Вы находитесь на странице: 1из 10

Afstuderen

Visie

Politiek journalisten moeten melding maken van afspraken met politici en hun voorlichters, bijvoorbeeld door een redactioneel commentaar Afstudeervisie van student Journalistiek Jules van der Leeuw

Student Jules van der Leeuw Van Lennepstraat 4bis 3532 TN Utrecht (+31)(0)6 16 38 39 16 Jules.vanderleeuw@student.hu.nl Studentnummer 1504438 School Karel Verdonschot School voor Journalistiek Padualaan 99 3584 CH Utrecht karel.verdonschot@hu.nl

Inleiding Op het moment van schrijven van deze afstudeervisie staat in Nederland een nieuwe verkiezingscampagne op het punt van losbarsten. In deze tijd leveren onafhankelijke media een belangrijke bijdrage aan onze democratie. Dat doen ze in de vorm van informatiebron voor de kiezer, als platform voor maatschappelijk debat en als controleur van de macht. Politici zoeken de spotlights om hun ideen en programma te promoten, terwijl de journalist graag artikelen met de belangrijkste individuen op het juiste tijdstip in zijn of haar dagblad, tijdschrift of op internet wil publiceren. Hierbij worden geregeld afspraken gemaakt tussen de twee partijen. Politici kunnen eisen stellen over publicatie, fotos en bijschriften, gespreksonderwerpen, quotes en autorisatie. Voor de politiek journalist betekent dit dat er onderhandeld moet worden. Maar wat betekenen deze onderhandelingen voor hun vrijheid en onafhankelijkheid? In tijden van verkiezingen zouden de Haagse redacteuren hun journalistieke plicht naar hun lezerspubliek veel hoger moeten achten dan gemaakte afspraken met hun bronnen. Om verantwoording aan het publiek te kunnen afleggen zou daarom de belangrijkste afspraak tussen politiek journalist en politicus moeten zijn dat alle afspraken openbaar mogen worden gemaakt. Zo raakt het publiek op de hoogte van de context waarbinnen de publicatie tot stand gekomen is. Voor deze Visie bedoel ik met politiek journalisten specifiek de schrijvende pers die over landelijke politieke zaken publiceert in dagblad of tijdschrift. Deze politiek journalisten zouden naar mijn mening vaker transparant moeten zijn over hun werkwijze. Daarom hanteer ik de volgende stelling: Politiek journalisten moeten melding maken van afspraken met politici en hun voorlichters, bijvoorbeeld door een redactioneel commentaar. Enkele suggesties voor zon redactioneel commentaar zouden kunnen zijn: het bijhouden van een weblog, een kadertje bij de betreffende publicatie, een begeleidend artikel van een ombudsman of lezersredacteur of het uitzenden van een (video-)podcast.

Visie Visie: Politiek journalisten moeten melding maken van afspraken met politici en hun voorlichters, bijvoorbeeld door een redactioneel commentaar Politiek journalisten moeten meer transparantie betrachten inzake de afspraken die zij maken met politici en hun persvoorlichters. Dat is nodig om tijdens de komende campagnetijd de lezers, het electoraat, te voorzien van belangrijke context waarbinnen hun publicaties in kwalitatief hoogwaardige dagbladen, tijdschriften en online media tot stand zijn gekomen. De taak van onafhankelijke kwaliteitsmedia als informatiebron voor de kiezer, platform voor maatschappelijk debat en als controleur van de macht, is met name in verkiezingstijd van wezenlijk belang1. Die taak wordt voor de journalist een stuk lastiger tijdens een verkiezingscampagne, wanneer het spel van vraag en aanbod tussen politici en hun voorlichters enerzijds en de politieke pers anderzijds volop gaande is. Voor politici is dit ht moment waarop plannen, ideen en partijprogramma in de spotlights moeten komen. Het gaat de journalist erom op het goede moment over de juiste politieke figuren te kunnen berichten. Beide partijen proberen hun machtspositie zo goed mogelijk te benutten. Hierbij worden geregeld afspraken gemaakt, zo is de algemene overtuiging. De journalistieke inhoud van de berichtgeving gaat niet zelden gepaard met wat in Haags jargon wheelen en dealen genoemd wordt: niet alleen gebruiken politici en vooral voorlichters hun journalistieke contacten voor het framen het benvloeden van de perceptie van belangrijke boodschappen, maar het biedt mogelijkheden om gewenste interpretaties in de media te krijgen of ongewenst nieuws juist uit de media te houden (of het belang daarvan te relativeren). Er kan een primeur worden weggegeven (een scoop!) en eisen kunnen worden gesteld ten aanzien van gespreks- en tafelgenoten en de te bespreken onderwerpen2. De journalist als kneedbaar vehikel voor politieke content. Ook n publicatie kan de journalist nog worden benvloed door zijn bronnen, zoals Nieuwspoortrapporteur Joris Luyendijk illustreert in zijn boek Je hebt het niet van mij, maar3. Max van Weezel streek de machthebbers tegen de haren in door enkele gepeperde passages van een uitgesproken D66-voorman Alexander Pechtold op te nemen in zijn interview voor Vrij Nederland. Binnen een mum van tijd ging de telefoon en hoorde de journalist dat hij voor langere tijd niet meer welkom was bij de betreffende politieke partij en verschillende ministeries. Bas Paternotte, politiek redacteur voor HP/De Tijd, weet nog goed zijn eerste interview op het torentje van premier Balkenende, in het bijzijn van RVD-baas Henk Brons. Bij aanvang zei hij tegen mij: Als het interview niet naar onze zin is, ontkennen we dat dit gesprek ooit heeft plaatsgevonden. Voorwaar, een heuse bedreiging. Toch werd het interview gepubliceerd, bovendien naar tevredenheid van beide partijen.4

