Kr Saati

Ri c ha r d Da vki n s
T B T A K P OP L E R B L M
K T A P L A R I
Kr Saati The Blind Watchmaker
Richard Davkins Resimler: Liz Fyle
TBTAK Fopler Bilim Kiraplar 1

eviri: Feryal Halar
Trke mernin Lilimsel danmam: Do. Dr. Ayhan Ersoy - Yrd. Do. Dr. Erhan Ersoy
Redaksiyon: Mehmer Kk
Richard Davkins, 1986
Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu, 1998
Bu yaptn Lrn haklar sakldr. Yazlar ve grsel malzemeler, izin alnmadan rmyle veya
ksmen yaymlanamaz.
TUTAK Populer ilim Kitcplcr'nm seimi te deerlendirilmesi TUTAK Populer ilim
Kitcplcr Ycn Kurulu tcrcjndcn cplmcltcdr.
ISBN 978 - 975 - 403 - 262 - 8
lk Lasm Temmuz 2002'de yaplan Kr Sccti Lugne kadar 25.000 ader Laslmtr.

11. Basm Ausros 2010 (5000 ader)
Yayn Ynermeni: Adnan Bahadr Yayma Hazrlayan: Bar Bak Kapak Tasarm: Cemal
Tngr Sayfa Dzeni: nci Yaldz Basm zleme: Ylmaz zLen
TBTAK Fopler Bilim Kiraplar Ararrk Bulvar No: 221 Kavakldere 06100 Ankara Tel:
(312) 427 06 25 Faks: (312) 427 66 77 e-posra: kirapgruLirak.gov.rr vvv.kirap.ruLirak.gov.rr
Semih Ofser MarLaaclk Sek. Yay. San. Tic. Lrd. ri. Byk Sanayi 1. Cadde No: 74 Iskirler Ankara Tel: (312)
341 40 75 Faks: (312) 341 98 98


Kr Saari
3'4-
Richard Davkins
evi r i F er ya l Ha l a r
TBTAK POPLER BLN KTAPLARI























Anneme ve LaLama



































indekiler
nsz
I. Blm
Olaslk D Olan Aklamak
II. Blm yi Tasarm
III. Blm
Kk Deiimlerin Birikmesi
IV. Blm
Hayvanlar Uzamnda Farikalar
V. Blm
G ve Arivler
VI. Blm
Kkenler ve Mucizeler
VII. Blm Yapc Evrim
VIII. Blm
Farlamalar ve Sarmallar
IX. Blm
Nokracl Nokralamak
X. Blm
Yaamn Tek Gerek Aac
XI. Blm Lanerli Rakipler
Kaynaka
Dizin



































nsz
Bu kirap, varlmzn Lir zamanlar gizemlerin en Ly olduu
fakar arrk zmlendii kansyla yazld. Gizemi Darvin ve Wallace
zdler, Liz onlarn zmne dipnorlar eklemeyi srdryoruz. Fek
ok insann Lu derin soruya geririlen zarif ve gzel zmden haLerinin
olmamas, harra inanlmaz Lir ekilde Lyle Lir soru olduunun farknda
Lile olmamas Leni arrr iin Lu kiraL yazdm.
Sorunumuz, karmak rasarm sorunu. Bu szckleri yazmakra
olduum Lilgisayarn Lilgi depolama kapasiresi 64 kilo- Layr (merindeki
her karakrer iin Lir Layr gerekiyor). Bu Lilgisayar Lilinli rasarland ve
Lilerek imal edildi. Yazdm szckleri anlamanz salayan Leyniniz,
yaklak on milyar kilonron ieriyor. Bu milyarlarca sinir hcresinin
ounda, her hcreyi Laka hcrelere Lalayan elekrrik relleri" var.
Bunun da resinde, molekler generik dzeyinde, vcurraki Lir
rrilyondan fazla hcrenin her Liri Lenim Lilgisayarmn Lin kar, kesin
Lir dorulukla ifrelenmi dijiral Lilgi ieriyor. Canllarn karmakl,
rasarmlarndaki zarif verimle uyum iinde. Bu Loyurlardaki karmak
rasarmn aklanmas gerekriini kaLul ermeyen varsa, Len
vazgeiyorum. Hayr, hayr, ikinci Lir kez dndmde
vazgemiyorum nk Lu kirapraki amalarmdan Liri de, Liyolojik
karmakln muhreemliine kapal gzlere Lir eyler gsrereLilmek.
nce gizemi gsrereceim, sonra da nasl zleceini aklayp gizemi
orradan kaldracam.
Aklamak zor Lir sanarrr. Bir eyi aklarsnz, okuyucunuz da
anlar, ama Lir eyi yle Lir aklarsnz ki, okuyucunuz onu ra
iliklerinde hisseder. Bu kincisini yapaLilmek iin, kanrlar
okuyucunun nne duygusuzca sralamak yererli deildir. Bir avukar
olmak ve hukuk mesleinin rm inceliklerini kullanmak
zorundasnzdr. Bu kirap duygusuz Lir Lilimsel deneme deil, ama
Darvincilik konusunda yazlm Laka kiraplar yle, yine de ou
kusursuz Lilgilerle dolu. Bu kirapla Lirlikre onlar da okumaksnz.
Duygusal olmann da resinde, Lu kiraLn Laz Llmlerinin uzman

Lilimsel dergilerde eleririleLilecek Lir rurkuyla yazldn iriraf
ermeliyim. TaLii ki Lilgi vermeyi amalyorum ama ikna ermek ve esin
vermek de isriyorum -hedeflerimizi varsaymlar yapmadan da
LelirleyeLiliriz. Okuyucuya kendi varoluumuza ilikin esin vermeyi
isriyorum, dorusunu sylemek gerekirse, ryleri diken diken edecek
Lir gizem Lu. Ayn zamanda, Lu gizemin, Leynimizin alglayaLilecei
zarif Lir zm olduu gereinin rm heyecann duyurmak
isriyorum. Bunun da resinde, okuyucuyu Darvinci dnya grnn
yalnzca doru olduuna deil, varoluumuzun gizemini zeLilecek,
Lilinen rek kuram olduuna inandrmak isriyorum. Tek oluu, kuram
iki misli daha rarmin edici hale geririyor. Darvinciliin yalnzca Lu
gezegende deil, evrenin yaam LarndraLilecek her yerinde doru
olduunu savunacam.
Bir Lakma, profesyonel avukarlardan uzak durmak isriyorum. Bir
hukuku ya da Lir polirikac, kiisel olarak inanmayaLilecei Lir
mreriyi ya da Lir davay savunaLilir. Ben Lunu asla yapmadm,
yapmam da. Her zaman hakl olmayaLilirim, ama doruya rurkuyla
Lalym ve doru, hakl olduuna inanmadm Lir eyi asla sylemem.
Bir niversirenin rarrma ropluluuna, yararlclarla rarrmaya
gidiimi harrlyorum. Tarrma sonrasnda yemek yerken, yararlclk
lehine grece gl Lir konuma yapm gen Lir Layann yanna
orurmurum. Bu hanmn yararl olamayaca ok akr, onun iin
de niin Lyle Lir konuma yaprn drsre sylemesini isredim.
Yalnzca rarrma Lecerisini denediini ve inanmad Lir eyi savunma-
nn ok daha ekici geldiini iriraf erri. yle grnyor ki, ni-
versirelerin rarrma ropluluklarnda, konumaclara hangi raraf
savunacaklarnn nceden Lildirilmesi alelade Lir uygulama. Kendi
inanlarnn Lir nemi yok. Halk nnde konumak giLi pek
sevmediim Lir ii yapmak iin uzun Lir yoldan gelmirim, nk
yapmam isredikleri eyin doru olduuna inanmtm. Topluluk
yelerinin Lunu rarrma oyunlar oynamak iin Lir ara olarak
kullandklarn anlaynca, Lundan sonra, Lilimsel gereklerin masaya
konduu konularda samimiyersiz Lir rarafrarlk yapmay zendiren
rarrma ropluluklarndan gelecek nerileri reddermeye karar verdim.
Tam olarak anlayamadm seLeplerle, Darvinciliin savunulmaya,

Laka Lilim dallarndaki yerleik Laz gereklerden daha fazla
gereksinimi var. oumuz kuanrum kuramn ya da Einsrein'm zel ve
genel grelilik kuramlarn anlamayz, ama anlamamamz Lu kuramlara
kar kmamz gerekrirmez! Einsreinclm" rersine, Darvincilik
konusunda Lilgisi olan olmayan ahkam kesiyor. Sanrm Darvinciliin
Lir sorunu da, Jacques Moriod'nun dedii giLi, herkesin Lu kuram
anladn zannermesi. Aslnda Darvvincilik arrc derecede yaln Lir
kuram, harra fizik ve maremarikle kyaslandnda ocuksu Lir yalnl
var. znde, kalrsal eirliliin olduu yerde, geliigzel olmayan
reme Liiminin uzun erimli sonular olacan sylyor -raLii Lu
sonularm Lirikmesi iin yererli sre varsa. Fakar Lu yalnln aldarc
olduuna inanmak iin iyi seLepler var. Unurmayalm ki, ne denli yahn
grnse de, on dokuzuncu yzyln orralarnda Darvin ve Wallace akl
edene dek, yani Nev- ron'un Frincipia'smdan 300 sene sonrasna ve
Erarosrhenes'in Dnya'nn evresini lmesinden 2000 sene sonrasna
dek, Lu kuram hi kimsenin aklna gelmedi. Nasl oldu da Lylesine ya-
hn Lir fikir Nevron, Galileo, Descarres, LeiLnirz, Hume ve Arisroreles
dzeyindeki dnrler rarafndan kefedilemeden kald! Neden
Vikroria dneminin iki doa Lilgisi uzmanm Lek
li!
lemek zorunda kald! Dnrler ve maremarikiler ne yanl yaprlar
ki, Lu gerei gzden kardlar! Ve Lylesine gl Lir fikir nasl
oluyor da hl yaygn Lilin rarafndan Lenimsenmeden kalaLiliyor!
Sanki insan Leyni zel olarak Danvincilii yanl anlamak ve
inanlmas g Lulmak iin rasarlanm. rnein, sk sk rmyle
rasrlanr olarak dramarikleririlen rasrlanr" konusunu ele alalm.
Darvincilie saldranlarn Lyk ounluu Lu kuramda geliigzel
rasrlanrdan Laka Lir ey olmad yolundaki yanl fikre sarlyorlar -
hem de mrhi Lir hevesle. Canllarn karmakl rasrlanrnn anri-
rezini ierdiinden, Darvvinciliin rasrlanryla edeer olduunu
dnrseniz, kar kp rrmeniz elLerre kolay grnecekrir!
srlendiim grevlerden Liri de Darvvinciliin Lir ''rasrlanr" kuram
olduu yolundaki miri ykmak olacak. Darvincilie inanmamaya yargl
olmamzn nedenlerinden Liri de, Leyinlerimizin evrimsel deiime
zg zaman leinden rmyle farkl zaman leklerinde geen

olaylarla uramak zere yaplanm olmasdr. Saniyeler, dakikalar,
yllar ya da en fazlas Lirka on yl alan sreleri anlamak zere
donanmz. Oysa Darvincilik, ramamlanmas yzLinler- ce,
milyarlarca yl srecek kadar yava gerekleen Lirikim srelerine
ilikin Lir kuramdr. Neyin olas olduuna ilikin rm sezgisel
yarglarmz Lu lekre mrhi yanl kveriyor. Kukuculuumuz ve
znel olaslk kurammz inanlmaz yanlglara uruyor, nk evrim -
Lu mrhi Lir ironi rayor- Lizi Lirka on seneden oluan Lir mrlk
Lir sre ierisinde dnmeye ayarlam. Hayal gcmzn o aina
olduumuz zaman leklerinin dikrii demir parmaklklar ap kamas
gerek. Tm gcmle Luna yardmc olmaya alacam.
Beyinlerimizin Darvincilie kar nyargl olmasnn Lir nedeni de,
yararc rasarmclar olarak kazandmz Lyk Laardan
kaynaklanyor. Dnyamz mhendislik ve sanar rnleriyle dolu.
Karmak zaraferin nceden planlanm, sanarsal Lir rasarmn gsrergesi
olmasna almz. Bu, Lyk olaslkla, Lir rr doasr Tanrya
inanmamzn en gl seLeLi. Darvvin ve Wallace'm, rm sezgilere
karn, ilksel yalnlkran karmak 'rasarmn" orraya kn
aklayacak Lir Laka yol daha olduunu greLilmeleri iin -ki, Lir kez
anladkran sonra ok daha manrkl Lir yol Lu- kocaman rahayyl
dnyasnda Lyk Lir adm armalar gerekri. ylesine Lyk Lir
srama ki Lu, gnmzde Lirok insan Lu adm armaya cesarer
edemiyor. Bu kiraLn remel amac okuyucunun Lu sramay yapmasna
yardm ermek.
Yazarlar genelde kiraplarnn uzun sreli erki uyandrmasn isrer.
Ama her savunucu, savunduu olayn zamanla deimeyen rarafn
orraya koymann dnda kendisine kar kan adalarnn ya da kar
kr grnrsn veren adalarnn grlerine de yanr vermek
zorundadr. Bu savlarn Lazlar gelecek yllarda eskime rehlikesi
rayor. Zamannda Trlerin Kkeni'nin Lirinci Lasmnn alrnc
Lasmndan daha iyi olduu paradoksuna sk sk dikkar ekilmiri.
Bunun seLeLi Darvvin'in kendini, ilk Lasma gelen eleririleri sonraki
Lasmlarda dikkare almak zorunda hissermesiydi. Ama Lu eleririler
arrk o kadar eskidi ki, Lunlara verilecek yanrlar zaman kayLna neden
oluyor ve harra Lizi yanl ynlere srkleyeLiliyor. Yine de, gnlk

mr olduunu dndmz, moda halini alm Lu ada eleririlere
yanr vermeme isreine kaplmamalyz, yalnzca nezakerren deil,
kafas karm okuyucuya duyduumuz saygdan rr. KiraLmn
hangi Llmlerinin ksa mrl olacana ilikin Lir fikrim var, ama
Lunun yarglar okuyucu ve zamandr.
Baz kadn arkadalarm (neyse ki, saylar ok deil) yazmda
kullandm eril zamiri (he) kendilerinin dland Liiminde
yorumluyorlar, Lu Leni son derece zyor. Eer Lir dlanma sz
konusu olsayd (kr ki yok), erkekleri dlamay yelerdim. Bir kez
soyur okuyucuma diil zamirle (she) seslenmeyi denedim ve Lir feminisr
Leni revazu grnrs alrnda srren almakla sulad: he-or-she" ya da
'his-or-her" demeliymiim, ya
VI

ni iki zamiri de Lirlikre kullanmalymm. Dili nemsemiyorsanz Lu
kolayca yaplaLilir, ama eer dili nemsemiyorsanz her iki cinsren
okuyuculara da layk olmuyorsunuz demekrir. Bu kirapra, ngilizce
zamirlerin allm kullanmlarn Lenimsedim. Okuyucularm iin eril
zamir kullanaLilirim ama onlar erkek olarak dnme eilimim Lir
Franszm masann diil olduunu dnme eiliminden re deil. Aslna
Lakarsanz, okuyucularm daha ok dii olarak dnyorum ama Lu
Lenim kiisel sorunum, ve ana dilimi nasl kullanacam konusunda
zerimde Lask olmas hi houma girmiyor.
Kiisel olan Lir Laka konu da Laz insanlara duyduum min-
nerrarln seLepleridir. Adil davranamadklarm Leni ho greceklerdir.
Yaymclarm danmanlarnn (elerirmen" deil -40 yan alrndaki
Lirok Amerikal kusura Lakmasn ama, gerek elerirmenler kiraplar
ancak yaymlandkran sonra, yani yazarn elinden hiLir ey
gelmeyecei Lir anda eleririr) kimliklerini Lenden saklamaya gerek
grmediler ve John KreLs (yine), John Duranr, Graham Caims-Smirh,
Jeffrey Leviriron, Micha- el Ruse, Anrhony Hallam ve David Fye'm
nerilerinden son derece yararlandm. Richard Gregoy, 12. Blm'
eleririrken ok nazikri, sonunda Lu Llm kirapran kardm. Arrk
resmi olarak rencim olmamalarna karn Mark Ridley ve Alan
Grafen, ayrca Bili Hamilron, evrimi rarrtm ve fikirlerinden
yararlandm dosrlar gruLunun Lam ekri. Famela Wells, Fe- rer
Arkins ve John Davvkins eirli Llmleri Lenim iin elerirdi. Sarah
Bunney saysz dzelrme yapr ve John GriLLin Lyk Lir haray
dzelrri. Alan Grafen ve Will Arkinson hesaplamalarda yardmc oldu
ve HayvanLilim Blm'nn Apple Macinrosh Yayn Ajans
Liyomorflar LasaLilmem iin lazer yazclarn dn verdi.
Michael Rodgers'm rad sarslmaz dinamizmden Lir kez daha
yararlandm (imdi Longman iin alyor). Rodgers ve Norron'dan
May Cunnane gereken yerlerde hzlandrcy (moralimin
hzlandrcs) ve freni (alayclmn freni) Lyk Lir Leceriyle
kullandlar. KiraLn Lir ksm HayvanLilim Blm ve Nev College
rarafndan verilen izin srasnda yazld. Son olarak (aslnda Lu
reekkre Lr iki kiraLmda da yer vermeliydim), Oxford'daki rerim
sisremi ve yllar Loyunca zooloji rencisi olanlar, aklama sanarnda
VII


gsrermi olduum Lirka Leceriyi renmemde Lana yardmc oldu.
Richard Davkins
Oxford, 1986
























I. Blm
Olaslk D Olan
Aklamak
iz hayvanlar, LileLildiimiz evren ierisindeki en karmak
eyleriz. Kukusuz, LileLildiimiz evren asl evrenin ufack Lir
parasdr. Baka gezegenlerde Lizden daha karmak nesneler
yayor olaLilir ve Lunlarn Lazlar Lelki de Lizi okran fark ermilerdir.
Ancak Lu, vurgulamak isrediim nokray deirirmiyor. Nerede olurlarsa
olsunlar, karmak eyleri aklamak iin ok zel Lir yaklam gerekir,
nasl var olduklarn ve neden Lu denli karmak olduklarn Lilmek
isreriz. Benim ne sreceim aklama evrenin her kesindeki karmak
eyler iin ayn genel izgide olacak, Lizim iin, empanzeler, solucanlar,
mee aalar ve uzayl canavarlar iin hep ayn... re yandan, kayalar,
Lulurlar, nehirler, gkadalar ve kuarklar giLi Lenim yaln" diye
adlandrdm eyler iin ayn aklama geerli deildir. Bunlar fiziin
konusudur. empanzeler, kpekler, yarasalar, hamamLcekleri, insanlar,
solucanlar, hindiLalar, Lakreriler ve uzayl yararklarsa, Liyolojiyi
ilgilendirir.
Buradaki fark, rasarmlarn karmaklk dzeyindedir. Biyoloji Lir
ama iin rasarlanm grnrs veren karmak eylerle uraan Lir
B

2


Lilimdir. Fiziin konusuysa, akla rasarm gerirmeyen yaln eylerdir. lk
Lakra, Lilgisayarlar ve oromoLiller giLi insem elinden kma nesneler
isrisna giLi grnecekrir. Bu nesneler er ve kan yerine plasrik ve
meralden yaplmlardr, canl olmamalarna karn, karmakrrlar ve
Lelirli Lir ama iin rasarlandklar akrr. Bu kirapra Lyle nesneleri
Liyolojik nesneler olarak ele alacam.
Okuyucu Luna repki duyaLilir: 'Feki, oromoLiller ve Lilgisayarlar
gerekren Liyolojik nesneler mi!" Szckler Lizim hiz- merkrlanmzdr,
efendilerimiz deil. Szckleri farkl amalar dorulrusunda, farkl
anlamlarda kullanmak iimizi kolaylatrr. Birok yemek kiraLnda,
srakozlar, Lalk Lal alrnda snflandrlr. Bunu gren Lir zoologa da
inme iner! Zoologlara gre, srakozlar insanlar Lalk olarak
smflandrsalar daha hakl olurlar, nk Lalklarla insanlar daha yakn
akraLadr. Hazr srakozlardan ve hak-hukukran Lahsederken, unu da
ekleyeyim: Ksa Lir sre nce, Li mahkemede srakozlarn Lcek mi
yoksa hayvan" m olduuna karar verilmesi gerekmi, insanlarn
srakozlar canl canl kaynarp kaynaram ayacaklar konusunu aydnla
kavururmak iin... Zooloji asndan Lakrmzda, srakozlar kesinlikle
Lcek deildir. Israkozlar hayvandr, ama Lcekler ve Liz de hayvanz.
Szcklerin farkl insanlarca nasl kullanldyla urap durmann Lir
anlam yok (fakar meslek d yaammda srakozlar canl canl halayan
insanlarla uramaya hazrm) . Alar ve hukukular szckleri
kendilerine zg Liimde kullanmaya gerek duyar ve Len de Lu kirapra
ayn eyi yapacam. OromoLillerin ve Lilgisayarlarn gerekren"
Liyolojik nesneler olup olmadna aldrmyorum. nemli olan u: Bir
gezegende Lu karmaklk dzeyine sahip Lir eyler Lulunduunda, Lu
gezegende yaam Lulunduu ya da Lir zamanlar var olduu yargsna
varmakra duraksamam al lyz. Makineler, canh nesnelerin dorudan
rnleridir, karmaklk dzeyleri ve rasarmlan canh nesnelerce
olururulmurur, ve Lir gezegende yaamn var olduuna iarer ederler.
Ayn ey fosiller, iskelerler ve cansz gvdeler iin de geerlidir.
Fiziin yaln eyleri incelediini syledim. Bu da ilk Lakra ruhaf
grneLilir. Fizik girifr Lir konu giLi grnr, nk Lizim iin fizikreki
dncelerin anlalmas zordur. Bizim Leyinlerimiz avcl ve
roplaycl, ifrlemeyi ve ocuk Lyrmeyi anlamak zere
rasarlanmtr: Orralama hzlarla Loyurra hareker eden orra Loy
3


nesnelerle dolu Lir dnya. ok Ly ve ok k, varolu sreleri
pikosaniyelerle veya gigayllarla llen eyleri, konumu olmayan
paracklar, gremediimiz ve dokunamadmz halde, greLildiimiz
ve dokunaLildiimiz eyleri erkiledikleri iin haklarnda Lilgi sahiLi
olduumuz kuvverleri ve alanlar anlayaLilecek donanmmz zayf.
Fiziin girifr olduunu dnyoruz, nk fizii zorlukla anlyoruz ve
de fizik kiraplar zor maremarik ilemleriyle dolu. Ama fizikilerin
inceledii nesneler yine de remelde yaln nesnelerdir: Gazlardan ya da
ufak paracklardan oluan Lulurlar ve krisraller giLi, aromik desenleri
hemen hemen sonsuz deneLilecek Lir Liimde rekrarlanan Lirrnek
madde kmeleri. Bunlarn hassas alan paralar yok -en azndan
Liyolojik srandarrlara gre. Byk fiziksel nesneler, rnein yldzlar
Lile, az ok geliigzel dzenlenmi, snrl sayda paradan oluur.
Biyolojik olmayan, fiziksel nesnelerin davran ylesine Lasirrir ki, Lyle
davranlar ranmlamak iin maremarik dilini kullanmak kolaylk salar.
Fizik kiraplar Lu yzden maremarikle doludur.
Fizik kiraplar girifr olaLilir, fakar rpk oromoLiller ve Lilgisayarlar
giLi, fizik kiraplar da Liyolojik nesneler olan insan Leyinlerinin
rnleridir. Bir fizik kiraLnda ranmlanan nesneler ve olgular, kiraLn
yazarnn Ledenindeki rek Lir hcreden da

ha yalndr. Ve Lu yazar her Liri LirLirinden farkl, hassas Lir mimari
ve mhendislikle, kirap yazaLilme yereneine sahip Lir makine
Liiminde rgrlenmi Lyle rrilyonlarca hcreden oluur.
Beyinlerimizin, u nokralardaki Loyurlarn ve fizikreki dier arlklarn
resindeki karmaklklarla uraacak donanm olduu sylenemez. Bir
fizikinin -harra Lir fizikinin rek Lir hcresinin- yapsn ve davrann
ropyekn ranmlayaLilecek maremarii henz hi kimse icar ermedi. Tek
yapaLildiimiz, canllarn niin var olduklar ve nasl iledikleri
konusundaki genel ilkelerin Lazlarn anlayaLilmek.
e Lu nokradan Lalamtk. nsanlarn ve dier karmak eylerin
niin var olduklarn Lilmek isriyorduk. imdi, karmakln
ayrnrlarn kavrayamasak Lile, Lu soruya genel Lir yanr vereLiliriz. Bir
Lenzerme yapalm: oumuz Lir uam ileyiinin ayrnrlann anlamaz.
Byk olaslkla, uan yapmclar da Lunu rmyle Lilmez: Moror
uzmanlan kanarlan aynnrlany- la Lilmez ve kanar uzmanlan da moror
hakknda ancak Lelirsiz Lir Lilgiye sahiprir. Kanar uzmanlan, kanarlan
Lile ram Lir maremariksel kesinlikle anlamaz, yalnzca, rzgr rnelinde
Lir modeli ya da Lir Lilgisayar simlasyonunu inceleyerek, Lir kanadn
dzensiz hava ak koullarnda nasl davranacan kesrireLilirler. Bir
Liyolog da, Lir hayvan anlayaLilmek iin Lu rr Lir ey yapaLilir. Fakar
hakkndaki Lilgimiz ne denli eksik olursa olsun, uam nasl Lir genel
sre sonucu var olduunu hepimiz Liliriz. Bir uak, izim masalarnda,
insanlar rarafndan rasarlanr. Daha sonra da, Laka insanlar izimlere
Lakarak paralar yapar, daha Laka Lir sr insan (insanlar rarafndan
rasarlanm Laka makinelerin yardmyla) Lu paralan Lir araya
gerirerek, her Lirini yerli yerine perinler, vidalar, yaptrr ya da
kaynak yapar. Bir uam yaplma sreci Lizim iin remel Lir gizem
ramaz, nk insanlarca yaplmtr. Faralann amah Lir rasarm do-
rulrusunda, sisrendi Lir Liimde Lirleririlmesi, Lildiimiz ve anladmz
Lir eydir, nk Lu sreci Liz de yaamzdr -en azndan
ocukluumuzda, modeller ya da legolar yaparak.
Feki, ya vcurlarmz! Her Lirimiz aynen uak giLi Lir makineyiz,
yalnzca ok daha karmaz. Yoksa Liz de mi Lir izim masasmda
rasarlandk! Bizim paralarmz da Lecerikli Lir mhendis rarafndan m
Lirleririldi! arrc ama yanr, hayrdr. Bu, yalnzca Lir yzyldr
Lildiimiz ve anladmz Lir yanr. Charles Darvin konuyu ilk
5


akladnda, Lirok insan ya anlamad ya da anlamak isremedi.
ocukken, Darvin'in kuramn ilk duyduumda Len de inanmay kararl
Lir ekilde reddermirim. On dokuzuncu yzyln ikinci yarsna dek,
hemen hemen herkes, Bilinli Tasarmcya inanmakrayd. Birok insan
hl ayn inanc srdryor. Belki de, varoluumuzun gerek, Dar- vinci
aklamas -ruhafrr- henz genel eirim mfredarnn allm Lir
paras olamad iin... Gerek u ki, Lu konu yaygn olarak yanl
anlalyor.
KiraLmn ismindeki saari, on sekizinci yzyl TanrLilimcisi William
Faley'in iyi Lilinen Lir savndan dn alnd. Faley'in 1802'de
yaymlanan Narural Theology -or Evidences of rhe Exisrence and
ArrriLures of rhe Deiry CoUecred from rhe Appe- arances of Narure
(Doal TanrLilim -ya da Doann Grnmlerinden Toplanan,
Yaradan'm Sfarlarna ve Varlna ilikin Kanrlar) adl yapt, 'Tasarm
Sav"nn en iyi Lilinen aklamas, Tanr'nn varlna ilikin savlarn en
erkilisi olmurur. Bu, mrhi sayg duyduum Lir kiraprr, nk yazar
Lenim u anda yapmaya altm zamannda Lyk Lir Laaryla yap-
mtr. Faley'in Lir ilerisi vard, Luna rm kalLiyle inanyordu ve ilerisini
orraya koymak iin hiLir aLay esirgemedi. Canllar dnyasnn
karmaklna saygyla yaklayordu ve Lu karmakln ok zel Lir
aklama gerekrirdiini grd. Tek haras -iriraf ermeliyim ki, Lu olduka
Lyk Lir harayd! - aklamann kendisiydi. Faley Lulmacaya geleneksel
dinci yant verdi, fakar Lu yant kendinden nce hi kimsede
grlmemi Lir Lerraklkla ve inandrclkla orraya koydu. Gerek
aklamaysa son derece farklyd ve rm zamanlarn en devrimci
dnrn, Charles Darvvin'i Leklemek zorunda kald.
Faley, Narural Theology'ye ok iyi Lilinen Lir para ile Lalar:
Diyelim ki, Lir allkran geerken ayam Lir raa rakld ve ran
oraya nasl geldii sorusuyla kar karya kaldm. Aksini
gsrerecek Lir eyler Lilmediim iin vereceim olas yanrlardan
Liri, ran ezelden Leri orada olduudur, ya da, ram rersine, Lu
yantn samaln gsrermek ok kolay olacakrr. Fakar, diyelim
ki, yerde Lir saar Luldum ve saarin nasl olup da orada olduunu
sorguluyorum, Liraz nceki yanr yani saarin ezelden Leri orada
durmakra olduu, aklmn kesinden gemeyecekrir.
6


Faley Lurada ra Lenzeri doal fiziksel nesneler ile, saar Lenzeri
rasarlanm ve imal edilmi nesneler arasndaki farkn hakkn veriyor.
Bundan sonra da, Lir saarin yaylar ile dililerinin rasarmlarndaki
doruluu ve Lu paralarn Lir araya geririliindeki girifrlii
yorumlayarak devam ediyor. Faley'e gre, Lir aldkra saar Lenzeri Lir
nesne Lulduumuzda, nasl varlk kazandn Lilmesek Lile, Lu nesnenin
doruluu ve rasarmndaki girifrlik Lizi u yorumu yapmaya zorlar:
...saarin Lir yapmcs olmaldr: Bir yerlerde, Lir zamanda, Lelirli
Lir amala saari olururmu olan Lir insan eh var olmaldr, saarin
yapmn anlam ve kullanmn rasarlam olan Lir insann eli...
Faley, hi kimsenin Lu sonuca iriraz edemeyeceini savunuyor, fakar
ona gre Tanrranmaz, doann ileyiini incelerken Lu sonuca kar
gelmekredir, nk:
...Lir saarre var olan her dzen iareri, her rasarm Lelirrisi doann
ileyiinde de vardr ve harra doann ileyiinde rm ngrleri
aan daha da yce Lir grnm almakradr.
Faley, Darvvin'in de sonradan kullanaca, ok iyi Lilinen ve Lu kirap
Loyunca rekrar rekrar orraya kacak olan insan gz rneiyle
Lalayarak yaamn makinelerinin mkemmel ve sayg dolu ranmlarn
yapyor ve son nokray koyuyor. Faley, gz releskop Lenzeri,
rasarlanm Lir alerle kyaslyor ve 'releskopun grmeye yardmc olmak
zere yaplm olduuna ilikin kantmz, ayn zamanda gzn grmek
iin yaplm olduunun da kantdr" sonucuna varyor. Tpk
releskopun Lir rasarmcs olduu giLi, gzn de Lir rasarmcs olmaldr.
Faley savn irenlikle inanarak orraya koymu, gereken Lilgiyi ise
gnnn en iyi Liyologlarndan alm. Fakar Lu Lilgi yanl, Laran aa
yanl. Mrhi Lir yanllk Lu. Teleskop ve gz arasndaki, saar ve canl
organizma arasndaki Lenzerme de yanl. Grnenin rersine, doadaki
rek saari fiziin amasz kuvverleridir, yine de Lu kuvverler ok zel Lir
Liimde dzenlenmirir. Gerek Lir saari ngr sahiLidir: Gelecei
hayal eder, zemLereklerini ve dililerini, aralarndaki Lalanrlar planlar.
Oysa, Darvvin'in keferrii ve rm yaam Liimlerinin varoluunu ve Lir
amac varm giLi grnmesini akladn arrk Lildiimiz,
7


kendiliinden, Lilinsiz, kr srecin, yani doal seilimin hiLir amac
yokrur. Doal seilimin akl ve d gc yokrur. Doal seilim gelecei
planlamaz, gelecei grme yerisi yokrur, ngrs yokrur. Doal seilim
hiLir ey gremez. Doal seilimin doann saari olduu sylenecekse,
Lu saarinin kr olduu da eklenmelidir.
Bunu aklayacam, yam sra Lirok Laka eyi de aklayacam.
Fakar Lir haraya dmeyeceim: Faley'i Lylesine coruran canl
'saarleri" kmsemeyeceim. Tam rersine, Faley daha da ileri
gideLilirdi, diye dnyorum. Canl 'saarler" sz konusu olduunda,
aknlk duymada kimseden aa kalmam. Bunu Tanrranmaz olduu
iyi Lilinen, rannm Lir ada dnrle Lir akam yemeinde
rarrmtm. Bu dnrle kyasladmda, Faley'le aramzdaki orrak
nokralarn daha fazla olduunu gryorum. Danvin'in Trlerin
Kkeni'nin yaymland 1859 yln

dan nce herhangi Lir rarihre Lir Tanrranmazn var olaLileceini
hayal Lile edemiyorum, dedim. Feki, ya Hume!" diye yanrlad dnr.
Hume canllar dnyasndaki rgrl karmakl nasl yorumlamtr!'
diye sordum. Dnr, Aklamad," dedi. Bu konu neden zel Lir
aklama gerekririyor ki!"
Faley zel Lir aklamann gerekli olduunu Liliyordu, Dar- vin de
Liliyordu, harra dnr dosrumun da yreinin ra derinliklerinde
Lunun gerekli olduunu Lildiini sanyorum. Her neyse, Len Lu kirapra
canllar dnyasnn rgrl karmaasna Lir aklama gerirmeye
uraacam. David Hume'a dnelim, zaman zaman Lu Lyk Isko
dnrn, Tasarm Sav'n Dar- vin'den Lir yzyl nce rafa kaldrd
sylenir. Ama Hume'n yapr, doada grnre var olan rasarmn, Lir
Tanr'nn varln gsreren kesin Lir kanr olarak kullanlmasndaki
manr elerirmek olmurur. Ancak, grnreki Lu rasarm iin Laka
Lir aklama gerirmemi, soruyu ak Lrakmtr. Darvin ncesinde,
Hume rarafran Lir Tanrranmaz yle derdi: Karmak Liyolojik rasarm
iin Lir aklamam yok. Tek Lildiim, Tan- r'nn iyi Lir aklama
olmaddr. Bekleyelim ve Lirilerinin daha iyi Lir aklama gerirmesini
umur edelim." Bylesi Lir konumun, manrksal adan salam olmasna
karn, hi de doyurucu olmadn dnmekren kendimi alamyorum.
Darvvin ncesinde Tanrranmazlk manrksal olarak savunulaLilirdi
Lelki, fakar ancak Darvin sayesindedir ki, enrelekrel adan rarmin
olmu Lir Tanrranmaz olaLiliyoruzjHume'un da Lenimle ayn fikri
paylaacan dnmek houma gidiyor, ancak Laz yazlarna
Lakrmda da Liyolojik rasarmn karmaklnn hakkn veremediini
anhyorum. Gen doaLilimci Charles Darvin, ona Lu konuda Lir iki ey
rereLilirdi, ne yazk ki, Darvvin, Hume'un zamannda alt
EdinLurgh niversiresi'ne girdiinde, Hume leli krk sene olmuru.
Karmaklk ve grnre var olan rasarmdan sz ermekre sanrm
acele davrandm, Lu szcklerin anlamlar ok akm giLi... Aslnda, Lir
anlamda ak, ou kii karmakln ne olduu konusunda sezgisel Lir
fikre sahiprir. Ama karmaklk ve rasarm kavramlar Lu kirapra ylesine
nemli ki, karmak ve grnre rasarlanm nesnelerde zel Lir eyler
olduu konusundaki sezgilerimizi Liraz daha kesinlerirerek, szcklere
dkeLilmek isriyorum.
Feki, karmak Lir nesne nasl Lir eydir, nasl rannaLilir! Bir kol
9


saarinin, Lir uan, Lir kulaakaan Lceinin ya da Lir insann
karmak, re yandan, Ay'n yaln olduunu sylemek ne anlamda
dorudur! Karmak Lir nesneye ilikin olarak aklmza ilk gelen ey, Lu
nesnenin ayrk Lir yaps olduudur. MuhalleLi ya da pelre u anlamda
yalndr: kiye Llndklerinde, iki parann da isel Lileimi ayn
olacakrr, pelre Lenzeikrir. Bir oromoLil ise ayrkrr. Felrenin rersine,
Lir oromoLilin hemen hemen her paras, dier paralardan farkhdr. ki
rane oromoLil yarsn yan yana gerirdiimizde oromoLili elde edemeyiz.
Baka Lir deyile, yaln Lir nesnenin rersine, karmak Lir nesne Lirok
ksmdan oluur, Lu ksmlar, eirli rrdendir.
Ayrklk ya da ok ksml olma", zorunlu koul olaLilir fakar yererli
deildir. ok ksml ve isel yaps ayrk olan fakar Lenim kasrerriim
anlamda karmak olmayan Lirok nesne var. rnein, Monr Blanc
Lirok deiik cins kayaran oluur ve Lu da herhangi Lir yerinden
kesriimizde elde edeceimiz iki parann isel yaps LirLirlerinden
farkl olacakrr. Felrede olmayan yapsal ayrklk Monr Blanc'da var,
fakar Monr Blanc yine de Liyologlarn kasrerrii anlamda karmak deil.
Karmakln ranmn Laka Lir yoldan aramay deneyelim ve
maremariksel olaslk dncesini kullanalm. u ranm ele alalm:
Karmak Lir nesnenin paralar yle Lir Liimde dzenlenmirir ki,
nesnenin yalnzca rasrlanrya Lal olarak olumas olasl ok dkrr.
Sekin Lir gkLilimcimizin Lir Lenzermesini dn almak isriyorum: Bir
uan paralarn ahp geliigzel Lir araya geririrseniz, alr durumda
Lir Boeing elde erme olaslnz mrhi dkrr. Bir uan paralarn
Lir araya gerirmenin milyarlarca olas yolu vardr ve Lu yollardan
yalnzca Liri ya da Lirka gerek Lir uak olururaLilir. Bir insann par-
alarn Lir araya gerirmek iinse, ok daha fazla yol vardr.
Bu karmaklk ranm daha umur verici, ancak hl Lir eylere
gereksinim var. Monr Blanc' roparlamann milyarlarca yolu olduu ve
Lunlardan yalnzca Lirinin Monr Blanc' olururaca syleneLilir.
yleyse, Monr Blanc yalnken, ua ve insan karmak yapan nedir!
Her hurda yn Lenzersizdir ve Lir yn olurukran sonra sre
dnldnde, her hurda yn rm dier hurda ynlar kadar
olaslk diilik Larndrr. Uak hurdacsnn mezarlndaki Lir hurda
ynnn Lir ei daha yokrur. BirLirinin rpks iki hurda yn
Lulamazsnz. Uak paralarn geliigzel ararak repeler yaprnz
10


dnn, iki kez ayn repeyi elde erme olasl alan Lir uak yapma
olasl kadar dkrr. Feki yleyse, hepsinde aromlarn dzenlenii
Lenzersiz" olmasna karm, neden Lir p ynnn ya da Monr Blanc'n
ya da Ay'n, Lir uak ya da Lir kpek kadar karmak olduunu
syleyemiyoruz!
Bisiklerimin ifreli kilidinde 4096 farkl konum var. Bunlarn her Liri
ayn derecede olaslk ddr", yni arklar geliigzel evirdiinizde
4096 konumun her Lirinin gelme olasl ayndr. arklar geliigzel
evirip, orraya kan sayya Lakar ve olup Liren konusunda yle
LaraLilirim: 'Ne mrhi! Bu sayy rurrurma olasl 4096'da l'dir.
Kk Lir mucize Lu!" Bu, Lir dan kayalarm ya da Lir hurda
ynndaki meral paralarm 'karmak" olarak nirelemekle edeerdir.
Fakar arkn Lu 4096 konumundan Lirinin gerekren de ilgin Lir
Lenzersizlii var: 1207 kilidi aaLilecek rek konumdur. 1207'nin
Lenzersiz olmasnm srece ilikin edinilen Lilgiyle hiLir ilgisi yok: ma-
lar rarafndan nceden Lelirlenmirir. arklar dndrp 1207 yi ilk
seferde Lulursanz, Lisikleri alaLilirsiniz ve Lu ufak apra Lir mucize giLi
grneLilir. Banka kasalarmdaki ok haneli kasa kilirlerinde ansnz
yaver giderse, Lu, Lyk apra Lir mucize giLi grnecekrir, nk Lr
milyarlarca olashkran syrlp Lyk Lir vurgun yapm olursunuz.
re Lenzermemizde, Lanka kasasn aan ansl sayy Lulu- vermek,
hurda meral paralarn geliigzel savurarak Lir Boeing 747yi Lir araya
geririvermekle edeerdir. Kasa kilidinin milyonlarca Lenzersiz ve,
geriye dnp Lakldnda, eir derecede olaslk d konumu iinden
yalnzca Liri kilidi aacakrr. Tpk Lunun giLi, Lir hurda ynnn
milyonlarca Lenzersiz ve eir derecede olaslk d derlemesi iinden
yalnzca Liri (ya da Lirka) uaLilecekrir. UaLilen derlemenin ya da
kasay aan konumun Lenzersizliinin srecin ileyiine ilikin edinilen
Lilgiyle hiLir ilgisi yokrur, ikisi de nceden Lelirlenmirir. Kasa
yapmcs kasay aacak Lileimi Lelirlemi ve Lanka ynericisine
sylemirir. Uma yerenei de uan nceden Lelirlenmi Lir zelliidir.
Havada Lir uak grdmzde, paralarn geliigzel arlmasyla
rerilmediinden emin olaLiliriz, nk geliigzel Lir para ynnn
umama olaslnn ok Lyk olduunu Liliriz.
imdi Monr Blanc kayalarndan geliigzel Lir ynr olururmann
olas rm yollarn dnelim, Liliyoruz ki, Lunlardan yalnzca Liri Monr
11


Blanc olacakrr. Fakar Lizim Lildiimiz Monr Blanc, oluma srecine
ilikin edinilen Lilgiyle ranmlanmtr. Kayalar ymann Lirok
yolundan herhangi Liri Lir da olaLilirdi ve Lu daa Monr Blanc ad
verileLilirdi. Bizim Lildiimiz Monr Blanc'da zel Lir eyler, nceden
Lelirlenmi Lir eyler, uam kalkna ya da kasann alarak paralarn
nmze salmasna Lenzer Lir eyler yokrur.
Bir canlda, kasann almasna ya da uan umasna edeer olan
nedir! Aslnda, Lu Lazen szc szcne ayn ey: Krlanglar uar.
Grdmz giLi, uaLilen Lir makineyi yapmak kolay deil. Bir
krlangcn rm hcrelerini geliigzel Lir araya geririrseniz, elde
edeceiniz nesnenin uma olasl, sfrdan pek de farkl olmayacakrr.
Tm canllar umaz, ancak rpk umak giLi olaslk d grnen ve
nceden Lelirlenmi Laka eyler yaparlar. Balinalar umaz, fakar rpk
krlanglarn uuu giLi, erkin Lir Liimde yzeLilir. Balina
hcrelerinden


olururulmu geliigzel Lir ynn, Lrakn Lir Lalina kadar hzl ve
erkin Lir Liimde yzeLilmeyi, yalnzca yzeLilme olasl Lile ihmal
edileLilecek denli kkrr.
Tam Lu nokrada, armaca gzl Lir dnr (armacalarn ok keskin
gzleri vardr ve a duyarl hcrelerle mercekleri geliigzel yarak
Lir armacann gzn olururamazsnz), ksr Lir sav orraya arrm
ileri srerek sylenmeye Lalayacakrr. Krlanglar uar amayzemez ve
Lalinalar yzer ama uamaz. Geliigzel ynrmzn yzc m, yoksa
uucu mu olduuna srecin ileyiine Lakarak karar veriyoruz. Diyelim
ki, ynrnn Lir eyci olarak Laarl olacana karar verdik, ancak 'Lir
eyin'ne olduu konusunu hcreleri Lir araya geririnceye kadar ak
brakrk. Bu geliigzel hcreler kmesi ksreLek Lenzeri erkin Lir
rnelci ya da maymun Lenzeri erkin Lir rrmanc kaLilir, ok iyi srf
yapyor ya da greiyor ya da girrike klen halkalar Loyunca
kayLolana dek yryor olaLilir, Lu lisreyi uzaraLiliriz... Yoksa uzaramaz
myz!
Eer lisre gerekren de uzarlaLilscydi, Lenim varsaymsal dnr
hakl olaLilirdi. Elinizdeki maddeyi ne kadar geliigzel savurursanz
savurun, ou kez sonuraki ynn Lir ey yapmada iyi olduu, srecin
ileyiine ilikin sonradan edinilen Lilgiyle syleneLiliyorsa, krlang ve
Lalina rneinde hile yaprm sylemek doru olurdu. Fakar Liyologlar
'Lir eyler yapmada iyi olmann" ne anlama geldii konusunda ok daha
ak seikrirler. Bir nesneyi hayvan ya da Lirki olarak ranmlamann
asgari koulu, Lu nesnenin herhangi Lir yaam Liimini srdrmede
Laarl olmasdr (daha kesin Lir dille, Lu nesnenin rrnn en azndan
Laz yelerinin reyeLilecek kadar uzun yaayaLilmesidir). Yaam
srdrmenin Lirok yolu olduu doru: umak, yzmek, aaran aaca
salnmak... Fakar canl olmann ne kadar ok yolu olursa olsun, l
olmann (daha dorusu canl olmamann) ok daha Fazla yolu olduu
kesin. Bir milyar yl Loyunca, rekrar rekrar hcreleri geliigzel
isrifleyeLilir ve Lir kez Lile, Lraknz kr de olsa uaLilmeyi ya da
yzeLilmeyi ya

da ropra deleLilmeyi ya da koaLilmeyi ya da herhangi Lir ey
yapaLilmeyi, uzakran da olsa kendini canl rurmaya alt
syleneLilecek Lir yn elde edemeyeLilirsiniz.
Bu rarrmay olduka uzarrk, arrk nasl Laladmz anm-
samamzn zaman geldi. Bir nesneye karmak szcn ya-
ktrmakla ne anlarmak isrediimizi ifade edeLilecek kesin Lir yol
aryorduk. nsanlarda ve ksreLeklerde ve solucanlarda ve uaklarda ve
saarlerde orrak olan, fakar pelre ya da Monr Blanc ya da Ayla orrak
olmayan nokray Lelirlemeye alyorduk. Ulatmz yanr
uHCarmak eylerde nceden LelirleneLilen ve rek Lana geliigzel
rasrlanryla edinilme olasl ok dk olan Lir nirelik vardr. Canllar
sz konusu olduunda, nceden LelirleneLilen Lu nirelik, Lir rr
'yererlilik" olmakradr, ya umak giLi Lelirli Lir yerenek (Lir uak
mhendisi Lu yerenee hayranlk duyacakrr) konusundaki yererlilik,
ya da lm Lir sre engelleme veya reme srecinde genleri oalrma
yerenei giLi daha genel Lir konuda yererlilik.
lmden kanmak iin aLa harcamak gerekir. Vcur kendi haline
brakldnda -ki, canl ldnde olan Ludur- evresiyle Lir denge
hali olururmaya eilimlidir. Canl Lir vcurraki scaklk, asirlilik, su
ierii ya da elekrriksel gerilim Lenzeri Lir nicelii lerseniz,
Leklenecei Liimde, Lu niceliin evrede kendisine karlk gelen
lmden ok farkl olduunu Lulursunuz. rnein, Lizim
vcurlarmz genellikle evreden daha scakrr ve souk iklimlerde Lu
scaklk farkn korumak olduka zordur. ldmzde Lu aLa durur,
scaklk fark azalmaya Lalar ve sonunda evreyle ayn scakla geliriz.
Hayvanlarn hepsi evre scaklyla denge kurmak iin Lu denli aLa
harcamaz, fakar rm hayvanlar Lununla kyaslanaLilecek Laz iler
yapar. rnein, kurak Lir lkede, hayvanlar ve Lirkiler hcrelerindeki
sv ieriini Lelirli Lir dzeyde rurmak amacyla, suyun dardaki kuru
dnyaya akma yolundaki doal eilimini engellemek iin aLa
gsrerirler. Bunu yapamazlarsa lrler. fDaha genel Lir Liimde
sylersek, canllar, erkin Liimde i ya-

parak engellemedikleri srece, eninde sonunda kendilerini evreleyen
dnya ile kaynar ve zerk varlklar olma durumundan karlar. re,
14


ldklerinde olan Ludurj
Fahri canllar olarak saymaya karar verdiimiz yapay makineler
dnda, cansz nesneler Lu anlamda i yapmazlar ve kendilerini
evreleriyle dengeye grren kuvverleri Lenimserler. Biliyoruz ki, Monr
Blanc uzun sredir var ve uzun Lir sre daha var olacak, ancak Monr
Blanc var olmak iin aLa sarf ermiyor, i yapmyor. Bir kaya yerekimi
erkisiyle durduunda ylece kalr. Kayay orada rurmak iin i yapmak
gerekmez. Monr Blanc var, anp ufalanana ya da Lir deprem onu
devirene dek var olmaya devam edecek. Bir canlnn rersine, Lir da
andnda ya da yprandnda nlem almaz, devrildiinde dzelmeye
almaz. Yalnzca fizik yasalarna Loyun eer.
Bu, canllarn fizik yasalarna Loyun emediini sylemek midir!
Kesinlikle hayr. Canl maddenin fizik yasalarna uymadn
dnmemiz iin Lir seLep yok. Temel fizik kuvverlerine rakip
olaLilecek doasr hiLir ey, hiLir yaam gc' yok. Bu, yalnzca,
fizik yasalarm rm Lir canl vcudun davrann anlayaLilmek amacyla
naif Lir Liimde uygulamaya altnzda ok fazla ilerleyemeyeceiniz
anlamna geliyor. Vcur, Lirok Lileeni olan karmak Lir eydir ve
davranm anlayaLilmek iin, fizik yasalarn rm vcuda deil,
paralarna uygulamanz gerekir. Tm vcudun davran ise, paralarn
arasndaki erkileimlerin Lir sonucu olarak orraya kacakrr.
Bir rnek olarak, devinim yasalarn ele alalm. l Lir kuu havaya
arrnzda rpk fizik kiraplarmdakine Lenzeyen, zarif Lir paraLol izer,
yere der ve orada kalr. Belirli Lir krlesi ve hava direnci olan Lir
nesne nasl Lir davran gerekririyorsa, yle davranr l ku. Fakar canl
Lir ku, havaya arrnzda Lir paraLol izmez ve yere dmez, uar gider
ve harra siz Lir yerlere konduunu gremeden kayLolur. Bunun seLeLi,
canl kuun yerekimine ve rm vcudunu erkileyeLilecek dier fiziksel
kuvverlere kar koyaLilecek kaslar olmasdr. Bu kaslarn her Lir
hcresinde, fizik yasalar geerlidir. Sonu olarak da, kaslar kanarlan ku
havada kalacak Liimde hareker erririr. Ku yerekimi yasasn Lozmaz,
yerekimi rarafndan srekli aa ekilir, ama yerekimine ramen
kendini havada rurmak zere i yapar. Bu i yaplrken de kaslar iin
fizik yasalar geerlidir. Eer canh kuumuzu Lelirli Lir krleye ve hava
direncine sahip, yaps olmayan Lir madde yn olarak ele alacak denli
safsak, fizik yasalarnn Lozulduunu dnrz elLerre. Ne zaman ki,
15


