus Evangeliuni ventuia

se

docel unc ide

quodanmiod venisse,

ut ea evenirenl, id est,

non

Vers. 36.

Et
,

inimici.

sine su providenti eveniura; quare

non deberecos,
lu',

vers. 34, veni et efficcre, ut inimici hominis sint do-

cm
cutus

ea vidrent, deterreri, ut Joan.

Ilc io-

meslici

ejus
in

id est

implere prophetiam Micliex

illo

sum

vobis

ut

cm

veneril Iwra,

eorum reminiscanon

quamvis
c. 7, 6.
:

aliani

scnlentiam ab

pronmilialam,

mini quia ego dixi vobis. Duo, ut hic locus intelligalur

notanda

stiul.

Primum Chiistum de pacc

et bello

Hominis, id cl, uniuscujusque, liebraismus.

ex su, sed ex hominum opinione diam

in

loqui, qui concor|

Vers. 58.

Et qui non
,

accipit. Qui

non

tollit in

rbus malis pacem ducunt, pusse libr cme-

numros suo
lv.tj.Sv.Jii,

et

portt

crucem suam; posuit enim

vide supra,

rc, libr

vendere; posse coinessari, posse omnibus

servire pax

accipil, pro o'pti, tollit, sicut Ilcbroni dicunt

,

vitiis libr

mundi

est.

Qualis
,

illa

erat,

accipere
alkulit

pro tollere, porlare

,

c. 8,

17;

qu superbi olim bomines conspirrunt

ut Babyloniilla,

enim

nisi fallor,

Christus ad crucem,

quam
,

cam lurrem
cmante
qualis

anlilicarent,

Gnes. 11, 4, qualis

ipse erat

humeris
17,

suis,

ut crucifigeretur portaturus
,

qu Herodes et Pilatus ad persequendum Chrislum,

inimici essent, amici factisunt, Luc. 23, 12,

Joan. 19,

hoc est, suam, id est

Marc. 8

ut

ego meani.

illa

impiorum
mania
;

qua; Psal.

2,1,

describilur
et

Quare fremuerunt gnies, conspiraverunt,

meditati sunt
?

populi

Non banc pacem

Christus venit

mitlere in terrain
ral

sed pacem illam bei,quexsupePhilip. 4, 7. Ilanc

eodem versaUnde perspicuum est, qum s;ep hoc nobis Chrislus commendaveril. Tollere autem crucem suam nihil aliud esl qum paralum esse pro Chrislo non quoquo modo
Idem
tus
dicit c. 16, 24, et et

34, in

argumenlo,

Lucre 9, 25, diverse

omnem sensum,
Hanc
angeli

prophel Chri-

mori, sed eliam cruciligi, sicut Pelius dixit

Domine,
ire
,

slum allalurum praedixerant

65, 25.
tiant
:

Isai. 9, 6, 7, et 11, 6, et

tecum paralus sum

et

in

carcerem
,

et in
Sfi
,

mortem

nalo Christo hominibus annun-

Luc. 22, 55. Chrysostomus

fecli,

boni.

auclor lmper-

Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus, Luc. 2, 14. Hanc se Christus, non illam dare dicit, Joan. 14, /J. Pacemrelinquo vobis, pacem meum do vobis,

26, Theophylaclus. Interpretatio

autem

Hlarii

et

Eulhymii, qui crucem illam vocari putant, qu

morltli esse

mundo
14; el

debemus
esl, et

sicut

D Paulus

dixit

non quonioc ^ mundus

1

dal, ego do vobis.

Hanc apo-

Mild mundus cructfixus

:

ego munao, adGal.it. 6,

viliis et
lit-

stolos

qucumque

irenl, precari docuit,

lia

mui, supra vers. 12.

pax huiedoHieronymus, Chrywslonuis

Qui carnem suam crucifixerunt cum

concupiscentiis, c. 5, 24,
teralis.

magis moralis

est,

qum

homili 36;auctor lmperlecli, 26; Gregorius, 3 pari.

pastor.,c. 23,

Beda

et

Theophylaclus hoc loco. Alle-

Vers. 39.

Qui invenit animam suam. Loquilur

Vers. 34. Futurum erat ut doctrina Chrisii Judseis et gentibus annuntiata in familias divisioncm et

discordiam induceret,
dulis.

aliis

credentibus,

aliis

incre-

Vers. 36. Domestjci ejus, propinqui infidles. Ycnit Chrislus non ut pacem lerreriam, in qu non habelur ratio pictatis, slahiliiet dissensio ver illa, cujus meminit, non est seditiosa, sed paliens injuria;

UC3 non ex
qui se
veritate
,

IN
sed ex vulgari
invcnisse

MATTHIEU.
,

.!

661
;

animam suam

hominum opinione pillant, cm ex ccrto

bus lapidasse
eos
,

et

ut

sp principes
recipiunt
,

et rebelles, et

qui eos

domo

occultantve, edein

eam, et pnesenli mortis periculo eripuerunt, quasi jam pordilam recuperaverint. Nomine auteni anima utiiur ambigu, quod in similibus ambiguis vocabulis

pn punire

soient. lia exislimo

omnes velercs

inter-

prtes inlellexisse, sed quia facilem interpretationem

esse pulrunt, non explicsse

nos aliquando

in scirpo

non solm sine

emphasi
fieri

vitio,
,

sed eliam

cum

eleganii, et

solet

ut supra notavimus c. 8,

22

Dimitle mort nos sepelire mortuos suos. In priore loco

accipit

nodum qurimus. Cert non aliter intellexisse videlurClcmens, cm lib. 4 Strom. ex bcsenlenli confirmai non qualem omnium bcatorum essemercedem.
Vers. 42.

animam pro

vil

ex Hebrorum idiomate
aut in vilam

in

posteriori pro anima,

qu

Ex mimmis

istis

calicem

ao_U/E frigivilissi-

ternam
est.

re-

cipienda, aut in igncm

lernum millenda

de. Proponit personas abjeclissimas, et rem

Vers. 40.
cile est,

Qui recipit

mam
dical.

calicem aqu, el
ignis calefieri

aqu non
;

calid

qu

sino

vos. Nihil hoc loco diffi-

impens

non polest

sed frigid, qualis

nisi intelligere,

quorsm boc Christus

dixorat

naiur sua manat ex fonle.

Hicronym. ctEulhym consolationem essedicunt, quae

ad vers. 9 referalur. Nain quia
ibi
:

Mercedem suam. Ubieumque novi

hrelici boc no-

Nolite

men

inveniunt, miris modis efficere conanlur, ut ne

significare vidcatur,

possidere aurum, etc., ne cogitarent,

inter ignotos possent, aperit
illis

quil Eulhymius, dicens eos

quomod vivere omnium domos, innon minus iibenter ab omiret,

mercedem
pellari,

ne quis ex mercedc

meril colligat. Dicunt vitam ternam mercedem ap-

non quod propter opra, sed quod post opra

nibus recipiendos,qumsi ipsemet

pitvos,

quia qui reciillis

delur, sicul merces post

solet.

merilum ac laborcm
sibi videntur,

dari

me recipit.

Rucl,

si

hxc non

Apostolis, sed

Quod

vald acul probare

cm

qui cos recepturi erant, dicta

fuissent.

Apostolis dicuntur. Credo ergo non ali de causa

Nunc autem bc

dicunt non posse

eamdem

et

mercedem,

el haeredila-

tem esse

hrcditalem enim non labori, sed generi

Chrislum dixisse

qum

ul

Apostolis significaret
esset,

dari; atqui vilam

pellari.

lernam passim hreditalem ap,

quanlam eorum curam babiturus personam sustinerent.

Vers. 41
id est,
.

cm

ipsius

Quid se docuerimus non solm post opra

sed etiam propter opra nobis dari? concidat ulique

est,

In

nomine prophtie Quia proplieta

.

eorum error

diruto fundamento necesse erit. Atqui id

missus me, non quia cognalus, non quia Ju-

vel ex hoc ipso loco, ut longis

non habeamus, mani-

d;eus, aut alio

quo nomine, aucior Impcrf., docloiem de

llieron.

feslum est. Non enim obscure significat Christus, ut

reci Clemens Alexandrinus adnolavit, non eamdern

Cbrysost., Beda, Tbeophylacl. Propbelam autem vocal Evangelii

iis

enim loquebatur.

eum
et
ipsi

qui prophetam

et

eum

qui quemlibet
;

hominem
sicut

Mercedem prophtie; quidam mercedem, quam

illi

juslum exceperit, mercedem reccpturum

propheta et justus

nec

propheta dabit, quia docebit

justi,
illo,
:

cum Evangelium
juslus
illi illi

eamdem
,

recepturi sunl. Majori

vierccdem

id

est,

quam

impelrabit
dabit, ut
iniquitaber-

ergo major;

minor minori merilo respondet. Quid

si

orando pro
Luc. 16, 9
talis, ut

aut quia ejus causa Deus

autem
si

est propter mrita dari

hoc non est

Nam

Facile vobis amicos de

defeceritis
,

mammon
dabo
Alii
,

sola posterioris, et prioris consequentia, ut hacretici

cm

recipiant vos in
illi

tema

volunt, mercedis
labori

nomine

signilicaretur;

nec majori

nacula. Alii
plieta

mercedem, quam ego

;

qui pro-

major, nec minori minor, sed tanlni priori

posterior redderetur.

sum

et justus

prorss violent.

mercedem
propbelas
in-

prior, posteriori

Quod cum D.

prophct

et justi, id est, qurerecipienlibus

Pauli sententi

omnin pugnat,

Cor.

3,8: Unusnisi

et justos

Deo
;

constiluta est. Probabilis

quidem
sil,

quisque secnndm
accipiet.

suum laborem propriam mercedem

qui

terpreiatio

sed ego non dubito quin sensus

accipiet, id
est,

mer-

Quid est becundm suum laborem,

;

cedem prophel
accepturus est
est, recipit,
te, officio
,

quam
,

ipse proplieta

magis laboravit, majorem

piet?

qui minus
:

quia

pcrindc apud

dm propbelam quia propheta Deum est, atque si prophDavid dixit,

in
1
,

Quod
et

alio

loco dicit

minorem reciQu seminaverit homo

,

hc
9, 6

et
,

metel; qui parce sminal, parce et metet, 2 Cor.

l'ungeretur; sicut

Reg. 30,
et

ad Gai.

6, 7.
,

24

Mqua

pars

erit
;

descendent
et sicut

prlium

rema-

dem
tur.

esse non posse

Quod autem objiciunt qu eadem haTeditas

faciunt,

merce-

appelle,

nentis

ad sarcinas

contrario Auguslinus

perqum imperit
sine meritis, sed

non

aliter

de divin

mullis locis solet dicere D.

Paulum

dm

lapidan

quam de hum n
lm

haredilate judicanles, quoc non so-

tium Stephanum vestimenta servabat, omnium maniex parle infidclium impia, ex parte fidelium justa et sancta. Cbristus dissensionum occasio fuit, non causa evenlum sap Scriptura, non intenlio;

sp eliam temer
liliis

sine judi-

cio, sine voluntate

parentum

obt'iigit.

Non

sic

rum

Deus suam temer hreditatem

Vers. U.

projicit;

cerlo judisuseipit.

Qui eo

nomine prophelam

nem, aut causam

piofert.

Vers. 38. Qui non accipit crucem suam, qui non patienter adversa perfcrt. Qu locuiione Christus primus ususesl, erpie crucis mysterium commendavil.

prophela, mercedem accipiet, non in pari gradu, sed juxla affects et officii magnitudinem propheta; nomine doclor aut praedicalor Evangelii

quod

sit

rect intelligitur.
In nomine discipuli; quia discipuliis Ihcc Chrisli documenta in monte ipso inter Capharnauni et Belhsaidam dala sunl, cm aposlolos

Eadem vox Hebra utruinque

et ferre.

significat.

acciperet
invenire

Vers. 42.

Vers. 39.

Qui invenit; phrasi Hebraic,

esi.

est acquirere aut servare.

elegit.

605
cio nobis dat, et quia
filiis,

COMMENTARIA. CAP.
et quia meritis.
,

XI.
dat.

Quia

filii

minus meritis minorem

,

Quia

filiis

datur, hre-

quidem

dat

quia meritis

magis meritis majorem

XI.

ditas; quia meritis

filiis,

merces appellatur.
XI.

CAPUT
1.

CHAPITRE
Jsus, prae1.

Et factum

est,

cm consummsset
corum.
in

cipiens

duodecim

discipulis suis, transiit inde ut doce-

Aprs que Jsus eut achev de donner ces instructions ses douze disciples, il partit de l pour aller enseigner et prcher dans les villes du pays.
2. Or, Jean ayant appris dans la prison les uvres de Jsus-Christ, envoya deux de ses disciples, 3. Et lui dit Eles-vous celui qui doit venir, ou en altendons-nqus un autre ?
:

ret et praedicaret in civilatibus

2.

Joannes autem cm audisset

duos ex discipulis

vinculis opra

Christi, mittens
3. Ait
illi
:

suis,

Tu

es qui venturus es, an alium exspe-

ctamus?
4.

Et respondens Jsus,

ait ills

Euntes renunliate

4. Et Jsus leur rpondit: Allez, rapportez Jean ce que vous avez entendu et vu. 5. Les aveugles voient, les boiteux marchent, les lpreux sont guris, les sourds entendent, les morts ressuscitent l'Evangile est annonc aux pauvres ;
,

Joanni quae audislis et vidistis.

5.

Cci vident, claudi ambulant, leprosi mundan-

tur,surdi audiunt, morlui resurgunt, pauperes cvangelizantur:

6.

Et heureux celui qui ne sera en moi.

6.

point scandalis

Et beatus

est

qui

non

fuerit

scandalizatus

in

me.
7.
Illis
,

autem abeuntibus cpit Jsus dicere ad turbasde Joanne Quid exstis in desertum videre?
:

7. Lorsqu'ils s'en furent alls, Jsus s'adressant au peuple, leur parla de Jean en cette sorte Qu'tesvous alls voir dans le dsert un roseau agit du
: ;

vent
8.

arundinem vento agilalam?

8.

Sed quid

exstis videre?

hominem mollibus

ves-

Qu'tes-vous alls voir? Un homme vtu molle? vous savez que ceux qui sont vtus mollement habitent les palais des rois.

ment
9.

titum? Ecce qui mollibus vesliuntur, in domibus re-

Qu'tes-vous donc alls voir?

Un prophte?
:

gum
9.

sunl.

Oui, je vous en assure, et plus qu'un prophte.

exstis videre?

Sed quid

prophetam? Etiam dico

est

vobis, et plus

qum prophetam.
enim de quo scriptum
:

10. Car c'est de lui qu'il a t crit Voil que j'envoie mon ange devant vous, qui vous prparera la voie

10. Hic

est

Ecce ego

o vous devez marcher.

mitto angeluui
bit

meum
te.

ante t'aciem tuam, qui pracpara-

H.

Je rous

le dis

en vrit, entre les enfants des

viam tuam ante

H. Amen
in

dico vobis, non surrexit inter natos

:

muest

femmes, il n'y en a point de plus grand que Jean- Baptiste; cependant celui qui est le plus petit dans le royaume des cieux, est plus grand que lui.
12. Or, depuis le temps de Jean-Baptiste jusqu' prsent, le royaume du ciel se prend par violence et les violents remportent. 13. Car jusqu' Jean, tous les prophtes et la loi ont prophtis. 14. Et
si

lierum major Joanne Baptist

qui

autem minor

regno clorum, major est

12.

illo.

diebus autem Joannis Baptistse usque nunc,

patitur,

regnum clorum vim

illud

et

violenli rapiunt

13.

jmnes enim prophet

si

et lex,

usque ad Joan-

vous voulez l'entendre,

il

est

lui-mme

nem
rus

prepheiaverunt.
vultis

l'Elie qui doit venir.

14. Et
est.

recipere, ipse est Elias qui ventu-

15. Que celui-l entende qui a des oreilles pour entendre. 16. Mais qui dirai-je

15. Qui habet aures audiendi, audiat. 16. Cui

autem similem sestimabo generationem

est pueris sedentibus in l'oro, qui

is-

ble
la

il

est

que ce peuple-ci est semblasemblable ces enfants qui sont assis dans

tam ? Similis

claman-

place, et qui criant leurs

17.

compagnons,
et

tes coaequalibus,

Leur disent

Nous avons chant pour vous,

17. Diciinl

Cecinimus vobis, non

planxistis.

et

non

saltstis

la-

mentavimus,
18. Venit

et

vous n'avez point dans; nous nous sommes laments, et vous n'avez point vers de pleurs.
18. Car Jean est venu ne mangeant point; et ne buvant point; et ils disent: 11 est possd du dmon.

enim Joannes neque manducans neque

:

bibens, et dicunt

Daemoniura habet.

19. Venit Filius hominis

manducans

et

bibens, et publicano-

dicunt

:.

Ecce homo vorax, etpotator

19. Le Fils de vant, et ils disent

et

l'homme
:

est

C'est

un

vini,

homme

venu mangeant et bude bonne chre,

rumet

filiis

adonn au
la

peccatorumarnicus. Et juslificata est sapienlia

suis.

Et

vin, ami des publicains et des pcheurs. sagesse a t justifie par ses enfants.
il

20.
factae

Tune cpit exprobrare

20. Alors
civitatibus,
in

commena de
il

faire

des reproches aux

miracles,

quibus

villes

dans lesquelles

avait fait plusieurs

fait

sunt plurimae virtutes, quia non egissent pni-

de ce qu'elles n'avaient point

21. Malheur
toi,

pnitence.

tenliam.
21. Vse
in
tibi,

Corozain,

vse tibi, Bethsaida

virlutes,

quia

si

sade, parce

qrc

si les

Corozain, malheur toi, Bethmiracles qui ont t faits au

Tyro

et

Sidone

faetae essent
cilicio

quae factae

sunt in vobis, olim in

egissent.

et

cinere pnitentiam

milieu de vous avaient t faitsdansTyreldansSidon, longtemps qu'elles auraient fait pnitence dans il y a le sac etdans la cendre.
22. C'est pourquoi je vous dclare qu'au jour

22.

Vermtamen

dico vobis: Tyro et Sidoni remis-

sius erit in diejudicii,

qum

vobis.

gement Tyr et Sidon seront sement aue vous.

traite

du jumoins rigoureu-

607
23. Et tu, Capharnaum,

IN

MATTILEUM
,|
1

668

numquid usquc

in

ccelum
si

exaltaberis? usquc in infernum descendes: quia,

in
(c,

odomis
forte

factai fuissent virlutcs, qu;c faclie

sunt in

mansisseut usque in banc dieni.

lerrae
tibi.

23. El loi, Capharnaum, telveras-tu toujours jusqu'au ciel ? Tu seras abaisse jusqu' l'enfer, parce que, si les miracles qui ont t faits au milieu de loi avaient t faits dans Sodoine, elle subsisterait peullre encore aujourd'hui.

24. Veruitamen dico vobis, quia

remissius erit in die judicii,
23. In
illo

Sodomorum
dixil:

quam

tempore rc-pondcns Jsus,

Con-

24. C'est pourquoi je vous dclare qu'au jour du jugement, le pays de Sodoine sera trail moins rigoureusement que loi.
Je vous rends Pre, Seigneur du ciel et de la terre, de ce que vous avez cach ces choses aux sages et aux prudents, et que vous les avez rvles aux pe:

fiteor tibi, Pater,

disli

Domine cli

et terne, quia

abscon-

23. Alors .lsus pronona ces paroles

gloire,

mon

lucc sapientibus et prudenlibus,et revclsli ea

parvulis.

26.
anlc
le.

lia

Pater

quoniam

sic

fuit

placitum

tits.

26. Oui,

mon

pre, parce que

cela

vous a plu

27. Gin nia mihi tradila sunt Paire

meo

et

nemo

ainsi.

27.

novil Filium nisi Palcr: ncquePalrein quis novit, nisi

Filins, et

Mon Pre m'a mis

et nul

cm

volueril Filius revclare.

commt
voulu

toutes choses entre les mains ne connat le Fils que le Pre, comme nul ne le Pre, que le Fils, et celui qui le Fils aura
;

28. Vcnile ad
eslis, et

me omnes

qui laboratis et onerali

le

rvler.

ego reficiam vos.

29. Tollile juguin

meum

super vos, cl discile

me

28. Venez moi, vous tous qui tes fatigus et qui tes chargs, et je vous soulagerai.
29. Prenez mon joug sur vous et apprenez de moi que je suis doux et humble de cur; et vous trouverez le repos de vos mes.
;

quia mitis

Sun

et butnilis

corde, et invenielis requiem

animabus
30.
lev.

vestris.
est, et

Jugum enim meum suave

omis

meum

50. lger.

Car

mon

joug est doux, et

mon

fardeau est

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Et factum
,

est, frequcniissimus be,

ac vetercm auclorem habet, et quia civitates aposto-

braismus VTH

quod Septuaginla soient vertere

aut factum est, accidit
;

x!

lorum vorari eas

sent, aut quas

in

quibus aposloli

modo

pntdics-

t'/htr, et fuit,

sed hoc poulrc-

tantm obiissent, durum mihi prorss

mum

buic loco non convenit, ne casu id fa.aim vi-

videlur, et quia evangelista significatChrislum ctsla-

deatur, quod

summo

consilio factum est. Septuaginla

lim

ut apostolos misit, et in

locum diversuni diverin

Interprtes evangelista imitati sunt. Pruitermisil Malthsens

,

tisse. Misit

ergo eos, ut

ait

Lucas,

omnem

civitalem

qiujc aposloli in

sua missione fecerunt. Marcus

et

locum, qu ipse non slatim, sed long posl venlurus

c. 6, 12,

13, et Lucas c. 9, 6, breviter narrant.

,

erat. Scribit

enim idem Lucas,

,

c. 10, 17,

non Chri-

Ci

m conscmmasset Jsus pr^ecipiens. Prcipere

slum ad eos venisse

civitales

sed eos ad Chrislum rediisse.

cl

participium pro infmilo ex

dixissent
,

cm

pra:cipiendi finem lecissel.

Grco idiomate, Non

Lalini
signi-

Magis mihi placet Euthymii

Bed;e interpretatio,

Judorum

significari, ut aut relativum sine

sit
,

ficaulur necessari ea proccepta

qu

consiliis apiid
illa

antcdente positum

aut non ad
c.

proximum
10, G
,
:

sed po-

theologos dislinguutitur;

sed inslruclio
,

parlim

ad remolum anlecedens referatur,

tius

lie

pnreeptis

parlim consiliis conslans

quam

Cbrislus

ud
:

oves,

qu

perierunt

doms

Isral Isral

aut ad vers.

apostolis tradidit.

Hoc enim

est SiaTt/.rrEtv, ordinale,

23

Non

consummabilis

civitates

donec ventt
usitalis-

disponere, ut

Cor.

H,

34.

filius

hominis.
est, 3.

Utrumque enim apud Ilcbneos

qui venturus es.

Transit inde.
sbaniur,

Dm

Apostoli in su missione ver-

siinum

ne

sua prsenti

eorum

aucloritatem
obscuraret.

Vers.
ficilis,

Tu es

4 Reg. 17, 24, et 3 Heg. 5, 3.

Locus ide

dif-

minueret,

clarilatemque

miraculorum

quia slatim lecloris

animum

perculit dubitalio,

Quam ob rem

Theophylactus existimat nullum int;

quomod Joannes de co quem, anlequqm niiraculum

fecisset ullum,

rim Cbristum niiraculum edidisse

xisse evangelistam
ret.
,

ideque non di-

Agnuni Dei confessus fuerat, posl

lot

ni miracula facerct, sed ut doce-

facla

miracula dubitare videatur. Jusiinus quidem

,

Tenuis conjectura.

cerl

aut quisquis

ille fuit
,

auctor, q. 38, ad orlho-

In civitatirus

eorum. Multi civitates discipulorum

i

doxos,

et Tertullianus

lib.

adverss Marcioncm, 4,

intelligunt; sed cur

HlaSR civitates

eorum appcllanlur? Nonnulli Gasignificari pillant. Erant enim apostoli

parte Galila-i
,

diccre non dubilant ver de Christo

tsse. Pejus etiani

Joannem dubiadju'ngit, proin

quiddam Tertullianus
qud
spirilus
Ill

aut

omnes aut maxini Nonne ecce cmnes isti, qui

,

Acl. 2, 7
,

pterea dubilsse

prophtie ab co
aetate

loquuntur, Gatili sunt

,

ut

Cbristum reeessisset.
lis

nimirm

nondni saprol'e-

Eulhymius,

et

Hugo,

Alii civitates

in
:

quibus aposloli
Misit eos binos

culla thcologia
,

hujusmodi aliquando spinas

praedicssent, ut Lucas ait, c. 10, 1

in

rebat. Alii

quia id absurdum esse animadverlerunt,

,

omnem

civilatem

et

locum

quo erat ipae venlurus.

aliam qua:sivcrunt interpretationcm

non dubilsse

Quam

interpretalionem ne probem, mu/'us causis im-

Joannem an Chrislus Agnus Dei verusque Messias

esset,

pedior, cl quia haereticorum est, nec ulluin

bonum,

qualem idem anle

lestalus fuerat; sed an

mo-

Vers. 1. Eorum, Jud;corum. Quidaulein feccrint apostoli Christo dimissi, Marcus, c. 6, et Lucas, c. 9, referunt.

Joannes qui tum erat in carcere , in Vers. 3. arec Macheronta,ubi Herodes Aniipas hujus aimi inilium c\egit,duos discipulis suis misit ad Cbristum,
,

,,

680

COMMENTARiA. CAP.
bitsse
;

XI.

670
id discipulis dcctarfcse

riturus essct, et ad infcros descensurus. In qntti sen-

nec enim

credendum
,

tentiam meliore

nondm

inventa
,

maxima
homil

pars veteUn

est, que- Christum liberi? interrogarent

et facilis

runi auctornin concesserunt

Anihrosins, nbro
,

Lu -

credente postea prceptnre, et quasi mutante eo sentenliam,

ipsi

cam

7;

Euscbius Emissenus, in
lib. 3,

J.dianus

quoque mutarenl.
;

Cm

imus ad

vilia,

Pomcrins,

contra Jftdaeos; Venanlius in exposi;

duces esse volumus

duce.

ad virtutem pudet nos

ire sine

tione Symboli

apostolorun

Crfegeris

',

homil.

1 in

Ezcch., cnjns opinionis etiam Chrysosiomus, homil

37, et Theophylacius in commenlatis ad

Qu.e aumstis
facla

et vidistis.

Miracula

qa;

me

hune locuni

esse ah

iis

qui viderunt, audivislis; et qu;u vos

c. 7,

mentionem

feeit,

camque merilo
e!

refnlavit.

Qno enim

ipsi pr;r:

enies conspcxisiis. Scrihil enim Lucas,

modo

morteni Chrisii,
,

descensum ad

inferos Joannes
,

21, nmllo

coram

illis

Christum curasse ccos

mul-

ignorare poierat

qu nemo

tune proplieia

nemo
au-

los variis afllictus nihiis

morbis sanavisse, multos

umo-

doctus, qui anliquorum proplietarum vaticinia legisset,

librasse.

Al cur non diserte ad quslioucni

ignorabal? Yera igitur est

ctoris
c. 4,

llilarii,

Clirysostomi

respondit se esse Christum?

cm
cl

mulieri Samaritan

ImpciTccti

Cyrlli Alexand., lib.

2 Thesauri

etiam non inierroganii

se esse dixerit? Joan. 4, 20.

Euthymii, Theopbylacti, Rupcrti sententia, Jonnnullo

Hespondenl Chrysosiomus
credulos non vernis
,'

Ruperlus homines in,

nem

Clirislo

modo, ejus ver discipulos aliquo modo de dubilsse. Amabant enim nimim pnecepto,

sed Jadis persuadere

:

cl

cou-

vincere voluisse

ut Joan. 5, 33, 5G

l'os
;

misutisud
ego autem

rcm smim e quidem nsque

slnm
sibi

ut ne

illi

quidem Chii,

Joannem

et

lestimonium perliibuii

verilati

longo

intervallo

anteponenti

seque

ut

liabco teslimonium
milii

mnjus Joanne; opra enim qu ddit

fucio,
et

corrigiam calceamenti ejus solveret, iiidignum pnrdicanti satis crederenl. Pfabarit fortass modesti,
verilate dieere,

Voter

ut

perfuiam ea, ipsa opra, quai ego

non
mi-

teslimonium perhibenl de me, quia Pater misit

cap. 10, 37, 5 8
eredere;
si
:

me;

quque se humiliorem

cl Christo

Si non faeio opra Patris mei, nolile

el si

norem faciebat, e credebant illo esse majorcm. Unde illa advcrss Christum ipsorum mulalio nala
est, Joaii. 3,

autem fucio,

milii
:

non

vullis credere,

operibus crdite; et c. 15, 24

in cis
,

Si opra non fecissem

;

26

Rabbi, qui erat tecum trans Jorda,

qu nemo
et

alius fecit
,

pcccaluni non liaberenl

el

nem, cui
et

tu teslimonium perliibuisli

ecce hic baptizal

niuic

autem

viderunt
se

cl

oderunt

me

el

Patrem

omnes vemunt ad Muni.

Cm

ergo Joannes moiii se

,

meum. Cur ergo

credituram. VERS. 5.
rai,

Samaritaine Christum esse dixit?

proximum videret, et miracula Cbristi qii durissimuin quemque ad credendum movere possenl au,

quia sciebat eain faci., ul ventas declaravit, verbis

divisset

discipulos suos ad illum

misit, ut qui ^ibi

Misit au-

PaUPERES EVVNGEI.IZANTIR,
et
:

s ay/e;

liv-

non crediderant, Cbristi miraculis crederenl.

quod Theophyl.

Eutliym. acliv inlerpretaniur,

tem quasi

ipse dubilaret, quia

nunqum

ausi fuissent

quasi dical

pauperes prdicanl Evangelium. Pau,

suo Christum nomine interrogare. Sic enim optimus quisque medicus, ut grolum caret se etiam fingit
,

peres auiem apostolos vocari dicunt

qud ver pau-

peris, cl humilis coiidilionis essenl. El

quidem

solet

grolare. Quis infirmatur,

11, 29.

et

ego non infirmer? 2 Cor.

hoc vcrbuui,
Evangelislas
siv voce

qncmadmodm

redditur, perspicuum est

Hune verum esse sensuin ex raiione, qu v. 2, Cm, inquit, audisset Joan:

communi ad quatuor prfatione monuimus non solm pasin

,

actionem signilicare
,

sed eliam aliquando

1

nes in vinculis opra Christi, misit duos dediscipulis suis.

passioncni
4, 6,

ut

ad Hebros 4

2, et

Ptri 1, 25, et

Qu

opra? miracula.

bitationem adduxissent

An eum

miracula Christi
,

in

du-

qu

siguificalio sola

etiam potest in hune locuni

qui ante sine miraculis

convenire. Numral enim inler miracula

non solm crediderat, sed etiam prdicaveral? Discipulos ergo miltit ut

peres evangelizenlur.

Non

erat

quod pauautem miraculum, ut

,

miracula videant, el de Christo

et

pauperes Evangelium annuntiarent. Soient enim ho-

desinanldubitare. Hieronymus

Beda ampliusquidJoannis an Chri-

mines abjectissimi magnarum sa;p rerum esse nunlii.

dam

dicunt

ne discipulos quidem

Cl autem pauperes evangelizarcntur,

illis

slus verus

esset

redemptor dubilsse; sed an mor-

gelium
tiari

pnedicarctur, vald mil

um

tem subiturus, et ad inferos descensurus esset; camque ob rem ad eum missos fuisse , sed non congrnit interpretaiio. Quo enim modo ex miraculis,
ulrm Christus morilurus,
esset, et

enim pauperibus Evangelium

illis

est
et

EvanAnnunregnum cloid est,

erat.

rum

4 , 17, et 9 , 55. Quid autem admirahilius qum paupereni regem fieri?

,

promitti

supra,

c. 5,

ad inferos descensurus

Propterea
caretur
,

cm omnibus

qualiicr Evangelium prx'diet

cognoscere pomissent?
4.

solos

tamen pauperes noniinavit,

quia id

Vers.

Renuntiate

Joanni. Sciebat Christus

inter miracula

ponendum

erat

el ut ad Isai prophe-

cos non Joanni, sed sibi interrogsse; noluit tamen

signilicare
,

tiam alluderet, oslenderetque se illum esse Christum,

ne eos incredulitatis
dicit
:

et simulationis insi-

de quo esset propheta vaticinatus,

c.

61,

Spiritus

mulare viderctur; ide

forlc

Renuntiate Joanni. Aut

Domini super me, eb qubd unxerit me, ad unnunliandum

pauperibus misit me.

pulabant nuntii ver Joannem non simulat du-

non qud dubitaret an is esset Messias. Tu es qui venturus es ipyifj.E-ios tu es Messias sed ut discipuli e de re convicti non dubilarent. Vers. 5. Alludit ad cap. 35 et 61 Jsai ubi hc
, ,

de Christo prdicuntur. Mortui resurgunt ; bine nonnulli colligunt , plures qum trs morluos Chrislo
fuisse,
i

suscilatos.

Pauperes evangeuzantur humili-

bus Evangelium annuntialur.

671
Vers. 6.

IN

MATTH/EUM
me.

672

Qui
fuerit

non fuerit scandalizatus

,

in

nabaniur.

Non

erat

propheta

quia Christum

non

Qui

unde vitam haurire debuit

et qui

morlis occasiouem

fulurum prnunliabat, sed digito pnesenlem demonstrabal.

non acceperit,
inous

ad credendum moveri miraculis,

,

Prophel autem erat quia Christum

divino spirilu cognovit.

nemine
alio

non

ad accusandum

quod

scribis et

indicante,

Quanqum

Pharisis accidisse legimus, qui

eum

in principe

d-

modo

Christus

eum

alio

ipse se

prophetam esse

nioniorum dmonia ejicere dicebant. Erat enim petra

scandali,
et lapis ofFensionis, Isai.
,

negat. Christus ut
gnilicaret.

majorem,

ipse ut se

minorem
,

si-

8, 14, Rom. 9,
Luc. 2, 34, sed

Uterque lamen cdem ralione

erat.

quia non

33, et positus inruinam multorum

aliorum more propheta

plus
se
et

Quam autem ob rem

difficile

non

crede.nlibus.

Nam

credenlibus quidem lapis erat

qum prophel

esse dicalur,

non

est per

summus,

angularis, electus, ut D. Petrus interprela-

quemque

cogilare. Illustrissima

enim ejus

viia fuit,
fuit

lur, 1 epistol, c. 2, 6, 7. Pulant

Hieronymus

et

cm miraculum nullum

feceril,

perpetuuni

Beda Christum
Vers.

his verbis Joannis discipulos, qui

non

crederenl, notare voluisse.

7.

miraculum. Miraculo conceptus, miraculo clausus adhuc in utero vcnienlem Dominum seiiliens , cl maipsi
tri

Illis

autem abeuntibiis. Quare non

,

sua;

demonslrans
SU!

miraculo circumeisus mutani

miraculo inler feras

ante? Respondent Chrysostomus

et

Eulhymius, ne
vidc-

patris

linguam

cxolvens;

Joamiem coram ejusdiscipulisadulalori laudare

retur.

titam degens, ul, quemadniodm auctor Imporfecti

scribit,

non solm a>qusse angelos

,

sed supersse

Csepit Jsus dicere. Quare? ne

ii

qui aderant, et

Joannis legalionem audierant, existimarent

,

eum priorem seritentiam qu magnificum de Christo testimonium prbuerat, mutavisse, aut de Christo cert cpisse dubilare,
et ipsi

cm homo non anglus esset, anelicam, non humanam vitam duxerit; ut non omninwsine causa mulli eum Juda verum etiam fuisse
etiam videalur, qui

angelum existimaverint, ut Eusebius,

monslrat. evangel.,
c. 5,

lib.

9 de De-

quoque
lib.

fide vacillarent, ut

auctor est.
c. 3, 1,

Hieron., Cbrysost., Cyrillus,

2 Ths.,

c. 4,

Beda,

Ante faciem tuam. Apud Malachiam,

legitur, anle faciem

non

auctor Imperf., Theophyl. et Eulhym. adnotrunt;

tuam; sed, ante faciem meam. Sed

illic

quod scquens arundo confirmt, quasi dicat non esse

sensus est idem.

hic pater de
potest.
filio.

Nam
enim
;

Christus de se loquilur;

Joannem liominem levcm

et

similem arundiui

qui

Hinc eliam Chrisii divinitas probari

est

senlentiam tcmer mutaverit.

Certum

apud prophetam

lrcnm

Qlid existis. Cur non polisdixit, qualem liomi-

esse, qui loquilur

ex eodem autem loco manifestum

nem Joamiem
lyma
cl
,

pulatis? ut alludal ad
:

il

lud

quod su-

est fuisse Christum.

pra, c. 3, 5, dicium est

et

Tum

exibal

ad eumJeroso-

Vers. 11.

Non
non

surrexit. Hebraismus Dip' nb,

exstilit,
;

omnis Juda

et

omnis regio circa Jordanem;

Lalini dicunt,

nisi

quod surgerc paul enim non solm

Luc.

3,7:

Dicebal ergo ad turbas

ipso, quasi dicat,

qu

exibant ut

majorem emphasim habet

exstilisse, sed

signilicat

baptizarentur

tib

non

est,

qud vos

prlcrea eminuisse.

pniteatad videndum Joamiem quasi virum singnla-

Inter natos mulierum non surrexit major Joanne

Baptista, locus diffiedis, quia non apparel quomo-

rem exiisse, quasi in pejus mutatus sil; major etiam eslqum tum, cm ad eum exirelis, putabaiis.
Vers. 10.
dixerat,

Hic est enim. Probalquod paul anle

,
;

d vera
extollil,

possit

esse senlenlia quai

alios

ut

non solm

ade Joannem omnes, verm Chriluercli-

Joamiem majorem esse prophel quia quoanglus est

,

stum etiam ipsum deprimere videalur. Novi

dammod
sed
i I

et

non anglus qualiscumque

corum

interprtes facilcm ad fugiendum hoc

incom-

le

nobilissimus
:

de quo apud Malachiam Deus

modum viam
dignitatem

repererunt. Dicunt Joannis officium et

pradixerat

Ecce ego millo angetum nieum anle faciem

alii

tuam. Dicuntur quidem et

angeli apud

prophetec, et sacerdoles
,

gnilateque, non
rari. Id

eum superiorum prophetarum olficio disanctitatem eum sanctitate compased

33,

sed

alio

eumdem prophetam c. 2 modo qum Joannes.

est.

et Act. 7,

ex Luc probant, qui non absolul dicit ne;

Uli,

quia ad

minem Joanne majorem

prophetam.

neminem majorem

fuisse

hommes;

Joannes, quia ad Christum, id est, ad

Deum
id est,

Tum

etiam ex hoc loco, ubi id ageba-

ipsum missus

Et quidem ante faciem ejus,

batur, ul Joannes plus

lur.

ut illum proxim prcederel, quod honoratissimorum

qum propheta esse probareVerm enimver hc qu plana illis visa est

et ?

amicorum

est;

cm

alii
,

servi

non prcedere domiChrysosi. et

via periculosus error est, et Christi senlenlia,

num

sed sequi soleant

quemadmodm
ipse,

pietate discedens.

Nam

et

Christum plus quiddam de

infra

auctor Imperf. adnotrunt. Atque hoc

intelligendum
est,

codem sensu
more pro-

Joanne dicere voluisse paul

tas ipsa suadet ut plus
!

docebimus

et pie-

quod Joannes

Joan.1,21, pro-

de

illo

dictum eredamus. Ca;scilicet

pii, quidquitl

phetam

se esse negat,
,

quia non aliorum

lerm novi hretici, homines

phel erat

qui de long post venluro Chrislo vatici-

pietatem attnuai, aut B. Virginis, Joannis Baptista;

et

Vers. 6.

Qui

non fuerit scandalizatus

Aposlolorum sanctitatem minuit, nimis libenler

:

in

me

qui offensus non fuerit vitre meet mortis humilitale. Bcatus , cui non fuero scandali et ruinai occasio.

tis

Vers. 7. Num hominem levem et inconstantem? ne forte existimarent Joannem mutasse sententiam non frustra joannem adiislis. Vers. 9. Et plusquam prophetam. Aliisprophe:

excellentiorem prsentem vidit , et nondm populo agnitum demonslravit. Lucas 7, 28 Major inter natos muVers. 11. lierum propheta Joanne Baptista nemo est. De sanctis veleris Teslamenti id intcllitfil AJaldunatus si fit romparatio in ganctitate

675
anijilecli soient.

COMMENTARIA. CAP.
Primm quidem omnes veteres auctoquod sciam, prorss cxcepto de sancliofficio

XI.

674

terpretes explicaverunt. In primis

Euthymius nomcn

res nemine,
tale,

psum

proplieta;

apud Lucam non officium, sed san-

non de

exposuernnt, Tertullianws,
,

lib.
,

de
el

clitatem deelarare. Quia

enim

proplieta; sancli et esso

Baptismo, Cyrillns Jerosolymitanus

aller Cyrillus Alexandrinus, lib.
lib

catech. 3

solebant, et habebantur, viri sancti, etiamsi proplieta;

2 Thesauri,
lib.

c. 4, et

non essent, propheloe vocabantur. Quo sensu pas-

in

Joan., c. 34,
in

Ambrosius,

6 in Luc.,

sini

videmus Christum Judseis prophetam appellari,

Clirysostomus, hom.
perf.,

hnnc

locnni, 38, auctor lintract.

non qud fulura praedicerel, sed qud suam miraculis

sanclilatem declararet, Mail h.

Joan., et

hom. 27, Hicronym., Angust., lib. 2 conira Adversarium leg

13

in

21,

Marc. 6, 4,

et prophet.,

15; Luc.

7, 16, et 24,

19; Joan. 4, 19, et 6, 14, et

si

c.5, Hilarius, can.

H,

Maximtis, inHoni.de S. Joanne,

aliter.

7, 40, 52, et 9, 17.

Qud

etiam apud

Lucam nomcn
prophetis vs-

neque qitisquam, ntdixi,

sublilis

Nec

est prol'ecl tain

esset officii, nihil lainen efficere ex eo loco possenl.

et

recondila ha relicorum interprelalio, ut

inter lot tani prstanti ingenio viros po-

Concedimus enim Joanncm cum

teris
ligi

solis

nenio

eam

Testamenti comparai

!,

quod ununi ex Lnccol-

luerit invenire,

sed tain falsa

voluerit

ut

nrmn eam

etiani
si

potest, el auctor Operis imperf., bout. 27, et

An-

spont

occurrenicm

amplecli.

Elver,

gust., lib.

2 conira Adversar.

leg. et prophet., r-pont

spectemus Christi propositum, videbimus islam

lerprelationem

in-

conceduni.

An

proplerea sequitur

cum

prophetis in
m

ab eo quod agero volebal abhorrere.

solo proplieta; officio comparari? Illud auctores

fiteittur,

11 i

con-

Nolebat Cbristus probaie Joaniiem piophetia- minire

hoc negant. Nain quia propliela;

habebantur,

omnium

ornatum
prophetam

fuisse,

eoque
:

caileris

pra-slilissc.

Id

enim

sanclissimi

jam dixerat
;

vers. 9

Etiam dico

vobis, et

plus

qum

sanclitate conferlur, et
aliis sanctis,

dm cum illis conferlur, in dm illis anleponilur, omnibus

ma-

et prorss inepte ista cohyererent, plus est

quantvis non nominentiir, an eponilur.

qum
Si

propliela, quia

nemo major

proplieta eo surrexit.
i|iiis

Dejecla est hreticorum inlerpretalio; sed constat

jor nobisqiuestio.

enim plus qum

proplieta erat,

tlubitare pote-

Qiiomodo

inter natos ntulieruni ne-

rat niillum eo majorera fuUse

auditoribiis,
es

prophetam? Sedvoluil
:

mo
sius

major,
illo

id est, sanclior

Joanne Baplisl?

An Chrilic

ne propler auditam ejus legaiionem

es,

Tu

non sanclior? Molli mulljs niodis ab

qui venturus

de cujus constanli virtuteque

sanclitatcm
pr.edicare.

para lione Chrislum excludunl. Alii per illud

ntulieruni,

comverbum
;

dubilreni,

ejus singularem

quod corruplas videlur

ut Anibr., lib. 5 in

significare

cm

Quid hoc ad
batur'' Cerl

ofliciu u perlinebat, ubi

de moribus agedeserlum vide;

Christus non ex corrupt, sed ex inlcgerrint virgiue

cm

dicit

Quid

exstis in

natus

sil,

Lucam, Hieron., Buda,

inter viryinis natos.

re? non de

officio,

sed de moribus

agit

quem hoet

Thcophyl. Hune, inquit Ambrosius, omnibus dico esse

minem? qum
illa

religiosutn?

qum sanclum? Nam

majorem, sed

inter

muliemm, non
dixil, inter

qu;c subjicil, arundo. et molles vestes, non officio,

;

Major enim

fuit iis

quibus qualis esse poterat sorte na-

sed moribus opponunlur

arundo eonslantia*, mollis

scendi. Alii, quia

non

natos de mulieribus,

Teslitus vitae asperitali atquc rigori. Deinde

dit
illo,
:

cm

adest
j

quemadmodm

Chrislus dicitur faclus ex muliere, ad

Chrisiiiin
lia

Qui aulem minor

est

in regno

clorum, major
ii

Galal. 4. 4, sed inter natos mulierum.

enim

non dubium est quin codent modo

qui sunl in

non esse natum mulieris, sed de muliere.

Imperfecli, boni. 27, aliud
lieris,

auctor

regno clorum

cum

illo

quo
alii

ille

cum
illo

iis

qui in lege
officii

est,

inquit, esse

nalum mu-

fucraut, compareiilur.
stanti
,

Al

cum

non

pr;c-

uliud, esse

natum de

muliere.
est, et
;

Qui mulieris natus

inilium de muliere

enim

morum sanclitate coniparantiir. Non minimum prophetam in regno clorum majorem proohefam esse qum illum, sed quemlibel homine/a beatiorent qum illum esse, au!,
sed
est sensus

est, in

muliere quidem natus

luibel, et

anle mutierem non fuit

qui autem de muliere

est.

nalus

est,

neque in muliere natus

Alii in

Ecce enim Chriyewitrois,

stus de muliere nalus est.

verbo

banc

si velit,

esse posse, ut paulo post explicaturi sumus.

iis

vim inesse pulant, ut eos tantm

et muliere genili

signifteet, qui

ex viro

Non ergo Joannes cum

officio,

qui in vetere lege fuerunt,

sunl

hoc enim piopriessc

sit,

pii,

sed sanclitate conferlur. Idem ex vers. 12

:

generare. Qua; ohservatio, ut vera

nt postea

non

est lamcn,

colligitur

diebus Joannis Baptist

et

regnum clorum

dicam, necessat

ia. Alii

natos mulierum voviri,

vim palitur,

violenti rapiunl illud, id est,

omnibus

cari dicunt, qui

non ex Dco, sed ex volunlate

;

et

expositum

est, quisquis

contendere voluerit, Joanne

ex volunlate carnis nali sunt

quibus opponanlur,q:ii
:

Baplisl major eril, non prophtie officio, quod gratis

sunt nati ex Deo, id esl.divino Spiritu regenerati

ter quos, qui

in-

donatur,

non lahoribus reddilur; sed

sanclitate,

minimus

est,

major

est

Joanne Baplisl.
ver-

quam qu magis

quisque contendit, majorem obtinet.

:

lia Cyrillus, lib.

2 Ths.,

c. 4. Alii seqiientibus est in

Denique, quod Christus hoc loco dicit Non surrexit major Joanne Baplisl, anglus apud Lucam, c. 1,
15, praedixerat;
eril

bis

Christum excipi volunt, qui minor

est illo,

regno c-

lorum, major

ut Clirysostomus et

Euthymius.

enim magnus coram Domino

an-

Quoe omnes opiniones, ut veras eas esse dicamus,

qua?stionem tamen non solvunt.

glus autem de moribus, non de officio loquebatur.

Nam ponamus

ex-

Hoc enim

est,

coram Domino, coram quo nemo,

nisi

justus, nisi sanctus,

loco. Lucae c. 7, 28,
fait

magnus
ab

est.

Quod ergo ex
:

alio

clusum Christum, quid de sanctissim Chrisli maire dicemus, quam nemo vir pius negare polcst e Joanne Baptisl fuisse sancliorem, qu propis Christum.
mater,

istis objicitur
alii

Propheta non

major Joanne Baplisl;

anle nos catholici in-

qum prcursor

attingebat. Breviter gilur,

675

IN

MATTIIiEUM
pril,
nisi senlentia generalis
sit,

C76
et

et facile respondeo Joannem (quemadmodm Hieronymus docet) non cuin omnibus, sed cum solis sanclis

non ad

unum

definila, qui

minor

est,

id

est,

quisquis minor est,

veteris

Testamcnti comparari.

At Cbrislus

et

aut

ejus mater

omnesque Aposloli ad novnm pertinent

in illo

Nam

minimus quisque in regno clorum, major est illo. quod dubital D. August. an hcverba in regno c-

Tcslamenlum. Nec
phrasim omnes
appellantur.

verbo natos mulicrum aliud

lorum,

cum prxcedenlibus, an cum

sequentibus jungi

mysterium qnm hebraismum vide, quo per perilioiniiies

debeant, dubium esse non arbitrer, quinsint proccedenlibiiscopulanda,</i(i

Q'Wsn T? 1

nali

mulicrum,

regno clorum minor

est,

major

esn'Z/o.Ergohic mibi videturessesensus

in

dequotamen
sed
aliis

Qui autem minor est

ii.lo.

regno clorum major est

superior,

non folm

Ecclesia;, ut

omnibus

in rbus,

Hic locus est muft

qum

mco quidem
Ecclcsi of-

judicio, diflicilior. Uxretici

priorem secuti errorem,

omnibus qui me docliores sunt, judicium rclinquo. Minimus quisque in Evangelio, id csl,eorum qui Evangelium recipiunl, major est
ihtfir
illo.

allcrum adjungunl, qui vcl

licium
liabet,

minimum

in

Sic

enim

et antithesis

eum Joannc
et, si

Baplisl'esse majorem.

Evangelium

el

legem, qu Cbristum usum esse

Evangelii et legis personas

Apertis ut dicam,
tes,

stios ministres,

suos supervigilan-

perspicuum

est, et inler

suos diaconos,

quos babent alios ex nostrosi

aptissim convenit, ut qui minimus est in Evangelio,

rum monachonim

f.ecibuscollcctos,

quos ob infme

eo qui

in

lege

maximus

fuit,

major esse dicatur. No:

aliquod scelus ex Ecclcsi fugilivos, Joanne Bapiist

tum

est illud

philosophorum axioma

majores esse volunl. Sed jam probavimus de

oflicio

ximi majus

est

Minimum mamaximo minimi. Supercst magna, ut

quomod
qui

non

agi.

D.

Augustinus,

lib.

2 contra adversarium
;

videtur, difficullas,
gelio,

minimus
sit

est in

Evan-

regnum clorum, clum eos qui in regno clorum sunt, angclos, qui in ccelo sunt, interprclatur. At quorsm Cbrislus angelos
lcg. et propbet., c. 5,

major, id

est,

sanclior

Joanne Bapiist.

Duobus modis respondeo. primm Cbristum de Joanne et iis qui Evangelium recipiunt prxcis loqui
qualens
ille

Joanne Bapiist majores esse diccrcl? nec enim de

angelis, sed de

ad legem,

bi

ad Evangelium pertinent.
quin Joannes, non solm

bominibus agebalur. Hieronymus et

Nam

elsi

dubium non

est,

Beda

rfgnuttl

esse putant; eos autem, qui in regno

clorum clum etiam intelligendum clorum sunt,

clo bealos, inter quos qui miniums
aliud, inquit Hie-

mullos, sed eliam plerosque, qui in Evangelio sunt,

sanclilale long praecesscrit
et alii sancti
;

lamcn quidquid

et

ille

homines jam
est,

in

velcrisTestamenli sanclilatis babuerunl,

major

est
est

Joanne Bapiist, quia

non ex

lege, sed

ex Evangelio babuerunl, cujus fuusque, quamvis long

;

ronymus,

coronam

viclori possidere, aliud

adhuc

tura virlus ad eos

adhuc reest in

inacie pugnare.

Multi de

Chrislo ipso

boc dictum

molos, porrigebatur
gelio eo, qui

ide qui

minimus

Evan-

exislimant; sed non

sic, qui

omnes eodem modo; quidam

maximus

fuit in lege,
i

major
et

fuisse per-

minor

est in

regno clorum, id est, in Ecclc-

hibelur,
ille

quia

hic veluli h

reditari

domi nat

si, id est,

ego, qui

omnium bumillimus sum, major

Alii
:

alina et quasi

mutuo accepta

virtute faclus est

et evangelio lo-

sum
sum,
posl

illo,

ut Rupertus.

Ego qui

et oelatc

minor
;

magnus. Sic enim D. Panlus de lege

Evangelii propriam faciat,
Gai. 5, 12,
ait,

et

hominum
sum,
venturus
ille

opinionc Joanne minor habeor

qui solel, ut doceat legem ex fide non esse, et fidein

major

illo

sicut
est,

Joannes ipse

di vit

Qui autem

me

cujus non

sum dignus catceamenta

.

porlare,

baplizabit vos, c. 5,

1 1

Sic Hilar., Chryso-,1.,

,

pater

Rom. 3, 27, 28, 51, et ad cm Abraham, qui, ul idem D. Paulus fuil omnium credeniium, non. in Evangelio,
el justificsse, quia

auctor Imperfecti, ulhymius, et Tbeopbyl

quam
15
in

sed in lege, aut polis anic legem fueril. Sed negat

etiam inlerpretalioncm approbal Augusl.,

Joan., et
lib.

tract.

legem fidem babuissc

non ex

se,

2 contra advers.

leg. et prophe!., c.

5.

sed ex fuluro Evangelio, quasi anticipalam (idem habebal, el mutuat ex eo grati justilicabat.

Memini

et

banc irilerprelaiionem apud nescio queni

qui minor est, id est
est illo,

Secundo
est,

auclorem lgre,

bumilior Joan-

Ioco respondeo

eum

qui in Evangelio

minimus
dici
,

ne Bapiist, major
tabilur.

quia qui se humilit, exal-

eo qui

in lege fuil

maximus, majorem
sit,

non qud

Ilabet ex

multis opinionibus,

quam

eligat

continu rvera m;,jor

r

sed quod ex Evangelii naluin

lcclor

sed

si

meam quoque

sentenliam avel audire,

major esse

possit.

Quid

lege? an non potuit

libre fatebor in null

prorss earum

nieum quale-

quisquis voluil Joanne Bapiist major esse? poluii for

lass,

cumque judicium acquiescere. Nec probare possum, Ml regnum clorum pro clo ponatur, quia manifesium est Cbristum antitbesi qudam inter vtus, et novum Teslamenlum uli voluissc, ul constat ex vers.
12 cl 13
:

at

non ex nalur
clorum vim

legis,

qux

cerlis repagulis

claudbhtur. Quibus revulsis, diebus Joannis Bapti

sl regnum
illud,

patitur, et violenti rapiuir

est,

quo quisque violenlior

e sanclior.

Ante

diebus Joannis Baplist usque nunc repalitur, et

propbelis, et ca:teris sanclis, proulofficium, aut mini-

gnum clorum vim

omnes prophel,
:

cl

lex

slerium sive prxhunliandi, sive prfigurandi venlu-

usque ad Joannem prophetavevunt

nec ul Cbrislus
coniparalio ad

rum Cbristum
gralia,

poslulabal,

major, minorve dabalnr

cum Joanne
rem non

conferalur,

et quia ea

ideque Joanni maxima dalaest, quia non modigilo etiam debuit

pertinebal, ubi Evangelium

cum

loge veleri

do pnedicerc, sed

demonstrare

confercbalur; et quia apertis dixisset se co majorem

esse, utc. 12, 41, 42
eccc
:

postea ciTusa est, et in medio posila, lauium quisque

capit,

Ecce plus qum Jouas

lue
;

hic,

et

quantum

virlulc

etanimo conteudit. Hoc onim

plus

qum Salomon

et quia vis loculionis

etviolentirapiunliUud. est: p.rrpiumcrrlornin vim patitur,

, ,

677
Vers. 12.

COMMENTARIA. CAP.

XI.
;

678
probat enim Christus, qui minor est in

Regnum clorum. Qdam Christ

Alii

uni

postnlare

ipsum regnum clorum vocari puiant, ut Ambros.,

serm. 15, de Nalali Domini.
vitam

rogno clorum, Joanne Baplisl posse esse majorera,

quia nullis legis vinculis impeditur.

xternam

Nam omnes
Lex
et

pro
et

aut clum, ut Gregor., honiil.20 inEvangel., et Beda

in hune locum. Alii fidem, ut Chrysost., Euthym. et

phet

et lex
c.

usque ad Joannem prophetaverunt,

16, 16, ita
;

quia Lucas,

narrt

prophel
et

Tbeophyl.
aliis locis.

Alii

Ecclesiam, aut Evangelium, ul multis

;

usque ad Joannem
nis in illud
Jocis,

ex eo regnum evang elizatur,

om-

His solis assentior

jam enim superiore

vim

facit.

Sed Mallhus, ut

in aliis

mullis

versu docuimus antitliesi inter legem et Evangelium

uli voluisse.

narralionis seriem

non servavit. Ulam ver

exponit
,

Ambrosii eodem loco inlerprelalionem non probo,

illud

Vim patitur. Magno ad

inlerprelalionem

impetu currilur, quam

et

qui et

legit,

regnum clorum

cogitur,

et

hrelicorum interprtes,

sine

densalur, quia

cm

pris soli in eo essent Judas

fit

in-

auctore (nec enim cujusquam meminerunt), et sine

judicio seculi sunt.
est

gredienlibus genlilibus frequenlia, et lurba

sior.

den-

Nam,
sic

ut paul posl apparebil, non

id est,

ad rem. Plerique

exponunt, vim palilur,

,

Vers. 15.

Omnes enim.
cum
vers.
rei

Si 11

hc verba,

ut paul

morlificatione, pnilenti
oblinetur, et e ad illud

ignomiui,
,

paupertate
et

anle docuimus,

conjungantur,

nemo
illic

ilur via
;

quam Joannes

non perspiciet, cujus

inter nalos tnulierum st
,

causa reddatur. Dixerat

verbis et factis demonslravit

Basilius, in oralione de

non surrexit major Joanne Baptiregno clorum major

quia prophet
,

Abdicalione rerum, Chrysost., Hieronym., Aiigust.,

lib.

sed, qui

minor
verbis

est in

est illo.
el

2 Qust. Evang.,

q. 57;

Gregor.,

bom. 20
in

in

Reddil

bis

ralionem,

lex

Evangel., Tlieopbylact., Euthym. et Beda

ComG, et

usque ad Joannem prophetaverunt

quasi dicat, ante homines erant
lege
,

id esl,

duraverunt,
ligaii
ir-

ment., et Bernard, in Sentent.,

Hihrii, can. 11, et Ambrosii,

c. 5.
lib.

Ego vehementer
in

quodammodo

Lucam,

nec licebal unicuique in regnum clorum

;

Serm. 15, de Nalali Domini probo sententium,

plerca dici vim pati
lenlis, quia

pro-

rumpere

al diebus

Joannis Baptisl regnum clo-

regnum clorum

et rapi vio-

rum vim

patitur,

propterea
illo

nemo
esse

est

qui

si

velit

non

inlra

unum populum,

ut

in

vcleri
;

contcndere, non possit

major. Hanc vinj

lege conclusum es!, et quasi cerlis finibus custodilum

habet hoc loco, causalis, enim, et versu 12 adversativa

,

sed omnibus apertum, omnibus expositum,

ut qui-

aulem.

cunique
lati,

velit in illud irruai

et quia

non

jain hxredi-

PROHIETVE

ET LEX

USQUE AD JOANNEM

PROPHETA-

ut

Judxis, sed
el

virluti

dalur. Multi
et

enim ab

VERUNT. lnnuinerabiles interpretaliones, et quia piget

Oriente,

Occidentevenient,
el

recumbent cum Abrafilii

me,

el quia nihil

mihi habere videntur probabilitalis,

ham, Isaac,

Jacob

in regno

clorum,

aulem

rcrjui

pratermiito.

Eas tantm recitabo quas venerandos

quibus hoc debemus, ul eobonorific cert

ejicienlur in tenebras exteriores, M;iltb. 8, 11, 12.

est,

Hoc

auclorcs habere video,

rapere regnum Dei, hoc

est,

violenium esse, non

rum

senlenlias aut sequamur, aut

gnre et Imedilalc, sed virlule et perseveranli, quasi bello et annis oblinere, et legilimos hxredes,
quia ignavi sunt, ab eo deturbarc. Rapere enim dici-

recitemus.

Omnes

fer veteres ita exponunt, ul legis

umbris Evangelii claritas et lumen opponalur. Non

enim de omnibus prophelis

agi putant, sed

de

ils

tan-

mur, quod de

alicujus

manibus cxlorqueinus, quemet

admodm

multi ab

Oriente
,

Occidente venientes

tm qui Chrislum prxdixerant esse veniurum. Uli enim omnes, el obscure solo spirilu, et quasi long
adbuc remolum praividerunt; etobscurioribus verbis
indicarunt
:

de manibus Judorum
extorserunt.
lurio
,

qui in possessione erant

rapuit
ille

Regnum clorum Judxis

dixil
:

Cen-

Joannes

et oculis

pra;sentem

vidit, et di-

de quo Christus

Nec

in

hrael lantam
c.
,

giio dcnionstravit. In

hanc senlentiam Chrysoslomus,

fidem inveni, quia, Judx-is non credentibus, credidit,

8, G.

Hieronymus, Beda
runt. Quye

Euthymius hune locum edisseest, sed

Regnum clorum

rapuit mulier

illa

Chanana;a
plus

quidem vera senlenlia

qux

Christo fide argumentando, et

filix

se

qum

apta, ut mihi videlur, inlerpretalio.

non satis Nec enim Joan-

Judxos credere docendo

vit, c. 15, 22. liane

sux sauitalem impelra-

nes Chrislo inter novi prophelas

sanclosque

sed inter veleris Testamenti

interpretationem e inagis proba-

numeralur. His enim con-

bit

leclor,

si

animadverterit verba hoc loco esse

ferlur, inter nalos

mulierum non surrexit major Joanne

est in

transposita.
el

Nam hxc

verba debuerunl esse vers. 15,

et quia id

Baplisl.

Illis

opponitur, sed qui minor

est illo,

regno c-

ea

quaj vers. 15 sunt, hoc loco poni,

et

lorum, major

ut

illic

copios disputavimus.
,

sententiarum sries,
Vers. 12.
rapi.

consequentia videlur omnin

prnedi-

Sensus ergo mihi videlur esse

in

legem et prophelas

Primus Joannes pnilentiam

hommes regnum clorum
illo. Juxia
vi

obsequium

fidei, carnis et diaboli tentationes eli-

eavit, et docuit

qndam

_duni,el

Major est
,

communiorem

interpreta-

clum expugnani quasi arcem munilissimam. Regnum clorum sumi poiesi pro Ecclesi aut pro
,

quanl Joannes aiios prophelas supera vit tanl novi fderis prophel Joannem notili nrysleriorum post descensum Spirits sancli superrunt. Alii prophtie quasi emins futura bona et liberaiionem mundi viderunl. Sed ex quo Joannes apparuit jam promissa divina impleri cperuni ciuni ante occlusum apertnm est et violenti rapiunt illud
tionem
, , ; ; ,

I vil ajterti.

pora

lanii

Ex quo venit Joannes, inutata sunt temnon jam terrena sed clestia, et majori vigiquxrenda sunt novam legem veleri videtur
,
:

opitoiiere.

Vers.
Chrisli
j

15.

Loquitur de prophetis qui primum

adventum pnedixre, quique exstiterunt usque ad Joannem ex quo regnum colorum cmnlbus est
;

dm

libidincs vincunt suas

et inlellectum redigunt patefactum Jj

, ,

679
usque ad Joanncn Baptistam prophetsse
viguisse,
,

IN

MATTHIEU M
reips esse venlurum, ut
libro

680
discimus ex Hippolyto, in
;

id est

vim habuisse,
et prophelas

officio

suo functos esse. Levtus Teslamentum

signi-

de Consummat. mundi
;

ex Terlul.,
in

in

lib.

de

gem enim

totum

Anima

ex Origen.,
,

tract.

Malth.

ex Ambrosio,
in

appellat, ut c. 7, 12, et 22, 40, et prophetarc

fical officio fungi

aut alio

quisquis est, auctore

c.

Commentariorum

prophetae, sicut

lib. 1

Esdroc, c. 5, 1,

Epistolam ad Romanos,
in

4; ex Chrysotom., hom. 4

dictinlur Aggseus, et Zacharias

nihil

prophetsse. Itaque
,

2 Epislol.
17
Matth.
;

ad Thess.; ex Augustino, libro 83.

in

aliud voluit Christus

diccre

qum legem

et

Qust., q. 58, et tract. 4

in
c.
;

Joannem, etHieronymo
in

prophelas usque ad Joannem Baptistam duravisse;

ut facile
inlelligilur

ex Thcodoreto, in Comment,
,

c.
,

ex antithelo

diebus autem
patilur.

Malach.
c.

ex Gregorio

lib.

in Job, c. 4, et lib.

Joannis Baplhl regnum clorum vim

legi et prophetis

Nam

et lib. 20,

25
:

et lib. 55, c. 10.

Quod non ex

regnum clorum, id est, veteri Tenovum; et verbo prophetandi, rapieudi et vim paliendi verbum opponit; quasi dicat, usque ad Joannem lex vigcbal, qu solis Judseis data erat
slamtMilo,

illo

taulm Malachiae

sed ex

aliis

quoque Scriplurac

locisconfirniatur, Malth. 17, 10, : Quid ergo scrib dicunt quod Eliam oporleat primm venire? At

ille

respondens
luet

ail eis

Elias quidem venturus

est,

et resti-

nec homines juvabat, sed gravabat, ide nemo in e

surrexit major Joanne Baplist
legis
;

at deinceps

remoto

impedimento regnum clorum vim

in.

palilur, et

omnia. Idem Marc. 9, 11, 12. Eam quoque Juda;orum opinionem ruisse, ctsi fortass quando ven, turus esset, non inlelligebant, et ex iisdem duobus
16, 14, et ex Marc. c. G, 15, auiem Chrislus Joannem esse Eliam, non quod Elias esset; id enim Joannes ipse negrat, Joannis c. 1, 21 , sed qud in spirilu el virc.

qui

eo minor
illas

esi,

major

est

illo.

Unde apparet

locis, et

ex Malth.

omnes

quaestiones,

qux

multis pluribus vcrbis

satis apparet.

Dicit

dispulantur, an in novo Testamento prophet fuerint,

an de personis, vel de scriplis

prophetarum hoc,

quod Christus

dicit, intelligatur,
fuit
,

locum non habere.

stalim abro-

tute Elise venisset,

c. 1,

ut

anglus apud

Lucam

dixit,

Ulud potis diceudum

quo modo lex usque ad

17. lia nulla inlcr Christi et Joannis verba est

Joannem lanlm

fuisse dicalur,

cm non
esse

gata fuerit, ut Joannes vcnit; sed longo posl tempore

duraverit. Rt spondeo

repugnantia. August., tract. 4 in Joan., et Gregorius hom. 7 in Evang.

primm non

sensum legem

Vers. 15.

Qui iiabet
:

aures audiendi, acdiat.

,

usque ad Joannem,

id est,

usque ad Joannis naliviid est,

Audire hoc loco

signilicat intelligere et obedire

ut

tatem, sed usque ad Joannem,

nis pradicalionem viguisse.

usque ad Joansignificari
,

Luc*
Marc.

10, 16
:

Qui vos audit,

me

audit,

et

Malth.

Deinde non

18, 15

Si

le audierit,
:

tune fuisse stalim

momenio temporis extinctam

sed

8,

18

lucratus eris fralrem tuum, et Aures habentes non auditis. Ilaque indicat
auiiiendi
:

nascenle Evangelio, mori cpisse, ut explicavimus,

c. 5, 17.

non omnes, qui habent aures habere aures

id est, dociles et

obedientes, ut

c.

"Vers. 14.

Et

13, 13
;

Videntes

si

vultis recipere. Chrysostomus

non vident,
I

et

audicnles non audiunl

el

et Isai.

6,9:

duas
lut
,

affert rationes

quamobrem non
si

dixerit abso-

Audile uudienles,

nolite intelligere.

Solet Chrislus
seri
.

ipse est Elias.

Altra est quia ad fidem

libra

nemo
est ac

hc

uii

phrasi

cm de

re

maxime
c.

et

qu
et

cogi dbet, quia nec fides est,

volunlaria. Allera
significet
,

non

maxime
et

auditores altingit, verba

facil, ut

attentionem
9, 43,

quam
esse
,

et

Theophylactusreddit, ut
si

sludium audiiorum excitet, ut

13,

Joannem
officium
ita

Eliam,

velint

atlenl

Marc. 4, 9, 23, el Luc. 8, 9. Ide et hoc loco usus

est,

ulriusque

et

similitudinem

considerare.

quia plurimm audiiorum intererat,

Potis credo ide

ret non esse

locutum Chrislum, ut indica-

intelligere,

legem

et

prophetas usque

qu dixerat ad Joannem
pati
si

ver Eliam, sed officio et eflectu, quia

lanlm viguisse, pestea regnum clorum vim

id est,

quod Elias
slare

in

secundo ejus advenlu hominibus prairecipientibusque non

,

nullum

illis

salutis

remedium superesse,
et

in

sliturusest, hoc Joannes in primo prslabat; pr-

lege confidant,

si

Joannem,

autem

nisi

volentibus,
si

Chrislum non recepissent.

Vers. 16.

quem Joanne indicabat, Eodem fere sensu Chry-

poteral. Ide dicit,

vultis recipere
,

vultis recipere, quasi dicat, si

sostomus, alque Euthymius exponunt.

erit

vobis Elias, quia vos ad

Deum

Cui
,

convertit

si

non

vultis,

non

erit.

tionem istam

islud
et

autem smilesi ^cstimabo gnera* Iioiuinuin genus Hebraismus

,

Ipsk est Elias. PromiseratDeusse Eliam missurum,

rTtn "ITtn, quos,

Malach. 4, 5, 6
I

Ecce ego millo vobis Eliam prophe-

quare bis verbis Christus reprehendat apparet ex Luc, c. 7, 29, 30, 31 : Et omnis
populus audiens(q\i de Joanne Bapiist
Chrislus

nui,

anlequm

veniat dies

Domini magnus
filios, et

el.horribilis,

et

convertel cor

patrum ad

cor fiorum ad patres

paul ante dixit)

ptizati
riti

et

publicam justificuverunt
;

Deum
Ait

ba-

eorum, quod de secundo Domini

adventu intelligcn-

baptismo Joannis

Pharisi autem

et

tegispe-

dum

eodem stantissima semper

esse ex
,

loco perspicuum est. Itaque confuit

consilium Dei spreverunt in semetipsos.

similes

autem

Chrislianorum opmio Eliam

Dominus: Cui ergo

dicam homines generalionis

el jurisperitis, id
est,

anle diem judicii

qui terribilis et

magnus

appellatur,

hujus? De Pharisais ergo,

scribis loquitur.

de

Si ben accipilis quod dico, ipse est Vers. 14. Elias qui venturus est , pracursoris officio; m Elias secundum , sic Joannes primm Chrisli advenlum

prvertit

ipse

spirilu.

Vers. 15. Donum intclligenti , qui docilis est. Vers. 16. Hoc ipsum egei unt Juda:i , quod soient pueri. Joannes clainavit el Judxi non ut par erai rcsponderunl.

,,

681
Similis est pueris.
fuisse
divisi

COMMENTARIA. CAP.
Quod
nonnulli dicunt usitatum
tit

XI.

682

margaritas; inventa aulem un pretios margarit

apud Judos puerorum ludum,

choros
alii firent,
:

in

duos

vendat omnia quae habeat,

et

emat eam. Sexcento

frustra laborat,

alii tibiis

canerent, ulrique

suntexempla generis ejusdem. Ilaquc

qui anxi qurit

canlitarent,

illi

Lamenlavimus
et

vobis, et nonplanxistis;

hi

Cantavimus vobis,
in c. 7

non
,

saltstis,

quanivis Theolioc loco au-

partibus

quomod person personis, respondeant. Totum sentenli corpus

partes
inluen-

phylactum

Luc

et

Lyranum

dum

est, et

integrum ex intgra parabol trahendum,

clorem habeant, quia aut Hebraeum , aut magis antiquum non babent, verisimile non videlur esse. Nec
necesse est, ut ex re usitat Cbristus siniilitiidinem

ne in parles divisum pereat alque dissolvatur. manducans. Non manducsse nemo eum manducare viderat aut quia parce admodm et leviter manducabat; aut quia non more aliorum hominuni, sed ferarum potis cibis
Vers. 18.
;

Neque

dicitur, aut quia

sumpserit; salis est, ut ex re,

posset
fieri.

quae aut soleret, aut

,

Aliquando enim non transferimus

:

sed

fingimus

similitudines

quemadmodm
:

si

diceret
si

vivebat.

perinde scrib et Pharisaei sese habent, atque

ludentes in foro dicerent
planxistis.

pueri

D.SMOMUM

habet.

Nihil

uspiam

alibi

legimus

Lamenlavimus

vobis, et

non

Mull major est in similitudinis accommoVidetur enim scribas et Phariet cecinerunt,

:

adverss Joannem Jud&s diclum esse, sed et ex hoc loco manifeslum est nonnullis pro daemoniaco
habituai fuisse
;

datione difficultas.

quemadmodm nunc,

qui arctis vilse

sos pueris, qui lamentati sunt,

parasse
vobis
, ,

com-

institutum sectantur, non solm ab hreticis, sed

plei

quique qualibus suis dicunt

Cecinimus

isque etiam Calholicis pro slullis haberi soient

et

non

saltslis,

lamentavimus,

et

non planxhtis;
aliis

et experienlia docet

insignem virlulem invidi et ob-

cm
runt.

illis

potis comparare debuisse videatur, qui

;

tretatione carere non posse.

canesitibus saltare

lamentantibus plangeie nolueet

Vers. 19.
filius

Venit

filius hominis.
c. 8,

Cur Christus
20.
Diffiti:

Eulhymius pueros Christum,

non

Joannem pro:

hominis appellelur, diximus

pter innoeentiam vocari putat, quibus Juda dicunt

ET JUST1FICATA EST SAPIENTIA

lis

A F1L1IS SUIS.
in
;

Cecinimus vobis,
et

et

saltslis;

lamentavimus vobis,

locus. Consistit

aulem tribus

rbus difficultas
filii

non

planxistis,

sensu menti Chrisli prorss contraet cteri

primm, quid vocetur sapientia

pienli appellentur
Cliristum ipsum,
;

deind qui

sa-

rio.

Hieronymus,

omnes auctores Christum,

poslrem quid

sit juslificari. Alii

et

Joannem

esse pueros, qui cecinerunt, et lamentati

alii

divinam providenliam sapienalii

sunt;
vit

nam

Christus ab bilari et
,

communi hominuni
cilieio

tiam vocari dicunt. Filios autem sapiemice

Chri-

non abhorrens

canere

Joannes

indulus

stum, et Joannem
alii

alii

Judacos qui eos receperunt;

filios

et in

solitudine durissimam

vitam agens lamentari

eos qui non receperunt, appellari. Alii

sa-

videbatur. Paul propis

dinalis attigisse; scribit

sensum videtur Hugo car-

pienlise vocari negant, dicentes relativum ar^?,

non

enim non personas personis,

ad sapienliam, sed ad

yevE,

generationem, rfren (Mis

sed negotium negotio

loti

nec partes partibus, sed totum

,

dum,

ut

sit

sensus

Justificatu est sapientia

sensum enim esse perinde se scribarum et Pharisseorum causam habere atque si pueri Cecinimus vobis, etc. Sic enim dicant sodalibus suis
comparari
:

ejus, id cst.generalionis hujus.

Sed

isti, ut

apparet,

Gracia sciebant, Hcbraica nesciebanl; intellexissent

enim hebraismum
liberari,
alii

esse,

quo sapientes
alii

filii

sapienlise
alii

posse

illis

dici,

Joannes vobis lamentatus est,

hominis
cecinit,

et

non

appellanlur. Juslificari

autem

prolaudari,

pro

planxistis;

filius

et

non

saltslis.

pro justam apparere positum putanl.

est,

Hune esse verum sensum vers. 19 magis probabimus. Nunc salis est, ut moneamus vald esse usilalum, ut.
in parabolis

Itaque nonnulli sic exponunt, justificatu

liberata

id est,

ab omni calumni,
Joanne, qui
liberata

el

accusationis jusl cau-

non person personis, non parles

toti
est

parli,

sa, sapientia, id est, divina providentia,

est,

(Mis suis, id

bus, sed totum negotium

C. 13,

negotio comparetur

me,

et

filii

sapienti, id est, saest,

24

Simile factum

regnum clorum homini,

pientes
|

sumus;

autem

quia effecimus

qui seminavit

bonum semen
,

in agro.

Non enim regnum

regno cloin

quidquid diversis modis

fieri

polerat, ut

homines ego

clorum homini
est.

sed potis semini aut agro simile

:

canendo,
ila

ille

lamenlando ad salulem adduceremus;

Itaque sensus est

si

Idem

accidit in

ut

nemo

possit divinam erga

homines sapienliam,

rum, atque
suo
;

quis seminsset
:

bonum semen

agro

providentiamque desiderare. Huic interpretalioni rpugnt, quod Lucas dicit

suis,
c.

et

ibidem vers. 45

Simile est regnum clorum

7,

35, ab omnibus (Mis

dici

homini negotiatori qurenti bonas margaritas. Non enim

quod de

solis Chrislo et

Joanne

non

poluit.

homini, sed potis margaritas simile

cidit in

est

et

idem ac-

Alii justificata est, id est, cognila, Iaudata, et

pro ju-

regno clorum, atque

si

quis quecrat bonas

Judaeis exprobrat qud Joannem reVers. 17. jecerint propter severioris vit genus ac similitudinem affert puerorum qui in duos distributi choros alii aliis exprobrant qud pr morosilate su neque cantus lugubres , seu nnias occinere noluerint, neque ad tibice sonum saltare. Sic Pharisaei plerique nec Chrislum ob communis vitseinstilulum,nec Joannem propter austerioris vitae rationem audire voluerunt. Similes morosis pueris quibus nulla placet canlilena, seu l;eta, seu trislis.
;

Sed divins sapientia, et consiliorum Yers. 19. erga Judaeos ratio declarala et approbata fuit ab apotamelsi slolis', et ab iis omnibus qui crediderunt pars major divinum hoc beneficium rejecit. Quod utique et civitatibus exprobrat, quee post lot prodigia se visa nec crediderunt, neque egerunt pniten:

tiam. Particula et, videlur disjunctiva potis, qum copulativa itaut vim habeat particulre, sed. Mox idem exprobrat urbi Corozain quae in lacs Genezarelh ingressu sita erat ultra Jordanem, regione Caphar^ naum, ut Belhsaida cilra Jordanem.
:

. i. xxi.

22

633
sta hahita divina erga
ici

IN

MATTHjEUM
suis,
iis

684

homines

sapientia

filiis

est,

ab

iis

qui ver sapientes erant,

eamque amest, ju-

tanlm qui eam receperunt, justificatam. Non enim dixisset xai, et, sed, AA, vermlamen. Nam etsi scio
aliquando xai pro />, ut
"1

plexi sunt. Ita

Hicronym.

Beda

et

Eulhyinius. Alii

Hebraic poni solere;

videtur,

jnslificata, id est, libra est, sicut qui

mortuus
ita

stificatus est

peccato, id est, liberatus,

ut

jam

tamen hoc loco id prorss violentum omnia nos verba in naluialem ducunt

ubi
I

siguificatio-

peccarc non possit,

Rom.

6, 7, sapientia, divina provifilii

nem.
Vers. 20.

dentia, filiissuis, scribisetPharisis, qui

ilx, id est,

sapien-

Tunc Crn

discipulos ad praedican-

sapientes appellanlur, non qudsint, sed

;

dum

qud sibi esse videantur

tes, ut infra, vers.

aut qud esse debeant sapienul non habeant,

milteret Ev.iigeliuin, ut constat ex Luc, c. 10, 13. Inde enim videlur occasionem sumpsisse ea qua;

25,

ita

quddivinam

sequunlur dicendi, qud Aposlolos ide ad remolas

milteret civilales, quia Corozain, Beth.^aida el Caper-

providentiam accusare possint. Sic Chrysosl. Egosapientiam, ulGhrysost., Hicronym., Beda, etEutbym.,

naum,
sent.

in quibus di

non

discipuli, sed magister ipse

divinam providentiam vocari arbitror;

sapientia;

filios

autem

Chrislus praedicaverat, Evangclium recipere noluis-

omnes

Judacos, et eos qui sapientiam rece-

perunt, et eos qui rejecerunt, non qud sapientes aut

essent, aut esse deberent, aut esse sibi viderentur,

Vers. 21.
saida et

V^e tibi, Corozain. Corozain, BeihGaliheae civilales erant prope la-

Capernaum

sed qud essent quasi pueri et discipuli divinae providenti,

filios,

quae Judaeos peculiariter,

;

lanqum proprios
autem esse

cum Genesaretb, in quibus frequentissim Chrislus cum suis discipulis Evangclium praedicans, el niiraculafaciens versabatur. Ide
illis

guliernabat

propterea enim in pueris, non in

exprobrai increduli-

viris similitudinem proposuit. Justificalam

tatem.
Si in

ab utrisque
tam,

et bonis et malis, id est,

justam declaraalii

T\ro et Sidone. Tribus de causis bas duas

duabus
illis

ci

dm

canenle Cbrislo, et lamentante Joanne

alii

vitales

opponil,
vicinae;

primm qud

^enliles es-

saltaverunt, id est, Christum,

planxerunt, id est,

tent; deinde

qud

Joannem

seculi sunt,

alii
;

autem neque plangere, neenim qui sallmnt, Chrisli

et Pharisa'is
illi
:

deliciis, avarili el
sirhae, ut
Isai.

poslrem qud idololatra;, omni vitiorum gnre corruptiscl

que sallare voluenmt

Cecinimus vobis,

ii

prophehe Isaias
1;

Ezecbiel sa.p lestantur,

exemplunTsecuti diccre possunt scribis

et

23,

Ezechiel. 26,

2; 27,

3,

et 28, 2,

12;

non

sallstis

nam

et

canere dialiis

Amos,
non
senl.

1, 9.

cuntur, quia canentem Christum imitali sunt, et

Judx'is, ulsaltarenl,

Olim. Jamdi, non expeclssenl tamdi

tt

qum

vos,

seculi

exemplum praebuerunl. Qui ver sunt Joannem, lamentt] cum illo sunt, et scrised plangere noluerunl
soins

exliortationcs

non
id est,

toi

miracula desiders-

bas ac Pharisaros cxemplo, ut idem facerent, provocrunt

et
;
;

In cilicio

et cinere,

maximam

egissent

autem Christus
ille

nitentiam.

Ille

enim gravissimae

pcenilentiat

bahitus

Joannes nominanlur, quia ambo,

canemium,
et qui

erat, Isai. 58,

bic

lamcntantium duces erant. Ulrique ergo,

10; Daniel.

9, 3.

5; Jerem. 6, 26, et 25, 34; Thren. 2, Quein rilum gentiles quoque imita

crediderunt, et qui non crediderunt, divinam sapien-

tos fuisse constat

ex Jon,

c.

3,

6.

Qua:slionein de

tiam justificrunt
illis

eam amplectcndo, bi quia eam amplectentibus repudirunt nam dm

;

illi

praedeslinalione, i|uam hoc loco nonnulli excitant, id-

circ prae terni itlo, quia et major est

qum

ut in cora-

nec Cbristi cantui

derc voluerunt,

nec Joannis lamentationi creostenderunt se nnllo

mentarios includi possit, et ad hujus

loci cxplicalio-

satis

modo

velle

nem non

necessaria.

Tanlm

dico,

quod nonnulli ex

credere, cl per se, non per divinam stare sapientiam,

hoc loco collegerunt,

Deum

ide multis graain ad

quomins converterentur. Ul

ita

exponam, movet

salulem necessariam non dare, qud praedestinatinoii

sint,

me primm
filii

senlentia

quae

hoc

modo
est, ut

plenior,

meo

judicio colligi

non posse. Nec enim

hic de

grandior et Christi majestate dignior

sapienlia;

ipsimet

necessaria grati, sed de superabundante, id est, de

eam

juslificarent, sive recipiant, sive

miraculorum magnitudine multiludiueque agebalur.

Deinde quia gentiles, non Juda;i erant, qui poterant
serval lege naturae
lex

non

recipiant. Itaque

prposilionem uni,

, contra

miiltorum opinionem personam agenlem, non materiam, significare arbilror.

poni solere
lus
Infinitis

omnium
illis

confessione salvi esse;

enim

Iocis

pro

0
quae

aulem naiurae sais

Poslrem quia

erat ab ip> natur pr.e-

nemo

mediocriler in lingu Gncc versa/.ai,

dicata.

scribac et Pharissei,

quorum
Evau-

ignorare polest. Deinde conjunctio

signiticut

et,

Chrislus incrcdulilatem rcprchendil, aut om, es, aut

banc videtur habere vim, ut

sapienlia!, id est, discipulos

ipsosmet

filios

magn ex

parte reprobati erant,

illis

el

tamen

illis

magislram

alios discendo,

gelium pr.cdicalum, tamen

racula faeta
;

mulla niagnaque miel Sidoniis ide

alios

non discendi

juslilu sse.

Cerl illam interpre-

non ergo Tyriis

non

lalioncm quoruindam admillere haccparticula non potesi, qui

pra-dicatum Evangelium, ide

non fada miracula,

expouunt sapientiam

hliis suis, id est,

ab

qud
guit
in

praedestinati

non essent. Cur ergo Christus, qui

Vers. 21. In cilicio et cinere pnitentum egissent, non sine speciali Dci auxilio, quod daturus iis fuisset. Alii id populariler inlelligenduin volunl,

ob duriliem cordis , qua; in iis major erat qum Tyriis, el Sidoniis. Ilauc durilies erat omnio voluntaria ; pravam vivendi rali.mem liaruin civilalum
insinuai
Sidoniis.

ade ut dixerit Dominus quod bumano judicio omnin erai probabile fulurum fuisse sed Judaeos ar:

simplici

ill

comparalioue cum

Tyriis et

COMMENTARIA. CAP.
cos crediluros sciebat
ptu
est
ratio;
illis

XI.
tametsi auctor

686

non prnrdieavit?
niissus
nisi

in

prom|u;i;

y diri loqui, m Euthymius,

braeus, ohservavit.

minime He
loco

non erat
Isral.

ad oves

Quauqumsuni, qui hoc

aposlolis

suam

perieranl

doms

Cujus rationis ratio

eli.un

pioprielaieni retiiiere puient, siguiflcareque respon-

constat, quia cunl

Ahrahamo
et

pacluni propler ejus

sum quod
Sed Lucas,
et apei

Christus gloriantibus
c.

rcddidit.

singularem

fidem inierat;

debuit

fidem

liberare. Postea et Tyriis, et Sydoniis, sicut

suam aliis om-

10, 21, post

distinguit.

responsum

Clirisli

ponit,

ab

illo

nibus gentibus, prdicatum est, et quicumque volure, crediderunt.

Confiteor, gralias ago, laudo

te, aller

hebraismus

m\
Cap larnaum,

quod

el confileri, et gralias agere, et laudare siin

Vers. 23.

Et tu, Capharnaum. Nominat separaejus palria vocaretur, c. 9,

gnificat.

Quod

tim, et ultimo loco, et per apostrophent

el 7, 18, et 9, 2, et 17, 50. Id Hieron.,

Psalmis passn occurrit, Psal. 6, 6, Chrys., hom.

quia in e frequentior fuerat, ade ut propter assi-

59, August., q. 9 in Matlh., Beda, Theophylact., Eu-

duam in

commorationem

thym., et
Tibi,

nemo non

adnotavit.

1, et quia

cm major

esset atque marilima, credibile

est pluribus vitiis

abundsse; ut mariliuuc, l'requen-

Pater, Domine cqeli et terre. Observrunt adverss Arianos Allianasius in Epistol ad Marc uni

tesque civitates abundare soient.

Hom.
?
]

ponlif., el Cyrillus, lib.

a Thosauri,

c. 5,

inler
isto

NUMQUID USQUE
ci/pxvoO inpo>6eaa.,

IN

COELUM EXALTABE1US

'w

toO

punciionem inler noinen Pairis, et Domini Cln

sludios et signilicanler adhibilam, ne

Luc. 10, 15,

in

qu usque ad tluin exaliala es, ut edem sentenli legilur, et ut legunt

Sensus non est diver-

lm paiiem, sed etiam

relur.

Deum non soDominum suum vocare videterra?,

Chrysost., Eulh., et Theophyl., el Hier, admonet se

in nonnullis legisse codicibus.

Paiiem enim non cli ac

sed suum, doet terrai.

minum
slis,

ver non suum, sed cli appcllat

sus, sed est niagis perspicuus. Noster ver iulerpres

Quia abscondisti h/ec. Qu;l? mysleria regni clequai et ipso, el Aposlolis prdicamibus, et miracula facienlibus parvuli perceperunl, sapienles rejecerunt.

videtur pro

io

legisse 3, et

pro

tyuetiaa.,

{^6^.
devi

Usque ad i.nfernum descendes,

primeris,
tur. Solet

xaTaiaiy;),

non enim spont descendet, sed

Deus hc phrasi superbis ac
comminari, quia seinper
c.
te, el

detrude-

gloriosis civiiilud

sapientibus et prudentibus

ET revelasti EA
legis

lalibus interiluni

verum

parvllis.

Quidam

sapienles

Judaos

ornalos

est: Qui se exaltaverit, humiliabilur,

25, 12; Je
et

scienli, parvulos genliles iutclligunl, quia Dei legis-

rem.

-49, lui,

16

Arrogaulia tua decepit

superbia

que non habebant

Theophyl.,
pr.edicalum.

cognilioiieiii

ut ;iuctor Imperf. et

cordis

qui habitas in cavemis petree,

upprchenquasi

sed

dere nileris altiludinem cli.

aquila,

Cm

exallaveris,
te, dicit

nondm erat gentibus Evaugeliuin Mehs Chrysoslomus, llieronyiuus, Euet

nidum luum, inde delraham

1, 4.

Dominus,

ihymius et Beda sapienles scribas el Pharisx.os,

Abdke

Christus auteni hoc loco non de urbis

eorum
illis

similes, parvulos aposlolos inlelligunt.

Quan-

excidio, sed de actern civium

damnatione loquitur;
prsccipuis,

qum mihi non videtur lam

par ulos aposlolos

.

qum qui
;

quod non de omnibus, sed de pluribus aut de

Si in Sodomis.

Christoque pra;dicailibus credideraul appellare

ul

quales erantscribao etPharis^i, est intelligendum.

de fructu enim pncdicalionis,

batur. lllos sapienles vocal,

ex Luc conslat, age-

Sodoma

proponit, quia corruptis-

non qud estent, sed quod

sima fuerani, et singulari excidio nobilissima, ut supra, c. 10, 15, et Ezechiel. 16, 46, 48, 49.

esse deberent, aut qud esse sibi viderenlur, ut ait Hilarius; vel qud sapiente^ rvera essent, non tameu

Forte uansissent. Forte hoc loco non

lis,

est dubilan-

secundm
sost.

spirilum, sed

sed affirmanlis v, ut supra, vers. 21, quod idem

Ea enim sapienlia
non

siuliitiaest

secundm carnem, ut Chryapud Deum, 1 Cor.

inlerpres videns

non

significare

dubilationem, ver-

3, 19, ea tegi Dei

est subjecta,

Hom.

8, 7.

Ejus-

tendum non
Vers. 24.
c. 10, 15.

putavit.

Terr/e Sodomorum. Vide qu diximus

modi sapienles non crediderunt; Videie vocalionem

veslram,
fratres,

quia non mutli sapienles secundm

1

carnem, non mutli polentes, nonmulti nobiks,

Vers. 25.

Cor. 1,

In illo

tempore. Poslqum discipuli

26.

Quare

si

quis videtur inler vos sapiens esse in hoc

sil,

ad praedicandum missi redierunt, ul apparet Luc. 10,

21, ex

seculo, stultus (iat,ul sapiens

3, 18.

Eosautem

qui

eorum enim gaudio

Christi

et glorialione,

qud

in

no-

crediderunt tivm infantes parvulos vocal, quia mali

lia

mine

etiam diemonia

sibi subjiccrenlur, be-

parvuli eranl, ut ait

D. Paulns, 1 Cor. 14, 20, et

Pelri 2, 2. Miruin videri

nque omnia successissent, occasionem Christus accepit dicendi

perf.,

sicut

modo

genili infantes, 1

qu

sequuntur, ut noiavit auclor Im-

polesl

quam ob rem

Christus gralias Palri agat, qud

hom. 28.

Evangelium sapientibus absi onderit, quasi ob eo-

Respondens, orsus, Hebraismus. Apud llebracos respondere non solm significat inlerrogantibus, aut
pris loculis reddere responsum, sed siep etiam exor-

rum damnalionem
deril

gratulelur. Kespondet

Chrysost.

Christian non agere gralias, qud sapientibus abscon;

sed qud
est,
;

cum

illis

absconderit,

parvulis reve-

coelum exvltaberis, Gr., me, et rniracdus illusirata. Be'lhsaidaelCorozain cum Tyriis el Sidoniis, Capharnaitas cum Sodomitis compart, cl graviores eus daturos pnas denunliat, qud tam prreclaras salulis
Vers. 23.
in

Usque

exaliala es, prdicaiione

inquiunt noniiuHi.polenlialis, matire posed ea potins videtur, ut loqunTitar grammalici, expietiv, utique cl sine ditbio significat. Exislimal H. Sinio non aliud qum summum .iud.eorum improbilalem usitali sermonis more hoc in loco

v.vox

tuissent

occasiones

spreverint.

Forte mansissent; Grc

exprimi.

087
laverit. At abscondit cert
;

IN

MATTH^EUM
facta sunt, interprtantur.

688
Auctor Imperfecti omnia
,

non propri

dicitur abs-

condisse.

Nec enim abscondit

evangelium
:

propri, qui idc filium

sicut et cteris

rgna clestium, terrestrium

j

et infernorum.

Chry-

suum

misit, ut

illis,

om-

nibus Judrcis, revelaret

sed abscondisse dic'uur, quia

sostomus, omnis potestas miracula faciendi. Quai omnia vera quidem sunt , sed non vfdentur ad bunc lo-

nolentibus recipere relraxit, quia noluit vi intrudcre,

cum

apte hxrcrc. Ilaque malim per omnia

omnem
inlelli-

quia noluit indignis dare, ut Chrysost. et Theophylact.

docent. Denique
ita illis

poteslatem gubernandi, servandique homines

gere, ut infra, c. 28, 18
:

pater Evangelium abscondit,

9,

Data

est milii

omnis potestas
ut ad se ve-

sicut eos filius exca:cavit, Joan.

39

In judicium
;

in clo, et in lerr. Invitt

enim homines,
onerati eslis

ego in hune

mundum

veni, ut qui

non

vident, videant

niant, quia poteslatem habet servandi eos, venite

ad

et qui vident,

cci fiant.

me, omnes qui laboratis

vai, &

et

et

ego reficiam

Vers. 26.

Ita, patek;

wcnp n,
,

paler

vos. Poiest quairi

qu ralione loquatur Cbristus, ut

et, ul videtur, etiani
;

quod Hieron. boc sensu

interpretatur, quasi Chrislus

Deus ne? an homo? Theophylactus,

Ililarius, et

dicere voluerit: Macte, paler, perge ita facere, quemadmodm cpisti. Alii , ita, pater, faclum est, quia sic placitum
fuit ante le
,

Eutbym.,

lm
riter

significare se
;

Deum loqui putant Sid tanun cum natur divin omnia

ut
si

quasi non alia ejus rei

qum
,

paire accepissc

queinadmodm
filius
;

pulchri patris pa-

Dei voluntas, qti eos reprobaverat, causa reddatur ut, qui nullam, prter Dei voluntatem, reprobalionis

pulcher dical

se

omnem

pulchritudinem

ptre suo habuisse

illo

nec enim propterea ininorem se

causam esse volunt.

et

In

quo errore omnes nostri lem-

esse siguilicabit. Ilaque nihil Ariani ex hoc loco

pors haeretici pertinacissim versantur. Sed

quomod
Ita,

contra Christi divinitalem argumcnlari possunl. Fuisse

qnam ob causam Deus

illis

absconderit, versu suinterpreior

, :

enim

s>olilos

objicere Cyrillus,

lib.

10 Thcsaur.,

c. 10,

periore exposuimus. Ego

igitur sic

aucior est. Auctor vei Imperfecti, ut

dicit,

hominem

lo<|ui

pater, supple, confiteor, ex superiore oratione

quasi

quod cum superiore

:

nosti a intcrprelatione

maest.

dicat, etiam atque etiani, paler, gralias tibi ago,

sic

quod

gis convenit

nain,

ut

homo, hominuni capot

suspicor, ul

facere volueris, ut

cm

sapicnles Evangelium re-

Qiianqum verba illaapud auclorem Operis Imperfecti

adjecta ab aliquo
fuisse

cipere noluerint, parvulis non sis dedignalusrevelare.

Solet enim Christus bac pbrasi, quod ante dixerat,
repetere, et magis ac magis confirmare, sicut
tini dicunt,

ejus errorem

emendaret. Saip enim aniniadverti omnes fer locos,

ubi aucior
ille

cm Lati-

de Christi divinitate

a*git,

simili ralione

etiam atque etiam

aut enimver, ut Lu,

esse vitiatos.

cas 12, 5

Ostendam autem

vobis

quem

timealis

Et nemo novit Filium

proho scnlentiam, qui
inlelligenduin pulat
ut c. 16, 17
j
j

nisi

Pater. Chrysost. vald

ex

mete eum, qui poslqum

terc in

occideril, habet poteslalem mitvobis,

vnb xoiveS
,

membro

sequenti
,

gekennam. Ita dico

sic fuit

hune

limete.

aut

cui volueril pater revelure

Quoniam
quia

placitum ante te. Hebraismus,

est.

Dealus es, Simon Barjona, quia caro

tibi
;

et

ita tibi

Vers. 27.

Omnia

visum

sanguis non reielavit

est, et

sed Pater meus, qui in clis

poiest venire

mihi tradita sunt.

,

Qu

ralione

Joan. 6, 44

Nemo

ad me,

nisi

pa-

hc cum
Christum
,

superioribus ha;reant

facile

non apparet.
palri

ter

qui misit

me

traxerit

eum. Alioquin ha:c verba

Pleriquc veteres interprtes putant ide haec dixisse

frustra addita esse viderentur.

Nunc autem
si

ide addita

ne paul ante tanqum minor gratias

,

esse apparet, ne quis mireinr,

scribse el Pliai isa.i

egisse videretur

ut Hilarius, Albanasius in
Filii

or;it.

de

Evangelio non credant

non enim possunl

filium co-

iEtern substanti

et

Spirils sancti

cum Deo,

gnoscerc, nisi pater, qui soins

eum no vit,

revi laverit;

contra Sabellii gregales, Chrysost., Eutliym. et Theo-

nec ad

eum

venire, nisi Paler eos traxerit. Trahit au-

phylactus boc loco. Potis credo ide dixisse, ut ra-

tionem redderet eorum,

rus erat
,

qu

vers. 28, 29, 50, diclu-

venite

ad me. Ilaque non sunt

cum

prsece-

trahit, qui nolunt. Quod autem dicl patrem nemincm filium nsse, nisi patrem neminem, nisi filium; non de natnr solm divin,

tem volenles, non

cit

dentibus; sed

cum

sequentibus copulanda.
,

sed etiam de Patris consiliis, et

filii

oliciis intelligcii,

Omnia. Hieronymus

et

Beda omnia interprtantur

,

dum
novit

esse videtur.
velit

Nemo enim

novit Patris eetnsilia

nisi filius; et

omnes homines,
39
:

qui veniunt ad patrem

ut Joan. 6

qu ralione
filii

homines servare,

nemo

Hc

est

voluntas ejus qtd misit

;

me

Patris, ul
:

omne
Quos

oflicium, cujus causa in

bunc mundinn veid,

quod ddit mihi non perdam ex eo

dedisli

et c. 18, 9

nit, nisi paler.

Hic enim sensus ad

quod agiter,
ta

mihi, non perdidi ex eis

illa,

quemquam. Hilarius

magis

est

accomniodatus, venite ad me, omnes qui

ver et Eutbym.

quai sola nota sunt palri, quoi-

boratis et onerati eslis, et ego reficiam vos.

que ad naturamdivinam pertinent, ut Joan. 16,15: Omnia, qncumque habet Pater, mea sunt, propterea dixi,
quia de meo accipiet. Irenseus ver,
Tertul. in 4
lib.
lib.

Vers. 28.

Qui laboratis

ci

xoTuwTe;, qui
,

lassi,

qui faligali clis. Quare? peccalis degravaii

sost.,

ulClny-

c.

57, et

Hieronym., August., serm. 11 de

Verbis Do-

contra

Marc, omnia,

qusc per ipsum

mini seeundm Matth. et Eulhym.

inlcipielanlur.

Vers. 25.

Respondens, serr.ionem suum progralias

sequens, phrasi Hebraic. Confiteor,

ago. Respondere is dicitur, qui non solm ad interrogata sennonem suum convertit, sed etiam qui institutum sermonem continuai, aul in ea vuba rmpil, qu^

priva cogitationi respondent. Parvulis, bumilibus. Nemo, novit Filium, nisi Pater. Vers. 27. Non excluditur Spirils sanclin, sed excluditur tantm quidipiid esl nalur diversum. llaT dicit ratii-

nciii

reddons eorum qiue inox dicturus

est.

689
Lassali, inquit
et
:

COMMENTARIA CAP.
ille,

XII.

690

sumus

in via iniquitatis, Sap. 5, 7;

surit

esse videatur. In lege homicidium, in Evangelio ver-

lniquitates

me

supergress

caput

meum,

et

bum

raca; in lege adulterium, in Evangelio mulieris

c.

sicutonus grave graval sunt super me, Ps. 57, 5. Alii

ad concupiscendum aspectus hominem damnai,

22, 28.

5,

ad grave

legis

jugum putant

alludere, in quibus IJila-

rius est, et Theophylaelus, quasi jugo legis

Evange-

Respondeo quatuor de causis dici levius. Prima est, qud in Evangelio non sint, nisi necessaria

licum jugum opponatur.

et oiius

meum

lev.

Jugum enim meum suave est, Quod inihi non displicel modo
,

ad salutcm preepta, qua; natura ipsa docet, quoivultis,

que uno verbo continenlur; omnia qucumque

ut

peccala non excludantur, quic lex aggravabat potis

quart! allcvabat.

facint vobis homines,

et

vos facile

illis,

c. 7,

12, ut

E6 enim

videlur inprimis spectsse

hoc loco docet Hilarius. In lege autem Mosis infmiia

erat

Christus.

prceptorum multiiudo, qu;e non ide dala fuequod ad salutem natur su essent necessaria
,

Vers. 29.

Tollite jugum meum, Evangelium,

rant,

Hilar. et Beda.

sed ut severiore disciplina

Et DISC1TE A ME, QUIA M1T1S SUM, ET HUMILIS CORDE. Omues fer auctores ita interpretati sunt ut sensus sit, discite meo exemplo mites et bumiles esse ut
, ,
,

Qu

spectavit Pelrus,

rudem populum exercrent. Act. 15, 10 Quid lentaiis Dkum\

:

imponere jugum super cervices discipulorum, quod neque patres ncslri, neque nos porlare poluimus. Secun
ia,

Chrysost.,
bis

bom.

59, et Augustinus, serm. 10, de Verilla

qud sublata supplicia

illa

gravissima, qu;e lex

:

com15;

Domini secundm Mallh., cujus

:

est concio-

minabantur, Exod. 21, 24

Dentem pro
,

dente,

oculum
,

natoribus decantata sententia

Discite

me non

mira-

prooculo. Lex enim iram operabatur

Rom. 4

cula facete, non omnia visibilia, et invisibilia creare, scd

spiritus legis spiritus eral limoris et servilutis,

8,

Rom.

quoniam
tentia
;

mitis

sum

et

humilis corde. Vera oninin sen-

15

Non enim

accepistis spiritum servitulis ileriim in

non propria tamen interpretatio. Yult enim probare Christus jugum suum suave esse et onus
,

timor

sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei.

Spiritus Evangelii spiritus est cbaritatis, benignitatis

et mansuetudinis.
los igneni

suum lev. Iiaque verus mihi videtur esse sensus , quem auclor Imperfecti animadvertit, discite me, id est, sublato jugo meo experimini me mitem esse et humilem corde. Invitt enim ut ad se veniant, qud non tyrannus sed benignus et mansuelus Dominus
,
,
, ,

Itaque volentes aliquando discipu-

de clo devocare, ut Samarilanos, qui Clni;

stum recipere noluerant, absumeret

cujus spiritus
eslis
,

nescitis, inquit
,

Luc. 9, 55. Tertia

quia

in

lege

omnia
et nihil

vi fiebant,

quae res levissimas gravissimas red-

sit

nec vult

sibi

credere

sed sublato jugo experiri.

est. Xpyri

Vers. 30.
lene,

Jugum enim meum suave

jugum epilheto moribus

dit; in Evangelio

omnia charitate
difficile volenli.

et volunlate fiunt

grave ac

Hc

inquit Joan,

vocat

suis

accommo-

nes, est charitas Dei, ut mandata ejus cuslodiamus

et

dato; xp*" t 5 enim, bonus, probus, benignus, suavis, non lam ad res qum ad personas, et mores pertinet;
quasi dicat
crudelis,

mandata

ejus yravia

non sunt

quoniam omne quod nai

tum

est

ex Deo, vincit

mundum

Joan. 5, 3, 4,
,

quam

Jugum meum non est jugum bominis quale soient bujus mundi reges suis populis
:

rationem Hieronymus reddit. Quarla

rabat
,

quia lex one-

non juvabat

in Evangelio
,

autem un cum

imponcre, sed benigni, suavis

et

dmentis

Patris.

onere spiritus datur

qui adjuvat inrmitatem no-

Excitt in Commentariis bujus loci qusestionem Hie-

stram, ul August. respondet, serm. 9 de Yerbis Do-

ronymus

quo modo Evangelium jugum suave

dicat,

et

mini secundm Matlhxum.

onus lev esse

cm mull

gravius

qum

lgale

Vers. 30. Jugum enim meum suave est, et et onus meum lev, quod unctio gratiae sublevat
,

amore

ipso suslinetur. Sed milis et humilis corde esse dbet, qui ad Chrisium vult perlinere.

is

CAPUT
1. In illo lempore,
discipuli
abiit

XII.

CHAPITRE
1.

XII.

Jsus per sata sabbato

autem cjus esurientes cperunt vellere autem videnles, dixerunt

quod non
:

spi-

cas, cl

manducare.
ei
:

2. Pharissei

Ecce

di-

scipuli tui faciunt

icet facere sabbatis.

3.

At

ille dixit

Non

legislis

quid fecerit David,

:

quando
4.

esuriit, et qui

cum

eo erant

Qiwmod

inlravit in

domum

Dei, et panes proei

positioms
his qui
5.
tes in
6.
7.

tnedit,

quos non licebat

edere, neque

cum eo

erant, nisi solis sacerdolibus?

Aut non

legislis in lege, quia sabbatis

sacerdo-

templo sabbatum violant, et sine crimine sunt?

Dico autem vobis, quia templo major est hic.
Si

autem

scirelis

quid est

Misericordiam volo,

et

non

sacrificium,

nunqum condemnsselis inno-

centes.
8.

ce temps-l Jsus passait le long des bls un jour de sabbat; et ses disciples ayant faim se mirent arracher les pis et en manger. 2. Or les pharisiens voyant cela lui dirent : Voil que vos disciples font ce qu'il n'est point permis de faire aux jours du sabbat. 3. Mais il leur dit : N'avez-vous point lu ce que fit David lorsque lui et ceux qui l'accompagnaient furent presss par la faim ; 4. Comment il entra dans la maison de Dieu, et mangea des pains de proposition, qu'il n'tait permis de manger, ni lui, ni ceux qui taient aveciui, mais aux prtres seuls? 5- Ou n'avez-vous point lu dans la loi que les prtres, aux jours du sabbat, violent le sabbat dans le temple, el nanmoins ne sont pas coupables? 6. Or je vous dclare que celui qui est ici est plus grand que le temple. 7. Si vous saviez bien ce que veut dire Je veux la misricorde et non le sacrifice, vous n'auriez jamais condamn les innocents.
:

En

8.

Car

le

Fils

de l'homme est matre du sabbat

Dominus enim

est Filius

hominis etiam sabbati.

mme.

691
9.

IN
Et cm inde
transsset, venit in

MATTHiEUM
-

98
parti

synagogam eo-

9.

Et tant

de

il

vint dans leur synagogue.

mm.
10. Et ecce

homo manum
dicentes
:

habi-ns aridam, et inter-

10. Et il se trouva l maii: dessche. Sur quoi

rogabant

eum

Si licel sabbatis

curare? ut

pour l'a user,

s'il

tait

homme qui avait une demandrent Jsus, permis de gurir aux jours
un
ils

du
1

sabbat.
1
.

accusarent eum.
Il

leur dit

11. Ipse

aulem

dixit

illis

Quis

eril

ex vobis homo,

qui habeat ovein

in

unam,

et si

ceeiderit bsec sabbatis

une brebis qui virnt tomber dans une fosse du sabbat, ne la prenne et ne l'en retire.
12.
lent

Qui est celui d'entre vous qui, ayant le jour

n'est-il

fovram, nonne tenebit et levabit

eam?

Or combien un homme
!

12. Quanto magis melior est lionio ove? Itaque licet

qu'une brebis

Il

est

donc permis de

pas plus excelfaire du bien

les jours

du sabbat.
Etendez votre

sabbatis benefacere.
13.

Tune

ait

homini

Exlende nianum tnam. Et

13. Alors il dit cet homme : main. Il retendit, et elle devint saine

comme

l'autre.

exlendil.elrcsiilula est sanitali sicul altra.

14.

14. Les Pharisiens tant sortis tinrent conseil en-

Exeunlcs autem Pharisei, consilium faciebant

semble contre
15.

lui

sur les

moyens de

le

perdre.

adversns eum, quomod [lerderent eum.

15. Jsus

autem

sciens, recessit inde

et

seculi

J^us, le sachant, se retira de ce lieu-l. Et une multitude de peuple l'ayant suivi, il les gurit
tous.

Or

sunt

eum
:

mitlii, et cnravit

eos

omnes

16. Et

pracepit

eis

ne

manifeslum

eum

16.
face-

Et n eur commanda de ne
:

le

point dcouvrir.
Isae ft ac-

rent

17. Afin

que celle parole du prophte

complie
Ut adimpleretur quod dicitim est per Isaiam
:

17.

18. Voici

mon
j'ai

serviteur que

j'ai

choisi,
;

mon
je

bien-

propbetam, dicentem

aim en qui

mis toute

mon
il

affection

ferai re-

18. Ecce puer meus,

quem

elegi, dilectus

meus,

in

poser sur
nations.

lui

mon

esprit, el

annoncera

la justice

aux

quo ben compacuit animne me. Ponam spirilum

meum
19.

super eum, et judicium gentibus nuntiabit.

Non

contendet, neque clamabit, neque audiet

19. 11 ne disputera point, il ne criera point, et personne n'entendra sa voix dans les places publi-

ques.
20. point
11

aliquis in plaieis

20.

vocem ejus. Arundinem quassatam non

conl'ringet, et
ejiciat

linum

ne brisera point

le

roseau cass, et n'teindra

qu'il fasse

la

mche
la

qui

fume encore jusqu' ce

fumigans non exstinguet, donec

judicium.
21. Et in
22.

ad victoriam

triompher

justice.

21. Et les nations espreront en son nom.

nomine

ejus gnies sperabunt.

Tune

oblatus est ei

dmonium
ita

liabens caecus

22. Alors on

lui

prsenta

muet

et

il

le gurit,

un possd aveugle el en sorte qu'il commena de dans l'tonnement, de David?

:

et mulus, et curavit

eum,

ut

loiiueretur et vi-

parler cl de voir.

deret.

23. Etstupebant

omnes

turbae, et dicebant

Num:

23. Tout
ils

h;
:

peuple en

fut

et

disaient

N'est-ce pas l le

fils

quid hic est

fil

us

David?
,

24. Pharissei

autem

audienles,

dixerunt

Hic

non

ejicit

damones

nisi in

Beelzebub principe drcmo-

24. Mais les Pharisiens entendant cela, dirent Cet ne chasse les dmons que par Beelzebub, prince des dmons-

homme

niorum.
25. Jsus autem sciens cogilationes eornm, dixit
eis
:

dit

Omne regnum
civitas vel

divisum contra se, desolabilur

25. Mais Jsus, connaissant leurs penses , leur Tout royaume divis contre lui-mme sera dtruit, el touie ville ou maison qui est divise contre
:

etomnis
bil.

domus

divisa contra se, non sta-

elle-mme ne pourra subsister.

26. Et
si
:

Satan chasse Satan,

il

est divis contre

26. Et
est
:

si

Satanas Satanam
stabil

ejicit,

adverss se divisus
ejus
?
filii

lui-mme
t-il?

comment donc son royaume

subsjslera-

quomod ergo
si

regnum

27. Et
vestri in

ego

in

Beelzebub

ejicio

da-mones,

27. Et si c'est par Beelzebub que je chasse les dmons, par qui vos enfants les chassent-ils? C'est pour-

quo

ejiciunt? lde ipsi judices vestri erunl.

quoi

ils

seront

eux-mmes vos juges.

28. Si aulem ego in

igitur pervenil in vos

Spiritu Dei ejicio

d;cmones,

regnum Dei. 29. Aul quomod potest quisquam

fortis, et

28. Mais si je chasse les dnions par l'esprit de Dieu, le royaume de Dieu est donc venu vous.
29. Comment quelqu'un peut-il entrer dans la maison du fort pour lui enlever ses meubles, si auparavant il ne le iie pour pouvoir ensuite piller sa maison ? 30. Celui qui n'est point avec moi est contre moi, el celui qui n'amasse point avec moi dissipe.
31. C'en pourquoi je vous dclare que lotit pch tout blasphme seront remis aux hommes; mais Esprit ne leur sera point le blasphm contre le saint

inlrare in

do-

mum
rit

vasa ejus diriperc,

nisi

pris alligave-

forlem? et tune domurn

illius diripiet.

30. Qui non est niecum contra

me

est

et

qui non

congregat

mecum,

spargit.
:

31. Ide dico vobis

niia remitletur

Omne

peccatum

el hlasphe-

hominibus, Spirhs ajtcm blasphcmia

fel

non

remiltelur.

remis.
32. Et

quicumque non

dixerit
:

verbum contra Filinm

32. El
I

quiconque aura
il

liominis, remiltelur ei
liiin

qui autein dixerit contra Spi-

phomme,
outre
le

lui

era remis
il

sanctuni,
in

reiniltclur ei,

neque

in

hoc seculo,
I

Saint-Esprit,

contre le Fils de quelqu'un parle ne lui sera remis ni en ce

parl
;

mais

si

neque

future

sicle ni en l'autre-

693
33.

C0MMENTAR1A. CAP. XH.

Aut
facite

694 que l'arbre est bon, et que

:

arborem bonam,

et fructum ejus bo-

33.
est

Ou

dites

le fruit

en

mim
lum
:

aut facite arborem

malam,

et

fructum ejus ma-

bon ; ou

dites que, l'arbre tant mauvais, le

fruil

siquidem ex fructu arbor agnoscitur.

Progenies viperarum,

aussi en est mauvais

car c'est par le fruit que l'on

connat l'arbre.

34.
loqni,

quomod

poteslis

bona
34. Race de vipres, comment pourriez-vous dire de bonnes choses, tant mchants vous-mmes? Car la bouche parle de l'abondance du cur. 35.

cm

silis

mali; ex abundanli enim cordis os

loquitur.

35. Bonus liomo de bono tbesauro profertbona

et

L'homme bon

lire

malus Immo de malo Ihesauro pntferi mala.

56. Dico aulem vobis,

trsor, et

l'homme mchanl en

de bonnes choses d'un bon lire de mauvaises d'un

quoniam omne verbum

otio-

mauvais lisor.
36.

sum, quod
de eo
37.
luis
in

locut l'uerint

liommes, reddent rationem

Or je vous dclare qu'au jour du jugement

de toute paroleoiseuse

les

die judicii-

hommes rendront compte

luis justificaberis, et

qu'ils

Ex

verbis

enim

ex verbis

auront dite.
37. Car vous serez justifi par vos paroles, et vous serez condamn par vos paroles. 38. Alors quelques uns des scribes et des Pharisiens lui dirent : Matre, nous voudrions bien que vous nous fissiez voir quelque prodige. 39. Mais
et adulire
il

condemnaberis.

38.

Tune responderunt
:

ei

quidam de

scribis et

Pharisaeis, dicentes

Magister, volumus te signum

videre.
39. Qui respondens, air
illis
:

Generalio mala et
nori

adultra signum quaerit,

nisi

et

signum

dabilur

ei,

leur rpondit

signum Joikb prophetac.

uoclibus

demande un prodige,

Celle race mchante et on ne lui en don;

40. Sicul enim fuit Jonas in ventre ceti tribus die-

nera point d'autre que celui du prophte Jonas

bus

et iribus

sic erii Filius

bominis in corde

terne tribus diebus et tribus noctibus.

41. Viri Ninivit
lio, :c

40. Car. comme Jonas fut trois jours et trois nuits dans le ventre d'un grand poisson, ainsi le Fils de l'homme sera trois jours et trois nuils dans le sein de
la terre.

surgent

in judicio

cum

genera-

ist,

et

egerunt
.loi.

in

condemnabuut eam, quia pnitentiam prdicatione Jon et ecce plus qum

:

as hic.

42. Regina austri surgel in judicio

ist, ei

cum

generatione
lerrae

41. Les Ninivites s'lveront au jour du jugement contre celte race, et la condamneront, parce qu'ils ont fait pnitence, la prdication de Jonas ; et il y a ici plus que Jonas. 42. La reine du midi s'lvera au jour du jugement contre celle race, et la condamnera, parce qu'elle est venue des extrmits de la terre pour entendre la sagesse de Salomon, et il y a ici plus que Salomon. 43. Lorsque l'esprit impur est sorti d'un homme, il va par des lieux arides cherchant du repos ; et il n'en

condemnabit eam, quia venit finibus

Inc.

dire sapientiain Salomonis, et ecce plus

qum Sa-

lomon
43.
inine,

iminundus spiritus exierit ab hoambulat perlocaarida, quxrens requiem, etnon

Cm autem

iiivenit.

trouve point.
dicit
:

44.
e\i\i.

Tune

IJevertar in

domum meam unde

mun-

Et venions, inveniteam vacantem, scopis

(

d tam,
45.

ofnatain.
vadil, et assumit

44. Alors il dit Je retournerai dans ma maison d'o je suis sorti. Et revenant il la trouve vide, nettoye et pare.
:

Tune

septem

alios
:

spiritus
et fiunt
1

secum nequiores

se, el intranles habitant ibi

novissinia hominis illius pejora prioribus. Sic erit et

generalioni buic pessimse.

46. Adliuc eo loquente ad turbas, ecce mater ejus
el fraires stabant foris, qua;rentes loqui ei.

45. Alors il va prendre avec lui sept autres esprits plus mchants que lui, et entrant ils y tablissent leur demeure ; et le dernier tat de cet homme devient pire que le premier. C'est ce qui arrivera celle race criminelle.

47. Dixil aulem

tres lui foris slant,

ei

quidam

Ecce mater tua

te.

et fra-

46. Lorsqu'il parlait encore au peuple, sa mre et ses frres, qui taient dehors, demandrent lui parler.
47. Et quelqu'un lui dit : Voil voire frres dehors, qui vous demandent.

qurenles

mre

et

vos

48. At ipse respondens dicenti sibi,

ait

Quae est

mater mea,

et qui

sunt fraires mei?

49. Et extendens

manum

lui dit

48. Mais Jsus s'adressant celui qui lui parlait, : Qui est ma mre, et qui sont mes frres?

in discipulos

suos, dixit

Ecce mater mea

50.

el fratres mei.

49. Et tendant la
dit-il,

main vers ses disciples

frres.
fait la

Voici,

Quicumque enim

fecerit

voluntatem Patris mei

ma mre

et

mes

qui in clis est, ipse

est.

meus

50. Car quiconque

et

volont de

frater, et soror, et

mater

est dans les cieux, celui-l est

mon

frre,

mon Pre qui ma sur

ma

mre.

COMMENT ARIA.
Vers.
1.

Abiit

Jsus per sata sabbato.

si

Nihil

bus

difficilioribus,

aliorum primm opiniones; deinde

SeuTuponpoiTc-i,

esset hoc loco difficullalis,

nai rssel
1,

solus Malthajus hanc

,

meam

adjungam. Multi putantsabbatum

appellari solitum fuisse

lusloriam.

Nunc autem
id

quia Lucas, c. 6,

secundoprimum
bantur

octavum diem
et tabernacu-

camdem

recensens dicil
;

in

sabatto Seuripcmpru
iocus

eorum festorum,
,

qune per octo dies continuos age-

secundoprimo accidisse
test, iiisi nie

inlelligi hic

non po-

quale erat festum

azymorum
rtu,

Lucas iuielhgauir;

apud interprtes explicalum.

quem non video salis Ponam, ut soleo in re-

lorum. Ocavus enim dieseodem

il

caeremonique,

quo primus celebrabatur,

Levil. 23, 56, 59, et

Numer.

695
29, 35, secundo ver

IN

MATTUiGUM
et in illud

696 lempus incurrebat, quo

,

primum appellatum, qud, cni

et segetes

maturae

primo

oelebritate

par esset, secundus tameu ab eo

erant, et

nondm messoc

et

ad

id

ipsum signilican-

esset loco. lllud ergo, de quo Matthams lue, et Lucas

illic agit,

dum

celebrabalur. Reliquum est quxrere, cur secunappellelur. Nibil

fuisse

diem oclavum azymoruni;

sic

Epipba-

doprimum

comperlum babeo; quo-

nius, hacres. 51, et plcriqr.e recenliores. Alii

primum

diem azymorum
Pasch
,

ila

vocatum, qud secundus esset

et Isidorus

rumdam tamen conjectura probabilissima mihividetur, ide ila vocari, qud, cm tria essent prter sabbalum prima,
id est,

ut

Euthymius

apud D. Thomam.

pracipua

festa,

azymoruni, primialia
,

Alii fuisse

sabbatum, quod proxim sequebalurfeslum

livorum, et tabernaculorum (omnia quippe

neomenia;, mull erant minora), inler
illa

ut

aliquod, quod in feriam sextant incidisset, ut Tbeophylact. et Cbrysost.,

festum pricssci

hom. 40.

Alii

secundum

ali-

mitivorum,

et loco, et celebritalate
in

secundum
feslis

minus festum, quale nconieni. Alii geminum sabbatum sabbatum ordinarium, quod sequod,
id

est,

primo. Objiciunt quidam

omnibus

cxcepio

sabbalo licuisse cibos parare,

ptimo quoque die recurrit, et festum aliquod, quod

iu

Exod. 12, 16. Itaque non poluisse pbarisa:os accusare discipulos, qud spicas confricarent.

idem sabbatum incidisset, onine enim festum sabcerta esse

Respondco non accusasse, propterca

qud spicas
colli-

batum vocabalur. Mibi qusedam videnlur

principia
,

qud parabant
gebant,
quasi

cibos, sed propterea

ex quibus ejus loci explicalio necessari

sit.

qud modo mlrent, quod

Deinde poluisse
illos

in nullo

colligcnda

Primum

est,

Lucam, cm sabbatum
pluribus,

feslo die lacre licebat.

immcril,

illud vocavit

secundoprimum, non aliquod

:

ui solebant, discipulos accusare.

lib. 4, c.

El quidem lien tus

proliibilum in sab-

quec secundoprima dicerentur

sed

unum certum

sab-

20, scribit non fuisse

batum

significare voluisse,

quod solum ex omnibus

enim Lucas diem

bato, et festis spicas vellere, sed meterc. Sed responsio Cbristi oslendit fecisse discipulos,

secundoprimum
risxorum

appellarclur. Voluit
,

quod

alioqui iu
ut

certum describere

ut mclis occasio calumnia; pba-

eo feslo facere non licuisset

nisi ncessitas cos,

inlelligeretur.

taliones refellunlur, quse

Ex quo omnes ilhe inlerpreunum mullis fuisse volunl;

et lieophylacti.

Davidem
cral,

et

Domini prxsenlia, qui lemplo major

esse plurium

ut

sacerdotes, excusasse!. Polest etiam objici

v tcs Sewi, in

utEutbymii,

Isidori

Cbrysoslomi

Grsec
tis,

numerum

sabba-

Secundum

est, fuisse illud

sabbatum eo tempore quo

quod occasionem nomlullis pra:buit,ut exislimarent

signifi-

segetes matura; eranl, sed lenerec et

alioqui discipuli

nccdm mess
et

non unum tanlm festum, sed duo, aut plura

cari;

non vellisscntet confricuissent spicas.

Epipbanii
sententia
,

qu

aut

eodem

die, aut

unum

postridi alicrius

Ex quo
omnium,

refellitur

eorimi

celebrarentur. Facilis responsio pluralem

numerum

qui sabbatum

secundoprimum diem aliquam

pro singulari Ilebrorum more posilum esse, quo non

azymoruni inlcrpretantur; nec enim die deciinoquinto,

aut vigesimo martii spica; matura; esse potuerunt.
j

multa sabbala, sed

tur, ut vers.

unum

mullis sabbalis signilica-

et 10.
f.i.

Quod enim quidam adnolrunt

in Palsestin

eo tem-

Vers. 2.
Lucas,

PnARis-ti autem videntes dixeru.nt

pharisos non Cbrislo, sed
,

pore propter vebementem calorem segetes solilasmalurescere, lictum esse arbilror. Nain nec
illi

c. 6, 2, scribit

di-

probare

scipulis dixisse, cur faccrent

quod

illis

in

sabbalo

possunt; et nos possumus Scriptur, experientique

refulare. Joannes

facere non liceret.

Rcsponderi potest, aut utrisque,

deinde Cbrislo dixisse
;

enim

leslatur

tempore passionis
calefc-

primum

discipulis,

aut Cbri-

Cbrisli frigus fuisse, et se

cisse; et

hommes ad ignem

slo tantm, qui

discipulis dixisse
soh'ii/i

respondit.
,

Sed Lucam ide dicere

ipsis dixisse

festum primilivorum celebrabalur quinquage;

quia quod magistro dixerunt, non

simo die posl Pascha

celebratur aulem simul atque

mitlebatur, Deut.
16, 9,

de discipulis, sed etiam discipulis

prima

faix in

messem
in festo

non

videbantur. Adnolavit in hune locum D. Tbonias non

ergo poteranl

azymorum,

id est,

quinquaginla
]

accusasse pharisaeos discipulos, qud ex agio alieno

spicas colligcrent
;

diebus segetes esse matura?. Expcricnlia ver doccl

quia id lege permissum erat. Deut.

non solm

in Palsestin, sed

neque

in

mull calidiorimalurescere.

23, 25
il

Si inlraveris segelem amici lui, franges spicas,

confres; falce autem non mles.
3.

bus Afric:e regionibus segeles lam

cit

manu
Vers.

Ex quo etiam

sequitur non poluisse sabbatum illud

alii

Non legistis.
1

Objicit opinione senten-

esse in feslo, ut

putant,

tabernacuiorum, quod
Levit. 23, 34, quia

tia;

legis inflalis legis ignorantiam, ut

Euthymius

ad-

mense septimo celebrabalur,

jam
11c-

nolavit.

segeles collecta; erant. ertium est, quod ex

Et

qui

cum eo erant.
David
ad
;

Regum,

c.

21

1, dicitur

so-

breeorum accipimus tradilione,

ul c. 26, dicturi su-

ins fuisse

ilaque

non videntur

haec verba

cum
do-

mus,

post exilium

Rabylonicum nuiiquin Jud;cos

hislori

quam
,

alludunt, convenire. Respondeni

,

unum

festum postridi allerius clbrasse, ne popu

quiescere cogerelur.

quidam

fuisse

quidem solm

cm

in sacerdotis

lus duos continuos dies

Undc

mum
Nam

ingressus est

sed aliquos liabuisse comits qui

eoruin rel'ulalur opinio, qui sabbatum secundoprimum

vocari putant, qud festum aliquod proxim sequerclur. Sequitur ergo

illumalio loco operirenlur, sicut ipse sacerdoti dixit:

et

pueris meis condixi in illum

et

illum locum,

sabbatum seciindopi'ininm non po,

vers. 2. Alii liabuisse etiam tuin comits

secum sed

luisse esse, nisi festum PonK.cosles

cral,

aul, quod idem

erat, quale

sacerdotem, ut
esset non
lilibus

ait

eo loco Lyrannus,rogssecursolus
esset, sed

primilivorum

quia nonnisi

unum

qud solus

qud cum mullis mi-

diximus D. Lucam proprionominc designare voluisse;

cinclusesse soleret, paucos lunchaberel; sicut

697

COMMENTARIA CAP.
.

XII.

698

regem dicimus

ire

solum , cm eum pauci sequuntur.

alii

?
]

thym, observaverunt, emphasim habent. Paucis enim

verbis expressit omnia
,

Utramque opinionem
Scriptura diserte dicat

rfutant,

proplerea qud

qu ad exempli exaggera,

illuin fuisse

solum;

et poslea-

tionem perlinebant

Legeiu prcipientem

personas
;

qm
iisse.

inde discessit, solum etiam ad regem Achis ad-

Illum ver,

cm

dixit se pueris suis in illum et

illum locum c ondixisse, officioso

ut

usum

fuisse mendacio,

fugam dissimularel

Christum autem hoc loco non

ex verbis Davidislocurefello,

ex veritate
tuni esse.

et opinione su, sed

maxime debebant sabbatum colre locum, in templo, ubi maxime coli oportebat; tempus, in sabbatis qu maxime observationem requirebant ; rem sabbatum violant quod plus est qum si dixisset Non observant. Violasse autem sacerdotes sabscerdotum
,

qui

Horum ego opinionem etiam

;

qud

batum
cerent,
cuisset

dicit,

non qud ver

violarent, sed
,

qud ea

fa-

non solm Davidcm, sed Christum pen ipsum mcndacii arguere videantur
et

qud Christus apud Mar6, 4, dicat Davidem ex

iis
si

qu nisi Dei cultus excusaret facere non linempe viclimas mactabant, pelles detrahelavabant
,

cum,

c.

2, 26, et

Lucam,

c.

bant

intestina

ligna

findebant
,

ignem

pnibus

propositionis comedisse,et ddisse

;

qui

accendebant; pueros circumeidebant

ut llieronym.,

cum cum

ipso erant
illo erat,

quoil

non video quo modo

nenio

Chrysost. et Euthym. exponunt. Confirmatur ex hoc

loco noslrorum theologorum de festorum celebralione
sentenlia,

interpretari possint.

sentcnliam, qui existimant

Eorum ergo probo neminem cum eo fuisse,

non

violari

festum

cm

ea in feslo liunt
,

cm panes
Vers.
4.

accepit

sed aliquos alio loco socios ha-

qu ad
pore

ejus celebralionem pertinent

nec alio tem-

buissc, quibus ex panibus dederit.

fieri

Quomodo intravit
nescil
illo

possunt, ut
,

cm

pulsantur campan, ferun,

in
;

domum Dei. Nonibi

tur cruces

mundatur aliquando templum

et si quid

dm

fuisse

lemplum nemo

nec

arcam

fuisse

ejus est modi. Mult ver minus,

cm
;

ea fiunt,

qu

legimus, qu toto

lempore
,

in Silo fuisse dicitur,

ad salutem animarum necessaria sunt

propri hoc loco agebalur.
stolos excusabat,

de hoc enim

1 Reg. 1, 24, et 3, 21

et 4, 5,
,

qu domus

Dei ap-

Hoc est quod maxime Aponec

pellabatur; sed est vero similc

aut potis necessa-

quod

in

prdicando etfaciendis mi-

rium

fuisse ibi tabernaculum, ubi panes propositionis

;

raculis ade, ut ait Marcus, fuissent occupali, ut

de more ponebanlur

erat

enim Nobe, ubi erat Achi,

melecli, qui Davidi panes ddit, civitas saccrdotum

1

pararecibum, nec capere possent. Hoc est, misericordiam volo non sacrificium. Hoc enim sensu Christus
,

Reg. 22,

9.

Quod autem Marcus,

id

c. 2,

26, dicit sub

est

inducit,

quasi dicat

melius esse ut Aposloli aniservent.

hic, ws
,

Abiatbar sacerdote

contigisse

alia

quslio

mas hominum qum sabbatum

,

qu commodis
Et panes
positionis
ila

illic

qum

hic disputabitur.

Vers.

6.

Templo major est

;

hoc loco.

propositionis coMEDiT.Hebmei panes pro,

duobus modis vocant D'39 Dnb panem

,

De quo autem loquatur, non consentiunt interprtes. Quidam ex hrelicis salutem hominum significari puminime bono, ut mihi Hieronymus locum in quo Christus erat. Cm enim Deus esset , ubicumque erat templum erat, sed non dubito quin seipsum templum
lanl,

ut

dicam, facierum, quia in tabernaculo

,

qu templo prponatur

ubi

Domi,

videtur, judicio.

nus habilabat, seni ex un

quasi anle duas ejus facis

et sent ex altra parle

,

proponebantur (llebri
,

enim duas
faciunt), et

facis

in

bomine

sicut nos

duas gnas

nnXOn

appellaverit, quia

Drb, panem ordinalioni aut

, ,

in ipso habitabat

omnis plenitudo
9, sicut vers. 41,
liic
,
,

dis-

Divinitatis corporatiter,

positions, quia certo, ut dixi

ad Colos. 2,

ordine certoque temporc dispouebanlur. Animadverli autem lioc secundo

de se ipse 42
:

dicit

Ecce

plusqum Jonas
,

et vers.

modo, non

Ecce plusqum Salomon lue

est films

et infra

nisi in libris Parai,

et

Esdr vocari

vers. 8
ita

qui

Dominus

post exilium Babylonicum scripti sunt, 1 Par. 9, 32 , et 23, 29, et 2 Esdr 10, 33. Septuaginta interprtes
tribus

hominis etiam sabbati. Atque

Eu-

modis verlerunt. Aliquando & zou; P

ut

Wiou$

quasi dicas panes faciales, ut Exodi 25, 30. Aliquando

pTou,- T5 TrpouTtou,
faciei.

thymius et Theophylactus interpretantur. Vers. 7. Si autem sciretis, quid est. Quorsm hoc prophet testimonium Christus inducat , vers. 5

2 Esdr 10, 33,

et 40, 21, et 1

id est, panes

Fer semper

p-rsvs tjs npodaeus,

panes propo-

sitionis, ut

Exodi 35, 13,

exposuimus, ipsum ver testimonium, c. 9, 13. Vers. 8. Dominus est filius hominis etiam sabbati. Probat se, et templo esse majorem , et in sab-

5 Reg.

7, 48, et 1 Par.9, 32,

Reg. 21, 6, et et23,29, et 2Paral. 4, 19.

bali observatione dispensare posse

quia dominus est

Lalinus interpres semper panes propositionis appellat. Vers. 5. Aut non legistis in lege,

etiam sabbati et unusquisque potest de re su, quod

velit, facere.

Marc.

c. 2,

27, scribit dixisse

;
,

Sabba-

Levit.

24

8, et

Num.

28, 9.

Quia sabbatis, per singula sabbata. Sacerdotes in templo. Omnia, ut Chrysost.

tum propter hominem factum est sabbatum. Utrumque ergo dixit

narrt, ut probaret
se

non homo propter

et

quod Matthus
,

templo esse majorem

quia

et

Eu-

Vers. 4. Intravit in domum Dei. Panes preebente sacerdote accepit, oblatos postea comedit extra domum Dei. Panes propositionis, seu propositos aut
exposilos. Panes quorum hoc in erant in domo summi sacerdotis.

templum sabbato
diaria

serviebat, ipse

autem Dominus erat

atque ad cultum Dei pertineret, eaque est compeu-

qudara

loco

lit

mentio

violant, et sine crimine sunt. Non cessant ab opre quod facere non liceret, nisi id p.ceplum esset,

Vers.S. Sabbatis sacerdotes in templo sabbatum

mahm, qum

Vers. 6 et 7. Templo major est hic. Qui est hoc loco. Misericordiam charitatem erga proximos
;

locutio.

Vers. 8. Dominus enim est filius hominis etiam sabbati, qui sabbatum insliluit, quique illud abrogare potest.

sola sacrificia.

699
sabbali, et

IN

MATTHAUM
n
nonilm venerat
Joan.
stere
ait, c. 7,

700
liora ejus
,

quod Mardis, ut probaret hominum salu-

ut

in

causis

similibus

tem sabbali observalioni esse pneferendam.

Vers. 9.
cas, c. G, G,

Et cum
ici

30, et 8, 20, et 13, 1, et 16, 21. Kesisi

transusset inde. Scribit Lu-

autem,

et

poterat, nolebat, quia

,

cum

fug

allero die sabbali contigissc.

Quod ex
in

cavere posset, non eral necessarium

et

ne aruudi-

hoc

cliani loco

manilslum

est.

Venit enim

Syna-

nem quassalam
cos

confringeret,

inf.,

vers. 20, et curavit

,

gogam eorum; Synagoga ver

die

sabbali congrega-

omnes

non pmnes qui sequebanlur

,

sed

omues

batur. Et propterea iiilerrognint

eum an

liceret in

qui ;egroli erant

ei curari voluerunl.

Tantiim enim
i

sabbato curare, quia sabbatum erat, vers. 10, August.

lib.

significare voluit evangelisla

Chrisium
in

on maligne

2 deCons. evang.,

c.
,

55, et

Eulhym.
sabbati

ac parce, sed prolixe ac liberaliter

omnes qui lidem

In

synagogam eorum

qui prcdente die

,

babebanl, et ajgroli erant sine ullo discrimine per-

discipulos,

qud spicas vcllcrcnt

accusaverant.

Non
in-

sonarum

sanit.itis

beneficium conlulisse.
bis.

enim minus quyerebat Cbrislus occasionem ut

juste accusarelur,

Vers. 16. Et pr/ecepit

bant: Tu

Marc. 13, 12,

,

dicit da;-

qum

illi

ut accusarent

ut ex eo-

moniis pnecepissc ne se manifestarent

es filins Dei.

quia clamain lmniini-

rum accusalioneansam
jurgandi.

caperet cos docendialque ob-

Quia ergo dacmonia

bus erant, Maitlueus dixithominibus

Vers. 10.
3, 4, et

Et
c.

eum

prxcepisse.
c. 9,

interrogabant eum. Mardis

c.

Cur aulcm praceperit, supra disputavimus,

Vers. 17.
lista

30.

Lucas,

6,9, dicunt Chrisium Pharisos

lib.

Ut adimpleretur.
42,
1
,

Quorsm evangenon
salis

intcrrogsse. Auguslinus,
c.

2 de Consens. Evang.,

hoc

Isaia;, c.

leslimonium proponat, aut

dicai
,

35

et

Theopbylaclus hoc loco respondent Phari-

quomod impletum

esse

appuet.

sospris Christnm, deinde Cbrislum Pharisa-os interrogsse. Scd facilior responsio est

Sunl qui pulent proplcrea proposuisse, qud Cbrislus

prohibueril miracula sua divulgari
,

Marcum cl Lucam non dicere Christnm intcrrogsse Pharisos utrm

liceret in sabbatos curare, scd

ne Pharisajorum

mulalio magis exacerbaretur

nolebat enim arun-

ulrm

liceret

ben
,

fa-

dinem quassalam confringere.

ide fugisse
,

Alii

referuntad fugam,

cere, an mal. Itaque

non eadem

est quoestio

quam

ne resisiendo confringerel arufidineu

,

Pharisxis Cbrislus, et
sucrunt
;

quam

Christo Pharisau propo-

quassalam

id esl

minus mausucludiuis ostenderet

scd Pharisa-i pris inlerrogrunt Cbrislum

num

liceret in sabbato curare; Cbrislus, ut

eorum ma-

qum de illo propheta pra:dicaverat,Chrysost., hom. 41. Utrumque probabilc sed illnd mco judicio pro;

lignilatem coargueret, immutat paululm quiiestione interrogavit Pharisieos an liceret in sabbato benefacere, an mal, ut verbis ipsis qmestionis cos pungeret
et pudefaceret.

babilius hoc leslimonium ad vers. 15 referri. Reddit

enim causam cur omnes curaverit

quia

quemadmo-

dm
set
;

propheta pra'dixerat, adi benignus et mansue-

lus eral, ut

nemo
,

in plaieis
,

voeem
ul

ejus audilurus es,

Vers. 12.
is

Quanto
,

macjs melior. Phrasis Laiiccclesiastici

ade ver misericors

lderet

omnes sanaret

nemi-

inusitala

quamvis nonnulli auxtores

ila

ncm

ac ne arundinem

quidem quassatana
prophe lico,
:

mille abh'mc annis Ut SUpra,

C. 6,

loculi sint. Gru-ci

c ulunlur,

confringeret, et linum fumigans non exstingueret.

26,
,

oj( ty-Et; fiCo-t

otapipsTS twv, (|U()d

Vers. 18.

Ecce. Demonslrat
lollit

spiritu

noster inlerprcs

relenl

Gnec
?

phrasi

convertit

quem

postea Joannes digito demonslravit

Ecce ugims

Nonne
euv

vos magis pluris cstisillis

allero comparalivo
t*w

Dei, ecce qui

peccata mundi, Joan. 1, 29, et

quem
:

redundante. Ilaqne suspieor hoc ctiam loco pro

iufipu noslrum
Swlpei.

paier miss de clo voce posl

Ilic est filius

baptismum oslcndit

interpretem legisse

itzu

oh

meus

dilectus, supra, c. 3, 17.

fj.XXo.i

Itaque licet sabbatis benefacere.

liccre

Non

concludit

cal, ut

Puer meus, TlV, servus meus. Servant autem vohominem, quia formant servi accepit et liabitu
,
,

curare, ut Pharisi interrogavcraiil, sed lice,

re benefacere

sicul ipse interrogaveial Pharisa:os,

apud Marc,

c. 3, 4, et

Luc. ,c. 6,

9. Ilabel
,

ctiam maet

43 10, et Zach. 3, 8; nec illum ipsum hominem Chrisium eodem modo quo alios vulgariter serran) appellat sed
inventas est
ut

homo, Phil. 2,7,

sicul Isai.

jorem eflicacitatem generalis scnlentia

quia enrare est benefacere.

verbum

per excellenliam, et honoris sui causa

tur Deus,

quasi glorie,

ipsuni benefaciendi, sub quo includilur etiam curare,

qud

inier

homines

laleni

habeat servum

ul in eo sibi placeat
,

anima

ipsins, et, ut possit ei pro-

Vers. 15.
canle, sicul

Jsus

autem sciens

nemine
inl'ra,

ind-

prium Dei officium commitlere, totam Ecclesiam gu-

eorum videbatcogiiationes
4, et Luc. 5, 22,

vers. 25,

bemandi,

et,

quod maximum

est,

regnum suum per-

et supra, c. 9,

et 6,

8,

et

9,

47, et 11, 17.

Secf.ssit
g'u
,

dilum recnpcrandi, ut indicat D. Paulus, 1 Cor. 15, 24. Sic, si minora licet majoribus comparare, Moscm

ad mare, ut explicat Marcus,

c. 3, 7, fu-

Deus servum suum solebal appellare, Num. 12

Job. 1, 8, et 2, 5: Considersli servum

7,

8;
,

sicut A|)oslolos digre docuerai, c. 10, 23. Fugil

iiiipotenii resistendi
,

meum Job
vel

aulcm non metu aul

Vers.

sed quia

quod non
tes

sit ei similis

terra? Septuaginla interpr-

1). Et cum inde transisset ; tunt forte adliuc eral circa Juteae conlinia, atqtic inde in Calilaam niigiaiurus.

apud Isaiam nomen Jacob prposucruut ,

ne

(.In suis

Vins.
i

it.

Et

imm

(i.i'iT f.is

ne maniff.stim eum

Vox Ilehnea Hebel servum significat, Vers. 18. qud servi formam a^suwpsertl. Nuntiabit. Veram aniiuniiabil religion*!. Miiiisterium ejus in verbis
prsnuntiat El iudium meum, non Jud&orum lantuni, sed et geulium legislalor l'uturus est
:

ai.i iii.i

.i.ilr I'

siiimm iionissux lempus,

alqueulbo-

Uimuiii luibcUU

Ueumui ul.

701
Chrisiiiin
locis
ii:i

COMMENTARIA CAP.
.

XII.

704

Deus servum vocare videretur

legebanw. ut
c.

vel quia aliis

1, 2.

'

pretalur R. Salom., id est,

bob

vociferabitur.

41,8, 9,

et

M,
,

Obsersen,

DONEC
visns est.

EJICIAT AD VICTOHIAH JUDICIUM.

diflicilior,

LoCUS

eSt,

Ut

vavinius in liliomatis, solitos Septuaginta,

teniia aljquid videlur absurdi conlinere

cm

mihi videtur,

addere

aul

qum plerisque interprelibus Primmapudlsabm sic legitur Arundinem

:

detraheie, aut nuitare aliquid, ut absurdilatem lollerenl.

quussalam non conteret

guel
;

et

linum fumigans non exstin,

ad verilatem proferet judicium

non lurbabilur
,

Qbem elegi,
runi more) et

ut

bominom. Nam
fecil, Psal.
;

inler

omnes homiSpeciosus

nec animo frangetur, donec portt in terra judicium

in lege ejus insul sperabunt
;

et

nes illum assumpsit (loquor enim veterum theologo-

id est,

adeo quiet et

Deum

44,

3,8:
,

attent ambulabit, ut eliamsi super

arundinem jam
,

forma pr
luis
,

filiis

homiiium
te
;

diffusa est
,

gralia in labiis
oleo ltili

quassaain, qu nihil fragilius esse potest

pedem po-

propterea unxil

Deus

Deus tuus
:

nal,

eam non

confringat; et

si

super stuppam non

pr

consorlibus tuis

et Psal. 2, 6

Ego autem

consti,

tutus sim rex ab eo super

Sion montent sanclum ejus

omnin ardenlem, sed tantm fumigantem, non exstinguat. Apparet enim fuisse proverbium, quo sum-

prdicans prceptum ejus. In hoc enim elegit, utesset

rex, et

ma

incedenlis lenitas significabatur, sicut Galli etllis-

verbum

ejus, qui ipse

Verbuin ejus erat, prac-

pani de similibus hominibus dicere soient. Etiamsi

dicaret.

super pavimenium ovis stratum ambularet

,

nullum

Dilectus meus. Septuaginta addidcrunt, Isral

cut paul ante Jacob \apa.^\ 6 $dMufc pov, quia ita 41, 8
ditexi.
,

si-

frangeret. Per incessum

autem

et

ambulationem omrbus infuisse.

c.

nes
te.

vitie

acliones intelliguntur ex Hebrseorum idioma-

legerant

Tu

Isral, serve

meus

Jacob

quem

Significatur ergo Christum

omnibus

in

credibili
,

mansuetudine ac

lenitate

usurum

In

quo bene complacuit. Vide explicationem

c.

Evangelisla, eaeteris verbis prsetermissis, tantm hase

posuit
:

3,17.

Donec

ejiciat

ad victoriam judicium
Quae ipsa,

et in

no-

Ponam spiritum meum. Novi hrelicorum tes ad baptismum hoc referunt, qud in

nterpreIhristum
c. 3,
,

mine

ejus gnies sperabunt.

etsi aliquo
,

mo-

do

iis

recens baplizatum Spirilus sanctus descendent,

similia,
tariis

16. Alii, quia aelale et sapienti proficiebat, Luc. 2

qme apud prophetam leguntur videntur esse eadem tamen non sunt. Hieron. in Commenad eum Isaiae locum.et in epislol adAlgasiam,
id

52, Spiritum super illum positum dicunt. Certius est

q.

2, existimat

scriptorum vitio accidisse, quod

de ips ejus conceplione interprclari,

sancto impletus est,
Isai. 11,

in

qu Spiritu

ego nullo
lud,

modo mihi

persuadeo. Quin Hebraicum

il-

nec enim Joannc pe.-

quod nunchabemus, Evangelium, nusqum mihi

loco inagis suspectum est
,

jor erat, de quo anglus dixerat

Et Spiritu sancto reLuc. 1,15.

,

qum hoc
,

quod ornnia et
recitet.
est.

plebilur adliuc ex utero matris suce,

Judicium gentidus nuntiabit

proferet

id est

Ie-

eadem quae apud Isaiam verba sunt enim affectata fides merit suspecta
Matthaeus,

Nimis
solet

Non

gislator erit, legeni evangelicam,

solis Judaeis,

non ut Moses, suam

:

cm

tcslimonia ex prophetis adducit. ver,

Constitue
gentes

sed omnibus gentibus dabit, Psal. 9, 21 Domine , legislutorem super eos ut sciant quoniam /tontines sunt. Aut gnies omnes judi,
.

ba numerare.

Iste

qui

ut Matthaeus esse videretur^

numeravit, hoc est apud

me

consecutus, ut minime
est,

Matthaeus esse videalur. Manifeslum

praeler

idque omnes,

cabit
5, 22.

quia Pater

omne judicium

ddit ftlio, Joan.

Hieronymum,
,

interprtes sentiunt, haec verba

evangelistae
,

donec

ejiciat
,

ad victoriam judicium ad veritatem

illis

Non contendet. Haec verba neque apud Hebraeos

nec apud Septuaginta
in Isai

Isaiae verbis

respondere
,

proferet judi-

leguntur; sed est vero

simile evangelistam explicationis causa addidisse. Signilicat

enim propheta Christum sjsc contentione

sine clamoribus, quibus forum perstrepere consuevit,

nmnia dm judicabit, ad verum exaverum pronuntiabit judicium. Cur autem evangelisla pro proferet dixerit i*e}>t ejiciet quod Septuaginta dixerunt inferet, non ita magni refert. Pocium, id
est,

minait

quiet placidque judicalurum.

ipse dixit
et discite
,

c. 11,

29

Tollite

me

quia mitis

Hoc enim est quod jugum meum super vos sum et Itumilis corde. Toto
niliil

tuit

enim Matthaeus Hebraic dicere

proferet

ut est

apud prophetam,
quia id etiam

et Graecus inlerpresverterexS>Usv,

denique hoc

Isaiae

lestimonio

aliud

qum
9,

Chrisli

mansuetudo declaratur, ulapudZachar.

venit tibi mansuelus.

9,etMatth.

potest Hebraicum verbum signiheare. Nec enim assenlior iis qui id ab evangelisla , ut majorent vim adderet verbo, certo concilio factuni putant ;

21, 5, Joan. 12, 15: dicile fili Sion: Ecce rex tuus

tanqum

voluerit declarare

etiam vi compulsurum
;

Christum homines, ut verum judicium subeant

,

non

Non clamabit. Hebraic additur non tollet potest autem intelligi, ut ait Hieron., facis, id est, non habebit in judicando ullam

enim de

Christi severitate

sed de mansuetudine et
difiieilius
,

niiiitaie agitur. Illud

long

quomod pro
ad victoriam
;

ralionem personarum;
TtpsuKo
,

sic

ad veritatem, dixerit evangelisla

t\; vtxos
,

enim Hebraci dicunt

quod Graeci

>a/ievet

qud enim omnes dicunt, non verba sed sensum exdejiciet.

personam accipere. Vel 17lp vocem suam

Vers. 19.

ut inter:

Non ekit contentiosus, aut clamosus Non confringet

,

moderationem et mansuetudinem Ciirisli exprimit. Non contendet, cum adversariis, nonclamabit, ut qui
rixantur, soient.

Linum fumigans non exstihguet. Licet naribus molestum quibus omnibus Christi lenitaleiu
:

Veks. 20.

non opprimet

non

ejiciat. In extremo judicio adversarios vincat, ubi lerribilis inimicis suis videbilur r et Evangelio toto orbe praedicato Victor appareat.

commendat. Donec

, ,

703
primere voluisse
,

IN

MATTHiUM
I

704
putant.

fateor mihi satisfaccre non posse.

interprtes

Nam

de eo dsemonio,
illc

c.

9, 32,

Nam

nec idem videtur esse sensus, et ut idem esset

ille

Matthscus scripsit, et nos hanc

opinionem proba-

tamen hic obscurior cert qum

est; et

non

est

vimus.

vero simile evangelistam dilucidiorem prophte senlentiam ali obscuriore sentenli exposuisse. Itaque
ut

C^ecuset mutus. Pubium, utrm natur aut morbo,

sentireHieronymus videtur, an daemonis maleficio,
Theophyl.
est
,

cogor

meam

lectori

conjecluram indicare, doctioribus

ali-

ut Chrysost. et

caccus et

mutus
et

fuerit.
illi

ver judicandam relinquere. Suspicatus fueram

Credibilius
ita ligsse,

tamen

dxmonem

auditum

visum

quando Malthseum non pur

lingu, sed corrupt
Christi
ill

et antiqu

Hebrorum

ut neque audirc, nec videre posset, indi-

ex Chaldaic et Syriac, quoe

,

cal

enim evangelista sol eum dxmonis ejeclione au,

tempore
dixisse

in

usu erat, evangelium scripsisse et

ditum
causa
,

visumque rcuprasse

quasi
,

pris nulla
nisi

pro

DDN

HOT, aut wtot, quodet vcrilalem

quomins audirct videretque

dxmon
?

puritalem, innocentiam et vicloriam significat; inter-

impedivisset.

pretem ver Graecum non veritatem, ut est apud

Isaiam, sed victoriam, alleram vocabuli signilicationem

Vers. 25.
Messias
ille

Numquid hic est

toties promissus,

filius

David

Id est,

tamdi expectatus, qui

Vide qu diximias

seculum convertisse. Consului cm hsec scriberem Syriacum Evangelium comperique reetc me divins;

ex gnre Davidis
c.

l'uturus ereditur.

1,2.
Vers. 24.

se;

nam

NYDT? scriptum inveni, quodet ad innocen,

In

Beelzebub
Vide

tanqum

diaboli

mi-

tiam et veritatem
e-are.

et

ad victoriam polest

signifi-

nislcr, magicis arlibus.

Vers. 27

c. 9,

34, et 10, 25.

Filii

vestri. Plerique recenliores

exorcistas
illos

Vers. 21.

Et

in vomine ejus

gentes sperabunt.

interprtes
signincari,

existimant

Judorum
trascripsit

Duobus verbis Matthus hic videtur propbel discrepare. Primm, qud in lege ejus, dicat, in nomine ejus.
Hic etiam omnes dicunt

quorum artem quamdam

Salomone

ditam

fuisse, lib. 8 Anliquit., c. 2,

Josephus

eamdem

esse sententiam.

Quod

etsi

non

satis

inlelligo, quia

omnium tamen
quod
in lectioni-

ctdcquibus Lucas in Actis Aposlolorum, c. 19, 13, mentionem fecit. Filios aulem'Pharisxorum appellari,
qud Judi essent,
filii.

opinio esl.refutare nolo.

Tantm
loci

dico,

ut

illi,

et aliqui aliquando eoriim

bus velerisac novi Testamenti adnolavi,

magnam

mihi

Argumcntum ver

esse, cur polis

me qum
dsemonia,

apud Septuaginla
pro
in lege ejus,

viiiali

suspicionem esse.

Nam
v

filios

vestros dicilis in Beelzebub ejicere

non credo cos vertisse

ejus, sicut

tm hfuttt
Ts

cm

utrique ejiciamus? cur de

me

mal

cm idem

to, in
ijxoi

nomine

nunc legimus, sed

Hebraic.
fuisse

faciamus, de

Lis.

ben judicatis? Veteres de apostolis

aro/, in lege ejus. ut legitur

Nominum

hoc dictum putant, Hilarius, Chrys., bom. 42, auctor

Imperf., 29, Hieron., Theophyl.

autem similitudinem erroris

nuenses pro vpu
,

causam, ut amaSimilem enim

etiam locis

etEulhym.,ad quo-

6-Jc/ia.

scripserint.

errorem

in

iisdem duobus vocabulis

aliis

observavimus, Maltluci igitur Grcus interpres, Septuaginla secutus, pro lege,

rum sententiam libenlis accedo, nisi qud plusChristum qum illi dicunt, arbitrer significare voluisse. Apostoli enim in nomine Christi dxmonia ejiciebant,
Luc. 10, 17
Apostoli
ejiciuntl
, ;

nomen posuit. Deinde discre,

argumenlatur ergo

Filii vestri, id est,

,

pat,

qud pro D^N,

insulis

dicat, luj, gentes. Sed

est. Insulas

qui ex populo vestro sunt

in

quo dmonia

hoc discrimen lev

admodm
remote

enim pro,

pheta remotissimas quasque gentes appellavit

insulae continente

quia

nomine meo? si ergo illi non in nomine Beelzebub, sed in nomine meo dmonia eji-

nonne

in

sunt, sicut Virgilius dixit,

ciunl,

eclog. 1

Nam
loto divisos orbe Britannos
;
:

si illi in

quomod dicitis me in nomine Beelzebub ejicere? meo nomine ejiciunt, major ego damio;

Et
Jt

nibus sum,cujus nomine virluteque pellunlur

non

eumdem prophclam, c. 49, 1 Audite, insul, altendile, et 51, 5 Me insul expeclabunt, et GO, 9,
apud
:

ergo

in

nomine Beelzebub ego

ejicio;

nam

si

apostoli

me

virtute ejiciunt,

quod negarc non

poteslis,

mull

al 66, 19

Mittam ad

insulas long

ad eos qui non

magis ego, cujus est virlus.

Ideo
judices vestri

audierunt de me.

erunt. Quia sedebunt super

tribus Isral, c. 19,

Vers. 22.

Tunc.

Cm

synagog egressus

dnodecim sedes,judicantes duodeciin

28, Ilieronym.
;

esset, auctor Imperf. et Remig., vel non significatur

quanqum ego de
illo

alio judicio agi puto,

certum

et

designatum tempus, ut putat Eulhymius.

c.

quod theologi comparationisvocant. Judices enim co~

Quanqum Marcus,
disse
,

20, videtur dicere

id

acci-

mm

erunt

quia in

ullimo judicio apparebit apo-

simul atque egressus synagog in domuni

stolos in

nomine

Christi dsemonia ejecisse,

quod cm

venit.

Monendus mihi

leclor est
c. 11
,

non esse hanc illam

dissent, et credidissent Pharisi, tamen Christuni

siones tum erant frequentiores. Cur me polis qum lilios vcslros dicilis in Belzebub ejicere dxmonia ? Verisimile estChristum loqui de exorcistis Judxcrum, quorum multi erant secl Phaiisaeorum. Hi teste
,

historiam, qusc Luc,

14, narralur, ut plerique

nomine ejus gentes sperabunt; intrim propagato Evangelio, gnies in eo spem omin

Vers. 21. Et

nem suam
exorciste,
Christi,

collocabunt.

Vers. 27.

Filii vestri

veslri

discipuli

aut

quorum fil menlio Aet. 19; vel discipuli quorum multi erant aut familiares, aut agnaii
:

calumnianlium Pharisa:oruin nain 72 discipuli ex Lucae cap. 10, ejiciebant diemonia, quorum obscs-

2, cap. 5, demones ejiciebant, altissimr ac suis adbuc lempoet omnipolenlis invocatione ribus Jud;eos ita daemones ejicere solitos ait. Judi, inquil, usque nunc lic ips advocalione dwmoncs effuIrenaep,
1.
:

gant.

,,

70b

COMMENTAR1A. CAP.
,

XII.
,

706
et

psum

quem mult magis credere debebant propri

d;emones
ejicere, in

borem malam
|

fructum ejus malum. Volebant Pha;

virlute,

Beelzebub cjicere dixe:

risi in causa Christi judices baberi

ad se enim per;

runt, sicul vers. 41 el 42, ait

Viri Ninivit suryent

et

linere de religione ac miraculis judicare

ide indif-

injudicio
et
et
:

cum

gnrations ist,

condemnabunt eam;
ist,

frentes videri volebant

quasi jjec pro Christo, nec

Rcgina Austri surget injudicio cum gencralione

,

contra Christum essent

mici ut

condemnabit eam

quia venit ftnibus

terrai

audire

sapientiam Salomonis.

cm maxime illi essent inisuam invidiam simulat boni judicis person occullarent. Hanc illis Cbristus personam detrahit.
:

Vers. 28.
et

Pervenit

in

vos regnum Dei. Se ipsum,

Dei vocat, quia initium fuit

Ne, inquit, erretis, et ne alios

simulatis vos

fallalis

etiamsi

quod

advenlum suum regnum

non esse pro

me neque
esselis

contra

me, ve-

regni Dei, et aditum nobis ad illud paiefecit, Hieron.,

rum

esset,

tamen ob idipsum
est

reprehendendi,
est.

Chrysost. et Theophyl.;
in spirilu Dei,
ejicio
stoli

argumentum bocest
est

Si

aulem
apoet

quia, qui non

mecum,
minor

contra
erit

me

Quid ergo
vos mihi

ulsuperiorc argumento probatum est,

altinet dissimulare?

culpa,
;

si

dmonia, ergo ver um

,

quod

et ego, et

palam adversarios esse profileamini

rent
et

aut facile arbo-

mei

et

Joannes prdicamus, appropinqusse

Dei.

bonam,

et

fructum ejus bonum, aut arborent malam,

venisse

regnum

Nam

Spiritus sanctus

qui mira-

fructum ejus malum.

sit
:

cula per nos operatur, nostram prdicationem veram esse lestalur.

vera

Qui non

est

Quomod autem hc sententia mecum, contra me est, et qui non

;

colligit

mecum,

spargit

aut
est,

Vers. 29.
cilis

Aut
illo ?

quomod cum

ill

conveest

quomodo potest quisquam. Fapos-

niat,

qu apud Lucam,

9,

50

Qui non

ad-

sensus

Quomod possum ego diabolum de

Nenio enim
in

versmvos, pro vobis

est,

dubitare lector potest. Sunt

sessione su deturbare, id est, ex hominibus ejicere

nisi forlior

qui ad solos rfrant Pharisos, quasi

non univers

sim

domum

forlis in-

sed

in illis

tantm vera

sit; in aliis
:

ver,
est

qu apud

Irare potest, et illam spoliare, nisi fortior et superior

illo sit,

Lucam

est,

locum habeat
;

Qui non

contra vos pro

ul possit pris euni annis suis exuere.

Fortem

vobis est.

Non probo nam

etsi
illis

propter solos Pharisos

vocatTOJ, quein Septuagintagigantem soient vertere;

hoc dictum est, non in

tamen

solis

verum

est

domum aulem
dilur.

forlis

vocat arcem

qu

gigante custoest potestas

:

sed in omnibus in quibus eadem reperitur ratio. De-

Fortem

intelligit

diabolum, quia non

ei,

bebant Pharisi
prisai

quia legis scientiam profitebantur,

recipere, ac pro
illo
illo

super terrain,

qu comparetur

Job 41, 24

Non
,

est

omnium Christum
illo

esse;
erat,

nobis colluctatio, inquit D. Paulus, adverss carnem et

qui

autem pro

esse debebat, et pro

potest rex de
:

non

sanguinem, sed adverss principes

ss

et

potestales

adver-

contra illum erat.

Non

iis

qui ad

mundi redores, Eplies.

6, 12.

Domum

ejus intel-

mundum, in quo, antequm Cbristus veniret, dominabalur, quem ut signifcat superioribus verbis
ligit
,

suum non pertinent, dicere Qui non est me est ; de suis autem subdilis potest. Non solm enim qui regem suum impugnat, sed etiam qui pro
,

regnum mecum, contra

D. Paulus,

suo regebat arbilrio. Vasa autem ejus,

ut nuilli interpretanlur
; ,

eo,

cm

dbet ac necesse est, non propugnat, les

non arma

sed spolia et suest,

majeslatis reus est.

Omnes ergo
,

qui Christum recialii

,

pelleclilem

pris

enim

ligat,

deinde vasa ejus, id

pere debebant
piebant
,

sive Pharisi

sive

si

non

reci-

supellectilem

doms

ejus diripit, et Lucas c. 11, 22,

contra illum erant. Debebant autem

omnes
pro

arma ab

spoliis spara vit. Supellectilem

aulem

diaboli

cum
rant,
illo

primis Judi.

Nam
si

gentiles, qui

eum neevide,

vocat miseras animas, quas sub captivilate delinebat, quasque Cbristus illi eripuit el ascendens in allum
,

neque audiverant,

non erant contra illum

erant. Nihil

enim aliud apud Lucam

,

signifcat,

captivant duxitcapiivitatem, Psal. 07, 19, etEpltes. 4,8.

non est mecum contra me est. Primm qurendum de quo Christusloquatur. Hilar., 12, Chrysost., nom. 42, Hieron., auctor Imperf., Beda,Eulhym., Theoph., de diabolo loqui exislimant,
c.

Vers. 50.

Qui

nisi

eos

qui pro se esse non debeant

si

contra se

non

sint, esse

pro

se.

Nam

qui Christum non perseillud venerit,

quitur, quamvis

nondm ad

tamen non

long abest regnoclorum, etutperveniat.aliquem

videtur fecissegradum.

Quanqum
illo

ille,

de quo eo loco

quasi sensus

mihi

sit,

Tantm abest ut diabolus amicus cjusque nomine dmonesejiciam, ut maxime

sit
:

Christus loquebatur
nia in

ver pro

erat, quia

dmo-

nomine ejus ejiciebat;sed loquitur ex suoruni

mihi

sit

adversarius. Melior mihi altra videlur inter-

discipulorum opinione, qui non putabant pro se esse,

nisi qui

prelalio,

quam etiam

Chrysost. et Theophyl. affermit,

secum,non doctrine, sed pedibus ambularent.

ut de Pharisis hoc dictum

de

illis

Cbristus loquatur,

Quorsm autem ita non salis compertum apud

sit.

Vidimus, inquiunt,

quemdam

in

nomine tuo ejicientem

et

dmonia
non

qui

non sequitur nobiscum ,

prohibuimus,

interprtes invenio. Videtur

tamen mihi Pharisorum

illum. Nolite,
est

inquit Christus, prohibere; qui

,

enim

liypocrisim reprehendere voluisse, qui se Chrislo non adversari

legis
,

cm

fingerent

contra vos

id est

qui

eadem qu vos docet

doclrinam,

sed tantm gloriam Dei et

ac facit, etiamsi, quia vos non sequitur, pro vobis

esse

observationem

asserere,

maxime tamen
:

illi

non videatur, pro

vobis est, quia

adversabantur. Hoc colligitur ex vers. 33

arborent bonam,
et

Aut

facile

factaque vestra confirmt.

fructum ejus bonum, aut

; :

facile ar-

Vers. 31.

me est Aug. Aut Dei sunius nul diaboli , nihil mdium. Et qui non congregat mecum qui homines colligit non mihi spargit.
,

Vers. 30.
;

Contra

Vers.
vix et

Ideo dico Causalis 31. Sphutus blasphemia quo

vobis.
,

dictio

non

Spiritus

sancli opra

dmoni
:

gr

dimitiitur

tribuunlur ; non remittetur; rar ejusmodi peccatores p-

,, , t

707
refertur ad ea qnse proxlm praecesserunt
vers.

IN
,

MATTB^UM
tium,
finalem

708

sed ad

nata, sex peccati in Spiritum sanctum gnera ponen-

24: Hic non

ejicti

dmones,

ma

in Beelzebub
5, 30,

impnitentiam, desperationem
,

ob-

principe

dmoniorum, ut constat ex Marc.

diccbant, spirilum

quo-

stinationem in malo

scienler veritatem impugnare,

niam, inquil,

immundum
,

habet.

prasumptionem,
valiani ver

et fratern charilatis invidiam. in

No-

SPIRITUS AUTEM BLASPHEMIA NON REM1TTETLK, id CSt,

peccatum

Spirilum sanctum inlerpre-

blasphemia contra Spirilum sanctum

vers, sequenti, et Marc. 3,

ut

explicatur

29 etLucae

12, 10. Exislit

ex hoc loco maxima quaestio, ut D. quidem Augusl.

tabantur Christum negare , ut suum confirmarent errorem, eos, qui Christum negssent, non esse ad pnilentiam recipiendos, ut auctor Augustinus est,
q.

nullam iuScriptur majorem esse putet, serm. 11 de

Verb. Dom.Quxslionisdua; parles sunt;allcra,quo(l
si

102, ex utroque Test.

Alii

eliam, ut opinor, Noquale homicidium

,

vaiiani,

omne grave peccatum,

et

peccatum contra Spiritum sanctum; altra quomod nec

in

hoc seculo, nec

in futuro reniitlatur.

Primm, qua;
est pec-

adultcrium posl baptismum commissutn peccalum in Spirilum sanctum appellabant ut idem refert Augu,

cerla sunt, ponamus,

non disputemus.Cerlum

stinus,

serm. 11, de Verbis Domini; quod et Orige-

catum in Spiritum sanctum non dici,quodconlraSpirits sancti personam est, ut rect D. Augusl. admonuit
.

nem

et

cuisse, scribit in boni. ad

Theognosium vetusliores auclores anle dohunclocum, Albanasius. Alii

personam esse

nam nullum peccatum magis contra Spinls sancti polerat, qum Eunomianorum, qui Spirits sancti divinilatem

negare Chrisli divinilatem, sicut Pharisi negare videbantur, ut Hilarius, can. 12, et Ambros.Jib. 7 in

negabanl

tamen

inter pec;

Lucam.
teris([ue

Alii

negare

in

Baptismo

et

Euchansli, ca>

cala in Spirilum sanctum non numerabatur

di

quoii-

ecclesiaslicis sacramentis per gratiam Spi-

enim Eunomiani

Ut ail Chrysosl., ad Ecclesiam

,

rils sancti peccala remitli, ut

Alii generalis lia:reticum esse

Beda

in

hune locum.
in

venienles recipiuntur; et illud

cujus causa h;vc

,

peccatum

Spirilum

Cliristo sentenlia pronunliala est

non contra persoChrisli

sanctum
torii.
j

ul Philastrius interprelatur in hresi

Rherbus
quid

nani Spirils sancti

erat; dicebant enim

sed contra

personam
dauno-

Molcslum forlass

lectori est lot audire senlenin

,

eum

spirilum imniiindtmi babere;

lias; recitavi

tamen, quia semper exislimavi

esse

et in Beelzebub principe
nia. Illud

dmoniorum
,

ejicerc

graviuribus partem

aliquam eruditionis

eliam certum

peccatum

in

Spiritum san-

boni senserinlauetores, non ignorare. Nec

ctum non semper omnium peccaiorum esse gravissi-

men, quas inveni

babent auctores
,

commemoravi

omnes tased qua; magnos

Verus

mum
in

nec propterea non remiiti in hoc seculo

sit.

nec

qui hoc digni sunt honore, ut eliam

futuro; qud cateris majus

Nam Saddui
,

alina dicentes atlenl ac reverenter audiantur.

qui Spirilum sanctum esse negabant; et alhei

qui-

sensus non aliunde,

qum ex hoc

ipso loco eruendus.

,

busbodi plenus est orbis, haud paul magis peccant,

Videmus

qu occasionc hoc Christus dixeril

quia

qum

qui dubitant, an daemonia malo, an bono

dicebant Pharisai

spirilu ejicianlur.

Certum eliam, quod idem adnotavit

quod

Beelzebub ejicere dsemonia, manifesta Spirils sancti opra dxmoni Iribuenin

eum

Augusl., non de omni peccali in Spirilum sanctum

les;

hoc ergoest peccare

in

Spiritum sanctum. Anim-

gnre Christum hic agerc, sed de eo lanlui

in

advcrlimus eliam Christum non dicere, quicumque

dixeril

contumeliosis consistit verbis; hoc enim blasphe-

verbum

in

Patrcm
;

neque

quicumque

dixerit

mia;
tur,

nomen

significat,

hoc slatim, vers. 32, explica-

verbuni in Filium

sed quicumque dixerit verbum in

quicumque

dixerit

verbum. Tamelsi quinquediver-

sis in locis

diversas opiniones secutus est. Alis dicit

Filium hominis;cx quo intelligimus illum de se, non lanqum de Deo sed lanqum de homiiie loqui , eum,

peccatum

in

Spirilum sanctum esse iinalein

,

quam
serm.

que

in

(ilium

hominis verbum dicere

qui

buman
illo

vocant impnitentiam
c.

ut

lib.

de Fide ad Pelriim
c.*4, el

deceptus specie, aul offensus infirmitale de

illius dignilalcin sentit,

infra

3, el

lib.

de ver et

l'als

Pnitenti,

ac loqnilur; ideque veniarn

11 de Verbis Domini. Alis in Spiritum sanclum peccare, qui in Ecclesi remiiti peccala

non credens con,

merelur, quia peccali excusationem aliquam habet ; qui ver manifesta Spirils sancti opra dmoni tribuit, non inerctur, quia nullam potest peccato excu-

temuit tanlam divini muneris largilalcin

obstinatione mentis

el in
,

hc

diem

claudit extreinum

ui

En-

saiionem obiendere. Unde altra qiistionls pars facile

chir., c. 83- Alis per rnaliliain, et invidiam

fraternam

inielligilnr,

cur peccatum

in

Spiritum sanctum
propterea
est

oppugnare charilatem post acceplam

sancli
,

graliain Spirils
in

nunquin remitlalur;
remitli

non

u tique

qud
lidei,

ut lib. 1
in

de Sermone Domini

monte. Alis

non

possit

lencnda

enim

rgula

peccatum

Spiritum sanclum esse desperationem

,

qua; nullum peccalum esse docel, quod

Deo

remitli

indulgentioe Dei

in
,

commentariis inchoatis

in

pislo-

non possil, neque propterea qud nunqum remillalur; credibile enim est aliquos eliam ex
illis,

lam ad Romanos
.etalis in cpislol

quem

Bacchiarius ejusdem aucior

lapsis secutus esl.
,

qui tune

de recipiendis

Ex
sed

Christum

dicebant in Beelzebub ejicere

;

damonia

qdibus nulla blasphemia est, nec sunt verba

lacla. Alis,

postca resipuisse

sed propterea qud

qui in Spiri-

propis ad verilatem, scienler opra Spi-

lum sanctum peccant, nullam

peccali excusationem

rils sancti

d;emoni Iribuere, ut

in Qndest.

ex utro-

babeanl, ideque haltfr su veniam non mereanliir. In

aliis
risa'i

que Test., q. 102. Unde vulgaris theoiognriim opinio

nitet
,

enim plerisque peccatis aul ignoranlia

aut in-

ut par est;

relinquunt ex quo

haec peccala nihil fer in homme sperari possit vera pniicntia, Pha-

daemoni iiibucbani qua; cert sciebant solo Deo

proficisci posse.

709
(imitas,
si

COMMENTARIA. CAP.
non omnin, aliqu saltem ex parte culpam
l

XII.

710
ade distinguantrir,
a
:

et Spirils sancti

tit,
,

qui in illum
olilineat;

excusai. Misericordiam, inquit D. Paulus,

Tina. 1,13,

peccat, veniam oblin

Calvinista; et
!

ui in

limic

non

consecutus sum, quia ignorons feci

et

Ipse cotjnovil
pulvis su-

ulicrani

quos necdm ualos Auguc.

figmentum noslrum, recordatus mus, Psal. 102,

Psal. 77, 59.

est,

quonium

stinus, lib. 21
lian., c.
fi,

de Civil.,

24

et lib.
c.

contra Ju-

14;

Spiritut vaduns, et nonrediens,

et

Gregor.,

lib.

4 Dialog.,
,

59, et Beda in

ejusmodi
est

At in peccato in Spiritum sauctuin nihil qnod culpam elcvarc possit, reperitur. Ha:c vera hujus loci interprelatio, non quidein niea
,
,

Commentariis bujus
;

loci

et

Bernard., serm. 66 in

Cautica refulrunt; hi enim ex he loco pugntoriuin

probaverunl, ex eo quod dicilur vers. 52

verbinn in Spiritum sanctum
,

Qui
ei
,

dixerit

sed Athanasii in homil. in

hc verba Paciani
;

epist. I,
in

non remiltetur
,

nec in

Anasthasii q.08 in Script., Basilii intcrr. 273,

brcvior. Ambrosii,
lib.

Rcg.

hoc seculo, nec in futuro, colligenles

seculo peccata remitti. At
rident

aliqua in futuro
isti;

2 de Pnit.,
iis

c. 4,

Ileron. in

quid

tum?

Comment. Quanqum ex
runt
in

alii,

cur peccatum in
afl'e-

etiam Phaisai dicta faclaque Cbrisli ridebant. Dicunt

Spiritum sanctum non remiitatur, alias raliones

;

pbrasim esse, qu

nihil aliud signilicalur,

qum pec,

eo tamen consentiunl, peccatum

id

in

Spiritum

catum

in

Spiritum sanciuin
c. 3,

nunqum

remitli

id

sanctum
dit,

esse, quod explicavimus.

ait, ide dici

quod Chrysost.

Edem fere renunqum remitli

\

Marco declaiari,
turo

29, qui pro hoc seculo,

et

fu-

quia

difficilis remittilur.

Sed melis, ut diximus

alii,
j

quia natur su,

remitti

cm excusationem nullam habeat,

;

non potcst

sicut alio

loco Cbristus dixit

inlret;

uiio verbo dicat in ternum. Non iguoramus , pbrasim esse, qua; idem valeat, quod in ternum : sed dicimus ternum illud , quod significalur, duas babere partes, hoc seculuin et fulurum ; et quod
,

impossibile esse, ut dives in

regnum cloruin

Maicus univers
j
|

dixit, id

Matlhauim per partes disfuisse

non quod Deo; sed quod natur su impossibile

,

sil.
:

tribul dixisse,

quod nunqum eum faclurum

ad utramque partent
,

At omnia peccala mortalia , dicet aliquis ejusmodi sunt, ut veniam natur sua non mereanlur: cur enim
quse mortalia non sunt
,

contendimus
seculum,

nisi

et

prasens

venialia dicuntur, nisi quia

j

et fulurum peccatorum remissio pertineret. Ineplum enim esse, qui ita loquatur, non ducam uxo-

veniam merentur?
quia merentur
;

Si igitur

illa

ide venialia sunt,

rem

nec in hc vit

nec

in

future

cm

in fulur

byec qua: venialia

non sunt, non me-

uxores duci non possint. Si non credunt, profrant

uobis aliquod ex sacris Lilleris
plnasis in rbus, qu;c ad

rentur. Respondeo nullum peccatum morlale natur

exemplum, ubi eadem

perproferre non possunt,

su veniam mereri
tur, quia

sed

alia, si

cum boc comparcn

cligna

unum tantm seculum

;

aliquam excusationem pra se feront,

tinent, usurpetur, et vincanl

si

videri veni. Idcirc boc

solum esse
:

quod iiunqum
,

baresim suam agnoscant,

quod
dant
et baerelici

et fateanlur.
,

Rogal

aliquis,

natur su remitli possit

sicut niulti sunt alii

prin-

Saddueaonim

et

Pharis:eorum

mo-

ter diviles, qui suis viribus in

regnum cloruin

re, id est,
,

non credentes, sed irridenies, nec ut cre,

trare

non possunt
:

sed

ide du solis boc divitibus

,

sed ut calumnientur, rogare soient

illa,

quomod
in lilium

dictum est

quia plus babent divitiis onusli

atque

peccata

prajsertim gravissima
in futuro

quibus

gravati, impedimenti. Hinc sequilur, quamvis Cbristus

bominis blasphenialur,

seculo remittaniur;

de sol blaspbemi,

id est,

coniumeliosis in Spi;

cm

nostr sententi quisquis mortali obslrictus pecteinporalibus Purgatorii

si
,

ritum sanctum verbis loqualur

liam
,

cjus
,

tamen senlen-

cato vilain finit, non

a:ternis inlerni

sed

non

in

blaspbemi solm
in

sed in

omnibus

pnis condemnelur? Ilaque,

illi

in

hoc

omnin peccatis,
esse. Quale est,
si

quibus eadem est ratio, veram

seculo peccata

remissa sunt, in altero non remil-

quis non

verbo

sed facto, aut

tri-

lunlur, quia peccata

non habit, qua; remittaniur;

si

animi cogitalione Spirils sancti opra dmoni

remissa non sunt, remitli in futuro seculo non possunt quia clausa est remissionis janua. Facilis est et
expedita solutio
;

buat. In boc gnre uostri lemporis keretici peccant,

roiracula, qua; in Ecclesi Catholic funt, illaque

in futuro

seculo remitli peccata di-

maxime, quibus per exorcisinos,

et

Euchai isliam da;,

cuntur, non qud culpa, sed qud peena remiitatur,

mones

ex-pelluntur, aut

non credentes

aut

magiam
ita
illi

culp pris

in

hoc seculo remisse. Scio aliam esse

,

interprtantes.
Cbrisli corpus,

Nam,
quod

ut Pharisxi

Christum,

istoium ha;re6im

qud culpam retenl pn

Sed tam imperitus
et

re-

est Ecclesi, persequuntur,

nec

mitli posse negent.

inconside-

credunt, quoe

i'acil,

vera esse miracula. Multi boc loco

,

ralus error esl

ut non unius, aut allerius bominis,

hretici refutantur; Eunomiani

qui Spirils sancti

lib. 1

sed lotius humani generis exemplo refuietur.

Omnes
re-

uegabaiit diviuitatem, quos Ambrosius

ritu sanclo, c. 3, inde refellit,

de Spi-

enim hoinines pcccali

originalis per

baplismum
morlein

qud omnis blaspbein Spi-

missa culp gravissimas

atque diulurnas lot vil

mi hominibus remittalur

blaspbemi autem
,

pnas luunt, faniem,

ipsi

silim,

morbos

quas

ritum sanctum non remiitatur

in

Sabelliani

qui 1res

peccati originalis puenas esse et Scriptura lestatur, et

Deo personas confundebant, cm

hic persona Filii

non negant.

Neque in futuro; ergo quaulam pecVers. 52. cata remillunlur in fuiuro seculo, ut ex boc loco robat August., 1. 21 de Civit. , cap. 24 et Grcgorius 1. 4 Dialog., cap. 39 alioqui superflua esset ista adjeclio. Christi temporibus fuluram aliam vilam agnoscebant Judsei.
; ;

Vers. 53.

Vers. 55. qud si ad pnecedenlia id referatur :cm me reprendere non possilis , nec opra mea quid est cur me recipiatis ; vel si nie dainnatis vcl me cum operibus laudale opra ipsa condemnale.
; , ,
,

Aut facite. Haec verba ad Aut facite arbouem bonam

diversas


711
(N

MATTH/EUM
loquantur
;

712
ex

res, ac personas a diversis auctoribus referuntur.

Hilarius, Chrys., Euthy. etTheopliyl. referuntad Cliri-

abundanti enim cordis os loquitur

fit,

Malin. 12, 34. Si quando secs

id, et

prater na-

slum ul sensus
,

sit,

cur aliter de me, aliter de meis ope-

turam, et praHcr consueludinem accidit, et diuturnum

esse non polest.

quomod possum ego, si, ut vos putaet spiritum immundum habeo, lis, peccator sum bona opra facere, qualc est, dmones ab hominibus
ribus judicalis
?
,

Vers. 36.

Omne
boc

verbum otiosum. Constructio

Ilebraica, qu nominaiivus redundat.

Duo
sit

hic quacri
,

expellere, ccos, surdos

mutos, leprosos curare

facite

possunt, quorsm

Christo

dictum

et

quid

morluos suscitare
opra

Aut ergo

me malum

et

verbum otiosum
mini
esse
;

appellclur.

Omnes, quos

legissc

me-

mea

mala, aut

me

boniim, et opra
,

mea bona.

auclores putant argumentuni minori ad majus

Hieronymus ad diabolum
arbor mala

quasi dicat, dicitis

me

in

perinde ac

si

dicat

si

de minimo verbo otioso;

Beelzebub ejicere daemonia, quomod potest diabolus

bonum fructum
;

facere

qualis est dsemo-

quant magis de blasphcmo, quale vestrum est, quo ejicere dsemonia , ralio in Beelzebub dicitis me
in die judicii

num
ctum

cxpulsio
ejus

aut ergo facite arborent

,

bonam
et

et

fru-

reddenda

crit.
atlt

Verbum autem otiosum

jcdifi-

bonum

aut arborent

malam

fructum ejus

appellari,

quod nullam

audicnli auldicenli
Ilicron., Chrysost.,

malum. Beda ad utrumque, arborem bonam ad Cliristum ad diabolum malam lanqum sensus sit, quo,

calionis ulililatem

affert.

boni.
in
in

45, Basil, in Regulis brevior.., inter. 23,

Psal. 58, Gregorius
,

Ambrosius

mod possum
aut dicite

ego, qui

sum arbor bona,

facere fru-

boni. 6 in Evangelia,
et

Beda

clus malos, id est, opra diaboli, qui est arbor main?

et opra mea bona, aut me esse malum, et opra mea mala. Ambros., 1. 2 de Pnit. c. 4, arborem bonam Ecclesiam, malam Judseo-

Comment. Solus Theophyl.

rium
et

Euthym. calumniatb-

me

esse

bonum,

falsum

interpretantur, quod aliquos etiam

vetusliores auclores dixisse Cbrysostomus affirmt.

Suspicor ego Hebraic scriplum fuisse NTU7, quod et

frustra,

rum synagogam
pretatur, ut
si

fruclus malos ipsos Pharisceos inter-

dicat,

non potest mala mater synagoga 2 de

G

polest, ut Exod. 20, 7.

verlisse otiosum
,

etmendax, alque calumnialorium significare Grcum autem interpretem

id est
,

bonos

filios

generare. Verus sensus mihi videlur esse,

lib.

frustra dictum
,

alios interfal-

quem

multis locis D. Augustinus exposuit,

in
,

prtais altra nominis signilicatione

mendax,

Serm. Domini
Manichseo,
ser.
c.

monte;

lib.

2 de Aclis cum Felice

lilleras Petil., c.
,

sum, calumnialorium

quod magis videlur ad locum

lib.

2 contra

cl

adhrere, quia Pharisi non otios modo, sed eliam

calumniatori et mendaciter de Cbristo loquebantur.

12, de Verbis Domini, arborem

et

bonam

et

malam
\ideri

ipsos Pharisneos appellari. Reprehendit

enim
arbor

Sed vclerum auctorum sentenliam, qum conjecturam

Christus

eorum hypocrisim vellent, malos lamcn

qud cm bona
;

meam, eamqueobscuramet incertam

gerationis gnre uti
,

amplecti malo;

fructus facercnl

aut qud

e etiam magis qud videalur Christus aliquo exaget novi

cm mala

arbor essent, bonos videri vellent fructus

aliquid

alque admi-

facere, jubctquc aut aperl malos, aut apert bonos

esse. Potest

randi dicere voluisse

de verbis autem calunmiatoriis,

bc

senlentia
,

illi

quae vers, proxirno

polestis

deque

falsis

criminationibus in die judicii reddendam

sequitur, videri contraria

quomod
illi,

bona
7,

lo-

esse rationem, neque novum, neque admirabile videri

polerat.

qu,

cum

silis

mali ? Itcmque

quae est

c.

18:

Non
ria

potest arbor

bona malos fructus facere, neque arbor

,

Vers. 57.
fuisse

Ex

verbis enim

tuis.

Apparet hoc

mala bonos fructus facere

sed ben intellecta contra-

proverbium. El quidem Theophyl. Scriptural

dicit.

non

est.

Non enim
dicitur,

dicunlur boc Ioco Pharis;ci

testimonium esse
Job,
c. 15,

Forte illud quod legimusapud

te

mali bona, aut boni mala opra facere, quod stalim

fieri

Condemnabil
tibi.

os luum, cl
ait
,

non ego,
:

et

non posse
silis

quomod

potestis

bona loqui

labia tua respondebunt

,

Qud autem

Kxverbis
quasi sola

cm

mali

et in allero loco,

non

potest arbor

bona

tuis

condemnaberis, non
,

ita

inlelligcndum
,

malos, nec mala bonos

fruclus facere; sed notantur,

et

qud cm mali opra lanqum

,

sint,

videri vclint boni

et

sua

sancta, religiosaque probare.

unumquemqu sint; mullis enim aliis aut justificabimur aut condemnabimur argumentis sed ita ul ad justifiverba
aut condemnatura

aut justificatura

Vers. 54.

Progemes viperarum. Ha;c

est, c. 3, 7.

senlentia

candos vel condemnandos multos, qui ben aut mal

locuti sunt
,

supra explicata nobis

sola

ipsorum verba sufficianl;sicutprinin dissimili

Quomod potestis. Non negat absolutc, et omnin posse; multi enim mali cm sint, bona loquuntur
:

ceps
dixit
|

ille
,

sacerdotum
26, 65
:

prorssChristi causa
teslibus?

c.

Quid adhuc egemus

Ecce

sed

dicit,

quod naturale, quod usitalum, quod diuturlia

audstis

blasphemiam.

Nam

ut

ille

Chrislum ex uno

num

est.

enim natur comparatum

est
,

ila

moribus

verbo, quo se Filium Dei esse significaverat, condem-

hominum consuetum

ut mali

mala, boni bona

;

nandum

sine

alio

testimoni

iudicavit,

ila

ipse ex

Quomod potestis bona loqhi id neVers. 34. que est usitalum neque diuturnum ut mali bona
,

profrant
/pSta?

et loquantur.

Vers. 35 et 36.

De bono thesauro, Grc additur

,

cordis. Otiosum si de verbo otioso , sine utililate audientis , aut loquentis dicitur

, ,

quod
ratio

et cum calumni conjunclum interpretatur. , Ex verbis tuis justificaberis , et ex Vers. 37. verbis tuis condemnaberis ; non qud sola verba unumquemque aut juslificent aut condemnent sed ad

sum

reddenda est , quant magis de blasphcmia. Chrysostomus otiosum verbum non inutile modo, sed et fal-

complures puniendos aut juslificandos sufficiunt tamelsi ex mullis aliis prodire solcl juslificalio , aut condemnalio.
,

713
illo

COMMENTARIA. CAP.
solo verbo
,

XIl.
illis

714
signum,
id

quo Christum blasphmasse dixit etiamsi aliud non haberct peccatum, damnari posset.

accommodat, non esse dandum

illis

est

petenlibus atque roganlibus quia malo animo et

Nemo
riunlur

igitur nobis infantes objicial

qui pris
,

moqui

tentandi causa qurebant.

Hc enim

ralio
:

est cur
,

qum

loqui possinl.

De
,

iis

enim agitur
ben malve

Deus aliorum srep rogatu signa dedeiit

Isai.

Ezechire

ben malque loqui potuerunt

sunt. Sensus
in judicio

el

loculi

58, 22; Gedeonis, Judic. 0, 17, 56;

illi

enim

esl ade accural

omnium rerum
minimo
vel justilicet

rogatu non dederit, quia

tierunt.

hono,

lu

horum ver malo animo pe-

reddendam
sit

esse ralionem, ul vel in

verbo
vel

salis

Deus argumenti, ut homincs

Quod, ut Cbrysostomus observavit, ex verbis etiam ipsis eorum apparel non enim rogant sed
;
,

condemnet,

deprebensurus. Ridiculus est

om-

quodammod imperant
Nisi signum Jon^e

Volumus

te

signum videre.
,

niu Calvinus, qui boc loco ridet nos, qud bine ho-

prophte. Non
loci,

iuveiiio

qui ve-

minem non sol

quis

fide,

sed verbis etiam et operibus

?

rum sensum hujus

meo quidem

judicio, prreler

bonis juslificari colligamus. Quis enim bine colligit

Calholicorum mediocriler doclus ignort

non

Ililarium, alligcrit. Nec enim, ulomnesinlerprelaiHur, sensum esse arbilror , non aliud ad faciendam (idem
divinitalis sure

hic de juslilicalione,
dicis agi sentenli,

qu

justi

efhcimur, sed de ju-

Christum esse dalurum signum, qum,

rationem reddere non

qu sumpto ex verbis nostris aruti

quod

sit

sicut Jouas, post trs dies, resurreclurus.

ita

gnmento
salis

justi

declaramur? Non boc

et salis

solemus loco;
,

Qui enim

interprelantur

babemus multa,
si

manifesta teslimonia

possunt, cur Jonre polis signum,

cm lam multa

sint,

quibus Cjus hreresim refellamus.

Quanqum ne

iste

qum

aliud

nominaverit. Poterat Elire signum pro-

quidemlocus,
inulilis

diligenlis exculialuralque verselur,

mitlere, qui igneo in

nobis contra illum

ex verbis jusiificandi
nari autem non
fuisse,

Primm eodem modo dicimur atque damnandi. Damcrit.

enim minus ascensu

in

clum curru sublalus esl nec clum suo, qum resurreclione

;

suamdivinilalem probare potuisset. At ne qurestionem

est declarari

nos pro injuslis habitos

;

quidem
facile

interprtes, quos
et

legerim

attigerunt. Qure

sed fuisse

rever injustos

ergo contrario
,

lamen occurrit,

ade est necessaia, ut tolus

juslificari

non

est declarari habitos fuisse pro juslis

hic locus sine ejus explicalionc intelligi

non

possit.

sed fuisse rever justos. Ubi ergo esl figmenlum imputalivre juslitia;? Deinde,

cm

ex verbis nostris conipsis

,

Non ergo loquilur Christus de signo ad persuadendum, sed de signo ad condemnandum ulilurque eleganti
;

demnamur
loculi
risrei,

declaramur verbis
injusti facli fuisse.

quibus mal
profecl Pha-

verbi ambiguilale

ut in multis aliis locis observaviinvenit

sumus,
qui

Nam

mus,

c. 10,

59
:

Qui

animam suam,

perdet eam;

Christum dicebant habere spiritum immunillo

et c. 8,

22

Dimille morluos sepelire morluos suos. Sic

duin, etiamsi fuissent ante juslissimi,

facli fuissent injusli.

solo verbo

Ergo cm ex verbis justificamur,

quibus ben pique loculi

hoc loco Pharisreos ambiguilale clcludit. Cm enim ad credendum signum pelant, respondet non esse dandum
illis

declaramur verbis

ipsis,

signum, quale pelunl, ut credant; sed quale non

,

sumus,

facli fuisse justi.

Ore enim confessio

fit

ad sa,

Inhm, Rom. 10, 10; nec quidquam ad salulem

ter

pr-

Signum aulem id est, argumenlum, quocondemnabunlur, est, qud cm Nipetunt, ut condemnentur.

nivitre

unam

justitiam, aliquid valcl.

homines genliles
ad

et barbari,

Vers. 30.

Generatio
llebri
(ilios

nullque scienli

m.vla et adulteua.

Gene;

legis exculti,

unum verbum
,

Jonre hominis
et

pere-

ralionem vocal Hebraico idiomate genus

bominum
dgnres
:

grini el

illis

ignoli crediderint
,

singularem egerint
exhorlalionibus,
dre-

adulteram ver degenerem, qure majoribus suis degeneravit

;

pnitenliam

illi

lot Christi audiiis

alienos

id est,

toi visis miraculis,

non mou non crediderint, sed

dictilaverint.

adullerinosvocarc soleut, ulPsal. 17, 40

menlili sunt milii
;

Filii alieni

monium eum habere

cit

Hoc

est

quod

di-

filii

alieni inveterati sunt, id est,

d-

vers. 41

Viri

Nimvil surgent

in judicio

eum

ge-

gnres

facli, sicut planta;,

:

qure velustate dgnrant;

neralione ist.
videri potest,

lllud

buic inlerpretalioni
station,

conlrarium

et Psal. 145, 7

Libra

me

de aquis multis,

el

de

manu

qud

quasi explicans quo sensu

dicil -.Sicut

fitiorum alienorum.

signum Jonre prophet appcllaverit,

fuit

enim

Et signum non dabitur i. Ab omnibus qurerilur quomod dicat Christus Signum non dabitur ei, cm
:

Jouas in ventre

ceti tribus diebus, et tribus noctibus,

sicerit Filius hominis, etc.

Respondeohcexplicatione
,

lam multa poslea ab eo miracula

obslinati

facta sint.
illis

Rcsponfacta
,

nihil aliud

Christum docere voluisse

qum

se esse

denl Chrysost. et Eulhym. non fuisse

erant
;

qui
illis

Judreis,

quod Jouas fuerat Ninivilis; e etiam majo-

sed

aliis,

qui fructum crant ex

fuisse
,

percepturi. Alii facta

iili

quidem

sed non qualia

rem, qu majus esl mortuum resurgere, qum evomi devoralum et lamen Ninivilas Jonre credidisse, Ju;

poslulabant; qurebant enim signum de clo, ut

c. 8, 11, el

dos

sibi

non credere.

Marc,

Lucas,
in

c.

11, 16, dclarant, id est,

Elire

Vers. 40.

Sic

f.rit filius

hominis.

Cur Filius hoterrre se-

utHieronymus
restivo conlra

ait, vel

morem

ignem de su-

minis appellelur, diximus,

In

c. 8,

20.

blimi venire, vel in similitudinem Samuelis lempore

corde

terr.<e.

Reda

et

Eulhymius cor

naturam
,

loci

mugire tonitrua.

Alii

meo

pulcrum

inlelligunt, qure hodi est Calvinistarum in-

judicio simplicis

el ad

rem de qu

agitur

magis

lerprelalio.

Hoc

interesl,

qud

illi

bono, ut mortem

Vers. 39.
Vocalur
,

Generatio mala et adultra. Quod

,

patriarebas. Nisi sicnum

Cbrysostomus ad eorum infidelitalem

refert, aut ila

mortem
sepulcro

et

resurreclionem nicam.

non dabo aliud signum, nisi In corde terr.e, in

qu

frustra

Abrahamum

et

alios jactabal

s. S.

XXI.

23

715
significarent
illiini
,

IN
lii

MATTILEUM
suum
reticis dicit interpres
,

71C
quia de signo Jon prophet

malc inlellcxerunt animo,

ut

alterum errorem coufirmarcnt, Cluistum ad in-

mentionem Christus
ul

fecerat, in

menlem

illi

venisse

feros non descendisse.

Nos non solm sepulcrum, sed

,

de Niuiviis loqueretur, nimis ineptum ac ridicuest.

Ollam inferiumi significari contendimus

quo ver

lum

Dcridebitur enim

si

rogetur qu occasione

Christus descendent, ul in omni sempcr Ecclesi, lan-

regina

illi

Saha veneril

in

mentem.cm de Salomonc
explicatio

qum
pro,
lis

pars

lidei

catholic, credilnm est. Id

primm
corde
,

mentionem non

fecisset.

Ergo.ul diximus,

ex ips phrasi probare posstimus.

in

Nam
in

3 ta

licesl signi Jonaj prophet. Sed, quia

exemplum

re-

medio, dicnnt Hebri, quia

:

mcdio anima-

ginSaba siinile esse videbatur, hoc cum

interpretanlur

illoconjunxit.
legi,

cor est, Ps. 45, 5

,

Proplerea non timebimus,

dm

Surgent, non ad judicandum, ut omnes, quos

,

lurbubilur terra

et

transferentur montes in cor maris.

recenliores prsertim theologi

,

qui

Infernus veto, non sepulcrum in

Deindc, quid caus est

s'il,

medio terr est. cur de neminc alio dictum

hoc de judicio, ut vocant, comparationis

i

exponunr.
:

Nec enim
Isral, c.

judicis est surgere, sed sederc

Sedebitis,
tribus

in

corde terra fuisse,

si

cm tam

mulli in sepulcro

inquil, super

duodecim sedes judicanles duodecim

,

fuerint,

cor terr sepulcrum significat? Cur nemo,

i

19

28

sed surgent ad accusandum; accu-

prler Glirislum, dicitur non solm in sepulcrum sed

et in inferiores
,

id est

infimas partes terr descen

enim est surgere. Eodcmque modo inlelligendum, quod stalim sequilur Et condemnabunt eam.
satoris
:

disse

ad Eplies. 4,

9, nisi quia
in

non solm
hoc

in

sepul'

Non enim judicando

sed accusando condemnabunt.

dicitur,

crum corpore, sed cliam

Denique
pulcro
in
iis

infernum anima descendit?

,

Nam

et accusalor

condemnsse reum

cm

in

qui

in enreere eranl
1

est, in

medio
in sej

judicio ila convicit, ut

ob ejus accusationem condem,

terr, prdicavil,
fecit,

Ptri 3, 19,

quod cert non

est inepta

naretur.

Accusabunt autem

et

condemnabunt non
ipsi

sed in infemo.
inlerpretatio

Nam
tam

Theodori hretici
,

verbis, sed exemplo, quia

j

cm Jon

crediderint

cum locum

ut

non

Judi Christo non crediderunt. Itaquc non surgent

sed ut ctcri slabunt
;

timeamus ne

cui persuaderi possit.

loquilur tamen Christus accomfori.

Tribus diebus et tribus noctibus. Plerisque hic

locus multquniestdifficiiior videri solct. Nec enim
'

modal ad consuetudinem
cere Hcbri
stare,
,

Alio sensu soient di-

in judicio surgere, id est, intrepidtim

Christus 1res, sed imam, aut, ut plurimm, duas noctes in sepulcro fuisse credilur
;

ben causam suam defendere, causa Don cade5

:

fericnim sext, se-

re, ut Psal. 1,

ldeb non rsurgent impii

:

in judicio.

pullus anlc diem

Dominicum
c.
illis,

vocabalur, resurrexit,
20,
1.

28, 1

qu prima Marc 16, 2,

sabbati
et Joan.

Quod

Latini

uno verbo dicunt stare

Cm pulcherrim,
qu
,

inquit, Cicero, lib. 1 Epist., in senalu slaremus.

Nec

satisfacit

quod ab omnibus

velustis
,

Vers. 42.

Regina Austri

meridionalis,

in

aucloribus

dictum est, Augiist., epistol 49, q. G llicron. hoc loco et in Comnientariis in cap. 2Jon,
esse, qu pro loto

Meridie dominabatur, periphrasis est regin Saba

Reg. 10,

1, 4, 10, 13; et

2 Par.

9, 1, 9,

unde constat
;

Bed et Theophylaclo, synecdochen

parsponilur;

long illam latque imperium habuisse

alioqui tol
vitate in
|

non enim

nam nequeChristum
in

trs intgras noctes,

mundi meridionali

plag, sed ab e cialiis

nec parlcm trium noctium

sepulcro jacuissc. Cur

dis-

qu regiam habebat, ut Scriptura

locis

non

inlelligant,

causa

est,

qud diebus noctes

illis

facere solet, appellsset.Quod Chrislo cerlo consilio

jungant,

cm

sint potis

cum

conjungend; qud
,

faclum arbilror, ut ejus regin majestatcin amplilu-

enim dies

et noctes distincte

nominaverit

non ide

fecit, ut videninr existimaie, ut tics integros dies et

dinemque declararet. Pertinebat enim ad rem, ut regin Saha potenliadeclararelur, quo magis ejus commendarctur faclum
;

trs intgras noctes, sed ul trs naturales dies signilicaret, cl cos

ab usualibus

ut vocant, diebus dislinet

venerit, ut Salomonis

qud lanta regina tam long sapienliam audiret. Notanda

,

gueret

bac enim phrasi diem

noctem soient Heest,

;

enim

vis

qu

in singulis inest verbis

et lacila

quet

bri naturalem diem, qui viginti quatuor borarum

doclarare, Gen. 7, 4, 12; Exod. 24
,

dam

inter Cbrislum et
anlilliesis
:

Salomonem,
,

inter

Judos

18, et 34, 28

reginam

Regina, femina

barbara, polcn-

Deut. 9,9, 11,18, 25, et 10, 10; et

Reg. 30, 12, et

tribus diebus

tissima, finibus

terr venit, ul audiret sapienliam

,

3 Reg. 19,
uaturalibus

8.
:

Fingamus ergo

dixisse

Salomonis, hominis inortalis

audiret
ut
|

nemo

dubitaret per synecdochen intel-

Hgendum

tribus diebus fuisse, quia trimn

fuit,

dierum per

clerorum similis, ut sapientiamhumanam utique.non divinarn; non miracula videret, qu nulla fecisse Salomonem leviri

aliquam partem

partein scilicet sext feri, toferi;e.

gimus. Judi, Pharisi,

doclores
Dei
,

non solm docli

sed

tum sabbalum,
Dominico

et

partem prima;

Cm enim
in die

legis

venientem ad se

Dominum

Filium
;

Judi vesjiere diem inchoaicnt, nox sabbati

,

et

divin sapienti thesauros ore fundenleni

illis

qui tertius est

numeralur. Cur ergo eo-

inauditaque coram
nunt.

miracula facientem contem-

dem modo
rit

dubilant inlelligcrc, quia tribus diebus et

Non opus

est lectorem mediocriter doc (uni adin

tribus noctibus dixit,

cm

nihil aliud bis verbis volue-

monere, Saba, ubi hc dicitur

nobiles dicii sunt populi

Scriptura

fuisse

qum

1res naturales dies sigiiiliearc?

Vers. 41.

Viru Ninivit.e.

regina, non illam orienlalem fuisse, unde Sabi thurc

;

Quod quidam ex h,

sed alieram meridionalem in

Condemnabunt corum condeVers. 41 et 42. mnationl inslabunt. Regina austri confiniis Arabi
,

felicis

versus oceanum ad austru.ru nosilis. lade nibus terr venisse dicitur.

fi-

717
jElhi'opi,

COMMENTARIA. CAP.
civitatem regiam, ae qu
Isaias
,

XII.

718
mullis posuil, cerlum nunae-

c.

43,

5.

|j

rum consueludine pro

Quam

poslca Cambyses sororis

su nomine Meroem
2 Antiquit.,
c.

runi pro incerlo. Cujus rei, quia mulla, notaque sunt

appellavit.

Auctor Josephus,
16.

lib.

10

exempla, non recenserai.

In

eo eliain de spirilibus

Strabo,

lib.

immundis, tanqum de hominibus loquitur; qud dispiritus. Lucas,

cat

Vers. 43.
c.

Cum autem immundus

,

unum

alios

ad

commodam

habilalionem invilaro.

11, 24, hoc ante ea

quse supra Malthus dixit,

Propterea enim vocat, non ut se, ne ileriun expe-lalur,

narravit; sed,cmexposuerimus
dixerit, apparebit

quorsm hoc Christ us

sed

eorum prsidio
alii

dcl'endal, utChrysostonais, niulin iis,

non Lucam

Matthum rerum

tique

exposuerunt. Sunnna est diabuluni

geslaruin ordinem lenuisse. Ide, ut opinor, Christus

qui bonialiquando fuerunl, et mali fiunt, liheulis et

hoc

dixit,

ut docercl pcjores esse Judseos,

et

qum

si

quodammod
menla,
ti

coniniodis habitare, quia

doms orna-

nunqum Dei legem,

esset, quia edocti

cognilionem acccpissent.
il

Cm
;

id est,

niysteriorutn cognilio, cxculluii scie.isi

cnim per legem diabolus quodammod ab

non non diabolo
servire,

lis

ejeclus

divinarum rerum ingenium, el

qua sunt ejus-

per legem sunt Deo uni ac vero

inodi, qu;e

Deo parata

fuerant,

illi

servi un t.. Sic fiunl

idolis,

contempla Dei graii

posteriora

eorum pejora

prioribus.

Experhnur

iioc

digni facti sunt, ut scplem in eos pro

spiritu,

uno immundo

quolidi. Kulli pejores sunt luvrelici,

qum

qui,

cm

spiritus ingrederentur.

Hue

tota tendit para-

boni aliquando calholici fuissent; diviuain aspeinali

noa, ut Hilarius, Hieron. et

Beda exposuerunt. Quan-

gratiam, et calholic;e

fidei siinplicitalem,

quasi

cibum

qum Chrysoslomus,
pretanlur
exilio

et

Theophylact. longis sensu

levissimuni fastidientes, ut juxia ollas caruiinn sederent, hx'retici

i'acti

discedentes d excidio urbis Jerosolyinilanae inler;

sunt, id est, in ^Egypium, unde

iNulli

quasi Christus diccre volueril Juclaos ab

et reslauralo priore

per lidem exieranl, perdtt lide rc<lierunl.

res calholici,
fuissent,

pejo-

Babylonico liberalos,

lem-

qum

qui,

cm aliquando
se

religiosissimi

plo mult gravius excidium exiliumque passuros esse,

non ben tenuerunt, quod habebant. Ut \e

,

qud oblalam per se Dei gratiam

faslidios, arrogan-

rissim dixerit Augustinus

non disse mehorcs

lerque contempsissent. Hoc, inquam, elsi veruin est,

tamen longis abest sensu. Nec enim dubito quin

voluerit Christus rationem reddere, cur Pharisari

qum qum

qui in mouasleriis profecerunt,

mque

pejores

qui monasteriis defecerunt. Conversi sunt, in-

non

quit David, Psal. 77,57, in

areum pravurn,

id est, in
,

crederent

qud seplem dmonibus

,

id est

in retradili

modum
in

ares duri et manui non obedieulis

qui

si

probum sensum
essent. Solet

ob conlemplam Dei gratiam

incieduiilatis

forl retendalur; aul vi, et

impelu suo ruinpilur, aut

qu, antequm tendere-

enim Christus

eorum
,

si-

pejorem formant, qum

in

milem
c. 15,

aliis locis

rationem reddere. Ornais

inquit

tur, erat, cerl revcrlitur.

planlatio,

quam non
:

pluntavit Pater meus,cradicabilur,

polesl ventre
,

Vers. 46.
tres Ghrisli
sli

Ecce

mater ejus, et fratres. FraJoseph ex Beat Maria Chri

13; et

Nenw

ad me, nid Pater qui

:

quidam

lilios

misit
est,

me,

traxerit

eum
,

Joan. G, 44; et

Qui ex Deo

maire interprtt! sunt, quos nalo jam Ciinsto

verba Dei audit

prvpterea vos non auditis, quia ex

perperisset. Quai fuit hx'resis llelvidii salis superque

Deo non eslis, Joan. 8. 47. Ambulat per loca arida. Hoc ad allegoriam
omnes, qui Dei cognilione
bus non contentus spiritus
culti

D. liieronyino, scriplo adversiis ilkun libro, rfutai*

priAlii lilios

Joseph ex
duxisset
,

ali

uxore

qum

anlequtn Dei

qile referunt, quasi loca arida genliles appellet, et

eos

nairem

habuisset. In qu opinione

omnes

non sunt, in quiimmundus commornri

;

pen auctores Gncci fuerunt, ideque opus non est

singulos nominare
ut,
:

qud eos sibijam

obslrictos teneat

eos qurit, qui,

;

cm Gnecos

legil, istuil c.iveat. In

monere modo lectorem volui edem est sen-

cm

scientiam Dei habucrint, conteinpserunt

niajus

tenli
in

ex Lalinis Hilarius et Ambrosius, qui plerisque

lucruin ratus

unum

ex

illis

perverlere,

qum

in aliis

rbus Graeos imitabantur auctores. Hos non mi;

multis pro suo arbitrio dominari.

diabolo,

Ego Christum de
;

ror

recei.lissimos

quosdam,

et doclos, et catholicos

tanqum de homine, loqui exislimo

pulsi

soient

miror eam opinioncm (enuisse. Vera senteniia est

cnim homines domo sua

hue

illuc

per sola, de-

quam Hieronynius
sti

validissim probavit, fraircs Chri-

serlaque loca vagari, ut sedes

srfji

quicrant, quas

com-

consobrinos,

et

cognalos ejus appellari,

quales

modas non invenientes

tur,

in

priorem domuin rcverlun,

eranl Jacobus ininor, Jos, Judas et Simon, ut explicalur, c. 15, 55,

filios

eamtiue vacuam, et novo habitalore paratam

fuisse sororis Mariai

Vnginis,
,

ornatamque reperientes, mult in e commodis qum

qu

et

ipsa

Maria vocabaur, Jacol>um quidem

et

anlequme expellerenlur, habitant. Quod autem ait vers. 45 Tune vadit, et assumil seplem alios spiritus
:

Jos consial.

Nam Mariam

Cleopa' (iliam, Alpha aunialris

c.

tem uxorem, Joanncs vocat sororem

i

Domini
56,

secum nequiores
qui optimisunt, mali
fiant,

se
si

nihil aliud significat

qum

eos

c. 19,

25.

Eamdem

ver Malllr.vus,

27,

et

quando contempla divin

fieri

graii

Marcus, 15, 40, Mariam Jacobi,

lant.

pessimos

solere

quasi pro uno spiritu

firent, in
illis

immundo, qui priusqum boni

seplem
in illos ingrediantur.

erat

'

Septem autem Hebrxo-

el Jos matremappelQud enim eam Grcgorius Nyssenus, oratione 2 de Resurreclione, Chrisii matrem fuisse dicit, admiltendum non est. Sohlos consobrinos, el cognatos fra-

Vers. 43.

Humano more loquitur; idquc insinut

;
j

superbi redire ad domuin

lofig gravis

gem

peccare Judos, qum si nullam Dei leacceptent ac dxmon ipse magis affectai, prse

novam occupare. Requiem

neum.

unde ejectus est, qqni locum habitalioni ido-

719
trs appellari

IN
ex multis locis manifeslum
est.

MATTH^UM
Nam
sive cognati
;

720

cessarium, ut aut Christi mater, aut omnes ejus fratres

sed ut unus lantm id eorum dixerit.

Lot,

quem

filium

Aram

fratris

Abraham

fuisse Scri-

ptura leslatur, Abrahami frater vocalus est, Gencs.

13, 8; etLaban,

Ilaquc rect nosler vertit interpres, in furorem versus

est,

cm

frater esset matris Jacob, Gnes.

quemadmodm omnes

boni auclores, Hieron.,

28, 2, Jacob frater appellalur, Gnes. 29, 15. Hoc ergo

Beda, Eulhymius, Theophylact., interprelantur. Nec

sensu

illi

quos supra nominavimus, fralres Domini

difficilior qusestio est,

quorumdam moderationem
tunt
dit.

probo, qui, ut senlentia

,

vocantur. Major ac
nerint, et lempore

cur e veCliristo Io-

milior esse videatur, pro in furorem versus est

:

ver-

minime opporluno cm

Mente alienatus

est

aut in mentis excessum inci-

qui voluerint, ut non dubitaverint

nlerpellare,
et

eum concionantem
ut ait
insi-

Nam

prseterqum qud alienatum esse mente baud

misso nunlio evocare foras,

mull

est mitius

qum
:

in

furorem versum esse, ver-

Marcus,

c. 3, 31.

Idem Mnrcus

ejus rei

causam

bum

illud

praccedens

Exierunt tenere

eum

indicat

nut; sed causam ejusmodi, ut neque banc qurcstio-

cognalos noluisse dicere Christum in excessum mentis incidisse,

nem

lollat,

etaliam mult majorem gigncre videatur.

,

sed ver esse furiosum. Non enim

,

qui

Dicebant enim
versus
est.

inquit, vers. 21

quoniam

in

furorem
;

in
alii

mentis excessum incidebant

sancli divina
passi,

ut prophetx cl vin

Hune locum

difficiliorem pielas facit

quia

sed insani et furiosi lene,

enim animus borret non solm credere, sed cogilare

etiam Chrisli cognalos, aut dixisse
,

bantur vinciebanturque. Pertinet ad hune locum

leclorintelligat,

ut

aut existimsse
nonnulli, reliel
j

verne putaverint Chrisli cognati

contra senlenliam, ut

eum

esse furiosum,

pioquodam studio
alias qua?

furere,

an
,

id dixerint

eum eum ex

verborum proprictatc,
scio an,

minus pietate ab|

periculo

quod

illi

imminere putabant, hc furoris

horrere viderentur interpretaliones qusiverunt. Ne-

simulalione subducerent. Hicronymus, Beda, Theopliylaclus,

dm

pias quiererent
illud

falsas invencrint. Quii^erti

,

Euthymius, et omnes quos

me

legisse

me-

dam

igitur

eorum

Grxcum verbum
:

quod
versi[

m'mi, velustiorcs auclores,

non simulationem, sed

noster interpres reddidit

In furorem versus

est,

senlenliam fuisse exisiimant.Quibus libenler equidem

tunt, excessit, abiit, evasil; id

gnificat, quasi dicant

namque aliquando

eorum ductus

auctorilale subscribo,
si

quanqum
sed

nihil

dmones
iisse.

ejiciat,

quod concioneturChrislus, qud qud tauiam hominum lurbam coin;

absurdi esse video,

fuisse
dicit,

dicamus simulalionem.
,
:

Nam

nec evangelista
in

putabant
si

Dicebant

moveat, se
cisse

invilis faccre

insciis

enim

se

domo

exj

quoniam
I

furorem versus est, et

eorum volumus
,

Cujus interprelationis

et

Euthymius videtur

fe-

exislimalioni considre, res est ejusmodi

fuisse culpa; videatur
|

ut levions

mentionem. Mihi nescio quid habere videtur nsulsi. Minime enim speciosus hic erat prtexlus, ut
probarent velle se tenere
excessissel;

id fingere loci

qum

credere. Alia

ad explanationem hujus
quoestio
,

perfeclam reliqua est

eebant. Alii

eum qud ipsis invitis domo neque enim anle eum domi invitum coersublilis nescio an melis hc verba
,

quam ob rem
si

cognali tenere Chrislum vo-

luerint,

prxserlim

non credebant eum insanire, sed

se credere simulabant. In

proximo

est ratio,

si

creilli

non ad

Christi cognalos
ot>j

sed ad lurbam referunt

,

et
j

debani, ut

illi,

si

simulabant, ut
si

sibi pariter

atque

verbum

eodem modo

quo superiores auclores

,

consulercnl.
ut diximus
,

Nam

ver fiiriosus fuisset, aut lege

exponunt;

id

est, abiit, excessit

quasi
uli

cm

Christi

aut consuetudine cognatis vinciendus

si

cognali audientem

lurbam rogarent,

sibi licerct
|

alendusque erat;

furiosus ver

non erat, sed esse

,

eum

convenire, aut ut
:

eum ad

se vocarent, turba rc-

fingebatur, limebant cognati ne quid sibi

atque

illi ,

sponderit

Abiit,

non

est hic.

Qud autem

evangclisla

aut ab odio incensis Pharisoeis, aut concilat tumul-

plurali ulitur verbo,

non

difficile

respondcnl

nomen

tuos multiludine pciculi crearetur, ut multi recenliorcs interprtes adnotaverunt.

turba collectivum esse, posseque plurale

tere.Idegonon moror;
:

illud

verbum admitmoror, quomod potuerit

His
esse
,

ita

expensis, fingamus id de-Chrislo dictum

dicit evangelista

respondere turba Non est

hic, abiit,

cm
,

cognali Chri-

non

eum

in

furorem versum

slum, et lurbam audienlem vidrent

quippe

quam

sed ejus fratres id dixisse. Eos aulein ex animo dixisse

alloquerenlur, et ipsum prxdicantem Chrislum, sicut

alii,

qui ad oslium eraut, audirent. Deinde cujus rei

parlicula illa, enim,

credendum non est; sed, ut eo prtexlu de manibus eum Pharisa;orum libraient; odorati enim
quod
ut supra Matthanis

causam reddet
dicit
:

cm

evangelista
est ?

fuerant, ut vero simile est, ipsorum consilium,

Dicebant enim, quoniam in furorem versus

illius

de perdendo Chrislo conceperanl

dixit, vers.

Haud dubium, quin

causa
:

pracedenlis verbi reddalur

14. Credibile

enim

est consanguineos de

Exierunt tenere

eum; proplcrea enim vole-

ejus saute fuisse sollicitos. Ideo ergo veneranl, ide ejus

bant
erat

eum
;

tenere, quia, ut dicebant, in furorem versus

malrem

qu plus eum moverent, adduxerant

,

non ergo turba, qua; Christum audiebat, sed

ut eum tenerent, vnrant, hoc Omnes denique interpretaliones istuc qu
, ,

ide interpellant; ide imporluni sunt

quia liment

Christi cognati, qui

ne periculosum

sit

expectare, ne forte in ips con,

dixerunt.

cione Pharisa:is apprehendatur. Itaque

tullianus, in libro de carne Christi,

quod Ter-

rationem veram sequunlur, qum apparentem absurditatem fugiunt, lioc uno per se rcfellenlur,
ta si llam,

non

Chrysostomus et

Theophylactus dicunt
sos venisse
,

eos ambitione

qudam impul veritale alie.

qux

his auctoribus esse videtur absurditas

ut oslcndercnt se ejus esse cognalos, et

non esse dcmonslrelur.

Id

autem jam demonslravi-

aliquam

in

eum

auctoritatem habere

mus, cm

docuimus" esse syllensim; neque esse ne-

num

est. Illud nullo

modQ ferenduw, qud in eamdem

, ,

721

COMMENTAUIA. CAP.
invol|

XIII.

722

culpam omnis imrauncm culp Clirisli malrem vaut. Quod utrumquc libenter calvinisme et Iutherani hrelici sunt imitati multa ctiam de suo addcntcs
;

nendum, quod Epipbanius hres. 42, Chrysostomus et Hieronymus in hune locum adnotrunt non ide hoc dixisse Christum, ut malrem fratresque negaret
,

;\cerbiora.

Nempe

muscis, ut Gregorius aitNazianze-

el juxta

Marcionem, ulaitHieronymus, etManichum,

,

nus, similes sunt,

qu per corpus

discurrcntes, quod

qui hoc abulebantur loco

taretur.

de phanlasmate natus pu-

sanum

est,

prxtercunt, quod ulecrosum ac purulntum

cxsugunt. Sic isti , qu veleribus auctoribus pie sapienterque dicla sunt, onininocontcmnunt, siquid illis minus consideratum cxcidit id cxcipiunt, id unuin lau;

Cur autem tam asper responderit, et ab omnibus auctoribus qusilum est, et non cadem ab omnibus causa reddita. Hieronymus putat eum qui illi
,

matrem
animo

et fratres ejus

adesse renuntiaverat, nialo id

dant. Scio scripsissc

Joannem

c. 7,

Neque enim
in

fecisse, ut experiretur,

an parentis

et

consan-

fralres ejus credebant in

eum. Sed aliud est

;

eum non
cre-

guincorum

affeclu

langerelur, ideque
;

illi,

lanqum
sed obeilli

crcdere, aliud ambiliosos esse

lur. Si quid

nec
in

lioc

ex

illo colligi

nsidialori, asperis respondisse

c. 5,

sed jam ex Marco,

lentandi
,

autcm ex

eo,

qud

eum noudm
;

50, probavinius illum non

debant, colligi potest; polis contrarium potest, null

diendi causa jussum fratribus Domini

eorum

ad-

eos ambitione ad Christum venisse

biiionis matcria erat,
si in

qu enim am-

venlum renunlisse. Epipbanius autem,

pellabanl.
quit
,

havres. 42, et

eum non credebant? Adde

non tam perfecl credimiraculis credidre
;

Chrysostomus propterea qud importun eum inter-

qud Joannes non

significat fralres ejus nullo prorss

Ambrosius melis,

in c.
;

Luc,

nec, in-

eum dissc qum posiea tt quomodo enim si non quemadmodm idem alio
in
, ,

modo

credidisse; sed

injurios refutanlur

parentes

sed rcligiosiores

visis

copul menlium docentur esse qum corporum. In eam-

credebant, aposloli eranl

loco Joannes dixit,
,

?
:

dem

senlcntiam Ililarius scribit

,

Formam,

inquit, se-

c. 2, 1

ipsum universis agendi

pinquitalum

sentiendique constituens pro-

Et crediderunt

in
,

eum

discipuli ejus

non quod ante

omnium jus,
;

atque

nomenjam non deconin

non credidissent

sed qud magis tune viso mira-

dilionc nascendi

sed de Ecclesi communione retinen-

culo credidissent. Denique non est ralioni consenta-

dum. Idem rurss Ambrosius eumdem

.

locum

Mo-

neum
loqui
,

pejus de Beat Yirgine et aposlolis sentire ac

ralis, inquit,

magister, qui se cteris prbel

exemptum,

qum de
:

quovis bomine loqui

qui nullius factum

atque sentire

atque ipse prceptor, ipse etiam suorum executor est

bono

viro liect

quantameumque

prceptorum. Prscriplurus enim cteris, quoniam qui

speciem peccali babeal, quamdi ben inlerprelari

potest,

non

reliquerit

patron, aut matrem suam

non

est filio
,

Dei

reprehendit. Apostolorum boc loco ambitio

,

dicjnus, sententi huic

primus ipse se subjecit

non qub

nullo Seriptur testimonio

null vero simili conje-

matern
est,

refulet pietalis obsequia (ipsius

enim prceptum

ctura probari potest.

Qu

igilur est ista

quitas pecteris

qui

non honoraverit pair cm

et

matrem suam

jus deapostolis sine ullo argumento,

qum de

morte morialur), sed quia paternis se mysteriis amplis

liominibus cogitare? Simile est, quod auctor Imperf.,

boni. 30, divinavit, apostolos Cbristi cognalos dia-

qum
et

maternis a/fectibus debere cognoscat. Itaque do-

cere homines voluit posse unumquemlibet et fratrem,

bolo insligatos fuisse, ut e venirent, ut liomines, qui

Christi divinitatem crederc incipiebanl, visis ejusco-

matrem

esse ipsius.

Nec carnales parentes negat

:

sed spirituales prfert

mulieri dicenti
:

sicut

cm, Luc 11, 27, 28

te portavil, et

gnalis

purum bominem
foris.

crederent.

Beatus venter, qui

:

ubera

Stabant

Hocctiam hretici,immeritarrogan-

qu

suxisti

respondit
et

Quinimb
:

beali

qui audiunt

ti tribuunt, quasi non sintdignati in domuni ingredi, et verbum Dei cumaliis audire, cm aperl Lucas dicat ide ingressos non esse, quia pr lurb ingredi non po-

verbum Dei,

custodhi.nl illud

non negans beatum

audit
,

ventrem

sed

mentem bealiorem alhrmans, qu

nec
alios matri

verbum

Dei, et custodit illud;

sed

tuerunl. Intolerabilisaudacia non solmsineScriplur,

sed etiam contra Scripturam mal de aposlolis judicare.

Vers. 47.

Dixit autem
,

malrem malri prxferens, matrem audienlem, et eu* stodientem verbum Dei, matri in ulero gestanti, atque
laclanti.

ei

quidam. Marcus,

c. 3,

Ide enim mater Christi

,

omnium hominu

50, ait: Miserunt adeumvocantes eum. Itaquebunc, qui

bealissima fuit

quia plusqum

Christo

malrem

fratresque ejus adesse renunliavit

fuisse,

bum

Dei audivit, et credidil.

ab aposlolis summissum
possent,

eum

ipsi ingredi

non

credidisti

quoniam

perficientur

omnes homines verBeata, inquit illa qu ea , qu dicta sunt tibi

,

credendum
et

est.

Qud autem Matlhus unum,

illi

domino

Luc. 1, 45. Similiter hoc loco nec matrem

alios
illis
,

Marcus
solvitur,

Lucas plures
,

renunlisse dicunt, facile

,

nec fratres suos negat, nec

pore ver ejus mater,

sed matrem

unum pris multos deinde cm nondm exiret, renuntisse.

Vers. 48.

ut ficri solet

matri, fralres fratribus anlcponit.

et

Nam

elsi virgo cor-

Qvm est mater mea. Vers. 48. Beatior virgo qud

est

Jacobus, Jos, Judas, et Si,

Illud

primum

te-

mon

consanguinitate ver ejus fratres erant

cl

tamen
illa

menlc qum

mult perfectis,
mater, et
illi

majore eum merito mente et

;

qud carne Christum conceperit; spirilualem prfert cognationem carnali.

fratres erant

quia faciebant voluntatem

Patris ejus, qui in clis est.

CAPUT
1. lu illo die

XIII.
1.

CHAPITRE
Ce jour-l Jsus tant
sur le bord de la mer.

XIII.

exiens Jsus de domo, sedebat secus

sorti

de

la

maison,

s'assit

mare.

723
2.

IN

MATTH^EUM
ila

734

in naviculam ascendens sederet

Et congrcgatoc sunt ad eum turbae mult, : et omnis turba stalitlore.

ut
]

bat in
3.

Et locutiis est eis multa in parabolis,

dicens

Ecce exiit qui sminal, serninare.

4.

Eldm

sminal,

qudam

ceciderunt secs viam,

Et il s'assembla autour de lui une grande multitude de peuple, de sorle qu'il monta dans une bannie, o il s'assit, tout le peuple se tenant sur le rivage. 3. Et il leur dit beaucoup de choses en parabole, disant Voil que celui qui sme s'en alla semer. 4. Et, comme il semait, une partie de la semence tomba le long du chemin et les oiseaux du ciel tant venus la mangrent.
2.
:

et vencrunt volncres cli, et

comoderunt

ea.

5.

Une autre tomba dans des endroits pierreux, o

;

5. Alia anlein ceciderunt in petrosa, ubi

non habequia

elle n'avait
tt
,

bant terram mullam

et continu
lerroc
:

exorta sunt,

non habcbant altiludinem

6. Sole

autem orto sluavcrunt,

autem ceciderunt
autem ceciderunt
in

et quia

non habecreverunl

bani radicem, aruerunt.

7. Alia

spinas

et

spinre, et suffocaverunt ea.

8. Alia
in

pas beaucoup de terre et elle leva aussiparce que la terre o elle tait n'avait pas de profondeur G. Ainsi le soleil s'tantlev, elle en fut brle et comme elle n'avait point de rarine , elle scha. 7. Une autre tomba dans des pines ; et les pines venant crotre ['touffrent. 8. Une autre enfin tomba dans de bonnes terres et elle porta du fruit, quelques grains rendant cent pour
: ; ;

terram bonam

et da-

bant fruclum, aliud cenlesitnum, aliud sexagesimnm,

aliml trigesimum.
9.

Qui babel aurcs audiendi, audiat.

accedenles discipuli
,

10. Et

dixerunt

Quare

in

parabolis loqncriseis?

11 .Qui respnndens,
se mysleria
12. Qui

ait illis
:

Quia vobis datum est ns-

rcgniclorum

illis

autem non est datum.

'

enim habet, dabitur

el

ci, et

abundabit
eo.

qui

aulem non habet,

qnod habet aufcrelur ab

:

13. Ide in parabolis loqunr eis

quia videnles non

vident, et audientes non audiunt, neque intelligunt.

14. Et adimpletur in
eis

prophetia Isa La; dicenlis

Auditu audietis, elnon

bitis, et

intelligetis, et videnles vide-

non

videbilis.

15. Incrassalum est

enim cor populi

liujus, et au:

ribus graviter audienint, et oculos

suos clauserunt
et

iiequando videant oculis, et auribus audiant,

intelliganl
,

corde

un, d'autres soixante, el d'autres Irenle. 9. Que celui-l entende qui a des oreilles pour entendre. 10. Et ses disciples Rapprochant lui dirent : Pourquoi leur parlez-vous en paraboles? 11. Et il leur rpondit disant Parce que , pour vous, il vous a t donn de connatre les mystres du royaume des deux; mais pour eux, il ne leur a pas i'i donn. 12. Car celui qui a, on lui donnera, et il sera dans l'abondance ; mais pour celui qui n'a point , on lui icra mme ce qu'il a. 13. C'est pourquoi je leur parle en paraboles, parce qu'en voyant ils ne voient point, et qu'eu coutant ils n'entendent ni ne comprennent point. 14. Et celte prophtie d'isae s'accomplit en eux, lorsqu'il dit Vous coulerez attentivement, et vous n'entendrez point; vous regarderez bien , et vous ne verrez point. 15. Car le cur de ce peuple s'est appesanti , et leurs oreilles sont devenues sourdes, et ils ont ferm leurs yeux, de peur que leurs yeux ne voient, que leurs oreilles n'entendent , que leur cur ne comprenne, et que s'tant convertis je ne les gurisse.
,
:

el

convertantur, et sanem cos.

bcati oculi quia vident, et aures

1G. Veslri

autem

1G. Mais pour vous, heureux vos yeux de ce qu'ils voient , et vos oreilles de ce qu'elles entendent. 17. Car je vous dis en vrit que beaucoup de pro pintes et de justes ont souhait de voir ce que vous voyez et ne l'ont pas vu, et d'entendre ce que vous entendez et ne l'ont pas entendu.

vestr quia audiunt.

17.

Amen

quippe dico vobis

*.

quia multi prophelae

et justicupierunt

idere quai videtis, et non viderunt,

etaudire quae audilis, et non audierunt.

Vos ergo audite parabolam seminanlis. 19. Omnis qui audit verbum regni, el non intelligit,
18. venit malus, et rapit quod ejus
:

18. Vous donc autres, coutez la parabole de celui qui sme

:

seminatum

est
est.

in

corde

liic

est qui secs

viam seminatus

la parole du royaume et ne malin esprit vient, et enlve ce qui avait t sem dans son cur; c'est l celui qui reoit le grain sem le long du chemin.

19.

Quiconque coute
point,
le

la

comprend

20. Qui autem super petrosa seminatus est

qui

hic est

verbum
fact

audit, et continu
in se

cum gaudio

accipil illud:

est

20. Celui qui le reoit dans des endroits pierreux celui qui , coutant la parole, la reoit d'abord
:

21.
ralis
:

Non habet autem

radicem, sed esttempoet persecutione pro-

avec joie
fidle

aulem tribulaiione

ter

verbum, continue- scandalizatur.

22. Qui autem seminatus est in spinis, hic est qui

a point en lui de racine, cl il n'est et lorsqu'il survient des ; traverses et des perscutions cause de la parole, ii en prend aussitt un sujet de scandale.
il

21. Mais

n'y

que pour un temps

verbum audit,

et sollicitudo seculi istius, et fallacia

22. Celui qui reoit

la

semence parmi

les pines est

diviliarum sulfocat verbum, et sine fructu efficilur.

23. Quiver in terram qui audit
lacit aliud

celui qui entend la parole;

bonam seminatus est,

fruclum

hic est,
,

mais ensuite les sollicitudes du sicle et l'illusion des richesses touffent en lui celle parole, cl la rendent infructueuse.
23. Enfin celui qui reoit la semence dans la bonne est celui qui coule la parole , qui la comprend, elqui porte fruit, et rend cent, soixante ou trente pour un.
terre

verbum

et intelligit, el

afferl

et

quidem centesimum, aliud autem sexagesi-

mum,

aliud ver trigesimum.

:

parabolam proposuit eis, dicens Similc faclum estregnum coelorum homini qui seminavit

2i. Aliam

bonum semen

in

agro suo.
,

Le 24. Il leur proposa une autre parabole disant royaume des cieux est semblable un homme qui avait sem de bon grain dans son champ.
,

25.

Cm autem

dormirent homincs

venit inimicus

"

25. Mais pendant que les

hommes dormaient son

,

, .

725
ejus,

COMMENTARIA. CAP.
tritici, et abiit.

X1I1
,

726
et

etsuperseminavit zizania in medio 26. Cm autem crevisset herba.et fructum fecisset,

r ennemi vint
retira.

sema de

l'ivraie

parmi

le bl, et

se

26. L'herbe ayant donc pouss et tant monte en

pi, l'ivraie parut aussi.

et tune

apparuerunt

et zizania.
,

27.

Accedentes autem servi palrisfamilis

ei
:

dixe-

runt
in

Domine
?
illis

nonne bonum
Inimicus

semen seminsti
?

agro tuo
28. Et ait

unde ergo habet zizania

:

27. Alors les serviteurs du pre de famille vinrent Seigneur, n'avez-vous pas trouver, et lui dirent sem de bon grain dans votre champ? d'o vient
le
:

homo hoc

fecit.

Servi au-

donc
28.

qu'il
Il

y a deTivraie?
:

tem dixerunt
29. Et ait
dicetis simul
:

ei

Vis, imus, et oolligimus ea?

:

Non ne cum eis et

forte colligentes zizania, era-

L'homme ennemi a fait cela. leur rpondit Alors ses serviteurs lui dirent Voulez-vous que nous allions l'arracher?
:

triticum.

30. Sinite ulraque cresecre usque ad

in

messem

29. Et
:

il

leur rpondit

et

chant

l'ivraie

Non de peur qu'en arravous ne draciniez en mme temps le

:

tempore messis, dicam messoribus

zizania,
:

Colligite pri-

bon grain.
30. Laissez crotre l'un et l'autre jusqu' la moisson ; et au temps de la moisson je dirai aux moissonneurs Arrachez premirement l'ivraie, et la liez en bottes pour la brler, et puis amassez le bl dans mou
:

mm

et alligate ea in fasciculos

ad combu-

rendum

triticum

autem congregate

in

horreum
Similc

meum.
31. Aliam parabolam proposuit eis, dicens
est
:

grenier.
3t.
Il

regnum coelorum grano

in

sinapis,

quod accipiens

liomo seminavit
52.

agio suo.
est

royaume des cieux

omnibus seminiomnibus
oleri-

leur proposa une antre parabole, disant Le est semblable un grain de snev
:

Quod minimum quidem

arbor,
ila

qu'un
52.
;

homme

prend

et

sme dans son champ.

,

bus

cm autem creveril, majus

fit

est

bus, et

ut volucres cli veniant, et ha-

bitent in ramis ejus.

33. Aliam parabolam loculus est eis Similc est regnum clorum ferniento, quod acceptnm mulier
:

de toutes les semengrand que tous et il devient un arbre en sorte les autres lgumes que les oiseaux du ciel viennent se reposer sur ses branches.

Ce grain

est la plus petite

il

ces

mais

lorsqu'il a cr
,

est plus

abscondit
est tolum.

in

farin satis tribus, donec fermentatum

Le royaume 33. Il leur dit cette autre parabole des cieux est semblable au levain qu'une femme prend et qu'elle met dans trois mesures de farine
:

jusqu' ce pie
loculus est Jsus in parabolis ad

la

pte soit toute leve.

34.

Hc omnia

lurbas, et sine parabolis

35.

non loquebatur

eis

34. Jsus dit toutes ces choses au peuple en para boles, et il ne leur parlait point sans paraboles ;
55. Afin que cette parole du prophte ft aceom J'ouvrirai ma bouche pour parler en paraboles
:

Ut impleretur quod dictum erat per prophetam dicenlem Aperiam in parabolis os meum eructabo abscondita constitutione mundi.
:

plie

je publierai des choses qui ont t caches depuis le

commencement du monde.
36. Aprs cela, Jsus, ayant renvoy le peuple,, vint la maison. Et ses disciples s'approchant de lui
lui

36.

Tune

dimissis turbis, venit in

domum
:

et ac-

cesserunt ad

eum

discipuli ejus

dicentes

Edissere

nobis parabolam zizaniorum agri.

37. Qui respondens
,

dirent

Expliquez-nous
lu

la

parabole

de

l'ivraie

seme dans
Qui seminat bonum
,

champ.
:

ait illis

semen,
38.
hi sunt

est Filius hominis. est

57. Et leur rpondant il dit Celui qui sme bon grain c'est le Fils de l'homme
;

le

Ager autem
filii

mundus. Bonum ver semen

autem
filii

regni. Zizania

simt nequam.
,

39. Inimicus

autem qui seminavit ea

est,

est diabolos.

38. Le champ, c'est le monde; le bon grain, ce sont les enfants du royaume et l'ivraie ce sont ks enfants d'iniquit ;
;

Messis ver, consummatio seculi

angeli sunt.

Messores aulem

59. L'ennemi qui l'a seme, c'est le diable; la moisson, c'est la lin du monde; les moissonneurs, ce

sont les anges.

,

40. Sicut ergo colligunlur zizania

et igni

combu-

runlur

sic erit in

consummalione

seculi.

40. Comme donc on ramasse l'ivraie et qu'on la brle dans le feu , il en arrivera de mme la fin du

41. Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent

monde.
41 Le Fils de l'homme enverra ses anges, qui arracheront de son royaume tous les scaudales et ceux
qui

de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt

quitalem
42. Et mittent eos in
et stridor

ini-

commettent
ils

l'iniquit,

caminum

ignis

ibi erit flelus

42. El

les jetteront

dentium.

c'est l qu'il y

dans la fournaise du feu ; aura des pleurs et des grincements de

43. Tune justi fulgebunt sicut sol in regno Patis eorum. Qui habet aures audiendi, audiat. 44. Simile est
dito in agro
:

dents.
43. Alors les justes brilleront comme le soleil dans royaume de leur Pre. Que celui-l entende qui a

regnum clorum thesauro absconqui invenit

le

des oreilles pour entendre.

44. Le royaume des cieux est semblable un trsor cach dans un champ, qu'un homme trouve et qu'il cache et dans la joie qu'il a, il va vendre tout ce qu'il possde, et achte ce champ.
:

quem

homo

abscondit

et

pr gaudio
et

illius vadit, et

vendit universa quse habet,

mit agrum illum.

45. Iterm simile est

regnum coelorum homini ne-

goliatori, quaerenli

bonas margaritas.

45. Le royaume des cieux est encore semblable un marchand qui cherche de belles perles,
46. Et qui en ayant trouv une de grand prix vendre tout ce qu'il a, et l'achte.
l

46. Inventa autem un prelios margarit, abiit,

et vendidit

va

omnia qu habuit,

et

mit eam.

47.

Iterm simile est

regnum clorum sagin

47. 1-c

royaume des cieux

est

encore semblable

727
missre in marc
ganli.
et ex

IN MATTII/EUM

728
jet
;

omni gnre piscium congreeducenles

et sccus

un

(ilet

dans

la

mer, qui prend toutes sortes de

poissons

48.
liltus

Quam cm

impleta essel

le

sedentes, elegcrunt bonos in vasa, inalos aulem

48. Et lorsqu'il est plein, les pcheurs le lirent sur bord, o s'tant assis , ils mettent ensemble tous

foras miserunt.

49. Sic erit in

geli, et

consummalione

seculi

exliibunl an-

scparabunt malos de medio juslorum,

50. Et minent eos in

cl stridor

caminum

ignis

ibi crit fletus

denlium.

les bons dans des vaisseaux, et ils jettent dehors les mauvais. 19. Il en sera de mme la fin du monde les anges viendront et ils spareront les mchants du milieu des jusles, 50. Et ils les jetlcroiit dans la fournaise du feu ; c'est l qu'il y aura des pleurs et des grincements de
: ,

51. Intcllexistis bac

omnia? Dicuntei

Etiam.

52. Ait

illis

Ide omnis scriba doctus in regno

clorum,

similis est

bomini palrifamilis, qui proferl

et vetera.

de lliesauro suo nova

53. Et f.icttim est
islas, transiit iude.

cm consumssct Jsus

parabolas

dents. 51. Avczvous bien compris tout ceci? Ils lui rpondirent Oui. 52. El il ajouta C'est pourquoi tout docteur instruit de ce qui regarde le royaume des cieux, est semblable un pre de famille qui tire de son trsor des choses nouvelles cl des choses anciennes.
: :

53.
in

54.

El veniens

patriam suam, docebat eos in

mirarentur, et dicerent
:

partit

Aprs que Jsus eut achev ces paroles, de l, quittant le sjour de Capliarnaitm.

il

synagogis eorum,

ita ut

Unde

liuic sapienlia hscc, et virlutes?

55.

Nonne
cl

bic est fabri filius?

nonne mater ejus

,

54. El lant venu en son pays, il les instruisait dans leurs synagogues, de sorte qu'tant saisis d'lonment , ils disaient D'o est venue celui-ci celle
:

sagesse el cette puissance

dicitur Maria, et fralres ejus, Jacobus, et Joseph

et

Simon,

Judas

55. N'est-ce pas l le fils du charpentier? sa mre ne s'appelle t-elle pas Marie? et ses frres Jacques
,

56. Et sorores ejus,

nonne omnes apud nos sunl?

ista ?
:

Joseph, Simon, et Jude?

5b". Et ses surs ne sont-elles pas toutes parmi nous D*o lui viennent donc toutes ces choses? us?

unde ergo buic omnia

57. El scandalizabanlur in eo
cis
el

Jsus autem dixil

Non est propbcta in domo su.

:

sine honore, nisi in palri sua

leur tait uii sujet de scandale. Mais Jsus n'est sans honneur que dans son pays el dans sa maison.
il

57. Et
:

leur dit

Un prophte

58. Et non fecit

ibi

virlutes multas, propler incre-

dulitatem.

58. Et il ne fit pas de leur incrdulit.

beaucoup de miracles, cause

COMMENTARIA
Vers.
illo
1.

lanla

In illo die, quo in domo concionante hominum mulliludo concurrent ut domus

,
,

suum

cl in se intenlos habercl.
etsi bella

Nam

Hilarii et
est.

Hic-

ronymi allegoriam,
est allegoria

omnino

tamen quia
pro

eos capere non posset

ideque fratres ejus foris sta,

rent, quia ingredi non poteranl

supra, c. 12,46, et

Vers.
per,

3.

pratermitto.
In

parabolis

per parabolas

in

Luc.

8, 19. Idcirc

domo

cxiil,

etad marc contendit

ex llebraoruin lingu, apud quos S in idem valet,

per, ut in

ni latiorem in

locum concionem educcrel, quemad-

quod

manu

propliet

id

est

per

manum

motlm Euthymius adnolavit. Et congregat.e sunt ad eum turb.e. Vers. 2.

propheuc. Paraboke Gratis suntLalinissimi/i7di)iM,

Hcbrccis nigmata, sermo qui aliud sonal.aliudsignificat,

dc hoc narrt evangelisla

ut concionis et parabo-

obscuris rerum simililudinibus involulus.

Nomen
quemscri-

larum quas narraturus est occasionem exponal; ide

est

apud ccelesiasticos auctores ade usitalum,

in nonnullis
,

ul

enim
multas
rain

concionem
,

habuit

Cbristus

et

parabolas

admodm
laverinl
;

superiorum

scculorum

illam praserlim de
,

semine

in

diversam ter-

ploribus observavi

omne verbum parabolam

appel-

cadente proposuit

quia

turbam magnam audi-

unde

llalis et Gallis

parola, hispanis palabra,

et

torumvidit, in quibus et ipse sciebat, et crat per se

vero simile alios vise, alios petrosis locis, alios spinosis, alios borne terra: similes esse.

quasi parabol

facta est.

Cur aulem non apert

13.

explicat, per parabolas Cbristus

sit, ipse irifra

hoc loco locutus

explicabit

vers.

Ita ut in naviculam ascendens sedret. In navicu-

Qui seminat. Periphrasis agricole

a-m-d^i

setni-

lam ascendit,

vel

ne niuliitudinc opprimerclur, et

nans, id est, seminator, qui seminare solet.

audiri non posset, vel, ut Chrysostomus et lactus existimant ut

Theopbyomnes auditoresanle conspectum

,

Vers.

4.

Et dum seminat,
id est,

x(

t andpevj

et in

seminando,

dm

seminaret. Reliqua usque ad

Vers.

3.
.

promium qud

Trs sunt velut partes parabohe srepe omillitur, ut in hc parabol

;

clorum, sed rem

de semine. Secnnda est fabula lerlia applicatio. In nonnullis argumenlum sumilur similibus, ut in hc parabol de semine; in aliis ex dissiniilitudinc, argumenlo sumplo, vel minori, aflirmaliv, ut Luc* 41 vel majori, ngative ni Luc, cap. 16 de diSimile est vitc epulone. In Evangelio sp dicitur regnum ctorum non quod Ecclesia cum iis rebus
, : , ,
:

ita se habere docet Dominus, ut si aliquis serat, clc. Marci c. 4 apertis id exprimilur: Sic est regnum Dei , quemadmodkm si homo jacial se-

mentem

in terrant.

Hxc omnibus qu

sequuntur para:

bolis vir doctus in suis regulis proferre opra prelium duxil, ad earum faciliorem intelligcnliam prima parabol fuit de semine, quod ut terra vari erat dissic diversam habuit sortem, caque ad verbum Dei pertinet, quod pens diversam animorum disposilioncm vari procedil.

posila,

cor.leratur

sed quia in Eeclesi laie aliquid conlingit. Sic in hoc capite, v. 24, sator non comparalur regno
:

720
versumfl explicabuntur vers. 19.

COMMENTARIA. CAP.

XIII.

730

quia fruclus ejus non faciebant? Cur his datum, nisi

quia sciebanturesse facturi
dicit,
? Illud

Qui habet aures. Excitt auditorum Vers. 10. studium ut diligenter parabol significalionem inquiranl, vide
e. il, 15.

ver, quod Calvinus

,

verba Christi obscura non fuisse

sed auditores

ccos, ideque intelligere non poluisse,non solm fals,

Vers. 11.
hic de
stio,

Quia vobis datum est. Commovetur

reprobalione
difficilis

sedetiam imperilac ridicule dictum

profecl ccoci non erant
,

est.

Namapostoli
,

praedestinalioiie et

qux-

et

tamen sensum parabolac

non audeat

theolode qu ego antequm nostr de c re ilinere, gicx schokfi exeant, non libenler, quasi ex ad eos locos dico sententiam. Tantni attingam quoc explanandos necessaria mihi esse quibus agetur

donec

illis

Christus exposuit, non intellexerunt. Sed

,

scio quid Calvinus velit

suis
j
:

et dicere

sibi

ac

omne verbum
id est,
,

Dei facile et perspicuum esse, quia

de

oculos,
difficile

Spiritum sanclum babent; apostolis

videbuntur.
apostolis
tholic
,

allerum, cur Duo hic quri possunt datum; allerum cur aliis non datum. Ca: ,

quia cci erant, et Gcnevensi carebant spi-

riiu.

qui D. Augustini de prxdestinalione senlcnj

Vers. 12.

Qui enim

habet, dabitur

ei.

Proveraliis

liam sequuntur, ide apostolis datum esse docent , quia reproquia pracdestinati ; ide aliis non datum
,

bialem fuisse locutioncm inde colligitur qud

eliam locis in eanulem sententiam Christo repelatur, ut infra, c. 25, 29.

bali erant;

lioc

enim loco inter

et

alios. ut

Sententiam

Simile apud Hispanos prover-

de prdcslinalione
usus est August.
c.

reprobationc suam probaret,

biuni est,

quo

significalur divitibus

omnes
ita

dare, pau-

in lib.dcPricdesliiiationc

sanctorum,

pcibus auferre. Sensus autem

fieri

est,

plermque
quid reli-

8 et 16

lib.

de Bono perseverantue, c 8,9,11, et

solere

ut

ei

qui plus habet, plus detur, quia

lib.

de Grali

et lib. Arbit., c.

25

et lib.

de Corrept. et
,

plus meretur ; ei qui

non habet

eliam

si

Gratta,

c. 4, 6, 7, 8.

De Augustini,

ut dixi

opinione

quum
Id

11

est, auferatur, quia iudignus est ut liabeat.

ill
,

non disputo, de hujus

firmo non

loci interprelatione disputo, et

,

parabol

de

talentis, c.
illi

25, 28, aptissifn ex,

multos graves, antiquos, doctos seculus auctores

afsit
!

plicatum est

ubi propterea

qui quinque habebat

eam

fuisse

causam cur

apostolis

datum

talenla, aliud insuper

datum

est, quia illud

beu nc-

mysteria regni clorum eognoscere, qud pra-destiqud repronati, nec eam, cur aliis datum non sit
,

gotiando

et alia

quinque talenla lucrando incruerat

propterea ver allcriunum, quod solum habebat, ta-

baliesscnt, sed
digni
,

qud Apostoli

digni essent

alii

in-

lenium
et

auferlur, quia illud in sudarium involverat

multiplicavit,
,

ut Hilarius, Chrysost. liom. 46, Hicron. auclor,

,

dm non
:

indignum se qui haberet

Operis impcrfecli

Beda, Tlieoph., Euthym.

exisli-

cffecil. Id

etiam

vel

ex noslris moribus discere pos-

mant.
erant;

Primm non omnes apostoli pnvdcstinati nam cert Judas non erat pradeslinalus, ettaest

sumus
illi

si

pecuniam negotiandi causa daluri sumus,

polis mercalori

damus, quem ben negotiando

illi,

men omnibus datum

omnibus enim

nsse mysteria regni clorum

divitem factum
plus
illi

scimus, et qu plus pecuniai liabet,

Chrislus parabolain explicavit; non

pecuni concredimus. Contra

quem su
niliil
,

ergoide datum, quia prdeslinati erant. Contra ver

negligenti

pauperem videmus
quid
illi

non solm
,

da-

non omnes, qui erant in turb pra-ler aposlolos reprobati erant. Quis enim id credat ? Omnibus tamen negatum est; non igilur ide illis non datum, quia
reprobati erant. Proeterea elsi
lis,
,

mus

sed

si

dederamus

id etiam

ne forte

perdat, repetimus. Capite 25, 29, et Lucai 8, 18,

dicitur
:

non
:

El

id

quod habet
,

auferetur ab

eo; sed

Id

cur datum

sit

aposto-

quod videtur

liabere

aut

quod pulal

se habere.
illis

Quod
inter-

aperl explicatum non est, lamen,

sit
et
,

cur

aliis

da-

occasionem mullis prsebuit hune locum ex

pretandi
,

tum non
ridebant,

explicatum est

quia

videnles

non

quasi non
,

sit

ablalum Judxis quod rever

habere videbantur. Quod
si

audientes non audiebanl, id est, quia

cm
13;

habebant

sed quod

sibi

credere nollent atque intelligere, indigni erant quibus

verum
aliquid

esset, niliil

illis

ver essel ablatum. Nec enim

mysteria regni

clorum explicarentur,
credere volebanl
,

vers.

vei auferlur,

quod ver non habelur. At Christus

;

propterea ergo apostolis datum, quia digni erant, quia

intelligere, quia
,

ver auferri significat

alioqui

nulla esset
,

quia qusiverant,

pna. Videmus autem illum hoc Judaeis

lanqum
,

ut ait Marcus, c. 4

10.
et

Qu
illis

ralione

credendum

est

pnam comminari
,

et,

c.

25

29

lalcnlum

quod

Christum bis ddisse,

negsse, nisi qu postea

secuti genlibus
:

negligens

ille

servus non solm habere videbalur, sed

:

apostoli ejus voluntatem et

exemplum
loqni

habebat, auferri jubet, et alteri dari. Cur ergo dicit

dederunt, Judaeis negaverunt? Act. 13, 40

inquiunt
,

Vobis,

Quod

videbalur habere

vel quia dixerat

Non

habenli

oporlebat
,

primm

verbum Dei, sed quia

auferetur, et

poterat aliquis dubilare

quomod non
quia

repellitis illud

et

indignos vos judicalis

lem

vit

habenli auferri posset, dixit non quod habebat, sed

eccc convertimur ad gnies.

Qu

ratione credimus Chri:

j

quod habere videbalur. Vel

perinde habebat, ac
;

ut ait D. August.
,

stum

bis ddisse

illis

negsse, nisi qu alioloco dicit

,

si

non haberet

cm

co non ulevideri.
,

Auferetur vobis regnum Dei

fructus ejus ? cap. 21
,

et

dabitur genti facienti

illis

retur,
j

non

dicitur habere, sed

habere

Quid

45. Cur

enim
./Estu

ablatum

nisi

ergo Judaeis, quod habebant, ablatum est quia oblal

Evangeliigrati
uti

^stuaverunt. percussa sunt, cxusla. Audiendi, aures mentis ad intelligendum. Vers. 12. Qui enim habet quod habere dbet
Vers.
6.
,

noluerunt?

Respondcnt Hieron.,

et

cl eo ben utitur, plus meretur. Qui

autem non ha-

quia indignus est ut habeat. Proverbium usu , iritum ditioribus dari , pauperibus auferri. Qua; proverbia negal vir doclus summo jure accipi oporlere.

bet

731

IN

MATTII^EUM
il-

732

Chrysostom. et auctor Operis imperfecti ablalam

lis

posse,
nolit.

esseipsam quodammod naluram

,

id est, naluraita

qum ut Cbrislus eos converti et Eodem lamen modo Chrysostomus

Christum Judacos converti,
el
,

salvos esse

respondel
peccata
;

lem cognitionem

quia exccali sunt,

ut ne

illa

sic noluisse

illis

quidem

qu duce

nalur intelliguntnr, inlelligereut.

,

rcmilti

sicul intelligere noluil qua: dicebat

illis
,

non in

Quis enim philosophus

si

lot Chrisli ac
,

tanta mira-

perpcluum, sed ad tempus clausil

ut pulsarent, rant. Nilimur

salutis

januam,

cula oculis suis perspexisset

in

non credidisset aliquam

qui,

cm
in

aperla essel

ingredi nolue-

co fuisse divinitatem

Apostolis ergo graliam ad

enim

velilum.

Noluit lune

mal

intelligenda divina mysteria

jam habentibus
ad

eque
majora

converti

ut,

cm

se dereliclos vidrent, melis con-

ben ulentibus, major

benlibus

insuper gratia
;

vcrterenlur. Noluit tune peccata

mysteria comprebondenda data est

,

illis

neque ha-

neque recipere oblalain volonlibus natura

ipsa erepla est.

illis dimiui, ut vexati malis debilum agnosecrent, et commodiore illis tempoic, majorique cum fruclu dimillerenlur. Aliter

quodamniod
explicari.

Ex hoc

loco nostra de

Eulhymius

in illum

Marci locum scribens, hc verba

merilis sentenlia

aplissim polest, ut mihi videlur,

Nequundo
conjungit

convertantur, el dimiltantur eis peccata,

non
pecilla
:

Nam

qui graliam Dei non liabct, nibil

nisi

om-

cum verbo

in parabolis loquor, quasi

prop-

nin mercri polest,

utetiam aliquid

sibi

ex ipsis
I

terea Cbrislus in parabolis loqiicrelur,

ne

illis

rbus naluralibus auferalur. Qui autem babet, eque

cala conversis remilterentur

sed refertad verba

ben

ulilur,

qu plus babet

et

melis utitur, e plus

Ut videntes non videant

ut sensus sit
,

et

audientes non intelligant

gralia:

merelur, e plus accipit; et qu plus accipit,

fit

propterea nollc eos videre cl

illis

intelli-

c dignior
ail

ut plus eliam acci[iiat. lia

semper quod
dabilur
ci, et

gere, ne converlanlur, et peccata

sicul de impio

remillantur;

Cbrislus,

verum

esl

Qui enim
liabel, et

liabet,

el perdilo bouline dixit

,

David
,

Psal.
,

abundabil, qui autem non

quod habet, auferetur

35, 4

Noluit intelligere

ul ben ageret

id est

ne

ab co.

ben ageret. Ac ver apud Isaiam propbetam

ad

Vers. 13.

Ideo
,

in

parabolis loquor eis, quia vi-

quem
vers.

bis verbis Cbrislus allusit

hic sensus est, ut

dentes, non viden,

id est cni

miracula cerlissima

15 explicabimus. Sed quoeumque tandem modo

;

coruin quac dico argumenia oculis suis videant, et auribus audiant

hic locus intelligatur

signilicetur

ccrl non

ila inlclligitur, ut

nec intelligere nec credere volunt. In

Christum nollc ut converlanlur,

remillantur.
IlVao

et

pec-

pnam ergoincredulilatis obscure illis loquilur, quia dm qux perspicu ac dilucid illis dicebanlur, in,

cala

illis

enim

nobis,

qua: non

lelligere

noluerunl
etiamsi

illuil

merure
judicio,

ut ita

illis

loque-

fixa;

ambigus, sed cerke, non obscura, sed dilucida: sunt, debent esse sentenlia; velle Deum omnes boulifieri
,

rctur, ut,

vellenl, intelligere
iis

non possenl.
serval enim

nes salvos

nolle

quemquam
,

perire

nollc

mor;

Sic solet

Deus justissimo

qui oblalum ver;

tem peccatoris

sed magis

ut

convertalur el vival
,

buin suuni repudirunt, prorss auferre

ipse inpriniis

non

voluntalis ejus

mortem

esse impii

el aliic

pne

prxceplum suum

Nolile dure sanctum

,

innunierabilcs

generis ejusdem,

quibus

lola

ScrU

cunibus
ut dixit

neque mittalis margaritas vcslras ante porcos

c.

plura sacra pleua est.

7, 6. Sic minalur apud

c. 8,

Amos
11
:

illis

qui

lot

Vers. 14.

Et adimpletur

in

Eis.lneisadimpletui'
:

propbclis credere noluerant,

in terrain,

Millam famem
Cbrislus paranollet
?

non famem panis, neque sitim aqu, sed au-

quod de vetere populo dictum erat Auditu et non inlelligetis ; in me ver, quod de Deo
Domine, cor populi hujus.

audtelis
:

Excca,

diendi verbum Domini.

Cur ergo
inlelligi

illis

bolas proponebat,
ltcctissim, bomil.

cm

ab

illis

,
J

46 Chrysostomus, respondet, ide

ut inlelligereut. et inquirendi
,

futurs

Auditu audietis, et non intelligetis. Qua; hic pci tempora dicunlur, apud Isaiam, c. 0, 9, in He:

noluisse cos intelligere,

Excitalur
diligentia

braco per iniperativa dicta sunt

Audiendo audite,

et

enim audilorum studium,

ne intelligalis
ginla ver

el

videndovidclc,

el

ne videalis. Septua,

cm ea audiunt qu non iniciiigunt et babere lamen inagnarum rerum signilcalionem animadverlunt. lia
(il
ii t

existimantes iinperaliva

ul

sa;p

apud

llebra;os lieii solet, pro luluris poni, per futura con-

pna

illis

in

cmendaiionem vadt,
si

nisi

pn

verlerunl, quos hic sive Mat th., sive Malthau Gra;cus

ips etiam abutanlur. Hujus loci

qua erat
,

dilicultas,

Lalinusque inlcrpres seculusest. literque sensus ben

convenienlerque
,

explanala est. Alia venit ex Marco

qui, c. 4, 12, ait

loco h;eret.

Nam

si

per
,

futurum
sed quid

Christum dixisse
videntes

Propterea in parabolis loquor, ut

et

legamus

non qutd cos Deus facere

sint, significatur. Si per

velit

non videant,

audientes non intelligant

ne-

ipsi facturi

imperandi modifficilior,

quando convertantur,

et

dimiltantur

eis
,

peccata.

Quod

dum
gant.

sensus verus est et elegans, sed

illis

quia

enim
est.

dicit
,

Ut videntes non videant

et

audientes non

videlur

Deus imperare, ut audiant

et

non

intelli-

intelligant

jam ex Chrysostomi sententi explicalum Quod aulem adjungit: Ne quando dimiltantur illis
nec e ralione, nec
ali explicari

Sed hc etiam phrasi, quamvis imperando loqui

videalur,

lamen non imperat

illi

neque quid ipse

;

velit,

peccata,

videlur

sed quid

sint

facturi

dclarai
:

quemadmodm
vir

Vers. 13. Cm videant miracula, iis nolnnt credere; unde in pnam incredulilalis obscure loquitur; sic tenebr tenebris, et obscurilas volontariat
cajcilati reddilur.

Galli servo perdilo

soient dicere

Cave ne

bonus

juxta Sepluaginta versionem

lelligetis. Matthaciis

Vers.

li.

Auditu

non mdebitis, non incausam affert cur non intelligant, nec credant; Marcus et Lucas evenlum ni vidantes non
;

audietis

ex lsairc

c. 0,

videant.

733
sis,

COMMENTARIA. CAP.
non imperando
,

XIII.

?34
,

non volendo

ut bonus vir non

j

quia

cm

ulrique crediderint
illi

lamen qu credebant
filium Dei

sit

sed declarando se scire

eum bonuni virum nun,

et viderc optabant,

viderunt, hi non viderunt. Et

qum
32
:

futurum. Sic loquitur Christus

Et vos

23 imptele mensuram patrum vestrorum. Imini'ra

,

c.

erat meril in beatiludine

ponendum

tam

di cxpcclalum
boli

lam ad liberandos
illis

lyrannide diacontigisse.

pcrare enim videtur quod non imperat

sed dclart

homines necessarium videre

ille,

Hoc

eos esse facturos. Ncc enim concessio est, ut plerique

putant
,

enim sensu Simeon

expeelabat,

qui redemplionem Israelis

in ulnas excepisset, dixit

sicut

I,sequere Italiam vevtis, Virgil.iEneid.

familiaris long plus

cum Christum
:

sed

modus loquendi Hcbris

Luc. 2, 29

Nunc

dimitlis

servum tuum, Domine

,

se

habens energi.
Vers. 15.

cundm verbum tuum

in pace

quia videiunt oculi met

Incrassatum est enim.

est,
,

Quod hic per

Similiter
,

salutare tuum.

Cm autem
et

dixit,
,

Joan. 20, 29

Beati

prterilum dictum
est, incrassa

apud Isaiani mandandi modus

oculos

qui non viderunt

crediderunt

illos

qui non videnles

impingua cor populi hujus.

,

credunl

illis

pnefert, qui oculis (idem melientes, nou

quod sequitur
oculos

cl
,

auribus graviter audierunt

et

credunt, nisi quod vident. Sunt, qui, ut bas sententias

concilient
,

suos clauserunt

Hebraic est aures eorum aggrava, et

hune locuin non de oculis corporeis

,

sed
,

eorum

caligine offunde, id est,

;

excca, ut

illic

de oculis mentis interprelentur

et

ut

Hieronymus

D. Hicronymus verlit

Septuaginta ver iisdem verbis

,

Chrysoslomus
;

sed

non

est

islud

necessaiii-

converterunt, quibus hic Evangelista usus est

simile
dixisse
sit,

ut vero

rium

prter

quam qud de

solis

oculis mentis

quod
,

in

prfatione ad quatuor Evangelistas

telligi

non polest; quibus prophetoc,

et justi Chrislura

memini

lestinionia,

qu ex

sp Grcum Matthi interprtera vetere ciiantur Testamenlo, non

,

venturura viderunt. Abraham, inquit, exultavil ul videret

diem meum,
est

vidit

et

gavisus est

Joan. 8

56

et

ut sunt in Ilebro

sed ut in Septuaginta interpretiiia

non

dubium
,

voluisse Christum aposlolos prophetir,

,

bus conversa transtulisse. Cur autem

verterint
,

Sept, con-

anlefcrre

qud

qu

prophetiB long
illi

illi

prop

in libro

Hebraicarum lectionum rationein

qu

propheta; obscure,
illi

perspicu
,

qu prophet
te-

reddimus.
gerunl,

Nemp tria verba Hebra aliis punctis lequam nunc leguntur ab Hebris. Nunc cuira
illi

spiritu,

oculis eliam vidissent

1

manibusque

nuissent, sieut Joannesail,

legimus impingua, incrassa;

est,

legerunt impinguatum
illi

vidimus

oculis noslris,

1,1,2: Quod quod perspeximus el manu:

epistol, c.
,

incrassatum

est

nunc legimus aggrava;

lege-

nostr contreclaverunt de Verbo vit, lestamur,

et

an-

runt aggravalum
runt
runt
,

est,

quod per periphrasim explicajxo'jkv,

nuntiamus vobis
liane, inquit,

et

Pctrus epist.

2, 1, 18,

19: Et

to5 wa!

pws

auribus graviter audive,

vocem nos audivimus declo allatam,cm

illo

nunc legimus

caligare fac

illi

legerunt oculus

essemus

cum

in

monte sancto,

el

habemus firmiorem

eorum

caligine offusus est, et per periphrasim, et oculis

.

proplielicum sermonem.

Atque hoc sensu Theophyla-

suis caligaverunt

Versio Septuaginta,

quam

aut evan-

clus et Eulhyniius cxponunl.

gelista, aut ejus interpres

hoc loco secutus

est,

mult

Vers.

17.

Multi prophte et
quasque personas
,

justi.

Nomidignis,

meliorem habel sensum, quia Deus ipse loquitur, non

propheta
;

nat nobilissimas

quque

Deus aulera non

et

dixisset,
;

impingua cor pocui

sim

fuisse videbantur,

qu Christum

vidrent

nec

puli hujus,

aures eorum aggrava

enim

dixisset,

tamen videre potuerunt, qu magis gratiam

talera aposlolis

et felici-

cin nerao prter ipsum, aut exccare cor, aut illu-

Deo concessam commendat. Qu

c.

minarc possit

Deinde

quia jain cor populi impin,

eliam spectat, quod Lucas,

10,

24, ad prophetas

guatum
cati,

erat,

jam aures aggraval

jam

oculi

exc-

non

justos,

sed reges adjungit. Credibile enim est

tria

propterea enim dixerat, audiendo audile,

et nolile

Christum ea

personarum gnera prslantissima

et reges, sed

intelligere,

quia sciebal ade exccalos esse, ut etiamsi

nominsse, prophetas, justos,

Mal-

audirent, intellecluri non essent.

Non ergo nunc

ju-

Ihum

reges,

Luiam justos prtermisisse. Quod autem

dixisse Chrialiqui ex
illis

bet Deus, aut propheta oral, ut exccenlur, qui ci

Ilicron. et

Euthym. adnotaverunt non

jam erant
loco est,

sed reddit rationein, cur intellecluri non

Jtaque supervacaneum hoc
et

stum omnes prophet, sed multi; qud

viderint, ut

essent, quia cci erant.

Abraham

quomod Deus exccare

qui exullavit

ut videret

diem

indurare dicatur,
c. 9,

Christi, vidit, et gavisus est, verisimile

non esse armul-

disputare; de e re in epistolad

Rom.,

Deoju-

bitror; quin mullos pro

lis,

omnibus posuit; ut aposlo-

vante disseremus.

Vers. 16.

qui pauci erant, opponeret, ut

aliis locis

Rom.

5, 19,

Vestri autem beati oculi. Videri

illa

tisque

factuin videmus.

Nam
,

ne ipse qui-

potcsl huic sentenli

esse contraria

Quia
et

vidisti

dem Abraham
Vers.
18.

ita

Christum

vidit

qucmadmodra

me, Tlioma,

credidisti, beati qui

non viderunt,
illi,

credi-

apostoli viderunt.

derunt, Joan. 20, 29. Nain

prophet

et justi, qui-

bus aposlolos Christus antefert,

apostolis beatiores,
Facilis erit solulio
,

e fuisse videntur

Vos ergo. Vos qui

vidistis,

qu

qud non vidmtes crediderunt.

si

multi prophet et justi voluerunt videre, et non vi-

spectemus, quid hic, quid

derunt; et audistis,
illic

qu

voluerunt audire, et non

Christus agat. Hic aposlolos prophetis beatiores

audierunt;
dicit,

vos quibus datum est

nsse mysleria

Vers. 16.
oculis.

Quia vident,

et corporis

cl

mentis

Quod quidem non adversatur

;

verbis Chrisii,

ii Deo sunt graliores qui non visis , nec ratione , nalurali demonstratis crediderunt, sed propter aucto-

est,

Joan. 20

Beati qui non viderunt

Sensus enim hic

litalcin

divinam.

735
regni

IN

MATTHyEUM
'

753
ver non descendit, quasi
diabolo diripitur.
L.ull terra

clorum

cjk caeteris datum non

sit

ut dixit

mum
j

telvm,

fers. 11.

facile
;

Audite. Intelligite parabokc significationem

jam

Yebs. 20.
est,

Qui autem super petrosa seminatus

cnim parabolarn audiverant. Marcus,

c. 4, 13,

indicat

semen

excipit; vide superiorem

versum
Intelligit,
illi,

apostolos Cbrislo subreprehensos, qud parabolarn

Et continu cum gaudio

qui

accipit illud.

non
?

intellexissent,
,

cm primm audierunt

Nescitis pa-

recondit, cordis terra tegil; opponit enim bunc

rabolarn liane
lis

et
,

quomodb omnes parabolas cognosce-

cm

audiat,

non

inlelligit,

versu prcdente.

quasi dicat
inlelligilis
,

non

si hanc, quac omnium facillima est, quomod omnes alias, quae difficilio-

Cum
j

gaudio autem dixil, ut significaret bominis leviNulli

,

talem.
soient

enim minus constantes auditorcs esse

,

rcs sunl, inlelligelis? sicut infra,

c. 15, 1G,

adhuc

el

qum

qui inilio

maxime videnlur

ardere. Id

vos sine intelleclu estis? Reprcbendit ergo, non

inlellectu res esset faeilis; quis

qud

eliam in religione sxp usu venit. Qui cit veniunt,

cil

enim nostrm.si aupoluisset

?

abeunt

hoc est quod sequilur.

dsset

nemine interprtante
,

inlelligere

Vers. 21.

Non iiabet autem

ita

in

se radicem, con-

sed qud
cl

cm tam
rbus

di

cum

ipso versali fuissent,

,

deberent magistri esse propler lempus

iis
,

procce-

slamiam; non babet all impressum Dci verbum, quia non babet terram multam, id est, magnam, profundam(jue, ut

ptore in

quas

ipsi aliis explicare

deberent,

dicam

volunlalem. Ide semina,

,

indigerent. Ut alio loco: Tanlo lemporevobiscum sum,

el

qux

in

cam

ceciderunt, continu exorla sunt

dixit vers. 5.

quia

non cognovistis me, Joan. 14,

Vers. 19.

9.

Omnis qui audit verbum regni. EvanNon

recondit all
in

non habebant terram multam , ut semen, quod sol terra superficie

vilur
,

Nam
exo-

tegitur, citis

gelium.

sed cilis eliam xsluante sole, et aduslis radi-

Et non
tegil.

intelligit.

animo,

cibus arescit.

Quod

in

terram

all descendit,

ser

non fovet,non meditatur, et quasi terra cordissui non

Nain non inlelligere, nonsemper culpaesl; hicauaccipilur inlelliinletligit illius
\

nascitur, di virescit. Elriusque rei

eadem

est causa,

quia lerram babet multam,

lem culpa notatur. Sic ergo boc loco

gere,

catur, et appareat, impedit;

qux quomins cit enasnatumex imo missohuid est,

quemadmodm
et

Psal. 40, 1

Bealus, qui

more
rit;

nutrit.

super egennm,

pauperem,

id est, qui

curam
;

Continu scandalizatur. Cadit,

fidem desc-

babet, qui illum fovet, qui tegit, qui nulrit

redundat

hoc enim verbum

significat.

Tria lerrx gnera

nominativus omnis ex Hebraeorum idiomate.

distinxit,

qux

nullo

modo

arata est, ut via, et nullam,

;

ut ila

dicam, terram babet;

et forlass
,

Venit malus,

b rrowjpJ,
illic

malignus, diabolus, ut

c. 6,

qux mullam,
quas
,

13, et aliis locis, quos

adnolavimus.
si

non baberel
est,

qux paucam habet bonam sed spinis opertam, uberem esset iructum reddi
,

Hic est, qui secus viam seminatus est.

Vcrba hxc

lura.

Hoc
19.

quod

ail.

occasionem multis praebuerunt longam lexendi disputationem, quomod ille qui audit, cl non inlelligit,
secus viam seminatus dicalur
,

Vers. 22.

Qui

Qui autem seminatus est. Vide ver-

sum

cm non

ipse,

sed

In spinis.

in

terram quidem multam ac bonam

granuin seminalum sit. Nam, dm sminal, aliud cecidit secs viam, aliud in pelrosa, versu 4. Res non est, ut mihi videtur, ade difficilis, ut tam longis indigeat commentariis. Seminari dieitur, et
jacitur, et ager, in

sed spinis plcnam semen excipit.

Hic est qui verbum Dei audit.

significat.
ligit,

Plus

qum

dicit

Intelligendum cnim esl, qui audit, et inlel-

semen quod
et

ut de superiore dixit,
illi

cum

gaudio accipit

illud.

quem

jacitur.

Nam

sala inde

Hune enim
enim
in illo

prxponit

tanqum propis ad

eos,

dicunlur agri

ipsi,

qui seruntur. Ergo, qui audit verinlelligit,

;

qui multiplicem fructum fcruut accdt. Nascitur et-

bum

regni, et

non

secus viam seminatus

verbum
ferat.

sed solliciludo seculi islius

et

dieitur,

non

ut

semen

sed ut ager, et terra,

qux

fallacia

divitiarum illud suffocat, efficitque, ut fruSollicitudinem

illo,

secus \iamdura est, prxtereunliuni calcala vestigiis.

ctum non

hujus

seculi

uno

Eodem modo quod

,

vers.

20

22

et 23, dieitur, in-

verbo vocavit, quidquid in

prxter regnum Dei,

,

est. Seminatorem Cbristus se ipsum semen verbum Evangelicuin agrum inundum, aliam secus viam, diversam in eodem agro terrain

lelligendum
vocat
;

magno studio bomines qurunt honorum ambitionem negotialitcs et quidquid quxrendo regno Dei hominem lardt. In quibus et divitiae comprehendun, ,

aliam pelrosam

aliam spinis coopcrlam

,

aliam bo,

tur,

sed eas

propterea nominatim

expressif, quia

nam

bomines diversos

voluercs

dmones

qui id

maxima pars hominum

instables sunt,
et

quasi publico cas studio conet quia fugaces et

qurant ne quod bonum semen in nostris animis fovcalur. Eos, quiaudiunt, et non intclligunl calcala; vix compart, quia, ut semen, quod in viam cadit,
null tegitur terra, sed avibus exposilum

sectanlur. Fallaces ver appcllat,

quia bomines fallunt. Ilebraica

fallacia diviliarum,

enim

est phrasis,

pro fallacibis

manet

sic

diviliis,

ut corpus mortis

hujus, pro corpore hoc

verbum

Dci,

quod

in

aures corporis incidit, in ani-

mortali,

Rom.

7, 24.

Omnis, mev^s; phrasis est Ilebraica Vers. 19. qu antecedenti posito sine dictionc rgente, allcxitur rclativum. Sensus est, de corde cujuscumque bominis
,

pienlis, venit diabolus, qui rapit

quod seminalum

est.

Verbum

audienlis, et

non

intclligentis, id est,

non (idemsusci-

regni, Evangclii. Seminalum esse ad personam refertur, Vers. 20. instar agri , aut lerrx secs viam positx.

737
Vers. 23.
tus est.
runt,
tria

COMMENT ARIA CAP.

.

XIII.

738
lego
:

Qui

vero in terram bonam seminaqui fruclum non feut notavit Ilieronymus,

dislinguit,

vorum hreticorum commentariis

qui perseveraverit usque in finem
c.
,

sed quia,

Quemadmodm eorum,
gnera
;

hic salvus erit, sup.,

tria fecit

ita

10, 22. Alludit enim Christus, de semineetejusfru-

eorum, qui fructum ferunt, gnera

clu agens, ad palienliani agricolarum,

quoniam dbet

quibus omnes unius, atque allerius generis homines

in spe, qui arat arare, et qui triturai, in spe fruclus per-

comprchendit. Donani autem terrain appellat non so-

cipiendi,

Cor. 9, 10. Deinde, quia voluit hos

illis

qu ben culta, qu subacta qu purgata est. Namet, qu secus viam est, bona est, sed arata non est et, qu spinis
lm, qu nalur sua bona
,

est

sed

opponere, qui

continu

exorti

sunt,
5.

quia

terram
fru-

muliam non habebant supra,

clum non ferunt
det Calvinus
;

vers.

Mi enim
,

hi

ser quidem et di

patienter-

operia, bona fortass, sed inculla.

dicitur,
est. Sic

Illa

absolut bona

que expectalum, sed lamen eo uberiorem ferunt. Ri-|

qu et nalur pinguis, et diligenli ben culta exemplum inagis in homines convenit. Quoid est,
;

omnes

veteres interprtes liaud paul,,

utopinor, ipso meliores, qud centesimum fructum

alii

rum eadem,
se voluntas

bona per se natura

alii,

est,

bona per

ad virgines, sexagesimum ad viduas

in

trigesimum
et

sed

eam

aut non colendo vi simi;

ad conjuges rfrant, ut Ilieronymus

lib.

hunclocum,

lem

aut non all arando pelrosam

aut non sar-

contra Jovinianum primo, et

et

in

Apologi ad
ad

riendo spinosam faciunt.

machium,

Atbanasius

in Epislol
,

PamAmmun. Alii

Hic est, qui audit verbum, et intelligit. Meditalur, exercet, ut supra, vers. 19.

ceniesimum ad martyres

sexagesimum ad virgines

trigesimum ad viduas, ut idem refert Ilieronymus. Alii

Et

facit aliud quidem centesimum.

Grc

Hoc

centesimum ad martyres, sexagesimum ad virgines,

trigesimum ad conjuges, ut Augustinus,
Evang., q.
9. Alii
lib. 1

quidem cenlum, hoc autem sexaginla, hoc vero

triginta.

QQ.

Sed Grc nomina, ut Grammatici vocant, numeralia cardiualia posita sunt pronumeralibus dislributivis, ut
constat ex sensu
;

centesimum ad martyres, sexagesidant ea pauperibus;

mum

ad eos qui bona p'ropter Christum conlcmnentes

et

voluit
,

enimdiccre singaias mensusexagenas, alias tricenas af,

vendunt universa qu babent,

observatione,
ut auclor

ras, alias centenas

alias

trigesimum ad eos qui conlenti sunt prccptorum

Impcrfecti, homil. 51. Alii
,

ferre. Lalinus
tricenis,

ver interpres pro centenis

,

sexagenis,
;

centesimum
,

sexagesimum

trigesimum dixit

ceniesimum ad anachorctas
bitas,

sexagesimum ad cceno-

non

salis usiiat

ita locuti

sunt.

quanqum aliqui non mali auctores Fructum vocat, aut opra bona, qu
,

trigesimum ad conjuges, ut hoc loco Theopb.

in
,

Calvinus nullos

su ecclesi habere vult gradus,

sicut

fidei, et

verbi Dei fruclus esse soient

,

ut

auferelur

omnes apud

illum

apud ejtisdem hresis ausancti,

vobis
c.

regnum Dei
6

et

dubitur genti facienti fruclus cjus,

ctorcm Jovinianum quales sunt, omnes

nes perfecti. Non ignorabanl
isli

omg-

21, 43; aut, quod magis credo, vilam ternam

auctores, qui Cal-

ut

2 Cor.
:

9,

Qui parce sminal

in benedictionibus
:

parce

et

metel

vino ridentur, non propterea Christum nera

distinxisse,
ut

bc

tria

et
et

Qui sminal

de benedictionibus

virgines,

viduas,

conjuges,

metet; et ibidem, vers. 10

et

Qui autem administrai

prslabit,

aut martyres, virgines, viduas significaret; sed pa-

semen seminanti,
et

panem ad manducandum
,

rabolam ad mores nostros

propositum

alii aliter,

omnes
in

utililer

mulliplicabit

semen vestrum
,

et

augebit incremenia
7,

accommodrunt. Sciebant Chrislo

,

illud

lantm fuisse

frugum

juslili veslr

et

ad Gai. 6,

Qu

enim

ut doceret

omne semen quod

,

bonam
nisi

seminaverit

homo

heec et metet.
,

Qui sminal

in carne,

terram cadit, ade mulliplicari

ferret fruclum
,

ut,

quod minimum

de carne
spirilu,

et

metel corruplionem
et

qui autem sminal in

,

trigesimum

ferret,

quantum non
;

de spirilu

metet vilam lernam

et Jacob. 3,

optima

et

ben culla lerra ferre

,

solel

quod maxi-

18

fruclus autem juslili in pace seminatur facientibus

et

mum
Nam

centesimum

quod mediocrem, sexagesimum.

pacem. Itaque duo ex hoc Ioco Calvinislarum

Lu-

elsi

August. subliliter de bis numeris, ut solcf,

theranorum errores refellunlur. Aller, qud nos vilam lernam mereri negant fruclus enim non so:

disputai,

tamen non lam interprelando qum coneicCalvinus,

nando

facit.

dm non
et

concionalur, sed in-

lm lerr

qualitati, sed eliam colenlis diligenti res-

terprelatur, absurde

lurpiter errt, quia,

quod

pondet. Im secundm divinam graliam unusquisque

cum

primis.Christus significare voluit, negat, ullam

,

seipsum, ut
rain facit.

ait

Auguslinus, bonani, vel

malam

ter-

meritorum

ullam fructuum atque prmiorum esse

qud omnium bealorum prmium a qualc faciunt cm videamus alios ceniesimum alios sexagesimum alios trigesimum fructum afAlter,
,

differenliam.

Vers. 24.

Simile

est regnum coelorum homini.

Non opus
gnificelur.
ficari.

est disputare quid per

regnum ccelorum

si-

ferre, prout
c.

nimirm quisque terram

,

colit.

Lucas,

Manifesium enim est Evangelium signi-

et fruclum affermit in palienli, 8, 15, addit quod non ide dixisse arbitror Christum qud qni,

Qud autem non semini, sed homini seminanti

voluit Christus dicere,

simile dicatur, c. 11,16, explicatum nobis est. Nihil

cumque volunt

in

illo

pi

vivere,

perseculionem

enim aliud

qum perinde
,

se

paliantur, 2 ad Tim. 3, 12, ut in quibusdam no-

conlra Jovinianum Triginla referuntur ad nuptias, sexaginta ver ad viduas; porr centesimus numerus exprimit virginilatis coro1.

Vers.23.

Hieron.

1,

Vers. 24 et 25. quiddam contingit

homines

Simile factum est

in Ecclesi.

etc.

Simile

Cum autem dormirent

, cm prpositi Ecclesi negligentis se haberenl; superseminavit zizania, malos, ut hreticQS

nam.

latentes.

739 Evangelium habere, alque

si

IN
quis in agro suo

MATTH/EUM
'

740
hceretici

bonum

enim perniciosiores

qum

fures et

homicid
alque

semen seminaveril,
inincl

et aliquis ejus inimicus

supcrsc

sunt, quanti) majus est

scelus animas

furari

malum.

occidere,
Cusi

autem dormirent homines, id est, omncs, quem bebraismum sxp jam adnotaviinus,
Vers. 25.
le. S, 13. Galli dicerent
iniret.
:

qum

corpora. Ide ergo veleres fer

Chrysost., llieron.
et

omquia

nes auctorem,
harclicis

ut

August., de
,

interpretantur,

non quia

soli

sed

Cin totus mundus dor-

maxime
ligautur,

zizania sunt. PraHerea ut soli hxretici intel-

Trs inprimis res hc parabol Christus vo-

tamen non absolul palerfamilis prohibet

;

lait signilcare.

Primni

in.

Ecclesi non solm bo-

evclli zizania

sed ne forl simul et trilicum eradiceillius

num semen,
id est,
seiiiinis

id est,

homines bonos, sed ctiam malum,

;

lur;

lune ergo ex scnienti et voluutale

cvcl-

homines malos esse

auctorem, sed boni

deinde, se non esse mali

;

lenda non sunt,

cm peiiculum
Iib.

est,

ne et trilicum

malum

diabolo semina-

eradicetur, ut recl D. Aug.,

5 contra Epislolan
theologus
tri-

tum

postrem malum semen, quod

seminalum

Parmeniani,
observavit
;

c. 2,

el'D.

Thomas maximus

diabolo est, se patienter usque ad

esse, nec statim evulsurum.

messcm laturum

cm

ergo peiiculum non est ne simul

si

Vers. 26.
lisset,

Et

licum eradicetur, sed peiiculum polius est ne,

evcllantur, trilicum

non

fructum fecisset, spicam protu-

Isedanl; quid

opus est messem

grana genuisset; uude polissimm bona et ma-

cxpcclarc? Mature evellenda sunt, mature comburcnda. Praelerea, cur periculum

niis Irilicuinevcllatur, aut

la

herba dignoscilur; messis enim nondrn vencrat.

ipso

est

ne simul cm ziza-

Parabolam Christus
qui sminal
;

exponit,

vers. 57. Ipsc est

curjubet palerfamilis mes-

ejus

ager mundus;

regni, id est, boni, qui regni

bonum semen filii clorum hx'redes sunl,

facit
;

sem expeelarc,

niai

quia anle

messcm

dignosci et

separari trilico non possunl?

Cm

erg et dignosci
inique

aut evangelica doctrina, qux' bonos cos

filii

zizania,

possunt et separari, ulique separanda sunl,

nequam,

o moX-zo\>

novice maligni, idest, diaboli,

filii

comburenda. Prmonct Dominas, inquit llycron., ne

ubi quid amb'ujMun est, citb sententiam proferamus, sed

ut vers. 19. Dicuntur

autem

diaboli, (jui ejus op-

ra imitanlir.', ut Joan. 8, 44: Vos ex paire diabolo eslis,

Deo judici terminum

ncrit,
ille

rcservenius, ut

cm

diesjudicii ve-

eldesideria patrisveslri vultis

facere, et
i/uia

Joan. 3,
diubo-

non suspicionem

criminis,

sed manifesiinn

Qui

facit

peccatum ex diabolo est,

ab

inilio

rcatum de sanclorum cla

ejicial.

Calvinistas et Lulhevi

lus peccal.

Reliqua perspicua sont. Qui sint homines

ranos quis non cognovit? quis hcerclicos esse non

del, qui vix ullam

quibusdormienlibus zizania diabolus seminavil, qui

servi, qui

antiquam Inrrcsim non rciiovrunt?

fuil,

accesscrunt ad dominum, rogavcruntqiie,

cvellercnt Christus non explicat,

Nulhis imquin profeel ha'reticus

nullus hx-reti-

vellctne
ide-,

ut zizania

eus esse polesl,

qnieli;
(pii

si

illi

hxrelici

non sunl.

Al sunt

ut opinor, quia isla ad parabol significationcm,

imquimi

(itre
?

turbulentiorcs? qui

unqum

quamChrislussibiproposueralnon pertinebanl. Mulla enim in parabolis, non ad significandam, sed ad im-

lot excilrunl bella

tc,

qui

unqum

tant usi crudelita-

tantin huinani sanguinis effudcriml? INeque ver

plendam narraiionemadhibentur
sunt, sed quia
soient.

non quasi parabo-

haie ide dico,

cidi;

quod non malim eos converii qum

cos, qui principes
licerc
illis

oc-

l parles, sed quasi emblemata, non quia necessaria

fieri

sed

lanlm principes,

aut quia principes isla

Omncs (amen

veleres inet eos

lccturi

non sunt,
,

monere possunt,
quas vocant con-

terprtes

homines dormienlcs episcopos

qui

admonco

non

islas

regendae Ecclesi.c curam babent, inlerpretanlur; quod

elsi

suciilix-libcrlalcsnimiin noslro lemporeiisilatas

relicis darc, nisi pris

ha>

mullis non placere video, ulinam

verum non

es-

Ecclesi

aut

is

qui

Ecclcsirc
et

sctjquanqum non ignoroClirislum lanlm

voluisse diabolum occult et

significare

caput

est,

llomanus Ponlilex, Christi persona

lan-

nemine advcrlcnlc

ziza-

qum
nia,

palerfamilis, judicaverilnon posse evelli ziza-

nia

seminsse

servos autem, qui

dominum

rogant

nisi

simul et trilicum cvcllatur; et re Ecclesia

velilne ut zizania evellanl, ardentes aliquos Ecclesi;

esse, ut usque ad
secre. IIujus

messcm permit tantur utraque

rei
id csl,

cre-

minisiros
licos
,

esse,

qui et

hxreticos et malos ealhoet

enim

non principum, qui pa tri sfami

Ecclcdbetit

bono
tolli

quodam

pio

religionis studio

de

lias servi sunt,

si;e

sed ipsius palrisf.tmilis,

medio

vellent.

Sunt qui hoc loco abutanlur, ut

Iipc-

gubi-rnaloris judicium esse dbet.

N'oe

probent aut non puniendos, aut non occidendos

reticos.

principes palremfainilis rogare ut sinat ulraque cre-

Quod qui faciunt, de se ipsi mihi vidcnlur esse sollicili. Primm quidem non de solis agitur lucretised de omnibus
filiis

scere usque ad

messem; sed an

velitut cant cl evel-

lanl zizania. lia eos affectos alque paralos esse

tet,

opor-

cis,

diaboli, qui

filiis

regni oppohocretici

ut palrcfamilis cociccri polis opus

sit

qum

nunlur; inter quosprxcipua quidem species

incilari.

sunt, totum autem genus non sunt. Ilaquc, qui h;crclicos lollendos esse negant,

Vers. 51.

Simile est. Tertiam cjusdem generis

id est.

mult magis

fores,

mull Tant
I

parabolam ponit;adhuc enim de semoule,

inilio loquilur

de

inagis homicidas tollendos esse negare debent.

Evangclii.

Per primsm deelaravit di-

Colligimis ea, non slalim nec mali cradicandi molli sur.t occull mali inul ti non ita perversi, quin speranda sit eorum sains; neque ade possibile est, im nec expedit malos omues bonis separafe, sed per disciplinai!! ecclesiasticam,
,

Vers. 28.

el civilem sic

agendum, ut alrocia quoeque plccianlur

etc.

omncs

scelera.

Vers. 51.
dsignai.
I

Simile est regnum,

,

ctrinal evangelica!

et illius ellicaciam

Profectum dohc parabol

741

C0MMENTAR1A CAP.
in

XIII.

742

versum Evangelii effectum prout

terram cadit,

bonam

vcl

malam

rativis pro superlativis uli, ut

cm

apostoli dicuntur

cm

seminatur. Pcr secundam, quomo-

inter

se disputasse quis

eorum

esset major, id est,

do superseminato pcr diabolum malo scniinc, adulleretur.

quis
in

maximus. Voluit

igitur interpres

comparalivum

Perhanc, quantam bonum Evangelii

parvo
inilio in

serrieri

La-

superlativum vcrlcre, ut verum sensum exprime-

beat vim, et ex quin

qum admiranqurh
in

rel, et

lamen comparalivi conslructioncm

retinere,

dam magnitudinem
regnum clorum
libus
in

cxcrescat.

Non dubilo

ut

non superlativum sed comparalivum

Grxc

esse

hc parabol, sicut

praccedenest, fidcni,

Evangelium

significet,

aul,quod idem

Quo aulem modo granum sinapis minimum omnium seniinuni esse dicatur, cm alia miuulioia,
indicarel.
ut papaveris

doclrinam evangclicam, verbum Dei, quemadmodin

Anibrosius in
c.

semen esse

conslet,

frustra mihi vdcn-

13 Lucre, Chrysoslomus, bomil. 47,

Thcophylaclus, Eutliymius, Hieronymus, DedaetAugustinus, serm. 31 et 33 de

Etsi
Hilarius Cbristum Sanctis, inlerpretanlur.
et

Nec enim minimum omnium dicitur, quod omnium omnin minimum, sed qud ex omnium minimis unum sit. In proverbialibus
enim
seiilentiis,

tur nonnulli interprtes dispulare.

ipsum regnum clorum

qualem islam apud Ilebraos

fuisse
si-

granum

sinapis

alii

ver Ecclesiam vocari putant.

credendum

est, ut,

cm

aliquid vald

parvum esse

Omnia, quod ad sensum

et Chrislus
lapis sine

edem redeunt. Nam manibus excisus in montem

attinet,

gnilicabatur, grano sinapis simile esse dicerelur,

cm

e coniparaiione non

uno tanlm
dicit
:

loco, sed pluribus

magnum

l'actus

esse dicitur, Dan. 2, 5 j, et Evange-

Chrislus utatur; ut
cut

cm

Si habueritis fidem si-

lium paul post, vers. 33, fermento comparalur, quia occultam crescendi vim babet,
et

granum

Ecclesia luna in

sentenliis

sinapis, c. 17, 20, in hujusmodi, inquam, non solemus philosophic cl subtililer, sed

Scripturis sacris vocari solel, quee initio lenuis et exi-

populariser , et ex vulgi opniorie loqui. Vulgus autem

iulcr usilala
tat,

gua, in dies crescit, quoad plena

sia initio

sit.

Sic

enim Eccle-

quidem exiguaetobscura

fuit,

ncipienlibus, in-

aul

ver

semina granum sinapis, aut minimum puin minimis numral, quemadmodm

26',

quit, Jrusalem,

Luc. 24,47, sempcrincrescit,doncc

;

Matlhacus, c. 5,
dixit
:

quadranlem pro minim monel

donec solvas nuvissimum
esset,

lotum compleat orbem

potuit, qui

hoc enim de

Cliristo ver dici

Non

exies, inquil, inde,

;

dominaturusesl mari usque ad mare, el

quadranlem

non qud miniina

cerl

sed qud ex
parle

flumine usque ad terminos orbis lerrarum, psal. 71,8.

minimis

nam

minulum
idem

altra

minus
dixit
:

D. Augustinus non alio magis argumento Donatislas

in

cral. Ilaque

Lucas,

lit

significaret,

non
:

uno Afric angulo,

sicut

nunc Calviniste Geitevae

refellit,

Ecclesiam catholicamconcludentes

qum quod
est,
si
|

Donec solvas novissimum quadranlem, sed mum minulum, c. 12, 59. Qnomod arbor
berba
sinapi,
sit,

Novissilit,

cm
locis

non
quis

possit

Ecclesia post lot annos tani anguslis terEcclesia, inquit, lunoe similis
et

nonnulli etiam

quxrunt ac disputant, qui

In calidioribus
ut, ubi

ininis defmiri.

ut opinor,

non viderunt.

novam lunam primo

secundo die non

videt,

long supra
est, sylva

humanam

slaturam assurgit,

copia

qui aulem jam plenam non videt, Quod proplerea dixi, quia mull mugis contra Calvinistas nunc, qum contra Donatislas tune va-

dignus est veni;

caecusest.

esse videalur. Vidi ego sxp in Hispani si-

napi loco lignoium

nem
ut

caleficri.

Amant vehemenler

magnos furnos ad coquendum paaves ejus granum

;

lere arbitror. Si

enim August. Donatislas,

(|uia

quavide,

ilaque,

cm

fervente rcstale maluruit, in ejus

ramis,

dringentis post Chrislum annis Ecclesiam non

bant, csecos appellat, quo

semen edanl, insidere

nomine Galvinislas

qui

sint,

soient, quas, etiamsi mult;c possunt infracli sustinere. Hoc est quod dicit
:

mille quingenlis octoginta post annis non solm non vi-

lia ul volucres cli reniant,

llabiiare
dixit

et

habitent in ramis ejus.

dent, sed ne videri quidem posse dicunt, appellsset?

pro sedere,

sicut contrario sedere

Grano
ctis,

sinapis.

Auguslinus, serm. 31 et 53 de San-

saep ponilurpio habilare, propter

regnum clorum grano sinapis comparari putat, quod multi alii non tam docendo quam concionando secuti sunt. Nec enim dubium est
propter ardorem

IW,
:

quod ulrumque

significat.

hebraicum verbum Quare non debucrunt

kett&xiivctiv, nidulari,

novi quidam interprtes verlere

cm nec verbum

idpropri significet, nec senlenlia;

quin proplerea grano

sinapis
sit, in

simile

dicatur

esse,

veritas respondeat.

Nam

ego, qui

magnas aliquando
vidi,

quod,

cm

inilio

parvum

ingenlcm magnitudi-

sinapis sylvasvidi,

incidentes

sp aves

nidos

nem

crescat, ut ex sequenli versu inlelligitur.

Vers.

32.

non

vidi.

Quidperaves cli

signiu'cetur

opus non est

Quod minimum quidem est omnibus

non ignoranli
de

quuerere, quia non ide de avibus

fecit, ul

mentionem Christus
;

seminidus. SiveHieron., sive alius quis fuit interpres

aliquid indicarel

novi myslerii

sed

ut ar-

qui hoc

modo

convertit, credendus est

buscula; magniludiiiem firmilatemque declararel, quee

sedeerto potis consilio solcismo usus esse. Quod

et

insidentes

aves

sustinere possil.
parabolas;

ltaque non est, ut

septuaginla interprtes multis in locis

simili

soleo dicere, pars

sed emblema. Si quis

significare,

causa fecisse in eorum idiomatis adnotavimus.

Quod

lamen coniendet aliquid pneterea

non re
sacri

enim Grxc per comparalivum diclum est, pixptepov Ttvxuv 7tj:^Twv, minus omnibus seminibus, vim babet superlalivi. Soient enim frquenter Grei compa-

pugno; sed potis doceo convenienler

D. Paulus in subtirnilale consliluti sunt,

liiteris

reges et principes, eosque omnes, qui,

1

ut

loquitur

Tim., 2, 2,
sinapi veh

Vers. 32. Quod minimum est proportione qudam nam pro mole su magnam producit plantain, praesertim in locis calidioribus FroYerbiiun est npud
, :
.

Judos usilalum,
citent.

ut

rem miuimam granum


7i5
IN

, ,

MATTiIiEUM
pserint; ad eos lectorem mittimus; nos de
lio,

744

significare posse, qui in Evangelio etEcclesi susten-

Evange-

lanlur, et,

ut

solet

Chrysostomus diccre, signum

non de mensuris agimus. Cur

tria

sala potis

crucis gcsiant in fronlibus.

c. 4, 9,

Nam

et

apud Daniclem,
illius

qum
et

plura, aut pauciora nominaverit,

tria

Chrysostomus

volucres quse in

ramis magna?

arboris

Eulbymius respondenl
non

pro omnibus posuisse,

ve-

erant, quid aliud

qum

principes et reges significa-

quasi dicerct,
lit,

quantmcumque farin fermentare

paululm fermenti miscere.

bant,

qui quasi snb

Nabucliodonosoris umbr vive-

nisi

Alii dicunt

bant? Olim Ecclesia in republic erat, nunc respublica

est in Ecclesia.

ideo dixisse tria,

et solerent

quod

tria sata eflicerent

unum

Epbi,

Vers. 53.
in alio

Aliam parabolam. Proponit aliam,

,

plermque mulicres unum farin Epbi

posuisse, qud Epbi tria sala
;

et

pinsere ac coquere, ul fecit Sara, Gnes. 18, 6. Polis

gnre parabolam

sed idem signihcanlem,

credo ide
,

tria

regni

clorum ex parvo inilio maximum incremenlum esse sumplum. Divcrsas babet fermentum pro-

contineret

caque esset usitatissima mensura

sicut

apud Ilispanos, quam fanecam; apud Gallos, quem

boisseau vocant.

prielales. Corruptio

quidam

est massae niniis cale-

factx. Et quia

conceptum

in se

calorem babet, vim

Vers. 34.
f.is.

Et
in cl

sine parabolis non

loquebatur

cliam continet ca, quibus immiscetur, augendi. Propter priorcm proprielalem in

let, ut

Tune,

et

e concione de qu agitur;

nam

et

malam

parlera poni socl

anle, cl post mulias alias parabolas

c.

proposuit, ut

1G, G
;

Cavele fermenlo l'harUorum

Sad-

20

cl 2-2,

25, nt Chrys., boni. 48, Eulhym.,

quse diximus supra,
:

ducorum

et 1 Cor. 5,
;

G
:

Modicum fermentum totam

,

Tlieophylact., exponunt. Vide

vers. Il
dire,
j

massam corrumpit

cl 7

Expurgate velus fermentum

Mardis,

c. 4, 53, addit

Prout poterunt au-

ul silis nova conspersio. Propler

secundam ponitur
sit, in

in

quod quidam inlcrprctantur, accominodaus sese

Christi penits
;

bonuin, illique regnum clorum comparalur; quod

sicul

ad auditorum caplum, sensu menti

fermentum, cm modicum

sam immissum tolam pervadit, et majorent reddit; ita verbum Dei uno loco seminalum totum pervasciil terrarum orbem ila Ecclesia inilio minima, brevi tempore long latque in omnes terra Operuil montes umbra ejus et partes propagata sit
;
:

magnam masmult, qum erat,

contrario; non enim, ut niclis inlcUigercnl

sed, ut

non

inlelligercnt, in parabolis loquebatur, ul vers.

13

et 14,

cxplicaium

est.

lerant, nihil aliud

Quod ergo ait Mardis prout posignificat, qm Chrislum obscure

possel capere
,

locutum esse

ut qui

caperet, ut ipse

explical alio loco,

set, infra, c.

cm similem parabolam
12
,

proposuis-

arbusta ejus cedros Dei

exlendit palmites suos usque

19

vel

ut

Eulbymius locum illum

est,

ad mare,
79, 12.

et

usque ad /lumen propagines ejus, Psal.

Marci interpretatur, prout paieront, id

erant
;

prout digni

non enim erant digni ut

illis

Christus aperl

Quod

ACCF.PTL'ii

mulier.

Qud mulicrcm

potis,

et sine parabolis loquerctur, ut vers. 15, significavit.

qum virum dixit, nullam aliam eausam fuisse arbitrer, qum quod pinscie magis muliebre, qum virile
officium
sit
;

Vers. 55.
significat

Ut

adimpleretur. Ut hoc loco non

eausam, quam ob rem Christus per parabo-

elsi

eos non reprebendo, qui concionan-

las locutussit;

non enim ide per parabolas loqueba-

tes polis,

qum Scripturam

enarrantes

mulierem,
tur, ul

Davidisdiclum adimpleret; sed quia auditores

divinam sapienliam inlcrprctanlur. Mulier ergo, aut

pars necessaria parabola: non
est,

indigni erant, quibus apert loquerctur, ut vers. 11

sed ide nominala,

si

12 et 15, explicalum est. Nec vult evangelista doccre

Davidis propbeliam propri Christo implclam fuisse.

quod

id

plcrmque mulicrcs facere soleant, aut,

pars est, evangelicum doclorem significat, qui verbum

Dei in animos auditorum, quasi fermentum in
infundit.

Non enim
bistoria
,

erat prophetia; sed

rerum pracleritarum
neque nomen nTTTI
significat eo

massam

de qu David agebat

Ncc enim sexus

sed oflicium spectari d-

quo David usus est, hoc genus parabolarum

loco, quibus hic Christus ulebatur,

bet.

quamvis utrumque

Abscondit. Miscuit,
quasi abseondisset.
In farin.e

ila

confudit, ut

non appareret,

genus Hebrrci

ITiTI, id est,

parabolam appellent; nam

,

hic evangelista vocal parabolas

obscuras et

siniilitu-

sata tria. ~ND ^satura vocant Hcbrai

quae, ut

dinibus adumbratas loculioncs,;

illic
,

genus quoddam mensura rerum liquidarum,

ait

cm

Josepbus,

lib.

9 Auliq.,
,

c. 2, et

Hieron., hoc loco,

Aperiam in parabolis dicit meum, vocal mT>n parabolas brves

:

David, Psal. 77, 2, aut in parabolas os

et aculas senten-

modium

Ilalicum

et

dimidium continebat. Tria sata

tias,quas nofOiy/jara Grxci Dominant. Sed evangelista,

faciebmt Epbi. Auctam fuisse mensuram post Baby-

ut solet,

quod
,

Davide

alio

sensu dictum erat,

lonicum exilium

Iradunt Hebrai

in

lib.

mWO.
scri-

non ad eumdcm

sed ad similem sensum accommo-

Sunt, qui nostr tate de

Hebraorum mensuris

davil, ul c. 2, 15, 17, explicavimus.

Simile est regnum, etc. Ha&c parabola II t pracedens progressum Ecclesia; lenuibus initiis et vim illius demnnstrat. Abscondit S. Cluysologus, serm. 99 lies de usn gerilur, vir in agro sinapis arborem seril; domi mulier fermentum procurt, et panes prparat
et
;
:

Vers. 33.

solcbal, Gencs. 18, vel ut aliis placet , Epbi lantm capiebat, quantum bomo bumeris suis porlarc poterat.

alimoni

rem domestica cura consiringit.

Irja sala efficiebanl

quia virum forts exspectat labor, inls mulieIn farin/E satis tribus;

Et sine parabolis non loquebaVers. 54 et 55. tur fis; idque ut plurimm. Ut impleretur, ila ut illud impletum fuerit. quod, Psal. 77, scriptum est Aperiam in parabolis os meum, mysleria nemini adbuc
:

mensuram Epbi

qu

simul pinsi

reserala.

?45
Vers. 37.

COMMENTAIUA CAP.
.

Xlil.

746
43, Hilarius, Athanas, q. 54,
in
si

Qui seminat. Hc, qu sequuntur us,

nus,
illius

lib. 4, c.

tamen
et Vi-

que ad versum 42, supra

sunt.

vers.

24 et 25, exposita
eos,

qustiones suut, Hieronym.

comment,

gilius, lib.

5, de Incarnatione. Sunt qui vtus et nout August.,

et
lib. 1

Vers. 41.

Omnia scandala. Scandala vocat

,

vum Tcslamentum,
c. 13,

Qusl. evang.,
i}m enim

per quos scandala venerunt

diaboli.

id est, zizania

et filios

elBeda, quod
rei

Hicronymus approbat.
potest.

Thesauro,
:

qu stimari non

Et

eos qui faciunt iniquitatem. Hebraismus

,

Et
ini-

tanlim hahent pecuni, ut nuraerari non possil, eos

omnes qui iniquitatem exercent

quitatis

et

ut ila dicain

thesauruin habere dicimus. Ita D. Paulus,

Cor. 2, 9

artem factitanl ;

magis enim habitus,

qum
ignis,

Neque oculus
illum.

vidit

neque auris audivit

neque in cor
qui diligunt

actus hebraic phrasi significatur.

:

hominis ascendit,

qu prparavil Deus Us,

Vers. 42.

In

caminum

ignis. In

Gehennam

ut, c. 5, 22, 29, 30, et 10, 28, etinfra, c. 18, 9.

Ibi

Abscondito. Qt.ia seculo non erat auditum

64, 4, et
myslerio,
;

Isai.

erit fletus. Haec explicala sunt,

Vers. 43.

Tunc.
;

c. 8, 12.

Cor.

2,7: Sed

loquimur Dei sapientiam in

,

Cm
qu

scandala sublata erunl

qu

abscondila est

quant prdestinavit Deus

cura zizania separala,

impediunt, quomins
,

tri-

ante secula in gloriam nostram.

QliElfl,

ticum appareat

cm
,

paleae eventilate fuerint

qu
para-

qui invenit Homo. Quisquis invenit; horainem

et

triticum tegebant

quomins
,

eflulgeret

ut in

pro quolibel honiine,

pro nota universali apud

He

bol are declaratur supra

c.

3, 12,

cl

Luc. 3, 17.

bros poni

s;x;p

monuimus.
quia, ut soleo di;

Fulgor gloriam significat

lione apparet
stellis
,

ut in Christi transfigura-

Abscondit. Hoc non est necesse ad rem per para-

c.

