SZKOA POLICJI w PILE

Zakad Kryminalny

Leszek Komiski Wojciech Mi Leszek Szplit

Wybrane czynnoci techniczno-kryminalistyczne podczas ogldzin miejsc zdarze bez udziau technika kryminalistyki

listopad 2010

Recenzja Roman Wojtuszek/Robert Sierzputowski

Redakcja jzykowa i korekta Waldemar Hauja

Skad komputerowy Leszek Komiski

Redakcja techniczna Leszek Komiski

Zdjcia Leszek Komiski/Wojciech Mi/Leszek Szplit/Wodzimierz Chamczyk

Druk Lilla Bukaha

Zatwierdzam i wprowadzam do uytku jako materia pomocniczy do zaj Kierownik Zakadu Kryminalnego nadkom. Marzena Brzozowska

ISBN 978-83-88360-41-1

Wydawnictwo Szkoy Policji w Pile Wydanie I Druk: Pracownia poligraficzna SP w Pile Nakad ............ egz., zam. nr ................. Pia 2010

Spis treci

Wstp .............................................................................................................................. 1. Zasady prowadzenia ogldzin i sporzdzania protokou ogldzin ............................. Leszek Komiski 1.1. Pojcie ogldzin ................................................................................................... 1.2. Podstawy prawne czynnoci ogldzinowych ...................................................... 1.3. Zasady prowadzenia ogldzin ......................................................... 1.4. Metody ogldzin .................................................................................................. 1.5. Schematy prowadzenia ogldzin ......................................................... 1.6. Zasady sporzdzania protokou ogldzin ............................................................ 1.7. Sprzt i rodki techniki kryminalistycznej........................................................... 1.8. Zabezpieczanie ladw a zagroenie biologiczne ... 1.9. Zabezpieczenie techniczne i procesowe ladw kryminalistycznych.. 2. Fotografia kryminalistyczna .................................................................................... Wojciech Mi 2.1. Pojcie fotografii kryminalistycznej .................................................................... 2.2. Rodzaje fotografii kryminalistycznej .................................................................. 2.3. Fotografia miejsca ogldzin .................................................................... 2.4. Fotografia ladw i przedmiotw ................................................................ 2.5. Wskazwki praktyczne do wykonywania fotografii i makrofotografii kryminalistycznej 3. Szkice i plany kryminalistyczne .......................................................................... Leszek Szplit 3.1. Pojcie szkicu kryminalistycznego ...................................................... 3.2. Zasady sporzdzania szkicw i planw kryminalistycznych .......................... 3.3. Wyznaczanie staych linii i punktw odniesienia ........................... 4. Ujawnianie i zabezpieczanie ladw daktyloskopijnych ............................................ Wojciech Mi 4.1. Pojcie i waciwoci daktyloskopii ................................................................ 4.2. Metody ujawniania ladw linii papilarnych ...................................................... 4.3. Techniczno-kryminalistyczne i procesowe zabezpieczanie ladw daktyloskopijnych ........................................................................................... 5. Ujawnianie i zabezpieczanie ladw biologicznych ................................................... Leszek Szplit 5.1. Pojcie ladw biologicznych ............................................................................. 5.2. Zasady i metody ujawniania oraz zabezpieczania ladw biologicznych ........... 5.3. Badania DNA .......... 5.4. Pobieranie materiau porwnawczego genetycznego .................. 6. Zabezpieczanie rzeczy i przedmiotw .... Leszek Komiski 7. Przekazywanie dowodw rzeczowych do bada specjalistycznych w laboratoriach kryminalistycznych Policji . Leszek Komiski Literatura.........................................................................................................................

5 6 6 7 7 8 9 10 12 13 13 15 15 15 16 19 23 27 27 31 36 38 38 39 41 44 44 44 51 52 55

57 60

Wstp
Niniejsza pozycja wydawnicza powstaa jako pomocniczy materia dydaktyczny skierowany przede wszystkim do policjantw suby kryminalnej, ktrzy wykonuj czynnoci ogldzinowe na miejscach zdarze. Z jednej strony publikacja ta stanowi pewien element do wsplnych wysikw majcych na celu realizacj jednego z priorytetw Komendanta Gwnego Policji na lata 2010-2012 Podniesienie jakoci czynnoci prowadzonych na miejscu przestpstwa i wykroczenia, a z drugiej strony jest odpowiedzi na potrzeb wypracowania zwizych, w swojej treci, materiaw dydaktycznych przydatnych przy realizacji szkole funkcjonariuszy sub dochodzeniowych w zakresie samodzielnego wykonywania podstawowych czynnoci techniczno-kryminalistycznych na miejscu ujawnienia ladw przestpstwa. Autorzy nie roszcz sobie w aden sposb praw do wyczerpania tematu. Ma to by wycznie zbir podstawowych wiadomoci teoretycznych i praktycznych na temat oglnie rozumianych podstawowych czynnoci techniczno-kryminalistycznych na miejscach zdarze.

1. Prowadzenie ogldzin i sporzdzanie protokou ogldzin

1.1. Pojcie ogldzin Ogldziny to czynno procesowa polegajca na szczegowej obserwacji (wykrywanie i zabezpieczanie ladw kryminalistycznych) miejsca, osoby, rzeczy lub zwok przeprowadzanej przez czowieka za pomoc zmysw i z wykorzystaniem rodkw technicznych, w celu wyjanienia charakteru i okolicznoci powstaego zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Biorc pod uwag kryterium przedmiotowe, na podstawie art. 207 1 k.p.k. ogldziny mona podzieli na ogldziny: miejsca, osoby, rzeczy. Podstawowym celem ogldzin jest obiektywna rekonstrukcja przebiegu zdarzenia i zabezpieczenie rzeczowego materiau dowodowego dla potrzeb postpowania karnego. Osignicie gwnego celu moliwe jest dziki realizacji celw czstkowych, ktre okrela regua tzw. 7 zotych pyta kryminalistyki - co? gdzie? kiedy? jak? czym? dlaczego? kto? 1. Co si wydarzyo? - naley ustali, czy zdarzenie bdce przedmiotem zainteresowania jest przestpstwem, czy moe jest to innego rodzaju zdarzenie, np. nieszczliwy wypadek, dziaanie si przyrody (poar) itp. 2. Gdzie miao miejsce zdarzenie? - trzeba ustali, gdzie faktycznie przebiegao cae zdarzenie (przestpstwo) oraz gdzie nastpi skutek, a nastpnie ustali inne miejsca majce zwizek ze zdarzeniem. 3. Kiedy zaistniao zdarzenie? - chodzi tu o ustalenie czasu popenienia przestpstwa, ewentualnie czasu trwania zdarzenia. 4. Jak przebiegao zdarzenie? - przede wszystkim naley ustali dokadny przebieg zdarzenia (chronologi). 5. Czym posugiwa si sprawca? - naley ustali rodzaj rodkw i narzdzi, ktre suyy sprawcy do popenienia przestpstwa. 6. Dlaczego sprawca popeni przestpstwo? - trzeba okreli, czym kierowa si sprawca, dokonujc przestpstwa, jaki by motyw jego dziaania. 7. Kto by uczestnikiem zdarzenia? - przede wszystkim naley ustali sprawc (sprawcw) i pokrzywdzonych, a nastpnie okreli rol poszczeglnych uczestnikw zdarzenia (np. sprawca gwny, pomocnik). Uzyskanie odpowiedzi na powysze pytania jest uwarunkowane: przebiegiem i wynikami ogldzin, uzyskanymi wczeniej informacjami o zdarzeniu, wynikami innych czynnoci przeprowadzonych w trakcie ledczego (kryminalistycznego) badania miejsca zdarzenia, wiedz oraz dowiadczeniem zawodowym policjantw obsugujcych zdarzenie. W celu udzielania odpowiedzi na postawione wyej pytania, naley zrealizowa szczegowe zadania ogldzin. Zadania te s rne w zalenoci od rodzaju zdarzenia i miejsca jego wystpienia. Praktyka wykazuje, e bez wzgldu na rodzaj i charakter zdarzenia mona wyodrbni pewien zakres zada wsplnych. Nale do nich: okrelenie drogi przyjcia i odejcia osb uczestniczcych w zdarzeniu,

ustalenie kierunkw poruszania si poszczeglnych osb na miejscu zdarzenia, sposobu ich zachowania i czasu ich pobytu na miejscu zdarzenia, ustalenie, czy pozostawiono lady (jeeli tak, naley je ujawni, wstpnie zbada oraz zabezpieczy pod wzgldem kryminalistyczno-procesowym), czy s to lady jednego lub kilku sprawcw, punktu szczytowego przestpstwa, np. ognisko poaru, wskazanie tzw. okolicznoci negatywnych, okrelenie miejsca, skd mona byo widzie zdarzenie lub je sysze oraz ustalenie osb mogcych je widzie lub sysze, utrwalenie zastanego stanu rzeczy zgodnie z wymogami procedury karnej. Realizacja zada ogldzin pozwala na wypracowanie najbardziej prawdopodobnych wersji zdarzenia, a tym samym osignicie celw ogldzin, umoliwia rwnie zabezpieczenie odpowiedniego materiau dowodowego.

1.2. Podstawy prawne czynnoci ogldzinowych W aktualnie obowizujcym ustawodawstwie karnym podstaw prawn do przeprowadzenia ogldzin jest art. 207 k.p.k., w ktrym stwierdza si w 1, e w razie potrzeby dokonuje si ogldzin miejsca, osoby lub rzeczy. Z zapisu tego wynika, e jest to czynno fakultatywna. O potrzebie dokonania ogldzin decyduje prowadzcy postpowanie przygotowawcze. Obligatoryjno przeprowadzania ogldzin i otwarcia zwok wynika z art. 209 k.p.k. w kadym przypadku, jeeli zachodzi podejrzenie przestpczego spowodowania mierci. Artyku 74 2 i 3 k.p.k. nakada obowizek poddania si ogldzinom ciaa przez oskaronego (podejrzanego, osob podejrzan), jeli badania nie s poczone z naruszeniem integralnoci ciaa. Artyku 192 1 nakada obowizek poddania si ogldzinom ciaa przez pokrzywdzonego, jeli karalno czynu zaley od stanu jego zdrowia. Ponadto, zgodnie z 4 tego artykuu dla celw dowodowych, mona podda ogldzinom ciao wiadka, przy czym warunkiem jest uzyskanie jego zgody na przeprowadzenie tej czynnoci. W artykule 228 1 i 2 ustawodawca okreli, e przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania w toku postpowania karnego oraz znalezione podczas tej czynnoci, ale mogce stanowi dowd innego przestpstwa, podlegaj przepadkowi lub ktrych posiadanie jest zabronione naley podda ogldzinom. Podstawowa zasada brzmi, e wykonywanie czynnoci procesowych moliwe jest dopiero po wydaniu postanowienia o wszczciu postpowania przygotowawczego, jednake w granicach koniecznych dla zabezpieczenia ladw i dowodw przestpstwa mona dokonywa ogldzin nawet przed wszczciem postpowania przygotowawczego na mocy art. 308 1 k.p.k. w ramach tzw. czynnoci w niezbdnym zakresie. Problematyk ogldzin reguluje rwnie artyku 43 kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia. Informuje on, e przy przeprowadzaniu ogldzin w sprawach o wykroczenia stosowa naley odpowiednio przepisy art. 207, 208, 211 i 212 k.p.k.

1.3. Zasady prowadzenia ogldzin Ogldziny, jako czynno procesowa, musz by dokonywane zgodnie z zasadami obowizujcymi w prawie karnym procesowym oraz wypracowanymi przez kryminalistyk1.
Zob. Technika kryminalistyczna, pod red. W. Kdzierskiego, tom1, Szczytno 2007, s. 97-102. E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyski, Kryminalistyka czyli rzecz o metodach ledczych, Warszawa 2008, s. 221-4.
1

Zasada bezporednioci - ogldziny, jak i ich dokumentacja w postaci protokou ogldzin, powinny by przeprowadzone na miejscu zdarzenia. Nie jest dopuszczalne odtwarzanie ogldzin na podstawie ludzkiej pamici, fotografii czy szkicw. Zasada wszechstronnoci i dokadnoci - w myl tej zasady prowadzcy ogldziny powinien skrupulatnie i dokadnie ujawnia wszystkie lady i okolicznoci, w tym take tzw. okolicznoci negatywne, a nastpnie dokadnie i jednoznacznie je opisa oraz odpowiednio zabezpieczy pod wzgldem procesowo-kryminalistycznym. Zasada obiektywizmu - prowadzcy ogldziny powinien utrwala w sporzdzanej dokumentacji stan faktyczny w chwili ogldzin, zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, z wyczeniem wasnych domysw lub wnioskw. Zasada planowoci - czynnoci ogldzinowe powinny by przeprowadzane w sposb zaplanowany i uporzdkowany. Prowadzcy ogldziny powinien wiedzie, co na miejscu zdarzenia bdzie wykonywane i w jakiej kolejnoci. Planowo dziaa pozwala unikn chaosu i wielokrotnego powtarzania tych samych czynnoci. Zasada indywidualnoci - to wymg indywidualnego podejcia do kadego obiektu ogldzin. Praktyka dowodzi, e kade zdarzenie jest inne, chocia z pozoru wydaje si podobne do innych. Zasada szybkoci - oznacza, e ogldziny miejsca zdarzenia naley przeprowadzi niezwocznie po zgoszeniu zdarzenia. Zwoka powoduje czsto nieodwracalne skutki w postaci zniszczenia lub zatarcia ladw przestpstwa. Zasada zachowania wartoci dowodowej ladw i przeciwdziaania kontaminacji polega na stosowaniu odpowiednich procedur postpowania ze ladami przestpstwa w celu ochrony materiau dowodowego przed zatarciem ladw lub ich czci, wprowadzeniem materiau przypadkowego i kontaktem z innym materiaem dowodowym. Zasada pisemnoci - to nakaz, aby prowadzcy ogldziny utrwali zgodnie z wymaganiami procesowymi w protokole ogldzin i dokumentach pomocniczych przebieg i wyniki ogldzin (art. 143 l pkt 3, art. 147 1, art. 148 1). Zasada ekonomicznoci - to postulat racjonalizacji czasu dziaania, oszczdnego gospodarowania siami i rodkami w zalenoci od wagi i skutkw zdarzenia. Zasada tajnoci - to postulat zakazujcy ujawniania osobom postronnym efektw ogldzin, a zwaszcza metod dziaania sprawcw, skutkw przestpstwa, rde informacji, rodzaju uzyskanego materiau dowodowego itp. Zasada przestrzegania wymogw bezpieczestwa i higieny pracy ma na celu eliminacj zagroe dla zdrowia i ycia osb znajdujcych si na obszarze ogldzin podczas wykonywania tej czynnoci. Zasada jednoosobowego kierownictwa - w myl tej dyrektywy wszystkimi czynnociami na miejscu zdarzenia kieruje jeden policjant, ktry ponosi odpowiedzialno za koordynacj i wyniki pracy grupy.