vcudun Lirok paras olduunu, Lu paralann her Lirinin kendi
dzeylerinde fizik yasalanna uymakra olduunu harrlarz, ire ancak o
zaman rm vcudun davrann anlayaLiliriz. Kukusuz Lu
sylediklerim yalnzca canllara ilikin Lir ruhaflk deil, insan yapm
rm makinelere ve karmak, ok paral nesnelere de uygulanaLilir.
Bu epey felsefi Llmde rarrmak isrediim son konuya, yani
aklamadan neyi anladmz sorununa geldik. Arrk karmak Lir ey
demekle neyi kasrerriimizi Liliyoruz. Ama girifr Lir makinenin ya da
canh Lir vcudun nasl altn merak erriimizde, Lize doyurucu
yant verecek olan ne rr Lir aklamadr! Bir nceki paragrafra
ulatmz rrden Lir aklama elLer. Bir makinenin veya Lir canlnn
nasl altn anlamak isrediimizde, Lileenlerine Lakar ve Lu
Lileenlerin LirLirleriyle nasl Lir erkileim ierisinde olduklarn sorarz.
Henz anlayamadmz karmak Lir ey varsa, Lu eyi anlayaLildiimiz
daha yaln paralarndan yola karak anlamay LaaraLiliriz.
Bir mhendise Luhar makinesinin nasl altn sorduumda, Leni
rarmin edecek yantn genelde ne rr Lir yanr olaca hakknda az ok
fikrim vardr. Mhendis Luhar makinesinin 'hareker erririci kuvver" ile
irildiini sylediinde, Julian Hux- ley giLi Len de kesinlikle
erkilenmem. Ve Lu mhendis Lrnn, paralarnn roplamndan daha
Lyk olduu konusunu ap can skmaya Lalarsa, szn keserim:
,Bunu Lir kenara Lrak ve Lana makinenin nasl altn anlar."
Duymak isrediim, moror paralarnn aralarnda nasl Lir erkileim
kurdukla

r ve Lu erkileimin mororun davrann nasl olururduu hakknda
Lir eyler olacakrr. Balangra, Lyk alr-Lileenler dzeyinde Lir
aklamaya hazrmdr, Lu alr-Lileerilerin kendi isel yaplar ve
davranlar olduka karmak ve henz aklanmam olsa Lile...
Doyurucu Lir ilk aklamann Lirimlerinin kazan, ocak, silindir, pisron,
Luhar dzenleyicisi Lenzeri isimleri olaLilir. Mhendis, Lalangra
hiLir aklama yapmakszn, Lu Lirimlerin ne yaprm syleyeLilir. Bir
an iin, her Lirimin kendi zel grevini nasl yaprn sormadan
sylenenleri kaLul ederim. Her Lirimin hangi zel ii yaprn
rendikren sonra da, kendi aralarnda nasl erkileerek mororu hareker
errirdiklerini anlayaLilirim.
Kukusuz, Lu nokradan sonra, her parann nasl altn sormakra
zgr olurum. Buhar dzenleyicisinin Luhar akn ayarlad gereini
nceden kaLul errikren ve Lu gerei rm mororun davrann anlamak
zere kullandkran sonra, arrk merakm dzenleyicinin kendisine
ynelreLilirim. Arrk, Luhar dzenleyicisinin kendi davrann nasl
olururduunu, Lu parann kendi isel ksmlar dzeyinde Lilmek
isrerim. Bileenler arasnda Lir alr-Lileenler hiyerarisi vardr. Herhangi
Lir dzeydeki Lir Lileenin davrann aklamak iin alr-Lileenler
arasndaki erkileime Lakar ve alr-Lileenlerin isel dzenini Lir an iin
sorgulamakszn kaLulleniriz. Bylece, hiyeraride aa doru ineriz, ra
ki, gndelik amalar iin soru sormay gerekrirmeyecek denli yaln
Lirimlere eriene dek... rnein, isrer doru isrer yanl, oumuz demir
uLuklarn zelliklerinden memnundur ve Lu zellikleri, uLuklar
ieren daha karmak makinelerin aklanmasnda kullamveririz.
Fizikiler demir uLuklarn zelliklerini sorgulamasz kaLullenmezler
elLerre. uLuklarn neden Lklmez olduunu sorarlar ve hiyerarik
sorgulama ilemine, remel paracklara ve ku arklara dek, Lirka
karman daha devam ederler. Fakar Liroumuz iin yaam fizikilerin
yaprn yapamayacak kadar ksa. Belirli Lir karmaklk dzeyinde,
normalde, Lalang kar- yanmzdan Lir iki karman aa indiimizde
doyurucu aklamalar elde edeLiliriz. Bir oromoLilin davran
silindirlerle, karLrarrlerle, Lujilerle aklanaLilir. Doru, Lu Lileenlerin
her Liri, daha alr dzeylerdeki aklamalardan oluan Lir piramidin
repesinde durmakradr, ancak Lana Lir oromoLilin nasl altn
sorduunuzda, size Nevron yasalar ve rermodinamik yasalaryla yanr
17


verirsem, Lir para ukala olduumu dnrsnz. Eer yantma remel
paracklarla Lalarsam, dpedz gerei gizlediime karar verirsiniz.
OromoLilin ileyiinin, en alr dzeyde, remel paracklar arasndaki
erkileimlerle aklanaca kukusuz dorudur. Fakar Lunu pisronlar,
silindirler ve Lujiler arasndaki erkileimlerle aklamak iimize daha ok
yarayacakrr.
Bir Lilgisayarn almas, yarilerken elekrronik geirler arasndaki
ilikilerle aklanaLilir, fizikilerse, Lu ilikileri daha da alr dzeyde
inceliyorlar. Fakar ou kez, uygulamada Lilgisayarn Lrnnn
ileyiini Lu dzeylerde anlamaya almak, zaman kayLndan Laka Lir
ey olmaz, ok sayda elekrronik geir ve aralarnda ok sayda iliki
vardr. Doyurucu Lir aklamann alglanaLilir Lir say erevesinde
rurulmas gerekir. re Lilgisayarlarn nasl altn renmek
isriyorsak, Lirka alr-Lileen hakknda Lir n aklamay yelememizin
nedeni Ludur: Lellek, ilemci, arr Lellek, denerim Lirimi, girdi-kr
ilemcisi, vs... Ana Lileenler arasndaki erkileimleri anladkran sonra,
Lu Lileenlerin i yaps hakknda sorular sormak isreyeLiliriz. VE ve
VEYA geirleri dzeyine inmek isreyenler yalnzca uzman mhendisler
olacakrr, ve yalnzca fizikiler daha da aa dzeylere, yarilerken
orramda elekrronlarn davran dzeyine inmek isreyeceklerdir.
Felsefi isimlerden holananlar iin, nesnelerin nasl altn
anlamada kullandm yaklama verileLilecek en uygun isim hiyerarik
indirgemecilik" olacakrr. Eer gnmzde moda olan enrelekrel
dergileri okuyorsanz, indirgemeciliin", rpk gnah giLi yalnzca ona
kar olanlar rarafndan aza alnan eylerden Liri olduunu fark
ermisinizdir. Baz evrelerde insann kendini indirgemeci olarak
adlandrmas, LeLekleri yediini iriraf ermek giLi Lir ey. Ama insanlar
aslnda LeLek yemez, kimse de, kar kmaya deecek anlamda,
indirgemeci deildir. Var olmayan indirgemeci -herkesin kar olduu
ama yalnzca hayallerde var olan cinsren- karmak nesneleri Lunlarn en
kk paralarn remel alarak, dorudan doruya, harra Lu sylencenin
Laz ar uyarlamalarnda, paralarn roplam olarak aklamaya alr.
re yandan, hiyerarik indirgemeci, karmak Lir varl, rgrllk
hiyerarisini herhangi Lir dzeyde ele alarak, hiyerarinin Lir alr
dzeyindeki varlklar kullanarak aklamaya alr. Olasdr ki, alr
dzeydeki varlklar da kendi Lileenlerine indirgenecek kadar
18


karmakrr ve Lu Lylece srer. Sylemeye gerek yok, sylencesel
LeLek-yiyicisi indirgemeci Lunu inkr edecekrir ama hiyerarinin sr
dzeylerinde uygun olan aklamalar, alr dzeylerde uygun olanlardan
epey farkldr. OromoLilleri kuarklar yerine karLrarr kullanarak
aklamann anlam Luydu. Fakar hiyerarik indirgemeci, karLrarrlerin
daha kk Lirimler remelinde, daha kk Lirimlerin daha daha kk
Lirimler remelinde, nihayerinde en
kk remel paracklarla aklandna inanr. Bu anlamda indirgemeci,
eylerin nasl altn anlamaya ynelik drsr Lir isrek duyanlar iin
kullanlan Lir isim sadece.
Bu Llme, karmak eyler iin ne rr Lir aklamann Lizi rarmin
edeceini sorarak Laladk. Bu soruyu mekanizma asndan ele aldk:
Nasl alyor! Karmak Lir eyin davrannn, rgrl Lir hiyerarinin
LirLirini izleyen karmanlar olarak dndmz, Lileen ksmlar
arasndaki erkileimler remelinde aklanmas gerekrii sonucuna vardk.
Baka Lir soruysa her eyden nce, karmak nesnenin nasl varlk
Lulduunu sorar. Bu kiraLn zellikle ilgilendii soru da Lu, onun iin
imdilik fazla sz ermeyeceim.. Yalnzca mekanizmann anlalma-
sndaki ilkenin aynen geerli olduunu sylemekle yerineceim.
Karmak Lir ey, varln sorgulamakszm, peinen kaLul er

me eiliminde olmadmz Lir eydir, nk fazlasyla olaslk
ddr". Tek Lir rasrlanryla varlk Lulmu olamaz. Aklamamz,
karmak Lir eyin daha yaln eylerden, rasrlanr sonucu varlk Lulmu
olaLilecek kadar yaln ilksel nesnelerden adm adm, kerre kerre gelien
Lirikimli dnmlerin Lir sonucu olarak varlk Lulduklarn orraya
koyacakrr. Nasl ki Lyk adml indirgemecilik" Lir mekanizma
aklamas olarak ie yaramyor ve yerine hiyerarik dzende kk
admlarla, karman karman aa inilen Lir dizi Lenimsemek gerekiyorsa,
karmak Lir eyin orraya kn da rek Lir admla aklayamyoruz. Yi-
ne kk admlardan oluan Lir diziye, Lu kez zaman asndan da
sralanm Lir diziye Lavurmak zorunda kalyoruz.
Oxford niversiresi'nden fizikokimyac Ferer Arkins son derece gzel
yazlm kiraL The Crearion a (Yararl) yle Lalam:
Sizi zihinsel Lir geziye karacam. Bu Lizi uzamn, zamann ve
anlamann kysna grrecek Lir idrak gezisi. Bu yolculukra,
anlalamayacak hiLir ey olmadn, aklanama- yacak hiLir
ey olmadn ve her eyin olaansr yaln olduunu
savunacam... Evrenin Lyk Lir Llmnn aklanmaya ihriyac
yokrur. rnein, filler. Molekller Lir kez rekaLeri ve kendi
grnrlerine sahip Laka molekller yararmay rendiler miydi,
zaman geldiinde Biler ve fillere Lenzeyen eyler errafra
koururmaya Lalayacakrr
Arkins, uygun fiziksel koullar olurukran sonra karmak eylerin
evriminin -kiraLmzn ana konusu Lu- kanlmaz olduunu varsayyor.
Evrenin ve sonra da fillerin ve karmak eylerin Lir gn varlk
LulaLilmeleri iin, ok remLel Lir Yararcnn yapmas gereken en az
rasarm mikrarn ve gerek koullarn ne olduunu soruyor. Bir fizik
Lilimcisi olarak, Arkins, Yararc'nm son derece remLel olaLileceini
dnyor. Her eyin nasl varlk Lulacan anlayaLilmek iin
varsaymamz gereken remel kaynak Lirimler ya ram anlamyla Lir hirir
(Laz fizikilere gre) ya da son derece yalndr, Lilinli Yararl giLi ulu
Lir ey gerekrirmeyecek kadar yalndr (Laka fizikilere gre).
Arkins, fillerin ve karmak eylerin aklanmasna gerek olmadn
sylyor ama Lunu sylemesinin nedeni Lir fiziki olmas ve Liyologlarn
20


evrim kuramn sorgulamakszm doru kaLul ermesi. Aslnda fillerin
aklanmasna gerek olmadn dnmyor, fiziin Laz gereklerini
kaLullenen Liyologlarn filleri aklamas onu rarmin ediyor. Dolaysyla
da, Lir fiziki olarak grevi, Lizim o Laz gerekleri kaLullenmemizi
dorulamakrr. Bu grevi Laaryor. Benimkisiyse, ramamlayc Lir ko-
num, Len Lir Liyoloum. Ben fiziin gereklerini, yalnlklar dnyasnn
gereklerini olduu giLi kaLul ederim. Eer fizikiler Lu yaln
gereklerin anlalp anlalmad konusunda henz fikir Lirliine
varamamlarsa, Lu Lenim sorunum deil. Benim grevim, filleri ve
karmak eyler dnyasn fizikilerin anladklar ya da zerinde
altklar yahn eyleri remel alarak aklamakrr. Fizikinin sorunu
nihai kkenler ve nihai doal yasalardr. Biyoloun sorunu
karmaklkrr. Biyolog, karmak eylerin nasl altn ve nasl varlk
Lulduunu daha yaln eyleri remel alarak aklamaya alr. Gven
iinde fizikilere devredeLilecei kadar yahn varlklara ulatnda da Lu
grevini ramamlanm sayaLilir.
Karmak Lir nesneyi ranmlama Liimimin -srece ilikin Lir Lilgiye
sahip olmadan Lelirlenmi Lir ynde israrisriksel adan olaslk d- ok
zel Lir durum giLi grleLileceinin farkndaym. Fizii yalnlklar
aratran Lir Lilim olarak ranmlamam da Lyle grleLilir. Eer siz
karmakl Laka Lir Liimde ranmlamay yeliyorsanz, Lenim iin
hava ho, rarrmay srdreLilmek iin sizin ranmnzla devam ermeye
hazrm. Fakar aldrdm Lir ey var: srece iliikin Lir Lilgiye sahip
olmadan- Lelirlenmi-Lir-ynde-israrisriksel-adan-olaslk d olma
nireliine ne ad verirsek verelim, Lu, zel Lir aklama aLas gerekriren,
nemli Lir nirelikrir, Liyolojik nesnelerin fizik nesnelerinden farkn
Lelirleyen nirelikrir. Bulduumuz aklamann fizik yasalaryla
elimemesi gerekir. Bu aklama fiziin yasalarn kullanmal ve harra
fizik yasalarndan Laka Lir ey kullanmamaldr. Benim aklamam fizik
yasalarn genelde fizik kiraplarnda rarrlan Liiminden farkl, zel Lir
yoldan kullanyor. Bu zel yol, Darvvin'in yolu. Darvvin'in
aklamasnn zn III. Blm'de, Lirikimli seilim Lal alrnda
sunacam.
Bu arada, aklamamzn kar karya olduu sorunun, Liyolojik
karmakln devasal ve Liyolojik rasarmn gzellii ve zaraferi
sorununun nemini vurdulamak iin Faley'in yolunu izleyeceim. II.
21


Blm, Faley'in zamanndan ok sonralar kefedilmi zel Lir rnein,
yarasalarn 'radarlarnn" uzun Lir rarrmas olacak. Ve Lu Llmde,
gzn ve iki ayr Llmnn Lyrlm, ayrnrl ekillerini (1. ekil)
izeceim -Faley olsayd, elekrron mikroskopundan nasl holanrd
kimLilir! eklin sr ksmnda gzn Lir kesiri var. Bu Lyrme
dzeyinde, gz, oprik Lir aler giLi grnyor, Lir kameraya Lenzedii
ok ak. ris -diyafram-, akln srekli deiririlmesinden
sorumludur. Aslnda Lirleik Lir mercekler sisreminin Lir paras olan
mercek, odaklama ileminden sorumludur. Odak, mercein kaslarla
Lasrrlmasyla deiririlir (ya da, insan yaps Lir kamerada, mercei ileri
geri oynararak). Grnr arka Llmdeki araLa- ka zerine der ve
Luradaki khcrelerini (foroseller) uyarr.
1. ekil'in orrasnda araLakann Lyrlm Lir Llm grlyor.
Ik soldan geliyor. In ilk vurduu ey a duyarl hcreler
(khcreleri) deildir, Lu hcreler derinlerde gml ve kran
uzakradr. Bu ruhaf zellikren daha sonra yine sz edeceiz. In
vurduu ilk ey, khcreleriyle Leyin arasndaki elekrronik arayzeyi"
olururan gangliyon hcreleri raLakasdr. Aslnda gangliyon hcreleri
Lilgiyi Leyne ilermezden nce Lilgiyi Laz n-ilemlerden geirir ve Lu
nedenle aray- zey" szc yerine ram orurmuyor. Uydu Lilgisayar"
daha haka Lir rerim olurdu. Gangliyon hcrelerinden kan reller
araLakann yzeyi Loyunca uzanr ve kr nokraya", Leyne gi-
22



1. ekil
den ana kaLloyu -grme sinirini- olururmak zere araLaka iine
daldklar nokraya gelirler. Elekrronik arayzeyde" 125 milyon kadar
kHcresinden veri roplayan milyon kadar gangliyon hcresi vardr.
1. ekil'in alr rarafnda Lyrlm Lir khcresi, Lir uLuk var. Bu
hcrenin incelikli mimarisine Lakarken Lu karmakl- n her
araLakasnda 125 milyon kere yinelendiini harrnzdan karmayn.

Saydam sv
Mercek
Saydam pelremsi
madde
AraLaka
Byrlen Llm
Kr nokra
ekirdek
Balayc rel"
Mirokondri
Foron yakalayan
raLakalar
23


Ayrca, Luna denk Lir karmaklk da vcudun Laka yerlerinde
rrilyonlarca kere yinelenmekredir. 125 milyon says, kalireli Lir gncel
haLer dergisinin resimlerinde ayr ayr zmleneLilen nokra saysnn
yaklak 5000 kardr. ekildeki uLuk hcrenin sandaki karlanm
zarlar roplayan asl yaplardr. Bu zarlarn karmanl yaps,
khcresinin foron -- n yapsndaki remel parack- yakalama
verimliliini arrrr. Foron ilk zar rarafndan yakalanamazsa, kincisi,
kincisi rarafndan yakalanamazsa, nc rarafndan... yakalanacakrr.
Bunun Lir sonucu olarak, Laz gzler rek Lir foronu Lile saprayacak
yerenee sahiprir. Fororaflarn kulland en hzl ve en duyarl film
emlsiyonlarnn Lir k nokras saprayaLilmesi iin Lunun 25 kar kadar
foron gereklidir. Hcrenin orra Llmndeki kurruk Liimindeki
nesnelerin ou mirokondridir. Mirokondriler yalnzca khcrelerinde
deil, dier hcrelerde de vardr. Her hcre, ana rn .kullanlaLilir
enerji olan Lir kimya faLrikas giLi dnleLilir. Bu faLrikada, incelikle
karlanm i zarlarn yzeyi Loyunca uzanan, uzun, LirLirine dolak
rerim harrnda ana rn ranrken 700'den fazla farkl kimyasal madde
ilenir. eklin solundaki kre ekirdekrir. Bu yap da rm hayvan ve
Lirki hcrelerinde vardr. V. Blm de greceimiz giLi, her ekirdekre
saysal olarak ifrelenmi, Lilgi ierii asndan Encyclopaedia
Brirannica' nn 30 cildinin roplam Lilgi ieriinden daha fazlasn
kapsayan Lir veriraLam vardr. Ve dikkarinizi ekerim, Lu say vcudun
hcrelerinin roplam iin deil, her Lir hcre iin verilmirir.
eklimizdeki Lu uLuk, rek Lir hcredir. Bir insann vcudundaki
hcrelerin roplam says 10 rrilyon kadardr. Bir Lifrek yediinizdeyse,
Encyclopaedia Brirannica nn 100 milyar kopyasna, harra daha fazlasna
edeer Lilgi rknm oluyorsunuz.

25


II. Blm
yi Tasarm
oal seilim doann kr saarisidir, krdr, nk ileriyi
grmez, sonulan hesaplamaz, grnen Lir amac yokrur.
Yine de, doal seilimin yaayan sonular, usra Lir saarinin
rasarmlarn akla geririyor, Lizi erkileyen Lir rasarm ve planlama
yanlsamas Lu... Elinizdeki kiraLn amac, Lu paradoksu okuyucuyu
rarmin edecek Lir Liimde zmekrir, Lu Llmn amacysa okuyucuyu
rasarm yanlsamasnn gcyle daha fazla erkilemekrir. zel Lir rnee
Lakacaz, ve rasarmn gzellii ve karmaklk sz konusu olduunda,
Faley'in iin henz Landa olduu sonucuna varacaz.
Eer canl Lir vcur veya organ uma, yzme, yemek yeme, grme, ya da
daha genelde, organizmann genlerinin yaamay
srdrmesini ve kopyalanmasn desrekleme giLi manrkl Lir amaca
ulamak zere zeki ve Lilgili Lir mhendis rarafndan yaplm olaLilecei
izlenimini veriyorsa, iyi rasarlanm olduunu syleyeLiliriz. Bir vcudun
veya organn Lir mhendisin yapaLileceinin en iyisi olduunu
varsaymamz gerekmiyor. ou kez, Lir mhendisin yapaLileceinin en
D

26


iyisi, Lir Laka mhendis rarafndan alr, zellikle de, reknoloji rarihinin
daha ileri Lir evresinde yaayan Lir Laka mhendis rarafndan... Fakar
herhangi Lir mhendis, kr rasarlanm da olsa, Lir amaca ynelik
rasarlanm Lir nesneyi ranyaLilir, ve, genellikle, nesnenin yapsna
Lakmakla Lile Lu amacn ne olduunu kesrireLilir. I. Blm'de ounlukla
felsefi ynlerle uratk. Bu Llmde, her mhendisi erkileyeceine
inandm zel Lir gerek rnekren sz edeceim: yarasalardaki sonar
(radar"). Ayrnrl aklamama, Lu canl makinenin kar karya olduu
Lir sorunu orraya koyarak Lalayacam. Sonra da, manrkl Lir
mhendisin dneLilecei zmleri ele alacam, sonunda da doann
Lenimsedii zme ulaacam. Kukusuz Lu yalnzca rek Lir rnek.
Yarasalardan erkilenen Lir mhendisi hayrere drecek saysz canl
rasarm rnei vardr.
Yarasalarn Lir sorunu var: Karanlkra yol Lulmak. Yarasalar geceleri
avlanr, avlarm Lulmada ve engellerden kanmada kendilerine yardmc
olmak zere kullanamazlar. Bu sorunu yarasalarn kendi kendilerine
yararrklarn ve alkanlklarn deiririp gndz avlanmakla sorunun
orradan kaldrlaLileceini syleyeLilirsiniz. Fakar gndz ileyen
ekonomi Laka yararklar, rnein kular rarafndan youn olarak
kullanlmakradr. Geceleyin alarak yaam srdrmek mmkn
olduundan ve gndz ileri rmyle dolu olduundan doal seilim,
geceleri avlanma iine kan yarasalarn lehine ilemirir. Yeri gelmiken
unu da Lelirreyim: Yaamn geceleri kazanma alkanlnn, Liz de
dahil, rm memelilerin gemiinde var olma olasl yksek. Gndz
ileyen ekonomide dinozorlarm egemen olduu o eski zamanlarda,
memeli aralarmz Lyk olas-
Ula maier mororunu geceleri altrmann Lir yolunu Lulduklar ii
n

hayarra kalaLildiler. Ancak dinozorlarn 65 milyon yl nce gizemli Lir
Liimde kirle halinde yok olmasndan sonradr ki, aralarmzn Lyk
ksm gn na kaLilmeye Lalamtr.
Yarasalara geri dnersek, Lu hayvanlarn Lir mhendislik sorunlar var:
Ik olmayan Lir orramda yollarn ve avlarn LulaLilmek... Gnmzde
Lu glkle kar karya olan yalnzca yarasalar deil. Geceleri uan avc
Lceklerin de Lir Liimde yollarn LulaLilmeleri gerekrii ok ak. Derin
27


denizlerdeki Lalklar ve Lalinalar gndz de gece de ok az greLilir
ya da hi gremez, nk gnein nlar derinlere szamaz. ok amurlu
sularda yaayan Lalklar ve yunuslar, k olmasna karm, Lu k sudaki
pislikler rarafndan engellendii ve sal- d iin gremez. Gnmz
hayvanlarnn Lirou, grmenin zor ya da olanaksz olduu koullarda
yaar.
Karanlkra nasl hareker edileLilecei sorusuna Lir mhendisin
nereLilecei zmler nelerdir! Akla geleLilecek ilk zm, k rermek
olaLilir, rpk fener kullanmak giLi... AreL- cekleri ve Laz Lalklar
(genellikle Lakrerilerin yardmyla) kendi klarn rereLilir, fakar Lu
ilem Lyk mikrarlarda enerji harcanmasn gerekririr. AreLcekleri
elerini kendilerine ekeLilmek iin rerrikleri Lu kullanrlar.
Aslnda hayvan ksrlayan enerji gereksinimi Lu deil, Lir erkek
areLceinin ropluine La kadar olan , karanlk Lir gecede dii
rarafndan olduka uzakran grleLilir, nk diinin gzleri, k kay-
nan dorudan saprayaLilecek Liimde yaplanmtr. Asl enerji
gerekrirense, hayvann yolunu Lulmas iin n kullanlmasdr, nk
gzler Lu n orramn her yerinden yansyan ok kck paralarn
saprayaLilmek zorundadr. Bu yzden, k kayna Lakalarna iarer
vermek iin deil de, yolu aydnlaracak Lir fener olarak kullanlacaksa,
mrhi parlak olmaldr. Her neyse, nedeni enerji masraf olsun ya da
olmasn, Laz ruhaf derin deniz Lalklan dmda, insandan Laka hiLir
hayvan yolunu Lulmak iin k rermez.
Mhendis Laka neler dneLilir! Krler Lazen yollarnn srndeki
engelleri esrarengiz Lir Liimde sezer. Bu sezgiye 'yzsel grme" ad
verilmi, nk krler, Lunun yze dokunulmasna Lenzer Lir duygu
olduunu sylyor. Bu konudaki raporlardan Liri, evinin Lulunduu
sokakra yzsel grme" yoluyla Lisikler sren, hem de olduka hzl sren
Lir ocukran sz eder. Aslnda, Lu duyudan 'yzsel grme" olarak sz
edilmesine karn, deneyler Lu sezginin yzle ya da dokunmayla Lir ilgisi
olmadn gsrermekredir, rpk kolsuz Lir adamn kolunda ar
hissermesi giLi... Yzsel grme" sezgisi aslnda kulaklarla ilgilidir. Krler,
Lilinsizce de olsa, engelleri duyumsamak iin kendi ayak seslerinin ve
Laka seslerin yanklarn kullanr. Mhendisler Lu ilkeyi kullanmaya
28


Laladklarnda -rnein, denizin derinliini lmek iin- krlere ilikin
gerek henz kefedilmemiri. Kefedildikren sonra da, silah
rasarmclarnn Lu ynremi denizalrlarn sapranmasna uyarlamalar
yalnzca zaman meselesi olmuru, ikinci Dnya Sava'nda her iki raraf da,
Asdic (ngiliz) ya da Sonar (Amerikan) ad verilen Lu cihazlarn yan sra,
ses yanklar yerine relsiz dalgalarnn yanklaryla alan, Lenzer Radar
(American) ya da RDF (ngiliz) reknolojisi kullanan cihazlar youn
Liimde kullandlar.
Sonar ve Radar reknolojisinin ncleri o zamanlar farknda deillerdi,
fakar Lugn Lrn dnya, yarasalarn, daha dorusu yarasalar zerinde
alan doal seilimin, Lu sisremi milyonlarca yl nce mkemmel hale
gerirdiini ve yarasa radarnn" Lir mhendisi hayranlkran serseme
dndrecek Lir Laarya eririini Liliyor. Teknik adan, yarasa
radarndan" sz ermek pek de doru deil, nk yarasalar relsiz
dalgalar kullanmyor, kullanlan sonar. Fakar Lu iki reknolojinin
dayand maremariksel kuramlar LirLirine ok Lenziyor ve yarasalar
hakkndaki Lilimsel ayrnrlarn ou, radar kuramnn Lu hayvanlara uy-
gulanmasyla Lulunmu. Yarasalarn sonar sisreminin kefinde Lyk
emei geen Amerikal zoolog Donald Griffin, hayvanlarda ve insan
yapm alerlerde kullanlan, hem radar hem de sonar sisremlerini
kapsamak zere yankyla yer saprama" rerimini orraya armtr. Ancak
uygulamada, Lu rerim daha ok hayvan sonarna ilikin olarak
kullanlyor.
Yarasalardan hepsi LirLirine Lenzermiesine sz ermek Lizi yanlla
srkleyeLilir. Bu, hepsinin eroLur olduunu dnerek kpekleri,
aslanlar, gelincikleri, aylar, srrlanlar, pandalar ve ksreLekleri ayn
kefeye koymaya Lenziyor. Farkl yarasa gruplar, sonar epey farkl
Liimlerde kullanyor. yle grnyor ki, her grup Lu ynremi
LirLirinden ayr ve Lamsz olarak kefermi", rpk ngiliz, Alman ve
Amerikan mhendislerinin radar LirLirlerinden Lamsz olarak
gelirirmeleri giLi. Yarasalarn hepsi yankyla yer saprama ynremini
kullanmaz. Eski Dnya meyve yarasalarnn grme duyular iyidir ve ou
yollarn Lulmak iin yalnzca gzlerini kullanr. Bununla Lirlikre, Lirka
meyve yarasas rr (rnein, Rouserrus), gzlerin ne denli iyi olursa
29


olsun ie yaramayaca, rmyle karanlk Lir orramda yollarm LulaLilir.
Bu hayvanlar sonar kullanr, ancak Lu sonar lman iklimlerde grmeye
alkn olduumuz daha kk yarasalarn kullandna kyasla kaLa Lir
eir sonardr. Rouserrus, uarken dilini aklararak yksek ve rirmik Lir
ses karrr ve her aklama sesi ile yanks arasndaki sreyi lerek roras-
n izer. Rouserrus'un kard Lu seslerin Lyk Lir Llmn Liz de
duyaLiliriz (dolaysyla Lunlar sessr yerine, ses olarak ranmlamalyz,
sessr de, insanlarn duyamayaca kadar yksek frekansl olmann
dnda, rpk ses giLidir).
Kuramsal olarak, ses ne kadar yksek frekansl olursa, o kadar doru
sonar alnaLilir. Bunun nedeni, pes (dk frekansl) seslerin uzun
dalgaLoyuna sahip olmas ve uzun dalgaLoylar- nn LirLirine yakn
cisimler arasndaki fark zmleyememesi- dir. Dolaysyla, yank
kullanan Lir klavuz sisremiyle ynerilen Lir gdml mermi, ideal
durumda, ok riz ses rermelidir. Gerekren de, yarasalarn ou son
derece riz, insanlarn duyaLileceinin ok resinde sesler rerirler, Luna
sessr deniyor. ok iyi greLilen ve Lu duyusunu desreklemek zere
deiim geirmemi, grece pes sesler kullanarak yer saprayan Rouser-
rus'un rersine, daha kk yarasalar ok gelimi yank-maki- neleri
olarak karmza kar. ou kez, Lu kk yarasalarn, Lyk olaslkla
pek iyi gremeyen, ufak gzleri vardr, Lir yanklar dnyasnda yaarlar
ve Lizim gzmzde" canlandraLil- memiz olanaksz olsa da, Leyinleri
yanklar kullanarak imgeleri grr" ya da ona yakn Lir eyler yapar.
rerrikleri ses de, kpek ddklerinin sesi giLi Lizim duyaLileceimizin
Liraz srnde Lir ses deildir, ou kez duyduunuz ya da dneLile-
ceiniz en riz noradan ok daha rizdir. Bu sesleri duymadmz iin
anslyz nk mrhi gldrler, eer duysaydk, yarasalar Lizi sar
edeLilecek Lir grlr karyor olurlard ve geceleri uyumak mmkn
olmazd.
Bu yarasalar minyarr casus uaklar giLi karmak alerlerle dolu.
Beyinleri Lir yanklar dnyasnn ifresini annda zeLilecek yazkmla
programlanm, hassas ayarl, minyarr, Lyc ii elekrronik aler
pakerleridir. Surarlar, ou kez, gerekre ne olduklarn grene dek Lizi
korkuracak irkin ekiller almtr, aslnda yzleri, yalnzca, isrenilen
30


ynlerde sessr dalgalar yaymak iin dzenlenmi alerlerdir.
Yarasalarn sessr armlarn dorudan duyamasak da, Lir eviri
makinesi, Lir yarasa-saprayc 'yardmyla neler olup Lirrii konusunda
Lir fikir edineLiliriz. Yarasa-saprayc" zel Lir sessr mikrofonla
armlar alr ve her arm duyulaLilir Lir sese evirir. Bylesi Lir aleri alp,
yarasann karnn doyurduu Lir akla girriimizde, armlarn gerekre
nasl Lir ses olduunu Lilemesek de, her armn ne zaman oluruunu
duyaLiliriz. Eer yarasamz Myoris (ska grlen, ufak, kahverengi
yarasa) ise, hayvan allagelmi gezisini yaparken, arm Lelirleyen sesi
saniyede yaklak on kez duyarz. Bu, srandarr Lir rele-yazcnn ya da Lir
Bren marka makineli rfein hz kadardr.
Byk olaslkla, yarasann iinde gezindii dnyann imgesi saniyede
on kez gncelleririlmekredir. Bizim grsel imgelerimizse, gzlerimizi
ak rurruumuz srece, srekli gncelleriri
31


lir Aralklarla gncelleririlen Lir dnya imgesinin nasl Lir ey
olaLileceini geceleyin Lir srroLoskop kullanarak greLiliriz. Bu Lazen
diskoreklerde yaplyor ve arpc Lir erki yararyor. Dans eden Lir insan,
LirLirini izleyen, donmu, heykelsi pozlar veriyormu giLi grnyor.
SrroLoskoLun nn yanp snme hz ne kadar yksek olursa, imge, normal,
srekli" grnrye o kadar yakn olacakrr. Bu rr grnr, Lir ropu ya da Lir
Lcei yakalama konusunda mkemmel olmasa da, k saniyede yaklak on
arm olan yarasa arm hzna ayarlandnda, imge hemen hemen normal,
srekli" grnr kadar iyi olacakrr.
re, Lir yarasann allagelmi Lir aratrma gezisinde rerrii sessr
arm hz Ludur. Ufak Lir kahverengi yarasa Lir Lcek saprayp, Lcein
yoluyla kesiecek Lir ynde hareker ermeye Laladnda, aklama hz
arrar, makineli rfek hzn da aarak, yarasa avnn zerine kapanrken
saniyede 200 armlk doruk hzlara ular. Bunu raklir edeLilmek iin
srroLoskopu- muzun m ehir elekrriinin evrimlerinin (ki, Lu hz
Lir flo- resan lamLada fark edemiyoruz) iki kar Lir hza karmamz
gerekir. Bylesine yksek frekansl armlarla grlen Lir dnyada rm
normal grsel ilevlerimizi yerine gerirmede, harra duvar renisi ya da
pingpong oynamada Lile hiLir sorunumuz olmayaca ok ak. Yarasa
Leyinlerinde Lizim grsel imgelerimize Lenzer Lir dnya imgesi
oluruunu dnrsek, rek Lana arm hz Lile, yarasann yank
imgesinin en azndan Lizim grsel imgelerimiz kadar ayrnrl ve
srekli" olaLileceine iarer ediyor. Yank imgelerinin Lizim grsel
imgelerimiz kadar ayrnrl olmamasnn Laka nedenleri elLerre var.
I" Yarasalar, saniyede 200 armlk hzlara ulaaLiliyorlarsa, neden Lu hz
her zaman korumuyorlar! SrroLoskoplar" srnde Lir hz denerim
dmesi" radklar ok ak. Neden Lu dmeyi" srekli en yksee
geririp, herhangi Lir acil durumu karlayaLilmek zere dnyay
alglamalarn hep en keskin dzeyde rurmuyorlar! Bir neden, Lu yksek
hzlarn yalnzca yakn hedefler iin uygun olmas. Eer Lir arm kendin-
den Lir nceki arm ok yakndan izlerse, onun uzak Lir hedefren dnen
yanksyla karaLilir. Bu Lyle olmasayd Lile, Lyk olaslkla, en
yksek arm hzn srekli korumamak iin geerli ekonomik nedenler
olurdu. idderli sessr armlar rermek masrafl olsa gerek: enerji


masraf, anma masraf, ses ve kulaklarda ypranma, Lelki de Lilgisayar
zaman masraf... Saniyede 200 ayr yanky ileyen Lir Leyin, Laka
eyler dnmek iin zaman LulamayaLilir. Byk olaslkla, saniyede on
armlk hz Lile masrafl olmakradr, fakar Lu masraf saniyede 200 armn
masrafndan daha azdr. Arm hzn arrran Lir yarasa, ek Lir enerji, vs.
Ledeli demek zorunda kalacak ve sonarnn duyarllnn arrmas Lu
Ledeli karlayamayacakrr. Yakn evrede hareker eden rek nesne
yarasann kendisiyse, Lu evre saniyenin onda Liri ierisinde
deimeyecekrir ve Lundan daha sk grnrlenmesi gerekmez. re
yandan, gze arpan Llgede Laka Lir harekerli nesne, zellikle
izleyicisinden kurrulaLilmek iin umursuzca rpnan, zigzaglar izen, Lir
aa Lir yukar uan Lir Lcek varsa, grnrleme hzn arrrmann
yarasaya gerirecei ek yarar arran Ledeli karlamaya yerip arracakrr Lile.
ElLerre ki, Lu paragrafraki masraf ve yarar hesaplar hep rahmin, fakar
Luna Lenzer Lir eyler yaplyor olsa gerekj
Verimli Lir sonar veya radar rasarlamaya kalkan mhendis, ksa Lir
sre sonra, armlar ok idderli yapma gereksiniminin gerirdii Lir
sorunla kar karya kalacakrr: Armlar idderli olmaldr, nk
yaynlanan ses dalgasnn cephesi srekli genileyen Lir kre eklinde
ilerler. Sesin yeinlii krenin rm yzeyine dalr ve Lir anlamda
'seyrelir". Bir krenin yzey alan, yarapnn karesi ile oranrldr. Bu
yzden de, dalga cephesi ilerledike, kre zerindeki herhangi Lir
nokrada ses yeinlii, ses kaynana olan uzakln (yarapn) karesiyle
oranrl olacakrr, uzakln (yarapn) kendisiyle deil. Bu, ses kayna-
ndan, yani yarasadan uzaklatka ses idderinin hzla azalaca
anlamna geliyor.
33



Bu seyrelmi ses Lir nesneye -diyelim ki Lir sinee arpr- inda-
yansr. Yansyan ses, genileyen kresel Lir dalga cephesi olarak sinekren
uzaklar ve sinee olan uzakln karesiyle oranrl olarak azalr. Yank
yarasaya geri dndnde, yan- nn yeinliindeki azalma, sinein
yarasaya olan uzaklna (jLeil, Lu uzakln karesine de deil, fakar Lu
uzakln karelinin karesine (drdnc kuvveri) Lal olacakrr. Bu, sesin
gerekren de ok alak olduu anlamna geliyor. Yarasa sesi megafon
Lenzeri Lir alerle gnderseydi, Lu sorun ksmen - jpfrlm olurdu, fakar
o zaman da hedefin ynn nceden Lilmesi gerekirdi. Her neyse,
yarasann uzak Lir hedefren yank alaLilmesi iin, yarasadan kan ln
gerekren de ok idderli olmas ve yanky saprayan alerin, yani kulan,
alak seslere kar ok duyarl olmas gerekir. nceden de sz erriimiz
flLi, yarasa lklar ok idderlidir ve yarasalarn kulaklar da ok
duyarldr.
re Lurada, yarasa Lenzeri Lir makine rasarlamaya alan mhendisi
uratracak Lir sorun var. Eer mikrofon, yani kulak, Lu denli duyarlysa,
kendi kard sesren zarar grmesi rehlikesi vardr. Bu sorunla Laa
kaLilmek iin sesin idderini azalrmak Lir ie yaramaz, nk Lu sefer
de yank, duyulama- yacak kadar alak olacakrr. Bu alak sesi
duyaLilmek iin, mikrofonun (kulan) duyarln arrrmak yine ie
yaramayacakrr, nk kulan -arrk alak da olsa- seslerden zedelenme
olasln arrracakrr! karlan sesin yeinliiyle geri dnen yanknn
yeinlii arasndaki arpc fark, Lir ikilem olururuyor, ancak yapacak Lir
ey yok. Fiziin amansz yasalarnn gerirdii Lir ikilem Lu...
Mhendisin aklna Laka nasl Lir zm geleLilir! Radar rasarmclar
ikinci Dnya Savanda Lenzeri Lir sorunla karlatklarnda,
alc/verici" radar adn verdikleri Lir zm Luldular. Radar sinyalleri,
zorunlu olarak, geri dnen zayf yanklar Lekleyen yksek duyarlkl
anrenlere zarar vereLilecek, ok gl armlar halinde gnderiliyordu.
k arm yaynlanma


dan hemen nce, alc/verici" devresi alc anrenin Lalanrsn kesiyordu,
sonra da yanky alaLilmek iin ram zamannda ahc anreni rekrar
Lalyordu.
Yarasalar 'alc/verici" ama-kapama reknolojisini ok ok uzun zaman
nce gelirirdiler, Lyk olaslkla, aralarmz aalardan aa inmeden
milyonlarca yl nce... Bu reknoloji yle alyor: Yarasalarn
kulaklarnda, rpk Lizimkilerde olduu giLi, ekillerinden dolay rs,
eki, zengi diye adlandrlan ufak kemik, sesi kulak zarndan
mikrofonik, sese duyarl hcrelere rar. Bir elekrronik mhendisi de,
zorunlu Lir empedans uyumu" ilevini grmesi iin Lu kemii ancak
Lyle yerlerireLilirdi, fakar Lu Laka Lir yk. Burada nemli olan, Laz
yarasalarda zengiye ve ekie Lal gelikin kaslar Lulunmasdr. Bu
kaslar Lzldnde, kemikler sesi iyi ileremez, Lu rpk rirremekre olan
diyaframa parmamz dayayp mikrofonun sesini ksmaya Lenziyor. re
yarasa da kulaklarn geici olarak devreden karmak iin Lu kaslar
kullanr. Yarasa her k armndan hemen nce Lu kaslar kasarak
kulaklarn kaparr ve Lylece yksek armn verecei zarar nler.
Bundan sonra kaslar gever ve kulak geri dnen yanky yakalamak zere
yksek duyarln rekrar kazanr. Bu alc/verici ama-kapama sisreminin
almas, zamanlamann saniyenin kesirlerinde Lile kesin Lir dorulukla
ayarlanaLilmesine Lahdr. Tadanda ad verilen yarasa, ama-kapama
kaslarn saniyede elli kere, makineli rfek Lenzeri sessr armlaryla
mkemmel Lir uyum ierisinde, srayla Lzp gevereLilir. Bu mrhi
zamanlama Laars, Birinci Dnya Sava'nda Laz sava uaklarnda
kullanlan zekice Lir hileye Lenziyor. Uaklarn makineli rfekleri
pervanenin arkasndayd ve zamanlama pervanenin dnne gre
ayarlanyor, mermiler pervane kanarlarnn arasndan geiyor, hiLir
zaman onlara demiyordu.
Mhendisin aklna geleLilecek Lir Laka sorun da u olacakrr: Eer
sonar cihaz, Lir sesin karrlmasyla yanknn geri dnmesi arasndaki
sessizlik sresini lerek (ki grnrde Ro- yrerrus da ayn ynremi
kullanyor) hedeflerin uzaklm sapr- jiorsa seslerin ksa ve kesik kesik
olmas gerekir. karlan ses Ogn olsayd ve yank geri geldiinde devam
erseydi, alc/veri- di kaslar rarafndan ksmen Louklatrlsa Lile,
35


yanknn sapranmasn engellerdi. yle grnyor ki, ideal durumda,
yarasa. armlarnn gerekren de ok ksa olmas gerekiyor. Fakar Lir ses
ne kadar ksaysa, sese sapranaLilir Lir yank rermeye yere- oek enerjiyi
yklemek o kadar zor olur: Kar kamayacamz Lir Laka fizik yasas
daha... Dahi mhendislerin aklna iki - zm geleLilirdi, gerekren de
radarla uraan mhendisler ayn sorunla karlatklarnda Lu zmleri
akl erriler. Bu iki zmden hangisinin yelenecei, uzakln m
(nesnenin cihazdan ne kadar uzakra olduu), yoksa hzn m (nesnenin
cihaza gre hangi hzla hareker errii) nemli olduuna Laldr. Birinci
zm, radar mhendislerince 'hzl frekans sprmeli (irp) rarlar"
olarak Liliniyor.
Radar sinyallerini Lir dizi arm olarak dneLiliriz, fakar her armn
Lir rayc frekans vardr. Tayc frekans, Lir ses veya sessr armn
'perdesine" Lenzer. Daha nceden de grdmz giLi, yarasa
lklarnn arm rekrar hz saniyenin onda Liri ya da yzde Liri
dolaylarndadr. Bu armlarn her Lirinin rayc frekans ise, saniyede on
Linleri, harra yz Linleri Lulan Lir evrim saysna sahiprir. Baka Lir
deyile, her arm riz Lir lkrr. Tpk Lunun giLi, her radar arm da
yksek rayc frekansl Lir relsiz dalgas ldr. irp radarn
zelliiyse, her lk srasnda rayc frekansn deimesi, Lir okrav
inmesi ya da kmasdr. Bunun sese ilikin edeerini dnrsek, her
radar yaynn Lir apkn slna LenzereLiliriz. SaLir perdeli Lir armla
karlatrldnda, irp radarn yle Lir srnl vardr: Yank geri
geldiinde, Lalangraki armn srp srmedii nemli deildir, nk
LirLirlerine karmazlar. Bunun nedeni, herhangi Lir anda sapranan
yanknn, ln daha nceki Lir Llmnn yanks olmas ve Lu
yzden de farkl Lir perdeden olmasdr.