17,

2. Itaque beaii soli,

:

lun,

et

bolam significatam accommodare

cere,
cilur, ut aliquid significet,

comparari soient, ut ibidem

Et splenduit

facis

non pars parabola?, sed emblcnia est

ne

di-

ejus sicut sol.

rint, id est,

Et Danielis 12, 5

Qui autem docti fue-

sed ut parabolam impcat,

qui ben sapienterque vitam

suam

gtiber

et quia fieri solet, ut, qui thesaurura invenit, si statim

nrint

hos enim Scriptura vocare solet Dv3AZ?Q ha,

tollere

non

possit, illum

abscondat, ne, dura abit, ut

:

bentes intellectum

sicut Galli
,

non eos

qui docti
:

fodiendi instrumenta qu;crat, alius eripial

quanquni

sunt, sed eos, qui moderali

sapientes appellant
,

hi

Hieronym.
nit, in

et

Beda eum, qui regnum ccelorum inveid

ergo

inquit Daniel
et qui

fulgebunt

quasi splendor firmastel-

corde suo dicunt abscondere,

el'flual;
si

est. fovere,

menti,

adjuslitiam erudiunt plurimos, quasi

servare, ne

quid significat, illud (antm

,

l, in perptuas lernitales, et 1 Cor. 15, 41,

42

Atia

mihi vide t,u r significare eura

id est,

qui regnum ccelorum,

claritas solis, alia clarilas lunce, atia claritas stetlarum ;

Stella

Evangelium invenerit, occasionem tenere, ne

enim ab

stell differl in claritate

sic erit resurre-

elabatur, oportere; et

omnem

continua adhibere
:

dili-

ctio

mortucrum.
id

genliam, ut illud oblineat. Hoc est, abscondere

non,

Qui habet aures. Significat

t

quod dixerat, audi15.

ne alius in veniat, sed ne ipse perdat.

Nam

etsi, qui

or uni

maxime

interesse. Vide,

cil,

thesauium
quia

invenit, ide abscondit, ne alius inveniat,

Vers. 44.

Simile est. Hanc parabolam non jam

;

si alius

invenerit, ipse perdet

,

non

e^t in eo sialius

omnibus audiloribus

sed solis dorai aposlolis pro-

milis parabola regno clorura

quod non ide

positam Christo fuisse uonnulli putanl, ut colligitur

perdet, quia alius invenit

Inveniri
,

ab omnibus enim

et pariter
ita

ex vers. 36. Eulbymius hoc loco

ego vero similius

et scqualiler potest possideri.

Quanqura

esse arbitror ante dictain fuisse un cura superiori-

etiam aliquando Scriplura loqualur, quasi unus acci-

bus; sed quia Apostoli non omnium parabolarum, sed

zizaniorum, postqum domuin redierunt, explicalio-

pere non possil, nisi alius

sunt rami, ut ego inserar,

ainillal.

Fracti

ini|tiit
:

Homan. 11, 19;

cl
,

Tene

nem

petiverunt, evangelistam

post zizaniorum pararediisset, et para-

quod habes
lyps. 5, Il
et
I

ut tiemo acapiut coronam tuam

Apoca
,

bolam narrasse, quomod

domum

sed id accomiuodat ad raraos arborum

dictuni csl
:

bolam

apostoli sibi explicari postulassent.

Idemque
est.

coronam reguin

quia neque novus surnisi

de omnibus, qu hoc capite sequuntur, dicendum

boni seminis
et fermenli

culus in arborem inseri potest,

velus frangatur
nisi

Haclens quatuor parabolis seminanlis, grani sinapis,

,

ranius; neque unus

amis.
rit.

coronam pr;eripere,

alius

et mali

duas regni clo-

rum

proprietates declaravit,

beat in diversis homiuibus effeclura

quomod diversum haet quomod ex

;

Pr^e gaudio illius inveuti.

Vendt universa qu.^ habet. Non

significat

emen-

parvo

initio

magnum

suraat

incrementum

nunc prefacere

dum

Evangelium,

gratis

enim, inquil,

accepistis, gratis

tium exponit, ut doceat quanti

debeant
,

illud horaines

date, c. 10, 8, sed significat lanli

aestimandum, uiqui

et

quanl qurere diligenti.

Regnum epa-

invenerit, nihil non, ut illud oblineat, facere debeat;

lorum hoc loco eodem modo, quo

in superioribus

eliamsi

omnia bona vendenda

polis,

clianisi

perdunda

rabolis pro fide, Evangelio, Evangelic doclrin ac-

eliamsi infamia subeunda,

,

eliamsi amillcnda vila.

vilain, el

cipiendum existimo, ut Ambrosius, serm. 2,

Psal. 118;

in

Clerm bona

qum

honorera, aut

Euthymius

et Tlieopliylactus. Etsi sunt,

aliud, si quid horaines habent, nominavil, ut

qui regnum ccelorum Christum vocari pulent, ut Ire-

accommodal ad hominum consuetudincm loquerelur, qui,

Vers. 38, 41 et 44.

gnum

Filii regni , Justi , ad recleste prparaii. Scandala. Qui aliis sunt scans.
s.

dalo. Thesauro.

Nunc

preliuni evangelica

doclrin;

os lendit.

xxi.

24

m
Dcniquo
quod
niliil

IN MA1T1I/EL1I

7i8
sunl; contra
lidem

ut thesaurum habeant, omnia sua bona soient vendcre.

aliud hc parahola signifieaiur,
:

lii

boni

qum

islorurii

hrrxess docet

qum
amai
17,

ontiies, qui

haluierint,

salvos fntnros esse. Si

alio ioco aliis dicil verbis

Qui amai patron, uul

digmis
;

regnum clorum Ecclesiam inlerirelemur, non jam

nos,
sec"

tnatrem plus

qum me, non

est

me
est

et qui
,

D. pro nobis contra illos Ag. argumentabi-

fdium nul filiam supra me, non

37. Res enini
qui,
jicit,

me dignus

c.

lur, qui Donatistas veteres istis novis similcs hareli-

omnium
est,

charissimas nontinavit, quas

cos, qui in Ecclesi solos, sicut

isli,

bonos esse diceargumciito

cm opus

propter regnum clorum non ab-

bant.

non

alio frequentis,

non

alio fortins

'ndignus, qui illud ohlincal, jnd'n \'ilur.

refcllit,

quam qud
I).

Ecclesi sagen missa: in mare,

Vers. 45.
negotiatori.

Simile
,

est regnum cjelorum homini

scd margarita;

et ex

omni gnre piscium enngreganti cotnparelur.

Augustinuin nulliim hicrcticomm ge
illos

Non homini,
sicui in

regnum c-

Soleo dicere

lorum simile est,

iMimini invcnienti
est
:

prnecedente parabolfl non

nus

tara

strenu, atque Donatistas refulssc, Ct

,

sed Ihesanro invenlo

in

eomparatum

tt libros

quos adverss
,

illos

composuit

non

tain

sed sensus csl, idem accidere

inveniendo, acsi

contra

illos

qum

contia long post fntnros Luthera:

quirendoque regno clorum, atque

quis mercalor

nosel GalviuUias composasse

Lutberanoruin nomen ponal. Vers. 52.

tanlum opus esse, ut

,

bonas quairens margarilas un pretios invcnl abeat,

Tcndalque ut illam cmat, universa qiue
supra explicavimus,
c.

qui eos legil, pro Donati^tarum

Calvinistarutn, aut

liabel

ut

16, 17.

Nos vero homini

qui,

Ioeo. Cujus rei

,

Chrialus

cm

dicit,

negotia ori similes esse

dehcmus,

cm regnum

ideb, causant reddat

facile

non

est dicere. Sunl, qui

clorum invenerimus, nullis sumptibu-, nullis laboribus, nulli omnin rei M illud liabeamus, debemus parcere. Hic enim pambola eamdent prorss atque
,
,

ad

liunc niodutn

exponanl;

ideb., qiiia inlcl'exislis,

subiittelligendum, dic \obis, omnis scribu doctus,

rcliqua. Hogaverat

et

enim diacipuls,

inlellexislis

hc

proLCedens,
teria.

signiticationem babet;
in

sola diflcrt

ma-

omnia?

ei

respundrni, etiam Domine. Quia ergo inlelelia u

:

Bonas, xkXobs, pulchras,

hoc enim grnere

lexislis, illud

addo,

omnis

scriba doctus, etc.

mercium, qure pulchnu sunl, ea:dem borne. Margaritas. Speciem videtur unam pro loto gnre
posuisse;
tioso.
id est,

Sitt qui

boc modo

ideo, supple, rogavi, quia

omnis

scribu

doctus proj'erl
Si.

de

tltesauro suo

nova

et vetera,

margarilam pro omni lapide pre,

Eutbyinius pulat
\

tsts,

non causam boc loco, sed

quasi dical,
utiqi:e

Margarita enim

aul alio gnre

marganlum
significat,
feT: in

aflirnialinnem significarc,

omnis

tantm, ut opinor, illam speciem unionis

qu;e in conchyliis in^en'ilur,

scriha doctus projert de tltesauro suo novael velfiya. Mibi

;

qnam omnes

Euj>oi

Augustini senlenlia,

lib.

in Maillt.

c.

16,

omnium

rop naliones perlam appelant. Quanquin lien

tesl, ut

htaxiin placet. Coin para vejat Cbrislus

regnum cgaverai disci-

proplerea margariiam pol.s (piam unoiiin

est, aul

',

lorum

tliesauro

abscondilo

in

agro

quod totum genus

unam aliquam aham unionis speciem nominaveril, qud Ici inter omncs pi etinsns
quemad\
'.

pulos, niim inlellcxisseot;respOiidera!il, etiam; adjicit,

idiO, id est,

quaniloquidcm regnum

lornin ibesauro

lapides margarita pretidsisSirnUs habatur,

simile e^t, dbet

omnis scriba

doctus cl nova, et

modm

pretiosorum lapidum mercalorent ex pnestan-

vlera ex

illo

piofcrre.
;

issim specie margarilarum appeliainus merealorem.

Vers. 47.

Scriba. Doclor legis peritiis, ut exposuimus c. 2, i

vaiigelicuni

Si :ile

est.

Credibile

liihi

videtur

doctorem

legali

nomme

strib.im appellat.

banc parabolam post

ne,
et zizaniis

illam superiorem de borio seuii.

Eulbymius

cxislimatClirisluii.

seipsum scribam voca-

bristo propositam fuisse vers. 43\

re; sed vero similius est gcneralem esse senlentiam,

Sed evangelisiam
rons
reli(]iias,

rrarrntionis ordiucin

non tehuisse
;

qu

apostolis cvangelici docloris oiftciuni

dclart
in

quia caindem prorss babet signilieationcui

et vide-

Doctus in regno coelouim. Crac, erudilus

clorum. Nonasscnlior
iis

regnum

quxejusdem crani

significaliuuis, fuisse

qui pulanl boc loco U pro

parti

conjunctas; ut parabolam grani sinapis

cm

para hol

posilinn esse

etsi

non ignoro saep eas duas

fermenti, vers. 31 et 53, et parabolam tbesauri abscondili

et 45.

culas alleram pro aller pOni solere.

Magis eniru vi-

cnm
in

parabol preliosre margarita:,

loco

vers.

44

detur coir-eniie, ut vertamus in

est,

Hoc autem

regnum clorum

aut Evan-

ad regnum clorum, qum

regnum clorum, id in regno clorum;

regnum clotX

gelium, ut
redit,

superioribus parabolis, aut, qund edcin

in-

Ecclesiam possums inielligere. Ctrumvis

cm de iis agalur, rum edocti sunl.

qui ad pr.edicandum

Nosler iulerpres videtur legisse

nisi
si

lelligamus,

magnum

hinc contra novos harelicos ariniclhgimus,

id

T^/35t/ti r) tOfxvv,i/j regno clorum,

quis

gumentum sumemus. Nam sEvangelium

Significat Chrislus
est, fideni recipiunt, salvos fuluros
sec!

malii dicere in Lalin vei sione,

regno pro in regninn

non omnes, qui Evangelium,

;

coirupie

legi;

sed debebit

alicujus veteris codicis

eos tantm,
,

auciorilaie \iliutn probarc.

Similis

qui boni fuerint pisces,

id

est, qui non solam (idem

BtH0WI

patri amilias. Quia sicut palris-

sed bona etiam opra habuerini; omtes enim pisces,

id est,

fannlias ofliciiun est

evanijelici

omnes

Christiani,

omnes

lidcles; sed

illi

mali,

domuin suam corporali cibo: ita populum Cbristianum spiriluali docloris

Vers. 47 et 48. Sagen*, Gallic gena est Ecclesi quae sinu suo bonos
plectilur.
pretii.

et

une s-ine. Samalos idui-

Malos, minuliores pisces.

viles et nullius

Nova et vetera, cuncla olendac Vkks. 5-2 et Bi. familia: necessaria. In paTRUM SUAM, Nazareth ; S\NAgogas, Gr., synagog.


749
nutrire 1 Cor. 3, 2:
vobis pot uni dedi,

C0MMENTA1U. CAP.
Tanqum
De penu
parvulis
in Clnisto lac

Xlli.
>:x//,t$ftpnd

750
Latinosconcio.Marcus,
In
c.
fi,

Gracos
16:

2:

non escam.
:

Et facto sabbah'cp

synagog docerc

Lucas,

c. 4,

De thesauro
condilum
est.

slo.

abusus est nominc

et

intravil

secundm consueiudinem suam

et

dies.ab-

thesauri ad significandum quidquid reposilum, ac re-

bali in

mjnagogam,

surrexil lgre.
:

Toiam hisloriam
,

copiosius et dislinctis narrt Lucas

ut

surrexisse ad

Nova et vetera. Omnia ciborum gnera,

niiser,

fami-

legeudum, quod

voliitfs'fai

synagog aliquid docere

illi

liam suam.aut invilalos convivasalat; id est,

<|ui

non

signum erat,
lihnim
gisse
Isaia-

ut eo hito'ex'plicabimus; traditum

sed liberalitcr omni ciborum vaparce, non famirietate pro personarum et temporuin qualitale mihi liam suam alil. Nova et vlera prolerre, eisi non occurril, Hebraico 6imilein scripturis exemplum
proverbio diclum videlur;
cui siinile
illud

prophte

quem, cm aperuisset,
1
:

le-

locum

illum, qui est, c. 61,

Spiritus

Domini

super me,

evangelizare pauperibus misit e;q.uo leclo

librum cornpliciiisse,
liax

ac resedisse,

dixisseque
vestris;

Iwdip

Gallicum

piopiielia impleta est in auribus

,

cmque
civein
fuisse

parabolac est. viride, et siccum. Significalur lic parte

corum iucredulilalem coarguisset

suum,
supra
et

qud se

Evangelicum doctorem omni divinse scienlise, omni exemplorum, omni similitudinum gnre instruclum
esse oportere cere possit. Anliqui fore

prophelam non reciperent; repleins

ira, ei ejecisse

eum

extra civilatem, ut
dificata

ex monte,

novum,

et

omnes pro suo quemque caplu doomues Auclores nova et vetera, velus Teslamenlum iniellexeru:il, Ililariiis,
;

ut

quem eorum urbs

erat

prcipilem

datent.

Unde huic sapientia? Sciebant ulique eum

non didicisse, ut dicunt Joan.
7, 15.
litteras scit,

litleras

Chrysoslomus, Hieronymus, Beda, TbeopJiylactus, Lulbymius in bunc locum, et Augustinus, Id). Qust.
Maith.,
c.

cl
in

Quomodb

hic

16, quos imnieril novi hreticoi

um

cm non

didicerit? Itaque credibile

est

inicr-

preles reprehendunt.

Cm

eos sapienliam, et miracula, qu;e in eo videbant, nialis

enim sensum esse

f'alean-

arlibus tribuissc.

Cm enim omnes cvangelistafuisse,

di-

tur oportere doctorem evangelicum abomni dociriine gnre paratum esse ; unde eam melis , qum ex

cant eos

ipsius doctrinam admiralos

simul

etiam scandalizatos dicunl; non potueruntaulem.cm

novo, et veleri Teslamento proferre polesl? Nolue-

admirarentur

scandalizari

nisi

credidissenl,

qua;

runtenim magni
et

illi

auclores dicere Christum velus,

dicebat, alque faciebat, diaholi oper dicere, ac facere,

ui
illi,

novum, quod nondm erat. Teslamenlum signilicare voluisse sed quod generaliler Chrislus de omni
:

qui dicebant
,

In principe dmoniorum

ejicit

doctrinae copia dixerat,

id

illi

ad novum

dwmonia

et velus

c. 9,

4 cl 12, 24.
;

Teslamentum

apte,

atque prudenter accommodrunl.

c. 9,

Et virtutes, miracula
sed pauca, ut
ait

fecerat ergo

coram

illis

Yers. 54. Christum palrias babuisse diximus Belhlehem, in qu nalus; Nazareth, in qu educatus; Capcmaum.inqu
:

Etveniensjn patriamsuaji,

l,lres

Chrislus cliqua miracula; ul narrt Marcus,

c. 6, 5,

Mailhams

inlra,

versu 58.

Vers. 55.

Nonne

hic est fabri filius? Joseph

frquenter versalus

fuil.

Hoc

loco Nazareth
,

omnes,

faltrum fuisse ex Imc loco mnniieslum est; ejus

lilius

enim

quos legerim, inlerpreles inlelligunl liieronymus, Chrysoslomus, Euthym., Theophylaclus. Quod eliam

Chrislus putabalur, Lucu; 3,23. Qualis autem

faber et inceilum, el sciiu non necessarium. Sunl, qui

ex Luc probari

polesl, c. 4, 16

Venit, inqnit, A'aillic

ferrarlim fuisse

pu lent
et

ut Hilarius et
in

Amhrosius,

zarelh ubi erat nulritus.

Eamdem enim

Luc

lib. in

Lucam,
,

Beda

3 caput Marci. Sunt, qui

qui

alque hic Malthaeo hisloriam narrari ne dubilandum quidem esse arbitror. Id eliam ex hoc lococolligitur,
quia civibus ejus urbis, de qu hic agilur, Ghrisli fratres

nurificem

ut

Hugo

Sunt,

ar.irinm

quod
li-

idem eliam Hugo videlur approbare. Sunl, qui

gnarium, ut Chrysoslomus apudD.
Malih.Li,et ipseD.

Thomam

in 1

cap.

nominatim notos

fuisse constat, vers.

55

et 5C,

Thomas

in

Comment, (je publica

,

non autem
lus, vel in

fuissent, vel in

Delhlehem, ubi lanlin na-

nunc opnio
ex
lib.

est, et

anliquissimam fuisse constat

licl

ut

Capcrnaum, ubi lanlm ad lempuscommo-

de Infanti Salvatoris,

apocrypho,

colligi-

ratus fuerat, sed in Nazareth, ubi cognatos B. Maria?,

tur, ubi

miraculum

in lignari

Joseph ofiicin ChriI.

atque Joseph fuisse apparet. Deinde, quia, ut Chrysoslomus argumentalur.inCapernaum mulia Ghristus
miracula fecerat, c. 41, 23. In Belhlehem nulltim fecisse legimus, in hc,
Iria,

sto faclum narralur; et

ex histori Sozom.,

6, c. 2,

ubi narrt Christianum

quemdam
facerct

gentili per derililius fabri,

sum interrogalum, quid

disse, ferelrum
:

respon-

qux

ejus hoc loco vocalur pa-

Juliano imperaiori fabricare; et ex

nec multa, necnullum; sed paucafecil, uleon-

auclore Iinperfecti, hom. 32; Marcus, c. 6,3, fabrum

Slal

ex vers. 58,

et

ex Marco,

c. 6, 5, erat

ergo Na-

Christum ipsum vocatum

consueludine

dieit

sive

qnd uirumque

zareth.

Nazarethani dixerint; sive qud ex

lilius fabri

communi loquendi

Et docebat
pluralis
lari.

eos in synagogis.ii ipsorum syuagog;

posiitisesse
\

faber eliam vocarelur. llaque,

enim numerus
in
est.

idetur pro singu-

Nec enim

parvo oppido multas fuisse syuagoNisi forte pluralis

quod nonnuliis non malis auctoribus dictum est Chrisium, anlequm pnedicare inciperet, fabrilem
ariem exercuisse, vald mihi videlur esse probabile;
sicul el

gas credendom

numerus hune
,

habel sen6um, docebat eos

in synagogis

id est,

per

Lyrano visum

esl; quid

enim

tolos

triginla

singula sabbala in synagog, ut

in teco

uomen synagoghoc
significet, ut

aimos
i

in

Nazareth egisset? quanqum D. Augustinus,

nonlocum, eed conventuni

apud

lib.

2,

deConsensuvangelUt.,

c i%

Me fabrum


751
IN
dicit,

MATTILEIM
faber

752

vocalum

qud, cmfabri putaretur

filius,

dulitatem

eorum

sive

quia sciebai eos etiam con;

etiam esse crederetur.

spectis miraculis

non credituros
:

quemadmodm nec
;

Vkrs^SG.
Vers. 57.

Et
,

fratres ejus. Haec nobisexplieo. Impin-

Pharisi crediderunt miracula

sive quia indigni eranl.quibus

cata sunj^supra, c. 12, 46.

plura firent; [qui mal ea qua> viderant,

gebant

in

Et scandauzabantur eum tanqum in lapidem,

propri est
in
a.a./y.lis<i6c/.i

in

interprelabantur, dicentes, ande huic virtutes ? Vide-

et corruebant.

Hpc enim

scandalizari.

Erat quippe positus

t

ruinam

et

in

resurrectionem
lapis eleclus,
et

musGhristum miracula facturum fidem eorum, quibus faclurus erat, pris exigere, supra c. 9, 28 Marc. 5, 30, et 9, 23 Luc 8, 50, quia minus merili
;
:

inultorum, Luc. 2, 54, erat credenlibus

et

liabet fides.qu miracula sequilur,

dit; et indignus est.

qum

quae prxce-

angularis

non credentibus autem pelra scandait,

qui miracula

videat,

quisquis

lapis offensionis, 1 Pelri, 2, 8.

dalizati fuerint in illo,

Quomod autem

scan-

non

aliter,

qum

visis miraculis crdit.

Propterea

diximus vers. 54.

ibi

Christus

coram incredulis miracula non

hodi, qui

facit.

Eadem
vi-

Vers. 58

Et non fecit
alibi
;

virtutes multas, multa

fecisse di-

ratio est, cur etiam

maxime miracula

miracula sicut
cit,

cm aulem non multas

dere volunt, minime videant; quia non credentes, sed

aliquas fecisse indicat, ut et Marcus dclart, c. 6,

de

fide dubitantes videre volunt. Ita

enim Herodes,

5, et

non poterat

ibi

virlulem ultam facere, nisi paucos

qui, ut

Lucas

ait, c.

23, 8, longo tempore aliquod

volait,
c.

infirmos imposilis
potuisse, non

manibns curavit. Dicit autem non

,

Ghristi

miraculum videre
lib.

videre non poluit,

17, notavit. lia

qud non potuerit

sed qud nolucrit;

ut Gregorius,

10 Moral.,

Pha-

dicimur enimaliquando facere non posse, quae facere

risis

signum Chrislo videre volentibus, respondcprava

et

nolumus; ut de
nec poterant
ei

(iliis

Jacob dictum
pacific

est,

Gnes. 37,

4,

tur, generalio

adultra signum qurit

et
,

si-

quidquam

loqui,

id est, nole-

gnum non

dabitur

ei,

cap. 12, 39. Videant ergo

si

qui

hant, et rectGregoriusNazianzenus inquarlde theologi oralione adnotavit. Noluit

miracula requirunt,quiquc,

non

fiant,

mirari soient;

autem propter inerc-

ne ipsorum culp

non

fiant;

elsi

videre miracula

volunt, sine miraculis credaut.

Vers. 57. Et scandalizabantur in eo; offendebantur ob generis, ut iis videbatur, humilitatem. Non est propheta sine honore, nusqum minus est in honore. Videtur Christus Doininus tm in civitalem suam lerii veisse cum discipulis, ex quo minislerium suum incperat. Consobrini ejus hoc loco et Marcicap. 6, recenscnlur, Jucobus minor, episcopus Hierosolymitnnus, cujus est epistola canonica et Joseph, Grac Joses; et Simon Cleopba?. lilius, et Judas, qui et Tbadda;us. Et sorores ejus, cogmita?, forte filiae fratris Joseph. Aut cerl Maria Cleoph;e Maris
;
j

pus Hierosolym, ade ut lu quatuor fuerint Christi Domini consobrini, iique interdm dicuntur fratres, ex patiibus AIph;eo et Cleoph. Ita Pezronius abbas in
Histori evangelic, qui in e quoque est sententi Christum non slatim ex urbe Capharnaum se Nazareth conlulisse. Nam ex Marco, cap. 4 et 6, discimus Ghristum eo ipso die quo parabolas exposuit, in lacum u lia cum discipulis esse profeelum, ubijussu suotempesta tem sedavit tm in regionem Gerasenorum ap:

pulit,
:

soror, vel sponsi soror, quar

et Joscphi pairi

primm Alphxo Jacobi

:

cum

tm Cleopha: nupserat cujus lilii , fuerunt Judas apostolus et Simeon secundus episco-

ejecit, et slatim cilra lareversus est. Quare Matlhus videtur per anlicipalionem locutus, cap. 8, de sedat tempeslaie, et profectione ad Gerasenos.

Icgiouem

dxmonum

CAPUT
1. In illo

XIV.
1.

CHAPITRE
En

XIV.

tempore, audivit Herodes Tctrarcha famam

pueris suis

Jsus.
2.

Et

ait

Hic est Joannes Baptisla

ipse surrexit mortuis, et ide virtutes operantur

jn eo.
3.

Herodes enim tenuit Joannem,

et alligavit

eum

ce temps l, Hrode Ttrarque apprit ce qui se publiait de Jsus ; 2. Et il dit ses officiers : C'est Jean-Bapliste c'est lui-mme qui est ressuscit d'entre les morts; et c'est pour cela qu'il se fait par lui tant de miracles. 3. Car Hrode ayant fait arrter Jean, l'avaii fait mettre en prison, cause d'Hrodiade, femme de son
frre
; :

et posuit in carecrem propter

fratris sui.

Herodiadem uxorem

4. Dicebat

enim

illi

Joannes

Non

licet libi

habere

eam.
5.

Et volens illum occidere

limuit

populum
filia

quia

sicut
6.

prophetam eum habebant.

Die autem natalis Herodis, saltavit

4 Parce que Jan lui disait U ne vous est pas permis d'avoir cette femme. 5. Hrode voulait le faire mourir, mais il apprhendait le peuple, parce que Jean tait regard comme un prophte. 6. Or, le jour de la naissance d'Hrodc, la fille d'Hrodiade dansa au milieu de l'assemble et plut

Herodia-

Hrode

7. C'est

pourquoi

il

lui

promit avec serment de

lui

dis in medio, et placuit Herodi.

7. Unde cum juramcnlo pollicilus cumque postulsset ab eo.

donner tout ce
est ei

qu'elle lui demanderait.

dare quod-

8
dit
:

Or

elle

instruite auparavant par sa

mre

lui

8.

At

illa,

prxmonita matresu: Da mibi,

inquit,

lle

Donnez-moi tout prsentement dans un bassin de Jean-Bapliste.

:

la

hic in disco, caput Joannis Baptisla;.

9.

Et conlristatus est rcx

propter juramentum aujussit dari.

9. Et le roi en fut fch nanmoins, cause du serment et de ceux qui taient table avec lui, il

commanda qu'on
10. Et
il

la lui

donnt,
la tte

tem, et eos qui pariter recumbebaiit,

envoya couper

Jean dans

la pri-

10. Misitque et decollavit Joannein in carcere.

son.

753

COMMENTA RIA CAP.

datum est

XIV.

754

11. Et allatum est caput ejus in disco, et

puellae, et attulit matri sua;.

il. Et sa tte fut apporte dans un bassin, et donne la jeune fille, qui la porta sa mre.
12. Ses disciples vinrent ensuite prendre son corps, l'ensevelirent, et allrent l'annoncer Jsus.

12.

El accedentes discipuli ejus tulerunt corpus

ejus, et sepelierunt illud, et venientes nuntiaverunt

Jesu.
13.

Quod cm

audsset Jsus

secessit inde in na:

vicula, in
i

locum desertum seorsm

et

cm

audssent

15. Ce que Jsus ayant appris, il partit de ce lieu dans une barque, pour se retirer en particulier dans un lieu dsert, cl le peuple rayant su le suivit pied de diverses villes. 14. Lorsqu'il sortit de la barque ayant vu cette grande multitude de personnes, il en eut compassion,
,

urine, secutae sunt

eum

pdestres de civitatibus.
et misertus est

14. Et exiens vidit

fis, et

turbam multam,

et

il

gurit leurs malades.

curavit languidos eorum.

15. di-

Le
,

soir tant venu, ses disciples s'approchrent

:

15. Vespere
scipuli ejus,

autem facto, accesserunt ad eum

:

dicentes
:

Deserlus est locus, et hora

,

jam

prx-teriit

dimiite turbas

ut euntes in castella

lui dirent Ce lieu-ci est dsert , el il est dj bien tard; renvoyez le peuple, afin qu'ils s'en aillent dans les villages acheter de quoi manger. lui

de

et

emant
date

sibi escas.

16. Jsus leur dit

eis
;

16. Jsus
illis

autem dixit

Non babent necesse

aillent;
ire
:

il n'est pas ncessaire donnez-leur vous-mmes manger.

:

qu'ils

vos manducare.
:

17. Ils lui rpondirent pains et deux poissons.

Nous n'avons

ici

que cinq

17. Responderunt ei

Non habemus

Lie nisi quin-

18. Et
19.

il

leur dit

Apportez-les-moi

ici.

que panes
19. Et

et

duos pisces.
:

Et ayant command au peuple de s'asseoir sur

18. Qui ait eis

Affcrle mihi illos bue

cm

jussisset

turbam discumbere super

fe-

num

acceptis quinque panibus et duobus piscibus

aspiciens in

clum

il prit les cinq pains et les deux poissons; et levant les yeux au ciel , il pronona sa bndiction ; puis rompant les pains , il les donna ses disciples , et ses disciples , au peuple.

l'herbe,

benedixit

et fregit, et ddit di-

scipulis panes, discipuli

autem

lurbis.
,

20. Us en mangrent Ions, et furent rassasis; et on remporta douze panier-s pleins des morceaux qui
taient rests.

20. Et manducaverunt

omnes

et saturati sunt

et

tulerunt reliquias, duodecim cophinos fragmentorum

plcnos.

21. Manducanlium autem fuit numerus

21. Or ceux qui mangrent taient au nombre de cinq mille hommes , sans compter les femmes et les petits enfants.

quinque

millia virorum, exceptis mulieribus et parvulis.

22. Et statiin compulit Jsus discipulos ascendere

in naviculam, et

dans la barque, cl de passer avant pendant qu'il renverrait le peuple.

22. Aussitt Jsus obligea ses disciples de monter lui l'autre bord,

prxcedere eum trans frelum, donec

dimilteret turbas.

23. Et dimiss lurb, ascendit in

montem
ibi.

soins

23. Et ayant renvoy le peuple, il monta seul sur une montagne pour prier; et la nuit tant venue, il se trouva seul en ce lieu-l. 24. Cependant la barque tait fortement battue des au milieu de la mer, parce que le vent tait con-

orare

vespere autem facto, solus erat

24. Navicula autem in medio mari jactabatur

flucti-

flots

bus

erat

enim conlrarius ventus.

,

traire.

25. Quart autem v'gili noctis

venit ad eos

am

bulans super mare.

26. Et videntes
bati sunt
,

25. Mais la quatrime veille de eux marchant sur la mer.

la nuil

Jsus vint

eum
:

super mare ambulantem, turest.

dicentes

Quia phantasma

Et pra;

ti-

26. Lorsqu'ils le virent marcher sur la mer, ils furent troubles ; et ils disaient C'est un fantme. Et ils crirent de frayeur.
:

mor clamaverunt.
27. Stalimque Jsus loculusesteis, dicens
:

Habetc

27. Aussitt Jsus leur parla et leur dit rez-vous c'est moi ne craignez point.
, ;
: :

Rassu-

liduciam
28.

ego sum, nolite limere.

dixit
:

Respondens autem Pelrus,

Domine,

si

tu

c'est

28. Pierre prenant la parole lui dit Seigneur, s\ vous, commandez que je marche vous sur les

es, jub

me

ad

te venire
:

super aquas.

eaux.
29. Et Jsus lui dit

29. At ipse ait

ricul,

Veni. Et descendens Petrus de na-

ambulabat super aquam, ut veniret ad Jesum.

de

la

Venez. Et Pierre descendant barque marchait sur l'eau pour aller Jsus.
:

50. Videns ver

ventum validum
:

limuit

et

cm

cpisset mergi clamavit, dicens

fac.

Domino, salvum

me

30. Mais senlant un grand vent menant d'enfoncer, il s'cria

il
:

eut peur, et, comSeigneur, sauvez-

moi.

31. Et continua Jsus exiendens

manum, appre,

5L
lui dit

hendit eum, et
tsti ?

ait

illi

Modira. Qdei

quare dubi-

Et aussitt Jsus tendant la main le prit, et Homme de peu de foi pourquoi avez- vous
:

dout

32.

El cm ascendissent

in

naviculam

cessavit

32. Et tant

monts dans

la

barque

le

vent cessa.

ventus.
35. Qui

autem

in

navicula erant, venerunt,

:

et

ado-

35. Alors ceux qui taient dans celle barque, s'approchanl de lui, l'adorrent, en lui disant Vous tes
:

raverunt
34.

eum dicentes Ver Filius Dei es. Et cm transitassent, venerunt in

vraiment
terrain

le Fils,

de Dieu.
ils

Cenesar.
35. Et

34. Et ayant pa=s l'eau Gnsar. 53.

vinrent dans

la terre

de

cm

cognovissent

eum

viri loci illius,

mise-

Et

les

habitants de ce lieu l'avant coftnu, ils

7 55

PJ
illam
,

MAT1I.I.I

M
le

756
pays, et on
lui

runt in universam regioncm

et oblulerunt ci

omnes

rnal habentes.

envoyrent dans tout les malades,

prsenta tous

36. Et rogabant eum.-ut vel fimbriain vesiinienii,ejus

tangercnt :etquicumque tetigerunt salvi facli sunt.

56. Le priant qu'il leur permt seulement de toucber le bord de son vlement et tous ceux qui lo louchrent furent guris.
;

COMMENTA IUA.
Vers.
1.

In illo tempore.

Quidam icmpus
in
c.

illud
|

c. 2,

22, Archelaum,
appellavit.

cm nunqum
suis

ver rex fuerit,

significari volunt,

quo Apostoli
,

sua legatione ver,

regem
i

sabanlur, qud Mavcus

liant

14, et Lucas

9, 7,

Vers. 2.
elsi
sit,

Et ait pueris
*otfj et

famulis suis;

nam

historiam stalini posl aposiolorum missionem

noinen

lilium et

famulum
filios

significare pos-

ponant. Sed obstat qud

los

cm

brcc acciderunt, aposto-

tamen llerodcm non legimus

habuisse. Lualios

cum
I).

Chrislo fuisse constat infra, vers. 15. Ilaque,

,

cas, c.9, 7, 8, 9,

non ipsum Herodem, sed

Et audivit, inquil, Herodes
ab eo,
el

Hcdi-

ut

Augustinus

lib.

2 de Consens, evang.,
fieri

c.

45,

rodi dixisse ail

telrarclia
qu'oit

cxistimat,

jam

apostoli redierant. poluerit ut non

omnia quoi
ceretur
tuis
;

fiebanl

heesitubat,

eb

Audivit. Qurunt multi qui

pris audirel.

quibusdam, quia Joannes surrexit mor-

Ucspondent

Cbrysnslonius etTheo-

quibusdam verb
,

quia Elias apparuil; quibus-

pbylaclus

res sanctas

ac bonas ser ad aures prinsi

dam
ail

verb

quia unus de anliquis proplielis surrexit. Et

:

cipuniperveuirc. Ycruin id quidcm, sed

ouriositatis aut periculi

aliquam

ilerodes
lalia

Joannem ego
?

deeollavi; quis est autem

611111

isle.

cxcitandi tumults specicm

de quo

audio

Ubi duo

in

quibus vkletilr

liabcre vidcanlur, qualemChrisli miracula

nonnullam

Mallho Lucas

dissenlire. I'rimm,

pra-bcre polerant

si

non

rcligio at ccrl cnriosiias et

illos pei loi
,

dem, sed
credidisse
hic

alios dixisse narret

qud non HeroJoannem mortuis suripso dcollasse!

:

ambilio quamprimiun ad

t.

Ilaque aliain

rexissc; di inde,

qud \ideaiur indicare Herodem non

esse
,

cur

nondm Hcrodes

audivissct

arbitror fuisse cauCliri-

Joannem

cm eum
vers.

sam, qud mors Joannis non niult posl qum

slus praedicare cpit, accideril.
culis esscl, ne ejus

aulem Hcrodes

dicat,

Hic

est

Joatnns

Nam cm

jam

in vin-

Baptisla, ipse surrexit mortuis, el ideb virlutes Ofrenmtur in eo.

quidcm
aut

discipuli Ghrisli miracula

Chrysostomus

et

Euthymius respondetit

aut vidisse vidcnlur,

clis

audivissc; proptcrca
illis

l'a-

coram

ipsis miraculis hristus

dixit

Em-

primm non Herodem, sed homin.es vulg dictitsse Joannem mortuis surrexissc tunci{uc Herodem
,

tes renunlialc

Joanni que

vidistis el uurfistis, c.
lilius,

Il, 4.

non

credidisse,
:

sed hxsitsse, dixisseque, ut

dccullavi
;

ait

Herodes, Antipas, magni Herodis

gnante
natu.s est Cbristus,

quo

r-

Lucas

Joannem ego

quis est autem

isle,

quiquc infantes

occidit.

de quo lalia auiho? Posiea ver credidisse, et quasi

aliis

Vide quic diximusc. 2, 22.

assentiendo dixisse
nwrlnis,
el

Joannes Baptistu ipse sur-

Tetrarcua, Galila x,
v

ut Lucas,

3, I,

dclart.
et unicui-

rrxit

ideb virlutes operanlur in eo, ul ait

Cm

rcgniim

in

quatuor parles solvebalur, quatuor

Mallha'us. Idem Thcopliylactus videtur indicare, et

quc princeps
clii, et

iinus prrcliciebalur,

pai les lelrar-

Augustinus omnin probal,

gelist., c. 45.

lili.

2 de Consensu evan-

principes leirarch Graeeis vocahanlur, ut

Ejus

rci aliquod

ex hoc loco arguinenul

vclorcs Iradunl auctores. Poslea faclum ut cliamsi

tuni

sumi polesl; proptcrca enim,

aliis,

Euthymius

ait,

plurcsaul pandores essenl partes, codem tatnen noniinc ttrarchee diccrenlur, ut ex Slrabone,
ex- Plii.io, lib
lib.

non

sed pueris suis dixit -.Joannes surrexit mor-

12, et

iuis,<\[ii)i\

non auderot

id

palm

el

coram

aliis,

etiamsi

5, cap.

18 et 21,

polesl intelligi.
et
in

Quo-

credcrel, conlilcri. Fieri cliam polesl ul cliamsi crederet, fingeret se

j

mod aulem Juda:ormn regnum,

chiasdivisum fueril,
,

quot

tclrar-

non credere, ne

assenliri populi opi-

et quis

cuique lelrarclia pra;fe-

nioni viderelur, et ejus erga

Joannem
ait,

studiuin conliri

dus c. 2, 22, salis exposuimus. Marcus, c. G, 14, Herodem regem vocal, sicut et Matlhu'us infra, v. I),
non qud ver rex
rgi
iv

mare. Quod autem Augustinus

verba per inlerroi-ationem

Maliiia

hoc loco
si

legi

posse,

quod

fit,
;

esset, sed

qud leirarch rcgiaui

letrarchiasCiMaltli.,

eumdem sensum
quod
alii

atque

verba Luca;

habilura

et

simili ulerenlur polestale; iiaqu

respondent Chrislum hoc loco non su, sed

ccro

et

Plinius rgna vocanl;

i.

quemadmodm

aiiorum loculum esse person, minus probo.

Jovnnf.s Haptista, Lucas eum dubiisse ait; ac fieri polesl ul piiinm ailduhilavcril, tuni id ipsum in aninisi forl id legendum sil per iiiiiin induxeril suum inleirogalioneni. Aut ccrl (|ii:e llerodi s el Jndai de resurrectione acceperant Scripturis cum philoso:

Sntipas liliu<; Herodis magni, pars quaria obligerai, ante anniun duxeral in uxorem nWodiadcm neptem Herodia niagui, ex Aristpbulo prognalam. ILoc Philippiun onjugem fralris Herodis Antipa-, sed ex ali maire iiatuin de.seiuerat, ut nuplias loge divin proliibitas ciun

Vers.

Herodes

oui regni paterni

<

Antip contrahercl. Quod Jud.eis omnibus magiio fuit seaudalo id enim Lovit. 18, oninin crat prnliibitum. Propiorca is fuit Joanne graviter re-

Herode

pielion os;

in carcerem eonj. eil Juin, nom in aire Marbciool.i, ali|iio llerodiadis artibus die ipso natalis Aniipa- neci dalusesl, uli in lioc oapile Maltheus, v. 5, :4 14, iisque, Mai eus, cap. G, el Lucas, cap. 9,

fusius rvfcrunt.

Vers. 2.

Pueris,

id

est,

domeslicis. Hic est

phornin quorunidam placitis de liansiiii^rilioiie animorinn conlundere poluerunt. Opeiiantuh, vaxliiaca ellicaciain in miraculis pairandis dsignt. Illud prorss sluicnduni videtur, Herodi ante Joannis ni- item Jesnm plan fuisse incognilum. Sed Cl iysosloniis praelaie advertil, honiil.49 in Matlh. id solemuc esse inullis piincipil.us tst ad ea qua: ad Dcum lanluminodo el religionera spectant, non maguopr atlendanl aniniiiin. Yidcie poslca cupiebal Jcsum, mcr curiosilate adductus.

:h7
Ipse surrexit a mortuis. Sunt qui

COMMERTARIA CAP.
non vcram, qu

XIV.

738

anima in idem redi. corpus, scd pharisaicain resurrettionem inlerpretentur, qu anima ex uni) egrcssa

passionem hoc loco, nec actionem Iranscunlem signiidemque silicai, scd pro verbo neulro pcsilum esl,
gnilieat,

corpore migrt

in

aliud.

Pharisa-oium enim lu;re-

in aciu esse,

quod apud Lalinos vigere, apud philosopbos quemadmodm apud Aristotelem usurt

sim fuisse

pillant,

qud ex Pylhagorawum doclrin

//eT,fJx&"tv crederenl.

Quod exJosepho probant,

et

lib.

bi^i' opponatur t h Sensus ergo esl Joannem mortuis

pari solet, ut

Suv^ua e^ac.

suscitatuui,

2 de Hello Judaico,

c. 7;

ver llicronymus indicat

propierea miracula
osiendcre.

in

co

vigere, apparere,

sese

nonnullos solitos hoc loco Pylhagoraorum eirorem

confirmare. Sed nullo
agi resurreclione
;

modo mihi persuadeo de e

lue

Vers.

Propter Herodiadesi uxorem

Ific

Philippi.
lib.

sed de e polis, qu et liomines,

Magna
Anliq.,

esl

inter evangelistas, et

Josepbum,

18
ex

qui hune

rumorem disseminaverant, nonnullos ChrivelcriTestamento mori,

c. 6, 7, 9,

omnin

discordia,

quam Hierony,

miis, colrique velercs interprtes priclerierunt

slo susciiatos viderant, et in

luum illum ad taclum ossium Eiisa

et filium Sarepianue vidua>,

4 Heg. 13, Si,

j

recenlioribus aulem elinn

Joseplmm

citantibus pauci

3 Rog. 17, 22,

et iilium
lt

admodni alligerunt; evangelista) dicunl llerodiadem

Philippi,
fratris
pliniii

Sunamilidis, 4 Reg. 4, 54, 35, surrexisse aul

rant, aul

g-

audheranl.Neque Josepbus camopinionem,

Pharisais
iribuil
;

uvorem

Josepbus allerius Herodis Herodis hujus fuisse. Nain quod Calvinus dicil Josefratris

ut milii videtur,

sed

qnam babent

Herodis

Herodis magni, hujus autem

,

onini'S ferc Jud.ci,

non omnium morlu >rum, sed lanin

Herodis, et Herodiadis patrui

et rgis Chalcidis
;

uxo-

tm
ideo

boiioi'iun

animas

sua quidein, sed meliora, et

rem

Heroiliadcm lacre, puerilis esl error

c.

cm idem

quodammodo
iia

alia corpora in resurrectionc redi,

Josepbus,

10 Herodem illum, cujus llerodiadem

turas.
et

Joannem ergo Juda

et quia vir erat sancius.

uxorem

fuisse dicil, ejus Herodis, qui

injuste occisus, facile credebant surrexisse

subdu.vit,

germanum

lairem appelle!.

eam inarito Ad qua'stionem

ut

Herodis scelus vindicarel;

Eliam ver
14,

ergo quidam respondent, Philippum cognomento He-

veteri

opinione,

quam

ut supra,
;

cil,

docuimus, Clui-

stus videtur approbsse

qu, propter Malaclna'.c. 4, 5,

rodem etiam vocauni fuisse; evangelistas nomine, Josepbum cogimtnine eum appellsse qfiod si probarenl l'aeilliinani solulioncin invemssent. Alii Josepbum,
;

prophetlam, imbuti erani venlurum Eliam. PrOj.leiva

aut ignoranli

autoblivione lapsum dicunl

quod

illi

Joannem, quia moi. miserai, surrexisse; Eliam, quia non niorluus, sed rapius l'uerat; non surrexisse dicuul, sed apparuissc. Infra, c. 16, 14, ubi eadem de
Cluisio honiinum opinio recilatur. Jeremias eliam no-

sivpc aceidisse videtur.

Ex duabus

lusce solutionibus,

quni iirobahiliorem judieabii,

illud le.it al

leclor eliget;
;

modo

Josephuin ex evangelislis
ul

mm

ex Jos-

pho evangclislas eineiidandos. Nam,

divino, sed binnano
spirilu
,

lingamus non

minaur forlass propter simililudinem

beriatem liomines reprehendendi,
singularem
videbanl
; ,

spiriis, et

li-

bisloriam composuisse;
quia res, qua; suo acci-

quam

in Christo

tainen, et quia pluies sunt

el

et

minime
non

in aliis

docioribus

usiiatam
pote-

end enim,
el

inquil, docens eos,

sicut scribw

lanqum
et

dciauilenipore, cou ciips runt; mull majorent qum inter auctores J s phus lidem, meientur. Altra hic

slutem liubens,
c. 7,

eorwn

phaiiscei,

de Herodiade dissensio
redd.U,

esl.

Josepbus Aristobuli Hero-

29.

Ideo.

Dubium quam rationem

cur suscita-

dis, et Philippi ex llerode niagno Iralris filiam fmssev

dicil,

tus Joannes miiacula fci.r credalur;

ait

tm

Hieronymus ver hoc

lib.
1

loco, et

Rulliuus

Euse23, et

'

vivens ni
biuin \criens, Ecclesiasl.
;

Histor., c.

Joaimes,

c.

10,41, signum nulluinl'eceril

loriass

Hcda,

et

Sirabns liliam faciunt Areue rgis. Qu in re

qud sancliores resurgere liomines credereni, (jum

morerenlur
;

aul

qud

Deo ma ore cum potesiale ad

putareiit; nain et bella,

non diibito.quin Huflinuspr.mimi, demde Huffinum Hiennymus, llieionynium B,eda el Strabus secutus
erraveril.

pimiendum Herodem missum

et

Cm

enim EttiWflS Josephuin imitatus

exilium
c<

et

alias
,

calamilales

qua?

llcrodi

Herodis pri aciu

diceret,

uxorem Arda;
Josephuin
in

rgis

liliam

fuisse

poslea

intigerunl

vulg inter JudicOs credilum est

lib.

iUil'finus exisluiians
,

eum de secund uxore

,

propter Joa.mis necern accidlsse, ut

18 Anl.,

c.

10,

Herodiade loqui

el

Hegesippumque non

Josepbus affirmt.

consulens, Herodiadis
Gtw. Sont qui vsfyev
ni
.1/.1
sil

versione explicandi causa

Operantur
mtetaflat, et

IN EO, ivsfy7tv I?

nom

addidit;

patiendi sjgniiieatione pnsitum paient,

pro
viliavil.

diumpie h'r-lonain vuli explicare, Hieron non Gra'c, ul poleral, ac solebal,

;

ajmd Lalinos lavare pro

fiuiil

lyari, ni

sen-

errorem bausit sed Latine legens ex corruplo foule

ex
itiu alii

sus. idcvirlules

in i!lo,

id est,
;

per illum, Ile

denvnint. Ad.- facile alienorum

errorum

braico idiomaie. Alii activ sumitnt

sed virtutes, non

faciendi
intelligi

coi.tagioncm liahimus;

dm

alina opra coniidimus.

miiacula

sed facultatem

miracula

Strabus In eo e:iam Hieronym., Beda, el

minime sefratris

volunt, quasi dicat, ideo doimni faeiendoiaini miraculoruiii

quendi, ipiod dicanl, non

ipsum Herodem
Philippo gerebat,

miiacula
virlntes

in

eo operaiur. Alii

sensu longis

uxorem usurpasse
llerodiadem,

sed Arelam

Regem Arabum

pro-

abeunt

angelos interpret.iiites, qui in Joanne

,

pier inimiclios, quas

cum

filiam
,

miracula edcrenl. Kes mihi videtur facihs

jrpyev

nec

quam

illi

nuplum dederat,
Ucrodi
iradidisse.

abslulisse

Uxorem frai ris, nejipe, Philippi auo Vers. . Herodes telrarcha eam abduxerat.

etfratri ejns,ac rivali

|

Josepbus,

lib.

sic narrant 18, c. 9, et Hegesippus, lib. 2, c. 12,

, ,

, ,

759
histcriam
:

IN M.\TTil/EUM

760

llcrodem,

cm Romani

irct,

fralre lie

rode (secundm Evangelislas

hospitio
,

Philippo)

se omnibus in rebus hreticont esse , hune morem exceptant 1 non solm excust; sed etiam laudat. lic enim ra-

dmquc apud eum moraretar,

ut sibi,
fralre nuberct;
1

ejus

uxorem
re-

tione gratias nos

ficioedili

Deo agere, qud

in

lucem cjusbeneinutili-

Herodiadem subornasse
diisset,
relicto

poslqum Kom
ibique pactas
est,

simus; et profiieri anleaclam vilain

inter

ter transegisse. Quis

hrelicum non agnoscat

spiri-

eos fuisse nuptias.

laque

dubium non
,

quod

tum? Pharaonis,
Ptri et i'auli,

el

Herodis natales diescelebrari vult;

;

mullis tamen, tanqum

dubium

in

utramque parlent
Pbilippo ejus
veleres

im matris Dei
est,

im Chrisli nalalem

dispulalur, quinvivenle adhuc

fralre

celebrari prohibel. Vivcntium natales, ubi antbitionis,

et glori;e

uxorem Hcrodes usurpaverit.

nym., Beda,
puiant.
el

Quanqum

plurimum

agi laudat

morluorum
fruuntur, ubi

etiam de e re auctores video dissenlirc

adverss

Nam

Hiero-

qui Deo servierunt, et eo

nulla ambitio, nulla

jam

securi

Strabus vivum adbuc Philippum fuisse

lib

bumanagloria esse polest, nata-

Marcionem 4 Chrys., Theopliyl., eiEulbym., boc loco morluum. Augusl., lib. de Fide et Operibus, c. 19, dubium esse
Terlul. ver,

les agi velat. Conviviis

homines nequissimosin lueem

;

editos fuisse

Deo

gratias agendas esse doect

oralio-

nibus, et laudibus homines sanctissimos, et de Ecclesi Chrisli

exislimat, neque sciri posse.

forte

Sed hi auctores Josephum

Josephus,
,

oplim merilos natos esse,

si

quis

Deo

non legerant.
10,

"Vers. 4.

Dicebat

gratias agat, superstitiosum pulat. Superiorem vilam

enim

illi.

lib.

18

inuliliter nobis effluxisse

comessando,

et

potando agno-

Anliq.

c.

aliam causant reddit

cur Herodes

scere sanctum est

jejunando et pnitentiam agendo

ita? quia ipse

Joanncm occident; qud nimirm

timuerit, ut in

ma-

profanum, anile, papisticum. Quid

dixit.

gna erat apud populares suos grati, ne ad

seditio-

nem populum
bile est, et

excitaret. Uirumque verum esse crediHerodem Herodiadis insidiis, atque rogatu

;

Saltante

filia. Salonte ex Philippo priore

marito

genit; proptereanon vocat Herodis liliam,

rodiadis. Videlur Herodias
diei

sed Henatalis

Joanncm rumorem

occidisse, ut narrant evangelistae

et

eum

hanc occasionem
filiam

ad

placandum
quent
vulgi

populum

dissminasse

Herodis observasse

caque de causa

ad sal-

Joannent contra se populum ad sedilionem conatum

tandum induxisse.
Vers.
instigata,
8.

commovere
tus
sit.

rumorem Josephus secuc. 6,

Pr^monita

npseiKsbziau.

inducta
.

Vers.

5.

Et volens ecm occidere. Mardis,

impulsa; non enim admouilionem solam

,

sed persuasionem, incilationem

vint insuper

quamsed

19, 20, videlur prorss contrarium

indicare. Hero;

dam

significal.

Slrabus exislimat lolam

,

tragdiam
,

diadem Joanni, ut eum de medio

lolleret, insidialam

ab Herode fuisse composilam

ne sponle su

Herodem
cidere

ver, quia

Joannem reverebatur, impediilli,

juramenli coaclus religione Joannem videretur occidisse.

visse. Herodias, inquit, insidiabalur

et

volebat oc-

Quod, quamvis perversus

acutus quaerere,

fueril,

etcallidus,
prrctex-

eum

nec poterat. Herodes enim metuebat Joan-

verum esse non credo; mull enim meliores

tus

nem

sciens

eum
et

virum

justum

el

sunctum
,

et

homo
,

invenireque
,

poluisset,

cuslodicbul eum,

auditoeo multa faciebat

et

libenter

et quia

ut versu

sequenti dicemus

ver videlur
et quia vald

eum audiebat. Ende collgilur Herodem non ide Joannem in carcerem conjecisse ut illum occideret, sed potis, ut ab Herodiadis insidiis indemnem ser,

caput Joannis puell petente doluisse

illi

probrosum

erat
,

rogatu
et

saltanlis

puella;

virum

satetum occiSerc

non

est vero simile

,

hominem
vo-

varet, placans hc ratione iram impotentis

et

mulieris

cautum, qui populum limebal

nuendi qurebat sceleris
luisse.
,

quique rationem mi-

spe secuturae necis deludens. Eutbymius respontlet

principio

novo scelere augere

credibile esse

quidem solam Herodiadem

alio dolo eum Herodem autem,

Joanni, ulsive per maritum, sive

in-

Da mihi. Marcus,
Baptisl.

c.

6,24, 25, addit

Qu eum t.visset
capul Joauni
I

terimeret, insidias letendisse;

ut

dixit malri suce, quid

pelam

? al illa dixit,

Marcus

significat

obstitisse; postea ver Herodiadis

Cmque
dicens

intioiisscl statim
:

eum

festinaiione a

vicium precibus occidere voluisse; sed timuissc popu-

regem,

pctiil

Volo, ut protins des mihi in disco

lum

qui ut prophelam

eum babebal,

ut scribit Mat-

caput Joannis Baptisl.

thus.

Vers. 9.
6.

Et

contristatus est rex. Quare reesset

,

Vers.
li in

, Die autem natalis. Origenes, homiMatlh.'cum 14; Hieronymus et Beda observrunt

viri
,

gem

vocel,

cm rex non

vide supra vers. 1.

Conlrisiatum autem non ver, sed simulat mulii

auctores putant, Hilarius, Hieron. et Strabus, quia,
vers. 5, evangelista dixit voluisse

iiullius jusli

sed duorum tanlm seeleratorum

et

hominum Herodis,

Pharaonis nalalem diem in

Scripturis celebrari. Calvinus

tamen

quasi jursset

occidere

sed populum limuisse

Herodem Joannem quomod enim xerc

i

Vers.

6.

Saltavit

filia

lome

dicta est priori

connubio

HERODUms. Haie Saeum Philippo nala.

Qui Philippus non fuit letrarcha Trachonilidis, sed alius Herodis M. lilius ex Mariamne uxore. Haec Salome postea nupsit Philippo Tetrarcha) ex Joseph,
L. 18, cap. 7, qui ciun sine lrberis obiisset, Aristobulo rgi Chalcidis nupsit. Circa mensem februariura Joannis necem. cojitigisse ex ips rcrum scric conjicit

Pezronius, anno Chrisli 32, ade ut per 7 aut 8 mensesJoannes carecre conclusus videatur. Hanc necem Joannis factam esse Mcheront;?, et ade iniquam Jud;cis esse visant testatur Josephus, ut Herodis exercitunt post aliquot annos ab Arel rege Arabum penits deletum fuisse in pnam hujus nefarii sceleris persuasuin habuerint.

761
dolere potuit,
si

COMMENTAI! 1A. CAP. XIV.

eiun occidcrc volebal? Magis tanien

7(?

ignominios fuisse
null
pulis

projectum

quod null
ut ex c.

hislori

Chrysost., Euthyni. et Theophyl. probo scntentiani

conjectura probarc possunl. Alii aditum disci-

qui vcr

cum
,

exislimant doluisse. Nain

otsi

eum

occi-

ad carcerem paluisse;
est,

nam
;

11,

2,

dcrc volt-bal

(amen non poterat, quanlumvis cx'cus

sibi
,

perspicuum
visilabant.

viventem adhuc Joannem, etvinctum

probabilius
illud

homo, non videre turpc

el

ignominiosum apud

Hoc

eliam

probabile

populuin fulurum, quod lanli tamquesancti, et admirandi propbel caput lascivae puell saltaiionis pr-

peientibus discipulis corpus specie

latis facile

qudam humaniiram lenire. Ha

1

concessum, volebat enim Herodes populi,

-

Romanarum reruin seriptores tradere Rnmanum nescio quem ducem mens;c accumbenlem arnica; rogalu, quai dicebat se nunqum homitira concessisset. Scio

quem,

ut ait cvangelista, limebat,

relicorum interprtes bine argurnenlantur non alium

sanclorum corporibus honorem

pultur
ut
:

deberi

qum

se-

niineni jugulari vidisse, continu

uniusex proscriplis
ut arnica videret,

quia discipuii
reliquias

Joannis ejus corpus; non,

;

sccuri

decussum caput ad mensain,

nos,

servaverunl
:

sed

sepelieruni.

afferri jussisse.

Sed cin Herodem Evangelistaconlrinisi

Aculi san argumentatores

qui

edem

ralione pro-

stalum fuisse dicat; non debemus,

probari possit,

bare potuerunt ne corpori

quidem

Chrisli,

alium,
ejus
60.

simulationcm pulare.

Doluit crgo ver, non

quod
;

qum
Atqui

sepultur,

honorem
Ecclesi

deberi,

quia Joseph
27,
qui
;

Joannem

occiderel

quem

jain anle occidcrc volebat

discipulus
isli

non servavit; sed

boni

sepelivit, c.

sed quod e ralione occideret,

qu

suis

rationibus

reformatons,
tribui

ide

minime convenirel.
Propter jusjurandumtamen. Et hoc vcr, utputo, nonsimulat. Tanta enim apud Judx-os religio erat
jurisjurandi, ut eliam,

sepultur honorent sanclis

volunl

ne quis
illis

honor major tribualur

ne hune quidem

ho-

qu

contra fas jurata essent,

ut ex Josue juramento

non servare, nels ducerel,

Jud. 11, 55, manifeslum
est.

norem tribuunt; mortuos mortui noclu sepeliunt; non ut honorentur, sed ne fleanl; non ni bomines, sed ut asinos, ut canes. Cterm ben est,
quod
non
contingit
illis,

Gabaonilis prstilo, Josue9, 15, 18, 19, et Jepblhe,

nisi

hretiros

se|.e-

Qu

rect veleres au-

lire, qui

digni

non sunt,

ut ali,

qum

asini

sepul-

clores monuerunl non fuisse servanda, Orig., Iiom. in

tur, ut Scriplura
lianlur.

de impioillo rege loquitur, sepe-

Malth. 14. Chrysost. hoc loco, Ambros.,

ficiis, c.

lib.

de Of-

50, Hieion. in cominenlariis.

Quod Euthym.
in

Vers. 13.

Quod cum audisset Jsus. Quid dicaquamobrem

c.

exemploDavidisprobat, iReg.25,22,qui,cmjursset
se non reliciuium usque in

tur Jsus audivisse,

salis inler

inde secesserit, non

diem craslinum

domo
,

interprtes constat.

August.

lib.

de

Nabal niiiigeutem ad parielem; iniquum juramcnlum

adinonilus
,

Consens. Evangel.,

45. Eulhymius, ciTheoph. ad

rogalusque ab Abigail non servavit

egit, vers.

de-

mortem Joannis
apud Lucam.c.
Hic
el

referunt. Chrysoslo. ver, bomil. KO,

id

que e re gratias Deo

32, 55
te

Benedictus

quod eliam probat Euthym., ad

9,

quod

vers. 2,

et
:

Dominas Deus

Isral,

qui misil

hodi

in

occursum

9, diclum est, Herodem dixisse

ipse

meum
qu

et

benedictum eloquium tuum,

et

benedicta tu,
et

est

Joannis Baptista,
virtutes

surrexil
;

mortuis
Cliri-

prohibuisti

ciscerer

me hodi, me manu me.

ne irem ad sanguinem,

ul-

ide'o

operantur in eo

et

voluisse

sltini

videre.

Augusiini

opinioneni

probabiliorem
relati-

Vers. 10.

Misitque.
Joutmis

Carnificem, utc. 2, 16, ubi

puto; sic enim hoc loco verba

hrent, ut

cum hebraismum
cxplical
sil

explicavimus.

Marcus,

c.

6,

27,

dixil,

sed misso confestim spiculatore jusin

vum, quod, non ad aliud, qum ad Joannis mortem quam discipuii Chrislo nunlirunt rel'erri
, ,

afferri

caput

disco.

Ilinc

colligiiur

posse videatur,

vers. 12,
et

13

Et accedenles
;

disci-

Herodem hoc convivium in arec Macheiuntin clbrasse, qu in fir.ibus Galitoae, et Arabise erat. In
e enim
arec
scrib.il

puii ejus tulerunt corpus,

tes
sit

sepelierunl illud

et

venien-

nuntiaverunt Jesu.
inde.

Quod

ciwi audissel Jsus, scecsin

Josephns,

lib.

18,

c.

10, vin-

At jam

di

Joannes

vinculis

fueral

Cluni fuisse JoajMiem. Constat

autem ex

lioc

loco, et

c.

11, 2. fueral quidem jam di in vinculis, sed non

mull ctiam

magis ex

Marco hoc convivium eo-

occisus.

dem

loco, in quo Joaunes vinetns erat, celcbraltun

Secessit inde. Quare? illud ceitum

quod Hiero,

fuisse.

nymus

et

Chrysoslomus admonuerunt

non melu

Vers. 12.
tr.ri

Et

accf.dentes discipuli ejus. Dubidiscipuii

sed consilio, ralioneque secessisse.

silio,

Quo autem conBeda ide seceshomicidiuni

polcst,

quomod

Joannis

in

carcerem

incertain esi. Hieronymus, cl

ingredi potuerint.

Nonnulli

pillant

corpus Joannis

sisse

pulant

ne

lyraanus

homicidto

Vers.

13. Tum
:

prdkabal

Jsus in Galil civiiaiibus verbum paulo anle miserai apostolos qui regnum
:

Pei .imiunlir.renl jam ad cum redieranl , cm illi mors Joannis Baplisi fut annunliata et legationis sua: rationem reddiderant.uli exc.6 Marci discimus;
.

secessi\s riionem Marcus aifert, quod discipuii ex sua legatione fatigali rediissent, etrequic indigerent, quam ibi consequi non polerant ob hoini-

uuoquc hujus

el

convenientes apostoli ad Jesum renuntiaverunt

,

ei

omnia qua; egeraut.

Clirislus itaque scce^sil unciim apostolis in desoiluni Bollisaida-, ex Luc.e c. 9 v. 10. lioc deserlum ultra lacum Genezareih patebat. Clirislus llcrodis sviliam et Pharisorum insidias viiac voluii, qud uondm venisset hora ejus. Aliam
,

num frequenliafn. Turb.-t. secut.e sunt eum pdestres de ivitatibus quoeirca videtur Dominus non inlegrum lacum Irajecisse, sed sintirh ejus tnnlummodo
;
,

ac turbas pedibus juxta lacs litiora e venisse im quidam prvenerunt ex Marci, cap. 6, ade ut Clirislus et apostoli vidcaniur paulisper in lillore consedisse. piiusqum in desertum se conferrent.
:

, ,

765
cumularct
,

IN
quasi Christum etiam,
si

MATTHjEUM
Christo u.tra
;

761

apprehendere

poluissct, occisunis esset, noluisse

cnim Herodi pec-

mare esset sed quod Judxis ex jEgyplo venientibus ultra mare fuerat, unde perptua nomen
relinutt
,

candi maleriam suppeditare;itaque sese sublraxisse,

Jecisseque quod apostolis
per$equenlur in civitate
ipse praaceperat
:

ut, c.

15

multis probavimus exemplis.

ultra

Cum

vos

At quomodo Christus

mare venisse

dicilur,

ist, fugite in

aliam, c. 10. 23.

cm
in

ullra niareesset?

Bespondeo, quia ex uno

loco

Clirysostomus ver

et

Eulhymius aliam affermit

,

alium transiil, qui prnpri ullra marc vocabatur,

c. 4,

causam

ne
,

si

Herodis manus divinils

se esse declararel
esse.
,

ut polerat,

quod quisquis,
labit.

13, legerit,

minime mirum pu
illiuu

evadcrel

Deum

quod nolebat
ut fuet Manichuci

Nam

cl illic,
,

qui lo(|uebatur, propbela

lam

cit

nolum

Aliam Theophylaclus,
,

ipsum locum

ubi ipse erat trans

citra

Jordanem

vocal,

giendo non phanlasma

ut Marcionistue

cm

11

non trans, sed

Jordanem

esset. Trajecit

pulaveruut; sed verum hoininem, qui teneri, et oecidi

posset, se esse oslendercl.

ergo Christus parlent

ali(|uod
]

lantm aliquam Iacs cireiun

est,

Veram ego causam

Itoru ejus.

fuisse
c.
,

promontorium, qu ralione factum

pervenirent, ut
citis

cm

arbitror,

quam

in simili

exeniplo Joannes reddil,

turbaj terra sequerenlur, ut pris

pulit,

ad locum, quo apMarcus,

c. 6, 33,
ilur, ta-

7, 30, quia

nondiim venerat

Aliam cliam

qum

ille

ait

cur secesserit Marcus rationem

affert, c. 6, 31,
,

quod

quia, ctsi

plermque

mari qum lerr

discipuli ex su legationc fatigati rediissent

et re-

men

Christus,

promontorium

circuibat, lurbae reel

quiele indigerent,

ni propler

quam co loco haberc non poieraut, bominum confluenlium muliitudinem cilicerct.

tendebant via.

Vers. 14.
navi, quia
,

Et
ut ail

exiens vidit turbam. Exiens

l)um

illis

sumere non

Venite, inquit,

seorsm

Marcus, turb

eum prxvenerant.
:

in desertum locum, et requiescite pusillum. In navicula.

Hieron. etEuthym. et exrecentioribusmultiinlorpretantur, exiens deserlo, quia Lucas, c. 9, 11, dicit

Cur nonpedibus?
ulteriorcm

ne, inquit Chrysosl.,

,

lurbae

eum

sequerenlur, quas i'ugere volebat. Alii

Et excepit
c. 6,

illos

quasi obviam

illis

exicrit, et Joan.,

quia lacus in

ripam

irajicicndus
lis

erat.

Subiit ergo in montent, et

ibi

scdebal

eum

di-

Quod ego
cas dicit,

nullo
c.

modo

credo, quia dise

verhis Lu-

scipulis suis.

Quod ego ne
ait

probabile

quidem esse ar-

9, 10, venisse

eum
est

in

desertum locum
citra,
,

bitror
nisse.

cm Marcus
quod

apert dicat turbas

eum prxveillos
,

qui crat Belhsaid.u; Bethsaidam

tra

autem
;

non

ul-

Nam

Lucas Christum excepisse

ivisse.

lacum

fuisse

dubium non

id est

in

Galihc

non
et
i

signifient

obviam
illis

Et excepit, inquit,

eos,

Herodis lelrarchi, ubi lune Christus versabatur. Nain

et Pelrus, qui ex Betbsaid civilate erat, Joan.l
,

toquebatur
:

de regno Dei.
vidit

Quod

et

Marcus ex-

44, Ga-

posuit

Et exiens

turbam multam,

et miserlus est

lilxus erat, Matlh. 26,72,

73.Noncrgo Clnislus lotum

super eos, quia eranl sicui oves non habentes paslorem,

et

lacum

sed sinum aliqucm, aut polis promontorium

cpit eos docere multa.

lacs trajecit, ni in alium

ret.

remotum locum secedequod ex Luc prolulinius,

quod, ut
ait

Vers.

15'.

Accesseiujnt ad eum discipuli ejus.VJoannem

referre,

Cujus

rei

prxler

illud,

detur Leontius relativum ejus ad

cerlum etiam
tba3us,

est arg'inieniuin,

Mat-

de quo paul supra mentio facta fuerat, quasi discipuli

turbx

eum

pdestres secnla; sunt. Nain quod

Joannis fucriut, qui ad Christum accedentes rout

nonnulli dicunt per aliqucm

tuisse; vcl

pontem

tiansire

po-

gaverint,

turbam dimitteret. Hinc enim manife-

non

agi de lurbis

qux

in

Galilx crant

slum esse

dicit

jam lum Joannis discipulos morluo

c. 9, 12,

sed de

iis,

qux

ultra

ripam
esl.

in regione

Gerascnoruni
lacus,
!

prxceplorc adhxsissc Christo. Sed ex Luc,

habitabant,

absurdum

Etenim nec tantus

perspicuum est eos

qui

hoc Christo proposure

Joan.
6, 6,

quantum
poluil
,

Plinius, Straboquc describunt, ponte jongi

in

duodecim Aposlolos
aliter narrare;
ait

fuisse.

videtur factum
dixisse
:

nec

Jordane ipso, qui

in

lacum influebat
fuisse, qui

cnim Christum Philippo

pontem ullnm prxler pontem Tibcriadis

long distabal
,

Unde ananas
qu'il,

panes, ut manducenl hi? hoc autem,

m-

legimus

et turba

qux

in

ulteriorc

dicebat lenlans

eum;

ipse

enim sciebal quid

rsset

riperal, exspectare venientem Christum poluil, sequi non potuit. Simile est, quod iidem dicunt
,

facturus. Facilis conjectura,

sto subjecisse,

primmjUscipnlos Chriuti

Belh-

ulMatlhxusait,
,

turbas dimitteret

saidx desertum apud

Lucam

appellari

non quod

deinde Christum

ut narrt Joannes, tentandi causa

ut

prope Bethsaidam

esset,

sed quod ultra lacum re-

Philippum inlerrogsse, unde ememus panes,

ducent hi? ut Clirysostomus, Leontius et
laclus

mon-

gione Bethsaidsc, aut quod Belhsaidx esset; utrum-

que enim sine

c. 6, 1
,

ull ratione

diclum

est.

Solus Joannes,

interprelantur.

TheophyDuplex autem apud Joannem

videri

potest

juvarc, qud dical

borum auctoium senlcnliam Christum abiisse trans mare Gali.'trajecit

quxstio, cur Christus discipulos, et cur Philippum

polis

qum alium

interrogaverit.

Ad priorem Joansed ut tenta-

Ixx, quod est Tibcriadis;

lespondeo sensum esse
qui vulg ultra

ergo ullra mare,

nes ipse videtur respondere, non inlerrogsse ut disceret; sciebal enim quid esset facturus
ret.
,

eum

venisse in

eum locum,

mare Galilxx vocabatur, non qud

,

At hoc ipsum quxrilur, cur tentarc volucril?

Vers. 14. -- Exiens navi. Vespere inclinatdic, qux post meridiem j un processera t. Soquilur insigne miraculum de niulliplicalione quinque panum, quod ab omnibus cvangclisiisenarralur. Joanus, c. 6, v. 4, tempus ipsum dsignai Erat autem
:

proximum pascha Judorum ; quare ineunte marlio hoc factum videtur nraculum nam eo anno Pascha
:

alquo die 25 marlii conligisse cxislimal Pezronius bine necem Joannis Baplislx circa mensem februarium evenisse colligil.
:

765

COMME NTARIA CAP.

,

XIV.

7fl

Amphylochius
lem, ad

cxistimat quamvis

minime ignoran- I

silentio prseterire. Scribit evangelicus doctor apostolos

modum tamen

ignnrantis inierrogsse, ul se
el inlirmilatem et

nou

charitate

sed ledio Cln

ut se labore
,

isto suggessisse,

ut

ad auditorum opinionem,
darel;

accommoigno-

lurlias dimilteret,

faslidioque liberafecissent.

Auguslinus, Beda

Rupertiis, non ul ipse

rent.

Profeclo

hoc Calviniste non

isie

Hoc

(idem disoipuli cognosceret,

raliat;

quam nequaqum

enim voluit bonus

minislros plus

doctor signilicare se, suosque

apostolos

sed

ni

illi

suam incrcdulilatem

ostenderct.
alieuis
citari,
,

qum
,

habere charitalis.
;

Cyrillus Crocus,

nam Laiinum
,

quibusdam

Hujusmodi est iixrelicorum

spirilus

dolent, et,

si

seriplis aucluni lecloreui

monco minqum
ut

me

quomodo possunt
guni

negai il apostolos fuisse sanctos,

ide pulal inierrogsse

facliirus erat,

magis miraculum
ejus

quod

ut ipsi aposlolis meliores esse videanlur, nec iutelli-

illustraret.

Ex
,

enim interrogapanes emereul

el

omnium hominum
,

sceleratissimos apostolos
isti

lione eonseculum

fuisse

ut Pliilippus respondcret
;

esse oportuisse
videri pussent.

ut novi

apostoli

eorum

similes

ducenlns denarios non

el

sufficere ut
illic

Andras, esse qu'idem

quinque panes,

duos

Vers. 16.

Date nxis vos manducare. Joan.

c.

tantam liominuin mulliludiuem ? Qu ergo pluies panes Pliilippus et Andras necespi9ccs, sed quid ad

0,7, narrt respondisse Philippum , ducentorum dennriorum panes non sufliciunt eis , ut unusquisque mo-

sarios esse declarrunt, e

majus postea miraculum

Thcophylaclus,
et

dicum quid accipiat. llnde

colligit

quidam hx'relicorum

apparuisse.
niiis
,

Clirysostonius,

Aimiiiv

interpres Clirislum, el apostolos ducentos denarios,

id est, viginli

Theodorus Heracleotes,

Mopsuest. voluisse

fer aureos coronatos habuisse.

Nec

Clirislum interrogando, ac respoudcndo ullr, citr-

enim monachis noslris mendicantibus; sed Calvinianis

miui>tris similes eranl,

quc discipulorum excilaro fidem, eosquc ad considernndum fuluruin miraculum allenliores reddcre. Si

lgantes^

nummali conjugali, compti. Quod ex eodem spirilu alque illud, quod

,

enim de improviso, hc cum discipulis disputatione non antegress miraculum edidisset, min'is fuisset
,

paul aute

coinmemoravimus

profeclum est

mali-

gno, perverso hxrelico, diabolico, et prterea cxco.j

quis

animadvcrsuni

mes,

et

paucitas

cm et hominum mullilud i, el lapanum minus fuisset Uuputando

quoestionem idem Chryso-

enim non videt propterea Philippum

dixisse

du-

centos denarios non sufficere, quod nec eos liabe

rent, nec habere possent?

perspecla.

Ad po>teriorem

Argumentatur enim non

stomus, Theopliylaclus, Theodorus Mops. etLeomius

respndent, propterea Philippum polis
inierrogsse, quia
illc

posse se laulam

qum alium
lide

qud ne ducenti

hominum mulliludiuem pascere , quidem denarii salis sint, cum ipsi ne

denarium haberent. Si enim
expen-

maxime omnium
sufficit

indige-

unum quidem
habuissent
di
, ,

foriass

bal;

eumenim

fuisse, qui quasi in

devacillans dixit,

jussisset ulique Christus in panes

fuisse^.

ostende nobis Patron, et

nobis,

Joan.

li, 8.
:

nec miraculo opus

Quanl

nielius

Theo,

Addit Joannes dixisse Andream fralrcm Ptri

Est
et

dorus Heracleola ex hoc loco volunlariam Chrisli

discipulorum ejus

et

pno unus
1

lue,

qui lutbet quinque panes

ordeaceos,

paupertatem probat
sibi

qui

ne ad

duos pisces, sed hc quid sunl inter tnntos?

Quod
No-

emendos quidem cibos

necessarios salis habueriiU

Theodorus Mops., Leonlius

xisse pulant, ne videretur

et

Ammonius

ide di-

pecunix. Ejus verba propter Calvinislas hue adscri-

velle sibi

reservare.

bam

fiti

suvsvtwv kut t f.pyvpo-j, xat t^v xoate.i

tanl verChrysosl., Cyrillus,

Theodorus

Ileracleoles,

Leonlius el Theophyl. aliquanl plus

lidei

Andream
ali';u

sxovtwv Tfofs. Notai Leonlius propterea

non dixisse
,

qum Philippum

oslendisse; videri enim spe

ego

illis

cibum dabo, sed date

,

vos

illis

manducare

ne

fuluri miraculi dixisse

hc, scienlem Elisxum pancm

perfeclam tamen non
:

arroganter de se loqui
rclur.

et

miraculum jactare videnisi

ali(iuando mulliplicsse,

ha-

buisse fidem,
tos ?

cm

dicat

Sed hc quid sunl

inter tan-

Vers. 17.
Joan.
c.

Non habemus nie

,

quinque panes.
,

quasi crederet posse quidem Clirislum mulli-

ait

Dicit

ei
,

unns ex discipulis ejus

est
,

plicare panes, sed ex pluribus pluies,

ex paucioribus

Andras frater Sinwnis Ptri

liabel

puer unus lue

qui

pauciores posse facere.

Mihi
,

probabilius videlur,

quinque panes ordeaceos

et

duos pisces ; sed hc

\ndream
tasse.

cum

bsec dixit
,

nihil

de miraculo cogi-

quid sunl inter fanfos?Dubilant autem interprtes, an

Docet nos Christus

ut ait Leonlius, et
in

Theo-

panes

illi

apostolorum essent, quos

attulerit.
,

illis

puer portarel

dorus Mops. hoc exemplo nunquni

stis

rbus angu-

an puer, ut venderet,

Chrysostomus, hom.

desperare, sed

in ipso

semper conlidere, qui pa;

50, Leonlius et Cyrillus

et

Thcophylaclus apostoloet, ut videlur, Cyril-

nem

nosirum,

si

quem hahemus, augere

possit.

si

non ha-

rum

fuisse putanl

Euthymius,

bemus, ex

nihilo creare

Chrysosl. ver et

lus, cui magis assenlior, vnales.

Nam

quod apostoli
et

Thcoph. ex hoc loco Manichos

ab aho, neseio quo,
bant.
alio,

rcfellunt, qui

panem
si

dicunt
pisces
;

non habemus

hc nisi quinque panes,

duos
,

malo Deo factum esse deliraroultiplicare potuisset,

non

significant fuisse

ipsorum

sed lotain

Nec enim Christus

ab

quanta quanta erat, hominum mulliludiuem non

nisi

qum

se, el Paire suo fuisset faclus. Adnolavit

quinque panes
Qui ait eis
nes afferri
,
:

et

duos pisces habuisse.

mihi illos uuc. Jubet sibi paet

Eiilhymius
diei

Clirislum

dal

oper usque ad
,

srum

Afferte

tempus sermonem traxisse

fecit,

ut ncessitas ejus

inquit
,

Chrysosiomus

Leonlius

ut;

quod postea

miraculi nota esset.

Non decetcu-

ostendat se esse

qui toluin nutril lerrarum

,

orbem

jusdam magni nominis Calviniste interprelationem

neque ex hor

iill

aut lempore pendere

sed quo-

7<;7

IN
,

MATTHjEUM
,

7G*

clinique (emporc
quotqiiol velit
,

cl ex qucumqtie matcri posse

liic

Mallhneus et Marcus dicunt, eiv>!M, benedixit,

c. 15,

pnnes facere. Non

dicit Evangelisla

idem Malthus,

36, et Marcus,

c. 8, 6,

narrantes

discipnlos paraisse, sed ex sequenlibus salis intelligilur.

allcrum miraculum de septem panibus dicunt, expiarvisa?

'jO.ai, et

Qu

re

Chrysostomus,Theophylactus,Eulhymius,

gralias agens (rgit.

Rurss, quod

Cyrillus.el Leonlius egregium nobis

documenlum
,

dari

Matlbocus, c. 26, 26, et Marcus-, 14, 22, de sacramento

docent

ut hospilibus

et egenis etiam

quae nobis
fore ut

Corporis Cbristi loquentes dicunt

dixit et (rgit,

eioy4
1

bene-

necessaria sunt, liberaliter elargiamur,

rationc panis nobis crescat.

hc

Lucas,

c. 22, 19, et
,

D. Paulus,

Cor. 11,

Vers. 19.

Et cum jussisset turbam discumbere.

accumbere facweni omnes

24, dicunt, sxiwT*iw

gralias egit et (rgit.

Ex
;

qui-

bus

locis

omnibus

illud

perspicuum est idem esse

sed

Marcus

6, 39, prcepil illis ul

sovtv,

benedicere,

et eixapisTstv gralias agere

e\>).oyei,

secundiim conlubernia super viride

fnum ; fnum enim

,

probandum

haerelicis erat

benedicere, accipi

copiosum erat
Pascha, ul

quia

ut Leonlius

et

Theophylaclus
esset

pro sj/aptrov, gralias agere, non potis contrario

xptiTiv, gratias agere,

adnolrunt, primum erat ver,

ait

cm proximum
;

pro

Xeyefc,

benedicere, quod

Joannes

c. 6,

Lucas, 9, 14

Facile

nec probare conati sunt, nec,

probare possunt. Nos contra
poni pro
swJioys&i,

si

maxime conentur,
probamus, primm

eos discumbere per convivia quinquagenos.

Quod

mullis

txapiTsiv, gralias agere,

de causis verosimilc est Christuni fecisse, ut nuinerus

benedicere, facile

hominum

ex distributione

magis appareret
,

cque

quia gratiarum aciio his in locis nihil, benediclio autrui maxime ad rem pertinebat. Volebat enim Christus panem multiplicare, nondm multiplicrat; non ergo Patri gratias agebat, quod multiplicsset, sed panem

ralione miraculi magniludo constaret

ut sine confu;

sions apostoli omnibus ex panibus, etpiscibus darent

ut omtes

ncmine pncterilo suo quisque ordine poret Leonlius, in

tionem acciperet. AliamCyrillus,

inenlariis
,

comtanqtiin-

benedicebat, ut mulliplicarelur. Deinde, quia,

lias egisset,

si

gra-

et ncscio quis alius sine

,

nomine

in

Gruec
,

Patri utique,
dicitur,

non pani
Luc.

egisset

at

panem

ciialus calen

sed myslicain aflerunt causam

ipsum benedixisse
benedixit
illis ;

9, 16, vieyw Oret,

qum

bosiias super
illos

fnum accumbere

jussisse

non ergo

>oysTv, benedicere, accipitur

que enim

panes ordeaceos quinque

legis Mosaica;

pro ExptiTev, gratias agere, sed contrario, exp5Tv,

libres significsse.quibus Judu'i

ullo dclicalo
bnii.n
,

lanqum ordeo, sine lanqum animalia

gratias agere, pro 6Woy&, benedicere. Interpreilli

guslu, sine sensu,

In

lanlur

dUyw
egit,

ktow,', benedixit illis, id est, gratias

vesccrenlur.
scribit.

quam scnlcniiam mulla quoreprebensioncin

tardi
:

super

illos

quam
si

illi

interprelalionem nullo

que Htipcrtus
esse putat
,

Cyrillus ver

exemple- probare possunt; nos ex ips grammalic

refutare
luisset,

quasi dical Christus

homincs

possumus

enim evangelisla
kvto&s,

id dicere

voillis,

et hebetes ad inlelligcndam virlulcm

meam, facile

eos

non dixisset tbUywti

aOT,

benedixit

discumbere
quid

ut

non vrins

sed
in

possim facere. Idcmque

doceam vos Gracorum Calen

factis

sed,

twyw h
illos
:

benedixit in

illis,

aut

fa'

to

super
illis,

al et

Lucas

dicit eMv>jwv

ks, benedixit

scribit Apollinarius.

et D. Paulus, 1 Cor. 10,

16

Ta tcot^wv

t^

e/o:

Aspiciens

ix

coelum, ul ostenderet se Paire un

yia.f,

8 riByi/vi calix benedielionis, cui benedicimus

cum

divinitate

vim faciendorum miraculorum acceCbrysostomus, Eulhymius, Theophy-

pisse, Nilarius,

ipsum enim benedicimus calicem. Simile est, quod idem D. Paulus ait 1 Tim. 4, 4, 5, cibum, quem su-

laclus

ul

idem nos facere doceret, ut iidem dicunt

auelores, Leonlius cl

Ammonius;

ut ostenderet

unde

mimus, per verbum Dci sanctificari; acceditergo aliquid cibo ex co, quod benedicatur. Benediclio igilur,
et

nobis omnibus in rebus petendum auxilium, Hieronyinus, et

l)eo, ut

Beda; ut oslenderet se conlrarium non esse

idem Ammonius
et Leonlius tradunl: ut

rigilur, et

ad Deum, lanqum ad auclorem, quo petilur, diad panem, lanqum ad materiam benedi-

usque

ctioni subjectam,

quod non

fieret, si

benediclio pro

ad passionem, lanqum liomo

liujus

Deum

orans, principem
solus reddit

graliarum aclione sumerelur. Pnetere, quid caus;e

est,
nisi

mundi

lateret,

quam causam

Amne

curCbristum non legamus panem benedixisse,

monius. Aliam quoque Leonlius raiionem

Judreis fuerat, Psal. 77, 19

affert,

cm

in melius

mutarc, aut multiplicare voluit,

Ptre se majorem facere videretur, de quo dicium

:

Numquid

poterit

Deus pa-

quolidi sumeret cibum, nisi quia per benediclioncm aliquam panibus, ut crescerent, et mullipli-

cm

rare

mensam
cl

in dserta? Adnolrunt, etiam Chrysost.,

carentur, virlutem

impressil,

quemadmodm, em
1,

Leonlius

Eulbym., Christuni non qiioliescmnquc

susrilaiione, Joan.

primos parentes benedixit, Gencs.

inultiplkamhii, et replte
terrant.

28:

Crescite et

miracnlafecil, in cluni suspexisse; sed aliquando, ni

Cm

ergo Christus

hoc loco, cl

in La?ari

Il,

M,

et

suspexil in
ni

clum,

et

panes benedixit, Pairemoravit,

in oralione, qu Patrem rogavil ul se clarificarcl

suam

in

panes, qu mnltiplicarentur, benediclio-

Joan. 17, 1, ne

si

semperfaceret, videretur non sua,

si

ncm

iiifunderel.

sed alina auclorilate mirai nia facere;

nunqum,

pwttfv

non

signilicatur egisse gralias;

Et cm dicitur apud Joanncm ej;ased gratiam

Palrem suum non recognosecre.

Benedixit. Calvinislx interprelanlur, gralias
quia quod Matllmis, Marcus,
16,
c. 6,

egit,

Palris in panes, ut mulliplicarentur, invoesse : argunieiitum est, qud vetercs auclores Grci ecclesiastici transitive,

41, et Lucas, c. 9,
c. 6,

hoc verbo

usi sint

vocant enim

panem

dicunt: Eviijj*v, benedixit, Joannes,

11,

Eucharistie
log.

Stfxt*

zyapwrfiiM, ut Juslinus, 2 Apolib. 4, c.

dixit xi eixp<T'iffa;, et

cm

gralias egisset; et

quod

pro Ghrislianis, et lrenus,

34.

-769

GOIIMENTftlA-. CAP. XIV.

ddit discipulis suis
miiiislros,
,

770
lur-

Et

ut per cos
lieret
;

quodamniod
Chrislia-

autem fragmenta supei fuissent, manifeslum crat

lanqum

miraculum

qu.id, ul Hiero-

bam ex panibus

ver comedisse. Qurit Chrysostonihil superfuerit,

nymiis, et Beda scribit, significat

populum

mus, quam ob rem ex piscibus

post resurreclionem
ila

cm

num
scnl,

per apostolos fuisse pascendiim; vel ut testes

legamus mulliplicsse pistes,

cerliores miraculi essent,

quod

suis

manibus

leiigis-

ut permulli superaverint, Joan. 21, 11. Nihil respon-

quemadmodm

ait

Leontius, et Euthymius, vel,

ul allis

memori

defigerent

quod

suis ipsi

manibus

qum significare voluisse Chrislum, qud mine ex subject maleri pisces multiplicssct, non
det aiiud

conlreclssenl, ut vult Theophylactus. Videtur mihi

voluisse Chrislus miraculi gloriam se in apostolos

impotenti ull su factum fuisse,

ull

cm

postea sine

maleri lam multos procreaverit pisces, ut satuRect,

si illud,

quodammod
rint,

transferr.

Ubi multiplicali panes fuean

in

ratis discipulis multisuperfuerint.

pris

ulrm
;

in
in

manibus

Christi,

manibus aposto-

qum

hoc, fecisset. Simplicis dixerim,

ar.

primm non
id evangelisla

lorum

an

manibus, aut

in ore

sumenliuin Hilarius
in

conslare,

nihil

ex piscibus superfuerit; quin ego

dubilal. Hlud mihi

ccrlum pen videtur non fuisse

multum superfuisse credo, quamvis nec

dixeril,
colligi, salis

manibus, aut ore stimcnlium mulliplicatos, quemad-

neque Chrislus piscium fragmenta

jusserit

modm

novi luerelici docent Eucharisliam non esse

nisi in ore

esseratusad miraculi dcmonslralionem,

colligerentur.

corpus Christi,

sumentium.

Sibi

enim quoHie-

ut

panum fragmenta

Deinde, ut nihil

dam modo homines satiati miraculum

ronymus
et
in

tri-buissent.

superfuerit ex piscibus,
salis erat

ide

non snperfuisse, quia

manibus Christi
in

Chrysostomus, Leontius,

ad probandum miraculum, ut vel panes, vel

Euthymius

manibus apostolorum mulliplicatos

pisces superessent. Voluit

autem panes polis qum

fuisse pulant.

videtur,

Ulrumque probabile; sed illud, ut mihi probabilius, primm in manibus Christi, qui
erat, mulliplicatos
;

pisces superare, quia cibus est

et in

omnium

usilatissimus,
in
;

quo maxime poterat apparerc, quid

co gnre
vult

primus miraculi auclor

frangendo

posset facere. Valet hoc ipsum ad mores

Deus

enim mulliplicsse

credibilc est,

etduodecim cophinos

panes, id est, res necessariasabund nobis suppelcre;

pisces ver, id est, delicias

implcvisse, quos apostoli duodecim ad

suum quisque

ordineni ferrent, sicut Sareplana

14, 15, 16, et
illa

illa

vidua, 3 Reg. 17,

Vers. 21.

Quinque millia iiominum, Grxc, quasi

quemadmodm
etiam apud Marcum,
;

minime redundare.

altra

de uxoribus prophetarum,
:

quinque millia,
c. 6,

4 Keg.
ver
in

4, 5,

(j,

hauriendo oleum multiplicavit

deinde

44, et apud Joan., c. 6, 10, legitur. Nosler inlcr-

Apostolorum manibus, aulinipsiscophiniscre-

visse, ila ut

quantum ex corbibus,
illius

ul discumbentibus

pres neque hic neque apud Marcum legit apud Joanncm aulem legit. Quod attinel ad senlentiam, nihil interest.

darent

delraherenl;
lecylho

lanlum divinils accresceret;

Soient enim auctores sacri perfeclum

nere, etiamsi paul
hic sunt,
culi

numerum
sit.

po-

sicut in

vidux factum

est, ut
ila ut

quantum
lecythus,

minor aut major

Duo eliam

hauriebat,

lanlum rurss emanaret,

ut ail Scriptura,

non

sil

imminutiis. Inde factum est

id est,

qu propterea narrt evangelista, ut miracommendet magniludinem, qud quinque Iiomimillia fuerint, et

;

ul Apostoli

duodecim plenos cophinos,

quan-

num

qud mulicres,

el

pueros non

tum

Chrislo acceperant, tantum collegerint.

numeraverit

quorum non quidem lanlum, quantum

Vers. 20.

Et comederunt omnes. Tria hic ad miel

virorum, quia Iongo itinere vnrant; sed

magnum

raculi evidentiam

probationem

dicit evangelisla.

tamen

fuisse

numerum credendum

est,

sive quia rc-

Primum omnes comedisse; secundum

sa turatos fuisse

ligiosiores,
;

sive quia curiosiores viris fmirie sunt.

quod proplerea evangelistam dixisse Leontius, Chrysostomus, et beophylactus putant, ut miraculi veri-

Notant Leontius, Cyrillus et

in

Ammonius apud Joanncm

propterea evangelislas

Graecorum Calen

cilali,

latem ab

ipsis, qui

comederunt, probalam fuisse depris esurientes

fuerinl
;

solos viros, non

mulieres numersse, ut

JudOrum
quoque ino
nu-

monstraret,

cm

reips

et

non

consuetudini servirent, qui solos numerabaut viros,

opinionc sol saturali

lertium

snperfuisse

quemadmodm
raie esse, nihil

fecisse legimus

Mosem.
,

Id

duodecim cophinos. Duodecim autem cophinos super;;ssc

apud Dcum recenser!

et ullo in

propterea Hicronymus, Chryslomus, et Theo-

mro

esse, nisi

quod

virile sit

alque perfeclum.
c. 6,

phylaclus, et Euthymius existimaut, quia duodecim

Vers. 22.

Et statim compulit. Joannes,

eorum

16,

eranl aposloli, ut eliain Judas, inquit Chrysostomus,

conlra videtur dicere discipulos non jussu

Christi, qui sese ab

quidem

cophinum suum
stoli

ferret.

riorc versu indicavi, fuisse snspicor,

Causam ego eam, quam supuquod pris apoDei dispensatores

oculis sublraxerat, sed

in

proprio consilio,

cm eum eodem

loco usque ad
redire, con-

duodecim

hrislo plenos cophinos accepissent,

vesperum exspectssent, vidissentque non

que

cl decebat,

ut boni beneficiorum

scendisse navim, ul navigarent in Carernaum, uhi-

lanlum rcddcrenl, quantum accepissent. Qud autem

eum

qua;rcrent.

Ulrumque faclum

esse

credendum

non inlegrorum panum, sed fragmenlorum duodecim

cophinos superare voluerit, edem ratione Chrysosto-

est, et
eis ut

Chrislum, aniequm se subducerel, prcepissc

navigarent in Capernaum, et ipsos usque ad no:

mus

faclum exislimat

si

enim

inti gri

superfuissent
;

ctem exspectsse sperantes redituruni

pris compulisse discipulos

aut contrario

panes, imaginarium miraculum videri noierai

cm

navem ascendere, seque

Vers. 21 et 22. Quinque millia', Grncc quasi quinque millia uli el Marc. 6, 44. Compulit discipulos asce.ndere, qud soltis oraie vclltt, ac se populo
, ,

prx'cedere praetexlu dimitlend turb, quibus pro-

subducere.
lilx'

Et pr^cedere eum tuans fretum,

Ga-

exire, el Hcrodis insidias fugere

771
*ectis
ret.

IN

MATTIMSUM
ver, et Marcu'a,

772

ipsum

in

montem
Iioc

relicl turb fugisse, ut ora-

cm

vellent solum

miraculum

in

mari

Sed Joannem

secundum narrasse, prhnun)

ut se reliclo

faclum exponere, et
rain

quomod iterm
ila

Cbrislus in terin

prseteriisse.

Quare ver compulerit,

pra>

Gerasenorum

trajecisset, qua;

autem

Caper-

navigarent

duse ex evangelislis causa; colligunlur,

naum

acciderant, prterire,

narrant hisloriam, ut
illud

altra ex Matlhaeo, versu scquenli, quia volebat solus

significare videantur
cidisse,

miraculum

maris tune ac-

orare, ideque prmissis discipulis, et relicl turb

in

montem

solus ascendil. Altra ex Joanne,

c. 6,

15,

ubi propterea dicit solum in rnonlcm fugisse, quia

sciebat fore ut turba veniret, ut se raperet, ac
faceret. Volebat
et

cm in Gerasenorum terrain discipuli navigarent. Eadem enim fuit navigalio, nisi qud aliquanlUper in Capernaum commorati sunt, dm de corpore
Vers. 43.
in

regem

cl sanguine suo Christus disserebal.

enim expcditns

esse; et tol turb,

,

Ascendit
et ibi

in

montem solus orare.

;

Bis
si-

ab apostolis, ut

cm

periculum immineret

moI" SI

montem
ut in

ascendisse constat ex Joanne

primm

inenlo leinporis, ut poslea fecissc credendum est,

mul

deserlum locumvenil, cG,

sedebat

3, subtil ergo in

acra permeans discipulos consequerelur. Videlur ctiam

c ralione sequenli rniraculo occasioncm prxberc voluisse
;

montem Jesu,

cum

discipulis suis.

Deinde

nisi
illi

enim apostolos
forlassis in

prscniisi'-sct,
;

neque labo-

remigando neque super mare ipse ambulsset, neque Petrum jussisset ambulare, qu omnia miracula uno facla sunt leuipore. Aliam
rssent

qum Apostolos dimisissel, ibidem vers. 1S. Jsus ergo cm cognovissel, quia venluri eranl, ut caperenl eum et facerent eum regem, fugit iterm in montem ipse solus. Pris fugeral, ut
posl faclum miraculum, et poslea
,

lalerct;

nunc

fugit, ut oret.

Chrysostomus, et Theophylactus affcrunl causam,

ut fragmenta panum, quae superfucrant,
taient, aesoli inter se prteritum

Vers. 25.

Quarta autem
vigilia:,

vigilia noctjs. Uitima,

1

secum por-

qu

matutina dicebalur, Exod. 14, 24, et

Reg. 11,

miraculum reco-

11. In quatuor partes militari arlc dislribulam fuisse

gnoscerent. Compulisse autem eos dicit evangelista,

noctem, qiue quatuor

qud

vigiles quater
;

mu-

ab eo discedere noluisse, ut llieronymus, Chrysostomus, Theophylactus adnolrunt. Atver non eorum solm erga Chrislum amori
quia credibile est
illos
;

larentur, vocatae fuerint,

ris

nemo
Jud.

nescil

et in Seriptu-

sp etiam indicatur
;

7,11,19;

Thren. 2

19

Luc 2,8,

cl 12

38. Triplicem igitur faciendi

sed

commun ctiam humanilali repugnare

videbalur,

miraculi occasionem Christus exspeclavit, ut discipuli

esseut in medio mari, ubi nulluin

ut discipuli
et

magistrum solum inter bomines iguotos,

humauum
ni

auxilium
,

quidem cilra mare relinquerent, cm ipsi esscut ultra mare navigaluri; sed obediunt tamen, quia sc.unt, nihil esse, quod Christus facere non possit. Et prvECEdere eum transfretum. In regionem Gerasenorum, quu;
ultra

exspeclarc polerant

ut ventus contrarius esset

et

navis magnis flucbus jactarelur; et

gilia

lima noclis vi-

venirel, ut

discipulorum fidcni,
ut

patientiamque

probarel;

simul
;

miraculi

necessilatem aposloli

Itaque nunc non solm parlem

lacum eral, ut constat ex versu 34. unam lacs, aut promou-

cognoscerenl

aec enim solebat sine necessilaU

eque cognit, atque perspeel miracula facere. Haec

fer
ille

torium, ut ante adnavigrant, sed lotum penits lacum trajecerunt. Voluit enim Christus Galil fugere, et
in

monet,

eadem Leontius observavit; habenlque, ut idem utile documentum, non debere mirari nos,
adversis condictamur, non continu di-

opposilam Gerasenorum regionem venire, et ut

si,

cm rbus

llcrodis insidias vilaref, et ut

eorum

declinaret stu-

dium, qui

sibi

eum regem
marc

facere volebant. Videri

vinum nobis auxilium adesse videalur; voile Deum noslram pris palientiam experiri, cerlamenque nostrum, quasi
vigilia
,

potest contrarium, quod Joannes scribit, c. 6, 17. Venisse discipulos trans

lisfacit,

spcial

orem,

contemplari

in

ullim

in

Capernaum. Neque

sa-

id est,

cm

in

extremum periculum adducti

scribit

quod Augustinus,

lib.

2 de Consensu evangel.,
dicit

sumus. Idem Cyrillus

6, 17.

Alexandrinus

Joan.

c. 48,

respondet, Genesareth, que eos Matlhus ve-

nisse dicit, esse prop

appulisse.

Capernaum, qu Joannes

Ambulans supra mak.e. Calvinus limens ne corpus

Cbrisli in
lur
,

Rpugnt enim geographia, ex qu mani-

festum est Genesareth in altra opposil lacs parte

esse. Idque ex superiore c. 8, 28, et 9, 1, colligilur;
si

nulluin vult in eo

Sacramento Eucharislia; possc esse videamiraculum esse faclum non

,

ex utero virginis

itategr

virginilate prodiisse; non,

;

duo

illi

inter se loci conferantur. Constat ex

Joanne

anlcqum
clausis

lapis

removerelur, exiissc de scpulcro non

;

et discipulos, et Christum pris venisse

Capernaum,
Joannes de-

ad discipulos ingrtissum januis

non faclum

ibique prclaram illam de corpore, et sanguine suo

invisibilem per

mdium eorum,

qui prehenderc vole-

disputalionem habuisse,
scribit.

quam
ex eo

tolo c. G

bant, evasisse

non super liquidas undas ambuls^e.

lia-resim
,

Constat miraculum hoc in mari faclum lune

Dcniquc
luit

ut

unam dfendent
et

necesse

illi

accidisse,

cm

discipuli

loco, ubi

panes Chri-

limitas

inaudilas
,

haTCscs excogitarc.

Dicit
Vv-

stus multiplicaverat, in

Capernaum noctu navigarent.

Gerasenorum regionem
ulira

Christum non
quidis aquis
ut

Deinde ex Capernaum

in

effecisse ut grave suum non mergeretur, sed aquas

corpus- i
ita

solidsse,

lacum navigsse. Joannes ergo, quia volebat disputationem illam de corpore

et

grave suslinerenl corpus.

sentit

Non

audet

homo

impius,

sanguine narrarc, rcliquit

quod
est

palam dicere; sed cjus tamen senieniia

id

profeclionein in regionem

Gerasenorum. Malthyeus

Christum

facere

non poluissc. Nec enim

;

ali

Vers. 23.
fiolent

Vespere
:

distinguera

vesperam Judaei ; duplicem prions lit meutio, v. 15, ab hor

de meridie incipit hoc loco secunda vespera commemoratur sub occasum soli
terti

775
do causa fecisse negat
crdit. Isto
ciale
,

COMMENTAI A.
nisi

CAP. XIV.
mare ambulanlcm vidissenl? prsertim
credanl Christum, nisi conglaciato mari
tuisse? Opinor, non trepidsseni
, ;

774

quia potuisse facere non

fuissent in navi, cl in mediis tenebris aliquem super

,

san modo et barbara- gentcs prop glahabitantes super

cm non
facere po-

mare

mare ambulant, super

7, scribit,

id

mare currunt, super mare carpenta qundrigis ducunt.

lito

modo

inajus
fecil
:

illa,

de qu Maro, iEneid.

niiraculum

quia neque Chrineque speclrum esse credidissent; sed fuco oculos falli sic enim soient miracula, qu in Eccle-

stum

Qu mare
Ferrel
Isto

per

mdium

fluclu suspensa tumenti

si fiunt, interpretari.

Al

dicit

Marcus

c.

6, 52, Apo-

iter, celeres

nec tingeret cequore plantas.

siolos

non intellexisse de panibus, quia

facile fuisset

erat cor

eorum

modo nec
,

Pelrus mergi poluit. nec timere. Sosil

obccalum;

bonis viris id in nicliorem

signilical ita

lidum enim erat mare. Sed nescio utrum ineptius

ista

parlem interpretari. Non enim

cor eorum

dicere
,

an refutare. Tanlm adinonere lectorem

hoc loco

volo

ne Hieronymi non ben intellecl senlenti

obexcalum fuisse, quod omnes turb

potucrinl cogilarc
plicaverat
,

ut paul ante faclum

miraculum,
,

inlellexerant,
,

non intellexerint
,

fallatur.
licb

Cm enim

dicit
,

Tu

prcipe

cl il-

sed ade fuisse atlonilos

et obslupefactos

ut

non

solidabuntur

und

non

signifient ver fuisse sosi

eum

qui paul ante panes multi;

lidatas; sed perinde corpus susiinuisse, alque

lidx'

sofiet

ambulare super mare potuisse

ut solet

cl

concrelne

fuissent; addit

enim

Et lev

subilus horror aut eripere, aut impedire rationem.

corpus quod per segrave est;

fuerint
,

cm nec
,

aqua solidal
,

Quia phantasma est, spectrum

tini,

et

visum vocant La-

nec corpus lev faclum

in liquidis,

sed efectum

ut

quidquid corporea apparel forma, quod corpus

sil,

grave corpus
geretur.

ac mollibus aquis non merinlelligendum

,

non
sil.

sive anglus, sive

s|ieclra

dsemon

sive alius spiritus

Eodemque modo
:

quod hoc
utw n
Illi-

Ejusmodi

aliquando videri vulgaris opinio

loco Leontius scribit

fi>a<r, /ai 7tepii7tTt

ri s

Gsw

Zk

h-xmpM
IloC

erat, uteolligiturexLuc,
c.

c.2i,37, et ex Aclis Apost.,

,

t^vw to Saro;.

enim

12

15. Et quia aut nocuisse mullis

aut nocere

raculum

fuit.

Atque hoc sensu veleres auciores

Interpellt.

Jusli-

posse credebantur, aposloli timuerunt.

nus, q. 117, et D. Aug., ser de

bros., lib.
1

Tempore, 159; Amc. 5,

Vers. 28.

Si tu es.

Hic eliam

omnes

hxretiei

de

Vers. 2b\

Et videntes eum
etiaiii

Job

interpretantur.

Petrum multis modis reprehendunt,

quasi in fide dubilaverit
aliis
;

et quia dixit, si,

supra mare ambuCalvi us apostolis

in
,

et quia voluit solus dimissis

lantem turbati sunt. Hic

ut sibi videtur, major,

ad Christum

ire

quod

alius haereticus slultuni

dicit.

de apostolis

mari pericli-

fervorem, alius arrogantiam fuisse

Hi'arii el

Hic quoque
quid inler

taniibus, alque turbalissecurus judical. Crassi sluporis, et

Hieronymi verba subseribam,

ut,

brnlac

ignorantke fuisse dicit, quod aposloli

,

noslros, et hareticqrum interprtes

sil

discriininis,

turbati fuerint

neque Christum super mare ambutain

prudens leclor cognoscat. Et hoc

Petro considerandum
larius singul;
ri,

inquil Hilarius, in

lautem agnoverint. Alius non minus, sed non

est, fide

eum

cteros anteiisse. Hi-

celebris hxTelicus ingralitudinem et incredulitatem

et excellenli Pelii (idei, isti infideli-

vocat.
ter

Apponam
,

Hilarii verba, ut ei

appareat, quid in:

lali, stullilix et

arrugantiai tribuunt,
ire volueiit.
locis

qud ad Chrisic
fidei invenilur

hxreticum

Chrisiianum spirilum inlersit

Et

stum super mare

scribit.

Hieronymus aulein

quia de Anticlnisli consuetudine ad

omnem
octtlis

tentationum
fal-

In omnibus

ardentissim

mvilatem
sas

solliciti

eranl , eliam ad
et

Domini adventum

Petrus, quod

cm

multis probsselcxemplis, addidit:

rerum imagines,
Si

subrepentia

figmcnla me*
illi

Eodem
gislri

igitur (idei ardore,

quo semper, mine quoque

cce-

tuentes.

hoc Calvinus fecisset, cm

in

primni
illi

teris lacentibus crdit se

,

posse facere per voluntatem

main-

haeresis venit

menlem
De

si,

crn diabolus
,

in
;

quod

Me

polerat per naturam. Salis nobis erat

Chrisli speciem

transliguratus apparuit

limuisset

Hilarium et

Hieronymum omnibus Calvinislarum

:

haereticus
ris, et

non

fuisset.

rc loquamur,

si

crassi erro-

terpretibus opponere

sed magistruin Christum audiaPciri desiderium et petilioaem

brut*

fuit ignorantia,

qud

aposloli ad aspeturbati
fuit,

mus.

111e

quidem cerl
;

ctum

Christi super

mare ambulantis
,

sunt

non reprehendit
pelivisset, qui ab

sed polis concedendo probavit,

si

crassi eliam sloporis

et

brla ignoranli

qud
hoc

non concessurus profect,

arroganler,

si

sine fide
faciebat,

sanctissima Christi mater ad aspectum et saluiaiio-

omnibus, quibus miracula

nem

angeli lurbata est

Luc.

1
,

29. Pnitet
ist
,

me

(idem exigebat. Neque reprehensionem praetermisisset,

si

exemplum
facile

posuisse verentem

ne

ut sunl pii,

eum reprehensione dignum

post,

judicsset. Keprehendit
timuit, repredicit si tu es,

concdant. Rogabo tamen eos

,

si

tam crassus
si

enim paul

cm, proplerea qud

apostolorum stupor

si

tam brla ignoranlia,

et incredulitas luit,

tam

hensione dignum judicavil.

Cm

ergo

non ferenda ingratitudo,

quid est

non dubitat de

fide,

sed de facto. Credebat enim posse

qud Christus, qui levioribus eos

hendit Petrum
stolos,

in

rbus solet repre-

Christum
larel,

efficere ut ipse

quoque super aquas ambu-

hendere, hic non reprehendit? quid est, qu^d repre,

quod

Calvinistue

non credunt, sed dubitabal, an

qud timuerit

non reprehendit apo-

Christus essel, qui loquebatur, an aliquis spiritus qui

se 'Christum esse fingeret, quia sciebat aliquando Sa-

qud

turbati fuerint? lllud eliam rogabo, quid

isti

est,

qud Christus apostolos non reprehendit,

nisi

lanam se

in

angelum
,

lucis transligurare; et volebal

,

reprehendunt ?
lbrtassis urgeo,

quia
licet
isti

isii

antichrisli sunl?

Nimis

probare spiritus

an ex Deo essent

quod

Calvinistse

sed

apostolorum causam agenti

,

non

faciunt. Si
,

enim de

fide, ut ait Theophylactus,

adhuc urgere. Quid

fortes bseretici fecissent

si

dubitasset

non dixiwet ; Jub

m ad

te

vmire mptr

, ,

77S

IN

MAT THJIUM
apostolos Christum in navim excipere,
noluisse
,

776

aquas, volcns Ioquentis verba factis probare. Sciebat

eum ver
;

tunt

cnim posse quidem angelum

et

malum
ut

et

bonum

sed un

cum Petro magno

,

spatio, ut ejus

sumpt humani corporis forma ambulare super aquas,

et Christi

confirmaret fidem, super aquas ambulsse

cm

ver

praestare

vocem imitari non posse.

sed

aliis,

idem facerent,

prope terram essent

navim ascendisse. Mihi non videlur Joannes significare voluisse non ascendisse
in

Vers. 29.

Veni. Ide Christus Petro, quod

dignam suo,
quod
id est,

petit,

Christum
ret; quia

in

navim, sed non fuisse opus, ut ascendenavis ad terram appulsa est. Quinfacta sunt
,

concedil, ut se esse doceat, quod experiri Pelrus volebat. Calvinus

momento

haeretico spiritu

que ergo uno lempore miracula

super mare ambulavit

Chrislus

ralionem reddit,
ipsa redargueret
,

ul, inquit, ejus

slultitiam experientia

per ara, ut opinor, raptus apostolos consecutus est,

,

in mediis (luclibus mergeretur.

ut

Petrus ambularet
,

effecit
,

Iiaque stultiliam vocat, quod Pelrus crediderit posse

se jubente Cliristo super aquas ambulare
citare opus fuit, ul hreticus ab
:

ventum
atque
iu

et

tempestalem compescuit
ascendil,

navim

simul

quod re-

eam

omnibus

spirilus co-

Vers. 33.
sostomus, et

Qui autem
alii

momento ad terram
in

appulit.

navicula erant. Chryinterprtes apostolos in,

gnoscatur; refulareopus non

est. Kefellit

Hieronymus

fer

omnes

boc loco Marcionislarum

et

Manichaeoruin errorem,

lelligunt. Alii

nautas et vectores

quos credibile est

,

qui Christum ex eo probabant non verum, sed phan-

fuisse nonnullos. His

magis assentior

quia quod se-

lasticum corpus habuisse, qud supra aquas ambulaverit.

quitur, venerunt,
lins

et

adoraverunl

eum

dicentes, ver fi-

Pelrus enim auclorc Cliristo idem fecit

,

qui

Dei

es

parm mihi videlur

ait, c.

apostolis convenire

verum tamen
Fuerunt, ul

non pbantasticum corpus babebat.

de Baplismo, Terlullianus, qui

qui

jamdudm credebant eum

6
,

lilium esse Dei. Itaque

ait in lib.

quod Joannes

22

non

inlrosse

Christum
;

dicerent Apostolos non alium baplismiun rcpiss,

cum

illis

in

navim, sed solos discipulos abiisse

non

qum qud
aspersi.

fuerinl

in

bac lempestalc undis maris

:

est intelligendum solos discipulos abiisse, ita ut

nemo
,

Quibus his verbis respondet Aliud

maris
;

est aspergi,

prter

illos

fuerit in navi

sed solos discipulos

id

vel intercipi violenti

ligionis.

aliud tingi disciplina re-

est, sine Chrislo.

Vers. 30.

Videns

Veneru.nt. Postqum ad terram appulissent, ut in-

ver ventum validum timuit.

in

dicat Marcus, c. 6, 54.

Hlceliam hrelici invehunlur

in illuia

Pelrum, ncce, qu

Ver

fii.ius

Dei es.
,

Non adoptione

sed natur

Chrislus usus est, reprebensione conlenti, scveriorem

non ul virum justum sed ut verum Deum confilenlur.

censuram stringunl. Non considrmes huesse praesenlibus periculis commoveri.

Eo nimirm modo quo Pharisi

esse, Joan.

lilium Dei esse ne-

manum
mana
,

Hu,

gabant pro eodem accipientes filium Dei, atquc

Deum
,

inquit

Chrysostomus Pelrum excusans

licec

10

33

De bono
sis
,

opre non lapidamus te,

condilio est, ut difficilioribus

nonnunqum

superatis suc-

sed quia tu

cm Iwmo

facis le

ipsum

Deum

cm

citmbat in minoribus.

Quod etiam
est.

Elias sub Jezabel, et

non

se
:

Deum

sed Filium Dei esse dixisset, et Joan.

liabemus,
et

Moses

in

j*Egyplo

passus

Plus eiiam excust

19, 7

Nos legem
Dei es

secundm tegem nostram

:

Tbeopbylactus, non omnin'o, inquit, dubilavit, qui clamavit, Domine, salvum

dbet mori, quia Filium Dei se (ecit, et Matih. 27, 40

me fac.
fidei.

Si

Vers. 31.

Modice

filius

descende de cruce.
,

Hc cnim omnia
,

Magna quidem

erat et

non de adoptione
id esl,

de qu dubium non erat

sed de

singularis fides Ptri, qui,

quod Christus

faciebat, se
,

natur inlelliguntur.

Nam

Christum esse filium Dei

si

q^oque eo juvante facere posse crediderat qui se

riculb

in

virum justum, nemo dubitabat, neque

quis

!are ambulaturus miserai super aquas, sed prsenli pe-

se eo

modo

filium Dei esse diceret

lege

puniendus

bumano timor correptus

esl. Si
et

Apostolo Petro,

erat. Itaque valet contra

Arianos hic locus. Adnolavit

inquit Hieronymus, de cujus fide,

ardore mentis supra

:

etiam Chrysostomus Christum eos qui se filium Dei

appellabant
,

diximus

qui confidenler rogaveral Salvatorem dicens

le

non reprehendisse

sed eorum polis

confirmasse.
,

Domine, jub me venire ad

liun timuit, dicilur,

super aquas, quia paulu-

opinionem multis coram

Vers. 34.
ultra

factis miraculis
in

modk fidei,
qui
?

quare dubilsti

quid

Venerunt

terram Genesar

quae
vi-

nobis dicendum

esl,

hujusmodic fidei, ne minimam

Dubilari potest
, ,

lacum

eral, et

unde lacus nomen acceperat;

c.

quidem liabemus porliunculam

quam

de supra, vers. 22, et

Vers. 35.

8, 28.
,

ob rem Christus permiserit aul mergi

Respondent Chrysostomus
Ardebal animi
et

aut timere.

Et

cum cognovissent eum

quia jam anle
c. 8,

rumore,

Thcophylacius, ne lanto
:

inquit Hieronymus, non facie. Sed et facie mullos

eum
,

miraculo superbiret. Hieronymus ver his verbis

fides
,

cognovisse credibile

est,

ibi

fuerat

et

sed

humana
non

fragilitas in

profun-

duos dx'inoniacos curaverat,

cunt nonnulli non

28.

Quod autem

di-

dum

trahebat.

Paululm ergo

rclinquitur tentalioni, ut
facililale postulationis,

eodem

die quo Christus e appulit,

;

augealur

fides, et intelligal se

haec, qua narrt evangelistaj accidisse

sed postqum

sea potenli Domini conservt um.

ejus advenlus

fam percrebuisset
videri potest

evangelistam vero
,

Vers. 32.

Et cum
c.

ascendissent. Christus et
,

res diversis gestas diebus copulsse

bile. Illud

non

est incredi-

Petrus. Joannes,

21

videlur signilicare Chri,

mirum

cur nune Genesareni

stum
cipere

in

navim non ascendisse. Voluerum

in

inquit, ac-

tant avidilale Christum cxcipiant,cm

non mult ante

34. Facilis re-

eum

navim,

et

slatim navis fuit ad terram.

,

de suis
sponsiu
;

eum

finibus ejecissent

c.

Respondent Chrysostomus

et

Theophylac. voluisse

Crverai tuiraculoruiu ejus fania, crverai.

77/
ut ait Chrysostomus,

COMMENTARIA CAP. XV.

eorum
fides.

778
est
,

ignorabat. Ilaque, qui pris sciens eos non esse

Hoc Christus non ma,

soient.

Sed verendum

ne Christum eliam Calvi-

nus reprehendat, qud Genesarenorumsupcrslitionem

factis miraculis

turos ad recipiendum Evangelium

inde discessit

confirmasse videatur

et

nos

in

simi-

nunc maturos esse

Vers.

sciens, quasi ad

messem

rediit.

lem errorem sanclorum reliquias vencrandiinduxisse.

stimenti ejus tangerent.

36. Et rogabant eum, ut vel fimdriam veQuorum (idem evangelisia

quasi supcrstiliosos accusai

Hoc enim,

si

auderet,

potest dicere,

quod

alibi

homo impudens diccret. Neque eum dixisse memini, non esse

ut singularem, laudans dclart, eos Calvinus.

liomo
ta-

religiosus

qud ad

hoc imitandum, qud non ortlinarium, sed extraordinarium sit exemplum. Ordinarium enim profect est,

ctum
cet

veslis Christi gratiam reslringere videantur. Liilli,

quod quoliescumque
quicumque tetigerunt
morrhoissa
leligit
,

fit

miraculum sequilur.

Hic,

enim

cui hresiarchae esse licuit

quse evan-

salvi facti sunt, c. 9, 20, 21; hae-

gelisia: laudant,

reprehendere. Non ergo significalur,

,

et curala est.

Quid ergo est ordi-

ut isle novus prophela somniat

Genesarenos ad
;

ta-

narium,
doleat.

si

hoc non est? Adjiciam, quod vald Calvino

scribit

ctum fimbri
tam eorum
ejus taclu

Christi gratiam restrinxisse

sed tan-

Chrysostomus

hoc loco nos non solam

in

fuisse fidem, ut crederent vel solo fimbrix

fimbriam, sed totum Christi corpus

Eucharisti apud

omnia morborum gnera curari posse. Hoc

illos,

nos habere

si illi

qui fimbriam tangebanl, sanabansi

enim sensu narrt evangclista rogsse

briam veslimenti ejus tangerent.

ut vel fim-

tur, quant

magisnos,

Chrisli corpus

langamus?

An autem hc

vera,

Chrysostomi sentenliam mullis experientia miraculis

confirmavit. Narrt Gregorius Nazianz. in oraiione
i'u-

eteximia

fides,

an superstitio

fuerit,

melis, ut opi-

nor, Christus factis,

qum
non

Calvinus verbis declarabit.

,

nebri pro sorore su Gorgoni

gravissimo

eam

laclu Eucharistiie

Quicumque

inquit evangelisia
,

tetigerunt

salvi

facti

morbo

fuisse

curatam.

sunt. Miracula fidei

superstilionis respectu fieri

CAPUT XV.
1.

CHAPITRE XV.
scribee

Tune accesserunt ad eum ab Jerosolymis

:

et pharisi, dicentes 2.

Quare

discipuli

lui

transgrediuntur traditionem

senioruin? non enim lavant

manus suas cm panem

ait illis:

manducant.
3. Ipse

autem respondens,

Quare

et

vos

transgredimini

mandatum
dixil:

Dei propter traditionem ve-

stram?
4.

Nam Deus

Honora palrem

et

malrem

et

Qui maledixerit

patri vel malri,

5.

morte morialur.
:

dicilis Quicumque dixerit patri vel Munus quodeumque est ex me, tibi proderit: 6. Et non houorificabil palrem suum aut malrem suam et irrilum fecisli mandatum Dei propter tradi-

Vos autem

Alors des scribes et des pharisiens de Jrusalem s'approchrent de Jsus, et lui dirent 2. Pourquoi vos disciples violent-ils la tradition des anciens? Car ils ne lavent point leurs mains lorsqu'ils prennent leurs repas. 3. Mais Jsus leur rpondit: Pourquoi vous-mmes violez-vous le commandement de Dieu pour voire tradition? Car Dieu a dit 4. Honorez votre pre et voire mre et Que celui qui dira des paroles outrageuses son pre ou sa mre, soit puni de mort. 5. Et vous, au contraire, vous dtes Quiconque dira son pre ou sa mre, Anathme soit Dieu tout profit que vous tirerez de moi,
1.
:
:

matri,

6. Celui-l
:

ne doit point honorer

son pre ou sa
le

mre et ainsi vous avez rendu vain ment de Dieu par voire tradition.
7.

commandede vous,

tionem vestram.
7. Hypocritoe,benprophetavitdevobislsaias,dicens
8.

Hypocrites, Isac a bien

:

prophtis

disant
8.

Popuus hic

labiis nie

honort, cor autem eorum

est loin
9.

Ce peuple m'honore des de moi

;

lvres

mais son cur

longe est me.

9.

Et

c'est

en vain

qu'ils

Sine causa aulem colunl

me

docentes doclrinas

seignent des

maximes

et des

m'honorent, puisqu'ils enordonnances humaines.

il

et

mandata hominum.
10. Et convocalis ad se turbis dixit eis
;

10. Puis ayant appel le peuple

tez, et

leur dit

cou-

comprenez.

Audite, et

intelligite.

H.Nonquod
12.

intrat in

os,

coinquinat

hominem

Ce n'est pas ce qui entre dans la bouche qui l'homme mais ce qui sort del bouche c'est ce qui souille l'homme.
11.
souille
;
,

sed quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem.

Tune accedentes
ille

discipuli ejus,

dixeruntei:

Scis quia Pharisa?i,audito verbohoc, scandalizali sunt? 15. At

12. Alors ses disciples s'approchant lui dirent Savez-vous que les pharisiens, ayant entendu ce que vous venez de dire, s'en sont scandaliss ?
:

respondens, ait: Omnis planiatio

quam
:

13. Mais il leur rpondit Toule piaule qui n'aura point l plante par mon Pre cleste sera arrache.
:

non

plantavit Pater
:

meus

cleslis, eradicabitur.

14. Sinite illos

cci sunt, et duces csecorum

c-

cus aulem sicxco ducatum prastet,

cadunt.

ambo
ei:

in

foveam

14. Laissez les; ce sont des aveugles qui conduisi un aveugle en conduit un autre, sent des aveugles ils tomberont tous deux dans la fosse.
:

15. Pierre prenant la

dixit

parole, lui

dit:

Expliquez-

Respondens autem Petrus, nobis parabolam istam.

1 S.

Edissere

nous celle parabole.

16. Jsus lui rpondit; Quoi!

vous avez encore

16. At 17.

ille

dixit:

Non

intelligis

Adhuc et vos sine intellectu estis ? quia omne quod in os inlrali , in

secessum emittilur?
I

vous-mmes si peu d'intelligence? 17. Ne comprenez-vous pas que

dans
suite
la

bouche descend dans

lieu secret?

le

tout ce qui entre ventre et est 't en-

venlrem

vadit, et in
8.
s.

au

XXI,

25

779
18. Qii
et ea

IN

MATTHyEUM
18. Mais ce qui sort de la bouche part du -j ' et c est la ce <I ui souill e rhomme;

780

aulem proccdunt de ore, de corde exeunl;

cur,

coinquinant

hommem.
fornicalioncs
furta, lestimonia,

19.

De corde euim exeunt cogilalioncs mal, hoadulleria,

,

micidia,

19. Car c'est du cur que viennent les mauvaises penses, les meurtres, les adultres, les fornications, les larcins, les faux tmoignages, les blasphmes.

blasphemiae.
20. ILec sunl qua coinquinant
ti
;

;u,

loin

hominem. Non loinanibus manducare, non coinquinal homi-

20. Ce sont l les choses qui souillent l'homme mais de manger sans avoir lav ses mains, ce n'est point l ce qui rend l'homme impur.
;

iicin.

21. Jsus tant parti de l se relira

el

du ct de Tyr

de Sidon.

21. El cgressus inde Jsus secessit in parles Tyri

et Sidonis.

soi lie

22. Kl ccce millier

Chanana

22. Et voil qu'une femme chananenne, qui tait de ce pays-l, s'cria, en lui disant Seigneur, (ils de David, ayez piti de moi; ma (ille est misra:

finibusillis cgrcssa,
fili

blement tourmcnlc par

le

dmon.

clamavit diceus
lili.'

ci

Miserere me, Domine,

David

mea. mal dcemonio vexatur.

23. Qui

non respondit

ci

verbuin. Et accedcntes
:

23. Mais il ne lui rpondit pas un mol. Et ses disciples s'approchant de lui le priaient, en lui disant : Renvoyez-la, parce qu'elle crie aprs nous.

discipuli ejus, rogabanl coin, diccntes

Dimiltc eam,

24. H leur rpondit Je. n'ai cl envoy qu'aux brebis perdues de la maison d'Isral.
:

quia clamai
2i. Ipse
nisi

po.st

nos.
ait
:

aulem rcspondens,
vcnit,

Non

suin missus

25. Mais elle s'approcha et elle l'adora, disant gneur, assistez-moi.

20. Il lui rpondit pain des enfants pour
:

Sei-

ad oves qux perierunl donis

illa

Isral.

25. Al

H
le

et

adoravit

eum, dicens
est

Do-

n'e^t pas juste de prendre donner aux chiens.

le

mine, adjuva me.

20. Qui respondens, ail
:

Non

bonum sumcrc
:

les petits

panem
ediini

filiorum, et millere canibus.

illa

27. Elle lui rpliqua : Il est vrai, Seigneur ; mais chiens mangent au moins des miells qui tombent de la table de leurs matres.

27. Al

dixit

Eliam, Domine

nam

cl catcHi

de micis quae cadunt

de nens domiiiorum

suorum.
28.

28. Alors Jsin lui dit O femme! votre foi est grande. Qu'il vous soit fait comme vous le dsire/,. El sa lille fut gurie l'heure mme.
:

Tune respondens
:

Jsus, ail

illi

mulier,

mafi-

gna
lia

esl fuies tua

illa

Pal

libi sicut vis.

Et sanala

est

29. Jsus tant sorti de l, vint prs de la Galile cl, tant moul sur une monlagne
;

mer de
,

il

s'y

assit.

ejus ex

hor.
transsset inde Jsus, venit secs

29. El

cm

mare

Galilue, et ascendens in

montem sedebat

ibi.

50. Et accesserfcnt ad

eum

turbee mullue, habentes

50. El de grandes troupes de peuple vinrent l'y trouver, ayant avec eux des muels, des aveugle-;, des boiteux, des estropis, et beaucoup d'aulres malades. Et ils les mirent aux pieds de Jsus, et il les gurit ;

secum mutos,
tos
:

c;eeos, claudos,

dbiles, et alios

mul-

et

projecerunt eus ad pedes ejus, et curavit

eos

De sorte que ces peuples taient dans l'admiravoyant (pie les muets parlaient, que les hoiieux marchaient, que les aveugles voyaient ci ils rendaient gloire au Dieu d'Isral.
31.
tion
;

51. Ita ut

lurb niirarenlur videnles mutos

ambulantes, excos videnles
Isral.
:

lo-

quenlcs

claudos

et

J'ai

magnilicabaiil

Deum

52. Or, Jsus ayant appel ses disciples, leur dit : compassion de ce peuple, parce qu'il y a dj trois jours qu'ils demeurent continuellement avec moi, et
ils

52. Jsus auiem, convocatis discipulis suis, dixit

Misercor turbre, quia tridujam persvrant mecum,

et

et je ne veux pas les renmang, de peur que les forces ne leur manquent en chemin.

n'ont rien

manger

voyer

qu'ils n'aient

non habeni quod manduceut

in via.
:

el dimiltere

eos jc-

junos nolo, ne denciant

33. El dicuntei discipuli

Unde ergo

nobis in dc?
illi

33. Ses disciples lui rpondirent Gomment pourrions-nous trouver dans ce dsert assez de pain pour rassasier tant de peuple?
:

serto panes lanlos, ul saturemus

31.

turbam tantam

3i. Jsus

leur

demanda
:

Combien avez-vous de

Et
:

ait illis

Jsus
el

Quoi habelis panes? At

pains?
sons.

Ils lui

dirent
.
il

Sept, et quelques petits pois-

dixerunt

Septem,

paucos pisciculos.

55. Et prxcepit turbx, ut discumberent super ter-

35. Alors
la terre.

commanda au peuple de

s'asseoir sur

ram.
36. Et accipiens septem panes, et pisces, et gratias

agens

fregit, et dedit

discipulis suis, et discipuli de-

derunt populo.
37. Et comederunt omnes, et saturai; sunl cl quod
superfuit de fragmentis, tulerunt septem sporlas plc-

50. Et prenant les sept pains et les poissons, el rendant grces, il les rompit, el les donna ses disciples el ses disciples les donnrent au peuple.
;

57. Et

ils

mangrent

tous, et

furent rassasis: cl

on remporta sept corbeilles pleines des morceaux qui

claienl restes.

nas.
38. Erant
lia

aulem qui manducaverunt, quatuor milet mulieres.

el
<

hominum, extra parvulos

Mageuan.

58. Or, le nombre de ceux qui mangrent tait de quatre mille hommes, sans compter les femmes et les
petits enfants.

39. Et dimiss turb,

Venit in fines

ascendit in naviculam,

39. Et ayant renvoy le peuple, il monta sur uft barque, et vint aux confins de Magdan.


Ml
Vers. 1.

COMMENTARIA. CAP. XV.

782

GOMMENT AKI A.
sostomus boni. 52, Joan.
sluin,

Tunc. Cim totfccisset miracula, Cliryc. 7, 1, videturdocereChriaccidii,

Clirislum ejusque discipulos

j

gravent

invidi.

Nec
soli-

dicunt
sil,

Quare

non lavas manus, cm crcdibile

discipuli lui, aut quia

cm hoc

jam

in Galilseam rediisse.

Posl

non magis Clirislum qum discipulos lavare

:

kc, inqnit, ambulabal

voicoal tn
inter f'tcere.

Jsus in Gatilce;

non cnim

tum?sed
cis

Quare

non sunt ausi

Jud

ainbulure, quia quierebanl

eum Judi

ilium accusare, aut quia discipulos accusantes

morda14,

eum
:

accusare videbanlur, sicut,

lu

c. 9,

non

Ab

Jerosoi/vmis. Pcr onines tribus

,

inquit Chryso-

dicunt
lui

Quare

non jejunas? sed

Quare

discipuli

stomus, et Euthymius, et Leoniius

Pharisa dispersi
;

eranl

Scrib

cl

non jejunanl?

sed

omnium

arrogantissimi eranl

Vers. 5.
lavandi

Quare et vos?

Nibil de traditione

Jerosolymilani, quod in principe habitaient civilale,

manus

dicit, ne, si laudaret,

approbare,

si

non

omnium sapienlissimi,liaberentur. Mclis dixissenr, per omnes civitates, autperomnia loca, olTheophylactus dicit, qum per omnes tribus, quia tribus lune non eranl nisi duie, qu sol ex Babylonico redierant exilio. Pc scribis elPharisxis vide qu diximus, c. 2, 4. Quod quidam dicunt hos concilio Jerqsc-lymilaet

Iaudaret, vituperare videretur, et sine necessilale in

invidiam incurreret, utCbrysost. et Euthymius adnolrunt.

Vers. 4.
est,

Honora patrem et matrem. Verum

scribil, et

quod hoc loco Ilieronymus

ab eo

mu
in

tualus est Bcda,

honorem

in Scripturis

non lam
3

noriun scribarum

ci

Pharisoruro,ut Clirislum lenla-

salulationibus etofficiis deferendis,

qum eleemosynis
1

renl, missos fuisse, crcdibile, et

corum ingenio

al(|ue

ac muneruni oblalione sentiri, ut

im.

5,

Vi-

consuetudini rccl convenu. Nain etc. 22, 16, discipulos suos

duas honora, quver vidusunt;

id est, ccclcsiaslicis
:

cum

ilerodianis

eodcm animo ad Clirislum

Ti'i ?

eleemosynis

aie, et

eodem

capite, vers. 17

Qui ben

miserunt.

prsunl, presbyleri dupliei honore digni liabeantur, ma-

Vers.

2.

Quare

discipuu

Marcus,

c. 7, 2,

xime qui laboranl

in verbo et

doctrine; id est, majore

;

ex prscnti discipulorum facio accusationis materiara

arripuisse narrai: Et
discipulis ejus

prmio qum

cseteri. Id

eliam ex hoc loco coiligilur

illis
:

cm

vidissenl, inquil,

quosdam ex
non
toits,

nam

honori parenlum opponil dicere

est

Munus,
illis

communibus manibus,

id est,

quodeumque
non

ex me,

tibi

proderit, id est, nibil

:

manducare panes, vituperaverunt.

dare. Mullo eiiaiu claris ex Marco, c. 7, 12

didimiltilis

Ll ultra

TRANSGREDIUNTUR TRADITIONEM SENIORUM. Non

quia nibil de e re lex prcipibt

eum quidquam
honorare.

[iicere palri

suo,aut matri.
id esl, illos

cunt, inquil Chrysoslomus, boni. 52, legem transgredi

;

Facere ergo aliquid palri suo et matri,

juvare, csi
ilios

sed Iradilionem
:

seniorum,

quam Marcus,
cl

c. 7, 5, 4,

copiosis dclart

Qui maledixerit. Non

nec unam, sed duas.
trem, ut
sis

citt
'

Cbrislus tolam legem,

et

Pharisi, inquil,

Judi,

nisi crebr'o laverint

et

manus,
foro,

Nm

norp patrem luum

ma01111-

non manducant, lenenlcs traditioncm seniorum ;

nisi baplizenlur,

longvus super terram quam Dominas Deus

c.^t

non comedunt,

et alia

multa sunt, qu
et urce-

tuus dabit
sit

tibi,

Exod. 20, 12

sed posleriora

tradila sunt Mis servare, baplismata calicum,

verba, quia ad

rem non pertinebant. Qui maledimorte morialur, est

c.

orum,

et

rumenlorum,

et

lectorum. Exstat Hebraic

xerit palri suo aut matri

21

16,

liber ni"T3SO,

non mull ante Clirislum

quibusdam

quod quam ob rem Cbrislus adjeccrit, cm hic non

de verbis, sed de rbus agatur, nieril potesl dubilari.

scribis edilus, ubi

ejusmod traditiones et prxcept

ad servandam accural legem perscripla sunt. Quia

multa erant, quorum taclu secundm legem homines
inquinabantnr, ne quidejusmodi imprudentes forlass
tetigissenl, C0nslilueruntscrib.se, ut crebr eliam inter

Cbrysosloinus ide putal addidissc, ut docerct

quanti apud

Deum

sit

prceptum parentes bonorandi

priore

quando, qui solo eos verbo kedit, capile punitur. Beda

ver exisiimat, sicut in

prandeudum
Joanne

lavarent,

quicumque
Na.m

vcllent ben dili-

verbum non cum

consislit,

qui in verbis, sed

signilicat, ita

membro honorund eum qui in rbus

l'artis Qf,

genterque legem observare. Quod videlur eliam ex

colligi,

honorem

verbum maledicendi,
negando

c.2,

6.

in

illo

nupliarum condicuntur sex

non injuriam qu;e verbis, sed qu

vivio, ad
liijdri

quas Cbrislus invitatus

fuif,

parenlibus debitum auxilium, significare. Sed mani-

posil fuisse secundm purificalionem

Judo-

feslum esl ex usu legis maledicendi verbum propri

accipi debere. Ilaque probabilioreslCbrysoslomi sententia.

rm. Non vocant traditionem suam, quamvis ipsorum,

id est,
lit

scribarum elPharisoruin esset, sed seniorum,

aucloritate et tradilionum anliquitale

cl

majorum

Vers. 5.

Munus quodcumqije est ex me,

tibi

Vers. 2. Seniorum antiquorum qui ante nos fuerunt.qu parlim eranl prx'ter legem Deo datani, et nibil ad pietatem conferenles, parlim contra legem. Lavant, crebras enini uianuum lolioncs induxerant,
;

pellit,

eliam inter edendum. Hujusniodi traditiones legis erant explicationes qudm docioribus legis fael.e, quas legem oris rocitabant. Vers. 3. Quare et vos transgredmiivi manda?

tliM Dei.

Querelam levem solid reprehensione re-

l,

quod prceptum Dei de celendis parentibus per suas traditiones violarent. Munus quodci mque, quod Deo vovi, Vers. 5 et 6. qu tibi proderit, ac si tibi dedissem. Sic egenis parentibus nullam ferebant opem. Alii aliter hune loEt ultra non dimisiCtim expommt ex cap. 7 Macci slis eum quidquam facere palri suo ; id videtur colligi, Pharisa'onmi hoc fuisse dogma, 111 lilii aliquid douarent parenlibus, sed non quantum pielas erga parea

783
phoderit. Quia
perdifficilis locus est, fcret

IN

MATTH^UM
cibos

784
consumo. Quod et Beda sequilur. Sed non est

aequo aniinterpreta-

me- lector ut onines

liones ref'cramus.

bonorum auclorum
ita

Primm quidem non

id
est,

eodeni

modo
Qui

credendum hoc scribas et Pharisxos dicere dohoc enim non erat, non honorare parentes ; cuisse
;

ab omnibus legilur; sed quidam

alii ita

legunt, ut plena,
sit oralio.

sed queri qud fraudato Deo eos lionorarent

Christus ide
scribas et

cm

ut ccliplica,
et perfeelam

defecliva

Pharisaeos

accusel, quitd

plenam

oralionem esse putant, sic legunt

:

polis prxtextu honorandi

Deum

parentes docerent
:

atque inlerpretantur
bei dicerc polerit,

Quicumque dixerit, idest,

est

quilitibi

non honorare
ficabit

sicut statim sequitur

Et non honori-

munus, quodeumque
libi

ex me,

palrem suum, aut matrem suam. Augustinus

lib. \

prodent, id est, quod Deo offero,

ctiam prodest,
inter alias,

autem,

Qiuvst. evangelic., c.
,

16,

sic

exponit:

quemadmodm
prtes.

si

tibi

darem.

lia

Hugo

Quicumque

dixerit

id
est

est, dicere

polerit patri suo,

quas ponit expositiones,

et nonnulli recentiorcs inter-

munus quodeumque
offerre coiisucvisli,
offer,

ex me, id est, quod pro

me Deo
ut,

Quam

inlerpretationem Grca vrba rccipcrc

est /owroj unusquisque, sed
sibi
alii
o,-

tibi prosit, id est, libi

habe, pro le

non possunt, quia non

&> quisquis,

non pro

nie,

ego jam tatem habeo,

ipse offeram.

cm
ben

quod aliquid requirit

respondens.

volucro, pro nie

pr.ilerq.um

Qux

interprclalio,
si

Qui decientem oralionem esse dicunt,

uno tantm
sibi re-

qud verbis coacl

insidet; etiam
esset.

loco, quia illud quicumque nihil babel,

quod

cum

verbis conveniret, ad

rem non

Non enim
fdiis ofest

spondcal, ut ejus natura postulat;

alii

duobus,

et

co

scriboc et Pliai isxi

docebant ne parentes pro

quem modo diximus

vuinus
est,

cl quia in

nomine, munus, subut sit

ferrent. Alii ad

hune moduni -.Munus, quodeumque

si

stanlivum verbum desiderari putant,

idest.

sensus

ex me,

tibi

proderit? id est, an

libi

dni,

quod Deo

l)onis tibi

Deo consecratum, quidquid ex meis prodesse poterat. Ergo quidam jam olirn
suut, ut ref'ert Chrysostomus.
si

consecrare deslinavi, prodesse

quin
polis obesset,

tibi

polerit? minime,
sacris

quia

rbus

abuterre,
nisi

sic intcrprelali
Vibi

Nihil

Hugo. Quod non omnin mal convenit,

interrogalio isla in nullis,

qud
;

debeo, sed

quid

libi

ex rbus meis cmohimenti

quod sciam,

legilur libris

et

provenit, id
lil)i

do. Alii

munus est, id est, non debilo, sed dono Munus, quodeumque est ex me, libi sic
:

non videtur admodm vero similescribcTs

Burgensis
indoclus,

et Pharis;eos

per interrogationem prcepta sua tradidisse. Paulus

proderit? per interrogationem, nul admirationcin le-

homo
ex

suo lempore doclissimus, noslro non

D'Tra, id
est,

gentes, q. d, minime, ut citt D.

Alii
tibi
:

Thomas

in

calen.

lib.

de

votis,

qui

inter

Quicumque

dixerit,

munus

(esl)

quodeumque ex me
meis prodesse

Thalmudicos habelur, Judscorum traditionem fuisse

docet, ut quisquis vellet vel generaliter et absolut,
vel specialiter respectu hujus, vel illius,

proderit, id est, quidquid ex rbus

tibi poterat,

jam

est

me Deo

consecratum.
et

Quem

ad

aut omnia,
illi,

sensum Cbrysoslomus, Eulhymius,

inlerpretantur. Nisi

Thcophylai lus
dicit Scribas

aut quscdani ex suis bonis devoret,

ita

ut

cujus

quod Theopbylaclus

respectu devola essent,

(

illis

uti

non

liceret.

Sed non

et Pharisreos solilos lftis persuadere,

ut

omnia bona

video, quoniodo illud,

tibi

proderit, possit interprelari.

sua templo offerrent, ut

si

quid postca parentes pel-

Vir

quidam noslro lempore multarum san litterarum

similem

rent, responderent se dare

non possc, quia omnia

Jud;jeis

cl singularis diligenlix

quamdam ex

alio tra-

jam erant Deo consecrata. Quod

avarissimis persuaderi
poluisse
id

bominibus,

ditionum libro,

in
;

quem
duo

se incidisse dicit,

interpre-

credibile

prx'lerqum quod,
bonis suis

si

fecissent,

ne

ipsi

non est quidem

et

lalioiicm proferl

fuisse inter alia

;

apud Judos

ex traditione votorum gnera

linenlia;,

alterum privat con-

uli poluissent.

Chrysostomus ver

Eu-

quo

sibi

quisque cibo, aut potu interdicebat;

thymius putant mentiri

parentes petebant
atque
ita
,

solilos (ilios dicenles se,

quod

alterum quo quis adhibitojurejurando negabat se alte-

Deo

oblulissc;

ne
,

illis

darent;
pareilles

rum adjuturum,
piam

sive palrem, sive fralrem,

sivequem-

duplici

impiclale et

Deum

et

aliuni. Idappellari T\2

nwn

votum

ulilitatis.

Vo-

simul fraudasse.
cissc aliquos,

Quod

ctsi Ibrtass

credibile est feest scribarum. et

vendi formam fuisse 1TU

DX i}H voveo si, cui adjungeba-

lamen credibile non neque

turvoli maleria; gravissimum vovendi genus fuisse,

Pharisxorum
ncque
id scriba1 ,

consilio fecisse, quia nulla eral causa,

icligionis species,

cmjuramenlum adhibebatur; adhibebatur autem aut

per lemplum, aut per allare, aut per munus, quod super altare erat, ul Christus indicat, c. 23, 16. Sic ergo
interpretatur, ac verbadistinguit Swpov,
)r,5yi,-,
>

avaritia,

quam ob rem
;

et

Pharissci persuadere conarentur

sed

multiplex, ul diximus, impietas. Christus autem re-

lv j //o w^e-

prebendit, quod scrib et Phaiisoei populum faccre

munus,

si

inmejuvaberis, idest, juro per munus,

doeebant; cl est per se vero similo

nihil cos, qui vi-

fore ut

nunqum

me

juveris. Quae interpretalio, qui

deri religiosissimi volebant, nisi religionis specie docuisse.

ex Judxorum traditionibus, de quibus hic Christus agit

Hieronymus duas
Vos autem
dicilis,

afferl exposilioncs

una est

deprompta

esl, mirific
,

mihi placeret,

nisi

una lan-

bxc

quicumque
offerre,

volucrit,

quod pacrit.

lm obsiaretsyllaba,

quse non invenio, qu ratione

rentibus daturus erat,

Deo

immunis

Quas

cum hc

possil exposilione convenire.

Neque credenet

interpretatio non
altra
:

salis

cum

Chrisli verbis congruit;

in tuos, pater,

dum

prxterea est scribas et Pharisaeos preecepisse, ut

illa

Quidquid Deo oblulurus eram,

quisquam juraret se parentes non juvaturum,

tes, aut

eorum
tum

rior, qui Christi

senientia

ncessitas exigebat. Locus est obscutemporibus erat apertior. Esl enim nota, qu non tola profertur. Tibi pbo-

derit, seu prosil.

implet.

Non

iionouificabit, clsi

Prceptum de colendis parenlibus non juvet cum.

785
verba
bit
:

COMMENTAR1A. CAP. XV.

Quicumque
dixerit, et illa
:

786
et

Et non honorifica-

Judorum,
qui tune

non de eo, qui fulurus

erat, sed

de eo

palrem suum, nescio quomod possit hic auctor

erat. Ilaque

non sunt propri

vaticinantis

intcrpretari. ltaque

dm

aut islam nielis intelligo, aut

verba

sed accusanlis.
et

Accommodt lamen Chrislus

id,

aliam mcliorem invcnio Strabi, Hugonis, et Lyrani

ad Scribas,
Isaias

Pharisxos, quasi dicat ade

quod
ut

opinionem probo. Qui ad hune

:

modum

interpretan-

de toto populo Judorum, qui tune erat, aecuin Scribas, et Pharisaeos

;

lur Munus quodeumque ex me (proliciscetur, id est, quodeumque oblulero Deo) libi proderit, perinde ac si prstat ergo Deo offerre, qum tibi libi dedissem
;

sando dixerat,

convenire

non prascnlem accusasse populum

scribis et Pharisods prophelsse
c.

sed de futuris

videatur, ut supra,

darc. C4um bc enim interprelalione recl omnis sentenlia, et

13, 35.

verba omnia conveniunt, et ex Marco,

:

c. 7,

Vers.

8.

Populus

hic Grc
,

legitur

Approhonort
;

11, 12, vald confirmalur

xerit

Vos autem

dicitis, si

di-

pinquat milii populus hic ore suo

cor autem
c.

et labiis

me

homo patri, aut matri, Corbam, quod est donum, quodeumque ex me tibi proj'uerit, et ultra non dimitlitis

corwn long

abest me, sicut

apud Isaiam,

29, 13. Septuaginla verlerunt, nisi

quod apud Sepluainjuria sentcnlise.

eum quidquam
dicit
:

facere patri suo, aut matri.

Cm

enim

ginla non est st4/cti t&>, ut hoc loco; sed aroO,

Ultra non dimitlitis quidquam facere patri suo

nec

T(//.,

sed ripat,

nulIa
,

tamen

aut matri, apert indicat dicendo munus,

est

quodeumque

Appropinquarc
1-18,

Deo

est

Deum
sanclis
id
,

colre
ejus,

ut Psal.
Isral,

ex me,

tibi

proderit, aliquid fecisse, aut se faclu-

14

Ihjmnus omnibus
sibi,

filiis

runi promisisse, tantm abest ut per ea verba juraverit nihil

populo uppropinquanti

est,

qui

illum colit;

se patri, aut matri boni facturum. Jubet ergo

filius

appropinquanles enim vocat

quos proximis verbis

palrem

ex scribarum

et

Pharisxorum tradilione
illo offert

sanctos appcllaverat; sicut c contrario long esse

esse contentum, ut pro se, et

et nihil amplius requirat.
li

sacriiicium,

Deo

est illum

non colre. Sensus ergo

est

Populus

autem, pro quibus sacri-

hic labiis colit me, corde non colit. Nosler interpres

ficium offerebatur, sacrificio, nisi holocauslum esset,

priora verba

non

legit,

neque quisquam, quod sciam,

vero simile Chri-

veseebantur. ltaque hc eliam ralione pater, minus

Latinus, aut Grsecus auclor praeler recentiores Eu-

quidem qum oporlebat; sed tamen quoquo modo

juvabatur. Rcliquum est videre,
sil oratio.

thymium

et

Thcophylactum

et est

Duoloci sunt vacui;

quomod implcnda primm Ulc quicumque,

explendum
Z&poj
erit,

stiim ex Isai ca

tantm decerpsisse, qux perlinebantad

Hebraic apud pro:

causam de qu agebalur. Agel>atur autem de honore.

Vers.
9.

quem

recl

omnes

fer

interprtes sic

Sine causa autem.

est
,

pulant,

culp vacabit,

innocens
salisfaciet.

pru;cepto de
ille

phelam non

sine causa

sed

Et

est

limor eorum

honorandis parentibus
v i\
1/z.ou,

Deinde

adversus me, id est,

donum quodeumque
si

ex me,

quem

nosler

Hebraeos limcre

me Deum
,

tinient, colunt

me; nam apud

;

est

Deum

colre

qui

autem
colit,

interpres addilo verbo substantivo,

est, salis

implevil;

non, ut Deus docel

sed pro suo arbilrio

Deum

sed clarius essel,

diceremus, quodeumque ex

me

frustra et sine fructu colit. Ilaque Sepluaginta senlen-

proficiscetur, aut profeelum l'uerit.

liam explicandi causa addiderunt

fj.v.-r,j,
:

frustra, et

Et non iionorificabit patrem suum, aut matrem. Quidam haec non scribarum cl Pharisxorum, sed Christi verba esse putanl, sicut illa apud Marcum, c.
7,

Timor eorum adversus me, verlerunt

SSonot *%, colunt

me, quos Mallhocus secutus

est.

Docentes doctrinas mandata hominum. Doclnnas

qua non sunt Dei, sed

12

Et ultra non
:

dimitlitis

quidquam facerepatri
fit

suo,

aut matri

ut

sit

sensus, sic

vobis aucloribus, ut

nas vocat tradiliones

sunt, prcepta

nenio honorificet palrem suum, aut matrem. Sed non

dubilo quin scribarum et Pharisorum verba
Ilaque sensus est
matri
: :

hominum mandata qu praeceplis Dei

;

sic

huma-

contraria}

hominum

docla, id est, ab hominibus

sint.

inventa ac tradila. Sepluaginta, sicut et Latinus inter-

Quicumque
est

dixerit patri

suo, aut
proderit,

pres

legentes

ut opinor

aliis

punclis

doclrinam
:

Munus, quodeumque

ex me,

tibi

verlerunt, addil explicalionis causa conjunctionc

S7zsvt
ijT<x.J /jura.

At-

culp vacabif, et poierit non honorare ali in re pa-

.Spizon

y.c/.l

iSaj/.a/taj

docentes

lrem suum, aut matrem,

lionoraverit palrem
i

vel eliamsi

non

ali in re

prcepta hominum, eldoclrinas. Evangelista verba transposait, nisi forlass scriptorum negligenti transpo-

suum, aul matrem.

et

Vers.

7.

Hypocrit.e. Dubium non est scribas

;

sita

sunt

quemadmodm

multis

in locis

faclum fuisse

Pharisos hypocritas fuisse

sed dubium esse polest,

in

Leclionibus veteris novique Teslamcnti adnotavi-

quam ob rem Christus hoc

loco hypocritas vocet,

cm
legis
j

rnus. Clamant

hoc locoCalvinista; novi

,

haeretici

hancin

non de hypocrisi, sed de pervers agatur doctrin. Rcspondet Eulhymius, quia, cm diligentissimi
ditiones suas transgrediebantur.

nos senlcntiam convenire

plus

qui humanis tradilionibus

;

qum

Dei verbo tribuamus

sit

stupidi

nimirm ho-

observatores videri vellent, legem tamen propter tra-

mines, neque quid

verbum

Dei, neque quid

et

humascriplo

na tradiliones inlelligunt.

Nam

verbum Dei

Ben prophetavit de

vobis.

Non loquebatur
;

Isaias

definiunl, et

omnes non

in sacris Litteris scripias tra-

de scribis tantm et Pharisis

\ers.
fructu.
9.

sed de toto populo

et sine ullo

diliones

humanas

appellant.

Quod utrumaue non mo-

Sine causa, Gr., frustra,

:

Huc locum perperm detorquent novalores contra constitutiones ecclesiasticas cm edem ra-

lant. Ilaque

mandata hominum vocat Dominus quae

,

pietali nihil conferunt

aut quae

legi

divinse adver-

tione principum leges vel optim constitutas convel- JH santur.

787

IN

MATTHiEUM
propter tram, sed etiam propter conscientiam obedire

d fals, sed etam absurde et imperit dictum est.

Nan^quae D. Paulus, 2 ad Thess., 2, 15, servari jubet, verbum Dei eranl; sed scripta non eranl; et hsec ipsa
quai nunc scripta sunt, anlequm scriberentur, Dei

Rom.
barum

13, 5.

Tanlm

agit

de

iis

quae, nisi praecepUun

Dei violetur, servari non possunt; quales eranl ill scriet

Pbarisieorum, de quibus dicit vers. 6 Et

:

irri-

verbum

erant, servanda erant, crcdenda erant; scri:

tttn fecislis

mandatum Dei
dixit,

propter traditionem vestram.

in os

pta non eranl. Traditionuin igitur tria sunt gnera

Vers. 11.
minem.

Non quod intrat

inquit
etsi id intelligebat
;

coinquinat ho,

primum earum quas Deus

scripsit; Ecclesi larnen

ipse tradidit

sed

nemo
nos

Non

Chrysostomus

cibos

non

semper observa vit,

et ad

coinquinare,

sed quod intrat per

viv voce transniisit; qualis est, ut baplizenlur infai.tes,

os, quod de sordibus illolarum

agebalur,
inlelligi

manuum
enim

de quibus

quod

Calvinistoe faciunt, sed nullo verbi testi-

poterat; ne
;

si

cibos diceret, vehereligione cibo-

nionio probare possunt etsi nobis propri, quia pro-

menter ofl'enderenlur

in tanl

bare possumus

(raditio

non

est.

lias

ego non

modo

humanas

sed ne ecclesiaslicas quidem tradiliones

,

rum ncm

dclcclus babebatur, ut etiam

post resurrectio-

Petrus

illis uli

recusaverit, Act. 10, 14.

Omnibus
stupi-

appdlaverim

quia lict per Ecclesiam Iradila;, non

sicut

in locis

Calvinisianun perversitatem et ignorantiam

ab Eccl'si, sed Deo constitue sunt;

Scri-

mirari soleo, hoc autem loco usque

adeeorum

pturam sacram,
sil,
;

lict

ab Ecclesi conservala et tradita

ditalem et caicilatem miror, ut omni prorss sensu

carere mihi videantur; solum gustum excipio,

nemo pcclcs asticam traditionem appcllal. Secundum earum quas Ecclesi non solm tradidit, sed
etiam
insiiluit, qualis est

quem
et

delicalum san habent

pisces discernenlem
;

et subtiliter inter

carnem

Dominic;e diei observatio,

,

cujuscausam optimi palroni macura defeudunt. Vald apposit,

citari posse.

et Quadragesima; jejunium

carnibus certis diebns

jore

qum
ita ?

religionis

abstinere.

Quas

qui

humanas vocat

traditiones

ve-

inquit Calvin-us,

adversm nos hune locum

,

hemenler

errai, et quid Ecclesi sit ignort.

Nec enim
erraret,

Quid

Quia putatis

inquit

quod
,

intrat per os tio-

homiiiibus, sed Spirilu sancto Ecclesiam gubernante

minem

coinquinare. Allucinaris

rabbi.

Nam

cos qui

auctore inslituue sunt; sicut

vehementer

id sentiunt, aut Judaios, ut scribas illos et Pharisaeos,

quisquis decretum illud apostolorum, Act. 15, 20, ut

Chrisliani sanguine et sufTocato abstinerent,

contra quos Christus dispulabat

les lui, ut

aut hrelicos simi-

humanon di-

Manichaios esse existimamus. Nec alio moet docuit,

nam

vocaret traditionem. Visum enim est, inquiunt,

et

do qum Christus sensit

docemus. uod
facile, si

sentimus

ipsi

atque

vers. 28, Spirhui sancto,

nobis. Alqui illud

hune locum excutiamus atque

vinum, sed ecclesiaslicum praceplum erat; omnis enim congregata Ecclesi definierat. Quare quidquid
postea Ecclesi

versemus, apparebit. Quid enim Christus dicit? Quod

intrat per os

non coinquinat liominem. Fingam

me

consi

dem

loco

eodem modo congregata delinivit, eohabendum est. Nec enim Spiritus sanclus

tra

Chrislum dispulare, ut sensus appareat,

,

et

isti,

oculos habent
coinquinat

videant. Si

quod

intrat

per os non

minus

Ecclesi;
;

qum

apostolis et promissus et exhi,

hominem,

ebrietas ergo

non coinquinat
inlrat. Si
,

bitus fuit

quin etiam magis

quia apostolis non pro-

liominem; nam vinum, ut opinor, per os

pter ipsos, sed propler Ecclesiam, Ecclesi; non pro-

quod inlrat per os

non coinquinat hominem

;

intemin-

pter aposiolos, sed propler ipsam dalus est, ut

eam

peraniia cibi non coinquinat

Irai.

nam

et cibus

per os

docoret omnein veriiaein

et cuni e

maneret usque

Respondebunl, ut
quod
intrat per os,
;

arbitrer, si

ben responde-

ad consummalioncm

seculi.

Raque non minus nunc

!

rint,

Ecclesiam gubei nat, qum tun apostolos gubeniabat.

nalur su, quia omnis creatura Dei bona est, 1

non coinquinare hominem Tim,

Terlium genus

est

earum quse neque Deo

neque

sed intemperantem

animum

qui plus cibi aut

ab Ecclesi, sed aut repubiic aut privatis hominibus inslilutae sunt; earumque duo sunt gnera, alte-

pols sumil

qum

ratio prscribit,

hominem

coinqui-

nare. lia prorss est, nosque idem dicinius, quod inlrat

rum earum

qua; nec prseceplis

nec

consiliis Dei

con:

per os

non coinquinare hominem

scimus enim

trariai sunt;

alterum earum, quie sunt contraria

de

prioribus Christus hic non agit; sed lola potis Scriptura docel ut cas observemus,
si

onmcm creaturam Dei bonam, sed inobedientem animum, qui contra Ecclesi; praceptum, cui Deus obedire jussit,
clesi

ab

iis

qui auctoritatem
illis

babenl,

instituts; sint,

quia debemus

non solm

non potest

cibum sumil, hominem inquinare. At Ecbonos natur su cibos inquiunt

,

Non quod intiut in os coinquinat ob inlemperautiam aut scaiulabnn idque raiioue cireumstanlianim. Sed quod procedit exore; Marcus, ex Iwmine : Malthxus ad retinendam anlkheVers. 11.
,

seipuli ex vullu

nisi forte

offendi

idque forsan

Pharisorum colligerent illos hinc quod eorum ipsi a-gr ferrent

,
:

magisier tam libr Phaiisos increparet , Christus Omnis plnnlatio , etc., doetnna illis respondens, ait

sim posuit ex

mine,etos

ore. Ilaque synecilnchc est, os cordis rect intelligilur. Unde

pro hosubdit

omnis Deo non profecta delebitur.Sir Pharisorum

doclrina

homicidia, adultrin, fomicliones, ut falsam quorumJudorutn opinionem rejiciat, qui simplicem

dam

fornicaiionem inter peccata non aunumerabant. Ilinc primo loco posuit cogitationes malas, siinul ostendens

omnium scelerum

fontein.

Quod

cirai

minus

intellige-

rent discipuli, postea Christus iis exposuit, v. 17, 18 et non et 19. Quin omne quod in os intrat ; Marcus
,

cxstinguelnr aliquando Christiana religio perptua futura est :quia baec Deumhabet auctorem, non item illa. Vel omnis planlatio ad Pbansxos reNam melius fertur, de quibus minime curandum est. reliuquatur, ut est ut scandalum orialur, qum veritas non dalo angi ait Grcgorius. Ex scandalo acccplo , non oporterc hinc liquet tamelsi infirmorum magna est habenda ralio.iiquesunt inslruendi, cm ex igno, :

intrat in cor ejus

quod animum non

afficit.

Cm

di-

ranti vel bona; actiones illos offendunl.

789
prohibera Id nunc videamus. Sanguis
et

COMMENTARIA. CAP. XV.

pullus co]

790

in opus, et

cibum

lumbiiuis suffocalus bonus san natur su cibus esl.

F.cclesia

tra Eeclesia;

potum aut immodkum, aut conmandalum non solm vuli sumere sed
et
;

tamen probibuit

lis

uti

Acl. 15, 20. Caro

sumit, et in os miliil.

Inlrando ergo cibus exil; et

bonus natur su cibus est atqui D. Paulus carne sibi interdicit in aHcrnum, ne fratrem scandalizet, ita
;

non quia

inlrat,

sed quia exil,

hominem

inqninat.

Car

igitur Christus

hoc tam obtur diclum addidit? Puto

,

ut, si vescatur,

non

cibi natur, sed ebaritatis defeetu

1

voluisse

eum

antilhesi inlrandi et procedendi uti

et

inquinar se putet,

Cor. 8, 15. Omnis crealura Dei

fortass alludere ad calumnialoriam scribarum el

Pha-

bona

est;

tamen

si

quis regrotus, medico prohibente,

risa;orum inlerrogalioncm, ut obli<ju osteneret non

et certum viuc pcriculuni prsedicente, vino ulalur, quis

suos discipulos

manuum

illotarum sordibus; sed ipsos

dubilet

eum non quidem

vini natur, sed inobediente,

malignis et calumnialoriis verbis inquinari.

inquinari voluntate? Potest ergo non

sia
,

jam dico Eccle,

Vers. 12.

Scandalizati sunt, quia videbatur, ut

ciborum deleclum lege prsePlantalionem vocat

sed medicus bos vel

illos

cibos

bunc vel illum

indicit,

indicat Chrysosl., contra

regrotis

potum prohibere. Qui jejunium

;

cibum

scriplum loqui, Iegemque ipsam abrogarc.

utique cerlo tempore prohibe!

atqui non niod Ec-

Vers. 15.

Omnis tlantatio.
,

clcsia catbolica, sed Calvinislarum etiain Satanica sy-

planlam ipsam. Plantain aulem multi bonique auctores doctrinam inlerpretanlur

nagoga,
insicliis

cm

aliqua molienda prodilio est,

appetendus,

crudelissima et

cm rex cm de reguo delurbandus, cm sceleraiissima bella movenda, cm

ut Theophilus Alexan-

drinus, cpistol
et

paschali

Ililarius,

Thcophylactus,

Eutliymius in Commenlariis. Alii

hommes bonam,
,

plurimus innocentum fundendus est sanguis, jejunium

indicit.

aut

malam habentes volunlatcm

et Seluciens.,

plantas bonas

vel

Quid ergo? poluit Eeclesia aposlolorum temet suffocatum,

malas esse, ut Albanasius

minens.
lib. 1

in Epislol

de Synod. Ariloco, Prosper,

,

pore sanguinem
liiberi

tum cm minime pro-

Hieronymns hoc
,

debere videbantur,

id est,

cm abroganda, non

de Vocalione genl.

c.

2, Aguslihus

lib. 1

confirmanda vtus lex erat, proliibere, ut suavis

abrogarctur
ut caro
;

Qua?st. evangelie., c. 17, Beda.

Aliiulrumquecthomi-

et

non

poterit

nunc meliore de causa

ne vel

nes, et doctrinam, ut Chrysosloinus.

Non

dubito, qui

domelur, cerlis diebus carnem delicaiissimum

!

bomines ipsos,

id est, scribas et Pharisa^os planlani

cibum proliibere

Poluil D. Paulus
,

minimum

Christus appellet, sicut versu sequenii ciccos el duces

fratrem bffenderet

carnem

sibi in
,

pcrpeluum prohised ad brve

ccorum
nos
ipsi

appcllavi.
planta?

bere; el non poterit Eeclesia

jus offendat, non

ne nos caro nostra pe,

quando mal
l'acil,

Nos aliquando bona;, alisumus Deus nos bonas plantas

;
:

jam

in

perpeluum
!

facimus malas, Jerem. 2, 21

Ego plan;

lempus carnem nobis prohibere

pter salutem corporis
,

Polest medicus pro-

tav t

vineam eleclam , omne semen verum

,

quomodb
elecla,

non

poterit Eeclesia

proplcr

conversa es mil in pravum

est eos
,

vinea alina ? Sensus ergo

salutem anima;!
Hll agat,

Polest Irjerelicorum synagoga, ut

poterit Dei Eeclesia, ne
,

qui

cm

plantait sint

Dco vinea

in.

non

malc agat! 50 contra

non hre-

vineam pravam versi sunt; aut qui se

,

ipsi

vineam

Legant Auguslinum
illi

qui Manicliis hoc ipsum, quod

objiciunt Calholicis, objicienlibus, lib.

c. 5, ita

pravam ab inilio planlaverunt di vigere et fructum. ferre non posse; ilaque exscindendos esse, el in ignem
seternum miltendos, ut supra de arbore mal
3, 10, et 7, 19. !n
in
dixit, c.

Faustum,
tici,

respondet

Et

chrisliani

sed Calholki edomandi corporis causa propler aniirrationabilibus motibus amptis

banc sententiam Origcnes, boni. 1

mum ab

Immitiandam,

Jcremiam

et

Ilieronymus exponunl. Itaque nihil

non quod

Ma

esse

immunda

credanl

non solitm car-

aliud voluit Christus dicere,

qum

illos,

tanqum bo-

nibus, verkm quibusdam eliam terr fructibus abstinent, vel semper sicul pauci, vel certis diebus alquc lem-

mines perditoselprofligaios esse d'unillendos, quia non

spirilum Dei, sed

suum sensuin

iraditiones quie sequeiioi

poribus, sicut per Quadrugesimam ferre omnes. IPcc

banlur; ideque Christi verba spirils plena capt:re

polerant; sicut statini dicil, vers. 14
sunt, et duces
test venire
:

nostra sententia est, nos

illi

Calholici

sumus; Calvi-

Smite

illos,

cci
po-

niste

illi

breiici.

ccorum
nisi

et

ut Joan. G,

Ai

Nemo

Sed quod procedit. Nec omne quod procedit ex ore coinquinat hominem nec omne quod coinquinat,
;

ad me,

Pater, qui misit me, traxeril eum.

Quidam
nus

interprtes novi ad pnedestinaiionem et re-

ex ore procedit.
et

Nam
;

laudes Dei ex ore procedunt

probalionem referunt; quod ne D. quidem Angustifecil;

non coinquinant

sed potis juslificant

hominem

nec ego
illos

illis

assentiri possuin; excu>aiet

et

mal

nefariaeque cogilaliones, quas solus apud se

,

enim potis

Christus

qum

accusaret,

si

diceret
aliier

animus verst , hominem inquinant

nem,, et per
os
inlrant,

ex ore ver non

dimiltendos esse, quia reprobali erant, nec

procedunt. Sed sensus est ea quse coinquinant homiaut exeunt,

qum
nes

faciebant, polerant facere, et fortass non

reprobati erant,
forlass aliqui postea ex

omillis

non ide

illi

coinquinant, quia inlrant, sed quia exeunt, et non quia

crediderunt. Cert

cm

Christus reprobalos fuisse

exeunt lantm ex ore,

nam
,

et cibus aliquando ex ore

non

dixerit,

lemerarium est dicere. Dimiltendos ergo

di-

per vomitum redditus exit

sed quia ex inquinalo cor-

non tanqum reprobatos, sed tanqum ca;cos esse

cit.
alii

de procedunt. Itaque ipse cibus et polus, qui aut im-

Possunt autem qui cci sunt illuminari

mulli ca;ci erant, et illuminati sunl
inlelligit
;

nam

et

moderat
est
,

aut contra EcclcsLe prasccplum sumptus

,

et eradican-

non intrando
,

sed exeundo coinquinat. Exit auet inobediens

dos esse
lablur,

non absolut

sed

si

non coaver-

tem

cm inlcmperans

animus nrodit

si

arbor bona esse nolaerint, ut supra dixit,

, ,

792

, ,

791
c.

IN
:

MATTTLECM
quid per os sumitur, in secessum abire

12, 35

Facile arborent bonam,

et

fructum ejus bo-

philosophie ignarum, accusasse, qud dixerit, quid;

num,

et sicut palerfamilis di exspeclavit ut ficus illa,

in vine su

cm

aliquid

quam
d est,

plantatam habcbat, fruclum fcrret,

remaneat

quo bominis corpus

alalur.

Id scilicet

bona AMBO

fieret,

Luc. 15,

7.
si

Christus nesciebat quod

nemo

nescit.

Loquitur igitur

Vers. 14.
STET
,

C/Ecus
IN

autem

ceco ducatum pr*ll3C-

FOVEAM CADUNT.

Cati SUUt OmilCS

reticorum doctores, et ccorum duces. Hinc ergo

colligitur

nam minimum remancl, ita loquitur, quasi nihil significet remanere. Quanqum si et ipsi voluerimus
non philosopbic, non
subtililer, sed populariter,

quia

non solm magislros, sed etiam qui eos

se-

argumenlari

nihil

probabimus remanere

quia quod

quunlur in foveam cadere, nec

posse.

i[/ioranli excusari

remanet, non jam cibus, sed substantia humani corporis est. Sed ista

tanqum

fulilia
sit

relinquamus. Illud

Vers. 15.

Respondens autem. Hebraismus responU,

,

quri

dignum
:

est

quale hoc

argumenlum quo

dere, pro exordiri ad loquondum, ut c.

25.

utilur Christus

Quod

intrat per os

primm

in

ven-

Petrus. Pctrus

inquil

Chrysostomns

ut

omnium

trem, deinde

in

secessum vadit, non ergo coinquinat

ardcntissimus solet cteros antcire. Existimat autem

hominem. Non enim apparet, quomod conclusio ex

antcdente colligatur.

Thcophylaclus Pclrum recl quse Cbrislus dixerat intellexisse;

Respondeo.Christum ponere,
,

sed ignorantiam simulasse, quia sciebat

tanqum per se notum

boc principium
nisi

nihil
,

posse

contra legem.esse, et non audebat apertc dicere, cu-

hominem coinquinare
tolius

cor hominis
in

quod fons
autem de

piebatque ut Christus magis explicaret, ne audilores

offend.ercntur. Ilicronymus et
ntellexisse,

hominis

est, aut

quod

corde honrel, vel ex eo

:

Eutbymius

rvera non

procedit; ut versu 18 et 19 dclart

ore procedunt, de corde exeunt
,

Qu

sed pulsse parabolam esse,

qu non

et

ea coinquinant homi-

erat, e magis, ut ait Eutbymius, qud, ut scribit

nem.

Ex eo

ergo qud cibus non exit ex corde, nec

Marcus,

c. 7, 16,

eodem boc

loco epiphonemale, quo

in eo hoeret,

sed in ventrem abit, et in secessum

in fine parabolarum

uti solebal,

usus est

Si quis hantel-

cmiltitur, rect colligit

non posse hominem inqui-

bel aures audiendi, audiat;

Petrum quidem non

:

nare.

lexisse ex Cbristi responso manifeslum est

vos sine intellectu estis?

verit,

Adhuc et Qud autem parabolam voca-

Vers. 18.
dicil

Qu.-e

actem procedunt de ore. De ore

,

procedere non solm verba

;

quanqum ca ma,

non continu sequitur eum exislimsse propri esse parabolam potuit enim propter obscuritatem
;

xime propri ex ore procedunt sed etiam facta et quidquid in aclum exit quia omnia opra in corde
,

quam sermo

Chrisli

cum

parabolis

communem
scribit, c.

babe7,

primm
ita

concipiuntur, unde non videntur nisi per os

bat, parabolam

appellare.

Marcus

17,

exire posse, quod unicum cordis foramen est; et quia

non Petrum, sed discipulos id interrogssc, cm in donuim Christus iiUrosset. Eulbymius respondet Petrum

plermque naturaliler fit ut primm quaj facturi sumus, animo concipiamus, deinde eloquamur ore, ad

exorsum

alios

deinde secutos esse. Malo dicere esse

extremum

perficiamus. Itaque opra

per verba ex
nihil lo-

syllepsim, qu

quod unus
,

interrogavit,
ille

lur intcrrogsse

aut quia

omnes dicununus nomine omnium

corde procedunt. Fit quidem aliquando ut

quentes faciamus,

sed Christus non spectavit nisi

sciebat.

interrogavit, quod est vald probabile,

cat
:

cm non

di-

quod plermque
quitur
:

fieri

Ide dicit, quod se-

Edissere mibi
si

sed

Edissere nobis parabolam

hanc; aut quia,

pro se tantm interrogavit, solet

Vers. 19.

De
,

corde exeunt cogitationes. Ex-

Scriptura per banc figurai plures ponere pro uno

eunt, quia inde manant, quamvis

non semper

in

verba

cm omnes ejusdem

sunt gencris, sicut hic omnes, ut

c.

erumpant,

aut facta.

Petrus, discipuli erant, ut,

26, 8, Matthaeus scribit,

,

Homicidia

adulteria.

Hc

et

qux sequuntur co

effuso uiiguento indignatos fuisse discipulos

cm

ex

modo

ex ore procedunt.'quo superiore versu explica-

Joann. 12, 4, manifeslum

sit

solum Judam indigna-

vimus.

tum
c.

fuisse, et c. 27,

44, latrones, qui cum Christo

Vers.

21. In

partes Tyri et Sidonis.

Dux

erant

crucifixi erant,

blasphmasse dicuntur, cm ex Luc,

,

et gentiles, et

marilim
,

civilates, vicinseque Galila>rc

23

39

40

unum tantm blasphmasse

constet

septenlriones versus
satis

ut c.

H,

21, exposuimus.
in
,

Non
fer
fines

ab altcro ver non blasphmante Christum, sed confitente fuisse reprebensum. Nec obstat qud Christus

compertum videtur esse an

sit

regionem ipsani
id

gentilium ingressus

Christus
;

quanqum

non de uno, sed de pluribus loquens stalim

huc
cl
et

dicil

Ad-

omnes

pulanl interprtes

an solm venerit in

vos sine intellectu estis?

Nam

et Matth.

26, 10,

Galiloeoe et

Phniciac

ubi T.yrus et Sidon sit erant.

Marc. 14, 6,

cm

soins Judas contra illam mulieeffuderat,

:

rem, qu;c unguentum

murmursset

Cbri:

slus de pluribus loquens dixit

molesti estis huic mulieri ?
"V'ep.s.

Sinile

eum

et

Quid

17.

Non

ex parte non videtur vero simile Christum fecisse quod apostolos facerc prohibuerat In viam gentium ne abierilis ; prserlim cm c. 10, 5 solos Judos, apostoli cliam gentes aliquando Christus

Nam un quidem
:

intelligitis. Scribit

Hieronymus
,

docluri essent. Ali ex parte Marcus, c. 7, 24, videtur

significare in

profanes nescio quos homines Christum

tanqum
,

ipsam gentilium regionem ingressum

Vers. 21 et 22.
constanti
,

Secessit
,

in

partes Tyri

in trifiJi

bum Aser, qu nondm venerat. Miserere. Hc

humilitate

fervore

mulier fide ips impeiravit

sanitalem

visa est, et

vocation! praeludcn , eaque gentium exemplo o Judseo confundere.

793
esse.

COMMENT ARIA. CAP. XV.

Et inde, inquit, surgens
et

794
,

abiit in fines

Tyri

et

Si-

etiam hanc opinionem

qud eam Canam

in finibus

donis,

ingressus in

domum neminem
idem Marcus
dicit

voluit scire, et
salis

Plinici
finibus

et GaliUic;ic fuisse constet, et ea mulier

non

potuit latere.

Sed ne ex hoc quidem loco

illis

egressa

dicatur.

colligitur.

Nam quod

versu 51, ve-

sententiaprobabilis est,

Quanqum communis vocatam esse Chananam, vel

,

nisse per

Sidonem ad mare Galil,

fuisse in

vitios le^itur per

quia Phnices ex terra Chanaan ingredienlibus He-

Sidonem, ut multi interprtes adnolaverunt. Ilaque potins

bris ejecli fuerant, vel

erant

ut

alii

volunt, quia posleri

lilius

credo ingressum non

terram genlilium.

Cham

filii

Noe

cujus primogenitus

Sidon

Cur autem e vencrit

inquit, voluit scire,
et

quocri potest. Marcus, c. 7, 24,

,

vocabatur, Gnes. 10, 15,

videlur indicare ide venissc ut Intrt

et

neminem,
salis

lorem fuisse ferunt.

quem urbis Sidonis fundaQuanqum scriptores profan

fuisse
;

non

potuit latere.

Unde

ma-

alium ejus urbis auclorem fuisse tradunt. Adnotavit

nifestum est

eum, cm e

venisset

latere voluisse;

Chrysoslomus ide cvangelistani Chanansam

expressisse
,

an antem ide vencrit ut lateret incertum. Chrysostomus, liomili 53, exislimat ide venisse, quia paul
ante legis cairemonias ciborumque observationes ab-

qu admirabilior ejus

fides apparerel

habebantur enim Chanani apud Judaios

omnium

gentium maxime impii.

pressit fuisse <?vt'Sa,

Eodem
Crcam
,

consilio
id est,

Marcus exgcntilem, ut

rogsse videbalur, voluisseque ad gentilcs veniendo

docere, non esse jam Judseum et Grsecum
,

ut Pelrus

noster vertil interpres

in sacris Litteris

soient

enim omnes gentilcs

simu! atquc vidit linteum

omnium animalium gnre

nullam jam ciborum
,

novi prxsertim Teslamenti Grci

plnum

quo edoctus

est

diffe-

vocari

et Judis

opponi

quamvis neque lingu,

29, et 18, 4;

rentiam adliibendam esse

jussus est ad Cornelinm

ide se e

neque gnre Grci

Gai. 5, 28.

sint, Act. 9,

Rom.

1,

hominem gcntilem

ire, Act. 10, 19, 20. Alii

16, ct2, 9, 10, et 3, 9, et 10, 12; 1 Cor. 1,

22, 24;
.
:

rcpiss, quia Judaii cjus doctrinam recipere noluerant, sicutPaulus, et

Barnabas dixerunt, Act. 13, 46:

,

Miserere mei. Me

dicit, ut

magis Christum moveat

,

Vobis oportebat primitm loqui verbum Dei

pellitis illud, et

sed quia rc-

qum

si

dicerct

fili

me. Aut

ut Chrysostomus

indignos vos judicalis tern vil, ecce

Tlieopbylactus et Euthymius putant, quia ejns fdia

sine sensu jacebal
fili sentiebat
;

converlimur ad gnies. Ita llieronymus, Beda et Theopbylactus, nisi qud Tlieopbylactus non existimat, do-

ipsa ver utriusque

et

suum

et

dolorem.

cendi causa venisse; sed, ut opinor, latendi; Euthy-

Fili David.

Cur

ila

Cbristus ab

iis

polissimm qui

mius ver quiescendi.

Vers. 22.
c. 7,

aliquod ab eo beneficium poslulabant appellarelur,

dixiiaius c. 1, 2.

Et

ecce mulier Chanan,ea. Marcus,

,

26, vocat Syrophnissam

quod

nibil

Mattbseo

non

erat,

Hanc autem mulierem, etsi Juda credendum est propter Judorum vicinita,

rpugnt.
erant.

Nam ipsi Tyrii et Sidonii Syrophnices Unam enim parlcmSyrix fuisse Phniciam I'ii12
et 20, et Slrabo, libro 6, auctores

tem, aut de prophetiis

quibus Cbristus fdius Davidis

futurus dicebalur, inaudivisse aliquid, aut cognovisse cerl ita vulg Judieis, qui in illum crederent, appellari.

nius, libro 5, c.

sunt.
et

Phniciam autem eam

,

fuisse

oram

ubi Tyrus

Sidon erat

iidem docent. Vocati sunt composiio

,

Vers. 23.

Qui non respondit

,

ei

verbum, ne

sibi,

Domine Syrophnices
tiberi dicti

qud

Syrii

Phniciam occu-

inquiunt llieronymus

et

Beda, contrarius esse vide:

passent, ut plerique pulant, sicut Gallogrci et Cel-

retur, quia, c. 10, 5, discipulis dixerat

In viam gen:

sunt; aut, quod

alii

dicunt, ego quoque

alii

tium ne

abieritis, sicul

respendet versu sequenti

Non

probabilius esse arbitror, quia

erant Phnices

sum missus

nisi

ad oves quw perierunt doms

Isral.

qui non in Syri, sed in Afric habitabant, qui Libyo-

Mihi ob alias etiam duas causas videtur tacuisse, et ut

mulieris fidem constantiamque probaret, autaliispotis
,

Phnices,
illi

id est,

Phnices Lybise habitatores,

id est,

sicut

Syrophnices,

Phnices habitatores

Syriie

ut ait Chrysostomus
singularis fuit

palelaceret. Magna;
et
;

enim

dicti sunl.

Inde Africani

Pnorum

quasi

Pbnicum

(idei et

contemplam

ne verbo qui-

aut

Phnorum nomen

acceperunt. Soient enim mri-

dem dignam
se

judicalam perseverare

et ut oslenderet
,

dionales et occidentales gnies ex liltcr Ph., qu

non spont, sed quodam modo invitum

et

impor-

mirum in modum orientales deleclantur aspirationem lollere, sicut pro Philislinis, Palstinos dicimus. Inde Punica lingua manavit, quam Hebraica; confinem fuisse Hierony mus et Auguslinus sp testantur. Difficilius diclu est cur eam mulierem Matlhaeus Chananaeam appellaverit. Sunt qui putent eam civem fuisse Canaj majoris, qu urbs in Phnici erat contermina
,

tunis mulieris precibus

coactum miraculorum gratiam

esset missus nisi

gentibus imperliri,

cm non
Isral.

ad oves

qu

perierant

doms
,

Dimitte eam

concedendo quod
ut ait
,

petit
;

rogabant

enim pro
rogatos.

ill

Euthymius

et est vero
,

sw
ut

mile ab ips muliere

ut pro se rogarent
faciunt

fuisse
,

Nec enim

Chrislo
qui

injuriam

tribui

Aser, Josue 19, 28, quod mihi non

objiciunt illam

displicet.

Calvinislae dlirant,

ad Christum per sanctos

Nam quod quidam

scribi

Canam apud Josue

adeuut.

per p, id est, per c nostrum non aspiralum, apud Matthaeum ver mulierem Chananam per aspi-

Quia clamt post nos. Hoc mihi videntur dicere

Concde

illi

quod

petit

saltem propter improbila-

ralionem appellari

parm me admodm movet

et evangelist
,

passim enim soient Septuaginta

Crsec scrjbunt
,

dm

Hebraica liUeras permutare, Juvat

Non respondit ei verbum, ut constanVers. 23. tiam et lidem ejus exerceret, eamque in escaiplura propoueret.

795 lcm, ut
tu

IN
ipse in ill parabol amici
,

MATTHiEUM
[

796
,

intempesl

venit, ut prdicarct, aut ut miracula faceret

tis, ut lateret, si

sed po-

nocte panes ab amico pctciilis docuisli

Luc. 11, 8;

c tamen venit, ut versu 21 disseinslituto et

quod Hieronymus

dicit, ide

apostolos pro c rogsse,

ruimus; neque hoc miraculum, quasi ex

suscepto consilio
mulieris coactus
;

ut molesti liberarentur, duriuscul dictum videtur.

sed quasi precibus et importunilate

ut diximus vers. 23, et
,

Marcus
crat,

c. 7, 20'

dicit

cam

in

domum
,

ubi Christus
,

fecit,

lanqum

ingressam ad pedes ejus procidisse

quod vide-

pnem

cani

non ddit
illi

sed projecit

aut ne projecit

tur buic loco esse contrarium

ubi significatur

cam

quidem, sed

excidit, ut

mica de mens, ut vers. 27,

Christum per viam cunlein scculam esse,

clamasse. Augustinus.
c.
lib.

et lergo

exponemus.
Vers. 26.

2 de Consensu evangcl.,
in

Non est iioncm

xeov,

honestum. dc-

49, respondel

pnmum

domum

ingressam, ubi
,

cens, conveniens.

oral Christus, et ad ejus pedes procidisse

dixisseque,

miserere

ma,

ul ait Mardis.

Christum ver nullo red,

dito rcspoiiso
et posl

domo

exiisse

eamquc secutam

fuisse,

Sumere. Eripere. Panem. Panem vocal gratiam miraculorum, de qu qu agcbaur, et generalitcr gratiam evangelicam
,

eum

clamasse, ul ait Malthams. Hoc ex Marco

solis

quodammod
,

Judis, quibus ex feedere Abrahrc

facile colligitur, qui narrt

Cbrisium, simul alque in

ingressum, lalercque
venisse enim sialim
:id

promissa erat

debebalur.
filios

cam regionem
voluisse
,

venit

in

domum
;

Filiorum. Judaeos

appellat, quia

illis

ipse loco

nec polnisse tanicn

et

patris crat, sicut Exodi, 4, 22, vocat filium siurni pri-

mulicrcm Syrophnissam,
disse. Itaque,

ejus pedes proci-

HlOgenitum

Isral.

quod

alii

dicunt, pris banc mulicrem

fuisse, cl

Et hittere,
delicatum

k! /3a)stv,
,

projiccre,

in

IpSO

enim

euntem per viam Christum seculam

clamasse
,

pon
se-

projiciendi verbo vis est

qu significatur, non wsa

discipulosqne dixisse
in

Dimilte illam, quia

,

filiorum

panem tam mal collocandum

clamai posl nos; tune

domum

ingressum

ut

illi

quasi non ratione et consilio dislribucretur, sed projicerelur lemer.

I

creto in loco concederet

ejus pedes accidisse,

quod pelebat, eamquc ad

nisj

Habent canes panem suum minus

lilii;

nequaqum probo.
Misses,

\eus. 2i.

Non sum

delicatum
cl caetera

qum

rcs naturales, sol, luna, pluvia,

id est, gentilium

ad oves qvje pe-

idem genus canum,

panis

rierunt domus Isral. Absurdissimus est, el

maxime

sunl,

qu

providenti quidem Dei, sed generali, iniet

iinpius, Cbrisioque ingratus Calvinislarum error Chri-

nsque ccurat dispensantur,

omnibus
:

in

comnon

stum non omnium liominum causa venisse aut morluum fuisse, sed prdestina torum selm, quem alio
copiosis loco refutabimus. Nain ex hoc quidem loco

mune,

sicut porcis glandes, projiciunlur

Evangelica

gralia, quae supra

naluram

est, panis est filiorum

projiciendus temer, sed majore consilio, rationeque

dislribuendus.

errorem suum confirmarc non possunt cm dicat se non propier praedestinatos verm propter solos Ju,

Canibus. Canes

filiis

opponit, quia quamvis ulro;

da;os
dicit

missum

fuisse.

Quin bine nos refulare possumus

esse,

runique paterfamilis curam habeal

inpriniis
,

tamen iriiormn

enim se propier solos Judicos missum

,

cm

mulloquc majorem

non omnes praidestinali

esscnl
est.
;

sed niaxima pars reprobali

Credibile est

qum canum habet. consuevisse Judos omnes alias gentes

,

non ergo propier solos pradeslinatos missus Dicil ergo se non esse missum , nisi ad oves qu ,

.;

ros.

DU73 canes Nam ex

appellare, sicut Grci

illis,

vocabant barba*
Hispani essent

ut opinor,

cm

in

perieranl

doms

Isral

aut quia
:

nerat, sicut Paulus dicit

qui

Vobis oporiebal
ail

primm ad eas ve primm loAmbrosius

in et

iiispani didiccrunt

Mahumctanos,

et yEthiopes

canes

appellare. lllud cerl constat domines vilissimos per

verbum Dei, Acl. 15, 46, ut

el

conlcmptum
et 16, 9;
et

ila

vocare consuevisse

ut

2 Rcg.
c.

5,

Psalm. 45,

Gaudenlius
,

traclalu 7 in
in Isaiam, cl

Exodum,

4 Rcg. 8, 15; Marcus,

:

7, 27,

ait

Cyrillus Alexand.
et

libro

5
,

Hieronymus,

dixisse
bis

Christum

Sine pris saturari

filios,

quibus ver,

Beda

in

Coinmentariis

aut quia non venerat, ut

cl

pr.'/ .-.entiam

suam, procdicalionem,
nisi

miraculorum

spem aliquam mulicri ddisse videbalur fore ut aliquando illi concederet quod pelebat sciebal uli;

gratiam cxbiberet,

Judis; genlibus enim non

que non salurandos

filios,

sed
;

panem cleslcm obla:

ipse per se, sed per apostolos suos, et prdicalurus

vngclium,
I).

et

miracula factunts oral, bicoque

Paulo minister circumeisionis appellalur, Iom. 18, 8, ul llilarius el Augustinus, Iracialu in Joan. 31
et

tum contemplim rejecluros sed mysterium est neque quod culp Judoeorum accidit, sed quod divino consilio et ex fdere cum Abrahamo inito fieri de, ,

buit, explicavit.

47 existiniaut. Ide Judos vocat oves, ut supra

Vers. 27.
tes

Etiam Domine. Omnes

-iuX
,

fer interpr-

cxplicaviimts, c. 10, 6. Genliles canes, vers. 26. Cur

observarunt

etiam non esse conlradicentis, sed

autetn liohieit proesenliam

suam

aliis

genlibus,

qum

approbanlis; sed non facile apparet,

quomod mulier

Juda-is exhibere, facilisesl ratio, quia, ul ait August.

tract, in

Chanana argumcntelur
parlicula causalis

et

qu ratione conveniat

Joan. 51, solis Judis propier fidem

Abrah

nam

et

catelli. Si

enim concedit ve-

proniissio vcnluri Messine fada cral, ut c. 1, 1, dispu-

riun esse,

quod Christus dixerat, non esse bonum

,

tavimus. Itaque neque in regionem Tyri et Sidonis

sumere panein filiorum

et

canibus projicere

non

Vers. 24, 26 ci 50. Non sum missus, nisi \n oves qdjs ante niortem sua:n ad Judos solos I tiles vocabant ob impuros mores. Dbiles membris missus est a Paire. Mittgre canib. s sic I nrullatos, Ci., x.J-, mntilos; sic c. 18, 8.

m*iWT;

,, ,

797
potuit colligere 'catellos

cOMMTENTARlA. CAP. XV.

comedere de micis
,

798

etsi r-

quasi dicat, non rogo, ut ex professo, ulapud Judos,

vera comedunt
dicere sed
catelli

et, si id

dicere volebat, potis debuil

,

miraculuin facias,

4>ed

ut biter
,

non quasi dederis

tibi

qum nam. Etiam Domine

micis,
id est,
,

sed

tamen

ac ne projeceris quidem

sed quasi

excidcil

comedunl de

norum suorum,

qu cadunl de mens domiquamvis non sit bonum suniere

cadunt, comedcre.
altigisse
,

quemadmodm
dere.

soient ex

mens divitum mic ca-

panem

liliorum

et

Mis dare, lamcn permittunt doita

mini eos de micis,

qu de mens
;

De mensa. Mensam vocat graliarum omnium ut dicam, copiam, qu erat in Christo sicut mensa
,
;

Qui propis mihi vidcnlur sensum

ponunl, eliam Domine

sic

ex-

divitum omni ciborum gnre referta esse

ipso

solet.

In

nain catelli quidem non co-

enim

inhabitat omnis plenitudo diviniiatis corpora-

medunt ex pane fdiorum, sed ex

lamcn de causis mihi non placet
;

Quod primm quia

micis.

mullis
in

liter ; et

de plcniludine ejus nos omnes accepimus.

,

hc

Dominorum scorum. Dominos suos

stomus
verat,
,

inquit Clirysofilios

interpretalione mulla necessari, et coact supplenda

sunt, ut

Judos vocat

quos Christus

appella-

hc, nam
;

catelli

quidem non comedunt ex

;

quod inagn

iribuil bumililali. Potis

;

Chrislum

pane fdiorum

Doniinum vocare credo sed loquitur plm alised comedunt ex micis, qu cadunt iipsiun ter propter canes, quorum suiun quisque doniinum quod uno verbo dicere potuisset, etiam Domine, sed habet. tamen catelli comedunt de micis. Deinde quia hc et Vers. 28. O mulier, magna est fides tua. Vox ratione prit omnis acrimonia et omnis argutia admiranlis. Obscrvatione autem digiium est miliius dispulalionis, qu tanla tamen fuil, ut quosubtilitas
,
, ,

!;

dammod
magna
Christus

coegerit exclamare Cliristum

mulier,

lioniinis fidcni

nisi genliliuni

admiratum

fuisse Clni-

est lides tua. Sic igilur interpretor, vocaverat

stum, ut h uj

ii

s nnilieris, el illiusccnlurionis, c. 8. 10.

fides.

Chananam canem
et

arripuil

mulier e\
,

Major enim genlilium, qum Judorum

Quo auillic

verbo conlumelioso, ut Clirysostomus adnolavit

gunienlum,
subtiliter

ar-

luminodo admiralio
dispulavimiis.

iu

Cliristum cadere potuerit,

causam suam probat. Eliam

sim san canis, nam el culelli comedunt de micis, qu cadunl de mens dominorum suorum, itaque si canis sum, de micis saltem edi rc de-

Domine,

id est,

Vers. 5 v2.

Convocatis discipclis
cum

suis.

ut indicat Hicronymus, concilia

ret.

illis

Ut sua communiea-

Videlur ctiani mihi voluisse Christus eorum ex-

beo. Ergo idem valet hoc loco,

vai, eliam,
,

alque quod
adversaius
;

plorare (idem, et futuri miraculi occasionem captare,

ut discipulorum confessinue constaret
,

vulg disputantes dicere solemus

ali'juid

cm

non esse pac. iin

dicit

quod maxime nobis

adversari putat

nem

unde tanla turba pasci posset. Semper

nos autem existimamus causam nostram maxime juvare, indeque argumentauiur, boc est , quod volo ,

observamus Cliristum nunqum sine magna, coniperlque necessilate miracula

|

l'ecisse.

Quam

eliam ob

me

esse

canem

nam

et

catelli

comedunt de micis

qu cadunt de mens dominorum suorum. Hilarius quasi pulal esse vim in nominc diminulivo catelli Christus cancm appcllaverit , ipsa minus se, qum canem, nempe calellain esse falcatur. Sed ubique et
,
,

rem triduum, autcquni sequens miraculuin faccret expectavit ut si quid ciborum secum altoqtii lulis,

sent,
et et

consumerelur

quemadmodm

Clirysostomus

Euthymius monuerunl. Idem eliam Cbrysoslomus,

versu 26, et hic diminulivum

in

est,

t /.v>pM

catelli, et
,

post Thcophylaclus adnolrunt non suggessisse nunc discipulos Christo, ut lurbas dimillcrel, ni in
irent,
el cibos emert'iit
,

quod eo ipso gralia est, el subtilitas argumenti idem prorss verbum, quo Chrislus usus fuerat, mulier
arripiat,quamvis noster inlcrprcs illic canes,
vertcril. Si qua verbi supradicli vis est,
liic

pagos

quemadmodm

fece-

rant, c. \i, 15,

sent, et

qud jam aliquanlm

non seulire.

tide profecis-

catellos

qud vidrent omnes alacres

esse, ctaudiendi

hc

potis est ,ut

aviditate fainem

Chrislus non dixerit xw canes, sed w*pix, catellos, ut pusillos, et nullius utililatis, ac prelii canes significaret,

Quia triduo jam persvrant mecum. Sunt, qui putenl toluin triduum, aut
j

omnes

aut plerosque fuisse

quibus inuit minus

,

qum magnis

illis

qui
j

jejunos,
virluli,

quod magnus

jejunii magister Calvinus

non

aliquid utililatis afferunt

est
:

(iliorum panis projicieudus

sed aeri subtiliori tribuendum cxistimal; nos

tain
,

mulier ver non, ut se minus

;

qum canem

esse
i

enim crasso sub are natos

ferre

diuturnum jcjuniuni
sublilior aer est

confiteretur

sed utmelis, et, ut vulg dicunt, ad

non posse. Quasi ver

quo

hominem argumentarelur, codem usa sit verbo. De micis. Micas vocal minora, el minus frequcnia
miracula, ut Theopbylaclus adnotav'n
,

non e edaciores

hommes

reddat. Sed non vult, ut

opinor, Gallos prtexlu crassi aeris jejunare.

Legi-

quasi dicat,

mus non solm

aut omnes, aut

a;nid Orientales, sed etiam

:

apud Eu-

non peto

te, ut passim bic

sicut

apud Judos mi;

ropos mult longiora jejunia

ali>iuos

tamen ex hoc loco

racula facias, ut ccos cures, morluos exsuscites

sed

per triduum jejunsse colligi

unum

tantm, et minus natur su

fdi

difficile, ut

non

potest.

Tanlm

colligilur tune,

cm hc

Christus
jejunos

monem

me

expellas.
illi,

dixit, fuisse

jejunos; quia

dicit, eldimittere eos

ait

Qoje cadunt. Respondet hoc verbum

quoChrii

nolo; consumpserant enim, ut

Euthymius, quid-

stus usus fuerat, /SXev projicere, illique opponitur,

qmd secum
Grc
,

attulerant sibi.

Qu
:

sequuntur itsque ad

Vers. 36.

Fregit, quod apud

unum

evangelis-

lam

dicitur benedicere, apud alium gratias agere, interdm ponitur Neque h;cc duo sunt omnino diversa; !

cm

grattas egisset

simul gralias agebat, et

benedicebat

799
versum 38, supra exposmmus
usque ad 21.
Vers. 39. gnnt
( 5
,

IN
c

MATTHIEU M
]

800
,

14, versu 15

ullum, quod sciam

profanum auclorem reperialur

:
t

Magedan autem, aut,

ut Grsec hoc loco esi,Magdaia

,

tpr,

In fines.
in

Quidam Grci
,

codiccs lct

lib. 1
sit

Reg.

c.

17, 20, legamus

sil

quamvis incertum'

montes

parm emendat pro

dicit

utrum unus idemque

nullam
;

locus.

Tamen

si

legamus
est

Ipm

in terminos.
c.

Dalmanutha,
8
,

proptere
aut,

existimandum

Magedan. Marcus,
Dalmanutha.

10

venisse in parles

esse repugnantiam

nam

ut aiunt Augustinus et

Quam

credibilc est vitiosam esse lectiout

Beda, subdiverso nomine idem locus significatur; aut,

ut
alii

nem, legcndumquc,

hoc loco, Magedan, quemadlib.

conjiciunt
est
;

alterum regionis

alterum urbis

modm
et ut

llieronymus in
lib.

de Locis Ilebraicis

leyit,

nomen

aut utrumque urbis, sed utraque urbs viut, qui in fines unius veniret, in fines
;

Augustinus,
,

2 de Consens. Evang.,

c.

51

cina erat,

ita

et Beda, Marci 8

testantur plerosque suo tempore

etiam allerius venisse dicerelur

sicut supra versu 21,

codices habuisse.

Argumentum nonnullum
in Scriptur

est,

quod

dicilur venisse Chrislus in partes Tyri et Sidonis.

Dalmanulha
Vers. 59.
dala
;

alibi

non legatur, nec apud

parles Dalmanulha>; duo erant vici inter Juliadem c*

Magedan, aut Matjadan, Grc, Mag Syris vocabatur. Marcus

,

ita forte

c.

in

Gerasam

sili

et vicini ultra

lacum Genezareth.

CAPUT
1.

XVI.
1.
lui

CHAPITRE XVI.
Alors les pharisiens et les sadducens vinrent pour le tenter; et ils le prirent de leur faire voir dans le ciel quelque prodige qui les assurt qu'il tait
le

Et accesserunt ad

tentantes, et rogaverunt

eum pharisi et sadduci eum ut signum de clo

ait illis
:

ostenderet
2.
citis
:

eis.

Christ
2.

et le

Messie.
: :

At

ille

respondens
cril,

Facto vespere di-

Serenum
:

rubicundum

est

enimclum
enim

Mais il leur rpondit Le soir vous dites beau demain, car le ciel est rouge ;
3.

Il

fera

3.

Et man

Ilodi tempestas,

rutilt

triste

Et

le

matin vous dites

Il

y aura aujourd'hui de
:

clum.
4.

l'orage, car le ciel est

sombre

et rougetre.

Faciem ergo cli dijudicare

quoerit

nstis

signa auniala et
ei,

et

tem temporum non

adultra signum
nisi

potestis scire ? Generatio

;

et

signum non dabilur

relictis illis, abiit.

signum Jonae prophelsc. Et

El

Vous savez donc juger les apparences du ciel vous ne savez point reconnatre les signes des temps Cette race corrompue et adultre demande un prodige et il ne lui en sera point donn d'autre que celui du prophte Jonas. Et, les ayant quitts, il
4.
!

5.
obliti
6.

cm

venissent discipuli

ejus trans fretum,

s'en alla.
5. Or ses disciples, tant passs au-del du avaient oubli de prendre des pains. 6.

lac,

sunt panes accipere.

Qui

dixit

illis

lntuemini, et cavete fermento

El Jsus leur

dit

Ayez soin de vous garder du

:

pharisaeorum et sadducorum.
7.

levain des pharisiens et des sadducens.

:

At

illi

cogilabant intra se, dicentes

Quia panes

non accepimus.
8.

7. Mais ils pensaient, et disaient entre eux parce que nous n'avons point pris de pains.

C'est

Sciens autem Jsus, dixit

Quid cogitatis

intra

8.

Ce que Jsus connaissant,

il

leur dit

Hommes

vos,

modic

fidei,

quia panes non habetis?

de peu de foi, pourquoi vous entretenez-vous ensemble de ce que vous n'avez point de pains?
9.

9. Nondm intclligilis, ncque recordamini quinque panum in quinque millia hominum, et quoi cophinos

Ne comprenez-vous

sumpsislis?
10.

souvient-il point que cinq mille hommes, et combien

point encore, et ne vous pains ont suffi pour cinq vous en avez remport de

Neque septem panum

in

quatuor millia homi-

paniers?
10. Et

num, et quot sportas sumpsistis? ll.Quare non intclligitis, quia non de panedixivobis
:

hommes,
beilles?

que sept pains ont suffi pour quatre mille et combien vous en avez remportide cor-

Cavete fermento pharisceorum et sadducaeorum?

12.

Tune

intellexerunl, quia

non

dixerit

cavendum

fermento panum, sed doctrin pharisa;ornm et

11. Comment ne comprenez-vous point que ce n'est pas du pain que je vous ai dit Gardez-vous du levain des pharisiens et des sadducens?
:

sadducorum.
13. Venit

autem Jsus

in partes

Caisarex Philippi
:

12. Alors ils comprirent qu'il ne leur avait pas dit de se garder du levain des pains, mais de la doctrine des pharisiens et des sadducens. 13. Jsus tant venu aux environs de Csare de el leur dit Philippe, interrogea ses disciples Que disent les hommes qu'est le Fils de l'homme?
, :

et inlerrogabat discipulos suos, dicens

Quem

dicunt

homines esse Filium hominis?

14. At
illi

dixerunt
:

Alii,

Joannem Baptistam

alii

autem, Eliam
prophetis.
15. Dicit
dicitis?

alii

ver,

Jeremiam, aut unum ex

14.

Ils lui

rpondirent

ptiste; les autres, Elic;

les

Les uns disent Jean -Baautres, Jrmic ou l'un

je

des prophtes.
illis

Jsus

Vos autem, quem me esse

15. Jsus leur dit suis?

Et vous, qui dites-vous que

16. Stus

Respondens Simon Pctrus, dixit: TuesChriDei vivi.

dixit ci
:

filins

16. Simon-Pierre prenant la parole lui dit tes le Christ, le fils du Dieu vivant. 17. Jsus
fils
:

Vous

17.

Respondens autern Jsus,

Beatus es,

Simon Bar-Jona, quia caro

tihi,

et sanguis

non revclavit

sed Pater meus, qui in clis est.

Vous tes bienheureux, lui rpartit de Jona car ce n'est point la chair et le sang qui vous ont rvl ceci, mais mon Pre qui est dans le ciel.
Simon,
;


801
18. Et ego dico
liane
feri
tibi,

COMMENTARIA CAP.
quia tu es Pelrus,
et

XVI.

802

super
j j

petram dilcabo Lcclesiam meam,

et porta; in-

18. Et moi je vous disque vous tes Pierre, et que sur cette pierre je btirai mon glise; et les portes de l'enfer ne prvaudront point contre elle. 19. El je vous donnerai les clefs du royaume des cieux ; et tout ce que vous lierez sur la terre sera aussi li dans le ciel, et tout ce que vous dlierez sur la terre sera aussi dli dans le ciel.

non prvalebunt adversseam. 19. Et tibi dabo claves regni clorum

ligaveris

et

quod-

cumque
clis, et

super terrain, erit

ligatum et in

quodeumque

solveris super terrain, erit solu-

tiun et in clis.

20.

Tune pracepit

discipulis suis,

ut nemini dice-

20. Alors

il

rent quia ipse esset Jsus Christus.

sonne

qu'il ft

dfendit ses disciples de dire perJsus-Christ.

21. Exinde

cpit Jsus ostendere discipulis suis,

quia oporleret

eum

ire

Jerosolymam,

et

multa pli

disciples, qu'il fallait qu'il allt

senioribus, et scribis, et principibus sacerdotum, et

occidi, et terli die resurgere.-

dcouvrir ses Jrusalem, qu'il y souffrit beaucoup del part des snateurs, des princes des prtres, et des docieurs del loi; qu'il y ft mis mort, el qu'il ressuscitt le troisime jour.

21. Ds lors Jsus

commena

22. Et assuniens illum

eum

Pelrus, cpit increpare

il-

dicens

Absitte,

Domine, non

erit

tibi

hoc.

22. Et Pierre l'ayant tir part, commena de le reprendre, en lui disant: AI), Seigneur, que cela soit loin de vous Il ne vous arrivera rien de tel.
!

23
lana
siinl,
:

Qui conversus, dixit Petro

Vade posl me, Sa23. Mais Jsus se retournant, dit Pierre Retirezvous de moi, Satan vous m'tes un sujet de scandale, parce que vous ne gotez point les choses de Dieu, mais celles des hommes.
:

scandalum es
sed ea quaj

niihi,

quia non sapis ea quae Pei

hominum.
dixit discipulis

24.

Tune Jsus

suis

Si quis vult

post

me

venire, abnegetsemetipsum, et tollat

crucem
24. Alors Jsus dit ses disciples Si quelqu'un veut venir aprs moi, qu'il.renonce lui-mme, qu'il se charge de sa croix, et qu'il me suive.
:

suam, etsequalur me.

25. Qui enim voluerit

perdet

eam

qui autem perdiderit

animam suam salvain lacre, animam suam proliomini,

si

pler me, inveniel eam.

2G. Quid

25. Car celui qui voudra sauver sa vie

enim prodest
dabit

mundumuniverpro anima

et celui qui

la perdra ; perdra sa vie pour l'amour de moi la re-

trouvera.

sum
aut

lucrelur, animoe ver susedelrimenlum paliatur?

quam
?

liomo cominutationem

su

que sert un homme de gagner tout de perdre son me? ou par quel change pourra-t-il la racheter?
2G.

En

effet,

le

monde,

et

27. Filius enim bominis venturus est in glori PaIris

suicum

angelis suis, et lune reddet unicuique seejus.

?!

cundm opra
28.

27. Car le Fils de l'homme doit venir dans la gloire de son Pre avec ses anges et alors il rendra chacun selon ses uvres.
,

Amen

dico vobis: Sunt quidam de lue stanti-

bus, qui non gustabuntmorlem, donec videant Filium

hominis venientem

in

regno suo.

28. Je vous dis en vrit, il y en a quelques-uns de ceux qui sont ici qui ne mourront point qu'ils n'aient vu le Fils de l'homme venir en son rgne.

COMMENTARIA
Trs primos versus hujus capitis, aut etiam quatuor indical
baberi.
se convenianl, ut Chrislum impugnent. Pharisi
et Sadducsci

enim

Hieronymus
et

in

plerisque codicibus non

et Lalini
,

immorlales inler se inimicilias gerebant,

olim Pilatus et Herodcs
,

Omncs lamcn

Grxci

auclores le-

ut

non modo ex Josepho, sed etiam ex Luc, Act.25,

,

gunt, et apud

Marcum,

c. 8, 11

leguniur; nec vero-

6, inlelligilur. Sic

cm

ini-

simile est utroque in loco addilos fuisse. Polest ali-

mici essent, ut Christum irriderent

ainici facli suni,

quem movere, quod,

lisla

c.

12, 38, eadem jam evange-

Luc. 23, 12. Sic nuiic Lutherani el Calvinista; haerctici

narrsset. Scd nihil velat saep scribas et Pharialis alios

maxime
,

inter se conlrarii adverss

,

Ecclesiam ca-

sxos non eosdem, scd

eadem

intcrrogsse.
;

Iholicam
j

id est

corpus Chrisli conspirare soient.

,

Prlerqum quod
e

illic

scribae et Pharisiei

Lie Phariillic

Semper enim

Chrislus, ut ait Terlullianus

inler

duos

sxi et Sadduci inlerrogsse dicunlur, et

non

lalrones crucifujilur.

de causa Chrislum

convenisse,
:

sed

in

medi
te

eum

Christo disputalione respondisse

;

Volumus

Ut signum de mus c. 12, 38.

Vers.
2.

coelo ostenderet

eis.

Hocc exposui-

ignum videre

hic accessisse dicuntur, quasi

eam oh

Facto vespere.
pluviye

Quia signum de clo

causam ad Christum venerint,

clo peterent.
Vers.
1.

ut

signum ab eo de

pelieranl, ex clestibus signis probat

non debere eos

Pharis.ei et Sadducci.
sectis
,

de clo signum petere. Vespertinum ruborem sere-

De Phariso-

nilatis,
lia

matulinum

signum esse longa expei de e re

ion-

rum el Sadducorum Nolandum hic tanlm

trariai

c.

5, 7, disputavimus.
dua;

omnes hommes
Vers.
3.'

docuit, nec opus est

iou-

csl

quomod

maxime con-

gis philosophari.

hreticorum
1.

seclae

Pharisi et Sadduci inter

ut periculum facerent posi id

Faciem ergo

coeli. Graec legitur

Hy
legit

Vers.

Tentantes,
,

pocrit, faciem cli coguoscitis,

quod

et

Lucas

tenlirc ejus

et

eum calumniarentur

quod pele-

c.

12, 54. Vocat aulem hypocrilas hoc loco, ut ait

bant non efficeret.

Euthymius, quia sapientes videri volebanl, cm essent

805
ipsipientissimi
;

IN
quales hodi sunt Calvinist, qui
,

MTTH^UM
sibi
|

804
in

Trans fretum,
Vers.
dixil

Bethsaidam

ut ait Marcus, c. 8,

cm omnium mnrtalium sapientissimi videntur omnium, meo judicio, insipienlissimi sint. Quai enim major insipienlia, qum homincs qui Christian} dici
,

G.

Qui
in veleri

dixit illis. Gra?c

Jsus aulem

iitis.

Nosier inlerpres aut pro,

ok )<ros legilo,-,

viderique volunt, sapienliam

incrcdulitulc

metiri

eut antecedens per rclalivum expressit, quod sa-pis-

Nos enim, qui simplices, qui

pientes nabemur,
si

tardi, qui falui cl insi-

sim solet

pnesertim Teslamento facere, ut

videte. Aliud

nibil nisi

quod humana
eo

ralio per-

in Idiomatis

observavimus.
p.Te,
;

suade! crederemus, sapienlissimi apud

illos

habere-

Intuemini,

enim

est videre,

mur. Tola hujus

loci difficultas in

est,

qu raliouc
sine
i:i-

qum
o(.k),

inlueri

sicut

apud Graicos, aliud p.kvnu qum

Christus argumentalionem concludal.

Quidam

lerrogationelegentcs, ut Chrysoslonmset Theophylactus, ad

liuncmodum argumcnlum explicant: Faciem

signa aulem teni-

videt enim aliquando, qui non intuetur, hoc autem sensu Latini videre dicunt, non inlueri, id esl, aniinum adverlere. Noster inlerpres calachresi usus
est,
c. 8,

quidein cli cognoscere poteslis;

qu
15

et Grocc
:

de edem re loquens utilur Marcus,

/3/7isTs kiz tfo //-/Js videte el

poium (advenls mei) cognosccre non poleslis; non enim priinus meus advenls ex cleslibus signis solis
ac
Iuiiie,

OfT xai

ca-

vete fermento.

sed ex prophetiis et miraculis, qux> facio,

fermento.

liilarius et

Hieronymuslegis observa2

cognosci dbet.

Non

venil recjnum Dei

cum

observatione,

timieii)

leniienlum vocari pulant. Quod non convenit

poslea Christus dicit,
et

sed regnum Dei inlra vos

est,

Luc. 17, 20,21. Alii

cum co quod
ertjo

c. 23,

Super

per interrogalionem
et Euttiymius
:

ut liilarius,

Hicronymus, Deda
,

cathedram Moysi sederunt scrib

Pbarisi

omnia

Si

faciem

cli

cognoscitis

id

est,

qucumque

dixerint

vobis,

facile.

Jubet enim

6igna serenitalis et pluvix-, quod diflicilius est el incertius,

Mosis doetrinain observari. Polis ergo ca Pharisxoruni cl Sadducx'Oium doclrina inlclligitur, qu hxrclici

quoniod signa lemporum advenls mei, quai

co, signala,
toi

tt prophetiis

me
:

miraculis coin-

eraul, legemque corrumpebant, etquam,

c.

15,

probata sunt, cognoscerc nescilis? Continut hanc inlerprelationem Lucas,

c. 12,

5, 5, G, Chrislus

reprehenderat.

Nam

de doctrin in-

5G

Hypocrit, faciem

telligenduni ex vers. 12 perspicuum est.

Quanqum,

cli et terr noslis probare, hoc aulem tempus

quomodb
utroscili-

quod Lucas

dieit, c. 12, 1
est

Attendile fermento Pttari-

non probatis?

Nam

cisi

illic

turbis, hic Pharisaeis et

est
;

sorum, quod

hypocrisis, contrarium videri poiest.

et

Sadducxis loquilur, credibile lainen

bique

eodem
majore

Ucspondcre possumus, quod

ipsam Pharisxorum
et

Deda videturindicare,

modo Chrislum
quod

arguiiicnlalum

Sadducxorum doctrinam hy-

cet ad minus,

alii

minore ad majus vocanl.

12, 31, cx-

poerisim appellssc, quia aliud docebanl, aliud facie-

Utraque inlcrprclatio probabilis.

Yers.
4.

bant
c.

aut quia omnis

eorum doclrina ad hypocrisim

Generatio. Hicc nobis,

;

spcclabal. Major est qux'slio, quo

modo

Christus hoc

plicata sunt.

Vers. 5.

Et cum venissent msciruu

lune enim

ejus.

Cm
!

eorum doctrin cavere, cm, c. 23, 2, doceal facere qux'cumquc dicunt. Kespondeo illic
loco jubeal
al

solverent, ut venirent
lur, oblili sunt

cm

proficisceren-

agere de scribis et Pharisaiis super cathedram Mosis

sedenlibus
,

panes secum accipere. Quxiil Hierooblivisci poluerinl,

id est

Mosis legem explicanlibus, quod

est; hic

nymus quomod
c. 15, 37,

cm paul
lulisse,

anle,

dm

faciunt, ipsis

credendum

aulem non de
id esl,

seplem sporlas plenas facto miraculo col-

lege Mosis, sed de proprio

eorum fermento,

de

legerinl? Respondet cos panes

secum

sed,

hxrclic doctrin
colligat

qu cavere jubet.

cm

discederent, oblitos fuisse eos accipere. Vero

audiendos esse hx'reticorum

similius milii videlur

seplem

illas

sporlas discipulos

sacris Litteris consentanea docent

Nemo tameu magistros, et cm sequendos, cm

Illi

aut supte sponte

tribuisse.

aut jussu Christi in paupercs disid est,

,

sua miscent, rcfellendos; quod multi hoc tempore, qui

Catholici videri volunt
,

Itaquc oblili sunt panes accipere,

dicere soient.

enim

qui-

emere.

Hieronymo conccdcre non possum ea quai scquuntur in ipso mari internavigandum accilllud

bus hoc Chrislus dicebat,

alios tune praiceptores

;

non
nonlot

habebant

et

illi

ipsi

nondin exauctorati eranl

dissc, quia diserte scribil Lucas, c, 12, 1, mollis cir-

dm tanqum
!

harelici declarati.

Nunc aulem cm

cunistantibus turbis,

ila

ut sesc conculcarent,
:

c-

catholicos doctorcs
vinistac

habcamus: cm Lutherani
,

et Cal-

pissc Christum discipulis dicere

Allendite fcrmenlo

Dco

et Ecclesi
,

tanqum pemiciosissimi
,

Pharisorum.
Yers. 4. Signum non dabitur ei. Signa advenls mei propbelis prxdieta, ut tempus D.micle definitum, cap. 9, locum nativitatis Micluc designalmn miracula propbelis omnibus pr&nuntiata quae Chrislus discipulis Jnannis ex Isai, ul signa mani, ,

hxrelici declarati sint

non magis eliam

cm

vera

salulem pertinebant. Sadducxis ver, qui negabant resurrectionem corporum , Jon figuram in signuin
resurrectionis sua; ddit. Cavete a fermento Piiaris^eorum. Ilinc Vers. G. occasionem cepil Doininus discipulos admonendi ne prava Pharisaeoriim dogmata admillerenl. Ili quidem

suie missionis prolulil. Nisi Jon.e prowiet.e , signuin illud fuit resunectio Cliristi. Duplex signorum genus iisexhibuit, unum Pharisaiis alierum Saddufesta
,

illis prophclarum oracula, qua: jam impleri cperanl. Csus esl illorum studio in prxnuntiandis aeris mulationibus, quo tempus rbus suis faciendis oppor-

caiis;

lunum observabant

cm

intrim ngligrent, quicad

babebant damnabile, sed sanctions Cnde Pharisi quasi Sed poslea tradilioncs vulgo separati dicebautur honiinum , et vanas observaliones iuduxre, et per hypocrisim se plebi insinurunt. Hc melaphoiic fermerai voce Juda;i uti soient in malam pariem.
in

su origine

nihil

vilse

institulum prolilcbanlur.
:

bu5
dicunt, auJiendi sunt,

COMMENTAR1A. CAP. XVI.

qum diabolus, cm Christum Non magis dbet homo caqum millier pudica impudicum
sarea appellata est, ut auctor est Josepbus,
<jj

806
lib. 1

de

Filiiim Dei esse conh'lclur.

Bello Judaico, c. 16, et

lib.

15 Ant.,

c.

13, et Hiero-

Iholicus haereticuifl

nyinus boc loco. Ea autem, ut iidem auctores docent,

ad
liltus

amatorcm cliam honesta loquentem audire.

PlIARIS.EORUM ET SaDDUCEORUM. MaiTUS, C. 8, 15,
addit,
et

maris Medilcrranci inter Doram et Joppeni

sita oral.

Alteram rccenliorem

in

Pbnici ad radicem
erumpebat, quae

Herodis, aut, ut in

aliis

codicibus legilur, He-

monlis Libani, unde Jordanis

priis
!

fliivius

rodianorum. Unde manifestum est aliquam cliam Hc-

Paneas dicebatur, quam Philippus Herodis MaTracbonilidis regionis letrareba, Luc. 3,

in

rodianorum aut Herodis sectam fuisse. De scclis enim hic agitur, cm Sadducaei nominentur, quos cerlum
est lucreticos, aut plus eliam
et

gni

filins, cl

1, 2,
j

auclam ornatamque

honorem
;

Tibcrii Canaris

qum hrclicos
fuerit ejus
filins,

fuisse,

Gaisaream cliam vocari jussit

ut

poslea rex Agrippa,

ex versu 12 appareat agi de fals comiplque

Neroni adularelur, Ncroniadem appellavit, ut Jose-

doctrin. Uter autem Herodes

ctor,

secLc au-

pluis scribil, lib.

20 Ant.,

c. 8:

Quod

in

coinmcntariis

Tnagnusne

ille

Anlipalri

qui ullimus rc-

ad hune locum Ilieronymus

cari

dicil

nunc Paneadem vo;

gnavit, an Herodes Antipas ejus filins Galikea: lelrar-

non

est, ut

opiner, oblivionc diclum hisloriae

cba,
nibil

et

quam doctrinam invexent, incertum est;

sed est vero

adulalorio

siinile ejus

lempore dclelo fucato

illo

et

enim de e re, quod sciam, aut in sacris Lilteris, aut in profanis auctoribus legilur. Nisi quil conjectura ex
iis

lum

rcpiss.

nomine Caesarcae, velus Paneadis vocabuCxsarea ergo Pbilippi dicla est, quia
,

quae de Ilerode rege Josepbus scribit im-

Pbilippo Tetraich sic fuerat appellala

et ul

ab

pensc Komanis

studenle,
;

suspicor

eum auclorcm
i-ps

altra Herodis Ciesarc distinguerelur.

hujus fuisse sectac

ex gradalione ver

qu

uli|

Et
scribit

inteiirogabat

DisciPULOs.

Marcus,

c.
c.

8,
9,

27,
18,

tur evangelista, qui

sectam

nibil aliud

Herodem ultimo loco punit, (jus fuisse qum nicram bypocrisim,

|

hoc

in via accidisse,

Lucas ver,

cm

solus esset orans.

Eutbymius respondet simul

ut

qu se ad omnem rcligionem regnandi causa accommodabat quales nunc sunt quos polilicos appellamus,
;

iler fecisse et

orsse

quod

verum

sit,

tamen vero

simile

non

est,

simul orsse et discipulos interroillis

homincs aut nullam religionem babenles, aul omnem religionem simulantes. Sed de bc re, c 22, 1G,
plura dicemus.

gssc.

longumque cum

sermonem
dicit

ultr citrque
lib.

conlulissc. Probabilius

quod
c.

Auguslinus,

de Consens. Evangelist.,
illi

53, in ips via

antequm
aliquem

Vers.

7.

At

cogitabant, non solm quosed etiam quid

ad locum quo lendebal perveniret, solum

in

mod

Christi verba intelligcrentur,

ad oraiidum locum

via divertisse

finil

aulemora-

acturi essent,

cm panes non

accepissent.

Hoc enim

lione cpisse pergere, atque tune discipulos inter-

est 5i).oyiovTc, disceptabanl, id est, consultabant, sollicitique erant.

rogsse quein se bomines esse dicerenl. Ilaque, quod

Proplcre eos Cbrislus repreheudit,

Lucas
[i.ito/

ait,

cm

solus oraret,
sic

h tu

e^ki ariv xpoa^x,

quod non recordarenlur duorum tam insignium miraculorum, quibus paucis pauibus paul ante
lot

/.u.-viJ.ojty..; t

intcrpretalur

postqum solus
pbrasi dicunt
:

ho-

orsset, sicul Hispaui

edem prorss

rainum millia saliaverat.

Vers.
8.

In faciendo oralionem, id est, simul aiquc oralionem

Sciens autem Jsus,

illis

eorum

cogitalio-

fecisset

potestijue bebraismus esse,

quo

in

aliquando
:

nes. Praccedentium miraculorum oblivioncm, ut ait

idem

valet,

quod postqum,

ut Psal. 125, 1

In con-

Chrysostomus, declarandis ipsorum cogilalionibus,

id est,

novo miraculo

exprobrat.
in

poslqum convertit, aut cm converlisset. Fingamus eo loco

verlendo
captivitatem Sion, id est,

Dominus

Vers. 9.

Quinque
,

panum
illos

quinque millia

iioj

Latinum inlerpretem

vertisse,

cm
Ctll

converteret

Domiv.\j->

MINUM. Graec

quinque
est,

panes quinque millium

nus, sicul boc loco similem pbrasim * r ehxi

xposzvyoy.rjoj
AK7C/./j.-Ja.;,

(honiinum), id
distribuli sunt.

qui in quinque millia boininum

vertit,

CSSCt SOlllS OTinS,

Eodem modo
:

versu sequenli

non dubium esset ex hebraismo, quin deberemus

terpretari,

in-

Vers.

10.

Nf.quk

septem panum, et quatuor

postqum converlisset; ergo etbc interprefuisset solus orans, id est,

millium iiominum. Gra'c

Neque septem

illos

panes
j

tabimur, postqum
solus orssel.

postqum

quatuor millium (hominum), id est, qui in quatuor

hoininuin millia multiplicati sunt. Noster scilicet in
terpres
vertit.

Quem
?

dicunt. Mulli Latini codices et Graeci pleri:

sententiam

non verba aut grammalicam

Piiilippi.

que babent
minis
?

Quem me

dicunt

hommes
:

esse

fdium ho~
:

Triplex enim leclio reperilur

?

prima
:

Vers. 13.

In

partes C.esareje
nescit.

Duas

dicunt homines esse fitium hominis

secunda

Quem Quem
Quem

fuisse Caesareas

nemo

Alteram veterem, quae

;

anlea Slraionis lurris vocabalur

ab Herodc aailem
\

me me

dicunt homines esse filium hominis? tertia

dicunt homines esse?

rege amplificata, multisque visendis operibus exorriala

ces Lalini et

Primo medo omnes fer codiomnes auclorcs legunt. Secundo modo

Ancorato, Tbeophylaclus,
el, ut

ad promerendam graliam Augusli Cacsaris, Cae

Epipbanius

in

vide-

Vers. 13. C.esare^e, quae urbs sila est ad radies tnonlis Libani. Syromacedones eam Paneuda ant appellrunt, Deo Pan, quem in speluncis vieillis colebanl.
Philippus letrarcha
Tiberii Caesaream

ad mare Medilerraneum posila, quae ante turris Stratonis dicebalur, ab Herode seniore in honorem Augusli eo nomine fueral insignita. Interrogabat uisci

banc insiauravcrat
vocaverat
:

cl in

honorem

ut Caesarea

pulos suos, non ut disecret quid ut eos doceret quis esset.

aliis

viderelur, sed

807
lur,

IN

MATTHjEUM

808

eliam Hilarius. Tertio Chrysostomus, hom. 55.

dubito
est,

Non ram

primam

leclioneni, quse vulgaris et

;

munis
fuisse

mult esse meliorem

vald probo, qui

:

Quem

dicunt

comeorumqne conjecluexistimant primm ita scriptum hommes esse filium hominis ?

ul

Christum apostolos, lanqum plusqum homines bominibus opposuisse. Prudens, inquit, lector, attende

quod ex consequentibus, texluque sermonis

aposloli nequa-

aliquem deindc Grxcum,

loqui ad

moneret Cluistum de se
contextum
dicunt
,

qum homines, sed dii appellanlur. Cm enim dixissel : Quem dicunt homines esse filium hominis, subjecit : Vos autem, quem me esse dicitis? Ego non homini <
bus lanqum deos
;

marginem apposuisse, me, postea aliquem

in

sed vulgo tanqum homines non

alium correctionem esse putsse, itaque

Iranstulisse,

vulgares opponi credo, quod et Chrysoslomus indicat

:

cptumque

esse legi

Quem me

Vos, inquit, qui

qui

mecum semper

versantes, plura
virlutes
I

Iwmines

esse filium hominis ?

Postrem alium

cm

me
ipsi

fecisse vidislis,

allerutrum redundarc judicarct, sustulissc filium ho-

quoque

fecistis,

meo nomme complures quem me esse dicitis ?

quod erat obscurius, rcliquisse, me, quod erat clarius. Scio quo modo mulli, qui utrumque legunt,
minis,

Vers. 16.

Respondens Petrus. Cur polis Petrus

:

qum

alii

responderit, multas rationes veteres aucto-

inlerprelcntur, aut sine inlerrogatione per appositio-

res afferunt

prima

est,

quod Petrus omnium

ait,

fuerit

nem

aut per inlerrogatioitem hoc

modo

Quem me

princeps,

ut

Chrysoslomus
docuerunt;

hom. 55

seconda,

dicunt Iwmines esse? filium hominis?

absurdum mihi vidctur

cnim
hominis appellare, nec

quod utrumque secundum absurdius. Non

qud ardentioris
in cap. 14, 28,

fuerit fidei, ut Hilarius et

terlia,

Hieronym.

qud quasi os apo-

solet se Cbrislus lionorific, sed liumiliter filium

aliter

stolorum

fuerit, qui

pro omnibus loqui soieat, quem-

qum de

se per terliam

admodm
appellare
;

D. Cbrysosl. hoc loco, et D. August. soient

personam loquens. Cujus

ties se filium

rci lot

sunt excmpla, quo-

nam
:

cl Joan., 6, 08,
:

cm Cbrislus omnibus
vos vultisabire? Petrus

hominis appellat. Notanda eliam anli:

discipulis dixissel

Numqnid et
ibimus
?

Ihesis.

Cbrislus rogat

Quem

dicunt
:

Iwmines
es
filius

esse

respondil

Ad quem
in

verba wtern vit habes.

filium
vivi.

hominis

Petrus respondet

Tu

Dei

An autem

hoc loco pro se tanlm, an pro omniFilium Dei vocal natur, non

Unde apparet legendum hoc

loco esse, filium ho-

bus responderit, vers. 18 dicemus.

minis, ul antitbesis constet. Videtur

cnim Cbrislus data

Tu es Filius Dei

vivi.

opcr conlemptissimo vocabulo se filium hominis appelasse, ul discipulorum (idem cxploraret, occasio-

adoptione. Adoplione enim

omnes confilebantur Fiargumentum

vivi appellans

lium esse Dei, quandoquidem virum juslum et pro-

nemquc praberet illis, quod senliebant, eliamsi nihl de ipso supra hominem sentirent, libr diccndi. Quare, quod hxreticus quidam interpres Grxcum arliculum exprimons vertit Quem dicunt Iwmines esse illum filium hominis ? pulidum judico. Non cnim Cbri:

phetam
est,

pulabanl. Cerlissimum autem

qud Petrus Cbristum Filium Dei

Joanni, Elix,

Jeremix

et

prophelis opponal, quos

ccrlum est

filios

Dei fuisse adoptione, Christum ergo

appellat. Itaque

non adoplione, sed natur Filium Dei

probaverunt
ut

slus, ut se

Messiam illum

prophelis

prxdictum, sed

reel veteres auclores ex hoc loco Christi divinitatem

,

contrario prorss consilio,

cl quasi

ul se maxime abjiceret, bumi prostratus senlentiam exciperet, filium

Hilarius in Commentariis, et lib.

6 de Trinilale; el Atbanas., sermone 3 contra Arianos, et in Epist. de Sententi, Dion. Alexand. conlra

hominis dixit.

Homines, vulg,

quem hebraismum sxp jam expo-

Arianos.
Vivi.

suimus, ut
dicit

c. 5,
:

13, et Lucas ipse explicat.

Nam quod
ab
esse

Matlhxus
;

Quem
c.

dicunt homines esse filium ho9,

idolis distingut,

Dcum vivum appellat Scriplurarum more, ut qux rcs morlux sunt, ul HieroBasil, in

minis

ille

dicit,

18

Quem me

dicunt

nym., Beda, Eulhym., annotavcrunl. D.

de Pnilcnli legit
:

hom.

turb? Nec est conlrarium, qud hic dicat dixisse

Filium Dei

excelsi.

Becl autem

Cbristum
illc

Quem

dicunt homines esse filium hominis,

esse

notavit Theophyl. adjectum fuisse arliculum

Grxcum

ver,

quem me

dicunt? Malthocus cnim, ut

nomini
unicus

(ilii,

ul

significarctur

non qualiscumque, sed

pris

probavimus, verba, Lucas sensum expositionemque

recitavit.

ille

et naturalis Filius.

Vers.

17.

S mon.

Ita

vocabatur,

cap.

Vers. 14.

Alii
,

Joannem Baptistam. Cur

alii

alii

10,2.
Bar-Jona. Bar-Jona dictum est per contractionem
pro Bar-Johanna, quod Chaldaic filium Johannis
gniiicat
,

Joannem Baplislam
autern

Eliam,

alii

Jeremiam esse

exislimaverint, diximus supra, c. 11,4, el 14,2.

Quod
est,

si-

quidam ex Josepbo Ben-Gorionis

affermit,

quemadmodm

Joan. 21

15,

appellatur.

ul probent

Jeremiam esse venturum, apocrypbum

Simili conlractione usus est Lucas, c. 3, 30.

sicut totus ille auclor fabulosissimus.

Quia caro et sanguis. Carnem et sanguinem vocal

?

Vers. 15.
festa

Vos autem, quem

est, vos

esse dicitis

Mani-

homincs carne homines Deo

et
;

el

sanguine constantes. Opponit enim

est,

antilhesis

autem. Pulat Ilieronymus

sed Pater meus, inquit, qui in clis

Alii Vers. 14. vente adbuc Joanne

elc, ut Ilcrodes

cum

suis

vi-

eumdem

nondm

Jsus erat ade cclebra-

Non solm

filium hominis et filium Dei professus. ut exteris promptior cl l'ervidior ita res-

tus et cognilus. Vers. 16. Filius Dei vivi, non adoplione, sed

gencratione, ac Dcus de Deo. Petrus de (ilio hominis interrogatus agnoscit filium hominis esse filium Dei
:

sic Nestorii

hxresim

in

antecessum destruxit

unum

pondit, sed ut caput visibile Ecclesix deslinalum, et sublimis senliens qum qui Cbristum filium Dei anl prol'essi erant, ila respondil. Bar-Jona, filius Joannis nam Jobanna Vers. 17. conlrabitur in Jona ex usu illorum temporum.

809
ut ad Galat. \,

COMMENTARIA. CAP. XVI.

16. Continu

810
fundamentum aliud nemo
est,

non acquievi carni

Deo

et

10, 4. Et quia

potest poncre,

sanguini

et Joan. i,

13

Qui non ex voluntate carnis,

nali sunl. lia solet

prter id quod posilum

1 Corintli. 3,

quod

est

Christus Jsus,

nequcex voluntate

viri,

sed ex

11. Origenesver, tract, in Maltb., super

,

Scriptura homincs carnalia sapientes appellare,

et
j

hanc petram

id e>l

super omnes boulines camdeni

,

Deo, aul divina sapientibus opponere, ut

rinlh. 15,

ad Co-

fidem babentes. Quas interpretationes aliter

prae se ferunt
,

quant

50

Caro

et

sanguis regnum Dei non possi-

intelligendas Calviniste mull avidis

:

debunl. lia etiam sapienlia et prudentia carnis appelJatur,

quam

verilatem amplexi sunt

ne,

si
,

Ecclesiam super

Rom.

8, 6, 7.

Petrum dificatam
ego. Elegans anlithesis,
Si.

fuisse fateantur

Romanum pon-

Vers. 18.

Et

Grc
esse

lificem caput

aut

fundamentum
nibil

Ecclesiae cogantur

etiam eflicacior, xy
dicat
dixisli
:

Sed

et

ego, dico tibi, quasi

vivi

edem ratione

confiteri.

Cteros auctores panl post

Tu, qui Iiomo es, Filium Dei

;

me
te

interpretabimur.

Nunc

magis sensu Cbrisii

ego vero, qui Filius Dei

id

vivi

sum, dico

esse

Pelrm,

est,

vicarium

esse confessus es.

Nam

Ecclesiam

meum, quem Filium Dei meam, qu super

lanqum super se-

alienum cogitari potuit, qum utdicere voluerit super seipsum aut super aliam rem qum super Petrum
,

fundaturum Ecclesiam. Primm, quis non videt pro-

me

dificata est, super le etiam,

cundarium quoddam fundamenium dificabo.

nomen demonslralivum hanc posilum esse loco relativi, perinde ac si dixissel Tu es pelra, super quam
:

Tu

es Petrus. Sunt qui putent

fuisse,
1,

nondm

anlea Peilli

dificabo Ecclesiam

meam?

Petrus enim, et pelra

dicit
,

trum vocatum

sed
:

nomen lantm

fuisse

idem sunt.

Nam

quod Calvious

non sine causa

dixisset:

promissum, Joan.

42

Tu, inquit, vocaberis Ceplias.

lib.

evangelisiam oralioncm variasse

cmque

Probabilius tamen, quod

dicit August.,

2 de Consens, evang.
su;t'

Tu

es

Petrus, secundo loco non dixisse super Petrum,

jam inde

principio voc:tionis

sic

sed super hanc petram, ut aliam petram

significaret, purile et ridiculum est.

qum Petrum

appellatum, ut Marci 3, 16, et

Luc
illi

6,

14, manife-

Nec enim Maiih.

,

stum

est.

Itaque

cm

Christus
illi

dixit,

Joan. 1, 42

Grxc, sed Hebraic, aulClialdaic

gu, ut
psit.

et Syriac lin

Tu
ret
est,

vocaberis Ceplias,
:

nomen

imposuit, qu^si diceid

in

prafalione probavimus, Evangelium scriista

Deinceps non vocaberis Simon, sed Ceplias,

Petrus, sicul Deus

Quibus linguis

geiieris

dilIVrentia,

qua

Abrabamo per fulurum etiam

:

Gr;cc et Latine est inler Petrum et petram, non reperitur, sed

loquens

nomen

imposuit, Gnes. 17, 5

Nec

ultra,

uno eodemque nomine

sive Hebraic, sive

,

inquit, vocabitur

nomen tuum Abram, sed

appellaberis

Syriac Christus dixit:

Tu

es

Petrus

et

super hanc
si

Abraham, quia patrem mullarum genlium

constitui le.

petram dificabo Ecclesiam meam. yiicmaduiodm

Latine Petrus non Petrus, sed pelra

Et super hanc petram dificabo Ecclesiam meam.

Sunt inler veteres auctores, qui inlerpretentur, super
hanc petram,
id est,

vocaretur, et

Christus dixisset:

Tu

es pelra, et super

hanc pelram

super hanc (idem, aut super

dificabo

Ecclesiam

meam

nemo

profecl sanse

hanc

fidei

confessionem, qu
lib.

me

Filium Dei vivi esse

et

mentis iniclligerc poluisset aliam pelram, aut alium

dixisti,

ut Hilar.,
in lib.

de Trinitate,

Gregorius

hominem, qum Petrum ipsum demonstrare

illum ergo Ecclesiam Chrislus aedificavit.
aliquis, cur si
iiiteipres illam

super

Nyssenus
55, in

contra Jud;eos, et Chrysost., hom.

et orat.

Dubitabit

hune locum,

2 adverss Judacos,
Trinitate,
Pauli,

et

non Maithicus, Matthi lamen Gra-cus

Cyrillus Alexandrinus, dial. 4 de

auclor

nominum,
in

et

gentris distinctionein

Commentariorum

in

Epistolas
c.

D.

qui

Am-

adhibuerit.

Respond.

promptu rationem esse, quia

gnre masculino, et

brosio tribuunlur, in

4 Epistolae ad Galat. Lon-

quamvs Gnec pelra

ttIt^x

et Vk-cp^

gis etiam sensu recedens D. August. inlerprctatur, tract, in Joan.

feminino dicatur, tamen Pelrus, quia vir era*

27

et 124, et serin.
:

13 de Verbis
id est,

non pelra feminino, sed Petrus masculino nomine vocandus

erat.

Domini secundm Malth.

super

Super hanc petram,

Secundo autem

loco, ubi de sedfucii fun-

me

ipsum, quia pelra erat Cbristus, Coriuili.

damento agebalur, non Petrum,

sed petram dixit,

in

quamvis idem ulrumquc nomen significaret, quia

Vers. 18. Et super hanc petram. Allusio est ad confessionem Ptri, cui hsec velut merces reddilur Chrislo, qud sit Petrus seu pelra lia; quippe voces apud llebr.cos et Syros rem eamdem significaut. Ego te Petrum , seu petram voco et sup:r hanc petram
:

ejusmodi xdificiis nomen petrye femininum magis et

posilum
alii

licipalione

Chrislus, 1 Cor. 3, H. Sed par ministerii alii sunt p stores, et fundamenta. Apocal. 21, v. 12. Apo^loli dicntur
est,

quod

est

qudam

meam; qu praecedunt et seqiiuntur, ad Petrum referuntur, lanqum explicatio qiuedam nominis Cbristo impositi. Domiuus con essiodificabo Ecclesiam

esse fundamenta nova; civitatis. Parlicula

uti et
.

c<

njuuctiva,

nem

Ptri

insigni prorogative

rmunrt. Christus

quidem est pelra solidissima Ecclesi, lapis angularis, et fundamenium principale. Sed caput ministeriale, et visibile conslituit Petrum cui potesiatis suce ministerium tradidil, idque merii fidei tam vivao, et confessionis adeo gloriosa: illi concessum est, ut ad ificiuin Ecclesix visibile, et in omnes laies duraturum visibili quoque fundamento et firmo superslrucretur, quod ad Ptri successores pertineret Chrislus quidem solus est paslor, solus est fundamentum Si quidem fundamentum aliud nemo potesl poncre, prter id quod
,
:

prouoinen demonslralivum, hanc manifest <>stendnnt Christum loipii de Petro. Adverss eam, seilicel Ecclesiam. Qui perversis doclrinis homines inli ciunt, ut liseretici, ii portas inferni homihtbus in errosed slaliit semper Ecclftsia rem mductis aperiuni Petrae firmitale fundala, et couaius omnes diaboli irrili fuluri sunt. Quidqid urbis, aut socielalis defensioni utile est, id per melaphoram portai nomen usurpare potest. Qui confregit portas reas : pereasquippe partes lirmissimie civitalis designanlur. Pixeipnus earum ususesl, ut aperUe liberum civibus praebeanf adituin , et claudantur adverss hostium impelus. Ecclesise perpetuitas his vocibu? omnin designatur.
:

s. s.

XXI.

26

, ,

su
usitatum.
tere
cui
IlsTpo?

IN

MATTILEUM
non crederent, ac
prvenisset
,

812
dicturi etiam fuissent, nisi Petrus

enim

et

Atticum, et rarum

est.

Pr-

dubium

est

Christum

liis

verbis aliquid

sed qud Petrus majore fide in confes-

magnum et singulare lanqum lidei confessions prmium Petro concedere, aut promillere VoluiSse? Quid
autem concessisset,
si

sioneni primus eruperit. Atque lioc tantm indieare

auctores

ianlin

ml 1

dedissel n'meri

ut

illi volucrunt qui dixerunt illum pro omnibus respondisse, quiqueeum os apostolorum appel,

Pelrus vocarelur? Im ne

nomen quidem

dedissel;

lavcrunt.

Irxc conveniebat utique, ut

quemadmo-

nam,
batur

ut paul suite
:

probavimus,
et

jani Pelrus appclla-

dm

Chrislus apostolos duodecim ad duodecim pa;

bis crgo verbis,

super liane petram difteabo

Iriarcharum similiiudinem elegerat

ita

unum

veluti

Ecclesiam

meam,

signilcat

banc se

illi
,

eximiau)

et

singularem dignitatem concessrum

ut

super

eum

Abrahamum eligcret,-, qui propter omnium caput et ul Abrahamum

,

niajorem
veteris,
:

fidem
ila
ille

Ecclesiam suam xdiuca'rct,

id

est,

eum

Ecclesi;e

cvangelic Ecclesiam fundamenlum essel

in

paria

enim

caput conslitueret, suumquc in c vicarinm faceret.

Deinde ex verbis consequentibus

regni clorum,

el tibi

dabo claves
,

perspicuum est h;ec eliam verba

,

de

quibus disputamus

ad Pelrum pertinere
,

absurdum
Tibi

fide Abrbamus excelluit, nomen Abrahaino, quia pater mularum gentium l'uturus crat mutatum esi, Gencsis 17, 5, et Pelro quia omnium Cbristianorum l'ulurus erat et

ulroque sunt omnia;

Pelrus:

enim

est

tam paucis verbis rerum

fieri.

aut personarum

paler et caput.
relici

111a

etiam imica ratio, ob

quam

h.cr.e

inutalionem

Quemadmodm
lia dicit,

ergo dicit

Ecclesiam super Pelrum fundatam fuisse

dabo claves regni clorum,

id est, super le, dificabo

super liane petram,

gant, qud
prler id
sus,
1
,

non potucrit aliud

quod position
11,
falsa
est,

fundamenlum
est Cliristus

poili

Ecclesiam meam. Idem enim

illi

quod

J-

diversis verbis

diversisque metaphoris
sit
,

coiicedit

Cor. 3,

oinnin

est.

Nam

idem D.

ut ipsius in Ecclesi vicarius

pris fundamenti,
ficabo Ecclesiam
in Ecclesi sua
,

quam
,

dignitatem

Paulusad Ephes. 2, 20; apostolos

clesirc

et proplvelas

Ec-

em

dicit et

super liane petram diprincipis

fundamenlum
hreretici
,

appellal superdificati, inquit,

et

meam, deinde

aut capitis

super fundamenlum apostolorum

proptiet.irum.

Nam

em
;

quasi civitatis claves Iradidil,

sicut ipse Cbristus et fundamer.-

qud fidem
apostolorum

evpomint, super fundamenlum

,

mclapbora dclart

et

prophelarum

id

est

Super coruin

tum, et caput Ecclesix est, quibus duobus no-mini

fidem atque doctiinam, perversa omnin inlerprclalio

est.

bus atque mclapboris non dux

ressignificalur.

sed una eademque

Addit

erhfim

Apostolus, ipso

sumnw

angulari lapide
in

Quxret

aliquis, cur

ergo Cbristus non

Cliristo Jesu.

Quibus verbis

signilcat

Ecclesi

aperl, et uno verbo dixit super

le a'dilicabo

Ecclesiam
el

sicut in

exterorum xdificiorum fundamenlis

qu'o

mullo's

meam?

Responsio

est facils,

ne locutionis gralia

esse lapides:

energia periret, quee in eo consistebat, ul

em de

Christum

primum et maximum, alque angularem alii omnes innitunlur; secundaios

et ipsi

Ecclesi Chrislus, lanqum dexdificio aliquo agerei,

ver apostolos et propbetas, qui

quidem super

accommodal ad dificium loqueretur non fuisset aulem accommodal loculus, si dxiss'et, super te sedicabo Ecclesiam meam, quia xdilicia non super
:

primum fuudati sinl: sed tamn aliorum Cbristianorum sunt fundamenlum, quod D. Joan.in Apocalypsij
cap. 21, 14, disertis verbis, el nullam

jam hxrelicocxplieavit
)
;

homines, sed super petras fundari soient

D. Hieronym. admonet. Praetere,
si

quod

et

rum

inlerprcralionem
civitatis
,

recipientibus

et

sensus esset

munis, inquil,

(de Ecclesi loquens

et

habens

super hanc petram, id est, super banc /idem, aui super

j'undamenla duodecim

in

ipsis

duodecim nomina

meipsum

dificabo Ecclesiam
,

meam, maxime propler

Pelrum non

duodecim apostolorum

cigni.

Cur ergo D. Paulus non

adversariorum ralionem

qui cxistimart

polis dixit nos super Christum,

los et propbetas aedificalos
?

pro se tantm
disse
:

sed pro omnibus apostolis respon-

Tu

es Cliristus filins

Dei

vivi

quod lateor non-

quia nos longis

phetis in

qum super apostoPromptum est respondere, Cliristo, qum ab apostolis el proCliristus

:

nullos etiam auctores veteres putsse Chrysoslom.

Ecclesi;e xdificio posili sunms.

lapis
,

Hieronym. hoc loco,

tertio

el

August. sermone decimo

enim primo loco primus

Christum aposlofi

et angularis
:

super

de Verbis Domini secundm Matlh. Sed bos

et prophtie

super aposlolos et
ipstffti

auctores paul post revercnler interprelabimur.

Nunc

propbetas nos dificali sumus. Deiiiquc super

Calvinistarum

opinionem refutamus.
loquebalur,

Si

enim pro

Pelrum Ecclesiam xdificalam

prxter hxrcticos
,

omnibus

Petrus

cur non omnibus

omnes prorss, veteres auciores docuerunt. Quofuisse

alii

Cbrisio diclum est: Beati eslis, quia caro el sanguis

rum

senleiUias ctsi

diligenler investigalas rcciiest

non

revelavit vobis? etc.

Cur non omnibus mutata

:

runl,

lamcn quia res

hoc lenipoie maxinii moverba

nomina sunt? Cur non omnibus diclum Vobis dabo claves regni clorum? Deinde em omnes Cbristus
inieirogsset, cur non

menli, non prxleribo, locos solin indicabo,

ipsa
si

quis desiderabil, apud auctores leget.

in

Ha ergo
ita

lim

em

paul

aille

interrogante eo,

omnes responderum? prxserquem se homi-

Clemens Komanus
sius in cpislol ad

cpistl ad

Jacobum

Hip-

polylus in libro de Consunimationc

mundi

ita

Dionyin libro

nes esse dicerent, non solus Pelrus, sed omnes, aut quicumque volueium, rositonderinl alii Joanncm
,

Timolhcum;

ita

Teriull.
;

de Prxscriptionibus, et in libro de Pudiciti

prianus in epist.ad Jubaianum, et
lium
;

ila

Cy-

Kaptistam,
prophetis
(

alii

Elinm,

alii

Hiercmiam, aut unum ex

alii

in epist.

ad Corneila

melis ergo omnes

se

scnscrunl auctores
alii

iia

Origcnes, homil. 5
;

in

Exodum;

Epipha-

Petram pro

uno respondisse, non qud

idem

niiis in

Anchoralo

ila

Gregorius Nalani. ih'orat. de

813
Moderaiionc
in lioin.
ila

COMMENTAI'.! A. CAP. XVI.

in disputationibus
iib.

814
si

servand

ila

Basilius I

Dicel aliquis

omnes
ail

alii

non solm apostoli

,

sed

do Pnitcnti, et

2 ad versus Eunomium;
et

cliam propbeta;, ut
clesiae sunl,

D. Paulus

fundamenlum Ec-

Ambrosius, sennone 47 de Fide Pelri,

et Pauli, et in

serm. 68

quid bis verbis singularit!* Petro conceses Pelrus, et

de Natali Pelri
dcanta lur:

hymno, qui

in Ecclesi

sum

est

Tu

super hanc petram dificabo

illi

Eccesiam meam.
ipsa pelra Ecclesi
diluit

Resp. hoc

concessum esse,

Hoc

Canente cul pain

omnes prophetas et apostolos primm post Cbristum Ecclesiac fundamenlum sit, etlocum illius
ut inter
fuisse compositiim lej

quem hvinnum
statur Augusl.

D.
lia

Ambrosio

absentis leneat.

Nam
alii

bis verbis aliquid uni

Petro sin-

Uieron. in episl. ad Marcellam adet lib.

\

gulare concessum ess salis nobis supra probatum

est.

versus

Moutanum,

conlra Joviniauuin
,

ita

Cm aulem

etiam fundamenlum sini,

niliil

auclor Connnenlarior.

in episl. D. Pauli

qui vulg

aliud concedi potuit,

qum
<;l

ut

secundus posl Christum

sed Iota EcClirislus

Ambrosio
de Petro
et

tribuiinlur, ad Galal. 2; ila

Lo, serm. 2

lundamenti lapis esset,

est, ila
;

eo modo, quo Clnistus, id

,

Paulo

et

in epist.

ad episcopum Vien;

ut in eo

non una tantm pars

nensem

et in episl.

ad Geminianum
ita

ila

tolum Cal-

clesi

nilerelur.

Hoc

inlcrest,

qud

su,

cedouense concilium;

Juvcncus;
ila

ila

Psellus apud
illi

Pelrus Cbristi virtute fundamenlum esl; et Clirislus

nulloalio, Pelrus veralio, idest, Cbristo nitilur

Theodorelum,
Nain idem

lib.
,

in

Canlica;

denique

ipsi

auclores senserunt

qui conlra sensisse perbibenlur.

,

fundamenlo.

Ililarius

eodem

lib.

6 de Trinitate

ubi

Ecclesiam meam. Eccesiam Clirislus suam vocal

indicans se

dicit Clirislum
lits

super lidem Pelri Ecclesiam a:dilicsse,

:

Deum

esse, et

Dominum

Ecclesia3,ut recl

verbis scribit

El post sacramenli confessionem

Ecclesi subjacens
iti
,

Tbeopbylactus annolavit.

beulus
t'ijni

Simon

clificalioni

et

claves
:

Et port^;
potentiam

inferi.

Per portas

inferi

omnem
;

diaboli

cleslisaccipiens. Etin Coinmenlariis

,

Psal. 151

significari

dubium non

est; illud vero duet

fauta, inquil
paliendi, ul

ei religio [uil

pro humani gnais salutc

bium quare per portas potenlia

tas Clnistus appellaveiit

significelur

quare

Pelrum prhnuin Dci confessorem, Ecclesi

,

non proprio nomine potentiam, sed metaphoric por,

fundamentuin

cleslis

rerjni

janilorem,
convitio

et in

terreno
;

utrurhque

facile conjicitur.

judicio judicem cli

Satan
:

nuncuparet

et

Loquebalur de Ecclesi
Clirislus. Soient

lanqum de Quoniam
fitiis

civilate aliqua

canonc 16
felix

in Matlli.

in

nuncupnlione novi hominis

illius

autem munilissima pars urbinmesse

147, 13
:

Ecclesi [undamentum, dignaque dificalione

,

porl;c, ut

Psal.

conforlavit seras
te ;

pelra

qu
50

infernas teges

et turlari

portas

et

omnia

portarum tuarum, benedixil

tuis in

cl

quia

mortis claustra dissotvcret

psal.
:

et Chrysost., bomii.

in

urbes plerumque per portas expugnari consueverunt,

ut Gnes. 22, 17, et 24,

Audi denique
et

quid Petro dixerit Clirislus

qui ob robur
confessio-

column,

fundamcnlo

fidei,

60 Et possidebil semen luum portas inimicorum suurum, id est, boslium suo:

nis vocatus est Pelrus dicente

Domino : Tu

es Pelrus, et

rum urbes expugnabit

elegit

et

Judicum,

5, 8

Nova

bella

su fer hanc pelram difteabo Ecclesiam

lur, lib.

meam; cl

Cyril-

Dominus,el portas hostium ipse subverlii;cl?> Rg.

:

In

Joan., cap. 12:

tu vocaberis Cepltas, vocabulo ipso

Tues Simon filius Joua, commode significans,

suam

8,

37

Si aflhxefit

eum

iuimicus ejus portas obsdehs.

,

Propterc
d portas

ergo diaboli potenliain

inferi appellavil.

non poleniiam
inferi dixii
,

tjubd in eo

lanqum

in pelr, iapideque firmissimo

At euf

et

aset diftealurus Eccesiam; et August., serin. 49 de

non potis

diaboli, qui Ecclesi; bostis est, sicul

Moy
cliam

Verbis Domini secundm Joannem

Petro, in quo uno formai Eccesiam
lib. I
:

dicit

inquit
et
,

ses dixil possidebil semen

luum portas inimicorum snode Ecclesi,

ita

Petre,

amas me,

rum?

Id etiam facile, quia sicut

Relractationum, cap. 21

aliorum auclorum

de inferno, ubi diabolus domina'tur, lanqum de urbe

aliqu loquilur, sicul Psal. 106, 16: Qui
conlrii'il

qui Eccesiam super Pelrum fundalam dixerant sen-

parlas
ill;u

tentiam non improbat.

Ex quo apparet Los

auclores,

wreas,

el vectes

ferreos confregit.

Ha; enim <lux

qui super hanc petram, id est, super banc fidem expo-

sunt civilates, allera Dei, diaboli altra, de quibus D. Auguslinus suos scripsit libros.

nendum
gunt
,

esse dixerutlt, aliter qutn hxrelici inlelli-

iuterpretandos esse. Comniodissima autem in-

Non pr/evalebunt

o xkxkj^"^""-',

id

esl,

non

lerpretatio

mibi videlur

si

dicamus cos dicere vo-

luisse super fidem, et

confessionem Pelri Eccesiam

xdificatam,

idest, super Pelrum profiter lidcin et

Quorum vrboruffi sensus non videlur mibi esse, quem omnes, praer HiIarium, quos legissc memini, auclores putanl. Omnes
Vincent, aut non superabunl.

confessionem
auctores.

quemadmodm
in

el

omnes

alii

senserunt

Hujusmodi enim

phrasibus vulg eiiam

(ide

enim exislimant scnsuni esse fore ut diaboli polritia Ecclesiam quidem excrceal, nunqum ver vincal
,

utimur, ut dicamus
esse renipub.,
fidem.

uhius bomi:iis

fundalam
ipsius

nuii([um opprimai. Qua; sentenlia, etsi vera est, la-

id est, in

uno bomine proplor

Ambrosius,
in

men

est parva, et

locum, ac verbaCbrisli non implel.

Clirislus signin'eare vo-

Quemadmodm
dix.it

D.

lib.

de

Majus enim quiddam videlur

luisse.

Resurreclionis fide

super aquas non Pelri corpus,

,

Nec enim soient

porta; vincere, sed resistere;

sed fidem ambulsse; quia non corpus

fecit,

sed fides ef-

ilaque non poluit offendendi, sed defendendi vis per

ut super aquas ambularet.

Cert ex ipsorum

portas significari. Sensus igilur

nisi

fallor, est

fore

verbis manifeslltm est eos, quod mine ba:relici negant,

ul Ecclesi super pelram Chrislo

diaboli

fundala

omnem

negare noluisse Pctrum esse fundanieniutii

Eccl'esiic.

poleniiam expugnci,

ita

ut null arle, nullis


SIS
viribus possit resistcrc.
et

, ,

LN

MATTHtLUM
si

816
cap. 23, 2
et
:

Hoc cnim mult majus

:

est

etiam habebant,

Super cathedram
:

verbis niagis consentancuin

portas enim inferi

Moysi sederunl Scrib

Pliarisi

omnia ergo quet Luca;

non praevalituras adverss Ecclesiam Hebraica phrasis est; potrrunt adversks illam id est, non polcruut illi
,

cumque
52:
lis

dixerinl

vobis, servale et facile;

H,
-

vobis, qui tulislis clavem scienti.

Al jam sa

rcsistere.

Hune sensinn

Hilariuin

secutuin

apparot

nobis probatum csl Christum

Scribis
et Pharisseis
;

non solm plus,

etiam,
;

</!(C!(EccIesia scilicet) infernas leges, et tarlari portas,

cl

quam

sed

plus

qnm

omnia mortis claustra

inferi
,

dis&olverel. Veleres auctores

ca;teris aposlolis

Pelro darc voluisse

aliquid ergo

per portas
reses, ut

id est, diaboli potentiani, alii in

hae-

per clavium

polestaieni supra

docendi

potesiatem
solis

Epiphanius
in libro

Anclioralo;

alii

vi-ta,

ut

significatur. Prretcre

docendi potesiatem non

Anibrosius

de Bono mortis,
9

cap.

12, et in
,

Cliristus aposlolis, sed Septuaginta etiam

scipulis ddit in c.

duobus di-

Commcntariis

in
1

cap.
in

Lucre
,

alii

ulrumque
et

ut
;

10 Luc, vers.

claves autein, et
solis

Origcncs, tract.
alii

Mallh.

Hieronymus

Beda

ligandi, alque

solvendi potestalem
est clavium,

aposlolis:

blasphemias hrjerelicorum, et corum adverss Ecpersecutiones

,

non ergo eadem

ligandi,

et solvendi,

clesiam

ut

Euthymius

alii

omnes

qu;e docendi potestas. Prrciere docendi potesiatem

Ecclcsire persecutores, ut Theophylaclus, intclligunt.

jam
ral

Cliristus

apostolis dederal, cap. 10, 7. Clavium

Pra:slat

non restringere

scntenliaiii, sed

gencraliler

aulem
;

et ligandi,

solvendique potesiatem non dede-

omnem

diaboli potentiatn inlerprelai.

non est

igitur

eadem.

Nam quod

Calvinus dicit

Adveusus illam. Origenes,

traclatu

1 in

Mat th.,

et

isto loco

non ddisse Christum aposlolis generalem

Chrysoslomus, hom. 55, putant rclativum vel ad pc tram.vpl ad Ecclesiam relerri posse sed nondubilo,
;

unique, sed specialem ad leinpus in solis Juiheorum urbibus docendi potesiatem; et falsum est,
et, si

ve-

quin ad Ecclesiam referatur, quod et iidein auclores

probabilis, et
alii

omnes verum putant; quanqum

portas
inferi

proplere signilicat Cliristus

adverss

rum esset, nibil efficcret. Jam enim eo loco probavimus generalem docendi facultalem etiam tune apostolis fuisse concessam, sed usum ad tempus fuisse
restriclum,nc
in

Ecclesiam non

praevalituras, quia supra

pelram adi
Omnis,

viam gentiumabirent, quia non con-

ficata est, sicut supra, cap. 7, 24,

25, dixil:

veniebai pris genlibus Evangelium,

qum

Judais,

qui audit verba lic,

pienli, qui

et

fucit ea, assimilabitur viro sa-

quibus promissum fuerat, proedicari. Et ut (ingamus

specialem tanlm potesiatem
illis

dificavil

domum suam
illam,
et

super

pelram,

et

dalam
si

fuisse,

quid

descendit pluvia,\et venerunl flumina, et (Javcrunt venli,

et

ad pr;esenleinqu;eslionem? Cert

idem

est docere,

irruerunt

in

domum

non

cecidil; fundata

atque remittere peccata, ubicumque, et quandocum-

cnim crat super pelram. Nisi quod

illic signilicatiir

do;

que docere potefant, polerant

at

et peccala

remiltere;

mum

illam pluvi;e,

fluininibus

et

venlis reslilisse

videmns potesiatem

illis

docendi tune dalam fuisse,

lue ver

Ecclesiam non solm inferno restituram,

poteslaicm ver remittendi peccata datam non fuisse;

distincta igitur potestas est.

sed illum etiam expugnaturam esse, quia super (ir wa.TJ petratn fundata est. Agitur enim de Ecclesi
et inferno,

Vidcmus etiam hoc loco,

alque solvendi

ubi claves concedunlur

et ligandi,

lanqum de duabus,

ut

jam monuimus,
alque pugnan-

peccata facullasdutur, nullam de docendo meniionem

firri
:

urbibus, auf arcibus inter se

vieillis,

contra ver, cap. 28, 19, et Marci 16, 15, ubi

tibus; quarum, qu melis fundata estatquemunila,

jubentur aposloli omni crealura Evangelium pradicare, nullam

alleram expugnat.

meniionem de

clavibus,

nullam de

li-

Vers. 19.

Et

tibi

dabo claves. Clavispcrme-

gando, el solvendo faclam esse. Nam, quod Joannes

ait,

tapboram appcllatur poiestas aperiendi, alque clau52 V vobis legisdendi regni cloruin, ut Luca: 1
1 ,
:

cap. 20, 22,25, Christum,

cm

apostolos mittefcl,

dixisse: Accipite Spirilum sancium,

quorum

remiserilis

peritis, qui
cl cos

lulislis

clavem scienti,
prohibuhtis.

ipsi

non

introistis,

peccata, remiituntur eis, etsi sub idenidictum est tem-

qui

inlroibaul,

Quam

potesiatem

alia staiim

melapbora ligandi,

atquc solvendi dclaconsistt, de co

et

ut

rt, lu

quo aulem b;ec potestas

in-

non tanqum idem diclum est: proplere enim, mulla, Joannes, tanqum ab aliis praeterevangelislis commmort. Illud etiam non mimissa
pus.
alia

ter nos, et

novos hxrclicos Lutlieranos,

Illi

Calviniali ra-

nimum

est

argumenlum, qud potesiatem remillendi

stes

boc lempore dispulalur.

cnim non
ligare,

peccata ali Christus cunremoni,

lesiatem
aposlolis

qum docendi popotesiatem

tione

homines clum aperire,

aut reniilterc,

et

solvere;

dederit.

Nam cm

peccala

aut retinere

putant,

quam
si

peccata remittendi ddit, dicitur in apostolos insufflasse,

!

doceno, aut remissa jam esse,

Evangelio crediderit,
et
illi

aut fore, ut,

quis

dixisseque

Accipite

Spiritum sanctum.

Cm

remittanlur. Nova, inaudita,

prorss absurda

sentenlia. Isio

enim modo

nibil

aulem docendi facultalem ddit, neque insufflasse, ncque Spiritum sanctum ddisse dicitur : diversa
igitur docendi, atque peccata remittendi poiestas est.

aliud Cliristus Pelro

concessis clavibus

regni co-lo-

rum

ddit,

quam quod

anle illum Scrib, cl Phari-

Ad hc,

si

non

aliter

homines hominibus peccata

mulier

remiltunl, quicumque alium docebit, etiamsi

dabo claves. Non solam remitqu;c commimis fuit omnilendi peccala potesiatem bus aposlols, sed priinatiiin in EcclesiiK regimine, qui ad successores Ptri perlinet, ut iinnum sil ac stabile illud regnen. Et qcodcumque ligavebis, ali uiiVers. 19.
,

Tibi

tur

melapbora qu excellenliam

ill'uis

potestalis d-

pnoe clart. Vincula su nt peccala qu:e reiniituntur, satisfaclori;e injunclio, aut relaxatio lgitima, leges et
fj

prcepla quse

fidles obligant.

817
sit,

COMMENTARIA. CAP. XVI.

peccata remittet, quod et inauditum, et absurdissita n lit

81$

Tertulliani, lib. de Pnitenti

ponam

Pre-

mum est.

PraHere

si

docere estsolvere,

id esi,

peceala

sbyteris advotvi et charis Dei adgeniculari,

omnibus fra;

remiltere, non docereeritligare, idest, peccata retinerc.

tribus legationes deprerationis

su injungere

hc omde pe-

Ilaqtieomnes hommes, qui nondocenl, ligandi, idest, peccata relinendi potestatem habenl. Quo quid absur
dius?Pra:tere, sidocere esset solvere, et nondocenltgare.mtn dedisset Christus apostolis ligandi potesta-

nia exomologesis, ui pnitentiam commendet,

riculi timor

Dominum

honorel,

ut in peccalorem ipsa
et

pronunlians pro Dei indignatione fungatur,

rati afjlictatione tei-na supplicia

tempo-

non dicam fmsiretur,

re-

tem,

cm cosjusserit docere omnem creaturam, id e*t{si

omnes liomines
igilur

sed expungat. Ilc ralione, non docendo peccata

niittebantiir.

isionim sententia veraest),

solvere,
si

Ponam

et

Cypriani

in

sermone de Lafratres,

neminein

ligare.

Quorsm

ligandi poteslas,

psis

Confileanlur singuli, quso,

delictwn

nrenro ligandus

erat? sequitur etiam ex istorum senesse sententiam.

suum, dhm

adliuc, qui deliquit in seculo est,

dm ad-

tenti Cliristi falsarn

Nam

si

solvere

mitti ejus confessio potesl,

dm

salisfactio et remissio
est
;

est

docere, non qusecumque apostoli solverunt super fuerunt et in clo; quoi enim homi-

fada per sacerdoles apud hominem grata

reprehendenseos, qui
sent, confessi

cl alio loco

terrain, soluta

cm
:

publica peccata commisis-

nes ben docuerunt, quibus non credenlibus peccata

non erant

Quunlb, inquit,

et [ide

ma-

non sunt? Im quoi etiam credideruni, et ben docti, benque credentes damnati sunt? Scio aliam esse istorum hresim, neminem ben
in

clo soluta

jores, et timor meliores sunt, qui quamvis

fiai, aut libelli scelere constricti,

nullo sacri-

quoniam lamen de hoc

dotenler, et

vcl cogitrunt,

hoc ipsum apud sacerdoles

credentem danmari posse; sed istud monslrum

fuisse leginms,

alio

simpliriler confitenlur.
lenti,

Itaque confessione, et pni-

loco debellabimus. Denique quos in Scriplur ligalos

non docirin, peccata remittuntui. Haclens

de hoc loco error refulatus.
his verbis Pelro

nec docendo, neenon docendo

illum,
1,
1

ligati

unus

est haereticorum
est,

sunt. Ligavit Paulus Corinthium

cor. 5,

5.

Secundus

qud negent aliquid

est,

Ligavit hreticos illos,

Tim.

20, non docendo,

;

datum
tum
sit

esse,
;

qud non omnibus pariler

nunc relulandum

apostolis daillis

sed Satanac tradendo,

cm ben

antedocuissel

sicut

id

non de

dispu-

nuiic ipsoshxreticos, quibuscum disputamus, Ecclesia Catholica

tando verbis super hanc pelram dificabo Ecclesiam

excommunicando,
Exenipla

id est, Satana;

tra-

dendo

ligut.

ver ligandi, quoe

Calvinus
inquit, et

meam, de quibus salis supra dispulavimus, probavimusque; hoc singulariler fuisse Petro concessuni, ut
Ecclesia super illum xdilicarelur.

proponit, risum mihi legenti

movent Paulus,
:

De

his verbis

nunc

Barnabas Judxos ligaverunt, Aclorum

dixcrunl
:

15,

46,

cm

agimus

tibi

dabo claves regni clorum.

Quibus ego

V obis oporlebal primum

et

loqui

verbum Dei,

verbis, conlra haireticorum,

et noniiullorum

Calho-

sed quia repellilis illud,

na; vit, ecce

indignos vos jiuicaik alterlit

licornmopiiiionent, Ecclesia; principatum Petro da-

converlimur ad gnies,

Aclorum

18,

tum esse contendo, non qud Catholici

gent: sed qud non hic, sed
illis

illi

datum ne-

6.

cm
et

pra'dicante

D.

Paulo Juda:i, qui

:

Corinllii

prcedcnlibiis verbis

crant,
eis,

eredere iioluissenl
blasphemanlibus,
:

Conlradkcntibus, inquit,
vestimenla sua di-

super hanc pelram a'dificabo Ecclesiam meam, datum

exculiens

putent

claves ver non singulariler Petro, sed omni-

xit

ad eos

Sanguis vester super caput vestrum, munislas

bus communiter apostolis fuisse collatas. Ego ver,

ut

dus ego ex hoc ad gnies vado. Quis enim

non

jamdi in

theologicis

scholis docuisse

memiui,
princi-

rident ineplias? scilicel D. Paulus excutiendo veslem

utriusque verbis

eumdem

arbitror Ecclesiue

homines

ligavit. Fallor,

nisi

cm

Christus aposiolos

patum Petro
ves pnes

fuisse

concessum. Primm enim

hoc

jussil in eos, qui se

non recepissent, pulverem etiam

Calvini sentenli
li-

phrasis signilicat. Soient

enim doms, aut

urbis cla-

pedmn suorum
gandi
illis

excutere, ex

eum

esse, qui in

domo,

vel civitate prin-

ddit potestatem. Si aliquid

argumenlum
haere-

ceps est. Itaque per claves in Scriplur

significatur, ut

principalus

n*.n esscl,

su

isie

error novitate refelleretur. Cui

apud lsaiam, cap. 22, 22:

super

Et dabo
et aperiet,

enim nnlcqum
tici

isti

nascerentur, aul polis

clavem doms David

et

humerum
et

ejus,

lirent,

venerat iu ineiilem?
similes,

Fuerunt No\atiani
potestatem

non

erit

qui claudat; et claudet,

non

erit

qui ape-

hretici
Ecclesia!

istorum

qui

clavium

non datant negarent; sed ad cerlorum tan;

lm peccatorum rentissionem restringerent

nii-nlabantur,
li,

argu-

supremam illi in regno David potestatem dabo. Super humerum autem dixit, cm claves non super humerum, sed in zona gestari soleant, duas. ut
riat, id est,

ut ait

Ambrosius, libro

de Pnilen-

sp
ras

in Scriptur fieri solet,

confundens metaphoclavium, ulteram

dclarai

cap. 2, non
laffl

posse

hominem

peccata remitlere;

idem
quia

signiftcanles;
iitraque

alleram

subtiles

non fuerunt,

ut istam Calvinistarum

sceptri,

quarum

summum

impe-

raiio.-iem,

qu non apustoli lantm; sed omnes etiam

mediocriter instituts facile pec-

nmlieres

iu religione

cata remittant, excogitarent.

Quomod
remitti,
si

senserint

om-

nes. qui posl Chrisium fuerunt, Catholici auclores,

humerum gestari solet, dixit se claves doms David super humerum ejus posiluruni, sicut apud eumdem lsaiam, c. 9, 6, cujus principalus super humerum ejus. Eodem sensu
rium
:

ergo sceptrum super

peccata per claves Ecclesia!

testimoniis

prolatis

eorum
aliter

dicitur Christus, Apocal. \, 18, ltabere claves

et inferni, idest,

niortis

explicandum

esset,

quis

eorum

dominus

essevita3 el niortis, et e. 3. 7,

qutn per Ptiitentiai sncramentum

id fieri

dixisset;

habere clavem David, qui aperiatel

claudat
et

nemo claudal; qui

sensu claves

sed ubi

nemo

contradicit,

opus non est testibus.Verba

nemo

aperiat.

Hoc

igilur

810
Pei.ro datai sunt,
id est,

IN

MAT
Ecclesiam Cbristus
a^dificavjt, significati. Quis lam sitamens, ut credat Chrisium Ecclesiam immorlalem super mortalem homincm xdificsse, quu niorluo

suprema secundm Chriut claudat et

6tum

in

Ecclesi polestas,

nemo ape-

riat; a^eriat et
;

nemo claudat; id est, ut quai solverit, nemo ligare quai iigaverit, nemo solvere pnssit. Unde poteslas Romani Ponlificisadreservandos, quos
vocant,

Ecclesiam corruere necesse esset? Non ergo super

casus eflicacissim probatur. Id etiam indc

solum Petruni, sed super illum, et super omnes ejus successores Ecclesiam fundavit; qui quomam defuturi

colligo,

qud

soli

Pclro hoc loco

et ila

dicalur,

libi

dubo
aliis

nunqum

sunt,

Ecclesi

non corruet. Idem do dicendum

non autem
soli

claves regni

clorum,

dicalur,

tanqum
:

clavibus idem, ut diximus, signilicaniibus

est.

danda non esscnt, quia solus rpspondit

Tu

es filius

Pralere quorsm Cbristus

Petro,

P4

ytvi, sicut soli

dictum est:

Super

liane

pelram

ejus successoribus darel? Constitucbat enim Eccle-

dificabo
ris altra

Ecclesiam meam. Diversis enim melapho-

siam, insliluebal offieja, qua:

vel

impriiuViUissimus
,

fundamenli, altra

clavium uiius idemque

alterius explicatiocst.

quisque non

in

personarum l|onorem

sed in ojusigiiur

prin::ipntus significalur.

etuna

dem

Ecclesiie utililaleni inslilujsset.

Tamdi

Mon nego

caeteros apostolos suas etiam claves, id est,

crant,
illud,

quamdi Ecclesi

ipsa, duralura,

ip_aximfnje

ligandi, solvendique

polestalem

habuisse,

quemad-

modm

onines veteres auclores

;

docent, dicentes,

qud, ut omnium maximum, ila omnium maxime necessarium principis Ecclesi;, qui

erat

ejus

claves omnibus datas fuisse

sed nego bas, de quibus

l'undamenlum futurus

erat. Ilaque, ut alia officia

mi-

hic agitur, claves habuisse, et nego eas, quas habucrunt, quasque

nora in posteros transferenda non esscnt, lamen hoc

Iransmitti ad successores necesse erat, atque
ila

omnes semper

Calholici ver quidem,

in sacris

om-

sed

alio

tamen sensu claves appellrunt,

nes veteres auclores docuerunl.

error,

Quarlus cliam est

usqum Mlleris claves vocari. Firmissimum etiam est argumenlum, qud cm Cbristus aliis apostolis
infra, cap. 18,18, et

successorem

qud neganl Ronianum Ponlificem esse Pelri nec enim aut Pclrum unqum Roimr.
;

Joan. 20, 25, ligandi, solvendi-

fuisse, aut, si fuisse,

proplerea colligi posse quicum-

que potislatem dedit, nullam de clavibus mentioncm

fecil.

que Romanus
non hic

s'il

Ponlifex ejus esse continu succesest,

illos

Solus

ergo Petrus eas claves habuit, quibus

sorem. Hune errorcm, quia locus propius non

aliter refulabimus,

ila

aperiebatur, ut

nemo

clauderet;

ila

claudebatur,

qum

ut

jubeamus

ut ncino aperiret; sicut in

domo
habet

eliamsi aut onines,

conlra tolum terrarum orbem pugnare.

Nemo enim

aut mulli suas habeant claves, solus

e!

lamen dominus
quibus
ut

ante
fuit,

illos

neque Catholicus, neque hareticus auctor

Pugna-

doini

omnes,
ut

el scrtas

ila claudit,
sil

ncmoaperire;

ila aperil,

cm nemo

vult,

qui

non affirmaveritel Petriim Roma; morluum,

Poiilifices ejus successores esse.

pos-

et
bit

Romanos

claudere. Notavit
1.

hoc ipsum Opgenes,

plus

tract, in

ergo, ul ail Sapiens, pro

Mo

orbis terrarum conlra

Mallh.

Sed veram, soiidamque senlenliani nimis probando perdidit. Ait enim

Petro,

insensalos, Sap. 5, 21. Quintus error est,

qud putant

subtililer

necessarium esse, ut
ctrin, et

Romani Ponlihccs Petro dosinl, ut

qum
que

cricris apostolis concession fuisse.

:

Hoc ben
Qucutnin
ccelo.
crit

moribus

similes

ejus successores
eral, ul

probal, quia eajleris aposlolis diclum csl

solrerilis

dici possinl,

qu ralione necesse etiam

cui successit,
similis

Matdici

super terrain, erunt

soluta

et

thias Judac,

esset,

quod
atque

Pclro ver:
sohitum
alii
el in

Quodcumquti
clis,
in

solveris

super

terram

sine

lsu

non

potesl. Necesse etiam eral, ul Judas

quasi Petrus in omnibus clis,

aliis similis

esset apostolis, ul

eamdem

illi,

apostoli

uno solvendi poteslalem acceperint.

Terlius Calvinislarum hoc loco

apo.-toli

dignilatem rctineret. At apostolus esse non

Hoc nimis

sublililcr.

desiil cliam lune

cm
in

fur esset, et loculos

haberet,

errorest, banc poieslalcm, qu;e Petro dalaesi, ejus

eliam lum

cm

mens discumbens de vendendo

successoribus non item dalani esse. Ilaque (piamvis

Cbristocogilaret, eliam lum

cm

vendidisset, anlcut signifiait Pe-

concedalur Pelrum Ecclesiie principatum habuisse,

inde tamen probari non posse euindem
cjus habere successores, el

qum
trus

suspcnsiis

creparet mdius,

princi|)alum

Aclorum

1, 18.

Quemadmbdm
est,

ergo Matthias,
i

quidem

id

ipsum,

in lib.

quia in Jud;c locum electus

melior, verus
Mallhioe locum

quamvis mul l
ila

1<>

de Pudicili, Terlullianus dicere videlur, banc polestalem

soli

successor ejus

fuil;

Judas

si

in

Pclro personaliter, ut cjus utar verbo, fuisse

Terlullianus non Ecclesi

eleclus fuissel,

concessain. Sed ben est, qud id

Calbolicus, sed booreiicus dixit,

pejor, ejus fuissel

quamvis mull illo tamen successor. Fingamus Komaesse, (|iialem

:

cm jam ab

num

aliquem Pontilicem talem

isli

in

ad Montanislaruin castra transfugissel. Admonelenini

suis concionibus soient pingere

fingamus esse Ju-

Hieronymus
librum
ii'.um

in

lib.

de Scriploribus Ecclesiaslicis,

de Pudicili Tertulliano adverss Ec:

dam; successor lamen Pelri esse non desinit. Et quodcumque ligaveris. Ha:c eliam meiaphora
est,

clesiam fuisse conscription

confirmt ergo

magnonisi
!

qu idem, quod duabus superioribus,

remittendi,

signilicalur,

per opinionem uoslram, qud nemo id unqum,

supremam

aut retinendi peccata potesla-

ha:reticus, id est, Calvinislarum similis, dixerit. Nain

et

MontanMa: Calvinislarum
et
illi

in

hoc similes erant,

liabere faterentur,

tem Pelrum habuisse; nec enim eodem sensu, quo quodPetro, atque aliis apostolis dictum interpretor,

qud
ut ex

se Spirilum sanctiim

cumque
elsi

solveris super terram, erit

solutum

el

in clis;

eodem

Tertulliani libro salis apparet. Probaviet

mus idem

per claves,

per petram, super

quam

video omnes auclores praler Origenem iu edem super solum Pefuisse sentenli : sed eo sensu, quo

m
trum Ecclesia
utilaliget, ut
redificata est,

C0MMENTAR1A. CAP. XVI.

quo
soli

S22
rcmiseritis peccata te-

datoc suntclavcs,

Ij

apud Joannem 20, 25: Quorum

mitinntur
eis, et

nemo solvere;

ita solvat,

utnenio ligare

quorum

retinueritis, rclenta

mut,

sa-

cerdotcs igitur non pn solm, scd culp etiam quibus possit. Qu'od iisdcm argumenlisprobaripolesl, | absolvunt. Nec id magis miruni videri dbet per sasupra probavimus Ecclesiam super Petrum difica|

tam, solique claves, id

est, Ecclesiic principaitini

da|

cramentuni pnitentia-, qum

ptismi posse facere sacerdotes
;

per sacranienttmi Ba-

tum' esse.

umi

autem solet
sit.

in

quo
in

ligandi et sol-

qutmiadmodm D.
lib. I

Am
cm

vendi potestas

sila

D.

Thomas

Commcnlariis
Primus
est

bros'ms advcrss Novatianos disputons,

iiitenli, c. 2, docuit.

de P-

tres de e re crrores vitandos esse monct.

Polest objiri

sacerdotes,

eorum, qui arroganter videntur existimsse posse sacerdoles quemlibcl pro suo arbitrio ligare, aut solvere,
et

liganl,

non facere homines peccalores, scd declarare;

ergo

et

cm

absolvunt, non facere juslos, sed juslos

teslihcari.

quidquid jure, vel injuria fecerint, ratum in cu'lo

si

jam

esse, et peccatis absolutos

Rcsp.

futurum esse. Et ver

figat, id

quis in sola verba

:

animum
quod-

non ben sequi, quia potestas

est propler justos,

ligandi, et solvendi

non

videbuntur pr;B se ferre Quodcumque, inquit,

sed

propter peccatores aposiolis

lignveris super tcrram, eril liqalum et in clis, et

data.
gari

Nam
non

eos, qui justi, id est, soluti sunt,

Deus

!i-

cumque non

solveris super lerram eritsolutum et in clis.

At

vult.

Eos autem qui peccalores,

cupit,
si

id esl, lisi indigiii

ita est.

Tantm enim
quod

volait Chrisius Peiro inpri-

gali sunt,

solvi

digni;

vel ligari,

mis, deinde
ut facerent,
et

ca>teris apostolis vices suas in terris dare, ipse, si in terris esset, faclurus erat,

sint

proptere non possunt sacerdntes

eodem modo
li-

ligare,

atque solvere; scd solvunt ver solvendo,

eodcm modo, quo

faclurus erat, ut ligandos liga

gant non solvendo, id est,

loquitur,

quemadmodm Joannes
colligant

rent, solvendos solvercnt.

Hoc tantm excepto, qud

non faciendo, sed relinendo peccala.

ex boc loco Ec-

C!lIi^tlls propria, aposloli alina, id est, Christivirtule

Super teuram. Sunt qui

clesiic

ligaturi crant, aut soluturi.

illis

Ex coergo

ipso,

qud suas

polestatem ad ligandum, aique

sohendum ad
id est,

vices tradit,

intelligt

debere cos, non pro ipsovel solvere, vel ligare;

mortuos non perlinere, quia super lerram,

sub

rum, sed pro suo ipsiusjudicio

ita ut,

Ecclesia; jurifidictione non sunt, ut ait Strabus aoctor

Glossie,

quemadniodm
ait,

rect Cypnanus, epist.

52 ad

quam

vocant, ordinaii

quod, an veruin

sit,

Anlonianum,

judicaturo Christo

nemo

prajudicet.

non

est hic locussublihter disputandi,

colligi

tantm dicoex

Hoc

est,

quod tbeologi dicunt, clave non errante. Seest, ligare

hoc loco

non posse

illud

enim super tcrram,

cuudus error

aut solvere nihil aliud esse,

non

est ad eos, qui ligantur, aulsolvuntur, scd ad eos,

qum

honiines aut jam Dco ligalos, aut jani solutos

qui liganl, vel solvunt, rfrendum; quasi dicalChristus,

i

declarare, sicut in veteri legc sacerdotes leprosos ne

quidquid vos super terram habitantes solveritis,

solutum, vel ligalum
eril

que faciebant, neque curabant; sed aut ver leprosos,

aut ver lepr curatos declarabant,

aut ligaverilis,

Deo, qui

quemadmodm
l

habitat in clis; aut brevis, quidquid solutum, vel

videtur boc loco Hieronynius docere, ex quo nonnulli

theologi

ligatum fuerit vobis hominibus, solutum et

erit

ligaliini

quem
res,

D.

eamdem hauserunt opinionem, Ht Rabanus, Thomas citai, cl quidam de schol posterioSed hic error ex hoc ipso loco
aliter sacerdotes, aut

Dco.

Nam

per lerram homines, per clos Dons

significatur,

cslque elegans antithesis, qu propter

quos Calviniste, ut soient scabrosa conseclari,

summam
si

distautiam, quic inter

clum

et

terram

est,

libenter secuti sunt.

refulatur. Si

potestas aposiolis data

commendatur. Quemadmodm
conli-

enim non

peccala
:

quis princeps alicui diceret, quidquid vel apud Indus

solverent, aut ligarent,

non dixisset Chrisius

Qit,

egeris,
dat, et

ralum habebo, indicans (|uantoper

illi

cumque

solveritis

super terrant, erunt soluta

et in clis

qum amplam
fit,

illi

concdt polestatem. Minus

scd quttcumque solula erunt in clis, solvelis super

terrain.
velis

enim solemus habere ratum, quod no>tro nomine per

nlium
nobis procul absentibus,

Cm

autem contrario dicai,qua:cumque

ab aposiolis super lerram,

sol-

qum quod pnefit.

super terram erunt solula et

significat pris

in clis, apertis-

senlibus, aut prop

commorantibus nobis

Soient

sim

qum
muniis

enim servi, qu longis dominus abest, e majore

uli lieenti, sicut

Deo

in clis esse solvenda.

Atque hoc

fuit

parabolill Evangelic significatur,

aposiolis

dignum

Christi

personam referenlibus, ut
terrain,

Maltluci 24, 48, 49, ubi

malus

ille

servus rgis
et

ait

quemadmodm, cm
lur,

Chrisius ipse in terris versaba-

Moram
! i

facit

dominus meus
et

venire,
et

cpit perut re

qua;cumque solvebat super

ita

solvebantur

conservos suos,

manducare,

bibere

cum

ebiiosis.

Ptre et in clis;

eo in

clum

receplo quidquid

Duo

tanien cerla, fixaque esse debent;

alierum, Ec-

apostoli super lerram solverent, et ab eo in clis sol

clesiam potc-tatem habere eiiam mortuos exco'rnmu!

verelur.

Nec ver exisiimo aliam

fuisse

Hieronymi sen:

nicandi, id est, jus privandi suffragiis,

quod ex D. Cy-

teniiam, aut

eum bunc errorcm confirmare

'

sed llum

priano, epist. 6G, et Augustino seuiper factum fuisse

tantm priorem, de quo jam diximus, refutare volulssc.

Terlius error est,

constat; alierum, banc Ecclesiam habere polestatem,

ut eos, qui in purgalorio sunt, suffragiis suis liberare
possit.

cm

in

peccato sint duo, culpa, et

realus pna3 lern, ab utroque tritionem absolvi xtern

hominem per contemporalem corn

j

Porr hic locus

est,

ex quoConfessionis Eccle-

mulai; sacerdotes
facere,

pn ver, cm
ill

in

siastica

usus apertissim probalur.

Nam non

potuit

absolvunt, nihil aliud

hocc potestas apostolis ^ata sine

j

peccatorum co-ni-

qum

aliquid de

ips temporali
;

pn mi-

tione exerceri

nec peccala, quia plermque occulta

uere. Hoc etiam facile refellitur

dicit

enim Chrisius

sunt, sine propri ejus, qui peccavit, confssione co-

, ,

823
gnosci. Itaque ex lioc loco

IN

MATTHjEUM
1 scende

824
c.

confessionis ac pnilentise prianus, in

illa

omnes vetercs auclores usum collegerunt, ul Cy;

de entee, infra,

27, 40. Noluit ergo Cbristus,

accidit,

ut
,

quod se moriente paucis

liane
rationern

omnibus aecide-

scrmonede Lapsis AlbaiiaMus.bomiliin

ile in

verba

castellum quod contra vos est; Ba-

Cbrysostomus, Ilieronymus et Beda affermit. Duplex autem occurrit qustio, altra

rct.

silius in epistol

ad Ampliilochium. Addu clium, Cliri-

cur, supra,

c. 10,

7,

misent apostolos regnum Dei

aliud erat,

slnm

bis verbis

non solnni poleslalem absolvcndi aposcd etiani confitendi pra?ccplum

pradicare, quod Dei

;

niliil

qum adventus
si

filii

stnlis l^adidisse,

om-

altra cur ipse lani saep, aut se filium Dei, aut

nibus ddisse Chislianis. Sensus enim est, non :solm

fore
ut,

Deum patrem suum

qui niissionein illam
dei, nihil mibi ad

appellaverit,

nolebat, ut se

fi-

quidquid apostoli solverint

in terra, et ipse
niliil

lium esse Dei bomines scirent. H.erclicus interpres,

solvat in clo, sed pnrtere signifieal,

se soluapostoli,

lemporalem lantm

fuisse respon-

lurum, aul ligaturum

aut

in

clo,

nisi

quod ejus

rem

videtur respondere. Quid

enim

eorum successores aut solverint, aut-ligavcrint super terrant. Dat enim illissuam ipsius potestatem, ut pro se Ecclesiam gubernenl. Itaque quicumque peecatorum solulione indigebunt,
vel
vult,

refertaulteinporalem, aul perptuant missionem fuisse,

si

adventum fdii Dei praedicabant? Origenes, tract. I inMatlb., respondel apostolos, non Cbristum, sed reDei prxdicsse. Ilieronymus contrario praedi-

ul ad apostolos,
si

gnum

eorum

successores,

tanquam ad seipsum,
illis

in ter-

csse quidem Christum, scd non Jcsum, id est, docuisse illum virum esse justum, propbctam, inaudila

ris esset, veniant, et

ab

peccata confessi solutiosi ille

nem petanl. Quemadmodm

neminem
confiterelur
:

in terris

versarelur

miracula facienlem, Messiam Deo promissum

scd

peccatis absolverct, nisi sua pris peccata

non docuisse illum esse filium Dei

et
i

vivi,

id est,

veium

sed

ille,

quia Deus, sine sacramento;

nisi

naturalem Deum, qualem nunc Pelrus confessus

apostoli, quia

bomines erant, non

per sacramen-

est; quia id ne ipsi

quidem tune Apostoli

fortassis in-

tum, tanquam Chrisli manum, solvere polcrant. Hoc

\

teliigebant

boc autern loco prohibuisse, ne se Jesum

in plerisque legilur cxcin.

laie est,

quemadmodm

si

quis princeps aliquem pro

.
j

Cbristum esse dicerent, ul

se
illi

in

longinquam provinciam gubernatorem millcns

plaribus, neque, ut nonnulli putanl, abundat.

Nam Je"
cl

diceret. quidquid egeris,

probalum liabebo, co ipso

darel, ut qui-

sus Dei, quia servalorem signifieal

Cbrislus bominis

ejus provinciie bominibus

prxceptum
illo

nomen

est.

Placel milii baec ratio,

in c.

quemadmodm

cumque

aliquid

litis

haberent, ad illum tanquam ad

Ambrosio,
Illud cci

9 Lucie, et Eutbymio video placuissc.

seipsum venirent,

et

coram

causas suas agerent

tum nunqum Cbristum ante passionem suam

praedica-

non quod se polestate sua

sit et ipse

spoliaverit,

quomins pos-

apostolis praccepisse, ut se filium Dei esse

cm

velit
:

causas cognoscere, et de rbus

rent; ipse ver

nunqum

salis

aperl se filium esse

omnibus judicare sed qud ordinaiiae potcstatisiisum in gubernatorem transtuleril, exlraordinari sibi rcservaverit. Sic intelligo Cbristum ordinariam

Dei in publico declaravit, quia,

nonnulli essent qud

cm aliquando oll'ensi Deum patrem suum appellssel,

ludificavil.
:

suam

eorum opinionem ambiguitale nominis

Nonne,
estis
est,

potestatem in Apostolos translulisse, extraordmariam

sibi rservasse.

iuquit, scriptum est in lege vestr

;

Eqo dixi : DU
vos di?

Ordinaria enim remdia in Ecclesi

inslituta

vos

si

itlos

dixit deos,

ad quos sermo Dei fuctus

in
:

ad remitlenda peccata sunt abeo

sacramenta,

quem

paler sunclificavit

et niisil

mundum,

sine quitus bomines peccata remiltere non possunt,

citis,

quia

blasphmas,

quia dixi

Films Dei sum

Cbrislus potest, sed exlraordinari, et mullo raris

facit,

Joan. 10, 34, 35, 36.

qum

per sacramenta. .Noluit igitur bomines ex-

Vers. 21.

Exinde. Interpretalio Hieronymi

cm
filium

est

traordinariis remediis remissionis peccatorum confi-

exinde, id est,

passus fuero. Sed manilestum est

dere, quai cl rara sunt, et incerta

ut ita

sed ordinaria,

et,

indicare evangelisiam voluisse Cbristum ex eo tem-

dicam,

visibilia

sacramenlorum quacrere remita

pore,
fueral

quo Pelrus illum

,

Dei esse confessus

dia.

Quarc

sicul

Baptismi et Eucharistiae,

confes-

cpisse de futur su morte verba facere, et

sionis et Pnitenlia;

pneceplum

ddit.

Vers. 20.

non semel, sed saepis apostolos monere, quod futuCbrislus

Ut

nemini dicereist. Cur

rum

erat, quasi dicat,

ex eo lempore non tenuil Cbri-

tam
siin

sa-p vetuerit vulgari, quae faciebat, qn;equc ip-

slus secretam futuram passionem

suam
in

sed palm

Deum

esse declarabant, diximus,

id vetuerit,

c. 8,

c. 9,

30;

apertque

de e loquebalur. Potesl quaeri cur ex co

cur autem boc loco

Marcus,

c. 8,

50; et

temporc potis qum ante. Causa

Iaclus indicant; quia ante

promptu est,
,

Luc.

in c. 9,

22

et

boc ipso loco Matlb., vers, selu

quani et Cbrysostomus, et Eutbymius

el

Theopby-

queiUi, docent.

Omnes enim
stalim

1res evangelistx nar-

nondm

salis

ab apostolis,

"anl Christum

atque Petrus illum filium Dei

tanquam
ne

(ilius

Dei naluralis, aut cognilus, aut public

:

rivi confcs.ais esset,

exponerc cu:pisse, quomod Je-

confessione pronuntialus fuerat

si

et

verendum

erat

rosolymis multa passurus, ac morilurus esset, exqu

narrationis consequenti
colligilur ide uoluisse,

de futur morlis suac ignomini menlionem

ut
id
|

facerct, offenderentur et aul discederent, aut cursu

fidei

apostoli se filium Dei esse

promulgarent, ne, qui

retardareniur. At cur postea

Edem nimirm
illis

audivissent,

si

post

eum morientem vidissenl,

(idem perderent.
iis,
;

infirmi-

de causa quia cm

eum

filium Dei confessi fuissent

tate caruis ejus oll'ensi

Nam
Dei

eo

in

idonei videbanlur, ut futurae morlis

myslerium

crtice

peiidcnte nonnullos ex

qui

eum

filium Dei
es,

explicarelur. Alque ade uecessarium erat, ut id ficret

,

e^se audiverant, dixisse legimus

Si

filins

de-

ne postea

si

non pnemoniti

palicutcui

'.'lui-

,, ,

, ,

825

COMMENTARIA. CAP. XVI.

820
fuissent,

sium vidrent, de ejusdivinitate dnbilarent, quemadniodm Thcophylacius observavil. Idem enini alibi in Hc locutus sum simili fecit causa Joanuis 16, 1
:

simi homines

illic
si

vix

forlass quidqnaoi
licet facere

credidissenl; et,

ex eorum ingenio

cou-

jecturam, qui omnibus in rbus aut sensum, aut,

se

cm

vobis, ul
tt.

non scandalizemini , absque synagogis

etiain alii

facient

maxime huino
Christum

atlollunt, ralionem,
,

non fidemsequi

Aliam

ralionem afferunt

ul discipulos

soient,
ti

ut opiuor, irrisissent. Ali

el

modes-

suos Chrislus futuro exemplo suo ad palientiam pramunirel quemadmodm ex \ersu 24 colligilur. Si
,

de Pelro Cbrysoslomus

Hieronymus boc loco

paul anle, vers.
dicens majorent,

loquunlur. Nimin'nn

quemadmodm
vivi esse

quis, inquit
tl tollat

rull post

me
et
:

ventre, abnegcl

semelipsum

16, Christum filium Dei

crucem suam,

segualur me. lia Pelrus, EpisChristus passus

,

qum

lol I, c. 2, 21, inquit

vobis retinquens

est

pro vobis,

ca'teri Apostoli, fidem ostendil; ita nunc illum majorem erga eumdem hrislum amorem demonslrare.

exemplum ut sequamiui vestigin ejus. Oporteret. Non absolul, sed po-ito Patris decreto,

Absit a te, Domine

Non

potuit nosier inlerpres

<sot, id

melis verlere, quod Grac est uss

pilius
tibi,

est, pro-

quo boniinum geuus per morlem filii sui constituerai morique euin oportebat. Quo sensu liberare, pati
,

ad verbum, ubi
alii,

alii

sub intelligendum

pulant, sis;

sitDeus; ego, neuirum. Non enim

ipse apud
et
sic

Lucam

dixit, cap.

24, 46
,

Sic scriplum

est

dubito (juin Grains Malthoei inlerpres ex Septuagiista

oportebat Christum pati

et

resurgere mortuis

cam phrasim
ginla

fuerit

mutuaus. Soient autem Seplua,

terli die.

duobus

Vers. 22.

Et assumens
,

in locis verlere )ew 5 cet

,

propitius

libi
,

eum. Kt irpeaioSi/Myos
,

aut aut

quod omnes interprta tur segregans aut subducens eum, quasi ausus non fuerit cor;im aliis hrislum increpare. Ha Chrysostomus Hieronymus Beda et
,

cm Hebraic est pax vobis ut Gnes. 43 cm est proliibitio, id est, absit, ut 1 Reg. 14,
vox ergo abominanlis est
,

22,
45,

et 20, 2, 9; nial,

et

ne

id

eve-

quod

dicturn esl, dopreca"tis.

Eulhymiiis.

Ego semper

exisiirnavi
.

phrasim

esse

Vers. 23.

Qn
8, 33
,

convebsus,

id est, respiciens
,

ut

Ilebraicam
Galli votant

similem Gallicse

qu

cm

signilcare

Marcus,

c.

exponil, qui conversus

inquit, et

aliquem erga alium incrcpa ione usum

:

vidons discipulos suos comminalus est Petro. Foriass

fuisse, soient dicere

// le vous a pris,

sensusque con-

Hebraismus
quasi

est,

quo contraria responsio

signilicatur,

venit oplim

sed non audeo aflirmare verum esse,

dicat evangelisla
pati vellel;

Pclrum objurgsse Christum

nollet,
ut

quia non possuin idoneis exeinplis

braicae

usum

plirasis

He,

quod

hrislum ver contrario objurgsse

se
pati

connnare, quanqum observavi

1,

in

Numris

Petrum, qud
et

Psalmo 70
,

20

cap. 16,

verbum npb,

id est,

accipere posilum esse

Quanlas ostendisti mihi tribulationes multas

conversus vivificsti

et

malas

pro loqui, aul alloqui incipcre; sicut hoc ipsum ver-

me

et

de abyssis lerr ilerm

el

bum
Core

7tapK///viv infia, c.
,

20, 17,

mp

np1!
cl
,

et

ac-

reduxisli me. lilud

enim conversus iteralionem

vicem
:

cepil Core
:

quod Sepluaginla verterunt

non

locutus est
illa

contrariant significat

quibus hxc inlerprelalio non placel

for-

me

pris occidisti

quemadmodm si idemque me postea

,

diceret

Tu

contrario

tass placebit, mihi cert

displicct 7tpaij*e*6v,

vivificsti; et Psal. 84,

Deus

lu conversus vivificabis

aut

npos).ec/teEiv, id

est, assumere, vel accipere

,

sp

nos, et plebs tua ltabilur in

tu pris
ficabis.

te, id est,

quemadmodm
vivi-

in apostolicis scriptis significare misereri

ut ad

Ro-

nos

occidisti, ita

nunc idem contrario

manos 14,1: lnfirmum autem

assumite
,

in fide Ttposj.xfiejttQe,
:

id est,

miseremini; et cap. 15, 7

,

Propler
,

Vade post
sequere me,

me. Hebraica phrasis propri significat

et Hilarius inlerpretatur.

quod

inquit, Kpotletji&ieeds //-i/ou;

,

assumite
,

aut

quemadmodm
:

ut nosier verlit inlerpres

suscipite invieem

id esi

Quasi dicat

Potis deberes sequi, imitarique passio-

niuiu

alii

in

alios uliinini

misericordi. Hic etiam

nem meain
mus
in

qum me ab
,

e revocare. Simili etiain

sensus ben c ngruit, ut Petrus, audit futur Cbrisli

passione
,

sentenli Origenes

Iraclatu 1 in Maith., et Hierony-

commiseralione commolus

boc est

assu-

Commeniariis inlerprctantur, vade post me,

sequere potis
et D.

mens, eum cperit dehortari.

Quem sensum

videtur

id est,

meam
Aug.
,

senlenliam

qum

tuant,

Hieronymus secutus
affectant

esse,

assumens, inquit, illum in

quemadmodm

sermone 13 de Verbis
intellexisse. Nerlit
esl,

suum CPiT increpare. Non reprehendentis, sed amici consulenlis more ut Beda et Eulhymius annoirunt. Nam quod Calvinistarum interprtes iitsolentibus ver,

Domini secundm Mallh. videtur

enini redi posl me.

Sed hoc loco dubium non

,

quin

oratio

sit

facesserejubeutis
dixit, cap. 4,

quemadmodm Satame
:

idem Chrislus

10

Vade post me, Satana.

,

bis

Petrum reprebendunt, quasi

slult volueritClnis-

Nam quod

superiores auclorcs annotrunt

diabolo

lum
suo

morle, ex qu salus nostra pendebat, revocare,

illi

more

faciunt, Ptri lidem levant, ul plus ipsi,

non dixisse vade post me, sed tantm vade ; Pelro aulem dixisse post me, non salis est firmitm et quia
,

qum

ille, lidei

habere videantur

sed

si

isti fidelis-

idem

significat

vade

el vade post

me,

et quia

etiam

resislit in re aliqu

Satanas significat adversarium qui Non est Satan, neque occursus malus, 3 Keg. 5, 4 Non sapis ca qure Dei sunt bumana sapis, nec cousilium Dei inlelligis, dm morlem et opprobria relormidas, mise futura sunt salulis liuiiwiiii; instrumenta. Cm disipulorum animo linns-

Vers. 23.

set,

tum apert mortens suam

: :

et passionent
,

futuram

pni'nunliavit

cui Pelrus ut dignitaie

sic

amore

in

Christum princeps Absit, inquit, Domine, non ait tibi hoc : Chrislus Petrum objurgai, quod voluntati Dei,
et generis huniani redeuiptioui adveisetur.

827
cap. 4,

IN IIA'J "lli

-i:i

M
,

m
indqere povum. Tune, inquil
et

l.qncmadmodm
1).

illic

annotavimus,

in mullis
[

rem hominem exuere

Graecis codieibus legitur post me.

Satana.

Ililarius yeriltis est exist'imare Sulanrc

Beda, nos abneaamus, cm vilamus, quod per velusiatem

fuimus,
annitimur, quo per novitatem vocamur. Sed

r.omcn Pelro Iribulmn.

vade post me
tur,
,

llaque

sic

verba distinguit

manjtVlum est hoc Iocp non de moribus, sed de

inorlibns agi, ut vers. 25 declaralur. Quivoluerit ani-

ut hnclens cura Petro Christus loqua-

deiude quasi ad diabolum qui

eam

Pelro opinio-

mant suam saivam facere

dideril

perdu eam

qui autem per-

nein suggereret, utipsum, ne morcrelur, impediret,

animant suam pr opter me, inyeniel eam. Melis

sit

conversus dicat
niagis rairor,

Salana scandalum
Ililarius in

es milii.

Quod e
in

Cbrysostomus, quid

nos ipsos abnegare ex afrorm nullam eorum

qud idem

Commcnlariis

ahnegatione admonet inlelligendum. Alios abnegare

est illos

l'salraum loi,
tuni.

Petrum ipsum dicat Satanam appcllaalius

conicmnere, atque descrere

,

Nequc de eo
i

quisquam dubitavit. Mcril

et

babere ralionem
vilain ducere.

nullam curam
est

pro nihilo eorum

admirai

liquis polest,

quod

D. Augustinus, ser-

Hoc idem

seipsum abnegarc nullam

mone
ralur,

13 de Verbis Doraini secundm Maith.,admicnr Cliristus

,

su

babere ralionem; vilam suam,

,

cm opus

est

pro

lam brevi imervallo eumdem

et

Christo contemnere

ut vers.
,

25 declaralur. Vocat

Petrum

et

beatum

Satanam

appellavii.

Respona'difi-

enim seipsum non animam

sed vilam corporis

:

quam

delHieronym. nondm Ecclesiam super illum

comlemnere oporlet
animant suam
perdel
,

ut
,

anima vivat

quia qui voluerit

catam fuisse, proplere errasse, proplere Satanam

vocari poluisse. Respondent August. et Theopbylaclus

id est

vilam corporis saivam [acere

,

eam,

id est,

vilam anima; ut cap. 10

38

50

beatum
Dci

cm non
illi

caro et sanguis
;

sed Pater, qui in

explicavimus.

clis est,
,

revelavil

Satanam
crant
,

cm non
,

ea

qu

Vers. 2G.
thr. Id est
foro
,

Anim* vero svm detrimentim patiaanima ver su

,

sed qu;e

bominum

sapiebat

vocatiim

raulletur,

metapbora de
,

fuisse.
in

Impudentes noslri teraporis hretji sunt, qui

sumpta

in

quo

si

quis de possessione aliqu

hune solum tilulum

Romanum
,

Pontificcm Pelro
,

quantumvis locupleli
relur,
si

et

de

vil Iitigaret

nibil lucra,

successisse diclilani. Si

inquiunt

Pelrum Cbrislus
Ponlifiet

possessionem quidem oblincret

sed vilam
;

Satanam

appellavit,

quo nomine
:

Romanum

perderet.

Nam

et hoc loco de judicio agitur

:

sequilur

cem

appellavisset? Respondeo

TuesPetrus,

super
vi-

enim statim vers. 27

est in glori

Filius

enim Iwminis venlurns

hanc petram dificabo Ecclesiam meam. Rogoquc

cissim eos
,

Patris

cum

angelis suis, et lune reddet uni-

Petrum Aposlolorum principem Salanam appellavit quo nomine Lulhcrum quo nomine
si
,
,

cuiqite

secundm opra sua.

dabit commutationem. Compensationem
est,

Aut quam

Calvinum non hajrelicos lanlm, sed perniciosissimos

haercsiarchas appellsset

pro anima su, id

pro vil sua; metapbora eliam

quasi propi io diaboli

Non ergo Pelrum Satanam, sed quasi communi adversarii

?

est, aut judicio, aut bello

sumpta

nam

el in ju-

dicio aliquando,

qui capitc damnalus est, pecunia;

,

HOiuine vocavit, quia

sibi

pro omnibus hominibus

magniludine vilain redimit

aut quia vita corpors

;

raori volenli adversabalur.