1.4. Metody ogldzin Wrd metod dokonywania ogldzin, rozumianych jako taktyka postpowania na miejscu zdarzenia, wymieni naley dwie: obiektywn i subiektywn. Metoda obiektywna polega na szczegowym, systematycznym i stopniowym badaniu wszystkich elementw miejsca zdarzenia, bez wzgldu na ich przypuszczalny zwizek ze zdarzeniem. Metoda subiektywna polega na skierowaniu czynnoci ogldzinowych tylko na te elementy miejsca zdarzenia, ktrych zwizek z badanym zdarzeniem jest oczywisty i widoczny.

W codziennej praktyce, obejmujcej ogldziny najczciej wystpujcych miejsc zdarze, policjanci powszechnie stosuj metod subiektywn poszerzon jednak o sposb widzenia wykraczajcy poza oczywiste i widoczne zwizki z badanym zdarzeniem. W oparciu o wasne dowiadczenie, wiedz i specyficzny charakter dziaania sprawcy/-w w poszczeglnych kategoriach przestpstw, metoda subiektywna rozumiana jest jako zesp czynnoci ogldzinowych skierowanych na te elementy miejsca zdarzenia, ktre w sposb zasadny maj i mog mie zwizek z badanym zdarzeniem. Metoda obiektywna stosowana jest przede wszystkim w przypadkach ogldzin miejsc najpowaniejszych zdarze dotyczcych m.in. przestpstw przeciwko yciu i zdrowiu, mieniu znacznej wartoci, a take w przypadkach zdarze obejmujcych rozlegy obszar, obfitujcy w liczne lady kryminalistyczne, np. miejsce wybuchu, katastrofy. Ponadto metod obiektywn naley stosowa w kadym przypadku ogldzin miejsca zdarzenia o nieokrelonym charakterze, bez jakiegokolwiek rozpoznania okolicznoci czynu.

1.5. Schematy prowadzenia ogldzin Schematy prowadzenia ogldzin dotycz sposobu poruszania si i wykonywania poszczeglnych czynnoci techniczno-kryminalistycznych w obszarze poddawanym ogldzinom. Najczciej stosowane s dwa schematy dorodkowy (prowadzcy od wejcia do centrum obszaru poprzez odtworzenie drogi poruszania si sprawcy/-w) i odrodkowy (inicjowany od centralnego punktu, np. miejsca ujawnienia zwok, do wyjcia, obejmujc po drodze cay obszar). W przypadku miejsc ogldzin obejmujcych duy obszar i wymagajcych prowadzenia ogldzin przez zesp ogldzinowy o poszerzonym skadzie stosuje si inne schematy, m. in. z podziaem na sektory i krzyowym sposobem poruszania si.

2 4

Dorodkowy schemat prowadzenia ogldzin - ogldziny prowadzone s zgodnie z ruchem wskazwek zegara; ten sposb najczciej wykorzystywany jest przy prowadzeniu ogldzin metod subiektywn.

cieka dostpu 1 3

Odrodkowy schemat prowadzenia ogldzin - ogldziny rozpoczynane s od miejsca szczytowego zgodnie z ruchem wskazwek zegara; przy tym sposobie poruszania si konieczne jest wykonanie cieki dostpu, uwzgldniajcej brak w jej obrbie ladw kryminalistycznych.

1.6. Zasady sporzdzania protokou ogldzin Kada czynno procesowa (dowodowa) powinna by udokumentowana. W myl art. 143 1 pkt 3 k.p.k. przeprowadzenie ogldzin wymaga spisania protokou. Protok ten jest podstawowym dokumentem odzwierciedlajcym przebieg ogldzin. Niezalenie od sporzdzenia protokou ogldzin, czynno t mona udokumentowa dodatkowo w inny sposb, tj. przez fotografowanie, filmowanie, nagrywanie gosu na tam magnetofonow lub wykonanie szkicw miejsca zdarzenia (art. 147 1 k.p.k.). Naley zatem przyj, e oprcz protokou ogldzin - stanowicego podstawow form dokumentowania czynnoci ogldzinowych - wskazane jest: sporzdzenie tablic pogldowych ze zdjciami fotograficznymi, wykonanie szkicw miejsca zdarzenia lub jego fragmentw, sporzdzenie metryczek do ladw, utrwalenie czynnoci ogldzinowych na tamie wideo, sporzdzenie notatki urzdowej z wnioskami poogldzinowymi, co stanowi dokumentacj uzupeniajc. Za prowadzenie caoci dokumentacji z ogldzin miejsca przestpstwa, w szczeglnoci za jej sporzdzanie zgodnie z wymaganiami procedury karnej i przyjtymi uzgodnieniami prowadzenia ogldzin oraz za jej gromadzenie odpowiada kierujcy zespoem ogldzinowym2.
Zob. Procedury postpowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania ogldzin miejsca przestpstwa, Praca zbiorowa Komenda Gwna Policji, Legionowo 2001.
2

10

Prawidowe sporzdzenie protokou ogldzin wymaga znajomoci podstawowych zasad, ktrych naley przestrzega. Zasada bezporednioci - protok ogldzin powinien by sporzdzony na miejscu zdarzenia w obecnoci osb uczestniczcych w ogldzinach (dopuszcza si przepisanie go na maszynie w jednostce i doczenie do akt wraz z oryginaem). Zasada komunikatywnoci - protok ogldzin musi by tak zredagowany, aby czytajcy go czowiek, ktry nie by na miejscu zdarzenia, mg na jego podstawie zorientowa si co do istotnych waciwoci tego miejsca; zakaz pozostawiania wolnych miejsc w protokole, chodzi tu o to, by wszystkie rubryki protokou byy wypenione lub zakrelone; nakaz unikania niepotrzebnych skrele i poprawek (poczynione naley opisa). Zasada zwizoci opisu - redakcja tekstu powinna by syntetyczna, zwiza i rzeczowa; naley opisywa fakty istotne, nie przeadowywa treci niepotrzebnym opisem sytuacji; naley odwoywa si do zdj, szkicw, stron wiata. Zasada stosowania odpowiednich form gramatycznych - formy bezosobowej dokonanej, np. lad linii papilarnych ujawniono argentoratem; czasu teraniejszego, np. na blacie biurka ley n. Zasada dokadnoci - w opisie czynnoci podejmowanych podczas ogldzin naley uwzgldni nie tylko te dziaania, ktre day jakiekolwiek wyniki, ale wymieni trzeba take wszystko to, co w ogle zrobiono, tak aby czytajcy ten opis nabra przekonania, e rzeczywicie niczego nie przeoczono lub zaniechano; w treci protokou nie naley uywa sw wieloznacznych, niezrozumiaych, nieostrych, np. mniej wicej, okoo, przypuszczalnie, w pobliu, prawie, obok, tu. Zasada obiektywizmu - prowadzc ogldziny, naley cile opisywa zastany stan faktyczny, bez zamieszczania w treci protokou wasnych wnioskw i sugestii (dopuszczalne jest jednak wpisywanie owiadcze osb uczestniczcych w ogldzinach), nie wolno podawa nazw substancji (materiaw), jeli nie ma pewnoci co to za substancja. Zasada zgodnoci dokumentacyjnej - dokumentacja uzupeniajca musi by zgodna z treci protokou ogldzin; istnienie rozbienoci midzy protokoem a materiaem fotograficznym i szkicami stawia pod znakiem zapytania ustalenia z ogldzin, a w konsekwencji powoduje odrzucenie przez sd dowodu z ogldzin. Zasada jednolitego nazewnictwa - podczas redagowania protokou konieczne jest konsekwentne stosowanie jednolitego nazewnictwa opisywanych przedmiotw; w miar moliwoci naley stosowa jednolite jednostki miary, redagujc tekst protokou ogldzin; stosowa naley polski jzyk literacki (zakaz stosowania gwary regionalnej lub rodowiskowej). Zasada systematycznoci - w protokole ogldzin naley zachowa uporzdkowan kolejno opisu, zgodn z przyjt kolejnoci wykonywania czynnoci ogldzinowych, tj. lady naley opisywa wedug kolejnoci ich oznaczania. Do protokou ogldzin powinny zosta zaczone wszystkie ujawnione lady. Po opisaniu ich w protokole ogldzin (zabezpieczenie procesowe ladu) powinny zosta zabezpieczone pod wzgldem kryminalistycznym. Take pozostaa dokumentacja, o ktrej bya mowa wyej stanowi zaczniki do protokou ogldzin.

11

1.7. Sprzt i rodki techniki kryminalistycznej W skad uniwersalnej walizki ogldzinowej wyposaonej w podstawowym zakresie dla osoby niebdcej technikiem kryminalistyki powinny wchodzi m. in.:

proszek argentorat, proszek magnetyczny czarny, proszek daktyloskopijny czarny (do pdzla z puchu marabuta), proszek daktyloskopijny jasny (do pdzla z puchu marabuta), pdzel daktyloskopijny uniwersalny (z wosia wiewirki), pdzel z puchu marabuta czarny, pdzel z puchu marabuta biay, pdzel z wkna szklanego, aplikator do proszkw magnetycznych, folia daktyloskopijna biaa, folia daktyloskopijna czarna, folia daktyloskopijna przezroczysta, folia pozytywowa, folia do zbierania mikroladw, noyczki, szczypce wielofunkcyjne, skalpel chirurgiczny wraz z noami, scyzoryk, suwmiarka, pinceta metalowa, tama klejca, przymiar fotograficzny, skalwka magnetyczna, koperty papierowe rnej wielkoci, woreczki strunowe rnej wielkoci, sznurek pakowy, iga wraz z dratw, pistolet do kleju silikonowego, klej silikonowy, okulary (gogle) ochronne, pmaski ochronne przeciwpyowe, czepki ochronne, ochraniacze na obuwie, rkawiczki lateksowe, 12

kombinezon ochronny jednorazowego uycia, wymazwki jaowe w tulejkach, koperty papierowo-foliowe, bezpieczne koperty transportowe, numerki do oznaczania ladw, strzaki magnetyczne, kompas, podkadka krelarska z uchwytem, papier milimetrowy, linijka, owek, gumka, temperwka, dugopis.

1.8. Zabezpieczanie ladw a zagroenie biologiczne lady kryminalistyczne i przedmioty bdce ich nonikami, niezalenie, w jakiej formie i ksztacie zostay ujawnione, zawsze mog stanowi rdo zagroenia biologicznego. Zwizane jest ono z ryzykiem naraenia na dziaanie bakterii, wirusw, grzybw oraz na dziaanie innych mikroorganizmw i toksyn. Mikroorganizmy te wystpuj powszechnie w przyrodzie, w tym take w miejscach ujawnienia ladw, jak i na wszelkich przedmiotach bdcych nonikami ladw. Mikroorganizmy stanowi potencjalne zagroenie dla zdrowia ludzkiego, podobnie jak wszelkiego rodzaju substancje chemiczne, mogce wystpowa na zabezpieczanych dokumentach. One take mog by niebezpieczne dla ludzi i rodowiska. W przypadku czynnoci techniczno-kryminalistycznych, obejmujcych ujawnianie i zabezpieczanie ladw, wikszo zagroe o charakterze biologicznym i chemicznym moe pojawi si poprzez dotykanie lub wchodzenie w jakikolwiek inny kontakt ze skaonymi rzeczami lub te wdychanie substancji. Naley pamita, e w wikszoci przypadkw prowadzcy czynno nie jest w stanie zobaczy lub wyczu niczego nietypowego. Naley pamita rwnie, e w kadym miejscu zdarzenia poddawanego ogldzinom, w kadym miejscu ujawnienia lub znalezienia ladw i przedmiotw, istnieje prawdopodobiestwo, e niebezpieczne substancje przenikn do ciaa, ubrania itp. Prawidowo przygotowany policjant wykonujcy czynno zabezpieczenia powinien by ubrany w odzie ochronn jednorazowego uytku, do ktrej zaliczamy: rkawiczki jednorazowe (lateksowe lub foliowe), jednorazowy kombinezon ochronny (np. z fizeliny), jednorazowa maseczka na twarz, okulary ochronne. 1.9. Zabezpieczenie techniczne i procesowe ladw kryminalistycznych W przypadku ujawnienia ladw kryminalistycznych i ich zabezpieczenia w formie procesowej poprzez opisanie w protokole ogldzin, wymagane jest take ich odpowiednie zabezpieczenie techniczne polegajce na prawidowym opakowaniu i oznakowaniu w celu ochrony przed manipulacj, zniszczeniem, znieksztaceniem lub zamian.

13

Opakowanie ladu musi spenia nastpujce wymogi:3 ochrania cechy identyfikacyjne ladu przed zmianami pod wpywem naturalnych czynnikw zewntrznych, by odpowiednio trwae, aby nie ulego uszkodzeniu w trakcie przechowywania i transportu, mie charakter jednorazowy, tak aby kada prba jego pokonania i dostania si do samego ladu powodowaa nieodwracalne i widoczne uszkodzenia. Jednoczenie procesowe wymogi narzucaj poza protokoem ogldzin opatrzenie kadego ladu metryczk ladow, w ktrej powinny znale si nastpujce informacje: liczba/sygnatura sprawy/akt, data sporzdzenia metryczki, rodzaj i przedmiot prowadzonych czynnoci procesowych, miejsce i data prowadzenia tych czynnoci, miejsce ujawnienia ladu dowodowego i zastosowana metoda do jego ujawnienia, opis sposobu zabezpieczenia technicznego ladu, sposb zapakowania/zabezpieczenia przed otwarciem, dane osoby zabezpieczajcej, podpisy wiadka i osoby prowadzcej ogldziny.