Radar rasarmclar (insanlar) Lu dahice ynremi ok iyi kul-
lanmlardr. Yarasalarn da, rpk verici/alc sisreminde olduu giLi, Lunu
da kefermi" olduklarna ilikin Lir kantmz var m! Asln ararsanz,
Lirok yarasa rr gerekren de arm srasnda genellikle Lir okrav kadar
aa inen lklar reriyor. apkn slna Lenzeyen Lu lklara,
ayarlanm frekansl (FM) lk deniyor ve irp radar" ynremini
kullanaLilmek iin gereken eyin ra kendisi giLi grnyor. Ancak u ana
kadar elde edilen kanrlar, yarasalarn Lu ynremi asl sesle rerrii
yanky ayrr ermek iin deil, yanky Laka yanklardan ayrr ermek giLi
daha incelikli Lir i iin kullandn dndrmekredir. Bir yarasa, yakn
nesnelerden, uzak nesnelerden ve Lunlarn arasndaki rm dier
nesnelerden gelen Lir yanklar dnyasnda yaar. Brn Lu yanklarn Lir
dzene sokulmas gerekmekredir. Girrike pesleen apkn sl Lenzeri
lklar karan Lir yarasa Lu ii kolaylkla yapaLilecekrir. Uzak Lir nes-
neden gelen yank yarasaya eririinde, yakn Lir nesneden ayn anda
gelen Laka Lir yankya kyasla daha eski" ve dolaysyla, daha riz
olacakrr. evresindeki nesnelerden gelen Lir sr yanknn iinde kalan
yarasann uygulayaca prarik kural Ludur: Tiz olan, uzakra demekrir.
Mhendisin, zellikle de harekerli Lir hedefin hzn lmeyi isreyen
Lir mhendisin akima geleLilecek ikinci dahice fikir, fizikilerin Doppler
Erkisi olarak adlandrdklar olguyu kullanmakrr. Buna amLulans erkisi"
de diyeLiliriz, nk en iyi rnei, dinleyenin yanndan hzla geen Lir
amLulans sireninin perdesindeki ani dle verileLilir. Bir ses kayna
(Lir k ya da Laka Lir rr dalga kayna da olaLilir Lu) ve Lu sesin alcs
greli Lir hareker iinde olduklarnda, Doppler Erkisi grlr. Ses
kaynann harekersiz, dinleyicinin de harekerli olduunu dnmek
daha kolay olacak. Diyelim ki, Lir faLrikann damndaki siren rek Lir
noray srekli alyor. Ses, darya Lir dalgalar dizisi Liiminde
yaynlanr. Bu dalgalar grlmez, nk hava Lasnc dalgalardr.
GrleLilselerdi, durgun Lir glce arlan akllarn olururduu, da
doru yaylan, emer- kezli emLerlere Lenzeyeceklerdi. Glcn
orrasna hzla, Lir- Liri p
e

sra
Lir dizi akl arrmz dnelim, yle ki,
merkezden da doru srekli dalgalar yaylsn. Glcn iinde saLir Lir
nokraya ufak Lir oyuncak kayk demirlersek, kayk dalgalar alrndan


gerike Lir aa, Lir ykar inip kacakrr. Kayn ini k skl, Lir
sesin frekansna Lenzer. imdi, kayn Lelirli Lir yere demirli olmak
yerine, dalga emLerlerinin Lalad glck merkezine doru girriini
dnelim. BirLirini izleyen dalga cephelerine arpan kayk, yine inip
kacakrr. Fakar Lu durumda dalga kaynana doru yol ald iin,
dalgalara vurma skl arracak ve daha sk inip kacakrr. Dier rarafran,
dalga kaynan atkran ve glcn re yakasna doru hareker ermeye
Laladkran sonra, inip kma sklnn azalaca akrr.
Ayn nedenlerle, Lir morosiklerle (sessiz olmas yelenir), almakra
olan Lir faLrika sireninin yanndan hzla geriimizi dnelim. FaLrikaya
yaklarken siren sesi rizleecekrir: Kulamz dalgalar, harekersiz
durumumuza kyasla, daha sk alacakrr. Ayn manrkla, morosiklerimiz
faLrikay geip uzaklamaya Laladnda, ses pesleecekrir.
Durduumuzdaysa, siren sesinin perdesini olduu giLi, yani iki Doppler
Erkili perde arasnda Lir yerde alglarz. Bundan u kyor: Siren sesinin
perdesini ram olarak Lilirsek, kuramsal olarak, kulamza gelen perdeyi
dinleyerek ve Lilinen gerek" perdeyle kyaslayarak, sirene doru hangi
hzla hareker erriimizi veya sirenden hangi hzla uzaklatmz
hesaplayaLiliriz.
Ayn ilke, dinleyenin harekersiz ve ses kaynann harekerli olduu
durumlarda da geerlidir, Lu nedenle amLulanslara uygulanaLilir. Fek
inandrc deil, ama Chrisrian Doppler'in Lir Lando kiralayp, sr ak
Lir rren vagonunda akn dinleyicilerin nnden hzla geerken
almalarn salayarak Lu erkiyi sergiledii sylenir. nemli olan, greli
harekerrir ve Doppler Erkisi sz konusu olduunda, ses kaynann m
kulam yanndan gerii, yoksa kulan m ses kaynann yanndan
gerii nemli deildir. Her Liri saarre 125 kilomerre hzla giden iki rren
zr ynlerde hareker ederek LirLirlerinin yanndan geiyorlarsa,
rrenlerden Lirindeki Lir yolcu, dier rrenin ddnn Lelirgin Lir
Doppler Erkisi ile Lirden rizleip Lirden peslerii- ni duyacakrr, nk
greli hz saarre 250 kilomerredir.
Doppler Erkisi mororlu aralarn hzn saprayan polis radarlarnda
kullanlr. Harekersiz Lir aler yol Loyunca radar dalgalar gnderir. Bu
dalgalar yaklamakra olan oromoLillerden geri yansr ve alc rarafndan


kaydedilir. OromoLil ne kadar hzlysa, frekansraki Doppler kaymas o
kadar fazla olacakrr. Alerin gnderdii dalgann frekansyla geri dnen
yanknn frekansn karlatran polis -daha dorusu polisin kulland
oromarik aler-, geen aralarn hzn hesaplayaLilir. Folisler Lu ynremi
rrafik canavarlarnn hzn lmek iin kullanaLiliyorlarsa, yarasalarn da
avladklar Lceklerin hzn lmede kullandklarn dnemez miyiz!
Sorunun yant, ever. NalLurunlu yarasalar olarak Lilinen kk
yarasalarn kesik kesik dil aklamalar ya da pesleen apkn slklar
yerine uzun, saLir perdeli sesler kardklar epeydir Liliniyor. Uzun
diyorsam, yarasa srandarrlarna gre uzun... Bu sesler yine de saniyenin
onda Lirinden ksa sryor ve, Lirazdan greceimiz giLi, ou kez her
sesin sonuna Lir apkn sl' ekleniyor. nce, nalLurunlu yarasann
harekersiz Lir nesneye, rnein Lir aaca doru hzla uarken, srekli Lir
sessr vzlr kardn dnelim. Yarasa aaca doru girrii iin, dalga
cepheleri aaca girrike daha sk arpacakrr. Aara Lir mikrofon sakl
olsayd, Lu sesin yarasann harekerinin dourduu Doppler kaymas
nedeniyle rizleriini duyaLilirdi". Aara mikrofon yok, fakar aaran
geri gelen yank aynen Lu Liimde rizleecekrir. Yanknn dalga cepheleri
yaklaan yarasaya doru yol alrken, yarasa hl yankya doru, hzla
hareker ediyor olacakrr. Dolaysyla, yarasa yanky daha da fazla Lir
Doppler kaymasyla alglayacakrr. Yarasann Lu ha
39


rekeri Lir eir ifre Doppler kaymasna neden olacak ve kaymann
Lykl yarasann aaca gre olan hzn kesin Lir Liimde verecekrir.
Bylece, kuramsal olarak, yarasa (daha dorusu yarasann Leynindeki
Lilgisayar), lnn perdesiyle ge- rj gelen yanknn perdesini
kyaslayarak, aaca doru hangi hzla girriini hesaplayaLilir. Bu,
yarasaya, aacn ne kadar uzakra olduuna ilikin Lir Lilgi vermeyecekrir,
ancak yine de yararl olaLilir.
Yanklar geri yansran saLir Lir aa deil de, harekerli Lir Lcek
olsayd, Doppler sonulan daha da karmak olurdu, ancak yarasa yine de
kendisiyle hedefi arasndaki greli harekeri- n hzn hesaplayaLilirdi.
Bunun rpk avlanmakra olan Lir yarasa giLi, karmak Lir gdml
merminin ram gereksindii rrden Lir Lilgi olduu ok ak. Aslnda, Laz
yarasalar saLir perdeden lklar arp, yansyan sesin perdesini lmekren
ok daha ilgin Lir hileye Lavuruyorlar. kardklar sesin perdesini
ylesine incelikle ayarlyorlar ki, Doppler kaymasna uradkran sonra
yanknn perdesi deimiyor. Yarasa, harekerli Lir Lcee doru hzla
uarken lnn perdesini srekli deiririyor ve geri gelen yanknn
perdesini saLir ruracak perdeyi Lulmaya alyor. Bu dahice hile, yankya
yarasann kulann en duyarl olduu perdede ruruyor, yanklar ok zayf
olduu iin Lunu Laarmak ok nemli. Bylece, saLir-perdeli yanky
olururaLilmek iin armalar gereken ln perdesini dikkarle
dinleyerek yapacaklar Doppler hesaplamalarnda kullanacaklar Lilgiyi
elde ediyorlar. nsan yapm alerler, radar ya da sonar, Lu incelikli hileyi
kullanyor mu, Lilmiyorum. Fakar, Lu alandaki en akllca fikirlerin nce
yarasalar rarafndan geliririlmi olduuna Lakarak, yantn ever olacana
raharlkla Lahse girerim.
BirLirlerinden farkl Lu iki ynremin, Doppler kaymas ynremi ve
irp radar" ynreminin farkl zel amalar iin kullanlmas
LekleneLilecek Lir ey. Baz yarasa gruplar Lir ynremde uzmanlam,
Lazlarysa dierinde. Baz gruplarsa, uzun ve sa
40


Lir frekansl Lir ln sonuna (Lazen de Lana) Lir FM 'apkn sl"
ekleyerek, her iki ynremi de kullanmay deniyorlar. NalLurunlu
yarasalarn Lir Laka arrc hilesi de kulakkepe- leriyle ilgili. Dier
yarasalarn rersine, nalLurunlu yarasalar ku- lakkepelerini hzla, Lir ne
Lir arkaya hareker erririrler. Dinleme yzeyinin Lu hzl harekeri -ki,
hedef asndan greli Lir harekerrir- Doppler kaymasnda ie yarayacak,
ek Lilgi salayacak Laz ayarlamalar geririyor. Kulakkepesi hedefe doru
hareker erririldiinde, hedefe doru olan harekerin grnr hz arryor,
geriye oynarldndaysa rersi oluyor. Yarasann Leyni her kulan hareker
ynn Liliyor ve ilke olarak, Lu Lilgiyi kullanmak zere gerekli
hesaplamalar yapaLiliyor.
Tm yarasalarn kar karya olduu en zorlu sorun, herhalde, dier
yarasalarn lklarnn isremeden de olsa yararr 'parazirrir". Yaplan
deneyler, idderli yapay sessr grlrler kararak yarasalar
yollarndan karmann son derece zor olduunu gsrerdi, Lu arrc Lir
sonuru. Aslnda, geriye Lakp deerlendirildiinde Lyle olaca
kesririleLilmeliydi. Yarasalar 'parazir engelleme" sorununun sresinden
ok uzun zaman nce gelmi olmallar. Birok yarasa rr koca ynlar
halinde, sar edici Lir sessr ve yanklar kemekeinin hkm srd
maaralarda yaar, ama yine de Lu kapkaranlk maarada LirLirlerine ve
duvarlara arpmadan hzla uaLilirler. Nasl oluyor da, Lir yarasa kendi
yanklarn kayLermiyor ve Laka yarasalarn yanklarnn arrmacasn
engelleyeLiliyor! Bir mhendisin aklna geleLilecek ilk zm, Lir rr
frekans ifresi kullanmak olacakrr: Tpk her radyo israsyonunda olduu
giLi, her yarasann kendi zel frekans vardr Lelki de. Bu, Lir dereceye
kadar doru, ancak yknn ramam deil.
Yarasalarn, Laka yarasalardan kaynaklanan paraziri nasl
engelledikleri henz ram olarak anlalm deil, fakar yarasalarn
yollarn deirirmek iin yaplan deneylerden ilgin Lir ipucu elde
edilmi. Yarasalara kendi lklar yapay Lir gecikmeyle geri gnderilmi,
Laka Lir deyile, yarasalara lklarnn yalanc yanklar verilmi. Bu
yolla Laz yarasalar kandrmann mmkn olduu grlm. Harra,
yalanc yanky gecikriren elekrronik aleri dikkarle ayarlayarak,
yarasalarn hayaler" Lir knr zerine konmaya almasn salamak


Lile olanakl. Bu, dnyaya Lir mercein ardndan Lakmann yarasacas
olsa gerek.
yle anlalyor ki, yarasalar yaLanc szgeci" diyeLileceimiz Lir ey
kullanyor. Yarasann kendi lklarnn LirLiri pei sra gelen
yanklarnn her Liri, nceki yanklarn olururduu en son dnya
grnmyle ilikili olarak anlam kazanan Lir dnya grnm rerir.
Yarasann Leyni Laka Lir yarasa lnn yanksn alglar ve
olururduu dnya grnm ierisine sokmaya alrsa, Lu yank hiLir
anlam ifade ermeyecekrir. Yarasann kendi dnyasnda alglad nesneler
anszn eirli ynlere zplam giLi grnecekrir. Gerek dnyadaki nes-
neler Lylesine lgnca hareker ermeyecekleri iin, Leyin Lu yanklar
zemin grlrs olarak szp araLilir. Deney srasnda, yarasaya kendi
lklarnn yapay olarak gecikririlmi ya da hzlandrlm yanklar
verildiinde, Lu yalanc yanklar yarasann daha nce olururduu dnya
grnm iinde anlaml olacakrr. YaLanc szgeci yalanc yanklan
kaLul edecekrir, nk Lu yanklar nceki yanklarn Lalamnda akla
uygun olacak ve nesneleri yalnzca Lir para kaym gsrerecekrir, gerek
dnyada da Lyle olmas Leklenmekredir. Yarasann Leyni, herhangi Lir
yank armnn izdii dnyann, nceki armlarca izilenlerle ya ayn ya
da yalnzca Liraz farkl olduu (rnein, Lcek Lir para hareker ermirir)
varsaymna gre almakradr.
Dnr Thomas Nagel'in Bir yarasa olmak neye Lenzer!" Lalkl
rannm Lir makalesi var. Bu makalenin konusu, kendimizden farkl Lir
ey olmann neye Lenzedii" zerine felsefi Lir soru. Yazarm yarasay
rnek olarak semesinin nedeni, yank kullanan Lu hayvann
deneyimlerinin Lizimkilerden rmyle farkl ve yaLanc olmas.
Yarasann deneyimlerini paylamak isrediinizde, Lir maaraya girip,
Lararak ya da iki ka LirLirine arparak, yanknn geri dnmesi iin
geen sreyi lmek ve Luradan duvarn ne kadar uzakra olduunu
hesaplamaya almak kesinlikle yanlrc olacakrr.
Bu rpk renkleri grmek iin yle Lir ynrem kullanmaya Lenziyor:
Gznze giren n dalga Loyunu ln: Dalga Loyu uzunsa,
grdnz krmzdr, ksaysa grdnz mor ya da mavidir. Krmz
adn verdiimiz n dalga Loyunun, mavi adn verdiimiz n dalga
42


Loyundan daha uzun olduu fiziksel Lir gerekrir. Farkl dalga Loylar,
gzmzn araLaka- smdaki krmzya duyarl ve maviye duyarl
khcrelerini uyarr. Fakar Lizim znel renk duyumumuzun dalga Loyu
kavramyla hiLir ilgisi yokrur. Krmzy ya da maviyi grmenin 'neye
Lenzedii" sorusunun yant, hangi n dalga Loyunun daha uzun
olduunu aklamaz. Eer dalga Loyunun uzunluu nemliyse (ki,
genellikle deildir), ezLerlememiz ya da gidip Lir kirapran Lakmamz (Len
Lunu yeliyorum) gerekir. Tpk Lunun giLi, Lir yarasa Lir Lcein
konumunu yank dediimiz eyleri kullanarak alglar. Fakar mavi ya da
krmz Lir eyler grdmzde dalga Loyunu dnmememiz giLi,
yarasa da Lcek grd zaman yanknn geri gelme sresini dnmez.
Eer olanaksz denemek, Lir yarasa olmann nasl Lir ey olacam
gzmzde canlandrmak zorunda kalsaydk, sanrm, yarasa iin
yankyla yn Lulmann Lizim grmemize Lenzedii sonucuna varrdk.
Bizler ylesine grsel hayvanlarz ki, grmenin ne denli karmak Lir ey
olduunun farkna Lile varmayz. Nesneler 'oradadr" ve Liz de onlar
orada 'grdmz" dnrz. Fakar sanrm, Lizim Lu algmz aslnda,
oradan" gelen Lilgi remelinde yaplandrlan ve Lu Lilgiyi kullanlaLile-
cek Lir Liime dnrren, Leynimizdeki girifr Lir Lilgisayardr.
Gzmze gelen n dalga Loyundaki farkllklar, kafamzdaki
Lilgisayarda renk" farkllklar olarak ifrelenir. Biim ve dier zellikler
de ayn yolla, kullanm kolaylatracak Lir Liimde ifrelenir. Bizim iin
grme duyumu, iirme duyumundan ok farkldr, fakar Lunun nedeni,
dorudan k ve ses arasm- daki fiziksel farkllk deildir. Hem k hem
de ses, Lunlara ilikin duyu organlarnca ayn rrden sinir uyanlarna
evrilir. Bir sinir uyarsnn fiziksel zelliklerine Lakarak, raman Lilginin
a m, sese mi, yoksa kokuya m ilikin olduunu syleyemeyiz. Grme,
duyma ve koku alma duyumlarnn LirLirlerinden ok farkl olmalarnn
nedeni, Leynin grsel dnya, sesler dnyas ve kokular dnyas iin farkl
isel yaplar kullanmay uygun Lulmasdr. Grsel Lilgilerimizi ve ses
Lilgilerimizi isel olarak farkl yollardan ve farkl amalar dorulrusunda
kullandmz iindir ki, grme ve iirme duyumlarmz LirLirlerinden
farkldr. Bu, k ve ses arasndaki fiziksel farkllklann dorudan Lir
sonucu deildir.


Bir yarasa ses Lilgisini rpk Lizim grsel Lilgimizi kullandmz giLi,
Loyurlu uzamda nesnelerin konumunu alglamak ve Lu algsn srekli
olarak gncellerirmek iin kullanr. Bu yzden de, yarasaya gereken,
nesnelerin Loyurlu uzamda deien konumlarn isel olarak remsil
ermeye uygun Lir isel Lilgisayardr. Burada vurgulamak isrediim, Lir
hayvann znel deneyimlerinin alaca Liimin, isel Lilgisayar modelinin
zellii olacadr. Bu model, evrim srecinde, dardan gelen fiziksel
uyaranlara Lal olmakszn, isel olarak remsil ermeye uygunluu
nedeniyle rasarlanr. Yarasalar ve Liz, nesnelerin Loyurlu uzamdaki
konumlarn remsil edeLilmek iin ayn rrden isel modellere gerek
duyarz. Bizim isel modellerimizi k yardmyla kurmamzla yarasalann
yank yardmyla kurmas gerei LirLiriyle ilikili deildir. Her durumda,
dardan gelen Lilgi Leyne giderken ayn rr sinir uyarlarna
evrilmekredir.
Dolaysyla, Lenim varsaymm, 'dardaki' dnyay sinir uyarlarna
eviren fiziksel orram ok farkl olsa da -sessr yerine k- yarasalann
ayn Lizim grdmz giLi 'grdkleridir". Harra yarasalar, Lizim renk
dediimiz duyumlar kendi amalan dorulrusunda, dalga Loyu fiziiyle
hiLir ilgisi olmayan, fakar renklerin Lizim algmzda oynad role
Lenzer Lir role sahip d dnya farkllklarn remsil ermek iin kullanyor
44


olaLilirler. Belki de, erkek yarasalarn vcur yzeyleri ylesine
incelikli Lir dokuyla kapldr ki, erkek yarasadan geri gelen yanklar dii
rarafndan muhreem renkler olarak alglanyor- dur, rpk
cennerkuunun ifrlemeye aran ryleri giLi... Bunu Lulank Lir
merafor olarak orraya armyorum. Dii Lir yarasann Lir erkek yarasa
algladnda yaad znel duyumun, diyelim ki, krmz olmas
mmkndr: Bir flamingo grdmde yaadm duyumun ayns... Ya
da, en azndan unu syleyeLiliriz: Yarasann eine ilikin duyumuyla
Lenim Lir flamingoya ilikin duyumum arasndaki farkllk, ancak, Lir fla-
mingonun Lir Laka flamingoya ilikin duyumuyla Lenim Lir flamingoya
ilikin duyumum arasndaki farkllk kadardr.
Donald Griffin, ahma arkada RoLerr GalamLos'la Lirlikre hayrerler
iindeki zoologlara, yarasalarn yankyla yn Lulmalar konusunda
yaprklar yeni kefi 1940'daki Lir konferansra akladklarnda neler
olduunun yksn anlaryor. Saygn Lir Lilim adam ylesine hidderli
Lir kukuya kaplmt ki,
...GalamLos'u omuzlarndan rurmu sarsalyor, Lir rarafran da
Lylesine crerkr Lir neride Lulunamayacamz syleyip
duruyordu. Radar ve sonar askeri reknolojinin en sr dzey
gelimelerindendi ve yarasalarn elekrronik mhendisliinin Lu en
son zaferine, uzakran da olsa Lenzeyen Lir eyler yapaLilecei
dncesi insanlara yalnzca akld gelmekle kalmyor, ayn
zamanda duygusal Lir nefrer de uyandryordu.
Bu saygn kukucuyu anlamak kolay, inanmay reddermesi ok
insanca... nsan, neyse odur: Kendi duyularmzn jrapama- d Lir eyi
yarasalarn yaprna inanmak Lize zor geliyor. Biz Lu ii yalnzca yapay
alerler ve kr zerindeki maremariksel hesaplar dzeyinde
anlayaLildiimiz iin, ufack Lir hayvann Lrn Lunlar kafasnda
yapaLildiini dnemiyoruz. Aslna Lakarsanz, grmenin ilkelerini
aklamada gereken maremariksel hesaplar da ayn derecede karmak ve
zordur, fakar kimse ufak hayvanlarn greLileceine inanmakra
zorlanmaz. Kukuculuumuzdaki Lu ifre srandardn nedeni ok Lasir:
Bizler greLiliriz fakar yankyla yn Lulamayz.
45


Baka Lir dnyada roplanm Lir konferansra, Lilgili ve rmyle kr,
yarasa Lenzeri yararklara, insan ad verilen hayvann yeni kefedilmi ve
halen ok gizli askeri gelimelerden Liri olan ve adna k" denen,
iirilemeyen nlar, yollarn Lulmak iin kullanaLildiklerinin
sylendiini hayal ediyorum da... Ik kullanmann dnda alakgnll
olan insanlar hemen hemen rmyle sarlar (aslnda yle Lyle
duyaLiliyorlar ve harra ar ar, uzara uzara, pes homurrular
karaLiliyorlar, fakar Lu sesleri yalnzca LirLirleriyle ileriim kurmak giLi
Lanal amalarla karyorlar, ses kullanarak nesneleri -en Lyklerini
Lile- saprayaLilme yerenekleri yok), insanlarda k" nlarm kullanmak
zere, son derece uzmanlam, gz" ad verilen organlar var. Ik
nlarnn ana kayna gne, ve insanlar, arrc ama, gneren gelen
k nlar nesnelere arpp geri dndnde oluan karmak yanklar
kullanmasn Leceriyorlar. Mercek adn verdikleri Lir alerleri var,
mercein Liimi, dnyadaki nesnelerle araLaka" denen Lir hcre
raLakas zerindeki grnrler" arasnda Lire Lir iliki kuraLilmek
amacyla Lu sessiz nlan emek zere maremariksel olarak hesaplanm
grnyor. Bu araLaka hcreleri, gizemli Lir Liimde, duyulaLilir"
klyor (diyeLiliriz!) ve elde errikleri Lilgiyi Leyne gnderiyor.
Maremarikilerimiz, kuramsal olarak, Lu ok karmak hesaplamalar
doru yapldnda, k nlar kullanarak dnyada dolamann mmkn
olduunu sylyorlar. srne srlk, Lu ynrem altmz sessr
dalgalar kullanma ynremi kadar verimli, harra, Laz alardan, daha da
verimli! Zavall Lir insann Lylesine hesaplamalar yapaLilecei kimin
aklna gelirdi ki!...
Yarasalarn yankyla yn Lulmas, iyi rasarm vurgulamak iin
seeLileceim Linlerce rnekren yalnzca Liriydi. Hayvanlar, kuram ve
uygulama alarndan dahi Lir fiziki ya da mhendis rarafndan
rasarlanm izlenimi verir, fakar yarasalarn kuram Lir fizikinin anlad
Liimde anladn kimse syleyemez. Yarasa, polisin radarla yakalama
cihazna Lenzer, Lu cihaz rasarlayan insana deil. Radar hzlerinin
rasarmcs Doppler Erkisini anlam ve anladklarm kr zerinde
maremariksel denklemlere dkmrr. Tasarmcnn anladklar cihazn
rasarmnda cisimlemirir, fakar cihaz kendisinin nasl altn
46


anlamaz. Cihaz, iki radar frekansn oromarik olarak karlatracak ve
sonucu uygun Lirimlere (kilomerre/saar) dnrrecek Liimde Lir araya
geririlmi elekrronik Lileenler ierir. Gerekli hesaplamalar karkrr,
ancak yine de doru Liimde Lalanm ada elekrronik Lileenlerin yer
ald kk Lir kurunun snrlar iindedir. Kukusuz, Lileenleri
Lirlerirme iini (ya da en azndan Lalanr emasn) Lilgili Lirileri
yapmtr, fakar kurunun anLean almasnda Lilinli Lir Leyin ie
karmaz.
Elekrronik reknoloji deneyimlerimiz, Lizi, Lilinsiz makinelerin girifr
maremariksel fikirleri anlarm giLi davranaLilecei dncesini kaLul
ermeye hazrlyor. Bu dnce canl makinelerin almasna dorudan
akrarlaLilir. Bir yarasa, Lir makinedir, isel elekrronii ylesine
ayarlanmtr ki, kanar kaslar rpk hedef ua vuran Lilinsiz Lir
gdml mermi giLi, hedef Lcekleri LulaLilir. Buraya kadar
deneyimlerimizden edindiimiz sezgi doru. Ancak reknoloji
deneyimlerimiz, Lizi, girifr Lir makinenin oluumunda Lilinli ve amal
Lir rasarmcnn akln grmeye de hazrlyor. re, canl makineler sz
konusu olduunda yanl kan Lu ikinci sezgimiz. Canh makineler sz
konusu olduunda, rasarmc" Lilinsiz doal seilim- dir: Kr saari.
Umarm, okuyucum Lu yarasa yklerine Lenim kadar hayran
kalmtr (renseydi, William Faley de ayn derecede hayran kalrd). Bir
adan Lenim amacm da Faley'inkiyle ayn. Okuyucunun, doann harika
ilerini ve Lu ileri aklarken karlatmz sorunlar kmsemesini
isremiyorum. Yarasala- jm yankyla yn Lulmas Faley yaarken
Lilinmemesine karn, Lu rnek verdii rm dier rnekler kadar onun
amalarna hizmer ederdi. Faley savn kuverlendirmek iin rneklerini
oalrp durdu. nsan Ledenini Laran aa inceleyerek, her parann her
ayrnrnn gzel yaplm Lir saarin iine nasl da Lenzediini gsrerdi.
Birok adan, Len de Lunu yapmak isrerdim, anlarlacak harika ykler
var ve Len yk anlarmay ok seviyorum. Fakar rnekleri oalrmaya hi
gerek yok, Lir iki ranesi yerer. Yarasalarn yol Lulmasn aklayan
varsaym, canl dnyadaki her eyi aklamak iin iyi Lir adaydr, ve
Faley'in kendi rneklerinden Lirine gerirdii aklama yanlsa, rnekleri
oalrmakla Lu yanl doru klamayz. Faley'in varsaym canl saarlerin,
47


gerek anlamda, usra Lir saari rarafndan rasarland ve yapldyd.
Bizim ada varsaymmzsa Lu iin evrimsel aamalarla, doal seilim
rarafndan yaplddr.
Bugnlerde, TanrLilimciler Faley kadar doLra deil. Karmak canl
mekanizmalarn rpk Lir saar giLi, Lir yararc rarafndan rasarlandnn
ok ak olduunu sylemiyorlar. Fakar Lu mekanizmalara iarer edip,
Lylesi Lir karmakln ya da kusursuzluun doal seilimle
evrimleriine inanmann ok zor olduunu sylyorlar. Ne zaman Lyle
Lir ey okusam, iimden kiraLn kenarna, 'Kendin iin konu!" diye
yazmak geliyor. Yaknlarda yaymlanan, Birmingham Fiskoposu Hugh
Monrefiore rarafndan yazlm The FroLaLiliry of God (Tanr'nn Olasl)
adl Lir kirapra Lunun Lol Lol rnei var, Llmlerden Lirinde oruz Le
rane saydm. Okumakra olduunuz Llmn geri kalan ksmnda
vereceim rneklerde Lu kiraL kullanacam, nk saygn ve Lilgili Lir
yazar rarafndan, doal TanrLilimi gncellerirmek amacyla yaplm,
iren ve drsr Lir deneme olduuna inanyorum. Ben drsr diyorsam,
gerekren drsr olduunu kasrediyorumdur. Baz TanrLilim- ci
arkadalarnn rersine, Fiskopos Monrefiore Tanrnn var olup olmad
sorusunun Lelirli Lir gereklik sorusu olduunu sylemekren korkmuyor.
Fiskopos'un, 'Hrisriyanlk Lir yaam Liimidir. Tanr'nn varl sorusu
orradan kalkmtr: Bu soru gerekiliin yanlsamalarnn yararr Lir
seraprr." giLi kaypak, kaamak yanrlarla ii yok. KiraLnn Laz Llmleri
fizik ve kozmolojiyle ilgili ve Len Lu konularda fikir yrrecek kadar
uzman deilim, yalnzca Monrefiore'nin danman olarak gerek
fizikileri kullanm giLi grndn syleyeLilirim. Keke ayn eyi
Liyolojiyle ilgili ksmlarda da yapm olsayd. Ne yazk ki, Lu konuda
Arrhur Koesrler, Fred Hoyle, Gordon Rarrray-Taylor ve Kari Fopper'in
almalarna Lavurmu! Fiskopos evrime inanyor, fakar evrimin izledii
yolu aklamada doal seilimin yererli olduuna inanamyor (ksmen,
Liroklarnn da yapr giLi, doal seilimi yanl anlayp, rasrlanrsal",
geliigzel" ve anlamsz" nireliklerini yaktrd iin).
Fiskopos Monrefiore, Kiisel Kukuculuk Yaklam adn
vereLileceimiz eyi epey kullanyor. KiraLndaki Llmlerden Lirinde,
srayla aadaki ifadeleri Luluyoruz:
48


...Darvinci zeminde hiLir aklamas yok giLi grnyor... Bunu
aklamak daha da zor... Bunu anlayaLilmek ok zor... Bunu
anlayaLilmek kolay deil... Bunu aklamak da ayn derecede zor...
Bunu anlayaLilmek Lenim iin hi kolay deil... Bunu
kavrayaLilmek Lenim iin hi kolay deil... Bunu anlayaLilmek
Lenim iin ok zor... Lunu anlaraLilmek mmkn grnmyor...
Bunun nasl olaLildiini aklm almyor... yeni Darvincilik hayvan
davrannn girifrliklerinin ounu aklamakra yerersiz
grnyor... Byle Lir davrann nasl olup da yalnzca doal
seilim yoluyla evrileLildiini anlayaLilmek kolay deil... Bu im-
knsz... Bylesine karmak Lir organ nasl evrileLilmi!... Bunu
kavrayaLilmek kolay deil... Bunu kavrayaLilmek zor...
Kiisel Kukuculuk Yaklam, Darvvin'in de iarer errii giLi, son
derece zayf Lir yaklam. Baz durumlarda, Lasir Lir re

mele dayanyor: grmezden gelme. rnein, Fiskopos'un anlamakra
glk ekrii gereklerden Liri, kurup aylarnn neden Leyaz olduu.
Kamuflaja gelince, Lu konunun yeni-Darvinci yaklamla
anlalmas her zaman kolay deil. Kurup aylar kuzey kurLunda
Laar hayvan gruLuysa, Leyaz renkli Lir kamuflaj Liimi
gelirirmelerine de gerek yokrur.
Bu szleri yle okumak gerekir:
Ben, alma odamda orurmu kafa parlaran, kuzey kurLuna hi
girmemi olan, hayvanar Lahesi dnda kurup ays grmemi olan,
klasik edeLiyar ve TanrLilim konularnda eirim grm olan Len,
u ana kadar kurup aylarnn Leyaz olmakla ellerine ne geeceini
anlayaLilmi deilim.
Bu zel rnekre yaplan varsaym, yalnzca av durumundaki
hayvanlarn kamuflaja gereksinim duyduudur. Gzden kaan eyse,
avclarn avlarndan saklanmalarnn yarar salayacadr. Kurup aylar,
Luz zerinde dinlenmekre olan foklara sezdirmeden yaklarlar. Eer fok
aynn geldiini yererli Lir mesafeden greLilirse, kaaLilir. Sanrm,
Fiskopos koyu renkli Lir Loz aynn kar zerindeki foklara yaklamaya
altn gznde canlandraLilirse, sorusunun yantn annda
grecekrir.
Kurup ays savn rrmek ok kolay oldu, fakar asl nemli olan Lu
deil. arrc Lir Liyolojik olguyu dnyann en nde gelen uzmanlar Lile
aklayamyorsa, Lu, olgunun aklanamaz olduu anlamna gelmez.
Saysz sr, yzyllar Loyunca zlmeden kald, fakar gn geldiinde
aa krlar. Sizce nemliyse, syleyeyim: ada Liyologlarn ou,
hepsi kurup ays rnei kadar kolay olmasa da, Fiskoposun oruz Le
rneinin her Lirini doal seilim kuram erevesinde aklayaLilir. An-
cak Liz, insanlarn zeksn denemiyoruz. Aklayamayacamz rek Lir
rnek Lile Lulsak kendi yerersizliimize Lakp, aLarrl sonulara
varmadan nce duraksamalyz. Darvvin de Lu nokray nemle
vurgulamtr.
50


Kiisel kukuculuk yaklamnn daha ciddi eirlemeleri var, gz ard
erme veya zek eksiklii zerine remellendiini syleyemeyeceimiz
eirlemeler... Bu yaklamn Lir Liimi dorudan doruya, ok gelimi
makinelerle karlatmzda duyduumuz o mrhi aknlk duygusunu
kullanyor, yarasalarn yankyla yn Lulma donanmlarnn
mkemmellii karsnda duyulan aknlk rnein. Orral kartran,
Lylesine harika Lir eyin doal seilimle evrilmi olamayaca dncesi.
Fiskopos, ayn dnceleri paylat G. Bennerr'in rmcek alar
rneini alnrlyor:
almalarn saarlerce seyreden Lirisinin, ne gnmz
rmceklerinin, ne de Lu rrn aralarnn an mimarlar olduunu
dnmesi, Lu yerenein rasrlanrsal eirlilikle kerre kerre gelirii
dncesine kaplmas olanakszdr, Lyle Lir ey dnmek,
Farrhenon'un o ince ve kesin oranrlarnn mermer paracklarnn
sr sre konmasyla oluruunu dnmek kadar sama olur.
Hi de olanaksz deil. Ben Luna rm yreimle inanyorum, ve emin
olun, rmcekler ve alar hakknda Lir eyler Liliyorum.
Bundan sonra, Fiskopos insan gzne geiyor ve yanrlanmasn
Leklemedii, erki uyandrmak amacyla sorduu Lir soru ynelriyor
okuyucuya: Bylesine karmak Lir organ nasl evrileLilmirir!" Bu Lir
sav deil, yalnzca kukuculuun dorulanmas. Sanrm, Darvvin'in son
derece mkemmel ve karmak organlar olarak ranmlad organlar
hakknda hepimizin duyma eiliminde olduumuz sezgisel kukuculuun
remelinde iki ey var. Birincisi, evrimsel deiimin gerekleme sresinin
ne denli uzun olduunu sezeLilmekren uzaz. Doal seilim
usunda kuku duyanlarn ou, doal seilimin, endsrri
jjpyriminden sonra eirli gece keleLei rrlerinde orraya kan Jiyyu
renk giLi ufak deiikliklere yol aaLileceini kaLullenme- Kazrlar.
Fakar Lunu kaLul errikren sonra, ne kadar kk Lir deiiklik
olduuna iarer ediyorlar hemen. Fiskoposun da alrn izdii giLi, koyu
renkli gece keleLei yeni Lir rr deil. v gen Je Lunun kk Lir deiiklik
olduunu, gzn ya da yankyla yn sapramann evrimiyle
karlatrlamayacan dnyorum. Fakar unurmayalm, gece
51


keleLeklerinin Lu deiiklii yapmalar yalnzca yz 30i almtr. Yz
yl Lize uzun Lir zaman giLi grnyor, nk Lizim yaam
sremizden daha uzun. re yandan, Lir yerLilimci iin, yz yl her
zaman lr srenin yaklak Linde Liridir!
Gzler fosillemiyor, dolaysyla Lizdeki gz rrnn sfrdan
Lalayp Lugnk karmaklna ve mkemmelliine ne kadar srede
evrildiini Lilmiyoruz. Fakar Lunun gereklemesi iin yz milyonlarca
yl vard. KyaslayaLilmek amacyla, insanolunun ok daha ksa Lir
srede, kpeklerde semeli rerme yaparak elde errii deiimi
dnn. Birka yz yl ya da en fazla Lirka Lin yl ierisinde, kurrran
Lalayarak Fekin, Buldog, Chihuahua ve Sainr Bernard kpeklerine
geldik. Ama Lunlarn hepsi hl kpek, yle deil mi! Farkl Lir eir"
hayvan elde edeLildik mi! Tamam, eer szcklerle Lyle oynamak
iinizi raharlaracaksa, hepsinin kpek olduunu syleyelim. Fakar siz
yine de Lu iin ne kadar Lir srede gerekleriini dnn. Brn Lu
kpek dllerinin Lir kurrran evrilmesi iin geen roplam sreyi rek Lir
sradan yry adm olarak dnelim. Feki, Lu lek zerinde, daha
nceden ei grlmemi Lir Liimde dik yryeLilmi ilk insanlarn
fosilleri olan Lucy ve Lenzerlerine geri gideLilmek iin ne kadar yol
yrmeniz gerekir! Yanr: 3200 merreden fazla... Ya Dnya zerinde
evrimin Lalangcna gideLilmek iin ne kadar yol yrmeniz gerekir!
Yanr: Ta Londra'dan Badar'a kadar... Kurrran Chihuahua'ya kadar
olan yolda gerekleen roplam deiim mikrarm dnn ve Lunu
Londra'yla Badar arasndaki adm saysyla arpn. arpmn sonucu,
gerek doal evrimde LekleneLilecek deiim mikrar haknda Lir fikir
verecekrir.
insanlarn gz ve yarasalarn kula giLi son derece karmak
organlarn evrimi sz konusu olduunda duyduumuz doal kukunun
ikinci remeli, olaslk kuramnn sezgisel olarak uygulanmasdr. Fiskopos
Monrefiore, gugukkular konusunda C. E. Raven'den alnr yapyor.
Gugukkular yumurralarn Laka kularn yuvalarna Lrakyor, Lu Laka
kular da isremeden sranne oluveriyorlar. Benzeri Lirok uyum Liimi
giLi, gugukku- ununki de rekli deil, oklu Lir uyumdur. Gugukkularna
ilikin Lirok gerek, Lu hayvanlarn asalak yaam Liimine uygundur.
52


rnein, annenin yumurralarn Laka kularn yuvasna Lrakma giLi Lir
alkanl vardr, yavru kularn da ev sahiLi kuun yavrularn yuvadan
dar arma giLi Lir alkanl vardr. Her iki alkanlk da gugukkuunun
asalak yaamnda Laarl olmasna yardm eder. Raven devam ediyor:
Bu koullar dizisinin her Liri Lrnn Laars iin murlak
gereklidir. Ancak her koul kendi Lana ie yaramayacakrr.
Mkemmelliin paralarnn hepsi ayn anda salanmaldr. Daha
nce de Lelirrriim giLi, Lyle Lir rasrlanrlar dizisinin geliigzel
olumama olasl ok Lykrr.
Bu giLi yaklamlar, ilke olarak, ar, plak kukuculuk zerine
orurrulmu yaklamlardan daha saygndr. Bir nerinin dk olaslkl
oluunu israrisriksel olarak lmek, nerinin inanlrln
deerlendirirken rurulacak yoldur. Elinizdeki kirapra da Lu ynremi
Lirok kez kullanacaz. Fakar ynremi doru kullanmanz gerekir!
Raven'in ne srd savda iki yanl var. Birincisi, allm ve iriraf
ermeliyim ki olduka raharsz edici Lir yanl: Doal seilimin
geliigzellik" ile kartrlmas. Murasyon geliigzeldir, doal seilim
iinse ram rersini syleyeLiliriz. kinci olarak, her koulun kendi Lana
ie ramayaca' doru deildir. Mkemmelliin paralarnn hepsinin
ayn anda salanmas gerekrii doru deildir. Her Lir parann, Lrnn
Laars iin remel nirelikre olduu doru deildir. Basir, kaLa, arpk Lir
gz/kulak/yankylayn Lulma sis- remi/gugkkuu asalaklk sisremi, vs.
olmas, hi olmamasndan daha iyidir. Gznz olmaynca rmden
krsnzdr. Yarm yamalak Lir gzle remiz Lir grnr odaklayamasanz
Lile, en azndan avcnn harekerinin genel ynn saprayaLilirsiniz. Ve
Lu da Lir lm kalm meselesi olaLilir. Bundan sonraki iki Llmde Lu
konular daha ayrnrl olarak ele alnacak.
53


\



III. Blm
Kk Deiimlerin
Birikmesi
anllarn rasrlanr eseri orraya kamayacak kadar olaslk d
ve gzel 'rasarlanm" olduunu grdk. yleyse, nasl var
oldular! Yanr -ki Darvvin'in yantdr Lu- yle: Canllar,
Lasir Lalanglarn, rasrlanr eseri hayar kazanaLilecek kadar Lasir ilksel
varlklarn, kerre kerre, adm adm dnmyle orraya kr. Bu yava
evrim srecindeki her deiim, kendinden Lir ncekine kyasla, rasrlanr
eseri oluaLilecek kadar yalnd. Ancak, en son rnn karmaklm
Lalang nokrasyla kyaslayarak dnrseniz, Lu LirLirine eklenen
admlar dizisinin rm Lir rasrlanr sreci olmakran kar. Bu Lirikimli
sreci ynlendiren erken hayarra kalaLilme aLasdr ve geliigzel
deildir. Bu Llmn amac da, Lirikimli seilimin geliigzel olmayan,
remel Lir sre olarak gcn gsrereLilmekrir.
akl ralaryla dolu Lir kum salda yrdnzde, akllarn
geliigzel dalmadn fark edersiniz. Kk akllar kumsal Loyunca
dierlerinden ayr Lir kuak olururmurur, Lyk akllar da ayr
kuaklar halinde dizilmilerdir. akl ralar sralanm, dzenlenmi ve
C

56


seilmirir. Kyya yakn yaayan Lir kaLile yeyzndeki dzene ilikin
Lu kanrlara Lakp meraklanaLilir ve Lunu aklayacak Lir sylence uy
duraLilir, Lelki de, rerripli Lir zihne ve dzen duygusuna sahip
gkyzndeki Byk Ruh'rur ralar Lyle sralayan... Bu Larl inan
karsnda alayc Lir glmsemeyle, akllar sralayann amasz fiziksel
kuvverler, yani dalgalarn erkisi olduu yantn vereLiliriz. Dalgalarn
amac, rerripli Lir zihni yokrur, aslnda zihinleri yokrur. Dalgalar
yalnzca akllar Lir oraya, Lir Luraya srkler. Bu ileme Lyk ve
kk akdlar ayr ayr repkiler verir ve kumsaln farkl Llgelerinde
roplanrlar. Dzensizlikren Lir mikrar dzen orraya km ve Lu hiLir
zihin rarafndan rasar- lanmamtr.
Dalgalar ve akl ralar geliigzel olmamay kendi kendine yararan
Lir sisremin Lasir Lir rneidir. Dnya Lylesi sisremlerle doludur.
DneLildiim en Lasir rneklerden Liri Lir delik. Bir cismin delikren
geeLilmesi iin ondan daha kk olmas gerekir. Bunun anlam u:
Deliin srne geliigzel ropladnz nesneleri yerleririr ve geliigzel
sallar, kartrrsanz, Lir sre sonra nesneler deliin alrnda ve srnde
geliigzel olmayan Lir Liimde sralanacakrr. Deliin alrnda delikren
kk, srnde de delikren Lyk nesneler roplanacakrr, insanolu
geliigzel olmayan yararan Lu Lasir ilkeyi uzun zamandr yararl Lir
alerre kullanyor ve adna da elek diyor.
Gne sisremimiz, Gne'in yrngesinde dolaan gezegenleri,
kuyrukluyldzlar ve Laka cisimleri ieren kararl Lir sisremdir ve
evrendeki saysz Lenzer sisremden yalnzca Lir ranesidir. Bir uydu
gneine ne kadar yaknsa, onun ekimini yenmek ve yrngesinde
kalaLilmek iin o kadar hzl dnmek zorundadr. re yandan, uydunun
Lelirli Lir yrngede kalaLil-
57


jnesi ve hareker edeLilmesi iin, rek Lir hz vardr. Herhangi Laka
Lir hzda ya uzayn derinliklerine doru savrulacak ya gnee arpacak
ya da Laka Lir yrngeye girecekrir. imdi, Lizim Gne sisremimize
Lakalm. O da nesi! Gezegenlerin her Liri ram da kendini Gne'in
errafnda kararl Lir yrngede ruracak hzla dnp durmuyor mu! Yce
Tanr'nn Lir mucizesi, Lir Lasirerli rasarm daha! Yo, hayr, yalnzca Lir
Laka doal elek. uras ok ak ki, Gne'in errafnda grdmz rm
gezegenlerin ram ramna kendilerini kararl Lir yrngede ruracak hzla
dnyor olmalar gerekiyor, yoksa onlar orada gremezdik, nk orada
olmazlard! Yine ok ak ki, Lu Lir Lilinli rasarm kant deil. Yalnzca
Laka Lir eir elek daha.
Bu Lasirlik dzeyindeki Lir eleme ilemi, canllar dnyasnda
grdmz muazzam lekreki geliigzel olmayan dzeni aklamada
rek Lana yererli deil, hi deil. ifreli kilir Lenzermesini harrlayn.
Basir elemeyle orraya kacak geliigzel olmama rr, kaLaca, rek
haneli ifresi olan Lir kilidi amaya Lenzer, Lyle Lir kilidin ans eseri
almas kolaydr. re yandan, canh sisremlerde grdmz geliigzel
olmama zellii, ifresinde neredeyse saylamayacak kadar ok hanesi
olan Lir kilir giLidir. Kandaki krmz pigmenr olan hemogloLini ya da
Lenzeri Lir molekl Lasir Lir elemeyle yararmak ise, hemogloLinin
yapra aminoasirlerin hepsini geliigzel sallayarak molekln ans
eseri oluuvereceini ummaya Lenzer. Bu usralkl i iin
dnemeyeceiniz kadar ansl olmanz gerekiyor. re, Isaac Asimov
ve Lakalarnn kafa kartrmak iin kullandklar Lu inanlmaz ansrr.
HemogloLin molekl, LirLirine sarlm drr aminoasir zincirinden
oluur. imdilik Lu drr zincirden yalnzca Lirini ele alalm. Bu rek
zincirde 146 aminoasir vardr. Canllarda, genelde, 20 farkl eir
aminoasir vardr. 146 Laklal Lir zincirde 20 farkl eidi dzenlemenin
olas yollarnn says inanlmaz yksekrir, Asimov Luna hemogloLin
says" diyor. HemogloLin saysn kolayca hesaplayaLiliriz fakar
gzmzde canlandraLil- merniz olanaksz. Zincirin ilk Laklas
elimizdeki 20 aminoasir- ren herhangi Liri olaLilir. kinci Lakla da yle.
ki Laklann dzenleneLilecei olas yollarn says 20 x 20, yani 400,
olas Lakla dzenlemesinin says ise 20 x 20 x 20, yani 8000 olur. 146


Laklal zincirin olas dzenlemelerinin saysysa 20yi 146 kez kendisiyle
arparak Lulunur. Bu sizi afallaracak kadar Lyk Lir saydr. Bir milyon
saysnda l'den sonra 6 rane sfr, Lir milyardaysa 9 sfr vardr.
Aradmz hemogloLin says"ndaysa, 1 rakamnn ardnda 190 sfr
(yaklak) vardr! Bu, ans eseri hemogloLin molekl elde ermeme
olasln gsreriyor. Ve hemogloLin molekl, Lir canlnn
Ledenindeki karmakln yalnzca kck Lir paras. Basir eleme
ilemi, kendi Lama, Lir canldaki dzeni yararaLilmekren ok uzak.
Eleme, canllarn dzeninin yararlmasnda remel Lileenlerden Liri,
ancak yknn rm Lu deil. Baka Lir eylere gerek var. Bunu
aklayaLilmek iin, rek-Lasamak11 " seilim ile Lirikimli" seilim ara-
snda ayrm yapmam gerekiyor. Bu Llmde, imdiye dek incelediimiz
Lasir eleklerin hepsi rek-Lasamakl seilim rnekleridir. Oysa, canlln
rgrlenmesi Lirikimli seilimin rndr.
Tek-Lasamakl seilimle Lirikimli seilim arasndaki remel fark yle:
Tek-Lasamakl seilimde, seilen ya da dzenlenen varlklar, akl ralar
ya da her neyse, yalnzca rek Lir kez dzenlenirler. re yandan,
Lirikimli seilimde, varlklar rerler" ya da, Lir Liimde, Lir eleme
ileminin sonucu Lir sonraki eleme ilemine girer ve ikinci elemenin
sonucu... Lylece srp gider. Varlklar LirLirini izleyen Lirok nesil"
Loyunca dzenlenerek seilir. Seilen Lir neslin son rnleri, seilecek
Lir sonraki neslin Lalang nokrasdr ve Lu Lirok nesil Loyunca devam
eder. Burada remek" ve nesil" giLi szckleri dn almam normal
nk canllar, Lirikimli seilime karkda Lulunduunu Lildiimiz
varlklarn Lalca rnekleridir. Belki de, Lunu yapan rek varlklardr,
fakar imdilik Lunu rarrmak isremiyorum.
Bazen, rzgrn geliigzel dokumas ve yonrmas sonucu, Lulurlar
randk nesnelere Lenzerriimiz olur. Fek ok yerde
anm Lir fororaf var, kk Lir uan piloru rarafn- ekilmi
ve gkyznden Lakan Isa'nn yzne Lenziyor, pimiz Lulurlar Lir
eylere Lenzermiizdir: Lir denizarna ya glmseyen Lir yze... Bu
Lenzerlikler rek-Lasamakl sei- jjgle orraya kyor, yani rek Lir
rasrlanryla. Bu yzden de, pek erkileyici deiller. Burlar olururan
rakmyldzlarn adlarn aldklar hayvanlarla -Akrep, Aslan, vs- olan
59


Lenzerlikleri je en az asrrologlarn kehanerleri kadar erkileyici olmakran
uzak. Asl Lyleyici olan Liyolojik uyum yollar, yani Lirikimli
seilimin rnleri. Bir yaprak Lceinin yapraa, peygam- Lerdevesinin
pemLe Lir iek kmesine Lenzemesini esrarengiz, olaand ya da gz
alc diyerek Lerimleriz. Bir Lulurun Lir gelincie Lenzemesiyse pek az
ilgimizi eker, ou kez yanmzdaki arkadamza syleme gereini
duymayz. Harra, Lulurun en ok neye Lenzedii konusunda fikrimizi
deirireLiliriz kolaylkla.
Hamler: u Luluru gryor musun, urada! Bir deveye Lenziyor
deil mi!
Folonius: Doru vallahi, rpk Lir deve.
Hamler: Bence Lir gelincie Lenziyor.
Folonius: Ever Lir gelincik giLi.
Hamler: Balina m yoksa!
Folonius: Tamam, ram Lir Lalina.
Dakrilonun rularna geliigzel Lasan Lir maymunun yererince sre
verildiinde Shakespeare'in rm eserlerini yazaLileceini ilk kim orraya
arr, Lilemiyorum. Buradaki can alc nokrann yererli sre verilmesi"
olduuna kuku yok. Diyelim ki, maymunumuzun nndeki ii Liraz
ksrladk. Shakespeare'in rm eserleri deil de, yalnzca Bence Lir
gelincie Lenziyor" yazsn ve harra, maymunumuza ksrl Lir klavye
verelim: Klavyede yalnzca 29 Lyk harf ve Loluk ruu olsun.
Maymunumuzun Lu ksa rmceyi yazmas ne kadar srecekrir!
Bu rmcede 28 karakrer var, yleyse, maymunun klavyede
LirLirinden Lamsz 28 vuru yaprn varsayalm. Tmceyi yanlsz
yazmay Laardnda deney sona ersin. Yazamadnda Lir deneme'
daha yapsn. Hi maymun randm yok ama ansma 11 ayhk kzm
gehigzel iler yapmada epey deneyimli ve Lyk Lir isrekle dakrilocu
maymun rolne soyundu. re Lilgisayarda yazdklar:
UMMK JK CDZZ F ZD DSDSKSM S SS F MCV FU I
DDRGLKDXRRDO RDTE QDWFDVIOY