Al cur lam acriler represi

quoquo modo pecuni

;stimari potest
:

aut quia pe-

bendit? non lam quod Ptri culpa,

qua tamen

fuit,

cunia judices corrumpunlur

at pro selcrn anima;

,

qum qud
lur.

rei,

de qu agebalur, magnitudo mereba-

vit nulla in Dei judicio pecunia

niilla

compensalio

Vers. 24.
deret,

Tlnc.
et

dari potest

neque Deus

qui judex futurus est, cor-

Antequm Petrum reprehencolligi

,

rumpi muneribus- Et
judicio vitam anima;

in bello soient boniines,

cm
in

utmibi vidoturex Luc

qui hrec verba

viclisunt, vitam pretio vicloribus emere;

sed

ante Ptri reprehensionem posuit,

c. 9,

23, quamvis

emere non poterunt. Quam enim

?

Ghrysoslomo

Tbeopbylaclo secs videatur.

,

commutalionem dabunt pro anima su

et

Ludit ergo

Discipulis. Lucas ait. Dicebal aulem ad omnes

Cbrislus nominis ambiguilaie, et tacite vit corporis

Marcus, cap. 8, 34
suis dixit
eis
:

Et convocal turb cum discipulis quam evangelislarum dissensionem

:
j

ad anima? vilam argumenlatur. Ulramquc enim

significat
,

nomen anim

sicut vers,

prxcedenli

et

duobus modis

inlerprelor, aul Clnistiim prxscnlibus

j

cap. 10, 38, 39, quasi dicat, quemadniodin pro vil

turbis, et quasi leslibusadvocalis id dixissc solisapostolis,

corporis in bello

vel in judicio nullam salis

,

dignam
et

aut prsecipu apostolis diclum voluisse; lurbam

|

compensationem quisquam dare potest

eliani

ita

mult

ver, quoe aderat

quod Aposlolis diccbalur,

sibi dic-

minus pro

vit

anim. Qud aulem

diit

homo

lum

pulsse.

Ilebraismuscstpro quisquam. Sic enim soient ScptuaRecl Cbrysostomus

,

Si quis vult.

Eulhyraius et

ginta verterc ubi est Ilebraic

TO,

id est, vir, qui

Tncophylaclus adinonuerunt liberura ev his verbis

arbilrium conlirmari.

pro quisquam apud

4,

illos ponitiir, ut
;

Judicum
,

2, 21, et
;

20

Ruth. 3

et 1

Reg. 17, 2o

ci

24 20
,

el

Abneget semetipsum. Quid

vari interprtes exponunt.
loco, et Gregorius
,

sit

scipsum abnegarc,
et

Reg. 18,21.
Vers. 27.

Hieronymus

Reda hoc
,

Filius enim hominis.

ea

Pulat D. Hiero-

homil. 10 in Ezechielem

exisli-

nymus hoc ad consolandos

discipulos

Cbrislum di,

mant

nibil aliud esse

seipsum abnegare
,

qum

vetc-

xisse; potis credo proplere addidisse hoc

quia de
:

cel voluntalem

Ab.neget semetipsum propriam sciliqualens Dei volunlali rpugnai, et tollat crucem suam patienter ferai hujus vitse in-

Yeus. 24.

commoda,
alluJit
erat.
j

et

maxime

quse prppler

me

paiietur

quoque ad geuus mortis quod perpessurus

829

COMMENTAUIA. CAP.
fecerat,

XVII.

8.-G est; ipso

anim commutalione mentionem

bis uull

quai ex
liis

non invenio, neque Scriptural consenlancum

Conceptam opinionem refuiare.

foronsi judicio translata lucrat. Probal

enim

ver-

euini Joanucs viilelur, cap. 21, 2, liane de se vulg

Alii

pro anima co

lutationem dari posse, quia

liiius lioininis ajd

de tempore

illo

non quilibcl judex, sed

venturus
est;

jndieanduui
in gl >ri
iia

quod post Chrisli resurreclionen)

id

fuit, inlerprctanliir

neque quolibet modo, sed

venlunis esi,

Pa-

enim, quia tune gloriosus resurrexil, regnum Dei vo-

tris s-ui, et curri augelis suis

Ht boito-

cari solet, ut infra, cap. 20,

29

et Marci 14,

2j

et

rum

noslroruin non indigeal, Gur autoiii films lioini-

Lupae 22,

29,

30,
;

quod plerisque no\is

niilii

inlcrpreliplacet, et

nis appelletur,

dixunus,

c;ip. 8,

20.

bus placuisse video

quia
id

ver nullo

modo

h
vocal

glori Patris sut.

i

In pro cuiu ex llebneorum

,

Chrislus

regnum

Dei, quia juin diabolos vjlus

in

iliomale
:

gtariam autem non suam

rjiiia,

sed Patris sui

illi

erat, sed

non regnum suum, quia nondin

si id

glori

\cl

dsi ipsius cral, Paier tanien

un

sua vencral, appellare solel, et quia,

hil diceret.

diceret, nidi: ci-

ctim natur de'derat, vel, ni Clirysostonius, et Eulhy-

Quid enim magni erat nonnullos ex

mius ciisiimant,
esse

ut signifie!

illain sibi

comniunf.n
,

polis suis morituros

non esse, priu>-quini ipsuni rc-

eum

Paire. Nain et angelos slatim non Patris

surgenlem vidrent, cm nonnonnulli,sedonines videl'inl:

sed siios vocat. Qui autem angelorurn dominos ecal

liocaulem loco cnidicil: Sunt quidam delncstan-

verus Deus erat

glori. i>
:

communemque

cuin Paire habebat

tibus,

minime obscure
cl

signilicat

non omnesdiscipulos,

sed dicilur in glori venturus, quasi lune in

:

sed paucos lanlm,

gio regnuni illud

eleclos cosque singulari privile-

glori

non essel

quia qu.imvis eanidein lune gloriam

suum, de quo loquebaliir,priusqum

haberet, tamen tune oceultabat. postea osiensurus erat.

morerenlur, visurosessc. Ilaqucvera est

omnium

\e-

Et tunc reddet unicuique. llc verba,

exposuimus.

cap. 10, 41,

terum auctorum interpretalio; Origenis,

Mallli.
;

tractatii, in

Vers 28.
ex
iis,

Sunt quidam de

liilarii,

cauonc lG;Cbrysoslomi
;

Hieronymi

hic stantibus, id est,

IJcd.c

Theophvlacli
in

et

Eulhymii
;

in

Canmenlariis
in

qui hic adsunt, ut cap. 0, 5, docuimus si ndi ver-

Ambros.,

cap. 9 Luete

Augastim,

caput 2

ejii-

buia

in sacris Litterisuoii

semper slalum cor

sris,

sed

sloke ad Galatas; Remigii apud D.

Dei
Chrisli

aliquando solam prasenliam signilicare, sicuc et Hispani stare pro adesse soient dicere.

Thomam; regnum uansligurationem appellari, quam non

omtes, sed solus Petrus, Jacobus, et Joannes, anle-

Qui non gcstabunt mortem. Id

hebraismus, qnalis apud Lucam,
cap.

est,
c. 9,

non moricntur;
27
;

quni morerenlur, videre meruerunt, quod vel ex eo

probari pote4, qud slalim
j

Joaunem

onmes

evangclistie subiilis

2,52;

et

apud D. Paulumad
Quis

!lebra.'os2, 9;

quam-

jungant sex posl diebus Cbrislum coram tribus

apostolis fuisse transfiguralum
;

vis iiebnei polis solcaul dicere videra

morlem,

qum
si-

pnctcrqum

(jnit si

guslare,
videbit

psalmo88,49
experiri,

est

homo,qui vivel,etnon

nec de tempore

judicii,

nec de tempor resurrectionis,

,

morlem. Cterm quiavidere apud iJcbryeos

ut probatum est,

inlelligi polest

ncccssc est

ul

de

gnilicat

quod apud Groecos melis

dicilur

Iransfiguratione intelligatur. Nain quod Bedn, cl Grcgorius,

7cJ5i,gustare,

qum

videre; soient ita loqui scriploin c.

apud D. Thomam, de Evangelii, Ecdesisqtie

Vocat

res

Ecclesiastici.

Hoc Ambrosius,
esse, qui
;

Luc de

propagatione interpretantur, alieuum videlur.

ergo Gbrislus transliguralioneni regnuni suum,

morte anima: intelligenduin putat, quasi dicat Chrislus nonnullos

illic

non

condemnandi non crunl,

aul qui pcccalnri amplis
;

quia propri regnum, sed quia futuri regni imago erat.

cm
non

filins

hominis venerit

Potest autem mcril dubilari, cur Chrislus, taiiqum

j

sunl,

donec

fllium

hominis venicnlem videanl

est.

ma gni
rituros
si

aliquid dicat, nonnullos ex circumstaulibus

mo,

quod coactum admodm

In

non esse, antequm

ipsitts

vidrent regnum

regno suo. Quid Chrislus hoc loco per regnum

intelligat,

per regnum

suum

Iraiisfigurationem iutelligebat

suum

interpretum senlenti miruin in

mo!

qu
1res

sexto post die facla est; quo tempore non solm

illi,

dum
tur,
tiis

variant.

Nonnulli de ultimo judicio inlerpretan:

qui videront, sed

onmes eliam

aposloli super-

de quo vers, pr.ecedeuli dixerat

venturus
est in glori

Filius

enimlwmi-

stites erant.

Respondeo

id

ad fulurum long post revers, prascdnl Foeug!o, i

Putris sui. idque videlur esse

aliqui ex
iis,

gnum esse rfrendum, de quo

tus fueral
:

v.dd consequens, sed

banl, usque ad

quomod

qui aslaid

Fitius enim hominis venturus est in

em

judicii moiituri

non essenl,

Putris sui, ante cujus regni visionein non

mo'ri

n a-

non

salis est

consequens. Quidam de Joanne

E van

gnum
1res

prolect

quiddam erat
non

sed illud ipsum regnum

sed in figura
;

gelisl id

sse,

diclum volunt, quem credunt mortuum non quod apud alium auctorem, qum apud Strabum

illi

aposloli

in ipso,

non

prie-

sens,
I

sed per transennam ostensum vider un t.

Vers. 28. Sunt quidam de hic stantibus, qui nom cuktabunt mortem, donec videant filium hominis: rai in regno suo. An de Iransligiiralionu su posl paucos dies lutur loquilur? An de Ecclesine re li
j

gno post Jerosolymae et synagog destruclionem ? An dmuni de regno gloria su;B quod posl resurreelio ,

nom
hyee

est adeplus

cm in clm'n glribsus aseendil? quidem onmia commode inlelligi possunl.

,

CAPUT
bum,
et

XVII.

CHAPITRE
Petrum,
et

XVII.

1. Et post dies sex, assurait Jsus

Jaco

Joannem fratrem

ejus, et ducil illos in

mon-

(I

I. Six jours aprs, Jsus prit avec lui Pierre, Jac es el j ean son f, re , et les mena l'cart sur une
;

lem excelsum seorsum

haute montagne

531
2. El transfigurais est
facis ejus sicul sol
:

IN
ante eos. El

MATTH/ELM
2.

83
il

resplenduit

El

fut transfigur

devant eux
;

veslimenla iuitcm ejus lacla sunl

vint brillant

comme

le soleil

et ses

son visage de; vtements bla.ics

comme
illis

la

neige.
paratre

alba sicut nix.

5.

El ecce apparue ru nt

Moyses

et Elias

cum

eo loquentes.
A. Respondcris

Et voici qu'ils vireent qui s'entretenaient avec lui.

3.

Mose el Elie,

aulem Petrus, dixilad Jesum: Do:

mine, bonum est nos lue esse

si vis,

faciamuslc
Elise

tria

A. Alors Pierre prenant la parole, dit Jsus Seigneur, nous sommes bien ici faisons-y, s'il vous plat, trois lentes une pmr vous, une pour Mose, et
: :

tabernacula, libiununi, Moysi

5.

unum. Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumiiniiin. et

une pour
'i.

Elie.

bravit

eos

et ecce

vox de nube, dicens

Hic est Fiacui

:

liusmeusdilectus, in (|uo mihi

audile.
G.

beneomp

ipsuni

Lorsqu'il parlait encore, une nue lumineuse vint couvrir el il sortit de celte nue une voix qui fit entendre ces paroles Celui-ci est mon Fils bienaim dans lequel j'ai mis toute mon affection coulez-le.
les
;
:

Et audicnles discipuli cecidcruntinfaciemsuam,

G.

Les disciples entendant

,

cela,

et

timucrunt vald.
7.

sage contre terre

frayeur.
tetigit

cl

furent

saisis

tombrent le vid'une extrme

Et accessit Jsus, et

eos,

dixitquc eis

Surgit*, et nolile tinicre. 8.

i.isi

Levantes aulem oculossuos, neminem viderunt,

7. El Jsus s'approcliant, lestoueba, et leur Levez-vous, et ne craignez point.

dit

solum Jesum.
t

9.

descende tibus illisdemonle, praeeepiteis J:

8. Alors levant les yeux, sus seul.

9.

il

ne virent plus que J-

sus dicens
hoiiiinis

Nemini

dix<'ritis

visionem,

donec Filins
dicentes

m orluis

resurgit.

leur
discipuli
,
:

10. Et inlerrogaveriint
Qiiid ergo scribaedicunl

eum

Lorsqu'ils descendaient de la montagne, Jsus ce commandement, el il leur dit: Ne parlez personne de ce eue vous venez de voir, jusqu'
lit

quod Eliam oporleal primm

ce que morts.

le Fils

de l'homme

soit ressuscit d'entre

les

ventre

?
ille

41. At

respondens,

ail eis

Elias

quidem venvenit, et

luriis est cl restitue!

omma.
non
sed fecerunt in eo queeunique

10. Ses disciples alors l'interrogrent, et lui dirent Pourquoi donc les scribes disent-ils qu'il faut qu'Elie vienne auparavant?
:

12. l>ico

aulem vobis quia Elias jam

cognoveriint

eum,

11. Jsus leur rpondit Il est vrai qu'Elie doit ve nir et qu'il rtablira toutes choses.
:

volueruat. Sic et
eis.

Filins

bominis

pa^surus

est

ab
ils
il

13
14.

Tune
Et

intellexerunl

discipuli,

quia de Joanne

12. Mais je vous dclare qu'Elie est dj venu ; el ne l'uni point connu; mais ils l'ont trait comme leur a plu. Ils feront souffrir de mme le Fils de

l'homme.
13. Alors les disciples comprirent que c'tait de JeanBaplisle qu'il leur avait parl. \h. Lorsqu'il fut venu vers le peuple, un homme s'approcha de lui, se jeta genoux ses pieds, el lui dit Seigneur, ayez pili de mon fils qui est lunatique, et qui souffre cruellement, car il tombe souvent dans Je feu, et souvent dans l'eau.
:

Bapiisl dixisset eis,

cm
filio

venisset

ad lurbam,

accessit ad
:

eum
mal
in

liotno genibus provolulus ante

eum, dicens
est
, ,

Domine,
et

miserere
patilur
:

meo, quia lunaticus

nam

s&p cadit

in

ignem

et

crebro

aquam.
lo. El obluli

eum

discipulis tuis, et

non poluerunt
generatio in?

curare eum.
16.

Respondens autem
!

pu

15. Je l'ai prsent vos le gurir.

disciples,

mais

ils

n'ont

Jsus, ail:

credula et perversa

quousque ero vobiscum

me.

usque-

qu

patiar vos? Afferte bue illum ad

16. Sur quoi Jsus commena de dire: rac incrdule et dprave! jusqu' quand serai-je avec vous? jusqu' quand vous souffrirai-je ? Amenez-le

17. El increpavit illum Jsus, el exiit ab eo da;mo-

moi

ici.

nium,
18.

et

curalus est puer ex

ill

bor.

17.

Tune accesserunt

discipuli

ad Jesum

secreto,
il-

et l'enfant fui guri

Et Jsus avant menac le dmon, au mme instant.

il

en sortit

et

dixerunl:

Quare nos non poluimus

cjicere

lum?
j

18. Alors les diciples s'approchrent de Jsus, el lui dirent: Pourquoi, nous, n'avons-nous pu chasser ce

19. Dixit

illis

Jsus: Propter incredulilatem \csi

dmon?
19. Jsus leur rpondit: A cause de voire incrmiCar j. vous le dis en vrit, si vous aviez de la foi comme un grain de snev, vous diriez celle mon
lil.
1

stram.
sicul

Amen

quippe dico vobis,

sinapis
,

babucritis fidem
;

granum

dicelis
:

monti buic

Transi
cril

bine illuc, et
vobis.

Iransibit

et

nihil inipossibile

tagne
rail
;

el rien

Transporte toi d'ici l ; el elle s'y ne vous serait impossible.

tr

nspotte

20

Hoc autem genus non

et jejuniuro

ejiciturnisi per

oralio-

20. Mais on ne chasse ces

et par le jene.

dmons que parla

prier*

nem
J.

9.1.

Conversantibus autem eis in Galilae, dixit

illis

sus: Filius hominis iradendus est in matins homi:

dil

21. Or, lorsqu'ils taientdans la Galile, Jsus I. tir Le Fils de l'homme doit tre livr entre les mains
:

nitiu

des

hommes
Ils le

22. El occident cum, et terli die resurget. Et conriitati

22.
I

feront mourir, el
aliligea

il

ressuscitera

le li>>.

iuni

vehememer

sime jour; el cela les

cxlrcniemoul.

855
23. Et

COMMENTARIA. CAP. XVII

cm
venissent Capharnaum,

831

accesserunt

qui didrachma
ci
:

accipiebnnt, ad Petrum, et dixerunt

Magistcr vester non >olvil didrachma?

23. Etant venus Capharnaum, ceux qui recevaient le tribut des deux drachmes, vinrent Pierre, el lui dirent : Voire mailre ne paie-t-il pa le tribut ?
.

24. Ait: Eliam. Et

venit

cm
:

intrsset in

domum, pra>
Simon
?

24.

Il

leur rpondit Oui. Et tant entr dans le logis,

:

Jsus
ble?

le prvint, et lui dit

eum

Jsus, dicens

Quid

lib?

videlur,

De qui

esi-ce

Rcges

terrae

quibus accipiunl tribulum vel censum?

les tributs et les

Simon, que vous en semque les rois de la terre reoivent impts? est ce de leurs propres en:

hliis suis,

an ab alienis?
dixit:

fants,
illi

ou des trangers?
lui dit
:

25. Et
/iberi

ille

Ab

alienis. Dixit

Jsus

Ergo

25. Destrangers, rpondit Pierre. Jsus enfants en sont donc exempts.

Les

sunl

filii.

26. Ut autemnonscandalizemuseos,
cl mille

vadead mare,

bamum
eis

et

eum pisccm
et le.

qui primus asccnde-

m,

toile: etaperto oreejus, invcnies staterem: illum

sumens, da

pro

me

2o. Mais alin que nous ne les scandalisions point, et le allez-vous-en la mer, et jetez-y voire ligne premier poisson que vous tirerez de l'eau, prenez-le, el lui ouvrez la bouche vous y trouverez un statre, que vous prendrez, et que vous leur donnerez pour moi el pour vous.
; ;

COMMENTARIA
Vers.
cus,
1.

Post dies sex.

dicit
,

Idem tempus ponit MarCbrysost.,

et August.,
ila

esset,

et

maxime ipsum amaret; Joannem ver

,

ipse

c
id
,

9,

2; Lucas ver, cap. 9, 28, post octo fcr

amaret maxime mis esset

,

Jacobus aulem post Petrum ex pri-

dies

factum

quod Hieronym.,
56,

el (ide ardentissimus. Itaque

est,

primus

om:

Beda
libre

Theophyl., Euibym., hoc loco,

nium ab Herode pro Christo occisus

Actor. 12, 2

2 de Conseusu evang., cap.

et

solvunt,

quam rationem
Ambrosius,

Origenes, tractalu 3 in Maltlixum

Matthseum
fuerant
,

Potcsi et

Marcum eum diem qun superiora gesia Lucam ver numersse. alio modo solvi Lucam non pra-ci , sed
non numerasse
, ,

in cap.

9 Luca>, Augusl.

in cap.

2 Epistokc
el

ad Gala tas, Hieronymus,

Theophylactus
lu

Eulhy-

mius

in

Commenlariis reddunt.

eo autem Ambrolapsi,

confuse notasse tempus, ideque dixissefer.

sius, el
,

Auguslinus memori sunl

qud

existi-

Assumpsit. Mulla hic quseri possunt

Christus transligurari volucril
Hilarius, Chrysostomus
et
;

Primo

cur

rnaverktt hune

Jacobum frairem

illum Domifii fuisse,

flliuai

ad

quam quastiouem

cm
In
lisl;c

evangelisue frairem illum Joamiis Zeb:dei

Eulhymius respondent,

fuisse dicani.

id fecisse ut discipulos mentione fulura morlis su mrenles consolaretur. Theopbylaclus ver, ni proLaret, quod superiore capite, vers. 27 dixerat, se in
,

montesi excelsum. Quis

liic

nions fueril Evange,

non diciml, neque

ullns,

quod sciam

salis anli-

quus
opinio

et gravis auctor; vulg

lamen jamdi inraluil

D.

Gloria Patris sui venturum esse

quod iitrumque prosed .sponte

Alia

eum

fuisse

Tabor,

qnem

Hieronymus, in

babiliusest,

qum quod

haereiicorum interprtes di,

Locis Hcbraicis, in medio Galihca;

camp
,

>

esse dicit

cunt, voluisse oslendere se non inviium

mira rotunditate subliiiiem. Sivc

is

sive a lins

mous
rei

sua moritiirum
quaestio est
,

cm tautam
bit

liab. ret

gloriam.

fueril, qu;eri videtur posse, cur, ut

gloriam suam de;

cur non

coram omiiibus

discipulis

monsirarel;

in

moniem

ascenderit

ralio

una ejus

transliguratus ? Ratio ex vers. 9 facile colligilur, ubi

ex Lin
oraret

.
;

cap 9, 28,

colligilur; dicit

enunascendisseul

pnccipil tribus

illis

apostolis, qui ipsius gloriam con-

solebat aulem Christus oraudi causa in

et soJiiudo

moncon-

spicati fuerant, ut

donec
quas

liiius

nemini visionein illam dicerent, hominis morluis resurgerel. Noluit

iem ascendere, ubi

majores!,

et cli
,

speclus liberior, ut Marci 6, 46, et Lucre 6

12.

Quod

ergo Cliristus gloriam suam evulgari ob eas causas illic explicabhnus. Tnia est, cur tribus, non

autem Luc.

dicit

asceudisse ut oraret, non

,

ita inlelli-

gi'iidum arbilror

quasi e tantm ascenderii causa;

pluribus,

non paucioribus gloriam suam oslenderit?

sed quia solebat

iu
:

omnibus majoribus rbus oralio-

Ide, ut opinor, quia volebat fulura; sua? glori* testes aliquosexsiare; in ore autem duorum , aut irium

nem prxmittere
rcl

anlequm gloriam suam ostenderet,

oravit.et est vero simile,

cm ab
,

apostolis discede,

omne verbum, Deuler. 19, 15, el Mauh. 18, 16. Adde qud iu accidit, ut lies baberel discipulos secretorum suorum maxime capaces;bos enim
tentium stabit

non dixisse se Iransligurationis

in

sed

oralionis

causa
di;x;

montem ascendere
in

ne remanentibus iuvi-

occasionem relinqueret. Accedit qud plermmontibus

,

trs ad res magis scrtas solebat adhibere

ui appa-

que Dei gloria

sunt
,

qui clo propinquiores

,

rel ex Marco, c. 14, 33.Quarta

aliis ostenderil,

cur lus potis

qum

et

ab hominibus remotiores
;

non

in

vallibus

cujus rei una modexposila est ratio.

ostendilur

sic

enim Mosi

in

moule Sina Dei maje-

Alia ver

est,
.

qud Petrus

et

primus apostolorum

stas apparuit, Exodi 19, 11, eleratilla res, ut aji Hilarius

,

\ post dies sex , pnst sex integros jartem utriusque extremi. Hinc Lucas, c. 9, post dies fer octo id factum ait. Et ducit eos in monte! excelsum seorsim communis cstopinio moutem illum fuisse Thabor. Fr. Lucas Bragensis existimal hune mnntem fuisse Libanum , priori opinion id favet, qud in Galila- bc transfiguraiio facia videatur. Nam in hoc capile, v. 21 , id habemus : conversantibus aulem eis in Galil : Thabor in medio Galila:sc lus est : sed posterior opinio ex superiori capite

Vers.

Et

figura transfiguralionis.

dies, et

i I

habet probabilitalem , qud Christus prope Ca'saream Philippi versarelur, cm Peiro promisit claves regni clorum , nec videlur bine recessis c. C;esarea autem ad radies montis Libani vel potis Anlilibani sila est. Marcus posl biaoriam iransligur.Hionis, el mox subsecutam Lunalici curationem slalim hrec subjicil El inde profecli prlcrgrediebantur Galilam, ade ut qua: supenrs narrantur, non videantur facla in Galii.
, :

magnam

835
Vers. 2.

IN

MATTILEIM
pr'is

836
giorim ittndil
ilf'cllkt
,
,

Et transfigurtes

est. Pulid mihi

,

qucmariinoditm
U.

et

hoc loco
1 heologirc

vidctur Incrcliciis quidam inlerpres traostiilis-c

cl

lieronyntii.s

et

Thomas
1,

in

transformants est,
c8(,

cm Gi-rcum Vet bain jatk/hp^non magis transforniari qum transfigurui-i siet

Sunim, 3
Vers. 3.

p.,<|. 45, art

l,ad

sublililer explicavit:

quaiii lgre, qui siib'UiitJra desideraiil, llteoogi dcbetlt.

gnificel,

iransformandi verbum ncc inagis usilasil,

Moyses et

Elias. Cur volueril Cllristus

sua:
iransfiguralioiiis

lum, qumlransligurandiLatinis
Qiiintiliaitus et

quo

saejt Plinius,

aliquos ex alio innndo

lestes
ut
;

Snetonius utuntiir et
Potesl
,

pcriciilosam inet

adessc, merit quaeri polesl. flilaiius rc.-ipoudeL,

resuireClionis fides
suscilato

cludat
figurant
referri,

ambiguitalem.
,

cnirti
(]ii;un

ad exlernam
,

Moyse conllrniaretnr

et ad essenlialent
sit,

vocant

formant

c;eierm non de resurreclione, sed de

fiituro Chrisli

cm manifesium

ulHieronymus admonet,
,

regno qu;estio erat.

fuisse

Itaijne
,

diiabus de eausis inter;t|.ostolis Iliia

Clirislum non corporis sui natnram

scd externant

arbilror
;

altra

ne res
Ciiristi

vide-

tanlim speciem (ignrarnqe mutavisse.

relur
le-

allera, ni fulUrunt
,

regntim ad vivum
i]uos lestes

Sicut nix. Omnia fer Gra-corum cxcmplaria

repraesenlaretur
milleiidos
c.

sub

ciijus

advenium
,

gunt, ; ta

i;,

sicut

Inx

noslum intcrprelcin
,

esse lesiatur

Joannes

in

Apocalypsi
alios

legisse constat
in

&i y,

sicnl uix

queinadniodm
;

et
le-

11, 5. Cur aulem bos polis duos

qum

vo-

nonniillis

Grxcis codifions

legitur

eamque

lueril

adesse
pulant

omnes
,

veleres auclores banc causant

cltonem oinnin probanriam existimo, et quia Marcus,

cap. 9, 3,
ita

fuisse

ul

per
,

Moysem

lex

per liam
el

proin

eliam scribit, et
ita

(|iiia

Ililarius,

etomnes

pltel

signiftearentur
,

ltgemque

propbelas

veleres anclores
lior cl

legunl, et quia
;

comparatio simi,

Clirislum tendere

magis est usilala

non enitn

qmc

alba sunl,

coque lerminari doceremur. ertullian., bb. adverss Marcionem 4, bine Marcioin

soleinns lumini, sed uivi eomparare; splendida lumini

(

nislas relellens

Clirislum legi et prophelis non esso

:omparamus

beatorum autem gloria

Apcalypsis,cap.
1,

aliiis

vesiibus

conlraiiiun, Hilar., Cbrys., Uieron., Beda, el Eutltym.

siguilicari solet, nt

14, et3,<i, 5,

boc loco, et Anibros.,

lib.

in ca|>.
,

9 Lucaj, et August. in

18, et i 4, et

(>,

11, et 7, 9, 13, et 19, 14.

Fuerunt

de quinqueHaeresibs

cap. 7. Alias idem Cltry-

noslro tempore

viri

erudiiissimi duo

quiexistimavcvidissedivi-

sost. et Ewlltym.

raliones adferunt, juta niulla uler-

runl aposlolos

in Irausliguralione Chrisli

que

et

Moyses

et Elias

miiaculu fecerat
,

et quia alit

nitaiem. In quant sentenliani et plurimos

auclorcs
senliat

dicebanl Cbrisliint esse Eliam

alii

ununt ex anliquis
fuit; el ut
et

vcteres

el ecclesiastieum
:

hymnunt, quasi

ita

prophelis,
osienderet

Moyses aulem antiquissimus

vitse

Ecclcsia, proi'erre soient

Illustre

et morlis
,

se

dominuni esse, qui

quiddam cemimus,

adbuc viventent Eliam

stes

cl jani

nioriuum Moysem tedicil,

,

Quod

iwseiat fuient pli,

excilaret.

Sintile est,

quod llieronyiuus

Sublime, celsum, intcrminum,

Aitliquiits

scribis et Pharisis,

signum de clo petentibus

et

el

clo

et

Vliao.

de clo Eli devocato,

,

de

inl'erno suscitato

Moyse
ul

Minime lanien
auclnrem
ita

illis

assenlior

noque ullum veterem

iia

signum date voluisse.

Alii, ul

Moysis niansuetudiimilarenlur
in
lib.
,

snsisS credo, el

senlire pcriculosum

nem, Elia:que zelum

thyniius

discipuli

Eu-

esse atbitror.
nuclores,
Chrisli
rrrtfl

Nam omnes
,

illi,

qui citanlnr veleres

exponil;

Tcrlull.

aulem,

adverss

aliud dicere volucrunl,

id

qum

apostolos

Praxeam
in

putal implelum esse quod Deus

promiserat

divinitatem

est, divinitalis

signum oculis

Numris, cap. 12, 8, se cum Moyse ore ad os loesse.

couspcxissc.
nos,
rit

Argunienlahantiir enini adverss Ariadivinitalcm inde probarenl, et in

illo

culurum
quidam

Verissimam

ego

causam
,

cur Moy-

Chrisli

ses et Elias apparuerint, esse arbilror nostri lemporis

fuluri

quant doctus

ipso byrnno, quein prof'erunt,

ecclesiastico id etiam

inlerpres indicavit,

qud

vo.

exphcatur

luerit Chrislus

advenls sui imaginem repraj-

Qttfcdirtifti

Clirislum qnritis,
;

sentare

ante secuudum autem ejus advenium

Moy-

Octtlos in allum tollite

llttc,

ses et Elias
lypsi,

veniuri sint, queinadniodm ex Apoca5, 4, o, G,

licebit visere

cil,
,

haud obscure
meis
,

colligitur

El dubo,

Slfjttkftt

pereuuis r/bricc.

inquil

duubus

leslibus

et

prouh* talmnl dibus

;

Non
l

igitur Cliristus divinilatcm

snam, qua: corporeis

spcciem et corPetrunt, Jaipii

mille dueenlis sexaijintaamicli saccis

el

lii

sunl

du
,

oliva'.

'il!, s

\ideri

non

pnluit, sed divinit-lis

duo candelabru
;

in

conspecln Domini stanles

el si

qn

Yfrs. 2.

Testes mjracuii
coram

adiijbuil

Httftduin

ut ejus sibi honoris consortium

3.

membrrt pr

cobim e

Jotricm, ut regni

ceie'slis'

qffo'd p'roniftie-

mit'crriit, qui in ctipite pncfiilsisscl.

bal, spcimen daret

tribus irsiduts,

rem

ipsam posl resurreclionem vulgarcnt. Alios auoslolos non dus II sccunt in montent; xcluderidtis etllm erai Juda-. ab boe sjicciacitlo q'ofl occitllum esse voruit, doue restirgerel ne soins exclndi p'.ilri al sine Of fensine. locauicm spcimen $b>ri;c Siise <foriB voinii,
,
:

ut de cordibus discipytlorum cruels

ail
rfil

Lo M.,

stttndnlum idtete ut, hoinil. di Tran5'igVa'(i<>nc..SecUndaTh ari:

ralioiiem non minii^ gravent Scd non mitu vidcnli sp Ecctcsi suinta fundubulur ni lulum Chrisli cornus agnosceret, quail csscl tofhtftntdtoit do,

Elias, lex et prophel. 1 !: a pr pi morte Chnli cum cri disacrellar.it atq e qui d ilbi colloipiio apustoli bs agitoTl'nihl. l'.li s in ;>-anl r. su-ci t,l pKto corpnre, Moyses in assrfmjlt 1)^ o) a|i|)arucnuii. Sic (nii'ii ,iq!n> ciliffi a'q'C facHc c iomiiuis parilaiiiit Ajtostolo-, suos ios-.iliirbai, ul il (r^ Ifritpoh l\jiiir;e eti nttnn ex :i ti Hjo Di tis Irrevi atq ni lisdem puiptictarum nfifOoSffO coilsl lulicn culis aniiiiniiaiuiu, qu;e ejus proniiscianl salularein advenium, intrlligerem.

Vers.

Moyses et
testm

illi

cra;il veteris

nli intrr


837
eos nocere volueril
bil
,

LOMMENTAKIA CAP.
.

XVII.
solliciUis.

838
Dubilalur quibusdam, cur taber
in

tgnis exiel de
et si

o'r

oruni,

et

devora,

el

Eli

inimicos

corum

quis volueril

eos lder

sic

uacula lacre volueril, et

co loco manere. Kespon,

oporleteumoccidi.

liabciil

potestatem claueni c-

denl Chrysostomus,

Theopbylaclus

et

Eutbymius

lum, nepluat diebus prophties ipsorum, quibus verbis

Elias
in
:

inetu Jud.ioruin id cogitasse, atque dixisse, ne Chrislus

,

Et potestalem habent super aquas converlendi cas

et

quemadmodm
;

paul anlc dixerat

in

eorum

sanguinem,

percutere terrain omni plag, quolies-

inanus liideretur
set, et
si

quasi in
,

summo monte
:

latere pos-

mqu
bitur.

voluerint,

quibus verbis Moyses apert deseri,

opus esset

Moyseet Eli defendi, quorum

aller

Solet quaeri
,

an ver apparuerinl.

Ita

quideni

aller ^Egyptios et

Amalecbilas

duos

aul 1res

omn's

qtios

ego

quklem

legi
;

auclores seiHiunt.
ille, in

centurones

cum ipsorum

militibus devocato clits

Strabuni, et D.

Thoinam

excipio

quorum
liic

Com-

ign consmnpserat. Sed luec cogilalio vix Petro vi-

mcntriis, in cap. 9 Lucae existimat non ver ipsos,

delur digna. Vera igilur causa

indicat diceus
:

fuit,

sed ipsorum imagines apparaisse

vero, in Coin

Bonum
,

est

nos lue

esse.

quam Pelrusipse Bonum enim

,

mentariisad hune locum, Eliam quidem, quia mortuus

non utile, aut lulum

sed jucundum vocal,
fait

ut auclores illiinlerprelantur

nouerai
luus eral

ver admisse;
,

Moysem

auicin
;

quia

mor-

quemadmodm
illi

Galli dicunt,

il

non verum

et

inlegrum

sed ejus taiiim

beau

tre

ici.

Placuerat enim

gloriosus

ille

animant non propiio, sed alieno aliquo assumpto corpore apparaisse. Probabilius quod

Chrisli, Moysis, el Eliae status, in

quo eos permansuindicare;

om ns

alii

senliunt

ros credebal

si

semper

in

monte commorarentur.
,

auclores, ulrumque verum, ulrumque inlegrum fuisse.

Aliam videtur causai, cap. 9

ait

55, Lucas
vidisset

Nec

eniin conveniebat, ut rnendacio veritas probarc,

enim Petrum hoc

dixisse,

cm

Moysem

lur; et erat ralioniconsenlaneum

ut
,

quemadmodm
sed veram
,

el
j

Eliam discessisse, quasi eos discedere doleret, velibi

Chrislus non falsam

et

adumbratam
sic

et
'

letque

semper manere. Marcus, cap.

cxpressamgloriamostendebat;

non falsis.etimagiEliam,

cas, cap. 9, 55, annotant

9, 6, et LuPetrum nescssequid dicerel

:

nariis.sed verisconlirmarclur testibus.Qua?iituretiain

quibusdam, quomod aposloli Moysem,

quos nunqum viderant
spondet Eulliymius
,

et

unde Calviniste more suo occasionem arripiunt Petrum imprudenlcr accusandi, quasi Moysem et Eliam
CLristi collegas
,

cognoscere polucrint. Ile-

illiquc pares lacre

volueril

quod

in antiquis

Hebr;eorum

libris

eoj
-

ne

in niciilcin

quidem

ilii

venil;

neque proplere
nescivissc,
,

rum formas
lum vulg
stolis

fuisse descriplas, vel ex traditione cogni

evaugelisla; dix* iront illum, quid dicerel,

fuisse,

qu
,

fuissent forma. Theophyl.xlus

,

qud quidquam contra (idem loculus

gnuin
declai averil

sit

sed quod
si-

ver ex colloquiis

quae inter se miscebaul

:

ab apoinquit,

rude el quasi purile desiderium magni amoris

,

cognitos fuisse putat

:

nam

forlass,

non considrons

illis

qui

lam

Moyses dicebat
agno
,

Tu

es cujus ego passionem occiso

j

gloriosi essenl,

opus non esse

,

tabernaculis.

Nonau-

et celebralo

Pascba

proefiguravi

Elias ver

tem consideravil
|

quia proplergloriae magniludincin,

,

Tu

es, cujus

ego resurrectioncm suscilalo vidua!

Scribit quideni Lucas, c. 9, 50, 51,

(ilio

quam conspexerat
inquit

ubslupefaclus erat

Erant enim

significavi.

ser-

Marcus

timor exlerriti. Juvat videre

spiritu D.

quant

mones

illos iuler se
;

aliquos miscuisse,

non de

bis la-

veris,

quanlque meliore

Ambros, quin
c.

men

rbus

sed dicebant, inquit-, excessum ejus,

quem
ut
!

Calvinus Ptri lactuni interpreielur.

bis

Is, in

9 Luese
lue esse.

complelurus erat in Uierusalem,

ide

ut opinor,

verbis
ille

scribit
:

Bonum
et

est,

inquit, nos

quod Chrislus de su future morte paul ante prdixerat, confirmaient, etapostoli oflendi desinerent
fieri

Hincct
lihs.

Bissolvi,

cum

Christo esse multo ntc-

Nec

laudsse contenlus

non soliim

affecta,

sed

eliam poiest, quod

alii

dicunt

ut interna Dci inj

eliam factorum devolione prstaulior ad exdijicanda

tabernacula tria impiger

spirationc cognoverint. Narrt

idem Lucas Pelruin,

et

operarius

commuais

obsequii

qui

cum

eoerant, gravatos fuisse somno,

,

quem Chryin

ministerium pollicetur. El quamvis nesciret quid dicerel,

soslom. non verum soinnum

lalur
,

sed stuporem interpre;

tamen pollicebalur officium

lanlia,

in

quo non incousulla pelufruclum

pielatis
fuit
:

quod vero vald simile est

quomod enim

sed

prmalura devolio
quod ignorabat
,

accu-

tanl glori dormirent?

Nisi forlass intrim, d'm

mult.

Nam

conditionis

quod

Christus orabat, dormire cperint,

passionis tenipore fecerunt, cap. 26,

quemadmodm
40, 43, idque
et Elias veni-

promillebat, devotionis.

Vers. 5.

Ecce nubes licida.

9,

In

nube solere Dci

Exodi. 10
,

divino permissu, ut intrim et Moyses

majeslalem oslendi innumeris

locis palet.

rent

et sese
:

Christus transfiguraret.

Quod

et

Lucas
,

10; et 19,

16; et 24, 15, 16; et 33, 9, 10; et 54,

indicatdicens
et

El

evigilantes viderunt majestatemejus

et 40, 32, 33, 54, 56.

:

Unde

et

David

dicil,

Psalm.

duos

viros, qui stabant

cum Mo.

107, 5

Qui poids nubem ascensum tuum, qui ambulas

;

Vers.

4.
,

Respondens. Hebraismus est respondere

ut

super pennas venlorum

et Christus

ad demonstrandam
in

pro loqui

sp jam explieavimus.
tria,

majeslalem suam dicitur ad judicium

nubibus

cceli

Faciamus hic
apostlis

tabernacula

de

se,

et aliis

venlurus esse, mira, cap. 24, 50, 26, 64. Cur

facilis

id fiai,

mentionem non facit, de soloChristo.Moyse,

conjectura est

nubes res est cleslis

decla-

Vers. 5. Ecce mjbes. Haec lucida erat, non densa et caliginosa, ut in veteri Testamento. Neque illud
existimare debemus eos nube circumfusos fuisse, sed coium capitibus uubes insedit instar tabernaculi.

Unde

aposloli viderunt
:

Moysen

eunles

ita

ut anibo sublali

rum

oculis evauuerinl. erant aposloli.

Eliam nubem subnubem ex apostoloLt ecce vos extra nubem

et
in
,

, ,

839
raur ergo per

IN

MATTIIJftM

840

nubem

divna majesias, ni vents Dcus,

qui Ioi|Uitiir, clique dominaior

non

falsus,
fuit
illa,

non

tcr-

esse monent, nealium,

renus esse slgnificelnr. Aiquc hc

causa, car
qu:e audila
j

hoc loco nubes descendent, ul vox

est
:

hc verba in mcmori fige.ida qum ipsum Chrislum andia-mus. Boni san consiliarii, quorum consilium ulinam diligentis sequeremur, ne ullos unqum haerclicos
sinl.

Calviniste ver

Hic

est filins

esse crederetur,
vertit.
illa

qum Dei qoemidniodm Euihymius animadmats

dilectus,

non

altos,

audiremus
Vers.
G.

nullum enim

illi

auditorem haberent.
in

Cecidehunt

faciem suam. Inepl

eliam fortassis, quatn reddit Arnbros, ut

loquenlis majestatem
:

aposloli

Dei

intcrposii

nube

quidam Calvinistarum interpres exponit aposlolos audit voce in lerram adorabundos ceeidisse id enim
:

ferre possent

nain

eamdem

oit

causam Moysi per

>

Hebraicam phrasim
faciem. Quod, ut

significare '33

TJ 7S3 cadere
sit;

in

nnbem
lis

loculurn

legimus.

Annotrunt Clirysost. et

plermque verum

semper

lain

Tfienphytactus banc nubein lucidam fuisse, non qua-

men verum non

est;

Nam,

Heg. 17, 49, Goliath

Teslamento esse solebal, caliginosam quia Deus non ad terrendum, sed ad docendum dein

veteri

faciem ceeidisse dicitur non adorans, sed moriens, et

Daniel, cap. 8, 17, et 10, 9, eliam dicitur in faciem

ceeidisse

scendebat. Laudo allegorhc subtilitatem sed potis

non adorabundns, sed visione perlerritus

et

proplcre lucidam fuisse credo, ut

id est
,

rei,

qmc

agebalur,

obstupefaclus. in hune autem locum ea phrasis con-

Christ

glori

transtiguralionique

conve-

venire non polest; quia statim evangelista, vers. 7,

dclart, quare ceciderunt.
el

nirct.

Et timuerunl,

iuquii, vald,
:

Et ecce vos de coelo dicens. Recl Clirysost. observavit banc voccm postqum Moyses el Elias di,

accessit Jsus, et teligit eos, dixilque eis

Surgite, et

nolile limere.

Unde
;

nianifestuin est eus examines, aut

scesscrunt emissam fuisse, ut duhium non esset non

semianimes
tus teligisse

fuisse
:

propterc enim dicitur eos Chris-

ad

aliuin

qum ad

soluin Chrislum esse refercn-

sicut solcmus, ut ad se redeanl, exani-

dam.
Hic est filius mecs. Arnbros. et Hieronym. exisli-

mes
in

langere.

Timor ergo, non vencratione cccidcloquentem Deum non

et

runt. At quare limebanl? Quis

man!

pronomine

hic

empbasim

esse, quasi dicat,

limeat? Vocem tuant, inquil, audivi,

timui, et

vox

non Moyses, non

ul Pelruni, quasi
tein

Elias, sed hic est filius

meus. Idem

Domini

in virtule,

vox Domini in magnificenli, vox

intercidenlis

ba-relicorum interprtes, sed perverso animo dicunt,

Domini confringenlis cedros, vox Domini

Moysem,

el

Eliam ChrislO quan-

flammam

ignis

vox Domini conculienlis dsertion

mine, sed aliam esse

Ego emphasim quidem in eo pronoarbitrer. Ncque enim aposloli dubilabanl non Moysem, non Eliam, sed Chrislum lilium esse Dei vivi cm paul anlc, cm nondm
carpant.
,

Psal. 28, 4, 5, 7. Lo rugiet, guis non timebil? id est,

si

rugierit,

Amos

3, 8.

Vers.
cepit

9.

Etdescf.ndentibus ilus de monte, rn.tAltcrum relalinim abondt ex Hebrorum

et

eis.

Cbristi gloriam vidissent, id Peirus confessus esset.

idiomate. Latine- dieendum erat,

illis

dcscendeniibus

Ilaque

non opus cral ut Christus

Moysc

et Eli

de moule, prccpit.

clesti voce discernerctur. lie igilur est empiiasis,

hic, id est,

Nemini dixeritis visionem hanc. Hune locum supra

cap. 16, 20, explicavimus. Probabile est quod lliero'

quem

fulgentcm, ut solem

sum
est

vidislis,

est filius

quem gloriomeus. Non enim hxc vox ad

;

nymus

et

Dcda indicant, prohibasse, ne

in

populum
si

docendos discipnlos Chrislum esse fdium Dei missa

:

cvulgarent; nihil enim incommodi sequi poterat,

id alii aposloli scirent, et illud

sed ad docendum, qualis venturus esset, et concap. 16, 27, Christus dixeral
:

commodi,

ut magis iu
scirct,

fumandum, quod,
coinprobandam
Ckrklus
filius

Filius

fide confirinarentur id

ul

autem omnis populus

enim Iwminis venturus est in

Dei

glori Patris sui et ad

seqtiehatur incommodi, ut cap. 16, 20, exposuisi

Pclri confessionem
vivi,

vers. 16

es

nus, ut qui ejus audivissent gloriam,

poslea confi-

ulaliis futuri regni Cbristi ccr-

xum

vidrent, quasi fals glorhc fain decepti fuissent,

lior esset lestis,

quemadmodm
ipso in

ipse leslatur,

2 Epist.,

(idedeficercnt, ul Clirysost.,

Euihymius, Hieronym.,

cap. 1, 18
tant,

Et hanc voccm nosaudivinins de clo dila-

Beda,

et

Theophylactus putani. Probabilius lanien, et

cm essemus cum
supra
t

monte sancto. Hune lo-

evangelistis magis

consenlancum videtur nec cietcros

:

cum

aclavimus, cap. 3, 17.

Ipsum audite. Constiluit, aut esse indical Chrislum leglslatorem, cui obediendum sit. A'udire enim hoc
loco
2, G
:

quidem apostolos scire voluisse cap. 9, 10, verbum apud se 1res

nemini dixerunt in

dicit

enim Marcus,

illos

apostolos conli-

nuisse; et Lucas, cap. 9, 36: El ipsi, inquil, tacuerunt,

et
illis

Hebrorum more significat obedirc. Sic Psal. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion
4 contra Marcionem ad hune nioduin inler-

diebus quidquant ex Us,

gu

videront.

montent sancium ejus, prwdicnns prceptum ejus. Terlul., lb.

ante dici voluerit, supra

postea voluerit

DONEC FIMCS HOMINIS A MOKTUIS RESURCAT. GUT non exposuimus. Cur autem

pretalur,

ipsum audite,

id

est,

non Moysem, neque

prophte abrogal
fragilitas, ait

Eliam, quasi hoc loco

Vers.
suslinet.
G.

lex,

cl

sciri, in promptu ratio est, quia illud quod ante sequebalur, tune sequi non incommodum,

Ceciderunt, quia humana

Hieronymus.
Vers. 9.

Hieronymus, conspeelum majoris glori

ferre

non

Nemini dixeritis visionem.

Pergii Hie,

ronymus

Levantes ocuuos, ne si Moyses el Elias Vers. 8. persvrassent cum Domino Patris vox viderelur incerta, cui polissimm darct teslimonium, ail idem
.. >

ne et vult hoc in populos prdicari incredibile esset pro rei magmtudiuc , et posi laniam

Non

gloriam apud rudes animos sequens crux scandaluru

acercl.

aMSfeftaSSO*-^^-.

841
'(poterat, et

COMMENTARIA. CAP.
quia tune totis velis evangelium crat pra>
quia
id

XVII.

842
pillant
:

credimus simplices

et

quod

ait

Chri-

dicandum.
I

slus Eliam

venturum
:

esse,

de Joanne intelligendum
Cbristus
vers,

Vers. 10.

Quid

ekgo scribe dicunt. Quorsm

difficultalc

esse

dicunt

ouemadmodm idem
:

hoc apostoli interrogent,

non

caret. Cal-

scquenli videlur exponerc

ferant

(amen a;quo anisapien-

vinistarum interprtes maligne et impie inlcrprctantur proptere hoc apostolos dixissc, quia non crcilc-

mo, qui se spiritum Dci babere putant, simplicitalcm

nosirani, ut Scriplurne potis
i

qum ipsorum

bant

Christum

esse

Messiam, de guo, ut opinor,

cni cuni iransfigudiseossisse. F.go ex

i;e

lulein

babcamus. Priinm quidem Cbristus non

ingenio apostolos judicantes. Hieronym., quia puia-

dicil

Eliam jam venisse, sed venturum esse:

dicil
,

nam

bant

eum jam

in glori venisse

quod vers, scquenli jam venisse

Eli,

ralum

vidissent, et

tamen Eliani

quem
:

hic

venturum

dicit,

non de eo sed de Joanne Bapli-

proximis Chrisli verbis donec

filins

Iwminis morluis

sl loquitur, qui in spirilu, et virlule Elix

jam vpo-

resurgat, occasionem cos sumpsisse arbiiror id inlcr-

nrt

et ex eo ipso,

quod de Joanne per prxlcrilum,

fuluri

rogandu Quia
se eil

enini dixciat

donu
;

morluis resurgat,

de Eli per futurum, aut per prxscns loco

Christum docere prter Joanncm, qui

moriturum

significaverat

siquidem indicabat

situm tempus loquitur, colligerc debuerunt voluisse

in spiritu Eloc

post ejus resurreclioncm apostolos adhuc superstites

dicturos esse, qui di asiate

jam grandes vivere non

jam venerat, ipsum verum Eliam venturum esse;

deinde, quia addit,
et

polerant. Ergo non intelligentes resurrectionis mysle-

restitua omnia,

quod Joannes

rium, ut docent evangelisla, existimabant Cliristum

non

fecit.

Nam

quod

isti

inlerprelanlur

anlequm morerelur

in glori ill

de qu locutus

nia restituisse, quia Christum pr.edicavit,

reslituit,

fuerat, venluruin esse, ut redderet unicuique secun-

ineptum

est.

Nam

isto

Joanncm omqui omnia quidem modo om,

dm

opra sua.

Nam venturum

esse post

mortem
pu-

nes,
runt.

qui

Christum prxdicaver.vnt

omnia

restitue-

animo comprehendere non poterant. Quia

igitur

At manifeslum est Christum Eliam abisomnibus

tabant Cbristi advenlum instare, videbantque Eliam

opponere, quasi soins post ipsum omnia restituent.

nondm

venisse, co sallem modo, quo venturus esse

iilios, et

Quod autem

dicit

cum omnia
:

restiluturum, non mal

sit

dicebatur, ut cor palrum ad

cor filiorum ad

quidem exponunt, quasi paraphasis

lacbjse, cap. 4,
et

verborum Mafilios,

patres revocarct,
figuralione

omniaque

reslitueret

(nam

in transvi-

Et converlet cor patrum ad

non lam venisse, quam apparuisse

cor filiorum ad patres eorum. Etsi ego_ alium potis

debalur), interrogant
ejus

quomod

seriba;

dicant

ante

arbitrer esse

sensum, ut Elias omnia dicatur

restitu:

advenlum Eliam esse venturum. Non

erat ea

turus esse

parlim quia mulla ipse per se reslituit

,

privata

scribarum opiuio, sed omni Juda:orum po-

parlim

mullque magis

quia signum restitulionis

pulo communis. Verm, quia scrib legis doctores

erant,

eamque traditionem
si

ut verosimile est,

po-

quod

omnium, id est, consummationis seculi fulurus est, in Joannem convenire non polest. Prlerea Malachiai

pulo solebant explicare,

illis

eam

attribuunt
;

quem-

testimonium apertum est cap. 4, 5

Ecce ego

admodm
cionalores

quis apud nos de plbe dicat

quomod
non connon

mittam vobis Eliam proplietam, anlequm veniat dies

hoc, tel illud concionatorcs dicant,

cm

id

Domini magnus

et Iwrribilis.

Manifeslum enim est pro-

modo,

sed Cbristiani omnes, et Scriptura

phelam de

die judicii inagno, et horribili Ioqui, ante

ipsa dicat: sed illilterali homines, qui Scripturam

quem

Elias venturus promittitur;

id est

non ergo de Joanne,

legunt

omnia soient doctoribus aut concionatoribus

sed de vero Eli

intelligendum. Pranercau-

atlribuere.

Vers. 11.

Elias quidem venu. Tempus prsens

loquendi more pro futuro positum est,

ctor Ecclesiaslici, cap. 48, 10, de Eli ipso loquens,

et

ad Malachi testimonium alludens, qui inscriptus,

ex vulgari

inquit, est in judiciis

lemporum

lenire
et

iracundiam Dorestiluere tribus

dixit, et

aut potis pro infinito

cante, quasi dicat
:

cum

verbo debitum

signifi-

mini, conciliare cor patris ad filium,

Elias

quidem venire dbet, aut

infra, vers.
?

Jacob.

Quemadmodm

et

hoc loco Cbristus

Eiiam quidem venire oportet. Sicut

Magisler vester non
solvit

24

restituet

omnia. At liber, inquiunt Calvinisloc, non est

:

didrachma
:

id est,

nonne
moriaffir-

canonicus. Id hreiic et sine rationc dicunt

sed

dbet solvcre? et Joan. 21, 23

patres, qubd discipulus
ille

Exigit sermo inter

!

fingamus
tradilio,

ita

esse, cerl ex co inielligilur anliquissima

non

niorilur, id est,

quam

Cbristus iisdem verbis conlinnavcril,

esse.

lurus non esset, aut mori non debercl. Cbristus

verum Eliam venturum

et

Pra-lerea Jo.inr.cs in

mt Eliam venturum esse

Calvinisirc tamen, ut sibi

Apocalypsi, cap. 11, 3, 6, tain apcrl scribil

Moyscm
sine le-

videnlur, sapienliores Christo

non credunt

nosque

Eliam esse venturos,

ut

nemo non solm

Vers. 10. Cm Eliam un cum Moyse discedciitcm vidissent apostoli, neque id conciliare possent mu iis qua; acceperant doctoribus de Eli venturo, qui Messi advenlum anteverteret, Cbristum interrogant. Quid ergo, etc. Chrislus Dominus Ma'!achia> propheliam iis exposuit, atque id futurum docuil, ul Elias posteriori advenlni praecurreret. Et restituet omnia , Juda;os scilicel in Ecclesiam adducendo , ul Enoch genliles. Pharisi autem et scribae negabaut Messiam advenisse, qud nondm venisset Elias, iique
s.

primum advenlum cum secundo conlundobant. Judaeorum

libri, ail vir doclus, I. Simo, ubique Eli;c advenlum aoie Messiam insinuant, qui cos cdoceal

quid faciendum sit. Rkst;tiet omnia, cuncla in orVers. 11 cl 12. dincm disponet.JAM vemt. Quasi dicerel Eliam vul-

tis

Messiic advenliHii pratvcrtcre . jam is venit, nimirm Joannes Baplista in spirilu Eli;e. Qu/ecumque vol.ueru.nt. Hiuc colligimus insidiis et invidi Pbari-

socorum Joanncm iradilum et occisum fuisse.

s.

XXI.

97

843

IN
:

MATTHjEUM
Et
milius,

844
quod Chrysostomus
scribit homil.
arte,

meritatc, sed nec sine impudenti negare possit

58, neque

dabo, inquit, duobus tcstibus mets,

et

prophetabunl die-

nalur, neque morbo,

seddmonis

aevexatione

bus mille ducenlis sexaginta amicti saccis. Quos qui futuri sunt, slatim describit
:

lunaticum fuisse;

Hi habent potestatem clau-

dendi clum ne pluat, diebus proplieti ipsorum. Quis

jion videt

nam quem Marcus surdum et mutum spirilum, quem Lucas d:emoniacum, Matlhushir nalicum appellavit. Quam ver ob rem quosdam dmoli lunaticos facial, multas diversi auctores raliones
,

Eliam?

et

potestatem habent
et

super

aquas

convertendi eas in sanguinem,

percutere lerram omni

adferunt; Origenes

tractatu 4 in

Mallhum
in

Cbry-

plag, quotiescumque voluerint. Quis non videt

Moysem
et

soslomus
in c.

homil. 58, Hieronymus

commentariis

quasi digilo demonslrari

Accedit, qud ut vers. 3

4 Matth., vers. 24, ut lunam Dei crealuram infa-

docuimus, haec
Elias
ralioni

ratio polissinia fuit, cur

alii

Moyses

mel, quasi
bile est,

potisqum

ex prophetis Domini transfigu-

morborum causa qum h;ereticorum

sit.

Quod non

tain

mira-

putant inlerpretes. Expe-

interfiierunt,

quia
illis

voluit

Christus

fulurum

rientia

enim docel, quanto studio persuadere dmones

illis

suum adventum

tribus

apostolis ante oculos po-

conentur nonnullas crealuras plus, qum

concessit, habere virtulis.

nalur

nere, et quia in secundo advenlu

suo Moyses,

et

Beda ver

et

Eulhymius, ut

Elias sunt proemittendi, ut cjus viam,

in priori

quemadmodm
eos.

creatorem ipsum

adventn Joannes

fecit

prparent, adesse

in invidiam et odium adducant, hominesque illum blasphment. Non est etiam illa im-

voluit.

Denique hrec omnium veterum auctorum opi;

probabilis conjectura id aliquando dissimulandi et la lendi causa

nio

fuit

de Eli quidem cnnstantissima, ac nemine

dmonem
in

facere.

Lucas videtur indicare

dissentiente,

quemadmedm

supra, cap. 2, 4, proba:

daemonem
el

hoc adolescente non perptu mancre

vimus

de Moyse minus conslans

secundi advenls Doinini tcslem

alii

nam secundum Moysem alii

,

solitum, sed aliquando exire, aliquando redire; quod

Chrislus apud Marciun, cap. 9, 25, videtur signifi,

Enocb fulurum esse tradiderunt. Objiciunt Calviniste,

qud versu sequenti Christus
et

care

cm

dicit

dacmoni

Exi ab eo

et

amplis ne in-

dicit

Elias
:

non cognoverunl eum,

et vers.

43

jam venit, Tune inlellexeeis.

troeas in eum.

Vers. 16.

Et obtuli eum disotulis

est

tuis,

et

roi*

runl disciputi,

quia de Joanne Baptisl dixissel

no,n

potuerunt curare eum. Verosimile

diun Chrislus
tur, (ilium

hune homincm,

Respondeo nos

ignorare Chrislum de Joanne

Baptisl Iorutum fuisse, et

ritu et virlute Elite, ut

Joannem venisse

in spi-

eum tribus suum reliquis

discipulis in

monte versare-

discipulis obiulisse, ut Ilila-

Anglus apud Lucam, cap,

1,

rius annotavit, illud duiuscul

addens

quemadmo-

17, testa tus est

sed aflirmamus Cliristum non nesed disertis potis verbis confirmare

gare propterea

eliam Eliam

ante

venturumad signum

Cm autem

secundum adventum suum esse dixit: Elias jam venit, lantm

altinel

dm Moyses in monte maneret; ila nunc discipulos dm Cbristus in monte versaretur, fidem perdidissc. Nam, ut minorem quam debebant
olim populum,
fidem habuerint, ut Chrislus, vers. 20, videtur significare
:

dm

voluit significare,

quod

ad effeelum,

id

est

fidem lamen cert non perdiderunl. Simile

prioris advenls, et ad
in

pnilenli proedi!

cationem, quod utrumque

facturqs est

secundo adventu Elias

quiddam videtur Chrysost. indicare dicens propterea discipulos daemonem illum ejieere non poluisse, quia
apostolorum column non aderant
;

eum jam

venisse, quia in priori adventu

sed fidem eos

Joanues utrumque

praestiterat, quia sicut

de secupdo

perdidisse non dicit.

adventu Malacbiasdi xi l:Ecceegomitlo Eiiampropl\elam;

sic

14, aperlis

et

Totam bistoriam Marcus, c. 9, copiosis scribit, cm Chrislus ex

,

de

priori
:

adventu,

et

de Joanne Baptisl dixe-

monte descendisset

invenissc discipulos et scribas

rat, cap. 3, 1

Ece ego mitto angelum

meum

ante fa-

ciem tuam, qui prparabit viam luam ante ergo

Christus
dicerc

te.

Voluit

magn circumfns turb, disputantes, inlerrogsseque eos, quidnam id essel, de quo inter se disceplarent
:

non per

id

stare,

quomins

tuncunus ex lurb respondisse, vers.

ghler,ul!uli (ilium

17 et 18

Jud.ei crederent :sed quia perversi et obstinali crant.

meum ad

te

habentem spirilum

Mamu-

Klias

enim
c.

ille,

qui

missus

fuerat, id esi,

primum advcnlnm proJoannes jam vcneral. Quemante

:

tum, qui ubicumque eum apprhendait,

allidit illum, et

spumat,

et slridet

dentibus,

et crcscil,

cl

dixi discipulis

admodm
est Elias.

11, 14, dixit

El

si vullis

credere, ipse

tuis, ut ejicerent illum, et

non potuerunt. Ex qu nar-

rationis srie colligi videtur posse scribas de e ips

Vers. 15.

Quia lunaticusest. Mardis,

fuisse dicit.

c. 9, 17,

re

eum

Chrisii discipulis disceplassc exprobranies,

ejicere

mutum,
c. 9,

surdum 39, dsemoniacum fuisse

et vers. 25,

Lucas ver,

qud d;emonem illum

lass dicenies

non poluissenl, ac for-

dclart.

Unde sequitur
;

inanem

esse, et delusoriam potestatem,

non
lur?

fuisse, ut nonnulli pillant,

naluralem

sed d;u11a-

quam
racula

se Cbristo ad pellendos duemones, aliaque mi-

mone invectum morbum. Cur ergo

Quidam utrumque

lunalicus app
,

pairanda jactarent accepissc.

,

Putant autem

fuisse existitnant

et

nalur

Clirysost.
tacite

Hieron., Theopb. et Beda bnne

hominem

aut moi bo lunaticum, et daemone vexatum. Verosi-

apud Chrislum ejus discipulos accusasse. Id de

Vers. 14.

mone

certis lunai lemporibus.

sit,

Vers. 16. tnedio superalus

tis
:

Lunaticus, Quousque ero

sic

dicuntur vexali dae-

vobiscum? Non qud ait Hieronymus, niansuctusac mi,

sed qud in similitudincm medici

si

xgrotum

videatconlra sua prccpla se gerere, dicat, usquequ accdant ad domiun islam quousque ariis perdam indusliiam, me aliud jubeiile, le aliud perptrante? Ihee verba non ad aposlolos, sed ad paiiem luuaiici, et ad Judaeos diriguntur.
;

845

C0MMENTAR1A. CAP.
facile credi

XVII.

846

homme Judxo
terpretari

potest

sed benignis in-

' l

autem, ut ego quidem interpretor, non infldclitatem,

But

possumus emn; non

ut discipulos accusa-

minimam eliam (idem

:

magnam enim

apostolos

rci, sed, ut dxinoniis

maligmtaiem, malique gravi-

tatem exaggcrarel, dixisseeos ejicere non potuisse.

Vers. 17.

habuisse crcdenduin est sed (idem minorem , qum hahere apostolos tam di cum Christo versatos lot,
tanlisque visis miraculis oportcbat. Proplerea

generatio incredula. Omtes fer

de tolo Judxorum g,

enim
quod

auctores existiniant Cbrislttm lioc non de discipulis,

sed de paire adolescentis
,

eos Christus reprehendit. Credibile eliam est

et

Chrysost., Hieron., Beda, Strabus, Theophylact. et

D.

nre dixisse ut Hilarius, Chrysost.

Strabus
,

llieron., Beda,

Thom.

existiniant apostolos
(

non solm propter

Tbeopbyl. et D. Thomas
est
;

in

commentariis.
c. 9,

suam, sed eliam pro|

ter parenlis adolescenluli incre-

Quod vald probabile

llle autetn, id est,

ait

euim Marcus,

19

dulitatem d;eiuonem expellere non potuisse; quod ex

Gbrislus, respondens
:

ei, id est,

patri

Marco
dere,

coll.gitur ubi Christus patri dicil

Si potes cre-

adolescentis

dixit

generatio incredula. Itaque paet

omnia

possibilia

sunt

credenti,

quasi

indicans

trem ipsum adolescentis

doeos generationem

cxteros

illius girolles

Ju

appellavil.

Argnmenluiii eliam

propter ejus incredulitatem non potuisse apostolos pris ejicere.

Si habueritis fidem.

non minimum

est,

qnd ibidem, vers. 22, pater ado:

Chrysostomus

et

Eulhymius
quo-

lescentis Cbristo dioat

Sed

si

quid potes, adjuva nos,

fidem iniraculorum, non eam, qu Christiani suinus,

inttlliguut
:

quasi deCbristi potestate dubilarel, et qnd vers. 23,

itemque nostri temporis

lueretici

Christus respondeal
lia

Si potes credere, omnia possibi-

rum errorem

miror, nonnullos doctos etiam et calho-

sunt credenti,(\ucmaiimodiu Chrysost. et Tbeopbyl.

licos interprtes,

dm parm caut
et

ha?reticorum scri-

observavcrunt. Quidam tamen solis discipulis dicluin

pulanl, ut Origenes, tract,
i

pta legunl, imprudenter secuios esse. Molo in

eodem

in

Mattlueuni

alii

ad

errore

utrosque, et ad discipulos, et ad cxteros Judxos referunl; ut Lyrauus.

Theophylaclum ponere, quia scio eos tam hono, qum hreticos malo animo idem
dixisse; hxreltcos, ulmullas fides,
renl, fabricarentur;

Chrysoslomum

Monuerunt Hieronymus, Beda,

hsec verba

cm nullam habever, et

Strabus, et D.
tis,

Thomas

non esse indignan-

Chrysostomum

Theophy-

sed

vitia

reprehendenlis.
,

IIsqulquo ero vobiscum? Chryso6tomo

cl

Euthymio
i

cipulorum culpam elevarent, ne viderentur illam ipsam lidem, qu Christiani sumus, non
di
,

laclum, ut

Theopbylacto non assentior

his verbis signihcsse se
ut

qui existiniant Chri-

habuiss". Calvinisiarum errorem, cap. 9, 2, copios,

et, njsi fallor, efficaciter

stum
dcrio,

moriendi teneri desi-

refutavimus. Idem
re'utari

Judxorum

pravitate liberaretur; polis

hujus

loci

circunislanliis

potest.

quoqueex Primm ,
di-

enim credo verba esse salutem Judxoruni desideraulis,

quia minime dubium est, quin Christus,

cil,

dm hoc

et magislri

de discipulorum rnoribus,
,

et larditale
:

apostolos reprehendat, et

querenlis, sicut apostolis dixit

Joan. 14, 9

Tanto

accuset,

eorum incredulitatem quemadmodm Marci 16, 14, eorum incre-

tempore vobiscum sum

lippe, etc.

et

non cognovislis me, Phi-

dulitatem dicitur exprobrsse, quia iis, qui videront

eum

Vers. 18.
ktw
,

Et

increpavit.
illi.

id est,
,

imperavit

Grc l-Ki-zipr) Utrumque enim, et

significat
,

resurrexisse, non crediderant. Nemo autem reprehendi potest, quod fidem miraculorum non habeat. Est enim donum Dei, non ex human, sed ex diviu
:

increpare

et

imperare

et

comminari

solm pendens volunlate

quod non

iis,

qui volunt,

quemadmodm Grxcus
borum
tem

auctor Eulhymius

et iu ver-

quemadmodm
iis,

proprielatibus observandis diligentissimus hoc

quibus

ea fuies, qu Christiani sumus; sed Deus vult, concedi solet; iis etiam ali,

loco, et supra, cap. 16, 22, adnolavit. Imperandi ausignilieatio

:

quando qui Chrislianam non habent fidem

quemad-

magis,

qum

increpandi convenil in

modm
cut supr

prophelia, et aliorum miraculnrum dona, si, , :

hune locum

quod Marcus explicavit dicens Christiim

:

impersse dxmoni dicendo

eo. Itaque

Ego prcipio
et
,

tibi,

exi

ab

quod

llieron.,

Beda

Tbeopbyl. dubitant, ad

c. 7 22, disscruimus quare non mais reprehendi apostoli poluerunl, quod lidem miraculorinii non haberent , ut (inganius aliquain esse distin-

qu pronomen
adolescenlem
Marci loco,
cap. 9, 42
et
,

illud referatur

dxmonem
:

an ad
!

ctam niiratuloruni fidem

sine causa dubitant

nain et ex eo

donum

pr phetix. Prxterea
,

qum qud non librent eodem modo palris ado-

perspicuum

ad

dxmonem
Vers. 20.

ex Luc, non ad adolescenlem, sed esse rfrendum.

capite, vers. 21, et
est

ex

eodem

lescentis

quo aposloloruni inciedulitalem Christus

Propter incredulitatem vestram.

illa, quam in paire reprehendebal, non miraculorum; sed chr stianxlidei opponebatur, quia de Chrisii divinitale, p. tentique

reprehendit. Incredulitas anlem

Ante

palris adolescentis,

omniumque Judxorum
:

in-

dubilabatur, ergo et in aoostolis non

lidei

miraculo-

credulitatem publie reprehenderat

nunc apostolo-

rum; sed

rum

inciedulitalem non publie, sed privatim, ui eo-

defectum reprehendit. Deinde quia hoc non solm reprehendendo, sed eliam exhorchristiaiue

runi aucloritaii consulat, reprehendit. Incredulitatem

lando, Christus dicil, ut statim sequilur

Si habueritis

fidem

skut granum sinapis.

Vers. 19.
acre
ritali
:

Propter incredulitatem, Hoc genus

non ejicitur

Nemo aulem qucmquam

id est,

/idem

minorem qum

oportefet. Ciianum mnapis , lervensel ad caplcmi eorum se demiitens rei omnin spinisi

inoleiu trihult.

Vers. 20.

per ora-

tionem et JEJUNICM. Eos consolatur quod puerum coram tanl mulliludine sanare non poiuennl videtur Christus de peculiari aliquo gnre damonum obsti:
i '

nattore loqui.

847

IN

MATTH^UM
Hieronymus
,

848
ita

exhorlatur,utdonum miraculorumhabeat,sicut neque,

ut habeat prophetiam, aul linguarum

sensisse. Itaque
,

quod Origenes, Hie-

donum
,

quia id

non

in nostr

situm est polestale. Denique manifesfide Cliristum loqui

tum

est

de edem

de qu

ad

1 ronymus Beda et Strabus exislimant hic non minimam sed maximam potis fidem grano sinapis comparari, quam D. Paulus omnem, id est, totam,
,

Cor. 13, 2 loquitur D. Paulus; ad linnc enim locum

alludit
:

integram, et perfeclam fidem appelle!, sententi bujus loci mini videtur esse contrarium. Video, quid objici

Si habuero, inquit,

omnem

/idem,

ita ul

mon-

tes transfrant, charilatem

autem non habuero,

nihil suffi.

mini possit, quidque omnes, qui conlra sentiunt,

D. aulem Paulum non delide miraculonini (quanqum

auclores moveril. Certum est D.

Paulum

ad Cor.
di>

de e etiam
est, loqui

Calvinistae

eum locum

inlerprelantur), sed

13, 2, ad hune locum alludere voluisse, alqui non

deChrislian, qu?c una ex tribus tbeologicis virtulibus

minim
quit,

sed de

maxim
,

fide loquitur, si habuero, in-

ex versu 13, perspicuum est

Nunc, inquit,
Ito-

tnanent, (ides, spes, charitas, tria

hc ; major aulem

dco

omnem fidem eamdem fidem

et D.

ita ul

montes transfrant. Respon-

diverso respectu, et Christo mi-

rum

est charitas.

Sicut granum sinapis.

Omnes

fer et veteres, et
in

nimam, quidem

Paulo

Christo ad

eam

maximam appellari minimam quam apostolos tam di

:

novi auclores, ut Origcnes, tract,

MaUbauim 4,
fi-

cum
ficat

ipso vcrsalos ha'bere oportebat;

non enim

signi-

Hieron., Beda et Strabus, alicubi eliam D. August.

apostolos ne

minimam quidem haberc

fuerant; sed reprehendentis

fidem,
fi-

dem
rilis

hic

non magniludine, sed

:

cflicacitale et
si

acrimoiabue,

quippe

magnam

habebaiit-, qui

ipsum paul aulc

ni comparari puiant
fidein
,

quasi dical Chrislus,

,

liuin Dci confessi

more
iia:

tam ardentem

tam velicnienlem
sinapis
est,
dicelis

lam
monti

ulilur hyperbole, et exaggeralione, quasi dicat :Si mi-

efficacem
huic
:

qum granum

nimam lidem
Transi hinc,

habuerilis, id est, tantam,

quanlam

Transi hinc illuc,et transibit.

Quod

elsi mullis

bere deberelis,

non majorem, diceretis monti huic

summisque auctoribus probalum

caret.

est, diflicultale

non

el transiret.

Quemadnioclm

homiiii aliointelli-

Primm, quia non

:

soleinus res ardentes, et ef-

qui ingenioso,

minus tamen, quod dicimus,

:

ficaces

sed parvas grano sinapis compararc, ut su-

gent! objurgantes dicere solemus

Si vel

minimum

pra, cap. 13, 31, 32. Simile est

sinapis
,

regnum clorum grano

lies
si-

quod minimum

est

omnibus seminibus.

ver ardentes, et efiicaces igni potis, qum grano

napis comparari soient
tur Luc. 12, 49
: :

habercs ingeuium, hoc intclligeres. Non enim significamus cum ne minimum quidem ingenii babere; sed minus haberc, qum ut hoc intelligeret, oporteret
:

sicut

Evangelium coinpara-

hoc ergo sensu Chrislus minimam fidem appellavit.

D. aulem Paulus

lgnem
non

veni mittere in terrain. Deinde

eamdem
alii

fidem comparalione ejus,

quia

si

propler acrimoniam, et ardorem grano sinapis

fuit

quam

aut ipse, aut

vulg habebant,

maximam

vo-

lides comparetur,
tis

necesse dicere: Si habneri:

cal, quia

nomo dm e

pervenisse videbatur

fidei, ut

fidem,sicut

granum sinapis;sed

Si babuerilis (idem,

moules verbo Iransferre possel. Hinc

cessarium non esse, ul omnis, qui
bel, transfrai

inielligitur,

neha-

sicut sinapi, ut natura, et effectus,

gnilicaretur.

non exiguilas
,

sisi-

minimam fidem
at
illis

Cm aulem non
sit
:

sinapi
est

sed granum

moules. Neque ver omnis, qui maxiapostolos

si

napis dictum

manifestum

non vim,

et nalu-

ntam habet.

Nam

non lune
in

cerl

ram; sed parvitatem signilicalam fuisse. Prlerea non obscura antithesis est inter granum sinapis et montem; illam rem minimam , hanc maximam. Voquale Uiit enim Chrislus dicere vel minimam fidem
,
,

poslc tanlam illam

fidem

quanlam

tune

Chrislus desiderabat, ut monles transferre possent,

habuissc credendum est. Nec tamen

montem

illos ul,

lum

translulissc lcgimus. Elsi,

el

quod Chrysost.
,

Eu-

granum
non de

sinapis
:

est,

vel

maximum montem
Non qud non etiam
fides

posse

thym,

Theophylact. scribunt
id

probabile esse non

transferre

de

fidei igitur

magnitudine, aut parvilale,

cffica-

negocos,
leris

aliquando fortasse fecisse; sed sacris Litesse, quia nec

efficacitate agitur.
:

mandatum non
si

omnia

Chrisli roi-

citas inde colli^alur

sed qud non efficacitate; sed

conferatur.
,

racula, ul ail D. Joannes, scripta sunl. Rcct iidcni

exiguilate

grano sinapis
videri potest
est,

Acccdit

auclores dicunl,

non apostolos, apostolicos tamen

qud

etsi

exiguum

magnum tamen
:

viros id prastilissc alludentes, utopinor, ad

nolam

apud me argumentum
fidem tam ardentem
:

quia ex Chrisli ingenio, et

Si habuerilis
,

Neocsariensis Crcgorii Uistoriam

lib. 7,

qui

ul Eusebius

majestate sumilur. Si dicere voluisset

,

cap. 25, auclor est, ul Ecclesia qu;edain ;edili-

qum granum

sinapis
:

dicetis

carctur,
posuil.

montem,

qui obslabat, in alium locum transid

monti huic Transi hinc illuc,

et transibit

sensus qui-

Cur aulem

appsloli

non

fecerint,

prudenter
fuit.

dem

verus cssel

sed vulgaris, humilis, abjectus, in-

iidem auclores respondent,

quia necesse non

elficax, et

magniludine ingenii Chrisli minime dignus.

Nec enim
tuerunt
:

apostoli, sicut nec Chrislus,

omnia qua: pol

Quid enim grali, aut acuminis habet:Si habuerilis ardentem fidem, monles transferelis? scimus enim

sed quue oportebat, qu:cque necesse erat

cere, fecerunt; necessilatis aulem rgula Dci gloria

est; ea

magna pondra proMinimam aulem fidem id est, grano sinapis similem ingentem montem posse transferre id et gratiam propter anlithesim, et acumen propter inspe-

gnem

propter ardorem solere

cm
,

postulat, miracula facienda,

cm non
in

pellere.

postulat

prlermitlenda sunt. Hieronym. et Beda

et D. August., lib.
1

Commentariis,
c.

Quaest. Evang.

29, allegoric explicrunl qui superbiam

humanam,

ratam sentenliam

habet.

Confirmt

me

aliquorum

anliquissimorum auctorum judicium, quos leslalur

quam apostoli translulerunt montem intelligunt.

atque superrunt, per

849

COMMENTARIA. CAP.
nihil impossibile erit vobis.

XVII.

850

Et
illis
,

Non docet quid r

23
:

jejunii ullae sunt partes. Similis

eorumdem

error est,
similis

sed quid

fidei possibile sit

sicut Marci 9,

jejunium

nihil

habere meriti

quod jam olim

,

Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti. Fides

ipsorum hrelicus Jovinianus dixerat

enim quasi Dei nianus

(ides polest, et
ii

est, quidquid

Deus polest,

nymus

confutavit.

quem HieroQuid ergo ad pellendum daemonem

quid fides, quid oratio valeat,
,

qui

fidem habent possunt, quia

jejunium valet?

Nam

non

suis sed Dei

manibus operantur. Ne propterea

obscurum non
alliciendum
,

est.

Respondeo

quid valet crapula ad

sequitur, ut annott D.

Thom., eos

esse, dicique posse

ac delinendum

damonem? Quemadmoita

omnipotentes

omnipotens enim dicilur non quis-

dm

ergo crapula delectatur,

jejunium ferre non

petendo
,

quis omnia polest, sed quisquis supte natur et virtute polest, qualis solus est Deus.

polest.

Fides credendo

oratio

jejunium
pellil.

lacendo, sed flagellando, et urerido

in
lib.
\>

d.emonem

Vers. 21.
'

Hoc autem cenus. Alhanasius

in
,.

Quemadmodmhostesnon solm
lis,

lormentis, aut jacu

de Virginilate, Chrysost., et D. Thom.

-

hujus loci

]j

r ...r Commentariis exislimant non unum aliquod certum,

sed

Il
;

est

_..

sed eliam fam pelluntur.Dubium inter interprtes j.v. . :- ..: uternam orare ac jejunare debeat is ne qui
_

omne dmoniorum genus

signicari

quod

ejus-

daemonem
daemon

pellit,

an

is

quo pellitur

sunt enim, qui

modi sunt omnes,

ut non nisi per orationem et jejunium expelli possint. Verm mulla dmonia apostoli non oratione et jejunio sed nominis Cliristi invoca:

putent Christum significare

eum

quo pellendus

est, jejunare debere. Alii

utrumque, ut Chry-

sostom., Euthymius, et Theophylactus.

Non dubito
:

tione pepulerant, Lucie 10, 17

jiciuntur nobis in

Eliam

dmoma

sub-

utriusque jejunium
stus de eo lanlm
,

oraiionemque juvare
qui

sed Chri,

nomine

luo.

Loquitur ergo Christus

de certo aliquodumioniorum gnre, inquo expellendo

plus sit,

delur loqui

daemonem expellit mihi viquemadmodm docet enim apostolos

,

qum

in aliis diflicultaiis

ila

ut orationem

hoc daemoniorum genus ejicere debeant.

Vers. 22.

eliam, atque jejunium opoiteat adhibere.

Quod auloco, et

Conversantibus
ambiguum enim

autem

illis in

Gali,

tem

id

genus

sit,

incerlum

Hieronym. hoc

l^ea, Kvx<npe?o/j.twj Se aTfiv, vel conversantibus

vel

Lo, sermone 2 de Jejunio seplimi mensis, exislimant

revertcnlibus,

est.

Sed melis credo

,

nequissimum doemoniorum genus

tiqiiissimum
,

id est

significari. Alii an quod di hominem possdent

noslruin inteipretem conversanlibus reddidisse

,
!

quia

j;im di Christus in Galilx' versabalur

gelistae postea

neque Evanex

quasi ut difficilius est di inveteratos,

qum

rcentes

dixerunt
_.
:

eum
.

exivisse.

Nam

Phivisse

curare morbos
: di qui a:;,
,

ita
:

eliam
i
:
.

sit difficilius
i

.,;. qum

qui brevi lemporc in

homine

eos doemones, ._._.

fuerint,

nici,
j
!

qu supra Matlhacus, cap. 15, 21, dixerat

redierat

: jam di

j:.-

et

conslans opinio est

;

.:_

expellere. lde

putant interiogsse Chrislum apud

la' fuisse

liansfiguralum

ergo sensus est,

in Gaheum :_ r<_T. cm adhuc

Lazarum

Marcum
hoc
illi

cap. 9, 21,

quantum temporis
indicari

esset, ex

quo

in C.alilx' versarentur,

anlequm inde exirenl. Postea

venirent, et

accidisset. Mihi obslinaiissimum et ferocissi:

enim exiverunt, ut
Vers. 24.

in

Judam

mum genus dxmonum videtur

cuslodienle, qui
,

loquitur

enim
e

Christus suscilaret. Joan. 11, 14, 15.

Christus de dacmone tanqum de aliquo hoste arcem

Accesserunt, qui didrachma acciheChrysostom., Hieronym., Beda

,

qu ferocior

et obslinatior est

bant, ad Petrum.
Tlieophylact. et

difficilius pelli polest, sicut Lucre,

11,21

Cm

fortis

Euthym. exislimant, propler miramagnitudinem reverentiae causa auiidem probabile eliam esse

armatus custodit atrium suum,in pacc sunt omnia qu

possidet.
liic

culorum
sos

Cliristi

Hoc

ntihi colligi

ex effeclu videtur; fecerat

non

fuisse
,

ad Chrislum accedere. Quod probabilius

daemon adolescenlem illum lunalicum, muluni,

videtur esse

qum quod

cl surdum, quales obslinalissimi

nommes
qui
nihil

esse soient,

putant, eos forlasse malitios ad

Petrum

potis,

qum

cerebri phantastic;

superbi

rogantibus
re,

ad Christum accessisse, ut ex eo

facilis elicerent,
si

respondeant, precibus surdi. Disputavimus de hc

cap. 22, ubi ex hoc loco diversa

num

Christus tributum Csari solveret, ut,

negaret,

daemonum

esse g-

occasionem caperent accusandi. Cur aulem ad Pc-,

iruni potis

nera docuimus.
Nisi in

qum ad alium discipulum

accesserunt

oratione et jejunio. Errant hrelicorum

in-

vers.
netae

27 dicemus. Didrachmum autem argentese mogenus erat idem prorss valens, atque duo HiItalici julii,

terprtes
nisi

exislimanles orationem et jejunium non tanqum caules, quibus fides acuitur, desiderari sol enim fide dmonem pelli cleraque lieri miracula. Quod si verum esset, sufficiebat superior illa
:

spanica regalia, duo

decem

solidi Gallici

hoc quidem tempore.

Nam
:

regale Hispanicum drachet

mam unam
nomen

argent! pendil

didrachmum duas
id

ut

sentenlia, vers. 20

Si habueritis fidem sicut

granum

si-

indicat, drachnias continebat; sicut tridracli-

napis, dicelis monti liuic: Transi hinc,

et transibil.
,

Nunc
,
i

mum
bat,
>

1res,

tetradrachmum quatuor,

est, sicluni

aulem manifestum
et jejunium,

est

Chrislum fidem

orationem
,

Hebraicum. Siclus enim Judaeorum tantm pende-

tanqum

tria distincia

remdia

propo

suisse. Fateor et oratione fidem, et jejunio orationem

excitari
,

sed non propterea neque orationis, neque

j

quantum quatuor Hispanica regalia, et quantum francus Gallicus quern Henricus III cudit. Quod autem tributum id fuerit, non omnibus conve,

Vers. 23. Didrachma, seu dimidium sicli. Hoc tributum non Romanis , sed lemplo solvebatur ex Josepho, 1. 18, c. 12, didrachma quod more patrio

nu. Hilarius exislimat illud fuisse, quod Exodi 30, 13.^

\

Deo

nitide tributa exigebant. Capharnaum ver in ditioins erat Philippi tetrarchse. Vespasianus debellalis Jui

soient offerre.

Nec Romani

in

Galike et Tracho-

dis hyc tributum ab

iis

postea solvi ju^sit.

851
singuli Jud.-ri

IN
solvere singulis annis in

.UATTH^UM
jussi

854

tcmplum
viginii

Cin
solvit

nim publicni ihlerrogant, magisler

vester

non

sunt, hoc,

iii(|iiit,

dabil onlltis, qui transit ad lempti. Siclns

offcreiur

nomcn,
obolos

didraclima? snss est, non solet solvere? est

signi-

dimidium
hubel.

sicli

mensuram
sicli

enim verbum non actionem, sed consueludinem

ficatif
,

Media purs

domino. El qu'idem
ut diximus,
cffl-

qualia

in

Scriplur multa nolavimus.

4,
*J
:

Unum

pondus, et pielium recl convenit; nabi,

salis crit

excmplum Joannis
id est
,

Non
uti.

cotuntur Ju-

telradrachmum,

id est,

quatuor drachma: siclum

di Sninarilanis,

non soient

Petrus autem

ciebanl; unde sequitur didraclunuin, id est, duas

dracliuias
daci

respondet e/?ai.confirmans Christum solitum solvere.

dimidium

sicli

effecisse,

quod

singuli Ju-

Cur ergo evang

lista?

hujus tanlm anni solutionis

majores

viginti singulis annis ]tcndcre jubentur.

memincrunl?
faclum
est,

ut

miraculum, quod propler solulioncm

Ex eo autem Exodi

loco Lyrani opinio inultis

jam

exponerent.

refulata apert convincitur. Putat

enim didraclmium
duodecim,
ut ipse

Reges

tekii.e.

Quod

C!:ristus

Petrum prvenit,
per seipsum

solidum fuisse Gallicum

vocat
,

id est,

ejusque cogiiationem

novi!

magnum

parvos Turonicos
;

cm Moyses

dieat siclum

miraculum

fuit. Vitfiiluf

autem Cbristus non conve:

viginti obolos habuissc

constat autem obolum

unum

niehlef Peli'iim inierrogare

cipUnl tributum, vel

liges lerr quibus ac//iis,

idem

fuisse, atque solidum Gallicum.

,

Nam

ut dixi-

censum,

an abalienis? quia

mus unum
ginti

ex ipso pondre cerlum est

siclum pependisse
,
,

francum unum
sicut siclum vi,

videlur indicare

aul se terreni rgis esse filium, et

sicul

quatuor Hispanica
,

regalia

et

francum

viginti solidos

quidem (kcsaiis, siquidem e ratione probare vull se non debere Littsari solvere tributum aut tributum
;

odoIos haberc, Itaque didrachmum

quod Ly,

illud

non C;esari, sed Deo, cujus ipse

fuisse.

filius

erat

da-

ranus unum tanlm solidum habuissc putat

decem

lum

Respondeo eum minori ad majus arguI).

solidos habebat. Plura de hc re non dicimus, quia

mentai,
filii

ut

Chrysostom. annoiavit, quasi dical

illi

Si

multi de e auctorcs copios

dil

gcnlerque traclaveusurr. nostri

,

Rgis terreni

tributum non debenl; ego qui

runt; tanlm pretium pecunise ad

poris

tem-

Dei rgis

Regnm

filius

sum

nulli rgi

debeo. Potuit

accommodavimus. Quod ide dicimus ut ne quis miretur, si apud alios legerit didrachmum septem solidos, apud nos decem habere. Tune enim llispanicum
cijm
regale,

etiam alludcre ad originem

illius tributi,

quod peleTheophy-

balur, qu;c, ut diximus, ea fuit, ut templo, id est,

Deo solveretur, quemadmodm

Hilarius, et

qu dracbma
,

argenti est

tribus solidis

laclus existimant. Disputant nonnulli, an rvera Cbristus,

I

semisse stimabatur

nunc stimatur quin-

tanqum homo, tribulum debuerit

,

Respondent
per omnia

que. Chrysostomus ver, Euihymius, et Theopbylaclus existimant hoc fuisse tributum, quod Jinhci jussi

debuisse

quia D. Paulus

lestalur

illum

nobis, excepio peccato, similem faclum fuisse, et hoc

loco,

sunt Domino darc

Numcrormn

3, 40, 47,

propler eos

non tanqum bominem, sed tanqum

tributo
;

Deum

ar-

primogenitos, quibus ca'tera tribus LeA'ilicam excedebant.

gumentait se

liberum esse. Id, an dici possit,

Quod ne probabile quidem

nisi

est.

Illud

enim

docliorcs viderint
polest,

ego quidem non dixerim. Objici

tributum non
et

semel

et

non

nisi

primogenilis,

quod Cbristus non de se tanlm, sed etiam de

loqui

non

nisi

ducentis septuaginia tribus soluluin est,

Pelro

videalur, et (|ud dical plurali

posl addat

numro
:

quibus tune inventai sunt reliquat tribus Levitarum

tribUtn superare. Itaque mull verior est
et

liberos esse filios, et (|ud paul

ut

au-

Hironyml

tem non scandalizemns

eos. Priori ralione

non moveor,

Bedae sententia

qui existimant hoc vccligal illud

iniposuil,

quia cerlum esl Christum de se, tanqum de naturali

esse,

quod Augustus Juda;is

cm
1,

jussit, ut

Dei

filio,

loculum esse; qualis Petrus non

erat. Iiaque
;

universus orbis describeretur, Lucne 2,

verosinlis

cjus rei conjectura est, quod Vespasianus expugnatis

non potuilcum (iliorum nomine coniprehendere sed loculus plnraliler est, quia de omnibus generaliler

po-tea Ilierosnlymis tanlm Juda'is tribuli

rit,

imposue-

regum fdiisloquebatur. Sccund

inagis

moveor, quare

quantum ante templo solvcbanl,

Vespasianum
illud

ut Joscphus,
,

videturmibi Cbristus significare voluisse nec se, nec

discipulos suos tributum debere; se, quia
filius

libro 7 de Bello Jud.iico. c. 26, nuctor est

et est cre-

Dei

dibile

ipsum tributum, quod AuguJuda;i rebcllando exe,

erat; discipulos suos, quia ipsius i'amiliares, et do-

stus impcraveral, et

quo sese
,

mesiici censebanlur. Et non solm

regum

filii

sed

merant

illis

ubicumque

ut ait Joscphus

terraruni
Ililarius

eorum etiam domestici

quia

libutis

liberi sunt.

Quod

essenl, reposuisse.
voluil

Atque hoc fortass dicerc

tributum
,
,

autem quidam disputant, ulrm omnes

filii

Clirisliani

Chrisium

illud solvisse

quod Juda-i

adoplione Dei, aut quia quodatnniod Cbrisli

templo solvebant, quasi non Csari

solverit.

sed palri suo

familiales sunt, (ribulis soluti sint, ne Iocuni

uliuni

quidem

dubilaiionis liabcre puto.

filii

Nam

elsi

Christi;ini

Vers. 25.

Etiam. Respondet Petrus affirmanter,

si

adoptionc

sunt Dei

Christique

nomen gerunl
;

antequm consulat Christum. Unde colligilur, aut melu

tamen cjus
lus ad
I

doiiestici, ut ajiostoli

non sont

et D.

Pau-

eum

ita

respondisse, ne

negare, aut dubitare vide,

Roman.
Neque

13, 7, Cluistianos jubet

suum cuique

relur, publicanos

offenderet
,

quasi

Cln istus ex eo-

reddere, cui hoiiorem, honorein; cui tributum, tribu

t

rum numro

esset, qui

ut postea accusatus est, no,

uni.

D.

Auguslinus, qui
1

in

eam senleniiam
,

gabant tributum dari Caesari

aut quia de Cln

isti

vo[ j

eilari

sol l, lib.

Qui

st.

evangelicaruin

c.

23,

ils

luntalc non dubilabal, aut quia sciebat Christum aliis

sensil.

Majore probabilit ae potuisseni ilieron.

qui
ila

aile

annis solitum solvere

quod mult

est probabilius.
I

gare

ad hune locum scripsit

Me vro

nobii

855
et

COMMENTARIA. CAP.
et Iributa

XVIII.
id est,

854

crucem sustinuit,

reddidit; nos pro

iltius

Itaque idem erat stater, et telradraehmum,

duo

honore iributa non reddhnm,

galibus

et

quasi

filii

regs vecti-

didrachma

propterea jubet Chrislus pro se, et pro

,

cpil tribulum, ut anle solehamus, diabolo

immunes sumus. Sed aut allegoric loquilur, non solsolis

Petro staterem dari

id est,

quia unusquisque didrachmum,

dimidium

sicli

pendere debebat.

vamus; aut de
tempore

agit

Ecclesiasticis, qui ip^ius

Pro me, et
aliis

te.

Quare pro Petro polis, qum pro

Cliristianis

jam

iniperatoribus veciigalibus

apostolis dari tribulum jusserit, solet hic dispu-

immunes
Non

erant.

tari.

Chrysoslom.et Euthym. respondent tribulum

;

il-

Vers. 27.

Ut
id

autem non scandalizemus eos.

acceplum
,

lud solis primogenitis fuisse solvendum

Petruin

fuisset dalurn sed

ut tbeologi vocant,

aulem primogenilum
qud
qud

fuisse.

Quoe opinio prseterqum

ex eo etiam refu-

scandalum, sed

ipsum

cm

facile

posset, vilare

versti proecedenli refutata est,

voluit. Itaque, quod theologi vulg dicunt scandalilm

tari polest,

inler alios cliam apostolos aliquos

dluni, non acceplum esse vitandum, non est pro

erl ac perptua rgula accipiendum.
slus

fuisse primogenitos
illa

credendum

est.

Melior est allera

Nam

et Chri-

ratio,

quam iidem

auctores, et
et

Hieronymus adPetro solvisse,

hoc loco, D. Paulus ad Rom. 14, 21 , et 1 ad Cor. 8, 13, cliam scandalum acceplum fugiendum
pulavcrunt;
vilare

ferunt, propterea

Christum pro se

qud aposlolorum caput

nostris hrelicis

esset. Scio
;

hanc rationem

cm idem Chrislus, notuerit, sed conlomnendum

el

supra

c. 15,

14,

non placere
ipsi

sed mullprofect est,

pulaveril: Sinile,

qum
domo.

illa,

quam

adferunt, probabilior, ide pro

inquil, illos, cci sunt, et dures

ccorum; quemadmoet alia-

Petro solvisse Christum, qud in ejus diversaretur

dm Chrysoslomus,
respondent
id

Eutbymius annotrur.t. lidem

enim
gloria

Nam

cap. 8, 14, apert probavimus

Pelrum

in

Christum pro ral'ume temporis,

111

Capliarnaum

domum

non habuisse.

Alii

exislimant

rum

circuuistanliarum feciss.

ic

Dei

solum PetrumcumChristo tune non

discipulis

fuisse,

cmdealiis
illo

postulabat, ut propler PharisLeorum scandalum do-

mentio non

fiai

:aul propterea pro

sol-

cend vcritale non desisleret

stul ibat ut,

eadem

gloria hic po-

visse

quia illum lantm publicani adicraut.

Inepli

cm

facile

posset solverc (ributiim, publi-

ver hic ha'retici

sunt

qui bine

Romani
isl

Pontificis
lollunt,

canos non offenderet, et malevolis Judieis criminandi

primalum

refellunt, et Ecclesi
solverit.

immunitatem

oceasionem non darel.

solvisse,

Nam

et

cm semper tribulum
postea
,

qud Petrus tribulum

lione nec Chrislus
vit

Nam

quidem ra:

lamen accusalus

est

qud

iributa

quidem
;

Ecclesiae caput esset

sol-

Casari solvere prohiberet, Lucie, 23, 2. ldemque

jiobis

enim tribulum

at solvit,

cm non

deberet

nec

faciendmn esse monenl.

i'iscem, Qii

Petrus, ut ante probavimus, debebat. Et non consid-

Et eum
fuis-e

primus ascenderit.
est
;

Magnum hoc
quod
sciverit

rant Petrum,
esset,

si

nnne

inler Chrislianos reges in vivis

,

miiaculum cerlum
qu re
fuerit;
ille

sed meril Hieronym.

in eo,

Ecclesiamque gubernaret

solulurum non

fuis:

dubilat, in

utrm
piscis,

se. Alia veteribus auctoribus quaestio

proponitur

Chrislus, quis esset

qui in oie staterem

quare Chrislus
ligios,
ei

cm

loculos haberet, et mulieres re-

haberel

an

in eo,

qud
:

sciverit illum

primum omille

qux

illlum

exJudae sequebantur, necessaria

nium ascen^urum esse

primusaseenderet
dil,
;

an qud fecerit ipse, ut

in

t,uppedilarent,non ex suis loculis.sed ex pisce trisolvit? Ratio

an quod

eo, qui priinus ascen-

bulum
Iuisse

quam Hieronymus
in

reddit

no-

staterem ipse solo verbo fonnaverit. Quod postre-

Christum bona pauperum

tribulum converin loculis erant,

mum
sces,
tiunt,
piscis,

mihi videlur prohahilius, quia non soient pisi

terc, paucis probala est.

Nam,qua3

quando staterem, aut aliam pecuniam degluin

ad omnia necessaria miltebanlur, et tribulum solvere,

j

eam
si

oie habere,

sed

in

ventre. Ilaque

ille

qua ndo
riis.

ita

Chrislus volebat,
et

unum

erat ex necessa-

staterem illum ipse accepissel, non

in ore,

Chrysostom.

Euthym. putant Christum oslenquandoquidem ex mari ipse

sed in venlre habuisset.

Nam quod

nonnulli dixerunt,
;

dere voluisse se, etiamsi tribulum solveret, et terne

et

<piemadinodm Theopbylaclus

recilat

staterem

il-

maris

dominum

esse

lum non pecuniam

ces habere soient

fuisse, sed
,

margaritam, qtiam
:

pi-

tribulum

acciperet.

Magis altra ratio,

:

quam

iidem

simile

vero non est

;

quia nec

reddunt

mihi placet

Ita

Chrislum tribulum solvere

margaritaj in ore
reti capiuntur,

sed in ventre

nec

in piscibus, qui

voluisse, ut nec publicanos offenderet, nec

suum

per-

sed in

solis conchyiiis, quse urinalo-

deret privilegium
solveret.

dm non

ex suo

sed ex invento

res scopulis maris manibus avellunt,

ient.

reperiri so-

Quanqum ego veram

alii

suspicor esse ratio-

nem, qud tune

eral, atque
si-

discipuli, qui loculos gestabant,

nollet publicanos offendere,
fecerit.

Staterem. Stater apud Grsecos idem

cus

non adessent,

et

cm

ad

apud Judacos, eadeinque

;

est Ilebraici, et Graeci

significat.

solvendum tributum miraculum

nominis origo

utrumque enim pondus

CAPUT
\
.

XVIII.

CHAPITRE
ad Jesum
1.

XVIII.

In ill
:

hor accesserunt discipuli

,

dicentes

Quis

putas

major est

in

regno ccelo-

rum
2.

temps, les diciples s'approchrent de Jsus, et lui dirent Qui pensez-vous qui est le plus grand dans le royaume des cieux?
ce
:

En

mme

Et advocans Jsus parvulum, statuiteum

in

me-

2.

El Jsus appelant un petit enfant,

le

mit au mi-

dio eoiuiu,

lieu d'eux,

855
3.

IN Et dixit:

MATTHjEUM
3.
:

850

Amen dico

vobis, nisi conversi fueritis,

et cfficiamini sicut parvuli,

non

intrabitis in

regnum
parvulus

clorum.
4.

Et leur dit Je vous dis en vrit que si vous ne vous convertissez, et si vous ne devenez comme de petits enfants, vous n'entrerez point dansle royaume des cieux.
4.

iste, hic est

Quicumque ergo humiliaverit se major in regno clorum.

sicut

fant, celui-l sera le plus

in

Quiconque donc s'humiliera, comme cet engrand dans le royaume des

5.

Et qui susceperit unum parvulum talem

nomme

cieux.
5.

meo,
6.

me me

suscipit.
pusillis istis
asi-

Et quiconque reoit en

mon nom un enfant comme

Qui autem scandalizaverit unum de

credunt, cxpedit
ejus,
et
ei

celui-ci, c'est

moi-mme

qu'il reoit.

qui in
naria

ut suspendatur mola
in

in collo

demergatur

profundum

G. Mais celui qui scandalise un de ces petils qui croient en moi, il vaudrait mieux pour lui qu'on lui attacht au cou une meule de moulin, et qu'on le jett

maris.
7.

au fond de

la mer..
;

Vae

mundo
:

scandalis

necesse est enim ut veilli,

inant scandala

vermlamenvoehommi

per

quem

scandalum
8. Si

venit.
tua, vel pes tuus scandalizat te,
te
:

autem manus

abscinde eum, et projice abs

bonuc
in

tibi est

ad

vitam ingredi debilem vel claudum, quiul duas ma-

nus vel duos pedes habentem milti

ignem

Malheur au monde , cause des scandales car c'est une ncessit qu'il arrive des scandales mais malheur l'homme par qui le scandale arrive. 8. Et si votre main ou votre pied vous est un sujet de scandale, coupez-les, et les jetez loin de vous i! vaut mieux pour vous que vous entriez dans la vie, n'ayant qu'un pied ou qu'une main, que d'en avoir deux, et tre prcipit dans le feu ternel.
7.
: :

seter9. Et si votre il vous est un sujet de scandale, arrachez-le, et le jetez loin de vous il vaut mieux pour vou-i que vous entriez dans la vie n'ayant qu'un il, que d'en avoir deux, et tre prcipit dans le feu
:

num.
9.

El

si

oculus luus scandalizat te

:

erue eum], et

projice abs te
intrare,

bonum tibi est eum uno oculo in vilam qum duos oculos habentem milti in gehenne contemnatis

de

l'enfer.

nam

ignis.

10. Yidete

unum

ex bis
in clis

pusillis

mpriser aucun de ces car je vous dclare que 'dans le ciel leurs anges voient sans cesse la face de mon Pre qui est dans les
peliis,

10. Prenez bien garde ne

dico enim vobis, quia angeli

eorum

semper

cieux. 11. Car le Fils de

tait

vident faciem Patris mei, qui in clis est.

11.
ierat.

l'homme

est

venu sauver ce qui

Venit enim Filius

hominis salvare quod per-

perdu.

12. Quid vobis videtur?

Si
:

fucrint alicui

cenlum
nonaquas

oves, et erraverit una ex eis ginta

nonne

rclinquil

12. Si un homme a cent brebis, et qu'une seule vienne s'garer, que pensez-vous qu'il fasse alors? ne laisse-l-il pas les quatre-vingt-dix-neuf sur les montagnes, pour aller chercher celle qui s'est ga-

novem
si

in

monlibus, et vadit quxrerc

eam

re

?
s'il

erravit?
13. Et
bis, quia

vrit qu'elle lui

contigerit ut inveniat

eam, amen dico vo-

qu'il la trouve, je vous dis en cause elle seule plus de joie que les quatre-vingt-dix-neuf qui ne se sont point ga-

13. Et

arrive

gaudet super eam, magis

erraverunt.

qum

super nona-

res.

ginta

novem qu non

14. Sic non est voluntasante

Patrem vestrum, qui

vade, et

14. Ainsi votre Pre qui est dans les cieux ne veut pas qu'aucun de ces petils prisse.

in CQlis est, ut pereat unus de pusillis istis.

15. Si

autem peccaverit
inter te et

in te ira ter luus,

:

Que si votre frre a pch contre vous, allez reprsenter sa faute en particulier entre vous et lui; s'il vous coule, vous aurez gagn voire
15.
lui

corripe

eum
Si

ipsum solum

si

le audierit,

frre.

lucratus erisfratrem luum.

16.

autem

le

non

audieril, adhibe

tecum ad-

huc unum
slium stet
17.

vel duos, ut in ore

duorum

vel liium te-

1G. Mais s'il ne vous coute pas, prenez encore avec vous une ou deux personnes, afin que tout soit confirm par l'autorit de deux ou trois tmoins.

omne verbum. Qud si non audierit

eos, dicEcclesiai

si

autem

Ecclcsiam noa audierit,

canus.
18.

sit libi sicut

ethnicus et publi-

Que s'il ne les coute pas, dites-le L'Eglise n'coule pas l'Eglise, qu'il vous soit comme un paen et un publicain.
17.
;

et

s'il

Amen dico

vobis,

quaxumque

alligaveritis

su-

18. Je vous le dis en vrit, tout ce que vous lierez et tout ce que vous la terre, sera li dans le ciel dlierez sur la terre, sera dli dans le ciel.

sur

per terram, erunt ligala et in clo, et quoecumque

solvcritis super terram, erunt soluta et in clo.

19. Ilerm dico vobis, quia

scrint super terram,
rint, fiet illis

si

duo ex vobis consen-

19. Je vous dis encore, que si deux d'enlre vous s'unissent ensemble sur la terre, quelque chose qu'ils demandent, elle leur sera accorde par mon Pre qui
est

de omni re quameumque peliein clis est.

dans

les cieux.

Ptre meo, qui

20. Car en quelque lieu que se trouvent deux ou

trois personnes assembles en au milieu d'eux.

20. Ubi enim sunt duo vel trs congregati in no-

mon nom, je m'y

trouve

mine meo, ibi sum in medio eorum. 21. Tune accdons Pclrus ad eum,
quolies peccabit in

dixit
et

Domine,
ei ?

me
:

fraler

meus,

dimittam

21. Alors Pierre s'approchant de Jsus, lui dit: Seigneur, combien de fois pardonnerai-jc mon fn re lorsqu'il aura pch contre moi ? Sera-ce jusqu' sept
,

usque septies
22. Dicit

fois?

illi

Jsus

Non

dico

tibi

Usque

septies

sed

Usqiw septuagies

septies.

22. Jsus lui rpondit Je.nc vous dis pas : Jusqu' sept fois , mais : Jusqu' septante fois sept l'ois.
:

57
'

COMMENTARIA. CAP.
regnum cloruni homini
rationem ponere

XVIII.

S58

23. Ide assimilatuni est

rgi, qui voluit

eum

servis suis.

23. C'est pourquoi le royaume des cieux est compar un roi qui voulut faire rendre compte ses
serviteurs.

24. Et
ei

cm

cpisset rationem ponere, oblalus est

ei

unus qui debebat

25.

decem
et

millia lalenla.
jussit
j

Cm

alitera

non haberet unde redderet,

,

eum dominus venundari

et

uxorein ejus

et iilios

24. Et ayant commenc le faire, on lui en prsenta un qui lui devait dix mille talents. 25. Mais comme il n'avait pas le moyen de les lui rendre son matre commanda qu'on le vendt , lui sa femme et sis enfants, et tout ce qu'il avait pour sa,

omnia qu.e habebat,

et reddi.
illc
,

tisfaire cette dette.

26. Procidens autem servus

orabat

eum
,

di-

cens

Palientiam liabe in me, et omnia reddam

tibi.

27. Miserlus

autem dominus
ei.

servi

illius

dimisit

eum,

et

debitum dimisit

28. Egressus

autem servus
ci
:

ille

invenit

unum de
:

conservis suis, qui debebat

cenlum denarios

et te-

serviteur se jetant ses pieds, le conjurait, Seigneur, ayez un peu de patience, et disant je vous rendrai tout. 27. Alors le matre de ce serviteur, touch de compassion, le laissa aller, et lui remit sa dette. 28. Mais ce serviteur tant sorti, trouva un de ses compagnons qui lui devait cent deniers; il le prit la gorge, et l'touffait, en lui disant : Rends- moi ce

20.

Ce

en

lui

nons, suffocabat eum, dicens

Reddequod

debes.

que

tu

me

dois.

29. Et procidens conservus ejus, rogabat eum, di-

29.
rait,

cens

Patientiam habe in me, et omnia reddam

Son compagnon se jetant ses pieds, le conjuen lui disant Ayez un peu de patience, et je
:

tibi.

30. Ille

autem noiuit, sed

abiit

et misit

eum

in

carcerem, donec redderet debitum.

31. Videntes
tristati

vous rendrai tout. 50. Mais l'autre ne voulut point et il s'en alla, et le fit mettre en prison , jusqu' ce qu'il et pay tout ce
;

autem conservi
,

ejus quoe fiebant, con,

quM

lui

devait.

51. Les autres serviteurs ses

compagnons voyant

sunt vald

et

venerunt

et

narraverunt doj

mino suo omnia qu facta fuerant. 32. Tune vocavit illum dominus suus,
Serve nequam, omne debitum dimisi
rogsti

cela, en furent extrmement affligs, et vinrent insliuire leur matre de tout ce qui s'tait pass.

et ait

11 1

tibi,

quoniam
;

me

52. Alors son matre l'ayant fait venir, lui dit : je vous avais remis tout ce que , vous me deviez , parce que vous m'en aviez pri ;

Mchant serviteur
33.
piti

:
1
1

33.

Nonne ergo

oportuit cl te misereri conservi tui

1
1

Ne fallait-il donc pas que vous eussiez aussi de votre compagnon, comme j'avais eu piti de

sicut et ego tu misertus

sum

?
j

vous

34. Et iratus

dominus ejus

tradidit

eum

tortoribus,

quoadusque redderet universum debitum.

35. Sic et Pater

Si. Et son matre tout en colre, le livra entre les mains des bourreaux, jusqu' ce qu'il et pay tout ce
qu'il lui

meus

... cestis laciet vobis,

,
.

devait.

'

si

non
j
,

*,..._. 55. C est ainsi

dans
frre

que vous

.., mon Pre

traitera

qui est

remisentis unusquisque
stris.

fratri

suo de cordibus veli

le cielj si c i, acuil

j e VO us

ne pardonne son

du fond du cur.

COMMENTA MA.
Vers.
1.

In illa hora. Sub

dicit
,

idem lempus, Hec.

casione id apostoli rogaverint. Hieronym., Beda

et

braismus est frquenter usurpatus. Marcus,

9, 35,
in

Eulhym.

exisliniant

occasionem

fuisse,

qud

vidas-

Christum eos prvenissc

major. Lucas ver,

rogsseque, quid
qu/'s

sent Christum pro se ac Pelro solvere tribulum.Quod

via tractavissent, traclaverant

c. 9,

autem,

eorum

esset

nonnulli ide non probant, quia ex Marco,

constet eos in via, aiHeqtim venirent
e
1

c. 9,

33,

46, vidisse cogitaliones eo-

Capharnaum,
et

rum,

et

non quidem inlerrogsse, sed accersito puero

Quicumque
et

tributum solverelur, e de re cogitasse; sed jara

et

dixisse

:'

susceperit

puerumistum

in

nomine
qui

diximus ex Chrysostomo
diversis de causis in

Eulhymio eos sp,

meo,mesuscipit;

qui susceperit me, suscipit

eum

eam

venissecogilationem. ltaque
illis

me
jor

misit.
est.

Nam

qui minor est inter vos omnes, hic

ma-

tributum pro Pctrodatum non

eam

cogitationera

De qu

specie discordi nihil dixit hune lo-

ingencravit, sed genilam auxit. Alias etiam pris oc-

cum

tractans, lib. 2, de Cons. Evangelistarum, c. 61,

et

casiones
| j

habere potuerunt, qud vidissent Petrum

aliis in

Augustinus. Respondent Chrys.

Eulhym. apostolos

eum duobus
il 11

montent eum Chrislo ascendisse,

c.

de e re non semel; sed ssep contendisse; primm

^in via
,

dalas fuisse claves regni cloruni,

cl

16,

19, ut

deinde domi,

cm Petrum
;

vidissent in tribuli
inter-

idem Chrysoslomus
vissent Christum de

Euthymius scribunt. Aliialiam

fa-

solulione sibi fuisse prlatum

poslrem cm
in

reddunt causam, quic mihi non displicet, qud audi-

rogali Chrislo fuissent, quid

via tractavissent.

morte su ssep mentionem

primm ergo
iriterrogavit
:

Christus apostolos, quid tractavissent,

cere, quasi proxima

jam

esset, et cogitarent,

quis eo

tune ver apostoli videntes suas cogi-

taliones, conlentionesque patefactas

Christum inter-

rius futurus essel. Id

mortuo ejus quodammodo hxres, id est, ejus vicaenim consuetudini ac moribus

rogaverunl, quod interrogare pris non audebant,

quis

hominum

vald consentaneum est, qui moriluris de

eorum
1.

esset

major. Disputatur hoc loco, qu ocvia contenderant inter se apostoli,

:

successione cogitantes astare soient, et idem videmus

Vers.
quis

In

eorum esset major nondm enim intelligebant quodnam illud esset regnum cceloruin idque fingebanl animo, ut quoddam hujus mundi imperium. ltaque vocali Domino et interrogaii qu de re in via conlendissent ni vicissim Domino petierunt, quis
, ,

major esset in regno cloruni. Hujus contentionis occasio bine videlur orta, qud superiori capile Christus se moriturum et terti die resurrecturum dixisset :
hinc prop adfuturum hoc regnum in animum induxerant. In regno coelorum, quod splendidumforeetgloriosum un cm Judaeis opinabanlur.

859
apostolos
instante
Christi

IN
passione fecissc
,

MA fTH^LM
Christus voluit,

860

Lucie

qum non

posse eos in

regnum c-

22, 24.

lorum
rfe

inlrare, nisi simplicitate

ita

et humilitate similes

Quis putas

&pa.

Quis tandem

aut quisnam in

essent pueris, quod non

intelligendum est, quasi

,

regno clorum

major fuiurus est? Comparaiivum

omnino
plicilas
in

sequalis in
illi,

omnibus bumililas

alque sim-

pro superlaiivo ponilur ex Graecorum consueludine.

q'ii in

pueris est, desiderc-lur. Quis

enim

Et verbum pnesens
quis nostrm
In

est

pro iulnrn

quasi

dicant,

regnum clorum in(rarct?sed proponilur maximum

maximusin regno clorum

et

futur us est?

humiliiatis

exemplum, non

ut ad illud

omnino perve-

regno clorum. Quidam regnum clorum c-

niamus
sicut
tis

sed ut accedamus,

qum proxim possimus;

Pater noslcr clessigniGctiir Apostoin

lum ipsum,

clestem gloriarn vocari putanl, ut

et

jubemuresse

pcrfccii-; sicul

Chrysosloaius

Eulhymius,
:

quod videinr ex ver,

perfectus est,

c. 5,

48.

Neque

su 3, probari posse
efficiamini sicut

Nisi, inquil

conversi fueritis

el

los

non tantam babere bumilitalein, ut

:

regnum

coesit

parvuli,

non

iiitrabitis in

regnum c-

loruni inlrare possint

sed ostendilur quid

:

II

is

lorum. Credibile enim est de endeifl regno cieloium,

neeessariuni, ut

si

non hbent, comparent

si

habent;

de quo Apostoli inicrrogavcnnl fs pondisse Clnistum.

loc)

conservent.

Qu

d auieni dicit,

Msi

efficiamini,

non

Probabilius lamen est

regnum clorum hor

propler occasion, -s,

signifiait cos laies

non esse,

sed alludil ad eorum

Ecclesiam appellari.
ul id in

Primm

lalem, qui cin grandes jam essent, deberent pueri

fieri,

quibus Apostoli,
vidrent

interrogareni, moli

sunt,qu6d

sicut Joannis, 5, 3,

Nicodemo

dixit

Nisi quis
Dei.

omnibus

rbus Pelnim pratferri, et cogiEcclcsi

renntus fuerit denub, non polest

vider e

regnum

Al

taverunt

omnium

iu

capul
:

fuluruni esse.

Christus
leu.-;

aposlolorm anibilionem reprchcndil. Fa-

Deindi' ex Christi repreheusionc

est,

non euim dubimn

sed

non conlinuo sequilur eam anibilionem

mortale pccatum essel, el ab in:

quin eorum ainbitiuncuiam repreliemleril. Vclle

in

Cuisse lanlam, ul

autem

clo omnium
in

maximum
luit,

esse,

chantas

erat,

gressu regni clorum inipediret

niale
:

potuit
et

enim esse ve-

non ambilio;
teris(|tie

Ecclcsi ver priinum esse vclle, c;cid

et

ejusmodi Cuisse

pium,

religiosiim est

pr cesse

meril

lanqum ambitiosum,

credere. Dcniquc aut ist, aut ali meliori ralione excusandij apostoli surit, ut Chrvsosl. excusai;
sandi. ut Cacere hauelici soient.

repreheudeidiun.

kl

rliam e\ versu 3, 6n4ft contraria

non accu-

probalur opinio, Confirma pntest. Volait enim Christus die. re

Juhct nos Christus

simplicitate,
sicut

eum, qui

in

prsenli regno clorum,

esset,

id

non omnibus

in

rbus; sed

in

humili-

est, in Ecclcsi
ri,

ideqne

in

eum maximum habeclo fulurum maximum, flaque Lucas

miniums
:

tate, innoceiili similes esse pueris,

D. Paulus,

ad Cor. 14, 20

Nolite pueri

de pressenti Eccleshc regno loqucns, ci), 48

uor, inquil, est inter vos omnt's,
hic

QuimiLudil
:

Uli parvuli estote,

effici sensibus, sed maquemadniodm Clemens Alexan,

major

est.

drihus,

lih. 1

Pedagogi

cap. 5, el

I).

Ambros., serm,

ergo Christus uominis umbiguitate,

efficiamini aient parvuli,

cm

dicit

Nisi

10, interprclantur.

non mirabilis in regnum clo-

Vers. 5.

rum, qucinadmodm
lacre solerc.

muta

locis

aiinol.avimus

eum

tai.em. Quorsiim
polesl
:

Et qui suscepf.rit unum parvulum bac Christus dical duhitare leclor

ex precedeiililius, et consquent Vult probare

sed

id Cacil

Vers. 2.
infant

Et advocans Jsus parvulum. Qui

Mareus,
c.

libiH

intelligitur.

eum majorem,

qui

Cuisse putanl, proplerea (jiid

9,

minium
suscipit,

siinilior est: quia sibi

puer siniiliinms

est, et

5<>, dicil

Clirislum eum,
falli

quemadniodm Grac
videnlur.

est,

ip ius persoiiain geril;

idaulem probat, quia qui puerum

:

iu

ulnas suscepisse,
lolli

Nam

et

major ingranergo,
in

ipsum suscipil

suseipere vcio est non so-

lante in ulnas

poluit, et qui advocalusCuii,

lm, ul quidam
sed quovis

inlei prelantiir,

domo eum

excipere.
,

diusculus oral, quia ambulare poteiat.

Puerum

bcnevolcnli;c

gnre prosequi

et

uno

non inCanlem

sed iiinoccnlem Christus vocavil, cl

verbo benefacere, sicut

in judicio dicturus est,

fecistis,

quam~

nicdio con-lituil, ul
vavii,

quemadniodm Clnysosi. obssr;

dik uni de lus frutribus mets miuimis

cistis,

mihi fe-

non solm verbis

sed rbus cliain ipsis pne-

cap. 25, 40. Mareus el

Lucas hoc solm narscribit,.

senlibus humdilatein, sia.plicilalemquc doceret.

rant dixisse Cliristum, caetera quai Maillixus

prsetermiltunl. Ideo, ut opinor, quia bsec
erat.

Vers.

5.

Nisi conversi fueritis.

Mal quidam
in stalu
:

summa

rel

ex hoc loco colligere videnlur aposiolus tune

morlalis peccati Cuisse, propterea qtiddical Christus

\isi conversi
itiabitis
fueritis,
et efficiamini

Vers.

6.

Qui

autem scandalizaverit. Argu-Chrysoslomus, et Tbeo-

sicul

parvuli,

non

meutum
non

esl contrario, ut

inregnum clorum, quasi lune non

ISiliil

talcs es-

phylactus nionuerunl; scandai izare aulem hoc locosignilicat, ut

alias,

tent, ut inlrare possent.

enim aliud

signilicare

nialum pra;bere exemplum,

Vers sculum

2.
(|ui

Parvulum,
verse
aliis

noninfantem, sed grandiu,

vocatus venire [losset

iino et credere.

Hune

in

exemplum

humiliiatis proposuil, s'un-

plicem, innnxium, ab omni ambilione remotum, ce-

denlem Omnibus, de
Vers. 3.

ben sentienlcin. fueritis, ab ist ambilione, qu superiorem qua-ritis locmn iu regno nieo qnamvis non essel peccatiltn damnahile, giavem ta-

Nisi conversi

nieu inerebatur iucrepationein.

Et

efficiamini sicut

parvoli, prae morum innocenti, et humilitate, quales sunt parvuli per a:latem. In regnum clorum quod humilibns lantin destinalur. Deinde qum pemiciosum sit scandalum, (|iio inlinni ad pccatum inducuntur autexcmplo, auteonsilio, aut doclrin, ostendit : qu sibi eaveant ne aliis sinl oflendiculo. Vers. (i. - MotA quam Asinus agehat in prislino obduciis ocuiis, quifirtue long major erat qum mola brachiis hominum circumacta.
,
,

861
sed injuria aliquem afficere,

COMMENTARIA. CAP.
quemadmodm Chrysosadniniadverterunt.
est.

XVIII.
ut eitt Pharissei Christl miracuHs scanda-

catiim

sil,

tomns,

Eiithym.
antithcsi
ci

et

D.

Thom.

lizabaiitur, ea interpretalio apta

non

est, quia, ut

ei

Quod ex
parvulos,
pere,
11 1

manifestum

Suscipere enim

iisdem auctorrbus versn procdent! docuimus, scandalizare hoc loco

seaudalizare inler scopponuntur. Suscicsi

non

significat

scandalum praebere,

diximus,
ici

benefaecre,

ergo scandalizare

sed injtirfam facere. Pati autem injuriam nulla culpa, sed

inalel'acere,

est, alieere injuria.

Parvulos ver hic

erat,
:

magna

virtus est.

ajpclhil non

jam

a-tate;
;

qualis

ille

tfllttt

in

miserans Clirislus
cesse est

tficil

haque non reprehendens sed V mundo scandalis. Ne:

exeiiipltmi proposuerat
in

sed moribus

quia addit, qui

enim
,

ut venianl scandala.

Necesse esse didt,

credunl,

ii

eniii! sunt,

qnibus injuria plcrmque

et abjecti

non absolut

sed honiirram perversitatle considcrat,

lct,

lieri

solct,

qud hommes simplices

habean-

ulChrysost., Ilicrony. Beda, Euthym., obscure

tur.

videnlur indicare. Illud etiam Chrysostomus, ac Eutliymius admonent,

Mola asinaria. Plerique molam asinariam vocare

pulant inferiorem molam,
hiis dicilur, et
(jase

non quia Chrisius prdixit, scansed quia ventura erant, Christum

Grccc

Svo's,

id est, asi-

dala venlura esse

superiore major cssesolel. Perspicnum

pncdixisse. Objiciet aliquis adversativam illam particulain

enim

est

Clnsium prxgrandem

molam

signilicare

:Verumtamen v
indicare
sit

liomini

illi,

per

quem scanda-

voluisse. Id milii piopierea

non placet, quia Cbristus

lum

venit,

hune esse sensum, quainvis ne,

non Grce, sed Syrinc loquebatur, ubi ea nominis

cessaiium

scandala venire

non proptere, qui

scandafacit,

ambigu
et

las loctim

non habet.

Ilaquellilarii,

canonelS.

scandalum

fecerit,

culp vacare. Respondeo non eum,,

Ambrosii, sermone 10,

interpretationem sequor,

sed s"milem esse sensum. Quamvis alioqui

molam vocatamesse, quamasinus ad multas res commolendas circumagere sok't. Qu ide asinaria dicta est , ut trusalili, id est, ab e quam hoasinariam

lum venturum
culp carere.
{urus erat
cavit.
,

esset,

non proptere, qui

illud

Quemadmodm quamvis

Sal

mori-

non ideirc, qui illum

v.c

occidit, culp va-

mines

vi

bracbiorinn

circumferiint,

distingueietur.

Eam autem

Cbristus propi suit, quia mull major

solel.

qum

Vbrumtamen

homini tlia. Multi veteres aucto-

trusalilis esse

Adnotal Hieronymus boc inter

,

res hoaiinem illum

lasierius, in haresi

Judam

vocari putaverUnt, ut Phi-

velercs Judieos usilalum fuisse supplicium

sicut ruine

homines

nefarios, ac detestabiles

sepultur indignos

dabant, et

eorum, qui Judac proditionem lauD. Hieronym. et Beda, in hujusloci com1

judicanles in

flumen mergimus.
contra
:

Forte Cliristus ad
allusit,

menlariis,etAmbrosius,aut, utegoarbilror, Remigius

in

superbiam
cap.
1
1
,

quam
tu,

loquebatur,

sicut
in

Commenlariis
est

in cap. 11 epistolae 1

ad Cor.

sed

23, dixit

Et

Capharnaum, nnmquid usque

manifeslum
Vers.
8.

generalem esse senlentiam.

Si

Clum

exaltaberis? usque in infcrnum descendes.

libro
1

Quod

autem manus tua. Docet quanlo

autem D. Auguslinus,
cap. 24,

Quaest. evangelicarum,

studio scandala vilare debeamus, usque ade ut

ma-

molam asinariam peccatorum pondus, quo

di'eit,

nus abscindenda, oculus,

sil.

si

scandalizaverit, eruendus

bomines dcprinumtur, esse

Vers.
7.

allegoricum
lia

est.

V.e

liane sentenliam, lolumque

hune versum, alque

mundo a scandalis.

Griec lo-

sequentem, cap. 5, 29, 30, exposuimus.

Vers. 10.

culiis est,

quemadmodm, si Latine diceremus, magnum mundo pericnlum scandalis imminet. Mundum autem nonnulli eos intelligunt, qui scandali auclores sunt, quasi

Angeli eorum.
eum
Ex hoc

Probat non esse par-

vulos ofendendos, aul contemnendos,

cm Deo

tan-

sint

cur, ut apud

angelos habeant

quibus

eorum Cbristus vioem doleat non enim qui paliunlur, sed qui faciunt scandala, miseri
:

custodiantur.
nis opinio

loco, et aliis nonnullis

est.

commuPrimiri

de angelis custodibus nata

sunt.

Magis

Ililario

Clirysoslomo, Euthymio,

el

quidem ex Scripturis constat

positos, Danielis 10, 13. 20.

singulis regnis atque

Tbeopbylacto subscribo,

mundum

vocari eos, qui in

provinciis etiam infidelium singulos angelos esse

pra>

mundo
et

sunt, quos paul ante parvulos ;>.ppellaverat,

de qi/.bus dixerat, qui autem scandalizaverit unum

istis.

fer

omnes, maxin-ique

Quod et veteres auclores Romanus Glemens, lib.2 Relib.

de pnsiltis

Quia enim de eorum

illis

scandalo men-

cognitionum, et Clemens aller Alexandrinus,

6
et

tionem fecerat, addit mulla

scandala imminere.

Slromatum, Chrysost, homili 61

Thcodorctus, oralione 10
in

in

Mattha?um,

In eo Clirysoslomo, Euthymio, et Theophylacto non assenlior, quod existiment ide hoc dixisse Christum,
ut eos, qui scandalizandi erant, reprehenderet;

Danielem colligunt, ex

Deuteronomio,

c.

32, 8

Constituit terminos populo-

quemI

rum juxta numerum

versionem, qui pro

filiorum Isral, secuti Septuaginla

liliis

admodm
prsebiluri,

scandalum erant reprchenderat. Non enim solm scandali,

paul

ante

eos

qui

Isral

angelos Dei reddide-

runt, quasi sensus esset unicuique provincioe ac po-

zare, sed etiam scandalizari

mitalis

e-st.

peccalum esse, quia infirCterm, ut aliquando scandalizari pec-

populo

unum angelum

esse

prfeclum.

Illud

etiam'
14,.

constat Apocalysis2, 8,

12, 18, et 3, 1, 7, et

Vers. 7. V,e mundo a scandalis, id est, qu miindus bonis crt. Necesse, eaquippeestbonorum
et
illa

est, libi est

malorum permixtio,

ut vilari vix possint.

Sed Deus

ruinoccasio. Ne contemnatis, id nos adinonel Cbristus, ut eos revereaniur, quorum tutelae angeli sunt prposili, quippe exitium animabus illa

scandala in Ecclesi* et electorum

bonum con-

tum

ulciscunlur.

Quin

et illud

animo reputandum
fuis-

vertit.

propler eorum salulem

Si pes tuus scandalizat te, id ,| se, uec velle

Vers. 8 el 10

Verbum Dei incarnatum quemouam eorum perire.

863
unicuiquc Ecclesiae unuir. angelum,

IN

MATT H^EliM
salutis.

804
Illud

quo quodam-

etiam apud auclores minus est certum,

mod gubernctur dalum

esse,

ut

Hilarius, in Psal-

mum
nym.,

124, et Gregorius Nazianzenus, in oratione ha-

an singuli boinines non solm unum, quo defendantur, sed eliam malum, quo impugnenlur. angelum
habeant, Sed tamen et hoc ipsum anliquissim traditione non Christianm uni

bita corani centuin

quinquagmta episcopis,

et

Hiero-

in c. 1 Ecclesiast., et auclor

Commentariorum
tribuuntur,

modo, sed etiam Hcbraorum

et ex
in

in Epislolas

ad Cor., qui

falso

Hieronymo

iradilum

est, utscribit

rabbiMoscs, lihroSMorc, c.25.

cpistol 1, c.
solrn, sed
niis

H.

Illud etiam

non perptua traditione

Quant tradilioncm ex anliquo libro Pastoris,

Epistol

plusqum probabiiibus Scriptura teslimobonos habere

Barnabx, quain olim

inler Christianos

seniper est credilum, singulos Christianos singu,

magna
iib.
c.

aucloritalc fuisse Icgimus,

vcleres anciore>
cl

los angelos
sint. Sic

quorum cura commissi

loquitur, quasi
sit

probarc soient, ut Origenes, homili 10 in Lucam,

enim hoc loco Chrislus

de

5 de Principiis

c. 2,

cl

Cassianus,collatione 8,

re comporta, et quasi

cm certum

singulos liomiid
est,

17, et collai. 15. c. 12,

et

Beda,

in

cap. 12 Act.

nes angelum aliquem habere,

parvulcrum,

Apostolorum. Conlirnianl camdeui tradilioncm Giegorius Nysscnus in vil Mosis, et auclor Imperlecli,

justorum angelos aliorum angelis profrai. Idem ex

Gcncsi,
c.

48, 16, eolligitur. Anglus

inquit Jacob,
islis,

homil. 5 in Matlbxum. Polcsl aliquod cjus rci vcsliguni in Scriptur nolari

dicit
aliis
;

qui eruil
et

me

de cunclis malis

benedicat pueris

nain D. Paulus
colapliizet.
;

dalum

sibi

invocelur super eos

;

jwnien meum, nondna quoqne

12,

angelum Saturne, qui se

Quod

cl si

paium mcorum
ni

et

Acloriim

15, ex cominu-

inodis inlelligi polest, poicst et hoc

in

cl credibile

procul dubio opinione de Pclro,

cm

carecre

csldiabolumdaemoniorum principem
regni sui

adminislralionc
sin-

ab angelo, nimirm suo, liberatus esset, foresque noise

Dcum

imitari

et

qtiemadmoum Deus

doms intempesl nocle

pulsarct, diclum

est

non
|

gulis hoininibus singulos angelos praponit, ita

eum

Pelrum, sed angelum cjus

teres auclores

esse.

Haclens omnes ve-

consenliunt, Justinus, quacslione 50

opponerc singulos damioncs. Vidctur autem Chrislus, cm dicit Angeli eorum sempzr vident faciem Patris.
:

earum, quas gnies Christianis proponebant, Laclanlius, lib. 2, c. 15, et IJasilius, in

met, aliquid singulare parvulorum angelis altribuere,

I

elinc. 8 Isaks, et
Spiritu

in

lil).

contra

Psalmum 53, et 58, Eunomium, de

et auclor
c.

quasi c;etcri minores sint, et quasi

I

illi

faciem Dei vi-

deanl,
in

alii

non videant. El quidem Origenes, homil.

,

sancto,

Chrysoslomus, bac loco,

Lucam 35
etiam

bine

suum confirmt errorcm

quasi

Operis Imperfecti, homil. 40, et Hieronym. in

Isairc,
lib.

06
\
\

angeli

beati propler negligenliam cuslodien-

clin commentariis hujus

loci, et

Theodoretus,
in

doruni
1

5 divinorum Decretorum, de

et oral.

10

Danielem,
Origenes,

tant,

quasi sensus

hominum suam aliquando beatiludinem amitsit aliorum hominum angelos ali;

et Isidorus, lib.l

summo

Bono,

c. 12, et

quant plurimis

in locis,

de cujus singulari sentenli

quando videre faciem Dei aliquando non videre, quia aliquando homines ben, aliquando mal custodiuut-,
parvulorum autem angelos semper videre, quia ben

poslca dicemus. Longis theologi quidam nec mali,

neque recentissimi progressi sunt,

ut cliam

Chrislum
i

semper
lis

cuslodiunt.

Cm

ergo

parvuli

diligcu-

angelum custodem habuisse

43,

dixerint, de

quo Luc 22,

de clo

qum

caHeri

dictum est

Apparuil autem
cl

Mi

anglus
est, et

ofl'endendos
j

homines ab angelis custodianlur, ccntemncndosve non esse. Chrysost.

confortans eum.

Sed hoc

paradoxum

Chrislo

cliam exislimat aliquid singulare parvulorum angelis

vero Deo minime dignum. Habel quidem angelos,

quibus
sibi

tribui, cl

non omnes faciem Dei videre, sed eos qui

angelis

ministretur, non

quibus cuslodialur.
suo
judicio
j
i

supremi ordinis sunt, signilicariquc hoc loco parvulo-

Calviuist

lamen

ut

sapientissimi

rum curam supremis

commissam

esse.

Credoet caillud,

sunt,

nihil

credunt, lanlm dicunl

omnes angelos
i
;

ego ccrl aliquid discriminis inler parvulorum

omnium hominum
lus ad

esse custodes, quia, ut ait D. Pau-

icrorum hominum angelos indicari

sed nec

Hebroos

1, 14,

omnes sunt administratorii

spi\

quod Origenes, nec

illud,

quod Chrysost. pulal; sed

ritus in ministerium missi propter eos, qui

hredilalem

majores esse parvulorum qum aliorum hominum angelos.

jl

capiunt sedutis. Sed sinamus eos sua uli impudcnli.

Dfl

Quod ne

quis mirelnr, intelligai hoc loco par-

eo nonnullis dubitatum est an omnibus homini-

vulos non pueros, sed homines juslos appellari, quo-

bus, etiam non Christianis, dali sint angeli. Origenes

;

rum Deum curam majorent qum aliorum hominum

I

enim, traclatu
boni.
esse.

in

Matlhxum

6, et

auclor Imperfecti,

habere tola Scriptur leslalur. Majores autem, et honorabiliorcs esse parvulorum

5, videnlur exislimsse solis baplizalis dalos

qum aliorum homiquia semper vident

Sed

et

omnium aliorum auctorum

Gracorum
et

contraria

num

angelos ex clfectu probat,

alii

senlentia est, et ea ex Scriptur et ratione refulalur.

j
j

faciem Dei; non qud

angeli

non videant, sed

Nain

si inlideli

Persarum regno anglus

;
j
[

quod e phrasi Hebraei

significent

Deo aliquem esse

enim
est ex aida?

pralccius

est, et singulis

etiam Gratis et Persis hoj

propinquum

cl familiarcm. Sump'.a

minibus aliquem dalum esse angelum credendum est;

consueludine melaphora, ubi quo quis honoralior est,

1

majorem enim hominum qum regnorum Deus curam babet. Et non solm Chrislianorum, sed omnium omnin

eo propinquior

est rgi,

equc frequenlis in ejus

loquitur regna Saba

conspectu versari

solct. Ita

de

hominum salutem

quseril,

in

qu procurand

servis Salomonis, 5 Beg. 10, 8: Beali viri lui, et beatt

servi lui hi qui slant
|i

angelorum
lorii

ulilur ministerio, quia

omnes adminislracapiunt

coram

te

semper,

et

audiunl sapien-

sunl spiritus propter eos qui liareditulem

tiam uam. Nutavit Gregorius, et D. Bernardus, sermo-

COMMENT ARIA. CAP. XVUI.

ne 5 de Dedicalione Ecclesi,
colligi

866

ex hoc loco posse,

facere, ut

si

tantm cenlum essent homines,

erravisset,

quore-

quod omnes poslea theologi docuerunt, angelos qu-

rum unus tanlm

nonaginta
:

novem

suam secum beatitudinem ferre, idest, senipcr faciein Dei videre. Facicmautem I)ei permeta-

cumquc

cuiil,

phoram Christus
quo persona
Vers. 11.

appellavit splendorem essenti di-

unum qureret quemadniodm boni pastores facere soient. Magnum ipsius erga nos charitalis indicium, magnum argumentum ad eolicturus esset, ut illum

vine, sicut facis, aut potis vullus hominis est, in

Iota resplendet.

rum refellendam opinionem,

Ilaque, versu 14,
ginta

qui etiamsi homines non

peecssent, Christum venlurum fuisse docere soient.

Venit enim filius hominis salvare

non concludit Christus

sed

sic, se

ojuod perierat.

Sccundiim hic est

argumentum, quo

novem oves

quai non erraverant, ut

;

nonaunam, quai
est volun-

probat Christus contemnendos non esse parvulos,

erraverat, qureret, reliquisse

tas anle

sic

non

qnando quidem propter eoruin salulem filius hominis veuit. Siinile argumentum apud D. Paulum legimus,
1

Palrem vestrum, qui

in clis est, ut perai

unus

de

pusillis islis.

ad Cor. 8,

Et

peribit infirmus
Cltristus

in

tu conscienli
est !

Vers. 14.
tur vel

Sic,
sic
iis

id est, sicut pastor ille

non

pati-

{rater,

propter

quem

mortuus

Loquitur

aulem Christus ex hominum opinione, qui exislimant

eos qui maxime jusli sunt, quia abjectos et humiles
vident,
illi,

ejus

minimam ex suo grege ovem perire, sedmagis qu periit, quam earum qu non perierunt, sanon
est

lulem amat,

votuntas

Patris vestri,

ut vel

maxime

esse peccatores, sicut Pharisi

cco
,

minimus ex

pereat. intelligitur

enim comparatio,
un
ill

qui Christo curalus fuerat, dixerunt, Joannis 9

sicut in proposit parabol,

qu

latet in

syl-

54

In peccalis natus

es totus, et lu

docesnos.'Nec

cm

lab sic, quasi dicat

Sic minus vultDeus perire miniillos.

hoc Christus
riisse
:

dicit, indicat

cleros homines non pepeccatores

,

mos
filii

istos,

qum maximos
apud Lucam,
dicit
:

Idem

altra parabol

scd tanlm
ila ut
si

significat se propter

perditi

c. 15, 24, 32, declaratur.

venisse;

quis

peccalor non esset

propier
c. 9,

Qud aulem
etn, ut firma

Ante Palrem vestrum, hebraismus

euin vcnturus
dixil
:

non

fuisset;

quemadniodm,

12,

est ex regumedictis

sumptum, quai ab eorum conspe-

Non

est

opus valenlibus medicus, scd mal ha-

habeantur, dicuntur prodiisse. Loqui-

bentibus; ubi copiosis

totum hune locuni explicavi-

tur

enim de divin voluntate, tanqum de aliquo deAnte Patrem

mus.
Vers. 12.
est

creto.

aulem vestrum,

polis

qum
id

Si

fuerint

centum oves. Terlium

anle

meum

dixisse arbilror, ut
:

accommodat ad

de

argumentum, quo bonus Pastor exemplo pastorum

id est,

quo agebat loqueretur

mines

agebat ver de Dei erga ho-

probat pluris se facere parvulorum,

peccatores habenlur,

corum qui
salu;

amore

et misericordi,

quod utrumque Patris

te frater
;

qum aliorum hominum

difficile est

est proprium.

tem. Nec quidquam in hc parabol

nec

Vers. 15.

Si

autem peccaverit

in

enim, ut paul

aille

diximus, signilicaturaliquos fuisse

;

tuus. Fratrem gcneraliter vocal

omnem

christianum
:

homines qui non erraverunt

interprtes
ta

scd tanlm propter eos

de

aliis

enim non
;

agit, ut constat

ex versu 17
sil tibi

Die

qui erraverunl, Christum venisse.

De eo autem

hter

Ecclesi

et

Si Ecctesiam non audiveril,

sicut

magna

disceplatio est, quai ill nonagin-

ellinicus et publicanus.
fratri

Nam

ethnicum
iis

et

publicanum
foris

novem

sint oves quee

non erraverunt. Velustissimi

dixerunt
esse.

opponit; et Ecclesia de
1

non judicat qui

auctorcs

angelos bonos

Oves enim

sunt,

ad Corinth. 5, 12; propri lamen illum

quem
et

Dei esse
id est,

omnes creaturas

rationales, ex quibus ali,

;

versu lOpusillum appellavit, nunc fratrem vocat, docetque eum,

si

homines erraverint

alide, id est,

angeli

non
c.

quid forte peccaverit,

et

non sever

erraverinl. lia sensisse videtur Irenus, libro 3,

et 39, et Origenes, homil.
in Josue, et Cyrillus

21

tanqum hostem, sed misericorditer

trem esse traclandum, sicut
qui venit, utsalvaret
In te.

tanqum

fra-

2inGenesim,

et homil. 7

eum

filius

hominis tractt

Hierosolymitanus, catechesi 15,

quod

perierat.

etHilarius, hoc loco, et Ambrosius, in Apologi Davidis, c. 5, et

Quidam haireticoium
;

interprtes exponunt,

Gregorius, homili 34 in

Evangelia, et

privatim, et te solo sciente

lune enim privatim se-

Theophylactus. Cujus opinioms et hoc loco Hieronyinus meminit, et Athanasius, q. 2. Sed

cretque

eum

qui peccavit esse corrigendum.

Nam

dubium non
nisi,
j|

eos qui publie peccant, publie arguendos docet D.

Paulus, lad Timotheum, 5,20. Deberent interpretatio

estquin de

solis

hominibus Christus loquatur,

est,

quod absurdissimum
igitur est

eum Origene dicamus etiam

nem

aliquo

exemplo probare,
legimus

in te

idem

esse, atque

propter angelos qui peccaverunt, advenisse. Sensus

privatim. Potuissent dicere

hebraismum
Tibi soli

esse,

qua-

non quidem eum reliquisse nonaginta novem oves qu non erraverunt, ut unam, qu sola erj

lem Psalmo 50,

j

6,

peccavi, id est,

secret, teque solo sciente; sed rpugnt huic inter;

raverat, qurerel; sed lantivelunius hominis salutem

Vers. 11

et 12.

Ingentem suum

in

homines amo-

rem exemplo

pastoris exprimit Christus.

Nam

paslor
j

scandalis quoe proximo bona spiritalia adimunt, ad eas descendit injurias, qu honori, aut bonis corporisvim afferunt; satisfaccndi necessitatem in eo qui

optimus innumerabilcs angelorum in clo exercitus reliquit ut naturam humanam qu perierat, repararet, de cujus salute majorem capil ltitiam, qum de angelorum in bono perseveranti. Si peccaverit in te frater tuus , id Vers. 15. est, site lserit, aut peccando scandalum l'ecerit. A

paratum ad ignoscendum animum in eoqui lsus est, exigit Corripe, fam illius consule , et peccatum corrige ; seorsm anl monendus est, qum deferatur ad Ecclesiam. Consimile quid Levit. c. 19, v. 17, prcipilur, ut omne odium inter privatos delsit, et

leatur.

867
preiationi D. Lucas,
te fraler

IN
c-

MATTHyEUM
beri veli t.

868

17, 3
:

'

Si peccaverit, inquit, in

Quidam propterea,
et

inquiunt, ut severior

sit

luus, increpa illum

si

pnilentiam

egerrt, di-

reprehensio,

puderc

eum

qui peccavit, proplcr ut constet leslibus

mitte

illi.

Loquitur ergo Chrislus non de eo qui se-

pnesentiam leslium

i.icipiat. Alii,

crte, sed de co qui contra nos peccal. Rpugnai et

eum
ut
si

quicorrigit, suo funclum officio, ut

se

Eutbym.

Alii,

Pelri interrogatio infra, vers. 21

Quolies peccabit in

non correxeril,

is

qui admonet, testes babeat,

me

frater

meus,

et

dimillam ei? De quibusautem pecsit,

catis

hoc intelligendum

merit

quaeri

potest,
sit

quia

quxdam
6,

ejusinodi videnlur esse, ut

non

qui
in

peccat privalim corrigendus.

Origenes, tractatu

ul eum coram Ecclesi possit accusare, quemadmodm mulli novi interprtes exponunt. Alii, ut qui corrigit, facilis ei qui peccavit persuadeat eum peccavisse, cm id non ipse solus sed duo ctiam aut 1res
testes affirment, ut Clirysostoinus, August.,
illo

Matthaeum

de

solis venialibus sive contra nos, sive

sennone

contra Deunj factis interpretatur. Hilarius, Chryso-

16 de Verbis Domini, et Theophylactus interpre-

slomus, Hieronym., Ambrosius,

stinus,

in c.,17 Lues, Augusennone 16 de Verbis Doinini secundm Mat-

lantur.

Hoc

probabilius. In

banc enim

sentenliam
:

legis teslimonia

ex Deulereuomio Chrislus inducit

lhaeum,Theophylacius, et Eutliyniius, de Morialibus;

sed de bis tanlm quae contra nos, non de
contra
iis

7m oreditorum tanlm

vel trium leslium stabit

omne verbum. Hoc

quai

inlercst,

quod

in

Dcutcronomio Deus lerrere

Deum

liunt;

nain ea non esse dissimulanda.

c lege voluit, c. 17, 6, et 10, 15, nequis uno tanlm

teste, sed, ut

Credo ego de pmni peccalorum gnre, sive contra

nos, sive contra
sti

minimum, duohus
faciendam fidem

vel tribus

condem-

Deum

agi.

Spectandum

ciiim est Cliri-

naretur

hic

aulem Chrislus dicere

voluit duos, vel

consilium, ut peccanleni non acerbe accusemus,

:

1res lestes ad

salis esse.

Utrum au-

sed bnigne corrigamus. Dixit aulem

in le, quia

Si peccaverit

tem duo

vel 1res lesles simul,

an spara titn, primm

tune acerbi, lune acres, tune diserli repre-

unus, deinde secundus aut duo, poslrem terlius aut

adhiberi dcbeanl, non salis esl explicatum. Et quidem Hioronym. primm unum, deinde alterum, poslrem tertium adhibendum putat. Sed ex fine cur
1res

hensores esse solemus,

cm

eos qui contra nos pec-

cavcrunl, objurgamus. Et voluit sapientissim Chrislus ibi uobis

frenum

injicere,

ubi

maximum
;

peri-

cuium eral ne
nisi

praecipiles

ageremur

tamen ex un
est,

adhibendi sunt, et ex sententi Deutcronomii,

Chrislus in probationem
citt,

quam
non

peccatorum specie lolum

si

genus intelligendum
,

perspicuum

est,

quid aliunde obslat

quoinins fralerna cor-

esse separatim, sed simul, vel duos vel 1res lestes, ut

rectio sit habenda. Dubitari potesl cur

non
illi,

dixerit

Si peccaverit in

te

frater tuus, dimitte

sicut aliis

minimum, adhibendos. Non enim in ore unius, 6ed in ore duorum vel Irium stabit omne verbum.
Vers. 17.
sije,

locis diccre solet, c. o,

25,24

Si offers

munus tuum ad
altare,

Quod
ne

si

non audierit eos, dic eccle-

altare, et ibi recordalus fueris quia frater tuus liabel ali-

id est, si

illis

quidem

crediderit,

tune
;

libi

quid adversiim
et

te,

relinque ibi

manus tuum ante

et c. 6,
,

licebil

ad Ecclesiac judicium fratrem dferre

auJire
,

vade pris reconciliari

dimiseritis

fratri tuo;

14

Si

enim hoc loco pro obedire ponitur ex bebraismo

saep alis.

ut

enim

hominibus peccala eorum

dimitlet et
in

Quidam ex baerelicorum
inlelligunt.

inlerprelibus no-

vobis Pater vester cleslis delicta veslra.

lic affirmation
:

Respondeo

mine

Ecclesiac

boc loco prorss absurde Judaeorum

corripe

eum
;

inter te et

ipsum, tacisi

synagogam

Nam nusqum
Roman,

synagoga

in

lam negationem
dicat
:

delilescere

perinde enim est ac

novo Testamenlo Ecclesi vocatur, quemadmodm

D. August., in Epistolam ad
et in

Si peccaverit frater tuus, ne continua

eum

ac;

Psalmum

cuses, ne contiu

eum ad

Ecclesiac judicium dferas

81, observavit; et staiimversu sequentidee Ecclesi

pris peccatum corrige.

An autem omnis

in

quem

loquens, curpeccalorein deferendum esse dixerit,

inquit,
altignveritis

peccatur, vel qui peccatum alterius novit, et an in

quwcumqnc,

super

terram, erunt

omni

peccati gnre

eum

qui peccavit corrigere de-

ligata et in clo; poieslas

aulem

ligandi, alque solvendi

beat, ex theologorum rgula

judicandum

est, quae

ex

non Judaeorum synagog.c, sed Chiistianorum Ecclesi data esl

,

verbis Cbrisli colligitur;

lus eris fratrem
lucri,

si,

inquit, te audierit, lucra-

deinde,

cm

id

Chrislus non Juda'is,

tuum.

Cm
si

ergo spes est spirilualis

sed aposlolis dical, dubitare non possumtis de Keclesi,

corrigendus est frater;

cm non

esl, aut
;

accu-

non de synagoga dietuui

sed

esse. Alii

ex autan

\r.n-

sandus coram EGclesi,

fruclus speretur

aut Do-

retieorum grege Ecclcsiam quidem chrislianain inlelligunt

;

mino relhiquendus,
Vers. 16.

si

non speretur.

onmem
non potest,

Clirislianoruin

inuliiludinem

Adhibe tecum adhuc unum, vel duos.

testes post

inlerprelanlur. Id eli.im ansurdum, et quia

litudini dici et

omni

iinil-

Dubium cur

primam admonitiouem
;

adhi-

quia,

si

posset, nihil ju-

Si autem te non audierit hic est scVers. 16. cundus correptionis gradus; adbibcndi suid lestes. Stabit omne verbum ut de re ips conslet, ac duo:

rum

testimonio revinci possit. Cm scilicet peccatum pluribus potest innotescere, salicm per iieralionem facti, ut exponil Augusl., in Rgula. ISam si
testiiiin

crime n est occultum

tur,

quomod

quod lu soins scias , adliibcbis lestes, ut coram

,

nec

iiere-

iis

moucas,

cl

qu utililate cm palam sit negaturt^s, et le ctdjo magis sit babiturus ob injuriam? Sunt tamen peccata

qicedrun occulta Ecclesiae, vel reipublicae perniciosa, quae sunt pensitanda. Vers. 17. Die Ecxi.esia. Terlius est correptionis gradus, cm i.i (lciriii:enliii)i comniimiiatis damuuin cedil, nec locus est senrefae aduinniiioui , nec spes ulla correctionis ; tuni enim ei qui curam gerit Be* ejesiae, denunlianjum. Quaruis eiit correpiionis gradus, ojeclio ab Ecclesi', seu cxcomniiinicaiio , si E< (!( :.iam non audierit. Tuni eo loco babendus est quo Juduii solebant elhnicos et publicanos.

COMMENTARIA. CAP.
varet;

XVIII.

870

quid

enim imperiti

artifices,
illi

quiil

femime 1
EcalliI

in

domifm, nec ave

dixerilh.
cjus

Qui nim

dicit

ci,

ave,

peccatori lacrent? Deinde quia

proculduhi

cmmnicat

operibus

mahtjnis.

Ejusmodi

sunt

clesia; dici voluit, cui statim dixit

Qucumque
clo
;

gaveritis super terrain, erunt ligota el in

hoc au-

tem non onmi

niultitudini,

sed solis aposlolis, cuin

iis

omnes quos excommujjicavil Ecclesia: cxcumiuunicatorum vero maxime hierelii, hanviionim maxime Calvinista;, quorum senno, ul cancer, multo magis
serpit, (pjin

quihus Christus loquebatnr, et

qui in

eorum

Io-

eorum, de quibus

id,

2 ad Timolh.

2,

cum
sed

successuri erant, dictum est. Prierea quia nq

17, dixil D. Paulus.

apud ipsos quidem Judwos omnis populi mulliludo,

soli seniores et archisynagogi

Veus. 18.
et

Qu.ccimque

alugweiutis. Origenes,
in

excommunicare

Thepphylaelus, cl Anaslasius, q. 2

Scriptuiam,

consueverant, ut nonnulli eliam eoruindcm hretico-

nescio eliam an Ciirysost. (obscure enim dieil), ha:c

rum
lain

interprtes

annolaverunt.

Denique perpetuus
et solvendi

verba ad omnes prorss Clnistianos existimaiii

nere, decepli, ut npinor,

|icrii-

usus Ecclesia; docet liujusmodi hoinines non ad to-

contexlu

conseculioneque
:

mullitudinem, sed ad eos qui ligandi

verbornm

quia enim dixeral |iaul Chrislus anle

Si

polestatem habcnt, esse deferendos; qui, quia Ecclesia;

peccaveril in te (rater tuus, el

alligaveritis

nunc

dixit

Qucumque
clo,
et

gubcrnaiores sunt, et totius Ecclesia: personam

,

super terrain, erunl ligula

el in

quclo,

reprsentant

Ecclesia

vocantur,

queniadinodin

cumque
tum

sotverilis

super terrain, erunl saluta

Sqjos.

et in

D. Clirysost. et Eulliym. monuerunt. Sic enim el magistralus qui rempublicain gerunt,

tur, et
tur.

puiavcrunt Ikcc verba ad eos

est, perlinere,

contra quos peccasit

;
:

respublica vocan-

quasi senlenlia

Si

illis

inju-

quod ab

illis fil,

republic faclutn esse d ti1

riam remiserilis, Dcusctiain reuiillei

rilis,

si

non remise-

Quod ergo

D. Paulus

ad Cor.

5, 3, 4,

dicit

non rcmitlel.

Eumdem

errorem Calvinistarum
majore anxerunt

Ego quidem
Cliristi

absens cor porc, prsens autem spiritu

in

jam

interprtes bausisse non

errore,

contenii

judicavi, ut prsens,

noinine

Domini

nostri Jcsu

quasi nullain Chrislus aposlolis potestatem,

ipsi dcderii,

congregalis vobis traders hnjusmodi Satun, el

in

ac nec Petto quidem

qnam non omnibus

quod ex Terltill.,
lituin

Apologetico, nonnulli prolerunt soChristianoruin congregaiionibus

nihil

Christianis concesserit. Sic go dani

fuisse,

ut

in

eos dociissimi hbentur,

leres
illi

in

eorum qui apud hune l.icum scribmjt. Yema-

de peccaloribus judicarelur,

hune juvat erro-

auctors, etsi in nlerprelalione hujus loci

rem.

lllud

enim solm inde

colligitur

coram muliitunon

gis allegori i|um

propri locuti sunl, quasi uuus-

dine, sed non tot mullitudine jndicia exerceri consuevisse.

quisque
ret,

jn>ssit alteri,

dm

illi

parejt, peccata solve-

Nam

et

D. Paulus

diserte dicit se,

lamen aposlolis singularein propri ligandi atque

autem lolam Corinthiorum ecclesiam scele->ium ilium

solvendi potestatem dala.n fuisse non negaverunt, sed

homincm Satan
ridendus
est,

Iradidisse. Alter hsereticorurn inier-

docueruni. Facile erro-r ulerque refutatur; perspi-

pres, qui hoc loco pro Ecclesia rempublicain verfit,

cuum enim
est, tesleset

est

Chrislum eum contra quein peccatum

et soli Ecclesia; dili-

non refutandus. Quanqum ist

Ecclesiam
in

ridi-

Ecclesiam dislinguere,
alligaveritis

cula3 ineptiie periculosie sunt, qua;

rem-

eere
gata

Qucumque
clo
;

super terrain, crunt

:

publicain, el ut
nihil

dicam

claris, in polilicam

bominiim

et in

Deinde

cm

dicit

Si Ecclesiam non

credentium congregalionem vertunt. Colligitur

audierit,

s'il

libi sicul

ethniens et publicanus, quis non

ex hoc loco Ecclesiam visibilem esse, quam nostri

eliam hsereliei invisibilem,
faciunt.

videl Ecclesiam ab eo qui ad Ecclesiam peccalorein

delulil,
liganli

aut potis nullain nobis

distingui,

sensumque esse
sit tibi,

Si

Ecclesiae

Quia enim Ecclesia; judicium reformidant,

non obediverit,

contra

quem
et

peccavit,

videri posse nolunl.

quique

eum

detulisti,

lanqum elhnicus

publica-

SlT T1BI, SICUT ETHNICUS ET PUBLICANUS. Alludit ad

nus?

alius

ergo

est,

qui injuriam accipil, alius qui

consuetudinem Judxorum, qui ab elhnicorum

blicanorum, quos
[iro

et

pu-

ligat et solvit. 111a

et, ut ita

major qua;slio, an de sol extern,

publicis peccaloribus babebant,

dicam, polilic Ecclesia; poieslale hic agasalis catholici,

ci

consueludine abstinebaut. ltaque sensus est eos qui

Ecclesi;e judicio

tur, ut

quidam, nescio an

videniur exiet

non obediimt, non

aliler

qum

si

stimare.

Dubium non

est quin

de extern

de
di-

elhnici essent, esse vilandos.

(ieri

Quod duabus de

causis se

interna ligandi poieslale Christus loquatur,

cat
:

cm

jubet Christus, et ut qui ejusmodi sunt,

cm

alienatos ab Ecclesia viderint, resipiscant, ulaitD.

et in

clo

Qucumque alligaveritis super terram erunl : et qucumque solveritis super terram,

el in

ligota

erunl

Paulus ad Corinlh. 5, 5, ut spiritus salvus

qui sani sunt
ul

fit; et

ne

soluta

clo, id est,

apud Deum

quod enim apud

eorum consortio conlagionem

3,

trahant,

eodem

loco, versu 11, indical D. Paulus

cum hnjus:

Deum ligalur et solvitnr, non solm exlrinsecs et hominum opinione, sed eliam intrinsecs et rvera
ligalur et solvilur.
tur, Christi

modi nec cibum sumere, eladTitum

reticum liominem post
devila, sciens quia

10, 11

HEt D.

Adde qud,

qui aliter inierpretan-

unam

el

secundam correclionem
qui ejusmodi
:

qnsjljum non intelligunt; voluil enim

mbversus

est,

est.

Ecclesia; tribunal

ullimum esse, ad quod essent pecnon esselemendationis remedium,

Joannes, 2 Epislol, vers. 10, 11

vos, el

Si quis venil ad

calorcs,

cm

aliud

hanc doctrinum non adfert

nolite recipere

eum

deferendi. Ideque
tcris in foro

summam

illi

tribuit

potestatem

Vers. 18. Ne peccatores paslorum judicia spernant, dclart Dr.minus fore ut quaecumque apostoli et eorum successores ligaverint aut solverint, seu in-

conscienti absolvendo , aut retiaendo peccata, seu in foro exleriori per excommqnicationem, soluta suit, aut ligata in clo.

871

IN
tribuisset,
si

MATTIL-EUM
non
|j

872
,

summam autem non

dedisset

majorem

illi

stum de oratione hc addidisse

apostolos, et

quia intelligebat

qum omnis

respublica jure suo habet, ut

in

quicumque

ligandi et solvendi haberent

nisi

homines perniciosos millat

clesi est

exilium, quod lu Ecsit

potestalem,

nunqum e

praemiss oratione usu-

excommunicare. Quid autein

ligare et

ros esse, qu oratione pcterent, ut Deus sibi graliam

solvere, et

quomod

hinc confessionis praeceptum ne16,

19,

daret rect justque judicandi.

plicet.
Si

Quod mihi non

dis-

cessari colligatur, c.

exposuimus.

Illinc,

quae hic desiderabuntur, pelenda erunt. Polerit aliquis objicere ex hoc loco colligi, aut non agi hic nisi

duo ex vobis. Haec verba miris modis exposita

in

sunt. Origenes, tract,

Malthaeum.

6,

ad virum et

de extern excommunicandi polestate

non autem de
;

uxorem

refert, qui, ut ait D. Paul. 1 Cor. 7, 5, si

ab

poteslate absolvendi in sacramento Pnilenliae

si

aut,

usu conjugii oralionis causa abstinere consenserint,

quidquid pctierint, impetrabunt. Alii ad animam et
corpus, ut
quaeslione
c.

de sacramento Pnilentiae agitur, aliud contra-

rio sequi,

neminem

posse, qui sacerdos non

sit,

ex-

eodem

loco idem Origenes, et Athanasius,

communicare quod Ecclesiae usu falsum esse conRespondeo propri de sacramento Pvincitur.

61, et Ambros., de Inslilutione virginis,

in

2,

et

caput 14 Lucae, Hieron-, Beda, et Theo,

nitenliae

Christum agere, et excommunicandi pole-

phylactus in Commcntariis

quasi quidquid sine ullo

statem

partem

esse

potestatis

per

sacramentum
quisquis au-

malo

affeclu, id est, carne adverss Spiritum

non r-

Pnitentiae ligandi atque solvendi.

Nam

pugnante, facile sint consecuturi; scd hoc ipse Hiero-

ditum pnilenlem non absolvit

privatim quodam-

nymus allegoricum

esse falelur. Alii rcferunl ad solos

modo excommunicat, quia sacramentorurn perceptione eum privt, quamvis quia ea excommtinicalio
scrta est, excommunicatio vocari

apostolos, ut Chrvsosl. ci

Euthym.
ut
,

Alii

ad reprehen-

sum
alii

et

reprchcndentem,

Anastasius, qua:st. 74;

non

solet.

Qui
ali

ad omnes Christianos
vel 1res congregnti

quia sequilur
ibi

Ubi sunt

autem,
id

cm sacerdotes non ratione faciunt, nempe

et

sint,

excommunicant,

duo

in

uomiiw meo,

su m in me-

quia superiores sunt, et

,

dio eorum, quia generalis videlur esse senlenlia.

ecclesiasticam habent jurisdiclionem

publicum pecet Ecclesiae

Super terram

propterca addidit, super terrant, ut

catorem

Sacramentorurn parlicipatione

clo terrain opponeret, significaretquc eos, quamvis

in

suffragiis privant. Itaque

communi usu excommuni-

terra essciit

longque clo distarent,

esse,

ibi ta-

catio vocatur.

men, cm orarent, exaudiendos

quemadmodm

Vers.

19.

Iterum dico vobis. Non videntur

similem sentenliam,

c. 16,

19, explicavimus.

prima specie ben haec verbacumsuperioribus cohaerere. Hilar., Chrysost.,

De omni
lur,

re. Eliamsi generaliter, et univers loqua-

Hieronymus, Eulhymius
dixit

et

non ade generaliter intelligenda sententia est,

Theophylactus e pertinere putant, ut Clirislus con-

ut existimcmus fore ut quidquid petierimus sive bo-

cordiam de qu loqui cperat cm

verit in te fraler luus
,

Si peccaet

nuin, sive

malum,

sive

honestum,

sive

inhoncsium
,

corripe

eum

inter te

ipsum,

simus impelraturi. Ponit enim tanqum rem ccrtam

magis commendarel, dicens lantm valere concordiaffi,

quod
i

et

apud viros bonos, quasi naturac lege positurn

nisi
,

ut quoliescumque duo ad aliquid

Deo peten

est,

non

honesta pelenda esse

qud autem
et

dicit

dmconspiravissent, obtenturi essent. Potisexislimo

de omni re
j

non ideo
;

dicit ut

bona

mala

sed

ut

Christum minori ad majus argumentari voluisse

Si quidquid

parva
dat.

duo petierint, Deus illis concedit, quanl magis Ecclesiae judicium ralum habebit; quod et
D. Gregorius,
lib.

magna ut facilia et difficilia comprehenCur autem non semper, quod petimus, obtinea,

et

mus,

et quibus condilionibus

hujusmodi promissiones

7 Registri, epist. 110, videlur indiest

intelligendaesinl, c. 7, 7, docuimus.

csse.

Atque hoc
dicat
:

quod

dicit

Iterum dico

vobis,

Vers. 20.

Ubi enim

sunt duo vel trs congreest

quasi

Non

solm

quaecumque

ligaverilis

gati in nomine meo. Confimiaiio

aut superioris

super terram erunt

ligata et in

clo, sed, quod am-

versus, qu ralionem rcddit, cur, quidquid duo consentientes petierint, impetraluri sint, quia ipse
ni-

plius est, eliam vobis promitto, fore ut quidquid

duo
de

de vobis communi consensu

petierint, conseqtianlur.
aliquis, sed

mirm
illis

in

medio eorum
:

est, et quasi

ipsorum ore pro

At non agebatur de oratione, dicet

ligandi solvendique polestate
;

loquilur

aut versus 18, qu probal fore ut quidsit

quorsm ergo de orater-

quid ligaverint super terram,

el

ligatum et in clo
sit

tione subjecit

Si duo ex vobis consenserint super

quidquid solverint super terram,

>

solulum et
pro
illis li-

ram de omni re, quamcumque petierint, fict illis Ptre M meo? Respondeo, propterea id subjecisse, ut ostendcret fore ut Deus nunqum eos in judicando, id est,
in

in ccel

l 1" 3

ipse in

medio eorum

est

gans, aut solvens. Hilarii, Clnysostomi

larli

et

Theophynihil
dixit,

interpretalio coacla

est,

qui congregari

ligando atque solvendo errare pateretur,

si

suo

aliud esse putant,

|

qum, quod paul ante

ibi
,

con-

nomine judicarent, quia quidquid suo nomine Ptre petierint, fiet

illis,

sentire

id est,

amicili propter Christum conjungi.

sicut Joan. 14, 13, et 16,

23

Cm enim
quo se

Christus dicat

sum

in

medio eorum,
agere
,

Amen, amen dico

mine meo, dabit

vobis, si quid petieritis

Patrem

in noCliri-

perspicuum est

vobis.

Sunt qui putant propterea

eum de ctu et consessu tanqum judicem mdium sedere

opinor, ad

in

significat.

Vers. 19. terum dico vobis , etc. ; non solm id vobis promitto, sed, quod amplius est, id quoque eiiciam, ut quidquid per nie et propter me petieritis,

Alludit autem, ut
id fit vobis,

Judorum consuetudiquae ad salutem spe-

tant, idque

cm ea petieritis meo nomine.

, ,

875

COMMENTARIA. CAP.
Difficilius

XVIII.

874

neni, qui in congregationibus, id est, synagogis ju- fi dicat, ego in medio eorum, tanqum supremus judex

dicium cxerccbant.

dictu est, quid sit in

sedeo

eorum sententiam eonfirmans, quam

sicut

in

meo

non.iiie Christi congregari. Alii

sli, id est,

enim

in

nomine Chriita

nomine pronuntiant,
I

David dixitPsal. 81,1 :Deus

id est
,

propter Christum

interprelantur,

ut
glo-

sletit in

synugog deorum,
dijudicat. Solet

judicum, in medio

qui congreganlur, nihil aliud quin Christum et

autem deos

hoc testimonium ad pro,

riam ejus quocrant, ut Chrysostom.

invocato nomine
Christi,

et Euthyni. Alii

bandani Conciliorum auctoritalem adduci

haretici

quod non
fieri

quod

et

videlur

melis

modo, sed
et

nonnulli

ctiam Calholici
,

convenire, qud de oratione agebatur. Haretici verbo

Dei omnia metiuntur,
dicant
:

posse negant, quia et de oratione

poti'state
;

non de decernendi

cm omnia

contra verbum Dei

est

de duorum, vel Irium,

II

non de
lict

justi

In

nomine, inquiunt, Christi congregari,

aliquid

concilii

congregatione agebatur.

ingeniosi
vi-

secundm verbum Dei ad decernendum

solis Scripturis

ex

homines sunt, sentire tamen vim argumenti non

dentur, quod ininori ad majus

convenire. Sed isla verbi Dei jacta-

inde deducitur. Si

lionesjam nos movere desierunt, scientes idem dicere

oniues hareticos consuevisse. Mihi accommodai ad
id,
jj

enim,

cm duo

Christi ad

vel 1res ecclesiastici judices in nomine judicandum de re aliquando non magn

in

de quo agitur, et ad coitsuetudinem locutionis,

Christi congregari
,

conveniunt, Chrislus affirmt se

medio eorum esse

vel 1res

nomine

nihil aliud videlur

esse

quomod non

eril,

cm non duo,

non de re
salute,

qum

ejus auctoritate

ejusque personam gerenles

1

parv, sed de fide, de religione, de

hominum

convenire, sicut D. Paul.,

ad Cor. 5, 4, dicit se in
auciorilale,

de lotius Ecclesia gubernaiione omnes Ecclesia judices, id est, episcopi conveniunt?

lib.

nomine

Christi,

id

est,

Christi

atque

Ut D. Gregorius
ali-

virlute, ut slalim dclart,

Corinthium illum Salana

legimus
in

7 Registri

c.

110, argumenlalur. Objiciet

,

tradidisse;

et

sicut
,

aposlolos

nomine
ii

quis,

ergo et provincialium

ut vocant. conciliorum

Christi baplizsse

etmiracula fecisse. ltaquecm

ex hoc loco eodem

aucloritas.
'

modo
in

atque generalium probatur

qui auctoritalem in Ecclesi judicandi habenl, ad ju-

Nam

et

illis

non duo

vel

trs,
ita

sed

dicandum conveniunt, eo

ipso

in

nomine

Christi

mulli episcopi congregantur. .Concedo id

esse,

dicuntur convenire. Neque necesse est ut nihil aliud

modo
gentur

provincialia concilia in Christi

:

nomine congre

qum Chiistum quarant

faceret
?

quotus

enim quisque
in

id

tune autem

ejus

nomine congregantur,
:

Pralerqum quod nunqum constarc posset,

qui

cm

ejus auctorilate conveniunt

tune ejus auctori-

utrm,

congregati

essent,

nomine

Christi

tale conveniunt,

cm Romani
non possunt,

Pontihcis ejus vicarii

,

convenissent. Quis enim praHer

gnoscit voluntales?

Deum hominum
nomine

co-

auctoritate convocantur et confirmanlur

sine qu

Quod autem
,

haretici ex eo judiChristi con,

quia congregari

nec

Christi

nomine
in

candum

esse dicunt
si

utrm

in

convenire
Christi

venerint,

nihil

nisi

ex verbo Dei constituerint

possunt, idcque non negamus, cm nomine non conveniunt, errare posse.

perverso faciunt judicio.

Non enim,

quia nihil nisi ex

:

Vers. 21.

Tunc accedens Petrus. Quid Petrum

Hieron. occasionem fuisse pulat
dixissel, versu
,

verbo Dei decernunl,

in

nomine Christi convenerunt

moverit, ut hanc Christo quaslionem proponeret,

sed quia in nomine Christi convenerunt, nihil nisi ex

non

salis apparet.

verbo Dei possunt decernere. Pris enim in nomine

Christi conveniunt,
in Christi

qud Chrislus
(rater tuus, rita

15

Si peccaverit in

te

qum

aliquid dcernant.

El qui

nomine non convenerunt, possunl aliquando

et fallacem

eum inter le, et ipsum ; menim dubilsse Petrum quoties peccanti contra
vade
corripe
,

ex verbo Dei omnia decernere. ltaque incertain nobis

se fratri injuriam remitlereoporteret. AtChristus

non Pe-

haresim,
esset,

regulam tradunt, qu

si

vera
in

de injuria remissionc

sed de fratern correptione

nunqum

sciri posset,

an aliquod concilium

loculus fuerat. Chrysost. et Euthym. exislimant

nomine Christi convenisset. Nam ad examinandum utrm aliquid non ex verbo Dei decrevisset, alio con-

trum, quasi gloriabundum, et misericordia opinionem

captaturum hoc interrogsse

aliquid dicere,

putsse.enim se magni
fratri vel

examinandum an illud alterum aliquid dixisset prater verbum Dei rurss opus altero sic nusqum (ides nostra gradum figeret. Ibi sum in medio eorum. Quod Origenes, Chrysost.
cilio

opus esset;

et ad

qud septies peccanii

dubi-

tando esse diceret remillendum. Mihi ex verbis Christi

Luca

17, 4,
,

occasioncm interrogationis videtur

die

accepisse
et septies

et si septies, inquit, i

peccaverit in te
te

et

Euthym. annotrunt non dixisse Christum

ibi,

ero;
\

in

die
illi.

conversus fuerit ad

dicens, pnitet
si-

sed, ibi sum, ut ostenderet se

jam esse prasentem

me, dimitle
Christum

Nam hac
dixit
te
:

verba quamvis Matlh.

haud scio. qum probabile. Illud potis explicandum, quid sit Christun esse iti medio eorum. Hilarius ita
videlur exponere, quasi nihil aliud
sit,

lentio praterierit, credibile

,

tamen est tunc dixisse

te fraler

cm

Si peccaverit in

tuus

qum

in

iliis

corripe illum inter

et

ipsum

hac enim cum

alio

illis

per gratiam habitare. Sed

stis est,

isto

modo
sint
:

in

omnibus juin

Lucas copulavit. Quanqum D. Auguslinus

pore ea
,

tem2
lib.

quamvis congregati non

congregati non

Christum ver

qua Lucas

narrt, dicta fuisse putat,

,

aliter

se in

medio congregatorum, qum

sunt,

medio
pro

de Consensu

evangelistarum

c.

61,
alio

sed prastat
ordine nar-

aliorum, qui

esse significat.
id est,

credere evangelistam alio loco

rasse
,

et

Allii inlerpretatur esse in

illis

medio eorum,

petere

pro

illis

orare.

Ego non solm auxilium

,

qum Christum alio tenore dixisse. Usque septies. Quod Chrislus infinit dixerat, Peenim
,

sed eliam

auctoritalem
s.

significari arbitror

quasi

trus deiinit intellexit. Septies

id

est, quotie

s.

XXI.

28

, , ,

875
,

IN

MATTHjEUM
privalim, deinde

876

scnmque peccavissct fratri offensionem esse remittendam Cliristus significavcrat. Nam scptenariuni numerum proinlinito, alque inccrlo pnni solcre nolum
est.
el

coram duobus,
in

vel tribus testibus

admonitus, obslinatus
Vers. 23.
quia
,

peccalo perseversset.
fuisse videlur,

Ideo. Polis dicendum

ideb
,

Proverbiorum 24, Oi: Septies

in

die cadei justus,

qum

sed
,

aut

e toto

ponitur 5n,

id
Ile-

resurgel, id est,

quotiescumque ceciderit, resurget,

usque septies, sed usque
in

est, propterea

pro
*3,

quia;

sicut aliquando

apud

quia Doininus euin non deseret.

bros
dici
,

Vers. 22.

Non dico

pb

pro

aut est subinlelligendiun ide b;c

tibi

quia simile est

septuagies septies. iNiunerum inQ niium

denarium

aul, ide

dico vobis simile esse

,

regnum clorum homini rgi regnum clorum

:

coovereua), elper eumdemmulliplicatummagisinlini-

homini rgi
mollis

id est, rgi

cuidam, quem hebraismum

dicit si-

Quanqum reips idem est, usque septies, et usque sepluagies septies, cm ulerque mimerus numeri
tuni reddidi t.

jam
esse

locis

adnolavimus. Quod autem

mile
est,

regnum clorum
rex rationem
c.

homini rgi

priode

negalioncin,

id est,

innumerabililatem significet.quem:

ac

si

diceret idem in regno

clorum acciderc
servis suis ponere
:

admodm

si

diceret

Non solm dico

tibi

ut
:

innume-

aique

si aliquis

eum

rabilibus vicibus

nimirm

fratri reniitlas

sed etiam

cpisset,

innunierabiiiter innumerabilibus. In

quam
:

sentenliam

Chrysoslomus elEulhymius interpretantur. QuemadDeus dixit Scptuplum ultio niodra Genesis 4, 24

:

nec enim regnum clorum, id est, Ecclcsia sed qui regni clorum dominus est, rgi comparalur. Quid
11, 16, exposuimus
:

quemadmodm

sibi Iota velit

parabol

ex versu 35

colligitur,

nempe
nos
illis
,

ilubilur

de Gain, de Lantech verb sepluagies

indicat Hilarius lue
,

septies,

ad

Deum
qum

nobis peccala non esse remissurum,

:

nisi

quem locum
ut

Christum

allusisse,

fralribus offensas remittamus

cm
Deus

potins nos
sit
;

quemadmodni pna
gralia,

ita et

venia in infinilum ex-

nobis

Deum

remiltere opquum
illis
;

nam

nos ho

tenderelur, quiaw/n abundavil deliclum, superabundavit el

mines sumus similes

peccala conlra
infinit gravia
;

ille
,

dissimilis nobis,
,

Kom.

5, 20. Id, ut

Hieronymus

et

Beda

Deum

nostra

et innumerabilia

et
,

annoiavcrunl, de fratre sepluagies septies contra nos

eodeni die peccautc inteliigendum est, quod perspicuum est ex Luc Si, inquit, septies in die peccave:

peccata contra nos fratrum el pauca

et
in

plermque

levia.

Sunt aulem

in

hc parabol
soep

ut

omnibus

aliis,

quemadmodm
,

monuimus,
ad ornatum
igilur
aller,

rit in le

el septies

conversus fuerit dicens, pnitet

me

qudam
partes
:

necessaria

et

lanqum propri parabolae

el

dimitte Mi.

Qu

sententi

non docentur sacerdotes

qudam,

quasi embhniata,

absolutionem

sp peccantibus teiner dare, sed oflensi semper ad ignosceudum parati esse. docentur
Illud videlur

parabolae, et explelionem adjecta. Necessariic

hujus
cui

parabol partes sunt rex. duo servi,

habere dilhcullalem, quoinod Cliristus

:

dominus

debilum

dimisil;

aller,
:

cui

alius

apud Lucam dicat Si conversus fuerit, dimitte quasi significel non deberc nimirm remiltere
pris

illi

servus

dtiwiitere

debitum

noluit
,

deinde

de-

nisi

bilum decem millium talentorum

vus rgi debebal,
et

quod aller ser-

eum, qui nos

oflendit, pniluerit.
:

Quod omni
el

debilum ccnlum dcnai iorum

Scripturae prorss contrarium est

est rgula
:

certissima enim

quod
sunt,

aller servus debebal alteri.

Emblemata autem
regem
ila

Dimitte nobis

dbita noslra, sicut

:

nos

primum, quod versu 25

et Iiberos cjus, qui
;

dicitur

jussisse

dimillvnus debitoribus nostris ; et

Sinon

dimiserilis
,

uxorem,
qu
ui

decem

millia talenta de-

hominibus, nec paler vesler dimillel vobis peccala vestra

bebat, venumdari
agilur,

hoc ^nim non est

,

ad rem

de
,

supra

c. 6, 12, 15.

Quod quidam nobilissimus

ha?re-

accommodandum

quasi significetur fore

ticorum inlerpres respondel, duobus modis os offensas remiltere , aut ignoscendo , aut de eo , qui nos
oflendit,

uxor propter marilum,

;

liberi

propter patrem eon-

demneniur

sed aut ad ornatum h;ec sunt, aut e

significetur, qualis

novum bonam habendo existimalionem commentum est. Nam bonam opinionem habere idem esse quod injuriam remiltere quis unqum cogita,

tanlm valent, ut gravissima pna

estea, qu secundm leges
qui peccavil
;

civiles

non solm

is

sed ejus eliam uxor, et liheri condemet

vit?
ei
,

Duobus ergo modis injuriam remiltimus, et dum quo sumus oflensi, non mal volumus, quod semetiamsi

nanlur

qnod

apud Hcbrseos usitaliim

fuisse
esl,

ex 4

Regum

4, 1,

manifestum. Emblema etiam

quod

per,
ut

eum non

pniteat,

facere
:

debemus

versu 31, dicitur, videntes autem conservi,

contrisluti sunt vatd
,

quw

/iebant,

Deus nobis nostra dbita dimittat

aut

dum eum

et

venerunt.

el

narraverunt doid est,

non accusarnus. Nain non accusare , non dferre , parcere est. Alque hoc non puniendum curare modo inteliigendum est quod Chrislus signilic.it
,
,

mino suo. Non enim signincatur sanctos,

ser-

vos Dei eos accusare, qui fralribus suis injurias non

remillunt;sed ideaddilum est, quia ilainler homines

fieri solel,

nisi eum non debere nos peccauti fratri parcere non pris pniteat. Hoc enim agebal, ut dicrrel
, ,

ut

alii

servi alios

apud dominuui aecu>eni.

Talentorum

Vers. 24.

Decem

millia talenta.

esse fralrem ad Ecclesiain deferenduin,

nisi si pris

varia fuisse gnera

nemo

nescit. Chrisluni

de eo

lo,

numros finilus pro inlinilo quolies peccaveril, nulluin enim in offensis fratrumvenia lerminum pneligi oporieredocel,
, :

Vers. 22. Septuagies septies

qui credibile est, quod apud Jud.ros eral usitatum

noluii

et

confirmt parabol rgis, cui servus debebal 10,000 niaximam pecuaix vim, qu.-erumqiie il la sit. Quo qu'idem liominem dsignt qui innumeris peccalis Deum otfendit , quique conservo suo debilum j iinmemores inopin morte opprimuniur
lalcnla, seu

dimittere. Sed usque ; non qud redeant dimissa peccala, sed duris ille punictur ob mal memorem auinium, xlcrnas dabil pnas ob inliumanitatem. Hoc ad eos inpiimis spcial qui morti proximi veniam peiunt , sed ubi convalucre tanli beneficii

877

COMMENTAKlA. CAP. XIX.

;

878

quodque sexcentos aureos numrnos valuisse creditur

ul diligentes

denarius valuerit, illud certum vald exiguum debi-

harum rerum
niillia

scriptores tradiderunt.

lum
ut

siguificari.

llaque

decem
verum

lalentorum

summam

sexagies

Veks. 34.

Quousque redderet,
et

id est,

semper,

cenlum
referl

milliard

aureorum nostrorum

efliciuni. Nihil

Chrysosiomus, Eulhyinius

Theophylaclus in-

talenli

prelium ad justum sslimare;

ingentera hoc loco pecu-

lerpretantur: non enim significatur fore ut qui damnati

illud refcrt, ut intelligamus

nia*.

sunt pnas aliquando persolvant, et quasi redditodebito libeirentur, qui

summam
minimo

significari.

Ingens autein erit S'imma,

Origenistarum error
,

fuit

sed fore ut
,

si

vel

prelio lalenluni a stimetur.

in veteri

nunqum

libcrenlur

nisi

pnas persolvant, quas

poterunt,

Vers. 28.

Centum denarios. Denarium

fuisse lanien
qu;t' "lil

quia persolvere

nunqum

nunqum

libera-

Testamentonon legimus;

inouelam apud
denarius

buntur. Nec significatur

Deum

remissa jam peccala

Judxos post Babylonicum exilium,

raplirasles,

propier sequens peccalum in qu;estionem revocare

sumpto ex Laiinis nomine vocaretur, Chaldaeus Pa4 Reguni

?

atque pnnire; sed hoctantm, quod Christus agelaL.

5, 5, et Elias Thesbil., aucto-

Deum

iis

qui fratribus suis

peccala non remiserunt

res sunt. Alii fiebrsei Iradunt alium apud eos aureum,

aliuiu argcntcuin fuisse

peccala non reinissurum.

Quanqum, quod oplimus

remissa peccala novo pec-

denarium.

Argenleuin,

Iheologus
qui

D Thomas
verum

dixil,

probabilissim loquuntur, sex obolos babuisse dicunt

Alticos, id est, quinque Gallicos solides, aut rgale

caio supervenienie propter ingratitudinem

quodam-

niodpuniri,

esl; non
si

qud jam remissa pufuisset

si

unum Hispanicum
quod
que
c.

hoc enim recl convenii cuin eo

uiantur, sed qud,

remissa non essenl, sequens

20, 2, dicitur, convertisse pauvmfamilis cuin

Ita-

peccalum minus graviter punirelur, quia minus

iiigtatus
is

operariis ex denario, ut in vine su laborarent.

ceiitunt denarii

cui priora peccala remissa

non essenl,

paul

plus,

nostros efliciebani, qu;c minima erat

terea

qum octo aureos summa, ut propQuidquid

aliud

peccatum addidisset.

servus debitorem suum

sufl'ocaret.

Vers. 34. Tradidit eum tortoribus, ut eas subeat pnas, quibus obnoxi eranl qui credilores fraudaverant.

CAPUT
1.

XIX.
1.
lile,

CHAPITRE XIX.
Jsus ayant achev ces discours, ptrtit de Gaet vint aux confins de la Jude.au-delduJour

Etfaciumest cm consummsset Jsus sermomigravit Galilae, et venit in fines Jud^e

ne6

istos,

trans Jordanem.
2.
ibi.

dain.
2.

Etsecut sunt eum

Et accesserunt
:

turbae multse, et curaviteos

leurs
3.

El de grandes troupes le suivirent; malades au mme lieu.

El
les pharisiens vinrent lui,
.

et

ilguril

3.

adeum

pharisi, tentantes eum,

et ils lui dirent

et dicentes

Si licet

homini dimittere uxorem suam,

pour le lenler, Est il permis un homme de renvoyer sa femme pour quelque cause que ce Soil?
:

qucumque ex causa?
i.
cit

Qui respondens,
inilio,

ail eis

Non

legistis

quia qui

fe-

4. Il leur rpondit N'avez vous poinl lu que celui qui cra l'homme au commencement, cra un liomnu

et

une femme,
5.

ei qu'il dit

hominem ab
:

masculuin

et

frainam

fecit

eos? et dixit
5. et

Propter hoc dimittet

,

homo patrem
et

et

matrem,
in

quittera son pre et sa mre, et il demeurera attach sa femme; et ils ne seront plus tous deux qu'une mme chair ?
cette raison,
6.

Pour

l'homme

adhasrebit uxori sua

erunt

duo

carne

Ainsi

ils

ne sont plus deux, mais une seule chair.

a uni.

un.
6. Uaque jam non sunt duo, sed una ergo Deus conjunxit, homo non separet.
7.

Que l'homme donc ne spare poinl ce que Dieu

caro.

Quod

donc Mose a-t-il ordonn de donner sa femme un acte de rpudiation,

7.
Ils lui

dirent

Pourquoi

et

de 8

la
II

renvoyer?
leur rpondit

Dicunt

il II

Quid ergo Moyses mandavit dare

libellum repudii, et dimittere?

8.

Ait

illis

Quoniam Moyses ad duritiam

vobis dimittere uxores
fuit sic.

cordis
:

: C'est cause de la duret de votre cur, que Mose vous a permis de renvoyer vos femmes ; mais cela n'a pas t ainsi ds le com-

mencement.
Aussi je vous dclare que quiconque renvoie sa si ce n'est pour cause d'inconduite, et en pouse une auire, commet un adultre; el que celui qui pouse celle qu'un autre a renvoye, commet un
9.

vesti permisit

vestras

ab

initioautem non

femme,

9. Dico aulem vobis, quiaquicunique dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, et qui dimissam mchalur duxerit mcha:

adultre.
10. Ses disciples lui dirent Si la condition d'un esl telle l'gard de sa femme, il n'est pas
:

tur.

10. Dicunt ei discipuli ejus

nis

Si ita est causa

homi-

homme
11.

cum uxore,non
Qui dixit

expedit nubere.
:

avantageux de se marier.
Il

1 1

illis

Non omnes capiunt verbum

;

leur dit

Tous n'enlendent pas

a t donn.

cette parole,

istud, sed quibus datuin est

mais ceux qui

nali
:

il

12. Sunt

enim eunuchi, qui de matris utero sic

sunt, et sunt eunuchi, qui facti sunt

ab hominibus

12. Car il y a des eunuques qui sont ns tels ds le ventre de leur mre il y en a qui ont t faits eunuques par les hommes; et il y en a qui se sont rendus
;

et sunt eunuchi, qui seipsos castraverunt propier re-

gnum clorum. Qui

13.

potest capere, capiat.

eunuques eux-mmes pour gagner le royaume des deux. Qui peut comprendroceci, le comprend.
13. Alors

Tune

oblati sunt ei parvuli, ut

manus

eis

im-

on

lui

prsenta de petits enfants,

aua

879
poneret
eos
;

IN
et

MATT1LEUM
qu'il leur

880

oraret.

Discipuli

autem increpabant
parvulos,
et

impost les mains, et qu'il prit pour eux. Et ses disciples les repoussaient avec des paroles ru-

14. Jsus ver ait eis

Sinite
;

des.
nolite

eos prohibere ad

me

U.
ne du
les

Mais Jsus leur

dit

Laissez

venire

talium est enim

regnum

l ces enfants, et

empcbez pas de venir moi, car

le

royaume
partit

clorum.
15. Et

cm

imposuisset eis manus, abiit inde.

pour ceux qui leur ressemblent. 15. Et leur ayant impos les mains, il
ciel est

de

16. Et ecce unas accedens, ait

11

Magister bone,

quid boni faciam, ut habeam vitam oeternam?

17. Qui dixit
ei
;

Quid

me

interrogas

de bono?

16. Et voici , quelqu'un s'approebant lui dit : Bon matre, quel bien faut-il que je lasse pour gagner la vie ternelle?
17. Jsus lui rpondit Pourquoi me demandez\ous ce qui est bon? 11 n'y a que Dieu seul qui soit bon. Au reste, si vous voulez entrer dans la vie, gardez les commandements. 18. Et il lui dit Quels commandements? Jsus lui repartit Vous ne tuerez point vous ne commettrez point d'adultre; vous ne droberez point; vous ne porterez point de faux tmoignage 19. Honorez votre pre et votre mre et aimez votre prochain comme vous-mme. 20. Le jeune liomme rpondit: J'ai gard tous ces
: :
:

U.nus est bonus, Devis. Si autem vis ad vilamingredi,

serva mandata.

Quae? Jsus autem dixit Non bominon adulterabis non facis furtum non falsum teslimonium dices
18. Dicit
illi
: :

cidium

faoies

19.
liges

Honora

patrem tuum

et

matrem tuam

et di-

proximum
illi

sicul teipsum.

20. Dicit

adolescens
;

Omnia hc
perfcclus

custodivi

juventute
21. Ait

me
illi

quid
:

adhuc mihi deest?

Si
vis

commandements ds ma jeunesse que me restc-t-il en;

Jsus

esse,

vade,

vende quai habes,

et da pauperibus, et babcbis tbcsau-

rum

in

clo

et veni,

sequerc me.
abiit

22.
tristis

Cm
;

audissct autem adolescens verbum,

erat

enim babens mullas possessiones.

suis
in
:

23. Jsus autem dixit discipulis

vobis, quia dives difficile
intrabil

Amen

dico

core faire? 21. Jsus lui dit: Si vous voulez tre parfait, allez, vendez ce que vous avez, et le donnez aux pauvres, et vous aurez un trsor dans le ciel venez, et suivez moi. 22. Le jeune bomme entendant ces paroles, s'en alla tout triste, parce qu'il avait de grands biens. 23. Alors Jsus dit ses disciples Je vous dis en
;
:

regnum cloest

vent

qu'il est bien difficile

rum.
24. Et itertn dico vobis
:

royaume des cieux.

Facilius

qu'un riche entre dans le

:

camelum
in

per forameu acs Iransire,

qum

divitem intrare

21. Je vous le dis encore une fois qu'un chameau passe par le trou qu'il ne l'est qu'un riche entre dans cieux.

Il

est

plus ais
aiguille,

d'une
le

royaume des

regnum clorum.
25. Audilis autem hs, discipuli

mirabantur vald

dicentes

Quis ergo poterit salvus esse?

illis
:

25. Ses disciples entendant cela, en furent fort tonns et ils disaient Qui pourra donc tre sauv?
;
:

26. Aspiciens autem Jsus, dixit

Apud

liomi-

nes hoc impossibilc

possibilia sunt.

est,

apud

Deum autem omnia

dixit
ei
:

ble aux

2G. Jsus les regardant, leur dit : Cela est impossihommes, mais tout est possible Dieu. 27. Pierre prenant la parole, lui dit: Voici

27.

Tune respondens Petrus,

Ecce nos
erit

reliquimus omnia, et seculi sumus te; quid ergo

nous avons tout quitt, et que nous vous avons suivi quelle sera donc notre rcompense? pour vous qui

que

nobis?
28. Jsus autem dixit
illis
:

Amen

dico vobis qud

Vos qui seculi eslis me, in regeneratione,

lius

cm sederit Fivos

bominis

in

sede majestatis suce, sedebitis et

28. Jsus leur rpondit: Je vous dis en vrit que avez suivi, lorsqu'au temps de l'a rgnration le fils de l'homme sera assis sur le trne de sa gloire, vous serez aussi assis sur douze trnes et vous jugerez les douze tribus d'Isral.

super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus

Isral.

29. Et omnisqui reliqueritdomum, vol fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios,

29. Et quiconque aura quitt pour moi sa maison ou ses frres, ou ses surs, ou son pre, ou sa mre' ou sa femme, ou ses enfants, ou ses terres, en recevra le centuple, cl il aura pour hritage la vie ternelle.

aut agros, propler

nomem meum, cenluplum

ac-

cipiet, et

vitam xternam possidebit.

30. Multiautemeruntprimi novissimi, et novissimi primi.

30. Vous aurez peut-tre de ta peine vous persuader que les pauvres pcheurs comme vous, puissent devenir les juges de ce qu'il y a de plus grand dans le mondemais plusieurs qui avaient t les premiers, seront les derniers, et plusieurs qui avaient t les derniers seront les premiers.

COMMENTARIA
Jsus sermones istos. Haec verba duobus modis posse videntur intelligi vel

Vers.

1. Cum consummasset
fecisset, vel

Galike lune fuisse

lil
f
|

cm bxc

cm hc

dixisset, ut

omnes

itaque non in Galilam, sed Gamigrare poluit. Prterqum qud Lucas dixit
;

in-

lerpretantur. Significaturautem parabola,quac extremo capite superiore exposita est.

ideo migravisse, utveniretin Jerusalem.c.

re
,

9,

51. Quain

quod Hilarius existimat non

in

Judam, sed

fines

Jud

Migravit a Galil^a. Hilarius

venisse Christum

legit,

in

Galilam
in

ne probabile quidem
sit

est. ria,

gensu contrario. Sed minime dubium

Vers.
1.

est

Christum

Qurilur ab interpretibus ulrm eadem

quai hic Mattho,

histo-

etqu

Marco,

c.

Venit

10, 1, et

in fines Jvdje/e, in fines

wem

non

in

Judam, sed

trans Jordain

nempe
imis
:

Jud,

Pcram

regionc Jricho, uli ex Marri c. lOdiscised e tamen non pervenit nisi post

festum Ta-

881

CUMMENTAKIA. CAP. XIX.

,

882

Luc

9, 51, et Joanne,

7, 1,

2, narratur.

'

trans

Jordanem vcnientibus abiEgyploin terram Cha-

Matthseo et Marco

eamdem omnes

narrari concedunt,

duobus evangelislis dubitatur, quia uterquc multa postea commmort, quse post hune Christi in Judaeam adventum fieri non potueruni. Ego de Luc
de
aliis
j

quemadmodm, c. 4, 15, exposuimus. 2. Et curavit eos ibi. Non significat omnes qui secuti fuerant, sed omnes qui a^grotabant, nec eos ipsos fortassis omnes sed eos tanlm, qui dinaan,

Yers.

non dubilo, quin eamdem narret bistoriam, primm

quia banc Christi in
fuisse constat,

,
j

gni crant, curalos fuisse

l

sicut c. 14, 14. Marcus, c. 10,

ibi

Judam profeclionem ultimam

id

1, scribit

Christum eos qui se secuti fuerant,

pnetermisit
;

do-

tum quia aliam post banc evangelist

Christus, c. 1C, 21, et c.

cuisse,

quod Mallhx'us
,

sed

quamvis

non narrant; tum quia

Marcus non dixisset

intelligi
,

ex Christi consuetudine poierat

47, 22, indicavil, dicens se ascensurum in Jrusalem,

qui vix sine doclrin miracula f-iciebat.

Con-

ibique passurum, quasi de proxim morte sua loqueretur. L.ucas

est

juugebat enim semper facta

eum verbis,
,

ut Chrysoslo-

autem de ultim etiam loquitur

Faclum
ejus, et

mus,

et

Euthymius adnotaverunt.
est,
in

autem dm complerentur

dies assumptionis

loi,

id

finibus Galilacic

et Jurfsei

noluit

ipse faciem

suam

firmavit, ut iret in Jrusalem.

Qud

enim ut

Galila:i, qui

se secuti fuerant, extra patriam

aut, ut auctor
,

commemoret, qu ante mirum videri non debel, cm passim videamus evangelistas rerum gestarum ordinem non lenere. De Joanne idem nonnulli
ergo multa postea idem Lucas
liane profeclionem facta fuerant,

suam egrederentur,

Imperfecti, homil.
,

52, indicavit, ne Judiei

ut calumniatores erant

di-

ccrent ipsum jactanti;c causa niagnam post se homi-

nuin inultiludinem traherc.

putanl

eamdem
c. 7,

bistoriam recilare,

quod ego persua-

Vers.
est

3.

Et accesserunt. Non
in loco ad

dere mihi non possum, primm, quia apud Joannem,

an eodem
;

salis expressum Christum accesserint Phari,

eodem

versuG, Cliristusdicit lempus suumnon|

si

est

tamen probabilius
apud Maillucum
ila

quia id narralionis corret

dm
jam

venisse; lue autem apud Matllueum contrarium

bis significavit,

seculio et
indicare.

apud Marcum videtur

et

instare

lempus passionis

sua;

Atque

Chrysoslomus

Tbeophylaclus

deinde quia apud Joannem, vers. 9 el 10, Christus dioitur solus in Judaeam ascendisse, cm Me dicantur

existiniant.

non solm
cula fuisse

discipuli, sed
;

multa etiam turba illum sede qu

ibi

Quacumque ex causa. Non dixerunt an liceat uxorem dimiltere aliqu ex causa sed quacumque es
,

pos'.reni, quia profeclio illa,

causa. Nain aliqu de causa licere non dubilabant

i:t

loquitur Joannes, ultima non fuit,

c. 11, 7, dicat

cm

ideai

postea,

Origencs tractalu

in

Matthaeum

7,

Ilieronym. et Beda

Christum ut Lazarum suscitarel, inJu-

observaverunt. Dubitatur quibusdam, qu occasio-

dieam iterm venisse.

ne banc Pharhi quacstionem proposuerint. Nonnulli

Ililarius,

Et
non

venit

in

fines Jud.ee.

ut paul ante

occasionem fuisse putant, qud Christus,

dixisset
:

c.

11
,

13,

diximus, exislimat Christum in Judaeam ingressum

fuisse
;

Prophtie

et

lex usque

ad Joannem

quasi

sed ad solos Jadaeae et Galike fines per-

legem jam abrogalam

risaei

significaret,

voluerunlquc Pha-

venisse; idemque Chiysoslonius et Euthymius arbitrautur.

experiri

num

id,

dm

ad qn&slionfri fesponde-

Quidam

contrario prias Ilierosolymam veex.

rel, falerctur.

Haec causa et nimis remota, cl parnv

;

nisse putanl, deinde

et GaliLeie rediissc
;

Hierosolym in fines Judae

probahili

propria mihi videtur

dixerat, et quia
Iege quaestiones
,

et quia

jamdi Christus

id prre-

null, ulmilii videtur,

ut id experirenlur, niultas

alias

de

ratione,

cm

ila

jam narret

evangelisla, ut non obin

proponere

poluerunl. Theophylact.
,

scure dclare!

venisse, nuilasque

eum ex Galila: eum turbas

fines

Judaeae reel

banc qmestionis causani reddit

32, dixisset
miseril
:

qud Christus

c.

secutos esse. Venit er-

Ego autem

dico vobis, quia ornais qui di,

go

in fines

Judx', ut Hierosolymamveniret; sed fecit

evangelisla ejus loci menlionem, ut circumslantiam

loci ubi

uxorem suam, excepta fornieationis causa facit eam mcliari et qui dimissum duxerit mcliatur. Au,
,

miraculum quod narralurus erat faclum

;

i'uc-

ctor Imperlecti, boni. 52, quia

homines carnales erant,

,

rat explicaret

et curavit,

inquit, cos ibi.

,

de nupliis eos inlcrrogsse

letudinarii sunt,

quemadmodm

qui va-

Trans Jordanem. Ulraque

non
Irans, sed cilra

et Judcea, et Galihca

Jordanem erat; sed

dicitur esse

babile etiam est

semper loquunlur de medicin. Proquod aiii dicunt, forlass eam quaeilla

befnaculorum, ade ut Capharnaum et Galikeam non amplis rediturus omnin reliqueril mense augusto , paucis post Iransliguralioncm diehus alque in confiniis GaliUeae et Jud;Cie prdicavcrit usque ad festum Tahernaculor'Mn, quod circa 19 septembris eo anno clbrai um fuisse existimat Petzonius. Post feslum Tabernaculorum urbem Ilierosolymam adiit, ubi multa eum Juda is disseruit, qu;e Joanne rel'eruntur in Pcrdsam postea se recepit. Non enim vita illius in tuto erat Hicrosoly mse, neque in Judne, neque in Galike, ubi erat Herodes Anlipas , qui Sephoris Galilaese in urbe bnbilabal. Quare in Perseamse contulit, ubi nondm Evangeliuin annunlialum fuerat;sed pris quasi iler agendo in Galikeie et Jud;eaj (inibus ea fecit el dixit qu:c Luc, cap. 9, v. 51, ad caput usque 14, proscquiUir, quoeque suis locis exponenlur. INunc se,

stionem fuisse tuncinter Judos agitatam, ut

etiam'

riem narrationis Malthsei retexamus. Ilaque post festum Tabernaculorum cm in ejus necein Judae conjurassent, ultra Jordanem se recepit versus Belbabara, non procul Jricho , ubi Joannes baplizaverat per duos menscs usque ad festum Encseniorum, ibi commoratus ad finem usque novembris. UincJoaunes, cap. 10, 40 docet eum abiisse iterm trans Jordanem,

qud jam ante esset profeetus non enim in Jud moratus est. In Peraam ilaque secutje sunt eu ture.c
;

Vers. 3. Si licet iiomini dimittere uxoreji suam, etc. Christi responsio matrimonii leges ad primam su institutionem revocat. Deus enim uni viro unam desliuavit uxorem, non plures; is ade indissolubilem inter eos societatem constituit.

, ,

IN
erat,

MATTH^UM
,

884

quam eadem de causa

Iicerel

Christo pioposuerunt
c.

quasi spontvictum 6UCCumbere. Adduxerat hune lo

utrm
enim

tribulumdareCsari,
alias

22, 17. So'erU

alio

tempore

urgere qustiones. Digna

cum,ul probaret non licere; respondebatnihil hinccolligi posse, qud non idem posset concludi de omnibus
animalibus, quse initio non
nisi

etiam Pharisa'Orum ingenio conjectura est, propterea

eos hanc
suisse,
esset.

maselfemina

facta sunt.

potis

qiuestionem

qum

aliam

propo-

Hanc responsionem bellus

refutari

ille

minister exislimabat

qud cm omnes atlingeret,

invidice plena

non posse

e nimirm
castitatis

impudention

pro-

gressi sunt, ut
4.

non solm
;

volum

sed ipsam

Vers.

Non

legistis.

Respondet hristus ex-

etiam castitatem tollanl

nec un contenti uxore pluillis,

probrans

iilis legis,

cujus se scienti jartaliant, ignn-

res habere volunt. Paria

fecerunt.

ut merebantur, uxores
,

rantiam, ut

c. 12, 3, 5,

etiam fecerat, ibique Euthyscribit

Scio enim eas aliquando disputasse

et

ut

mius observavil. Marcus

gsse
:

Gbrisium eos interroAugustinus,

audio, quxstionem

ad

ministros relulisse,

an uni
salis

Quid

vobis prcepit

Moyses? quod vidclur liuic

lib.

etiam uxori liceret plures

habere viros. Ergo

loco esse conlrarium. Respondet

Christianis esse dbet Cliristum hoc

fuisse, ut necessarium
in aliis

argumento usum

de Consensuevangelistarum,
Chrisli
,

c.

62,

Marcumnon verha
et

credatur; prseterqum qud

sed voluntalem exprimere voluisse. Credibilc

,

generibus animantium non constat

,

unum

tan-

etiam est ulrumque, et quod Matlhrcus

quod Mar-

tm marem
disse.

cus narrt, Cliristum dixisse, sed pris interrogsse

Pharisaeos
:

unamque feminam Deum initio condiPotestaliquisobjicere idem argumentum valere

probelur ne moriu quideni priore uxore

Quid

vobis prcepit Mot/ses

eos ver re-

posse, ut

spondisse

Moysem
:

permisisse uxorem libell repudii

aliam ducere licere.

Respondeo ide non valere

dato dimittere. Tune subjecisse Cliristum, quod Mat-

quia prima et secunda una reputantur, quia una item

thus
ab

scribit
,

Non
,

legistis,
et

quod, qui
fecit

fecil
,

Iwminem
Deinde

caro

est.

initio

mascnlum

feminam

eos

etc.

Vers.
lur.

5.

Et dixit

Deus

de eo enim loqueba-

Pharisseos iterm
vers. 7
:

objecisse,

quod

ait

Maith;rus,

Dubitat Hilarius

Quid ergo Moyses mandavil dare libellum re-

dixisse,

quomod hristus dical hoc Deum cm non Deus, sed Adamns dixerit, Gene9. 2,
lib.

pudii, et dimittere?

Non respondet hristus ad qua>

aut Moyses. cujus Pharisa
,

24. Respondenl Augustinus,

9 de Genesi ad

lit-

stionem directe; sed producens Scriptural testimo-

teram

c.

19, et Theophylactus, et Eiithymius in

Com-

nium

facit

ut

Deus

mentariis,

Adamum, tanqum prophetam

dixisse
,

Spiritu

doctrinam glorios seclabanlur

pro se

lacil

respon-

Dei

hoc

Deumque

ore

ipsius

loculum

deant, ut Chrysostomus ot Euthymiusanimadvertunt,

illud

fuisse.

etiam notantes, ex

faclis et

ex verbis Dei
factis,

Cliri-

Propter hoc dimittet homo. Hominem posuit Latinus pro viro, sicut Grx.cus&rtfUTrospro &sp,

stum ad qustionem respondisse; ex

cit
:

cm
,

di-

quem-

Non
et
:

legistis

quia qui
fecil

fecit

Iwminem ab

initio

ma-

admodm
babilis

et infra,

vctsu 10.
et

sculum
versu 5
et

feminam
dixit
:

eos? ex verbis,

cm

dicit

Patrem et matrem. Admirabilis est,

Hugonis
et

minime proesse put;int,

et

Et
et

Propter hoc relinquet homo patrem

quorumdam recentium auctorum

et
divi Auguslini

malrem,

adkrebit xxori suce.

,

interpretatio,

quam

Qui fecit

noifox;, id est, crealor.

sensum esse
trem,
propter
et

Propter hoc relinquet homo patrem

uxori

ma-

Masculum et feminam fecit

loco est
,

eos.

Qu:rrendum hoc
sit.

adheerebit
et

su

id

est,

cum omnibus

in

quo

hujtis

argument! vis posita

Qui

patrem

matrem conjugium

poterit copulare.

dam insexu

silam esse volunt, quasi ex diversosexu

Quomod enim
eiiamsi idem

virp:itrem

hristus argumentetur non debere

unum virum

nisi

de solo enim viro

sit

suum in uxorem acciperet? sermonem esse manifestum est,

intelet

unam habere uxorem, qud

hus imperfectis parlibus
bit,
,

ex utroque, quasi ex dua-

de uxore per consequentiam

:

ut Plato
fit.

quodam
c.

loco scri-

ligendum.

Alii

interprelantur

Relinquet patrem,

unus perfectus homo

lib.

Quam

interpretalionem
22, seculus vi-

adheerebit uxori su, id est,

bit,

magis uxorem suam ama;

D. Augustinus,
detur.

14 de Civitate,

qum patrem
;

et

matrem

sicut lib. 3Esdr:e, c. 4,

Omnes
Si

alii

interprtes non in sexu, sed in nu,

23, dicitur

sed

etsi

hoc fortass verum est, non est

;

mro vim esse putant

tetur
:

quasi hristus

ita

argumen-

ad locum accommodatum
coiiahilalione et

ubi

non de amore, sed de

Deus voluisset unum virum plures habere

de matrimonii vinculo agilur. Itnque

:

uxores, non
fecisset. lia
fecti,

unam tantm
,

sed plures ferainas initio

sensum esse arbitror

id est
,

Relinquet patrem

et

matrem
habitet,

Chrysostomus
,

Hieronym., auctor Imper

,

discedet parenlibus, ut

cum uxore

Beda

Theophylactus

Eulhym., Strabus. Vidi

ministro de

quemadmodm
liberi

usus ipse iuterprelatur. Soient enim

ego aliquando quodam

Calviuistarum
,

usque ad nuptias cum parenlibus habitare, post

hc quaestione compositum librum

sed

an liccret

unum
,

nuplias parentum

virum plures uxores, non unam qu'idem post aliam

uxor virum sequi

Esilne, c. 4, 20,

eodem tempore habere,

in

erat

autem scriplus per

domo discedere, et vir uxorem quemadmodm eodem libro 3 dictum est Homo patrem suum re, ;
:

dialogum,

quo, qui non

,

licere dicebat, ita defen-

linquit, qui nutrivit illum, et

suam regionem,

et

ad mu-

debat causara

ut facile

eum

appareret pra:varicari
; ,

et

lierem se conjungit.

Vers. 5. in carne una Or. in carnem unam; io Hebnco Et erunt in carnem unam ; Septuaginta addiderunt, duo, et sensus ipse id exigil;
:

Et erunt duo

nam dictum
ribus.
inlclligunt.

El adhrebit uxori su, non uxoerat Hebri sp camis iiomine totum hominem
:

, ,

885

COMMENTARIA. CAP.
adiijErebit uxori su*:. MonuitClirysost. tria hoc

XIX.
prcepii,

886
Moyses? Haec quseslio ex
facile solvitur.
iis

Et

Quid vobis

qu;u

loco esse,

qu magnam vim habeant

et

primm

relinid

paul supra dixinius,

Primm enim Moysem

quere patrem,
est
,

matrem; secundum adhaerere,

con.jungi
,

credibile est Christum inlenogsse eos quid de e re

non quoquo modo

sed

penits adglu-

Moyses pra'ccpissel
permisisse

illos

ver respondisse
;

tinari uxori suse,

hocenim

Latine est adhaerere,

;

Cra>
in

uxorem dimittere
et

tune Christum nialri'

c xoJQ^vat, Hebraie pXT

carne un.
|

lertium

Et enmt duo

monii originem explicsse,

Scriplime testimonium
;

produxisse, ut probant non esse dimitteiidam

,

iterm

Et erunt duo in carne una sis cfKd t*tn, in unam, Hebr., ad camem unam, id est, ut sinl una
caro, ut explicalur versu sequenti
factus esse dicilur
,

camem
7,

Pharisacos objecisse

quomod Moyses mandasse! uxo,

rem

dimittere,
ut

utenies mandandi

non permitiendi
sed permit-

sicut

Genesis 2,

verbo,

argumentationi vim adjiccrenl; Christum

,

Adam

in
:

animam viventem,
sEdiftcavit
in

idcst,

ver respondisse
iendi

non jam pracipiendi

ad duriliem cordis

boino vivens

et

versu 22

Dominus Deus
una

usum

verbo.;

vestri permisit

costamquamtulerat de Adam
mulier.

mulierem, id est,utesset

vobis Moyses.

Aique hoc modo nulla inler evangelistas

Quomod aulem
et in

vir et mulier dicantur

dissensio est.

esse caro, de eo disputatur. Hieron. et Beda, ut D. Th.

Vers.

8.

Ad

duritiem cordis vestri permisit

;

Commenlariis ad hune locum inlerprelatur, ad liberos referunt qui: ex viro et uxore

in

Calen

vobis Moyses. Corrigil Christus Pharisaeorumvcrbum

illi

dixerant, mandavit; Christus

vel

dicit,

permisit.

Ex

genitus

filius

una utriusque communis

,

est caro.

Alii

quo

uno loco,

si

alii

non essent, Calvinislarum

ad corporum conjunclionem
lus
1

quemadmodm
,

D. Pau-

error confuiaretur, qui in Deo nullam permissioncm

ad Cor. 6, 16, videlur interpretari

qui adhret

agnoscunt

et

theologorum distinclionem inler volun-

merelrici,

unum

corpus

efficilur. Alii

ad amorem mu,

tatem Dei absolutam et permiltentem riderc soient.

tr.um
viri

de quo D. Paulus ad Ephesios 5

,

28

ha

et

Nam quod
divino

hoc loco Moyses permisisse dicitur

;

Deus
ex
potis

debent diligere uxores suas

diligil,

ut corpora sua. Qui

utique permisit

niliil

enim Moyses agehat

ergo
dixit

nisi

uxorem suam

seipsum
in

diligit. Alii

ad potestalem
in

pra)cepto.

Cur

Moysem

quam
Alii

vir in

uxorem, uxor

virum habet, tanqum

1

propriamcarnem, ut D. Paul,

adCorinlh

7, 4, dicit.
,

sententiam maxime probo unam , quorum ego carnem esse interprelantur esse unum hominem car;

qumDeuni permisisse, cm contrario, versu fi, non Moysem neque Adamum sed Deum dixisse dixerit Propter hoc relinquet homo patrem et matrem.
,
:

Respondeo voluisse Christum

sioni
licere

et

argumentoctrespon-

nern enim ab Hebraeis pro loto homine poni

est.

notum

vim adaugere; ideo, cm argumentabaur non

Significat ergo Christus

,

virum
,

et

uxorem non

unum uxorem veluli corpus, virum veluti spirilum et animam esse. Itaque non magis debere virum ab uxore, qum animam corpore
duos esse domines
sed

uxorem dimittere, non dixit aut Adamum aut Moysem, sed Deum dixisse Propter hoc relinquet homo patrem et matrem ; quamvis ea verba et Adamus procm aulem renunliaverit et Moyses scripserit
: ,
:

spara ri.

spondet
6.

Vers.
id est,

Itaque am non sunt duo, sed una caro,

Deum,
qui
ita

Pharisorum argumenlo non vult dicere sed Moysem permisisse; quanqum Deus
lia intelligeudi

non jam duo sunt Domines, sed unus.

quos Deus conjunxit, sed quod Deus conjunxit,

eliam permiscrat.

sunt multi auctores,

si-

QUOD EUGO DEUS CONJUNXIT, HOMO NON SEPARET. Non

dixit,

hune locum interprelantur, quasi Christus

non
,

gnificaverit
et quasi

ut

non tanqum de duobus, sed lani|um de uno cor,

Deum

Deum quem
,

sed
ipse

Moysem hoc
citaverat
,

permisisse
,

Moysi

queni

pore loqueretur

quia paul anle dixerat

Itaque

jam

citaverant Pharisi

opponere voluerit, ut Hieron.,

Mullae

non sunt duo, sed una caro. Notavit D. Chrysostomus Christum ex lege nalurali et divin mairimonii vin-

Beda

Strabus, D.

Thomas, Hugo.
Prima
,

hoc loco

quajstiones sunt.

quibus de causis in veleri

4,

culum probavisse. Naluralis

Deus uni viro unam
verbis
ret
,

consistit in

facto

qud
in

lege

uxorem dimitlere
sic

licuerit. Tertull.

adverss

feceril

mulierem; divina
ut

Marcionem libro, non

existimat licuisse
:

nisi

quibus
et

Deus
,

praeeepit

homo

relinque-

ob fornicationcm ut nunc enim interpreialur quod in

,
:

patrem

matrem
ait

et adluvreret uxori suai, qui-

Deuteronomio,

c.

24, 1, scriptumest
et

Si acceperit ho-

bus verbis videtur Deus uxorem viro inseparabiliter

copulsse, ut
Sapiens, Proverbiorum 19
parenlibus
,

mo uxorem,

elhabuerileam,

non inveneril graliam ante

id est, propter

14

Do-

oculos ejus propter aliquam fditatem,

mus

et

diviti dantvr

Domino autem

fornicationem

hoc tantm interesse, qud luncdimisOrigen., Chrys. hoc loco, etomnesalii

propri uxor prudens.

s propter fornicalionem uxore aliam duccre licebat

Vers.

7.

Quid
non
dicit

ergo Moses mandavit. Marcus,

Pharisos respondisse Moysem

modo non
tionem
:

licet.

cap. 10, 4,

auctores, quos legisse memini,

non solm ob fornica-

mandasse, sed permisisse.

dicit

contrario ver Matthaeus

sed mullis etiam

aliis

de causis licuisse pulanl ;

Christum dixisse Moysem non mandasse, sed

;

idque est mult

quia,
si

meo

judicio probabilius.

Primm,
Pha-

permisisse

Marcus autem

scribit dixisse

Christum

ob solam fornicationem

licuisset, nullus

Vers. 7 et 8. Christus Dominus apert distinguit illi confundebant. Repuaio conditionern necessariam praescripsit Deus per Moysen, non illud praecepit. Et ad duritiam cordis vestri , neque Adamo
qu;n
,

neque patriarchis
illa

illud permisit divortium. Saep vox prcepit,&n.lmandavil, pcrmissionemtantummod

siguilicat.

861
risseorum quoestioni locus fuisset; nimis
denter interrogssent
,

IN

MATTHiEUM
Alii

888
;

enim impucausa

non lanqum minus bonum

,

sed tanqum minus

an qucumque ex causa uxosi

malum

ila ut

peccarent quidem uxorem dimillendo,

rem
cau6

dimiltere liceret;

sol

fornicationis

sed non punirenlur.

Utrumque probabile
:

est

et

hcuisset.

Cm autem
;

interrogent, an

qucumque ex

bonos utraque opinio auctores habet

Imperfccti,
lib.

prior auctorem

liceat

liaud

dubium

est quin certi sint niultis

et

D.

Thom.

posterior Tertullianum,

de causis
sponso
:

licere. Id

eliam intelligitur ex Christi reut voluerit Mosis permisli-

sic

enim respondit
nisi

de Monogami, Origenem, traclatu 7 in MatIhacum, Chromatium in Commentariis in c. Matin. 5,

Ilieronym.
loco
;
,

sionem restringere, ut cm ante mullis de causis

ceret,

Bcdam, Eulhym.
mal inlelligendo

et

Theophylaclum hoc
Mihi
et

jam non

ob fornicationem

liceat.

Probatur
dicit
:

nisi

fallor.

durum

vi-

etiam ex verbis Deuleronomii.

Cm enim

Si

delur diclu Judaeos post tam

Dei

amplam,

luculeniam

non

inveneril graliam anle oculos ejus propler aliquam

,

permissioncm dimittendis uxoribus peccavisse;

fdilalem

scribet libellum repudii, et dabit in

manu
est

il-

pneserlirn
satis
set,

cm, antequm

Christus explicaret, non

lius, et dimillct

eam de domo

su,

perspicuum

non

ex verbis Deuleronomii compertum esse pos-

loqui de fornicatione, propler quant non dimttebatur

ulrm permissio an

pracceplum

esset;

et

ut

uxor

sed lapidabalur. Deindc quia in libcllo repudii

conslaret esse

permissionem, cert non conslabat

,

significabatur

muliercm adultcrium non commisisse

lanqum rem malam permitli

quod

salis esse vide-

e enim potissimm de causa jussus est dari, ut raulieris

batur; ut, qui euterenlur, culp vacarent.

,

Quod

bonos salvus

esset, possetque alteri viro, si vel-

let

nubere.

Non ergo ob fornicationem lanlm,

Lyranus
in

sed

aulem ex hoc loco objici potest quod Christus dicat ad duriliem cordis eorum hoc fuisse permissum
,

alias

etiam ob causas dimttebatur. Qure autem causa?

facile

etiam solvi potest

potuit

enim propler duri-

fuerint incertum.

commcnlariis
:

in c.

24

liem cordis permitli,

ila

lamcn, ut peccalum esse

Deuteronomiiduas
propter

rcitt opinioncs

alterani, licuissc

dosinerct. Tertia qua:stio est, quibus caeremoniis et

omnem rem

turpem

ut propler conlagiosos

caulionibus libellus repudii dari solcret.

Ab

Hebraeis

morbos, vel aliquid simile, quod matrimoiiii conjunctionem praecessisset

:

deeem

recilanlur.
,

Prima erat

ut uxor

nusqum
in

alteram, licuisse etiam ob

,

om-

discederet

nisi

volente marilo

hoc enim ipsum

nes causas matrimonio contrarias

nio supervcnissent
,

eliamsi matrimo-

libello repudii
,

exprimebatur. Secunda erat, ut libel,

ul

si

mulier venefica esset, aut

et
:

liberorum interfectrix, quod

Origcncs Iraclatu 7 in

Malihum
slio est,

videlur approbare

quamvis de loge evan-

gelic potis

qum Mosaic

loquatur. Secunda qua>

fuerit

lus quemadmodm dicitur in Deuleronomio in manu uxoris iraderetur. Terlia erat, ut scriberentur, ut minimum, nomina duorum testium. Quarta, ut exprimerenlur trs generationes viri et trs ma,

quo sensu Judis permissum

uxorem

liens

ut

paul post ex

libelli

forma

inlclligciur.
,

dimiltere, an ila, ut dimillendo non peccarent; anila

ut peccarent

Quinta, ul scriberetur libellus

tinctis
,

litteris

rolundis

dis-

quidem, sed loge non punirenlur. Nota-

alquc perspicuis

ila

ut una aliam non at-

vil insignis theologus D.

Thomas quatuor modis

et

per-

tingeret, ne
ut si

quod

scriplurae vitium irreperet. Sexta,

in

mitli aliquid

aut quod bonuin est, sed non pracce,

inler

scribendum aliqua atramenti gullula

libellus

ptum, ut vendere omnia

dare pauperibus permis:

charlam deciderel,
ret,

auctoritatem

non babe-

sum

esse dicitur, quia

aut quia minus

bonum est, ei non imperalum bonum est, cujus majus bonuin non
matrimonium esse perest

aliusque denu scriberetur. Seplima ut in libello

uullum rasur vesligium

esset
tior.
vilii.

appareret,

ne suspeelus

esl praeceptum; sicul dicitur

Oclava, ut charta longior esset,

qum

la-

missum, quia
praecepta
sicut
:

virginitas, quae

majus
;

bonum non est

quia,

Nona, ut omnes testes qui adorant, suum quis:

aul quia
dicilur

malum

esl

sed non impedilur

;

que sigillum adhiberent. Dcima, utmaritus diceret

Accipe libellum repudii,
et

Deus

omnia pecca la permi Itre

:

eslo

me

objecta,

et

cui-

cm impedirc possit, impediie non vult malum quidem est, sed lege non punilur, misil Deus Judaeis cum alienigenis usuram
quia non slatuit in lege adverss eos, qui

aut quia
sicut per-

cumque

viro
:

erat haec

permissa. Forma aulem libelli repudii Ego Rabbi N, (Mus Rabbi N, jilii Rabin

exercere,

jilii

Rabbi

die

prima mensis secundi anni

et

eam

exer-

creaiione mundi, in

lali loco,

ex animimei consensu,

crent
citur,

ullam

pnam.

Alio etiam
sit
, ,

quod, cin malum

modo permitli didum ab eo, qui dispenpermillilur

,

sine ull coaclione repudiavi

N,
et

filium Rid)bi IV,

fdii

Rabbi N,

jid

Rabbi N,

et

dedi
,

Mi

libellum repudii in

sante potestatem habet

esse
desinit,

fieri

malum
Ose
1,

manu,
til

scltedam abscissionis

signaculum diiisionis,
(jubeumque
vtit
,

qucmadmodm permissum
fornicationis suscipere,
,

fuit

sit

me

objecta

et

abeat

et et

propbet

filios

Ose

2.

nemo

possit

Mi

prohibere juxla conslituliones Moijsi,

Quidam ergo uxorem dimiltere aut hoc poslremo modo; aut tanqum minus bonum exislimant permis

Isral.

Vers.
!

9.

Dico autem vobis.

solis

Marcus,

10, 10,

sum

fuisse Judaeis certis

de causis uxores dimiltere.

scribil

hoc Chrislum

discipulis

dixisse,

cm

Vers. 9. Nisi ob fornicatjonem , aut gravius aliud crimen. Moecuatur , quod videlur ad novam legem perlincre, et revocare matrimonium ad primant nam si in veteri lege licebat pluies su inslitulionem
:

Adulterium uxoris divortium excusare potest, sed se quamcmi ambo etlicit lgitimas ptias cundas nuptias non efiicit lgitimas, quamdiu amb<
,

ducere uxores, priori reteni, cur ncu etiam dimiss.?

Nisi ob conjuges vivunt. Quamobrem exceptio illa quod fornicationem ad divortium omnin perlinel immdiate prxccdit, non ad integram proposilionem,
:

889
se

COMMENTARIA. CAP. XIX.

890
,

Respondct Euthymius, jam donniin recepissent. quod probabile videtur, bis boc dixisse Chrislum

adbibita profecl missel

esset, aliam ducere
2, et
ulla

si

cm'c de causa dimissa

Ide
lib.

licei'ttt.

Evaristus

epistol

primm omnibus
ficat;

in

connniinc, ul Mattbseus
discipulis donii,
et

sigm-

Clemens Alexandrinus,

2 Stromatum, sine
7 in

deinde
siiiiile

prmtim
,

quidein
,

exceplione docenl, et Origenes, traclatu

illos

vero

esl

quod

Matllueus
:

rasa 10

ait,

Matthaeuin, episcopos

qui suo tempore permitle-

dixisse GhrislO discipulos

Si

ita est

causa Iwminis

cum
sicut

bant, lanqum rerum ecclesiaslicarum imperilos reprohendit.

Sic sentit Chrysost.
,

uxore, non expdit nubere, non publie corani omni-

homil.

in

Matthaeum

bus; sed

privalim et

secrelo in loeo dixisse,

17, et Ilieronym.

boc loco
I

et in

Epilapbio Fabio-

psopouere solebanl separatn, cm aliquid de ejus

concionibus
dubitabant.
discipulis Christus

ke, el Innocentius

in Epistol

ad Exuperium o-

Tune ergo inlerrogatus eadem verba ileravit, quamvis

,

losanuni episcopum, c. 4, et D. Augustinus duobus

de bc re scriptis
Pollenlium
!

libris
,

de adulterinis Conjugiis ad
lib.

Matllueus non narret

narrai Malllmis,
est,

addiditquc

quod de eunuebis
bic locus

et Isidorus

2 de

Ofliciis, c.
,

19

et

taeet

Mareus.

Diflicilis

Beda, inelior auctor quni Remigius

riis in c.

in

Commentasi

et

niagnani nobis

cum

haereticis

controversise

10 Marci. Sic jam olim defmivit concilium

inaleriain pramuil.

Summa

qinestionis est, an

quod
j I

Milevitanum, canone 17, et concilium Al'ricanum,

hc.Christus dicit licere fornicationis causa

dimiltere, ita inlelligendum
s'il ,

uxorem
,

tamen diversum

est,

canone G9
,

et Forojuliense, ca-

ut cl dimittens

et

none

10, et

Nannetense

canone

10. Itaque dcrta

dimissa possil secundas inire nuplias. Trs de

opiniones invenio
:

lic re

illa concilii

Eliberini et Aurelianensis,

qu

in conlra-

prima
,

est ulrique licere

;

et diin

riam parteni adduximus, aul apocrypba sunt, el spuria,

miltenli et dhnissse

et

innocenli et sonti

quo

aul

ita

inlelligenda, ut marilo, qui

obadullerium

errore non solm Lutlierani et Calviniste sed sciptores eliam quidam Calbolici versanlur. Secuuda
est innocenli licere
,

uxorem
vivcnle
eral
, ,

dimisit,

liceal altrant ducere,

non quidem
:

sed mortu priore. Dicet aliquis

id

Quid opus
esset

reo non licere

quemadmodin
Lcgimus

ut
illi

permitleretur

cm dubium non
id

ex Calviistis nonnulli alicrum haeresim temprantes

dixerunl, ut minus ipsi hceretici viderenlur.

quin

liceret?

Respondeo

expressul fuisse

ad deelarandam differentiam inter marilum cl uxorem

nonnullcs auctores veteres

Terlullianuni
,

in

e fuisse sentenli,

adulteram

qua; loco peenitenti jubcbalur aliquando

lib.

4 contra Marcionem, Ambrostum,

eliam marilo morluo nuptiis abstinere; ne quis

ergo
|

aul

ut ego arbitrer,

Remigum
Corin.,
c-

in

Commenlai iis
et illos, et

in

idem de marito
si

inlelligeret

explicalum est,

priorein Epislolam ad

7; nain eos coni-

ut marilus,

vellet

aliam duceret; sed inlelligen-

menlarios Ambrosii non esse, qui

brosii legit scripta, dubilare

Am,

dum
||

ex

communi

lege ecclesiastic,
,

mortu priore.

non

polest. Scribit etiam

oetale catbolicos an

Pryjterea ex e ralione est, aut nibil probalur

,

qu boc loco Christus u^us

aul baec sentenli probalur;
plures, sed

Origenes boc loco quosdam su

lislites

permisisse
,

iis

quorum uxores adulterium adducerent

alias,

primm argumentatur Deum non

tanlm feminam uni fecisse
bere plures babere
,

unam

misissent

ut

iilis

diiuissis,

idemque
fi-

viro, inde colligil

non de-

in concilie Eliberino
deliter rcital, 31
cilio
I
,

concessum
q. 1
,

fuit, si

Gratianus

id est,

unam

dimiltere, el aliam

c.

Si qua mulier, et in conj

ducere
eliam
j

qmc

ratio

idem omnin valet, ut probetur

uxore
dimissa aliam

Aurelianensi
est,

c.

10. Tertia est,

quam semper
\

propier

fornicationem
;

Ecdesia secula
est nostro

et ullimo Tridenlino concilio ita

,

ducere non licere missa

sit,

nec enim refert qu de causa dialiam non ducendi

tempore conlirmata
,

ut nemini
ita

jam catboj

cm eadem semper
quia Christus non

lico dubilare liceat

Cbrislum

permisisse adulte|

causa maneat, qud uni viro una tantm femina facta

I

ram uxorem
viro
,

dimiltere, ut nec uxori liceat

alii
,

nubere

sit.

Praeicrca

solm multas

illas

neque viro aliam uxorem ducere

ulerque.

quamdi
|

causas, quibus Judaei uxores dimittebant, ad

vixerit

Quam

ego senlentiam non solm

,

nicalionem revocavit
nin sustulit,

sed eliam libellum

nisi

unam forrepudii om-

propier

Ecclesi

defmilionem
;

quie

sola

bomini

quem non

propter Judacorum duri-

christiano satis esse dbet

sed etiam propier argu-

tiem concessum fuisse

inter Christianos

dicit.

Posl Christum aulem

est libellum re-

menlorum, quibus probari

potest,

niomenla ade ve-

nunqum audilum

ram
res,

judico, ut mirari salis non possitn inventes esse

pudii

dalum

fuisse.

Alqui idem erat libellum repudii

qui aliter senserint.

plures,

Primm bxc

sententia anliqtiio-

dare, et possc virum

alii

aliam uxorem ducere, uxorem

meliores babet auclores. In canone 47

et generaliter

viro nubere; ergo

banc iterm uxorem ducendi,

libello repudii
aliac

Aposlolorum absolut
ris,

excommunicatuquie

et iterm
sustulit
salis
si

nubendi potestalem sublato

qui uxore dimissa aliam duxerit non adbibita ex,

Cbrislus,

qme una

ratio,

si

deessent,

ceplione

niai

fornicationis

causa dimisisset

superque banc senienliam corroboraret. Deinde

alii

dimissic ob fornicationem uxori

viro nubere

qu repudium

novurn matrimoniuni compleclilur. Christus Dominus quai apud Judos invaluerat duplicem consucludinem condemnat, unam repudiandi uxorem qucumque ex causa; banc vero licenliam
et

qui dimiserit
et

riorem hoc loco

,

uxorem suam (acit eam mchan ; posteQuicumque dimiserit uxorem suam,

:

ad adulterium restringit, et accurata ejus responsio id exigebal, ut exceptio fornicationis ad ipsum repudium pertinerct. Alleram quoque consuetudinem novi ineundi malrimonii damnt priorem , c. 5 Omnis
;
:

aliam duxerit, mcliulur , el qui dimissam duxerit, mclialur qud prius matrimoniuni adbuc perstet , nec divorlio solvalur quoad vinculum malrimonii , sed lantm quoad tborum seu cohabilationem. Idem docet Marci . 10, el Lucas c. 16.
,

,,

891
liceret,
ris

IN

MATTHiSUM
eam
duoeret,

892

sequeretur, quod absurdissimum est, melio-

mcharetur
nubere
hir.c
;

ut signiflearet nec dimissa;

esse condilionis nuilierem, quae ob adulterium,

licere alteri viro

neque

alteri viro
esl,

uxorem

quant quae ob

morbum, aulaliqu
sil
,

ali

de causa
vivenlc

citra

eam ducere. Ad
leat

dubitandum non

quin opor-

culpam dimissa

cm

adultra:

adliuc

bunc locum ex

aliis

Scriplurae locis, in quihusde

prire inarilo alias nuplias iuire liceret,

liceret.

alteri

non

edem
ut

re agitur, explicare; in aliis

autem

locis

sem-

Deinde dubium non est quin propterea Chri-

per absolut dicilur non licere uxori dimissne nubere,

stus conci sseril

uxorcm adulterain dimiuere, ne co-

apud eumdem Mallh.-eum supra,

vobis, quia

c. 5,

52

Ego auqui
il-

gerentur maiti
agerc,

cum

adultra doloris plenam vitam

tem dico

quicumque dimiserit uxorem suam,

dissel, ut

cm uxor ipsa indignam se adullerando reddicum e marilus habilarcl; ha:c autem ratio
inarilo aliain

excepta fornicationis causa, facit

itimissam duxerit
lud
,

eam

mcliari,

et

adultrai

quo loco probabimus

non e usque pcrlincl, ut

licere possit; salis

uxorcm ducere

verbum, qui dimissam duxerit,

adultrt, sine ex-

enim

est, ut liceat piiore liberari.

ceptionc inlelligendum esse. Pneiere

Ilaque,

quod

lueretici soient objieerc, nihil Clirislum

Mardis, et Lucas banc ipsam narrantes bisloriam sine ull exceptione dixerunl

marilis concessisse, si
diniitterc concessit,

non

aliter

uxores adulleras

ineptum

esl, et

qum ut sine uxore manerent, bominum pluris carnein qum honoa'.slimaniium. Yiri

quicumque dimissam duxerit mcbari. Marcusc. 10, 11 Quicumque dimiserit uxorem suam, et aliam duxerit, adulterium commiliit super
,
:

rein viia:que tranquillilalem

enim

eam, ubi non potest excogilari

lliams exceperit fomicaiionem
I

alia

causa, cur Mat-

boni

|iro

inagno ducunt benefieio,

qud

sibi liceat
;

Mardis ver non ex-

ni;d carere uxore,

quamvisaliam ducere non liceat im boc ipsum, qud non liceat alleram ducere qui
,

ceperil, nisi quia

licere

Mallhams

voluit explicare aliquando

si

uxorem dimiltere,

nimirm adultra

sit;

Iirudentiores sunl beneficii loco babenl

queinadino-

Maicus autem docere voluit nunqum

licere aliam

dm
mare

qui naulagium semel fecei uni, quod sibi ileiin

uxorem ducere; etiamsi

missa
sit.

prior propter adulterium di-

lentare non liceat. Majus

,

bonum

est

non possc

Illud

eliam

in

verbis Marci

observalionc

uxorem invenire qum invenire aliquam bonam possc. Malam autem non invenire non poiest, nisi
nialain

dignum

est,

qud dical adulterium commitlit super eam,

id esl, conlra

eam; hebraismus enim

,

est, quia TJ

qui

uxorem ducere non

potest.

llla

cliain ralio,
si

quam

ulrumque
Marcus

significal, et super
,

et conlra,

quod ide
licere,

HierOiiynius atfert, multinn babet ponderis,

liceret dimissis adulleris

mardis

dixit

ul indicaret

non magis marito

uxoribus

alias

ducere, quoti-

dimissa uxore aduller, alteram ducere,

qum uxore
boc gnre

di

qui

novas uxores
,

appelrent, contra priorcs

ut
illis

contra ipsum adulterium coinmiitente conlra illam

adulteria coufingereul
rent.
Ila(|iic

rcpudiaiis alias habevclcris legis

adulterium commillcre

non enim

licet iu

non rcslrinxisscl Cbrislus

facere paria. Lucas ver, c. 16, 18, gnera hier eliam

dixil
rit,,
:

disciplinam, sed relaxasse!.

lege buic miilaiidarum
erat,
Isl

Nam

ne

in veteri

quidem
loci

Omnis, qui
et

dimittit

uxorem suam,

et

alleram du-

uxorum

libidini

laUm

mchalur,

qui dimissam viro ducit,

mchalur.
scripsisse

cm

adultra non dimilteretur, sed occiderelur.

Finganius Maitlucum

Evangelium

non

ver ratione,

quam

harelici conimiiiiscunliir,

profecl ex verbis Marci et

licentiam Cbrislus marilis pmbuissei.

uxon

quotidic
atlcn-

cere non possemus

Luc alium sensum cliqum nunqum licere marito,

mutandi
dat
,

qum enim

facile esl, si quis

,

animum
l'rorss

aut veruni in

uxore adullcrium
facile

aul prob ibile

qucumque de causa uxorcm dimisissel, alleram ducere nunqum licere uxori, qucumque de causa di;

deprehendere! qum
spiriluin

fingere

mibi

missa esset
esset.
ila

alteri

nubere

nec ullus dubitationi locus

Cbristi

non cognosecre, ejusque inenlem

ii

Nunc Mallbauis

scripsil, sed scripsit obscure,

nop

intelligere videntur

qui ad

bunc

modum
videt

ejus

ut

de ejus sensu alque interprelalione, inter nos,

quis non inlelligit hominis obscurum locum ex Marci, et
;

verba
stuin
,

inlerprctantur.

Quis

enim non

Chri-

et bareticos disceptelnr

cm
,

velit

Lvangelicam disciplinam maxime

mairimonii vinculum
indissolubile
|

esse prudentis Matthrri

restringere
esse

et
,

Lucas perspicuis

verbis

interpretari?

scripsit

post

docere

non solm

non debuisse polcslalem

injicere, ut si nollent
cl corrigere

Malthamm

ut creditur,

Mareus,ct Lucas; credibile

di-

lacre

marilis
;

dimissis adulleris uxoribus alias duillis

profecl est eos, quod obscure Malllueus dixerat, per-

cendi

sed fra-num polis

spini, et sine ull ambiguilate dicerc voluisse

uxore carere, adulleras paterentur,

rentur, non repudiare? Volunlas

cona-

xerunl autem nunqum

viro dimissa uxore alteram

enim

Christi erat, ut

ducere licere

hoc

igilur

tenendum, quod sine

aml>iest.

marilus eliam adulleram uxorem non dimilleret; sed

ni ejus dolori consulerel, permisil,

guitate, et quasi
Matlluei

inlerpretationis loco

dictum

non pracepil,

ut di-

autem teslimonium exaliorum duorum evanfae.-re

;

mi Itre,

si

vellei, posscl. Illud

eliam, quodllieronym.

gelistarum explicalione intelligendum. Conlra

obsrrvavit, banc

seiiuntiam magnoper confirmai,

dixerit,
si

quemadmodm
vers}
,

lueretici faciuni, aut nullius, aul perest.

qud Cbrislus non

tur
:

dimissa nupserit,

mcharci

et

distoni judicii

Scripsit eliam

post

sed,

(fui

dimissam duxerit, mchalur. Cujus

non
de
j

alia B0lu.il esse causa,

qum qud

Cbrislus de uxore
,

eliam propler fomicaiionem dimissa loqueretur

qu, quia jam adultra eral, noluit diccre mchalur,

quia nihil novi dixisset
:

Romanos, et ad hanc quslionem tractai nunqum Cor. In utrque adhibet exceptionem, sed ad Rom. 7, 5, generaliter dicil Igilur vivente viro vocabilur adultra si puril cum

Mallhamm

D. Paulus epistolam ad

sed dixil fore, ut quicumque

Jl alio viro

si

autem mortuus

fuerit vir ejus, liberata est

S93
lege viri, ul

COMMENTARIA. CAP. XIX

non
sit
:

834
xaivot

adultra, si fuerit
lis

cum

alto viro

et 1

rum consuetudine
repetendum
;

relativum prsecedens esse

ad Cor.

7, 10,

H
si

nntem, qui matrimonio jnncli sunt,

ctera, quae ad hujus loci inlerpretatio,

prtecipio non ego, sed

Dominas, uxorem

viro
,

non disaul viro

nem

desiderari possunt, supra, c. 5

32

explicata

ccdere;qubd

discesserit,

manere innuplam

nobis sunt.

suo reconciliari. ExplicatD. Paiilus Chrisli sentenliani,

Vers. 10.

Si ita est. Ambrosius,

,

in exhorlalione

de qu hoc loco dispulamns

adhibiiurum fuisse,
si

guis dubitat exceptionem

ad virgines, Hieronym.
loco istud ita est ad hune

Chrysost. et Euthym. hoc

intelligunt, si ita est,
,

ulla fuisset

exceptio

qu di-

modum

mlss uxori ntihere

nnpta

altcri

viro liceret.

Nunc autem
maneat
in-

ut non liceat viro, nisi adullerii causa

tere.
rit

uxorem dimitdicil,

generaliter, uiiivers et absolul dieit, ut

,

Gregorius ver Nazian. in oratione, qu edisse-

atit

viro suo reconcilielur. Loquitur

autem de

lucc verba,

Pharisorum verba esse

aut

uxore proptcr adulterium viro discedente, qu sol

causa discedere licebal alioqui non reliquissetD. Pau;

errore memoria?, aut, quod magis credo, significans

apostolos ea ex Pharisorum consueludine
dixisse. Mihi sensus hic videtur esse
, ,

et sensu
est
,

lus in ejus potestate, ut separata viro, sed innupla

si ita

ut

maneret, aut ut viro suo reconciliareHir

verbis praecepisset, ut redircl ad virum
liceret
,

sed diversis

etiam ob adulterium uxore dimiss aliam ducere non

liceat,

cm

illi

non

non expedit nubere. Credibile enim

difficile

est,

quod

ob aliam causam

qum ob adulterium

viro

magis novum erat, magisque

magis apostolos

separatam vivere. Ergo illam ipsam mulierem, qu

viro

ob adulterium discesserat

jubet non ex su, sed

,

dimiss

commovisse. Quod autem uxore eliam adullerii causa aliam ducere non liceret mull magis no,

ex Christi sententi aul innuplam vivere

aul priori

vum, atque

difficile videri polerat,

qum quod non ob

dimittere
in quaestione ver,

viro reconciliari. Denique^si sensus hujus loci esset,

aliam causam,
liceret.

qum ob adulterium uxorem qum

quem
cta
nisi ob

esse hretici pulant, ut verba Matthsei conjun-

Prsertim cm etiam nunc

inlelligantur, quicumque dimiserit

uxorem

suant,
et
,

setur, an in veteri lege ali de causa

dimitli posset.

adullerii

fornicationem, et aliam duxerit mchatur,

,

qui qui

dimissam duxerit
dimiserit

mchatur, quasi sententi

,

sit

Causa

t,

tk, negolium, aut jus conjugale, quasi

uxorem suam ob aliam causam qum ob fornicationem, et aliam duxerit, mchatur: si ver
ob fornicationem dimiserit
,

dicat, si ila inler

si

hoc jure,

et

aliam duxerit

non

adulterii
stal

uxorem se habel res, aut uxorem durit, ut e etiam causa dimiss aliam ducere non possit, pra>
virum
et
si

hc lege

vir

mchatur;

et

quicumque ob aliam causam, qum ob

fornicationem dimissam duxerit,

mchatur;

qui au-

lem ob fornicationem dimissam duxerit, non mchatur: Si hic, inquam, esset sensus, sequeretur imper-

nullam uxorem ducere. Theophylact. auctor est quosdam ad hune modum exposuisse, si ila est causa hominis cum uxore, id est, si propter uxorem dimissam vir reus faclus est uxorem ducere non ex,

feclam esse sentenliam; Christus tantm dicit

dimiserit

Qui

pedit.

Gracum enim verbum Wa reatum

Hominem

propri

uxorem suam

nisi

ob fornicationem,

et

aliam

significat.

duxerit,
gitur, si

mchatur

quod hrelicorum judicio

;

intelli-

Hominis.

Lalinus posuit pro viro sicut

,

ob aliam causam dimiserit

sed alleram non

fl-

Grcus

k-Aimov, pro vSp ;

ut supra versu 5,

quem-

duxerit; hoc enim Christus non explicavit, quod

admodm

apparet ex antithesi, cum uxore.

,

prmis explicandum rrat. Nostr autem interpretationc

Non expedit nubere. Nubere

dixit Latinus inter-

perfecla et absoluta

sententi est.

Nam

si

ob

pres pro uxorem ducere conira consuetudinem Latini

aliam causam,
vis

qum ob

fornicationem dimiserit, quam-

aliam non duxerit, mchatur, quia uxorem suam

facit
,

mchari

ul cap. 5, 52, explicalur. Si

,

autem ob
,

fornicalionem dimiserit

et alleram

duxerit

etiam

uxorem ducere, t nubere. Hoc autem loco non nubere, sed uxorem ducere significat, quia non de uxore sed de viro agijc(

sermonis Grci verbi ainbiguitatem seculus;

quia

ulrumque

significat,

et

mchatur; non quia adulleram dimisit, sed quia alleram duxil. Itaque verbum mchatur hoc loco et ad eum , qui ob aliam causam, qum ob fornicationem uxorem dimisit, et ad eum, qui, cm ob fornicatio-

tur; neque

de uxorum
laque

sed de virorum condilione

inquiunt,
est

apostoli querebantur, si
nis

ita,

causa homiversio-

cum

uxore.

novorum hreticorum
-/a^ijaat

nem non

probo, qui hoc loco pro

;

matrimonio

nem dimiserit, alleram duxerit, rfrendum est, tanqum si diceret: Quicumque dimiserit uxorem suam,
nisi

contrahere transtulerint

non enim generaliter de

et

matrimonio,

id est,

de ducendo uxorem,

de nu-

ob fornicationem
et

mchatur,

id est, facit

mchari,

quicumque alteram duxerit

eam (qucumque
est, adulte-

bendo, sed de virorum conditione in ducendis uxoribus agitur. Calvinus

,

ut solet,

non solm hoc loco

,

mchatur, id, rium contra priorem uxorem committit,

interprtatif.
Objiciet aliquis
,

le causa priore dimiss)

falsus inlerpres, sed impius etiam

et adverss
illos stultos
,

apo,

ut Marcus

stolos

blasphemus est
;

vocat enim
scilicet pius
,

in-

si

hic

esset sensus

gralos, impios

homo

quia existimavit

debuissel evangelista

dicere,

quicumque dimiserit
,

apostolos hoc ide dixisse

qud homines omnin

uxorem suam
duxerit,
duxerit, sed
et

nisi

ob fornicationem

et qui

aliam

carnales essent, et nuptiarum multitudine insaliabiles;

mchatur; non autem

aliam duxerit.

dixisse, et qui aliam

Respondeo exHebrao,

sanctilate distabat.
Ilinc

tam long nimirum ab eorum mente, qum ab eorum Tantm enim abest, ut propiere

Vers. 10.
conditio, ut

Non expedit nubere si ea sit marili non liceat pro arbitrio uxorem dimittere.

Dominus occasionem sumit commendandu;

vir-

ginilatis.

895
id aposloli dixerint, ut contrario
rint.

IN

MATTHiUM
fue-

896

omnin animo

inlerpretationibus addictum esse, et quia hoc testimo-

Nam cm

Chrislus dixisset adulterum esse, qui

;

nio hxreliei impudenler abutuntur, dicam obiter,

etiam ob adulteriiirn uxore dimiss alterani duceret

collegcrunt,

quid vcleres senserint auclores. Gregorius Nazianz.

in oratione
in

quod
,

res crat,

quodque Christus responso

esset adulterium,

ad hune locum, et Chrysost.

homil. 6i

suo comprobavit
cere
:

non expedire omnin uxorem du-

Matthaeum donum

castitatis nihil aliud esse

vidennatuialibidi-

quandoquidcm adc usitatum

,

tur exislimarc,

qum propensionem quamdam

ila

ut vix invenienda uxor esset

adultra, qu dimiss

qu futura non esset manendum viro sine uxore esset.

cl

lem, qu

alii aliis

ad caslitatem magisapli, ad
;

nem minus

proclives sunt

ut

non

diffiulter

uxore

Iiaque prxslarc ab initio usque ad finem vitac sine

carcant. Alii

omnes auclores prxler nalurakni prosed iidem doccnl omnibus volentibus

uxore manere Vers.

et

matrimonii molestiis

adultra

pensionem, aut etiam contra illam divinam gratiam

esse putant
:

uxoris zelolypia liberum esse.

H.

Non omnes capiunt verbum hoc. Non

pelcnlibus cl oblinere conanlibus

eam

dari,

quemad-

assenlior iisinterpretibus, qui cxislimanlChristum ne-

modm
lid. 5,

que approbare.nequeimprobare Aposlolorum diclum,

qud uxorem ducerc non expdit; probat enim,

et

Origenes, traclatu 7 in Mat th. etD. Ambros., de Virginilrjs, et auclor Imperfecti hon.il. 52, Hicronym., Beda, Theophylact. el Euthym. , soins

maxime quicem probit; vullque eos e

adducere,
ut,

perfectionis

divus Augustinus docere solct non omnibus, sed qui-

quoe vorbis dixerant, moribus ac rebus

busdam tanlm donum

ex
iis,

illud conferri

sed tamen
lib.

prxstent. Et, ut solemus vulg dicere, indicat eos

plus dixisse

qux

divus Augustinus adnotavit, in

,

de

qum

intclligebant.
ita

omnes capiunt verbum hoc,

Quod autem dicit non fer omnes exponunt

Conlinenli, c. 1, ipsius opinio rel'ulari

bari potest. Monuit D.
dixit
:

aliorum pro,

Paulum
sic

ad Cor. 7

7,

cm
ulius

tanqum

si

sensus esset, non omnes, quod dicilis,

id est,

L'nusquisque proprium
sic, alius

donum habetex Deo,

non solm de

prxslare possunt,
ncs caslilatis

uxore carcre, quia non ora\

quidem

autem

virginilate,

donum habent; sed quibus datum est: quemadmodm D. Paulus, 2 ad Corin.G, 15, jubet dilatari Corinlhios, ut majorum Dei donorum capaces
sint. Itaque

sed etiam de matrimonio locutum esse.

matrimonii omnibus volentibus dalur,

virginilalis, et caslilatis
difheilius
:

Donum autem ergo el donum

,

hoc tanlm interesl, qud

oblinelur

non capere boc loco significat non esse

virtutis
,

hoc

qum

illud

majorcinque

capacem tanlx
possit.

ut sine uxore vivere quis

traclatu in

conatura requint. Abusi hoc loco sunt Manichxi ut

Hune sensumOrigen.,

Matthxum

7,

probarent diversas esse in hominibus naluras

ila

alios

Gregorius Nazianz. oratione in hxc verba, et Ambros.

in exhortalione ad virgines secuti sunt.

faclos, ut uxore carcre

po.ssint

non possent;

alios ila, ut

Quam

inter-

non

habere, ul Hieronym. hoc loco indicat,

hxresi Abslincnlium
;

prelationcm adduci non possum, ut sequar; quia

cm
i

et Philastrius in

sed hoc opus

Christus versu sequenti dicit, qui potest capere, capiat,

non est refutare. Abutuntur

non

el Lulherani, cl Calvini-

minime dubium
ut eo loco

est,

quin capere dicat pro intelligerc,

;

six, ul probent impiosesse (sic enim loqaunlur) qui

cerli

probabimus

ergo et hic

cm
qud

dicit

non

de dono Dei conliiicnliani prolilcnlur; non

illos

omnes capiunt, sensus

verbum hoc, quod
cat,

est

non omnes

intelligunt,

non

enim omnes habere. Apud

sed
;

non solm non omnes,

omnes animo comprehendunt.

elsi

Accedit,

addilur,
signifi;

aliquando rem

omnem

nemo prorss habet cert non apparct. Hactens enim homincm Lutbcranum, aul Calvinistam perpetuam servsse virginilalem moiislrum inauditum
est.

tamen nalur su non

accipitur, nisi pro

sermone

nec debemus

aliter, nisi aliquid

;

nos cogat, interprenihil

Non ergo

id hxreliei

agunl

quod agere se simulant,

tari; hic nihil cogit

sermonem autem capere,

Sensus
igitur est,

ut Dei gratiam

commendent, dm eam non omnibus,

perectione, et puri-

aliud est,

qum

intclligere.

non

sed quibusdam tanlm dari dicunt; sed illud polis,

ul

omnes hoc verbum

intelligunt; alque ita Epiphanius,

omnes Domines ab evangelic

ad suas revocent sordes
,

quem

hujus expositionis auclorem habeo adverss

hsercsi 66, inlerprelalur. Accedit,

tale

malinique homincs
vir,

Manichxos

qud

ita

adultcros esse,

qum

virgines.

Cur enim eos, qui

:

Christus loqui consuevit, ut Joannis 8, 57. Quritis

meinlerficere, quia sermo meus non capit in vobis. Polerit aliquis objicerc,
est
;

ginilalem prolilcnlur,
qui adulleriis

inipios appcllant

eos ver

omnia permiscenl, iiunquin

?

inipios

quod sequilur, sed quibus dalum

posse non de intelligenti, sed
inlelligcn-

appcllavcruut

Pudct

me

recitare,

quod

primum

unde

colligi videtur

de

castilalis

dono
44

agi.
,

Respondeo etiam
ut
,

eorum magistrum Lutherum dicere, prolilcrique non puduit, non magis posse virum sine uxore, qum sine
ciho, ac polu vivere; utrumque enim

tiam

donum
,

esse Dei
,

idem Christus apud Joan-

rem

esse natu-

nem
tra

c.

dclart

nemo

potest

venire ad me,

ralcm, et necessariam. Epicurum illum, qui sol voluplate bealiludinem xstimabat, nihil

nisi pater, qui misit

me, truxerit eum; agebat enim con-

tam cpicurxum

eos, qui ea,

qux

dicebat propterc non crede-

dixisse legimus; et porci,

si

loqui scirent, dicere

non

bant, quia non 'intclligebant. Ilaque necesse non est

auderent. Dicebat

olim

simile

quiddam Aetius rem

hoc loco de

castitatis

dono dispulare
,

sed quia

omnes

Vcncream

xpetosv

necessilatem appcllans, ut auclor est

interprtes disputant

et quia

nolo quemquani meis

adverss illum scribens Epiphanius.

salis

Hoc
:

si

ita est,

Vers. 11. Non omnes capiunt verbum istud. Cont'mentiam esse peculiare Dei donum non omnibus dation insinut.

apparct non solm non omnibus

sed nemini

prorss hoc Deo

donum

dari, ut sine

uxore vivat.

Nam

el quidam ex eodem porcorum grege, magnus

, ,

897

COMMENTAI A.
illos

CAP. XIX.
regnum clorum

898
castrare vcllet, id est,
,

tamcn apud

habitas doctor, Catholicis diccntibus

ipsuns propter

liane servanda castitatis graliam, elsi cerl nescimus

nos habere, tamen posse orationibus obtineri respondelperinde esse, ac si profiteremur nunqum nos ci;

carnem non secare, sed domare. Proponit ergo ut ait Hilar. tria cunuchorum gnera , quosdam na,

tur
ctos

bum

et

potum sumpturos esse

dicenles

Deo nos

quosdam ab hominibus, quosdam seipsis quorum primi et culp et merilo careant

si

fa-

se-

preeibus impetraluros, ut sine cibo, potuque viveremus. Constat igitur horum doctorum banc esse sententiam nos non magis sine uxore, qum sine cibo, et potu
vivere posse. Undesequitur, primm neminem debere
sine matrimonio vivere velle, aut experiri, ne

cundi culpam,

suo consensuexsecti sint

lertii

me-

ritum habeant.

Qui seipsos. Duplex in hoc verbo vis est

altra,

qu liberum arbitrium
Dei adjuvante grati
efficere,
,

significatur,

quo se quisque,

Deum

castrare potest, id est, castum

tentare

videatur. Ilaque

quod Christus

vers. 12, dicit

quemadmodm
verbum inde
id

Chrysost. annotavit

nam
:

et
al-

esse eunuchos quosdam, qui se castraverunt propler

castrandi
tra
,

Latinis dictum arbitrer

regniim clorum, istorum opinionc locuninonbabel;

qu significatur

non sine carnis repugnanti

nemo enim qum cibo,

se
et

propter regnum

caslrare potest magis

si

fieri,ut Grcgorius Nazianzenus observavit. Itaque,

potu carere. Deinde licere maritis,

quod

Lalvinistse dicunt, ridiculum est.

Primm, nemisit

eorum uxores grota

sunt, longiore prseserlim tem-

nem debere
continentise

continentiam experiri, nisi certus

:

se

pore, aut alias uxores ducere, aut alias mulieresinire:

Deo continentia donum habere

secundo, quisquis
:

quemadmodm
cet

si

quis

omni

cibo, potuque careat,

et

li-

donum

habet, certseire se habere

quem-

undecumque

poterit
si

ampre,

vilam sustentare.

Tertio loco sequitur,

etiamsi in
vivis sit,

maritus aut uxor di absit,

admodm Hc enim

qui fidem habet, cert se habere novit.

et falsa sunt, et inter se pugnant.

Nam eum,
Calvinistoc

licere alteri conjugi alias adir

qui continentise

donum

habet, cert scire se habere,

nuptias
vivet
?

quo enim modo lam di sine cibo cl potu Hoc poslrcmum Calviniste absurdum esse non ducunt; sed usu polis probant, cl in quodam eorum
:

tam falsum

et iireticum est,

qum quod

docent, eum, qui graliam Dei habet, cert scire.se

eam
est.

habere.

Nam donum
fidei,

continentia gratia

qudam

Conciliabulo decretum est licere uxori,

si

maritus, ne-

Et exemplum
esset,

quod

afferunt, est falsum, elsi

:

scioquamdi

abfuerit, alteri nubere. Ihcc est Calviniin vulgus indicari,

in

verum
bere

tamen esset ineplum

falsum quidem

starum doctrina quam expedit

quia, qui fidem habet,

;

non
,

scit,

sed crdit se fidem ha:

lucemque
scant.

proferri, ut

omnes eorum impietalem cogno-

ips

enim

fide

non

ali cognitione id novit

,

per fidem autem non scimus

sed credimus

et quis-

Sunt enim eunuchi. Non salis apparet, Vers. 12. quorsm hanc cunuchorum distinclionem Christus
subjecerit.

quis fidem scientiam appellat, fidem perdit, quia ex

divin, et Christian fide

humanam

lcit

ineplum aunecessari

Quidam ex hcereticorum
sit,

interpretibus pu-

tem,

quia etiamsi quisquis fidem habet,

tant voluissc declarare,

quod paul ante dixerat, qui-

sciret se habere,

non continu sequeretur quisquis

quia
fides
est,

busnam datum

ut capiant
ita

verbum boc. Major ver

,

donum

habet continentia, id etiam scire;

magister Calvinus

exponit

quasi

praecedenlibus

cognitio

qudam

donum aulem
isti

continentise

non

\erbis Christus dicere voluerit

omnes necessari declibes vivere

est cognitio';

itaque perinde
si

boni theologi argu-

bere uxorem ducere,

iis,

nisi impii esse vellent, exceptis

mentante-, atque

dicerent, quisquis visum habet,

;

quibus Deus revelaverit

posse

cert scit se visum habere

ergo quisquis
se

bonum sonsanguinem

qui

autem

illi

sint, qui matrimonii obligalione sint

guinem
habere.
nisi

habet

cert

scit

bonum
,

immunes, nunc Chrisium bis verbis declarare. Ilaque Calvini sententi uxorem ducere non solm natur

Pugnanlia

aulem

dicunt

quia

experiendo scire polest, an castitatis

nemo donum ha-

su
:

necessarium

est,

sed divinum etiani prae;

beat; experiri autem, ulisli volunt, non pris dbet,

ceptum

uxorem autem non ducere non consilium

qum de dono

castitatis certus sit.

sed Dei dispensalionem esse pulat. Andiat lic

cellier,

audiant omnes, cl borreant. Quanlo meliore spiritu

et judicio Chrysost. existimavit

Propter regnum clorum. Hretici exponunt jopter regnum clorum, id est, propler Evangelium ut
,

Chrisium bis verbis

,

docere

voluisse

possibile

esse

quod lune vulg

pulabalur
gratia
si

Timent enim, ne ex hoc loco meritum colligamus. Sed isl eorum ratione soli Ecilli

nimirm

serviant.

(nunc

Calvinistis

impossibile)

posse

clesiae

doctores

id est

episcopi et presbyteri
illi

ca-

aliquos,

im quicumque conarentur;
;

enim omeunuchi

slrare sesc

deberent, quos

inprimis conjugalos

nibus prsesto est

essent
:

lam casl vivere, qum

esse

volunt, et

proplere enim Chrisium non quoeumque

minislrum novimus, qui etiam

evangelio
lict falso, serviret
,

quidem hactens nullum apud eos isto modo, id est, ut

sese castraverit. Sen,

modo

sed explicatis tribus eunuchorum

generibus

apostolorum dictum confirmavit, non expedire uxorem

ducere
,

sus ergo est propter regnum clorum

id est,

ad re-

idque haud

difficile lieri

posse

si

quis se-

gnum clorum promerendum, utOrigenes,

Hilarius,

Chrysost., auctor Imperfecti, et Euthym. interpretan-

Vers. 12.

Tria eunuchorum
nati sunt

distinguit gnera

nam
ri
,

, alii ex necessitate, et vi extraex voluntate su propter regnum clorum. Qui potest capere , capiat qui possunt pernetuam servare continentiam, scu ex voto,

alii ita

alii

demm

seu ex devotione, opus prslantissimum exerunt omni concupiscenti usu delracto. Divin adjuli grali ita se gerunt ac si natur facti essent ad matrimonii usu m inhabiles, aut vi qudam extrari.
,

809
tur.

IN

MATTH/EUM
verbis
alludit

900

Generaliter enim de omnibus, non de solis aposlolis

non

et

Evangelii

docioribus loquitur Chrislus. Soient di-

non omnes posse capere sed ad stadium, unde melaphora sumpta est, in
signifient
:
:

cerc Calviniste clibatum non

magis esse merilo-

quo omnes quidem currunt

vium,
1

sed unus accipit bra-

rium,

qum jejunium, quod per se nec bonum, ncc malum est sed quatens ad orandum conducit. Exemplum arripio, si jejunium per se nec bonum, necma:

ad Cor. 9

24.

mus
gere
:

capere, hoc loco

uihil

Nos autem jam supra monuiidem significare atque intelli,

enim

aliud voluit Chrislus dicere

qum

lum
lur,

est;

ergo
,

intemperantia, cui jejunium opponi-

quod
15,

alis,

cm de

re aliqu egit gravi

dicere con-

nec bona
;

nec mala

est.

Atqui intemperantia per

et

suevit, qui habel aures audiendi, audiat, ul supra c. II,

et c.

se est mala
coelibalus,

jejunium igilur per se est bonum,

13, 9,43;etMarci4, 9,23,

et 7

16; et

quandoquidem eamdem ulriusquc rationem

Luca; 8, 8.

esse pulant. Et ut per se bsec bona non sinl, non se-

Vers.

13. Tunc

Posthac,

non enim constat, an

:

non enim solm meremur, dm ea facimus, quas per se bona sunt, sedcliam,dm
quilur meriloria non esse
;

slalini post
in

superiora hoc factum

niedio narrt, et

sit nam Lucas mulia nolumus sententiam plus justo rc-

ea, quai ad id,

quod per se bonum

est, aliquid juvant.

stringere.

Quanqum

auclor Impui-fecti non dubitat

Cujus

rei in lioc ipso capite

manifestum est argiimen-

slatim interpretari.

tum.
per

Nam omnes
se

divitias abjicere, sicut easrclinere,

:

nec bonum, nec malum est

abjicere

tamen propter
alicujus,

cuum

Oblati sunt EiPARVuLi.ExLuc.c. 18, 15, perspiest non solm pueros parvulos fuisse, sed etiam
izfoioBpo-j

regnum clorum eas

gulari

non solm

infantes
infantes.
tos, qui
tis,
illi

aTW t pplfn

et

offerehant

illi

sed etiam singularis, et excellenlis mcriti esse ex sin-

Nimitm cm

videret populus

omnes adulcpit et
be-

prmioperspicuumest,
et

vos, inquil, qui reliquislis

ad Christumaccedcbant, magnisautsanclilaut qualens ea ferebat tas,

omnia

secuti eslis

me,

sedebilis super seds

duodecim

aut aliarum rerum cumulari beneliciis,

infantes offerre
;

judicantes duodecim tribus Isral, infra, vers. 27, et 28.

Qui potest capere capiat. Calvinus suam seculus

inipielatem ad hune

neficiorum Christi participes firent.

Non enim

ut sa-

modum

exponit, ut Christus doconjugii usum,

narenlur, sicut adulli

gratiam perciperent,
cal evangelisla.

sed, ut spiritualem

aliquam

cere voluerit
nisi

minime spernendum esse

illi

offerebanlur, ul stalim expli-

exc temeritalc nos

in exitium velimus prcipi-

tes date.

dicio

Nam discipulis, inquit, quos videbat sine juruere, manum injicere. oporluit. ltaque bonus
non pulat Chri:

LT EISMANUSIMPONERETETORARET.
tur.

Id est, Ut imDOSi-

tissuper eismanibuseis benediceret, benque precarc-

iste Evangelicae perfeclionis interpres

Ilebrorum consueludinem

fuisse, ut qui

majores

stum, quod Aposloli dixerant, approbare

sed represignifi-

eranl, et aliqu pollebant divin

grati,manuum impoparentes infan-

bendere
cat,

eosque temerarios, ac

ca?.cos fuisse

sitioneinferioribtishencdicercnt, constat ex Genesi 48,

qud existimaverint bonum esse uxorem non ducere. Hc autem verba qui potest capere capiat, non
cxhorlanlis, sed prohibenlis esse intcrpietalur, quasi

14, 15, bac

tes
illis

ergo ralionc

adducli
ut

ad Chrislum
benediceret.

afferebant,

impositis manibus

Unde

ecclcsiaslica

consuetudo
sacerdoti-

dicat Chrislus, vos existimatis

bonum

esse uxore caid facere lenlet,

nata est, ut laid, ae

praeserlim

pueri

rcre

ego autem veto, ne quisquam

capere posse,

bus, et episcopis eliam extra

tur
,

ecclesimn benedicanconi-

nisi certus sit se id

id est, sine
si

uxore

quam consueludinem

auclor lmperfecli

vivere.

Ipse,

ut opinor,

diabolos,

commentarios

mendat.
Discipuli
banl, ut

scripsisset

non potuissetpejorespiritu, et sensu Christi

interpretari.

autem increpabant eos. Idest, prohibe.

sensui magis contrario verba ejus

Quis

Euthym

interprelatur

id

enim significat etiam

enim non
tem,
et

videt voluisse Chrislum

hominesad

caslila-

verbum

mTijj&j, ut discipuli

supra alio loco inonuimus. Duparentes prohibucrunt ad Chriinfantes

offerre.

clibis

vitae
?

perfectionem quasi proposito

verbis verba Jlicronymi
soleo, quid in-

bium quare

praemio cohorlari

Calvini

slum accedere, et

illi

Clirysost.

opponamus, utquemadmodm dicere

paralionc lector agnoscat.
id est,

auclor lmperfecli., Euthym. et Theophyl., ide pro-

ter Catliolicuni, et haereticum spirilum intersil ex coni-

hibasse puiani, qud eani xlaiem indignant judicarenl, ut ad Cliristiun acccdcrel

:

Hic contra Jovinianum,

lib. 1, scribit
,
:

quasi Clirisli ininue-

contra patrem Calvini,

Proponit

relur dignitas,
ltaque
ciii,

si in

henedieendis pueris occupai! tur.

et diguilale magislri snlli-

/ca-joBlTYis

prmium
sitit

invitt

ad cursum

tenel in

manu
,

lanqum de honore,
et

virginilatis

bravium,

ostendil

purissimum fontem
et bibal,

et

pueros arcebanl. Probabilius hoc est,

qum quod
cis
sal-

clamt
cauial.

qui

venial ad me,

qui potest capere,

Hieronym.
valoris et

Beda dicuul; non (|ud nollenl

et

Ergo, ut concedamus capiendi verbum hoc loco

intelligere;

manu,

voce benedici, sed qud necdiini

non pro
Clirysost.

sed

pro apprehendere, et obli-

h bentes plenissiniam lidem putarent euin hominuin

oflereniiiini impoiunilate lassai.

nere positum
,

esse,

quemadmodm
et

llieronymus
ta-

Nam quod

Christus
est

Theophylact.

Euthym. exislimant;
enim Chrislus

subjecit

Sinite parvulos ventre

ad me; talium

enim

men

inde potiiis sequerctur non proliibentis, sed ex:

tegnum clorum, Chrysostomi videtur interpretationem

confirmare.

hortanlis esse verba

lofjuilur

quem-

admodm Hieronym. indicat, lanqum agonollieta prxmiuui manu lenens, et in stadio currenles clar
voce cohortalur, qui
potest

Sinite parvulos venire ad me. Parimponeret, more tum usk Vers. 15. Et manus
Vers. 14.
ei

capere

mpiat

quibus

lato

nam

Juda-i

manus imponebant

benedicturi.

901
vulos vocat el per aetatem infantes, et

COMMENTARIA. CAP. XIX. per simplieita- * rit. Et ver si

dicens
:

902
legisperitus fuisset, id potins expres-

lem morum adultos

ut

statim

expheat

sissent evangelista;,

qum

alias circumslanlias.

quas

TaUum
dixit

regrmm ctorum. Proptcrea enim non horuinj sed talium es4re(piun< clorum, ut non
est

viderons eos

magno

studio dclarasse, ut quod prinii-

ceps fuerit, quod dives, qud adolesccns. Pillant

solin aHale pueros; sed elkim moribus pueris similes compreheiiderel, ulOrigenes,
lib.

dem

auctores,

Hieronym., August.

et lia'iesi 69,

tum etiam piphanius in Anchorato,' hune etiam adolescentem non bouo, ac

adiisse,
et D. Basil, in

de

Peccatorum Meritis,
18, 17, addens

c.

19,

Beda,

Theo-

simplici,

sed lentandi aninio ad Christum

phylact. el

Eu thym, nionuerunl. Quod Lucas magis

:

quam opinionem
loci

eo loco, queni pajil

in

expressif c.

Amen

dico vobis, qui-

anle annotavimus, et Chrysosl. el Eulhym.

hujus

attaque non acceperil

irabit in illud.

regnum Dei
aliud

sicut

puer, non in-

commentariis merit mihi videntur, magnisque

:

Non habent
dicat

Calviniste testimoesse

commentariis refutare

primm

quia,

ut

Marciis,

niuin, quo infantes haplizandos

probent, qum

cap. 10, 17, dclart, vald reverenter, et sup|iliciter

quod
Nain

Cliristus
illud

Sinite parvulos venire

,

ad me.

genua subinde flectens ad Christum

superbi
ttiri
illi,

accessit,

quod

forlissimum
,

et

aperlissimum

quo semnon

et inflati scrib, et Pharisa-i, qui tenla-

per Ecclesia
tsi qui

ut

infantes baptizaret,
et

adducla est,
,

Christum adibant, facere non solebant. Deinde

exprimere; de hoc ver adoTertio, quia rogal,

renatus fuerit ex aqu

Spiritu sanclo
illi

quid quolies aliquis lentandi causa Christum interrogat, evangelista: soient

potest introire in

regnum Dei,
:

non de baplismo,
ut

sed de doctrin interprtante

relici esse

ita fit,

dm h-

lescente

niliil

laie

signiliciunt.

volunl,

et

Ecclese calholic resistere

qui
infantes ba-

quid adiuicsibi desit, ut ad vilam ternam pervenire

possit. Quarto, quia,
de,
et
:

scipsos exarment, et Anabaplistis,

cum

Chrislus

illi

dixisset

Va-

ptizandos esse negant, resistere non possint.

etsi

Nam
:

vende,
nulla

qu

liabes, et

da pauperibus,

Iristis dissi

ex

lioc loco aliquid

argumenti colligilur
epist.

quem-

cessit

autem

listilia

causa fuisset,
interrogsset.

malo
llaque

adinodm

et D.

Bernardus,

250,

colligit

simulaloque animo Christum

tamen non ade firnium

necessarii ad
possit.

est, ut

lam cert, tanique

mult melis hinc Chrysost. qum Hieronym. ad proquod, qui tentandi caas Christum

salutem dogmatis fundamentum esse

bandam suam opinionem argumentatur. Addo ego, intei rogabant, non

solebant de seipsis, suque salule
:

Vers. 15.

Et cum
illis

imposuisset eis manus. Dixe-

sed de lege, de-

ral evangelista, vers. 13, oblatos Cbristo fuisse pueros, ut

que rbus controversis

et curiosis quseslionem

propo-

manus
illis

imponerel, et oraret; dicit nunc

;

nere, ut, an liceat Iribiitum

dare Cesari, an liceat

manus

imposuisse, sed orsse non dicit

cujus rei

causam Orig. fuisse putat, qud Cliristus manus impnsuerit, non autem oraverit quia infantes impositions
:

qucumque ex causa uxorem dimitlere; quod sit maxiiiium legis mandalum cujus illa mulier in resur;

nclione fulura
fratres maritos

sit

uxor, qu,

dm

viveret,

seplem

manuum

capaces crant

orationis
;

quam

intelligere

habuissel. ilic

autem adolescens non

:

non polerant, non eranl

opinio

minime

probabilis.
intellige-

curiosa
sibi

non

subtilia,

non supervacanea rogal

faciam,
ut

sed

Nam

opus non erat, ut infantes oralionem

:

necessaria, quid boni

?

habeam

vilain

rent, ut ejus participes esse pussent

qiieinadmodm

ternam

nunc opus non

est, ut verba,

quibus baptismus con:

Magister bone. Ulitur honorific praefatione ad

ferlur, inlelligant,
iu

utbaptismi l'ruclum percipiant

at

captandam
Babbi,
labant,
deret,

Christi

benevolenliam.

Alii

Christum

manuum

impositione oratioeliam eomprelienditiir.

id est,
ille

magistrum aliquid interrogaturi appel-

Nec enin>

sola

manuum
el

imposilio sine oralione, ae

et

ut

majorem animi propensionem osten-

benediclione

unqum adbibebatur,
complexans

Mardis,

c. 10,

magistrum bonum appellavit.

1G, id expressit,

eos, el

imponens manus
in

Vers. 17.

Quid me interrogas de bono? Grxc

me
ita
;

super

illos

benedietbat eos.

omnibus

fer libris est, zl pi Ayets yav; quid

?

Vers. 16.

Et ecce
;

unus, sU, unus, pro

t 5

qui-

dicis
legit

bonum
,

nemo bonus,
in

nisi

unus Deus
,

atque

dam
<

pnsitiim est; sicut et Galli loqui

soient. Lucas,

Origen. traclatu

Malthum

Hilarius

18, 18, principem fuisse scribit, id est, primaium,

Chrysost.

anclor Imperfecti in hune locum, et Gau-

m iniei'pretor, virum
dives
luiirr

quia, ut ail Mallhaeus, versu22,

dentius, iractatu 7 in
zl

Exodum. Noster
;

interpres legit
?

admodm

erat.

Videntur mulli veleres auctores

illo

pz ipuz; nepl ya.6o

Quid me interrogas de bono

adolesccntem

cum

legisperilo,

de quo Lucas

quemadmodm
stin., lib. 1

in nonnnllis

etiam nunc Graecis codi-

riliii c.

10, 25, lapsi

memori confudisse

nam

et

cibus legitur, et ut Hieronym. hoc loco, et D.

Augu-

hune legisperilum

fuisse dicunt, ut

Hieronym.,

Amlib.

de Trinitate,

c. 13, legunt.

Origen. uiram-

bras, in c. 18, Luca;, el Cyrillus Alexandrin. 2,

que lectionem ponit. Verm eorum conjecturam ne-

riiesauri.c. 1. Melis D. Basilius in

hom. contra
opponil

divi-

tesavarosnou solmnon pulat legisperilum fuisse: sed

legisperilo
ille
illi,

quaqum probo, qui utroque modo Christum dixisse putant; pris quidem Quid me dicis bonum? quia
:

de quo Lucas

scripsit,

qud

dixerat adolescens magister bone

terrogas de bono ? si ita legamus,

deinde quid

me

in-

lentandi causa, hic discendi ad Christum accesse-

non

signiiicat,

quid

\ERS. 17. QUID ME INTERROGAS DE BONO? UNUS EST bonus Deus; Gr. Quid me dicis bonum? unus bonus Deus, natur et per essentiam curme bonum dicitis,
:

cm me Deum
,

Ambrosius
sed

in

esse non credatis, qui solus bonus est? hune locum Non ergo bonum se negai,
:

Deum

signt.

905

IN
interrogas, quid boni facturus sis? sed, quid

MATTIbEUM
me

004

me

interrogas

bonum appcllans?

Ohbs est bonus Deus. Objiciebant Ariani Calholicis hune locum, ut probarent Christum non esse Dcuin,
quod videtur
bis verbis bonilate, divinitateque sescribil

adjuvare (idem, atque perlicere, eque interroganao perducere, ut se non lantm magistrum bonum sed Deum etiam bonum esse crederet, proplerea ex ejus
;

oie verbum arripuit, ut doceret lantm

ut ca, mise dixeral,

illi

opus esse,

ben

intelligeret.

Vocavcrat Chri-

ipsum excludere, ut

Epiphanius adverss Arialib. 2,

stum magislrum bonum, docel illum Christus nemincin

esse,

nos, ha-resi 69, etCyrillus Alexand.,

c. I
;

Thesauri,
et

bonum
si

esse, praeter

Deum,

ut probel se
ille

Deum
iu

cl D. Basilius in epislol

ad Amphilochium,

bonus est, quemadmodm

ipse nesciens,

D. Ambros. in Commnlariis in c.
guslinus,
lib.

5, contra

18Luc, et D. AuMaximinum Arianorum epi-

quid diccret, confessus erat. Fateor ambiguilalem

verbo esse

nam

aliter
:

magister bonus, aliter Deus

scopum,
gare se

c.

bonum

angelos, et

Omnes respondent Christum non neesse, ac Deum. Nain et homines, et multa alia prter Deum suo quodam modo
23.
est, et muliis Scripturae

bonus appellatur
argunientationi
lur, quasi

sed hsec ipsa ambiguiias gratiam

:

affert

sic

enim Christus argumentaquid

inter

non

inlelligat,

magislrum boaliis lo-

bona esse manifestum

plis

exemesse
id est,

num,
cis

et

Deum bonum
8,

intersit.

Annolavimus
ambiguitate

probat Epiphan., sed dicit nemincin

bonum
est,

solitum fuisse Christum

verborum

praeter

Deum, eo modo, quo Deus bonus

:

ludere, ut supra, c.

22

Dimilte mortuos sepelire

per se, et nalur su

i

ad Timot.

6, 1G,

quemadmodm dixil D. Paul. solum Deum habere iinmortaliiaanimos noslros iimnortales

natur su
,

mortuos suos. Quseret aliquis,

cur Chrislus non eo-

dem modo
quando aut

aliis

responderit

quos credibilc est

ali-

tem,

cm

et angelos, et
:

similibus, aut iisdem lilulis usos fuisse.

ita

esse constet
id est,

quia

nemo prler Deum

Hatio mihi videtur esse: qud hic adolescens

eum
alitri-

non allerius participalione immorlalis est:

in

magistrum bonum appellaverit, quasi exisliinarct

quemadmodm
set,

quaestionibus Christianis proposilis

quem

ci

litulum tribuerc
:

siugulareni

quem

alii

Justinuscxplicavil. Itaque etsi Christus Deus non fuis-

buere non solebant

voluit ergo Christus

salis

ejus opisibl

bonus lamen

Cuissot: et

quemadmodin

se bo-

nionem arripere, docereque non

magnum

non excludit dicendo unus est bonus, Deus, ita non excludit divinitaie quinim lus verbis, ut paul postexplicabimus, maxime indieat se esse Deum. Cur
nilate
:

litulum tribuisse, se enim non solm magislrum bo-

num
Si

sed

Deum

etiam

bonum

esse.

adtem

vis ad

vitam ingredi, serva

mandata.

ergo

ita

Chrislus adolescent! respondit

alfcrt,

Ratio,

quam

Pcrniciosissima, et menti Chrisli omnin contraria

est

Calvinus

inepta est, et ad Arianorum errorem

interpretatio Calviui;

sic

enim exponit,

quasi

accedit, ut, inquit, ostenderet

suam docirinam

Deo

Christus

bonum

illum, et simplicem adolescentem de-

profeclam esse.

Nam

neque

id

Christus volait oslen-

luderc voluerit;

quemadmodm
irelur,

si

quis interroganti,

dere, sed potis dicere se esse

set,

Deum

et

si

voluis-

qiiviRomam
gredi,

cxlremos Indos ostenderet Sic

:

non ben e ratione ostendere

confidenlem, ab
;

poluissel. Alii

voluisse Cliristum adolescentem illum, quasi niinium

enim putal Christum respondisse .Si eh ad vitam inserva mandata, non qud manda torum obserquo viloelern homines aberrarenl
illum
fuisse,

operibus

le:;is

illis

avellcre,

et.

ad

li-

vatio vila; terna; via esset, sed potis diverticulum,

:

dem
esse

in se

adducere

quod

facit,

dm

indieat se

non

juvenem enim
homines

solm magislrum bonum, sed etiam bonum

:

Deum

observalione legaliura pr.Tceplorum inflaluni

ita

Origenes videtur significare traclalu in Matita

atque confisum,

qu lantm

abest, ut

tluTumS;
Cyrillus

cert

Epiphan. adverss Arianos, et

ad vitam selcrnam duceret, ulabe potis rclardarci.

lib.

2, Thesauri,

ci,

interpretantur.

Quod
in

Duplex error;

aller,

quem jam refutavimus, qud

dicunt Christum voluisse significare se esse

Deum

existimet illum adolescentem in legalium praeepto-

vchenienlcr probo

quod dicunt adolescentem

,

rum

observalione confidisse; nec enim confldebat,

operibus legis confidisse

et

ab

illis
illi

eum Christum
mihi videntur

voluisse revocarc, non probo; nec

ben probarc. Vera

homil. 53;

igitur causa, cur ita Christus re-

illa qurebat aliquid, quod faciendo in vitam acternam ingrederetur aller, qud pulet Cnristum de legalibus agere prceptis de quibus enim

qui prreter

sponderit, ea mihi videtur esse,

fecti,

quam

auctor Imper-

agat, stalim ipsemet exponit

Non

liomicidium

fa-

Hier,

in

Commnlariis, Gaudent.
Trinilale,

des, etc., quee prsecepta non legalia,

sed evangelica

tractatu 7, in

cap. 13; et

lib. 5,

Exodum, Augustin, lib. 1 de contra Maximinum, cap.

bonam, non lamen
salis

sunt; quisquis autem legalia esse putat, legem ignorai

:

25, Deda,

si

enim

legalia fuissent,
;

un eum ips lege

fuis-

Theophylacl. et Eutbyin. hoc loco afferunt, quod ado-

sent abrogala

tanlm ver abesl ut abrogata

fuerint,

magnam, atque perfeclam de Cbrislo habebat opinionem. Manifestum enim est conalum illum fuisse quam magnilescens
ille, etsi

ut tune cperint

maxime

vigerc,

cm cpit

lex

ma-

xime mori

ut Christus, c. 5, explicavit. Legalia igi-

tur ea tanlm,
sio,
viltc

qu eum

lege pericrunt, ut Cirdnmci-

ficenlissimis titulis

Christum

ornare,
nisi
illo

ut ejus iniret

cterque caeremoma? ac sacramenta. Verm

graliam; et

videmus lamen non

quasi
nihil

magislrum bosupra senliret.

tern viam Chrislus

oslendit, qu longissim

num

appcllsse,
si

de

Calvinus aberravit.
scens ignorabal
:

Nam

nec viam illam legis ad.de,

Nam
ccrl

scions

Deum esse credidisset, aut Deum suum, aut voluit ergo Christus Dominum appcllsset eum bono animo de su salute consulcrc ejus
:

nec eam Christus ostendisset

qui

ide venerat, ut c abolil

A, ceret; vclitquc nolil

novam homines viam doCalvinus mrita bine bonorum


905

COMMENTARIA.
:

CA'P

XIX.
facis. Proponit
illi

906
Christus pra>

operum apcrtissim probantur

nec enim mandata

Non homicidium
cepta Decalogi
bulai
;

ide tantm via vit tern vocantur, qud per ca,

sedetiam qud propter ea ad vilam ternam honiines

veniant,
ut c.

non omnia, sed secund tantm tanec ea quidem ordine, sed prout sese olfercnec enim
et

25,

31, 35, manifeslum est

Venite,

bant

id

agebat, ut totwm

Decalogum
labulae.

benedicli Patris met, possidete

paralum vobis regnum

enim
,

memoriter

ad verbum recilarel; sed ut sentenliam

constitutione

mundi.

Esurii

et
:

dedistis
liospes

mihi

proponeret. Polcst qu;eri cur primas tanlm

innnducare

silivi, et dedistis

mihi bibere

eram,

et collegislis

me ;

nudus,

et operuislis

me. Nequc hc
:

mentionem non fecerit. Respondet Eulhymius, proptere qud primoe tabulai observalio in occulto, id
est, in

Clirisli sententia, ut

Calvinus putat, nobis adversatur

animo

lateat; secund.e

aulem

tabula; manifesta
etc.

quasi hinc colligatur nulla alia prcepla, prter de-

sunt opra, non occidere,

non mchari,

Non

cem

Decalogi, nullasque tradiliones esse ad salutem

probo rationem, nec enim Chrislus adolesceutein arguere, ut quidam putanl, sed, ut nos supra probavi-

necessarias;

eodem enim argumente-

colligeret

ad

salutem necessarium non fuisse, ut Cliristiani Apostulorum coiistituliones observarent, et sanguine,

sulocaloqtie abslinerent,

mus, docere

voluit; nec docere

quomod bonus
ac juslus esset
:

esse

viderctur, sed

quomod bonus

nec

Aclorum

15, 20,

eodem

ar-

guniento colligeret nulla esse in Evangelio necessaria

enim hypocrilam, sed chrislianum facere volebat. Vera mihi videtur fuisse ratio, qud quicumque se-

sarramenla; nec enim

lis objicere poluisset
;

in
si

Decalogo conlinentur. Me-

cundam tabulam

observai, et
ait

primam observer, quem-

mandalorum

observalio, ut

admodm

Cbislus signilicat, ad salutem salis est, lidem non

esse necessariam. Respondeo Cliristum tantm re-

13, 9, 10 : non adulterabis, non occides, non fnraberis, non falsum testimonium dices, non concupisces, et si quod

D.

Paulus

ad Romanos

Nam

spondisse ad qustionem adolescenlis

faciam, ut habeam vilam ternam
?

Quid boni

est

aliud

mandatum,

in

hoc verbo hulauralur

Dil'ujes

proptere non do:

proximum tuum
dilectio.

sicul teipsum ; plnitude ergo legis

est

cet, quid credere debeat; sed quid facere

inler ea
fa-

Proptere et Chrislus hic, et D. Paulus

illic,

aulem, qu ad consequendam vitam ternam

quibus et parenlum,

volentes

mandalorum observaiionem proponere,

se-

cieuda erant, sola mai:dalorum observalio sufuciebat,

in
cl

Ecclesi mandata, tradi-

cund;e tantm tabula; meminerunt. Dicet aliquis edem ratione, ac mull eliam majore primam lanlm

tionesque
prx-cepto

comprehendunlur.

Nam cm

in

quarto
illis

tabulam proponere debuisse, quia et qui primam observt,

jubemur parentes bonorare jubeinur

secundam observt

qui
facit

enim Deum
:

diligit,

obedire

cm autem
,

obedire omnibus

jubemur obedire, jubemur qui parentum nobis loco esse deillis

omnia, qux Deus prcipit,

bula mult brevior
tur,

estque prima taut e magis videa-

qum secunda,

bent, quales reges sunt, et maglslratus, mult ver

magis Ecclesia

quin polis ex hoc loco

maximum

adverss Calvinislas sumitur argumentum, ut probetur

tanqum omnium prccplor;im summa proponi debuisse. Respondeo isthc omnia vera esse sed lamen facifms esse proximum diligere qum Deum,

mal eos colligere

fieri,

sol

nos

fide justificari, et

ut

D. Joannes

Epislol, cap. 4,

20,

argumenlavidet,

sanctos
lionis

quia sola aliquando fides inler juslifica-

tur; qui enim non diligit frattem

suum, quem

causas nominatur.

Nam quemadmodm

hic

Deum, quem non

videt,

quomodb

polcst diUgcre?

Sdet

cm
inter

sola

mandalorum observalio causa

fides; sed
,

salulis esse

ergo Scriptura sacra ad observatione::i nos mandalo-

dicitur,

non excluditur

tantm significatur

rum

Dei per

qux facienda sunt salis esse mandata servare ita, cm sola fides inter justificaiionis et salulis
ea
:

facilem, magis planam, magis nobis

secundam tabulam, lanqum per magis nolam viam deteipsum.

ducere.

noslrae causas nominatur, opra

non excludunlur, sed

fidemque nobia,

Vers. 19.

Diliges proximum tuum sicut

Origenis
,

tantm oslenditur, inter ea qurc non facienda, sed

cognoscenda sunt,
lict

Nimis

audax

Iractatu

in

Mattlium 8
legantur.

salis esse credere,

conjectura est,

hc verba ab

aliquo esse addila, pro-

obscurain, et

instar

quodammod csecam cognitionem omnis scientia omniumque doctrinarum esse

plerea qud apud alios evangelistas non

Prstabat existimare ab

aliis

pnetermissa, quemad-

oportere.

modm

Vers. 18.

Qu,?Hieronymus, qui hune adolescen-

Christi
plexio,
I

soient non omnia semper dicta factaque commemorare. Est ergo quasi brevis com-

tem tenlandi causa venisse putat, non simpliciter, sed

fraudulenter inlerrogsse dicit,

qu omnia qu Christus recitaverat, uno verbo

et D.

qunam

essent

illa

comprehcndunlur, quali

Paulus ad Rom. 15, 9,

mandata
vimus v

quasi dissimulavcrit scire se

:

quod maxime

10, et ad Galat. 5, 14, usas est.

pulabat scire
et

sed banc opinionem versu 16 refutaest,

prceptum

sed

Nec enim unum est omnium praeceptorum summa ex

'
'

ex ipso verborum contextu perspicuum

Levitico, c. 19, 18.

cum
sent,
et

proptere interrogsse,

qunam

ea mandata es-

Vers. 20.
Hilar.,

Omnia
in

ii.ec

custodivi a juvntute mea.

qud ad Cbrislum, tanqum ad novum aliquem

canone

Malthunfig, auclor Imperfecti, hoin

maximum magistrum venisset, ut aliquid ab eo supra legem disceret nam legis mandata non solm
;

mil. 23,

Ambros.,

Commentariis in

c.

Luc

18,
.

D. August., epislol 89, Hieronym. et Beda, hoc loco,

et nonnulli, ut opinor,

sciebat, sed eliam observaverat, ut versu

20 probabi-

Grci quorum Theophylactus

iuventute su serva-

mus. Interrogat ergo, qu ? putans fore ut Christus

aliqua prseter legem, prsecenta sibi tradat.
j

opinionem

rcitt,

exislimrunt hune adolescentem,

cm

dixit se

omnia mandata

s. s. XXI.

29

907
visse, fuisse
lia

IN
mentitum. Mult magisD.
Basilii,

MATTIUEUM
in se esset, penils tolleret.
|

908

Homi-

Secundus

est,

qud nullum

contra divites avaros, et Chrysoslomi at()ue Eu-

prorss consilium esse putel, et

Cliristus adolescent! dixit, ul sua
I

thymii probo sententiam,

eum

dixisse,

quod reserat;

hoc ipsum, quod omnia venderet, et non consilium,

nec eniin sine causa narrt MarcuS, cap. 10, 21 r Christuin,

darel pauperibus, seque sequerelur, sed

hoc audito, eura dilexisse

si

quod profeci non

praceptum esse

dicat,

quod ante illum nemo co,

fecisset,

Simulator fuisset, qud Christum omnia

gilaveraL
oliin
nisi

Est genus

quoddam Pelagianorum
el

qui

scientem lalere non poluit. Quod aulem Calvinus rc-

doccre videbantur ncmincm salvum esse posse

spondet dilexisse eum, sicut

nalurales, juia natur sua

diligit

Deus

res

omnes

om-ia venderet,

darel pauperibus, quasi non

bon

sunt, ridiculum est:

consilium, seJ prceplum hoc esset, non tain ab Augusiino, cpislol 89, paucis vcrbisrefulali sunt,
ui insani, ab

nain isto quidem

sctl

modo non

solro

omnes hommes,

qum,

omnes etiam donones

diligit.

Perspicuum autem

omnibus

irrisi.

Elvcr quis non videt

est evangelistam

aliquem Chrisli erga hune adole-

consilium illudesse, quod,

cm bonumsil, imperatum
virgi-

scentem propter mandat irum observalionem singulareui

lamen non est; alioquin el perpeluam servare

nilatem praceptum esset, quia
testalur.

amorem

significare

voluisse

quo amore non

bonum esscD. Paulus

:

solm non
quod

alios

peccalores,
id

sed ne illum

quidem
;

Al hoc Calvinus, ul opiuor, non concedet

est, servari

ipsum, anlcqum
id
;

audivisset,

prosequcrelur

non
di-

Nain

si

praeeeptum

ergo ab omnibus de-

pris iguorarct, nul

qud non pris eum

se

bel; el qui non servant, salvi esse non possunl. Itaque

ligerel

sed qud osicndercl

more hominum ex
didicisse,

e5 Calvinus suo errore ducalur necesse

est, ut alir-

ejus responso,

quod ante iguorarct,

etquem

met, quod olim Eustathii

salvum esse posse,

in

concilio Gangrensi

ante non diligebat, diligere c|>isse. Quod ad confir-

coudemnali aiirmabanl, ncmincm, qui uxorcm haberct,

et,

mationem
ridiculum
loco
,

sententiao

nc-slrx

salis est.

Magis etiam

quod

stulti

illi

Pelagiani

quod idem Calvinus Calholicis ex hoc

peccatorem
posse
se

dicebant,
re, nisi

neminem posse ad vilam nelernam perveniet

colligenlibus
,

per

bona
juslifacit
gri

omnia venderet,

pauperibus daret. Dcindc

opra

et

mandaiorum
ea
juslificelur,

observalionem

ad
qiuc
Di,o

quis lam oblusus est, ut non animadvcrlat,

qui
ilis

qum cxdicil

ficalioncm disponere;

enim bona

studios verhis prcepla Cliristus, consilia-

antequm
esse,
ac,

suo

quodammod

que distinguai?

Cm

de praceplis loquitur, non

ut

ihcologi

voeant,

meritoria

de con-

Si vis perfeclus esse, serva

mandata

sed

Si vis ad

congruo, respondet eodem

reri, quia ca.qusc laciunt,

modo

ranas el culices me-

vitam ingredi;

cm
;

vero de consilio, non

sed,
si vis

dieit, si vis

naturalit r

bona sunt, cabouii

|

ad vilam

ingredi

perfecius esse. Pralerca

que Deus amat. Jam enim docuimus Ghristum hune

adolescentem non lanlm propter naluralem
propter mandaiorum observalionem
talem, sicut omnes communilcr homines, sed propri
,

liaiidaiorumobservationi, tanqum

prmium

propor.it

vilam

a-leriiain; si vis, inquit,

ad vitam ingredi, serva

mandata; obscrvalioni ver consiliorum non vilam

nelernam, sed iliesaurum in clo, id est, vil lernae

quoe naturalis

won

est

singularilcr amasse.

Vers. 21.
omnia,
qu.'E

Si

majores

divitias pollicelur.

Et non solm bcalum esse,

vis

pereectus esse, vade, vende

sed bealorum principem

et

et

judieem;

sedebitis, inquil,

iAiiES.ET da PAEPERiBiis. Pcrversa ctiani

Calvini, qui existimat

vos super sedes duodecim, judicanles duodecim tribus

hoc loco et maligna inlerprelatio

Isral.

Non possum ego

melioribas verbis

qum Au-

Ghristum non scri etul perfectionis consilium daret,

sed caut, ut adolescenlis hypocrisim delegeret, hoc
illi

gustinus,

sermoneOl deTempore, aut probare, aul ex:

plicarc evangelicaconsilia
aliud
|

Aliud, inquit, est consilium,

ut virginitas con :
,

dixisse.

Quia enim, inquit, meutitus

est,

dicens

prceplum. Consilium datur,

ut

se mandata omnia observasse, voluit Cliristus ul pa-

se n<elur,

vino
,

et

camibus abslineatur
;

ut ven-

lm omnes

intelligercnt

non

ita

esse,

proponens

illi

duntur omnia

el

pauperibus erogentur

prceplum

unum

lanlm praceptum, ex quo, an proximum

diii-

verb datur, ul juslitia custodiatur, ul omnia

verlnt

homo du
virgiuitate

geret, apparcret, ut venderet omnia, el darel paupe-

malo,
:

et facial

bonum. Denique de

ribus, sciens

eum faclurum non

est,

esse, alque ila ejus

dicilur dicilur

Qui
:

potest capere copiai;

de juslitia verb non

:

mendacium deprehendendum.
errore^
:

Mulli

sunt

hic ejus

Qui
facit

polcst facere, facial, sed

Ornais arbor,
et in

primus

qud illum adolescentem menerror appellandus, quia mulli,

qu non

fruclum bonum exscindclur,

ignem

titum puict,

quem

superiorc versu refutavimus. Hic

i.ec

milletur. Consilium qui libenter audierit, et feceril,

ma-

dignus erat veni,

jorent habebit gloriam

prceplum qui non

impleverit,

ui dixiinus, el graves auctores in

nion;
dixis^et

nisi
;

illi

catholico, Ciaivinus hicretico

edem fucrunt opianimo

forlass, ut
!

nisi pnitentia subvenerit,

pnam

evadere non poterit.

c. 1 i
:

El rurss,
inquit,

in lib.

de sanel. Virginilate,

Prcepto,
et

non, ut aliquid eorum auctoritati tribuerct,

it.i

quisquis non

obtemprt, reus est

vel

debitor

quos
solct,

si

scivssct

sensissc, contrariuin
;

pn ;
non
est

proindequiu uxorem ducere

;

nubere peccatum

dieturus

missel

sed ut evangelica consilia,

et seculi.

si

autem peccatum

esset,

prcepto velarctur,

qui:

illi

prohrunt maxime,

sunt,

non solm

propterea prceplum Domini de

virginibus

nullum

est ;

ipso non sequeretur, sed etiam refularcl, et

quantum

Vers. 21. Si vis pereectus esse. Mardis et Lucas inum libi dtest, qud addietus sis diviliis, hoc tibideest ad salutem.
:

sed quoniam devilatis remissisve peccalis adeunda est gloria, non vita terna, in qu est qudum egregia

omnibus in ternum
da, cui

victuris, sed
est

quibusdam
liberalum

ibi

tribuetu

consecjuend varm

me

pecca-

909
lis,

COMMENTARIA. CAP. XIX.

nisi aliquid

910
crogare.

ipsi
;

liberatori vovealur.

quod non
sit

sit

II

qum

simul

illis

llocquidemnon prceptum,
Christi, sed

crimiuis non vovissc

dis

sed vovisse ac reddidisse

do,

tau-

sed consilium

csi,

non lainen

hominum

Consilium, inquit,

tanqum misericordiam
t

avarorum, qui hod soient prlextu

nere;

divitias suas reti-

consccutus Deo,

ut fidelis esseni,
:

Cor. 7, 25

eumdemque

Vigilantii olim

errorem fuisse adin lib.

et

ejusdem

libric.

50

Nec enim
:

sicut

nonmchaberis,
;

vcrss illum lieron. scribit, id nique,

clcsiaslicis

de cc-

non occides,

ita dici potest

Non

nubes

Ma
nisi

exiguntur,
fiant

Dogmatibus,

c. 71,

Gennadius

indicavit.

ista fferutttur. Si fiunl ista,

laudanlur;

Ma,
in

Non

Calvinus, non Vigilantius, sed Cbristus est, qui

si

ddmnaUur;
hoc aulem,

in
si

Mis Dominas debitum imperat vobis;

quid amplis supererogaveritis, in
et

adolescenti consilium ddit, ut

perfectus esse vellet,

statim,

red-

non post longas inducias, sed

lim,

nec paulaac

eundo reddct vobis;

li
:

sermone 18 de Yerbis Aposlosimus

?

sed simul omnia,

qu

baberet, venderct,

Quid jubs,
te

ne

adultra?

hoc prcipis

pauperibus daret, seque nuduin

queretur.

nudus quoque se-

amando
t i

plus

faciinus qttm jubs.

1

De

virgiflibus,

ait

Apostolus,
t

Cor. 7, 25, prceptum Domini non

(aciunt.
t

habeo.
do.
>

Ergo quare hoc

Consilium

aulem
vi-

NOTA ED1T0RUM.
Alia est ejusdem loci expositio
S.

Jll aillent

meules, quibus terren nupti

ad

v. 10, cap. 17,

luermil,

qu

lerrenos

amplexus non desideraverunt,

Luc, qu Maldonalus hrelicorum errorem ora-

usque adeb ucceplaverunl prceptum, ut non rccusarent

consilium. Eant Calvinist, et negent ullum esse consilium
,

tione majori ex promissis insequilur, ac scopum Domino intenlum egregi admodm explanat. Ad illa

dicant

opra

supererogilionis

sophistarum
et D. Paiilum

esse

commentum. Nos enim Chrislum

nempe Christi verba Sic et vos, cm feceritis omnia qu prcepta sunt vobis, dicite : Servi mutile sumus ;
:

consiliorum ac prccplornm doctorcs atque assertores; Christi verac D. Pauli D. Auguslinum, omnes-

quod de.buimus facere fecimus, hc habet eximius interpres

:

Tria Calviniani bis verbis significaridicunl.

que omnin veteres auclores interprtes habemus.

Calvinist, quia evanglica
eonsilia servare nolunt,

Primuin non posse nos plus facere qum prceplum est, nullnm opus, ut vocant theologi, rupererogationis,
quia quidi|uid faeimus, aut facere possumus,

esse non crcdunt, ant se credere dissimulant, et objiciunl illud tritura,

multis
ille

quod Cbristus

ait

apud Lucam
vobis, dicile

nominibus debemus Bco,

nibil feeit,
dibilis

qucmadmodm
nisi

servus

Ciim

fecerilis

omnia qu prcepla sunl

c.
si

nec facere potuit,

quod debuit. Inere-

Servi inutiles sumus,

17, 10. Illum locum in

com-

menlariis in Lucam,

Doininusjuverit, expiicabimus:
Calvinislis adversari

ccilas non videntium ex hoc loco id colligi non posse, contrarism ver posse. Nam ulii, quso,

mine tanlm dicimus illum

mapr;r-

aut dicit, aut indicat Cbrislus ni.nl

no plus facere
ille

xime

primm, quia docent nerainem omnia

;

posse
si

qum debeamus?Qua
fecil,

servus

non
si

foci.

Al

cpta servare possc

Chrislus
:

aulem oslcndil nos

omnia qu pripsis verbis col

non

facere profect potuit.

dixisset,

Nam

non po-

posse servare cin dicit

cepla sunl vobis
ligitur
;

Cm

feceritis
illis

tuisset,

non ulique

dominum

deinde quia ex

balmisse, quia nibil fecisset, nisi

illi gratiam non quod facere debebat,

posse nos ultra prcepla aliquid facere. llc

tota

indicans gratiam

irfi, si

plus fecisset, babilurum;

quod
ex

enim

aspeclabat parabola ut docerct Cbristus

non indicsse,
rium ver

nisi

plus facere

poluisset. Itaque

cum, qui non facit, nisi quse sibi prcepta sunt, non majorem gloriandi occasionem habere, qum servum
qui

parabola non colligitur, quod bserelici volunt, contra:

colligitur.

Minus etiam

illud,

magis hoc
:

domino suo tanlm

minislravifr. Indicat

ergo lune
j

colligitur ex conclusione.

gloriari nos posse,

cm

ultra

prcepta aliquid etiam

|

Sic vos non poieslis

vobis,

Non enim concludit Cbristus facere, plusqum prceptum est

crat,
si,

boni fecerimus; facere igilur possumus. Expressum

est

quod concludendum
Sic

quod

isli

boni in-

exemplum

in

D. Paulo. Prccperat Cliristus, ut

terprtes Scripturarum volunt,

dicere voluisset; sed

Evangelium prdicaret,

non prceperat, sed tanreliquerat, ut

concludit
'

et

vos,

cm

feceritis

omnia qu prcepta
dicit,

qum
geliura
dicit se

consilium in medio

qui Evanvirrent;

sunt vobis, dicile: Servi inutiles

indicat

sumus ; quod cm
si

prdicarent,
si
;

de Evangelio

non

jj

baud dubi po.se nos plus facere aliquando,

sit;

Evangelium prdicaverit, nnllam gloriam M qum nobis prceptum

ij
;

quod

fecerimus, servi

haliere

necessilalem enim, id est, prceplum sibi

incumbere
lium

utiles erimus. Objiciunt ralionem, nos, quanti quanti

gloriam autem suam esse, ut Evange! j

sumus, Dei esse,

quid
est, nibil

sicut

mancipium domini
non
aliis

sui est,

quidsi

prdicans sine sumplu ponat evangelium,

18. Obj.cit etiam
17,
1,

ad
!
I

ergo facere posse, quod Deo, cliam

esset,

Cor. 9, 15, 16,

Calvinus, quod
sit
:

nullum prceplum

notamibus debca-

Abrabamo, Genesis
coramme.eteslo

Deo diclum
illi

Ambula

m us,
pi U

propterea servum, non mercenarium, sed manciinierprclaniur. El

perfectus,

cm

non

eonsilia, sed

quidem veteres reperiuntur

prcepla servanda traderentur, quasi inde sequalur evangelicam perfectionem non in consiliorum, sed in

auclores, qui hoc idem, sed alio opinor sensu dicere

<

videantur, Chrysosiomus, homil. 54 ad populum

An-

prceptorum observatione sitam

esse.

Respondco
distinguer.

',''

tiochen.,et AmbrosiusinCommentariisadhunclociim:
Sicut, inquil,
tu

puerilisesse ignoranti nescire inter legalem aut na-

non solm non

dicis servo
et

tuo:Re+
grutias ei
esse

turalem et Evangelicam perfectionem

Tertius error est,

\\

cumbe, sed exigis ab eo aliud minislerium,

qud existimet
ex
illis

satius

esse bona

non

agis, iia nec in le palilur

Dominas unius usitm

vivimits,

Ma

retinere, et paulatira

pauperes juvare, | operis, aui laboris ; quia

dm

debemus semper

911
operari.

IN

MATTHIEU M
if)

9(2

Ergo agnosce

te esse

servum plurimis obsequiis

;

servaverimus. Numquid, inquil, graliam habebit servo scr

itli,

defneratum.

Non

te

prferas, quia filus Dei dvcris

agnoscenda gralia, sed non ignoranda nalura. Nec

jactes,
sol,
si

te

ben

servsti,

quod facere

debuisti.