Przykadowa metryczka do zabezpieczonego w trakcie ogldzin dokumentu

Zob. Podaj za: E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyski, Kryminalistyka czyli rzecz o metodach ledczych, Warszawa 2008, s. 230-1.

14

2. Fotografia kryminalistyczna
2.1. Pojcie fotografii kryminalistycznej Pod pojciem fotografii kryminalistycznej mona okreli system metod, rodkw i sposobw stosowanych podczas wykonywania zdj utrwalajcych czynnoci procesowe, operacyjne i badawcze. Celem moe by zapobieganie popeniania przestpstw, ujawnianie ju popenionych i ich sprawcw, a take utrwalanie dla dalszego postpowania obiektywnego materiau o popenionym przestpstwie. Wyodrbnienie z fotografii oglnej, fotografii kryminalistycznej uzasadnione jest przede wszystkim stosowaniem specyficznych metod, stosowanych tylko w tego rodzaju fotografii, a take szczeglnym rodzajem obiektw, sposobw ich fotografowania oraz wymogw i zasad okrelonych przez prawo procesowe i technik kryminalistyczn. W fotografii kryminalistycznej nie stosuje si retuszu (obrbki komputerowej), unika si znieksztace perspektywicznych, dy do wiernego utrwalenia wygldu miejsca przestpstwa. Fotografia kryminalistyczna cile zwizana jest z zagadnieniem utrwalania i przechowywania informacji. Podstawowym jej zadaniem jest ujawnianie i utrwalanie informacji o okrelonych przedmiotach, sytuacjach i okolicznociach. Stanowi cenny materia pogldowy bdcy zacznikiem do sporzdzanej dokumentacji w postaci protokow w toku czynnoci procesowych oraz innych, takich jak operacyjne czy badania specjalistyczne. Ponadto wykorzystywana jest jako jedna z metod badawczych pozwalajcych na ujawnianie i utrwalanie cech niewidocznych okiem nieuzbrojonym. Dziki fotografii istnieje moliwo uzyskania peniejszej informacji tak w sensie ilociowym jak i jakociowym. Szerokie stosowanie fotografii w praktyce wynika z jej waciwoci, a przede wszystkim: dokadnoci, z jak utrwalane s szczegy obiektw, moliwoci rejestrowania zjawisk i przedmiotw, wzgldnie ich cech niewidocznych okiem nieuzbrojonym, moliwo rejestrowania zjawisk, zdarze niemoliwych do powtrzenia, stosunkowo duej trwaoci dokumentacyjnej.

2.2. Rodzaje fotografii kryminalistycznej Uwzgldniajc waciwoci, fotografi najoglniej mona podzieli na dwa dziay: fotografia dokumentacyjna, ktrej zadaniem jest utrwalenie okrelonego stanu przedmiotw, miejsca osb, zdarze itp., fotografi badawcz, ktra zajmuje si ujawnianiem i utrwalaniem okrelonych cech, waciwoci przedmiotw, ktrych nie mona uzyska metodami stosowanymi w fotografii dokumentacyjnej, a take takich, ktre s niewidoczne lub sabo widoczne dla oka nieuzbrojonego. Mona spotka si te z innym podziaem, ktry jest odzwierciedlaniem czynnoci wykonywanych przez policjantw. Dlatego fotografi mona podzieli na: ledczo-operacyjn, ledczo-badawcz.

15

Przy podziale fotografii kryminalistycznej, naley bra pod uwag jej specyfik, uwzgldniajc takie cechy jak: cel i zadania, jakie maj by realizowane przez sporzdzenie dokumentacji fotograficznej, rodzaj utrwalanych czynnoci i charakter fotografowanych obiektw, stosowan taktyk i technik podczas wykonywania zdj, wymogi formalno-prawne, jakie powinny by przestrzegane przy wykonywaniu fotografii. Majc na uwadze powysze cechy mona wyrni kilka rodzajw fotografii stosowanej w kryminalistyce. Fotografia rejestracyjna obejmuje sposoby i zasady fotografowania przestpcw i osb podejrzanych (fotografia sygnalityczna) w celach rozpoznawczych po zarejestrowaniu ich w systemie KSIP. Fotografia dokumentacyjna obejmuje fotografi stosowan do utrwalania przebiegu czynnoci procesowych, przedmiotw przed dokonaniem bada specjalistycznych, utrwalaniu poszczeglnych faz tych bada. Fotografia detektywistyczna - przedmiotem zainteresowania tego rodzaju fotografii jest rejestrowanie, w sposb dyskretny, zachowa osb popeniajcych przestpstwa, ich kontaktw z okrelonymi osobami, przebywanie w okrelonych miejscach. Przedmiotem zainteresowania tego rodzaju fotografii moe by nie tylko osoba, ale take rzecz, dokumenty itp. Ten rodzaj rejestracji moe by wykonywany zarwno przez funkcjonariusza Policji, jaki i przez urzdzenie do tego przeznaczone. Fotografia badawcza wykorzystywana jest przez pracownikw laboratoriw kryminalistycznych w celu dokumentowania przebiegu ich pracy w trakcie przeprowadzania ekspertyz kryminalistycznych.

2.3. Fotografia miejsca ogldzin Niemono powtrzenia ogldzin z takim samym skutkiem stwarza konieczno opracowania takich form i metod dokumentacji, ktre zapewniaj w sposb maksymalny utrwalenie sytuacji zastanej na miejscu, wystpujcych na nim ladw i przedmiotw. Fotografia obok opisu sownego w protokole, pozwala na ujawnienie i utrwalenie, w postaci obrazu, szeregu informacji, ktrych z rnych wzgldw nie utrwalono w inny sposb. Podczas wykonywania czynnoci nie zawsze istnieje moliwo przewidywania wszystkich okolicznoci, jakie mog mie istotne znaczenie w dalszym postpowaniu przygotowawczym. Dlatego podczas sporzdzania dokumentacji fotograficznej naley rejestrowa nie tylko te elementy, ktrych znaczenie jest znane ju w trakcie czynnoci ogldzinowej, ale i te, ktre mog okaza si przydatne w pniejszym czasie. Temu celowi su zdjcia obejmujce miejsce zdarzenia i poszczeglnych jego fragmentw. Zadania, jakie s stawiane fotografii kryminalistycznej wynikaj z zada ogldzin, czyli przede wszystkim jak najwierniejsze utrwalenie miejsca zdarzenia. Osignicie tych celw zaley gwnie od umiejtnoci posugiwania si technik fotograficzn oraz stosowania tych metod, ktre pozwalaj na uzyskanie jak najwikszej liczby informacji. Dlatego naley posugiwa si rnymi technikami fotograficznymi, np. zdjcia panoramiczne czy makro. Istotnym zagadnieniem jest rwnie rozpracowanie takich rodzajw fotografii i zasad specyficznych, ktre zapewni maksymalne wykonanie stawianych zada i osignicie celw.

16

W literaturze kryminalistycznej mona spotka bardzo oglny podzia fotografii z czynnoci ogldzinowej, ktry jest bardzo czytelny, jeli wemiemy pod uwag rodzaje fotografii, jakie s wykonywane, tj.: fotografia orientacyjna i metryczna. Zadaniem fotografii orientacyjnej jest umoliwienie zorientowania si w pooeniu miejsca zdarzenia oraz oglnej sytuacji w tym miejscu. Chodzi tutaj o zobrazowanie miejsca na tle otoczenia oraz przedstawienie samego miejsca zdarzenia bez szczegowego zajmowania si rnymi rodzajami ladw.

Fotografia metryczna moe by stosowana do utrwalenia oglnego wygldu miejsca zdarzenia, jego poszczeglnych fragmentw, jak i przedmiotw oraz ladw.

Analizujc rozwaania na temat fotografii dokumentujcej miejsce ogldzin trzeba uwzgldni szereg elementw, a w szczeglnoci: wielko planu, np. oglny, zblienie, detal, fazy ogldzin, w ktrych powinny by wykonywane zdjcia, jakich naley przestrzega przy wykonywaniu zdj, techniki fotograficzne, ktre mog by stosowane do utrwalania czynnoci ogldzinowej (panorama, fotografia metryczna). Uwzgldniajc powysze zaoenia, fotografi kryminalistyczn mona podzieli wedug dwch kryteriw: wielkoci planu i rodzaju stosowanej techniki fotograficznej. Biorc pod uwag kryterium wielkoci planu, wydaje si susznym wyrnienie fotografii: orientacyjnej, sytuacyjnej, fragmentarycznej, ladw i przedmiotw.

17

Uwzgldniaj natomiast techniki fotograficzne mona wydzieli fotografi: metryczn, panoramiczn, skalow, stereoskopow. Mog wystpowa jeszcze inne rodzaje fotografii, np. w podczerwieni, ultrafiolecie, makrofotografia, jednak na potrzeby policjanta wykonujcego podstawowe czynnoci na miejscu zdarzenia ich znajomo nie jest wymagana. Fotografia orientacyjna ma na celu utrwalenie miejsca cznie z przyleg okolic oraz punktami pozwalajcymi zorientowa si w terenie, np. kompleksy budynkw, drogi, ulice. Powinny take dawa obraz rozmieszczenia najbardziej istotnych punktw, np. pooenie zwok, ladw, przedmiotw. Wykonujc tego rodzaju zdjcia trzeba pamita, by miejsce zdarzenia znajdowao si w rodkowej czci kadru. Fotografia orientacyjna moe by wykonywana za pomoc rnych technik w zalenoci od zastanej sytuacji niekiedy wystarczy standardowy obiektyw, a niekiedy trzeba zastosowa obiektyw szerokoktny lub te wykona fotografi panoramiczn. Zdjcia orientacyjne powinny by wykonywane w czci wstpnej ogldzin zaraz po zapoznaniu si z pooeniem miejsca zdarzenia. Jeli istniaa potrzeba wykonywania zdj w porze nocnej to zasadnym jest, aby uzupeni je o fotografie wykonane przy wietle dziennym, uzupeniajc dokumentacj notatk o wykonaniu takiej czynnoci.

Fotografia sytuacyjna ma na celu przedstawienie na jednym lub na kilku zdjciach miejsca, na ktrym zaistniao zdarzenie. Powinny one obejmowa rozmieszczenie ladw i przedmiotw, a w niektrych przypadkach umoliwia ustalenie odlegoci pomidzy nimi (ogldziny miejsca wypadku drogowego). W celu uzyskania podanego obrazu sytuacji naley wykona fotografi z kilku punktw, a czasami nawet wykona fotografi z gry,

18

np. z dachu. Przed wykonaniem tego rodzaju fotografii lady i przedmioty powinny by oznaczone kolejnymi numerami, strzakami wzgldnie w inny sposb, np. zakrelone kred. W tych przypadkach, oprcz rozmieszczenia ladw moe mie znaczenie take odlego pomidzy nimi. Istotnym elementem, jaki powinien wystpowa na tego rodzaju ujciach jest wystpowanie punktw orientacyjnych pozwalajcych swobodnie orientowa si w fotografowanej sytuacji w stosunku do zdj oglnych. Zdjcia tego rodzaju wykonuje si po przeprowadzeniu ogldzin wstpnych w fazie statycznej, gdzie jeszcze nie nastpio wprowadzenie jakichkolwiek zmian w celu ujawnienia ladw niewidocznych. Zadaniem fotografii poszczeglnych fragmentw miejsca zdarzenia jest zarejestrowanie najbardziej istotnych fragmentw miejsca zdarzenia, np. miejsca wejcia sprawcy, rda poaru, sytuacji na miejscu wypadku drogowego. lady i przedmioty znajdujce si w kadrze powinny by oznaczone numerem i skalwk. Zdjcia te mog by wykonywane zarwno w czci wstpnej ogldzin, jak i szczegowej. Istotnym jest, aby utrwalono je w takim stanie, w jakim je zastano po przybyciu na miejsce zdarzenia.

2.4. Fotografia ladw i przedmiotw (zasady oglne przyjte w fotografii kryminalistycznej) W praktyce czsto spotyka si sytuacje, gdzie lady i przedmioty s pomijane w dokumentacji fotograficznej albo fotografia wykonana jest w sposb nieprawidowy, nawet w tych przypadkach, gdzie ma to istotne znaczenie dla toczcego si postpowania. Dlatego naley zwrci uwag na to, e istotnym jest zachowanie zasad wykonywania tych fotografii: lady i przedmioty musz by fotografowane na miejscu w trakcie trwania czynnoci ogldzinowej, stosowanie odpowiednich technik fotografowania - najbardziej przydatna jest tutaj makrofotografia. W trakcie wykonywania tego rodzaju zdj naley speni nastpujce warunki: naley utrwali umiejscowienie ladu, przedmiotu na podou, ich ksztat i wygld, utrwali cechy charakterystyczne, ktre mog by wykorzystane do bada porwnawczych. W zalenoci od wymiarw naley je fotografowa normaln technik z uyciem obiektyww standardowych, w czciach (panorama liniowa) lub uywajc techniki makroskopowej w przypadku przedmiotw maych. Wykonywanie tego rodzaju uj nastrcza jeszcze jedn trudno. Tego rodzaju fotografie powinny by plastyczne, nie paskie i aby wykona tego rodzaju zdjcie nie mona korzysta tylko z jednego rodzaju owietlenia (lampy byskowej), ale naley uzupeni je o inny typ, np. owietlenie pod ktem z latarki halogenowej. W trakcie sporzdzania fotografii korzysta si obowizkowo z rnego typu skalwek i przymiarw, numerw oraz znakw graficznych ujawniajcych zaprezentowanie miejsca wystpowania ladw oraz ich istotnych waciwoci.

19

Fotografia ladw stp, obuwia rodkw transportu Tego rodzaju fotografia ma rnego rodzaju zastosowanie, moe suy do dokumentowania wygldu i obecnoci ladw, przedmiotw w okrelonym miejscu oraz jako jedna z metod ich utrwalania, a w niektrych przypadkach moe suy do przeprowadzenia bada identyfikacyjnych. Naley sobie zdawa spraw, e w przypadku ladw traseologicznych zdarzaj si przypadki ich zniszczenia podczas zabezpieczania (wykonanie odlewu gipsowego), wtedy zdjcie pozostaje jedyn form zabezpieczenia. Sposoby fotografowania ladw stp, obuwia, rodkw transportu zalene s od ich charakteru, tj. miejsca wystpowania, wielko itp.

lad przed sfotografowaniem odpowiednio powinien by przygotowany, tj. powinna przy nim znajdowa si skalwka, na podstawie ktrej mona odczyta dugo i szeroko ladu (uoone pod ktem prostym), w przypadku ladw dugich jedn ze skalwek zastpuje tama miernicza.