Oratie Kees Brandts Het wantrouwen tussen politici en journalisten 3 Luyendijk, Joris. Je hebt het niet van mij, maar p69-70 4 DeJaap.nl Oproep transparante Haagse verslaggeving onzin, Clairy Polak hypocriet 28 juni 2012
1 2

Deze ontwikkelingen zijn ronduit zorgelijk, want ze ondermijnen de vrijheid en onafhankelijkheid van politiek journalisten. In hun veelgeprezen boek Elements of Journalism5 vatten Bill Kovach en Tom Rosenstiel de missie van de serieuze journalist in enkele kernachtige punten samen. Wezenlijke verplichtingen van een goed journalist zijn dat hij/zij de waarheid dient, loyaal is aan burgers en niet vooral aan organisaties, onafhankelijk de machthebbers moet kunnen inspecteren en zijn/haar eigen geweten moet kunnen volgen. In mijn optiek druisen de eerder genoemde Haagse onderhandelingen en invloeden vol tegen deze basisprincipes in. Journalisten kunnen en moeten zich kunnen verweren tegen de invloed van politici en hun voorlichters op hun journalistieke publicatie. Het sleutelwoord daarvoor is transparantie: spreek af met politici en persvoorlichters dat alle gemaakte afspraken openbaar mogen worden gemaakt. Door middel van een kader bij het artikel, social media, een toelichting op een weblog of een redactioneel commentaar op de website van het medium kan de journalist gemaakte keuzes verantwoorden en de totstandkoming van de publicatie voor de lezer toelichten. Sceptici verwachten dat deze loyaliteit er wel eens voor zou kunnen zorgen dat belangrijke bronnen opdrogen. Je afspraken en achtergrondgesprekken openbaar maken, komt je populariteit in Den Haag niet ten goede. Wie netwerkt en vervolgens over de resultaten daarvan schrijft ontkomt logischerwijze niet aan afspraken, beweert Bas Paternotte, politiek redacteur voor HP/De Tijd op de website van DeJaap.nl. Inderdaad: onderhandelingsjournalistiek. Wanneer de journalist in kwestie elke keer verantwoording moet afleggen over hoe zijn verhaal tot stand is gekomen is, komen er geen verhalen meer. Kortom: wanneer je als journalist de waarheid wil dienen, scoor je niet als deze uiteindelijk niet ongecensureerd gepubliceerd kan worden. Het is de vraag of het argument van opdrogende bronnen zal leiden tot de door Bas Paternotte omschreven doodsteek van de parlementaire journalistiek. Wanneer enkele onafhankelijke kwaliteitsmedia namelijk besluiten om meer transparantie te betrachten, dan wordt de politicus voor de keuze geplaatst: steek ik mijn verhaal in bij een dagblad of tijdschrift dat afspraken openbaar maakt? Een politiek verhaal insteken bij een krant die dit bewust niet doet, kan een verdenking van achterkamertjespolitiek en geslotenheid oproepen. Dat de journalist afspraken transparant maakt en op die manier zijn lezers bij zijn werkwijze betrekt, kan niet anders dan een positieve uitwerking hebben op het vertrouwen van de lezer in de journalist en het medium. Gemiddeld hebben Nederlanders nog relatief veel vertrouwen in de Nederlandse nieuwsvoorziening. Over de periode 2006-2010 heeft 61 procent van de Nederlandse bevolking aangegeven vertrouwen te hebben in de pers6. Was deze score weliswaar hoger dan in de ons omringende Europese landen, deze ligt toch zeven procent lager dan het gemiddelde in de periode 1996-2000. Er kan gerust gesteld worden dat er voor de journalistiek nog verbetering mogelijk is.