Obsequilur

quia (ecit qu ci imperaverat ? et Cm fecerilis omqu prcepla sunt vobis, dicite : Servi inutiles smus; quod debuimus facere, fecimus, v. 9, 10. El ver
:

nia

obtemprt luna, serviunlangeli.

Hc

ut inlelligan-

magnum
cessit.
lici

bic locus

omnibus auctoribus negotium

colligi,

fa-

tur,

adhibenda

distinclio,

quam

et

Euthymius

ani;

Doceainus piis ex eo non

quod hrer

madvertit. Alia Deo debemus, quia ab co nobis data

alia, quia pruecepta.

colligerc conantur.
:

Nec

enini

tam severvoluit Deus

jure debebamus, exi-

nondicitur

Primm quidem in parabol Numquid mcrccdemdabit illi? Sed: A milli

agere nobiscum, ut quidquid

geret
;

illi

quid graliam habebil servo

? graliam, quae

minus

si

spectes, quid ab co acceperimus,

omnia

illi

dcbemus, quianihil non accepimus; si speclemusquid nobis prceperit, nondebemus omnia mulla inlirmi:

qum merces videlur esse, mult plus qum merces est, nempe corollarium mercedis, quod propter gnaviter servo

tali

nostr conccssit, deccm tanlm prcepla nobis

omnes virginitatcm scrvaremus; potuit, ut omnia qu haberemus distribueremus in pauperes; nam et hc omnia
ddit. Potuit jure suo nobis exigere ut

navalam operam supra paclum conventum superadditur qux> ide gralia, non merces appellatur, quia non ex paclo cl jure, sed ex domini libe;

ralitate,

moralique, ul vulg dicitur, bonestate debc-

tur; debetur tamen.

in

Nam quro
dm

an dominus

ille,

qui

ipsc nobis dederat, et poterat reposcere jure suo; sed

noluit,

parabol propomlur, servo, qui in agro

primm

quia ipse cognovil figmenlnm nostrum

ut

Psal.

loto laboraverat die,

vit,

cnantisibi nocluminislra-

102, 14),

sp

solet

Cbrysostomus dicerc.

Cm

nullam pro labore mercedem solvit? Quisnegel?

aliter

ergo facimus aliquidboni, quod prceptum nobis non est, plus quidem facimus qum prcepli jure dcbe-

Ncgat Calvinus, sed

(ingens

probare non potuit

qum

servum

illurn

mancipiuin fuisse pecuni emp-

mus, non plus qum,

si

Deus summo nobiscum jure

agere voluisset, deberemus.

soient aliquando domini, exigere, sed

Nam

et

mancipiis suis

tum, non bomincm mercede conductum. Quod ille figmenlum ne conjectura quidem ull probare potesl
et

non quidquid jure possunt,

lucri afferanl,
si

nos ex perptua Scriptur consueludine servos mer-

quod mcdiocri studio alque rabore facere

sibi quolidi

cenarios appeliantis, et ex verbis ipsis hujus loci re-

possunl; tantm ut

aut

futamus.

Cm enim

dicil

Numquid graliam
cui
solet

habebit

tanlm ut

in vine

sua laborcnl;

quid

pr;ietcrea fa-

servo illi? indicat de co se loqui servo,

dominus
ut ego

cere possint, sibi facianl. Al urgent hrelici Deimi

graliam babere soleat

non

autem mancipio, sed

si,

nobis quidquid jure suo exigere potuit, reips exegisse.

mercenario gratiam babere"; praesertim

Quid enim
ioto corde,

fecisse reliqui, qui nobis exegit, ut se ex

quidem pulo, xP lv
ctsi

'x tv >

graliam liabere, boc in loco

ex lol anima, ex

lotis viribus

diligeremus?
lotis uli-

est pi\xler conslilutam

qui enim minus qum potest facit, eum non Respondeo illud non que viribus amare.

gratiam babere tam Graec

referri solet, sicul

mercedem aliquid dare. Nam qum Latine ad solum

graliam referre, et Grac

spciale,

animum
xpa

sed gnrale prceptum esse; nec enim

conlinctur; quare
logi,

in

Decalogo

&-MXfipeiv,

aut

noSciOvect,

ad rcmuneralioiicm

ta-

accommodat ad prcepla Decadiligimus,

men
ris,

arbitrer boc loco esse tapinosin,

qu

uti
si

vulg
fece-

qu

propri prcepla sunt inlelligcndum. Totis

solemus, plus

qum

dicimus.insinuantcs:

Hoc

jgitur viribus

Deum

quando

lotis viribus in

graliam babebo, indicans dico

decem prceptorum observalionem incunibimus. Ex tol anima diligimus, quando parati sumus vitam polis effundere, qum prceplum Dei ullum violare, etiamsi alia bona, quoe prcepta non sunt, quque facere possemus, facere nolimus. Atquehcedem ralione secun-

modo, sed etiam rclaluram

stus in parabol

me non gratiam. Cm

habilurum
ergo Cliri-

non

significet

dominumillum,dcquo
praeter

loquebatur,

mercedem servo suo non solulurum, sed

id
est, nibil

non babiturum graliam,

merce:

dem daturum
feceritis

esse, nec,

cm dicit in

conclusione

Cm

duseorum error.quem ex boc

refutatur. Dicunt nos

loco confirmare soient,

omnia, qu prcepla sunt vobis, significat nul-

ne

id
;

quidem, quod prceplum

totis vi-

lam nos proplcr praeceptorum observalionem merce-

nobis est, possc perficere

ribus

nec enim possc ex

dem

babiluros; sed nihil babituros prter

mercedem

Deum

diligere,

quod nobis utique praceptum

sese refellens. Quid enim
nisi

eam, qua; observanlibus preccepta consliluta atquc

promissa
est.

est. Ridiculus error, et ipse

Nam prccptorum quidem

observationi

est lolis viribus

Deum diligere,

quantum possuinus

ccrlam

in

clo mercedem respondere universa ScriCor. 3, 8, 14, et 2 Epistol

diligere? ut

illis

omnia, qu volunt, dispulandi causa

polesl, posse nos di-

plura docet supra, c. 6,23, 35; Malthcei. 5, 12, et 10,

/il,

concedamus. At cui dubium esse

ligere,

42; Marc. 9, 41,

quantum possumus? Si enim non posumus, quomod possumus? et si possumus, quomod non

Joan. 8,
est
:

Apocalypsis 11, 18, et 22, 12. Quid ergo

:

Dicite

Servi inutiles sumus; quod debuimus facere,

possumus? Prterqum quod, ut modo declaravimus, diligere Deum lotis viribus non est diligere quanlm

fecimus? Sunt qui non tam ver

qum

humilitatis causa
id

diclum inlerprctari videantur, quasi

stus agat, ut doceal nos

tantm Chri-

omnin possumus, sed quantum possumus

ejus transgrediendis prceplis
tius error est, qui

efficere

ne

non

afferri

animo,

cm omnia
enim

eum

offendamus. T2r-

quae prcepla nobis sunt servaverimus; fecisse

majore videlur ex hujus parabol

tanlm quod debebamus, quin humiliicr de nobis senlire

foiiclusionc probabilitate colligi; nullam nobis deberi

oporlere, cxislimareque aut nihil nos fecisse, ait

mercedem, cliamsi prcepta omnia ad pcrfcclum ob-

|| null

dignos esse mercede,

cm

nihil, nisi

ouod debo

913

COMMENTARIA. CAP. XIX.

grali.

914
diligentes se

bannis facere, feccrimus. In liane senlenliam hoc teMinionio sp utunlur vetcres auctores, Origenes,
mil. 12 in Josnc, Cyprian., lib. 5, Epislol 6, et
lio-

Nam

et peccatores

diligunt, ut ibi

subjungilur.
rinth. 9, 16,

Eodem sensu
18
:

dicebat D. Paulus, 1 Coevangelizavero, non est mihi

lib.

Nam

etsi

ad Quir.,

c. 51,

Chrysostom.,

in

scrm. de Pnilcnti

gloria, ncessitas

enim mihincumbit. Questergomerces

sine

cl Gonfessione, Ilieron. in

EpistoladClesiphont. conin Psal. 90, et

mea ? ut Evangelium prdicans

gelium. Dicit se,
si

sumptu ponam Evan-

Ira Pelagianos,

Bernard., sermonc 4

evangelizet,

neque gloriam, neque

Epislol 142, Theophylaclus in Commentariis, et Cyrillus

apud D. homam.

Alii, ul

Beda

cl

Lyranus hoc

loco, servos nos etiam

cm

oninia fecerimus, inutiles

ulililalis

mercedem habere, non qud mercedem pro evangemunerc non habeat, cm alio loco de eodem loquens dicat Unusquisque secundm suum labor etn prolizandi
:

existimare debere, quia nihil Deo

qui

atlulimus,

priant

mercedem

accipiel, 1 Corinlh. 3, 8,

sed qud nul-

bonorum nostrorum nonindiget. Cterm nonid,

ulililalis

lam singularem gloriam mercedemque merealur,

neeessilas
iili

opinor, agebalur, utprobarelur nihil nos

afferre posse
;

Deo

incumbat.

Qu

ergo ejus gloria,

ut

cm qu

sed nihil nobis prter conslilutam de-

singularis et propria
dicans, sine
set

merces erat?

Evangelium pr;

bito minislerio deberi

ille,

mercedem.

Nam servus quidem

domino suo

sumptu poneret Evangelium

cinque pos-

qui in parabol proponitur, aliquid

ex Evangelio vivere, ut omnes apostoli faciebant,

polestalc non uterelur. Cujus interpretaBernardum auctorem invenio, qui, nisi fallor, hune locum in traclatu de Prccplo et Dispensa-

ulililalis atlulit.

Et

si

nos nullain Deo ulililaiem afferre

e tanien
tionis
ila

possumus, non impotenti noslr, qui aliquid ccrl

facimus, sed Dei null re indigentis natur
concludit Christus
nihil
:

fil.

Neque

Dicite

Servi inutiles sumus, quia

lione videtur inlellexisse,

unde mulla

iis

contraria,

qu

Deo

ulililalis

attulimus; sed quia quod debuimus

est. Aliani

hinc'hrelici,fals colligunl, ver colliguntur.

Primnv

facere [camus,

quod aliud esse dubium non

afl'crt
:

posse nos non solm

plus ctiam

qu prcepta

sunt omnia, sed

ctiam idem Beda inlerpretationem

les

Servi inuti-

qum

nobis prceptum est facere,

quod

sumus, quia

etsi aliquid

mercedis meriti sumus,

si

opus supererogationis appeHalur. Quod et D. Paulus

minus tamen meruimus qum nobis dabilur,

nosler, mercesque
sunt condign passiones Itujus temporis, ad

labor

qu lance pensenlur, quia non

in nobis
:

riam qu revelabilur
liic

(Roman.

8, 18).

futwam gtoNeque

eamque gloriam suam vocat, et nos omnes posse facere Christus hic n:>n obscure indicat. Cm enim dixil Cm fecerili's qu prcepta sunt vobis,
affirmt se fecisse,
:

dicite

Servi

inutiles

sumus,

oslendit nos posse plus

videtur esse sensus

nam non

proplerca dominus

eliam
|
;

qum prcepium
servus
ille

csl facere, et servos utiles esse,

ille

servo suo gratiam non habuit, quia minus

qum
fe-

s j cut poLuit

plus facere
fecisset,

qum

fecit,
iili

plusque

promissa requirebat merces, sed quia non magis laboraverat. Et nos non

qum

debuit;

quod

si

gratiam

dominus

jubemur dicere

Cm omnia

habuisset.
|

Deindccxhortandosessehomines ad obser-

cimus qu nobis prcepta sunt,

quia minus

servi inutiles

sumus,
j

vanda evangelica consilia;

nam ad
:

ca nos Christus
feceritis

meruimus qum nobis

datur, sed quia quod

hic exhortatur. Sic enim dicit

;

CwfH

qu prtanqum

debuimus facere fecimus.

Quo

ergo sensu hoc loco servi

|

C epta sunt vobis, dicite

Servi inutiles sumus,

inutiles appellentur, ex proposit parabol intelligen-

'

dicerel
'

Nolilc sol
;

prceptorum observatione esse

dum

est.

Quod enim

in

parabol est servo

iili

millam
j

conlenti

pergile porr, et consilia etiam

iili

mea servate.
et vent, se-

domino deberi graliam, hoc procul dubio in parabol conelusione est servum inulilem esse, cm eadem sententia, aliis tantm verbis hoc pro i!lo ponatur. Gratia autem in parabol non significat mercedem ex pacto pro exhibilo labore ac minislerio servo

Sicut adolescemi
1

dixit

Si vis perfectus esse, vade,

ven de universa

qu

liabes, et

du pauperibus,

quere
j
\

me

Denique

quemadmodm prceptorum obita

servaiioni
;

merces justa respondet,

observationi

promisI

consiliorum cumulalam quaradam mercedem, id est,

sam, debitamque, sed mercedis cumulum alque corollarium, quo servi qui plus qum debebant laboraverunt, donari soient.
esse,

mensuram bonamet confertam,coagitatamet supereflluenlem respondere,

ria et

qu

gratia hic, D.
t

autem Paulo glo-

Idem ergo

est servos inutiles

merces appellatur.

cm

fecerimus omnia
nihil

qu prcepla

sunt nobis,

non quidem

prcepiorum observatione meruisse;

Et h.vbedis tuesauruh. Vald risi, cm apud magnum quemdam hrelicorum interpretem hanc exposilionem
diia esse

sed nihil meruisse prter mercedem,

qu prceptonon
quia
etsi

legerem
bona,

ne,
illa

inquk, putaret

sibi

deper-

rum

observationi respondet. Vult igitur Christus

si

pauperibus daret, adjunxit

gloriari nos,

cm prcepta servavimus,
merili sumus,
et

mer-

prcepti hujus ulililaiem.

loquitur
citer

Per imitationem autem

simpliloco

cedem nostram
nihil

tamen

nihil singulare,

ob

id

qud hic adolescens non

,

egregium

eximium fecimus,

nihil

quod non

bona
:

sua

sed

thesauri

possidebat.

quilibet servus facere debuerit.

Ncc tam

est Iaudabile
si

Quasi dicat
es,

Pulas te thesaurum habere, quia dives

in

qud

id

fecerimus,

qum

vituperabile esset

non

fe-

majorem habebis

clo,

si

me

audieris.

Qu

cissemus.

Non

soient lande glorique videri digna nisi

omnia proplerea hrelicus

iste dicit,

ne mrita bono-

qu egregia Luc c. 6,
vos diligunt,

et singularia sunt.
v. 52,

Quemadmodm
:

supra,
eos qui

rum operum qu
,

hinc manifestissim colligunlur,

dixit Christus

Si

diligitis

coligi

posse videantur; proplerea paucis verbis mul-

qu

vobis est gratia ?

Utique diligentes se

tos er rores

complexus
csl
;

est

qud prceplum vocet

ut ad adol

diligere, virlus aliqua

estdignaque mercede, sed quia

est,

quod consilium
!

qud propterca putet Chrislutn

,

communis, non singularis virtus

digna non est

vilam tcrnanj tbesaurum appeHsse

915
scentis opinionem alluderet, qui

IN

MATTHjEUM
V
iJlic

916
et facere sibi
,

magnum

se habere

de eleemosynis agtur,

amicos nihil

thesaurum arbitraretur
pler relicta
,

qud

nolit

sensum esse proin

aliud est,

et pauperibus data

boua tbesaurum

mereri.

qum eorum amicitiam graliamque proAtque hoc sensu omnes veleres doclores iaet

clo

illuin

babiturum, ne mrita concedere videatur.

ante refutavimus. Seest e jus refutare
, ,

tcrpretantur.Cyprian., lib.de Opre et Eleemos., ne-

Primum crrorem salis paul cundum non magnopcr opus

quisquis aliquid babet judicii

golialorem cleslis gratis

SEternse dislraelis

comparatorem

salutis

quia

omnibus rbus

suis pretiosam

mar-

facile

reprehendet, et

garitam, boc est, vitam seternam Christ) cruore pre-

ridebk. Quis enim lam hebes est, ut non animadver

la* voiuisse

tiosam de qnaniitatc patrimonii sui dicit debere mer*

cari
,

Christum ad mercatorum consuetudiem

et llilar.

Jaclur

iuquit
;

terren substanli

alludere, qui uno loco

minorcm

pecunisc

summam

clorum opes emend sunt

.Mauliauim 04
niis oral, cl
:

et Chrysost., bomil. ia

darc soient, ut

in alio

iong distante majorera reci-

Nam

quoniam magna Mi cura de pecucuiictis

pianl? Propterea ergo vitam ternam tbesaurum appellavii, (pid hic

quandoquidem ipsum
ut oslendal
,

denudari rebut
:

bona reponantar,

ut

illic

aucta in,

consulebtit
tant'o

non amissurutn bona sua

inventurum
,

sed

venianlur

sicut solet quolidi crescere

:

thsaurus
c. G,

plura

majoraque
,

quunt'o

terra

cm ab

aliquo reconditur
:

quemadmodm,
et

20,

clum
\

prastabilius est

relributionis prstantiam the-

Christus dxit

Thewurisate vobis (hesauros

,

in

clo,

saurum appellavit,et simnl

ruptibililatem

stabililatem,

atque incor-

ubi neque rugo

neque tinea demolilur,

ubi fttres

prmii

vl (ieri poterat,

lutmano verbo

non

ejfodiunt, neque furantur.

Agebat autem de electl.csaurum transmit:

significanter expressif.
in
j

Adeumdcmmodum
6 Maithsei.
'I
i

Chromalius,

mosyn,

sicat
,

hoc loco, signifiralqae cum, qui dal

quasi in

commentariis

in c.

eleemosynam
1re, sicut

chim

Et

veni

sequere h.

ia

Cbrislus adoiescenti

Salomon dixit, Pnverbiorum 19, 17 Fneratur Domino qui miseretur pauperis. Ex ilio ergo superiori loco non ex hsereticorum inlerprtalioae
, ,

facienda prsescripsit, ut omnia bona sua venderct, ut

\

confectam pecuuiam pauperibus daret, ut se sequerctur,

quod ullinium omnium suaima

alii

erat.

Nain

et

So-

hic est inlel'igendus. Praeterea quis non animadvertit

voiuisse Christum

crales, ut ait Ilieronymus. et

\

mulli

pljjlosophi

hnminem

di-.itcm, et, ut vero

,

si

divilias

conlempserunt; sed quia Christum seculi no

i 1 1
r->

mile est, dedilum lacro spe niajoris lacri

qa cjusal!i-

sunt,

uiliil

profuit.

Quomod autem
lib.

Christus in-

modi homines
.amen plura

capi soient, ad
si

regnam clorum
si

telligal sequere

me, minus cerlum est, qum vulg

cere? qaasi dicat; etiam

,

inulta

habeas bona; mulio

ea pauperibus

videtar existimari. Cleuiens Alcxaad.,

Slromalum
ex

majoraque reciptes,

4; Hieronymvs, boc loco, aliique nonnulli interprte

dederis. ilaque tantum abest, ut volurit Christus ad

de

Clirisli

iniitationc

dictam intelligunt, quod

,

cl

thesaurum

qaem

se adolescent habere arbitraretur

Marco, 10, 21, videtar confirmari

ubi in

quibu-dam

alludere, ut potis volurit significare illuin nihil ha-

Grsecis codicibus legitar &pa.% tov uwupdv, tollens critcetn

:

bere,

si

ea, qu;c habebal,

cum

regni

clorum
ait,

divitiis

sed verbum

illud,
,

veni, indicat

Christum non de

compararenlur, illum enim, ut dives

tamen the-

imilatione solm

sed de corporali ciiam comilatu

saurum non habere, quem non nisi reges, nec illi quidem omnes habent in clo autem tbesaurum hahiturum. Thesaurum ergo regni clorum opibus
:

agere, invitareque

cum

ut se seqaatar,

quemadmocam
lectio-

dm
nem
est.

Aposloli

et

familiales discipuli sequerentur.

ait tollens

Quod autem Marcus

crucem

si

adolescenlis non aequiparat; sed opponit

quemad-

admillimus, contrarium

liuic interprtation;

non

modm
cat

si

quis exiguis possessionibus ingnies tolius

Pfaterea illud Christus signifi-

Nain Aposloli et discipuli

,

maxime crucem
,

fere

mundi opes opponal.

haut

qui Christum non animo tantm

verm cliam

eum majorcm in clo gloriam hahiturum, si evaugelica onsilia, qam si sola pracepta seculus fuerit.

pedibus proximi sequebantar.

Vers. 22.

Abiit

tristis. Hacrctici irilcrprelanlur

Nam

qui

praecepla sola sequuntur, singuli singulos

ut seqacnti cap., versa 9
si

proplerea tristem abiisse, quia victus, alqae confusus

conscienli su fueral, quod mandata non servavisset
:

tantm denarios accipianl,

et 10, explicatur
qua?.
:

illum autem,

praeter prcepta,

quemadmodm

se
,

paul ante jaciavcrat

sed

jam serra veiat, hoc etiam consilium amplexus faerit,ut omnia saa bona pauperibas tribuat non tanlm denarium sed ingentem etiam thesauram ac:
:

banc inlerprclationem
Tristis ergo abiit, quia,

jam versa 20 refutavimus.

servavisset,

cm mandata
sibi tain

non

existimabat quidquam
stas dixit, ad

arduum, qam Chri-

ceptaram
tatar
:

esse.

Alqne bine eliam

,

lertias error refa-

ex hoc enim sensa

qaem propriam

ac genai-

at

vendenda

sibi

conscqacndam perfcclioncm superesse, omnia bona essent et pauperibus

,

num

esse constat, manifestnm est homines per elee,

(lislribucnda.
rit
,

Deniqae ralionem, cur

,

trislis

discesse-

mosynas
hoc loco

et proindc

per omnia opra bona vilain

expressit Evaugelisla

erat

enim habens multas

seternam prornercri. Idem enim, im majus quiddam

significalur,

possessiones. Facilius

enim

est

pauca qam rnalla bona

Facile vobis amicos

qum apad Lacam, cap. de mammon iniquilatis

,

16, 9
ut

derelinqaere.

cm
et
|

Vers. 23.

Dives. Marcas,
,

c. 10,

23, et Lucas,
,

defeceritis, recipiant vos in

terna tubernacula.

Nam

18, 24, pro divite dicant

difficilis divilibus

qai pecnias habet

in divitiis.

non

Vers. 23 et 24. Qu seqaanlar senlentiafi, ex hc ips exponi debent nam impossibilc rectis per difficile, qum vice versa intelligilur. Res est vald
:

non confidere

Ficiuus
:

est camellm. Ben verlit Vulgata, camelum nam crasxa.ji.iloi per iota, significat rudement, aut funem

917
quantascumque, sed magnas pecunias
divitibus

COMMENTARI. CAP. XIX.

intelligentes
:

018
est,

de
lo-

apud homines impossibile

possibilia sunt.

apud Denm autem omnia

,

enim Chrislus, utMatthus explicavit,

Itiique

qu rationc moli sunt

;

ne ca-

quebalur.
Difficile
scribit

melum animal
intrabit in regnum clorum. Marcus
:
i

buerunt, ul

maxime moveri deanimal inlerpretarentur, quemadmodin

intelligerent

Christum circumspexisse , dixisseque Qum introibunt : difficile, qui pecunias habent, in regnum Dci

Origencs, Hilarius, Chrysostomus

ctor Imperfecli
lius, lib.
,

Hieronymus, auevang.
;

Juvencus,

lib.

Ilisl.

Sedu-

quod utriunque ad sententia; commendalioncm et exaggerationem perlinet. Circumspexisse enim ad

postulandam altentioneni reni

4 Carminum, intcrprelanlur. Syrus etiani in-

terpres vertit

N7C17, quod non potest,

nisi

camelum

maxime necessariam
:

animal significare. Erat autem haec proverbialis vulg

locutio, qu

dicturus Videtur, et edeni de causa usus admiratione

cm

aliquid significabalur, impossibile

qum

difficile,

qui pecunias habenl, in regnum Dei

esse, dicebatur facilius

inlroire posse,

camelum per foramen acs

introibunt.

Potest dubiiare leclor, quorsm hoc de

apostolis;
,

qum

id (icri,

quemadmodm

cl

Thal-

adolescente Christus dicat, et quorsm

cm

mudistee sp loquunlur, ut multi jam

nolaverunl. Est autem

viri docli

an,

adolescenlem prceplorum observalione

regni

nec

hyperbole, et exaggeratio

clorum ingressu

sed sol evangelicas per-

qualis in ejusmodi proverbiis esse solet. Ilaque disputare

fectionis conseculione divitise relardaverinl.

sio est facilis,

Respon-

quoniod

difficilius sit

divitem in

regnum cloinlroire, ina-

rum, qum camelum per foramen acs

nis est opra;
:

Christum ex adolescente, qui propti*

vald esse

divitias consiliis evaugelicis deterritus fueral, occa

cm

senlenii

summam
,

esse constet

difficile
sit

sionem accepisse de divitibus

putandi
,

in

univeiso gnre dislroire,

divitem in regnum clorum indifficilius sit

quomod

ne

necesse, ut

qum
ut

ul ea-

vil' tern propter divilias rc-

melus per foramen acs inlroeat, quia

diximns,

tardentur.

Vers. 24.
21, scribit,

Et iterum dico
;

proverbialis hyperbole est. Illud majoris, ut arbitror,

vobis.

Marcus

c. 10,

est opera prelii

invesligarc, cur potis de diviliis,

sit,

anlequm hoc Chrislus

diceret, discipulos
colli-

miratos. fuisse

unde horum verborum sensus

qum de

aliis

rbus hoc diclum

cm muluc

sint

gendus est

quia enim Apostoli mirabantur, quasi

ali, qua; hominis salulcm niagis impediunt, ut

bitio, libido, iracundia. Ratio, ul

am-

ego quidem existimo,

nimis dura esset ac severa sententia; respondit Christus

eam

est; quia ca;lera: res, etsi aliquos m.:gis,

etiani,
;

lamen plc-

atque etiam exaggerans

et severio-

reni reddens

atque hoc est, quod ail, iterm dico

retardant

vobis, quasi dicat,

non solm

quod modo

dixi

vc-

rum

est

sed amplius etiam vobis dico facilius esse

transire,

omnes omnes avarili sludent minore usque ad majorem Isaiae 56, 11, cl Jeremi G, 13,
,

rosque minus impediunt

,

divinise

ver fer
,

quia

et 8, 10, et

de ipsis Evangelii prsedicatoribus loquens

:

camelum per foramen acs

trare in

qum

divitem in-

regnum clorum.
,

D. Paulus ad Philipp. 2, 21, dixit

sunt; qurunt,

Omnes

qn sua

non qu sunt Jisu

Cliristi.

Facilius est camelum. Absurditas

ut videbatur,
fuit,
-

Vers. 25. Quasi dicant,

ves in

Quis erco toterit

diviliis

salyus esse?
et disal-

nul potis admirabilitas hnjus sonteniiac in causa

ut
,

cm omnes

incumbant ,

quidam cameli nomine naulicum funem quo an chora alliganlur, intelligerent quasi absurdum esset
:

regnum clorum

inlroire
c. 10,

non possil, quis

vus cssepoierit? Marcus,

2G, ait apostolos hoc

camelum pra;grandcm,
ramen acs
inlroire
:

deformem belluam per fofunis autem cum acu analogiam

et
,

dixisse npbf kutcs inler se ipsos, id est, tacite, ila

ul ipsi soli audire possent,

tavi,

quod ide notandum puPropterea

ut arbitror

aliquam haberet, quia solet filum

aut funiculus per

r.o-

quia ex eo vers. 26 inlelligendus est.

26.

foramen acs induci

et auctore

Suid Grsecum

Vers.

Aspiciens.
, ;

men

xa/njjios id

etiam significat. Sic Theophyl. inler-

Christus discipulos aspexit,

ut indicaret se
,

eorum

prctnlur, et nonnulli alii, ut opinor, Graici, ut refert

cognovisse cogilaiiones
cretos, intellexisse

sermonesque

quamvis se-

Euthym.

Alii

pejs

in

urbe Jerosolymitan portam

,

e enim perlinet, quod Marcus

quamdam
nerati

fuisse fingunt

qu foramen acs
eam,
Isti

appella-

ut paul anle annolavimus, scripsit apostolos hos inler se

retur, ade
,

humilem

ut cameli per

nisi

exo-

ingredi
,

non possent.

interprtes

non

tanlm sermones niussilsse. Apuo homines hoc impossibile est. Omnes evangeeo conveniunl, ut priori loco doceant
:

animadverlunt

qu absurdior videtur, e veriorem

:

listue in

difficile

oporlere esse sententiam

dixit facilius

propterea enim Christus

introire

esse

camelum

per foramen

oe;,

regnum clorum, quia cametum per foramen acs inlroire maxime absurdum, et
divitem in

qum

regnum cloium secundo loco dicant impossibile esse. Quod magnum est argumenlum eos non sententiam tanlm sed verba
esse divitem intrare in
:

etiam Chrisli rcitasse, Christumque voluisse sententiam suam magis exaggerando confirmarc.

impossibile erat; et volebat significare

maxime absur-

Primm
regnum
esse

dum, et impossibile esse, ut dives in regnum clorum introiret, sicut paul post, versu 2G Hoc, inquit,
:

enim

simpliciter dixit difficile esse divitem in

inlroire
:

clorum

secundo loco

dixit facilius

siorem; proverbium erat tm apud Juda:os usiiatum, cm rem impossibilem esse affirmabant, idque in vetustioribus eorum libris occurrere leslaur Uicardus Simo.

Apud Deum omnia possibilia sunt. PoDeus gratire sua; vi cupidilatem illnm, abusum , corruptionem ab ipsis diviliis divcllere, et conlemptom earum impertiri.
Vers. 26.
test

919

IN

MATTH/EUM
erat minus, inlelligit, ut D. Hicronym. indicavit.
In regeiNeratione. D. Hilarius, et auctor
cli,

920

camelum introire pcr fornmen acs. Tertio impossibilc omnin esse, sed apud hommes, non apud

Imperfo-

Deum.
Vers. 27.

Tunc

homil. 55, regenerationem baptismum interpreSic

respondens Petrus

id

est

lantur.

enim apud D. Paulum

appellari ad Ti-

verba facere exorsus, eo hebraismo, quo, ut soep no-

lum

5, 5, aut

tempus, quo baplismus frequenlandus

,

tavimus, respondere dicitur, quicumque loquitur,

erat post Christi resnrrectionem

apostoli,

quasi dicat fore ut

quamvisnemini

interroganti, aut loquenti respondeat.

cm

Ecclesia florere cpcrit, in niagn sint,

Quanqum hoc

loco Petrus videri polesl Christo pris

sicut ipse, aucloritate.

Sed nianifeslum

est regenera-

locuto respondisse.

tionem hoc loco extremum judicium appellari, sive

quia lune lotus mundus renovandus est, et quodammod regenerandus, ut ail Joan., in Apocal., c. 21, 1
:

Ecce nos reliquimus omnia. Causam cur hoc Pclrus

nlcrrogaverit
,

nonnulli fuisse putant, qud Christus

:

adolesccnti dixisset

Vade

et

vende
:

qu

liabes

et

da
se,

Vidi

clum novum,
Novos

et terrain

novam,
in

et vers. 5:

Ecce

pauperibus,

cl

veni, seqnere

me Petrus ver de

nova facio omnia, et P. Petrus,

cap. 3, 15
:

secund epistol
terrain secun:

deque

aliis

apostolis dubitaverit, quale essenl

prta;

ver'o

clos

et

novam

mium habituri, quia, etsi sua omnia reliquerant, men nec vendiderant nec pauperibus declerant
,

dm
Ecce

promissa ipsius expectamus, el lsaias, cap. 65, 17

crjo

ita

creo clos novos

et

et

lerram novam, et
,

c.

GO

ut

non viderentur
,

Christi satisfecisse consilio,

in

nec

22

Sicut cli novi,

,

terra nova
,

qu

ego facio stare

,

digni esse

ut

promissum adolesccnti

clo ihesau-

loram me

dicit

Dominus
el D.

sic stabit

semen veslrum
8,

et

rum consequercnlur. Secs,

stolos fecisse

ut mihi videtur, potis

nomen vestrum,

Paulus ad Romanos

21

Ipsa

apparet voluisse Pctrum significare se aliosque apo-

crealura tiberabitur servitule corruplionis in tibertatem

jam

quod Christus ab adolescente

Origen.
,

illo

glori [iliorum Dei

li,

sive quia tunc morlalilaiem exu-

postulavcrat,

quemadmodm

Ilierosiym.,
eril

induli ver immortalilalem regenerandi

quodam-

et C'irysost., exislimant.

Cur ergo dubilahat, quid

nobis? cur non crcdebal se, creterosque apostolos the-

mod homincs sumus, nam et, qui sumus in

gravait, eb

ut D. Paulus ait, 2 ad Cor. 5, 4,

hoc tabemazulo, ingemiscimus

expoliari, sed supervestiri
est,
;

saurum

in

clo babiluros? quia thesaurum Christus

apostoli ver paucas, et exiguas,

quod nolumus
,

ut

Ide adolesccnti promiscrat, quia possessiones militas relicturus erat

;

absorlwatur

quod morlale

vil; el ad Philip. 5,

21

Rcformabit corpus humilitalis nostr confiquralum

claritalis

aut etiam nullas reliquerant; ide thesaurum in clo

corpori

su. Sic

D.

Augustinus. libro

sperare non audent

sed quia aliqticm in clo gra-

conlra duas epistolas Pelagianorum, cap. 3, et libro 4,

cap.
1 1,

dnm
sit.

sperant, interrogant qualis, quantusvc futurus

illud

et libro

2 contra Julianum,

el Gregorius, li-

Nec

probo, quod interprtes

illi

absolul et

bro 4 Moralium, cap. 23; Theophylactus et Euthy-

sine exceptione pronuntiant aposlolos bona sua non

mius,
tione,

in

commeniariis,
in

et D.

Bernardus,

in

Declamain

vendidisse

nec ddisse pauperihus.

Nam

elsi id

in

quam

hune locum

scripsit, el

Gaudentius

Scriptur expressum non est, lamcn est credibile, et

Pracfalionc in

Exodum.
filius HOMiNis. D. Hilarius et auctor Im-

aposlolorum

virluti, perfectionique
,

consenlaneum aut
iis

Cum sederit

omnes

aut aliquos vel omnia

vel aliqua ex

qu
res

perfecli,qui pcr, regenerationem Baptismi vigorcm et

babebant, vendidisse, ac ddisse pauperibus, qui ver

gloriam inlclligunl, sederc filium hominis interpretantur non in tribunali ad judicandum; sed ad dex-

non vendiderunt, propinquissuis, quia ver pauj

improbabili conjectura colligitur,

erant, rcliquisse, idque ex Pclri interrogatione haud

leram Palris, ubi paul post resurrectionem

in

clum

cm enim
eril

rogat

ascendens sedere cpit. Chrysostomus ver, Eulhy-

Ecce nos reliquimus omnia ; quid ergo

nobis ?

quamvis
intel-

mius,

el

Theophylactus,

etsi id

de judicio interpreullani

non dicat vendidimus,

ligi

et pauperibus

dedimus;

tantur;
Christi,

tamen non exislimant

;

sedein

neque

tamen vult, quia

significat se

omnia

fecisse, quae

Christus ab adolescente postulabat.

Quemadmodm
dico vobis,

sed solam gloriam, neque apostolorum majeslatemque significari, in qu Christus, et secun-

versu sequenti Christus respondit

Amen

dm

illum Apostoli

apparituri sunt.

Non

agi

hic de

quod vos qui

secuti

eslis

me. Quamvis non dicat cos

Christi ad

dexleram Patris sessionc manifeslum est,

precter Hilarium,
et

sua omnia reliquisse, intelligitur tamen. Dicet aliquis,

omnesque

auctorem Impcrfecli
:

quomod Petrus,
quoedam,

et reliqui apostoli feccrant,

quod

interprtes dicunt,
Sedebitis, inquit,
Isral
|

cm de
et

judicio Christus loqualur

ab adolescente Christus requirebat,

et vilia reliquerant; ille

siquidem pauca

vos, judicantes
,

duodecim

tribut

aulem possessiones

quales autem et Christi

et apostolorum fu-

mnitas, quas habebat, relinquere jubebalur. Rcspondet alicubi D. Gregorius, et ejus verbis Bernard., in

lurje sint sedes,

nec certum

est, et est fortass curio-

sum

ini|uirere,

el aliquid delinire

voile temerariiim;

declamatione

in luec

verba

Mullum

dsertt, qui vo-

sed temerarium non est conjecturas, qu nos ducunt,

probabilit!' sequi. liane igitur

luntatem habendi dereliquit.

surit
,

sequentibus tanta rclicla

ego secutus et Christi

,

quanta non sequentibus desiderari poluerunt.

et

Vers 28.
iquislis

Vos qui secuti estis me.

Non

dicit re-

Apostolorum sedes nubes fuluras arbilror quia ubique Scripturam video dicerc Chrisium in nubc
venturum, ut
infra,

omnia; sed dicendo, quod majus erat, quod

cap. 24, 50, cl 26, 64, et

Apocon*

Vers. 27. Reliquimus omnia- August., Epist. ad tbulinuni Revtr omnia contemnit, qui tivu tolktn
:

quantiim potuit, sed ctiam quttnttm voluil,

tttnnU:

hbm

, ,

92f
calypsis 1, 7, et est vero simile in

COMMi.NTAHlA. CAP. XIX.

edem nubc, qu
vidi, et ecce
filio

922

fl
i

modo

aliquo honorificcnliore esse judicaturos, quia

venlurus esl, sessurum esse. Id eliam ex alio loco

per comparationem non solm justi

omnes

sed inulti

Apocalyp.
candidam,
nis

colligitur, c. 14,
et

14

El

nubem
homi-

etiam peccatores, et injusli magis injustos judicabunt,

super nubem sedenlem similem

in capite suo

habentem

coronam auream,

et in

manu
j

su falcem aculau.

De Christo enim

loquilur Joan.

cm

filium

hominis appellet, et de extreino judicio,

scdeniis dclart. Apostolorum autem

Judxos et manifeslum est aliquid hic quod non solm injustis, sed nejuslis quidem omnibus concessum sit. Quis aulem ille honorifieentior modus sit, mea ha?c est opinio quam
sicut Ninivitx
;

apostolis tribui,

ut faix in

manu

nemincm
doctores,

sequi cogo; aposlolos judicaluros, tar.qum

sedes fuluras esse similes indicat hoc loco Christus

sedebilis,

lanqum

tcsles

accusantes

quodammod
et salmis

inquit, et vos super sedes duodecim

quasi
se-

eos

qui sibi Evangelium prdicanlibus,

:

dicat

sicut ego, ila et vos sedebilis.

De numro

viam docenlibus crcdcrc noluerunt

tesque fecisse se

condemnabunt
,

dium
dicat,

dubilari polest,

cm

constet

quomod duodecim fuluras esse Judam unum duodecim aposlolis

si

enim eos convincenles eorum incredulifalem

,

dicen-

ut

illi

crederent, et salvi essent,

sessurum non esse, llaquc

undecim lanlm sede-

quidquid poiuerunt.
stus dicit, Joannis 5
,

Quemadmodm de Moyse
45
:

Chri-

bunt, lanlm undecim erunt sedes. Si prter undecim

aposlolos, qui sessuri sunt, eliam Paulus, et Barnabas,
qui poslea ad Apostolalum extraordinaire vocali fue-

Nolite

pulare, quia ego acest qui

cusaturus

sum

vos

apud Patrem, qud nec

accust vos

Moyses. Moysen enim dicil eos accusare, non qud

verbis accusel;

runt, sedebunt,

non duodecim, sed Iredecim erunt

hune locum, nu-

sed

illi

credere

nec ejus
quia

sedes. Respondent D. Auguslinus, libro20 de Civitale,

cap. 5, el Beda, in Commenlariis ad

legem sorvare voluerinl. Idem de apostolis

sicut
ila

dicil,

Moyses veleris Testament]

legislator, et

doelor;
iliic

merum

certum, el linitum pro incerto, et infinito po:

aposloli

novi doclores fuerunt.

Quod ergo
duodecim

situm e^se

quasi dical, sedebilis unusquisque saper

,

dicit

accusare, hic dicit judicare. Ergo et Moyses

tribus

sedem suam. Sed quia duodecim erant aposloli quibuscum loquebatur, dixit, super duodecim sedes,
quasi eliam Judas sessurus essel
esse sessurum; sed qud
alii,
;

dicet aliquis, sedebit super sedem, et

jdicabil? fortass; quid enim absurdi esl? tamen

non qud pularet

sicut

non sequilur necessari

quia Christus hune

illis,

honorem

si in officio perstilisset,

non omni doclori concedit; sed

qui reliclis

om-

sessurus fuissel

quemadmodm

D. Chrysoslomus

nibus rbus se propler Evangelium pauperes

sunt. Quid ergo, an soli aposloli sedebunt
traclatu in Matlhseum 8; D. Augusl.,
tale,
c. c.
lib.
?

srctiti

annotavit. Loquitur enim Christus, ut iheologi dicunt, secundm praseuleni jusliliam, et non tam de personis quant de

Origencs,

20 de Civi-

personarum slalu

quasi dicat apostolo-

Cyrilli

Alexandrini, in Commenlariis in

rum
rus

oflicium hoc liaberc proposiium

pnemium,
in judicio

ut qui

60

Isaia,

opinionem probabilem esse non nogo,

ali(|uando,

eo ben functus fuerit, super sedem

sit,

sessu-

eamque seculus sum

rint|, et

omnes, qui idem

esse

fe-

el

exteros judicaturus.

cerint, id est, propler

Evangelium bona sua vendide,

Judicaxtes.
elsi

Non

displicet inlerprclalio

Hieronymi,

pauperibus dederint

eumdem

honorem

nonnullis displicere video, qui judicare hoc loco

habituros. Sed mihi videtur esse hic honor promissus

accipil pro

condemnare. Quo autem modo judicatnri

aposloli sint, vis nobis

comperlum
esl eos
,

esse polest

quem-

fuerunt, per quos

non solm, quia Evangelii doctores; sed quia primi promulgatum est Evangelium; quemqui velerem

admodm magni quidam

mnnis mullorum opinio

theologi dixerunt.

non

aliter,
illis

Comqum per
viri

admodm non omnes,

legem docue-

runt; sed solus, qui primus docuit.

comparationem judicaluros
caeteri

quia

credentibus

Duodecim tribus Isral. Similis huic oritur quxstio,

cur duodecim tantm tribus aposloli dicantur judicaturi
;

Judxi credere noluerunt,

in judicio

quemadmodm
;

Ninivitx surgent

contra generalionem hanc,

h;cc

cm

tredecim essent tribus

si

Levitica eliam

quia in prxdicatione Jon;e pnitentiam egerunt

numerelur; qux haud dubi est judicanda, et non solis

autem gencralio Chrislo prxdicanic

nitentiam, et regina Auslri dicilur

noluit agere

p-

Judxis

sed etiam gentibus Evangelium prxdi-

Judxos condemna-

caretur, ex quibus mulli obstinati non crediderunt.

lura, quia venit finibus terr audire snpientiam Sato-

His eliam Augustinus, et Beda respondent,

numerum
rationcm

vwnis,
sic

et

ecce

plusqum Salomon

lue, cap. 12, 41, 42,

certum pro incerto positum.

Id

probo

Hiercnym., auclor Imperlecli,

hoc loco, qum

et alii plcrique in,

quam
rius

afferunt,

non probo, quia, inquiunt, duodenasignif-

terprelantur. Nonnulli ver Iheologi

stolis

quia plus apo-

numerus perfectionem universitaleinque

:

Ninivilis, et
,

rgime Austri Chridixerunt apostoos

,
(

cat

quasi sensus
l

sit

universos homines judicaturos.

7 ,

stus videlur promillcre voluisse

Cur enim polis duodenario

j

qum n

septenario __ J

, 7

aut _.

judicaturos non per comparationem solm

sed tan-

denario usus est numro, qui et

soient significare?

ipsi

universilalem

qum

ministres, et quasi pra;cones Christi ejus sen1

Causam ergo

fuisse arbilror,

qud

tentiam promulgantes. Alii judicaturos esse lanqum

Christi consiliarios
,

Christus accommodal ad eos, quibuscum loquebalur,

et ad eos,

sicut

ii

qui judici assident, di-

'

de quibus loquebatur, locutus

sit.

Loqueba-

cuntur etiam judicare. Quod e mihi minus placet,

tur

cum

apostolis, qui

duodecim erant; loquebatur de

et

quod ab hreticorum interpretibus profectum video, et quh comiliarius ejus fuit? mihi illud certum videtur
co aposlolos non per comparationem lantm
,

Judacis, inter
et,

quos erat,

ad quos inprimis venerat,

:

cum quibus
illis

volebat aposlolos compararo

quasi

si

sed

eos

prseferret,

omnibus

prcferrct.

-Judreoruit

, ,

923
aulcm,
elsi

IN

MATTIjEUM
uxorem quam Cbristum perdat;
nalibus anteponi I
,

92*
vult spirilualia car-

tredccim rc quidem

ipsa erant tribus, ta- F

men
"^eo

quia Levilica quasi exempta ex

numro

cral, et

ut Fulgcntius, epislol 2 de statu

primogenilorum loco data, non numcrabatur:

:

viduali, inlerpretalur.

Quanqum

et

de matrimonii

jam ad homines, scd ad Dcum pcrtincrct idcque duodecim tanlm tribus solcbant nominari.
quasi non
Inlelligit

inlcr gentes dissolutione interpretari

possumus quoreligionis

rum

altcr si factus ebrislianus sit, alterque fieri chri-

ergo Christus non solm duodecim aposto-

slianus nolit,

neque cum ebristiano sine

los,

sed ctiam tredecini Paulo cl Barnabe numeralis,

injuria babilare,

ebrislianus potest non ebristianum

,

excluso ver Jud, esse judicaturosnon solm duode-

dissoluio matrimonio derelinquere

ut 1 ad Cor. 7

cim tribus, sed omnes etiam gentes, quibus Evangelium pradicaverunt. Alia etiam est ratio, cur duode-

15, doect D, Paul., sed generalis sententia ad

unam
plura
:

speciem restringi non dbet,

cim tribus nominaveril

crediderunt
,

quia gentes, quai Evangclio

Centuplum accipiet,
sunt condiyn

id est, infinilis partibus

quasi

in

sunt, et veluli civitate

populum Judaicum insertee donahe, ut non jam gentes, sed

credentesque appcllarcntur
sicut disputai D. Paulus
:

ae meliora, sicut dixit D. Paul, ad

passioncs hujus

Rom.

8,

18

Non

temporis ad futuram

Judi,
in

id est, conlilcnles,

gloriam qu revelabilur in nobis.

Numerus ergo
c.

finilus

duodecim tribus cooptat,

11, 17, 19 et 24

pro infinito positus

qui

est, ul

constat ex Luc,

18, 30,

ad Romanos

Cum

oleasler

inquit,
in

esses, id est, genlilis, inserlus es in

Mis, id est,
,

po-

Idem Lucas
in

pulum Judaicum;
inserar, id est,

et rurss
no:i

Fracti sunt rami

ul ego

non centuplum, sod mulib plura accepturum dixit. et Marcus, c. 10, 50, addiderunt, nunc tempore hoc, quod verbum, ut ait Ilieronym., Miloccasionem prcebuit suum
pro singnlis rbus
futuros post resurrectioncm

Judau

credentes gentil.es reputati

faelus

lenariis antiqnis haereticis

sunt, ego gentilis

suni. Ilax

cm essem, credendo Judxus

est

errorem confirmandi
mille annos
in
,

eadem

causa

cur D. Joannes in Apo-

quibus

jusii

quas

calyp.

omnium

praedestinatorum
:

cim tribus

Isral revecaverit
signait, etc.
;

numerum ad duodeEx tribu, inquit, Jud

c-

bc

vil reliquissent,
ita

cenlenas essent acccpiui,

rcfellit
:

quos

Ilieronymus
si

Non

intelligentes

duodecim millia
Icstis

c. 7, 5, et in porlis
,

inquit, quod,

in cteris
;

digna
ut,

sit

repromissio, in nxodi-

Jrusalem,

quam

c.

21

12, describit, nomina

se vidisse dixerit.

ribus apparent lurpiludo

nnscrit,

qui

unam pro domino

idem

duodecim tribuum
1

Isral scripta

centum recipini

in future. Ilaquc
,

Iliero-

laque Tbcopbylacti cl Eulhymii non probo scnlcn-

nym.,

et

cum

secutus Beda

liam, qui cxislimant apostoios solos esse Judseos judicaluros.

runi inlcrpretum
nalia, ul

bonaque pars posteriosensum esse putant fore ul qui car-

Vers. 29.

Et

Hieronynii verbis ular, pro Salvatorc dimi,

om.nis qui reliquerit. Cbrysost.,

scrit, spirilualia recipiat

qu comparatione

et

merito

auctor Iinpcrfecli, et Theopbylaclus pillant banc esse

sni

Ua erunt, quasi

si

parvo numro cenlenarius nume-

senlentiam, ut omnes, qui idem fuccrunl

curndem

rus comparelur. Quibus rpugnai

quod Marcus dicit non

hanorcm
inferiori

recipiant. Origcnes ver

cujus opiuionem

solm centuplum

in

probabiliorem arbilror, exislimal Cbristum de alio

explicat quibus in

boc seculo accepturum, scd etiam rbus accepturus sit domos in:

bominum gradu

disserere

voluisse. Dixcrat

quit, et fralres, et sororcs, et maires, et /ilios, et agros.

, Tbeophyl. Eutbym., interprelantur centuplum in lioc seculo acceplurum quia omnia inter Cbrisiianos communia quodaminod ebarilas facit; omnes enim viros fralres

ante de

iis,

qui omnia sua bona vcndidissenl, dedisfacti seculi

Propierea Origcnes, auctor Imperfecti

sculquc panperibus, seque pauperes

sent
:

es:

et

dicit

nunc de

iis,

qui non omnia quidem

ua

aut vendiderint, aut panperibus dederinl, aut se in

similitudincm aposlolorum seculi fuerint, sed tamen

esse,

omnes feminas

sorores,

propler sealiquid reliqucrinl, aut palreni, aut malien),

aut fralrcs, aut sororcs, aut uxorem, aut liberos, aut

ut inter
4, 35.

primos Cbrisiianos

fuisse

omnia bona communia, legimus Aclorum

Al quoniod communes uxores, qu inter Cbri-

domum

aut

agrum

illis

enim non tantum quidem

pollicelur
:

quantum

apostolis

bonorem

sed

magnum

tamen prnemium promillit, fore ul centuplum accipiant, cl vilain octernam possideant.

maxime sunt propri ? Quanqum dici potest omnes uxores communes esse, quia ita omnes Cbrisiianos in Domino sicut viros suos diligunt. Sed
siianos
ebaritate

De uxore, quo-

ego tamen
et

aliter interpretor

centuplum recepturum
cl fios,
,

mod

propler Cbristum relinqui possil, nonnulli duquia dissolvi non potest matrimonium. Reet

domos,

et fralres, et sit
;

maires,

etc.,
ei
,

non qud
instar est
et frater

bitant,

ista

recepturns

sed Christum
et pater, et

qui

spondet Cbrysostom.
qui reliqueril usrent,

Eulbymius

ita

diclnm esse
etc., sicut

omnium, quique nobis

et soror, et

maler
,

centuplum
:

accipiet,

uxor, et

liberi, et

domus
c.

cU possessio
:

dictum

est

10, 39, et 1G, 25

inveniet

Qui perdiderit ani-

esse dbet, sicut ipsemet docuit

12, 49, 50

Erce
vo~

mant suam propler me,

Cluistus matrimonium
praferri, et,
si

eam.
,

Non ergo

vult

mater mea

et

fralres
,

mei

quicnmque enim
,

fecerit

dissolvi

scd vult se uxori

luntatem Patris mei

cl soror, et

qui in clis est

ipse

meus

frater

uxor virum impediat, quomins Cbrirelinqui,

maler

est.

Adnotavil D. Bernard., in decla,

stum sequatur, uxorem

soluto,

non matrimonio

dis-

matione
dixisse
,

in

hune loctim

boc Cbristum aposlolis non

,

sed facto divortio. Vult, ut maritus potis

propterea qud domos et agros

quos non

Vers. 20. Centuplum accipiet, mull plura est accepturus, tranquillilalem videliect animi, spem mat'uam salutis, internas consolationes parva etpauca
;

relicturus
accipiet
i

magna

et

non

in bonis lernporalibus, sed in ccelesti

mulia est acceplurus. Centuplum dc-

lectnlione, et in firm sjh- seternx beatitudiais.

025
liabebant,

COMMENTARIA. CAP. XX.

non
reliquissent.
,

At cerl patrem
,

et relia

telligat.

Primm
,

cm

Christus dicit
est

Erunt primi

quai

liabebant

reliquerant

et

ad primum verbum

novissimi

manifestum

non appellare primos eos

vocantem Christum seculi fuerant, c. 4, 22. Propterea ergo hoc illis non dixit, quia majora fecerant illis,

qui aut opinione su, aut dignitate et meritis primi

sunt

sed qui primi vocati fuenint, et ad vineam doslalini

que majora promiserat

sedes duodecim, etc.

sedebitis

inquit, et vos super

mini venerunt, ut subjeci

c.

parabol dclart,

20, 10.

Isli

aulem boni interprtes primos vocari

nigrum album

Multi autem erunt novissimi primi. quorsm hoc Gliristus adjunxerit. ChryNon apparet sost. etEuthym. exislimant ide addidisse, ut homiVers. 30.
nss ad sequendam evangelicam perfectionem proposilo singulari pramiio magis accenderct. Aliam etiam
nohis causam
suspicari licet
;
,

putant, qui aut meritis primi sint, aut primi sibi esse

videantur

perinde prorss atque

si

interprclentur. Dcinde istorum opinione

mi erunt novissimi,

id est,

omnes

regno

omnes priclorum cxlernam

multi

cludenlur, quia omnes, qui putant se vitam

ne Apostoli nimi se-

mereri, primi sunt, et

omnes
non

regno clorum cx-

curitate confiderent

propterea qud

omnium

primi
in in-,
;

cludenlur

at Christus

dicit

omnes

sed

vocati fuissent; sed sic currerent,

non quasi

erunt primi novissimi, indicans aliquos, qui primi fue-

certum,

sic

pugnarent, non quasi aerem verberantes

runt

primos etiam

cm

denarius solvelur
isli

futuros

sed casligarent corpus suum, et in servitutem rdigrent, ne, cm aliis prdicarcnt, ipsi reprobi efficerentur, ut de se ait D. Paulus, 1 ad Cor. 9
,

esse. Itaque

non potuerunt

quidquam dicere magis

;

Clnsli menti et consilio contrarium

stus

denique Chriin

2G
,

27.

non

dicil

multcs primos futuros nullos

regno

Qu autem
terprtes
,

csset

horum verborum

sentenlia

nemo

clorum,

id est,

excludendos esse; sed futuros no,

dubitare posset, nisi eam, ut soient, lnorelicorum inpervertissent

,
,

vissimos, id est, minores multis

runt. Loquitur

qui post illos vene-

dicentes prvidisse Chri,

enim de

iis

qui

omnes denarium acce-

stum futuros mullos

id est
,

omnes

Calholieos, qui

perunt; sed qui ultimi vnrant primo loco, utsequenti

operibus bonis confiderent

illisque exislimarent se

parabol deelaratur.Nam quod Basilius pulat, inReg.

brevior., inlerr.

\ilam ternam promereri, idcque primos interChristianos se esse ducerent

;

2oa, cm diclum
:

est

cap. seq. 14,

est
,

in

judicio

autem omnium

operario

illi

querenti
in

Toile quod
ire
,

luum

et
,

vade

ultimi futuri essenl, id est, regno

cJorum penits
mcrilis coniicli-

jussum esse
scinm
,

infernum
es!
;

meril riemini

quod

excludendi
suib dixisse

arroganter enim Petruin

:

probalum

sed scilicet a'pud Calvinistas

Ecce nos reliquimus omnia. Non erat

;

islud est

egregium Scripturaj interpretem esse Apo-

gnus tam absurdus error conl'utatione

sed expidit

slolos accusarc, Christi

mentem

lorquere, sensuniq'ie

ut leclor haereticorum inlerpretum pervcrsitalein in-

pcrvcrlere.

Yers. 50.
affeclu
;

Multi

forte ad eos pertinet qui

vel potiiis,

erunt primi novissimi, quod omnia reliquerunt actu, non multi qui nunc opibus praestant,

erunt vilissimi, et contra Judaei qui se jaclabant, infimo loco futuros insinut.

populum Dei

CAPUT XX.
1. Simile est regnum

CHAPITRE XX.
patrifamilis,

clorum homini

qui exiit primo

mane conducere

operarios in vineam

suam.
2.

Conventione autem fact cuin operariis ex deEt cgressus circa horam

est semblable un homme, pre de famille, qui sortit ds le point du jour, afin le louer des ouvriers pour sa vigne. 2. Et tant convenu avec les ouvriers de leur donner un denier pour leur journe, il les envoya sa
1

Le royaume des cieux

nario diurno, misit eos in vineam suam.

3. tertiani, viditaliosslan-

vigne.
5. 11 sortit de mme sur la troisime heure; et en ayant vu d'autres qui se tenaient dans la place sans

tes in foro otiosos,

4.

rien faire
Ite et

Et

dixit

illis

vos in vineam

meam,

et

quod

juslum
5.

fuerit,

dabo vobis.
exiit circa sex-

Illi

aulem abierunt. Iterm autem

Allez-vous-en aussi ma vigne, et jo vous donnerai ce qui sera juste 5. El ils s'y en allrent. Il sorlit encore sur la sixime et sur la neuvime heure et il fil la mme
4.
Il

leur dit

tam
6.

et

nonam horam, et fecit Circa undecimam ver

,

similiter.
exiit,

et

invenit alios
tot

stanles
ctios ?
.

et

dicit

illis

Quid hic

slatis

die

chose. 6. Enfin il sortit sur la onzime heure ; et en ayant trouv d'autres qui se tenaient l, il leur dit: Pourquoi demeurez-vous l tout le long du jour sans travailler?
7. C'est, lui

7.
Ite et

Dicuntei: Quia
vos in

nemo nos vineam meam.

conduxit. Dicit

illis

lous. El

il

leur dit:

dirent-Hs, que personne ne nous a Allez-vous-en aussi ma vi-

gne.
dicit

8.

Cm

ser autem faclum essel,

:

dominus
illis

vinea procuratori suo

Yoca operarios,
novissimis

et

reddc

mercedem
mos.
9.

incipiens

usque ad pri-

le soir tant venu, le matre de la vigne dit intendant Appelez les ouvriers et payezles en commenant depuis les derniers jusqu'aux premiers.

8.

Or

son

9.

Ceux donc qui

,

taient
,

venus sur

la

onzime

Cm

venissent ergo qui circa

undecimam horam
qud

heure

s'tant

approchs

reurent chacun

un

gnrant, acceperunt singulos dcnarios.

/

denier.
10. Ceux qui avaient t lous les premiers, venant leur tour, s'imaginrent qu'on leur donnerait davantage mais ils ne reurent nanmoins que chacun un denier;
;

10. Venienles

autem
;

et

primi, arbitrati sunt

plus essent accepturi

los denarios.

acceperunt autem et

ipsi singu-

927
1 1

IN

MATH/EUM
de famille,

928

Et.nccipientes nvurmurabant adverss patrem fa-

11. Et en fe recevant, ils'murmuraient contrele pre 12. En disant: Ces derniers n'ont travaill qu'une heure, et vous leur avez donn autant qu' nous qui avons port le poids du jour et de la chaleur.
13. Mais

milis.

12. Dicentes

Hi novissimi un lior fecerunl, et

fecisli,

parcs
ncsls.

illos

nobis

qui porlavimus pondus diei et

15.

At

ille

rcspondens uni corum,

:

dixit

Amice,

vous

fais

il rpondit l'un d'eux^ Mon ami, je ne point de tort ; n'les-vous pas convenu avec

non

facio

tibi injuriait)

nonne ex denario convcnisti

moi d'un denier?

14. Prenez ce qui vous appartient, et vous
lez

niccum?
14. Toile quod Itium est, et vade
:

volo

autem

et

pour moi,

je

en alveux donner ce dernier autant

qu' vous.
15. Ne m'est-il donc pas permis de faire ce que je veux? et voire il esl-il mauvais, parce que je suis bon ?
1G. Ainsi les derniers seront les premiers, et
les

huic novissimo dare sicul et

tibi.

15. Aut non licet mihi quod volo lacre?

an oculus

tuus

nequam

est,

quia ego bonus suin

,

?
:

1G. Sic erunl novissimi primi

et primi novissimi

mulli cnim sunt vocati, pauci ver electi.

17. Et ascendens

premiers seront les derniers pels, mais peu sont lus.

17.

car beaucoup sont ap-

Jsus

Jerosolymam, assumpsit
et ait
illis
:

Or Jsus

s'en allant Jrusalem, prit

et
il

duodccim discipulos sccrel,

nis

en parti-

culier ses
18.

douze disciples,

leur dit

18. Ecce ascendimus Jerosolymam, et Filins bomi-

Voil que nous allons Jrusalem

et le Fils et

de

tradelur principibus

sacerdolum

et

scribis,

et

condcmnabuul cum morte,

19.

l'homme sera livr aux princes des prtres bes, qui le condamneront mort.
avec drision,
il

aux

scri-

El tradent
et

eum

gentibus ad illudendum et
,

fla-

gellanduni
get.

crucifigendum

et

terli

die

resur-

19. El le livreront aux gentils, afin qu'ils le traitent qu'ils le fouettent et le crucifient et ressuscitera le troisime jour.
:

20. Alors la

mre des enfants de Zbde

fils,

s'appi o-

20.

Tune

accessit ad

cum mater

(iliormn Zcbcd:ei,

eba de
21.

lui

avec ses
dit:

et

l'adora,

en tmoignant

cum
duo

filiis

suis adorans, cl pelons aliquid ab co.

ci

21. Qui dixit

filii

:Quid vis? Ait

illi:

Dicutsedcanl

hi

mei, unus ad dexteram luain, et unus ad si-

demander quelque chose. Que voulez-vous? Elle lui rpondit Ordonnez que mes deux fils que voici soient assis tlaus
qu'elle voulait lui
Il

lui

nistram, in regno tuo.

22. Respondcns autem Jsus, dixit: Nescilis quid
pelalis
:

votre royaume, l'un votre droite, et l'autre votre gauche.

poteslis bi-berc calicem

ci
:

quem ego

bibiturus

sum

Dicunt
illis

Possumus.

22. Mais Jsus rpondit Vous ne savez ce que vo s demandez; pouvez-vous boire le calice que je dois boire ? Nous le pouvons, lui dirent-ils.
:

23. Ait

Calicein

quidemmeum
vel

bibelis

sedere
est

autem ad dexteram

mcam

sinistram

non

meum
meo.

darc vobis, sed quibus paralum est

Paire

Il est vrai que vous boirez que je boirai, mais pour ce qui est d'tre assis ma droite ou ma gauche, ce n'est point moi vous le donner, mais ce sera pour ceux qui mon Pre l'a prpar.

25. Jsus leur repartit:

le

calice

24. Et audienles deeem, indignati sunt de duobus

fralribus.

24. Les dix autres ayant entendu ceci, s'indignrent contre les deux frres.
25. Mais Jsus les appela lui, et leur dit Vous savez que les princes des nations dominent sur elles; ci que ceux qui sont les plus puissants parmi eux les traitent avec empire.
:

25. Jsus autem vocavit eos ad se, et ait

Scilis

quia principes gentium dominantiir corum, et qui

jores sunt, potestatem exercent in eos.

ma-

2G.
rit

Non

ita erit

inter vos

sed quicumque voluc;

inter vos major fieri, sit veslcr minister

27. El qui voluerit inter vos primus esse

ster servus:

erit ve-

n'en doit pas tre de celui qui voudra lre vous soit voire serviteur; 2G.
Il

mme
le

parmi vous;

m;iis

que

plus grand parmi

28. Sicul

Filius

bominis non venit ministrari, sed

vous

27. Et que celui qui voudra lre le premier parmi soit voire esclave
;

ministrarc, et dare
inultis.

animam suam, redemptionem pro

illis

29. El egredienlibus

ab Jricho

secuta est

28. Comme le Fils de l'homme, qui n'est pas venu pour lre servi, mais pour servir, et pour donner sa vie pour la rdemption de plusieurs.
29. Lorsqu'ils sortaient de Jricho
,

eum

lurba multa.

il

fut

suivi

d'une grande troupe de peuple.

30. El ecce duoeocci sedenles sccs viam, audie-

runt quia Jsus iransiret, et clamaverunt, dicenles

Do-

mine, miserere nostr,

31.
illi

fili

David.
ut lacrent
,
:

30. Et deux aveugles, qui taient assis le long du chemin, ayant entendu dire que Jsus passait, se mirent crier Seigneur , fils de David , ayez piti de
:

Turba autem increpabal eos,

,

at

nous.
31
taire,

magis clamabant
lili

dicenles

[Domine

miserere

Et
ils
:

comme le

nostr,

David.
et vocavit eos, et ail
:

peuple les reprenait pour les faire se mirent crier encore plus haut, en di(ils

sant
52. Et slelil Jsus,
vullis ut faciam vobis?

Seigneur,

de David, avez

piti

de nous.
,

Quid
32. Alors Jsus s'arrla ; et les ayant appels leur dit Que voulez-vous que je vous fasse?
:

il

33.
nosiri.

Dicunt

illi

Domine

ut

aperianlur oculi

35.
les

Ils lui

dirent

Seigneur, que vous nous ouvriei

yeux.

92d
34. Misertus autem corum Jsus
,

COMMENTARIA. CAP. XX.

tetigit

930

ocalos

|l|

eorum. Et confesiim viderunt

et secuti sunt

eum.

||

34. Jsus tant donc mu de compassion leur S ard leu ' t0 l,cIl: 'es yeux et au mme moment ils , recouvrrent la vue, et le suivirent.
.

COMMENTARIA.
Vers.
1
.

Simile est regnum clorum homini paita

Sic, inquit, erunt novissimi primi

Firrnat banc opinioncm,

et

primi novissimi. codicibus,

TRiFAMiLus,-id est,

se habet

regnum clorum,
exiret

qud

in Graccis

quemadmodm
mane conducere
,

si

quis

paterfamilis

primo

et nonnullis eliam manuscriptis Latinis, inilio capilis,

operarios in

vineam suam. Non

causalis particula ponalur ad

hune

modum

Simile
;

enim regnum clorum homini compart, sed domui palrisfamilis homines operariis, et negoliuift negolio simile esse dicit, id est, quod accidit in regno

enim

est

regnum clorum homini

palrifamilis

undo

perspicitur Christum per hanc parabolam prirceden-

tem illam sentenliain probare voluisse

primi novissimi,
et

Multi erunt

clorum,

et

quod

accidit

in

vine palrisfamilis;

novissimi primi. Ilaque

,

non debuit

quemadmodm, c. 11, 16, ex Hugone explieavimus, qui id optim omnium et nescio an primus adnolasolam mivit. Regnum aulem coelorum hoc loco, aut
,

caput hoc 20 prcdente distingui

ne inchoala

abrumperetur sententia, sed versu potis sequenti 17, ubi novuui argumeiilum Cbristus orditur. Vermta-

ilantem Ecclesiam, ut plerique, aut mililantem simul

men

quisquis primus capita

distinxil

hoc non ani-

Iriumphanlem, ut nonnulli, inlerpretari possumus. m in militante operarii conducunlur, in trium-

madvertit.

Non opus

esset bc

tam ben confirmat

sententia haerelicorum inlerpretationem refutare, nisi

mte denarius

solvitur.

Tota parabola, qua: usque

facilis est;
:

publie

inleresset Ecclesiae

ad versum 16 extenditur,
ila

duo tantm
qu

in

simul et malignitalem

ut eorum ignoranliam omnes cognoscerent. Tantm

,

Mint quai dirficultatcm habent

,

alterura,

tota

abesl ut docere Cbristus voluerit, quod

illi

Pingunt,

speclet parabola, id est

quorsm proposila

sit; alte-

ajqualem

omnium beaiorum futuram gloriam,

;

quia

rum, qu
priae,

sinl ejus partes ncessaire, et veluli pro-

non meritis, sed gratis datur

probare voluerit non

ut contrarium

omnino

qu ad sensum
erit

afiquid confrant, et

quomod
,

omnium
gratis,

gloriam oequalem futu-

inlclligendae. Haec igitur

duo nunc explicabimus

et
,

ram

esse,

quia

non

sed meritis datur: quod

necesse non

usque ad versum 16, ut solemus

aulem datur meritis, non

esse prin.m

sequalilcr

omnibus

sed

aliis
ila

verba percurrere. Hcerelici cin variis modis exponanl quorsm

ipsi

plus, aliis minus, pro cujusque meritis, datur. Id

tota parabola tendat

illius

et quis

sit

ut

ex proposilione

ad quam prohandam

loquuntur,

scopus,

nemo eorum scopum

at-

inducia parabola est,

plan inlelligitur. Pr.;positio

,

ligit.

Nonnulli dicunt nihil aliud

,

Christum deelarare

ver est

Multi autem erunt primi novissimi

et

novis-

voluisse

qum ajqualem futuram omnium beatorum

quia non propter mrita, sed gratis dabitur,
significari
,

simi primi. Ibi

autem de meritis

et

prmiis agebat;

gloriam

(]iiemadmodm videtur versu 10

ubi

eumistos
,

unde cjus proposilionis occasio sumpta est. Dixerat enim Cbristus adolescenti Si vis perfeclus esse, vade,
:

dem omnes
non
ne,
si

operarii dcnaiium accipiunt.

Credo

vende omnia qua; habes,

quere

et

da pauperibus

cl

veni

se-

tain cerlo

animi sensu hoc dixisse

qum metu

non

dicerent,

omnes ex hoc

loco

ut verba prac

me, hoc merilum est, et habebis clo, hoc prxmium est. Dixerat Petrus
liquimus omnia,
et secuti

lliesaurum in
:

Ecce nos reerit nobis ?

se ferunl, mrita probarent, et voluerunt veritatem

sumus

te;

quid ergo

impudenti praevenire. llenc est qud

ista

inlcrpre-

pramium
Cbristus
:

utique pro meritis postulat.

Responderat
eslis

tatio magno ipsorum magistro Calvino non placuit. Quanqum ide ul opinor, non placuit, ut pernicioet suum de renrobatione errorcm siorem adhiberet
,

Amen
su
,

dico vobis

quod vos

qui secuti

me, in regeneralione cum sederit Filius Iwminis

majeslatis
sedebitis et vos

in sede

super

se.des

duodecim,

conlirmaret
iuerit
,

quasi nihil

aliud probare Chiistus voet solere

judicanlcs duodecim tribus Isral, prsemium uliquepromillit.

qum Dcum posse

quos
vult.

reprobare pro suo

Adjunxil et gnraient sentenliain

Quicumque
est,

arbitrio

Sunt eliam inler Catholicos qui

,

reliqueril

domum

vel fratres, etc., et

et

hoc merilum
,

hc tantm speclare parabolam pulenl ut probet Cbristus Deum pncler omnium opinioncm aliis plus
,

eenluplum accipiet,
pramiiuin.
Adjecit
et

vitam ternam possidebit

:

et

hoc

commenter
novissimi

Multi

autem erunt

aliis

minus qum sperabant daturum

interprte
,

esse. Mihi

non

primi novissimi,

primi; significat ergo

videtur alio
esse. Dixerat

qum

ipso evangelisl opus

:

propterea multos primos

novissimos futuros esse,

c.

praecedenti extremo
et

Multi aulem

quia quamvis primi venerunt ad

vineam

minus

ta-

erunt primi novissimi,

novissimi primi ; adjicit stalim

signifi-

men

laboravcrunt

ideque minorem nicrcedem

mc-

parabolam
novissimos

ergo hoc est quod tot parabola

ruerunt. Deinde ipsum

refellit
:

initium parabohe haereticos

carc ac probare voluit, inullos, qui primi fuissent,

,

Exiil

inquit,

primo mane conducere operarios;

multos

qui novissimi, primos futuros

operarius enim est, qui propter

esse. Id etiarn ex conclusionc parabolae versu

16 per-

bore suo meretur,

justitiue
,

laborat,

spicuum est, ubi concludcndo eadem repelit verba-.

Vers. 1. Simile est. Gr. Similecst enim; superiosententi quasi ratio redditur. Paterfamilis Deus est, forum mundus , in quo ante vocationem Dei omnes erant penc otiosi et inutiles ; vinea est Eccle:

id est, meriti et

mercedem quam laconducere verbum mercedis, est. Conducimus

,

et

ris

quisque est velut palmes operarii vocantur conducunlur, propheta; et apostoli ; procuralor doms est Cbristus ipse, qui unicuique operario mercesia, lidelis
;

et

dem

tribuit.

931

IN
;

MATTHiEUM
'"!
facere? quibus verbis videtur significari denarium

932

enim pacla pro merilis mcrccdc

ventione autem
,

cl versu 21

Con

non

inquit

facl

cum

operariis ex denario 10

ex merito et
lunlatc

juslitia,

sed

ex sol patrisfamilis vo-

diurno, misit ecs in vineum

siuun.

Conveiilioncm ex

datum

esse.

Respondeo
ita
,

non eam

fuisse

denario faccre juslitia u tique est, non solm gratis.

causas), cur paterfamilis

voluit
i

responderit, sed quia

Prxterca, versu 4

lie, inquit,
fueril
,

et

vos in

vineam

personx dcorum servare

non conveniebat

meam,

tt

quod justum

dabo vobis, non potuit

autem personx
sed lanqum
et

patrisfamilis, ut vili operario decla-

profect aperlis merili et mercedis jusiitiam declarare. Alqui hic

,

rarct cur tantm novissimis

quantum primis darel;

:

ut postea

dicemus

minus qum

pri-

dominum

dicerc

Sic volo, siejubeo.

Nam

mis operariis promitlit, cum quibus ex denario diurno

convcnlionem
feccrat. Propterea
,

prudentes domini, servis ralionem quxrentibuscur

illud

non denarium, sed

hoc vel

jubeant, eliainsi intimant habeant cou-

quod justum

fueril

14, operario respondet Amice

:

Ad hxc, versu 15, de mercede conquerenti .conomus

illis

promitlil.

siliorum suorum

ralionem, non soient tamen ralio-

nem

reddere, sed pro ratione suam exponere volun-

non facio
:

lbi

injuriant
facio

toile

quod
[

talem; cur jubcs? quia volo. Adde qud noluit pru-

tuum
nisi
:

est

et

vade. Quid est

Non

tibi

injuriant,

dens paterfamilis conquerentem operarium pudore

suffundere; quod ulique fecisset,
posuisset cur tantm
ret,
si

Quod justum
tuum quod
est,
tibi

oral,
:

libidedi? Quid est: Toile

Toile
toile

ralionem

illi

ex-

quod
toile

nisi

quod

justum
meruisti
,

est,
et

novissimis quantum primis dai;li

debelur,

quod

quia

tantm niiniim, quantum

fuisset ejus
et

laboravis-

vade? Fingamus nullam esse ad

senlenliam conjecturam
,

probandain
parabola
;

banc
pro-

sent.

Hoc enim

aliorum qui primi

tola

ipsa

vnrant, negligentiam obliqu subnolare, quod et

barcl,tota
rai

perpeiuum esset argumentum

compa-

enim

Deum

palrifamilis

bomines operariis,

Cbrysoslomus observavit. Pertinel ad hune locum, quod apposit Tlicophylactus, in Commentariis in

Epistolam ad Rom.,
c. 9, 19,

Ecclesiam vinex, gloriam

denario diurno;

quemqui in

annotavit, solercDcum,

admodm

ergo operarii

in

vine laboranles denaita

cm cum
dat.

agit

cum hominibus non

malignis et indocilibus,
;

rium diurnum propri vereque merentur,

Finis ergo parabolx est

factorum suorum ralionem reddere

cm autem
illis

agit

Ecclesi Dei laborant, ver merentur vitam xternam.

malignis et querulis, suam solam allegare voltin-

mercedem vitx xlernx non

fieri ut

tatem, quia digni non sunt ut ralionem

Dcus red-

tempori quod quis Iaboravil, sed labori el operi quod

fecit
,

Hujus

rei

in

Scriplur inlinila sunt exempla,

rcitt;

respondere.
,

Sxp enim

aliquis

un hor

quorum nonnulla Tbcopbylaclus

uniim est
et
:

boc aulem

tantm laboret

quantum alius loto die, idcquc qualem mercedem id est, eumdcm denarium accepturum esse, eodem plan sensu quo Sapiens dixit, c. 4, 13 Consummatus in brevi explevit tempora multa,
,
:

nam

quia

iste

operarius praHer ralionem

aliter
illi

maligne querebalur, non

paterfamilis

respondet,

qum

Toile

quod tuum
dare sicut

est, et
tibi ;

vade; volo
:

aulem
licet

el

lutic

novissimo

et

An non

id est,
cit

cm

brevi tempore vir juslus vixeril, lanlm femulli, qui longo icnipore vixcrunl
:

mihi quod volo facrn-e?

Cm tamen

prxcedenli

boni,

quantum
gloriari

capite,

cm

Chrislus

cum

apostolis et aliis docilio-

propterea non debere

nis

quemquam

anliquilale vocationovissimi
,

sux

erunl enim mulli primi

:

et

novissimi primi. Potest aliquis objicere

Cur ergo idem

causam expUcaverit cur aliis minus, aliis majus dclur prxmium. Nam servantibus tantm mandata proposuit vitam xternam, versu 17;veuribus ageret,
denti

omnibus denarius datus

glorix signilicari?

est,

quo videtur xqualilas

:

aulem omnia qux baberet,

in

et

pauperibusdanli,

qui

Respondeo

Quia Cbristus tan-

seque apostolorum more sequenli promisit Ihesau-

tm

volebat probare plus aliquem breviori tempore,

rum

clo, id est, majorem et excellentiorem glo-

qum alium
denario ddit

longiore laborare. Cur ergo non plus

iis

riam, versu 21, majorem adhuc apostolis, quia non

undecim hor venerunt,

qud,

siqui-

solm omnia reliquissent, sed Evangelii etiam primi

promulgatores fuluri essenl
;

dem

novissimi primi fuluri erant?

Respondeo eos
cm
novissimi

sedebitis,

inquit, et vos

in co fuisse exteris prxlatos,

super sedes duodecim, jtidicantes duodecim tribus Isral,

venissent, primi

omnium denarium

acceperunt.

Eum-

versu 28. Minorera ver, qui pauciora reliquissent

qui reliqueril, inquit,

dem

igitur

acceperunt denarium, quia tantm [un

domum,

aut (raires, aut sorores,

bor, quantum exteri tot die laboraverant; primi

aut ptrem,

aut malrem, aut uxorem,

aut fdios, aut

accipiet, et vi-

autem acceperunt, quia hoc ipsum egregix fuit dis, qu primum locum inler eos quibus merces
vebatur, meruerunt, qud lanlm

lausol-

agros pr opter nomert

meum, cenluplum

tam lemam

possidebit,

versu 29. Haclens exposui-

un hor, quan-

mus
est,

quis hujus parabolx finis esset, in

quem omnis

tum

alii

multis laborssenl.

Nam

xquale opus xqua-

ejus scnlenlia dirigeretur.

Reliqua altra difficultas

lem mercedem, major

diligeulia et brevius

tempus

qua1

sint ejus

proprix partes, ac necessarix, et

primum locum
versu 14 dicitur
tient tibi,

meruit.
:

Objici

etiam potest, quod

novissimo dare,
milii

quid quxque significet.

Nam,

ut
in

sxp monuimus,

et

Volo autem
:

el liuic

hoc loco Chrysostomus docet,

omni parabola sunl

necessa-

et

versu lo

Aut non

licet

quod volo

quxdam,

quasi propria ejus

membra atque

\ers. 2. Denarius vitam xternam significal; cm dispares sint merilis, omnes tamen sunt bcali non qud omnium sit par flicitas. Fx bc parabola hxc Colliguntur, i bona opra esse vitx xternxmeritoria;
;

Voca operarioset redde illis mercedem ; 2 temporis diuturnitatem, molestix et laboris magniludinem ad majorem mercedem per se non valerc ; nisi major adsit
charilas.

933
via, sine

OMMENTARIA. CAP. XX.

quibus starc scntentia non possit;
et,

931

alia

quasi

cujusque animam,

quam jubetur

excolere, ut Thco-

adjuncia,

ul ego vocare soieo, emblemata, vel ad

phylaclus. Alii Ecclcsiam, ul Origenes, et Gregorius,

explicandam, vel ad ornandam parabol? narrationem.

In hc ergo parabol octo ego parles necessarias esse

bomili in Evangelia 19, hoc postremum probabilius.

Quarta pars est hora prima

tertia

sexta

nona

et
lo-

arbiiror

prima est paterfamilis

qui

ad vineam
inlerdicit
:

undecima, quid quxque

significat.

Auclores, qui

suain operarios conduxit.

prelantur, cujus vinea est,

Hune plerique Dcum

et

de qno Christus

lioraiii

lum diem universam mundi xlatem interpretantur, primam fuisse dicunt ab Adam usque ad Noe,

Pater meus agricola

est,

Joan. 15,

1, et, ut altra

paet
ji

rabol dclarai, cap. sequenli,

versa

28

et 53,

Merci 12,

1, et

Lues? 13, 6, et sicut Deus apud proappellat,

phetaspopulum suuin vineam suam passim

ut IsaiseS,

lertiam Noe usque ad Abraham; sexlam ab Abrahamo usque ad Moysem nonam Moyse usque ad Christum; unrecmam Christo usque ad fmem mundi qu videlur alludere D. Joann., cm dicit novis;
,

U,

et 5, 1, 2, 5, 4, 5, 7, et 27, 2, et 32, 2, 21, et 12, 10, et Ezechielis 17, G,

simam boram

esse, 1 Epist., cap. 2, 18; sic Hilarius,

,

12, et

Jeremix

auclor Imperfecli

Gregorius, Beda
et

et

Theopbyla
rcitt
;

7, 8, et Joclis 1, 7, 12. Sic

Irenxus interpretatur

li-

dus
non

quam opinionem

Hieronymus

sed

bre 4, cap. 70, et Allianasius, aut quisquis auctorest,

robat. Alii diversas horas,

,

diversas cujusque

quxslione 52,
lia,

et

Gregorius, bomili 19 in Evange-

hominis anales esse inlelligunt

primam boram esse

et

Beda

in

Commeiilariis ad

hune locum.

Alii

infantiam, lertiam pubcrlatem, sextam xlatem viri-

Cbrislum

inlelligunt,

qui semper in hune

ut
in

mundum,

lem,

nonam xlatem

in

senectutem inclinatam, undenonnulli prima infanli, et

,

quasi in forum
ceret operarios;
cbis apparebat,
larius,

exierit,

vineam suam conduolim patriarlia

cimamdecrepitam.

Nam

eum enim
et

fuisse, qui

ab utero matris vocari soient, ut Samuel

Jcremias

proplietis loquebatur.

Hi-

Joannes Baptista;

alii aliis

xlalibus. Sic D. Basilius,

canone
54,
et

in Matlh. 20, et auclor Imperfecli,

ho||

in Rogulis brevioribus, interrogalione

224

D.Hiero-

mili

Theophylaclus

hoc

loco.
est

Ulrumquc
dies,

nym s>

Beda,

et

Euthymius.'hoc loco,
et

et Fulgenlius,

probabile.

Secunda parabolx pars

cujus

epislol 7,

quam opinionem
,

Theophylaclus probat.

mane paterfamilis in forum exivit, et cujus vespere mercedem operariis solvit hanc igitur diem plerique
;

horse non diversas mundi, sed diversas cujusque hominis xtalcs significent, quia, ul diximus,

Ego non dubilo

quin diversa?

pulant lotum significare lempus, quod inter initi::m,

et

hc

tota spectat parabol

ut

fmem mundi

interjectum est, ut Irenxus,

lib. 4,

Christus doceat alios plus minori leinporc,

qum

alios

cap. 70; Origenes, tracta tu in

Malthxum
lib.

10; Hilarius,
||

majore laborare qu

ut
;

autem hoc probet

sed

nihil refert,

canone 20

Optt. Milevit.

5 contra Parmenia-

mundi xlate
voeelur.

quo xlatis

sux tenipore
prima
,

num
19

auclor Imperfecli, homil. 34; Gregorius, hom.

quisque
lerlia
I

Qux
,

autem
,

srl

qua?

in

Evangelia

Beda hoc loco

sit

quam opinionem

qux

sexla

quae nona

qux undecima hoinquirendum

,

illud confirmt,

quod cerlum

per vesperam tem-

ra

non

arbitrer

esse

subtiliter

ne

pus ultimi
id

judicii significari,

quo unicuique denarius,

est
;

nimis senleutia
slus diversas

restringi videatur.

Nam quod
id

Chri-

est

merces sccundm opra reddendus

,

sic
i

horas

nominaverit
,

ad parabola

ergo vespera ejus diei

quia tempus ultimi judicii

significationem necessarium est

plus alios breviori tempore,
rare.

quia docere volebat

alios longiore laboid

mane

erit

mundi
quod

initiuni.

Totus ver dies, quidquid

qum

inlerjacet temporis. Alii

non totum hocsculum, sed

Cliristi
,

Qud aulem, bas quinque horas nominaverit,

fecit, et ut

tempus
,

est

primo adventu

ad secnut
Allia-

non necessari, sed ex consuetudine

para-

dum diem
nasius
,

de que hic agilur, esse pulant

Alii
,

bolam ornaret. Solebant enim veleres Judxi,

sicut et

quxstione 52.

uniuscujusque hominis
Christus significat
habetis, Joan. 12,

muta

al gnies
in

totum diem

solis ortu

usque ad

xtatem ejus esse diem

dicit,

ut

cm

occasum

duodecim xquales partes distribuere, quas

,

ambutate

dhm lueem

35, et

horas appcllabant

sicut Christus

apud Joannem

c.

me

oporlel operari opra ejus, qui misit me, don.ee dies

11,9, dicit

Nonne duodecim

sunl Itor diei?

qu

eo-

est; verni

nox quando nemo

potest

operari, c. 9, 4,
sic

dem
lcs
:

die xquales erant, diversis ver diebus inxquasicut

noctem cujusque mortem appellat;

et

Hieronymus
approbare.

omnes

inter se dies inscquales sunt. Ilaque

Cbrysoslomus

inlelligunt; et

eam sentenliam mogis

videlur
,

prima hora erat

diei,

qu

sol oriebatur, terlia

mdia

ctiam,

qum alleram Origenes

inter solis orlum, alque

merMiem

ulrinque qualiter
inter

Ego quidem cert magis probo quia ut paul post sumus non refert ad consilium Christi, qu quisque mundi xule sed qu xtalis sux parte vocatussit.Tcrlia pars est vinea, quam nonnulli justitiam,
,

dislans, sexla meridies,

et solis

nona mdia

meridiem

dicluri

occasum

tribus ulrinque horis dislans.

solis

Unde-

cima

un hor anle
in

occasum. Dividebant rur-

sm lotum diem
dislribuebant,

quatuor partes, quarum unaquque

et

mandata Dci interpretantur, quai,

ut colant bouli-

tribus constabat horis, sicut

noctem

in

quatuor

vigilias

nes, vocantur, ul Irenxus, lib. 4, cap. 70, Chrysosto-

quarum unaqua3que
,

trs

horas conti-

mus, auclor Imperfecli,

et

Euthymius, hoc loco.

ill

Alii

nebat. Hx-c est causa

cur frequenlis in Scriptur

totum mundum, ut Athanasius, quxslione

52. Alii

hora prima, tertia

sexta, et nona,

qum cxterdiei

Yers. b. Genliles novissim hor vocantur nam dies singuli in duodecim lioras erant divisi, aded ut hyroe asiate esseat longiores.
;

Vers. H. Murmurabant. In clo nullus erit obmurmurationi locus neque ulla erit querelx causa ; hoc murmur Judaeis adverss genliles convenir
;

935
horac nominentur
;

IN

MATTH/E11M
Audite vocem

950

quia prcipuas diei parles efficie-

meam,

et

nonaudierunt,nec inclinaverunt
7, 8; et

bant

proptcrea etiam eas Chrislus hoc loco nomina-

aurem suam, Jeremia;

locutus

H,

ilerm

Ego union
loquens, et

vit, ut

quidqiiam novi mysterii significaret

nisi

quod

sum ad

vos de
,

mane consurgens,
,

et

jam diximus, alios pris, alios posteris Deo vocari. Cur ergo, dicelaliquis, non quatuor, sed quinque lions nominavit? in promplu est responsio, quia voluil
initium prima?, quarta; partis diei, et
fin

non

obedslis mihi
illi

Jeremia;

35, 14.
,

Quam ob rem,
,

quod operarii

responderunt

versu 7

quia

nemo

cm
,

ultimac

nos conduxit, excusationis causa, non ver dictum esso Chrysostomus pulat, quod vald mihi probabile videlur.

explicare

ut doccret alios initio viDe

(incm

viiaj vocari.

Quinla pars est

su , forum

alios
in

sub

Solet

enim Christus
:

in

parabolis
,

personarum
et
:

quod

mores exprimere
est

mos autem pigrorum

desidum

paterfamilisdicitur exiisse, ut conduceret operarios;

per quod rectc Origenes et auctor Imperfccti

intelli-

hunemodum sese semper excusare quemadmodm si robustum adolescenlem mendicanlcrn quis

ad
roget
,

gunt lotum munduja, qui extra Ecclesiam

est, in

quo

cur non laborando polis

;

qum mendicando

homines

toli

sunt, aut otiosi, aut secularibus negoliis

viclum qurat

promptus

et

affirmans respondef,

occupati, et inde in Ecclesiam, tanqum in vineam,

vocantur. Sexla pars est denarius
datus,
,

nibil aliud optare se, sed

qui

idem omnibus

ide non invenifr, quia non

vult.

berum non invenire, quem quant, quia laborare non

Respondet Chrysostomus

quo non csldubiumsalutcm, ac vitam ternam

coque auctorcs omnes consenliunt. So-

Cur ergo paterfamilis eos non reprehendit, quod

excusent
,

significari, in

se mentientes

ins D. Dasilius, in brevioribus Regulis, interrogatione

noluisse eos accusare

alliceret. Facilior

et trisliti aflicere, nlfacilis

255,

ila

videlur inlerpretari, quasi denarius

pramium

responsio erit patremfamilis, elsi

aliquod bujus vit signilicct, quo eliam, qui dainnantnr, donari soleant
illud,
;

sic

enim
:

ut diximus, expouit

quod versu 14
quasi operarius

dicitur
ille

Toile quod

tuum

est, et
\

hominem lamen fuisse, non Deum. non potuit an operarii mentirentur Christus autem narravit, quae verisimile erat et opesignificabat,

Deum

Ilaque

scirc

vade

acceplo temporali aliquo

rarios excusationis causa dixisse

et

patremfamilis
,

prmio, quod merueral,

in

infernum miliatur. Sed

id

respondisse. Seplima pars est

vespera diei

quando

jam diximus non magnam speciem habere

tatis.

probabilialteri

denarius solvitur, qu
ullimi
judicii
,

nemo

dubitat fincm mundi, et

Polcst dubitari cur denario potis

qum

pecuniae

generi vitam aeternam comparaverit. Re-

spondet Irenus, libro 4,

c 70,

propterea quod dena,

rius imaginent rgis haberet, et qui salvi erun<

con-

formes
8,

fient

imagini

filii

Dci, ut D. Paulusad

Romanos
5, 21. Et
!

lempus declarari. Illud videlur non quod supra diximus diem non lotum hoc seculum, sed uniuscujusque hominis talem significare quod si verum est non potest vespera finis mundi, sed mors uniuscujusque esse. Respondeo ha:c,
convenire
:

29

El reformabil corpus humilitalis noslr configuclaritatis suce,

,

ratum corpori

Philippenscs
;

quamvis diversa esse videantur, in idem redire; quia enim usque ad (inem mundi aliqui homines erunt, et
spera

quidem boc scilum

sed allegoricum

ncc aliam ego

causam fuisse arbilror, cur potis denarium, qum abam pecuniam nominaverit; qum, ut accommodat ad consuetudincm loqueretur. Est aulem credibile
usilalam tune operariorum
fuisse
in

uniuscujusque vita dies est, uniuscujusque mors veulliina vespera erit finis mundi cm omnes
,
,

qui adhuc vivent

simul morientur, aut rapientur in

ara

singulos dics
,

mercedem
,

denarium, qui, ut

c.

18

28

diximus

quinque

Christo, ut D. Paulus ait, 1 ad Thessalon. Oclava pars est, quod paterfamilis jubeal in solvend mercede ab iis, qui ultimi vnrant, incipere,
4, 17.

cum

aut sex obolos, id est, Gallicos solidos

continebat.
,

Quril Chrysoslomus quid causa? fuerit

familis

cur paler-

hoc ad parabohe significalioncm maxime pertinet. Significatio aulem facilis est; praferuntur enim novissimi, et liunt primi, quia
alii

cum

solis illis,

quos primo mane conduxit,

fecerit;

tanlm un hor
:

quantum
initio

ex denario conventionem

cum

aliis
:

autem

tolo die laboraverunt

quemadmodm
,

ex-

GOnvenlionem non
justum
fuerit,

fecerit;

sed tanlm dixeril

Et quod

plicavimus.

Nam quod

Chrysost. indicat, propterea id

ut declararet se iis, qui

dabo vobis. Credo eliam in e re vulga-

pra:cepisse patremfamilis

rcm consuetudincm seculum esse Gbrislum; non enim solemus certain mercedem pangere nisi iis operariis,
,

un tanlm bor laboraverant, non ex debito, sed ex liberalilate su dare denarium verbis ipsius palrisfa,

quos mane conduciinus,

ut loto laborent die; si qui

j

milis contrarium est: lie

inquit,

et

vos in vineam
di-

seris veniunt, quasi nibil eo die lucraluri sint, nibil

ccrli pollicemur;

meam,
xil
iis,

et

quod justum
iis,

fuerit,

dabo vobis. Sic enim

lerli,
,

tanlm promillimus aliquid nos

est,

illis

non solm

quos hor
,

versu 4, sed eliam

solis

daturos esse

hoc

quod

ait
,

et

quod justum

fuerit

quos bor undecim

,

id esl

una nor ante

dabo

vobis. Quacril

etiam idem

et

Eulbym. cur Deus

occasum conduxit
legilur, et si

versu 7, ut in Grcis codicibus

non omnes slalim primo mane vocet. Kcspondent omnes vocari sed non omnes venire velle quod et Origenes indicat; argumentum est ejus rei|, quod pa, ,

non

legeretur, ex versu 4 esset intclli-

gendum. Hxc

sunt, qua) in bac parabol necessariam

et

babent significalionem. Ctera emblemala sunt,

terfarnilis

quolquol

in

foro

invenit, conduxeril;
:

circumslantinonnecessaria?., quasquisquis disculere

voluerit,

omnes ergo primo mane Deus vocat

et

quemadmodm

nullum

faciet opra;

pretium

quale est quod

per prophelam dicit

et
:

Locutus sum ad vos mane

audislis, Jcremiae 7, 13;
et

consurgens,
ci

loquens,

et

non

Oculus tuus nequam, invidus est et Vers. 15. malus, phrasi Hebraic; an illis meam benignitatem
invides ?

rursm

Mane

consurgens conteslalus sum,

dixi

937

COMMENTARIA. CAP. XX
in foro

938
specialique senlcmi

quinque hor diei nominantur, qud quidam

oliosi iuventi

mo

volnissc Christum ex tinS

sunt, qud conducli non fuerint, qud

aliam etgeneralem concludere. Probaverat per para-

palerlamilis procuratoremdicalurhabuisse; nec

in

enim

rcgno clorum, de quo parabola proposita est,

sil

bolam non omnes qualem mercedem recepturos esse; sed futuros multos primos novissimos, multos novissimos primos esse,
quia non

quxTcndiini esse arbilror, quis

procuralor; quan-

omnes

qui vocali

qum Ghrislus quemadmodm

Joannes
merces mea

videri possit, qui

scribit Isaias,

mercedem
Ecce venio

solvet,
;

veniunt ad vineam,
cludit

c.40, 10, et 62, 11

et

connunc generalis non omnes qui vocali sunt

vocati venire no-

edem

diligenti laborant;

in Apocalypsi, c. 22,

12

citb, el

mercedem accepluros, quia plerique

tant;
et

mecum est, reddere unicuique secundm opra ua. Quanqum lrenaus, lib. 4, c. 70, Spiritum
snnclum dispensatoreni Imjus esse
12, 11.
dicil, qui dividit

quemadmodm
,

supra ex Origenis, Chrysoslomi

iu

Euthymii sententi declaravimus. Sic Chrislus

versu 23
,

praicedenti cap.

ex occasione unius ado-

singulis dona, s eut vull, ut D. Paulus ait, 1 ad Cor.

lescenlis, qui diviliis suis impeditus, evangelica

silia

con-

Emblema eliam
,

est

qud denarius polis

,

sequi nolueial, generalem sentenliam de

et

omsed

qum
pinii

aliud

pecuniai genus proponilur

et

qud, qui
:

nibus divitibus,

non jam de consiliorum

,

vnrant

accepto denario niurmuraverunt

iis
,

de prceplorum observatione

conclusil difficile esse

nec enim significatur aliquos ex

qui vilam a:ter-

diviiem in regnum clorum inlroire.

ficatur

Non ergo

signi-

nam
qud

aceepturi sunt, niurmuraturos esse, proptere

alii in

e gloriam accipiant

nec enim

in

clo

non omnes esse vocatos; omnes enim \ocat, qui ide venit in hune mundum, ut peccalores vocarel
ad pnitentiam
cap. 9, 15; omnes enim peccalores erant; ornes vocavit, qui vult omnes /tontines salvos
,

ulla est

murmuraiio; sed aut

id

nibil significatur, tan-

lmque eam ob causam

similibus causis

narralum

est,

qud

ita

in

fieri soleat, et

ut narralionis
,

dcorum

servaretur; aut significaretur

ut Chrysostom. ait,

ade magnam mercedem mullos, qui ullimi venerunt,

accepluros, ut
si fieri

ad agnilionem veritalis venire, 1 ad Timoih. 2, 4; omnes vocavit, qui pro omnibus morluus est. Cur ergo non dicit omnes , sed multos vocalos esse ? quia
fieri, et

posset, ut beati

murmurarent
Volo aulem huic

ob mercedis magniludinem murmuraluii essent. Simile quod versu

omnes mulli sunt, non omnes nullis,

et votait

mulios paucis opjonere,

sicul D. Paulus

ad Rom. 5, 19

14 et 15 dieitur
et libi, et

Sicut, inquit, per inobedienliam unius hominis peccalores constituti sunt multi, ita et per unius obeditionem ju-

novissimo dare, sicul

facere,

an non

ticet

mihi in meis

quod volo? Sic enim Grc

legitur, et

ad hune

modum
Deum
til'ue

Latinam versioiem corrigendani puto. Qui,

constituentur multi. Nain per unius hominis inobedienliam non solm multi, sed eliam omnes peccalores
sti

bus verbis

ut supra dispulavimus
,

non indiealur

constituti fueranl, sicut

idem Paulus paulanle, versu

perlransiil ;

pro sua lantrn voluntate

nullque habita jus:

12, dixerat
et versu

Et

ita in

omnes homines mors

ratione vilam nobis

ternam daturum esse

ita

sed

18
in

Igitur sicut per unius delictum in

;

omnes

dulur, quia credibile est

responsurum

fuisse pa-

homines
in

condemnulionem

sic et

per unius justitiam

trenil'amilis, si alii operarii sine ull

causa murmuraillud

omnes homines

vissent; aut,

si

quain hoc habet significalionem,

xit

in juslificationem ; proptere ergo dipaul post per unius hominis inobedientiam mul,

tautm siguificat non debere

aiiis plus, aliis

Deum quam ob rem

,

minus mercedis dederit

si

rationem no-

bis reddere.

fbee, uldiximus, et
si

qu;e sunt alia

ut mullos opponerel non solm sentenli, sed eliam orationi ele1 ganliam adhiberet. Eodem modo hoc loco dicil Chriuni, et slus multos vocatos, paucos electos, per mullos omnes intelligcns. Id ex aller parabola nupiiarum, quam
,

los esse peccatores constilulos

generis ejusdem,

quis ad aliqnid significandum volet

sublilitcr trahere,

non solm operam perdel; sed in periculum eiiam incum-t multa aut falsa autridicu,

c.

22 proponit, per^-picuum
,

est, ubi
,

non solm omnes

cci
,

la, aut

cert alina comminiscendi

est qnaeril
,

quisquis enim,

ad nuptias vocali
in plateis erant,

sicul et claudi

et

quolquot

quod non
rere

aliquando

sibi fingit

qud

illud

sed compulsi etiam inlrare. Et tamen.

concludit
:

quod qusrit esse videalur,

el niavult l'alsum

incuringe-

eode n

modo parabolam
electi,

Multi sunt vocati,

qum
est,

nihil.

Frcnandum autem bumanum

pauci verb

ubi certum est multos non omnibus,

nium

ne su sublilitaie inteniperanter

et in r-

sed paucis opponere.

Omnes enim

bus supervacaneis abut.itur.

VERS. 16.
Ei.ECTi.

Vers. 17.
,

MlJLTI ENIM

Et ascendens.
ire in

vocali fuerant.

Mullis locis in veiere

SUNT VOCATI

PAUCI VERO
'

Testamenlo Rabbinorum commentum

refutavimus,

Mirum

videri polest cur

banc sentenliam Chripracedenti congruere

iis

qui putanl Jrusalem allissimum totius orbis lerrarum

suis adjunxeril,

cm minime

locum esse, ideque

Jrusalem ascendere esse,

si

videalur. In superiore
cton) est, qui

enim parabola de
;

taitim di-

qud undique e ascendalur. Nain

altior;

de loco situque

omnes

salvi futuri sunt

omnes enim

de-

loqiiunlur, nullus est in roiondo lerrx corpore altero

si

narium,
agit
salvi

id est,

vitam ternam acceperunt; hic autem

,

de monie

mulli sunt long eliam aliiores.

de
,

iis

qui

cm

vocati

fuerint,

non omnes sunt

Solet ergo Scriptura dicere ascendere in Jrusalem

vel quia

sed plerique damnanlur.

;

Hoc vix apud ullum

sed
ita

una ejus pars

in

monte Sion

pnsila erai, vel

interpretem explicatum invenio

tamen

exisli-

quia Ilebra'i, et muli magis Chaldxi el Syri,

quorum

Vers. 16 et 17. Novissimi. Eos sic vocat , non quibus pars minor, sed quibus nulla flicitas futura est. Multi enim sunt vocati quamvis multi sint vocali,
;

primi et novissimi dicuntur respectu Df i et hominum : multi judicio hominum primi erunl, corara Dco novissimi. Ascendens, ex civilateEphrem, Joan. 11.

s.

s.

xsi.

50

039

IN

MATTHIEU M
35, scribit ipsos
filios

940

lingu Chrislus loquebalur, ascendere dicunt pro ire.

supra dixit evangelista, cap. 10, 3; Marcus, cap. 10,

Marcus,

c.

10, 32,

sic
,

narrt
et

Eranl uutem in via

,

Zebeda ad Christum accessisse,

(tscendentes J erosolymam

prcedcbat eos Jsus

et

dixisseque

Magisler, volumus, ut quodeumque petie-

stupebant, et sequentes limebant. Ubi et Chrisli ad

mor-

Timus, facias nobis, quod elsi videtur esse, non est

tem euntis
que
fideulique

alacritas, et

aposlolorum admiralio timor-

tamen contrarium, quia

dixisse dicunlur

quod per malib.

significatur.

Mirabantur Christum tam crecto,

ire, ubi se multa pas,

trem suam, non per se dixerunt, ut Augustinus,

animo Jerosolymam
,

de Consensu evangelistarum,

c.

64, el Chrysostomus,

surum
illi,

saep dixerat
sibi.

c. 10,

21

et 17,

12; limebant

homili 66, respondent. Simile

supra, c. 8, 5, ubi

ac

Praecedebat aulem Chrislus, ut viam apo-

Matthus

dicit

exemplum liabuimus centurionem quemservum

Lucas,
c. 7, 3,

stolis
pti,

ad crucem ostenderet, docerctquc, qum promesset, obire

dam ad Christum

accessisse, rogsseque ut

cm opus

morlem deberent,

sicut D.
:

suun< paralyticum sanaret,

cm

non

Paulus verus Christi discipulus docebat, Acl. 21, 13

,

ipsum centurionem, sed pro eo amicos suos accessisse,

Ego enim non solm allkjari sed et mori in Jrusalem paratus sum propter nomen Domini Jesu quemadmo,

rogsseque dixerit. Uubium an apostoli matrem

sollicitaverint, atque suas-erint ut

hune

sibi

Christo

dm

Orig. observavit.
c.

honorem
16, 22; noluit enim
,

pctercl

quasi facilis muliei, et, ut multi

Assumpsit, segregavit, ut
discipulis

existimant, Christo cognala (sororem enim beat Virginis fuisse credunt) esset, quidquid peteret, impelralura, et
filii

coram omnibus dicere ne res evulgala aut impediretur, aut mors ab ipso videretur procurata.

pudorem, alque aliorum apostoloram

;

in-

Possumus etiam interpretari Tiy.pD.as, aggressus eos alloqui. Hoc enim verbum etiam significat, ul
docuimus
locum.
,

est
illic

vidiain effugerenl

quasi non ipsi, sed pro ipsis mater,

ut caHeris

xicponerentur, pelivisset. Sic multi seuAugust.,

lib.

et ea significatio vect convenit in

hune

tiunt auctores,

2 de Consensu evangeTheoin

listarum, c. 64, Chrysost., auclor Imperfecli,

Vers. 18.

Ecc. Videtur
Et

ha:c particula boc loco

phylact.,

Eulhym., hoc
Alii

loco, et Gregorius,

hom.

tempus jam instans indicare.

Vers. 19.
Cirteris

Evangelia 27.
nullius Pilato et

matrem per

se pro

filiis

sollicitant

tradent eoi gentibus,

eorum impulsu
in Matin. 20, et

petivisse credunt, ut llilarius,

Romanis. Est autem antithesis

,

inler JikUeos

canone

Ambros.,

lib.

5 deFide,

c. 3,

et gnies

quasi inter amicos et hostes

quasi dicat
ipsi

quod vald mihi probabile videtur

:

nolenti de aposlolis

Non

erunt contenli Judsei flium hominis

;

per se

mal judicare. quo malrcm

sed
filiis

Nam
filiis

aliorum auctorum argunieulum,

illi,

suppliciis afiieere

sed hostibus

eum

tradent, ut grali-

submissam probant, qud non

:

vis eliam crucietur et interficiatur.

Mis enim non

Chrislus respondeat, versu 22

:

Nescitis quid

cebat interficere

quemquam

Joan.

18, 51; scribit

pelatis, et

Lucas,

c. 18,

34: Et

ipsi nihil

liorum inlellexerunt

bibilurus

rursm Poteslis biberc calicem quem ego sum? facile solvi potest, proplere illis reilli

quod non ita intelligendum

sed
,

est, quasi Christi

verba non

spondisse, non quod

illis

per matrem, sed quod pro eliam mihi pietas

intellexcrint, quibus signilcaverat se ad

mortem pro-

mater

petivisset. Placet

Amqu

gredi

ita

ut mortis ejus

mysterium non compre-

brosii alque

Hieronymi, qui malrcm ipsam excusant.

bis verbis
filiis
:

Iiendcrint

neque cognoverint morte su Christum

Ambros. quidem

Considerate, inquit,

salulem universo

hominum

generi allaturum

quem-

cum

filiis

el

pro

petul; mater est utique, cui pro

admodm
Si

prudenter D. Chrysostomus animadvertil.

intellexissent
,

filiorum honore sollicita: immoderatior quidem, sed ta-

enim verba non

,

nec mirati fuissent

men ignoscenda mensura votorum

longceva,

est.

Atque mater atale

Christum euntem
sent, ut

neque mortis periculum timuisdu-

studio religiosa,

solalio

destitula,

qu

lune

Marcus

scribit, cap. 10, 52. Potest aliquis

temporis, quando vel juvanda tel alenda foret valida:

prolis auxilio, abesse sibi liberos paliebatur, et voluptut

bitare cur ha?c Cliristus

apostolis dixerit.

Jerosolymx appropinquons
qu

Respondet Chrysostomus, ut eos ad

su mercedem sequenlium Christum

Al paul
error
infra
:

prlulerit filiorum.

palientiam et animi constantiam prmuniret;

El

si

error, inquit, est, pietatis

tamen
;

eliam de causa scepe ecs ante prxmunierat, ut

21, etc. 17, 12.

est ;

nesciunt enim materna

viscera palientiam
cupiditatis,

c. 16,
et si

voli avara,

tamen venerabilis
;

qu non
petitio,

Vers. 20.

Tunc
;

pecuni
,

est avida
sibi,

sed grati.

Nec inverecunda Matrem

sic
:

id est

cm

viderct ejus

morhono-

qu non
matrem

sed liberis consulebat.

considerate,

lem inslare

ambit enim veluli morituri hominis ha>

cogitale.

Hicronym. aulem

Postulat mater

rcdilalem. Accedendi
ris

namque ad Christum
locum
in

et

filiorum Zebedi errore muliebri, et pietatis affeclu, nesciens quid peteret

filios
;

primum
,

filiis

suis

regno petendi occasio

quin etiam inter eos auctores qui

Imperfecli sic
carnale, nihil

fuit

qud paul ante de proxim sua morte loculus

esset Chrislus, ut Ilieron.,

Beda

et

Euthym. observa-

matrem subornasse dicunt, auclor eos excusai, qud nihil temporale, nihil
laverinl
est,

verunt.

ambitiosum, sed solam spiritualcm perfectionem poslufiliorum Zeded/EI, Salome, ut annott auclor
;

Mater
colligilur.

quod

et

de maire

dicil

Ambros. Si peccamluni
bonis auctoribus,

Imperfecli, et ut ex Mattha Marcique comparalionc

prxslat in banc partem

cum tam

Nam quam

Mallhxus, cap. 27, 56, vocal

c.

qum cum
Adorans,

hxrelicis in conlrariam peccare

semper

niatrem filiorum Zebcda:i, Marcus,

Saloraem. Qui fuerint
filii

15, 40, appollat

inlcr aposlolos,

aposlolos accusanlibus.
nov/.vioveu.,

Zebcdai

inclinons se, aut

genua

lie-


941
tiens,

GOMMENTARIA. CAP, XX.

quod e pertinebat, ut
conciliaret.
Cliristi sibi

gratiam bcne-

jorem

volentiamque

Et petens aliquid. Aliquid hoc loco non diminutionem, sed incrementum potis videtur signilicare,
quasi dicat
:

melioremque pelebant qum existimabant, quemadmodm Cbrysost., Eulbym. elThcophyl. exponunl. Alii bonum quidem el spiriluale eos petivisse,
ut exteris apostolis virlule ac meritis antecellerent;

Pelens

magnum quiddam ab
:

eo

sic

enim

sed non eo ordine quo debebant, quia pelebant ante

victoriam Iriumphum, ut exponit auctor Imperfecli,

Graci Ioquuntur ehi n,

esse aliquid, id est, esse

ma-

gnum

sicut et Calli soient dicere

Videtur

sibi aliquid

quam
re
:

interpretationem videnlur

illa

verba confirma-

esse, id est,

loquitur

magnus esse Actorum 25, 17

;

vir,
:

quemadmodm
illi,

Paulus

Potestis bibere calicem

illis

Adolescentem hune perdue

id est,

quasi viam

quem ego bibiturus sum? demonstret, qu ad dexteram et sinipetitis

vd tribunum

liabet

enim aliquid indicare

stram suam ponerentur. Nescitis ergo quid petatis,

quia, ctsi
gitis

rem magni momenli. Hanc ob causam, ut opinor, cxposuit cvangelisla illam adorabundam accessisse, ut
indicaret voluisse

quod

bonum

est,

lamen non

inlelli-

triumpbum ante victoriam nec

:

dari posse,

nec

magnum
illa

aliquid postularc. At cur

promilli. Alii
intellecluni
;

Bonum quidem

petilis,

sed non ben

non stalim

dixit quid poslulaverit? quia voluit

rem,

pulalis

enim occupari precibus posse,

utgestaerat.exponere;
vit

auteminilio non declara-

quid \ellei petere, sed generaliter rogavit Clirislum

cm ejusmodi sit, ut non petentibus, sed merenlibus dari possil. Omnes istae interpretaliones probabiles;
probabilissima postrema.

ut quidquid peteret sibi concederet, ut inlelligitur ex

Marco,

c.

10,

55

Volumus

ut

quudcumque pelierimus
docuimus,
sed maire

Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus slu?

facias nobis. Illa

enim verba,

ut paul ante
filiis,

quamvis
que
das

filiis

Mardis attribut, non

Hretieorum interprtes, qui boc ad calicem Eucharisli rfrendum existimant, omnin mihi videnlur
delirare; quis
test?

dicta sunt. Accessit ergo supplicabunda mulicr, dixil:

enim calicem illum bibere non ponon

est quin Cbristus

Volo, aut rogo, ut quidquid peliero mibi concsoient

Dubium
et

igitur

passionem

enim qui aliquid volunl petere, quod an

declaraverinl, sibi negeiur;
:

suam

mortem calicem

appellet,

ut c. 26, 59, et

impetraluri sint dubitanl, non stalim quid sibi dari

veliiit

Marc. 14, 56, et Luc. 22, 42, et Joan. 18, 11. Cur

declarare, ne,

si

autem passio ac mors

vocari putant calicem,
libenter obierit,

calix appclletur,

minus com-

sed generaliter atque confuse dicere

Quiddam habeo
lib.

pertum. Cbrysost., Eulhym., et Tlieophylact., ide

quod gum,

te

rogem

sed velim mibi pris le facturant pro-

qud eam Chrislus non minus

si

m'ittas;

quemadmodm mater
20, nlium rogat
te
;
:

Salomonis,

5 lle-

qum

poculum
,

vini biberet.

Parm
qud

c. 2,

ego deprecor

rogo,

unam parvulam ne confundas faciem mcam.

Pelilionem

conveniens Cbristo
isl

metapbora

pro;terquin

ralione

sola Christi

mors, non aliorum, calix

Vers. 21.
postulat, cl

Quid vultis? Mater, inquit llieronymus,

discipulis loquitur, intelligens preces

appellarelur.

Credo ergo metaphoram ex antiqu

ut c ralione

Dominus

consueludine duclam, qu solebat damnatis ad mor-

ejus ex (iliorum descendere voluntate.

Sed jam diximus

ctsi

tem poculum veneno plnum

vitam finirent
;

porrigi

potis

filiis,

non matri respondere, quia

non co-

quemadmodm

Athenis Socrali ab
ut

rum

impulsu, tamen pro eis mater postulaverat.

:

Areopagilis datum legimus; inde factum,

ipsa
,

mors

Die. llebraismus, pro jub, statue; sicut c. 8, 8

et supplicium calix, sive

:

poculum appellaretur,
et

Tantiun die verbo,

et

sanabilur puer meus.

ut Psal. 115, versu 15

Calicem salularis accipiam,

UTSCDEANT.Nonnulliauclores, inquibusEuthymius,
existimant
teret,

nomen Domiui
nien
cl

invocabn, id est,

mortem

libens.et no-

motam

fuisse

cam mulierem,
:

ut

hoc pe-

Dommi

invocans subibo, ut hoc loco Origcnes

:

ex verbis Chrisli, cap. 19, 28

Sedebitis et vos

super sedes duodecim.

Cm

enim

inlellexisset

onmes

P.reHieronymus interprelaulur. Sequilur eliam tiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus, Scio

apostolos in regno Dei circm Christuin sessuros esse,

aliam eliam esse in Scripturis metaphoram calicis ex

velcre deduclam

optabat ut duo

filii

sui

proximi

illi

assiderenl, aller ad

more, quo

inter Jud;eos

palerfa-

d.cxtcram, aller ad sinistram. Pulat etiam Eulhyniius

milis, aut quisquis in convivio honoialissimus crat

Petrum

limuisse,

quem

videbat omnibus in rbus c-

vinum pro suo

viv
alii

arbilrio temperabat, et unicui(iue conalii

teris apostolis anleponi.

plus,

minus distnbuebal. Itaque

aliis

Vers. 22.

Nescitis quid petatis. Plerique

ita in-

melior,

aliis est, ut

pejor portio contingebat.

Qu ralione
bona,
el

terpretantur, quasi proptere dicat cos nescire quid

petant, quia

factum

uniuscujusque hoininis sors, qua; Deo

;

non

spirilnalia,

sed carnalia pelcbanl,

esset regna-

immittitur sive bona, sive mala, calix appclletur

ut Psalm. 15, 5
calicis; et
:

quasi Christus

more regum temporaliter

Dominus pars
22, 5
:

hredilatis

me,

lurus, et principes viros babiturus aliquos qui sibi

assiderenl;

Psalm.

Impingusti in oleo caput

quorum e quisque

esset honoralior,

que non

meum,
ignis

et calix

meus inebrians qum prclarus est?

procellarum pars calicis
humiliat y
vini
et

piopi'is se sederet. Alii diverso penits sensu

Mala, ut Psalm. 10, l:Pluet super peccatores laqueos;

,

carnalia

sed spiritualia petivisse

:

tamen proptere

snlphur,
et

el

spirilus
:

Christum dixisse
Vers. 21.

Nescitis, quid petatis, quia

rem materre-

corum;
tt,

Psalm. 74, 9

Hune

hune exal-

num

Ut sedeant, regno Vers. 22. Calicem bibere,

in

quia calix in

manu Domini

meri plenus mixto,

illo

quod

lore existimabant.

ego passurus sum

lis ratio. Pcssumus, nec poterant tamen ; nondm enim easacceperant vires, quibus Christumsequerentur usea est una assequendi quod cupi- uuquead mortem, t biberent calicem passionis ejus.

ferre tormenta, qune

'UC
et inclinavit

IN

MTTHiGUU

941

ex hoc in hoc, verumlamen fx ejus non

51, 11
bibisti
:

'

exitus docuit.

Nam quod
posl

hrerelicus nohis objicit in-

est exinanita; et Isaiae.

Elevnre, elevure, con-

lerpres

paul

inilio

pugn omues

apostolos

surge Jrusalem, quia

de

manu Domiui

calicem

diffugisse,

facile

excusai potest, proptere fugisse,

ira ejus, usque ad fundum

tsti

calicis soporis bibisti,

ctpo

qud
sent,

niliil

Christum jam comprehensum juvare poset Calvinus, ut eral

usque ad fces. Simile est

exemplum

apucl Jere-

quod

homo prudens,

faclu-

mtm.cap. 25, 15, et cap. 51,7, et Tluenorum.4,cap. 21 et apud Ezechiclcm, cap. 25, 51, 52,55. Marcus
;

rus, ut opinor, fuisset.

El lamen Joannem alterum ex

dunbus

filiis

Zebeda

usque ad crucem legimus secuquidem

el

cap. 10, 58, ail addidisse Christum,

et

bapiismo, quo

lum

fuisse Christum.

ego baplizor, baptizan? qnod alia mciaplmra signifi

c;il
:

Vers. 25.

Calicem

meum

bibetis.

Dis-

nain et bapiismus
ut Lucie

pro passione et morte poni

:

putant Origenes, llicronymus,

Chrysoslomus quo-

solet,

12,
;

50
et 1

Bapiismo Iwbeo baptizari, ad Cor. 15, 29

:

et

quomodb

coarclor

Quid

facient

mod filii Zehed.ri calicem biberint, cm Jacobum quidem ab Herode occisum legamus, Actorum 12, 2.
Joannem ver occisum non legamus quin ne morluum quidem esse aliqui puianl, ut relert Euthy:

qui baptizantur pro morluis? id est, qui pro defcndend

morluorum resurreclione appeumt mortem.

facture ut
et

Unde

phora, ut opiuor, sumpta est

tur,

martyrium baptismus appellelur. Meiaal) iis, qui, ut morian-

mius. Respondent iidem auclores, et Reda Joannis

exilium loco marlyrii fuisse, et qud Rotme in oleuin
fervens injectus fuerit, ut Tcrtullianus, in libro de

in

idem
Sluni

est

mare submerguntur. Gncc enim baptizari atque subinergi. Ilaqae quod Origines,

Pncscripiionibus adverss ha;reiicos, auctor

<|ue
tali

est. lla-

Chrysosiom., Theophylaclus dicunt proptere Lhri-

non volunlalem marlyrio

defuisse.

sed martyrium volurt-

sicut per

mortem suam Baplismum appellavisse, quod mortem, sic et per Bapiismum peccalorure
facienda
esset,

Potest facilis,

mco quidem

judicio,

re-ponderi,
bibelis,

cm

Christus dicit, calicem quidem

fore ut pro se oppelant
illis

meum
mor-

cxpiaiio

non probo

minus etiam,

non pnedicere

qimdauctor luoperfccli

tlicit
:

meiaphoram lan rubeo

sic

tem

sed lantm significare hue se

:

posse con-

colore linct sumptain esse

enim

Christi

mortem

cedere, ut calicem

sanguine fuisse rubeam. Qud autem Gbrislus rogat

apostolos,

teram, et sinistrain

suum bibant ut aulem ad dexsuam sedcaul, concedere non

;

an possent

calicem bibere,
:

bibilurus esset,

non ignarus rogat

sed

quem ipse bomiuum

soient,
illis

posse, nisi quibus paralum est paire suo

videlur
ul cali-

enim haec duo

inler se

opponere; concedere,

more, qui triumphum pelcnlcm rogarc possit hostes debellare. Ostcndit aulem
sint; oslendit ver et verbis, et
iog:'t
:

an

cem

bibant, et dare, ut ad dexteram, vel sinistram

viam

sedeant.

qu ad eum bonorem, quem petunt, pervenire pos-

Sedere autem ad dexteram meam

A

et sinistram

exemplo

verbis.cm
dicit
:

non est meum dare vobis, sed quibus parat uu est

Poteslis

bibere calicem;

exemplo, cm

ptre

meo. Hoc loco

frquenter

Arianos

usos

sum ? praecepit enim, tanqum bonus dux ad pugnam invitans, ut ait auclor linperfecii, Hoc Sic D. Paulus ad Phiiippens. 2, 5, (i, 7, 8, 9

Quem

ego bibilurus

fuisse legimus, ut Christi auclorilatcm probarent

mi-

norem
baeresi

esse,

qum

patris,

ut auclor
c. 14, et

est Epiphan.,

G9; etldacius Clarius,

c.

Ambros.,

lib.

enim
in

senlite in vobis,
essel,
,

quod

et in

Christo Jcau, qui,

eum

5 de Fide,

5;etAugust.,
lib.

lib. 1

de Triniiale.c. 12,
cui

forma Dci

non rapinam arbitrants

est esse se

ci Cyrillus,

10 Thesauri,

c. 5,

objection]

quulem Deo

sed semelipsum exinanivit formant servi

accipiens, in simiUiudinem

Iwminum

facius,

et

Itabilu

modis iidem auclores responderuni. Quidam enrum dicebant hoc Christum non tanqum Ueum,
tribus

invenlus ut liomo

humiliavit semelipsum facius obediens

:

sed tanqum
esl illud
:

usque ad mortem, mortem autem crucis

et

propter quod

Paler major

Deus exaUavit Muni;

liredes
si
:

cl ad

Roman.

8,

17

Si

utiieni

gust. Alii,

hominem, ul mu Ita aiia, dixisse, qitalc me est, Joan. 1 4, 28. lia D. Auut Ambros., pronomen illud meum, cm
est

filii, et

hredts quidem Dei, cohredcs autem

ut el couglorificemur; et

Christus dicit, r.on

meum

dare vobis. non polesla-

Christi,

lamen compatimur,
:

lem, sed officium significare. Itaque non indical Christus se id facere

ul id facial, quia

2 ad TtWOt. 2, 5

Non
12
:

coronabilur, nisi qui lgitim

cerlaveril; et versu

Si susiinebimus,

el

conregnabi-

non posse, sed non esse officii sui, non venerat in hune mundum, ut

mus.
Possumus. Multi auclores existimant,

quemadmoi

coronas daret, sed ut invilarel ad pugnam. Hoc est dictum sublililer, et ver; sed non videlur proprius
esse verborum s nsus.

dm temer
quoque

cl

ambitios honorent

i>eiiverant; ita

Proprius esl

ille,

quem idem
etChry-

temer ambiliosque

re>pondi.->se

se posse

Ambros., Epiphan. elCyrill.,

sosl., homil. 66, ei
1).

iisdeni in locis,
in

calicem bibere, ut Chrysostomus, Theophylactus, et

Kutiiym. Alii,

Hieronym.,

Coiumentariis

quemadmodm
;

paul

aille,

quod neintelli-

ad

hune locum, exp suerunt, Christum non negare

ciebaut, postulaveranl

ita

mine, quod non

sua: poieslatis, atque oflicii esse concedere, ul aliquis

gebanl, promisisse; non qud non inleiligere.l Clin

stiim de

ad dexeram, vel sinistram suam sedeal; sed laiilm

morte loeutum

fuisse

sed qud nescirent,

quid esset mori;eldulce hlium inexpeitis, ut auctor Imperfeti inlerpretalur. Malo ego creder nec temer,

sed solis

negare non esse sue potestalis el oflicii illis dare, bis, quibus paire suo paralum esset.
s

nec iuscienler

sed amanler, et ver respondiose >e

I

paratos esse, ut pro Christo morerenlur, ut poslea

Sed quibcs, nisi bis quibus paratum Vers 25 est a Patue meo el si vox, vobis, in Graxo deest, et Non est meum, quatens homo sum. iu Syriaco
;
:

9i5

COMMENTANT. CAP. XX.

est

943

Summa
et
lius

non

fieri

comparationcm inter Christum,

sed comparationcm
inter

illis

concessurus esset. Cur ergo, dicet aliquis, ad

est

patrem, ut Ariani putabant, quasi paler possit, Fiver non possit

:

junxit:Scrf quibus paratum

paire meo, quasi sibi

di-

lieri

patrem opponal. Respondeo non sine causa non

xisso,

personas, quibus hujusmodi honor dari potest, qud non omnibus, sed quibus ptre paratus est, concedi
possit. U;cc est vis ejus

non
:

est

meum
est

dare vobis, sed

patris mei; sed

dixissc
est

Non

meum

dare vobis, sed quibus paratum

p'onominis

vobis, quasi dicat

paire meo, ne siguilicaret se quidem dare non

Non

est

meum

dare vobis, proptere qud petilis, aut

estis,

posse,

patrem posse; sed se dare

aliis

non posse,

proptere qud cognaii mei

vobis, qui

non

est

meum

dare
est

qum quibus
liomil. 35, ila

paire

suo paratum esset, ut reel

non ini meruistis, sed quibus paratum

D. Chrysost. annolavit.

Nam
Non

auclor Imperfecti, qui,

est

paire meo, id est, qui meruerint, cl ut Remigius apud

exponit

meum
:

dare vobis, sed

D. Tlioni. iiilcrpretalur, non est

meum

dare superbis

Palris, quia

suspccius est hresis Arian, hoc loc

est.

etambitiosis.quales vos estis; sed bumilibus, quibus

audiendus non
est

Cur ergo

dixit

Quius paratum

paratum est paire meo, quod Chrysost., Eulhym.,

el

Ptre meo, potis qum, quibus paratum est

sibi

Tbeopliyl.
:

clarant

Si quis,

accommodalo admodm exemplo dinquiuni, rex auream coronam ei,

,

me. quasi plus Patri qum

Facilis responsio,
id

auctoritatis tribual?
in sacris Lilleris

per usilatam
es^-e, in

qui in sladio currendo cleros vinceret

proposuisset,
iis,

attributionem factum

quibus, etsi omnia opra

eamque manu
solm non

teneret
,

aliquis

ver ex

qui non

exlerna, ut Iheologi dicunt, Iribus personis

nia sint
;

commu-

vicissent

sed ne cueurrissent quidem,

responderet, currer
est

tamen qu;edam

uni,

quondam
;

alteri persona?,

coronam ab eo
quidem
tibi,

peteret, rect

lanqum propria soleant

atlribui

ut polonlia et pro-

poleris,

coronam aulem non

dare non posse,
nisi

meum
;

dare

videnlia Patri, sapienlia Filio, gralia ac

dona

Spirilui

sed quibus parata est, id est, vincenlibus

signifiearet se

non
;

sanclo. Quia ergo paratum esse est esse prxdestina-

enim

cm

ipsius sit

tum

praideslinatio

autem

est

genus quoddam provinec enim

sed dare non debere,

destinasse!. Alio

vincenlibus, quibus
utilur
:

eam

denti, Patri potis

qum

Filio tribuitur;

exemplo Cyrillus

Si quis

legimus

in

ScriplurFilium autSpiritum sanctum, sed

justo aliqno judice aliquid peteret injusti, merit re-

solum patrem quemquam prdestinasse.

sponderet, non

possum hoc facerc

non qud non

Sed quibus paratum est. Mira Chrysostomi

prelalio,

inlcr-

possel; sed qud non debeat. Hinc sequilur,

qum

quam

et

Theophylact.
id

refert, et

probat; qui-

necessarium sii pronomen illud vobis ad impleudam exprimendamque sententiam quod in plerisque Grcis codicibus non legilur; nec ullus, quod sciam,
,

bus paratum est,

est,

nullis,

quasi

nemo, nque
ad dexait D.

homo, neque anglus e pervenire

lus

possii, ut

teram vel sinislram Christi sedeat, qui, ut ad Ephes.

1, 20,

Pau-

Graecus auclor, el antiquus D. Auguslinus,

lib. 1

legit,
c.

nec inter Latinos

12. Salis

21

Constituais est ad dexleram

de Trinit.,

enim

est
et
si

patris in clestibus super

omnem
in

principatum,
et

el

potes-

veterem legisse intcrpreiem, legisse Hieronymum,

Ambrosiuin, et sententiam requircre. Quanqum

tatm

et

virtuiem,

et

duminalionem,

omne nomen,
est

quod nominalur non solum

futuro. Mirabilis

hoc seculo, sed etiam in

non legatur, non proptere mutatur sensus.

runt, in eauidem

Nam

etiam Hilarii, quibus paratum

:

Chrysost., Cyill., Theophil. et Eulhym. qui non legc-

ptre meo, id est, Moysi et Elite

quorum
id est.

aller ad

lamen senlentiam interpretantur.

et pius nostri lemporis

deueram,
rabilis

aller ad sinislram

meam

sessuri sunt. Mi-

Rect ver doctus quidam,

inlerpres observavit,
si

Eulhymii, quibus paratum

est,

Petroet

non legatur pronomen

pro

vobis,

Paulo, qui plus omnibus laborabunt. Manifeslum enim

est iiullos

Grcam
bere,
ut sit ut

dictionem

;.), sed,

Ap.ii ,nisi, aecipi

de5,
si-

cenos boulines Christum indicare voluisse,

apud Marcum,
:

sensus

2 ad Cor. 2, Sedere aulem ad dexteram meam, el

c. 9, 8,

et

nec personas, sed merila nolare.

nislram non
ptre meo.
ficet

est

meum

dare, nisi quibus paratum est

abest, ut signi
!

Et audientes decem, indignat scnt Vers. 24. de duobus fratribus. Auclor Impei fi'cli, el Eulhym.
non minoris ambition!indignali sint,
I

[lis

aulem verbis tantm

fuisse

putant

qud decem
postu-

Christus non

suum

esse oflicium

pnemia

disiri-

qum qud duo primum locum

eos

buere, ut potis
dicit

officii

sui esse declaret.

Cm enim
et

laverint.

Pie tamen
Spiritus

Chrysost.
in

excust,

qud

non esse suum omnibus dare, sed merentibus,

apud Joannem,
22, 29, 30

uondm

sanctus

ipsos effusus
vitia

fuisset,
siirt.
li-

dignis judicem, se, pramiiorumque distribulorem fu-

q"0 poslea omnia hujusmodi humana

Vers. 2>.
lios

puigaia

'urum esse

indicai,

ut

c.

5,

22

Vocavit

eus ad se. Apparet duos

Pater non judicat quemquam, sed

Vilio, et

omne judicium
:

dcdil

apud Lucam,

c.

Ego dispono
ut edatis
et

Zebeda cum maire su spara ti m et clam, ne alii ni, ad Christum adiisse, primumdiscipuli intellig
que ab co honoris locum postulasse; ca'teros tamen
aposiolos subaiidisse sermones
l'ecisse

tobis, sicui disposuit milii pater

el

meus regnum,
regno meo,

bibatis

super

mensam meam

in

sedeatis
si-

aut ex Chrisi verbis

filii

tuper thronos, judicantes duodecim tribus Isral,

conjectiiram qud duo

,

Zebedaei Christo

cul etc. precedenti, vers. 28, aposiolis promisii fore

ut sederent super sedes duodecim, quasi ipse

pelivissent

cpisseqne inter se murmurare. Vocat

hoc

ergo eos Christus, et docet se eorum cogitationes

Vers. 25.

Dominantur eorum,
;

earum gentium,
I

tum
icre
[

simul docet discipulos non aliud spectare oporet

eu m poteslaie et ambiiione

dotum

ac subi de monel sacerimperium benignum esse oportere, et modes -

qum salulem subditorum,

eorum

ulililali ser-

vire.


947
IN
,

MATTHiflUM
et Faustus, lib.

948 2 de libero Arbilrio,

c.

sermonesque
nlioruir.
rigit.

quamvis
,

tacitos

cognovissc

et sicut

14

et 16. In

pctitionem

ita

ipsorum indignationem cor-

eodem
rus

errore, Lotharii tempore, fuit Godeschalcus in

Galli,ut, in lib. advcrss Praedeslinatianos,

Hincma-

Scitis.

Perinde est ac

si

dicat

An
,

nescitis

hoc

quod
virtus

fncilis,

proprium esse ambiliosorum principum,

,

Rhemensis episcopus Remigius Lugdunensis in

,

scribit
lib.

et,

ut videtur,

contra trs cpistolas

et ex aliis locis si,

nec omnium quidem

,

sed gentium
,

apud quas non

,

trium episcoporum Galbai.

milibus comprobabant
,

Quod

non

justitia

non dignilas

sed ambitio

sed

ut infra

c.

26

28

Hic

est

vis, sed tyrannie

rgna et principalus obtinct, et ubi

qua>. sibi

sanguis meus novi Teslamenti, qui pro multis effundelur

in
et

principes, non quai suis populis, sed

cl

utilia

remissionem peccatorum
Chrislus semel oblatus

bonorifica

sunt, qurunt? ut videtur Eulbymius

Non ergo reges ac principes de medio qucmadmodm multi nostro tempore bxretici ex hoc loco collcgerunt cm D. Paulus ad Rom. 15, 1, et ad Titum 3, 1, et D. Petrus, Epistol 1, 2, 13, 14, omnem magistratum et poteinterpreiari.
,

cata.

; et ad Hebraios, 9, 28 Sic ad multorum exhaurienda pecQui error non solm absurdus est, sed maximo
:

tollit

Christi bnficie

et

liberalissimae charilaii

maximt

eliam ingratus, aliisque perspicuis Scripturae teslimo-

stalcm Deo esse doceant,

illique, eliamsi

malus

sit,

Quid enim apertius qum quod dicil G : Qui ddit redemptioncm semetipsum pro omnibus et 2 ad Cor. 5, 14, 15 Si
D. Paulus,
1

niis refulatur.

ad Timoth. 2
,

obediendum
tollit

esse. Mull ver

minus

ecclesiaslicarn
5, 5, 10,

nnus pro omnibus mortuus

et

est,

ergo omnes tnorlui sunt,

et,

aucloritalcm, quctD. Petrus,

et

Actorum

pro omnibus mortuus

sibi

est Chrislus, ut
ei

qui vivunt,
est et

etiam Anani

Saphir interficiendis sever usus

ad Cor. 8, 5
;

jam non

vivant

sed

qui pro ipsis mortuus

,

est, et D. Paul. 1

et 1 ad Timoth. 1
,

20,

in

bominibus perniciosis Satan Iradendis

c. 4,

quamque
adolcscen-

Timolheo commendat,

versu 12.

Nemo

Cur ergo Chrislus hoc loco sicut et apud Marcum , c. 10 45 non dixit se venisse ut daret animam suam in redemptioncm pro omnibus, sed pro
resurrexit.
,

tiam, inquil, luani conlemnat.

Tan lu m monct non de-

multis?

Cm

dixit

bere apostolos, qui ad Ecclesia: gubernalionem vocali

sunt, genlilium principum ambilionem et lyrannidem

Cur

dixit D.

Paulus

sanguinem suum pro multis effuudi? eumd multorum exhaurienda pec-

cata oblalum esse? Probabilis est responsio

quorum,

imilari; proptere non quoslibet, sed genlium principes nomiiiavit, qui magis ambiliosi crudelcsque so-

dam

omnes multorum nomine

infinito

significatos

quia

nM.oui multos Graci vocant non lam nomine numerali

lebant esse,

qum Judxorum
Pelrus,
1

qui et dabantur Deo,

ofticio
,

qum

quemadmodm

Lalini

omnes hommes

et ejus timor religioneque in

conlinebantur.

Qucmadmodm
lur.

Epislol

c. 5, 3,

admonet

Sed magis credo voluisse Cbrislum non volunlalem suam sed morlis suai
,

muliitudincm appellant.

cos qui Ecclesiam gubernant, ne in clerum domincn-

Denique

taies

esse apostolos vull, qualcm se

c.
:

D. Paulus describit 2 Epistol ad Cor.,

12, 14, 15

quidem voluntatem spectes, pro omnibus bominibus, nemine exceplo, mortuus est, ut illis Scriptura testimoniis, qux jiaul
:

fructum declarare

nam

si

ejus

Non
bent

eiiim
filii

quro qn

vestra sunt, sed vos

,

nec enim de-

supcris adduximus, deelaratur. Si spectes fructum,

pnrentibus thesaurizare

sed parentes (Mis.

non ad omnes pervenit, sed ad mullos, quia non omnes percipere

aliquando

Ego autan
diligar.

libenlissim impenelam, et snperimpendar ipse

vestris,
liect

voluerunt

pro armttbus

plus vos diligens

mitait

pro

sicut videmus Clirisiura omnibus haminibus eliam reprobis

;

orare, ut pro
,

iis

qui se crucfixerant

Lucas 23, 34,

salvos peij
;

Dominantur eorim

in

eas.

Nosler interpres et
est
:

ut deelaret velle se, idque optare

omnes

Gracismum

et

Ilcbraismiim

secutus

Grcis-

aliquando non orare nisi pro prdestinalis, ut apud

mum

qud corum

dixerit pro in eos;

Hebraismum,
sit

Joannem

c. 17,

qud non grammaticum, sed naturalc secutus

genus.

quos dedisli

milii.

Non pro mundo rogo, sed pro iis Ad hune modum Hieronym. hune
:

locum interpretalur.

Vers. 28.

Et dare animam suam uedemptionem pro

Vers. 29.

Et

egredientibus illis ab Jricho.

multis. Dclart quid debeant boni Ecclesia pastorcs

facere
;

Erat Jricho in via,

pter fluvium

cm

ex Galli Jerosolymam pro-

bonus enim pastor ponit animant suam pro ovi,

bus suis

Joannis 10, 11, 14. Collegerunt ex hoc loco

sit

Vers. 30.

Et ecce buo

Jordancm veniebatur.
cjci.

Auguslini tempore quidam ha.'rctici,quos Pncdeslinatianos antiquilas appellavit, idemque nostro tempore
Calvinislrc diccre coguniur,
si

bisloria quai hic Matlh., cl quai

Dubium an eadem Marco c 10,

,

40, cl Luc, c.

18, 55, naralur

qui 1res prop

suum de reprobatione

Jricho

cuccos Cbrislum curasse scribunt.

Sunt qui

errorem

lueri

volunt, Cbrislum non pro omnibus

1res diversas historias esse pulenl, ut

Eulhymius, quia
Marc,
,

nalum, non pro omnibus mortuum esse, sed pro solis,

Mallhaiiis

duos caicos fuisse

dicil;

et

Luc.

qui salvi fuluri erant, praedestinatis, ut Arnobius,

unum

et

Marc, narrt caicum illum

quem curalum
prosiliret

vel qnisquis alius auclor fuit

:n

corum Commeniariorum

fuisse dicil,

veslimentum suum projecisse, ut

alii

Psalmos, qui fals Arnobio lribuunlur,Psalmol46,

ad Cbrislum, quod

non narrant.

Alii

duas historias

Vers. 28. Redemptionem. Vox Gr.Tca )'j-c>,prelium significat: pro multis, pro omnibus; sic Rom. 5, 10
:

l'eccatores constitua suni multi,

Vers. 30.

Duo ceci. Unius

iil est, omnes. tantm inentionem

faeiunt Marcus et Lucas, qui erat nolior altero. Deinde Marcus unius tantm ineminil, quem Dominus sanavil exiens ex urbe, cm alteruni sansscl in ipso ingressu: utrumque conjungilM?tlhxus.

, ,

950

949
osse crcdunl, ul D. August.,
lib.

COMMENTARIA. CAP. XXI.

2
de Consensu

dam

interpretationem verba Grca recipiunt; quee

id est,

evangelislaruni

c.

G5
et

et lib.

2 Quacst. evangelica-

exponunt, cm appropinquaret,

cm

inde disce-

rum, quxslionc 48,

Ioco. Nain
;

Beda, Strabus et Lyranus, hoc

dens adhuc esset prope

aTov d; upiy t

est

enim Grxc,

tw ifftiv

eam quam Mallh. et Marc, scribunt unam esse quam autem Luc. esse diversam, quia Mallh. et Marc, scribunt id factum esse cm Christus ab Jricho
egrederclur
;

cm appropinquaret

in Jricho, id est,

ut ingrederetur in Jricho. Itaque magis

eorum probo
Christus ad
,

conjecturam, qui exislimant

excum

illum nobiliorem,

Luc. ver

cm
,

appropinquaret

quod

de quo Marc, et Luc. scribunt, lm

cm
:

videlur ade esse contrarium

ut non videatur idem

urbem appropinquaret

sedisse secus viam

Jesu,

et

ad

miraculum esse posse. Magis assentior Theophylacto,

prxlereuntem Christum acclamasse

fili

David, no-

unam lantm historiam tribus evangelislis narputat. Omnia enim sunt ade similia ut non vidoanlur diversa esse posse miracula. Omnes dicunt id accidisse iu e profeclione ullim,qu Christus, m moreretur, venil ex Galike in Jrusalem omnes in eodem loco prop Jricho omnes excum aut excos, qui
qui
rari
, , ;

miserere met; Chrislum ver tune curare

luissc, ut paul post

eum

duos simul curaret.

,

Cxcum

ergo

ilerm viam obsedisse

slum, et ilerm un

qu sciebat exilurum Chrialtero cocco iisdem clamasse

cum

verbis, alque tune vocatos Chrislo fuisse, alque curalos, et quia

et

non omnia narrant evangelislx, Maltn.

fuisse
<

curaii sunt
ibal;

sedisse juxta viam qu Christus prxter-

Marcum
ait

dixisse id factum

Christus

omnes clamasse iisdem verbis: Je&u, fii David miserere met; omnes turb jussos fuisse lacre; omnes vehcmentis clamasse omnes sletisse Christum Quid et excos ad se voesse omnes rogsse excos
; ; ;
:

egrederetur, Lucas

cm

appropinquaret. Illud ver,

,

quod

Marcus

caecum

cm

vidisscl se Chrislo

vocari, abjecl veste accurrisse,

quodque Mallh.
,

dicit

Christum excorum
gelistae

oculos tetigisse

quod

alii

evan-

vultis, at

faciam vobis

Non potuerunt

profecl in di-

non dicunt

minime

difficile

versis historiis

tam similia esse lam mulla. Qud ergo

evangelisla
alii

unam

facti

circumstanliam declaret,

cm sxp nous quam

Mallh.

duos, Marcus ver et Lucas

,

unum lantm
ex
iis

prxlerierunt.
id est,

commmorant excum
duos quidem
nobiliorcm
,

rect D. August. respondet

Fin David,
laretur ab
iis

Messia. Cur ita Christus appel-

fuisse, ut Matth. scribit, sed

unum
illius

prxserlim qui aliquod ab co beneficium

eos, ut ta-

et vulg
et

magis celebrem
fecisse

ideque

postulabant, diximus in Prxfationc.

tantm Marcum
firmt

Lucam

mentionem. Con-

Vers. 31.

Turba autem increpabat

piam lurbam
fecisse

hanc conjecturam Marc, exprimens nomon

ipsius, quasi

cerent.

Non

invid atque maligne, sed amanter et

exciet palris

homo
c. 8,

esset vulg

omnibus

officios id

credendum

est,

ne

notus; vocat quippe Barlimxum filium Timxi. Simile

homines

abjecti Christo

obslrependo molesti essent,

cxemplum vidimus
curalos fuisse,

supra,

28, ubi Malth. scribit

ut auctor Imperfecli et

Euthymius exislimant.
eorlm. Cur
salvum
teligerit,

duos Chrislo dxmoniacos

in

regione Gerasenorum

Vers. 34.
supra,

Tetigit oculos
:

cm Marc,

c. 5, 2, cl

Luc,

c. 8,

27,

8, 3,

exposuimus. Marc, ver et

Fides tua
te

Luc

addunl

unius lanlm meminerint.

Matth., vers, sup., et
tigisse

Difficilior
c. 10,

nodus est, qud

subjunxisse Christum

fecit,

quod

Marc,

46, dicant id con-

quemadmodm
disputavimus.

sit

intelligendum, c.

9, 2, copios

cm

Christus ab Jricho egroderetur; Luc.

ver, c. 18, 35,

cm appropinquaret; neque quorum-

CAPUT XXL
i.

CHAPITRE XXI.
:

Et

sent Bethphage, ad

cm appropinqussenl Jerosolymis, et venismontem Oliveli lune Jsus misit

:

Lorsqu'ils approchrent de Jrusalem, et qu'ils furent arrivs Belhphag, prs de la montagne des Oliviers, Jsus envoya deux de ses disciples,
1.

duos discipulos,
2.

Dicens eis

Ile in

castellum quod contra vos

est, et staiim invenielis

asinam alligatam
mihi
:

et

pullum

2. Et leur dit : Allez ce village qui est devant vous, et vous y trouverez en arrivant une nesse attache, et son non avec elle . dtachez-les, et me
les

cum e
5.

solvite, et adducile
si

amenez.
si

Et

quis vobis aliquid dixerit

dicile quia

Do5. Et
lui

minus
4.

his

opus habet

et confeslim dimiltet eos.

Hoc autem totum factum

est per

que

le

ditesquelqu'un vous dit quelque chose Seigneur en a besoin, et aussitt il les lais,

est

ut adimpleretur
:

sera
4.

emmener.
Or, tout cela se
ft
fit,

quod dictum
5.

prophetam dicentem
:

afin

que cette parole du pro-

Dicite filix Sion

,

niansuetus
subjugalis.
6.
illis

Ecce Rex luus venit tibi sedens super asinam , et pullum filium

phte

accomplie

Euntes autem discipuli fecerunt sicut prxcepit

Jsus.

5. Diles la fille de Sion : Voici votre Roi qui vient vous plein de douceur, mont sur une nesse, et sur Tnon de celle qui est sous le joug. 6.

Les

disciples s'en allrent

donc

et firent

ce que

7.

Et adduxerunt asinam

et
,

pullum
et

et

imposue-

Jsus leur avait command.

7. Et ayant amen l'nesse et l'non , ils les couvrirent de leurs v'einents, et le firent monter dessus.

runt super eos veslimenla sua

re fecerunt.
8. Plurima.

eum

desuper sede-

autem turba straverunt vestimenta sua

8. U/ie grande multitude de peuple tendit aussi

951
in via
:

IN
ahi

MATHiEUM
,

953

autem cscdebant ramos de arboribus

in Yi.

et

sterneban

ses vtements sur le chemin ; les autres repaient des branches d'arbres, et les jetaient dans le chemin.
9. Tous ensemble, tant ceux qui allaient devant lui que ceux qui le suivaient, criaient Hosanna au filsdt David bni soit celui qui vient au nom du Seigneur Hosanna au plus haut des cicux.
,

autem quse praecedebant , et quae sequebaniur, clamabant, dicentes Hosanna filio David: benedictus qui venit in noinine Domini hosanna in
9. Turbae
:

nltissimis.

10. Lorsqu'il

fut
;

10. Et

cm

intrsset Jerosolyniam
:

commota

est

ville

en

fut

mue

et

entr dans Jrusalem, toute la chacun demandait Qui est ce:

universa civilas, dicens

11. Populi
h

Quis est hic

:

lui-ci ?

autem dicebant

Hic est Jsus propheta

Nazareth Galilae.
12. Et intravit Jsus in

11. Or, les peuples disnient phte de Nazareth en Galile.

C'est Jsus

le

pro-

templum Dei
in

et ejiciebat
:

omnes vendentes
numulariorum,
evertit
:

et

meutes

templo

et

mensas

et cathedras

vendenlium columbas

12. El Jsus entra dans le temple de Dieu , et il chassa ions ceux qui vendaient et qui achetaient dans le temple; il renversa les tables des changeurs et les siges de ceux qui vendaient des colombes.

13. Et dicit eis

orationis voc^bilur

Scriplum est
:

Domus mea domus

spelun-

13. Et

il

leur dit

Il

est crit:
;

vos autem

fecistis illam

appele la maison de la prire une caverne de voleurs.

et

Ma maison sera vous en avez fait

carn latronum.
14. Et accesserunt ad
plo, et sanavii eos.

eum

exci et claudi in tem-

dans

14. Alors des aveugles et des boiteux vinrent lui le temple, et il les gurit.

15.
et scriin

Mais

les

princes des

prtres et les scribes

15. Videnles

autem principes sacerdotum,

pueros clamantes
lio

voyant

les merveilles qu'il venait

:

de

faire, et les

en-

bae, mirabilia quae fecit, et

tem-

fants qui criaient dans le temple

Hosanna au
;

fils

de

David, en conurent de l'indignation

plo

et dicentes

Hosanna

David,

indignati

sunt,
16. Et dixerunt
ci
:

Audis quid
:

isli

dicunt? Jsus
:

autem

dixit eis

Ulique

nunqum

legislis

Quia ex
?

16. El ils lui dirent : Entendez- vous bien ce que disent ces enfants? Jsus leur rpondit Oui ; n'avezvous jamais lu cette parole : Vous avez tir la louange la plus parfaite del bouche des petits enfants, et de ceux qui son: la mamelle?
:

ore infanlium et laclentium

17. Et reliclis
illis
,

perl'ecisti

laudem

17. El les ayant laisss

s'en alla Bihanie, o
il

il

sortit

de

la ville

et

abiil foras extra civitatem, in

s'arrta.

Bellianiam, ibique mansit.

18.

18.
in civitatem, esuriit.

Le matin, comme

il

retournait la ville,

il

eut

Mane autem revertens

(ici

faim

19. Elvidens

arborem unam secus viam, venit

e
,

ad eam,
ait
illi
:

et nihil invenit in

nisi folia

lantm

et

Nunqum ex

te fructus

nascalur in sempiter-

19. Et voyant un figuier sur le chemin, il s'en approcha ; mais n'y ayant trouv que des feuilles, il lui dit Qu' jamais il ne naisse de toi aucun fruit. Et au mme instant le figuier devint sec.
:

num. Et

arefacta est continua fictilnea.

20.
,

Ce que

les disciples
:

20. Et vidtmtes discipuli

mirati sunt

dicentes

Quomod
vobis,
si

continu aruit

d eionnement, et dirent nu sec en un instant

!

Comme
:

voyant ils furent saisis ce figuier est deve,

21. Respondens autem Jsus, ait eis:

Amen

dico

habueritis fidem, et non haesitaverilis,

si

non

soliim de ficulne facietis, sed et

rilis
:

monti huic dixe-

Toile, et jacta te in mari, net.

Je vous le dis en vrit, vous avez de la foi , et si vous n'hsitez point, non seulemenl vous ferez ce que je viens de faire de ce figuier ; mais quand mme vous diriez cette montagne Lve-toi , et te jette dans la mer, cela se
21. Mais Jsus leur dit
si
:

22. Et

omuia quaecumque
venisset in

petieritis

in oratione

fera.

credentes, accipietis.
la

22. Et quoi que ce soit que vous demandiez dans prire , vous l'obtiendrez , si vous le demandez
foi.

23. Et cm eum docentem

templum

accesserunt ad

avec

principes sacerdotum, et seniores po-

puli, dicentes: In
libi

qu potestate haec

facis? et

quis

ddit hanc potesialem?

24.
et

Respondens Jsus,

dixit eis

Interrogabo vos

23. Lorsqu'il fut arriv dans le temple, les princes des prtres, et Ips snateurs du peuple vinrent lui comme il enseignait, et lui dirent Par quelle autorit faites- vous ces choses? et qui vous a donn cette autorit?
:

ego

unum sermonem
in

quem

si

dixerilis
facio.

mihi

et

24. Jsus leur rpondit

J'ai

aussi

ego vobis dicam

qu potestate hacc

25. Baptismus Joannis unde erat? clo, an ex

vous faire ; et si vous m'y rpondez par quelle autorit je fais ceci.
25. D'o tait
le

une question je vous dirai

ciel

baptme de Jean? du

hom'mibus? Al

illi

cogitabant inter se, dicentes

:

26. Si dixerimus

clo, diect nobis

Quare
:

er-

hommes? Mais eux mmes

:

raisonnaient, disant

ou des en eux-

go non
minibus

credfilistis illi? Si
,

autem dixerimus

Ex ho

limemiis Dirham.
sicut

Omnes enim habebanl

dixerunt
in

26. Si nous rpondons : Du ciel, il nous dira Pourquoi donc n'y avez-vous pas cru? Et si nous rponpondons : Des hommes, nous avons craindre le peu:

Joannem
27
Ail

prophetam.
,
:

Et respondenles Jesu
et ipse
:

Nescimus.

illis

Nec ego dico vobis

qu potestate

ple. Car Jean passait pour un prophte dans l'estime de tout le monde. 27. Ils rpondirent donc Jsus Nous ne savons. Et Jsn- leur rpondit: Je ne vous dirai pas non
:

h;cc Facto.

plus p;ir quelle autorit je fais ceci.

28. Quid

autem vobis videtur

Homo quidam

ha-

28. Mais que vous

semble de ceci?

Un homme

955
bebat duos
filios, et

COMMENTARIA CAP. XXI.

accedens ad primnm. dixil
in vine
:

9M
et s'adressant au

Fili,

avait

deux
fils
,

yade hodi operare

29.
lent,
Ille

me.
ait
:

Mon
Nolo. Postea
ail-

premier, il lui dit : allez-vous-en aujourd'hui travailler ma

lils,

autem respondens,
abiit.

vigne.

pnilenti motus,

30. Accdons antem

ad alterum

29. Mais il lui rpondit Je ne veux pas. aprs, tani louch de repentir, il y alla.
: ,

Mais

dixit
:

simililer.
ivit.

Al

\l\r

respondens

ait

Eo, domine

et

non

30 II s'adressa ensuite l'autre, et lui dit la mme chose. Celui-ci rpondit J'y vais, seigneur; el il n'y
:

31. Qnis
ei
:

exduobus
illis

fecit

voluntaiempatris? Dicttnt
:

alla point.

Primus. Dicil
et

Jsus

Amen

dico vobis, quia

31. Lequel des deux a

C'est le premier,

fait la

liiiblicani

merelrices procdent vos in regnum

lui dirent-ils.

volont de son pre? Et Jsus ajouta : Je

Dei.

vous dis en vrit, que les puhlicains et les prostitues vous devanceront dans le royaume de Dieu.
52. Car Jean est venu vous dans la voie de la jusiiee, et vous ne l'avez point cru : les publicains, au contraire, et les prostitues l'ont cru ; et vous qui avez vu, vous n'avez point t touchs de repentir, ni

32.

Vente enim ad vos Joannes

ei,

in via

justitise

et

non credidistis
didrruiit ei
:

publicani

autem
,

et merelrices cre-

vos autem videnles

nec pnitentiam

liabuislis postea,

m crederelis ei.
:

ports

le croire.

33. Aliam parabolam audile

Homo

erat palerfa-

milias

qui plan la vil vineam, et

sepem circumdedit

ei, et fodit in

e lorcular, et adifieaut luirim, et lo-

cavit

34.

eam agricolis, et peregr profeclus est. C m autem tempus frucluum appropinqusset,

,

53. Ecoutez une autre parabole. Il y avait un pre de famille , qui ayant plani une vigne l'enferma d'une haie ; et , creusant dans la terre , il y fit un pressoir, et y btit une lotir , puis il la loua des vi,

gnerons, el s'en

alla

dans un pays loign.

misit servos suos ad agricolas

ejus.

ut acciperent fructus

34. Or, le temps des vendanges tant proche , il envoya ses serviteurs aux vignerons , pour recevoir les fruits de sa vigne. 35. Mais les vignerons s'tant saisis teurs, battirent l'un, turent l'autre, et

35. Et agricole

apprehensis servis ejus

,

alium

ceciderunl, alium occiderunt

runt.

alium ver lapidave-

de ses servien lapidrent

un aulre.
36. Il leur envoya encore d'antres serviteurs en plus grand nombre qu'' les premiers; et ils les traitrent de

30. Ileim misit alios servos plures prioribus, et

fecerunt

illis

simililer.

mme.
fils,

37- Novissim

cens

autem misit ad eos Verebuntur filium meum. autem videntes

:

filium

suum,

di-

37. Enfin il leur envoya son pecteront mon fils

disant

Ils

res-

38. Agricole se
:

filium, dixerunl intra

llic est

baeres

venite,
ejus.

occidamus eum,

el

habe-

58. Mais les vignerons voyant le fils dirent entre eux Celui-ci esl l'hritier; venez luons-le, el nous aurons son hritage.
,
:

bimus breditatem

39. Et apprehensum
et occiderunt.

eum

ejecerunt extra vineam,

la

39. Ainsi s'tant saisis de vigne, et le turent.

lui, ils le

jetrent hors do

40.

Cm

ergo venerit dominus vine

quid faciet

40. Lors donc que le matre de quefera-t il ces vignerons?

:

la

vigne sera venu,

agricolis illis?

41. Aiunt

illi

Malos mal perdef,

et

vineam suam

41. Ils lui rpondirent Il fera prir ces misrables, il louera sa vigne d'autres vignerons qui lui en , rendront les fruits en leur saison.
et

locabit aliis agricolis, qui reddant ei frucium

tempo

ribus suis.

42. Dicit
ris
:

illis

Jsus

Nunqum

legistis in Scriptu,

Lapidem quem reprobaverunt dificantes hic factus est in caput anguli ? A Domino factura est istud,
et est mirabilein oculis noslris.

42. Jsus ajouta iVavez-vous jamais lu dans les Ecritures: La pierre que ceux qui btissaient avaient rejele, est devenue la principale pierre de langle ? C'est le Seigneur qui l'a fait, et nos yeux le voient avec admiration.
:

43. Idc dico vobis, quia auferetur vobis

Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus.

regnum

43. C'est pourquoi je vous dclare que le royaume de Dieu vous sera i, et qu'il sera donn un peuple qui en produira les fruits.
44. Et celui qui tombera sur cette pierre s'y brisera ; et elle crasera celui sur qui elle viendra

44. Et qui ceciderit super lapidem islum, confringetur : super quem ver ceciderit, conteret eum.

tomber.
45. Les princes des prtres et les pharisiens ayant entendu ces paraboles de Jsus, connurent bien que
c'tait

audssent principes sacerdolum et pbarisau parabolas ejus , coguoverunl quod de ipsis diceret.

45. Et

cm

d'eux qu'il parlait.

46. Et qurerentes

eum

tenere

timuerunt turbas,

quoniam

sicut

prophelameum habebant.

46. Et voulant se saisir de lui, ils apprhendrent le peuple , parce qu'il regardait Jsus comme un prophte.

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Etcum appropinquassent Jerosolymis

quem proximum Jerosolymae

constat ex Luc, c. 21

37. Marais,
et

c.

11, 1, ait
;

Cm

et venissent Bethphage. Erat Bethphage ad radicem

niontis Oliveti,
fuisse

appropinquarenl Jerosolym
c. 19,
et

Bethani

Lucas ver,

29 -.Faclumest, cm appropinqusset ad Bethphage

aequaliler fer

Belhaniam, ex quibus verbis intelligiiur Belhaniam

vult uti

Vers. 3 Quia Dominus his opus habet ; his ad gloriosura ingressum suum in Jrusalem.

et

Bethphage

ab Jerosolym remotas
:

fuisse,

quandoquidera quod Malthaeus dixil

Cm

ap-

, ,

, ,

955
propinqussenl Bethphage, Mardis dixit quarcnt Bethanice.
:

IN

MATTHJIUM
ipsa,
j

956
iter

Cm

appro-

qu Christus
in

habebat

docerc potueril

lo-

Qnod au terri
c.

colligunt

quidam Be-

cum

quem

apostoli missi sunt, aliquanto spalio ab

lbaniam longis abfnisseab Jrusalem qum Bethphage, proplere

Jrusalem dissitum fuisse.

qudex Joaune,
et

12, l,manifestumsit
in Betliani fuisse

Quod contra vos est. E

dixit
:

regione, sicutLatinus pocta

Christum die sabbati pra'cedenti

ihiipic

Italiam contra, et Galli soient dicere cece con-

cnsse

nuclem egisse, Mallh. ver

signi-

tra te est, id est,

ante

te.

Nam quorumdam
apla.

inlcrprc-

ficatjam ex Belhani discessisse,

cm

appropinqttaret

tatio. qui contra, id est,

adverss vosexponunt, aut

Buthphage, et discipulos ad solveudam asinam mitlertt,

allegorica est, aut

parm

Lucam praposlero ordine nomen Belhpliage et Belhani; posuisse em deberet priori loco Belbaniam, qu paul longis dislabat, posteriore Bclliphage nominare, quemadmodm et Marcus pris
itaque
,

Asinam et pullum. Marcus, Lucas et Joannes solius

pulli

meminerunt. Matin, asinam etiam nominavil, et

sicut erat
,

utremtolam narraret,
solm de pullo
aut inlelligi

et, ut ostenderet
,

ver implelam fuisse Zachari propheliam

;

qua; non
,

Jrusalem qiim Bclhauiam

hoc,
si

inquam, non ma-

sed etiam de asin loqui videbalur

polerat, et forlass etiam, ut

gna

nililur conjeclur

nam

qua major eral Bclha,

cen

nomi-

ni distanlia

esse poluii,
sil

qum Bethphage cm ex Joannc, c.

non
11
,

nisi
,

perexigua

nat asin indicaret, ade

juvenem

fuisse pullum, ut

18

eompertum

nemincm dm
c.

vexisset, sicut

Marc. c. 11,2, et Luc.

Belbaniam ab Jrusalem quindeeim

sladia abl'uisse,

19, 30, explicrunt, super

sedii
;

quem

tiemo adltuc homi-

qu

mille oclingentos sepluaginla aut cireiter passus

c.

num
sta;

non enim soient pulli ab asinabus separari,

Cx-lcri ver evangeli-

efficiebant; in Aclis ver aposlolorum,

1, 12, diciiter,

donec oncra gcslare incipianl.

lur Belbpbagc dislare ab Jrusalem sabbati

idest,

quantum
conficere.

Judajis die sabbati progredi lieebat; licebat

ait,

idedc solo pullo mentionem fecerunt, quia super solum pullum Christus insedil. Quod auctor scholasticoc Hisoria; et

aulem, ut Origenes

mille passus

ul
,

alii,

bis mille

Lyranus dicunt asinam

;

et

pullum

Quod e

est probabilius

qud Cbrislus
in

nullum cerlum habuisse dominum

sed in
illis

usum pautesti-

cm

Jerosolymis esset, solcbat sub noclem ire

c.

perum exposilos
relur
;

fuisse, ut quisquis

indigcrel,utc-

nioiilcm Oliveli, ut ait Lucas,

simile

21, 37, et est vero

nec debuerunl sine alicujus boni auctoris

,

cum ad domum

Marise sororis Lazari ititsse,

c. 12, 1.

monio affirmare
contrarium
bus autem
:

et

non viderunt evangelislis esse

c.

qua;

in

Belhani erat, ut apparet ex Joanne,

illi

scribit

enim Lucas,

19, 33

Solventiillos
,

Misit duos discipulos. Qui duo

fuerint discipuli,
,

illis

pullum, dixerunl domini ejus ad

prudentis est interpretis non inquircre

prudenlis 1c-

Quid

solvitis

pullum?

cloris libenter ignorare, cmcvangelistoc

scrint, expressuri utique,
si

non expres-

Vers.

3.

Continuo dimittet. Quidam

,

iutellexesil
;

quid noslra intresse ju-

runt Christum dimissurum

quasi sensus

liet

ut

Quanqum non ignoromagnosauctores non inquisivisse modo sed quodammod cliam delinivisdicssent.
,

Christus simul alque jumenlis usus fuerit.ca remillat,

ul inlerprelalur auctor Imperfecli, homil. 37, sed ex

se

nain llilarius, auctor Imperfecli

Hislorinc

Beda

Strabus,

Marco,
sed ad
]

c. 11, G,

manifestum
pulli esse

est id

non ad Christum
;

et auctor

qum scholasticam
Paulum mystic,
et

vocant, Pe-

dominum

rfrendum

quasi dicat

trum

et Philippuin fuisse credunt;

Origenes et Theout opinor

;

simul atque dixeritis

mittet vobis eos.

dominum opus

illis

haherc, di-

phylact.

Petrum

et

nec

enim ignorare poleranl nondm Paulum tum aposlo-

Vers. 4.

Hoc autem factum est, ut adimplerbsignificcl

:

lum

fuisse. Ilaque

non lam Pelrum

,

Paulum missos
eos, qui missi

TUR, QIOD D1CTUM EST PER PROPUETAM. DiCllOniS, Ut,dll;

plex sensus esse potest; altcr, ut non causam, sed

fuisse,

qum Petrum
et

et

Paulum per

fuerant, significatos dicere volucrunt, quia ad solveu-

consequenliam
;

quemadmodm,
ita

cap. 2, 15,

dam asinam
lant,
et

pullum missi sunt

et asina,ul

illi

pil-

explicavimus quasi dicat

lur

factum esse, ut implere-

populum Jud:corum, pullus gentilem

significabat;

quod diclum

fuerat per

prophetam

alter

ut

Pelrus ad Judaicum, Paulus ad gentilem populum

,

causam finalem declaret; quasi

in

velitevangelista signi-

miltendus erat.

carc proplere voluisse Christum asino veclum ingredi

Vers. 2.

In

castellum

e'is t>,->

x6/qy, in

aut in vicum.

Lyranum vald miror,

cirter

pagum bonum

Jrusalem, ut propheliam Zacbaria?

sibi

convenue
utChryso-

declararel; hoc mibimagis probalur.

Nam

auctorem, castellum hoc locoJerosolymitanam villam

exposuisse.el in nominis diuiiuulione parm considra le lusisse, quasi per

slomus
est

et

auctor Imperfecli hoc loco disputant, non

existimandum lemerChristum.et sine ullsigni-

contemplum non caslrum

sed

ficalione mysterii voluisse tune asino insidentem ur-

castcllumChristusappcIIaveril,
lingua,

cm non solniGrccca

bem

inire,

cm nunqum

ita in

eamdem urbem

ingres-

quam non

penits ignorabat; sed via eliam

sus anle fuisset. Potissimam ergo ejus consilii

fuisse arbitror, ut cogerentur

causam
le-

Dicite, etc. Testimonium hoc Vers. 4 et 5. parlim ex Isai, c. C2, partini c Zacbari, c. 9, dcsiLinplum est. Dicite filu; Sion, civibus Jrusalem iequens bel)raismus, quo civitates filix a[)pcllantur. Mansuetl's, Yox hebra:a hanav, TwV, mansuelum cl pauperem significat. Sedeus super asinam cl pullum vicissitn asina; insidens in asecusu nionlis, pullo, in descensu. Alii Evangeli^Ue solius pulli inculioncui faciunt
: :

Judi ex propheli

cm eadem vox apud

munis
pulli
sit.

Hebrseos et asino et asina: comQuidam pntant per apposilioncm, asinam

appellari et pullum. Autcerl

cm

1res Evangelisla;

mentionem faciant, sallcm asina sequebaturjuxia Matlhum, et propheliam Zacharix, cap. 9, juua
versionem Septuaginta ac frequens est usus pluralis pro singulari.
in Scriptur

957
stimonio ipsum

COMttENTARIA. CAP. XXI.

tanqnm suum regem
in

968
nisi

cl

Messiam

<

esse, quia

non venerat,

ad oves, qu pericrant
24, boc ergo est venit

agnoscerc. Quis enim alius

sost.

Judaorum rex, ulChryJrusalem ingrcs-

(ioms Isral, ut
tibi.
I

dicit, c. 15,

argumeniatur, asino vcctus

Itaque qui pronomen

tibi CUffi

sequenlibus copu-

possit sus usqum esl, de quo prophctse valicinium intelligi? Aliam ejus rei causam Chrysostom.afl'ert.ut aposlolis, et nobis omnibus bumilitatis exemplum pr.Tberet. Tcrliam, auctor Imperfecti, ut Judaeorum

ml, quasi
elatus,

sensus

sit,

tibi

mansuelus,

non

iralus,

non

non crudelis,
sallanl.

elsi

bensaltant, extra cho-

rum tamen

Mansuetus. Hebraic est

W
e

pauper; sed Septua-

invidiam concilaret

quasi co facto regem se Judxc

ginta couvcrlerunt npui mansuelus, quia, utopin r,

rum
alias

fui<se proiiteretur, ut
,

esset, i!los in se irrilarct

ut se tradcrent morti,

cm tempus moriendijam cm

legcrunt
lentise

W,

eosque evangelisla secutus

injuria.

est, nulla

sen-

prophte

Nam

qui pauperes sunl,

anlcquim moriendi tempus appropinquaret, ex

quod
in

mansueli, ac miles esse soient, et ulriinique iiomeii

coi'um manibus ell'ugere soleret, ut Luc. 4, 29 et 30;

videtur eliam Clirislus regni sui speciem,
mililate coiisistcbat, ante oculos

apud Hebrccos ab eodem verbo origineni

qustio,

trahit.

hu-

Sedens super asinam, et pullusi. Vulgaris hocloco

ponerc voluisse.

quomod

Clirislus super asinam, et pullum

id

Vins. 5. -- Dicite fiuje Sion. Hnec verba apud Zach.iriain

sederc poluerit. Nonnulli auclores existiinanlcs

litteraliler intelligi

non sunt, ex quo sumptum

,

est

teslimonium,

non posse, ad
ut

allcjjoriain confuAlii

quod

seqiiitur
;

sed aut evangelisla explicandi causa

giendumesse dixerunt,

Iliercnym. et Ikda.

proposuil

aut ex Zacliari, et Isai, c. 02,

teslimo-

supra utrumque sedisse non simul, sed prms supei

nium
Mette
riam,
filin

eonllavil, qui
fili

idem pr;ed;cens,
Exsulta

bis ulitur verbis:

asinam, deinde supra pullum, idque myslerii

randi causa
;

dec'.ain

Sion, ecce salvator tuus venit.

legitur
:

Apud ZachaSion, jubila,

et salvalor,

asinam enim populum Judaicum,

;

quo

c 9, 9, sic

satis, fdia

pris insederit

pullum gentilcm,
lia

in

quem

reliclo

Jrusalem, ecce rex tnusvcniet tibijustus,

et

Judaico se transluleril.

Thcophylaclus, Sti.ilms

ipse pauper, cl ascendens super asinam,

super pullum
vertit.

Remigius, D. Thom. et Hugo. Contra Lyranus pris

supra pullum, deinde supra asinam redisse
lus
:

filium asin

.quemadmodum Ilieronym.
recilavil,

Mallb.
ut post
le-

quin poiEt

nec omnia prophtise verba

ctionem

quia,

indomilus erat, et pati sessorem

nolueral.

dicemus, necessaria non erant; neque Hebraicam

;

quidem verba

evangelisla; videntur pr;e se ferre Clniet quia

sed versionem Septuaginta inlerprelum, ut

slum sedisse super utrumque,

prophtie, in
et

proplerea viiu

in multis aliis locis, secutus est.

detur asinam pullo dislinxisse etiam

etsynecdoclie. He-

leslim.nio
et

Fille Sion. Et Hebraismus

est,

quo Ilebraicuin nomen TlDil

;

asinum,
7, scribit

braismus, quod civitalem filiam appcllet;

sacris
Lilteris est frequentissinium,
et

quod

in

asinam significare poleral

et quia

versu

nonnullis

apostolos super utrumque vestes

Clirislus insideret.
(

suas posuisse,

ut

Grcis poetis usurpalum, Lalinis iinilalione qudam, cl simililudine acceptum, qui urbes feminarum

Ex

aliis

tamen evangelislis perspisedi.^se,

uiini est

non

nisi

super pullum Christian

et
et

nomine appellave soient; etsynecdoclie, quia ex parte totum intelligitur. Sion enim nions crat, in quo una
tantm pars urbis crat coliocata. Solet autem loU quia ibi erat urbs proplerea ex eo monte nominari
;

quia asin ne

mentionem quidem

ullani fccenint,

quia Marc, et Luc. indicant myslerii alicujus causa

non solm non super asinam, sed ne super asinum quidem domilum sedere voluisse, verm super pullum, super

regia. Joannes, c. 12,

15, paul aliter hoc teslimolimere, filia Sion.

est.

quem nemo hominum

et

sederat, sive popu-

nium
dicit,

cilat

Noli, inquit,

Sensum

lum gentilcm adhuc rudem,

voluerit, sive

indoniilum signilicare
asi-

nimirm, non verba secutus

Exsulta,
ille dicit, noli

Nain quod propheta

non docueril sedere Christum super

alii

limere;

non enim limel,

num, super quem

nonnulli

honiines insedissent, sive, ut

in

qui exsultat.

auclores volunt,

e eliam re

virtutein

Ecce kev tuus. Videtur di expeclatum Messiam, quasi jam prop advenlantcm, tante oculos positum,
digilodemonslrare;

suain voluerit declarare, qud indomilus pullus sibi

obediret. Itaque supcrcsl

nunc

alia qurestio,

quoniod
;

quemadmodum cm
viam, qu venlurus

di aliquem
est,

Mallb. super utrumque sedisse non solm indicare

expectamus, et

in

intentos

sed plan dicere videatur. Nobilis cujusdam Calvini-

babemus
nit, elsi

oculos, ut videamus ulrm appareat, qui priprospieit, dicere solet, ecce veillud ecce, et

slarum interprelis ridicula mihi videtur esse sententia,

mus illumvenientem
banc vim babel

qui Gallic phrasi evangelislam

dixissc

pu(al

illud

venit.

Nam

super asinam, et pullum Christum sedisse, quemad-

prophela iuluro usus est lempore, dubium non

modum
qui
in

Galli vulg dicunt

ireduobus equis, non qud

Recl ibriass
in Galli, pr;c-

est,

quin pro llebraicce lingua? proprietate fuiurum

sit,

ila ire dicilur,

sedeat super utrumque, sed qud

pro praesenti positum

quod

intelligentes

Septua-

comilalu suo duos equos habeal.

si

ginta per tempus praesens translulerunt, ut et Mallb.

fecit.

conjecisset,

Maillions nalus fuisset

in

lerqum qud, ut ea phrasis

tibi.

hune locum convenisuper asinam

et
:

Venit

Sic jungenda sunt verba, ut ex Heest. Significat id est,

ret, oportcbal, ut aliquis alius sederet

braico conlexlu per*picuum

enim pro-

nec enim calo, et

lixa, qui

uno vebitur equo,

ire dicilur.

duos

phela

fili;e

Sion suum regem venire,

:

quem

per

alios capistro trahit, tribus equis

alii
|

Mclis

multa secula expectaverat

significat

eliam propri

exislimaut hocloco Graecumvocabulumvtj,quan,-

ad

filiam Sion, id est, ad

populum Judaicwn missur

vis et

asinam, et asinum significet; tamen non asi-

939

IN

MATTIIAUM

960

nam, sed asinum fuisse vertendum, ut non duo, sed unus tantm signilicaretur tanqum dicerct evange
;

approp'mauaret, inquit, ad descensum montis Oliveti,

cperunt omnes lurb discipulorum gaudentes laudare

lista

sedens super asinum, et super piillum

filium

Deum

roce magn.
9.

suhjugalis repelitione apud

Hebreos

usiiat,

qu idem

Vers.

Hosanna

filio

David. Mulla
et

Gr.-ecis

diversis notniuibus signilicatur. Juvat interpretatio-

et Latinis
!

aucloribus magnis alinqui

dicta sunt,

gravibus de

neni Hebraici sermonis consueiudo, qu

nomen TO"l,
Gracus

boc

nomine

quae

cognit coniperique

quod

est

apud prophetam, asinum ferubique, vix unEst

in lic

veritale,

superfluum fucrit commemorare.

niliil

Qiurdam

qum
cuit
:

asinaii) sigtnficat.

sententi

obi 1er attingamus. Nonnulli

significare videntur

auctor Eulhyiiiiiis, caque vald mibi aliquaudo pinsed animadvcili pnslea

s'il

exislimise. sed inlcrjeciionem tantm esse gaudenlis,clobsecrantis, ulAug.,tractatu in Joan. 51,deceptus, ut opinor,

ila

evangelislam loqui.

ut

dubium non

voluisse signilicare Christuin super

;

ab aliquo Hebrceo, aul non ben,

qu,::

asinam, et pullum sedisse

ne cnim sine causa nonieu,

crai, ut etpro astno,

sibi dixerat, inlelligcns.

Nam

forte dixerat,

quod \e

quod apud propheiemambiguum

et

rum

est,

ullimam ejus dictionis syllabam N3 naobseille ver non inlellig' ns aliud,quam interjeclionem e>se

pro asin accipi posset, sine

atnbiguitale asinam

cranlis inlcrjeclionem esse;

vertii, praesertim

cm

neque Jonaihas Chaldasus paraita

tolam diclionem
exislimavit.

uibil

pbrastes, neque Septuaginta interprtes

verlissent.

Reprehendil llieionym.,

in epist l

ad

Nec dubium
asinam,
manifestant

est,

quin nuster interpres melis boc loco

verlerit;

Damasum,

D. Hilarium,

qud dixerit scribens

in liunc

qum asinum
sit

cm

ex ipso conlcxtu

Christuin, vers. 2,

deasiuet pulloejus
Sie/tvjv

locum Hosanna rcdemplionem doms David signilicare quod idem ab llilario, ut arbitror, miituatus in
,

loculum

fuisse, ubi

Gracum

parlicipium

gei

Commentariis

in

capul Luc;c
,

19, dixit Ainbrosius

,

ncris feminini

omuem ainbiguitatem

tollit.

Eorum ego
qu de

immrit fortass

ut

paul post docebimus

uterquo

probo sententiam, qui

evangelislam per syncedo|

reprehensus. Alii Hosanna byinnum ac laudem significare dicunt, ut

cbeni, aut syllepsim locutuin fuisse

diciiut,

Eutbym. boc

loco. Alii

ramos; quos

un rc plnrium loquimur numro, ut cm dicunlur apostoli ob cllusum unguentum murmurasse, cm

Judreiin festo labernaculorum geslantes, clamare solebant

Hosanna Hosanna
,

ut vir

quidam nostro temex Ile-

solum Judain murmurasse constet,

Irones, qui

et ut dicuntur la-

pore, in

litteris llebraicis

sii.gulariler doclus,

cum

Ciiristo crucilixi crant, blasphmasse,

braeorum commentariis observavil. Nain quia geslantes

cm
et

alius evangelista declaret

non blasplicmsse
et

nisi

ramos solebant canere Hosanna faclum esse dicunt

llebrxi, ut Hosanna ipsi vocarenlur rami. Ilaque e

alterum. Suspicor lamen evangelislam cerlo consilio

non asinum, sed asinam convertisse,

ul
;

ila fuisse

con>uetu(line excitatam turbam

fregisse, et
prirciilite
,

ramos arborum deDavid, quasi dicat,

,

locutnm,
viderelur

Christum super utrumque sedisse dicere

ut si quis forte testimonium prophelia ad
inlelligebat, ut putarel

clams>e
et daie

Hosanna
filio

filio

ramos
lilia

David

ut nescio quis

hune moduni

venlurum regem

dixil

Manibus date

plenis. Placuit
,

bax

sentenlia

super asinam simul et pullum ejus sessurum esse, nihil

nostro tempore qumplurimis

quo non

nisi

nova et

caluiuniari posset,

quomins propbelia impleta

inaudita placere soient; mibi fortass, quia non salis

intelligo
,

esse in Cbristo viderelur. Cur ergo apostoli non solm

nullo
,

modo

placet.

Priinm

quia, ut paul

super pullum, sed etiam super asinam vestes suas

dicunlur posuisse, versu 7. Respondel Eulhvm. quia

infra
il

dicemus

persuadera mibi non possum turbam

festi

la

consueludinc
,

labernaculorum
,

inductam

nesciebant

uirm super asinam, an super pullum

fuisse

ut Cbristo

ramos praeferret

quod commune
,

Christns sedere vellel.

Quod probabile non

est,

quia
iis,

nibil esset

Cbrislo

cum ramis labernaculorum

,

qui

cm

.Marcus

et

Lucas dicant Gbristum dixisse

:

ide tantm geslabaniur

ut

lempus

illud

quo sub

quos ad solvendum pullum mitlebat

lum, mperquem nemo adhuc hominum

Invenictis pulsedit,

labernaculis Judaji fuerant.in rnemoriam revocaiclur;

et

non pote-

non est credendum turbam illam, pra;seriim duciigitur est Ilieronymi

rant apostoli ignorare Gbristum non super asinam, sed

bus apostolis,temer, ac sine sensu ramos pr;ecidisse.

super pullum sedere

velle. Ilaque facilis

illis

quieslionem

Vera

boc loco

et in epistol ad
,

solvemus, Vers.
Graecc,

si

dicamus similem

esse syllepsi-m.

Damasum

sentenlia

Hosanna NDfiinn
,

aut

NDWVI

7.

Et eum
/irta

df.super

sedere fecerunt.

nibil bic aliud signilicare

qum salvum

fac obsecro,

faim

ktv, super ea, quod vel ad asinam, et

pullum, vel ad ru

vestimenta referri potest, ut

sumptumque esse ex Psalm. 117, versu 25. Dubium tamen, adquem, lanqum personam agentein, elad
quem, tanqum ad patientem, referenda sunt verba. Omnes. quos equidem viderim, veteres interprtes, ad
Christuin rfrant, tanqum ad personam agcnlem
;

Eulbymius, et Theopliylactus volant.

Vers. 8.

Plurima

autem turba. Turbam banc

Jerosolymam versus

eam

fuisse,

quae Ghrislum iter

facientem miraculorum causa se itiebatur, apparel ex

ad turbam, tanqum ad patientem, quasi dicat serva

nos,
i

Joanne,

c.

12, 12; videnlur

autem apostoli initium

37
:

lili

David. Sic Irenjeus,

lib. i,

cap. 24
;

Origenes,

fecisse hujus rei, ut indicat Lucas, c. 19,

Cm
super

tractatu in Matin. 15; Hilarius, caiioue 21

in capul.

Ainbrosius

Vers.

7.

tummas
Vers

restes,

9.

Super eos vestimenta sua Gr. seu Hosanna David, salvum

;

19 Luc.e; Hieronym.

et

Beda

in

Cumineii-

pallia.

fieio

lac filium
|j

David, ld

sumplum

est psal. 117.

Verbumllebra:uni

aique liiuic bebraismum interprtes retinuernnt. Hosanna in altissitnis! Tu qui habitas iu allissimis, vel in, ponitur pro de allissimis.
regit dativum,

961
tariis in lioc

COMMENTARIA. CAP. XXI.

locum.
,

962
qiiodam instinctu
id

indieare voluerunt ptioucin

cin dixcrunl

Atqne hoc Hilarius , et Ambros. Hosanna redem-

quod similius
fecerit, ut

est vero, divino

inlelligerent
,
,

omnes

quod David de futino

doms

itavid significare, ut ex praecedenti

Messi prx'dixerat
jus rei

impletum
est,

in Christo.

Certum hu-

bus, alque sequciilibus

eorum verbis apparel; quasi

argumentum

quod vers. 15 etiam infantes

,

diccrenl lurbam illam.qux- clainabat Hosanna, id est, serva ol)secro, professai!! Iic voce fuisse Cliristum

iisdem verbis dicantur acclamasse

quod neque conVivat

suetudine
afflatu

neque humano consilio, sed solo divino

sentenlia; niulta rpugnant,

tanqum doms David redemptorem veuisse. Huic primm qud non videa,

facere potuerunt. Ide

non clamrunt
:

rex! sed loco ejus consuet acclamationis

,

Hosanna!

tur lurba lune lantain de Chrislo opinionem habuisse,

verum Deum ac redemptorem vero ex parte non ignorabal carineu

ut
,

esse crederet: ali

illud

llosanna

neque cum hc interpretatione GraeDicel aliquis cam Latinamque constructionem couvenire, nisi cm precaretur Deum lurba ut Chrislum servarel non di,

non
mini
leui
,

nisi

\ero Deo cani solere. Deinde quia, quod

staiim sequitur, benedictus, qui venit in nomine

,

Do-

non ad Christum

tauquni ad personam agen-

sed tauqum ad piienlem referiur;

sibi

non enim
ille

ceret Hosanna (Mo David ! sed (ihum David. Ben jam nonnullis interpretibus responsum est llebraicam esse constructionem, quain et Gr;ecus et Lalinus interpres seculus est. Hebr&'i enim verbum yun non
:

orabant, ut Christus

beuediccret, sed ut
,

solm cum quarto

soient
1
,

sed et

cum

tertio 6,

casu copulare

Deo bcnedicerelur. Prajlere quia in Psalmo unde Hosanna non rcferlur ad qui dosunipla sunt verba euin, et non est crevenit in nomine Domini sed ;id
,
,
.

ut Deut. 22,

27

Josue 10,

Judicum

7, 2,

Regum

25, 2b, psalmo 45, 4, psalmo 85, 16.

;

Benedictus, qu. venit

id est,

prosper

sil

ejus ad:

dendum

turbain, mull
,

ver minus aposlolos

,

qui

veuius, sicut paulo ante ex psalmo 44 recilavimus

(irajcincbant

alio

sensu

luec verba rcitasse.

convertit Eisi
in
:

qum Davide dicta fueranl, Adde qud grainmatica non

(ili

Inlende, prospre procde,

*

et

rgna.
dicilur

In

nomine Domim.

In

nomine Domini venire

quis enim sensus est: Sulva nos (Mo David?

non solm, ut plerisque interpretibus visum

est,

quia

non ignoro nounullos auctores lgre,

David,
Gras-

Deo

missiis veuiebal, sed eliam quia

personam gequod
venit
!

quibus est Ireiueus; sed conslans est

et

omnium

'

rebat Dei, qui

pereum populum suumvisilabat, Mar:

corum codicum
Dc.ique
si

Latinorum magis emendatorum

(ili

cus, c. 11, 10, addidil

Denedklum
Hosanna

re-

Cousensio, qui non,

David, sed,

/ilio

David legunl.
|

gnum
litio

palris nosiri David.

in excelsis

Repein

banc interpretationem sequamur

id

non

vi-

est ex vehemenli alfeciu profecta.

Legimus

deo qu ralione
possinms
essel
:

quod slalim sequitur intelligere Hosanna in allissimis ! Quis enim sensus

,

nonnullis anliquis conciliis, et in quibusdam profauis

ctiam liislorus observatuin fuisse, quoties una eadem-

Salvos [ac nos

fili

David

in allissimis

Quod

que vox

ergo recentiores quidam interprtes ante medixerunt,

vald probo
,

haec verba ad
;

Deum

tanqum ad per-

turl) iniperatori acclamante repeterelur, ex numro enim rep litionuin affectusa:stimabalur. Qud Hosanna in allissimis! qui optim viautem dicit
:

sonain agenlem
referri oportere

ad Christum, tauqum ad paiienlem

precatur enim turba

denlur haclens interprelari

I

sic
,

expouunl, quasi

Deum

ut no-

Gra;c inielligalur prouomen,

cujus eclipsis

qui es in allissimis,

vum regem dique desideratum

sicut
dixit
,

servet, ac prosperet,
,

Psalm. 44, 4

5,

de eodem Cbrislo loquens

lioc mini nimis

exemplum prolerunt ex psalmo 147, 1. durum cl inusitalum videtur. ltaque

Graecam
v,
,

David

Accingere gladio luo super fmur luum

,

polis credo prajposilionem

in,

positam
,

potenlissime ; inlende, prospr procde

et

rgna. Soleregiain

esse pro

t*, ex, sicul

Hebrak 3 pro yo
aiii

Exodi \i

inus enim novis regibus

reguum aut urbem

:

43, et Levitici 8, 32, et 2 l'aralipomenon 16,

Ilio

6,

et

ineuntibus fausta precanles acclamare

Vwul rex !

ipso Psalmo, quein

citant, 147

Laudate Do-

quod

et Judaeos solilos lacre multis exemplis

com-

minutn de clis, laudate eum

celsis, sicul

in excelsis, id est,

de ex-

pertuni est, 1

Kegum
!

10, 24, 5

Regum
si

25, 39, 4

anle diverat de cuits; repelilioiiem enim

,

Reg. 11,12, 2 Paralipomenon 23,11. Qud ergo turba

esse manifestum est

et

hebraismum

et septuaginla

clamt

Hosanna

perinde est ac
praifert
,

dicat: Vivat rex

Interprtes Grrcc, et llieronymus Latine imilatus est,

Qud autem ramos

Jud.ei

consuctudiue triumplian:

quem eliam
coilo,

imilali

sunt hoc loco

;

et in

altissimis

tium et gaudenlium videtur facere

,

solebant enim
kctiii

dixerunl, pro de allissimis

roganl

emm Deum

ut de

sicut et exterae gentes

in

pradiorum

hoc

est,

clils

diviuits, mirabiliter

novum
in clo,

ramos arborum
lib.,

ferre

ut apparel ex 1 Macliabaiorum

regem

servet. Unie intelligilur quoinod,

quod Luca

cap. 13, 51. ltaque

minime assentior

iisqui exilesti

scribit, cap. 19, 38,

et gloria in excelsis !

lurbam acclamasse

Pax

slimanl lurbam iliam consuetudine

qudam
in

Ta-

non

sit alleri
,

ejusdem Lucaj senGloria in altissimis

illic

beruaculorum

ramos
non
;

arripuisse.

Nam

Taberna-

lentia?

conlr irium
in terra

cap. 2

14
!

culorum
tium, et

festo

hetiiia,

sed recordalionis causa

Deo,
riain
et

et

pax hominibus

Nain

angeli glo;

ramos prferebant
la;titi

hanc autem lurbam triumphan-

Deo, pacem hominibus aimuutiabant

hic turba

geslienlium more pratul.sse maniles-

gloriam et pacem Christo in excelsis,

,

id est,

ab exs

tnm

est,

praeterqum (jud, qui hoc dicunl, myslerium

siugularis
facli

celsis

et

Deo precantur

nam

et

apud Lucam

eliam

illius

videnlur abolere.
,

Ergo

pouilur pro h, in pro de.

non dubilo quin lurba non caeco

impetu consuetudinis
,

et inconsiderato

Vers. 10.
est

Commota. est universa civits.

;

Non
sod

sed aut prudenti consilio, aut,

credenduDi singulos cives fuisse commotos

, ,

&63
universa civilas
jor pars
,

IN

MATTHAUM
ma|

904
Christus Bethani Jerosolymam
red'ss-et.

commota

fuisse dicilur, quia et

die,

cm

et qui auciorilale primi erant,

,

ut scriba'

Alii ut

Maithaeum Marcumque concilient, ulroque die

Pharisrei et sacerdoles

commoti suut

dm,

cap. 2,

3, dixit

cvangelista

uuivcrsam Jerosolymam fuisse

quemadmoMagorum adventu turbatam. Commola

,

Cliristum in

templum ingressum

fuisse dicunt

quod

probabile quidem est, quia quoliescumque Jerosoly-

mis Christus erat, templum frequentabat

sed est di-

autem

civilas

non gaudio, non admiratione, non

et

nictu;

ctum abs re
Christi in

quia

evangelista;

non de quoeumque
ut

sed invidi

malign qudam indignatione, qud

templum ingressu sed de eo tantm loqui

;

videret Christo

tantum honoris
,

tribui,

ut ex ver-

volucrunt, quo ea qua; loqunnlur, gesta sunt

pueri
filio
,

bis sequcntibus intclligitur

sicut moiiuit Eulliyinius.

qui in templo erant acclamarent

et

Hosanna

Quis est

me

Non ignorabani

quis essel Clirislus

;

David!

sacerdoles

Christum

inlerrogarent

cm
lur
!

cuin per trs jam annos cognovissent

:

sed scn-

utrm ea quse dicerentur audiret. Ea autem non secundo, sed primo die accidisse probabile est
pueri adhuc clamarent
lis,
:

sus est

Quantus hic est, ut tanlum honoris mereaNazareni

,

cm

sicut dicebant

c. 15,

55

Nonne
turba,

hic

Hosanna

quod primo poest.

est (abri filius ?

Vers. 11.

Populi autem,
eum
fuerat
,

qum secundo

die fecisse

credendum

Itaque

ol iSyoi,

qu
qua:
:

D. Augustini sentenlia mult mihi videtur probabilior.

Scrihit eliam Joanncs, cap. 2, 14, 15, similem histo-

aliunde secuta

non autem Jerosolymiia,

nus populus. Opponit enim rusiicam tuibam

riam

sed vero simile est, quod Chrysostomus

,

Au-

Chrisluin secuta fuerat, Jcrosolymitanis civibus, qud

lii

guslinus et Euthymius existimant

similem esse non

vendentes cl
dicilur in-

perconlemptum

et invidiam dicercnl
:

Quis

est

hic

eamdem, bisque Christum

ementes
ejecisse.

templo
in

illa

per fidem respondcrct

Hic

est

Jsus propheta

Cm autem

templum

Nazareth.

Cm autem prophetam
sed Messiam illum jam
intelligit, ut

vocat, non

qualem

gressus, prima pars templi intelligenda est,

et porticus

cumquc

olim promissum

Salomonis appellabaur, ubi

qux atrium docere et amlis

dique cxpectalum

ex superiore accla:

butare solebat Clirislus, Joannis 10, 23.

enim
;

lo-

mations perspicitur; proptere enim dixerat

sanna
filio
!

Ho-

cus palebat omnibus, Aclorum 5, 11, et 5, 12

in reliquas

nam

David

et

Benediclus, qui venit in nomine

duas templi partes non

ait

nisi

sacerdoles in-

Domini

Non enim

rgis

solm

sed etiam prophtie

grediebanlur, ut

D. Paul, ad llebros 9, 6 et 7.
et

nomine Messias promissus

15: Prophetam de me,
suscilabit tibi
cjenle

eral, ut
et

Deuleronomii 18,
tuis
,

In alrio ergo templi

vendentes et ementes versa-

lu

de (ratribus

sicut
;

baulur.

Daminus Deus luus; ipsum audies

3, 22, et

quod Petrus, Act.

sto inlerpretantur.

Stephanus

7,

57, de Chri-

Vendentes. Non possumus hune locum melis qum Hieronymi verbis inlerprctari Et hoc, inquit
:

primo sciendum, quod juxta mandata

habu-isse, in loto orbe
;

legis aucjuslissimo

Nazareth. Tripliccm patriam Christum

in

Domini lemplo,
illkc

et

de cunctis pen regionibus

Bethlehem,

qu natus; Nazareth,
in

in

qu educatus

Judorum

populo confluente innumerabiles immo-

Capharnaum,
exposuiinus.

qu plerrnque versalus

est, c. 9, 1,

labanlur hosli,

maxime

(eslis

diebus, tuurorum

arie-

Vers. 12.

Et

lum, hircorum; pauperibus, neabsque

intravit Jsus in tehplum Dei.
pullos
est

sacrijicio essent,
;

columbarum

et

turtures ojferentibus

accidebal

Non

salis

compertum

quando

Clirislus in

templum

plerrnque ut, qui de long vnrant, non haberenl vicli-

inlraveril. Sunl, qui dicant

eum

rect via asino insi,

mas
ad

excogilaverunt igitur sacerdoles

et

quomodo prdam
eral,

mediam urbem progressum et in lemplum intrsse. Alii non eo die quo in urbem ingresqucmadinodm videtiir narsus est, sed postridi
denlein per
,

de populo facerent,

omnia animalia, quibus opus

sucrificia vendebant, ul et venderenl

non habentibus

et ipsi

rursum empta susciperent. Hanc stropham eorum

venientium
et

rasse Marcus, cap.

11, 15. Malthceum autem per

crebra

inopia dissipabat
hostias
et

qui indigebanl
;

anlicipalionem dixisse Christum in templum ingres-

sumplibus,

non solm

non habebanl

sed ne

sum

esse. Alii contrario

edem

die

qu

in

urbem

unde emerent quidem aves

durent pecuniam
sed
,

vilia

munuscula. Posuesub cautione

ut

ingressus est, in

templum eliam ingressum; Marcum

;

runl itaque et nummularios, qui

;

muluam

ver non servsse ordinem nanationis

pilulaiionem, quod

sed per reca-

quia erat lege

et

prceptum

praicedenti die gcsliim erat, se-

quenti narrasse.

Ita sentit

D. August.,

lib.

2 de Conconfir-

nemo usuras acciperet fnerala, qu commodi

tent perderet
,

prodesse non poterat pectmia

nihil haberet, et
et

interdm sor,

sensu evangelistarum,

c. 68,

quod ex vers. 17
extra civitatem
;

excogilaverunt

aliam technam

et

pro

mt

et reticlis

Mis

abiit foras

quibus

nummulariis colybistas facerent, cujus verbi proprieta-

verbis

iudicat evangelisla
iret

Christum,

antequm ex
,

lem Lalina linyua non exprimil. Colyba dicunlur apud

eos,

urbe exiret, ut

Belhaniam, dispulalioncm
,

quam

qu nos appellamus

tragemala, vel

vilia

munuscula,
et

Malthccus et Marcus narrant

buisse
;

eum

sacerdotibus hanisi

verbi gruti frixi ciceris,

uvarumque passarum,

poma

quamvis Marcus cam non narret

secundo

diversi generis. Igitur quia usuras accipere

non polerant,

In templum Dei, in atrium templi, ul Vers. 12. probabile est, in atrium Israclitarum vel, ut aliis plaEt ejiciebat oinnes vendentes; licebat cet, gentilium quidem hostias emere, sed non in lemplo. Cm au;
:

conslituerantnummuIarios,quidarentmutu pecuniam accepta caulione. In festis solemnibns atrium, vulg le parvis, erat instar sori, ubi vnibant quicqtrc sacri(iciis

tem

aliqui

non habcienl uude emerent, sacerdoles

necessaria.

COMMENTAR1A. CAP. XXI.

eolybist, qui

96$
;

pecuniam fnerali erant, pro usuns uca-

sti

gloriam magis auget

et quia

verba

id signilicant,

piebanl varias species, ut, quod

his rbus exigrent
,

nummo non
esl,

licebat

in

et quia eo sensu dicere videtur Christus,

sicul

apud

qu nummis coemunlur.
tantm certum non

Caetera

Lucam,
tur
:

c.

19, 40, de
,

edem

re loquens dixisse dici-

mihi placent
ron. refert,

illud

quod Hie-

Si hi tacuerint

lapides clamabunl.
xaT>!f>Tia u.ho>, id est,

eam consueludinem

sacerdoiibus intro-

Perfecisti laudem,

perfectani

ductam

esse.

laudem conseculus

es.

Eodem

sensu dixit David

,

TTV
im-

Et cathedras vendentium columbas evertit. D. Hieronymus, hoc loco, et Anibros., in cap. 19 Lucse
non putant posse hoc ad verbum
exislimanles
intelligi,
,

fundsli laudem, id est, slabilem

perpetuam

et

mortalem laudem
sensus
catur,
sit, in

libi

comparsli. Quis apud Davidem

in

absurdum
myslicum

Commentants

Psalmum

8, 5, expli-

columbarum venditores

tanqum do-

Davidem per

zxrtzboisw inlnlem et lacientem

ctores legis calhedras babuisse. Itaque ad

appellsse, ex cujus ore gratias pro devicto Goliath

agentis

sensum confugiunt, venditores columbarum episcopos

esse, qui

magnam Deus laudem

:

conseculus esset, ut
et

dona

Spirits sancti pecuni vendunt

hi

slalim sequitur
est,

Ut destruus inimicum

ultorem
;

id

cniin in ecclcsiis calhedras

et c;eleri

habent

quam

allcgoriam

quia inimicum et uliorem destruxisli

recipiunt.

hune enim
est

omnes veteres

interprtes secuti sunt; sed

sensum llebraica verba

Chrislum se
declarare.
in

Observandum

non sublato tamen

lilterali

sensu. Igitur venditores

hujus accommodalione senleiitia^Deum

columbarum calhedras
crcdendum
est,

in

quibus scderent babuisse

legis doclores,

Nam quod Deo

David dixerat,sibi dictum

non quales

sed quales

esse inlerprelatur.

cjusmodi rerum in foro venditores iiabere soient. Cur

ergo, dicet aliquis,

Vers. 17.

Et relictis
ita
,

illis

principibus sacer-

non potis dicilur nummulariorum

evertisse, cni

dolum

et

scribis, de quibus vers. 15

diclum erat.

qum columbas vendenlium calhedras nummularii potis qum columbarum

lhedras haberc soleant
?

Quo aulem
liae.

consilio eos reliquerit, varitc sunt senlen-

venditores ca-

Evangelista quidem

videtur scribere, ut Chriet

Respondeo voluisse cvauqum eorum

cathedras ever-

slum

signifieet cert aliqu

non

levi

de causa eos
:

gelislam dicere quod erat majus, piuiermiltere quod

reliquisse. Alioqui
illis abiit

non

erat,

qud dicere!

et

relictis

minus
sas
tere

in

nummulariis autemmajuseraleorum men,

foras; salis erat ut scribeiel eiwi se in Deibi

un cum pecuni
;

thaniam rcpiss, quod

haberel bospilium;

cm

proplere mensas, non calhedras dixit evertisse.

aulem

dieit, et relictis

illis,

signilicare videtur eoruni

Mrite-

mirantur multi

quomod nummularii

et reli-

causa discessisse. Ergo Chrysoslomus, auclor Imperfecti, et

quum honiinum genus

stiterint.

avarissini'im Chrislo non re:

Euthymius, proptere eos reliquisse dieuut,

ante tempus comprehenderetur. Theophy,

Recl Hieronymus respt ndet

Plerique aret

ne ab
laclus

illis

bitrante

maximum

esse

signorum

quod

Luzarus

ver

qud

ejus

prsesenti atque colloquiis

suscitalus est,

quod ccus ex utero lumen acceperit, qubd ad Jordanem vox auditasit Palris, qubd trai.sfiyuratus
monte gluriam oslcndit triumphantis. Mihi
inter
,

indigni

Utrumque probabilius , qum quod Hieronymus, Beda etSlrabus existimant, non ali de
cssenl.

in

omqubd

causa discessis>e,

qum qud, pauper cm

non
inveniret.
fuisse,

esset,

nia signa,

qu

fecit,

hoc videlur mirabilius esse

,

bospilium

in

lanl civilate

Nec enim

unus homo,
vilis,

et illo

tempore conlcmptibilis

et in

tantum

credibile est

neminem

cm tam

multi

jam

in

ut posleacrucifigeretur, scribis et Pharisis contra

eum

credidissent, qui

domo

vellel reciperc.

se svicntibus, et videnlibus tuera

sua destrvi, poluerit

Vers. 18.
riisse ver,

Esouit. Sunt qui exisliment non esucm matutinuiu

esset

ad unius

(agelli

verbera lantam cjicere mulliludinem

et

tempus; sed, ut
finxisse,
li-

meusasque subverlcre,
facere,

calhedras confringere,
[ecissel exercitus.

et

alia

occasionem acciperetedendimiraculi.esurire
ut senlit

qu

infinitus

non

lgneum enim
ejus, et di-

Euthymius, nescio ctiam an Auguslinus,

quiddam, alque sidereum radiabat ex oculis

vinitatis

bro 2 Quscslionum evangelicarum, quaeslione 51. Id

est

majestas lucebat in facie.

Vers. 13.

Scriptuji

vald

probabile

nam,

ut postea

dicemus, eliam
ignorarct

est.

Quod Jeremias de hoad nummularios et

flnxil in ficu se

fructum qua:reie,
si

cm non

minibus sui
venditores

temporis dixeral,

fructum non haberc. Cerl,

ver esuriit, recl mihi

plum nolavimus supra,

Vers. 16.

columbarum accommodt. Simile exemc. 15, 8, ubi non inlerpretatur

videlur Chrysoslomus existimare non naUiralem faisse

famem, sed volunlariam

24

et

spontaccersitam, ut cauc. 8,

prophetiam, sed ad personas similes accommodt.

sam haberet miraculum edendi, qucmadmodm,

,

Ex ore
,

infantium.

Dubium an
,

qui

docuimus lempestatem illam

cpit
,

quoe ipso

cum
,

di-

clamabant, infantes omnin fuerint

grandiusculi
sent
:

an pueri jam

scipulis navigante srcvirc

non naturalem

sed

qui

Hosanna

filio

David

cm turbam clamantem audivis! eamdem cantionem, ut ea

,

ejus studio et voluntale excitalam fuisse, ut oce;isio-

nem

haberet venlis marique imperandi, etoslendendi

solet actes, imilali sunt. Hilarius, auclor Imperfecti et

polestalem ac divinilatem suam.

Strabus pueros quidem

tant.

sed non infantes fuisse puet

Vers. 19.
ficu

Et nihil
c. 11, 15,

invenit in ea. Fructum in

est

Chrysoslomus, Euthymius

Thcophylaclus inet quia id Chri-

Chrislum non invenisse non

Marcus,

mirum cm,
.

ut

fantes,

quod ego mult magis probo,

scribil

ficorum tempus non esset,

Vers. 15. Speluncam latronum, ex Jercm., c. 7, qud vendeiites plus jusio venderent, atque adsaceraoles turpis hujus lucri pars melior rediret.

Vers. 16 et 17.
Vers.
19.
'

laudem consecutus

laudem, perfectani Mansit, pemoctavit. Ut niulta dixil Dominus parabolic, ita

es.

Perfecisti

,,

, ,,

*67
eral

IN

MATTHyEUM
igilur

96S
(antm, quod Chrislus docere voluif,
similis esse dbet,
ficus

enim dies mensis martii undecimus, ut ex Evanapei colligilur

:

Sy-

gclistis

qua:sivisse

mirum

esl.

Quod
in

nagog

qud neutra fruclum hanoluit, similis

haretieorum

scribil interpres
,

Christum quxsivisse
,

bebal. In eo ver,

quod Chrislus dicere

arbore fructum

qud nondm coguovisset

quamam
fru

es^e non debet, ut

quemadmodm tempus non

;

erat,

arbor essel, pulssetque,

aliam arborem esse ex

cm
,

long vidisset, aliquam

ut ficus baberet fruclum

ila

lempus nondm essel

;

iis

qua: lune

malurum

ut Synagoga bona opra facerel

etsi scio aliter

Hie-

clutn baberent, ridiculum est.

Nam

neque, qtue esset

ronymum
homines
cerlo

interprelari
interest;

hoc enim inter arbores, et

nisi

Brbor Chrislus ignorare potuit, neque ullam arborein

qud arbores nalur su non

vitae sua:
,

eo tempore malurum fructum habere potuisse. El

ut fingainus,

quodam anni lempore

fruclus ferre debenl; ho-

quemadmodm
quae

ha:reticus dicit, Cbristum

illi

mines ver debenl tolo

tempore benefacere.
;

arborem non cognovisse; cur

maledixit,

cm

fi-

Tota vila nobis est slas

tota dbet esse irugil'era

cum

esse viderel

nondm maluros deberet ba,

nec quidquam nos prter voluntatem noslram striles

facil.

bere fructus? Sciens ergo, et prudens Cbristus ad

arborem

divertit

neque ignorans esse ficum

:

neque

Vers. 20.
qui terlius

Et videntes Discipuli.
ab eo
, ,

Die s^quenli,
in-

fruclum non babere

sed tingens se quxrere more

fuit

quo Jerosolymam Chrislus

bominum
lib.

quod se sciebat invenlurum non esse;

occasionem caplaret, ut Augustin.,
q. 51, et

gressus fuerat

cm

iterm Jerosolym Belhaniam

sicut, ut miraculi

reverterenlur, ut apparct ex Marco.

2 Qux-slionum evangelicarum,
in

Chrysoexisti-

Vers. 21
et
in

Et non h^sitaveritis,
;

xa p-h Zia./.pf.Ti

slom. el Euthym.

hune locuin scribenles

non

disceplaveril, s, ut soient, qui dubitanl

apud so
20, et

manl,

sive, ut

ego arbitrer, ut mysterium, de quo

utramque partem argumentari.

o

lia Act. 10,

paul post dicemus, declararet. Allera qux'stio est,

cur arbori maledixeril, eamque arefecerit, quasi punire vellet

,

Rom. 4,20. Non solum de ficulne,

solm,quod
Vers. 24.
in ficu

pA-to-t

xi ?th

u/.>i,

non

qud fructum non baberet, cm babere

,

factum

est.

non deberet eo tempore

jicorum. id ego non
irai

quasi arborem excusans dixit

quemadmodm Marcus Non enim eral tempus

:

Interrogabo et ego

vos.

Non respon,

del Chrislus ad qustionem sacerdolum

ne audil

impetu, qui

in

Cbristum ca-

veritate magis irritentur, sed ali proposil quseslione

vull, ni

dere non polcrat, non pcenxMnfercndx' causa, quam nec

eam

solventes ipsi sihi respondeant.

Nam non

arbor merebalur, nec poterat senlire

sed solo mysierio faitum credo
;

si

mereretur

poterant respondere baptismum Joannis ex coelo esse,

quia

quemadmodm

Ori-

omnium

testimonio convicli fuissent confileri

genes, tractatu in MattluEum 17, Hilarius et llieronynius putant. Mysterium

Christum non humau sed divina poleslatc faccre,

quse faciebat, quia Joannes de
illo

aulem
in

fuil,

quod, cm Syna-

teslimonium pi"cpeccala mundi.

goga arbor esset, Deo

ctuinque
in

vine su plantala, fru-

buerat

Ecce Agnus Dei, ecce qui

lollit

e sx-p qua:sivissel, nunquin iuveuisset

;tpud Isaiam dicil, cap.
el fecil

Joan. 5, 29. Baplismum autem Joannis vocat Cbristus

ullum

quemadmodm

5,2:
:

non
sed

sol iun

baptismum, quo homines aqu baptizabat,

, ,

Expectavi, ut facerel uvas,

labruscas
c.

et ut per

aliam apud Lut-ain parabolam declar.itur,

13, 0, 7

Arborem, inquil,

fici

habebal quidam plantatam invine

su, etvenit qurens fructum in

dixit

Ma,
in

el

non invenil;
1res

omnem ejus prol'cssionem omne inslitutum omnem prdicationem atque docirinam quemadmodm Domine circumeisionis tola lex Moysis inlelligebatur, ul ait Panlus ad Galat. 5,3. Testificor au;

autem ad cullorem vine

succide ergo illam

Ecce anni

sunl
el

tem rurss omni homini circumcidenli se, quoniam debitor

est

ex quo venio qurens fruclum

ficulne

hc,

univers legis faciend.

non invenio

ut qnid etiam terrain

Vers. 27.

Nec ego dico vobis. Non

illi

respondet, nec

occupai .'Quemadmodm ergo

arefecit, id est,

ille

succidit, ita Cbristus

el

ego

scio, sicut

dixerant, nescimus,

quemadmodm
id
:

legem veicrcm,

Synagogam, quia
:

sermonis consequeniia postulare videbatnr, quia

ver respondere non poierat, sed respondet
dico vobis. Ilaque parlicula
significare solet,
ejus,
illa

bonoruin operum fruclus non ferebat, abrogavit

est

hoc

Nec ego

quod

alia

parabola paul post doect cnjns con-

nec,

qu similitudinem
quod
in-

clusio est vers.

43

Auferetur vobis regnum Dei,

et

non

significat

hoc loco similitudinem

dubitur genti facienti fruclus ejus; indicat

enim pro:

quod
,

dicilur, id est, nescimus; sed ejus

plere gentibus

dandum

quia fructus faclurx- erant

telligitur

aut

quod consequitur

qud nimirm
;

proptere Judxis auferendum; quia fructus non fecerant

;

non dixerunlChrislo, mule essel Joannis baptismus

nec Chrislus dixerat
qu;c faciebat.
illis,

sed lilium potis domini sui

et

hx-redem uni-

in

qu poteslate facerel
filios.

cum octiderant. Al videlur per arborem significari nondm fuisse tempus, ut Synagoga fructus afferrel
;

Vers. 28.

Homo quidam habebat duos

No-

non enim

eral

tempus jicorum. Hespondeo non ejus

,

tei
j

luerant sacerdoles ad Christiqua-stionem respondere,

causa arefactam fuisse ficum

sed tantm voluisse

ne respondenles Chrisli auctoritatem asserere cogei

Christum

facto illo sine ullis verbis declarare se

Syna;

entur,

cm non

ignorarent tamen Joannis baptismum

ilii

gogam arefaclurum , quia fructum non

afferebat
,

ex Deo, non ex hominibus fuisse. Quod ergo

respon-

quemadmodm
et fecit,

arbor

illa

fruclum non habtbal

,

in

eo

dere nolueraut, Chrislus mine proposil docet parabola divinum fuisse Joannis baptismum, eosque penits -inexcusabilcs
,

hoc inprimis, de ficulne

ut sterililatem sy-

nagogse iusirluaret.

qud cm publicani

et meretrices

,,

3C9
Ji<m;iii

COMMENTAP.IA. CAP
credidorlnt
, ,

XXI.
:

970
sed potis sacerdotes in
esse. Dieit

et

ad ejuS prdicationem egcrint

|

indieare Christus voluisse

puMiili'iiliain

ipsi

nec

illi

credere, nec pnilenliam

,

regnum Dei ingressuros non

canos
tur
,

autem publiilli

agere

\oltieruit. l'arabola
facilis esl.
,

quaj usqne ad versu m 32

qui duos habebat
iilios,

et

merelrices precedere, non quod

,

sequan-

cuendilur,

Homo,
sil.

sed quod

cm

legis doctores estent,

pracedere

non dubium
sint
lilii.

quiu Deus

Magis dubium

qui duo

deberenl,et non solm non pracedent, sed ne sequenlur

Mirum quanto consensu

populos duos, Gentilem
prror

veleres interprtes
et

quidem, quemadinodm, cap.

et

S, 11, 12, dixit

et

duos

filins
:

Judaicum

fuisse,

Mulli ab Oriente

Occidente venient,

recumbent cum
: jilii

dixerint

quorum

Deo per naturalem legem

Abraham
nisi

el

lsaac

el

Jacob

in

regno coilorum

au
,

j-ussus in vine sua laborare respondirit se nolle, quia

tem regui ejicientur in tenebras exteriores.

fallor,

Adde qud

ne legem quidem naturservarevoluit, poste ductus

poeniienli in

sensus hujus
,

loci est,

praecedunt vos in

vineam

venerit, id esl,

non solm navineam

regno clorum
pl mi)

id esl,
;

viam vobis ostendunt, t-xem:

turalem

sed evangelicam eliam legem receperit at(|ue

vobis prsebent

sicut versu sequ; nti explicalur

liabuistis poste

servaverit. Contra
ire, id est,

Judaicus jussus Deo

in

Vos autem videntes nec pnilenliam

ut crederetis ei et
:

legem servare, respondil se iturum esse:

id

est

cm
,

videretis

puhlicanorum

cuncla, iiiquit, quef loculus est Dominus, faciemus, poste

meretricum cxcmplum

qui Joanni credebant, et

non

ivil, id est,

non

feeit quai in lege

pnccepla

pnilenliam agebani, ne eorum quidem exemplo provocali

,

fucrant. lia Origen., traclalu in Matlh. 18, etAlhana-

mit credere, aut pnilenliam agere voluislis;

sius, quaeslione 5!>, C. rysoslom., aulor Iniperfecti,

llieron.,

proplerca, ut opinor, non dixit, in regno Dei, sed, in

Beda

et

Eu thym.
,

Iioc loco.

Culerm pro'

regnum Dei.
Vers. 51.

babile est
diros
(ilios
:

ex versu 51

ubi

paranoa coucluditur
signifi-

Venit

enisi

ad vos Joannes. Nunc

duo bominum Judorum gnera

et

respondet, quod sacerdoles respoudere noluerunt, do-

care

primm plebcm
,

publicanos

merelrices et
,

celque Joannem Deo inissum fuisse, proiude ejus baplisniuni

peccatores
esl,

qui jussi Deo in vine sua laborare

,

id

non huinano, sed divino cousilio insiilulum.

llebraisinus est,

observare legem, non verbis

,

sed

l'actis
:

se nolle

In via ji'Stitio

npiy
se
fei

"J113,

id est,

responderunt

quia non observrunt

et prsedicalione

poste vero
ducti
,

per niodiim
et

justiiia>, juslitiam
viri jusii.

pra

eus habitu

Joannis exemplo,
pnitenli

commoti,

moribus

Videtur euiin Christus non tain

non solm velcrcin legem servaverunt

de ver, inlernque

jusiiii, etsi in

Joaune verissima
sola

sed evangelicam eliam receperunl; secundm sacerdotes, scribas et Pharisaios, qui in vine jussi laborare

fuerat, (|um de e,
juslitia

qu sacerdotum opinionc
et aliis

esse videbaur, posila in solis rbus xteriiis,

,

seresponderuntiturosesse, idest,
et

legis

observa tionem,
:

in habitu
in

in jejuni

>,

ejusmodi

qua; fuerunt
:

quidem severam alque perreclam profilebantur

Joaune singularcs,

et sicut,

cil,

18, dixit
et

Venit

sed rever non ierunt, quia legem minime servrunt;

enim Joannes, neque manducuns, neque bibens,

dicunt,

neque Joannj

de quo prophtie locuti fuerunt, crediv.

dmonium

habel.

Cm

ergo eam juslitiam Joannes

,

derunt, ut Christus ipse,

etsi facile est,

51, el 52, dclarai, quod

prae se ferret,

quam
non

sacerdoles aut solam

aut niaxi-

lamen solus, quod seiam, inlcr veteres

Credibile

mam

esse judicabanl, excusationem nullam habebant,

illi

auctnres auclor Imperfecti animadvcrtil.

quamobrem

cr'edidissent.

lamen

est, et

ne ab omnibus anliquis aucloribus disre-

Videntes, publicanos et merelrices credere, utpaul

anie exposuimus, et Eulhym. hoc loco inlerpretalur.

cedamus, pium existimare eliam hue Christum

spexisse, ut gentilem et
et obliqu signilicaret.

Judaicum populum obscure,

Nam

publicani et merelrices
[

Nec poenitentiam habuistis, ut crederetis ei. Duo Christus in sacerdolibus reprdiendil; ineredulitalem, qu nuntio Joaune non crediderunl; el perli-

gcntilium

sacerdotes ver, scribae et Pbarissci Juel

da:orum expressa imago esse videbaniur,

alio

videmus

naciam, atque obstina tionem, qu posie

sent eliam publicanos el

qum

vidis-

loco

Christum

gentilem, et

duorum filiorum parabol Judaicum populum significare voluisse,

simili

meretrices credidisse, cre-

dere noluerunt
liabuistis poste,

hoc

est,

quod

dieit,

nec pnilenliam

Lucaj 15, 20.

idest, nec postqiim eorum exem-

Vers. 31. vos

in

Publicani,
sacerdoles
,

et meretrices procedunt

pluin vidissetis, senlenliam

muiare

voluistis.

regni h Dei. Videiur Christus his verbis indi-

Vers. 55.

Aliam parabolam audite. Matllmis

iisJ<

care eliam

quibuscum loquebatur
esse
:

in

Christum inlroducil

n sacerdotibus parabolam
c.

regnum Dei ingressuros

quidem
ipsos

quemadmodinn

et Ori-

proponentem
quit, dicere

Lucas ver,

20, 9, plebi :Cpit, h\liane

gen. interprelatur, quasi Christus significet non eos

,

ad plebem parabolam

Facile mullis

cum quibus

agebal
,

sed alios lamen

ut ait D. Paulus,

ea qu;estio soluia est Ciiristiun sacerdotibus inprimis,

sacerdotes sub finem mundi

cm

cum quibus

disputabal,

parabolam proposasse, sed

,

plenitudo genlium intraverit, convertendos esse, et

in

quia circumlus et audicnle plbe proposuit

Lucas

regnum Dei ingressuros. At non

Vers. 29.

id

mini videtur
le-

Nolo. Judaicum populum dsignai qui gem proliiebalur divinam sed huic non parebat. Vers. 31 52. Publicani et meretrices pro,

et

cdent
litige.

vos, eic. Pnilenti un praefert iimulaia? jus In via justitio, in quo nihil erat, quod repi ehen-

Plantavit vineam, synagogam. Vers. 55 et 54. Vinea Dotnini exercituum, domus Isral esl, Isa. 5, 7. Sepem circumdedit, pnrcopia legis, aut divin providenliw protectionem Et fodit in ea torci lar, Marcus Incum, qui expie sum viniini exeipiebai Isaias habet cular lorcular extruxit. /Edificavit turrim, teniplum. Ser:

di nieril posset.

il vus,

prophetas

e.

apustolos
(Trente-une.)

S. S.

XXI.

071
scripsit ad plebera dixisse.

LN

MATIUEUM
in
!

972

Cxlcrm, quod

in

omnium
hoc loco
et pro-

Beda

Eutbym.

et Theopl.ylact.

Alii

proplielarum

p.:rabnlarum explicaiione solemus.

id est,

niemori repelendum, ea qua; quasi necessaria

pria par. bol;e
et,

spirilum, qui quasi musluin lervebat, ul Irenams loco paul ante notalo, llilar., Ambros.; i|uam inlerprelalioneni et Hieron. approbat. Alii Eeclesiam, ul auctor

membra

sunt, ab

iis

qua- sunl adjuncta,

ut

ita

dicam, accidciilia diligcntcr dislingui opor,

Imperfecli;

alii

Bapiismum, ut Alhanasius, quxstio-

tere.

In bc igitur parabola

qua; nsque ad versam

j

ne 49, quod minime

stus

omnium
in

probabilo
,

est,

em

Chri-

42

iraclatur,

sex mihi parles propria; esse videntur

non de

Eccle.sia

evangelic

sed de Judajorum
erat,

ac necessaria;. Piima est

planlavit

homo quidam
quam

qui vineam

loquatur synagog,

qu aut baptismns non

per queni

nemo

dubilat D,uu! signiic::ri.

Athaiias'uis,

aut non polerat per lorcular significari. Turrim

autem

Secunda

est vinea quain planlavit,

qu.xstione 49,
tai

mundum quem Deus

lib. 4, c.
ita est,

condidii

Interpr-

plerique interprelaniur templum Jerosolymiianura, ut Origcn., Hieronym., Beda, Tbeopbylact., Eutbym.

Alii iirbeni ipsain

ur; Iren.xus ver,

70,

iinivcrsum homi-

Jerosolviniianam,

qux un ex

parle

num

genus; quod

si

qui ernnt coloni, quibus

aiii

in

monte

sila erat, ul
c.

Irenxus. Alii legis alliludincm,

et Hie-

eam Deus
luit

locsse dicitur?

Itaque melis

ornnes

ul

Ambros.,

20 Lucne, auctor Imperfecli,

auctores vineam Eeclesiam interpretantnr,

in

qu vo-

tajihora est,

Deus boinines laborare. Usitala iu Seripiuris meYineam de Agtjplo ut Psalmo 79, 9

.

hoc loco. Quarta pars sunt coloni, quibus vinea locata fuisse dicilur. Per colonos autem multi auctoron.

res solos sacerdotes, scribas el Pharisxos inlelligunt, qui colenda: vinex

,

Iransltdisli , ejecisli gentes, et plauttisticam. Similis

me-

id est,

populum docendi munus

auctor linpcrfecti,

laphora est apud Isaiam,

c. 2, 21, et c. 12,

c. 5,

2,

et

apud Jereniiam,

susceperanl, ut Origen.,

llilar.,

apud Joelem, et, 7; plantasse aulera vineam dicitur Deus, cm legem dedil,
10, cl

Euthym.
firmt.
,

et

Theophylacius, quorum opinionem consolis sacerdotibus dispu-

qud Chrislus cura

quia notiliam su per

eam

in

animis bominuin quoait

dammod
derit,

planlavit,

ut D. August.

sermone de

et qud reliquus Jud;eorura populus non lam coloni quant vinea

fuisse videalur.

labat, et in eos

parabolam proponebat,

Verbis Domini 59. Terlia e t,qud sepem circumde-

Ex

parabolae tamen conclusione,

intelligitur colonos

qu&

qud

torcular in e et lurrim ;cdifjcavciit;

qu
;

ponitur versu 43,

non solos sa-

tria
nihil

unam

tantra, ut mihi videtur, parlera efliciunt

bis tribus

cerdotes, sed lolain Jud;corum genteni vocatos fuisse,

quia concludit Chrislus vineam Judxis auferendara,
et aliis colonis, id est, gentibus

enim aiiud

rbus significatur, (|uiu

lacre debuit,

Deum
dicil

fecisse Ecclcsi

sua; quidquid

clocandam: Auferetur,

ut ben el cuslodiri et coli posset;

qiiemadmndm
quod dbut
vitra

inquit, vobis retjnum Dei, et dabilttr genti facienli fru-

apud Isaiam,

c. 5,
el

Quid

est,

clus ejus.

Atque hoc modo Ambrosius interpretatur.

dicitur,

facere vinea: mets,

non

feci ei?

Proposuil enim Chri-

Locsse autem Deus colonis vineam suam

quia in e laborantibus

stus ea qua; domini vinearum facere soient, ut coloni

nihil

ab

illis

desiderare possinl,

(|uorains vineam

nx
bola

promisil;
c.

mercedem cerlam vita; terqueniadmodm ali etiam vinea; paraest.

ben colant,

et parlos fruclus reddant. Soient

autem, ne aut

prxcedenti declaraium

Ilaque vcl ex solo

qui vineam piaillant,

priaim sepe cingere,

loeaiionis verbo,

insaniant Hct haeretici,

bonorum

besli;c, aut l'ures possiut irrnere.

Deinde torcular ad
sedificare.
,

colligendam

piemendamque
partira

vindemiam

operuni mrita probantur. Quinia pars sunt servi, quos dorainus vinea; diverso tempore, ul frnetus colligerent, diversos misisse dicitur, per quos ouines auctores consentirait, et ex verbis Christi manifestum
est veleres propbctas significari.
occisi
,

Poslrem turrim

ad ornamentuin
ne quis
in

partira

ut

ex e vinitor speculetur,

vineam

invad.il.

Elsi scio oranes veleres auctores existimare b;rc tria

Quomod autem

alii

suara quodque haberc significationem.

Nain sepem

alii

lapidati sint, si quis ignort, Epislolx ad

plerique Dei tutelain et angelorum cuslo,:iam inlerprelantur, ul Origencs, traclatu iu

bros.
in c. Luclb 20,
;

Malthamm

19,

Am-

auctor Imperfecli,
dicilur
:

et Ilieron.

cil, et Ilieronymi in hune locum lgat Commcnlarios. Sexta est filius, quem dorainus vinea; ad extremum misit. Eum esse Chrislum ne illi quiHebrxos,

hoc loco
slruxisli

sicut

Psalmo 79, 13,

et

Ut quid de-

dem

sacerdotes, in quos jactala parabola est, ignorarc

maceriam ejus,

vindemiant eam omtes, qui

potuerunt.

prtergrediunlur viam ? Maceriam enim ejus D^us destruxisse dicitur, quia auxilium
,

gnificationem; estera,
jectitia sunt
,

Hxc propriam habent, et necessariara siqu in parabola videmus, adet

quo,

solebal, atque lueri, retraxil, et ab e

discessit, ut dicilur versu
tere,

eam prolegere quodammod

vineam istam,

ad significationem trahi non debent,

et

ne quid violenti aut absurdi dicamus,

inulgemus, sanguineni eliciamus
pes,
;

dura nimis

15

Deus vittutum, conyeret

ejusmodi sunl se-

respice de clo, et vide,

visita

torcular,

lurris,
;

ut supra cxplieavimus,

domini

Alii

sepem nomen Abrabam,

Isaae el Jacob,

quo

.lu-

peregr abitus

dan

ca'lcris genlilibus dislinguebantiir, esse diciuit.

quanqnm per eam domini peregr profectionem Chrysosiom., Theophylat el Euthym.

Jiutur ;nn

utllihrius, canone22. Alii legem alquc pi;r<e,iiaqui-

Dei

erga Judos
el

patienliam
illis

significari

bus Judrci quasi certis limilibus concludebantur, ne quidquid liberel facerent, ut Irena-us, lil). 4, e. 70, et auctor Imperfecli, homil. 40. Torcular vero pi, n

voiiinl

Ilii

ronym. vero
ut,
si

Heda libcrum

arbiliium
si

lelicliiru

l'ss.-,

vellent,

laboi aient;

nollent,

non laborarent;

qi.cra aliuodin

ejusmodi servis, abExtra tivilalein

in

que inlerpretantur

altare

quod victimarum sanguine,

ut Origenes,

quasi musto redundabat,

Hieronym.,

Vers. 39. Extra vineam. moulera Galvarix.

373
sente Domino, aut laborare,
solet. Mihi, nt dixi,
au,l

COMMENTAivIA. CAP. XXI.

cessare libernin esse
lue locus relur.

974
salis

non

cum prxcedenlibus
ut D. August.,
lib.

lirere vide-

non videlur h;cc pars certain, nc;

Nunc aulem,
,

2 de Consens,
recl
fucret.
id

cessariamque habere significationem

secl

ad cxplen

evangelistarum

c.

70,

animadverlit,
abiit,

dam ornandamque parabolam

mihi maxime plarct,

adjecta. Si quis

lamn
illa

Nain quia sacerdotes dixennt,

turiini

ngatifs

even-

significaiioneui aliquam eliciendam esseconlendit,

quam

Origenes, traclalii

ii

Mat-

quod Cbristus comminabatur, Deum illos mal perdilurum, probat ideventurum, quia lapis quem
ipsi

thamni 19,
vinea;,

et

Theophylactus elicuerunt, dominum

xdificanles reprobaverunt factus est in caput anet qui ceeideril

id est,

Deum

peregr profectum esse,

quia,

guli,

super euin, eonfringelur; super

conleret eum.

cni Judaus in niontcm Sina apparuisset,

illis

ut vineain

(jucni

autem

lapis ceciderit,

Muiavit
aliis lo-

suam
illis

locaret,

idest, ut Icgem daret, et fdus

Cbristus subil melapboram,

cis

quemadmodm

cuin

de e servand sancirel, poslea apparerc

parabol dicilur tenipus fructuuni approl'uerit

desiit,
est,

quasi peregr discessisset. Adjectitiuni eliam

in

eum fecisse animadvertimus. Nain Ecclesiam, quam pris vinea: comparaveral, nunc compart aedificio,

qud

quia Dei adilicalio est,

ut ail D. Paulus,
et

ad

pinqusse; quasi non semper lempus

aul quasi

fructuuni,

Corint. 3, 9, et 2 ad Corint. 13, 10,

ad Ep:

es. 2,

non semper Deus Jud:uis bonorum operum

21, et 4, 12; etquos pris colonos, nunc ajdificantcs;

l'ructus exegerit.

Non enim

ita est;

sed,

ut diximus

quem

pris (ilium,

supin, versu 19,

semprr frucluum lempus

fuit.

Deimie,
id

nyin. et

nunc lapidem appell.it, ul. ilieroEulbym. annotaverunl. Chrislum lapidem vomelapbora

est, Isaioe 28,
,

qud

dicilur, verelnnvur

fduim ineum; nec enim

cari usitata in Scripluris

1G:

ide dictuni est,

qud ad parabohe significationem

Ecce ego miltam

in

fundamenlis Sion lapidem

in

lapi-

nceessar'uini esset; sed.

qud esset vero simile

,

id

dq-

dem

probatiun,
;

angularcm, preliosum,

fundameato

inimnn vinea
fuisse.

cm

filium suuni milterel

dieturum

fundalum

et Danielis 2, 54, Cbristus est lapis ille qui

dicitur,

hrysost.,

Eulliym. et Theophylaet. legutil:

de monte sine manibus abscissus fuisse

Zacharia;
c.

et

Forte verebuntur filium

Lucam, c
rent

20, 13,

meum; qucniadmodm legiiur. Qud ide dixjsse

non
reverilurus

et

apud

Ecce

lapis

quem dedi coram Jesu,

quia firmuin ejus
1

pulant,

super lapidem itnum seplem oculi sunt. Dicilur aulem

ut indicaret
,

Dominus
et

yinea: quid eoloni facerc dlifilium

Cbristus lapis Ecclesia- respeetu,

non qud iguoraret

esse
;

fundamenlum
1 1
,

est, ut dclart D. Paulus

,

ad Cor. 3,

suum

ne se Dei prxdiclione coactos fuisse

ista

et ad

Epbes. 2
1

20

nec dubium est quin David

dicerent.

Sed non dubito

oinnia

lanqum de

psalmo
est,

illo

17, 22,

unde hoc testimonium sumplum

fuerit
,

hoinine, non

lanqum de Deo

dicta esse.

Homo aulem
occiderenl;

de Chrislo locutus
(piod

cumque lapidem apCbristi

non

poluil scire fore ut coloin (ilium

suum

pellaveril,

ne

ipsi

quidem sacerdotes

poiis debuil credere fore ut reverereiilur.

adversarii diffiteri potuerunt.

Vers. 41.
cus,

Aiunt
cl

illi

Malos

mal[; perdet.
hjgc verba

Mar-

Lapidem,

quem reprobaverunt. Hebraismus

est,

c. 12, 9,

Lucas,

c.

20, 1G,

non

quem

Sepluaginta frequenlissim imilari soient, ut

sacerdolibus, sed a C|)iisto dicta fuisse Iradunl.

Genesis 51, 1G,

eum

eliam Gra:cus Mallhxi intersecutus est; lapidem

contrario ve: Lucas scribii sacerdotes respoiulisse,

ubsit,

pres, et Grrecum Latinus

reprobaverunt,

quem

quasi qud Cbristus dixerat,

I).

negarent et abo-

pro lapis

quem reprobaverunt; nam

minarciilur.

August., hb. 2 de Coiisensu evangeli-

itini

vix ila loquuntur.

slanim,

c. 70,

rospoudet bac verba, ut

ait Matlh.,
cl,

iEDiriCANTES. Hic etiam hebraismus est, quo parti-

sacerdolibus dicta fuisse;

sed quia vera ra.it,

;

cipium praesens ponitur pro nomine vcrbali oflicium

significanle, id est. dificatores, arebiteeti, ut supra,
c. 19, 4,

quidipiid veruin est, verilaie proliciscilur

vcrilas

autem erat Cbristus,

illa

alios

duos evangelistas Cbristo

videlur.

annolavimus; quos aulem Cbristus,

et

anle

tribuisse.

Coactum boc
et

llaque probabi
haec

Chrislum David dificanles appellaverit, non consenliunt interprtes.

lius est,

quod brysost.

Eulbym. respondenl,

Nam quidam

solos sacerdotes ita

verba, ut Matlb;cus scribit,

dicta
;

primni sacerdolibus
et cxplicsse,

vocari pulant, ut Cbrysostom.,

lact.,

Eulbym.
docebant

et

Thcophy

Chrislum ver

et confirmasse,

quia

illi

quasi arebiteeti erant

,

vet'.'ris
;

synagoga?,
sedificare

ila ut

sacerdolcs intelllgerent ilium contra se loqui,

illos,

qui

eam
1

dificabant
est, ut

id est,

vellcque significare fore ut Deus

lanqum malos
aliis agricolis
illa

enim, doccre
20,

Jeremias, 1, 10, ad

Roman.
1

15,

rolouos dispeiderel, et vineain suam

elocarel;
tribuisse;

ad Cor. 5, 10, ad Galat. 2, 18, ad Epbes. 2. 20,

propterca

Marcum

et

Lucani

Cbristo

sicut D.

Paulus se
Ita 4,

E vangelii
:

archileclum appeliat

ad

tune aulem respondisse sacerdolcs, qued

Cor. 5, 10.
nerc.

videtur hune locum D. P< (rus expo11

Lucas

ait, absit.

Acloruni

Hic

est lapis qui

reprobatus

est

Vers. 42-

Nunouam legistis. Exprobrat sacerdoet c. 12,

yobis dificantibus, qui factus est in caput anguli.

Alii

libus legis scieuliam profitenlibus legis ignnrutionem,

ut supra, vers. 16,

adilicanles oinnes Judaios generaliter vocari dicunt,

5 cl 5, et

c.

19, 4; con-

firmt Cbristus ali

metaphor

el Scriplurae teslimo-

quiaomnes, quanivis non singuli Chrislum rejecerunt; boc enim est quod dicit reprobaverunt idest,
, ,

nioicvenlurum esse, quod sacerdotes abominali fuerant dicentes, absit. flaque, nisi Lucas id expressisset,

quasi inutilem et ad a:dificium ineplum abjecerunt, ut

dicuntimpii, Sapientia2, 12: Circutnveniamus justum,

Vers. 42 et 43. Lapidem, ex Psal. 117, hebraismus, pro lapis. Regmjm Dei, vera religio Et dabiixr
:

genti facienti fructus ejus, non ex se, sed ex

ti Dei.

gra-

OT

IN

MATTH^UM
no-

976
mirabile in oculis Nostris. Hic etiam est
;

quoninm
stris, et

invlilis est nobis, et contrarias est operibus

legis, et

Et est
videri
;

impropernt nobis peccala

infamal in nos

bebraismus

esse mirabile in oculis

id est,

mirabile

peceata discip.'ince nostr.

meril autem Jud:ci,

est
,

quorum persona apud

sed mull etiam

Hic factus est

in

caput anguli,

id est,

caput an-

Davidem hoc dictum

ut gralia Christi

mirabile sibi videri dicunt

,

guli. Ilebraismiisquales limites

supra not.ivinius, c.19,

non solm Juda

5.

Caput auteni anguli,

efficiens

id est, lapis in a-diticio

angu-

largis maligne Judis repudiata

gentibus delur

lum

tribus

de causis appellatur Christus.

Primum, quia est lirmissimus totius adificii lapis, qui loliun continet, atque sustentai; qui seiiMis D.Petro dclarai ur Actorum 4, 11, cm dicit : Hic
est lapis,

quidem Pelrus jam princeps apostolorum factus intelligeret, Actorum 10, 14,
ipse

cm hoc mysterium ne

nec inlelligere potuissel,

oiinic

nisi

demisso clils linteo

fuisset.

animalium genus continente edoctus

vobis dificantibiis, qui factus esi in caput anguli, id est, primus, oplimus opponit enim caput anguli reprobationi ; sicut honorent injurias, ni
eit
:

oui reprobatus

Vers. 45.
est

Auferetur

a vobis regnum Dei. Ha;c

paraboheconclusio,qusignificaturabolendamsyn-

Isaias appc!la\

il

lapident prclinsum,
est.

id est,

qui bo-

agogam.et Dei Ecclesiam,quue regnum Dei hic appellaur, et supra per vineam l'uerat significala ad gn,

noratissimo in loco posilus

lus explicavit ad Epbes.

Eodem
:

sensu D. Pau-

ies transfer

ndam

quemadmodm Actorum
:

13, 40,

2, 20
et
:

Superdificali supra

Paulus et Barnabas Judais dixerunt: Nobis oporlebat

fundamentum apostolorum
prelalur

prophetarum ipso sumuto

angularein enim internititur

primum
et

loqui

verbum Dei

sed quoniam repellilis, illud,

,

angulari lupide Jesu Christo

indignos vos judicalis lernce vit

gnies.

ecce converlimur

summum,

ac

primum, quo toium

ad

Quod Origenes annolavil

pris de

vme

dilicium. Secundo, quia esi lapis ffeiisioni? mullis. Soient enim angulares lapides extra asdincium exlare,
liaque qui minus cauli suni,

dictum esse versu 33, locatam fuisse agricolis; nunc autem non locari, sed dari gentibus; quasi pris Judais propter merila promiss rnercede locala
sit;

dm

proetereunt, ad an-

guluin offendunt; sicut Juda-i ad Christum, tanqum

poslea gentibus gratis data, subtile polisqum

esi.

verum
ut
illis

ad angulum oflendcrunt. Ilunc sensinn

D. Petrus explicavit, honor credentibus
;

discrtis verbis

Nam

neque Judai magis qum gentes,

epist. e.

2, 78:

Vobis igitur
lapis

vinea locaretur, meruerunl; neque gentibus

minus
aut

non credentibus autem,

est in

quem

qum
miss

Jiidaiis, si

ben vineam coluerint, merces pro,

reprobaverunt di/icantes, hic factus

et lapis offensionis,
et
,

caput anguli,

est

ergo dari hoc loco

aut transferri

petra scandait
in

fus qui offendunt

locari significal, ut anle.

in verbo,

nec credunt

quo

positi

sunt

euindem
9, et
et

Facienti fructus ejus,

id est,

quos, utproferret,

etiam sensum videlur D. Paul, secutus esse ad Nom.

52, 53. Tertio, quia diversos populos
',

vinea plantala est, et ad quos colligendos missi fuerant

Judaicum

domino

servi,

versu 34, 36, 57.

Cm autem
,

Grntilem, inter se nectil,

facicns

utraquc

unum,

dicitur, et dabilur genli facienti fructus ejus

non qui,

mdium parietem maceri solvens, ni ail D. Paulus ad Epbes .2, 14; quam interpretationem omnes fer
veleres auclores seculi suni, ut Origen.
,

dem merilum,
id est,
rie
:

sed causa tamen signincalur

sit,

quam ob

rem gentibus danda

obliqu ver
illis

quia fructus ejus factura; sunt,

et fructus

traclatu in
in

beu eam cullunc,

auf raur

domino reddilu,

Mallhseunt 19

Hilar.

canone 22

Augusiinus

notalur Judajorum culpa

,

cujus

Psalmum 88 et 99, et traclatu in Joanucm 9, et sermone 18 et 49 de Verbis Domini et liieronym., Tbeopbylact.,Beda,et Eutbym. hoc loco. Omnes 1res
;

causa

quia nimirm fructus ejus non

faciebant,
et

quod an ad qiuestionem de praedeslinatione

,

reprobalione aliquid lucis afferat

judicent docti

sensus videtur Christus colligire voluisse;

primum,
in

cerl D. Paulus

eodem modo
rami
,

dicit

ad Rom.

H,

19,

quia significal se Jud.iis reprobaium majore

hosi-

20

Fracti

sunt

propter incredulitatem fracti

nore apud gnies fuluriun esse; secundum, quia

gnifical fore

sunt, tu autem fide stas.

ut Juttaei ad

eum impinganl

et cnnlrin-

Vers. 44.

Et

qui ceciderit super lapidem istuh,

est,

gantur; ut slalim dclarai, qui ceciaerit super lapidem

istum, confringetur
;

confringetur. Illud hoc loco manifestum

Cbrislum

lertium, quia indicat se boc fa-

duplicem pnam, alieram minorem, allcram majorem

significare voluisse;

cturum

lucri, ut

ab uno populo rejectus, pro uno duos

quemadmodm,
quidem

habeai, id esl, lanqunt angularis lapis duos parieles

gnum lapidem
confingit
:

cadit, hedii

se, et
si

conjungai atque connectt.

sed mull minus,

qum
sit

mamembra sp lapis super eum

qui super

A
lisec.

Domino factum est

i-tud,

iyiv'sro Otvj,

facla est
lle-

de superiore lococaderet; eum enim prorss comminuerct. Illud dubium, quid

Hebraismus, quia, ut omnes sciunt, apud

ei

super lapidem caderc,

braeos lemininum genus pro neutro poni solet, quod

sa;p et Scpluaginia ut Psalmo
2(>
,

quid lapidem cadere super aliquem.

Hreticorum
dicit

Latinus inlcrpres imitaniiir,

petit

imerpres cadere super lapidem esse

lyi

Christum
,

Unaiu

Domino

hune requdi-

annorum more, quasi superiores

priim re. Inepte
:

illo
,

simus

velle

rant, id esl,

unum. A Domino
i

lem facluin ess

coiisi'iu

o,

isio

enim modo

qui in Christum

citur, quia solo Ijomin >

est, ut

humano
in

factum

non credunt,
senlenli

et illum

tamen non perscquunlur, bac

non crrdenlibiis Jud.ris credercnl

ge..les, et ut

abscissisramisoleaslri sinculi

bona:oliva: truncum

inserereniur
Roui.,
c.

ui

copios et subiilitcr in Epistol ad

j

compnhenderentur, et minime dubium est, quin de medio sit sumpta metaphora cm autem aliquis super lapidem cadit, non ide cadit , ut illum
;

mm

11, discutt D. Paulus.

i

opprimai atque cpnfringat. Deniqucquis dubital super

977

COMMENTARIA. CAP
dus
dali.
esl in

XXII.
:

978

lapidem cadere esse ad Christum tanqum ad lapidem

offendere? proptere cuim lapis offensionis, el petra
scandali vocatus est Isai 8, 14, et
1

7, 8, prorss expressisse

Non

credentibus, inquit, fa-

capul anguli,

et lapis

offensionis, el petra scan-

Peiri

2,7,8.
el

&uctor Imperfecti, Hieronymus

eos, qui in

et

Beda existimant

Non credere ergo est super lapidem cadere. Quid autem sit lapidem cadere super aliquem idest ob,

Christum credunl, sed tamen peccant,

scurius. Chrysostomus, Euthymius, et Thenphylaclus

illum offendunt, super lapidem cadere: quia puniuntur

dicuul nihil almd esse qiiin Christum

sed vix quidquam
ret.

ill:

iratum esse;

quidem sed levis super eos ver, qui in Christum non credunl, lapidem cadere, idest, gravis pu, ;

hxc metaphora
videtur,

similitudinis habe-

Melius, ut mihi

Augustinus, serm. dt

niri.

Chrysostomus, Augustinus, sermone 40 de Ver,

Verbis Domini 40, lapidem cadere super ali(|uem esse

bis

Domini

Euthymius

et

Theophvlactus videntur

Christum de clo ad

eum judicandum
si

et

condemnanquUquis
;

sentira

cadere supra lapidem esse non credere in

:

dum
se

venire. Ilaque priode est ac

Chrislus dicat,
,

Christum, qui mihi videtur proprius esse sensus

quia cadere super Christum
est,

miserum quidem esse

non

eliani in hc vil

in

edem

sententi dictum
:

crdit, lie est, super

lapidem cadere

mise-

qu Chrislus

lapis offensionis appellatur

Chri-

rioreni futurum in altra vit, ciun ipse

naverit,

eum condemeoc.

autem ide vocatur lapis ejus miracula videntes, quihu%

stus

offensionis, quia multi ut in

hoc

esl,

cm super eum

lapis ceciderit,

eum

crederent,

dem

prorss modo, quo D. Joann. in Ap'icalypsi.

adduci debuerunt, tantm abest ut crederent, ul e

potis de causa calumniati

2, 11, 20, 6, 14, el 21, 8, rnortem

eum

sint.

Hoc ergo

est ca-

dere super lapidem, idque mihi videntur D. Paulus ad Romanos 9, 33, et D. Petrus
1

dam, quasi duas pnas, majorem distinguit.

J
i

altrait)

primam et secunminorem alieram

;

Epislol

cap. 2,

CAPUT
1.
eis,

XXII.
dixit

CHAPITRE
iterm in
parabolis
1.

XXII.

'

Etrespondens Jsus,
dicens:

2. Simile

factum est regnum clorum homini rgi,

qui fecit nuptias filiosuo.

3.

Jsus parlant encore en paraboles, leur dit 2. Le royaume des cieux esl semblable un roi qui, voulant faire les noces de son fils, 3. Envoya ses serviteurs pour appeler aux noces ceux qui y taient convis niais ils refusrent d'y
: ;

Et misit servos suos vocare invitatos ad nuptias,

venir.
4. Il envoya encore d'aulres serviteurs avec ordre de dire de sa pari aux convis: J'ai l'ait apprter mon feslin j'ai laii tuer nus bufs, et tout ce que j'avais fait engraisser: tout esl prt venez aux noces. 5. Mais eiu ne s'en incitant point en peine, s'en allrent, l'un sa maison des champs, et l'autre Sun ngoce.
;
;

et nolebant venire. 4. Iterm misilalios servos, dicens

tis:
:

Dicite invila-

Ecce prandium

meum

paravi
:

lauri mei, el altilia

occisa sunt, et
5.
11 1

omuia parala

venite ad nuptias.

autem neglexerunt,
alius ver

el

abicrunt, alius in
:

vil-

lam suam,

ad negoiialionem suam

6. Reliqui viri

lenuerum servos

ejus,et contumeliis

affectos occiderunt. 7.

Rex autem cm
succendit.

audsset, iratus

esl;
,

et missis

6. Les autres se saisirent de ses serviteurs et les turent, aprs leur avoir f;iil plusieurs outrages 7. l.e roi l'ayant appris en fut mu de colre; et ayant envoy ses annes, il exierininaces meurtriers, et brla leur vdle.

exercilibus suis perdidil homicidas

illos

et civitatem

illorum
8.

Tune

ait servis suis

:Nuptia3 quidem paratse sunt,

fiierunt digni.

ses serviteurs Le festin des noces ceux qui y avaient le invits, n'en oui pas t digues.
il

8. Alors

di<

esl lout prt

niais

sed qui
9. Ile nerilis,

invitaii erant,

non

9. Allez donc dans les carrefours et appelez aux noces tous ceux que vous trouverez.

ergo adexitus viarum, et quoscumque invevocate ad nuptias.

cjus in
vias
el
.

10. Et egressi servi

congregaverunt
et impletae

10. Et sesserviteurs s'en allant par lesrues.assernblrent ions ceux qu'ils trouvrent, bons el mauvais; el ia salle des noces fut remplie de convive.

omnes

qin>s invenerunt,

malos

bonus;

11.

Le

roi entra ensuite

sunt nuptiue discumbentium.

11. Intravit
vidit ibi

autem rex ut videret discumbentes honlinem non veslilum veste nuptiali.

:

table, el y ayanl aperu de robe nuptiale,

,

pour voir ceux qui taient un homme qui n'avait point

et

12.
ici

Il

lui dit la

sans avoir

Mon ami, comment tes-vous entr robe nupliale ? Et ecl homme demeu-

12. Et ait ilh

Amice, quomod hc
ille

inlrsti

non

ra muet.
13. Alors le roi dit ses gens: Liez lui les mains elles pieds, et le jetez dans les tnbres extrieures; c'est l qu'il y aura des pleurs et des grincements de dents ;

bahens vesiem nuplialem? Al

13.

obmutuit.
Ligalis

Tune

dixit rex
niittile

minislris:

manibus
:

et
ibi

pedibus ejus,

eum

in

lenebras exleriores

erit flelus et stridor

deutium.
14.
vocali, pauci ver electi.
d'lus.

Car

il

li.

Mullienimsunl

y en a beaucoup d'appels

mais peu

15.

Tuncabeunies

Pharisaei,

consilium inierunt ut

caperent

eum
:

in

sermone.

15. Aprs cela, les Pharisiens s'en allrent, el tinrent conseil pour le surprendre dans ses paroles.
1(>.

16. Et mitlunt ei discipulos suos

eum

Herodianis,

El

ils lui

envoyrent leurs disciples avec des

dicentes

Magisler, sciinus quia verax es, et viani Dei

in veritaie doces, et

non

est libi cura

de aliquo

non

enim

respicis personara

hominum.

dire: Matre, nous savons que vous ies vrai, el que vous enseignez la voie de Dieu dans la vrit, sans avoir gird qui que ce soit, parce que vous ne considrez point la qualit des persoiuies.

llrodiens,

lui

979
17. Die ero nobis quid
tibi

IN
videtur
:

MATT&EUM
17. Dites-nous

980
donc ce
vous semble de ceci tribut Csar, ou de ne le
qu'il
:
1

Licet

censum
Quid

dare Cnesari, annon

1S. Cognil

Est- il permis de payer le

ait:

autem Jsus ncquili eorum,

me

lenlalis, liypocril?

19. Ostendite mihi

numisma censs. Al

illi

obtule-

runl

ci

dennrium.
illis

pas payer? 18. Mais Jsus connaissant Mir malice , leur dit: Hypocrite-, pourquoi me tentez -vous?. 19. .Montrez-moi la pice d'argent du tribut. El ils lui prientrcnl un denier.
20. Et Jsus
'leur d'il
?
:

20. El ait
fc.iiplio?

Jsus

Cujusest imago hsec etsuper-

De qui

est

celle

image

et

celle inscription

21.

Ils lui

dirent;

De Csar. Jsus

leur rpondit:

21. Dicunt ci: Coesaris.

Tune

ait illis

Reddite cr-

Rendez donc
qui esta
j

Csar ce qui est Csar, et Dieu ce

go que sunt CasarisCxsari; elqu sunt Dei,

22. Kl audientes mirai! sunt, et reliclo eo,
runt.

Dec
abie-

Dicm

22. Et, l'ayant entend*, ils firent remplis d'admiration, et le laissant, ils se retirrent.
23. Ce jour-l, les Saauucens qui nient la rsurrection, l'abordrent, cl lui proposrent celte question
:

23. In illodie accesseruntad eimi Sadduca:i,qui di-

cunt

non esse resurrectionem

cl

inierrogaverunt

eu m,
24. Dicentes: Magister, Moyscs dixil: Si quis mortuus fucril n-on babens
filium, ut ducat

fralcr

ejus

24. Matre, Mose a ordonn que, si quelqu'un mourait sans enfauls, son frre poust sa femme, et suscitt des enfants a son frre. $5. Or,

uxorem

illius, et

suscilet

semen
est,

fratri suo.
;

25. Era.nl aulem apud

nos septem fralres

et

dont
et priet

frres parmi nous, il s'est rencontr sept premier ayant pous tlliu femme, est mort; n'en ayant point eu d'enfants il l'a laisse son
le

mus, uxore duel, defunctiis

non babens sead septi-

frre.

men,

reliquit uxoreni

suam

fratri

suo.

20. Simililer secundus, et tertius, usque

de

23. Il en fut de mme du second, tous, jusqu'au septime.

du troisime

et

mum.
27. Novissini
est.

27. Enfin celle

femme

est

morte aussi aprs eux

autem omnium

et mulier

defuncla

tous.

28. In resurreclione ergo cujuseritdc septem uxer

28. Lors donc que la rsurrection arrivera, duquel de ces sept sera-t-c!le femme, puisque tous l'ont pouse ?

onines enim babuerurU eam.

29.

Respondens aulem Jsus

In resurreclione enim,

ait

illis

Erratis,

ne comprenant

nescientes Scripturas, neque virtulem Dei.

50.

29. Jsus leur rpondit: Vous tes dans l'erreur, ni les critures ni la pumntaa de Dieu.

neqne nubent, neque

in

Kiilicnliir,

sed erunt sicut angeli Dei

clo.
legis-

30. Car lors de la rsurrection, les hommes n'auront point de femmes, ni les femmes de maris, mais ici. ils seront comme les anges de Dieu dans le
<

31
tis

De resurreclione autem morluoriim non

Dco dicenle vobis
:

51. Et pour ce qui est de

la

rsurrceiion des morts,

(juod dictum est

n'avez-vou; point
et

lu

ces

parole-;

que

Dieu

vous a

32.

Ego

suni Deus

Abraham,

et

Dcus Isaac,

Deus

diles:

Jacob? Non esi Deus morluorum, sed vivenlium.

33.
ejus.

Et audientes lurke mirabanlur

in

doclrin

le

52. Je suis le Dieu d'Abraham, le Dieu d'isaae, et Dieu de Jaeo'o ? Or, Dieu n'est point le Dieu des morts, mais des vivants.
53.

34. Pharisxi

autem audientes qudsilentiumimpoconvenerunt

in

tion

Le peuple entendant de sa doctrine.

ceci,

tait

dans l'admira-

suisset Sadduca-is,

unum

35. El inierrogavii

eum unus
est

ex eis legis doclor,

34. Mais les Pharisiens ayant appris qu'il avait ferla bouche aux Saddueens, s'assemblrent.
35.

tcnians

eum:
quod
:

56. Magister, 57. Ait

illi

Jsus

Diligs

mndalum magnum in lege ? Dominum Dcum Unimex

anima
tu, et in tol

lui faire

Et l'an d'eux, qui tait docteur de celle question pour le tenter

:

la loi,

vinl

50. Matre, quel est

loi?

le

grand commandement de

la

loto corde luo, et in tot

tu.

mme

38.

Hoc

est

maximum

el

nrimum mandatum.
e>>t

37. Jsus lui rpondit: Vous aimerez le Seigneur votre Dieu de tout votre cur, de loutc votre mc, cl de tout votre esprit.
58. C'est-I le

39. Sectnnluiii auiem simile

\i
.i

lmic: Diliges pro-

premier

et le plus

grand comman-

uni

1(1(131)

sicut

leipsum.

dement.
pendel,
59. Et voici le second qui est semblable celui-l
:

40
i.

lu his duiibus

mandatis universa lex

Vous aimerez votre prochain comme vous-mme.

40. Toute la loi et les prophtes sont renferms, danses deux commandements.
41

prop.eta:.
41. Congregalis

aulem Pharisais, inlerrogavil eos

vidclur de Cbristo? ctijus

Je-ms,

Pendant que
lit

les

Pharisiens taient
:

assembls,

42. Dicens: Qnid vobft

filiub

Jsus leur
42.

celle question

est? Diront
illis:

ci

David.

Que vous semble du

rpondirent
:

Christ? de qui est-

il

fils?

45. Ail

Quomod
lirons
:

ergo David

in

Spirilu vocat

Ils lui

de David.
tait

eum

Dniiiinuiu,

44. Dixil

Dominus Domino meo

45. El comment donc, leur dit-il, David , qui inspir, l'appcllc-l-il son Seigneur, disant:
:

Sede drxlris

meis, doue
tiioruin
?

ponam inimicos

luos

scabcllum pedum

Asscvcz44. Le Seigneur a dit mon Seigneur vons ma droite jusqu' ce que j'aie rduit vos ennemis vous servir de marchepied ?
:


98i
45. Si ergo David Vocal
filins

COMMElNTARIA. CAP. XXII.

eum

Doiniiuiin,

quofnod

45. Si
est
il

donc David l'appelle son Seigneur, Hument

(ils?

ejus est?
ei

son

46. Et neino poterat

rcspondere verbum
die

ncque
40. Personne ne put lui rien rpondre; et depuis ce jour-l, qui que ce ft n'osa plus lui faire de questions.

ausus
gare.

fuit

quisquam ex

ill

eum amplis

inierro-

COMMElNTARIA.
Vers.
1.

Et respondens
Re^pondere pro

Jsus, aggressus ite-

solere.

rm

loqui.

loqui, autaggredi dicere,

Illud inagis

Quod et hoc loco accidisse credendum est. movere Iectorem potest, qud Lucas banc
alio tenipore ac loco Chrislo

ut sa'p ex

Hebraeorum idiomale explicaviinus.

est. Similis

parabolam

propnsilam

Vers.
c.

2. Simile factum
16,

apud Lucam,
sit,

fuisse dical,

cm

Clirislus in donio

cujusdam princi-

14,

parabola est.

An autem eadem
q-i

jnter

pis Pliarisa-orum

cnaret, cmque quidam ex diseum:

interprtes disceplatur.

Quidam
:

mollis adducti

ar-

bentibus dixisset

Deutus qui manducat pahem

facile

in jv,

gumentisdiversam esse pulant quia,

lilio

nuptias fecit

gno Dei. Sed el ha:c objectio

potest

dilui
,

aut

suo, hic est rex,

illic

non

est

quia hic prandium,

Lucam,
autem

aul

Matllueum ordinem temporis

ut sa<p

illic

cna

quia hic

intilli
illic

servi, et sarn

ad vocandos
;

evangelistis accidit,
est

secutum non esse; probabiiius

loco el temporc narrasse
in
;

invilalos mitlunlur,

unus, etsemel tanlm

hic
illic

Lucam rem suo

non excusant
alius excust
,

se,

sed venire negligunt invitati,

,

Maiihamm ver propterea

hune locum dislulhse,

fuit
i!!i

qud villam emerit

;

et

necesse habeat

quia pra>cedenli parabola: affinis erat, et no:i

exire ac viderc illam

alius

qud juga boum emerit

qud uxorem duillic

curoe liistoriam, ut gesta erat texere, sed CJiristi do-

quinque

et eal

probare

illa; alius

ctrinam exponere, idequeca, qusimilcm habebant

xetit, et venire

non possit: hic servi occiduntur,

mitlitur
illic

non oecidunlur; hic

citus, qui

domino

vineai exerin-

colonos occidat..

non mitlitur, hic

eodem loco posniU HoMiM rgi, id est, idem accidit in regno coelorum atque si quis rex nuptias fecissel (ilio suo, ut
signilicalionem atque doctrinam,
,

trat

rex in cnaculum, ut discumbentes videat, et

c.

21, 16, explicavimus

nec enim regnuin ciorum,

invenit

hominem non habenlem nuplialem vesiem,

ligari, el

id esl, Ecelesia

homini

rgi, sed

cnaculo, ubi conviest

jubclque
nihil taie

in

lenebras exteriores mitli;

illic

vium celebralur,
qu

simile esl.
;

Videndum inprimis

factum dicilur. In hc senienti sunt D. Au-

tota spectet parabola

deinde. qux> sunt ejus, ut

gust., lib.

2 de Conscnsu evaiigeiisiaruni,

c.

70, el
et

solemus dicere propri;e partes atque necessaria*, quco

ad sentenliam aliquid
|

Gregorius, homili in Evangelia 58, Strahtis

D.

faciant.
:

Duo mihi Cbristus

vide*

Thomas.

Alii

eamdem

esse exislimant, ut exislimare

,
.

tur signilicare voluisse

allerum, mullos ad reguiini

is

videlur Irenxus, lib. 4 c. 70 et 76 quia convivium hoc nuptiale, quod factum fuisse dicilur, nunc pran-

clorum,

id est,

ad Lcclcsiam vocari, pane

:

venire,

ut concludit versu 14
electi

Mulii sunt voculi

pauci verb

dium, h( Matlhieus, nunc cnam, ut Lucas appellat.

Itemquc Theophyl.

alterum,
(i

nonomnes
ri, id est,

qui ad Kcelesiam vocati ve-

hocloco,

eamque sentenliam
qua*. hic

niunt, salvos

diguos esse clesti convi,

eiiam Gregorius probabilem pulat; ego altra probabilioi

illic

vio, quia aliqui nuplialem vcsteni non habenl

gnilicat versu 11. Diigil

ut si-

em

quia et reliqua omnia

Maltha

o,

autem parabolam

in

Judaos,

Luc narrantur, similia sunt,

et qu;e

dissi

qui inviiati venire uoluerunl, ideque gentes cornai

milia videntur, ade suntlevia ut nos

ab hc senienti

loco vocal* sunt. Parles

aulem par bobe, qua; neces-

dimovere non debeant. Etcnim quod hic rex appelletur,

illic

sariam habenl signilicalionem, septem mibi videntur

esse.

non appellelur; quod hic prandium,

illic

Prima

est

homo

cna

dicatnr, nihil esl.

Nam

quod

et Gregorius ipse

Runi

significari.

rex, qu minime dubium est Qud autem non homo quilibel, sed

respondit, quia veteres usque ad

horam nonani pran-

rex fuisse dicilur, partim

ad declaiandain divinam
convivii

derc non solebant

tani
fuisse,

prandium apud eos

cnam
;

oca-

majestatem,
gniicentiam

partim

ad explicandam

mapars

hoc forlas cerlum non esl

sed uno

diclum fuisse arbitror. Secunda

verbo omnia
Evangi
sed
listas,

argumenta

contraria

solvi

possunt.

sunt nuptias, id est, convivium.

nuptiaruin

Nam

tt

hoc capite

cni non solni

eamdem
edem

parabi)lam,

convivium evangelista nuptias appellat.

cm eamdem eliam

narrent liistoriam, nec omnia

,

Convivium autem quidam dixerunt cu'lcsiem gloriam

ac beaiam vilam significare, quac s;cp in Scripiuris

narrare, nec iisdem verbis

sed

senienti uii

Vers.

1.

Respondens, hebraismiis

sermonem
indignum non enim unus dicilur, sed homo, verba regisad unimi aptis dirigiinlur, quart) ad multos. Nupliir illae propler Chiisti et Ecclestoe conjugium |ier Incarnaiioneni sunl eclehrate. Msil primin prophetas qui Juda:os ad nuptias iiivilarenl ; post Ascensioncm misit apostolos, (|ui dicerenl invifuisse
;

exor'sus, vel pracedentibus liaec subjiciens.

Vl.R-. 2.

SlJIH.E

FACTUM EST REGNIM CELORUM.

et

Idem evenit
lilio

in Lcclesi, ac si quis rex feeeril nuptias suo. E spcial parabola, ut mullos adEcclesiam vocari, paucos ad eam venire insinuel, et inler eos qui ii:\iiali veiiiiiiH, perpaucos esse clesti convivio dignos, ac veste ntipiiali, seu chaiiiate indutos, aut

talis,

prandium meum puralmn

est.

Cliristiana

relig-io

vite integrilaie praiditos. Juda'i primm invilati venire noIueiTint gentes poslea vi icate sunt. Qud un-us lanliun noietur veste nuptiali dcslitutus, non proptere sequiuir inter irvvitaios unwn laninimod
;

esl constituai, aditus in

citas
in altaris

clum

omnibus evposiia, sacranienlo maiiducandum

reseratus, aiema fliagius occisns, corpus ejus

,

el tatiguis

po

londiis.

983
per convivium declarari solet.Unde

IN

MATTHjEUM

984
sibi

illnd est Psal. 16,

Team

ab omni

mundatam macula

in

clo co-

<5

Satiabor,

calypsis 19,
cali

cm appartient gloriatua; el illud Apo9 Beali. qui ad cnam nupliarum agni vo"

pulabit.

Ad
,

ulrasque nupiias homines invilati sunt;

ul ad Ecclesiam veniant, et Dei verbo
fiant, el

ad prires

sunt;et illud Luca: 14, 15: Bealus, qui manducabit

in regno Dei; el c. 22, 29,

pascantur; ad posteriores, ul salvi

cent, et

manduin

panem

50

Ego dispor
,

vo-

bibant super
,

meusam
,

Christi in regno Dei.

bis, sicut dispositif trahi

et bibalis

Pater meus regnum

ut edatis

Quarta pars

sunt invilaii

Quos Ambrosius

Com-

super mensatn
in

meam

in

regnn meo. Sic Hiia-

menlariis in caput Luca: 14, gentiles, Judxos et hrero

ticos esse dicil. Alii

rius,

canonc
,

Matt incm 22
in

Alii

convivium gratte
;

omues auctores

solos Judreos in
est contr

alfioeniiam

qn:c

Ecclesi venionlibus dalnr, aut

el ver:

lerprelantur
illos

et

quidem minime obscurum

verbum

Dei,

quo pascuntur, esse dicunl. Nain

potissimm parabolam Clrrislum proposuisse,

bum

Dei cilio conipnari solet, ut apud D.

Paulum

signifiearet Judyeos inviialos ad

regnum clorum veni r

Tanguant

pnrvittis in Cltristo lac vobis potunt dedi, 1

esits

ad

noluisse

genlilesver venisse.

An aulem de omnibu

Cor. 3, 2; Facli
5, 12.

quitus (acte opus

sit,

ad llcbrxos

Jnd;eis, an

de

iis

solm qui post Christi incarnalioucm

inlelligendum, de eo dubilari potest:
invittes fuisse dicil, quos

Simile est, qud apud Amos, c 8,

H,

mina-

vixerunt, id

sit

tuf Deus se in lerram fanien missuram, non

famem

nam

Hilarius eos tantm

panis, sed

famem
sic

verbi Dei. Sic Origenes, traclatu in

Cbristus ipse factus jam homo, aut apostoli eorumque

suecessores vocaverunt. Origenes

Matthaeum 20,

auctor Imperf
filins

et

Eiilhymius hoc

ver

traclatu

in
,

loco. Terlia pars est

'rgis, cujus nupti;e cl-

Maltliseum 20, et Alhanasius, quxslione 45, Hicron

brais sunt, quem manil'cslum est esse Christnm, qui

saep solet sponsus appellari, ut supra, c. 9, 15,01 infra peralieram
et Apocalypsis

Beda, Euthyin. et Theophyl.

gorius
in

in

Commculariis, Gr38, de

homili

ill,

quam diximus,

omnibus
procul

parabolam
19
7,

c.

25, 1, etJoamfis5, 29,

sit

.Induis etiam, qui anle Cbrisli incarnationem fuerunl,

qu

ejus sponsa

minus
esse

inlelligendum pillant. Id probabilius, quia

illi

compcrliim

est.

Quidam

uriiu cujiisque

animam
in

dubio fnerunt, qui servos rege missos,

id esl, vete-

dicuiit.utTlieophylclus, auclor hnperfecti, bomil, 41.

Alii

res prophetas eonlumeliis affectos occideriint. Al quo-

Ecclesiam, ut Origenes, tractatu 20

Mallhaeum,

mod

illi

Cbrisli

adventu tam remoli

?

invilari

ad

Hilarius, canou 22, Hieronym. in

Grgorius, homili 08
quia etiain D. Joann.
siaui

in in

Commentante, et Evangeba Hoc probabdius,

r.

ejus nupiias

potucrunt

Respondeo ad fuluras
venturum crederent
alque prophciarum
si

nupiias

invitalos

fuisse, ut in
logis

Apncalypsi,

21, 2, Eeclej

Chrislum, cl intrim verbo

pascerenlur
uliimas
,

sponsam

Ghristi appllat.
d<

Vidi, inquii

sanelam

quorum
,

pnecepta
cleslt-s, ad

servarent

ad
qui
;

civitateni

Jrusalem novam
sicut

scendenlent de clo

Deo
:

illas

id

est,

quas

el nos,

paratam,
Veni,
et

sponsam ornalam
tibi

viro suo, el versu 9

in priniis et
,

vers:imur, invitamur, nupiias pervenirent

et eos qui anle

oslendam

sponsam urorent agni. Simililer

lesios
5, 25,

ul ait Grgorius,
,

incarnationem

cm

D. Paulus ad

Ep

exlmrialur \iros,

Christ

et eos qui post

incarnationem fuerunl, Deus

ut uxores suas diligani, sicut Chrislus dilexit Eccle-

invita vit, quia incarnationem Unigeniti, etper prophetas

dixit futuram, et per aposto'os nuntiavit faetam.

siam,

aud obscure
Ueinque,

sigriilicat

Ecclesiam uxorem esse

Quinla

Cbrisli;

cm

versn 31, 32, dicil: Propter

et

parssunl servi. Hieionvnmsindical

singulari
,

in multis

codicibus

hoc relinguel Iwnto

uxori
!>uai, et
;

patrem

matrem

el

adhrebil

ernnt duo in carne un; sacramentnm hoc

eg.i aillent

numro servum legi quemadmodm apud Lueam; sed ci noslri codices legunt servos, et eam
lectionem, ul plenior
sit,

magnum

est

dico in Cltristo

et

in Ecclesi,
facit.

videtur seniemia postulare.

Chrislum

sp<

nsiim

Ecclesiam sponsam ejns

Qui fuerint servi, quos Deus

Jiidicos misit,

d invitandos
;

primm

Variant anclores

quandonam hujusmodi

inier Chri-

non

est difhc le

tamen non omnin

stmn
enini

el

Eerlesiam nuptiiC clbrai. e sunt. Nouuulli

resin rcciiiniein celebratas esse dicunl; sed
lia

auctores consentiunt. Hilarius enim solos apostolos

fuisse dicil. Alii

ihisi

omnes

anclores, ul Origenes, Chry,

bomini's ad fulur.is implias invilari.

Hilarius
1,

Origenes et
,

sosionms, auclor Imperfecli

et

Hieronymus, Grgorius

Givcr

in

parabole

ill

qua: iufra

cap. 25,

Beda

prophetas et aposlolos.
,

Nam primm
plateas
,

pro-

proponiiiir despDiisn ad

nupiias mdia uocte veresurrectionis, el

phte missi sunl

occisi

et eonlumeliis alfectique

alque
exilus

nienie, liaud

dubium quin lempus

c.

Postea
,

missi

apostoli

in

et

ullimns Christi
Apocalypsi,
icira
,

adventtis significetur. Joan. eiiam in

19, 9, de
iis

viarum

ui

omnes non Judieos tantm

sed etiam
cl quis

ngit impiiis, qua-

non

in

gentiles invitarent.

Qiuerit Theophylacius],

<ed

in

c'o posi resurrectionis lempus cel

A'.i

quis

brandie sunt.

lune celebr las dicunl,

;

cm

Filins

Dei linmi. f ictus est

|iim
a

lune enim Ecclesiam

It:i

sibi,

lanill,

quomod vocali sont qui invilaii jam fueranl; aut quomod invilati fuerunl antequm vocarenlur, cm invilaii et vocali
fuit

auclor Operis Imperfecli,

sponsam copulavit.
s;c|
est.

Grgorius, bomil.
,

idem

esse videanlur.

Rcspondet Theophylaclus
per

cilavimus,

in

Evangelia

38.

Utrumqne

probabiliter

ier

legem

naturalem invitalos fuisse,

;

enim

Nam

sa'p, ul alio loco diximus, Cbrisli

:

ul

ben

pique

viverent

postea

prophetas

n plia? clbrai!* sunt

L'sl.

primni, cm

homo

faclus

qiiiv veluii

spmisalia fuenint; deinde cclcbrabun-

ut vcnireiit, vocatos. Mclis tamen per legem Moysis invitalos ilixissei. Nam per naturalem legem non

lur,

<m r-ddet sibi glorinsam Ecclesiam, non hahenlem uiaculam aul rugam, quud tune propri bel, cm

lantm Judsci, verui omnes etiam homines inviianlur.

i

Nec enim

in eo parabola reisubjectse similis est,

, ,

985 qud prias homines

cantur
dixil,
;

COMMENTAll A. CAP. XXII.

invitati

98C

postea vocati fuisse di,

nulla
ut

illis sit

fides.

Neque considrant bomines vald

acuti

scd locutus est Christus ex consuctudine

Dec- erga

ei

sibi

videnlur.

invitatum illum non nisi per

id est, in

non quod

Judxos

factuni eral, sed

:

fidem venire, aut

in

cnaculum,
enim

Ecclesiam

quod vulg abhominibussolebal

snlet, ut

fieri

sic aillera fieri

ingredi potuisse. Venire

est credere.

Nam

illi,

bomines ad convivium pris invitenlur, ro-

qui invitati non venerunt, proptere

non venisse

di-

genlurque;deinde, cmtempus veniendi est, vocentur.

cuntur, quia credere noluerunt. Itaque habebat

ille

quidem
:

Sexta pars est, qud rex,

dm

convivium celedicaiur.

fidem, sed vestem nuptialem non habebat

est.

non

braretur, ingressus in
in

cnaculum

Ingredi

ergo nuptialis veslis fides

Terlulliani
,

Vera

et propria est
,

cnaculum

et

discumbenles dispicere

intei

preta-

libro

de Resurrect.

camis

Origenis,

lur auctor lm|ierfecli,

Deum domines
dignus
sit.

tenlare, ut ap,

Chrysost., auctoris Imperfecli, Ambros., sermon. 14,

pareat

quantum quisque
in

virtutis habeal

et

an loco

de Nalali Doniiui,
lacti et

Hieronymi
vitam

Gregorii

Theophy-

quem
et

in Ecclesi tenet,

Melis Hieronym.
intelligunt ad ju-

Eutliymii senlentia vestem nuptialem charila,

Beda intrare

cnaculum Deum
,

tem

bona opra

et
,

fidei

christian respon,

dicium venire, et eos

relinere;

qui vestem nuptialem babeut,

,

dentem
j

significare

resque bellissim
qui

aptissimque

eos, qui non babent

excludere.

Nam

agi
ille,
,

convenit.

Nam

ut,

ad nuplias invitati sunt, ve-

hic de ultimo judicio ex eo perspicuuni est, qud

stem loco dignamgeslaredebent; ilaqui ad Ecclesiam

per fidem
invitati

qui vestem nuptialem non habebat,

et

ligatis

manibus,
,

veniunt, vitam agere debent fide

et

pedibus mittitur in tenebras exteriores

ubi est

dignam, elhomine Christiano,

ris

videmus

in Scriptu-

flelus et slridor

dentium, quod
zizaniorum
,

in

ultimo judicio pro-

bonam vitam per vestem

et

significari; ut in

Apoca-

pri

fiet.

Videmus enim idem per hanc parabolam

,

lypsi, c. 3, 17, 18: Dicis quod divessum, et locupletalus,

et per illam alteram

c 13, 4, et per illam

nullius egeo
,

et

nescis
,

quia tu

es miser, et
tibi

sagenre missic in

mare

et ex

omni gnre piscium

ingredi

miserabilis

et

pauper

et

ccus
,

et

nudus. Suadeo
,

congregantis significari. Dubitare lamen lector poterit

emere me aurum ignitum

et

probatum
,

ut locuples fias,

quomod
rex ipse
,

rex dicatur in

cnaculum
,

cm non

vestimentis albis induaris

,

ut
4,

non appareat confusio

:

sed

filius
sit.

rgis

id est,

Christus ad judican-

nuditatis tuai

et

ad Ephes.

24

Induite
est in
:

novum
justiti

lio,

dum
quia
filio
,

venturus
lilius

Respondeo regem venturum esse

:

minem
!

qui secundum

Deum
aclibus

creatus

et

pro eo veniet

Omne enim

judicium ddit

sanctitate veritalis, et ad Colos. 3, 9,

Joannis 5,22.

Septima pars

est ille, qui

non

veterem

hominem cum

10 Expoliantesvos suis, et induentes novum

veniam Cal-

habet vestem nuptialem. Quidenim per nuptialem ve-

eum,qui renovatur in agnitionem secundum imaginent ejus

quicreavil illum. Itaque dent nobis hanc

stem

significeiur, variis sententiis auctores dissident.

,

Irenreus

lib. 4, c.

70, et Hilarius in

hune locum ve-

viniste, ut ex hoc loco

probemus solam fidem adsaquando

ille
,

stem nuptialem Spirilum sanctum inlerpretantur; siVos c. 21, 49 cul Christus loquitur apud Lucam
,
:

lutcm

satis

non esse

qui in convivio

erat, fidem habebat;

est;

sed quia vestem nuptialem, id

in tenebras
si

autem sedele ineivitate, quoadusque induumini

ex
alto.

virtute

bona opra non habebat,

exteriores

Augustinus ver

libro

22 contra Faustum

ejectus est. Dicit aliquis,

quomod
,

fidem habebat,

c. 19, Christi

gloiam esse dicit,

quam

quisquis qu;e-

extra
est
;

cnaculum

id

est

extra Ecclesiam ejectus

,

rit, nupliali

indutus est vesie; quisquis autem non

quasi malit rex homines fidem non habere

,

qum
fi-

Christi

sed

suam

in

Ecclesi gloriam qiKtrit, vestem

;

fidem habere sine operibus. Facilis solutio

hc ad

nuptialem non habet

quia non Christi

sed sua ip-

diem

judicii esse

referenda

cm Deus

eos, qui

sius gestal insignia. Existimavit, gust.

ut apparet, D.

Au,

dem

sine bonis operibus habuerint, extra convivium,

vestem nuptialem appellari ceriam aliquam

;

et

id est, extra

insignem vestem qualem sponsus ipse gestarel

sicut

essent

scd qud
:

videmus rgis pueros

cerii, atque insignis coloris ha-

videbanlur

clum ejiciet, non qud ante in clo cm essent in Ecclesi in clo esse quia si cum fide opra conjunxissent, in
,

bere vestes, qui regius color appellatur, ex quo rgis

esse pueri cognoscuntur.

Verm hanc consuetudinem

clum
tionis

translati essent.

Cetera

quai in parabol di-

cunlur, adjeclitia sunt, et ad ornamentum, etnarra-

aut apud Judaeos, aulapud aliam aliquam laisse gen-

complemenlum apposita
:

quale illud est

occisa sunt

tem lgre non memini. Itaque nuptialem vestem vocari puto

quod quod

non ceriam,

et

insignem
invitati

quasi
:

eamdem

versu 4 dicitur

Tauri mei,

et altilia

aut similem

omnes grrent

nihil aliud significat,

qum omnia

parata esse,

Deum

sed

preliosio-

rem

atque splendidiorem quotidian

qualem soient
ut

bomines expeelarc, prasto omnibus esse ejus graliam

,

bomines, cm ad nuplias invitantur, induere,

sponsum honorent
ejusmodi vestem
bebat; ideque
in

et

convivium condecorenl

pietate su convertanlur
,

non stare per illum, quomins homines ab imaltilia nomina; sed lauros et
aut juvencos appellavit

atque
vit;

ille,

qui foras ejectus est, non ha-

quiaeaerant.quinsplendidis conviviis solebant

dari.

Tauros enim vitulos

tenebras exteriores millilur, quia

lemerariae fuit impudenlhc ad convivium, ubi

pretios veste induti crant, sordidum atque
venire.

omnes

qui nec castrali essent, nec aralra traxissent, quos in

deliciis

pannosum
qua>

apud Judneos

fuisse ex mullis Scriptur locls

Sed quid per eam vestem

intelligimus, Genesis 18,

Regum

28, 24

bomo
vera

significeiur, id

rimus. Calvinistarum interprtes nuptialem vestem

cliain ille, cujus perditus filius redieral,

c. 15,

apud Lucam

fidem esse dicunt ; omnia enim fides

illis

sunt,cm

23, vituluin saginalum occidi jussit.

Hc

987
est
significatio
,

IN
etsi

MATTH/EUM
cxcludcndum. Quod autem
significant ad fidem
dicit compelleintrare,

988

non ignoro multos vetercs au,

non

clores

necessariam parabol partem existimnre

et

cogendos esse bomines; sed ado

propriam nique distinctamhaberesignificationcm.

fircgorius per tauros patres
altilia

Nam

rogandos
videantur

ade incitandos, ul quodammod compelli

:

veteris Testament]; pcr

denique

et

illud

adjectilium est, quod

patres novi, qui uberiorcm ncceperunt gr: tiam,

versu 13, jubeturilli qui vestem nuplialem non habebat,

et quasi spiritUaliler signati fucrunt, ptilat inlelligen-

manibus,
qui

et

pedibus illigari, quod tanlm signifient eos,

ila

dos. Theophylact. per lauros ipsum velus

Testamen-

damnandi sunt,
resistere

damnandos,

u-t

sententi

tum, per

altilia

n >vum
hihil

intelligil.

ilieronymus, et uconvivii npiparain

executioni

non
ligali

magis possint,
essent.

qum

si

thym. melis,

aliud q'in

manibus

et

pedibus

copiam

signifieari.

Adjectum ctiam complment!, aut

dicilur,

Vers. 13.

In

tenebras exteriores. De lenebris

ornmehti causa est, quod versu 5

villam sua m, alium ad ncgotiationem

alium

in

exterioribus. c. 8, 12, disputavimus.

suam

abiisse,et,

Vers. 14.

Multi sunt vocati, pauci vero electi.

illud videlur aliiis
,

quod Lucas
que, alium,

dicit

alium dixiss, jg boum emiquinsigni-

Ihccest parabola; conclusio, in qu

quid haberc difficullatis

uxorem duxi, Inccenim omnia tanlm

quod, cm ex

qui vocati

ficanl ide invitatos v'nir noluisse,

quia lempbrah

fucrant, nus tanlm ejectussit; Cliristus concludat,

multi sunt vocati
,

spirilualibus anteposuerunt; neque separatlm qxreii-

pauci vero

electi.

Non enim

pnuci

dum
ne,

est,

quid Ununiquodque orutn per se signifient

sedomnes, uno Inntm excepto,

lationem 20
illuin
,

electi sunt.

Hespon-

dm

qinrinuis

plusqum oportet,
Si quis

aliquid,

quod

det D. Augustin, in libro contra Donatistas posl col-

non oportet, inveniamus.

sium
terit
,

tamen luijusmodi
,

unum,

qui ejeetus fuit

omnium
mui

delectaur sedniilate, Origcnenl hoc loco

in

et

Ambro-

reproborum

qui mull pluies

;

qum

electi sunt, per,

coinmentariis in

capul Luca>. 14, lgre poillud

souam

sustinuisse
,

ide conclusisse Cbristum

electi.

cl

multa qualia qn;erit, ihvenici. Praetere

sunt vocati

pauci vero

Verm

potis existhno
:

adjectum, quod versu 7scripium est, regem mislsse

exereilum snum
,

banc couclusionem non ad proxima verba

sed ad
in
,

ut homicidas illos perderel

,

nihil

toiam superiorem parabolam esse referendam

qu

aliud significare arbilror

cali venire

qum Dcum de

iis

qui vb-

videmus multos
illis

fuisse vocalos,

paucos venisso

et ex

noluerunt
,

graves pnas sumptiirum es.

cl

ipsis, qui

venerunt, non

omnes

electos esse.
iis, qui in

Cur

Quanqum
ri,

quod Clirysoslom. auelor Imperfecl,

ergo unus tanlm ejicitur;

cm ex

convi-

Eulhym. cxisiimant Romanorum exereilum

eione dclevit
piobabilc.

signilica-

vium,

id est

in

Ecclesiam ingrediuntur, non unus

sint, id est, con:

qui sub Tito ci Vespasiano Ju'djeos pen inleriic,

lantm, sed
deinnandi
,

major pars ejiciendi

PrbbabliS

eliam

qud

ut alio loco Cbristus indicavil

,

Intrale per
est via,

Hicronym.
los esse
illud

ci

GfegbHus scribnt exereilum

Dei ahg-

atiQustam portant

qum angusla
,

porta
,

et

arda

mnlos, pcr quos Deus

hommes

pinit, juxla

qu

ducil

ad vilam

el

pauci sunt
si

qui inveniunl
,

eam

P.;almi

T7

-,

49

Tlhlrnssions jter angelos nudos.

,

supra,
el

c. 7,

13, 14, et,

justus vix salvabilur

1

impius

Siinile est

qud servi

qui

secundo looo mlttntr,

viaium,
cl
cl in

peccator, ubi

parebunt?

Ptri 4, 18.

Non

difficile

versu 9, jnbenlur

in exitns
,

sepes ire

respondeii polest Cbristum

genliles,

parabolam non contra

,

ctomnesad
compcllere.
nihil

nnptias vocare

ut ait Lucas, tntfaf

sed contra Judos proposasse

qui primo

Nam

pcr v.iarum c\ilus, el pcr sepes,

,

loco invilali non tanlm venire nohierunt, sed servos

aliud signifientur

qum

iv

n esse i.dliibenduni

ctiam rgis

qui se invitabant
illis

contumeliis affectos

ullum discrimen loci; sed cmid'.im

h mimdiim
el

univer-

occiderunt; de
pauci vero
electi.

ergo conclusit, multi sunt vocati,

,

sum

cl

Evangelium

omni crature praulicandum,

28, 19,

Voluit deinde
,

quasi obiter etiam do,

ut Chrislus poslea dixit, e.

Marc. 16,

1,'i.

cere eos
liles,

qui venissent

sive Judnei essent

sive gen-

Quanqnm Grcgorius viaium exilus actionnai rum vilia esse dicil quia Sci iptura aelioncs
:

no'stra-

non debere

sibi confidere,

proptere qud in
ejici
,

hbstras
,

convivium ingressi essent; posse enim

si

ve-

vias appellat; allegoria nonnil.il cacta

litti
,

quod

slcm nuplialem non habuerint; hoc

fuit,

ut probarel, salis
,

Lucas
in

ait, ut

pau|>eres,
,
.

dbiles, ca.-cos

ci ctatidos
!

dieerc

unum

ex discumbeiilibiis

quia vestem

convlvium introducanl
,

laiilm boe signifient n u ia-

nuplialem non habebat, ejectum esse. Al

rcs
ejiciendi sint,

cm

plu-

lam gentis

niillam

personarum habendam esse

;id

qum

rcliiiendi,

quare non dixit

tionem; sed onines cqualiler

EvangeJinm convo-

plures

ejectos

fuisse,

paucos reienlos? quia non id

candos

proplcrca autem Chiistuspauperes, dbiles,

agebal; sed illum tantm, ut probaret multos vocari,

c#cos

etclaudos potis
,

qum

alied

hom'mum genus
ncminem

paucos

cligi.

nomin.U

quia ejusmodi bomines vocari non sole:il

Vers.

16.

Et mittlnt

ei

discipui.os
,

st:os

ci

ut iniclligcrcmus ab Evangclico

convivio

Ukrodiams. De Herodianis, quinam fuerint

nonniliil

Vers. 5, 7 et 10. Abierunt, qu sua qiremque vocabat libido. Sixce.ndit, snh Vespasiano el Tilo. Et hono-;, nnll condilionis habil ratione bonos secundiim offici virlulum. Vers. U et 14. Veste nuptiali. Solebanl in bis conviviis indui ceflis vsiibus. At ii.i.i: obmutuit, ?>ul!a crit in die judicii apud i)eum excusnlio nai
;
;

si>;ii;il.

runlur
chi.

Vocati, ad superiorem parabolam ba>c refeBtqae unus ejccius reproborum ivpus

,

fbrl Herodis ; qui persolvenduin censebant; (piique eraut seel Sadducaci, aut potis qui partes llci'Odl*

Vers. 16.

IIerodiani, ex aul

liib.ilum

C;cs;iri

riias ipsa jtidex erit; vetslis nupiialis boita opet

sc^iebaiitur,

989
dixiimis
,

COMMfcNTARIA. CAP. XXII.

cap. 12, 44, h\c
,

990
,

quia proprius est locus

'

controversirc finicndnc causa

eu'm interrogare,
in

cm
Cav

paul copiosis dicendum

est.

Sunl ergo, qui

exisli-

ide qiursiioncm

proponcrenl, ut

invidiam Clni-

ment

Ilerodiaiios gcnlilcs fuisse, fortass eos qui sub

stmn adduocien.
sari

Nam

si

respondisvct tributnm
l;vs:c

Herodisditioneerant, ut auctor Impcrfccti, homili42,

solvendum non esse,

LlUftCfe

majestalis arguissent,
:

minima,

ut

milii

videtur, probabilitate. Cur

euim

ut pnslea fercrunl

23
,

Uunc

invi'nimus sub-

gcnliles> qui Judrcos conlemnebanl, Herodis uda-

virlnUcm
Ca'snri
;

qcnletii
si

noulmm

et

pvoliibetitem iributa dure

runi rgis, aut cert Judasi nouien sibi quasi honori-

solvendum

c se dixisset,non videretur

ficum, arrogassent?

Alii

eos dixerunl

ita

vocatos,

esse Chfslas, et promissus

Judorum rex ,

qui lan

qui Herodem Antipam Judoeorum regem pro Christo habuissent, utTheophyl. et Eulhy. hoc loco, ctPhi-

lm abesset

ut eos,

quemadmodm
Luc

sperabant, ni
faccr.
,

bulis liberarct, ri gouiilium polis tyrannis

tribularios. Confirmntlir e\

Herodianorum. Itaque mirer D. Hicro. scribere nihil se de hc re unquni Iegisse cm Pbilastrius paul ante ejus vixerit xtalem. Alii
lastrius
in

hxres.

Irec conjectura

qui

eos simulatores appellal, lum etiam ex verbis Cluisii

,

VCTSU

18

Qnid me tenta'h
qui

lujpocril?

Muera

Herodis milites Herodianos

v'ocal/.s

fuisse dieuftt

ut

opinio est

eorum

suspicanlur aliioiam Herodia<pii

idem Hieronymus
opinio
,

cl

Clirysoslomus. Probabilis esset

et Crosaris

nam,
rct,

id est,

anlicam fni-se seclam connu

,

Iferodi

si

nomen tanlm noiarcmus. Nam

:

rgi adulabanlur, cui

modo regnum suum ronservaeral, quales bodi sunl quos

milites Csarianos vocatos legimus

sed obslat qud

onmis

religio bo-ia

jam Herodes rex mortuus crat

nonpoterat
:

ilaque milites liabere

filins,

vulg polilicos r.ppellamus. Sed h:rc senlentia e mi-

aller ver

Herodes, ejus

non

in

Ju

nus qum superior

probalilis

est

qud ne

ullimi

sed in Galibv dominabatur, aut Romanis potis

veierem

et

serviebat.

Quare ejus

milites, ut

fingamus Herodianos

bilibnscoiij

gravem habcl anetnrem, nec ullis probacturisconlirmaripolest. Hncianlm liabcC

vocatos fuisse, Jerosidynuc esse non poluerunt. Alii eos ita vocatos volunt, qui negabant Iribulum Ju-

pi-obabililaiis,quodiHiniiiil rpugnai,
tur evangelistai

qudque videanSadducxoruin

de Herodianis tanqum aliqu secl

dis Ciesari solvendum

sti

banc Criim paul ante ChriGalikeo extilisse

c. 5,

rcligionis loqui, qualis Pliarisieorum et

adventum auctore Jnd quodam

eral

cum

illis

enim conjungunt.

sectam colligitur ex Aclis Aposlolorum,

37

et

Vers. 19.

Ar

i'lm

ostenderunt
agi

de.wrujm.
intelligilur,

aperlcscribit Josepbus libro Antiquitatum 18, cap. 1, fuisse autem Herodianos appeilatos, <pid illis rex He-

Hoc loco de Ilomano denario qud C;csaris imagincm atipie

,

ex eo

inscriplidiiem impres-

rodes faveret

ni

Judxorum
,

iniret

graliam

seque non

verum modo Judacum

videtur esse

sed Judatoe elim libertads

vindicem'esse declararct.
:

Hoc

milii

minime probaLile
;

sam baberet quam Jud;ci ut rem maxime exeerabilem in su monct irqu^uhl impressisscnl. De denario aulcm Romano, etsi variai senlentiie sunt, illis
a-sentior, qui

enim Herodeni ego non novi nul iis, qui iribulum Civsari negabant, m'mim faVsset liomo Rmni poleslatis, qu regnum acceperat,
aut

denarium argenieum dragnn;

Allieie

ecqualem pondre fuisse

dieuiu. Argcnli a:item drac^t

,

chm

lispanicuni

ngale.id

quinque Gallicos
,

adula tor,
tis

quique non slm regnum suum, ut mulIradit,

solidos pendit.

Unde

qiiaeslio cxislil

quoinnd denas

locis

Josepbus

veriim suameliam familiam,

,

rins census appelletur, quasi singuli

bomines singub
,

suosque liberos ad Ca-saris volunlalem

hulumque gueorum
fuisse,

tanlm denarios
Christum
id est,
,

pendre

solerent

bernabat. Duae ergo opiniones mili videnlur esse pro-

c. 17,

27, pro se et

cm videamus pro Peuo statercm

,

bables; altra qu
exislimant
eos

huic opposila est,

appeilatos

qui

quatuor draclnuas argenli

et

quod idem

est

Herodianos

qui

quatuor denarios solvisse. Hespondent quidam diver-

Csari Iribulum solvendum esse conlcndebant; ita ver vocatos, qud Herodes Cicsari impens faveret,
et,
ut Josepbus
ait, Cscs'ris tributis
lia in

sum hoc ab
bus
illo

illo

fuisse Iribulum

quod null ratione

iis

milii videtur probari

possc, et pusse

rcl'uiari, qui-

Jiid quo-

loco

docimus Komanos nullum

aiud

Iribu-

dam modo

praesset.

Origenes, traclalu in Malin

lum

Jdocis impcisse,

qum quod
;

pris lemplo per

,

tlixum 21, et Hieronym.

Commentariis

sentit

et

singnla eapita

solvebant

solv;
,

bant aulcm

ut ilik

ut videtur, Cyrillus Alexandrinus, libro

c.

in

Isam,

diximus

dimidium

sicli

id

est,

duos denanos
fuisse

11

scribit

enim Herodianos publicanos

Pbrsres
,

fuisse qui

Romanos argenteos; nam morem

q'.'.m

Romanis

Iributa

colligebant. Haec
est

opinio e est probabilir

,

iisgenibus, uuas ck'bcllabanl, non aliam pecuniam

qud vero simile

qui judaieam lHr

,

argenleam imperarc,
alii

libro 33, c. 3, scribiiPli-

tatem maxime defendebant

et Ilerodi

ut ait Jose,

nius. Probabilis

respondent ducs denarios sinimperalori solilos fuisse

in

pbus, adversabantur, linxisse se bujus quaeslionis

quae
inter ipsos
et

gulns Judicos

Romano

sol-

Herodianos agitabalur, judicem

vere

diVism enim fuisse monetam

duas parles

consiituisse Cbrislum,

qu magis malignitatem suam

se

commodils causa.
Vers. 23. an eadem

occultarent, ostenderenlque

non tentandi, sed

censu dari,

In illa

die.

Non omnin certum

Pbarisis
,

est
et

fueril dies, qu' Cbrislus

Numisma, quod solet pro Vers. 19. et Cacsaris imagine pereussum est.
;

nam eo ipso, C/esari qud externi priucipis nummo ulebantur, se il!i subilvi protebaiitur
;

Vers. 21. Rduite

cudebanl. Quemadmodm Cifisar vobis exigit imalque ut illi pressionem imaginis su.t-, sicel D^a-;

redditur

nummus^sic Deo anima Rumine ejus

signala,

nm

citiiu

propriam monetam

ex Aug, in psal, 4,

,, ,

001
Herodianis tentatus fuerit
;

IN
potest

MATTHAUM
soient,
\

092
qnd neque Scripluras
intelligant.

enim Hebraismus
sit,

quarum

esse, quo pro temporc dies dicitur, ul sensus

sub

cognilione
u;e

maxime
illi

gloriantur, et
virilit,

qnd

fidei christia-

idem tempus; sed lamen probabilius

nes et anclor Imperfecti senthml,

est,

quod Origefuisse
c. 12,

dogmaia n-m Dei

sed ingenio suo rnelian-

eamitem
et

tur. Lectitani

Scripluras, et quo
leclilanl, nos.pie
,

mebs

inielligant

diem

quia et Mailha-us
,

hoc loco

Marris ,
>

pntrio

sermone

graviter accusant
legi

19, et Lucas

c.

20, 27
,

ita

hanc historiam

iim preaccidisse

qnd cas ne ab omnibus

quae extra Ecclesiam legi

nec vulgari lingu

cedenli conjungunl
videaltir.

ut edeni prorss die

perniiltamus; sed non proplcrea melis intelbgunl

Accesserunt ad eum Sadducei. De

e
, qualis fuerit, et

Sadducawum
,

quidem possunt , intelligi non possunt; quomod enim eunuebus illt; regiu;c

nnde

iiaberit origincm

seri-

Caudacis
nisiilli

homo

profanus Isaiam iegens intellexisset,

p
si

mu

s c. 3, 7. Illud
illos

Imc loco prselermiltendum non

simillimcs,

Philippus Ecclesie doctor sensum explicsset?

,

fuisse

Calvinisiarum

hommes

quasi ver Sadducx'i non vulgari eliani lingu

ligcniis
il

cl di-

inprimis increciulos; nihil enim quod supra naturam

esse viderelur, credere volcbanl; proplcrea morluoriini

qum

Calvinislae.

Scriptuvam
,

lecliiarent.

relici

lamen, sicut Calviniste

-n

credcbnnl resurreclionem
est, ubi

'irisorcs, ut vel
in-

Vers. 50.

erant.
,

In

rsurrections enim

id est,
:

post

ex Imc loco manlfestuni

terroganles, ut
riilii

Christum ipsum

resurreclionem. Ilebraisinus enim est, ut

lendo

In couverposlqurn

morlunrum

resiirTCClioiicni irriderent,

Dominas

cripiivilalem

S>on
aut

id

est,

iilam eliain qtiivstioiiem proposucrunt.

.

Nunqum
ali-

convertit, psnlmo

125, 1,
sicut

resurreclio vocatur

ego hisioiiaiu liane lego

quin

niihi

Calvinislam

lenipus quod posl resurreclionem conseeulurum est

ut supra, vers.

quem eum
trat in os

liominc catholico ci simplici dispulantem

:

28

lotum tempus

quo circum-

audire videar. Clnisius, inquil, dixit

,

Omne quod
,

in-

cisionis lex viguit, circumeisio vocatur,

ad Rom. 4, 10.
et

in

vcnlrcm vadit
in
,

el in

scession emiiiitur;
cl in os in-

Non surent, neque nubentur. Ilcbraismus simul

grecisnius est
ralis poniiur
;

ergo
trai atia
,

si

corpus Chrisli

Eucharisii est
et

bebraismus, quia

terlia

persona plu-

in

venlrem vodii
lu

in

secessum cmiiiilur, el
utScriplura vocal,
Deuni
el lioinines

pro verbo impcrsonali passivo, ut in

Latinos, dicunt
,

similia, qua
iil

mi es

isii,

quibiisdam verhis apud

sic

pro dicilur;

B'P, irrisores,

est, irnpii, qui el

iitibeut

pro nubentur. Greeismus aulem,

la tin ita te

quem
yoepeu
,

rideanl, dicere soient. Benc est, qnd docuit nos cis

Laiinus inierpres
',

noluit resolvere, aliquo

Clnisius responderc versu 29: Erralis nescientes Scripturns neque virlittvn Dei. Nain quidquid
isli

fortassc
nti

consilio;

nam
,

quia

Grecum verbum
esl
,

religiosi

unique signifient
,

cl

nubere, quod feminarum

et

el

liomines fingant,

non

ali r.itionc
,

corpus Chrisli in

uxnrein duccre

quod virorum

eodem verbo
non pu-

Eucharisii esse ncganl

qum qua Sadducxi mor,

ulrumque
voluit
;

dixil,

Gnecum
.tale

inlerprelem imilari Latinus

ul opinor,

luorum negabani resurreclionem quia naturae vi videbanlfieri non pose, et Dei virtuteni, id esl, polcntiam ignorabant
Illud ctiam
;

quod c

barbarum,

tabaur; sic

enim

el Terlullianus in libro

de Kesur-

sed de bc rc c. 26 dicturi siimus.

est
,
,

icclione carnis,

et lUil'fmus in Exposilione

Symboli

animadverlcndum

quomod

trs

Apostoloriun locuti sunt, et Hieronymusipse,

vis videatur dicere se
rt noluisse corrigere.

quam-

seelic i.iier se

maxime

contraria;
,

cl
,

qua; capitales

non

ita

verlisse,

lamen dcla-

fore

gercbanl

inimicilias

Pharisrei

Herodiani

ci

Sensus constat, post resurre-

Sadducx'i ad arguendum atquc irridendum Clirisliim

clionem neque viros uxores diicmros esse

ben convenianl; edem prorss ralionc qua

Lutlierani
,

liodi

Calviniste cl Anabaptiste et cetera por-

; neque fcminas nupturas, el uno verbo non esse futures nuplias. Sed sunt sicut angeli Dei. Non compart beatos

lenla, qua; nstra lulil etas,

quamvis

inler se

de realii

angelis

omnibus

in

rbus, sed

in

e tanlm,

qu de

ligione digladieutur,
alios supplicio ignis

et alii aliis
officiant
;

herclici

sunt,

agebalur, qud nuplias inituri non essent,

ul Hiero-

tamen ad persequenmortuus fuerit.

nymus annolavit
idcque opus
illis

quia

nimirm immortales erant,

nisi

dum

Christum,

id est,

Ecclesiam, recl consenliunt.

:

non eral nuptiis, quae non

ad

Vers. 24.

Moyses dixit

Si quis

propagandum
20, 55, 5G

et

perpeluandum monale bominum gc-

De bc lege, quomod
disscruimus.

intelligcnda esset, c. 1, 16

nusinstituta;sunl;quam ralionem Lucasexplicavilcap.

:

Qui, inquit, digni liabebunlur secuto

ilto, el

Vers. 29.

Erratis nescientes Scripturas. Quia

ut

resurrectione ex mortuis, neque nubent, neque ducenl uxores,

Sciipiuram Sadducei allegaverani, rcspondcl Christus

co> Scripluras non inlelligere,
uolavit.

neque ultra mort polerunt; quules enim

anijelis sunt.

Chrysostomus anaffert
:

Animadvertimus omnes
Marcuni
et

1res cvangelistas Mallhseuin

Duas aulem Cbrislus erroris causas

altr-ram,

qnd Scripluras non

et

inielligant;
,

alieram

les angelis
,

sunt,

Lucam pr.-esenti temporc usosesse, quaeum ante luturo esseut usi non nu,

quod Dei virlutem

Marcus
scribit c.

polenliam ignorent

ut apertis

bent

neque nubentur. Nain quod Eutbymius

verburn sunt, non esse ad

existi

12, 24. Videlur Cbrislus Calvinislis

mat

hommes, sed ad an
sit
:

plan respondere, qui iisdcm duabus de causis errarc

gelos rfrendum,

tanqum sensus

Sed aequale
ret'u-

Erant apud nos, eic. Unie SadduVers. 25. eeorum argunienlo respondere non poirrant Pbarisa-i, qnd post resurreclionem pularenl foie vilain aniinalein, iuq.ua conjuga jungerenlur, el iiberis pro-

erunl angelis, qui in cio sunl, facile ex Marco

creandis operam darent. Solvit aulem Cbristus une verb;>, qnd liomines futur! sint immortales, nec ulia
j

opus

sil

generatione.

COMMENTARIA. CAP.
Ergo potis credendum voluisse Chris tum futurum illum beatissimum statum anle oculos ponere
tatur.

XXII.

99*

filus percussi cum Abraham, Isaac et Jacob de eorum propugnand posteritate, idlque servare volo,

ideque tanqum de re prsenli locutum esse. Non

quia adhuc
citant,

illi

vivunt, et precibus
filios

me

quolidic solli-

abs re auctor Imperfecli qua;rit quid

sit

qud

cm

ut

ipsorum

ab iEgypliorum caplivitate

Christus de jejuniis et eleemosynis, aliisque virtutibus

spiritualibus locutusest,

librent.

Solemus enim fdera non mortuis servare,

fe-

angelis

non comparaverit liomines cm aulem de castitate, comparaverit. Re-

sed vivis, quia non inler morluos, sed inter vivos

riri

soient. Video quid responderi possil,

si

quis sub-

spondet

quod verum

est, nullam

lam angelicam esse hoc

tililates

quxrat

sed

considerandum

est voluisse

virtutem,

qum

puritatem.
Difficile

Chrislum non omnin necessarium, sed tam probabile

Vers. 32.

Ego sum Deus Abraham.

quomod
est

argumentuin

aferre,

qum ad coarguendos cm

Sad-

loco est intelligere

Christus ex hoc testiDifficultas

ducaeos salis esset.

Nam

et

hc ratione eorum impuScri-

monio
duabus

efficaciter
in

argumentetur.
sita
:

aulem

dentiam

et

arrogantiam compressit, qud

rbus
:

prima, qud ex co qud

pturam irridenlesadduxissenl, quasi Christus expedire

se ab e qua^slione non posset,

Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob, non videaturben colligi Abraham, Isaac
Deus
dixerit

quam proponebant,

docuerit eos adeo oblusos et indoclos esse, ut ne ad

et Jacob
pellari,

adhuc vivere
non quatens
Jacobus
et

potuit

enim eorum Deus apaliquando fuefilii

minimum quidem argumentiim ex eodem Moyse ad

probandam resurreclionem adductum respondere pos
sent.

erat, sed quia

rat. sicul

Joannes dicuntur
esset, et

Zebedi,
mortui,

Eodem modo

Calviniste aliquando refutandi

cm Zebedus mortuus jam

sed vivi hominis
filius
sit,

nemo

alque irridendi sunt, apud quos et muliercuke gloriari soient

sia3

quia sensus est eos fuisse

si

melis se Scripturas sacras q:im Eccledoctores,

intelligere.

aliquando

illius filins.

Altra est, qud etiam

pro-

catholica3

Ambrosium, Augustinum,
Proferendus enim
illis ali-

betur Abraham, Isaac et Jacob animas vivere, non

Hieronymum

continu probatur eos resurrecturos esse.

Ad

prio-

quis locus est, ut inlerprclentur,

quem cm

intelli-

rem quiestionem quidam respondent argumenli vim Ego fui, aul ego in eo esse qud Deus non dicat eram, sed Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et
: :

gere non possinl, suam

ignorantiam

alque super-

biam, aut confileri aut agnoscere coganlur. Allerius

qustionis non
ila difficilis

explicatio est.

Nam

Sad-

Deus Jacob,

ila

Chrysostomus, Euthymius

et

Theosic in-

duca'i, ut Origenes,

Hieronymus

et auctor Imperfecli

phylaclus. At potest objici

telligi
ille
:

posse hoc etiam

annotaverunt, propierea fuluram negabant resurreclionem, qud animas immorlales esse non crederent,
idque ex Aciis Apostolorum,
est. Itaque
talilate,
c.

qui fuit Deus

Ego sum Deus Abraham, id est, ego sum Deus Abraham, dm Abraham viveret.

23, 8, pcrspicuum

Alii

respondent

Deum
;

vocari

Deum

alicujus esse
ei

ab

probat lestiinonio noto animarum

resurrectio
illis

eo cognosci et

coli

sicut vocalur

Deus Elue

Deus

et

probabalur.