Aparat fotograficzny powinien by tak ustawiony, aby znajdowa si pod ktem prostym w stosunku do ladu. Wskazane jest take stosowanie kilku rde wiata (tzw. uplastycznienie obrazu), np. moe by to wiato naturalne i lampa byskowa lub lampa byskowa i lampa halogenowa skierowana pod ktem 45. lady znajdujce si na niegu dobrze jest skontrastowa stosujc proszek przyciemniajcy lad albo substancj wzmacniajc na bazie wosku.

20

Fotografowanie ladw narzdzi wamania Do fotografowania tego rodzaju ladw odnosz si podobne zasady jak w przypadku ladw traseologicznych, tzn. powinny by fotografowane z numerem ladu i skalwk. Naley rwnie zadba o dobre warunki fotografowania, szczeglnie dotyczce owietlenia. Takim szczegem, ktry wyrnia ten rodzaj ladw jest wymg sporzdzania fotografii pod rnym ktem. Warto te korzysta z tzw. wiata odbitego, tj. np. wiato lampy byskowej skierowane na ekran w postaci biaej kartki, a nie bezporednio na obiekt fotografowany.

Fotografowanie ladw krwi Zadaniem tego rodzaju fotografii jest utrwalenie ich rozmieszczenia, ksztatu i obfitoci. Celowo rzetelnego sporzdzania dokumentacji tego rodzaju ladw przejawia si w tym, e sposb zabezpieczania nie daje obrazu, ktry mona wykorzysta do prawidowego wnioskowania, np. krew ylna, ttnicza, osoba w ruchu lub stojca itp. Technika fotografowania jest prosta i nie nastrcza kopotw. lady krwi mona fotografowa zarwno przy jednym rodzaju owietlenia, np. lampa byskowa, jak i przy kilku. Naley jednak pamita o tym, aby lad by prawidowo oznaczony, tj. kolejny numer ladu i skalwka. Fotografowanie ladw daktyloskopijnych W kryminalistyce na og zaleca si fotografowanie wszystkich ladw linii papilarnych przed utrwaleniem ich w inny sposb. Naley jednak uwzgldni trudnoci wynikajce z warunkw zastanych na miejscu zdarzenia, a take brak sprztu specjalistycznego. Naley zrnicowa lady na te, ktre bd utrwalane tylko fotograficznie i te utrwalone za pomoc innych metod, np. proszkw daktyloskopijnych i folii daktyloskopijnej. W przypadku, gdy lady utrwalone bd na folii daktyloskopijnej wystarczy sfotografowa miejsce (powierzchni) ich ujawnienia. Na podstawie utrwalonego obrazu miejsca ujawnienia ladw istnieje moliwo wysuwania wnioskw o okolicznociach i warunkach, w jakich je pozostawiono. lady wystpujce na paskich powierzchniach nie nastrczaj trudnoci w ich sfotografowaniu. Inaczej rzecz si przedstawia, gdy mamy do czynienia

21

z powierzchniami owalnymi czy np. po obu stronach szyby - w takim przypadku naley wykona kilka fotografii oraz jedn ogln obejmujc w kadrze cao miejsca, gdzie ujawniono i zabezpieczono lady. Wiksze wymogi stawiane s przed fotografi ladw, gdzie jest ona jedyn form zabezpieczenia ladu linii papilarnych. W takim przypadku obraz ladu powinien zawiera maksymaln liczb informacji - cech, ktre mona wykorzysta przy identyfikacji. Jeeli policjant wykonujcy czynnoci na miejscu zdarzenia napotka due trudnoci w wykonaniu takiej fotografii, a przedmiot na ktrym znajduje si lad jest na tyle may, aby mona go byo zabra do jednostki, to najbardziej sensownym rozwizaniem jest zabranie przedmiotu i dokonanie ogldzin w warunkach laboratoryjnych przez technika kryminalistyki. W celu uzyskania jak najlepszych efektw naley kady ze ladw fotografowa oddzielnie. Mona fotografowa wicej ni jeden lad, pod warunkiem, e wystpuj obok siebie, np. zdjcie ladu doni. Jako zasad, oczywicie jeeli jest to moliwe (lad widoczny bez uycia proszkw daktyloskopijnych), naley przyj fotografowanie ladw przed zastosowaniem proszkw daktyloskopijnych. Zapobiega to ewentualnym zniszczeniom lub znieksztaceniom w trakcie ujawniania ladw. Do fotografowania ladw linii papilarnych na miejscu zdarzenia stosuje si fotografi makroskopow w skali 1:1 lub zblion (w przypadku uywania aparatw cyfrowych naley uywa funkcji makro). Przydatne w praktyce okazuj si statywy umoliwiajce wykorzystanie istniejcych rde wiata, latarki, lampy byskowe, ekrany rozpraszajce wiato. Warianty fotografowania ladw linii papilarnych uzalenione s od rodzaju powierzchni, na jakiej si znajduj, zrnicowania w kontracie, zabarwieniu, a take rodzaju proszku daktyloskopijnego jaki by uyty. Jeeli lad znajduje si na powierzchni nieprzezroczystej, gadkiej - dobre efekty uzyskuje si stosujc owietlenie boczne, np. uywajc latarki rcznej lub stosujc latark i lamp byskow. Kt padania promieni osoba fotografujca ustala eksperymentalnie i jest on zaleny od rodzaju powierzchni. Jeeli powierzchnia jest gadka i dajca odblask waciwe jest stosowanie nakadki rozpraszajcej wiato na lamp byskow. Najprostsz nakadk moe by kawaek biaej matowej pytki z tworzywa sztucznego. Na powierzeniach przezroczystych warto zastosowa owietlenie przechodzce po przeciwnej stronie, np. lad linii papilarnych na szybie okna, pamita naley, aby wiato nie padao bezporednio na obiektyw aparatu, lecz powinno by skierowane pod ktem. W takich przypadkach mona stosowa przekadki kontrastujce i tak na szybie moe to by kartka papieru, a w naczyniu, np. szklance ciecz o odpowiednim kolorze. W kadym przypadku naley tak konstruowa kadr, aby lad i to byy jak najbardziej kontrastowe, bo to gwarantuje wiksz czytelno obrazu.

22

2.5. Wskazwki praktyczne do wykonywania fotografii i makrofotografii kryminalistycznej Makrofotografia daje moliwo sfotografowania ladu w skali 1:1, czyli uzyskanie obrazu w jego rzeczywistych rozmiarach. W przypadku zastosowania obiektywu o ogniskowej 55 mm, obiekt fotografowany powinien znajdowa si w odlegoci okoo 110 mm od obiektywu, natomiast jeli dysponujemy obiektywem o ogniskowej 105 mm, odlego ta wzrasta do 210 mm. Jeli chodzi o podane tutaj parametry naley pamita, e nie ma tutaj wpywu wielko matrycy w aparacie cyfrowym. Jest to zasada oglna odnoszca si do wszystkich aparatw i wszystkich obiektyww. Naley tutaj doda, e w przypadku osoby mao dowiadczonej w wykonywaniu tego rodzaju zdj bardziej odpowiedni jest aparat kompaktowy, ktry posiada wiksz gbi ostroci. Kadrowanie zdjcia O ile oglnie przyjte zasady, np. w fotografii przyrodniczej nie zalecaj kadrowania centralnego, to w przypadku fotografii kryminalistycznej jest to prawidowe. Naley pamita, aby na fotografii znajdoway si elementy, ktre maj zasadnicze znaczenie dla przedmiotu ogldzin. Wan spraw jest take umieszczanie w kadrze caoci fotografowanego obiektu wraz z elementami przypisanymi dla fotografii kryminalistycznej, tj. numer ladu i skalwka.

Prawidowo skadrowane zdjcie

Nieprawidowo skadrowane zdjcie brak w kadrze caoci przedmiotu

23

Prawidowo skadrowany przedmiot ujawniony na miejscu zdarzenia podczas ogldzin sfotografowany z nadanym numerem ladu i skalwk

Utrwalenie przedmiotu w formie i stanie, w jakim zosta ujawniony na miejscu zdarzenia oraz sfotografowanie go prezentujc wygld w caoci

24

Prawidowo dobrany numer ladu do wielkoci ujawnionego przedmiotu

Nieprawidowo dobrany numer ladu do wielkoci ujawnionego przedmiotu

Ostro Wykonujc zdjcia z tzw. rki i przy uyciu funkcji makro, wstpnie ustalamy ostro przy uyciu auto focusa i nastpnie doprecyzujemy parametry obrazu za pomoc oddalania lub przybliania aparatu od obiektu. Na pocztku nie jest to atwa czynno, jednak z czasem mona j wywiczy. Naley pamita, e minimalne drgnicie powoduje zmian ostroci dlatego wskazane jest wykonanie kilku prb, co spowoduje osignicie zamierzonego efektu. Gbia ostroci Zaley od kilku parametrw. Pierwszy to wielko materiau wiatoczuego, dlatego w tym przypadku najbardziej odpowiednie s mae matryce, gdy dysponuj one najwiksz gbi ostroci. Drugim parametrem jest wielko przysony - im wysza warto tym wiksza gbia; naley jednak pamita, e wraz ze wzrostem wielkoci przysony wzrasta zapotrzebowanie na wiato, co powoduje konieczno stosowania dodatkowego owietlenia. Natomiast wczenie flesza moe spowodowa wystpienie refleksw w fotografowanym obrazie, co z kolei powoduje nieczytelno zdjcia. Naley zatem tak dobiera parametry, aby zastosowanie dodatkowego owietlenia byo ostatecznoci. wiato Jak wspomniano wczeniej, najbardziej optymaln sytuacj jest korzystanie ze wiata naturalnego, jednak nie zawsze jest to moliwe. Pewnym wyjciem z sytuacji jest zastosowanie wikszej czuoci matrycy, jednak nie naley tutaj przesadza z uwagi na moliwo wystpienia duej iloci szumw, co z kolei spowoduje nieczytelno zdjcia. Mona tutaj radzi sobie stosujc wbudowan w aparat lamp byskow z dyfuzorem, ktry osabi wiato lampy i odpowiednio je rozproszy. Uycie lampy bez dyfuzora spowoduje wystpienie refleksw wietlnych lub tzw. przepale na zdjciu. Prosty dyfuzor mona wykona z kawaka

25

cienkiego biaego papieru, kalki technicznej lub biaego plastiku. Proste schematy budowy takiego dyfuzora mona znale w Internecie4.

Przykad nieostrego zdjcia

Przykad zdjcia ze zbyt silnym strumieniem wiata lampy byskowej

Przykad zdjcia wykonanego bez dodatkowego rda wiata

Przykad prawidowo skadrowanego i nawietlonego zdjcia przedmiotu ujawnionego podczas ogldzin na miejscu zdarzenia

Zob. np. http://www.cyberfoto.pl/minolta-konica/68059-dyfuzor-do-z10-mini-poradnik.htm, http://foto.recenzja.pl/jak_zrobic_domowym_sposobem_dyfuzor_do_lampy_-t-5300/ stan na dn. 25.10.2010 r.

26

3. Szkice kryminalistyczne
3.1. Pojcie szkicu kryminalistycznego Szkicem kryminalistycznym jest dokument przedstawiajcy za pomoc znakw kryminalistycznych i topograficznych obraz miejsca zdarzenia, w szczeglnoci wygld oraz rozmieszczenie poszczeglnych ladw i przedmiotw majcych istotne znaczenie dowodowe w sprawie. Sporzdzanie szkicw na miejscu zdarzenia nie jest czynnoci obligatoryjn, a ich wykonanie powinno by zalene od wystpienia nastpujcych czynnikw: gdy potrzebne s dokadne wymiary okrelonego miejsca oraz przedmiotw i ladw, jeeli za pomoc opisu sownego i zdj fotograficznych nie mona w przejrzysty sposb przedstawi obrazu sytuacji zastanej na miejscu zdarzenia, jeeli, z rnych przyczyn, nie mona wykona zdj fotograficznych. Szkice wykonane w trakcie prowadzenia ogldzin miejsca zdarzenia mona pogrupowa wedug nastpujcych kryteriw: miejsca ich sporzdzania, przedmiotu szkicowania, sposobu przedstawienia szkicowanej przestrzeni (kryterium zbiorcze). Klasyfikacja szkicw wedug miejsca ich sporzdzenia. W praktyce kryminalistycznej wyodrbniy si dwa pojcia: szkic roboczy (odrczny, brudnopis), szkic waciwy. Szkic roboczy Jest wykonywany odrcznie na miejscu zdarzenia w trakcie ogldzin, bez posugiwania si przyborami krelarskimi (np. linijk, ekierk, cyrklem) i bez cisego przestrzegania skali. Szkic waciwy Szkic waciwy sporzdza si na papierze lub kalce technicznej poza miejscem zdarzenia, np. w jednostce, z zachowaniem odpowiedniej skali i wszelkich regu krelarskich oraz przy wykorzystaniu znakw umownych zgodnie z Decyzj nr 13 Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 28 stycznia 2008 r. w sprawie wprowadzenia do uytku Zestawu zasadniczych umwionych znakw operacyjnych waciwych dla komrek organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji oraz jednostek organizacyjnych podlegych lub nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji.