The Elements of Journalism. What Newspeople should Kno wand the Public Shoudl Expect. New York, Crown 2001 6 Publieke verwachtingen van journalistieke accountability (Van der Wurff/Schonbach 2012)
5

Transparantie zou voor de journalist een extra stimulans kunnen zijn om te reflecteren op de eigen werkwijze. Daar wordt nog lang niet altijd voldoende aandacht aan besteed, vindt ook Syp Wynia, politiek commentator en columnist bij Elsevier. Hoe de journalist aan zijn verhaal komt? Dat maakt meestal niet uit. Als ie het maar heeft. Waar men kritischer lijkt stil te staan bij eigen producties is op de Haagse redactie van De Volkskrant. Extra reflecties op onze publicaties, daar zitten we helemaal niet op te wachten, vertelt Raoul du Pr, chef van de politieke redactie. Je wordt hier soms moe van alle zelfreflecties, we doen bijna niet anders. De redactie zou zich, met het transparant maken van de gemaakte afspraken met politici, weliswaar extra werk op de hals halen, maar in deze tijd waarin media zich volop profileren, mag deze kwaliteitskrant best werk maken van deze vorm van verantwoording naar de lezers. Een ander belangrijk pluspunt van meer transparantie omtrent afspraken tussen journalistiek en politiek is dat het lezende publiek veel meer context aangeboden krijgt bij de berichtgeving uit Den Haag. Denk hierbij aan afspraken over autorisatie, Niet alleen verschaft deze openheid een kijkje in de Haagse keuken van zowel de journalistiek als de politiek, maar het ondersteunt ook de rol van de journalistiek als waakhond van de democratie. Des te meer relevante informatie over de deals in Den Haag beschikbaar is, des te beter is de lezer genformeerd. Overigens blijkt uit onderzoek7 dat de realiteit er hierdoor minder zwart-wit uitziet: de journalistiek beschouwt zichzelf misschien vooral als waakhond, en ziet voorlichters graag als waterdrager. De voorlichters zijn op hun beurt geneigd zichzelf vooral te zien als intermediair, terwijl zij van journalisten vinden dat zij slechts als doorgeefluik fungeren. Er is tussen voorlichters en politiek journalisten sprake van een flinke hoeveelheid wantrouwen. Het is natuurlijk ook wel zo dat de voorlichters er zijn gekomen omdat journalisten soms een iets te spannende kop hebben gebruikt of een quote in een iets ander daglicht hebben neergezet, verklaart interviewer Frnk van der Linden* tijdens een journalistieke discussie op BNR. De vraag rijst of politiek journalisten wel genoeg doen om onafhankelijk van voorlichters te functioneren. Volgens Syb Wynia vertonen teveel Haagse journalisten lakei-achtig gedrag. Tegenwoordig tonen ze zich niet onafhankelijk genoeg van de voorlichters. De journalist moet zelf ook een stevige positie innemen. Een goed voorbeeld is 1994, toen premier Ruud Lubbers door de Britse Financial Times werd genterviewd in verband met een internationale topfunctie. In Nederland is de algemene tendens dat een artikel ter controle naar de bron gaat, maar die Engelsen hielden voet bij stuk en hebben uiteindelijk geen autorisatie hoeven afwachten. Zo kan het dus ook. Om het vertrouwen weer terug te krijgen, pleitte Pieter Broertjes, de voormalige voorzitter van het Genootschap voor Hoofdredacteuren, voor meer transparantie8. Journalisten maken daartegen bezwaar: zonder off-the-record-informatie ben je als journalist nergens. Ze denken hierdoor een verplichting aan te gaan al hun bronnen openbaar te maken.

Gevaarlijk Spel, p89 Pieter Broertjes, Media onder vuur. Verweer van een hoofdredacteur, Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, Amsterdam, 2006
7 8