Danielis, id est,

quem

Elias et Daniel colebant. Hinc

Isaac, et Jacob extinctos

olim non solm inter Judxos, sed inter

fer philosophos

immorAdde quoi omnes etiam

ergo

colligi

Abraham,

om-

duac qustiones, allera de im?llera de

nin non esse, quia Deus eorum

id e&t,

Deus vocabatur,

mortalitate

animarum,

corporum resurre-

ab

illis

colebalur. Alii existimant argumenli

ctione ade copulatae, jugateque fuerunt, ut pro un

vim

in
,

hoc esse, qud quamvis eo sensu Deus AbraIsaac ei Jacob, vocari posset, quia aliqua do

ham

edemque haberenlur. Itaque videinus auctorem secundi libri Machabaeorum, c. 12, 43, ex animarum
immortalilaie resurrectionem probare, idemque in 1
Epistol ad

eorum fuisset, tamen credibile non sit Deum dignatum esse eorum qui mortui jam essent Deum appellari. Hoceliam tenu pendet conjectura. Semper ego
existimavi aliquem alliorem latere sensum
,

Cor., toto,

c.

15, facit D. Paulus,

ubi

omnia

fer

argumenta quibus resurreclionem probat,

quem
arbi-

tantm ad probandam animarum immortalilatem valent

;

vulgus non intelligeret. Quod Chrysostomus, Theophylaclus, et Euthymius dixerunt,

sed quia

nemo resurreclionem

negabal, nisi qui

verum esse

animas credebat exstingui, eadem argumenta resurrectionem probant.

tror; sed non salis.

Nam

in

eo proculdubi argu:

menli vis
ego eram
et

dixerit Ego fui, aut Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob; sed credo sensum esse Ego sum qui
est,
;

qud Deus non

:

sed

Non est deus mortuorum, sed viventium. Abrased negat el Jacob mortui jam erant Christus eo modo mortuos esse quo Sadducaei existimabant, id est, ita ut eorum animai essent extinctaj.
ham, Isaac
;

Non est Deus mortuorum, etc., nemo Vers 32. dominus reiqu;e omnin periit; ergo Abraham, Is^ac, el Jacob vivi sunt, non corporc, sed anidicitur

immort;diias animai, quam negabant Sadduca;i, probat corporis resurrectionem ; ulrunique enim est pars hominis. Cm Sadduca-i non rcitrent alios libros prueter legem Moysis; inde Christus piotulit argumentuin. Dicitur Heus Abraham cujus vivit anima ; et corpus ad vitam destinatum vivit Deo cm autem dicatur esse Deus vivorum, palam est Abra bam, Isaac et Jacob adhuc vivere, et Deo subdiios sw ; ita August., q. 5, in Deuleron. praecipuus er; :

ma

ror Sadducaeorum is erat, qud negarent immortalitatem animorum, atijue hinc resurrectionem ut impossibilem concludebant.Conlra Christus hinc resurreclionem esse possibilem probat, qud post mortem animi sint incorrupti. Animas autem non interira evincit ex iis Scriplur locis Ego sum Deus Abraham, elc. Atqui non est Deus rerum crealarum, quse omnin perire, el innihilum redacla; sunt; ergoilliadhuc vivunt patriarch, et possunt resurgere ; siqui)<m animam cum corpore iterra conjungi nihil ve
:

I lat.

95

IN

MATTHiEUM

990
loco
sit

Nam
eos

eo sensu,"

quo nos mortuos solemus appellare

SMiit

mandatum eodem
muni enim
deinde, ut
ies crdit,
ligil;

cdemquc

refera tur

pri

quorum anima:

corporibus separatae, Deus

est,

ut

unum tantm credamus Deum;

quia qui plutolo corde diG.

non solm vivenlium, sed ctiam mortuorum Doininus

dicitur ad

Rom. 14,8,

9, ut Chrysostomiis

admonuit.

eum ex tolo corde diligamus, amorem dividit, nec unum ex

Lucas addit quiddam quod argumenti vim non augerc,

sed minuere videiur:
Si

iSemoenim duobus dominis

servirepolest, sup.

Omnes enim,

inquit,

vivunt

ci.

24.

enim

11

vivunt, eliam qui exlincti sunt,

illi

vivunt,

Ex toto corde
oinnia

tuo, et in tota anima tua. Sun!

ideqiicnon seqnitur Abraham, I-aacct Jacob exstin-

qui b;ec nimis sublilitor

meo

judicio distinguunt. Mihi

quemadmodm Cliristus probarc voluil. Omnes enim viRespopdco Chrislum, cm addidit

ctos

non

esse,

unum hoc

videntursignificare, ut
(pire
1.

tum possumus, diligamus, etomnia

impendannis, quod
I).

Deum, quanbabemus illi

de Doclrin
ail
: i

vunt

ei,

tantm ralionem reddere voluissc, cur Abraerant vivenles ap-

Auguslinus,

ham,

Isaac, et Jacob, qui morlui

cluistian, c. 22, bis verbis exposuit

1

Cum

Toto

pollsset, quia

nimirm omnes non solinn qui corporc

corde, loin anima, tol mente,

reliquil, quee

nullam vit nostra'

et

vivunt, sedetiamqui mortui sunt,

Deo vivunl; non

tan-

purlem
re, ul

vacare debcat,
;

quasi lue uni du-

tm, quiaeorum aninuevivunt, sed eliam quiacflicere

ali re vclil frui

sed quidquid uliui diligendum

rapialur, quo tatius
dileclionis
in

Deus potesl ut
vivant,

in

sua corpora reverlantur, eteo

9, 24, dixit
:

quo anle vivebant, sicutc.

modo Non

venerit in

animum, Mite

impetus currit. Denique quse diversis verbis

Doule-

estmortua puella, sed dormit, vel nobis morlui sunt,

ronqmio,

c. 0, c.

l>,

dicuntur, une conliuenlur vorbo,

:

Deo

vivunt, quia nos sola

videmus corpora, corpora

cur

quod Lucas,

10, 27, posuit

viribus
luis.

Diliges

Dominum Deum
precipen;

aulem mortua sunt; Deus videl animas, anime ver

vivunt. Solcl

luum ex omnibus
menlitur:

Tcrrcl luec exaggeralio

mullis quri quid causa:

fueril

Calvinum, et impossibilia hominibus

Daum

cm tam multa tamque

Cliristus adduxerit.

perspicua in Scripluris sacris

Ex

fane, inquit,

compendio, apparet

Deum

de Future resurrectione teslimonia sint,

nonea

potis

in legis prceplis

non respiccre quidpossint hominrs, sed

Respondent Origenes,
et

tractatu

quid debeanl

quod nescio ulrm majore impielalo an

in

Matlhum2i, Hicronymus

Beda,
libros

Sadducams

ignoranli dicluinsit.

Nam

impiclatis quiilem suinni.e,

non rcpiss aliosSeripturas sacra

que Mosis, ideque ex Mosis
guere voluisse. Erant eliam
libris

qum quinar-

esl diccre impossibilia nobis

Deum
si

prajeppisso:

quod

eos Chrislum

lamen ferendum
set,

forlass esset,
iis

tantm pracepis-

in

bac re Calvinislarum

acnon eliam ab
vel

qui impossibilia non fecerunt,

similes, qui eos rejiciunt libros, quibus convinci h;c-

et gravissimas et sempiiernas

pnas

exigerel; quis

resimsuam
non puduit,
cisse, sicut

vident. Et
ila

vcrCalvinum boc loco diccre

enim hoc
Calvinus,

homo maxime

iinpius diccre potnit, nisi

Sadducxos propbetarum libros rejelibrum Ecclesiastici et Machaba:orum li-

qui

omnes impielale liomines superavit?

Ignoranliae ver fuit cu-cainon videre

sibi

bros

ipsi rejiciunt.

repugnaret,

Vers. 35.
c.

Unus ex

eis legis

doctor.

Lucas,

servaro pusse.

quomodo ipse cm dicerelneminem hoc praceplum Quis enim sensus est Diliges Dominum
:

20, 39, 40, dicit

quemdam ex
:

scribis confulalis

luum ex

tolo corde, nisi ut

Deum, quantum possumus,

diligere uiquc possu-

Cbrislo Sadducreis subjecissc

et

Magisler, ben dixisli,

diligamus? Possumus ergo pra'ceplum boc servare,

quia,

amplis, inquit, non audebanl enm qnidqtiani inter-

quantum possumus, Deum

:

rognre,

quod apparet non ad Pharisxos

et scribas,

mus

deinde concludens nos

Dei

prcepia servare

qui inde potis, ut ail Maillions, occasioneni Chrislum

non posse, quomodo

inlelligil?sine grati Dei, an

si

itcrm tentandi acceperunt, ut se Sadduca-is docliores esse

grati? Si sine grati, quid nobiscum disputt ?

jiiati,

cum cum

osienderent

sed

:id

Sadduca:os esse rcle-

non jam nobis, sed Deo

facil

injuriam,

cujus

rendum.

Quem aulem boc

,

loco Malihauis legis doclo-

grati:

nique virtuli limites ponit. D. quidem Paulus,

dicil in

ran, Marcus
telligimus,

c. 12,

28, scribam appellat; undc in-

ad Philip. 4, 13, omnia se posse

confortt, et David, Psalm. 17,

co qui se
inquit,

quamvis Pharisxorumel scribarum diversa

aliquando lamen

30; In Deo,

essent
et

officia,

eumdem,
legis

et

Phaisxum

meo, transqrediur murutn. Sed de hc qusiioiie copiosisalio dicenius loco.

scribam

fuisse.

Nam hune

doctorcm, de quo

Mattbscus loquitur,

Pharisoeum fuisse ex versu 5i

Vers. 59.
ILbc duo

Diliges proximum tuum

sicut teipsum.

nianifestum est.

Vers. 50.
iil

Quod

est mandatum magnum

.in

lege,

dicil,

maxima lolius legis prajcepla Cliristus ese cm dislincla ab aliis pra-cepta non sint, sed
in

est,

maximum omnium mandalorum,

Hebraorum

posilivo pro

cterorum compendium. Nain cm praeepia

bus
laluilis scrij ta

duain

superlaiivo posilo ex

idiomate, ut ex Mar-

essenl, in priori qu;e ad

Deum.

co, c. 12, 28, 29, apparet.

posieriori qu;e ad
dei m
:

proximum

dilignduni pcrlincbant,
:

Y pus. 57. -rrDiMGF.s dominum

c. 12, 29,

tuum. Mardis,
Doininus Deus
inilium

prioris tabula:
toto

compendium

erat

Diliges
:

Dominum

ex

prius

ponit
est;

Audi, Isral

corde tuo;

posterions ver

Diliges

proximum

tuus,

Dnis unus

quorum verborum solum

tuum, sicut teipsum.

Quomodo

ergo, dicet aliquis,

omsi

Malthaais hic proposuil, quod apud

Moysem ulrumque

nium inandatorum maxiniuni

dislincla

Cliristus esse dieit,

laiivo,

Magnum; positivuni pro superVers. 3G et 37. quo Hcbrxi carent. Coupe tuo in diyersos quod bis verbis arbores non dislracto, nec languido
,
:

mandata non sunt? perinde enim videtur

tota anima tua, prafcralur, vel aequetur
ila ut

* amor

exprimitiir, et in
ei

nulius alius

997
cs-e,

COMMENTARIA
ac
si

CAi'. XXII.

998

diccret

omnia mandata esse

maximn.

Vers. 41.

Concregatis
dm
in

autem

Tuaius-eis,

Mar-

Respondeonihil
D. Panlus ad
est
:

aliud Christum significare,

qum

cis, ca|). 12,33, scribil

banc qua-slionem Christum

facilior est

oninia mandata hiic tendere, ul

Dcum

diligamus ex

proposasse,

Icmplo docerel; sed

toto corde, et proximuin sicut nos ipsos,

quemadmo:

solulio in templo Cuisse Pharisos congregalos.

Mar-

dm
legis

Homanos
et

13, 10, dixil

Pleniludo

dis et Lucas non dicunt Christum Pharisaeos interro-

ditectio,

sicut

idem Chrislus concludit,

itniversa lex pendet,
sit
:

gsse

sed

concionantem dixisse

Quomodo dkunt
Au74,
e.

versu 40

In

Itis

duobus mandutis

scrib Christum filium esse David? Sed, ul ait D. gusiinus,

lib.

et prophtie.

Quomodo autem

intelligendum

Dili-

2 de Consensu evangelistarum,

ges proximuin tuum,

sicut teipsum,

duabus ex rbus
al

hoc

nihil interest.

Nam

Matthus posuil
:

et interroga-

pendet; altra, ut sciamus quis dicatur proximus,

ter, quid significet

lionein et objeclionem Christi

Quid

vobis, iuquit, vici

:

dictio

illa, sicut.

Quis proximus

detur de Chrislo
iilis
:

cujus fius

est ?

Dicunt

David;

ait

liabcudus

sit

Chrislus apud Lucam, 10,30, intgra pa-

Quomodo
Alii

ergo David in spiritu vocut

cum Domi-

rabole explicavit

omnem bominem

proximuin esse.
facile

num?

ver duo evangelistac non inlcrrogalionem,

Quid autem
dieere. Nain

siguilicet parlicula, sicut,

non

est

sed objectionemsolam posuerunt, et quia non dixerant

quidam materiam nolare

velle, qu;e

pillant, quasi

Christum Pharisaeos
cunt
:

et scribas inlerrogsse,
dicitis
: ;

non didicunt
scrib,

jubeamur omnia proximo

alii

nobis velimus;
sit

Quomodo
;

vos

qualiliiem et moduni, ut sensus

propter
ipsi

eo modo,

id

Scrib

quod autem dicunt

Quomodo Quomodo dicunt

sed
:

est,

Deum proximuin

nobis esse diligendum,

alii

cm idnon
in Scriptur

scribae, sed Scriplura diceret,

c.

17, 10,

quo

nos diligere debemus;

affectum, ut eo
'

declaravimus; dicebantur enim scribie ea diccre quae

aleclu conaluque

proximuin diligamus, quo nos iparbilror sicut un syllab

non omnin crant expressa, quia Scriptu-

sos diligimus.

Omnia

com\

ram
lilius

interprelanles id dicere docebant.

prehendi. Nec enim dubito, quin Deus voluerit ut et

Vers. 42.

Dicunt

ei

David.
c.

Quomodo
1,
t.

Christus

proximo omnia quu; nobis optamus optaremus

euin propter

et

David vocaretur, diximus

Deum,

sicut nos ipsos, et eo affectu

quo

Vers. 43.
est,
i'alli

Quomodo
poterat
,

ergo David

in spiritu,

id

nos ipsos diligeremus; sed illud dubium

est, qtiein-

cm

Dei spiritu

plenus esset,

cm non

suo, qui
falli

admodm
s;i']i

alicubi D. Anguslinus disputavit,

velle

quomodo

mentiiique poterat, sed Dei spiritu qui nec

loqueretur.
et

proximo ea qua3 nobis velimus

ipsi

jubeamur, cm

nec menliri
qualis

Ilebraismus
:

est,

nobis mala velimus, divitias, honores, volu-

Psalmo 50, 23,

meo.

Psalmo 115, 2

Ego

dixi

plates, et

quomodo

euin sicut nos ipsos diligerc,

cm
nos

in excessu

nos ipsos aut mal aut plusqum oportet s.ep diliga-

Vers.

44.

Dixit Dominus Domi.no meo. Hoc testimoin

mus. non

Respondeo hoc lanqum

bona nobis
propter
velle debere,

cerlum
et

statui,
aliter

nium

in

Coinmenlariis

Psilmuui 109 exponitur,

et

uisi

non

nos

Judxorum
min suni
tariisabbi
;

cavillaliones refutantur, qua; duai polisse

altra, psalniuui

ipsos

qum

Deum amaluros

esse,

cm Deum

hune non Davide, sed

ex loto corde, ex tot anima, ex

lotis viribus diligere

aul Meltliisedech,
aut ab aliquo ex

ut rcital in ejus loci

conmicn-

jubeamur
re aliter

quod

si

facimus, um possunius nos dilige-

Abraham, aut ab Eliezer, servo Abraham,

iis

codent

qum oporiet; proplereajubemurproximum modo diligere. Objiciet aliquis etiam ex primo prxceplo Deum ex toto corde diligendi consequi ut
|)roximun., et

qui tcmpoie David

Psalmos

scrial-

bebant, fuisse composilmn, ut pulat

tra,

Aben Ezra;

non de Chrislo, sed aut de Abrahamo, ul coin-

summo

affectu et propier

Deuni diliga-

inunis hodi est Judyeoruni error, aut de Davide, ut

mus

quare opus non erat ut

eum

sicut

nos ipsos di-

Aben Ezra,
Judaeos

et rabbi

David exislimant, aut de Ezeehi

ul postChrisli

ligercjuberemur.

Facijis responsio,

minus naturael se
dili-

Judieorum regeintelligendum,

tempora
ex

lem proximi qum nostri amorem nobis esse,

exposuisse ex Juslino, in Tryphone, et

quemque maxime amarc; proptere banc nobis

gendi proximi datam esse regulam, ut
ipsos diligeremus.
logi

Terlulliano, libro 5 contra

Marcioncm discimus. Utraillic

cum

sicut nos

que, ut dixi, cavillatio multis

tur, et

argumentis refula;

Nam

cujusdam docti alioqui iheo-

ex hoc manifest utraque coarguitur

nam
et

si

senlentiam minime probo, qui pulat hoc loco de

apud veteres Judaeos Christi tempore, certum non

fuisscl, et

charitatis dileclione

non

agi.

hune psalmum Davide compositum,

de

Vers. 40. Universa lex pendet h;ec est totius ad hc duo leferuniur lex et Scriptur summa propheUe nam pleniludo legis esl dileelio. Proximum diligis nolens tibi lieri injuriam, diliges sicut teipsum et volens ab aliis tibi bcii lieri. Estque prxcepium
;
:

Chrislo inlelligendum esse, facile allerulrum scrib

Vers. 45. eum Doshnum Deus Chrislo

ralione

Quomodo ergo David

,

dicens
Filio

etc. Spiritu
:

legis naturse

quod
:

observari dbet uam nobis Chrislo promissam. Vers. 42. Quid vobis videtur de Christo? Occasioncin iis praebere voluit inquireudi an non ipse es-

Clirislianis supernalurali modo in charitate scilicet ad vilain ater-

De Joanne id qua;sivistis, quem sciebatis non esse hlium David de me quem lot mhaculis clarescere videlis, cui tam illustre teslinioniura perhibuit Joannes ipse, cur non id qurilis?
sel Christus.
:

ad dexteram meam A Vers. 44. bnmanitaiis divioitali coajuncloe. Messiam non modo Davidis lilium, sed etiam Dei Filium, atque aut Davidis Dominum, probal Christus, alium esse Davide, patreni, D uni scilieet, quo genitus esl in ?pf ndoribus sanctorum. Mine Calvinus ipse in hune locum Falemur quidem hc diserte, et ad verbum non exprimi divinam ejus essentiam, sed inferre proinplum est Deum esse, qui supra omnes crealuras lo; :
:

suo quem dextris meis

in spiritu vocat Dei afflatus dixil ideirc Deum agnovit.

:

catur.

999

IN

MATTHJEUM
T
existimabant,

1000

et Pharisxi, qui posteriorihus Judxis mnll doeliores

cm

Scriplura non solm

bominem, sed

crant, ulique respondissent.

Judxi patrum suorum

tur.

silentio

Nunc aulem recentiores aperl condeumanqijo-

etianiDeum fuUirum prxdicerct. Non ergo concluait

Cbiisti

argumcnlum, non esse

lilium

filium David, sed esse

plusqura

David, id est, filium Dei ac verum

Vers. 45.

Si

ergo David vocat eum Dominum,

Deuin
lasse.

ideoque

D;ividem Doniinum

ipsuin

appel-

modo
riiui

iilius ejls est? Eoquilur Chrislus ex Pharisxo-

opiuione, qui Chrisium

purum hominein fulurum

:

Vers. 46.

Et nemo ex adversariis
CAPUT
XXIII.

neque ausus

est qui^qiam, iilorum, interrogare iilius sapientiam explorandam.

ut solebant,

ad

CHAPITRE
1.

XXIII.

1.

Tune Jsus locutusestad

turbas, et ad discipulos

Alors Jsus s'adressa au peuple et ses disci-

suos,
2. Dicens
:

ples,

Super calhedramMoysi sederuut

scriba:

2. Disant

sur
et Pharisxi.
3.

la

Les scribes et les Pharisiens sont assis chaire de Mose.

:

cl

Omnia ergo quxeumque dixcrinl facile; secundm opra ver eorum

Alligant
,n

vobis, servate
iiolile

facere

5. Observez donc, et faites ce qu'ils vous disent; mais ne faites pas ce .qu'ils l'ont, car, ce qu'ils disent, ils ne le font pas.

dicunt enim, et non faciunt.

4.

4. Ils lient
et importabilia, et

enim onera gravia

:

porter; et

ils

imponunt

bumeros bominum

digito

aulem suono

mes et doigts.
:

ils

des fardeaux pesants, et qu'on ne saurait les mettent sur les paules des homne veulent pas les remuer du bout des
vus des

lunt ea movere.
5.

5. Ils font toutes leurs actions, afin d'tre

Omnia ver opra sua

:

faciunt,

ut videanlur ab
et

hominibus

dilatant

enim pbylacteria sua,

magni-

ficant fimbrbs.
G.

affectent de porter des phylactres plus larges que les autres, et d'avoir des franges plus longues.
;

hommes

c'esi

pourquoi

ils

Amant aulem primos

in

recubitus in cnis, et pri-

G. Ils

cl les
7.

aiment les premires places dans les festins, premires chaires dans les synagogues ;
tre salus dans les places publiques, et cire

mas calbedras
7.

synagogis
in foro,

Et salutalioncs

et vocari

ab hominibus,

appels Rabbi par les

8.

hommes.

Rabbi.
8.

Vos aulem noble vocari Rabbi, unus

est

enim

Mais pour vous, ne vous faites point appeler Rabbi car vous n'avez qu'un seul Matre, et vous
;

Magister vester,
9.

omues aulem vos

fratres estis.
:

les tous frres.

9. N'appelez aussi personne sur la terre votre pre, parce que vous n'avez qu'un Pre qui est dans les

Et patrein

noble vocare vobis super lerram

in clis est.

unus est enim Pater vester qui

10.

cieux.

Nec vocemini
est, Cbristus.

magislri, quia magister vester

unus
11.

que vous n'avez qu'un matre, qui

crit minister vester.
:

10. Et n'affectez poinl d'tre appels malres, parce est le Christ.

Qui major est veslrm,

12. Qui

aulem se

exaltaveril, humiliabitur

et qui

11. Celui qui est le plus grand parmi vous, sera le serviteur des autres.

se humiliavcrit, exaltabitur.
13.

12. Car quiconque s'lvera, sera abaiss; conque s'abaissera, sera lev.

et qui-

V;cautem

vobis, scribx et Pharisxi

hypocri13. Mais malheur vous, scribes et Pharisiens hypocrites, qui fermez aux hommes le royaume des cieux ; car vous n'y entrez point vous-mmes, et vous vous opposez encore ceux qui dsirent y entrer.
14. Malheur vous, scribes et Pharisiens hypocrites,

tx
nes

quia clauditis

regnum clorum anle homisinilis

vos enim non intratis, nec introduites

intiare.

14.

Vx

vobis, scribx et Pharisxi hypocritx

quia
:

comeditis domos viduarum, orationes longas orantes

propter boc ampli us accipietis judicium.
15. V;e vobis, scribx et Pharisxi h pocritae
circuilis
:

sous priexle de vos longues prires, dvorez maisons des veuves ; c'est pour cela que vous recevrez une condamnation plus rigoureuse.
qui,
les

quia

mare

et aridam,

utfaciaiisunum proselylurn,

15. Malhcurvous, scribes et Pharisiens hypocrites, qui parcourez la mer et la lerre pour faire un proslyte
j

et

cm fueritfactus, qum vos.

16.

facitiseum lilium gehennxduplo

et aprs qu'il l'est

devenu, vous

le

rendez digne

de l'enfer deux
16.
:

fois plus

que vous.

Vx

vobis, duces exci, qui dicilis

Quicumque

juraveril per

templum,

niliil

est

qui autem juraverit

Malheur vous, conducteurs aveugles, qui diun homme jure par le temple, cela n'est rien ; mais s'il jure par l'or du temple, il est engag.
tes

Si

in auro templi, dbet.

17.

Stiilti et

exci

Quid enim majus

est,

aurum,
qui-

on

17. Insenss et aveugles que vous tes lequel doitplus esliiner, de l'or, ou du temple qui sanctifie
!

an templum quod
18. El

sanctificat

aurum

?
:

l'or ?

quicumque juraverit in allari, nibil est cumque aulem juraverit in dono quod est super
dbet.
19. Cxci
:

18. Et
illud,

mais
gag.

s'il

si quelqu'un jure par l'autel, cela n'est rien; jure par le don qui est sur l'autel, il est en-

Quid enim majus

est,

donum, an

altarc

quod

sanctilicat

donum?
n eo, et in omniIji

19. Aveugles que vous tes! lequel doit-on plus estimer, du djn ou de l'autel qui sanctifie le don?

20. Qui ergo jurt in allari, jurai

bus qux super

illud sunt.

et

20. Celui donc qui jure par l'autel, jure par l'autel, par tout ce qui est dessus.

1001
21. Et quicumque
et in

COMMENT ARIA cap. xxnr.

juraverit in templo, jurt in
illo,

1002
le

21

Et celui qui jure par

temple, jure par

ciel,

le

tem-

coqui habitat

in ipso.

ple, el par celui qui y habite.

22. Et qui jurt in clo, jurt in throno Dei, et in

22. Et celui qui jure par le

jure par le trne

co qui sedet super eum.

23. Va; vobis, scriba; et Pharisi hypocrit, qui

de Dieu,
tes, qui

et par celui qui y est assis.

23. Malheur vous, scribes et Pharisiens hypocri-

deeimatis menlham, et anethum, et cyminum, et reliquistis

qu

graviora sunt legis, judicium, et mise:

ricordiam, et fidem
oinitlere.

hc

oportuit facere, etilla

non

payez la dme de la menthe, de l'anet et du cumin, pendant que vous ngligez ce qu'il y a de plus important dans la loi, la justice, la misricorde et la foi. Ce sont l les choses qu'il fallait pratiquer, sans nanmoins omettre les autres.
24. Guides aveugles, qui coulez avalez le chameau.
le

moucheron

et qui

24. Duces cxci, excolantes culicem,

icin gluiienles.

camelum auquia

25.

vobis, scriba; et Pharisi hypocrita;

mundalis quod deforis est

calicis et paropsidis, ints

25. Malheur vous, scribes et Pharisiens hypocrites, qui nettoyez le dehors de la coupe et du plat, pendant que le dedans est plein de racine et d'impuret.

autem pleni

estis

rapin et immunditi.
26.

Pharisien
la
:

aveugle, nettoie premirement le

et

26. Pharise ca;ce, inunda pris

licis et

quod

ints est ca,

dedans de
net aussi

coupe

du

plat, afin

que

le

dehors

soit

paropsidis, ut

fit

id

quod

deforis est

munquia

dum.
27.

V vobis,

scriba; et Pharisi hypocril

similes estis sepulcris dealbalis,

qu

loris parent

borainibus speciosa, ints ver plena sunt ossibusmor-

27. Malheur vous, scribes et Pharisiens hypocrisemblables des spulcres blanchis, qui au dehors paraissent beaux aux yeux des hommes, mais qui au dedans sont pleins d'ossements de morts et de toute sorte de pourriture.
tes, qui tes

tuorum, cl omni spurciti.

28. Sic et vos
justi, ints

foris

quidem

paretis hominibus

28. Ainsi au dehors vous paraissez justes aux yeux des hommes, mais au dedans vous tes pleins d'hypocrisie et d'iniquit.

autem

pleni estis hypocrisi et iniquilate.

29. Vae vobis, scriba; et Pliarisici

hypocrit, qui

dificatis sepulcra proplietarum, et ornalis monumenla

29. Malheur vous, scribes et Pharisiens hypocriqui btissez des tombeaux aux prophtes , qui ornez les monuments des justes,
tes,

justorum.
30. Et dicitis
:

Si

fuissemus in diebus patrum no-

strorum, non essemus socii eorum in sanguine proplie-

30. Et qui dites Si nous eussions t du temps de nos pres, nous ne nous fussions pas joints avec eux pour rpandre le sang des prophtes.
:

tarum.
31. Itaque lestimonio estis vobismetipsis,
estis

quia

filii
j

Ainsi vous vous rendez tmoignage voustes les enfants de ceux qui ont tu les prophtes.
31.

mmes, que vous

qui prophelas occiderunt.
32.

eorum

Achevez donc aussi de combler

la

32. Et vos impit

33.

mensuram patrum veslrorum. Serpentes, genimina viperarum, quomod fugehennae?

et sa-

mesure de

vos pres.
33. Serpents, race de vipres, comment viterez vous d'tre condamns au feu de l'enfer?

gielis judicio
i

34. Ide ecce ego mitto ad vos prophelas,

:

pientes, et scribas
tis, et

et

ex

illis

occidetis, et crucitige-

ex

eis flagellabilis in

synagogis vestris, et per:

34. C'est pourquoi je vais vous envoyer des prophdes sages, et des scribes ; vous tuerez les uns, vous crucifierez les autres, vous en fouetterez d'autres dans
tes,

sequemini de civitale in civitatem

vos synagogues, et vous les perscuterez de ville en

ville;

35. Ut veniat super vos omnis sanguis justus, qui

cffususest super terram, sanguine Abel justi, usque

ad sanguinem Zachari,
distis inter

filii

Barachi,

quem

occi-

lemplum

et altare.

55. Afin que tout le sang innocent qui a t rpandu sur la terre retombe sur vous, depuis le sang d'Abel le juste jusqu'au sang de Zacharie fils de Barachie, que vous avez tu entre le temple et l'autel.
, ,

36.

Amen

dico vobis, venient

hc

oinnia super ge-

nerationem istam.
37. Jrusalem, Jrusalem, quae occidis prophelas,
et lapidas eos qui

36. Je vous le dis en vrit dre sur cette gnration.

tout cela viendra fon-

ad
,

te missi sunt, quoties volui con-

gregare

filios

tuos

quemadmodm

gallina congregat

37. Jrusalem, Jrusalem, qui tues les prophtes, ceux qui sont envoys vers toi, combien de fois ai-je voulu rassembler tes enfants , comme une poule rassemble ses petits sous ses ailes ; et tu
et qui lapides

pullos suos sub alas, et noluisti?

ne

l'as

pas voulu?

58. Ecce relinquelur vobis 39. Dico enim vobis

:

domus vestra dserta. Non me videbitis amod,

38. Voil le temps o votre

39. Car je vous dis, vous ne

demeure

sera dserte.

donec
mini.

dicatis

Benediclus qui venit in nomine Do-

me

verrez plus jusqu'

ce que vous disiez du Seigneur.

Bni

soit celui qui vient

au

nom

COMMENTARIA.
Vers.
1.

Tunc. Cm videret scribas,

Eulhymius annotrunt.
,

et Phari-

omnibus
qui

discipulis suis
,

sed

iis,

qui minus familiarcs

apostolos et eos

sos corrigi non posse, ut Chrysostomus, auctor 1mperfecti, et

et instructi erant

proposuisse.

Nam

LOCUTUS EST AD TURBAS

ET AD DISCIPULOS SUOS.
,

ipsumsemper comitabantur, non opus erat admonere, utOrigenes, tractaiu in Matthxum 24, indicavit;
quinetiam D. August.
,

Vero simile

est

Christum ea

qu sequuntur

non

serm. de Verbis Domini 49,

(Trente-deux.)

S. S.

XXI.

, ,

J005

IN

MATT1LLLM
rum
;

1004
de legis ac Mosis doctrin loquitur
si
,

mincm
bai uni

cxistimat Chrislum ad Pharisaeorum et sert

;

sed

pr-

scholam millere voluisse

sed scrib:irum et
,

iode enim esl, ac

dicat,

omnia, quae

lex et Moses,

PhariSSCOTUm nomine evangelicaj

Ecclesiae episcopos signilicsse,
est.

quam fundabal,

vobis dixerint, scribis, et Pharisas recitanlibiis, servate, ac facile

,

sed hoc violentuni

sccundm autem opra eorum

nolile fa-

Vers. 2.
sluin

Super cathkdram. Quidam nut suggcquo ab

scribis et Pharisaiis au-

cere, ut llilarius, et
!

llieronymus vidcnlur inlellexisse.

Curergo, dicet
dicit
;

aliquis,

non
;

dixit,

quoecumque Moses
et

intclligunt, ex

servaie ac facile

sed qua;cumque scriba;

diente populo, lex Mosis legeretur, quod et Esdrain,

lib. 2,

Pharisai dixerint? Duplex causa reddi potest; altra,

c. 8,
alii

4, fecisse legimus.
,

lia

sentit Euthyin.,
c.

quod voluerit scribarum

arguere
;

et

Pharisaeorum hypoerisim
eos aliter

quod

refellunt

quia ex Luc,
e.

4, 16,

et ex

non

aillent arguissel, nisi dixisset

Actis Aposloloruin,

15, 1G, inlcUigimus

,

Juduiorum

vivere, aliter docere. Altra,

qud

loto capitc acerbe

consueludinem non

fuisse

ut qui Scripturam aut le-

eos esset rcprehensiirus, cl conveniebat aliquanlulum

gebal, aul interprelabatur, in suggestuni ascenderet;

eospris laudaie, ne omnia ex affectu, ac sinejuiiicio

iinprobare videretui .

sed ut surgeret, et stans loquerelur; quod et bodi

hiter
fieri

Judos

fit, et

olim inler Cliristianos D. Paulus

14, 50.

Vers. 4.

Alligant

enim onera gravia.

,

Mcia,

voluit, 1 ad Cor.

Ergo per

catiicdiain
intclli-

phora sarcinis sumpta esl

in

qua;

ul in
,

jumcnia

aut

Mosis llieronymus et Dcda Mosis doclrinain

gunt, qud qui docet in cathedra
jain tune ea inter Judooos
,

homiiium huincros imponantur

atque porieniui

sedere soleal, etsi

esset.
,

ligari soient.

Vocal autem onera, non caereinonias, ut

ul

consueludo non

Chrysoslomus exislimal, quia,

et

diximus,

nondm
in Aclis

Scrib/E et Pharis.ei.

De

scribis et Pharisas

Ghrisius abrogal legem

de quibus D. Pelrus
:

eorum

officiis, c.

Vers.

5.

Omni

2, 4, nobis dictum esl. a

Aposloloruin,

c. 15,

10, dixil
;

Neque

patres noslri,

ergo qu,ecumque dixerint vobis

slatiui leciori quoestio,
,

neque nos portait poluimus

sed onera vocal proprias

servate, etfacite. Occurret

scribarum,

et

Pharisaeorum tradiliones, aut leges

quomod jubeat
veprehendat,
et

Christus omnia, quai scribse

et

Pha-

Scriptural conlrarias, aul non cerl necessarias, qualesillae

risi docuerint, faccre, cni

c.
,

eorum

sa:p doclrinain

sunl, quas versu 16, 17, et deinceps repre-

16,
id est

12, jusseril d.scipulos suos

,

bendii, ul Origenes et Theophylacl. exponunt.

cavere fermente

doctrin Pliarisa:orum

et

DiGiro autem suo

Digilum huineris opponil. Solesolo digilo

,

hoc ipso capile, versu 16,

et 17, falsam

eorum

doctri-

nam
c.

coarguat. D. Aug.,
lib.

lib. 4,

de Doctrin Chrislian,
c.

mus oneraia jumenla non manu el lolo s;ep corpore

sed utrque

juvare;

illi

miseros ho-

27, et

16,

contra Faustuin,

29, respondei

mmes,
quidem

qios suis inepliis onertiverant, ne

digilo sublevabant
,

minimum

Christum non

loqui de Pharisajis, nisi in cathedra

ip.^ain

id est

nec exemplo suo

Mosis sedentibus; lune auiem cathedram

gisse eos vera dkere.
quais

cuefalsa,

incilabant ad onera ferenda

nec in suis tradilionibus

At quis duhilal
,

illa

ipsa

dispensabant,
esl, diyilo

cm

in

Dci lege saep dispcnsarenl, hoc

docebant,
in

in

cathedra ips

si

in

cathedra se-

autem suo nolunt ea moverc.

debant, anl

synagog

cl scliol

Mosis docuisse?

Vers. 5.

Dilatant enim. Grsec

;

autem, sed

Chrysosl. ver, et Eulhyni. cxisiiinant Chrislum non

ponituc pro yp enim, ut alibi saep,

noster vertit interpres, mult melis
. tenduni esse dicunt, aulen 1

quemadniodm

omnia, qua: in lege erant

inielligere
,

sed ca tantiim,

qum
,

qui ver-

qu ad salutem erant necessaria nam creremonias, logi pracepta

;

qualia erant Deca-

reddit

enim causam non

sed proximo-

et

ctera pracepta,

eorum

qu;e versu pra:cedenli dixerat

:

qua; ad lempus lanlm data fueranl, lanlni ahest,

ul servare jusseril Ikcc esl senlentia
;
,

utpoihis abrogaverii. Prohabilior

sed mibi lamen non probaluf quia
,

Omnia verb opra sua (aciunt, ut viemtur ab hominibus. Quod probal duobus minimarum rerum exemplis, pbylaclcriorum, et linihriarum,
riun verliorum

non solm hoc loco

usqiic servavit, quia
i.tbel

sed ubique alios legem, ejosque

,

quasi velit ex rbus miuimis maxiinas

ut in proveibio esl, ex

inlelligi

et

cliam caircmonias servare jussit

et

ipse ad
eral.
et

morte*

ungue leonem cognosci.

Nam

nondm abrogata
quae

Ergo cin
Pharisa-i

qui

in

linibriis

el

phyl.icteriis

gloriam caplabant,

servare ac faccre
in

scribae

quid in rebus majoribus laeluri erant?

dm

cathedra Mosis scdcnl, dicunt, non de ipso-

Pkylacteria

st.v,

Piiylacleria

ut Origenes,

Chry-

Sederunt, prtcritum pro prxscnli, scVers. 2. dent ciun auctoritate, Grcg., 1. 15 Mor., c. 55 Ma/i.s doctoribus bonus senno dulur in audiloruin gra:

tiani.

voins,
si

Vers. 5. Omnia ergo qutecumque dixerint servate ;qua3cumque prceperini vobis, phra-

Alligant enim onera gravia, id est, Vers. 4. minuta qu;eque legis sever cxigunl prascipua ver sed ad vilanduni seandaluni et omnem rencgligunt belionis spiciein oliain leviora servanda sunl, salv
,
:

lege divin et nalurali.

hebraic, nisi lex superior obstet, qualis est illa, obediendum esse inagis Deo qum hominibus. Quo uidein modo illud ApOStoli, Coloss. 5, inlelligenduin: HlU obedite para libus pw omnia. Nam lu rbus evidenler malis Jiemini credehdum est; in dubiis ohscqui oporlct pra'posilis Deo quorum viia perversa nos non ex'unit ab obsequio; diguitali quippe debetur reverentia.
:

Philacterja membrana; erant, qui'Vi rs. 5. bus pracepta Decalogi erant inscripta, quas braeniis Denier. G, 8, et fronti circumligatas gerehant , ex inal intellecto: (|uo (piideni jubehanlur pracepta divin semprr anle ocolos liabere, ul ea l'aclis el operibus pr.siarent. Et magnificant, magnas faciunt liinlni.ss, quas pallij (pi.Uuor annulis suspendebant, cirque llis hyacinlhini cidoris texta erant , c. 15
;

Numcr.

1005
sost.

COMMENTARIA, CAP.
*jf

XXIII.

1006

Hieronym. et Eulhym. scribunt, mcmbranuloe ami-, eas cranl, in quibus legis prcepla scnpta circum brascrib et Pharisi circum caput, et
cbia
los

prferamus.
illi.

Ad Pharisos

ver, ne eo modo, quo

id

est, ambitios gloriosque aut prceptores,

aul paires

appelbmur

aliosve appellemus

ut

illi

ap-

gcstabanl, ut perpetu

Dei

legcm anle ocu-

peilabant, qui dicebant:

Ego quidem

sitm Pauli, ego

haberent;

sic
,

intelligentes,

quod

Deus
El

per

autem Apollo, ut suo quisque magisiro gloriaretur, 1

ad Cor.
3,

Moysem prceperat
ea, quasi
inter

Deuteronomii

6,8:
e

tigabis

4, alioqui dubium non

est,

quin patres,

signum

in

manu
Iloe

tua, eruntque, et

movebuntur

et magistros et vocari et vocare nobis liceal.

ocutos

luos.

Hieronymus suo

iam lemj

Vers. i3.

S je autem

vobis. Hic versus

apud

fuisse pore ab Indis, Persis et Babyloniis factilalum phylactedicta sunl autem Gratis pu).xT>)pia,
dicil
ria
,
:

Chrysost., Eulhym. et Theophylact., et apud auclorem

Operis lmperfecli est 14 et 13

positus est hoc loco.

id est

conservatoria

memoriam institula bantur lila qudam non texla, qu ex intima or vequ ab llebris vocanlur I, stis dependebanl
legis
,

quod ad conservandam essent; fimbri autem voca,

Invehilur mira Christus acrimoni in scribas et Pha-

risos usque ad iinein capitis,

eorum prsertim hysed cerio judicio,

pocrisim accusans, non ullo quidem iracundi impolenlis

impelu, aut maledicenli

Num.

15, 38, ut

Rabbi David inlerprelalur

et

DTia

alque cousilio, ut paul post moriturus miseram ple-

Deut. 22, 12, unde et Hispani, ut opinor, Guedizas vocavernnt. Fimbrias byacinthino colore Judas gestare

duobus

iliis

locis,

quos modo posuimus

Deus

bem commonefaceret, ne scribarum et Pharisorum fuco capta fallerelur. Dubium an omnia qu Christus hoc capile in scribas et Pharisos dicit, eodem
loi

prceperat, ut legis recordarentur. Eas ergo scrib

et Pharisi

ac tempore ab
,

illo

dicla sint. Nain Lucas, c.

H,

pr cteris Judis inagnificabant, id est qum cteri, facicbant. Scribit Hieronym. majores,
solilos

39, 42, 52

milita ex

iis

narrt, quasi

alio
lib.

tempore

dicla fuerint, et D.

quidem Auguslinus,
,

2 de Con-

eliam fuisse acutissimis spinis interserere

et

sensu evangelistarum
bis,

c. 75,

duos, ni ejus utar ver-

quibus

cm ambularent,

et

cm

sederent,

compun-

sennones esse pulat, alterum quem Matlhus,

gerentur, eoque dolore divinam

revoc;irenl. Nescio

legem
sil

in
;

menlem
facile

alterum,

quem Lucas

recitavit, bisque

eadem

dixisse

qum cerium hoc

dicturo
,

ta-

Christum. Sed mihi probabilius videlur semel dixisse

men Hieronymo credo non

nisi

ab Hebris,

aul bono aliquo auctore didicisset. Potesl merit lector qurere, quare scrib et Pharisi ambitionis

causa (imbrias ac phylacteria dilalabant. Kespoudent quidam, ut plura legis prcepla in phylacteriis inscribi
sit,

hc omnia, eodemque tempore ut apparel ex Luc ; Malthum idcirc omnia in hune locum contulisse, qud similis essent argumenti et non id ageret, ut historiam ordine servalo temporum texeret,
,

sed

sed ut Christi doctrinam exponeret, quod cap. prcedenti

timus.
,

possent.

At

ut id

de phylacteriis
,

dici

pos-

versu 2,

in

re simili fecisse animadver-

de fimbriis cerl dici non potest

:

in

quibus pr-

cepla non scribebantur

vero similius

quod indicat

Quia clauditis regnum coelorum. Lucas,

paul
aliter dicit, quia
tulislis

c.

11, 52,
,

Theophylaclus, ideo dilatasse, ut longis conspicerenlur, et legis observatores esse videicutur, aut, ut

clavem scienti
Signiiicanl

qu
enim

verba majorera habent emphasim.

scribas et Pharisos
ut exislimarenl
ita sibi legis

videlur sentire Chrysost. ut legem diligentis

qum

scienliam usurpasse,

cteros Judos Vers.

8.

se scrvare declararent.

neminem,
ire

nisi ipsis
:

viam indicanti-

autem nolite vocari rabbi. Ab hoc loco usque ad versum 13, et uua est , et facilis sententia, ne Pharisorum mores discipuli imilennon prohibe! patrem, aul magistrum vel vocari, velvocare in terris absolut sed comparat ad Deuni,
lur;
:

Vos

bus

in

clum

posse
est
,

sumpla enim dominis

dium metaphora

qui

cm neminem
et

ingredi,
lutins

aut egredi, nisi jussu suo volunt, clavem

do-

ms

accipiunt; claudere

autem scrib
,

Pharisi

reguuin clorum

dicunlur
nisi

quia persuadebant ho*

aperientibus, id est,

ad Pharisos, de quibus loquebatur.

Ad Deum

qui-

minibus neminem,
doccutibus intiare

ipsis

dem, ut eomparatione illius neminem putenius neque et ne istos patrem, neque prceptorem esse posse et amoris litulos illius honori amorique honoris,
,

posse,

quo suasu omnes, quas

gravia
anle

volebant,

iraditiones,

quasi

onera

populo

impouebant.

Quod autem

dicil

hommes, Hese humilit

Nolite vocari rabbi; nolite delectari Vers. 8. bujusmodi titulis, ut Pharisi qui ambitios sic appellan cupiebanl. Unus enim v.agister tester, qui docel o nues scienliam et novit omnia vos autem omnes et discipuli sub uno Patl-e et magistio. frittes e->tis nam et Itaque non veiat vocari patres et inagislros Paulus hos dignitalis litulos sibi sumil et se magi,

humiliabiiur ; nec qui humiliatur, sed qui

exallabilur.

V/E vobis scribe et Pharisi hypoVers 13 sed zelus jiislus, crit l Non est dicenda conlumelia , et incorngibilem cm" superior increpat manifi-slum limeanl, et sibi caveant. Prter-

netcatnrem.ntalii

sli'um gentium appeilat; nec

damnt
:

litulos erudilio-

sed comparal ad nis qui' usurpanlur in Academiis Deum loquilur : omnes enim sunl unius magisln qui
veritalem ints docet, discipuli, uli August.
gislro, fus prosequilur
:

uum n,m

cm

alii loris

neant
clo.

Ints

is

docet

qui solus

1. de Malanlm admocathedram liabet in

eliam a:lerChristus non solm prdiceie, sed flag.tia. inferre polerat propter Pharisoruni in Christum clauditis regnum coelorum , a lide Ou clavem saentt. h avocatis : Lucas 11 , 25: Tulislis

perlendebant neminem
onera de Messi eludebant.

nisi

ipsis

apenenlibus et do-

suas ut gravia centibus intrare posse. Sic traditiones prophetias imponebant, et fals interpretatione

Vers. 12.

Non qui exaltatur, sed qui se

exaltt,

1007
braismus est D"?N '335 antc facis bominum,

IN
id

MATTH.EUM
est,

1008

erant,
riun

qnm aliarum minus miserabilium persona,

occludendo

illis

ficatur cos impedirc multos

januam anleoculos, qu pbrasi signiqui jamjam ad cli ja,

substanliam devorare

ut Chrysostom. et

Eu-

Ihym. annolrunt.

nuam

appropinquarenl,

et, nisi

illi

obstarent, ingresvidit, et

Longas orationes orantes. Grc

occasione longa orantes, id
est, prolixe.

et

prlextuaul

suri essent, ut etiani

Chrysostom.

proximis

Nodier interpres
:

verbis indicatur
id est, eos
,

Vos non

inlratis,
,

nec inlroeuntes

hic in Graeco nec legit xi neque npoffaet

ctquidem

co-

qui introire volunt

sinis inlrare.

Quid

pulalivam

conjunctionein

lollendam puto, quia nec

aulem
..

sit

ipsos

non intrare, ncque

alios ingredi per-

sententia requirit, et respuit;

nomen autem npofimi

sed sensum, non verba
si

millere,duobus modis ab antiquis auctoribus cxplican:., ii;i:..o ..,.i,. lur. Origenes, Hilarius, auclor

recl convenit, et vero simile mibi videtur eliam legisse

Imperfecti, n:.,.. Ilicronyi^.,^..r^i:

ipsi

noslrum interprclem

mus, elBedaideodiclumputant, qudnec

stuui crederent, et ne
alii

iuChri-

reddidisse.

Occasionem aulem,

id

nomen

legalur,

crederent, impedirent;
,

quam

interprelor aucupium, quo sacerdoles, et Pharisaei

interpretaiionem ideirco non probo

dixiiaus
,

quia,

ut vers. 3
;

prolixe ient

orantes ulebanlur, ut muliercularum capta,

Cbristus hic de legis observalione agit

facullates

quare magis placet Chrysoslomi sententia, ide

bas et Pharisos
in

scri-

regnum cloruin non intrsse, quia Dci pracepla non observabani; ide aliis, quomiiis intrarent, obslilissc,

Paulum ad Philippenses dum onini modo, sive

quemadmodm sumitur apud D. 1, 18, cm dicil Quid enim

:

ver

occasionem,

sive

ver

veritatem Cliristus annunlielur ?

quia eos inutilibus, et

Propter hoc amplius accipietis

bimus, quia bis nimirm peccatis,
facullates consumilis
,

judicium,! id est,

inlolerabilibus tradilionibus onerabaut,

quas,

cm

duplo majus quam cleri, ut versu sequenti explicaet

Jdsc populus servarenon posset, nec in

regnum clopoterai,
;

dum viduarum

rum

Pharisieoruin

quidein opinione ingrcdiebaiur.

cl

dm

id

sanctilatis simula-

Nec enim propterea salvus esse non Phaiisaorum non servaret tradiliones
Cbristus ex Pharisaeorum opinione
,

quod

tione facilis,

ut Chrysostom.

et

auclor Imperfecti

sed loquitur

annolavcrunt. Jiidicium Sciiplurac more, et Ilebnco-

atque doctrine.

rum idiomate condemnaiionem

licunim quidam interpres

appellal.
,

Quod

luere-

Hic sensus ex

iis

qux

dicuntur versu 16 etdcinceps

verlil

ofl'eieiis

gravius

facile colligilur.

judicium, minus proprium mibi videtur. Nos ter inNoil

-

VERS. 14.

QuiACOMEDlTIS DOMOS VIDUARUM.

Uicronymum
et

terpres

Gra-cum seculus
et

est,
,

Gicus bebraismum,
et ferre
;

nulli putant D.

Origenem, quia hune

quo np7

accipere significat

hoc aulem

versum nonexplicant, non legisse, et quod in oclavo Evangeliorum canone, quo solus Marcus, Lucasque
conveniunt, posilus
sit
:

loco pro ferre posilum est.

Vers. 15.
il
i

Circuitis mare
;

et aridam

id

es!,

levis conjectura, qiue potis in

1)1

non

facilis, ut

unum proselytum

eflicialis,

videtur

canoncin,

tim

quam inEvangelium valer del);iit; cm omnes et Latini,et Graeci, et Syriaci

:

pi-eser-

speciem habere proverbii

est
,

quale illud apud Latines

codices

legant

esse autem bos duos versus hune alqucpr;ece-

omnem lapidem movere, et apud Graecos, omnem movere funem. Aridam hebraismi imitatione terram appellavit, ut Genesis 1, 10,

dentemapud auctores Graecos transposilos supra monuimus. Domos viduarum scriba: elPharisaci, id est,
facullates

quemad-

modm

et

Graecinonnunqum auctores appellanl. InPharisacorum diligenliam, sed

dicuntur

devorarc;
salis

qu autem

ratione

terpretatioeslChrysosloini,elEuthymiiinhiinc locum

id

facerenl,

non

expressum.
quia

Quidam
pro

ide

non scribarum,

cl

ici

eos

dvorasse dicunt,

consolationis
et conviviis
,

causa
ofli-

difficullatem declarari, quasi sensus sit, va:

scribis el Pharisseis, qui

vobis

viduarum domos frcqueulabanl,

cii

morum vestroium
ex
sil
illis

pravitate
ut

dignitaleab

illis

excipiebanlur

quibus facull
quia

.tes

ade legis divinie studio alienigenas

averlilis,

suas consumebant, sic Eutbym.

ciilalem

Alii,

dm

san-

ade

difficile sit vel

unum lantm

ad veram
et

simulabanl,

vidiiae
,

ad

cos,

ut

scipsoviros

religionem adducere, ut opus vobis

circuire
:

mare

aridam

rum
bnt
:

precibus

commendarent
,

lanqum ad

sed manifestum est non

et

rei difficullatem
,

sanctos ventiiabanl

et coruin oraliones pielio

emevi-

sed

scribarum

Pliarisaeoruni
,

studium

ainhilio--

hoc probabilius, quia stalim sequilur, longas

significelur,

ncniquc signilicare

qui

magn

solliciliidiuc genliles

oraliones orantes, quasi causa

quare

duarum domos devorarenl, quod longas suas

nes venderent.

oralio-

ad Jiidaicam religionem pertraliere conabanlur, vel ambitionis causa, ut populuin Dei augere viderentur,
cl

Sed viduas potis quam

alias per,

su sanclilate

doctrinque gubernare, quemadinterprtes exislimant, aut, ut au,

sonas duabus. ut opinor, de causis

quia religiosiores esse soient, ci
ctilalis

nominavit
facijis

cl

niodiim nonnulli

niiilio

san-

clor Imperfecti pulat

ut auclo

Judacorum numro,

simulatione capiuntur, cl quia majus erat

sacriliciorum

quoque iiumcrus crescerel, majusque

scelus

viduarum

quac potis

juvandae

alend;e(|uc

ad ipsos lucrum perveniret. Ulrumque de scribis

Vers. 14. IIvpocniT/E simulatione sanctilatis. Facullates viduarum, quae faciliS decipiuntur, in rem Vestram vetiere soletis oblentu longarum orationum, quas pro iis funditis,ut Marcus nabet , cap. 12. Et propteb hoc, aiii|ihus aceipietis judieiiim qumcx'ler'., quia viduas cxliauiilis pielate siinu.al.
,
:

Qui circuitis mare et aridam ut aVers. 15. CIATISUNUM PROSELYTUM, II CDU FUERIT FACTIS, IACIVils IKIIII olfciisi TlS tJM rlLIUM GEHKN.N/K DOPLO ftUAM pcrvew Pharisaeorum vilA et hypocrisi redibant ad in un; aut cxemplo eornm supersiitiosiores
i
;

fcti

magis resisleoanUocliiiia: evaugeh<3R.

, .

1009

COMMENTAIS
geiuilium superstilione ad
,

V.

CAP. XXIII.

1010

Pharisxis credi potest. Prosclylos appellabant

eos, qui ex

Grxc Judxorum

quis in contentione, seu in aliquo jurgio, vel in

caus

ambiguo jursset

in templo, et postea convictus csset

religionem
ient, et

vnrant

quos Hebrxi

Dna

vocare so-

mendacii, non tcnebatur criminis reus; sin autem

jursset in auro et pecuni, qua?. in templo sacerdolibus offercbatur, statim id, in

Christiani neopliytos appellabant, 1 ad Ti-

inolli. 5, 6.

quo juraverat

coge-

Et cum factus
lur, qui gelienn

fuerit, facitis illum filium gefilius

baur cxsolvere.
perjurii

he>n/e. Notus est hebraismus, quo

gchennx

dici

Rursm si quis jursset reum nemo relinebat; sin autem

hoc

in allari

pejersset

dignus est, sicut

filius

mortis, qui

in oblationibus,

est, in hostiis, in victimis, et si-

morte dignus,
5, diximus.

Reg. 20, 31, de gelienn autcm cap.

Deo super altare, hc studiosissim repetebantur. Itaque hi auctores

mililer in ca;leris qucc offerebantur

Duplo quam
plicis

vos, tTt/sTcpsv

bji-i

ad verbum, duillum autem

avaritiam

ejus traditionis originem

fuisse

pulant.

quam

vos

id est,

vos quideni duplici concstis;

demnatione, supplicioque digni

plusqum

duplici

dignum

i'acilis.

Quomod aulcm

scribx et Pharisxi duplici pcen digni esscnt, versu

prxcedenli explicavimus

qui duplicitcr pcccabant,

et avariti et sanclitatis simulatione.

Quare ver pe-

Quod autem aurum templi intelligendum sit, dubium eliam est. Nain Tbeopbylactus aurum illud intelligit, quo templum ni's veslitum erat. Eulhymius ver vasa, candelabra cacleramque auream templi supelleclilem. Hier, et Beda omnem templi pecuniam, quod est probabilius.
,

jores proselytos suos facerent,

vix
illis

non

salis constat, ciun

Vers.

17.

Quid enim. Particula causalis hoc

;

pejores esse possent. Auclor Imperfecli exi-

loco otiosa videlur esse

nullius

enim

rei

causam redusi sunt

in Idio-

stimat propterea proselytos majore

supplicio dignos Cuisse,

qum Phnrisxos
jam
idolola-

dere videlur

sed hebraismus est, quo soient llebnei

qud quidem gravis pecca,

non

rei

de qu loquuntur, sed verbi quo

;

rent non credentes in Chrislum

tri
,

relicl

aliquando rationem reddere

quemadmodm
1

qum

si

nunqum

rcliquissenl.

Cbrysoslom.

matis annotavinius.Exemplum est

fra, vers.

Parai. 5, 1, et in-

ver Pharisxos studios conatos esse eos, quos ab

idololalri revocssent,
lis

19. Reddit ergo Christus ralionemcur Pba-

pejores lacre
et

qum
ita

se.

Me-

risos excos appellaverit, qud nimirm non videant

idem auclor hnperfecti,

Eulbym.

esse na-

templum
autem ex
axiomale
magis.

majus esse qum aurum. Argumenlalur

illo
:

tur comparalum, ut vilia potis

qum

virtutes imi-

naturali

quod
in

est

apud Aristotelem
et

temur,

et in

rbus malis discipulis inagislri facile

Propter quod unumquodque taie,

illud

superentur.

Nam
nisi

aurum, quod

lemplo

est,

non

est sanigitur

Vers. 16.

Duces
;

c^eci.

Duces vocat

non qud

ctum,

quia lemplum sanctumest;

templum

veri duces essent

scd aut proplcr oiicium, quia do-

magis sanctuni.
Vers. 22.

cendi munere l'ungebanlur, aut ex

eorum opinione,

Et

quicumque jurt

in coelo.

Qux

ad

qui se aliorum duces profitebanlur,

quemadmodiun
Dcos ap-

hujuslociexplicalionem pertinent,

c. 5,

34, dicta sunt.

idola ex Gentilium opinione Scriptura solet

Vers.

23.

Et

reliquistis.
est,

Quidam tempus
tempore
dixit
:

pellare

et

pseudoprophetas prophelarum nomine

prseteritum,

quod Gr-xc
,

per prxsens verlendum

sxp

vocat.
SV t<S

pulant
VK&
ill

et

relinquilis
et

sicut prsenti

QuiCUMQUE JURAVERIT PER TEMPLUM

plo, id est, per

(0111-

Decimatis niehlham
trpres

anclhum; sed mclis noster in-

lemplum

ut in
in,
et

sequcntibus ex He-

non solm quia propis Grxcum verbum sc,

brxorum

idioinale

2 pro

pro per.
est reus, ut slatim

culus est

scd eliam quia sententiam melis expres-

Nihil EST,id

est,

non dbet, non

sif; signifient

enim hoc loco tempus

illud praeteritunv

dicit:quod, utquidamvolunt,
rais intelligendum est
;

non absolut.sed compa-

scribas et Pharisxos Dei graviora prxcepla jamdi

nec enim est vero simile tain

non minus qum

Judicium.

si

abrogata essent, oblivioni ddisse^

illa

impudentes fuisse Pharisxos, uldocerent jurare per Icinplum nullum esse peccatum sed minus esse
;

Exponit qu sunt

graviora

legis
,

qum

per

aurum

lempli jurare, et

si,

ut, c. 5, 21,

M,

diximus, mulli vcteres auctorcs ila senserint. Euthym. juramentum votum interpretatur, aut jusjurandum, quo aliquis promillebat se templo aliquid oblalurum
esse. Id
risxi,

qux jamdi reliqueranl, nempe judicium quo unicuique jus suum redditur; erant enim scribxj et Pharisxi in mullis causis Judxorum judices, ut c. 5, 22, diximus, et nihil magis Scriptura detestatur, qum
prxcepta
,
1

perversa et corrupta judicia, ut Deuteronomii 16,

Isaix 1, 23,

\'J

enim juramentum propterea scrib

si

et

Pha-

Michxx

3, 11, et 7, 3.
in-

quorum
se

mulli sacerdotcs erant, magis docequis per

Misericordiam. Misericordiam vocat charitatem

bant obligare, qum

id est,

templum
quia,

juravisset,

proximum, quam Deus omnibus rbus anteponit, hoc:

templum xdificaturum,

qux templo
et
,

enim

est

Misericordiam volo,

et

non sacrificium, Oseas

offerebantur, in ipsorum lucrum redundabant, aliud

6, 6, et supra, c. 9,

13; hoc est quod tantoper

,

com-

ver templum

nemo

poterat xdificare! Coacla

minime

probabilis

inlerprelatio.

Hieronymus ver
:

mendat apud Michxam cap. 6,8: Indicabo tibi , a homo quid sit bonum et quid Dominus requirat te,
,
,

heophylactus et D. Thomas,

sic inlerpretantur

Si

utique facere judicium,

I

et diligere

misericordiam,

et sot-

Vers. 23. Qui decimatis mentham , qui dcimas solvilis : non erat in lege prxceptum solvere ejusmodi dcimas cd lanlm ex are et lorculari sed cm in
:

licitum ambulare
!

cum Deo

tuo

et

apud Zachariam,. c.

gravioribus essent ngligentes, ut in jure reddendo:; Judicium, in servandis pactis fidem violabant.

, ,

1011
7, 9
:

IN

MATTHjEUM
Vers. 29.

1012

tlc

ait

Dominus exercituum
et

dicens

Jvdicium

Qui ^dificatis sepulcra prophetarum

adnotavimus,
c. 9, 17,

verum judicate,
unusquisque

misericordiam,
fratre suo.

et

miserationem facile

ET ORNATIS MONUMENTA JUSTORUM. Eo.Silem prophetas

cl justos videtur appellare, ut aliis loeis

cum

Et
in

fidem.

Fidem

appel:at non divinam illam

qn

et

cxJoanne,

docuimus

sicut

sepukra

et

Deiim credimus; scd iliam humanam, qn inter

monumenta idem
a:dificabant

sunt; est enim ex

aliis

Hebrorum

idio-

nos pacta convenla servamus, quae dictorum facto

male ejusdem sentenli

verbis variat repetilio

septilcra
,

rumque conslanlia definitur Cicrone , lit. 1 Offic, quam Dens, Levit. c. 6, 2, 4, 5, diligenlcr sorvari voluil.

autem prophetarum

cm
in

vetu-

slale collapsa essent, ul Hilarius exponit. Constat ex

Anima,

inquit,

qu

peccaverit,

el

contempto Dofidei ejus

hoc loco prophetarum

et

juslorum sepulcra

honore

mino negaverit proxhno sno depositum quod

eredilum fuerai, vel
fecerit, rcddet
vi aliquid extorseril, vel

apud Judos habita

et

fuisse.

.Qud autem ea scrib

calumniam

Pharisi collapsa redintegrarent, non vilupera-

omnia, qu per fraudent voluil obtinere

tione, sed laude

dignum

cral, ut Origenes, tractatu in

;

intgra, el

quinlam insuper partein domino cui

damnum

Maithum

26, Chrysosl. et Eutliym. admonuerunl

inluleral

pro peccalo autem suo o/ferel arietem imtna-

nec propterea eos Chrislus reprehendit, sed quia

cm

culatum de grege.
Vers. 24.

eorum dificarent sepulcra, majora

micidia,

ipsi

patrarent ho-

Excolantes culicem, camelum autem

qum

qui prophetas illos,

quorum sepulcra

glutientes. Solet in calidioribus regionibns mullos

culices

dificabant, occiderant.

vinum habere, ul necesse sp sit, nui volunt bibere, vinum pris excolare, ut culices lollant. Inde sumpta translatio. Camelum autem ex more patri
c.

Vers. 31.
ipsis,

Itaque testimonio estis vobis met-

quia filii estis eorum qui prophetas occide-

runt. Benc hoc loco concludit Chrislus ex eo, quod

dicebant
serina*, et

pro re maxim posuit, ut supra,

10, 24. Appnret

Pharisi

Si fuissemus
socii

in

diebus

autem

fuisse

proverbium, quale

illud fuisse

diximus

patrum noslrorum, non essemus

prophetarum, eos
lilios

eorum

in

sanguine

ibi ? Facilius est

camelum per foramen acs

toD iioT-oplou

transire.

testari his ipsis verbis esse se

eorum
inquit,

Vers. 25.
psidis, tb

Quod de foris
,

est calicis et paroet

qui prophetas occidcriinl; sed paul aliter arrcital Lucas, c. 11,

'J0sv

exteriorem calicis

pa-

gumentum
rum

48

Profeclb

ropsidis parlera, aul,

quod

Grcis verbis propis

paropsidem
est.

lestificamini
,

quod

consenlitis operibus

patrum vcslro;

abest

quod extra calicem

el

Calicem

quoniam

ipsi

quidem eos occiderant

est

vos union

vocat poculum, paropsidem patinam qu cibus sumitur, ut

dificalis

eorum sepulcra. Credibile

nlrtimqbe

apud Pollucem

men

veteris poet,

et Alhenum. Noium est nempe Juvenalis, satyr 4

:

car-

Chrisium dixissc; sed altenim Maithum, altcrum

Qum mull magnaque

vas est.
Intus autem, id est,

paropside cnai.

Lucas catinuin appellavit, quod aut idem, aut simile

Lucam rcitasse. Superest videre quomod apmi Lucam hen Chi islus concludal eos testificari se operibus palrum suorum consenlire. Non videtur mihi ex
animi senlenli Chrislus
id

concludere voluisse

sed

qu

inls sunt;

intelligilur

tanlm propositum

illi

fuisse illud

ipstim argtrmen-

enim
;

t.

Calicem et paropsidem vocat ipsum homi,

tum, quod ad probandam sanclilaicm suam scrib et

Pharisi afferebanl, ad probandam eorum nequiliam
in

nem qu extra calicem et paropsidem sunt sordes corporis; qu sunt inlra soi des anim. Significat
,

eosdem

rclorqiierc, quasi

commune

esset, ut rhe-

ergo eos de corpore lavando atque mundando nimis

esse sollicitos; de abluendis

tores vocant,
rel.

quod

in

utramque parlem

qu

valc-

anim sordibus nimis

Qui enim sepulcra prophetarum dificabant, vi-

ngligentes. Videtur hoc eliam fuisse proverhium, quo

signilicabatur aliquem

deri poleranl aul ideirc faccre, ut eos honorarent

minus necessaria nimis curare

aut ul magis

quodammod

oceiderent,

id est,

eorum

rnagis necessaria negligere;

quemadinodm

si

quis

meinoriam uu

cum

Corporibus sepelirenl; quemad-

vas quo potum aut cibum sumerel exlrinsecs mundaret, inlrinsecs

modm
pelire.
steriori

soient latrones, quos occiderunt, non

huma-

non mundaret.
fit et id quod

nilale, sed alio liomicidii gnre, ne reperianlur, se-

Vers. 26.

Ut

deforis est
iis

Scrib

et

Pharisi priori sensu; Clnisius po,

mundum. Quritur quomod, mundalis

,

que ints sunt, ea qu extra sunt munda fiant cm nihil obstare videatur quin possit aliquis mundo esse aniino sordido ver6 corpore; dicilur id quod deforis est mundum ficri, cm inleriora mundala sunt, quia non inagis inquinatqum si immundum esset. Non enim quod
inlral in os coinquinat

argumcnlabaliir

non qud indiearet eos eo

a'dilicare, ut
;

animo sepulcra prophetarum

patrum suo-

rum homicidiis consentirent sed qud factum ipsum in cam eliam partein non minus, qum in contrariam
possel aliquis interpretari.

homincm,
1,

c. 15,

11, et

Omnia
ut malamreprehendilconstruclionem. aut inslauralionem sepulci'orum sed qud ex hypoensi id lacrent, et in Chrisium eauidem exercrent svitiam qnam majores eorum in prophetas, nec recdrent ah enriim cTiidelitatc. Qnamvis ex Lue verba illa Et testimonio estis vonis, magis ad l'acta, qum ad

munda mundis, ad Titum

Vers. 24.

15.

non

per linleuin trajicientes, ne forte iniimmda auimalcula uu cum vino haurirent. Vers. 26.--Mu.nda prius quod intus est lapina et gul pris abstine, tum poierit exterior placereiuun dities, qu iuteriori respondebil. Vers. 29. Qui ^dificatis, Grc quia dificalis :
;

Excolantes culicem; vinum

orttm refei antor. Prophetarum sepulcra dificantes ab eorum doclriii penils cranl alieni, Chrisium persequentes.
dicta Ptiarisi

,,

?013

COMMENTARIA. CAP.

XXI11

10U
loqueretur,
;

Vers. 32.

Et vos implete mensuram patrum veilli

,

commodat ad Judneorum consuetudinem

apud quos
legis doctores

strorum. Id est ,occidite eos proplielas, quos

quia

scribee

vocabantur

solet

nondm erant.occiderenon
seipsum, et eos
,

potuerunt. Inlelligilautem
dicit.
,

enim

ita

aliquando Christus loqui, ut

c. 13, 52, et

D.
?

quos versu 3i se missurum

enim

est implere

mensuram patrum suorum

Hoc eorum

Paulus

ad Corinth.

1,

20

Ubi sapiens? ubi scriba

ubi conquisitor hujus secuti ?

scelera, atquehomicidiamajoribushomieidiis, sceleri-

busque cumulare. Adnotrunt Chrysost., Theopliyl. et

Eutliym.Christum his verbis, etiamsi imperare videalur,nou imperare
;

Vers. 35. Ut veniat super vos. Rect Euthymius annotavit parliciilam ut hoc in loco non causam
sed evenlum significare. Hebraica autem phrasis est
alicujus

sed quod futurum erat, prdicerc

27, dixit

sanguinem super aliquem aut super ejus caput

quemadniodm Joann. 13,

fac citis. Facilis
dici

Jwix: Quod

facis,
,

venire, id est, homicidii

pnas dare
,

ut infra,

27,
,

poluit
est,

concessionem esse

25
est,

Sanguis ejus super nos

et

super

filios

nostros
,

id

qualis

illa

apud Virgilium

^Eneid. 4:

nos et

filii

nostri

culpam prstabimus
Josue 2
:

et si quid

1, sequere Italiam vends.

in

hoc peccati est, pnas libenter luemus. Similis

, ,

Vers. 53.

Serpentes, genimina viperarum. Hune

explanavimus. Sensus est:Cm vipequid potestis essenisi vipersc?non enjm

phrasis Levilici 20, 9, 13

19, 2 Reg. 1,16,

locum

c. 3, 7,
sitis,

quemadniodm

Lalini dicebant
lib.

Si quid

mali

fiet

rarum
soient

(ilii

mini et capiti meo. Seneca,

4deBeneficiis,

c.

31.

filii

parentibus meliores esse, pojores soient.

JUDICIO GEHENN.E
?

A
RLE

SANGUINE ABEL JUSTI, USQUE AD SANGUINES! ZaCHAFILII

QuOMODO FUGIETIS A

id est

qilO-

BaRACHI/E, QUEM 0CC1DISTIS INTER TEMPLUM

mod

potestis salvi esse,

fieri

cm

viperae sitis?

quod non

et altare. Manifestum est voluisse Christum dicere

eos daturos

ide dicit, quia

et salvi sinl,

non

possit ut poenitentiam agant

sed qud ejusmodi hoinines, qui tam

pnas ob mortem omnium prophetarum, quicumque unqum occisi Judis fuerant. Numral
inter prophetas, quia suo sacrificio vide-

diulurnum scelerum suorum callum obduxerunt, rar

pnitentiam agere et
salvi

autem Abel
lus

esse soleant; aut qud

lur Christi sacrificium pradixisse, ut indicat D.

Pauqui

ade obdurali

in

malum

essent, ut averti ab eo posse

ad Ilebrocos 11,4,

cm

dicit,

Abel

fide

plurimam

non viderentur.
Vers. 3i.
tas,

hostiam obtulissc. Enumerat enim inter

Jud;cis occisi fuerant,

illos

Ide. Non reddit causain cur prophesit

;

sapientes et scribas missurus

neque enim

quia Cain,

cm ab illis occisus non sit, quo occisus est omnium homicidarum

,

propler scribarum et Phaiisorum nequitiam missu-

caput fuit; et quamvis non fuerit natur Juda^orum

pater, fuit imilalione. Itaque illius
filii

rus erat; sed reddit causam cur eos essent occisuri

quia nimirm serpentes erant et genimina viperarum
;

esse Judi sifilii

ginTcantur
boli,

eodem modo quo dicuntur

Ita

esse diaillis

serpentium auleni et viperarum proprium est liomines

occidere. Lucas, c. 11
irtquit, et
,

Joan. 8, 44.

Judas
!

dixit, vers.

\l:V

49, aliter dicit

:

Proplerca

qui in
,

viam Cain abierunl

Ita

auctor Imperfecti exest

snpimtia Dei dixit

,

Mittam ad
et

illos

proplie-

posuit. Vulgaris

hoc loco de Zachari quasstio

tas

et

apostolos

et

ex Mis occident

pei'sequenlur,

de quo
nulli

cm
,

multi fuerint, Christus loquatur.

Non-

ubi videlur alicujus

prophet lestimonium allegare,

in

auctores existimant de Zachari Joaunis Baplist

cm

nihil

hodi taie

Scriplur legamus. Credibile

:

ptre loqui

velerem narrantes traditionem

libris

quae in

est ita Christum, ut

Lucas narrt, locntum esse

ait Matth.Tiis
illos, etc.,
,

nec

nonnullis

apocryphis

legebatur,

hodique in
;

dixisse

Ecce ego milto, ut

:

sed

Sa:

nescio quo, ut vocatur, protoevangelio Jacobi legitur

fuisse in

pientia Dei dixit

Mittam ad

ne,

si

diceret

templo Jerosolymitano separalum locum,

in

Ego

milto,

Deum

se facere viderelur, cujus proprium

,

est mitlere prophetas

sed Matthapum sensum

:

non

quo sohe virgines considrent. Virginem ver Mariam Christi matrem post felicem parlum in templum
ingressam voluisse inter virgines
,

verba rcitasse. Idem enim est

et
:

Sapientia Dei mitlet,

,

ut solebat
,

locum

Ego mittam, quia

illius

ipse Dei sapientia erat

et

ex

habere

prohibilam sacerdotibus

qud

filium pc;

ambiguitate verbi invidiam evitavit. Itaque noluit ul-

perissel,

defensam Zachari, qui virginem sciebal

caeteris sacerdotibus inter
lia

lum

veteris propbetae citare lestimonium; sed

e de causa
altare

templum,

et

quasi ipse Dei voluntatem interpretaretur, fuluraque

nuntiaret
,

occisum esse.

Orig.

iraciatu in

Matthxum
Simile

sicut veteres

prophet solebant dicerc

:

16, et D. Basilius, bomil.

de human Christi Genera-

Hc

dicit

Domimts,

ita ille dicit

Sapientia Dei dixit,

tione

Theophylact.
refert

et

Euthym. hoc
ex bonis

loco.
in

id est, decrevit,

hebraismus.
dixit,

quiddam
haresi.

de Gnosticis Epiphanius
libris

eorum
,

Prophetas, et sapentes, et scribas. Lucas

prophetas
los suos,
et

Qu

tradilio, si

probaretur

apostolos;

unde constat Christum apostoappellsse

,

hune locum vald congruenter

explicaret. Fuit

enim
,

et scribas et prophetas

ut ac-

Zacbarias pater Joannis ultimus prophetarum

et

Vers. 32 et 33. Implete, id est, implebilis. Genimina, ut viperis nascunlur viperx, sic ex homicidis homicida.
Vers. 35.
ile'.nr, ern
1

perspicuum est voluisse Christum significare scribas

phetas, qui in pace quievit; tertius est apud Josepbum, 1. 4 de Bello Judaico, cap. 5, Zacbarias filius Baruch, quem in lemplo Zelote occiderunt. Dubitant nonnulli an forte Christus de illo more prophetico, fulurum per pnvlcrilum exprimens loquatur, ut caedes

Filii Barachi/e, qui, ut probabile vi:

Joiadx hic poluit etiam vocari BaTrs Zachariie (ilii llarachia in Scripturis ooiiiinantur, primus Isaise 8 2, vir magnus , de cujus morte nulla fit menlio ; alius est inter minores profilins

i.nhias.

omnes usque ad
rachia, hebr.

teinpli excidium comprehendat. Babenedictum Domini signiiicat.

1015
et Pharisos daturos esse
,

JN

MATTHjEUM
flj

1016 patrum
in fitios usque in tertiam ci
filios

pnas sanguinis omnium

iniquitates

quartam

prophetarum qui occisi essent, primo usque ad ullimum. Nomen tantm patrisBarachiae non conveniret. Nec enim illius Zachari palrem Barachiam vocatum
legimus. Alii putant Christum loqui de
illo

generationem. Alii

cliam
illis

cm patrum suorum
;

peccata sequunlur, pro

non puniri

sed propter-

ea dici puniri pro

illis,

quia

cm eorum exemplo non

;

Zachari,
est.
is

rcsipuerint, majores

pnas luunt
fdii

sic

Chrysoslomus,

qui ex duodeim minoribus prophelis unus

Theophylaclus et Euthymius interprelantur. Ego de

ill

enim,

c. 1, 1, filins

Barachioc fuisse dicitur,

quam
;

opi-

qustione, utrm

pro palribus aliquando

p,

nionem

Orig., Chrysost. et Hieronym., referunt

Alii

Stra-

nas solvant necesse non arbitror hoc loco disputare

bus ver secutusest.

lmnc

fuisse Zacliariam illum

cm
stio,

sine ejus explicatione possit intelligi, et ea quic-

(ilium Joiad sacerdotis, qui 2 Paralipomenon 24, 21,

inter

Exodi 20,

5,

nobis tractata

sit.

Credo aulem

templum
et

et

allare
,

occisus
,

quae

Hieronymi

et

Bcd

et

commcmoralur omnium 1re po,

hoc

loco Christum
;

humano

vulgarique

more
,

loqui

voluisse
scribas

neque aliud quidquam

esse, ut

signilicsse

qutn

steriorum interpretum opinio

lior,

est,

co cteris probabiin

et

Pharisos tam graves pro suis homicidiis

qud solum illum Zacliariam

et altare

Scripturis inter
et est

pnas daluros

templum

occisum legamus,

vero simile
Litteris
,

dia portare viderentur,

palrum eliam suorum homicinon qud portaverint sed

,
,

Cbrislum notam bistoriam, et sacris tcstatam commmorasse, lllud tantm non convenit
Zacbarias
filius
ille in

qud severis punili fucrinl

misericordiam
;

nullamquc meruerint
loqui

qud

sic

enim solcmus

de aliquo, qui
fuisscl,

Scriptur non Barachioc, sed Joiada

appellatur; ui objeclioni duobus modis inter-

cm mullas fecisset cx-des, extremum novo homicidio

cxsolverit
sigillatim

et punitus

non

ad

perpelralo deprcheiisus
;

prtes respondent.

Primm,

ut

Hieronymus

ait,

Cbri-

alque suspensus est, omnia simul e.xsolvil

non qud

slum non ad vocem nominis, sed ad significalioncni :-! rcspexiss.e. Baracbias enim Hebraic bencdiclum Do
mini
signifcat,

omnia, aul qud majores pnas

;

dederit

id

est

hominem justum,

et divin

quam quas pro ultim cxdc mercbalur sed qud sine misericordi punitus sit, ei lanlas solveiit
pnas, quantas maximas
poluit.

abundanlemgrali, qualem Joiadam saccrdolem fuisse

Seripiura lola tcstatur. Alii Joiadam

Hune

esse

sensum
:

binomium

fuisse

hoc loco cvenlus docuil, ut constat ex versu 58

linquetur
vol/is

lie-

putant, simulque Joiadam nominc, et Barachiam co-

domus

veslra dserta, et ex loto capite

gnomenlo appcllalum. Conjectura

D. Hieronymus
rciii

probabilis est,

qud

scquenli. In

illo

aulem excidio

scriba; et Pharisaei vix

;

affirmet se in
filio

eo Evangclio, quo Naza-

potuerunt majores qum dedre pnas dare

qui

quod

utcbantur, pro

Barachioc filium Joiad le-

Josephum

legerit, facile

concedet. Sed

si

nulhini

gisse. Alia lcclori objeclio polest occurrere,

quod Zaullimus,

alium prophelam, nullum Cbristi discipuluni, ycrni

cbarias

ille

non

fuerit

omnium prophetarum
significare voluissc.

solum Christum ipsum occidissent, mull gravioribus

qualem videtur Chrislus

Nam

et

pnis digni cranl. Itaque tantm abest ut pro

bus suis pnas luerent, ut ne pro se quidem
j

palri-

mulli poslea fuerunt, et Joanncs Baptista ultimus occisus.

ipsis sa,

Facilis solulioest,
,

voluisse Christum de

illis

lis

dignas

pnas

luere polucrint

sed

ut dixiiuus

tantm agerc prophetis

Litteris

quorum

coedes sacris esset

dicunlur sanguinis
visse, quia,

consignai, ne scriboc et Pharisaei palribus

;

omnium prophelarum pnas solqum maximas poterant cxsolvcruni.

,

suis occisos fuisse negare possent

inler eos

autein
ille

Yeus. 36.

Amen, amen dico vonis, venient

et ejus repelitione
,

ii.i:c

quos

in sacris Litteris occisos

(ilius

legimus, Zacharias

omnia super generationem istam. Et asseveratiouis

parlicul,

Joiad;e
solel
,

ullimus

fuit.

Alia hoc loco quoeslio moveri

Amen,

et

lolius itera-

quomod

Chrislus minetur

omnium veterum
et Pharisacos
j

tione scntenlia3, confirmt

quod anle dixcral, ne quis

super

prophetarum sanguinem super scribas

venlururn esse,

inanem

fuisse putarct

comminationem. Generationem
,

cm

ipsi

eos non occidissent

et

non

aulem islam

vocat tolum Judaiorum genus

debcal
iO.

(ilius

patrisiniquitalcm porlarc, Ezcchieiis 18,

veluli

quos ea quee dixerat ventura erant. Notus hebraismus

"fit,

Quidam respondent omnium Judceorum

esse congregalionem
in

generalio, id est, genus.

unam

et

quasi

rempublicam.
ex Al-

Vers. 57.

Quoties volui congregare

filios tuos,

Videmus aulem
po^teris tribui
gy]lo
;

republic, quoe majores fecerint,

filiis

sicut gallina congregat pullos suos sud alis, et noi

ut Amalccit, quia

Isral

luisti

Semper

judicavi violentam esse interpretatio-

reverlcntibus
,

Iransitum per regioncm

suam

neni,

quam sp
:

D. Augustinus adhibet in hune lo,

concedere noluerunt
dicunlur
;

Exodi 17

8, 14, delcndi esse

nisi

cuni
J

Volui, inquit

congregare,

et

noluisti, id

est,
,

quod faclum non est,

annis post plus

cliam nolenle te congregavi. Sensus enim est

facilis

quadringentis,
rant,
1

cm nemo eorum

viverel qui peccave-

quem prxtcr
secuti sunt,

illum oinnes prorss auctores velcres

Begum

15, 6, 7. lia ergo Pharisocos sacerdotes

Ueum Judxos

ad meliorem mentem vo,

pnas exsoluturos sanguinis prophelarum, non qud ipsi occidissent, sed qud cm eorum respublica, eorumque majores occidissent, et ipsi occiet scribas

cssc, et venire noluisse, sicut superiore parabole

;

cap.

prxcedenti, versu 5, declaratum est, et ut per

,

Salomoncm
rel

Proverbiorum

1,

2i, dixit
et

Vocavi

et

dissent, et ipsi occidisse putabantur. lia

et

Hieronymus

renuistis, extendi
;

mamun
12
:

nieam,

non

ftiit

qui aspice,

Bcda. Alii dicunt sp

lilios

pro palribus pnas

,

et Isaiae 65,

Vocavi,

et

non respondistis

lo-

darc,

cm eorum mores
:

imitanlur

ut

Dcus commivisitans

cutus sum, et non audislis,

meia,
et

et faciebalis

malum
:

in oculis

natur, Exodi 20, 5

Ego sum Deus

zeiotes,

qua> nolui, elegistis; et cap. 66, 4

Vocavi et

1017
non
erat
;

COMMENT ARIA CAP. XXiV.

<jui

1018
:

responderet
,

;
:

loculus siim

et

non audieJ|

Donec dicatis
mini.

Benedictus oui venit

in

nomine Do-

mut

cl Jercniiic 7
cl

13
et

Loculus sum ad vos man

audstis, et vocavi vos
,

Secundum

Cbrisii

adventum

significari

omnos
in

consurgens

loquens,

non

et

consentiunt auctores.

Quomod autem Judi

:

se-

non respondistis.

Idem enim

est

vocsse

et congreet

cundo adventu
venit in

dicturi sint de Christo

Benedictus, qui

gare voluisse, idem est non respondisse

congregari.

noluisse

nomine Domini, de eo dissentiunt. Multi

ex

antiquissimis, ut recilat auctor Imperfecti, in quo-

Vers. 58.

Ecce relinquetur vobis domls vestra.

aut

rum
esse

ipse sentcnli est

in

dixerunt mullos ex Judaeis sub

dserta. Parlicula ecce propinquum tempus videtur indicare, ut inullis aliis locis, quos c. 2, 1, noiavimus.

finem mundi
:

Christum crediluros, alque eos dicluros

Benedictus qui venit in nomine Domini. Hieron.

:

Domun) aulem eorum existimat, quia eorum

posl vastanda erat
,

urbem

appellat

ut

Beda

hune sensum esse putal

confiteamini
qui venit in
,

Non

videbitis

me

donec

erat liabitatio,

quque paul

id est, nisi

confiteamini

me
et

esse

eum
in

Deus olim apud Isaiam siOstendam mili comminatione usus, dix-rat, c. 5, 5

sicut
:

nomine Domini. Eutbym.

Theophyl.,

et, ut videtur, eliam Cbrysostom., rever

Judos
:

vobis quid ego [aciam vinc

in direptionem
;

me, auferam sepem,

et erit

secundo Cbrisli adventu dicturos esse pulant

dictus qui venit in

Bene-

diruam maceriam

ejus, et ait in concul-

nomine Domini; invitos lamen atque

calionem; aut, quod est probabilius, lemplum,

quem-

coactos.

Ego

invitos

quidem eos dicturos puto

animo

admodm Hieronymus, Theophylaclus et Eulbymius inleipietanlur quia quemadmodm olim, ila eliam
,

lamcn, non ore. Sic enim mibi loqui videlurCbrislus, quemadmodm si rex alicui se pro rege non agnoscenti diceret
:

tune adfe

in

templo suo Judsei confidebant

ut

tu-

Suspendam
signilicat
;

te, et

tune dices,

me

esse

lissimum
ini;c 7, h
:

in

eo praesidium babere viderenlur Jere-

regem

non enim

Noliie confidere in verbis mendacii, dicentes:

,

reips experlurum esse

eum verbis dicturum, sed quemadmodm Zacharioc 12,

inquem
:

Templum Domini, lemplum Domini

est.

lemplum Domini

10, et Joannis 19, 57: Videbunl

transfixerunt

Nam

cl tenipore Jeremiae,
,

paul antequm Chal-

quod enim

illicdicit 'Videbunt, hic dicit

Dicetis. Alludit

da'is

invaderclur

simili

loginius Jeremia

12,

Deum comminatione usum Beliqui domum tneam, di-

aulem, ut opinor, Christus ad

ciderat, cap. 21, 16, ubi

id

quod paul ante acet scriboc indi-

cm

pueri in lemplo clama-

msi

liredilatem

meam.

Nam quod

Ambrosius

in

rent

llosanna

filio
:

David! sacerdoles
isti

Commcntariis inPsalmum 95, per domum Judrcorum synagogam intelligit, aut minus probabile, aut allegoricum
est.

gnantes dixerunl

Audis quid

dicuntl quasi bla:

Vers. 59.

Dico

spbemarc eos pularenl, qud Cbrislo canerent Hosanna filio David ! Prdicit ergo Christus venlurum
tempus, quo temporc eliam idem dicere cogantur. Adnolrunl Cbrysostomus, et Theophylaclus et Eulbymius, illud adverbium, amod'o, id
est,

enim vobis. Reddit causam cur

desorenda eorum domus esset, quia ipse nimirm,

quo

erat ex boc

nqum veritate figura implebalur, paul post mundo discessurus. ltaque sicut domus
templum eo
di!

ab hoc tem-

liabilatorihus vaciuu ruere soient, ila

porc, non punctum lemporis, sed passionis tempus signilicare, post quod, elsi apostoli et nonnulli alii
discipuli

scedent

diruendum

erat.

eum jam

suscitatum viderunt, Judoci, de qui-

videbitis, benignum, ut modo, sed ut severum judicem in secundo advenlu, cmvel inviti gloriam meam agnoscetis.

Vers. 59.

Non me

bus loquebatur, non viderunt.

CAPUT XXiV.
1.

CHAPITRE XXIV.
,

El egressus Jsus de templo

ibat
ci

et

accesse-

runt discipuli ejus, ut ostenderent

tcmpli.
2.

xdificationes

s'en aller, 1. Lorsque Jsus sortait du temple pour pour lui faire reses disciples s'approchrent de lui marquer la structure de cet difice.
,

Ipse

aulem respondens,
dico vobis
:

dixit

illis

Vidctis ha?c

omtiia.

Amen

Non

rclinquetur hic lapis

Vous voyez tous ces bti2. Mais Jsus leur dit ments je vous le dis en vrit, ils seront tellement dtruits, qu'il n'y demeurera pas pierre sur pierre.
:

super lapidem, qui non destruatur.

5.

Sedentc aulem eo super montem Oliveti, acces-

scrunlad

eum

discipuli secrel, dicentes

et

Die nobis,
tui
,

quando hc erunt,

quod signum advents

en particuDites-nous quand ces choses arrilier, et lui dirent veront, et quel signe il y aura de votre avnement et

5. Ensuite, comme il tait sur la viers, ses disciples s'approchrent

:

montagne des
de
lui

Oli-

et

de

la

consommation du

sicle

coasummationis seculi?
4.

Et respondens Jsus,

dixit eis

Videte ne quis

4. Et Jsus rpondant, leur dit personne ne vous sduise ;

5.

Prenez garde que

vos seducat.
5.

Multi enim venient in

nomine meo

Car beaucoup viendront en

le

mon nom

disant

dicentes

Je suis
6.

Christ; et

ils

sduiront plusieurs.
et

Ego sum

Chislus, et multos seducent-

C
sed

Vous entendrez aussi parler de guerres

de

Audiluri enim estis prselia et opiniones praalio:

rum. Videte ne turbemini

oportet enim hsec Heri

nondm

est finis.
in

Gardez-vous bien de vous troubler, car il faut que ces choses arrivent; mais ce ne sera pas encore la fin.
bruits de guerres.

7.

Consurget enim gens

gentem

et

regnum

in

Car

il

se lvera peuple contre peupre

royaume

1019

IN
:

MATTH;EUM
;

1020

regnum
8.

el

erunt pestilenli, et fams, et terrsemo-

tus per loca.

contre royaume et il y aura des pestes, des famines, et des tremblements de terre en divers lieux.
8. Et tout cela ne sera que douleurs.
9le

9.

vos

aulem omnia initia sunt dolorum. Tune iradent vos in tribulaiionem et occident et erilis odio omnibus genlibus piopter nonien
Ilu.c
,

commencement
;

des

meum.
10. Et tiincscandalizabuntur mulli, et invicem tradenl, et odio habebunl invicem.
11.

Alors on vous livrera aux tourments on vous el vous serez has de toutes les nations, cause de mon nom.
fera mourir,

10.

Ce sera
el l'on

dale,

alors pour plusieurs un temps de scanse trahira et se baba mutuellement.

Et mulli pscudoproplieLe surgent, et seducent

multos.

11. Il s'lvera aussi plusieurs faux prophtes qui sduiront beaucoup de personnes.
12.

quoniam abundavit charilas mullorum.

12. Et 13. Qui

iniquitas

refrigesect

ble, la charit
15.

Et parce que, l'iniquit sera venue son de plusieurs se refroidira.

l

com-

Miis celui
(in.

sera sauv, qui persvrera jus-

aulem perseveraverit usque

in

fincm

hic

qu'

la

salvus crit.
14. Et pr.xdicabitur hoc

Evangelium regni
:

in

uni-

verNO orbe,

in

testiinonium omnibus genlibus

et tune

14. Et cet Evangile du royaume sera prch dans loule la terre. , pour servir de tmoignage toutes les nations ; c'est alors (pie la fin doit arriver.
15. Quand donc vous verrez dans le lieu saint l'abomination de la dsolation qui a t prdite par le prophte Daniel, que celui qui lit entende.
,

veniet consummalio.
15.

Cm

ergo videritis abominationem desolationis,

quan dicla est Daniele prophel, slanlem in loco san-

clo

qui legit, inlelligat

16. Alors que ceux qui sont dans la Jude s'enfuient sur les montagnes; 17.

1G.

Tune
su

qui in Jud.e sunt, fugiant ad

,

montes

Que
;

celui qui sera sur la terrasse

du

toit,

n'en

17. Et qui in teclo

non deseendal

tollere aliquid

descende point pour emporter quelque chose de sa maison

18. Et que celui qui sera dans le point pour prendre sa robe.

de

domo

champ ne

retourne

18. Et qui in agro,

non revertalur

tollere

tunicam

sua m.
19.

aulem prxgnantibus

et nutrientibus in

illis

19. Mais malheur aux femmes qui seront grosses ou qui alaiieront en ce temps-l.

diebus.

20. Orale auiem ut non

vcl sabbato.

fit

fuga veslra in bicme

l'hiver, ni

20. Mais priez que voire fuite n'arrive point durant au jour du sabbat.

21. Erit enim tune tribulatio

fuit

magna
neqtie
illi

qualis

non
ficrcl

ab

initio

mundi usque modo,

fiel.
,

21. Car l'affliction de ce temps-l sera si grande, un a point eu de pareille depuis le commencement du monde jusqu' prsent, et qu'il n'y en aura jamais.
qu'il n'y

22. Et nisi breviali fuissent

salva
dies

dies

non

22.

Et

si

ces

jours

omnis caro

sed proplcr electos brcviabunlur

homme

n'aurait l sauv

nul n'avaient l abrgs mais ils seront abrgs

, :

cause des lus.

illi.

25.

Tune
:

25. Alors
si

si

quis vobis dixerit

nolile crederc.

Ecce bic

est Chri-

ou

11

est l;

ne

quelqu'un vous dit le croyez point.

Le Christ

est

ici. ;

slus, aul

ll'ic,

24. Surgent enim pseudochrisli et pseudoprophotae

:

el dabuiit signa
(si

magna

el

prodigia,

ita ut

in cr-

rorem indiicanlur
25. 2G.
est
,

Ceri polcst) eliani clecli.

24. Car il s'lvera de faux christs et de faux prophtes, qui feront de grands prodiges el des choses tonnantes , jusqu' sduire, s'il tait possible, les lus mmes.
25. Voici que je vous
l'ai
:

prdit.

Ecce pnrdixi vobis.

Si

ergo
exire

2
dixerint
:

i.

Si

donc on vous
:

dit

Le

voil

dans

le

dsert,

vobis

F.eee
,

in

deseflo

n'y allez point

la

Le

voici

dans

le lieu le plus retir

de

nolile

Ecce

in penetralibus

nolile cre-

maison, ne
27. Car,

le

croyez point.
clair qui sort
,

dere
27.
Sicut enim fulgur exil ab oriente, et paret
in

comme un

parait jusqu' l'occident

Fils de

ainsi sera

de l'orient et l'avncment du

usqne
minis.

occidentem

ita erit

et

adveutus

Filii

bo-

l'homme.
le

28.

Ubicumque
Stalim

fucrit corpus, illiccongregabunlur

28. Partout o s'assembleront.

corps se trouvera,

l les

aigles

et aquilse.

29.

aulem

post

tribulaiionem

dierum
clortun

leil

illornm, sol

obscurabilur, et luna non dabil lumen

29. Mais aussitt aprs ces jours d'affliction, le soet la lune ne donnera plus sa lus'obscurcira mire, les toiles tomberont du ciel, et les vertus des
,

cieux seront branles.

30. Et alors le signe du Fils de l'homme paratra le ciel ; et cette vue tous les peuples de la

suum

et Stella"

cadont de clo,

et virtutes

commovebnntur.
50. El lune parebil si'gnum Filii liominis in cao
et lune plantent
:

dans

omnes

tribus ierr;e
In

et

videbunt Fi-

lium liominis venienlem

inulia el majeslate.

nubibus cli

cum

virlute

s'abandonneront aux pleurs et aux gmissemenis, et ils verront le Fils de l'homme, qui viendra avec une grande puissance et sur les nues du ciel une grande majest.
terre
,

31. Kl miltel aitgelos suos

cum

lurb et voce

ma-

gna

et

congregabunt electos ejus

quatuor ventis,

summis clorura usque ad lerminos eorum.

31. Et il enverra ses anges, qui feront entendre la voix clatante de leurs trompettes, et qui rassemble. ronl ses lus des quatre coins du monde , depuis une extrmit du ciel jusqu' l'autre.

Um
32.

C0MMENTAR1A. CAP. XXIV

A
est

1022
:

arbore autem

fici
:

discite

parabolam

cm

jam ramus ejus tener

prop
stas
:

i'ucrit

et lolia nata, scitis quia

32. Apprenez une comparaison du figuier quand ses branches sont dj tendres et que ses feuilles commencent pousser, vous savez que Tl est
,

proche
videritis h;ec

33. lia et vos

cm

omnia, scitole quia

prope est
34.

in januis.

35. Ainsi, lorsque vous verrez toutes ces cho-es, sachez que le Fils de l'homme est prs, et qu'il esta
la porte.

Amen dico
Clum
De
die
et

vobis, quia

non prateribit generalio

hxc, donec omnia hocc

35.
terra

fiant.

trunsibunt verba autem mea

,

34. Je vous dis en vrit, que cette gnration ne passera point que toutes ces choses ne soient accomplies. 35.

non prsetetibunt.
36.
geli

Le ciel

et la terre

passeront

mais mes paroles

autem

ill

et

hor nemo

scit,

neque an-

ne passeront point.
36. Mais, pour ce qui regarde ce jour et cette heure, qui que ce soit, except mon Pre, n'en a connaissance, non pas mme les anges du ciel.

clorum,
hominis.
Sicut

nisi solus

Pater.

57. Sicut
Filii

autem

in diebus

Noe,

ita

eritet adventus

38.

enim erant
et

in

diebus

ante diluvium

37. Et il arrivera l'avnement du Fils de l'homme ce qui arriva au temps de No.

58. Car, comme aux jours avant le dluge, les hommes mangeaient et buvaient, se mariaient et mariaient leurs enfants, jusqu'au jour
l'arche,

comedentes
dcnies
,

bibentes

nubentes et nuptui trainlravit

usque ad

eum diem quo

Noe

in

aream
59. Et non cognoverunt donec venit diluvium, et
lulil

o No entra dans

omnes

ita erit et

adventus
in

Filii

hominis.
et

59. Et qu'ils ne pensrent au dluge que lorsqu'il survint, et les fit tous prir; il en sera de mme

'

40.

unc duo erunt

relir.quetur.

agro

unus assumelur,

l'avnement du Fils de l'homme.

unus
41.

Du

molentes in mol

una assumetur,

et

una

champ,
41.

40. Alors de deux hommes qui seront l'un sera pris, et l'autre laiss.

dans un

rclinquetur.

De deux femmes

qui

moudront dans un moulin,

42. Vigilatc ergo, quia nescitis qu hor

Dominus

l'une sera prise et l'autre laisse.

vestcr venlurus

sit. si

42. Veillez donc, parce que vous ne savez pas quelle heure votre Seigneur doit venir.
sciret palerfavigilaret ulique,

45. Hlud autem scitote, quoniam

milis,
et

qu hor

fur venlurus esset,

45. Or sachez que si le pre de quelle heure le voleur doit venir

famille
,

savait

il

veillerait sans

non sineret perfodi

domum

suam.
:

doute, et ne laisserait pas percer sa maison.

44. Ide et vos eslote parati quia

Filius bominis venturus est.

qu nescitis bor

Ai. parce 4. Tenez-vous donc aussi toujours prts, que vous ignorez l'heure o le Fils de l'homme

viendra.

45. Qis, pulas,

est

fidelis

servus, et prudcns,

quem
ut det

conslituil
illis

dominus suus super familiam suam,

in

cibum
ille

teinpore?

45. Quel est, votre avis, le serviteur fidle et prudent que son matre a tabli sur ces domestiques pour leur distribuer dans le lemps leur nourriture
?

46. Beatus

servus.

quem cm

vcneril dominus

ejus, invenerit sic faein:

46.

Heureux ce

serviteur,
la

si

son matre son arri-

47.

Amen dico
eum.
autem

ve
vobis quoniam super omnia bona sua

le

trouve agissant de

sorte.

conslituel

47. Je vous dis en vrit, qu'il l'tablira sur tous ses biens. 48. Mais si ce serviteur est mchant, et que disant en son cur Mon matre n'esl pas prs de venir,
:

48. Si

dixerit

malus servus
;

ille in

corde suo

Moram
aulcm

l'acii

dominus meus venire

49. Elcperil perculere conservos suos,mauducel

et bibai

49.

Il

eum

ebriosis

manger
.

se mette battre les autres serviteurs, et boire avec des ivrognes,

qu'il

50. Veniet
rat, et

dominus

servi illius, in die

qu non spe-

hor qu ignort:

50. Le matre de ce serviteur viendra au jour ne l'attend pas, et l'heure qu'il ne sait pas
:

51. El dividel
pocritis
:

eum, parlemqueejus ponet cum hyfielus et slridor

51. Et

il

se sparera
;

et lui

les hypocrites

c'est l qu'il

donnera sa portion avec y aura des pleurs et des

illic erit

denlium.

grincements de dents.

COMMENTAR1A.
Vers.
til'
1

1.
x.u.1

Et
tfsfijv

egressus Jsus de templ

>

scipulos pris de templi pulchritudine et structura in

Cl

Ce,

viTOj

iiropesTO -n zo izpcv,

ter se colloculos ad
ait;

Christum accessisse, ut Mallhaeus

illis

egrtams Jsus abibat

laisse
liore

templo. Noster interpres videlur

zov Upov -KOoevsro
,

unum autem ex

pro omnibus dixissc

ut
ait

Magisler,

/.ai |/.6wv Itjsto; i v.iz

mCut

aspicis

quates lapides,

Marais. Potest et per

sensu.

Nam

egressus Jsus ibat templo,

syllepsim Malthus loculus esse, qui discipulos accessisse dicit, quia

Graeclegitur, tautologia videlur esse.

nulll

Addequodnonnoster inter-

unus discipulus accessit,

sicut c.

26,

eiiam codices Gneci

eamdem, quam

3, dicitindignatosfuisse discipulosunguenli effusione,

pres secnius est, Iectionem bstbent.

murmurantesque
exJoanne,
c.

dixisse

Utquid

perditio

hc? cm

Accesserunt. Mardis, c. 15, 1, unum tanlmdiscijmlum accessisse dicit. Euthym. exislimai omnes di
Vers. 1. egressus Jsus de TRutno rruT, Gr., abibal lempio. Ut ostenderevt, forte dubiu-

12,4,solum Judam indignatum, ac muret sicut, c. 27, 44, scribit latrones,

murasse conslet,

Et

bant de his , quae dixerat Dominus de ejus ruina illt> ver excidium mox futurum praedicit. Mirabilis erut
;

1023
qui cm

I* MArTIL-EUM

10?4

Clirislo crucifixi crant,

c.

impropersse

illi,

cm

Lucas,
dieat.

25,

39,unum tanlm lalronem blasphilli

Nam codem die in Bethaniam secessit; secundo ver ex Belhani rediens ficui maledixit; tertio ver die
cm
ilerin ex Belhani rcverlerctur, discipuli arefa-

masse

Ut ostenderent
Chrysost.,

^dificationes.

Structures

lempli. Ksi vald vero similc, quod Oigen., Hilarlus,

ctam viderunt ficum, Marci 11, 13, 14, 21. Eodem autem lerlio die ex Jrusalem in Beibaniam de

Tlieophylacl.

et

Euihym.

adnolverunt

more
57,

rediisse, ut ibi

noclem ageret, ex Luc, cap. 21,

fuit, el

niolos fuisse discipulos, ut Clirislo templi structurant

intelligitur.

Itaqne die quarlo Bcihaniaj

ostenderent, verbis,

qu

capite prrecedenti, versu 58,

quia nullus evangelisia narrt

eum

anie diem quin-

audierant
aut,
ut

Ecce relnquelur vobis domusvestra dserta,

fteri

lum, quo Pasclia celebravit, Jerosolymam revertissei

el

quidam putaul, admiralioue, quasi

non

quia Mail!).,

c.

2G

6, scribit

eum

fuisse in

domo

posset, ut lanluin, taleque

alii

tcmplum

vaslarclur, aut ut

ex

illis,

quos nominaviiuus, auclores exislimant,

egoque probabilius judico, eommiseralionc, quasi lam pulchrum, et adiuirandum templuru vastari ferendum

Simonis leprosi duobus diebus aille Pascba; Beibaniam aulem fuisse adradicem monlis Olivarum, dixikus, cap. 21, l.Quarccrcdibilccst Cbrislum, cumin

monlcm,
tum
esse,

qui paulo plus mille passibusab urbe dista-

non

essel; itaque videntur, ut ait Origcncs,

dmon*
Ohristdm

bat, ascendisset ex eo
et aliquid

slrat lenipli structura, atquc pulcliritudiue

urbem ac lemplum contemplade futur ejus calamitale prae-

ad commiscralionem flcclcre voluisse, ut latam sententiani

dixisse,

quod occasionem
:

de ejus demolitione

revocarct. Fuerat tcm-

rogandi

discipulis prbuerit inlerDie nobis, quando hc erunt; id ex Marc,

plum

illud

ab Ilerodc de iulegro miro opre dilica-

obscur

licl

conjectura colligilur,

c.

15, 5.

Et cm
in-

tum

longitudine cenlum cubilorum, altitudiue (oli,

sederet, inquit, in
'

monte Olivarum contra tcmplum,

et

dem

et

amplis

viginti,

lapidibus candidis, alque

dicans

cum
et

prospexisse,

couleinplatum

fuisse

firmissimis,
latitudine
scribit,

longitudine viginti qtiinquc

cubitorum
ut

lemplum,

de eo aliquid dixisse.
discipuli.

duodecim, allitudine octo;

15 Antiquitatum,
c. 14,

Josepbus

Accesserunt ad eum
el

Marcus

scribit

qua-

lib.

boc est, quod

1
:

luor tanlm accssisse, Pcirum, Jacobnni,

Joannem,

Clirislo dicunt

apud Marcum,
et

cap. 15,

Aspicis

Andream

ilaque

dubium

est an

quod Evangelisia
Cbrislum adiisse,

quales lapides

quales structura;.
ii.ec

dicit, seerct
?

Vers.

2.

accssisse, inlelligendum sit illos quaaliis

Videtis

omnia

pMnere

nonne
le-

tuor scerel ab

discipulis ad
ut

videlis? Noster inlerprcs videlur negationcm

gisse
;

non

atquc

eum

inlerrogsse, an,

Eulhymius existimat,
aliis

et

quidem sensus

est melior; signilicat

enim

accssisse omnes, sed seerct ab

bominibus, ul

Chrislus, uteliam alque etiam structurant lempli con-

non
lur.

nisi discipuli essent. Illud prius

probabilius vide-

sidrent

qu magis eversionem admirentur; non

lapis

Proptcrea enim videlur Mareus eorum.qui acces-

cuim rclinqnelur

super lapidem

quod

elsi

per

serunt nomina expressisse; et est credibile quatuor

illos discipulos,

exaggerationem dictum videri polest,

ut ingens tan-

qui Chisto

omnium

erant familiarLssolos

lm ruina
lib.

el vastatio

declararctiir
>,

qualcm Josepbus,
quis-

simi, et secrelioribus mysleriis intresse solili,

7,

de Bello Judaci

9 et 10, describit; tameri

non

est passa divina providentia, ut existiniarc

maxim Cbrislum interrogare, exhummes facilis eum sibi solis qum omnibus in
voluisse de rc
,

quam

posset Clnisliim vel in ono lapide per hyperbole

fuisse incnlituni.

commune
lempli

discipulis

dicturum esse.
loqui,

Eral enim de

loquendo

Scribunt Cbrysosl.

ora-

extidio

periculosum

qucmadmodm
(>,

tione secund el terli adverss Jud;cos, et Gregorins

Slephano
est
:

in Aclis

Aposlolorum, cap.

14, objeclum
iXttza-

Nazianzenus

orationc secund contra Julianum

Ilisloriie
,

et

Audivimus cum dicentem, t/noiiiam Jsus

Theodorelus, libro 5

Ecclesiaslicic, c.

20,

renus hic destruet locum istum. Quid

aulem discipulos
:

Julianum Aposlalam
cessisse, ut
id

dm

imperarel, Judais con-

moveret, ulid inlcrrogarent,

naturali eos studio,

inccrlum

credi potest
teneri soient,

Jerosolymilanum tcmplum rcstaurarenl;

quo omnes hommes

,

Juda:os incredibili alacrilate conalos lacre, clTo-

luiura

maximque ea

qu

se,

pairiamque suam
sed auctor Iniper-

disse

fundamenla veteris templi, ut nova reponcrent,

exiluisse,
iia

altingunt, sciendi adductos fuisse;

fecli in

ignem ex imis fundamenlis

sumpsisse ex
nibus
Cliristi
si

multosque con-

meliorem partem inlerprelatur, eos dcsderio,

Clirislo in

iis

qui nedifleabant;

Judocos suis

malapis

quo lencbanlur,
de mundi
viderelur.

regno clorum fruendi,

prxdictioncm complcvisse. Velus enim

ita
;

fine inlerrogsse, quasi

nimim

illis

lardare

lemplum,

quid supererat,

diruerunt

ut

supra lapidem

non remanerct

novum ver ne

in-

QlIAXDO

II.EC

ERUNT, ET QUOI SIGNUM ADVENTUS TUI

ia

eboare quidem divinils probibili potuerunt.

Vers.
3.

et consummatioms seculi? Ti
,

inlerroganl

quando

Sedente autem eo. Hoc

,

die quarto

ca mala
sent
;

qu

prdixcral, urbi ac leniplo eventura es-

posteaqum cum ramis

et acclamalionibus in

ingressus esset Christus

accidisse inter

urbem omnes con-

quod signum ipsius advenlum esset prcessu-

rum

venu. Ex Evangelistarum collalione

facile colligilur.

Hieronymus

quod mundi consummalionem et Slrabus adnolrunt, quod

,

ul Hilarius,
,

qui mollis

etplumbo

structura lempli lapidibus duris , et candidis, ferro ita connexis, ul in omne vum duratnri

qu

urbi et

leniplo eventura
i ,

prxdixisli

Et

quoi

viderenlur. Vide Joscphum, I. 15, c. 14. Die nobis quando ii.ec erunt, Vers. 5.

hc mala,

cxisiimabaiit cuim lnec pen signum advemus Ti iisdcm temporibus eventura ante lerrenura Cliristi regnuni, quod vchemeiUer optabant

, ,

1025

COMMENTAKIA CAP. XXIV.

Nam
quod
futuf

1026
veritatis

refellunt verbis, nihil mihi agcre videnliir.

quod charitatem
ideb mittet
illis

non receperunl,

ut salvi firent
,

Chrisli adventus, et niundi finis

codem tcmporc

Dcus operalionem

erroris

ut credant

rns

sit,

quid

quaeso

obstat, quomihs distincte de

?

mendacio.

utroque aposloli doceri velinl

taiionem
,

Utique et icmpli vaseliant

Vers. 6.

Auditijri enim estis, pl-fatt

23,
5. Itaque

l xsei,

ut paul post
;

dicemus, codem

tem-

audiluri autem estis; sed Se, aulem, positum est pro

vp, enim, ut c.

pore fulurain pulabant

nemo tamen

negat de lempli

melis noster interpres

eversione, et de Chrisli advcntu diversas esse qusestiones.

qum
dicat

multi recentiores, reddidit; reddil enim Christus

:

causani ejus quod sequitur

5.

Videtene lurbemini; quasi

quia praclia et

Vers.

Multi enim venient

in

nomine meo.

Proplerea

moneo vos ne lurbemini,

,

Ilaud dubiurn est quin aposloli stalim post templi ex-

opiniones prjuliorum audiluri eslis

Kol!J.u>,bella el audiliones bellorum,

uo^s^ouj xai xot

cidium Ghristi advenlum

et

mundi finem fuluruin

|

ad verbum,

id est,

puiaverinl; scd an Christus de excidio Jerosolyniitano,

bellorum rumores, hebraismus HV1DU?,

auditio, id est,

an de adventu suo

et

mundi

fine

respondcat

id

et

rumor. Quidam

n'unis subliliter lnec

duo distinguere
,

dubiurn, et obscurum est. Vetustiorcs auclores omnia

videntur, in quibus Origenes et Eulhymius

ille

quorum

referunt ad finem mundi, utlrenaeus, libro 5,

et Hilarius
Alii hajc

c.

25,

allegoric luxe prlia interpretalur ea qua; in urbe

hoc loco,

et

Gregorius, hoin.

in
,

Evang.
de solo

Jerosolymitan commissa sunt; rumores ver bello-

quse dieuntur usque ad versum

23

rum

quae in

aliis

Judae civitalibus gerebanlur. Si

ut prlia
;

Jerosolyniitano excidio iutelligi volunl, ni Chrysoslo-

ijuid inlerest,

malim hoc modo distinguere,

mus, Thcophylaclus
senlentia
,

et

Eulhymius. Media mihi placet

,

sint pnesentia,

rumores prseliorum futurorum

ut sit

quam

cl

Auguslini

cpislol 80, et Ilieroj

sensuseos, ut suis oculis mulla jam pnvsentia visuros

bella
,

nymi ac Bedce, hoc loco, esse video, Chrislum confuse

de utrque respondisse,
rogaveranl.
sicut confuse aposloli inter-

et suis auribus alia

jam

instare audituros

et

bellum ex bello,
\

Quod

cerlo

eum

consilio atque divino fe-

cisse arbilror,

ne quis posset finem mundi cognoscere.

malum ex malo orilurum esse. Oportet enim h^:c fieri. Non oporlet absolul, sed oportet, posit hominum maliti posito Dei decreto,
,

Existimabant aposloli hc esse conjuncla finem templi

et finem

quo conslituerat punire Judos

18, 7
1
:

sicut supra dixit

c.

mundi;

noluil Christus

hune

illis

errorem

Necesse

est ut
:

ventant scandala, el,utD. Paulus,

eripere, ne post templi eversionem in

longum expec-

ad Cor. 11, 19
,

Oportet lireses esse.

Hc
,

de

bellis

tationem porrigenles securi essenl

diligentis

tamen
cou'

Judaicis

qu

urbis excidium prcesserunt

qua?que
libris

atque prudenlis lecloris est

excidio, et quai de

qua; de Jerosolyniitano

Josepho, lib.

20 Antiquitatum,

et totis

septem

mundi

fine dieuntur, sublili

jectur dislingucre.

Hxc

ergoqua: nunc Christus dicit,

et ante

de Bello Judaico describuntur, pleriqueintelligunt, ut auctor Imperfecti EuthyChrysostonius Hilarius

, , ,

ad utrumque videnlur pertinere; nam

et ante finem

Jeroso-

mius, Theophylactus, Beda. Alii de bellis Antichristi

lymilanum excidiuni multi pseudochristi exlilerunt

mundi mullos futuros Joannes

;

in

Apo-

qu ante finem mundi futura sunt, ut Hieronymus. Utrumque possumus probabiliter intelligere, cm alterum ex
historiis
,

calypsi testatur

quare

cm

generaliter senlentia iuest,

et certo

jam evenlu

altcrum ex

telligi possit, resli

ingenda non

ne Spiritui sancto,

Joannis Apocalypsi probetur, et non

est, ut. ante dixi,

quo Christus loquebalur,

Lucas
in Aclis

limites prfigamus. Sciibit

c. 5,

cm

generaliter intelligi potest, in

angustum arclanda

Aposlolorum,
,

56, exstilisse Tho-

senlentia.

dam quemdam
ril,

qui

Judxorum populum conlurbavc,

dicenlcm se esse aliquem

id est,

magnum

pro-

ligent

Sed nondcm est finis. Quidam mundi finem intelut Hieronymus et Theophylactus. Alii finem
,

phelam. Ejus hisloriani Josephus, libro 20 Anliquitatum,

c. 4,

Jrusalem, ut Eulhymius.

commmort, ilemquede
2 de Bello Judaico,
c.

aliis

seducloribus,

Vers.

7.

Consurget

enim cens in gentem. Use

c. 12, et libro

12, scribil mulla.

eliam communiler, et de tempore Jerosolymilani excidii

,

llieronynius
fals Chrisli

Simonem Magum intereos numral, qui nomine venerunt, quia virtus Dei magna
infi-

et de

tempore Antichristi

intelligit

Auguslinus,

cpislol 80, cujus sentenliam

eorum opinioni prfero

Exempla
apud
,

vocabalur, Actoruni 8, 10. Hujusinodi nugalores

nila

qui ad solum Jerosolymilanum excidium restringunt,

ul Chrysost.,

judtcoruin multitudo sccula est

divino plan

Eulhymius

et Theophylactus.

judicio, ut qui Christo vero Dei Fiiio

non crediderant,
pradixerat,
,

hujus

prdictionis
,

mulla

qui

volet
,

leget
,

seducloribus crederent
Joan. 5, 43
accepistis
pielis,
:

sicut

Christus

Josephum
lib.

lib.

20 Antiquitatum
c.
,

c.

8 et 15
,

et

Ego
si

veni in nomine Patris mei

et

non
acci:

2 de Bello Judaico,

11
lib.

12, 14, 19

20

21 et

me;

alius vencrit in

nomine suo, illum

25, et apud Hcgesippum

17.

2, c. 11 et 14, et

16

et

et, ut ait D. Paulus, 2 ad Ths. 2, 10, 11

E'o

liespondil Domiuus non prxcis ad id Vers. 4. quod rogabant aposloli, scd ad ea quie scire eorum plurimm iutererat. Augusl., epist. 80, censet Chrislum Dominum permixtim agere de excidio Jerosolymx el de exlrcmo judicio. Ulud judxis persuasum erat lemous adesse adventus Messia; liane occasio:

Theudas, tum Simon magus, postrem temporibus Adriani Barchochebas. Pseudoprophetas persecutores, bella, Vers. 6. mulationem fore prdicit: qua; et magnam niorum
Inler eos fuerunl Judas,

nem

arripuerunt seducloivs se pro Messi venditandi.

signa communia sunt urbis excidio; et mundi consunimationi. Sed nondum est finis malorum quae Judis eveiuura sunt ante urbis ruinam.

1027

IN
pestilenti-e et fams
et peslilenti,
,

MATTII/EUM
Xe/teJ

10-28
e(

Et erunt
xa!>ot/*oi,

xi livrai

/ Clirysostnmus tamen
tia

Tlicopliylactus in su scnlen-

fams
,

transpositis verbis, qua;

persislunt

ut base

omnia de solo Jerosolymilano

mulli
recenliores inter([iiod objicilur,

vcl in Graecis

vel Latinis codicibus facile Iransponi

excidio inlelliganlur, quos

prtes socuti funt.

potuerunl; facilis tamen in Grjccis, propter magnain

Argumento vei,

utriusque nominis similitudinem; probabilius autem

est ita

respondenl etiam ante lempli eversionem Evangelium

fuisse loto

legendum

ut legitur

Grc
,

quia

Gnrcum
pestis :

terrarum orbe prdicatum

.

ut testatur D.

proverbiuni est Mer

>t/tov loifibs
,

post

famem

Paulus in Epistol ad Ilomanos

inquit
10, 18
,

cap.

1,8:
;

Fides
et

Est autem Gra;c paronomasia

qua; Latine exprimi

veslra annunlialur in universo

:

mundo

cap.

non

potest.

Famem quidem

ante Jerosolymilanum
c.

Numquid non audierunt?

in

et

quidem

in

omnem

excidium praicessisse ex Actis Apostolorum,

28, colligitur, et Josephus tradit,
cap. 2.
lib.

11,

terram exivit sonus eorum,

et in fines orbis

terr verba

20 Antiquitatum,
sunt dolorum,

eorum. Al cerl

mullis orbis terrarum parlibus

,

Vers.
id est
,

8.

H^c autem omnia

,

Evangelium pradicalum non erat

initia
!

cm

et patruin

parva mala

si

cum

iis

qua; postea seculura

nostrorum memoria repeita sit quarta pars orbis muli exteris major, ubi initia Evangelii notilia un-

sunt, conferautur. Melapbora mulieribus parlurientibus

lis

qum

fucrai; et D. Augustinus

epislol 80, tcstalur

fuisse gnies,
,

sumpla

est, qua- inilio

nuntios

quosdam
,

inslan-

mullas suo

lempore
sed

in

Afric

qu

parts dolores sentiunl; exiguos tamen

si

cum

iis

Evangelium neque
Vera
isla sunt;

acceperant

neque audiveraut.
respondelur hy|,er,

cruciatibus comparentur,

quos

erumpente infante
futurarum
ut

facile mullis

experiuntur.

Solet Scriplura

frquenter

bolicam esse D. Pauli corrcclionem

qu

dicil

Evan-

oalamitalum dolorem hc metaphor

declarare,
,

gelium
locis

in

lolo

orbe pradicalum, quia in plerisque

eral;

Psalmo 47,
13, 7, 8
:

Ibi dolores, ut parturientis

et Isaiie
,

pnedicalum

eodemque modo Clirislum

lioc

Propler hoc omnes manus dissolvcntur

et

et

loco loculum esse.

vix ulla erat regio

Nam cm
ex

Jerosolyma vaslalaest,

omne
et

cor Iwminis contabescet

convertelur. Torsiones

dolores lenebunt; quasi

parturiens dolebunl; unusstupebit

:

repeita; fuerant, ubi

ii quee ad illud usque lempus Evangelium non insonuisset.

quisque ad
vultus

proximum suum
,

facis

combust

Et

pr/edicabitur.

Sunt qui pulent parliciitam

in simili
;

et

eorum

et cap. 21
;

Propterea repleti sunt

hoc loco adversaliva; vim habere, quod

junctione Hebraic
"1

con:

tumbi met dolore

parturientis.

angustia possedit

me

sicut anguslia
le-

est usiialissimum

quasi dicat

Simila exempta

in propbetis passim

guntur, Jereiniae 4, 31, et 6, 24, et 13, 21, et 22, 25,

et 30, 6
,

Quamvis ba;c omnia evenlura sint, tamen nihil obslabunt quomins Evangelium loto terrarum orbe nunlietur; ipsuni
faciet
,

et 48, 41

et

49

22

24

et Ezecbielis
:

30

enim

sibi

per gladios, per igns \iain

Thcopliylacius et Euthymius

16, et Ose 13, 15, et Michcca3 4, 9, 10

det le dolor
,

Comprehen,

quemadmodm
illa;

sicut parturienlem

dole et salage

jilia

videnlur exposuisse. Mihi sensus vidtlur esse,

vis calamilales

quam-

Sion, quasi parturiens.

quas Clnislus opposuerat Jeroso-

Vers. 12.

Et quoniam abundabit iniquitas

est, taiitam

re-

lymitani excidii lempore evcncrinl, tamen existiman-

frigescet charitas. Sensus

futuram esse

dum non

esse lincm inundi propterea instarc. Pris

tolo terrarum orbe pruedicari

omnium

fer

bominum

in Cbrisli discipulos saevitiam

euim Evangelium

opor-

et crudelitalcm (hanc enim iniquitatem vocal), ut qui

tere, ut claris dixit

Marcus,

c.

13, 10

Kl in omnes
,

aliquam alio qui charitatem babebant qu aposlolos clerosque Christianos excipere solcbant alque juvare, exercerc non audeant: boc est, charitatem refri,

gentes primiim oporlel prdicari Evangelium

id

esl

priusqum veniat miuidi consiimmatio, ut auclor Iniperfecli interprelatur. Evangelium autem regni vocat,

gescere

quia vix quisquam reperiendus erat eliam

,

inler Cliristianos, qui Cnrislianos juvarc vellct

ne et

quo regnum ccelorum nuntialur appropinquare ut c. et c. 10, 7. Cur autem ita vocetur et c. 4, 17 3, 2
,
,
,

ipse Christianus esse viderelur

cvemplum
c.

est

apud
:

illic

exposuimus.
testimonium omnibus gentibus. Ineala est lucieid e^l, ut sit lex

D. Pauliim in 2 Epistol ad Timotli.,

4, 10
afj'uit

In
sed

In

prima

inquit

me

defensione
illis

nemo mihi
imputelr.

ticorum inlerprelalio.
tibus;

omnibus gen-

omnes me dereliquerunt; non

Vers.
recni
in

14.

Et

pr/edicabitur hoc evangelium

colligit llicroiiym. et

ut

legem enim inSeripluris leslimonium appellari, Psal. 118, 129 Mirabilia lestimonia tua, Domine;
:

universo orbe. Hinc

agi

quod

ut

verum

sil

ad hune tamen locuin apte non

Beda non

hoc loco

et
;

superioribus versibus de sed de fine inundi

,

ha:i et, ubi

Clnislus signilicare voluit ide Evangelium

lempli et urbis vastalione

dicitur pris

quia

Evangelium
,

in

universo lerrarum orbe

omnibus esse genlibus pr.edicandum, ne quis veitalis iguorantiam posset pratexerc, quomins salvus fierel,

prxdicandum

quod

aille

Jcrosolyiniianum excldium
licri

caque res

in

eos qui Evangelium non ivecpi. sent,

,

neque factum fuisse constat, neque

Vers. 9. eyenerunt Vers. 14.
csl

poluisse.

aut receptum non servavissent

in

suprciiio judicio

Ha^c omnia cxpognatani. ante Apud omnes gnies notas pnedicalum

virbein
: ; :

apostolis et aliis discipulis

siionem solvit Dominas de excidio Jerosolyma;. Prius

qum
est

id

evcneril in
,

magn

Evangelium anie excidium Jcrosolyma: In testimonium omnibus gentibus ad tesiilicandam gentibus veritatem Evangelii Et tunc veniet consiimmatio,
Gr. Unis urbis primo, tum orbis.

Evangelium

el :vitc

verso orbe pra-dicabilur ; urbis raina eveneruni, et lex velus in

pulta

orbis parle, prxdicatum exiivimiin judicium m uniel quidem buec omnia anle
iis

ruinis se-

Unde priait

qu.-e-

est

, ,

1029
tesiinionio csset,

COMMENTARIA CAP. XXIV.

quo
convicti condemnarentur, ut
et
Ei.tliytii.
|

1030

recilat opiniones, quas

qu probahiles videlur
vocari
:

exi-

Chrysost.

Hieronym., Beda

exponunl

stimare; aliera esl

Casaris,

abouiiiiatioucm

slaluam
ra sla-

similcmque sententiam, cap.

suimus.

8, 4,

etc. 10, 18, expo-

quam

Pi lai US in templo posueral

ait.

tiiam Adriani,
et

qax

posle prsiia

est.

Neutrum mihi
induxil,

Et tunc veniet consummatio. Chrysost.

pliyl.

Theova-

videtur esse probabilo. JNam statuant Gtesaris Pdatus

in

Jeiosolyniilanam consiuninalionem,

id est,

templo non posuil; sed

in

urbem solam
et in vexillis

slationcm intelligunt. Hieronymus et Beda, omnesque

vetustiores auclores

idque clam iiitempcsi nocle,

mihtari-

consummaiionem mundi
probabilius.

quo'"

bus

deinde non

slelit,

nisi

ad paucos dies. [Nam Pi-

mihi videtur esse

Credibile

enim est

latus victus Judajoruiu precibus vexilla suhdnxit. ut

disse. Inlerrogaveranl

Cbristum ad ea qua; apostoli inlerrogaverant resj.onautem quod signum esset conatque Unie

Josephus,

lib.

18 Anliquilaluin,

c.

5, et lib.

2,

de

Bello Judaico, c. 8, mihi auctor esl.

Adde quod cm
appel] re. Minus

summalioiiis; versu 3 respondel prx'dicandum Evan-

hoc Christus
potuil

dixit,

jam

id

laelum fuerat. Itaque non

gelium per omnes partes orbis terrarum

l'uluram

eam slaluam abominationem

consummaiionem.

Inlelligit

ergo consuninia-

et slaluam Adriani, qui long post Jerosolyniitanuin

vixit

tionem seculi, de qu apostoli inlerrogaverant. C;ele-

excidium. Loquitur enim Christus de abomina-

rm non videtur sensus esse quemadmodm Hieronymus existimat, Evangelii pertolum terrarum orbem
,

tions,

ipsuin
dit,

qu* fuluri Romanorum

excidii

signum futurs

erat.

Alii

exercilum, qui Jerosolymam obse;

consiwnmationis

pradicationem certain esse signum inslantU mtmcli nec enim cerluin ullum habemus
;

aboniinationcin vocalum pulant

quemadmodm

Oigenes, Iractalu 29, eanique opinionem ploriqne recentiores interprtes complexi sunt non sine magn,
ut videlur, probabilitale.
dicil
:

signum, et islud est nimis Christi sentenliam arciare.

Sed sensus
non
oras
aille

ut opinor, est,

consummationem muudi

Nam

quod Christus hoc loco

c.

qum Evangelium per omnes orbis prdicatum sit. Hoc enim cerlum Evangelium
fuluram,
,

Cm

videritis
:

abominationem, apud Lucam,

videritis
,

21, 20, dicit

Cum

circumdari ab exercitu Jdesolalio

pris omnibus gentibus praedicandum; illud incerlum,

rusalem,
ejus.

lune

scilole

quia appropinquavit

an simulalque prasdicatum
Vers. 15.

fuerit, finiendussit

munclus.

Cum videritis
et

Persuadere tamen mihi non possnin

Komanorum
ut

abominationem. Eliam
lib.

exercitum abominationem hic appellari. Vcrm, quia

Christus addit stantem
ait, c.

boc ad finem mundi lrenx-us refert,

llilarius, et

5,

c.

25

et

in

loco sauclo,

et,

Mardis

auctor Imperfecli hoc loco;

quam

opinio-

13, 14, stantem, ubi non dbet,

qu periphrasi
significari,
:

nem Hieronymus
cbrisii

Beda,

elsi

non omninsequuntur,

minime dubito Jerosolyniitanuin icmplum

improbare non audent;

et vero simile

quiddam Anti-

quemadmodm
norum
ait,

Daniel expresso dixit nomine

exercilus
in

Roma,

lempore futurum esse apud Danielem, cap. 12,

,

aiiteni

lemplo non

stelit

nisi

11, legimus, et D. Paulus signifient

4,

2 ad Thessal. 2,

excisa jam et vaslal urbe,

Tito duce

cm

victor,

Josephus

cm

dicit

Antichristum in templo Dei, quasi Dcus

templum

incendil; itaque non polerat

sit,

sessurum esse. Sed bue loeo, quam vie Portasse ad

Clirislus eliam inspexerit
,

futura;

templi,

urbisque eversionis signum esse, et

lempus Anlicbrisli

tamen
quos

cm

dicil stantem, slatuani

aliquam videtur indicare

de Jerosolymitam vaslatione cum locuttim esse dubitare

vero simile videlur esse Cbristum ulrumque dixisse,

el ciim
videritis

non possumus, nequ.e quisquam,

pr.eter eos,

abominationem, ut

ait

Matilueus, et
ait

ante

nominamus

gravis auctor dubilavit. Relcrt ali,

cm

videritis

circumdari Jrusalem ab exercitu, ut

quid ad explanalionem hujus loei seire

unde boc
oeis

Lucas,

quorum allerum Malthams, allerum Lucas

teslimenium sumpluin

sit

duobus enim

in

de

pnetermiseril,
lib.

quemadmodm
Eulhym.
Alii

videtur D. Augustin.,
c.

futur abominatione locutus

et cap.

est Daniel, cap. 9, 27,

dicit eos

2 de Consen. evangelistaruni,
ita

77,

senlire.
illa

12, 11. Errare Calvinus

existimant
cap.
;

qui ex

Cert

sentit

de sedilione

hoc
to-

cap.

sumptum
ex
c.

errare ego dico

osse
putel
;

qud

12

sumptum

eum nam
ita

interprelanlur, qiue sub Floro prside Zelotis

am

ribus

(ita

enim

sedilionis duces vocabanlur) inter Ju:

Daniel,

12, non de Antiocho, aul de Tito, et Ves-

da;os excitata est

ita

ut

Zelota; in

templum sese
ut Jose|>lius,

pasiano, sed de Antichristo valicinatur, et c. 9,

receperint, illudque contaminaverint,

lib.

futuram

in

templo abominationem

cum

Christi

morte

G de Bello Judaico,

conjungit, ut

dubium esse non

quai
est.

possit, quin de templi

sedilio ante

vaslatione loquatur,

minimo

inlervallo Christi
illa

sed, ut

Et quidem Jerosolymilanam vasiaiionem conligit, eain credam abominationem appellatam, adc. 1,

describit.

mortem secuta

Major qusiio, qiuc

sit
illi,

abo-

duci non possuui. Chrysostomus, Eiithymius, et Tho-

minalio, de qu loquitur Christus. Auclores

quos
Anti-

phylaclus Titi imperaloris imaginein in lemplo posi-

diximus ad Anlicbrisli lempora

ista

relulisse,

tam
Sed,

fuisse dicunt

eanique abomination,

in appellari.

christum ipsuin abominationem vocari pulant; quod,

in templo, quasi Dcus sessurus sit, idemque profanaturus. Hieronym. prter hanc duas

ut D. Paul, ail,

nullum, quod sciam, vicinum eorum lemporum auctorem habent nihil enim de
ut id probent,
:

e re, qui interfuerat, Josephus scripsil. In re prorss

incert pro vero,

Vers. 15. Abominatio Hebra;is est idolum. An Caii Caliguhe stalua qua; in lemplo posita est, ex Josepho, 1. 2 de Bello Jud., c. 8? An templi profanatio facla Zelotis intelligitur, ex Josepho, 1. 6, cap. 1 ?

quod vero

similius

videtur,

Lucas exercilum Homaiium indical, cm Cestius Florus cinxit Jerosolymam. Stantem: Qua? abominatio
erat in loco sancto.

1031

IiN

MAT'riLilJM
persequebantur, non
j

1032

habeo, abominationem desolalionis ipsam appellari

dcsolationem, phrasiinquc esse Hebrscorum, qu aboniinalio desolalionis dicitur, id est, abominabilis, et

modo admonili non

in

sunt,

verm
festi

ex omni potis Judr partim melus, parlim

Paselialis causa in
ut quasi viclimau
tavit. Caetera

urbem adducli,

caque conclusi,
ad versum 19,

liorrendadcsolatio, sicut D. Paul., 2adThessal.2, 11,

simili

mactarenlur, ni idem Eusebius anno-

bebraismo operationem
et efficaeem

erroris dixit, id est, opein

quae sequuntur usque

rantem,

errorem, boulines

exitiinn

nibil aliudsignilicant,

qum ingensac subitum malum

ut

trabenlcm.

Unum

illud est,

quod

luiic interpretationi

fulurum esse, adeque non esse fugienlibus neclendas ullas nioras, etiain
rcs

obstarc videlur, qud Chrislns de fulurac vaslationis

signo agat, cujus vastatio ipsa signnm esse non potuit.

maxime

necessarias

expdiant, boc est, qui in lecto fuerit, non descendat

toltere aliquid

Kespondco non
aliis

fuisse Cbrislo

proposilum, ut
esset.

de

domo

su,

et

qui in agro,

non reverin Palae;

bis verbis doceret,

quando vastandum templuni

talur lollere tunicam stin fuisse

suam. Tecta domorum

c.

Id
vit

enim
:

il lis.

verbis, qiue Lucas rcital, indica-

supern plana

10, 20, docuimus

et

quia

Cm

videritis

circumdari ab exercilu Jrusalem,

:

ergo super leela Judici cnarc solebant,

ambulare,

scilolc quia

appropinquavit desolalio ejus

sed

latil

uni

monet Christus,

ut

si

quis forte,

cm

futura calamitas

inonere voluit, ut

cm

vidrent

abominandam

illam

ingruent, super leetum fuerit, ne descendat in infe-

urbis, templique desolationein,

intelligerenl Daniclis
sacriliciuni,

riorem domum, etiam, ut pecuniam, aut aliquid ad

propbeliam impletam esse, sublaluin esse

fugam necessarium assumt

tione, aul ali,

sed aut sallu, aul reptacelerrim ralione

aclumque prorss de populo Judaico,

plis,

ila ut

non am-

queumque

possit,

quemadmodm

posl Babylonicum exilium acciacdilicarclur

;

sese eripial,

quemadmodm

jussus est Lotb

id est,

cm ex
nullam

derat, urbs

templumque

non amplis

Sodomis

fugeret, rtro

non respicere,

inslaurarcnlur sacrificia, sed abrogalam esse penits

legcm

sicut Daniel

pradixerat
et

lit

erit

in

templo

inoram interponere. Solet ilaquc Deus per propbetas de magnis loqui calaniitalibus, ut aptid Jeremiam c.
46, 5
:

abominalio desolalionis,
et

usque ad consummaiionem,
Ilaquc

Quid

igilur

'.'

vidi ipsos pavidos, el lerga verten-

finem

perseverabit
ita

desolatio.

evangeliskc
j

les, fortes

eorum csos, fugerunt

ait

concili,

nec respexecap.

verba non

conjungo,

interprelib'is jungi

quemadmodm plerisque solere video Cum videritis abo:

runt; terror undique,

'

Dominus,
et

cl

48,

Fugite, salvate animas vestras,

in deserlo
;

eritis
,

quasi myric
lerga vertite,
,

minaliunein desolalionis, etc. Tune qui in

fuqianl ad montes
:

Jud

sunl

et cap.

49, 8
,

Fucfile

et

sed totam senlentiam boc versu

:

descendile in voragincm

habilalores

Dedan

quoniam

concludo, neque ex sequenli suspendo

Cm

videritis

perditionem Esau udduxi super cum, tempus visitalionis

et

abominationem desolalionis stantem

dicta est Daniele,

in loco sancto

qu
in-

Zacbarue

2, 6,

ficjite de terra Aquilonis,

in

quemadmodm

el

Eulhymius

dicil

Dominus, quoniam

quatuor vends cli disper

,

lerpretatur.
lislae

Nam quod

nonnulli hsec verba evange-

vos, dicil

Dominus, Sion fuge

qu

habitas

apud

esse putaut, et pareiltbesi claudunl, probare

(iliam liubylonis. llaque,

quod

Ililar. cx'n

timavit liunc

non possum.
Vers.
16.

locum litleralcm sensum baberc non posse, inlerprc-

Tunc.

Omnes

interpretantur

lune,

tis

est

amaniis allegoriam.

cm

videritis

abominalionem desolalionis. Ego con versu G

Vers. 19.

\'<e

aute.u i'r.egnantibi.s, et nutrien-

venienter superioris versus interpretationi boc lune

ticus in illis diebls. Oiigenes boc sensu pragnanli-

non ad proxiina verba, sed ad omnia, qnse

dicta

bus

et niilrienlibus vie

denuntiari putat, quia tanla

sunt,

rfrendum esse

arbitrer, quasi dicat,

boslium crudelitas futura crat, ul ne pi;egnantibus

quideni ac nulricnlibus mulieiibus parcerent
:

cm

audicritis prxiin, et opiniones

,

prseiioram,

et

bac

contera quae dixi

futura; vastationis signa

videritis,

enim alione

aliis etiain locis

boslium sieviliam exag-

qui in Judae sunt, fugiant ad

monter Quibus
;

verbis

geratam legimus, ut 4 Heg.

sis fiis

8,

12

Scio

qu

fucturus

Judaici populi interilum denunliat

ad montes autem

Isral mala, civilales

et

eorum munilas ign sucgladio,

c.

jubet fugere ex vulgari fugicnlium consueludine, qui

cendes,
!'

juvenes eorum
el

interficies

parvulos
15, 16,

ad montes plermque,
piunt
;

et

loca

inaccessa

sese reci'

''"

elitles >

joignantes duides, quod

ut Genesis, 19, 17, sic angeli dixeruntLol, in

le fac,

conipleluin legitur et
loris

Amos
cl

i,

15

Super

tribus sce

monte salvum

cm

ex

Sodomorum mbe
alludit.
piis,

fugere

filiorum

Amman,

super quatuor non converlam

juberent, qu fortassis

Cbrislus

Loquilur

eum, cb quod

dissecuer'u

prgnantes Galaad ad dilaid,

enim cum
sicut

discipuiis, et
ila

hominibus

quos

vult,

lundum terminum suum. Tbeopbylactus ver

in

quod

Lot Sodomorum,

Jcrosolymornm vaslationeiu

obsidione Jerosolymilan accidisse,

lib.

7,

de Bello

effugere. Scribil Eusebius, lib. 3 Ilislorkc Ecclesiasticac, c. 5,

Judaico, cap. 8, Joseplius scribit, denuntiari existi-

Cbristianos, qui imminente Jerosolymi-

mat

fore, ut nutrienles

mulieres

(ilios

suos ederc coauctor

lan calamitate in urbe erant, divinils admonilos,

ut indc effugerent. INam coelcri Judi, qui non solin
in

gerenlur. Melis lilarius,

Imperfccli
lact.
bilis
:
,

Cbrysost., Hier.,

Eutb.,

Deda, et ipse quoque Tbeophyet

Cbristum non

crediderant; sed

cum elianinm

prgnantibus,

nulricnlibus

dici

pulant,
:

Vers. 16. Qui in Jcd/ea sunt, fugiant ad montes; in speluncis montium se abscondant. Christiani
in urbem dilionis Agrippx se receperunt, Pellain nomine. Abominatio uesolatioms, desolalio abomina-

phrasi bebraic. Qui legit, intelligat nam , inlelleclus ejus est multiplex, el difficilis. Vers. 17. Et qui in tecto, in loco munito inaneat, vcl non descendat ul sarcinas colligal, sed ut fugiat

quam

cilisbiin.


403$
quia
ill;r:

COMMENTAI A.
uteri,

CAL'.

XXIV.
:

103*
est Clirislus
illic

hx

lacienlium infantum onerc gravatae

:

soleamus

Ecce lue
ecce

in Eucharisti, ecce

fugere non polerunt, ut statim dicit

fit

Orale,

ut

non

illic est in altari,

custodi, id csl, in pene-

fuga vestra in hyeme vel sabbato. Potuit Clirislus

;

tratibus, et Clirislus dical nolite credere.

licis

Digna hare-

claudos, mutilos, iinalidos, aliosque parin cxp ditos

insania, digna

Deo

providentia, ut qui se inge-

ad fugam liomines nominare

sed videlur mihi pra>

gnanles, et nulricnlcs, non proptere solm qud impeditae essent,

niosissimos esse putant, lam stolidi sint, ut hujusmodi lestimoniis moveri se de su rcligione sinant. Non est
refutalione dignus error,
risu deludi noterai,
ratio.

nominare voluisse, sed qud

in

maxi-

nisi

mis

deliciis

maximquc

secur esse viderentur.

habenda esset impemorum

Primm,

quis non

Soient euim in maxiin securitate nuptiis ac liberis

videt nihil aliud Chrislum dicere voluisse,

|

qum

se

operam dare, quasi

liciis

dicat, vae

illis

qui in maximis de-

et securitate

versabunlur, et

cm

calamitas
|

promissum Messiam jam venisse, nec alium exspectandum; proptere si quis vobis dixerit de alio
quovis, qui post se venerit, seque Chrislum esse meiitiatur
:

invaseril, fugere

non polerunt.
'

Vers. 20.

Orate
\'EL

autem

ut non

fit fuga
ralione
et
:
;

Ecce hic

est Clirislus,

aut ecce

illic

credendum

vestra
dicit,

in

heme,

sabbato.
,

Edem hoc

non esse? non enim

venit.
|

est, nisi

unus

Clirislus, qui

jam

qu paul ante

dixit

v prgnantibus,
et

nuita

Deinde quis non videt loqui eum de boininc

?

trientibus,

quia sicut duo

illa

feminarum gnera

aliquo, qui oculis cernatur, qui digito demonslrelur,

duo hc tempora hyenis,

fugain apta sunt
lulosa,
;

sabbatum minime ad
j

qui miracula faciat

Dabunt, inquit, signa magna,

et

byems, quia frigore

;

liorrida, quia
i

prodigia, ita ut in errorem inducanlur, si fwri potest,

quia pluviosa est

sabbatum, quia rcligione

alii

eiiam

electi.

Jmlx'i prohibebantur ullra mille, aut, ut

volunt,

sebius,

lib.

Aliquos jam cjusmodi venisse scribit Eu4 Histori Ecelesiaslica:, c. G, niullos

;

bis mille passus procedere. lia August., lib. 1

Qu-

eliam venluros Joannes in Apocalypsi pradixil

tos quotidi venire niagno nostro

niul:

slionum cvangelicarum, cap. 57

Imperfecii,

llieronym., auclor

malo experimur
:

Chrysostom.,

Theopbylact.,
in

Euthyni.,

hujusmodi enim omnes hretici sunt

Calviniani, qui tantm Genevaj, aut,
rcsis viget,

Beda, et Gregorius, homil. 12

tantur. Objiciunt Chrysostom.,

Evangelia interpreet

ubi

Euthym.

Theophy-

Chrislum esse dicunt, de bis

maximque eorum hasmonet nos

ipsum
fulurus

laclus videri hc ratione Cliristum sabbati observatio-

Clirislus, nolite credere ; (\ud sicut quisquis post

nem commendare, quam

excidii

aut

jam abrogaverat, aut

se Cliristum menlilurus eral,

erat,

non

Clirislus

Jerosolymilani

tempore abrogatam volebat.

Judaeis ex ipsorum consuetu-

sed Anlichristus

ila

onine corpus myslicum

Respondenl illum

cum

Christi pra'ler corpus ipsius,

quod

est Ecclesia,

quan-

dinc, et opinione loqui, qui etsi non debebant prdicato

tumeumque
clesia,

se Ecclesiam esse nientiretur,

non Ec-

jam Evangelio, sabbatum tamen observaturi

et quia e

sed synagoga Satanne, id est, non Christi, sed

erant; bis reprehendendi, et quia superslitione tenebantur,

poterant.

Antichrisli corpus fulurum erat.

De

hreticis igilur,
Clirislus,

impediti

mortem

eftugere

non

non de Eucharisli, aut de scipso loquitur

quemadmodin

et auclor Imperfecii annolavit.

Vers. 23.

Tunc.

Haac dictio non idem, de quo

Vers. 24.

Et dabunt signa magna, et

miraculis,

prodigia.
sint,

ante Cliristus loculus erat, nec

pioximum
interjacet

signilicat

De falsorum prophetarum
c. 7, 22,
relici

an vera

tcinpus, sed quidquid inler Jerosolymitanam eversio-

ncm,

et

mundi (inem temporis

quemadc. 3, 1,

dispnlavimus. Hidiculi ver hoc loco haeresunt, qui nos falsos prophelas esse dicunt, qud
stulti

modm

Chrysostom., Hieronym., auctor Imperfecii,

miracula faciamus. Tarn

enim sunt.

ut

ex hc
fa-

Theopbylact. et Euthym. admonuerunt. Sic

evangelisia dicit
sta
:

Christi sententi colligant

omnes, qui miracula

In diebus
deserto

illis

venit

Joannes Baplitriginta

ciunt, falsos esse prophelas,

los

qu ratione non aposto-

pmdicans

in

Jud, cm
fuit

post

annis venissel. Transit ergo Clirislus fine, et excidio Judscorum ad finem

mundi

enim Jerosolymidici solet,

modo, verm Chrislum eliam ipsum falsum fuisse prophetam probare possent; non id dicit Cliristus, omnes, qui miracula lacluri erant. pro falsis pr<phetis

tana

illa

vaslalio, quasi figura

quaedam, et imago va-

habendos esse

sed non omnes continu pro veris

illis

stalionis,

ac

finis

mundi. Nam, ut vulg

fit

babendos; neque credendum

facienlibus,

esse,

qui alium

quod

fit

iu circulo,

in clo. Sa>p mihi

mullorum

pr;edicarent Cliristum, quantnivis

magna miracula

Calvinisiarum imperitia, aut polis faluilas

commi-

seralionem movit, qui se hoc solo testimonio ab Ecclesia Calholic discessisse affirmabant,

qui

non enim eumdem iirxdicat Christ, m, eamdem Ecclesiam pra-dical; Ecclesia enim
;

qud dicere

Christi corpus est

monet ergo nos

Cliristus, ul

at
fu-

Vers. 20.
in

Orate autem ut non fit fuga vestra

:

Jrusalem ad finom usque mundi jam loqui, quasi

tempore minus commodo, ut libr fugere liceat loquitur de sabbato juxta vulgarem Judaeorum sentenliam non enim die sabbati longum

hyeme

in
:

iter facere licebat.

Vers. 22. Nonfieret salva omniscaro, nullusJudorumsuperessel, nisiaccelerataesset, urbisobsidio. x mutuis r.eaibus , vel ex fam oinnes absumpli fuissent, si diutis obsidio esset protracta propter
:
j

elctos, qui tum erant, vel qui nascituri erant 23. Videtur de regno Messiaj ab excidio
i

lurus sit brevi sccuikIun illius advcnlus, ul eum seinper exspeciarent. Nam mille anni apud Deum quasi unus dies vel forl adhuc de excidio urb s dis ci il usque ad v. 29. Vers. 24. Dabunt signa magna, ed mendacia , ex Apostolo, 2 Tliessal 2. lia ut siep electi iu errorem inducanlur ad leinpus qui in e;i enore non persiitcrunl cm innumerabiles Juthci ante bellum Romanuni iidem Christi ample xi fuerinl, et lu foi lasso
:

lai

vocantur

electi

S. S.

XXI.

(Trente-trois.)

4055
vinislis cl ctcris haereticis, ctiamsi

IN

MATTHjE UM
Evangelium
fulgur
fulguri simile esse

1036

mivacula faciant,
qui

non nego, quod, ut

nequaqum credamus. Qum

illis

igitur insani sunt,

subito, et
ita

nullum facientibus miraculum crcdunt.

in

erumpit,
et

cm antea nunqum apparuisset, novum hoc Evangelium inauditum ante

et,

Ut
se.

errorem inducantur,

si

fieri potest, etiam

inexspectatum apparuerit,
i',a

ut fulgur

inomcnlo

electi. Cnn

dicit, si fieri potest, indicat ficri

non pos-

temporis evauescil,

mal fundata bseresis brevi

fuerit corpus,

Non

polest autem, posil divin prxdeslinalione,

tempore

collabitur.

ut theologi disputant; ex hoc loco prxdeslinationis

iirmilatem, et,

Vers. 28.
cudaver,

Ubicumque
,

-c'a

tit/zk,

ut vocant, cerlitudinem colligenles.

ita

Loquitur Christus non do quovis, sed de fmali, ut

dicam, errore.

Nam

spelecli

in

errorem induci posin

quod melaphone, qu Christus utitur, mngis convenit. D. Ambros., in commenlariisin Psalmum 48, ruinam verlit sicut et velus interpres aliquando
pro cadavere ruinam convertit. Aquilas, sicut et vullures solere ad cadavera volare

sunt; sed in errore mori non possunt, quia septies

die cadet justus, et resurget, Prov. 24, 16,
c. 17, 20, 21, scribit

quod Lucas,

nolum

est, et

apud

Christum Pharisoeis inlerrogavenit

Hebrscos videtur fuisse proverbium,

colligilur

quemadmodm

lum respondisse
valione
;

Non
:

regnum Dei cttm obserhic,

illis

ex Jobi cap. 50, 55

Ubicuinque, inquit, ca-

neque dicenl

Ecce

aut ecce

illc ;

nec

daver

fuerit, stalim adest aquita.

Christus ergo scipsum

idem

est,

neque contrarium;

enim tanlm voluit

esse,

cadaveri compart, sicut ante in cdem sentcnli fulguri comparaveral, et significal fore ut
lalerc

dicerc

advenlum suum ade subilum futurum

cm

venerit,
latet
;

ut non possit ex clestibus signis prsenliri,

quem-

non

possit, sicut

cadaver aquilam non

nalurali quidein

admodm
re, sed

pluvia al'ueque tempestales futurse cogno-

sed ubicumque fuerit,

invenit. Qui

sensu

illud
id in-

scuntur; Raque non debere bomiues

clum
illa

observa-

autem

sint

quos aquilis compart,

animum

piclate et virtute excolere; ecce enim

intra vos
est.

cerium

est.

Irenams,

lib. 4,

cap. 28, cl Bcda,

hoc

regnum clorum

Hic ver

externa

loco, beatos, qui

judicii

jam Christo fruuntur, quique ante

sunt,

signa proposuit, qiue etiam electorum animos nisi monili

tempus

fruiluri

aquilas vocari pulanl,

pris essent, lenlare pelerant.

Vers. 26.

quod altissim volavcrint, ctChristiim scquanlur quo:

Si

ergo dixerint vobis

;

Ecce

in

de-

cumque

eat, et

cum eo ad

judicium vcnluri

sint.

Hi-

serto est, nolite exire

ecce

in

PENETRAUDi'S, no-

larius ver et auclor Imperfecti

eos sanetos

intelli

lite credere. Proposuit duo pro omnibus loca contraria

gunl aquilas appellari, qui,

cm

Christus vencrit, vivi

desertum

et

penetralia, id est, conclave et in-

reperientur, quique, ul ail D. Paulus, 1 ad Thessal.

&,

limam maximque recondilam doms parlcm, ut significaret qucumque ratione, quoeumque habit, quoeumque loco alius Christus veniret, credendum
illi

17,

rapienttir cuiu
et

illis

qui de clo venerint,

et

in

ara.

Chrysoslomus

Eulhymius angelos

sanctos
intelli-

martyres, quibus Christus comitatus veniet,

gunt. Alii

non

esse. Ultva

de deserlo

et penetralibus qimerc-

omnes hommes, utTheophylaclus,

:

et

Beda;

re, sobrii

non est

interprelis.

hoc mihi videtur probabilius

Oriente.
stus

significal

enim Chriut
ca-

Vers. 27.
Calvinistse

Sicut enim fulgur exit ar

terra;
;

omnes homimes ad locum

ubi
sicut

ipse fuerit,
aquila;

de suo Evangelio interprelantitr,

quod

judicentur, convolaturos esse,

ad

momento temporis lotum

orbem ab Oriente
nec enim insani
quid
errori

davera convolare soient, Raque velint nolint, illum

videbunt.

usque ad Oceidentem occnpaverit

liomines, quid Christus dicat, sed

suo

Vers. 29.

Sol obscurabitur. An ver obscurannon

conveniat, speelant. Christus secundtim advenlum

dus

sit sol,

suum

fulguri compart,

quod quemadmodm fulgur

nubibus

probabilius,

subito et inexpectatum emicaresolet, neque quisquam

videntur
sit, alia

salis certum est, sed ex meo judicio quemadmodm et Origencs et Hilarius cxislimare. Quomod aulem obscurandus

observare potest quo punclo temporis

sit

est quxstio. Putat Origenes

mutuhuu incen-

crupturum,

sic ipse subito el

veniet, et sicut fulgur

cm minime pulabimus, uno momento ab Oriente usadeo

sj>len-

dio conflagraturum, tanlamque fumi copiam fuluram

esse, ul sol obscuretur. Alii existimant pra; glori et

que ad Oceidentem
didus et
illustris,

elucet, sic ipse veniet

splendore advenientis Christi fore ul sol ipse obscurari videatur, sicut slcll
ita Hilarius,

ut

nemo eum non

fitii

videat. Ita,

apparente sole obscurantur

inquit, erit et advenlus

liominis, ul Hilarius,
et

Hie-

Chrysoslomus, Hieronymus, Thoophy-

ronymus, Chrysoslomus, auclor Imperfecti,

thvmius interprelantur.
In

Eu-

laclus et Luthymius, ut Isai. 24,

et

25

Erubescet luun,
e.icrciluum

co lamen Calvinislarum

confundetur
judicii

sol,

cm

regnaverit

Dominus

Vers. 28. Corpus, Gr. , m&*, cadaver. Qudsi adhuc est sermo de excidio llierosolym;c, ubicumque cadavera fuerint, stalim vullures el aquila; aderuul. Advenlus Romanoruni exercitscerlum excidii signum futurum est horuiu vexilla erant aquila:. Nam hune locum de corpore mortuo, seu de cadavere plcrque intelligunt. Alii de Christo ipso qui ubicuni(|ue fuerit, adeum jusli, quasi aquila; congregandi sunt, caque est
:

provcrbialis locutio.

Vers. 29.

Statim autem post tridijlationemdie-

prcdent. Statim autem, post ea tempora quibus surgent nseudoprophetae, Sermo ille cm sit pi'iipheticus, nihi! niirum est si sil obscurior, ctab uno ad aliud remotius Iranscat. Stei.l.e cadent de coelo, retrahent lumen suum; et virtutes coelori m com.movebuntur. Gr. SuvA/tes'i clorum cardines Irement, vc!,ut aliisplaect.angeli obstupeseent. Isa. 15: Slellcli non expandent lumen suum. A1H de malis angeiis, qui sunt aerc poteslales, et neqtiitbe spiri-

diem

im.iIi s

releslibus, id salis

commode

intelligunt

lu

rum

Nunc sine dubitalione de secundo adventu Dominus sermonem iiisliluil, ac de siguis qiuc
ili.orum, etc.

quippe turbabuntur, qud corum insiet judicium, ot

possessionc sua dejiciantur.

1037
in

C0MHE5TAMA
et in

CAP. XXIV.
xisset
fore ut

1058
sicut

monte Sion,
fuerit

Jrusalem,

et

in conspeclu

senum

enim Cbristus,
non lucerenl;

de sole

et

lun dixerat,
dicit fore ut

suorum

glorificalus.

Nonnulli theologi objectu

nunc aulem, cm

nubis obscurandum esse, ut plerique hxrelicorum

interprtes non rcver

cadant, majus profect aliquid signifleare voluit. Ita-

obscurandum

esse, sed

homi-

que Chrysoslomo
ver
aflirmanti,

et

Eulhymio
;

libenlcr assentior, qui

nes ade slupefactos fore, ut solem ipsum videre non

vidcantur; soient enim prophelae in similibuscalamitalibtis

stellas casuras puiant

magis enim Cliristo id

qum

Aristoleli neganti fieri posse cre-

dicere obscurandum esse solem, ut Isaias.c. 13,

:

dendum

esse arbitror.

9,

10

Ecce
et

dies

Domini

vniel crudelis et indigualionis

plenus,

ir furorisque,

adponendum

terrain in solitu;

interprtes fer

Et virtutes clorum commovebuntur. Recentiores omnes virtutes clorum stellas voAl

stellas

dinem
cli

et

peccatores ejus conlerendos de e

quoniam stell
;

cari puiant, sicut militia cli vocari soient.

et

splendor carum

non expandent lumen suum

cli dixerat casuras esse, quod plus eral

qum comsiellis

oblenebralus est sol in orlu suo, et luna non splendebil

in

moveri

quarc credendum non est

lioc

locode

lumine suo

et c. 34,
militia

El tabcscet omnis militia

sicul
dfinit fo-

loqui. Veteres auclores, ut Origenes,

Chrysoslomus,

cli, et

omnis

eorum de fluet,

Beda, Eulbvmius, Tbeopbylactus, angelos clorum

virtutes appellari dicunt,

lium de vine; et Jeremia, 18, 9, et

cidil et sol,

Amos

8,

Oc-

cm

adliuc esset dies, confitsa est et erubuit;

:

Ecclesi*

quemadmodm in solemni bymno vocanturcli clorumque virtutes,

ut angeli
ipsi

et Ezechielis 52, 7, 8

El operiam, cum exslinctus

faciam
stellas ejus
;

sensum ilaque esse fore

et quasi attonili

obstupescant,
exisli-

fueris, clos, et nigrescere

solem nube
j

commoveanlur. Ego semper

tegam,
cli

et

luna non dabit lumen suum; omnia luminaria

te,

niavi virlules
ali

mrere faciam super

et Joelis 2,

10
et

facie

ejus conlremuit terra, moti sunt cli; sol

luna oble-

Job melapbor cardines cli vocat, cap. 22, 14, et Moyscs in Deuleronomio, cap. 50, 4, et sicut dicuntur cardines terra?, 1

clorum boc

loco vocari, quos

Uebrali sunt, et stell retraxernnt

splendorem suum, et
in clo
et in

Regum

2,

8, et

Proverbiorum
qu metaphor

Versu 30,51

Et dabo prodigia

terr:

8, 20, et cardines maris, Job, 5G, 50,

nibil aliud

sanguinem, etignem, etvaporem fumi;

in lenebras, et luna in

sol convertclitr

sanguinem, antequm variai dies

cap. 3, 14, 15
:

quod ipsum
timor

qum firmamentum et robur signiuYaiur, virtulis nomen dclart, flaque doeel

esse, sicul ail D. Petrus,

Domini magnus
est dies

et liorribilis, et

Juxla

Chrislus cardines ipsos, et quasi fundanienla cli pr:e

Domini

in valle concisionis; sol et luna obtcne-

commovenda
10
:

2 epi-

brati sunt, et stell retraxernnt

splendorem suum. Mibi

rei

stol, cap. 3,
in

Adveniel antem dies Domini, ut fur.

;

non opinione hominum, non

ullius opposilu,

sed

quo cli magno impelu transient

;

hoc

osl, virlules

ver videlur obscurandus esse, ut inilio dixi, et ut

auclor linperfecti operis affirmt.

clorum ccmmovebunltir
tur; terra aulem,
et

ctemenla veto calore solven-

Primm, quia eoin

in
;

qu

dem modo

in Cbristi

adventu alque
est;

ejus morte
ejus

Vers. 50.

in ips sunt opra, exurentur.

filii

Tijnc

paremt signum

bominis.,

obscurandum esse credendum

quvis ratione obseurari

aulem

Quod signum
Cbristus in
vocari

morte ver obscuratum fuisse legimus

ali

deinde quia

bominis \ocet, auctoribus inler se non convenil. Origenes virtuleni et gloriain quam sibi
lilii

COnsiat

parm videtur esse et Chrislum magnum aliquid et nunqum Mite

et

cruce comparas it, signum

quasi sensus
sit,

lilii

bominis

pulal,

omnes

visuros esse

visiun dicere voluissc, fore ut se ad judicium veniente,

sol ipse

Cliristum laul
ut dubilare

cum

glori alque niajeslale veuientem,

sleil

omnes contremiscant,

et

quasi

ineui

perculs splendorem retraitant,

sicul soient

non possint eimi verumesse judicem. Ad eumdem fer niodum Hieronymus et Beda Victoria;
Cbristi vexillum inlelligi posse putant. Auclor ver

liomincs timor perleriiti in intima sanguinem Irahere,

et

cxlrinsccs expallescerc; bc enim ratione

quasi

Imperfecti

passionis

signa,

ut
lilii

flagelloriuu

\ihices,
dicit.

sol patiente Cliristo obscuratus est,

morienle

clavorum cicatrices signum

bominis vocari

Dco

cxliorrcscerel.
steli..-e

Communis

fuit

semper opinio cruceui signum

filii

bo-

Et

cadent de clo. Eadem de slellarum

minis appellari eamque in clo aut in are Cliristo

veniente, quasi ejus vexillum, appariturain esse, lia

casu qurestio est, an ver casurx sint. Origenes, tractatu in

reips,
illis

Matibxum

50, scribil

non casuras
et,

in

lerram
in

Cbrysostonius, Hieronymus, Buda, Eutliymuio et Theopbylaclus

;

sed amissuras lumen,

quod terrestre
casuras

quod ego maxime probabile esse judico.

nlii

fuerit, in

lerram casurum, boc Plalonicam olel

Loquitur enim Cbristus de signo

bominis, lan-

scholam. D. Hieronymus eodem

modo

dicit,

qum de

certo aliquo et noto vexillo, quod aliud

qum

quo solem obscurandum esse putat, quia Cbristi

splendore

crux esse non polest.

non lucebunl; idemque exislimat Beda.

jioii

Nonnulli veteres etiam auctores

veras

stellas,

Et tunc. Cm videbunl signum filii bominis; ipsa enim conjuqctio vorborum lalenlem habel redditio-

sod d<emones, quibus plenus estaer, quique slellarum

nem

causa;, quasi significetur propterea

omnes

tribus

nomine iutdligunlur, casuros dixerunl. Alii ex recenlioribu6 praascrlim iheologis non veras stellas, sed
cas quas crinitas vocant, qute in are conflanlur, casuras dicunt. Multorum opinio est

terrae plancturas esse, quia videntes

signum

filii

bo-

minis exterrebuntur.

non ver casuras,

;

sed fore ul quia

non lucebuat, cadere videantur

guod

inihi

ego nullo

modo persuadere possum

di-

Et tusc parebit signum, vexilVers. 30 et 51. Lum crucis, vel majeslas ejus. Voce magna, Gr. Vox magna crit instar tubas. tub vocis magna:
lum
:

1039
Plangent. Id
est,

LN

MAI

m&m
,

oio

pr dolorc ac pnitcnti peclora

maluros. Nec exislimandum est vocem ipsius Christi

ttibam appellari, quia

manu

lundcnl, ninis videlicet ser.

Omnes tribus terre, id est, ex omnibus aliqui; non enim boni plangcnt sed polis lx'labuntur, quia
diligunt

boniinum consueludine,

dubium non est Cbrislum ex et more loqui; non soient

autem reges; sed eorum minislri lub clangere. Sunt

qui putcnl ex antiquis Judocorum conventibus

adventum

ejus, ut ait D. Paulus,

2 ad TimoNUBIBUS

sum-

theum

4, 8.

Et

VIDEBUNT FIL1UM

II0MIN1S

VENIENTEM

IN

ptam esse mclapborain, ad quos sono tub bomines convocabanlur, Numcror. 10, 2, et Isaix 27, 13, et
supra,
c. 6, 2.

coeli, id est, aeris. Describil

scipsum

Clirislus, lan-

Vcro simile

id est

sed illud forlass

:

quin Deum, cujus proprium

cum

glori siniul, cl

ma-

similius bello Iraductam esse similitudinem

adlii-

jestalc, et lerrorc venire, psalm. 49,

fest vniel,

Deus mani-

beiur enim tuba non

solm ad convocandum sed

c. 18,

Deus

nosier, et

non

silebit.

Ignis in conspe-

etiam ad terrendum, ut apud Isaiam,

liubitatores orbis, qui
i

clu ejns exardescet, et in circuitu ejns tempesias valida; et psaliuo 105, 3

:

moramini

in terra,

3: Omnes cm elevatum

Qui ponis nubem ascensum tuitm,

fuerit

signum

in montibus, videbilis, el
:

clangorem tub
et

qui ambulas super pennas ventorum. Fuit Clirislus nube

j

audietis;vl Sophoniae 1, 16, 17

Dies tub,

clan-

'eveelus in ccehun, Aclorum

1,

9; codeni ergo modo,

goris super civilates munilas, el super angulos excelsos,

et IribuUibo liomines,
el

sicul aposlolis anglus dixit, vers. Il, venlurtis est.

ambulabunt, ut cci, quia Do9,

Vers. 31.
angelos se

Er mittet angelos suos. Et cm missurum dicit, et cm suos vocal, Deum

Dei,
psalin.
facii angelos tuos spiritus,et ministros tuos

mino peccaverunt,
super cos videbitur,

et

Zachari

14

Dominus Deus
ejus, et

el exibit

ul fulgur

jaculum

se esse
103, 4
:

dclart; boc enim proprium

Dominus Deus
Vers. 32.

Qui

Ab ardore autem
,

in tuba canct, el vadet in turbine Auslri.

fici

discite para,

igneni urentem.

bolam,

id est

accipite
(ici
iltis
,

audile similitudinem

quant
c.

Ci m tuba et

voce magna, lbique cum tuba

ut
1

Cliri1

vobis ex arbore
29, 50
el
:

proposilurus sum. Lucas

similitudinem
,

21

slus venturus dicitur,

ad Cor. lo, 52, cl

ad

El

dixit

videle ficulneam

Tbes. 4, 1C, non solm quia lub boniincs ad judi-

omnes arbores
quia prop

cm producunl

juin ex se

fructum

cium vocandi sunt, sed quia tuba reg

inajeslalis

scilis

esl

stas. Credibile

ulrumque dixissc

jndiciumest; caniturenim lubis ante reges,

locum aliquem veniunl. Qualis

ue an metapliorica, nec

fulura

sit

tuba,

cm ad ven;

Cbrislum.

Vers. 33.
slatim
;

In januis, id est
,

prop, ante pedes

illa

sciri poiesl,

nec necesse est

llebraica phrasis
si

qualis
;

Genesis

4, 7

sed est tamen probabile non veramsed metapboricain

Nonne,

ben egeris, recipies

sin
;

autem mal , slatim

et

fuluram esse, tubamque appellari voeem aliquam ma-

in foribus

peccatum tuum

aderit

Jacobi

5,9:
li.creti-

gnam, raucam, sonoram, liorrendam,

gori

et
in

lubx clan*
Apocalypsi,

Ecce judex\anlejanuamassistit,
Vers. 34.

similem,

qualcm se Joannes

Generatio ilec Reccntiores

,

id est, cit vcnlurusest.

cap.
cii

1, 10, et c. 4, 1, et c. 19, G,

in illo ultimi judi-

corum
sensus

interprtes

et nonnulli

eliam catholici qui

;

spectaculo,

quod

vidit,

audivisse, dicit.
et

ltaque,

nimis eos avide sequi soient, sclatem exponunt

sit,

quasi

<jeod Clirislus dicit,

est ac
si

cum

lub

voce magn, perinde

anlequm
,

scias illa

boniinum

qui lune

dicat,

cum

lub, id esl,
I

voce magn, ut conexegelica

vivcbanl, pralerircl

futuram Jerosolymiianam va,

junclio
sit.

et,

quemadmodm mu

lis aliis locis,

slatiouem. Fuerunt etiam

qui

ita

exponerent

anti-

Juvat,

tuba vocis

quod Grac est in plerisquecodieibus, cum magn, quemadmodm legit Eulbymius aut
ul legit

quissimi olim auclorcs; sed eos Origenessimplicesappellat.

Et ver bunc non esse sensurn,

cm alium me-

cum

lub magn,

Clirysostomus

non enim
significa;

liorem opposuerimus, apparebit. Chrysost., Theophyl.,

duas res, sed unam tanlm Clirislus voluit

re; sic Isai dicitur
c.

Eutliym et auctoroperisimperfecti generaiioncm bo-

58,

Clama, ne

cesses

quasi

niinum fidelium inlcrprelanlur, quasi dicat

elsi

Clirislus

tuba exalta vocem luam.

signilicans vox
ipsiu Chrisli
inquit,
illa

Dubium eliam cujus aut quid

sit.

ejusmodi tain multae, tamque magna: calamitates

;

futura

Nam

Joan., c. 5, 25,
indicat;

ventune sunt tamen Ecclesiam usque ad finem mundi

vocem fuluram esse

audienl,
1
:

non perituram. Hieronym. ver generaiioncm om-

vocem

Filii Dei, sicut et Jol dixit, c. 2, v. 1

nium boniinum

intelligit,

quasi dicat priusqiim genus

Et Dominus dedil vocem suam ante faciem exercits

quia multa sunt nimis castra ejus, quia forlia
el

stti,

humanum
tura esse.

finiatur, ea

omnia, qua? pradixcrat, even-

facientia
terribilis

Mibi generatio boc loco lotus

alibi

mundus

vi-

verbum
v'dd,
lypsi,

ejus.

Magnus enim

dies

Domini,

et

detur appellari, sicul

crcaiura vocari solet, quia

el

quis sust'mebit

eum? Joannes ver

in

Apocaad

totus creatus, lolus genitusesl. ltaque verus sensus vi-

c 8,

6; et c. 9, 1, 13; et c.

H,

15, angelos in
1

detur esse adccerta esse, qua;Cbrisluspraedixeral,ut

judicio tuba canentes inducit. D. autrui Paulus

non ante fmiendus

Iransibunt

sit

mundus, qum evencrint.

:

Id ex

Thess. 4, 16, vocem arcbangeli fuluram

est vero simile, et

dicit.

Iiaquc

verbissequenlibus manifest colligilur Clum, inquit,

et terra
,

Chrislum magna Iocuturuni voce,

|

verba autem

mea non prteribunt.

ut angelos suos initial, el angelos, archangelos, ca>

Qiiare qui pro generalione

xtatem transtulerunt in-

terosque clestcs spiritus in tuba? similitudinem cla-

juriam fecre senlenti.

si deexcidio urbis sermo fit, generatio hc ent boniinum x-las usque ad eversionem civitalis, qu \bdetur redire sermo Domioi.

Vers. 33 et 34. Prop est in januis proverbialoculio prop est redemptio vestra. Generatio gens Judaica quac ad finem usqu irjundi permanebit.
;

Quod

lis

Il

,, ,

,, ,

1041
Vers. 55. Coelum et

COMVIEiNTAUIA. CAP. XXIY.

terra transibunt. Hebrai,

iwa
;

non revelavit
et

qui cliam raiione

rcfclli
,

illa

altra Origenis
,

smus,

id est,

pcribunt seeundm praesenlem slalum

,

Epiphanii interpretatio

polest

ide Chri-

verba aulem

mea non pratcribunl

die

id est

non

fallent

slum ignorare diem

judicii

quia experlus non est.

non erunl

Vers. 3G. De

falsa.

Nain neque Pater expertus

est. Molli veteres et

graves
;

autem illa
NISI

et hora nemo

auclores, ul Athanasius, sermonc i contra Arianos

|

SC1T,
liiuni

NEC ANGELI CCELORUM,

quin eliam
llius

SOLUS l'ATER.
:

liominis cxcludatur

Non duquemad-

Ambros.,lib.5de Fide,
oratione 4 de

c.
;

8; Gregorius Nazianzenus,
auclor dispulationis inter
;

Theologi

nodm, Marcus,
que Filius
,

nisi

13, 32, di>erlis dixit verbis, nePater. Itaque gravis hoc loco Cathoc.

Ariuiu et Alhanasiuni coram Probo

Theodoretus
,

anathemalismo 4
Thesauri,
c.

coi-.tra

Cyrillum
,

Cyrillus

lib

hcis olim cuin Arianis quxslio fuit,

Cliristi divinitatcin refutare

dm

bine Ariani

auclor Imperfecti

homil. 49, a perla

,

conarcntur, qud Christus

docucrunt Chrislum, quatens hominem

cii

diem judi-

dicin judicii diceretur ignorare. Nonnulli veteres au-

ignoravisse, atque id hoc loco dicerc voluisse.

Quod

ctores lestimonii difficultate prcssi

ul locum vitialum esse dicerent
:

e confugerunt

ctsi
t

audilione prima borrendum vidclur esse, adhibi-

nec legendum esse

tamen inlcrpielationc verum haberepotest sensum.

neque Filius,
Anibros.,
lib.

nisi

Pater, ut llieronymus hoc loco, et

Illud

quidem inprimis tenendum

,

est
;

Chrislum

tan-

5 de Fide, c.8. AliiChrisium ignorasse

,

qum Deum quam

nihil ignorare poluissc

illud practerca,
,

quidem

dieni judicii

quaiudi in hc vit

luit

sci

visse ver siniul atque ad

Patrem ascendissel. Sic

tanqum hominem, neque diem judicii neque quidaliud ignorasse sed nodus hic est , qud cm
:

Origencs, IractaluSOin Matth.,

cebat, euni

cm

bsec Christus di-

dicimus
judicii
,

Christus, quatens
illa,
;

homo

est

ignort

diem

diem

judicii ignorasse scribil, posl restir-

diclio

quatens, polest aut speciem aut

si

reclionem ver6 scivisse,quod lune rex et judex Ptre conslilulus sit. Habiti

causant significare

speciem, sensus cril Christum

suntThemistianicognoinen,

bumano

intelleclu nescire
;

diem

judicii

quod omnin

to

Agnoelx pro hxrclicis

judicii

qud docuerint Christum

l'alsum est

non enim

sola divina, sed etiarn

in ips
:

humana

diem
sceno

ignorasse

ut

Damascenus
illi,

in

iibro

de

natura diem judicii novil, quia

ra, ut ail D. Paulus, Coloss.

humaii natu-

lberesibus auclor est.

Verm

ut ex

eodem Dania-

colligitur, simpliciler, et sine ull dislinclione

sapienti

et scienti

absconditi

2,3 Sunt omnet thesauri ; si causam signilicat

est,

divins;,

huinanxque naturx ignorantiam Chrislo-lri-

sensus crit Christum ignorare, id

judicii, quia
si

non scire diem

buebant, quia credebant diviuilaleni in humanitatem

fuisse

homo

est

sed

quia

homoDeus: nam
;

conversam. Major pars anliquoruni auclorum

Chrislum ignorasse diem
judicii,

homo lantm

fuisse!,

quanlumvis perfectus, quan-

existiinavit

non quod

lumvis Deo gratus, non scivisset illum

quemadnio-

rvera ignoraverit, sed qud fecerit, ut nos ignorare-

dm neque
sinii

angeli sciunl.quiet perfectissimietamicis-

mus, qud nobis revelare

id est, Ecclesia ignoraverit veril.

noluerit,
,

qud ejus corpus,

scire dissimula-

Deo

sunt.

Non ergo negat Christus

se ctiam homi-

qud se

nem diem judicii scire: sed

negat scire eotitulo, qud ho-

Hxc enim omnia edem

nunc hoc
,

redeunt, et soient ve
illo

mosit.Placuitaliquando mihi hc ad

hunemodum ex-

teres auclores

nunc

modo
,

ioqui. Ita

plicatasentenlia.quiaet veterum scriptorum auctorita-

sentit Origenes, tractatuin

hoinil.

78

in

Malthxum,

et

Mallhxum30, etChrysost., 14 in Mari uni et Auguet lib.

1

etsi

tem tueri, cl hune locum apte explicare videbatur. Nam sciebam objici posse , hoc non videri convenien,

stin., lib.

85 Quxsiionum, quxslione 61,

de

ler Clirislo

et

accommodal ad

id

quod agebal
tilulo
,

Trinilate, c. 12, et lib. de Genesi contra

c.

Manichxos,

dici potuisse, quia nihil referebat,

quo

quve

23, etGregor.,

lib.

8 Hegist.,c. 42, et Hierouyiu.,

loci

raiione diem judicii scirel

polerat enim

quomorespon,

Beda, et Theophylactus, in hujus

Alii intcrprelali

commentariis.
,

dcumque

scirei

illum aposlolis revelare

sunl ignorasse diem judicii

id est
,

nondin expertum fuisse, ut Origenes, eodem loco

et Epiphanius, hxresi 69, et Chrysost., in humilia

ut debatur apostolorum cupidiiatem, curiositalemqne cohiberet,

illud

tantm Chrislo propositum

fuisse

de

Trinilate. Alii dixerunt

sensum
:

esse, nec filius liomiscit

,

ne scire vellcnt, qu;e angeli nescirent. Sed animadverto nunc non solm negare filium hominis diem judicii scire,

nis scit, nisi Pater scit

sed quia Pater

lilius

sed etiam aflirmare solum Palrem scire

cliam hominis

scit, ut lutlivin.

Omnesistx

inlerpre-

taliones mihi videniur esse

non ade accommodalx.

Nain

illi

qui aut semper, aut ad lempus Clirislo ignor<

quo verbo non solm Filium, sed eliam Spiritum sanctum videtur excludere. Sed nisi fallor eodem modo Christus loquilur, quo supra, c. 20, 25 Sedere autem
:

rantiam tribuerunt,

jiciendi
,

omnin

sunt, quia tot

ad dexleram

et

sinittram, non est

est

meum

dare vobis, sed

Scriplur sacra refellunlur

lestimonio ad Coloss. 2, 3
ri
:

illoque

maxime
Illa

D. Pauli

quibus paratum

In quo sunt omnes thesauver receplisqui existimant ide Chri-

sapienti et scicntc absconditi.

,

Paire meo. Itaque indical , qud magis est, se non solm, ut hominem, sed etiam , ut Deum, modo quodam diem judicii ignorare, non-quod
ignorct
;

ima interpretatio eorum

sed qud non ipsius

sit

officium scire, sicut

slum

dici

diem

judicii ignorare,

qud nobis eum non

niti

non

dixit quibus

paratum

est

me, sed Ptre meo,

revelaverit,
litate,

non admodm magn

videlurprobabi-

quia isio

modo etiam

Pater ignoraret, quia nobis

non qud non ctiam ab regnum parare, id est

,

ipso

paratum esset ; sed qud

praedestinare non ipsius, sed

Vers. 35 et 36. Coelum et terra transibunt, in alium s la m m reformata et ign conflagrationis rer>ur-

gala
ana.

Solu8 PiTEn,

vel cilis coelum et terra transierint nisi shis Deus.

qunv verba

, ,

i')13

JN

M\T THEUM
et

Patris oficium sit. Sic etiam Pains est eonstitucre, quando solvcria sitmundus, qua;.do (lies judicii futiirus sil, lioc est,
esl

exponmil

dissccabil

putanl enim ad nesoio

alludere
,

quem
apud
dis-

vclcrem Judseorum
fjiios

morem Cbristum
,

quod apostolis
vel

dicit, Acl.

1,7: Non

summum
,

supplicium erat

bominem mdium
55
,

vcslrum nsse lempora,

momenta, qu Pater po-

secari

ut ex Daniclc, cap. 13
,

59

et

ex

lib. 1

suitin sufcpotcstute. Proplcrea soins ipse scire significaur.

llcgum, cap. 15

53, colligi exislimanl.

Apud Roma20, cap.

1

Alquc

Iiic nisi f;illor,

Vers. 57.
J

Sieur

verus est sensus.

in

nos quidem ejusmodi fuisse morem,

;

lib.

aiteh
dies

diebcs
sic erit

Noe

finep
filii

Gellius scribit

apud Judieos ver

fuisse

non credo

r.fi.ipui

t N,

siciil

Noe.

adeentus

apud quos,
tin

ut, cap.

5, 22, 23, diximus, qualuor tan

Itominis, id
jiore

cst,quod acciditlempore Noe, accidet lem-

adcnls moi,
id esi,

Vers. 40.
tur,

Unus assumetur
unus eligelur

ut sequenlibus versibus explicalur.

,

, in quibnj boc non numeratur, pr.Ttcrqum qtfd, ut paul pos

suppliciorum gnera fuisse legimus

et unes relinque;

apparebit, non poicst in bunc locum hic sensus con-

et salvus erit

aller reproiti-

venue

Alii

ergo interpretantur dividet eum

id est

bahitur, cl peribit, ut

Hicronym.

et Tlicophylact.

privabit promissis bonis, atque

mercede

utllilarius

lerpieianlur. Lucas, c. 17, 34,

U'ii)[!ore llivin.
,

idem narrt, quasi

;

alio
j

boc loco
naverat
est
,

alii,

privabit

eum

grati,

qu eum pris doet auctor

atque ali occasione dictum

sed,

tit

Eu-

ut Origcnes, et Theophylact. Verus sensus

,

exislimat,

credendum
iiora

est

Cbrislum

bis idem,

quem Ilieronymus, Eutliymhis

eum,
sepaiabil famulorum
c.

Imperfamilill

at(|tie diverse

tempore dixisse.
fur venturus esset
vigili far venit
:

fecli secnli Surit, dividet

,

id est, ejiciet

ex

Vers. 43.
tf<j'/<y.)t^

Qu\
verbis

ft*(
itl-

su

suorum numro,

sicut

i /./(mr,; HpyjTc/.t,

qu

nostcr

supra,

22, 12, 13, jussit rex

eum

qui veslem nuejici, et in te-

lerpres
bil 'or

aliis

sensum expressil

quanqum
,

ar-

|itialem

non babebal, extra cnaculum

non sine causa Christum potis dixisse

,

qu

nebras exteriores mitti. Ilaque duo supplicia

alterum, quod ab
officio,

tiotanlutv,

vigili

qum qu hor

nimirm quia dixerat paul

quo mal functus fuerat,re-

anle vhjilale, id esl, agile excubias

alludil ergo ad
ient milites,

more militum
,

movealur

alterum, qud in ergaslulum, obi

ncquam

eumdem
in

miliiarem

morem

quo so,

servi sunt,

toiquendus trudatur. Loquitur enim Chriid,

ne ab bostibus improvisi opprimantur quatuor distributam

vigilias
sil.

slus

accommodat ad

quod malis

servis fieri solet,

lolam noctem

excu-

qui non pris medii dissecantur, deinde in cuslodiam

bare, ne cientes qu vigili hosifs venturus

eillis

De vi-

eniciandi miltunlur

(qum enim ineplum hoc esl?)

,

aulem, et eorum more,

c.

14,25, nobis dictum

,

sed pris removcnlur ab officio

honorifico, deinde cruciantur.

si

quod habebant

est.

Quod aulem Grac

est venit

reel noster inter-

pres in futurum verlit venturus

sequenli
:

esset, sicut

infraversu
aliijtian-

idenim verbum pr.rscnlislemporis

do

significat; ut c. 17,

Vers. 43.
est, ut

Ut
,

H,

annota vimus.
in

Partemqce ejus roNEr. Partem vocal Hebrorum more miscram conditionem ut apud Job, c. 20, 29 Hc est pars hominis impii Deo et hreditas verbo, : ,

det

illis cibum

tempore,
tempore

id

rum

ejus

Domino, etc. 27, 13

,

Ucec

esl

pars hominis
;

unicuique famulo

demensum suum
:

distribut.
tr-

impii

apud Deum
:

et

hreditas violentorum
,

el

Psal,

Lucas, cap. 12, 42

tici

dixit

Ut
:

(tel illis

in

ino 10, G

Ignis, et sulphur

et spir'Uus

procellarum

mensuram sensu codem

,

alludit

enim ad vclcrem
Pidelissimus
et

pars calicis eornm. Sic contrario in

accipilur

bonam partem
hreditatis

famulorum morem
erat,

quibus, qui

omnium

Psalmo 15,5: Dominus pars

mei
;

prponebalur, ut eosgubernaret,

pro cujus-

me,
et

el calicis

et

Psalm. 72,26

Deus cordismei,

que merilis cibum distribuerez Solebant aulem raro usu pecunkc pro mercede ut se alcrent triticum
,
,

pars

mea Deus

in

ternum.

Cum
quenli

HYPOCRiTis. Hypocritas vocal servos pigros et

,

accipere

prout quisque plus minusve laboraverat quod usque ad nostram memoriam multis in locis
,

ngligentes
,

ut simili

parabol declaratur capile se-

vers.

26

et 50.

Hypocritas aulem appcllat,

,

faclum

est.

Hoc

est

quod

dicit

Malllmis

ut det Us

quia qui

bujusmodi sunt
et ut ail

non soient

nisi

prsente
6,

cibum
ut det

in tempore, id esl, in a;statc, et

illis

in

tempore

trilici

quod mensuram.
,

ail

Lucas,

domino laborare,

D. Paulus ad Ephes. 6,

ad

Vers. 46.

Sic facientem

id est

dantem
;

illis

oculum servire, ul non lam boni sinlscrvi, qum utessc videanlur. Hujusmodi qui sunt, in ergastula milti soient, atque torqueri
;

cibum

in

tempore, attenlum in oflicium suum

unam

c Chrislus alludil

signiticat

enim speciem loco exempli pro

Vers. 51.

Et

loto gnre posuit.

autem infernum, quipigrorum locusest,

tibus apparel
:

ut ex sequen-

divIdet eum. Il3?rcticorum interetvertunt,

lllk

erit fletus

et slridor

dentium

de

prtes et nonnulli

novarumrerum amatores
officio

quo

fletu et slridore, c. 13,

42, nobis dictum est.

Vers. 51.

Et dividet eum, ab
CAPUT XXV.

amovebit

phrasi hebraic dividere interdm pro interficere, aut disperderc sumitur, ut 1 Parai. 13.

CHAPITRE XXV.
viigi1.

1.

Tune

simile erit

regnum clorum decem

Alors

le

royaume des cienxsera semblable

dix

nibus,

qOS

accipientes lampades suas exierunt obviam

sponso
2.

vierges, qui ayant pris leur lampes, s'en devant de l'poux el de 1 pouse.

allrent au-

et spons;c.

Quinquc aulem ex
:

cis

crant fatuoo, et quinque

)

prudentes

. 2. 11 y en avait cinq d'entre elles qui taient folle6, et cinq q>vi taient sages

itilS
3.

C0MMENTAR1A CAP. XXV.

Scd quinque falu*,
:

lO.iC
folles

ncccplis lampadibus,

non
||

3.

Les cinq

sumpserunt oleum secum

4.
(.ii.ii

Prudentes ver acceperunt oleuin

lampadibus.

|
vasis suis

renl P ,,inl

fe

ayant pris leurs lampes, ne priavec elles.

|
i

4, Les sages, au contraire, prirent de l'huile dans leurs vases avec leurs lampes. 5. Et comme l'poux tardait venir, elles s'assoupirent toutes, et s'endormirent. 6. Mais sur le minuit, on entendit un grand cri Voici l'poux qui vient, allez au-devant de lui. 7. Aussitt toutes
:

5.

Moram aulem
et

faciente sponso

dormitaverunt

omnes,
G.

dormicrunt.
est
:

Media autem nocte clamor factus

ei.

Eccc spon-

sus venit, exile obvim

7.

Tune surrexerunt omnes

siias.

virgincs ill, et orna-

ces

vierges se levrent, et ac-

verunt lampades
8.

commodrent
:

leurs lampes.
:

Fatua; autem sapientibus dixerunt

Date nobis

de.olcoveslro, quia lampades nostroe exslinguntur.

9.

8. Mais les folles dirent aux sages Donnez-nous de votre huile, parce que nos lampes s'teignent.

Responderunt prudentes, dicenles

nobis et vobis
,

Ne

forte

non
,

sufficiat

ile polis

ad vendentes

et

emite vobis.
10.

9. Les sages leur rpondirent De peur que ce que nous en avons, ne suffise pas pour vous et pour nous, allez plutt ceux qui eu vendent, et achetez en ce
:

qu'il

vous en

faut.

Dm autem

irent emere,

venit

sponsus

et

qune para Us erant, intraverunt

cum eo ad

nuptias, et

10. Mais pendant qu'elles allaient en acheter, l'poux arriva ; et celles qui taient prles, entrrent

clausa estjanua.
11. Novissim ver veniuntet reliquat virgincs, di-

avec

lui

aux noces,

et la porte fut

ferme.

11. Enfin les autres vierges vinrent aussi, et lui di-

cenles
12.

Domine, domine, aperi nobis.

ille

rent

Seigneur, seigneur, ouvrez-nous.

il

At

respondens,

ail:

Amen

dico vobis,

ne12. Mais
je

leur rpondit: Je vous le dis en vrit

scio vos.

ne vous connais point.

13. Veillez donc, parce que vous ne savez ni le jour

13. Vigilate itaque, quia nescitis

diem

neque honi l'heure.

ram.
14. Sicut

enim liomo peregr

illis

proficiscens, vocavit

servos suos, cl tradidit

bona sua.
alii

14. Car il agit comme un homme qui, devant faire un long voyage, appela ses serviteurs, et leur mit son

15. Et uni ddit quinque talenta,

alii

autem duo,
virtu-

bien entre les mains.

15. Et ayant donn cinq talents l'un, deux un autre, et un un autre, selon la capacit de chacun d'eux, il partit aussitt. 16. Celui
et les
fit

ver
;

unum, unicuique sccundm propriam

autem qui quinque
eis,

tem

et profectus est stalim.

16
et

Abiit

talenta acccpcrat
est alia

operatus est in

et

lucralus

quin-

donc qui
il

que.
17. Similiter et
alia

valoir, et

avait reu cinq talents s'en alla, en gagna cinq autres.

qui

duo acceperat, Iucratus

est

duo.

17. Celui qui en avait reu deux, en gagna de encore deux autres.

mme

18. Qui autem

rain et abscondit

unum

acceperat, abiens fodit in tersui.

faire

pecuniam domini

18. Mais celui qui n'en avait reu qu'un, alla nu trou dans la terre, et y cacha l'argent de son matre.

19.

Postmultum ver temporis

illorum, etposuit rationem

venit

dominussereis.

vorum

cum

19. Longtemps aprs , le matre de ces serviteurs tant venu, leur fit rendre compte.

20. Et accedens qui quinque talenta acceperat, obtulit alia

quinque talenla, dicens

Domine,

quinque

talenta tradidisli mihi: ecce alia quinque superluera-

20. Celui qui avait reu cinq talents s'approchant, r n" prsenta cinq autres, et dit Seigneur , vous m'avez donn cinq talents en voil cinq autres que j'ai ga:

gns de plus.
21. Son matre lui rpondit: Bien! bon et fidle serviteur; parce que vous avez t fidle dans de petites choses, je vous tablirai sur de beaucoup plus

tus sum.

21. Ait

illi

dominus ejus: Euge, serve bone

,

et

hte

delis: quia super pauca fuisti fidelis

super multa
tui.

constituam

intra in

gaudium domini

grandes

entrez dans

la joie

de votre seigneur.

22. Accessit autem et qui duo talenta acceperat, et

ait
:

Domine, duo talenta

tradidisli mihi, eccc alia

duo

aussi, et dit

Iucratus sum.

22. Celui qui avait reu deux talents, s'approrl a : Seigneur, vousm'avez donn deux talents; en voici deux autres que j'ai gagns.
23. Son matre lui rpandit Rien ! bon < l fii' serviteur ; parce que vous avez t fidle dans >s bliles choses, je vous tablirai sur de beaucoup plis grandes entrez dans la joie de votre seigneur.
:

'

23. Ail
lis:

illi

dominus ejus

Euge, serve bone

super multa
tui.

et fide
te

quia super pauca

:

fuisti fidelis,

con-

stituam

intra in

gaudium domini
autem
et qui

24. Accedens
perat, ait
tis
:

Domine,

scio quia
,

unum talentum homo durus es

acce:

m-

ubi

non seminsti

et

congregas ubi non spar-

21. Celui qui n'avait reu qu'un talent s'approcha e; Seigneur, je sais que vous tes un homme dur; que vous moissonnez o vous n'avez point sem,
suite, dit:

et

que vous recueillez o vous n'avez rien rpandu

sistk
25. Et limens, abii, et abscondi talentum
terra
:

timm

in

ecce habesquod tuuin est.

:

25. C'est pourquoi, dans ma crainte, j'ai t cacher votre talent dans la terre : le voici je vous rends ce qui vous appartient.
;

26. Respondens autem dominus ejus, dixitei

Serve

26. Mais son matre lui rpondit

Serviteur

m-

1017

IN
et piger, sciebas quia

MATTH/EUM
et je n'ai point

1018
sem,
et

maie
27

melo ubi non semino,

chant et paresseux, vous saviez que je moissonne o

congrego ubi non sparsij

Oportuit ergo le commiltere pecuniam nieam

que je recueille o

je n'ai rien

rpandu.
27. Vous deviez donc mettre mon argent entre les mains des banquiers; et mon retour, j'eusse i tir avec intrt ce qui esl moi.
r 28. Qu'on lui te donc le talent qu il donne celui qui a dix talents.

nummulariis, et venions ego recepissein utique quod

ineum
bet

est,

cum

usur.
ei

28. Tollite itaque ab eo talenlum, et date

qui ha-

a, et

qu'on

le

decem

talcnla.
ci

29. Oinni enim habcnli dabitur, et abundabit:

autem qui non

relur ab co.

Iiabet, et

quod videlur habere, aufeejicite in

29. Car on donnera celui qui a dj dans l'abondance: mais pour celui qui n'a lera mme ce qu'il semble avoir.
30.

et
rien,

il

sera
lui

on

30. Et inutilem rcs:

servum

tenebras exterio-

illic cril flitiis

et stridor

dcntium.

Quant ce serviteur inutile, qu'on le jette dans tnbres extrieures; c'est l qu'il y aura cls pleurs et des grincements de dents.
les

51.

Cum aulem

veuerit Filius honiinis in majestate

su, etotnnes angeli

cum

eo, tune sedebit super se-

dein majestatis sux

51. Or quand le Fils de l'homme viendra dans sa majest, accompagn de tous ses anges, il sera assis sur le troue de sa gloire ;
lui, et

52. El congregabuntur ante

eum omnes

gnies, et

32. Et toutes les nations seront assembles devant il sparera les uns d'avec les autres, comme un
les brebis d'avec les

separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat

oves

berger spare

boucs

ab hoedis

33. Et il mettra les brebis sa droite, et les boucs sa gauche.

suis,

33

Et statuet oves quidem dextris

sinistris.

hxdos
34. Alors le roi dira ceux qui seront sa droite Venez, les bnis de mon l're; possdez le royaume qui vous a t prpar ds le commencement du
:
'<

autem
54.

Tuuc

diect rex bis qui dextris ejus erunt

Ve-

nite, bcnedicli Patris

mei, possidete paratnm vobis

monde.
55. Car
j'ai

regnum

constitutione mundi.

eu faim, et vous m'avez donn man;

55. Esurivi enim, et dedistis mibi

livi, et

manducare

si-

ger j'ai eu soif, et vous m'avez donn boire tranger, et vous m'avez recueilli ;
;

j'tais

dedistis mihi bibere

hospes eram, et collegi-

stis

me.

lade,

36. Nudus, et cooperuistis

tsiis

me

infirmus et visi-

56. J'ai t nu, et vous m'avez revtu ; j'ai l maet vous m'avez visit ; j'ai l en prison, et vous tes venus me voir.
57. Alors les justes
:

me

in

carcere eram, et venistis ad me.

ei justi,

37.

Tune respondebunt
le
tibi

dicentes

Domine,
:

quando vidimus
tem, et dedinius
38.

esurientem, et pavimuste

lui rpondront Seigneur, quand que nous vous avons vu avoir faim, et que nous vous avons donn manger? ou avoir soif, et que nous vous avons donn boire?

est ce

sitien-

potum?
et eollegi-

et

mus

te: aut

Quando aulem te vidimus bospitem, nudum, et cooperuimus te?

Aut quando
te

Quand est-ce que nous vous avons vu tranger, que nous vous avons recueilli ? ou sans babils, et que nous vous avons revtu ?
58.

59.
cl

vidimus inlirmuin, aut incarcre,

59. Et quand est-ce que nous vous avons vu malade ou en prison, et que nous sommes venus vous
visiter
?

venimusad te?
40. Et respondens rex, dicet
illis
:

Amen

dico vo-

40. Et le roi leur rpondra Je vous le dis en vrit, autant de fois que vous l'avez fait un des moin:

bis

quamdi

fecislis uni

ex bis fratribus meis mini-

dres de mes frres que voici, c'est

moi-mme que

mis, mibi fecislis.

vous l'avez
:

fait.

M. Tune

dicet et bis qui sinislris erunt

in

Discedite
est

me, maledicti,

ignem ternum, qui paratus

41. Il dira ensuite ceux qui seront sa gauche: Allez loin de moi, maudits, au feu ternel, qui a t prpar pour le diable cl pour ses anges.

diabolo et angelis ejus.

42. Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare
sitivi, et
:

42. Car

j'ai
j'ai

manger;
;

eu faim, et vous ne m'avez pas donn eu soif, et vous ne m'avez pas donn

non

dedislis mibi

potum:

boire

43. Hospes eram, et non coilegistis

me

nudus,

et

non cooperuistis
visitstis

me

infirmas, et in carcere, et

non

43. J'tais tranger, et vous ne m'avez point recueilli ; j'ai t san* habits, et vous ne m'avez point revtu ; j'ai l malade et en prison, et vous ne m'avez

me.
ei et ipsi, dicentes
:

point visit.

44.

Tune respondebunt
te

Domine,

quando

vidimus esurientem, autsitientem, aul hcin carcere,

spilem aut nudum, aut iufirmuni, aut

et

44. Alors ils lui rpondront aussi Seigneur, quand est-ce que nous vous avons vu avoir faim, ou avoir soif, ou tre tranger, ou sans babils, ou malade , ou en prison, et que nous avons manqu de vous as:

non miiiistravimus
45.
bis,

tibi?
:

sister ?

Tune respondebit illis, dicens Amen dico vo qnamdi non fecislis uni de minoribus his, nec
fecislis.

mibi

Je vous dis en vrit , 45. Mais il leur rpondra autant de fois que vous avez manqu de le faire un de ces plus petits , vous avez manqu de le faire
:

moi mme.

4G. El ibnnt bi in suppliciura aeternum, justi

in vilain

aulem

xternam,

46. Et ceux-ci iront dans le supplice ternel, et les justes dans la vie ternelle.

1049

COMMEMARIA. CAP. XXV

COMMENTARIA.

10u0

Vers.
rit
;

i.

Tunc; cm Dominus improvisus vene;

Theophylactus

et

Eulhymius, quia virginitas

summa

pendet enim ex supcriore capite sententia

altra

et aliis

est virtus, ut doceret Christus

neminetn suis virluti-

duabus parabolis,

decem virginum,
servi

altra talen,

bus confidere debere, quandoquidem ne omnes quident virgines,

lorum
clart.

idem quod pracedenti

parabol

d-

cm

prxslanlissim virginitatis virtute

,

pidila1 essent, ad nuptias

;

id est

in

clum

in-

Similf. erit

id est,

lune apparebit quod nunc non

gressae fuerunt. Alii nonnulli recentiores interprtes,

apparet,
in

dm

boni malis in Eeclesi mixli sunt, idem

id est, in

quorum

in

hc re opinionem magis probo, non

aliis,

ali

regno clorum,

Eeclesi Qeri

;itque si

de causa virginibus polis qum

regnum clo-

decem
vintus.
qu;<e

virgines lampades suas acciperenl, ut sponso

rum comparatum
deducerent.
niani el

fuisse pulant,

qum quod consueludo

sponsum

obviant exirent,

quemadmodm,
spectet

c.

15, 16, explica-

esset ut virgines tx'das prxferenies

domum

Qu

Iota

parabol ex conclusione,

versu 13 ponilur, perspicuum est, debere nos

vigilare
,

Decem autem comparatum fuisse ValenliGnostici propler decem hominissensus, quin,

semper
dixerat;

ut

capite

pr.ccedenti

versu

42

semper paratos
sit
;

esse, quia nescitnus

qu bor

que corporeos quinque incorporeos docueruut, suam eliamhinc bresim confirmantes, ut Tertullianus in 1>
bro de

bonorum operum copiant in Idem enim boc capite quod supenore, prosequitur argumenlum. Quindecim
advenlum
in
tot

Dominus venlurus

Anima auclor

est.

Simile quiddam auetor Im-

Christi prparare.

pei feciidiccre videtur. Alii propler quinque seusus, qui,

dm cisbenc utimur,
sunt, itque
cl

sapienles

dm

mal, insipientes

parabol

parles sunt

Prima est, sponsus,

decem

elficiunt,

ut

scribit

Hieronymus

quem nemo
exposuimus

dubilal esse Chris tunt, ut multis

,

jam

Beda

in

locis

Commentariis,

et

D. Augustinus epistol

c. 9,

15, et c. 22, 2. Adililur nostro

120, cap. 53, et D. Gregorius homili 12 in evangelia.

interprte, et sponsac,

quod

in

Gracis nunc codicibus

Probabilia h;cc sunt; sed polis credo propterea denario

non est; nequeD.

tes legunt. Legit
legit

Basilius in Moralibus, cap. 5,

neque

numro parabolam

fuisse propositam,

ut

omut

Chrysost.,Tlieopliylact.etEutbym.hunc locum tractan-

tamen procul dubio Latinus

in

interpres,

nium hominum multitudo atquc universitas retur, quje per hune numerum declaiari
Genesis 51, 7, 41
vicibus, id est,
:

significasolet,

Origenes tractalu
legit

Maitb. 52; legit Uilarius

Immutsli mercedem

meam decem
:

canone 27;
videtur,

D. Augustinus epislol 120, et, ut

sa-p, et Levitici 20,

vestri,
el

20

Postqum

sermone 22 de Verbis Domini secundm

et lib.

confregero baculum panis

in

ha

ut

decem mulieres

Malllucum,
legit et

85 Qustionum

quxstione 59;
,

uno clibano coquanl panes,

reddunl eos ad pondus;

Syrus interpres, et legendum ego

,

si

non ne,

el

Numerorum

14,

22

Tentaverum me jam per decem

cessari

tamen propler veteres interprtes

vices,

et toi

nec obedierunl voci me. Hic ergo

veterum scriptorum auctorilatem, exislimo. Neque ut

nibus, id est, mullis

cilur.

quidam pulant hc
,

lectio abborret senlcnli,

quod
;

decem virgiregnum clorum simile esse diPer decem autem virgines omnes quic ver
,

dicant non solerc sponsam obvim sponso procedere

virgines sunt, Chrysostomus, Theophylaclus, Eulhy-

sed dumi

eum

operiri.

Non enim

dicilur

hoc loco

mius, Augustinus el Gregorius

iis

locis,

quos paul
ntihi

sponsam sponso processisse obvim, quod insolens

fortass videri posset, sed dicilur virgines sponsa; et

supra desiguavimus, signilicari pulant, nimis, ut

videtur, coarctal sententia.

Uilarius ver et auetor

sponso obvim processisse. Solet autem sponsus spon-

lmperfecti contrario per

decem

virgines

omnes ho-

sam

in

domum suam
est.

ducere, unde et uxorem ducere

et res significala
:

mmes,

et lidelesel infidles, intelligunt, sententia plus

dictum

Convenit

nain Christi
et altra

justodilatat. Origenes et

Hieronymus hocloeo.et, ut
in

sponsam Ecclesiam esse

soep

jam diximus,

videtur, eliam

Ambrosius sermone 14

psalm. 118,

parabol, c. 22, 2, evangelista declaravit.

rium-

nec omnes hommes, nec solas virgines, sed omnes

solosque fidles inlelligendos exislimant.
tior,
llis

phantem autem Ecclesiam, tanqum sponsam, cunt Christo ad judicium venturam esse Joannes in Apocalypsi, c. 21,2, testalur
:

assen-

quia manifestum esl Chrislum loqui de his qui

Vidi, inquil, sanctam civi-

talem Jrusalem 7iovam descendentem de clo

Deo

cebimus,

omnes lampades suas acceperunt, quas, ut postea donon nisi fidles accipiunt. Lampas enim
(ides est,

parafant sicut sponsam ornatam viro sno. Secunda pars

lucerna,
;

inquil

psalm.

118, 105, pedibus

-'j

paraboke sunt decem virgines

stio
:

ubi triplex est quac-

mets verbum luum

deinde quia e tota tendit para

prima, cur virginibus

secunda, cur decem reterlia,

bola, ut doceat Christus

solam fidem ad salutem sine'

-

goum clorum comparetur;

significent.

quid virgines

bonis operibus salis non esse. Altra hujus quseslio

nis pars erat quid per

Origenes et Hieronymus propterea virgi-

quinque sapienles, quid per

per quinque faluas omnes

nibus potis

qum

aliis

regnum clorum comparaChrysostomus ver,

quinque faluas signicelur. Hilarius per quinque sapienles

tum esse

dicunt, ut (idei inlegritas significaretur, quae

omnes

fidles,

infi-

corporis virginitati similis est.

dles inlelligit. Auclor Iniperfecti per quinque sapienles

omnes

spirituales
;

homines, per quinque faluas

Vers. 1. A supenore capite trium qu sequunlur parabolarum sententia pendet atque e spectal ut vigilantes, et bonis operibus inlenii adveutum Domini opperiamur. Hic veniet ut sponsus, quem virgines, seu

fidles exspeclant
cxigii, ut

ut

dominus

qui servis rationent

judex qui bonus malis secernet. Lampades suas, lainpadis nomine Odes intelligitur omnibus contmunis.

iO:il

IN
carnales,
vel

MAT nLi'M
marina
ardel,
niihi
est,

I0.N2

omncs

per quinque
ait

sapienies

omncs

Jacobi 2, 2G, et quibus,

ostenditur
;

s',

idsunt, fides
18,

qurc et corpore et spirilu, ut

D. Paulns, virgiiies
stint vir-

lueel,

amende,
,

inquil, vers.

sunt; per quinque faluas cas qua: corpore

gules, auiuio corrupla:;

fidem luam sine operibus

et

ego oslendam

tibi

ex
:

Cbrysoslomus, Tbenpbylaut videtur, Aiulirosius

scr-

operibus [idem

mcam. Hic dicuut virgines

veslro, qnia

fatua, vers. 8

(hs,

et

Kulbymius,
in

et,

baie nobis de oleo

guuntur,
fides,

lampades nostr exslin-

tnone 14

psalmuni 118, per quinque sapidits

qua:

non qud sine operibus stalim cxslingualur

omnes
(|!ii'

virgines,

prier verani animi corporis-

sed qud,

cm

per opera non lucet,

si

exsiingui

virgin'ualem, cbaritalcm ctiam et misericorrtinm

videatur, et
ail

non inagis qum

omnino

exslincla cv-H,

balx-nt,

cnmque largiendisciecmosynis exercent; per

,

saluiem valeat; vel, ul auclor Impcrlecti inlerila

quinque faluas cas qua1

enrdes tanien non
vnsissnis, idcquc

cm

virgines sint,

miseri-

prelalur, quia

comparalum nalur

est, ul,

queni-

sint, lioccsl,

oleum non
12
in

luibentin

admodm
iia

fides bonis

operibus fovclur et conservalur,

;

nondant eleemosynas.

Augiistiniis,

sine

illis

elangueat, et paulalim exstinguatur

in

su-

epiilol 120, et Gregorius, liomili

cl

Kvangelia,

inere ergo

oleum

lampadibus
et
veluli

in

parabol est bono-

Bcda,

lioc loco,

per quinque sapienies omncs virgit,

riun opeiuni copiant,

in

tliesaurum quenidam
(J,

WC3 qu;e bonam, ut dictu

inlcutionem babent,

et

fulurum Clnisti adventum recondere, ut cap.

:

virginilalis siMfl laudeni aju-!

Dcum,
autem

et

non

frptttl

bo-

20, Cbristus dixil

Thcsaurizute vobis tliesaurum in

cl

miiies qiicnml; per quinque

nes, qii;e
tUT.

faluas cas virgi-

clo, ubi neque nujo, neijue linea deniotilnr,

res

ubi ju-

buinanam laudeni aut adulalioucm aucupanHilarius, HicronyniusctDamascenus aut

nun effodiunl. Quinta pars sunl

v.isa,

qua-

Ililai lus

Of igCfUS,

buroana corpora essedicit,

2,

quemadmodm

D. Paulus,

quisquis llislnrbr, quxejus nominc circuinfertur, aucloi fui!, cap. 9, per

ad Cor. 4, 7, dixit

llnbemiis tliesaurum in vasis

quinque sapienies omnes liomincs

lide

fniilibus. Mc'iiis

an imam aul conscieiiliam interprtauni

inlelliguat, qui

cum

bona opra babent; per quinopra non

bimur, (pue
est.

boum

operum sedes

et

rcccplaculum

que fatuas
babenl.

OiiflCS (|ui (idein q'iidcni liabent,

Sexla pars est,

II;cc

inlerprclalio non solt'un

maxime, sed
in

tiaxisse

quod sponsus dicalur longam inoram, quo minime dubium est Cbrislum siusque ad

eliain, ul n ibi videlur, soliim probabilis csl, quia, ut

gnificarc voluisse louguin restare lenipus

paulo posl, dietuii suinus, lioc

agilur, solin fidem

maxime
et

parabol

jidventtim
j

suum,

ut falsam discipulis

opinionem cri-

sine bonis operibus ad saluiem

peret, qui cxislinubanl euin slalim post resurrcclio-

non

salis valcrc

deindequia idem

per prcdentes

neni vcuturuui esse,

observavit.

quemadniodiim Cbrysoslomus
et Hilarius nio-

cap. 24, iS, etpersequenles parabolas infra, versu r#,

Eodem modo Uieronymus

declaralur non salis

es>.e

credere,

nisi

etiam bonis

0|ieribus vigilemus, quia

neseimus qua bor Domi-

ram sponsi pnilcnli tempus esse dicuut. Loquitur aulem Cbristus aceomniodal ad virgines, qua: sponsi
advciiluin cxspeclabanl, quibus quia slalim utilise sperabiiiii,

nus venturussit. Idem cliam altra parabol, cap. 22,

2,

deelaratum est; ubi, quemadiuodm bic

ila

falux

non
fit,

venii, niinii'im niorari videbalur. Sic

enim

virgines,
rat, et in

invilattis ille,

qui per fidem

jam venc-

nalui

cxspeclaulibus

omne tempus

longissi-

cnaculum

intraverat, quia

vestem nuptiaest.

nium esse videatur;

lenli

alioqui noluit Chrislus ex sen-

lem,

id est,

bona opra non babebat, cxclusus

sua signilicarc long advenlum

nain,
ul

suum adbuc
18:

Tei lia pars parabol: sunt lampadcs, quas

gines acceperunl, per quas
lalur liumanii, in quibus
Ililariils

omnes

vir-

abesse;

Joannes

ail,

cpislol, c. 2,

corpora inlcrprcelucet.

Novissinut lioraest, neque conveniebat ad parabol;

diviuum animi lumen

,

senlenliam, ut doccrel long advenlum

dilare, ne bomines,

suum adbuc

Cbrysoslomus,
Augustinus
cl

Theopbylactus

Eulliymius,

Bcda,

quos diligentes, vigilantes atque

Gregorius

in illis locis,

quos anle nolavocari

paralos efficere volcbat, ngligentes, desides cl secuos cfficcrci. Seplinia pars est, quod

vinius, ipsam corporis virginilalem

lampadem

omnes

virgines

pulani.

Ilicronymus coiporis sensus. Idem Ilicronyet

dormilsse dicanlur atque dorniiisse, quod Hilarius,

cl

mus, Hilarius, Origencs

inlcrprctaniur.
ret.

auclor lmperfccli fidem

Cbrysoslomus

lioc

loco, et

I).

Augustinus cpislol

Hoc apte ad parabolre senstim adbfidem acccperuut, qu Cbristo exci;

120, cap. 52, et D. Basilius in Morabbus, cap. 5, inlerpretanlur

Omnes enim

omnes

virgines moituas esse,

anlcqum

piendo exicrunt obvim

sed non omncs

cum

illo

ad

Cliiislus vcnircl.

Auctor ver Impcrfecti dormivisse,

nuptias ingressa: sunt, quia non

omnes bona babe-

id est, ngligentes fuisse,

quod

facile

probarem,

nisi

banl opra.
accepisse,

Quarta pars est oleum, quod sapienies

insipientes

qu
lur.

sapienies alipie insipientes dormivisse diccreninlerprelor desinerc de adveulu

non accepissc dicuntur; quod

et

Ilaque dormire

Cbrysoslomus, Eulliymius, Theopbylarlus

sius eleemosynani
et

Ambro-

Doniini cogilarc, et

cum

eo tcinpore quo venit non

miscricordiam

inlerprelanlur,

exspeelare; piod cl bonis, et

bus,

ma lis

accidet, et

omnii.t

qu

aliquando

in

Scriptur oleo comparalur. Augu-

qui di aliquein exspcclrunt, evenire solet,

illis

stinus ver, Gregorius et

Bcda bonam inlentioneni,

exspeelare euin devinant, et

jam non cxspeclauliid

qua apud Dcum, non apud liomincs laudem \irgines qmcrunl, de quo paulo anle diclum nobis est. Vcra
est,

bus, aut non cogilanlibus, lioc est, dormicnlibus, venial;

quod

et

lemporis quo sponsus venit,

csl,

solaque probabilis sentenlia Origcnis, Hilarii,

:in-

mdia
oclava
I

noclis circumstanti dclara,

qua; paranoa;

ctoris Impcrlecti, cl

Damasccni, qui per oltum opra

pars est,

quam

qui ex consueludine sine ali

bona

inlelligunt,

sine quibus fides non lucct, id est,

senlentiic significatione

adduetam esse putanl, qum

w.z
qud
nire
;

COMMKNTARIA. CAP. XXV.

soler"cnl ponsi

1054

medi nocle ad domum spons

ve-

dat

salisquc

bonorum operum baberc

illa

videalur;

qucmadmodm

lncreticorum interprtes dicunt,

boc enim verba

proe se

ferunl, ne forte non suffi-

sensnni mihi non solm non assequi, sed eliam cvertere videntur, et intcr se rcpugnanlia conjungere. Si

cial nobis et vobis.

Quibus verbis neque Ecclesi;e th-

saurus, qui sanctorum merilis constat, nec

alios

eorum

in

enim

mdia nocte, non anle, sponsi vcniebant, quofecit,

homines

suffragia

tollunlur, quasi unius

bona

mod moram
quomod
scirent anle

cm mdia nox nondm

venire

cssel?

opra juvare non possint aliorum.

lioue probarelur sanctos,

visus est virginibus

nimim morari, cm
non
debere?

eliam

mcdiam noctcm

vivenles suis precibus juvare

Edem enim radm viverent, alios non potuisse, quod omex iisdem
;

Fuerunt veleres auclorcs qui Cbristum medi nocle

nibus Scripluris sacris conlrarium est;

vcnturum esse credercnt, quod Cbrysoslomus

tliymius probabile putant, et
siasiico confirmari

cl

Eu-

eliam discimus sanctorum

merilis mortuos adjuvari

bymno quodani ecclequodammod vidctur. Eam Hieroiradit'mnein

hoc enim apudLucam, cap. 16, 9, Christus dclart:

Facile, inquit, vobis amicos de
ut,

mammon
aliis

iniquitatis,
;

nymus apostolicam
ceat,

vocal, ut in Pascha
Ii-

cm

defeccrilis, recipiant vos in

lerna labernacula

ide anle noctcm mdian)

populum dimitlere non

sicut et aliorum fidein atque

laborem
illic

s;ep pro-

qnd Christus e hor,

sicut olim in /Egypto,

desse, ex cap. 9,

2, multi, ut
:

diximus, veteres
fi-

Venlurus crederetur,

Judos eliam Mcssiam suum

in Christi sententi jiae-

auclores
dein
tibi

reel
,

collegerunt
parahjtico

Videns, inquit, Jsus

Confide,
est
fili,

medi nocle exspectare. Sed

rendum,
nescitis

eorum

dij.it

remitluntur
signi-

dkm, neque horam. Quod crgo medi

peccata tua. Quid hoc

ergo

quod loco
illo

noctc vcnisse dicitur sponsus, nihii aliud significat,

ficaur? Illud nimirm, lanlm in judicio

exlremo
alienis,

qum

eo tempore venisse quo minime exspeclabalur.

unumqucmque ex
10, et

propiiis operibus,

non ex

Quis enim crederet medi nocte venlurum esse,

cm

esse judicandum, ul D. Paulus dicit, 2 ad Corinlb. 5,

onmes bominessumma occupt

reel

quies,

quemadniodm
?

ununKpiemquc onus suum porlalurum,

(3,

ut

ait

Gregorius, Hilarius, Hieronymus, Augustinus

loco, Tbeopbylaclus et
est clamor,

ad Galat.

5. Sic

D. Augustinus, epislol

ill

quam

eodem

Beda interprelanlur
clamor

sx'p cilaviaius 120, exponit; atque iia inlelligendum

est

Nona pars
capite

qui medi nocte faclus est;

ille est,

quod Hilarius

et

Cbrysoslomus scribunt, declarari

est,

ecce sponsus venit. liic proculdubi

qui

boc loco neminem alina opra juvare. Alterum

praecedenti, versu 31,

per tubam et vocem

qud fatu virgines ad vendenles mittunlur, ut oleum

sibi

magnam
nymus
runt.
et

significalus est, ut Origenes,

Cbrysoslomus,

emant. Vendenles Origenes et auetor Imperfecli,

auetor Imperfecli, Eulbymius, Tbeopbylaclus, Hiero-

Ecclesia; Uoclores, inlerprelanlur, qui

verbum Dei non 2 ad

Augustinus epislol 120, cap. 5i, exposueest

,

pretio, sed salutett hdei confessione vendunt, sicut D.

Dcima pars

qua; ponilur versu 7

et orr.averunl

Tune

Paulus

ait

Non quro qu
suum
et

vestra sunt, sed vos,

surrexerunl omnes viryines ill,

suas,

lampades

Corinlb.

12, 14; el

sicut eos

quos ad Evangelium

quod Hilarius de

ci

rporum resurreelione alque

Melis

duxerat, gaudium

coronam vocat, ad Philip-

reformalione

inlerpretalur.

cdem

epislol

pens. 4, 1. Augustinus ver, Gregorius et Beda ven-

D. Augustin., auetor Imperfecli et Beda boc loco ex-

dentes adulalores inlelligunt, qui falsarum laudum

ponunt, audilo umore ad\euts Cbrisli, fore

nes hommes, qui quasi oppressi somno de

ut
illo

omnon

fumos venditare soient, quasi per ironiatn hxc dicta

sint
:

Ile

ad adulatores, quorum laudationibus dele-

cogitabant, veluli expergiscantur, sicut D. Paulus dicit

:

ctabam>.ii, et

videamus quid vobis eorum laudes prohune nuindum faluas

Hora

est

propior

est

jam nos de somno qum noslra salus

,

surgere
ciiin

mine enim
,

desse possuut. Hieronymus in

virgines, id est,

credidimus

ad

homines bona opra non babenles,

ut

Rom.
nein in

13, 11. Ornare ver

facit,

lampades suas est opra

in judicio

bis verbis remilti pulat,

bonorum operum oleum

ju quis

ad reddendam
revocare.

eorum
est,

raliovir-

mullo

sibi

labore comparent. Credo banc parlera pa-

memoriam

Undecima
:

qud

rabolse

non esse, sed ornamentum ex consucludine

gines

(attise

dicunt sapientibus

Date nobis de oleo vc,

ejus rei,
eral,

qux

aut polcral acciderc, aut vero similis

slro, quia

lampades noslrcc exstinguuntur

est
signilicari

qu re du-

ad explendam

narrationem adjectum, sicul el

:

bium non

fore ut

homines qui bona

quod sapientes virgines dicunt

nobis
cl

Ne

forte

non

suffi

iiti

opra non babuerint, nimis ser,

cm

judicabuutur,

vobis;

ulrumque enim non ad

aliquid sigoi-

sanctorum auxilium implorent, ut auetor Imperlecli

inlerpretatur
tegere.
;

licandum, sed quia vero simile eral ad

eum motlum

quasi velint se aliorum bonis operibus

est
,

responsuras

fuisse, virgines divisse

facit, qui

perhibenlur. lla-

Duodecima
:

qud sapientes virgines rcsufficial nobis et vobis, ite j>o-

que opra; prelium non

borum verborum
id

spondent
tis

Ne

forte
et
:

non

sensum non necessari

cinendum oleum
potest eos qui
abiisse

sublililale disquirit;

ex

ad vendentes,

emite vobis; ubi duo animadver-

versu 10 inlelligilur, ubi dicunlur virgines falusn ad

;

sione digna sunt

alterum qud sapientes virgines

si

nec enim e re

signilicari
in

negent insipientibus auxilium, non qud,

dare non
possint
,

postent,

bona opra non habuerunt,

id est,

hune
re-

velint

sed

qud
,

tam ser dare

Euthymius
et

non

mundum

ad ca emenda,

comparanda, esse

ut

Cbrysoslomus
aut,

Theoest,
in

millendos. Unnsquisquc enim reforet, proutantediom

illum gesscrit in oorpore, sive
ut,

phylactus
quia
illo
,

expomml;
auetor

quod
ail
,

probabilius

bonum,

sive
;

mahim,

ut

Iinpcrfecti

nemo
sibi

eril

2 ad Corinth.

5, 10,

docet D. Paulus

sed dictum

tam

horrendo

judicio,

qui

salis

confi-

id est,

quia vero simile erat virgines fatuas ad emen-

ISS

W
oleuin,

MATTHiUM
:

40-,(

dum

cm

ab aliis virglnibus illud accipcre non 11 tiens ingrcdcrelur

Cliristum verisimi-

Malihxus,

cm

scderel in

monte

pnssent, ituras fuisse, et oportnit

leni lexere

Olivanim
ut, cap.

tertio post

narrationem
illud

qud

si

hoc aliquam

signifi-

21, 5,

celcbrcm illum ingressum die, probavimus; Lucas decem, Muillucus

calionem habet,
fieare potest, et

lantm, ut
stultos et

inihi videlur, signi

tribus servis

doniinum bona sua dislribuissc narrai;

Lucas,

hommes
et

improvidos nimis ser,

Lucas, singulis servis minas singulas ddisse; Malth.,

uni quinque lalcnla, allcriduo, tertio unuin
;

cm tempus jam

prxlerierit,

bona

voliltiros

opra
tertia

comparare,

ser esse diligentes. Dcima

pars est, qud sponsus dicalur venisse intrim; quod

primumscrvumun mina decem, secunduin quinque, lucrifecissc Matlhxus, primum quinque talentis alia
;

nemodubiial Cbristi adjudicium adventum

significare.

quinque, secundum duobus quatuor

illum

Lucas servum
ligalam
;

Dcima quarta, quod qux paralx crant cum spouso ad nirptias, id est, ad nupliarumlocum, el convivium
inlraverinl;
psis 19, 7
:

pigrum
;

minam suam
in
,

in

sudario
defodisse

babuisse

Matthxus,

terram

qui-

quo

vila

beala declaralur, ut Apocalycl

bus
pulal

argumenlis adductus
esse

Chrysoslomus diversas
et

indeamus,

exullcmus,
et

et

demus

ylo-

parabolas.

Hieronymus tamen
in

Am-

riam Deo, quia venerunt nupti agni,

paravil se; et versu 9
:

uxor cjus prscribe

:

brosius,
faciunt.

Commenlariis

cap. 19

Lucx, unam

Et dixit

milri,

Beali,

Hoc polis probo,

et quia ab

omnibus recen-

qui

ad cnam nuptiarum agni

vocati

sun t.

Dcima

lioribus eliam auctoribus

eadem

esse dicitur, qui-

quinla esl, qud janua clausa

;

fuisse dicitur,

cm

fa-

lUX virgines redierunt quod nihl aliud signifient, qum cas nimis ser bona opra facerc voluisse, cm
teni|)iis

bus nolo sine magnis argumenlis dissentire; cl quia vix vero videlur simile Cbrislum tain brevi lemporis
intervallo bis

eamdem parabolam

diversis verbispro-

jam non
:

esset opcrar.di, sicut Chrislus dixit,

posuisse.

Quod ergo Lucas

alio loco et

Joannis9, 4

Venil nox, quundo

nemo

potest operari.
virgi-

Matlhxus proposilam
s,crepare videanlur,

fuisse indicat,

tempore qum novum non est,

geslx, non or-

Neque
rint,

ultra

disculiendum est quomodo fatux

in

ut evangelist.i: in loci ac temporis circumstanliis di-

nes peracto jam uovissimo judicio

c!um
luec

redie-

dm

summae.

rei

januamque

pulsaverint, et Cliristum sollicitavcsibi

dinis ac lemporis, rationem babent.

Crcdendum ergo
ingrederetur,
tacuit,

rint precibus,

ut

adiium

aperiret

enim

bac Cbrislum, antequm Jerosolymam

dixisse, quia id
tradixil.

omnia,

sicut et illa

que

paul anle diximus, non ad

Lucas

dixit,

Matlhams
rbus

non convidentur

signilieandum sedad explcndum ornaudumque parabo-

In

eaeleris

vero

quibus

le coiilexlum, adjecia sunl;

ncque quia

id in

clo

dis-idere,

non Cbristi verba, sed

lolius

parabolx senet

cvenlurum
eral

est,

sed quia inler bomiues vero simile

fuisse, et, ut
ait

sum, explicarc voluerunt; sensus aulem

cam, et apud Matlhxum
esl; cslque credibile
,

apud Lu-

e\cniurum

Gregorius, homili
:

lict

verba varient, idem

polis

in hxc verba Deo non posie

12, illud taulm

indicatur

Un jam

Matlhxum

qum Lucam
et quia

mereri, quod petit, qui lue notait audire,

Chrisli verba retulissc, et quia distinelis videlur

prxsens fueral,

quod

jussit.

tolam parabolam

enarrarc. For-

Vers. 12.

Nf.scio vos. Oiuns

et

veteres, et
loco,

tass Lucas

quia Chrislus in prxcedenle parabola

virginibus comparavit,

novi tlicologi observrunl sciendi

cl aliis consimilibus
,

veibum hoc

regnum clorum decem

eumnihil

non cognilioncm, sed affeclum

,

dem

hic

numerum
suam de

usurpavil. Sed id ad
in libris

sensum

declarare,

et,

ut

vocant
:

scienliam

approbationis,

referl.

Vcllem Augiisliiuis
lic

de Consensu evan-

quasi dical Chrislus

Non apprnbo
ut
ail

vos,

non agnosco
:

gelislaruni

re

sentenliam exposuisset;

pro

filiis

nieis;

aut,

auclor Imperfecli
;

Non

sed quxstionem non proposuit.

Videndum nunc

est

video

in

vobis signacuhun Spirits mei

1, 22, et

de quo, 2 ad

quo parabolx sensus spectet

mius, qu
illa

edem
servo,

ul ait

Eulhy-

Corintb

ad Ephes.

1,

et

1,30, loquilur

superior de

fideli

quem dominus
decem

D. Paulus.

long abiens familix sus diciiur

Vers. 14.

Sicut enim
,

prxfecissc, c. 24,

iiojio

peregre
nihil

profici-

45; edem eliam, qu prxcedens parabola

virginum
ligenti
;

scens. Imperfecia et pendens oratio;

enim

est

acceptam Deo fidem

de

et

gratiam, di,

quod parlicnlx sicut respondeat, eomplealque sententiam, ulOrigcn

tit.

bonisque operibus cxcolendam

esse, ut
ejus
se, 1

alquc au:

tractatu in

Matlhxum
vers.
1

33, animadver-

gendam
Et

Cor. 15, 10, aitD. Patilus

fuit
;

[laque inlelligendum aliquid necessari; ut sic est

Dei,

(jratia

in

me vacua non

sed

abimdan-

regnum
est

quemadmodm

dixit

Simile

regnum clorum deeem

bac. parabola sit attrae

virglnibus. Similis oratio

apud Marcum,

cap. 13, 34. Potest dubiiari

illa

nm
et

eaest,

tiits illis omnibus laboravi; tum eliam unuinquemque ex propriis operibus judicandum, vers. 21 el 23 denique nos per gratiam Deo acceptam ejusdcnigra;

dem
illic

qua: apud
hic,

Lucam

li;e

accessionem mereri.
:

Qux

parles parabolx videri

proli-

cap. 19, 11; mulla enim

Matiba'O

Luc

possunt, duodecim sunt

ciscens; quo
cari.
bilis

Prima homo peregr

19, 12

dicuntur dissimilia. Lucas et alio loco et occasio-

nemo

dubitare potest Cliristum signilic.

:

nc

alia

proposilam narrai,

cm

prandisset apud Zainsi-

Lxpressis Lucas,
ab
iil

Homo quidam
sibi

no-

cha:um Jerosolymam veniens, antequm asino

VERS.
3.

in

regionem longinquum accipere

regnum.

leum

ACCEPTIS LAMPADIBUS, NON SUMPSERUNT m ; (idem habeutes sine charilate virgines dicuntur oh fidei purilatem. Vers. 12 et 14. Nescio vos; vos ut virgines ad
seci
:

nuptias vocalas non novi. Sicut enim, videlur suspensa

oratio, cl ila siihiniclligciidum, sic faciel Chrislus qui in clum ascendel, multo post lempore ad judicium

redilurus.

1037

COMMNTARIA. CAP. aI7.

bola; est
,

1058
bona sua, et quod poslea sequialii

Nobilem enim vocat, scd non rcgem, quia nondin

regni possessionein acceperat, qu accepta regeril appellal; sicut et

tradidit eis

lur, uni dedil

quinque lalenta,
el

autem duo,

alii

verb
di-

Mallhxus, nunc hominem, postea re-

unum. Talenla ergo

stribuit, D.

bona qua; Deus hominibus

in

gcm,
bilis,

vers. 34.
id
est,

Secunda pars
Christus
,

est,

qud homo

ille

no-

Ambrosius,

Commentariis
esse ut
illi

in cap.

19

peregr dicatur prolicisci,

Luca', naluralem rationem esse dicit,

quam

qui dili-

ijund Chry^ost. et

Thoophylaclus de incarnalione viperegr profectus fueril,

;

genler excolit, dignus videlur

ejus nature

deniur inlerprclari, quasi

gralia insuper addalur, idest, ut plura

cominillan-

cm

clo in terrain vcnil

et

peregr abieril,

cm
terra

tur lalenta.

Hocetnimis

lat palet, quia

omnibus ho-

> terra in

clum

rediil

non qud cluni

ille

minibus naliira data

est,

cm

Christus de solis fide-

longe distel, sed qud slat

et ante iiicarnationcm in

Christus clestis, quo

;

libus loqui videatur, et

non video quomod cum co

:

forma Dei eial

et post as-

verbo, quod sequitur versu 15, coharere possil

cuique secum'uni propriam virlutem aut naluralis ratio unicuique
;

Uni-

censionem sedet ad dexteram Patris, Iougissini ab

co dislans, quo habitavil
in
et

nec enim naiura,

vir-

nobis

liabitu inventas ut

sccundm propriam
bona

homo, aut potis vermis

non Iwmo, opprobrium

profectum
abe.il

tulem dala est

cm nemo,

anleqiim naturam hacl di-

hoininuni, et abjeclio plebis. Alii peregr

beret, virtulem ullam babere possel. Alii

dicunt, quia

in

cluni ascendit, quod long

versa lalenta, diversa officia ecclesiasiica

inierprelan-

terra, ulOrigen., auctor linperfecti,

Hieronynn, Be-

lur; quale est episcopi, presbyleri, diaconi, ul auctor

da;

alii,

quod non

nisi
si

longo postteinpore venturus

Imperlecti, bomili 55

alii

sensus, ul Hieronyimis et

essel,

quemadinodm

multorum aunoruin peregrieliani indicavit.

,

Beda,

quorum

interpretatio

edem
Dei,

ratinne qu

illa

nalionem suscepisset, ut Clirysoslom.

prima D. Ambrosii

refelli potest.

Plerique lalenlum

Hoc mihi

inagis placel

nain loci

distantia

niliil;

ipsum evangelium

et verbiim

quod docloribus

temporis ver longinquilasmultuiad rein pertinebat.

Yoluil enim

cxponendumalque annuntiandura
ligunt,
ut Juslinus
in
in

comiuillilur, intel-

dominus tong abscnli servorum suorum

dialogo contra Tryp!;onem;

fidem diligentiamque experiri, ut cap. 21, 53, et 24,

48, et supra, hoc capite versu 5. Terlia sunt servi,

Origenes, tr.ictatu

Matth. 35;

Hilarius, can. 27
in

Chrysosioinus, el Tlieophylaclus
gcneralis omnia gralia;,

hune locum

alii

quos major pars veteruin auctorum Ecclesia; docto.es

inierprelanlur,
est, aliis

quam vocant

gratis data;,

qud

illis

Chrislus diversa lalenta, id

majorem,

aliis

minorent graliam ad pranliad exponendas Scripturas saut

gnera per lalenta diversa inlelligenda esse volunl, ut Anastasius qiuestione 84. Qtue omnes inierprctaliones uiuiis
milii Chrisii

candum Evangelium
Mallli.

et

sensum restringere
soient, significare

videirtur.

cras, contulissc videatur,

Origeues

traclatu in

Ilaque generaliter expono lalenta omnia dona qu;e

33

Cbrysostomus, llicronymus,

Beda, Eu-

Dco hominibus
gralia
,

dari

inler qua;

Ibymius, el Tbeopbylactus, in Commentariis; cl D.

quam

vocant, gralum faeiens, cujus superio-

Ambrosius,
In

in cap.

Luca; 19; et Caesarius, bomili 22.

in

res auclores

non meminerunt, primuin locum

tribuit, ut adbibil

tenet.

banc scnlenliam Juslinus,

Tryphone, banc paAlii servos

:

Eam Deus hominibus

diligenli

su ex parte

rabolam aut exposuit, aut accommodavit.

multiplicent et augeanl, non ul in terram

omnes homines, saltem

aliquam ddit,

Clirislianos, intelligunl
est,
est,

om-

dcfodiant, id est, otiosam esse sinant,

nibus enim Deus talenlum aliquod, id

graliam
adjuncl
vi-

de se dixit D. Paulus
fuit, 1

El gralia ejus

qu negoliarentur;

id

ad Cor. 15, 10, et sicut

queniadmodm me vacua non eosdem monelCorinin

su diligenli, cl ejusdem gralia; incrementum, et

lain

xlcrnam mercrenlur.

Sic Anaslasius, quieslione

lib. 1

utdenloperam, ne graliam Dei frustra aceepisse videanlur, 2 ad Cor. 6, 1. Quinla pars parabolu; vithios,

54, et Theopliilus Antioclicnus,

Allegoriarum.

deri potest
alii

humrus talentorum, qud

alii

quinque,

liane ego inlerprelationem altra meliorem judico,

quia, ut ait Lucas,

duo,

alii

non

solis apostolis, qui evangelii

ronymum

el

unum tantm dala sint. Hoc enim HicBedam aliosque nonnullos iinpulit interunum
significaretur; el ut
alii

doctores eranl, sed omnibus qui aderant, auditoribus

prtes, ul subtililerqiKererent quid per quinque, quid

parabolam Christus proposuit,

et quia, ul

sxp rao-

per duo, quid per

per

nere solco, non est sine necessariis argumentis Scriptural sentenlia reslringenda.

quinque talenta quinque sensus; per duo inlelleclumct

voluntatem; per

unum niemoriam;
;

alii

per quinque

Vocavit. Adnolrunt quidam novorum hocrelico-

talenla quinque legis libros

per duo vtus novumtotam Scripturam sasentenliae Christi vide-

rum

interprtes banc

in

vocandi verbo vim esse, ut

nisi

que Teslamenlum

per

unum

significetur

nullum Ecclesia; doctoreni,

lgitim

cram inlerpretarentur; quod

lur esse contrarium
,

vocatum, Evangelium debere prdicare. Jam docui-

qui haud dubi plus per quinsignificare voluit;

mus non

agi tantm de doctoribus. Ilaque futilis est

que qum per duo, qum per unum

isla sublilitas;

sed non est tamen, quamvis adversa;

riorum consiliuin contemnendum

.

rect

enim monent
non Ecintelligamus.
servis suis

horum ver magnorum lict auclorum rationc atque sentenlia plus duo qum quinque siguificarenl. Ilaque hune ego numerum
nihil

nos, ut eos, quia lgitim vocali non

clesia; doctores,

sunt,

ad sensum parabol

sed hrelicos

esse

perlinere arbitror, quod ex Luc, c. 19, 13, manife-

Quarta pars est qud dicatur

homo

ille

slum est, qui non

alii

quinque,

alii

duo,

alii

unum

ta-

bona sua
tie

tradidisse,

quod

vers. 15 et deiuceps

nomi-

lenlum, sed singulis servis singulas minas datas fuisse

dicit.

talentorum, explicatur.

Itaque

eadem pars para-

Qud

si

numerus ad parabolse senteutiam per-

1059
linerct,

IN

MATTHjEUM
cnim

100
;

Lucas

eum 'minime

varissel; muisset

rem sigmficatam accommodanda

sed qud id homi;

Chrisli senlenliam. Quia ver illud in parabol potis-

ncs, de quibus Chrislus loquebatur, facere soleant

et,

simm agebalur, ut doccret Cliristus alios homincs cum grati Dci diligenlis, alios negligenlis coopcui, hoc lantm Lucas expressit dicens, unum ex deccm iilis servis un mindecem, alium quinque lucrifecisse. Si quid numerus apud Malihaeum mysierii

ut sacp diximus, voluit Chrislus in parabolis vero si-

milia et fieri solila narrarc; eliamsi nihil ad linem pa-

rabohe pertinerenl. Sexla pars

est,

quod dicitur versu

mihi;ecce
alia

20

Domine quinque

lalenta tradidisti

quinque superlucralus sum. Simililcr, quod de eo, qui

habcl

hoc tanlm Label, ut gcncraliter signi-

duo acceperat talenta

dicitur versu 22, alia

sit alia

duo

lu-

(icelur

nec omnibus hoininibus requalia Dco dona

cratum esse; quid cnim

lenlum veibum Dci

lalenta superlucrari,
llli,

dai,

nec qualiler omncs

cum

acceptis cooperari
:1s

vari velei es inlerpreles exponunt.

quos diximus

donis.

Qud aulem
ait

dicat quinque pol

qum

sex,

per

inlellexisse,

pralcrca eliam

duopolis qum
rii.

tria, in

eo nihil cxislimo esse my^te-

Anaslasius, plura lalenta superlucrari interprtant

plures hoinines Chrislianos facere, sicul loquilur di

Qud ver

Cluistus lalenta distributa cssc imi-

cuique secundiun propriam virtutem, liaud facile est intcrprclari. Hiluius, auctor Imperfecti et

vus Paulus,

ad Corinlh. 9, 19, 20

Theophylavi-

essem ex omnibus,
lucrifacerem, et

ctus,

propriam cujusque virtutem (idem intelligere

Nam, cum liber omnium me servant feci, ut plures factus sum Judis tanqum Judceus, ut
:

denlur,
babcl,

quam

prout quisque

majorem

aut minorons

Judos lucrarer

Us qui sub lege sunl

quasi sub lege

qui sub lege

majorem aut niinorem

,

Dco

accipit gratiain.

essem, cicm ipse non essem

eranl,

sicb lege, ut eos

Periculosa scnlenlia

si

inlelligant nos lidem ex

nopos-

lucrifacerem.

Alii

plura lalenta

superlucrari
sibi

bis ipsis babere, ut propria

sil.

cujusque virlus

dici

cssc dicunl
sjc

majorem Scripturarum, quae

rerum
noliliain

coinmis-

Nam,

ut ait D. Paulus,

Epb.

2, 8, Dci

donumcbt.

sunl, et divinarum
ut

sibi
;

compaalii

Fuit in eo Origcncs errore, ut ex Cominentariis in

rais,

Ilicronymus in

Commenlariis

fidei

hune locum apparet; fuit aliquando eliam D. uguSlinus, ut ipse se reprehendens advcrss Pelagianos
scribens sam teslatur, mclis Ilicronymus et Beda

opra adjungere, ut Hilarius, canone 27,

Chrisli senlenliam nimis reddunl
cloris Iniperfccti

Hxc omn.a
;

anguslam itaque auaccepta grali

;

mihi placcl interpretaiio, ut acceplo

sit

videntur interprelari

unicuique seciindm

propriam

lalenlo plura lalcnla superlucrari

virlulem, id est, prout se quisque ad recipiendam gra-

ben utendo grali accessionem mereri

caiholica docel Ecclcsia
,

hoc cnim et

iiam dispoi.it
lict hrerclici

hoc enim ccclcsiasticum

est doguia,

et

apte convenil in hune

rpugnent, et omnin vcruin, quainvis

id Cliristum dicerc voluisse;

locum, ubi id Chrislus agebat, ut doccret eos qui

acceplis talcntis

non ausim affirmarc

niedio
relinquo.

in

ben diligenlerque negoliali essenl,

lalenta
:

Nam

aut vera est interpretaiio, aut

si

dignos esse quibus plura

traderentur.

Hoc

siinillhua veric.

Non cxisiimavcrim absiiidum,

quis

enim esl, quod

lentum
,

ait
ci

versu 28
qui liabel

Tollile itaque ab eo la-

dixerit propriam

cujusque virlulem naturam efgo,

et

date

decem
\el

lalenta
;

et versu
nisi

quam.

clsi

ex Deo, non ex nobis ipsis habemus, la-

29

Omni

liabenli

dabitur,

abundabil

forl

men meo
suis

niliil

lam noslrum vocare possuinus,

et est vald

magis placet plura lalenta superlucrari hoc esse per

judicio vero simile

Deum

in dists ibuendis donis

acceptam graiiam plura bona opra perficere, unde

illud

nalurx uniubcujusque raiioncm balicre; quis

et

consequatur, quod
plura

modo dicebamus
facit
illi
,

ul
gi

qu
atke

enim dubilet Moysi propterea gubernandi spiritum

graiiam potis

quisque

hona opra
;

majorem

qum

aliis

conlulissc, quia nalur su

accessionem

merealur

sicut

qui alia quinque

prudenlissinius, el, ulScriplura teslatur,

omnium ho-

lalenta superlucralus fuerat,

inulilis

unum

insuper lalentum
est, vers.

minum

milissimus cral? Scio

cl

posse, et aliquando

servi

datum

est.

Seplima pars

18

solere balbulienles, ut Laias, adhibilis ex allaricar-

Qui autem unum acceperat, abiens fodit

condil
cpiid sit

in terrain, et abs-

honibus, loquentes eflicerc. Scio et per asinam loqui sed hoc rarum
,

peuniam domini

sui.

Itaque videndum est,

illud

usilalum
il'a

est.

QuanqLm mea
cerla, sed
:

lalentum in terram defodere. Duo mihi viden:

hoec est senlenlia,

non

quidem omnin

tur hc re signilicari cui opponilur

dicit, vers.

nimia negotiandi neglienlia

exteris

ut mihi videlur probabilior,

verbum hoc

quod poslea bujusmodi servo dominus

le

Unicuique secundum propriam virtutem, non ad aliquid

in parabol signihcaiidu.n, sed ad

27: Oporluit

commiltere peuniam

manu

explendam parabohe

nummulariis; nummulariis enim damus eam peuniam

narralioncm ex consueludiuc hominum, ex quibus

rarabola sumehatur, Cliristum adhibuissc, cujnsmodi

qu negoliari yolumus;

in
;

terrain

defodimus am
esi

quam oliosam habenius

defodere ergo lalentum

excmpla mulla
in

juin in superioribus parabolis ad-

graiiam Dci, utloquilurD. Paulus, inyacuumaccepisse.

Signiliealur deiud nimius
lenli.

nolavimus, ut

hoc ipso cap., vers. 10, 11

et

12.

Quia ergo soient homincs bona sua servis non lenicr

cl irqualiter,

quidam limor perdendi laUlrumque usu venire solel bis qui nimio q -

sed pro cujusque virtule ac

lide dislri-

dam

nielu vola aut Evangelica consilia violandi di-

hucre, dixil Clirislus

hominem
alii

illum peregre proficialii

cunt se sol prxceplorum observationc essevellc cententes, ne

scenlem

alii

quinque,

duo,

unum

lalentum

dm consilia

observare volunt, ne pnecepu

Iradidisse, unicuique secundian propriam virtutem,

non

qud Deus secundiun propriam cujusque virlulem

graiiam distribuai
;

quiem observent, id esl, din lalentum ad negoiiandum exponunt, non solm lucruni nulluni faciant, sed
sorlem eliam perdant
;

in

eo cnim non est paranoa ad

nam plermqac

et lucruin per-

1061

COMMENTA1UA. CAP. XXV.

consilia observant evangei!le
ill

10G2

dunt et sortem, et nequc

lica,

dantis et accipienlis
cilur

advertendum

est,

prsemium diest Alcxandri

neque prxcepla

sicul servus

negbgens cau-

majus esse qum meritum. Nota

qui

satus se austerum et rigidum haberc

dominum

qui

Teins bisloria,

cm
:

poeta:,

ut opinor,

propler

melcret ubi non scminsset, idcque lalenlum

rain defodiens

in ter-

composituin carmen vint niagnam peeuniie jussisset

dari, isque rcspondissel
jecit
:

non solm nulbun

,

fecit

lueruni, sed

Nhniunt hoc
nini'um.

est

poel, subsequilur, in
distinct,

lalentum eliam

quod maxime volebal defodiendo

lalentum

Al Me.rundro non
doniini tut,

est

Quod

seivare, perdidit. Auclor operis lmperfecti

in terrain defudere esse dieil

gaudium

non

est
:

pus parabuLe

acceplam graliam obrue-

sed explicaiio superioris

Super mulla

te constituant.

re Garanti vil
id

Ambrosius vero in Coinmentariis ad rectam naluralemquerationem obrucre capul Lueae

;

Hoc enim
gui

est super mulla

servum eonslituere, admitsui, id esl,

lere illum ad
,

gaudium doniini
gloria:,
el

ejusdem

rc-

volnplate. Sed lucc allegorica sunt.

Ille,

queni indidicit

ejusdem

ejusdem qu;e indc percipi;

cavimusj

nsi PaMor,

verus est sensus; Lucas non

tur, llilia

parlicipem efiicere

qucmadmodin
:

el

de

servum illum negligenlem acceplam minam in tt nain defodisse sed sudario illigsse, eodem sensu. Utrque cnini metapbor, quamvis divers, idem signilidm n'unis timide seivare volumus, catur, graliam
,

ipso Chrislo dictum esl ad Pbilippenses 2, 7, 8, 9

Exi-

nanivit sentctipsuni, formant servi aceipiens, el habitujn-

ventus ul Itomo, fuctus obediens usijuead mortem,

tent atilemcrucis.

mor-

Propter quod

el

Dcus

exaltavit illum;
1, 7
:

otiosam reddi, et ad cxlrcnumi

nulli

auiitti.

Dubilant non-

cl sicut

de Corinlhiis dicit D. Pauius, 2 ad Cor.

est
,

eue

potis Cbrislus dixeiit

servum illum, qui

Spes nostra fuma

cii

pro rubis, scientes quod sicut sosic eritis et consolalionis

el
;

uiuiin,

qum

cicleros, qui pltira accepcranl lalenia, in

passionum

estis
:

cl

2 ad

terrain ca defodisse.
est,

Nibil

forlassis

in

eo myslerii

Timotb. 2, 12
cas,
I

Si sustinebimus,

conregnabimus. Lu:

cm Lucas
;

dieal singulos serves

minas singulas

c.

19, 17,

aliquando aliter seribit

fuisti fidelis,

Euge! boue
mina de-

accepisse

si

quid auiem est, hoc esse, arbuw, ut

serve, quia in
\

modico

eris

poteslatem ha-

servi illiusempa negligentiaque exaggerclur, qui

cm

bens super decem civitates, quia ui: niiniruin

mines acceplsset, minore quoque labore et acceplum servare, cl eo negoliari potuil quod cm non feccrit,
;

cem

lucrifeceral

et

ruiss de allero servo, qui un

:

mina quinque lucralus Tuerai

es.o super
I ,

Et

tu, imp.iil vers.

19,

dignusfuit quo illud ipsum, quod acceperat, uiiuin

lalenluni lollerelur.

quinque

civitates,

quod non

est

in

specie,
;

Quod non

ila

ad rem parabole
:

sed in gnre ad

rem

signilcalam
in

accomiuodandum

'

subjectam

accummodandom

esse puto

ut

s-igni. .ce'.ur
,

nec enim sensus esl fore ul

vilalibus, aut ulli

clo boinines aut

ci-

semper eos qui minus

esse in eis excolendis

negligcnliorcs

Ueo graiiaram acceperunt ne enim id

;

omnino

ofiicio pncficianlur,

sed boc

peipetuo verum est, sed ulsiguiliceliu inagis esse tepreuendendos qui cm minus onoiis accepcrirt, m:-

lanlm fore ul pro suis meritis pnemia alii majora alii minora ac. ipiant sed ex eensueludine, aut
, ;

CbrLtus, aut ev.\ngelista non verba, sed sensum ChriI

ns diligenler, forlilerque luleruul; et qui cm miminus bei. lalionem reddinus acceperint grai
,

Sli

exprimens

dixit

Esta

sujw decem

civitates

quia de

rege loquekiiur,
ritos viros

cl

regum consueludo
Accedens

est

benemequi

denml, quia

facilius

csi.

parvie quin magn;e pecunix

:

gubeinaudis pra'ficere civilalibus. Unde:

ralionem reddere. Oclava est vers. 19

Posl multm
<

cima pars est vers. 24

talenlum acceperal,
ait

aillent

et

unum
durus

vero temporis venit doniinus servorum illorum,

qu parte

Domine,
;

scio quia Itomo

es; mtis ubi non seminsii

sisli

el

dubium non
cari
,

esl

sceundum
dicilur

Cbrisli advenluni sigmli-

congregas ubi non spar-

qui longo post lenipore fulurus cral.

:

Noua

quani nonnulli auclores necessariamet propria

id

est,

quod eodem loco quod

El posu'U rutionem um

parabohe parlein facere videnlur, quod

eis,

Cbrislus,
in-

vers.

2G

coneedere
:

vidcalur.

Itaqiic

quidam
id esl,

nibil aliud siguilicat

qum

Clirislum in jud.cio

leiprelanlur

Melis ubi non seminsli,

el jusliliam

gnies

rationcni acccplx gralix- ab omnibus, qui se ejus ser-

sine lege juslilicas,

ab

illis

colligis, in

vos prolilenlur exaclurun: esse. Dcima est vers. 2t

Ait
in
illi

quoiuui animis legis semenleni non feceras, cujus inlerpreialionis

doniinus cjus
juisli fidelis,

Euge

serve boue et fidelis, quia

te

auclor est Hilarius. D. vero Hicrony-

pane a

super multa

constituant,

quod

tuus: Mtis ubi non scminsti, id est, non solm ab bis

idem

et alieri servo, qui

duo talenla

inulliplicavcrat,

qtubus aul Mosaicam,

sti,

ai;t

cvangelicam legem

Ir.ididi-

vers. 23, dieil. lie re doeel Cbrislus

majora se bo-

sed eliam

pbilosopbi.s, qui sine lege

vivunl, bona

nis servis,
c.-se,

qum ipsorum

merila

prxmia daturum
in nvbis,

opra requiris. Lgo liane non

s<rbiiror

parlem esso para-

quia nu sunl condiyu passiones liujus lemporis

bolx sed adjecliliumquoddam supplementum ad csplicaudatn vero similem narrationem.nec enim credibile
esl

ad (Murant gloriam q revelabilur

8,

ad Rom.

18

et nec oculus vidit, nec uuris attdivit, nec in ccr

,

quemquani damnaluni
fuil

Cbrislo ila tlb

1 1

sitonsuruni
i.cr-

lionwiis ascenderttnt

qu

pra'paravit Doniinus

iis

qui

esse; sed

vero

siniile ila fuisse

negl-genloni

diligunl illum, isaia Ul, 4, et 1 ad Cor. 2, 9, ut Hic-

vum

domino
,

tradit;e

pecunive

ralionem
suai

exigcnli

ronymus

observavit. Quid ergo? aliquid acecpluri su

res|>ons'ariini

ul

in

illum

negligenliai

culpam

mus

praeiiii,
;

quod m"iiti non fuerimus? minime

;d

rejiceret
rel.

et

suam inerliam

doniini severitate excusa:

quidom dico

omne enim quod

babitnri

sumus pra>

Quod ergo
non
ila

sequilur, vers. 26

Serve-mate
et

et piyet,

mium

aul meriti erimus, aut pramiimn non erit; sed

sciebas quia ntelo ubi

fSparsi,

non seinino,

congrego ubi non

quia non

ad aiqualitatem

jtislilne,

sed ad analogiam

accipiendum est quasi quod malus ser,

10G3

IN

MA ITH/EUM
|

\064
Dei

vus dixerat, bonus Dominas verum esse fateatur; sed

ila

per talenlum

verbum

interprelari

auditorum

quasi non ex verilate

sed ex servi

quocum do
Voluit enim

fruclum et utililatem inteligunl; accommodat id qui-

minus loquebatur, opinione dictum

illum propriis verbis coarguere,

sit.

dem, sed angust,

quia, utdocuimus, latis palet sen-

queinadmodm Lucas
te

tentia. Melis auclor Imperfecli

justitiac

per usuram gratine et

expressil, c. 19, 22:i)c ore tuo

judico, serve neesl vers.

quum. Id Euthymius adnotavit. Duodecima

27
:

quod accepta grati ben ac gnaviter utenlibus semper accidit. Ex ulrque

iotelligit,

increoientum

Oportuit ergo

te

commillere pecuniam
:

meam numOportuil te

inlerprelationeuna confici potesl, quae Chrisli senlen-

mulariis,

quod

sic

quidam inlerprelanlur
libi

tiam exaequet
aut
illi

et usuras

nomine quidquid
Dcima quarta

ulililatis,

verbum Dei, quod

alios

commissum

fuerat,
,

cum
qui

aliis

qui gratiam accipit, aut aliis quibus per

est, vers.

eam
28
:

etiam Ecclesiae docloribus communicare

idem
Pauper

ministravit, intclligamus.

doeere possent, qucommunicationefuisset mul-

Tollile itaque ab co talentum,

nit,

quod Origenes

sic

expo-

liplicatum,
lus,

quemadmodm
:

ad Timoih.

scribit D.

quasi docendi gratia negligentibus docloribus aufe-

Epislol, cap. 2, 2
testes, lic

Et qu

audisli

me

raiur.

Hoc etiam generaliter interpretor, Dei doua iis qui

illis

mullos

commenda

fidelibus

hominibus, qui

non ben

ulantur

tolli

solere,

quod

et

prxcipu et
est, in aliis

idonei erunt et alios doeere. lia Origcnes, Hieronym.,

semper

in gralia

gratum facienle verum

Eutbym. Alii nummularios populum esse diomnes qui Evangelium audirepossunt, quilms dm verbum Dei explicalur, magis ac magis crescit. Ad bunc modum Chrysostomus, Hilarius auclor lin
Beda
et

saep; nec enim

cunt, et

semper docendi et valicinandi donum, etalia ejusmodi gencris continue, si quis illis
abulalur
,

auferunlur. Dcima quinla videri polcst,

diciiur
:

quod eodem loco

talenta
;

El date

ei

qui habel decein

perfecti

Theophylactus etiam

Ilieronymus

et

Beda
talen-

sed banc non exislimo propri partem esse

;

inlerprelanlur.

lum non sol

vera; sunt
Itaijiie

Jam supra monuimus per verbum Dei esse inlelligendum

pieuse

parabolx
alleri
;

nec enim eadem gralia qua: uni

;

tollilur,

qua-

datur

sed dictum id est, quia aut

ut pecunia ab inlideli
,

ila inler

ho-

propler bac dua: interpretationes, etsi aliqu ex parte

,

mines

fieri solet,

et negligeirti

lamen

non sunt atque perfecl.

subtiliter

servo ablata,
simile erat id

fideli

aediligenti iradatur, aut quia vero

fuisse,

non exislimo nimis

disquirendum

dominum faclurum
;

quamvis non

esse quidsignificel pecuniam commillere nummulariis;

idem Deus
cial,

facial

non ergo

significalur

quod Deus fa-

neque enim, ut
boc tantm

arbitrer, necessaria parabolae pars est

sed quod ngligentes, quod diligentes bomines

significat,

graliam
,

quam
omni

Deo acceperi-

mereantur. Polest lector aliquis dubitarc quomod

post

mus, omni studio

diligonti

arte multiplican--

judinum rationes ponend*

,

sint, gratia aliis aufe-

dam

quemadmodm
,

diligcnles
,

mercatores soient
in

renda

aliis

conferenda

sit,

non quidem eadem;

id

pecuniam

ne otiosa jaceat

nummulariis

fnus
i

dare. Posuit autem Christus

cxemplum

in re usilatis-

enim jam docuimus faciendum non esse; sed alia Rcspondeo, aut id non pertinere ad finem atque alia.

sim, et in un specie ex qu lolum genus inteiligerelur.

proposita; parabol, nec esse ad senteutiam

accom-

Nec enim

vult

Deus ut malis arlibus gratiam

;

modandum

aut

si

pertinet,

non de ullimo, sed de

mulliplicemus, nec fnus cl usuram probat

golialoris diligenliam

sed ne-

quotidianis privatisque judiciis intelligendum,

quam-

requirit

quemadmodm cm
,

vis propri parabola ad ultinium judicium spectet. Ju-

servum illum laudat

olei
cit'o

qui

domino suo cenlum cados

et sede,

dicatenim quotidi homincs Deus, et indiguis graliam

aufert, dignis auget.

debeba!

dixil

Accipe cautionem tuam

,

Haclens exposila parabola est;

generali

scribe quinquaginla

Luca?.

16, G, cmquc ejus

sequitur parabola) conclusio

senlenli
:

comprebensa

exemplojubetnos facere amicosde mammoniniquitalis

;

non enim

servi

fraudem approbavit, sed industriam

in divinis

Vers. 29.

Omm enim uabenti dabitur, et abcn*

hune

alque prudenliam, qu vult nos etiam

uti.

rbus

dabit. Origenes ad
benti

modum

exponit
,

Sunt qui duo verba, serve maie

et piger, ila distin,

ex se fidem dabitur gralia

; ,

Omni haquam ex se non

:

guant, ut

malum

quia infidelis

pigrum

quia ngli-

geas fuerat, appellaverit, ut Origenes, Hieronym.,

Beda,

et auclor Operis Imperfecti.

:

Dcima

lertia est
,

quem errorem ut caveret supra lectorem monuimus eodem fer modo auclor Imperfecti, Ilieronymus et Beda, nisi qud non dicunt fidem quemhabet
, ;

eodem versu El veniens ego recepissem ulique quod manu est, cum usur. Usuram Origenes, Hilarius,
Clirysostom., Hieronym. et omnes, quos supra diximus

quam ex
lalcm

se babere. Polest, inquit Ilieronymus et sic

intclligi ei qui
,

fidem habel,

et

bonam

in

Domino volun-

etiamsi quid minus

in opre ut

homo

liabuerit,

Vers. 15. Talenti nomine nongratia gratum

faut sis parliceps gaudii

ciens, sed gratis data inlelligi dbet, quae ad aliorum utililatem concedilur. Virtutem : Gr. Sw/iiv, facullatem : non qud doua supernaturali;i dentur Deo secundiii vires naturales : sed more humano loquittir, quod bomines soleant pecuniam servis ad lucrum faciendum distribuere speciat singulorum industrie. Quanqum plermque gratia: graiisdat;v ad aliorum utilitatem concesscc pro ratioue facullutis naluralis dari solen' , ut scierrtia major iis qui plus ingenio valent : sel ipsenosadaccipiendadona facit idoneos.

Vers. 27.

Oportuit
:

mei

fruere bonis meis.

,

ergo

etc.

More humano

loquitur, ut soient domini divites et avari. Deus nobis exigit lucrum non usurarium, ut ille dives , sed verum et sanction cui plusdatum, abco plus requiille servushero Sccvitiam, et avariliam exprobrando so excusa um pulabat in quo ipse se condemnabal:nam si ita res erat, debuit tra-

rilur.

Cum usura, malus

pesilis

pecuniam Iradcre.

Vers. 21.

Intra

in

gaiimum

intra in

domum

Habeati dabitur. Merces ampla Vers. 29. bitur pro bono usu talenti Deo accepli.

d;\-

1065

COMMENT ARIA. CAP. XXV.

et discipulorum

1006 animos, ne
locis
in fide

dabilur bonojudice; qui autem fidem non habuerit,

nutarent, erige-

etiam clcras virtutes, quas vidcbatur naluraliter possidere, perdet. Hilarius ver
et lex etiam dabilur,
:

ret,

quod

et aliis

fecisse

sxp supra observaangelos

illius

Omni

habenti Evangelium,

vimus.

non recipienliaulem Evangelium, lex etiam aufcrelur. Ego ulrumque accommodal ad rem subjeclam interpretandum esse arbitror. Agebatur de duobus servis,

Et omnes angeli cum

venluros
dicit, et ut

eo.

Omnes
omnes

cum eo
,

declaret

esse

et ut
;

futuram advents sui majesialem ante oculos ponat

quorum

alter plus

peeuni red:

quemadmodm enim regem

gnse rei causa procedentem

in

publicum alicujus maejus ministri pro-

diderat

qum

acceperat, alter

lanlmdcm
et

Ecce

in-

omnes

quil, habcs

quod tuum

est; significatur
,

ergo non quidem

sequuntur,

ila

omnes

angeli Chrislum ad judicium ve,

generalilcr
auferri; sed
rat,

omni habenti dari omni

omni non habenti

nientem comitaluri sunt. Venicnt etiam omnes

putal Chrysostomus
,

ut

qui plus habet grali

qum

accepe-

ut testes sint aclionum

eorum

quia

eam

adhibil diligenli multiplicavit, majoet

qui judicandi sunt, quia omnes sunt administratorii

spirilus in ministerium missi propter eos qui

rera

quoque dari gratiam,

omni, qui gratiam

quam

hreditalem

accepit non multiplicat, sed oliosam et inutilem retinet,

capiunt salutis, ad Hebroeos, 1, 14.

eam ipsam quam habet gratiam

:

auferri, quia in-

Tunc sedebit. Non

signilicat ante

non esse sessuPalris, quee

dignum se

reddidit ut haberet. Quairitur quibusdam,

rum

sedet enim etiam

;

nunc ad dexteram
et primi

cur non dixerit

detur habere.

Et

id

quod habet, sed

Jd quod

vi-

sedes majestalis est

Respondet Hieronymus suam de

:

sed incita est antilhesis inler

,

fide

tempus secundi advenls

dicebat;

cm hc

Chrislus

inlerpretationem sequens
est,
illi

Quidquid sine

fide Chrisli
;

nondm enim sedebat

in

sede majestalis

non

ei

dbet imputari

qui mal e abusus est

sed

su. Nec loquilur de verilale, sed de demonslralionc,

majestalis
;

qui malo etiam servo natur

:

bonum

tribuit.

Auclor

ver enim eliam nunc sedet, sed homines

,

ver Imperlecti
est,

Quia

fidcs, quse sine

;

bonis operibus

non vident

tunc sedentem videbunt; proptere dicit

vera fides non est

sed videtur esse, quod idem

;

tunc sessurum esse.

alicubi

Gregorius scripsit

sed nolunt diccre lidem

sine operibus

veram fidem non esse, sed inutilem,

su

Super sedem majestatis su/E Si|js to pro super sede su qlorios ; hehraismus
,

glorice
et illu-

inanem, morluam,
pellavit.

quemadmodm
,

divus Jacobus ap:

stri.

Disputt Origenes, tractatu in Matlhaeum, 54,

sil;

Veram ego rationem

in

cur Chrislus dixerit

qualisea sedes fulura

exislimal autem per sedfem,

Quod

videtur habere, esse puto,

quod servus

ille,

qui

aut sanctorum perfectiones alque virtutes intelligendas, in quibus Chrislus sessurus dicitur, quia sanclis

pecuniam
bebat ac
significat
ila

terram defoderat, perinde pecuniam haet inutilis erat

;

si

non haberet, quia otiosa

comitatus vniel, ut in ipsis

videalur
soient
gestari
;

quodammod

insidere

ergo eos qui similiter gratiam Dei habent,

,

perlinet

autem hoc ad regiam majesialem

interprelalionem auctor Imperfecti
)
;

eam nibil boni agere conentur non tam qum habere videri gratiam. Dicat aliquis Si quomod dixit ver gratiam habet qui sic habet paul ante Non habenti? Jam diximus illud, non haut per

enim imperalores aliquando principum humeris

(

habere

eamdem

videtur approbare

aut angelos, qui proptere throni

1
,

nominantur ad Coloss.
sedeat, Psalm. 98,
veatur terra
;

16, qud super eos Deus

,

benti

non esse ad acceptam gratiam rfrendum, sed

,

Qui sedet super cherubim

.

mo-

ad grali incrementum

quod cm habere deberet,

talentum quod acceperat,
;

et

Psalm

79,2: Qui
,

sedes super che-

non habet

nam

servus

ille

rubim manifestare coram Ephraim

nassc.

Benjamin

et

Ma-

habebat; sed lucrum non habebat

de lucro ergo di,

Beda

sedem

majeslalis

Christi

Ecclesiam

clum

est,

non habenti

de talento ver
et

quod habebat
si

interprelatur,
ctsi
riae

qu

quasi tribunal ejus esl. H;ec

omnia

quidem, sed

inutiliter,

non

aliter
:

qum

non ha-

speciem habent probabililatis, plus habent allego-

beret, dictum est,

quod sequitur El quod

videtur ha-

qum

litleralis interprelalionis.

Raque

in re pror-

bere auferetur ab eo.

Vers. 50.

In

tenebras exteriores. De tenebris

,

qud vero mihi videtur esse simillimum sequor, Chrislum super nubem aliquam lucidam et
ss incert,
illustrem sessurum esse, elquianubeevectus
est, Act. 1, 9, et vers. 11
,

exterioribus, cap. 8, 12

nobis dictum est.

Vers. 51.
explicalio

Cijm venerit filius hominis. Videtur

;

bnec esse parabolae praccedenlis

in judicio raliones

dclart

venturus; quamvis id

inclum eodem modo dicilur esse non tam ad nubem qum ad

,

enim Christus quomod

vis suis posilurus
sit,

ut dixerat vers. 19,

cum serquemadmohominis

veritatem advents referri posse sciam

et quia ubi-

que
et

in

nubibus cli venturus dicitur, ut cap. 24, 50,

dm
In

auctor Imperlecti adnotavil. Cur

filius

Christus appellelur, diximus, cap. 8, 20.

vina majestas declarari

16, 10.

26, 64, et quia per nubem videtur semper diut cap. 17 , 5 et Exodi
,

majestate sua,

id est,

ostendens majeslatem

suam, quam lune, cm haec diceret, non ostendebat.

Opponit enim tacil pnesenti futurum tempus
,

Vers. 52.

Et congregabuntur
,

ante eum omnes

et

gentes. Hic etiam Origenes disputt, an omnes

nin gentes congregandoe sint
tunc in vivis fuerinl
nes, an
ii
,

om-

primo adventui secundum. Probabile, quod Chrysostomus

et

an

illse
;

lanlm quae
et
ii

Hieronymus existimant, proptere Chriet glori

aut soli Christiani

,

an om-

stum de fulur su majestate

intulisse
;

mentionem

lanlm qui

ut ait D. Paulus

rcsidui fue-

quia paul post

morlem

erat adilurus, ut

rint; et ille et
tfos

Euthymius existimant solos congr(gan-

prsentera infirmitatem fulura compensaret gloia

S. S.

esse Chrisnanos, quia caHeri

jam

judicati sunt, ut

XXI.

(Trente-qmtre.)

, .

1067
ail di

IN
vus Joannes, cap. 3, 18. Beda quatuor
alii

MATTILEUM
sut salventur aut condemnentur, alia reddetur causa. Potest aliquis dubitare cur potis dixerit con-

homnum m cur

ordines esse dicit;

enim, inquit, non judicabuntur,

sed judicabunt, ut apostoli, quibus diclum est: Sedebilis et

gregabuntur omnes gnies,

qum omnes homines

:

for-

vos super sedes duodecim, judcanles duodecim

tasse quia illud plus ponderis habebat

explicatur

tribus Isral, cap. 19,

28

et

de quibus
1

ait

D. Paulus
6,

enim nomine omnium gentium non solm [omnium

Nescitis quia angelos judicabimus,

ad Cor.

alios,

hominum

multitudo

sed etiam varieias

et faciebat ad

qui judicabuntur, non judicabunt; salvi lamen erunt,

ut
illi

judicis majeslatem, ut explicaretur

eum diversarum
a dextris

quibus dicetur

Venite

benedicli Palris met

;

gentium judicem futurum esse.

Vers. 55.

possidete paratum vobis regnutn conslitutione tnundi

esurivi

Et statuet oves quidem

enim

et dedislis milii

manducare

; silivi,

et

de-

suis, h.edos autesi

a sinistris. Minime dubium est bo;

dislis mild bibere, infra, vers. 54,35; alii nec judicabunt, nec judicabuntur, sed peribunt; quales erunt

nos oves

malos hnedos appellari

cur autem

? id

est

dubium. Origenes, Eulhymius,et Theophylaclusbonos

omnes
dicilur

qui extra Ecclesiarn reperientur, de quibus

quidem oves, quia mites sunt

malos hircos, quia as-

Psalm 1,5: Non rsurgent impii

ut

in judicio

alii

peri et per procrupta ascendentes, id est,

non rect

et

non judicabunt, sed judicabuntur,

nati peribunt
,

et judicio
:

eondem-

plana inccdenles via, vocari pulant. llilarius vero, et

Chrysost., itemque Euthym. et Theophylact., bonos
oves, quia utiles etfructuosi
ctuosi sunt.
;

illi

quibus dicetur

Discediie me,
est diabolo, et

maledicti, in
angelis ejus
;

ignem ternum, qui paratus

esurivi

malos hircos, quia

infru-

enim

et

non

dedislis mihi

man-

Credo ego primm proptere Christum

fuisse, quia

ducare, infra, vers. 41 et 42. Scriptura ubique

omnes
,

ovium ethoedorum melaphor usum

pnecedenti dixerat
:

vers

homines staturos esse

pore, sive

dicit ante

tribunal Chrisli

ut

Et separabit

eos ab invicem, sicut

referai unusquisque propria corporis prout gessil in cor-

pastor segregut oves ab hdis; per oves

autem bonos, per

bonum,

sive maluni,

ad Ilomanos, 14, 10,

3,

et

hoedos malos intelligi voluissc, quia oves hxdis

liores sunt.

mc-

ad Cor.

5,

lO.Qud autem ait D. Joannes, c.

18: Qui

Edemque de causa

dicit se

oves ad dex-

non

crdit,

jam jud'watus

est,

rect theologi inlerpretari

teram, hxdos ad sinistram posilurum esse, quia locus dexter sinistro honorificenlior est
llilarius indicavit, cujus
,

soient,

non opus

est ut ejus causa in judicio discutia-

quemadmodm

et

eorum verbis utar, jam judicaltis est judicio discussionis, quo minime indiget, sed nondm judicalus
tur, et ut
j'jdicio approbationis.

sententiam magis

proboqum
Im-

illam Origenis, Hieronymi,

Bedx

et aucloris operis

Denique sensusest
sit

Ade mala

perfeeti, qui exislimant proptere

bonos ad dexteram,
in Scripluris

st ejus causa, ut opus non

ut in judicium traclanda

malos ad sinistram futuros esse, qud

sacris dextera
leat
j

deferatur

cm enim non

credat, se ipse condemnat,

bonum

sinistra

malum

significare so-

sicut de hrereticis dicit D.

Paulus, ad Tilum
et

3, 11

ut Ecclesiaslis
et

10,2:
stulti

Cor

sapientis in dexler
,

Subversus est, qui ejusmodi est,

delinquit,

cm

sit

ejus
tis

cor stulti in sinistra illius; id est

cor sapiencogitt.

proprio judicio condemnatus. Soient in scliol tbeologis

semper bonum, cor

semper malum

qudam
cl

objici

primm,qud

illa

verba
illa
,

Esurivi

Solet quxri ubi infantes fuluri sinl, qui sine Baplismo

enim,
ria
:

non

dedislis

mihi manducare, cl

bis contra-

ex hc vil decesserunt,

cm non
,

suit propter opra,

Esurivi, et dedislis mihi

manducare

non possunt

sed propter vitiosam origineni

et

condemnandi. Cerlus

ad omnes homines pertinere. Mulli enim damnandi

sunt, qui esurientem Christum non viderunt,

minime hxsitans, respondco ad sinistram futuros

dexieram
alios infantes, qui

cm

esse, sicut ad

non propter

illum penils ignorarent, nec scirent paupercs ejus

bona opra, sed propter suscepti Bnptismi graliam,

salvandi sunt. At in judicio, ut ex sentcnli manifes-

personam gerere; deinde

infantes, qui aut salvandi

aut damnandi sunt, nec proptere sahabunlur, quia

lum videlur

esse,

non

nisi

de bonis malisque operi:

Christum esurientem paverunt, nec proptere damnabunlur, quia non paverunt; non eigo in judicium venluri sunt. Una est hujusmodi ad omnes objectiones
et expedita

bus agetur. Id constanter nego

mrita enim cujusin operibus

que ponderabunlur, quse non semper

origine consistunt
sed, ut diximus,
alii

sed in solo aliquando animo, in sol grati, in sola

;

responsio

Christum unam speciem

in

non

fuit

Christo

pro toto gnre posuisse, sicut

exemplis facere

propositum omnes causas, cur

n;mdi essent
,

salvandi,

alii

dam
in

consuevimus
dicturus est
:

nec enim omnibus qui salvandi sunt,

et dedislis
:

explicare
,

sed

exemplum tantm
alioe

Esurivi enim,

mihi manducare,

un specie proponcre
causx intelligcrcnlur.
Vers. 34.

ex quo

etiam species et

Esurivi , et non dedislis nec omnibus qui damnandi mihi manducare; sed quibusdam ; hoc enim exemplo

tantm docere voluit se neminem temer aut salvaturum, aut damnalurum esse, sed justissim de causa,

regem ante, sed hominem,

Tunc dicet rex. Non vocaverat so et (ilium hominis et apud

;

admodm

cque publie et coram hominibus declaral, quemin forensibus senlenliis fieri solet unde
;

Lucam, hominem nobilem qui peregr profeelus esset ut regni capesserel possessionem nunc vocal rcgcni, quia de eo tempore loquitur quo accepto jam regno
; ,

videlur Christus

metaphoram sumere

voluissc.
;

Ergo
illis,

rediturus est;

lum etiam, quia ante nondm regiam

et infantes et infidles

omnes judicabuntur

sed

Vers. 34

et 35.

Etsi

hc
sit

narralio est

nostro accommodala , Christus hase et ali* ejusmodi

non dubium tamen

Hxc ad solos qui crediderunt et secundm fidem non vixerunt, pertinere August., 1. de Fidc et Opcribul , quin , dicturus. Esurivi : cap. 15, existiiuat.
caplui
est

'

M69
dcscripserat majestatem;
se

C0MMENTAR1A CAP. XXV.

nunc e descript merit
ledicti, in

1070
;

ignem ternum
;

esurivi enim, et

non dedistis
,

regem

appellat.

mihi manducare

cm autem de

malis agilur
,

mani-

His qui a dextris ejus erunt. ncipt ab honorabilioribus

,

festum est non solm consequentam

,

ut haretici pu:

niorcin

bominum obscrvans
,

aut

ut ait

auclor Imperfecti
futuri sunt
(piia
,

propterea ab his qui dextris

bonis, inilium

iil

est,

sumpturus

est,

lant sed verain eliam causam significari propterea enim damnantur, quia id ver proprique meruerunt, Christum esurientem non pascentes; ergo et cm

propensior est ad salvandum,

qum ad condem-

bonis dicitur
cl

Venite, possidete

regnum;

esurivi

enim t

nandum.

dedistis mihi

manducare

Venue. Vocal eos ad

ticipes Tacere, sicut dicit

se

quia vull regni sui par:

sed vera eliam causa et

non solm consequentia, merilum signiiicanlur. Sed

:

Si quis milii ministrat

illic et

apud Joannem, cap. 12,26 me sequalur; et ubi sum ego,

quia ergo ipse paierai regui

ex

aliis

eliam locis claris probari potest

et hx'ietici
,

propri

enim merces est,

ipsi

confitentur, quse

minisler

meus

erit

non solm posl laborem

^ed eliam propter laborem

possessionem ceperat, ad
vos voeat,
continu in quantur.

camdem possessionem

ser-

dalur; dari autem propter laborem ex eo eognosci-

cm dicit, venite; loquilur enim, quasi clum rediturus vultque ut se servi se,
:

mus
noi
;

qud majori
at

labori

major detur

minori mi-

Iw
:

eodem modo

D. Paulus testatur dari

Benedicti Patris mei. Quidam sic interpretantur

vitam setei am, 1 ad Cor. 3,8: Unusquisque aulem propriam mercedem accipiet secundm suum laborem ;
loquitur

quos Pater meus multis bencliciis cumulavit, quia

benedicere
care solet
liciis
;

autem de eo qui

plantt

et de eo qui rigat

in

Scripturis
,

beneficiis

alicere

signifi-

quid est ergo secundm

horavit,
cipiet
?

suum laborem,

nisi qui plus la-

non probo

nec enim de prteritis beneposse,

majorem

qui minus, minorent

mercedem

ac:

inlelligi

videlur
qui

qu majora
collata

forlass
fucrinit
;

Prx'terea,

cm Christus dicit supra,

cap. 10, 41

multis

eorum

damnandi sunt

Qui recipil proplietam in nominc prophet, mercedem propliet accipiet

;

sed rfrendum hoc est,

nisi fallor, invitt.

si

ad

fulttrain glo-

et

qui recipit justum in nominejusti, mer-

riam ad quam eos Christus

Patris

Itaque benedicti
,

cedem

justi accipiet,

quissame mentis dubitare potest

justi

mei perinde

est

ac

dicat

dilecli

Paire

majorent et minorent prophtie ac

mercedem

meo, etab eo aitern vildonandi; ut supra, cap. 21,9,

distinguere voluisse; prout rnajoris meriti est proplie-

cm populus Chrislo diceret nomme Domini, non acceptant

futuram
illi

Benedictus

qui venit in

tam quant justum quemlibet hospitio recipere, quent-

prdicabal graliam, sed

admodm

eo loco probavimus? Cur ergo vita a-terna

nisi

Deo apprecabatur. Ilaque eorum sentacite reddatur

hreditas appellatur? Id,

errore suo cci essent,

et

tenliam nequaqum probo, qui hoc ad prxdcstinalio-

facile intelligerepotuissent;

nempe

merces

et

ha>

nem
fiant
,

revocant, quasi

causa cur salvi

,

reditas est; merces, quiameritis, hoereditas, quia finis

quia nimirm benedicti Palris

id est

ab eo

dalur.

Sed

illud

istos decipit
,

qud Deum bominum

h;ei dittes te-

prxdestinati sunt.

similem esse putaverunt

haereditalem regni capile
insultant, quasi
, ;

apud quos
filiis

Possidete

*lyipo*e/xfy<xTe,

mer ac

sine judicio quibusvis

bonis ac malis

quo verbo Calvinisi insolcnter

hic

dari soient.
solis filiis,
filii,

Non
quia

ita

Deus

qui dat
et

regnum clorum
non solm
,

omne nostrum merilum

hsercditns est
rit
filii filii
, ,

abolealur. Si enim
est
;

inquiunl,
et

soli

meruerunt;

quia

merces non

neque labori
Dei sumus;

me-

sed origini dalur, quia

filii

si

autem
;

et

hredes, ut nos D. Paulus argumentari docuit

fides
in

qualem omnibus partent sed majorent melioribus, quod prudentis est palris facere. ScioChrysostomum, Theophy,

sed quia digni sunt; ideque non

aulem per fidem sumus;

;

eorum opinione
nihilum. Vitam

lactum, et Eulhymiuni adnolsse in verbo x^onc/JEt;

hresis est

ita

omnis res concidit

banc vim inesse

accipere
,

ut

signilicet

non
,

quoquo modo
tanqunt pro-

aternam in Scripturis mercedem appellari negare

sed lanqum haereditarium

;

non possunt, supra, cap.

41
,

5, 12, et cap. 6,1, et cap. 10,

prium, lanqum debilum

sed eos Calvinislas non esse

,

42

et cap.

20

ubi de bc eliam re nonnihil

1

ne Calvinus quidem ignort

qui

propterea qud

disputavimus, tum eliam

et Apocalyps. 11,

ad Cor.

3, 8, 14, et 9, 18,

liberum arbilrium et bonorum operunt mrita asserere soient, sscp philosophos appellat.

18,

et 22,

12; sed non deest ho-

minibus
appellari,

ingenios hareticis

responsio

mercedem

Paratum
cap. 20
illic
,

vobis

regnum,

id est,

pr^destinatum

ut

non qud merces sit, sed quia sicut merces post laborem dalur, quamvis non propler laborem.
Inscitia,
lignilati
si

23, ubi pronomen

vobis

eamdem vim

atque
sit

relativum quibus haberc arbiror; ut sensus

,

malignitate careret

miseranda

quia

ma-

vobis
est

id est,

mrenlibus
,

sicut

iilic

quibus paratum
;

conjuncla est, irridenda. Si enim alius non

Ptre

meo

id est

iis

qui illud meruerint

hc

esset locus,

quo disputamus, ex co perspieuum esset vitam ternam non solm post opra sed eliam propler opra bonis dari ideque
,
,

qum

hic ipse, de

enim causaient particulam, qu;e versu sequenli ponitur, referendant esse

ut hacc
sit

quidam pulant
:

ILsurivi

enhn;

sententia

Possidete regnum quod propraideslinavil

,
,

ver proprique esse mercedem.

Eodem enim modo,

,

pterea vobis Pater

et dedistis

meus

quia esurivi,

eodem contextu
dicitur
:

iisdem vertus

eodem sensu bonis

esurivi enim, et de;

mihi manducare

ut Chrysost. et
sit
,

Hieronym.

Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum

conslitutione
;

interpretantur.

Quod an verum

non

est hic locus

vobis
distis

regnum

mundi

disputandi

illud

lanlm dico, videri mihi Christum

,

mihi manducare

alque dicitur malis

lie

ma- (ligloricaUonlspotis, de qu agebat

qum

pra&desti-

1071
nationis

IN

MATTHjEUM
maquod
illis fecistis
,

1072
mihi
fecislis, sicut et

causam reddere
:

voluisse, ut ex antilheto

versu 45 lo-

nifeslum est
est diabolo el

ignem ternum, qui paratus ejus; esurivi enim, et non dedistis angelis
Discedite in

quilur.

Vers. 41.
nihil

Discedite a me;
Observavit Orig.
Patris

id est, procu abile,

viihi

manducare. Hic enim

cm eodem

loquatur modo,
ternitate
:

enim mihi vobiscum est; non novi vos, quemadfatuis virginibus dixit supra, vers. 12.

non reddit causam cur

ignis paratus
illis

illis

jam inde ab

modm
dixissc
vers.
,

sit,

sed cur in ignem mittanlur

im ne

Maledicti.

et

Chrysost.

non

sed diabolo et angelis ejus ignem illum paralum fuisse dicit; quod, ut poslea doeebimus, raintelligenda tione non vacat. Eodem ergo modo liic

quidem

maledicti
:

mei

sicut justis dixerat,

54

Venile

benedicti Patris mei, quia

Deus non

maledictionis, sed benedielionis,

non pnx.sed pra>

enim, sunt verba, venite, possidete rcgnum. Esurivi

dedistis mihi

et

mii auctor fuit;

fuerit,

non qud non eliam pna; auctor

manducare.

sed qud proemia libenter el ex animi propen-

Esuiuvi enim. Paul anle Calvini interprelationem refutavimus, qui particulam yAp, enim,

Vers. 35.

sionc

pnam

invitus

quodam modo

ut justiti sua;

satisfaceret, prseparaverit.

dicit. Ponon causam, sed consequentiam significare qua: hic poaliquis dubitare an haec ipsa verba \?M
,

In

ignem /Eternem. Refcllitur lus verbis antiquus

Origenislarum error, qui pnas inferni sempiternas

fuluras esse negabant, advcrss

pronunliaturus. Lcgi n mtur, Christus sit in judicio recentiores interprtes qui negarent enim nonnullos
;

quem Beda

et

Theo-

phylactus

hoc loco dispuiant. Quanqum Origenes,

<

lllud nescio, an sine lemerilate fieri possit. solm, sed alia go vero simile esse arbitrer non haec dixit, aut evaneliam nonnulla, qu aut Christus non

q.uod

Iraclalu 54,

hune locum edisserens, ben de pnarum

Disputatur theologis, an verus
e re certa sunt
:

ternit
sit

ite sentit.

ille

ignis.

Duo
,

in

alterum, quod
cogitatione

gelista

non expressit

in illo judicio dicturum esse.

fuies

docet

vera esse supplicia

qu non
,

omnes qui rcgnum i\ec enim, ut supra disputavimus, accepluri clorum accepturi sunt, propterea sunt
qud esurientem paverint Christum
unicuique
,

solm, sed

sensu
,

tactuque percipianlur;

alterum

minus certum

quia lides non docet

sed tamen

om-

et est crdibile
j

nium
luni
,

fer

velerum auclorum testimoniis conlirma-

cur cum ad rcgnum clorum admitlat, , hoc enim et ad judicis ofttexpositurum rationem Cur ergo cium, et ad bealorum gloriam peitinebit. menliopaverant de bis tantm qui se esurientem
:

ignem illum non ejusdem atque noslrum esse

,

conditionis

quemadmodm

Origenes

homili 9 ad

diversos, el Iract. 54 in Mattb.,et Ambrosius, in

Com-

menlariis in cap. 14 Luc, et Hieronymus in cap. 65

et

ncm

fecit?

exempli pro loto gnre posuisse

polis

Supra respondimus unam speciem loco ide aulem hanc

;

G6 Isai

et

Damascenus

lib.

4 de Fidc

cap. ul-

timo tradunt. Inde lamen non sequilur verum ignem

st
luit,

qum aliam bonorum opernm speciem propocommendatum esse vocharitatem qux erga proximos esset, qum eam
quia nihil nobis magis

non

esse, qus>d etsi nonnulli negant,

non videtur sine

lemerilate negari posse, quia ubique Scriplura

illas inferni

pnas
,

ignem appellat;

quae,

si

melaphora

non

in hc poqua ipsa, quamvis multas habeat species, observalur , si esurienles pauperes alamus,

verilas esset, aliter aliquando vocarentur,

minsque

lissimm

frquenter ignis dicerentur.

quemadmodm Euthym.
Vers. 37.

adnotavit.
justi
:

Qui paratus est diabolo

et angelis ejus. Non

sicut

Tunc respondebunt

Quando

dixit, qui

paralus est vobis

:

de regno clorum

te vidinus esurientem? Pulat Origenes, et auclor Imsed bumilitalc, perlecli , justos hoc non oblivione esse, quasi non agnoscentes in se virresponsuros
,
I

dixerat, vers. 54

Possidete paralum vobis reqnum,

fieri (1

quia Deus omnes homines vull salvos

2, 4)
j

Timoth.

et quia
,

Deus mortem non

et

fecit; fecil

enim homi-

tutem illam charitalis, cujus causa Christo laudali

essent. Polis credo ide ita responsuros,
sti

nem rectum
\

ipse infinitis

se miscuit qustionibus

qud Cnri-

(Sapient. 1, 15; Ecclesiast. 7, 50).

Hegnum ergo c(si salvi

verba non intellexerint; non enim ignorare potcrunt se aliquando pauperes Chrisli causa pavissc;
sed quia Christus non est dicturus
:

lorum ab omnia;teriiitate omnibus hominibus

essevellenl) prparavil: ignem aulem aeternum non

nisi

Esurierunt enim
esurivi, el de-

pauperes, et dedistis
distis

eis

manducare, sed

necessilate, el quodammod coaclus, ut angeloChrysost. ita Origenes rum punirct audaciam

;
,

mihi manducare, et scient se

:

nunqum ChriQuando
te

Tlieophylacl. et Euthy.
dixit, qui

Edem
,

foriass de causa
,

non
de

stum ipsum pavisse, inlerrogabunt

vidi-

paratus est constilulione mundi

sicut

mus esurientem?
versu 40.

Id

constat ex Christi explicalione,

regno clorum dixerat

eodem cap., versu 54, quia iiimirm rcgnum clorum qud su sponte propler
,

Vers. 40.

Quamdiu, ifaev. Qualcns

mihi

fecislis

uni
est,

homines
,

de lus fratribus meis minimis,

fecislis; id

Vers. 40

et 41.

Quamdiu fecistis, Cr.

In quan-

mundi constitutione prparaveral; anlequm homines ipsos faceret. Ignem ver id est ide non constitutione, non nisi peccato coactus sed post constituiionem mundi, cl post peccatum
fecerat,
,

tum

fecislis.
,

Discedite me,

primilur

ut

pna

pna damni hc voce exsenss per ignem paralum diabolo.

illum prxparavit.

1073

COMMENTARA. CAP. XXVI.

1074

CAPUT XXVI.
1.

CHAPITRE XXVI.
1.

Et factum est :cm consummsset Jsus sermo

:

Jsus
:

ayant achev tous ces discours

dit ses

ns hos omnes, dixit discipulis suis

2. Scilis quia

disciples
fict
,

post

biduum Pascha
surit principes

et Filius
j|

2.

hominis Iradetur
!

ut erucifigalur.

el le Fils de

Vous savez que la Pque se fera dans deux jours, l'homme sera livr pour tre crucifi.

5.

Tune congregati
,

sacerdotum, et
,

seniores populi

in
:

atrium principis sacerdotum

qui

3. En ce mme temps les princes desprlreset les anciens du peuple s'assemblrent dans la salle du grand prlre appel Caiphe, 4.
p

dicebalur Caiphas
4.

Et consilium fecerunt ut Jcsum dolo tencrent et

Et tinrent conseil ensemble pour se

saisir

de

Jsus par ruse, elle faire mourir;

5. Et
ils

occiderent.
5.

Diccbant aulem

Non

in die festo

ne forte tu-

disaient

11

mullus
6.

dant
ficrel in populo.

la fle,

parmi
,

le
,

de peur peuple.

qu'il

ne faut pas que ce soit penne s'excite quelque lumulle

Cm autem
Accessit ad

Jsus esset in Belhani

in

domo

Simonis leprosi,
7.

Or comme Jsus lait en Blhanie, en son de Simon le lpreux

6.
,

la

mai-

cum

mulier liabens alabastrum un-

gueiiti pretiosi, et

effudit

super caput ipsius recum-

7. Une femme vint lui avec un vase d'albtre plein d'un parfum de grand prix qu'elle lui rpandit sur
,

bentis.
8. Videnles

la lte, lorsqu'il lait table.

aulem

discipuli, indignai! sunt, dicen-

8.

Ce que
,

ses disciples voyant

:

ils

en furent cho?

tes

Ut quid perdilio hxc?

qus

el dirent

Pourquoi celle perte

9. Poluil

enim

islud venundari mull, et dari pau-

peribus.
10.
eslis

9. Car on aurait pu vendre ce parfumjbien cher, et en donner l'argent aux pauvres.

Sciens autem Jcsus,

huic mulieri
;

ait illis

Quid

niolesti

opus enim bonum

operata est

in

me
11.

10. Mais Jsus sachant ce qu'ils disaient leur dit Pourquoi faites-vous de la peine celte femme' Ce qu'elle vient de faire pour moi est une bonne uvre.
, :

Nam semper

pauperes habelis vobiscum

me

autem non semper

12. Mittens

habelis.
in

11. Car vous aurez toujours des pauvres avec vous; mais vous ne m'aurez pas toujours. 12. El lorsqu'elle a rpandu ce parfum sur ensevelir. corps, elle l'a fail pour

enim lise ungucnlum boc

feeil.

corpus

mon

meum, ad sepeliendum me
15.
rit

Amen

dico vobis

ubicumque pradicalum fue-

boc Evangelium

in lolo

mundo

dicclur

e'.

quod

hase fecit in
14.

memoriam
abiit

ejus.
,

13. Je vous le dis en vrit partout o sera prch cet vangile dans tout le monde, on racontera la louange de celte femme ce qu'elle vient de faire.
,
,

Tune

unus de duodecini

qui dicebatur

Judas iscarioles, ad principes sacerdotum,

15. El ail
illis
:

14. Alors l'un des douze , appe' Judas Iscariotc s'en alla trouver les princes des prtres
:

Quid
illi

vnllis

mihi dare, et ego vobis

ci

lo. Et
je

il

leur dit

Que voulez-vous me donner,

Et
ils

et

eum tradam? At
tcos.

constitucrunt

triginta

argen-

vous

le livrerai?

s'engagrent

lui

donner

trente pices d'argent. ut

16.

Et exinde quxrebat opporlunilatem,

eum

16. Et ds lors

il

cherchait une occasion favorable

pour

le livrer.
,

Iraderet.

17.
scipuli

Prima autem die azymorum

ad Jesum
,

accesserunt dilibi

dieenles

Ul)i

visparemus

co-

les disciples 17. Or, le premier jour des azymes vinrent Jsus, el lui dirent O voulez-vous que nous vous prparions la pque manger?
:

mederc pascha?
18.

At Jsus
ei
:

dixit

Ile in
:

civitatem ad

quemdam,

cl dicile
csl
:

Magistcr dicit

apud

te facio

Tempus meum prop pascha cum discipulis meis.

illis

Allez dans la ville chez 18. Jsus leur rpondit un tel, et lui dites Le matre vous envoie dire Mon temps est proche ; je viens faire la pque chez vous
:
:

avec mes disciples.

19. Les disciples firent ce que Jsus leur avait ordonn, el prparrent la pque;

19. El fecerunt discipuli sicut constiluit

J-

sus

et

parayerunt pascha.

20. Vespcre

aulem

faclo,

discumbebat

cum

duode-

cini discipulis suis.

21.

El edentibus

illis,

dixit

Amen

dico vobis,

20. Le soir donc tant venu , ses douze disciples. 21. Et lorsqu'ils mangeaient ,

il

se mit table avec

leur parla ainsi

il

Je

quia unus veslrm

me

vous dis en vril, que l'un de vous doit

22.

me

trahir.

Iradilurus est.

22. Et contristati vald, coeperuut singuli dicerc

Ce

Numquid ego sum, Domine?

23.

chacun d'eux commena de Seigneur ?

25. Il leur rpondit avec moi, est celui qui
:

qui leur ayant caus une grande tristesse, Serait-ce moi, lui dire
:

At ipse respondens,
jn paropside, hic

ait

Qui

inlingit

mecum
scriptum

Celui qui
trahira.

met

la

main au

plat

manum
est

me

Iradet.

me

24. Filius quidem hominis

vadit
illi

sicut

de

minis

v autem homini iradetur bonum erat

illo
:
:

per
,

quem

Filius ho-

ei

si

nalus non fuissel

homo
25.

illc.

24. Pour ce qui est du Fils de l'homme, il s'en va, selon ce qui a t crit de lui; mais malheur l'homme par qui le Fils de l'homme sera trahi ; il vaudrait mieux pour lui qu'il ne ft jamais n.
25. Judas, qui fut celui qui le trahit, prenant la fl

Respondens autem Judas, qui

iradidit

eum

, ,

1075
dixit
:

IN

MATTII^EUM
rle, dit
:

1076
Matre
:

Numquid ego sum, Rabbi? AU

ac
fregit,

Tu

dixisti.

est-ce

moi

? Il lui

rpondit

Vous

26. Cnanlibus autem eis,

et
ait

accepit Jsus

panem

l'avez dit

benedixit
:

deditque discipulis suis, et

:

Accipite, et comedile

hoc

est

corpus

meum.
illis,

27. Et accipiens calicem, gratias egit, et ddit

26. Or , pendant qu'ils soupaient , Jsus prit du pain; et l'ayant bni , il le rompit, et le donna ses disciples, en leur disant : Prenez et mangez; ceciest mon corps.
27. Et prenantle calice, il rendit grces, donna, en disant Buvez-en tous;
:

dicens

Bibite ex hoc

omnes.
remissionem pcccatorum.

et

il

le

leur

28. Hic est

enim sanguis meus novi Testamenti

in
:

qui pro muliis effundclur 29. Dico autem vobis

28. Car ceci est

mon

sang, le sang

de

la

nouvelle

genimine

vitis,

usque
in

in

Non hibam amod de hoc dicm illum, cm illud bibam

montcm Oliveii. Omnes vos scandalum
Scriptum est enim:

alliance qui sera rpandu pour plusieurs,

en remission

des pchs.
29. Or, je vous dis que je ne boirai plus de ce fruit de la vigne, jusqu' ce jour auquel je le boirai nouveau avec vous dans le royaume de mou Pre.
la

vobiscum novum
31.

regnoPalris mei.

30- Et liymno dicto, cxierunt in

Tune

dixit

illis

Jsus

palieinini in

me, in

isl nocte.

30. Et ayant dit le cantique montagne des Oliviers.

ils

sortirent allant

Perculiam pastoreni,
52.

et dispergenlur oves gregis.

in

Postqum autem resurrexero, pracedam vos

Ilespondens

Galilam.
33.

31. Alors Jsus leur dit : Je vous serai tous celte une occasion de scandale. Car il est crit Je frapperai le pasteur, et les brebis du troupeau seront disperses.
nuit
:

autem Petrus

ait

illi

Et

si

omnes

scaudalizati fucrint in te,

ego nunqum scan-

32. Mais aprs que je serai ressuscit, je vous prcderai en Galile.

dalizabor.
34. Ait
illi

Jsus

Amen

dico

tibi

quia in hc

33. Or, Pierre, prenant la parole, lui dit : Quand tous les autres seraient scandalizs votre sujet, pour moi je ne le serai jamais.
54. Jsus lui
repartit

nocte,

anlequm
illi

gallus canlet, ternie nogabis.

:

35. Ait

Pe'.rus

Etiamsi oportuerit

me mori

te-

cette nuit

mme,
lui

Je vous dis en vrit que avant que le coq chante , vous me

:

cum, non
xerunt.
30.

te

negabo. Similitcr et onmes discipuli di-

renoncerez
3'i.

Irois fois.

Pierre

rpondit

Quand mme

il

me

fau-

Tune

venit Jsus
,

cum

illis

in villam
:

qu

drait
dic-

mourir avec vous , je ne vous renoncerai point. Etions les autres disciples dirent de mme.
:

tur Getlisemani

et dixit discipulis suis

Sedete hic,

donec vadam
37.

dlic et

orem.
et

El assumpto Petto,
et

duobus

fdiis

Zebcdi,

36 Aprs cela, Jsus s'en vint avec eux en un lieu Demeuappel Gelhsmani; et il dit ses disciples rez ici, pendant que je m'en irai l pour prier.
37. Et ayant pris avec lui Pierre et les deux fils de Zbde, il commena d'tre saisi de tristesse, et d'avoir le cur press d'une extrme affliction.
38/. Alors
il

cpit contristari
38.

mslus
:

esse.
est

Tune
:

ail

illis

Tristis

anima inea usque

ad niorlem

sustinele hic et vigilate

mecum.

leur dit
ici

Mon me

est trisle

jusqu' la

39. Et progressuspusillni, piocidit in faciem suarp,

mort

demeurez

et veillez avec moi.

orans, et dicens

Pater mi,

si

possibile est, transeal

sicut

mecalix
cut
tu.

isle:

verumlamen non

ego volo, sed

si-

39. Et s en allant un peu plus loin, il se prosterna visage conlre terre, priant en ces termes Mon Pre, que ce calice, s'il est possible, passe de moi; mais
le
:

40. El venitad discipulos suos, et invenlt eos dor-

mientes, et dicil Pelro

vigilare

Sic non

poluistis

un hor

comme

nanmoins, qu'il en soit, non vous le voulez.

comme

je le veux,

mais

mecum?
non
inlrctis in
est,

41. Vigilate, et orale, ut

40. Il vint ensuite vers ses disciples, et les ayant trouvs endormis, il dit Pierre ; Quoi ! vous rfavea
tenlalioinfir-

pu

veiller

une heure avec moi?

nem
ma.

spirilus quideni

promptus

caroaulem

41. Veillez et priez, afin que vous n'entriez point en tentation car l'esprit est prompt, mais la chair est
: :

42. Iterm secundo ahiit, etoravit, dicens

Pater
illum,

faible.

mi,
fit

si

non potest

hic calix transire, nisi

bibam

42.

11

voluntas tua.
et

sant
invenit

Mon
Il

s'en alla encore prier une seconde fois, en diPre, si ce calice ne peut passer sans que

43. Et venit iterm,

eos dorniienles

je le boive,

que votre volont

soit faite.

eranl enim oculi eoruni gravati.

44. Et rdictis
illis,

iterm

ahiit

et oravit tertio,

revint encore, et les trouva endormis, qu'ils avaient les yeux appesantis.

43.

parce

emvidem sernionem dicens.

45.

Tune

venit ad discipulos suos,

et requiescite
:

et

dicit illis

44. Et les quittant, il s'en alla encore prier pour la troisime fois, disant les mmes paroles. 43. Aprs
il

Dormile jam,

cece
in

appropinqiiavit

bora, et Filins hominis tradetur

manus peccatoqui

mez maintenant,
;

vint vers ses disciples, et leur dit : Doret vous reposez : voici l'heure qui

rum.
46. Surgite,

approche cl le Fils de l'homme va tre livr entre les mains des pcheurs.

camus

ecce appropinquavit

me
46. Levez-vous, allons
(lui
;

voici qu'il approche, celui

tradet
47.

doit

me

trahir.

Adhuc en
et

loquente, ecce Judas,

unusdednodegladiis et fuset

cim, venit,

cum

eo turha multa,

cum

tibus, missi principihus

sacerdolum,

senioribus

populi.

47. Comme il parlait encore, voil que Judas, l'un des douze, arriva, et avec lui une grande troupe de gens arms d'pes et de btons, envoys par les priin ces des prtres, et par les anciens du peuple.

1077
48. Qui autem
tradidit

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

eum, dedil Mis signum,
:

1078

di-

cens

Quemcumque

osculatus fucro, ipse est

lenete

48. Or, celui qui le trahissait, leur avait signe , disant Celui que je baiserai, c'est
:

donn un
lui,

arr-

tez-le.

eum.
49. Et confeslim accedens ad Jesum,
dixit
:

Ave,

Rabbi. Et osculatus est eum.

50. Dixilque
illi

49. Aussitt donc, s'approchantde Jsus, Je vous salue, mon Matre et il le baisa.
;
:

il

lui dit:

Jsus

Amice, ad quid

venisti ?
et

Tune accesserunt,
lenuerunl eum.

cl nianus injeccruut in

Jesum,

faire ici

50. Jsus lui rpondit Mon ami, qu'les-vous venu Alors ils s'avancrent, se saisirent de lui et
.

l'arrtrent.
iiis

51. Et ecce unus ex

qui erant

eum Jesu,extenet percutiens

dens

manum, exemit gladium suum,

principis

51. Alors un de ceux qui taient avec Jsus portant la main son pe, la lira, en frappa un des gens

servum
ejus.

sacerdotum,

amputavit auriculam

du grand-prtre

et lui

coupa

l'oreille.

52.

Tune

ait illi
;

Jsus

Convcrle gladium tuum

in

locum suum
53.

omnes enim qui acceperint

gladium,

lui dit : Remettez votre pe dans fourreau, car tous ceux qui se serviront de l'pe, priront par l'pe. le

52. Mais Jsus

gladio peribunt.

An

putas quia non

possum rogare Patrem

plus quaiu

meum,
54

et exhibebit
?

mihi

modo

duodecim
quia

53. Pensez-vous que je ne puisse pas prier mon Pre, cl qu'il ne me donnerait pas aussitt plus de douze lgions d'anges ? 54. Comment donc s'accompliront les critures, qui dclarent qu'il faut que cela arrive ainsi?
55. Alors Jsus dit cette troupe Vous tes venus avec des pes et des btons, pour me prendre comme un voleur j'tais tous les jours assis parmi vous, enseignant dans le temple et vous ne m'avez
:
:

lcgionesangelorum

Qaomod ergo implebuntur

ill

Scriptural,

sic oportet lieri ?

55. In

hor, dixit Jsus turbis

Tanqum ad
comprehen,

latronem extslis
dere

eum

gladiis et fustibus

me

quotidi

apud vos sedebam

est, ut

docens

in

templo, et non
5b*.

me

tenuistis.

point arrt.

Hoc autem tolum faclum

adimplerentur

Scriptura; prophetarum.
licto eo, fugerunt.

Tune

discipuli

omnes, re-

56. Mais tout cela est arriv afin que s'accomplit ce qui est crit dans les prophtes. Alors les disciples l'abandonnrent tous, et s'enfuirent. 57. Cependant les gens qui s'taient saisis de Jsus, l'emmenrent chez Caiphe, le grand-prtre, o les

57. Al

illi

tenentes Jesum, duxerunt ad Caipham,

principem sacerdotum, ubi scrib et seniores convenerant.

58. Petrus autem sequebatur
in

scribes et les snateurs taient assembls.

eum
:

long

usque
inlr,

atrium principis sacerdotum

et ingressus

sedebat

eum

ministris, ut videret finem.

58. Pierre le suivait de loin, jusque dans la cour du grand-prtre et y tant entr, il s'assit avec les domestiques, pour voir la fin.
;

59. Principes autem sacerdotum, et

omne

conci-

lium
ut

quaerebant falsum teslimonium contra Jesum,

eum

morli traderent.

59. Or. les princes des prtres, et tout le conseil, cherchaient un faux tmoignage contre Jsus pour le faire mourir.
60. Et ils n'en trouvaient point, quoique plusieurs faux tmoins se fussent prsents. Enfin il vint deux faux tmoins, 61. Qui dirent Celui-ci a dit Je puis dtruire temple de Dieu, et le rebtir en trois jours.
: :
:

60. Et

non invenerunt

cm

mulli

falsi

testes
falsi

accessissent.
testes,

Novissim autem venerunt duo

Hic dixit

61. Et dixerunt

Possum destruere
ait
illi

le

templum
62. Et

Dei, et post triduum redificare illud.

surgens

princeps

sacerdotum

Nibil respondes

ad ea quse

isti

adversm

te

testi-

canlur?
'

62. Alors le grand-prtre se leva, et lui dit Vous ne rpondez rien ce que ceux-ci dposent contre vous?

63. Jsus
illi
:

autem lacebat
te

et

princeps sacerdotum
ut dicas nobis
si

ait

Adjuro

per

Deum vivum,
Tu
dixisli
:

tu es ChristusFilius Dei.

63. Mais Jsus gardait le silence. Et le grand-prtre Je vous adjure par le Dieu vivant de nous dire si vous tes le Christ, le Fils de Dieu.
lui-dit
:

64. Dicit

illi

Jsus

verumtamen dico
hominis
in

vobis

amod

videbilis

Filium
et

sedentem
nubibus

dextris

virtutis

Dei,

venientem

Vous l'avez dit; mais je 64. Jsus lui rpondit vous dclare que vous verrez un jour le Filsde l'homme, assis la droite de la majest de Dieu, et venant sur
:

cli.

les

nues du

ciel.

65.

Tune princeps sacerdotum

:

scidil

veslimenta
65. Alors le grand-prtre dchira ses vtements, Il a blasphm ; qu'avons-nous encore en disant besoin de tmoins? Vous venez d'entendre le blas:

6ua, dicens

Blasphemavit

quid adhuc egemus te-

siibus? Ecce

nunc

audstis

blaspbemiam.

66. Quid vobis videtur?

At

illi

respondenles dixe-

phme.
66.

runt

Reus

est morlis.

67.