UDSKZWDCCVYT H CHVY NMGNBAYTDFCCVD D
RCDFYYYRM N DFSKD LD K WDWK JJKAUIZMZI
UXDKIDISFUMDKUDXI
Ne yazk ki, kzmn ok nemli ileri vard ve Len de Lilgisayar
geliigzel yaz yazan Lir LeLek ya da maymunu raklir edecek Liimde
programlamak zorunda kaldm:
WDLDMNLT DTJBKWIRZREZLMQCO F
Y YVMOKZFGJXWVHGLAWFVCHQY OFY MWR
SWTNUXMLCDLEUBXTQHNZVJQF FU
OVAODVYKDGXDEKYVMOGGS VT
HZQZDSFZIHIVFHZFETFWVOVFMZGF
GEWRGZRFBCTFGQMCKHFDBGW ZCCF
Ve Lu Lylece srd, girri. Gehigzel programn (ya da LeLein veya
maymunun) BENCE BR GELNCE BENZYOR yazmas iin ne
kadar Leklememiz gerekriini hesaplamak zor deil. Maymunun veya
LeLein ya da geliigzel programn yazaLilecei doru uzunlukraki olas
rmcelerin roplam saysn dnelim. Bu, hemogloLin iin yaprmz
hesaplamann Lir Lenzeridir ve elde edeceimiz sonu da yine ok
Lyk Lir saydr. lk yer iin 30 olas karakrer vardr (Loluu da Lir
rer olarak alyoruz). Dolaysyla, maymunun ilk karakreri Joru
rurrurma ans 30'da l'dir. lk iki karakrer iinse, ilk akrerin B olmas
kouluyla ikinci karakreri de -E- doru rurma olaslna Lakarz: 1/30 x 1/30,
yani 1/900. yleyse, maymunun ilk szc -BENCE- doru yazma
olasl 1/30 x 1/30 H 1/30 x 1/30 x 1/30, yani 1/30 zeri 5'rir. Bu, 1/30
saysnn ken- r alisiyle 5 kere arplmas demekrir. 28 karakrerli Lu
rmceyi doru yazaLilme olaslysa, 1/30 zeri 28'dir, yani 1/30 says
kendisiyle 28 kere arplr. Bunlar ok kk olaslklar, yaklak 10
milyar kere milyon kere milyon kere milyon kere milyon kere
milyonda 1. Shakespeare'in rm eserleri Lir yana, aradmz rmceye
Lile ulamamz ok uzun Lir zaman alacak.
Geliigzel eirlemelerle yaplan rek-Lasamakl seilimden ye-
61


rerince sz errik. Feki, Lirikimli seilim Lu durumda ne kadar erkili
olacakrr! ok ok daha erkili, ilk Lakra dneLileceimizden ok
daha erkili olacakrr. Biraz daha dnrsek Lunu aka greLiliriz.
Yine Lilgisayar maymununu kullanalm, ama Lu kez programda nemli
Lir deiiklik yapalm. Frogrammz deminki giLi 28 karakrerden
oluan geliigzel Lir harf dizisiyle Lalasn:
WDLMNLT DTJBKWIRZREZLMQCO F
imdi Lu geliigzel rmce yavrulasn', Lilgisayar rmceyi
durmadan rekrarlasn, ama kopyalarken geliigzel hara -mu- rasyon-
yapma olasl olsun. Sonra da murasyon geirmi, anlamsz rmceleri
yani asl rmcenin yavrularn" incelesin ve hedef rmce BENCE BR
GELNCE BENZYOR'a en Lenzeyenini (Lu Lenzeyi ne denli az olursa
olsun) sesin. Benim rnekre Lir sonraki neslin kazanan rmcesi u
oldu:
WDLTMNLT D JTBSVIRREZLMQCO F
Fek Lir ilerleme olmam giLi grnyor! Ama ilemi rekrarlayalm,
kazanan rmce yavrulasn" ve yeni Lir kazanan" seilsin. Bu LirLirini
izleyen nesillerde rekrar edilsin. 10 nesil sonra, 'yavrulamas" iin
seilen rmce uydu:
BLLN RL ZOLAACFE OKZYLR T
20 nesil sonra da u:
BELLN RGB OLNFEE MTUBAOLR
Bu nokrada arrk gzmz Lenzerlii az ok seeLiliyor. 30 nesil
sonundaysa, Lenzerlik konusunda hi phemiz kalmyor:
BENLE BR GOLANCAE BONZYLR
40 nesil sonra, hedefin yalnzca rek Lir harf uzandayz:


BENCE BR GELANCE BENZYOR
43. nesilde hedef Lulunuyor. Bilgisayarda ikinci Lir deneme daha
yaprm. Balang rmcesi yleydi:
Y YVMQKZFFJXWVHGLAWFVCHOXYOFY
Deiiklikler ve seimler yapld. Bilgisayar her on nesilde Lir
rmceleri veriyordu:
B YNMEKRFTESHLBEFV HZYSFY BENCE
BORGENTUAB AAZYYOKART BENCE BR
GEL BAZYYORAYRO BENCE BR
GELNCY BENZYOA BENCE BR GELNCE
BENZYRA BENCE BR GELNCE BENZYOR
Hedef rmce 64. nesilde elde edildi. nc Lir denemedeyse,
Lilgisayar
GEWRGZRFBCTFGQMCKHFDBGW ZCCF
rmcesiyle ie Lalad ve 41 nesil sren Lir seimli yavrulama"
sonunda
BENCE BR GELNCE BENZYOR
rmcesine ulat.
Bilgisayarn hedefe ulamas iin geen sre nemli deil. lla Lilmek
isriyorsanz, syleyeyim: Birinci deneme Len le ye- meindeyken
ramamlanmt, yarm saar kadar srmr. (Bilgisayar merakllar
Lunun ok yava olduunu dneLilir. Nedeni, programn BASIC
dilinde yazlm olmas. Ayn program Fascal ile yazdmda yalnzca
11 saniye srd). Bu rr ilerde Lilgisayarlar maymunlardan daha hzl
ama Lu farkllk hi nemli deil. nemli olan, ayn hzda alan
Lilgisayarda, hedefe ulamada Lirikimli seilim ynremi kullanldnda
geen sreyle rek-Lasamakl seilim ynremi kullanldnda geen sre
arasndaki fark: milyon kere milyon kere milyon kere milyon kere
milyon yl. Bu, evrenin varoluundan Lu yana geen srenin milyon
63


kere milyon kere milyon kar. Dorusunu sylemek gerekirse,
maymunun ya da geliigzel programlanm Lilgisayarn hedef rmceyi
yazmas iin geecek sreyle kyaslanrsa, evrenin Lugnk ya ihmal
edileLilecek kadar kk, Lu rr kaLa Lir hesapra yaplaLilecek hara
snrlar iinde kalacak kadar kk. re yandan, yine geliigzel
alan ama ayn ii yapmak iin Lirikimli seilim kullanan Lir Lilgisayarn
ii ramamlamas iin geecek sre, Liz insanlarn anlayaLilecei Lir sre,
11 saniyeyle le yemei sresi arasnda...
Grld giLi, Lirikimli seilim (her ilerlemenin, ne denli kk
olursa olsun, sonraki yaplandrmalar iin remel olarak kullanld
seilim rr) ile rek-Lasamakl seilim (her yeni denemenin"
dierlerinden Lamsz- olduu seilim rr) ara-
64


smda Lyrik fark var. Evrimsel ilerleme rek-Lasamakl seilimle
yryor olsayd, hiLir yere ulaamazd. HalLuki, doann amasz
kuvverleri, Lir Liimde, Lirikimli seilimin ie Lalamas iin zorunlu
koullar olururduunda, sonular ruhaf ve muhreem olacakrr. Bu
gezegende ire Lu kincisi gereklemirir, ve Lizler de Lu sonularn en
ruhaf ve en muhreemi deilsek de, en son orraya kanyz.
Benim hemogloLin hesaLm Lenzeri hesaplamalarn hl sanki
Darvvin'in kuramn rryormu giLi kullanlmas arrcdr. Bunu
yapanlar -ki ou kendi alannda uzmandr-, Darvvin- ciliin canlln
dzenini aklarken yalnzca rasrlanr, yani rek- Lasamakl seilim'
olgusunu kullandna irenlikle inanyorlar. Darvvinci evrimin
geliigzel" olduu inanc yanl olmann da resinde, aslnda gerein
ram rersi. Darvvinci aklamalarda, rasrlanr kk Lir Lileendir, en
nemli Lileense, znde geliigzel olmayan Lirikimli seilimdir.
Bulurlar Lirikimli seilimden gemez. Belirli Liimlerdeki Lulurlarn
kendilerine Lenzeyen yavrular meydana gerirmesi iin hiLir
mekanizma yokrur. Byle Lir mekanizma olsayd, eer gelincie ya da
deveye Lenzeyen Lir Lulur kaLaca ayn Liimde Lir dizi Lulur
karaLilseydi orraya, Lirikimli seilimin Lalamas iin Lir frsar domu
olurdu. Aslnda, Lulurlar Lazen paralanp 'yavru" Lulurlar olururur,
fakar Lu Lirikimli seilim iin yererli deildir. Ayn zamanda, Lir
Lulurun dl"nn, eLe- veyn"ine, poplasyon" ierisindeki herhangi
Lir eski 'eLe- veyn"den daha fazla Lenzemesi de gerekir. Oyle
grnyor ki, Lu can alc nokra son yallarda doal seilim kuramna ilgi
gsreren dnrlerden Lazlar rarafndan yanl anlalyor. Bunun da
resinde, Lir Lulurun varln srdrme ve Lenzerlerini yavrulama ans
Lu Lulurun Liimine de Lal olmaldr. KimLi- lir, rak gkadalardan
Lirinde Lu koullar olumurur Lelki, ve kimLilir, eer yererince milyon
yl gemise, sonu uucu, hafif Lir yaam Liimi olmurur. Bu iyi Lir
Lilimkurgu yks olurdu, adna da Beyaz Bulur derdik. Ancak, Lu
konuda maymun/Shakespeare modeli giLi Lir Lilgisayar modeli daha
raharlkla anlalacakrr.
Maymun/Shakespeare modeli rek-Lasamakl seilimle Lirikimli
seilim arasndaki fark aklamada yararl olsa da, Laz nemli


konularda yanlrc. Bunlardan Liri yle: Her seilimli 'remede",
deiime uram yavru" rmceler uzak Lir ideal hedefe, BENCE BR
GELNCE BENZYOR" rmcesine olan Lenzerliklerine gre
deerlendiriliyorlar, fakar yaam Lyle deildir. Evrimin uzun dnemli
Lir amac yokrur. nsann kendini Leenmilii, Lizim rrmzn
evrimin nihai amac olduu yolunda gln Lir kavram alklarla
karlasa da, evrim srecinde uzak Lir hedef, semede lr olacak nihai
Lir kusursuzluk yokrur. Gerek hayarra, seilim lrleri hep ksa d-
nemlidir: ya en Lasirinden hayarra kalma ya da daha genelde reme
Laars. Eer, geen uzun sre sonunda, -geriye Lakp
deerlendirildiinde- uzak Lir amaca doru Lir ilerleme olmu giLi
grnyorsa, Lu her zaman Lirok ksa dnemli seilim neslinin
rasrlanrsal Lir sonucudur. Saarimiz, Lirikimli doal seilim, gelecei
grmez ve uzun dnemli amalar yokrur.
Bilgisayar modelimizi Lu nokray da dikkare almak zere de-
irireLilir, Laka alardan da daha gereki Lir hale gerireLiliriz.
Harfler ve szckler insanlara zgdr, yleyse, Lilgisayara resimler
izdirelim. Belki de, Lilgisayarda hayvan Lenzeri ekillerin evrikliini
grrz. Bu kez, nyargl olmamak iin, Lalangra Lelirli hayvan
resimleri vermeyeceiz. ekillerin yalnzca geliigzel murasyonlarn
Lirikimli seilimiyle orraya kmasn isriyoruz.
Gerek hayarra, her Lir hayvann Liimi dlrn geliimi ile orraya
kar. BirLirini izleyen nesillerde, dlr geliiminde ufak farkllklar
olduu iin, evrim gerekleir. Bu farkllklarn nedeniyse, geliimi
denerleyen genlerdeki deiiklikler, yani murasyonlardr (evrim
srecinin szn erriim kk geliigzel esi murasyondur). Bu
yzden, Lilgisayar modelimizde, dlr geliimine edeer Lir ey olmal.
Ayrca, murasyon

geireLilen genlere edeer Lir ey de dnmeliyiz. Bir Lilgisayar
modelinde Lu koullar karlayaLilmemiz iin Lirok yol var. Ben
Lunlardan Lirini serim ve Lir Lilgisayar program yazdm. imdi Lu
Lilgisayar modelini anlaracam nk olduka aklayc olduunu
dnyorum. Eer Lilgisayarlar hakknda Lir ey Lilmiyorsanz,
yalnzca sylediklerinizi yapan, fakar sk sk sonularyla sizi arran
makineler olduklarn harrlaynz. Bir Lilgisayara verdiimiz ralimarlar
dizisine ise, program diyoruz.
Dlr geliimi, kk Lir Lilgisayarda gereki Liimde raklir
edilemeyecek kadar karmak Lir sre, Lasirleririlmi Lir Lenzerme
kullanmalyz. Bilgisayarn kolayca yerine gerireLilecei ve sonra da
'gen"lerin erkisiyle deiririleLilecek Lasir Lir resim izim kurah
Lulmalyz. Nasl Lir izim kural semeliyiz! Bilgisayarla ilgili ders
kiraplarnda, sk sk, Lasir Lir Lyyen- aa ilemi ieren 'rekrarl"
programlamann ie yararl anlarlyor. Bilgisayar ie rek Lir dik izgi
izerek Lalyor. Sonra, izgi iki ayr dala ayrlyor. Sonra da, Lu dallarn
her Liri iki alr- dala ayrlyor. Daha sonra, her dal alr-alr-dallara
ayrlyor ve Lu Lylece devam ediyor. Bu programa 'rekrarl" deniyor
nk aacn Lymesinde ayn Lasir kural geerli. Aa ne kadar L-
yrse Lysn, dallarn ularnda ayn dallanma kural uygulanyor.
Tekrar 'derinlii" ise, ilem durdurulmadan nce Lyyen alr-alr-...
dallarn says anlamna geliyor. 2. ekil'de, Lilgisayara ayn kuralla fakar
farkl derinliklerde izim yapmas sylendiinde ne olduunu
gryorsunuz. Tekrar dzeyi yksek rurulduunda, desen olduka
karmaklayor, ancak 2. ekil'e Lakldnda, dallanmada ayn Lasir
kuraln karmakln her dzeyinde iledii grlyor. Gerek Lir aa
da rpk Lunun giLi dallanyor. Bir mee ya da elma aacndaki dallanma
deseni size karmak geleLilir ama aslnda hi de karmak deildir.
Temel dallanma kural ok Lasirrir: Dallar alr-dal yapar, sonra her alr-
dal, alr-alr-dallar yapar, ve Lu srer gider. Bu kural dal-
67




2. ekil
larn Lyyen ularnda rekrarlanr ve kocaman Lir aacmz olur.
Tekrarl dallanma, genelde, Lirki ve hayvan dlrlerinin geliimi iin
de iyi Lir merafor. Hayvan dlrlerinin dallanan aalara Lenzediklerini
kasrermiyorum. Benzemezler. Ama rm dlrler hcre Llnmesiyle
Lyr. Hcreler hep iki yavru hcreye ayrlr. Ve genlerin organizma
zerinde kendini gsrermesi, her zaman hcreler zerindeki ve hcre
Llnmesinin ikili dallanma Liimi zerindeki yerel erkilerle gerekleir.
Bir hayva- mn genleri asla muhreem Lir rasarm, rm Ledenin Lir plan
deildir. Greceimiz giLi, genler Lir plandan ok, Lir reereye Lenzer,
ve Lunun da resinde, Lu reereye yalnzca gelimekre olan dlr Lir


68


Lrn olarak uymaz her Lir hcre ya da Llnmekre olan her Lir yerel
hcre kmesi de uyar. Dlrn ve daha sonra da yerikinin Lyk
lekli Lir Liime sahip olduunu yadsmyorum. Fakar Lu Lyk lekli
Liimin orraya kmasnn nedeni, gelien organizma zerindeki ok
saydaki kk, yerel hcresel erkilerdir ve Lu yerel erkiler esas olarak
ikili hcre Llnmesi Liimindeki ikili dallanmalardan oluur. re gen-
ler Lu yerel olaylar erkileyerek yerikin Ledeni erkilemi olur.
Bu yzden de, aa izmenin Lasir dallanma kural, dlr geliimi
iin umur verici Lir Lenzerme olarak grnyor. Bylece, Lu kural ufak
Lir Lilgisayar program haline geririyoruz, adn GELM koyuyoruz ve
EVRM adl daha Lyk Lir programn iine yerlerirmeye
hazrlanyoruz. Bu daha Lyk program yazmak iin de, ilk adm
olarak, dikkarimizi genler zerinde ropluyoruz. Bilgisayar modelimizde
genleri nasl remsil edeceiz! Genler gerek hayarra iki ey yapar,
Geliimi erkiler ve gelecek nesillere akrarlrlar. Gerek hayvanlar ve
Lirkilerde on Linlerce gen vardr, fakar Liz alakgnll olalm ve
Lilgisayar modelimizi dokuz genle ksrlayalm. Dokuz genin her Liri
Lilgisayarda Lir sayyla gsrerilecek ve Lu sayya o genin deeri
diyeceiz. rnein, Lelirli Lir genin deeri 4 ya da 7 olaLilir.
Feki, Lu genlerin geliimi erkilemesini nasl salayacaz! Ya-
plaLilecek ok ey var. Temeldeki dnce, genlerin GELM izim
kural zerinde ufak Lir niceliksel erki gsrermeleri. rnein, genlerden
Liri dallanma asn erkileyeLilir, Lir Lakas da Lelirli Lir daln
uzunluunu deiririr. Bir genin yapaLilecei Lir Laka ey de rekrarn
derinliini, LirLirini izleyen dallanmalarn saysn erkilemekrir. Gen
9'un Lunu yapmasn saladm. Dolaysyla, 2. ekil'e Gen 9 haricinde
LirLirinin ei yedi organizmann resmi olarak LakaLilirsiniz. Dier sekiz
genin ne yaprna
69


Gen 5 -
Gen 9 -
Gen
Gen 7
A
Gen 1

,T.JnT.T'
Gen 5 -



3. ekil
ilikin ayrnrlara girmeyeceim. 3. ekil'i inceleyerek Lu genlerin ne
eir iler yaprklar konusunda genel Lir fikir edineLilirsiniz. eklin
orrasnda ana aac gryorsunuz, 2. ekil'dekiler- den Lirini. Bu ana
aacn errafnda, sekiz aa daha var. Bu sekiz aa, her Lirinde farkl,
rek Lir genin deiririlmi -murasyon geirmi- olmas dnda ana
aala ayn. rnein, ana aacn sandaki aa, Gen 5'in deerine 1
eklenmesiyle murasyon geirdiinde ne olduunu gsreriyor. Eer
yerim olsayd, ana aacn errafnda murasyona uram (muranr) 18
aaran oluan Lir halka Lasmak isrerdim. Murasyona uram 18 aa
isrememin nedeni u: Dokuz gen var ve her Liri yukar (deerine 1
eklenerek) ya da aa (deerinden 1 karlarak) deiririleLilir. 18
aalk Lir halkada ana aaran rrerileLilecek rm olas rek-La- samakl
murasyona uram aalar greLilirdiniz.
Bu aalarn her Lirinin kendine zg Lir 'generik forml", yani
dokuz geninin her Lirinin Lir saysal deeri var. Bu formlleri
yazmadm nk size pek Lir ey ifade ermeyeceklerdi.

Ana aa

Gen 9 -

Bu gerek genler iin de dorudur. Genler, yalnzca, prorein senrezi
araclyla gelimekre olan Lir dlrn Lyme kurallar Liimine
evrildiklerinde anlaml olmaya Lalarlar. Bilgisayar modelinde de,
dokuz genin saysal deeri ancak dallanan aa deseninin Lyme
kurallarna evrildiinde size Lir anlam ifade edecekrir. Fakar, Lelli Lir
gen asndan farkl olduu Lilinen iki organizmay kyaslayarak Lu genin
ne yaprna ilikin Lir fikir edineLilirsiniz. rnein, 3. ekil'in
orrasndaki ana aala iki yanndakileri kyaslayn, Gen 5'in ne
yaprn anlayacaksnz.
Geek hayarraki generikiler de ire Lunu yapyorlar. Generikiler,
normalde, genlerin dlr zerinde nasl erkidiini Lilmezler. Bir
hayvann generik formlnn ramamn da Lilmezler. Fakar, rek Lir gen
asndan farkl olduunu Lildikleri iki yerikin hayvann Ledenlerini
kyaslayarak, o rek genin erkilerinin ne olduunu greLilirler. Aslnda,
Lu i anlarrmdan daha kark nk genlerin LirLirleriyle
erkileimlerinin erkileri Lasir roplamadan daha karmakrr. Bilgisayar
aalarmz iin de ayn ey rparp geerli, Lunu ilerde greceiz.
Her Lir aa eklinin sa/sol ekseninde Lakml olduunu fark
ermisinizdir. Bu, Lenim GELM ilemine gerirdiim Lir ksrlama.
Bunu ksmen esrerik nedenlerle ksmen de gereken gen saysn ksrl
rurmak iin yaprm (eer genler aacn her iki yannda ayna grnrs
orraya koymasalard, sa ve sol yanlar iin ayr genler gerekecekri), Lir
de, hayvann vcudu Liimlerin evrileceim umur ediyordum ve ou
hayvann vcudu olduka Lakmldr. Ayn nedenle, Lu nokradan
sonra, Lu yararklara aa demeyi Lrakyorum, onlar vcur" veya
Liyo- morf" olarak adlandracam. Biyomorf, Desmond Morris'in
gereksr raLlolarndaki hayvan andran ekillere verdii isim. Bu
raLlolarn Lenim iin zel Lir nemi vardr, Lunlardan Lirini ilk
kiraLmn kapanda kullanmtm. Desmond Morris Liyomorflarnn
kafasnda evrildiini ve Lu evrimin LirLirini izleyen raLlolarda
gzleneLileceini sylyor.
Bilgisayar Liyomorflarna ve 3. ekil'de sekizi gsrerilen 18 olas
muranra geri dnelim. Bu muranrlarn her Liri ana Liyo- morfran
yalnzca Lir murasyon Lasama uzakra olduundan, Lunlar ana
eLeveynin ocuklar olarak greLiliriz. Bu da Lizim REME
71


Lenzermemiz ve rpk GELiM'de yaprmz giLi, remeyi kk Lir
program haline gerirerek Lyk EVRM programnn iine
yerlerirmeye hazrlanyoruz. REME programndaki iki nokraya
dikkarinizi ekmek isriyorum. Birincisi, Lu programda cinsiyer yok,
reme eeysiz oluyor: Bu yzden, Len, Liyomorflarm dii olduklarn
dnyorum, nk yaprakLiri Lenzeri eeysiz hayvanlarn Liimleri
remelde hemen hemen her zaman diildir. kincisi, programm Lir
seferde rek murasyon olacak ekilde ksrladm. Bir ocuk, dokuz genden
yalnzca Lirinde eLeveyninden farkldr. Dahas, rm murasyonlar
eLeveyn geninin deerine +1 veya -1 eklenerek gerekleririliyor.
Bunlarn hepsi keyfi kaLullenmeler, farkl seileLilirlerdi ve Liyolojik
gerekliklerinden Lir ey yirirmezlerdi.
Modelimizin Liyolojinin remel ilkelerinden Lirini ieren Lir Laka
zellii daha var, fakar keyfi kaLulleneLilme zgrl Lu zellik iin
geerli deil. ocuklarn ekli dorudan eLeveynin eklinden
rrerilmiyor. Her ocuun ekli, kendi dokuz geninin deerleriyle
Lelirleniyor (erkileyen alar, uzaklklar, vs). Ve her ocuk dokuz genini
eLeveyninin dokuz geninden alyor. Gerek hayarra da olan Lu. Nesiller
Loyunca vcurlar deil, genler akrarlr. Genler iinde Lulunduklar
vcudun dlrsel geliimini erkiler. Bu genler Lir sonraki nesle ya
akrarlr ya da akrarlmaz. Genlerin yaps vcudun geliiminde
oynadklar rolden erkilenmez fakar yararlmasna yardmc olduklar
vcudun Laars, akrarlma olaslklarm erkileyeLilir. re Lu nedenle,
Lilgisayar modelinde GELM ve REME adn verdiimiz ilemlerin
LirLiriyle ilikisiz, ayr Llmler halinde yazlmalar nemlidir, Lir rek
ey dnda: REME, gen deerlerini GELM programna akrarr ve
Lurada genler Lyme kurallarn erkiler. GELM gen deerlerini
REME'ye kesinlikle akrarmaz -Lu 'Lamarcklk" olurdu (Laknz XI.
Blm).
Sonu olarak, REME ve GELM adl iki program paramz
yazdk. REME, genleri, murasyon olasln da iererek, nesiller
Loyunca akrarr. GELM, her nesilde, RE- ME'nin salad genleri
alr ve Lu genleri izme eylemine, yani Lilgisayar ekrannda
greceimiz Lir vcur resmine evirir. imdi sra Lu iki program
parasn EVRM adl Lyk programmzda Lir araya gerirmeye geldi.
72


EVRM remelde REME'nin durmadan rekrarlanmasn ierir. Her
nesilde, REME, Lir nceki nesilden gelen genleri alr ve geliigzel,
ufak haralarla -murasyonlarla- Lir sonraki nesle geirir. Bir murasyon
geliigzel seilmi Lir genin deerine +1 ya da -1 eklenmesidir. Bunun
anlam u: Her seferinde rek rek admlarla gerekleen deiikliklerin
nesiller gerike Lirikmesi sonucu, Lalangraki ara ile olan fark ok
Lyk Lir hale geleLilir. Murasyo- nun geliigzel olmasna karn,
deiikliklerin nesiller Loyunca Lirikmesi geliigzel deildir. Herhangi
Lir nesildeki Lireyler, eLeveynlerinden geliigzel ynlerde farkldr.
Fakar Lu neslin hangi Lireylerinin Lir sonraki nesli srdrecei
konusundaki seilim geliigzel deildir. re Lu nokrada Darvinci
seilim iin iine giriyor. Seilim lr genlerin kendisi deil, genlerin
GELM yoluyla erkiledikleri vcurlardr.
Her nesildeki genler, RETLMLE ek olarak, kendi Lelirli
kurallarna kesinlikle uyarak, ekranda doru vcudu Lyren
GELME verilir. Her nesilde, Lir dizi 'yavru' (Lir sonraki neslin
Lireyleri) gsrerilir. Bu yavrularn hepsi ayn eLeveynin muranr
ocuklardr ve her Liri eLeveynlerinden rek Lir gende farkldr.
Buradaki yksek murasyon oran, Lilgisayar programmzn kesinlikle
Liyolojik olmayan Lir zellii. Gerek hayarra, Lir genin murasyon
geirme olasl, milyonda Lirden daha azdr. Modelimde yksek Lir
murasyon oram yararmamn Lir nedeni var: Bilgisayar ekranndaki
performans insan gz- iyiliini gzeriyor ve insanlarn, Lir murasyon
olmas iin
fejr milyon yl Leklemeye saLr yok!
nsan gznn ykmzde erkin Lir yeri var. Gz Lurada seme arac.
Her nesli aratryor ve Lir ranesini oalmas iin seiyor. Bu seilen
Lirey, Lir sonraki neslin eLeveyni oluyor ve ayn anda ekranda Lu
Lireyin muranr yavrular gsreriliyor. nsan gz Lurada ecereli
kpeklerin ya da dll gllerin oalrlmasnda yapr iin rparp
aynsn yapyor. Baka Lir deyile, modelimiz, kesinlikle Lir doal seilim
deil, yapay seilim modeli. Buradaki 'Laar" lr, doal seilimde
olduu giLi, dorudan hayarra kalmay Lelirleyen Lir lr deil.
Gerek doal seilimde, eer Lir organizma hayarra kalmak iin
gereken eylere sahipse, genleri de kendiliinden hayarra kalr nk
73


organizmann iindedirler. Dolaysyla, hayarra kalalaLilen genler, doal
olarak, organizmalarna hayarra kalmalarna yardmc olan zellikler
veren genler olmaya eilimlidir. HalLuki, Lilgisayar modellerinde,
seilim lr hayarra kalaLilme deil, insan isreine uygun olmakrr.
Aslnda Lunun edilgen Lir isrek olmas gerekmiyor, 'salkmsre
Lenzeme" giLi Lir nirelii remel alarak yapaLiliriz seimimizi. Bununla
Lirlikre, deneyimlerim, insan seicinin sk sk kaprisli ve frsar
olduunu gsreriyor. Ama Lu, Lelirli Laz doal seilim eirlerine
Lenzemiyor da deil.
Bir nesildeki hangi Lireyin oalmak zere seileceini Lilgisayara
insan sylyor. Seilen Lireyin genleri REME'ye akrarlyor ve yeni
Lir nesil Lalyor. Tpk gerek hayarraki evrim giLi, Lu ilem de
sonsuza dek srp gidiyor. Her Liyomorf nesli Lir nceki arasndan ve
Lir sonraki ocuklarndan yalnzca Lir murasyon adm uzakra. Fakar
100 EVRM neslinden sonra, Li- yomorflar Lalangraki aralarndan 100
murasyon adm uzakra olaLilirler ve inann 100 murasyon admyla ok
ey deieLilir.
Yeni yazdm Lu EVRM programyla ilk oynamaya Laladmda,
ne kadar deiim olaLileceini hayal Lile edememirim. Beni araran
asl ey, Liyomorflarm ksa srede aaa Lenzemekren kmasyd.
Temel ikili dallanma yaps hep ora


dayd, fakar izgiler LirLirini keserek renkli Llgeler olururduka
(kirapra yalnzca siyah ve Leyaz greceksiniz), Lu yap kolaylkla
rrlyordu. 4. ekil'de yalnzca 29 nesilden oluan Lir evrimsel
gemii gryorsunuz. Balangraki ara minik Lir yarark, yalnzca Lir
nokra. Buna karn, rpk ilksel Lalk ierisindeki Lir Lakreri giLi, Lu
arann Ledeninde, 3. ekil'deki ana aacn deseninde dallanaLilme
poransiyeli var, rek fark, Gen 9'un Lu araya sfr kere dallanmasn
sylemesi. Sayfada grlen rm yararklar Lu nokradan gelmilerdir,
aslnda sayfann karman orman olmasn nlemek iin, grdm
yararklarn hepsi Laslmad. Yalnzca, her neslin Laarl ocuu (yani
Lir sonraki neslin eLeveyni) ve Laarsz kardelerinden Lir ya da ikisi
Lasld. Dolaysyla, Lu resim, Lenim esrerik seimimin sonucu olan rek
Lir evrim harrn gsreriyor. Bu ana evrim harr- nmsa, rm aamalar
gsrerilmirir.
4. ekil'deki ana evrim harrndaki ilk Lirka nesle ksaca Lakalm. 2.
nesilde, nokra, Y halini alyor. Bundan sonraki iki nesilde, Y daha
Lyyor. Sonra, dallar hafife kvrlyor, rpk iyi yaplm Lir sapan
giLi. 7. nesilde, kvrm daha da Lelirgin hale geliyor, yle ki, iki dal
neredeyse Lirleiyor. 8. nesilde, eimli dallar Lyyor ve her Lirinde iki
kk knr Leliriyor. 9. nesilde, Lu knrlar kayLoluyor ve sapann
sap uzuyor. 10. nesil Lir iekren alnma Lir kesire Lenziyor, kvrk yan
dallar, merkez knry -diicik"i- evreleyen rayapraklarn
andryor. 11. nesilde, Lu iek" Liimi daha da Lyyor ve Liraz daha
karmaklayor.
Daha fazla yorum yapmayacam, resmin kendisi, 29 nesil Loyunca,
her eyi anlarmaya yerecek kadar ak. Her neslin eLeveyninden ve
kardelerinden sadece Liraz farkl olduuna dikkar edin. Her Liri
eLeveyninden Liraz farkl olduu iin, iki nesil nceki eLeveyninden -
anneanne- ve rorunlarndan daha da farkl olmas LekleneLilir. re,
programmzdaki yksek murasyon hz nedeniyle gereki olmayan
hzlarda da olsa, Lirikimli seilimin anlam Lu. Yksek hz yznden , 4.
ekil Lirey-





























lerin soyaac yerine Lir rrn soyaacna Lenziyor fakar remeldeki ilke
ayn.
Frogram yazarken, eirli aa ekillerinden Laka Lir ey evrilecei
aklma Lile gelmemiri. Salkmsrler, sedir aalar, kavaklar,
yosunlar ve harra geyik Loynuzlar elde ermeyi ummurum. Ne Liyolog
sezgim, ne 20 yllk Lilgisayar programlama deneyimim, ne de en lgn
dlerim Leni ekranda Lelirenlere hazrlamt. Orraya kan eyin Lir
Lcee LenzerileLilecei- ni ilk kez serinin neresinde fark erriimi ram
olarak harrlayamyorum. lgnca Lir kukuya kaplarak, her nesilde
Lcee en fazla Lenzeyen ocuu seerek yararklar rermeye Laladm.
Benzerlik arrrka gzlerime inanamaz oldum. Sonular 4. e- kil'in
alrnda gryorsunuz. Ever, aslnda, Lir Lcek giLi alr ayakl olacak
yerde, rmcekler giLi sekiz ayaklan var, ama olsun! O enfes yararklar
gzmn nnde Lelirdike duyduum vnc saklayamyorum,
kafamn iinde Lir yerlerde Byle Buyurdu Zerdr'n (2001 Uzay Yolu
Maceras'nn mzii) zafer dolu al noralar almakrayd. Yemek falan
yiyemedim ve o gece uyuyaLilmek iin yaran iinde dnp durduka,
gz kapaklarmn alrnda 'Lenim" Lceklerim uuru, durdu.
Fiyasada, oyuncunun kendini Lir yeralr laLirenrinde dola- yormu
giLi hisserrii Lilgisayar oyunlar var, Lu oyunlarda oyuncu karmak Lir
corafya iinde ejderhalarla, mirolojik yararklarla ve az da olsa
canavarlarla karlayor. Tm Lunlar ve laLirenrin corafyas Lir insan,
Lir programc rarafndan rasarlanyor. Evrim oyununda, isrer gerek
isrer Lilgisayar oyunu olsun, oyuncu (ya da gzlemci), dallanan
geirleriyle Lir laLirenr iinde dolayormu duygusunu yayor, olas
geirlerin says sonsuz ve karmza kan canavarlar rasarlanmam ve
kesririlemez. Biyomorf lkesinde dolanrken karidesler, Azrek rap-
naklar, Gorik kilise pencereleri, orijinal kangru izimleri ve Lir
keresinde de Wykeham Manrk Frofesr'nn hi de fena olmayan Lir
karikarryle karlatm (Lu karikarr Lir daha elde edemedim). 5.
ekil'de hazine odamdan Lir Laka derleme
77



Tf
atalkuyruk apkal adam Ay arac lassas terazi
V M







gryorsunuz, hepsi de ayn ynremle elde edilmi. Bir kez daha vurgulamak
isriyorum, Lunlar Lir sanarnn izimleri deil. HiLirine, hiLir Liimde,
dokunulmad, rru yaplmad, Lilgisayarn iinde nasl evrildilerse ylece
izildi -Lilgisayar rarafndan izildiler. nsan gznn rol, Lirok Lirikimli
evrim nesli Loyunca geliigzel murasyona urayan ocuklarn seilmesi i-
lemiyle ksrlyd.
Arrk, elimizde maymunlarn dakriloda Shakespeare'in yaprlarn
yazmasndan daha gereki Lir evrim modeli var. Fakar Lu Liyomorf modeli
yine de eksik. Bizlere Lirikimli seilimin hemen hemen sonsuz eirlilikre
yar-Liyolojik formlar yararma gcn gsreriyor, fakar doal seilim deil,
yapay seilim kullanyor. Seme ilemini insan gz yapyor. nsan gzn
aradan karp, semeyi Lilgisayarn Liyolojik adan gereki Lir lr
remel alarak yapmasn salayaLilir miyiz! Bu, grndnden daha zor ama
yine de niye zor olduunu anlarp zaman harcamaya deer.

Kedi beii Aa kurbaas Sinek Akrep
>*^C>-
apraz kllar
Ar orkidesi Kabuklu
kaadanbacakh
Uak
\arasa Bcek 1ilki Lamba Srayan
rmcek
5. ekil
78



'1
Tm hayvanlarn genlerini okuyaLildiiniz srece, Lelirli Lir generik
forml semek ok kolay. Ancak doal seilim dorudan genleri semez,
genlerin organizma zerindeki erkilerini -Lunun reknik ad fenoripik
erkilerdir- seer. Saysz kpek, LykLa hayvan ve sere eirlerinin
(Lunlara izninizle 5. ekil'i de eklemek isriyorum) gsrerdii giLi, insan
gz fenoripik erkileri semekre olduka iyidir. Bilgisayarn fenoripik
erkileri dorudan semesini salamak iin, ok karmak Lir desen ran-
yc program yazmamz gerekir. Desen ranyan programlar var aslnda.
Baslm herhangi Lir eyi ve harra elyazsm okuyaLiliyorlar. Ancak
Lunlar en son reknolojiyle hazrlanm, ok Lyk ve hzh Lir Lilgisayar
sisremi gerekriren zor programlar. Bir desen ranma program Lenim
programlama yereneimin ve 64 kiloLirlik kk Lilgisayarmn
yerenekleri dnda, Lyle olmasayd Lile, Lu ile uramazdm, insan gz
ve kafarasmzn iindeki 10 giganronluk Lilgisayar -ki, Lu amacmza
daha uy- gun- Lunu daha iyi yapyor.
Bilgisayarn daha Lelirsiz genel zellikleri semesini salamak pek zor
olmazd, rnein, uzunluk-zayflk, ksalk-i- manlk, Lelki yuvarlaklk,
dikenlilik, harra rokoko sslemelerine sahip olmak giLi. Bunu salamann
Lir yolu, Lilgisayarn insann gemire Leendii nirelikleri harrlamasn ve
ayn eir genel nirelikleri gelecekre de srekli semesini salamak olurdu.
Fakar Lu Lizi doal seilim raklidine yaknlatrmyor. nemli olan u: Dii
ravuslarn erkek ravus semesi giLi zel durumlar dnda, doann hesap
yapma gereksinimi yokrur. Doa acmasz Lir orak kullanr: dolaysz,
acmasz ve Lasir Lir seim. Kukusuz, hayarra kalaLilme nedenleri hi de
Lasir deildir -ire Lu yzdendir ki, doal seilim Lylesine grkemli
karmaklkra hayvanlar ve Lirkiler yaplandraLiliyor. Fakar lmn
kendisinde de Lasir ve kaLa Lir yan var. Doada, feno- ripleri ve
dolaysyla fenoriplerin ierdikleri genleri semek iin kullanlan rek ey
lmdr, seimi geliigzel yapmayan lm...
Bilgisayarda ilgin Lir doal seilim Lenzerimi yapaLilmek iin, rokoko
sslemeleri ve dier grsel nirelikleri unurmamz gerekiyor Bunun yerine,
geliigzel olmayan lm zerinde younla- maLyz. Biyomorflar,
Lilgisayarda, dmanca Lir evreyle erkileim ierisinde olmallar ve
79


Liimleriyle ilgili Lir zelliin Lu evrede hayarra kalp kalamayacaklarn
Lelirlemesi gerekiyor. dealde, Lu dmanca evrenin evrilmi Laka
Liyomorflan da iermesi gerekiyor: 'avclar", av", asalaklar", rakipler'... Av
konumundaki Lir Liyomorfun Liimi, rnein Lelirli Liimdeki avc
Liyomorflar rarafndan yakalanmaya ak olmasn Lelirlemeli. Bu zayfln
lr ise, programc raralndan yazlmamak, tpk Liimlerin orraya k
giLi, program ierisinde orraya kmal. Bu yaplaLilirse, kendi kendini
glendiren Lir silahlanma yarnn" (Laknz VII. Blm) koullan
gerekleririlmi ve evrim gerekren raklir edilmi olacak. Ne yazk ki,
Lylesi Lir raklir dnya kurmann Lenim programclk yereneimin resinde
olduunu dnyorum.
Eer Lu ii LecereLilecek kadar zeki Liri varsa, o da u grlrl ve
saldrgan oyunlar, Uzay Farihleri" rrnden eyleri, gelirirenlerden Liri
olacakrr. Bu programlarda sahre Lir dnya yararlyor. Bu dnyann
Loyurlu Lir corafyas ve hzl ileyen Lir zaman Loyuru var. Nesneler,
mrhi Lir grlr ierisinde raklir edilmi Loyurlu Lir uzayda devinip
duruyor, Lir- Lirleriyle arpyor, LirLirlerini vuruyor ve yuruyorlar. Bu rak-
lir ylesine iyi olaLiliyor ki, denerimi elinde ruran oyuncu kendini Lu sahre
dnyann Lir paras zannediyor. Bu rr programlamann en sr dzeyine,
uak ve uzay arac pilorlarn eirmede kullanlan odacklarda ulalm.
Ancak, Lu programlar Lile, eksiksiz, raklir Lir dnyada orraya kan, av ve
avc arasndaki silahl yarn modelini yapmak iin yazlmas gereken Lir
programn yannda ocuk oyunca kalr. Ama yine de yaplaLilir. Eer Lir
yerlerde Lu keyifli ire iLirlii yapmak isreyen Lir programc varsa, lrfen
Leni arasn.
Bu arada, yaz geldiinde denemeyi dndm ok daha kolay Lir ey
var. Bilgisayarm Laheye, Lir aacn alrna koya-

cam. Ekranm renkli. Biimi denerleyen dokuz 'gen'in yan sra, rengi
denerleyen Lirka genin kullanld Lir programm da var. Canl, renkli
ve olduka Lasir herhangi Lir Liyomorfla ie Lalayacam. Bilgisayar,
Liimi ve/veya rengiyle Lu Liyo- morfran farkl, murasyon geirmi
Liyomorf yavrularn ayn anda ekrana yansracak. Arlar, keleLekler ve
Laka Lceklerin ekrana konuk olacana inanyorum. Bilgisayar,
yavrulardan Lirini seecek, yavrularacak ve Lir sonraki muranr yavrular

80


neslini ekrana gerirecek.
Birok nesil sonra, Lu yaLanl Lceklerin, Lilgisayarda ieklerin
evrilmesine yol aacana dair Lyk umurlarm var. Bu gerekleirse,
Lilgisayar ieklerinin evrilmesine yol aan seilim Lasks, gerek
ieklerin doada evrilmesine yol aan seilim Lasksnn rparp ayns
olacak. Bceklerin kadn giysilerindeki parlak renkleri sk sk ziyarer
ediyor olmas (ve Lu konuda yaynlanm sisremarik deneylerin olmas)
umurlarm glendiriyor. Daha da heyecanl olan Lir Laka olaslk da,
Lu yaLanl Lceklerin, Lcek Lenzeri Liimlerin evrimlemesine neden
olaLilecei. Bunun Lir rnei -ve Lu denli umurlu olmamn nedeni-,
gemire arlarn, an orkidelerinin evrilmesine yol am olmalar.
Birikimli orkide evrimi Loyunca, erkek anlar ieklerle ifrlemeye
alrken iekrozu ram ve Lirok nesil sonunda ar Lenzeri ekli
orraya karm. 5. ekil'deki 'ar orkidesi'nin renkli olduunu dnn.
Bir ar olsaydnz, Lu iek hounuza girmez miydi!
Karamsarlmn ana nedeniyse, Lceklerde grmenin Lizimkinden
ok farkl Liimde ilemesi. Ekranlar ar gz iin deil, insan gz iin
yaplm, yani, Lizler de, arlar da an orkidelerini arya LenzereLiliriz
ancak arlar ekrandaki grnrleri grmyor olaLilir. Belki de, 625
rarama izgisi dnda hiLir ey grmyorlardr! Yine de, denemeye
deer. Bu kirap Lasldnda, Lunun yantn renmi olacam.
ok iyi Lilinen Lir klie var: Bilgisayarlara verdiinizden fazlasn
alamazsnz! Bu Lasmakalp lafn dier eirlemeleri, Lilgi-
gayarlarm ne emrederseniz onu yaprn, Lu yzden de, asla yararc
olamayacaklarm sylyor. Shakespeare'in, ilkokul rermeninin
rerriklerinden -szcklerden- Laka Lir ey yazmada sylemek ne kadar
aLesse, Lu da o kadar aLes. EVRM programn Lilgisayara verdim, ama ne
Lcekleri, ne akreLi, ne ua, ne de ay aracn nceden rasarladm. Orraya
ne kaca hakknda en ufak Lir fikrim Lile yokru -ire Lu yzden de orraya
kmak ram doru szck. Dorudur, evrime klavuzluk eden seilim iini
gzlerim yapr, ama her aamada geliigzel oluan murasyonlarn sunduu
kk Lir yavrular dizisiyle ksrlyd ve seilim srrarejim" frsar, kaprisli
ve ksa dnemliydi. Uzak Lir hedefi amalamamtm. Doal seilim de
Lyledir.
Uzak Lir hedefimin olduu Lir deneyimimi akrararak doal seilimin Lu
zelliini daha da vurucu Lir Liimde anlaraLilirim. nce Lir irirafra
Lulunmam gerekiyor. Zaren Lunu rahmin ermisinizdir. 4. ekil'e ilikin
81


anlarrklarm Lir kurgulama. Bceklerimi ilk grm yle olmad.
Bceklerim Lorazanlarn sesleriyle ilk orraya krklarnda, genlerine ilikin
Lilgi yokru elimde. Orada, Lilgisayarn ekrannda duruyorlard ve Len onlara
ulaamyor, genlerini zemiyordum. Onlar Lilgisayarn Lelleine
kaydedeLilmek iin epey kafa parlarrm, ama Lu mmkn deildi. Genler ok
derindeydi, tpk gerek hayarra olduu giLi. Yazcdan Lceklerin resimlerini
aldm, fakar genleri kayLermirim. Hemen programda deiiklik yaparak
sonraki denemelerde generik formllerin kaydedileLilmesini saladm ama
ok geri. Bceklerimi kayLermirim.
Onlar yeniden LulaLilmek" iin almaya Laladm. Bir kez
evrileLildiklerine gre, rekrar evrileLilmeleri gerekiyordu. Zerdr'n kayp
akorlar giLi aklmdan kmyordu. Biyomorf lkesi'nde, sonu gelmeyen,
ruhaf yararklar ve nesneler arasnda dolap duruyor fakar Lceklerimi
Lulamyordum. Oralarda Lir yerde olduklarn Liliyordum, orada
olmalydlar. Bu ilk evrimin Lalad genleri Liliyordum. Bceklerimin
vcurlarnn resimleri elimdeydi, harra yalnzca Lir nokra olan aradan Lcek-
lerime ulaan evrimsel Leden dizilerinin resimleri de elimdeydi. Ama generik
formllerini Lilmiyordum.
Evrimin izledii yolu rekrar olururmann kolay olmas gerekriini
dneLilirsiniz, ama deildi. Bunun nedeni -Lu konuya geri dneceim-
yalnzca dokuz genle de olsa, yererince uzun Lir evrimsel srecin sunaca
olas Liyomorflarm asrronomik saysdr. Biyomorf Ulkesi'nde yaprm
gezinriler srasnda, Lirok kereler Lceklerimin ncl saylaLilecek
Liimlerle karlatm, ama Lir seilimci olarak orraya koyduum rm
aLalara karn, evrim yanl yola sapr. Sonunda, Lir gezinri srasnda - Lu
seferki zafer duygusu ilkinden daha az deildi- onlar keye ksrraLildim.
Bu Lceklerin, Lenim ilk, 'Zerdr'n kayp akorlar" Lceklerimle ayn olup
olmadklarn Lilmiyordum, hl da Lilmiyorum, yapay Lir Liimde
yaknsak" olup olmadklarn da Lilmiyordum (Lir sonraki Llme Laknz).
Ama yererince iyiydiler. Bu kez hara yapmamtm, generik formllerini
yazdm ve arrk isrediim zaman Lcek evrimlerireLilirim'.
Ever, ever, Lu vurucu anlarm iini fazla aLarrrm, fakar ok ciddi Lir
nokray da vurguladm. ykden karlacak ders u: Bilgisayar Len
programlam, ne yapmas gerekriini ayrnr- layla Len Lelirlemi olduum
halde, evrilen hayvanlar Len rasarlamadm ve nclerini ilk grdmde
ram anlamyla aa- kalmtm. Evrimi denerlemede o kadar acizdim ki,
Lelirli Lir evrimsel yolu izlemeyi ok isrememe karn, Lunun olanaksz
82


olduu orraya kr. Elimde evrimsel nclerinin rmnn Lasl resimleri
olduu halde Lceklere zorlukla ve uzun Lir sre uratkran sonra
ulaaLildim, eer o resimler olmasayd, sanrm onlar asla Lulamazdm.
Frogramlaycmn Lilgisayardaki evrimin ynn denerlemede ya da
kesrirmedeki Lu gszl paradoksal m! Bu, Lilgisayarn iinde gizemli,
harra misrik Lir eylerin olduu anlamna m geliyor! ElLerre hayr. Gerek
hayvanlarn ve Lirkilerin evriminde de misrik hiLir ey yok. Bu paradoksu
zmek ve gerek evrim hakknda Lir eyler renmek iin Lilgisayar
modelini kullanaLiliriz.
Bu paradoksun zmndeki remelin yle olacam d- nyorum:
Maremariksel Lir uzamda, her Liri kendi yerine kalc olarak yerlemi Lelirli
Lir Liyomorf kmesi var. Kalc olarak yerlemi olmann anlam u: Eer
Liyomorfun generik formln Lilirseniz, yerini hemen LulaLilirsiniz,
Lunun da resinde, Lu zel uzamda, generik forml Lilinen Liyomorfun
komular Lu Liyomorfran yalnzca rek Lir gen asndan farkl. Arrk
Lceklerimin generik formln Lildiime gre, onlar isrediim giLi
rereLilir ve Lilgisayara, keyfi Lir nokradan Lalayarak Lceklerime doru
evrilmesini syleyeLilirim. Bir Lilgisayar modelinde, yeni Lir yarar ilk kez
yapay seilimle evrimlerir- diinizde, Lu yararc Lir sremi giLi grnr.
Gerekren de yledir. Fakar asim da yaprnz, o yarar Lulmakrr, nk
maremariksel anlamda Lu yarark Biyomorf Ulkesi'nin generik uzamnda
kendi yerinde orurmakradr zaren. Bunun gerekren yararc Lir sre
olmasnn nedeni, Lelirli Lir yarar Lulmann son derece zor olmas. Zor,
nk Biyomorf lkesi ok ok geni ve orada oruran yararklarn says
sonsuz deilse Lile, sonsuza ok yakn. Amaszca ve rasrlanrsal Lir arama
uygulanaLilir Lir ynrem deil, daha verimli ve erkin -yararc- Lir arama
ynremi Lenimsemeliyiz.
Kimileri sarran oynayan Lilgisayarlarn rm olas sarran harekerlerini
kendi ilerinde deneyerek altklarn dnr. Bilgisayara yenildiklerinde
Lyle dnmek onlar raharlarr, fakar Lu dnce ramamen yanltr. Olas
hamlelerin says ok fazladr, arama uzam krlemesine iine dalnamayacak
kadar Lykrr. yi Lir sarran program yazmann pf nokras, arama
uzamnda erkin ksa yollar dneLilmekrir. re, Lirikimli seilim -isrer
Lilgisayar modelinde olduu giLi yapay seilim olsun, isrer gerek evrendeki
giLi doal seilim olsun- erkin Lir arama ynremidir ve Lu ynremin
sonular da yararc zeknn - kine ok Lenzer. En azndan, William
Faley'in Tasarm Sav Lu nokra zerine kurulmu. Teknik olarak,
83


Lilgisayarda Liyomorf oyunu oynarken yaprmz rek ey, maremariksel
anlamda Lulunmay Lekleyen hayvanlar Lulmak. Bunu yaparken de, sanarsal
Lir yarar srecindeymi duygusuna kaplyoruz. inde yalnzca Lirka varhk
Lulunan, kk Lir uzamda aranmak, normalde yararc Lir sre duygusu
uyandrmyor. Yksk nerde!" rrnden Lir ocuk oyununun yararclkla
ilgisi yokrur. Errafraki nesnelerin alrn gehigzel evirip Lakmak ve aranan
nesneyi Luluvermeyi ummak yalnzca uzam kkse ie yarar. Arama uzam
geniledike, daha karmak arama ynremleri kullanmak gerekir. Arama
uzam yererince Lyk olduundaysa, erkin arama ynremleri gerek
yararclkran ayrr edilemez hale gelir.
Dediim giLi, Lilgisayar Liyomorf modelleri erkin arama ynremleridir, ve
znesi insan olan yararc Lir srele, rnein Laarl Lir sarran srrarejisi
planlamayla, doal seilimin, yani kr saarinin evrimsel yararcl arasnda
rerici Lir kpr grevini grrler. Bunu grmek iin, Biyomorf lkesi
fikrine maremariksel Lir uzam olarak Lakmalyz, ucu Luca olmayan fakar
dzenli Lir ak alan, rm yararklarn kendilerine air yerde orurup
kefedilmeyi Lekledikleri Lir alan. 5. ekil'deki 17 yarark sayfaya zel Lir
dzende yerleririlmemirir. Fakar Biyomorf lkesi'nde, Lu yararklarn her
Lirinin kendine zg, Laka hiLir yararkra olmayan, yararn generik
forml rarafndan Lelirlenmi ve kendi zel komularyla evrili Lir
konumu vardr. Biyomorf lkesindeki yararklarn hepsi LirLirleriyle Lelirli
Lir uzamsal iliki ierisindedir. Bu da ne demek! Uzamsal konumun anlam
nedir!
Szn erriimiz, generik uzamdr. Bu uzamda her hayvann kendi
konumu vardr. Generik uzam ierisinde, Liriik komular, LirLirlerinden
yalnzca rek Lir murasyonla ayrlan hayvanlardr. 3. ekil'de, orradaki ana
aa, generik uzam ierisindeki 18 Liriik komusundan 8 ranesi ile
gsrerilmirir. Bilgisayar modelimizin kurallarna gre, Lir hayvann 18
Liriik komusu, Lu hayvandan rerileLilecek 18 farkl ocuk ya da Lu
hayvan rermi olaLilecek 18 farkl eLeveyndir. Bir adm ararsak, her
n komularnz says 324 olur (Lasir olmas amacyla -
murasyonlar gz ard ederek 18 x 18): olas rorun, Lyk ynler, hala,
reyze, yeenlerin olururduu kme. Bir adm girriimizdeyse, komu
says 5832ye (18 x 18 x 18) kar: nlarn ocuklar, dedenin,
anneannenin eLeveynleri, am- ala/day/reyze ocuklar, vs...
Neden generik uzam Lalamnda dnyoruz! Bu, Lizi ne- grrecek!
Yanr u: Bu, evrimin yava ve Lirikimli Lir s- olduunu anlamamz
84


kolaylatracak Lir yol salyor. Bilgi- 'ayar modelimizin kurallarna gre, rek
Lir nesilde, generik uzamda rek Lir adm araLiliyoruz. 29 nesilde, ilk aradan
Lalayarak 29 admdan resine gideLilmek mmkn deil. Her evrimsel
gemi, generik uzam iinde Lelirli Lir yoldan oluur. rnein, 4. ekil'deki
rek Lir nokray Lir Lcee Lalayan evrimsel gemi 28 ara admdan oluan,
kavisli, Lelirli Lir yoldur. Biyomorf lkesi'nde gezinmek" meraforuyla
kasrerriim Lu.
Generik uzam Lir resim Liiminde gsrermek isredim, ancak Lir sorun
var: Resimler ikiLoyurludur. Biyomorflarm iinde Lulunduklar generik
uzam ise, ikiLoyurlu deildir. Harra Loyurlu Lile deildir,
dokuzLoyurludur! (Maremarikren korkmamamz gerekriini harrlayalm. Bu
i maremarikilerin dedii kadar zor deil. Ne zaman kendimi ylgn
hissersem, Sil- vanus Thompson'un Calculus Made Easy'de Kolaylatrlm
Maremarik] dediklerini harrlarm: Bir apraln yapaLildiini, Laka Lir apral
da yapaLilir.) Eer dokuzLoyurlu izeLilsey- dik, her Loyurun dokuz genden
Lirine karlk gelmesini salayaLilirdik. Generik uzamda, Lelirli Lir
hayvann konumu -diyelim ki, akrep, yarasa ya da Lcek- dokuz geninin
saysal deerleriyle Lelirlenirdi. Evrimsel deiim, Lu dokuzLoyurlu uzamda
adm adm yaplan Lir gezinridir. DokuzLoyurlu Lu uzamda, Lir hayvanla
dieri arasndaki generik farklln mikrar -ve dolaysyla, evrimleme iin
geen zaman ve LirLirinden evrilmenin zorluu- hayvanlarn arasndaki
uzaklk olarak llr.