27

SZKIC ROBOCZY

28

SZKIC WACIWY

29

SZKIC WACIWY

3.2. Zasady sporzdzania szkicw kryminalistycznych

30

Szkic roboczy Stosuje si dowolne znaki przy oznaczaniu przedmiotw ogldzin. Wykonuje si go na miejscu zdarzenia odrcznie i powinien by zaczony do szkicu waciwego. Podoe na ktrym jest wykonywany jest dowolne (karta bez nadrukw, papier milimetrowy, kartka z nadrukiem liniowym itp.), podobnie dowolne jest take wymiarowanie przedmiotw. Szkic roboczy musi by zorientowany w terenie zgodnie z obowizujcymi zasadami. Musi by opisany (rodzaj szkicu, miejsce zdarzenia i data). Mona uzupenia opis o zapiski pomocnicze. Wykonany bez zachowania skali, jednak z zachowaniem oglnych proporcji, wielkoci i rozmieszczenia poszczeglnych przedmiotw i ladw. Wykonany dowolnym, ale jednoczenie trudno usuwalnym rodkiem kryjcym. Powinien by podpisany przez wszystkich uczestnikw ogldzin. Wymagane jest oznaczenie kierunku pnocnego, a niekiedy na szkicach naley umieci kierunek i si wiatru (np. podczas ogldzin miejsca poaru). Rwnie w protokole ogldzin naley precyzyjnie opisa si, dziaanie i kierunek wiatru. Szkice waciwe Konieczne jest stosowanie umownych znakw topograficznych lub kryminalistycznych. Szkic ten wykonuje si w jednostce przy uyciu sprztu krelarskiego lub sprztu komputerowego, z zachowaniem zasad rysunku technicznego z dat i podpisem sporzdzajcego. Podoem najczciej jest papier milimetrowy lub kalka techniczna lub te w przypadku uycia sprztu drukujcego karty bez nadruku. Szkic ten musi by zorientowany w terenie zgodnie z obowizujcymi zasadami. Musi by opisany (rodzaj szkicu, miejsce zdarzenia i data). Przy opisie naley posugiwa si legend. Powinien by wykonany zgodnie z przyjt skal, z uyciem odpowiednich kolorw i rodkw kryjcych. Podpisy osb uczestniczcych w ogldzinach nie s wymagane. Wymagane jest jednoczenie oznaczenie kierunku pnocnego, a niekiedy na szkicach naley umieci kierunek i si wiatru (np. podczas ogldzin miejsca poaru. Rwnie w protokole ogldzin naley precyzyjnie opisa si, dziaanie i kierunek wiatru. Skala Pod tym pojciem rozumie si stosunek dugoci linii na szkicu do rzeczywistej odlegoci w terenie. Szkice mona kreli w rnych skalach, zalenie od konkretnych warunkw na miejscu zdarzenia. W pierwszym etapie przy obliczaniu skali naley ustali, ile centymetrw na szkicu wynosi jeden metr rzeczywisty. W tym celu naley podzieli liczb 100 przez liczb okrelajc dan skal, a nastpnie obliczony wskanik naley pomnoy przez liczb wskazujc rzeczywisty wymiar (np. w skali 1:25 wskanik wynosi 4 (100:25), czyli jeden metr rzeczywisty wynosi na szkicu 4 cm albo mwic inaczej 1 cm na szkicu w rzeczywistoci odpowiada 25 cm. Wedug kryterium przedmiotu szkicowania, wyrniamy nastpujce szkice: zabudowa (tzw. przestrzeni zamknitej), terenu (tzw. przestrzeni otwartej), terenu i zabudowa. W zalenoci od rozlegoci graficznie przedstawionego terenu wyrniamy nastpujce rodzaje szkicw: oglne, szczegowe, specjalne.

31

Szkic oglny Sporzdza si go w celu zobrazowania pooenia terenu pomidzy charakterystycznymi punktami lub cechami terenu, w szczeglnoci, gdy zachodzi konieczno utrwalenia: pooenia miejsca czynu w stosunku do otoczenia (np. wwozu, w ktrym dokonano zgwacenia), do pobliskich drg, zabudowa, lasu, zbiornikw wodnych, sklepu, do ktrego zostao dokonane wamanie w stosunku do przylegego podwrza, miejsca przestpstwa, jednoczenie z tymi czciami otaczajcego go terenu lub te czciami budowli, w ktrych wystpuj rwnie lady przestpstwa lub przestpcy, np. gdy dziaanie przestpcze rozpoczo si w jednym miejscu, a zakoczyo w drugim, drogi przejcia psa tropicego, rzutw budynkw, w ktrych doszo do zdarzenia i wskazanie tego, w ktrym i gdzie nastpi czyn przestpczy. Szkic oglny daje w maej skali obraz znacznej przestrzeni dokoa waciwego miejsca zdarzenia. Z reguy stosuje si skal 1:100, 1:200, 1:500. Nie naley obcia szkicu oglnego drobnymi szczegami, gdy zmniejsza to jego przejrzysto. W szkicach oglnych (tak samo, jak i pozostaych) naley stosowa umowne znaki kryminalistyczne i topograficzne. Szkic szczegowy Przedstawia ogldziny miejsca zdarzenia lub jego cz wraz z rozmieszczeniem poszczeglnych przedmiotw i ladw. Szkic ten zawiera wszystkie elementy danego obszaru ujawnione w toku ogldzin. Sporzdza si go najczciej w duej skali, np. 1:10, 1:25, 1:50. Konieczne jest dokonywanie cisych pomiarw okrelonych odlegoci. Wszystkie oznaczenia ladw umieszcza si w legendzie.

32

SZKIC OGLNY

33

SZKIC SZCZEGOWY

34

Szkic specjalny Sporzdza si wyjtkowo wtedy, gdy konieczne jest pokazanie poszczeglnych fragmentw lub ladw na miejscu ogldzin. Zadaniem tego szkicu jest pomoc w rozstrzygniciu specjalnych zagadnie powstaych w trakcie ogldzin. Szkic specjalny kreli si np. w celu: wyznaczenia elementw cieki chodu (ichnogramy), ukazania rozmieszczenia ladw linii papilarnych lub ladw mechanoskopijnych na danym podou, rozmieszczenia plam krwi na przedmiocie, przedstawienia pozycji zwok w odniesieniu SPO SLO, wskazania krzyujcych si ladw pojazdw na miejscu wypadku drogowego. Szkice specjalne rysuje si w skalach bardzo maych, naturalnych lub powikszonych, tj. 1:10, 1:5, 1:2, 1:1, 2:1, 5:1, 10:1. W celu waciwego odzwierciedlenia jakiego zagadnienia rysuje si je rwnie w rnych paszczyznach i rzutach geometrycznych (rzucie poziomym, rzucie pionowym czy te szkic w perspektywie). Ich wykonanie jest uzasadnione zwaszcza wtedy, gdy z rnych wzgldw nie mona wykona zdj ogldzinowych.

35

3.3. Wyznaczanie staych linii i punktw odniesienia Przy przeprowadzaniu ogldzin miejsca zdarzenia jednym z najistotniejszych elementw jest dokadne ustalenie i zaprotokoowanie rozmieszczenia ladw. Naley wic dokona szczegowego wymiarowania ladw i przedmiotw. W praktyce w celu waciwego wymiarowania korzystamy ze staych punktw odniesienia i staych linii odniesienia. Staym Punktem Odniesienia (SPO), jak sama nazwa wskazuje, jest punkt - przedmiot, ktrego nie mona w atwy sposb usun lub przemieci. Przy posugiwaniu si tym pojciem przyjmuje si skrt SPO. Przykadowo na stay punkt odniesienia mona obra supek hektometryczny ustawiony w pasie drogi, sup energetyczny, czy te element wikszej caoci jak naronik budynku. Jako SPO nie powinno by wybierane drzewo, chyba e jest nim pomnik przyrody. Opisujc odlego ladu od SPO naley poda kierunek, w ktrym dokonalimy pomiarw, dziki czemu unikniemy tzw. efektu lustrzanego odbicia.

Sta lini odniesienia (SLO) nazywamy linie wystpujce na miejscu zdarzenia, ktre wykorzystamy jako ukad linii wsprzdnych. Do prawidowego zwymiarowania powinnimy obra co najmniej dwie linie wsprzdne. Jako SLO moemy posuy si np. krawdzi jezdni, budynkw czy linii wyznaczonych od staych punktw odniesienia. Naley jednak pamita, by linie, od ktrych mamy dokonywa pomiarw przecinay si w pod ktem prostym oraz by wymiarowanie ladw i przedmiotw do SLO rwnie dokonywa pod ktem prostym.

36

Przykadowe oznaczenie staych paszczyzn odniesienia w pomieszczeniu.

37

4. Ujawnianie i zabezpieczanie ladw daktyloskopijnych

4.1. Pojcie i waciwoci daktyloskopii Daktyloskopia to metoda identyfikacji czowieka na podstawie ladw linii papilarnych opuszek palcw rk. Linie papilarne to charakterystyczne ukady (rysunki) listewek skrnych (wybrzusze naskrka) rozdzielonych rwnolegle biegncymi bruzdami (rowkami). Linie papilarne wystpuj u czowieka po stronie zgicia palcw rk, doni oraz oporowej powierzchni stp. Rni si midzy sob dugoci, kierunkiem przebiegu, szerokoci i ksztatem. Wykorzystanie ladw daktyloskopijnych nie byoby moliwe, gdyby nie zostay opracowane podstawowe zaoenia teoretyczne daktyloskopii. Podstaw t stanowi waciwoci (cechy) linii papilarnych, do ktrych nale: niezmienno - oznacza, e linie papilarne, ktre powstaj w pitym miesicu ycia podu i pozostaj niezmienne przez cae ycie czowieka i a do rozpadu gnilnego ciaa po mierci - mier biologiczna, niezniszczalno (nieusuwalno) - wyraa si tym, e starte listewki skrne podlegaj naturalnej regeneracji wraz z naskrkiem w pierwotnym ksztacie; jeeli zostaa uszkodzona skra waciwa, to tworz si blizny powodujce wystpowanie cech charakterystycznych na rysunku linii papilarnych, niepowtarzalno (indywidualno) - oznacza, e nie ma dwch ludzi posiadajcych takie same (identyczne) ukady cech charakterystycznych linii papilarnych. Obliczenia dokonane przez angielskiego kryminalistyka Galtona wskazuj, e przypadek identycznoci dwch wzorw moe si zdarzy dopiero w masie 64 mld. ludzi. Mechanizm powstawania ladw linii papilarnych: listewki skrne maj liczne kanaliki potowe, przez ktre wydziela si pot, natomiast gruczoy ojowe wydzielaj substancj tuszczow, dlatego linie papilarne na palcach i na wewntrznych powierzchniach doni pokryte s substancj potowo-tuszczow, wydzielanie si potu jest niezalene od woli czowieka, natomiast na intensywno jego wydzielania maj wpyw stany emocjonalne, wysiek fizyczny i temperatura otoczenia, wydzielanie przez skr czowieka tuszczu zalene jest od rodzaju cery (cera sucha, normalna, tusta), osoba, ktra dotyka palcami twardych przedmiotw o gadkiej powierzchni pozostawia na nich lady linii papilarnych; powstaj one na skutek przeniesienia z listewek skrnych na powierzchni dotykanego przedmiotu substancji potowo-tuszczowej; mechanizm ten dotyczy te doni, stp bd poletkowej budowy skry innych okolic ciaa, lady linii papilarnych powstaj rwnie, gdy dotykamy palcami przedmiotw plastycznych, np. wosk, kit, parafina, czekolada (odciski palcw).

38

Wyrazisto i trwao ladw linii papilarnych uzaleniona jest od: struktury i waciwoci podoa, na ktrym pozostawiono lad (w szczeglnoci od stopnia chonnoci podoa), iloci substancji potowo - tuszczowej (lub innej np. krew, farba, atrament), jaka znajdowaa si na skrze rk lub stp, temperatury i wilgotnoci otoczenia lub pomieszczenia, w ktrym lad pozostawiono, czasu, jaki upyn od momentu pozostawienia ladu, dziaania czynnikw mechanicznych, dynamiki powstawania ladw (np. sia nacisku, przemieszczenie), stanu emocjonalnego osoby pozostawiajcej lad, zastosowania odpowiednich metod i rodkw zapobiegajcych pozostawieniu ladw, np. natuszczona powierzchnia, schorze, na ktre cierpi osoba pozostawiajca lad (choroby skry niszczce rysunek linii papilarnych, np. trd). Miejsca wystpowania ladw linii papilarnych uzalenione s w pierwszej kolejnoci od rodzaju przestpstwa. ladw poszukuje si w toku ogldzin miejsca zdarzenia. ladw niewidocznych naley poszukiwa w tych miejscach, ktrych sprawca dokonujc przestpstwa musia lub mg dotyka, w szczeglnoci chodzi o podoa gadkie, rwne, wzgldnie plastyczne. Najczciej bd to: klamki, zamki, kdki, drzwi i okna, szafy, stoy, krzesa, biurka, arwki, krany od wody i gazu, naczynia, om, bro palna, noe itp. Przy poszukiwaniu ladw linii papilarnych trzeba postpowa ostronie, poniewa mog one atwo ulec zniszczeniu, dlatego dobrze jest naoy na rce gumowe lub baweniane rkawiczki, ktre chroni czciowo przed zniszczeniem tych ladw i naniesieniem wasnych.

4.2. Metody ujawniania ladw linii papilarnych W praktyce stosuje si nastpujce metody ujawniania ladw linii papilarnych, uszu, warg i rkawiczek: optyczna, mechaniczna, chemiczna. Zasady obowizujce przy ujawnianiu ladw linii papilarnych: zasada ostronoci, zasada stosowania odpowiedniej metody, sposobu i rodka, zasada kontrastowoci. Podkreli naley, e wstpn metod ujawniania jest metoda optyczna, a dopiero potem okrelone metody fizyczne i chemiczne. Przed zastosowaniem odpowiedniego proszku naley dowiadczalnie sprawdzi czy w konkretnych warunkach daje on pozytywne rezultaty.

39

Ujawnianie ladw linii papilarnych metod mechaniczn z wykorzystaniem pdzelka z wosia: 1. Zastanw si czy na badanym podou mog wystpowa lady linii papilarnych. 2. Przygotuj dwa rne pdzelki z wosia oraz odpowiedni do podoa proszek daktyloskopijny. 3. Zanurz pdzelek w proszku daktyloskopijnym. 4. Usu z pdzelka nadmiar proszku. 5. Ostronie, pynnym ruchem przecigaj pdzelkiem po badanej powierzchni w jednym kierunku, np. pionowo z gry w d. 6. Przy uyciu drugiego pdzelka (bez proszku) dokonaj ostronej kosmetyki ujawnionego ladu (usu nadmiar proszku). 7. Przystp do procesowego utrwalania ujawnionego ladu (opis w protokole ogldzin, wykonanie zdjcia szczegowego, sporzdzenie metryczki oraz naniesienie ladu na szkic). Uwaga! W doborze folii i proszku stosuje si zasad kontrastowoci. Nie uywaj pdzelka tustego lub zawilgoconego. Pdzelek z wosia nadaje si do kadego podoa, z wyjtkiem tustego lub pokrytego kurzem.