Tune expuerunt
:

Que vous en semble? Ils rpondirent

Il

in faciem

mrite

ejus,
iu

et colaphis

la

mort.
67. Alors on lui cracha au visage, on le frappa

eum

ceciderunt

alii

autem palmas

faciem ejus de

derunt,

,.

1079
68. Dicentcs
:

IN
Proplictiza

MATTIliEUM
coups de poing;
68.
et d'autres lui
:

1080
donnrent des
soufflets,
et>t

nobis, Chrislc, qnis est

qui lepercussit? 69. Petrus ver scdedal foris in alrio

:

En

et accessit

celui qui

t'a

disant Christ frapp.

prophlise-nous qui

nd

cum una
70. At

ancilla, dicens

Et tu

cum

Jesu Galilo

cras.
illc

69. Pierre cependant tait au dehors assis dans la cour; et une servante s'approchant, lui dit Et vous aussi tiez avec Jsus de Galile.
:

negavit

coram omnibus, dicens Nescio

:

70. Mais

il

le nia

devant tous

disant

Je ne sais

quid dieis.
71.

ce que vous voulez dire.

illo

Exeuntc autem

januam,
:

vidit

cum

alin

an-

cilla, tait his

qui erant ibi

Et hic erat cum

Jesu

Naza

71. El comme il sortais de la porte, une autre servante l'ayant aperu, dit ceux qui se trouvrent l Et celui-ci aussi tait avec Jsus de Nazareth.
:

23io.

72. Et iterm negavit

cum juramento

Quia non

72. Pierre

le

nia

une seconde

fois,

disant avec

serment

Je ne connais point cet

homme- l.

novi hominern.
73. Et postpusillum, accesscrunt qui

stabant,ct
et loqnela

dixerunt Pelro

Ver

et tu

ex

illis

es

nam

73. Peu aprs, ceux qui taient l, s'avancrent et dirent Pierre Assurment vous tes aussi de ces gens-l, car mme votre langage vous dcle.
:

tua manifestiim te
74.

facit-

Tune

ccepit detestari et jurare quia

nonnovis-

74. Alors il se mit faire des imprcations, et jurer qu'il ne connaissait point cet homme-l et aus:

sitt le

coq chanta

set hominern. Et continua gallus cantavit.

75. Et recordatus est verbi Jesu,

quod dixerat:

Pris

qum

lui avail dite

gallus cantet.tcrme negabis. Et egressus

7. El Pierre se ressouvint de la parole que Jsus Avant que le coq chante, vous me renoncerez trois fois. Et tant sorti, il pleura amre:

foras, flevil

amar.

ment.

COMMENT ARIA
Vers.
1.

Et factum est. Chrysostomus etTbeopassionem regno conjungit, de quo

;

ante passionem, et post resurreclionem habuit.

phylactus existimant continualionem esse, qu evangelista

Vers. 2.

Scitis quia post

reliqua;

diduum.

Diflicilis hic

Cbrisli

locus est, et multis quxslionibus implicatus. Prima

superiorc capite dixciat

potis transitionem esse ar-

unde fer
dixerit
;

pendent, quo die hoc Chrislus

est in
die-

bitror, qu explicato docloris officio officium

redem-

inde enim intelligcndum

quew diem

ptoris aggreditur explicare.

incident Pascha; secunda, quo

celcbraverit
;

Chrislus Pascha
,

Serbiones nos omnes. Sut qui eos intelligant ser-

tertia

quo die Judi

quos indicat
;

mones, quos proximo capite de

gelisla narravit
,

futuro judieio evan-

Joannes non eodem die

quarta,
si

quo Christum clbrasse

in

quibus Hilarius. Sunt qui non so-

non codem die cclebrrunt,

utri legilimo ac

lm ad proximum, sed eliam ad 24 cap. h.xc rfrant, ubi de fine ctiam mundi Chrislus disserucrat. Sunt
qui ad omnia quae ab initio Evangelii usque ad hune

solcmni die celebraverinl, Christusne^t

puli,

ejus disci-

an Judi. De prima qustione omnes fer con-

veniunt auclores Christum ha?c dixisse die duodecim

locum Matthaeus scripserat,

Jiendant, quasi dicat

perliiicre pulent, ut ser-

mensis primi Hebracorum

qui

nosler est marlius

niones, non verba tantm, sed eliam facla compre:

quia Pascha ad finem dcimas quarlae, et iniiium d-

Cum

Chrislus haec omnia qua;

cima; quinla; eclebrabatur, Exodi 12, 6, 18. Loquilur

haclcns exposui fecisset ac docuisset, dixil discipulis

suis
:

aulem Chrislus de Pascha ex

legis prscriplo. Iiaquc

Scilis quia post

biduum Pasclia

fiel

sic

Beda
;

et

quam vis Grcorum

vera esset, de qu

opinio,
in

qu

falsa

omnin
nihil

est,

eum
illud

secutus Strabus. Hsec omnia probabilia sunt

sed

secund quxstionc dicluri su-

ego magis probo, quod

in

Comnienlariis ad hune

mus, Christum uno die Pascha anticipasse,

pediret
:

im-

locum D. Thomas animadverlil, evangelislamomnem

Chrisli doctrinam
/
,

loquilur

enim Chrislus de co Pascha quod

biduum fulurum
esse.
discipuli
:

quam

loto Evangelio ante expo:

discipuli ciebant ex lege post

suerat,

comprehendere voluisse, quasi diceret

Cin
j

Si

aulem Chrislus Pascha suum anlicipavit,

illud

Chrislus doctoris officium cxplsset, cpit se ad re-

quando

celebralurus essel, nesciebant; at dicil

demptoris officium prx'parare

et ejus rei
,

discipulos
,

Scitis, quia post

biduum Pascha

fict.

Quis autem hch-

admonere.
eliam

Nam
,

ctsi

significat

apud Hebros verbum rcs tamen hoc loco nomine sermo-

domadis dics fueritquo Chrislus hoc dixit, duahus c\ primm ex die passionis rbus perspicuum est
:

iium verba faclaque signiucari duris videlur. Observavit Origenes proplcrea

certum enim est Chrislum

quia Lucas,
c.

feri sext

passum cssc f
te-

dixisse evangelistam

hos
,

25, 56

et Joannes, cap. 19, 51,

omnes

ne eos excluderet quos postea Chrislus

et

stantur postridi ejus diei quo Chrislus passus est

illa

Post riduum , sub linem ferire lerli Vers. 2. aut iniiium quarlic ut nonnullis placet. Eo anno pascha erat feri sexl undc feri quinl ab hor non ad undecimam usque immolabalur agnus. Id enim nobis long probabilius videtur Christum un cum discipulis pridi qum morerelur, agnum pascha1cm comedisse ex legis pracscriplo. Nam Malthxus Quo vis ftlarcus, et Lucas id aperlissim testantur camus, el paremus libi ut manduces Pascha? Item: Jempus meum prope est, apud te (aciam Pascha. Vox
, ,
:

Pascha, ileratur, et

eamdem

habet significatio-

nem, seude ejus

seu

vel esum significat. Sic v. 17, 18 et 19 hujus capilis, primus dics Azymorum erat feria quinla et dics deeinnis quintus vespere hujus diei incipiebat. Sic dics secundus Azymorum erat dies 16, ex Josepho, 1. 5,c. 10. Dies festi incipiebant vespere ut omnes fer natamelsi Judxi diei praicedenlis tiones diem civilem medi nocto prcedcntis diei
, , : ,

demm de immolationcm

pryeparalionc, seu de immolatione , manducatrone agatur ; ubique agni

1081
fuisse

COMMENT ARIA. CAP. XXVI.

sabbatum, prterqum qud
si

1082
,

id

omnis Ecclesise
die

tem

Oliveli secedere

ad cujus radicem Bethania

sila

catholic usus docct; hoc

ita

est, necesse est ut

erat. Postea evangelista;

non narrant eum Hierosolyferiam quintam sub no-

feri terti Christus hsec dixerit.

Eodem enim
prima,

quo

mam
ctem,
terti,

revertisse usque ad

agnum
diei

edit, id est, Pasclia celebravit,

mortuus eliam
id est, initio

cm Pascha
sub finem
et diei

celebravit.

Hoc ergo aut

feri

est; sed edit

agnum
;

hc-r noctis

diei,

aut quart, sub inilium noctis,

est, Christus dixit.

dccimse quintae

mortuus

est hor fer sexi sc,

quod

apud Hebros initium

lertioe dixit,

quentis diei, ut vocant usualis

naturalis
;

cjusdcm autein
et

diei

Si ante finem feri

intelligendum crit,
:

inter feriam

aulem tertiam
est, post

sextam duo
fiet.

ut loquuntur,

exclusive,

quod

ait

Post biduum Pa-

interjecti sunt dies,

hoc
illo

biduum Pascha

scha
In

fiet ; si

intra

quartam,
,

inclusive.

Deinde ex magnifico

ingressu Chrisli in Hierusa-

secund quxstione

fuerunt qui dicerent Chri-

lem idem

colligilur.

Ingressus enim est primo die

est, ut et Eccle-

slum co anno Pascha non clbrasse, ut Euthymiusct

Theophylactus referunt, vers. 20;

cateri

hebdomadis, qui nobis nunc Dominicus

sia docet, et

ver Graaci

ex Joanne,

c. 12, 1, intelligi polest,

ubi

Latinis fer dissentiunt.

Veterum enim Grxcorum

die

scribit

Christum ante sex dies Pasch Belhaniam veubi Lazarus fuerat mortuus, versu

opinio

videtur

esse

Christum

decim

terti

nisse

autem 12

mensis primi, qui Hebras erat

nisan, nobis

mar-

scribit in

Hierusalem
;

cum

celebri

ill

pompa

ingres-

tiu% id est.uno die ante tempus lege prscriplum,

sum

esse

ubi

non

levis conjectura est, proplerea die

fuisse, sed

Exodi 12,

6,

Pascha clbrasse, ut ejus mors

id est,

in

prcedente ingressum non

visse,

Belhani quie-

ipsum diem Pascha;,

primi,

decimum quartum mensis

figura;

quod sabbatum esset, quo die non poluisset

incideret, veritasque

responderet, et

turba ramos arborum pnecidere. Si ergo dies sabbati

sexla, ut ait Joannes, ante Pascha dies erat, Pasclia
fuit feri

verus agnus eodem die quo typicus occiderelur. Mor-

sext sequentis hebdomadis

nam
fiet

dies sab-

bati feri sext sequente, sexta dies est.

Cm autem
,

Christus dixerit

Post biduum Pascha

sequitur

qum cum discipulis agnum edit. Ha;c est Origenis opinio tractalu in Matlhum 35, Chrysostorni et Theophylacti in cap. Joannis 18, 28, et Euthymii hocloco. Unde recenliotuus enim est Christus poslridi
,

hoc eum dixisse

feri terti,

qusc Latine dies nvirlis

appellatur. Sries ergo actionum Christi die sabhali,

quo

fuit

Belhaniae, usque ad

tuus est,

diem Paschoe, qu morex evangelistis hujusmodi colligitur; die

est,

rum Grsccorum natus est error, ut existiment Christum in cn ill postrem non azymo sed fermentato pane usum fuisse, qud nondm dies azymorum
,

esset, id est,

decim qnint mensis primi poslridi

sabbati Bethani cnavit, Joan., 12, 2; feri prima

qum agnus
menta
lam

occiderelur, Exodi 12, 18.

:

Eorum

argu-

Hierosolymam ingressus
die Bethaniam rediit,
thaei

Joannis 12, 12;

eodem

ha?c sunt

Primum, qud Joannes,

cap. 15, 1,

ubi hospitium habebat, Matrediit Hierosoly-

dicat Chrislum ante

egissc.

21, 17; feri

secund iterm

diem feslum Paschoe cnam ilSccundum, qud ex eodem Joanne, cap.

sit

mam, Matthaei 21, 18, et Marci 11, 13, atque lune cm secs viam ficum vidisset, fructumque nullum
invenssel,
illi

18, 28, manifeslum

Judseos,

cm

Christus con;

demnatus

est,

nondm Pascha

clbrasse

et ipsi
,

non

maledixit;
reverlit,

eodem rurss

die Betha-

introierunt in

prloriumul non contaminai enlur sed ut

,

niam ad hospitium

Marci 11, 19, atque tune,

fi-

manducarent Pascha. Terlium

c.

qud idem Joannes,

in

quia jam fortass noctescebat, discipuli arefaclam

19, 14, 51, aflirmct

Christum passum esse

pa-

cum

videre non potuerunt

feri terti

man ilerm

rasceve Pascha;, id est, pridi ante Pascha; dies au-

rediit in

Hierusalem, quo tempore Petrus arefactam

tem Pascha; erat primus dies azymorum, Exodi

18, et Levitici 25,

12,

ficum animadvertit, quia clara jam dies erat, Marci

11
,

0; ilaque Christus, cm pridi

illam egerit,

20, 27; rursm

,

eodem

die

credendum
,

est

eum
mon-

prima; diei
in e

azymorum cnam
uti.

non poluit

Bethaniam rediisse

quia solebat

ut scribit Lucas

azymis

liane opinioneni in explicatione qua>

;

cap. 21, 57, singulis noctibus ab Hierusalem in

stionis quartie paul post refutabimus

nunc tanlm
,

ad subsequentis mediam usque noctem protendebant. Hinc Pererius, in cap. 1 Gencs., prop certum est et si id nunc ageretur, mullisexemplis Scripturarum, multisque argumentis probari posset apud Judxos fuisse olim in usu triplex genus dierum, diem scilicet legalem vesper in vesperam diem naturalem ab orlu solis in ortum, diem usualem medi nocle ad mediam noctem ; et quidem voces usitalae, pridi hodi,cras, non ex vesnere, sed ex medi nocle distingunlur. Si quid actuoi fueril post solis occasum, nemo dixerit id factum fuiosc heslernodic. Quare primusdies Paschalis usualis non vesper, sed medi nocte incipiebat. Unde agnus Paschalis extrem parte diei 14 luna; immolabatur, et prima parte diei loedebatur ade ut duo illi dies sibi succedentes idem
, , :

diem 14

sibi

nomen conimunicarentexcommuniloqnendi
extrema
festi

et exquarta in totum diem refluebat. Nec tamen festus erat dies ad sextam usque horam. Aliis lamen videtur primum diem Azymorum qui prae caoteris feslis erat solemnis, fuisse sabbatum neque eo ipso die Chrislum Dominum morli fuisse condemnatum cui sentenlia; videiur favere Joannes Evangelista, ut suo loco dicemus. Atque ii videnlursatis apte trs evangelistas cum Joanne conciliare qui duos proxim sibi dies consquentes Azymorum Judxis observatos volunt, cm alii et plebs ipsa conjunctione luna; cum sole, alii prima lun phasi niensem inciperent. Unde prioresdie Jovis sub vesperam posteriores, iique magis spectabiles , ut scerdoles, Pharisaei et scrib* vesper die Ve-

in

quo necesse erat occidere Pascha

pars
illius diei

tensione

qudam nominis

usu;

et pars

diei

14 celebris ob manducationem
tribuebat
-

agni et
gelistse

Azymorum nomen interdm

diei integro

14 breviandi sermonis causa. Unde evanpotuerunt vocare diem Azymorum primum

neris diem primum Azymorum numerabant, ut ex. Joanne Evangelista colligi videtur. Unde et usus Judocorum duplex Pascha induxerat, qud incerlus esset dies primus luna;, et innumerabilis mullitudo tum Jerosolymam conveniret.

1083"

IN

MATTILEUM
ante diem festum Paschx
etiamsi
sii

1084

dicimus, absurdissimum esse dicere Christum Paschx

cnam

illam poregisse,
,

celebrationem anticipasse, qui

di cum hominibus versatus
docuit, et ad

omnem
;

legem, quam-

demus eum non de Judxorum

loqui,

sed de Chri-

est, et

servandam esse

Pascha

unguem

servavit

inaudilum autem est

rinde enim est

quod paul post dispulabimus; peac si dicat peregisse die decim quarl
nisi

quemquam

ante constilulum lege diem Pascha cl-

ad vesperum, quo lempore non

licebat, ut

azymo pane
quod

uli

brasse, ut eliam D.

Thomas

in

Commenlariis

in cap.

ex

illis,

qux

ante adduximus, Exodi et

alii

Joannis 18, observavit. Lalh omnes consentiunt,

Clirislum die decim quarl primi mensis ad vespe-

Levitici testimoniis, mar.ifcslum est. Itaque

1res evangelista; die

decim quinta,
fuisse dicunt,
id est, die

id est, id

prima die

rum agnum comedisse, quemadmodm

bat
;

lex prescribe-

azymorum faclum
diem festum Paschx,
scribit,

Joannes ante

sed illud Grxcos auctores, nonnullos eliam Latifefellisse,

decim quarl factum

nes videlur

qud sensum
medi

legis

non animad solis orlu.

nullutique repugnanti, sed usilal Scriptu-

verterunt; inchoabant Judxi dies suos solis occasu,

sicut

Grxci
lex,

et Latini nocle

alii

rx consuctudine, qu agnus nunc die decim quarl, nunc decim quinl occidi dicitur quia in ulriusquo
veluti

Jubebat

Exodi 12, G,

et Levit. 23, 5, ut

agnus die

junctur occidebatur. Christum ergo

et inilio

in fine

decim quarl mensis primi ad vesperam, ut Hebraic est DUiyn |a, inter duas vesperas agnus comederctur, id est, in et

decimx quartx,

decimx quinlx lum etiam ex

diei

agnum

edi^se ex hc Malthxi, Marci et

collalione perspicuum est,
stionis explicatione.

Lucx, cum Joanno

confmio utriusque
;

dici

decimx
erat.

qnartre

decimx quintx solis enim occasus cimx quartx, initium decimx quinta;
quoque utriusque
diei

finis erat

de-

Eadcm

prioris quxenim hoc die mensis primi duodecini, ut probalum est, Christus dixeral, cm
Si

vespera dicebalur dcima;

;

dixerit post

biduum Pascha futurum,

et

haud dubi

quarlae diei, quia ejus finis

decimoe quintx, quia ejus

de suo eliam Pascha loqueretur, sequitur

eum

die de-

noctis initium erat, atque boc est inler duas vesperas,

cim quinta sub finem decimx quartas Pascha clbrasse.

quemadmodm
el

Galli simili phrasi dicunt

Entre

chien

loup, non, ut

quosdam

interpretari

memini,

Terlia quxstio mult est difficilior

trs

enim sunt

qui duas vesperas, alteram prxcedentis, alteram sc-

magnorum auctorum de
manl Chrislum
disse, et

e sententix,

qux magn

quenlis noclis initium inlclligunt, quod apert legi

conleulione defenduntur. Prima eorum, qui existiet Judxos eodem die et agnum comediem festum Paschx clbrasse cujus opinionis Alcuinum veterem bonumque theologum D.
;

contrarium

esl,

qu prxcis cavebatur ut

illo

pimelo

quo diximus temporis agnus ederetur, nec quidquam ex co usque ad matutinum lempus renianeret, Exodi
12, 10, el Levit 22, 50, nec, ut

quidam hxrcticorum

Thomas auetorem

inlcrpres exponit, qui

unam vesperam finem decimx

Ilinc

facit quem noslro lempore multi non hxretici modo, sed maxime eliam catholici do,

quartx

diei,

alteram totam sequenlis diei noctem indicit.

etique vrri seculi sunt. Potest autem his polissimm

telligendam esse

factum est ut aliquando

;

argumentis confirmari

Primum, quod Malthxus,

et

dicatur Cbrislus die decim quarl

aliquando devers. 17
:

hoc cap.,

v. 17, et

Marcus, c.14, 12,

Lucas, cap.
fuisse,

cim quinta Pascha clbrasse, ut

infra,

22, 7, scribant
discipuli

primam diem azymorum

:

cm
libi

Prima autem
sum, dicentes

die
:

azymorum
vis

accesserunl discipuli ad Jelibi

Christum inlcrrogarent

ubi vis paremus

Ubi
:

paremus

comedere Pascha

comedere Pascha? Primo aulem azymorum

die et

et Marci 14, 12

Et primo die azymorum quando Paci

agnum

occidi alque edi, et fcslum

;

Paschx
Judxi
,

celebrari
sicut

scha immolabant, dicunt

discipuli

Qub
?

vis

eamus,
22, 7

et
:

lex prxcipiebat

ulrumque

igilur

et

paremus

libi

ut

manduces Pascha
,

et

Luc

Cbrislus eo die feccrunt.

quasi

Secundum, qud

discipuli

Venil autem dies

azymorum

in

qu necesse

erat occidi

omnium Judxorum consuctudinemsecuti eodie

,

Pascha

quibus omnibus locis die

,

decim quinl

Pascha celebranlium
vis

Christum inlerrogaverunt

Ubi

primi mensis Pascha

id est

agnus Paschalis occi12, G, Levit. 23, 5,

paremus

tibi

comedere

Pascha? Tertium, qud

et Lucas, cap.

dendus

fuisse dicitur,

cm Exodi

Marcus, cap. 14, 12, dicat fuisse primam diem azy-

die decim quarl occidi juberctur,

nimirm quia

in

morum, quando Pascha immolabant,

22, 7, in qu necesse erat occidi Pascha
die

ulriusque diei confinio occidebatur, nunc die decim

quarl, nunc decim quinta occidi dicitur, quo tem-

Judxi

pore usque
licebat,

in

diem octavum fermentato pane

uti

non

Christus

; eodem igitur omnes immolaverunt. Quarlum qud jubeat, inlra, versu 18, et apud Marcum,
,

Exodi 12, 15, Levilici 23,

G. His locis, ut

cap. 14, 14, discipulos certo

cuidam homint dicere

paul ante apud evangelistas adnotavimus, Grxco-

Ubi

est refeclio

mea,.ubi Pascha cum

ita

discipulis nieis
ille

rum

error manifestissim rcfellitur. Matlhxus enim,

et Lucas, diserlis verbis scribunt

manducem? Ubi

loquit'T, quasi

homo

et

lege

eam diem qu Christus agnum comedit, primam azymorum

diem
fuisse; quare
uti

Marcus

et consuctudine certo scit

e nocte omnes Judaios

debere Paschalem esse agnum, ideque non recusa-

fermentato

non poluit Christus conira legem pane quomod r.\jlem Joannes eum
;
,

lurum eum locum

illi

domini sux prxparare. Quin-

lum, quod principes sacerdotum et seniorcs populi

dicant
:

diem appellet Parascevera

nocle

et cur

Judxi non edem

Non

in die feslo,

ne forte tumultus
,

fieret in

po-

agnum

ederunt,

in

quarl, ut diximus, quxiis,

pulo, versu 5, et Marci 14, 2. Itaque

cm hoc

dice-

stione explicabimus.

Nunc ex

qux

diximus, ap:

bant, aut dies erat feslus, aul ade propiuquus, ut

paret cur idem Joannes, cap. 13, 1, dicat Christum

ante illum Christum

occiderc non possenl; inierunt

J085

COMMENT ARIA. CAP. XXVI.

liane sententiam auctores merit traxit.

1086
Respondent

autem hoc consilium, ut versu 3 dicemus, inilio feri

quarts
ria,
;

ergo aut ipsa quart, ant saltem quinta fe-

recenliores quidam, quod et Alcuinum

jam olim re-

qu Chrislus agnum comcdit, dies festus Judoerat.

spondisse apud D.

rum

Eodem

ergo die, quo Chrislus, et

agnum

ederunt, et Pascha cclebrrunt. Sexlum, qud Joannes, cap. 13, 1,

non agnum, sed azymos panes significare. Crederem, si ullo excmplo aut auctorilate probaretur. Nunc autem
lego, Pascha eo loco

Thomam

apert dicat Christum ante festum

nec

illi

probant, et ali ex parte ex lege colligilur ne-

diem Pasch,

id est, pridi

Pasch agnum comedisse;

cesse non fuisse ut qui azymos panes ederent,

essent;

mundi

sequens igitur dies Pascha Judis erat; eodem ergo

die quo Christus Paschalem

agnum comederunt,

et

Pasch festum celcbrrunt. Septimum, qud Joannes, Quidam enim putabant quia locap. 13, 29, scribat
:

nam nec lex de e re quidquam statuit, nec id ull Judorum traditione introductum credendum est omnibus Judis futurum inlolerabile cm tam
,

multis

tam levions, tam passim occursantibus rbus

cutos habebat Judas

quod

dixisset ei

Jsus:

Eme ea

conlaminarcntur, ut vix se diem

vare possent
:

unum mundos

scr-

qu opus

sunl nobis ad diem festum; erat ergo aut

festus.

dies

autem azymorum septem essent,

idem aut sequens dies Judorum qud Matthus, cap. 27, 15,
eo die quo Chrislus crucifixus
prside Barabbam, quia
et

Octavum,

quo tempore quisquis fermentato uteretur pane, mortis

Marcus, cap. 15, G,

reus erat
die

Septem, inquit, diebus aztjma comedelis;

crit

et Lucas, cap. 23, 17, et Joannes, cap. 18, 39, dicant

est,

in

primo non

fermentum

in

domibus

vestris
illa

solutum fuisse

quicumque eomederit fermentum,

Isral primo die usque

peribit

anima

de

die festo

Pasch solebat
erat.

ad septimum, Exodi 12, 15;

,

Judis vinctum aliquem unum, qucm petivissent, dimittere.

qud

si

conlaminali azymo vesci non poteranl

cm

Me

igitur ipse dies

Pascha Judorum

tam frquenter tamque multis contaminarentur rbus;

quoi, quso,

Nonum, qud non sit credibile Christum alio tempore qum Judos Pascha clbrasse, quod si fecisset, coram prside quasi religionis reus accusatus esset,

hommes
!

quotidi etiam feslis diebus

damnandi

fuissent

Alii

respondent Pascha eo loco

agnum
illa,

significare, sed

sensum esse

ut

manducarent

cm

causas undique adverss illum sacerdotes cri-

Pascha edcm nocle ante luccin, quia nondm aox

minationum qurerent. Decimum, qud si prter Judorum morem ante solemnem et usitatum diem
Pascha celebrsset
,

qu agnum occidi edique oporlebat, prtenerat

et

Erat enim mane, inquit evangelista,

in

non inlroientnl

et illum

ipsum hospitem, apud

prtorium, ut non contaminarentur, sed ut mandu-

quem

cnavit, et omnes, qui factum novissent, gra-

viter offendisset

episcopus

sive

quemadmodm nunc si quis sive privatus homo diem Pasch anle aut
,

post reliquum chrislianum

offenderet.

populum ageret

omnes

eodem verbo quo sentensuam probarc student, refutantur; verbo, inquam, illo, mane; prohibebat enim lex non solm ne lotus agnus, sed etiam ne quidquam ex illo usque ad
carent Pascha. Hi auclores

tiam

Undecimum,

si

non eodem die Judi quo

Christus egerunt Pascha, aut Christus diem prvenil,

aut Judi procrastinrunt
mittebat,
in
;

mane remaneret, Exodi 12, mane erat, lolum illi agnum

clara

10;

quomod

ergo,

si

et occidere polerant, et

neutrum

lex facere per-

comedere? Adde qud non tam mane esse poterat, ut

quemadmodm
Joannis
19,

cap.

Thomas in Commenlariis confirmavit. Duodecimum si

D.
,

jam

dies

non esset; nec enim simile vero est

Judos, quantvis agilalos rabic, ad prsidem anle

lucem, etantequm delectosurgeret, reum adduxisse,

Christus alio die

qum Judi Pascha

celebrsset et

niortuus esset, veritas figur

minime respondisset;

ne cujus gratiam ad condemnandum Christum conciliare oportebat,

non enim verus agnus eodem die quo lypicus occisus

esset.

eum importuno adventu

offenderent.

Hactens hc sententia conlirmari poiest.

est,

Cur ergo Joannes,

die,

dicet aliquis, quasi de industri

Secunda opinio aliorum

qui non
I

eodem

verbum

illud,

mane, posuit?Ut significaret sequen-

sed uno Christum ante Judos

in

scha egisse pulant,

in

tem jam diem illucescere ccepisse; itaque non restabat dies unus integer usque ad diem quo Judi Pas-

qu sententia Origenes, tractalu

Malihum

35,

Chrysost. et Theophylact., in cap.

Joannis 18, et

cha celebraturi
fuissent,

erant;

itaque

si

tune contaminati

Eulhymius hoc
sunt,

loco,

et Nicephorus, libro 1, c. 28,

Iegili-

nn

salis

habuissent temporis, ut sese

mun-

prterqum qud cxisliment Christum

darent. Oportebal

enim uno saltem die immundum

slat

mum

diem prvenisse; qu de re quarl post qua;-

manere.
postridi

Itaque

firmum argumentum Judos

stione disseremus. Huic opinioni jamdi Paulus Burgensis, doctusetdiligens inlerpres,

lis

magnum
et

auclorita-

qum Christum Pascha clbrasse. Erat aulem parasceve Secundum est Joan. 19, 14
:

robur adhibuil. Potest aulem

bis

argumentis

Pasch, hor quasi sexl

loquitur

autem Joannes de
aflixus est,

comprobari.

tempore quo Chrislus damnatus et cruci

cap. 18, 28, dicat Judos,

Primum, qud Joannes,

in

cm Christum coram prside

accusarent, non ausos

eumque ipsum diem Pasch parascevem appellat, id esl, pridi ante Pascha; nondm igilur Judi Pascha,
celebrrant.
fuisse

prtorium introire, ne profan doms ingressu

;

Respondent nonnulli non esse sensum.

id est, pridi

contaminait Pascha edere non possent

tur ederant
;

nondm

igi-

parascevem Pasch,

Pasch, sed
in

atqui ederat Christus nocle

jam prce-

fuisse

parascevem sabbati, qu inciderat

:

diem,

denle; non igitur eodem die Judi, quo Chrislus, sed

postridi
, agnum ederunt Paschaque celebrrunt. Hoc argumentum efficax et apertum est, multosque in
,

Pasch, quasi dicat

Pascha parascevem

Erat autem parasceve diei Pa-

sch. Id probant primm, qud nusqum legamus

ullaua habuisse,

neque opus tue

1087
rat,

IN
parasceve nihil aliud essel

MATTIlyEUM
jl

1088

cm

pracedens, quo feslo non liccbal

qum dies festum qu ad victum pernctpeatyevifi,

mullque minus e qud

magnum

rem

dies

azymorum

nihil afferebat

qnam ad impedimenti, cm
crat;

tincbnnl apparare; inde vocata Gnccis

ab
in
j

omnibus azymorum diebus,

exc.eplo

primo

et ul-

Hcbris rUAI,
dieni

id est,

prparatio, quod in eo

qu

limo, licerct laborare, Exodi 12, 16. Itaque nihil sanclilalis, nihil

scquenlcm necessaria cssenl, prpararcnlur;

lex
,

magniludinis sabbalo adhibebant. Sen-

die

aulem Pasch non probibebat

Dies prima

sed

potis

sus igilur

est fuisse et

magnum dicm
Pascha
deponere
erat,

illum

sabbati,

conccdcbat, quae ad vitam necessaria erant prparare. Exodi 12, 16

lemnis,
el
:

quia et sabbatum,
licebat

quorum neulro
sepelire
;

eril

sancla

atque so;

aut

corpora

et

aut in

dies seplima

edem

festivitale

vencrabilis

cruce fixa rclinquere, ne dici celeberrimi sanctitas

nihil operis (acietis in eis, exceptis Us

qu ad vescendum
el

pertinent.

Deindc, qud nusqum legamus parasec-

mortuorum corporuin prsenli conlaminarelur. Quarium est hoc capile apud Malth., versu 5, et Marci
14, 2
:

vem,
Et

nisi sabbati, ut

Malthi 27, 62,

Luc

23, 54.
el cla-

Dicebant aulem
fieret in

non

in die feslo, ne forl tu-

dies erat parasceves, et

sabbalum illucescebat;

mutlus

populo, quibus verbis, ut in ejus versus

ris D. Marcus, cap. 15,

42

Et cm jam serb
est

essel

explicatione docebimus, noluerunt dicere, qui in eo

concilio disceplabant
,

factum, quia erat parasceve, quod

o iaii Kpo-jt>u.zo->

ante sabbalum,

Christi
,

quasi explicans quid significarel paid est, pridi sabbati.

Pascha esse differendam

inlcrpretantur
,

cdem usque in post quemadmodm ii auctores

,

rasceve, dixit esse, Ttpoaarov,

qui

Judos exislimant eodem

;

quo

Hc omnia
ac
si

vera ego esse concedo; sed illud non con-

hristum die egisse Pascha

ejus

sed potis voluerunt, ut

cedo, idem esse apud

dicat,

Joannem parascevem Pasch;

est,
fesli

mors acceleraretur

anlcqum

parascevem sabbati, qu dies erat Pa-

niret, qui ipsis post

duos dies futurus erat

qu loculio non minus dura et absurda qum si, cm festum D. Joannis Baptist pridi
scbae,

eorum
Sunl
nocte
dies
,

invidi, el crudelilati

Pasch vehoc enim magis consentaneum est.

dies
;

qui dicant

sensum esse

conandum

ut c ips

corporis Christi cclebralur, de co die aliquis loquens

vigiliam D. Joannis appellaret,
nis
vigilia

anlc lucem

Christus occiderelur, antequm

,

non qud

festiD. Joan-

Pasch

illucesceret, qui et Christo

et

ab

illis

essel,

sed qud vigilia corporis Cbrisli,

ila

postridiccclcbrandus erat. Sed hi nimis mihi videnlur

qu

in

feslum D. Joannis incidisset; quis enim

igilur

properarc

nondm enim Judi comprehendendt

dicm
differre

loquentem non derideret? Parascevem

Pasch

Christi ralioncm invenerant. Alii pulant

Joann.es appellavit, etiamsi Pascha parascevem insliluto suo

voluisse

sed inventa proditoris Jud opportunit

non baberel, quia ut quslionc quart doccin

qui Chrislum osculo, et sine tumullu traderc posset,

bimus, eo anno Pascba Judorum

currerat, et quia

sabbalum

in-

consilium mutavisse, et ipso die, quo Pascha celebrabant, cl comprehendissc

hi videnlur considerare,
,

sabbalum habet parascevem, quod

;

et

condemnsse. Neque
,

eo anno idem erat Pasclia

oplimo consilio Joannes

quid Judi dicant

ne forte

dicm prcedentem, quo Christus morluus est, parascevem Pasch nominavit, ut uno verbo lector intelligeret

lumullus

fierel in

populo, qui

quidem tumultus non lam

ex Christi apprehensione,
poterat, itaque

qum ex morte

excitari

diem sequentem,

et

sabbalum

fuisse, quia pa-

non poterat Jud prodilio eum impe-

rascevem babebal, et Pascba, quia eam ipsam parascevem Pascb vocavit quod nemo utique inlelligere potuissel, si absolul dixisset fuisse parascevem. Pejus eliam mihi videnlur respondere, qui nullius auctoritate codicis adducti

dire

non ergo propter invenlum, promplumque proilli

ditorcm sententiam mutaverunl; nec tam

Jud,

qum eorum Judas

inlellexisset eos

opportunitale usus est

qui

cm

de capiendo
el

Cliristo consilia agilarc,

locum emendant,

et geni-

noluithomo avarus

perhdus, inveulis mercatoribus,

tivum Pasch non legunt. Istud enim non est Scri-

vendendi prceploris occasioncm amitlcre.

Quinlunt est Joann. 13,
sciens Jsus
,

pturam

interpretari, sed delere.

est,

Ante diem festum Pascha;

,

Terlium

qud idem Joannes, codem capile 19,

quia venil liora ejus

,

ut transeat ex hoc
,

31, dicat fuisse

magnum dicm
;

illum sabbati, quasi

mundo, ad patrem

cm

dilexisset suos

qui erant in

non vulgare, sed

teris annis,

sanctius atque clbrais,

sanclius

qum c-

mundo

eo fuisset anno

aulem esse non

quia et

poluit, nisi si

codem

die Pascliae feslum celcbralum

fuit,

est; bc

enim ralione ver magnum

et

fmem dilexit eos, et cn fact ; ubi dubium non est Joannem ante dicm feslum Pasch, non qnemsed proximum et libel Pascha prorcedentem diem pridianum appellarc illud autem dubium esse polcst,
in
,
, ;

sabbalum,

Pascba. Respondent

ii,

quibus superior

ulrm de Pascha, quod Chrislus, an de Pascha, quod

Judi celebraluri erant,
id
sit

sentenlia magis placet, non voesse D.

Joannem sabJudi Pascba

essel.
nihil

inlelligendum

.sed

batum
Ili

illud

magnum, qud codem

viri

die

celcbrarent, sed qud una ex diebus

docti
id
lict

azymorum
boc

mull est probabilius, ut supra indicavimus, Joannem de Judorum Pascba loqui, cm agat de cn, quant
Christus egit, et lotione pedum,
ejus dici,

non

animadverlunt

qu

facla sunt initio

;

ad

quod Joannes probare

voluit facerc poluisse;

reddebat enim rationem, cur Judi Pilatum rogaverint, ut Christo et lalronibus crura frangcrenlur,
citis

quo
non

quo Chrislus Pascha celebravit itaque non dixisset Joannes ante diem (estum Pasch sed die festo Pasch, si de Christi Pascha loquerclur, sicut
,

animant cxbalarcnl,

et

ante dicm sabbati de

tolli

Malthus

infra versu 17, cl

Marcus

c.

14, 12, dixerunt,

ips

crucc tollercntur, quia nimirm die sabbali

poterant
et

prima autem die azymorum,

est

cm non de

cn,id

manere

suspensa

minime

decebat

Pasch celebrationc

sed de ejus prparatione

1089
loquerenlur, quain

COMMENTARIA CAP. XXVI.

pndie Pasch
fieri
,

1090
opinionem probabiliorem judico
pauciora
, ,

oportebat.

Hanc
etsi

igilur

quia

Deinde, quia voluit Joannes cxplicare

quibus rbus

forlass

mult lamen cerl fortiora

difficilis,

singularem illum amorcin erga discipulos suos, de

babet argumenta, qua'que mult

qum,
sunt,

suo dicit
ostendit

in

finem

dilexit

eos,

Cbristus

ostenderit;
singulis
,

qu ad probandam alleram sententiam

solvi

allata

autem non esu agni Pschalis, quod

;

possunt.

Nam quod
,

primo loco objectum est

faciebat annis

scd lolione

pedum

et

corporis

et

sanguinis sui exbibitione,

quod antc non

facla

fecerat. Haec

autem duo,

ut

idem Joannes exponit, perael jam

typie agni Paschalis

nisi

cn

sunl

itaque non

Pasch aliquantulm provecio fieri potuerunt quare non poluil ver dicere anle diem festum Pasch facla fuisse. Nam quod quimult jam noetc,
id esl, die
;

Marcum c. 14, 12, Lucam eum diem, quo Christus agnum edit, primum diem azymorum appellare, primum autem azymorum diem fuisse Pascha non difficile solvitur, evangelistas non ex Judorum traditione de
vers. 47
c.

Matlhum,
22, 7,

qu quslione 4 dicemus; sed ex lege locutos esse; secundm autem legem dies ille, quo Christus agnum
comedit, verm Pascha eral. Atque,
significare voluerunt
,

dam

dicunt, diem festum accipi pio die

quem vocant
,

id forlass lacii

artificiali

ab ortu

solis

usque ad occasum

qui dies

cm tam

diligenler

tempus nofuisse,

nondm advenerat ,
t!e

quia usilatum esse non

video,

taverunt, dixeruntque

primum azymorum diem

non libenter admillo. Reliquum igiturest, ut Joannes

non Judos, sed Cbrislum legitimo tempore Pascha

celchrsse.

Judorum Pascha loqutur, quod omnibus comac notum erat

,

Quod

si

nobis contendere liberet, dicerc-

iiiunc

cl

de quo solo polcrnt leclor,

mus, cm

piod dicebaiur, intelligerc.

Cbrislum intcrrogrunl, ubi vcllel Pascha prpararent non fuisse primum azymorum
discipuli
,

eodem tm Christus Jud

Sexlum
:

cap., v. 29, discipuli puiaverunt,

dixit

quod

facis, fac ciriits, signifi-

care voluisse, ut emeret ea quai ad diem festum Pasch

necessaria erant
,

diem eliam ex lege, quia nemo dubilare potest, quin id discipuli anle solis occasum die decim quarf primi mensis inlerrogaverint; post solis enim occasum nimis
seio inlcrrogavissent,

quod inagis cnvenit,

si

nondm

Pascha

illud,

de quo C'nistus loquebatur, advenerat,

:

parandum

scd

cm illo puncto lemporis non edendum Pascha essel dies autem

:

sed in proximo erat

bravit
,

illud
;

autem, quod Christus celc,

jam advenerat

jam enim

cm hc

dixit

dcima quarla non erat prima dies azymorum sed quia prima azymorum dies aspectahat, dixerunt prim
,

agnum ederat. Scplimum si eo

:

autem die azymorum, quasi dicanl instante prima azydie, quo Christus mortuus esl,
,

Paschaquc celebraverat
fuisse!,

Judorum quoque Pascha

morum morum
autem

die

cm nondm esset prima azy; sicut ergo, dies, id esl, Pascha Christi, dixerunt, prima
azymorum
id est,
;

non

licuissel Joscplio liomini juslo et cleris,

die

ita

cm nondm Judorum

qui

il

1 i

operam dederunt Cbrislum de cruce ponere

Pascha esset;

prima ipsorum azymorum dies,

ac sepelire,

cm sanclx
ire
,

ill mulieres,

ne ad monu-

quia lamen proxima erat, dicere potuerunt, primant

menlum quidem
:

et

Cbrislum ungere voluerint

23, 5G.

azymorum diem
punctim

fuisse

non enim semper evangelisl

sed
aliquandoj
est,

proplcr diem sabbati;

Luc

tempus
vulgari,

dsignant,

Octavum minus cliam

dotum,

credibile esl principes sacer-

hominum

quod certum

more quemadniodm
Chrisium
et

et seniores populi, qui se religionis conserva-

unus evangelista hor sexl, abus

crucifixum fuisse
crucifixus est.
dicit,

lior terli
,

tores profitebanlur, eque polissimm de causa Cliri-

quia inler lertiam

sexlam

slum accusabant, quod religionem violare videretur,

in ips ejus

Quanqum non

ide b;ec dicimus,

quod

accusatione religionem violare voluisse

,

quod profeel feciss^nt

si

ipso

die

feslo

Pasch

vera esse exisiimemus; credimus enim evangclislas hoc loco de die azymorum, et Pascha Christi loculos
esse
solvi
I

omnium

sanctissimo et celeberrimo capitalem adveregissenl

,

sed ut doceamus

si

ali

ralione

argumentum

ss Cbrislum causam

cm

nullo festo die

causam ullam
illi

vel levissimam agere liceret. Fecerunt

sabbali,

non posset, hc posse. Secundm hoc modo sohi potesl, discipulos jam Chrislo monitos fuisse
,

quidem nonnulia die

qu parm

licere vi!

ipsum ante

alios Judaeos

co die,

debantur, sed mult minora, nempPilatumadierunt,

Pascha celehrare decrevisse.

quem lex prscribebai, Jam enim illis dixerat:

fiel,
:

rogruntque, ul sepulcrum custodiendum curaret, ne

Christi discipuli furarentur
;

Sckis quia post biduttm Pascha

quod ex Luc
Venit autem
dies eral
:

accesserunt

eliam

ipsi

cap. 22, 7, 8, 9, ciaris apparet

ad sepulcrum, etpositiscustodibus, adhibiloqucsicillo

azymorum,
!

id est
,

appropinquavit
misit

in

qu necesse

munierunt, sed hc omnia, ut

dixi

leviora

erant,

occidi
j

Pascha

et

Petrum
,

el

Joannem

dicens

qum
in

die festo Paschae

,

hominem,
accusare
,

vel

de mdia plbe,
j

Euntes parole nobis Pascha

dixerunt
j

ut

manducemus. Al

illi

judicium rapere

condemnare

crue'

Ubi

vis

paremus? Unde perspicuum

est, pris

afligere.

Denique

si

non Deum, (amen populum credibile est

,

Chrisium discipulis indicsse velle se die sequenti Pascha celehrare, qum eum discipuli rogarent, ubi
proeparari vellet; sed id runt,
listas
alii evangelista; prtermiseLucas exposuit. Ad lertium respondeo evangenon de Judorum, sed de Christi, id est, legi-

cos limuisse

ne

facti

indignilate

concilatus, qud

liominem die Pasch ad mortem

trahi videret, el

eum

hominem
dixerant:
populo.

quem maxima

j/ars

sanctissimum prophe-

tam esse putabat, ipsos occiderel; hoc enim timor

timo Pascha loqui

erat occidi

Non

in die festo,

ne forte

tumuUw

fieret

in

et illo ipso verbo in qu necesse , Pascha, Lucam forlass indicare voluisse

,

Chrisium,

eisi

anle alios Judos, legitimo lamen

1091

In
,

mattha;um

1092
die

temporc Pascha clbrasse

occidi.
in

quo ex lege nccesse erat

,

T
\

cdcm
Itaque

morluus

fuerit

rec( verilas

fi

Quod aulem

ait

Marcus, primo die azymorum

,

sponc|iL Diximus trs in hcquslionc esse senteniias.

rcliqua una est, de qu nullum
fecisse video.

quo Pasclia immolabant

non de Judis

qui tune

interpretem

eranl, sed aut de aniiquis, qui legem, non traditioncs

mentionem

Rupertus

in

sequebanlur, aut de Chrisio, et ejus discipulis

Commentariis

intelli-

getidum est, quasi dical primam azymoruin diem

fuisse,

qu veleres Judi Pascha celcbrabant, aut qu

in liunc locum exislimat Judxos parlim eodem die, quo Christum, partim poslridic egisse Pascha; eodem

quidem

die, quia

Cbristua et ejus discipuli eelebraluri erant.

Ad quarluni
lrunt, et

edem

nocle, qu

ille,

agnum immeduos

respondeo, quamvis Judici eo anno, utposteadicemus,

comederunt; poslridi, quia non illum, sed

olio, ul festum, celebrrunt, nie
,

sequentem diem

festum Pascha', unodie postposuerinl, neniineni lanien

ignorare potuisse ex legis prceplo eo die, quoChi istus
egil
,

continenter dies quiescere

ac cessare cogerentur;

cm

iuisse

celebindum
,

proplerca hospitem

illuin
:

inirari

non potuisse

si

Clirislus eo die celebraret

cm omnesscirent eum, non

Pharisscorum traditioncs,

dics insequens sabbalum esset. Hoc ne credibile quidem videtur esse praeserlim cm constet ex Joanne eo die, quo Cbristus morluus est, nondm
,

Judicos edisse

sed Icgem Dei solitum sequi. Facilis etiam solvilur

agnum;

itaque probabilius dicere po-

quintum; quod enim Judaii dicunl, non

ne forl tumultus
fierel in
,

tuissetdiem quidem festum eumdein, alque Christum

Judaros clbrasse
;

in die feslo,

populo, non est argunienlum

agnum ver Paschalem

elsi

poslridi
existi-

diem jam

fuisse Icslum
liaec

cm
illis
:

ista

dicebant; nam, ut
terti

comedisse, ut nonnulli etiam auctores videntur

versu 5 docebimus,

ab

duodecim, aut

mare. Quarla nuncsupcrestquaestio, qua3,

difficillima erat, explicat
est.

omnium

dcima die mensis dicta sunl

et ver sunl, qui pulcnt

:

tamen copios

terti, facilis

sex anle Pasclia diebus dicta Iuisse

quarc

Quajrcbatur ulrinam Cbristus an Judaji legilimo

si

colligi

inde

non potest Judaios eodem die, quo Christum, egisse Pasclia nam utrumque et Cbrisli, et Judu'orum Pascha
;

lempore Pascha celebraverint,

non eodem die cele-

brrunt. Origeues, tractatu 55 in Matlh., Chrysost. et

appropinquabat
Jud;ei

nculrum advenerat. Sicut ergo

Theophylact.
si

in c.

18 Joan., Eutynu in Comment,

in

eodem

die,

quo Cbristus, Pasclia clbrassent,

ila si uni)

hune locum pulanl, Christum uno die tempuscelebrandi

Pasclix
lege prasscriptum prvenisse
,

cujus rei

hoc dicere poluerunt;

posl die celebrrunt;

lanlm cnini dicere volebanl expediendam diligcnler,

et cil

Chrysoslom. et Theophylact. rationem reddunt, ut

inortem suam
in

rem

esse,

antcqum

dics feslus advenirel

alii

diem sequentem, qui Pascha erat,

,

qui

sive duobus, sive tribus, sive, ut

volunt, sex diebus

reservaret. Fallor

nisi ista

edem ralione, quam

Cbristus
die

abesset, propinquus tamen erat.

Ad sexlum respon:

adferunt

refcllanlur.
,

Nam

si

Pascha;

dendum

est,

cm Joanncs

dicil

Ante diem
pridie

festum

mori voluit
plerct,
id est,

ut

lypici agni (iguram verus

agnus im-

Pasch, de Jud;coruni Pasclia loqui,

Cbristus,

cujus

cm agnum
illa

comedisset, Pasciaquc suum

celebrsset,

singularis amoris argumenta, de

quo

egisse

cm constet ex evangelistis nocle prcdente, eodem die nalurali secundm Judaaos illum Pascha, sequitur eum non prvenissc lempus
:

ioquitur, discipulis exbibuissct, ulpaulo supra diximus.

sed die lege conslituto Pascha clbrasse. Nec

ut

Septimum

lev est, et nobis

paulanlead probanex codem

fuit.

supra diximus, credibile ullo

modo
;

esl

Christum ante
in

dam

conlrariam

senlentiam

leslinionio

legilimum diem Pasch peregisse

cm omnibus
et

majus argunienlum desumptum

solitum fuisse vinclum
Judici postulassent,

Oclavum

sicsolvi

rebus usque ad finem vit, ut idem Chrysostomus

docet
,

potest: Prx-sidem aut non ipso die Pascha:, sed pridie

ad perfeclum legem servaverit

nunqum
qu-

umim
et
:

absolverc
alicubi

quem
fit
,

se

licucrit

lempus lege constitutum prxvenire. HanC

quod

nunc

cl lune
,

denique opinionem

eum

suis argumentis satis

factum fuisse vero simile est

Cbristus crucifixus est
,

aut non eo die

quo
sed

stione prima refulavimus. Alii exislimant Christum

Barabbam dimisisse
:

quidem,

et legilimo

temporc, Pascha egisse

ali

Judseos

seqronli, qui Pasclia Judais erat

evungelislis esse lune

diclum auteni ab

ver in sequenlem diem non

de causa transtulisse,
,

eum

Judx'is dimisisse,

qud

quam ne

fesli

cclcbralione impedili

eo die Christum

tune poteslatcm fecerit crastino

eum

die diniillcndi.

occidere non possent.qua: opinio August. et Hieronyini

prxclaris noniinibus, vulg commendalur; haud scio,

Ad nonum respondeo

aut sacerdolcs, qui Christum

agnum comedisse, cm scirent Christum ex lege Pascha suum clbrasse. Ad decimuin jam responsum est proplerca ncminem offendi potuisse quod omnes scirent secundm legem eo die,
accusrant, ignorasse illum c nocte

qum

ver, nec

enim de e

rc

quidquam lgre apud

aut non ausos esse id crimen objicere,

eos auctores memini. Id cliam D. hoin. in

tariis in cap.

Commenet lex et

18 Joannis docte
si

refcllit,

quod

consueludo prciperct, ul
posset Pascha
celehrare,

quis uno anno, qud aut

esset, legilimo die

immundus, aut impeditus

non

quo Christo celebratum est

fuisse.

Pascha eclehrandum
quarla respondebi-

mense sequenti

decim

Ad uudecimum quxstione

quarla die mensis celebraret,

Num.
mulli

9, 10, 11; eain

mus, nec Christum lempus anticipasse, neque Judos distulisse: sed Christum secundm legem, Jud;cos

ergo probo senlentiam

quam

non probant

neque Christum lempus

Judaeoa distulisse, et non
sed Christum legis

Pasclr.e anticipasse;

neque

secundm traditiones suas egisse Pascha. Atque bac ralione postremum argunienlum dissolvitur cm enim
:

eodem tamen die clbrasse, prxscriplum Judaos majorum

;

{.ccuudjn

legtm

Clirislus

Pascha celebravorit

et

suorum

traditiones secutos esse.

Probat Rupertus

10 95
in

COMMENTARIA CAP. XXVI.

liujus loci, et post
,

J094
redimeret
;

Commentariis

eum Paulus Bur-

Paire, ut

hommes

diabolo, ut redemptio-

gensis copiosissim

diligenlissimque confirmt post

M'mi impediret cl traditores ad peccatum incitaret;

exilium Babylonicum conslitulum inlcr Judoeos fuisse,

ut quoliescumque Pascha
in
in

Juda

avariti; Judajis invidi; Pilato timor,

ne

feriam sexlam incideret,

non

satis

amicus C;esaris videretur. H:cc placent,

loculum esse, nec expressissc,

illud

conlinenter dies

sequcntem dicm sabbali transferretur, ne duo festi consequcrentur, quod populo

non

placet,

quod iidem auclores docent, propterea

Christum

infinit

quo

grave eral,

cm

nec sepelire mortuos

,

nec

alia

ejus-

tradendus essel, ut omnes qui Iradiluri eranl compre-

modi etiam

pia opra

et

non magnoper laboriosa

henderet

non enim de omnibus, sed aut de

sic

solis sa-

faccre posscnt diebus festis.

Eam

traditionem multi

cerdolibus, Scribis, et senioribus, aut de

et

illis

simul,

jam productis Rabbinorum

affirmai se
tissiino

testimoniis probavcrunt.
fide

Jud loqui arbitrer;

enim

solet, ut supra, cap. 10,

Paulus ver Burgensis, hoino diligens et

dignus

21, cl cap. 20, 19. Et verbo

illo

tradetur, videtur cul-

cum ilebrao quodam ejusmodi rerum periex Uebraorum kalendario duclo calculo comanno
,

pam,

et reprehensionem indicare, quoe in Jud, et sa-

cerdotibus

maxima

fuit.

Polerit aliquis dubilare, quor-

perisse eo

quo Cbristus mortuus

;

est,

Pascha

in

sm hoc
scire,

Christus discipulis' dixerit. Videlur

;

suam
sci-

feriam sexlam incidisse

sext, ut legc
et

itaque Christus ips fcri

erat, et
,

divinilalem probare voluisse

indicat

enim se futura

prceptum
die sequenti

Pascha celebravit,
Scio Rabbi
,

cm

il l

ipsi,

qui Iradiluri eranl,

nccdm

mortuus
fucrat

est.
,

Judxi ver

ut majoribus conslitu-

rent,

quo tempore occisuri cum essent,

populo.

et

adhuc inlcr

lum
bere

celebrrunl.
in

se allercarentur, non in die festo, ne forte tumultus

fieret in

Abragam
in
in

in

Commentariis
,

cap. Levilici 23
reperiri

scri-

Misne

et

in

Thalmud

aliquando
,

Ut crlcifigatur. Pna
introducla, ut
c.

tune usitata et Romanis

Pascha

feriam secundam, quartam, et sexlam

in-

27, 35, explicabimus. Dicit traden-

currcre, sed ncscio an proplerea neget,

cm

in

sexlam

dum
eum

esse, ut crucifigatur, quia in

eum finem
:

Judis

feriam incurrebat, solilum

in

s.ibbalum

Iransferri;

Pilato iraditus est, clamantibus

:

Crucifige, crucifiga

aul an lantin auctorilatis mereatur, ul ejus grati ab

de

illis

enim prcipu, ut paul ante diximus,

hoc adverbio significetur,

aliorum senlenti discedere debeamus.

loquilur Christus.

Pascha fiet. Dies festus Pasch celebrabilur, aut

agnus immolabitur
;

Vers.

3.

Tunc Quid

utrumque enim Pascha

significat

Quod autem Origenes adnotat propterea

stum
:

dixisse Cliri-

non omnibus convenit. Sunt qui putent sex dies ante Pascha signilicari, qud eo tempore scribal Joannes,
cap. 12, 10, 19, principes sacerdotum convenisse, ut

Pascha

fiel,

et

non Pascha

erit,

qud

illud

Pascha, de quo ioquebatur, usitatum non essct, sed

singulare, et antc

de occidendo Christo deliberarent; quod

si

ita

est,

lempus anticipatum, quasi dicerel,

erit,

adverbium

illud tunc,

non pnecis lempus

illud

de quo
si-

cliamsi solemne tempus Paschse non

tamen

me
lit,

evangelista loquebalur, sed quod

gnilicabit, quasi dicerent,
est,

non long aberat,

Pascha
futala
;

fiet, subtiiis

argutia est, et nobis supra reest, fiet, sed ybeetxi, est, aul

sub idem tempus. Probabilius

neque Gncc

quod vulg crdit Ecclesia, hoc concilium biduo

praesenti posito pro fuluro, sicut stalim dicil, nafaicotcu, trudilur,

anle Pascha, id est,

discipulis dicebat
:

eodem tempore, quo Christus

biduum Pascha
fiet,

pro tradetur, aut

tradi oporlel; cujus-

Scitis, quia post

modi exempla adnolavimus, cap.

17, il, 24.

coaclum
tunc,

fuisse

videtur enim evangelista,

cm

dixit

Et
tiani

filius hominis. Loquitur de se, ut solet, pcr ler-

punctum temporis indicare

voluisse, ut signifi-

personam. Cur aulein

exposuimus.

filius

hominis appellelur,

caret

eodem tempore, quo sacerdotes dicebant non

,

c. 8, 20,

oportere Christum in die festo occidere

nj55i5oi-t

Christum

Tradetur, ut crucifigatur.
mus,
et D.

tradilur,

dixisse oportere, ut in die feslo occideretur, ut appa-

pro tradetur, aul iradi oporlet, ut paul ante docui

rerel plus divinum decretum, et Chrisli prsedictionem,

quo tradendus
in

sit,

non

dicit.

Origenes aulem,
et

qum Judorum
CONGREGATI

consilia valuisse.

Thomas

Commenlariis monuerunt,
8,
:

Paire
pe-

SUNT

PRINCIPES

traditum esse,
percil, sed

Rom.

32 Qui proprio Fitio suo non

;

loco Mallbseus indicat, et

fuisse, et multos,

SACERDOTUM. Eodem unum sacerdotem principem

2, 4, explicavimus.
/.ai

pro nobis omnibus Iradidit Muni

:

et se ipso

quod cap.

Grc

ad Galat. 2, 20

Qui

dilexit
:

me,

et

iradidit

semetipsum

additur,

quod Latine non

legitur

vpa//^Tst?, et

pro me; et ad Ephes. 5, 2

didit

Christus dilexit nos, et tracl

scribx, quos verisimile est Christum

cum

principibus
:

semetipsum pro
sicitl

7iobis

25

Viri, diligile uxores

et

sacerdotum

et senioribus populi

conjunxisse

quem-

veslras,

Christus dilexit Ecclesiam,

et diabolo, Joan. 13,

Iradidit se
;

admodm de cdem
:

re loquens, Marci

14, 1, et

metipsum pro e;
Adduxerunt eum,
et MaTci 15, 1
:

et

Jud,

Lucae22, 2, conjunxit, et supra cap. 2,

4. Hi

enim Ju-

Matth. 10, 4, ct2G, 15,10; et Judaeis, Matth. 27, 2

et

dorum concilium
id est, capita

conficiebanl, principes sacerdotum,

tradidcrunt Pontio Pilato prsidi;

familiarum sacerdotalium

cum summo

Vincientes

Jesum duxerunt,
:

et

tradidc-

sacerdote, qui simpliciter princeps sacerdotum voca-

runt Pilato; et Joan. 18, 35

tradiderunt te milii
retur, Matth. 27,
;

Gens

tua, cl Ponlifices

batur

scrib, qui legisperiti erant

seniores populi,

et Pilato mililibus, ut crucifige:

qnasi trs reipublic status, ut c. 2, 4, probavimus.

In atrium.

26

Tune

dimisit

Mis Burabbam, Je-

Grc,

in

autam, ad verbum. Itaque

sum aulem (lagellalum tradidit eis, ut crucifigerelur. Diverso tamen animo divertis traditum se et
:

sunt qui inlerpretentur in palalium principis sacerdo-

tum, qud probabile esse non videalur clandestins)

1095

IN

MATTH^EUM
i

1090

consilia de homine sanctissimo occidendo in atrio, id est, in ipso doms ingressu, et in loco aperto, ac ju
diciali, habita fuisse, et scribit

hoc concilium diversum ab hoc quod Malth. narrt,

fuisse arbitrer
:

nam

illud

sex diebus ante Pascha ha-

Athcnus,

lib. 5. viri

bitum

uvH Grcis regum palatia tinis idem est, quod regia,

tit,

significare, sicut aula

et aulici, qui

Lafr-

regiam

intelligitur, hoc autem duobus tanlm, ut diximus, anle Pascha diebus. Descripseral jam olim sapiens hoc impiorum concilium

est, ut

ex

initio

12 cap.

quentant. Noster interpres fer semper atrium converut hoc loco, et infra, vers. 58, et 69
;

Sap. 2, 12, 13, 14

Circumveniamus ergo justum, quoconlrarius est operibus nostris,

legis, et

et Marci 14,

niam
et

inulilis est nobis, et

54, 66; et

Luc

11, 21, et 22, 55; et Joan. 18, 15;

improperat nobis peccala

diffamt in nos pec-

et Apocal. 11, 2. Mult melis,

qum

si

palatium converlisset

meo quidem judicio, nam ex versu 58 mafuisse

cata disciplinai noslr. Promittit se scientium Dei liabere,

et

filium Dei se nominal. Factus est nobis in traduclio-

nifestum est locum illum, de quoevangclisla loquilur,

nem cogilationum nostrarum.

Vers.
5.

quemque vocat

a;.*]v,

non lolam
;

domum,

aut

Dicebant autem non

in die

festo. Dii-

magnam

aliquam doms aulam

scd locum apertum

in ipso aditu

doms, quem Lalini cortem appellant,

Itali

indeque Galli cour,

loco Malthus
:

et Hispani corte. Ait

enim eo

dicm festum occidendum esse. Qui pulant eodem die, quo Chrislum, Judseos Pascha clbrasse, sensum esse
existimant non in die
post
festo, id est, differatur

bium ulrm

significare voluit anl, an post

Petrus autein sequebalur eum long

et

usque

in

usque in atrium principis saccrdolum,

sedebal

ingressus intrb
:

diem festum

sed postea nactos Judxos Judae ad

cum
:

mihistris, ut videret finem

foris

claris eliam
:

perdilioncm parali occasionem, consilium mutavisse,

vers. 69

Petrus verb sedebat

;

in atrio

atrium
anle

igilur erat foris

et Marci 14,

68

Et

exiit (ors
:

quod versu 2 refutavimus. Qui postridi qum Chrislum Judos Pascha clbrasse dicunl, melis cxplicare possunt non in die
festo, id est,

atrium

et

gallus cantavit; et cap. 15, 16

est,

Milites

autem

anle diem festum

duxerunt eum in atrium prtorii, id

interiori

eduxerunt ab

occidatur, ut supra probavimus.

Diem autem festum

domo, ubi praseserat,

indulo illuderent.

in

exteriorem cortem,

nbi milites et omnis populus promiscu solebat esse,

ut purpura
cal. 11,

quidam omnes scplem azymorum dies inlelliguiit, quia omnes festi suo quidem modo dicebanlur. Alii, ut
mihi videlur, probabilis solum diem Pascha;
et sabbali,
simili,

Ex

loco eliam
fuisse.

Apo-

2 apparet 0/^ cortem doms

quibus diebus neminem accusarc, con-

Qui dicebatur Caiphas.

perdilus, qui qu ratione ad

Homo erat avarissimus, et summum pervenerit saet 6, Jose-

demnare, crucifigere licebat, ideque merit limeri

polcrat ne populus audaci et nefario scelere incilatus,

cerdotium, libro 18 Antiquilatum, cap. 3,

tumullum movercl, quae

locum non habebat.

ratio aliis

azymorum diebus

phus

tradit.

Vers.

4.

Et

concilium fecerunt. Grc, una-

Ne forte tumultus

fieret. Fiat; verba enim sunt

nimi consensu consitium ceperunl.

Judawum, non

evangelista;. Qua?ri

aulem potesl cur

bono animo

Ut Jesum dolo tenerent. Clm et fraudulenter, non aperl vi, quia timebant populum, ut Lucas,
cap. 22, 2, expressif.

limuerint ne tumultus in populo excilarelur. Illud

salv pietatc credi potesl nullo eos
id ti-

muisse, ne quis forlass de populo in sedilione periret,

consilia tende-

Et occiderent. Hc omnia eorum

ne religio impedirctur; sed ne

sibi eriperelur

concur-

bant; sxpc enim anle occidere tenlaverant; quo autem

rente ad diem fesluni infinit undique

litudine, ut

hominum mulexisti-

modo

id

deliberaverinl, Joannes, cap. 11, 47, 8, 9,

:

Hieronymus, Beda

et

Euihymius

50, copiosis narravit

Collegerunt ergo pontifices,

et

mant. Vero simile enim erat

turos phires, qui
in

in tanl

multitudine fu-

Pharisi concilium,

et

dicebant: Quid facimusf quia hic

si

Chrislum crcdidissenl, eumque ex

Iwmo multa
strum,

signa facil;
et

dimitlimus
et

eum
lollent

sic,

omnes

saccrdolum manibus eripere conareirtur. Credo ego

credenl in eum,
et

venient

Romani,

gentem; unus aulem ex

ipsis,

cm

esset

ponlifex anni illius, dixit

locum none concitalus populus in se | ipsos sibimet limuisse, Caiphas nominc, j irrueret, atque inlerimerel, qud, quemadmodm ait eis : Vos nescitis Chrysoslomus et Thcophylaclus, lalurus esse non viut

quidquam, nequecogilatis, quia expedil

unus morialur \ deretur,

ut die Pasclur,

quo, qui digni morte eranl,

homo pro populo,

et

non

Iota gens pereat.

Quanqum

absolvebantur, Christus innocentissimus ad moileni

Vers. 5. Non in die festo; et tameu in die feslo Christus voluit occidi juxla communioremsentenliam, non item si Christus Pascha, seu agnum Paschalem

i\

enim prieralia habebat incommodi

cadavera in fervidis
illis

ut

morluoruui

un cum

discipulis mandiu avit die Jovis et sacerdotes die lantm Vencris, ut viris percruditis videlur, t seu de primo die lima; inter Judieos non conveneril; | ade ut alii medioluna: molu, alii vero molu eum designaverint ; aut polis quidam ab ips syzygia , seu conjunctione, alii prima lun phasi mensem inchorint, et Christus Dominus priori computandi ralione usus fuerit, qud legi esset magis consentanea seu polis ui visum est Ilupcrto Petavio et nuper auclori Analyseos Gallica;, sacerdotes ex Iraditione qudam festum Paschatis, quod die Veneris rum seiitentia Chrislum un cum discipulis agnum incideral, in sabbalum translulerint, ne duo lesta proPaschalem manducsse, antequm inslitueret Euchaxim cousequentia populo essent impedimenlo. Hoc 1 ristiam qua; est verum Pascha Christianorum.
,
:

regionihus di manerent insepulla. Utcumque ea res sit, Chrislus cm voluit, occisus est, eliam die festo, cm ejus inimicis tara commode oblata esset occasio nec tan ta erat religio Judorum in festis observandis, atque in sabbalo , cm in l'eslis diebus ea paraient, qua ad vescenduni eranl necessaria, uli ex c. 34 Exodi colligilur. Ncc festivi diei religione , sed metu populi , ne tumullus fieret, id ab initio decreverant, ut in die feslo Christum non inlerficcrcnt. Sed oblata e occasioneprius consilium descruerunt. Verm ea est constans veie-

'

109 7
tralieretur.

LOMMENTARIA CAP. XXVI.

Hoc enim melu sp jam
alis

1W8
De secund qustione contentioOrigenes,
tractalu
in

manus ab
12; et

vivio honoraverit.
sis

eo abslinueranl, Marci il, 18, et cap. 12,

multis

disceptatur.

Luc

20, 19, et 22, 2.

6.

diversas Mattli. 36, probabile esse arbitralur quatuor

autem Jsus esset in Bethania. Ubi Bethania sita esset, et quantum Hicrosolym distaret, supra docuimus. Incurrit autem in bunc locum
Vers.
vulgaris quslio, et noslro prsertim tcmpore magnis
scriptis voluminibus agitala, unane,
fuerint,

Cum

apud quatuor evangelistas

fuisse mulieres,

qu unxe-

unt Christum, quod mihi ne dispulabile quidem videlur esse cm manifestissimum sit Matlhum saltem
et

Marcum, quasi

ejus abbrcvialorem,

idem eodem
itaque de ea-

an plures mulieres
unxisse repecap. 14, 5, et

loco,

eodem tempore factum narrare ;

riunlur,

qu viventem adhuc Cbristum ut hoc loco, et apud Marcum,

cap. 7, 38, et

dem

loqui muliere; quarc, ut plures fuerint, nonnisi

:

trs essepotuerunt

una, dequ Lucas; altra, de qu

terlia,

apud Joannem, cap. 12, 3. apud Lucam, Melis in partes distributa quslio explicabilur. Trs igitur in un qusiione sunt. Prima, an Simon ille,

Matthaeus simul et Marcus;

scribit; atque

de qu Joannes

apud quem Cbristus apud Lucam prandisse, aut cidem fuerit alque hic quem Matthaeus Marcus Simonem Lcprosum vocant; Joannes non et nominal. Secunda, an eadem apud quatuor cvangerisse dicitur,
lislas fuerit

hancipsam opinionem Origenes amplectitur, itemque Theophyiacius in Commentariis m cap. 7 Luca:, et Eulhymius hoc loco. Quorum oonnulkw etiam non omnin improbabiles conjecturas
sunt,

qud

illa

de qu Lucas, peccalrix appellelur;

Quhl,

hc, de qua Matlhuset Marcus, non peccatrix, sed

prophelica
polis fuisse significelur.
inquit, molesli cslis liuic mulieri ? mitteiis enim

mulier quae unxerit Chris tum. Terlia,

si

eadem
tinet.

fuit,

an idem

fuerit factum, id est,

semelne
at-

hc unguenium

an spis Christum unxerit. Quod ad Simonem

hoc in corpus
12. Prlerea

incuiii,
illa

ad sepeliendum mefecit, vers. 10,

apud quem Cbristus ccenabat, D. Augustinus, libro 2 de Consensu evang., c. 69, et Beda in Commentais in cap. 7 Lucie, et Euthym. hoc loco, putant

apud Lucam longo anle passionem

hc, de qu Malihus
Cliristi

tempore Christum unxit, ut ex bis qu eo loco Luc

narranlur, inteliigitur
;

el

Mar-

duos fuisse Simones, alterum Pharisum apud

cus

duobus tantm anle inorlem

postbiduum Pascha

diebus.

Lucam, alterum leprosum apud Matlhum, quem Marcus et Joannes non nominaverint. Eorum raliones
quod Lucas narrt, in Galil accidisse videalur; hoc aulem, quod narrai Malthus, Belhani, idest, propllierosolymam; deinde
sunt,

Scitis quia

fiet,\evs. 2. Illa altra,

1. Alii

de qu Joannes, sex diebus anle, Joan. 12, duas fuisse putant, sed
liunt.

qud factum

illud,

qu

fuerint, inler se dissenet

Hieronymus, hoc loco,

Bcrnardus

in

Ser-

qud

ille

Pharisus, hic leprosus cognominetur. Posciedibile

sumus esse Simonem hune, de quo Malthus

hic aliam adjicerc ralionem,

non

unam illam fuisse putant, de qu scribit Lucas; alleram eamdem de qu Matthus, Marcus et Joannes illam Luc ab hc fuisse
inonc de Maria Magdalen,
;

loquilur, fuisse

diversam.

Ita

probant, qud

illa

long ante Pascha et

Pharisum, cm hoc instante Christi passione aeciderit, quo tempore omnis Pharisaeorum secta infensissima
Chrislo
erat
;

tantm abest,

ut

Pharisus
homili

hc imminente morte unxerit Cbristum dein qud illa pedes tantm, hc pedes et caput unxerit, ut poslea explicabimus. Hanc ver, de
mortem
;

Christi,

convivio
in

cum

exceperit. Clirysostomus ver,

qu Mallhus, Marcus
et

cl

Joannes scribunl,

eamdem

Matlhum

81, et Ambrosius, libro 6 in cap. 7 Lufuisse

:

unam

esse

ita

docent, qud

eodem tempore, eodem

et

es, cumdem Simonem

credunt,

quod ego
elsi plu-

loco unxerit Cbristum.

in

Chrysoslomus ver, homili 81

paul probabilius esse arbitrer

primm, qud uteraliquid est argu-

Malthum,

et 61 in

Joannem, Leonlius

Theo-

que eodem nomine Simon appellelur, quod

ribus

phyiacius, in cap. Joannis

H,

1,

mulierem, de qu

commune

esse poterat,

lamen

Lucas, Matthus et Marcus scribunt,

eamdem

cam

ment! nomen idem. Deinde, qud, ut postca probabi-

ver, de qu Joannes, diversam fuisse putant, hoc,

mus, eadem

fuerit

mulier

qu

et

apud Lucam

et

opinor,

argumento, qud et Lucas, et Matthus, et

apud Matlhum Christum unxisse

dicitur,

qu cm

Marcus apud Simonem unxisse dicant, quem, ut dixi-

tam

libr,

tam sp

in

domum
sit,

Simonis ad ungen-

dum Christum
liabiiaret,

ingressa

est verosimile fuisse Si-

moni ejusque domui familiarem, cmque Belhani

sequilur

mus, eumdem fuisse putat Chrysost., Joannes ver non apud Simonem, sed potis in domo Lazari aut sororum ejus unxisse indicet, cm dicat Marlham ad

eumdem

fuisse

Simonem; nam
acciderit

mensam

minislrsse, cap. 12, 2. Alii

unam tantm, de

quod

scribit Lucas,

cm, quo loco

non ex-

ponat, et hospitem Christi

Simonem

vocet,

quemaddicit,

qu quatuor evangelisl meminerunt, fuisse dicunt, ut Augustinus, libro 2 de Consensu evangelistarum,

c.

niodm

et

Matthus, qui

id in

Belhani factum
est.

69, Gregorius, homili 55 in Evangelia, ut

quidem

ibidem etiam accidisse credendum

babile est

Prlerea pro-

videtur,

Beda hoc

loco, et in cap. 7
:

Luc quod ego

;

Simonem illum, de quo scribit Lucas, cm primm domo et convivio Cbristum excepit, ita ab eo
doctum, fuisse ut
illi

mult arbitror esse probabilius primm, qud lacitusEcclesi sensus in hanc partem inclinet; deinde,

poslea familiaris fuerit, spque

postea Bethania iler habenlem, aut hospitio, aut cou-

qud Joannes, cap. 11,2, volens describere Mariam sororem Lazari et Marth Maria autem, inquit, erat,
:

Vers. 6. Cum autem Jsus esset in Bethania; sexto nimirm ante die, puta die sabbati prcedente quod ab cvangelisl per recapitulalioncm ruenioratur,
s. S.

Jud prodilioni occasionem dederit, aperiat. domo Simonis leprosi An Simon ille fuerit olim leprosus, an famili cognomen fuerit, incertum.
ut quid
In
:

XXI.

(Trente-cinq.)

1099

IN
et extersit

MA'iTH/LUM
polest,
soient,

4100
quibus
alii

qu

unxit Dominant unguento,

capillis suis
si

diversas fuisse mulieres

fueiil,

probare

pedes ejus; qu descripiio.ic

minime usus missel,

qud lune peccalrix

nunc sancta; lune

plures fuissent mulieres, qu;c pedes Domiui unxissenl;

long anle passionem,

duciint
alii,

nunc inslanie passionc. Ad-

ne enim

lector,

de qu ex nmliis loquereiur,

iutel-

qud lune pedes tanim, nunc caput, Beda soient dicere;

ligere poiuisset.

Omuia aulem argumenta,

qud
illa

clsi

mulla
lioc
i

quasi lune peccalrix indigna esset quae Chrisli caput

ailingerel,

sunt, quibus plures fuisse probalur, minus

quam

quod Auguslinus

et

unum,
non e

liabent ponderis; nain

de qu Lucas

sed boc paul anle rfuta vimus;

csl

probandum eliam

loquitur, longo anle

tempore Cbrisli pedes unxerit,

divcrsam fuisse mulierem,

non sa'pins qum

bis

Cbrislum unxisse, ut exi-

valet, ui probetur
;

Slimare diximus quosdam. Id aulem sic osleudiliir;

si

sed factura diversum

quod non solin conccdimus,

aut idem

1er unxisset, aliud esset faetum,

quod Malllius

et

sed paul eliam posl probaluii sumus; quod autcm

illa

Marcus, aliud quod Joannes narrt;

cl

nam Maitlium
csl.

pedes, ha?c caput unxerit, aul

uiliil,

Marcum idem narrare

f icluin

pcrspicunin

At

probal, non scmel eamden) mulierem, sed bi- unxisse.

Joannes non diversum, sed idem factura narrai, quod

ex mollis eircumslanliis app.iret ex codera loco, Belliani,

Adde qud

etsi

Lucas non expressif, crcdibile csl

il-

lam eliam Lucas mulierem

C
i/-n.

'-i

capul unxisse;

<

ex codera imguenii gnre, nardo pistic pre-

enim, ut poslea docebi:nus,

rit in

letudo regionis fue-

lios,

ex cdem Judsc niurinuraiione, ex edein desi

conviviis non pedes, sed caput uugere, credencsl

fensione Cbrisli; quis enim credat,

quatuor tan*

dum non

piam mulierem, prtermisso

eapitc,

uim diebus ante

reprebendisset,
ta

cuindem murmuralorem Cbristus

unde incipiendum eral, solos unxisse pedes, Liquidera apud Joannem simile Icgimus exemplum. Nam

cilin faclo oinnin simili,

si

la-

men non

codera, ileim fuisse

murmuralurum? Duo

eum

ex

iMaltliiio et

Marco cousiet eamdera mulierem

tanlm sunt qua- buic senleuti non beu vidcnlur

convenire, alierum (|ud Joannes scribat id anle sex
dies

secundo instante Cbrisli passionc ejus caput unxisse, Joannes non nisi pedes unxisse dicit, nimirm quia
nemiin

Pascba;

accidisse,

Matllueus

et

Marcus biduo

pulabat tamexigui fore judicii, ni tntellige-

anle Pascha; sed Auguslinus cl Beda rcci respon-

ret pedes unxisse, non capul; nominrunt ergo Lucas

et

dcnl Malibaunn et
ti

Marcum

per KvcwejiaJtatowiv loeu-

Joannes eam parlera corpnris qu ungi non soleut

s e-se,

quia non servato ordine leraporum cura jain

:

l>al,

ex e calera, qu ungi solebanl, uucta

inlelligerenlur, et
ut

eliara

dixissent

Pusi biduum Puscha

fiel,

resumpserunt,
ipsi

fuisse

swign'ans charilalis et

qu sex
quia

diebus ante Pascba lacta fueranl, quaque

siudii erga Cliristuin factura declararent, ide

edcm
lioc

anle, quia necessc

non

erat,

non narraverant; nunc,

vendendi, qud

pertincl,
sisse; id

quod dicunt

capillis suis Cln isli

pedes lerfirri
;

necesse est, narrant; ut occasionein dclarent,

Ji.das

enim singuhire eral

lniravi in

et inselilum

quam

aucupalus est Cbrisli

est

quod apud Lucain Cbristus Siinoni

:

objicit, cap. 7,

avarissimus csscl bonio, a-grque ferrel non quidera

44, 46
unxisli,

domum

tuant, oleo capul

meum non
solel;

iinguenlum ex vase, sed ungucnli preliura ex inanibus suis effluxisse, quod Joannes
c.

hax aulem unguento unxit pedes mcos, quasi

inagis exppsuil,

dirat

Tu mihi capul non

unxisli,

quod ungi

42, vers.

Dixit aulem

Iwc,

non quia de egenis

hxc non solm caput, sed eliam pedes unxit, qui ungi non soient. Qud aulem illa apud Lu: am peccalrix
apprllelur, ha:c ver, de qu
list;e,
alii

pertinebat ad

eum, sed quia fur

eral, el toculos Itabens,

eu

qu

millcbantur, porlabat.

Alierum jam nobis ex-

loquuntur evange-

non peccalrix, sed saucia

fuisse videatur,

non

est arguinenliirn fuisse divcrsam, sed diverso tempore

diversis fuisse moribus,
ni reele D. August. et

csl, qud apud Matilncum et Marcum solum capul, apud Joannem solos pedes ea millier utrumque enim et caput et pedes unxisse videatur

plication

Beda

unxisse diximus, sed ut Auguslinus

evangelistas usu venit, Matllueus

ait,

spque apud
parteni, Joan-

respondent. Caitcra,
tia:

si

qu;e sunt

argumenta,

in ler-

unam

qiiieslionis explicalione dissolvenlur.

QtKcrcbalur

nes altrant exponit. Cujus

improbabilis reddi polest
;

rei ratio

etiam aliqua, non

anle, un idem fueiil faetum. Qui plures dicunt fuisse

Joannes non Cbrisli pas-

mulieres, plura quoque facia

est; qui unani,

fuisse dicanl, [necesse

sionem, sed lolam bistoriam servato ordine temporis

exponebat, volebalque ejus mulieris
in

unum

fuisse dicanl necessc

non est;

Cbristum

sin-

sed plerique lamcn dicunt. Alii

unxerit
:

imam

fuisse, quie 1er

;

priinm apud Lucain, long anle passioncin

;

gularem cbaritalem explicare; proplerea, omiss capitis unelionc, qu vulgaris erat, pedes, quod erat
rai

secundo apud Joannem, sex diebus anle Pascha

tio

ter-

um;

unxisse dixit. Malllneus ver el Marcus non

mulieris singurarem affectum

apud

M illb.t'inn

et

Marcum, duobus lanlni anle

id ageban.1, ut

passioncin diebus. Alii

unam

fuisse,

qu

bis unxerit:

darent

sed ul Judae declararent avariliam,

commenqu eum

priinm apud Lucain, long anle; secundo apud MaiihiL'ura,

ad vendendura Cbristum impulisse; de qu vendilione, loioijue passionis ordine dicercaggrediebantur,

Marcum
lib.

et

Joannem, imminente
<:vangelistar.,

Clnisli pasel

sione. lia sentit Atnbrosius in cap. 7

slinus,

Luc,

Augu-

quam ad rem

niliil

allinebat d cerc utrin raulier ca-

2 de Consens

cap. 09, cl

put, an pedes unxisset, ide,

laiiliun d'uerunl,

quod

fieri

sideoat,

id

Beda boc lo;o; quam ego senieuliam omnium probabilissimara e*se arbitror.

unxisse caput. Illud ver, quod ad

Unam

fuisse inulicrem su;

rem maxime

pertinebat, diligenlissiin exposuerunt,

fuisse pretii
;

periore quajstione probatuin csl

bis unxisse

proban

ungucnium inagni
niiain
<-.

boc enim Judae ava-

dura nunc est, quod iisdem ferm ralionibus probari

cupidilalem accendit,

quam

illi

volebantex-

ilOl
plicare.

COMMENTARIA. CAP. XXY1.

1102

Summa

igitur est,

cumdem

fuisse

Simoncm,
est,

(udit

illi

super caput. Deinde quia ratio ipsa docel proef'fluerct,

apud quem Christus bis convivio exceptas

imilti

qucm

ptcrea fregisse vas, ut copiosis unguentum

nihilque in vase remanerel
;

credunt Clnisto, inler alios leprosos lepr

e enim ralionc abmi-

fuisse
los

purgaium. Theophylactus veto scribil nonnul-

dantem charitatem

pia mulier oslendit,

qud

in

un

exisiimare illum fuisse euindem apud

quem Chrised hoc sc-

gendo Cbristo usque ade unguento non peperccrit,

ut vas eliam coufregerit; ne quid, etiam si vellet, re-

stds uliiinam ( nui discipulis

cnain
;

egil

ciuuliu vers. 18 refulabimus

unain item fuisse mu-

liercm, eauique Lazari et Martine sororem, quas Maria

linerc posset. Nam, effso jam loto unguento quorsm obsecro vas confregissel? Servsset potis, ut

Migdaleua dieebatur, ut ex Joanne, cap. 11,

gitur,

2, colli-

iterm

in

illud

unguentum infunderel. Credo ergo

et

de qu Christus scpiein ejecerat dremonia,

esse probabilius ex ali fragili niateri fuisse vas fa-

Marci
In

10, 9.
et

ctum, sed alabaslrum appellatum, aul quia ex alaba-

domo Simonis Leprosi. Rect Hicroiiyuius

esse lune

Beda
fuisse

stro unguentaria vasa (ieri solebant, ita ut, etiamsi

ali

ex

mouuerunlcrcdendum uou
teprosirat;

Simoncm

materi aliquand lirent, alabaslrum diccrcn-

nec cnim Christus ad euin diveitisscl;

ille

lur; ant quia e eranl forma, ut ansa carerent, qualibus etiam

cert in cr vitale

non

iiabitsset,

cm

leprosi
;

nunc

n 'ropolas, et

pharmacopolas
signiiical,

uti

cxterorum hoininum

consortio removerentur

sed

videnius;

id

autc,

alabaslri

nomen

ut

aliquand leprain habuisse, ex qu etiam jam curat

Suidas adoolavit.
Pretiosi,
floifV7i[iov,

Leprosi nonien relinuissct. Diximus

modo quorum ille

gravis pretii, ut Lntini eliam

alii

dam
tis

esse sententiam, illuni pris Clnisto curatum

aliquand loquunlur, aul ut

ti>.o

habent codices

jwJtu-

fuisse,

quod e

est probabilius,

que plus

charitabcneficii

magni

pretii,

ijuemadniodin apud Marcmn, cap.

12, 3, legjlur.
,

erga

Chrisium oslendit, quasi accepti

lllud

14, 5, et

apud Joannem, cap.

Nec enim

mcmor.
sarium

autem mibi non videtur esse necesfuisse

ad solam unguenti qualitatcm

sed eliam ad copiant

eum aliquand

leprosum

poleralcniin,

rfrendum esse mihj videtur, ut non solm sensus

sil

etiamsi leprosus nor. esset, aul propter Iepr.c similitudineni, aut propler aliquem ex majoribus suis, qui

iinguentinn ade fuisse

pretii

bonum, ut etiam parm.

magni

esset,

sed eliam tanl copia effusum

;

lepram

liabuisset,

Leprosus cngnnminari, sicut videBarbatos,

ruli,

fuisse, ut
lie re

magni esset pretii

quciuadmodm Judas
9
:

in

mus quosdani
nec
et
illi

Rulos, quosdaui
illi

quosdam
barbali,
Matlhaeiis

optimus iuterpres

dixit, vers.

Ut quid per;

Tonsos appellari, cm nec

tonsi
si;it.

nec

illi

dilio hc'l potuit istud

unguentum venundari multb

id
li-

Quxri potcst cur neque

Joan. inagis explicavil; dicil enim

l.'ram

eam mulierem

Marcus Pharisxum, neque Lucas Leprosum appelnullum habet opei\e prelium, sed

unam unguenti

elldisse.

Hune esse sensum,

ut

laverit; iJ fortass

credam, moveor verhis Marci

que dixerunt, unguentum
siicun.,
i

et Joannis, qui

utrumet pi-

conjectura aliqua estLucain,

st!

cm

pnudicationis Chri-

et

preliosum fuisse,
,

initia

narraret,

personne,

qu exceplus

esset,

si ita

tainen libel interpretari

ut pisticum,

qualilalem exponere voluisse, ut indicarel etiam inler

Pharisaios fuisse nonnullos qui Cbristo rent; Mallhaus autem el

robaium

siguilicet,

de qu rc paul posl disseremus.

operam daid

Marcus,

cm non
at

agcilli

Qud enim ad nardum, non ad unguentum cpithelum illud referatur, aut nihil, aut parm interest. Marcus
el

rent, noluerunl Pharisaeum,

quod cognomentum

us

Joannes

ita

dixerunt, unguenti nardi

pretiosse,

pislici,

aut ut

non

erat, sed

nomen secUe commune,

erat, appellare.

leprosum,

Grac

est,

pisticac

quod quia huic loco

Nar-

quod ejus cognomen

Vers.
7.

Maltha'i coiaju.clum est, ex plicare obiler libuil.

IIabens
(ieri

alabastrum unguenti. Plcriinter-

dus quid
Plinium

sil

philosopbi

et

medici tradiderunl.

Apud

que alabaslrum vas ex lapide alabastro facium

et

Dioscoridcm, quidquid de e re leclor de;

prctantur, quo unguenla solebant asservari, quod ex

siderabit facile repriet

illud

ex sacris eliam Lilteris

e niateri

solerent,

qua>

humorem

unguenii

intelligimus

mira; fragrantiae fruticem fuisse Canlico

diutissim conservaret, Pliuiumquc auctorem citant,

libro 15, c. 2, el libro 35, c. 8.

rum
ddit

1,

12

Diim

esset

rex in accubitu suo, nardus

me a

Rpugnt quod

ait

odorem suuw;

et cap. 4, 13,

14

Emissiones tu
frttclibtts.

Marcus,

c.

14,

3: Et

fraclo

alabastro,
facile

effudil super

paradisus malorum Pnnicorum

cum pomorum
el

caputejus; quo enim modo tam

polnisset,
si

confringere

Cypri

ex materi

fuisset alabaslri?

Sunl qui

cum nardo, naidus, mum cum universis lignis

7:iTt/.r,v

et

crocus, fislula, elcimiamo-

Libani, myrrha,

<doe

cum

dicant pris

unguentum
in

cffudisse, deinde fregisse vas,

omnibus primis unguentis. Nardum ergo pisticum ex

loco

cmnihil jam
nullo

eo

remansisset unguenti, quod mihj

ita

nonnulli esse pulant, ut D. Augnslinus,

modo

probari p.itesl, primm, qud Marcus

loqualur, ut non obscure signiticel pris fregisse vas,

deinde uuguentum effudissc, atque id^ fregisse, ut

quod ide pauis receptum est, qud nullum eju-modi apud cosmograplios locum legamus. Communis, ac magis recepla inlerprelatioest,
lvct.

50

in Joann.,

unguentum effunderet,

/.;

oruvrp^aja

to

i/.eouf7m V

quam

naul anle attigimus, pisticum vocari nardum,

falsam,

xaT^eev aO xar xcfK/f,;,

Cltlll

frcgissfl ulubtislrum ef-

quasi fidelem, probalam, non

non adulleri,

Vers. 7. Mulier, Maria sonir Marthai et Lazari; HABENS ALABASTRUM UNGUENTI l'RETIOSl ; pyxidcm ex
alabastrite lapide, qui Plinio,

36, cap. 8, onvx oppellatur, quod ungueni colore et levilate sua refe1.

rat. Alii tamen iloigxa-po grac dietum volunt qud vas esset sineans, idque materi fragili conflalum. ut cm opus esset, etfunderetur liquor eo conlentus;

Marcus

ait

Nardi

pistici, sinceri,

non

factitii.

1103

IN
;

MATTIIjEUM
rf

1104
convivio unxerit
;

nam

ry enim

fides est. lia

in cap.

Euthymius
Marci 14.

cl

Theophy-

non

nisi in

sic illud
:

quidam interParstiin concapul

lact. in

Commcntariis

Suam cuique

pretanlur, quod Psal. 22, 5, legimus

licetsequi scntenliam, scd noce mihi non placct. Pri-

speclumco mensam, impingusli

illud Psal. 140,

in oleo

meum
:

et

mm
Ipsum

non
,

nutixli, scd tcwt^

nardus appcllanda crat,

Olcum autem

peccatoris

non impin-

ut fidelis

ut probata esse signiftcarelur.

irurnij

Dcinde hoc
inso-

nomen

eo

sensu nimis fuisset

meum, perindeenim est ac si diceret Malo apud juslum mal trac tari, qum apud impium ben.
guel capul

lens, et inauditum;

nec enim de rbus inanimis di-

Vers.

8.

"Videntes autem
scribil, cap. li,

discipuli.
:

Eodem

fer

cium usqnm
sed unguentum

legisse niemini, prxtcrea

non nardus,
fuisset;
arti:

modo Marcus

4
:

Erant autem quidam

ila significarc

potis pisticum appellalum

indign ferentes inlra semetipsos

viden-

non enim nardus, sed unguentum myropolarum

ficio, et avarili

lur duo hi evangclislx aut

los

corrumpi,

et adulterari

polerat

vi-

omnes, aut plures aposlooh unguenli cfl'usioncm murmurasse; et quidem

,

derons auleni evangelislas unguentum qu'idem pretio-

D. Augustin.,

nardum autem pisticum appellssc. Denique idem esset unguentum pisticum, quod probalum,
,

sum

si

lib. 2, de Consensu evang. c. 09, fieri putat poluisse, ut auctorect duceJud, murmuratio-

et

nemque inchoante
rint, aut ipsi

alii

discipuli aut
;

assensum pr.ebucalio

optimum, idem

eliani esset,

quod pretiosum; atevanpislicum,aliud pretiofuit,

cliam murmuraverint
:

lamcn animo,

gelistae distinguunt, quasi aliud

qum Judas
Non
fuit

illi

pauperum
,

charilalc, isle avarili.

sum

sit.

Aucior

ille,

quisquis

qui in

Marcum

hc inlerprelatione
;

quamvis paul duripre,

commcnlarios
rantur,

scripsit, qui

Hicronymi nominc honointerpretatur

contenlus Calvinus
:

sed plan

onmes apostolos mur-

pisticum

nardum

mysticum,
sepulltiram
in

murasse
appcllat.

dicit;

cosque
c.

quod unguentum
significaret.

illud Clirisli,

ulipse

ait,

Ex Joanne,

homo prudcnlissimus slultos 12, 4, solum Judam murmuet

Quod nescio an

evangelislis veneril

rasse manifestum est, ut Chrysoslomus, Eulhym. et

mentem. Propis accedit ad veritalem, quod nonnulli suspicali sunt apud Marcum et Joannem pro pislic legendum essespicala; atque Deda quidem hoc loco,
et in

Thcophylactus, Ilicronymus, Auguslinus

taverunt.
|

Beda no-

Quod ergo

alii

duo cvangelisLc

plurali usi

sunt numro, persyllepsim fecerunt (iguram non rar

commcntariis
,

in

Marcum,

cap. 14,

ila

ellegit,et
fa-

ab

illis

usurpalam, ut mullisjam

locis

observayimus,

interpretatur
cit,

neque altcrius

lcclionis

mcnlionem
Iegeretur.

quemadmodm,

cap. 14, 15, Malllixus dixit discipulos

quasi

omnibus lune codicibusita

si

At

Chrisli interrogsse

sensus quidem vald conveniret,

Scribunt enim Plinius.ct
alii

leclio conslaret.

auctores medici, ut idem

unde cmere possenl panes, ut turbam illam quinquemillium bominumexsalunuenl, Joanncs ver, c. G, 7, exponil solum Philippum id interrogsse. Clarissimum

Beda annolavitauctor mullarum rerum sciens, et experiens, ex nardo duplex fieri unguentum solere alte-

ver excmplum est

quod

Matthxus, cap. 27, 44,

sto crucifixi erant,
ilii

scribil Ialroncs.qui cura Chri:

rum ex

l'oliis,

alterumex

spicis,

quasin

summ

parle

impropersse

Si

filius

Dei

es,

frquentes babere dicilur, alque hoc secundum opti-

salva lemetipsuin, et nos,

cm

ex Luc, cap. 25, 59,

,

mum
tis

esse, sed quia

non judico Scripturam sine cerqiurrenda nobis

certum

sit

unum tantm

lalroi.cm hoc fecisse

neque
la-

firmisque conjecturis corrigendam,alia potis sen,

id, ut opinor,

Calvinus negabit; nec enim lanlam

volet

tcnlia

qum

alia leclio

est.

Non pu-

trori,

quantam aposlolis injuriam

,

facere

de

debit in re bon aucloris mali.

Observavit scriptor

quibus pejus fer ubique

solet.

qum de

lutronibus loqui

quidam minime calholicus ex Atbeno, libro 15, et ex Plinio, libro 15, cap. 1, duo fuisse olim in usu unguenlorum gnera alia crassa, et solidiora quoe non
;

Vers. 9.

Potuit enim istud,

,

hoc unguentum.
,

Et

dari pal'peribis. Joanncs

id

cap. 12, G

exponil,

facile fundcreniur,

cujusmodi hodi fer sunt oninia,

:

quo animo

Judas dixerit

Dixit autem lioc, non quia

erat,
et

qurc vulneribus ndhibentur

Jabilia, qu:c

alia liquida, et quasi

po-

de egenis perlinebal
loculos liabens, ea,

ad cum, sed quia fur

millcbantur, portabal.

ad fundendum apta cssenl; hocergoevan-

qu

EpJem
so-

gelislas significarc voluissc

se, et quasi polabile-,

unguentum Hquidum
in

fuis-

nimirm animo, quo Cahinisla; nunc murmurait'

ient in calholicis ecclesiis vasa

propterca lundi

caput,et pedes
&it to

argcnlca et aurea,
;

poluissc, dictum igilur est

thIv,

unguentum itunxAi
quod

aliamque pretiosam esse

supelleclilcm
liis

liane

enim
,

quod

est polare. Illud contra liane inlerpretatioille

pauperibus polis iribuenda,

qui

paupercs ornandos

nem

objici videlur posse,

non animadvcrlit,

templum Dei
;

vivi sunt, quasi

tune teniplum Dei

hcratione non nardum, sed unguentum pisticum ap-

non fuerint
illis

non

igilur nos, scd Cbrislus, cl

Joanncs

pcllandum fuisse; non enim nardus, sed unguentum liquidum erat. Facilis responsio nardum pro unguento
ex nardo confeclo posilam esse, ac
guenti nardini
pislici pretiosi.
si

respondoant.

Vers. 10.

Sciens autem

Jsus. Intelligens Jud.-n

diccrent un-

verba,cogitationesqueperspiciens,(iuantmvis clam et
tacil loqueretur: voluit

Consueludinem autem

enim evangelisla Chrisli' divi9,

inter Judasos et Orientales naliones fuisse, ut in conviviis celel)rioribus,

nitatem iiisinuare, ut supra, p.

Jsus cogitatiunes corum, dixit
cordibus vestris?
el c.
:

El cm
cogitatis

vidisset

qui invita li erant, ungcrenlur,

Ut quid

mala in

cap. G, 17, adnolavimus; hc enim Christus allusit,

12,25

Jsus autem sciens cogita-

cm
quod

dixit

Tu autem, cm
millier,

jejunas, unge caput tuum,

;

quasi dicat, (inge le opipar convivatum esse

ha;c

hinc
fi

Discipuli, aut soins Judas, per syllcVers. 8. psira, discipuli pro disciptilus, vel is prxcipu, et co

cadem

cm

bis Christuni unxerit

impellcnle

alii

quidam obmunnurabant.

10.",

COMMEN TARI V CAP. XXVI.

eorwn
dixit eis
:

1106
non
placct, et quia ila Cbristus
si

liones

Omne regnum division

murmurasse quasi
;

contra

se,

cusaverit. Id mibi
fenclcre
fuisset,

de-

desotabitur.

Hc ralione
animo

expressit Marcus discipulos

dicat non
est, ut

faclum videtur, ut eliam

ante consultus

intra se a-grc tulisse, et

approbalurus fuisse videatur; et quia anteinciperct. ignorare Cbristus

verbis, sed

id feeisse

nec enim sensus

qum mulier ungere

quia

non

quidam
apud

hxrclicnrufl) putanl interprtes, npi lau5,

poterat, quid faclura esset; nec illam

tamen avertit,

se, id est, inter se alios

est,

cum

aliis

murmurasse,

jam

alias

apud Lucam,

c. 7,

38, ungisse

sed apud se, id

apud animum suum, quod ipsum quod Matthus

mulierc permiscrat, et faclum non recusavit sed eliam laudavit

;

abedem modo,
deli-

solus, ut diximus, Judas fecit, idque Chrislum fugerc

eamquc ob rem peccata mulieri

non quia
ex hoc

non

poluit.

Hoc ergo

est,

dicit, sciens

dimisit. Admisit ergo Cbristus delicias,

autem Jsus.
Vers. 12.
corpora
fuisse
,

ci, sed quia

charitatis officia erant. Colligit

Ad sepeliendum me fecit. Morluorum

scpultiira:
,

loco Calvinus non esse hoc faclum ad e:;empli imita-

anlequm

mandarenlur,
et

solita

tioncm usurpandum
alias pias

ut neglectis

pauperibus in res
;

apud Judos unguentis

,

aromatibus condiri
c. 16,

bona nostra consumamus

fuerit,

qud faclum non

igitur

conslal ex Genesi.
i
;

c. 50, 2,
1
;

26; et ex Marco,

ordiuarium
illi

sed singulare. Dolcl adbuc, utopinor,

et

Luc. 23, 56; et 24,

et Joan., c. 19, 40. Signi-

unguenlum

illud effusum.
,

Pauperes

semper

ficat

ergo Clirislus morlcm suam adc esse propinilla,

habebimus nobiscum
minus

qui negligendi non sunt, sed

quam, ut mulier
liendum
forlass
in

quasi divinans paul post sepeilla

dlicate, et bonorilic tractandi,qum Cbristus.

est,

sepulturam unxcrit, non quod

cogitaverit, sed

de e re

Neque singulare faclum

qud
,

intra 1res

annos ab

quidquam

quod

la

m commode

edem mulierc
non
est,

bis repetilum est

neque imilandum

unxcrit. ut c de causa unxisse videatur; significat

quod

charitatis et pielatis, et

semper multis

eliam forlass

cam

propterea se nunc unxisse, qud

Christo laudibus celebralum. Alius ex adverso hacreticus colligit licere

futurum esset, ut post morlcm ungerc non posset,

hominibus

piis et religiosis uli

quemadmodm Marcus,
habuit, hoc fecii, id est,

cap. 14, 8, indicavit; quod

poluit, et

deliciis,quando Clirislus usussit, hic se, aliosque no-

quod

qu

illi

licuit,

vos cvangclii minislros excusare

licali

opinor voluit, dealte-

me

ad sepeliendum de more unguentis condivit; prcorpus

enim homincs

sunt.

Nos duo coliigamus,

fi!,

venit, inquil, iingere

meum

in

sepulturam
c.

ila

rum, quamvis,

qud pauperibus

Cbristus sibi
:

aul simili cerl ralione, quod Jcannes scribit,

12,7,

faclum puiet, ut cap. 25, 40, testatus est

fecislis

Quamdiu
:

inlelligendum

est, sine illam,ut in

;

diem sepultur

me

uni de

liis

fratribus meis minimis, mihi fecislis

serve/ illud, quasi dicat

quia,

quo lempore sepclicndiem

magnum tamen
tatis

inter

ipsam Chrisli personam.et paumerili, ac pie-

dus

suivi,

ungucnluin non habebit (poslea enim eme-

perum esse discrimen, majorisque esse

Chrislum ipsum aut
vestire,

runl aromala) sine nunc

illum servare; servat

cam unguenlum hoc

id claris

in

aut alere, quia

autem, quia
;

me nunc

ungit,

pauperes, ut eliam Theophylaclus hoc loco notavit.

quod lune factura erat

derc non posset,
dicas, qui ca
;

dictum est Grac,

ut per-

Altcrum est mulla esse quachacrelicorum

et profano-

tervovit illud, id est, ila collocavit

ungendo me,
si

rum bominum

judicio absurda ac ridicula videantur,

quemadmodm
,

pecuniam servisse

Chrisli ver judicio pia et charitatis plena sint.qualia

fundum emerit quia perderc eam non potest sicul si secum circumtulisset, aut in arcul servsset, perderc poluissel; expendendo igitur serval. Voluit Clirislus mulieris factum,

sunt ornamenta

qu

in Chrisli
,

honorem

instilula in

ccclesiis nostris hretici rident

quemadmodm

sole-

bant olim gentiles deridere, quod idem Theophylaclus

indicavit.

quod necessacl consuetiidine

rium alioqui esse non videbalur, usu

Vers. 13.

Amen dico

vobis, ubicumque pr.-edicahistoria

;

ungendi mortuos, pielaleque erga se excusare,simul-

tum fuerit hoc evangelium. Ilc evangelica

que illam murmuralori prferre, qud cm

vendendo,
illa

ille

de se

quod

in

prxTalione ad quatuor evangelistas monui-

de se ungendo,

et

quodam modo sepe-

mus
hune

singulare esse;
et illum

nec enim alium locum

qum

licndo cogilaret,
ret,

non qud

ipsa fortassis id iniellige-

Marci 14, 9, reperimus, ubi nomen

sed qud tacito

quodam

sancli Spirits iinpulsu

fa-

Evangclii pro cvangelk historia usurpelur.

facere videretur; quare

reprebendendum non esse

Dicetur et quod h,ec fecit,

Ipsius mulieris
,

in

memoriam ejus.

ctum, quod et per se pium, et mortuo necessarium

esset, et ex Spirils sancli incitalione proficisecrelur.

id est

hujus mulieris memoria et

fuerit, ce-

laus,

ubicumque Evangelium pradicalum

Quxri quibusdam

solere

video

quid

sit

qud

Cbristus bas delicias, quibus tota ejus vila, lotaque

doctrina lantoper abhorrebat, admiscrit. Chrysoslo-

omnes enim factum ejus egregium collaudabunt. Atmihiquidem unius Jud murmurationi allebrabilur,

mus, born. 81,

putal, ut
si

in

hune locum cjusmodi factum

fuisse

que reprehensioni totius orbis terrarum judicium , defensionem et laudem opponere videtur , quasi dicat
:

Cbristus consultus fuisset, ante admissu-

Quod

tu maligne reprehendis,

omnes omnium

rus, probaturusque

non

esset, factum

tamen jam ex,

seculorum liomines magnis laudibus celebrabunt. NiVers. 13. Ubicumque pr^dicatum fuerit hoc Evangelium in toto mund,o dicetur et quod h.ec fecit in memoriam ejus. En illustre Chrisli Domini vaticinium, quod paucis post annis Mallhus ternai mandavit mmorise et eventu ipso est comprobatum.
,

Yers. 11. Habetis, pro habebitis buman et carne indutum. Vers. 12. Ad sepeliendum me fecit , non qud e de re cogitaverit Maria sed ignara mysterii impelvisibili
,

lente Spiritu sancto , quod postea facere ut ungeret corpus Chrisli, tum prvertit,

non poluit,

1107

in
illud est
:

ma
1
i 1

!'!i;i:ni
,

no?
illi

mirm hoc
7, dixerat
lione

quod jam olim David,

erit

Psal.

fi

pactosque pecuniam

dare. Probabilc ergo est eo-

In memori tern
timebit
;

juslus, ab audi
illo
:

dem
rent,

die

quo principes sacerdotum secundum conci-

mal non

id

est,

nonio de

mal

lo-

lium coegerunt, ut de

modo

capiendi Cbrisli delibera-

quciur, et Salnmon, Proverbiorum 10, 7

jiisli

Memo>-'ta

Judam, cm

id

odoratus esse, ad eos venisse,

,

cwn

laudibns

et

nomen impionim
akiit.
.Mite

putrescet.

operamuue suam promisisse

vulg iradunl.

ut auctoies

quidam

Vers. 14.

Tunc

Actorcs quidam adver-

bium, tunc, ad sex dies

Pascha
,

rcf'tiri

volunt, ut
,

Unis de dlodecjm. Hoc

lista, ut seeleris

ide dixisse videtur evange-

Chrysost-omus, Theophylactus

ei

Eutliymius
,

quo

mghitudinem indicarel, quod cm

apostolis, Christoque
,

temporc

millier

il

ta

nnxcrat Christum
Alii

ut

scribit

untis ex
sticus,

duodecim esset
quo tempre

domenon
ita

Joannes, cap. 12, 2, 3.

ad biluum ante Pasclia,

millier et exlerna

el

quo lempore dixiaius, versu 5 principes sacerdolum

cl seniores pnpuli in

mull ante peccalrix singulari

oflicio

pietatis el cliaritalis
,

coucilium cnnvenisse, ut de pcr;

Cbrisium prosequehatur

ipse vendideril; ut

dendo

Clirislo deliberarerit

sic

Beda, alque hsec ina-

Chrysoslomus, Tbeophylacius
nueruni.

el

Eutliymius adino-

gis in l'.cclesi vulgata scntenlia est.

Quanqum

arau-

mentnm
junare

quod nonnullis

ut id probenl, atterri

Qui dicebatir Iscariotes. Duo expressit nomina

Jud:e
,

video, qud
,

Ecclesia olim consueverit quarl feri je-

ne caeieris apostolis facent injuriant

si

non

quia eo die Cliristum Judas v mlideril,

;

me

niniiii-set; reliquisscl
aliis, qui

enim

lectorein

dubium, el de

non movet

nec eiiim eam ob eausam

sed propter

innocentes l'uerant, suspicandi occasionem

concilium, quod principes sacerdolum ad occidcndum

pie.'bnisscl; Iscariolis ver, ut

ah aliero dislingueret

Christum eo die cocgerant, vtus Ecelesia jejunahat,

ut Augusliiius, epistol
8b', et

Jud, ipso eliam aposlolo, qui Jacobi cognominatus

est,
j I

Theophylactus,

in cap.

Luerc

6,

16.

lia

Chrysoslomus, Euibymius et

Marci 14, docuerunt. Illud

Matlli.eus scribit, versu 10

me
:

magis movet, quod

Theophylactus. Cur autem Judas Iscariotes vocalus

s'il,

Et exinde qucsrebat op-

cap. 10, 4, docuimus. Lucas, cap. 22, 3, scribit

in

portunitatem

ut

eum

iraderet; inde

enim apprei
Jud.r-is

aliisli

Saianam
d'Uiii

Jndam

inlrsse,

qud non

ita

inlelligen-

quol aule Pascha dicbus Jndam

vendilione convenisse
;

eum

de Cln

est, quasi

corpus occlipaverit, ut solet euergumeilli

quae sola ralio impcllit nie

nos possider; sed qud pessimam

in

animum

co-

quoniins credam vendiiionem ips nocte q Chrisius supreiuam cgit

giltionem injecerit Cbrisli vendendi, ut Eutliymius

eo loco, et Didymus libro 3 de Spiritu sancto expo|

cnam,
et

aul non mull ante no-

ctem

fa

clam

fuisse, quia ante Christus

non erai Jeroapo

sueruul, quod ipsum apparetex Joanne, cap. 13, 2

Cutn,
inquit,

solymcc, sed Bethamae,

non videiur esse credibile

diubolus

jam

misisset in cor ut traderet

Judam ex

ttelbani, dimisso

eum

aliis

lolis Cliri-

eum Judas;
ait

inlrsse igitur
nibil

Saianam
quod
iu

in

Judam

quod
cor

slo, ad tratandam vendiiionem vrnissc lierosoly-

Lucas,

aliud fuit,
,

qum immitlere
ait

iu

mam,

ne, diun

Christum prodere vplebat, consilium

quia Maithaeus et Mareus

ejus ut traderet Cliristum

Joannes. Quid

suum proderet; sed tamen

(bris constiluerat,
6ivis.se,

tergo? Nonne ut furarelur,

tur, et ut alia admilieret
'

qux

loculos milleban,

aperl dicunt ex eo die quo Judas prclium

eum Ju

ejusmodi peccala

diabolos

oppurlunilatem Iradendi ejus qu;cquibus omnibus

illi

in

animum
quidem

inspirabal? Inspirbat sanc, ut vero

e.st.

necesse est ut credamus aliquol diebus ante

,

siniile

Cur ergo tunc

in illuni

inlisse
seeleris
,

Pasba conslilulum fuisse prelium

non dicitur? Videtur mini Lucas

summam

diebus opportiiniialcm quacsiverit. Cacterum duobus

dit

imjiielalm fdiialenupic insinuare voluissc

diceret apcrtis
i

quasi
,

bus polis

qum
ita

sex

id factiim

esse, ut inagis est

,

lam seeleratuin
in

fuisse facinus

ul
;

vulg receplum,

est probabilius

quia,
:

supra

non

riisi

Salan

illum intrante patrari poluissci

diximus, duo diversa fure concilia

illud,

de quo
<!e

proplerea non dicitur Salarias in illum intrsse;

alia

cm

Joumes, <ap. 11, 47, 48, et cap. 12, 19, cl hoc,

leviora pccca'la cominiltebat,

;

quamvis incitante
,

quo

M.'tlb.

boc cap., versu

illo

3, ci

Mareus, cap. 14,

1,

Salan commilleret
|

sicut ns vulgo

cm

aliqucni

scribunl. In concilio

apud Joan. cnn*<ituerunl ex*

peccanlcm humano et vulgari modo videmus, diceru

solemus diabolitm eum decepisse;
et

pedire ut Christum occiderent, auctore

summosacer-

cm autem

milita

dote Caipb;

in

hoc apud Matthamm

et

jam consultaient an occidendns, sed

Marcum non quomod oc i-

maudila scelera palrareanimadverlimus, diabolum

nisi

incarnatum appellanius, quia ea,

lacre

diabolus essel,
,

dendus esset; iiaque cerluin inde sumiiur argumentum nondm Mis dixisse Judam, quod Maltlueus scribit inl'ra, vcr.iU 1">
:

non

posset. lime

illa

solvitur qu;stio
iu

cur,

cm nunc

dicat Lucas

Satanam
nisi

Judam

inlrsse,
in

Quid

vullis

midi dare,

et

ego vobis
prae-

Joannes, cap. 13, 27, non

poslqum

ullim

eum Iradamf
hend
tion -m

Si

enim

dixisset,

non jam de modo

ndi Cbrisli in concilio discepissent; sed condi-

cn buccellam Clirislo porrectam accepisset, inlrsse dicat. Nec enim nunc, nec tunc, reips intravit; inspira ndo

Jud oblalam libenier accepissent

1 1
,

sicul

autem, et ad
inlravit
,

summum
Judac
ni

scelus inci|ersuasit ut

Mareus, cap. 14,

et

Lucas

rai>.

22, 5, dixerunl
:

lando

et

tunc

cm

principes sacerdolum,
Vi;ns. 14.

audilo Jud, gavisos fuisse,

| .

vend'TCt, et tunc,

cm
.

incita vit,

venditum tra-

Judas

jac.ur adiiiad sacerdoi,s

quarl,

nempe

nsns la m preuosi unguenli enngregatos , idque" feri il biduo ante Pascha.

off<
i

derel; sed Lucas ad vendeudum, Joannes ad iraden. ... , iio ,na J" S eral scilus tradere dum " ltrsSe dml '
.

qum

unuin evangelio vendere. Illud cerl constat, t

1109
stam
alteri

COMMENTAR1A. CAP. XXVI.

non repugnare, ut Beda
et

41 10
lib.

Eulhym.
;

de argenteis,

4 Reg.

c. 6,

25, scripta sunt, qua;

Luc;e 22, exposuerunt. Hinc

novorum evangel

sta-

ipsorum etiam auctores

in lib. il/ismiiof/i tradidcruut,

de

rum demcnlia deprehendilur,

1

qui quod veleres, veri-

siclisinlerpretatur. Confiai ergo ex

llebraorum cousue-

que evangelista auctore, inipulsoreque diabolo Judam

fecisse Iradunt, auctore

tudine argenteos, de quibus loquilur, Matthams

aliutl

cm

Deo

fecisse dicunt.
,

Eorum

moneta: genus non nominet, fuisse

siclos.

Siclum

cuiin nhiqtic decantata vcrba sunt

non minus Dei

aulem argenleum supra docuimus, francum unumCalli-

opns fuisse Jud;c proditionem qum confessionem

Ptri, hoc est, ut uno dicam verbo,
facerc.

cum

id est

viginti

solidos argenteos pependisse.

Deum diabolum
inci-

Obolus enim solido Gallico cequalis erat, et siclum

viginti

Nos non auctore, non mpellenie, non

babuisse obolos mullis Scriptural locis inani-

tante, sed permitlente Deo

Judam Chrislum dicimus

malorum
est,

festum esl, Exodi 50, 13, Levii. 27, 25,

et 18, 10, et

Num.

5, 47,

vcndidissc. Stat enim Jacobi senlentia, quae falsa esse

Ezeeh. 4

<,

12. Erat

enim

siclus quadri-

non polest

Deus

intenlalor

cap.

1,

13.

dracbmus

una autem drachma, ut diximus, quinque

id
est,

Ad

principes sacerdotum. Lucas, c. 22, 4, addil,

solidos Gallicos,

regalem

uuum

llispanicum

xk! toT; ffTpKTjyo;, ad duces,

quos paul

fnFra, v. 52,
et

contint-but; ilaque qualuor

drachma;

viginli eonline-

idem Lucas

distinguit principibus

sacerdotum

banl solidos, qui francus gallicus et libra Turonensis

appellalur; quod
Gallicis, id est,
si

senioribus populi, vocatque

a-cK-rv/o,- tsj tepeO,

duces

ila

est, Chrislus trigii.la francis

templi, id est. praTectos, qui teniplo prseeranl, quos-

decem nummis

aureis solaribus ven-

que vero simile

est aliquos

sub se ad custodiendum
id<

templum ex sacerdoiibus
slralum Juda

milites habuisse,

que

duces appellatos; nani alium lune miliiarem magii

mine quidem aurei, cm liocc scribimus, sestimanlm* (!) quo lempore aufens trs valet fiances. Objiciet aliquis non potuisse lani exiguo prelio
ditus est, ut
;

dura Romanis servilute pressi exer-

agrum
rat,

in

peregrinorum sepulturam emi, quem Mat7,

cere non poterant.

thxus cap. 27,

illi

pecuni qu Chrislus vendilus fue-

Vers. 15.

At
,

constituerunt

ei

triginta

cmplum

fuisse soibit.

Kespondeonunc fortass
c-ariores

argenteos. Cap. 18, 28, de argenteis Judncorum num-

emi non posse, cm muli

lune ver,

mis disput avimus

variaque apud eos argenteorum

si-

cm

viliores erant, potuisse;

gnera fuisse diximus; denarium prsesertm et

miain, cap. 32, 9,

argenteis

omnes res sunt; nam et Jereagrum scpiem slateribus et decem

,

clum; siclum aulem,

sicul

omnia

alia

pondra, dupli-

misse legiinus

quod mull minus erat

drachmas, ut
francis

cem
erat,

fuisse;

profanum, qui minor, sacrum, qui major

novit, Scrip'ur id s;ep ndicante.
in

pretlum;

nam

siater (|iialuor habebat

nemo non

cap. 17, 27, docuimus. Itaque seplemdecim

Erant et apud Romanos,

testatc vivebant,

quorum tune
;

Judaei

po-

Jeremias agrum mit, vix sex aureis nummis, Scriplor Scliolaslic,

niiUi vulgari's

duni est

nummi aliquot argentei Matlh.Tum bominem Hehrxum

;

sed eredenet

quam

voeant, Histori, el

alii

non-

Hcbraic

auciores sine ullo lestimonio, aut pro-

evangolium scribenlem, de Hebraic peenni locnlum

esse, dixisseque nps D'TO voeant aulem llebran fpo ipsum infectum argentum, et percussum. elom

habili conjectura Iradiderunt, Iriginla

hos argenteos

trcccnlos fuisse deisarios, non alio argumento,

qum
effusi

quod consenlaneum
ungeuti daninum

ipsis

videretur
;

ne Judas

nem pecuniam
et

cujuscumqup melalli
et

sit. sicut Calli

facerel

dixeral autem potuisse

melallnmetargenteam pecuniam,
,

non argenleam

unguentm
furari

illud irecentis ve> ire denariis,

quos

cm

etiam

quia major pars ex argenlo

fieri solet,

eodem

non potuissel, ex Chrisli vendilione volucrit,

hos Iriginla argenteos Iriginla tanlm denadicunt, qud soleret Judas
in

nomine aigenlum appellanl. Sed cm aliquod numrale nomen adjungilur, neque melallum, neque omnis pecunia, sed
gnificatnr.

quasi perdidisset, recuperare. Minus etiam probabiliter alii

genus aliquod argente mouche

erat duplex
:

rios
si-

valuisse

decimam

Ea autem

denarius,
TJT,

quem
vocare

partem eorum qu:e

et volueril

loculos mitleb.ntur suffurari

,

etiam
soient

Hebni
;

mutuali Laiinis

nomen

ex vendilione Chrisli

qud ex trecentis
,

et siclus,
bptir
,

quem,
id

ut opinor, quia gravions erat

denariis, quibus ungueniuni a>liinaverat

erat, recipere. In
tione
,

furaturus

ponderis,

est, pondus appellaverunt. lllud

vix

sacrarum Lillerarum inierprela-

autnn observamus,

unqum, cm nomen ^DJ argenlei pro argente monet ponitur, nisi ittont genus exprimatnr,aliudqum siclum significare; itaque
Cbalda'iis Paraphrastes,

cm

certa non

habemus

argiiinenla

probabi(igmentis

libus et sagacibusconjecturisuti nobis licol

non

licet,

ne est vaniias Scripturarum gravilali jun-

ubicumque

fer Hebraic est

,

geuda. Movere allquem potesl, qud Joseph qui Chrisli

nomen *p3 cum nomine numerali

cl

siclum

figura est, viginti

tanlm argenleis vendilus

in

tuerit,

solet

verlere, ut Gen. 37, 28, et 45, 22, et Judicum 16. 5, 17,2,4, 10, et 2 Regum 18, 11, 12, et 4 Regum 6,

Gnes. 57, 28. Non

eo figura verilati similis esl,

ut

qud eodem prelio, sed qud,

suis,
ita

Joseph fratribus
id esl,

2", et Isai 7, 23. Alis ver, sicut nosier evangelista,

solet

etiam Christus disci|.ulis,

ab uno

vertere pyupfou,-, argenteos, ut Judieum 17, 4,

et

ipsorum vendilus fuerit;

prelium

sequalc esse

non

10.
lib.

Zach. 11, 12;

id

etiam apparet ex Josepho,

j

3 Anliquilatum, cap.

9, et lib. 9, cap. 2. ubi

qu
j
''

(1)

An. 1578.

Vers. 15.
argenteis
,

Judas
sicli.

operam suam

locavit

triginta

iique

communi
sterilis et

seu aureos, quibus

Nonnullis videtur nuinmos fuisse cmeterium peregrinorura emi pomit,

ager

et usital voce argentei dicli sunt. Sed deserius potuil cliam tam vili prelio

stimari.

J111
oporicbai; nec enim par
quanti
fuit

IN

MATTH/EUM
Lalini ita loquantur,
qui Gnllic diceret
sive Christus
:

ut Hieronymusait, lanli,

quemadmodm

ridiculus

esset,

dominum

scrvum vcnirc.

ltaquc auctorcs
tri-

Allez-vous-en un quidam.
sive,

Verm

quosdam vulgarcs
ginla ctiani

niiror scribcrc solere Joseph

homincm nominaverit,
evangelista

ut paul

argenleis vendilum

fuisse,

quod

ita iu

post probabimus, non nominaverit, sed ccrlis desi-

nonnullis corruptis eodicibtis lcgcrint,

cm

et

Hc-

gnaverit

indieiis

nominarc noluit,
cerlum

el

brxi, et Sepluagiuta, etnostri quoque emendali codi-

(amen
in

voluit

significare

Cbristum discipulos

non

ces vigiuli taulm legant; idque liieronyruus hoc loco,

et in Quxsiionibiis in Gcnesini adinoneat. Suspicio

incertum

ad
,

quemvis, sed ad

quempraemi-

dam homincm
sisse.

quem

illis

descripserat,

mihi aliqua est ex Zacliari, cap. 11, 12, vilium

in lo-

cum

Genesis immigrasse
triginla arejenleos.

Et appenderun mercedem
Cliristo,

vieam

Sed Zacllarias de
die

non de Joscpho loquebatur.

Vers. 17.

Prima autem
dici poteranl,

Si aulem, quod probabilius est, Cbnstus hominem non nominavil, idipsum evangelista insinuare voluit, cm dixit, dixisse Cbristum Ile ad quemdam. Quod aulem non nominaverit. ex descriplione,
:

azymorum. Qux>

in

qu usus est,
lans

colligi potest,

Marci 14, 13, 14

lie in

hune locum
Vers. 18.
sunt,

partim vers. 2, nobis dicta

civiiatem, et oeccurret vobis

;

homo lagenam aqu

inlroierit
,

baju-

sunt, partim scquenli versu dicenda.

sequimini

eum

el

Duo bine colligi posaltcrum, Cbristum, cm bac dicerct, non Iiiccivitatf.m.

Item

qubeumque

dicite

do-

mino doms, quia magister

ubi

dicit, ubi est refeclio

mca,

Pascha cum

disciplis meis

manducem ? et Lucre 22,

rosolymx, sed aut Belhanix, ubi duobes pracedentibus diebus fuerat, aut in via fuisse; nec enim dubinm
est,

10: Ecce introcunlibus vobis

\

in civiiatem occurret vobis

,

quin civiiatem Hierosolymam

discipulos mittat,
est id,
die

intelligai,

ad quam,
I

Si

homo quidam amplwram aqu porlans sequimini eum. enim Christus hominem nominsset qui isl de,

cm rum

nondm
non
ita

ipse >>ervcnerat; aileest,

scriplione opus erat?

uuo verbo dixisset, itead Peut

quod prxcedenli versu diclum

prima
,

lrum

aut Paulum. Al cur non nominavil? Hierony-

autem

azymorum

esse
,

intelligendum

mus,

et

Deda rcspondenl,

nemine nominalo, omnes

quasi dies jam

teret
,

si

azymorum enim azymorum

esset

sed quasi jam appe-

homines invilalos se esse

sto
in
||

iulclligcrcnt, ut

cum

Cliri-

dies ineboala fuisset, i.imis

,

novum pascha celebraren t. Origenes

Mattba'um 55,
et llilarius, can. 50,
,

ver, tracta tu

ser ad parandum Pascha discipulos prxmisissel

v.

et

quod nondm

20, indicat evangelista nondm vesperam adve-

Cbrislianum nomen auctoritaiem tune

tinuisset,

usumque ob-

nisse,

cm

Christus discipulos misil; vespere aulem

quod gererc cos oporlcat, qui ad sacrum

facto discumbebal

cum
esset

disciplis suis, et Lucas, c. 22,

Cbrisli corpus accdant. H.TC allegorica sunt. D. au-

44

El cm facta
fuisset,

hora discubnit, quasi pris farta

in

tem Ambrosius
nominc

in cap.

Lucx, 22
pauper
el

Ide'o

inquit

sine
,

non
vit,

cm

discipuli

urbem ad parandum
El misil Pelrum,
et

dcs'ujnatur,

ut

ignobilis slimelur
,

Pascba venerunt. Qnos discipidos Christus prmiseLucas exponit, cap. 22, 8

:
:

quasi Christus non divites et nobilcs

eligal, ut sua

sed pauperes

cum
:

illis

nivsleria cominuniect.

Rpu,

Joannem, dicens
dncemus.

Emtes parafe nobis Pasclia,ut man-

gnt,

quod apud Marcum 14, 15, ctapud Lucam 22, Et ipse ostendei vobis cmnaculum 12, Christus ait

Ad quemdam
significatur

tp ~.b> lii-m.,

ad ccrlum quemdam

magnum
luil;

stralum, quale

homo pauper habere non

po-

enim e

plirasi

homo quidam

certus, qui
,

stralum autem

dicit,

non qud pavimenlum aut quod aut

tanien

non nominetur, sicut Hebrsei dicunt

w3
:

lapidibus, aut lateribus stratum esset, sed

'DD7N,

quemadmodm

D. Ilieronymiis adnotavit, et
in

tapelibus vestitum

aut mensis paralis ad ccenandum

Hispa-ni ex

Hebrxis, ut opinor, qui olim

Hispania
,

orn tum

ut apparet ex

Marco, apud quem

in pleris-

frquentes crant,

nomen mnluali

dicunt fulano

cm
|

que Grxcis codicibus

legilur lTjs/*vev, iniftov stra-

aliquem non nominando designare voIunt,siculIlali un

coud, Galli tm quidam. Utrin autem hxcverbaChrisii,

tum

paralum

quasi

secundum verbum ad explicanfuerit.

dum

prinium additum

Eutbymius propterea

an evangelista: sint, nbnnulli dubilant ego evangehst

;

Cbristum hominem illnm non nommasse arbitratur,

ne Judas
sciret,
illi

esse non dubilo

nec enim Christus dixisset

Hebrsei
,

Itc

ad

apud quem Pascha celebraturus

esset,

quemdam, quod neque

neque Grci

neque

et insidias

pararct. Magis mihi Chrysostomi con-

Vers. 17. Prima die, feri quinl, sub finem lu11, cm usus azymorum futurus erat , et agnus paschalis occidendus. Ulrm ver Christus dicm Paschaiis praeverterit, tum uteo ipso die et edem hor, qu Judsei agnum typicum occidebant, ipse in crucc

ne

noreretur, tum forte quia cum inullis aliis quem lex proescribebat dim observare voluit, non ausim e de

repr ;rcipilarescnlcuiiam,cm utrinqueprobabilcsnon desint ration es. Quae ah auclore Analyses Gallicae proferunlur disses t. 52, minime sunt conlenmendxv Ilis adducilur ul pulci Jud;ros die lanlm veneris pasclia immolasse, ne duo fesli dies proxim conscquerentur. Atque iia omnis quae prima speeie apparet
,

inter

Joannem

ci trs alios

Evangelista, lollitur re-

pugnanlia. lii quippe Pascha Domino celebralum memorantj Joannes de hoc Paschate nihil scripsit
:

ac forte alii aliter diem azymorum , scu 15 lunoe dcAille diem fesignabant. Cm aulem Joannes sic ait stum Pasch, de Paschate a Domino et ab aposlolis celebralo non videlur loqui , cm illud jam Domino faclum esset, quanclo Eucbarisliam instituit. Sed Paschalis, uli sacerdolibus, et magna parte populi celebralum fuit, mentionem babet. Nec abborret vcrosimili Deum permisisse, ut quod animo conceperant Jud prudente, perlicerenl, et edem hor Christus occidcnlur, qu sacerdotes agnum (ypicum immolahaut. Sed c de re jam diximus, et idenlidcm recurret sermo, mine hisloriam passionis dominicx prosequamur. Accesserunt discipuli ad Jesum vocati ab co, nemp Pelrus et Joannes, Lucx 22, 8. Ad quemdam, Gr. n^,- xi-i Stv*, ad Vers. 18. ccrlum quemdam, eumque designaverat.
: :

1115

COMMENTARIA CAP. XXVI.

]

1H4
illi

jeclura placet, homilia 82, proplerea non nominsse,

liominem

qud Cbristus Magister

appellatur, indici
,

qud ignolus esset,

Sauli dicit
:

sicut, lib. 1 Reg.,c. 10, 5,

Samuel
,

dicat fuisse discipulum;

qud jubet

illi

tempus

Cmque

abieris indc, et ultra transieris

te ibi 1res viri

cl

meum

prop

est,

dclart fuisse familiarem.

venais ad quercum Tabor, hivernent

cendentes ad

asj

Magister
voluisse
J

dicit. Videtur Cbristus

hoc nomine au

Deum

in Belhel, units portons trs lidos,

ctorilalem suam, cui

;

nemo

polcst resistere, declarare

;

et nlius trs tortas partis, et alius

lagenum

vint.

Tanien
j

quasi dical, Deus dicit

sed magistruni se po-

hcipsa omnin non placent, quia ex verbis sequentibus apparet liominem non solm fuisse nolum
,

sed

eliam discipulum

et aliquo
dicit,

modo

familiarcin
est.

qum Deum, aut Dominum vocal, quia tanqum homo cumhominibusloquebalur,sicui.edemusus auctorilate cm discipulos ad solvendum asiuam et pullis

Clii'isli.

Magister, inquit,

tempus mev.m prope

lumejus milteret, dixit: Si quis

cite,quia

vobis aliquid dixeril , diet

Cm

eniin

magistruni se appellari vult, discipulum

Dominus

Iris

opus habet,

confestim dimittet eos,

esse indicat; et

cm

morlis sua; tempus

illi

dclart,

supra

c.

21, 5.Eventusquc poslca docuit,

siinul

quantum
atque Dopulli

familiarem. ltaque probabilius esse arbilror proplerea

hoc nomen moment! babuisset, quia

Christum liominem non nominsse

ut mclis rbus

minum

discipuli

nominrunl, domini asin et

qumnomine deseriberet, eque ratione claris divinilatem suam osteuderet, sive qud iguotus homo esset
;

eos dimiserunt, Marci 11, 6, et Luca: 19, 55.

Tempus meum prope

est.

Sunt qui pulcnt bis verbis

,

si

enim

dixisset, itc ad

Petrum, aut adPaulum,

;

ni

li il

Christum excusare voluisse

qud ante aliorum Ju-

singulare supra caeteros hominesoslendissel

cum

au-

da;orum tempus Pascha celebraret, quas: dicat se ad

tem

dicit

Ingredienlibus vobis incivitalem,occttrrel vobis

bajulans, dclart se futura pra'sci-

praveniendum Pascha: tempus imminentis morlis

nccessilate cogi. Probabile hoc est, et nostram de

homo lagenamaqit
re, et

omnia esse divino

,

consilio ut

admorlem suam quoilltim

Pascha; Cbrisli ante alios Jud;cos cclebraiione sentenliam confirmt; sed illud etiam fortass probabilius,

dammod prparata

ila

Deus liominem

ad

fontem haurienda: aquee causa ide misissc viderctur,

ut discipulis occurrerel, eosque in
cercl, in

Christum bis verbis amicitiam erga liominem

,

eam domum du-

illum

et familiarilatem declarare voluisse

qud ex

qu omnia ad agendum Pascha parata essent,

,

hoc niundo abiturus uliimam apud

eum cnam, camdicit

ne quid aut morlem Cbrisli

tionem
posset.

aut Pascha: cclebra-

que non invitatus

sed faniiliarissimorum amicorum

retardare

et

divinum deerctum impedirc

ille fuerit,

more, sponte su agere voluerit. Qud aulemnon

!

Quisautem homo

curiosum est qua>

aliis

mors mea, sed tempus meum prop

habere vim
casu, nec
,

est,

banc videlur

rere

tamen curiosum non

est
ul

proposilam ab

ut Cbristus oslendat se nec lemer, et

vi

quslionem ide dispulare,

muUorum

cutiositali

Judorum
,

aut aile, eo lempore morilu-

ponatur modus. Muhi enim auctores mulla de bc re

rum
est,

esse

sed quia tempus illud ad

moriendum con-

parm

firmis

conjecluris comprobala
1
,

tradiderunt.

slitutum sibi Paire erat; hoc est, tempus

meum

id

Nicephorus, libro

cap. 28, liominem illum inquili-

quod conslitutum mibi est,vel quo mori decrevi.

id est, facere decrevi, piira,

num dium

Joannis evangelista: fuisse pulat, quas

Apud te facio Pascha,

sis

sedes Caipli in

monte Sion Joannem misse

dicit,

Hebra?a usilata

ut
:

apud Joannem

cap. 21

datis amplis, quas in Galil liabebat, facullatibus;

Dicit eis

Simon Petrus
:

Y ado

piscari, id est, decrevi

,

idemque
ait

alios

nonnullos

auctores sentire asserit.

dicunl

ei

Venimus
plirasi

et

nos tecum

id est

venire voluuti soient, ut

Quo, quso, argumenlo? Tlicopbylaclus ver quosdam

existimsse

mus, qu
|

etiam Lalini aliquando

:

emn

fuisse

quem
est;

sex ante diebus Cbristus cnsse dicilur,

fuisse Lazari. Magis
ille

Simoncm Leprosum, apud cmetiam alienum hoc

,

ad Serenum Seneca
id est
,

Si negas accepturum injuriam

neminem

illi

lenlalurum facere, omnibus relklis

que patrem

negoliis Stoicus fio, lib.

2 de Tranquillilale vii.

Simon enim
;

non Jerosolyma:
ver

sed Detha,

Cum

discipulis

meis.

Hoc

ide Cbristus adjicere

,

ni habilabal

Cbristus

non Belbanioc
Rclulabimus
,

sed

videtur, ut

patremfamilis admoneat
paret.

tredecim hoaliqua

Jerosolyma; Pascha celebravit.

qu

minum mensam
cm

Unde eliam conjeclura

secum haberet.

speciem nullam habent veritatis; sed quis homo ille fuerit cogendi non sumus dicere nec enim evange:

sumi polest liominem illum familiarem fuisse Christi,

sciret quot discipulos

listis

qui

cum nominare

noluerunt

sapientiores su-

Vers. 20.

Vespere
Pascha

autem facto. Eodcm modo

mus ; sed si sequamur, qu veritatis ducit similitudo, probabile nobis videlur esse Judanini aliquem fuisse
liominem divilem,
et nobilem, qui in

Marcus

scripsit.

Proptcre autem vespera; tempus ex-

presserunt, ut indicarent Cbrislum lempore lege prscriplo

clbrasse
;

Christum creditamen, quafuisse

jubebat

enim

lex

disset, illique esset familiaris, sed occult

Exodi

12, 6, ut interduas vesperas agnus

immolalus

lem Josephiim ab Arimallioe

et

Nicodemum
si

ederetur, id est, inler occasum solis dcima; quartu:

diei,

legimus Joan. 19, 38, 59. Ilaque

il

quis aliquem ex
,

elnoclem dcima;

quinlse,

quemadmodm

supra,
:

lis

fuisse suspicetur

temerarium non judicaverim

;

modo gnum

suspicetur, non affirmet

,

nam cnaculum ma-

et

ben ornatum ostendit non plebeium fuisse

eodcm consilio dixit F.t cum fada esset hora, id est, cm sol occubuisset. Nam qui ante solis occasum Christum agnum edissc
vers. 2,cxplicavimus.D. Lucas

Vers. 20.

Post occasuni

solis.

Discumbebat, Ro-

dicunt, bis errare mibi videntur, et quia conlra legem

mano more,
Nec

qui Persis ad Ilebraos olim iransierat. lege conslittilum erat ut agnus sianlibus come-

deretur

discumbere etiam vel accumbere dicimus, ad

aliis

mensam cum

ac#edere.

, ,

il 15
loqnunlur, quae inter duas vesperas
praecipiebat

m MATTUmM
agnum comesse
prima azymo
vsse
,

me
,

maximque hanc ipsam

sicul olim

ut slans paschalem

cum azymo

pane, qui a nie solis occasum

id esl,

agnum ederet, em

stantes illum Judjci

inchoal jam die decim quinl,

rum
sit,

die non edebalur. Deinde

ralione eflcere ut Clirislus

qud em velint lic eodem lempore mortuus

id esl, inler

comederunt, quia transitus Domini erat, ita nunc ipse ex hoc mundo Iransiturus esset. Cterm, quia
in

omnibus prandiis ac cnis

Juda:i velusliorcs ac-

quo agnus comedebatur,

occasum,
ef'ficiunt

meridicm,

et Solis

ul

non solm non edem

sit;

cumbere solcbani (nam Chrisli lempore sedere solilos, non recumbere fuisse arbitror), factum est, ut
mulal accumbendi consuetudine, nomen relinerelur.
Nain et hodi Latine mensce dicimur accimibere,

hoi, sed ne eodem quidem die mortuus

si

nam

corum opiniouc
occasum
solis

die decim quart intcr

meridicm

em

et

agnus edebalur, em Clirislus die

sit,

decim quint mortuus

die.

non eodem morluus

est

lamen sedeamus. Evangelislae igitur, etsi verbum recumbendi de medio sumptum usurprunt, noluerunt signilicare rever Christum recubuisse, sed ad

Discumbebat

vlxstTo, propri

recumbebat; cujus

verbi proprielale moti auctores quidam sunt, ut exi-

slimarent hoc non de agni esu, sed de ccen,

eso jam agno Clirislus egit,csse inlelligendum
etsi Iex

quam
;

quia

Exodi, 12, II, disertis verbisnon prnocipiebat

mensam accessisse alqne cnsse. Cum duodecivi discipulis suis. Vidctur mihi cvangelisla discipulorum numeruin expressisse, cum quibus Clirislus agnum comedit,utc eliam inre significaret eum legis praesciptum observasse. Jubcbat enim Iex
ut paterfamilis

ut Judsei stanles

agnum ederent, lamen

colligebatur

cum

lol famili su

agnum

ederet,

tx lege

Sic,
,

inquil, comecletis illum: rens vestros

Lxodi 12,

3, l. Chrisli

autem

familia discipuli erant.

accingelis

et

calceamenla vestra habebitis in pedibus

,

Chrysoslomus ide
;

Iioc

ab evangelist dictum esse

tenentes baculos in manibits

est

et

comecletis destinantes

judicat

ut

ostenderet
,

Judam eliam cum

caiteris

enim phase, id

esl

transitus Domini. Ita

enim copossint

apostolis accubuisse

ejusque impudentiam

et ingra-

medenies agnum describil,

ul

vix inlelligi

liludinem dcclararel, de quo vclercs auctores inter

se dissenliunt.

non slare
calceati?

quorsm enim

accincti renibus?

quorsm

quorsm

innixi baculis?

quorsm feslinanus
mult
elaris

ad significandam Iranshs celeritatem esse juberentur,

si

Nam sunt qui putant Judam non solm novorum sacramenloruni eorporis et sanguinis Domini perccpiioni, sed ne edendo q; idem agno inHilarius,can.inMatthaeum30.Jani enim,
Clirislus

non siaient

qui unus hahilus

li

lerfuisse, ut

qum rePqua

oninia

slinationem

prie

se ferebal?

Nemo enim magis

se feslinare indicat,

qum

qui ne

em cum

agnum

edit

discessisse

existimat, ut
,

principibus sacerdotum

de eo tradendo

com-

ad sumcnduni quidem necessarium cibum sedcl. Sic

videlur Eutliymius interprtai'!
j

preliendoudoque traclaret.

Alii

cnscagni

interfuisse

cui

danda venia
aliis

esl

putant, sacramenloruni ver percepiioni

non putant

aliorum ingredienli vesligiis; Calvino, et

ticis

hresibi

quod asseveranter

scribit

Clemens

Aposlolicarum

interprelihus danda

non

est

qui

cum magno

Coust., iibro 5, cap. 10. lu qu senienli cl Innoccn-

esse judicio videantur, non viderunt verborum conli-

nualioiiem pati non posse ut

de

ali

cn, qum
:

de e, qu agnus comedcbalur, inlelligamus

El fecesicul

4 de Mysler. Alt., cap. 13, videlur esse. Argumenta quibus probari poiesl h:ec sunt Priinuiii, qud Joannes, c. 13, 30, scrihat Judam, simul
tius, lib.
,
:

runt, inquil cvangelisla, vers. 19, 20, discipuli

constiluit illis Jsus
,

nique buccellam Chrisli por reclam accepit, exii-se;

>

et

paruverunt paschn. Ycspere ausuis.

lavit

bucceilam autem illam anlc sacramenloruni di>lribu-

tem fado discumbebat cum duodechn discipulis

tionem data m

illi

Chrislo fuisse, credendum est

Deinde

Joannes, cap.
et

12

Postqum ergo

em corpus
cl, ut ait

et

saugisinem
c.

suum ullimo
fact

loco dederit

pedes corum,
ileriim,

accepit vestimenta sua,

cum

reeubuisset

Lucas,
c.

22, 20, postqum cnavit, et, ul

;

dicrit eis.

PratercM tlhams,

infra, vers. 26,

,

Joannes,

13,2, cn

non ergo corpus et

quasi de ali
:

cn loquens, qum de e
tis accepit

qu agnus

sanguine;!i Chrisli Judas

Clirislus

accepit.

Secundm

qud
lo-

esus erat Cnanlibus, inquit,

et

Jsus panent

de sscramenlo sanguinis
,

sui, ul videlur

Lucas, cap. 22, li: Et em jam

fucla essel liora,

quens, vers. 29
genimine
viiis

dixeil
in

Non bibam amodb

illud

de hoc

discubuit, ubi

certum

est

cum de
,

esu agni loqui; pro-

usque

diem illum, em
;

bibam vo-

picrca enim

boram

notavit

quia agnus certo, stalo-

biscum iwvum in regno Patris mei

in

cum Jud autem

uc<; anti
sil

que lempore coincdendus

Absurdius etiam est, quod
nihilo gravioribus

erat.

De cn
quidam
,

igitur agni

regno Patris

illud

postea non bihit; ergo

dicit Kvrwej recubuit, sicul

hoc loco

Maltli.

ivUsno.
et
aliis

biberat.
fecfse

Terlium, quod credihile non

,

Christum

alii

iioc,

quod nos faeere prohibuit

ut corpirs et san-

arguments

inducti
,

ul Thoopiiyla-

guinein
uilenli

olus

et

Eutbymius referunl

pulavcrunt Christum
: ,

suum homini sceleralissimo null faci pconferret; nam quod quidam respondere
fuisse
,

agnum eo anno non comedisse quod cin omnes evangelist tain aperl teslentur eum paseba nianducsse, refutalionc non indiget. Quod ergo evangelistae dicunt Christum ad edenduni agnum recubuisse,
non
ita

soient

quidem Judam peccatorem, sed non

negari
Cliri-

'uhlicuin

cujusmodi liominibus sacianienla

veriuii sil
;

non debenn!, nescio qum

jam enim

slus illum et data hucccll oslendcral, et

nomine pro-

accipiendum est, quasi rvera aut sederil,

diderat

Tu

dixisli, vers.

25.

haque

aut cubueril; credendum enim est, iitChrysostonius

Uit,

sanguis
i

Clnsii

exhibila

sunt,

em cornus et nemo apstolnrum

,

omnes cum

legis eperemonias periectissim ser-

iguorare poterat

Judam

esse prodiioiem. Hacc argu-

un
menia
ita

COMMENT ARIA. CAP. XXVI.

movent me, ut
,

1118
non eodem

facilA liane

opinionem

Rt supra, vers. 2, docuimus, ca;teri Judaei

die Pasclia cclebrrunt
1S13&
,

probalurus essem

nisi contraria

plures haberet au-

et quia

ita

accurat evange-

ctores, et inagis vulg probata es!>a. Fucrunt cliam

qui diccrenl Jiidam et ccena? agni, el ccena;

diseipiilorum

nomen

aut

numerum

expresserunt

commuui,

ut

duo

fiicere voluisse videantur, et

signilicarcomnes
adfuisse

et perccplioni corporis et sangiiinis Clirisli fuisse pr;c-

discipulos

adfuisse

et indicare

ncminem

sentem, caque percepisse,

bibisse
;

sed sanguinem quidem

,

praHer ipsos, et qia lex pracipibat ut unaqua-que

familia suuin

corpus ver servsse

;

ut ad principes sacer-

agnum ederet, nec exlernus

si

ullus ad-

doiuin

dfend

illisque

per derisuni osienderelquid

,

milleretur, nisi

fainiliarium

numerus ad
;

edei

dum

Clirislus corpus suuui appcllsset

et quasi
,

magnum

inlegrum agnum
(pioiquot ad

salis

non esset

tune enini externes,

essent, advocari

quiddam

diseipidis suis (radidisset

,

qucinadniodm
mili pro,

esum agni
salis

necessarii

Tlieophylaclus hoc loco rcital

quod cm

perinillebal. Diseipiilorum

auten numerus ad eden-

bclur conjectura, non

est rfiUfldiim

quos Icgeiini
fiiisse aclioni

auclorcs, cxislimanl

Omues alii Judam loti inlcrDomini per-

duin

agnum

magnus

eral.

Vers. 21.
prodil,

Unus ex

voris. Sine injuria proditorem

corpusqiie et sanguinem

dm

indical se nsseeiim, nec lainen

niullis auctoribus

nomi-

cepisse; Cypriaiuis, librode Ccen Domini, Chrysosl.,

liomili in

nal. Qua:ritur
dixciil.

cur hoc Christus

,

Mallhamin 8 V 2,
,

et liouiili

de Prodil. Jud;e
,

Respond'ct Cltrysostomus

Ilieronymus,

D. Ilieronymus
et Iraeiaiu in

lioc

loco; Atignslinus
(J2;

opistol 03,

Beda, Tlieophylaclus, Eulhymius.,

tiis

ut Judie peeniten-

Joann.
,

auctor corum

Commcnla,

occasionem dard,

illique

ad resipiscendum sliimtconsilia sua

rioruni in

Mareum
ail

qui Ilieionymo iribuunlur

cap.

lum adnioveret, cm videret

lalere
ut ostenderet se

Chrislum

li; Tlieodoretus
Epislohe
Cor.;

in

Coiv*mcnlariis
,

in

cap. 11 prioris

non poluissc. Videlur eliam mibi ideo dixisse,

Lo

serni. 7
ila

de Passione Domini.
,

non invilum

non circumveiitum
,

et

Polest cl luec sentenlia

probari

qud credibile

nec opiiianlem, sed scieniem, prudenlem

volentem

non
lic

sil

Judam mens surrexisse antcqum omnia

adiret
;

mori; cm cognito prodiloreejus consilium inipedire

possel, nec

peracia csscnl, ni ad principes sacerdolum

euini

(amen

vellfet.

At cur non nominavil? Posbcnigniiaii

ralione

prodilioncni
;

suam

quam

celare

sumus respondereid Clirisli

conlenlnmquc
;

consenlaneum non ignorare

,

laniopcr volebal, prodidisset

posi

deinde, quod Lucas

fuisse, ut proditoris eliam sui noniini, honorique parcercl,

fuisse ostendisse se

daiam

Clirislo Eucbarisliam, de Jiul

tanqum

actinie

prsente Chrislum loquenleni inducat, cap.

:

proditorem

nominarc aulem nolnisse

se

quia ad

ic!,

22, 20, 21

Hic

est

caiix novuin teslamentum in sanguine

quod ostendere volebal,

mori, non
erat

scienlem ae volentem

meo

qui pro volns (imdiir.

est in

Vermtanien ecce manus

necessarium.

Ilieronymus

tamen

iradentismemecum

meus. Ergo,quod ailJoanncs

paulo aliter respondet,

nsse, ne
neralik'r,

propterea

Judam non nomifuisse, ut percussis

Judam accepta bucccll slalim exiisse, aut ila inlelligendum csl.ul Clirislus postdalam Eucliarisliani buccellam dederi
1

cum

irrilarel.

Origenes ver propterea ge-

non nominalim loculum

alii

ul proditorem indicarct, aut ila utadver-

hc voce singulorum nhirhis

se vullu innocentes,

bium

illiitl,

conlinub quo Joannes ulilur, non temporis

signilicct intervallum
;

Judas prodilorcm ostenderet. Vers. 22.

nomenlum, sed brevissinmm

Et contristati
qiii

vai.de.

Mirum

>

ideri

quanqum

illud pi'ius inilii inagis placel, quia ita

Joan-

polesl, cur aposloli,

i-anocentes eranl, conlristali

nes videtur loqui, ul indicet buccc'liracceplioncm causant fuisse ut Judas quasi irrilains

fuerunt quasi

sibi

quisque hoc diclum putarel. Nec

Uislali sunl,

qud

se iiidicaluin visiniile est

enim ide lanlin

i

qud nefandmn dole,

deret, abscesserit. llaque minus vero

eum

eut facinus

Chrisluin discipulo suo

iri
;

quisquis
est

ille

accepta jam bucccll expectsse, quamvis brevi lem-

esset, Iradilum

nain elsi

credendum

c eliam

porc, et divina sacramenla percepisse. Quod aulem

Clirislus dicit
:

re

vebcmenler doluisse, lamen Malllucus

indicat ide
,

Nonbibam amodb de
,

lioc

geninnne

vitis,

contrislalos fuisse,
sollicilus esset.

qud de

se quisque dubilaret
,

ac
:

donec aibam illud vobiscum novum

non cogit nos ul

quia
clsi

El cpcrunt
?

\\u\u\l

singuli dicerc

dicamus Judam lune non adfuisse

postea non bibit
dicerc
poluerit
, ,

cum

eo

Numquidego sum, Domine

Origenes ergo, Cbrysoslo-

cum

aliis

bibit;

quod

satis fuit ul

nius, el Tlieophylaclus ralioncm

banc adferunt, qud

Donec bibam vobiscum; pronomen

an

eliamsi se innoccnles esse sciicnt, tamen inagis Clirisli

cnim, vobiscum

ad inajorem parteni refertur. Qu;eri

,

verbis,

quam

conscientia: su;e coulidebant. Beatus

eliam potesl, et nonnullis dnbitatum video

aliqui

alii

liomo, qui semper est pavidus,

dieebat

ille,

Proverb.

prxler discipulos
alios

cum

Cbristo

accubuerint.

28, 14. Et verebur omnia opra mea, Job. 9, 28.

Eulhymius

eliam nonnullos accubuisse putat

,

Vers. 23.

Qn

ivmcrr. Joannes
seribil, ut
esscl.

cap. 13, 2i

quamvis cos evangelistac non nominaverint

niullis

quod
,

Pelrum Joanni suggessisse

rcl,

Chrislum roga-

ego de causis probare non possum

et quia

quisnam proditor

llaque ciedendum est

Vers. 21. Et edentibls illis, post institutam Kucbaristiain Lucas rerum ordinem videtur servsse, Mandants ver cl Marcus anticipatione usi in Gneco, cum edissenl : nain post cnani agni lisec de prodilore
: :

dixit

Dominus. Vers. 23. Qui intingit

etc.

Judas prope Chrialii

Mum

videtur accubuisse

uude

et

non audierunt.

non aUenderunt ad ea verba Tu dixisli, v. 25. voce Qui modus loqucndi est Hebrans familiaris suimniss loculus est Dominus. S. Lo serm. 7 de Passione Domini Lcce pareil ausibiis luis Dominus, et nulli le nisi lilii indical Clirislus; nec nomen luum, ne persona delegitur , sed VHlalis et inisericordi verbo cordis lui tantm arcana tanguumr,
vel
: ,
:

, ,

4119

IN

MATTH^UM
'

1120

factum ulrumqtie, et singulos prius aposlolos interrogssc, numquid ego sum,

lue acciperct, ut hi etiam sentire videntur auctores.

Domine?

et

cm eorum

ro-

galu Christus prodilorein nominarenoluisset, Pctnim,

qui iniqniore quna c&teri anirno Christi injurias ferre

solebal

Joaunem rogsse

uti

Christuni iutcrrogaret

Jam enim omnes Judam esse noverant , si solus in Christi paropside pancm tingebat. Alii contra his verbis nihilo magis, qum ante, prodilorein ostensum fuisse dicunt sensum enim esse, qui intingil mecum
:

quisnam ipsuin prodilurus

Chrislum

esset.

his verbis, qui intingil

Ex que- sequilur mecum maman in pa-

manum

in paropside

id est et

unus ex

bis qui

mecum
paropsi-

assident ad

mensam,
,

communem mecum
est
;

ropside, non omnin prodilorein dsignasse; sed primin quidem generaliter dixisse Unus vesiritm me
:

dem habent
tem omnes

me
;

traditurus

assidebant au-

aposloli, et in

eamdem paropsidem manihil

traditurus est

secundo

cm

singuli inlerrogarent

num
:

immillcbant

ilaque

aliud

lus verbis
,
,

Numquid
Qui

ego sum, Domine"! pauloclariusrcspondisse

significari pulanl,

mecum manum in paropside, id est, unus ex liis qui mecum in edem paropside pancm inlingunt probabile enim est in magnmens,ubi tredecim hoi>Uingit
;

mines accumbebant, diversas

paropsides, in quibusaut terni

fuisse patinas, diversas

,

aut quaterni

panem
illis

qum quod Marcus dixit cap. 14 18 Unus ex vobis Iradet me qui manducat mecum. El Lucas, c. 22, 21 Ecce manus tradentis me mecum est in mens. Non ergo voluisse prodilorein indicare sed exaggerarc scelus, qud cm in edem mens, in edem patina cibum sumeret, se esset iraditurus, si, :

intingerent: ilaque indical Clirislus

tribus, aul quatuor
in
,

unum

ex

aut

cut David dixil, Psal. 40, 10

magnificavit super

Qui edebat panes meos,

aut quolquot tandem erant, qui

tingere
,

me

supplantationem.

Horum
his

inter-

edem secum paropside panem solebant

quis
illc

prtait non salis mini videlurcum verbis evangelistse

se esse traditurum. Denique

dicio aposloli,

cm ne boc quidem

in-

convenire
lingunt
21
:

dixisset

enim

potis,

unus ex
,

qui in-

esset, inlelligcre potuissent

itermque Pelri rogalu

Joanne intenogarelur
:

quisnam

ille

esset, respondil

llle est cui ego intinctum

,

hilo

mecum manum in paropside sicut dixerat Unus vestrm me traditurus est; deinde quia nimagis, qum ant, cm singulis discipulis ro,

panem

porrexero, Joaun. 13, 2G

sed quia boc in au-

galus esset, quis se esset traditurus

signasse
terprtes,

Iraditorem din-

rem Joanni
possenl, ad

Clirislus dixerat, ila ut aliiintelligerc

non

verosimiie non est.

,

Qurunt nonnulli

extremum

ipse Judas, ne tacendo crimen

conlileri viderelur, inlerrogavit etiam, sicutalii prius

interrogaverant.
slus
:

IV
,

umquid ego sum

vers. 25.
id

Ilabbi? cui Cliri-

Tu

dixisli
,

Quo

diclo

ncque Judas

quomod jusculum aut condimenlum in paropside esset cm lex juberet ut agnus assus non coclus comederetur, Exodi 12, 8. Hoc unum fuit connu argumcnlum, qui Chrislum eu anno agnum
, , ,
,

neque

cocteri

quos

audivissc

existimandimi est
,

comedisse negaverunt, ut Theophylaclus

et

Eulhy-

proditorem ignorare potuerunt; atque tune Judain

mius auctores sunl. Nimis profeclo lev non de ccen

,

hoc enim

cm
est
;

se

deprebensum viderct
poterat;

discessissc

credendum
,

qu agnum
esi

Clirislus

comedil, sed de
,

nam anlequm
,

suo ipsius nominc proderetur

postca

e, qu.c eso agno apponebalur, ut versu 20

docebiet

dissimulare

non poluil;

sed quia

mus, intelligcndum
nia ciborum,ei

in

qu

et assa et

coda
quia

om-

hoc

simul alque
,

buccellam Cliristo dalam acest,

condimentorum gnera poni poleranl;

prima

cepisset

accidisse vero simile

Joanncs

dixit

solus fcrmeutalus panis prohibebatur,

statim accepl buccell exiisse.

Ad bunc modummilii
concilianda; elsi scio

azymorum

dies eral.

videnlur evangclislarum dicta

Vers. 21.

Finis quidem hominis vadit. Loquilur

solet,

Origenem, Chrysostomum, Ilieronymuni, Eutbyniium

et beopliylactum exislimare bis verbis
,

de se per lertiam, ut
hominis appcllat,
ul

personam

seque

filiurn

qui intingil

versu 2. Vide qutc cap. 8, 20, de

mecum manum
tum,
et

in paropside,

Judam propri designafuisse; scri-

c re diximus. Opponit aulem se Judae prodilori

tantm non digito demonstratum

cjusque conditioni suam anlefert. Videbalur tune Judas melioris

bunt enim e ipsum impudenlix processisse, ut cm

alii

qum
ille

Clirislus condilionis esse. Clirislus

;

Aposloli verecundia

reverenlique Magislri ab
,

vendebatur,

vendebat

Clirislus ad

morlem

ille

cjus paropside abstinerent

solus

manum

in

cumdem

ad lucrum ibat; Christus ab omnibus eliam discipulis

suis paul posl deserendus
,

catinum

injiccret.
id

Solus Cbrysoslomus existimat Ju,

ille

principibus sacerdo-

dam non
Quorum
ralione

impudenti
alii

sed

Clirisli

rogalu fecisse,
prodilor.

tum

scribis et senioribus
;

populi grali amicilique

ut c ralione

inlelligercnt,

quis esset

copulandus eral

ilaque hominumjudicio

multoqum

inlerpreiationem ideirc non probo, qud c

Clirislus felicior videri poterat.

follil

liane opinionem re-

non videatur possc cum Matthaco Joannes

bis

Clirislus,

seque melioris condilionis qum illum

convenire. Si enim

verbis propri fuerat Judas

i

paul post fulurum prdicit.

Nam

quod passurus,
quin gratum
,

dcmonslralus,quid opus eral, ul poslca Pctrus tam sollicite

quodque moriturus
inopinalum
j

sil,

nec miscrum, nec malum, nec

sibi esse
;

per

Joaunem rogarct
ille

quisnam
ali

futurus esset

nec violcntum
,

prodilor? quid opus erat, ut

ostenderci, dicens,

cum

ralione Christus

laudabile, ofliciosum

spont susceptum

quippe qui

est, cui

ego intinctum

panem
I

e rationc et Palris obsequalur voluntati

decrelum-

porrexero?

nam omnes jam

qui intingil
;

apostoli Chrislum dicen-

que excquatur,
effeetu

tem audiveranl,
de
i
,

mecum manum

in paropsi,

hic

me

Iradet

cm
,

id et

Cbrislo diclum
ille

et

vadit

prophetarum de se scripla vaticinia compleal; hoc est Et filius quidem hominis Et post sicut scriptum est de illo; Dan. 9, 2G
et
:
:

ud factum esset

priusqum buccellam

daret,

hebdomadas sexaginta duas occidetur Christus

et

non

1121
ejus populus, qui citm negalurus est.

COMMluNlUA CAP. XXVI.

Quod
dicit, vadit,
vi

U22

care potuisse.

Hespondent
,

Chrysoslomus

Euthy-

hanc habet vim

ut indicet Christus se

non

ex hoc

mius

et

Theophylaclus

omnesque

catholici llieologi
et, ut ita

miindo expelli, scd sponle su exire, nec tam mor-

idem sentiunt, non

fuisse
,

Deo decretum,

tem esse suam, qum

laclus adnotavit.

migralionem, ut rect
dicit, sicul

Theophyest,
j

dicam, prdestinatum

ut Judas Christum venderet,

Quod autem

scriptum

sed fuisse prcognitum atque prvisum fore ut venderet,

ostendit non ex hominibus, sed ex divino decreto ac

quod cm Deusab omni cognovisset ternitale,

ilaque

prdiclione morlis su nccessitatem provenire.

Comeat

decrevit ut e ratioite Christus Jud vendilus ntore-

part ergo finein sauva cura fine Jud, quod ipse, ctsi

retur;

Jud vendilionem Deus non prdenon commisit, sed permisit.

ad mortem trahi videatur, non trahatur, sed eat

;

siinavit, sed prvidit;

autem non tam ad mortem, qum ad gloriam propierea enim Dcus exallavil illum et donavit illi nomen
,
,

Calviniste

qui neque permissionem in

Deo ullam

admittunt, et malum, non boni privalionem, ut Augustinus et Dionysius

,

quod

est

super

omne nomen

ad Philipp. 2,

9.

Judam

omnesque veteres atque recennaturam aliquam esse

ver, qui ad lucrum et ad gratiam honiinum colligen-

tiores tlteologi tradiderunt, sed

dain ire videretur, iturum ad laqueum

iturum ad
illi

credunt, quamvis in

omnes

se partes versare soleant,

sempiterna supplicia usque ade gravia, ut melis

exuerc se hoc laqueo non possunl. Docel quidem Calvinus venditionent Jud non esse propri Dei opus

futurum csset,

De quo verbo nimis fortass subtiliter quidam disputant quomod melius Jud fuisset natum non esse cm non esse
si

nalus non fuisset.

appellandum
:

sed verbis docet, reips negat, quod in

mullis

aliis, difficillimisque

quslionibus solei facere.

nullum

daninalum esse aliquod bonum

sit

aliquid

Ejus enim doctrina, ejus verba sunt,

Deum non

esse

enim est, qui damnalus est, omne autem quod est, qu est, bonum est. Hieronymus indicat existimsse
aliquos

omnipolentcm,
permiliat
;

si

peccala

ut nos dicimus, tanlm

nec enim

Judam

fuisse,

anlequm nascerelur,
:

Cltrisliim-

Quid, quso, bine

colligitur, nisi

omnium rerum auctor esset. Deum omnipotennisi et peccali

que cerlo consilio non dixisse

illi
,

Melius fuisset liomini

tes non esse senlenti Calvini,

sit?

auctor

si

nunqum

fuisset, sed, si nalus

non

esset,

quasi

Ejus verba sunt

Non

dubitaverim dicere divinam

etiamsi
luralia

non nasceretur, futurus

fuisset, ideque na-

prdcstinalionem ac voluntatem rerum ncessitaient esse,

bona sine malis habituais. Suspicor D. HieroOrigenistas nolare voluissfe

,

nymum

qui
,

omnes
et

ani-

mas inilio creatas fuisse crediderunt quamque merito aut expertem manere
in corpus,

pro suo

corporis, aut

tanqum
ita

iu

carcerem immitli. Elvei 6 Ori-

genes ipse

hoc loco sciibere videlur, ut non long

quod si verum est, Deusque, ut Jud peccalum non solm prvidil, sed etiam prdestinavit necessilalem Jud vendendi Christum imposuit quod si verum est, peccare Judas non poluit. Eat et impielatem suam verbis illis adornet, quibus imperil discipulorum suorum lurb
lib.
ille

Instit., c. 23,

putat,

ab e sentenli abhorrere videatur. Eodem fer modo

Eulbyntius interpretatur. Sed non sunt hujusmodi

fucum

facit

eliamsi et Deus, et Judas

,

idem opus
,

fe-

cerint,

Judam peecsse
animo

Deum non
enim
si

peccsse

quia

Scriplur locutiones ad scholarum exculiend sublililatem

;

Deus bono, ut hommes reducerel, Judas malo

riti pleno

et ava-

sunt enim proverbiales, et

sumpl de

vulgo,

faciebat. Quis
fuit, nisi

illiusipsius mali

in quibus
let, ut

quiddam plermque byperbolicum esse so5,

animi Jud auctor

;

Deus,

sentenli Calvini

apud Job cap.

?
:

Quare non

in vulv

mor-

mala non solm

gencravit.
ille,

permitlil, sed etiam facit?

Al malum,
innisi
,

tuus

sum

egressus ex utero non stalim perii? Et cap.

forlassis dicet, in

Jud

animum bono animo Deus

,

10, 18, 19

Quare de vulv eduxisli me? qui ulinam con-

Quisnam bonus animus esse poterat

ut Christus

sumplus essem, ne oculus me videret; fuissent quasi non essem , de utero translates ad tumulum ; et cap. 3, 3
;

quo volebat,
enim Dcus
,

morerelur; alqui

ut

Christus morerctur, malo animo

potuit
eflicere ut
:

Jud opus non

eral;

Jeremi 20, 14 Pereat dies in qu natus sum; hc enim omnia non tam deliberato animi judicio qum
et
:

Judas

eum bono animo

venderet
stus

ut

Deo obedirct

polerat efficere ut Chri-

per querimoniam

qu mala

sua amplificarc solet

neque bono, neque malo animo venditus more-

dicta sunt. Christus ergo ita de

Jud loquitur, quemin suppliciis po-

relur. Malus igilur

animus ex Jud natus

est.
:

animus
si

admodm

credibilc erat

ipsum de se

Deo datus.

Alia hic qustio proponi solet

,

me-

silum esse locuturum. Erat autem credibile euni di-

lius

futurum erat Jud

ut

clurum esse
ntihi

Ctinam nunqum nalus essem

ista pati
;

melius
et

Deus genuit?

Respondent Chrysoslomus
,

non nasceretur, cur eum

et

Euthy-

fuisset

non nasci qum

,

cm Job

mius non talem

proditorem

qualis poslea fuit

Deo

fuisse ge-

Jeremias,
dixerint.

viri sanclissimi

mult minora passi idem

dicit

Adde qud Christus non

melius fulu-

rum fuisse ut Judas non nasceretur, sed melius futurum illi esse id est ejus opinionc atque judicio quemadmodm mullis res adversas patientibus acci, ,

bonum fecit, ipse se poslea fecit quemadmodm de omnibus hominibus Salomon dicit in Ecclesiaste, cap. 7, 50, Deum fecissc
nitum. Deus enim
,

Imminent rectum, ipsum se multis quslionibus miscuisse. Nullus

human
cur eum,

curiositatis

dere videmus, ut corrupto dolore judicio moriem vit anteponant, cm dubiitm non sit melis esse vivere

runt etiam
sciret, in

alii

modus est. Qucm ejusmodi futurum esse

;

apostolum Christus elegerit

;

de e re, cap.

qum mori. Objici hoc loco solet non minus Judam qum Christum divinum decretum vendendo Cbristo
e.xeculum fuisse
,

10, 4, disputavimus
lest
,

scd uno verbo responderi po,

quia

cm

electus Chrislo est

in

ejusmodi non

quare non magis,

qum

illum pec-

erat, et solet

sp Deus etiam

hominuiu lections

1123

IN

MATHLEIM
jgl

1124
Clirislus id feccrit, sed staiim, ut

non futura, sed prscniia mrita respiccre, cjuod in Saille rege facium \idemus; bonuni Dcus clegit, malus
ipse per se factus est, ideinque de
tesl.

cn
est,

cna peracta
cib.fi-

anlcquain surgerenl, aiilcqum meusa:, el

reliquiaj

Salomone

dici po-

mm

rcniovereiitur.

Allerum

est

ridiculani

esse Calvinislarum el Lullicranm uni insciliam,

qui

Vers. 25.

Numquid

ego sum,rabbi? Non rogal

quasi salis non babereut,

baeretici essent,
sti

si

rbus,

ni>i

eliam verbis

Judas Cbrislum, quasi ignarus, ut discal quod sua

ipsuin conscienlia ignorare

noluerunt corporis, el sanguinis Chriul nos, sed

non paliebalur. sud quasi

impudcns
dih-

sacramculum Eucliaristiam,

cnam

callidus inercaior, ul lenlcl, nuin Clirislus se euin esse

scit qui euin essel tradilurus, cl quasi

appellarc, ul se non soluin religionis, sed eliam lingu.e refonr.alores prolilcrenlur. Alqui nullus in sacris
Lilleris locusest, ubilioc

siniulalor, ul

dm

sien cx-lci

de se quisque inter-

sacramenlum cna vocelur,

D. Paulum dicentcin

rogaveral, nuin ipse essel, de se quoque ipse inlcrrogal, se

scil

sed belli

isii

inter|)reles, quia
est

non esse siinulel; videlur aulcrn non spont,

,

audiveruiit,

jam non

dominicain

cnam manducare,
illiini

conclus alioruni exemplo Cbrislum rogarc

num
sub-

nullo adbibilo judieio existiinrunl

Eucliaristiam
lerra-

ipse sit, ideoque oiuniuin

ultinins rogat, et loriass

illis

cnam

appellarc, el boc

nomen, quasi orbeni

posiquin aliquo
indicsscl
hic
:

modo

euin Clirislus verbis

ruin ad coiivivium invitaluri miruin in

modum

celevi-

Qui

inlincjil

niecnm
illud
,

manum
quam

in paropside

brrunl. Nefas enim

illis

videlur alilcr loqui.

Non

me

Irudcl; prias
ila

enim

lioc cvangelisla

narravil;

ccrl Origencs

Cbryso^tomus

et

Deda

deront boulines c;cci, quod D. Lucas scribit cap. 22, 20, el quod D. Paulus eodem cap., v. 25, Cluisluni,

senserunl. Noiavil eliam Cbry^osiomus, liieronymus,

postqum cnavil

caliceni sui sanguinis accepissc;

Eulbyinius el llcda non dixisse Jiulam, sicul

dixeranl
ecjo
:

ca-leri

non vidcrunl

D. Joannern, cap. 15. 4, disenis verbis

Mwnquid

etp sum,

sum,

rabbi? quasi cliain lime

Domine? sed Numquid ciiin maxime vole:

scribere Cbrisluin

cn

sune.xisse, ul discipulorum
pi

lav net pedes. Opinor,

non surrexil,
et

iusqum

linita

bal prodilionem suain disMimilare superbi su prodere rogereiur, dimi Cluisluni minus quam cxleri
liouorilir compcllal.
Ti; iuxisti.

cna
arel

esset,

ncque corpus,

sanguinem suum ddit,

signifi-

aulequiu lavarcl; ctun proplerea laveril, ut

(

mundos

esse oportere, qui corpus et sanguinem

:

.Modus esl bonesl, cl minim

,

eum

of-

suum
10
:

accepturi esscnl
est
,

boc enim

est,

quod

dicil vens.
,

fctiMOiic ejus quoeum loqnimur

miiiimqiic noslr
ul inl'ia,

Qui lotus

non indiget

nisi ut

pedes luvel
;

boc

arrogaiili,

quod inteiTogainur, concedendi,

:

esl, cl vos

mundi

estis,

sed non omnes

pris ergo

c-

vers. 03, bi
bis, ai lu es

\iljmu le per
filius

Deum
;

vivum, ut dicas nodi.vis'.i :

navil, deinde pedes lavil, et vesle resumpi niensae

Qiristus

Dei

lu

et cap. 27,

ilerm

acctlbu.it, ul divina

saciamenla discipulis daacliones fuerint,

U,
rum

inlerrogaliis
?

Pdalo Clirislus,
1<

'm es
I).

rex

Judwo-

rct. Ilaquc cin 1res

eodem lemporc

rcspondel

dicis.

Nain quod
1,

Auguslimis
bis

qu;e 1res cn.e vocari soient, prima, qu agnus esus

est,

libro 5
verliis,

de (Unis,

cv.;iig., cap.

pmal Cluisluni
,

quam

nonuulli

cauemonialem cnam appellant

cl usilala
;

neque coneedere, uuque liegare

coiisiieliulini

seeunda commtmis

nain absoliu edendi

loquendi non convcnil. (laque, ul supra uionuiiuus,

ngni rcligionc, quia plermque, qui

lurali

eum

ederant, sa-

crcdenduin esl boc Juda'

quui
xissel.
ilii

Cbrislo dicluni esse, post-

non fuerant,

alia

ponebalur cna, ut ad satu-

buccellani, de qu Joamics scripsit,

poire-

rilnui suniti quisque cnarcl. Tcrtia, qu Clirislus

pancni el vinuni

in

corpus

cl

sanguineni

suum consevocelur, non

Vers. 2G.

Coenastihi's
,

aitem

eis,

stttwi
illis.

Si

crauni prabuii. Prima, an uspiain

salis iiiemini
:

cna

twv, vcscenlibiis, aul edriilibus aiilein

inlei pies

Nosler

seciindam

cl evaiigelista*

Lucas, et

sensiun

non verba convertit. Ctrnabnnl

Joannes, et
in sacris

1).

Paulus cuain vocanl. Tcrtia, nusqum

enini, quia vcsperlinuni eral tempJUS, cl cibus, qui sub

qu'idem Lilleris

cna nominalur

nain D.

noclem smuiiur, cna vocalur. Eodem modo, Man

cap. 14,22. Gra-c scripsit
,

us,

Paulus Dominicain cnam non Eucliaristiam, sed aut

ubi nosler inlerpres non

illis

cnam
quidam
slia:
sli

nul forlass prandium

quod aut anl

ut

cnr.nlibus, ut lue, sed manducanlib'ts

scio,

vcrlil; liaud

pillant; aul, ut ego arbitrer, post

Euchari-

quo
in

consilio, crcdidcrini lauion

bono idem ver-

pcrceptioncni diviles Cln isliani imilatione Cbri-

bum

cdcni scnlenli aliter verlissc. Lucas, cap.

1

solebanl pauperibus exbibere, qui antequm disci-

22, 20, et D. Paulus,

ad Corint.

2,

25, scibnnl
'

pulis suis corpus cl

sanguinem suum darel, nllimam

boc factum esse postqum cnavil; imde duo nobis

colligcnda sunt
,

eum

illis,
,

ul soient ainici

cum

ainicis

long ab
in illos

illis

allerum verba Matlhai el Marri

diseessuri
riialeui

cuani

cgil,
;

qu singnlarem

eba-

ieBwirwt
illis

Bk

arwv cnantibus aut manducanlibus aulem

esse
,

demonslravil

boc est, quod apud Lucam,

non

ila intelligeiida

quasi durante adliuc

:

cap. 22, 15, ail: Desiderio desideravi hoc pascha vorexil

Vers. 2G.
rent
:

Coe.nantibi;s, Gr.

*4i$w, cinn ede-

cnns plerique interprcles docent, esum ngui admodiuu f'rugnleiii cinam communem, et Saeranaenli smiipiionem. Hem.dixit, Grce K)otrs Cuisse
,
:

per graliarum aclioneni,et invocalioncm Dei pro insiilulioue lanti sacramenli : unum pro aliero usurpari solet, benediclio pro graliarum actione : Deditque discipolis suis, id est, poryvio, ciiin benedixissel
,

illum discipuli babebant in maHoc est enim corpus melm , etc. Qu; esloraiio simili enuntialiva, ci ellicax ejus quod enunliaiur, euunlialifl nempe operalrix ut si quis \oluiilale do midi dicat, hic esl ager mus, nui cm Do:

nondm enim
quando
dixil

nibus,

minus aquam convertit in vinum, si dixissel, hoc est vinum lum enin vera est hujusmodi propusilio, x> id fit, quod dicitur.
:

,i

n*s
biscum manducare, antequm patiar
tur D. Paulus,
:

COMMENTAUIA. CAP. XXVI.

repreliendit igi-

11 26

necessari

quia oportebat vetera sacramenta pris

qud enni cnani

quani Dominicain

implere, qum novum instiluere, idest, agnum pasclialem pris edere,

vocat, qu;u ad Clirisli imilationem Chrislianis exhi

qum corpus,
alio

et

sanguinem suum

bebatur, ad exercendam

inlcr se charitatem

divitcs

darc

agnus aulem non

;

lempore, qum cna edi

non cxpectatis

lastidios pauperibus agerent, iia ut

poteral

et solebat eso

jam agno cna communis ap-

cm panperes
reperirenl
:

veniieul

nihil

qnod edere pussent,

essenl.
,

poni; et ul consuetudinem observaret, et, ut ex bac

vil discessurus, acl

et alii csurirent, alii ebii

Inde
ali-

cum

apostolis

cn,

in

fincm

perspicuum

est D.

Paulum de e
alii

loqui

cn

qn

eos diligerct

iiaque reprehendenda non est, sed lau,

qui inebriabaniur,

csuriebant; quis aulem credat

danda polis Ecclesi

quai e in re faclum Clirisli

ille

quemquam sacramcntoruin peiceplione inebriari solitum? Deinde cm ait Numquid domos non habetis
:

non imilatur

quod nec

fecerat

ut

imilaremur

sed solis jejunis corpus et sanguinem Domini tradit,

ad manducandum, elbibendum? aul Kcclesiam Dei conlemnitis, et confundilis eos, qui non habenl? v. 22,
clarissini ostendit se

qud

id

muli plusbabeai reverenlia1 , ut epistol 118,

D. Augusliuus scribit,

eamque aposlolicam

esse putat
,

non Eucliarisliam enam appellare, quain nunqum licuil cuiqiiain privatim domi sua; agere. Ceri Calviiiistx non concdent id D. Pau-

iraditionem. Reprcliendcndi ver hserelici surit

qui

dm

sine ullo judicio Clirisli actionem imilari volunt,

eliam benpransis, clbencuaiis, fortassetiamali-

lum permissurum
mitterejil.

fuisse,

quod ne

ipsi

quidem perquain

quando

ebriis, null rcverenli

hoc conferunt sacra,

Denique cm

dicit, aul confunditis eos, qui

non

liabent, satis indical se

sibi

de e cn loqui
,

menlum, nisi qud commode illis accidil aliud qum panem, et vinum porrigant, qune
Etbenedixit,
y.a.i

ul nihil

sine ullo

panperes

parafe non poteraut

Eucliarisliam aunisi

honoris respeclu, sine ull religione sumi possunt.

z> oy-faxi
,

teni parare neino non poteral, ad

quam non
liauslu

bucerat.

cm bciiedixisscl,quo
:

in

cell

un panis

et

minimo
est, ut,
,

vini
si

pus

veibo ter minimum crranl harelici

et quia

vertunt,

Sensus ergo D. Pauli

ade diviles esurirenl,

illius

cm

gratias egisset; verili ne Christus signo crucis

,

ut expeciarc prandii
possent,

aut cnac

tempus non
non ex-

usus esse videatur, aut magic

(aiione, et

ul

illi

vocant, incan-

domi

suae ederent,

ne

si

in Ecclesi

qud banc
illi

Clirisli

benediclioncm non ad

pectatis pauperibus

pramlium, aul

cnam
et

illam antiebarilalis
[

panem
quasi

quasi

Christus benedixerit, sed ad vinum

ciparent

conlcmnerc eos viderenlur,

illi

gratias egerit, referendam esse

,

dicant, et
,

vinculuui rumperc, quae in

;

communi illo convivio cernebatur boc eral non Dominicain cnam manducare, id est, non ad Cbristi imitalionem qui cm dominus
,

quod eam benediclioncm

'

aul, ut ipsi volunt

et

gratia-

rum actionem singularcm,

menti esse non pulent, sed
d;ros usitatam
verit
I

propriam hujus sacra-

'

esset,

(amen non soins, sed cum duodecim

discipiilis

quem

Chrislus

communcm, et inler Jumorem geslis usurpanos

ull in

Eodem sensu veteres auctores cnam Dominicam non Eucbarisliam, sed cnam illam, quam Chrislus, antequm corpus, et sanguinem suum daret, cum discipulis suis cgit, vocare soient,
suis recubuisse dicilur.

qux omnia e

tendunt, ne
uli

hoc
Il

sacramenio benediclione jure

Ires

posse videaniur.
:

errores

ordine refutandi nobis sunt

,

de verbo

quidem
et

ut Cyprianus et Bernardus, qui conmes suas eo die

habitas de

cn Domini vocant,
et Scripturis

qui lamen nelas du-

eMeyetu benedicere quo et Malth. hoc loco, Marcus cap. 14, 22 de pane loquens usus est, non dubium, quin apnd evangclisias idem sit quod e x ,

cunt ha:relicorum more Eucliaristiam

lare.

cnam

appel-

punl-j,

quod propri

signilcal, gratias agere

et

nam

Nos ergo

et anliquis auctoribus

quod boc loco Malihus,

E/syy^K,- vers, seqtienli

Marcus, cap. 14, 22, dicunt

congruenter Eucbarisliam appcllamus; quia

slus confecit. dicunl
oki
,

eam

Chri-

de calice Inquenlcs dicunl cya-

qralias egisse

enim tum evangelisLe evxapwrtiaul benedixisse Malthxus hoc

,

pwrfatxs,

cm

gratias egisset, et

quod Malth.

et

Marcus

Ioqtientes de
et D. Paulus,

pane dicunl
1

eioyvjiras,

Lucas, cap. 22, 19,

\>x*pwTfr*i>t et

versu, et scquL'nli, et Marcus, cap.

cas, cap. 22, 17, 19; et Paulus,
1

14, 22, 23; Lu-

ad Cor. Il, 24, dicunt

c. 15, 50,

ad Cor. 11, 24; et

quod Maltba?us,
de panibus

deseptem panibus,
de piscibus

et

duobus

Justinus in 2 Apologi pro Clirislianis, et Iremcus,

lib.

piscibus scribens, dicit e X a P"'*s. Marcus, cap. 8, 6,

dicit

4, c.

54

et 55.

Deinde non solin Soripturse au-

eO^"-^"

OXoyvijas, et

ctoritatem, et exempla majorum, sed eliam ralionem

ir.

quod

Malth.Tiis, cap. 14, 19, et

9, 16,

Marcus, cap. 6, 41, et

eo sequimur

nam

^yy.p^-iu. ci eJ.eyte,

quod idem

Lucas cap.
Joannes,
Paulus,
pwTtecv
ijc/.zi,

de quinque panibus dicunt wlynge,

est, ad hoc sacramenlum

maxime

perlinet,

cum

aut

cap. 6,

H,

dicit

efoapwTteecs

et

divus

per eam, aut non sine e perficiaiur; sicut

Clirisli

1
si,

ad Cor. 14, 1G, idem vocat

e/eyfev, et e^.-

docemur exemplo,
sine

et sulel ex

un parle toia actio

inquit, betudixeris spiritu,i.-> f/ay&Qis

QWtr
,

nominari. Calviniste ver sine Scriptune aucioritate,

qui supptel locum idiot, quo

cfi

modo

dicet

Amen

velerum auclurum exemplo, sine ralione

nullo

super tuam benediclioncm foi t

tyxpirzia..

Id qui-

judicio

cnam

vocant,
si

cm

polis

merenda
j entai

si

post
si

busdam inde naium videtur

Paralip.29, 20. Mibi
lass
id

esse,

quod apud Ilebneos

sed for-

prandium, prandium.

ad meridiem,

ulum,

"jTl et benedicere, el gratias agere signifient, ut priori

mane sumunt,

vocari deberet;

necenim necesse

est,

probabile videtur
in

ut hujus sacramenti celehraiiuncm aut conna procdt, aut consequatur.

verit,

inde

eorum verborum

Nam qud

Christus ante coenafecit,

confusio nata est,

jft

unam significaiionem qud nunqum benedictio siuegra-l

non ut nobis cxemplum prberet,

sed

"arum

actione esse solerct, ut anoarst ex Marco, cap.

U27
6, 41
,

IN
ubi Christus
,

MATTH/EUM
I

1128
,

ut quinque panibus
,

et

duobus
;

et

vinum referatur

et

non potest graliarum

actio

ad

piscibus benediccrct

in

clum

suspexisse dicitur

res inanimes, aut rationis experles, sed ad animalas,

unde

colligitur gratins egisse Patri in

,

clum, oculos
obvi-

etratione pradilas referri; nec enim dicimus gratias

sublevans
jicere
,

et panibus benedixisse. Polerit lector

ago pani, aut equo,

ago Deo
,

nisi fortass jocanles, sed gratias

;

qud Ecclcsia hxc duo verba dislinguerc

aul homini

et
;

benedictionem ad panem et

deatur, elelevalisoculis in clum, tibique gratias agens,

benedixit, (rgit
,

vinum esse referendam

aille

neque

ullus

unqum auclor
Eucbaristiam

deditque discipulis suis, quasi utrum,

novos quosdam Calvinislas

in

aliter intellexit. Ila-

que

fecerit Christus

et prias Patri gratias egerit

et

que Justinus
vocal

secund Apologi
,

poslea pani benedixerit.

intcrpretiiri

Itcspondeo Ecclcsiam non

:

xapiTT>-,0t(rav Tpopyjv
,

cibum gratiarum aciione

,

verborutn signilicationem
;

sed,

quod propani beid est,

bcnediclum

aut consecratum

eodemque modo

Ire-

babile est, sequi

cisse Cliristum
,

probabile aulem est utrumque fe,

naeum

lib. 4, c.

34

et 35,

locutum Grc fuisse cre-

et egisse gratias Patri

et

nedixisse quia

videmus

in

rbus minoribus,
,

Cm

panibus et piscibus vellet

:

ut multiplicarentur,

dendum est, cm Lalinus inlerpres verterit panem super quem grali act sunt et Cyprianus libro de Cn Domini, Panis, inquit, iste substantialis et calix
,
, ,

benedicere
Marci 6, 41

egisse eliam utrumque, Matthoei 14, 19;

benedictione solemni sacralus ad tolius

hominis vilain

Lucse 9, 16,

quemadmodm

et ocidos in

salutemque pro/cil

et

Ambros.

in

libro

de His

qui

clum

levasse credibile est, quamvis id evangelistse

et piscibus be-

mysteriis initiantur, c. 9, et Juvencus hune locuni interpreians

:

non explicaverint, quia cum panibus

nediceret,
id
fecit
:

qu opinione

dicit

Ecclesia,

et

Palmis
Divisumque dehinc
tradit

sibi

frangere panem,

elevatis oculis in

clum. Quccstio autem

in

eo versatur,
altero ac-

sanctumque precalus,

cm
cipi,

negari non possit

unum verbum pro

Id est, prece sanlificans,

ulrum

gioyet
:

benedicere ponatur pro Exaptwtv

zvoya-;

Discipulos docuit proprium se dedere corpus.

gratias agere

an contrario. Calvinist

be-

Terlius superest
et

qud exisliment non peculiarem

nedicere pro xftTTiv gratias agere poni volunt.

propriam hujus sacramenti, sed vulgarem, etinler

Ego contra contendo

yrtv

e^xpi^siv gratias agere pro'e/oevangelistis posituin esse

, ,

Judaeos usitalam fuisse,

dit,

quam

Chiistus hoc loco de-

benedicere ab
,

quod

benedictionem. Id

sic refellitur

primm
est,

cm

non poiest

nisi

secundo errorc refulato

commode
ad Cor.

loties Chrislus
gelislae

cibum sumpserit, quid

qud Evan-

probari. Sccundus

autem error ex Paulo,

;

non scripserint eum benedixisse, aut gratias

nisi

10, 16, manifest coarguitur

Calix, inquit, benedi-

egisse

cum

aliquid singulare

et

admirabile su

clionis, cui benedicimus, 6 eiXeyeS/*e

ad verbum

quem

benedictione facturus erat? Ter tanlm meminerunt

Cliristum

benedicimus,

id est,

benedicendo consecramus, qui-

cibum benedixisse; primm apud

14, 19, et Marcum
voluit
,

Matc.
;

bus verbis peispicuum est benedictionem subjecl

malcriae
,

thum
9, 16,

c.

c.

b, 41

et

Lucam

id est,

pani et calici datam fuisse. Ueinde

Cliristum accepisse panes, xa; cvUillos
,

cm

quinque

illos

panes mulliplicare
,

Lucas,

9, 16, ait

secundo Mattluei

15, 56, et Marci 8

;

6,

cm

vellet

y/ijsv KTo,-,et

benedixit

ergo ipsis panibus be-

multiplicare septem alios panes

vellet

tertio

hoc loco,
in

cm

nedictionem Christus ddit; quare

Eucharistia;
,

cm codem modo
,

panem

in

corpus suum

vinum
,

sanguinem

panem et calicera benedixerit non ad Deum, sed ad panem et vinum benediclio referenda
,

nam quod apud Lucam cap. 24, 30, in Emaus panem benedixisse, fregisse, ac duobus discitransmutare,
pulis ddisse dicitur,

est.

Prxtere D. Paulus,

ad Tim. 4, 4,
et

5, ait

cibum

ejusdem estgeneris, quia, ut

sanclificari per

verbum Dei,
,

oralionem, et
,

eux"-/5 wttv

poslea probaturi sumus, etiam tune corpus

dit.

suum de-

graliarum actionem

ergo et verbum Dei

et oratio, et

Prterca cur, cm trs lue, ut vulg crediiur,

gratiarum actio ad cibum rcferlur. Denique evangelistarum contextus non patitur, ut aliter inlelligamus,

caena; fuerint, in

cn

agni

et in

cn communi,

quae postea apponebatur, cvangelisla; non dixerunt,

aut benedixisse Cliristum
,

qum panem ipsum

diclum
:

et

vinum
panem,

Clirislo fuisse
ewAeyjjwes ix'jcc7s

bene,

aut gratias egisse

cm

Accepit, inquit,

cm
uli-

Juda

in

cn

agni

ea cremonia polissimm uie-

benedixisset, (rgit, deditque discipulis suis,

panem

rentur, ut etiam llebr;ci iradunl,

charisti loquuntur,

cm autem de Euad.

que accepit, panem

fregit;

panem ergo
est,

benedixit.

eam

benedixisse dicunt? Deinde,

Soient calvinistae interprelari Cliristum benedixisse panes, et D. Paulum calicem, id

tias

cur omnes hoc lam accurale narrrunt, quasi

rem

super
;

illos

gra-

maxime
et

perlinerel? Denique, cur sigillalim et de pane,

ut

Deo egisse;
dicat

ubi mulla absurda sunl

illos

priminn,

de calice narrrunt ulrumque benedixisse,

Mat-

qud dicunt super

gclista
id est
ita
,

gratias

egisse,

cm evanto,

llueus, et
intelligi
ait

Marcus; aiU

ila

cert scripserunt, ut facile

,

ivXjy]?

benedixit illos,
,

arovs,non non benedixit

cgit

cu^i'/r^-j
illis
,
,

posset utrumque benedixisse

:

ut

cm Lucas,
?

quis autem
est
,

cap. 22, 20

Similiter, et calicem
,

postqum cnavit

loquerelur
?

gratias

panes

id
a-ros

Deo
,

cm enim
cem
Ac

dicil similiter

significat

super panes

deinde etiamsi dixisset

ila

illis
,

ab-

accepisse, ac benedixisse,

codem modo caliquo acceperat, acbe-

surdum

esset

loqui

gratias egit panibus

id est,

nedixerat panem.
fregit.

Deo propler panes. non reiutanda. Duo

lias

Isla

denique deliria ridenda sunt,

Elhc

vtus inler Judocos misse dicitur

igitur constant, et !x/""v gra-

cacremonia, ut paterfamilis initio

cn, qu

agnus
in

agero sunii pro svloysu benedicere, quia ad panem,

edebatur, panem unum azymorura sumeret, et

, ,

1129

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

boc euiin versu sequenti refutabimus.
j

H30
In

duas partes divideret, quarumalteram submappabsconderet

,

manus, an

alicri sic
,

benediceret Benedictus es, Domine

:
j

in os

dederit, non constat, sed conjectura non levis

;

Deus

noster
:

rex nniversi, qui educis panent de terra

est in ruanus lied sse

prinim qud dicat, accipite,

aut sic

Benedictus es,

Domine Deus

noster, rex uni-

quod ad manus pous, quin ad os pertinere solct,

deinde quia ealiceni
;

versi in esu punis

azymi, ul ex co libro llebraoruin

nonnulli tradiderunt. Sed nulio

in

manus ddisse versu sequenti

qui

H- inscribitur,
observare;

pi'obabinius, cl credibile est codent

modo

ddisse cor-

modo
riluin

crcdeiidiiiii est Christian niliil aliud, cni pani

m
|
j

pus; deniquequia

si

\.\

dividendo pane veteris Juda;o;

fregit, aut beuedixil, agerevoluisse, quin

id

Judorom
in

rum

consuetudinis ralionem aliquam babuit, non c

cniiu in esu agni faciendum erat

in

verosiniile Judieos divisum

suevisse.
|

pauem
loi.-go

in

os ingerere jon*
cliaui
in in

Judxorum more, Chrislus non

agni.fecil
,

esu agni, sed

;

novi

Accedit,

qud

tempore

saeramenli inslitutione fecisse dicitur

ut credibile

aut

si in

esu
:

Eccli si usitalum fuit, ut

sacrum Christi coipu>

quidem
fecissc

est,

id

evaugelisl,

manus

fdclibus Iraderelur, ut

ex Trtulhano, libro de

lanqum

niliil

ad rem pertineret, prtermiserunt. In

Spectaculis, cap.

deMunere, exCyrilloJcrosolymitann
3 de Sacerdolio, ex eoncilio
Tolc-

novo autem saciamento

observare escremoniam

onmes

diligenter cx|

caiecb. 5 myslagogic, ex Augustino, serin. 211, ex

posuerunl; noluil ergo Chrislus velcrem Judeeoruin

Cbrysost.

libro

novam instituera et ali(|iiid inult inagis admirandum efiieere- Quanqum non negaverun lieri potnisse ul Chrislus, quia esum agni in esum corporis sui id est, (iguram in vcrila,

sed

lano colligimus. Meliore (amen consilio

Ecclesia non in

eadem poslea
ha-

manus

sed in os sacramenluni darc

,

cpit, qud id et minus periculi

beret revercnlue
;

et niuli plus

qucmadmdm quamvis
e|>istoI

Christus

tem mulare volebat, similem, non camdem eseremo-

cnalis corpus suum, et sangiiinein dederit. Ecclcsiic

consilium
rclicl

niam beuedicendi pauem voluerit

probabilius esset,
si

usurpare

quod
fran-

Augustinus laudat,

118,

qud c
Soient

rilus ille

panem azymum

consuetudine non

nisi jejunis dederit.

;

gendi non Jud.eonun tradiiione, sed legis pra:ceplo

induclus fuisset. Cert non
fregisse

nos frangendi verbo haeretici valdc

ul sibi videntur,

eodem modo panem hune

urgere, ut probent non rect nos sacramentum boc

Cbristum inde apparat qud onmes evange-

administrare, nisi multi adsint, inlir quos distribualur

;

lisLe narraverint

eum

fregisse, juasi alias frangere

propterea enim fractioneni panis

appellari.
;

in sacris Lit-

non soleret
Lucas,
c.

aut non
5"j,

eodem modo
duos
illos
;

soleret

et quia

teris

Argumcnlum

ex

magna*

profeclum

2i,

scribit

discipulos in fra-

inseiti

paul enim ante diximus fractioneni panis

ciioue panis Cbristum cognovisse

fecissent
,

quod ulique non

rilu

appellari,

non qud rever frangatur, sed qud deiur;

si

eodem moilo eodem

panem Chri-

slus fregisset,

quo oinncs patresfamilis frangere so-

nam qui quidquid babet panis pauperi cnnfert.paneni 'suum pauperi Hebrxonim pbrasi fregisse dicitur,
quamvis uni tanliim dederit, uuus lanlm acceperil
;

lebani;

inanifestum enim est

Lucam

signilicare fra-

clionem panis causam Cuisse, qum ob rem discipulis cognosceretur. Sein dici posse,

qud
illi

si

unum lanlm

discipulum Christus habuisset-,

quod

et

me

ali-

procul dubio corpus

quando docuisse memini

aceepti corporis Christi
charistia

discipulos illos

duos

vi

rever non fregisset

ddisse dicerelur.
l'oc est

suum dedisset et quamvis panem fregisse lamen id est,

, ; ,

eum

cognovisse
Id

quasi Eu-

oculos
si id

illis

aperuerit.

etiamnm mihi

courus mel'm. Nibil bis vrbis

in

Scriplmis
,

placet, sed

admitlalur miraculuin, noslra eliam

,

sacris

diclum cral clarius, anlequm

mysteria

haeretici

dm

senlenii

confinuabilur
,

singulari
,

Cbristum

cni corpus su uni daret

qudam raiione pauem fregisse

,

divina

sensu meliuutiir, et verbo Dei bu;

manae ralionis judicium

su;e perlinaciam

lidei

liumililaii

superhiac

qua.ido tain diligenter ab Evangclistis

id explicatur.

anteponunt; denique ad occtillan-

Sunl qui pulenl ejusmodi

facile frangerelur
,

fuisse

panem,
utinosiis

ut

manibus

dam
runt
,

incredulitalem
fignien toru in
in

quibus nequaqum assentior, quia

suam in sunrum

figuris

latebras

qiuu-

caligine

obscuras eut.

panis

azymus
est

fuit,

qui.magis g

est, et

om-

Mulla enim
steria
,

Cbrstian religionc di'ficiliora

et

myilli

nium

difficillim frangi polest;

non ergo exislinianfuisse

et

ab buiuano sen->u renioliora

Tiinitaiis
Nulltini
,

nos et

dum

manu

necessari

panem

frangendum

credebamus,

Incarnalionis Chrisli, carnis

potuii en'un ci cultro dividi, sed

Hebrseorum consuesoiin

resun eclionis.
dilucidis,

eorum
,

in sacris Liileiis tain

tudo est, ul frangere

nia nu frangilur,

pauem dicant, non

eum
im

tam perspicuis
:

tam diserlis verbis explicadicit

sed eliam

eum

cultro scindilur,

tum

erat

ubi

enim lam aperl Seriplura

sancluin
ir.

Patrem,

ver eliam

ciiir.

non scindilur, sed lanlm daiur, quia

et Filium

et Spirilum
,

e^se personas,
:

dari rar solet, nisi pris aut frangatur, aut dividatur;

frange, inquit, esurienli

panem tuum,
non
eral

id est,
Isar.c

divide
7, et,
eis,

panem, quein habes cuin pauperibus,

Purvuli petierunl panem,
et
,

58,

qui frangerel

Thrcn.

4,4, unde

et iota aclio, dis tribu lioque

hujus

unam essentiam qum Christus hic dicit Hoc est corpus meum? libi tam distincte, tam sine ambiguilate doeel in Christo duas esse naluras unam taittni personam, qum ijsse lue docet se corpus, et sangiiinein suum dare? ubi nos edem, non ali, non spi
,

saeramenli fraclio panis appellala est, cl. 2,

igilur Chri>ius

i^, fecit

riluali,

non

simili

carne rsnrrecturos lam explicat

duodecim ex pane partes,

;

et singulis,
illis

testaur,

qum

teslalur Chrislus se non figurant,

non

singulas dedil

non,

ut

quidem pu tant, uni ex

,

spirilum, non
;

panem

non vinum

non aliud

qum

qui proximo

proxinuis sequenti
S.

et deinceps daret

corpus et sanguinem suuin

tradere?
.

Hoc

facilius

XXI.

(Trente-six

1131
quui
illa

IN
credilu
;

MATT[]jUM
tur,

1132

illa

paucioribus,

qum

hoc, et mi- !f enim h.xc quatuor mysteria conjungenda milu viden;

ns

illustribus

Scripturx teslimoniis probabantur

cm adverss
,

Calvinistas disputamus
ii

denique

pluribiis, et niajoribus

ab

aliis, et inler

eos harelicis

nobis faciendum

quod

facere soient

qui

dm

in

refulari videbantur.

Cur

illa

credunt, hoc eliam non

ubi Ariani

mare

piratis, aul in prxcipiliiim latronibus impel-

credunt? Cur
Marcibuistx
,

illic

figuras
,

non inveniunt,

lunlur, amplcxanlur impellcntcm, et arcl tenent, ut

Manichsei
illi

OrigcnisUc invcniebant? bic

aul inipellere desinat, aut in similcm ruinam et ipse

trahatur.

inveniunt, ubi

non invenerunt? Cur quando scmel

,

Quod de Eucharisli novi nobis hxretici

illis

religionis lineas egressi sunt

pii, et

non

liunt graviter iin,

objecerinl, idem nos

de Trinitale, idem de Incar-

rbus omnibus hacrctici. Du;e

ul ojj.ior

eos

natione

idem de resurreclione morluoruin objicic-

retinenl causse; altra, quod non tanlm liabeant ingcnii, ut illorum niysleriorum dilficullatem,

mus, ul aut Eucharistie myslerium labefaclare desinant, aut

illa

qu

lon-

simul labelaclcnt
el
,

quod

si

feccrint,

gis ab oculis absunt, scntire possint

liabeant, ul in

tantm ver

nemo non eorum Icmcrilalem

Ariani, Marcionislx, Manichsei
illis
,

impielalem videal.

ctant, difcuitatem percipiant, veritatem

boc, quod oculis vident, manibus tranon intelli-

Origenislx mullas in

q supra posuimus,
,

verbis inlerpretalioncs

gant

altra, q<id sua eos incredulila?, quant pro fide

iu

coinminisccbantur

ne veram Ecclesix inlerprelatio,

ducem sequunlur,
scopulum

liune,

qui niagis apparebat,

ncm
lia:c

reciperent. Lulberani cl Calvinista;

illi

quia minus

priniiiin impuleril, in alios

impulsura poslca,

ctiam

resistere poterant verilati, innumerabilcs in

:

cum minoribus in
sicut

rbus exercitali ad majora molienda

verba

Hoc

est

corpus

meum commenli

sunt;

apliorcs erunt. Ilabet

enim

lueresis et incredulitas

quas ne rceilandas quidem ducimus, quia omnes un^

tanlm, edcmque cxplicatione refulantur. fn coCalvinisla;
j

omnis doctrina, nieliiodum su;im, utab

bis, qu;e

noliora nobis, et propinquiora sunl sensibus exordia-

cl

Zuingliani

omnes conveniunt, non pro;

tur; et per gradus ad majora, remolioraque perveniat. Expericuti docti

priam, sed (iguraiam esse locutionem

quicrunt,
alii in

cm

(iguram

loquimur

nuiltos
,

jam

Calvi-

pane;

alii in

verbo

est; alii in corporc

nistas videmus, qui

ingeniosiores

et

magis incre-

inveniunt. Itaque singula separatim verba exculienda

sunt.

duli, id est, niagis Calviniste exteris erant, co

jam

pervenisse

ut

qu ralne

lioc prius

mysterium non

Hoc.

Omnes

et Lulberani, et Calvinista;

redebant, mine Trinilalis mysierium non credant

hoc, pro pane positum esse dicunt, quia

stus in

pronomen panem Cliri:

celerosque Calvinistas, sicut Calviniste nos, tanqum

niniis simplices, et

credulos ridcanl.

Omncs enim
ex Calvi,

bic panis est corpus

et

Ariani, quos multis bodi locis succrcscerc videmus,

ot qui
nislis
uiliil

manus acceperat, et continu dixit hoc, id est, meum. Unde Lulherani colligunt panem in sacramenlo remanere, quia dixil, hoc, id
corpus Chrisli ver esse
Calvinista ver
,

Poloniam jam

omnem

replevcrunl

est, panis, et

quia dixil,

est

nali sunt. Nonnulli progressi sunt longis

ut
|

corpus

meum.

panem quidem rema:

credercul, quorum unus

bis aunis

ciini

libellum

quem-

nere

corpus ver Chrisli non ver inesse corpus

:

quia non

dam

de arle

nibil

credendi composuisset,

dixil hic est

nibil in co, nisi

bue unum, verum dixil, oporlere pris

,

corpus

meum

meum, quarc cm
,

sed, hoc, id est, panis est

panis corpus Chrisli ver

;

Calvinislam

fieri

qui atbeus esse volet. Fueral

fuit

ille
j

esse non possit

el

vere maneal

sequilur non esse

anlea Calvinista,

postea alheus, el unicuique in

est.
si

corpus Chrisli,
significarc.

nisi figurat,

id est,

corpus Chrisli

su arle credendum

Verissima sentenlia
e,

nam

Unique hc un
,

syllab pariter rcfellunsi

quisquis Calvinista est,

quam
niliil

ingressus est, in-

lur

Lulberani quidem

quia

hoc,

accipilur pro

credulitatis via ire pergat, ad

credendum perve-

pane, cm non dical Christus. hic

sed hoc est corpus

est corpus

meum,

niat necesse est. II;cc nobis non contumelix, sed ad-

meum, necesse
:

esl,

aut

panem non

monitionis causa dicta sunt

'um qui non

ul

si

omnino obdurucrunt, periculo resipiscanl, ostensoque haud

prxcipilio pedeni rfrant.

qui forte sunl co- | remanere, si corpus Christi est sed in illud Iransmualieno admonili tari, aul corpus Chrisli in sacramenlo non esse, si
ita

long posilo

panis mancl. Fuerunt in

nulli

eodem jam olim

errore non-

Non solemus commenlasi

ex discipulis Dcrengarii, quos similibus argumen-

riorum

fines egredi,

etnunc

via

paululm egressi

ts ejus seculi auclores rcfulrunt. Calvinist ver

rcfulabuntur,
!

sumus,
quia

al

non aberravimus; scientes enim fecimus,

si

probemus pronomen hoc pro pane

Christus voluit dicere, hoc,
,

intelligimus quanti rfrt,

,

quem

quis ad in-

accipi

non posse. Id autem evidentissimis argumenlis

si

telligendam
afferat.

interpretandamque Scripturam auimura

est

demonstratur. Primm,
id est
,

Commentariorum itaque pars

de Trinitatc disputaretur,
Pater
in

hxc

ipsa

panis

est

corpus

meum

quare uno verbo non

digressio.

dixil claris, hic

panis est corpus

meum?
accepit

Id

enim
et
:

Cm
rum
Ego,
cl

trium verboversabatur
:

verborum continualio poslulabat,

panem,

interprelatione omnis disceptatio

cum

benedixisset, (rgit, deditque discipulis suis, dicens

unum sumus,

Joan. 10, 50; aul: Ht

in

1res

Hic panis est corpus

meum. Deinde,

cur

cm

trs

unum

sunt.

Cm

de incarnalionc,

aliorum trium cxJoan.

1,

evangelislx Matthoeus, Marcus, et Lucas, cl apostolus

plicatione;

Verbum caro faclum

in bis tribus
:

est,

[i.

Cm

Paulus,

ad Corint. II, 24, hujus sacramenli

aliis in

de resurreclione
r'upti', 1

Mortui rsurgent

iticor-

instilutionem exposuerunt, et soleanl

verbis plermque discreparc,
alius claris

rebus

Cor. V, 52. Nunc,

cm de
esl

Eucharisli agi-

dm

alius obscuris,

tai-, in bis

item tribus

Hoc

corpus meum.

Semper

idem

dicit, in

hc re eodem omncs verbo

,, ,

ir>3
usi sunt
:

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

Hoc
est

1134
manifestant est,
,

corpus

meum? Cur nemo

aut
liic paiiis

aut casu

|| aueloribus

cm Paulus

djcil

panit

aut consilio, ut scnlenliam Calvini niagis explicaret,

tlixil,

quem frangimus
pellat. Illa

indicat se non de pane loqui, sed

de
a;>-

hic est corpus

meum,

est corpus

corpore Christi, quod sicut Chrisius ipse, panem

meum?

Objicicnt forlassis,

qud

in

aliam senleutiam
:

enim descriplio quem frangimus addita

,

est

soient diccre,

quem ego
rinlli. 10,

Joanncm id explicsse, cap. 0, 5 Punis dabo caro mea est et D. Paulum, 1 ad Co16: Panis quem frangimus, nonne participatio
,

ad dislinctionem veri et naluralis panis

sicut

apud
dicit,

Joannem verbum
illo

illud,

quem ego dabo

et

cm
sic

quoliescumque mandcabitis panem hune, et

edat,
illa

de pane

corporis

Domini

est'!

et cap.

11
,

2G

Quoliescumque
;

adjuncla pronomina hune et illum oslcnCliri-

enim mandcabitis panem hune

v.

cl

calicem bibetis
,

et

dunt ipsum non de vero pane, sed de corpore

sii

28

Probet autem seipsum liomo

et sic

de pane

illo

loqui

quod panem
:

appellet

qucmadmodm

edat, et

Lucam

qui in Actis, cap. 2, 42, hoc sacra -

cm
dabo

Cluislus dicit
,

mentum
panem
ut

fraclioncm panis vocal. Posseni responderc,

viri docti el
sit,

relalivum

quod plerique

Calliolici

responderunt

ver
,

aqu

Qui biberit ex aqu quam ego quam dislinguit graliam Clnisli cm autem dieil Lucas frangi pa,

vocari, non qud

sed aut qud fueril, sic-

nem

idem

significal

quod
,

1).

Paulus. Dicet aliquis,

serpens, in

quem

virga

Mosis conversa fucrat,

corpus Clnisli non frangi corpus Chrisli

sed

panem.

Respondeo
nominc
signiii-

vrga vocalur, Exodi 7, 12, aut quia speciem panis, ut pris rfrt, sicut vocanlur liuguae,
stolos ceciderunl, Act. 2, 3,

dici frangi,

cm

datur, quia

qu;c super apolinguae essent,

;

panis appellatum fuerat,

caluin, et panis

el prophetis eliam
est frangi,
;

non qud
prae

proprium

quamvis corpus
Chrisli

sed

qud

linguae

speciem
:

se ferrent

eaque
quideni

ipsum ver non frangalur non

Qui
bibitur, cl
biberit

sicut gralia

ver
dicit
:

responsio salis esset

judieio
,

sed non cogimur,

meo

lamen (oquens de e Chrisius

ullam jusmodi inlcrprclationem quxrere.

illis in locis,

Nego tiam atque ctiam

qui objecti sunt,

nomen
cipi
:

panis, aulpro pane, aut pro panis (gur acdicitur,

quam ego dabo ei, niniiriini quia graliam suam aquam vocaverai, el aqua bibitur. Tertiiun argumentum quo probre possimus pronomen
ex aqu

non enim panis, sed corpus Christi panis

,

hoc non aecipi pro pane esl, qud, ut Latine, sic et

quod ex loco Joannis

perspicuum
est,

unde cxleri explicandi sunt

inquil,

Gncc

diversi quni

panis generis
;

sit,

panis,

&ptoi,

panis,

quem

ego dabo;

cm

masculini, toDto hoc, neulrius

referri polest,

non ergo ad panem

enim

dicit,

quem
,

ego dabo, clarissim oslendit se non

de pane loqui
quodain

sed de carne su

quai exccllcnliori

Calviniste

cum quo gnre non convenit. Dicent pronomen illud Grxcum, toto, et Latinon adjeelivum
esse,

modo

panis

appclletur.

Upponil enim se

mnn,
quod

hoc,

sed substantivum,

Mosi, etcarnein suam

mann;

opponil eliam carnem

,

et mulli Calliolici dixerunt;

ideque opus non

sed hune esse

suam

quam
illis
,

daturus nobis erat

ut

eam

ederenius
inillia

esse ut

cum pane gnre cou vcnial;

:

panibus

quinque, quibus quinque honiinuin

superantibus eliamnm
copliinis, vers.

sensuin
illud

Hoc quod vobis do

est corpus
Priini'un

meum, sed

satura veral

duodecim

fra-

quod dabat erat panis.

hoc leuemus,

gmentorum

12, 13.

Cm

enim Judad

Chrislum sequerentur, ut hune illis panem sp daAmen, amen dico vobis, rel, ut ipse lestatur, vers. 2(i
:

pronomen hoc non dislincl aecipi pro pane, sed ai gumenlando obtinendum esse, ut pro illo sumalur.
Deinde
si

substantivum

esl,
:

quritis
cslis

me, non quia

vidistis

signa, sed quia

mandu-

inlerprelationem Chrisli

cur polis non scquumur Hoc quod vobis do esl cor:

ex panibus,
id est,

et satarali eslis, illis

panibus,

panem

pus

meum, qum

Calvinislarum soninium

IloequoJ

hune,

carnem suam opponit; non ergo vocal

vobis do esl panis? Pra-tcrea, ui conccdamus substan-

panem verum panem, sed corpus suum, quod meliore

qudam,
et

tivum esse, cur vulgarem polis Catholicorum explicalionem,

venit,

prxslanliore rationc panis erat, sicut

:

qux

naturce pronominis muli niagis conut

Joan. 4, 13, 14, dicit Samarilan

Omnis

qui

bibl

non sequamur,

pronomen hoc neque pro

oral, el, ut vocanl,
;

ex hc aqu,

siliet
ei,

iterum; qui autem biberil ex aqu

sitict in

pane, neque pro corpore Clnisti sumalur, sed tanlm

significcl id,

quam
quod
verse

ego dabo
dicit,

non

ternum, eo enim ipso,

ei
,

quod Chrisius daturus

quam

ego dabo

et

qud eam aquam

non loqui

individuum, vagum sil? quanqum ego quidein omni

qu opponit, perlissim

ostendil se

bus viribus conlendo adjeelivum esse, neque

ull ra]

de ver aqu, sed de grali sua, quai meliori quodain

lionc subslantivum esse possc, aut proli re.quni

modo aqua

vocalur. Itaque tanlm abesl ut ex hoc loco

pro corpore Clnisli aecipi. Minime dubium est quin

Joannis Calviniste, aut Liitherani pssint illum conlra

codem modo hoc pronomen sunicndiun

pane Christus
esl
gffTt

sil,

cm
,
:

nos argumcnlum desumere

ut indc polis nos possi

dicit el

TcOr

icn.

xa&ii ^eu
dicil

hu
Taiiri

mus

sentenliain de transsubslantiaiione nostram con-

corpus
to
vXii.ee.

meum,

cm de sanguine
sanguis meus.
jj.ou,

firmare, non enim soliim signifiera Cluislus se melio-

,au, hic est

Cm
hic

autem do
esl

rem panem, id est, carnem suam dalurum esse, eliam panem dalurum non esse, sicut dederat
qui paul anle satarali fuerant
:

sod
illis

sanguine

dicit toto

ert to ofia

sanguis

meus, pronomen non refertur ad vinum, sed ad san-

ii!i

enim pani hune

:

guinem, quod ex Lue

et

Paulo manifeslum

esl,

qui

opponit

illum ergo non ddit, hune ddit

:

ille

in

pronomen cum
dicit

sequenti, non
:

cum

praecedenli con-

Eucharisli non esl

hic,

id est,

caro ejus,

est.

Ad

juuxcrunt dicenles
:

ToOto, t iiovhpivi

ergo el

cm

eumdem modum
sunt, quod

loci D. Pauli

et
,

Lucoe mielligcndi

Hoc

est

corpus

meum,

illud, hoc,

non convenit

cm ex

loco Joannis

lum ex

iosis

eliam

cum prcedenli

pane, sed

cum

sequenti corpore; nec

Il.'i

IN

M ATT II.-EU M
cum
ad-

1156

substanlivum, s?d adiectivum est, quia sicut illud

sequenti calix,
ila

hoc cum sequenti corpus,

esl,

ni

homo prudens italoqucrelurQuanqnmscio Cyprianum alicubi ita vertisse; sed sunl qui locum corrupium
meus
pulant. lia Scriplura
dileclus,

jectivum cum subslanlivo conjunclum

idequc

loqui solet
;

Hic

esl

filins

non pntest pancm, sed corpus

Christi

demonsirare.
fuit,

Matlli.

5,

17

hic

sunguis testamenti,
:

Hoc Hieronymus,
sanguine

aut nosler, qusquis

velus in-

quvd mandavil ad ros

milia.

Doits,

Hebr. 9, O, et mulla s
paler dicit
:

terpres rcclissim vidit, quia

:

non

dixil loquens

de
di-

Dicet aliquis

Cm
;

Hic

est

Films
:

Hoc est sanguis meus, quemadmodm

crat, si

meus,

iilud, hic, accipi

pro bomine, quasi dicat

fieri

Hic

cendum

illi

pronomen

tsGts, hoc, subslantiv

homo
esl

est filins

meus
iste

fortass polcsl.

Quid au:

positum esse putavisset, sed

meus, adjecliv convertens,

dixil

Hic

est

sanguis
pius,

tcin dicet

homo

aculus de hc propositione
?

Hic

quod D.

Thomas

homo, cm bominem oslcndo

hic

pro quo dicet pro-

doctus, suhlilis et circumspeclus inlerpres non ani-

nomen

posiimn esse,

nisi

pro homine? nec enim

madvertil, cjusque vlgaris opinionis auclor

exsiitii,

proanimali posiimn

esl, quasi

dicam

Hoc animal
igilur

esl

pronomen, hoc, suhslanlivuni

cs-c

cl

ii

dividuum, vaguut

homo, cm genus
pcrspicuum est
in

discrepet.

Qum cerlum
ali re

et

Ergo- est; dicet aliquis, tautologia; narn si hoc accipilr pro corpore, perinde est ac si Chrisius di-

hc oralione: Hic est homo, aut:

Hic esl panis, prono.ucn hic pro

qum pro hoes-t

Hoc corpus meum est corpus meum. Hoc argumento vald iniror homiucs ctiani doclos recta senlenli dimolos fuisse; nec enim novum est, sed
cerct
:

mine
cipi

et pro pane, qui loco attribuli

positus c-t, ac-

non posse; lam cerlum atque pcrspicuum

homini medibcriler docto evangelistarum contexlum

usitalum
in

irti,

ut dialcclici

docent, necessarium, ut

G race
AkSv

legenli

piouomcn

toto, hoc,
;

pro

ali re

qum

omni ver propositione subjectum et atlributum pro eodem accipiaulur tamen non omnis propositio vera lautologica est, quia lauiologia non in acce;

pro Christi corpore non poni

o \r,ssi; toi cicroj
:

sic

enim habel,
i/.'jv.iz,

vers. 20:

y.'jX

eG/oy/,a;

xat tSiJou toij

x o/x. peu.

/j.x0r,TXi, xsc! e*:te

AocSete, tf./ni, toOto

s'ti

ptions, (|uani dialeclici suppositionem vocant, sed in

Bignificatione consiStit,

quando subjectum
significant,

et atlribu-

tum

mm soliun pro eodem accipiunlur, sed idem eliam

nec idem soliun
;

Omnes ergo alias non soltn luerelicornm, sed eliam quorumdam Catholicorum in hoc pronomen interpretaliones conslanlissim rejicio banc imam firinis;

significant,

sed

eodem
est

sim lenco, qu;e ex Luc

mentis confirmalur,
textui sola
cl

cl

Paido cerlissimis arguet

eliam

modo

nam animal

rationale est

homo, non

Malthxi
est, et

MarciGneco con-

tautologia,

sed vera, recta et prudenter enuntiata

consenlaoea

nosiro vclcre inler-

propositio; quamvis animal rationale cl

homo

et

pro

prete expressa, et qua: calholicam de prxseriti corporis Christi in Eucharistie senlenliam

eodem

accipianlur, et

idem prorsssignilicenl, quia

maxime

cor-

idem quidem, sed non eodem modo significant; homo enim lotam naluram, animal rationale eamdem na
turam, sed distincte, et per partes dclarai. diceret Animal rationale est animal rationale
:

roboral.Quod

in scholis objici solet,

cm

Chrisius proin saillo

nomen

illud pronunliavit,

nondiun ejus corpus

Si quis
;

cramento

fuisse, itaquc

non potuisse pronomine

homo
;

dmons trari,
argumentum

reci in eisdem scholis,

est,

ubi conflatum

est

homo,

is

ineptam commillcrct taulologiam

Chrisius dixissel
:

eoest

eliam dissolvitur

in

ejusmodi pro-

dem modo si corpus meum,

Hoc
esl,
est

Corpus
;

meum

positionibus, qusc praclicx sunl cl efficaces, haec pro-

tautologia usus fuisset

corpus

cmautem d:c:-tmeum, quamvis hoc pro ipso corpore

idemque
significet,

nomina demonsirare solerc

per ipsam orationem
fit,

id

quod nundm
finita crit.

est,

sed

eaque
linxil,

Cm
homo,
poltiil,

L)eus

Christi accipialur,

tautologia

non

ex limo lerne bominem

poluisset siunplo in

recl verque diccre

sicut

sed rectissima et usitalissima locutio; quia idem

significat; corpus
;

manus
esl

limo, hic esl

non COdem modo

meum

significat

Chrisius dixil

Hoc

corpus

meum,

et

cm

ex cosl
luec

corpus Christi distincte

ac nominal im, hoc non no-

mul ercm
hc,

fahricavil,

sumpl cosl dieere

,

ittinatim, non distincte, sed,

utitadicam, mut; quem-

esl millier,

quamvis

cm

pronunlissel pronomen

admodm
nem

Galli soient dicerc,

cm

aliquis ita adver-

nondm

fuisset millier,

nec significssel,

si

ita

ss alium locutus esl, ul non appellaverit,

descripserit,

sed bomi-

locutus fuisset,
lierem,

non nominavit illum, sed digilo desi

iimum esse bominem, et costam mu^cd Iimum in bominem, costam in mulicrt-in

monstravit; quod perinde est ac

nominsset;

iia

converti. Ita
est

cm

Chrisius dicit, acceplo pane

ejus

Hoc
iUie

vulgo loi|uimur

Hic est fralcr meus, ubi pronomen,

corpus
;

meum, quamvis
nec

corpus
eral,

nondm
illud

Aie, nec pro ali re

qum pro

fralre

meo

accipiiur,

esset

tamen quia slalim fulurum

demonstrat,

eo pro-

nec aliud eo loco significat, quamvis non eodem modo; nam cm voco fratrem meum, nomino; cm dico hic, non nomino, sed, quod idem valet, digito ostendo;
si

nomine

significat

pancm,
in

quem
corpus

acceperat esse corpus suum, sed nmlari

suum, quemadmodm
in

si

in

Can

Galilirse,

cm aquam
:

(|uis

aulem dieerel

Hoc

est frater

meus,

vir-

vinum mutavii, ostensam aqu

illud

dixissel

Hoc

est
;

gis enedendes esset,

lioi

quod

prsiler

consuetudinem La-

vinum, nec

hoc aquam, sed viuum oslenderet

sermonis Ioqneretur. Nec minus absurde Chrisius

fuisset, si

ne seiiSUS cssel
fie

aquam
in

esse vinum, aut vinum signi-

loeullis

dixissel

Hoc

est in

corpus

meum,

are, sed

illo

verho

hoc snbslanliv posilo,

qunnqum
est sanguis

corpore, quia
;

cxcmplum e magis
ptuin
sit,

est ad

vinum esse conversa m. Quod rem, de qu agimus, acalio simili Christi facto

idem genus
apparebk,

est, absurdilas

non apparet

in

sanguine

conimodalum; quod ex
et

sum?

si

diras

Hoc

meus; quis enim

ouod coveteres auctres ad probondam.

1137

COMAJENTRIA.
usi

C :ap.

sxvi.
si

U3$
pro prsenti accipitur, senvobis datur, id est. dari incipit, et

explicandamque lmjus sacramenti (idem

ul Cyrillus

fuerini,

aecipi pro fuluro, aul

Jerosolymitanus
bis, qu;c

catech. 4 myslagogic.

sum ose, quod pro

pro

Est. Ex

de pronnmine hoc dicla sont, eo-

vubis fundilur, id est, incipit fundi, quia inilium

rum
cipi

crror facile refellilur, qui pillant

pro

signific.il;

quam ad lem

n'uni

verbum est aequdam diliAgnus

er.u

jam

passionis eral. Priinm aj>pu'et

luce esse coin-

meiiia,ci cohfugia liominuin nescieiilium

gcnli multa deS< ripturissarris exempla accumulare

stndent.

parlem se

quam in convenant, deiude uirumque coma enluin

tcto su

Para, inquiunt,

eral Christus.

uno D. Pauli verbo refutalur;

Ticp
l/p5>-j /./&II/.CVV,

h-i

-rd

*ik t

pasclia, elsexcenla alia, quse passim jaclare soient.

hoc

est

corpus meum, quod p<o vobis

in

Ego omneni islam exemplorum telam uno verbo pra>

cidam. Nego verbum substanlivum, aut Latine, aut
Gratt, aut llcbraic, aut ull prorssin lingu

frangitur,

quod de corpore Chrisli

cruce

dici

non

potuil, quia sacramenlalein

locutionem esse constat;

quam

hic

enim oportebat Calvinistas sacramenlalein locu;

ego noverim, aut

verbo

in saeris Lilieris,

aut apud alium ullnereiicos pro

tionem recognosccrc

non

nui

non
et

est fingere. Dixi-

lum auctorem, etiam apud

nesquehnperitissimos qui
in

istos ipsos

mus supra hoc codem versu corpus

gi,

Christi dici franest,

significat, aecipi solere,

auleliam posse; bomiaffirme Nain

istis af-

quatens sub panis specie,

sacramenio

quia

id dicant esse

pauis frangitur; ilaque exira

dicilur, ac

sacramentum

frangi

non

omnibus

illis

liguratis locutionibus,
afferri,

qua?ab

ne

in

cruce quidem, ubi etiam D. Joannes

feruiitur, aut

ab ullo homine

vel excogitari
es/,

tanqum mysterium adnolabit latronibus crura confracla fuisse, Chrislo

possunt,

si

qua; figura est, non hseret in verbo

in

sed

non

fuisse, quia

scriplum eral,
Joan. 19,00.

aut in subjecto, aut

pasclia,

praedicato;cm dico, agnus est

Exodi

12,

46

Os noncomminnelis ex

eo,

figura est in

nomine Pasch, quod nomen

,

Deinde cm D. Lucas et Paulus de calice loquuntur,

ila

sumitur non propri pro transita

transitum significabat
dico
, ;

sed pro agno, qui

scribunl
,7.0'J

Toto

-.b

wcrjpi&j

*i

xauri Sik9/>.vj e;
L'Sl

t<

cm

ostens Herculis imagine

est,

afywri

\J7zip b;i.&i

x^uvi/zs^ov, ItOC

pOCllllUH U0-

hic est

Hercules, figura non est in verbo

vum Testamenium
funditur
;

in

meo sanguine, quod pro

ut

vobis ef-

sed in nomine

Herculis quod

cm verum

et vivuin

sic

enim vertere voluimus,

ambiguitalem

Herculem nalura sua

positum
sit;

signifieet, hic

pro Herculis figura

aut,

tolleremus qua: in noslr versiohe est, in qua non apparel, ulrni illud qui pro vobis effunditur, adcaliceni
,

verbum enim es/semper substantiam

ut subtilis illephilosophus docuit, solam

exlremorum

an ad sanguinem referalur. Grajc vero dubium non

est

unioncm

significat, et

sti

qui verbo subslanlivo figu-

ad calicem esse rfrendum, quia sanguis

est in
;

ram

affinguni, ad grantmiaticordmverbera mittendies-

tertio casu,

t Xpaxi.pou to

i/.yyiy-uo-j, qui fundilur

seul, qui,

cm

niulla

verborum simplicium,

et

com-

aut

si

id

participa passivo exprimi posset, lusus,

in

positorum figurarum gnera esse dicant,

nemo unquin
non

nominativo,
calix

eorum
aut

dixit in verbo subslanlivo figiirain reperiri, sed

qm-madmodm si Latine verlcrcs, hic es! novum Tcslamentum in meo sanguine pro vonon ad

iu subjecto,

aul in pnedicato, aut in verbis

bis fusus; maiiifestum inique esset effusioneni

substantivis, ut ridel ager, luxurial

seges. Ilaque vifigura

sit.

deamus, an
aliis

in

nomine corporis
est.

Nain in

nomen sanguinis, sed ad nomen calicis esse referendam. Quanqum calix elfundi non dicilur, nisi quia qui
inls est hquor efiundilur; id

duobus verbis cerl non

In

tamen

nihil referl,

hoc

Cokpus UECtf.

corpore, qui nullam non videt esse

;

nobis salis est, quod iade evideniissim probatur non

agi de effusions sanguinis in cruce, sed in
io,

figuram, baud scio, an ullos mentis oculos habeat

si

sacramenin

enim

in

corpore figura

est,

non accipitur pro vero

cm

calix

pro nobis dicatnr effundi, qui non

corpore Chrisli. At pro vero Cbristi corpore aecipi ex

adjunclis

cruce, sed in sacramenio fusus est.

Quo

auteni scusi;

ma

lifeslura est.

Apud Lucani,

cap. 22, 19

aut calix, aut sanguis Chrisli in sacramenio fundi dicatnr, vers.

Hoc
non

est

corpus meum, quod pro vobis dalur. Priinm

28 expiicabimus. Prseterea qui hoc ad

et artificium

dixit,

quod vobis datur,

sicut dicenduin eral,

si
;

crucem rfrant, vim

non
rai,

verborum

Christi

figiiraluin dedisset corpus,

sed quod pro vobis dalur

intclligunt.

Acceperal Christus panem, benedixe:

dabat igilur
peccaioruni
poris esse

illis

aliquid

quod pro

ipsis offerretur in

fregeral,

ponigebat apstolis dicens

addit,

Hoc

est

expiationeni, qualis profect figura cor-

corpus

meum;

quod pro vobis dalur. Quis non

non poterat

solm enim verum Chrisli

est.

videt bis extremis verbis vim, preliiim el fructum ejus

ici

corpus pro nobis dalum

Posset calviniste aliquis

quam
illc

porrigebal
dixit

commendare

voluisse, et ut co-

dieere sensiun esse hoc est corpus

meum,

id csl, figura

micus
verbis"!

(Terent. in Lunucho), ornare tnunus

corporis mei, quod

pro vobis tradendum

est.

Huic

Dabat enim corpus suum non aperlum, sedsa;

sensui

rpugnai, quod

nnllus evangelisla neque de

cranicnlo celatuni

polerant apbstoli exislimare se sosoli venlriprofuliirutn., et

iu

corpore, neque de sanguine loquens fuluro

usus

sit

lum panem accipere

minci

lemporc

sed

omnes

trs evangellslx1 , et praeterea

:

quam

par crat habere

prelio. Christus affirmt se

,

Apust dus Paulus presenti utantur

datur, qui pro vobis (undilur.

Quod

pro vobis

non panem, sed corpus suum dare

et

corpus suum,
illis

Qud

si

prujsens pro fu-

quod pro

ipsis

tuncoblalum rcinissioncin

pecrato

luro

positum esset, aliquis profecl eorum fuluro

rum

offerret.

Non commentt fructum

crucis de qu

usus esset; nec enim casu

edem omries

figura usos

nonagebat, sed fructum sacramenti de quo agebat.

Objicict aliquis (piod Mallliyjus, Marcus,
j

esse ct'cdcndum est. Possunt etiam dieere, quod qui-

cm de

ca-

dam

eliam eorum jam dixerunt, aut tempus prxsens

lice

loquunlur, non dicunt

Qui pro vobis eftundetur.

H 39
sed
:

IN

MATTIIjUM
nomine
petrne; nec

1140

Qui pro

multis effundctur, quasi

non ad solos
alios

enim sensus

est, ut

omnes

Calvi-

.iposlolos,

scd aut ad

omnes. aut ad multos

;

niste mira semper ignoranti pulavcrunl, pelramcsse

Christus verba dirigcrct

quare non posse Chrislum

figuram Cbrisli, sed Cbristum esse peiram; transposila

de solo Eucbarislte fructu loqui, sed ad cruccra potis

enim verba sunt

Pelra autem erat Christus, pro

ejusorationem pertinere. liane objectioncm ver-

Cbristus aulem erat pelra; itaque

nomen petra non

su 28 omninodiluemus, ubi probaturi sumusilliid, pro

multis,

sulijeclum, scd attributum est, ut ex circumstantibus

idem esse atque pro

vobis, ut

Lucas

cl

Paulus

dixerunt.

Nam

et apostoli qui aderant tnulti crant; sed

perspicumn est: Bibebant autem de consquente eos pelra, 1 ad Cor. 10, 4; non consequebalur autem eos
vera pelra, sed Cbristus
;

quia

Judae, qui

unus erat ex

illis,

corpus et sanguis

pelra enim iminobilis maillis

suus nihil profulurus erat, aulipse Cbristus, aut, qnod

egom;igis credo, cvangclisl;e Matllueus et Marcus, ut
id applicarent,

nebai. Cbristus eos antecedebat, et cibum

t.jm dabat:

ac po-

boc

est, bibebant

autem de consquente eos

;

non dixerunt pro

vobis,

ne omnes com-

petr; pelra autem erat Christus

pelra
illa

id est, Cbristus erat

prehendere viderentur, sed pro multis, ut aliquiscx

ceptus significaretur. Pra>tcrcaqiiemadmodm de cor-

de qu bjbcbanj, q equecos consequeb.ilur. Cujus tnnspobitionis eau a fuit, quod soleant Hebrxi

pore omnes evangeliste dicunl

ita

Hoc

est
:

corpus meum,
est calix;

de calice Lucas et Paulus dicunt

et

Hic

ultimum verbum pncccdeniis oratjonis inilio sequenlis poncre In prinf\pio creavit Dcus clum el terram;
:

apud Lucam autem

Paulum nomen

calicis

non poet

terra
1

autem
cl

erat inanis,

Cencs. 1,1. Inprincipio

erat

lesl accipi figurat; ergo

apud evangelistas,

apud

crbum,
sic

Verbum

eral
:

apud Deum,

et

Dcus erat Ver-

cumdem Paidum nomen

polest.
pialur,

corporis ligurat accipi non

calicis (igural

bum;

quia dixcral

Ilibebant de consquente eos pe-

Qud autem nomen

est.

non acci-

lra, rcprlivil fjonien

peine: Pelra autem eral Christus.

est,

ex eo quod paul anle aduolavimus, maniIpse enim calix dicilur fuiidi

dicit
si
:

Figura ergo

si

qua

non
non

est
pr,o
,

in

nomine

Cbrisli,

festissimum

ergo

quod pio vero

est,
;

Chris'.o,

ejus figura positum

verus calix est; sed quia

Hic

est calix in
:

meo
calix
:

scd est

i;i

nomme

petr,

quia Cliristus non ver

sanguine, quod perinde est ac

sanijuinis met,

diccret

Hic

est

erat pelra, sicul non ver yili^, nOii ver leo, sed si-

idem

est

quod Lucasel Paulus dicunt

et

mililudine qudam, quia Ecelc.Ma: fundamcntuin erat.

Hic

est calix in
:

meo
Hic

sanguine,
est

quod Matthauis

cl

Marcus dicunt

meus sanguis. Soient Calvinislac

objicere, sed

Ea autem figura non est quam in bis corpus meum. Calviniste esse dicunt,
figura corporis
figura peine,

verbis
id est,
:

Hoc

est

boc est

hune nobis locuin passim

non polcrant
illos rui:

mei

sensus enim esset

Cbrislus erat

ullam movere lapidem, qui majorem super

quod absurdissimuin
Calviniste sese

esl; itaque conci.-

nam

traheret. Vociferantur

Hanc oralionem
illa
:

Hic

est est

ditarx
docli,

illa

super banc peiram

ocdiiicala,

qu omnes
solebant.

calix,

constat

figuratam esse; ergo et

figurata est.

Hoc

indocii

defendere

corpus

meum,
Hic
est

Nos contra

Hanc

oralio;

Deinde quis dubitat eodem modo boc loco nomen corporis accipiendum esse, quo apud

nem
illa
:

est calix,

constat figuratam non esse

ergo

Joannem, capile

6,

meum, figurata non est. Videndum quis opinioncm suam melis probet. Ostendanl illi ubi figura sit. In verboest? Jamdocuimus esse non posse: in noinine calicis? ergo non accipiturpro vero calice

Hoc

corpus

SI,

nomen
est.

carnis accipilur? Panis

est

quem

ego dabo,earo

mea

Ccrlum enim

quod

illic

promiserat lue

tradidisse, cl

nomen

panis dclart, quod non accipi-

lur pro corpore Cbrisli, nisi qualcns sub specie panis dalur
:

sed pro figura calicis

quemadmodm

dicunt

illi

corfi-

nam quod

isli

neganl agi

illo

capile

deSasil

pus non accipi pro vero corpore, sed pro corporis

cramenlo, lam impudenter negant, ulopusnon

boc

gura. At hoc imperit, absurde et ridicule dictum est;

loco refutare.ct est multis viris doclis integris etiam

scriptis libris refutatum
;

rat

verum enim calicem Cbristus porrexit. Al dicunt figunomen calicis accipi, quia pro sanguine ponitur; hoc etiam absurdius est primum, quia perinde esset
:

et ipsi

ex eodem cap. nnbis

objiciunt illud

Caro non prodcsl quidquam, quasi CbriIllic

stus agat de sacramento.

autem nomen carnis

enim
fi-

ac
ut

si
illi

Cbristus diceret

Hic calix,

id est,

meus sanguis,
in

non polest
gura

accipi, nisi pro ver carne; nec

inlerpreiantur, est

meum
dici

testamentum

meo
si

in carne,

scd in pane

est,

neque vocal panem

dicat
:

sanguine; quid ineptius

figura
in

potuit? Deinde, quia,

carnem suam, sed carnem suam panem, quasi

Caro mea
est panis

nomine

calicis esset,

cadem ulique
in

esset

illequem egodabo. Opponit enim,

illum ver el naturali pani
;

quam

in

nomine corporis esse dicunt. At

ut

corpore
fi-

ut diximus,

panem
Hoc
est

ergo,
fi-

hanc dicunt esse figuram,

gura
est, haie est, ut
sit.

nomen
et in

corporis pro

cm
gura

dicit
est,

corpus

meum,

nulla in corpore
significat
:

gura corporis accipiatur; ergo

calice, si

qua

fi-

sed

nomen
si

corporis

verum

corpus

nomen
si

calicis

pro figura calicis

calice, cert in
:

Cbrisli.

Etver,

Christus dixisset

Hic panis est

pil-

positum

Denique,

figura est in

corpus
lant,
I

meum,

ut

illi,

sinon verbis, sensu dixisse

interprelari, ut
illi

sanguine non est; quae enim esset absurdilas

Hic

est

tamen non possemus

:

interpre:

calix sanguinis met, id est, figura calicis, figura

san-

lantur

Hic panis est figura corporis mei, sed

Ilic

guinisniei?

Ad hune enim modum eorum

sententia
si

panis est

verum corpus meum, non tamen verus pa-

oralio esset necessario resolvcnda. Deinde,

esset, ea esset

figura

nis, sien t apud

Joannem

ita

interpretentur necesscest

quam

in ill

su lamdecantal oralionc
illa

Panis quem ego dabo, raro mea est; vera qu'idem caro,
sed non verus panis.
verbis locutus

esse dicunt

Pctra autem erat Christus; at in

aut

Ad

hacc,

si

figurat Cbristus bis

nulla figura est, aut

non

est in

nomine

Cbnsti., scd in

fucrat,

mirum

profecio est neminera

1141
evangelislarum, aul D. Paulum, qui

COMMENTA RIA. CP. XXVI. omncs eamdeni m sel ab illis non

;

11 .12

possct, qui

ncc sacramenlis uJlani

liujus sacramenli insiiluiionem narraverunt,

figuram

reverentiam deberi putant, et nos rident qud dica-

exposuisse,

maximcquc cm

scircr.t

non mull aute

oiVnsos fuisse,

tempore Caperuaitas
Joan. 6,
60, et

simili oratione

mus cumdem bonorem imaginibus atquc rbus per imagines significatis Iribuendiim esse, et cxcmplmn
quo
uti

cm

soleant cvangelislae in rbus

figurait
1

soient
in

aplum non

est

Si quis, inquiunt, rgis

mull minoris momenli quod aul

re se vel

aul obscu-

sigillum
laesa

terrain projiccret aut perfringercl,

reus

ab

aliis

dicltim
:

est,

explicare.

Dixerat
et in tri-

majeslalis esset. Nain ponunt pro certo

sigilla
;

quod

Cbristus, Joan. 2, 19

Solvite
itlud.

iempum hoc,

proJbandum erat, sacramenla esse

igilur cxemplum eam minus se rect

quod mullis

bus

diebus redijicabo

Figura t

corpus

suum

nobis aigumcnlis in scbolis theologicis refutatum est.

lemplum
rium
ui

appellaverat, ncc eral

id

magnoper necessalamen idem

Proponant
quis erga

in

rgis imagine;

ans:

inielligeremus
:

explicavil

babeat, hes:e majeslati

Jofinnes, v. 21
sui. Dixerat,

Ille

autem dicebat de templo corporis

:

reus erit? san non

Joannis 12, 52

Si exaltatus

fmro

ter-

erit, aul concedendum illis est, quod lantoper negant, eliam imaginibus reruni signi-

ra,

omnia traham ad meipmm, ubi nulla

figura, sed

licalarum

bonorem exbibcnduni.
sit

D. Paulus cur qui

obscurilas tanlmir. dicloerat; explicat lamen Joanncs, v. 53: Signiftcans, nqiiit, qu morte esset morilurus. Dixeral,
j

indign manducat et bibit reus

nis

corporis et sanguidijuaicans, inquit,

sibi

Domini, rationem reddit

Non
est

MalthaM 10, G
et obscure,

Cavete fermento Pliariet figura t

:

v. 29,

corpus Domini; proplerea enim judicium

et
bibit,

sorum,

quod

dictum erat;
intelli-

manducat

quia reus
est

corporis et sanguinis

Cbiislus ipse explicat vers. Il, 12

gitis

Quarenon

Domini
ni
;

proplerea reus

corporis et sanguinis
id
:

Domiali

quia non de pane dixi vobis

et

Cavete fermento
intellexernnt quia

quia corpus Domini non dijudicat,

est,

non

l'harhorum
non
dixeril,

SadducorumITunc

revereoli

qum alium pancm

cl

accipit
Cliristi.

loquilur igilur

cavendum fermento panum, sed doctnu

et

de vero corpore

sanguine

Addc qud
et.

in

Vharisorum
15,
1
:

Sadducorm. Dixeral apudJoannem,

:

Scriplui tribus tanlm modis corpus Cliristi dici re-

Ego'snm. vlisvera; exponit y. 4

Sicut palmes

periamus, primm propri pro nalurali

pore
Clirisli
1,
;

vero cor-

non
vite,

polest ferre fruetum semetipso, uisi

sic

manserit in

secundo mctapiioric pro Ecclesi, ad

lerli

uec vos,

nisi in

me

manscritis.
Cliristi,

Appellaverat

Coloss.

24;

proEvangelio aut veritale veie:

D. Paulus Eeclesiam corpus

ad Coloss. 1, 24:
carne

ribus figuris respondente, ibid., 2, 10, 17

vos judicet in cibo, eut in polu, aut in aul ncomeni, aut sabbalorum

Netri ergo
fesli,

Adimpleo qu dsuni passionnai

pro corpore cjus
;

Cliristi in

me

parte diei

figura erat pro corpore,

Cliristi

non enim

qu

sunt timbra futuroin-

pro vero

et naturali

corpore suinebatur, ex-

rum; corpus autemChrisli,&L plurcs acceptionesnon

j

plicat siatim,

quod

est Ecclesi.

Quis credal,

si

similis

venimus.llaqucboclococin ncquepro Ecclesi neque

pro Evangelio sumatur, ususScriptur docet nos pro
vero et nalurali corpore ossesumendum. Resdeniquc

hoc

in

nomme

corporis figura esset,

nminem ex qua-

tuor evangclislis et uno aposlolo Paulo, aul casu aut

consilio explicaturum fuisse? Prxlerea,
dixerit se apostolis corpus

cm

Cbristus

cujusvishominis errorenonoccupati judicio relinquatur

;

suum
si

dare, clsolcrent in
aut obscure, aut per

si

Cbrislus voluisset dicere se dare verum corpus et

rbus mull clarioribusdubitare

sanguinem suum, utrni claris, apcrlis, explicatifs,

distinclis dicere potuisset,

figuram dicta:

e.,sent,

cur

tione dubitavil? Si figura ta erat, cur

vit

uemo eorum de hc locunemo inlerroga-

qumdixit

Hoc eslcorpus

meum,

et

Hic

est

sanguis meus? Cur ergo quod clarissi-

Christum quid

sibi

vellcl? Dubilavcrant de para-

mdictum est, ne crederecogamur, figuris obscuramus?

Argumentatur Calvinus contra
haereticos, qui
alios sibi

bol seminis et seminanlis, Malthii 15, 5; explicat

illis

similes

Cbristus eliam non interroganlibus versu 18. Du-

Christum solam figuram ddisse di(lib.

bilaverant

eodem

capile, v. 50,

de parabol zizanio-

cunl

Si Deus, inquit

rum

interrogantCliristum, et ab eo interprelationeiq

kre, nec

4 Instit., c. 17), nec f lmentiri polest, consequens est ipsum omnia,

implere ac prslure
et
;

cliciunt, versu 3.
fuisset, et

San,

si

figura t Cbristus locutus

qu

illis

signifient reips

necesse
Cliristi
)
:

figuram non explicssel, dubios cl nmliis

;

est igilur

nos in cn ver corpus

sanguinem

erroribus cxposilos apostolos reliquisset

prxsertim
quoe

reciperc; et in

Commentariis

(in

Harmoni Evang.

cm

hocc

illius

novissima fer verba

;

fuerint,

Frustra juberel suos Dominus panent edere, corpus suum

esseafftrmans, nisi effectus ver ad figuram accederet;
elsi

oporlebai esse
lesta tor
lis

qum clarissima quis enim prudens ullimam suam volntatem obscuris aut figura

enim

nihil iltic prter

panent cernintus, non lamen

dclart verbis?

Ad hc,
:

locus D. Pauli

ad Cor.

fruslratur nos vel ludit,

qui.

animas noslras

suscip:

car-

H,

27, manifestissinius est

Itaque quicumque

mansunt

ne su alendas; igilur, non signo tanlm monslralur,

sed reips quoque exhibelur carnis Cliristi ntanducatio
j .

fiucaveril

pancm hune,
et

elbiberit calicem

Dominiindign,
;

A r-

reus erit corporis

si

sanguinis Domini

cur

rei

gumentalur, inquam, Calvinus advcrss Zuinglianos,

quia Cbristus mentiri non potuit, aut

verum corpus verumque sanguinem non accipiunl?

non sumant, sumunt
fi-

nos fallerc at-

Soient dicere Calviniste reos esse corporis et sanguinis Domini, quia cliamsi ver

que deludere, non figuram solam, sed verum corpuset

sanguinem suum nobis dare;

et

nos ex ejus argu:

guram, eamque
ris et

injuria afficiunt, aut in figura corpo-

mento contra illum argumentemur

non
potuit,
dixit
:

Christus mentiri

sanguinis corpus ipsum et sanguinem mhonesl

aut nos

fallcre

atquc
,

deludere; ergo,
hoc
est

et irreverenter tractant.

Hoc

nobis fortass dici pos-

cm

Accipile, et

manducale

corpttt

iU3
;

IN

MATTH/EUM
1 receptis, tol statim Ecclesicondemnalis.

1U4

meum, non solm sacramentum, scd verum cliam coret rursin quia non dicii Hoc cril pus suuin dedil Hoc est, secorpus meum, cm mandncubilis, scd
: :

Nos velerum Patrum sententiatn interpretationemquu sequ profitemur; quod

,

ut appareat,
,

non omnia

quiiur sub

illo

sacrameuto, quod dabal, corpus suum

iiiit'u

(nec enim caperent conunenlarii)

scd illustriora quai-

ddisse. Diximus
riuui

luijiis

dispulalionis hocinysle-

dam eorum
nec ut
\

lestimonia proponeinus. Juslinus,apologi

:

non esse abaliis

Trinitatis Incarnaiionisel
;

Re-

2 pro Chrislianis

siirreriionis mysleriis sejungendiim

nunc ver monpotesl, cliam

slraudum est hoc eodem jure et,

meliore nos credere, ci sine

si

fieri

Non, inquii, ut communem panent, communem potnm hac accipimus sed quemadmodm per verbum Dei incarnants Jsus Christus Ser;

ullis (iguris iiiterprelari,

vator noster,
liabuil
,

et

carnem

et

sanguinem

salulis
,

nostr causa
,

quin Calviniste caetera credunt. Hic enim, ut proba-

sic et

per uralionem verbi ipsius

,

cibum

in

quo

vimus, nullam

iili

figuran) reperirc possiint, in aliis

hueretici reperiebani, et ex Scriptu:

gralitv
\

aetw sunt

rxKfiaifqtaaav

t/5j>-/)v,

ex quo sanguis
,

mysterns vetercs
ris

cl

carnes uostrte per transmutationem mutenlur

itfius

confirmabanl

Ego

et

Pater

unum sumus,

inler-

ipsius incarnait Jetu et

carnem

et

sanguinem esse edocti

commentariis
lia
,

prctabanlur Ariani
coi'.cordi

unum non

natur et essenti, sed

;

sumus

ita

enim aposloli

suis

qu

consensioneque
:

voluntalum

probabant
cor

Evangelia vocanlur, nobis tradiderunl.

stinus
sti
i

doect Ju-

Scripluris

Mallitudinis autem

crcdenliunt crut
:

pancm
;

cl

vinum

in

corpus et sanguinem Chriet

unum et anima ma.

sinl,

Actor. 4, 32
in

et

Ut

omnesimnm

converti

sicut in

carnem

sanguinem Hostrum,

skttu, Pater,
la

me,

et

ego in

te,

Joan. 17, 21,

Quid ad speciem
corpus

probabile Calvinista: ex Scri:

cm edimus et bibimus, in lib. de Cn Dominic

discipulis porrigebat,

converti solet.
:

Panis

iste

qiiem

Cyprnus, Dominus
,

pluris proi'erre possnnl, ut liane orationcm

Hoc

est

non

effigie,
est

sed natur mulatus

meum, figuratam
1,

esse doceanl? El verbum caet

omnipotenti verbi foetus

i

caro.

Solco ridere

cm

ro factura est, Joan.

44, Marcionistx
id

Maniehai

Calvinistas banc Cypriani senlenliam interprtantes

per figura m exponebant,

accepil;
id

est, similitudinein carnis

audio

Natur, inquiunl, mutalus

id est,

usu, quia

cliam Scripluris

probare

videbantur,

nunc

est

sacramcnlum
diflicilis

anle non crat. Scilicet ca

ltom. 8,3: Dcus Filium suum miltens

carnis peccali,

in similitudinein
I

mulalio tain
ait

crat, ut omnipotenti verbi, ut

,

de peccato dumnavit peccalum; et ad

:

Cyprianns, opus essel. Cyrillus Jeiosolymitanus

:

Philippens. 2, G, 7

Qui citm informa Dei

est esse se

essel,

non
'

calechesi 4 inyslagogic
est

Fecerat ex aqu vinum.quod

in

rapinam arbitrants

qualem Deo, sed semet|

sanguini propinquum
,

Can Galil,
,

sot voluuin

ipsum
nein

exinanivil formant servi accipiens, in similitudiet

tute

et

non

crit

dignus cui credamus

!

quod vinum

hominum fadas,
lollerenl, si

habita inventas ut Uomo.

Quos

sanguinem transmulavit
invitatus
mnll'o
:

Si enim ad nuptius corporeas

est
,

triumphos agerenl Calvinislae, quos contra nos cla-

slupendum miraculum operatus

et

an non

morcs

aliquem

in sacris

Liilcris

locum
!

mugis corpus

sanguinem suum
?

filiis

sponsi de-

reperirent, ubi Cbrislus

formain nul similitudinein

disse illum

conftlebimur

Quurc omni cum cerliludine

corporis sui nobis ddisse diceretur? Mortuos resurrectdros esse figurai

corpus

et

sanguinem

Chrisli
el

sumamus

nam

sub specie

cliam Origenislsc intelligebant,

panis datur Ubi corpus,

sub specie vini datur ubi san-

non

qlid

edem

resurrecluri esscnl carne, sed quod

guis, ni sumpto cor pore

et

et

sanguine Chrisli,
sanguinis.

effteiaris

a!i induendi,

non ver, non corpore scd clc^li cl

compartieeps corporis
,

et

Sic xpinovpoi
,

spirituali, codem plan modo qunisii dicunt nos sumere quidem corpus Chrisli, sed spiritualilcr. Pro-

yi-jo/teOa

id est

Chrislum

in nobis ferimus
1
.

nique

ita

ut
i

D. Peints

dicit,

2 Epist.
el

4,

divin natur con4,

babant

ilii

ex D.

Pauto,

Cor. 15, 44

Seminatur
1

sortes effteiemur

; i

edem catechesi
est
,

sub finem

corpus animale, surgel corpus spiriluale, et rursm,

Cor. 15, 50
pussunt.
:

Qui videlur panis

pareat
est
,

non

panis
et

eliamsi guslu ita ap,

Caro

el

sanguis regnum Dei possidere non

alii

sed corpus Chrisli

,

quod videlur vinum

,

twn

Allegabant

expressa, ni videbalur Scril'utura

vinum

eliamsi gitstus id velil

,

sed sanguis Chrisli.

:

piur.v lesiimonia,

quibus
12
:

resurreclio

negari

Eusebius Einissenus

bom. 5 de Pascha

lnvisibilis
el

vidcrelur; Job. 14,

resurget, donec altrt ur

Homo, citm dormiirit, non clnm non tvigilabit, neque,

;

sacerdos visibiles crealuras in subslanliam corporis

sanguinis sui verbo suo secret potestaie convertit

et

consurget de somno

suo; el Psalm.

77, "9

Spiriius

rurss

Nec

dubilet

quisquum primarias crealuras nnlu

in

vadens
rttm

et

non rediens; et Psalm. 48, 12: Sepulcra eoin

polenli,

prsenti majestulis

Donunict corporis
videatartifi;

domus eorum
si

(Sternum. Quid Calvinislae

lac-

iransire posse naturam,

cm ipsum homir-em
,

rent,

aliquod Scripiur.x' lestimo, ium haberent ubi

illis

cio clestis nnsericordia:

Chrisli corpus effectuai

inftdeliialis
,

et

direrclur corpus Chrisli non dari, sicut

d.ci

in locis

sub inilium boni.

Recdt omne
attclor est

ambiguunt

videlur mortuos non esse resurreciuros? At bis

h;cre

quandoquidem qui
ritatis. Hilar., lib.

muneris
:

ipse teslis est veverilale carnis et

;

VCteriini

icorum testimoniis rec

:

Calliolici rc-

8 de Trinitate
est

De

spondebant. Rect quidem

sed reclis et l'aoilisnos

li-

sanguinis non reliclus

et ipsius

ambigendi locus
,

nunc enim

omnibus testimoniis que Calvinisme ad probandam

Doinini professione
est
,

et

fide

nosir ver caro

id

guram suam afferr soient, iTX paul posi apparebit. Dni ne mirum est interpretationem islam Calvinislarum nemini post apustolns
Disin

est

et

va sanguis
,

el

hc accepta utquc hausta

,

efftcinnl

ut et

nos in Christo

et

Christus in nobis
bis plan

sit.

rnent'in

venisse,

Anne hoc

verilas

non est? conlingat

verum non
es/

Bereugario, el uescio au

JJerlrawo, nemine L

esse, gui Chrislum Jesttm

verum

esse

Detim neyant;

1145
ergo in nobisipse per crnem,
Itoc
,

C0MMENTAR1A. CAP. XXVI.

el

lut;
est gratia,
..

sumus
;

tu eo,
:

dum secum

a\

turam opcrata

aquam vomeret pclra,qumn

eral, ut
in

quod nos sumus,

in

Deo

est
sit

cl infra

Qubd aulem
sangui-

non habebat natura ?Maralh fluvius amarissimus

sitiens

in nobis naturalis

hc

uniCas

ipsc ita testtes est

,

populus bibere non posset. Misit lignum

aquam J
,

Joun.
<

li,

56

Qui

edil curnein

meum

tt bibit
i>

et
I

amuritudinein suam aquarum natura deposuil

quant

nein

meum
in

in vie

manet,
:

et

ego in eo.

D. Chryst.

infusa subilb gratia temperavit.

Sub tliso prophet

est

8|5,

hom.
,

lnuic

locum
ci
,

redamus, inquit, ubique

el
;

uni ex

filiis

prophetarum excussum
est.

ferrum de securi
,

Deo

nec repugnemus

eliamsi sensui
,

cogitai'wni

el slalim

mersum

Rogavii Elisum
in

qui amiserat
,

noslr absurdum esse videalur

quod

dicil
,

superel
in

et

ferrum ; misit eliam Elisus lignum

natavit
;

aquam

et

ferrum

sensum
nibus,

et

ralionem noslram sertno ipsius

quod
non

om-

uiique et Iwc prter naturam faclum esse agno-

et

prcipu

in tngslenis

jaciamus
,

Ma au
,

scimus. Gravior est enim ferri species

quor.

qum aquarum
virtulis

li-

anle nos juceitt

solummodb
;

aspicientes

sed verba quo-

Advcrlimus igilur majoris esse

,

gratium

que ejus <enentes

nam

verbis cjus

fall'x

non possumus
;

qum naturam
nis

et

adhuc tamen prophelic benedicliosi

sensus verb nosler deccptu facillimns

est

Ma
i

fulsa esse

numeramus gratium? Qubd

tantm
,

valuit

huniana

non pussunt
ergo
i.le

hic spius atque sp'ths \allilur.

:

Quoniam

bencdiclio, ut

naturam converieret quid dicimus de ips

,

dixit

<

Hoc
,

est

corpus

meum
et

null tenea-

consecratione divin

ubi verba ipsa

Domini Salvaloris
,

mur
modi
sint

ambiguitate

scd redamus,

oculis intellects id

operantur
Christi

Nam

sacramcnlum istud

quod accipis
valuit

perspicinmiis. Hacc Chrysostoinus verba et alia cjus,

sermone
ut

conficiiur.

Qubd

si

tantm
,

sermo

qu apud

illum passim rcperiuniur, einn adeo

Eliie

ignem de clo deponeret

non
!

vatebit Christi
totius

dilucida siut ut nulle

,

inlerprelalione obscurari

pos-

sermo ut species mutei elementorum

operibus

De

mundi
fada

lamen non pnduit qiieindam hrelicorum inler,

legisli,

Psul.

H8,

Quia ipse
>

dixit, el

prek'in verba, qu;e slalim scquiiiitur

suis ad liuiu

sunt, ipse mandavil, et creata sunt.

Sermo ergo Chrinon potesl

locuni Goiumcntariis insrera, quasi D. Chrysoslomus

iii

sti,

qui potuit ex nihilo facere,quod non erat,

coruin eliam essel seiitenli.

trudilum nobis Cliristo
, ,

ISiltil

inquit, semiI

eu

qu

sunt in id mutare
est

quod non eranl? iSon enim

,

bile

scd rbus quidem sensi,

minus

novas rbus dure

qum mutare

naturas.
,

Sed

bilibits

oinn a

verb

qu

tradidil

insensibiha sunt.

quoad argumentis ulimur

? suis

ulamur exemplis

incar-

Mine ciiu bonus isteinlerprescolligilseiitcnti Chrysostoini corpus Christi

lu.ililiT.

nationisque astruamus mijsterii verilalcm.

Numquid nanupta femina

non sumi nobis,

nisi spiri,

tur usus prcessit

sceretur? Si

citm Jsus

Dominus ex Maria na,

Atqui oporlcbat vidcre boininein acutum

dixisset
,
:

ordinem qurimus

viro

quod proxiinis verbis Chrysostoinus

ergo

Quoniam

generare consuevit. Lii/uet igilur qubd prter natura:

Me

dixit

Hoc
,

est

corpus
,

meum

null lenea-

ordinem virgo generavit

corpus ex virgine
in Cltrisii corpore
est.
,

et

hoc

quod conficimus

rour ambiguitate

scd redamus

et oculis intellects id

Quid

lue quris

natur ordinem
sil

perspicinmiis

nihil
,

enim
,

inquit,

s<:nsibile

traditum
,

ckm prter naturam

?

ipse

Dominus
,

nobis Cliristo
oculis

id est

nihil

sensu judicandum

sed

Jsus purins ex virgine

crucifixa est
,

Vera ulique caro Christi

;

qu Hoc

inleUecis et fide

comprehendendum. Docet
,

qu
est.

sepulta est

verc ergo carnis illius

:

ergo Chrysostoinus asiuos islos non debcre solo

Eaciunl
,

ut

sacramentum

Ipse clamai Dominus Jsus

;
t

sensu de corpore Christi judicare. Anibro-

est

corpus

meum

anle benediclionem verborum c;

sius, in lib.

de bis qui myslcriis inilianlur

:

cap. 9:

lestium alia species nominulur

post consecrationem cor-

Forte dicas

Aliud video

quomodb

tu miki asseris

qubd
\

pus Christi signifxcalur. Ipse

consccrationcin aliud dicilur
guis nuncupatur. Et tu dicis

dicit
,

sanguinem suum. Ante

Christi corpus accipiam

? el

hoc nobis adhuc superesl ut

,

posl consecrationem san:

piobemus. Quaulis igilur ulimur exemplis

ul

probemus
j j

Amen, hoc cst,vcrum

libro

est;

non hoc
clio

esse

quod natura formavit

,

sed quud benediesse

quod
nat
c.
,

os loquitur,

mens interna faleatur ; quod sermo so-

consecravit

majorenique

vint

benedictionis

affectes scnlial.
,

Eadem

4 de Sacramenlis

qum natur?
tt ur.
est

quia benedictione eliam ipsa natura

;

mufada
el

scribil
,

Vis scire quia verbis cleslibus consecra-

Virgam tenebal Mugses

projecit

eam

et
,

tur ? Accipe

qu

sunt verba. Dicil sacerdos

,

<

Fac no-

serpens. llurss appreliciidit

caudam

serpentis

in

bis

inquit

hanc oblationem ascriptam

;

rationabilem,
cl

virg naturam revertitur.

bis

Fi'rfcs igilur

prophetic grati
virg. Curre;

acceptabilem

quod

est figura corporis,

snnguinis

mutalam essenaluram,

et serpentis, et

Domini

noslri Jesu Christi.

Qui pridi qum paterelur,

bant /Eggpti fliiminu puro aquarum mealu

subito de

in sanctis

manibus
le,

suis accepit
,

panem

respexit ad
,

fonlium venis sanguis cpit erumpere.

in fuviis
;

Non

eral polus

clum, ad

sancle Paler
,

omnipolens lerne Deus

rurss ad prophet voces cruor cessavil (lu-

gralias agens

benedixit, fregil, fractumque aposlolis

:

mi num, aquarum natura remeavil. Circumclusus undique

eral populus

suis, et discipulis suis tradidil, dicens

Accipite el dite
,

Ihbrorum;

Itinc

/Egyptiis vallatus
se

inde

ex hoc omnes

hoc enim

est

corpus

meum quod
,

pro

mari clausus. Virgam

et in

levavil

Moyses, separavit
;

aqua,

multis confringelur

Simililer eliam calicem,

postqum
respicit

murorum speciem

congelavit

atque inlerundus via

cnatum
ad clunt
Deus
,

est
,

pridi
te
,

qum

paterelur accepit

pedislris appuruit. Jordanis relrorshin

convenus contra

ad

sande Pater, omnipolens lerne

naturam

in sui fonds revertitur

tel

exordium. Nonne ciarel

fluvialis cursus
letigit

y 'alias agens benedixit, apostolis, et discipulis

:

naturam,
esse

maritimorum /luctuum,vet
Sitiebut populus

suis tradidil dicens

Accipite
.

el bibite
t

ex eo omnes

mutalam?

puirum

Moyses

lue est

enim sanguis meus

(i )

Vide

umnia

Ma verba

peiram,et aqu<tdepetr luxit,

Numquid

noiiprtr na-

(1) >crba. Canoflis

Miss anud Ambrosium.

1U7
evangelist sunt usque ad
:

IN
accipite
:
,

MATTH^iUM
Joan. G, 56

1148

sive

corpus, sive
,

Qui manducat carnem

meam
qu

ait

et

sanguinem. Inde verba sunl Christi

Accipite

bibite
:

bibil

meum

sanguinem, in
est
,

me manel el

ego in eo.
,

Unde
eliatn

EX EO OMNES
Ql'1

HIC EST ENIM SANGUIS MECS. Vide shigula

considerandum

7ion habitudine sol'um

per cha-

PR1DI,

iliqu'll,

QUAM PATERETUR,

IN

SANCTIS MA-

ntaient inlelligilur Chrislum in nobis esse,

et

verum
si

nibus suis, accepit

panis est
;

panem

atitcqum consecrelur,
,

parlicipalione naturali.

Nam quemadmodm

quis

ubi aulem verba Christi accesserinl

corpus

ign tiquefaclam ceram ali cer similiter liquefact ila

miscuerit
sic
,

est Christi-

Deniquc audi dicenlem

;

Accipite et dite

ut

unum quid

ex utrisque factnm videalur

et

ex eo omnes Hoc est enim coupes meum. El unleverba Christi, calix est vini, cl aqu plcnus. Ubi verba Christi
operata fuerint,
ibi

conimunicalione corporis
,

sanguinis Christi ipse in

polerat enim aliter corruincorruptibilita'.em et

nobis est
plibilis

et

nos in ipso.

Non

sauguis

efficitur,

qui plcbem redenut.

hc natura corporis ad
,

Ergo

videle qnantis generibus potens est

sermo Christi
teslifi-

vitam traduci
tur.

nisi naluralis vil

corpus

ci
(

conjungerele

universa converlere. Deinde ipse

catur nobis, qu'od corpus

Dominus Jsus
et

Non

credis
<

mihl hc
,

dicenti, Christo
,

obsecro )
,

suum accipiamus,

sanguinem.

fidem prbe.
t

Amen

amen

inquit

dico vobis
,

nisi

Numquid debemus de ejus fide et teslificalionc dubilare? Jam redi mecum ad exposilioncm meam. Magnum quidem et vencrabile qu'od manna Judis pluit clo ; sed
intellige
,

manducaveritis carnem Filii hominis

el biberitis
>

san-

guinetn ejus, non habebilis vilam in vobis.

,

Non amo

longos commeniarios

et qui alienis descriplis tcsli;

quod

est

amplius

manna de clo
est

an corpus

moniis in niolem crescanl

sed locus hic ade csl ad

Christi? corpus Christi ulique, qui auctorest cli. Deinde

informandani reelam (idem necessarius, ut non debuei

manna
Itoc

qui manducavit
fiel ci

mortuus

qui manducaverit
,

ini

tam

illustria

tamque

efficacia gravissiinoruin
,

au-

corpus,

rcmissio pcccatorum
olios
,

et

non morie:

ctoruni teslimonia pralermittere

ut intelligat lector

tur in

ternum. Ergo non

,

cUm

accipis, lu dicis

nec nos

aliter

crederc, nec aliter

qum omnes

vetercs

amen
amen

jam
hoc

in

spir'uu confilens qu'od accipias

:

corpus
:

auctores Scripluram intcrprelari.

Christi. Vieil tibi sacerdos

,

Corpus Christi

et

tu dicis
,

Nunc
Halicnt

Cal vinislarum argumenta diluenda nobis sunt.

est

verum

quod

confitetur liugua
in oratione

lencal

semper

in

ore

Sphitus

est,

quivivificat;raro

ajfecius.

Gregorius Nazianzcnus,
:

in san-

non prodest quidquam, Joannis

inquiunt, Cliristus

6, 63.

Quorsm enim,
his abusi

ctuni Pascha
et

Absque confusione
,

cl

dubio comede corpus,

,

carnem suam

daret, nihil profulu-

sanguinem bibe

ncque sermonibus

qui de

came

lia,

ram

Non

illi

primi

omnium hxreticorum

bentur, [idem droges, neque ob passiones offendaris sed firmus,

et

sunt verbis, ut ecclesiaslieam fidem refularent.

cl Terlullianus, in lib.
bit IkTireticos
illos

Nam
scri-

constans

et

stabitis,nec propter adversa-

de Uesurreclione carnis,

riorum sermones

fluctues.
:

Gregorius Nyssenus

oral.

veleres, qui carnis

negabant re-

cakchelk

c.

57

Rccl'e

nunc quoque credo Dei verbo

;

surrectioneni, solitos
nihil

dicerc

sanclijicalum

panem

in

Dei verbi corpus transmulari

prodesscl,

esset resurrectura

Quorsm caro, qu ? Non vident hoacuti

,

el Lo, scimoiie 6 de Jcjunio scplimi mensis: Dicente

mmes

vald, ut sibi

videnlur,

ist

ratione se
cliri-

Domino
t

Nisi manducaveritis carnem Filii hominis,ct

non hoc solummysterium, sed

stianam religioncm evertere.
dest

omnem

prorss

biberitis ejus

sanguinem, non habebilis vilam

dcbetis,ul

in vobis,

Si

enim caro non pro?

sic

Dominic mens communicarc

niliil

pror;

quidquam, cur eam Christus assumpsit

cur pro

ss de veritute corporis Christi el sanguinis ambigatis

et Cyrillus AIe\and.,!ib.

nobis

eam

cruci suflixil

Profuit fortass, dicent, ad

10 Commcnlariorum

in

Joan.

nascenduin, promit ad patiendum,

non prodest ad
modis prodpossunt. Vo-

cap. 13

Verum, quoniam null nos ratione humanitati

odendum
J

qui id sciunt

Nam omnibus
Christus

Christi posse ista atlribuere arbitralur;

quoniam
,

fide atque
j

osse posse,

quibus

eam
sint,

prodesse voluil,

dilecl'wne

non carne

illi

conjungimur

ge pauca de

quamvis impudentes
luisse

negare

non

hoc dicamus, ac perverse ab eo sacrarum Lillerarum

aulem ul non tantm crucluxa, sed etiam manquibus ipse verbis apertis doccre

sensum exponi ostendamus. Non tamen negamus rect

nos fide
,

ducala prodesset,
poluit
,

charilateque sincer Christo spiritualitcr con-

qum
Et
si

Nisi manducaveritis carnem Filii homi-

jungi;sed nullam nobis coujunctionis ralionem secundum

nis, cl biberitis ejus

sanguinem, non habebilis vitam

et

in

carnem cum

illo esse

id profeclb

pernegamus

idque

vobis

divinis Scripluris

omninb alienum dicimus. Quis enim

non videat

usum spectemus carnis, quis magis manducatam qum crucilixam sonaturam

genlibus olim vi,

dulnlavit Chrislum ctiam vitem esse, nos verb palmiles,

lere prodesse ? Qiiant mirabilius

qui vilam inde nobis acquirimus ?

Audi Paulum dicen-

debalur, carnem Christi affixam cruci

qum comspirilu

tem
i

Cor. 10, 17

Quia omnes unum corpus sumns

mulli

manducatam vilam
Christi.
et divinitate

atlulisse ?

Dicent rurss carnem

in Christo.

Quia

etsi

sumus

unum tamen
t

in eo

non quiasola caro, sed quia caro cum

conjuncta
eral,

sumus. Omnes enim uno pane parlicipamus.

Anfor-

profuisse.

Quid ergo?

tussis putal ifjnotam nobis

mystic benedictionis virlutem

fiai,

an quisquam
esse dicit
?

in Eucharisti

sine spiritu ac divinitate

esse
facil

Qu

ciiin in

nobis

nonne corporaliler quoque

Quemadmodm

ergo

in cruce,

ita

el

ii:

conimunicalione camis Christi Chrislum in nobis

sacramenlo non sola caro, sed

caro

cum

divinitate
est,
si

lutbilare?

Cur enim membra fidelium membr*

1

Christi

conjuncta nobis prodest. At salis,

sol
;

inquiunt,
si

sunt?
i

NcscitiSfinquil,

Cor. G, 29, quia

?

membra

ve-

mandneetur

fide. Salis

ulique luisset,
si ila

Christus

stra

membra

sunl Christi

Membra
i

igilur

Christi

voluisset; sicut salis fuisset,

Dcus

statuisset, si
;

merelricis faciam

membra

? absit,

Salvator ctiam

non reips, sed

lide,

aut figura raorereiur

sed no-

MS3
strum non est lco legem dare.
yojuil reips mori, ajitcr
Icni

C0MMENTAR1A CAP.
Queniadmodm
ita

"XXVI.
,

no
de Resurrectione carnis
velit
,

quia

'

Tertullianus

c.
<

j,

24

qum per

vorani ejus mor-

Excquilur eliant quid

vocari spirilum

Verba qu
;

suivi esse
stiain

non possumus;

quia volnil reips

locutus suin vobis, spiritus sunl, vita sunl

:

sicut et

carnem

nobis manducari, non possumus esse

supra
i

Qui audit sermones meos,

,

et crdit in
et

eum

qui

saivi, nisi

eam

reips niandueaveiiuius. Sed ha-rcl'icoest

raiio. Calliolici inter-

nie misit

habelvitam lernam,

in

judicium non

rum.utdixi, habcnda non

<

venit.t Pulai

quoque Tertullianus eadern verba sua

prtes quid dixerinl vidennuis. Tribus in rcbusomnis

liujus loci versatur qustio.

arnaliter intellecta voesse

id

carnem

sed perexiguam

cin dicit
dicit.:

Spiritus est qui

De quo loquatur spirilu, vivifiait; de qu came, cm

sit

speciem probabililalis

liabet.

Quidam ver verba

Clirisli,

sua vocsse spirilum, quia verba

ficilur

quibus conconver-

Caro non prodest quidijuam; quid

et

vivilidrc

sacramentum, vicem

spiritus bahent;
in

spirjtuin,
ici ipienlis

non prodessc carnem. Quidam spirilum

chariiatcm,
caeterasquc

lunl

enim subslanliam panis

subslantiam corporis

fidem cl

omnes
Clirisli

Clirisli, eani(|ue

animant atquevivificant. Quemetam

considcralam, carnem

dis, osiiioncs

vocari putant,

qu,as qui

carncm
:

ad modiim Ruperlus interprclatur. Invcnio qui et car-

recipit

ut digne recipiat habere dbet

et sic

Probel
cl

mi-

nem ipsam
plena est
,

Clirisli

per se

lan seipsum liomo,

bibat,
1

de pane,

Mo

edul,

de calice

caindem ver quateniis diyino ac

spirilum appelasse

vivificanle spiritu

ad Cor. il, 28.

;

lia

Auguslinus,

serin.

2 de

Vcrbis Apostoli
Paschasius,
in

Gandenlius,

Iractatu 2 in
et

Exod.
Clirisli.

Augusiiiii scnlenlia,
nisi

lib.

de Corpore

Sanguine

dicanl. Quod quam supra posuimus, non medico discrimine. jusauclor Ammonius
hic, inquit, vocal
;

D.

dislat
:

Spi-

llaque sensum esse

solani Clirisli

carnem

sine

lide

ritinn

plenam
Alii

vivifia spiritus virlute

inanducalani nihil prodessc,

lide

cum

sprilu, id est,

tu m

carnem

manct enim caro.

spirilum,

modum

in-

niandiicatam vivificare.

Qux

vera quidem sen-

telligeiuli

spiriiualem, carnem,
inlcrprelantur.

modum

intelligendi
intel-

teniia est,

an verus quoque

sit

sensus, poslea videri-

carnalein
lexisse
,

Jud.eos

arnaliter

nius. Alii spirilum

ipsam

Clirisli divinilaie n inlerpre-

quod de

manducand carne su

dixerat
cl

lantur, carnem ver jus corpus; scnsumque esse carnem per se considcralam, si cum spiritu, id est,
div'mitalc coiijuncla

Clnislus, pillantes
ass.ain aul

clixam ad
igilur

eum concisam suani carnem, manducandum daturum

Chrislum carnem suani

aut

esse.

non

essel, niliil prolulurain

spi-

Respondisse
ter, id

spirituali-

rilum vivi/iare,
possit.
nihil

id est,

carni tribuere ut vivificare

est, sub sacraineato inlellcctam ac

;

snmptam
inlelli-

Queniadmodm ad prodest, cum anima

perse

naluralein vilain caro sola

,

vilain darc

arnaliter, qiicmadniodi'mi

Judxi

id est,

um lmmano

spinihil
|

gebajn t,

niliil

profuluram; ad hune, fer

illa
:

modum

Alha-

rilu conjuncta prodest; ita

ad spiriiualem vilain

nasius, in oral, in verba

Qui

dixerit

verbum in

brodssc soljim
spiritu,
id

Clirisli

carnem, lamcn cum

Spirilum
in
!

inclum, non remitletur. C.brysostomus,

in Psal.

bom. Au-

est,

divniiateconjunclani

maxime prodlib.,

Joann. 48, August.,

98,

Beda, Theophydicit

essc.

Ad

luuic

modmu
et in

D. Auguslinus, tract, in Joan.

c.

latins ci

Eutbymius. Sic inlelligendiim quod

:

27

et lib.

4 de Consens. Evang.
;

10; et

10 de
lib.

gustinus
|

Non

Iwc corpus quod videlis manduculuri

Civil., c.

24

Comment. Psalm. 98:CyriUns,

cstis, cl bibiluri

4, c.25; Leonlius, Rupcrtus, cl Bcrnardusj serin

33

in

me
vi
;

cnicipijen!.

eum sanguinem, qnem Sacramentum aliquod

oportel

effusuri sunl, qui

vobis

commendanecesse

Cantic. Vera

quoque scnlenlia; sed quod

loci,

ailinct ad

spiritualit) intellectum vivificabil vos.

F.tsi

iiUerpretationem

hoc in e
ad
id

et snppriore

deside-

est illu visibilit)- eelebrari,

tamen

invisibilit)-

rari posset, ut niagis essel

quo de agcbalur, ac|

inlellfgi.

Quibus vcrbis quia

luerclici

ad erroris sui
est

commodata. Nccenim
ccrel posse se

id

agcrcChri.stus videbalur, ut
ul

confiiuialionem abiilunliir,
ita

demonslrandum

non non

docerel qu ralionc caro sua vivilicaret; sed

do;

inllligcnda, quasi velit Auguslinus ditere nos

carnem suain darc ad manducandum

rvera, sod satiamenlo, aut lide tenus, ullterclici volunl,

autcerl, ut oslcndcrcl quid causa; essel, quamobrcin

illi

carnem

Clirisli

mandneare, elsanguinenibibere
non arnaliter,
coclcrarum

noncrederent quod dicebal. quemadmodiiipaul

sed hoc lanlm significare, nos

vi ibiliter,

non

post

sumus

explicaluri.

Alii inlelligunl

Spirilum san-

non dnique

modo

carniurri;

ctum lertiam personam quidem

Clirisli

Trinilatis,

sine

quo ne

ipsa

sed sub saciamcnlo, sed invisibiliter, sed admirande

caro

vivificare possit,
,

Basilius, libro

de Spiritu sancto ad Ampbiloch.

lib.

c.

21,

Yiclorinns,
in

modo mandiitaluros. Primin tod^m modo Chiysoslonius.Tbeopliylaeliis cl Eulliy

cl iiii'xplitabili quod.ini

4 advcrss Arianos, Victor Uiiccnsis,

fidei

Confes-

mius, ut diximus,
et

quo Auguslinus,

inter) relanliir

sione

ad llunerieiini Yandalonim regem. Minus

tamen certum

est

Chrysostomum, Theophylactum

probabile hoc est,

qum quod modo ex August.

elaiiis

atque Eulbymiuni
fuisse senlentia,

in e,

quomncs

Calliolici

sumus.

aucloribus dicebamus. Alii exislinianl Christum verba

ni.

crederenl ver ae reips carnem

sua spirilum vivificanlem appcllsse, ul Terlull

lib.

in

Christi nobis sumi. Si quis dubilat,

qnod nenio do-

deResurreclione carnis, et
;

ul videlur CyriU. Je-

clns duhitabil,

Chrysoslomum

lgal,

hom.

in
c.

Mattb.

rosolym.jCatecb 1G
liu-t.

sed

ii

ipsi

non codeni modo seused

85, Theop.bylacl., hoc loco, et Euthym., in

Mailh.

Quidam enim corum putant votasse verba sua

spiritnaliter
dicit
:

20; ergo
i ;

et

Auguslinus eodem
,

modo
con.cione

intelligendus.
1

spiriuun, id est, non arnaliter,

in-

Qui-i

ipsum lgal Auguslinum

inPsal. 33;

iciiigenda; [daiie slatim declararc

cum
et

Verba
Sic

dubilare desincl
poris Clirisli

eum de

pra'senti in Eiicharisti cor-

quego

loculns

mm

vobis, spiritus

vita sunl.

minime dubilsse. Quid enim

aliud

illa

1151
ejus verba dclarant? El fcrebatur

IN

MAITII/ELM
quis

1122

manibus

suis. >| jccta miscriis. suojecia passionibus, subjecta peeoatis,

Hoc

verb, {retires,

quomod

possil fieri in
in

homme,
?

quoinod regnum Dci possidere non polest;

resnrreclionem
al) bis
,

aliter post
si

intelligat ?

Quis enim portatur

manibus suis

manibus

omnibus

libra.

Nani

eadem
cadit

aliorum polcst porlari homo, manibus suis nemo poitatur.

non esset caro

rcsurrccturani,

non esset verum nostram carnem

Quomod

iuielligatur

in ipso

David secundum

lit-

cm

non

bc eadem, que
esset.

leram, non iiwenimus, in Christo autem invenirnus. Ferebatur enim Cliristus in manibus suis, quand
i

surrectura, sed alia pro

fuit

edanda nobis
,

Necesse

ommen

dans ipsum corpus suum,

ait

Hoc
dicat
si

est

corpus meum.

paul longis bec dicerc ut Auguslinum aucto. rem nostrum ab hereticis vindicaremus. Redeamus
ininc

Ferebat enimillud corpus in manibus

suis.

Dicant Cal-

ad
ila

inlerprelalionem

loci.

Mulli

graves

au-

quomod Angiislinus corpus suum in manibus suis,

viniste,
bai, inquiunt, figura,

Cliristum tulisso
senliebal reips

clores

videnlur exposuisse, quasi caro non pra

,

mm

ver carne
spiritiis,
li,

sed

pro carnali
spiritu

bominis ingenio
sed

eJ
!

ineoessesacramento, quodapnstolisporrigebai? Fcrc-

non

pro

vero,

pro

Rpiritua-

non verilate. Eodem modo non

quilibel

et

Dco per lidem illumiualo boinine suma

is

solm David, sed abus cliam

est, figurant
ral
;

homoseipsuin,

id

lur;

sensusque

sil:

Spirilus est

qui

vivifcat,

i<

corporis sui in manibus suis ferre pote?

est, lides est quac

bominis ingenium ex carnali

spiii

quid

enim repuguabat

Alqui Augustinus

id

tualc reddens, eflicit ut percipiat

que

sunt Dci, bot

id est, car-

Cliristum fecisse dicit, quod

ril.
I

nemo

alius lacre polue-

si, vivificare;

caro non prodest quidquam,

l.cgai

eumdem Auguslinum,
docet

epistol 120, et in

nale ingenium,

humana

ratio

niliil

juvat, sed polis

sal. *8, ubi

charisti accipere, quin

nemincm carnem Christi in Eueam pris adorcl. Nain quod

sed
in

impedil ad percipienda divina mysieria. Itaque non

explicare Chrislum

Calviniste respondere soient, adorari carnem Chrisii

duc andiiui daturus esset, aut

bis

quomod carnem suam ad manquomod caro sua no-

suinenlibus non

in Eucliaristi,

clo, tant

ineplum atque ridiculuin

et ver end uni
sil

est, ut

refuiationenonegeai;

tclligere

manducala datura vitam eternam, qu< d Judei in non poteranl; sed eos reprebendere, qud
,

non est ne quis credal, qui modo sana:

mysteria

qu

illis

de carne su manducand propo-

mentis. Noluit igilur in locoillo, Psalm. 98, Augu-

nebal, carne, id est, biiman nlione camalique ingenio nictirenlur, ideque intelligere non possent,
teilecluros fuisse,
fide
si
ri-

stinus dicere aliud corpusCbrisli

li

qum quod

discipu-

videhant nianducatuios fuisse eus, sed non

videlianl,
id est,

eomodo

non carne, sed spiritu,

id est,

quo

non

visibiliicr,

non carnali 1er

ducerentur. Di mibi

bec

placuit interprta lio,

manducatiiros. Usitatum enim non solm apud ccclesia-ticos auclores, sed in

est,

nec oninin

modo

displicet, et quia ila ctiam Terlul-

ipsis

cliam

sacris Litleris

lianus, inlib.
in lib.

deResurrectione carnis,certCyprianus,
Doinini, iiiterprelaiitur;eamque interlioc loco cateris

m rem

unain

duobus modis se habentem

a..iniale

duas

deCn

vocent, aut duplicem esse iudicent. Sic D-Paulus duplex corpus nostrum esse dicit,

pretationem Chrysoslointis
et quia vidcbani apte

prefert

ante resur-

ad

id,

quod agabatur couvenire,

ingenium

reclionem, spirituale post,

cm
,

ununi tamen idemcorpus animale,

,

ut Clirislusau(litcirumlardilatem,cariialeque

que

sit

corpus; seminatur

inquil,

rcprebenderel, causamque declararet, quain ob rem

surget spirituale. Si est corpus animale

le, 1

est et spirilua-

que

illis

dicebal intelligere non possent,

quemadmo-

Cor. 15, 44. Sic Hieronyinus loquilur in

Epislolain ad
et

Com-

dm

alio loco
:

non

intelligenlibus,
el

que

dixeral, disci-

nientariis in

Ephes.,

c. 1

Dupliciter,

pulisdicil

Adhuc

vos sine intelleclu estis? Matlb. 15,

inquit, sanguis Cluisli

lis iltu,

<

caro iutetligilur, vcl spirilua:

1C, et quia in

banc senteutiam dixerat, vers. 57: Omne ad me vniel,

;

atque dhina, dequ ipse dixit

Caro mca ver

quod dut
ad

milii Pater,

id est, qui (ide tralutur,

est cibus, et

sanguis meus ver est potus;

et

Nisi

me

venit, mibi crdit

qui vult suopte ingenio

huma-

manducaverilis
biberitis,

meam carnem
et

et

sanguincm
;

meum
et

nisque rationibus, quasi suis pedibus, ad

me

venire,

non habebilis vitam lcrnam

cruciftxa est
,

tel caro,

pervenire non potesl, etca caperequedoceo, et vers.

sanguis,
ce.

qu

qui mililis e/fusus esi lanin sanclis

ut alia sit

44

Nemo

polest venire

ad me,

nisi Pater, qui misit

:

me,

Juxta liane divisionem

cl
;

ejus diversitas

traxerit cum; et quia paulposl, vers. G5, dicit

di
i

Propterea

sanguinis, etcarnis accipitur

est

saluture Dci

alia caro et

sanguis,

caro qu visura qu regnum Dei

vobis, quia

nemo
;

polest venire

ad me ,

nisi fuerit ei

datum Paire meo

ubi similiter rationeni rcddil quarc

non queant

possidere.

Non

siguificat

inique

Hieiony

que

illis

dixerat intelligere non poluissent; et quia

in Litleris sacris, quolics

mus

aliam esse carnem

Cliristi,

que

in Eucliaristi

observamus

caro et spirilus

nobis sumitur, aliam,

viniste

que

crucifixa est.

Quod ne
illa

Cal-

opponunlur, carnem non pro carne, sed pro boniine

aut ingenio et nalur carnali bominis; et spirilumnon

quidem dicunl. Quid enim nobis

non eadem esset atque

in Eucliari-

sti prodcssel, si

que

fuit

pro spiritu, sed pro homine spiriluali, aut spirituali

crucifixa,

cm

propterea nobis prosit, quia

fuit cruci-

bominis ingenio atque

nalur sumi.
:

Innumen.nilia
:

fixa; sed siguificat

canidem carnem

alio

modo
;

fuisse

exempta nolari possunl

Matlb. 10. 17

Beatus

es,

Si-

crucilixaui,

niminim

visibilem, patibilem

alio

autem

mon Darjona,

quia caro
c.

el

sanguis non revelavh

:

Itot, sert

nmdo
biliter.

in

Eucliaristi inanducari invisibiliter, impatiId

Pater meus; et

2G, 41
3,
est

Spirilus promplus esi, caro

:

ex exemplo quo

iititur

manifestum

est.

autem infirma; Joan.

caro est; quod nalum
8, 1
;

Quod nalum

est

ex carne,

Nain

in sanclis ejus

una lanlm

est caro sed aliter se

,

ex spiritu, spirilus est; tiom.

<j :

liabel aute. rsgrreciioucin, ut tuod dicebaujus

sub-

Qui non secundum carnem umbulant; t ver.

41^5
Prudcntia carnis mors
et

C0MMENTAR1A. CAP. XXVI.

esl,

1154
;

prudenlia aulem spiritAs vita

tune qui secundiimcarspiri-

id est,

carnalis

et caro

et

sanguis, id est,

homines
:

pax; Galat. 4, 29
nalus
est,

Quonwdo

carnales, regnutn Dei possidere non possunl; cl

nation est ex carne, caro est, id est, carnalc
;

Quod
quod
llc
es.-<e,

nciii

penequebatur eutn, qui secundiim

et

ivtn; cl quia
ticis,

hc senlentia maxime displicebat haeremaxime mihi placebat. \ideo lamen nonnulbs

natum ex

spiritu, spiritus

est,

id

esl,

spirituale.

pbrasi dieil Cliristus verba sua spiritum et vilain

id est, spirilualia,

poslea Calholicis displicuisse, qubus etsi nihil

meeo-

vivifica, salularia.
:

Hngamus

ergo

nim

ralioncs niovent, pei tiuaciler repugnare nolo.

Nam

dixisse,
rilualia

quod scimus diccre voluisse

sunt,

Verba mea spinon

d sol
de spicl

qud dicunl, cin semper anle de sua

2ulus missel, crcdcnduin non esse

Cliristus carne lo-

nemo, credo, dubitarel sensum esse

,

eodem

orationis con-

spirilualia

esse

id

est,
;

de spirilu

textu significationem variasse, cl carnalc hominis ingeniuni vocsse carnem,

carne dicta se esse

ritu vivifica n te esse

de spiritu

et vit, aul

non solni

nihil liabet

ponderis,

intelligenda. Spiritum enim,

sed polest eliain contra ipsos rclorqucri Nain

etnomen

vitam dixit Hebraico more, pro spiritu vivifieanle, ut

constat ex verbis prxcedcntibus, quibus isla respon-

spirils codein conlextu pris ponitur pro Chrislidivi-

nilatc ipsorinn opinione,

vivificat;

cm

dicit

Spiritus est qui

dent

Spiritus est qui vivicat. Alias supra

interprta-

proximis ver verbis pro verbo Chrisii, aul

illnd
:

lionesatiigiinusClirysost., Angustini, Bedae, Theopbylacli,

pro

modo
vita

intelligondi

spiritual!,

ut

iideni ipsi
spiri-

Euthymii, Iluperti, spiritus

intelligenda.

et

vita sunt, id esl,

intcrprelanltir
tus et

Verba quw ego locutus sum vobis,

spiriluafiler

Quam

interpretalionem,

sunt. El in eo potiiis versalur vis et gra-

quamvis sensu
res
illi

alio, haerelici arripueruut.

Nam

anclo-

tia senlentia',

qud acui

Cliristus

nominis ludat am-

calholici, ut

diximus supra, non eo sensu d<Clirisli

biguilate. Quasi dicat

vos miramini, qud dixerim

xeiunt haec verba

esse,

spiriltialiter

intelligenda
;

daturum
jd(|tie

me

vobis carnem

meam manducandam
non
in

qud non reips carnem cjus

ndueare jubc

creditu difficile

pulalis;

me, sed

in
!

remur; sed qud non carnali modo mandueare. Ha>

retici
id est,
|

veslr carne
est,

difficullas et

impedinicnlum credendi
id est, carnali,

ver interprelantur spirilualiter intelligenda,

figurat,

qud vos ipsicaro; non spiritus,

spirituaii
sitis

melaplioric, <|ud non

reips, sed

non

ingenio.

Quo minus mihi qum

alise

sol fidei apprebensionc

manducemus
|:ro

quod absur-

sclebat

bxc

placeat

inlerprelalio,
lnd vivifient,

potis ra-

duni penils est. Quis enim unquni isio

tus
est,

modo

locu?

liones faciunt;

qud

non

salis

cum

ut spirilualiter dicerel

melaplioric

convenire videatur; qud (pue proxime scquunlur,

non

bcii lucrere
et

Verba qu ego locutus sum vobis,

Itaque

loqueremur, magis spirilualiter spun issimus quisque poeta qum Cliristus loquerelur, quia
si ila

San,

spiritus,

vita sunt.

malo secundain illam

(|UO

magis melaplioric
ila

et figurat loquiiur.

Elul lingamus
:
'!

Augustiiii, et Cyrilli co

modo
ut
,

explieavimus

in-

quemquam locutum

lelleclam interpretalionem sequi.

in c desiderari diximus,

Nam

quod

unum
id
si

vilaliter intelligenda?

Vita sunt an hoc enim postulai consequentia, risu qucat.

esse, quid erit

magis esset ad
id

de

quod nescio an quis quam audire sine

Aliud

quo agebatnr acconunodata

inlelligalur.

eliam babet,

ben
,

argumentum

haerelici

soient ex bis locis su-

Nec enim

Cliristus,

cm

baie

dixit

mere, quibus videlur hoc sacrainenluni eliam post

coiisecrationem panis appellari, sed eos locos oinnes

quxstioni

illi

respondere voluil, vers. 52 ejusdem

Joaimis

Quonwdo potest hic nobis carnem suam date ud mauducandum? sed verbis illis discipuloriim, vers.
:

paul superis cxplicavimus. Tcrliuni siimunl ex noin quo liguram esse volunl. Id eliam nobis solutum est, cl vers, sequenti omnin diluetur,

nine calicis,

JO

Durus

est hic

sermo,

et

quis potest

cum uudire?

Du ru m autem

dccbanl esse sermonem, quia dixerat

ubi docluri
j

sumus Clirislum verbis

ut

illis
:

iisuin

non
son-

neiuineni vilam liaberc pusse, nisi

carnem suammantri-

fuisse, sed diserl

et explicat dixisse

Uic
;

est

ducarct. Itaque docel qu ralione caro sua vilain

buat. non quia caro, sed quia
est. Flaque probabilitcr U.

guis

meus,

Matthaus
ibi

et

Marcus scribunt
figurant

itaque

cum

spirilu

conjuncla

non esl qud

cus est

luvrelici

quxrant;

ubi,

Augnslimis exislimat ba;c

solis
:

eliamsi reperirent, nihil probarent.

1

verba Clirislum non omnibus audiloribus sed

discipulis suis dixisse,

Unus reliquus load Cor. 10, 5, 4: Omnes eumdem escain

manducaverunt ,
et

poslqum cxleri recessissenl

spirituulem

omnes eumdem poluni

nisi spi-

Wcrba qu eqo locutus sum

est.

vobis, spiritus et vita sunt, id

spiritiialem biberunt. Inde

rilualiter Ciiristi

enim colligunt nos

,

won de

sol el

nud carne,

quemadmodm
de.

vos inSpirilu

corpus non mandueare

,

et sangul-

elligiiis,

sed de carne divino plen Spirilu,

nem

cjus bibere. Vald niirarer

si lueretici

non es
nobis

vlyifii

ante sunt inlelligenda; sola enimearo

niliil

pro-

sent, lani

parm

istos

liabere

oris,

ut

cum

(dest,

cum

spirilu ver conjuncla, vivificat, ut supra

et aliis mullis

ex

locum objicere non puderet. Quis enim lam crecu?

est, ul

JAinmonio
ijyril'us.

auctoribus dicebamus; sic

in

non videat sensum D. Pauli non esse veteres

A (que

liic

verus est sensus. Hoc lantin

lie inlerpretatione

durius videri potest, (|ud inso-

Hcbrxos eamdcm nobiscum spiritualem escam, sed eanulem ipsos inier se nianducavisse? sed id ex fine
capilis prsecedentis, versu

lens appareat, ut verba spiritus appellentur, id est,

2G

et 27, cl iuitio bujus 10,

:

de

spirilu inlelligenda.
si

Sed dosinel durum, insolensin

quod

citant,

usque ad vers. 5, perspicuum est

Ego

<|ue videri,

recordemur sa-p

Scriptur subslan-

inquit, sic pugno,

non quasi aerem verberans, sed

el

cusli~

tiva pro adjectivis, etadjectiva pro snbslanlivis poni;

go corpus
aliis

meum,
,

in servitulem

redigo

ne forte

cm

Non

permanebit spiritus mens in homine, quia caro

est.

prdicavero

ipse reprobus effteiar; haec erat

m o-

4155
positio,

IN

MATTHUM
1

1156
,

quam

sequenti capile confirmt

,

Noto enim

lamen eorum rationem non precteribo

1

qud maxime
:

vos ignorare, fratres

quoniam patres

nostri

omnes sub
omnes
in

nube fuerunt,

et

omncs mare

transierunl,
et

et

ibeolngicam bss puliil. liane, inquiunt, loculioiiein Hoc es corpus meum, manifeslum csl esse sacramentalem;

Moijse bnptizati sunl in nube

in

mari
,

et

omns eam-

ergo sacrainenlaliter
si

inlelligenda

est.

Priest,

dem escam spiritaalem manducavcrunt et omnes eumdem potum spiritualem bibcrunt scd non itt pluribus eorum beneplacitum est Deo; nam prostrali sunt in deserlo, quasi dicat Queniadmodm majoies nostri,
,
:

mm

posscm responderc,
realiler,
,

sacramenlalis loculio

non verc, non

gliani volunl,

non substanlialiter, ut Calvised solo sacramcitfo, ut Zuin-

nus doect ac loquitur

clsi

iisdem inicr se sacramcnlis uterentnr, iisdem

aflicerentur bcncficiis
,

corpus ctsanguinem Cbrisli nobis dari; scd brcvis expeditisque respondeo, ignorare eos,
quid
sit loculio sacramenlalis; pulant enim cam esse qu signum cxlernuni asscrilur, res significata exclu dilur; boc ciiiin eorum principiuiu csl Si est sacranicnlum corporis Cbrisli, corpus Cbrisli non csl pra
:

Deo

non omncs
;

salvi

fucriml,

sed mulii in deserlo prostrali

ita

ego, etsi iisdem vo-

biscum ular sacramcnlis, sccurus esse non debco, sed pavidus, ni sapiens ille admonct, ne forte ciim uliis
prdicavero
,

ipse reprobus efficiar.

Deinde ex
:

inilio

sens;
C&ri

cjusdem

capilis id
,

manifeslum csl

Nolo, inquit, vos

ignorare, fratres
fuerunt,
et

quoniam patres

nostri

omnes sub nube

exritimnt enim rei sgnificitt praseuiiani signo repugnarc. Sed nos sacrarum Lilteraruic exemplis refulanius, Arca veleris Teslamcnli signuni
et

omnes mure

transerunt.
,

Cm

enim

id dicil
;

quoddam,
jeslas

velutisacramenlum cral.quo diviua ma,

non compart eos nobiscum

ergo cl

qui

sub nube nunqum

fuimus, sed sub sole jusliliai; sed

ler se
;

comparai ipsos

in-

doclore cliam Calvino; alqui majcslas diviua prasens cral. Coluniba illa, qu Spidescendit
,

significabalur

cm
et

dicil

Eamdem
in

escam spiritualem

ritus sanctus in Clirislum

baud dubium,
fucril, cl quasi

vianducaveru.nl,

etimdem potum spirilualem biberunt.

:

quin ejusdem Spirils sancli signum

Pncterea cm
placitum
lion eos
est

dicit

Sed non

pluribus eorum bene-

sacramcnlum. Quis dicat Spiritum sanclum non

fuisse

Deo,

vers. 5, manifeste indical se anle

,

prsentcm? Linguae
gnilicabant

rgneac, qiuc super apostolos ce-

nobiscum

sed inler se coinparavsse

:

inepla
:

cideruhl, Acl. 2, 3, Spirils sancli signum eraut; si-

enim alioqui esset argumeiilalio

argutiiciilari
:

nam non
non
fieri

poluil ita

enim

fore ut Spirils sanctus per aposto-

Eamdem
est

illi

nobiscum
in

spirilualeni

lisvariis linguis loquerelur; alqui non eral absens

Spirils sancli.s. Discant igilur
:

escam manducavcrunt,

et lameri

pluribus eo-

Hoc

est

corpus meum,
esso

rum beneplacitum

Deo; ergo

potest ut neque

etiamsi agalur de sacrainento, locutioncni non

!

nos Deo placeamus; nec enim conlra Clirislum

D.

sacramcntalem. Errani enim

in

co vebenienter, ut

Paulus argumentarclur, qui cmparans panerh ium,

bomincs
Nain

in

liiteris

parm

exercilali,

quod quidquid
putent.

carnem sunrn cm niann, quam velercs Judai manducaverunt ait, apud Joaunem cap. 6 i9,
id est,
,
,

de sacraincnto dicitur, sacramentalilcr dici

cm

de aqu baplis'mi dico

Ibccest aqua, non

50

Patres vestri manducavcrunt

,

manna

in deserlo, cl
,

sacramenlalitcr, sed ver proprique loquor.

mortui sunt

hic est panis

de clo d sccidens
,

ut

si

que modo cm Cbristus

genrralio,
frarigi el

dicil
si

Hoc

est

corpus

Eodemmeum,

quis ex ipso mnnducaverit

non morialur. Dcniquc,

Ilc
aillent in figura fcta

sacramentalis loculio esset,

si

aqua diceretnr esse resi

versu 6, addit D. Paulus

panis corpus Cbrisli,

leri
,

corpus Cbrisli
I).

sunl nostri, ut non simus concupiscentes applicat cl

malorum; ubi

denlibus

qemaduiodm

Cbrysoslo-

accommodt ad nos que anle de Judxis

conlenlus icliim boc extorsisse bostibus,
Inde igilur argumentor
:

muslucuius est ;bx>c enim uoripossunt

t'o

nisi

sacramenpropri

dixerat; ergo ante de solis Judas (oquebaliir.

tenus

inlelligi

quia non corpus Clirisli

Non
cal

suivi

frangitur, sed sacramenluni.

Viens. 27.

nisi retorsero.

Scriplura vo-

Et

accipi-ens calicf.m
|

chtias egit.

escam spiritualem, quam

Hebnci

manducave-

De verbo

exapeoret

qi'Olas

agere

vers, pr.icedenli

runl, et

potum spiritualem quem bibcrunt, ulab esc

et

dispulavimus. Hic lanlm observanduin csl, Clirislum

separaliin calicem el

potiiquc nostro discernai; nostram ver escam,

panem

benedixisse,

<|iiia

omnes

noslrum potum nusqum spiritualem vocal; ergoilla

spiritualiler
tnr.

Evangclisla; id expresserunl, aut crt indicnuit, ut

lanlm

noslra ver cliam reips sumi-

cm Lucas
est ac
dixit.
si

et

Paulus dicunt
;

Similiter

et

calicem,

Ibec sunt aut omnia Scriptural teslimonia, quibus

poslquiun cnavit

cm enim dicunt,
Similiter accepit
,

similiter,

priode

breiici abuluntur, aul q'Us plus crt probabililatis

dicant

et similiter benc-

babere videbanlur

qu;c qualia sint, vcl mediocriler

et raliones

prudens lector judicabit. Adferunl

tas,
liin

limi-

sed dignandum non est

in

illis

responderc, prccsr-

stri,

BmiTE ex hoc omnes. Clamant hic adversarii nonos contra expressum Dei verbum altra sacraspecie del'raudarc

Commcnlariis, ubi
si

niliil

pr;eler Scripluras soest,

mentorum
suinmo

populum

cm

Cbristus

iiare dbet, aut, in scbolis

lur.

respondendum
,

non

hic

sed

consilio, quasi pra:vidcns

errorem noslrum,

respondendum

ubi
,

siibtilis isla Iractansi

quod de corporc suo non

rit
:

dixerat, de sanguine dixeilli

Et salis nobis esse dbet

omnibus rationibus
,

Bibite ex hoc omnes.

Cur ergo

infantibus sanilli

iino

verbo respondeamus, nos Clirislianos

;

non pbiDei,
niliil

guinem Cbrisli non porrigunl? nain

Giutias egit Vers. 27. unde, et dicta est Eucharislia aclionem.

cl

aliipii

sunt

los'plios esse

raliones nostras esse

el

verbum

quod

cm expressum

luciilenlum

babeanius,

mo-

Ka! ev X <xpieOrioKs : Gr. ob prxviam gratiarum

:

rainur, quid naturalis ralio suaderc videalur.

Unam

, ,, ,

1157
prscrlim
gis sit

C03IMENTAR1A. CAP. XXVI.

cm
cos baptizcnt, et

llo'8

conim opinone maCnrfsli sui|uo ba-

| 1

Calvinist ot Lulherani, qui velus et

novum Fdus
ppellr

nccessarium corpus

cl sriguitieni
illi

qum
[tint;

velus cl

novum Testamentum
Teslamenli
h

ma:

nire

qum

bptiiri

cm iinm
:

locum,
qiih

Marais iisdem quibus Mallbicus verbis

sanguis meus novi
: ;

scribit

plismi ncessitas
fuerit

comprobalur

Nisi

reuatus

nie

est

Lucas ver
AiaSjxq ij
in

ex aqn

et

SpirWi sanclo, non potest

,

introire

m
:

Cap. 22, 20

Toto

ii>

izoz-Jipioi

xceiv

tw

regnum

Dei, Joan. 3, 3, deludanl

et

de sacramento
liant

cdfMri

jia\i,

hic calix

novum Testamentum

meo san-

liapiismi inieHigendum

non esse dicanl. Cor non

si

guine. Paulus *i:ICm,

sanguinem

Christi cxconimunicatis,

Ciirislus nciui
dixil
:

Testamentum
plicittT

est

in

1 Cor. 11,25: Hic calix novum meo sanguine; uiide hacro'tci* d'",

nem
bi!e

cxeipi jubel?

Ergo non ide Cbrislus

Bi

r'gifmntanlur
:

et quoi!

Clirislus dicat

liic

ex hoc omnes

cm

calieem ibret,

pore non dixisset, qud magis.

cm id de corsanguinem suum qum

singiilis
\

corpus commeiidare
sigilialim porreXssef

vcllet
,

sed qud corpus

novum Testamentum, quod uliuuique necesse est figurat dietum esse. De figura calicis, vers. 2G salis divimus. De altra figura deque
est calix, et

Hic calix

est

calieem ver non

et

siri'gulis

sed

lolo

sensu horum veiborum mine diccudum

est.

Nec

uni, qui
ret.

proximo

proximus sequenli

deh.ceps da-

mulis opus est veibis.

Nego Cbrisiim
,

lwc verba
et

Quia ergo calieem uni laiitm

velle ut ille

iradidil, ne viderc-

dixissc. CuiViiehini Malllueus, qui aderal

Marcus,

tur

solus

bibOrel

dixit:

Bibile ex hoc
:

qui ex Matllia'odidiccrat
bis sanguineni suiim

scribant Cliristuni his ver:

omtes, ut Lucas, c. 22, 17, clariore verbo explicavil

tradidisse

Hic

est

sanguis meus

Dividite inter vos,

quod licminem n
iriehi-

slio

pfacSerliu
ho'c
;

novi

Testamenii

cnique ulroque
:

modo
Hic

Clnisus dinoi'i

tempore animadverterc

quo tempore

ccre non polueril, et

j

Hic

est

sanguis meus
:

Tes-

verbum

incrcdibilcs mollis inolesiias ntluleril. Lucas

:

tament), ul Malllueus et Marcus, et

'

est calix

no-

biscalicis ineininit

priumm
,

dixit calieem Ciiristuin

vumTcs'amcntum
scribtint, nisi

in

meo sanguine,

ul Lucas cl Paulus

accepissc, cgisseque gralias

vidite inter vos;

ac dixbse Acciptc
:

cl

ai-

fort inpta i-epelilione uli voluisset,

,

sed non dixit euni dixisso

liic
et

est

fcqum est

erederc Matilnvi potis cl Marci

qum

calix in sanguine

meo. Deinde,
,

v.
:

20

Simililcr
calix

ca-

Lue;e et Pauli verliis Cbiisluin

usum

fuisse.

Deinde

lieem poslqum cnavit

tcslainentum
in

dicens

liic est

novum
duos

quia verba Mallhuci et Marci magis exprimunt (juod

sanguine

meo.

Iliquo

Ilieronymus,

Christus agebal;id eaim agebat, ul darcl corpus et

s.inguiiiein

quein multi recenliores interprtes

calices fuisse
lib.

sceiili sunt,
>

suum

(jud

aulem sangninem suum novi

putat.

Ego Augustin

potis asscnlior,
I,

Te lame;
tis

ti

appellaveril, id obiter et explicationis gra-

3 de Consensu cvaugclistarum,
commeniariis,

c.

et Eutliymio

dietum est, tu apud MatfTi&urn ctMarcum apphf-

in liujus Ioci

unum

tanini fuisse calisrie bis

rel;

Lucas aulem

et

Paulus
,

ila

videnlur loqui

ul si

eem, de quo Lucas non servai narraiiouis

suo loco.

Cbrislus

id iiiprimis egisset

ut piilis declararel se
;

inenlioncm feccril,primm peranticipatioi.em, deinde

novum Testamentum qum sangninem suum dare

tedndum
igilur csl veibis potis Mallh;vi et et Pauli

Marci

Vers. 28.