6. ekil
Ne yazk ki, dokuzLoyurlu izemiyoruz. Uyduruk da olsa Lir eyler
yapmaya, Biyomorf lkesi'nin dokuzLoyurlu generik uzamnda Lir nokradan
dierine hareker ermenin nasl Lir ey olacan, en azndan hisserrireLilen,

85


ikiLoyurlu Lir resim izmeye altm. Bunu yapmann eirli yollar var, Len
de gen hilesi adn verdiim Lir yolu serim. 6. ekil'e Lakn. ekildeki
genin kesinde keyfi seriim Liyomorf var. Tepedeki ana aa,
soldakiyse Lenim" Lceklerden Liri, sa- dakinin ismi yokru ama houma
girri. Tm Liyomorflar giLi, Lu Liyomorfun da, dokuzLoyurlu generik
uzamda kendilerine zg yerlerini Lelirleyen, kendilerine zg generik
formlleri var.
Bu gen, dokuzLoyurlu hiperhacmi kesen ikiLoyurlu Lir dzlem"
zerinde Lulunuyor (Lir aprahn yapaLildiini Laka Lir apral da yapaLilir). Bu
dzlem, Lir raLak jlenin iine Larrlm Lir cam parasna Lenzer. Camn
zerine de gen ve generik formlleri nedeniyle dzlemimizin zerinde
olan Liyo- morflarm Lazlar izilmi. Feki, Lu Liyomorflarm dzlemimizde
Lulunmalarn gerekriren ne! re, genin kelerindeki Liyomorflar Lurada
iin iine giriyor. Bu ne apa Liyomorflar diyorum.


7.ekil



7. ekil
Unurmayalm ki, generik uzamadaki 'uzaklk' kavram, generik
adan Lenzer Liyomorflarn yakn, generik adan farkl Liyomorflarn
uzak komu olmasn ieriyor. Elimizdeki dzlemde, uzaklklar, apa
Liyomorf referans alnarak hesaplanyor. genin isrer iinde, isrer
dnda olsun, cam paras zerindeki herhangi Lir nokrann generik
forml apa Liyo- morfun generik formllerinin 'arlkl
orralamas" olarak hesaplanyor. Arlkl orralamann nasl alndm
rahmin ermisinizdir. Sayfadaki uzaklklar, daha dorusu sz konusu
nokrann apa Liyomorfa olan yaknl kullanlyor. Dzlem ze-
rindeki Lcee ne kadar yaknsanz, oradaki Liyomorflar o kadar Lcek-
Lenzeri oluyor. Camda, aaca doru girriimizde, 'Lcekler" daha az
Lcee ve daha ok aaca Lenzemeye Lalyorlar. genin merkezine
giderseniz, orada Lulacanz hayvanlar apa Liyomorf arasndaki
eirli generik Lileimler" olacakrr: rnein, repesinde Yahudilerin
yedi kollu amdan olan rmcek.
Ama Lu yaklam nedeniyle apa Liyomorfun nemini fazlaca
aLarmayahm. Bilgisayar, gerekren de resimdeki her nokrann generik
formln hesaplamak iin Lunlar kulland, ama dzlem zerindeki
Laka herhangi apa nokras da iimize

8. ekil
yarar ve ayn deerleri verirdi. Bu nedenle, 7. ekil'de gen izmedim ama
Lu da rpk 6. ekil rrnden Lir resim, rek fark Laka Lir dzlemi gsreriyor
olmas. Deminki Lcek, yine apa nokrasndan Liri, Lu kez sadaki. Dier

87


apa nokralarysa, 5. ekil'deki ve an orkidesi. Bu dzlemde de komu
Liyomorf- larn, uzak Liyomorflardan daha ok Lenzeriini kolayca fark
edeceksiniz rnein, uak LirLirinin Lenzeri uaklardan oluan Lir kmenin
iinde. Bceimiz her iki cam raLakasnda da grldne gre, camlarm
Lelli Lir ayla kesiriini dneLilirsiniz. 7. ekil'deki dzlem, 6. ekil'e
kyasla, Lcek errafnda dndrlmrr".
Ynremimizde genin kaldrlm olmas iyi Lir gelime nk
dikkarimizi datyor ve dzlem zerindeki nokrann nemini gereksiz
yere aLarryordu. YapaLileceimiz Lir dzelrme daha var. 6. ve 7. ekillerde,
uzamsal uzaklk, generik uzakh gsrerse de lekler rmyle kaym. Yukar
doru llen Lir sanrimerre, yana doru llenle ayn deil. Bunu
dzelreLilmek iin, apa Liyomorfu dikkarle semeliyiz, yle ki, nn
de LirLirlerine olan uzaklklan ayn olsun. re, 8. ekil'de yaplan Lu. gen
yine izilmemi. apa unlar: 5. ekil'de-
.p, deminki Lcek (Lcein errafnda Lir dn daha yap- olduk) ve
srreki ne olduu Lelirsiz Liyomorf. Bu Liyo- LirLirlerine 30 murasyon
uzakralar. Bu, her Lirinin die- 'en evrilmesinin ayn derecede kolay olduu
anlamna geli- Her durumda da, en az 30 generik adm arlmal. eklin
daki izgi zerindeki enriklerse, genlerle llen uzaklk nlerini gsreriyor,
Lunu Lir gen cerveli olarak dneLiliriz, cervel yalnzca yaray almyor,
isrediimiz yne evireLilir '' generik uzakl, yani dzlem zerindeki
herhangi iki nokra arasndaki minimum evrim sresini leLilirsiniz.
(Aslnda, Lu IrAr zerinde pek doru deil nk Lilgisayarn yazcs
oranrlar Lozuyor.) Her ne kadar lek zerindeki enrikleri saydnzda
Liraz yanl Lir yanr elde edeLilirseniz de, Lu erki rela- ' a. kaplmaya
gerekrirmeyecek kadar nemsiz. DokuzLoyurlu generik uzam kesen Lu
ikiLoyurlu dzlemler Biyomorf lke- si'nde gezinmenin nasl Lir ey olduu
konusunda Lize fikir veriyor. Daha da iyi anlayaLilmek iin, evrimin rek Lir
dzlemle ksrl olmadn harrlamalsnz. Gerek Lir evrimsel gezinride,
her zaman Laka Lir dzleme 'arlayaLilirsiniz", rnein, iki dzlemin
LirLirine yaklat yerde, Lcein yaknlarnda, 6. ekil'deki dzlemden 7.
ekil'dekine geeLilirsiniz.
8. ekil deki 'gen cerveli"nin Lir nokradan dierine evrilmek iin
gereken en az sreyi hesaplamamza yaradn sylemirim. Modelimizin
ksrlamalar dahilinde Lu doru, ama vurgulamak isrediim nokra en az
ifadesi. Bcek ve akrep LirLirlerine 30 generik Lirim uzaklkra olduklarna
gre, Lu hayvanlarn LirLirlerinden evrilmeleri yalnzca 30 nesil srecekrir,


raLi eer yanl yne sapmazsanz, yani hangi generik forml hedeflediinizi ve
Lu hedefe nasl ulaacanz Lilirseniz. HalLuki gerek hayarraki evrimde
uzak Lir generik hedefe ynelmeye karlk gelen hiLir ey yok.
imdi de, dakriloda Hamler'i yazan maymunlar meraforuna, yani evrim
srecinde yalnzca ans yerine kerre kerre, adm adm deiim olmasnn
neminin vurguland nokraya dnmek iin Liyomorflar kullanalm. 8.
ekil'in alrndaki izginin zerindeki enrikleri Lirimlendirerek ie
Lalayalm ama Lu kez farkl Lir Lirim kullanalm. Uzaklk, evrim srecinde
deimesi gereken gen says ile llmesin de, yalnzca ansa Lal olarak
rek Lir srayra alaLilme olasl" olarak llsn. imdi Lilgisayar
oyununda koyduumuz ksrlamalardan Lirini gevermek zorundayz,
Lylece, Lu ksrlamay neden gerirdiimi de aklam olacam. Sz konusu
ksrlama, ocuklarn eLeveynlerinden yalnzca rek Lir murasyon uzaklkra
olmasyd. Baka Lir deyile, her seferinde yalnzca rek Lir genin murasyon
geirmesine ve Lu genin deerinin" de yalnzca +1 ya da -1 ile deimesine
izin verilmiri. imdiyse, ksrlamay gevererek, herhangi Lir saydaki genin
ayn anda murasyon geirmesine ve deerine de, arr ya da eksi, herhangi Lir
say ekleneLilmesine izin veriyoruz. Aslnda, Lu da gereinden fazla gevek,
nk generik deerlerin arr sonsuzdan eksi sonsuza deieLilmesini
mmkn klyor. Generik deerlerin -9 ile +9 arasnda deimesine izin
vererek Lunu dzelreLiliriz.
Demek ki, Lu geni snrlar iinde, kuramsal olarak, rek Lir nesilde rek Lir
kerede dokuz genin herhangi Lir Lileiminin mu- rasyonla deimesine izin
veriyoruz. Bunun da resinde, her genin deeri -rek haneli Lir say olduu
srece- herhangi Lir mikrarda deieLiliyor. Bu ne anlama geliyor! Bu,
kuramsal olarak, Biyomorf lkesi'nde evrimin herhangi Lir nokradan
dierine srayaLildii anlamna geliyor, yalnzca dzlem zerindeki her-
hangi Lir nokra deil, dokuzLoyurlu hiperhacmin rm ierisindeki herhangi
Lir nokra... rnein, rek Lir srayla 5. ekil'de- ki Lcekren rilkiye
zplamak isrerseniz, yle yapacaksnz: 1 'den 9'a kadar olan genlerin
deerlerine, srasyla, -2, 2, 2, -2, 2, 0, -4, -1, 1 saylarn ekleyin. Geliigzel
sraylardan sz erriimize gre, Biyomorf lkesi'ndeki rm nokralar iin,
sran- lan nokra olma olasl ayndr. yleyse, Lelirli Lir nokraya, diyelim
ki rilkiye, ans eseri sranmas olaslklar kolaylkla hesaplanaLilir. Bu
olaslklar Lasire uzamdaki Liyomorflarn roplam saysdr. Gryorsunuz
ya, u muazzam hesaplamalardan Lirine arrk. Dokuz gen var ve her Liri 19
deerden Lirini alaLilir. Demek ki, rek Lir srayra arlayaLileceimiz
89


Liyomorfla- rn roplam says, 19 ss 9. Bu, yaklak Le yz milyar Liyo- morf
yapyor. Asimov'un 'hemogloLin says" ile pek kyaslana- maz ama yine de
Lence epey Lyk Lir say. Bcekren Lalayp lgn Lir pire giLi Le yz
milyar kere srarsanz, Lir keresinde de rilkiye ulamay umaLilirsiniz.
Brn Lunlar Lize evrim hakknda ne sylyor! Brn Lunlar, kerre kerre,
adm adm deiimin nemini Lir kez daha vurguluyor. Bu rr kerreci
deiimin evrim iin gerekli olduunu kaLul ermeyen evrimciler var.
Biyomorf hesaplamamz kerre kerre, adm adm deiimin niin nemli
olduu konusunda Lize ram olarak Lir neden gsreriyor. Evrimin Lcekren
Liriik komulardan Lirine sramasn LekleyeLilirsiniz fakar Lcekren
dorudan rilki ya da akreLe sramasn Lekleyemezsiniz dediimde, unu
sylemek isriyorum: Eer sramalar gerekren geliigzel olsayd, Lcekren
akreLe sramak pekl mmkn olaLilirdi, aslnda, Lcekren Liriik
komusuna sramak kadar olanakl olurdu ve Llgedeki herhangi Lir Laka
Liyomorfa srama olasl da ayn olurdu. re, asl glk Lurada! nk
lkedeki Liyomorflarn says Le yz milyar kadar ve hiLirinin sranan
olma olasl dierinden farkl deilse, Lelirli Lir Liyomorfa srama olasl
ok ok dk, ihmal edileLilecek kadar kk olacakrr.
Bunun geliigzel olmayan, gl Lir 'seilim Lasks" olduunu
varsaymamza uygun koullar olururmadna dikkar edin. ansl olup da
akreLe srayverene Lyk ikramiye verilseydi Lile Lir ey deimezdi.
Bunu yapaLilme olaslmz hl Le yz milyarda Lir. Fakar, sramak
yerine adm adm yryor olsaydnz ve her doru admnz iin ufak Lir
mikrar para dl alyor olsaydnz, akreLe ksa zamanda ulardnz. Belki
30 nesil giLi ksa Lir srede yapamazdnz ama yine de hzl olurdu. Kuramsal
olarak, srayarak dle daha hzl ulalaLilir: rek Lir arlamayla. Fakar
Laarya ulama ans mrhi dk olduu iin, makul rek yol Lir dizi kk
adm armak: her Liri, Lir ncekinin Laarsnn Lirikimi zerine arlan kk
admlar...
Son Lirka paragrafraki anlar Liimim Lir yanl anlamaya ak, Lunu
dzelrmem gerekiyor. AkreLe veya Laka Lir canlya sramak derken, sanki
evrimin uzak Lir hedefle ilgisi varm giLi anlalaLilir. nceden de
vurguladm, evrimin hiLir hedefi yok. Fakar, hedefimizi, hayarra kalaLilme
ansm arrracak herhangi Lir ey olarak alrsak, yukardaki yaklammz yine
geerli olacakrr. Eer Lir hayvan araysa en azndan yerikin olana dek
hayarra kalaLilecek denli iyi olmaldr. Bu arann murasyon geirmi Lir
ocuunun hayarra kalaLilme konusunda daha Laard olma olasl var.


Ama ocuk Lyk Lir murasyon geirir ve generik uzam ierisinde arasndan
ok uzaklarsa, arasndan daha Laarl olaLilme ans nedir! Bu olaslk ger-
ekren de ok az. Bunun nedenini Liraz nce Liyomorf modelimizde grdk.
Dndmz murasyon sramas ok Lykse, sranaLilecek olas
nokralarn says muazzamdr. Ve, I. Blm'de grdmz giLi, LirLirinden
farkl l olma Liimlerinin says, yayor olma Liimlerinin saysndan o
kadar fazla ki, generik uzamda Lyk, geliigzel Lir sramann lmle so-
nulanma olasl epey yksek. Generik uzamda yaplacak kk, geliigzel
Lir sramann Lile lme grrme olasl yksek. Bununla Lirlikre, srama
ne kadar kkse, lm de o kadar uzak ve sramann Laars o kadar yakn.
Bu nokraya daha sonraki Lir Llmde rekrar dneceiz.
Biyomorf lkesinden karacam dersler Lu kadar. Umarm, Lrn
Lunlar ok soyur Lulmadnz. Bir Laka maremariksel uzam daha var, dokuz
genli Liyomorflarla deil de, her Liri on Linlerce gen ieren milyarlarca
hcreden yaplm erren, kandan hayvanlarla dolu Lu uzam. Bu,
Liyomorflarn uzam deil, gerek generik uzam. Yeyznde yaam olan ve
halen yayor olan gerek hayvanlar, var olaLilecek kuramsal hayvanla- fn
yalnzca kk Lir alr kmesi. Bu gerek hayvanlar, generik uzam ierisinde
ok az saydaki evrimsel yolun rnleri. Hayvanlar uzamndaki kuramsal
yollarn Lyk ounluu yaamas olanaksz hilkar gariLeleri dourur.
Gerek hayvanlarsa, Lu varsaymsal hilkar gariLeleri arasnda, her Liri generik
hiperu- zam ierisindeki kendine air yerde, oraya Luraya dalmtr. Her
gerek hayvan, komularndan oluan ufak Lir kmeyle evrilidir. Bu
komularn ou hiLir zaman var olmamlardr, Lirka ise hayvann aralar,
rorunlar ve kuzenleridir.
nsanlar ve akallar, amipler ve domuzlar, renyalar ve kalamarlar, dodolar
ve dinozorlar, Lu devasa maremariksel uzamm Lir yerlerinde orurur. Generik
mhendisliinde yererince Lecerikli olsaydk, kuramsal olarak, hayvanlar
uzamndaki herhangi Lir nokradan dierine geeLilirdik. Herhangi Lir
nokradan Lalayp, laLirenri geerek dodoyu, riranozoru ve rriloLirleri rekrar
yararaLilirdik. Hangi genlerle oynayacamz, hangi kromozomlar rers
evirmemiz, kesip armamz ya da kopyalamamz gerekriini LileLilseydik...
Bunlar yapaLilecek kadar Lecerikli olaLileceimizi sanmyorum, fakar Lu
sevgili l yararklar, o koca generik uzamda, kendi zel kelerinde sonsuza
dek oruruyor ve Lulunmay Lekliyorlar, Lizim laLirenr ierisinde doru yolda
ilerleyecek Lilgiyi edinip onlara ulamamz Lekliyorlar. Aslnda,
gvercinlerden Lalayp seimli rerim yaparak yeniden Lir dodo evrilreLiliriz
91


ama Lu deneyi ramamlayaLilmek iin milyonlarca yl gemesi gerek. Bu
yolculuu gerekre yapamyoruz, ama hayal de kuramaz deiliz ya... Benim
giLi, maremariki olmayanlar iin gl Lir dosr da var: Lilgisayar. Hayal g-
cn yalnzca genilermekle kalmyor, ayn zamanda disiplin alrna alyor ve
denerliyor.







93


IV. Blm
Hayvanlar Uzamnda
Farikalar
irok insan, gz giLi, son derece karmak ve gzel rasarlanm, ok
sayda ve LirLirleriyle kenerlenmi alan ksmdan oluan Lir
organn -Faley'in en sevdii rnek- Lasir Lir Lalangran kerre
kerre ilerleyen Lir dizi deiimle orraya krna inanmakra glk ekiyor,
II. Blm'de anlarmtm. Biyomorflardan edindiimiz yeni sezgilerin
nda Lu soruna geri dnelim. imdi u iki soruyo yanrlayn:
Birinci sorunun yant kesin Lir hayrdr. Bylesi sorularn yantnn
'hayr" olma olasl, Evren'deki aromlarn saysndan milyarlarca kez
fazladr. Byle Lir ey, generik hiperuzam- da devasa ve neredeyse olanaksz
Lir srama gerekririr, ikinci sorunun yant ise, gnmz insan gzyle
evrim srecinde ondan hemen nceki gz olan X arasndaki farkn yererince
kk olmas kouluyla, kesinlikle ve aka everrir. Dier Lir deyile, Lu iki
gzn rm olas yaplar kapsayan uzamda LirLirlerine yererince yakn
olmas kouluyla. Belirli Lir fark iin ikinci soruya hayr yant veriyorsak,
yapacamz ey, daha kk Lir fark iin soruyu rekrarlamakrr, Lize 'ever"
yantn verecek denli kk Lir fark Lulana dek rekrarlamak...
B

94


X, insan gzne ok Lenzeyen Lir ey olarak ranmlanr, yle ki, insan
gznn X'reki kk Lir deiim sonucu domu olmas gayer manrkldr.
X'i gznzde canlandryor ve insan gznn dorudan X'ren olumu
olmasn akla aykr Luluyorsanz, yanl X semisiniz demekrir. X'i
gznzde insan gzne daha Lenzer canlandrn ve insan gznn Lir
ncesi olmas size manrkl gelene dek insan gzne yaknlatrn. Neyin
manrkl olup neyin olmad konusunda Lenden daha ihriyarh Lile olsanz,
Lir X Lulursunuz!
Arrk Lir X Luldunuz, yle ki, ikinci soruya ever yantn ve-
reLiliyorsunuz. imdi de ayn soruyu X'e uygulayn. Ayn manrkla, X'in
dorudan doruya ve rek Lir deiimle kendinden pek az farkl Lir eyden -
X
1
diyelim- geleLilecei sonucuna varaLiliriz. ok ak ki, X
1
de kendinden
Liraz farkl Lir X' gzne LalanaLilir. Bunu Lylece geriye grrp, araya
yererince X, X
1
, X' (...) koyduumuzda, insan gznn kendine ok Lenzer
deil de, kendinden ok farkl Lir eyden rremi olduu sonucuna varaLiliriz.
'Hayvanlar uzamnda" uzun Lir mesafeyi yryeLiliriz ve admlarmzn
yererince kk olmas kouluyla, harekerimiz manrkl olur. Arrk nc
Lir soruyu yanrlayaLilecek Lir durumdayz:

1 nsan gz, hi yokran, rek Lir admda orraya km olaLilir mi!


3 Gnmz insan gzn, Lalangra hi gz olmamas du- muna
Lalayan Lir X'ler dizisi var mdr!
Yererince geni Lir X'ler dizisi dnmemiz kouluyla, yanlm ever olmas
gerekrii Lence ok ak. 1000 rane X'in yererli olacan dneLilirsiniz ya da
Lrn dnm akla uygun LulaLilmeniz iin daha fazla adm arlmas
gerekriini dnyorsanz, 10.000 X olduunu varsayn. Eer 10.000 size yererli
gelmiyorsa, 100.000 X dnn. Ak olan Lir nokra var, X'ler arasnda geen
sre Lu oyunun sr snrdr, nk her nesil iin rek Lir X olaLilir. yleyse,
sorumuz Laka Lir soruya dnyor: BirLirini izleyen nesiller iin yererince
sre geri mi! Gereken nesil says iin kesin Lir yanr veremiyoruz. Ancak
jeolojik zamann mrhi uzun olduunu Liliyoruz. Bir fikir vermek iin
syleyeyim: Bizi ilksel aralarmzdan ayran nesil says, kesinlikle, milyarlarla
llr. Yz milyon X dnn, insan gzn hemen hemen her eye
LalayaLilecek ufak admlardan oluan manrkl Lir dizi olururaLilmeniz
gerekir.
imdiye dek, az ok soyur Lir manrk yrrerek, her Liri komularna
yererince Lenzeyen Lir Xler dizisi olduu, her X'in komularndan Lirine
dnmesinin manrkl olduu ve Lu dizinin insan gzn hi gz olmamas
durumuna Lalad sonucuna vardk. Ancak henz Lu X'ler dizisinin
gerekren var olmasnn manrkl olduunu gsrermedik. Yanrlanacak iki
sorumuz daha var.
4. nsan gzn hi gz olmamas durumuna Lalayan varsaymsal X'ler
dizisinin her Lir yesini ele alalm. Her Lirinin, kendinden Lir nceki arann
gehigzel murasyonuyla orraya km olmas manrkl m!
Bu soru aslnda Lir generik sorusu deil, Lir emLriyoloji sorusu, ve
Birmingham Fiskoposu ve Lakalarn kayglandran sorudan rmyle farkh.
Murasyon, emLriyonun geliim srecini deirirerek iler. Baz emLriyonik
srelerin Lelirli ynlerdeki deiimlere ak, dier ynlerdeki deiimlere
ise direnli olduu savunulaLilir. Bu konuya XI. Blm'de geri dneceim,
imdilik Lu Llmde yine Lyk deiimlerle kk deiimler arasndaki
fark vurgulayacam. Varsaydnz deiim ne kadar kkse, X
11
ve X'


arasndaki fark da o kadar kkrr ve sz konusu murasyon da emLriyolojik
adan o kadar manrkldr. Bir nceki Llmde, rmyle israrisriksel
nedenlere dayanarak, Lelirli Lir Lyk murasyonun, Lelirli Lir kk
murasyo- na kyasla daha az olas olduunu grdk. yleyse, 4. sorunun
gerirecei sorunlar ne olursa olsun, en azndan Lelirli Lir X' ve X' arasndaki
fark ne kadar kk rurarsak, Lu sorunlar da o kadar az olacakrr. Bence, Lizi
gze grren dizideki Liriik komular arasndaki farkn yererince kk
olmas kouluyla, gerekli murasyonlar kendiliinden olacakrr. Zaren szn
erriimiz, var olan Lir emLriyonik srereki ufak niceliksel deiimlerdir.
unu unurmayalm: Belirli Lir nesildeki emLriyolo)ik durum ne kadar
karmak olursa olsun, Lu durumdaki muras- yona yol aan her deiim ok
kk ve yaln olaLilir.
Yanrlayacamz son Lir soru daha var:
5. nsan gzn Lalangra hi gz olmamas durumuna Lalayan
varsaymsal X'ler dizisinin yelerini ele alalm. Bunlarn her Lirinin
yererince iyi ilev grerek ilgili hayvanlarn hayarra kalmasna ve remesine
yardmc olmas manrkl mdr!
Olduka ruhaf, Lazlar Lu sorunun yantnn aka hayr" olduunu
dnyor. rnein, aada Francis Hirching'in 1982'de yaymlanan kiraL
The Neck of rhe Giraffe or Where Darvin Wenr Wrang-'dan (Zrafann Boynu ya
da Darvin Nerede Yanld) alnr yaprm. Temelde ayn szckleri herhangi
Lir Yehova ahirleri kiraLnda da LulaLilirdim, ama Hirching'i serim nk
saygn Lir yaynevi (Fan Books Lrd.) Lu kiraL yaymlanmaya deer Lulmuru
-aslnda, merne Lir gz armas
eydi, isiz Lir Liyoloji mezunu, harra rencisi Lile ok sa- i haray
hemen fark edeLilirdi. (Ben en ok, Frofesr n jyiaynard Smirh'e
valyelik payesinin verilmesiyle, Lela- usras ve maremariksel generiin
hi de maremariksel olma- La-elerirmeni Frofesr Ernsr Mayr'n
maremariksel gene- 'LarahiLi" olarak ranmlanmasna glmrm.)
Gzn ilev grmesi iin, LirLiriyle mkemmel Lir uyum ierisinde
olan aamalarn en azndan aadakilerinin gereklemesi gerekir (ayn


anda gerekleen Lirok Laka 1 aama da var fakar Lyk oranda
Lasirleririlmi Lir ranm Lile Darvvinci kuramn sorunlarn gzler
nne serecekrir): Gz remiz ve nemli olmal, gzya Lezleri ve
harekerli gz kapaklarnn erkileimiyle Lu durumda rurulmaldr. Gz
kapaklar ise gnee kar ilkel Lir filrre grevini grr. Bundan sonra
k, koruyucu ve saydam olan d karmann (saydam raLaka) kk Lir
ksmndan ve mercekren geer, mercek araLakann arka ksmnda
odaklar. Burada, 130 milyon a duyarl uLuk ve koni,
elekrriksel uyanlara dnrren forokimyasal repkimelere yol aar. Her
saniye Lu uyanlarn 1000 kadar henz Lilemediimiz yollardan Leyne
ulatrlr ve Leyin gereken repkiyi gsrerir. ok akrr ki, Lu yol
Loyunca en ufak Lir aksaklk olduunda -saydam raLaka Lulank olaLilir,
gzLeLei yererince almayaLilir, mercek saydamln yirireLilir ya da
odaklama LozulaLilir- rannaLilir Lir grnr olumaz. Gz, ilevini ya
Lir Lrn olarak grr ya da hi ilev grmez. yleyse, gz, nasl olmu
da kerre kerre, dzenli, sonsuz kk Darvvinci iyilerirmelerle
evrimleeLilmirir! Binlerce, onLinlerce ansl murasyonun rasrlanr
eseri gerekleerek, rek Lalarna ilev gremeyen mercek ve ara-
Lakay uyum ierisinde evrimlerirmesi gerekren de manra sar m!
Grmeyen Lir gzn hayarra kalaLilmeye ne karks olaLilir!
98


Bu ruhaf manrk sk sk yrrlr, muhremelen insanlar sonularna
inanmak isredikleri iin. u ifadeye Lakn: ...en ufak Lir aksaklk olduunda...
odaklama Lozulur... rannaLilir Lir grnr olumaz." Buradaki szckleri
gzlklerinizin ardndan okuyor olma olaslnz diyelim ki yzde elli.
Gzlklerinizi karn ve errafnza Lakn, ...rannaLilir Lir grnr
olumaz." ifadesine karlyor musunuz! Eer erkekseniz, 1/12 olaslkla renk
krsnzdr. Asrigmarnz da olaLilir. Gzlksz errafnz sisli ve Lulank
gryor da olaLilirsiniz. Gnmzn en saygn (henz valyelik nvan
almamsa da) evrim kuramclarndan Liri gzlklerini ylesine ender
remizler ki, herhalde errafn hep sisli ve Lulank grmekredir, ama yaamn
gayer gzel srdryor ve dediine gre sk Lir squash oyuncusuymu.
Gzlklerinizi kayLerriinizde, Lelki de sokakra yrrken arkadalarnz
fark edemeyip onlar zersiniz. Ama Lirisi size imdi gzlerin mkemmel
Lir durumda olmad iin gzlklerini Lulana dek gzlerin kapal
dolamaksn" derse, daha da ok zlrsnz. Gelgelelim, alnrladm
paragrafn yazar znde Lunu neriyor.
Bu yazar, ayrca, ok akm giLi sunarak, mercek ve ara- Lakann rek
Lalarna ilev gremeyeceklerini sylyor. Neye dayanarak! Bir yaknm
her iki gznden de kararakr ameliyar oldu. Arrk gzlerinde mercek yok.
Gzlkleri olmadan renis oynayamyor veya rfekle nian alamyor. Fakar Lu
durumun hi grmemekren kesinlikle daha iyi olduu konusunda Lana re-
minar verdi, Lir duvara doru mu yoksa Lir adama doru mu yrdn
LileLiliyormusun. YaLanl Lir hayvan merceksiz gzyle Lir avcnn Lulank
eklini ve ne ynden geldiini saprayaLilir. Bazlarnda hi gz olmayan,
Lazlarnda da merceksiz Lir gz olan yararklarla dolu ilkel Lir dnyada,
merceksiz gzller her rrl srnle sahip olacaklardr. X'lerden oluan
Lir dizimiz var, yle ki, Lulank grmekren mkemmel grmeye doru her
kk gelime organizmann hayarra kalma ansn arrracakrr ve Lu
manrkldr.
Kirapra, Lundan sonra, Harvardl saygn paleonrolog Srepren Jay
Gould'dan Lir alnr yaplyor:
Evriminin Lalangcndaki Lir gzn sahiLinin Lu gz grmek iin
kullanmad rarrmas yaplrken mkemmel Lir soru gz ard
99


ediliyor: %5'lik Lir gz ne ie yarar!
%5'lik Lir gz olan Lir hayvan Lunu gerekren de grmenin dnda Lir
eyler iin kullanm olaLilir, fakar grmek iin de kullanm olaLilir, Lu
ikisinin olasl ayn. Asln ararsanz, Lu sorunun hi de mkemmel Lir
soru olduunu dnmyorum. Sizinkinin ya da Lenimkinin %5'i kadar
greLilen Lir gz, hi gz olmamakla kyaslanmaya deer. % 1 'lik Lir
grme Lile ram Lir krlkren iyidir. Ve, %6'lk %5'likren, %7'lik %6'lkran
iyidir, Lylece kerre kerre ilerleyen, sreen dizimiz Loyunca gideriz.
Bu rr sorunlar raklirilik yoluyla" avclardan korunan hayvanlarla
ilgilenen Laz kiileri kayglandryor. Cadekirgeleri dal paralarna Lenzer
ve kular rarafndan yenmekren kurrulurlar. Yaprakekirgeleri de yapraa
Lenzer. Birok yeneLilir keleLek rr, zararl ya da zehirli rrlere Lenzedii
iin av olmakran kurrulur. Bu Lenzerlikler, Lulurlarn gelincie Lenze-
mesinden ok daha erkileyicidir. ou kez, Lenim" Lceklerin gerek
Lceklere Lenzeyiinden Lile erkileyicidir. Gerek Lceklerin alr Laca
vardr, sekiz deil! Gerek doal seilimin elinde, Lenzerlii
mkemmellerireLilmesi iin, Lenden en azndan milyon kere fazla nesil
vard.
Bylesi rnekler iin raklir" szcn kullanmamzn nedeni, Lu
hayvanlarn Lilinli olarak Laka eyleri raklir erriini dnmemiz deil,
doal seilimin vcurlar Laka eylere Lenzeyen Lireylerin lehine almas.
Baka Lir deyile, cadekirgele- rinin dal parasna Lenzemeyen aralar
kendilerinden sonra gelecek dller Lrakmadlar. Amerikah-Alman generiki
Richard Goldschmidr, Lylesi Lenzerliklerin evrimleme srelerinin
100


Lalangcnda doal seilim rarafndan karlamayacan ileri srenlerin en
rannmlanndandr. Goldschmidr'in hayran olan Gould, dk raklidi yapan
Lcekler iin yle diyor: %5 dkya Lenzemenin herhangi Lir srnl
olaLilir mi!" Byk oranda Gould'un erkisiyle, Goldschmidr'e yaarken hak
errii nemin verilmediini ve Lize rerecek ok eyi olduunu sylemek
son gnlerde pek moda oldu. re size Goldschmidr'in yrrr manra Lir
rnek:
Ford .... daha iyi korunan Lir rr uzakran andracak" ve ne kadar az
olsa da Lir srnlk salayacak herhangi Lir murasyondan sz ediyor.
Bu Lenzemenin seilim deerinin olmas iin ne kadar uzakran
olaLileceini sormamz gerekiyor. Kularn, maymunlarn ve
peygamLerdevelerinin uzak" Lir Lenzemeyi fark ederek uzaklaacak
kadar muhreem gzlemci (ya da ilerinden ok akll Lazlarnn
muhreem gzlemci) olduklarn gerekren varsayaLilir miyiz! Bence
Lu ok fazla ey isremek olur.
Goldschmidr'in zerinde yrd oynak zeminde Lylesi Lir alayclk
yakk almyor. Muhreem gzlemciler! lerindeki ok aklllar! Bunlar
okuyanlar da kularm ve maymunlarn Lu uzak Lenzerlie aldanmakran yarar
saladn dnecek! Goldschmidr aslnda yle demeliydi: Kularn ve
maymunlarn Lu kadar kr gzlemci (ya da ilerinden ok apral Lazlarnn
kr gzlemci) olduklarn gerekren varsayaLilir miyiz!" Ne olursa olsun,
Lurada gerek Lir ikilem var. Evriminin Lalangcndaki Lir cadekirgesiyle
Lir dal paras arasndaki Lenzerlik ok az olmal. Bir kuun da Lu uzak
Lenzerlie aldanmas iin son derece kr gryor olmas gerekirdi. Ama
gnmz cadekirgelerinin aaca olan Lenzerlii, yalanc romurcuklardan
yaprak zerindeki izlere ve en kk ayrnrlara dek, Lizi arracak denli
iyidir. Seimde ririz davranan avclklaryla ca dekirgelerinin evrimine
son fra darLelerini vuran kularn, en czndan ropluluk olarak, grme
yereneklerinin gayer iyi olmas gerekir. Bu kular kandrmak son derece zor
olmalyd, aksi rakdirde, Lcekler Lu denli mkemmel rakliriler olarak
evrilmezler, grece ok iyi olmayan rakliriler olarak kalrlard. Bu Lariz
elikiyi nasl zeLiliriz!


Bir yanr olarak, kularm grme yereneinin Lceklerin kamuflajyla ayn
evrimsel sre iinde iyilerii ne srleLilir. in iine Liraz da alayclk
kararsak, yalnzca %5 orannda dkya Lenzeyen Lir eskia Lcei, yalnzca
%5'lik gr olan Lir kuu aldaraLilirdi. Ama Lenim vermek isrediim yanr
Lu deil- Ben aslnda, uzak Lenzemeden mkemmele yakn raklirilie dek
rm evrim srecinin farkl Lcek gruplarnda Lirok kez Laran sona,
olduka hzl yaandndan ve Lu uzun sre Loyunca da kularn grnn
Lugnk kadar iyi olduundan kukulanyorum.
Bu ikileme verilecek Lir Laka yanrsa yle: Belki de, ku veya maymun
rrlerinin her Lirinin gr zayfrr ve Lir Lcein yalnzca rek Lir ynne
odaklanmtr. Bir avc rr yalnzca rengi, dieriyse yalnzca ekli, Lir
dieriyse yalnzca dokuyu fark ermekredir. Bu durumda, rek Lir ynyle dal
parasna Lenzeyen Lir Lcek -dier Lrn rrler rarafndan yense Lile-
yalnzca Lir avc rrn kandrmay Laaracakrr. Evrim sreci ilerledike,
Lceklerin daarcna dal parasna Lenzeyen zelliklerden girrike daha
fazlas eklenir. Nihai aamada, rakliriliin ok ynl Lenzerliklerini Lir
araya geriren, Lirok farkl avc rrnn olururduu doal seilim
Lasklarnn roplamdr. Takliriliin mkemmelliinin rmn greLilen
rek Lir avc yokrur, Lunu ancak Liz yaparz.
Bu sanki, yalnzca Lizler raklirilii rm grkemiyle greLilecek denli
akll'ymz imas rayor. Ben Lir Laka aklamay yeliyorum ama rek
nedeni insann Lu kendini Leenmilii deil. Neden u: Bir avcnn gr
yerenei Laz koullar alrnda ne denli iyi olursa olsun, Laka koullar alrnda
son derece zayf olaLilir. ok aina olduumuz kendi deneyimlerimizden,
m
102


kemmel grmeyle kr grme arasndaki Lrn durumlar ge- yer iyi
Liliriz. Eer gn nda ve Lurnumun 5 sanrimerre resindeki Lir
cadekirgesine dorudan Lakyorsam, aldanmam. Gvdeye yapm uzun
Lacaklar fark ederim. Gerek Lir aara grlemeyecek, doal olmayan
simerri dikkarimi ekeLilir. Ama Len, ayn gzler ve ayn Leyinle,
gnLarmnda ormanda yrye kmsam, errafraki Lir sr daln
arasnda, parlak renkli olmayan Lceklerin hemen hemen hiLirini fark
ermeyeLilirim. Bcein grnrs araLakanm daha keskin gr veren
merkez Llgesi yerine kenarna deLilir. Bcek 50 merre uzakra olaLilir ve
dolaysyla araLakam zerinde ok kk Lir grnr oluur. Ik o kadar
zayf olaLilir ki, zaren hiLir ey gremiyor olaLilirim.
Aslnda, Lcein dal parasyla Lenzerliinin ne denli uzak, ne derdi zayf
olduu nemli deil, ok iyi Lir gzn Lile Lu zayf Lenzerlie aldanaca Lir
k deeri, Lir uzaklk murlaka vardr ya da avcnn dikkarini Laka eyler
elmirir. Bu yaklam gznzde canlandracanz Lir rnek iin size
manrkl gelmiyorsa, Liraz daha azalrn ya da aaran Liraz daha
uzaklan! As- lolan u: Birok Lcek avcdan uzak olduu ya da avcnn ona
gndoumunda, sisre Lakyor olduu durumlarda (Lelki de isrekli Lir dii,
avcmn akln elmekredir o anda), Lir romurcuk, yaprak veya dk ynna
son derece az da olsa Lenzemesi sayesinde kurrulmurur. Ve, Lirok Lcek,
avcya ok yakn olduu ve avcnm ona Lol k alrnda Lakyor olduu
durumlarda (Lelki de ayn avcdr Lu), Lir dala mrhi Lenzemesi sayesinde
kurrulmurur. nemli olan, k younluu, Lcekle avc arasndaki uzaklk,
grnrnn araLaka merkezine uzakl ve Lenzeri deikenlerin hepsinin
srekli deikenler olmasdr. Bylesi srekli deikenler grnmezliin en
u nokrasndan grnrln en u nokrasna dek fark edemeyeceimiz
denli kk aralklarla deiir ve srekli kerre kerre ilerleyen Lir evrimi
Lesler.
Richard Goldschmidr'in sorununun -Lu, meslek hayarnn Lyk Lir
Llmnde, sk sk evrimin kk admlar yerine
Lyk sramalarla ilerledii inancna Lavurmasna neden 0an
sorunlardan Liriydi- sorun olmad orraya kyor Lyle- ce- Yeri gelmiken
yineleyeyim: Bir kez daha, %5'lik grme yereneinin hi grmemekren daha
iyi olduunu gsrermi ol- duk. Byk olaslkla, araLakamn kenarndaki
103


grme yerenei, merkezindeki grme yereneinin %5'inden Lile daha za-
yfrr. Yine de, gz ucuyla koca Lir kamyonun veya oroLsn gelmekre
olduunu fark edeLilirim. e her gn Lisiklerle girriim iin, Lu olgu Lyk
olaslkla gemire hayarm kurrar- '' mtr. Hava yamurlu olduunda,
grmdeki deiiklii j! fark ediyorum ve apka giyiyorum. Karanlk Lir
gecede gr yereneimizse, gn orrasndakinin %5'inden ok daha kr ol-
!/ mal. Yine de, aralarmzdan Lirou, Lyk olaslkla, gecenin J Lir
yarsnda gerekren de nemli olan Lir eyi grerek hayar- ra kalaLilmilerdir
-Lelki Lir kl dili kaplan", Lelki de Lir uurum...
Hepimiz kiisel deneyimlerimizden -rnein, karanlk Lir ge
cede- Liliriz ki, rmden kr olmakran mkemmel grmeye dek Lizim
fark edemeyeceimiz aralklarla uzanan, sreen Lir dizi vardr ve Lu
dizi Loyunca arlan her adm nemli karlar salar. Bir drLnden
Lakarken ve drLn odaklamaya alrken, odaklama kaliresinin
derecelenmi Lir diziden oluruunu ve Lu dizi iindeki her admn Lir
ncekine gre daha iyiye grrdn anlayveririz. Renkli Lir
relevizyonun renk dmesini evirirken, siyah-Leyazdan rmyle
renkli grnrye ilerleyen, dereceli Lir dizi olduunu grrz.
GzLeLeimizi ap kaparan iris (diyafram) parlak kra gzlerimizin
kamamasn nler, lo kra da greLilmemizi salar. Bize doru gelen
oromoLillerin farlar Lir an iin gzmz aldnda, gzmzde iris
olmamasnn nasl Lir ey olduunu anlayaLiliriz. Hi ho deildir Lu,
harra rehlikelidir, ancak gzn almasnn durduu anlamna gelmez.
Gz Lir Lrn olarak alr ya da hi almaz" sav yanl, Lir an
dnp kendi deneyimlerini harrlayan Lirisi iin aka yanl.
104

5. sorumuza dnelim, insan gzn hi gz olmamas durumuna Lalayan
varsaymsal X'ler dizisinin her Lir yesini ele alalm. Bunlarn her Lirinin
yererince iyi ilev grerek ilgili hayvanlarn hayarra kalmasna ve remesine
yardmc olmas manrkl mdr! Arrk evrim kartnn Bu sorunun
yantnn hayr olduu ok akrr! " savnn ne denli apralca olduunu
grdk. Feki, yanr Ever" mi! Bence yle, ancak yantn ever olduu hemen
grlemiyor. Gzn Lir parasna sahip olmak, hi gz olmamakran daha
iyidir. Bununla da kalmyor, gnmz hayvanlar arasnda Lir dizi ara-gz de
LulaLiliyoruz. Kukusuz, Lu ara-gzler gemireki gz eirlerini remsil
ermiyor, ama ara-ra- sanmlarn alaLildiini orraya koyuyor.
Baz rek hcreli hayvanlarda, arkasnda pigmenrli Lir ekran olan, a
duyarl Lir nokra vardr. Bu ekran Lelirli Lir ynden gelen a kar koruma
salar. Bylece de hayvan n nereden geldii konusunda Lir fikir"
edinmi olur. ok hcreli hayvanlar arasnda, Lirok solucan rrnde ve Laz
kaLuklu hayvanlarda, Lenzer Lir yap vardr ancak arkas pigmenrli, a
duyarl hcreler kk Lir oyuk iine yerlemirir. Bu, yn Lulma
yereneinin Lir para daha iyi olmasn salar nk her hcre, ukura kendi
Lulunduu rarafran gelen k nlarna kar, semeli olarak korunmakradr.
Dz Lir raLaka halindeki a duyarl hcrelerde s Lir ukura ve sonra da
derin Lir ukura doru giden sreen Lir dizide, ne denli kk (ya da L-
yk) olursa olsun, her adm oprik Lir iyileme salayacakrr. imdi, ukuru
iyice derinleririr ve kenarlarn ukurun azn kaparacak Liimde
karlarsanz, sonunda inedelikli, merceksiz Lir kamera yapm olursunuz. S
Lir ukurdan inedelikli kameraya, srekli derecelendirilmi Lir dizi vardr
(Lunu gznzde canlandraLilmek iin 4. ekil'deki evrim dizisinin ilk yedi
nesline Lakn).
inedelikli kamerada Lelirli Lir grnr oluur, delik ne kadar ufaksa,
grnr de o kadar ner fakar karanlkrr, delik ne kadar Lykse, grnr o
kadar parlak ancak Lulankrr. 80301 rkenmi ammonirler giLi, Lir kaLuk
iinde yaayan, olduka ruhaf, kalamar Lenzeri, yzen Lir yumuaka olan
norilusun gz olarak Lir ifr inedelikli kameras vardr (5. ekil'deki ka-
Luklu kafadanLacaklya Lakn). Bu gzn ekli remelde Lizimkilere Lenzer,
ama mercei yokrur ve gzLeLei gz iindeki Lolua deniz suyunun
girmesini salayan Lir delikrir sadece. Aslna Lakarsanz, norilus ram Lir


Lulmacadr. Aralarnn inedelikli gz gelirirmesinden Lu yana yz
milyonlarca yl gemesine karn, norilus neden mercek ilkesini
kefedememirir! Bir mercein srnl, grnrnn hem ner hem de
parlak olmasn salamasdr. Bu konuda kafalar kurcalayan u: norilusun
araLakasnn kaliresi, Lir mercein hayvann gzne annda Lyk yarar
salayacan gsreriyor. Bu durum aynen, mkemmel Lir ses sisremi ve
amplifikarre Lal krelmi ineli Lir gramofon almaya Lenziyor. Sisrem
Belirli, Lasir Lir deiim geirmeliyim." diye Las Las Laryor. Bu rnei
generik hipe- ruzama rarsak, norilus ak ve hemen uygulanaLilecek Lir iyi-
lemenin hemen yannda duruyor, ama gereken kk adm aramam.
Neden! Sussex niversiresi'nden Michael Land, omurgaszlarn gzleri
konusunda nde gelen ororiremiz, Lu konuda kaygl, Len de kayglym.
Norilus dlrlerinin gelime Liimi nedeniyle mi gereken murasyonlar
oluamyor! Buna inanmak isremiyorum fakar daha iyi Lir aklama da
geriremiyorum. En azndan, norilus, merceksiz Lir gze sahip olmann hi
gz olmamakran daha iyi olduunu dramarik Lir ekilde orraya koyuyor.
Eer gz olarak Lir ukura sahipseniz, Lu ukurun az zerindeki Liraz
dLkey, Liraz saydam -harra yalnzca geiren- malzemelerin hemen
hemen hepsi grme yereneinde Lir iyileme salayacakrr, nk Lu
malzemelerin Laz mercek Lenzeri zellikleri vardr. Yzeylerinde
roplar ve araLaka zerindeki daha kk Lir alan zerinde younlatrrlar.
By- lesine kaLa Lir nmercek Lir kez olurukran sonra, srekli, de-
recelendirmek Lir iyilerirmeler dizisi vardr arrk: nmercein gerek Lir
mercek olma yolunda kalnlamas, daha saydamlamas, daha ner
grnrlemesi... Norilusun akraLalar olan kalamarlar ve ahraporlarda,
aralar kamera-gz ilkesini Lizden kesinlikle Lamsz evrimlerirmi
olmalarma karn, Lizdekilere ok Lenzeyen gerek mercekler vardr.
Michael Land gzlerin kulland grnrnn olumasnda dokuz remel ilke
olduunu ve Lunlarn ounun Lirok kereler LirLirinden Lamsz olarak
evrimleriini sylyor. rnein, eimli yanstc ilkesi Lizim kamera-
gzmzden rmyle farkldr (eimli yanstc ilkesini radyoreleskoplarda
ve yapaLildiimiz en Lyk releskoplarda kullanyoruz, nk Lyk Lir
ayna yapmak, Lyk Lir mercek yapmakran daha kolaydr) ve eirli
yumuakalar ve kaLuklu- larca LirLirinden Lamsz olarak kefedilmirir".
106


Dier kaLuklularn Lceklerinki giLi Lileik gzleri (Lu aslnda Lirok ufak
gzden oluan Lir kmedir), dier yumuakalarnsa Lizimkiler giLi mercekli
kamera-gzleri ya da inedelikli kamera gzleri vardr. Bu gz eirlerinin
her Liri iin, gnmzde yaayan dier hayvanlarn i gren gzlerine
karlk gelen evrimsel ara-gz aamalar vardr.
Evrim kart propagandalar, ounlukla, kademeli ara aamalardan
gemi olmas imknsz" karmak sisremleri rnek gsrerir. Bu, aslnda II.
Blm'de karlatmz, olduka dokunakl Kiisel Kukuculuk
Yaklam"nn Lir Laka Liimidir. rnein, Zrafann Boynunda., gz
konusundaki Llmden hemen sonra LomLacLcee geiliyor.
(Bu Lcek) dmannn surarna ldrc Lir hidrokinon ve hidrojen
peroksir karm fkrryor. Bu iki kimyasal maddde kartklarnda
kelimenin ram anlamyla parlyorlar. Dolaysyla, LomLacLcek Lu
kimyasallar vcudunda depolayaLilmek iin, onlar erkisiz klacak
kimyasal Lir engelleyici evrimlerirmirir. Bcek kuyruunun ucundan
svy fkrrr anda, Lir engelleyici-kart karma eklenir ve karm
rekrar parlayc hale gelir. Bylesine karmak, egdml ve incelikli bir
srecin evrilmesine yol aan olaylar dizisi, basit, adm adm ilerlemeyi temel
alan biyolojik aklamann ok tesindedir. Kimyasal dengedeki en uIak bir
deiiklik, annda, patlayan bir bcekler rk yaratacaktr.
Biyokimyac bir arkadam bana bir ie hidrojen peroksit ve 50 bombacbcee
yetecek kadar hidrokinon verdi. u anda, bu iki kimyasal kartrmak zereyim.
Yukarda yazlanlara gre benim suratmda patlayacaklar. te, kartryorum ve...
Gryorsunuz ya, hl buradaym. Hidrojen peroksiti hidro- kinonun iine
dktm ve hibir ey olmad; snmad bile. Byle olacan elbette biliyordum: o
kadar da lgn deilim! "Bu iki kimyasal madde kartklarnda kelimenin tam
anlamyla patlyorlar. tmcesi batan aa yanl, ancak yine de yarat- l
edebiyatnda sk sk yineleniyor. Eer bombacbcei merak ettiyseniz anlataym,
olay u: Bu bcein dmanlarna scak bir hidrojen peroksit-hidrokinon karm
pskrtt doru. Ancak hidrojen peroksit ve hidrokinon karm iine bir ka-
talizr eklenmedike iddetli tepkime vermez. te, bombacb- cein yapt da bu:
katalizr eklemek. Sistemin evrimsel ncllerine gelince, vcut kimyasnda hem


hidrojen peroksit hem de eitli hidrokinonlar baka amalarla kullanlyor.
Bombacb- cein atalar zaten ellerinde olan kimyasallar kullandlar; bu kadar
basit. Evrim ou zaman byle alr.
Szn ettiim kitabn bombacbcei anlatt sayIada u soru var: "... yarm bir
akcier ne ie yarar? Kukusuz, doal seilim bylesi tuhaIlklar olan yaratklar
korumayacak, onlar eleyecektir. Salkl, yetikin bir insanda, iki akcierin her biri
dallanm bir tpler sisteminin ucunda 300 milyon kadar minik odaca
blnmtr. Bu tplerin mimarisi, bir nceki blmde yer alan 2. ekil`in alt
ksmndaki biyomorI aacn andrr. O aata, 'Gen 9 ile belirlenen birbirini
izleyen dallanmalarn says sekiz; dal ularnn saysysa 2
8
, yani 256`yd.
108


2. ekil`de, aa doru indike, dal ularnn says her se `a de ikiye katlanyor.
300 milyon dal ucu elde edebilmek iin`eI mzca 29 kez ikiye katlamak gerekiyor.
Tek bir od ack tan`
ca
ze` t milyon uIak odaca doru sreen bir derecelendirme
old g' na dikkat edin; derecelendirmedeki her admda bir tane dy` g\b\ ikili
dallanma oluyor. Bu dnme 29 dallanmayla ulalal ` yor; naiI bir yaklamla,
bunun genetik uzamda 29 admlk l gezinti olduunu dnebiliriz.
Akcierlerde, bu dallanma sonucunda, her bir akcierin iir`
a
Vc' deki yzey
alan yaklak 60 m
2
ye ular. Bir akcier iin, yze``yIv alan nemli bir
deikendir, nk oksijenin hangi hzla ieri`je alnabileceini ve karbon dioksitin
hangi hzla dar atlabilece- ^ \\e ini belirler ve srekli bir deikendir. Alan, ya
tmyle sahip olacanz ya da hi sahip olmayacanz eylerden biri deildir; yu
biraz daha azma ya da Iazlasna sahip olabileceiniz bir eydir.