1. 2. 3.

W przypadku tzw. trudnych powierzchni (powierzchnie zabrudzone rnymi substancjami, chropowate, metalowe itp.), jeeli stosowalimy rnego rodzaju proszki, nie powoduje to zniszczenia ladw. W takim przypadku naley zapakowa przedmiot i przesa go do laboratorium, gdzie przez ekspertw bd stosowane metody chemiczne, ktre daj wiksze moliwoci.

1. 2. 3. 4.

Wybrane rodzaje pdzli daktyloskopijnych: Pdzel z wkna szklanego. Pdzel magnetyczny. Pdzel z sierci bobra. Pdzel z pir marabuta.

40

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Wybrane rodzaje proszkw daktyloskpijnych: Argentorat. Magnetyczny szary. Lekki ciemny. Magnetyczny biay. Jasny lekki. Magnetyczny czarny. Bi-chromatic magnetyczny. Uniwersalny Bi-chromatic.

4.3. Techniczno-kryminalistyczne i procesowe zabezpieczanie ladw daktyloskopijnych Kryminalistyczne zabezpieczanie ladw linii papilarnych na folii daktyloskopijnej 1. Przygotuj foli daktyloskopijn odpowiedniej barwy, zgodnie z zasad kontrastowoci. 2. Stosownie do rozmiarw ujawnionych ladw wytnij noycami odpowiedni kawaek folii daktyloskopijnej. 3. Z przygotowanego kawaka folii daktyloskopijnej ostronie zdejmij zabezpieczajc pytk celuloidow (nie dotykaj odsonitej powierzchni folii). 4. Przy ostronie jedn krawd lepkiej powierzchni folii na podoe, bezporednio przed ujawnionym ladem. 5. Penym ruchem krawdzi doni przylep cay kawaek folii do powierzchni, na ktrej ujawnie lad (lepk powierzchni do ladu). Procesowe utrwalanie ladw linii papilarnych 1. Dokonaj wstpnej oceny ujawnionego ladu bez dotykania go, m.in. zwr uwag na: posta (linie papilarne lub inny rodzaj ladw), kompleksowo wystpowania (np. odbitka prawie caej doni), podoe (zasada kontrastowoci w przypadku doboru folii daktyloskopijnej). 2. Ujawniony lad oznacz kolejnym numerkiem (umieszczajc numerek przy ladzie na odpowiedniej stronie, zgodnie z zasad kontrastu). 3. Wykonaj zdjcie szczegowe ladu z przymiarem liniowym, zgodnie z poznanymi zasadami fotografowania. 4. Opisz szczegowo lad w protokole ogldzin. 5. Oznacz pozycj ladu na szkicu zgodnie z umownymi znakami kryminalistycznymi. 6. Starannie sporzd metryczk ladu, opisujc w niej podstawowe informacje o ladzie.

41

7. Po zabezpieczeniu ladu foli daktyloskopijn przyszyj go do metryczki, koce nici zalakuj i odcinij piecz (referentk). Fotografie z przykadowej czynnoci ujawniania i zabezpieczania ladw daktyloskopijnych

Folie daktyloskopijne gotowe do uycia

Pdzel z wkna szklanego oraz argentorat gotowe do uycia

Opylanie przedmiotu argentoratem

Widoczne ujawnione lady daktyloskopijne

Zdejmowanie wierzchniej warstwy chronicej klejc powierzchni folii

Nakadanie folii warstw klejc w kierunku ujawnionych ladw

42

Widok zabezpieczonych ladw na czarnej folii daktyloskopijnej

lad daktyloskopijny zabezpieczony technicznie i procesowo

43

5. Ujawnianie i zabezpieczanie ladw biologicznych

5.1. Pojcie ladw biologicznych ladami biologicznymi nazywamy lady pochodzce lub zwizane z organizmami ywymi, czyli zarwno pochodzenia ludzkiego, zwierzcego, ale i rolinnego. W praktyce kryminalistycznej lady biologiczne mona podzieli na trzy grupy: pochodzenia tkankowego - (np. krew, paznokcie, wosy, zby, koci, fragmenty rnych narzdw, mini, skry, fragmenty rolin oraz jaja i larwy owadw); wydzieliny - (lina, nasienie, wydzielina ojowa, wydzielina pochwowa, pot); wydaliny - (ka, mocz, wymiociny, smka podowa). 5.2. Zasady i metody ujawniania oraz zabezpieczenia ladw biologicznych W praktyce mona wyrni nastpujce metody ujawniania ladw biologicznych: wzrokowo, optycznie (przy uyciu owietlenia UV, podczerwieni oraz w wietle widzialnym), chemicznie (luminal, papierki testowe), immunochromatograficznie, metoda mieszana. Naley pamita, e nie wszystkie lady biologiczne s widoczne goym okiem, bardzo czsto naley przeprowadzi wstpne badania w celu okrelenia czy i z jakim materiaem biologicznym mamy do czynienia. Do tego su badania niespecyficzne, czyli takie, ktre nie identyfikuj jednoznacznie ladu biologicznego, jednak wskazuj nam wstpnie czy moemy mie do czynienia z materiaem biologicznym oraz jakim jego rodzajem. Metod bada niespecyficznych wykorzystuje si najczciej bezporednio na miejscu zdarze. Badania specyficzne, czyli takie, ktre pozwalaj na swoist identyfikacj ladu biologicznego dostpne s w praktyce wycznie w warunkach laboratoryjnych. Tak jak w przypadku innych ladw, ujawniony lad biologiczny naley w pierwszej kolejnoci sfotografowa i opisa w protokole ogldzin, a take umieci lad na szkicu. Technicznie lady biologiczne zabezpiecza si w nastpujcy sposb: zabezpieczamy w caoci wraz z podoem (dot. podoy o maych gabarytach), wycicie lub wyodrbnienie ladu od podoa, np. przy uyciu noyczek lub skalpela, poprzez przeniesienie na inne podoe, np. na wymazwk. lady biologiczne s szczeglnego rodzaju ladem, gdy wilgo i wysoka temperatura sprzyja rozwojowi procesw gnilnych oraz rozwojowi innych mikroorganizmw, ktre cakowicie niszcz zabezpieczony lad. Podczas namnaania enzymy bakteryjne rozkadaj biaka, DNA oraz cukry zawarte w plamach biologicznych. Dlatego naley pamita o przechowywaniu ladw biologicznych w chodnym pomieszczeniu lub wrcz jego zamroenie w temperaturze -20 stopni Celsjusza lub niszej. Zabezpieczajc lad, naley go wczeniej wysuszy. Suszenie nie powinno odbywa si w podwyszonej temperaturze (np. ciepy kaloryfer), ale w temperaturze pokojowej w przewiewnym, ciemnym i suchym pomieszczeniu. Niedopuszczalne jest przechowywanie wilgotnych ladw biologicznych w zamknitych i szczelnych pojemnikach oraz wszelkiego rodzaju workach foliowych. Przechowywanie wilgotnego ladu w temperaturze pokojowej przez dwa, trzy dni moe spowodowa zupeny rozkad substancji biologicznych. Silne dziaanie niszczce lady biologiczne cechuje promieniowanie UV, czyli np. bezporednie dziaanie soca. Czsto niekorzystny wpyw na lad 44

biologiczny wywiera samo podoe. Taki destrukcyjny wpyw ma np. ziemia - poprzez dziaanie obecnych w niej mikroorganizmw. Prawidowo wysuszone lady naley zapakowa oddzielnie w torbach papierowych, kopertach lub pudekach kartonowych. Niewaciwe zabezpieczenie i przechowywanie ladu jest bdem i moe sta si przedmiotem roszczenia podejrzanego czy oskaronego, ktry moe twierdzi, e zaprzepaszczony dowd (w postaci le zabezpieczonego ladu, np. plamy krwi) wiadczy o jego niewinnoci w sprawie. Niezwykle istotne jest, by w czasie ujawniania, zabezpieczania oraz przechowywania nie doszo do zjawiska kontaminacji. Kontaminacja jest to proces, ktry polega na niekontrolowanym wymieszaniu rnych skadnikw, a w konsekwencji do zniszczenia ladu. Do zjawiska tego moe doj w momencie ujawniania i zabezpieczania ladw, a take w trakcie przechowywania oraz bada laboratoryjnych. rdem kontaminacji mog by rodowisko, narzdzia do pobierania prbek, pojemniki do ich przechowywania, odczynniki, mikroorganizmy, ludzie, a take inne lady. W celu uniknicia kontaminacji osoby biorce udzia w ogldzinach miejsc zdarze powinny by ubrane w jednorazowy strj ochronny w postaci kombinezonu, fartucha oraz czepka na gow, maski na twarz, ochraniaczy na buty, rkawiczek. Przy zabezpieczaniu kolejnych ladw naley za kadym razem zmieni rkawiczki oraz narzdzie (np. skalpel) suce do wycinania - zbierania ladw.

Zabezpieczajc lady biologiczne na podoach chonnych naley pamita o zabezpieczeniu materiau kontrolnego, ktry stanowi podoe, na ktrym ujawniono dany lad. Pozwoli on na wyeliminowanie tych drobin znajdujcych si w ladzie, ktre mog pochodzi z podoa. Moe on take stanowi cenny dowd, gdy drobiny te mogy zosta przeniesione na sprawc lub jego odzie. Zabezpieczajc materia kontrolny naley go pobra z czystego miejsca obok ladu z takiego samego podoa, na jakim ten lad powsta.

45

KREW Krew jest tkank pynn, ktra w organizmie kry w naczyniach krwiononych. Skada si ona z czci pynnej oraz zawieszonych w niej skadnikach komrkowych. Cz pynna, zwana osoczem, zawiera biako, ktrego waciwoci okrelaj przydatno gatunkow krwi. Skadniki komrkowe to: czerwone krwinki, biae krwinki oraz pytki krwi. Krew zawiera substancje, wedug ktrych okrela si przynaleno grupow krwi w podstawowym ukadzie serologicznym AB0 oraz innych ukadach. U ludzi wystpuj cztery gwne grupy krwi: A, B, AB i 0. Waciwoci grupowe w cigu ycia czowieka pozostaj niezmienne, nie podlegaj wpywom czynnikw, np. chorobowych lub chemicznych. Substancje, wedug ktrych okrela si przynaleno grupow, u 80% ludzi wystpuj take w innych tkankach (np. miniach, wosach, kociach) oraz wydzielinach (np. linie, nasieniu). Rozwj bada genetycznych spowodowa ograniczenia stosowania klasycznych bada. Badania serologiczne (z uwagi na brak kategorycznoci przy identyfikacji materiau dowodowego) stosuje si najczciej przy wstpnej weryfikacji duej iloci materiau dowodowego w celu zawenia krgu podejrzanych. lady krwawe powinno si szczeglnie poszukiwa w takich miejscach i na takich przedmiotach jak: miejsce zdarzenia, ktrym moe by teren otwarty (np. pole, droga, las) lub pomieszczenie (np. budynek, wagon kolejowy). W pomieszczeniu ogldzinom poddaje si ciany, sufit, podog (gdzie szczeglnie naley zwrci uwag na szczeliny, szpary, fugi pytek), drzwi, a przede wszystkim przedmioty - st, kontakty, krzesa, rczniki, umywalk. Na polu, drodze lub w lesie, oprcz ogldzin podoa, naley przeprowadzi dokadnie poszukiwania ladw krwawych na lecych przedmiotach takich jak kij, cega, kamie oraz rolin i ich czci jak np. licie i gazie, ciao podejrzanego lub ofiary. Ogldzinom poddaje si przede wszystkim odsonite czci ciaa - gow, szyj, kark, rce, odzie. Szczeglnej uwagi podczas ogldzin odziey wymagaj okolice dziurek, guzikw, klapy marynarki, nakrycie gowy, brzegi paszcza, a take obuwie, narzdzie przestpstwa. Domniemane narzdzie przestpstwa naley przesa do bada w takiej postaci, w jakiej zostao ujawnione. Ujawnianie ladw krwi nie powinno sprawia trudnoci szczeglnie w przypadku krwi wieej i polega ono na obserwacji przedmiotu ogldzin za pomoc rda wiata biaego. W celu ujawnienia plam niewidocznych goym okiem, np. plam, ktre prbowano usun poprzez starcie, naley posuy si ju metodami chemicznymi jak w przypadku testu luminalem oraz owietlenia przy uyciu lampy UV. Czsto konieczne jest ustalenie czy widoczna na miejscu zdarzenia plama jest krwi. Do tego mog posuy papierki testowe Peroxtesmo lub Hemofan. Wykonanie testu polega na zwileniu papierka testowego wod i przyoenia do plamy. Reakcja barwna wiadczy o obecnoci krwi. Podobnie mona wykorzysta waciwoci peroksydazowe wody utlenionej, ktra w kontakcie z krwi objawia si silnym pienieniem. Jednak ze wzgldu na wiele reakcji faszywie dodatnich powinien ten test by wykorzystywany jedynie w celu wyeliminowania zawartoci w plamie krwi. Sposb technicznego zabezpieczania ladw krwi zaleny jest od takich czynnikw, jak: rodzaj podoa, wielko przedmiotu, grubo plamy, stan ladu.

46

1. 2. 3. 4. 5. 6.

7.

8.

9.

10.

11. 12. 13.