Hic est sanguis meus.

Qupc

in

horum

qum

CriCue

usum

esse. Et ut lingamus ila

e^t,

verborum cxplicalionem dsiderarl possunt,

dicta sunt.

vers. 2(i

dixissc, ut

apud Lucam clPauIum scriplum

(amen

nec sensus esset,

t>zkiv5 Ataf/yix/;;, sanguis, innc/.H/-r<

quem

bxrelici esse plait, nec ni

Novi Testamenti. Ta

lum inde ad conlirmandum suum errorem argtimen-

quam

ille

novi Teslitmenli;
:

propric

disposipcrlinet,
j

lionem

signifi.-.if.

itaque ad

omne fdus

isl calix

lum possent sumere. Si enii>. Cbrislus dixisset Hic novum Testamentum in meo sanguine, ul Lncai
:

cujus species una est teslalio iillhiue voluntalis; sed

verba

vei tenda sunt

id csl
,

llebraismo usus fuisse!

,

in

meo

ad testamentum, quo ullima volunlas declaralur, plernique

sanguine,
siue

mei sanguinis

ul Malth. et
sit,

Marcus
hic est

accomniodalur

sicul
:

disponendi
,

verbum
domii

Hbraism dixerunt.

Cm

ergo idem

apud nostrmn inlerprctem

tiuv,

Disponc

inquit,

calix in
i

meo sanguine,

cl

liic est calix sangninis

mei
niilla

quia morieris, Isaia; 58, 1. ilebrait ilHX,

appcllaltir.
1).

edem

lingamus hoc posteriori

pr< fecl figura esset
;

modo
in

Cliristum dixissc,

siguilicatione
F.el>r;cos, c.

Paulus

in

Epislel ad
|

nam,

hic est calix sanguinis mei,

9, 16, 17, pro lestamemo inlcrpivlalur,

niliil

aliial

signifie. :t

qum

bue calice est sanguis

loq\iens et de veteri et
quit,

de novo Testamento
5im0y,x-/>
,

ubi, inest inter\

testamentum

est

mors necessc

meus, nec magis Ii.tc csl ampbora

an
in

figurala oratio csl,

qum

si

dicas,

vini, hoc est

figura

vas a(pi;v.
sit. Illi
,

Videamus

cedat leslatoris. Itaque nimis putidi Grammalici sunt

nomine Tesiamenli

qui ad ligu-

Vers. 28.
sancilur
:

Hic est sanglis novi Testaventi, quo

m
pr> miserit se illis

Alludil ad ba^c verba Fxodi 2-J Hic est sanguis fderis quod pepigit Dvmivus vobiscurH. Sed eu eo discrimine, qud in veteri

novum Testamentum.

Teslamento Deus

daturum terram

Chanamcorum,

sese obstrinxerinl ad servandain legem Mosis in novo Testamento Cbrislus prnmitiii aelernam lucreditalem, nos vero ipsos ac lcge nova observand obslringimus. Effcndetur, Gr. Effunditur , pro vobis Deo libatur el oflertur. Potest i Ctiam inlelligi, efl'uudetur in crucc. Illud ver ex per- J tradiderunl.
et Isralite
: , :

petn et constauli Ecclcsia Iradilione constat', Chri slum Dominum Eucbari^iiam non sol uni utSacramcnsed etiam ut sacrilicium instituissc, qud in lirri , Ecclesi pro vivis et mortuis semper oblaliun est. ] pse sneerdos in ternum secunditm ordincm Melchisedech sacerdotes conslituil apostolos, qui alios sibi sticccssuros ordinarent. liis aulem verbis Luc i-eHoc facile in meam laiis cos consecraviL sacerdotes commemoraltunem liane fidem ul aeceplam Domino Paulus Corintbiis et alii aposloli omnibus fidclibus
:

<i*!9

IN

MAT 1LEL.M
1'

H60
voluit

ias omnia rcvocant, figurant cssc contcndunt, quia qui non cal.x novinn Testamenlum appellatur. E^o
,

pnosnntabant. Id ergo Cbrislus

verbis eliam

exprimere. Prlerea allnd

sliliitionem
,

ad veteris Testamenti in*

sacrificati vituli

liguram, sod v rilalem quasro, figuram nullain invenie.

quod sanguine,

dedicaipsa
in

Videmus enim

in

omnibus

linguis noincn f ederis

et

tum

fucrat,

Exodi 24, 8, videlur tliam ad verba

Hic

milita signilicare, cl res,

de quibus fdus sancitur,

Mosis alludere, qui sumplo, aspersoque sanguine

symbolum, quo
tercs

sancitur, ut percussio porcae

apud ve-

populum
vil

dixit

est

sanguis jderis, quod

muuda-

Romauos fdus

crat. Itaque sine ull figura vo-

ad vos Hens. Oppoiiit ergo se Mosi, sangninem

Cabatur; et velus Testamenlum non solm dicebatur,

quod
bant
;

cus e* un, Ilebrxi ex altra parle facerc delte-

suum viluloriim sanguini, apostolos populo Judaorum aspersionem apersioni, Testamenlum Tcsta,

sed eliam promissio ipsa diviua, utspc dicit,

,

mento. Aspcrserat Moscs Hebrxorum populum exirinsecs vilulorum sanguine: aspirsil Cbrislus apostolos

propler paclum
syiiibolo inilum

et sanguis illc

quo lanqum exlcmo

fdus

crat, idque sine ull figura, quia

inlrinsecs sanguine suo;

banc ferlasse vim

h;cc

omnia nomen

significabat.

Apud Lucam
,

oratio

babere poiest partie! pium

illud cx^uvi/tevov, qui effundi-

sine verbo est, itaque dubitari potest

et multis dissil
:

lur, id est, qui aspergilur.

putatur, ubi subintelligendum verbum

quil, calix

Hic, in-

lum

appellat

novum Testamenlum in meo sanguine; duoverbum poni potest aul posl pronomen hic : llic est calix novum Testamenlum, ut calix per apposilionem novum Testamenlum appelletur mit posl nomen calix : Hic calix est novum Testamenbus enim
locis
, ;

Juda'is, ut

Novum autem Testamennovum paclum, quod non jam eum solis pris, sed cum omnibus onmino gentibus,
receperint
,

que Evangelium
ul ait D.
j

confirmavit

ut omnis,

gui crdit in cum, non pereat, sed habeat vitam wternam,

Joannes,

c. 3,

1C

Alludit ergo ad

novum

il-

lud fdus,

quod Deus per propbctas

;

saep promise-

tum

in

lus verbo postposito

est in

meo sanguine, quo sensu videtur dixisse PauHic calix novum Testamenlum
:

rat lsai;e 59, 21

Jcrem. 31

31, 32, 33. Alque banc

ille

fortassc

cmpbasim babet

articulas

Gr;vcus apud
ir,: xsivifc

meo sanguine. Sed ego qu'idem nondubilo, quin slalim post pronomen hic verbum ponendum sit. Cm
ut diximus,

Matlb. cl
iy.Ot/.r,;
,

Marcum

ToOro l<m i xtp& ou z

hic est sanguis

meus novi
,

illius

Testamenti,

enim Mattbams etMarcus,

non solm senillis

id est, illius novi

Tislamenli

quod proinissuni crat,

inlelligilur
,

tcnliam, sed verba eliam Chrisli recitaverint, ex

et

de quo srp

audivislis.
,

Ende

cur,

cm

Luc;c et Pauli verba non solm inlelligenda, sed eliam

de corpore loquerelur

nullam de novo Tcslainenlo

ordinanda sunt. Piwterqum qud

ut

modo diximus,

nentionem feccrit,cm aulem de sanguine, feeerit;

non erat Cbrislo proposition, ut novum Testamenlum, sed ut sanguincm sumn traderet. Itaque credendum non est dicere voluisse Hic calix est novum Testa:

nimirm, quia sanguine fdera sancicbanlnr

;

non, ut

cxistimal Ori^enes

quod

ejus sanguine ivdempti sucolli-

mus
non

nam

cl ejus

carne redempli sumiis. Deinde

mentum; sed
est
ilino

Hic

est

calix sanguinis met

qui calix
i

gitur Cbrisliim ibi

novum Testamenlum

consliluissc,

novum Testamenlum. Quarc ad hune eliam moverba D. Pauli, quainvis transporta sint, redi:

in cruce, ut novi heeretici eoiitendunl;

non enim
,

sensus est, bic est sanguis, quo sancielur

sancitur nunc
initur

sed quo
,

genda sunt. Scribit

est, id est,

Hic calix novum

Testamenlum

novum Te>tamentum,
aliquod dare

et

quidem
,

cm

bic csl calix

,

novum Tcslamentum. Meril

:

fdus

parles prsentes esse oportet

,

aliqua

dubitabil aliquis

eur Lucas et Paulus non dixerunt

misecre verba
bil

symbolum
maire

in

cruec ni-

Hic

est culix
:

novum Testamenlum sanguinis ici;aut

est calix

ejusmodi

faclnm est; Cbrislus deserlus eral, et

claris

Hic

sanguinis mei

novum Testamenmeo sanguine,

id

quasi capile minutus,

lociilus est,

cum
.

sol

et D.

Joaunc

lum. Uespondeo Hebraismum esse

est
,

in

sed de rebus lanlin privalis, non de pubic

per incuin sanguincm

quo propterea

usi sunt,
,

blia)

fderc locutus est

omnia

fecit,

qua: au !Apostolis,

novum Testamenlum appellavcraul et melis dicilur novum Testamenlum per sanguincm, aul, quod idem est qum sanguinis; in sanguine sed quod ad sensum altinet, is csl quem Mallbxus et
quia calicem
,
,

deris celebrilatem desiderari poterant;

id est,

cum

cum

lol Ecclesi erat

in

convivio ubi soient

Marais clarisshnis verbis exprcsi-erunt

guis

Hic

est

san-

meus novi Teslamcnti. Cur aulem novi Tcslameuli

,

sauguinem suum Cbrislus appellaveril

mentariis qua?stio
est.

digua com-

sangninem suum ledit, quo lanqum symbolo fdera feriuntur, verba dixit, quibus Hic est sanguis se fdus inire cum Ecclesi dclart Hic ergo novum Teslanienlum meus novi Testamenti. eonstilulum est; unde cl illud rurss colligilur, eum
fdera celebrari,
:

Solebant omnes fer gnies

;

tune sacrificium obiulissc

poterae.l.

sine

quo

iniri

fdera non

viclimarum sanguine sancirc fdera

legimus
solilos,

aliquando et

Cm
est

ergo sanguincm suum apostolis tradit

sanguis meus noii Testamenti, in pos-

qui aliquod inter se, quod sanctissi-

dicens

Hic

mum,
rum
solet.

et

inviolabilc

esse vellenl, fdus stabilirent,

sessionem novi Testamenti eos mitlit. Colli?ilnr Cliam

tractuin ex propriis venis sangninem

allcri tr ididisse,

bibendum

allefieri

quod

et

noslro tempore

Christum verum ddisse sangninem. Opponit enim saiiguinemsuum sanguini vilulorum, lanqum figure
verilalcm.

Hoc Cbrislus
;

fecit

dalo ad bibendum Apostolis

id

sanguine suo

novum fdus,

est,

testamenlum

Qui pro multis.

Eodem
,

usus est Marcus. Lucas aupro vebis.

est,

sancirc voluii; duodecim enim, qui aderant, Aposloli

lem et Paulus dixerunt

7m'

Elrumque d-

omnis

Ecctesine,

cum qu fdus

inibat

personam

rc-

mnl dixisse vero simile non

cm ad prsentes

, ,

1161
verba dirigeret: utro aulem
constat
,

COMMENTARIA CAP. XXVI.

modo dixerit, omnino non
affir-

1162

stus, ut diximus, usus non fuerat, usi sint; nisi, ut

significarent,

sed conjectura ductus probabilissim

potis dixisse
:

quem ad

finem sanguis funderetur; ni-

mare audeo

Hic

est

sanguis

qui pro
,

mirm

ut apostoli biberent; bibimus

enim

calice.

vobis e/funditur,

qum
illis

<jrat

pro muliis.

Primm

quia

Magis eorum

probo sententiam
,

qui interpretantur,

cm

solisapostolis loquebatur. Dcinde, quia, ut supra

fnditur, id est

offerlur, sacrificatur.

Primm

quia

diximus, munus
clarare, quid
illis,

coinmendabat

volebatque de-

non

dicit, qui vobis fundilur,

utdicendum
sacrificium
offerlur.

erat, si

ad

quibus porrigebat sanguinem suum,

bibendum funderetur, sed

qui pro vobis fundilur,

;

profuturus esset; quare ex verbis Lucac, et D. Pauli,

cum cm
Hoc

sacrificio

optime convenit

quod enim non

dixerit

Matlha, et Marci verba exponenda sunt, ut idemsit,

gui pro multis effunditur,
et

hominibus, sed pro bominibus

Christus tradens corpus
est

Deindc quia
:

gui pro vobis e/funditur,

suum etiam
et

non
idem

ut Euthymius, et Theopbylactus exislimant ut

fit

corpus

meum guod
,

pro vobis dalur, non potest

,

pro multis, atque pro omnibus, quos lue Cal,

ali fngi

causa

cur Matthus

Marcus

id

de solo

vinus perverso omnin consilio secutus est

legerat
;

si

tamen

dixerint sanguine, nisi quia existimrunt ad declaran-

nec enim nominat

cm

alibi

docere soleat
solis

dam

sacrificii
,

naluram

salis esse,

si

id

de sanguine

Christum non pro omnibus, sed pro

natis

prdesli-

dicerent

in

quo

sacrificii vis

maxime

cernitur.
est,

De-

mortuum esse; nec sensus

,

est, qui pro multis

ut multi eliam Ca-

nique eodem sensu

pro
vobis dalur, et

de corpore dictum
de sanguine
,

guod

clundetur, id est, prxdestinatis

Iholici interprtes

qui pro vobis fun-

exponunt. Quinim nec pro omnisignificat

,

dilur.

At cm de corpore

dicilur,
,

quod pro vobis

bus, qui aderant

sanguinem suum fundi

dalur non potest esse sensus

tur
et
,

quod pro vobis da:

minus enim

est pro multis

si

qum
est

pro vobis

nain pc-

ad edendum, sed quo pro vobis sacrificatur

ergo

rinde est, ac
vobis, id est,

dicat

Hic

sanguis meus, gui pro

;

pro plerisque vestrm effundilur

,

itaque

cm de sanguine dicitur, qui pro vobis e/funditur. Dicet aliquis nomen calicis, quo Lucas, et Paulus usi
sunt,

mullos opponit omnibus

Christus dixisset
effunditur, quia
:

qui aderant.

Cm

ergo

huic inlerpretationi repugnare; dicitur

illos

enim

Hic

est

sanguis meus, qui pro vobis

etiarn

apud

non sanguis

sed calix effundi T

noz-npio-.

certum erateumnoluisse Judam

comprebendere, pro quo ejus sanguis quoadeffectum,

et fructum
attinet,
id

autem non effunditur ad sacrificandum, sed ad bibendum. Respondeo et alias gentes so

tjuvi/tv; calix
litas

non effundebalur, Matlbacus

et

fuisse

victimarum sanguinem poculis exceptum

Marcus, ut

explicarent, optimo concilio non verba

,

sacrificare,

quod propri
alii cullros,
:

libare dicebalur.

sed sensum referentes dixerunt

delur. Objiciet aliquis
,

qui pro multis ejfun-

Suppommt
Inquit ille,
et

tepidumque cruorem

Ecclesiam sentire utrumque

,

Suscipiunt pateris

Cbristum dixisse, gui pro vobis

lur.

et

pro multis effunde-

cm de

sacrificio

quodam loquerelur

Respondeo Ecclesiam
,

nibil definire,
,

sed

cm

alii

evangelist dixissent pro multis

alii

pro vobis, ne in

Moyses ipse, cujus hic liguram Christus explebat, sanguinem vitulorum accepisse dicilur haud dubi

redubi errare posset, utrumque conjunxisse.

paiera,

deindeinpopulum

dispersisse,

Effundetur
temporis vi
,

qui effunditur, de
,

cujus praesentis
,

Vers. 29.
totgu toO

Non

Exodi 24,
p-o

6, 7.

bibam amodo, o
,

tuw

ktc &pvt

versu 26

disputavimus

ubi

etiam do-

ys-Jv/7/iaTcs t)5 k/j.Ki/.o\j

de hc generatione,
,

cuimus ad crucem

referri

non posse. Hoc Joco viden-

aut de hoc fructu

vilis.

Vtus inlerpres

ut

Groecum

dum
suum

est,

quo sensu Christus dixerit lune sanguinem

verbum exprimeret,

Latinis inusitato verbo usus est.

fundi, pleriquepulant
;

sensum
,

esse, qui fundilur

ad bibendum

nam
,

et in

mens

cm ad bibendum
;

Non dubium, quin genimen vilis periphrasis vini sit; quanqum in Scriptur parm usitata. Cur e Christus
usus
fuerit,

vinum pelimus

puero dicimus, funde vinum

,

ita

ut

paul post exponemus. Solet Scriplur

alludat Christus ad verba Mosis

Exodi. 24, 8. Con-

ali in

eamdem

sententiam

uti periphrasi

ut vinum

venu cum hc opinione nomen calicis, qui ad bibendum fundi solet nec enim alia ratio cogitari videlur
;

sanguinem uv vocet,

Quid Christus
est

vitis

Gnes. 49, 11; Deut. 52, 14. generationem hic appellet , magna

posse, cur Lucas, et Paulus

nomme

calicis,

quo Chrivi-

quoestio. Calvinist

non dubitant quin

id

quod.

Vers. 29.
tis,

Non bibam amodo de hoc genimine

fuit

quod nimirm

materia consecralionis

Lucse narratione qui rerum ordinem descripsit profano , non de consecrato ea verba intelliguntur. Cyrillus, 1.7 in Levit., hinccolligit Christum non bibisse ex calice quem discipulis propinavit. Cum illud bibam vobiscum.no vuM.spiiitalenempe etcleste. Transit significalione vini propri ad melaphoricam qualis futura est, cm nos inebriabit et figuralam ubertate cleslis bealitudinis. Alii tamen per fructum vilis proprium Chrisli sanguinem intelligi oporlere exislimant, cm sit ipse vilis vera , idque fulurum
,

ex de

calice

uti et hc verba Christi qua3 ad referuntur. Dico enim vobis , elc. Ad corporis sui consecrationem prxparabant. Itaque negant viri docli ulriusque evangelistne lextus suis

apostolorum animos,

agnum paschalem
;

sic prparatis animis per locis dimoveri oportere ila ut agni paschalis esum et calicis legalis potum
: ,

non amplis cum discipulis vinum bibiturus esset Eucharisti Sacramenlum inslituit. Siquidem per ha;c verba non bibam amodo de hoc genimine vitis non
; ,

absolut,sed
praefigil

cum restriciione loquitur, de hoc genimine,

pronomen demonslralivum adhibens. Deinde certum

discipulis suis

polliceatur, ut novum bibat cum discipulis, postqum resurrexerit. Verba quidem Luc 22 de legali calice

tempus, cm ex illo bibiturus esset un cum quod postea bibit, novum illud fuit, et incorruptum. Observai illud vir doctus Jud;i:os novum
:

quem

paterfamilis bibendum porrigebat accumbentibus, sunt intelligenda, cm ante consecrationem prolata fuerint et

appellare quidquid prcellit. Regnum Patris est status gloria; , quem Christus post resurrectionem suara

ad Eucharistie mysterium praepararenl

S. S.

adeplus

est.

XXI.

(Trente-sept.)

1I6S
,

IN

MATTHjEUM
,

4164

non bibam amodb de hoc geniApostolis porrexerat vitis fructum, id est , vinum vo- 1 stum primm quidem mine vilis non tamen dixisse, hic est sanguis meus; pocet ut iibique pancm et vinum asserant, Christi cor;

pus, et sanguinem cxcludanl. Et quidem Origenes,

tract, in

stea ver dixisse, hic est sanguis meus, sed

non dixisse,

Mallhxum, 30;

et

Cyprian. in epistol ad
I |

non bibam amodb,

Cxciliiim C8; et Chrysostom., homil. in hune locum

Ego contra non solm existimo Lucam per anticipationem ante lempus calicis memietc.

83

et Epiplianius, libres.

47 conira Encratilas ; Hierolib.

nisse

sed etiam in

ill

ips anticipalione narrasse eo

nym.

in

Commentariis; Augustin.,
,

1.

Qurest.

loco, quod Chrislus ante de alio calice dixerat, non

evnng. cap. 42; Bcda

Eutliym. et Theophylact. lioc

bibam amodb de hoc genimine

vitis.
,

Nisi fcrl

dicamus
in

loco ad sanguinem Christi referunt; sed alio tamen

unum

et

cumdern calicem

fuisse

quo Chrislus

sensu

qum
id,

Calvinistae.

Nam

Calvinislae dicunt Chri,

slum

qtiod apostolis dederat

vinum appellsse,

quia vinum eral; hi ver anclores sanguinem

voesse vinum,

sicut
,

suum carnerc suam apud Joannem

periphrasim generalionem
1.

communi biberat cn et quo post sanguinem suum ddit cmque primm in paschali biberet cn ca verba dixisse Non bibam amodb de
paschali et
,
;

hoc genimine
in

vitis,

nec exhausisse calicem

in

sed aliquid

pancm

appellavcrat

et per

eo vini remansisse, quod postea

;

sanguinem suum

viiis, quia ipse erat vitis vera, Joan. 15,

Qui hoj

ruin oclorum senieutiam sequi volet

memineril hoc
errori affinis

modo

interprelari

ne Calvinistarum

consecratum Apostolis dederit ideque ita evangelistas hacc verba cum calice illoconfudisse, ut de eo calice, quo sanguinem suum apostolis ddit, nisi diligentis lcclor
lur.

esse videalur. Confirmari ha;c interpretatio videlur ex

Mallhaci et Marci narratione
,

animumaltendat, dicta
est

fuisse videan-

atque conlextu

qui

Hoc mihi cerlum

esse.

de sanguine Christi dicta

et

cm

dixissenl Christum

accepisse calicem, discipulis

non
licis
i

Matth.

igitur,

Marcus non servalo ut

,

tradidisse, dixisseque hic est sanguis

meus, addiderunt
de hoc genimine

ssep faciunt, narralionis ordine verba,

qux

ante ca-

slalim
vitis.

1ut;c

verba

Non bibam amodb

consecrationem Chrislus dixerat, post consecra-

Sed persuadere mihi non possum liacc verba ad sanguinem Christi esse referenda primm quia quod
;

tionem posiicrunl.

lue Mallhus et Marcus de calice Christum dixisse

I

Donec bibam illud novum Quidam interprelantur novum, id est, novo modo, quodipsum non ad vinum,
j

scribunt

Lucas, cap. 22, 15,16, scribil etiam de

,

sed ad Christum referunt, quasi dicat, donec renovatus, id est, glorificatus illud

Pasch

id est

de agno dixisse

Desiderio desideravi
! j

hoc pascha manducure vobiscum, anlequmpatiar,dico

bibam. lia Chrysost.,Euihym. et Theophylact. quos plerique recentiores inlef

prtes secuti sunt. Hic sensus aliquando etiam mihi
placuit,

enim vobis quia ex hoc non manducabo

pleatur in regno Dei
et
:

illud
,

donec im-

ergo hsec verba

qnte Matlhrcus
j

modo non
id est,
isli

placet

et quia nimis
;

dura locutio
si

Marcus referunt Christum de

dixit,

calice dixisse,
ddit, sed

non de
de eo, Deinde

est,

novum,

novo modo

maximque,
;

ad di-

eo calice
qui in

quo sanguinem suum

,

versa, ut

auctores volunt, referatur

et quia pro,

cna

agni paschalis

ut supra docuimus, padistribui solebat.

nomen

illud pati

non videtur, ut

ita

interpretemur

trefamilis inter

accumbenles

quia non

reddit Chrislus

rationem cur sanguinem

quod ad vinum procul dubio referlur; itaque vinum ipsum novum appellatur novum igitur dicitur, non
:

suum
derat

dederit
,

nam

dalo sanguine aliam rationem reddi-

quod novo modo bibendum

|

sit,

sed qud alterius ge-

qui pro vobis effunditur, sed reddit

causam cur
, ,

ncris, id est, proestanlius, atque jucundiusfuturuni sit,

desideraverit

eam cnam cum

apostolis agere

quia

quale

illud erit
:

quo omnes
9.

beati in
,

clo inebriandi

ultima futura erat, ut Lucas explicavit. Prlerea dubiuro non est Christum consucto

esse dicuntur

Inebriabunlur

inquit, 6 ttbcrtate do,

hominum more
ita

locu-

ms tu,

Psal. 35,

Soient enim Hebrsei

quorum
Domino

tum

fuisse, qui

ab amicis long discessuri

soient didixisset

phrasim Christus secutus est quidquid praslantiusest,

alquesuaviusnovumappellare: Cantate,
canticum novum, Ps.95. 97, 149,
In
inquit,

cere, nonbibemusamplissimul;

idautemnon
,

Christus de sanguine suo, qui etsi verus erat

dabatur

1, id est,

jucundum.

tamen sub caeremoni atque sacramento

set de ver et jusl

sed dixis-

regno Patris mei. Quidam non mali interprtes,

cn, cui magis verba illa conveniebant. Denique quod sequitur donec bibam illud nuvum in regno Palris mei, ut slatim docebimus non
, ,

nec malo animo interprelantur regnum Palris initium

novi Testamcnti, quod in ips
slus corpus et
dit,

cn

cpit,

cm

Chri-

sanguinem suum novi Testamcnli de,

potest inlelligi

nisi

de clo

in

<

lo autem non
,

erat

bibiturus sanguinem
ric;

suum, non ver

non mclaphoerat.

quod ide faciunt, ut genimen illud vitis vinum quod ante Christus biberat; novum autem genimen
id est,

vinum autem metaphoric bibilurus

et bibatis

Ego

novum vinum
sed

Christi sanguis intelligatur. Piuin

inquit, dispono vobis, sicut dhposuiimihi palerregnum,

ut edatis
,

sludium,
Patris
telligi

minime necessarium.

Nam regnum
i.i-

super

mensam meam

in

regno meo

non posse de

institulione novi Testamenti

Lucae22, 29, 30. Ergo non de sanguine suo, sed de

vino dixit
:

Non bibam amodb

,

de hoc genimine

vitis.

sunt,

verbum illud, quo Matihaus, et Marcus usi planum l'acit usque in diem Muni, quo illud bibam
in

Unde

colligo

quemadmorlm supra diximus

,

illos,

qui

vobiscumnovum
polerat

regno Patris mei

diesenim

ille

non
,

apud Lucam duo videntur esse

calices

non duos, sed

,

eadem

esse nox, minus etiam

eadem hora

unum
quod

calicem esse

qucmadmodm Augustinus
;

et

Enthymiiis existimant
illi

hoc uno ab

illis

dissentio,

qu novum Testamentum Christus institurus erat ; quin, ut postea docebimus, non quemvis diem, sed re-

de

illo

ipso

uno

calice putent dixisse Chri-

moiisbimum deinonstrat. Deinde, qui hoc dicunt, non

1165

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

prcietur. Objicit quidam, cui ||

1166

videntur animadvertere, quo consilio hoc Christus

dixeril; non

primam

inlcrprelatio-

enim dubium
et

est voluisse

eum spem
vilis,

di

nem omnium minime probabilem

non
placuit,

secuto

hc nostra

scipulorum alere,
verbis non bibam

animos prcedenlibus dejcclos

verbis

amodb de hoc genimine

credendum non esse Christum tam exiguo verborum intervallo, verbi signilicalionem uiutavisse, ut

sequentibus excitare, donec illud bibam vobiscum no-

genimen

vilis,

nunc verum vinum, nunc

ma

vum

in regno patris;

quo eodem consilio narrt Lucas

corpus, et sanguinem

taphoricum, id

est, bealae

vit suavilatem appellarot-

dixisse

eum poslqum
Ego dispono
lia

suum

de-

Levis in re gravi ratio, et quai non minus sui auctoris,

derat

vcbis, sicut disposait

milri

Pater
in re,

regnum, ut edatis

et bibatis

super

mensam meam

qum nostram sentenliam rel'ulare potest; nam si, ut ille ait, vinum novum sanguinem suum Christus appellavit, verbi

gno meo.

enim aposlolos moriturus consolatur

etiam mulavit signilicalionem Sanguis

est.

quemadmodm si moriens Pater hlio Ilenli dicat se amplam illi lueredilalem relinquere, non esse, qud
mortem suam
potuit. Alii
deileat.

enim Christi non verum, sed metaphoricum vinum

Hoc autem non de novi Testaj

Tenendum ergo memori, quod cap. 8, 22, adnolavimus, solere Christum in cdem oratione uno eodemque verbo ambigu
uli,

mentiinstitulione, sed de possessione vit;c beats dici

non solm sine

vilio,

s.

'

eum

regnum

palris Ecclesiam vocari

putant,

inagn etiam orationis eleganti et arguti, su

jtilita-

ut Hieronym. et Beda. Alii tempus illud quadraginta

teque sentenli. Dimilte, inquit, morluos sepelire mortuos suos, priori loco

dierum, quibus

post resurrectiouem
,

eum

aposlolis

morluos melaphoric, posteriori

illo

saepedit, ac bibit, ut Chrysost.

Thcophylact. et Eu|

ver morluos appellat, el in

exemplo, quod huic,

:

thym. Sed

hx

duce interpretationes iisdem quibus

de quoagimus,siinillimum est Joan.4, 13, 14

qui biberil ex hc aqu,
sitict
ei,

Omnis,

prima, argumenlis relutari possunt.

potest nisi longissinuim, et
strare, sicut

Nam

dies

ille

non

iterm, qui autem biberit

siliel

postremum diem demonille

ex aqu,

quam

ego dabo

non

in

ternum

primo

dies judicii dies

vocari solet, 1 ad

loco aqu propri, secundo melaphoric usus est.

lis objici posset,

Me-

Thess. 5, 4, cl 2 ad Thess
12,

1. 10, et

2 adimoth.

quod Christus

dicat,
dicit

non bibam ex

18, et 4, 8. Pryeterea illud

eliam observatur

in

hoc, donec bibam illud,

nam cm

ex hoc, et periet

sacris Litteris,
clesi,

quamvis regnum Dei aliquando pro Ec-

pbrasi describit,
cit,

verum vinum demonstrat,

illud, hoc, illud, illud,

cm

di-

idiquando pro Evangelio accipialur, lamen rePalris

donec bibam illud novum, idem ipsum vinum inquia ad

refertur.

gnum

nunqum,

nisi

clum, vocari

ide, ut

telligit,

Re,

opinor, qud solus Pater

nunqum

videalur de clo

spondeo bc pronomina hoc loco nec individuum

propri,
sive melaphoric continetur,

descendisse. Deinde illud eliam observo, quotiescum-

neque speciem, sed tolum genus, quod nomine vini

sive
strare, sed ex

quede esuetpoturegniclorum Scriptura menlionem facit, regnum cloruni nec pro Ecclesi, nec pro Evangelio, sed pro vil beat poni solere
:

circumstanliis inlelligi

demonpronomen hoc
;

Saliabor, inquit,
:

aceipi pro vero vino, illud, pro

melapborico

perinde

Ps. I5,\6,cmapparuerit glorin tna,etMatlh.8,ll

Dico

enim

est ac si diceret,
illud

non bibam deinceps vinum, doin

autem
et

vobis,

qubd mulii ab Oriente,

et

Occidenlevenient,

nec bibam

vobiscum novum

regno Palris.

Alii

recumbenl
,

clorum
de
simili

et

eum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno Luc 14, 15 : Hc ckm dixissel, quidam
illi
:

objiciunl; qud Christus posl resurreclionem, ante-

qum ad clum
ril

ascenderet, sp

cum

apostolis ede-

discumbentibus dixil
in

Beatus, qui

mandu:

ac biberit, ut Petrus testatur, Actor. 10, 41. Pri-

cabit

puncm

regno

Dei

et cap.

22, 29, 30

Ego

mum
non

possemusnegare bibisse vinum, quia

;

id Scriptura
si

dispuno vobis, sicut

edatis et
bibatis
:

disposuit

mihi Pater regnum, ut

dicit

sed ut concedamus, quia probabile est

;

Apocal. 19,
vocali sunt,
lesii,

mensam meam in regno meo, et 9 Beaii, qui ad cnam nupliarum agni quae omnia sine ull dubitatione de csuper

non semper, aliquando bibisse

et

verba Christi humano,

;

consueto more inlelligenda sunt

cmque dicit, non

(anlm
signilicat
,

bibam amodb de hoc genimine

se postea
sicut
bibit

vitis,

bealque vil intelligunlur,

ergo et quod Chri-

non esurum,
;

et bibiturum
:

cum
;

aposlolis

cm de bibendo agat. Denique si regnum clorum pro ali rc, qum pro bealiludine sumalur, haud video, quomodvinum illud novum convenienler exponi possil nam si de
stus hic dicit, in regno Palris mei,
;

antea

ibal

enim ad mortem

edit quidem, et
at

cum

aposlolis post resurrectionem

non con-

sueto more, ut naturae necessitali salisfaceret, sed obiler,

i

raplim, et tanlm, ut se resurrexisse demonstraedit et

bibit
;

sanguine Christi interpreteris, post resurreclionem bibissc

et

et

solet

de his rbus, quas alio

egit, italoqui,

non constat, aut

si

bibil,

non potuit lamexiguum

modo, qum anle, post resurrectionem

quasi non egerit
:

temporis

momentum

designare. Si de vero vino, post

;

resurreclionem non novum, sed vtus bibit nain

illud

sum
illis

vobis,

novum, id est, novo modo jam refutavimus. Cum vil autem beat novum vinum oplim convenit, quia, ut diximus, Hebrorum more novum, id est, pnestans, suave, et jucundum appellalur, qualia veteres poelse nectar, etarnbrosiam esse fabulabantur. Atqueadhunc

quasi

qu loculus cum adhuc essem vobiscum, Lucoe 24, 44 , tune cum illis non esset nempe quia ita cum
hc, inquit, sunt verba,
;

erat, ut

non

nisi

aliquando
ita

illis

appareret, csete-

rm

invisibilis,

non ut anle,
illis

ut

semper cum

illis

esset,

semper ab

viderelur,

semper cum illis ede-

ret ac biberet.

modum
et

Origenes, tract, in hune locum, 35, et Cre-

reclionem suam

Eodem igitur modo, elsi post resurcum apostolis aliquando edit et bibit,
nisi veluti

gorius Nazianzenus, in oralione2, in sanclum Pascha,

lamen quia

id

non

per transennam
colligi poteet*

fecit

Beda, quamvis ipse quidem Beda allegoric inter-

non ducit in numerum. Hioc ratio

quam

1167
in

IN

MATHiEtJM
IN

11 C8

hune locum supra distulimus, quam ob rem Chris'il.

montem Oliveti. Distabat mons

iter, ut

Oliveti

ab urbe

slus periphrasi usus

Sunt qui dicunt alludere vo;

Jcrosolym sabbali

Lucas
alii

scribit, Actor. 1

luisse ad consuetam gralianim actionem Judorum

12, id est, mille passus, aut ut

volunt, bis mille.

quse

liis,

ut

Urunt, verbis concepta erat

da.%

Benedictus
vitis.

Cerlum

est

proximum
ivisse

fuisse
:

locum,

cm

Christus pos

sis, lu,

Domine, Rex muncli, qui

nobis fruclum
;

cnam

ire potuerit

Id nef.
videt

omnin

probe-,

nec reprehendo

sed illud mihi

mani, in

quem

quanqum hortum Gelhscdicilur, vero simile est non b

pinguemdeclaret.
patiemini.

ir

probabilius, Christum emphasis causa ita lo:

ipso monle, sed cilra ad radicem montis situm fuisse,

cutum esse

plus

enim

est, et

majore cum exaggeravitis,

cmnomcn ipsum Hebraicum vallem

Vers. 51.

lione dicilur, non

bibam ex fructu

qum non

Omnes vos scandalum

Non

bibam vinum, sicut magis exaggerat idem dicit, qui negat se quidquam, quod terra ferai, esurum esse , qum qui negat se cibiim ullum sumpturuin, quamvis
nullus cibus
sis illa,
sit,

significat, ut mulli interpretanlur,

fidem apostolos per-

diluros

nec, ut alii dicunt, in fide vacillaturos esse, aut negaluros Chrislum, sed deserluros, ut ex Pclri
;

quem

terra

non

ferai,

quia periphra-

responsione colligitur, versul3

zali

Et

si

omnes scandait,

alque descriplio oralioni vim addit.

fuerinl in te ego

Vers. 50.

Et iimno dicto,
Itaque non soins

nunqum

scandalizabor, id est
:

kJ i,v.v^vT?,
tria

cm

et si

laudem Deo cecinissenl; luec enim

complectitur.
apostoli

Grca

dielio

omnes le nemo eorum

;

deserant, ego non deseram

perdidit,

fidem enim

ne Petrus quidem

ipse, qui

ne-

Cliristus,

sed ctiam

gavit

etsi

scio nonnullos vetercs auctorcs ita

Ioqui
fidei

hymnum dixerunt,

ni Origcnes et Hilariusad-

solere, quasi fidem perdiderit,

non distinguenles
fidei

nolant

quamvis Reda non considerans Gnccum ver-

confessionem

fide, et

negalioriem Chrisli

amis-

bum

solo Cliristo dictum putcl.

An

cecinerint,

non

sione, qua: longe diversa sunt. Lucas, cap. 22,51, soli

salis constat; sed quia id

verbum propri

significat

Petrodixisse

ait

Simon, Simon, ecce Salanas expeti-

probabile est
potesl. Cerl

et

exemplum canls
colligens

ccclesiaslici esse

vitvos, ut cribraret sicut trilicum.

DeindeMallh.

cl

Mar-

Chrysoslomus ad missse sacrificium ac-

commodt, inde
Sunt qui
pillent

ncmincm deberc anle grafit,

cus hcila narrant, quasi Christus ea dixerit, postqum de domo exiisscl. D. August. lib.5, deConsensuevangel., c. 2, putal prius

tiarum actionem, quse

in fine

ab Ecclesi discedere.

Christum dixisse
:

quod Joan-

Christum usilalum aliquem Judo-

nes narrt

c.

15

55

Quretis me,

et

sicut dixi Ju,

rum hymnum cecinisse. Nam evangclist.e quasi de usitato hymno dicunt Kl h'ymno dicto. Paulus lurgen:

dis, qub egovado, vos non potestis venire

e occasione Pelrum inlerrogsse, quod idem Joannes scribit, vers.

sis scribit

Judacos locograliarum aclionis septem Psal-

nos recitare solitos, id est, Psalmo cenlcsimo duo-

disse

50 Domine qub vadis, Christum responQub ego vado, non potes me modo sequi, sequeris
:

decimo, cujus inilium est

Laudale puai

Dominum

autem postca
,

Pelrum

dixisse

Quare non possum

ponant.

te

usque ad Psalmum centesimum decimum oclavum.

Alii

sequi

modo

animant

meam
,

pro

le

Tune Chri-

Cnrislum novum aliquem

cunt.

hymnum
;

composuisse di;

Nculrum cerlum

est

illud

hoc probabilius

Ju-

dos enim

aliqu cerl gratiarum

aciione uti solitos

stus, cmviderct Pelri confidentiam, cl jaclanti;e similem promissionem dixisse quod Lucas scribit Simon, Simon ecce Satanas expelivit vos, ut cribraret.
, :
,

ide credendum est, quil non solm eorum interprtes doceant,

Quod autem Mallhus,

scandalum patiemini
,

et

Marcus dicunt

Omnes

vos

sed etiam proeccplum

8,

illis

Deo

fuisse
et sa-

aut Chrislus poslqum

,

Petro

videamus. Deuteronomii
tiulus fueris, benedicas

10

Cm

comederis,

privalim dixisset, quod scribit Lucas

ad omnes con-

Domino Deo

luo pro terra oplim,

quam
urbe.

ddit

libi.

Exieru.nt, ex domo, ubi cnavcrant, aut etiam ex

quod Petro dicebat, omnibus dicebat; Malthus, et Marcus non verba, sed sensum Chrisli relulerunl.
dixit
,

venus omnibus

aul quia

Divus Joannes inter sacramentorum exhibitioet

In me.
tis

Hebraismus,

id est, propler
,

me.

Cm

videbi-

nem,

egressum Chrisli mulla

tradit, scribil

illis,

et

gravissima

me

indigna patientem

verba fecisse

qu
;

cap. 15, 50, usque ad inialia

accipielis,

hoc

est,

occasionem mei deserendi scandalum patiemini in me.

lium cap. 18
qu.ie

Lucas etiam

nonnulla ponil,

Joannes prlermisit; factam

fuisse

contentionem
et

Scriptum est enim. Accommodt Zachari* teslimonium ad se jure suo. Nam etsi ad veteres sacerdotes pcrlinebal,

inter apostolos quis

eorum videretur esse major,

Vos
eslis,

de

illo

tamen propri dictum fuerat

prophetx verbis
ut doceat

reliqua, qurc cap. 20, 25, nobis explicala sunt, et

illa

ut ex pracedentibus et sequentibus

Luc*

22, 28, 29, 50

qui permansislis

mecum
mensam
Cliri:

manifeslum

est.

Accommodt autem, non

,

in tentalionibus

meis, et ego dispono vobis, sicut dispoet bibalis

necessari evenlurum esse

ut se apostoli deserant

suitmihi Pater regnum, utedalis,

super

eosque culpa evenis ncessitas excuset, sed ut doceat, id sibi

meaminregnomeo
stus exirel
estis,

unde

colligitur,

anlcqum
dicit

novum non

fore;

nam
:

et se jain scire, et

domo,

exiisse

Judam, quia

Vos

ver prophel prdictum fuisse

Percutiam pasto-

qui permansislis

mecum in

tentalionibus meis, quasi

opponens undecim apostolos Juda?, qui cum illo in tentatione non permanserat, sed potis magnifwavit
contra

hymnum
ralione

cecinissent

August.

in Psal.

72
,

docet de

eum supplantalionem

(Psal. 40, 10).

Vers, 30, ~ Et hmnq picto; Erasmus ver Ut

hymni esse ut cantetur. Vers. 51. Scandalum patiemini in me non solm fugiendo, sed ctiam spem resurreclionis amittendo. Percutiam pastorem Zachar. 15 Percute vastorem: quod dicilur ad frameam Donrini , de qu ilJud prx-

Cwro

cessit; susitare framea !

, ,

169
rem
Tta T u.

COMMENT ARIA CAP. XXVI.

Apud prophctam Hebraic esfjn, Seplua7ia T |w

1170
,

[oderent sepulcrum
late ergo, nescilis
ser'o
,

et

Marcus

ipse, c. 13,

35

Vigi-

ginla verterunt jwraev percute. Itaque facile addu-

cerer hoc etiam loco pro

esse Ttraov percute
,

percutiam legendum

an medi nocte
,

enim quando dominus doms vniel, an galli canlu an marie. Ergo ,

,

ne evangelisla; verba verbis

ante auroram

prophetae dissonare videantur, nisi viderem nonnullis

quod propri tempus galli cantus appellalur Petrus ter Chrislum negavit, ut Mallh., Lucas-,
Joannes scribunt,
et

etiam
pare.

aliis in

verbis evangelistam propbel discre-

et

quod idem

esl,

antequm

gai-

Malo itaque dicere evangelistam sentcnliam speclsse, non verba. Qud ad sentenliam autem attinet,

lus bis canlaret,

ante auroram

semel ad mediam noctem, iterm 1er Petrus negavit ut scribit Marcus.

, ,

idem est percute,

et percutiam.

Deus enim

erat,
i'a-

Quaeret aliquis cur Marcus aliter de c re

Evangclistoc
,

quam

alii

qui paslorem perculi jubebat, et quod per alium

cit
,

scripserit. Probabile

mihi videlur Mar-

ipse facit. lndicat ergo se esse, qui filium

;

suum

cum

ex Pelro, cujus discipulus erat inlellexissc non

,

percutit

sicut alibi dicitur

eum

pro nobis ad mortem

solm

qu senlenli

sed quibus etiam verbis sibi

tradidisse.

Chrislus pradixisset fore, ut ter

eum
;

Vers. 32.

Postquam autem resurrexero, vrjeGalil^am. Duobus verbis discipulorum

et

e nocte negasi-

ret; iisdemque verbis

usum

fuisse

c autem vero
,

cedam vos

in

milius est Chrislum Marci

usum

fuisse verbis

qud

animos recrt,

cm

se resurrecturum affirmt, et

ea

majorem

habeanl eflicacilatem.
negando, quam gailus
bis canlet, tu ter

Opponit enim
canlando;

eum

cis in Galikc

appariturum.
tibi,

Chrislus numeruin numro, quasi dicat, diligentior

Vers. 34.

Amen dico
:

quia in iiac nocte AN-

tu eis in

me

in

nam

TEQUAM GALLUS CANTET, TER ME NEGABIS.

c. 14, 30, scribit
ter

Mardis

Priusqum gailus vocem

,

bis dcderil,

me

es

negalurus

unde nata

quaestio est,

quomod

Videmus namque totam Christi orationem cmphalicam esse, amen dico tibi, ha;c enim emphasis esl; in lic nocte,
ille

anlequm

me

negabis.

inlelligendum sit, quod Mallb. dicit hoc loco, cl Lucas, c. 22, 54, et Joann., c. 13, 38, antequm gailus
cantet, 1er

et

hc, quasi

dicat,

hc ips nocte, qu jactas le,

oporteat, te

etiamsi pro

me mori

non esse negaturum,

me

negabis; an adverbium illud 1er ad galli

sit.

antequm gailus
Vers. 56.

bis cantet, lu ter

me

negabis.

cantum

an ad Ptri negationem rfrendum

lib. 3,
,

D.

In villam, eu xuptw,
est,

quoeodem verbo
ex Joanne,

August.,

de Consensu Evang.,

c. 2,
,

pulat

hune

Marcus usus
c.

hortum

fuisse constat

esse sensum

anlequm gailus canlet

1er

me

negare

18, 1, 26,
ut

in

quem
ait

Chrislus orationis causa sa:p

incipies, quasi ante galli

cantum
et

trs negationes in-

ililabat,

idem
ire

Joann., vers. 2,

Judam
c.

scivisse
:

cperil, sed non absolvent. Dura interpretatio;

nam

e solilum
egressus ibal

Christum, et Lucas,

22, 59

Et
Oli-

ex conlcxtu hujus

loci

Luc, cap. 22, 34, et ex

secundm consueludinem

in

montem

Joanne, cap. 13, 38, manifestum est Chrislum dicere

voluisse,

varum, unde apparet Chrislum non, ut se absconderet,

antequm
;

gailus cantaret,

Pelrum
illo

se ter

esse negaturum

deinde prit Augustino

modo
;

interpretanli tota hujus sentenlia; Christi gralia

gnificat

si-

e se rcpiss, sed potis, ut facilis Jud et mililum cohorte in venirctur, uleoloco Joan. indicavit. Qlms dicitur Gethsemani. Gcchemani potis, aut

enim Petrum, anlequm

Ita

gailus cantet, id esl,

,

Gesemani dicendum
vus, quia,
ut

esset

id est

vallis

aut hortus

brevissimo lemporis intervallo non semel

non

bis,

octavus, autpinguis; pinguis, quia

fertilis erat, octa-

sed 1er se esse negaturum.

intelligendum

esse

quidam putant
villa;

cm circum

Jerosoly-

evenlus docuit, et evangclistae monuerunt; nain et

mam

militai

amnae

essent, multique horli, ex

Matthams

infra vers.

74, 75

et

Lucas, vers. 60, 61

1er

dislanti,
,

qu ab urbe aberant, nomina sortiebanlur

,

et Joann., c. 18, 27,

postquam narrassent
:

Petrum
,

ut alius primus

negavisse, addiderunt

Et continua gailus cantavit

,

et

alius secundus hortus dicerctur; ut apud Romanos primus, secundus, lertius ab urbe lapis.

recordatus est Petrus verbi Jcsu

quod dixeral

prius-

Pulat Cyrillus in Commentariis in

c.

18 Joann.

qum

gailus canlet, 1er

me

negabis.

Rect ergo hune

aliquod fuisse mysterium, qudChristus se in hortum

locum explicavit, qui dixit Mallhxum, Lucam et Joannem galli cantum appellsse, non illum quem ad mediam noctem edere solet gailus, sed eum quem anlc auroram, quod ille propri atque usital gallici,

comprehendendus receperit, hortum scilicet illum symbolum fuisse paradisi nos in paradiso diabolo
:

captos fuisse, in

eodem paradiso
fuit

liberatos;

compre-

hensio enim Chribti initium

nium. aut
lus alio

galli

cantus vocari soleat, quia primus canappellari polest. praecedit

,

Vers. 57.

Petro, et duobus
c.

noslr

liberlatis.

filiis Zebed/EI. Ja-

nomine mdia nox

,

Tempus

coboet Joanne,
pseiit,

10, 5.

Cur aliquos secum assumvoluit orationis sua;,

autem
pellari

illud

quod auroram

et

quo gailus

non

difficilis

est ratio;

caniat, nisi galli cantus appelletur

alio

vocabulo ap-

doloris, et lethalis illius sudoris testes habere.

Cur

non potest.

Ita

Scriplura loqui solet, Tobiae 8,

autem hos

1res potis

qum

alios. Hilarius,

Chrysost. et

11
sil

El faclum

est circa
,

pullorum cantum accersiri juset

Theophylact. respondent, proplerea qud lu 1res glo-

Raguel servos suos

Vers. 33.

abierunt

eum

eo pariter , ut

riam et majeslatem ipsius

in transliguratione viderant,

In eo peccat Petrus qud Domino conaliis

tradicat,

qud se

prseponat, ac de viribus suis

c. c.

niinim prsumai.
V.ers. 34.

Marcus,
;

vocem dederit

Joannes,

Priusqum gailus bis 14 13 Antequm gailus cantet,

:
;

me negabis : Ante gallicinium paul ante diluculum tametsi eliam galli medi nocte cantare soient quod tempus non dicitur gallicinium. In villam Gr. Et; v<piov Vers. 36. in locum
ter
,
:

seu in praxliuiu ad radies moniis Oliveti positum.

1171
c. 17, 2, et

IN

MATTIIiEUM
f
in sanctis et fidelibus suis, ut si cui

H7
eorum
non
inter

verendum

erat,

ne

alii,

qui non viderant,

huma
ide'o

Chrisli iiifirmitate offenderentur. Simplicis respon-

nas tentationes conlrislari,

j

et

dolcre contingeret, non

deri potest, ide hos trs potis,

psisse, quia plus
iliis

qum

alios

assum-

se ab ejus grati putaret alienum, el

esse ista pec-

conlidebat, ideque ad
,

omnia

cuta, sed

Imman

infirmitatis
ita

indicia,

lanqum

voci

scrta solebat adhibere

sicul

ad transfigurationem

prmiss concinens chorus;

capiie addiscerel.

corpus ejus ex ipso suo

scripsit,
lib.

adhibuerat.

Rect Damascenus
,

3,
et

COEPIT CONTRISTARI, ET MOESTUS ESSE, vj^Kio

ofiai
,

iurcsi,

de Fide ortbodox
Cliristi

cap. 20.
,

Hoc

inter noslras,

x! >j/*ov{v
St/ioveiv ila

tristari

et

onxio esse animo

est
lu

passiones intresse

qud noslr

volunlalis

enim

vehementi objecti discriniinis un

el altonitus

praiveniaiil actionem; Cliristi sequanlur, id est, no(

angi, ut

quodammod exanimis,

sis.

Evangelist ver Matthus, et Marcus, qui hoc usi

eunl verbo, solam maguitiidinein
tristilia; Cliristi

etiam nolentes passiones habere, Cbrislum non nis volenlem habuisse; deiude qud nos ira; ex naturali
necessilate, et peccato original! nascantur, Cliristi nec ex peccato, nec ex necessilate, sed ex misericordi nata; sint; esurivil
bis
,

de-

clarare voluerunt. Fnenint olim, qui negarent

in Cbristo fuisse tristitiam
,

veram

ul Cbrysost. boc loco, et

enim pro nobis,

Ilaque quod

silivit

pro no,

Amhrosius

in

Comment

in c.

22 Luca indicanl
scribil, lib.

et

doluit pro nobis.

quidam

docli

u(

Damascenus de

b;rreticis

quibusdam

de

Catliolici
I

interprtes docuerunl Cbrislum condilioue.

Hieresibus, cap. 84. Nescio an Hilarius in eo impru!

humanae
nialo,

nature

morteni

extimuissc,

interpretari
,

denter fuerit errore; punis enim

delur loqui, et bot loco, et
lib.

illi

cougruenier

vi-

qum rfute;
ila

potest

enim

sic intelligi

ut

10 de Trinitale, ubi

Cbrislusnon condilione,
rit,

et necessilate natur;c dolue-

plan affirmt nullum Cliristum dolorem sensisse, et

in
c.

sed voluntale su

naturam

in

su naturali con,

Comment,
39,

in Ps. 68. Evagrius, libro

4 Hist. eccl.

dilione reliquent, ut tanlum dolucril

quanluni,

si

scribit simili in errore Juslinianuin

imperato-

pura nalura buniana fuisset

scholis Iheologis disputatur
Cliristus,

doluisset. Sublilis in
,

rem mus

fuisse impalibilem fuisse Cliristum.

Non possu-

qui

lieri

potuerit

ut

ejus rei meliorcm lesteni,

qum

Cliristum ipsum

cm

bealus fueril, tristitiam babuerit. Sunt,

Stem esse

animam suam usque ad morteni triComment. D. Thomas, etiam secundm divinitatem , passionem ac
desiderare, qui
dicit. Alii contra, ut rel'crt in
;

qui respondeant

bealum

fuisse superiore
illius

tanlm ani^

nue parte

corpus enim

nondin fuisse bealum,

se in illud bealiludo ef-

quia, ul pli posset,

nondm

dolorem sensisse docuerunl

fuisse, sed

nimisstult de diviuitaie

fuderal; tristitiam aulem fuisse in inferiore parle qu;c

in corpore est. At Cliristus animain suam usque ad mortcin Irisiem esse affirmt, quo verbo ostendit onjncs anima: sux- partes occupasse, et paul post dicti
:

senlientes. Alii Irisliliam istam Cliristi

non pas>ionem

propassionem,
;

id est, non nOo;, ut Gra:ci

vocant, sed 7tpoitStv hoc autem inter passionem et propassionem interesse, quod nunc ibeologi inter primos et secundos quos appellant motus intresse di-

A'on sicul ego volo, sed sicul lu, el ut alius evangclisla

claris dixit
:

iVon mea voluntus, sed tua

fiai

ubi

baud

cunt; passionem esse, qua;

turbat
,

animum

aliqu ralione

et aliquem , quamvis imperfeclum volunlalis consensum extorquet; propassionem, qua; boininem quidem movet, el aut doloris, aut deleclalionis sen-

obscure significat se etiam volunlale, qua; superior auim;c pars est, fuisse Irislatum, niorlemque refugisse.

El ver ex eo loco sexia synodus generalis

aliique auclorcs veieres probaverunt duas fuisse in

sum aliquem

affert, sed

animum de

quiele su non

Uirislo voluniatcs, divinam et

humanam.

Ilaque eo-

deturbat. lia Origenes. Hieronym. el Beda existiniant

rum
lis

subtililas, qui

voluntaiem bic interprctanlur par-

Cliristum fuisse tristatum, alque banc ejus verbi vim

senlienlis appeliluni,
alii

probanda non

est.

Melis

esse sjffaro cpit, quasi cperil quidem, sed non hnierit, quia propassio
nit.

igitur

dispensalione

qudam
,

facluni fuisse, ut

usque ad passionem non perve-

cm

Cliristus bealus essci

Irisliliam

etiam in supe-

Polis credo verbum illud banc vim habere, ut

significet Cliristum

non coactum, cm periculum ob-

jectum

est,

sed sponte quando voluit, quantum voluit,

anime parlcm admiscril; nain sicul bealiludinem suam cohibere poluit, ne delluerel in corpus, ul pli posset, ila premerc eam poluit, cl quodaimnod
rioicni

etquomod voluit, trislatum fuisse, quod ex aliis quoque circumstantiis apparct. Paul anle cm esselcum undecim discipulis, tristalus non fuerat, quia nolebat
trislitiam
illis

occultare
passionis

ut ad lenipus Iristilia; cederct

quae una

su* pars

fulura eral. Quxritur inter intersil.

prtes

quam ob

causant Cliristus tristalus

Ilila-

suam omnibus nolam digressus est, et cum tribus

,

esse

slaliin

ut ab

iius, llieron. el

Dcda non nietu

niorlis,

sed discipulo-

lanlur. familiaribus

ruin coinmiseratioiie, qud scandalum passuri essent,

discipulis fuit

tristari

cpit

ut evangelisUc adnota-

tristatum fuisse dicunt, alque boc esse, quod paulpost

dicit, trislis est

verunt indicantes, quando voluit, et qu ralione voluit

anima mea usque ad morteni, quasi

niorlis veniet,

di-

fuisse tristatum.
in

Eleganlcr in liane sententiam

cat,

cm bora

non

erit trislis,

quia

Augustinus scribit

Comment,
,

in Psal.

87

Hos

hu-

scandalum prtcrilum

fueril. Hilarius

ver nomina-

man
tatis

infirmitatis affectus

sicul

ipsam carnet infirmi-

tim propter judam, qud perditum seircl, tristatum

pulat. Bono animo bi auclores ita senserunt ne Cbrislum timidiorem, qum multi ejus martyres fuerunt, facere viderentur, sed si id, quod paul anto
;
\

humun,

ac morteni carnis hutnan

Dominus Jsus
Ec-

non

conditionis necessilate, sed miser ationis volunlate su;

ecepit

ut transfiguraret in se corpus
est,

suum, quod
hoc
est

est

cksia, cui capul sse dignatus

membra sua

tiotavimus,

teneatur, istud non erit

necessarium,

,|

173

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

,

H74
,

Christum ver quidem, scd spontc tamen

limuisse timuisse
:

et libr

paucissimis quibusdam
et

qui rarissimo sint corpore,

hc eniin ratione

fit,

ul etiamsi plus per-

subliliorem sanguinem
,

habeant, sanguis ipse teet

mortem

videatur,

qum
dici

mulli

ejus
possit.

mar-

nuior loco sudoris effluere

quemadmodm
ita

videChri-

tyres limucrunt, timidior

illis

non

Non
li-

mus omnes
stum
,

subil correptos
delicatissimse

metu sudare ,

quando
non

enim timidus. scd fortissimus vult, timet. Et ila omnia docent Christum
possit.

est,

qui non nisi,

qui

naturai erat,

non dicamus

naluraliter apprehenso ignominiosissimo gnre

tis

mor-

muisse mortem, ut negai salva Scriplurac auctoritale

sanguinem sudavisse? Audio de his qui viderunt

et

At

si

voluntate su timuit

cur timere
si

aut cognoverunt ante annos duos Lutetiie Parisiorum

voluit?Possem uno verbo respondere,

su morluus est
,

volunlale

hominem robustum
capilali sententi,
;

ben valcntem

audit in se

cur morivoluit? Utique pronobis,

sudore sanguineo fuisse perfusum.

et pro nobis doluit; nain mortis prxludia et dolor, et

tristili
,

Majore admiralione dignum

lanloper

et

sanguineus

sudor

erant.
,

Magnum

ergo

fuit, et

cumulaiiim Cbristi beneficium

qud mortem

pro nobis non subilam, qualis eorum esscsolet, qui

ne opinantes securi feriuntur, scd cum omnibus suis cireumstanliis conjunct suscipere voluerit, cum do-

est, quamobrem Clirislus mortem apprehenderit, ut sanguinem sudaret. Respondet D. Thom. quia non solam mortem , sed morlis potissimm causam id est omnium hominum peccala animo concipiebat in quam senten,
,

tiam D. Ambrosius in

Commentariis, in cap. 22,

:

cum conviliis, cum ignomini et cum noimullis rbus, qu morlem comilaii non soient,
lcrc,

cum

flagellis,

Luc;ie pi san, et eleganter scripsit

milii
luit,
,

Minus contulerat
Ergo pro me do-

nisi

meum

suscepisset affecium.

(pjalis

sudor

ille

sanguiuis

fuit,

ut ver posset dicere:

,

qui pro se nihil habuit, quod doleret, et sequestrut

Circumdcderunt me

chlores mortis

et

pericula inferni

deleclalione divinitatis
a/ficilur.

lern ldio

me
,

infirmittilis

invenerunt me, Psal.114, 3. PaulaliterHieron., Ikda,

Suscepit enim tristitiam

largirelur,
et

meam

ut milri

suam
usque

Eulbym.

et

Theopbyl.

in

Commentariis,
et trisiari

et

August. in

ltitiam

vestigiis nostris descendit

Psal. 87, proplerea timere,

luisse, ut se

Christum vo-

ad mortis rumnam, ut nos

suis vestigiis revocaret

ad

verum hominem

ostenderet,

lum eliam,

vitam. Confidenler ergo tristitiam

nomino

quia crucem

ut idem, ait August.

si

ne ejus membra,
,

id est, fidles,

prdico

nec enim speciem incarnalionis suscepit, sed

;
,

quando tristarentur

putarent
a1i s
I

id

esse peccatum. At

veritatem
tristitiam

debuit ergo et dolorem suscipere

ut vinceret
fortitudinis

cur vehemenlis, qum

U-islari

homines mortis melu

,

non excluderet. Nec enim habent

vulnerum

soleant,

tristatus videlur fuisse

c.

e quidem

laudem

qui stuporem magis

tulerinl

qum

usque, ut

quemadmodm Lucas
,

22, 44, scribit,

6p[t.eoi,

dolorem.

gutt sanguiuis, aul

id est,

ut

Grc
guttac

est,

grumi,

Vers.

58.

Tristis
,
,

est

anima

mea usque ad

magna; sanguiuis

ex ejus corpore in ter-

mortem,

KepO.vKcs

tristili

undique obsessus est ani-

rain defluerenl? Scribit Hilariuslib. 10, de Trinitate,

et D.

Hieronym.
id,

lib. 2,

advcrss Pelagianos suo lemet

pore

quod Lucas de sanguine

et

de angelo

qui

mus meus, eodem omnin sensu quo in person Chrisli David dixerat circumdcderunt me dolores morad morlem Origenes tis. Quod autem dicil usque
,

Cbrislo oranli apparuisse dicilur,

Graecis
,

tradit in plerisque

Ililarius et Hier,

tempus

significare putant, quasi ditristili

Latinis codicibus lectum

non

fuisse

sed

cat, trislis est

anima mea, sed

haec

non du-

potis

credendum

est nonnullis id fuisse

deletum,

rabit, nisi usque ad

mortem. Alina, ut mihi videtur

tristi-

qum

quoquam adjunctum. Aliinon

delenl verbum,

interprelalio
tiae

nec enim Christus idagebat, ut

sed sensum extnuant, quasi non rever sanguinem

Christus sudrit, sed proverbiali forma dictum
sit

magniludinem minuerct, sed ut augerel; minuisautem,

si

set

dixisset

eam non

nisi

usque ad morlem

sudsse sanguinem, id

est,

vehcmenli timor corre,

duraturam. Aliam interprelalionem memini apud au-

ptum

fuisse,

sicut vulg

de his dicere solemus

qui

ctorem quemdam recentiorem lgre

,

-.Trislis est

anima

vald anxii, et impediti

dare. Fia
gelisla,

surit,

gultas eos sanguinis su-

Eulbym.

et

Theopbyl. exponunt; sed evan-

mea usque ad mortem id est, ade tristis , ul tristitia ipsa mortem mihi afferre videaiur, quemadmodm
vulg dicere solemus
,

cm

dicatguttas sanguinis in terramdefluxisse,

aliter inlelligi,

morior dolore, morior fam.

indicavit
,

non potuit profecl

qum

ila

ut

verum

Verus sensus
est

est,

quem Eulhymius

tristis
,
<

sudaverit sanguinem.

Quod ergo sanguinem Christus

anima mea usque ad morlem,

id est,
:

tam

tristis

sudaverit, elsi sunt, qui miraculo, ac pricler naluram

faclum putent, tum eliam myslerio quodam, ut tolum

ejus corpus,

qum si jam morerer, sicut David dixit Circumdederunt me dolores mortis, id est, tam magni qum qui in
morte sentiuntur.
Sustinete
est
hic.

quod
,

est Ecclesia

ipsius sanguine per-

fundi videretur

potis naturalem
,

sudorem

fuisse arsimilis

Me(va, manete. Eodem verbo usus

bilror, sed quia insolitus est

miraculo

fuit

Marcus. Alios discipulos paul ante non solm

vers.

qualia

omnia rara esse

soient. Scribit

lamen Aristo-

manere, sed etiam sedere jusserat

3G, hos
ex-

telcs id fieri naturaliter posse.etaliquando contigisse.

manere etvigilare,
cubias agere, quia

id

est,

in

stalione esse,

Et quidem

ratio naturalis docelin

,

hominibus praeserfieri

propriores periculo

erant, cu-

tim rarae textuia:

posse
;

delicatque constitutionis
,

id

jus volebat esse testes,

sicut paul posl vers.

41,

cm enim sudor nihil aliud sit qum pars sanguinis aquosa, qu in venis est, cur quemadmodm
omnibus pars
illa

non solm manere,

jubet

et

vigilare, sed

etiam orare

per sudorem

effluit

non

possit in

1175
Vers. 39.
nb
,

MATTH^EUM
est

1176

Et progressus.

Lucas

Et avulsus

eis quo verbo nescio, an nimis argut significari quidam putent illum nonlibenter tribus illis charis-

quod D. August. mysterio aliquo factum putat, ut significaretur Deus et Judacorum et gentilium pater
6,

esse.

simis discipulis discessisse.

Transeat a me, nxpeWM *n

fuerit,

i//oO,

prxtereat me,

Pusillum. Quanlum pusillum illud

Lucas 22,

aut, ut Lalini loquuntur, prlereat

me.

41, ut Euth. adnotavit, expressit, quantum, iuquil^'actus est lapidis. Quocri potest, cur secesserit discipulis

Calix iste. Passio, mors

appellelur cap. 20
,

ista lerribilis.

Cur Calix
Putant

22

nobis dictum
calixisle,

est.

oraturus. Secutus est, ut ait

D.

Th.

prxceptum
intra in
,

Hieronym.

et

Beda ide dixisse

est,

suum

supra,

c.

6, 6
,

Tu autem, cm

oras,
,

rum caliccm

indicaret, id
;

Judoeorum peccatum, atut

,

cubiculum tuum

et

claude oslium tuum

et
,

ut

ego

que interilum

non enim Christum mortem suam

ctiam opinor,

humanam consueludinem
est.
,

et veluli
aliis

sed Jud:corum perniciem timuisse. Sed supra probavi-

verecundiam secutus
orare nos non puteat
dientibus
aliis

Nam

etiamsi

coram

multa tamen in oralione auaffe-

musver timuisse mortem, camquefuissedeprecatum. Verumtamen non sicut ego volo sed sicut tu.
, ,

loqui

multa exteriora inlerioris

clus, et ardoris signa ostendere pudet,

qu

solos non

Apte apposita moderatio sic enim naturai infirmitatem oslendit, ut ultra divinac voluntatis lerminos non
:

pudet.
Procidit.

egrediatur. Colligilur ex hoc loco, ut anle altigimus,

Marcus
positis

in

terram

procidisse

dicit

duas

in

Chrislo

fuisse volunlates

humanam, atquc
testi-

Lucas ver

genibus orsse, unde

in

intelligi,

divinam, ut in sexl synodo generali hoc ipso

mus non
genua

fuisse

omnin
idcque

terram prostralum

sed

monio probatum
cit

est.

Praeterea

non esse factum hoc

flexisse,

Marcum dixisse

procidisse in
in terram

contrarium senlenti D. Pauli ad Hcbr.

5,7,

ubi di-

terram, quia, qui genua in terram ponit,

procidit.

Christum exauditum fuisse prosu reverenti; nec

hic,

enim
si

quamvis
fuit,

calix

ab co non

Iransieril,
:

non

Pater,

possibile est. Sciebat

Christus absolul
:

exauditus

cm hc
:

conditione oraveril

Si pos-

possibile esse Deo, sicut

apud Marcum dclart

Abba,

sibile est, id est, si vis

Pater autem nolebat. Dubila-

Pater,

omnia

tibi

possibilia sunt,

sed posito divino

,

bit aliquis,

decreto, quo constilutum erat, ut pro nobis moreretur

,

quomod Christus human voluntate mortem recusaverit, cm Deus vellet, ut moreretur.

Videtur enim conlrariam divinre voluntati voluutalem

sciebat esse impossibile, ut calix

si

ille
,

se trans-

irel; cur ergo orabat ut,

fieri

posset

calix trans-

habuisse

quod sine peccato

,

fieri

non potest, quia,

,

iret?

Rclinqucbat naturam

bumanam
si

partes

suas

ut August. dfinit

peccatum

est

dictum

factum

vel

agere,

qucmadmodm

egisset,

neque cum

divini-

concupilum conlra legem Dei, divinamque voluutalem.

Panl anle diximus Christum in hc oralione
cutiun fuisse
,

tale conjuncta fuisset, nec de divino decreto quidqiiam

scivisset. Colligilur ex

ila lo-

collatione Matlhaoi
,

et

Marci,

ut si prorss fuisset

homo

cui

neque

ni recl D. Auguslinus lib. 3

de Consen. evangelist.
si

divina volunlas cognila esset, neque salis esset fortitudinis ad

cap. 4, observavit, idem valere,

vis,

possibile est, et

si

mortem superandam,
suo fungeretur.

rclinquebat

enim

quam vocant potestate Christus non agebat, nec eam in dubium revocabat, et quasi cautionis causa apud Marcum prolitetur omnia tibi possibilia sunt; cm enim addit sed non quod ego volo sed quod tu, indicat, cum dixit, si possibile est, nihil aliud dicere voluisse qum si vis, aut si rbus
absolul
ill,
, , ,
,

namde

naturam humanam, velutisolam, compressa

ut plenis officio

divinilalc,

Inter

homines auaul facit

,

tem non quisquis conlra divinam volunlatem aliquid

vult,

continu peccal

sed qui vult,

Dei sibi

dicit,

aliquid conlra voluntalem

cognilam

atquc

perspectam
nostris

nec enim

peccamus, cum parentibus

.

jnlegris

si

salv gloria

tu velle

potes.

Refellitur

longam viiam bonamque valeludinem Deo

,

eliamex Marco Calvinislarum error, qui putantDeum

plura facere non posse,

petimus
etsi

sed peccaremus potis,

si

non peteremus,
cognila

qum

quac vult

nam

etsi

apud

voluntas Dei fortass est, ut cilo morianlur, quia

Mallh. idem est,

si
,

possibile est, et

si vis,

apud Mar-

ca voluntas nobis cognila non est, et altra

est,
illis

cum idem non est apud quem

stus

de Dei poteslale Chritibi

qu vult,

ut

parentes honoremus, et omnia

no dubilat, omnia,

inquit,

possibilia

sunt.

De

volunlatc autem dubitat, id est, quasi

homo

dubi-

tra

optemus prospra. Quin eliam aliquando condivinam voluntalem nobis cognilam aliquid
,

tansloquitur.

Quod

dicit,

Pater, oralionis inilio aptum

sine peccato licet velle

declarala.

modo

ea non

sit

prceplo

ad conciliandamgratiam exordiumest, utllieronymus

adnotavit; Marcus Chaldaicum et

Mortuus est

Pater meus, diibilare non

Grcum
quod

copulavit

verbum, Abba, Pater, Grxco Chaldaicum interpretans,

quo Christus usus

duobus
locis

fuisse creditur,

et D.

Paulus
4,

possum divin volunlatc morluum esse; vellem lamen morluum non esse, nec tamen pecco. Adde quod hase Christi voluntas qu mortem recusavit
,

fecit

ad Roman.

8, 15, et

ad Galatas

non

fuit

plena

alque

perfecla

sed

ut

theo

Vers. 39. i possibile est ; Luc 22. Christus sciebat tenditionem non subsistere, sed voluit sic orare inslructionis et consolalionis noslrae causa ne:

rationali et deliberat
(ali

quee semper est divinae volun, conformis, et naturalis desiderii voluntati perfeele

dominatur. Unde nulla est inter utramque pugna; nec

:

que

desiderium non moriendi aut declaratio naturalis desiderii pugnat cum efficaci voluntaie moriendi. Verumtamen non sicut ego volo, desiderio naturali Sed sicut tu, id volo voluntale
ineflicax illud
,
;

illa desiderii naturalis erat absoluta, sed tanconditionalis. Naturae ipsius sensum et carnis innoxiae, ut morte tam acerb immunis esset, Patri

voluntas

tm

exponit

sed divinse voluntati sua.m statim subjicit.

,,

1177
logi

COMMENTARIA CAP. XXVI.

vocant,
conditionalis;
,

H78

nec enim dicebat apud

,

debebatis
tuistis.

ne vigilare quidem momento temporis poVigilate, et orate.

,

se

nolo mori

sed nollem mori

si fieri

posset

qu

volunlas
ditione.

peccalum non est adhibil honest con-

Vers.

41.
et

Non jam mc,

,

sed veslr causa, vers. 38

tantmdixerat

vigilate,

Vers. 40.

Et

venit ad discipulos.

Hreticocausa

nuncaddit,

orate,

indicans propius

esse discri-

rum
sli

interprtes

consolationis qusereiidye
;

ad

men.

discipulos venisse dicunt

parni pro dignitate Chriindigeret aliqu,

Ut non

intretis in tentationem.
,

Non

inlrare in len-

loquenles. Narn

ut consolatione

lationcm Hier., Beda

Euth. et Theop., et

omnes

discipulorum

lamcn

consolatione non
infirmitatein.
et
;

indigebat

quos legisse memini

posteriores interprtes dicunt

quorum
quia

cognoscebat

Venit

ergo
ter

non esse
rare.

in tentalionein

non incidere
esse in

sed

eam supcnon
incuircrc;
inlirmitatis
,

oralioncin

jam Onierat,

volebat

ali-

Ego

potis credo

ut verba ipsa significant,

quo

inlervallo intcrposito orare

aut venit, ut disci-

inlrare

in tentalionein,

eam non

pulos excitaret, atque moneret, ut ex effectu colligilur.

hoc enim jubemur Deo petere conscii

nostr
,

non solm ut pericula superemus

veniainus.

sed eliam

Et

invenit eos dormjentes pr,c

aniini
,

tristitia

Solet
,

ne
nos

in

pericula
vincere.

Tulius est

non pugnare

enim mror
nus
altc

sicut lacrymas

exprimere

ila

qum

Hoc enim sensu oramus Deum ne

yapores in cercbrum excilare; unde nascitur soin:

inducat in tenlalionem, ut cap. 6, 13, expo-

vidcinusque et

infantes,

postqum fleverunt,
luclu sunt, opprimi

snimus.
Spiritus quidem promptus
firma. Causai reddilio est,

dormire,
non

et viros,

cumin
Duplici
ut

est,

caro

autem

in-

somno.
Sic?
vcrba
potuistis.

quamobrem

orare debeant,

inlerrogatione

haec

quia eliamsi animus ac volunlas

legenda

sunt,

Euthymius aniniadverlit
,

tamen dsuni,
Spiritum igilur

nisi

ut alicra ponatur

post adverbium

sic

altra

post

illis non desit, vires Deo per oralionem impetrcnl. hoc loco non Spiritum sanctum, non

scquentem oralionem. Nec enim adverbium

sic

ad

Spiritum suum, sed discipulorum' voluntatem vocal,

sicut D. Paulus 1 ad Cor. 7, 34,

verbum

potuistis

applicandum est

sed ad superiora

cm

dicil

Ut

sil

virgo

potis rfrendum, qucc vers. 35, Petrus primo loco,

sancta

et

corpore

et spirilu, id est,

casla et pura,

non

deinde onmes
oporluerit

alii

simililer discipuli dixerant

te

eliamsi

solm corpore, sed eliam voluntate. Videlur autem ad

superiorem illam discipulorum jaclanliani alludere:

me mori tecum, non

un hor

negabo

quasi dicat

Christus

liane parati estis, ut pro

vigilare

non
lioc

potuistis

me moriamini, et mecum? Dicit autem

se

magnos enim animos, magnos

spiritus ostentaverant,
:

cm

singuli

Christus soli Petro, quia

ut

ille

primus

et

om-

Eliamsi oporluerit
vult Chrislus

nium maxime jactaveral,

Beda, Theophyl.
et Eutli.

Hieronym., Chrysost.,

vocem secuti me mori tecum, non te negabo. Non animum illum improbare alque dejicere,
dixerant, v. 35, Ptri

observaverunt. Marcus non

sed eo potis laudalo infirmitatis carnis admouct, ut

doceat, quamvis
tere

omnibus, sed
scribit
ita
:

soli

Petro,

qu

sequuntur,
vigilare

dicta

esse

magno promptoque animo

4, 7,

sint,

opor-

Non

poluisti

nn hor

mecum? atque
sed quia, quod

lamen orare eos, quia caro infirma

esl, sicul dixit in vasis

Christum dixisse vero simile

est

D. Paulus,
fictilibus.

2 Cor.

nos geslare thesaurum

Petro dicebat, tanqum cseterorum duci,

omnibus

dicebat, Matthus sensum non verba recilans omni-

Vers. 42.

Iterum
:

secundo, nxlv hfcuTpo, rur-

bus dicluin

iradit

Una

liora /uav wpav,

unam horam,
hoioe
inte-

ss secundo. Tautologia videlur esse, nisihebraismuni

intelligamus. Hebri dixissenl ITOU STOP, el rediil se-

qui pbrasi

continuum,

et

integrum unius

tempus

significatur;

non quod conslet unam

in oralione posuissc
,

cundo, et oravit, sicut

est,

gram horam Christum

voluerH brevissimum

sed qud

iterm vivificabis,

lemporis

spalium, integrum
est,

locis explicaviinus.

Tu conversus vivificabis nos, id quem hebraismum inultis jam Tanlumdem ergo dua; iikc diclioverbis dixisset, et reversus se-

lamen

significare.

Hebraismus enim
,

quo soient
Chri-

nes valent ac

si

aliis

Hebrxi momenlum lemporis

que spalium horam
stus
,

aul brevissimum quod-

!W appellare. Voluit enim

momentum

cundo

oravit.

Vers. 43.

Erant
Et

enim oculi

eorum cravati.

ut

discipulorum exaggeraret negligcntiam

Aut gravati somno, quia mulla jam erat nox, aut hu-

brevissimum tempus designare,

quod Latine dicelemporis vigilare

more

pra tristitia, ut

Lucas indicavit.

ranus

non

potuistis

Vers. 44.

oravit tertio. Subit hic statim

mecum? Necproplerea indicat se per unum tantun. momentum oravisse sed loquitur per exaggeratio,

animum
pis,

dubitatio; cur ter Chrislus oraverit,

non sa>
et

non minus sp. Chrysost., Eulhym.

respondent hune
,

Thco-

nem. Mecum. Incredibilem hc dictio vim habet ad pungendos animos discipulorum, quasi dicat, me
non solm
gnante
vigilante,
,

phylact.

numerum

rei

veritatem,

perfeclionem

atque conslanliam

solere deelarare,

cum morte

vos, qui

sedetiam orante, sudanle, pume dormienle pugnare

quod mullis sacrarumLillerarum exemplis verum esse vas illud plnum omnis generis anima intelligimus
;

lium,

quod Petrus

vidit,

ter

de cle demissum

esl,

Vers. 41.
vis sitis

Spiritus quidem promptus est; Quamet alacri

promplo

animo ad subeunda mortis

proindc vobis , caro lamen est imbecilla , ac necessarium est oralionis praesidium.
pericula


1179
Act. 10, 16; D. Pauus, 2 Cor. 12, 8, ter

IN

MATUEUM
se
;
'

80
Chrislo

dominum

locum edisserens existimant hoc

nic, sed seri

non

iro-

rogsse

dicit, ut

spirilum illum Salan se tollerct

;

diclum

fuisse, quia

Petrus Christum ter negavit

terrogavit, dU'ujis

Cliristus Petruni 1er in-

41, dicil

suffici,

quasi dicat,

apud Marcum 14, sufficit, quod haclens

Cbry-

me

plus

lits?

Joan. 21, 15.

Eodem
omnin,

vigilstis, nuiic

dormire
el

poteslis, et requiescerc.

modo
orare,

ter Cliristus oral; quia,

(icri

quod

ter

fit,

sost. ver,

Euthym.

Theophylaclus ironiam esse

ac sempcr

videlur; et docuerat ipse nos semper

1. In

LuclS,

Hispanico proverbio opiiin cx-

Jubet, enim eos dormire, et requiescere, quando minime dormiendum, et requiescendum crat,

putant.

plicatur:

trs

va la vencida, quasi dicas non polcst

appropinquanlibus hoslibus. Videtur tanqum

cum

videri ver vicisse, qui 1er

non pugnavit.
ear-

pueris Cliristus loqui, quibus, cm, nobis probibenlibus, tolo die ludant,

Eumdem sermonem dicens. Non est necesse, ut dem verba, sed ut eamdem senlenliam Christum
citasse
i

cm ad prandium
et ludile,

venilur, sole-

mus

dicere,

ile,

saltale,

qu concessione
illis

inlelligamus,

ut

Eulhymius

indieavii.

Quod

pungimus eos vebementer, quia dm concedimus

ludere,

niin Evangelisla dicit

est, ac si dicat, in

eumdem sermonem

dicens, pe-

cm
:

ludere non possunt, nec volunl, exproila Cliri-

rmde

eamdem

senlenliam oravisse,

biamus eos cmnonde'ocrent, ludere solere;

stus dicil

id est, nihil

novi pelivisse, sed

quod ante
li;ee

pelicrat.

Dormite jam,
vellent,

el

requiescite,

quo lenipore,

Ebi suspicor evangelislam caut

ut iudicarcl

verba addidisse,
illa,

eliamsi

maxime

cenienlibushoslibusdormirc,

semper Christum verba

antea explicaveral,

et condilio-

ac requiescere non possenl, exprobrans, quod ante,

ncni,

quam

adhibuisse; verumta-

cm
In

vigilare debcrcnl,

prohibent se dormiverint.

vien non sicut ecjo volo, sed sicul lu, ut doceret Chri-

stum, quamvis 1er or a visse t, minqum ejus moderationis oblitum

manus peccatorum, gentilium. Solebant enim Hebrad Genliles absolul pcccalores appellarc, ut Lucai2i, 7
:

fuisse, in

qu

loti oralionis laus

con-

Oportet Filium Iwminis tradi in

et crucificji;

manus homi:

sistebat; atque hoc esl,

eumdem sermonem imius lanlm oralionis menlioncm fecit

;

dicens.

Lucas

num

peccatorum,

elad Gai. 2, 15

Nosna-

kle, ut opi-

tur Judi, et

non ex genlibus peccalores. Erat enim

,

nor, quia quamvis ter Cliristus oraverit, lamen quia,

ut ait MaUlrcus,

major pars eorum

qui ad

comprehendendum Chrisecum adduxit.

eumdem sermonem
angelum
ei

dixil,

eadem

luit

stum veniebant, Romani

c.

milites, quia, ut ail Joannes,

oralio; slalirrjquc narrt

apparaisse. Iia-

18, 5, Judas militaiem cohortem

que non constat qu

in oralione

apparuerit;

nam quod
non
ad ejus

Vers. 47.
gelistai,

quidam putant
est.

in

singulis apparaisse, probabile

fueril, ut

Adhuc eo loquente. Omnes IrescvanMatlh., Marcus, et Lucas notaverunt adhuc

Credendum, cm ide missus

non
nisi fmit
si

Chrislo loquente venisse Judam, eo, ut opinor, consilio,

oralioncrn responderet, et Patrie ad

deferrel,

cum sententiam
;

ul docerent veram fuisse Chrisli pradiclionem,

:

jam

lerii

oralione venisse

qu paul ante dixerat

quavit, qui,
dixit,

Surgile, camus, ecce appropin-

nec enim Chrislus,

venisset pris, idem Ptre pe-

me

iradet. Id

ipsum

aliis

verbis Joannes

lerc perrexisset. Itaque

quod Lucas

ait

Christum ve-

18, 4: Jsus itaque sciens omnia,

et dixit eis
:

qu Ventura
qurilis?

nisse ad discipulos, etinvenisse eos dormienles, posl-

erant super se, processif,

Qucm
fecit.

qum

dixerat apparuisse angelum, per vnepoj itpTspov

Et ecce
alio consilio

Judas.

Primum, tanqum ducem, nomiLucas ver

inlelligere necesse est. Pris

enim de oralione verba

;

nal Judam, quod et Marcus simililer

faccre cperat, unde quidquid in oralione accideral,

uirbam pris, deinde Judam nominavit,

ul vero simile est, pris apparuerit.
lia

eodem conlextu narrare

lus apparuisset.

voluit, quale fini,

quod ang-

qud lurba,

Quare

et

cm

dicit

adhuc eo loquente

Turba multa.
Joannes ver,

Marcus
3:

et

Lucas eliam scribunt.

Judas cohor-

cum

discipulis venisse lurbam, et Judam

unum de duo*
:

c. 18,

Cm

accepisset,

decim, non esl ad proxima verba rfrendum

dormitis? surgile, orale, ne
inlrelis in

Quid

tem; unde sequitur oiunis generis homines ad capien-

tenlalionem; non

enim, cm ea verba Cliristus dicerel judas vcnii.

ut ex Mattho
dixil verba, bis

Nam
ad

et

Marco manifestum

est,

postqum ea
tertio

dum Christum venisse, unum duodecim discipulis, qui et eum vcndideral, et aliorum dux eral saceidotum scribarum, et seniorum servos; nam omnes
:

ad oralionem

rediit, et

cm
et

cvangelisUe dclarant eum, cui Petrus auriculam absddii,

ponlificis

discipulos revertisset, non dixil: Vigilale

orale, sed,

fuisse

servum

deinde miiiles, qui

dor mile jam,

cl

requiescite, vers, sequeuti;

igitiir est,

alque lune
ait

genliles erant.

Cum

armisvenerunt, tanqum facinorolimeii tes

Judas apparat. Inlelligendum

quod

Lu-

simialiqucmhominemcomprehensuri,aut ejus
discipulos,

cas: Adhuc eo loquente non ea, quai dixerat, sed ea,

qu: lacuerat, id est,
retur,

cum

facibus aulem, quia tenebrae erant.

n^a5t5oi tra|

cm adhuc cum
ita

discipulis loque-

Vers. 48.

Qui autem tradidit.

eum.
fuerit,

non

lune, sed postea.

Vcrinlamcn quia,
ex tribus Chrisli

sicul

dilor, id est, qui tradebat

ex tribus oralionibus unani,

discipulis colloquiis

cum

Ddit

illis sicnum.

Dederat ante. Dubitari polest,

loquio acciderunt,

unum fecil;ea qua- in cum primo conjungit.

c. 4, cl

tertio col-

quid siguo opus

cm

lani notiis Chrislus

omaliam

nibus esscl. Scribit Origenes

hocloco traditionemsuc
facis,

Vers. 45.

Dormite

jam, et requiescite. D.

Au-

icmpore

fuisse,

Christum duas habuisse

gustin., lib. 3,

deConsen. evang.,
,

Bedahunc

naluralem atque usitatam, qu omnes

bant; alteram,
fuit,

eum cognosec.
illa

Dormite jam si potestis nam sialim Vers. 45. erant excilandi. Alii legunt per intcrrogalionem an
:

quam assumcbal

aliquando, quaiis

quam

in transfiguralionobabuit. Melis

Theophy-

dormitis

Iactus hic

majorem partem eorum,

qui ad comprehenr


1181

,,

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

vencrant, milites fuisse
,

4t83
forti hilarique

dcndum Cbristum
tilcs,

id est,

gen-

bus indicavit Cbristum non solm

provoesse. Itaque vox

animo

qui Chrislum audire non solbaut, ut homines

sese hostibus oblulisse, sed etiam eos

illa

quodammod
esse,

alieni

Judxorum
c.

religione.
,

Leontius ver in com!

quem
sed

qurilis? non fuit

5, pulat Cbristum su fecissc potestale, ut non solm milites, sed ne Judas qu'idem ipse tam di cum eo versatus ipsum agnoscement, in 18
Joau.
v.

hominis meluentis, negaturique se

illi

eum

quem

se qurere respondissent

inlerriti, et laces-

senlis, ut Leontius adnotavit.

ret

idemque Theodorus Heracleola,

in

Grxcorum Caillo

Veks. 49.

Ave, rabbi. Et osculo,

;
:

et verbis scelus

ten, Chrysost., Cyrillus, et Thcophylact., in

nis loco, docent.

Joan;

conatur dissimulare

contra ver Christus oslendit se

Nec enim lenebras

in

causa fuisse

nam

propterea evangelistam antedixisse

et laternis venisse milites, et

cum facibus, iterm eumdem evangeet

listam adjecisse. Stabal antem,

Judas, qui tmdebat

veniat, cm versu sequenti eum iuterrogat Amice, ad quid venisti? et cm apud Lucam 22, 48, dicit illi Osculo Filium hominis tradis? E contrario ver illi ipsi, quibus signum dabat, eo

non ignorare quo animo

eum, cum

ipsis,

quasi diceret, etsi Judas, qui Cbristum

etiam dato Cbristum non cognoverunt

pris

enim

indicaturus venerat,

cum

illis

esset,

tamen eum non

fuisse, ut

Judam osculum Unde

colligitur

illi

ddisse arbilror,
interrogaret
:

cognoverunt.

Quanquin Theodorus Mopsuest. ide

ut ait Joannes, milites

qum Quem
;

Christus,
qurilis?

putat evangelistam dixisse

cjus

Judam cum

illis

eos

nondm

Cliristum cognovisse

impudenliam improbitalemque deelararet, qui

videril,

idemque

intelligilur
te

ex eorum responso

nec enim re-

cm taatum miraculum
destiterit.

cpto facinore non

alio

sponderuut,

ipsum qiuerimus, sed Jesum Nazare-

At cur hoc polis signo, qum

usus

num, bisque oportuit Cbristum eos interrogare, ante-

est? quia, ut opinor, ita

signum dare volebat, ut qu

re niilitibus Cbristum prodebat,

edem Cbristum prosi

dilionem suam celaret; non celsset,

dedisset signum.
Judaei,

inusitalum

qum cognoscere possent; si enim pris eos Christus intcrrogsset, qum Judas signum dedisset, opus non fuisset signo, cm bisjam Christus dixisset Egosum;
:

Eral autem usitatum, ut osculo se

atque

ila

videlur, lib. 5 de Conseil, evangel.,

c.

prserlim inferiores superiores salularent, et

,

sentire D. Auguslinus.

quicumque magnum erga eos,quos salulabant. ainorem

ostenderevolebant.Gen. 29, 11, 15;et53,4;el45, 15;
et

Yeus. 50,
stus bis verbis

Amice ad quid venisti? Videlur Cbrinon solm declarare scire

se,

quor-

Exodi

4,

27;

et 18, 7,
,

quod
;

et

inter Cbrislianos
, ;

sim vencrit Judas; sed

etiam verecundantem, cun-

usilatum

fuit,

Act. 20

37

Roman. 16 16
1

Cor. 16,

clantemque proditorem suum exeiiare, ut animos se

tradat, sicul,

20; 2 Corinth. 15, 12, 1 Tbess. 5, 26;

et

Ptri 5, 14,

cm

cnaret,

illi

dixerat, Joan. 13, 27,

longo post etiam tempore, ut ex Tertulliano, libro

quod

facis,

fac cilis, et ut

is,

qui securi percuiitur,

de Oratione cognoscimus; hoc est quod Cbristus apud

curniuci diccre solet, fac

Pharisum illum

querilur,

Lucoe 7, 45

Intravi in

dendum

est pris
:

dommn

tuant,

osculum mil non dedisti; putabat enim

;

48, scribit

quod tui est ofiicii. PorrcreChrislum dixisse, quod Lucas 22, Osculo Filium hominis tradisl Deinde quod
ail

miser Judas posse se Christo scelus suum occullare

Matth. et Marcus dicunt: Amice, ad quid venisti? po-

nec enim ver

et

in

eum

crediderat; sed, ut Hieronym.

illius,

slrem

quod Joannes
c. 5,

quem

qurilis ? lib. 3

de

Beda iradunt, omnia miracula apud Joan.,

64

qua3 viderai,

Cons. evang.,

D. August. exislimat, etsi contra

magicis arlibus facla esse arbitrabatur, quod Cbristus

ipse indicat
c. 6,
:

Leontius sentit.

Sed sunt quidam ex

vobis,quinon credunl; loquebatur autem

Id ver propter

cum

apostolis.
|

Judam

dixisse evangelista deciaravit,

initio Jsus, qui essent

Tunc. Non est hoc adverbium ad proxima verba rfrendum. Amice, ad quid venisti? quasi simul alqua ea dixerit Christus, milites in eum manus injeccrinl,
sed ad ea,

addens

Sciebatenim ab

non cre-

qu Joannes

scribit, c. 18, v.
si

6 et 8, bis

dentes, et quis traditurus esset

fert opiniones,

eum. Origenes duas re-

dixisse Chrislum,

egosum,

erejo

me

qurilis, sinita

cur hoc signo potis,

qum

alio

Judas
reveitaque

hos abire. Mis

|

enim verbis polestatem

illis

coniprehen-

Cbristum tradiderit; alteram, qud adhuc

reretur, nec

eum
;

dendi su

fecit,

omnem
il
1 i

penils pudorem exuisset

Vers. 51.
!

Et

sine qu ligatas habebant manus.

ecce unus ex ms, qui aderant.

quia alioqui osculaturus erat Cbristum,

voluil

idem
niili-

Vel ex tribus, quos Christus secuni ad oralionem se-

osculum, quod
tibus;

prbilurus eral, signum esse

cedens adduxerat (Petrus enim unus ex

fuerat, vel

tribus

illis

quam opinionem Leontius

si

etiam refert, nec vialio inusitato utere|

unus ex undecim

discipulis,

qui forlass

delur improbare. Alteram, ne

tune

cum
illis

Christo erant.

lur signo, Cbristus proditionem, et insidias intelligeret, et, ut alis fecerat, elaberetur.

bilius est, quia,

Quanqum illud prius probacm Judas cum niilitibus venit, cum

Malihus,
significant.

solis
j !

tribus Christus loquebatur, ut

et

Tenete eum. Marcus 14, 44, ail addidisse Judam, ducite caut, nimirm timebat, ne si Cbristus evapromissam pecuniam perderet
illum,
et

Marcus
unus

deret, et
sciebat

magislrum;

Quis isle Joannes 18, 10, dclart fuisse Simonem Pelrum, qui gladium eduxerit, et servi pontiueis aufuerit,

et

Lucas minime obscure

enim sp

cm eum
50; Joan.

Juda;i tenere vel8, 59,

riculam amputaverit. Lucas 22, 49,omnesdiscipulos,

qui aderant, adresistendum, et armis

lent, evasisse, ut Lucas 4,

sost. et

ut Cliry-

pugnandum paex usu JudoLuce 7 Oscu;

Hieronym. adnolrunt. Scribit Joannes Jesum scicnlein omnia, quac ventura erant super se, processisse, dixisseque
;

Yers. 49.

Osculatus

est eum

rum
'

Quem

qurilis ?

Quibus duabus re-

qui osculo se invicem salutabant lum mihi non dduit,


1183
rlos fuisse indicat.
ait:
sis

,, ,

IN

MATTH^UM
cessari subituri sint, sed

1184

Omnes enim Christum interrogsse

fortas-

qum mereantur,

ut indi-

Domine, siperculimus ingladio? nec enim

inlellexerant,

cant D. Augustinus

quod paul anle Christus dixerat

v. 38.

in libro quaestionum veteris et novi Testamenti, cap. 104, et Theophylactus hoc

,

apud eumdemLucam,

Qui apostolis dicenlibus,

;

loco.

ecce duo gladii lc, responderat, salis est

nec enim
et

quidem

Qui ver ex his verbis colligunt ne judicibus licere uti gladio , nimis inepli sunt, quorum
in

cm
Lis

dixerat

Qui non habet, vendat tunicam suam,

sibi

hodi multis

locis hseresis rgnt,

et verbis

D.

emat gladium, significaverat armis

opus esse, aut

Pauli facile refelluntur, qui eos

Deo potestatem
ergo

discipulos uti oportere, sed tantm significare vo-

haberc affirmt, et non sine causa gladium portare,

quasi ipsum eliam gladium
gladio

luit

magnum

periculum imminere, quod non soleal ab

Deo acceperint
:

hominibus,

nisi

armis propulsari. Neque

cm
dicit,

dicil,

non peribunt,

si

gladio suo ulantur

quia non

satis est, significal

duobus
nec

illis

gladiis

hostibus esse
salis

abuluntur, quia non ipsi acceperunt, id esl, privat

auctorilale usurprunt,

resistendum, nec pluribus opus esse, sed

est,

seddatum
sit,

Deo susceperunt.
cur Peirum Chri-

quia nec

illis,

aliis gladiis

opus

sibi erat.

Cm

Mirantur quidam, quid causai

stus reprehenderit, cm vim magistrum defenderet, quod
et

igitur

Christum omnes interrogssent,

si

percutimus in

vi

repelleret, idquc ut
,

gladio? Petrus, antcqum Christus responderet, pontificis

et nalurali

et divino

servum percussit, quem, quia summi sacerdotis

hcri sui
auctoritale confisum,
et infestiorem

ministcr erat, vero simile est et audaciorem cseteris

fuisse

humano jure licere creditur. D. Augustinus eo loco quem modo nolavimus, pulat Peirum non fuisse
,

reprehensum, qud servi

disset;
id

ponlificis

auriculam absci-

Chrislo domini sui invidiam et malevolentiam imila-

lum

itaque coeleris prxiisse,

injicere,

primumque

voluisse in

enim Christi permissu fecisse existimat, alquc hoc verbum illud apud Lucam, cap. 22, v. 51
significare
:

Christum manus

propterea Petrum Christi

in

Sinile

usque hue, quasi

dical

sufficit

rcsponsum non expectsse, sed audacem hominem

Christum irruentem majori audaci conalum fuisse

repellere.

auriculam servi ponlificis abscidisse. De caetero mille gladium tuum in vaginam, quod ait, Joan. cap. 18
v. 11,

quia omnes qui acceperint gladium, gladio pe-

Amputavit auriculam
plicant

ejus. Lucas, et
in

Joannes cx-

ribunt, ut hic dicit Matth., sed

dexteram auriculam fuisse,

:

quo multi my-

trum

arbitratur,

ne

ultra pugnet.

admonere tantm PeVermlamen ma-

slerium fuisse arbilranlur

volo
,

quod ego nec affirmare

nifestum est Pclri

factum Christo reprehendi, ut

neque negare
,

quia

ut saep
,

monuimus, non
servi

ne disputari quidem debeat. Cur ergo reprehenditur?

allegorias

sed liltcralem

et

proprium Scripturae
illius

Primm, quia

illa

non

erat defensio

quid enim unus

nisi milites

sensum qucerimus. An omnino auriculam

Petrus absciderit,
ita

homo

contra cohorlem

unam

fecisset,

utdeciderit in terram, ex evan-

irritarel, ut crudelis traclarent

Christum? Deinde,

gelistis salis liquid colligi

non

polest, sed est pro-

quia non expectalo Christi responso gladio percusserat.

babilius prorss
et

cam amputasse,
,

quia hoc scindendi

Postrem
Christi

quia eliam

si

posset,

non debuit

ta-

ampulandi verba

quibus evangelist utuntur pra

indicat

men

mortem impedire,

sicul

Chrislus ipse

se ferunl.

Quanqum Lucas

nonomnin

fuisse

poterat duodecim legiones angelorum Ptre petere

qui se defenderent
tali
, ;

dccisam
suisse
,

quia non dicit Christum auriculam repo-

sed maluit Patris parre volunvaticinia

,

sed

cm
si

tetigisset

auriculam ejus,

sanavit

et

prophetarum implcre

quam

ratio-

cum

itaque

quis

ita senserit,

non reprehendero.

nem

Christus, hoc loco,

reddit, vers. 53 et 54, et

:

Vers. 52.
peribunt.

Omnes, qui acceperint gladium, gladio

apud Joannein, cap. 18, 11

Calicem,

quem

ddit mihi

Origenes ad hune

modum

interprelalur

pater, non vis ut bibam illum? sicut simili

de causa Pe-

Omnes,
inl, in

qui bellorum, aut seditionum auctores fue-

trum reprehenderal, cap. 16, 23

tana
,

Vade post me, Sa-

eo ipso bello, quod excitaverint, exstinguen-

scandalum

tur. llieronym. et
rali
,

Beda; gladio peribunt non corpo,

sunt, sed ea

qu Dei qu hominum, quia voluerat eum sues

mihi

quia non sapis

sed spirituali

id est,

divin vindicl

illis,

vcl in hc, vel in altra vil

solis

qu de pnas sumet. Eu,

scipiend morle dehortari. Cur ergo Christus genera-

lem

citt

legem? Quia ubicumque exceplio locum non

Ihym. ver de

privalim Judaeis Christum loqui

habet, lex locum habet, et non habebat exceptio lo-

pulat, quos significel propter

mortem suam Komano-

cum
et

in Petro, qui

bono quidem animo, sed quo

loco,]

rum

gladio periluros esse.

Sed quid hoc ad Petrum,

quo tempore non debuit, gladium accepit. Suo

hic

qui gladium accepit? Igitur non significat Christus

necessari omnes, qui gladium acceperint, gladio periluros

esse

multi enim

gladio

non pereunt,

sed

more Calvinus non solm Petrum, sed omnes etiam discipulos, quia ad defendendum Christum paratos se esse ostenderant, rogaverantque Domine si percu,

tanlm legem allegat, qujubebathomicidam occidi

timus in gladio

stullos atque

amentes appellal.
non possum modo ro-

Gen.

9,

Quicumque

fuderit

jurtdetur sanguis illius;

nec

dicit,

humanum sanguincm, quam pnam ue-

Vers. 53.

An putas, quia

garePatreji? Duplex his verbis Calvinistarum error

confutatur, et Christum necessari

mortuum

esse

et

acceperint gladium privat auc.loritate, ii mori debent ex lege sancit, Gen. 9; mortis rei sunt. Id fecit Petrus per modum del'ensionis, sed non expectalo Domini responso, cujus forte silemium pro consensu accipiebat. Verba amena illa
, :

Vers. 52. Qui

Omnes enim qui acceperint gladium, sic intelligenda sunt, ut Deo aut hominibus dent pnas et sacpissim violenta morle pereanl, qui privat auctoritate huma,

iiuiu

fundunt sanguinem.

,,

!I$3

C0MMENTAR1A. CAP. XXVI.

posse plura
,

1186

Deum non

qum
,

quse actu vult

voluisset

facere.

cap. 10, 13, 20, 21, et 12. 1.

Ex

e consuetudine lo-

Nam

et Chrislus indicat se

si

duodecim an;

cutus est Chrislus

gelorum legiones Paire petere, potuisse non mori et Deum duodecim legiones angclorum sibi mittere
potuisse
,

Vers. 54.

Quomodo ergo implebuntur ScriEt deficiens oratio

pturjE, quia sic oportet fieri?

est, et
est,

nec tamen voluisse. Dubitabit aliquis, quoChrislus Palrem sibi non negaturuni fuisse
si

hebraismum conlinens; intelligendum enim

illud

mod dicat
paul anle
ret,
,

quo modo implebuntur Scripturae, quae dicunt

,

duodecim angelorum legiones,

ab eo petivisset,

cm

quia sic oportet fieri? et

quia,

Hebrseorum
oporlere,

quod ab eo peliverat, ut calix se transiRespondeoChrislum ex natur ips negavissel.

more posilum est pro infinilivo; sic ut Luc 24, 25, 26 Et ipse dixil ad
:

fieri

eos, stulti, et

rei,

quasi dicerel, putsne,

non consideratis circumstanliis locutum esse, si non scivissem decretum esse Pare meo, ut morerer, non potuisse me duodecim
, ,

tardi corde

ad credendum

in

omnibus,

qu

locuti sunt

ptophet

nonne hc oporluit

pli Cliristum, et itain-

trare in gloriam

suam

Scriptur autem, et prophet,

:

legiones angelorum ab eo petere

eumque mihi dares, et diclio

turum non

fuisse ?

de quibus Christus loquitur, sunt Isai 53, 10 Dominus voluit conterere eum in infirmilate ; si posuerit
pro peccato
voluntas
9,

Duodecim legiones angelorum. Et

animam suam,
in

videbil

semen longvum,
et

et

Romana

est,

qu etiam evangclist Grxc loquentes

Domini

manu

ejus

dirigetur,

Danielis

usi sunt, sicut multa alia Lalina vocabula usurprunt.

26

Et post liebdomadas sexaginla duas occidetur

Nulla enim gens, prater

lur.

Romanos; legionibus uteba-

Uaque credendum est ex Romanorum consueludine qui tune in Jud dominabantur locutum fuisse. Apud Romanos autem ut Vegetius et D. Hierony, ,

eum negalurus Hoc autem ide Christus dixit, ut ostenderet se non violent ad mortem trahi, sed sponte ire, ut
Chrislus, et non erit ejus populus, qui
est.

Patris decreto per prophetas promulgalo satisfaceret.

mus

scribunl, legio

sex millia

hominum

conlinebat

Joannes,
scribit
:

c. 18, 11, aliter

Chrislum Pelro respondisse

non
vis

aut, ut Polybius,

communes
;

legiones habebant quaquits ver trecentos

Calicem,

quem

ddit mihi Pater,

ut

tuor millia ducentos pedites

in gravioribus

bibam illum? Itaque probabile

existimal,

est

quod Augusiinus
c. 5,
,

autem

bellis pediles
sit,

quinque millia

libro3deConsensu evang.,
,

utrumque
ddit

quits trecentos. Quidquid

luisse

hoc certum est vosi-

Chrislum dixisse
mihi Pater, non
ergo implebuntur

primin

Calicem

quem

Chrislum ingentem angelorum numerum

vis ut

bibam illum? deinde, quomodo

Videtur autem milli
;

gnificare.

Opponit auiem angelos hominibus, multos

Scriptur?

paucis, potentes impotenttbus, et

quorum unus un

Chrislus ambigu nomine calicis hoc loco usus esse

:

nocte centum octoginla quinque millia liominum occidil in exercitu

Sennacherib, 4

Regum

19, 35. Et

mihi quidem vero simile videtur Chrislum angelos

non

mililibus, sed discipulis

opponcre, qui uni

cum

cm enim paul anle dicebat Si possibile est, transeat me culix isle calicem rem acerbam, et horroris plenam appellavit. Hic rem polis jucundam, cl suavem videlur appellare banc enim vim hc habent
,
;

Jud duodecim erant, ac propterea duodecim non

plures, nec pauciores legiones nominsse
ret posse se pro
,

verba

Calix,

quem

ddit mihi Pater,

non

vis ut

bibam

ut indicale-

illum? quasi dicat, non potesinon esse et salutaris et

duodecim hominibus duodecim

juncundissima ea polio

quam mihi
et

charissimu9 Pater

giones habere,

quarum unaquxque
aut

sex angelorum
si

meus
que
et in

porrigit

nam,
et

ut cap. 20, 22, diximus,

ulram-

millia conlinebat,

aliquanl plures,

Vigelii

parlem

bonam

malam,

et

pro re acerb

scnlentia vera est. Nisi forte magis placet duodena-

pro re jucund calix accipitur, quia solet eodeni

inquit,

rium numerum pro omni

et perfecto

numro

posi-

calice aliquando

tum

esse, ut

Sedebitis, si vos super duodecim sedes,

,

beri; calix,
est! id est,

amara, aliquando dulcis polio exhimeus inebrians, qum prclarus

dulcis et

judicantes duodecim hibus Isral

gustinus, et

quemadmodm AuBeda illum locum interpretanlur, supra,

hincOrigenes angelos bonosperpe,

qum

suavis! Psal. 22, 5,

,

lo<-

quitur quidem Christus ulrobique de morte su

,

c. 19, 28. Colligit

tuum contra angelos malos bellum gerere

lari. Milli

ideque

coelestem militiam tam mullis Scripttu locis appel-

quidem frquenter

Deo

ut

homines non

eamque calicem appellat, sed in oratione anlequm Patris sentenliam audiret, calicem, id est, rem difficileni, et horribilem appellabat nunc Patris cognit voluntate eamdem mortem calicem, id est, rem sibi
-,

solm ab angelis malis, sed ab

lueanlur, apparet 4

aliis

eliam hominibus
angelo-

jiicundissimam appellat. Nihil enim non dulce

nihil

Regum

6. 17., ubi lanla

non suave est obedientice. Solus Lucas,

scribit, sinite

c. 22, 51,

rum multiludo in unius Elisnei monlem operiret, hoc est quod

eripiet eos,

auxilium missa est, ut

ait

usque hue

id

est, sinile,
si

adhuc plura
et

David, Psal. 33, 8

palienda mihi sunt,

quemadmodm
:

Gallic diceret,

Immittet angelos Domini in circuitu timenlium eum,

et

laissez-les encore faire

unde apparet,

omnes qui
,

Hebraic run

castrametabilur

anglus

adorant discipulos pro Chrislo pugnare voluisse

Cliristum respondisse omnibus
;

et

Doniiniin circuitu timenlium

eum,

id est,

angelorum

sed ad Pelrum con-

castra in uniuscujusque circuitu ponet, ne quis

Lrilat, et Psal. 90.

eum

versum nominatim corripuissc

11

Angelis suis mandavit de te, ut

viis fuis. Milli

cusiodianl tein omnibus

etiam aliquando,

quod non expectato , responso servum pontificis vulnersset. Solus etiam Lucas narrt Chrislum servi illius auriculam teligisse,
alque sansse
;

ut in tello pro pj)bt pugnent, constat

ex

Daniele

voluit

nimirm

Ptri

errorem emen-

dare

simulque

his, qui se

omprehendebant, osten.


H87
dfere potuisse se ab
illis

, ,

IN
defenderc
potuit;
,

MATTfLEUM
num,
et alios auclores fefellit,

\m
qud tacilam
et

qui
se

abscissam

obscu-

auriculam solo tactu

qui

sanare

enim esse,
et

mortifical, et vivificat, deducit

,

ad

iuferos,

re-

ram D. Joannis transitionem non animadverterunt. lia enim signifient ab Anna ad Caipham traduclum
fuisse Chrislum,

ducit

Uegum

2, 6. Solus Joannes servo pontificis

ut

non

nisi altentus leclor

obser-

Malcbo nomen
Vers. 55.
inr]iiit,

Quotidi. Marais
vos in
iis,

fuisse Iradit, c. 18, 10.

vais possit

Et addnxerunl,

inquit, vers. 13, 14, 15,

14,

49

Quotidi,
et

cum ad Annam primum

erat ponlifex anni

(erat

enim socer Caiph

qui

eram apud

templo docens,
;

non me

illius).

Erat

autem Caiphas, qui

tenuistis, sed ut

impleantur Scriptur
qui se

quibus verbis
,

consilium dedcral Judis, quia expedit

unum homincm
ille

Christus indical

comprelieiulebant

non
sed

mori pro populo. Sequebatr aulem Jesum Simon Pelrus, et alius discipulus. Discipulus

eorum
id

industri, aut
,

viribus se

ab

illis

capi,

autem

erat notus

Pauis volunlate

et

Scripturarum deercto. Si enim

ponlifici, et

introivit

eorum

viribus, et studio fieret,

sp

j'aitt

ante

cm
;

Non

dixil aperl

cum Jesu in atrium pontificis. ab Anna ad Caipham Chrislum duad

significat, cm dicit Annam primm indicat enim Caipham, cl cm dicit discipulum
;

quotidi sederel in templo docens, comprehendissent

clum

fuisse

sed salis superque

quod cm tentassent
4, 30, et Joan. 8, 59.

facere,

non poluerunt, Luc,

quod apud Lucam
et

ductum

fuisse

Hoc

est,
,

ail

deinde ductum ad

22, 53
id est,

Hc

est

hora veslra

potestas lenebrarum

illum, qui ponlifici nolus erat, ingressum

cum

Chri-

nunc

poteslis facere in
sitis,

me, quidquid

libet,

sto in alrium pontificis,

cm

paul ante dixisset Cai-

non quod polentiores

sed qud hora veneril

pham

fuisse
in

ponlificem.Cmergoadditse inlroduxisse

qu Paire deerctum est, ut moriar. Tunc disciplli omnes relicto eo Vers. 56.

Pelrum

alrium pontificis, ibiqueab ancill osliari

discipulis Chrisli
esset,

inlcrrogatum, an ex
visse,
liones

nega-

fugerunt. Pelrus
longo inlcrvallo

qt

idem secutus

est

cum

quamvis
omnes

minime dubium
omnes,
Caiphai

relinquit, quin et Ptri

,

nega,

vers. 58. llemque Joannes, ut ipse

et ctera

quae deinceps
facla
fuerint.

scribit

in

testatur, c. 18, 15. Itaque

quod Maltb.
est, ut

dicit,

domo

pontificis

lllud

etiam

aul pro plcrisque

interpretalur, aut
dilfugisse,

accipiendum

heophylact.

inagis hos auclores in

errorem impulit, qud Joannes

dicendum statim quidem omnes

post multa, vers. 24, dicat,

sed paul post Pelrum, et

Joannem

re-

et misit eum Annas ligatum ad Caipham pontificem, quasi post primam Pelri

diisse, et

Christum secutos esse.

negationem,

et alia,

qusejam
;

facta narraverat,

Annas
de-

Vers. 57.
diximus.

Ad Caipham. De Caipb, supra, versu 3, Joannes 18, 13, ad Annam primm ductum
ita

ad Caipham ligalum misent

iransposila esse putent,
et

sed sunt, quia ea verba

de loco suo mola

13,
et

fuisse scribit, atque

quidem
ptri

scribit, ut videatur

berc enim esse post versum

adduxerunt eum
eral

multa,

qu
,

postea narrai, in
ut

domo Ann
discipulis et
illi

facta fuisse
;

ad Annam primm,
ponlifex anni
illius,

erat

enim socer Caiph, qui

sequalur,
et misit

significare

primam

negalionem

primam

ut slalim

eum

examinaiioncm Christi

de

doctrin;
impegisse.

quemdam ex

adslanlibus cobphuin
in vulgus,

Annas ligatum ad Caipham. Et quidem oralio, et sententia hc ratione rectissim cohret, et Cyrillus
hoc modo
necessari
legit. Si

Unde non solm

omnia

sed in magnos etiam au-

hacc correclio non placet, postea,

dicendum
narrand

clores D. Augustinum, et alios opinio permanavit ea

,

est

Joannem

cm

in

qu diximus,

in

domo Ann

conligisse.

Sed

prima Pelri negatione occupalus

fuisse per

fuisset,

antequm

hc

sententia ex tribus aliis evangelislis manifestis-

aperl dixisset Chrislum ab Anna* ad Caipham

missum
SiSe/tiysv

summo consensu leslantur trs Ptri negaliones in domo Caiph pontificis accidisse. Quin ex ipso D. Joanne perspicuum est. Nam primam etiam negalionem in domo pontificis faclam esse
sim refutatur, qui
narrt,

epanalepsim postea
:

quod prlermiserat
6

resumpsisse
tzps \kv.M(fu.->

ktcotsi^v
,

ouv

T
sit
,

Aw{

ut

vertendum

miserai autem

eum
si

Annas ligalum ad Caipham. Sed

probatur. Cur ergo ad

illud

priusmihi magis
,

cm

ipse

qui ponlifici notus

erat,

Pelrum
ut

Annam
,

duxerunt primm

introduxisset.

Annas aulem non

erat ponlifex, sed

illius,

ponlifex non erat? Joannes tacilus rationem reddit,

soccr Caiph, qui erat ponlifex anni

scribit Joannes.

idem
Joan,

quia erat socer Caiph

silio

cujus, ut probabile est, con,

Nam

quod Lucas, cap.

3, 2, ait

Caiphas plurimm utebatur

in via fuisse.

et est vero simile

i

nem

Baptistam sub principibus sacerdotum Anna

,

et

Ann domum
Vers. 59.
addiuir za
ol

Caiph cpisse pnitenliam prdicare

telligendum est, quasi
et

non
et

ita

in-

Principes

actem sacerdotum. Grcc

xal

eodem anno uterque

Annas,
unus

npeaefaepoi, et seniorcs.

Caiphas pontifices fuerint, non enim erat

;

nisi

Vers. 60.
xal
7to),).wv

Et

non invenerunt

ovx ttftv
et

ponlifex
fuerat,

sed quia prcedenti anno Annas ponlifex auctor

est,

ifevofiKpTVfU-) TtpoatXB-nut
et

ol^ evpov,

non

ut Josephus

et

utroque anno

invenerunt,

quidem multis accedentibus

falsis testibus

Joannes pnitenliam prdicavit, dicitur sub ponlificibus

non invenerunt,

quam

repelitionem noster interpres,

pulavit
:

Anna

et

Caiph prdicssc. Sed D. Augusliad Caipham

pris ad

aut non lcgil, aut

exprimendam non

habet

Vers. 57.
misit.

Duxerunt

An-

nam Caiph socerum duxerant, quem

ille

ad Caipham

Vers. 60. Multi fai.si testes, qui eo animo vnrant , ut Chrislum perderent , et verba cjus innuu-

quodquc de templo corporis sui dixerat, ad templum ipsum matcriale prav detorquent Joan. 2: Solvile templum hoc, id est, si solverilis, in tribus die bus excilubo illud, quod ntique objectum fuit inpiiinis
labanl
;
:

Christo, ut exosus plebi fieret.

11S9

COMMENTARIA. CAP. XXVI.

aliqnam
vim.

H 90
Luc
4, 16.

tamen
eral,

Quid

autem

testibus

opus
1
j

aut legebat, solebat surgere, Ut apparet

Ninii.

cm

vellent sivejure,
flagitio

sive injuria

Ghrislum

respondes. Quid opus responsione erat,

cm
si-

damnare? Volebant
dere.

suo juris speciem obten-

testimonium, quod contra

Chrislum afferebaur, ne

ipsorum quidem sacerdotum judicio, ut Marcus

lii

Vers. 61. Possum destruere templum Dei. Car

gnifient, sufficiens esse

videretur? Loquiiur ex af-

duo

falsi

vocantur

lestes,

cm verum tcslimonium
enim Christus se posse
2,

feclu

malus judex,

et Christi silentium, ex

quo debuit

dixisse videantur? Dixerat

testimonii colligere vanitatem, in culpa;

trahit, quasi

solutum templum tribus diebus redificare, Joan.

da, Theophylaclus, et Eulhymius respondcnl

Christus

ide

taceret,

argumentum qud sibi mal

19. Rect Origenes, Chrvsostomus, Hieronymus, Be,

esset conscius, et

qud

sibi ipsi lev

testimonium esse

pro-

videbatur, acri interrogatione exaggerat, quasi dicat,

niliil

pterea falsos
et

appellari, quia,

quod Christus

dixerat,

ne respondes,
?

cm lam magna

tibi

crimina obji-

malo aiiimo,

et diverso sensu, et aliis verbis reci-

cianlur

trunt. Christus

non fuerat loculus de lemplo

,

illo

sene

Vers. 63.

Adjuro te per

Deum vivum,

9t$y(l;

cundo Salomonis, sed de corpore suo

Dei, etiam

ut conliuu

xar to 6eo toO vto;, quod propri significat Dei

et quasi

Joan. explicavit, ncc dixerat, possum destruere templum

si

nomine,
aut ad

niandalo aliquemaut adloqucndum,

;

poterat, sed
si

dixerat

solvile
et

templum

faoienduin obslringere

frequ^ns ejus

hoc, id est, solvelis, aut

solveritis,

ego in tribus

apud Judxos usus erat, ut ex

gimus.
!

sacris Litteris in tell -

diebus excitabo

illud,

liebraismus. Magis etiam apud

Marcum
post

14,

58, verba mutant

dicentem, ego dissolvant

Nos audivimus eum templum hoc manu faclum, et

:

Si

tu es Christus fiuus Dei.

Quemadmodm
nonnunqum

vulge
:

docere soles,

quemadmodm

te

appellas

tridum

aliud

non manufactum dificubo. Mat-

e enim de causa alis voluerant Judxi Christum

pidare,
10, 51.

la-

thseus dixit lios falsos testes, qui hoc lestificali suul,

quod

se (ilium Dei esse significsset, Joannis

duos

fuisse.

Alii Evangelislai

munt. Duo autem propterea

numerum non exprifuenuit, quia manu facti

duos
quia
lex erat:

erant, id est, principibus sacerdotum, et seuioribus

re, sed eo consilio ponChrislum inlcrrogat, an filins Dei sit, quia lune omneni occasionem qua:reret eum condemnandi, solifex

Non agebalur de e

subornali. Subornrunt autem

leretque Christus docc.re se filium esse Dei. Credide

rat et

In Ore duorum,

vel

trium testium

stabit

omne verbum,
in

eum

in judicio

inlerrogatum non esse negaturum,

reperiri
si

Deuter. 17, G, et 19, 15. Sicul ad versus Stephanum

simili

non posse meliorein

causam, ut ad mor-

causa

alios

duos

falsos
et

testes submiserunt,
eral conveniens tcslijJj

tem damnaretur,
spliemia,

qum

convineerelur aliquando

Act. 6, 15. Addit Marcus,

non
Xi-r\

blasphmasse. Erat autem eoruin judicio magna blasi

monium

illorum, xesloS cvtu;

sic

n ysxpTvpix uitS-i.

quis

se Dei filium appellsset, quia

non

Ac nec
lestes

quidem eoruin tcstimoniuin icquum eral, autquale, qud quidam interpretanlur ipsos inlerse

poterat naturelle

Dei

filius

esse, quin

Deus

esset.

non convenisse,
;

sicut videlur nosler intcrpies

fulalur.

Raque Jiaheorum etiam judicio Arianorum error conLucas 22, 66, narrt hsc ipsa accidisse facto
die
:

inlellexisse

sed verba

Grca

aliuin

sensuin prx- se

jam

Et

ut factus, inquil, est dies, convenerunt seet

ferunt, et ncc sic

quidem eorum testinionium xquale

ad

niores plebis,

principes sacerdotum,

et

scrtb,
:

et

du-

erat, id est, sufficiens

damnandum Chrislum.
et

iianc

xerunt illum in conciliam suum dicenles

slus, die nobis.

Si tues

Chr

eniui

vin

habet

illud,

nec

sic

quidem,

id est,
:

Quapropter sunt, qui putent diversam

de hc re inlerro pontifice ante

quamvis affirmaient seaudivisse Christum dicentem Ego dissolvant templum hoc manuj'aclum, et post tri-

esse hisloriam, bisque Chrislum

gatum, primm

mediam noctem, cm

duum

aliud non

manufactum

cvdificabo,

non judicsse

primm ad
facto

illum duelus est, deinde loto concilio,

pontifices posse propterea

Chrislum ad mortem coninler se rect convenie-

jam

die,

cm

pris non salis aperl responlu dixisti. Augustino,

7,

demnari.
bant,

Nam

testes

quidem

dissc videretur,
libro

sed tanim,

cm eadem
Cur ergo,

uterque verba, et eodem sensu redicet

aliquis
,

3 de Gonsensu evangel., cap.

hisloriam esse
dicit.

magis assentior,

cilaret.

Stephanus non de
6, 14, quia

qui

eamdem
cm

Quis enim credat

alio convictus

crimine lapidalus est? Act.

:

poslea

itci im

de edem re interrogaium fuisse Chri:

duo

falsi

lestes dixerunt

Audivimus eum dicentem,

hic

stum,
et, ut

ante tam diserl respondisset

ait,

Tu

dixisti,

quoniam Jsus Nazarenus

destruet locum islum.

Marcus

etiam claris

Ego sum

et pontifex

Respondeo multa
stes

in illis verbis, qu duo illi falsi teex Stephano se audivisse mentiti sont, conlincri,
,

lam ben
dixeril
stis
:

inlellexeil, ut sciderit

vestimenta sua, ac

Jesum enim Deum esse confitebalur quod Judais blasphemi erat, et jubebanlur blasphemi lapidibus
obrui, Levit. 24, 16. Ibi praeterea addebant testes dixisse

Ecce nunc audU blasphemiam; ergo quia Matthicus tempus non riolavit, Lucas notavit, cm factus esset dies, credentestibus?

Quid adhuc egemus

dum

eum,

et

mulabil traditiones

quas tradidit nobis

visse,

eslMaith. faclum illud per anticipationem narr.v idque non sine causa, quia cperat Christi

Moyses.
Vers. 62.

Et surgens
,

princeps

sacerdotum.

examinationes in Judorum concilio exponere, et ca inteirogalio una examinalio fuit, ut deinde continua
Vers. 65. Jsus autem tacebat, nam sciebat proluturam responsionern. Adjuro te Christus ob Patris reverenliam silentium abrumit.
nihil
.

Non debebat judex surgere

sacerdos in synagog

sed sedere, sed non lo-

quilur.tanquni judex hitribunalisedcns, sedlanqum

>

ubi quisquU aut loquebatur

:1


1191

IN

etiam oralione trs Ptri negationes exponcret.^Qud

MATTH^UM T et videbit
plangenl via
dicit

un
eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt, et se super eum omnes tribus terr. Quod autem
*'

autem Mallhseus pontifice, Lucas ab omnibus interrogalum fuisse dicit, die nobis, si tu es Cliristus, et Matlhxus adjuratum, quod non dicit Lucas, lev est
;

modo, Grc,

&pn, non

significat statim

post illud tempus, quo loquebatur, eos visuros Filium

nam

vel pontifex

primm, deinde omnes, qui

interrogabat
dicit.

in

con-

hominis sedentem
eniin de die judicii
est,

dextris virtulis Dei.

in

Loquilur

cilio erant,

Christum interrogrunt,
,

vcl quia pontifex

quo die

nubibus cli venlurus

significat Ju-

omnium nomine
tio
ire.

Lucas toto concilio

silen-

supra,

c.

19,28, etc. 24, 50, sed

interrogatum fuisse

Adjuralioncm autem

daeos non esse visuros se ab co lempore, id est,

prateriit, ut soient evangelislac mulla

prter-

morte su, donec videant eum sedentem dextris

virtutis Dei, et

Vers. 64.

Tu

venientem

in

nubibus cli, quasi per

plicavimus, vers.

Hanc phrasim supra cx25, edemque, cap. sequenti, vers.

dixisti.
est.

negationem dicat, deinceps non videbitis

rei, ut

me

habilu

nunc

videtis,
,

sed habilu
et

filii

Dei sedentem

ll,coram Pilato Chrislus usus

sensus

Marcus,

c. 14,

62,

dextris virtutis Dei

venientem

in

nubibus cli.

claris scribit respondissc Chrislum,

Ego sum, quia

non
significari
,

Tacite igilur primo adventui secundum opponit. At

idem est; unde

putat,

inlelligiliir

quo modo
qui

dextris virtulis Dei

sedentem visuri erant,

visuri

quod August.

Tu

dixisti, id est,

non ego, quasi

Deum ipsum

visuri

non erant? nempe

non affirmet
aliter

se Christum esse. Lucas, cap. 22, 67,

ait
:

erant Christum lanl

facile intelligerent

Christum respondisse

Si vobis dixero, non

eum majeslate venientem, ut eum in meliore, utila dicam,diviest,

credetis mihi, si
bitis trahi,

autem

et

interrogavero,

non responde-

nitalis parle

localum esse, hoc

sedere dextris

neque dimittetis. Vcro simile igilur est Chri-

virtutis Dei,

maxime
,

divinitalem ostendere.
est, pro,
in

dextris

stum

bis e

de re interrogatum fuisse

primm sim,

aulem
turus

virtutis Dei

hebraismus

ad potentem

pliciter, et sine adjuratione,

atque lune respondisse

dexteram Dei. Quomod aulem

sit, c.

nubibus cli ven-

quod Lucas

ait, si

dixero vobis, non credetis.

Deinde

19, 28, et c. 24, 50, docuimus.

adjuratum pontifice, atque tune respondisse, quod

Mallhaeus et Marcus scribuni
:

Vers. 65.

Scidit vestimenta sua. Mullanim genfuit in

Tu

dixisti,

ego sum,

lium consueludo
discindere
,

luctu et indignatione vestem

aut, quia ego sum, Hebraic phrasi.

dixisse credibile est.

Ulrumque enim Respondet autem non solm,

,

ut etiam ex
Judoei

Homero

et Virgilio
in

manirebus

festum est

autem duabus potissimm

:

quantum
tur,

inlerrogatur
,

sed

plus
rei

etiam
capite

qum
ageba-

vestimenta scindebanl
et 44, 13, et

in luctu, ut

Gen. 57, 29, 34,

1

interrogatur

quia

de

summo

Num.

14, 6, et Judicum 11, 55, et

1
,

Rc-

an ipse esset Chrislus Filius Dei,

quod nullo

gum 4
4

12, et 2 Reg.

11, et 15, 19. Deinde

cm

modo

conveniebat eo loco autnegare,autdissimulare,

aliquam contra

Deum blasphemiam
rex Ezeclas,

audiebant, sicut,

sed libr potis profileri,

cm
:

e de causa

in

hune
filiis

Regum

19, 1,

auditis blasphcmiis

mundum
bis,

venisset,

ut

lanqum

Filius Dei pro

quas

legati

Sennacherib contra
;

Deum

jaclaverant,

Adami moreretur. Addit ergo

virtulis

Vermtamen

dico vo-

vestimenta scidisse dicitur

et

Thalmudislx tradunt,

ainodb videbitis Filium liominis sedentem dextris

ut nonnulli adnotaverunt, in lib. de Magistratibus, iraclalu de quadruplici morte Juda:orum, traditionein

fuisse ut

Dei,

et

venieutem in

nubibus cli. Illud, ve-

rmtamen, non habet apud Malthaeum, cui respondeat, et pro suo officio adverselur,
ut vocant, particula
verbis, qurc
sit.

audit

blasphemi vestimenta scindrent.

cm

adversativa,

Putabant autem

magnam

esse

blasphemiam quod

ltaque videtur mihi adversari

intelligen-

Christus se filium Dei profiteretur; itaque clamai pontifex, blasphemavit,

non expressit evangelista, sed

expressit autem Lucas
,
:

pj; conlumelios et impie adver-

da

reliquit

Si dixero vobis,
videbitis

sus

Deum

locutus est; hoc enim et Hebraicum veret

non

credetis mihi

vermtamen amodb

Filium

bum, ^"O,
facit

Gracum,
sit

/9ieey*i/rt,

propri significat;

hominis sedentem dextris

virtulis Dei, et

venientem in

aulem conlra

juris
,

ordinem summus sacerdos,

,

nubibus cli, quasi dical, quid opus est ut vobis re-

qud judex cm
Vers. 66.

accusatoris partes suscipiat

et

spondeam, cm
bus,

crediluri

non

silis?

Meliiw est ut r;

accusatores judices facial.

qum

ut verbis lidem vobis faciam

vniel ergo

Reus

est mortis. Jubebat lex ut qui

;

tempus, quo lempore Filium hominis videatis sedentem

dextris virtulis Dei, et venientem in nubibus cli,
et vclilis nolitis credere cogamini,

blasphemsscl, lapidaretur, Levit. 24, 16

et

propterea
alis,

hoc loco reum mortis esse dicunt, el

cm

quod nunc mihi

:

se filium Dei appcllsset, voluerunt lapidare, Joann.

dicenti

non

creditis

sicut alio loco dixit

Si mihi non

10, 51.

opra ipsa crdite, Joan. 14, 10, 11. Solet enim Chrislus incredulos Judaeos ad resurrectiocreditis, propter

Vers. 67.

Tunc expuerunt

in

faciem ejus. Islud

lune non significat tempus illud quo Christus confes-

nem suam,

et

ad diem judicii milicre, ut supra cap.

:

sus est se filium Dei esse, et quo Juduei clamaverunt

12, 59, et cap. 16, 4

Generulio prava

et

adultra si-

Reus

est

mortis, sed

tempus potis prcedens, aut

illius

gnum qurit, n prophetee,

Vers. 64.

et

signum non dabitur

ei, nisi

signum Jo,

confuse totum tempus

noctis

constat enim ex

et

Apoc. 1,7: Ecce

venit

eum nubibus

Luc

c.

22

66

interrogationcm illam pontificis et

Amodo videbitis filium hominis,

A
dextris virtutis Dei
,

in ex-

trme judicio.

ad dextram

Dei omiiijiotentis.

Expuerunt in faciem ejus , gravissiignominia; genus, ex Numer., c. 12, v. 14, usitatum.

Vers. 67.

mum


i!93
Cliristi
lirec

COMMEM'AIUA CAP. XXVI.

responsioncni factam esse lucentc jam die, el
narrt, facla fuisse de noue,

M
eum
intuila

cm aulem
agnovisset,

saep in

esset, melisque

qu nuncMallhseus
Christiis
in

accessisse ad
:

eum ad ignem sedentem,

Galilo
eras.

dm

donio ponlificis vinclus lenebalur.

dixisseque

Et

tu

cum Jesu

Vocat Je-

Clinique Pctrus negabat. Alii

sum Galilum
faciem ejus dederunt. o;
8

ignominioc causa, sicut qui iniquo erga

autem palmas
,

in

eum

erant animo solebant appellare, et quia,

cm

in

^rrtav, fuslibus

aut bacillis ceeiderunt, vcl forl

Galilai plurimm versaretur, Galilams forlass esse

crepidis, quibus
eniin
,

Jud;ei

plurimni

ulcbantur;

px-i's

credebalur, et quia
erant,

omnes
7,

fer ejus'discipuli Galibci

mule verbuin

pamietv

ductum

est, et virgam,

ut Joann.

41.

Sic

Julianus Aposlata et
Galila;os appellabat,

autfustcm, eterepidam

signilicat, et est

vero simile

Christum

et Cbrislianos

omnes
12,

Judx'os conlunielia: causa crepidis faciem Cliristi cecidisse.

ut lib. 3 Hist. Eccl., cap.

auctor est

Socrales.

Marcus
;

et Lucas scribunt faciem pris Christo

Joannes,
tro
:

c.

18, 17, non

scribit ancillam dixissc

Pc-

velvisse

Joannes aulcni,
illi

pris

quemdam ex
eos qui

ad-

Et
:

stantibns
dissel
:

alapam

impegisse, quodponlilici responinterroge*

eum
dam
[

cum Jesu Numquid et tu

tu
:

Galilo eras; sed interrogsse

ex discipulis es liominis

islius ?

Quid me interrogas?
,

me au-

Lucas ver, 22, 56

El hic cum

Quem cm
et

vidisset ancilla

qu:

dierunt

quid loculus sim

quasi parni rcverenlcr

sedentem ad lumen,

eum

(uisset intuita, dixit

cum

pontifice loqucrclur: Sic, inquit, ressoudes ponti-

Mo
:

erat.

ltaque credenduin est onmia hacc

;

fia ? Cbristum

auiein

respoudisse
; si

Si mal loculus

ancillam illam dixisse

primm
tu

dixissc Petro, quasi

es

sum, testimonium perhibe de malo

aulem ben, quid

dubilando

Numquid

et

ex discipulis

liominis

me

cdis

islius? ut ait Joan.;

deinde affirmando eidem dixisse:

Vers. 68.

Pkophetiza
c.

nobis. Quia vulg insignis

Et

tu

cum Jesu

Galilo eras, ni ait Matlb.; poslrem

et hic

propbeta habebatur,

2!, 11, 16, et ipse Filium Dei

ad circumslanies conversam dixisse,

erat, ut ait Lucas.

cum

illo

se confessus fuerat, vers. Ci, per irrisioncm obvelatis

oculis

euni cx'denlcs interrogant

qui
:

Proplieliza
in

no-

Vers. 70.

At

ille negavit coram omnibus dicens:

bis, quis est

te

percussil? sicul
est,

cm

cruce pende-

Nescio quid

dicis.

Quod coram omnibus

,

evangelisia

ret,
et

dicebant

Si rcx Isral 27, 42.

descendul nunc de cruce,

Petrum negsse

dicit

aut ide fecit

ul circumslan-

credimus

ei, c.

liam declaret qu crimen augetur, aut

in

ut

liistori;c

Veus.

69. Petrus verosedebat foris

atrio.

fidem facial, ne apostolorum principem fals accusare

Quoniod Pelrus
c

in airiuni ponlificis ingressus fuerit,

:

18, 16, Joannes exponit

Petrus, inquit, slabut ad

ostium foris; exivil enjo discipulus ulius, qui erat nolus

pontifici, et dixit

oui'ni

et

mlroduxil Velrum. Mat,

tnaus tanim dixeial ingressum fuisse

vers.

58.

Quomod
difficile

auteni

nunc dicat cum sedisse

in

foris in atrio,

omnes qui aderant, pro teslibusadduQuod autem dicit Petrus, nescio quid dicis, securae negalionis empbasiin habet, quasi dicat: Non solm non sum quem me esse dicis, sed lantm absum ut sim, ut ne intelligam quidem quid dicas. Sic enim solemus respondere, cm ab eo crimine quod
videatur, quasi

cens.

non est; cm
:

atrio erat, el inls

erat,

nobis objicitur, longissim nos abesse signilicamus

et foris

inls, quia intra anibitum icdium cl ullra

Non
illum

inlelligo

quid dicas, nescio quid dicis. Joannes

:

priinam januani; foris,

quia non erat iu

interiori

scribit
;

Petrum respoudisse :Non sum; Lucas Non novi

Marcus
,

doino, sed in alrio, et sub dio, ubi prsidiarii milites, el ponlificis

,

neque scio

neque novi quid dicas

eux

sacerdolum,

et

seniorum famuli

oux, ovk TiiT/iKi ri au Xi-jet^,

neque novi eum, neque

erant.

scio quid lu dicas. Credibile est

Et accessit ad eum una ancilla. Joannes dclart

ancillam ostiariam fuisse,

causa Pelrum dixisse.

ait

bc omnia exaggerandi Primm simpliciler, non sum, ut

qu oslium

illi

aperuerat.
ait

Joannes,
:

cm

ancilla quasi dubitando interrogaet

Lucas vero

ait

ad igueni tune sedisse, idemque

ignis

visset

Numquid

tu ex discipulis es liominis islius ?

Marcus; erat enim

sidiis

accensus in atrio, ut

in

prav
pas-

ul

idem Joannes

scribit;

deinde

cm

ancilla instarel,
ait, et lu
:

militaribusesse solet, ut

omnes circumstare

et diceret affirmanter,

quod Mallbajus

cum
Lu-

sent, el calefieri. ltaque ex evangelislaruni collaiionc

colligilur Petruin

Jesu Galilo eras, Pelrum respoudisse

illum, neque scio quid dicas, ul Matlh.,

Neque novi
et

Joanne

in

atrium ponlificis inlroilli

Marcus

ductum,

el

ab ancill quae oslium

aperuerat, reco-

cas scribunt.

gnitum, ad ignem qui

sisse; ancillam

in alrio erat,

cum
.

aliis

acces-

Vers. 71.

Egrediente autem illo januam. Egresin

ver

primm

lacuisse

quia forlass

Sum aulem eum

vestibulum. Marcus
;

ait

Etexiit fo-

non

salis

ccita

erat an

ben Pelrum cognovissel;

ras unie atrium, et gallus cantavil

quod ad sentenliam

Petrus vero sedebat in atrio. JoanVers. 69. nes, cap. 18, v. 25, ait eum steiisse utrumqne verum est ad ignem, ul fit modo slans , modo sedens
: :

non domo; Marcus

stibulum
;
:

un tnm servis

Vers. 70. Nescio, non intclligo quid dicas quae prima negalio. Ancilla osliaria qua illum introduxcrai, ad lumen eum videns. interrogavit obiler, et quasi niiud ageos, ex Luc Numquid et tu ex discipulis es liominis islius ? Quod et postea coniirmavil, ex Mallluco cl Marco Et tu cum Jesu Galilo eras. Pelrus se eum nosse negavit primo tum xiit ex atrio,
:

et minislris.

fuit

Anle autant, id est, in airii vetunique gallus primm caulavit circa mediam noctem nisi forl post secundam negalionem, aut paul ante gallus cantaverit, nam ex Marco jam Petrus vestibulum doms ingressus fuerat. Vidit eum alia ancilla ; el alius quiVers. 71. dam, ex Luc et ait ancilla circumslantibus Et hic, erat cum Jesu Nazarew. Quidam verbis ancilhe moti Petrum ad ignem reversum imerrogaverunt: Numquid tu ex discipulis ejus es? ex Joanne, cm urgeretur Pe:

trus,
\

S. S.

XXI.

(Trente-huit.J

im
amplis a:dibus esse solet
;

l.\

MA1TILEUM
in

PJC

idem est; nain veslibulum ante atrium erat, sicul

et nolavit
:

luerit

Petroinconstanliam et metiim exaggerare; pro

c. 14, v.

Marcus gallum

pterea enim dixit, ut Mardis scribit,

50

statim cantsJ, quia soins (fixerai

Anlequm gallus

Priusqum gallus vocem

et

bis dederit, ter

me es

negaturus;

vocembis dederit,
circiter

ter

me

legaturus es: unde colligitur

;

omnes

evangelistae

1res Ptri negalion.es

exposucsi

mediam

fuisse

noclem

eo enini temporegalli

runl, plures

nemo; quod mirandum

ter

profeet esset,

primm canlare

soient. Joannes ver liane

,

secundam
Pelrus ad

ssepiusqum
gelista-

Petrus negavisse t. Rurss omnes e van-

Pelri negationem faclam fuisse dicil

cm

nolaverunl post lertiam negalionein gallum can-

ignem calefacerct

se.

Unde

colligimus Peiriim, simul

atque Chrislum primm negavisset, quia fortass

circumstanlibus vexabatur, quasi
esset, aut
iisse,

negandi fi;. cm fecisse. Petrum enim galli admonitum voce verha Domini recordatum, elculpam
lsse, el quasi

Clirisli

discipulu-^

suam, cm foras

exiisset, lacrymis abluisse; el Ptri

;

qui

ali

causa, ab airio in vestibulum exdissimularet, ne

viderelur, ad
fiig',

criinen augere noslrum non est

haerelici, ut soient,

deinde, ut

rem

quod

sibi

augeni, qui cl

Petro, et ejus sucee>soril>us iufenso

objiciebalur,
et, ut ait

confiteri

ignem

rediisse, in-

auimo

sunt. Magis miror tain levibus conjecturis in re

et conira evangelislarum, et contra Clirisli

Lucas, post pusillum,

,

id est,

non longo

tam gravi,

terjecto tempors spatio

iteriun negavisse. Illud auait,

lestinioniiim hos

auclores recepl omnibus seculis

;

tem pusillum, quod Lucas

necesse est trs, ut mi-

per lotam Ecclesi^m senlenti discessisse

prima

est,

nimum, horas
inler

inlelligamus, quia
et lertiam

idem Lucas

scribit

qud Joannes primam negalionem

contigisse

in

domo Anna;
faclas fuisse

secundam

negationem spalium

fuisse

scribere videatur;

alii

autem evangelislae

quasi

horx unius, elonmes

exangelisla; dicunl statim

colli-

1res prailerea ngation s in

domo Caiphx

post lertiam negationem gallum canlsse; und

narrent.

Jam enim docuimus,

vers. 57, negationem

gimus terliam negationem faclam

quarlam matutinam,

fuisse circiter

horam

id est, p;".l
;

ante

auromm, quo
;

ill.iin primam, de qu Joannes scribit, el estera quai codem loco narrai, non in Annie, sed in Caipha; domo

tempore gallus cantare solel erat enim aequinoctium quare mdia nocte, quo tempore E'elrus primm negaverat, usque ad orlum solis sex fuernnl horaj
;

accidisse.

Secunda

qud videatur Marcus scribere

ancill

Peirum ab eilcm rurss

inlcrrogatum,

itc-

ila-

rm
est,

negavisse, ut paul ante indicavimus, quod

si ila

in

que secundum galli canluni vero simile horam quarlam malulinam et cm

;

esi incidisse
inter secun-

cm

Malthaeus apert dicat aliam ancillam fuisse,

fuerunl
negaliones. Sed Marcus

diver.su;

non

dicil

dam

et lerliam

negalionem

l'uerit

una bora, sequitur

eaindem

ancillam fuisse, nec ver signilical;

-h

nam

secundam negationem

accidisse circiter

horam

ler-

cm

dicil

naiSfacq, articulus

lie

>

non

suiniliir rela-

tiam, ac proiudc trs fer lioras inicr priniam et se-

tive, quasi
fuer.il,

ad ancillam osliariam, de qu anle Iocuius

cundam negationem colligimus quomod

thus
utitur,

intercessisse.

Ex Joanne etiam
nimirm
ail in

referalur; et

cm

dicit ttocAiv, iterum,

non

si-

parlicipium |e*0ivt, quo Matpost-

gnilical

ab edem ilerm ancill ititerrogaluin fuisse

scilicet ali,

inlerprctari dubcan.us,
ut subintellgalur,

Peirum, sed ab ancill quadam,

inlerrogalum,
fuerat,
bit.

iterm

qum
et

exiisset,

quod

Joannes,
vestibu-

sicut

ab

aller

pris

iuterrogalus

ad ignem rediisset; cm euim exiret

vidil

quemadmodm

diserlis verbis Maitha:us scri-

lum,

eum

alia aucilla et

recognovit; sicul
viderat
,

cm
co-

Tcrlia \er conjectura nihilo firniiorest, qud Lu-

in atrium ingrederelur, osliaria

alque

cas videatur dicere non ab ancill, sed viro quopiani

gnoverat. Ea ergo aucilla qu;e exeunteni viderat, cin

Peirum inlerrogalum negavisse: cm enim

videns
fuisse

dicit :Atius

jam Petrus ad ignem

qui
ibi

rediissel

accessit, et dixit

iis

eum

dixit: El lu

de

illis es,

non

signifient distincte

eiant

El hic erat cum

Jesit JSaztreno, ut ait

virum, sed fuisse aliuin boininem, sicul Petrus

:

Mattb. Lucas non dicit ancillam fuisse, sed polis indicat fuisse virum
:

vocat, vers, scquenii

Homo,

nescio quid dicis;

cm

Et post pusillum,
tu

inquil, alius viila

ergo Lucas aut nesciret, aut exprimere nollel, uirui

vir,

dens

eum

dixit

Et

de

illis

es.

Marcus vero

an fmina fuisset, qui Peirum secundo interro,

loquilur, quasi

eamdein ancillam quae ante Peirum

:

gssel
gsse,

dixit

communiler
dicilur.
et

aliuin

(|uemdam inlerro\

interrogaverat, fuisse indicei

dissel

llursum uuleni cmvi-

nimirm Imminent,
ex

qui el de

iro, et

de l'min

eum

aucilla, cpit

dicere circumstanlibus.

Joan-

communiler
fuer'tt,

Ltrm autem

vir,

an finina
erat, qui no-

nes autem scribit mullos fasse qui in bac secund Dixeruni ergo ei negalione Peirum iulerrogrunt
:

Mallbao

Marco colligendum

minatim dicunl ancillam quamdam

fuisse.

Quarla co-

numquid

et

tu ex discipulis ejus es?

Quas evangelisla-

rum

conjectura esl,

quam

superis altigimus, qud

e.xponens,

in

rum senlentias cm conciliare non pussent, quidam eum errorein sic enim audacler appello niducli
( )

Joannes, secundam Pelri negationem

mollis inlcrrogatum fuisse dicat, niim et ipse ex discipulis Clirisli esset. Ilaquc,

suntul l'elrum saqns qum

ter

Chrislum uegsse

<li-

cm

pra:ter trs illas nealias

cerent, et nonnulli quidem seplies. Satins erai igno-

galiones

quas Mallhams explicavil, quatuor

rantiam confiteri
evangelislis, cl

suam, qum
etiam

et
ipsi

Peiro, et quatuor
f.aeie
injuriant.

apud

alios evangclislas sibi reperire videanlur, unara

in

l.lirilo

apud Joannem

domo Ann,

alleram

apudcumdem

Nain

et

Christus non quater, non quiuquies, non se-

Joannem, cm
apud Marcum
,

Peli us multis inlerrogarelur, lertiam

plies, sed ter taulin

Peirum ncgaluruin
si

pra-di\crai,

cm ab edem

inlerrogaretur ancill,

dicturus uli(|ue iiegaturuin sxpis,

sa'pis fuissel
,

quarlam apud Lucam, cm viro quodam. scplem

JJ fuisse colliguut. Alias 1res refutavimus
;

negaturus; cm, ut co loco docuimus

maxime vo-

superest

illa

1197

C0MMENTA1UA. CAP. XXVI.

ex Joanne secundo loco colligunt
,

il

quam
dicit

qu; mull
j

Arvcrnos,

Neusirios

Parisiis

facillim

dignosci

minori negolio refutari polest.

Primm Joanncs non

Vers. 74.

Tunc
;

coepit detestari, zaTavae^KTi-

lanliim multos fuisse qui Pelrum inleirogrunt; liebraisnms et, id est, dictum estei. kh.Dixeruntergo

nv, exsecrari, quod vel ad Chrislum, vel ad ipsum

Pelrum

referri polest,

ut aut Chrislum, aut se

ipsum

quo soient Hcbrai verbum impersonale pasenim sine sivum per terliam personam pluralem exprimcie quod quamvis ab supposito, ut amant, id esl, amalur; veruno tanlm fit, verum est, sicut in quibnsdam
esl,

cxsecralus fueril

rem dubiam
i

malo meliorem parteni inlerprelari, credeeque Pelrum se ipsum exsecratum, id esl, diris, ut
,

sed quia

neuirum constat

in

Lalini loquuntur, devovisse,

quod speciesexsecrabilis
qu mal assueti Galli
si je le

bis

Lalini

etiani

faciunt,

perliibeut,

(erunt,

dicunt,

juramenti est; qualis

ulunlur
:

illa,

pro perbibelur, fertur, dicilur.

Ergo quamvis una

et lu
,

Le Diable m'emporte,

connais.

tanlm

ancilla Pelro dixisset:

Numquid

ex discidixerunt

pulis ejus es? ver potuit

Joannes scribere
est

ergo

et.

De'mde credibile
el

primm

ancillain rcepisse

Et jurare, quia non novisset iiominem. Crevit semper cum lentatione culpa. In prima negalione primm dixerat Non sum, deinde Non novi Muni, po:

dicere: Numquid

tu ex discipulis ejus es?

de'mde eos

sirem

Nescio quid dicas. In secund adhibuit juraIn lerli, execralionem.eanique vero simile

qui aderant,

sermonem

prosceulos, sed non proplerea

mentum.
est sxp

pulandum

esl diversas fuisse riegationes.

ingeminsse, liane enim vim habere videlur

illud

Et
ver
:

hic

cillain dixisse circumsl.inlibus

erat cum Jesu Nazareno. Marcus ait anIlic ex Mis est, Lucas
:

verbum

cpil detestari, quasi sp,

et

multis

inodis exsecralus fucrit, sieul Galli dicunt de

homme,

Et

tu de

Mis

es

Joannes aulem

Numquid

et

qui sa'p,
jurer.
fuisse

el

mullis niodis jurai

scribit

tu ex discipulis ejus

es.'Omnia ancillain dixisse cre:

Marcus etiam
;

Il a commenc Pelrum exsecratione usum

:

dendum

est.

Primm

Numquid
es,

et

tu ex discipulis ejus

Lucas

et

Joannes

simpliciler dicunt

eum

es? ut ait Joannes; et

ter addidisse
:

cm

Pelrus negsset, affirmanut ait Lucas; de'mde ad

:

negavisse, liane circumslantiam omiltenles

Et tu de Mis

Et contixuo gallus cantavit. Lucas

toquenle gallus cantavit, qu;e temporis

adhuc co

eos, qui aderant,

est,

conversam dixisse
;

Et hic de Mis

circunislantia
ut

ut ait

Marcus

nam cum

Jesu Nazareno erat, ut

lam diligenter expressa e

Christ
i

perlinet,
fuisse,

appareat

ait Malthacus.

Vers. 72.

prxdiclionem veram

antequm gallus

Augel Pelrus cimen.

sed negaverat
dixisse
:

Et iterum negamt cum jukamento. Primm enim non juraverat,

et negat, et jurai.
;

canlet, 1er

me

negabis, ver.-. 34.

nolaverunt eodem con^ilio

sed Lucas magis expressif.

Omnes evangelista; eamdem circumslantiam,

nunc

Lucas
:

scribil

quale
ut ait

Non sttm t credibile est pris simpfieiler dixisse: Non sum, Joannes, deinde cm aul ancilla, aut ii qui adhomo, non sum
Joan. aulem
addidisse,

Vers. 75.

Jesu. Mirum, cur ante recordatus

Et recordatus est Petrus verdi non fueril, cm

post

ante ad

nmdiam noclem

primam negalionem
vocem non audiverat,

erant, inslarenl,

quod

ait

Lucas

homo,

gallus canlssel; fortasse galli

non sum; posirem,

novi Iwmiuem, ul
ail

cm adbuc
Maillueus.

urgerent dixisse

:N on
hoise

aut quia semel tanlm canlaverat, sperabat se non

Vers. 73.

ilerm
esl,

ncgalurum, aut, quod omnium verissimum

galli

Et post pusillum. Post unius

non solo

canlu, sed mull

maxime
c.
et

Chiisli

spalium, ut Lucas exponit.

respectu admonilus est, ul significat Lucas,

dicit.

22, 01

Accesserunt qui stabaxt. Sic etiam Marcus

Lucas ver
Atius

Et conversus Dominas respexit Pelrum,

est

recordatus

quidam affirmabut dicens

Ver hic
et

Pelrus verbi Domini. lia Cluysosl. in hune locum,

cum Mo
lrum
in

crut.

Joann. dclart fuisse cognatum ejus

Ambrosius,

lib.

10

Comment,

in

Lucam

Dentque,

cujus Petros auriculam abscideral, qui aflirmaret se Pe-

quos Jcsus respieil,

Peints,
el

plorant dtiiclum.

Negavil primo

borlocumCliri

lo vidisse.

Credendum

esl co-

non

flcvit,

quia non respexerat

flevit,

Dominus.

gi.alo illo se rvo ponlilicis incipiente alios secutos fuisse.

Negavil secundo, non

quia adhuc non respexerat

Jsus,
et

Nam et loquela tua manifestum te facit. MarNam et Galilus est. Quomod Galillebrseo sermone uterenlur, ex lingu colcei, cm
cus et Lucr.s
:

Dominus. Negavil
rissim
flevit.

tertio, el respexit

Me ama:

El Lo, sermone 5 de Passione Domini

el inter

Respexit ergo Dominus Pelrum,

enluminas sa-

gnosci potiierini Hieronyin. his verbis exponit

Quod
sicut

cerdotum, inter

falsitnles testittm,

inler

cdentium

el

unaqnque provincia
el

el

regio habeat propriclates suas,

possil
;

conspnenlittm injurias constitultts, Mis lurbatum discipttlum convenil oculis, quibus

vernaculum loquendi sonum vilare non

eum

prviderat esse

tt.r-

videmus Ephratxos non poiuisse aliorum Hebraeorum

bandttm,

el in

Mis conversa

est verilatis

inspectio, ubi
illi

more
dixisse

scliibboleth

pronunliare
,

sed

pro

scliibboleih

erat cordis

faciendu correctio,
diceret
:

quasi

quadam
in

vox
in

sibboleth
12,

quod multis
et

causa
Galli

fuit

morlis,

Domini insonar et, ac

Quid habes, Pelre? quid

Judicum
oinnes

6;

sicut

in

videmus, cm
Aquilanos,

tttam conscientiam recedis?

fide,

ad me convertere,

provincial

Galbc

loquantur,

me sequere, me

passionis hoc tempus est,

me connondum

Alius aflirmabat eum cum Jesu ver fuis Vers. 73. Detestari, Gr. Mala imprecari, men* Lucae 22, 51), alii qui iiidem adstabant, ici ipsum Vers. 74. ex ejus loquel confirmabanl, et cognatus Malehi indacio adjiciens perjurium. primis, ut refert Joannes, is lamen ignorabat csum Vers. 7o. Jsus respexit Pelrum cor ejus ad fuisse Pelro cognatum, id enim illi objecisset. 1 piiitenliaiii movendo.
se
:

liyo

IN

MAJTlLLlAi
aiunt lliercnym.
et Iteda,
illi

tuivenilliora suppliai. Quid mlais, quod eiiam ipse sn-

in

atrio

ponlificis
fuit.

agere

perabis

Non

le

confundat infirmitas quant recepi

;

ego

pnitenliam, foras
slantis et fortis,

egrediendum

Fecisset con-

de tuo

fui trepidus

lu

de meo eslo secmus. Tria

in bis

si

Pelri negationibus observanda sunt.

PriiDm, non

nitentiam egisset, et

quo loco peccaverat codem pcoram quibus Cliristum se nssc

;

contigisse post ea oinnia,

qu

Mallhxiis narravit,

negaverat, coram cisdem confessus fuissel

tionis

ut

nega-

antequm de

illis

dicere aggrederelur,

cm una

pars

damnum

repararel. Sed ita nalur

comparalum

eorum, qu anledixit, accident orlojam

Chrislus, ut constat ex Luc 22, 6G,
sit

die, utqtiod

est, ut ibi

pudent agere pnilenliam, ubi peccare non

Christus pontifice rogalus fuerit. utrm ipse essct

cm

raanifestum

trs

Ptri

negationes

diversissimis cjus noclis

Quanqum Petrus non lam infirmilate fortasse, qum Cbrisli verecundi egressus est foras, quod cjus conspeclum quem negaverat, suslinere
puduil.
,

horis accidisse; Matthocus ergo, etMarcus, quia nar-

non posset. Qucuinquc tandem ratione egressus

sil,

rarc cooprant,
fuerant,

qux

erga Cliristum e

nocte facla

magnum
illo,

pnitenliie praebuit

exemplum, rectque de
scribit

runt,

eam totam historiam pris absolvere volucquam Ptri negationes inciperent rccitare, idcloco posuerunt.

libro 10

Comment,

in

Lucam,
est.

Ambros.

Eliant

lapsus sanctorum utilis

profuit,

Nihil milli nocuit

que negationes Ptri simul ultimo

quod negavit Petrus;

quod emendavit. Didici

Lucas divcrso, quia de prima Ptri negalionc dicere

cperat, omnes simul explicare voluit
narraret, qua: Cbristo facta essent
;
,

cavere colloquia pcrfidorum. Petrus inler

vit.

Judos nega-

priusqum

Salomon contubernio
umar Petrus,

genlili deceplus erravit. Flevit

solus Joanncs ne-

igilur

ut lacrgmis
scripsit,

culpam ablueret;

et,

gationes PelricumhisloriChrisii permiscuit. Secundo

loco cavendus vulgaris error est eorum, qui pulant

ulClcmcns liomanus

lam

all in cjus aniino

ejus dclicli dolor sedit, ut loto vitee suac teinporc,

iidem Petrum perdidisse

nec enim fidem perdidit,

quolies gallum canlanlem audirct, procidens in genua

sed negavit, quod aliud esse tbcologi dicunt, quemad-

lacrymas funderet,

et peccali sui peieret

veniam. Te-

modm

et

Prudentius

ait in libro

Catbcmerin.

nere non possum me, quin insignem novorum

rclicorum impudenliam

h-

tiaducam, qui ut probent

Flevit negalvr denique

nullani in

nobis esse pro peccatis satisfactionem

in

Ex ore prolapsum Cm mens maneret

Animusque

ne fus,
innocent,

Ambrosii

22 cap. Lucie verba proferunt -.Lacrymas

non lego; quod lestimoniuni

ejus lego, satisfactionem

servaret fidem.

ne Calvinum quidem, qui

omnium

doclissimus videri

Tertio loco altra buic opposila sententia fugienda

est,

voluit, citare puduil. Itecitabo

tolum Ambrosii locum,

mullos

lict, ci

bonos auctores babeat, Petrum,

aut non peccsse, aut cert

ut islorum

impudenliam, et malignilatem leclor per-

cm Chistum
inenlilum

negavit,
fuisse,

spiciat. Petrus, inquil, doluil, cl flevit, quia erravit, ut

non
ut

sed
et

salv

vcritale

ambigu

homo.

Non

invenio, quid dixerit,

invenio

quod

flevit ;

loculum,

Hilarius

Ambrosius scribunl. Nec

cognoscebat,
quos, ut
:

lacrymas ejus lego, satisfactionem non lego, sed quod

defendi non polest, ablui polest. Lavant lacrymas dell-

enim, inquiunt, mcnliebatur, qui cuin hominem se

nsse negabat,

quem Dcum

ctum, quod voce pudor

sulunt,
cl
;

est confiteri, et

veni

flelus

con-

opinor, auctores bis verbis Hieronymus nott

Scio,

verecund. lucrym sine honore culpam lo-

quosdam

pio uffecln erga apostolum

Petrum locum hune

hominem, quia

quunlur

lucrym crimen
;

sine offensione

vereeundi

ita interpretalos, ut dicerenl

Petrum non Deum negsse,

:

confilcnlur
ter. Inveni

lucrym veniam non postulant, sed meren

cur tacuil Petrus, ne tant
est,
cil'o

sed hominem,

et

esse

sensum

nescio

scio

veni

pelilio

Deum. Uoc
sic

qu'uni (rivolum sit,

prudens leclor

inlclligit ;

plusoffenderet. Anle flendum

qum pelendum. Bon

dfendant

apostolum
iste
:

ut

Deum

mendacii

reum

lacrym, qu lavant culpam. Quibus verbis claris

poluit

faciunt. Si

enim

non negavit, ergo mentitus Domidico

tibi,

nas, qui dixerat

Amen

quia hc nocte anle-

fecisse,

Ambrosius dicere Pelruni pro peccato salisqum, lavant lacrym detictum? qum, lacrydicit

qum

gallus canlet, 1er

me

negabis. Cerne, quid dicat,

Ilila-

veniam non postulant, sed merenlur? qum, borne

:

me

negabis, non
et

hominem. Quanqum possumus

lucrym, qu lavant culpam ? Ergo cm

ejus lego, satisfactionem

Lacrymas
e.\-

rium

Ambrosium ab errore benign

non negent

intcrpretalione

non lego; satisfactionem,

;

liberare, ut

et negavisse, et peccsse, et
ita

cusalioncm

et

purgalionem appellat

et,

ut

vulg

nientitum fuisse Petrum, sed lamin

cant,

loculum di-

loquunlur, su ipsius juslificationcm. Signilicat igilur

ulex verbis ejus aliquisverus scnsuselici posset,

quia dixerat non novi hominem, quod iulcrprclai-i pos-

Pelrum non excusasse culpam, sed flovisse. Hoc est, quod ait Non invenio quid dixit, invenio quod flevit.
:

semus, non novi tanqum solum hominem, sed lan-

Sed

isti

boni ibcologi, qui aut

sciunl, ne

qum Dcum. Et egressus foras flevit amake. Nonpoluit,

maiicam
ut
[

nihil, aut solam gramgrammalicam quidem apud D.

Ambrosium

intcllexerunt.

CAPLT
\.

XXVII.
consilium inicrunl

CHAPITRE XXVII.
omnes
IJ

Man autem

facto,

1.

Le malin tant venu, tous

pour

les

princes des pr-

principes sacerdolirtn et seniores

populi advcrss Je-

jl !*

tves et les snateurs

Jbii^,
le faire

du peuple tinrent conseil contre

HM),ul ounj morli

iraderenl.

mourir.

1201
2. Et vinclum adduxerunl eum
,

COMMENTA Ul A CAP.
et

XXVII.
li
,

1202
ils

tradiderunt

2.

Et l'ayant

remmenrent

et

le

mirent

PontioPilalo prsidi.
3.

entre les mains de Ponce Pilate, gouverneur.

qui

Tune videns Judas,

eum

tradidit,

quoddam-

3.
tait

natusesset, pnitenti duclus, relulit triginla argenteos principibus sacerdotum et senioribus,

4.
illi

Cependant Judas qui l'avait livr, voyant qu'il condamn, l'ut touch de repentir, et reporta aux

princes des prtres et aux snateurs les trenlc pices

d'argent,
4.

Diceus

Peceavi, tradens sanguinem justum. Al

dixerunt: Quid ad nos? tuvideris.

Mais
,

ils lui

Disant J'ai peb, en livrant le sang innocent. rpondirent: Que nous importe? c'est votre
:

5.

Et projectis argcnleis

in

templo

affaire.

recessit

et
5.

Alors Judas ayant jet cet argent dans

il

le

abiens laqueo se suspendit.

6.
teis,

temple,

se relira, et s'en allant

,

se pendit.

Principes aulem sacerdotum

acceptis argen-

G.

dixerunt

Non

licet

eos mitlere in corbonam,

dirent

Mais lesprincesdes prtres, ayant pris l'argent, 11 n'est pas permis de le mettre dans le Irsor,
:

quia pretium sanguinisest.

7.

parce que c'esl

le prix

du sang.

Consilio

aulem

inito,

emerunt ex

illis

agrum

fi-

guli, in
8.

sepulluram peregrinorum.
ille,

Et ayant dlibr, iis en achetrent le champ d'un potier, pour la spulture des trangers.
7. 8. C'est pourquoi ce champ est appel encore aujourd'hui Haceldama, c'est--dire, le Champ du sang.

Propter boc vocatus est ager

Haceldama,

hoc est, Ager sanguinis, usque in bodiernum diem. 9. Tunciinpleiuni est quoddiclum eslper Jeremiam

propholam dicentem

Et acceperunt triginla argen-

teos prelium appreliali,

Isral
:

quem

appreliavorunl

filiis

Alors fut accomplie celte parole du prophte JIls onl reu les trente nices d'argent qui taient le prix de celui qui avait l mis prix, et donl ils avaient l'ait le march avec les enfants d'Is9.

remie

ral

10. El dederunt eosin

milii

agrum

figuli,

sicuteonsliluit

10. El ils les ont employes l'achat du champ d'un potier, comme le Seigneur me l'a ordonn.
11. Or, Jsus parut devant le gouverneur; et le gouverneur l'interrogra, disant: Etes-vous le roi des

Domnus.
:

11. Jsus
vit
illi

aulem stetilanle praesidem ctinlcrrogaeum proses, dicens Tu es rex Judicorum ? Dicit

: :

Juifs? Jsus lui rpondit:

12. Et tant accus

Vous

le dites.

Jsus
12. El

Tu dicis. cm accusarelur

principibus

sacerdotum

les

snateurs

il

parles princes des prtres cl ne rpondit rien.

Cl senioribus, nibil respondit.

13.

Tune

dicililli Pilatus
?

Nonaudisquanla adverullum verbum,

13. Alors Pilate, lui dit: N'entendez-vmis pas combien de choses ces personnes vous accusent ?
1 i.

de

sm

te

dicunt leslimonia

11. El non respondit

ci

ad

ita

ut

Mais il ne lui rpondit rien loul ce qu'il put dire; de sorte que le gouverneur en eiail lout tonn.
lui

miraretur prxses vehemenler.

lo.

1j.

Pcr diem autem solemncm consueverat prseses

fte,

Or, le gouverneur avait coutume, au jour de la de dlivrer au peuple celui des prisonniers qu'il

populo dimitlere
16. Ilabcbat

unum

vinclum,

quem

voluissent.
di-

voulait.

aulem lune vinclum iusigncm, qui

dixit Pilatus

1G.

Et

il

y en avait alors

un fameux,

nomm

Ba-

cebatur Barabbas.
17. Congregatis ergo
lis
illis,
:

rabbas.

Quem

vuli

dimiliam vobis, Barabbam, an Jesum qui dieitur

Cliristus ?

ils taient donc tous assembls, Pilate Lequel voulez-vous que je vous dlivre, de Barabbas, ou de Jsus qui est appel Christ?

17.

Comme
:

leur dit

18. Sciebat

enim qud per invidiam

autem

Iradidissenl

13. Car

il

savait bien

que celait par envie

qu'ils

eum.
19. Scdente
illo

l'avaient livr.

pro tribunali, misit ad

eum

uxorejus, dicens: Nibil

passa

libi et justoilli:

multa enim

femme

19. Or, lorsqu'il tait assis sur son tribunal, sa lui envoya dire: Qu'il n'y ail rien entre vous

et ce juste, car j'ai l aujourd'hui

trangement tour

sum bodi per visum propter eum.

aulem sacerdotum
et

menlce dans un songe

cause de lui.

20. Principes

seniores per-

suaserunl populis, ut pelrent Barabbam, Jesum vert

20. Mais les princes des prtres c{ les snateurs persuadrent au peuple de demander Barabbas, et de
faire prir Jsus.

perderent.

21- Respondens autem prses, ait

lis

illis

Quem

vul-

vobis de duobusdimilti? At

illi

dixerunt: Barab-

dit

bam.
22. Dicit
illis

le gouverneur, reprenant la parole, leur Lequel des deux voulezrvous que je vous dlivre? Mais ils rpondirent: Barabbas.

21. Alors
:

Pilatus

Quid igiturfaciam de Jesu

22. Pilate leur repartil: qui est appel Christ?

23.
Ils

Que

ferai je

donc de Jsus
crucifi.

qui dicilur Christus?.

rpondirent lous
:

Qu'il

soit

23. Dicunt

omnes

Le

Cruciligalur. Ait

illis

prses

Quid enim mali

fecit?

At

illi

magisclamabanl, dicen-

gouverneur leur rpliqua Mais quel mal a-t-il fait? Et ils se mirent crier encore plus fort: Qu'il soil crucili.

tes: Crucifigatur.

24. Videns autem Pilatus quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret: accepta aqu, lavit manus corai populo, dicens
jusii
:

Innocens ego

sum

sanguine

21. Pilate voyant qu'il ne gagnait rien, mais que le tumulte croissait de plus en plus se lit apporter de l'eau et lavant ses mains devanl le peuple, il leur dit: Je suis innocent du sang de ce juste; c'est votre
;

hujus

vos videritis

affaire.

1205
25. Et respondens universus

'N
populus,
tlixit
:

MATTHyEUM
Sansoit sur
fla-

1204

guis ejus super nos, el super

filios
:

noslros.

25. El tout le peuple rpondant, dit: nous et sur nos enfants.

il

Que son sang

26.

Tune

dimisit

Mis Barabbam

Jesum autem
Jesum

26. Alors
fi.

leur
il

fouetter Jsus,
milites prastdis

le

leur

dlivra Barabbas; et ayant fait abandonna pour cire cruci-

gellatum tradidit eis.ut crueifigerelur.

27.

Tune

suscipirnics

in

pra-torium, congregavcnml
horleni.

ad

cum

universain co-

27. Les soldats du gouverneur ayant emmen Jsus dans le prtoire, rassemblrent autour de lui toute la cohorte.
28. Et aprs lui avoir i ses babils, vrirent d'un manteau d'cailate.
ils

28. Et exuenles

eum

chlamydcm coccineam
spinis,
in
ci,

cir-

le

cou-

cumdederunt

ei.

29. Et plectentes

eoronam de
arundinem
illudebanl

posuenint
:

super capul ejus

et

dexler ejns

el

genu

flexo ante

eum,

dicentes: Ave, rcx

29. Et entrelaant nue couronne d'pines, ils la lui t sur la tte , avec un roseau en la main droite et flchissant le genou devant lui, ils le raillaient, disant: Salut, roi des Juifs.

mire

judaeorum.
30. Et evspucntes in
et pereutiebanl

eum, aeceperunl arundinem,

exuerunt eum chla

50. Et lui crachant au visage, ils prenaient le roseau, et ils lui en frappaient la tte.
31.

caput ejus.
ci,

Aprs
le

s'tre jous

51. Et posiqum illuscrunt

teau

et lui ayan!

de lui, ils luilrenl le manremis ses habits, ils remmenrent

myde,
cum,

et

induerunl

cum

vestimenlis ejus, clduxerunl

pour

crucifier.

ul crucifigerent.

32. Exeuntos autem,

invenerunt
:

hominem Cyre-

na-um nomine Simonem

lercl

liunc aigariaverunt, ul lol-

comme ils sortaient, ils rencontrrent un de Cvrne nomme Simon, qu'ils contraignirent de porter la croix de Jsus.
32. Or,

homme

crucem

ejus.

33. El venernnl in

locum qui

33. Et lant arrives au lieu appel Golgolha, c'est-dire le Lieu du Calvaire,

dicitur

Golgotlia,
34.
Ils lui

donnrent bore du vin

il

ml de

fiel.

quod
Et

est Calvarias locus.

Mais en ayant goi,

ne voulut point en boire.

54. El dedcruut ei

vinum bibere cumfelle mixtnm.

35. Aprs qu'ils l'eurem crucifi, ils partagrent entre eux ses vtements , les jetant au sort, afin que Ils ont parce'lte parole du prophte ft accomplie tag entre eux mes vtements, et ils ont jet ma robe
:

cm
35.

guslsset, noluit bibere.

Posiqum autem cruci fixer un t eum, diviscrunt

:

veslimenla ejus, sorlem millenles

ulimplcrcliirquod
:

dictum

est

per pi'ophetam, dicenlem

Diviscrunt

au
sibi

sort.

veslimenla

mea

cl

super vestem

meam

miseront

36. Et s'tant assis,

ils le

gardaient.

sonem.
56. Et sedentes, servabant

cum.

57. Ils mirent aussi au-dessus de sa tte la cause crite de sa condamnation: Celui-ci est Jsus, le

37. Et iinposuerunt super caput ejus

causam
la trnes

ipsius

roi des Juifs.

scriptam
38.

llic

est Jsus kf.x Jud.kokum.

Tune

crucifixi suut

cum eo duo

58. Alors on crucifia avec lui deux voleurs sa droite el l'autre sa gauche.
;

l'un

iimis

dextris, et unus sinislris.

39.

Praetercuntes aulem blaspliemabant eum,

moDei,
si

39. Et ceux qui passaient parla, en branlant la tte,

le

blasphmaient,

ventes capila sua,

40. El dicentes
:

Vnli

qui destruis

(emplum
:

40. Et disant: toi qui dtruis le temple de Dieu, et qui le rebtis en trois jours, que ne le sauves-ln toimme ? Si lu es le Fils de Dieu, descends de la
croix.

et in triduo illud rc;edificas, salva

lius

temetipsum

Fi-

Dei es, descende de crucc.

et

41. Similiter

principes sacerdolum
:

illudentes

lui,

41. Les princes des prtres se moquaient aussi da avec les scribes et les snateurs, en disant
:

cnm

scribis et seniorii)us,dicebant
fecit,

42. Alios salvos facere

:

seipsuin non

potest

sakum
ci

si

rex Isral est, descendai nunc de cruce,

ei.

ne saurait se sauver 42. Ha lui-mme. S'il est le roi d'Isral, qu'il descende presentement de la croix, cl nous croirons en lui.
sauv
l'-s

autres, et

il

credhnus

45.

Il

met

sa confiance en Dieu

si
il

donc Dieu
a d.t
:

l'ai;is

43. Cnfidit in Deo: liberet

dixil

nunc,

si

vult

cum:
cranl

me,

qu'il le dlivre

maintenant; car

Je

enim

Quia Filius Dei suin.

crucifixi

le Fils

de Dieu. Les voleurs qui taient crucifis avec

lui,
lui

44. Idipsum autem cl lalrones, qui

44.

cum

eo,

improperabant

ei.

faisaient les

mmes

reproches.
la

45.

sext aulem bor, lenebra; facta? sunt

super

universain terrain usque ad

46. Et circa
niagn, liens

horam nonam.
hoc est:

neuvime, toute

45. Or, depuis la sixime heure du jour jusqu' la terre fut couverte de tnbres.

horam nonam, clamavit Jsus voce

:

Eli, Eli,

lamma sabacthani
dereliqnisli

cri,

46. Et sur la neuvime heure, Jsus jeta un Eli, Eli, lamma sabacthani? c'est--dire, disant Mon Dieu, mon Dieu, pourquoi m'avcz-votis aban:

grand

Deus meus, Deus meus, ulquid

47.

me?

donn?
tendant cela, disaient
prsents, en47. Quelques-uns de ceux qui taient il appelle Elie.
:

hant

Quidam aulem illic E iam vocal iste.

slantcs et audientes, dice-

48. Elconiinuocurrens unus ex eis,acceptam spon-

giam implevil aceto, elimposuitarundini,

bibere

cl

dabat

ei

une pon48. El aussitt l'un d'eux courut emplir roseau, ge de vinaigre ; el l'ayant mise au bout d'un boire. il lui prsenta

120S
49. CaUeri ver dicebanl
:

COMMENTARIA. CAP. XXVII.

Sine,videamusanveniai
49. Les autres disaient
:

120G
Attendez, voyons
si

lie

liberanseum.
50. Jsus
sit s;iiriinm.

viendra

le

dlivrer.

antem iterm damans voce magn, cmivlum templiscissumesl

in

50. Mais Jsus jetanl encore

l'esprit.

un grand

cri,

rendit

51.

Et ecce

duas panes,

51. Et voici que le voile du temple se dchira en deux, depuis le haut jusqu'en bas; la terre trembla,
les pierres se fendirent,

siimmo usque deorsm.et lerra mola

est, et

petra

sctesse simt,

53. Et

monnmenta aperla

suni, et

multa

corpora

52. Les spulcres s'ouvrirent; et plusieurs corps des saints qui taient dans le sommeil ressuscit-

rent

sanctorum, qui dormierant, surrexerunt.

53. Etexeuntes de monumeniispostresurreelionem
cjus,

venerunl

in

sanctam

civitatem, et

apparumint
cuslo-

53. Et sortant de leurs tombeaux aprs sa rsurrection, ils vinrent en la ville sainte, et lurent vus de plusieurs.

muliis.

54. Centurio antem. et qui

dientes

cnm eo
his

erant,

Jesnm, viso terra motu, et

Erant antem

quse fiehant,

54. Le cenlenier et ceux qui taient avec lui pour garder Jsus, ayant vu le tremblement de terre, et lout ce qui se passait, furent saisis d'une extrme crainte, et dirent Celui-ci tait vraiment Fils de Dieu.
55. Il y avait l aussi plusieurs femmes qui regardaient de loin, et qui avaient suivi Jsus depuis laGalile,

tiniiieruntvald,dicentes: Ver Filius Deieratistc.

55.
ibi

mulieresmullie long,
:

qu
Ja-

semlae erant Jesnm

50".

Galibc, ministranlesei

Inter quas erat Maria Magdalene, et Maria

ayant soin de

l'assister.

cobi et Joseph mater, et mater filiorum Zebedi.

57.

56. Entre lesquelles taient Marie-Madeleine,

rie

Mafils

mre de Jacques

et

de Joseph,

et la

Cmautemser factum
dives ab Arimatlioc,

esset,

venit

quidam
ipse

mre des

de Zbdc.
57. Sur le soir, un homme riche de la ville d'Arimathie, nomm Joseph, qui tait aussi disciple de Jsus,
58. Vint trouver Pilate, et lui ayant corps de Jsus, Pilate commanda qu'on

humo

nomine Joseph, qui et

discipulnserat Jesu.
58. Hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu.

lune
59

Pilaus jnssit reddi

corpus.

demand
le lui

le

Et accepto corpore,

Joseph

don-

involvit

illud

in

nai.

sindone muiid.
60. El posuit illud in

monumento suo novo. quod

59. Joseph donc, ayant reu dans un linceul blanc,

le corps,

l'enveloppa

excideralin petr

etadvolvit saxuin
et abiit.
ibi

magnum

ad

o.,-

lium monumenli
Cl. Erat
ria,

autem

Maria Magdalene, et altra Ma-

C0. Et le mit dans un spulcre neuf, qu'il avait f;iit dans le roc ; et aprs avoir roul une grande pierre l'entre du spulcre, il se retira.
tailler

sedeutes contra sepulcruni.

61. Marie-Madeleine et l'autre Marie taient tenant as-ses auprs du spulcre.

l,

se

62. Altra

autem

die,

qune est

post parasceven,

convenerunt principes sacerdotum et pharisx ad Pilatum.

05. Dicenles
i
:

2. Or, le jour suivant, qui tait celui d'aprs la prparation du sabbat, les princes des prtres et les pharisiens vinrent ensemble trouver Pilate.
<

Domine, recordalisumusquia seduclor

:

Ile dixit

adhuc vivens

Post trs dies resurgam.

64. Julie ergo custodiri

sepulcrum usque
discipuli ejus,
et
:

in

diem
no-

63. Et lui dirent Seigneur, nous nous sommes souvenus que cet imposteur a dit. lorsqu'il tait encore en v Aprs trois jours je ressusciterai.
.

terlium, ne fori venianl

eiim, et dicant plebi
vissiiiius
:

furentur

Surrexil morluis

et erit

error pejor priore.

:

le spulcre soit gard jusqu'au troisime jour, de peur que ses disciples ne viennent l'enlever, et ne disent au peuple Il est ressuscit d'entre les mort-. Et ainsi la dernire erreur serait pire que la premire.

6i.

Commandez donc que

65. Aitillis Pilatus

dite sicul scilis.

Habelis custodiain

ite,

custo65. Pilate leur rpondit

allez, fa.tes-le
si:

Vous avez des gardes;

l'entendez.
;

garder

comme vous
donc

66.

autem abeuntes, manieront sepulcrum,

66.

Ils

s'en allrent

et garantirent le

spul-

gnantes lapidem,

cum

cuslodihus.

cre, scellant la pierre, et y posant des gardes.

COMMENTARIA
Veiis. 1
.

Mane autem
et ul

facto. Marcus

confestim

dm,

cap. 26, 67, prohavimus,

eadem

est

apud Mat-

mane, Lucas,

[actusesl dies.

thaeum et

Lucam

bisloria.

Consilium i.merijnt.
enini
est

Lucas, convenerunt. Crcdibile

concilium fuisse dissolutuin.

primum

illud

Marcus

Omnes principes sacerdotum, et seniores topuli. et Lucas addunt, et scrib; haec enim, ut

Nec enim
tos

est vero simile sacerdotes, scribas et senio-

s.rp dximus, tria

hominum gnera Judawum con-

res populi quantvis

contra Chrislum rabie

incila-

cilium efficiebant.

Quomodauteinmulii principes sa-

per lotain noctem sine ull requie congregatos

cerdotum

fuisse dicantur, cap. 2, 4, declaravimus.

fuisse. Itaque, qua; Matlhseus

supra narravit, cap. 26,

Ut eus

mokti traderent. Nonne jam dixerant,

:

vers. 62,

usque ad 67,

in

hoc concilio matulinofacta

,

cap. superiore, vers. 66

Reus

est

moriis?
in

Paul

sunt ut

ex Luc manifeslum est

quia

quemadmo-

ante monuiinus
tcranl;
seil

illa

verba hoc loco et

illud

hoc concilio
pr.esidis

Vers. 1 et 2. Consilium inierunt, cm de criniine cui judiciurn moriis erat adiliclum, agebatur si ad legem Mosis id pertinerel de illo judicium ferre po:

execulioui

mandate

cilra

aiicioiit;>.ie.in

non
:

licebat. J

slum occidere

sed

mane

un utique statuerai! Chrifacto de moriis gnre et

1207
dicla fuisse;
xit
tri
vis:
:

IN

MATTIEEUM
miniosissimum morlisgenus

1208
eral. Objicict aliquisSte-

sed Matthus per anacephalacosim di-

Consilium inierunl, quia interposii histori de Pnegalionihus iniermiseral narrationem.

falsa teslimonia
,

phanum ab
omnis
in

illis

lapidatum

Act.

7,

58; quare non

genus Ju-

Non eranl

capitalibus causis

potestas erepta Judajis

qu;c adverss Clirislum pro-

erat. Facile responderi potesl, illud mortis

dajis

ducla lucranl, salis idonea ut Christus morii traderctur,

non

fuisse prohibilum; quare et

Christum ipsum

qiiemadmodm Marcus,
salis suflicicntcm

c.

14, 50,

indicavit;

alis voluerant lapidare, Joan.

ide ciu vidrent diem illucescerc, et nullam se ha-

probabilius ablala
illis

esl,

10,31. Si aulem, quod omnis omnin occidendi poiestas

est, ut nonnulli re-

bere

accusalionem

quam

ad Pila-

erat,

respondendum

tiim dferrent, conciiium iterm votant,

ut dlib-

sponderunt interprtes, impelu, non judicioid faclum

fuisse,

rent

quid possint coram pr;ieside Clirislo objicere,

utelStcphanum

lapidaverint, et Christum

la

quod morte dignum esse videatur, idequerogantan

ip?e
sit

pidarc voluerint. Porr

ses fuerit,

quomod Ponlius

Pilatus pr.r

Christus, ut cap. prxccdenti, vers. 03, Maitli.

;

scripsit

hoc enim Christum crcdeb.mt non negatupraesidi

cxJosepho intelligitur. Diximus cap. 14, 1, magni Herodis regnum post ejus morlem in leIrarcbias fuisse divisum
,

rum,

et

capitale videri

poierat,

quia

cm

ut ex

Luc

c.

colligi-

omnium Judirorum
regem,
et

opinio esset Christum futurum

lur, qiiarum una Judaca fuit,

quam Archelaus magni

tompus
tria

populum lyrannide liheralurum, quisquis

,

Herodis
tira

lilius

annos decem, parlim rgis specie, par-

se Christum es<e dicebat

nihil criminosius

regem

profiiebatur, qu re
in

tclrarcli auctoritale gubernavit. Post id

est,

Romanis imperium

Judaeos ob-

accusalus apud Auguslum imperatorera

quod

linentibus videri poierat.

Judacorum millia.qui
Paschae de Irucidsscl
daeos exerecret
rct,
,

in
,

Vers. 2. Et vinctum, xcc! r,sc/.vTe kt^v, et ciirn eum vinxissent ut etiam Marcus scribit, c. 45, 1. Jam ante vinctus fuerat, cm comprehenderelur, ut ait Joannes, c. 18, 12, sed aut fuerat rclaxalus, cm
,

templum confugerant, ipso qudque lyrannidem in Ju-

et

sacerdotium quibus vellet aufer;

quibus vellet darci

est,

ilaque Viennain Gallhc

urbem

relegatus

ut Josephus, libro 17 Antiquitalum,

,

in

domo

Ponlificis tcnerctur,

unde fugcre non posse

,

cap. 19, et libro 18

cap.

leslalur. Sic Judx-a in

crcdebatur, aut lenebatur quidenri ligalus

sed

non

provinciam

Romanorum
ut

redacla est, et per praesides,

m. imbus vinctis

cm aulem
Pilati

velieat

eum

domo

sicut alix provincise,

Caiph
runl.

in

domum

traducere, ilerm vinxe-

latus

sextus fuit
c. 4.

cpla gubernari. Ex quibus PiJosephus scribit libro Anliquilanomi-

lum 18,
Po.ntio

Pulal Theophylaclus Ponlium Pilalum

Et tiudiderunt
sive

Pilato

pr.sidi.

Quare

vocaium

fuisse,
;

qud exPonto
nain et apud

esset, nimislevi

praesidi tradidcrunt, et

non

ipsi

ncciderunt, sivc jure,

nis conjectura

Romanos

Ponlios fuisse

rabie, dubilari potesl. Chrysostomus exislimat

Pilato

legimus.

proptcrea

tradidisse,

quod dies essel festus,

licebal;

quo
sed

die ipsis

qnemquam condemnare non

Vers. 5. Tunc videns Judas , qui eum tradidit, quod damnatiis esset. Suut qui iirterprelentur qud
ipsemet Judas
lista
:

cap. supcriore, vers. 2, salis probavimus non

fuisse

diem illum Juda'is feslum. Theophylaclus vcr

damnalus esset, quasi dicat evangeTunc videns Judas nullam sibi spem sakd'is sufacile

ide Pilato tradilum fuisse pu lai, quod affeclali regni

peresse, retulit triginta argenieos, et desperans, la-

accusa relur,

qu

res ad Pilatum

Romanum

praesidem

queo scsuspe.idit, sed hxc opinio

conlextu refulalur, qui
ita

ex cvangelisLr.

spectare videbatur. Vera causa ex Joanne colligilur,

c. 18, 51, ubi Juda;i

narrationem texuil, ut non

dicuntsibi non licere

qnemquam
illis

obscure indicaret hoc esse ad Christum rfrendum

occidere, sivc oinnin non liaient, sublat

Ro-

qud cm eum Juda, viderel damnalumesse,

argenieos
sti

triginta

manis onini de capitalibus causis judicandi polestate,

ut

retulit.

Diflicilior qusesiio est,

de qu Chri,

omncs

fer senliunt

auciores
illis

sivc,

ulnonnulli
crueili-

damnalione hoc quod solus Matlhus narrai

sit

existimant, quod non licucrii

qnemquam

intelligendum.

gere; sed aul lapidare. aut Slraugulare, aul urere, aut

gladio jugulare, ni c. S, 22, docuimtis
ruto gnre crux
;

Suut qui pulent de damnalione per Ponlium Pilalum facl , vers. 20, inlelligi oporlere;
anlicipalionem ante narravisse,

ex quo pnain

sed Mattliaeum per

Judxam fuerat iniroducla. Volebant aulem non quoquo modo Christum occili, sed cruce occidi, quod omnium ignoerat, qu;e

non

Romanis

quod etJuvencus pola christianus cxistimavii, multique recenliores inlcrpretes assenliunlur

,

quia dici,

lur Judas triginta argenieos ad sacerdolcs relulisse

quos

cm

accipere noluissent, in

templum

projecerit.

modo dlibrant praUerqum aliquam juis formulait! servare voluerunl, ne judicium illud de nocle fctum viol nia: polis cl tumulluosae necis spcciem , quiim
.

morem

non quo
,

fuies

vera justificatur

sed quo co)f

sbientia iniqua torquelur. lnfidelis

sap ex conscience

veri judicii forniaui iiabere videretur. Unde mane in templum convcueruni , ubi Syuedrion eral congrega-

tum.
Vers. 3

Tunc

vidp.ns Judas, etc. Hic forte spc-

raveral lore ut Jsus aliquo miraeulo sacerdotum consilium eluderel. Poenitentia ductus sed infruCluo's, non saluiari , vel ex eo maxime, quod e^sel gpe venu ci amore ei desiiluta nain ni pulchr ait S. Lo Nihil prtersuum facinus coyitabat , habens ti,
:

idquc maxime, si hominem innocende se opiiui merituin insigni injuria affecerit Cm essent in tcinplo congregati argenieos projecit ante pedes niinislrorum. Idquc longe est probabilius non enim ait facium fuisse ante morlem Chrisii Evangelista Judam vidisse qud Christus esset morluus, sed damnalus, scilicet in concilio Juda'orum. Atque ex hoc Judac faclo colligilur Syuedrion , cui prseerat Anna, in lemplo fuisse coaclujn.
slimulo dolet
leni et
, :

, ,

1209

COMMENTARIA CAP. XXVII.

colligtur in

1210
in

Unde

templo tune fuisse sacerdotes

Pilato

ubi

libro

10 Comment,
,

Lucam

Et

si

cassa est pnilen,

antequm Chrislus
potuernnt,

condemnaretur

esse non

ti prodiloris

quia peccavit in Spiritum sanctum

est

cm

in

accusando Christotantoperessent
:

tamen ullus
vis
ille

in scelerepudor culpam agnoscere.

,

Et quam-

occupati. Tennis conjectura

dotes, sed soli principes

nec enim omnes sacer-

non absolvitur

Judorum tamen impudcnli

professio redargual

socerdotum, id est, sacerdoaccusabant,

poterant
ut
alii

confulatur, quos
scelesti

cm

venditoris,
et exsorles

talium fainiliarum capita Chrislum

tamen

sibi vindicant
,

jura contractas,
dicunt
:

versu

evangelisla

significavit; ilaque

reats se esse credunt

videris.
s

dm

Quid ad nos? tu
magis au-

onincs sacerdotes, qui principes non erant, in templo

esse. Elver probabilc

Ameutes plan, qui putanl

solvi se

non

est templi ministeria

qu
apud

cioris scelere,

qum

teneri.

Scribunt Origenes et Theo-

per sacerdotes perficiebantur,

Pilatiim accusabatur
,

dm

Cbristus

phylactus voluisse

Judam, cm Christijam mortem

,

cessavisse. Difficilior objeclio

impedire non posset

ul in altra
il
1

eumdem moriendo
,

prxvenire
sui

esse potest, qud principibus sacerdoluni Judas dieatur argenteos retulisse.

occurreret vit

et

veniam ab eo

Vermtamen
in

potuit ad prin-

sceleris obtineret.
illud

Qnod

et si fabula; simile est,

tamen

cipes sacerdoluni, qui

non

templo, sed aut in

,

domo
,

habet

iitililatis,

qud inde intelligimus Origede Purgatorio

,

Caiph
quos

aut

in

proclorio erant
,

argenteos referre

nis late doctrinam

et

peccalorum

cm

accipere noluissent

in

templum

projecif

post liane vilain remissione fuisse vulgarem.

projeclos ver, qui in templo erant, sacerdotes accepisse alque servsse vero simile est,

Vers. i.
est,

Peccavi tradens sanguinem justum

elsi
,

id

donec principes

justum hominem ad mortem; de Passione Domini,

Judas Christum
et

sacerdolum consilium postea inierunt, quid de illis ut vers. 6 et 7 Malth. scribit. Ergo fieri oporteret
,

Deum

esse non credebat, ut supra docuimus

1

Lo,
ta-

sermone

scribit

hominem

quod

dicit evangelisla

Videns Judas
:

quod damnatus

esset, ita

inlelligendum est

Videns Chrislum Judo-

riun pnejudicio

condemnatum, qui omnes un voce

est

men justum et innocentem confitelur. Voluit Deus ut ab omni hominum gnre contra sacerdolum et seniorum perversilatem sua; innocentia; teslimoniuni Cbristus haberet, etiam abipsojudice Pilato, etiam abejus

clamaverant

Reus

morlis

c.

26

G6

videns

Chrislum Judueis ad Pilalum

fecissenl,
nisi

trahi,

quod ncquaqum

uxore, etiam proditore, qui

eum

vendiderat.

omnin

dlibrassent non prias desi;

Quid ad nos?

Hominum

obcaecatorum vox est, et

stere

qum ad crucem condemnaretur

inididisse

retulii triginta

ut paul ante ex

Ambrosio citavimus, amenlium, qui

argenteos. Principes

enim sacerdoluni diauitur Chri,

putanl solvi se magis auctoris scelere,

pecuntariis
,

qum

teneri.

In

slum morti

quia Pilato ad
,

mortem concap. 24,

inquil, causisrefuso pretio jus solvilur. Ili

,

demnandum
20
:

tradiderunt

ut scribit

Lucas,

pretium recipiunt

et

sacrilegium persequuntur, ac per-

Quomod'o eum tradiderunt summi sacerdotes

linacibus sludiis funeslam sibi vindicant sanguinis auctio-

pontifices nostri in

damnationem morlis,

et

crucifvxerunl

eum.

Ilinc colligtur

Judam, cm Christum vcudidit,

nem citm refunderet venditor sacrilegii mercedem. Vers 5Et projectis argenteis in templo. Vi-

ncque eo vendidhse animo, ut occiderelur, neque pillasse fore ut condemnaretur ad mortem, quemadmodiim
prtes

sus sibi est Judas

rct,

cm

in

templo argenteos projice-

sacerdolibus darc, et inilium vendilionis conlra-

Theophylactus

et

nonnulli recentiores inter-

ctum rescindere.
Abiens laqueo se suspendit,
focatus
est.

admonuerunt.

In

hoc sacerdotibus
,

scribis et

yiyotfo,

taqueo pr:

senioribus aliquanl melior

et inlidelilate

quod quamvis

avariti

Act.

18, ait Pelrus de Jud loquens

,

K;

magistrum vendidisset, de morte lamcn

TTjsjv/js -/sv/tevo;

.v.at^ pico;
,

ad verbum
salis

et

prceps

cjus non cogilsset.

factus
et

crepuit mdius

quod non

videlur

eum

Poenitentia ductus. Origenes

Hieronymus

ita

de
qui

hc Judse pnilenti loquuntur, ut eam laudare videanlur.

Mattho cobrere. Ilaque sunt qui dicant pris se Judam, ut Malthauis ait, Iaqueo suspendisse, sed inclinalani fuisse

Hinc enim Manichaeorum refellunl errorem

arborem
fuisse

atque

ita

supervixisse, postea
crepuisset,

malam, naturas introducebant. Cxtcrm non intelligunt, ut opinor, bonam

duas, altcram bonam, alteram

verhydrope
penderet

mortuum, cm mdius
agnitum

ut ait Petrus, sic Theophylactus. Alii,

,

cm de

Iaqueo

omnin fuisse, sedaliquid habuisseboni, qud, quamvis peccalum non emendaverit, cognovit tamen alque Hoc propri et se fecisse doluit. confessus est
,

praelereuntibus

fuisse,

atque desecreto in

posilum
in loco,

vixisseque poslea aliquantisper

dein pracipitem ex eo loco edito eccidisse

Grxctim

verbum
,

significat,

quo Mallh. usus est,

et

inflalumque crepuisse
ruplo

mdium
in

sic

Eulhymius.

Alii

/jtEM^/iflei;
(

de peccalo dolens

anxius; hoc enim

Iaqueo supervixisse, ac poslea crepuisse

mActa

inler t//>sv et pei*vo&i interesse nonnulli obser-

dium; ut OEcumenicus,

Commenlariis

in

vaverunt, qud

psTa/*s)iefrj sit

patratum peccatum agno-

Aposlolorum, cap. 1, ex Papi velustissimo auctorc

rcitt, et auctor Scholaslicao,

scerc atquc dolere,

/woev non solm dolere, sed

illud

quam

vocant, Historc,

cmendare

hoc Pelrus,

Judas

fecit,

ide non di-

tanqum vulgarem opiniooem

quod
edilo
alii

refert. Probabilius est,

citur ,Tvoy,8si aut /uwfoSh, sed iievupeltflelf

Kccl
et

suspicantur

primni quidem se ex loco

,

Lo

serm. 5 dePass. Domini

Merilb

skul

proi

Iaqueo

suspendisse

seque inde prcipitem

pltela

prdixerat . Oralio ejus facla

est in

peccalum,

(Montant consummato scetere lam perversa impti conversio

fuit;

ut etiam pnilendo peccaret, et

Ambrosius,

Vers. 5. Laqueo se suspendit. Petrus, Act. 1, id supplet quod deest narralioni Mattluci , et hujus facti finem exprimil, cujus initium Malthams enarravil.

1211
egjsse, scut soient
,

IN

MATTILEIM
quod existiment
(

1212
iriginta
illos

qui laqueo suspcnduntur inserto

argenteos ex sacro gafuisse, ut

laqueo de superiore loeo dejici et prcipites dari, ut

citis

zophylacio sacerdolibus elatos

emerent
habclque

strangulenlur

poslea ver aut rnplo laqueo

;

Cbrislum,

in

qu sentenii Juvencus
;

est,

cecidisse ac cfftidisse viscera

aut

cm
,

penderct

ita

non minimam probabilitatem

tinebant, ex sacris
tes

solebant enim publici

inlumui^se

non qu'idem statim

sed aliquanto

siimplus, qui ad templi causam, relig

fieri

onemque perse

post tempore mediiis crepueril;

Mm

omues, qui sus-

tbesauris, cujusinodi sacerdo,

pendunlur, vehementer

inllari soient.

Dubium ansla-

causam esse arbilrabantur

ut Christ us, qui

limut retulitargenteos se suspendent. Suntqui dicanl

Dei Filium profltebatur, occideretur.

non

nisi

post Christi restirreetionem id euni fecisse,

,

Quia pretium sanguinis est. Hebra'orum idiomale

sanguis ponitur pro morte. Adderc debuei uni justi,

cm

audissel resurrexisse Chrislum

;

quod minime
laqueo

sperabal

tune eriim abjeci omni spe salutis, quod

qumadmodm

Judas paul anle

ci

confessus fueral;
ani vera
seulirc,

liumani
sibi

generis

Redemplorem
id

vendidisset

sed nesciunl bomines errore ca

vilain eripuisse,

ut Histoire Scholasticae auclor

et cvangclisla rem templum argenleis

aut loqui. Prohibebantur Jiubei turpe lucrum in tem-

scribit.
ita

Sed cm
,

non probetur,
in

plum

offerre, Denier. 23,

18:

Non

offeres

mercedem

narret

ut stalim projectis
ciicurrissc,

proslibidi,

nec pretium canis in doino Dontini Dei lui;

est,

ad laqueum indicet

boc poliscrcdendum.

quidquid illud

quod

voveris,

quia abomiuutio
luuiu
;

est

N'unis curiosa quaestio est

qu ex arbore se suspenillud

ulrumque apud Dominnm

Deum

unde perana-

dent, cm ex evangelist ne
an ex
ull

quidein conslet,
;

logiam colligebant nec pretium sanguinis Deo esse

omnin suspendent arbore sed tainen video opinionem quaindam incerto aiietorc vulgari, vulg arborem ficuui fuisse qumadmodm et Hebnci tradunt eam imde Adam et Eva vctilum dese
,
,

offerendum, aut, quod majoris

stuliiiiie erat,

millen-

dum cm

gazopbylacium. Nain oblationcm Deo faciain,

accejierant,

argenteos

approbaverant.

haque

plus rcverenli

bomines insani gazophylacio qum

eerpsenmt
vnlgi est,

friictuin

fuisse ficum.
,

liane, qiue

nuiic

Deo Iribucndum esse judicabant.

Vers.
7.

anliquam eliam
fuisse,

et

magnorum olim

au-

Consilio

autem

inito.

Non

est

cre-

ctorum opinionem

ex Juvenco poet perspi-

dendum hoc continu factum esse,

cilixus esse Clirjstus,

sed poslquin cru-

cuum

est.
sibi

ac fortasse posl
in

Pasclue diem

Exorsusqne tuas laqueo

sumere pnas
j !

feslum.

Nam

loto illo die

accusando et crucifiDie

Informent rapuit ficus de vertice morlem.

gendo Chrislo occupali

ctus inirc non licebat.

fuerant.

auiem inse-

Vers. 6.

Principes

autem sacerdotum

accei

qucnli in Pascbnc celebratione. quo tempore conlra-

nis

argenteis. Cur mine accipiunl,

noluissent?

cm

paul ante
d;ibal,

Sed Matllueus, quia de

de

relalis

acc'qiere

Quia anlc

ipsis

Judas

Jud argenleis

loqui cpcrat,

lotam narralionem
illis

quasi ut infectum faceret quod factum erat, ide accipere

fniire voluit,

doccreque

quid

actum

esset.

nolueruni, ne

vcndilionem rescinderc vide-

Cxterm, quod de

inito consilio, et einplo dicil agro,

rentur, cogcrenlurque
illc

Cbrislum
:

il

reddere, sicut

per anlicipationcm dictum esse inlelligendum est.

reddebat argenleos
in

nunc autem accipiunt, quia

Emerunt ex
Maltbxus
quia alicujus

illis

agrum

figuli.

Cur agrum
sic

figuli

templum projeeerat; quai autem in templum projiciebanlur, templo Deoque videbantur offerri,
eos

appellet, incertum. Poluit

figuli erat, vel

vocari, vel
figuli

quia ex

co

ad

fin-

quas oblationes,

cm

sacerdoles asservarent, cl tri-

genda vasa terrain effodiebant, aut quia

starum fragmenta projiciebant,
ita

in

eum

tc-

ginla argenteos projectos collegerunt.

ut culturx inulilis

Non

licet

nobis

mittere

in

corbonam.

Hpn

esset, solisque

morluis sepeliendis comniodus esse

ratione sic appcllelur,
fuisse
il-

Hebrais est quod propri oblationcm

ris

offerre. Inde

nomen "pip
et 2, 5,

ducliun est,

posset.

Qucumque landem

significat, frequens in Lille7, et 0,

lud certum,

notum co nomme vulg

agrum
figuli, el

agrum,

et

sacris,
7,

Leviliei 1, 2, 3,

20, et

quia evangelisla, lanqiim de notissimo agro

dicil:
illi

Num.
bal,

13, et 28, 2. Aliquando accipilur pro juraid est,

Emerunt ex
lieuluin
slrat
,

illis

quia

Grxcum

ar-

mento, quod per "pip,

templi oblationes fie-

adjuugil zb>

-/f*,

qui

rem noiam dmonpralum apud Pa-

qumadmodm

Jud;ei

aliquando jurabnt, ut

qumadmodm

Clericorum

constat ex

superiore cap. 23, 16, 18. Auctor est Jo-

risienses.
In

sepbus,

lib. 1 contra Appionem. A terne boc fortasse modo apud Marcum, cap. 7, 11, accipi polest. Deiude iranslalum nomen est, ut locum ipsum, ubi templi

sepulturam peregrinorum. Solebant cives Je-

rosolymitani, aut in publico loco, aut in suo quisque

fundo proprium babere sepulcrum, ubi onmes qui

oblationes recondebanlur,
signilicarel,

id est,

sacrum rarium
deBello Judaico,

cjusdem esscnl
illis

familia) scpelirenliir.
si

Magnum
palruni

cniai

ut Josephus, libro 2

solatium morlis vidcbalur,

in

suorum

cap. 8, scribit, sicut Gra-ci ya8p3ixiov appellant, 4

sepuleris scpelirenlur, ut ex niuliis libnnuni ftegum

lncis

Ueg. 12, 0, 10; Marci 12, 41, 43, Luc;e2l,

8, 20.

Joan.

manifestum

est.

Qui autem peregrini erai:t,cm

Sunt qui inlerprelentui miltere, pro rcmillerc,

ti.

patria scpulcra in urbe

non baberenl,

difficile

sepul-

Vers.

Corbonam, corbam pVp,

signilical
:

Flebr. et Syr.,

donum sacrum

eaque vox ad gazophyla,

admodm verisimile est,

Christi
:

boc

l'acluni Cuisse p-isl fuit pretii,

niortem

cium, ubi sacra dona eranl reposita translata est. Km-erunt ex illis agrum figuli. Illud Vers. 7.

ager autem

ille

exigui

quod cx-

bauslus esset cl

inulilis prorss.


1215

COMMENTARIA. CAP. XXV1.

]

1214
Jeremi, quas nunc habemus,
sed Jud.xis poslea maligne delib.

turam reperiebant. In hoc bonum publicum sancti templo pecuniam illi sacerdolum principes oblatam
impenderunl, quil res Deo sacra non
nisi in

bis etiam propheliis

scriplum hoc
leluni, ut

fuisse,

pium

Eusebius eliam arbilralur,

qui

10 de D-

opns consumenda viderclur;

tatur. Alii

sic

Origenes interpre-

mo.. st.

evang., cap. 4. Sunt

ex

libris

quidem

putant peregrinos hic genliles appellari,

jeremi, sed apocryphis suniptum esse dicanl;

et aposlolos

nam

qui aliquando aut habitabant Jerosolyma:, aut c ventitabant;

si

ex ejusniodi

libris

testimonia aliquando

ver

inibi

mori conlingeret, locum ubi

proferre, sicut D. Paulus,

dieit

2 ad Timolh. 3,8, quod

libris

sepclirenlur non liabebant, nefas enim Judaus vide-

de Jaune et

Mambrc ex apocryphis

sumest,

batur non solm in vil, sed eliam post

genlilibus habilare.

morlcm cum

plum esse

credilur. In

hc opinione Origenes

camque
hoc vocatus est acer ille
sibi

videlur

Hieronymus conlirmare,
ubi

allirinans
libriim

Vers.

8.

Propter

llebrxum quemdam

apocryphum Jeremia;
qui evangelislam

af.lleldema, id est, acer sanguinis usqle in iiodier-

legendum

tradidisse,

hoc lestimonium ad

NUM diem. Nimirm divino consilio faclum est, ul qu ratione sacerdotes impietatein suam un cum ill peenni obruere et quasi sepelire voluerunt, sempiterno

verbum reperiebalur. Sunt

ri

memo;

lapsum exisliment,

cmque pro Zachari; nomo-

niine

nomen

illi

Jeremia; occurrissel, id srripsisse

monimento

in

omnem

posterilatis
ille

memoscele-

postea ver etiam vel ipsum per se, vel aliorum

niiu,

riam transtiderinl, ut quoties ager

id est, ager sanguinis,
ris

Acheldema,

quos adhuc eo vivenle ejus Evangelium legisse

est, et

vulg diceretur, tolics

credendum
silum

Jeremi pro Zachari;

nomen po-

eoruni memoria renovarelur,

et

ul Chrysostonuis,

animadvertisse,
id

emendare

lamen noluisse,
ore lo-

Eulhymius

Theophylaetus adnolrunt.
est,

Acheldema
appellaium,

quod

ipsum Spiritu sanelo instiganle faetum cre-

Syriacum verbum

qu tune lingu Juda loquesignifient, sic

dideril, qui

cm idem omnium prophelarum

banturet agrum sanguinis

cutus esset, non referret (pd

sit
;

quo prophel dictum

est,

Ctcrum Syriacum verbum apud Mallhxum Grxc non legitur, sed

qiidpretio sanguinis emptus esset.
ejus tanlm
periplirasis, ager sanguinis,
lit.

singulorum enim prophetarum dicta omnium esse

ita ut

communia,

quod ab uno dicium

lia

ab omni-

neque Chry-

bus diclum esse censealur.

Auguslinus, libro 5
,

sostomus, hoc loco, et Eusebius,

10 de Demonst.
legil. Ita-

de Cons. evang.,

c.

7,

et

Beda

evangelic, cap. 4, hune locimt edisscrena

rum opiuionem
stimo.

nullo prorss

quoin Comment modo probandam exilapsos

que sunt qui pulant ex Aclis apostolorum, cap. 1, 19, ubi co verbo Pelrus usus est, aliquem in hune

Nam

evangelisias

memori aliquando

esse, etsi scio dixisse aliquos, el doclos,

et catholi-

locnm

illud transtulisse,

non omnin improbabilis

cos auclores, exislimsseque nihil propterea de Scriptural auctorilale ininui,

conjectura.

haud cquidem

inlelligo

quo-

Vers.

9.

Tunc

impletcm est, quod dictem est

per Jeremiam prophetam. Magna hic et velus quxslio est, quomod Matlhxus Jeremiam cilet, apud quem hoc lestimonium non reperitur, cm apud Za-

mod id et Spiritu sanelo dictante, ci salv Scriptural lde, qux summa et lirmissima esse dbet, Beri p:>luerit,

et

dicere propterea Jeremiam pro Zachari

eitari poluisse,

quod idem per onines prophetas Spi,

chariam, 11, 13, poiis reperialur. Onincs et velercs, et recentiores interprtes

in

rilus lucutus sit

tio.

violenta

mihi videlur

inlerprela-

hujus

difficultatis

Sunt qui scriptorum errore noniiniun similiiu-

cxplicalione

magnoper laborrunt. Sunt qui putent

bis

dine oecasionem danle, Jeremi

nomen

pro Zachari

hoc lestimonium Jercmix quidem esse, non ex

scriplum fuisse arbitrenlur, ut Origenes el Eusebius

rfrant, et improbare
cro,
inler

quos nunc habeamus, sed ex bis qui pericrint ejus

libris

non videnlur. Alquie, obse^

Zacluui nomina similitudo

Mallhxo desumptum. Multa enim veteres scripsisse prophetas, quai non exsianl, ex libris Meet

Jeremi

et

est? Sunt qui Zacliariam

et

biuominem
;

fuisse coiijieiant,

gum

Paralipomenon mullis

locis apparet,

nomi-

Jeremiam etiam appellaium

sed

probnnda coni

natim ver Jeremiam alios prter eos quos habemus

scripsisse
libros

jectura erat. Sunt qui cap. 52, vers. 9, Jeremi citai

putent, ubi Jeremias

auctor

librorum

Machabxorum,
in

agrum misse

dicilur,

quod Au-

libro 2, cap. 2, 1, lestis est.

Sunt qui suspicentur

guslinus etiam approbal. At nihil lune

tesliinonio

Vers.

8.

Haceldama. Suspicalur Mariana

Act.
1
:

hanc
I

lit

venditi agri mentio

cmque

in Iranslalione

Se:

insertam fuisse narrationi Matthxi, cm desit in exemplaribus Grxcis et Syriacis Usque in iioDiERNUM diem; perptu vocatus est, quasi monu-

vocem ex

menlum publicum iniquilalis. Per Jeremiam, etc. Plerique putant JeVers. 9. rejii.e nomen loeo Zachari, cujus hoc est vaticinium,

cil,

incuri exsiriptoruni irrepsisse

alii

nec Jere-

miam, nec Zacliariam ah evangclisi nominatum, sed ut plermque alis, scriplum esse Per prophetam dicentem. Sic legitur in tcxlu Syriaco, et quidam codi:

ita habueruut, ox August., 1. 3 de Consensu Evangelistarum cap. 7. Alii id pris dicluin esse Jercmi volunt. Sed pro Zachari seribas posuisse Je-

ces olim

pluaginla vix ullum hujus lesliinonii vesiigiiun repeicnt. Quem appretiaverunt , sen sliniaverun! Sicut precepit miiii Dominiis, ul lgiira esset ejus quod aliquando futiirtim erat in passione C.hrisli : ade ul Zacharias bac in re fucrit lypus Cliristi Domini , cujus pretiuni datum csi figuto. Ac seniper exSlilerunt codiees, qnibus nomen Jeremia? ileest, neque in Syriacis illud occurrit. Eieii eliam potesl ul compendiari scri|iiione pro Zocou, facla sii Ipou leclio, aut, quod videlur Sanelio, pars prophelia; exstet apud Jeremiam , unde soluin Jeremiaui Mattlia'iis citavent quod aliis evangelislis occurrit. Hujus ver proplielix sensum magis , qum verba rcddidil evange-

remiam

verisimilius est,

quod apud eum,

c.

32. v. 9,

lista.

1215,

IN
Jcrcmitc
pr;icter

MATTHJIUM
sed, stimati, reu/ivtfiivov,
nppretiali.

121G

cum

illo

nomen

agri

niliil illic

de

figulo,

nihil

de prctio
;

commune est; apprctiali quem

,

quod Latinus interpres vertit,

Isral,

appretiaverunt

liliis

Isral

nec mit Jcremias

Quem appretiaverunt a
ca-no -o
m>;<

filiis

&i eVt/Mi-

agrum triginta argenleis, sed seplemdecim, decem nimirm argenteis, et seplem slateribus. Sunt qui Jeremi proplietiam citari exisliment, non quidem
scriptam, sed per traditionem

Uparil, Hebr., quo stimalus

sum ab Mis.
in ter-

Evangelista

mulat prima person singulari

,

tiam pluralcm

et voce passiv in activant

eamdem
Isral,

acceptam, ut
lurri
in Siloe

ilhid,

sentenliam reddidit:
id est,
ii

Quem

stimaverunl
Isral.

filiis

quod apud Lucam,

stus citavit.

c. 13, 4,
si

de

Chridi-

qui erant ex
o\,

filiis

Inlelligilur
in

enim

Hoc probarem,

niliil

esset

quod

rclativum,
tis

siculapud Hcbros "\VH, ul

;

idioma-

cere possem probabiliu.

tur, qui exislimant

Rem

mihi atlingere vidennullius

:

Hebrorum adnolavimus
Vers. 10.

simile est

excmplum

evangelistam

prnpbclce

in libro Judilh, c. 8, 17.

nomen
esl,

posuisse, sed tantm dixisse

est

Tune implelum
23, et 13,

Et
:

dederunt eos

in

agrum figum.

quod dictum

per prophetain,

ni mullis aliis lo-

Hebr. et Grce.
tium) in

Elprojeci ipsum (argcnlum, aut prefigulum, id est, ut ex co

in-

cis dicere consuevit, c. 1,

22

c. 2, 5, 15,
;

domum Domini ad

35, et 21, i, et boc ipso capitc, vers. 55

scriplorem

ager figulo emeretur, ut evangelista oplimus

terpres exponit. Ilaque Rabbi David Kimhi, et

vero aliquem,

nium, ejus

cm putarct Jeremi citari teslimonomen ad marginem ascripsisse, postea

in

aliis

Hebris

in ejus

Zaehari

loci
in,

explicalionc creden-

aliquem alium

contextum inscruissc.

Confirmai

duin non est, qui pulant,

mutato
:

pro thesauro,

liane conjecluram,

quod

in

Syriaco Evangelio Jere-

scriptum esse figulum, ulsit sensus

Projeci illud in

mi nomen non
5 de
Cons.
mullis Latinis
Objicit
fuisse

legalur, qudque
c. 7,

Augustinus, libre

domum Domini ad thesaurum, aulad thesaurarium,\d<ist,

ut in

evang.,

scribit

suo temporc

in

thesauro

sacro reponeretur. Si

apud evangeli-

ctiam codicibus lectum non

liane

fuisse.

stam procv.av, dederunt, legamus

;'oz, dedi,

conlra

opinioneni

Augustinus nihil
adderetur,
fuisse

caus cur Jeremi nomen

autem cur potis delerelur, qud Jeremias

tari videri posset;

f'als ci-

cum verbum cum Hebraico person propliGlam nomen agri non est, sed mine quodam modo conl'mebatur,
diximus, est: Projeci ad figulum, id

convenict.
quia

GrApud
nout

in figuli

quia sensus,

mirum

est,

cm eodem

loco dicat
tri-

est, ut figulo

ager

satis

esse caus cur hoc testimonium

Jeremi

emeretur; cvangclisla, quasi prophet fnlorpres, agri

bualur, qud Jeremias, c. 52, 9, cmerit

agrum, ne-

gare nunc

eam ipsam causam

satis esse poluisse, ut

nomen, quod Iatebal, p.i<as, in agrum figuli.

Sicut constituit

expressif,

et;

xhv.-iph tsOxssk-

aliquis putans evangelistam ad illum

allusisse,

Jeremi

Iociuti
;

miiii

Dominus. Hodc verba apud

;

nomen Jeremi ad marginem

contextum

adnolaverit

prophetam non reperimus

sentenliam tamen et rem

sibi

alius

in

transtulerit. Potuit et alia esse

ipsam reperimus; dixerat enim prophela

iiiino

Do-

causa cur Jeremi

nomen

ascriberelur, quod l.oc

testi-

nrceplum esse
est,

ut triginta argenteos projiccret

monium Zachari apud

ab Hebraic discrepet
bere simile videatur,
ita

septuaginta Interprtes ade

nihil

ad staluarium, id

figulum

dixit poslca se proieilli

veritate, ut

prorss ha-

cisse. Ilaque fecit sicut constituerai

Dominas. Hoc
fa-

ut agnosci

Grcis lecto-

cliamsi prophela

verbis

non

dixit,

quia reips

ribus non potueril, quibus vero simile esl Jeremi

ciendo dixerat, Mallhus eliam explicavil, ut doceret

nomen additum

fuisse.

Quod

altinct

ad lestimonii

idnon casu, aut human voluntale, sed Dci jussu

triginta argenteis

interpretationem, evangelista, ut sp solet, nec verba,

factum esse; quamobrein sacerdotes divin providenli atque impulsu ex

illum misse figuli.

neepersonas expressil, conlenlus sensum exprimere,

et,

agrum

quod volebat, oslenderc impletam

,

fuisse

prophe-

tiam.

Vers. 11.
triginta

Jsus autem stetit ante presidem.

,

Et acceperunt
zk
-rpit/./.oJTtx

argenteos, xi
triginta

htSov

Joan.,

c.

18, 28
esse.

scribit

Cbristum

in

prtorium ad

pipiv.,

Hebr.

Etaccepi

argen-

ductum

teos.

Prophela dixerat prima person, utdeclararet se

Judos vero non ausos introirc, ne conlaminarentur, ut Pascha manducare possenl; proptere Pilalum foras ad eos exiisse
,

fecissc

Dominus prcepissct. Evangelista sensu eodem per tertiam personam reddidit, ut ostenquod
illi

inlerrogsscque

Quam
quod

accusalinem
ila

affertis advcrs'us

hominem hune

derct id per sacerdotes

implelum
;

c re prophela personam gerebat

fuisse, quorum in quanqum et oo-/

ab eo dictum apparct, ut signilicaret se

:

Chrislum innocentem existimarc, quasi dixerit

buic bomini
juslo objici polest? propierea

Quid
ila

apud
lest.

Grcos prima

persona singularis

esse

po-

Judi

respondent, quasi e intcrrogalionc injuriam

tjjn ti/jlv.

sibi fatibi

PrETIUM APPRETIATI,

to T8i/Mi/i-u.
aliis

HOC

clam arbitrenlur
qu, cap. 23, 2

Si non esset hic malefactor, non

apud prophetam
erat,

et

paul anle, et
pretti,

verbis dictum

tradidissemus eum, post

,

qu verba
Lucas
:

ea collocanda sunl,

Hebr., decus

aut

pretium slimationis.

scribit
:

Cperunt autem

il-

Evangelista videlur non legisse pretiiaulstimationis;

lum

accusare dicentes
et

Hune

invenimus subvertentem
et

Vers. 11. Tu dicis Iiebraismus, ver dieis sed hoc ipsum interpretalurapud Joannein liegnum meum non est de hot mundo. Interrogationibus Pilalo idenlidcm repelilis sic Christus suas aptavit responsioncs,
; ;
:

gentem nostram,
ut

prohibentem tribula dare Csari,

qu vera crant, liect Judis odiosa, faterelur, calomnias judicio prsid;s relinquerct, qu ad causam
nihil perlinebant, sileniio involveret.

1217
Aicentem se Cltristum regem
esse.

C0MMENTAR1A. CAP. XXVII.

Tune ponenda sunt
:

1218
:

Joannis verba, vers. 31. Dixit ergo eis Pilalus Aceum. cipite eum vos, el secundm legem veslram judicale

Regnum meum non est de hoc gare. Respondit Jsus mundo si ex hoc mundo esscl regnum meum ministri
;

mei utique decertarenl

aident

ut

non traderer Judis

llaquc

nunc

Apparet enim omnibus modis conatum fuisse prsideni de Christo non judicare. Dixerunl ergo
ei Judaei
:

regnum meum non

est hinc.

horum verbofa-

rum occasione
verne rex

mullis de regno Chrisli dispulalur,

Nobis non

licet inlerficere

quemquam, quod

vers.

fuerit.

Sunt qui quodanimod invitum

exposuimus. Addit Joannes ide hoc factum esse, ut impleretur sermo Jesu, quem dixeral , significans qu
morte esset moriturus
;

cerc velinl regem, hrelicosque eos putent, qui Icm-

poralem etiam regem fuisse negant, cm ipse

cio interrogalus

in judi-

nempe sermo
:

ille

quem

Mal-

palm responderit
id est,

thus

rcitt, c. 20,
,

18, 19

Ecce ascendimus Jerosoj

non
est

est

de hoc mundo,
,

non est
,

Regnum meum mundanum, non

sociela-

lymam
tum
el

et

filius hominis tradetur principibus sacerdo-

lerrenum
;

non est temporale

sed clesle et spi-

scribis, et

condemnabunt eum morte,

et

et

tradent

rilualc

regnum suum non solm bealorum

eumgenlibus ad Uludendum,

flagellandum,

et cruci-

lem, sed fidelium etiam in terris congregalionem, id

est,

jigendum. Signiheat ergo Joannes, propterea Judos

poteslale sibi a prside facl uti noluisse
,

Ecclesiam appcllans,

qu

etsi in

hoc mundo

est,

quod sequo maet

lamen de hoc mundo non

a

est, et

quia non ex terra

ejus capul Christus

cundm legem ncminem

crucifigere liceret

sed ex clo originem habet,

cm
,

xime gnre morlis Clirislum tollere cupiebant,

runl Pilalum ironic locutum fuisse.

quo congregala,
lidcs

el
,

formata est

de

clo descenest,
et

Christus ipse se morilurum prdixerat; aut intellcxe-

dent, cm
rilas
,

qu

ejus forma
,

chailli

Non ergo Judo-

qu

ejus vinculum

et

spes,

qu

prinia

rum

virlute, sed potis crudelitale etdivino consilio,

proraillit,

de clo dentur, sicut Christus apud Joan.,

:

quo decretum

fuerat ut Christus cruciligerelur, factura

cap. 8, 23, ait

Vos de deorsiim

estis; ego

de supernis

esse Joannes signiiicat, ut Judi Cbristum

secundm

sum;

vos de
;

mundo hoc

estis; ego

non sum de hoc

legemsuamnoluerint judicare. Posthc, utait Joannes, prses in prlorium ingressus est et foris manenti,

mundo
non

cl rurss, cap. 15,

19

Si de

mundo
clo

fuissetis,

mundus, quod suum

estis
;

erat, diligeret; quia ver'o

in

de
est,

mundo
neque

bus Judis, Cbristum ad se vocavit rogavitque, quod Tu es rex Juillic, Joannes et hic Matlhus scribit
:

et

quia ejus conversalio

pulat se hic habere civilatem

permanentem, sed Doigitur

,

dorum
quod
in

Non rogat prses, nisi de regno et tribulo edem regni causa conlinebatur. Si enim rex
?

mino peregrinari, ad Philippenses 5, 20. Tola

quslio ad hune moduni expedienda est
,

Cbristum

erat, dubitari

non polerat quin

tribula Csari

danda

qualens Deus

est,

non solm spiriluaiem, sed etiam

esse negaret

rant Christo,

hc enim duo inter alla Judaei objecequ prsidem movere maxime poterant,
facerel, et tribula

lemporalcm

lotius

mundi

et superioris et inferioris
el

regem esse

propterea enim habet in vislimcnlo

:

qud se regem
esse diceret
terant
,
;

Csari danda non

refelli

femore suo scriplum

Rex regum,

et

Dominus dominannon
,

qu ipsorummet
interrogalus

teslimonio

po,

tium, Apoc. 19, 10, ul oslcndat se

vi,

non tyran,

quibus

aliquando Christus
:

nide

non eleclione, non adoptione

sed naiur

qu

utrni liceret censura date Csari, responderat

dile que: sunt Csaris,

Red,

per fmur significatur, regem esse; quia natur et

Csari

c. 22, 17, 21. Testes quoque

Deo ; el qu sunt Dei Romani erant, aut Judaei

, ,

non rapinam arbitralus

2, G.

est se esse

qualem Deo, Philip.

f-

Propterea jubet Abraham servum suum super

ut

publicani, qui Csaris vectigal colligebant

Cbristum

mur suum inanum ponerc,

juret,

eum

per

Deum

cli ad-

non solm solvendum Caesari, tributura docuisse, sed ipsum quoque solitura solverc, cap. 17, 27. Sed objiciunt nihilomins rpugnante conscieiili odiosum
crimen
posse
,
,

qud ex ejus femore uasciturus esset Christus,

lllud

Gnes. 24, 2.

etiam certum est, Clirislum, qu

lotius

homo
sivit,
1

est

regem esse spiriluaiem

posl finem
est

Ecclesi

quod scirent e verisimilius prsidi quod Ilerodianorum lune

videri
,

hoc enim est regnum quod sanguine suo Patri acqui-

seela vigerct

qui

quodquc

illi

mundi redditurus est,

illud

creduntur in e fuisse sententi, utdicerentnon licere

Judacis rgi alicnigen tribula pendere, ut cap. 22
,

Cor. 15, 24.

Hoc
:

regnum

de quo scribit

David, Psalm. 2, G
eo,

Ego aulem

conslitutus

sum

rex ab

10, docuimus.

quod
:

spiriluale esse,

non temporale statim dclaejus,

Tu

dixisti.

Ante haec verba ponenda sunt ea qu

:

rt

Super Sion montent sanctum

prdicans pr-

scribit Joannes, cap. 18, 34

Tu

es rex
,

Judorum
an

ceptum ejus;

nam elSion

illa

spirilualiter intelligenda

Respondit Jsus
dixerunl de

lemelipso hoc dicis

alii tibi

est, ut, tract, in Joan. 115, D. August. adnolavit; et

me

Quibus verbis videlur Christus

,

Pilati

prdicare prceptum Dei non temporalis, sed spiritualis rgis olficium est.

conscientiam pungere

quasi diceret
;

Tu

utique scis

Hoc

est
:

regnum de quo eoEt dabo

tibi

me Judorum

regem non esse

sed isia

qu

rogas
:

dem Psalmo

paul post dicitur

et

gnies

Judorum Numquid ego Judus sum

postulalione
diderunl
le

rogas. Respondit Pilatus

?

hreditatem tuant,

possessionem tuam terminas terr,

gens tua

el

ponlifices tra-

quia Ecclesia loto lerrarum orbe diffundenda erat, et

mihi; quid
;

fecisli ?

Sensit se Pilatus Chri-

sto perstrictum esse

ide iracund videlur respondere

;

de quo Christus post resurrectionem

mihi omnis potestas in clo
et in terra,

mari usque ad mare propaganda. Hoc regnum est dicit : Data est
Maltbi 28, 18,
:

se non supte sponle interrogsse

esse, sed judicis officio fungi, qui

nec enim
sibi

Judum

eum

ex Judis

qu

potestas, qualis fuerit, statim exponit, vers. 19

traditum non possit

non de rbus

objeclis jnteno-

Wite ergo dceteomnes gentes, bapti*qnle$ os in no-

1219
mine
Patris, et Filii
,

IN
et

MATTH^UM
r

1220

Spirits sancli

qu
:

partes

diebus.

Herodem autem

\iso Christo gavisum esse,

,

non temporalis, scd

sicut in

spirilualis rgis sunt

ideque
le-

regno temporali soins rex condcndarum

ita

quod multa de eo pris audivisset cuperetque aliquod ejus signum videre et multa Christum interrogsse,
,

gum

poiestatein habet,

Christus in Ecclesi solus

Christum veio
constanler

nihil respondisse, sacerdotes et scribas

potuil sacrainenta constituera, qua?, sicut in rcpublic

eum apud Herodem

accusasse;

Herodem

legcs,

ita in spirituali

Christi regno pcccatorum re,

cni nihil Christus responderet

eum

contempsisse, et

mdia sunt. Qu ver parte Chrislus homo crat

cral universi orbis terrarum

non

veslc alb per opprobrium indutum ad Pilatum remisissc, factos

temporalis rex, ut et

amicos Pilatum,
;

et

Herodem ex eo

die,

Augustinus eo loco

queni

modo nominavimus
Aut enim
est

et

cm

anlc inimici essent

cm

Christus ad Pilatum

omucs boni
divino, aut

tbeologi sentiunl.

naturali, aut

remissus esset, Pilatum convocalis principibus sacer-

humano
filius

jure rex esset. Naturali non erat,

,

dotum,
15, 16
letn
:

et magistralibus, atque plebi dixisse, v.

Oblulistis milii
et

14,

quia rgis

non oral

quod

naluralem esse
Littcj

hune hominem

quasi averten-

regem

divino non erat, quia omnia

sacramm

populum,

ecce ego

coram vobis inlerroguns nullam

isto,
;

rarum testimouia,

qua; de ejus loquuntur regno, de

ait, inlclliguntur;

causant inveni in homine

cusalis.
et
!

ex hit in quibus

eum

ac,

spirituali regno, ut Auguslinus

hu-

Sed neque Herudes

nihil

nam

remisi vos ad illum

est ei.

mano non
ut

erat, quia

non fucral orbis terrarum eonJud;ei voilent

ecce

dignum morte actwn

Emendulnm

sensu rex electus,

elcm

eum

rapere,

ergo

Muni dimittam,

ftwiSctae; oZj rv no/sw, casli-

regem lacrent,
dubitari

auf'ugit, .Joan. G, 15.

De regno Juex regio san-

gaium dimittam, quod aut de verhis, aut de verberibus

xx

potest,

an humant) jure ad Clnislum

pertineret; qu in re illud constat,

eum

guine Davide usque procreatuin, et Matlh., cap. 1, cjus gcnealogiam per reges deducens docere volait.

Ad banc Pilali vocem vero siinilc est cpisse Judu:os vehementis instare et accusarc Clnislum, quamvis Evangelist non dicanl, alque tune Pilatum dixisse, quod hoc loco Maithams ait
potost intelligi.
, :

An aulem ad
esse voluissel,

illum

jus regium

perveuirct,

si

rex

Non

audis quanta adversm

te

meoquidcm

judicio,

non

salis constat,

Vers. 14.

Et

dicunt testimouia
ei

non respondit

ad ulluji ver-

quia nescimus an ex

regum gnre alius

si

fuerit eo pro-

pinquior, ad quein regnum,

l'uisset,

ad jus hxreditarium

BUM, ITA UT MIRARETUR PRISES VEIIEMENTER. MirillU CUr Christus lam obstinalum coram judice silentium Icnuciit,

apud revocandum Joannem, cap. 18, 56, regnum sunna non esse de hoc mundo, id est, mundanuni quia si mundanuin esset,
pertineret. Probal Chrislus
,

prncserlim

cm

paul ante intcrrogalus re,

spondisset. Cur autem responderit

est
:

in

promplu

ratio

causa juguliim petebalur, an ipse rex esset, id

mundanos eliain qui pio se pugnarent, ministres haberet. Tanim ver aberat ut haberet aut habere
,
,

est, Christus,

quod negare nequaqum oportebal, cm

in

mundum

e re venissel, ut se Christum Filiuni Dei

vellet, ut

Pelrum unutn ex
viilneirat,

discipulis suis, qui

servum
graviter
re-

vivi esse doceret.

Cur autem nunc

:

laceat, multa) ra-

pontilicis

ut se

dclenderel,

et

liones reddi

possunl

prima

qu

per contrariant sed de

re, rehenderit, jusseritque

gladium

in

vaginain

colligilur, quia

nunc non de summ

,

rei,

com-

miliere

suosque ministros non lerrenos, sed

:

ecele-

motione populi
agebalur, quas

de doclrin
in

et aliis

hujusmodi rbus

stes, id e>t, angelos esse signilicaverit

An

putas quia
exhibebit

cm
,

omnium

oculis egisset,

nemo

non possum modo rognre Patrem meum,

mihi
cap.

et

poterat ignorare

ita

ut opus

non esset

ut ipse re-

modo plus quant duodecint legiones angelorum ? 26 55. Hc occasione Pilalus intulit Ergo rex es lu? Tune respondit Chrislus, quod hic Matllmis Tu dixisli, qu phrasi non ainbigii, ut D. scribit
,
:

sponderet, sicut pris ponlifici responderat, Joan. 18,

20
in
et

Ego palm

loculus sunt

mundo

ego semper docui

synagog

et in

templo, qub omnes Judi conveniunt,

in occulto locntus sunt nihil; quid

me

interrogus?

Augustinus et nonnulli

alii

pulant

sed modeste rc-

interroga eos qui audierunt, quid loculus sunt ipsis; ecce

hi sciunt

spondet se regem esse, ut supra, cap. 26, 25, 61.

qu dixerim

ego.

Vers.

12. Et cum accusaretur a principibus saAlltC lianC

brosius in Commentariis in

Secundam rationein AmLucam Chrysos'omus et

,

CERDOTUM ET SEN10RIBUS, NIHIL RESPONDIT.

Eulbymius hoc loco reddunt, quod

sciret Christus

partem histori illa collocanda est, quam Lucas, cap. 25, 4, scribit, Pilatum postqum Christum inlerrogsan ipse rex esset, 01 ait Joannes , 18 , 53 ad Juqui extra prlorium cxpectabanl, exiisse, dajos
set
, ,

Judos sibi, elsi responderet, crediluros non esse, ut illis apud Lucam dixerat, cap. 22, 67. Tertiam affert
Theophylaetus, ne
si

respondisset

irrilaretur
foret.

Judc-

rum

rabies,

et

eorum culpa major

Beda, ne
si

Quartam

dixisseque, Ego nullant invenio in eo causant

id est,

Hieronynms

et

respondisset, criminaque

nullam culpam.
Vers.
15.

diluisset, dimitlerelur, et crucis fuctus, id est, salus

Tunc

dicit ei Pilitcs

Non

audjs

noslra periret. Quintam Ambrosius, quod defensione

QUANTA ADVERSUM TE DICUNT TEST1.UONIA

j

fifeC tesll-

non indigeret. Accusatur,

ben
lacet, qui defensione

inquit,

Dominus,

et lacet, et

monia, qua: lune adverss Christum dicebanlur, Matlha us non scnpsit, Lucas autem scribit, vers. 5 et 7
:

non

indiget.

Ambiant defendi,

qui tintent vinci.

Non

ergo accusaiionem lacendo con-

Mi

invalescebant, dicenles

Commovil populum doa balila Calil usque

esset, rejj

firmai

sed despicit non reftilcndo. Deniquc propheChristi silenlio impleri oportebal wiri
se obmutescel
,

universam cens per umversam \s

Judam, incipiens inapiens

qui
et ipte

tiam liam ipso

Quasi

kc Et ut cognovit quod de Ilerodis poleslale ;.

misil lit

londenle agnus coram to

et

non aperict os

eum ad Herodem,

ierosohjmis erat Mis

smm,

haine 53, 7.


1221 Vers. 15.

COMMLMAKlA

CAP. XXVII.
Jiulx'i
:

1222
crucifiqe e.um, respondit
;
:

Per dieu autem solf.mnem

'

per dieni
|

Toile, toile,

Regem

Pascli.qui xa T {$?%*', solemnis, appellatur, ni Jo:in. cxponil, cap. 18, 5j.Aii hoc privilegium Jud;i'i Ro-

vestrum crucifigam? Joannis 19, 15

quasi ipsorum

consulerel honori, quibus ignominiosum videri poterat

manis Juda-am
tinuerint, an
,

in

provinciani redigonlibus novuni oh-

eorum regem, quamvis gravis reum

agi.

sceleris, fuisse cru-

cm

anliqua cunsuetudo eorum essct,

,

cilixum. Soient reges securi perculi, non in

crucem

Romani
lum
est.

illis

aut ipsorum rogatu

ant sua libcralitale

Mull ver maxime

cm

ad

concesserint, utpopulisibigraiiainconciiiarent, incer-

inisissel,

caveret ne quid

sibi

eum uxor nuntium cum justo illo esset,

videlur, et
est.

Sed tamen probabilius velerem

fuisse

Judao-

elciun ex Judoeis audivisset filium Dei se facere, Joannis 19, 7. Pris

rum

iradiiionem, ul in menioriam liberali ex ^gypto

enim religione, ut

qui-

populi vinctum

imum eo

die carcere liberarent.

insi-

lale, post etiam

melu absolvere conatus

Hxc

Vers; 16.

Habebat autem tlnc vinctum

non
virtule

omnia ide evangelistas narrasse credendum

intelligeremus,

est, ut

nem, qui dicebatur Barabbas,

fertoi^a, id est, insi,

,

quam

inique Christus damnalus esset,

sol piclale

gnem

ac nobilem appellat vinctum

et improbitate.
:

sed

quem

prolanus etiam," et iniquus judex

scelere,

Marcus 15,

7, qualis

lueril

et xquitate

motus, lam sa>p dimittere lentavit. Dein-

magis dclart
qui

Eral autem, qui dicebatur Barabbas,

,

de, ul ex Pilati et Juda'orum comparationc incredibilis

cum

seditiosis eral vinctus

;

qui in scditione fecerat

erat propler sediiio-

Jud*orum

iniquitas, atque perversitas cogno-

liomicidium

et

Lucas 23, 19

Qui

secretur.

Tum

etiam, ut ex raiione condemnalionis

nem quumdam factam

in carcerem.
)ns-i)j, eo,

in civilale, et liomicidium )nissus

per importunitalem extortae judice omnibus modis

Joannes, cap. 18, lalroueni fuisse dicit

rpugnante, appareret Chrislum non tam ab horoinibus,

utopinor, sensu, quoLalini lalrones vocant

quam

Paire ad

eos

qui publicas obsidenl vias, et praHereunles truci-

Vers. 19.
est, vald

Sedente autem
E enim

crucem traclum

fuisse.
id

eo pro tribunali,

datos cxspoliant.

opportune,

cm jam ad ferendam
,

senten-

Vers. 17.

Quem vultis dimittam

vobis,

Barabbam,
mani-

liam paralus esset, ut res non casu

silio facta

sed divino con-

an Jesum qui dicitur Christus? Multis

indieiis

viderelur.

re Matlh., qui

hoc solus

fesium est onmeni occasionem absolvendi Christi Pilatum quaesivisse. Piimuin simili alque ad se Christus

narrai,

banc circumstantiam expressit.

T1BI,

MlSIT AD EUM UXOR EJUS DICENS, MH1L

illi. Id est,

ET JUSTO

adduclus est Juda'os inlerrogat;

ufferlis

Quam

accusalionem

ne

te ejus

negolio immisceas, ne

eum consuo ad-,

advenus hominem hune'} Joannisl8, 29; quod,

,

demnes. Juslum

el vulgari opinione, et viso

ut supra explicavimus

priode valet, ac
iiinoccnli

si

dirai,

moniia Chrislum appellat. Addil hoc verbum nuntio,

ul lacilis vel religione, vel

quid homiiii
stis?

liuic juslo, et

objicere pote-

melu marito persuadeat;

fuisse

Dciude interrogalo
,

luira

pralorium Chrislo ad

nam
elam
in

etsi

credendum

est

piam

muliercm, et

in

Judaeos exiil

dixilque
-i
;

Nihil invenio caus in hoc

Chrislum aul ante, aut lune primm per quietem edocredidis.^e,

domine, Lucie 23,

Joannis 18, 58. Pim leiea

cm

lamen vero simile etiam

,

est

aliquem

audisset lauiiu per lotam Galiiajain docuisse Chri-

humanum quidem

sed non inaluin affectum

,

stum, occasionem libenler arripuit, ul Galil.rum esse

interprelarelur, eunique ad Ik-rodem adlegaivt,

fuisse,

limuisseque ne quid mali marito suo

eveniret.

si

lio-

Lu-

minem justum condemnssel,

Id est,

cx

23, 7.

Cm

remissus

ab Herode esset ilerm

se nihil
in

MULTA ENIM PASSA SUM HODI PER VISUM PR0PTER EUM.

multa somniavi
,

dimittere

lenlavil, dicens

eo culpae deinissus
iras

qu me anxiam

sollicilamcvar.gelisla
vellc.
colli-

prehendere, neque llerodem, ad

fuerat, deprehendissc.

quem
,

se

que reddiderunt. Quid somniaverit, quia

Cm

hoc Juda'orum

non

non docet, temerarii esl inlerpretis divinare

mitigarel, castigare voluit, id est

anl verl)is corri-

Hoc tantm ex
gerc nobis

ejus ad

maritum misso nuntio

et

pere, aut flagellis cdere, castigalumque dimittere,

licet,

eam per somnium

Christum inno,

Lucaj 23, 16. Nunc religionem Juda:is ante oculos

cenlem
xisse

liliunique Dei esse cognovisse

,

el ea

prospe-

ponit.ulsaltemsolemnis

festi

respeclu,siculaliifacino-

mala

quoe ab ejus neee Jer osolymilan civilali

rosi honiines diinilli soient, Christus, contra

bil facinoris
,

quem

ni-

erant eventura, quibus ne maritus

involverelur
,

mon is

ejus auclor

nihil culpaa

probaium esset dimitleretur.

,

verebatur.

Disputalur

nonnullis
iis,

Alio eliam utitur artideio, nec solum Chrislum,

multis, sed

cum uno Carabb

siut,

liomine

neccum omnium sceleomnin

se-

quale

id fuerit

somnium. Qualuor enim gnera ab

alia

qui de e re scripserunl Iradi soient. Nalurale,

quod

ratissimo proponil, ut Judxi Chrislum, nisi

eorporis constilutio, el natura gignit

alia

enim

biliosi,

cci, aut iniquissimi

eniui cogilssel

eligere

coganlur. Quis
,

sanguinei, alia melancholici somniare soient. Mo-

Barabbam homiuem bomicidam

rale,

quod ex cujusquesludiis.aclionibus, cogitation! :

diliosum, laironem publicum Christo, oui nihil obje-

bus, et moribus nascitur

ut qua: aut

sic

enim coinpuatum
merit
,

esl,
,

ctum mali

eral, nihil cert

probaium, fuisse antepo-

agimus

aut

vehementer cogilamus
Itaque
Plalo

el

nendum? Sed Judaorum

odiuin, atque nequitia Pilaii

cupimus ea somniemus.
etiam philosptri
,

alia

hominis profani opinionem snperavil. Post h;ec etiam

dimittere Chrislum conatus est

et

hominis sapientis

qum caue-

cm

eiiim urgerent

rorum houiinum somnia esse oporlere arhiirabalur.

Diviuum, quod Deo, aut per angelos, aut sine ullo
ret,

Vers. 17 et 19. Barabbam, an Jescm, sceleralum, an iunoxium. Hodie, somnium terroribus plnum Deus buic mulieri injecerat , non ul Jesum morte exioie-

sed ut ejus innocentiam hoc testiiaonio compro

baret.

1223
angelo frquenter immitlilur, cujus
et

IN

MATTHIEU M
bant Judaii
tus
:

1224

in sacris Litteris,

quia non apparet cujus rei causa reddatur. Clama:

mulla

et nota

auntexempla
,

ut cap. 2, 15, disse-

Crucifige, crucifige
fecit ?

eum. Respondet Pila-

quod Diabolo immitlilur, cujusmodi major parseorum, qu obscna sunt, vulg

ruimus. Diabolicum
esse crcdunlur.
fuisse IIujus

Quid enim mali

parliculam
si

llaque exislimare aliquis

ov, igilur,

possit

yp positam esse pro

mulieris
dixil,

somnium
ullii

naturale

quasi dicat,

vullis, ut crucifigatur,

quid igitur mali

sit.

nemo, quod sciam,

diei

nequc

cum
,

proaut

fecit? id est, reddite

causam, cur crucifigendus

arbitror

babililate

polest.

Morale fuisse nonnulli

Ego non

his, qure dicunlur, sed bis,

;

quae lacentur et

pulant.'aul
lioclc

non ncganl, quasi mulieride de Cbrislo e

inlclliguntur respondere

nec enim omnia

eum, pris
:

somniaveril,
agilai.

quod

scirct

ejus

inter Judncos

evangelista recilavit

sed, ut Joannes scribit, Pilatus

toile,
toile,

causam
etiam
et

Opiuio non vulgaris modo, sed velus

clamantibus Judais,
respondit
:

crucifige
?

fuit,

ul ex Ignatio, epislol

5 ad Pliilippenses,

Regem veslrum
,

crucifigam
fecit ?

quasi dicat

Redae, ad hune locum Commcntariis, ex auciore

Non

crucifigam

quid enim mali

,

simile

exem-

scliolastica3, ut appellanl, Ilisloria; inlelligimus, dia-

plum supra adnotavimus

primuntnr, sed
evangelista

c.

26,64,

ubi docuimus
iis

bolicum hoc fuisse cpisse Chrisli

morlis ejus, qu
inlelligere;

somnium. Diabolum enim tune divinitatem cognoscere, et mysierium

parliculam verumtamen non respondere

iis

quse cxalio

qu

intelligunlur,
;

quque ab

hominum genus,

liberaturus erat

Luc expressa sunt

:

Lucas addit dixisse

quare conatum per mulicrem ejus impejudicio,

Pilalum hoc loco

KTv

Corripiam ergo illum, ttouSemcs oit

dire
vis

mortem. Senlentia meo juidem

quant-

aut casligabo verbis, aut csedam flagris. Quanut paul post

bonos habeat auctores, minime probabilis;

nam
4,
;

qum ex Joanne,
fuisse appareat.

dicemus

flagcllalum
et

diabolum Chrisli divinitatem pris cognovisse, cap.

Post

hc enim, qu Matlhxiis
indutum,
:

ex Evangelistarum icslimoniis probatum nobis est

et
si

Marcus hoc loco similiier narrant,

scribit verberibus

impedire Chrisli mortem volehat, cur non po-

csuni, spinis coronatum, purpura

et

ad

lis Jiida;orum

animos, qui lolius trageedioe auctores

.

Judaos produclum fuisse, dicente Pilalo

ut vel miserabili spectaculo froces

Ecce homo,
nninii

erant,

qum
in

alienigena1 mulieris, cujus sexus cliain,

Judaeorum

quoever divinationes sunt,somnia credunlur, hujus-

placarenlur, Joan. 19, 1, 2, 3, 5. Sed Matlh. et Marcus, quia de Christi

modi

somniis terrilabat

A Deo

igitur

illi

immis-

condemnatione agere cpcrant.

,

sumcsl somnium, ut Origen.,

Hilarius, Lo, serm.

H de

ne narralionis filum rumperenl

infra, vers. 26, 27, 28,

ista

proposucrunt
lib.

Passione.Chrysost., Hier., Euth. etTheoph. in hune lo-

29, ut D. August.,

3 de

cum cxislimant.Quxrunt quidam,

liujusmodi

cur non polisPilalo

Consens, evang.,
Malth. et

c- 9, existimat.

Quanqum

Hilarius,

somnium Deus

injecerit.

Chrysost.,Theorei rationcs affe-

Marcum recium

narralionis ordincm le-

phylact., et

Euthymius duas hujus

Judacis

nuisse putat. Sunt etiam, qui bis Chrislum flagclla-

rmit, vel
vel

qud indignus
illi

fucrit, cui id

Deus revelarel,
fuissel, lan-

lum

arbitrentur,

primm hoc
,

loco ad mitigandos Jusupplicio absolvi

qud minus

creditum

dyeorum animos

ut co contenu"

qum homini

suspecto, aut corrupto judici, qui ad

permitterent, ut scribit Joann. Deinde

cm jam conut

dimillendurn Chrislum
ut ego arbilror, Deus,
licet

somnia
si
,

confingerct. Voluit,

demnalus
ait,

esset,

qud Romanorum
,

Hieronymus

de divinis nobis consiliis

iia

esset consueludo, ut

conjecturam facerc

condemnari Chrislum,
sensu ejus
|

lalum, cruciugerent.
facile credi

neminem nisi pris flagclQuod de Juda?orum crudelitale

sed ex evangelistarum histori

ut tamen omnibus modis, omnis generis personarum

sententiis,

potest

omnium clemenlorum
:

veluti

probari non

polest.

Quanqum Reda

in

e videlur

innocentia teslata esset

proplerea non solm Juda;i

esse sentenli.

mulli, qui in Christum credebant,

non solm judex

Vers, 24. Tunc Pilatus videns, quod mhil proiiceret, sed magis tumultus fieret.

qui senlenliam in ejus causa laturus erat, non solm

et testis minime ejus uxor mulier ante profana suspecta, non solm cenlurio, et milites, qui paul
,

Non excusai

Pila-

tum, sed Christum,

idoneo
testimonio,

dm
non

doect prsidem non ullo

ullo

prohato crimine, sed

ante crucihxo Christo convicia diclitabant, sed obscuralus sol, scissa petrne
,

solo popularis sedilionis nietu Christum damnavissc

et ita

diruptum vlum templi

damnavisse, ut damnando eliam absolvent.

concussa terra, Chrisli innocentiie, atque divinilaii

Accepta aqua lavit manus coram populo. Sunt

qui existiment non solm Judseorum fuisse cseremo-

testimonium prabuerunt. Salvam eam fuisse mulic-

rem propter somnium

stimant.

illud,

quod de Christo habuit,

niam, ut judices reum morlis judicaturi aqua manus

abluerent, ut Deut. 21, 6, traditum est; sed aliarum

prbabiliter Origencs, Chrysost. et Theophylact. exi-

etiam gentium consueluJinem, ut ex Triclinio So-

Vers. 23.

Quid

enim

mali

fecit

Eodem
cap.
;

phoclis interprte confirmant

et ex illo Virgilii car-

modo, atque iisdem verbis Marcus Ti // /.a/Jv 15, 14 et Lucas, 23, 22

;
:

scribit,

min

noir,

cau-

Me bello
Abluero.

tanto digressum, et

cde

recenti,

salis particula,7(5,

enim, difficilem orationem reddit,

Atlrectare nefas, donec

me

flumine vivo

Quod supplicium Vers. 25, 25, 26, 27 et 28. erat Romanis usitalum advcrss sediliosos. Super
nos, mors ejus viudicetur in nos, et iilios nostros , si hj sl imioens qusc ultio est consecuta. Flacella;

tum, more Romanorum. Umversam coiiortem, cohors erat pars dcima legionis. Ciilamydem, veslis erat rgi et milHarjs, ul verisjmillummj est , yaid denil.


1225

COMMENTARIA CAP.
f

XXVII.

1226
illi,

Fucrit san mos aliarum gentium, Romanorum cerl non fuit, ut eliara Origenes adnotavit, et ex

causa collocare. VidemuS enim et coronam

tan-

qum

rgi, imposuisse, et induisse

purpuram,

et

pro
tri-

Romanorum
credo

historiis

manifcstum

est.

Potis ergo
,

sceplro arundinem ddisse. Reliquum erat ut in

bunali quasi in throno collocaretur. Ha?c autem
nia
,

Pilatum,

quamvis

Romanum hominem
testari

in

om-

causa tamen hominis Judxi, et apud Judos Judo-

qu

milites fecisse
:

rum caeremoni suam innocenliam

Sciebat Judxos
heare, ut ex

voluisse.

Joanne colligimus

legimus , Pilati jussu, ex Tunc, inquit, appreliendit Pilalus

et milites plectenles

manuum
quem
,

ablutione innocentiamsigni-

Jesum

et flagellavit,

coronam de

illo,

paul ante signavimus, Deut.

:

spinis imposuerunl capiti ejus, Joannes, 19, 1, 2.

|

loco perspicuum est, et ex Psal. 25, 6

innocentes inamis meas

Lavabo

inler

CONGREGAVERUNT
Vers. 28.

AD EUM UNIVERSAM

C0H0RTEM

sed non abluitur tam grave

,

quasi ad regem, ut magis irriderent.

crimen aqu, rectque de Pilalo

sione, scripsit

serm. 8

de Pas-

Et exuentes eum,
eum
veste su.
c. 15, 17, et

x! ixSavres Otv,

Lo

Nec purgant conlaminalum aniaqu

digilis

cm

exuissent

mum

manus

lot, nec in aspersis

expiatur,

Chlamydem coccineam circumdederunt

puream, ni Marcus,
nunt.
\

ei,

pur-

quod famidante impi mente commiltitur. Excessit quitlem Pilali culpam [ucinus Judorum, qui Muni nomine
Cwsaris tcrritum,
et invidiosis

Joannes 19,

2, expo-

Nemo

nescit

purpuram proprium habilum fuisse

,

vobus increpalum ad
;

regum, non apud Romanos solm

sed apud alias

sibi

i'ffectum sut sceleris impulerunl

sed nec ipse evasit rea-

eliam gnies. Itaque, quos volebant reges

proxi,

tum, qui cooperatus

prium,
et in

sediliosis reliquil

judicium pro-

mos

esse

iis

pro

magno

beneficio concedebant
3, 6, 1

ul

crimen transivit alienum.

purpura

uli liceret,

5 Esdrcc,

Machab., 10, 20,

Spinas

Innocens ego sum a sanguine justi uujus. Dclart

et 11, 58, et 14,

43,44.

quod ablutione aqiue signicabat, et antequin Christum condemnel, absolvit, dm juslum esse teverbis,
staur, se vcr

Vers. 29.
in coronic
sli

Plectentes coronam de

spinis.

modum

concinnanlcs atque vineientesChri-

ipsum condemnat, qud, quem justum

capiti

imposuerunl coronam, utrogi; de spinis ut

signilcent

esse affirmt,
dicit
:

eum condemnet,

menlitur ergo,

cm
S

condenmalo imponunt, ut
ridiculum
et

non verum, sed

Innocens ego sum; nec cnim condemnalojusto

miserabilem esse regem.

Edem

perli-

innocens esse polerat.

Vers. 25.

netquod arundinem in dexterejus pro sceplro ponunt.

Vers. 32.
|

Sanguis ejus super nos, et super

fdii nostri, si

Exeuntes autem, cm ex urbe exirent

urbe.
,

nuos

nostros, id est, nos, et

;

qua
;

in

eo
I

aut stalim egressi

gsiowTe;,

Non

cnim

dixit

Grc

culpa est, prstabimus

nos

pnam lucmus

plirasis

per aoristum

sed &pxtievot, exeuntes, ut

Hebraica, Levitici 20, 9, 12, 16; Josue2, 19; 2 Re-

signiu'earet in ips urbis porl

hominem

illum Cyre-

gum

16; Ezech. 33, 4; Ose 12, 14. Similem

nensem
'

offendisse.

apud Senecam observare memini.

Vers. 26.

Flagellatum tradidit, ut crucifigeet

;

Invenerunt hominem Cyren^eum. Cyrcn-.cus appellabatur, vel quia Cyrene nalus, vel quia inde oriundus
erat
in
;

retur. Flagellatum ante, ut vers. 23 explicavimus.

erat

autem Cyrene

et uibs regionis

Decapoleos

Quale flagellum fuerit, minime constarc potest,

inanis curiosilatis est qurere
credilur.
jicit.

Syri caput, cl tolius Decapoleos regia, quai ex

vulg ex spinis fuisse

,

principe urbe Cyrene voiabalur, 4

gal, qui volet

Regum
5, et

16, 9. L-

Euthym. ex

funiculis

aut loris fuisse con-

Plinium, libro

5,

c.

Strabonem,
Marcelli-

Probabilius est fuisse virgas, quibus

Romani
consules

libro 17,

etMelam,

libro 1, et

Ammianum
c.

ntebanlur;

propterea enim

lictores

ante

num,
fuisse

libro 22.

Ine urbe atque regione Judos eliam

,

virgas ferebant.

Vers. 27.

Tunc milites
et
illud

ex Aclis Apostolorum
est,

2,
,

10, colligimus.

prjlsidis. Istud tune

non

Quanqum incertum
ille

Judoeusne

an genlilis Simon
llilarius,

signilkal consccutioncm,

rerum

quse narrantur,
Cliristi passio
I

Cyrenxus

fuerit.

Velcres enim auctores

contextum, sed tolum

duravit.

lempus, quo

Acnbros., Beda et Lo, serm. 8 dePassione.gentileni

fuisse putant, in eo ipso

Hxc enim,
facta
,

qua: Matlh. dicil lune facla fuisse,

vers.

mysterium ponenles, quasi

ante fuisse

25

ex Joan.

probavimus.

significalum c re
genliles
Chiisti

sit

fore ul

non credenlibus

Judieis,
,

Ilaque tunc idem valet, atque sub idem

est,

lempus,

id

crucem amplectcrentur. Cyeterm

Judacum

paul ante.
in

quia Marcus, 15, 21, dicit patrem fuisse Alexandri cl

Suscjpientes Jesum
ubi

pr<etorium, id est, in locum,

proetorium appella-

'

Rufi, probabilius l'orlass videri potest fuisse

pratoris

tribunal erat, qui

nominal cnim eosquasi vulg nolos,

aul, ut nonnulli

batur. Qualis fuerit locus, Marcus, cap. 15, 16, exponit

:

suspicantur, quasi Chrisli discipulos.

Milites

aulem duxerunt eum

in

atrium prtorii.
,

Hunc ANGARiAVEuuNT.Quid
docuimus. Joannes, 19, 17,

esset angariare,

c.

5,41,

Erat ergo tribunal prtoris in alrio aliquo

aut alrio

scribit

Chrislum crucem
et Marci

vicinum, ut e, qui causas liabebant, convenire possent.

i

suam

bajulsse,

quod

facile
si

eum Mat;hi

Cur

milites in

eum locum Christum deduxe,

sententi conciliari poiest,

tes Chrislo

dicamus principio mili-

uni, ex eventu licet facere conjecluram

os

voluisse
irrisionis

crucem imposuisse, eamque per lolam Jcin

Christum

in

tribunali

quasi regem

rosolymilanam urbem geslsse;

exilu ver urbis

Vers. 32 et 34. Invenerunt hominem, rusticum vox Syriaca oppidum, aut villam signiheat. Yinum,
:

angariatum Simonem Cyrenum, ut eam usque ad

absynlhio, im et felle mistum Gr. ; /tTx^s aeluit) forl, aul vinum evanidum myrrli dilutum.
: :

myrrhalum.aiiMarcus, nempeamarumvald, etforsan

S. 5.

XXI.

(Trente-neuf.J

1227

IN

MATTILEUM
et

1228

locum ubi

cruciligendus erat, portarct, ut Origenes,

tract, in Matin. 35, Athanasius, in

serm. de Pass.

minime mal agi, qui ut Palris obsequerelur voluntati, hominesque diaboli lyrannide liberarel, non traheretur vi, sed spont
iret ad morlem paul post ad dexteram Palris exaliandus , et nomen accepturus

Cruce Domini, Augustinus, libro 3 de Cons. evangelistar., cap. 10,

Hyeronymus, Beda, Euthym. etTheo,

pliylaclus

existimant. Yidetur consuetudo fuisse

ut

quod

est

super
flere,

omne nomen.
qud
ipsoc

Jubet aulem eas propler mortis sua; pnas

qui erucifigendi erant,

suam quisque

portaret crucem.
est.

scipsas
luilur.-c,

essent

Flaque propterea inilio imposila Christo

Cur au-

cujus causa Jerosolymilanum excidium imfflae

tem poslea conductus Simon

evangelista:

fuerit, ut

non indieant, sedvero

,

similis

eam gestaret, quorumdam

mineret; non qutl

lieres

ipsoc,

qu tune
id

flebant,

mu-

Jerosoymilanam illam calamilatcm

subiliirce

est conjectura
fuisse

ade
,

et

vigili

et flagris faligatum

essent, quoe fortass

omnes ante
tt

temporis de vit

Christum

ut portarc ultra

non posset.
ut

Nam
Deus

decesserunt; sed quia Jerosolymitana: mulieres,

lune
fuiurae

qu

quamvis ut Deus portet omnia

verbovirtulis su, Hebr.

si

erant,
:

lantaque

mala passur
qui non

1,2, naluram tamen bumanam perinde

non
esset,
pli permiltcbat.

essent, ut diccrent

Beat

striles, et ventres
illis

Sunt qui putent Judxo-

genuerunt. Nain elsi

eum

personis Ioquitur, ta-

rum

studio id factum esse ade Cbrisli

ut

morlem accc-

lernntium,

quia Christus cruce gravis feslinare,

men non de illis ipsis personis, sed de lolo personarum gnre, quod dicit inlelligcndum est, ulc.3, 11
:

quantum

ipsi

voleban!, non possevidebalur, robustum

510

quidem baptizo vos

in

aqu

in

pnitentiam

qui

conduxcrint liominem, qui crucem portaret. Forlass

et myslcrio id factum est
,

aulem post me venturus

sanclo et ign; non

est, ipse

vos baptizubit in Spiritu

ipsos, quibus-

ut Christus inilio

quidem
fi-

enim indicat eos

sunt

crucem suam gestaret

guram, qui

ut veterem Isaac impleret

ligna, quibus sacrificarelur,

bumeris suis

cum Ioquebatur, Chrislo nunqum fortass baptizali

illi

fuisse baplizandos,
;

qui

sed Judos quales

portaverat, Gnes. 22, 6, ut Cbrysostomus,

in Joan., et August., tract, in

hom. 84
Tbco-

erant Spiritu sanclo et ign baplizandos. Beat

qui non genuerunt,
et

Joannem

1, 7, et

striles et ventres,

ubera

qu non

doretus inlmpatibili interpretantur; postea ver portaret

lactaverunl.
in

Muliebrem lamenlationem

describit, qua:
filiis

Simon, ut reips docerct quod vcrbis ante doc.

rbus adversis constilul magis de

sollicita:

suis

qum

cuerat,

16, 34

Si quisvull postme venire, abneget

de se

eos quasi sui oblit lamcnlari soient.

dcscribcrc,
ignis, et

semetipsum,

et tollat

crucem suam,

et

sequalur me. Ita

nostr pro-

Itaque, ut

extremam calamilatcm David

:

Ambrosius, lib.in Lucam 10: Bonus ordo

l'cclus est, ut

Psalm. 77, 63, dixit

virgincs

Juvenes eorum comedit

pris crucis

su trophum
fuisse

ipse erigeret,

eorum non

sunt lamcntal. Ali ralionc, sed

deinde martyribus traderet crigendum. Narrt hoc loco

simili ejus calamilatis

magnitudinem supra,
et

c.

21, 19,

Lucas, 23,

27,

seculas

Christum
,

mulieres

dcclaravil.
illis

aulem prgnanlibus
et

nutrientibus in

magnauique populi
cl

multitudinem

qua: plangebant
fuerint, vers.

diebus

qud

cjtismodi
et

mulieres impedit

ad

lamenlabantur eum. Mulieres qua:

fugam future essent,

ccre montibus

dupliccm dolorem pro se

incipienl di:

56,

Mallhams exponil; reliquam ver multitudinem

confluxisse

proque suis infantibus perceptur. Tune

:

populi

vero simile

est,

quam solam

in

Cudile super nos,

et

collibus

Operite nos.

Christum

credidisse

principes sacerdolum

dictila-

Vox

esl

homiiium exlrema paiienlium mala, qui mori

nec poss.mt
,

bant, Joan. 7, 49.

Narrt proclerea Lucas, vers.

vellent
pcrali

dolorisque

magniliidine suet vcl

fi-

28, 29, conversum ad mulieres Christum dixisse:

Fiti Jrusalem, id est, mulieres Jerosolymitana:
phrabis Hcbraica, qualis
sienses cives
flere
filios
illa
;

monlibus clamant ut super se cadant,

miserabili

morte prxsenlibus malis

cap. 2,

cripiant.
et

Gallorum

est

qu Pari:

dem
cap.

phrasi apud Isaiam,

10, 8,
el
in

19

apud Ose,

Parisienses vocare soient

(lete, id
;

Nolite
noliie

Apocalyp., cap. 6, 16, extrema

super me, sed super vos ipsas

est

miseiia declaralur.
in aridoquid
(iet?

Quia

si

in viridi

hc

faciunl

flere

propler me, sed propter vos

;

aller

hebraismus

Compart

se

ligno viridi, Juda:os

viride ad iucen-

super me, id est, propler

me quoniam ecce ventent dies ;

significat, quasi

arido, quia

quemadmodm lignum

cm
j:\rn

dicit ecce,

appropinquare tempus
sit
;

ante oculos
v'un esse

banc enim plermqueejusparlic. 2, 1.

culx

diximus,

Itaque non dubium

dium minime aplum est,aridum, aptissimum, ita ipse adsupplicium minime apius, id esl, minime dignus, Jud;ei ver aptissimi id esl dignissinii erant, si non
,
,

quin proximum excidium Jerosolymitanum designet,

ob

aliud

ob hoc cerl ipsum

qud Christum quem

quod sub Tito

et Vespasiano factum est,

quo tempore

cm Judi

onines, tum

maxime mulieres ade misesuos

pro servaiore suo recipere debuerunt, morti trade,' renl. Quod hoc loco Christus lignum aridum vocal
D. Paulus ad

rabilcm calamitalcm experts sunt, ulnonnull.quem-

Rom. 9

22

ali

metaphor

vasa ire

admodm Josephus
coacta: sint.
Dicit
et

scribit,

edere

infantes

apta in interitum appellat, id est, vasa ade fragilia, ut

hoc Christus mulieribus potis

quovis enntaetu conteranlur, quibus eos vult homines

significari
turi
,

qum qum
licbre

viris

quia credendum est mulieres potis

qui cumulantes peccala peccalis ade

,

ma-

viros in e populi mullitudine,

qu Christum
illae

ad pnarn sint

ut nisi infinila Dci misericordia

sequebatur, lamentatas fuisse atque planxisse, ut mu-

sustenlaret, dehiscens eos terra consumeret. Prophct;e

ingenium
in

est, et

quia

majorem
flere,

qum

viri

cjusmodi homines slipuhc, iram ver Dci flanima:

Isai. 5,

miseriam

ill

Jerosolymitana

clade experturae

comparare soient,
!

24,

et 33,

H,

et 47, 14,

rant. Vetat

aulem propter se

indicaus secum

el

Abdke

1. 18. etMalach. 4, 1.

ArjsumenUiur miiu*

, .

1229
Christus minori ad majus
:

COMMENTARIA. CAP. XXV il.

Si

1250
,

Deus mihi innocent!

felle mixtlm. Mardis

15, 23, mijrrnatum vinum

alii ali

Don pepercit, sed pro

subire jussil,

aliis

nie

tam gravia supplicia

Chrislo porrectum fuisse dicit, quod auctorcs

ralione conciliant. Auguslinus,
c. 11, mgrrltaiiun, ut ait
lib.

quomod

his parcet, qui

me

ad crucem
1

5 de Cous, evang.,

adcgerinl? Simili D. Pctrus argumcnto usus est,

Epislol, c. 4, 17, 18
:

Marcus, vinum, fuisse putat,

Tempus

est, ut incipiat

judichun

non

felle

infectuni, sed

Matthxus

fille

mixlum ap-

domo Dei;
impius

si

autan primiim

nobis, quis finis

conim

pelasse, qud

amarum
l'el,

esset, et solemus quidquid

qui non credunt Dei evangclio ?

tur,
et

et si

justus vix salvabi-

ainaruin est, aut

autfelle

mixium
et

appellare. Pulat

peccator ubi parebunl ?

etiam idem Auguslinus,

lur, probabile esse

quem Rcda
et

Slrabus imilanet
,

Vers. 33.

Et

veneuunt

in

locum, qui dicitur

Syri et Chaidxi
Golgoltlia.

vinum
cl

GOI.GOTHA, QUOD EST CALVAR1.E LOCUS. HcbrX C&pilt

fuisse

permixium,

myrrha, Malllueum fellis

felle

simul

non njyrrh,

TOX7* appellant, qud rotundum

unius
adjunctione
lillenc
,

sit.
,

Marcum myrrha;, non

nrfata

Sic

enim

legendum

esl

sed

scriplorum vilio

unam
locus

fellis meminisse. Eulhymius aulem existimat duplex Chrislo vinum diversis hominibus, ab aliis myrrh ab aliis felle mixlum exhibi,

detractam lilteram fuisse arbitror, errorem deinde

temporis longinquilale confirmatum. Cur
ille

lum

fuisse.

Sunt qui

piis

mulieribus,

qu Chrislum

ita

lamentantes sequebaniur, pris vinum myrrh com-

vocalus

tiqua et
nobilis

fuerit, satis compertum non est. Anmullorum veterum scriplorum aucloritate

mixtum datum
bituris dari

fuisse,

quod tormenta

et crucialus su-

soient, ut conditi vini ardore alienatis

opinio

est.ide Golgollha
,

id
ibi

est,

Calvapriini

si-nsibus

dolorem aul nullum, aut minorem caperent.

et illum

tiam, aut Crunium appellatum

qud

Adam

Sunt qui hune polum,

5G, et Joannes,
c.

quem Lucas,
jam

c.

23,

hominis caput reperlum

tio

essel.

Velus enim tradi-

19, 29, Chrislo

crucifixo, ot

quxdam

invaluit

eo loco
iract.
,

Adamum

fuisse se-

pultum, ut Origenes,

in

Matih. 53, Cypiia-

exlremum peu spiritum emiltenti datum fuisse tradunt, unum eumdemque fuisse dicant, cujus sententi
primus Chrysostonius auctor
fuit,

nus, serm. de Resurreclione

Alhanasius, in serm.
,

seculus Eulhymius.
srie per-

de Passione

et

Cruce Christi

in

eam sentenliam
proferens
,

Sed ex divers apud evangelislas narrationis

spicuumest fuisse diversum.

Hcbrxorum
ctiam
facit

magistros

auctorcs
libro

quod
in

Nam

Matlhx'us et Marcus
in

Ambrosius,
In

Commenlariorum

non obscure

signilicant,
illi

antequm

crucem

lolleretur,

tncam 10. Comment,

et
in

cdem

sententi divus Basilius est

in

myrrhaium
minus
crucifixo,

vinum dalum
Lucas ver

fuisse, vjuo crucis

dolorem

in cap.

5 Isaix, et Epipbanius, lucres; 4G,

in

sentiret.

et

Joannes non solm jam

Anchoralo, et Chrysostomus, homil.

Joaa.
lib.

sed etiam extrenium exhalant! spiritum,

crucialus perpessus esset, illum alium
fuisse fuisse
in

84, et D. Auguslinus, serm. 71 de Tcmpore, et

cm omnes jam
et
',

16 de Civitale, cap. 32, et Paula et Eustochium, doclx mulieres,

in Epislol

polum porrectum
Marcus vinum
,

tradunt.

Deinde Matthxus,

ad Marcellam, qux apud

dicunt

Lucas

et

Joannes

Hicronymum
in

cxlat.

Quain opinionem D. Hieronynms

judicio, probabili

acelum

nam quod
,

codicibus Grxcis hoc etiam

legitur,

Commenlariis ad hune locum merito forlass, sed

loco fo 5

id est,

acelum

quamvis et Origeet

minus,
fellit,

meo quidem

argumcnto re-

nes, et Chrysost., et

Eulhymius,

Hieronymus,

et,

qud Scriptura,

inquil, doceat, Josue 14, 15,

et

quod ampliuscst, Syrus iuterpres

tur,

ita legisse

videan-

Adamum
urbem,
bron

non juxla montem Sion

Jerosolyniilanam
in

tamen viliosam esse leclionem ex Marco mani

fjiia)

Jebus pris appellabalur, sed

11c-

Nomen Ilebron, inquil Josue, ante vocabalur Cariatharbe; Adam maximus ibi inter Enacim situs est. Nomen enim Adam eo loco non est
fuisse sepultum.

apud quem eamdem histoiiam enarrantem nemo unqum nisi vinum legit. Certissimum auteni argumentum est, quod idem Mallh. paul post vers 48, de illo ipso potu, quem Lucas et Joannes nx>fesluni est,
,

proprium, sed appellaiivum, quod mirum non est,

rienti

jam Chrislo dalum

et

fuisse dicunt, loquens

Et

Hieronymum virum quidem maximum, sed

tem, prxleriisse. Alii forma mouticuli
milis capiti, ubi locus
ille

aliud agen-

continua, inquit, cuncits untis ex eis acceptant sponguini

implevit aceto
,

humano

si-

imposuit arundini,

et

dabut

ci

bibere

situs erat,

Calvariam appel-

Polum
loco

illum sine ull amltiguitaie ab eo, de quo hoc

,

latum putaverunt, ut Cyrillus Jcrosol., calech. com-

agit

omniu distinguons
ut
hic
,

hic

vinum
spongi

illic

muni 13, auctor

est; sed

eam opinionem idem

;

Cvril\

acelum; hic antequm cruciiigerelur,

hic

illic

crucifixo;
,

lus ex topographi refellit

nec enim

inquit

eo loco,

vase
;

credendum
non petenli
ait

est
,

illic

et

qui Calvaria dicebatur, nions ullus

est.

Exislimat ver
id

arundine

illic
:

pclcnli
,

Chrislo,
essi

idem
est,

Cyrillus

locum illum prophelicc Calvariam,

ibi

dicentique

ul

Joannes
,

Sitio

dalum

Caput dictum esse, qud

Christus caput nostrum

Noster cerl inlerpres

non acelum hoc

Hiiarius
lib.
,

loco, sed
in

moriturus esset. Hieronymi et Bedx sentenliam magis probo, ide eum locum Calvariam aut Cranium nomi-

vinum
Corn, in
c. 11,

legit

sicut
,

et

et

Ambrosius,

Lucam

et August.,

3 de Cons. evang.
legunt, et,

natum
cruci
tolli

qud

ibi

facinorosi

homines decollarenlur,

et Juvencus,

et Sedulius

ut ego

ideque humanis capitibus plenus esset.

Nam

qui

eodem

loco affigebantur,
;

cm animam

egissent,

quidem opinor, etiam Hieronymus. Nam, in Comm., non aceli sed vini menlionem facil. Sed aliquis im,

ad sepulluram solebant

qui ver securi ferie-

prob doctus et
qui

vitiato codice in

Matthxi contexlum
est,

jantur, ut

Hieronymus

putat, insepulii manebant.

El yimjm bibere

cum Hieronymi commenlariis

intrusit.

expuncto vino
,

Vers. 34.

Et dedeiujn

cum

acetum

Cert Hiiarius et Ambrosius

huiw

1*231

IN

MATT i?/EUM
slum pro
solis prdestinalis

1232

llum, de queLucas, atque Joannes scribunt, diversos postea fuisse putaut, neque de c rc quemquam , <jui attent evanei
gelistas legerit, dubitarc posse arbilror.

idem Matfh. poslea, versu 48, et

mortuum

fuisse docent.
:

Sortem mittentes. Marcus, cap. 15, 24 Diviserunt

vestimenta ejus
lolleret.

mittentes
:

sortem super

eis,

quis quid

Lucas, 23, 34

Dividentes verb vestimenta ejus

Et cum gustasset, noluit bidere. Marcus scribit non accepisse, quod, cm dissonare videalur, minime dissonat. Matthus enim accepisse indical, id est, gustssc, Marcus non accepisse, id est, non bibisse,
quemadmodni D. Augustinus
co,

tniserunl sortes. Ilaque trs evangelistae Matlh.,

et

Marcus,

Lucas,

maxime vero Marcus

profecl intelligere
explicsset Joannes,

ita

scribunt, quasi

omnes
que

Cbrisli vestes sortibus distribua fuerint,

ne-

aliter

possemus,
cap.

nisi

rem
24
:

quem

paul anle

dislinctis

19, 23,

notavimus, loco interpretatur. CUr gustalum vinum bibere noluerit, conjectura locus est. Pulo, ne con-

Milites ergo,

cm

crucifixissent

cum, acceperunt

vesti-

menta

ejus, et fecerunt qualuor partes, unicuique milili

et

temnere datum de more vinum videreiur, guslarc voluisse ut autem ostenderet se ad ferendos crucis
;

parlent,

lunicam; erat autem tunica

inconsutihs

desuper conlexta per tolum.

Dixerunt ergo ad invicem

ill,

dolorcs eo medicamenio non indigere, noluisse bibere.

non scindamus cam, sed sorliamnr de

cujus

sit.

Namet

nos,

cm minime
;

silimus, ad

bibendum

Unde perspicuum

est

non omnes Christi

observavit.

vestes,

sed

ab amicis

invitali, uli

benevolenlkc olicium agnosca-

solam tunicam sortilione distribulam

fuisse,

quemadsed ex

mus, oblalum gustamus vinum ut autem temperantiac salisfaciamus, gustalum non bibimus. Hoc duplici
polu,
dis

modm Eulhymius
Joanne manifest
Dicit

Sunt qui ex Luc

collirant,

quinque tunicas Cbristum habuisse

colligitur

quem

Cbrislo datum docuirnus, impleta Davi-

unam lantum
Christi,
et

habuisse.

propbetia est Psal. 08, 22.

fel, et in sili

Dederunl in escam

enim

milites vestimenta

tunicam

meam

mc

polavcrunt

me

ccelo.

Nam

pri-

distribuisse, quasi cteris vestimentis

lunicam oppo-

mum

vinum

illi

cum

felle

aut

myrrh mixtum, quai

fel
fel

nens, quod Eulhymius acul vidit. Qua: aulem fueril

propler amaritudincm,

ut diximus,
:

appellatur,

tunica,
;

quxve

cariera vestimenta,

compertum non
sit,

deinde acetum datum est

sed in escam datum
felle

atprophela

non potum,
dilulum

est

conjectura tamen aliquid, quod simile vero

;

dicit.

San quidem, sed quia de

si

consequi possumus
iutcrulam
(si

tunicam fuisse eam, quai post

lantm loquebatur, quod

alio liquore

e lainen Christus ulebatur) corpori pro-

non sit, magis cibi, qum pots similitudinem babet, escam polis qum potum appellavit. Eo fortass consilio Maltb., quamvis forlass scirct vinum illud non vero felle, sed metnpliorico, id est, amar myrrh dilulum
fuisse,
felle tainen

xim enim

adh.x'rebal,

lotumque tegebat hominem

est,

nullum
sulur

vestis

genus

quod vero similius

sit

earuisse. Cxleras ver vestes, et superiorem togam,

cujus loco purpura Cbristum milites induerant, vers.

28, et caligas,

mixtum

fuisse dixit,

cteraque indumenta, quibus tenues

ut Davidis propheliam impletam fuisse uno obiter

vc-ioo docerct.
lis

eliam liomines ulisolebant, inlelligenda esse arbilror.

Vulgaris est opinio probabililate non carens, tunicam
illam inconsulilem

Quxri

noiinullis solel,

curhoc mor-

gnre Cbristus mori voluerit. Ejus rei, qui multas ralioncs videre volet, Grcgorium Nyssenum, in
Oratione de Resurreclione Christi, et D.

maire Christo adhuc pucro

fac-

tam

fuisse,

quam opinioncm Eulhymius tampim

ve^

Thomam,

in

lusliorem et rcitt, et approbat. Dubitare leclor poteril,

Comment,
salis

lmjtis loci, legat.

Mihi una D. Pauli ralio

an lalronum eliam vesles militibus

;

divisai

est. Voluit

Christus ignominiosissimum

genus

fuerint

nihil

enim de e re

evangelistai

scriptum

mortis pro nobis subire, ut c eliam ralione et se ip-

reliquerunt. Nondubito,

quinconsuetudoeadem apud

sum

demiilerel, et
et

raret,

suam erga nos charitatem declabumilitalis nobis cxcmplum relinqueret

:

Judaeos et

Homanos

fuerit,

quam nunc apud omnes

,

gentes esse videmus, ut

eorum

qui capite puniunet

Humiliavit,

inquit, semelipsum factus obediens usque

crucis,
:

tur, vestes carnifex lollat.

Quare

latronuin

vestes

ad morlem, mortem autem

Pelrus,
quia
et

ad

Philip. 2, 8.

Et

militibus qui carnificum

munere fungebantur, distriest,

Epistol, cap. 2, 21

In hoc enim vocati

,

eslis,

buas
listai,

fuisse

credendum

sed nimirm evange-

Christus passus est pro nobis

vesligia ejus.

vobis relinquens

quia nec latronum, sed Christi hisloriam nar-

exemplum, ut sequamini
Vers. 35.

Postquam

rabant, et in vestium latronum dislributione

nullum

autem crucifixerunt eum,

sciebant fuisse mysterium, sol enim

fuisse

consuetudine
Christi,

diviserunt vestimenta ejus. Lucas, 23, 54, scribit

Cbristum,

divisas

divisionem

aulem vestium

dm

crucifigerelur, pro crucifigentibus bis

illis,

non consuetudine solm, sed eliam mysterio faclain

fuisse,

verbis orsse, Pater dimitte

faciunt, quibus verbis

non enim sciunl quid

ut Davidis implcretur propbetia, Psal.

21,19

haud obscure indicat se eliam

Diviserunt vestimenta

mea

sibi, et

super vestem

meam
men-

pro

illis ipsis,

quibus cruciligebalur,

mortem obire;

miserunt sortent, de vestium latronum divisione

undc

et velus

Prxdestinalianorum, de quo alio diximus

tionem non fecerunt, de dislributione, sorlitionequc

vestium Christi fecerunt. Hc de causa adjecit statim

loco, elnovusCalvinistarum error confutatur,quiChri-

Crucifixerunt eum qualuor clavis Vers. 33. non enim ligabant pedes et manus , sed alixerunt ligebanl, suppedaneo subjecto. Plautus, in Moslellari actu 2 : Ego dabo ci talentum primus qui in c.rucem excurrerit, sed e lege, ut nlganlur bis pedes,
; : ,

bis brachia.

Cm hc

verba

ut mr-iEREum

desint

in plerisque manuscriptis Grcis, multi existimant ex Joannis, c. 19, ea esse desumpta. Diviserunt sibi vestimenta ejus, nudus ade crucifixus est, et impleta est propbetia Paalmi 21, et Isaiaj 53 ; Et cum inique deputulus est.

1253

COMMENTARLV CAP.
luit,

XXVII.

1234

Matthus, ut implerelur, quod diclum est pcr pro-

immerit damnasse declararet, et Christum veid est,

phetam dicentem
super vestem

Diviserunl vestimenla

verba in

meam antiquis Grcorum

et

miserunt sorlem.

mca sibi, et Quanqum hc

non invcnio,
At
legit utique

rum Judorum regem, lur. Nam cm .ludu,

rex

Messiam esse testareJsus Nazarenus

qui titulum legerant, Pilatum

:

codicibus
legunt.

rogavisscnl, ne scriberet
:

Hic

est

nec ea Origcnes,

Eulhym.

noster interpres, legit Syriacus, et credibile est

Judorum ; sed Hic est Jsus Nazarenus, qui se regem Judorum fecit, respondit Quod scripsi,
:

Mattho scripla

fuisse,

qui inter

omncs

cvangelistas
j

scripsi,

id est,

quod

me

scriptum

est,

mularc non
pris, ut

sludiosissim veteres prophelias Clirislo impletas

fuisse ubique ostendere conatur.

possum, quasi divin tenerclur manu, qu

ea verba
scriberet,

impulsus
:

filerai.

Non

dubilo,

Vers.

37.

Et

imposuerunt super caput

ejls

quin Pilatus his verbis

Hic

esl

Jsus Nazarenus rex

causam
parte,

ipsius scriptam, id est, afuxerunt in e crucis

Judorum,
qui se
|

nihil aliud significare volerit,

qum, quod
Nazarenus,
effecit

qu
ille

super Christi caput eminebat. Utrni ta-

scribi Judu'i

postulabant

Hic

est

Jsus

bella aliqua ligno crucis affixa, an in ipso crucis ligno

tilulus

Judorum regem
illis

fcc.it.

Sed divin

pro-

scriptus

fuerit

certum non

est

sed et
;

videnlia, ut id

diceret veibis, quibus Chrislus vc-

vulg creditur, et est mull probabilius fuisse label

lam, et quia vix in ipso crucis ligno lam multa vcrba
tribus linguis,

rus rex

Judorum

esse significarctur. Extorsit Deus

ab invilo judicc vritafem. Vers. 38.

j j

tam magnis characlcribus, ut

;

profite-

Tunc crucifixi sunt,

cust

eo duo la-

reuntibus legi possent, scribi potuerunt

est, qui

et quia

nemo

TRONES, UNUS A DEXTRIS, ET UNUS A S1NISTR1S. Cm' CUin

latronibus crucilixus fuerit, Marcus,
c. 13,

homini cruci affixo ejusmodi titulum positu-

28,

imam

ras non scriberet in tabell, et quia veteres hislorici

reddit causam, ut Isai implerelur prophelia, c. 53,

tradunt titulum illum cruce separatum ab Helen

Constanlini maire fuisse repertum, Ruffin,
Hist. Eccles., c. 7.
lib. 1
;

12

Et cum

iniquis reputatus esl.

Sed hase causa Dcuni

qivi

movit,

Pilalum ver non movit,

de implndis

Non

solet quri, et

quri lamen
tituli

proplietiis

homo profanus non

cogilabat. Itaqu alia,

est.

posse video, an etiam latronibus posili

Probabile mihi videlur
liabuisse;

fnerint.

suum quemque

titulum etiam

qu Pilalum impu'erit, causa qurenda eum iniquitatis su vclamentum qurere

si

Pulo
:

voluisse

morem enim

fuisse usitatum, ut his, qui in

enim solum Christum egisset

in

crucem, improbis

crucem agebantur, causa mortis super crucem poneretur, eoque inslitulo Christo etiam superposilum fuisse titulum. Nam quod Ambrosiusin oratione de
Obitu etVit Theodosii, et
tiqui tradunt est,
alii

Judorum precibus non jure id fecisse credi poluisset; cm autem un cum aliis crucifixil, et quidem cum hujnsmodi hominibus, quos nemo posset merit
\

nonnulli scriptores an-

d'imnaios esse dubilarc, fore exislimavit, ut quemad-

crucem
ab
aliis

Christi,

cm ab Helen
non qud
in

inventa
j

modm pn,
un cum

ila

etiam culp simililudinc Chrislus

videretur.
ut

ex
:

litulo

discrclam fuisse, minime rpuilla

latronibus danmalus esse

Non

gnai

poluit

enim

litulo discerni,

ha-

dissimile ver est

Juds etiam

sollicitasse,

cum

beret, aliae

non haberent, sed quod

:

litulo crucis

latronibus crucifigerelur, ut ignominiosior ejus esset

Christi scriptum esset

Hic

est

Jsus Nazarenus rex

mors. Cur autem mdius inter duos latroncs Chrislus

positus fuerit, et
silio

Judorum. Ex quibus verbis perspicuum erat eam

Cbrisli fuisse

humano Judorum,

et divino

con-

crucem.
c.

factum esse arbitror. Judorum quidem, ut os-

Hic est jbsus rex Jud.corum. Marcus,

ha.c

15,

2G,

tenderent Christum facinorosorum

et quasi

homihum

caput,

lanlm

in litulo

ponit
:

vcrba

Lucas

ver, cap. 23, 58

Hic

esl

Rex Judorum. rex Judorum.

ducem

esse

propterca in medio crucifigen-

dum
sti

curant, ut co conlumeliosi honoris gnre Chri-

Joan. cap. 19,

19

Jsus Nazarenus rex Judorum.

ignominiam magis augeant. Soient enim latronum

Raque cm omnes evangelisl tituli scnlenlinm expresserint, nemo tamen eorum videtur omnia tiluli vcrba posuisse. Ex omnibus autem hc fuisse verba
colligere nobis licet
:

duces

cum

sociis

comprehensi

et in

medio eorum,

et

sblimiore loco suspendi.

Divino autem, ut vita in

ut qui

medio peccatorum poneretur,

ciperct.

eam

vellet,

ac-

Hic

est

Jsus Nazarenus rex Ju-

Myslermm cVentus

declravl; ex duobiis la-

dorum. Jussu
fuisse Joanncs
1

Pilati

eum

titulum Christo impositum

tronibus,

inler quos crucifixus Chrislus era, aller

!

docel,

sive

recepto posuerit more,

esset damnatiolitulo

credidil, aller

lasphcmavit.

Omncs ad

se peccatorcs
:

qud
nis

judicis, qui

reum damnaverat,

vocat, qui in
inquit,
si

causam posito super caput damnali

aliis,

expo-

Et ego, medio omnium crucilixus est exaltalus fuero terra-, omnia traliam ad

nere, sive privalo in solo Christo consilio id fecerit,

cm

qui cruci affigebantur,

non soleret
elogio

tilulus

meipsum, juan. 12, 52. Traxit ad se omnia non cfnam utrumque lalronern, quasi fectu, sed volunlate
:

poni, ut quia Christi causa juslissima erat,

immeripurgarel

unum
traxit,

oexter, alteruro sinislr

manu prhendens
traxit,

tque damnatus fuerat, publico

sese, ut merit

illo

Irahere au se voluit, sed

unum

allerum non

Christum damnasse videretur, qud

affectsset.

quia duci se anus passus est,

alter

non

est.

regnum contra Csaris fidem

que suo consilio Pilatus
consilio fecisse
est, ut
filo

Quocum-

Invenit et Tertullianus aliud in hoc loco mysterium,

id fecerit,

divino impulsum

semper, inquit

Chrislus inter duos lalrones cruci figitur,

et

ex Joanne, 19, 21, 22, manifeslum

Christum Eeclesiam

Christi doclrinam appel lans,

judex etiam ipse, qui Christum damnaverat,

quemadmodm
Saule, quid

Chrislus ipse alkjnando vocat, Saule,

persequeris
?

ipso litulo

quo merit damnasse dclame vo

me

Act. 9, 4,

cm non

Cbri*

1235

rN

MAI TttyEUM

1236
:

stum Saulus, quem extinctum credebat, sed ejus Ecclesiam, doctrinamque pcrsequeretur. Sic plermque
accidcre videmus,
ut inler
tur.

'

pans, et Psal. 108, 25

illis,

El ego factus sum opprobrium

id est
,

viderunl me,

et

moverunt capita sua,

inji:

quemadmodm

Tertullianus

ait,

cientes in

meoculos deriscrunt. Et
te, et

Ecclesiast. 13, 8

duos coutrarios

h.-creticos Ecclesia cruciliga-

In novissimo deridebit
cl

postca videns dereliuquel te t

idest, contra le, et

Docebanl Ebionitac Christum solm fuisse Dcum,

habuisse,

caput
:

suum movebit ad
Plauserunt super
et

te,

Threa.

honiinis ver solam specicm

Ecclesia in
et

2, 15

te

munibus omnes transeunks

/-

medio

est,

et uirunique conjungit,
et

Christum,

vc-

per viam, sibilavcrunt,

moverunt caput suum super

rum Dcum

verum homincm
sed

esse docens.

D jcebanl

liam Jrusalem.

Sabelliani Palrcm,

Filium et Spiritum san U

non

Vers. 42.
cruce.

Si

rex Isral est, descenbat nunc de

unam solm naturam,

nam; docebanl
ctum non
trs

unam etiam

esse perso-

Non

erat rgis de cruce descendere, qui nihilo.

Ariani P.itrem, Filium, Spiritum santrs etiam esse

robustior, nihilo faciendis miraculis insignior cteris

tantm personas, scd

hominibus

sil

necesse
,

est,

scd accommodal ad rem

naturas; in medio Ecclesia est,

unam naturam,

trs

de qu agebatur

hoec verba intelligenda sunt.

Eum

personas esse docens. Docebanl Nestoriani in Chrislo

enim regem
Dei,

intelligebant, qui Messias essel, et Filius

Cliristus professus fuerat, ut apparet
:

non duaslanlm naturas, sed personas etiam esse

et

qualem se
c.

duas; docebanl Eulycbiani

et

unam

esse personam,
est,

ex Marco,

15, 52

Cliristus
c.

rex Isral
:

desceudat

naturam

in

unam

medio Ecclesia

qua:

unam

nune de cruce, et ex Luc.

se

23, 35

Alios salvos fecit,

personam, duas naturas esse docet. Docebanl Manichasi,

sulvum

facial, si

liic est

Cliristus
in

Dei electus.
,

bodique Luiiierani

et Calviniani

doccnl nul-

Vers

43.

Confidit

Deo

liberet eum
,

si

lam

in

homine esse

arbitrii libertatem,
;

omnia aut na-

vult. Oslendunt sacerdoles ciecitalem

conlra seipsos
;

ture, autdivina effici gratin

forte,

docebant Pclagiani tam

suam quod Seripturam profrant nain bat verba,

9,

tam robustum
liberum

in

nobis esse liberum aibitrium,

;

quibus, ut Christo conviciarentur, usi sunt, apud Da-

ut grali Dei non

egeamus
in

Ecclesia in

medio

est,

videm, Ps.d. 21,

esse diximus
,

quem totum de

Chrislo scriptum

docetquc

et

nobis aibitrium esse, et divin

lamen indigere
Vers.
51).

grati.

Pr.etereuntes autem blasphemabant.

,

impiorum hominum sunt, qui non diviiiam solm providentiam, sed Deum eliam ipsum de medio tollebr.nl, justumque, et Dei colenlem Davidem
irrideDan.t
,

Pra-tereuntes dixit pro omnibus, qui pra'leribanl

ut

qutd

in adversis

rbus Deo contiderct

docerel non ab uno, vel paucis, sed ab omnibus

Confiait, inquiunt, in Deo, liberet

id est,

eum, quouiam

vult

cum,

vulg jactata in crucifixuin Christum fuisse convicia.

Moventes capita

sua. Inler

Judxos movcrc caput

liberet

quoniam amavil cum, scilicel Deum, quasi dicant, ipsum Deus, quem amavit. Ilaque eodem modo
est

aliquaud commiseralionis, aut admii aiiouis

miseralione conju:ict;c
giiurn erat.
,

cum comsi:

inledigendum

quod concise hoc loeo dicitur

si

liberel

aliquand yer irrisionis

eum
est
gis

si vult,

id est,

eum

amat. Ilebraismus enim

;

Commiseralionis apud Job, cap.

et

1(>, 4

VSH

vclle, id est,

amare

in Craecis codicibus inav t;, et 8siet

Consolarer

ego vos sermonibus

,

et

moverem caput
su,

xpressa sentenlia est, fusej

meum
cli,

super vos

et cap. 42,

U
et

Yenerunl autem ad
et

ait*/, liberet

eum omnes
nent in
toluti

fratres sut, et univers sorores

cun-

eum, id est , si amat eum eodem llebraismoservato, nam Oui u.-z-j, Gr;eci
nunc cum,
si

vult

qui noveranl

eum

prias

comederunt cum eo paet

non dicunt.

Efliciunt eliam imprudentes sacerdoles

,

domo

ejus, et

moverunl super eum caput,

con-

din irriderc Christum. volunt

sionc verum Christum

ut su

ipsorum

irri1

sunteum,

id est,

fleverunlcum

fiente, ut

admo,

eum

esse piobenl,

net D. Paulus,

Rom.

12, 15, et Ecclesiastici 12, 18

et

de

illo

pradictam prophetiam implent;

dm nam

David !
etsi

de

19

In oculis suis lacrijmalur inimicus,

,

quasi adju,

seipso ea verba David scripserat, quasi sibi ab adversariis

vans suffoditl plantas tuas

caput suum movebit

et

suis dicerentur

minime lamen dubium

est,
,

plaudet manu, id est, dolore se, et miseralione

com-

quin su person, quod Chrislo eveulurum essel

gniheaverit.

si>

moveri simuiabit,

et

Jeremue 18, 10

Ut

fierel terra

eorum

in dcsolaiionem, et in sibilum

sempiternum.
et
;

Om:

Vers. 44
aut
afiis

Id ipsum

autem,
,

id est,
si

eadem verba,

nis, qui prterieril

per

cam

obslupescet,

moveb't ca-

verbis

eadem convicia

lu es Chrislus, sal-

put suum, Irrisionis ver 4 Keg. 19, 21

Isaia;

57, 22
te

Sprevil

te, et

subsannnvit

te,

virgo

filia

Sion,post
,

ca-

vum tac lemelipsum, et nos, ut Lucas, 25,59, explicavit. Et latrones, qui ckucifixi erant com eo. Eodem
numro,
et iisdcm verbis

put movit,

filia

Jrusalem, id est,

irrisit le

cl ut Calli

Mareus

seribit.

Lucas ver

dicunt

Il

(a

(ail la nique, cl

David, Psal. 21,8, banc

unum

lantin lalronem

hc

convicia in Chrislum ja-

ipsam Jiidxnrum ad versus Christum motionem capilis

clsse dicil. Mulli ilaque anliqui, magnique auctores

long pnemonslrans,
locuti sunt labiis,
cl

Omncs

videnles

me

deriscrunt

pulaverunl

inilio

quidem ulrumque lalronem hujusdixisse, postea ver alterum et

,

me,
ille

moverunt caput. 'lotus enim

est, ut

modi convicia Christo

Psajmus de Christo patiente intelligendus

miraculis, qu;c patiente Christo fiebant

et singulaii

Chiiatus ipse indicut vers. 40,

Vf.rs. 40.

ejus exordium usur-

Descende
,

non crediderint resurgenii

de cruce. Non
,

et tt miraculis iu

cruce

fecit

quod

factis.

pelebant, ut nos salvns facerel cl nr.ijus aliquid l'aclurus erat sepulcro suri eclurus. Quin cliam si de cruce deseendisset proplerea credidissonl cm

Si vult eum Gr. Si diligit cum. LaVers. 43. trones , sub inilium fortass, aut per syllcpsim plu,
:

mm

ralis

numerus

i>ro singoiari

usurnatur.

,, -

|237

COMMENTAUIA. CAP. XXVII

neque ad rem accommodt
loco
est.

1258

ejus patienli, et mansuetudine animadversis in Cliri-

Nullam enim hoc

slum credidisse,

et

lalronem alterum conviciari per,

emphasim habebat
,

ut (idelis latro diceret,

non

gentem reprehcndisse. Origcnes, Alhan. serm. contra omneshxreses.Hilarius, Chrys,, Theoph. etEulh.,
hoc loco
,

solm homines genda

sed ne
est,

Deum quidem

times.

Laque
conjtiu-

dubium mihi non

quin ad hune

modum

et

Juvencus

in

Poemalio

quod

et

Ambro-

sint verba, neque tu times

>s6j

sius, et Hier, et
bilior

Beda probabile esse putant. Probatamen aliorum senlentia est, unum tantm
,

transposila sint o

u xb>

Deum, etiamsi Gnrc %Ca> quod rect no,

ster inlerpres intelligens transposilis verbis trajeclio-

fuisse lalronem
rit,

qui conviciis in Christum usus fue-

nem
est,

illam paul obscuriorem dissolvit. Sensus ergo

ut Cyprian., serm. de Pass.

Domini

Cyril. Jero-

non solm

isti,

qui

cm

nihil

pnao p.itianlur,

sol.,

Catech.

evang., c.

communi 13; August., lib. 3 de Cons. 16; Ambros., in Corn, in Lucam Hier., in
;

null

pnarum
jaciunt, sed

islius

hominis miseratione
,

commoaffi-

venlur, quin polis mets Dei oblili

conlumelias in

Com.
1.

in

27

in Job.,

hune locum; Lo, serm. 2 de Passione; Greg., c. 16, exislimant. Quomod aulem

eum

ne tu quidem
conviciari
,

qui

cm edem
,

ciaris

pn, non

sed miserari debuisli

sient eseteri

Matlhaeus, et Marcus plurali

numro latrones blasphHier., Aug. et

,

Deum

rimes, sed ejus polis,

timoris

masse

dicant,

baud

difficile.

Amb.

in-

oblitus afflicto afflictionem addis.

Hoc

est neque tu ti-

terpretantur esse syllepsim

qu de uno
et

plurali

nu-

mes Deum, qui

t tO xplpari

in

edem damnatione
es,
,

es,

aut quod in

mro

loqui

solemus

quod Ambr.

Aug. multis

edem damnatione

ut noster vertit interpres

on

l>

Scripturarum probant exemplis. Psalm. 2, 2. Adstiterunt reges terr, verss

et et

s7

qu verba obscura eliam

sunt.

principes convenerunl in

Dominum,

adverss Christian ejus,

unum adcm unus

Quibusdam novis inlerpretibus vald nova qudam placuit interpretalio, on f t arw xplftcnt et, id est,
quia in ips damnatione es, quasi dicat,

tantm rex Herodes, ut Petrus, Act. 4, 26, 27, interpretatur, adverss Christum convenerit. Et ad Hebr.

jam agas,
limes.

et in

supremo supplicio

verseris,

cm animai Deum non

11, 33, 34

Per fidem vicerunt rgna, operati sunt ju,

Quam
:

interpretationem verba Grca pli non

dixisset evangelisla,

stiliam, adepli sunt repromissiones

obturaverunt ora

possunt

non enim

Sn h t Otw
enim Grroc

leonum, exstinxerunt impetnm

ignis,

cm

solus Daniel

xp/xKTt el, sed,

on

kutm tw

xpiy.Kti et' sic

ora leonum obturaverit, et vers. 37, lapidali, inquit

sunt, secti sunt, tentati sunt,

loquuntur. Significant ergo Grca verba non ipsam

m occisione gladii

morlui

damnationem
quia
dicilur, alia

sed

eamdem

da'mnationem. Cgelerm
nisi

sunt, circumierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati,

afllicti,

eadem damnatio non

est,

per comparalionem

cm

solus Isaias sectus fuerit.

ex hoc verbo difficultas

Observavit Euth. eo consilio evangelistas narravisse

damnatione, id

eliam latrones convicia in Christum jactsse

ut

qu
,

damnalionem,
pellari
tur.

aut,

existil, eum qu eum qu pn (peenam enim ut Grcest, xp > judiciiun apt

quantasque conlumelias passus

fuissel,

melis

intelli-

manifestum

est)

lalronis

damnatio compare

geremus, cm non solm principes sacerdolum

eaeteri
,

et

qui

eum

in
,

eum usque locum adduxerant;

qui ejusdem pnaj socii erant
iia
,

putant,
gis

sed latrones eliam

Quidam eum Judaaorum damnatione comparari lanqum sensus sit, neque tu times Deum maqum isti Judi, eum edem qu illi pn, pro
,

quique, ut erga se,

erga illum commiseratione

conviciis

pter contumelias in Christum jactalas dignus

explicatio, nostr,

sis.
,

Qu
opi-

commoveri debuerant
rius confessione, qui

eum

affecerint. Ju-

quam paul
;

ante exposuimus

daeos eos fuisse latrones vero simile est,

et

ex alte-

nione videlur confirmari

verbis
illis,

diximus

enim lalronem

lanqum Christum

Judis ex,

neque

lu,

eum Judis

collatum fuisse. Alii

peclalum ctiam
allerius convicio,

in

cruce pendentem excepit

,

et ex

comparalionem eum
stimant, quasi dicat

quod Judorum more

edemque
respon-

incredulilale ingerit. Scribit Lucas 23, 40,

pn fieri exicm eadem, qu ego, patiaris tamen non magis, qum cleri Deum times. Hanc
allerius lalronis
, ,

disse alterum lalronem, et

eum

qui blasphemabat re-

interpretationem ide rejicio, quia abs re est. Credo

prehendisse, Neque tu, inquit, limes

o tv

Deum

oi tpoS%

ergo inter latronis

tionem, ut sensus

et Chrisli

pnam
edem
est, tu
,

fieri

compara,

QU>

quae pauca verba vari inter se juncta va-

sit,

cm

in

qu Christus

rias possunt interpretationcs admitlere.

sic

Primam
,
,

si

pn
ille

verseris, et,

quod plus
,

jungantur, nec limes

Deum,

ut illud, nec

refera-

ver immeril

quidem merito, tamen neque pnre societas, nec

ut ejus misereare
:

tur ad, limes, id est,

reris

non solm non amas

et reve-

ejus te

movet innocentia,

hic eiiim

Deum, sed ne limes quidem, quemadmodm receniiores quidam interprtes exponunt, quorum sententiac minime subscribo, quia non dubito quin
,

sensus rect in hune locum cadit 41

juste, hic verb nihil mali gessit.

Et nos quidem

Prcedentis sententise

correclio est. Dixerat alterum lalronem in

edem

in

bonus

ille

et fidelis latro

perversum illum lalronem

,

qu Christum, pn esse; videri poteral in edem eliam

cutp Christum esse significare, corrigit exponendo
senienliam,
gessit.
et

eum
ill

Judis voluerit comparare

quae comparalio in
,

dktione nec obscure

isti,

deliteset

quasi dicat

non
tu

nos quidem juste

hic

autem

nihil

mali

solm

qui

pn

carent, sed nec tu, qui in

edem

Prudenter se

eum

altero latrone

connumerat

es pn,

Deum
sit

times.

Secundam
ut
alii

si sic,

nec
,

Deum

ut modestior, et melior sit reprehensio; nec

videri poterat alterum

enim
nihil

times , ut

sensus non solm

hommes

sed nec

nimis acerbe asperque repre-

Deum quidem

times

nonnulli explicant quo-

hendere, qui sese un

mali gessil
,

rum sentenliam

ideirc

non probo, quia necingeniosa,

ow>

fofto.

eum illo reprehendebat Non plaeet mthi nova

versio

, ,

1239

IN
trausferunt.
significat,
:

MATTH/EUM
radiso,

1240
rcital.

quorumdam, qui ronov insolens id Grcum verbum aliquand

loco aliud significet necesse est

Nametsi

quernadmodm Theophylactus
;

Al in-

tamcn hoc

sipida et cnervis senlentia esset

quam enim empha;

quia insolens dici-

sim habuisset
dixisset
judicio,
:

Amen
dico

dico
tibi
,

tibi

hodi
Alii,

polis ulique

tur quidquid novum, et inusilalum est, quamvis

ma-

Amen

nunc.

mco quidem
:

lum non

sit

et

manifestum est hoc loco non pro re

inusital, sed pro

mal verbum

totio-j

positum esse

etiam absurdis illud hodi ad exlremum judicium exlendunt, lanqum dixerit Christus Amen
dico
tibi,

cm

lalro dicere voluerit Christinn

omni vacare

cul-

hodi

mecum

eris in

paradiso, id est, post rc-

p. Melis per periphrasim cjus dictionis vis explicari poluit, oSv 8.tono->, nihil

quod virum bonum

ille

non

deceat, quibus verbis indicare latro

scelus, sed

voluit

non

surrectionem et ultimum judicium. In qu tamen sentenli nonnulli minime mali auctores fuisse videntur ex lus qui sanctorum animas anle supremum judicium
bealas fore non crediderunt,
rus
fuit.

solm nullum magnum

levissimum peccatum

nullum etiam vel

in Christo esse. Nihil

enim
42

ull
:

Hoc

si

dicere Christus voluisset

quorum magnus numenon ben

,

reprehensione dignum egisse, hoc

dicebat ad Jesum, Domine,

est, faonav.

Et

lalronis respondisset precibus.

Nam

etsi lantura

illi

mmento met, cm
,

veneris in

regnum luum,

b
,

t^ aTiisia sou

in

regno tuo. Itaque

quantum pelivcrat concessisset, ul tune, cm in suum regnum venirct, su memor esset, tamen perspicuura
est ex Christi oralione plus
ral

non

est sensus

cm
;

veneris ad

veneris

jam regnans

regnandum sed cm cm veneris non ad acquirensed plena sententiae

et

eum

lalroni
latro,

qum

petive-

concedere voluisse. Pelivcrat

mini peccata mea
paradiso, id est,
;

mmento me,
:

dum regnum,

sed regno jam acquisito, quernadmodm

est. Brevis,
,

id est, dimitte

respondel Chrislus
libi

venturus ad judicium
confcssio. Paucis

Mecum

eris in

non solm

peccala
,

enim verbis
;

regem
dicit
:

et

Dcum
veneris

Christum conhtetur
in
ita

regem, cm

Cm

regnum luum

Dcum, cm dominum

vocal, et

eum
nec

remiilam, sed optirno le loco collocabo, hoc est in paradisum inducam, idque mecum, quasi dicat Juxla me, ubi ego ero, ut alio loco dicit Vl ubi ego sum ,
: :

regem

facit,

ut condonare peccata possit. Mmento,

illic et

minister

meus

sit,

Joan. 12, 26. Pctiverat lalro

in

inquit, me.

Et hic

eum

ressurreclurum indicat

non ut stalim, sed ut cm

in

suum regnum
:

venirct, reeris

enim rogsset, quem animam exhalantem videbat, ut

sui,

cordaretur su, respondel Christus

paradiso,

Hodi mecum

cm

in

regnum suum

venisset,

memor

esset, nisi

non

tara long differain pices luas,

libi

quod

Ct resurreclurum, et post resurreelionem regnaturum

credidisset. Quse confcssio
liilissima est,
,

posl multa secula

Illud ergo, hodi,

dari

postulas

hodi donabo.

cm

ipsa per se admira-

illi

lalronis
,

verbo

Cm

veneris

in

tum

consideralis temporis, loci, ct per;

regnum luum respondet

observasse
:

quod miror interprts

lion

sonarum circumslantiis admirabilior

inus,

ut Chrysoslo-

solus Augustinus, in libro contra Feliciaest

hom.