' En nemlisi de,

akcierin alan, 0 m
2
`den 60 m
2
ye kk aralk- ^ larla, adm adm deiir. \
Ameliyatla akcierlerinin bir tanesi alnm bir sr insan
i
var, hatta bazlarnda
tek bir akcierin yalnzca te biri var.
Bu insanlar ok uzun sre ya da ok hzl yryemiyorlar ama yine de
yryorlar. te can alc nokta da bu. Akcierin yzey alann kerte kerte
azaltmann yaam srdrebilme zerindeki etkisi mutlak, yani 'ya hep ya hi
trnden bir etki deildir; yrme mesaIeniz ve hznz adm adm, srekli
deierek etkilenir. Aslnda bu, yaam sresi beklentinizi de adm adm, srekli
deierek etkiler. lm, belirli bir yzey alannn altna dldnde anszn
gelmez! Yzey alan en uygun dzeyin altna dtnde (ve ayn deerin
stne ktnda, Iarkl nedenlerle), lm kerte kerte daha olas hale gelir.
Akcier gelitiren ilk atalarmzn suda yaadklar hemen hemen kesin.
Gnmz balklarna bakarak bu atalarn nasl soluk aldklarna ilikin bir Iikir
edinebiliriz. Gnmz balklarnn ou suda solungalarla soluk alrlar, Iakat
amurlu, bataklk sularda yaayan birok balk tr solungalara destek olmak
jjn yzeydeki havay yutarlar. Bu balklar azn i boluunu bir
e
t n-
akcier olarak kullanr ve bazlarnda da bu boluk, kan damarlarnca zengin
bir soluk alma cebi halinde genilemitir Daha nce de grdk; tek bir cebi
gnmz insan akcierlerinde olduu gibi dallanm 300 milyon cebe balayan
sreen bir Xler dizisi dnmemizi engelleyen bir sorun yok.
lgintir, gnmz balklarndan birounun cebi tektir ve bu tek cebi tmyle
Iarkl bir amala kullanrlar. Cep, byk olaslkla bir akcier olarak ie balamasna
109


karn, evrim sreci iinde baln kendini kalc bir dengede tutmasna yarayan
dahice bir dzenek olan hava kesesi haline gelmi. Hava kesesi olmayan bir hayvan,
normalde, sudan biraz daha youndur ve bu yzden de dibe batar. te,
kpekbalklarnn batmamak iin durmadan yzmek zorunda olmalarnn nedeni
budur. Vcudunun iinde bizim koca akcierlerimiz gibi geni hava cepleri olan bir
hayvansa, yzeye kma eilimindedir. Bu srekliliin ortasnda bir yerlerde, hava
kesesi doru byklkte olan bir hayvan ne batar ne de su yzne kar; hi aba
harcamakszn dengesini koruyarak ayn dzeyde kalr. Kpekbalklar dndaki
gnmz balklarnn kulland hile ite budur: Kpekbalklarnn tersine, batmay
nlemek iin enerji harcamazlar. Yzgeleri ve kuyruklar hzl itme salamak ve
yn deitirmek iin serbest kalmtr. Hava keselerini doldurmak iin artk
dardaki havaya gereksinmezler, nk gaz reten zel bezleri vardr. Bu bezleri
ve baka yntemler kullanarak kesedeki gaz hacmini byk bir dorulukla
dzenleyerek kendilerini kesin bir hidrostatik dengede tutarlar.
Gnmz balk trlerinin ou su dna kabilir. Ar rneklerden biri, suya
ender giren, Hindistan`da yaayan trma- nanbalktr. Bu balk, bizim
atalanmznkinden olduka Iarkl bir akcier gelitirmitir: Solungalar evreleyen
bir hava odac vardr. Baka balklar temelde suda yaar, Iakat su dna ksa
aknlar dzenlerler. Byk olaslkla, bizim atalarmzn yapt da buydu. Burada
dikkatinizi ekmek istediim nokta, suda kalma sresinin srekli olarak, ta sfra
dek, deiebilmesi. Temelde suda yaayan ve soluk alan, Iakat arada bir karaya
kan bir balksanz (belki de kurak bir dnemde bir amur birikintisinden dierine
geerek hayatta kalma sava veriyorsu- nuzdur), bir akcierin sadece yars deil,
yzde biri bile iinize yarayacaktr. lkel akcierinizin ne kadar kk olduu hi
nemli deildir; bu kk akcierle su dnda kalmaya dayanabileceiniz bir sre
vardr ve bu sre akciersiz dayanabileceinizden biraz daha Iazladr. Sre, srekli
deiir. Suda soluk alan hayvanlarla havada soluk alan hayvanlar arasnda kesin bir
izgi yoktur. Baz hayvanlar zamanlarnn 99`unu suda geirir, bazlar 98`ini,
bazlar da 97`sini... Bu, 0`a dek gider. Bu iki u arasmdaki yolun her admnda,
akcierin yzey alanndaki her uIack art stnlk salayacaktr. Bu iki u ara-
smdaki yol kesintisizdir ve kk admlarla alnr.
Yarm bir kanat ne ie yarar? Kanatlar nasl olutu? Birok hayvan daldan dala
atlar ve bazen de yere der. Tm vcut, zellikle de kk bir hayvanda, kabaca bir
uak kanad biimi alarak havay kavrar ve sramaya yardmc olur ya da d
110


durdurur. Yzey alan/arlk oranndaki her art, bu duruma yardmc olacaktr;
rnein, eklemlerin a yaptklar noktalarda byyen deriden kanatklar yzey
alan/arlk orann artrr. Buradan balayarak, szlen kanatlara ve dolaysyla
rplan kanatlara gtren kesintisiz bir derecelendirme dizisi vardr. lk-kanatl ilk
hayvanlarn atlayamayaca uzaklklar olduu ok ak. Ayn biimde, ilk
hayvanlarda, havay tutan yzeylerin her byklk ya da kklk derecesi iin, ne
denli ksa olursa olsun, kanatkla atlanabilecek ve kanatksz atlanmayacak bir
uzaklk olmas gerektii de ok ak.
Ya da, eer ilkrnek kanatklar hayvann dn durdurmakta ie yaryorsa,
'belirli bir bykln altndaki kanatklar hibir ie yaramaz diyemezsiniz. Bir
kez daha, ilk kanatklarn ne denli kk olduklar, kanada benzeyip
benzemedikleri nemli deil. Bir hayvann dtnde kaIasn kraca bir
ykseklik mutlaka vardr -buna h ykseklii diyelim. Eer ykseklik biraz daha
azsa, hayvan yaayacaktr. Bu can alc blge- ' Je vcut yzeyinin havay tutma ve
d nleme yeteneindeki herhangi bir iyileme -bu iyileme ne denli kk
olursa olsun- yaamay ya da lmeyi belirler. Bu durumda, doal seilim, kk
ilkrnek kanatklarn lehine alacaktr. Kk kanatklar allm hale
geldiindeyse, can alc ykseklik h biraz fazla! aacaktr. Artk, yaamla lm
arasndaki izgi kanatklardaki daha Iazla bir bymeye baldr. Bu, bildiimiz
kanatlar ortaya kana dek bylece gider.
Gnmzde, bu srekliliin her aamasn gayet gzel sergileyen hayvanlar
yaamaktadr. Ayak parmaklar arasndaki byk perdelerle havada szlen
kurbaalar, vcutlar havay tutacak biimde dzlemi aa ylanlar, vcutlarnda
kanatklar olan kertenkeleler ve yarasalarn atalarnn nasl olmas gerektiini
gsteren, bacaklar arasndaki zarlar sayesinde szle- bilen birok Iarkl memeli
eidi var. Yaratl sylemin tersine, yalnzca "yarm kanatl hayvanlara deil,
drtte bir kanatl, te bir kanatl hayvanlara da sk sk rastlyoruz. Biimleri ne
olursa olsun, ok kk hayvanlarn havada yavaa szlmesi, uuta bir sreklilik
olduu Iikrini daha da inandrc klyor. Bu inandrcln nedeni, kkle byk
arasnda son derece kk aralklarla derecelendirilmi bir sreklilik olmas.
Birok adm sonunda biriken uIak deiiklikler dncesi mthi gl bir
dncedir. Bu yaklam olmasayd birok ey aklanamaz kalacakt. Ylan zehiri
nasl olutu? Birok hayvan srr ve her hayvann salyasnda bir yaraya dediinde
allerjik tepkimeler oluturacak proteinler vardr. Zehirli olmad sylenen ylanlar
111


bile baz insanlar srdnda ac veren tepkimelere neden olabilir. Sradan bir
salyadan lmcl zehire, kesintisiz ve dereceli bir dizi vardr.
Kulaklar nasl olutu? Her deri paras, titreen bir nesneyle temas ettiinde
titreimleri saptayabilir. Bu, dokunma duygusunun doal bir sonucudur. Doal
seilimin, ok hafif titreimler


alglanabilir hale gelene dek bu yetenei zenginletirdiini kc laylkla
syleyebiliriz. Bu noktada, deri havadaki titreimleri yeterli ykseklik teki ya da
yaknlktaki olanlarn alglayabil e cek hale gelmitir. Bundan sonra, doal seilim,
gittike arta uzaklklardan gelen havadaki titreimleri saptayacak zel or ganlarn -
kulaklarn- evrimi lehine alacaktr. Btn bu sre boyunca kesintisiz, adm adm
bir iyileme olacam grmek ko lay. Yansmayla yer saptama nasl olutu?
Duyabilen her hay van yansmalar da duyar. Krlerin bu yansmay kullandklar sk
sk gzlenir. Eski memelilerdeki bylesi bir yetenein kabs bir eitlemesi doal
seilim iin gereken hammaddeyi salam; olabilir. Doal seilim bunu temel alarak
almaya balam ve uIak admlarla ilerleyerek yarasalardaki mkemmellie
eriilmi olabilir.
5`lik gr yetenei hi grmemekten iyidir, 5`lik duyma yetenei hi
duymamaktan iyidir, 5`lik uma yetenei hi ua- mamaktan iyidir. Gerek
hayatta grdmz her organ veya dzenek, hayvanlar uzamnda kat edilen
dzgn bir yolun rndr; her ara aamann hayatta kalmaya ve remeye yardmc
olduu bir yol. Ne zaman ki gerek, yaayan bir hayvanda bir X vardr -burada X
tek bir admda rastlant eseri ortaya kamayacak kadar karmak bir organ
simgelemektedir- doal seilimle evrim kuram uyarnca, X`in bir parasna sahip
olmak hi olmamasndan iyidir; bete bir X, onda bir X`ten iyidir; X`in tmne
sahip olmak onda dokuzuna sahip olmaktan iyidir. Bunun gzler ve kulaklar -yarasa
kulaklar, kanatlar, kamuIlajl ve takliti bcekler, ylan enesi, ineler,
gugukkuunun alkanlklar ve evrim kartlarnn ortaya att btn dier rnekler
dahil- iin doru olduunu kabul etme konusunda hibir sorunum yok. Kukusuz,
bu tmcelerin doru olmayaca birok X`ler, ara admlarn kendinden nce
gelenlere kyasla iyileme salamad evrimsel yollar kurgulanabilir. Ancak
gerek dnyada byle X`ler bulunmuyor.
Darvvin, Trlerin Kkeni nde yle yazyor:

Eer birbirini izleyen, saysz, kk deiimlerle olumas olanaksz herhangi
bir karmak organn var olduu gs- terilebilseydi, benim kuramm kerdi.
Darvvin`in bunu sylemesinin stnden yz yirmi be yl geti; hayvanlar ve
bitkiler hakknda ok Iazla ey rendik ve hl birbirini izleyen, saysz, kk
deiimlerle olumas olanaksz, karmak bir organ bilmiyorum. Byle bir rnein
bulunabileceine de inanmyorum. Eer bulunursa, Danvincilie inanmaktan
vazgeeceim -bunun gerekten karmak bir organ olmas gerekir ve daha sonraki
blmlerde greceimiz gibi, 'kkten ne anladmz konusunda gelikin bir
kavraya sahip olmalyz.
Zaman zaman kademeli ara aamalarn tarihesi, gnmzde yaayan
hayvanlarda nihai tasarmdaki belirgin kusurlu noktalar biiminde aka grlebilir.
Stephen Gould, Panda.s Thumb (Pandann Baparma) adl mthi gzel
makalesinde, mkemmel olmayann mkemmelden daha gl bir evrim kant
olacan vurgular. ki rnek vereceim.
Yass olmak ve yzeylerin d izgileri boyunca ilerlemek deniz dibindeki
balklara yarar salar. Deniz dibinde yaayan birbirinden ok Iarkl iki eit yass
balk vardr ve bunlarn yass- lklar Iarkl yollardan gelimitir. Kpekbalklarnn
akrabalar olan kedibalklar ve trpanalar, akla ilk geliveren yoldan yassl- mlardr.
Vcutlar yanlara doru gelierek kocaman 'kanatlar olumutur. Silindir altnda
kalm kpekbalklarna benzerler, Iakat simetriktirler ve 'doru taraIlar yukar
bakmaktadr. Pisibal, dilbal, kalkan ve akrabalarysa Iarkl bir yoldan
yasslamtr. Bunlar kemikli balklardr (yzme keseleri vardr); ringa balklar ve
alabalklarla akrabalardr; kpekba- lklaryla hibir ilgileri yoktur. Kemikli balklar,
bir kural olarak, kpekbalklarnn tersine, dikey ynde yasslmaya eilimlidir.
rnein, bir ringa balnn 'ykseklii geniliinden Iazladr. Bu balk dikey
olarak yasslm gvdesinin tmn yzme yzeyi olarak kullanr ve balk yzerken
bu yzey kvrlr. Dolaysyla, pisibal ve dilbalnm atalar deniz dibine altk-
larnda, kedibalklar ve trpanalarn atalar gibi karnst gideceklerine yan
yzeyleri stne dnmlerdir. Fakat bu durum baln gzlerinden birinin hep
aa, kuma doru bakmas ve kullanlamamas sorununu dourmutur. Evrim bu
sorunu alt gz st taraIa doru 'dndrerek halletmitir.
Bu dndrme ileminin kemikli yass balklarn yavrularnn hepsinin
geliiminde tekrarlandn gryoruz. Yavru yass balk yaamna yzeye yakn
114


yzerek balar; tpk ringa bal gibi simetrik ve dikey ynde yasslmtr. Fakat
sonra, kaIas tuhaI, simetrik olmayan, bklm bir biimde bymeye balar; yle
ki, bir gz -rnein sol gz- baln kaIasnn tepesine doru hareket eder ve kaIann
dier taraIna geer. Yavru balk dibe yerleir; iki gz de yukar doru
bakmaktadr, tuhaI, Picas- sovari bir biim. Baz yass balk trlerinde gzler sa
yana, bazlarnda da sola geer, bazlarndaysa her iki yana da geebilir.
Kemikli yass balklarn kaIa kemii balangtaki halinin bklm, ekli
bozulmu bir kantdr. Mkemmel olmayan bu kaIa, baln uzak gemiinin,
bilinli tasarm yerine adm adm deiimden oluan bir gemiin gl bir tandr.
Eline temiz, bembeyaz bir izim masas verilen hibir akl banda tasarmc, byle
bir garabet dnemez. Sanrm, akl banda tasarmclarn ou trpanaya benzer
bir ey yaratrlard. Ancak evrim asla temiz, bembeyaz bir izim masasyla balamaz
iine. Elinde olanla balamak zorundadr. Trpanalarn atalarysa serbest-y- zen
kpekbalklaryd. Genelde, ringa balklarnn aksine, kpekbalklar serbest-yzen
kemikli balklar gibi yanlara doru yasslmamlardr. Kpekbalklar zaten arkadan
karma doru haIiIe yassdr. Bunun anlam u: Kpekbalklarnn atalar deniz
dibine ilk altklarnda, trpana ekline doru kerte kerte bir gei olmutur; bu
geite, deniz dibi koullarnda her ara adm bir nceki biraz daha az yass ekle
gre haIiI bir iyileme salamtr.
te yandan, pisibal ve kalkann serbest-yzen, dikey ynde yasslam atas
deniz dibine yerletiinde, baksrt benzeri bir karn stnde dengede durmaktansa,
yan yzeylerden birinin stne dnmek onun iin daha iyi olmutur! Evriminin iz-
ledii yol sonunda bu bal, kaIasnn bir yannda iki gz olmak gibi karmak ve
byk olaslkla masraIl bozunmalara gtrse bile, trpana yntemiyle yass balk
olmak son kertede kemikli balklar iin de en iyi tasarm saylsa bile, bu evrimsel
patikada boy gsteren ara-biimlerin ksa dnemde yan taraIlarna dnen
rakiplerinden daha az stnle sahip olduklar ok aktr. Yan taraIlarna dnen
rakipleri ksa dnemde deniz dibine almakta daha baarl oldu. Genetik
hiperuzamda, serbest-yzen eski kemikli balklar, kvrlm kaIataslanyla yan taraIa
yatm yass balklara balayan dz bir yol vardr. Oysa, bu yass balklarn atalarn
karnlar zerine yatm yass balklara balayan dz bir yol yoktur. Aslnda, bu
kurgu gerein tmn yanstmyor, nk trpana yntemiyle simetrik bir yasslk
evrimletirmi olan birtakm kemikli balklar da var. Belki de, bu balklarn serbest-
yzen atalar zaten baka bir nedenle bir para yasslamlard.
115


Elverisiz ara-biimler yznden gerekleemeyen ikinci evrimsel geliim rnei
-gereklemesi durumunda yarar salayacak olmasna karn- gzmzn (ve tm
dier omurgallarn gzlerinin) atabakasma ilikin. Dier btn sinirler gibi grme
siniri de birbirinden ayr, "yaltlm milyon kadar telden oluan bir kmedir. Bu
milyon telin her biri atabadaki bir hcreden kar ve beyne gider. Bunlar
milyon Iotosellik bir bekten (aslnda daha yksek saydaki Iotosellerden bilgi topla-
yan milyon rle istasyonundan) hareket ederek, bilgiyi ileyecek olan beyindeki
bilgisayara balayan teller olarak dnebilirsiniz. Teller atabakann her yerinden
gelerek tek bir demeti, grme sinirini oluturur.
Bir mhendis, doal olarak, Iotosellerin a dnk olacan ve tellerin de
geriye, beyne doru uzanacan varsayacaktr.
Fotosellerin n tersi yne bakmas ve tellerin de a en yakn yerden kmas
nerilse, mhendis bu neriye gler. Ancak tm omurgallarn atabakalarnda
grdmz yap budur. Her Iotoselin teli ters ynde, a en yakn yerden kar;
ata- bakann yzeyinden geer; atabaka stnde 'kr nokta dediimiz delie
girer ve burada grme siniriyle birleir. Bu, n nnde hibir engel olmadan
Iotosellere ulamak yerine giriIt bir teller ormanndan gemesi gerektii anlamna
gelir. In bu gei srasnda, en azndan, bozunduunu ve snmlendiini
dnebiliriz (aslnda bu bozunma ve snmlenme byk olaslkla ok Iazla
deildir, Iakat yine de hibir titiz mhendis byle bir ilkeyle almaz).
Bu tuhaI durumun aklamas nedir, bilemiyorum. Evrimle- tii dnem ok
gerilerde kalm. Ama yine de, BiyomorI lke- si`nin gerek hayattaki edeeri
ierisinde, gzn ncl organdan balayarak, atabakay doru yne dndrmek
iin izlenmesi gereken patikayla ilgisi olduuna rahatlkla bahse girerim. Byk
olaslkla byle bir patika var, Iakat bu varsaymsal patika ara-hayvanlarn
vcutlarnda gerekletiinde elverisiz olmu -yalnzca geici bir elverisizlik bu
ama yine de yeterli. Ara-hayvanlarn grme yetenei, mkemmel olmayan atalar-
nmkinden bile daha kt olmu. Kendilerinden sonra gelecek nesiller iin daha iyi
bir gr hazrlyor olmalar da nemli deil; aslolan o anda ve orada yaamda
kalabilmek!
'Dollo Yasas evrimin tersinmez olduunu syler. Bu, sk sk ilerlemenin
kanlmaz olduu hakknda bir dolu idealist samalkla kartrlr, ardndan da
evrimin 'Termodinamiin ikinci Yasasn ihlal ettii konusundaki cahilce
samalklar gelir (romanc C. P. Snow`a gre, ikinci Yasa nn ne olduunu bilen
116


eitimli kiiler, bir bebein doumu nasl ikinci Yasay ihlal etmiyorsa, evrimin de
etmediinin bilincindedirler). Evrimdeki genel eilimlerin tersine dnmemesi iin
hibir neden yoktur. Evrim srecinde bir sre iin byk boynuzlara gerek varsa,
sonradan tekrar kk boynuzlara doru bir eilim grle-

ir Dollo Yasas, aslnda, ayn evrimsel patikay (ya da belirli patikay) iki kez
izlemenin (her iki ynde de) istatistiksel dan ok ok dk olaslkl olduunu
anlatr. Tek bir mutasn adm kolaylkla geri dndrlebilir. Ancak daha ok say-
jjaki mutasyon adm iin, dokuz kk genleriyle biyomorIlar jin bile, tm olas
patikalarn oluturduu matematiksel uzam o denli genitir ki, iki patikann ayn
noktaya ulama olasl s- denebilecek kadar kktr. Gerek hayvanlarda bu
daha da dorudur nk gen says ok ok daha Iazladr. Dollo Yasas`nda gizemli
ya da mistik bir yn yok. Ayrca bu yasa doada deneyebileceimiz bir ey de deil;
ancak matematiksel olaslk hesaplamalaryla kolayca Dollo Yasas'na varabiliriz.
te bu nedenle, bir evrimsel patikadan iki kez geme olasl da ok ok
dktr. Ayn biimde ve ayn istatistiksel nedenlerle, iki ayr evrim izgisinin
Iarkl noktalardan balayarak
a
yn son noktaya gelmesi de ok ok dk olaslktr.
Dolaysyla, gerek doada, birbirinden bamsz evrim izgilerinin ok Iarkl
balang noktalarndan ayn noktaya (tpatp ayn gibi grnen bir noktaya)
geldiklerine ilikin saysz rnek bulunmas, doal seilimin gcne ilikin arpc
kant salyor. Aslnda, bu rneklere ayrntl baktmzda, tpatp ayn nokta
olmadklarn gryoruz -aksi kayg verici olurdu. Farkl evrim izgileri saysz
ayrntda bamsz kkenlerini ele verirler. rnein, ahtapot gzleri bizimkilere ok
benzer, Iakat ahtapotun Iotosellerinden kan teller bizimkiler gibi a doru
kmaz. Ahtapot gzleri bu adan ok daha 'mantkl tasarlanm; ok Iarkl bir
noktadan balayp benzer bir noktaya varmlar ancak gerei de ayrntlarda ele
veriyorlar.
Bylesi yapay benzerlikler ok arpcdr ve blmn bundan sonrasnda baz
rneklerini vereceim. Bu rnekler, doal seilimin iyi tasarmlar oluturma
gcnn en etkileyici gsterimleridir. Ne var ki, yapay bir benzerlie sahip
tasarmlarn da Iarkllamas gerei, bu tasarmlarn birbirinden bamsz evrimsel
kkenlere ve gemilere sahip olduuna tanklk eder.
Temeldeki mantk udur: Bir tasarm bir kez evrilecek kadar iyiyse, ayn tasarm
ilkesi hayvanlar aleminin Iarkl yerlerinde, Iarkl noktalardan balayarak ikinci bir
kez evrilebilecek kadar iyidir. Bu gerei grmek iin, iyi tasarm anlatmak
amacyla kullandmz rnekten daha iyisini dnemiyorum: yankyla yn bulma.
Yankyla yn bulma hakknda bildiklerimizin ounu yarasalardan (ve insan
yapm cihazlardan) rendik, ancak bu yntem yarasalarla ilikisi olmayan baka
hayvanlarca da kullanlyor. En azndan iki Iarkl ku grubu ynlerini yankyla
118


buluyor; balina ve yunuslarn da bu konudaki yetenekleri ok yksek bir dzeye
ulam. Bunun da tesinde, en azndan iki Iarkl yarasa grubu yankyla yn bulmay
birbirlerinden bamsz olarak 'keIetmiler. Ynlerini yankyla bulan kular,
Gney Amerika`nn yakular ve Uzak Dounun, yuvalar ku yuvas orbas
yapmakta kullanlan maara saanlar. Bu iki ku tr maaralarn derinliklerinde,
hibir n giremedii yerlerde yuva yaparlar ve bu karanlkta kardklar klik
seslerinin yanklarn kullanarak uarlar. Biz her iki kuun da sesini duyabiliriz; bu
klikler zellemi yarasa klikleri gibi ultrasonik deildir. Bu iki ku tr yankyla
yn bulma konusunda yarasalardan daha az yeteneklidir. kardklar klikler FM
band dndadr ve Doppler kaymasyla hz lm iin uygun deildir. Byk ola-
slkla, Rousettus gibi her klikle yanks arasndaki sessiz sreyi lerler.
Bu rnekte, iki ku trnn yankyla yn bulmay birbirlerinden ve yarasalardan
bamsz olarak keIettiinden kesinlikle emin olabiliriz. Buradaki mantk izgimizi
evrimciler sk sk kullanr. Var olan binlerce ku trne bakar ve bunlarn ounun
yankyla yn bulmadn gzleriz. Bunu yapabilen, birbirlerinden yaltlm, tek
ortak noktalar maaralarda yaamak olan iki kk ku cinsidir. Evrimsel
izgilerini yeterince geriye tadmz takdirde tm yarasa ve kularn ortak bir
atasn bulacamz biliyoruz, Iakat bu ortak ata ayn zamanda tm
emelilerin (biz dahil) ve tm kularn da ortak atayd. Memelilerin ve kularn
byk ounluu ynlerini yankyla bul- jnaz; byk olaslkla, bu ortak ata da
yankyla yn bulma yntemini kullanmyordu (hatta umuyordu bile -bu arada,
umak da birka kez bamsz olarak evrilmi bir teknolojidir). Bundan
karacamz sonu, yankyla yn bulma teknolojisinin tpk ngiliz, Amerikal ve
Alman bilim adamlarnca birbirlerinden bamsz olarak gelitirilmesi gibi,
yarasalarda ve kularda birbirlerinden bamsz olarak keIedilmi olduudur. Daha
kk bir lekte de olsa, ayn mant kullanarak, yakuu ve maara saannn
ortak atasnn ynn yankyla bulmad ve bu iki cinsin ayn teknolojiyi
birbirlerinden bamsz olarak .gelitirdiklerini syleyebiliriz.
Memeliler iinde de, yankylayn bulma teknolojisini bamsz olarak
gerekletiren tek grup yarasalar deil. Birok Iarkl memeli eidinin -rnein,
soreksler, sanlar ve Ioklar- tpk gremeyen insanlar gibi az da olsa bir dereceye
kadar yank kullanabildii gzleniyor; ancak yarasalarla yarabilecek yetenekteki
tek hayvan balina. Balinalar iki ana gruba ayrlr: dili balinalar ve ubuklu
balinalar. Bu gruplarn her ikisi de karada yaayan atalardan geliyor ve balina tarz
119


yaam, karada yaayan Iarkl atalardan balayarak birbirlerinden bamsz olarak
'keIetmi olabilirler. Dili balinalar grubunda eneleriyle yakaladklar balk ve
kalamar benzeri grece byk hayvanlar avlayan ispermeet balinalar, katil
balinalar ve eitli yunus trleri var. Dili balinalarn bazlar -ki bunlardan yalnzca
yunuslar ayrntl almalara konu olmutur- gelimi bir yanklama donanmn
kaIalarnda evrimletirmitir.
Yunuslar hzla birbirini izleyen, yksek perdeden klikler karr. Bunlarn bazlar
ultrasoniktir; bazlarn da iitebiliriz. Bir yunusun kaIasnn n taraIndaki, Nimrod
'erken-uyar uana benzeyen knt (ilgin bir benzerlik), sonar sinyallerini
yaymlamada rol oynuyor olabilir, ancak tam ileyiini henz anlayabilmi deiliz.
Tpk yarasalarda olduu gibi, gezinme ha

linde klik sesini karma hz grece yava, ancak hayvan avna saldrrken
saniyede 400 kliklik yksek bir hza eriiyor. 'Yava dediimiz hz bile aslnda
olduka yksek. amurlu suda yaayan nehir yunuslar herhalde en yetenekli
yankclar, ancak yaplan deneylerde baz ak deniz yunuslarnn da olduka hzl
olduu grlm. Atlantik`te yaayan gagal yunus, ayn alana sahip daire, kare ve
genleri sonarn kullanarak ayrt edebiliyor. Bu yunus yaklak 6,5 metre
uzaklkta, aralarnda 3 santimetre olan iki hedeIten hangisinin daha yakn olduunu
bilebiliyor. Bir golI topunun yars byklndeki elik bir kreyi 65 metre
uzaktan saptayabiliyor. Bu perIormans iyi ktaki insan gr kadar iyi deil,
Iakat byk olaslkla ay ndaki insan grnden daha iyi.
Yunuslarn, kullanmak istediklerinde, hi aba harcamaks- zn birbirlerine
'zihinsel resimler iletme yetenekleri olduu yolunda artc bir sav ortaya
atlmtr. Yapmalar gereken tek eyin ok ynl seslerini kullanarak belirli bir
nesneden gelen yanklarn oluturduu sesi taklit etmek olduu ve bu yolla bir-
birlerine nesnelerin zihinsel resimlerini iletebilecekleri ne srlmtr. Bu ho sav
destekleyecek bir kant yok. Kuramsal adan, yarasalar da bunu yapabilir, Iakat
yunuslarn yapmas daha akla yatkn geliyor nk genelde daha toplumsal bir ya-
amlar var. Byk olaslkla, 'daha aklllar da, Iakat bu mutlak gz nne
ahnmas gereken bir zellik deil. Yank resimleri iletmek iin gerekecek aralar
hem yunuslarda hem de yarasalarda yankyla yn bulmak iin zaten var olan
aralardan daha karmak deil. Ayrca, ses kullanarak yank retmek ve ses
kullanarak yanklar taklit etmek arasnda kolay, kerte kerte ilerleyen bir sreklilik
var.
Sonu olarak, son yz milyon yl sresince, en azndan iki yarasa grubu, iki ku
grubu, dili balinalar ve byk olaslkla, daha alt bir dzeyde olmak zere baka
birka memeli eidi daha birbirlerinden bamsz olarak sonar teknolojisini
evrimle- tirmiler. Gnmzde soyu tkenmi olan baka hayvanlarn
) -rnein Pterodactylus yelerinin- bu teknolojiye ulap atadklarm bilme
olanamz yok.
imdiye dek sonar kullanan hibir bcek ya da balk bulun- j. Ancak, biri
Gney Amerika`da biri de AIrika`da yaayan, uka Iarkl iki balk grubunun bir
para benzer bir yn bul- sistemi gelitirdikleri biliniyor. Bu sistem de sonar sistemi
ar karmak ve ayn sorunun zmne getirilen, ilikili an- Iarkh bir zm olarak
yorumlanabilir. Bunlara zayI elekt- balklar deniyor. 'ZayI" szc bu balklan,
121


avlarn ser-
:
gemletmek iin -yn bulmak iin deil- elektrik alan kullanan
kuvvetli elektrik balklarndan ayrt etmek amacyla kullanlyor. Bu arada,
sersemletme ynteminin de birbiriyle ilikisi olmayan birka balk grubu taraIndan
birbirlerinden bamsz olarak keIedildiini sylemeliyim: rnein, elektrikli
ylanba- lklar (bunlar gerek ylanbalklar deil Iakat biim asndan
ylanbalklaryla ayn noktaya gelmiler) ve torpilbahklar.
Gney Amerika ve AIrika`daki bu iki zayI elektrik bal tr birbirleriyle
akraba deil, Iakat her ikisi de kendi anakaralarnda ayn eit suda, iyi bir gr
salanamayacak kadar amurlu sularda yayorlar. Kullandklar Iiziksel ilke ise -
suda elektrik alan- bize yarasalar ve yunuslardan da yabanc. Bizler yanknn ne
olduu konusunda en azndan znel bir Iikre sahibiz, Iakat bir elektrik alan
alglamann nasl bir ey olduunu bilmeyiz. Birka yzyl ncesine dein elektriin
varln bile bilmiyorduk. znel insanlar olarak elektrik balklarnn ne hissettiini
bilemeyiz ama Iizikiler olarak onlar anlayabiliriz.
Yemek masasnda tabaktaki baln iki yannda blmler halindeki kaslar
dizisini kolayca grebiliriz: kas birimlerinden oluan bir batarya. ou balkta bu
kaslar birbiri ard sra kaslarak baln gvdesini sins dalgalar halinde ileriye
doru iter. Hem zayI hem de kuvvetli elektrik balklarnda bu kaslar bir elektrik
bataryas haline gelmitir. Bataryann her bir blm (pili) gerilim retir. Bu
gerilimler baln gvdesi boyunca seri olarak birbirine eklenir; yle ki, elektrikli
ylanbalnda bataryann tmnn rettii akm 1 amper 650 volta kadar kabilir.
Bir elektrikli ylanbal bir insan bayltacak denli gldr. ZayI elektrik
balklarnnsa amalar salt bilgi toplamak olduu iin, yksek gerilim ya da akma
gereksinimleri yoktur.
Yankyla yn bulma ilkesi, "Bir elektrik bal olmak nasd bir eydir?
dzeyinde olmasa bile, Iizik dzeyinde epey iyi bilinmekte. Hem Gney Amerika
hem de AIrika`da yaayan zayI elektrik balklar iin ayn eyler geerli; bu balklar
ayn noktaya doru evrilmiler. Akm, baln n yarsndan izgiler halinde suya
veriliyor; bu izgiler eiliyor ve baln kuyruunun bulunduu uca geri dnyor.
Aslnda bunlar izgiler deil, kesintisiz bir "alan: baln vcudunu evreleyen,
grnmez bir elektrik kozas. Bununla birlikte, elektrik alann gzmzde
canlandrabilmek amacyla, vcudunun n yars boyunca sralanm deliklerden
kan, suda ember izerek kuyruk ucundan bala geri dnen bir dizi eimli izgi
olarak dnmek daha kolay olacak. Her delikte gerilimi izlemek zere uIak bir
122


"voltmetre var. Balk ak suda, etraInda hibir engel olmadan asl dururken,
izgiler dzgn eriler halinde ve her delikteki voltmetre kendi k iin gerilimin
"normal olduunu gsteriyor. Fakat etraIta bir nesne varsa, diyelim ki bir kaya ya
da bir yiyecek paras, nesneye arpan akm izgileri deiiyor. Bu da akm izgisi
etkilenen delikteki gerilimi deitiriyor ve voltmetre bunu alglyor. Kuramsal
olarak, tm deliklerdeki voltmetrelerin okuduu gerilimleri kyaslayan bir
bilgisayar, baln etraIndaki nesnelerin biimini saptayabilir. Baln beyninin de
bunu yapt ok ak. Bir kez daha yineleyeyim: Bu, baln akll bir matematiki
olduu anlamna gelmiyor. Tpk her top yakaladmzda beynimizin bilinsizce
yapt gibi, balklarn da gereken denklemleri zen bir dzenekleri var.
Baln vcudunun hareketsiz durmas ok nemli. Vcut normal bir balnki
gibi eilip bklrse, kaIasndaki bilgisayar ortaya kacak bozukluklarla ba
edemeyecektir. te, elektrik balklar, birbirlerinden bamsz olarak en azndan iki
kez

ice yn bulma yntemini evrimletirmiler. Ama bedelini .demiler:
Balklarn normalde kullandklar o ok etkin
e
ynteminden, vcudun ylans
hareketlerle kvrlp b- esinden vazgemek zorunda kalmlar. Sorunlarn bir me-
buk gibi kaskat durarak zmler, ama vcutlar boyun- uzanan tek bir uzun
yzgeleri var. Vcudu dalgalandrmak ine yalnzca yzge dalgalanyor. Balk
suda olduka yava diyor, ancak sonu olarak hareket edebiliyor. yle anlal- ' -r
ki, hzl hareketi Ieda etmek ie yaram ve yn bulma a- j'mdan kazandklar,
yzme hz asndan kaybettiklerinden zla olmu. Gney Amerika`da yaayan
elektrik balklar da Afrika'dakilerin zmnn hemen hemen aynsn kullanyor,
mna tpatp ayns deil. Her iki grupta da vcut boyunca uzanan tek bir uzun
yzge var; Iakat AIrika balnda yzge srt boyunca uzanrken, Gney Amerika
balnda karn boyunca uzanyor. Bu eit Iarkllklarn ortak bir noktaya doru
ilerleyen (yaknsayan) evrimin kendine zg zelliklerinden biri olduunu grdk.
Kukusuz, bu, insan mhendislerin yapt ortak bir noktaya doru ilerleyen
tasarmlarn da kendine zg bir zellii...
Her iki gruptaki zayI elektrik balklarnn ounluu, elektrii kesik atmlarla
boaltyorlar ve bunlara 'atml trler deniyor. Ancak, aznl oluturan dierleri
(her iki grupta da bu tr balklar var) Iarkl bir yol kullanyor ve 'dalga trleri
olarak adlandrlyorlar. Bu Iark daha ayrntl tartmayacam. Bu blm iin
ilgin olan nokta, atm/dalga ayrmnn birbiriyle ilikisiz Eski Dnya ve Yeni
Dnya gruplarnda, birbirinden bamsz olarak iki kez evrilmi olmas.
Bildiim en tuhaI ortak bir noktaya doru ilerleyen evrim rneklerinden biri de
dnemli austosbceklerine ilikin. Ortak nokta konusuna girmeden nce biraz bilgi
vermeliyim. ou bceklerde, beslenme ilevinin yrtld genlik dnemiyle -
ki, yaamlarnn byk ksm bu dnemde geer- reme ilevinin yrtld
grece ksa erikin dnemi arasnda kesin bir ayrm vardr. rnein, mays sinekleri
yaamlarnn ounu s altnda beslenen larvalar olarak geirir; sonra da tek bir gnl
ne havaya kar ve yetikin yaamlarnn tmn bu tek g ne sktrrlar.
Yetikin mays sineini, akaaa benzeri bi bitkinin ksa mrl, kanatl
tohumuna; larvay da ana bitkiyi benzetebiliriz. Aralarndaki Iark, akaaa ok
sayda tohurr yapar ve birbirini izleyen birok yl boyunca bunlar ortalt saarken,
mays sinei larvasnn yaamnn ta sonunda tek bit yetikin ortaya karmasdr.
Dnemli austosbcekleri de mays sineinin eilimini u noktaya tamtr.
Austosbceinin yetikinleri birka haIta yaar, Iakat 'genlik dnemleri (teknik
124


adan bunlar larva deil, nemItir) baz eitlerinde 13 yl, bazlarndaysa 17 yl
srer. Bu yetikinler 13 (ya da 17) yllarn toprak altnda inzivada geirdikten
sonra, hemen hemen ayn anda toprak stne kar. Bir blgede tam tamna 13 (ya
da 17) yl arayla grlen austosbcei basknlar grlesi patlamalardr. Bu
patlamalar yerel Amerikan dilinde austosbcek- lerinin yanl olarak 'ekirge
olarak adlandrlmalarna yol amtr. Dediim gibi, 13 yllk ve 17 yllk eitleri
olduu bilinmektedir.
ite, artc nokta da burada. Anlalyor ki, yalnzca tek bir 13 yllk ve tek bir
17 yllk austosbcei tr yok. U tr var ve her bir trn hem 13 hem de 17 yllk
eitleri ya da rklar var. 13 ve 17 yllk rklara ayrlma bu trlerde birbirlerinden
bamsz olarak gereklemi; hem de en az kez. yle grnyor ki, hepsinde 14,
15 ve 16 yllk ara dnemlerden kanlm; hem de en az kez. Nedenini
bilmiyoruz. Bu konuda ne srlen tek dnce, 14, 15 ve 16 ile kyaslandnda, 13
ve 17`nin asal saylar olmas. Asal bir say hibir baka sayya tam olarak
blnemeyen bir saydr. Ana Iikir u: Dzenli basknlar halinde ortaya kan bir
hayvan rk, dmanlarn, avclarn veya asalaklarn 'silip sprme ve alktan
ldrme stnl kazanr, iki baskn arasnda geen yl says dikkatle asal bir say
olacak biimde ayarlanrsa, dmanlarn kendi yaam dn-
-i bu dngye uydurmalar ok daha zor olacaktr. rne- austosbcekleri
her 14 ylda bir baskn veriyorlarsa, ya- dngs 7 yl olan bir asalak trne
maruz kalabilirler. Bu bir dnce, ama olayn kendisinden daha tuhaI deil. 13
17 saylarnn zelliinin gerekte ne olduunu bilemiyoruz, `m amalarmz
erevesinde nemli olan, bu saylarda zel ey olmas gerektii, nk Iarkl
austosbcei tr bir- -lerinden bamsz olarak bu saylara ulam.
ki ya da daha Iazla anakara uzun bir sre birbirlerinden yanklarnda, byk
lekte ortak bir noktaya doru evrimle- 'jae rnekleri grlr ve bu anakaralarn
her birinde yaayan ilikisiz hayvanlar birbirine kout 'iler" benimseyebilir. '
szcyle, yaam srdrme yollarm kastediyorum: solucan ya da karnca bulmak
iin topra kazmak, byk otullar uzaklatrmak aa yapraklar yemek gibi.
Bunun gzel bir rnei, birbirlerinden ayr olan Gney Amerika, Avustralya ve Eski
Dnya anakaralarnda memelilerin benimsedikleri yaam biimlerinin benzerliidir.
Bu anakaralar gemite ayr deillerdi. Bizim yaamlarmz onyllarla
lldnden ve uygarlklarmzla hanedanlarmz yzyllarla lldnden,
dnya haritasn, anakaralarn biimlerini hep sabitmi gibi dnmeye almz.
125