W technicznym zabezpieczaniu ladw krwawych obowizuj nastpujce zasady oglne: Zabezpiecza si jak najwiksz liczb ladw krwawych. Grub warstw krwi lub skrzep na tkaninie naley chroni przed wykruszeniem lub rozmazaniem przez naoenie i przyszycie czystego biaego ptna lub gazy. Oprcz podoa zaplamionego krwi, zawsze naley przesa do badania fragment czystego w celu przeprowadzenia badania kontrolnego. Wilgotne przedmioty ze ladami krwawymi przed wysaniem do bada naley wysuszy w temperaturze pokojowej z dala od rda ciepa. Kade zaplamione podoe pakuje si osobno, najlepiej w papier lub karton. Odzie ofiar, jak rwnie podejrzanych, zabezpiecza si zazwyczaj w caoci. Podobnie postpuje si ze wszystkimi innymi nieduymi gabarytowo przedmiotami, na ktrych moe wystpowa krew. W przypadku krwi obecnej na duych powierzchniach, jak: ciany, podogi, tafle szklane itp. zazwyczaj zeskrobuje si plam skalpelem do czystych pojemnikw, pamitajc o tym, aby przy pobieraniu nowej plamy zmieni skalpel lub przynajmniej przemy go biec wod i dokadnie wytrze. Zmywanie zaplamie naley stosowa wyjtkowo. W tym celu zaplamienie przenosi si na maksymalnie ma powierzchni, np. na jaow wymazwk (fot. 5), nieznacznie zwilon wod destylowan. Krew ujawniona na podoach chonnych (papier, drewno tkanina) ze wzgldu na to, e wnika ona w wewntrzne jej warstwy nie powinna by zabezpieczana na wymazwk ale wraz z podoem. Krew ujawnion na niegu zabezpieczamy poprzez naoenie warstwy niegu wraz z plam na gaz i umieszczon nad naczyniem. Topniejcy nieg bdzie przepywa przez warstwy gazy osadzajc krew na jej powierzchni. Nastpnie gaz suszymy i zabezpieczamy do koperty papierowej. Jeeli lad krwawy znajduje si na przedmiocie o duej wartoci materialnej lub historycznej, lad powinien zabezpieczy biegy. Uzyskany materia dowodowy naley jak najszybciej przesa do bada. Plamy krwi suchej mona technicznie zabezpieczy albo razem z podoem, albo przez zeskrobanie lub zmycie.

47

Prezentacja zabezpieczenia ladw krwi ujawnionych na miejscu zdarzenia.

48

9. lad biologiczny zabezpieczony pod wzgldem techniczno-kryminalistycznym i procesowym

Pobieranie krwi do bada od osb i zwok Podstaw prawn tej czynnoci s art. 742 i 3, 3081, 3112, 1432 kpk. Krew od osb zawsze pobiera uprawniony pracownik suby zdrowia w obecnoci funkcjonariusza Policji, ze zwok - obducent w czasie sekcji zwok. Krew pobiera si do szklanej buteleczki bdcej czci pakietu oznaczonego kolorem czarnym dla osb oraz kolorem zielonym dla zwok. Do pakietu docza si protok pobrania krwi. Pobranie krwi do badania na zawarto tlenku wgla wymaga umieszczenia w protokole dodatkowo takich danych, jak: czas wyjcia osoby z zatrutego pomieszczenia, stan osoby, opis okolicznoci zatrucia, data i godzina pobrania krwi. Krew naley natychmiast przesa do badania. W wyjtkowym przypadku prbk mona przechowywa przez 2-3 dni w temperaturze + 4 stopnie C.

WOSY W przypadku wosw nie istniej adne testy, ktre byyby pomocne przy wyszukiwaniu tego rodzaju ladw. Pozostaje wic dokadne przeszukiwanie miejsca w silnym wietle reflektorw. Do poszukiwania wosw mona posuy si szerok tam samoprzylepn Wyszukiwanie ladw w postaci wosw polega na ogldzinach przedmiotw, takich jak: czci odziey, grzebienie, umywalki oraz czci ciaa ludzkiego - paznokci rk, przestrzeni midzypalcowych. Po ujawnieniu, wosy zdejmuje si z podoa czystymi suchymi palcami lub pincet z gumowymi nakadkami na kocwkach, ktre zapobiegaj uszkodzeniu wosa. Mokre wosy przed wysaniem do badanie naley wysuszy w temperaturze pokojowej. Wosw nie wolno oczyszcza. Materia dowodowy naley pakowa w biae, papierowe koperty lub torebki. Przed umieszczeniem wosw naley opakowanie oznakowa i opisa - podajc numer ladu, miejsce ujawnienia, podpisy (prowadzcego czynno, wykonujcego czynno zabezpieczania oraz wiadka). Koperta lub torebka papierowa z opisem odgrywa rol metryczki. Wosy ujawnione podczas ogldzin na rnych podoach lub w rnych miejscach tego samego podoa naley pakowa osobno.

49

PAZNOKCIE W praktyce kryminalistycznej materia dowodowy stanowi: paznokcie odamane, obcite, odpryski lakieru i paznokci, lady paznokci. Techniczne zabezpieczenie paznokci odamanych lub obcitych polega na umieszczeniu ich w probwce lub pudeku. Odpryski lakieru z paznokci umieszcza si w pojemnikach wyoonych mikkim materiaem (np. gaz, lignin lub flanel). Dla materiau dowodowego w postaci paznokci odamanych lub obcitych materiaem porwnawczym s obcite paznokcie. Kady obcity paznokie umieszcza si w oddzielnej opisanej probwce. Dla materiau dowodowego w postaci odpryskw lakieru z paznokci wykonuje si odlewy pytek paznokciowych osoby, stosujc mas silikonow. Kocowym wynikiem badania moe by identyfikacja indywidualna czowieka.

WYDZIELINY S to substancje, ktre wytwarza organizm w celu zapewnienia jego prawidowego funkcjonowania. Niektre wydzieliny speniaj funkcje ochronne (np. luz, zy, j), inne trawienne (np. lina, soki trawienne), a np. pot - funkcj termoregulacyjn. Jako lady kryminalistyczne wystpuj w postaci plam. lady te nigdy nie powstaj na skutek uszkodzenia ciaa, ale mog wystpowa jako domieszki w ladach krwi. Ujawnienie wydzielin moe wiadczy o kontakcie czowieka z zaplamionym podoem, czynnociami, jakie czowiek wykonywa, zwyczajach lub rodowisku, z ktrego pochodzi osoba, stanie zdrowia itp. lady te zabezpiecza si tak jak inne lady biologiczne.

LINA Najczciej w praktyce plamy liny najczciej identyfikuje si na niedopakach papierosw, kopertach, znaczkach, naczyniach, z ktrych pito pyny, gumie do ucia, chusteczkach higienicznych, odziey, pocieli, jak rwnie na powierzchni ciaa ofiar w miejscach, ktre mogy by caowane, lizane lub gryzione. Plamy liny, odmiennie od plam krwawych, bardzo rzadko s widoczne, a ich wykrycie opiera si dopiero na testach chemicznych. Z tego powodu powinny by zabezpieczone dowody rzeczowe, na ktrych podejrzewamy, e mog znajdowa si lady liny. lady liny po wysuszeniu najlepiej umieszcza w papierowym opakowaniu. Przy zabezpieczaniu niedopakw papierosw naley pamita, by kady niedopaek by oddzielnie umieszczony w papierowym opakowaniu. Materia porwnawczy w postaci liny pobiera si wycznie na tzw. wymazwk (specjalny pakiet).

NASIENIE Plamy pochodzce od nasienia spotyka si najczciej w przypadku zgwacenia. Materia dowodowy stanowi plamy nasienia na odziey, bielinie pocielowej, materiaach wkienniczych, ciele ludzkim oraz wymaz pobrany z pochwy lub odbytu. Wilgotne przedmioty z plamami przed wysaniem do bada naley wysuszy w temperaturze pokojowej. Plam nie wolno dotyka, zeskrobywa, zmywa, zgina. Podoe z plam najlepiej umieszcza w papierowym opakowaniu.

50

W przypadku trudnoci ze zlokalizowaniem plam nasienia na tkaninach, stosowany jest test fluorescencji w wietle UV. Wiele pynw biologicznych daje tego typu fluorescencj, a wic jest to test orientacyjny, pozwalajcy jedynie na okrelenie miejsca, w ktrym moe si znajdowa plama nasienia. Na wikszoci materiaw plamy nasienia wykazuj niebieskawo-biaaw fluorescencj w stosunku do ciemnego ta, chocia w przypadku tkanin (np. przecierada), do ktrych w procesie produkcji dodano wybielaczy, plama moe by koloru ciemnego na intensywnie jasnym tle. Materiaem porwnawczym do bada plam nasienia na materiaach wkienniczych jest krew i lina pobrane od mczyzny. Gdy jako materia porwnawczy jest konieczne nasienie, pobrania dokonuje si w zakadzie medycyny sdowej lub poradni andrologicznej.

POT Pot prawie zawsze wystpuje na wyrobach wkienniczych, a przede wszystkim na czciach bielizny osobistej. Bielizn osobist lub czci wierzchniej odziey z plamami potu przesya si do bada w caoci, po uprzednim wysuszeniu w temperaturze pokojowej.

5.3. Badania DNA Badanie DNA umoliwia porwnanie DNA danego osobnika z DNA tkanek i plam pynw ustrojowych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia. Wyniki uzyskane t metod mog wyeliminowa podejrzanego lub potwierdzi jego zwizek z przestpstwem. Profilowanie DNA mona przeprowadzi dla plam krwi, wosw, wydzieliny z jamy ustnej, plam nasienia oraz wydzieliny pochwowej. Metoda profilowania DNA jest niezwykle skuteczna. Przeom nastpi w 1998 r., kiedy rozpoczto badania genetyczne oparte na reakcji PCR, a tym samym przestaa by problemem maa ilo materiau dowodowego. Nowa metoda pozwala na badanie materiau biologicznego o znacznym stopniu degradacji, na przykad ladw liczcych 10 - 20 lat. Wdroenie nowej technologii bada genetycznych pozwala na rwnoczesne oznaczanie 11 markerw genetycznych (metodyka nazywana systemem SGM Plus). Wyliczone statystycznie prawdopodobiestwo powtrzenia si identycznego profilu DNA u innej, niespokrewnionej osoby wynosi 10 -10, czyli jeden przypadek na miliard. Korzyci z nowych rozwiza s znaczce: skrcenie czasu ekspertyz, due prawdopodobiestwo identyfikacji ladu biologicznego jako pochodzcego od konkretnej osoby, obnienie kosztw bada. Kropla potu, krwi, wos, naskrek, drobina liny - wystarcz, by okreli kod DNA przestpcy. Na mocy Zarzdzenia nr 1565 KGP z dnia 29 grudnia 2005 r. okrela si zadania policjantw zwizane z prowadzeniem zbiorw danych DNA tzw. BAZY. Na podstawie tego zarzdzenia policjant prowadzcy postpowanie przygotowawcze lub czynnoci wyjaniajce w sprawie nieletniego albo czynnoci identyfikacyjne zobowizany jest do pobrania prbki osobicie lub przez osob upowanion przy uyciu pakietu kryminalistycznego, zarejestrowaniu tego faktu w KSIP, sporzdzeniu drukw rejestracyjnych i przesania pakietu do CLK KGP. Policyjna baza danych DNA zawiera w swoim skadzie oznaczone profile genetyczne: podejrzanych, NN ladw, NN zwok.

51

Zgromadzone profile DNA stwarzaj moliwo powiza ze sob typu: lad - czowiek, lad - lad, czowiek - czowiek, NN zwoki - rodzina zgaszajca zaginicie. Podstawowe zadania bazy danych DNA to: rola wykrywcza - baza danych jest narzdziem wykrywczym, skracajcym czas dotarcia organw cigania do sprawcy przestpstwa, rola prewencyjna - o takim oddziaywaniu dowiadujemy si z analiz policyjnych przeprowadzanych w krajach, gdzie bazy danych DNA funkcjonuj od kilku lat, wymiar ekonomiczny - jeeli przeliczymy siy i rodki konieczne do zastosowania w odpowiednio dugim czasie w zamian za funkcjonowanie bazy i znacznie skrcony czas cigania przestpstw oraz eliminacji niewinnych osb. Do bezinwazyjnego pobierania prbek do bada genetycznych suy pakiet, ktry ma w zestawie bibu FTA i jest atwy do stosowania. Wysoka czuo bada pozwala otrzyma profile DNA nawet ze ladw kontaktowych niewidocznych, przypuszczalnie obecnych na przedmiotach czy urzdzeniach, np.: odciski palcw, np. kierownica, lewarek samochodowy, rkoje noa, smugi na ciele, lina na ustnikach papierosw, gumie do ucia, szczoteczce do zbw, pojemnikach do picia, wydzielina z nosa, pot, chusteczki higieniczne, odzie, materia wydalony na skutek kichania, kasania, lady maowiny usznej. Przy zabezpieczaniu ladw w kierunku bada DNA naley pamita o zjawisku kontaminacji omwionym we wczeniejszej czci publikacji oraz o metodach zabezpieczania przechowywania ladw w celu jego uniknicia.