2, de

Cruce et Latrone,

et Lo,

serm. 2

num, cap. 115, videlur animadvcrlisse. Hoc ergo

hodi.

de Passione adnolavcrunt. Qu,

inquit Lo, islam

fi-

In paradiso auletn diversissimis sententiis ct

dem

exhortatio

persuasit?
?

Qu

doctrina imbuill Quis

,

veleres et rccenliores auctores inlerpretantnr. Alii in

paradiso, id est, in clo
lech.
,

prdicator accendit

Non
;

viderai pris acta miracida

ut Cyrillus Jerosolym., ca-

cessaverat lune languenlium curalio,

tio, vivificalio

ccorum iltumina-

commun
et

13

Grcgorius Nyssenus, serraone de

,

morluorum
et

ea ipsa,

qu mox

eranl ge-

Resurreclionc Domini

Chrysostomus, hom. 2, de

renda, non aderant,

tamen

Dominum

confitelur, et

Cruce

Lalronc, ct D. Auguslinus, traclatu in Joan-

regem, quem videt supplicii sui esse consortem. Mejiento

mei.

ncra 3. Si roges

Modesta postulatio

nec enim

petit, ut se parti-

Christo esse poluerit,

draginla
nonnulli

cipera regni sui faciat, aut ut aliquem honoraiiorem

in eo,

qum

cteris,

locum

tribuat,

non
,

ut ad dexte-

quomod eo die lalro in clo cura cm Chrislus non nisi post quadics in clum ascenderit, respondent partira horum auclorum, partim ii quicorum com-

ram, vel ad sinistram ejus sedeat

uxor Zebedaei pro
excludas
liliis

quernadmodm
,

plecluntur opinioncm, Christum, quatens Deus est

suis postulaverat

cap. 20

,"

ubique esse, idequc et in clo eo die fuisse. Magnorura liect

21, sed tanlm dicit, mmento me, quasi dicat ne

,

me

auctorum sentenlia

sit,

probari mihi non

ne habeas peccatorum meorum rationem,

ulli-

potest, quia oculis ipsis cernere mihi videor voluisse

sed pro tu misericordi et benignitate vel ad

Christum

significarc

non solm latronem, sed

se

etiam

inum
lib.

me locum

admiite. Recl ex hoc loco D. Aug.,

c.

6 contra Julianum,

purgatorium probavit;
,

ipsum eo die in eo paradiso futurum cm hxc dicebat, non esset. Est enim
cl incita

fuisse, ubi lune

in

hc sententi

videbat enim latro se paul post morilurum esse

oravit

et

quxdam personarum
:

similitudo.et locorum

tamen Christum
,

ut su

post

morlcm memor
post

anlilhcsis, quasi dicat

Sicut nunc

mecum

in

edem
ubi

esset, id est

peccata sibi condonaret; credebat ergo

etiara

pn
Alii

es, ita

mecum
in

hodi in eodem eris paradiso.

Judoeorum instructus religione

peccata remitti
,

mortem
tibi,

exponunt,

paradiso, id est, in loco

Adx

quod

alibi
illi

qum
:

in purgatorio (ieri

tcrreslris fuit

paradisus, ut Theophylactus et Eulhy-

non
di

potest, 43. Et dixit

Jsus

Amen

dico

Iw-

mecum

eris in paradiso.
:

Tria hune locum verba

difficilcm reddunt

Hodi, in paradiso, mecum. Ad,

mius. Sed hi auctores solara paradisi vocem secuti Christum post mortem un cran latrone in Mesopolamiam sine causa deducunt , aut ubicumque tandem
paradisus
ille fuit.

verbium hodi

quidam

cm

sententiam intelligcre

Quid acturus e Christus se post

ubi nihil esset nun

non possent, ad pnelcrita retulerunl, quasi dicat Chri-

mortem
cii,
\

conlulisset? aut quid latroni dedisset benefi-'

in loco posuisset
,

muB

Amen

dico

tibi

hodi,

non hodi mecum

in pu-

quod eo

!2U

COMMENTARIA. CAP. XXVH.

1242
dico altcri
latroni, qui

percepturus voluptatis, paradiso jam deserto atque vastato ? Sunt qui pulcnl nullum ccrtum designari cum, sed paradisum appellari ubicumque Chrislus
et
losit,

nus esset.

Nam non
,
:

cum
,

Iioc

crucifixus erat

sed infinitis etiam

honiinibus

qui
:

damna ti sunt
Nemini ergo
inlernusnon

Paradisus
?

non est

an colligemus
latroni
,

undecumque Deus videalur

secutura crat

quia ergo anima la-

est

Non solm huic

,

de quo
bcatis

tronis Chrislum

Deumque eo

die vi-

agimus, sed etiam aposlolis

est;
!

mullisque

aliis

sura, in paradiso

cum

eo

fulura esse dicitur. Multi re-

nemini ergo est? Utinam eorum vera

infinitis

enliores interprtes

magno

favore hanc sententiam

esset senlentia

enim, quibus Deo punimur

miserias hujus

probcquunlur, ejusque auctorcs Auguslinuin et

citant,

Bedam
et

malis careremus. Quis negat morbos,

vilac,

qumver

ipsi viderint. Inlcrprctationein cert

sit, approbare non possum utdhimus, lquebatur paradiso,
,

mortem ipsam

originalis peccati

pnam

esse

cujuscumque auctoris
quia Chrislus de eo,

Alqui remissa originalis peccati culp, pna;

lii:entur.
|

istac

rc-

Quis ignort Davidi adulterii culp remissa,

ubi lune ipse non crat. Si auleni paradisus hihil aliud

est qutn locus

relentam fuisse aliquam

pnam
:

unde videtur Deus, cum

in

cruce pen-

Dixilque Nathan ad David

lit

? 2 Reg. 12, 13, 14 Dominus quoque translu:

deret, in paradiso erat;

Deum enim
,

videbat, et, ut
esse

peccatum tuum

non morieris; vermlamen quoniam

omnes
desiit.

llicologi

consenliuut

nunqum beatus
fallit,

blasplicm ;re fecisti inimicos

Valdc

me

judicium meuni

nisi

paradisus
sancti
; ,

bum
27

hoc

filins

quinalus

est libi,

nomen Domini, propler vermorte morielur. Ad hune

Joannes, cap. 19, 25, 26,
et

boc loco Abrahse sinus appelle tur, ubi

intrim

viri

locum pertinent qusc

:

scribit

dm

cli adilus patelicret, detinebanlur

ille

Stabant autem juxta crucem Jesu mater ejus

,

so,

enim
In

locus pro paradiso et requielis loco babebatur.

in

ror matris ejus Maria Cleoph

et

Maria Magdalcne
vidisset ergo

eum enim, tanqum

locum voluptatis, aut cert

de quibus, vers. 56

dicemus.

Cm
;

Jsus

quietis, dicitur,

moriuus Lazarus ab angelis dcporlatus esse Lucae 16, 22. Ergo, quia in eum locum eo,

matrem
tri

et
:

discipulum stantem,quem diligebal,dicit ma-

su

millier, ecce filins tuus

mulicrem, ut opinor
,

dem
illis

die Christus descensurus crat

ut sesc sanclis
ibi
1

non matrem appcllat, ut desertam

fie!
;

et

viduam
,

signi-

patribus ostenderct, ci spirilibus, qui

detine-

cm autem
illi

dicit
,

Ecce

fi'ius

tuus

non com,

banlur, Evangelium pnedicarel, ut Petrus,

cpjstol,

mendat
dicat

discipulum
te

sed ipsam discipulo

;

quasi

cap. 3, 19, docet, et ut inde rediens captivant ducerel caplivitatem, ut

non omnin

desertam derelinquo

istc disci-

Ephes. 4, 8, D. Paulus interpre-

pulus mcas erga

tuebitur et

le

implebit vices lequeconsolabitur,

alet.

tatur;

ad eum locum latroni promillit se eum edem

egenlem

Dcinde

dicit discipulo

Ecce

die deduclurum.
si

Minus mibi lucc scnlenlia placerct

mater tua
ferentiam

contrario sensu propler personarum dif-

lor, aut in

mea lanlm esset. Nunc ver, aut vebementer faledem senlenli multi fueruut auctorcs
76 ad Orthodoxes
1.
,

hxc verba

intelligcnda sunt.
,

Nunc enim comma-

non discipulum matri

mendat, quasi dicat
tris
,
:

sed

matrem

discipulo

Juslinus, quxst.

Alhanasius, in
liltcr.,
:

Hanc deinceps
solabere
,

loco habebis

Epislol ad Epictctum, Aug.,

c. 34.

12 dcGen. ad

eain coles

eam

eam

dfendes,

cam

Prudentius, in

hymno
,

in exequiis

defunclorum

aies.

Sed dm
Revocas
,

resolubile corpus

VEKS. 45.
difficilis

A SEXTA AliTEM HORA. Exislit

hora
terlia
,

llOC loCO
fuit.

Deus

atque reformas

quyestio

dehor, qu Chrislus crucifixus

Qunam
Gremio

regione jubebis
?

Nain Marcus, cap. 15, 25, hor

dicit. Erat, inquit,

terli crucilixiiin fuisse

et

Animant requiesecre puram

senis abdila sancli
est

crucifixerunl

eum

unde colliguni quidam, cm lenebne factx sunt, per

1res

Recubabit, ut

Eleazar

jam horasChristumin cruce pependisse; nec enim,

scribit,

Quem

floribus undique

septum

quod Marcus

Matlhoco contrarium est

qui

Dives procul aspicit ardens.

quamvis non exponat qu hor Chrislus

,

crucifixiis

Sequmur

lua dicta

Redcmplor

fueril,

cm tamen

dicit

hor sext post vcstinicntoin

Quibus alr morte triumpliaus

rum

distributionem, post Jud;eorum

Chrislum jam

Tua per
Socium
Ilinc

vesligia

mandas

crucifixum blasphemias, post Chrisli et lalronis col-

crucis ire latronem. est

Ioquium factas fuisse tenebras

illud ver-

non obscure indicat

repugnarc
circiler sext

perspicuum

quomod tertium
in

cum

ante

horam sextam
Pilalo

fuisse crucilixum;

bum, mecum intelligendum sit, id est, cro, qu ego ilurus sum. Rideo cm
ligitur

ubi ego etiarn

autem Marco Joannes videtur, qui hor

Christuni

hune locum

damnalum

dicit,

cap. 19,

14:

comraentarios hreticorum lego. Hinc, inquiunt, col-

Erat, inquit, parasceve Pasch, hora quasi scxla. ila-

non esse purgatorium

et
,

nunqum culpam
latroni utraque

que non solm

terli, ut ait

Marcus

sed ne sext

sine

pn

remissione remilli

cm

quidem hor, qu Mallhrcus tenebras eo jam crucilixo

factas fuisse
inter
dicit, crucifigi potuit et
,

simul remissa fueril, nec post

mortem ad purgatosit.

cm

tant

mulla

rium relegatus, sed ad paradisum deductus

cet lam stupidi sunt, ut ex

Scili-

damnationem

crucem

facla fuerint.
,

Duclus

uno exemplo generalem

fuit

militibus in prtorium Christus

flagellatus, coro;

legem

colligant. Latroni
;

non

purgatorium, ergo

nalus spinis, indutus purpura, mullis modis illusus

nemini est
est
;

latroni remiss

culp, et

nemini ergo

tielur.

hto san

cm culpa modo neque

pna remissa remiltitur, pna rcti,

paradisus

ncque

infer-

A sexta hora, in ipso meridic Super Vers. 45. LNivERSAM terram, cujus rei meiuinit Phlegon, Adria ni libertus, apud Eusebium,
:

? ,

1H5
deinde ad locum Calvarix lente
fatigatus, et
est,
,

IN
lit

MATTH^EUM
retur.

iUi
sextft

liomo tanioper
poterat, duclus

Fingamus enim dicere Marcum hor

crucem portans progredi

crucifixum fuisse Christum,

cifigi potuil,

quomod hor

sext cru-

qux omnia vix un intgra hor Gei potuerunt. Hune nodum duobus modis sohit Augustinus, tract, in Joan. UC, et lib. 3, de Cons. evang., cap. 13. Prilior lerti
,

cm Joannes
una,
ut

dicat hor sext fuisse con-

demnatum,
necesse
sit

et inler

condemnationem eterucifixionem

minimum, hora

inlercesserit

mm,

ut ait

Marcus Christum non mili-

tum manibus, sed Judxorum linguis fuisse crucifixion; 'erli enim hor Judxos apud Pilalum clamavisse
:

Quomod Matthxus et Lucas, bunt hor sexl cm mult

,

ipse eliam

Marcus

scri-

ante crucifixus fuisset

Christus

tenebras

fuisse

factas ?

Adde qud

ipse
,

Crucifige, crucifige.

Non
ill

potest

mco

judicio

hxc

in;

Marcus poslea, vers. 33 scribat

facl

yvjo/xhvn Sk &?.$

Ux-m

terprelaiio

cuin

evangelistarum

verbis

cohxrere

aulem hor sexl

,

cm

anle dixisset hor terli

illi

Marcum enim non de

de ver
est,

melaphoric linguarum, sed

loqui

crucifixum
fueral,
illud

horam sextam
;

horx

qu crucifixus

Clirisli crucifixionc

ex eo manifestum
et ejus

opponens

banc enim vim habet parlicipium

,

qud continenter dicat eum crucifixum,

-/vioij-hrit

facta

quasi pris
lk

facta

non esset

et

\estimenla divisa. Deinde quia jam anle dixerat, vers.

4i, clamasse

adversativa parlicula
illi
,

autem, per

quam eam horam

esset

coram
in

Pilalo

Judxos

Crucifige eum.

qu dixerat Christum fuisse crucifixum, opponit.

si

mentem venisset, ut iterm diceret Christum Judxorum linguis crucifixuin ? Denique ex

Quid
illi

nunc

Ilaque

quis evangelist locus corrigendus

Joannis potis locus, ut nonnulli etiam putant, corrigendus videlur, ut pro hor sext apud illum tertiai

Matthxo,
anle

et

Marco, et Luc perspicuum est Christum

fuisse crucifixum
,

horam sextam

quia

omnes

hi

legamus. Sed et hoc est scripluram non corrivitiare,

trs evangelistxscribunt eo

jam crucifixofactas
si

fuisse

gere.sed

eteadem manebit quxslio, quomod

hor
terti

tenebras. Ilaque non potuithor sexl crucifigi, mult

potueril Cliristus

damnari
,

ctiam minus Pilalo condemnari. Quare

evangelista Marcus
,

alteruter

Marcus hor

lerti fuisse crucifixum

cm dicat cm un ut
, ,

aut Joannes interpretandus est

,

minimum, hor
necesse
sit.

post

damnationem

crucifixus fuerit

potis interpretandus est Joannes

cujus sentenlia

Rcs

erat facilis, et

ab ipso etiam Lyrano

minus videtur posse eum cxlerorum cvangelislaruin

sententi convenire. Altra D. Augustini solutio est

jam

explicata, nisi multi interprtes,

dm

nimis

dili-

gentes cl subtiles esse volunt, difOcilem reddidissent.

Christum

lior sext

non
:

diei, sed noclis, ut ait

Joan-

Diximus, cap. 20,

ras,

3,

Hebr.cos diem

in

duodecim ho-

nes, condemn'ilum fuisse hor ver terli non noctis,

quas aslronomi usualcs et inxquales vocaDt, dis-

sed

diei, ut ait

Marcus

fuisse crucifixum

nec enim

tribuisse;

duodecim rurss horas

parles

in

quatuor parles

dixisse

Joannem hor

sexl diei,

aut absolul hor

sicut et horas noctis, dividebant,

illx noctis

nisi

qud quatuor

sext, sed

eum

adjeclione hor sext Parasceves; oral,

proprium habebant nomen mili

lernas singuli horas vidiei,

inquit, Parasceve

Pasch

liora
,

quasi sexta. Parasceve

tare, ut cuslodix, aut vigilix dicerentur, quia milites

autem erat non solm dies

D. pulat Augustinus
,

sed etiam nox

dics.

aut

ut
in,

qui excubias noclu agebanl

gilabanl. Quatuor

nox potis qum

minus,

Hxc

autem parles

quarum singulx

terpretalio vel ipsi Augustino

probabilis visa est

et

ver facilis

qum altra eliam qum al,

tribus constabanl horis, quia

proprio carebant no-

mine,
banl.

fine

prxcedcntis partis diei

nomen

accipic,

tra, refulari potesl.

Docuimus supra,

et

ex Luc, cap.
Chrislus

Ilaque

lolum trium horarum spalium

cl

quod

22, 66,ccrlum est pris diem illuxisse,

qum

inler solis

ortum

horam

diei

tertiam interjectum

ad Pilatnm duceretur

ergo eliamsi sinuil alque cofuisset

,

erat,

ab hor
si

terli,

qux

ultinia erat,

hora

lertia vo-

ram

Pilalo

sletit,

damnatus

non potuisset

cabalur,
nuit

quis propri verque

Ioquerelur.
,

Obli-

hor noctis sext damnari. Adde qud multa ante

aulem apud

cos, ut apparet, consuetudo

quod

damnationem, postqum ad Pilatum ductus est,

lercesserunt
;

in-

videmus apud nos eliam obtinuissc, ut horx sequentes ex

'

mullis Pilatus tergiversationibus cona-

prxcedenlibus nomen acciperent, sicut nos

est
,

tus est Christum

genler, an ipse rex

absolvere

examinavit
esset
;

eum

dili-

poslqum meridianx horx signum datum

partem, meridianam horam appellamus,

usque

Judxorum
;

misit ad Hcrocecidit.

ad horam primam, aul cert usque ad majorent hoi;e

dem
rum

remisit

Herodcs

flagellis

remissum
et

cm
;

propri

Sunt qui conjecturam faciant apud Marcum scriploculp vitiatum esse

non meridiana, sed prima pomeridiana

ridiana ea est
,

sil

nain nie,

numerum,

pro

ct>i?

sexla,

qux ab undecim
inler

inchoaiur

cl

duo-

scriplum esse rpirm

terli;

facilcm enim et lubricam

,

decima

finitur.

Ilaque aliquando dicimus

de spalio

per notas quibus apud Grxcos numeri scribi soient

erroris viam fuisse. Scribunt
signilicanle tria plan
sea;

loquenles, quod

nota

qux eum

Iitler

undecimam
principio
,

aliquando

admodm

confundi polcst, ade

nunc

undecimam est, esse horam nunc esse duodecimam fine nomen accipienlcs. Edem
,

ut facile fuerit propter

notarum simililudinem unam

prorss consueludine Marcus et Joannes locuti sunt.

pro allcr ponere.

Nimis audax semper mihi hxc

Nam

quia Christus et damnatus et crucifixus fuit eo

conjectura visa est, et quia non alio nililur argumenlo,

lemporis spalio, quod est inler finem horx tertix, quod

qum qud,

qui e utuntur, non possint

hujus

idem sexlx initium erat,

vocavit

et

finem sextx, quod erat

loci diflicullatem explicarc, et

non debemus, ut Scri,

initium nonx, Joannes ex fine spatium illud appellans

pluram mterpretemtir

corrumpere. Deinde
locus

quia

horam sexlam

Marcus ex

inrtio vocavt ter-

ut vera conjectura esset,

tamen non cxplica-

liam

sed quia non est vero simile Joannem sextam

, ,

12iu
liorain

COMMliS'l ilUA. CAP. XXVII.

vocatunim
fuisse, nisi spatium illud ad fine n
fuisset, sicut
il
I

1216

profect fuisset.si
sas

emper trs intgras horastamden

non discessissent.
con-

6extx inclinatum

non solcmus hora n primam pomeridianam appellare, nisi cin meridiat a

et

qum

uoetis vidissent tenebras,

Qu

ratione lenebra; illx facto fuerint, quia evange-

semis transacla est

credenduin est Christuin pctt

,

lislx,

non exponunt, cert

scire

non possumus

liorain

deciniam

et

semis

si

noslro

more

lioras n

i-

jecluris

quod vero simillimum videatur, consequi possolis eclipsim fuisse dixe:

meiemus,
lioia

danuiatuiu

fuisse;

respondebat

enun

sumus. Nonnulli naturalem

runt, ut miraculi

teitia

nonx nostrx,

cl

semis crat dcima et

est Chrislus
;

duodecimx, terlaa eo ergo lempore semis

sexla
:

magnitudinem elevarent
religionis inimici
,

hommes

scilicetChrislianx

ut Origeues, et

damuatus

ide Joannes scribit hor

;

Hieronym. hoc loco relerunt,

quibus facile est eo-

quasi sexl,

damnatum
,

esse

post

unam
et

circiter

ho|

rum
pus,

impielas, insciliaque refulula.

EralPaschx tem-

ram nostram
cilixus est,

id est

hor undecim

semis cru;

quod uunqum

nisi in

diem 15 lunxprimi mensis

quani Marcus

horam

lertiam appcllat

incielcbal,
sis,

cm
nisi

plenissima luua est: solis aulem ecliplit,

quia totum illud spatium liorarum ab hor terii usque

qux

inxqualilalc cursus naturalis astrorum

ad sexlam hora

teitia

voeabatur. ltaque pcr dunidia-

non potest

nova

fieri

lun.

Tune enim cum

Alii

sole
in-

tam horam crucifixus jam fuerat Chrislus, cm tene-

conjuugilur,

et inler ipsuin, et

aspectum nostrum

brx

l'actae

sunt,

qu

diniidi hora; parte et veslimeiila

terposila ejus nobis

lumen

aulert.

per eclipsim

mililibusdislribuia, etconvicia Judxis inChrislum

jactnla, et latroni paradisus

quidem

solis faclas fuisse tenebras,

non quidem natusole di-

quilur

veram

non esse

docenlChristum per
lin

promissus est. Unde sequorumdam opinionem qui sex horas, idcst, nonmatu,

ralem, sed supra naluram.

Cm

enim lun

niidi cli parle dislaret, ut solel.cin plcna est, ju-

bnie Deo cessisse retr, et ad solis locum rediisse,

usque ad lertiam pomeridianam

lic

in

cruce vivum

Dpendisse? Non poluit enun

ratione,

quam

ex-

cumque obscursse, quemadmodm petente Ezechi rege, solcm deeem gradibus contrario cursu recurriss
legimus,
lsai.

posuimus, plus quatuor huris vivus in cruce pendere,

58,8.

Hxc

senlenlia, aucloreOrigeneet

em
non,

post

horam undecimam

crucifixus fuerit

!io>

Dionysio Arcopagil in pistol ad Polycarp., ubi se,

cim in JEgypto tune essel, un
miliari suo eau eclipsim prxler

id est, teitia

pomeridian, autpaulo postexpira-

cum Apollophane

ta^

vcrit, ut constat

ex versu 4G et 50. NolruntOrigenes

naturx legem faclam

et Theophylact.

Christum e hor cruciixum fuisse

nolavisse scribit, fer apud onines

tinuit
;

jam Catholicos obut

qu Adamus peccaverat, qui circa meridiem peccsse

tradilur.
Alii

et est ipsa

per se sine ullo etiam auclore vald

qu hor Adamus paradiso cjectus

paradisi occlusam
et Theopbylaclus.

probabilis. Illud

tantm videtur repugnare, quod,

nisi in

fuerat,

cdem Christum
etiam
dicit

januam
Cruci:

paul post dicturi sumus tenebrx illx non

Ju-

moriendo rcsersse, Beda

fixuin

de facto sunt. ltaque non polucrunl in yEgypto loco

;

sexl

hor Lucas 25

ii

F.ral
,

tam long

dissito apparere.

Sed banc ipsam objectio-

autem

fer liora sexta,

non quod non esset sexla

sed
\

nem

poslea dissolvemus. Alii lamen auclores per rafuisse putanl

autqud
plta

salis

non^ssel certus,

num

liora sexla

com-

diorum subtraclionem solem obscuratwin

jam

esset, autcerl noluerit aflirmare. Adjecit,

quasi puderelcumtaulu.ro videre scelus, ut Hieronym.

interprta lur. Alii per

fer, ut

solcmus,

cm tempus describimus
is

nj:tgni refert

prxcis tempoi

et non punclum nolarc. Ho,

nubium densarum opposilionen*

faclas arbitranlur lenebras

;

quemadmodm
ita

in

iEgypto

ram enim

fuisse sexlam, et Matlli.

hoc loco, et Mar>.-:<-,?,

olim per nebulas factas fuisse legimus,

ut ^Egypiii
Ita

cus 15, 53, affirmant yvo/Aivvj

Se iifas

fact

autan

non vidrent, Hebrxi vidrent, Exodi 10,22, 25.

Origenes sentit,
el, ut videtur,

Iwr texte* Exprimunt aulem 1res evangclist;e sexlam

Chrysost., homil.

in

horam
geret

id est

nieridianam

que majus miraculum

Matlh. 89, el Theophyl. et

Euihyro.. in

appareat, tune
,

cm maxime

sol
;

medio
sicut

cceli

cursuvi| :

Quare facta fuerint non est abs re

ad significandam

Comment. quxrere. Quidam

lenebras fuisse factas

:

Amos
,

dixerat

Judorum

excita lem faetas fuisse di-

cap. 8, 9

Occidet sol in meridie. Contraria enim vi-

cuni,ul Lo, serra, 10 de Passione: St'd/f, inquit, vocibus veslris slullis, atque blaspkemis reddunt

dentur essp, ideque rnagis mirabilia

ridie esse, et occidere.

solem

in

me-

omnia

ele-

Eo cliam

consilio, ut opinor,
,

menta responsum,

et

unam

in vos senlenliam

femnt,

sexlam horam evangelislx notaverunt

illustre

ne quis tain

Clum,

lerra, sol, sideraque indignos vos

suo ministerio

miraculum

et

meridian luce clarius obscu-

proteslunlur terribili molu, insoliloque dtfeclu lenebras

rare conaretur dicens non veras fuisse tenebras; sed

mundo

veslr ccitatis ostendunl. Alii in tanli sceleris

quia aut maliitinum

aut vesperlinuin eral tempus

detestationem obscuralum fuisse solem, ut

Hierony-

alicujus grandioris nubis objectu visas fuisse tenebras,

mus

scribit

Videtur, inquit, mihi clarissimum

lumen

qux verx lenebrx non erant. Tnbre fact; sunt. Non

lamque obscuras
neque
Christi
sole,

mundi, hoc
arbitror

est,

luminare majus relraxisse radios suos,

,

tam densas

ne aut pendentem videret kominem

aut iinpii Ha&pheintli-

fuisse lenebras,

qum medi nocte,

:

manles su luce frucrentur.

Quam

eliam rationem

ncque lun lucenteesse soient sed quales

fieri

cavit Lo. Alii ad significandum

Christum

justilix so-

obscuraio plen eclipsi sole

videmus. Nain neque

lem occubuisse,

occidet, inquit

Amos,
,

cap. 8, 9, toi ta

mater

et

Joannes, discesserunt, neque milites

meridie, sic Cyrilhis Hierosolym.

15. Alii

cateehesi

commuai

ctclcri qui aderautquos non Christi amor.utdiscipu-

ad declarandam divinam iram, ut nonnulli re,

lum, et malrem, juxta crueem rclinebat. Mil uni enim I cenlioics putant interprtes

quorum opinionem eo

mi
sentanea
sit.

IN

MATTil^EUM
|

1248

probabiliorcm censeo, qud Scripturarum pbrasi conSolet

propter solos Judos, eosque ubi Evangclium Christus prdicaverat, fact

;

enim Scripturadivinam

in

homines

sunt,

ut

ejus

divinitas, ut
,

iram

solis

obscuratione declarare.qud

hommes divi-

paul ante

diximus, doctrinaque confirmaretur

et

nam
nili

experli iram, atque severilatem usque adeatto-

quia vero simile non est

neminemexlam

mullis

Grtolo

esse soleant, ut solem ipsum videre non videantur

corum
la

et

Latinorum

historicis

rem lam mirabilem,

fuisse,
si

sicut et vulg,

cm magnam
tibi

alicui

pnam comminavij !

universam

memori prodilurum

mur, diceresolemus:Ef(iciam ut inmeridiestellas

dens, id est, ut nox

terrarum orbe facta, cognilaque

ficri

fuisset.

Addo ego ne
terrain,
id

esse videatur

quia

plenis

quidem potuisse, ut per universam

lacrymarum
rem.

oculis solem cerneie

non

poteris. Sic Je-

15,9:

Infirmaia

anima
sa

ejus, occidit ei sol,

est, et

erubuit

et

qu peperit seplem, defecit cm adhuc essel dies, confuEzechiel. 32, 7, 8, cm Deus

est,

totum pcnits lerrarum orbem hor sexl (onebr firent, cm in medi orbis lerrarum parle nox
est, per

tune fuerit, et in plerisque

j

aliis

partions ubi dies erat,

hor ceri sexl,

j

id est,

meridiana esse nonpotueril,

Pharaoni, ^Egyptoque
tur
:

magnam

calamitatem minarefueris, clos, et

et

cm
el

diversis in locis diverso

lempore meridies

sil,

Operiam, inquit, cm exlinctus

manifestum

est evangelistas,

non solm miraculuni

,

nigrescere faciam stellas ejus, solem nube teaam,

luna

narrare voluisse, quod tenebroc facl fuerint

sed

ita

non dabil lumen suum ; omnia luminaria cli mrere faciam super
le, et

narrare voluisse, ut hor sexl,

id est,

meridiana,

dabo tenebras super terrain luam,

et Joelis2,

dicit

cm majus miracolum
In his ergo locis, ubi
illud

erat,

factum fuisse declararenl.

erat,
1res

Dominus Deus;

10

Afaeie ejus, id
moti sunt cli,

est,

meridies non

miracuiuin

propteriram cjus,conlremuil
luna obtenebrati sunl,

terra,

sol, et

faclum non

est.

Qno ergo modo

Evangelisi
fuisse

et stell
:

relraxeruntsplcndorem
prodigia in clo
;

super universam
dictint? Itecl

terram tenebras

illas

factas

suum;
terra,

et vers.

50

et 51

Dabo
et

et in

Origencs rcspondel universalem illam

lo-

sanguinem,

et

ignem,

vaporem fumi
sanguinem,
Iwrribilis
,

sol con-

pnrticulam universam, aut tolam accommodalc ad

vertetur in tenebras, et luna in

antequm

cum, de quoagebatur, intelligendam esse. Gerebatur

res in Jud, super universam ergo terram, id est, su-

ventt dies

Domini magnus
:

et

et capite 5,

14,

15,
est

1C

Populi,

populi in valle concisionis.quia

in valle concisionis, sol,
et

per universam

Judam tenebr

fact

sunt, sicut

li-

juxla

dies

Domini

luna

bro 5 Reg.,cap, 18, 10. Abdiasservus rgis Achab,

qui ad
Vivit

obtenebrati sunt, et stell retraxerunl splendorem suum.

Et Dominus de Sion

rugiet, et de Ilierusalem dabil voet

cem suam,

et

movebuntur cli

terra,

lllud etiam,

quod paul ante posuimus, Amos

8,

9: Occidet solin

qurendum Eliam missus erat, invenlo dicit Dominus Deus tuus, quia non est gens y aut regnum quo non miseril Dominus mais te requirens : cm dubium non sit Achab non ad omnia rgna, sed in om:

meridie, de divin ira diclum est. Alii

ad expergefa-

nes regni sui partes nuntios

misisse, Luc. 2, 1
,

Falollae

ciendos Judos, obscuralum exislimant fuisse solem,

ut miraculi magniludine commotiClirislum agnosce-

clum

est

autem

in diebus

illis

cxiil

ediclum Csare

Augnslo,
tus

ut describerelur universus orbis.

Non enim
sed

rent; non improbo

sed tamen milii c potissimum de

omnin

orbis

cujus dominus non erat,

causa et tenehr, et ctera miracula,

qu

Christo

orbis partes, quibus

tur,
in

Romanum imperium

terminaba-

moriente conligerunt, facta fuisse videntur,ut Christi

testarentur divinitatem.

Csare descript

sunt. Putat etiam Origencs

memini,
luil,

ita

Deus

filium

Nam, ut supra me dixisse suum damnari, ita mori vosed etiam

hujusmodi loculionihus aliquid hyperboles esse, quemadmodm, cm vulg dicimus per tolum mun:

ut in ips damnatione, in ipscrucis ignomini,

dum

qusivi

te, id est,

multis in locis qusivi le;

ut

in ips

morte ejus non solm innocentia

nihil aliud

Evangelisldicere voluerint,

cm

tenebras

divinitas
lis

maxime

elucerct, ne forte

si

absque mirant -

mortuus

fuisset,

purus

bomo
finiret
:

crederetur; c etiam

per universam terram faclas fuisse dixerunt, qum tenebras long lalque fuisse faclas. Qu ergo ralione
fieri potuit,

magis, qud cruci affixus

vitam, ne inde de-

ut in iEgypio Dionysius tenebras vident?

illius

scendent, clamantibus Judis

scendat de cruce
et

Si

filius

Dei

est,

de-

nec enim autepislol

ris

aucloritalcm, aut aucto

credimus. Cruci ergo sapientissimo

Dei consilio mulla magnaque miracula opponuntur, ut

(ides,

qu

crucis ignomini infirmari poterat, mira-

culorum multiludine
Alia in hune

magniludineque

roboraretur.
lat

lestimonium rejiciendum esse judicamus. Opinor illas factas per integram lima; opposilionem tenebras idequc in Jud, ubi plena erat eclipsis, mafuisse lugnas etiam fuisse tenebras in aliis ver locis, ubi
; ;

locum superest quslio, qum

te-

nebr

ill diffusa; fuerint.

Matthus super universam

protit na non tolum occultabal solem, minores fuisse, distab.il alius magis, alius minus ab Ilierosolym
;

lerram factas fuisse dicit, idemque Marcus 15, 33, et

idequc
tuisse,

in

vEgypto Dionysium cclipsim

illas

videre po-

Lucas 23, 44,

ti

aliis lict

verbis confirmant. Itaque mul-

magnas ver
non

tenebras,
illc

qu

boni auctores, ut

Chrysoslomus,

Eulhymius,
illas

et

fuerunl,

potuisse, qtianqum
;

in Jud magnas eliam

Theophylactus loto lerrarum orbe tenebras

sas fuisse putant, idquc confirmant, qud

lu-

lcnebras,vidissc se leslatur
vocal,

sed magnas, utarbitror,

in epistol

cum

aliis,

qu

in solis defectuficri solcnt.coin-

ad Polycarpuni Dionysius
esset, easvidisso.

scribit se, in

jEgyplo cm

Magis Origonis probo eenlciiliam,

et quia

Jndtefi

parando. Atcur harum ipsarum tenebrarum, qu in Lal'mus scrifaotfe stmt, nemo aut Greus.aut

qui super Bolam Judocam facta cxislimat,

pUr

mcmiiiil? imvcrmflminit. Nain Origencs Phle-

1249

COMMENTAI A.
citt,

CAP.

XXV II.
est, ut
et

1250

gonlem iEgyptiorum scriptorem

psi

qui de e ecli-

ita

utab e long absim. Cterm quia tolus Psalmus

ex vers. 17 perspicitur
:

mentionem

fecit.

de Chrislo scriptus

Vers. 46.
noslrse

Et

circa"

horam nonam. Qu

lertia:

Foderunt manus meas,

pedes meos, dinumeraverunt

pomeridian respondebat, ut superiore versu,

exposuimus.

omnia ossa mea,

menta mea

et rurss

ex vers. 19, divherunl

vesti-

et c. 20, 5,

sibi, et

super vestem
in

meam

miserunl sortem,

Clamavit Jesls voce magna, exclamavit; ulrque

qu

in

alium,

qum

Christum convenire non pos-

enim ralione clamoris magnitudinern Marcus expressif,

et addit

sunt dubium non est, quin,

cm David

haec dicerel,

verbo praeposilione epitasin signiticante, et

prospiceret ad Christum. Propterea ergo moriens Cbristus ejus Psalmi

adliibilo epitheto voce

magna;
:

lioc est

quod D. Paulus

exordium usurpavit, ut doceret se

ille

ad Hebraeos

5, 6 scribit

Qui

in dicbus carnis

su presalvum

eum
se

esse Christum, de quo lotus

Psalmus loque-

ces, supplicationesque

ad eum, qui

possil illum

retur.

Sed

alia

hinc oritur quastio,

quomod Chrislus

facere morte,

cum clamore

valido, et lacrymis o/J'erens

exauditus

est

pro su reverenli.

Qud

tain valida

voce

moribundus jam Cbristus exclamaverit, supra humaiiam naluram est. Solet enim non solni morientes,

Deo dereliclum ver dicere poluerit. Occludenda hoc loco aures sunt hareticorum blasphemise, quorum magisterCalvinus desperalionis vocem banc fuisse dicit,

impium errorem impio etiam errore confirmans;

sed timenles etiam

mortem vox

inprimis deficcre.

oportuisse Christum, in
bita elaindebatur,

quem

ira Dei

hominibus d-

Chrislus qui etsi, quia

quia Deus erat, supra

homo erat, moriebalur, tamen hominem magn moricns voce

onmes damnalorum

experiri

pnas,
Chri-

inler quas una est nullam speiare salutem.

Nam

clamare potuit. Cur fecerit, existimanduni non est

causa mysterioque vacare. Origenes putat ide magn

stum de salute su despersse non solm impium, sed

horrendum etiam auditu

est

et ipso Chrisli

morienlis

exclamasse voce, ut ostenderet magna

esse mysteria, non

in

morte su
si

facto refutalur. In manus, inquit, tuas commer.do spi-

omnin improbabiliter,
non convertisset
:

rem

lo-

ritum meum, Luc. 23, 46, quo enim

modo

spiritum

tam
rit,

in allegoriam

exis.imat enim
et sonora fue-

suum

in

manus

Patris

commendabal,

quo nullam

magnam
enim

fuisse

vocem, non qud valida

salutem sperare cperat? Neque ver necesse erat,

sed qud plena doctrinao, atque mysterii;

Cliristi

omnem

vocem magnam

esse.

En thym, magn

neque potuit omnes damnalorum pnas experiri, ut divinam placaret iram alioqui et blasphemare eum
,

Cbristum voce clamando existimat indicare voluisse

ver se
pli,
pati.

oportuisset, et contera facere,

qu damnati

faciunt,

At c ralione polis ostendissct se non

validus,

qu
sunt.

eisi

faciunt libenler,
illud

pcen tamen peccatorum

fuit

cm tam

tam integer esse videretur,

ut

Quin ne

quidem

necessarium, ut Chri-

tant voce clamare posset. Potis ergo credo idcirc

magn voce clamasse, utomnes,

verba recognoscerent, et se

qui aderant, Psalmi esse inlelligerent

:
.

tam magnam subiret pnam, qum multi pro Christo martyres subierunt. Non enim magniludo
slus

eum

pna3,

qu quantacumque

fuisset,

cum peccatorum

Cbristum de quo ea scripta fuissent

sabaclliani?
tenti paululin inflexo verbo,

Eli, Eli

Marcus 15, 54. Eloi, Eloi, eodem tamen Hebraico.

llebrsci dicunt
:

lamma edem sen-

noslrorum mullitudine, magniludincque confcrri non

poterat, sed condilio

person placavit Deum. QuidFacessat igitur

blasphe-

quid enim Deus paleretur, tantum erat, ut quamvis

iralo

Utroque enim modo

Deus meus, et

Deo
salis

satisfaceret.

ista

Eli, et Eloi; ulro autein

cilis

non

est conjectura

modo dixerit Chrislus, diflicm enim Psalmi 21 verba

non
Eloi, aut Eloai, sed Eli
est.

mia

blasphemiarum

Judx-is in cruce

pendens

Chrislus accepit; opus non est, ut ab hreticis inler

prelibus ad dexteram
piat.

reciaret,

credendum

est

jam

Patris sedens plures accietsi ali

dixisse,

quemadmodm

in

Psalmo scriptum

Ac-

Veteres igitur auctores

ralione

alii

hune

cedit qud, qui aderant, existimaverunt

Eliam invosi

locum explicavcrunt,

id conati

sunl omnes, ut

suam
illos

care,

qud non tam

facile
si

existimare poluissent,
:

Christo gloriam assererent. Receptissima apud

interpretatio fuit, Christum hacc verba

dixisset Eloi,

qum

dixit

Eli lamina sabacthani,

non su, sed

ijnpiy

TO? Syriacdictum

est,

qu tune lingu Judoci

noslr, id est,
tisse.

omnium pecciiorum person pronun-

loquebantur, Hebraic TQty. Davidis quidem verba sunt querenlis apud

Cm

enim hic locusad confnmandum errorem

versis desertus videretur.

lur,

Deum, qud ab eo Hoc est, quod

in

rbus ad-

suum ab
visset

Arianisobjiceretur, tantm abfuisse ut Chri-

stalim sequi-

stus fuisset Deus, ut se etiam

;

Deo derelictum clamanon pro se, sed

TUNV7 1TT WTiyrQ pTT,

long salute nie verba

catholici auctores respondebant,

rugits met, id est, long abest, ut querelce

apud

te

pro nobis clamavisse, quos

cm

Deo

deserlos, ab eo-

me

ullam mihi salutcm et liberationem afferant,

que alienalos videret,

Sic Athanasius orat.
et
1

in ejus

gratiam reponere volebat.

quod Hcbraici nominis similitudine septuaginta Interprtes verterunt

:

et 2, contra Arianos, el

serm. 3
sit

Ma/.fw

rfa swr;pcas

jj.od

cl

4 adverss eosdem,
cl

et in lib.

Qud Deus de Deo

iyoi 7tapa7tTW//Tuv /tou, long salute

mc verba

deli-

verbum,
et Cyrill.

Gregorius Nazian., orat. 4 de Thcolog.,

in lib.

ctorum meorum, id
peccata ver

est,

ego clamo pro salute me,

Alcxandrinus

de Fide ad Reginas, et
,

mea

contra

meam
:

salutem ad
:

le

clamant,

August.

in

Comment,
,

in Psal. 21

et

Lo, serm. 16 de

Clamavit, voce magn ut palam faVers. 46. ceret se su voluntate mori Eli, Eli, lamma sabactani , quod est initium psalmi 21 , ut omnes inlelligerent psalmum integrum ad se pertinere. Vulgari quem ncc milites idiomate bse \erba Jsus protulit
:

seu Hellenista; inSebac pZlW, voces ill eranl Syriaca?, non Hebraic, quales sunt in
qui aderant

nec Jud;ei peregrini

telligebant, Eli "OH,

Lamma KU?,

psalmo 21.

4451
Fa9sione, etJoann Damascenus,
lib.

'N

MATTtUSUM
I

1252
Alii

3 de Fide.c 24, et
est

improbant.

Romanos

milites fuisse arbitrantur,

Lutliym. in hujus loci Comment, exponunt. Inde

inquil Lo, quod caput nostrutn

qui sive Hebraicx ignoratione lingu, ut Hieronvmus,

Dominus Jsus

Clirislus

Beda, Slrabus, et Eulbymius exislimant, sive irridendi

licenti dixerint
:

omnia

in se corporis sni

membra transformons, quod

Eliam

vocat.

Quo animoidfecerint,
fuisse

olim in Psalmo eructaverat, id in supplicio tructs sub

judicarenon audeo; aflrmare Romanos milites

rant,

redemptorum suontm voce clamabal, Deus, Deus meus

respire in me, quare

audeo, quia Matlhxus, et Mardis eos ipsos, qui dixe-

me

reliquisti ? liane inlerprelatio-

Eliam vocat

iste,

aut ex

iliis

cert aliquem aee-

nem

ex

his,

quaeconlinu sei|uuntur, verbis Augustin,

tum slalim

oblulisse

Cbrislo indicant.

Lucas ver

conlirmat, long salule me verba delictorum meorum,

quac in nos, non in Clirislum convenire possunt. Alii
derelicturn se Ptre dixisse pulant, qud,

cap. 23, 50, et Joan., cap. 19, 29, eos, qui acetum

Cbrislo porrexerunt, milites fuisse dicunt.

cm

in

forma

Dei esset, Patris deercto exinansset semetin simililudinem

Vers. 48. Et continuo currens unus ex eis acCEPTAM SPONGIAM IMPLEVIT ACETO. MallhaCUS llOC lOCO,
et

ipsum, formamque servi accepissel

Marcus, cap. 15, 36,

ita

bistoriam texere videntur,

hominum eum tt,

factus, et liabilu inventus, ut

homo; quasi

ut indicent propterea
ut

unum

ex mililibus accurrisse,

lanlaque experlum supplicia

quodammod

pniluerit factum fuisse bominem.

Ad bunc modum

acetum Cbrislo porrigeret, qud Eliam invocare visus esset. Quae non salis inter se videntur cohsrere
:

Origenes, non adinodm, ut mibi videUir, probabililer.

quid enim aceto

cat
:

eum

Eli? Joannes

rem magis
esse,

expli-

Mibi aliorum senlenlia magis placel, qui Clirib:'.t:

Poslca, inquil, sciens Jsus, quia omnia juin consunt,

id est,

slum

verba, lanqum
:

bominem, pro seipso

si

dixisse
j

summata

se

passum

quac

Pairis
illi

pulant, sicut dixeral

Pater,
et

possibile est, trament

decreto pli oportebat, nihilque superesse,

nisi ut

me
ut

culix iste.
illo

Cm

enim
ila

loco diximus,

homo, et Deus esset, lamen, Deus bominem, quasi divinipunis esset

I

animam
dixit
:

redderet, ut consummarclur, inquit, Scriptura,

ut impleretur Davidis prophetia,
sili

Sitio, id est,
:

tatem suam cobibens

pli pcriniltebat, ut si
sit,

Psalmo 68, 22
sitio, id

In

me

polaverunt

me

aceto, dixit,
lo-

homo. Itaque
ut purus

ctsi

Deus
se

lamen

ut

purus

homo

orat,

esl, declaravit silim

suam, de qu David

homo

Deo

derelicturn

queritur,

non

cutus fuerat tenipusque jam esse indicavit, ut sibi

qud se ab eo dereliclum pularet, in cujus manus paul posl spiritum suum commendavit, sed qud ila
se pli videret,
fuisset.

acetum polandum porrigeretur, Joan. 19, 28, 29. Mi-

rum
|
3

videri leclori potest,

fuerit, ul

quomod eo

in loco

acetum

quemadmodm

si

ab co dereliclus
dcrelicli

ad

manum

Cbrislo darelur. Joannes scribit

Quam ob rem
:

cl liominis

Deo

more

'

vas ergo erat positum aceto plnum.

Sed de

illo

ipso

clamt

Deus, Deus meus, quare

me

dacliquisti? ut

vase,

quorsm

illic

positum

fuerit,

dubilari poicst.
fuerit,

homiuisexlrema

palicnlis supplicia, et

Deo

derelicti

Non

dubilo, quiu de

more

ibi

positum

qud

personam exprimat. In banc scnlenliam Tertullianus in lib. adverss Praxcam Hilarius, canone in Mal,

'

bominibus
soleret.

crucifixis, aut cruci afligendis

acetum dari

Cur aulem darelur, de co dissenliuul interpr-

Uiseum 53. Epipbanius hxresi 00; Cyrillus,

Thesauri, cap. 2,

lib.

10
j
I

tes;

Theophylactus,

quem omnes

recenliores secuti
fuisse pulant,

Ambros

lib.

10

Comment,

in

Lu-

sunt, ide crucilixis

acelum dari solitum

cam,

et lib. 1

de Fide, cap.

G, et Ilieronym.

hoc loco

ut citis morerenlur, el crucialibus liberarentur.

lis

Poquis

interpreianlur.

Cxlerm

Hilarius, el
ita

Ambros. caut,
j

credo solilum fuisse dari, ul recrearelur,

in

si

prudeulerque legendi sunl;

moriente Cbrislo divinilas

enim exponunt, quasi

cl

melu morlis, antequm

crucem sublatus

esset, exa-

sit

ab ejus anima,

cor
j

nimaretur. In hune enim

cl his,

usum

et capite plectendis,

pore separata. Clamavit, inquiunt, homo

divinilalis se-

quibus secta vena trahitur sanguis, eliam ho-

paratione moriturus. Bnigne bonos auctores inlerpictari decet, ut

dierno die dari solct. Quia autem Christus in cruce

sublimis pendebat, nec acelum in ipso vase bibendum
dari poteral, spongia acelo madefacta, et arundini imposila
dixit.

non pulaverinl divinilatem ab anima

,

cl

corpore Chrisli ver fuisse sejunclam

sed

ila

eum

passum,

ila fuisse

morluum,

ut si sejuncla

ab eo di-

dalum

est.

Pro arundine hyssopum Joannes

vinilas fuisset.

Itaque nonnulli arundinem, aut

calamum ex

Vers. 47.

Quidam
:

autem

illic

stantes, et au-

byssopo fuisse putaverunl;

in cap.

gmentes dicebant
fuerint
illi,

Eliam vocat iste. Dubiuii), qui

illic

Joan.

quemadmodm Eulbymius 19 inlerpretatur nam elsi apud nos

:

quidam

stantes,

qui Lliam Cbrislo

hyssopus humilis est herba, lamen

calid,

in Juda-,

reglone

vocari putaverunt. Theophylactus exislimat fuisse Judaeos,

inarbusculam excrescere; quod nec ipsum per

non

illos

quidem sacerdoies,

scribas, el Phari|

se mibi probabile videlur,

cm neque

Plinius,

neque

saeos, cauterosque, qui

Scriplurarum scienliam, aut

;

Dioscorides, neque quisquam eorum, qui de planlis

scripserunt,

habebant, aut profilebantur

sed imperitum vulgus,

hyssopum

ullo in loco

tanUe magniludinis
possit; et auctor

qud cm Scripluras

et lilleras ignoraret,

Eliam

nasci dixerint, ut ex e calamus

fieri

Cbrislo vocari exislimavit. Alii doctos fuisse Juda;os,

aut sacerdotes, aut scribas, et Pharisos, qui non lin-

librorum

Begum contrarium omnin

doect.

Nam

li-

bro 3, cap. 4, 33, dicil Salomoncm de omnibus planlis

disputasse cedro, quai est in Libano, usque ad hys-

gu,

aut Scriplurarum igno*-atione, sed procacitate

et

qudam,

nominis

Eli, et Eli, similitudine irrideli

iste.

captantes occasionem dixerint, Eliam vocal

Quam

Vers. 48.

Spongiam implevit aceto, quam arundeponendum eum.

dini imposuit, ul vitam ejus produceret, expectans an

ententiam Ilieronymus et Beda referunt, nec onmiu

venirel Elias ad

1235 sopum, quae egrcdilur de pariele

:

COMMENTARIA. CAP. XXVII.

ubi manifestum est
esse, quae
'

1254

Sine, sed, sinile, videamus an veniat Elias librons eum.

hyssopum pro niinim herb posilam

ma-

Quid hoc ad acetum bine mea confirmatur opiuio, eos

qui haec dixerunl, neque
lebat, sed
ille

ximis cedris Libani opponilur, lanlm abest ut in

Judae arbuscula fuerit. Probabilior Tbeopbylacti sentcnlia est,

qui acetum porrigere vodixisse

:

omnibus

in

communi

Sine, videa-

morum

arundincm Joannc propler aliquani sumfoliorum similitudincm hyssopum appellatain,

Joannes, circumherba circumsit,

mus an
dari,

venial Elias,

neque acetum ide solitum fuisse

ut citis qui crucifixi crant morerentur, sed ut

sed neque istam ipsam simililudineni video. Sunt qui

animum

poiis

rsumrent.

Nam

quia

morienlem

exponant spongiam hyssopo, ut

positam fuisse,
ligatam
;

ait

Christum videbant, Eliamque, ut putabant, aut se pulare simulabanl, invocantem, vitam ejus dato ad re-

id est, arundini hyssopi

ut hyssopo

non

terlius,

sed sextus casus

quo inslrumentum

significalur. Suspicor

ego Joannem

creandum animum aceto producere voluerunt; ne, antequm Elias veuiiel, nioreretur, et ut experirentur
ulrm Elias eum
;

noluisse dicere spongiam hyssopo circumpositam, tan-

liberaret.

Propterea unus, ut dixi:

qum calamo, quo acetum

Chrislo pongerclur

sed

mus, ex

illis

ipsis qui

dicebant

Sine, videamus an

tanqum medicamento, quod un cum aceto exanimatis dari soleret. Scribit eniin Galenus hyssopum
aceto

veniat Elias librons

illi

eum, ad quacrendum acetum quod

daret, accurrit.

Cur Eliam

finxerinl se

venturum

mm

mixlum exanimalis animum reddere. Eigo priquidem hyssopum arundini milites cireumliChrislus hyssopi

cxislimare, causa esse poluit quod recepia vulg inier

Judos

esset opinio, eaque vera, ante Chrisli advenesse.

grunt, deinde hyssopo spongiam circumposuerunt,

tum Eliam venturum

et 17, 10,

Qu de

re,

cap. 11, li, qui lixc dire

quemadmodm Joannes scribit, ut succum un cum aceto exsugeret.

VEKS. 49.

H,

disputavimus. Ergo

etsi,

bant,
,

C.ETERI

AUTEM D1CEBANT. MarCUS

haec dixisse scribit

viverenl,

Romani erant milites, tamen, cm inler Judaecs eorum de venturo Eli opinionein cognilam

c p. 15, 56, non caeteros, sed illum ipsum, qui ace-

habebant, ex eque loquebanlur.

Vers. 50.
gna.

tum daturus accurreral,

Sinile,

Jsus autesiiterumclamansvoce mamagna

clainaveral, vers.

videamus, an venial Elias ad deponendum enm. llaque

nonnulli interprtes Marci locum vitialum esse putant,
Ct pro AywvjpeTS, legeildum.sl 5k Xoiizol iXsyoj,&f^, cteri

Jam

ante Chrislus voce

46. Propterea dicit, iterm clamavisse. Marcus, cap.

15, 57

Jsus autem emiss voce

magn

expiravit. In-

autem dicebant

Sine, ut ait Matlhxus, ut haec verba

et pro ZUyo-j scri-

dicat in expriinend

magn
rci

Chrisli voce evangelisla-

o c oinoi,

apud Marcumexciderint,
IkyM pro
j>s;

rum

diligentia aliquid in e re fuisse myslerii. llaque

erit ejus

ptum

fuerit

<%,
:

quain correctionem

oliosum non

ralionem quecrere. Mulias

:

Syriaci interpretis auctoritalc probant, qui ad hune

cas<iue probabiles veteres auctores reddunt

traclalu
in

Origenes,

modura

reddil; dicebant

autem

Sinile,

videamus an

Matlhxum 55

ut oslcnderet Chrislus se
et

Elias venial; deinde

suffragio, qui
;

nonnullorum Graecoruni cudicum

non timide, sed confidenler

sciretse post
et

secur mori

ut qui

eumdem modum apud Marcum legunt poslrem, quia videmus Marcum Chrisli passionem non edem modo seutenli, sed iisdem etiam, quibus Matlhacum, fer unique verbis scribere. Non
ad

morlemad Patrisdexteramcollocandum, noiucn accepturum quod est super omne nomen

,

Cyrillus Hierosolym., eatech. 15

et Chrysost.
,

hom.

89

Hieronym., Euthym.

et

Theophylact.

in

Comva,

ausim tamen sine majoribus argumentis Scripturam

ment., ut osienderel se non infirmilatc, non ull naturac necessitate, sed volunlate su mori,

emendare, quam qui inlerpretanlur, proverbium

observaredebent
nus,
lib.
:

illud

cm tam

Ne moveas

lineam. Cerl D. Augusli-

lida

voce clamando nioreretur

idem Eulhymius
,

5 de Consensu evangelistarum, cap. 17, Marci

legit ut

ut

usque ad exlremum

spirilum

quemadmodm
manus spirilum
quousque

locum traclans ila

nos hodi legimus

elsi

miror

lol vit fecerat, clar profiterelur

voce se Patri suo

eum

noduin non

salis solvisse;

neque correctio
dicebant

ista

ad

esse

concordem

cm

suuni in ejus

conciliandos evangelistas necessaria mihi videtur esse.

commendaret. Nonnulli ideirc magn voce morienlem clamasse dicunt, ut omnes

inlelligerenl
,

Nam

haec Maltluei verba

Cteri
liber ans

ver'o

Sine,

videamus an veniat Elias

eum, non sunt, ut

se propler peccata honiinum demisisset

tenliac in c.

cujus sen

ego quidem opinor, ad ea quae versu 48, sed ea

dicta sunt, referenda.

qux 47
il li

25 Lucie auclor Ambrosius. Videtur mi-

Nec enim cteros opponit

isle; quasi dicat

hi, sicut cacleris,

qu lune

acciderunt, miraculis

ita

qui currens acceptam spongiam implevit aceto, sed

illis

vocis quot[ue magniludine divinilatem

voluisse, ut qui supra

suam declararc
in ipso
,

qui dicebant
:

Eliam vocal
:

evan-

humanam naturam

ex-

gelisla

Quidam dicebant
:

Eliam vocal

isle; cteri ver'o

tremo

spirilu

tam magn clamaret voce

plus esse

diceoant

Sine, videamus an veniat Elias librons eum.

qum liomo

crederelur. Confirmai hanc ralionem qui

Inter quos cteros illum

ipsum

fuisse

credendum

est'

consecutus est eventus.

Nam,

ut ait Marcus
,

15, 59

qui currens
ait

acceptam spongiam implevit aceto, ut

:

videns centurio, qui ex adverso stabat

expirsset, ait
:

quia

sic

Marcus. At non dicunt

illo

Sinile,

sed sine, quasi

Ver hic homo

filius

Dei erat.
,

damans Quid ma,

cum
lur.

qui ad

dandum acetum

currebat, loqueren-

gn

ill

voce

damans
:

Chrislus dixerit

Lucas

25

Respondeo ilebraicam esse phrasim, qu etiam

mullis Hebraei loquuniur, dicunt *pn sine;
cjc;
j
;

46, solus expressit

spirilum
est
;

Pater in manus tuas contmendo

cm de
teris

meum. Spirilum aiwmam vocare manifestum

igitur
pii

Marcus autem, quia unuin nominatim, quasi cum

loquentem
id

commendat

ammam suam

in

manus
,

Patris,

dixisse narrt,

non

dicit dixisse

non eo sensu quo

hommes morientes eademqtrc

,, ,

1255
verba rcitantes

IN

MATTH.EBi
[|

125G
fuisse
,

animam

siiam in

manus Dci commcn,

mult ante matrem discipulo commendalam

coinmemoravcrat. Scribit aulem idem Joannes
perlinel ad

dare soient

nec eo quo Steplianus

:

primus martyr,
,

quod

cum

lapidibus peleretur dixit

spirilum

meum

Act. 7

59.
,

Domine Jesu suscipe Homines enim animam

hune locum. Christum anlcqum caput

:

inclinarct, et spiritum emitterel dixissc

Consummael

suam Deo commendant

pilali

ut

eam non damnet

sed

tum

esl,

quo verbo mirum qum inept Lutherani

,

vit* a:lerna participcm facial sicut soient qui in ca-

Calviniani passim abutanlur

ut Eucharistiae sacrifi-

causa

rei

agunlur

vilam suam indicibus com,

cium

et

omnem

nosiram salisfaclioncm lollant, quasi

inendare.

Non

sic Chrisius

qui

sciebat se damnari

Christus diccre voluerit

finita,

omnia jam

sacrilicia esse

non posse, nullumque

liabere pecc;itum,
;

quod
illi

sibi

nullumque deinceps offerendum,

omnem

salis-

Ptre remitli precaretur

sed
in

commendat
,

animam
ut

faclioncm,

omnem

sanclificationem nostram esse per-

suam
erat
;

ne cam relinquat

inferuo

qu descensura
,

fectam. Atqui Christus nequedesacriliciisatisfaclionc,

et

ne det sanclum suum videre corruptionem

sed de passionc su loquebatur

significavitque con,

de ipso Chrislo loquens David dixerat Psal. 15, 10; uno igilur ut dicam verbo, tanqnm paulo posl rcpeliturus, intrim

summalum
erat
;

esse

id est

finilum

quidquid passurus

nibil

jam

sibi

superesse nisi ul

animam ponerct,

dm morluus

per triduum

qu

quam non
neque
j

ali rationc

apud inferos agenda sibi erant, agit, animam suam in manibus Patris quodammod deponit hoc est corn,
,

ali ralione
,

qum sumplam

ut morcretur, sumpseral,

rctinebat.
,

enim ad loeum
dbat

ad lempus

ad

Accommodal rem subjeelam hc

rnendo spiritum
l'acturiis

meum

qucmadmodm
,

si

quis tridui

verba inlerprctanda sunt. Erat passioms lempus, peuin

iterfamiliari.conliderel,

cuiamico.quod domi
banc sententim
et

cruce Christus, pcrtiilcrat omnia qnaB lalu;

sua:
ret,

charissimum baberet
dicens
:

enstodiendum intrim daIn

rus erat pro nobis supplicia

id est
,

dicit

Hoc

tibi

commendo.

nibil
si

jam mibi paliendum superest

,

Consummatum est, qucmad,

Tertiillianus, in lib. contra

Praxeam,

Ambrosius

in

modm

irgroto

cui chirurgo

membra

secanlnr
:

25 Luc, hc

Cliristi

verba inlerpretantur. Sum-

finit sertione, ut

cum

consoletur, aliqnis dical

psit

de seipso

aulem ea Cbristus ex Psal. 50, 6, et ad se, quod David dixerat, paululm immutato sensu

luni est, id est, quidquid doloris

paliendum erat,

Acjam
si-

passus es

nihil est

reliquum. Denique nibil aliud

accoramodavit. Nain David non

vilain

animam suam

sed

gnificarc Christus voluil,

qum quod D. Paulus

ultra

inlcr-

suam.quam
et
:

per spiritum significavil, Deo com-

pretatur,

Hom.

G,

d: Christus resurgens ex mortuis

illi

mendaverat. Christus aulem spirilum suum animam

jam non

morilur, mors

non dominabitur. Elut

suam vocal
in

apud Davidem oralio conditionalis

Quoliescumque, aut,
,

fingamiis de sacrificiis et liguris veteris legis loeutum

est quasi dical

si

vilam
in

meam
me
mihi
j j

esse Christum

qucmadmodm non
,

dil'fileor

tnultos

manus

tuas

commendavero
,

cliamsi
id est,

extremo

eliam veteres auctores intcrprelari

sit
:

tanqum sensus

verser

vilic

periculo

redemisti

redimes,

Consummatum

est, id est,

oinnes prophtise, om-

Deus

verilatis, id est, lidelis,

qui

qucmadmodm
,

ncs figura; \eteris legis impletre sunt, quod et scisso

templi vlo, ut versu sequenti

promisisli te mibi

semper affulurum ita facis. Hoc aulem loco, non conditionalis, sed absolula oralio
csl.

docebimus,

significa-

tum

est

tamen quid hoc ad lollendum Eucharisiic

saciilicium? quid ad lollendam

bonorum operum

sa-

Emisit spiritum. Hoc ctiani

verbum non coaclam

signilical, ut

lisractionem

Nam

illi

ipsi

auctores veteres, qui banc

,

sed voluniariam
sius,

Cliristi

morlem

Ambro-

interpretationem seculi sunt

et Eucharisliae s'acrifi-

Hieronyinus et Beda notaverunt. Et hoc diclo,

cium,

el salisfaclioncm

bonorum operum, Crediderunl.

,

inquit

Ambrosius

tradidil spiritum

et

ben iradidit
ail
:

Sed

isli

oliosi

homines
:

ut nibil agant
esl

Cliristi
id esl
,

vernihil

qui non invitus amisit. Denique

Maithus

Emisit

bum

inlerpretantur

Consummatum

spirilum; quod enim emillilur

amiltilur necessarium.

voluntarium est; quod

Edem

perlinel

quod

ait

Joan-

jam ad salutem hominum aul mihi, autillis faciendum reliquum est. Cur ergo credimus?cur bapti/.amur?
cur Eucharisliam siimimus? cur bona nobis opra

nes, 19, 50
gnilical

Elinclinato capile, tradidil spiritum; si-

enim Cbrislum non inlirmilate, sed voluntale

,

eliam

po?l

Cliristi

morlem
est,

exiguntiir
salvi

cm

illo
?

inclinasse caput

quasi

spirilum leniler positurum.

in ipso illo

uno verbo consummatum

Apagcsis
ista
d'oliria.

esse possimus

Non ergo

intelligendum esl Cluistuni

;

ma-

Alia vis

in

eo

latet

verbo

credenduin

gno clamore spirilum emisisse pris enim clamasse est, ui Malthamscl Marcus scribunt, deinet spiritum (radidisse, ut ait

quod

isli

aculi, ul sibi videnlur,

homines non viderunt.

post mort

Indicat Christus, se lune, non ante, non

de inclinasse caput
nes
;

Joanest,

voluisse

non enim nalnne lege

mori
,

sed voluntale sua

id

apud Mallhxtini hoc loco ambiguum non

pvj
,

et officii causa

ul Patris volunlati dccreloque

qui aoristo usus esl tempore zf?K

t itv//a,

/iteydcXi)

-^xe

satisfaciat.Qui

cmanie non

satisfecisset,morinoluit,
,

cm clamsset
dixit
;

voce
:

magn
kfeiq

emisit spirilum.

cm jam

se salisfaclum esset
,

eliamsi natur

ut

Magis ambigu
lens

Marcus

vocem magnatn

pv^v iizy)rt>, mitsed ex Mallhao intcrprelari ne,

diutis viveret, postularct

officio frustra, vcl

tamen ne perrunclus jam paucasboras vivere viderctur, mori

:

cesse est, emittens, id est

cm

emisisset. Pulal

Eu-

thymius Cbrislum inler clamorein

cl spirits emissio-

pus

nem matrem,
dsse. Sed ex

ut narrai Joannes, discipulo

commen,

Temest, consummatum est, quasi dicat animam ponam. Hinc factum est ul Pilatus myslerium non intclligens, cm Cbrislum jam niorvoluit.

Hoc

csl ut

ipso Joanne conlrarium apparet

qui

tuum

esse intelligerct, mirarelur, Marci lo, 44. Mi>

1257

COMMENTARIA. CAP. XXVII.

igilur 1ns assentior qui et in commentariis suis

1258
,

nim

dissipationcniquc signilicari crediderunl, ut Ililarius

et in concionibus

docere soient Chfislum

proptcrea

canone

in Mailli.

55. Alii

templum

illud

quod ad

il-

qud majora per totam noctem qum latrones supplicia perlulisset citis qum illos fuisse mortuum.
,

lud usque
fore, ul

icmpus sanclum
Alii

fucrat, deinceps

profanwm

Thcophylaclus.

propalutam esse sanctorum.

ait
,

Hi enira auetores, ut Chrisli passionom augcant,

my5

viam, ut ad Hebraos 9, 8,

D. Paulus, id est, aper-

slcrium imminuunt.

Vers. 51.

Et ecce. Rect D.

Augustinus,

lib.

lam nobis januam cli esse quoe anle Chrisli morlem ocelusa fucrat, licereque omnibus qui velint ingredi.

de Consensu evang.,
signilicare

cap. 19, observavit, istud, ecce,

Nam
et

vlum

illud

templi

ideo
,

oppositum,ne
idque semel in

vlum templi statimatqucCbristusspirilum emisit fuisse discissum, ita ut mors Chrisli scissi veli causa fuisse demonstretur. Itaque qud Lucas 23, 45,
veli

quis prler

summum

sacerdotem
in

anno,

non sine sanguine

Sancla sanctorum in-

grederelur, cli figura m fuisse, idem D. Paulus, co-

scissionem

cum
,

tenebris

quae vivcnte

adbuc

dem c,

vers.

24

et 25, auclor est. Itaque

hc

inter-

Christo fact sunt

storie fecisse

junxerit, per anlicipationem hi-

pretalio, et

illa

quam primo

loco
,

posuimus, plumihi magis pla-

credendum est. Vlum templi scissum est m mas partes a summo

resque auetores habere diximus

cent.

usque deorsum.
15, 59.

Ad eumdem modum

scribit
et in

Marcus

Et terra mota
possumus quod
in

est,

et petu.e sciss* sunt. Non

Quod

et

scissum fuisse vlum,

duas par-

terrmolu, petrarumque seissione idem,

tes scissum, et ter

est.

summo

usque ad imiim, tam diligenalicujus mysteiii indicium

in scisso velo,

mysterium recognoscere. Mysleest.

commmorant, magni

rium lamen aliquod esse credendum

Pulo Chrisli
Solct

Major pars antiquorum interprelum hoc fuisse

significaretur vlera sacra-

divinilalem bis duabus rbus declaratam.

divina prasentia
,

enim
pe-

mysterium iradidcrunt, ut

atque majestas, terroemolu

signilicari,
ul

et

mcnta atque
in

figuras,

qu

vix doclissimus quisque le-

Irarum concussione

Psal. 67,

8, 9:

gis inlelligebat, fuisse scisso vlo patefacta, ut

omnes

Deits, citm egredereris in conspeclu populi lui, cion per-

ipsum Sanclum sanctorum, quod vlo separabatur,

,

pransires in deserto, terra

mota

est; etenim cli distilla;

id est

in ipsa veteris legis pcnctralia

occullissima-

vcrunl facie Dei Sintii, facie Dei Isral

7, 8,

et
,

Psalm.97,

que mysleria
2 Cor.

intueri possent

qua; enim anliquis He-

9
et

Moveaiur mure

et

pleniludo ejus

orbis terra-

brneis in figura contingebant, nos, ablalo vlo, et, ut

ait

rum,
nil

qui habitant in eo, facie Domini, quoniam ve1

:

3, 18,

D. Paulus, revelat facie contempla,

judicare terrain; et Psal. 98,

,

Dominus

regnavit,

mur. Hujus interpretationis Origenem tractalu in Maith. 36, Ambrosium, lib. 10, in Lucam, Ilieronymum

irascantur populi

qui sedet super Cherubim, moveatur

:

terra; et Psal. 115,0, 7

tes,
et colles,

Montes, cxullshs, sicut

arieest

Comment, ad hune locum, Cyrillum Alexandrin uni, oral. 9 in lib. 10 in Joanncm c. 57, Theodorelum
in
,
,

sicut agni

ovium, facie Domini mota

;

terra,

facie Dei Jacob

,

et Joelis

10

facie ejus
ira,

Danielcm, D. Augustinum

in Psal.

04

et

70

et lib.

contremuit terra

moli sunt cli. Polest et divitia

significari.

12 conlra Fauslum,

c.

11, et serm. 4, de Verbis Doet

qua; Juda'is imminebat,

Nam

et ira
:

Dei

mini secundm Joannem,

Theopbilum Anlioche-

mou

leri'ic significari solet,

,

ut Joelis, 5, 16

Domi-

num,

lib. 1

Allegor. in Evang., et

Leonem, serm. 10
abrogationcm

nus de Sion rugiet

et

et

de Jrusalem dabit vocem suam,

de Pass.,

et

Sedulium hune locum carmin reddenAlii synagogse

movebunlur

cli, et lerr, et

Aggi
,

22,

23

Ego
et

tem, auetores invenio.

et veluli

movcbo clum

pariter,

et

terram

et

subverlam solium
,

dissolutionem significalam fuisse pulant, ut

regnorum

cl.

conteram fortiludinem regni genlium

et

idem Augustinus, serm. de Tcmpore 114,etCa:sarius,

subvenant quadrigam
7
:

ascensorem ejus
et

,'

et Psal. 45,

hom. 4 de Pasch. Alii ipsam Christi passionem finitam esse carnem enim Christi per vlum [empli si;

Conturbat sunt gnies,

inclinala sunt rgna, de-

dit

vocem suam

mota

est

terra.

Idem de hoc lerra>

est,

gnificari

veli discissione aut

fractioncm carnis

aul

motu, quod supra versu 45, de lenebris qusitum

qureri potest,

anim

carne separalioncm, ut Cyrill. Hierosolym.,

1

qum

lal paluerit.

Origenes in sol

calech. 13, et Thcodoret., dial.

impaiibili

viden-

Jud, sicut

et tenebras,

factum fuisse putat, auctor

tur exponere. Alii vlum, quasi veslein fuisse templi,

et

ver librorum de Mirabilibus sacra Scriptura, qui

August. fals tribuuntur, libro 2,
nisse scribit, et in Thraci
c. 3,

quemadmodm Judi
ita

in luctu

vestem scindere so-

longis perve-

lebant,

templum moriente Christo lugentis modo vestem suam discidisse. lia Eulhymius et Sedulius hune locum exprimens, lib. 5 Carminum.
llhtd ovans templum, majoris culmina templi

undecim urbes corruisse.

in Judae

Nescio

qum

sit

simile veri in Thraci, ubi innocentes

homines erant, undecim corruisse urbes,

Vers. 52.

ver, ubi scelus patrabatur, nullam corruisse.

Procubuisse videns, rilu plangenlis alumni

Et monumenta aperta sunt. Non

salis

Saucia discisso nudavit pectora vlo.

Alii Judaici populi in diversas partes divisionem
,

liquid ex evangelistis colligi potest,

quo tempore

monumenta

aperta fuerint. Chrysost. hoc loco viven-

Vers. 51. Toto orbe ut de Bithyni testatur Phlegon apud Eusebium. Et vlum, quod erat propiliatorium, magno argumento judaicas eaeremonias, et sacrificia cessasse, velamen legis strblatum, ccelum antea clairsum per Christi morlem esse apertnm. Vers. 52. Et corpora sanctorum. Non veterum
:

41'

sanetorum, qui agniti non fuissent, sed corum qui in Christumcrediderant, nec ila pridem mortui fuerant quique postresurrectionem Christi multisapparuerunt. Erant apud Judreos sepulera communia, qine aperta sunt in morleChrisli post resurrcclioiiem quidam ex iis qui fidles erant, mullis apparuerunl ingressi civitalem
:

S. S.

XXI.

(Quaranle.

*<m
te

IN
:

MATTHJEUM
,

1260
ubi in loco quietis erant, ad turbulenlam viut in e di manerent, iterm
illo

adhuc'Christo aperta fuisse putat

eos enim

qui

Abrah,
tam
moriluri.
fuisse

resurrexerunt, Christum fuisse ad inferos eunlem comitatos.

ld

fuissent revocati,

non videtur verbis evangelist consenlaexplicet, an statim postChri:

Quid qud in sinu

est,

Abrah, ubi eos

neum, qui quainvis non

sli

credendum

cm

eos evangelista sanclos

mortem monumenta fuerinl patcfacta tamen post mortem patefacla fuisse minime obscure indicat. Theopbylact. statim post Christi mortem aperta fuisse putat, sicut statim scissum est vlum, mota est terra,
ejus ruptac sunt pelroc.

appellet, certi salutis sua erant; in hc vil certi esse

non poterant, cm iterm peccare possent? Addequd

si

iterm morituri surrexissent,

,

non multis, ut
:

ait

evangelista

sed vulg

omnibus apparuissent

et

Atque luxe (|uidem verba videnlur

pr se ferre, lllud lantm obstat, qud, cm monumenta non fuerint aperta, nisi ut mortui resurgerent,
aut ut resurrexissc testareutur,
et

quemadmodm antcqum morcrentur, inter hommes humano more versati fuissent; ut Lazarus Christo suscitatus versatus est. Nunc aulein, cm dicat evangelista apparuisse multis,

mortui

illi

non
re1

resurrexerint

nisi

ut

su rcsurrectione
,

Ciiristi

minime obscure indicat non omnibus communiter apparuisse, sed quibus oportebat Christi resurrectionem conlirmare;

surrectionem confirmarent

supervacancum videtur

quemadmoneque

fuisse ante Christi resurrectionem resurgerc. Quid enim intrim egissenl? D.inde, qud vald sit vero

dm

et ipse Christus, quia

non iterm moriturus, sed

resurrexerat,
et alhs fidelibus visus

paul post rediturus in

clum

similc Christum eos, qui resurrexerunt,

apud inferos
ilftc

omnibus, sed
Deo, neque

solis apostolis,

adhuc commorantes,
visitasse,

sicut cirleros

qui

erant,

est, et ut ait Petrus, Acl. 10,

41,
anle

lestibus

prordinalit

eosque inde secuin abduxissc, ut secum etiam rsurgente resurgerent. Denique qud versu Et exeunles de mosequenti idem Matthoeus scribat
:

quemadmodm

ipsis Apostolis quotidi, et

mortem suam cum humano more versatus est,

sanctam civitatem. Hie-

sed nunc apparebat, nunc disparebat.

mmentis

post resurrectionem ejus venerunt in sanctam

Vers. 53.

Venerunt
cm
in

in

civitatem, ubi sic jungi

verba videntur,

ut, qui

resurre-

rosolymam sanclam civitatem appellat;

lune sancta esset,

non qud

xerunt, non nisi post Christi resurrectionem dicantur

resurrexisse. Iiaque his adducti

fuisset recenti Christi csede

arguments Origenes,

contaminata, sed quia pris propler lemplum, et SanCla

liieronym. etBeda non nisi post resurrectionem Christi

sanclorum, qua:
et

eo erant, sancta dicebalur, ut

et

resurrexisse eos existimant, nisi qud llieronym.

Hieronym.
Matihseus,

Beda inlerpretanlur, quemadmodm

et

Bcda monumenta statim post Christi mortem aperta quamvis mortui non nisi post Christi fuisse dicunt
;

poslqum Christi discipulus

factus est,

quia anle publicanus fuerat, publicanus etiam appellalur supra, cap. 10, 3.

resurrectionem
aperta sepulcra,
tui?
sti

resurrexerint.
si

At quorsm

statim

resurrecturi statim

non erant mor-

Et apparuerunt multis. Cur non omnibus,

his multis apparuerint,

et

cur

Malo

igitur credere,

neque monumenta anlc Chri-

resurrectionem aperta fuisse, neque resurrexisse

Vers. 51.

docuimus vers, superiore. Centurio autem, et qui cum eo erant,

,

mortuos; sed Matthscam, cm cpissel ea miracula,

custodientes jesum, viso terrdmotu

FIERANT, TIMUERUNT VALD DICENTES
:

et his

quie

qu moriente Christo hoc etiam cum cteris

et cieterorum
,

contigerant,

commemorare,
Cur mortui
illi

VER

VILIUS DeI
linioris

copulsse, cujus causa, sicut

erat iste. Marcus 15, 39, aliam ralionern

affert.

Christi

mors

fuerat.
;

Videns, inquit, centurio, qui ex adverso stabat,

resurrexerint, meril quari potest

diflicilis.

sed ratio non est

quia
erat.

sic

Voluit Chrislus resurrectionis sua: haberc

Si soins resurrealios se-

damans expirsset, ait Ver liic Iwmo films Dei Ulrumque centurionem novisse credendum est
:

socios, qui ejusdem essent testes.

xisset,

valiilum morientis Christi

clamorem,

ci factas in uni-

phanlasma esse credi polerat; cm

vers regione lenebras, et

molum subitum

terra, et

cum, qui simul resurrexerant, adduxerit,

bavit se resurgere potuisse,

facile

pro!

caHera miracula, quoe omnia Lucas 23, 47, uno coniprehendit verbo
fuerat
erat.
, :

qui alios suscitaverat.

Videns autem centurio quod faclum

Propterea dicuntur

illi,

qui resurrexerant, multis in

glorificavit

Deum

dicens

Ver hic Iwmo justus

civitate apparuisse. Fuit etiam hoc singularis eharitatis

Cur centurio

et milites tantoper tiniueriiit,

mm

argumentum. Solus mori

voluit, qui

non solus
crucUixi

est difficile cogitare.

Verebanlur ne divina

in ipsos,

resurrexit.

Nam

latroncs

illi

qui

cum eo

qui sceleral necis ministri fuerant, vindicta converteretur, cm Christum Dei esse Filium agnoscerent quem crcdcbanl non esse Filii sui mortem inullan

fuerant,

non

Christo, sed suis

ipsorum sceleribus
suscitati sunl,

fuerant crucifixi. Qui autem

cum eo

ab

eo suscitati sunt.
causa est,

Mors ejus resurrectionis noslr

ipsi

practeriturum.

Lucas

dicil

centurionem glorificsse

mortis nostra causa

,

nobis sumus.

Deum,
sis;

id est, verilalem fuisse

confessum

Christum

$uaeri etiam solet

utrm

illi

qui tune

cum

Christo

Dei esse Filium.

glorificare
,

resurrexerunt, mortui iterm

tuos postea fuisse crdit.

sint.

Theophylaot. mor-

Hoc enim Hebraica significat phraDeum, aut dare gloriain Deo, vel novel ejus gloriam
:

Magis aliorum recentiorum

slram culpam
gnoscere
;

majeslalemque reco-

inlerpretum opinionem probo, qui non iterm mortuos; sed

ita

Joannis 9, 24

Vocavcrunt ergo Pharisiei

et

cum Christo

in

clum

evectos fuisse dicunt.

rursm hominem, qui fuerat ccus,

dixeruntei

Da

Quid enim

inter vivos egissent, qui divins

jam

gloria>

gloriam Deo, id est, confitere veritatem, nos scimus,

quia hic

guslum acceperant? pejoris profect condilionis

sent,

fuis-

Iwmo

peccator est

et

Josue

7,

19,
.

ail Josue,

qum

si

nunqum

fuissent exsuscilati,

si

sinu

Achan, qui sumpserat de anathemale

FM

mi, da

1261
gloriam Domino Dco
milii,

COMMENTARIA. CAP. XXVII.

Isral
,

1262
viri

et confitere

alque indica

Videlur Deus, quia

lidelesdeerant, mulieres,

qu

quid feceris, ne abscondas.

filius Dei

et mortis, et sepultunc Christi testes essenl, excitare

Ver
llis, 1.

krat

iste. Sic etiam

,

Mardis

Lu-

voluisse.

Nec enim
teslari

apostoli postea ver resurrexisse

nisi

cas ver, ver hic liomo justus eral

quod duobus mo-

Chrisium

poluissenl,

fuissent,

qui ver

3 de Consensu evang., c.20, explicat August.,

mortuum, ver

fuisse

sepullum

testari possent.

Mors

aut utrumque centurionem dixisse, et Chrisium ho~

ininein esse juslum,
et

el sepullura Chrisli niulierum,

resurrectio, Apostoloesl.

filium

fuisse Dei

quorum
reciia-

rum

fide

atque leslinmnio probata

aiteruiu

Maiihaus

et

Marcus, alterum Lucas

voluerit,
ut

Vers. 56.
essent,

Inter ouas erat.

colligilur,

Cm

inult pluies

verit; aut ut

Lucas explicare
(ilium

quo sensu cenet

ul ex

Lut

1res lantin Matthseus

tuiio Chrisium

Dei
,

Mallhams

Marcus

nominal,

et quia cieteris

noliores erant, et in

omni

nempe non quasi naturalem sed eo modo, quo omnes Dei iilium esse crederet homines jusli filii Dei vocabantur Ego dixi dii estis, et Psalm.81,6. Probabilis Auguslini filii excelsi omnes
scribunt, appellavisset
,
:

erga Chrisluni oflicio diligentiores,

aliis abeuitiibus

et quia 1res ilhe

usque ad sepultune

fmem

persever-

nml,

ut

idem evangclisla,

v. 16, indicat. Chrisli

ma-

lrem e\ei|iinms,
fuit:

qu nulla notior, nulla

officiosior

senientia est

sed

ego polis credo centurionem

utrumque
posuisse.

dixisse, et

hoininem juslum

pro Dei Filio

Non enim vulgnri more hominem juslum Chrilirent

ideo Christi sepullura: non inlerfuisse crequod eam Joannes, cui fuerat Christo adhuc vivente coinmendala, eo mortuo, ne dolore conficedintus,

quam

sium

appellavit, c*i ea miracula in aliorum justoruni

,

relur, abduxisset.

morte non

sed juslum vocavit

qui in

quemadmo5,

dm

Christus ab

iis,

cum

credebant, appella-

Maria Magdalene, sororLazari eiMarlha:, Joan. H, ut recepla apud omnes fert opium, etsi sunt, qui
Galiheain fuisse dicant, ut ex Luc, cap. 8, 4, col-

balur. Ver ergo centurionem arbitrer in Chrisium

credidisse

eam

muliiludine,

magniludineque

miraculorum. Scribit prrcterca Lucas,

commotum c.23, 48, omnem

et vi-

ligunl,

neque cuin Lazaro quidquam habuisse, de qu

Jacobi

Christus septem ejecerat damionia, Luca: 8, 2.

turbam eoruin,
debanl,

qui simul aderant

ad speclaculum,

Et Maria
mulierem

et Joseph mater; Gra:c, Ljj)

J'raler

qu

fiebant,

percutientes peclora sua rediisse,

el innocenlis

Jos; sic enim Jacobi

exfiliis,

appellabatur.

Describit

quasi culpam

suam agnoscerent,

munis

qui noliores erant;

de his aulcin

vindiclam abominarentur.

Vers. 55.

cap. 12, 46, et cap. 10, 3, copios dixinius. Ha:c erat

ibi

Erant autem

mulieres mult^e a

soror malris Domini, ul ibidem docuimus, el

25, Joannes exponit.

c.

19,

longe. Idem Marcus scribit;

Lucas ver, vers. 49,

Slabant,

inquit, juxta crucem

stubant autem omnes noti ejus lomj,

intelligi

quod univers
discipuli,

Jesu mater ejus

el

soror matris ejus Maria Cteopli.

el

non polest. cm omnes

ei noli

l'er

qui

Maria eniin Cleoph;c,

eral.

Maria Jacobi, el Jos eadem

Jacobi
,

maxime

erant,

diffugissent,

ut cap.
ibi

26, 56,
el

Sed Cleoplue

viro,

el Jos

finis

Mallb. dixit.

Sed quia notai mulieres

,

erant,

appellabatur, queniadmodin uobis his locis, quos

pneterea ex discipulis solus Joanues

quantum quijntelligere,

paul anle designavimus

probatum

est.

llic

Jacobus

dem

licet

ex

evangelislarum

liistori

erat apostolus, qui et ntinor, et fraler Domini, et Ja-

Joan. 19, 26, Lucas dixit

omnes nolos
ibi

ejus ibi fuisse,

cobus Alphi appellabatur, auclor epistoke

quam
patri

non signilicans

ut opinor,

fuisse

omnes, sed
quod Joan,

nunc habemus,
ul c. 10,

et

primus Uicrosolymorum episcopus,

mnes, qui
ues
ait c.

ibi

erant, fuisse long; neque,

3, docuimus.

Nam

Cleophx Jacobi

19, 25, juxta crucem malrem Christi

et

cognomenium

erat Alphams.
alio

ejus discipulum fuisse, conlrarium est.

Nam

cl juxta

Et mater filiorum Zebed;Ei. Hc

lome vocabatur, Marc. 15
,

nomine Sa-

crucem,

el long cranl;

juxta

quia lam prop ul et

40-

In

hune locum inse-

patientent videre Chrisium, et secunt loquentem exau-

renda sunt qua: Joan. cteris evangelislis praHermissa, c. 19, versu 31, usque ad 37, exponit
:

dire possent;

long,

quia non

tam prop crucem

Judi

erant, quant eranl milites, qui Chrisium cuslodiebant,

el cu:lera

ergo quoniam Parasceve erat, ut non remarirent in cruce

clabat.
fical

Judorum lurba, Quod ergo Matlhaeus

qua: convicia in euni jadicit,

corpora sabbato, eral enim magnus dies

ille

subbati, ro,

longe, non signiqua: prope cru-

gaverunl Pilatum ut frangerentur corum entra

rentur.
c.

et toile'

long cas venisse mulieres,

De Parasceve,

et

de magno

illo

die sabbati nolinl cor,

cem

erant; id

enim paul post

fuisse

dicit,

qu seeul

erant

26, 2, dispulavinnis.

Quod autem Juda:i

Non ducebant
et

Jesum Gulil, sed

long cruce, et ut
procul spcialits.

pora die sabbali in cruce manerc, ridicula

religionis simulatio est.

et pulida

Grc

est /xpiflev Ssotpovaui,

religioni

hmo-

QVM
ei.

SECUT-E ERANT JeSUM A CALIL^A MINISTRANTES

centem Chrisluni cruciligere,

Pilatuin

ipso die
,

Pasch

Tribus rbus piarutn mulierum studium cvangeli-

adir

milites

ab eo petere
;

sepulcrum
Yene-

sla dclarai;

primin quod

ibi

essent, ubi apostoli, qui

numire, lapidem obsignare

pora
in

ducunt mortuorum corAddit Joannes

:

ge

cum eo moriluros

jactaverant, esse non audebant:

el

cruce relinqucre.
milites
, ,

deinde quod Galilx usque, reliais domibus

tri, Chiisluut

pa-

runt ergo
et

et

primi quidem fregerunt crura,

est

seculajfuerinl
ijiiod

poslrein qud Cltri-

allerius

qui

crucifixus

cum

eo.

Apparet

sto nv.nistrarenl,
est, <ilijuia
i

duobus modis intelligendum

niorem

fuisse,

ut criicifixis,

qu

citis

morcrentur

11 i

serviebant, et quia de facultalibus suis

aliquando frangerentur crura. Nec enim factum hoc

ire

necessaria suppediiabaul, ut cap. 8, 3. Lucas iradit.

fuisse

credendum

est.

Vix enim ausi

fuis-

, ,

265
sent Judsei
praeside

IN
postulare.
fieri his

MATTH/EUM
fuisse dicit
significavit
et
lis
:

264

Et videmus apud

sanguis et aqua ex lalere Cbristi manaverint, naturale

;

ailos 9imile quiddam

rol,

qui confringuntur in

Joannes ipse rem supra naturam fuisse

Et qui
vidit, inquit,

quorum nonnullis

beneficii loco, ut citis

mo-

teslimonium perhibuil,

riantur, et cruciatibus liberentur, ferre virg pe-

verum

est

teslimonium ejus. Quia enim res incredibi-

ctus obtunditur, ut statirn exanimentur. Sequitur apud

videri poterat, confirmt se vidisse et vera narrare.

fracla
:

Joannem Ad Jesum aulem cm venissent, ut viderunl eum jam mortuum, non fregerunt ejus crura, sed unus
:

Qud autem Christo crura

rio

non

fuerinl, myste-

Joannes factum interpretalur

Ut impleretur Scrieo.

mililum lance
sanouis
et

talus ejus aperuit,

et

continua exivit

plura,
ctsi

Exodi 12, 46

Os non comminuetis ex
eral,

Quod
fue-

aoua.

Qud miles
quidem

Cbristi latus aperueril, el

propri de agno
ille

Pasch dictum
Joannes

tamen quia

su pelulauti et divino consilio fecisse credcndum

est
:

agnus
ral
,

Cbristi erat figura,

quod de agno dictum

intelligit.

pelulauti

se, quasi ferrel indigne Chriesse, et sese cruirri-

de Chrislo dictum

Rursm
:

Slum lam brevi tempore mortuum

ciatibus et

aliam Scripluram implelam dicit Zacharias 12, 10

Videbtinl in

Judorum
;

ac militum conlumcliis, et

quem

transfixerunl, quai
fuit,

quidem Scriplura

sionibus eripuisse

ideque

cm
;

videtvivo se illudere

non omnin implela lune

sed impleri, cpta.

non posse
symbola,

illudit

mortuo

divino autem consilio,

salutis

Tune
quem

eiiim in Chrislum transhxcrunt,

in
,

qu una

pro-

ut indc sanguis et

aqua deflueret, humancu

phtie pars erat;

transfixerunl

die

aulem

judicii

videbunt in
1, 7, in-

quemadmodm omnes

veteres auctores in-

ut

idem Joannes, Apoc.

lerprelantur.

Nam
,

et Christi sanguine

redempli sumus,

terpretalur.

et aqu baptismi

cum qu
;

ejus

quodammod misce-

Vers. 57.

Cum autem
;

sero factum esset. Sdiei

tur sanguis, abluimur

et per

sanguinem Eucbarislia,

qu alimur, per aquam baptismus, quo nascimur, duo pracipua salutis nostroe sacramenta signilicantur. ldc Cbristus per aquam et sanguinem venisse dicitur 1 Joan. 5, 6, et
trs esse testes, qui

rum rum
set

vocat

non vesperum, sed tempus

si

ad vespelicuis-

inclinalum

enim vesper missel, non

Christum de cruce ponere

bominibus

juslis

et se-

pelire,

quia sabbali olium atquc obse vatio vespere

de Christo

incipiebat; propterca ergo,

et

anlequm vesper

esset

in terris teslimonium perhibeant, Spiritum

aquam,

et

sabbatum inciperct, Cbristi corpus sepelirc

si

feslin-

sanguinem

Spiritum, qui super

eum

descendit,

que Filium Dei esse

testificatus est, vers. 8, 10,

eumaquam

runl, ne
ut

venisset sabbatum, sepelhe non licuissel,

et

Marcus

Lucas exponunt

El cm jam scrb

esset

et sanguinem, quae ex ejusmortui latere profluxerunt.

factum, inquit Marcus 15, 42, quia erat Parasccve,

Quod, cm humanum non esset

,

Cbristum non so-

quod estante sabbatum,

venit

Joseph ab Arimalh,
Parascevcs,
et

etc.;

lm hominem sed Deum etiam fuisse deelaravit. Copios hc Cyrillus Jerosolymitanus edisserit in 13
calechesi
:

Lucas ver, 23, 54

batum
illucescebal
,

Et
id

dies erat

sab-

est
dicit

appropinquabal.
^tes

Itaque
cla-

Prhntn Moyses
et

inquit, mutavit /lumen in

quod Graec Maltbocus

riori senlcnli

yeve/tgvjjs veili

sanguinem;

Jsus postremb

aquam

etnisit

de latere

polcst

Cm

serb fieret,
die.

quod

Latini

un cum sanguine,
credentes,

fortass propter duas cdes, alt;

dicerent

Inclinato

jam ad occasum

rant judicanlis, alteram verb clamanlium

et

aut propter
dixit
:

Venit quidam iiomo dives. Abs re videri poterat,

non credentes. Pilatus enim

Innodice-

cens sum,

et

aqu

lavit

manus. Clamantes autem

qud Evangelisla hominem divilem fuisse diccret sed consilio non caruit. Voluit tacil rationem reddere, cur

bunt

Sanguis ejus super nos. Erant igitur hc duo de

ausus fuerit cori>us Cbristi prside peterc

,

latere forlassis judicatili aqua,clantanlibus verb sanguis.

et

cur tam facile petitum impelraveril,

quia

homo

Ac

rurss aliter inlelligendum, Judis quidem sanguis,

dives erat. Cujusmodi honiines apud prsides et jtidices

graliosi esse soient, ut

Chrislianis verb aqua;

Mis quidem, tanqum

; tibi

insidialo-

August.,

lib.

3 de Consensu

ribus, ex sanguine condemnalio

verb nunc credenti

est.

evang., cap. 22, animadverlit, et Marcus uno verbo

significavit,

ver aquam salus. Nihil enim temer factum

runl enarratores patres nostri
et

AssignPilalum,

Et audacter, inquit
corpus Jesu.

vers. 43, introivit ad

aliam ejus

rei causant.
est in

el peliit

Cm

enim duplex

sit

baptismi salutaris virtus, ut

Ab Arimath/ea. Arimatham Judocorum

fuisse

civilalcm

Evangeliis,

una quidem, qu

baptizalis donalur per a-

Lucas

scribit, cap. 23, 51.

EacivitasclUumaet

quam ;
sanguis

altra verb

sanctorum tnarlyrum in persecutioni,

Remplis, auclore Euscbio, appcllabalur. Erat aulem

in tribu

bus per proprium sanguinem

et

exivit

de latere salutari

Juda, Judic. 9, 41, et 4 Rcg. 23, 36.

hislorise facit,

aqua propter eam qu

et

esset fulura, Christi

Nomine Joseph. Ad fidem

qud

viri

confessionem

in baptismo, et in temporibus martyrii

lateris

nomen

exprimit.

confirmons graliam. Estetalia

lier fueral
est.

hujus causa. Millatere creata

prima ductrix
venit,

peccati,

qu de

Qui et ipse discipulus erat Jesu. Reddil occult causam cur officium sepultura Christo exbibueril.
Joannes, cap. 19, 38,
cit,

Sed Jsus, oui

ut viris

simul ac mulieribus

ila

discipulum Christi fuisse

di-

conferret reconciliationem, aperuit latus pro mulieribus,

ut occultus tamen esset propter

metum Judorum.
el

ut

solveret

peccatum.

Itaque profana est,

Calvini
,

et divino

Marcus nobilem decurioncm appcllat, qui

quit, erat expectans

ipse,

in-

adversa consilio interpretalio

qui

qud

regnum Dei,

x>i/au

povXevtfc,

Vers. 56.

Joseph, Gr.
,

rum Zebed^i

qu

wavj, Jos mater filioMarco Salome appellalur ut

: ;
:

Maria mater Jacobi Minoris, Maria Cleophae.

Ab Arimath^a Vers. 57. Ramatha patriam Samuelis

quidam putant esse

1205
nobilis consiliarius, ut

COMMLNTARIA. CAP. XXVII.

etiam D. Hieronymus inlerpro-

1-2CO

rem pertinent, ideque tam

libet,

diligenler ea evungelislu:

lalur.
cuiii

Eodem modo

vocat Lucas, 23, 51, additque

et actions

exposuerunt. Nain qud Christum Josephus non in quosed

in

non consensissc consilio

facile colligitnr
i

Judu:orum

suo ipsius monumento condiderit, ipsius

unde

non solm consiliarium eum

enim

fuisse

monumenlumMalthusindicat, cm
qud
in

dixit:

fuisse, sed

11 i

etiam inlerfuisse consilio, quo Judi de

Quod

exciderat, et

co

monumento

quod non

capiendo et crucifigendo Chrislo deliberaverant, ne-

majoribus,

que

in

eoruin voluisse ire scnlcnliain.

sed ab ipso sibi factum fuisset, et qud non lapidum structura fabricatum, sed in rupe excifuit.

Vers. 58.

Hic accessit ad

Pilatum

antcqun)

siun esset, honoris

,

Non enim

soient in hujus-

sabbatum veniret,
significant.

ut Marcus, 15, 42, et Lucas, 23, 54,

Non

licebat daninatoruin corpora sine ju1.

modi sepulcris nisi viri magni et nobiles sepeliri. Lucas non solm novum moRumentum fuisse dixit,
sed addidit, 23, 53
fueral.
:

dicis facullate

deponere aut sepelire,

1,

(T.

de Ca-

In quo nondm quisquam positus

dnv.

pwi. Ide Joseph prxside corpus Chrisli po-

Joannes ver, 19, 40, quod cteri non narr-

stulavit.

runt, explieavit, aromalibus cliam

Josephum
est

Christi

Tu.nc Pilatus jussit reddi corpus. Marcus, 15, 44,

scribit niratum fuisse

corpus condiisse, sicutmos, inquit,

Judis sepelire.

Pilatum

cm

audirel tara cil

Morem

morluum

esse Christum, accersituinquc ad se cenlu-

rionem interrogsse
sisse Josepbo.

num

ver mortuus esset, cmqi.c

fuisse dicit, non qud omnes etiam de plbe hommes, sed qud primarii viri ila sepelirenlur. Videmus ergo Josephum et Nicodemum nihil prorss

inorluum jain esse cognovisset, corpus ejus conecsProbabile est l'raudcni tiniuisse Pila-

honoris

pnclermisisse

quod Christi sepultune non

tune corpus erat. Quid

adhiberent. Alqui niortuum

tum, ne forte Joseph Christi discipulus, quamvis occullus, Chrisli

ret,

vivo facturi erant? In hoc etiam myslerium esse ali-

tanqum jam morlui, ciun adhuc viveet

corpus pelivisscl, ut specie exhibend;e sepuliurai,

crucc

quod veleres auctores tradiderunt, oportuisse Chrisli sepulcrum matris utero simile esse in quo nemo
,

cl

eum

morte

liberarct.

facta consilio, ut judex ipse,

qui

Omnia divino Christum condemleslimonio coguo-

alius

positus esset

oportuisse Christum et

mund
,

coucipi, et

mund
et

sepeliri. Pertinent

eliam hc ad

naverat, ver niortuum fuisse ex centurionis et alio-

probandam
phylactus

resurreclionis

fidem

ut

Beda

Tbeosi

rum

qui crucilixum custodiebant

Eulhymius adnotrunt.
sepulcrum,

Nam

no-

scerel,

deque ejus morte

teslari posset,

ne quis poslea
fuisset

vum non
sent

fuisset

dicere Judi potuisqui

diceret non ver surrexisse qui ver

tuus, sed vivus

non

mor-

non

Chrislum, sed alium,

eodem

loco

adhuc de cruce suhlatus

et in sepul

sepultus fuisset, resurrexisse. Si diversis slructum lapidibus, discipulos suffossis lapidibus Chrislum furatos fuisse, quod,

crum

inclusus.

Mirabilur ferlasse aliquis non apose

stolos,

non cleros, qui

palin Chrisli discipulcs

cm
ut

in

rupe excisum esset, dicere

prolilebanlur, sed Josephum, qui occullus discipulus

erat, et

non poluerunt,
runl.

Hieronymus

Nicodemum, queni Josepbo

e in rc adjuinenqui et ipse

Edem

spcial

et Reda observavequod slatim addit evangelisla :'

to fuisse, cap.

19, 39, Joannes scribit,

El advolvit saxum

magnum ad
,

ostium monumenli

ne

occultus discipulus erat (venerat enim ad Christum

quis causari posset Christum

esset,
los

cm mortuus nondivm
facile

noclu propter

Judorum mclum
lih. in

Joan. 5, 2, cl 7,

remoto lapide sepulcro evasisse, aut discipu-

50), hoc sepultura; officium Chrislo exhibuissc.

Re-

aperlo monumento,
fuisse

cm
ut

aperiri

posset,

spondel Ambrosius,
vult,

Lucam

10

Quid

sibi

etiam

furatos
scribit

qubd non
,

apostoli, sed Joseph, et

Nicodemns Chriquo dofrauigilur

reji-

Dehoc loco Beda Chrisli monumenlum ex co,

corpus

Origenes indicavit.

stian scpetianl
lus

unus justus

et cotisions, aller in

rum

h'de.qui suo lempore, religionis causa, Hierosoly-

non erat? Talis enim Chrisli

iniquilatemque
et

est

sepullura,

qu

mam
mus

dem

non

habeat.

Obslruilur

ibant. De monumento, inquit, Domini ferunt, qui nostr tatis tempore de Jerosolymis vnre, qubd dofuerit

tergiversandi locus,
ciitntur.

dowestico Judi testimonio

rolunda, de subjacente rupe excisa, lant al-

Nain

si

apostoli sepetissenl, dicerenl utique

non

titudinis, ut inlr'o consistais

Iwmo

vix

manu

extent culoriente, cui

,

sepultum, quem raplum esse dixerunl.

Vers. 59.

men

possit attingere,

qua kabet introitum ab

In volvit illudi:<

sindone munda. Minime

dubiumeslquin Joseph honoris causa, non qualicumque

sindone, sed mund, Chrislum involvit,
15, 40,

quam Marcus,
veteres au-

magnus advolutus nique impositus est in eujus monumenli parle aquilonali sepulcrum ipsum, hoc est locus Dominici corporis de edem pelr factus est selapis ille
,

eum

misse

dicit, ni

non solm mundam, sed

cliam novam fuisse ostendat.

Quanqum

plem liabens pedes longitudinis, trium verb palmarum mensur ctero pavimenio allius eminens. Qui videlicet
locus,
latere meridiano per lolum pa~ unde corpus inferebatur, color aulem ejusdem monumenli ac loculi rubicundo et albo dicitur esse per-

clores non immeril divini consilii mysterium in co

facto

non desuper, sed

cognoverunt

oportuisse Christi

corpus,

quod
et in

tulus est,

mundissimum
Vers. 00.

erat, et sindone involvi

mund,

novo sepulcro reponi.

Et
in

mixtus.

posuit in monumento suo novo

Vers. 01.

Erant

autem

ibi

Maria Magdalene.
et Jos,

quod exciderat

petra. Et

hxc ad

Christi

hono-

Vide versum 50.

versu SOdictum est;
rine

Vers. 00. Posuit illud in monumento novo ; quare in novo? Respondet Ambrosius, scribens in Lucam,

Et altra Maria, mater Jacobi eam enim hoc

de qu

ne

alius suscitatus perlidis diceretur.

Manomine intelligendam esse ex Marco, 15, 47, perloco alteiks

12G7

IN
est. Solet ita
,

MATTII/EUM
If illud

1268

spicuum
nominal
altra

Malthanis loqui, ul

cm

Marias

post
,

Magdaleme primo loco nomen exprimat,

oportere

non signilicabat trs dies transactos esse antequm resurgeret; ita hic cm diront
:

aoleni Mtiam dicat, Jac<bi et Jos

ut cap.

malrem
Christus
et

Usque
inilium

in
,

diem tertium

illud

usque non significat

,

inielligrns,

28, 1. Quid

illic,

cm

ut solet, sed finem lertii diei

quasi dicant

sepelirctur, lue mnlieres, agercnt ex

16, 1, cl ex

Marco 15, 47,

Jub custodiri sepulcrum, donec

saclus
sit.

tertius dies tran-

Luc 23, 55,

colligitur;

nempe observa-

baril ubi Chrisli

corpus poneretiir, ut elapso sabbati

die redirent, et illud ungerent.

Vers. 62.

Altra

autem

die, qi;,e est post pa-

RASCEvem,

id est, die sabbati,

quo eo anno Jud;ei Pa-

scha etiam cclebrabanl, ul nobis, cap. 26, 2, proba-

Ne forte veniant discipuli ejus, /^Tiere, quod quidam non salis congruo ut mihi videtur sensu verttuit, ne quando ; cm enim utrumque dictio significet, magis convenit in hune locum ne forte, qum ne quando cm non dubitarent sacerdotes et Pharisi
,

tum est. CONVENERUNT

ad Pilatum. Qui

de tempore, sed de
PRINCIPES SACERDOTUM
in sabbati nimis
,

facto.

Sciebant ctenim discipulos,

,

ET PnARIS.CI

si

furaturi corpus Chrisli eranl

,

intra trs illos

dies

etiam superstitios

fuisse furaturos; catterm

an furaluri essent, dubi-

observationc totam
Cbrisli odio obca>cali

religionem

ponere videbantur,
li-

tab ut, quod explicant, ne forte veniant discipuli ejus.

sabbalum violant: nec enim

Et furentur eum. Graec additur

quod
el

vuxt

noctu

cebat
bati,

il

lis

aut lege aut ipsorum tradilionibus die sabadir judicem, milites petere,

ad participium
,

lBi-nz, venientes, et
,

ad verbum

eodemque Pasch

xU<f>m<nv
sit
:

furentur

eum

referri potest
,

ut aut sensus

ad nioiiumentum armatos ducere, sepulcrum obsignare.

Ne
;

forte noctu venientes

aut ne forte noctu fu-

rentur

Vers. 63.

Recordati

sumus.

Maluni suam ne,

raturos crederent; nihil inlerest

gantur.

quanqum eodem tempore et venluros et fuquomod verba junpleri

gligcnliam et oblivionem
ciislodiendo

accusare

qnm

videri in

bomine jam inorluo minus esse seduli. Dicunl enim, quasi pris recordati non fuissent
Recordati sumus,

Et dicant
Nobis
et

Surrexit a mortuis, quasi dicant

atque eruditis

bominibus elegantibus

id

ne Pilalus mirari possil eos

inilio

dicere non audebunt

minime

crediluris, sed imperitae

mililarem custodiam non petivisse, nunc

eam

sepullo

multitudini, qune facile

bet. Solebant

omnibus rumoribus (idem ha-

jam Christo postulare.

Quia seductor ille dixit adhuc vivens. Sic
populuni, sicut nunc ha>relici Calbolicos
Cliri-

enim Judi dicere quod de nobis nunc

,

harelici jaclant

Christo non nisi rades et imperitos

,

stum appellabant, qud ipsorum judicio seducerel

,

honiinos credere
ergo

Joan. 7, 47,48, 49
:

Responderunt

quia vcri-

eis (Pharis:ei)

Numquidet

vos seducli estis?num-

talem docenl, seductores Vocant. Joan.

7,

12

Murdi-

quid ex priucipibus aliqnis credidit in eum, aut ex

risis ? sed tvrba

Pha-

mur, inquit, multumerat

cebant quia bonus est
cet,
;

in turb

de co

quidam enim
(scriba;

bc

qu non

novit legem

matedieti

atii

autem dicebant
:

i-cili-

sunt.

sacerdoles et Pharisi)

Non, sed

seducit turbas.

Et erit NovissiMus ERROR pejor priore. Priorem

persuasisset faclis, ut

er-

Post trs dhlsresurgam. Non dixcratCbrisfns se posl

1res dies, sed tcrti die resurrecturum esse
,

rorem vocant, qud Christus adhuc vivens mullis

supra,

11 i

interpretabaiilur, diabolic
;

cap. 16. 21, el 20, 19. Itaquc placel

tenlia, qui

mibieorum scn-

virtute miraculis se Filinni esse Dei

si

novissimum ver,

hoc loco post

trs dies,

pro intra trs dies,

discipuli populo persuadeanl mortuis

eum

resur-

aut ut Latine dicimus, tertio post die in'terpretarrtur.

Sic enim mtelligendum esse ex

rexisse,

quem
sibi

ide priori pejorem fore dicunl, qud

eo manifestum

est,

in posteriori prior

etiam contineretur error.

Nam

si

qud,

si

sacerdoles etPharisi aliter intelligerent, id

homines
rexisse,

persuasissent mortuis Christuni resur-

est, Cliristum

non

nisi

post trs transactos dies resurforte*

quod omnium difficillimum erat, facilisom-

recturum dixisse, non erat qud limrent ne

spalio
illo

nia, (\ivx vivens docuerat, vera esse credidissent.

trium dierum discipuli

eum

furaientur.

Vers. 65.
qui

Harf.tis custodiam.
, ;

Quidam

milites,

Nec enim eos ante diem

diebns, sed

Christo diclam

eum

furatu-

templum cuslodicbant
ex eo

intelliguni fuisse

enim

ali-

ros esse credendum erat.

illis

Deinde non solm tribus

quos,qui (empluni etiam armali custodirent, ne qua

vis inferretur
pli

mullis etiam post sepulcrum cuslo-

intelligitur,
,

qud

inter alios tern-

diri curavissent,

cm,

qui post tertium diem se snr-

minislros

n-zpv.-x^fa

id est,

dux etiam connumeQuid opus est

recturuni dicebat, non significaret stalim post tertinm

ralur,

Lucae 22, 4, 52. Putant ergo Pilatum respojiIlabelis

diem, sed non ante tertium diem esse surrceturinn,

',Ytque

dre

custodiam

quasi dicat

codem modo, quod apud Marcum

:

8, 31,

Chri-

ul mililarem custodiam
milites habeatis
,

me

pelalis

cm

vos etiam

stus dicit, intelligendum est

Opottt Filhim honrinh

qui

sepulcrum custodire possini?

pati mulla, et reprobari senioribus, et

summis sacer-

Probare non

possum inlerpretaiionem. Quid enim

si

dolibus

el scribis, et

occidi, et post 1res dies resvrqere.

opus erat

ut sacerdotes praeside milites peterent,

Vers. 64.

Jure ergo custodiri sepulcrum usque

Quemadmodm
:

milites ipsi, quos adhiberc possent, habnissent?

Aut
in

in diem tertium.

paul ante,
1res

cm

di-

ergo non habebant, aut

tcmplo,
ita

si

habebant, ut diximus,

xerunt Cliristum dixisse

Post

dies

resurgam
:

ciislodiendo templo addicti eranl, ut alium

Solvite

Vers. 63 et 64. Recordati sumus, etc. Joan. 2 templum hoc. Vel ex fam ab apostolis spars

recordati sunt Judi non fide , sed melii inducti. Pejor priore , firmior ex resurreclionis persuasione.

1809

COMMNTR1 A. CAP.
si

XXVIII.
signantes

1270
lapidem,
rpyfeecvTss
;

in us,um adhiberi non possent. Prlerea,

niilitibns, qui
i'uisset,

de Judis

cum
Xflov,

custodibus

->

templum custodiebant,
:

Pilatus locutus

cm
,

ante lapidem obsignssent

sigillo

aliquo n'uni

cm

dixit

Habetis custodiam, certum

,

utique

esset et indubilatum eos milites

qui sepulcrum cu-

rm dum

annulo, aul alio quo

est

eos signasse creden-

ne aut dormientibus militibus discipuli ape,

stodierunt, non solm Judoeos, sed etiam ex sacerdolali

rire possenl

quin furtum ex

sigilli

violalione depre-

gnre fuisse. Nec enim

alii

custodieudi templi
fuisset ut post remililibiis et

benderetur, aut ne milites ipsi pecuni discipulis

cornipti corpus
rius
illis

curam habebant. Quid ergo opus

dis, et sacerdolibus copiosam, ut

iraderent,
in

quemadmodm Da-

surreclionem principes saccrdolum

ait

Ju-

lacum leonum,

quem

Daniel conjectus fuerat,

Mallhauis, cap.

annulo suo obsignsse dicilur, Daniel. 6, 17, nant

alii

28, 12, pecuniam pollicerentur, ut nienlireiilur Chrisli

dicerent se Danielem furtim librasse; aut

alii

discipulos donnientibus se venisse, ac de sepulcro

in

lacum ingressi cum occiderenl,

et leonibus occi-

suslulisse corpus?
Alii

Sponte enim su mcntiti

Sjjtw ita

fuissent.
,

sum

evulgarent. Admirabilis in obscurand Cbristi di-

Graecum verbum

interpretanlur

quasi

vinitate et glori

sacerdotum sedulilas. Admirabilior

imperandi niodussit: habete custodiam, quod nihilo

mihi mugis placel. Prxsentis ergo lemporis indicandi
m;>di

divina providentia, qnse i|isorum diligenli atqueartificio

ad eam illustrandam usa

est.

Timebant sacer,

verbum

est

quo Pilatus non imperat, non

in veslr est

dicit

dotes ne plebi discipuli persuadrent Christum

cuti dixerat,

si-

eos custodiam babere, sed concedit ut babeant, quasi

dical
:

resurrexisse

adhibenl e de causa cuipsis

Quidquid ego militum habeo,

:

po-

stodes,

illi

ipsi

non jam plebi, sed

quibus

lestaie

lie, cuslodite sicul scitis

lib.
:

quod rect carmin

:

adhibiti fuerant sacerdotibus et Pharisis

Christum
vers.

Juvencus expressif,

4 Evang. Hist

resurrexisse leslali sunt, cap.

sequcnli,
,

H.

El Pilatus ad hc

Miles permiliitur, inquit

Obsignaverunt sepulcri lapidem

ne quis corpus fu-

Servale, ut vultis, corpus tellure sepullum.

rari posset, ille ipse tain diligenler obsignalus lapis

Vers. 66.

Illi

imdlgbcm, militibus.

autem abeuntes munierunt seIdem enim verbum est apodisafiat,

,

(idem

fecit Chrisli

corpus non vi, non fraude de se-

pulcro sublatum fuisse, sed divin virlute suscitatum.

Nihil

quo paulo anle

65

et sacerdotes

vers. 64,

cm

Pilato
,

clausum,

nihil
,

obsignatum est Dco

sed com,

pelrent ut sepulcrum custodiretur, et Pilatus

,

versu
,

prehendam, inquit
13, et
1

sapientes in astuli

eorum
:

Job. 5,

cm respondercl
llli

lie

cuslodite sicut scitis

usi

Cor. 3, 19. Hecl dixil Hilrius

et

Metus d'Ande
obsicjnatio

surit.

Ituque sic verba jungenda surit, quae byperbato

:

furandi corporis,
I

sepulcri custodia atque

sunt separala
cnini
,

autem abeuntes munierunt sepul-

stultiti atque intidelilalts

lestimonium

est,

quod signare

signantes lapident

cum

custodibus, ut extrenia

sepulcrum ejus voluerinl, cujus prcepto conspexissent

de sepulcro morluum suscitatum.

versus verba primiscopulentur, munierunt sepulcrum

CAPUT
1.

XXVIII.
in

CHAPITRE XXVIII
prima
,

Vespere autem sabbati, qu luccscit

,

sabbati

ven-il

Maria Magdalene

et altra Maria

vi-

dee sepulcrum.
2. Et ecce lerraemotus factus est

Mais celte semaine tant passe, lorsque le premier jour de la suivante commenait luire, MarieMadeleine et l'autre Marie vinrent pour visiter le s1.

pulcre.

magnus

anglus

enim Doinini descendit de clo,

vit
3.

et

accedens, revol-

lapidem, et sedebat super eurn.

2. Et voil qu'il se lit un grand tremblement de car un ange du Seigneur descendit du ciel, et terre vint renverser la pierre, et s'assit dessus.
;

Eral autem aspectus ejus sicut fulgur

et vesti-

3.

Son visage
Et
les

lait brillant

comme un

clair, et ses

mentum ejus sicut nix. 4. Pr timor autem

5.

vlements blancs
ejus exterrili sunl custodes
4.

comme

la

neige.

vinrent

comme

gardes en furent saisis de frayeur, et demorts.

:

et facii sunt velut morlui.

Respondens autem anglus,

dixit mulieribus
,

Nolite limere vos; scio

lixus est, quieritis.

enim qud Jesum

enim, sicut

5. Mais l'ange s'adressant aux femmes, leur dit Pour vous, ne craignez point; car je sais que vous

qui cruci-

cherchez Jsus qui a t crucifi.

6.
Il

n'est

point

ici

il

est ressuscit
lieu

Non

comme

il

est hic; surrexit

dixit: Venite,

l'avait dit.

Venez voir

le

le

Seigneur avait

cl videte
7.

locum ubi positus erat Dominus.

:

t mis

l cit euutes dicite discipulis ejus

:

Quia sur-

rexit

et
:

ecce pnreedit vos

in

Galriseam

ibi

eum

vi-

debitis
8. El

ecce prdixi vobis.

exierunt cito de

Et hlez-vous d'aller dire ses disciples ressuscit et il vous prcde en Galile c'est vous le verrez voici je vous l'ai dit.
7.
; ; ;

I!

est

que

monumenlo cum timor

et

gaudio magno, cnrrentes nuntiare discipulis ejus. 9. El ecce Jsus occurrit illis, dicens Avete. Mie autem accesserunt, et lenuerunt pedes ejus, et ado:

8. Et elles sortirent aussitt du spulcre, saisies de crainte et transportes de joie ; et elles coururent porter ces nouvelles ses disciples.

raverunt eum.
10. Tu;icait
te fratribus
illis
,

dit

Et voil que Jsus se prsenta elles, et leur Je vous salue. Et elles s'approchrent de lui embrassrent ses pieds et l'adorrent
9.
:

Jsus

Nolite timere;
,

ite,

nuntia-

meis

ut eant in Galilajam

ibi

me

10. Alors Jsus leur dit

dites

Ne craignez

point: allez,
;

vi-

mes

frres qu'ils se rendent

en Galile

c'est

debunt

l qu'ils

me

verront.

1271
11.

IN

MATTHittUM

1272
elles furent

Qu

cni abiissent, ecce quidam de custodibus

,

venerunt in civilatem

et nuntiaverunt principibus

sacerdotum omnia qu
12. Et congregati

facta fueranl.

parties, quelques-uns des gardes vinrent la ville, et rapportrent aux princes des prtres tout ce qui s'tait pass.

H. Quand

cum

senioribus, consilio accepto,

militibus,

pecuniam copiosam dederunt

13. Dicentes
:

Dicite quia discipuli ejus nocte vene-

runt, et furati surit

11. Et
si

eum, nobis dormientibus.

12. Et s'tant assembls avec les snateurs, et ayant dlibr ensemble, ils donnrent une grosse somme d'argent aux soldats, 15. El leur dirent Dites que ses disciples sont venus la nuit, et l'ont drob pendant que vous dormiez.
:

hocaudilurn fuerit praeside, nos suadesecuros vos faciemus.

accepta pecuni, fecerunt sicut crant

himus
15.

ci. et

At
:

illi,

14. Si cela vient la connaissance du gouverneur, nous l'apaiserons, et nous vous mettrons en srel. 15. Les soldats ayant donc reu l'argent, firent ce

edocli
os,

et

divulgatum est verbum istud apud Judin

usque

hodiernum diem.
discipuli abierunt in
illis

16.
in

Undecim autem

Galilam,

qu'on leur avait dit; et ce bruit qu'ils rpandirent dure encore aujourd'hui parmi les Juifs. 16. Cependant les onze disciples s'en allrent on Galile, sur la montagne que Jsus leur avait indique.
17.

montem

ubi constituerai

Jsus.
:

17. Et videntes

eum, adoraverunl

quidam autem
Da-

Et

le

vovant,

ils

l'adorrent;

quelques-uns

dubitaverunt.
18. Et accedens Jsus, locutus esteis, dicens
ta est
:

nanmoins furent en doute.

18. Et Jsus s'approebant d'eux, leur parla ainsi Toulc puissance m'a t donne dans le ciel et sur la
:

mibi omnis potestas

in

clo

et in terra.

terre.

19. Emtes ergo, docete

omnes

gnies, baptizanles
:

eos

in

nominc

Patris, et Filii, et Spirits sancli

20. Docentes eos servare omnia

davi
bus,

qucumque nianvobis. Et ecce ego vobiscum snm omnibus dicusque ad consummationem seculi.

19. Allez donc, et instruisez tous les peuples, les baptisas! au nom du Pre, du et Fils, et du SaintEsprit
;

20. Et leur enseignant observer tout ce que je vous ai ordonn et voici que je serai toujours avec vous jusqu' la consommation des sicles.
;

COMMEN rARIA.
Vers.
i.

Vespere autem sabbati, qu.e lucescit

Hic iocus
icJc

cant casdem mulieres, non semel, sed bis

sxqiis, excitante sollicitanteque singulari

airt

etiam
Chri-

in prima sabbati.

omnium
qud
alii

interpretuin

in

sententi difficillimus judicalur,

et ipsa

perse

stum studio ad sepulcrum venisse.

et

In

qu scnlenli

verba obscura sint,

et

ncque

evangelist

cum

Ilicronymus
in

in

Comment.

et
,

Dionysius Alexanfuisse

Mallho, neque
se
alii,

secum Mallhus, neque inler ncque Marcus ipse secum convenire videanlur.
ipse

drinus

Epist. ad

Dasilidem

video.

Alii

qualer
tnane,

venisse

pulant, vespere, ut Matlhaens

essent,

ait;

Scribit Maltli. ut videtur,

mulieres vespere sabbati

2, transorto

cm adhuc tenebr
cl orto

ut

ait

Joanncs;

ad sepulcrum venisse. Scribit Marcus 16,

profundo adhuc diluculo, seu vald diluculo, ut scribit

actojam venisse sabbato; vald, inquit, man,

Lucas
tuor

jam

sole

ut dicit Marcus. ilaque <jua-

jam

sole. Scribit

Lucas 24
1
,

vald diluculo venisse.

cvaiigelislas quatuor diversa

tempora

quibus

Scribit Joanncs 20,

venisse mane,

cm adhuc

essent

mulieres ad sepulcrum venerunt, descripsisse. Allianasius

,

tenebr;

ita ut trs alii

evangelislMatthorepugnare

qusl. 90. At
,

ita

Matthus

Marcus

et

Lucas

videantur, tm eliain ipse sibi;

cm enim

dixisscl
,

loqui videntur

ul advenluin illum ad

monumentum
,

mulieres vespere sabbati ad sepulcrum venisse

eo-

mulierum matulinum primum

fuisse significent

et id

dem

loco dicil,

qu

lucescit in

prima sabbati, indicans

matulinum
dicat, orto

fuisse lempus. Cleri vero inler se evan,

sumus, versu 5, copios probaluri. Alii alias pulant fuisse mulieres, qu, ut Matthaeus ail, vespere sabbati
dicit

gelist ide videntur dissentire

qud

cm Marcus
22
,

ad
,

monumentum venerunt

alias
;

qu

ut

idem

jam

sole,
,

ad sepulcrum venisse, Lucas diet paul infra

dicit,
,

lucescenle jam prima sabbali

et quia objici

cat, vald diluculo

vers.

anle lu-

cem, quod idem Joannes

essent.

cm adhuc tenebr

Pugnare etiam securn ipse videtur Marcus,

dicat vald

cud cm

mulieres, slatim

man ad monumentum venisse addat, orto jam sole. Nec enim vald

venerunt man

qu

orto

jam

sole venerunt.

Qu

inter Mattboeum et cteros cvaiigelislas videtur esse

dissensio, sic nonnullis explicatur auctoribus, ut di-

unam earum quas vesperi , et earum quas mauc ad sepulcrum Matl.bus venisse indical, abeodem Mallhao Magdalenam appellari quemadmodm et ab aliis tribus evangelistis appellatur, qu mane venisse dicitur; duas fecerunt Magdalenas, quarum altra vealtra mane venerit. Sic mbrosius lib. 10 spere Comment, in cap. Luc24, qustionem explicat, et Eusebius, et alii apud Anastasium. Cterm unam
polerat
, , ,

Vers.
dies

1.

Vespere sabbati, Gr.

,

hebdomad, dies sabbatorum sub fmem bebdomad;e, vel vespere

in

Serb sabbatorum, dicuntur. Itaque

,

addit Mariant

id est

de nocte
:

prima sabbati, sub finem noclis Gr., qvje lucescit illucescente, nimirm die , in primant sabbatorum seu
,

Salome Lucas hoc pietatis officium iis qua;Galil secut erant Jesuni. Habita ralionc temporis, quo profecl sunl, nulla est
;

iribuit inulicribus,

inter Evangelislas dissensio.

primum hebdomad diem vel illucescente diluculo in prima sabbati. Et altra Maria. Ambros. 1. 3 de Virginitate, cxisliniat eam fuisse niatrem Domini.
in
; ,

nocte sabbatorum
bali
;

MatllKCtis cas advenisse ut diclum esl , aut exacto die sab

Joannes,

cm adhuc

fectione
orto

earum

est intelligendum
:

inalrem Jacobi esse consent, ex Luc, cap. 24, 10. Mallhus duas tantm commmort, Marcus bis
Alii

profeclae suht vald

jam sole,

man nempe jam de

tenebr essent, quod de proex Luc et Marco Marcus addii eas advenisse
:

die.

1273

COMMENT ARIA. CAP. XXV1K.

fuisse

1274
sit

tantm
15

Magdalenam
cl ex
c.

cl

constans

omnium
2
3

opi-

dicat.

Vespera aulem sabbaii pars sabbati

necesse

nio csl; el ex Maithseo, cap. 27, 56, cl ex Marco, cap.

,

est, sicul et

mane

sabbaii.

Al nox, quie sabbalum

40

el 16

Luc
20,
1,

cap. 8
et

et cap.

consecuta est, pars sabbati non erat; vespera igitur

sabbaii vocari non poluit. Miratus

2i, 10, et exJoanne,

locis
,

ex omnibus oinnin

sum quorumdam

ubi apud evangelislas de Magdalen fitincntio,

iia

inlerprelum legens Cominentarios, viros judicio et

crudilione praistantes tam levi ralione vero Mattbxi

perspieuuin est; ubique eniin

appcllant
,

Mariant Magdalenam
aliis dislin-

ut eo

cognomento ab omnibus

sensu discessisse.

Primm animadvertere debucrunt

:

guant,

qmo

Marias vocabaulur.

Qud

si

alia

fuisset

Malllucum non dixisse

aulem sabbati, sed
:

iiarcipa Se
a aeteeeta-j
,

ee-rwv
,

vespera

Magdalen, aliquid aliud dislinctionis causa adhibuissent

sent.
pulit
,

fs

ad verbum, serb

nimirm Martine aul Lazari sororem appellsRationem autero quae

in

sabbatorum, aut lard sabbalorum

tine

si ila liceret

La,

banc sententiam im-

loqui.

Ambrosium,

vers. 9 dissolvemus. Alii sic expo,

liomo et

Admonuit aulem Gregorius Nyssenus lingua el natione Gra'cus, et eum, ut opinor,

,

nunt, ut dicaat cl easdem fuisse mulieres

el

semel

secutus Ambrosius
pri signiticare
vallo
;

banc pbrasim apud Groos pro-

lanlm ad sepulcrum venisse

e sallem nocte quae

transaclo

jam sabbalo longo

:

inler-

sabbalum consecuta

est.

Nain ulrin orto jam die bis

alia

sic

enim Grsecos loqui solere

0<p xo xatfoG

an semel lanlm venerint,

quaostio est, de qu

Tta.py.-jk-/oiv-i, scriits

sumus

vers. 3 dispulaluri. C;eteim vespere

quidem

aut long post

rfn
>.ui,

qum pro opporluno lempore venisti opporlunum tempus advenisli, et b<pl

rfjs xja*tes,

venire cpisse pu tant,

mane

pervenisse, non qud

transacl long? Iior, et, Ift

erat
;

long

tolam noclem in tam exiguo itinere consumpserint,

sed qud vesperi venire ca'pisse videantur, quia lune,
ut

seris

qum opus
:

eodem ergo sensu Mallhum

dixisse

fk aaSt/rw, sero sabbati, id est, niult ante

mane

venirent
,

aiomata paraferont. Yeniebant

transaclo sabbalo, quia inler sabbalum el lempus ma-

ergo vesperi

quia se ad veniendum accingebant, ea

lutinum
scrat.

quod notare volebat

si

Iota

jam nox

interces-

comparantes quae ad ungendum Christum crant necessaria,

Qud

Malthseus vesperam sabbaii appellsset

fuisse sabbaii.
,

Marci 10,
el

1, et

Luca; 23, 50

sic

Beda,

et Slra-

lamen non conlinu sequeretur parlent

Solet enim Scriptura
ila

bus,

Rabanus apud D. Tbomam,

in cap.
,

et

Rupertus

in

frquenter loqui

ut vespe-

Comment,
illa

Joaunis 20, et boc loco Lyranus,

ram

alicujus diei vocet, cujus pars

,

non

sit,

sed

eum

quibus ide

ut assentiar, adduci

non possum

qud

consequalur. Ecce kalend

slino, et

inquit David, sunt cra-

mihi interpretalio venerunt,

id est, quoe

ad venien-

ego ex more sedere soleo juxta regem ad vescenut

dum

necessari crant, comparaverunt, violenta pror-

dum. Dimille ergo me,

vesperam
tiac

abscondarin agro nsque ad

diei ter-

ss esse videatur. Quis enim vel

modum
tarn

interpretanlur, ad liunc

eorum qui ad hune moduin locutus fuis-

diei terli

Reg. 20, 5 vesperam

sequentem noclem appellans.

Cm enim

rex noctu

set? Alii vesperam Maltliaeo tolam noctem appellafuisse exislimant,

ill

ut Dionysius Alexandrinus,

in Epislol

quam citavimusad
\:\

Dasilidem; Grogo-

cnarel, significabal se eum eo non cnaturum, et Exodi 12, 0, 18 Et servabilis eum usque ad quartam dcimant diem menai hujus, immolabitque eum universa
:

rius

Nyssenus,
,

oral.

2 de Resurrect.; Cyrillus

muliitudo filiorum Isral ad vesperam, ubi manifestum

est

Alexandrinus

lib.

12

in

Joanucm

Auguslinus,

lib.

vesperam vocari dcima; quarto;

1

diei

noctem subse-

de Consensu evang., cap. 24; Eutbymius, Theophylactus et D.

quentem, qu non decinne quarix sed dcima; quinlae

,

Thomas; quin cliam Anibros.

lib. in

Luila

diei

pars erat,

cm agnus non decim

jam

quart, sed d-

cam

10, banc probat interprtation ern.

Ego ver

cima quin ta,

id est, inchoat

die Pascha; el

a^ymo-

probo, ut esteras aut nihil, aut parm

admodm exisest

rum

festo immolarelur. Simile Levit.

25, 5,

et

Num.

timem babere
voluerit,

probabililatis.
,

Nec enim dubium

9, 5, 5, 11,

excmplum

est.

Unde

constat nullam inler

;

quin idem Matthus

quod eteri evangelista>, dicere maximque Mardis qui ejus quodammod

,

est interpres. Cteri ver evangelistae null de vespere

Matthamm et cteros evangelislas esse discordiam edemque ralione inlelligitur seipso Matlhacum non el malulidisscnlire. Ne enim vesperiinum simul
,

/ael menlione mulieres

nisse dicunt.

mane ad monumentum

ve-

num lempus

sed solum

ut diximus,

malulinum
Ilebrxos

sisi

Idem ergo dicere Mallhajus voluit. Quarc cm vesperam sabbati vocal, non vesperiinum lempus,

gnificavit. llud

moveie lectorem potest, quomod

dicalur. Sunt qui
ila

nox erat lucescere

lo-

quod

inler

diem

et

noctem

est,

sed tolam noclem in-

qui solitos putenl, qud noclis initio lucernsc in do-

telligit, in

cujus extrem parle, id est,

mane jam

lu-

cescente, mulieres ad sepulcrum venisse dicit. Minus

mibus accederentur, idque ex Tbalmiidislarum probant Iradilionibus, qu senlenti non procul lie
I

hoc mirum videtur,

cliam D.
braii

si

Hcbrseorum phrasis, quam

ronymus abhorret.
pillant,

Alii

pbrasim IIebra;orum esse

Thomas adnotavit, inlelligatur. Soient Henon solm vesperiinum tempus, sed tolam etiam
rei

qu lucescere tempus dicilur,

cm

incipit,

translata

ex die signiiicatione, quia tune

incipit

incipit dies

noctem Xj vesperam appellare, cujus

clum
inquii, est vespere

piinium
:

esse,

cm

illucescerc.

Pbrasim IIebra;orum
:

Geneseos caput mulla cxempla suppeditabit

,

Et fafactura

esse recl dicunt, et ex Luc 23, 54, perspieuuin est

et

mane

(lies

iinus

el

El

dies

inquit

erat Parasceves, et

sabbalum

illucesce-

est vespere et

mane

dies secundus. Soient

,

quidam banc

bat, id est, appelebal,

appropinquabat; de co enim

interpretalionem propterea refutare

non

simpliciier

qud Mallhaus vesperam, sed vesperam sabbaii fuisse

tempore loquebalur, quo Cbrislus sepullus fuerat

ii l'uerai

aulem sepullus die Parasceves,

id est,

ante

1275

IN
,

MATTHjEUM
et

1276

sabbatum
dicit

inclinalo

jam ad occasum
,

die.

Atque tum m madam,

,

septimum hebdomad'S diem

sabbati;

appcllari

sabbatum

illuxisse
,

id est,

incpisse

nul ap-

{
|

conique totam signifient hebdomadam, primant liebdoroadis diem, primaiu

propimpisse. Ca-teriim

quomitis el liane et supe,

secundum, secundam
,

riorem interpretationem probemus

insolenlia
,

non

loctitionis

sabbati

endeinque ne do sequenles dies appellari

1

ut

sed bistorue verilas inipedit. Probavimus

et

Luc;e 18, 12, Act. 20, 7,

Cor

16, 2. Adnolaverunt

Mattlixum, sicut

lios

omnes evang

'lisias

non

autem quidam, cmsepti nos tanlni signiPicatur dies,

oS6artJ
|

vesp riinum, sed matuiiuiim tempus nolare voluisse;

i

sabbatum singulari numro, cm

plurali dici
e.

tota

beb-

ibil

ergo ad Imnc locurn lucernartitn ex Thnhnudistis

l.ebraismus; propri onim
interpres loculns est.
i

doutas, ssk t

solere

ut
I,

boc loco, et
Joan. 20,
1,

pe 'iuel accensio, nbil

ei

apud Mareuin,
19, et Act.
e-l.

16.2, et Luc. 21,

1

el

Gnvc Mattbeus ant Mattha

inlcrprelanlur vesperam,
in

20,

7, el

Cor. 16, 2. Id perpeiuum non

,

Volait
Alii

naniqne significare diem luceseere cpisse.

id est,

Nam
,

Marci 16, 9, legimus, prima uaSrou

tola

sab-

noctem

illuce-

bati

cm
1 i

hebdomas

significel.nr, el

contrario

scere cpisse

prima sabbati,

cpiia in
si

diem sequenc

Act. 13,

:Tf> bpBpa.

rBimSSAwv,

die sabbalorum.

cm

tem mclinala eral, queniadniodm

contrario

septima tantm signilicetur dies. Porro

unam

sabbati

iem nocteseere diamus; non quod dies nocle>cere

possil, sed

pro prima sabbati llebr.coruin idiomate diclum esse,

ta

quod nox jam appropinqiict

in

et dies

quo-

csl vulgare
,

ut difliciliora spectantem
inquit
,

indicare

damniod
mine

noctem cuivertatur,
Evang.
:

el ut

Juvencns car-

piget. Faclttm

est

vespere

el

manc

dies

unus,

di\it, lib. 4 Hist.

idest, prinius, Gen. 1, 5. Nuster interpres hebraisoli siuiiin in lalinilalem solvit,

Sidra jam noctis venturo cedere

cm Marci

16,2, el Le.c
id

tncipiunt, tuntuli maires lune visere septum

24, 1, et Joan. 20, 1, retiuueril. Solet

lacre, sive

Concarrunt.

quo

alio consilio, sive sol vertendi varietale dclecta-

Ad hune

fer

modum

Auguslinus, Euthymius el
,

lus.

Primum autem

sabbati diem nostram fuisse Doet quia

Thcnphylaetus qnibus ego non tol senleiUi

6ol sententrae explicalione dissentio.

sed

minicam neminem ignorare arbitror, qurc,

in

Pu tant

illi

no,

e creatus, el quia poslea redemptus rsurgente

ctem boe loro

dici

luceseere; ego non nocleni

;

sed

Christo
fuit

mundus

fuit

loco Sabbati
et

diem luceseere Matlha'um dixissc arbitror

neulrum

celcbrari;
l,

quod

Gaudenlius Iractatu
dixit, lib.

Judxorum cpta in Exo5 Carm.

:

neque
T-ji

noctis, neqiie diei

e't:

nomen

est.

sed

h<p

mS&mv,

dum

el Sedulius

boc loco
tristia

facpomrrii

pi?./

<r'/Twvser

autem

sabbati, ea

Cperal interea post

sabbata jelix
atti

quu: lucesc.il in
Tv

unam
,

sabbati, ubi

cm

in illo arliculo
sit
,

Irradiare dies, culmen qui nominis

nul noclcm

aut diem intelligi necesse

postulat ut

Gr.T-

A Domino

dominante

trahit,

primusque videre

corum consueludo

diem potis qum

6,

Promeruit nasci mnndum, atque resurgere Chrstum.

noclem inlelligamus, ut supra, cap.

1,

34, et Joan.

Videndum nunc
gelislse in

est,

quomod

cleri

1 1

ter se

evan-

55, et 12, 12, et Act. A, 5, 5, et 20, 7, ctJacobi

temporis quo muliercs ad sepulcruin venc-

I, 11. Neque memini articulum illum absolut posi-

runl descriptione conveniant.

el

Maxima

inter

Marcum
venisse

tum lgre, ubi nox

inlelligcretur.

Hc eliam ralionc

Jnanncm videtur

esse dissensio; Marcus

enim

dicit,
;

moilior et minus coacta sentenlia est.

Nam diem
;

illuillu-

orto

jam
22,

sole

mulieres ad

monumenlum
;

cesecre, tres, el locutio est naturalis

noctem
,

Joannes, cm adhuc tenebrw essent

quod idem Lucas,

venisse.

cescere, ut dici possil, minus tamen usital

nisi

et

non

24,

aliis

scribit

verbis,

anle tucem

per figura m dici polest. Potesl contra banc intr-

Siint qui

Marci locum corrigant, el pro *viwto

prelationem objici, quod nemine tamen objeclum

video, tautologiam videri
,

to $>&, orto

jam

sole, addit

negalione, sensuque in
fat

aut minus concinnam sal-

contrarium mutato, legendum putent ox

>vTe 5 toO *>{,

v Tf-

tem orationem
diealur,

ut dies in primait) sabbati luceseere

,

nondum

orto sole,

non

ali

moti conle-

cm
id

per primam sabbati dies etiam

et qui-

jectura,

qum qud

in normullis

Grcis codicibus

dm eadem
Absurdnra
rctur;

dies, quse Incescere dicilur, intelligatur.

galur
[la 1.

tti

*w{<tvws to Wfov, adhuc orto sole; et qud

c.

videri posset, si diei nomen exprimecm autem expressum non sit, non magis absurdinn est qum si dicainus de diei Dominiez manc

10 de Demonstral.,
syllabam unam

lgat Eusebius; et fa-

cile fueril

o/ excidere;

nimis tennis con-

jectura, el frustra ex Eusebio pelila,

loquenles

diem

in

Dominicain illucescere.
,

Nam

et

velerum auclorum

aliter

cm nemo fer quam Eusebius lgal; ipsum

perspicuum
est, et Dio-

per Dominicain diem inlelligimiis

cxpi'imilur, et sensus est

sed quia dies non

illucescere,

noslrum inlerprclem

ita legisse

diem Dominicain

nvsius Alexandrinus, in Epist. adBasilidem, el D. Angustinus, lib. 5

laulologia non est.

In

dcConsensuevangelist.,
in

c.

24, ctlnper
c.

PRIVA SAismTi,et,,

(/fev

aKre)

in

unam

sabba-

tus, inc.

20 Joan., et Lyranus,
aurlores volunt
est

Comment, in

Marci
si

lorum

magis express scnlenti. Significalur enim

at!

16, ilalegunt.

Essetquidem aplissima sentenlia,

,

ne-

prapositione in cuin quarto conjuucl casu motus

galio, ul

isti

legeretur; sed. ul

sap

que progressus noctis

no
;

in

diem. Sic etiam

fortassis

admonemus, non
liet

tam obscuris

indiciis Scriplura,

ter vei leral

in

interpres, sed facile fuit

seriptornm

qu;e sanclissima nobis esse dbet, corrigenda. Malo,

enri
est

fine dictionis

unam m

perirc litterain
et

No-

minus ingeniosam. vulgarem inlerpreiationem

,

lum

apud llebrxos sabbatum,

totam bebdo-

sequi

ut mulieres vatd

man

ut ait

Marcus

et r

1277

COMMENTARIA CAP.
ortoverjamsole, ad
etsi

XXVIII.

1278

cum adhuc tenebr essent, ut Joannesdixit, domo egressac fucrint,

Hoc

tuminis ortu

monumentum perve,

Virgo parens, altque simul

cum munere maires

nerint.

Nam

non niagno ab urbe distabat spalio

salis

Messis aromalk noctu vnre gemenles

tamen mulieribus
tenebrx essent
pervenirent;
,

magnum erat, ut cm, adhuc domo non nisi orto jam sole quemadmodm Dionys. in ill quam
egressac
,

Ad tumulum.
Et ver nemini Beatam Virginem pictale
sed venisse
et

studio

erga Cbristum concessisse ne dubitari quidem polest,

sxp citavimus,
est, oriente

epistol intcrprctatur

aut ut orto, id

cum

aliis

mulieribus ad

monumentum,

jam

sole ad sepulcrum pervenerint. Oriri

haud
fect

ita

facile

mibi persuadeo. Vidcmus neminem

cnim

sol dicitur,

non solm cm solare corpus supra

evangelislarum de e mentionem fecisse,

quam

pro-

terrain apparet, sed eliam

cm

ejus radii noctis tene,

non prsetermisissent,

si

cum

c.Tleris

veuisset.

bras dispulerunt
Tlco.pl)ylaet. et
lio

ut Augustinus

Eulhym., Beda

Videmus omnes evangelistas Magdalenam, tanqum

Lyranus exponunt.
,

Qu
si

interpreta-

omnium mulierum,
nsse. Atqui
venisset,

quac ad sepulcrum vnrant,

no-

melior etiam erit

et

probabilior,

legamus

bilissimam, et velut aliarum

ducem primo

loco nomi-

oriente

jam

sole, ut

Augustinus et Theopbylaclus le-

sacram utique Virginem,

si

cum

illis

gunl; sive

ita

Graecum aoristum interprtantes v,

Magdalen anteposuissent.

Dixit Joanucs

tsOkvtc?, id est, vT)./ovT05

iavTo? legerint,
facilis

sive Graec

non

.)a.rel-

sed vaT.ovTo?,
ut

quemadmodm ego
negalionem
oh/,

riam

emendare ausim, quam

in-

Christi matrem et Mariam Cleoph.x, et MaMagdalenam juxla crucem fuisse ; Mariam Christi matrem ante omnes posuit. Idem nempe c-

Mariam

tercidisse dicam.

Nam

ncque senlcntia tantoper mu-

teri

hoc loco fecissent evangelista?,

tatur, et facilis fuit scriptorcm

Graecum KvXavs

mulieribus mater Christi ad

Illud

si cum cteris monumentum venisset.

pro vKTa).ovTOi

sciiiberc

quain inlegram practermit,

etiam

mihi videtur incredibilius, quod idem

,

tere diclioneni, eo praesertim in loco, ubi e sublat

Gregorius scribit Matthaum

dicit, B.

cm

alteram Mariam

nemini non absurdus sensus, et proxiinis verbis repu-

Virginem Christi matrem inlelligere; cm,

altra Maria, ex Marco, ut diximus,
satis

gnans videretur. Qnd

si

ad lumc legamus

modum,
idem est

qune

illa sit

nulla intor evangelistas repugnantia est.

oriente

Nam

appareat. Joannes solam

e, ut opinor, ratione,

Magdalenam venisse

scribit,

jam

sole, et

nondm

orto sole.

Tamen quampersuaserim

qud Magdalena dux exteranobilissima, et qud sola

vis nihil aliud repugnet,

mibi non

facile

rum

fucrit,

omniumque

mulieres, antequm ilhicesceret ad sepulcrum pervenisse.

angelis colloquia

miscuerit,

Vix enim muiebris animus

tara

audax esse po-

enarrare. Alii evangelista;

cum qu volebat Joannes non omnes eodem numro,

tuil, ut

obscur adhuc nocte sepulcrum inviserenl, et

etiam
si

sed

omnes tamen plures un commemorrunt, quia

illis fuit

in illud ingrederentiir. Itaque

Marcus non
:

proposilum

docere mulieres trs primas fuisse

et oportebat
in

dixisset, orto

jam

sole,

et

adhuc tenebr
mulieres ad

essent,

et

Joannem dicentem Cm Lucam dicentem unie lucem

venisse, ita

lestes resurrectionis Christi,

duos, ut
vel

minimum,

lestes

numerare, quia

ore duorum,

monumentum

intelligendos

trium testium stabit

omne verbum. Propterea Malthxus

c.

existimarem, ut non tempus, quo ad sepulcrum pervenerunt, sed quo egressae

luissent.

duas, Marcus trs, Lucas plures numeravit.

domo

fuerant nolare vo-

Videre sepulcrum. Marcus,

ungerent, venisse
portantes, inquit,
dicit,

16, 1, ut Christum
1,

Hinc etiam
;

intelligitur,

quomodo
dixit

ipse

sibi

idemqueindicat Lucas, 24,

Marcus non repugnet cm enim

signavit tempus,
orlo, aut oriente

valdman, dedivit

qu

paraverant, aromata. Joannes

:

quo domo discesserant; cm

advenls causam non exposuit

onde etiam nonnulli

jam

sole,

tempus, quo ad sepulcrum

auctores occasionem acceperunt, ut existimarent bis

pervenerant, indicavit.

mulieres

ad sepulcrum venisse;
ait

primm, non

ut

Maria Magdalena, et altra Maria. De Maria Magdalena diximus superiore cap., ver. 56
Vf.nit

Christum ungerent, sed, ut

Matthus, ut sepulcrum

Vidrent, deinde ut ungerent. In quibus est Dionys.

Alteram autem Mariam vocat uxorem Cleophae, matrem Jacobi minoris, et Jos, utc. 27, 61, quemad-

Alexandrin,

et

Ilieronym.

hoc loco,

et quirsl. 6 ad

Iiedibiam. Sed banc opinionem et supra refutavinius,

et infra versu tertio,

modm

ex Marco

c.

16,

perspicuum

est.

Nominat

pluribus argumenlis refutaturi

dixit

eliam Marcus Salomem,

bcdi. Lucas,
inquit,
c.

qu mater
et

erat (iliorum Ze-

sumus. Cur ergo Matthxus

ad videndum sepul-

24, 10, rault etiam plures. Erat,

Maria

Magdalene,

Johanna.

Erat autem

Jolianna uxor 'Cus procuratoris Herodis, ut idem Lucas, c.o, docuerat, et

eis

crum venisse? Non utique ut indicaret, ad videndum lantm sepulcrum, non ad ungendum Christi venisse corpus, sed ut indicaret venisse quidem ad ungendum,
sed dubitantes tamen, an possent ungere, quia scia-

M aria Jacobi,

et

cler,

qucum

erant, id est,

qu cum

eo vnrant de Galil, ut

bant

monumentum magno clausum

sollicit

fuisse lapide. Ita-

dixerat c. 23, 55. Itaque sunt qui putent etiam Beatam

que

de e re

in via inter se dicebant, quis

Virginem Christi malrem ad sepulcrum cum hisce

mulieribus venisse, ut Greg. Nyssenus, oral. 2, de
Resurr., et Sedulius hune locum explicans,
V"rs. 2.
rat.

revoluet nobis lapidem ab ostio

3. Signicavit

monumenli? Marc. 16,

ergo Matthxus venisse eas, ut vidrent

ita

sepulcrum,

num

clausum

et

munitum esset,utin-

Terr^: motus factus est;

,

factus. fue-

Descendit, .descenderat ut veritatem resurreclionis demonstraret, et sanclis mulieribus aditum ad

sepuicrum pararet. Nam Christus sepulcro clauso ex omnium SS. Patrum consensu resurrexit.

*279
grcdi posscnt, el ingress ungerent Cbrisium.

IN

MATTHiEUM
vens, et sepulcro assidens miscricordi

1280
Dei patris

Vers. 2.

wubi
;

Et ecce

terr.u

motus factus est

signe est resurgemi

filio

ab inferis virlulum clestium

magnus. Dictio ecce indicat tcrrmotum euntibus, aut

minisleriamittentis; sic

enim tegendum
vix ullum

arbilror,

appropinquanlibus ad sepulcrum mulieribus factum

esse.

mysleria legitur

quod

babet sensum
:

et

Hc

enini vis ejus csl, ut cap. 2, 1, docuimus.

fuerit
,

Lco.epislol 83 ad Monacbos Palstinos

isti

Dicanl igitur

Cur terrmotus factus

baud obscure indicat

phanlasmatici

Chrisliaiii, quai substantiel Salvatoris

evangelista, quia anglus dcscenderat

enini causali parlicul, anglus cnim
dit.

dcclo;

ulitur

Domini descenfactus fuerit,

id

qu jacuerit in numenli lapide, qu ierti die

affixa sit ligno,

sepulcro, el nvoluto

mo-

caro surrexerit,

At ex

Cur autem descendenle angelo

Probabilis
est
ratio

verbis evangelislarum manifestum est pris Christum

quia nullus indicat evangelista, in qustionem vocari

polest.
,

resurrexisse,
volvisset.

qum anglus

monumento lapidem
dicil
cl

rc-

quam Chrysoslomus,
et

Nain Malthaeus npei

terrmotum
ecce,

hom.

in

Malthum

90,

Eulbym.

Tbeopbylaclus,

in

propter angeli descensum fuisse factum,

quit,

in-

comment.,

afferunl, ut concuss tcrr custodes,

,

qui

terrmotus factus
,

est et

magnus; anglus enim Doaccdons revolvit lapidem.

resurrexcrat,

dormiebant, excitarenlur

et resurreclionis Christ)

mini descendit de ccelo

cogerentur esse testes. In co Cbrysost. non assenlior,

Qud

si

Cbristus

nondm

non propter

qud etiam mulieres

excitatas putet
enfin)

dormivisse cnim
di-

angeli descensum, sed propter Cbrisli resurreelionem

gravi oppressas somno. Quis

ligenti et charilate credat?

boc de earum

factum dixisset. Propterea Marcus, cap. 10,

3, 4,

non

nescit

dormire amor.
fuisse terr-

ut Chrislus resurgeret, sed ut mulieres ingrcdercnlur,

et vacuum corpore sepulcrum videre possent, lapidem ab angelo remotum fuisse significat. Et dicebant, in-

Credo ego ob eam etiam causam factum

motum,

ut et custodes, et mulieres intclligerent cos,

qui splendenli veslitu juxla sepulcrum apparuerunl,

quit, adinvicem, quis revolvet nobis lapidem ab osliomo-

non homines

fuisse, sed angelos, id est, clestes, atterra:

numenli,

et

respicientes viderunt revolutum

lapidem

que divinos nunlios. Motum enim

gnificare cap. 27, 51,

Dei prsensi-

quasi dicat, opportune venisse angelos, et mulieribus

tiam, aut alicujus, qui Dei pcrsonam reprsenlet,

multis scripturarum cxemplis

et custodes,
et

de removendo lapide sollicitis, antequm ad sepulcrum accdrent, lapidem revolvisse. Denique qu

bor Cbristus resurrexcrit,

demonstravimus. Ut ergo

mulieres

nemounqum morlalium,

angelis fidem haberent, oporlebat, ut terne concussione,

ut Ilicronym., qustione G ad Hedibiam, et Gregor.

non solo splendore angelos esse cognoscerenl.

Potuit etalia terrmotus esse causa, ut intclligerent

Nyssenus, orat. 2 de Resurreclione, el Eulbym., boc loco, docent scire potuit. Qu autem bor lapis
,

custodes Cbrisium non furlo sublatum, nec human,

sed divin virtute, qu

resurrexisse.

ille

ipse

terrmotus

ficbal,

monumento amotus fueril; ex omnibus comperlum est. Cm enim terrmotus,

autem
fuerit mulieribus

cvangelistis
ut ail
;

Malfactus

thus, propter angeli descensum factus fuerit

,

Anglus enim Domini descendit de coelo

&/-js.\oi /c/.p Kupi'ou

Grc,

jam ad sepulcrum appropinill,

zKTa? 1%

o\jpo.-tov

npcjEJ.Bj tiezW.is

quanlibus, ut particul

ecce, significari dixiinus;

Tiv

ifiov,

anglus enim Domini,

cm

descendisset de
lapi-

anglus autem, ut idem Matthus scribit,

revolverit, sequilur appropinquantibus

lapidern

ccelo, et accessisset (ad

sepulcrum), revolverat
ccelo

jam mulieribus

dem. Una causa, cur de

explicatur,

anglus descendisset
Alise

revolutum
rint,

utlapidem monumento revolveret.

fuisse. Qu autem bor appropinquaveomnes evangelist exprimuut; diluculb enim,

conjectura; nostr relinquunlur. Cbrysostom., in homil. in Psalm. 2, trs prlerea rationes affert. Pri-

cm jam
non
ret,

adliuc essent lenebr, ut ait Joanncs,

domo pro-

fect ad sepulcrum, ul ait Marcus, orlo, aut oriente

sole

mam,
lum,

ut angeli ostenderent Deum cm ad sepulcrum tanqum

illic

fuisse sepul-

pervenerunt

lune ergo lapis revolulus est;

in ccelo, ubi

Deus

est igitur revolulus, ut de sepulcro Cbristus exi-

habitat, assistrent.

Secundam,

ut mulieres docercnt

ncque anle novos

istos

hretieos

id

quisquam

co-

ver Christum resurrexisse, monerentque, ut id apostolis

gilavit.

Nam omnes

velercs interprtes docuerunt,

quamprimm
fuissent;

rcnuntiarent

qud

si

ab angelis

quod

cl

evangelist plane docent, lapidem non propropter mulieres fuisse revoluscribit,

edoct non

minime

credidisscnl,
illis

cm

con-

pter Christum, sed

stetex Joanne, etiam postqum ab

docl fuerant,

tum, ut ad Hedibiam Iiieronym.

ct alii

quos

non
et

salis credidisse,

sed cxistimsse potis furlo ab

paulo post cilaluri sumus. Nec aliter Ililarius, aut

aliquo fuisse sublatum.

Tcrtiam, ut omnes fraudes,

Lo senserunt. Nam, quod

non

dicit Ililarius

Deum

re-

machinationes antcvertercnt, nec Judi, cm au-

surgenti Filio clestium virlulum ministeria misissc,

significat misissc angelos qui

dssent Cbrisium resurrexisse, alium pro co in eodeni

euni resurgentem

sepulcro supponerenl, ut non resurrexisse viderelur.

adjuvarent, quasi sine corum auxilio exire de sepul-

Cur autem lapidem anglus removcril, de eo nobis-

cro non poluissct, sed misissc ut testes, alque pr-

cum
alii

hrctici disputant.

Una enim corum

pars (nain

concs resurreclionis ejus essent;

Christi lenlatione

quamvis insani, sanioris lamcn

judicii sunt) pro-

non venerunt

angeli,

quemadmodm in dm diabolo

pterca lapidem ab angelo revolutum fuisse putant, ut Cbristus resurgeret, et sepulcro exiret, quod et
larius, can. in
III

lenlaretur,

ne juvandi causa venisse viderentur; sed

est,

postqum tentalus

post victoriam venerunt, ut

Malthum
ccelo

33, dicerc videlur. Angelot,

ct

triumphum

agerent, et victorem

Dominum recognomonument*

inquit,

Domini de

descendons,

lapidem revol-

scerent.

Quod aulem

dicit JLco, et revoluto


1281
lapide,

COMMENTAIS
qu
tcrli die caro surrexerit,

CAP. XXVIII.
1, cl

1282

non Un

inlelli-

52, 24, et Josuc 5, 13, el Judic. 2, 1, 4, et Da10, et Zathar. 2,

1, et
,

gendum
sam,
sec!

est, quasi ablativus ille

revoluto lapide eauel

niel. 8,

Tob. 5, 5,

6, et 12,

quasi signuin, effeclumque,

argumentum
illa,

15.

Mie

aulem novo

veslilu

nova specie, novo

difficilis

significcl;

lanqum
est. Sic

dicat,

qu

caro

fuit

quoe

splendorc angeli videnlur. Minime

csl
;

conjectura

terli die resurrexil,

ut revoluto

monumenli

lapide

ide missi hic angeli fuerant, ut ccelesti divin-

probalum

enim inlelligendum

esse, vcl ex co

que auclorilate resurreclionis Domini fidem lacrent,

Oporlebal e venire specie, ut
dubitare posset.
esse

manifeslum

est, quil stalim de rc simili loquens ad-

nemo

eos angelos esse

sit

dal, vel guale corpus Jsus discipulorum visai clausis ad

Cm

ergo necesse non

ut angeli ut

eos ostiis ingressus intulerit. lia enim egressum de se-

cognoscantur, quin

polis interesset

non

pulero Christum, sicul ingressum credebat, ut omnes

alii

ad discipulos fuisse

cognosccrcntur,
sicut ad
et

communi bominum forma mittuntur

18, 2, et ad Loi. Gen. 19, 1,
7, missi sunt
;

auclores, quos paul post ci-

Abraham, Gcn.

talur siimus, crediderunt.

tunliir

Ali ratione hrctici ni-

ad Tobioe filium, Tob. 5,

utile

cm auspeciem

hune locum devitare, ne fateri cogantur posse Christum, qui sepulero non revoluto lapide exsiliverit,
in

lem

est ut angeli esse cognoscantur,

Eucharistie quoque Sacramcnio un

cum

human illustriorem pr se ferunt, ut Act. 1, 10; quam rationem Cyrillus afferl, lib. in Joan. 12, c. 46 ;
Cregorius ver, homili in Evangel. 20, el Beda, in

magniludine panis esse. Cessissc egredienti Domino lapidem dicunt, et ad [mollis materine modm locum
Christi corpori ddisse. Al

bu jus

loci

Comment., aliam quoque rationem red-

unde

id

probant? Nos

la-

duntj cur splcndcnli babilu angeli apparuerint,

ut resurgentis Christi gloriam et

nemp

pide

rum

nondm verbis comprobamus

et quasi

remolo exiisse perspicuis evangelisla;

gaudium de e noqud Marcus

slrum demonslrarent.
illi

Edem

pertinet,

emollituni fuisse lapinili

dem,

aquam, aut aerem solido Christi corcvangelisl verbo, null

juvenem vocal

nunqum enim angeli ali qum juveforma videri solenl, ut eorum nunqum senescens,
;

pori cessissc nullo ullius

conjectura,

nullo boni

melons (eslimonio probare

si

et
!

semper vigens

vis vitatis, ul ait

Dionysius,
et

et

immor-

talitas, signilicelur.

possunt; solo metu confitend veritatis probant, leste

vald suspeclo, quique facillim con umpilur, ne
los,

Porr Mallhus

Jnennes ange;

Marcus

et

Lucas homines appellant

illi,

quod

id

crant, ni,

quod primo aspeclu videbantur, dclaran-

concesserint, et corpus Cbrisli in Eucbaristi esse

posse conccderc cogantur. Docent omnes veteres auclores Christum

tes.

Multse ver hoc loco propter

cam
et

quai inter evan-

codem modo

gelislas videtur esse,

;

discordiam

difficiles

quxsliones

quo de ulefo malris

sunt.

egressus fuorat, cl sepulero evasisse, et ad discipulos ingressum fuisse,

lris id est, ila ut

Prima,

quomod Mallhus

Marcus unum,

corporesuo madiscipuli

Lucas, et Joannes duos angelos fuisse dicant. Se-

corpus,

spulcri lapidem,

doms, ubi

cunda,

crant, fores nec aperiret, nec runiperet, nec quod si-

super lapidem

quomod Maltlneus dicat angelum sedisse quem rcvolverat, qui ulique extra moerai,
ila

mile roplurse

est, emolliret, sed penetrarcl. Juslinus

,

nuincntum

ul

angelum ipsum exlra inonusit.

Martyr, qustione ad orlhodox. 117; Clirysost. homili

numentum

fuisse neeesse

Marcus ver, 16,

ille

5, et

2 de Joan. Bapfisl; Gregor. Nazianz.,

Clirislo

in

Tiagccd.

Joannes 20, 12, intra

monumcnlum,

juvenem,

de

patient; Micron., q. G ad Hedib.;

et

Auin

hic duos angelos visos fuisse dicant. Terlia,

quomod

gust.,

serm. de Tempore 138

159; Eulhymius

Mallhanis el Marcus angelum sedisse scribant,

cm

Lucas

dicat, stantes angelos mulieribus visos fuisse.

Comment.

Quarta,

quomod Matlbus, Marcus

narret.

et

Lucas plures

Et sedebat
mdicans
se,

super

ecm.

Sedebat super lapidem

mulicres, Joannes ver solam

vidissc

Magdalenam angelos
scribat

anglus quasi mulierum adventumexpectans, et quasi

qui lapidem revolvissct; sedebat enim

Quinta

quomod Joannes

Magdalenam, cm primm ad sepulcrum venisset,

lapidem revolutum invenisse; angelum ver non vidisse,
nisi

super opus suum.

tur,

Quomod aulem sedere bc dicacm apud Lucam slanles introducanlur angeli,et

ille fueril,

poslqum redierat,

et

discipulis Christi

quis lapis

superquem anglus sedebat,

vers,

resurreclionem annuntiaverat,
et

cm Matthus, Marcus
venerunt, vidissc
ire,

sequenti dicturi sumus.

Lucas non solm,

;

cm primm

Vers.

3.

Erat autem aspectus ejus sicut fulgur,

Nix.

angelum

sed ab eo etiam jussas fuisse

et disci-

et vestimentum ejus sicut

insolitum
angeli

Omnes
;

cvangelisla:
;

pulis annuntiare dicant.

Ad primam quxstionem,

qui

habilum

studios

descripserunt

D. Auguslini,

lib.

3 de Consensu evang.,

c. 24, opi-

omnium ver
1G, 5
tris,
:

diligentissim

Mallhxus

Marcus, cap.

nionem

secuti, exislimant bis mulieres,

non quidem

Et viderunt, inquit, juvenem sedentem in dex:

coopertum stol candid, et Lucas 24, 4

Ecce

vespere et mane, ut Hicronym. ait, sed orlo jam die ad sepulcrum venisse, facile, nescio an etiam ver,
respondent,
I

duo vbi
caj..

steterunt sechs illas in veste fulgenli; Joamics,

:

cm primm

venerunt, vidisse unum,

20, 12

Et

vidit

duos angelos in

albis sedentes,

cm

secundo, vidisse duos. Alii primm quidem, anin

unum ad caput, et unum ad pedes, nbi position fueral corpus. Non vacat tanla diligenlia mysterio, cujus et aliud indicium est. Sxp legimus angelos usilato hominum babilu, ila ut homines esse credercutur, homtnibus apparuisse, Gen. 16,
7, cl

II

lequm

sepulcrum ingrederentur,
in

unum

vidissc

angelum, deinde
i

sepulcrum ingressas, aut

unum

alierum, ut indicat Marcus, aut duos, ut Lucas et

Joannes

scribunt,
in

inls

vidisse

quemadmodm
Luc. 24, et hoc

18, 1, 2, et 19,

Thcophylactus,

Comment,

in cap.

1283
!oco D.

11N

MATT11/EU.U
se
illis

1284
adjunxissc comilem, cosque dixisse, vers. 21,

Thomas

interpretantur. Nolo aliorum judicio

prxfcrri incum. Itaque licebit per re

me lectori

sequi in

22, 23.

Nos autem aperabamus

et

quia ipse cssel redem-

minime comperl, quod simillimum esseveroju-

plurus Isral,
liodic

mine super
;

lic

omnia
el

tertia

diei

est

dicabit.

Tamen ego quidem

tria

hoc loco animadverto

midieres

quod hc facta sunt

sed

mulirrcs

qudam

ex

magno multorum interpretum

bis ad

rccepia consensn, qu;e

esl,

noslris terruerunt nos,

qu

ante lucem fuerunl ad moejus,

persuadere mihi non possutn. Primuin

numenlum,

el

non inveuto corpore

vencrunt, di-

montimentuin venisse

Chrisli.
ailt

Secundum, cm
vi

centes se etiam visionem unqelorum

vidisse, qui

dicunt

prinn'im venerunt, aut nulluin,

unmn laulm

eum
tum,

vivere
et ita

et

abierunl

quidam ex

noslris

ad monumen-

disse angelum. Tertium,

unum
extra,

extra muiunnentiim,

iuvenerunt, sicul muiieres dixerunt.

Minime

altefum iutia, aut

qu;c tria, quia ex
i

unum
1

duos "mira vidissc;

dubium
strisad

est quin

cm

dicit

Abierunl quidam ex neet

Lis

video

mus qinestionum
Atque primm
ut distrahi
cl

cxplicalioneui

omnium quas proposuimagn parle pondre,

si

monumenlum, Petrum,

Joanncm

inlelligal.
vi

Alqui pris dixeral muiieres visionem angelorum

disse,

operre pretium nie facturum arbitror,

refutavero.

secundum, quia

ita

copulata sunt,

non possint, simul sunt, cl communibus

eamque et Pelro, cl caeleris discipulis narrasse. Ad baec aliorum eliain gravissimoruin inlerpretuni auclorilas accedit, qui cm primm muiieres ad
sepulcrum vencrunt, angelos vidisse putanl
bus Gregorius Nyssenus
surreclione.
est, oral.
;

argtimcntis rccllenda.
lh;eus,

Primuin quidem, cm Matest quin

in

qui-

Marcus

et

Lucas muiieres ad Ghristi scpul-

2 de Chrisli Hc-

crum venisse dicunl, dubiuin profecl non

dixerunt
nisse,

Cm
qui

ergo, qui bis muiieres ad

de primo carum loquantur adveniu. Propterea enim

ment um venisse
ne Joanni,

dicunt,

non

ali rations dicant

monuqum
cia

summo

venisse
et

mane

ut

indicarenl
et per

vese-

videtur

signilicare

muiieres,

cm primm

per

sabbatum,

Insomnies noclem

qunlem sabbatum noclem venire licuit, quasi loiam egerint lempus illud expcciantes
inatutinum
,

primm vencrunt, angelum non vidisse, repugnaie videanlur, cmque probalum salis, ut opinor, nobis sit, cm primm venerunt, vidisse angelos, nulla illis
reliqua ratio est,

ut

ad

sepulcrum

properarent.

Alqui

quamobrem

bis dicanl

ad sepulcrum
paul post

ttmc

cm man

vencrunt, dicunl cas vidisse ange-

venisse muiieres.
explicaluri suinus,

Nam
ut

locum Joannis
nulla

ita

bis, nisi

vc'imus aperlam corum verbis vim afferre.

legerit,

prorss appareal repu-

Deinde nemo, qui aitent cvangelislas

tare poteril quin muiieres
cl
illos

dubi-

gnanlia. Constat ergo el semel tanlm venisse

iieres, el

mu:

angelorum

monitu Pelro
;

(une

cm primm venerunt,
facilius esl refulare.
tsiderunl

vidisse ange-

Joanni

Chrisli
et

resurrectionem

annuntiaverint
et

los.

Tertium

Marcus, 16, 4, 5

ver

mulierum lestimonio,

audito
,

anut

Et

respicientes, inquil,

revolutum lapidem,

et

gelorum

viso,

excilos ad sepulcrum accurrisse

introduites in

monumenlum

viderunt juvenem sedentem oral

ipsi sibi ocu'is suis fidein lacrent. Scribit

tis

enim diserdi-

in dexlris; diclurus

nimirm

Marcus altcrum analiquem alium

verbis Marcus,
:

c.

16,

7,

angelum mulieribus

gelum exlra monumenlum

Accedit quod et

vidisse, si

xisse

lie, dicile discipulis ejus, et

Pelro; ergo pris

extra vidissent, ut vulgo credilur Maltlucus indicarc.

viderunt angelum qiiin Pelro renunliarent, et

qum

eum quem

Malthacus, et

eum quem
mani-

Pelrus et Joannes ad sepulcrum venirent. Quid enim

Marcus mulieribus visum

feslum est

fuisse dicunl, ex iisdem qui-

opus crat jubere ut Pelro diccrenl resurrexisse Christum,

si

bus ad muiieres usus est verbis

;

eumdem

fuisse

ipse

jam venerat,
suis

et

vacuum corpore sepul-

ulerqueenim

dicit

Nolite timere vos; scio

crum

oculis

viderai.

Qui autem existimant bis

quod Jesum qui

crucifixus est qurilis.

et ille

Cm

ergo

iile

ad sepulcrum venisse muiieres, et

cm primm vencJoanncm ad
sepul-

de quo Matlhaus,
fuerit anglus, et

de quo Marcus

scribit,

idem

runt, nullum vidisse angelum, illud etiam dicunt, aut

Marcus,

cm
fuisse

mulieribus inlri

mo-

dicant necesse est, pris Peti uni el

numenlum
super

perspicuis verbis visum fuisse dicat, Mal-

crum
lum,

venisse, qum quemadmodm

muiieres ullum vidrent angevidetur indicarc Joannes, cujus

tb:cus vero extra

visum

non

dicat, sed

tanlm
lapi-

eum quem

sepulcro dimoveral, sedisse

narratione moti in

banc scnlcntiaui

impulsi sunt.

Practerca

Hoc autem diserlis Marci verbis omnin rpugnai. nequaqum obscure Matllmis indicat eodem
tempore
et milites et

dem, sequitur non extra monumenlum, quod Matthaeus non dicit, sed inlra, quod Marcus dicit, visum
fuisse.

Maxiinquc cm

cielcri

etiam evangelistie,
foris,

muiieres vidisse angelum, vers.

el

Lucas, 24, 4, el Joannes, 20, 12, non

dicant duos
illos

sed inis

Pr

timor autem ejus exterriti sunt custodes,

angelos visos. Scio quid plerosque,

interprtes moveal. Scribit Mat-

facti sunt vclul mortui.

Manifeslum autem

est milites,

ut aliter sentiant,
thneus,

antequm Pelrus
et

et

Joannes ad sepulcrum venirent,

et

vers. 2

Anglus enim Domini descendit

et

de

angelum

vidisse,
cl

cxlerrilos

discessisse.

Nec

clo,

et

accdais revolvit lapident,

sedebat super eum,

enim Pelrus
discessisse,

Joannes tam audacler ad sepulcrum

aperl significans super illum

ipsum lapidem quem

venissent, nisi ex mulieribus cognovissent

jam

milites

revolvcral, sedisse angelum. Illum

intra,

autem lapidem non

fuisse

Nain muiieres, cm adbuc

niiliiibus seest.
|

sed exlra
:

monumenlum
monumenti?
in

colligunt ex

pulcrum custodirelur, venire ausas mirum non

Solct militaris furor in viros accendi, mulieribus
cerc. Scribit
die,

Marco, 16, 3

Quis, inquiunl muiieres, revolvel nobis

oslio igittir,
id

ar-

lamdem ab
l'or":
,

oslio

esl,

pnclerea Lucas, cap. 24, 13, eo ip-o

ex discipulis irent
in

lapis erat.

Quod

si

super

cm duo

Kmuiaus, Clirislum

bu

visus esl anglus, extra

eum sedens monumentum

inulieri-

visus est.

1285

COMMENT ARIA CAP.

in

XXVIII.
crat

1286
Dominus. Obiici eliam
:

Miror neminem, quod sciam, interprelum observasse videle locum, ubi positus

duos

monumento

fuisse lapides, et

ulrumque

fuisse

polost

qud Lucas, 24,

2, 5, 4, scrihal
et

Et invenerunt

ab angelo revolutum. Nain

et D. Augustinus, lib.
c. 24,

lapidem revolutum h monumento,

nerunt corpus Domini Jesu
;

ingressa:
est,

non inve-

de Consensu evangelislarum,

suspicatur

monu-

et

factum

dtn mente

rnentum Christi non

sed ;cdifieiuin fuisse,
ut vero siniileest,
<|ii

solri

continuissc sepulcrum,
ipse

conslernat essent de
illas in veste fulgenti,

isto, ecce

duo

viri

slcterunl secus

quam

maceriam
foris

appellat,

ubi indicat pris mulieres

non

concameratuin

oslium habens,
;

solm

in

monumentum

ingressas fuisse, sed ad sepul-

iniroilus esset, inls ver sepulcrum, ubi corpus

crum eliam quod

vidrent
tioneni

inls crat, accessisse, idque vidisse

reponeretur, quod alio clauderelur lapide. Ejusmodi

vacuum, qum aut ab angelo invitarenlur, aut ullum

angelum. Respondeo Lucam per anlicipalocutum
esse
;

autem

fuisse

Christi sepulcrum,
et

quale Augustinus

animo

finxerat,

Beda,

in cap.

27

Mattli.,

et

Bro-

quia

enim eo

properabal
in

cardus, et

omnes qui

viderunt, uno ore confirmant.

aller foris,

animo, ut narraret mulieres Cbrislum

sepulcro

Duo

igitur erant lapides,

quo

totius

mo-

non invenisse, quia jam resurrexerat,

id dixit,

anie-

numenti oslium claudebalur,

batur

alter ints,

quo clauderevolverant

qum commmora ret

rumque testimonio
surreclionem.
stionis

angelos

ab

illis

visos,

eo-

sepulcrum

ulrumque

angeli

Cbrisli

fuisse

confirmalam re-

primum, ut mulieres ingredi possent; secundum, ut vacuum sepulcrum vidrent. Anglus ergo non super primum, sed super secundum sedebat. Si enim super primum sedisset, primo aspectu mulieres terruisset, neque aus fuissent in monumentum introire. Et
conveniebat non super primum, sed super secundum

llinc prima;

simul et secund;e qux-

catio

earum quinque, quas supra posuimus, explicolligilur. Prime duos fuisse quidem angelos
;

quemadmodm Lucas Joannesque commmorant sed quia unu.ni tanlm eum mulieribus locutum fuisse credeudum est (nec enim necesse erat ut aller cm non
nisi

sedere lapidem, el uloslenderet

se ide sepulcri lavi-

eadem

dicere posset, loqueretur), Mattbaeus et

pidem amovisse, ul mulieres vacuum sepulcrum

dere possent, et ut ipso
ubi Christus positus
Sicut v. 6 dicil
videle
:

Marcus, quibus proposilum eral quid mulieribus angeli dixissent,

quodammod

digilo

locum,

recilare,

unius

tantm

meminerunt,

fueral,

vacuum demonstraret.
Venue,

sicut contrario,

cm

limita?

mulieres ad

monumenet

Surrexit enim, sicut dixit.

tum venissent, quia una pro omnibus Magdalena,

locum ubi positus erai Dominus.

dicit

Cm

ergo Mat-

eum

angelis et

eum

Christo locuta est, ejus tanlm

feeil.

thus

angelum removissc lapidem, ulrumque

;

Joannes menlionem

Lucas ver

et

joannes, in-

lapidem

intelligit
inlelligit,

cm

dicit sedisse

super eum, seerat.

dicare volenles angeloruin testimonio Cbrisli resur-

cundum

qui ilra

monumentum

Nain
est,

rectionem prohatam

fuisse, testium

mmrerum
duorum

ul exsal-

cm
aut

super ulrumque sedere non posset, necesse

primrent necesse

fuit.

Conveniebat enim duos

super primum

aut

super secundum
sedisse

sederit.

tem angelos

fuisse lestes, ul in ore

vel trium
in

Mattlueus super

primum

non

dicit

Marcus,

teslium slarel

onine verbum

et

videmus

simili

Lucas

et

Joannes super secundum sedisse manifest

dicant sedisse ints
;

causa, ascendente inecelum Christo, duos eliam candidis veslibus angelos apparuisse, qui

dicunt,

cm
,

ergo et Maltlucus

eum

et ad

c-

cm

dicit

sedisse super

eum, secundum lapidem

eliam

lum

ire, et

eodem modorediturum
Bepugnare huic
vivent em
5, scribit,

esse testificaien-

inlelligit

unde

sequitur
foris,

secundum

Mat-

tur, Act. 1, 10.

interpretalioni vide-

tbseum angelum non

sed inls mulieribus vi-

tur illud
dixisse
:

quod Lucas, 24,

Quid qurilis

angelos mulieribus
et

sum

qud Mallhus, vers. 6, scribat dixisse mulieribus angelum Venite, videle

esse. Objiciet aliquis
:

eum morluis?
:

Joan-

nes, 20, 12, angelos dixisse Magdalenaj

Mulier, quid

locum ubi positus

in
tet.

crat

Dominus, quasi eas nondm

,

ploras? facilis solutio, esse syllcpsim, qu, quod unus

fecit,

monumentum
Scio

ingressas

ad ingrediendum invifefellisse,

tolum genusfecisse

dicitur,

qualem supra, cap.

Cbrislum

eliam

boc multos interprtes

mulieres
bis

27, 44, exposuimus, et mullis Scripturarum exemplis

qud

existimrunt
in

verbis

ad ingie-

confirmavimus, ubi latrones convicia

clsse dicuntur,

in

ja-

diendum

monumentum
sed ad
et

invitatas esse,

cm non
id
est,

qu unus

lalro

jactaverat,

cl ut

ad ingrediendum,

veniendum,

ad

accedendum

videndum sepulcrum
:

invitenlur.

Nec

apud D. Paulum, Hebr. 11, 33, 37, propheta; secti ora leonum obfuisse, cm unus sectus fucrit Isaias
:

enim jam

dicil

anglus

Inlroite, sed

venite.

Erant enim

inlra

monumentum,

ut

Marcus
ad

et

Lucas diservenis-

tissim scribunt.
sent, et prieter

Cm enim

monumentum

cm solus obluraverit Daniel. Angeli ergo apud Lucam et Joannem eum mulieribus ioculi dicuntur, quia alter eorum eum illis loculus est. Scturasse,

opiuionem primum lapidem, de quo

cund ver
nifesta est.

explicatio quaeslionis ipsa

jam per se maMa.tr

in via sollicite fuerant,

remotum
ints

invenissenl, audaessent,
et

Probavimus enim angelum, de quo

cter

ingress sunt

cm

angelum

thseus loquitur,

non extra super primum, sed

Matlhaeum
est.

intra

super sepulcri lapidem sedentem vidissent, obstupefactae restiterunt,

monumentum
;

super secundum sedisse lapidem. Itaet

non audentes ad sepulcrum acce-

que nulla e

in re inler

Marcum, cauefacilis

dere. Anglus ver

primum

jubet limorem ponere

rosque evangelistas dissensio

mullis diflicilis judicatur,

Tertia qua;stio, etsi

Nolite, inquit, timere , vos; scio

fixus est qurilis
;

quiaJesum qui
est hic;

cruci-

admodm

mihi vitola res

et

surrexil,

non

deinde invitt
:

detur esse, quia in unius proprietate verbi

ad

accedendum videfldumque sepulcrum

Venite,

vertitur.

Qurebatur quomod MaHhus, Marcus

1287

IN

MATTHjEUM
[

i583
cxplicalione versalur, quaeque

Joannes sodisse angclos, Lucas ver stclisse dicant.

D. Auguslinus, et qui

solius

Joanms

cum

seculi, putant

alium de
et

fer aliarum difcullalem peperit,

significare videalur

quo Mallhacus
rc>pondere,

et

Marcus,

et alios

de quibus Lucas
facile

omnium quomod Joannes Magdalenam, cm primm ad sevi-

Joanues loquuntur fuisse angclos,

illum
sedisse,
illis

sibividentur

pulcrum

venit,

neque angelum, ncque Dominum

revolutum
:

hune
ipsis

stclisse.

Quid ergo

disse, sed staiim ut lapidem

risse, et

vidit,

recur

Joanni facient,

qui de

duobus angelis, de
dicil,

Petro Joannique nuntissc

de monumento,
et

Tulerunt Domi-

quibus Lucas scribit, Ioqucns, sedisse

cm

eos

num meum
cum
;

nescimus ubi posucrunt

et

Lucas

sictisse dical? Alii pris sedisse, ut Mallhacus, et

post ver significat rediisso,

angelos Cbri-

Marcus

Joannes scribunt, dein, ut

cum
ait

mulieribus

stumque

vidisse. Tarn perspicu Lace

Joannes dicere

loqucrenlur surrexissc, stetisseque, ul

stinclio,

Lucas. Di-

plerisquc inlerpreiibus visus est, ulex eo alios evangelistas, qui

meo quidem

judicio,

minime necessaria, cm
interpretari. Diximu?,

contrarium dicere videbanlur, explicanalii

facilis

possimus, explical verbi proprictate, quod

stclisse

dos putaverint. Tarn perspicu milii

evangelistae

Lucas

angclos

dicil,

contrarium dicere videntur, ut ex

illis

Joannem exQuis autem

cap. 6, 5, standi verbum, et Latine et Gracc non semper rectum corporis babilum, sed solam aliquando

plicandum putem. Nain

late,

si

non

sentenliae perspicuiest.

cerl

numro vincanl acquum

praesentiam

solam

aliquando quietem

significare.
est,

crcdal trs evangelislas, quasi communicato consilio

conspirasse, ut obscure loquerenlur? Facilis creditu
est

Slare enim dicilur

non solm qui reclus

est,
clsi

sed

etiam qui prsens

supra,
c. 16,

sedeat; exempta sunt,

unum

evangelistam

qum

plures obscure locutum

28

Amen

dico vobis, sunt

quidam de

lue

esse.

Magdalenam

cl rcliquas

mulieres seinel lanlm

et

stanlibus,

id

est,

ex bis qui adsunl, qui prsentes

ad

monumenlum

venisse,

clanleqnm Pelro
est.

Joanni

sunt, qui non gustabunt morlem, douce videant Filium

nuiiliarent, vidisse angclos firmisbimis nubis

argumen-

hominis venientm in regno suo

inquil,
stabilis

et Marci 11,
si

25

Cum,

ts paul anic probatum

interpretandus
conligit, in
?

Quo ergo modo Joannes

ut

ad orandum, diminue,
;

quid habetis

Non
siniul

scrvavii,

evangelislis sa;p

advcrss aliquem
ut slenl
,

nec enim jubet ut

recli orent, sed

historiae narratione

id est, ut quicli

orent, aut ut stent, id est,

sislantct repraesentent,

dinem,
alia

et quae
alia

rerum gcslarum orgesta fuerant, non simul, sed

cominemoravil
;

coram Deo sese quodammod

quia orare

pris,

poslcris
et

simul et

Deum

alloqui est, et Lucie 7, 37,

38

Et

Magdalena venerat,
et

angelos viderai

pris venisse

ecce mutier, quai erat in civilate pcccalrix, ut cognovit

lapidem vidisse revolutum, post angclos vidisse,

quod accubuisset
unguenti,
et

in

domo

Pliarisi, aitulit alabastrum

narrt.

Quod

probabilius videbilur,

si

hujus ipsius

sinus retrb sechs pedes ejus, lacrymis cpit

et capiltis

non

servali ordinis

causam aliquam non improbabi-

rigare pedes ejus,

capilis sui lergebat

; et

oscu-

1cm reperiamus. Putat Gregorius Nyssenus, Oralionc

de Resurrectione
bil

labatur pedes ejus; non

sii lis

enim crecta

crat, sed

ad Chri-

2,

Magdalenam Pelro

et

Joanni ni-

pedes provolula,

cm
apud

eos lacrymis rigarct, capil:

de angelis quos viderai dicere voluisse, qud se

fuisse angelos
:

tergerct, ungeret, oscularelur; rurss, c. 18, 11

luvc
se orabal
;

delusam crediderit, nec veros

ea

propler-

Pharisus stans

nec enim

stetisse

non

dixisse

Christum resurrexisse, sed

de monumento,
et

Tulerunt

credendum

est,

cm

oraret,

bominem
20
:

praesertim pro-

Dominum meum
runt cum. Ego,

nescimus ubi posucraiiii

fessum liypocrisim,
in aqu, mdius
id
est,

et Joan.. 1,

autem vestrm

stetit

Ego baptizo vos quem vos nescitis,

adest. Quarta

cm Joannem

lego, perspicere

videor cum, omnibus praetermissis rbus, c properare voluisse, ut exponeret

inlcr vos est, praesens vobis

quomodo
et

ipse et Petrus

quaestio allcr proposil consimili qua^slione solvitur.

eonlinu ad primurn Magdalenac verbum ad videndum

Quacrilur cur Joannes solam

dissc dicat,

Magdalenam angelos

vi-

sepulcrum eucurrissent. Ilaque

sli
?

angelorum
ad

cl Chri-

cm

cacteri

evangelist plures dicant,

omiss visione,

suam
;

et Pelri
ull

monumenlum
gloria; cupiut

qua; viderunt,

fuisse

mulieres? Quacro simililer ego

festinationem exponit
dilate, quae

non

quidem

cur Joannes solam Magdalenam ad

nisse dicat,

monumenlum

ve-

ab co tam procul aberat

ne

nomen
proban-

cm

acteri evangelistac plures mulieres

quidem suum exprimere

voluerit, sed studio

,

venisse dixerint?

Non

fuit

evangelislis propositum

resurrectionis Cbrisli

ut

quamprimm

se et

Pe-

omnia pcnits connumerare.

Cbrisli mulieres erant;

Plures jnxla crucem

trum oculatos ejus

dicet aliquis, sed
tro

fuisse lestes deelararet,

majorque

multi ctiam viri, ut Lucas,

historiae ipsius haberctur fuies.

Al non solm Joannes,

c. 23, 40, indicavit, Mallhacus, c. 27, 55, trs

lanlm

neque ipsa quidem Magdalena Peet

nominavit mulieres,

qux

caoteris et notiores, et dili-

Joannique narravil se angelos

quin indicat non vidisse
de monumento,
et

Christum
:

vi-

gentiores erant, virum niillum.

nes,
et

Edcm ralionc Joansolam Magdalenam ad monumenlum venisse

prxcipuas ejus
officii

disse;

cm

dicit

Tulerunt

Dominum meum
runt

nescimus ubi posue-

dixit, et solam vidisse angclos, quia baud dubium est

eum;

si

enim angelum jam

vidisset, et

ab co de

quin Magdalena
et

egerit parles,

Cbrisli resurreclione fuissel edoeta, dixissel utique

omnium

aliarum fuerit nobilissima.

intel'.igitur

qud

cacteri

ctiam evangelistac,

Quod vol ex co cm plures

resurrexisse Christum, non de

fuisse, idque et

monumento sublatum
et testimonio

angelorum visione

confi-

Dominant, cam semper primo

IhxuB,
c.

loco ponunt, ut.Mat-

firmsset; dixisset, quod mull plus ad faciendam

27, 50, 01, et hoc cap. 5, 1, cl Marcus, c.

dem

ponderis erat habiturum, se Christum ipsum

vi-

15, 40, et 16, 1. Quinia queestio rliqun est, qurc in

disse.

Quid

si

propterea Pelro ctJoanni se angelos et

2S9

COMMENTAIS. CAr.

XXVIII.

12A0

pri- t slodes, postqum remotum videront lapidera, ingres vidisse non dixit, qud illi simul atque sos ints, antequm mulicres accdrent ut vidrent, ad nuim audiverunl verbum, non cxpectalis pluribus, num Christi corpus in sepulcro csscl, quod custodi prudcnler noluit ilcucurrerunl? Quid si

Domnum

sepulcrum
lis

angelorum

el

Domini visionem exponere, sed

ita

ac

fidei

su commissum

fuerat, atquc tune ints se-

sepulcro narrarc factum, quasi sublatum solum de Christum putaret, ut eos et ad visendum sepulcrum,
et ad

denles vidisse angelos.

Et

facti sunt velut

et

mortui,

exanimes pr

ti-

dens fore ut
sicut ipsa, et

qurendum Cbrislum magis si ad monumentum

accenderct,

cre-

mor, quod

Danieli,

cm angelum
:

Tidisset, acei-

iront, et angelos,
illis

disse legimus,
in
et

cap. 10, 8

Et non remansit,

inquil,

Cbristum vidrent, nec suo

testi-

monio jam opus esset? Obstare videtur qud Lucas,

c.

mea hnmutata est in me, emarcui, neque habui quidquam virium. Timuerunt
fortitudo, sed el species

me

24, -23,

scribat mulicres

discipulis narrasse

se
di-

autem cuslodes non luimano tantm timor, ne se

quasi
Cbrisli

etiam ad sepulcrum vidisse angelos,

scipulis, id est,

etquosdam ex

custodibus ejus

corpus repelerctur,

Pelrum

el

Joannem ad sepulcrum cu-

quod cm reddere non possent, quasi aul negligenti

mulicres currisse; sed non dissimile vero est initio nenihil de visis angelis et Cbristo dicere voluisse,

su discipuli furati essent, aut ipsi pecuni corillis

rupti

tradidissent,

pnas luerenl
ne,

sed mult

que de ips Cbristi

dixisse
runt

resurrectione quidquam

affir-

etiam

maxime

divino,

cm

vidrent Christi rc-

mare, sed quasi furlo sublatum exislimarent, tantm

:

surreclionem divinils accidisse, ejusque divinilalem

confirmasse, divinils
etiam,

Tulerunl
ut,

eum;

Dominum meum, nescio ubi posuequcmadmodm dixiraus, ad visendum

:

aut immisso

fulmine,

aut dhiscente terra ab eo punirentur, ut qui Juda;o-

sepulcrum discipulos excitarent

quod ad excitansalis salis

rum

sceleri

operam

procslilissent

dum Petrum
fuit,

et

Joannem cleris ardenliores

et

latus,

cm

audivissel

eum

filium esse Dei,

quemadtnodm Picondem-

adexcilandos

persuadendos reliquos

non

nare limuit, etabsolvendi quaesivit occasiouem, Joan.

19, 8.
8, et

fuit; ide egressis

jam Pelro et Joanne, ul ctcris discipulis fidem facerent, rem totam claris exposuisse, narrsseque se et angelos el Christum vidisse. Hoc
enim Christus apud Marcum,
vit,
c.

Timuerunt etiam viso angelo muliercs, versu

Marci
16,
6, 8, el

Lucoe 24, 5

sed nullus

evangelista indicat lantum

fuit fuisse

earum quantus militum

firent.

16, 14,

illis

exprobra-

timorem, ut exanimes

Contra vero
ullius peri-

quod

Us, qui videront

eum

resurrexisse non credi-

Lucas verecundum polis timorem qum

culi

derunt. Ilc interprelalio et ipsa per se credibilis est,

et

metuin fuisse

significat.

Cm,

inquit, timerent, et
in

ab

iis

qui credere

uolucrint refulari non potest;

inter se

declinarent vullum in terrain.

Vultum enim

lerrani

lic

enim ratione evangelist

omnes maxime
ad sepul-

declinarenon tam fuit timoris

quis insolito et supra

qum verecundire. Etver

viso

conveniunt. Joaunes ergo

suum

et Ptri

humanum angelorum

non
29.

crum adventum primm narrare volait. Quod cm fecisset, redit per anacephalueosim ad exponendam
angelorum
et Cbristi visionem, vers. 11
foris
:

limeal? Timuil Daniel, cap. 10, 8, 16; limuit Zacharias,

Luc.

1,

12; limuit ipsa Maria Virgo, Luc.

1,

Maria au-

Sed

aliter boni

qum

mali liment. Augct enim malis

tem stabat ad monumentum

plorans;

dhm

ergo
et vi-

mala conscienlia timorem. Timent mali, ut nequam

servi,

fleret, inclinarit se, et prospexit in

monumentum,

ne pnas dent; timenl boni, ut

filii,

ne coram

dit

duos angelos in

albis.

se,

cm Marcns

et

Quod aulem dicit inclinasse Lucas in monumentum inlroiisse

est;

angelis

minus reverentes esse videanlur,

et quia

non

potest

bumana

inlirmitas

divinum ferre conspectum.

dicant, contiarium

non

utrumque enim

fecit, cl

Timent

milites, et

exanimantur; liment mulicres, sed

quia, ut D. Anlonius,
refert D.

introiil et inclinavit se ut

sepulcrum viderel; aul

in-

non exanimantur,

quemadmoD. Hierony-

clinando se inlravit,

corpus inlra

cm non pedes, monumentum immisisscl,

sed caput et
ul sepulcrum

dm

in

Comment,

Thomas,

et

nymus hoc

loco, dicit,

cm bonus

angelus bonis hoaspeetu

li-

videre posset.
Viens. 4.

minibus apparet, cliamsi

initio inusitato

Pr. timor autem ejus, angeli, dequo

terri-

morem

injicial,

ad extremum consolationem elanimi

proxim loquebalur. Quanqum et terne motu

tos fuisse

tranquillilatem relinquit. Mulieres ergo, non milites

cuslodescredendum

est

sed quia res naluteripsi

angelus timentes consolalur, vers, scqucnli

inquit, timere, vos, ut D.

Nolite,

ralis videri polerat,

rili

mull magis angeli conspeclu

angelos viderint,

Hieronymus
sumus.

et poeta

Juven-

sunt.

Quo autem modo

cm

eus adnolaverunt. liane enim vira habet

illucl,

pronomen
id est

foris, angeli, ut

diximus, inlra sepulcrum essent, non

Credibile
est angelos

vos, ut statim dicturi

sine causa quxri polest.

cm
la-

Vers. 5.

Respondens autem
; ,

angelus,

primm venerunt,

et

primum ab

ost'o

monumenli

exorsus verba facere

pidein removerunl,

etiam foris oslcndissc sese, ut

mum
cat,

exposuimus
et loqui

s&p enim hune jam hebraisquo !"D3? et respondere signifiut supra, cap.

custodes videront ac terrerentur,

cm cam

etiam [ob

incipere,

H,

25,

et

causam venissent,

ut

cuslodes Cbrisli resurrectionis

cap. 22, 1.

lestes vel invites esse cogrent. Credibile etiam cu-

Nolite timere, vos

exterriti
,

quasi dicat

Milites timeant,

Vers. 4. Exterriti sunt custodes, non Chrislo rsurgente neque enim congruum erat, ut impia illa militum turba Cliristum glorios resurgentem primm videret; sed angelo viso, et terra motu sunt
:

quasi viso spectro.

Vers. 5. Dixit mulieribus, quae ex Marco ingress erant monumenlum, seu anleriorem cryptam : nain duplici crypta sepulcrum constabat.

S. S.

XXI.

(Quarante-une.

,,

,,,

1291

IN

MAT THvEUM
meum;
|
|

1292
Ule dicit
:

qui ma-lo hue animo , quasi Chrisli resurrectionem impedituri venerunt ; vos, quas non ul impedialis, scil ut pielatis illi et charitalis officium exhibeatis enislis, nullani limendi rausani habetis. Hajc est vis illas militibus opponat, nt illi us pronominis vos , quasi Cyrillus Hierosolymitanus, calecb. 14, Chrysostomus humilia 90, Gregorius, homili inEvangel. 21, Bcd;i, E ilbymius et Thcophylactus adnolaverunt. Paveant, inquit Gregorius, illi qui non amant adventom supervorum civium ; pertimescatit , qui carnalibus dcsidoiis pressi ad eoruin se societalem pertingere posse desperan: ; vos mitent, cur pettimesatis, qu vestrosconcives
, ,

Vernie

videte

locum

tibi

|j

videiis?

SC10 ENIM, QUOD JESUM, QUI CRUCIFIXUS EST, QU.F,Reddil causant, cur timere non debeant, qud non malo, scd bono ac pio venerint animo, ut Chrisli corpus qurerent, et religiosuih illi unclionis idque se scire confirmai, ne oflicium exhibrent forl, quamvis bon sint conseienli, tamen propterca aliquid se inali timeant, qud nesciens qu de aus veneriot, aut ad furamhim corpus, aul ad ali quiil aliud agendum mali venisse suspicari possil. Qud aulem Christum, et Jesum proprio appellat lioniine, cl crucifixitm Cuisse dicit, ad faciendam eliam perlinel fidem, ul ostendat se icct Clirisium nasse, ignora re eum, ci crueifixum, et mortmim, et eo loeo sepultum fuisse; scire tamen se euni resurrexisse. Apud Marcum 16, 6, Jesum Namrenum crucifixum anglus Christum appellat, plurbus verbs Christum desciibens, quod codem perlinel. Sed Matth.eus Na/.areni verbum pratermisit. Lucas, c. Quid, iuquinni, 24, 5, alia angelorum rcital verba qurilis vivenlem cum mortuis? Joannes rurss alia Millier quid ploras? oinnia dixisse ancap. 20, 15 glus credendum est. Primm mulieres cpisse ploKi ris.
,
:

Dominus, non solm suum, sed omnium angelorum Dominum vocans. Hoc enim indical, cmabsolul, et sine ull adjectione Dominum appellat. Distiilimus cerlo consilio in hune locum quajstionem illam, qunam hor Chrislus resurrexerit ipid hoc primm loco nientio de ejus resurrectionc (acta sit. Nocle ill qu inler sabhalum, et primam liebdomadis d'uni quam nos Domiuieamappellnmus, intt rccssii, resurrexisse, quod ego quidem sciam , nemo non dixit. Illud eliam apud omnes 1re auctores constare video , non ante inediam noctem ix;surrexisse, ctsi non defueninl.qui proylcr Mallhaei verba, vespere aulem sabbati, vers. 1, vespere, id est, noclis initio
el
, ,
j

positus erat et hominum,

me

exirarc, cni sepulcri ostiftin apertum vidassent s limantes Christi corpus subliiuni fuisse. Alque hoc
,

esl,

quod
in

scribit

Joannes

Maria aulem

slabat

j'oris

plorans,
ralits

unam nominaus, oinnes

intelligens- inox plu-

inonuineutum ingressas esse , angelosque iHTs dixisse: Quid ploraiisl et de sol Magdalcn loqii) us, ait Joannes, Magdalenam unam pro omnibus respondisse, quia tulerunl Dominum meum, ul idem Scribit Joannes j tune subjecisseangehim, qui prose,
Nolite timere, vos;scio et allero angelo loquchaur enim, quod Jesum, qui crucifixus est, qurilis viventeincum mortuis; quasi amicis verbis carum increduenim Chrisli verbis, Si litatem subreprehendai. quibus adliuc vivensse terti die resurrecturum af'firniaverat, fidem habuissent, non quarerent viventem cum mortuis, sed euni vivere pro cerlo sibi persuaquod eliam extremum suhjecissc sissent. Ad MailhiEiis, Marcus, et Lucas scribunt, non est lue surrexil, casque jussissc ad apostolos ire, el Chrisli narillis resurrectionem annimiiare, ut iidem 1res
: ,

resurrexisse dixerint, ut Dionysius Alexandrin, in epislol ad Basilidem auclorest. Ea opinio neque udcni invenil, et eornm verborum, quibus adducti sunt ejus auctores explicalione, supra esta nobis rcl'ulata. Media siirrexissc nocte , sicut mdia ctiam noetc nalus credliur, multorum opinio fuit ; qui , ut idem scribit Dionysius, propterea quadragesimae jejilnium mdia ante diem Pascha: noetc solvebant, quod et in Synodo Constantinopolitan in Trullo habita, ut fierel, decretum est, can. 89, ut Balsamon in Comment, ad Dionys. scrihil idque est lotius f'erc eliam Ecclesine velere consuetndine conlirnialum, qu.ne sacruni illud de resiirrcclionc, quod nunc die saltbali hor vix aliquando dcima celebramus, ad inediam noctem cclebrabat. Alii sub auroram circiter galli cantum resurrexisse crediderunt. In quam senlenliain Gregorius Nyssenus, oral. 2, de Kesurrcci. magis inclint. Ilomanos etiam c lior , quasi lune Cliristum resurrexisse ardrent, solilos fuisse solvcre jejuiiium Dionysius auctor est. Eulhym. ctiam affirmt eani omnium sanctorum palrum opinionem fuisse (|iiam cl ipse , ul probabiliorem, sequitur. Cerlissimum est, quod et Gregorius Nyssenus in ea , quam paul anie diximus, orationc, et llieronymus, qua'st. 6 ad Hedibiam el Eulliymius hoc loco monent, qu hor Chrislus resurrexerit, nemineiu scire posse mortalium; solum scire ipsuni, qui utvoluit,et quando volait, resurrexit. Ca:term si.eiimcerta desunt argumenta, aliquisoorjecluris l ficus est, et in rbus incertisquod simillinium vero esl, dum verum ipsuni appareal, pro vero tenendum, sub auroram resurrexisse credendum est. Cm enim angeli ide de ccelo descender.nl, ut eum sinrexisse teelarentur, prohabile est slatim, ut surrcxit, descendisse , ne si intrim milites, aut ipsi qui oc( Insrant, sacerdoles sepulcrum aperuissent, et corpus non invenissent, furto sublalum pu tarent idque non jam data pecuni , sed gratis rali se vera dicere divulgarent; angclos aulem sub auroram vc, , ,

rant evawgelistae.
fuit

Non est hic; surrexit enim. Non salis dicere non esl lue ; poteral enin illic non esse , quia inde translatus, aul lice tamen resurrexisse , furto sublatus ; propterea addit, surrexil enim; quasi dicat, ideo non esl hic, non qud translatus, ut vos putatis, aul furto sublalus sit, sed quia resurrexit. Qud ne novum, el incredibile videatur addil, sicut dixit, conlirmans ex verbis Chrisli ipsius resurreclionem, cl earum incredulitatem tacite notaus, Lanqum dicat, si Christo credidisselis dicoli se terli resurrecturum die supra, cap. 16, 21, el 17, 23, et 20, 19, el 26, 52 facile nunc sine meo eliam lestiinonio
Vers. 6.
,

qud ad eorum advenluin mola sit terra. Terrae aulem motus mulieribus ad sepulcrum anpropinquanlibus, ut ait Marcus, oriente jam sole facl us est. Tune ergo Chrislus resurrexit, aut non mulio cerlante resurrexerat. Sed banc opinionem tanlm probabililatis habere volumus, quanlmc conjectura, qu nobis probala est, habere
nissc ex co rnanifeslum est,
judicahilur.
Vi:ns. 7.

quamprimm,

cito edntes. Cit ire jubet, et ut qui oh Chrisli morlem tristes erant heiissimo resutrectionis nunlio recreenlur, et ut nutans eorum, antequm penilscadat, fides sustineatur.
:

Er

eum resurrexisse crederelis. Venue, vtdete locum, ubi positus erat Dominus. Quod el suo, et Christi testinionio prohaveral, nunc
el ipso visu nililur fidem lacre, venile, inquit, videte locum, ubi pusilus erat Dominus; Doininum cm vocat, Deuni confitelur. Quis enim praeter Deum angelerora Dominas est? Vidciur

Marcus, cap. 16, 7, angclum sic dixisse ait lie didiscipulis ejus, et Petro; Petro noininalim dici jubet, ne quia ter Cliristum negando peccaverat, exclususcssi; ab co beneficio viderctur, utGreg., boni. 21 in Evang., et Luthym. docuei unt. Qn,v scrrfait. Eum surrexisse sp eum Hc,

cile

expericnlia confirmai,

braisnuim ex|ilieavimus. Et ixce pr^ceijet vos in Galil.eam. Indicat angaut qud lus Cliristum jam in Galiheain discessisse
,

Vers.
Kinov,

7.

Marcus
pro

Sicut dixit
dixit
;

tle

industri iisdem uli verbis, quibus auclorc Joaiinc, Muudaleua usa fueral. 111a dixexul Tulerum Dominum
:

dixi, forl

itittv,

Mal th.: non enim anglus

vobis:
est.

pncdixcral. Pr^cebii, inox pr.ccssurus


1295
ita pulsset,

COMMENTARIA. CAP.
aut qud scireleo animo Chrislum fuisse, resurrexit, ut iret in Galihvam, et se illic disci:

X-XVI1I.
;

1294

cm

cm

pulis ostenderet

nisi malimus pnesens lempus Heyraeorum more pro futuro posilum esse, quasi dicat, ccce prcedet vos in Galilam, quantumcumque festinetis; sciebat euini Chrislum inoinenlo temporis

liuc

illuc

volilare.

Ignorabat,

ut videtiir,

anglus

quod paul post fulurum eral, Christum se mulieribus in urbem redeuntibus ostensurura esse Facit ctiam hoc ad accendeadum discipulorum sludium, ut cm audierini Chrislum jain.ui in Galilacam procdt, discessisse, magis e festinarent, et sequi non pigeret,
praire pigebat. Mira buniana inrmilas est, mira inconslantia; multo erat facilius Christum in Galihiam cuntem, et quidem jam suscitatum, atque glo riosiim , qum in crucem infirmum , et ignominiu; plnum sequi. Alqui illud omtes pollicili erant, cap.
si

26, 35, ne hoc quidem prsliterunt. Nain cm huec mulieribus discipulis narrata csseut, visa sunt ante itlossicut deliramentum verba Ma, ut, c. 24, 11, Luc. scribit. Duplex in hune locum incidit quaostio. .Altra cur in Galilas potis, qum in Judie Clirislus se aposlolis ostendere volueril. Altra , cur contra qum decreveral, ac dixerat, in Juda- se, priusqum in Galihcain it et, oslenderit. Priorem quastionem plerique ad hune modum explicant, ideo in Galil.c discipulis apparere voluisse , ulliberis cum illis agere, eosque docere posset , in Jud;e enim sacerdotum et Phafisxorum metns impedire diseipulos polerat, ut Chrysost., bomil. 90, et Eu thym., exponunt, idemque in Comment, in c. 24 Luca; indicat Ambros. Alii proplerea in Galil apparere voluisse quod , cm diutis ibi evangelium pnedicsset, plures ibi discipulos liaberet, quos vellet omnes edcm opra co;;irmare. Hieronym. et lcda aliam, se<l ail :goricam rationem reddunt, Calila-am juxla nomen suum omnium vitiorum vlulabrum signicare., idequc oportuisse Chrisli pra senli illuslrari , ul Isai. cap. 9, 1, 2, quod supra c. 4, lo, Mallhus ad Ciiristi eliam pra;dicationem accommodavit, long ahle dixerat Terra Zabulon,et terra Nepluliali, via maris Irans Jordamm, Gtitila'u gentium , populus qui ambulabat in tenebris vidit lucem magnum. At cur non statim e contenait? qnae seconda quaestio oral. Que-niam vidit cunclantes adhuc, et dubitantes apostolos, nec i'uros fuisse in Galilacam , nisi pris se illis, ut eorum corroborarct
, ,
:

voris. II;ec verba e pertinent ut, Galike Christum discipuli viderint, credant non phantasma, non spiritum, sed ipsissimum esse Christum, cm expert! fuerinl augelum vera pradixisse, idequc non potuisse, nisi divinits loculum esse Quare et Christum esse, quem videant, credere oporlere cm ab codent angelo fore ut eum vidrent, pradictum fuisset. Sic Samuel ut Sauli persuadeat ea quse illi pnedixerat, futura esse qsdam alia pnedixit, qu;c eodem die Saul experiurus erat, ut ea ca-teris (idem lacrent. Cm abieris, inquit, hodie me, inventes duos viros juxla sepulcrum Racket in finibus Benjamin in meridie dicentque libi inventa sunt asm, ad quas ieras perquirendas , 1 Ueg. 10, 2. Eodem modo Clirislus, Joann. 14, 29, Et mine, inquit, dixi vobis, priusqum fuit; ut cm faclum fuerit , credatis. Marcus 16, 7 paul aliter dieil **6>g iT-m /rfv, sicul dixit vobis, ul anglus non se, sed Christnm hoc i)ra'dixisse dicat, alludens ad verba Chrisii, qtiaa paul ante nioilem discipulis dixerat Et postqum resurrexero prcedam vos in Galilam Malth. 26, 32; ferlasse hoc loco pro e7cov dixi, eT^ev dixit h'gendum est; facilis enim et Graec unius litterae muiaUone, et Latine unius detractione lapsus esse potuit, et si
in
, ,

Ecce prxdixi

ita leg:itur,

nulla inler Matlha'um

;

et

Marcum

dis-

fidem, Hierosolymae demonslrsset, ui indicat Ain brosius non ergo fefellit fidem siiam, sed superavit, quia plus prseslitit, qum pollicilus erat. Promiseral se in Galilx discipulis appariturum apparel etiam llierosolyma; , ut Gregor. Nyssen. scribit.
: ,

sed facile corrigere non audeo. Et exierlnt cito de monuhento cum tiVers. 8. mor , et galdio magno. Qud cil exierint, et angeloruin jussu, qui versa pr;ecedenti illis dixerant, cilb euntes dicile discipidis ejus, et timor simul, gaudi.oquefecerimt. Utrumqne enim feslinare liomines cogit. Uir simul timuerint, simul gavisse sinl, facilius e9t, ut facl ex se quisque, si eo loco fuisset, conjectura dijudieel. qum ut nos vernis explicemus. Timebanl, quia angelos viderant, et clestis, divinaque naturoe conspeclum, quia ferre non potest, humana natura reformidat. Gaudebant, quia audivrant Christum lesurre.xisse. Marcus ait, 16, 8 Atilt exeuntes fugerunt de monumenlo ; invaseral enim eas tremor et pavor, et nemini qmdquam dixerunt ; timebanl enim. Qud aulcm dicil, nemini quidquam pr;e timor iixisse mulieres, non ila intelligendum est, quasi nemini pr-orss, ne ipsis quidem aposlolis, qu viderant, dixerint; nam ex Luc c. 24, 11, 22, maiiifeslum est, eas discipulis dixisse se in monumenlo vidisse angelos sed signilh al Marcus eas in via ade mutas fuisse, ut ncque iis, qui occurrebanl, neque
cordia eril
:

mor

quidquam dicerent, sicut tihomines lacre soient. Vers. 9. .Ltecce Jesusoccurp.it illis. Non satis cum bis verbis convenire videntur quse Marcus et
ips;e inler se aliaj aliis

correpii

Vers.

8.

Currentes

nunti.vre

discipulis

eji;s

monumenlo redeuntibus. Voluit Domiuus resurrectionem primm discipulis inhotesecre per mulieres,
ut liaberenl causam dubilandi et explorandi anlequm crederenl, et per illorum dubitalionem lides resurquaa utem virectionis magis in nobis firmarclur derint pse mulieres, ad apostolos referunt. Suinma. duos esse visos angelos est, <mgelum descendisse ; sed Malllmis et Marcus scribunt Lucas et Joannes illius tantm meminre qui mulieres e->t allocutus. El quidem ea est commoda rem omnem, ut gesta fini, disponendi ratio, quam auctor Analyseos Galbe;' sic expouil. Cm mulieres ad sepulcrum venisseni, et mirassent, neminem vderunt nain anglus qui super lapidem sedebat, iissc manifestum non fecit. Ingress in monumentum, et non iuvenlo Cluisti eprporc, quid agerent, incert prorss erant. Maria Magdalcne, relictis aliis ad sepulcrum, cuenrrit ut legimus Joan. 20. Ali ad Petruni et Joannem tri slalum corpus exislimabat. Tum exiil Pctruseum Joaiinc, etambo vcneiunt.ad mo;..um> nluin, quossecuta est Maria illi sudarium et linleamina separatim posita invenerunt, tum domum redicre, relictis mulieribus Maria longis in bortuin progressa, si
:

veniret. Alia? mulieres paul post exeuntes in priori spelunc, seu in vestibule offenderuni angelos. Maria postqum frustra qua^siissel corpus Christi, rediit

ad

monumentum, cm

alia;

mulieres jussu angelo-

ruin ad apostolos nuntiattim ivissent, qua; ab angelis acceperant. Cm Maria inclinata vidisset angelos, existimavit bos esse liomines e missns, postqum ipsa egressa fuerat. Cm revcrlerelur, vidit Jesum,

quem hortulaninn esse credidit, essent adhuc in via.

Vers.
9.

cm

alia;

mulieres

Et

ecce Jsus occurrit

:

illis.

Maria

intrim supervenieus earum teslimonio suum quoque adjecil. Sic omnia sibi constant obscurior aulem

forl

lo.cuui ubi

corpus domjnj abscondi&sent,

in-

qum par esapparaisse, et Magdalenam semper cum iis fuisse plerique exislimrint. Sed expeclalo reditu ejus ad sepulcrum , res suo ququc ordiue rite disponunlur. Alii paul aliter seriem ipsam narralionis perlexunt consensus quidem Evangelistarum non minus est perspicuus; ingressis mulieribus in sepukri anlerius cubiculum, anglus specie juvenis apearuil, qui ita illas est affalus: Nolile timere, Matth. v. Set sequenlibus: cm aulem in sepulcrum ipsum introeunles corpus Domini non inveuirent, in ipso egressu duos viderunt angelos luinirn
visa est roi gesue hisloria,

qud

cilis

set,

angelos mulieribus

,, ,

, ,

1295
:

IN

MATTH;EUM

1296

Joannes scribunt. Marcus, 16, 9, ait Surgens autem Jsus man prima sabbali apparit primo Marie Magdalen, de qu ejecerat septem dmonia, quasi Clirisius nec aliis lune mulieribus appartient, nec Magdalenx ipsi ad discipulos eunli, sed alias. Joannes ver, cap. 20, 13, 14, 15, 16, 17, cm dixissel Magdalenam sietisse extra monumentum plorantem,

mihi persuadere possim , aut Magdalenam bis ad monumentum venisse, aut bis illi apparuisse Chrislum. Quid enim cogit nos ita sentire , cm Malthxus apert significare videatur, el omnes simul mulieres ad scpulcrum venisse, et omnes simul rediisse, et omnibus redeuntibus occurrisse Cbristum? Nam quod Marcus ait visum fuisse primm Magdalense , facillim interprelari lieribus, sed aposlolis opponal;

cmqueseinmonumcnluin inelinsset, vidissc angelos, qui eam interrogaverint, Mulier, quid ploras? dicil inquit, cis, quia luler uni Dominant meum, el nescio
ubi posuerunt eum.
trorsitm, et vidit

possumus, ut Magdalenam non exteris muul sensussit, non

,

quidem pris Magdalense qum exteris mulieribus

sed pris illi qum aposlolis apparuisse. Nam ut versu 16 dieturi sumus, mrita Catholicis creditur quamvis scriptum non s'il, Chrislum primm omnium matri sure apparuisse. Quare non polest esse sensus primm apparuisse Magdalense , id est, inter omnes mulieres primm ab c visum fuisse. Quod autem

llc cian dixissel, conversa

et

est re-

Jesum slantem,
:
,

non

sciebal, quia

Mulier, quid ploras? quem quia Iwrtulanus esset, dicil ubi poei. Domine, si lu snstulisti eum, dicito mihi suislt eum, el ego eum lollam. Dicil ci Jsus, Maria. Conversa Ma dicil ci : Rabboni , quod dicilur magisler. Dicil ei Jsus : Noli me tangere , nondm enim ascendi ad Palrem meum. Vade autem ad patres meos, el die eis :Ascendoad Palrem meum, et Patron veslrum. Quod

Jsus est. Dicil ei Jsus quris ? Ma existimans

attinetad

Marcum,

niiuor est diflicultas,

cm enim

illi

propositum esset dicerc Cbristum mulieribus apparaisse, prutennissis omnibus circnnistanliis dixil eadem die surrexisse Chrislum, non de resurreclioiic quasi de surrectione loquens sed , ut ita dicam pris sedisset, et Magdalense apparuisset. Surgcre enim Hebraic phrasi dicitur, qui aliquid n pris ag, ,

manducare cperunt

Cpit populus , ul surrexerunl ludere id est, inMulli pseudopro, et supra , cap. 24, 11 pliei surgent, id est, existent, autse demoiislrare inSurgent enim psrudochiisli. Non cipienl , et versu 21 enim Marcus docere voluit qu hor Clirisius resurut vers. G docifunus , incei tum omrexissel , quod nin est , ed qu hor Christus mulieribus apparuisset. Qud autem solam nominet Magdalenam, aut ide
gredilur, etianis ver
et
:

non surgat

bibere

et

Marcus solam nominet Magdalenam nec mirum est cm Joannes nullam aliam nec ad sepulcrum venientem, neque revertentem neque Chrislum videntem nominaverit et conslct ex aliis evangelistis et alis eum e ad sepulcrum venisse et reverlenlcs vidissc Cbristum. Et cur solam nominaverit Marcus, paul ante rationem exposuimus, qud cuin c primm loqui cperil, et fortass inter omnes, qux simul ibant, prima Christiim viderit Magdalena. Quod autem Joannes scribit etsi difficilius videtur, baud mult difficilis explicare possumus. Primm, quod dicit Magdalenam ad sepulcrum slantem atque plorantem conversam vidissc Chrislum, sic inlelligi polest, ut convcrsain dicat, non rcspicienlem sed redeunlem. Nam ctsi contrarium videri potest qud horlulanum Chrislum esse puiaveril, quod non pulsset nisi in horto, ubi sepulcrum crat vidisset , id ipsum ita inlelligi potest , ul dicamus Cbristum revertentibus qui, , , , , , , , ,

dem jam

pris Magdalense apparuerit, utpaul infra disputaturi sumus, aut quod ciim omnibus simul mulieribus apparuerit , (amen eum sol pris Magdalen locutus fueril. Verba Joannis plus liabcnl diflifecit
,

qud

soli

mulieribus, sed nondm liorlnm egressis , aut egressis quidem sed quasi ad liorlum eunlem Cbristum apparuisse , aut c apparuisse forma, ul facile hortulanus esse credi posset ide horlulanum existimsse. Qud autem Chrislum illam inlerrogsse dicit, quid ploras ? credendum est, etiam, cm rever,

Sunt igilur qui exisliment bis se Chrislum primm soli Magdalense mulieribus dcmonslrssc adbuc juxta sepulcrum hxrcnli el relro respicieoti, ut Joannes diecre videlur; deinde omnibus mulieribus qux ad sepulcrum vnrant, at discipulis nunliarent redeuntibus. Nam cm omnes in monumenlo essent
cullatis.
:

lerenlur, omnes, maximque Magdalenam ploravisse, quia, ut Gregorius Nysscnus ait, et ex hoc ipso Joannis loco perspieuum est , Magdalena etiam affirmanli

digressis, ut abirent, aliis Magdalenam adliuc plorantem juxta sepulcrum restilisse, cmque respexissel retr , vidissc Cbristum , ab eo intcrrogalam quid plorarct, aut quid qureret, bortulanuin ralani respondisse Domine , si lu snstulis'.i eum, dicito mihi, et ego
:

angelo resurrexisse Cbristum, non salis credidit. Nam poslquin id anglus affirmavil adbuc plorat, quasi non resurrexisse, sed furto sublatum fuisse crederet ; adbuc dicit Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi; adbuc dicit aposlolis Tulcrunt Dominum de monumento el nescimus ubi posuerunt eum , Joan. 20, 2 ;
,
:

cm enim hxc

dicit,

jam angelum vidissc,

vers.

eum

toltam, Chrislum resi>oudissc nomme cam appellantem, Maria, et caetera qux Joannes narrt tune

profectam inde effileras mulieres curriculo conseeutam cmque un eum illis pergcrcl Chrislum illis ilerm simul euntibus apparuisse ut hoc loco Maithaus scrilib. 3 de Consensu evaog. bit. Sic D. Augusiinus et Severus apud 1). Thomam in Comment cap. 24 sed aliter faclas apparitiones fuisse Alii duas quidem putant. Pris enim Magdalenam solam ad monumentum venisse, atque tune illi, quemadmodm scribit Joannes, visum fuisse Cbristum; deinde un eum exteris mulieribus ad monumentum rediisse, el cm inde rurss ad aposlolos rcverlerenlur, Cbristum illis in via, utaitMaltlia:us,occurrisse. His Grcgorius Nyssenus auctor est. Ulramque opinionein, quia bonos bahetauclores, non tam probare cogor qum non refutare. Sed nescio quomod mihi insedil animo, ut vix
accidisse;
,

mox Magdalenam
, ,

qux

prxibani

copios probavimus. Qud autem solam Joannes nominat Magdalenam, minus etiam mirum est qum qud eam Marcus solam nominaverit, cm Marcus non eam solam sed eum c alias mulieres ad monumentum venisse dixissel. Joannes autem solam ve,

docuit. Non auderem dissentientibus tt interpretibus banc sequi sententiam , nisi prxclarnm haberemauclorem D. Alhanasium in Orationc deChristi
nisse

Incarnatione.

A vte, pax vobis; sic enim Hebrsei salutare soient, quamvis Grxci inler|)reles verlant , ^aice, avete. tuntur autem Hebrxi e saluiationis iorm, cm alis, tum maxime cm eos quos salutant non timere, sed bono animo esse jubent, ut Gen. 43, 23, et Judic. 6 23, et 19, 20 quod in hune locum apte convenil quia enim timoris plenas mulieres videhat, Bono bac ratione salulal Pax vobis, quasi dicat eslotc animo, non adversarius, sed amicus vobis ve, ,
;
:

nio

quemadmodm

versu sequeuli

illis

dicit

Notite

limere.

fulgentcs, qui illas sic affali sunt, Ut habcmiis Eucx 21, G ; tum ce niclu et gaudio conusse eit abierunt Jerosolymam, quxque, viderant cl audierant aposlolis narravre; Et visa sunt ante illos sicut detiramenlum, Luex 2i. Ex cap. 20, 2, Joannis, Maria

Magdalenc venit ad Petrum el Joannem, tum ambo apostoli cucurrerunt, caque rurss ad monumentum

jam sole, ubi vidit duos angclos sedentes qui eam rogrunt cur Deret, tum ca sepulcro specu egressa Jesum vidit quem horlulanum pulabat. Undc Marcus, c. 16, ait Jesum apparuisse primo Mari;e Magdalenx, tum aliis mulieribus, vel prope serediit orto
in
:

[f

pulorum, vel in via

127

COMMENTAIS. CAP. XX MIL

s !

1-298

PEDES EJUS. iLlwE AliTEM AC.CESSERUNT, ET TENUERUNT pedes Chrisli Joannes, 20, 17, indicat Magdalenam

non

enim Chrislo (liante nonditm enim ascendi ad 1 atrem de meum. Sieadcin, ul ego existimo, haec fuil Visio, non scrihit qu Malthicus et illa de qu Joannes videtur esse difiieile potest ca qu inter evangehsias repugnanliaconciliari. Joannes enim non dicil Magdalenam pedes Christi non leligisse, sed Christuni dixisleligisse
;

proliibilam
;

Noli

me

tangere

facere mulieres non sine exemplo; nam et aposloli, ul ait Lucas , cap. 24 , 57, cm primm vidissent Christuni , putaverunl se spiritum videre. Cur ergo Christus , aul omnes , aul solam saltem prohibuit Magdalenam , ne se langeret ? Ab ipso Chrislo ratio Nonditm enim, inquit, ascendi ad ejus rei addila est
:

se Noli dicerel ,
:

me tangere. AtqUi
jam
icligerat
,

forlass,

cmhoc

Chrislus

ut nonnulli eliani interprtes

Patrem meum; sedea ipsa ratio difficiliorem quaeslonem reddit. Quid enim sibi \u\l Noli me tangere ; nonditm enim ascendi ad Patrem meum ? quasi postqum ad Patrem ascendisset, eum tactura esset, quemadiuodm sxp D. Augustinus argumentatur. Alqui
:

leiigit, existimant; Portasse Christo etiam prohibenle ulres importuna et peiinax est amor. Simile enim supra, cap. 9, 30,51, legimus cxeniplum, cuin ChriVislus csecos curssct illisque praxepissel dicens exeuntes delene quis scit ; illi inquit evangelisla enim diffamaverunt eum in tol terra itl. Obedicnliae
,
:

proplerea langere eum posse ac debere videbatur, quia nondm ascenderal ad Patrem; si enim ascendisset, nec deberct, nec posset langere. Quidam non omnin se tangi Chrislum probibuisse existimant sed eo modo quo Magdalen tangere videbatur, quasi

bominem

rc non cl pieialis genus esse putaverunl Chrislo in bac obedire. Al solam Joannes Magdalenam prohibitam ne tangerel Chrislum. Quid si omnes profuisse dicit lohibiLae sint, sed Joannes, quia de sol Magdalen quebatur, sicut solam ad sepulcrum venisse dixerat, solam \idisse Christuni, ita solam prohibitam tangere qui de alns lofuisse dicil ? Al cleri evangelist quunlur, non dicunt cas fuisse probibitas; nec Magdalenam prohibitam dicunt quemadmodm ergo id quod in Magdalen tactum fuisse constat , pr.i lermiserunt , ita id ipsum quod in aliis mulieribus edem ralione factura esse probabile est, prlermillere po, ,
;

liariler essel inter

modo quo ante mortem faraibomines versaturus, et sese omnibus tangendum pra:biturus; cura non ita eum illis sicut anle versaturus essel , sed more spirits, qui nec
,

qui codera

nec langitur, sed aliquando apparet, aliMartyr, quast. ad Oi thodox. cap. 50, unde 48, et Cyrillus, lib. 12 in Joannem dicit eam in Ecclesiam mansse disciplinam , ut spiritu sanciificalis mysleriis clamarc solilum esset : sicut Chrislus anlequm ascenderet Sancla sanctis, et Spiritum sanctum in apost los miileiet, non est passus se mulieribus tangi. Nam si apostolisse tangenvidetur,

quando

abit. Sic Jusiinus

dum

pricbiiit

Palpale, inquit,

et videte; si

Thomani

luciunl; quia non quid Christus (ieri vetuisset sed quid factura esset , non Christi voluntatem , sed mullerura in Chrislum amorem declarare voluerunt. Quod si , ut plerique putanl , haec ab ill , de qu Joannes scribit, diversa fuit visio; non quidem eadem, cur illic Magdalesed similis lamen orilur quxslio nam Christus se tangere probibuerit bic eamdem Magdalenam et esteras mulicres non probibuerit. Quid si et hic prohibuit, sed id evangelist prtermiserunt ? Joannes, quia banc visionem , si diversa fuit, non narravit; cxleri , quia, quamvis narraveriut , lameii, ut modo diximus , non quid Cbristus vetuisset sed t|uid mulieres feciss^nt , declarare voluerunt. llaque et omnes probiberi, cl omnes tangere, lict neutrum expressum sit, lamen poluerunl; bine sive om, , ;

jussit in lalus
inferre,

suum,

et in

locum clavorura digilum

nes,

sive a'.iqux telgerint, sive

,

omnes,

sive aliquae

duie lamen adhuc quaestiones manent, cur aut omnes , aut aliqux telgerint ; omnes ccrl langere voluerunt; et cur Cliristus, aut omnes aut solam cerl Magdalenam probibueril, aut voluerit saltein prohibere. Ad priorem qustionem natuia ipsa respondet. Quis enim Chrislianus suscilatum ante se videns Chrislum , non subil perfusus gaudio in ejus
probibila; fuerint
,

fecil necesari, ut eorura inciedulilati taclu mederetur, sicut ante moriera suam aegrotos tactu, curare consueverat. Ingeniosa interpretatio, sed quomod hairebit ralio Nonditm enim ascendi ad Patrem meum ? Alii proplerea prohibitam Magdalenam langere, (juia indigna eral ut Chrislum langeret, qune de ejus resurrectione etiam testilicante angelo dubitabal, et viventem eum niortuis adhuc qurebat, Chrysostomus, boni, de Joanne Baptisl, Ambrosius, serra. 58, et in Psal. 40', et lib. Comment. inLucam, 10, Hierouymus,] qua'st. 5 ad Hedibiam, et in Epislol ad Paulam de Obilu Blcsillx, August., epislol 58. Alii myslerio fa-! dura putanl; per Magdalenam enim genlium Eccle-j siam signilicari, quic non ante credidit, quod est! Chrislum langere, qum ad Patrem ascendisset, ut! D. August., tract, in Joannem 2Gell2l, interpretalur.|
:
1

Mysterium aliquod esse ut concedamus, tamen so-i lum esse mysterium, nec aliam subesse causam, con-! cedere non possumus. Aliam idem D. Augustinus iisdem duobus locis.etepistf.i 222, et lib. 4deTrinit.,j
cap. 5, inlerprlationem afl'ert, quam ipsius verbishic ccitabo. Sic, inquit, in se voluit credi Jsus, hoc est, sic

corruisset ? Muliebris aulem modestix et verccnndi fuit non corpus amplexari, sed pedes ut Theophylactus et Eulhymius doeuerunt. Eral porr prinler Judseos reverenlue et adoralionis genus pedes tangere; sicut serlim mulierum erga viros Exodi 4, 25, Sepliora maiili pedes teligit quasi deprecabunda , et 4 Reg. 4 27, mulier illa Sunamitis ciim ad Elisoeum venisset, ejus pedes teligit orans ut veniret, et (ilium suum morluuin suscilaret. Quemadmodm apud Grcos adoraluri genua tangcbanl; Xs yoivwv Kt cet irp6l0 ocutpo xtcBiiTG inquil Grxcus illc pocla Iliad. A; de qu consuetudine et cap. 45, nescio ejus origine mulla Plinius, libro 11

amplexum

quod ipse et Pater unum sint. Ejus\ quippe inlimis sensibus quodammodb ascendil ad Patrem, qui sic in eopro fecil, ut Palri agnoscatqualem ; aliter non\ rect langitur, hoc est, non recl'e in eum creditur; nondm] enim ascendo ad Patrem meum; ibi me tanges, quando] me credideris Palri non imparem Deum (1). Sequitur; Fulgentius Augusiinum discipulusprceplorem lib. 2,;
se spirilualiter tangi,

Y.c/.l

ver , philosophatur. Eum cerl morem di in Ecclesi viguisse, ul qui Episcopos salutabant, eorum genua manu langer' nt , ex nonnullis veterum conciimus. Sic ergo Magdalen reiorum decrelis inl

qum

verenti causa

Luc.

i,

58, Christi pedes tenuit

sic

omnes hoc loco mulieres pedes ejus adoratur tenueEt runt, quod explicans evangelista addidit stalim adoraverunt eum ; proplerea ergo tetigerunt ul ado: ,

ad Thrasymundum. Ad euindem fer raodum Chrysostomus, hoinil. 5 de Resurrectione, interprta tur:Noli, inquit, me langere ; non debes tangere, sed credere. Calvinus sine ull conjectura dicil Christuni lwc verba non dixisse, nisi postqum Magdalen non solm ejus' pedes teligerat, sed nimim eliani teligerat et conlre-j ctaverat; quasi Christus non tactum, sed minium et importununi tactum probibeat. At quid eum nimio' Nondm enim ascendi ad Patrem tactu quod sequitur meum? Nec tacilus prteribo qud Calvinus Magdalensc pietatem et religionem superslilionem appellat, et sludium erga Chrislum stultuin fervorem vocat; quod vel scribere horruissem, nisi jndicssern
1

Ecclesi;e publie intresse; ut

tici

quemadmodm

haerc-

rarent. Altra tangendi causa esse potuit ut experirentur num verus esset Christus , an spiiitus aliquis qui fals ipsas Christi specie deluderet ut Theopby, ,

de sanctis

viris

ac mulieribus loqui soleant, Catho-.

ius uiullos auclores existimssc dicit. Potuerunt id

(1) Ha;c verba Augustini ex tract. 121 in Joan. de-' surapta sunt. \

"00
,

1299
lici

IN

MATTIIjECh
quam
apostolos viso se credituras esse

sciant , et ex ipsorum vernis de eorum doctrin et religione judiceni. Ad rem ut redeam , propterea nulla niihi ex superioribus plat et interprta lio, qud cum null earum ralio, quam Clirislus reddit, conve-

ut est inge-

nium mulierum ad credendum magis propensum et facile quam virorum. Eventus id docuit, apostolos enim
etiam viso Chrislo dubilsse legimus infra, vers. 17, et Luc* 24, 58, 59, mulieres viso quidem , et audilo angelo dubilsse ex Joanne colligimus, viso aulem Chrislo dubilsse nullo ex evangelist colligimus. Voluit ergo Clirislus per mulieres de su jam resurrectione persuasas apostolos ad credendum paulaiim prparare. Alias Hilarius, et Ambros., sed allegoricas rationes affermit. Qua;runt alii, cur non ipse Clirislus pris qum angeli mulieribus apparuerit? In promplu ratio est quia minime eum Christum esse credidissent, nisi pris ab angelo de ejus resurrectwnc edo,

nire posait, nondhm enim aseendi ad pulrem meum. Itaqne qiueronda alia explicalio est, cum qu lioec ratio rect conveniat. Ego qu'idem simplicis , nulliun lict auclorein habens, et minus ingeniose inlcrpretari soleo, voluisse Magdalenatn ita Cbrisiuin langere, quasi eum amplis non visuram , et quasi timeret, ne statim abiret,aut ad Patrem ascenderet, et occasioncm eum ampleclcudi, et adorandi habitura non
esset.

me

Ad hune ejus sensum Clirislus respondet Noli tangere; nondm enim aseendi ad Patron meum, quasi ducal, satis habebis lemporis, ut mesxp lan:

cta: fuissent.

gas, anU'quin ad

Patrem ascendant

mine
,

noli

me

tangere
fraires

noli

ad pedes ineos ha'rere

sed cil abi ad

debunt.
,

meos, et die, ni eni in Galihram ubi me viHnic interprelaiioni niliil aliud videlur obstare, qutti qud Ciiristus non dicat, nondm aseendam aut nondm scendo sed nondm aseendi ad Patrem meum. In promptu respon$io est, ita vulg ioqui solemus, nondm discessi, cm signilicare voluinns nos non lam cil discessuros, sed satis adhuc qui nos intcrpcllare esse temporis , ut eum amico
, ,

Vers. 10. Tunc ait illis Jsus, nolite timere. Yero simile est mulieres ad pedes Chrisli quanivis un ex parte repenlino perfusas gaudio, quod eum anle se vidrent ali tamcn ex parle trenicbundas accessisse, et num phantasma esset dubitanics, anteqnm propis recognoscerent et loquentem audi,

Nolite timere. rent, propterea dicit illis Ite, RF..NU.NTIATE. Idem cas faccre quod angeli, juhef, ut angelorum visionem veram fuisse conlirmet ita
:

Chrislo angeli, angelis Clirislus

slilcrunt.

mutuam operam pra>

vult,

soep verba

eolloqui possimus. Docuimus eliain aliis in locis non naluialctn et proprium actum , sed
;

Fratribus meis. Quidam fratres Chrislo ejus cognaios vocalos pulant, ul supra,
is

agendi voluntatem, et decretum signiflcare

piscandurn*;
i\
,

vado

pis-

cari, inquil Petrus, Joan. 31, 5, id est, decrevi Ire ad

omnes
:

cum enim hoc dicehal nondm ibat. id est, venire -spondent alii venimns el nos lecum \o!um,is, nondm enim veniebant. Eodem modo
,

vers. 7

modm
solis
j

c. 12, 40, 47, mcdiscipulos inlelligemiis, ut dixerat anglus Cit eu;vtes dicite discipulis ejus, quemadel'eclus etiam deelaravit; mulieres enim non

dictum est, nondm aseendi id est, nondm ascendere decrevi ad Patrem meum. Si ergo Clirislus ou;nes mnliercs se tangere prohibut, hoc sensu prosi solam Magdalenatn, ide solam prohibait, hibuit el hoc animo tangebat; ide se quia sola hoc modo sed eos polis ad discipulis langi non prohibe! langenduni invitt, Palpale, inquit, etvidele quia spiri ,rnem el ossa non habet , Luc. 34, 39 el Infer digitunt lunm hue. et vide munus meas : et a/fer manuin
C'nristo
,

Chrisli cognalis, sed omnibus etiam apostolis ejus nunliaverunt resurrectionem, infra, vers. 10, et

Luc. 24, 10, et Joan. 20, 18 ; vocal aulem omnes discipulos fratres, qud, sieut ipse, quanivis alio gnre , qum ipse , Dei lilii essent, quia ejus faciebant voluntatem, si' ut dixerat, c. 12, 49, 50 Qu est ma:

ter
in

mea,

et

quisunt fratres met?

:

et

exlendens

manum
mei
;

discipulos suos dicit

Eccemater mea,

et fratres

uni : et noli esse incredulus, tuant d mille in Ittlus sed fulelis, Joui. "20, 27. Cur pris Clirislus mulieribus. qum ' viris , et quidem apostolis visus ferit, qux't'i inier interprtes solet. Ejus rei una statim ralio lecloris animo etiam non qua-renlis oceurril,
,

quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui in clis est, ipse meus frater, et soror, et mater est. Narrabo,

quia priores priores Christum videre nlulieres digna fuit e mercede earum diligenlia. quiesierunl lll, inquit Cyprian. in serin, de Resurrectione, prim qv ardenliks dilexcrunl qu viderunl et eognovfrv.nl Quir sic qure devolis qusierunt ; el HirOnynlUS bant, qu ita currebanl, merebanlur obvium habere Dominum resurgenlem, et priiuum audire : Avetc ut malediclum Ev mutieris in mulicribus subverlerelur. Al cur mulieres polis quam viri priores quxsivcrunl
,

nomen tuum fratribus meis, Psal. 21, 23, ut ad llebncos, 2, 12, expenil I). Paulus. Hoc loco peropporlun apostolos fratres appellavit , et ut se Christum esse osteuderct, qui eos jam, cm in medi concione esset, digilo deinonslratos fralres suos esso dixerat, et ut blaud fialrum appellalione dejectos metu eorum aniinos alievaret , et ad se visendum ininquit,
viiarct.

Ut eant in Galil/eam. Vide qu;e versu 7 dicta siinl; sciebat Clirislus apostolos solo mulierum testimonio in Galikcam ituros non esse, sed l'acit, quod in se est, et quia expediebat, ut e irent, seque ibi primm vidrent
,

ii

et pielateni eum apostolorum Mulierum studiuin studio, et pietale comparare noslrum non est, ut dicamus propterea mulieres , non apostolos Christum ad monuinentum venienles qusesivisse qud plus in n Stmdii , et pietalis baberenl; hoc Deo judicium relinquamus; aliam nos ralionem, qiue iu mamfeslo est, atterre possumus; propterea mulieres Christum
,
,

obseivavimus exempla faciendum sed quod

,

nibilomins jubet. Mulla jam ejusmodi ubi Clirislus non id, quod , fieri oporlere sciebat , lieri

jubet.

Vers. 11. Qu.e cum abhssent.UI apostolis, quemadinodni Clirislus et angeli jusserant , renuntiarenl.

qiuesiverunt

gere aulem mortuos

quia ejus corpus ungerc volebant. Unsicul lavare el involverc, non

, ,

tam virorum, quam mulierum

,

erat

officium.

Non

sed corpus Chrisli quu-rcergo mulieres Christum Quid bant, propterea ab angelis reprchendunlur qurilis viventem cum morluis ? Luc. 24 , 5. Tamcn rmunrations quia hoc ipsum pium officinal fuit non caruit, ut prima: Christum vidrent. Alia quoque potuit esse causa, cur Clirislus mulieribus priusquam viris voluerit appaiere. Persvrant mulieres digressis hc illc discipulis non solm osque ad Chrisli mortem, sed etiam usque ad finem sepullunc, Luc. 25, 55. llaque mulieres resurrcclionis ejus testes esse poterant , qu* el mortis, et scpultune ejus lestes f ueTanl. Clirislus laeilis mulieres Sciebjit etiam
:

Ecce quidam de custodibus. Indicat non omnes custodes venissc ad principes sacerdotum. Cur aulem non omnes vencrint, diversae conjectura; sunl aul ()ud cateri animo perlcrriti nibil aliud haberent etn ;e , (|iini ut fugerent , et quasi mal functi ollicii pnas daluri delitescerent, aut qud ausi non fuerint id nuuliarc sacerdolibus non crediluris, sed in ipsos polis eulpam, caJumniamque eonjecturis, quasi prae;

varicali essent,

pecunique Chrisli corpus discipulis

,

vendidissenl, et miraculi ligmento scelus velare conarenlur aut qud qui ad sacerdotes vnrant omnium nomine venerint, ut poeta Juvencus interprelatur, idqufi ex vers. 12colligitur; non illis enim lantm, qui venerunt, sed illis etiam, qui non venerunl, ut mentirenlur, pecunia data est. Sunt, qui puitnt spe eliciendx sacerdotibus pecuniae milites, illis, quai viderant , rennlisse, scientes quanivis avarissiml
:

mi

COMMENTARIA. CAP.
f

XXVIII.

1302

essent, tamen usque ade esse adverss Chnstum aniniatos, et tantoper timere, ne resurrexisse crederelur, ut facile divinarent fore ut pecuniam sibi ad celandam ejus resurrectionem darent. Non facile hoc credo nec enim se capitis periculo exposuissent spe
;

tam

incerl
,

gerent
lassis

sed ut

venernnt ergo, non ut pecuniam cimmofficii sui rationem redderent, ne fordeserti officii rei age-

laquco prfocaverat, ul omnium fer auctorum fert opinio aut cert spe omni salulis abject laqueum cogilabal, neque ansus fuerat, postqiim Christum vendidisset, ad Apostolorum redire consorlium. Oportebat enim Davidis impleri prophetiam Fiat Iwbitalio ejus dserta, et episcopatum cjus
aut 'jam sese
,
:

apud prxsidem tanquni

rentur.

Vers. 12. Et congregati cum senioribus. Scribas etiam intelligit his enim personarum generibus Judoruin concilium constabat, ut cap. 2, 4, docuimus. Deteslanda sacerdotum contra cognitam veritatem indurala malitia cm avarissimi sint mendacium tamen, et damnationem suam enuint. Sed non potest pecuni veritas vinci. Nam illos ipsos, qui ad mentiendum empli fucrant, milites credenduin est et et sacerdotun gloriosam Chrisii rcsurrcclionem qui, ut eam obscurarent, pecuniam dederunt facinus intcr familiares suos cvulgsse. Vers. 14, Et si hoc aiditum fuerit a pr; ;
,

accipial aller, Psal. 68, 26, ut Petrus, Act. 1, 20, interprteur. Videat, si volet leclor, qu nobiscap. 27, 5, dicta sunt.

apud praesidem, aut coram pra> fama ad pra>sidem pervenerit, hoc enim signifcat nl, ut 1 ad Timotheum, 6, 13, *i Tio-jriou U.xtcv, apud Pontium Pilalum, aut sub Ponside. tt to side,
rr/fj-O'O;,

id est,

si

tio Piluto, ut nosler vertit ir.lcrpres, quasi legerit Otto. Forlass et hoc loco pro s-ilegit , quod aliquando, ut aliis locis observavimus, cum person agente in verbis passivis copulalur; iileque vertit prside. Poteranl milites merii prside timere, ne ab illo tanqum ngligentes, aul prvaricatorcs puidreniur. Contra lioc periculum suam illis sacerdotes vicissim futurum, ut ipsormn mentiendi operam pollicenlur mendacium suo etiam superaddito mendacio prsidi persuadeant alque confirment; prsidem sibi milites defendentibus, qui eos maxime accusare debere videbantur, facile crcditurum. Emilur, inquit Hilarius,
:

Galil^eam. Non stalim, sed post octo, D.August., lib. 3deCoi:sensu evang.,c. 25, ex evangelistarum histori probat. Multa enim Malth. prlermillil qu ut alii testantur cvangelist, per oclo dies Aposiolis adhuc Ilierosolym conveiiienlibus facla sunt. Qua: ut, quo ordine acciderint, inlelliganlur, alienum non erit abhoc loco quibus, cl quo lempore Cbristus post resurrectionem apparu erit, obiter explicare. Primm quidem malri su apparuisse, non qud evangelista: facliim dicanl; sed, qud fieri decuerit credendum est. Nec eorum mibi placet diligenlia qui in hc opinione in animis fer omnium Catliolicorum jam inhrente refuland mulim oper consunnuit. Secundo, eodem die quo resurrexit, apparuil Magdalen, aut soli, ut D.August. et plerique interprtes pulant, aul, ut nos sunuis inler prta ti ui* cum aliis mulieribus, qui ad sepulcrum simul vnrant, Joan. 20, 12. Tertio, ul major parssenlit auclorum, omnibus mulieribus, que ad monumeulum vnrant, simul redeunlibus apparuil, quod eodem etiam die factura est. Quarto, eodem quoque die Peiro credilur apparuisse; aul soli, ut pulat Lo nonus in lib. contra MLchaelem Constant., cap. 15, aul, ut vero simile est, etiam .ioanni, cm sepulcro rcdiissenl, ut colligitur exLuc 24, 5i Surrcxil Dominus ver, et apparuil Simoni ; et ex D. Paulo, 1 Cor. 15, 3, 4, 5 Tradidienim vobis in primis,quod et accepi ; quoniam Chri~

Abierunt

in

ut

minimum,

dies, ut

slus inortuus est

et

omnia hc viderant argento resurrectionis sileiuium, et mendacium furti. Militum autem mendacium sublililer et eleganter bis versibus Soducuslodibus
y

qui

secundkm Scripluras pro peccatis nostris, quia sepultus est, et quia resurrexit terti die secundiun Scripturas, et quia visas est Ceph. Quinl, eodem rurvisus
est

ss die

duobus

illis

discipulis die

euntibus

lius

coarguit

Eniaunlem, Luc. 24,

Fare,
Responde
scelerala colwrs,

improbe cuslos,
si Chrisliis,

ut audes

Dicere, concluso furtim productus ab unlro Sopitos latuit, cujus jaeet itUit amictus? Cujus ad exuvius sedel anglus ? aune beati Corporis ablator vclocius esse putavit Solvere contectum, qum devectare tigatum? Ciini mora sit furlis contraria? cautis ergo

subvesperum decem discipulis , absente Thoni, Hierosolymai doftli congregatis apparuit, Joan, 20, 19, unde sequilur eodem vespere, et cum duobus illis discipulis Emaunli cnssc ul Lucas scribit, et llicrosolym
,

15. Sexto,

eodem

polure mugis sua iintea totti. vox varia sibi, tamen isla figuram lies liabet egregiam, Judis constat ademptum, lur, banc apparitiouem factam putat Quem nos devoto porlamus pectore Christian. minus, ut mibi videtur, probabiliter. Octave, seplein discipulis, Lt divulgatum est verbum istud apud Vers. 15. Pelro, Thomse, duobus filiis Zebed;ui, Nathanaeli, et JUD.^OS USQUE IN H0D1ERNUM DlEM. Nempe CllliSlUIU discipulis furto fuisse sublatum, ut Chrysost., homil. ; aliis duobus, quos evangelisl;e non nominant, piEutym. in Comment. Severus et Rascantibus in mari Galikea', visus est, Joan. 21, 1. 91 in Malth. Quare, quod ibidem Jean, dicit vers. 14 banus apud D. Thmam exponunt. iNeque qui aliter Hoc jam tertio manifcslalus est Jsus discipulis suis interpretetur invenio, etsi nihil absurdi esse video, si cm resurrexissel nwrluis, non sic intelligendum est, quasi 1er hoc ad id quod evangelista dixerat, rel'eralur, hoc iplanlm pris visus fuisset, cm siepis jam appasum vel in ter ipsos Judos divulgaium fuisse miliruisse, ut probavimus, manifestum sit tes data sacerdotibus pecuni corrupios dixisse, sed aut, ut D. Augustinus inlerpretalur, libro 3 de <lonsensu atque divulgsse discipulos se dormientibus furatos Evang., cap. 25, ut illud adverbium tertio non ad nufuisse corpus; neque huic interprtation! quidijuam ad probabilitatem desse pnrter bonum auctorem merum apparitionum , quasi tertio tune apparuerit, sed ad nuuienmi dierum, quibus apparuit, referatur. \ideo. Cterm co per se probabilior, qud ut boc quod omnes interprtes ut illud llc enim ratione terli tune apparuit. Primo enim dicerct, qum die, quo resurrexerat , sexies apparuerat. Octo post dixisse pulant, plus causai evangelisia videtur hadiebus iterm , nunc piscantibus discipulis terli apbuissa. Magis enim conveniebat hislori, ut diceret paruit. Aut, ut ego inlelligi posse pulo , ut Joannes sacerdotum fraudem ne apud ipsus quidem Judos non de quvis apparitione sed de public , et genelatuisse, ne quis existimaret se illis fiSlim objecisse rali loquatur, qu Chrislus aut omnibus simul discipucrimen qum ut diceret Judos credidisse Chrislum lis, aut plerisque omnibus visus est. Nam elsi priva discipulis furto sublatum, quod ut exponeret, hislotim matri sua.' , Magdalenas , Petro duobus discipulis ria minime poslulabat. Vers. 16. Undecim autem discipuli. Judas enim in Galilxeam. Ea videtur solemnis apparitio, in qu Vers. 1G. Undeum autem discipuli abierunt Aiaus est plus quingenlis fralribus, 1 Cor. 15, 6.

Cum Domino
est

Mentit a

decem discipulis apparuisse. More enim spirits magna Iocorum spalia momento temporis permeabat. H sex appariliones eodem die quo Cbristus resurrexit, aceiderunt. Seplim, octo post dies undecim simul Aposiolis pr asseoie jam Tbom in edem urbe Hierosofymorum apparuit, Joann. 20, 26, etsi Hieronynius in monte illo Galihca:, de quo Mallhajus loqui, ,

.,

1303

IN MATTHIEU!

1304

eunlibus Emauntem apparuerat, lamcn omnibus aut plerisque simul discipulis non nisi bis an te apparueprimra eodem die, quo resurrexerat absente rat Thoni secundo oclo diebus post Tbom jam priesente tertio hoc loco, cm seplem discipuli in mari Tiberiadis piscarentur. Nonapparuit omnibus simul discipulis in monte Galilseqe ut hoc loco Matthseus ait. Atque hsec ut Chrysost. existimat, ullima fuit ante aseensionein apparitio, cui Augustinus decimam addit caui qu discipulis in cluni ascendens visus est. Ex D. Paulo, 1 Cor. 16, 6, 7, alise du;e apparitiones colligi posse mibi videnlur. Deinde, inquil, visus est, plusqum quingentis fratribus simtd, ex quibus mutii marient usque udlmc, quidam autem dormierunt, Deinde visus est Jacobo, 1 Cor. 15, 8. Quibus si eam etiamaddamus, qu D. Paulus post ascensionein in cluni sibi fageeTov ullim tanqum aborlivo visum esse dicit,lredecimomninChristiapparitiojiesreperiemus. I.N MONTEM, UBl CONSTITUERAI 1LLIS DoMiNUS. Nillll de moule Cbrislum mulieribus dixisse tradunt evangelisla?, ncque constat an id mulieribus, an Aposlolis dixerit; dixisse lamen aliquando ex hoc loco perspicuuni est, aul ante mortem, cm illis dixil, postqum autem resurrexero, prsecedam vos in Galilseam supra, cap. 26, 32, ut puiat Euthym., aut post resurrectionein, cm Hierosolymse discipulis apparuit ni
: :

quidam xislimant. Cur

discipulos irejusserit , non difficile suspicari possumus , volebat euro illis libr, et sine arbilris loqui, quod quoties volebat facere, in montem eos seducebat, ul apparet supra, c. 14, 23; et 15, 29; et 17, 1, ul Eulbyin. admoniiil.
in

montem

dubilsse et adorasse inlelligit. Alii interprclantur nonnullos ex apostolis simul atque in monte viderunt Cbrislum adorabundos proridisse alios cunctatos esse, aesubstitisse, non quidem de Cbrisli resurrectione, etdivinilale duhitanles, sed an ille, quem videbant quemque allas post resurrectionem ssepe videranl, Cbristus esset. In hc sententi videnlur esse Chrysost., homil. inMatth. 91,etGregoriusNyssenus, oral. 2, de Resurrectione, et Juvcncus et Euthym. in Comment. Alii, quod Matthseus dicit, quidam autem dubitaverunl non ad banc visionem, qu in monle Galikea accidit, sed ad eam, qme Hierosolym? acciderat, cm Thomas dubilavit cl cm alii discipuli spiritum se videre putaverunl, Luc. 24, 57, el Joannls20, 25, 27, rfrendum xislimant, voluissc enim studentem brevilati Malihaeum omnes visiones quibus Cbristus discipulis apparuerat, un complccli, et quidquid in illis noiatu dignum acciderat, indicare. Acciderat autem , ut nonnulli discipuli, maximque Thomas dubitarct, ide ergo dixit quidam autem dubilaverunt non quidem lune in monte Galilsese, sed pris Hierosolym'. Dket aliquis Hierosolym; non solm Thomam, et nonnullos alios, sed omnes onniin discipulos dubilavisse, pulsseque spiritum se videre, Luc. 24, 37. Respondent qui banc sequunlur interpretationem , vald, ut mihi videtur prohabililerLucani communilcr dixisse discipulos exislimsse se spiritum videre, non qud omnes exislimaverint, sed qud aliqui, sicut dixit supra Malllneus cap. 27, 44 latrones in Christuin crucihxum jecissc convicia quia unus lalro jecerat. Hc mihi placct sententi, ut Bedae etiam, et
,
,

Quis

ille fucrit nions, cerluni non est. Hoc lanliim constat fuisse juxla mare Tibcriadis, qui cl laous Genesareili, et mare Galil appeliabatur, cap. 14, 25, et 15, 29. Nain ex monte, ubi discipuli erant, ad mare illud quasi propinquum piscalum ibant , ul constat ex Joan., cap. 21 , 2. Quapropter eorum opinio, qui pillant eum fuisse montem, unde poslca Cbristus in ccelum evectus est, vera esse non potest; quia hic, ut Malllneus seribit, in Galike crat, ille autem, unde in cluni asceudit mille, aut, ut alii volunt, bis mille
,

Tbeophylacto placuisse video. Vers. 18. Et accedens Jsus. Sunt qui putant, lux non lune, sed postea in ullima demonslralione, qu se Chrislus discipulis ostcndii, cm vellet in clum ascendere, accidisse, quod vald mihi probabile videtur. Multa enim, cap. 21, versu 15 usque ad linem, narrai Joannes caeteris evangelislis pra;lermissa, qu post monlis Galilsese apparitionem , et anlequni

passus ab urbe Hierosolym distabai, ul ex Actis, cl, 12 probatur. Alii eum montem fuisse xislimant, quem plein quo Cbristus transliguratus fuerat rique Taborium appellant , qu de re diximus supra
, ,

lisec Qerent, qu;e nunc Matthaeus seribit, conligerunt. Qud Pelrum Chrislus 1er inlerrogaverit Simon diligis me plus his? qud illi pascendaruni ovium suarum cuiam dederit; qud qu morlc morilurus esset,
:

cap. 17, 2.

Vers. 17.

Et videntes eum adoraverunt.

Id esl,

adbibil exlrinsecus adoralione crediderunt, confessi(|ue sunt non soim Christuin, sed verum etiam esse Deum , cm de ejus jam resurrectione dubilarc non possent. Dubitalioni eriim adoralionem oppnnit, cm statim addal, quidam aillent dubitai<eiunt. Quibus in verbis qu;rri solet, quomod discipuli post lot tanique

qud Petrus de Jeanne dixerit Hic autem (jitid? Cbristus responderit Sic eum volo manere, donec veniam, quid ad te? tu me sequere ; qud exieril senno inler fralres quod disciputus ille non morilur ; qune omniajin commenlariis in Joannem explicaountur. Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra.
signilicaverit;
: :

Qud anlequm

apostolis potestatein evangelii prsedi-

aperlas visiones diibilavcrinl. Nonnulli non ex undecim discipulis, sed ex aliorum numro, qui discipuli etiam appellabanlur eos, qui dubilaverunt fuisse putant cm eum post resurrcclioncni nunqum vidissent in qu sententi Theophylactus est. Alii de illis ipsis apostolis, qui Cbrislum adoraverunt , dictum quidam autem dubilaverunt, non qud xislimant eodem loco ac lempore , et adoraverint, et dubilaverint, sed qud illi ipsi, qui nuncin moule adoraverunt, pris Hierosolym; dubilssent- Quam etiam interpretationem refert, et approbat Theophylactus. Sed dubium non est quin evangelista non solm lempus lempore , locum loco , sed personas etiam personis dislinguere volueril; alios fuisse, qui crediderunt et adoraverunt, alios, qui dubilaverunt. Manifeslum enim esl non omnes dubilsse. Non ergo eosdem et
, ,
;

Quidam autem dubitaveru.nt. Velesl Vers. 17. enallage, pluralis numerus pro siugulari; vel alii ab apostolis dubilaverunt. Data f.stmiui om.nis dotestas, super Vers. 18. omnem Ecclesiam: El ipsuni ddit caput super oninem cclesiam, Ephes. 1, 22. Data quideni illi est pote-

candi tradat, datam sibi in clo et in terrr omnem po lesta tem dicit e speclat ut doceat se nihil sibi lemer arrogare nihil illis dare, quod non habeal et, ul vulg loquuntur, suas illis quodammod lilteras patentes ostendit, quibus conslet, qu eos auctorilate aposiolos crect , et tantam illis concdt potestatein. Illud durius videri potest, qud sibi datam omnem potestatein dical, cm eam ipse per se habeat. Non pr.ilerihant hocnegligenler Ariani, sed contra Cbrisli diviiiilalem inler alia Scriptural testimonia hoc etiam Calholicis ohjiciebant, tjuasi Deus esse non posset, cui potestas non innata, sed dala esset, ut Allumas, in Orat. contra Arian., qud Deus ex Deo et Cyrillus, libro 2 in Joannem, cap. 73, sit verbum auctores sunt. Duobus modis veteres illi patres respondebanl. Priinm datant sibi omnem poiestalein dixisse Christuin, quia, cm homo faclus est, eam cum nature bunian accepisset , ut nobiscuni communicaret. ltaque non lam sibi qum nobis dalam esse si, , , ,

ejus, in ips Incarnalione,

est
;

cm Verbum

caro

factum

luni

enim rex

et sacerdos

fuit consliiutus.

Sed

stas, et constutus est rex super

Sion montem sanctum

executio utriusque potestatis in opportunum lempus dilata est. Atque hujus potestatis participes fccilaposlolos, et ejus successores non regni lemporalis, quod regnum Pilato dixil non esse de hoc muiido.


05
gnificare. Sic

COM.UENTARIA. CAP. XXVIII.

omnes homines revocarent.
apertis dixit
:

iog
Id

Alhanasius. Deinde accepisse quidem qnam, quatens quatens homo crat erat Deus, naturaliter babebat. Sic Gregorius Nysseims. et Cyrillus Alexandrinus. Poterant sine ullabquatens Deus orat, posurditate cnncedere eliam Lcstaiem omuem sicut et naluram ipsam divinam P^tre pcriernnni gnera tiouem accepisse, ut iidem au-

Marcus,

c.

16,

15,

polestatem

Eunles, inquit, in

mundum

universnm.

ciores ilhul interpretari soient Omnia mihitraditastmt Ptre meo, Luc. 10, 22. Hc omnia vcr quidem diCunlur, scd non salis meo quidem judicio ad hujus rei
:

explicalionem accommodat. Loquilnr enim hic non de qulibet poleslatc, scd de quant apostnlisdahat.id est, de potestate regni sui spiritualis acquirendi, colligondique, quam ad rem apostoios miltebat. Et ita loquilnr, quasi eam polestatem aille resurreclionem non babuerit, ut alio loco idem Allianas. annotavit. Nam tanqum de re nova dicit, data est mihi ornais potestas eunles ergo docete, etc. Non ergo de e loqui'.ur poleslatc quam ut Deus nec de c quam ut homo sed de e, quam ut redemptor bominum babebat, quamque per mortem et resurreclionem suam sibi comparaverat. Quia enim omnes boniines suo sanguine redemerat, jus babebat cos in regnum suum congrcgandi, et vcluti subdilos suos efficiendi. De e ergo loquilur poleslatc, de qu iili, Psal. 2, 8, Ptre dictum est Dabo tibi gnies hreditatem luam, et passessionem tuam terminas terra', et de qu Psal. 109, 1 Sededextris meis,donec ponam inimicos tuos scabellum pedum iuorum et de qu per Isaiain, cap. Ad, G, 8, 9 Ecce ddia le in lucem gentium, ut sis salus mca usque fd exlremum terr. Hc dicil Dominas : in lempore pla, , ,
,

Opponil aulem universam terrain Judofum lenninis, quibus anle, cap. 10, 5, apostolornm legationem definiverat In viam inquit gentium ne abierilis et in civitales Samaritanorum ne intraverilis. Tune enim quasi hreditario jure Judorum rex esset ad solos Judseos apostoios miltebat mine per mortem et resurreclionem suam in omnes boniines regnandi acquisilo jure in lotiim orbem lerrarum miltit declarans nunc per mortem suant disruptam fuisse maceriam , qu regnum suuni inlra Judorum lines septum continebatur, ut ait D. Paulus ad Ephes. 2, 14), ideque
:

longis nunc esse regni sui limites proferendos, et flumine usque ad terminos orbis terrarum, Psal. 71, 8, nec alios regni , id est, Ecclesi su, quant orbis terne fines luturos esse : prias in Jiube taiilm nolum fuisse Deum, Psal. 75, 2, nunc ubique COgnoscendtim, popnlus, inquit, quem non cognovi servivit mihi in auditu auris obaudivit mihi , Psal. 17, ai, 45. Qusierunl me, qui ante non interrogabant, invenerunt, qui non qusierunt me, Isai 65, 1 et vocabo non plehemmeam plebem meam , Ose, 2, 24, ad Romanos 9, 25. Ergo quandoquidem me missi estis, cui data est omnis potestas in clo et in terra, et

mari usque ad mare,

me vobiscum communicata

(hanc enim emphasim ha-

exaudivi te , et in die snlulis auxiliatus sum lui cl le, et dedi te in fdus popidi , ut suscittes terrain, et possideres hredilates dissipatas , ut diceres dis qui vincti sunt, exile, et Itis, qui in tenebris revetamini. De e loquilur potestate, de qu Daniel, cap. 7, 13, 14 Aspiciebam in visione noctis, et ecce cum nubibus cli quasi ftlius liominis veniebat, et usque ad antiquutn dierum pervenit, et in conspecia ejus obtulerunt cum ; ddit ei potestalcm, et honorent, et regnum, et omnes popidi,
cilo
,

servavi

tribus , et tingu seraient ei : poteslas ejus potestas terna qu non auferelur el regnum ejus quod non corrumpetur. De e denique loquilur potestate, de qu apud Joannem c. 16 55 dicit Con/idite ego vici mundum. Hanc sibi potestalcm per mortem el resurreclionem suam datant esse dicil, quia eam ineruit, propter quod, inquil, exaltavil illum, et de.lil illi nomen, quod est super omne nomen ut in nomine Jesu omne genu flectatur ccelestium, terrestrium cl iufernorum, hoc est Data est mihi omiiis poteslas in clo el in terra qu poleslate ad propagandos regni sui lines apostoios niitlit, ut rectissim mihi videlur, libro 5, advi r?s Eulychet. Vigilius interpretari. Quod aulem dicit in clo ei in terra, prnpterea dicit, ut ubiquo se, quemadmodm signifient D. Paulus, regnandi potestalcm babere dicat, sed ex hoc ejus regno qudam pars, id
, , , , ,
, :

|Jj

bet boc loco parlicula ergo Docete, non bumauam sapientiam, quia mbil est regno meo niagis adversum ; stultitia enim est apud Deum, 1 Cor. 5, 19; sed divinam , qu apud homines stultitia est; docete crueem meam, Judis quidem scandalum, geutibus aulem stullii'uim; ipsis autemvocatis Judis ac Grcis Deivirtutem et Dei sapienliain, 1 Cor. 1, 23. Marcus, c. 16, 16, quid docturi essenl exposuit, prwdicale, inquit, Evangelium omni creatur. Hoc verbo non solm nunc Anabaptiste, e insanius hreticonim genus, qu magis sibi sa pre videlur , sed etiam norinulli anliqui bonique auclores abusi sunt, ut Tertuliian., in lib. de Baptismo; et Nicelas in Comment, in Orat. Gregorii Nazianzeni in sanction) baplisma, ut probarent baptismum infanlibus , nisi mortis periculum immineret, dandum non esse, qud Cbristus eos, qui baptizandi sinl, pris doceri jubeat, et infantes doceri non possint. Non animadverterunt Cbrislunt hoc loco non vetare baplizari eos qui doceri non possultt, sed lantni jubere omtes , qui pris doeti l'uerint , baplizari; reliquos ver, qui nondimi doclrin capaces sunt, si sahos esse velimus , baplizari oportere non hic, sed alio loco docuil Joan. 3, 5 : Nisi quis renatus fuerit ex aqu et Spiritu sancto , non potest introire in regnum Dei. Quapropter Calvinus, et ejus bresis sectatores , qui cum Joannis locum non de baplisnti sacramento, scd de bdci regeneralione inlelligendum esse contendunl, nullo Scriplur testimonio salis ef(icaci probare possunt infantes baptizari oportere. Et

quidem cm Calvinide Pdobaptismo adverss Anabaplistas librum lego , riJere soleo , videreque mihi videor hoinineni hreticum, dm suis, non Ecelesia;

est, ca qu;e in clo erat , jam penits acquisita et pacata crat; altra, qu in terris, spirituali bello acquirenda, quam ad rem apostoios mitlebat.
,

Vers. 19.

Euntes.

Inlelligit in

universam lerram,

sicut dixerat, data est mihi omnis poteslas in clo et in terra ; ipse enim in clum , id est , in imam partent

regni sui
parlent
,

qu jam
id est
,

leram palris sederel, ascendebat

pacata crat, ut in solio suo ad dexapostoios in altrant in onment terrant mitlebat, ut ad se

;

Vers. 19 et 20. Euntes eiigo docete omnes centes, baptizantes. Apostolicas futictiones bis verbis compleclitur; poleslatent docendi non solut qu ad fidem, sed etiam qu ad mores pertinent. Omnia qu<*xumque manda vi vodis, ut administrlionem Sarramentorum, quorum primum et maxime necessariuni est Baplismu-s. In nomine Patris , in virlule, pfticaci, auctoritale, ut Marci 16 In nomine. meo
:

armis adverss alios hreticos pugnare vull, lurpilcr in pugnsuccumbentem.Elabsurdiselinsolenliseodem verbo Calvinistarum interprtes abulunlur, neque Romanorum poutificem, neque ullum alium Ecelesi catholic episcopum aposiolorunt successorem dici posse, cm apostoii ad docendum missi sint, ipsi non doceant. Quid Calvinistarum minislri? an apostolornm successores sunt? al illi quidem docenl, sed, ut omnes
qui

SS. Trinitalis fidem profitenlur; idquc invocaio

Patris, etc.
est forma apostolis usilata. sum, adest in Ecclesi perppromissio qu se adfulurum Eccle-

nomine

Qu

Et ecce ego vobiscum

tua successio et
si;c

tjicienl

dmonia, Gr.,
eoruin

f'i;

t vo/tw;
:

in

nomen

Palris,
1

adscribentes

numro

Et

incorporantes eos

ad fuient usque mundi pollicetur. Qu promissynagog nunqum facla fuit. Promissio est absoluia, non ex conditione suspensa: hc cm ad fidei iniegrilatem, tum ad vit sanctitatem pertiuet, cm utraque ad salutem sit necessaria.
sio

307

IN

MVTTI.EUM

1308

faciunt h.vretici, aposlolis contraria docent. C.rtcrm, ut de doclrinse gnre nihil dicamus , quod nostruna onini antiqnitale probaluni, ip-orum omni anliquilalc iiaiunatuna est, de, hoc solm dispnt mus loco. Obji-

contra huncerrorem, c. 3, 11, copios dispnlavimus. Forma auoque baptismi prnescribitur bis verbis. Nam licct ex hoc loco, si quis subtiliteret pertinaciter tergi\ersari velit. salis a perte robari non possit banc, qu utiuiur, baplisini formam esse oporlcre : Ego te baptizo in nomine Patris, cl EUH, et Spirits sancli,
|

chwt

qud piscopi nostri non doceant. Objiciamus illis nos, qud illi quidcm doceant, scd ad docenduni missi non Fuerint, quemadmodm aposioli
illi

nol>i>,

tamen

Fcclcsia>

tradilione

verborum sensnm

inter-

Data est iiiihi inquil omnis poleslas in cwh et in lerr. Euntes ergo docetc. Mult facilis nos probare pnssumus episcopOft noslros docere, qum illi se Christo ad docendum missos esse. Nam non somissi surit
:

pretante probatur. Sic enim semper Fcclesiam

j

ba-

'

lm episcopi nostri, scd ipsi ctiain iinperiti sacerdotes, quos ili molossi canes, canes nmlos cl. non valcntcs latrare vocare soient, etiamsi mdlum dicanl vorbun ., nie'is tamen qnm illi docent, flm venienlcs Calvinislas, et c:eleros ha:rclicos

| '

pti/ssc indepcrspicmuii csl. qud quicumqu alla usi sont forma, ab Ecclesi damnali suut. Excoinmunicantur can. apost. 49 omhes eplscnpi et presbyteri, qui aliter qum in nomine Patris, et Filii, cl Spirilns sancli baplizaverint. Judicati sunt Marcioni-

insolenlem novamque

docirinam affrentes digito denmnslrant. BaI'TIZANTKS EOS I.N NOMINE PATRIS, ET FlLlI, ET Spirits sancti. Ooclrime baptismi <onjungii. sacra-

menlum, non, ut Calvimis dlirai, lanqum jam gratia; sigillum, scd lanqum docirime

acccpt;e fideique

signacidiim at pieprol'ossinnem. Bairrisw Grcisaqn mergere, lavare, ahluerc, cl, ut Terlulliamis snlct vertere, tingnere significat. Ilaque ips vorbi propriclaie sflcramenti matefia declaratur, aqu baptismum conlici debere, quemadmodm Chrislus ipse apud Joannem, c. 5, 5, magig expressit Nisi, inquil, quis renatus fuerit ex aqu et Spiritu sanclo. Constat eliam aposiolos niinqnm aliter qum aqu baplizsse; propterea enim inlcr Cbrisli cl Joannis diseipulosccniulatio nata est, qud Chiisii discipnli, sicut Joannes faciebat, aqu bapli/.arcnt, Joan.5, 26. Philippus eliam eunuebuin illnm Candacis rgime iia proculdubi instituerai debere eos qui in Clirisluni credidissent, aqu baplizari. Cm enini adaquani quanidim pervenisscnl Ecce, inquil eunuchus, aqua quis prohibcl me bnptiznri ? Acl. 8, 56; et c. 10, 40, 47 Hcspondit Petrus, Numquid aquam quis prokibere potest, ut non baplizcnlur lii qui Spiritual sanction accepcrunl sicut et nos ? Id ex (iguris eliam per aposiolos dclaratif manifestum csl. Scribil Paulus , 1 Cor. 10,2, patres veleris Teslamcnli in mari baptizalos esse. Scribil D. Pelrus.l Epist.,c. 3,21,sicutindiluvio per aquam oclo animai librais surit, ila mine similis form c baptismum mullos boulines liberare. Uktdti colligilur, quemadniodin mare et diluvium aqu conslabat, ila baptismum aqu periici debere. Mine Selcuci et llermi;e hxresis refulatur, qui, ni lit, de Hicrcsibus ad Qnodvulldeum, c. >9, auclor est August., sine aqu baplizandum pulabant, qud nbique cm Joannis bapiismuscum baptisino Cbrisli comparalur, illc aqu, bic Spiritu sanctoet ign periici dicalur Ego, inquit,
: :

vernni non darc baptismum, qud hc forma non apmi Irensenm, lib. 1, c. 13, cl apud Fpipbaninm, liaucs. 34. Proplerea Paulianislriim baplisnms in concilio Nieno, can. 1!>, d imhatus est, quia lifte verborum forma non uicbantur, ni ex concilio VI Carlhag., can. 19, et ex Innocenlio I, epistol 22, cap. 5, colligilur. Ilc ergo ralione omnes arguiia-quibus liorum verborum sensus deludi potest, refellnd:e sunt, ui si quis client sensum non esse Baptisantes eos in nomine Patris, et Filii, et SpiritiiiS satKli, id csl, invocato aul appeliato nomine Patris, et Filii, et Spi:itns sancli seil baptizantes eos auctostse

iitercnlir,

Patris. cl Filii, cl Spirits sancli, quemadmodm mullis locis baplisinum in nomine Cbrisli dalmn legimus, non qud, qui baptizabat, dicerct : Ego te baptizo in nomine Cbrisli, sed qud Cbrisli auctoritaie baptizarct ut alio loco dicluri sumus; prseterea, si quis dicat, non sequi ex loco debere cum qui bapiizat, diccre Ego te baptizo in nomine Patris, et
riiale
, :

Spirits sancli; id enim Chrislus non dicit, sed salis esse, si aquam fundal, 1 dicat In nomine Palris, el Filii, et Spirits sancti ; denique si quis arFilii, et
1 :

gomenlelur possc hxc verba per disjunclionem intclligi, ut sensus sil baptizantes eos in nomine Pa:

lris,

vel Filii, vcl Spirits sancli,

solius Cbrisli

quam
;

inlcrpretatiosa?p

iiini

videlur evenlus probare posse

nomine

dalum ab

enim in aposlolis fuisse ba-

ptismum, mulli graves auclores sunt; istas, inquam, subliiilalcs una Eccicsia; Iraditio, oplima sacrarum Lillerarum interpres omnin dissipt. Ncc enim disjiulamus quomod lirec verba intelligi possint, sed quomod debeanl. Debent autem eo intelligi sensu, quo Christo dicta sunt, non quem sibi quisqne nnimo finxerit. Hoc autem Christo sensu dicta

omnes

fuisse, ut aposioli,

cm

baptizo in nomine Palris,

Ego te baplizarcnt, dicerent et Filii, et Spirits sancli,

:

baptizo vos in aqu in pernit cuti uni ; qui autem post me venturus est, fortior me est cujus non suffi diqnus cal,

ceamenta pnrtare, ipse vos baptizabit in Spiritu sanclo et igni, Mattb. 3, il, Marci 1, 8, Luc. 3, 16, Joan. 1, 26, 33, Act. 11, 16. Audivi ego meis auribus Calvinianum minislrum similia dicentem, noslramque ridentem, ut illc vocal, simplicilatein et ignorantiam, qud crederemus baptismum necessari debere aqu conslare. Non enim, inquiebal, mags aqu quam ign conslare dbet, cm pluribus locis Chrislus ign qum aipi baptizaturus dicalur. Sic isli bonidoclores St Tipluram intcrprctanliir. Cm ergo Cbrisli baplismiis baptisino Joannis nppnnilur, et Joannes aqu,
Chrislus ign et Spiritu sanclo baplizare dicilur, non C.-.1 sensus Chrislum aqu baplizatui uni non esse, scd non sol aqu baplizaturum ot Joannes baplizabat, sed pneter aquam, quac exlrinsecs adhibetur, Spiritum sanctiim inlrinsecs elTuSUrum esse, qui immisso specie linguarum igne shnilicclur, Ut die Pentccostes l'aclum est, quemadmodm Damascenus, lib. \ de Fide orthod., c. 10, inlr.rprelalur. QrJaYc ex bis locis tantm abesl ut colligalUr baptismum aqu constare non ooortere, ut aller potis Calvinistariim errof iiid rhanifestissim refutetur, qud inter Joannis et Cbristi lajilisnium nihil discriminis esse dicanl; sed
,

usu, et Iradilionc constat Ecclesi?, quae bis semper aul idem significantibus verbis baptizavit. Quomod autem aposioli aliquando in nomine Cbrisli baptizsse dicanlur, Act. 2, 38, loco magis idonco dispulabimus. Polest merit queeri cur Christus voluerit bc forma dari baptismum. Multarationesejusreialerri possunt prima, utdeclararet und vim baplismus baberet, nimirm ex Ptre, qui filium suum misit, ut pro hominibusmorerelur; ex Filio qui baplisinum instituit, et suo quodammod sanguine irrigavit, et fertilem, uberem, efficacem effecil; ex Spiritu sancto, qui sicut aqua extrinsecs corpora, ila ipse inlrinsecs animos sanctilicando lavt. Se:

cunda, ne, qui baptizabantiir, humanum tantm aliqmd se recipere putarent, el non solm homincs diCendo Ego sum Pauli ego Apollo, 1 Cor. 1, 12, sed Deuni ipsuni quodammod dividercntdicenles :Ego sum Pnlris; ego sum Filii; ego sum Spirits sancli, si in unius lanlm personsc nomine bapiizarentur. Tertiam lationemFulgcntiusadducilin lib. de Fide orlbodox
:

ad Donatuin, ulliomines cumdem regenerationis sine auclorem esse inlelligerent, qui generatiohisiiclor ruerai, Patrem, Filium elSpirilum sanclum. Sensus ergo verborum est: Bapiizanleseosnonvestro nomine, sed
Patris, el Filii , ci Spirits sancli , id est, dclarantes aiqueleslanlcsid quod facitis non vestr, sed D i Patris, l Filii , cl Spirits sancli person lacre, ne vester,sedDei baotismusessecredatur; siculdebapii-

nomine
s

1509

COMMENTAIS.
locis scribit Augusliiuis, pro,

CAP.

XX VIII.
fero
,

1310
ut Joan.

Joannis innumeris pterea Joannis baptismum vocatuin fuisse qud sut) nomineatque pcrson, licot aut jussu aut iiislinctu Dei, non autem Dei pcrson baptizaret. llaqne hxc
,

smo

moesto, ecce egotibi opem

vobiscum sum
,

16, 33,

discipulis dieil: Confidite, egovici

mundum. Egoigilur

vcrba In nombre Patris, el Filii, et Spirits sa* cli non tautm ad vepbnm baptisantes, sed eliam adeosqui baplizant, referi nda sont. Porrocx boc loco rect veteres tucloros Triniiatis mysierium probavernnt; bine ab il lis Sabclliani rfutt! qui ex hoc eliam loco suuin errorem conlirmarc conaba-ntur, Patreni, eiFilium, eiSpiritum sanctumunam tanlm esse personam, quod Cbristiis non dixeril Baplizanles eos in nominibus Sed in nominc Patris et Filii et Spirits sancti. Re:

qui mundum vici, contra quem vos pugnaturi eslis; ego vobiscum sum contra quem princops bujus miindi non habet quidquam, Joan. 14, 30; ego vobiscum sum cui paler promis! t fore ut poneret omnes inimicos meos scabellum pedum nicorum, Psal. 109, 2. Variant veterum auetorum de hujus loci
,

inlerpretatione sentenlire quidam Cbrislum non de human, sed de divin nalur loqui pillant, qu'ubique pra-sens est, ut D. August, Iraet. in Joan. C0 , et Fulgenlius, lib. 3 contra Thrasymundum , el libro d
:

Incarnatione et Grati
c. 9.

Domini

nosiri

Jesu Cbrisli,

cos D. Basilius, epistol 64, bine potis colligi quia cm Pater, 1res esse personas, unafn nalurani Filins et Spirits sanctus, ut trs dislincla: pcrsoiue nomincnlur, unum lamen illis divinilalis nonien, una anctoritas si t. Hincalii adverss Arianos Patres, Filii et Spirits sancti divinitatem, Gequalilalemque probavernnt; nec enim nos in nomme ullius crealura; baptizari. tic Albanas., serm. 5 contra Arianos, et in
feilit
,

Oral, de atern subsianii Filii et Spirits sancti contra Sabellii gregales, et in Orat. in boc dictuni Omnia mihi tradita sunt Paire mco, Luc. 10, 22, et in Disputa tione contra AriumincoucilioNicamohabii.et in Epislol ad Serapionem contra eos qui dicebant
:

Al aliquid minus gnrale Apostolis Christum promillcre manifeslum est. Aliter enim eum illis, qum eum ctris rbus qumque eum cx-leris hominibus se futufum significat. Alii ergo de divin Providcnli inlerprctati sunt, per quam Deus , hoininibus magis qum rbus mulis, et inler hommes justis potis, qum injustis adesse dicitur. Ilaque signilicare Cbrislum se, eliam si discedat, lamen eum illis fulurum esse, quia Spirilum sanctum suo loco missu,

Spuilum sanclum
rgula;
calbolic;c

et in Professione esse crealuram et Hilarius , libro 2 de Trinilale , in Oralione habita coet Gregorius Nazianzenus ram centum quin(|uaginla episcopis , et oralione 5 de Tbeolog.. et Ambros.. lib. 1 de Spiritu sancto, cap. 14, et Didymus, lib. 2 de Spiritu sanelo, et
, , ,

rus erat, ut eos oinuem veritatem docerct ; ut eos dirigerel ac gnbernaret, queniadmodm Joannis 14, 18, dixerat: Non relinquamvos orphanos. Ad hune moduin Cyrillus Alcxandrinus, lib. 7 de Trinilale, cl Salvianus, 1. 2 de vero Judicio et Providenli Dei , et Lo , epist. 31 et 92 interprelanliir. Quae omnia vera quidem sunt, cacterm non lantm, quid verum sit , sed quid ad sensum bujus loci maxime accommodatum , qu:rrimus. Fateor Chrislum, quatcns Deus est, ubique
esse, sed aliain lue prsesentiam

suam

apostolis polli-

Theodoretus,

lib.

5 luvrelicarum

Fabularum.

c.

de

Spiritu sancto, et Fulgent., in

lib. coi. lia

objeetiones

Ariauorum, et lib. Fide de orlbodo\ ad Donaluin, cl libro de Incarnatione el Grati Domiui nostri Jesu
addit ad bac verba, cap. 16, baplizatus fuerit, salvus eril ; Qui crediderit qui verb non eredideril , condemnabilur. Signa autem eos qui crediderinl lic sequentur; in uomine mco dmonia ejicient, etc., ulrque re baptistni efl'eclum significans. Salvos enim nos facil non sola lides, sed eliam baptismus, ut D. Pelrus scribit 1 Epist. 5, 21.
Cbrisli, c. 9. .Mardis

16, 17

el

Cbrislum inisso Spiritu sancto Ecclesiani usque ad consummalionem seculi guhernaturum, idque boc loco colligi non nego, queniadmodm illi, quos modo nominavimus auctores rect collegerunt, sed non quacrimus, quid ex eo quod Christus , dixit colligatur, sed quid dicere voluorit. Oplim
;

cetur

l'aleor

mihi Cbrysosl., boni, in Mallh. 91; D. Iliero. in epist. ad Damasum, Prosper, libro 2, de Vocatione gcutium,
cap. 2;

Beda, et ulhym., hoc loco, videniur exposuisse, ut Cbrislus non solm de divin sed de buma,

Quod autem dicit: Signa autem eos qui crediderint, hc sequentur, non solm, qui crediderint intelligit,
sed etiam qui baplizali fuerint. Nam qui credebant, anlequin bapti/.arenlur, bnjusmodi miracula facere non solcbant; cujus rei in Actis Apost., c. 19, 6, illustrissimum exenipbim est. Nec ila inlelligendum, quasi omnes qui baptizareniur, b:ec miracula facturi
essent; sed quia mnlli facluri cranl, el ii non solm suo, sed aliorum eliam nomine el commodo facluri, ul el sua, el ipsorum fies corroborarelur, gencraliter loquilur Signa autem eos qui crediderint, hc sequen titr. Neque semper ea Signa secutura esse intelligit; sed cm ad fidei confirmalionem erit necessarium, quasi dieat Eorum qui crediderint, lides miraculis confirmabitur. Vers. 20. Docentes eos seRvare omnia qu.-eclmque manda vi vodis. Posi (idem et baptismum prav cepiorum obscrvalionem adjungil, indicans, neque fi: :

n eliam prx'senti loqualur; non quod, qualens bomoest corpore eum apostolis futurus cssel promeus sed qud favorem et auxilium suum prsentiam appelle! quod non solm qualens Deus sed eliam, qualens bomo apostolis prstilurus erat.
:

illis futui'US esse quia 4 auxilio illis oninibusin rbus futurus erat; sicut Deusjdicilur eum Josepb fuisse, et eum eo in foveam descendisse, quia illi liam in earcefe opem lulit, venditum, inquit, Sap. 10, 1 .jastum non dereliquit, sed peccatoribus liberavit eum, descendilque eum eo in foveam et Act. 7, 9 Et patriarcli cumulantes Joseph vendiderunt in /Eqgptum , et
, ;
:

Dicitur

enim eum

Deus eum eo ; et ul Psal. 33, 20 dicitur Mull tribulaliones juslorum , et de omnibus liis liberabii eos
erat
:

Dominus;
Paulus
el

Deum

et ut 2 epist ad Timolb. 5,11 scribit D. se ex omnibus persequentibus eripuisse,

ut
,

tur
dit,

Christus quia eum

,

eum Stepbano
in

fuit,
,

cm

lapidare-

porrigentem

salulcni satis esse, nisi Dei eii:im pracepla servcnius, ut boc loco Theopbylaclus observavil.

dem, neque baptismum ad

Et ecce ego vociscum slm. Miltebat ad docendum pugnam cm universo lerrarum orbe suscipiendam.aposlolos verendumeralne tanli operis mole, et
,

quasi ad

fulurorum perJculorum pravisione despondercnl animos. Jubel eos forli animo esse, et contra omnia pericula confidenter obsislere, se illis alulurum esse, et qiiidem non ser , sed opportune. Hanc vim habenl
duae
illae

oflcium recusanli dicit : Ne timects facie eorum, quia tecum ego sum, ut eruam te, dicit Dminus, Jeremjap 1,8, et ut Ezeclneli dicit, c. 3, 8, 9: Ecce dedi faciem luam valenliorem faciebus eorum , el fronlem luam duriorem frontibus eorum, ut adamanlem, et ul silicem dedi faciem tuam, ne limeas cos, neque me-

Act. 7 , inia; prophtie

clo slantem et quasi manuni auxiliumque ferentem Stepbanus vi56 el quomadmodm Deus Jerc,

dictiones Ecce, et, ego.

significat

Nam

ecce prit-sens, et
:

tempus, quasi dical simul atque opus eril, vobis adero improvisus, et ut in proverbio est, Deus machina. Diclio autem ego significat eum qui eos ex omnibus periculis libra re possit: quemadmo-

opportunum

dm

quidem illi sunt, sed forliorem faciam , hoc est Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi , missis enim ad pugnam auxilium promiltit, et, ut ait Prosper, cm sicut oves inlroierilis in mdium luporum , nolile de vestr infumitate trepidare , sed de me potestale confidite , qui vos usque ad consummationem seculi in omni hoc opre non derelinquam ; non ad hoc, ut nihil patiamini ,
ego
le
:

tuas facie eorum, id est, fortes

si

pufuauti wiliii dux dicat

Bono

fortique

aiii-

sed,

quod mullQ

nuym

est,

prwstilurus, ut

wll wvieih

131!

INDEX RERUM.
et Gregorius
et

1312

tium crudelUate superemini. In me enim polestale prdicabitis

,

per

me

fiel

ut inler

conlradicenles

inter

furentes Abrali filii de lapidibus suscitentUT ; ego insivuabo, quod docui ; ego faciam, quod promisi. Deniquc quemadir.odm, cni nd prasdicandum Judasis Evangelium apostolos mitteret, pr.Tsenliam illis et auxilium Spirits sancti promisit cap. 10, 19, 20 Cm autem tradent vos nolite cogitare quomodb mit quid loquamini, non enim vos csiis, qui loquimini, sed spirits /'tris vcstri, qui loquilur in vobis ; ila nunc ad docendas omnes gnies missis suam prxsentiam , ac auxilium
, : ,
,

Nazianz. oral, i, de Tlieologi recl monueruni, prxposilionem illam usque non excludere tempus, quod post consummationem seculi futu-

pollicctur.

USQUE AD CONSUMMATIONEM SECULI. Illdicat Se nOIl solis aposlolis, sed cuni omnibus, qui in eorum locum successif ri erant, loqui, quos etiam apostolos luluros esse significat. Nec enim undecim illi, quibuscum loqucl)atur, usque ad consummationem se-

cum

culi victuri erant, ut

I).

August.,

lib.

G de Genesi ad

lilteram, cap. 8,Theophylacl., inhujusloci

annotaverunt.

Melis,

verliis significari

comment., Hieronymus, qui his pulat apostolos usque ad consum-

qum

mationem
morlui

seculi victuros esse, quia etiamsi corpore sunt, sein per animo vivant. Cxlcrm non promiltit Chiistus se illis in clo, ubi opus non est,

sed in lerr,

in

turum.

lllud

pulvcre, inaren, in ccrlamine affuD. Hieronymus adverss Helvidium ,

quasi signilicol Chiistus post seculi consumse cum illis futuruni non esse. Qu de re, cap. 1, 25, disputavimus. Alque Iic ratione inepte qudam recentiorum Ilebrxorum argutix refelluntur. Non enim dicilur, nisi quod dubium esse poterat. Diibium non erat, quin post consummationeni seculi Christus cum aposlolis suis in regno suo futurus esset; an autem in cerlamine cum illis futurus esset, de eo poterat dubilari ; sicul Psal. 109, 1, Pater dicit Filio Sede dextris meis, donec ponaminimicos luos scabellum peelum tuorum, non enim significat, posiqum ejus inimici subjecti l'uerint, ad dexleram l'atris sessurum non esse quin tune magis quodammod sedebit, quia magis ejus gloria, niajcstasquc demonsirabilur. Quanqum si ea inlerpreiatio, quam modo adbibuimus, vera est, nibil absurdi sequitur, si dicamus c diclione usque sequens tempus exclndi. Nameo modo, quose Cbristus cum apostolis usque ad consummationem seculi futurum dicit, id est, pugnantes adjuvaudo, post seculi consummationem, quia non pugnabunt, sed regnabunt, cum illis non erit. Erit autem alio modo, quia edent, et bibent super mensam ejus in regno ipsius, Luc 22, 30.
est,

rum

mationem

IL

INDEX RERUM.
ARNALDI
vita.
1

9 10
1-22

HISTORIA ET CONCORDIA EVANGELICA.

dolium ejus maxime designavit. 23 Art. iv. Trs primi Evangelislas bumanitalem Clirisli,
Joannes divinitalem prxcipu commendavit. Ibid.
Art.
v. In

lbid. Pr/efatio. Ariculus primus. Quantum confra, ad Evangelii intelligentiam evangelica concordia , et quanta sit Ibid. evangelicx histori dignitas. Art. h. De optim barmonias evangecas conlexendi ratione; quodque in iis Evangclislarum texlus sine Ibid. piaculo transport possit. Art. ni. Refelluntur qui temporis ordinem ab omnibus Evangelistis ubique servatum esse contendunt.

tribus prioribus

Evangelistis activa,

in

Joanne conlemplaliva vi:a exprimitur. 24 Art. vi. Proponitur e( solvilur objectio etbnicorum , discipulos lanlm Clirisli, non Cbrislum ipsum de
Ibid. seipso scripsisse. Art. vu. Cbrislum ipsum de seipso scripsisse, quoniam ad scribendum Evangelium Evangelislas quasi 25 manus suas adhibuit.

13
Art.
iv.

De

iis

qui

cm agnoscant ab

Evangelistis

mulia prxler ordinem posila, religioni tamen du14 ciml in concordiis suis Iranspositione uti.
Ait. v.
tur,

res pluribus Evangelistis narrainter se misceri debere , ut plena Ibid. elcoli;crens hisloiia liabeatur.

Cm adem eorum verba

Art. vin. Deus ita mentem et recordationem Evangeli-tarum gubernavit, ut per ea qux in eis contraria videri possunt, mulli exexcarentur , mulli ad cli-* 26 mandum pium inlcllcclum exercerentur. Art. ix. Evangclislarum quisque quxdam omittit, ut lanqum niiiil prxtermittcnlis sries digcsla videatur.

Ibid.

Art. vi. De Concordia evangelica Joannis Kubi , cujus primus auctor quoad ordinem rerum gestarum 15 Cornlius Jansenius, episcopus Gandavensis. Art. vu. De utililate et ordine hujus Concordia;, quem

Art. x.

dissentire Evangelislas, non iisdem verbis cfleiant.

Non

etiamsi

eadem

Art. xi.

e\ Joanne

Rubo depromptum

seculi

sumus.

1G

27 quod Evangelislx ordine et modo narrandi salv tamen rerum concordia, in28 ter se discrepcnl.

Unde

lac tu
,

sit,

Art. vin. Quid in bc Concordia supra Jansenii

Gansit.

Art.

xii.

Quomod ex
,

davensis et Joannis Rubi Concordias prxstilum

Art. ix.

ab ipso Evangelio
locis

manifest solulis nobis similium solutionum in

dil'ficultatibus

17

obscurioribus excogitandarum aditus detur.

Ibid.

De annis

Cbrisli qui

cum

a unis

xrx

vulgaris

Ibid. non ennfundendi. Art. x. Laierculum variarum sententiarum de aimo 18 Clirisli natalilio. 19 Art. xi. De lempore pradiealionis Clirisli.

Art. xin. Art. xiv.

ne. Art. xv.

Idem ahero exemplo probalur. De Evangelii Joannis prx exieris

.

29
altitudi-

ibid.

Art.

leelorem, ut xii. Coborlatio ad ebrislianum evangelicam historiam co quo par est spiritu ac
proposilo pcrlegat.
Ibid.

De corde per contcmplationem et liumilitatem emundando prclara ex Auguslino, quibus quarlum et poslremum de Evangelistarum Con-

De auctoritate, numro

scriptis et concordia evan-

GELISTARCM. Exrerpta ex quatuor Auguslini libris de eorumdem Evangclislarum consensu. Quibus adjunctus est locus unus Hieronvmi et aller Chryso19 20 stomi. Ariculus primus. Auctoritas Evangcliorum. Cur duo ex Evangelistis discipuli lanlm, non apostoli. 21 Art. h. Ordo, dignitas, stylus Evangelistarum. Abus 22 alia prxcipu persecutus est. Art. m. Christus simul rcx et sacerdos. Lucas sacer,

50 sensu lihrum claudit Augustinus. Art. xvi. Pseudo-Evangelistx. Evangclislarum ordo . 31 slylus , figuras. Art. xvn. Cur Evangelisla non unus, sed multi. Hmc 53 maxime Evangeliorum vcritalcm cluccscere.
.

^j" f'Prooemium ex Luca. Capul primum. Verbum Dci xternum caro fae/6 d tum. .: 3j Cap. II. Annuntiatio et conceptio Joannis. pd Clirisli. Cap. III. Annuntiatio et incarnalio Ivta, Cap. IV. Visitatio. Canlicum Marias.
'

131"

INDEX RERIM.
rum.
Cap. Cap.

1314
Belhsaid. Confesio Pelri. Ejusdcm
in

^7 Cap. V. Nativitas Joannis. 38 Cap. VI. Genealogia Cliristi. Cap. VII. Joseph admonitus de generatione Chnsii.
Jbid.

LXV. Cxcus
LXVI.

128 129
correptio.

150 155 Cap. LXVII. Transfiguralio. 155 Cap. LX VIII. Dxmoniacus lunalicus et mutus. 157 Cap. LXIX. Prxdictio mortis. Didrachma. 15S Cap. LXX. Quis major. Scandalum. Ca|>. LXXI. Correplio Interna. Clavcs. Condonan-

Cap. Cap. Cap. Cap.

VIII. Nativilas Cliristi.

IX. Epiphania. X. Purificatio.

59 40 '*
41

CaprXIL
Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

XI. Fuga in jEgyplum. Inventio Jesu in templo. Cap. XI H. Joannes in deserlo.

42 43 XIV.BaptismusChristi,etgcnealogiaexLuc.45 47 XV. Jejunium et lentatio. 48 XVI. Testimonia Joannis de Cliristo, 49 XVII. Discipuli primm Chrislo vocati. KO XVIII. Nupli Cana. XIX. (Primum pasclia. ) Ejecti vendentes. TcniSI

dum.
Cap. LXXIL Recessu Gfllilx. Cap. LXX1I1. Decem leprosi. Cap. LXX1V. Scenopegia. Cap. LXXV. Mulier adultra. Cap. LXXVI. Altra prxdicatio
Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.
nalus. LXXVI1I. Verus Pastor. LXXIX. Missio sepluaginta.

10

142
lbid.

443 144
Cliristi

in

templo.

145

pluin solvenduni.

LXXVII. Cxcus

147
1

52 Cap. XX. Colloquium eum Nicodemo. Cap. XXI. Quartum teslimonium Joannis de Chrislo^
lbid. Cap. XXII. Incarceratio Joannis. 54 Cap. XXIII. Secessus Judx Samaritan Cap, XXIV. Ingressus in Galilxam. Prxdicalio. Fama. 56 57 Cap. XXV. Filins reguli. Cap. XXVI. Vocatio Pelri et Andrxx, Jacobi et Jo-

48

149
151

LXXX.

LXXXI. Martha

Samarilanus. el Maria.

152
et

LXXXI1. Oratio. LXXXIII. Vx in

Pharisxos

lbid. legisperitos.

1M3
135 Cap. LXXXIV. Mors non limenda. Cap. LXXXV. Solliciludodiviliarum. 150 Cap. LXXXVI. Bonus et malus servus. 157 Cap. LXXXVII. Pcenitentia agenda. 158 Cap. LXXXVilI. Mulier incliuala. t.M) Cap. LXXX1X. Enexnia. lbid. Cap. XC. Pauci salvi. 100 Cap. XCL Hydropicus. IIumilila.s. Pauperes. Coena

annis.

lbid.

Cap. XXVII. Ingressus Capharnaum. Doctrina. Spiri59 tusinimundns. Cap. XXVIII. Socrus Simonis. Onines mal haben00 tes.

Cap. XXIX. Ingressus

Galilaeae.

in

desertiim. Prima peragratio 01

magna.
Cap. Cap.

02 Cap. XXX. Reprehensio Irium. lbid. Cap. XXXI. Tempeslas sedata. 64 Cap. XXXII. Legio dxmonum. Porci submersi. 67 Cap. XXXIil. Paralylicns. Cap. XXXIV. Matthxi vocatio. Peccatores. Jejunium. 69 72 Cap. XXXV. Jairus. Hemorrhoissa. 75 Cap. XXXVI. Duo ca?ei. Dxmoniaciis. Cap. XXXVII. (Secundum pascha.) Probalica piscina. 76
78 Cap. XXXVIII. Confricalio spinarum in sabbato. 79 Cap. XXXIX. Manus arida. Cap. XL. Electio duodecirn apostolorum. Sermo in 81 monte. 84 Cap. XLI Prima conlinualio sermonis in monte. Cap. XLII. Sccunda conlinualio sermonis in monte. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.
XLI11. Tertia conlinualio sermonis in XLIV. Leprosus. XL V. Servus centurionis. XLV1. Filiusviduse suscitatus. XLVH. Legatio Joannis ad Christum. XLVH'. Peccairix ungens Christum.

XC1L Omnfbusrenuniiandum. XCI1I. Parabola; ovis, drachm

162 165
,

filii

prodigi.

nu.
Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

XCIV. Faciendi amici de mammon.

104
l/>

XCV. Matrimonii vinculum.

Epuloel Lazarus. XCVII. Advenlus judicii. XCVU1. Judex etvidua. XCIX. Pharisxus e,t publicanus.
C. Parvuli. Cl. Operarii vine.

XCVL

106 167 168

lbid.

86 monte. 88
91

Lazarus suscitatus. Concilium primum adverss Jesiim. C1V. Prxdictio mortis. Filii Zebedxi. CV. Zachxus. CV1. Decem mnx. C VII. Duo exci prop Jricho.
Cil.
CI11.

169 172 175

175

176 178
lbid.

179
181

92 93
lbid.
et

XL1X. Secundus dxmoniacus excus

90 mulus. 97

CVIII. Secunda unclio pedum Cliristi. CIX. Raini palmaruni. CX. Ejcclio templo. CXI. Ficus arei'acla. Fides. Oratio. CXil. In qu polestale. CX1I1. Parabolx filiorum et viue. CXIV. Invilati ad nuptias. CXY. Qux Cxsaris , Cxsari, qux Dei

Cap. L. Exclamatio mulieris. Mater et fratres Cbristi. 101 Cap. LI. Parabola seminantis. 102 Cap. LU. Parabol varia?. 106 Cap. LUI. Expositio zizaniorum. Alix parabolx. 108 Cap. LIV. Prxdicalio in Synagog Nazareth. 109 Cup. LV. Decollatio Joannis. 111 Cap. LVI. Secunda peragratio Galilxx. Missio apolbid. stolorum. Cap. LVII. Fama Jesu. Quinque panes. 115 Cap. LVIII. ( Tertium pascha. ) Jsus ambulans super

CXVI. Sadducxi confulati. CXV1I. Magnum mandatum.

CXVIILChristuscujusfilius. CXIX. Audiendi, non imitandi scribx. C\X. Duo minuta vidux. CXXI. Prxdictio eversionis Jrusalem. CXX1I. Ullimus advenlus Cbristi. CXXIII. Vigilandnm.

42 185 188 189 190 182 Deo. 194 195

19"?

198 199 200

lbid.

204 206
lbid.

CXXIV. Decem

virgines.

CXXV.

Taleuta.

207

mare. 11!) 121 Cap. LIX. Sermo de cibo clesti. Cap. LX. lllotx manus. 123 Cap. LXI. Chananxa. 126 Cap. LXII. Surdus el mulus ac mulli alii. 127 Cap. LXIII. Seplem panes. lbid. Cap. LX1V. Sigmim de clo. Fermenlimi Pharisxo,

CXXVI. Judicium. 208 CXXV1I. Secundum concilium adverss Jesum.

209
(

Cap. CXXVIII.
lis.

Quarlum pascha.

Cna pascha210

Cap. CXXIX. Lotio pedum. Cap. CXXX.Eucharistia.

212
lbid.

3!5
Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.
lio.

INDEX RE RU M.
Notalio et egressus prodiioris. CXXXH. Conlcntio. Praedictio negalionis. CXXXlIi. Sermo post cnam. CXXXIV. Conlinualio sermonis. CXXXV. A liera conlinualio sermonis. CXXXVI. Oralio Chrisli post cnani. CXXXVH. Hortus. CXXXVIII. Examen et judicium Caiphac.

1510
et dasivoniaco

CXXXI.

213
'iiS

sus,
dila.

mulo loquola

et sanilas

red-

Negationcs Ptri. CXL. Jsus Pilalo iraditus. Mors JadaD. 231 CXLI. Jsus apud Pilalum accusatus. 253 CXL1I. Barrahas. Flagellatio. CondcmnaCXLI1I. Criicilixio et mors. CXL1V. Latus. Scpullura. CXLV. Resurreclio. CXLVI. Tertia etquarta apparitio. CXLVII. Quinla et sexta apparitio. CXLVIII. Septima apparitio ad mare. CXLIX. Octava, noua et dcima apparitio. CL. Ascensio.

CXXXIX.

217 218 219 221 222 226 229

Coinmenlaria. Cap. X. Apostoiorum nomina. Chrisli eos mitlenlis monila. 639 640 Cap. XI. Chrislus Joanni respondet, cum prdicat, Judrcos reprehendit, Petrum laudat, laborantes
invilal.

611-612 615-614

665-666

Coinmenlaria. 667-668 Cap. XII. Chrislus discipulos excuat; manum aridam et dmoniacum mulumac caecum sanat; PharisaMs et scribis respondet. 689-690

Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

Monitum.

254 238 24i 2iG 250 552 253 254 256 257-258
Ibid.
Ibid.

Commeniaria. Cap. XIII. Parabole seminantis,

icrmcnli, thesauri pairi despectus.
,

693-694
lolii,

grani sinapis, margaritoe, sagen. Jsus in

721-722 727-728 Commeniaria. Cap. XIV. Caput Joannis prsemium puni tac. Inlinni curati. Panes et pisces mulliplicati. Pelrus supra 751-752 mare ambulans. Cominentaria. 755-756 Cap. XV. Pharisxorum falsoctraditiones. Chananxa.
Infirmi
secs.

VEUBA A CHRISTO PROLATA.

Ex Ex

sanali. Mulliplicat

iterm

panes

et

pi-

Ex
Ex Ex Ex

S. Mallhaco. S. Marco. S. Luc.

S. Joannc.

Aclibus Apostoiorum. Epist. 1 ad Corinlhios.

vita.

283-284 295-296 319-520 557-358

Jbid. Ibid.

Monitum

DU HAMEL

339-540

Joannis Maldonati et Joannis Baplisl Du Hahel in quatuor Evangelia Pra;fationes. 341-342 Caput primum (Pr.clat. Maldonati). Evangelii varias
signilicationes.
Ibid.

Cap. II. Anciorilas Evar.gelistarum. 345 Cap. III. Quot Evangelistae. 548 Cap. IV. Quo lempore Evangelistae scripserinl. 550 Cap. V. Qu lingii Evangelista: scripserunt. 552 Cap. VI. Cur Evangelistse scripserunt. 555 IN S. MATTHiEUM COMMENTARIA. 557-558 Caput primum. Genealogia Jesu Christi, qui ex Maria Virgine nascilur. Ibid. Cominentaria. 559-561 Cap. II.Magorum adoralio. Chrisli fuga in yEgyptum. luf'anlicidium. Reditus ex jEgypto. 401-402 Coinmenlaria. 405-404 Cap. III. Prxcursor Joannes. Jsus ab eo baptizatur.

777-778 Commeniaria. 781-782 Cap. XVI. Pharisaeorum et Sadducoeorum fermenluin. Ptri confessio et merces. Mors et resurreclio Chrisli ab ipso praediclae. Abnegatio su. 799-800 801-802 Cominentaria. Cap. XVII. Chrisli Iransfiguralio. Joannes Elias. Lunalicus. Virlus lidei. Christi mors iterm pra> dicla. Didrachma. Staler in ore piscis iuventus. 829 830 853-834 Cominentaria. Cap. XVIII. Humililas. Scandalum. Ovis pcrdiUe parabola. Fralerna correctio. Clavium poleslas. InParabola de rege cum servis ra853-854 tioncm ineunte. 857-858 Commeniaria. Cap. XIX. De malrimonio, eunuchi.,diviliis. 877-878 879-880 Commentaria.
juriai condonalio.

429-450

Cominentaria. 451-452 Cap. IV. Chrisli jejunium et tentatio. Docere incipil.

Petrum et Androeam, Jacobum Morbos sanat.

et

Joannem

vocal.

Coinmenlaria. Cap. V. (Sermo Chrisli in monte.) Octo beatitudines, et chrislian perfectionis capila. 475-476

457-458 461-462

Cap. XX. Operarii in vinc. Christi passio iterm pidicta Fi!ii Zcbedau. Cxci Jerichunlini. 923-926 929-930 Cominentaria. Cap. XXI. Triumphalis Chrisli ingressus Jerosolyniam. Ycndilores tcmplo ejecti. Ficus exarescens. Principes sacerdilum conuilati. Parabolocdc duohus 949-950 filiis, et de homicidis vi ivoribus. 953-954 Cominentaria. Cap. XXII. Nuptia; regia;. Reddenda Cxsari quse sunl Canaris. Mortuorum resurreclio. Somma legis. 977-978 Messias Davidis (ilius et Dominus.

Commeniaria.

981-982

Cap. XXIII. De scribis et Pharisaeis. Chrisli sermo.

999-1000
1001-1002 Cominentaria. Cap. XXIV. De Jerosolymorum eversione et die judicii. Fici parabola. Scrvus lidelis et malus.

Commeniaria. 479-480 Cap. VI. (Sermonis in monte conlinualio.) Elecmosyna et- preces. Ignoscendum. Jejunium. Pecunise amor et sollicitude- vitanda. 527-528 Cominentaria. 551-552 Cap. VII. (Sermonis in monte conlinuatio allcra). Non judicandum temer. Sancta non danda canibus. Fiducia in precibus. Summa legis. Angusla porta. Ex fructibus judicandum. Domus supra pe561-562 tram aularenam. 565-564 Commeniaria. Cap. VIII. Curatio leprosi, pucri centurionis, soerfis Ptri et dnemoniacorum. Tempcstas sedata. Dxmo585-586 ncs ejecti porcos invadunt'. 587-588 Commeniaria. Cap IX. Paralyticus. Matlhi vocatio. Rcsponsum PharisaMs et discipulis Baptislsc dalum. Ihemorcaecis duobus virhoissa. Puell irun-tnrc vita
,

1017-1018 1021-1022 Cap. XXV. Dcccm virgines. Talenla servorum. Sen1043-1044 tenlia divini Judicis extremo die. 1049-1050 Commentaria. Cap. XXVI. Ultima ccena. Eucharislisc fnstilutio. 1075 1074 Christi patienlis historia. 1079 1080 Commentaria. mors et scpullura. Cap. XXVII. Jesu tormenta 1199-1200 1205-1206 Commentaria. Cap. XXVIII. Chrislus redivivus. Discipuli ad omnes 1269-1270 populos missi. 1271-1272 Commentaria. 1307-1308 Index rerum.

Commentaria.

FINIS

TOMI VIGESIMI-PRIMI SCRIPTU1UE SACREE.

La Blbtwth.qu.2.

Universit d'Ottawa Echance

Thz L-ibAOAy Uni vers ity of Ottawa

Date Due

B
PI

S
I

6 G N

10
E
i

".

JACQUES-POUL.
SflCRRE

L 3 5

1837

V21

SCRIPTURflE

CURS

0610 PS .L3M5 1837 VJ21 SCRIPTURAfc M IGNE, JACQU COO HC# 1043335
Ct

PIS.? OTTAWA

S^^-yWBc

"KVfcja?'