Maar transparantie is niet zomaar allerlei informatie klakkeloos openbaar maken. Er zijn verschillende manieren om hiermee om te gaan, ook zonder de zo noodzakelijke journalistieke bronbescherming aan te tasten. Michael Karlsson, een Zweedse mediaonderzoeker9, maakt onderscheid tussen disclosure transparancy en participatory transparancy. In het geval van disclosure transparancy gaat het om het kunnen inzien van de bronnen die tot het artikel hebben geleid. Hyperlinks naar achterliggende documenten leiden naar gebruikte informatie en achterliggende stukken. Bij participatory transparancy gaat het meer om het erbij betrekken van het publiek, zowel tijdens het productieproces als daarna, door commentaar of aanvullingen te geven. Door de mogelijkheden van interactiviteit (social media) te benutten, draagt deze vorm van transparantie bij aan een meer veelzijdige berichtgeving. De politiek journalist hoeft dus niet alle bronnen zomaar gratis prijs te geven, maar moet zich wel bewust zijn van de mogelijkheden om zijn publiek dichter bij de materie te betrekken. Toegegeven: soms kan een journalist niet transparant zijn en moet hij zijn belangrijkste bronnen in bescherming nemen. Een goed voorbeeld hiervan is: toen de tijdelijke parlementaire commissie Blok haar onderzoeksresultaten over het Nederlandse integratiebeleid presenteerde, had toenmalig Metro-journalist Bas Paternotte, het rapport al in handen. Als je op zon moment je afspraken openbaar maakt, dan kun je dergelijke primeurdropping voor de volgende keer wel vergeten. Met de parlementsverkiezingen op komst vonden enkele journalisten het tijd voor actie en plaatsten op internet een oproep aan hun journalistieke collegas. Op de website www.villamedia.nl worden alle politieke journalisten gevraagd om Haagse onderhandelingsjournalistiek niet te laten verworden tot achterkamertjesjournalistiek en meer transparantie te betrachten bij hun werk10. Initiatiefnemers Theo Dersjant (docent Journalistiek aan de Fontys Hogeschool in Tilburg), interviewer Frnk van der Linden, presentatrice Clairy Polak (Nieuwsuur) en Dolf Rogmans (Villamedia hoofdredacteur) hopen hiermee een krachtig signaal af te geven en de media te doordringen van de noodzaak van openbaarheid in de politieke verslaggeving. De handtekening van Clairy Polak onder de actie vind ik opzienbarend. Bas Paternotte schrijft op DeJaap.nl: Ik vind het hypocriet dat ze haar naam erbij vermeld. Waarom verkondigde zij deze boodschap niet toen ze nog presentatrice van Buitenhof was? Omdat de politici dan niet naar het programma zouden komen. Ze is n van s lands beste interviewers, maar deze actie is wel een beetje hypocriet van haar. De steun van meesterinterviewer Frnk van der Linden geeft de oproep gewicht, maar wat doet hij zelf wanneer hij straks weer aanschuift bij De Wereld Draait Door (VARA)? Toch ook een programma waar heel wat deals met politici gesloten worden. Het is wellicht teleurstellend dat de actie geen steun mag verwachten van de grootste kwaliteitskranten van Nederland. De Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw melden trots dat ze geen afspraken maken met politici. Behalve dan de afspraak om na afloop de tekst ter autorisatie voor te leggen aan de bron. Bas Paternotte gelooft er weinig van. Iedereen maakt afspraken. Dat er in andere sectoren van de journalistiek (reis-, autoen sportjournalistiek) continue deals worden gesloten is vrijwel alle journalisten bekend. Nu wordt het hoog tijd om zelf actie te ondernemen. Het hemd is nader dan de
9 10

Michael Karlsson, Rituals of transparancy, Journalism Studies, vol. 11, no. 4, 2010. http://www.denieuwereporter.nl/2012/06/maak-de-politieke-journalistiek-transparant/