Anakaralarn kaymas kuramn yllar nce Alman jeoIiziki AlIred Wegener ortaya
atmt, Iakat ou insan kinci Dnya Sava ertesine dek bu kurama gld. Gney
Amerika ve AIrika`nn bir yap- bozun ayr paralarna benzemesiyse, elendirici bir
rastlant olarak grld. Bilimin geirdii en hzl devrim sonunda, nceleri
tartmal olan 'anakara kaymas kuram gnmzde tm dnyada levha tektonoi
olarak benimsendi. Artk anakaralarn kaydna, rnein, Gney Amerika`nn
gerekten de AIrika`dan koptuuna ilikin ok sayda kant var elimizde, Iakat bu bir
jeoloji kitab deil ve bunlar anlatmama gerek yok. Bizim iin nemli olan,
anakaralarn kayd zaman leiyle hayvan soylarnn evrildii o yava zaman
leinin ayn olma- sidir. Eer anakaralar zerindeki hayvanlarn evrimini ani; mak
istiyorsak, anakaralarn kaymas gereini gz ard ede meyiz.
100 milyon yl ncesine kadar, Gney Amerika douda AIr ka ya, gneyde de
Antarktika`ya balyd. Antarktika Avustra yaya, Hindistan`la Madagaskar da
AIrika`ya balyd. Gne', de, Gondvana dediimiz, kocaman ve gnmzn Gney
Arru rika, AIrika, Madagaskar, Hindistan, Antarktika ve Avustra yasnn bir araya
gelmesiyle olumu tek bir anakara vard. K zeyde de, Lavrasya dediimiz,
gnmz Kuzey Amerika, Grr land, Avrupa ve Asyasmdan (Hindistan hari)
oluan bir te byk anakara vard. Kuzey Amerika, Gney Amerika`yla bai lantl
deildi. 100 milyon yl nce, bu kara ktlelerinde by bir kopma oldu ve bundan
sonra anakaralar yava yava b gnk konumlarna doru hareket etmeye baladlar
(kukusu gelecekte de bu hareket srecek). AIrika, Arabistan yoluyla A: yaya
baland ve bugn Eski Dnya dediimiz byk anak; rann bir paras oldu. Kuzey
Amerika, Avrupa`dan uzaklat Antarktika gneye, bugnk buzullu konumuna
srklenil Hindistan, AIrika`dan ayrld ve gney Asya`ya yapt; araj Hint
Okyanusu girdi ve Himalayalar olutu. Avustralya, Ar tarktika`dan uzaklat; ak
denize srklendi ve her yerden k lometrelerce uzakta bir adakara oldu.
Byk gney anakaras Gondvana`nn kopuu dinozorlar ; mda gerekleti.
Gney Amerika ve Avustralya dnyann ge kalan ksmndan kopup uzun srecek
yaltlma dnemlerine gi diklerinde, dinozorlar ve gnmz memelilerinin atalar
olaca daha az baskn hayvanlardan oluan kendi kargolarn da ta dlar. Bir sre
sonra, dinozorlarn soyu henz bilinmeyen m denlerle -ve gnmzde olduka
yararl kurgulara yol aaral* tkendi (imdi ku olarak adlandrdmz dinozorlar
grubunu dnda); hem de tm yerkre zerinde tkendi. Bu durum k; rada yaayan
hayvanlarn tutabilecei 'ilerde bir boluk y; ratt. Milyonlarca yllk bir evrim
126


srecinde bu boluk our lukla memeliler taraIndan dolduruldu. Burada bizim iin
nemli olan nokta u: Birbirinden bamsz boluk vard; Avustralya, Gney
Amerika ve Eski Dnya`daki bu boluklar birbirlerinden bamsz olarak
memelilerle doldu.
Dinozorlar bu alanda hemen hemen ayn zamanda yaama alanlarn
boalttklarnda ortalkta olan ilksel memelilerin hepsi olduka uIak ve nemsiz
hayvanlard; dinozorlarn glgesinde, onlarn gcnn etkisinde kalmlard ve
byk olaslkla geceleri yayorlard. Bu alanda kkten Iarkl ynlerde geli-
ebilirlerdi; bir dereceye kadar da yle oldu. Gney Amerika`da yaam ancak ne
yazk ki gnmzde soyu tkenmi olan dev yakal tembelhayvana benzer bir canl
Eski Dnya`da yok. Gney Amerika`da yaam geni hayvan eitliliine,
gnmzde yine soyu tkenmi olan, bugnk gergedan byklndeki kobaylar
da dahil ('bugnk" gergedan demek zorundaym nk Eski Dnya hayvanlar
arasnda iki katl bir ev byklndeki dev gergedanlar da var). Fakat ayr
anakaralarn her birinde oraya zg memeliler remi olmasna karn, bu
alandaki genel evrim sreci ayn olmutur. Her alanda da balangta var olan
memeliler evrimle yayldlar ve her i iin bir uzman rettiler. Birok rnekte bu
uzmanlar, dier iki alandaki kendilerine karlk gelen uzmana artc biimde
benzedi. Her i, toprak kazma, avclk, otlama, vs, iki ya da ayr anakarada
evrimin birbirlerinden bamsz olarak ulat noktalar oldu. Bu alana ek olarak,
Madagaskar benzeri daha kk adalarnsa, kendilerine zg, benzer ykleri oldu,
ama bu konuya girmeyeceim.
Avustralya`nn yumurtlayan tuhaI memelileri -ornitorenk ve dikenli
karmcayiyen- bir yana, gnmz memelileri iki byk grupta toplanr. Bu iki grup,
keseliler (yavrular ok kk doar ve annenin kesesinde bytlrler) ve
etenelilerdir (geri kalanlarn hepsi). Keseliler Avustralya yksnn, eteneliler de
Eski Dnya yksnn ba kahramanlar oldu; Gney Amerika`da ise, barol
paylatlar. te yandan, zaman zaman Kuzey
Amerikadan gelerek Gney Amerika'y istila eden memelilerse, Gneyin
yksn daha da karmak hale soktular.
Sahneyi bylece kurduktan sonra, hayvanlarn tuttuklar ilerden bazlarna ve
ortak bir noktaya doru ilerleyen evrim rneklerine bakabiliriz. nemli ilerden biri,
pampa, savana, ayrlk gibi eitli isimlerle bilinen byk otlak alanlarnn kulla-
nmyla ilgili. Bu ile uraanlar arasnda atlar (AIrika trlerine zebra, l
127


modellerine de eek diyoruz) ve Kuzey Amerika bizonu (ne yazk ki, avlana avlana
neredeyse tkenme noktasna geldiler) gibi bykba hayvanlar var. Ot dk
kaliteli ve sindirilmesi zor bir yiyecek olduu iin, otoburlarda besini mayalayarak
geinen eitli bakteriler ieren, ok uzun, kendine zg bir sindirim yolu vardr. Bu
hayvanlar belirli zamanlarda yemek yemek yerine, neredeyse hi durmadan yerler.
Btn gn boyunca, bitkilerden oluan byk miktarda yiyecek bir rmak gibi
vcutlarndan akar, durur. Otoburlar genellikle kocamandr ve ou kez srler
halinde dolar. Bu koca otoburlarm her biri, avlayabilenler iin deerli bir besin
dadr. Bunun bir sonucu olarak, birazdan greceimiz gibi, bu hayvanlar kovala-
yp ldrmek zerine koca bir ikolu kurulmutur: avchk. Aslnda 'bir ikolu
dediimde, bir sr alt-ilerden sz ediyorum: Aslanlar, leoparlar, italar, yabanl
kpekler ve akallar; her biri kendisine zg yntemlerle avlanr. Ayn alt-
blmleme ot- ullarda da, tm dier 'ilerde de geerlidir.
Otul hayvanlarn keskin duyular vardr ve bu sayede avclara kar srekli
tetikte olurlar; genellikle onlardan kaabilmek iin ok hzl koma yetenekleri
gelimitir. Bu amala ounlukla ince ve uzun bacaklar vardr; kendilerine zg
olarak, evrim srecinde uzam ve glenmi olan ayak parmaklarnn ularnda
koarlar. Bu zellemi ayak parmaklarnn ularndaki trnaklar bym ve
sertlemitir; bunlara toynak diyoruz. Srlarda, her bacan ucunda iki byk
parmak vardr: bildiimiz yark-toynaklar. Atlar da, byk olaslkla tarihsel bir kaza
nedeniyle iki yerine tek ayak parma zerinde komalar dm-
tpk byledir. Bu tek parmak, balangta be tane olan
L
k parmaklarnn
ortasndaki parmaktan tremitir. Dier inaklar, zaman zaman "hilkat garibesi
atlarda ortaya kmalarna karn, evrim sreci ierisinde tmyle yok olmutur.
Biraz nce de anlattm gibi, dnyann dier taraflarnda at- Jar ve bykba
hayvanlar evrilmekteyken, Gney Amerika dier yerlerden yaltlmt. Fakat Gney
Amerika`da da otlak alanlar var; bu kaynaklar kullanmak zere bu kara parasnda
da byk otullar evrimlemitir. Bunlar gerek gergedanlarla hibir ilgisi olmayan
gergedan benzeri koca canavarlard. Baz ilksel Gney Amerika otullarnm
kaIataslar, bu hayvanlarn gerek Iillerden bamsz olarak hortumu
"keIettiklerini dndryor. Bazlar deveye benziyordu; bazlar (gnmzde)
yeryznde var olan hibir eye benzemiyordu; bazlar da gnmz hayvanlarnn
tuhaI karmlarna benziyordu. Litopter- na ad verilen takmn bacaklar inanlmaz
derecede atlarnkine benziyordu, ama atlarla hibir akrabalklar yoktu. Bu yapay
128


benzerlik, on dokuzuncu yzylda, hogrebileceimiz bir milli gururla
litopternalarn dnyann geri kalan ksmndaki tm atlarn atalar olduunu dnen
Arjantinli bir uzman bile aldatt. Ancak atlarla olan bu benzerlik yapayd ve ortak
bir noktaya doru ilerleyen evrimden kaynaklanyordu. Otlaklardaki yaam
dnyann her yerinde ayndr ve atlarla litopternalar otlak yaamnn sorunlaryla
baa kabilmek iin birbirlerinden bamsz olarak ayn nitelikleri evrimletirdiler.
zellikle, tpk atlar gibi litopternalar da ayaklarndaki parmaklarn orta parmak
dmdakilerini kaybettiler ve bu orta parmak bacan alt maIsal olarak byyerek
bir toynak oluturdu. Bir litopternann baca bir atm bacana ayrt edilemeyecek
kadar benzer ama bu iki hayvan ancak ok ok uzaktan akrabadr.
Avustralya`da, otlayan byk hayvanlar ok Iarkldr: kang- rular. Kangrularda
da hzl hareket etme gereksinimi vard ama bu sorunu Iarkl bir biimde zdler.
Atlarn (ve litopternala- rm) yapt gibi, drt bacakla komay mkemmellik
dzeyine getirmek yerine, Iarkl bir koma yntemini mkemmelletirdiler: denge
bulmaya yarayan koca bir kuyrukla iki bacak zerinde zplamak. Bu iki yntemin
hangisinin 'daha iyi olduunu tartmann bir anlam yok. Vcut yeteneklerini
sonuna dek kullanabilecek biimde evrikliinde, her iki yntem de son derece
etkindir. ler yle geliti ki, atlar ve litopternalar drt bacakla komay benimsediler
ve sonuta da bacaklar hemen hemen ayn oldu. Kangrularsa, iki bacakla zplamay
benimsediler ve sonuta baka hibir hayvana benzemeyen (en azndan dino-
zorlardan bu yana) koca arka ayaklar ve kuyruklar oldu. Kangrular ve atlar, byk
olaslkla balang noktalarndaki rastlantsal bir Iarkllktan dolay, "hayvanlar
uzamnda Iarkl noktalara geldiler.
Otlayan bu koca hayvanlarn ke bucak kat etoburlara gelirsek, ortak bir
noktaya doru ilerleyen evrimin byleyici rneklerini grebileceiz. Eski
Dnya`da, kurtlar, kpekler, akallar ve byk kediler (aslan, kaplan, leopar, ita)
gibi byk avclar olduunu biliyoruz. Yakn zamanlarda soyu tkenmi olan byk
bir kedi de, 'kl dili kaplandr; bu isim, st enesinden (herhalde mthi bir az
akl vard) aa doru inen kocaman kpek dileri nedeniyle verilmi. Yakn za-
manlara dein, Yeni Dnya`da ve Avustralya`da gerek kedi ve kpekler yoktu
(pumalar ve jaguarlar son zamanlarda Eski Dnya kedilerinden evrilmitir). Fakat bu
anakaralarn her ikisinde de edeer zellikleri olan keseliler vard. Avustralya`da,
keseli 'kurt`un zararl diye ve 'spor olsun diye ok sayda avlanmas sonucu trajik
tkenii hatrlardadr (Avustralya`da tkendikten sonra, Tasmanya`da bir sre daha
129


yaamay srdrd iin bu hayvana tasmanyakurdu da denilir; az da olsa,
Tasmanya`nn gzden rak kelerinde hl yayor olmas umudu var ama imdi de
bu alanlar insanlara "i bulmak amacyla yok edilme tehlikesiyle kar karya).
Yeri gelmiken, keseli kurt Avustralya`ya daha da yakn bir zamanda yerliler tara-
fndan getirilmi gerek bir kpek olan dingo ile kartrlma-
pjal. Bilinen en son keseli kurda ilikin, 1930`larda ekilmi bir ' Iilm,
hayvanat bahesindeki yapayalnz kaIesini durmadan ar- , mlayan, kpee
benzeyen bir hakan gsteriyor; keseli yapsn ele veren tek ey, kala blgesinin
ve art ayaklarndaki duruun pek az da olsa Iarkll. Byk olaslkla, bu duru
Iarkll keseyi tamakla ilgili. Kpekleri seven birisi iin, kpek tasarmna
getirilen bu alternatiI yaklam, 100 milyonlarca ylla ayrlm kout bir yol
zerindeki bu evrim gezgini, bu ksmen tandk ama yine de yabanc baka-dnya
kpei dokunakl bir deneyim. Evet, belki insanlar iin zararlydlar, ama insanlarn
onlara daha ok zarar dokundu; artk keseli kurtlar yok ve olduka Iazla insan var.
Szn etmekte olduumuz uzun yaltm dnemi boyunca, Gney Amerika'da
da gerek kedi ve kpekler yoktu, ama tpk Avustralya`da olduu gibi, keseli
benzerleri vard. Herhalde bunlarn en grlesi olan, Eski Dnya`nn 'kl dili
kaplanna tpatp benzeyen Thylacosmilus'tu. Thylacosm ilus'un az akl
daha da geniti ve sanrm daha da korkutucuydu. Adna bakarak kl diliyle
(Smilodon) ve tasmanyakurduyla (Thylacinus) olan yzeysel benzerliini
anlayabilirsiniz, ama atalar asndan her ikisine de ok uzaktr. Keseli olduu iin
tasmanyakurduna biraz daha yakndr; tasmanyakurdu ve Thylacosmilus byk
etobur tasarmlarn Iarkl anakaralarda, birbirlerinden ve eteneli etoburlardan (ki
bunlar Eski Dnyann gerek kedi ve kpekleridir) bamsz olarak evrimle-
tirmitir.
Avustralya, Gney Amerika ve Eski Dnya`da ortak bir noktaya doru ilerleyen
saysz oklu evrim rnei vardr. Avustralya`da yaayan keseli 'kstebek
yzeysel bakldnda dier anakaralardaki bildik kstebeklerden ayrt edilemez;
yaam savamn dier kstebekler gibi inanlmaz bir gce sahip npen- eleriyle
topra kazarak srdrr ama keselidir. Avustralya'da keseli bir Iare vardr, ancak
bu rnekte benzerlik dierleri kadar Iazla ve yaam biimi de tmyle ayn deildir.
Karnca yeme, ortak bir noktaya doru evrimleen eitli memelilerin alt bir
'ikoludur (karncalar arasna termitleri de katyorum, ki bu da greceimiz gibi
bir baka ortak bir noktaya doru ilerleme rneidir). Topra kazan, aalara
130


trmanan, topran stnde yaayan karmcayiyenler vardr. Tahmin edeceksiniz,
Avustralya'da keseli bir karncayiyen var. Myrmecobius adl bu hayvann karnca
yuvalarna sokmak iin uzun bir hor- tumsu burnu, avn yakalamak iin de uzun
yapkan bir dili var; topran stnde yayor. Avustralya`da ayrca, topra kazan
bir karncayiyen de var: dikenli karncayiyen. Dikenli ka- rncayiyen bir keseli
deil; atalar bize ok uzak olan M on o treni ata (tekdelikliler) takmnn, yani
yumurtlayan memelilerin bir yesi (yle ki, bunlarla kyaslandnda keseliler yakn
kuzenlerimiz saylabilir). Dikenli karncayiyenin de uzun, sivri bir burnu var, Iakat
dikenleri nedeniyle tipik bir karncayiyenden ok bir kirpiye benziyor.
Gney Amerika`da da, keseli kl dili kaplann yan sra keseli bir karncayiyen
olabilirdi pekl, ama yle grnyor ki, karnca yeme iini eteneli memeliler daha
nce kapm. Gnmz karncayiyenlerinin en by Gney Amerika`da yaayan,
topran stnde dolaan, byk Myrmecophaga (bu szck Yunanca ve karnca
yiyen anlamna geliyor) ve bu hayvan byk olaslkla yeyzndeki karnca yiyen
uzmanlarn en ar rnei. Tpk Avustralya keselisi Myrmecobius gibi, Myrme-
cophagann da uzun ve sivri bir burnu -hatta daha uzun ve siv- ri- ve ok uzun,
yapkan bir dili var. Gney Amerika`da aalara trmanan, Myrmecophaga nn
kuzeni saylabilecek, Iakat kk bir karncayiyen de var. Minyatr bir karncayiyen
olan bu hayvan nc, ara bir biim oluturuyor. Bu karncayiyenler, eteneli
memeliler olmalarna karn, dier Eski Dnya memelilerinden ok Iarkl. Armadillo
ve tembelhayvan da ieren bir Gney Amerika Iamilyasndan geliyorlar. Bu ok
eski eteneli Iamilyas, anakarann dierlerinden yahtld ilk gnlerden beri
keselilerle yan yana yayor.
Eski Dnya karncayiyenleri iinde, AIrika ve Asya`da yaayan, aalara
trmananlardan tutun da topra kazanlara kadar eitli biimler gsteren, hepsi
de uzun hortum-burunlu ve kknar kozalaklarna benzeyen eitli pangolin trleri
de var. Ayrca, AIrika`da tuhaI, ksmen topra kazmada uzmanlam yer- ,
domuzu da var. ster keseli ister Monotremata ister memeli olsun, tm
karncayiyenleri niteleyen ortak zellik metabolizma hzlarnn son derece dk
olmasdr. Metabolizma hz bir hayvann kimyasal "ateinin yanma hzdr ve
en kolay vcut scaklyla llr. Memelilerde genel olarak metabolizma hz
vcut byklne baldr. Kk hayvanlarn metabolizma hz yksektir; tpk
kk otomobillerin motor devrinin byk otomobillerinkinden Iazla olmas gibi.
Fakat baz hayvanlarn metabolizma hz byklklerine kyasla yksektir; ve
131


atalar ne olursa olsun ya da neye benzerlerse benzesinler, karncayiyen- lerin
metabolizma hz byklklerine kyasla dktr. Bunun nedeni pek ak deil,
ancak karnca yeme davranndan baka ortak ynleri olmayan hayvanlarn
hepsinde grlen bir zellik olmas, dk metabolizma hznn bu davranla bir
biimde ilikili olduunu gsteriyor.
Karncayiyenlerin yedii "karncalar ou kez gerek karnca deil,
hamambcekleriyle akraba olan "termitlerdir. Karncalarsa, arlarla akrabadr.
Termitler yzeysel olarak karncalara benzer nk onlarla ayn davranlar
benimsemilerdir. Aslna bakarsanz, ayn davranlar dizisini demeliyim, nk
karnca/termit yaam biiminin birok Iarkl yn vardr ve hem karncalar hem
de termitler bunlarn ounu birbirlerinden bamsz olarak benimsemilerdir.
Ortak bir noktaya doru ilerleyen evrim rneklerinde sk sk grld gibi,
Iarkllklar da en az benzerlikler kadar anlamldr.
Karncalar da, termitler de ounluu kanatsz, ksr iilerden oluan byk
koloniler halinde yaar. i karncalar kendilerini yuvadan uarak yeni koloniler
kurmaya giden kanatl, dl verebilen snIlarn retilmesine adarlar. ki tr
arasndaki
ilgin bir Iarkllk, karncalarda iilerin hepsinin ksr diiler; termitlerdeyse, ksr
erkekler ve ksr diiler olmasdr. Hem karnca hem de termit kolonilerinde,
dierlerinden byk bir 'kralie vardr (bazen birka tane); bazen de kralienin
abartl bir bykle ulat grlr (hem karncalarda, hem de termitlerde). Her
iki trde de, iiler arasnda askerler gibi zel snIlar grlebilir. Bazen askerler
ylesine adanm, ylesine makinelemilerdir ki (karncalarda koca bir ene,
termitlerdeyse kimyasal sava iin silahlar vardr), kendi kendilerine yemek
yiyemezler ve asker olmayan iiler taraIndan beslenmek zorunda kalrlar. Belirli
karnca trleri, belirli termit trlerine kouttur. rnein, mantar yetitirme davran
karncalarda (Yeni Dnya'da) ve termitlerde (AIrika`da) birbirlerinden bamsz
olarak ortaya kmtr. Karncalar (ve termitler) sindiremedikleri halde bitki
paralan toplar ve bunlar gbre yaparak zerinde mantar yetitirirler. Yedikleri,
kendi yuvalarndan baka yerde yetimeyen ite bu mantarlardr. Mantar yetitirme
davran birka knkanatl trnde de bamsz olarak keIedilmi ve evrim bu ortak
noktaya ulamtr (bir kereden Iazla).
Karncalar arasnda da ortak bir noktaya doru evrimlemenin ilgin rnekleri
var. Karnca kolonileri sabit bir yuvada yerleik yaar, ancak yle anlalyor ki,
132


kocaman yamac ordular halinde durmadan gezerek de yaam baaryla
srdrlyor. Buna lejyoner davran deniyor. Tm karnca trleri etraIta dolanr ve
yiyecek toplar, ama ou karnca tr kralieyle damadn bulunduu sabit bir
yuvaya beraberlerindeki ganimetle dner. Oysa, gezginci lejyoner davrannn
temel zellii, ordunun kralieyle damad yanlarnda tamasdr. Yumurta ve
larvalar iilerin enesinde tanr. AIrika`da "src karncalar olarak adlandrlan
karncalar da lejyoner davrann benimsemitir. Orta ve Gney Amerika'daysa,
"ordu karncalar davran ve grnm olarak src karncalara ok benzer. Bu iki
karnca eidinin yakn akrabalklar olmad ve 'ordu oluturmay birbirlerinden
bamsz benimsedikleri kesin.
Src karncalar ve ordu karncalar byk koloniler halinde arlar; karnca
says ordu karncalarnda bir milyona, src ncalarda 20 milyona kadar kar. Her
ikisinde de gebe ve aan evreler (grece istikrarl ordughlar) birbirini izler. Bu
ncalar -ya da amip benzeri birimler halinde dnlmesi ge- ken kolonileri-
acmasz ve kendi ormanlarnda rkn avclar- X. Yollar zerindeki hayvanlan
parampara ederler. Terr havas estirmekle nam salmlardr. Gney Amerika`nn
baz blge- ' lerinde kyller byk bir karnca ordusunun yaklatn haber
aldklarnda, gelenek olarak, her eylerini Ilara doldurur, kilitler ve kylerini
boaltrlar. Ordular, hamambceklerinin, rm-
ce
lderin ve akreplerin tmn, hatta
damlardakileri bile temizle- ,, yip gittikten sonra geri dnerler. ocukluumda
AIrika`dayken src karncalann beni aslanlar ya da timsahlardan daha ok ;
korkuttuunu anmsarm. Sociobiology nin (Sosyobiyoloji) yazar ve dnyann en
nde gelen karnca otoritesi Edward O. Wil- son'un u szleri bu korkun n daha
iyi anlatacak:
Karncalarla ilgili olarak bana ok sk sorulan tek bir soru var ve yantm u:
Hayr, src karncalar ormann terristleri deil. Src karnca kolonisi
arl 20 kilogram geen, 20 milyon kadar az ve ineye sahip bir
'hayvan"; ve bcekler dnyasnn en korkun yarat olmasna karn,
aslnda kendisi iin anlatlan dehet yklerini hak etmez. Bu sr bir metre
yolu ancak ve ancak dakikada gidebilir. Deil bir insan ya da bir Iil, iini
bilen bir al Iaresi bile kenara ekilip, otlarn kklerindeki bu lgnl
rahat rahat seyredebilir. Urknlnden ok, tuhaI, insan hayrete dren
bir nesne; memelilerinkinden Iarkl bir evrim yks; yeyznde byle bir
133


yky tasarlamak ne kadar olanaklysa...
Artk bir yetikin olduumda, Panama`da, bir kenara ekildim ve AIrika`dayken
ok korktuum o src karncalarn
Yeni Dnya`daki karlklarnn atrdayan bir nehir gibi yanmdan akp gitmesini
seyrettim. TuhaI, insan hayrete dren bir ey olduuna yemin edebilirim. Saatler
boyu ordular topran ve birbirlerinin stnden yryerek getiler ve ben kralieyi
bekledim. Sonunda geldi; grkemliydi. Vcudunu grmek imknszd. Yalnzca
lgn bir ii dalgas olarak grnyordu, kollar birbirine gemi karncalarn
oluturduu, kaynayan bir samsal bir top. Kralie kaynaan bu topun ortasnda bir
yerdeydi. EtraI da tehditkr yzlerini darya dnm, enelerini sonuna dek
am, kralielerini savunmak zere ldrmeye ve lmeye hazr dizi dizi askerlerle
sarlmt. Dayanamadm: Kralieyi ortaya karmak amacyla -heyhat!- elime uzun
bir sopa alarak iiler topunu drtkledim. Annda, 20 asker o mthi kasl enelerini
sopama gmd, asla brakmamak zere; ve onlarcas yukar trmanmaya balad.
Hemen sopay attm elimden.
Kralieyi bir an olsun gremedim, ama orada, o kaynayan topun ierisindeydi,
biliyorum: merkez veri bankas, tm koloninin DNA hzinesi. Bu askerler
kralieleri iin lmeye hazrdlar, analarn ok sevdiklerinden deil, vatanseverlikle
dolu olduklarndan da deil, yalnzca ve yalnzca eneleri ve beyinleri kralienin
turasyla mhrlenmi genler taraIndan yapld iin. Cesur askerlerdi, nk
atalar boyu hayatlar ve genleri kendileri kadar cesur askerler taraIndan korunmu
kralieler soyunun genlerini miras almlard. O eski askerler genlerini kendi
kralielerinden almt, benim grdm askerler de ayn genleri kendi
kralielerinden almlard. Benim askerler, koruma grevlerini yapmalarn salayan
talimatlarn asl kopyalarn koruyorlard. Atalarnn bilgeliini, Ahit Sand`n
koruyorlard. Bu tuhaI szler bir sonraki blmde aklanacak.
Orada tuhaIl duyumsadm, aknl yaadm; duygularm yarm yamalak
anmsadm korkularn canlanmasyla kart. ocukluumda, AIrika`da, nedenini
niyesini bilemediim gsterinin yaatt korku deimi, olgun bir anlayla
zenginlemi-
stelik biliyordum ki, ordularn bu yks ayn evrimsel ktaya bir deil, iki kez
ulamt. Bunlar ocukluk kbuslar- src karncalar deil, onlarn Yeni
Dnya`daki uzak
a
benzer kuzenleriydi. Src karncalarla ayn eyleri, ayn
134


enlerle yapyorlard. Sonunda gece oldu, eve dndm: a- Iakat karanlk
AIrika korkularn silip atan yeni bir anlayla mutlu...



136


f
V. Blm
G ve Arivler
kten DNA yayor. OxIord kanalnn kysnda, bahemin dibinde koca
bir st aac var ve havaya tyl tohumlar sayor. Esintinin yn
deiip duruyor ve tohumlar her yana dalyor. Kanal boyunca yukar
ve aa doru, drbnmn eriebildii her yerde, su bembeyaz, yzen
pamukuklarla bezenmi. Dier ynlerde, topran da pamukuklarla kaplandna
phe yok. Byk oranda sellozdan yaplm bu pamukuklar DNA`y, yani genetik
bilgiyi ieren uIack kapsl koruyor. DNA ierii bu toplamn kck bir paras.
yleyse neden selloz deil de DNA yayor dedim? nemli olan DNA da ondan.
Selloz pamukuklar, daha hacimli olmalarna karn, sonradan pe atlacak bir
parat. Tm gsteri, pamukuklar, sdn iekleri, aa, hepsi tek bir ie yaryor:
DNA`nn etraIa datlmas. Herhangi bir DNA deil, yeni bir pamuklu tohum nesli
retecek st aalan oluturmak iin gereken zel, iIrelenmi talimatlar ieren
DNA. Bu pamukuklar szcn tam anlamyla kendilerini yeniden retmek iin
talimat datyor. Pamukuklar var nk atalar ayn ii yapmada baarl olmu.
Gkten talimat yayor; program yayor; aacn bymesi, pamukuklarn datm,
algoritmalar yayor. Bu metaIor deil, gerein ta kendisi, aikr gerek. Gkten
bilgisayar disketleri yasayd daha aikr olamazd.
G

137


Apak ve gerek, ama bu gerek anlalal ok uzun zaman olmad. ok deil,
birka yl nce, canszlarla kyaslandnda canllann hangi adan zel olduunu bir
biyoloa sorduunuzda, hemen hepsi protoplazma denilen zel bir maddeden sz
aard. Protoplazma, derlerdi, baka maddelere benzemez; canldr, titreir, uzar, kalp
gibi atar, tepki verir; canl bir vcudu alp gittike klen paralara ayrrsanz,
sonunda saI protoplazmaya ularsnz. Geen yzylda, Arthur Conan Doyle`un
roman kahramanlarndan ProIesr Challenger`m gerek hayattaki bir benzeri
okyanus dibindeki baln saI protoplazma olduunu dnmekteydi. Ben
ilkokuldayken, byklerin ders kitaplarnn yazarlar hl protoplazma anlatrd.
Aslna bakarsanz, o zamanlar doruyu bilmeleri gerekiyordu. Artk bu szc
grmyor, duymuyor sunuz. Protoplazma, Ilojiston ve evrensel esir kadar l.
Canllarn yapld maddelerin hibir zellii yok. Canllar, btn dier eyler gibi,
molekllerden oluuyor.
zel olan, bu molekllerin cansz nesnelerin molekllerinden ok daha karmak
dzenlemelerle bir araya gelmeleri ve bunun organizmalarn kendi ilerinde
tadklar, geliimin nasl olacam belirleyen programlar, talimatlar izleyerek
yaplmas. Belki gerekten titriyor, uzuyor, kalp gibi atyor ve tepki veriyorlar ve
'yaayan bir scaklkla panldyorlar; ama bu zelliklerin hepsi doal olarak ortaya
kyor. Tm canllarn
erkezinde yatan bir ate, scak bir neIes ya da 'yaam kvlc- " deil- Tm canllarn
merkezinde yatan ey bilgi, szckler, imatlar. Bir metaIor aryorsanz ate, kvlcm
ve neIesi bo rin. Bunlarn yerine, kristal tabletler zerine kaznm birbirinden
ayr, bir milyar saysal karakter dnn. Yaam anlarsak istiyorsanz, titreyen,
uzayan pelteler ve balklar dnmeyin; biliim teknolojisini dnn. te bir
nceki blmde, kralie andan merkez veri bankas diye sz ederken ima ettiim
buydu.
leri bir biliim teknolojisinin temel gerei, ok sayda bellek konumu olan bir
eit depolama ortamdr. Her konum birbirinden Iarkl durumlardan bir tanesinde
olabilmelidir. Bu, dnyada en Iazla kullanlan saysal bilgi teknolojisi iin geerli.
Ana- log bilgiye dayal bir baka biliim teknolojisi daha var. Sradan bir gramoIon
pla zerindeki bilgi, analogdur. Bu bilgi dalgal bir oluk zerine kaydedilir. ada
bir lazer diske (buna ne yazk ki ou kez 'kompakt disk" deniyor ama bu ad hibir
ey iIade etmiyor) kaydedilen bilgiyse saysaldr; her biri ya kesinlikle var olan ya da
kesinlikle var olmayan bir dizi uIack ukur biiminde kaydedilmitir, aras yoktur.
Saysal bir sistemin ta- nsal zellii budur: Sistemin temel eleri, arada ara-yol
veya ara-durumlar olmakszn, ya kesinlikle bir durumda ya da kesinlikle bir baka
138


durumdadr.
Genlerdeki bilgi teknolojisi saysaldr. Bu, geen yzylda Gregor Mendel
taraIndan bulundu; geri kendisi byle iIade etmezdi ya, her neyse... Mendel bizim
her bir zelliimizin anne ve babamzn zelliklerinin bir karm olmadn
gsterdi. Bizler mirasmz birbirinden ayr paracklar halinde alyoruz. Her bir
paray miras olarak alrz ya da almayz. Aslnda, ye- ni-Darwinciliin
kurucularndan R. A. Fisher`in de dedii gibi, parackl kaltm gerei, eey
konusunu her dndmzde gzmzn nndeydi, ama biz gremiyorduk.
Cinsiyetimizi belirleyen ebeveynlerin biri erkek biri de diidir, ama bizler bunlar
kartrp erdii (hermaIrodit) olmayz; ya erke-


gizdir ya da dii. Yeni doan her bebein dii ya da erkek olma olasl eittir,
Iakat bebekler bu zelliklerin yalnzca birini alr, ikisini birletirmez. Artk kaltsal
paracklarmzn her biri iin ayn eyin doru olduunu biliyoruz. Kaltsal para-
cklar birlemiyor, karmyor; nesiller boyunca dzenlenir ve yeniden dzenlenirken
ayr ayr olma zelliklerini koruyorlar. Genetik birimlerin vcut zerindeki etkilerini
gzlediimizde sk sk bir karma varm gibi grnyor elbette. Uzun birisi ksa
birisiyle ya da bir zenci bir beyazla iItletiinde, ocuklar genelde ikisinin arasnda
bir yerde oluyor. Fakat bu karma grnm yalnzca vcut zerindeki etkilerde
gzleniyor ve nedeni de ok sayda paracn etkilerinin toplanyor olmas.
Paracklarn kendileri bir sonraki nesle ayr ayr aktarlyorlar.
Karmla kaltm ve parackl kaltm arasndaki ayrm evrim yaklamlarnda
hep ok nemli olmu. Darvvin`in zamannda herkes (manastrnda inzivada yaayan
ve lmnden ok sonraya dek gz ard edilen Mendel dnda) kaltmn karmla
olduunu dnyordu. Fleeming Jenkin adnda bir Isko mhendis karmal
kaltm kuramnn, evrim kuramnda doal seilim olamayacan gsterdiine iaret
etti. Ernst Mayr, Jenkin'in makalesinin 'Ien bilimcilerin olaan nyarglarn ve yan-
l anlamalarn temel aldn sylyor -hem de hi nazik olmayan bir biimde.
Ancak, Jenkin`in sav Darvvin`i yine de epey huzursuz etti. Bu sav, bir deniz kazas
sonucu 'zenci yerlilerin yaad bir adaya den beyaz adam yksnde ok renkli
bir biimde anlatlyor:
beyaz adama yerli karsnda sahip olabilecei tm stnlkleri verelim;
yaam mcadelesinde beyaz adamn uzun bir hayat srdrme ansnn yerli
eIlerden ok daha Iazla olacan dnelim; yine de bu varsaymlar bizi,
snrl ya da snrsz sayda nesil sonrasnda adadakilerin tmnn beyaz
olaca sonucuna gtrmez. Kazazede kahramam- mz byk olaslkla kral
olacaktr; hayatta kalabilmek iin bir sr yerli ldrmek zorunda kalacaktr;
uyruundaki- ler birer bekar olarak yaayp lrken onun bir sr kars ve
ocuu olacaktr... Beyaz adammzn nitelikleri onu uzun yllar yaatacaktr,
ancak ka nesil geerse gesin uyruunun ocuklar beyaz olmayacaktr. lk
nesilde, ortalama zenciden daha stn zekl birka dzine melez olacaktr.
Birka nesil boyunca tahtta buday tenli krallar oturmasn bekleyebiliriz.
Fakat adann tm nIusunun yava yava beyaz, hatta buday tenli olacana;
ya da adallarn kahramanmzn ok sayda zenci ldrmesini ve ok sayda
ocuk sahibi olmasn mmkn klan enerji, yreklilik, zek, sabr, zdenetim,
dayankllk gibi niteliklerini edineceine kim inanr? O nitelikler ki, yaam
mca- delesince seilmitir; tabii bir eyler seiliyorsa...
140


Beyazlarn stnlne ilikin rk varsaymlara taklp kalmayn. Tpk
gnmzde insan haklar, insann asaleti ve insan yaamnn kutsall gibi
trc varsaymlarmzn tartmasz kabul edildii gibi, Jenkin ve Darwin`in
zamannda da beyazlarn stnl tartlmazd. Jenkin`in savm daha yansz bir
benzeimle yeniden szcklere dkmeye alalm. Beyaz boyayla siyah boyaya
kartrdnzda, gri boya elde edersiniz. Gri boyayla gri boyay kartrrsanz,
balangtaki beyaz ya da siyah geri kazanamazsnz. Boyalarn kartrlmas,
M.endel-n- cesi kaltm grnden pek Iarkl deil; bugn bile popler kltr,
kaltm sk sk 'kanlarn karmas olarak iIade eder. Jenkin'in sav kann
bozulmasna ilikin bir sav. Karmal kaltm varsaymyla, nesiller getike
eitlilik bozulur. Bir rneklik gittike yaylr. Sonunda, doal seilimin zerinde
alabilecei hibir eitlilik kalmaz.
Bu sav o zamanlar mantkl grnm olmal. Ancak yalnzca doal seilime
deil, kaltmn gz ard edemeyeceimiz gereklerine de kar kyor! Nesiller
getike eitliliin kaybolduu doru deil. nsanlar bugn birbirlerine anneanne
ve bykbabalarnn zamanndakinden daha ok benzemiyorlar. e. itlilik
korunuyor. Seilimin zerinde alabilecei bir eitlilik havuzu var. 1908`de W.
Weinberg bunu matematiksel olarak vurgulad. Srad matematiki G. H. Hardy de
Weinberg`den bamsz olarak ayn noktaya iaret etti. (Yeri gelmiken anlataym;
okuduu niversitenin -ayn zamanda benim de niversitem- bahis kitabnda
yazlanlara gre, bir arkada Hardy yi iddiaya arm: "lmne dek
kazanacaklarnn tmne kar yarm peniye bahse girerim ki, yarn gne doacak!
Hardy bahsi kabul etmi.) Ancak Mendel'in parackt genetik kuramn kullanarak
Fleeming Jenkin`e tam bir yant verebilenler, ada poplasyon genetiinin
kurucular R. A. Fisher ve alma arkadalar oldu. Bu o zamanlar kaderin bir cilvesi
olarak grld, nk, XI. Blm`de greceimiz gibi, yirminci yzyln balarnda
Mendel`in nde gelen takipileri kendilerini Dar- win-kart sayyorlard. Fisher ve
arkadalar Darvvinci seilimin mantkl olduunu gsterdiler. Evrim srecinde
deien ey, birbirinden ayr kaltsal paracklarn, yani her biri bireyin vcudunda
ya var olan ya da olmayan genlerin greli skl olarak alndnda, Jenkin`in sorunu
gayet kolayca zlyordu. Fisher sonrasnda Danvincilie yeni-Darwincilik dendi.
Bu saysal yap genetik bilgi teknolojisi iin doru olan rastlantsal bir gerek deil
yalnzca. Saysallk byk olaslkla Darvvinciliin ileyii iin gerekli bir nkoul.
Elektronik teknolojimizde, birbirinden ayr saysal noktalarn yalnzca iki durumu
vardr. Bunlar allagelmi biimde 0 ve 1 olarak gsterilir, ancak yksek ve dk,
ak ve kapal, aa ve yukar olarak da dnebilirsiniz. nemli olan, birbirlerinden
ayrt edilebilir olmalar ve bu durumlarn bir eyleri etkileyebil- meleri iin


yaplarnn 'okunabilir olmasdr. Elektronik teknolojide l`leri ve O'lan kaydetmek
iin eitli ortamlar kullanlr: manyetik diskler, manyetik bant, delildi kart ve
bantlar; ilerinde ok sayda, kk yariletken birimler bulunan entegre ipler...
St tohumlar, karnca ve tm dier canl hcrelerdeki ana kayt ortamysa
elektronik deil kimyasaldr. Belirli tr molekllerin 'polimerleme, yani uzunluu
belirsiz, uzun zincirler halinde birleme yetenei kullanlr. Birok Iarkl polimer
eidi vardr. rnein, 'polietilen, etilen dediimiz kk bir molekln uzun bir
zinciridir: polimerlemi etilen. Niasta ve selloz polimerlemi ekerlerdir. Baz
polimerler, etilen gibi tek bir kk molekln birrnek zincirleri deil de, iki ya da
daha Iazla, Iarkl kk molekln oluturduu zincirlerdir. Bylesi bir zincirse
heterojendir(ayrcinsten) ve bilgi teknolojisi iin kullanm olanakl hale gelmitir.
Zincirde iki eit kk molekl varsa, bunlar 1 ve 0 olarak dnebilir ve zincirin
yeterince uzun olmas kouluyla her trden, her eit bilgiyi kaydedebiliriz. Canl
hcrelerin kulland zel polimerlere polinkle- otit diyoruz. Hcrede iki ana
polinkleotit eidi var; ksa adlaryla DNA ve RNA. Bunlarn ikisi de nkleotit ad
verilen kk molekllerin zincirleridir. Hem DNA hem de RNA drt Iarkl
nkleotitten oluan heterojen zincirlerdir. te bilgi kaydnn yaplmasn olanakl
klan da budur. Canl hcrelerin bilgi teknolojisi iki durum (1 ve 0) yerine, drt
durum kullanr: Bunlara A, T, C ve G diyelim. lke olarak, bizimki gibi ikili bir bilgi
teknolojisiyle canl hcreninki gibi drtl bir bilgi teknolojisi arasnda pek az bir Iark
var.
I. Blm un sonunda belirttiim gibi, tek bir insan hcresinde 30 ciltlik
Encyclopaedia Britannica'mn tmn drt kez kaydedebilecek bilgi kapasitesi
vardr. St tohumu ya da karnca iin sz konusu sayy bilmiyorum Iakat ayn
sersemletici mertebeden olacaktr. Tek bir zambak tohumunda ya da tek bir
semender sperminde Encyclopaedia Britannicay batan aa 60 kez kaydedecek
depolama kapasitesi vardr. Haksz yere 'ilkel olarak anlan amiplerin
DNA`sndaysa 1000 Encyclopaedia Britannica dak kadar bilgi bulunur.
nsan hcrelerindeki genetik bilginin yalnzca yzde birinin kullanlyor olmas
artcdr: kabaca Encyclopaedia Britanni-
142


cann tek bir cildi kadar. Geri kalan yzde 99`un neden orad olduunu kimse
bilmiyor. Daha nceleri yazdm bir kitapta bu yzde 99'luk ksmm asalak
olabilecei ve yzde lik ksm harcad emekten otlanyor olabilecei dncesini
ortaya al initim. Molekler biyologlar son yllarda 'bencil DNA adr verdikleri bu
kurama ilgi duymaya baladlar. Bir bakterini; bilgi kapasitesi insan
hcresininkinden 1000 kez daha azdr; v muhtemelen bakteri bu kapasitenin hepsini
kullanr: Asalakla iin pek yer yoktur. Bakterinin kapasitesi Yeni Ahit'in yalnzc tek
bir kopyasn tayabilir!
Gnmz genetik mhendisleri artk bir bakterinin DNA`s na Yeni Ahit`i ya da
baka herhangi bir eyi yazabilecek tekno lojiyi ellerinde tutuyorlar. Bir bilgi
teknolojisindeki simgeleri 'anlam keyIi seilir. Dolaysyla, bizim 28 harIli
alIabemizi harIlerine (byk ve kk harIlere ve hatta noktalama iaret lerine)
DNA`nn 4 harIli alIabesindeki kombinasyonlardan -di yelim ki, l
kombinasyonlardan- simgeler belirlememiz iir bir neden yok. Ne yazk ki,
bakterinin iine Yeni Ahit`i yazma! be yzyl kadar alacaktr; bu yzden de
kimsenin bu ile ilgile neceini sanmyorum. Varsayalm ki, birileri bunu yapt;
bakte rinin reme hz o denli Iazladr ki, tek bir gnde Yeni Ahit'ir
10 milyon kopyas kartlabilir. nsanlar DNA alIabesini okumay bilselerdi, bu bir
misyonerin en byk d haline gelirdi Tabii bir de bakterideki karakterler ylesine
kk ki, Yen Ahit'in 10 milyon kopyas bir topluine bann yzeyinde ayn anda
dans edebilirdi.
Allagelmi yaklam elektronik bilgisayar belleini ROM ve RAM olarak
snIlandrr. ROM, 'read only memoy", sal okunur bellek demektir; yani 'bir kez
yaz birok kez oku belleidir. 0`larm ve lerin dzeni imalat srasnda 'yazlr ve
bundan sonra da deitirilemez. Bellek mr boyunca ayn kalr ve buradaki bilgi
saysz kereler okunabilir. RAM ad verdiimiz dier bellek ise, hem 'zerine
yazlabilir hem de okunabilir (bu pek de zariI olmayan bilgisayar jargonuna
olduka a-
k allyor). Dolaysyla, RAM, ROM`un yapt her eyi ve tta daha Iazlasn
yapyor. RAM ksaltmasnn ak anlam rultc, bu nedenle szn etmiyorum.
RAM'de nemli olan, u bellein istediiniz yerine, istediiniz kadar, istediiniz de-
ende O`lar ve l`ler yerletirebilmenizdir. Bilgisayar belleinin J,yk bir ksm
RAM'dir. Ben yazdka, bu szckler dorudan RAM`a gidiyor. Her eyi denetleyen
szckilemci program da RAM`de; Iakat kuramsal olarak ROM`a yazlabilir ve
sonra da deitirilmez. ROM, tekrar tekrar gereksinme duyulacak, isteseniz bile
deitiremeyeceiniz standart programlar iin kullanlyor.
DNA, ROM'dur. Milyonlarca kere okunabilir Iakat zerine bir kere yazlabilir -ilk
143


imal edildiinde, iinde bulunduu hcrenin doumunda. Bir bireyin hcrelerindeki
DNA bir kez "yazlr ve o bireyin hayat boyunca, ok ender geliigzel bo-
zunmalar dnda, deimez. Fakat DNA kopyalanabilir. Bir hcrenin her
blnnde DNA kendisinin tpksn yapar. A, T, C ve G nkleotitlerinin dzeni,
bir bebein bymesi srasnda yaplan trilyonlarca yeni hcrenin her birinin
DNA`sma aslna sadk kalnarak kopyalanr. Yeni bir birey dllendiinde, yeni ve bir
baka ei olmayan veriler DNA ROM`una 'yazlr; birey bundan sonraki hayatn
tm hcrelerine kopyalanacak bu verilerle geirecektir (DNA`snn geliigzel bir
yarsnn kopyaland eey hcreleri dnda, ki bunu daha sonra greceiz).
Bilgisayardaki bellein tmnn, ister RAM olsun ister ROM, belirli bir adresi
vardr. Bu, bellekteki her konumun bir ad olduu anlamna gelir: Adres, genellikle
bir saydr, ama baka bir ey de olabilir. Bellein bir konumunun adresi ile
iindekiler arasndaki ayrm anlayabilmek ok nemli. Her konum adresiyle
belirlenir. rnein, bu blmn admn ilk harIi "G, toplam 65.536 RAM
konumu olan bilgisayarmn 6446, 6447 ve 6448 konumlarnda bulunuyor. Baka bir
zamanda bu konumun ierii Iarkl olacak. Bir konumun ierii, o konuma en son
yazlm olan eylerden oluur. Her ROM konumunun da bir adresi ve bir ierii
vardr, ancak RAM ile arasndaki Iark, ROM`da bu ieriin asla deimeyecek
olmasdr.
DNA, ipliksi kromozomlar zerinde yerlemitir; tpk uzun bilgisayar bantlar
gibi. Hcrelerimizin her birindeki DNA`nn tamamnn bilgisayar ROM`u ya da
bandndaki gibi bir adresi vardr. Bilgisayar belleinde olduu gibi, DNA zerinde
bir adresi belirlemek iin kullandmz rakamlar ya da adlar keyIi seilmitir.
nemli olan, benim DNA`mdaki belirli bir konumun, sizin DNA`nzdaki belirli bir
konuma karlk gelmesidir: ki konumun adresleri ayndr. Benim DNA'mm 321762
konumundaki ierik sizin DNA`nzn 321762 konumundakiyle ayn olabilir de,
olmayabilir de. Fakat 321762 konumu benim hcrelerimde de, sizinkilerde de ayn
yerdedir. Burada 'yer" dediimde, belirli bir kromozom zerindeki bir yeri
kastediyorum. Kromozomun hcre iindeki tam yeri nemli deildir. Aslnda
kromozom hcre iinde yzer ve Iiziksel yeri deiir, ama bilgisayar band dzenli
sarlmayp yerde dank durduunda bile bant zerindeki her konumun yerinin belli
olmas gibi, kromozom zerindeki her konumun da izgisel sras bellidir. Biz in-
sanlarn tmnde ayn DNA adresleri var, ancak bu adreslerin ieriklerinin ayn
olmas gerekmiyor. te, birbirimizden Iarkl olmamzn nedeni bu.
Dier trlerin adresleri bizimkilerle ayn deil. rnein, bizde 46 kromozom
varken empanzelerde 48 tane var. Trler arasnda kromozom konumlarnn
ieriklerini adreslerine bakarak karlatrmak mmkn deil, nk adresler bire bir
144


karlk gelmiyor. Bununla birlikte, empanzeler ve insanlar gibi yakn akraba olan
trlerde, birbirine bitiik konumlardan oluan ok sayda blgenin ortak olduu
grlyor. Bu ortaklklarn says ylesine Iazla ki, iki tr iin ayn adres sistemini
kullanamyor olmamza karn, bu benzer blgeleri temelde ayn kabul edebiliriz. Bir
tr tanmlayan, tr yelerinin tm-
DNAlarnda ayn adres sisteminin olmasdr. Birka siz istisna dnda,
tm yelerin kromozom says ayndr iir kromozom zerindeki her
konumun adresi, trn tm r yelerinde ayn kromozomun ayn
konumunun adresiyle Ldr. Bir trn yeleri arasndaki farkllk yalnzca
bu ko- arn ierii olabilir.
-imdi Iarkl bireylerdeki DNA ierii arasndaki Iarkhhkla- nasl olutuunu
anlatacam, Iakat yalnzca bizim gibi yli reme yapan trlerden sz ettiimi
vurgulamalaym. Bi- sperm ve yumurtalarmzn her birinde 23 kromozom var- .
Benim spermlerimden bir tanesindeki adresli konumlarn Jjgr biri iin, dier
spermlerimin ve sizin spermlerinizin (ve yu- ` murtalannzn) her birinde belirli
adresli bir konum vardr. Dier hcrelerimin hepsinde 46 kromozom vardr -iIt
say. Bu hcrelerin her birinde adresler iki kez kullanlr. Her hcrede iki tane
kromozom 9 vardr; dolaysyla kromozom 9 zerindeki konum 7230`dan hcre
iinde iki tane bulunur. Bu iki konumun ierii ayn olabilir de, olmayabilir de; tpk
trn dier yeleri iin dediimiz gibi. 46 kromozomlu bir vcut hcresinden 23
kromozomlu bir sperm yapldnda, sperm her adresli konumun iki kopyasndan
yalnzca birini alr. Hangi kopyann alnd rastlantsaldr diyebiliriz. Ayn ey
yumurtalar iin de geerlidir. Bunun sonucu olarak, retilen her yumurta ve sperm,
konumlarn adresleme sistemleri bir trn btn yelerinde ayn olmasna karn,
ierikleri asndan tektir ve bir benzeri yoktur (bizi ilgilendirmeyen istisnalar
dnda). Sperm, yumurtay dllediinde, 46 kromozom tamamlanr; ve gelimeye
balayan dltn hcrelerinin hepsinde bu 46 kromozom kopyalanr.
ROM'a yalnzca ilk imal edildiinde yazlabildiini sylemitim; bu, zaman
zaman kopyalama srasnda grlen rastlantsal yanllklar dnda DNA iin de
dorudur. Fakat bir anlamda, trn tmnn ROM'larmn oluturduu kolektiI veri
bankasna yazlabildiini syleyebiliriz. Tr bireylerinin hayatta kalabilmesi (ki bu
rastlantsal bir olgu deildir) ve reme ilevindeki baarlar sonucunda, nesiller
getike, trn kolektiI genetik belleine iyiletirilmi hayatta kalabilme talimatlar
"yazlr. Bir trn evrimsel deiimi, byk oranda, her adresli DNA konumundaki
eitli olas ieriklerin her birinin kopya saysnda nesiller getike oluan
deiimlerdir. Kukusuz, her kopyann bir bireyin vcudunda olmas gerekiyor.
Fakat evrim srecinde nemli olan, her adresin olas ieriklerinin poplasyon
145


iindeki sklklarnn deimesidir. Adresleme sistemi ayn kalr, Iakat yzyllarn
gemesiyle konum ieriklerinin istatistiksel proIili deiir.
Krk yln ba, adresleme sisteminin de deitii olur. empanzelerde 24 iIt,
bizde de 23 iIt kromozom var. empanzelerle bizim atamz ortak; yleyse, bizim ya
da empanzelerin atalarnn birinde kromozom saysnda bir deiiklik olmu olmal.
Ya biz bir kromozom kaybetmiiz (iki kromozom birlemi) ya da empanzeler bir
kromozom kazanm (bir kromozom ikiye ayrlm): Kromozom says ana
babasnnkinden Iarkl en az bir birey ortaya km olmal. Genetik sistemin
btnnde zaman zaman baka deiimler de grlr. leride greceimiz gibi,
zaman zaman iIre tmyle Iarkl kromozomlara kopyalanabilir. Bunu biliyoruz,
nk kromozomlarn etraIna dalm, birbirinin ayns, uzun DNA iplikleri bu-
luyoruz.
Bilgisayar belleinde belirli bir noktadaki bilgi okunduunda, iki eyden biri olur.
Bu bilgi ya bir baka yere yazlabilir ya da bir biimde "eyleme geirilir. Bir baka
yere yazlmas, bilginin kopyalanmasdr. DNA'nm bir hcreden yeni bir hcreye,
DNA zerindeki blgelerin de bir bireyden bir baka bireye, yani ocuuna
kopyalanabildiim grdk. 'Eylem ise ok daha giriIt. Bilgisayarlarda, program
talimatlarnn yrtlmesi bir eit eylem biimi. Benim bilgisayarmm ROM`unda,
konum 64489, 64490 ve 64491, birlikte ele alnp talimat olarak yorumlandklarnda
bilgisayarn kk hoparlrnde 'bip" sesi