5.4. Pobieranie materiau genetycznego porwnawczego Podstawa prawna: Art. 192a. 1. W celu ograniczenia krgu osb podejrzanych lub ustalenia wartoci dowodowej ujawnionych ladw mona pobra odciski daktyloskopijne, wymaz ze luzwki policzkw, wosy, lin, prby pisma, zapach, wykona fotografi osoby lub dokona utrwalenia gosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w ktrej dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materia zbdny dla postpowania naley niezwocznie usun z akt i zniszczy. [kodeks postpowania karnego] Art. 74.2. Oskarony jest jednak obowizany podda si: 3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze luzwki policzkw, jeeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, e zagraaoby to zdrowiu oskaronego lub innych osb. 3. W stosunku do osoby podejrzanej mona dokona bada lub czynnoci, o ktrych mowa w 2 pkt 1, a take, przy zachowaniu wymaga okrelonych w 2 pkt 2 lub 3, pobra krew, wosy, wymaz ze luzwki policzkw lub inne wydzieliny organizmu. [kodeks postpowania karnego] Zasady pobierania materiau genetycznego okrelone zostay w Rozporzdzeniu Rady Ministrw z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postpowania przy wykonywaniu nie-

52

ktrych uprawnie policjantw Rozdzia 4 Pobieranie od osb wymazu ze luzwki policzkw oraz pobieranie materiau biologicznego ze zwok ludzkich o nieustalonej tosamoci. Wymaz ze luzwki policzkw od osb lub materia biologiczny ze zwok ludzkich o nieustalonej tosamoci pobiera si przy uyciu przeznaczonych specjalnie do tych celw pakietw kryminalistycznych, oznakowanych indywidualnym kodem kreskowym. Zestaw do pobierania materiau genetycznego skada si z nastpujcych elementw: kompletu (2 sztuki) wymazwek jaowych w tulejach, pary sterylnych rkawiczek lateksowych, kompletu (2 sztuki) torebek papierowo-foliowych samozamykajcych, bezpiecznej koperty transportowej, zestawu (21 sztuk) kodw paskowych szeciocyfrowych, karty rejestracyjnej prbki biologicznej, opakowania zewntrznego z instrukcj uycia i adresem producenta. Prezentowany zestaw przeznaczony jest do pobierania wymazw z jamy ustnej w celu identyfikacji materiau genetycznego DNA

Uwaga! Zaleca si, aby osoba, od ktrej pobierany jest materia genetyczny nie spoywaa pokarmw, pynw oraz nie mya zbw w czasie 30-60 minut przed pobraniem materiau. Naley chroni bawenian gwk paeczki przed obcym materiaem biologicznym, (np. kichnicie, lina, pot) pochodzcym od innych osb. W takim przypadku naley ponowi pobranie z uyciem nowego zestawu. Zabieg naley wykonywa zgodnie z przedstawionym sposobem uycia wycznie w sterylnych rkawiczkach. Zestaw naley otwiera bezporednio przed uyciem oraz sprawdzi termin przydatnoci do uycia. Sposb uycia:

53

1. Otworzy opakowanie zewntrzne zestawu, otworzy opakowanie wewntrzne z rkawiczkami i rozoy je zgodnie z instrukcj, a nastpnie woy sterylne rkawiczki, 2. Usun opakowanie zewntrzne z probwki do pobierania wymazu. Wyj z wntrza tulejki paeczk z korkiem, 3. Trzymajc za korek pobra wymaz z wewntrznej czci policzka w miejscu poczenia z dnem dzisa z obu stron jamy ustnej metod obrotowego pocierania tam i z powrotem (5 razy z kadej strony). Paeczk z prbk umieci w tulejce, naklei kod paskowy i umieci w torebce papierowo-foliowej, 4. Zamkn szczelnie torebk z umieszczon prbk, 5. Pobra drug prbk do drugiej tulei powtarzajc czynnoci opisane w punktach: 2, 3, 4, 6. Wypeni czytelnie kart rejestracyjn prbki biologicznej (wedug opisu z odwrotnej strony karty) i naklei kod paskowy, wypeni protok pobrania materiau porwnawczego lub inny wymagany protok doczajc do niego odcinek kontrolny z bezpiecznej koperty transportowej, 7. Naklei na bezpieczn kopert transportow kod paskowy i opisa jej zawarto, 8. Umieci we wntrzu bezpiecznej koperty: kart rejestracyjn, torebki, z prbkami oraz pozostae kody paskowe, 9. Zamkn starannie kopert transportow wedug instrukcji umieszczonej na kopercie. W przypadku pobrania wymazu ze luzwki policzkw jako prbki biologicznej z danymi genetycznymi do bazy danych DNA - GENOM sporzdza si kart rejestracyjn prbki biologicznej, stanowic element prezentowanego zestawu do pobierania materiau genetycznego. W takim przypadku, jak i w przypadku pobierania materiau do bada identyfikacyjnych, sporzdza si rwnie protok pobrania materiau porwnawczego. Z pobrania od osoby o nieustalonej tosamoci lub osoby usiujcej ukry swoj tosamo policjant sporzdza protok pobrania wymazu ze luzwki policzkw. W przypadku zastosowania rodkw przymusu bezporedniego wobec osoby w celu pobrania wymazu ze luzwki policzkw, fakt ten odnotowuje si w protokole pobrania wymazu. Z pobrania materiau biologicznego ze zwok ludzkich o nieustalonej tosamoci policjant sporzdza protok pobrania materiau biologicznego ze zwok ludzkich. Pamitaj! Osoba, od ktrej pobierany jest materia genetyczny nie moe spoywa pokarmw, pynw oraz nie moe my zbw w czasie 30-60 minut przed pobraniem materiau genetycznego. Pamitaj! Naley chroni bawenian gwk paeczki przed obcym materiaem biologicznym, (np. styczno z inn osob lub przedmiotami, kichnicie, lina, pot) pochodzcym od innych osb. W przypadku zaistnienia takiego zdarzenia naley ponowi pobranie materiau genetycznego z uyciem nowego zestawu.

54

6. Zabezpieczanie rzeczy i przedmiotw

W przypadku ujawnienia w trakcie czynnoci ogldzinowych przedmiotw lub rzeczy, ktre mog by nonikami innych ladw daktyloskopijnych (np. biologicznych, daktyloskopijnych, mechanoskopijnych) lub w zwizku ze swoimi waciwociami same mog by przedmiotem bada kryminalistycznych (np. noyce, jako narzdzie przestpstwa, kdka z przecitym kabkiem), naley je zabezpieczy zarwno pod wzgldem procesowym, jak i techniczno-kryminalistycznym, zgodnie z nastpujcym algorytmem: 1. Nadaj kolejny numer i wykonaj zdjcie szczegowe ladu/przedmiotu. 2. Dokonaj niezbdnych pomiarw, nanie pozycj ladu/przedmiotu na szkic. 3. Zabezpiecz narzdzie przez odpowiednie opakowanie, szczeglnie chro cz robocz narzdzia (w zalenoci od potrzeby z uyciem koperty, woreczka foliowego, pudeka, kartonu, ligniny, rodka zabezpieczajcego przed korozj itp.). 4. Sporzd metryczk, zalakuj kocwki sznurka pakowego, odcinij piecztk (referentk). 5. Umie informacj o zawartoci pakietu. 6. Przebieg i wyniki czynnoci okrelone w punktach 1-5 opisz w protokole ogldzin.

Przykad zabezpieczenia butelki do dalszych bada kryminalistycznych

55

Przykad zabezpieczenia podartego dokumentu ujawnionego w czasie ogldzin

Przykady odpowiedniego zabezpieczenia techniczno-procesowego przedmiotw

56

7. Przekazywanie dowodw rzeczowych do bada specjalistycznych w laboratoriach kryminalistycznych Policji

Istot zabezpieczenia technicznokryminalistycznego ladw i dowodw rzeczowych, zgodnie z art. 308 kpk, jest ochrona ladw i dowodw przestpstwa przed zatarciem, utrat, znieksztaceniem i zniszczeniem. Podobny akcent na bezpieczestwo ladw kryminalistycznych pooono w Zarzdzeniu nr 1426 Komendanta Gwnego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynnoci dochodzeniowo-ledczych przez suby policyjne wyznaczone do wykrywania przestpstw i cigania ich sprawcw (Dz. Urz. KGP 05.1.1), zaznaczajc w 81 potrzeb szybkiego i jak najlepszego zabezpieczenia dowodw rzeczowych. W 86 ww. zarzdzenia szczegowo podkrela si potrzeb ochrony materiau dowodowego przed zatarciem ladw lub ich czci, przed wprowadzeniem materiau przypadkowego, przed kontaktem z innym materiaem dowodowym. Ochranianie materiau dowodowego przed zniszczeniem, zatarciem i znieksztaceniem, jak ju podkrelano w czci pocztkowej niniejszej publikacji, naley rozpocz od chwili podjcia pierwszych czynnoci policyjnych na miejscu zdarzenia, kontynuowa podczas ogldzin miejsca zdarzenia oraz zbierania i zabezpieczania dowodw. Naley uywa odziey ochronnej i rodkw ochronnych oraz stosowa odpowiednie techniki pakowania materiau dowodowego. Zarwno na miejscu prowadzenia ogldzin lub innych czynnoci, jak i w jednostce Policji po zakoczeniu czynnoci materia dowodowy musi by skadowany w odpowiednich warunkach gwarantujcych jego ochron przed uszkodzeniem, zniszczeniem. Zabronione jest dotykanie bez ochrony materiau dowodowego; do bada kryminalistycznych powinien on dotrze w stanie niezmienionym. Powysze zasady dotycz wszystkich ladw kryminalistycznych i dowodw rzeczowych, w tym take w postaci dokumentw. Warto jednak nie zapomina, e zabezpieczenie dokumentw i ich ochrona nie dotyczy tylko sytuacji ogldzin czy zatrzymania rzeczy, ale take czynnoci pobierania materiau porwnawczego oraz dalszych innych czynnoci, a przede wszystkim przygotowania i przesania materiau do bada dla biegego lub instytucji specjalistycznej. Warto wic przypomnie obowizujce najwaniejsze przepisy i zasady dotyczce wanie postpowania z dowodami rzeczowymi stanowicymi przedmiot bada w laboratoriach kryminalistycznych Policji. Stosowa je naley nie tylko w odniesieniu do policyjnych laboratoriw, ale wszystkich instytucji specjalistycznych i biegych sdowych dziaajcych poza formacj mundurow. Zgodnie z Zarzdzeniem nr 2/98 Komendanta Gwnego Policji z dnia 3 lutego 1998 r. w sprawie wprowadzenia do uytku subowego instrukcji postpowania z dowodami rzeczowymi stanowicymi przedmiot bada w laboratoriach kryminalistycznych Policji oraz ich ekspedycji po przeprowadzeniu bada (wraz z instrukcj stanowic zacznik do tego zarzdzenia): dowody rzeczowe wskazane do bada specjalistycznych musz by zapakowane, kady oddzielnie, w sposb gwarantujcy ochron samych dowodw, jak i znajdujcych si na nich cech identyfikacyjnych, przed przypadkowym zniszczeniem lub uszkodzeniem w czasie transportu, sposb zapakowania kadego dowodu rzeczowego musi uniemoliwi dostp do dowodu bez widocznego z zewntrz uszkodzenia opakowania, opakowanie dowodw rzeczowych (materiau dowodowego/kwestionowanego) oznacza si w odpowiedni sposb minimum cztery razy czytelny stempel jednostki wysyajcej, napis DOWD RZECZOWY oraz numer RSD lub Ds., pakunek z dowodami rzeczowymi obwizuje si sznurkiem, miejsca przeplatania zabezpieczajc pieczci lakow, lub umieszcza w tzw. bezpiecznej kopercie, 57

sposb pakowania dowodw rzeczowych wraz z uytymi oznakowaniami odnotowuje si w ksidze dowodw rzeczowych oraz podaje w pimie przewodnim, materia porwnawczy przygotowuje si do przesania i opisuje adekwatnie jak materia dowodowy, z ktrym to przesya si razem do bada, pismo przewodnie oraz postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegego umieszcza si w oddzielnej kopercie, oznaczajc j odbitk piecztki jednostki wysyajcej oraz umieszczajc napis PISMA PRZEWODNIE i numer RSD lub Ds., dowody rzeczowe i ewentualne materiay porwnawcze przesyane wsplnie do jednej sprawy czy si w jeden pakiet w sposb uniemoliwiajcy ich rozdzielenie w trakcie transportu, pakiet oznacza si w grnym lewym naroniku pieczci nagwkow jednostki z liczb dziennika korespondencyjnego i numerem RSD postpowania, a w prawym dolnym naroniku umieszcza si adres odbiorcy.

odbitka piecztki jednostki wysyajcej

napis DOWD RZECZOWY

napis z numerem RSD lub DS.

opcjonalnie okrelenie dowodu rzeczowego

Przykad prawidowego zapakowania materiau dowodowego w postaci dokumentu przygotowanego do wysyki do laboratorium kryminalistycznego strona przednia opakowania

58

stemple jednostki wysyajcej

opcjonalnie odciski referentki wykonane z uyciem laku lub silikonu

Przykad prawidowego zapakowania materiau dowodowego w postaci dokumentu przygotowanego do wysyki do laboratorium kryminalistycznego strona tylna opakowania

59

Literatura
Poniszy wybr literatury jest propozycj obejmujc wybrane pozycje ksikowe i czasopimiennicze. Jednoczenie poniszy wybr stanowi wykaz literatury, na ktrej oparto opracowanie niniejszej publikacji. PODSTAWY PRAWNE I PRZEPISY RESORTOWE: Kodeks postpowania karnego z dn. 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z pniejszymi zmianami). Ustawa o Policji z dn. 6 kwietnia 1990 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z pn. zm.). Rozporzdzenie Rady Ministrw z dn. 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postpowania przy wykonywaniu niektrych uprawnie policjantw (rozdz. 4 Pobieranie od osb wymazu ze luzwki policzkw oraz pobieranie materiau biologicznego ze zwok ludzkich o nieustalonej tosamoci) (Dz. U. Nr 141, poz. 1186), Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dn. 5 wrzenia 2007 r. w sprawie przetwarzania przez Policj informacji o osobach ( Dz. U. Nr 170 poz. 1203). Zarzdzenie nr 1426 Komendanta Gwnego Policji z dn. 23 grudnia 2006 r. w sprawie metodyki wykonywania czynnoci dochodzeniowo-ledczych przez suby policyjne wyznaczone do wykrywania przestpstw i cigania ich sprawcw (Dz. Urz. KGP. 05.1.1). Zarzdzenie Nr 840 Komendanta Gwnego Policji z dnia 26 lipca 2004 r. zmieniajce zarzdzenie nr 2 Komendanta Gwnego Policji z dn. 3 lutego 1998 r. w sprawie wprowadzenia do uytku subowego instrukcji postpowania z dowodami rzeczowymi stanowicymi przedmiot bada w laboratoriach kryminalistycznych Policji oraz ich ekspedycji po przeprowadzeniu tych bada (Dz. Urz. KGP 04.14.71). Decyzja nr 13 Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 28 stycznia 2008 r. w sprawie wprowadzenia do uytku "Zestawu zasadniczych umwionych znakw operacyjnych waciwych dla komrek organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji oraz jednostek organizacyjnych podlegych lub nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji (Dz. Urz. MSWiA z dn. 18.04.2008 Nr 5 poz. 16). KRYMINALISTYKA, LADY KRYMINALISTYCZNE: Gruza E., Goc M., Moszczyski J., Kryminalistyka czyli rzecz o metodach ledczych, WAiP, Warszawa 2008. Jerzewska J., Od ogldzin do opinii biegego. Poradnik dla prowadzcych postpowanie karne, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010. Kryminalistyka, pod red. J. Widackiego. Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2008. lady kryminalistyczne, pod. red. M. Goca i J. Moszczyskiego, PTK Difin, Warszawa 2007. Technika kryminalistyczna, pod red. W. Kdzierskiego, tom1, Wsp, Szczytno 2007. Vademecum technika kryminalistyki, pod red. J. Mazepy, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.

60