rok, zegt Frnk van der Linden. We hebben eerder kritiek op anderen dan op ons eigen werk. Waarom zouden journalisten er die dubbele moraal op nahouden? Meer transparantie moet geen van bovenaf opgelegde maatregel worden voor politiek journalisten. Haagse Journalisten moeten zelf inzien dat ze hun publiek er een dienst mee bewijzen door hun afspraken openbaar te maken. Indirect verplichten ze hun gesprekspartners onder politici en voorlichters hetzelfde te doen. Deze vierde verkiezingsperiode in tien jaar tijd voltrekt zich geheel binnen de parameters van de zogenaamde medialogica11. Dit betekent dat doorgaans inhoudelijke berichtgeving van ondergeschikt belang is ten aanzien van het belang van het medium. Daarnaast willen journalisten graag hun eigen onafhankelijkheid benadrukken. De beschrijvende journalistiek heeft de afgelopen decennia plaatsgemaakt voor een interpreterende journalistiek. Deze ontwikkelingen smeken bijna om meer transparantie. Een groter belang voor het medium, de onafhankelijkheid van de journalist en de verantwoordelijkheid die interpreterende journalistiek met zich meedraagt, roepen op tot een volwassen en open dialoog binnen redacties over de mate van transparantie. Gedurende de gehele verkiezingscampagne doen jonge journalisten en onderzoekers van de vier journalistieke opleidingen in Nederland onderzoek naar gemaakte afspraken tussen journalisten enerzijds en politici en voorlichting anderzijds. Wat zal het opleveren? Een duidelijke blik op de afspraken tussen de pers en politici zorgt er hopelijk voor dat beide partijen nader tot elkaar komen. Dat kan de kwaliteit van de journalistiek alleen maar ten goede komen. Conclusie Gezien de argumenten kan ik zeggen dat politiek journalisten transparanter moeten worden over de afspraken die zij maken met politici en hun persvoorlichters. Dat is nodig om tijdens de komende campagnetijd de lezers, het electoraat, te voorzien van belangrijke context waarbinnen hun publicaties in kwalitatief hoogwaardige dagbladen, tijdschriften en online media tot stand zijn gekomen. Politici en voorlichters proberen echter invloed uit te oefenen op de publicaties van politiek journalisten. Deze ontwikkelingen zijn ronduit zorgelijk, want ze ondermijnen de vrijheid en onafhankelijkheid van politiek journalisten. Daarom zouden politiek journalisten door middel van een kader bij het artikel, social media, een toelichting op een weblog of een redactioneel commentaar op de website van het medium gemaakte keuzes moeten verantwoorden en de totstandkoming van de publicatie voor de lezer toelichten. Het zal een positieve uitwerking hebben op het vertrouwen van de lezer in de journalist en het medium. Het zorgt voor een extra stimulans om te reflecteren op de eigen werkwijze. Ook zorgt meer transparantie ervoor dat de rol van de journalistiek als waakhond van de democratie ondersteund wordt.

11

Bestuurskunde (2010): Van Praag/Brants/DeVreese Het wantrouwen tussen politici en journalisten

Sommige journalisten vrezen dat hun bronnen zullen opdrogen door deze transparantie, maar een journalist kan ook transparant zijn zonder zomaar al zijn bronnen bij naam en toenaam te noemen.

Bronnendossier Mondelinge bronnen Meeus, Tom-Jan, NRC Handelsblad, chef politieke redactie 06-53669513 Gesproken op 15-08-2012 Du Pr, Raoul, De Volkskrant, chef politieke redactie 020-5629222 Gesproken op 14-08-2012 Paternotte, Bas, HP/De Tijd, politiek redacteur 0628423105 / BasPaternotte@gmail.com Gesproken op 19-08-2012 Wynia, Syp, Elsevier, politiek columnist 06-55181356 / Syp.Wynia@reedbusiness.nl Gesproken op 14-08-2012 Boeken Becker, Uwe & Van Praat, Philip (2006). Politicologie: basisthemas & Nederlandse Politiek. Apeldoorn: Het Spinhuis. Oosterbaan, Warna & Wansink, Hans (2008). De krant moet kiezen: de toekomst van de kwaliteitsjournalistiek. Amsterdam: Prometheus. Luyendijk, Joris (2010). Je hebt het niet van mij, maar: een maand aan het Binnenhof. Amsterdam: uitgeverij Podium. Kranten- en tijdschriftartikelen Vermeulen, Margreet, (18-08-2012). Onderzoek naar achterkamertjes. De Volkskrant, uitgavenr. 26842, p.38 Schoonen, Willem (30-06-2012). Een eenzijdig pleidooi voor transparantie. Trouw, p.23 Van Teeffelen, Kristel (27-06-2012). 'Burger heeft het recht om te weten wat journalist en politicus afspreken'. Trouw, p.10 Documenten (ook digitaal) Brandts, Kees, (24-11-2000). Double bind of de ambivalente relatie tussen politiek en media Van Praag, Philip / Brandts, Kees / De Vreese, Claes (2010). Het wantrouwen tussen politici en journalisten

Webpaginas http://www.dejaap.nl/2012/06/28/oproep-transparante-haagseverslaggeving-is-onzin-en-clairy-polak-is-hypocriet/ http://www.bnr.nl/programma/mediazaken/1351921207/achterkamertjesjournalistiek-openbaar http://www.denieuwereporter.nl/2012/06/maak-de-politiekejournalistiek-transparant/ http://www.villamedia.nl/opinie/bericht/oproep-voor-transparantepolitieke-journalistiek/ http://www.denieuwereporter.nl/2010/11/joris-luyendijk-in-de-wonderewereld-van-nieuwspoort/ Beeld en geluid BNR Mediazaken (03-06-2012). BNR Mediazaken. http://www.bnr.nl/programma/mediazaken/1351921207/achterkamertjesjournalistiek-openbaar

10

Вам также может понравиться