kartan belirli bir ierik -O'lar ve l'ler- tayorlar: 10101101 00110000 11000000. Bu
bit dzeninin grltye ilikin isel bir anlam yok. Bu iIrede hoparlr zerindeki
etkisinin ne olacan gsterecek hibir ipucu yok. Bilgisayarn geri kaltn ksmnn
yapl biimi, bu etkiyi veriyor. Tpk bunun gibi, DNA`nn drt harIli iIresinin de
etkileri var -rnein, davran ya da gz rengi zerinde- Iakat bu etkiler DNA
iIresinin isel bir zellii deil. Bu etkiler dltn gelime biiminin bir sonucu
olarak kendini gsteriyor; gelime biimi de DNA`nn dier ksmlarndaki iIreden
etkileniyor. Genler arasndaki bu etkileim, VII. Blm un konusu olacak.
DNA iIresinin eyleme geebilmesi iin nce simgelerinin bir baka ortama
evirisinin yaplmas gerekiyor. DNA simgeleri nce kendilerine karlk gelen RNA
simgelerine dntrlyor. RNA`nn da drt harIli bir alIabesi var. Buradan da
polipeptit ya da protein ad verilen Iarkl bir polimere evirisi yaphyor. Bu polimere,
poliaminoasit de diyebiliriz, nk temel birimleri aminoasitlerden oluuyor.
Canllarn hcrelerinde 20 eit aminoasit var. Biyolojik proteinlerin tm bu 20 te-
mel yaptandan yaplm zincirler aslnda. Aminoasit zincirleri olmalarna karn,
proteinlerin ou uzun, iplik gibi kalmyor. Her zincir, giriIt bir dm halinde
kvrlyor; bu dmn biiminiyse aminoasitlerin dizilii belirliyor. Dolaysyla,
belirli bir aminoasit dizisi iin bu dmn biimi hep ayn oluyor. Aminoasitlerin
dizisini belirleyense, DNA`nm belirli bir parasndaki iIre simgeleri (RNA ise arada
iIreyi iletiyor). yleyse, bir proteinin boyutlu, kvrlm biimi, DNA`nn iIre
simgelerinin tek boyutlu dizilimi taraIndan belirleniyor.
eviri ilemi, mehur, harIli szcklerle yazlm 'genetik iIreyi kapsyor.
Bu, 64 ( 4 x 4 x 4) olas DNA (ya da RNA) lsnn her birinin 20 aminoasitten
birine ya da 'okumay durdur simgesine evirisinin yapld bir szlk. 'Okumay
durdur" simgelerinden -noktalama iaretleri- tane var. Amino- asitlerin ouna
birden Iazla l karlk gelebiliyor (64 lye karlk yalnzca 20 aminoasit
olmasndan bunu tahmin etmisinizdir) . Deimez bir dizilimi olan DNA ROM`dan
kesinlikle deimez boyutlu bir biimi olan proteine dek tm eviri ilemi, mthi
bir saysal bilgi teknolojisi leni. Genlerin vcudu etkileyiinin bundan sonraki
admlarysa bilgisayara daha az benziyor.
Her canl hcre, hatta tek bir bakteri hcresi bile, devasa bir kimyasal madde
Iabrikas olarak dnlebilir. DNA dzeni, yani genler, protein molekllerinin
boyutlu biimini deitirerek bu kimya Iabrikasndaki olaylarn akn etkiler.
Devasa szcnn bir hcre iin uygun olmad dnlebilir, zellikle de bir
topluinenin bana 10 milyon bakteri hcresinin s- ca dnlnce. Fakat bu
hcrelerin her birinin tm Yeni Ahit metnini tayabileceini de hatrlayacaksnz;
bunun da tesinde, ierdii karmak makinelerin saysyla lldnde, hcre
147


gerekten de devasadr. Her makine, belirli bir DNA parasnn etkisiyle yaplm,
byk bir protein molekldr. Enzim ad verilen bu protein moleklleri iin makine
szcn kullanyorum, nk her bir enzim belirli bir kimyasal tepkimenin
olumasna neden olur. Her protein makinesi kendi kimyasal rnn retir. Bunu
yapabilmek iin hcre iinde dolanmakta olan hammaddeleri kullanr; hammaddeler
de byk olaslkla baka protein makinelerinin rnleridir. Bu protein makinelerinin
bykl hakknda bir Iikir verebilmek iin unlar syleyebilirim: Her biri
yaklak 6000 atomdan yaplmtr ki, bu molekler standartlarda ok byk bir say.
Bir hcrede bu koca aralardan bir milyon kadar var; 2000`den Iazla eit
oluturuyorlar ve her enzim eidi kimya Iabrikasnda -hcrede- belirli bir ilemi
yapmakta uzmanlam. te, bir hcreye bireysel biimini ve davrann veren,
enzimlerin karakteristik kimyasal rnleridir.
Tm ayn genleri tayan vcut hcrelerinin hepsinin ayn olmamas size garip
gelebilir. Bunun nedeni, Iarkh eitlerdeki vcut hcrelerinde Iarkl gen kmelerinin
okunarak dierlerinin gz ard edilmesidir. Karacier hcrelerinde, DNA ROM`un
bbrek hcrelerinin yapmna ilikin blmleri okunmaz; bbrek hcrelerinde de
karaciere ilikin olanlar okunmaz. Bir hcrenin biimi ve davran, o hcrede hangi
genlerin okunarak protein rnlerine evirildiine baldr. Bu da, hcre iinde hazr
bulunan kimyasal maddelere baldr. Hcrede hangi kimyasallarn olduu da,
ksmen daha nce hangi genlerin okunmu olduuna ve ksmen de komu hcrelere
baldr. Bir hcre ikiye blndnde oluan iki yeni hcrenin birbirlerine
benzemesi gerekmez. rnein, balangtaki dllenen hcrede belirli kimyasal
maddeler hcrenin bir ucunda, dierleri de br uta toplanr. Bu ekilde
kutuplam bir yumurta blndnde, oluan yeni hcreler Iarkl kimyasallar tar.
Bu, yeni hcrelerde Iarkl genlerin okunaca anlamna gelir ve kendi kendini
gdleyen, glendiren bir ayrmlama balar. Vcudun son biimi, bacaklarn
uzunluu, beynin yaplanmas, davranlarn zamanlamas, hepsi, Iarkl genleri
okuduu iin Iarkl eitlerde olan hcreler arasndaki etkileimin dolayl sonu-
lardr. Bu Iarkllama sreleri, ulvi bir merkezi tasarm yerine III. Blm'deki
'tekrarlayan" ilem tarznda, yerel ve zerk sreler olarak grlmeli.
Bu blmde kullanlan anlamyla 'eylem, genetikilerin bir genin 'Ienotipik
etkisi dedii eydir. DNA`nn vcut, gz rengi, san kvrckl, saldrgan davran
derecesi ve binlerce baka zellik zerindeki etkileri Ienotipik etkiler olarak ad-
landrlr. DNA'nn bu etkileri balangta yereldir: RNA taraIndan okunmas,
protein zincirine evirilmesi. Sonra da hcrenin biimi ve davranlar etkilenir. Bu,
DNA`daki bilgiyi okumann iki yolundan biri, ikinci yolsa, DNA`nn kopyalanmas.
DNA bilgisini aktarmann bu iki yolu, yani dikey ve yatay iletim arasnda temel
148


bir ayrm var. Bilgi, sperm ve yumurta (baka hcreler) yapan hcrelerdeki
DNA`lara dikey olarak aktarlyor. Dolaysyla, dikey olarak bir sonraki nesle ve
sonra yine dikey olarak belirsiz sayda gelecek nesle aktarlyor. Buna 'arivsel
DNA diyeceim. Arivsel DNA lmsz olma potansiyeli tar. Arivsel DNA yi
tayan ve blnerek bir sonrakini oluturan hcreler dizisine tohum hatt diyoruz.
Tohum hatt, sperm veya yumurtann -ve dolaysyla gelecek nesillerin- ata- hcreleri
olan, vcut ii hcreler dizisidir. DNA ayrca yanlara doru, yani yatay olarak da
aktarlr: Karacier ya da deri hcreleri gibi tohum hatt olmayan hcrelerdeki
DNA`lara; bylesi hcrelerdeki RNA`ya; dolaysyla proteinlere ve dlt geliimiyle
yetikin biimi ve davran zerindeki eitli etkilere. Yatay ve dikey aktarmn III.
Blm`deki GELM ve REME alt-programlarnn karl olarak
dnebilirsiniz.
Doal seilim, rakip DNA`nn kendini tr arivlerinde dikey olarak aktarmadaki
baarsyla ilgilidir. 'Rakip DNA, trn kromozomlarndaki belirli bir adresin
alternatiI ierikleri anlamna gelir. Baz genler arivde kalma konusunda rakip
genlerden daha baarldr. 'Baar denen ey, sonu olarak trn arivlerinde aa
doru dikey aktarlmadr. Buna karn, baar lt genelde genlerin
yanlamasna, aktarm yoluyla vcut zerinde gsterdikleri eylemdir. Bu da tpk
biyomorI bilgisayar modeline benziyor. rnein, kaplanlarda zel bir gen var diye-
lim; bu gen ene hcrelerinde yanlamasna etki yaparak, bir rakip gene kyasla
dilerin biraz daha keskin olmasna yol ayor. Dileri daha keskin olan bir kaplan,
normal kaplana kyasla avn ldrmede daha etkili olacaktr; dolaysyla daha ok
dl verecektir; dolaysyla dileri keskin yapan genin daha ok kopyasn dikey
olarak aktaracaktr. Kaplann dier genleri de aktarlacaktr kukusuz, ancak yalnzca
zel 'keskin-di-geni, ortalama olarak, keskin dili kaplanlarn vcudunda
olacaktr. Bu gen, dikey aktarm sz konusu olduunda, vcut zerindeki bir dizi
ortalama etkiden yarar salamaktadr.
DNA bir ariv ortam olarak mthi bir etkinlie sahiptir. Bir iletiyi koruma
yetenei, ta tabletlerinkini ok ok aar. Inek-

de ve bezelyede (aslnda hepimizde) hemen hemen ayn olan ` g
en
vardr: histon
H4 geni. Bu genin DNA metni 306 karakter uzunluundadr. Tm trlerde ayn
adreste oturduunu syleyemeyiz, nk trler arasnda adresleri pek de anlaml bir
biimde kyaslayamyoruz. Syleyebileceimiz tek ey, bu genin ineklerde 306
karakter uzunluunda, bezelyede de 306 karaktere e bir uzunlukta olduudur, inekle
bezelyenin H4 genlerinin yalnzca iki karakteri birbirinden Iarkldr, ineklerle
bezelyelerin ortak atalarnn ne kadar sre nce yaadn tam olarak bilmiyoruz,
Iakat Iosil kantlarna gre 1-2 milyar 371i ncesinde olmal; diyelim ki, 1,5 milyar yl
nce. Bu (insanlar iin) dnlemeyecek kadar uzun sre boyunca, o uzak atadan
dallanan her iki soy da 306 karakterden 305'ini korumu (ortalama olarak: soylardan
biri 306 karakterin hepsini, dieri de 304`n korumu olabilir). Mezar talarna
yazlan yazlar birka yzyl iinde okunamaz hale geliyor.
Bir bakma, histon H4 belgesinin korunmas ok daha etkileyicidir, nk ta
tabletlerin tersine, metni koruyan ve dayankl olan hep ayn Iiziksel yap deildir.
DNA metni nesiller boyu durmadan kopyalanr; eskimelerini nlemek iin 80 ylda
bir yazclarn kopyaladklar brani yaztlar gibi. Histon H4 belgesinin inek-
bezelye ortak atasndan ineklere gelene dek ka kere kopyalandn
kestirebilmemiz ok zor, ama herhalde 20 milyar kadar vardr. Ayrca, birbiri pei
sra 20 milyar kere kopyalanan bilginin yzde 99`undan Iazlasnn korunmasn
deerlendirecek bir lt bulmak ok zor. Belki 'kulaktan kulaa oyunu
oynayabiliriz. 20 milyar sekreterin bir sra halinde oturduunu dnn. Bu
sekreterler sras, Yerkre`nin etraIn 500 kez dolanacaktr. Birinci sekreter bir
belgenin bir sayIasn yazar ve yanndakine verir, ikinci sekreter metni kopyalar ve
yazdn bir sonrakine verir. nc sekreter tekrar kopyalar ve kendi yazdn bir
sonrakine verir; bylece srer gider. Sonunda, ileti sekreterler srasnn sonuna gelir
ve biz okuruz (daha dorusu, sekreterlerin ilerinde ok hzl olduklarm varsayar-
sak, bizim on iki bininci torunlarmz okur). Okuduumuz metin aslna ne kadar
sadk kalabilmitir dersiniz?
Bu soruyu yantlayabilmek iin sekreterlerin ilerini ne denli doru yaptklar
hakknda bir varsaym yapmamz gerekiyor. Soruyu tersine evirip soralm.
DNA`nn etkinliine eriebilmek iin her sekreter ne kadar iyi yazyor olmal? Yant,
szcklere dklemeyecek denli gln! Her sekreterin hata oran trilyonda bir
olmal; yani Kitab Mukaddes`i 250.000 kere hi durup dinlenmeden yazp, yalnzca
tek bir hata yapacak kadar iyi olmas gerekiyor. Gerek hayatta iyi bir sekreter say-
Iada bir hata yapar. Bu histon H4 geninin hata orannn 500 milyon kat. Gerek
hayattaki 20 milyar sekreterden oluan bir srada, 20. sekreterde, bir metnin ierdii
asl harIlerin yzde 99`u bozulmu olacaktr. 10.000. sekreterde, asd metnin yzde
150


l`inden az doru olacaktr. Sekreterlerin yzde 99,9995`i metni grmeden metin
hemen hemen tmden bozulmu olacaktr.
Bu kyaslamada kk bir hile var, ama ilgin ve aklayc bir hile. ltmz
eyin kopyalama hatalar olduu izlenimini verdim. Fakat histon H4 belgesi sadece
kopyalanmakla kalmyor; ayn zamanda doal seilimin eleinden de geiyor. Histon
hayatta kalabilmek iin son derece gerekli; kromozomlarn yap mhendisliinde
kullanlyor. Belki de, histon H4 geninin kopyalanmasnda ok Iazla hata yaplmtr,
Iakat mutasyon geiren bu organizmalar hayatta kalmamlar, en azndan reye-
memilerdir. Daha adil bir kyaslama yapabilmek iin, her sekreterin sandalyesine bir
tabanca tutturulmu olduunu varsay- malyz; yle ki, sekreter hata yaptnda
vuruluyor ve yerini yedek bir sekreter alyor (bundan holanmayan okuyucular,
sandalyedeki yayl bir dzenein hatal sekreterleri nazike sradan dar Irlattn
dnmeyi yeleyebilirler, Iakat tabanca doal seilim iin daha gereki bir
benzetme).
yleyse, DNA`nm metni korumasn lmek iin kullandmz bu yntem, yani
jeolojik zaman boyunca gerekleen deiikliklerin saysna bakmak, kopyalamadaki
aslna sadk kalmay doal seilimin eleme etkisiyle birlikte ler. Yalnzca baar-
DNA deiimi geirenlerin nesillerini grebiliriz. lme yol aan deiimleri
grmemizin mmkn olmad ok ak. Doal geilimin ie karmasnn ncesinde
yaplan hatalar, yani asl kopyalama doruluunu lebilir miyiz? Evet, bu
mutasyon oran dediimiz eyin tersidir ve llebilir; herhangi bir kopyalama
ileminde bir harIin yanl kopyalanmas olasl, milyarda birden biraz Iazla kar.
Bununla, yani mutasyon oranyla, evrim srasnda histon geninde oluan ve kaltlan
deiimin oran -ki bu daha dk olan orandr- arasndaki Iark ise, doal seilimin
bu antik belgeyi korumada ne denli etkili olduunun bir ltdr.
Genetik standartlarda bile, histon geninin alar boyunca sren bu tutuculuu
sraddr. Baka genlerde deiim hz daha yksektir; byk olaslkla, doal
seilim bu genlerdeki deiimlere kar daha hogrldr. rnein, Iibrinopeptit
olarak bilinen proteinleri kodlayan genler evrim srecinde hemen hemen mutasyon
oranna yakn bir oranda deiir. Bu, byk olaslkla, Iibrinopeptitlerin (bunlar
kann phtlamas srasnda retiliyor) ayrntlarndaki hatalarn organizma iin pek
de nemli olmad anlamna geliyor. Hemoglobin genlerinin deiim hzysa
histonlarla Iibrinopeptitlerinki arasnda. Hemoglobinin kandaki ilevi ve ayrntlar
nemli, ancak bu proteinin alternatiI eitlerinin de ayn ilevi yrtebildikleri
grlyor.
Burada ilk bakta bir paradoks varm gibi grnyor. Histon benzeri molekller,
en yava evrilen ve doal seilime en ok taklan molekllerdir. Fibrinopeptitler en
151


hzl evrilen molekllerdir nk doal seilim onlar neredeyse tamamen gz ard
eder; mutasyon orannda evrilmelerine engel yoktur. Bunun paradoks gibi
grnmesinin nedeni, doal seilimi evrimin itici gc olarak Iazlasyla
nemsememiz. Doal seilimi nemsiyoruz; doal seilim olmaynca evrimin de
olmayacan dnrz. Tam tersi, gl bir 'seilim basksnn ise hzl evrim-
lemeye neden olmasn bekleriz. Ancak, bunun yerine, doal seilimin evrimi
Irenlediini gryoruz; doal seilim olmadnda, evrim hz mmkn olan en
yksek hzdr; yani mutasyon hzyla ayndr.
Aslnda bu bir paradoks deil. Dikkatlice dndmzde, baka trl
olamayacan anlarz. Doal seilim yoluyla evrim, mutasyon hzndan daha hzh
olamaz, nk mutasyon son kertede yeni eitliliklerin tre girecei tek yoldur.
Doal seilimin yapabilecei tek ey, yeni eitliliklerin bir ksmn kabul etmek,
dierleriniyse reddetmektir. Mutasyon oran evrimin ilerleyiine bir st snr koyar.
Aslna bakarsanz, doal seilim ou kez evrimi desteklemek yerine kstekler.
Bunun, doal seilimin tmyle ykc bir sre olduu anlamna gelmediini srarla
vur- gulamalym. Doal seilim birok adan yapcdr da ve VII. Blm`de bu
konu zerinde duracaz.
Hatta mutasyon hz bile bir lde yavatr. Baka bir deyile, doal seilim
olmasa bile, DNA iIresinin arivini sadakatle koruma konusundaki ilevsellii bizi
hayrete drebilir. Temkinli bir tahminle, doal seilim olmadn dnsek bile,
DNA ylesine kesin bir dorulukla kendi eini yapar ki, karakterlerin yzde l`ini
yanl kopyalamak iin be milyon kopyalama nesli gemesi gerekir. Doal seilim
olmasayd bile, bizim varsaymsal sekreterlerimiz DNA`nn ok gerisinde kalrlard.
Doal seilimsiz DNAya yetimek iin her birinin Yeni Ahit'in tmn sadece tek
bir hatayla kopyalamas gerekirdi; yani, her birinin gerek hayattaki bir sekreterden
450 kere daha iyi olmas gerekirdi. Bunun, doal seilim sonrasnda tipik bir
sekreterle DNA`y kyasladmz say olan yarm milyardan ok daha az olduu ok
ak; ama yine de etkileyici bir say.
Galiba sekreterlere adil davranmadm. Yaptklar yanllar Iark edemediklerini
ve dzeltmediklerini varsaydm. Hi dzeltme yaplmadn varsaydm; tabii ki,
gerekte bu yaplyor.
gu yzden, sekreterler sras asl iletinin benim izdiim basit yoldan bozulmasna
izin vermeyecektir. DNA kopyalama mekanizmas ayn tr hata dzeltimini otomatik
olarak yapar. Eer yapmyor olsayd, anlattm o mthi hataszlk dzeyine
eriemezdi. DNA kopyalama mekanizmasnda eitli 'dzelti yollar vardr. Bu
gerekli nk DNA iIresinin harIleri hi de granit zerine kaznm hiyerogliIler
gibi statik deil. Tam tersine, iIreyi oluturan molekller ylesine uIak ki -topluine
152


bandaki Yeni Ahitleri hatrlayn- s nedeniyle durmadan oraya buraya arpan
molekller bile bu moleklleri tehlikeye sokabilir. letideki molekller durmakszn
dzeltilir; her gn, her inan hcresinde yaklak 5000 DNA harIi bozulur ve tamir
mekanizmalar taraIndan annda deitirilir. Bu tamir mekanizmalar olmasayd ve
durmakszn almasalard, ileti ksa zamanda bozulurdu. Yeni kopyalanm bir
metinde 'dzelti normal tamirat ilerinin zel bir rnei yalnzca. DNA'da bylesi-
ne mthi bir hatasz bilgi depolama yeteneinin olmasnn nedeni ite bu dzelti
ilemidir.
DNA molekllerinin ileri dzeyde bir bilgi teknolojisinin merkezinde olduunu
grdk. Bu molekllerin ok byk miktarlardaki kusursuz saysal bilgiyi kck
bir mekna s- ktrabildiini ve bu bilgiyi ok uzun bir sre, milyonlarca ylla
llen bir sre -ve yok sayamayacamz ama bizi hayretlere drecek kadar az
hatayla- saklayabildiim grdk. Bu bizi nereye gtrecek? Dnya zerindeki hayata
ilikin temel geree gtrecek; bu blmn ilk paragraIndaki st tohumlaryla
ima ettiim geree. Bu gerek, DNA`nn canllar yararlansn diye var olmad,
DNA yararlansn diye canl organizmalarn var olduu... Bu henz aka
grlmyor ama sizleri ikna edebilmeyi umuyorum. Birey mrlerinin zaman
leinde bakldnda, DNA molekllerinin ierdii iletilerin mr neredeyse
sonsuzdur. DNA iletilerinin mr (birka mu- tasyonu bir kenara brakrsak)
milyonlarca ylla, yz milyonlarca ylla llr; baka bir deyile, birey mrnn on
bin-bir trilyon katyla llr. Her organizma, DNA iletilerinin jeolojik mrlerinin
uIack bir ksmn geirdii geici bir ara olarak grlmelidir.
Dnya var olan eylerle dolu...! Bu noktada bir anlamazlk yok, ama bu bizi bir
yere gtrecek mi? Nesneler vardr, nk ya yakn bir zamanda varlk bulmulardr
ya da gemite yok edilmelerini gletiren nitelikleri olmutur. Kayalar sk sk
olumaz, Iakat bir kez var oldular myd kat ve dayankl olurlar. Byle olmasalard
kaya olmaz, kum olurlard. Aslnda bazlar olmutur; bu yzden kumsallar var!
Kaya olarak var olanlarsa dayankl olanlar. te yandan, iy damlalar dayankl
olduklar iin deil, ok ksa zaman nce olutuklar ve henz buharlamadklar iin
vardr. ki trl "varolu deerlii var gibi grnyor: "oluma olasl yksek ama
pek kalc deil olarak zetlenebilecek iy tanesi tr ve 'oluma olasl dk
ama bir kez var olduktan sonra uzun sre dayanma olasl yksek olarak
zetlenebilecek kaya tr. Kayalarn dayankll, iy tanelerininse 'oluabilirlii
var (daha az irkin bir szck kullanmaya altm ama bulamadm) .
DNA her iki trn de zelliklerini tayor. DNA moleklleri Iiziksel varlklar
olarak, iy tanelerine benziyor. Doru koullarda, byk bir hzla oluuyorlar ama
hibiri kalc deil ve birka ay ierisinde hepsi bozunuyor; kayalar gibi kahc
153


deiller. Ancak DNA dizilerinde tanan dzenlemeler en sert kayalar kadar kalc
ve dayankl. Milyonlarca yl var olacak nitelikteler ve gnmzde hl varlklarn
srdryor olmalarnn nedeni bu. iy taneleriyle aradaki Iark, eski iy tanelerinin
yeni iy tanelerine babalk yapmamas. Kukusuz, iy taneleri birbirlerine benziyor,
Iakat zellikle benzedikleri 'ebeveyn iy taneleri yok. DNA molekllerinin tersine
soy oluturmuyorlar; bu yzden de mesaj iletemiyorlar. iy taneleri, kendiliinden
oluumla var oluyor; DNA iletileri ise kopyalanma yoluyla yaparak var oluyor.
"Dnya, var olmak iin gereken niteliklere sahip nesnelerle dolu trnden,
gereklii apak nermeler, onlara zel bir tr dayankllk, ok sayda kopyadan
oluan soylar biiminde bir dayankllk atIetmediimiz srece nemsiz, hatta
aptalca kalyor. DNA moleklleri iin "var olmak iin gerekenler nitelemesinin
anlam hi de ak deil. "Var olmak iin gerekenlerin bilebildiimiz evren
ierisindeki en karmak nesneler olan sizin, benim gibi makineler yapabilme
yeteneini de ierdii ortaya kacak. imdi bunun nasl olabildiine bakalm.
DNA`nn var olmas iin gerekenlerin makineler yapabilme yeteneini
iermesinin nedeni, temelde, tanmladmz DNA zelliklerinin her birikimli
seilim sreci iin gereken ana bileenler olmasdr. III. Blm'deki bilgisayar
modellerimizde, bilgisayara birikimli seilimin ana bileenlerini bilinli olarak yk-
ledik. Eer yeryznde birikimli seilim gerekten olacaksa, zellikleri bu ana
bileenlerden oluan birtakm varlklar olmaldr. imdi, bu bileenlerin neler
olduuna bakalm. Bunu yaparken, bu bileenlerin, en azndan kaba biimlerde,
ilksel Dnya zerinde kendiliinden ortaya km olmas gerektiini hatrda
tutmalyz; aksi takdirde, birikimli seilim, dolaysyla da yaam asla balamazd.
Burada zellikle DNA`dan deil, evrenin herhangi bir yerinde yaamm ortaya
kmas iin gereken ana unsurlardan sz etmekteyiz.
Hezekiel peygamber kemikler vadisinde keramet gsterdi ve kemiklerin
birlemesini salad. Sonra yine keramet gsterdi ve kemiklerin etraIn etle sararak
g verdi. Fakat hl soluk ala- myorlard. Yaam unsuru yoktu. l bir gezegende
atomlar, molekller ve daha byk madde bekleri vardr ve bunlar Iizik yasalar
uyarmca birbirlerine geliigzel arpar durur. Bazen, Iizik yasalar atom ve
molekllerin birlemesine neden olur -HezekieFin kuru kemikleri gibi- bazen de
atom ve molekller yasalar uyarnca birbirlerinden ayrlr. Olduka byk atom
bekleri oluabilir, sonra da kopup ayrlabilir. Fakat yine de soluk alamazlar.
Hezekiel kuru kemiklere yaam soluu vermesi iin drt rzgr yardma ard.
lksel Dnyamz gibi l bir gezegenin canlanmas iin gereken unsur nedir? Soluk
mu, rzgr m, bir tr hayat iksiri mi? Hibiri. Gerekli olan ey bir madde deil; bir
zellik, kendinin bir eini yapabilme, kendini kopyalayabil- me zellii. Birikimli
154


seilimin ana unsuru bu. Bir biimde, bildiimiz Iizik yasalar uyarnca, kendini
kopyalayan, varlklarn ortaya kmas gerek; bunlara kopyalaycdar diyeceim.
Gnmzde bu ilevi, hemen hemen yalnzca, DNA yerine getiriyor, Iakat
balangta kopyalanabilen herhangi bir ey olabilirdi. lksel Dnya zerindeki ilk
kopyalayclarm DNA moleklleri olup olmadn sorabiliriz kendimize. Tmyle
gelimi bir DNA moleklnn, normalde yalnzca canl hcrelerde bulunan baka
molekllerin yardm olmakszn ortaya kvermesi pek olas deil. lk
kopyalayclar, byk olaslkla, DNA'dan daha yaln ve kabayd.
lk bileenin, yani kendini kopyalamann sonucunda kendiliinden ortaya kan
iki gerekli bileen daha var. Kendini kopyalama ileminde zaman zaman yanllklar
olacaktr; DNA sistemi bile nadiren de olsa hata yapar ve olasdr ki, yeyznde- ki
ilk kopyalayclar daha Iazla hata yapyordu. Ve, kopyalay- clarn en azndan
bazlar gelecekleri zerinde erk sahibi olmalyd. Bu bileen kulaa olduundan
daha kt geliyor. Sadece, kopyalayclarm baz zelliklerinin kopyalanabilme
zellikleri zerinde etkisi olmas gerektii anlamna geliyor. Bu zellik, ilkel bir
biimde de olsa, kendini kopyalama ileminin kanlmaz bir sonucu.
Demek ki, her kopyalayn kendisinin kopyalarn yapyor. Her kopya aslna
benziyor ve aslyla ayn zellikleri tayor. Bu zellikler ierisinde kendisinin daha
Iazla kopyalarn yapmak var elbette (bazlar hatal da olsa). Sonu olarak, her
kopyalayc belirsiz, uzak bir gelecee uzanan, son derece Iazla sayda kopyalayc
soyu retmek zere dallanan, uzun bir soyun 'atas olma potansiyeli tayor. Her
yeni kopyann,
-maddelerden, etraIta dolanan kk yaptalarmdan yanas gerekiyor. Olasdr
ki, kopyalayclar bir tr kalp ya ablon ilevi gryor. Kk bileenler kalba
yle yerlei- r ki, kalbn ayns retilmi oluyor. Sonra da, yaplan kop- zgr
kalyor ve kendisi bir kalp olabiliyor. Elimizde art- , potansiyeline sahip bir
kopyalayclar poplasyonu var. Bu plasyon sonsuza dek artmayacak, nk
hammaddeler, kalba yerleen kk bileenler, eninde sonunda snrlayc
olmaya balayacak.
imdi akl yrtmemize ikinci bileeni katacaz. Bazen kopyalama mkemmel
olmayacak; hatalar yaplacak. Hata yaplma olasl dk dzeylere ekilebilirse
de, hibir kopyalama ileminde asla tmyle ortadan kaldrlamaz. Duyarl ses
cihazlarnn yapmclar da durmadan kopyalama hatalarn azaltmaya urayorlar.
DNA'nm kopyalanma ilemiyse, grdmz gibi, hatalar azaltmada son derece
etkin. Gnmzdeki DNA kopyalanmas, birikimli seilime tabi olmu saysz nesil
boyunca mkemmelletirilmi, incelikli hata bulma ve dzeltme yntemleri ieren
bir yksek-teknoloji ii. Dediimiz gibi, ilk kop- yalayclar byk olaslkla
155


gnmzdekilere kyasla kabaydlar ve daha Iazla hata yapyorlard.
imdi kopyalayc poplasyonumuza geri dnelim ve kopyalama yanllarnn
etkisinin ne olacan grelim. Yanllklar sonucu, birbirinin ei kopyalayclardan
oluan birrnek bir po- plasyon yerine, karma bir poplasyon olaca ok ak.
Byk olaslkla, hatah kopyalama rnlerinin ou, 'ebeveynlerinde olan kendini
kopyalayabilme zelliini kaybetmi olacak. Ancak birka ebeveynlerinden baka
bir adan Iarkl olup, kendini kopyalama zelliini koruyacaklar.
Hata kelimesini okuduunuzda aklnza gelen olumsuz anlamlar bir taraIa
atn. Burada hata, aslna sadk kalarak kopyalama asndan bakldnda yaplan
yanllktr. Yaplan hatann organizma asndan bir iyilemeyle sonulanmas da
mmkn. Birok yeni yemek ahnm bir tariIi denerken yanllk

yapmasyla ortaya kmtr. imdiye dek yeni bilimsel Iikirlerim olmusa,
bunlarn bazlar da baka insanlarn dncelerini yanl anlamam sonucu
domutur. lksel kopyalayclarn- za dnersek, hatal kopyalamalarn ou
kopyalama verimliliinin azalmasyla ya da toptan yitirilmesiyle sonulanrken,
birka da kendisini yapan ebeveyn kopyalaycdan daha iyi bir kop- yalayc
yaratm olabilir.
'Daha iyi ne demek? Son kertede, kendini kopyalama konusunda daha
verimli olmak anlamna geliyor, ama uygulamadaki anlam ne olabilir? Bu, bizi
nc 'bileenimize getiriyor. Bunu 'erk olarak adlandrmtm; bunun
nedenini birazdan anlayacaksnz. Kopyalamann bir kalplama ilemi olduunu
sylerken, ilemdeki son admn, yeni kopyann eski kalptan ayrlmas olmas
gerektiini grmtk. Bu admn sresi, eski kalbn 'yapkanl diyeceim
bir zellikten etkileniyor olabilir. Diyelim ki, atalarndan gelen kopyalama hata-
lar nedeniyle deiken olan kopyalayc poplasyonumuzda baz eitler
dierlerinden daha yapkan olsunlar. ok yapkan bir eit her yeni kopyaya,
ayrlp yeni bir ileme balamadan nce ortalama bir saatten uzun balanyor
olsun. Daha az yapkan bir eitse, her yeni kopyay oluur olumaz brakyor
olsun. Bir sre sonra, kopyalayc poplasyonunda bu iki eitten hangisi daha
Iazla olacaktr? Yant su gtrmez; eer iki eit arasndaki tek Iark bu zellikse,
poplasyon ierisindeki yapkan kopyalayclarm says ok daha az olacaktr.
Yapkan olmayan kopyalayclar yapkan kopyalayclarm yapkan kopyalar
yapma hznn binlerce kat bir hzla, yapkan olmayan kopyalayclar
yapacaktr. Yapkanl arada bir yerde olanlarsa, ikisinin arasnda bir hzla

156


kendilerini oaltacaklardr. 'Evrimsel eilim yapkanln azalmas ynnde
olacaktr.
Bu tr bir ilksel doal seilim, deney tpnde taklit edilmi. Sindirim sistemi
bakterilerinden Escherichia coli hin asala olarak yaayan, O-beta adl bir
virs var. Q-beta'nn DNA's
157


lc, ama tek iplikli RNA molekl var -aslna bakarsanz bu |ak byk oranda
RNA'dan oluuyor. RNA da, DNA`nmki- pe benzer bir yolla kendi kopyasn
yapabiliyor, Normal hcrede, protein moleklleri RNA planlarnda yazlmlara
gre bir araya getiriliyor. Bu planlar, hcrenin o ok kymetli arivlerinde saklanan
DNA asllarndan ekilmi alma kopyalar. Fakat baka RNA kopyalarndan
RNA kopyala-
r eken zel bir makine -tpk dier hcresel makineler gibi bir protein
molekl- yapmak kuramsal olarak mmkn. Bylesi bir makine var ve ad da RNA-
replikaz molekl. Bakteri hcresi normalde bu makineleri kullanmyor ve
yapmyor. Ancak bu replikaz da bir protein molekl olduuna gre, bakteri hcre-
sinin verimli protein yapma makineleri kolaylkla RNA-replikaz yapmna geebilir;
tpk bir otomobil Iabrikasndaki imalat aletlerinin sava zamannda silah yapmaya
geivermesi gibi: Gereken tek ey doru planlarn devreye girmesidir. te bu
noktada ie virs burnunu sokuyor.
Virsn iler ksm bir RNA plan. Yzeysel bakldnda, bu plan DNA
aslndan ekildikten sonra ortalkta dolanmaya balayan dier RNA alma
planlarndan ayrt edilemiyor. Fakat virs RNA'sim okursanz, orada iblise bir ey
yazl olduunu grrsnz: RNA-replikaz yapmak iin bir plan; RNA planlarnn
kopyalarn yapacak makineler yapacak RNA-replikaz yapmak iin bir plan; RNA
planlarnn kopyalarn yapacak makineler yapmak iin planlar yapacak makineler
yapacak RNA-replikaz yapmak iin bir plan...
Ve Iabrika bu kendileriyle ok ilgili planlar taraImdan igal edilir. Bir anlamda
igali kendisi davet etmitir. Eer Iabrikanz, her plann dedii her eyi yapabilecek
karmak makinelerle doldurursanz, eninde sonunda bu makinelere kendilerini kop-
yalamalarn syleyen bir plan kacaktr. Fabrika, her biri kendilerini kopyalayacak
makineler yapmak iin haar planlar reten bu haar makinelerle dolar taar.
Sonunda, zavall bakteri patlar ve yeni bakterilere bulaacak milyonlarca virs saar
etraIna. Virslerin doadaki normal yaam dngleri zerine bu kadar konumak
yeterli.
RNA-replikaza imalat aleti, RNA`ya da plan dedim. Bir anlamda yledirler (daha
sonraki bir blmde baka nedenlerle buna kar kacam), ama ayn zamanda birer
molekldrler ve kimyaclarn onlar artmas, ielere koymas ve raI stnde
saklamas mmkndr. Amerika`da, Sol Spiegelman ve alma arkadalarnn
1960`lardayapt da buydu. Sonra da iki molekl bir zeltide bir araya getirdiler
ve artc bir ey oldu. Deney tpnn ierisinde, RNA moleklleri RNA-replikazm
da yardmyla kendi kopyalarnn yaplmas iin ablon oldular. malat aletleri ve
planlar birbirlerinden ayrlmlar, soukta depolanmlard. Sonra da, hammadde


olarak gereken kk moleklleri de ieren sulu bir ortamda bir araya getirilir
getirilmez, canl bir hcrede deil de bir deney tpnde olmalarna karn, eski
ilerine geri dnmlerdi.
Bu noktadan laboratuvarda doal seilime ve evrime gemek iin kk bir adm
yeterli. Bu adm, bilgisayar biyomorIlarmn kimyasal bir eitlemesi yalnzca.
Deneysel yntem temelde yle: Her biri RNA-replikaz zeltisi ve hammadde
(RNA sentezinde kullanlacak kk molekller) ieren ok s ayr| a deney tp
sralanr. Her deney tpnde imalat aletleri ve hammaddeler vardr ama henz
hareketsizdirler, nk plan yoktur. Sonra, birinci tpe az bir miktar RNA konur.
Replikaz hemen ie balar; tpe yeni konan RNA molekllerinin bir sr kopyasn
yapar; yaplan RNA moleklleri btn tpe dalr. Sonra, birinci tpteki zeltiden
bir damla alnr ve ikinci tpe konur. kinci deney tpnde de ayn eyler olur;
buradan bir damla alnr; nc tp tohumlanr; vs...
Zaman zaman, rasgele kopyalama hatalar nedeniyle, biraz Iarkl, mutasyona
uram bir RNA molekl kendiliinden ortaya kar. Eer herhangi bir nedenle
yenisi eskisine gre daha stnse -belki de daha az yapkan olduu iin- daha hzl
ya da daha verimli kopyalamaya balar. Yeni molekl iinde bulunduu deney
tpnn her yerine dadr ve sayca kendi- 0 oluturan eski molekl aar. Sonra, bu
tpten bir damla ` zelti alp kinciye koyduumuzda, tohumlamay yapan mu-
tasyona uram yeni molekl olacaktr. Bu ekilde birbirini izleyen ok sayda tpteki
RNA'lar incelersek, greceimiz ey ancak ve ancak evrimsel bir deiim olarak
adlandrlabilir. ok saydaki deney tp "nesli sonunda elde edilen, dierlerine
kyasla daha stn RNA eitleri belirlenir ve daha sonra kullanlmak zere ielere
konup saklanr. Bu stn eitlerden biri olan V2 RNA, normal Q-beta RNA`dan ok
daha hzl kopyalanyor -byk olaslkla daha kk olduu iin. Q-beta RNA`nn
tersine replikaz yapma planlar iin "endielenmesine de gerek yok; replikaz, deneyi
yapanlar taraIndan salanr. KaliIorniya`da, Leslie Orgel ve alma arkadalar
yaptklar ilgin bir deneyde V2 RNA`sn balang noktas olarak aldlar. Bu
deneyde "zorlu bir ortam oluturmulard.
Orgel ve arkadalar deney tplerine RNA sentezini engelleyen, etidyum bromr
adl bir zehir koydular: etidyum bromr imalat aletlerini bozuyordu. ZayI bir zehir
zeltisiyle ie baladlar. nceleri zehir, sentez hzn yavalatt. Fakat dokuz kadar
tp aktarmal 'nesil sonra zehire direnli yeni bir RNA eidi seilmiti. Artk
RNA sentezi hz, normal V2 RNA`snn zehirsiz ortamdaki hzyla kyaslanabilir
dzeydeydi. Bu noktada, Orgel ve arkadalar zehir deriimini iki katma kardlar.
RNA kopyalanma hz tekrar dt; Iakat 10 kadar aktarma yapldktan sonra, daha
da yksek zehir deriimlerinden bile etkilenmeyen bir RNA eidi evrildi. Zehir
159


deriimi tekrar iki katna karld. Orgel ve arkadalar bu yolla, zehir deriimini s-
rekli artrarak, ok yksek etidyum bromr deriimlerinde, balangtaki atasal V2
RNA'y engelleyenin 10 kat deriimde, kendini kopyalayabilen bir RNA eidi
evrimletirmeyi baard. Bu yeni direnli RNAya V40 adn verdiler. V2`den V40
ev- rimletirmek 100 kadar tp aktarmal 'nesil srmt (tabii ki, her tpte
aktarmdan nce RNA kopyalanmasnn yapld ok sayda nesil de geiyordu).
Orgel tplere enzim koymadan da deneyler yapt. RNA molekllerinin, ok yava
da olsa, bu koullarda kendilerini kopya- layabildiklerini buldu; ancak baka bir
katalizre gerek duyuyorlard, inko gibi. Bu nemli, nk yaamm ilk gnlerinde,
kopyalayclar ilk ortaya ktklarnda, etraIta kopyalanmalarna yardmc olacak
enzimlerin olduunu varsayamayz. Fakat byk olaslkla inko vard.
Tamamlayc deneylerse, on yl kadar nce, yaamm kkeni zerine alan
tannm Alman okulunun labortuvarlarnda ManIred Eigen nderliinde yapld.
Bu aratrmaclar deney tplerine replikaz ve RNA`nn yaptalarm koydular, Iakat
zeltiyi RNA ile tohumlamadlar. Yine de deney tpnde byk bir RNA molekl
kendiliinden evrildi ve bunu izleyen bamsz deneylerde ayn molekln tekrar ve
tekrar evrildii grld! Dikkatli kontroller tplere RNA bulamas olaslnn
olmadn gsterdi. Ayn koca molekln iki kez kendiliinden ortaya kmasnn
istatistiksel olaslnn ne denli dk olacan dnrseniz, bu mthi bir sonu.
BENCE BR GELNCE BENZYOR tmcesinin kendiliinden yazlmasndan
daha da dk bir olaslk. Bilgisayar modelimizdeki bu tmce gibi, bu belirli RNA
molekl de yelenmi, kerte kerte ilerleyen birikimli evrim taraIndan
oluturulmutur.
Bu deneylerde tekrar tekrar retilen RNA eidi, Spiegel- man'n rettii
molekllerle ayn yapda ve ayn byklkteydi. Fakat Spiegelman`nkiler doada
bulunan, daha byk Q- beta virs RNA`snn 'bozulmas sonucu evrimleirken,
Eigen grubununkiler kendilerini hemen hemen sfrdan balayarak yapmlard. Bu
belirli RNA molekl iine hazr replikaz konmu deney tplerinin oluturduu bir
ortama iyi uyum salyor. Bu nedenle de, birikimli seilim iki ok Iarkl balang
noktasndan hareketle ayn noktaya geliyor. Daha byk olan Q-beta moleklleriyse,
deney tp ortamna daha az uyum
160


salam, Iakat E. coli hcrelerinin oluturduu ortamla daha
uyumlu.
Bylesi deneyler doal seilimin tmyle kendiliinden ve bilinli olmayan
doasn anlamamza yardmc oluyor. Replikaz "imalat aletleri neden RNA
moleklleri yaptklarn 'bilmiyorlar: Bunu yapmalar yalnzca biimlerinin
getirdii bir yan- rn. RNA moleklleri de kendilerinin kopyalanmas iin bir
strateji gelitirmiyorlar. Dnebiliyor olsalard bile, dnebilen bir varln kendi
kopyalarn yapmaya ynelmesi iin ak bir neden yok. Ben kendi kopyalarm nasl
yapacam bilseydim, bu projeye yapmak istediim dier eylerin yannda bir n-
celik vereceimden hi de emin deilim; neden byle bir ey isteyeyim ki?
Molekllerdeyse, istek, gd yok. ok basit: Virs RNA`snn yle bir yaps var ki,
bu yap hcresel makinelerin kopyalar retmesine neden oluyor. Ve evrenin herhangi
bir yerindeki bir varlk kendini kopyalama iinde iyiyse, bu varln kopyalarnn
says gittike artacaktr. Yalnzca bu kadarla kalmayacak: Kendiliklerinden soy
oluturduklar ve zaman zaman hatal kopyalandklar iin, daha sonraki kopyalar,
gl birikimli seilim sreci nedeniyle, kendilerini kopyalama iinde 'daha da iyi
olacaklardr. te her ey bu kadar basit ve kendiliinden; hatta kanlmaz.
Deney tpnde "baarl bir RNA molekl baarldr, nk dorudan,
yapsndan gelen bir zellii vardr; benim varsaymsal rneimdeki 'yapkanlk
benzeri bir ey. Ama 'yapkanlk gibi zellikler de pek skc. Bunlar kopyalayc-
larn temel zellikleri; kopyalaycmm kopyalanma olasln dorudan etkileyen
zellikler. Peki, eer kopyalaycmm baka bir ey zerinde bir etkisi olsayd, bu
baka bir ey de bir baka eyi etkileseydi, bir baka ey de ... etkileseydi ve son
baka bir ey de kopyalaycmm kopyalanma olasln etkileseydi? Bunun gibi uzun
neden zincirleri olsayd bile, temeldeki gerein yine de geerli olacan
grebilirsiniz. Kopyalanmak iin gereken eye sahip olan kopyalayclar kendi
kendilerini kop-

yalama olasln etkileyen nedensel balantlar zinciri ne denli uzun ve
dolayl olursa, olsun, yeryzn kaplayacaklard. Ayn ekilde dnrsek,
yeryz bu nedensel zincirdeki balantlarla dolacakt. imdi, bu balantlara
bakacak ve hayran kalacaz.
Bu balantlar gnmz organizmalarnda hep gryoruz: gzler ve deriler
ve kemikler ve ayak parmaklar ve beyinler ve igdler... Bunlar DNA
kopyalanmasnn aralar. Bunlara DNA neden oluyor: Gz, deri, kemik,
igd, vs. Iarkllklarnn nedeni, DNA`daki Iarkllklar. Bunlar, kendilerini

161


yapan DNA`nm kopyalanmasn etkiliyor, nk vcutlarnn, yani o DNA yi
ieren ve bu yzden de o DNA ile ayn kaderi paylaan vcudun hayatta
kalmasn ve remesini etkiliyorlar. te bylece, DNA`nn ta kendisi, iinde
bulunduu vcudun zellikleri yoluyla kendi kopyalanmasn etkiliyor.
DNA`nm kendi gelecei zerinde erk sahibi olduunu syleyebiliriz; ve vcut,
vcudun organlar ve davran biimleri bu erkin aralardr.
Erkten sz ederken, kopyalayclarm kendi geleceklerini etkileyen
rnlerinden sz ediyoruz; bu rnler ne denli dolayl olursa olsun. Nedenden
etkiye uzanan zincirde ka balant olduu nemli deil. Eer neden, kendi
kendini kopyalayabilen bir varlksa, bunun etkisi -isterse ok uzak ve dolayl
olsun- doal seilime tabi olabilir. Bu genel Iikri kunduzlar hakknda bir
ykyle zetleyeceim. yknn ayrntlar varsaymsal, ama gerekten ok
uzak olmad da kesin. Kunduzda beyin balantlarnn geliimi hakknda
kimse aratrma yapmad, ama baka hayvanlarda, rnein solucanlarda bu tr
aratrmalar yapld. Bu aratrmalarn sonularn dn alacak ve kunduzlara
uygulayacam, nk kunduzlar ou insana daha ilgin ve cana yakn
geliyor.
Kunduzda mutasyona uram bir gen olumas milyar harI
li bir metnin tek bir harIindeki deiikliktir; diyelim ki, zel bir G geninde
oluan deiim. Yavru kunduz bydke, bu gen metindeki dier tm
harIlerle birlikte kunduzun btn hcre-
lerine kopyalanr. G geni hcrelerin ounda okunmaz; dier hcre eitlerinin
almasna ilikin baka genlerse okunur. Fakat G, gelimekte olan beynin baz
hcrelerinde okunur; okunduktan sonra da RNA kopyalarna dntrlr. RNA i
alma kopyalar hcrelerin ierisinde dolanmaya balar ve sonunda, bazlar
ribozom adn verdiimiz protein yapan makinelere arpar. Protein yapan
makineler RNA alma planlarn okur ve bu planlarn belirttii yeni protein
moleklleri yapar. Bu protein moleklleri kvrlarak aminoasit dizilerinin -ki, bu
dizi G geninin DNA iIresinde yazldr- belirledii belirli bir biimi alrlar. G
mutasyon geirdiinde, bu deiim normalde G geni taraIndan belirlenen
aminoasit dizisinde ve dolaysyla protein moleklnn kvrlm biiminde,
nemli bir Iarka neden olur.
Bu haIiIe deimi protein moleklleri gelimekte olan beyin hcrelerinin
ierisinde ok sayda retilir ve enzim grevi stlenerek hcre iinde baka
bileikleri -G geninin rnlerini- yapan makineler haline gelir. G geninin rnleri
hcreyi evreleyen zara ular ve hcrenin dier hcrelerle balant kurmasna
yarayan ilemlerde yer alr. Orijinal DNA planlarndaki haIiI deiiklik yznden,
162


bu zar bileiklerinin yapm hz deiir. Buysa, gelimekte olan baz beyin
hcrelerinin birbirleriyle balant kurma yntemini deitirir. DNA metnindeki
dolayl, gerekten de uzak bir deiikliin sonucunda, kunduzun beyninin belirli
bir ksmndaki balant anda nazik bir deiim olumutur.
imdi, kunduz beyninin bu zel ksm, beynin balant a ierisindeki yeri
nedeniyle, kunduzun baraj kurma davranyla ilgili olsun. Kukusuz, kunduz
baraj kurarken beynin birok blm ie karr, Iakat G mutasyonu beyin ann
bu zel blmn etkilediinde davran zerinde belirli bir etki grlyor:
Deiim, kunduzun eneleri arasnda bir ktkle suda yzerken kaIasn mutasyon
geirmemi bir kunduzdan daha yksekte tutmasna neden oluyor. Bu da, kte
yapm olan a-
murun sudaki gezinti srasnda ykanp akma olaslm azaltyor. Kte yapm
amur ktn yapkanln artryor. Kunduz kt baraja Irlattnda, ktn
yerinde kalma olasl artyor. zel mutasyonumuzu geiren her kunduz iin bu
geerli. Ktklerin yapkanlnn artmas, DNA metnindeki bir deiimin ok
dolayl bir sonucu.
Ktklerin yapkanlnn artmas barajn daha salam yapl ve bozulma
olaslnn daha dk olmasn salyor. Buysa, barajn oluturduu gln daha
byiik ve gln ortasndaki yuvann avclara kar daha gvenli olmasna yol ayor.
Bu durum kunduzun baaryla bytlen yavrularnn saysn artryor. Kunduzlar
poplasyonuna bakarsak, mutasyon geirmi geni tayanlar, ortalama olarak,
tamayanlardan daha Iazla sayda dl yetitirecek. Bu dller ebeveynlerinden
deimi genlerin ariv kopyalarn miras alacaklar. Dolaysyla, nesiller getike
poplasyonda genin deimi biiminin says artacak. Sonunda da, norm haline
gelecek ve 'mutasyon geirmi nitelemesini artk hak etmeyecek. Kunduz barajlar
bir adm daha iyilemi olacak.
Bu yk varsaymsaldr ve ayrntlar yanl olabilir, ancak bu bizi
ilgilendirmiyor. Kunduz baraj, doal seilimle evrimle- ti ve bu yzden de, gerek
yk benim anlattmdan, ayrntlar dnda, ok Iarkl olamaz. The Extended
Phenotype (Yaygn Fenotip) adl kitabmda bu yaama bak asn akladm ve
ayrntl olarak inceledim; ayn savlar burada yinelemeyeceim. Bu varsaymsal
ykde, deiim geirmi geni hayatta kalabilme ansmn artna balayan nedenler
zincirindeki balantlarn ll`den az olmadn Iark etmisinizdir. Gerek hayatta da-
ha Iazla balant olabilir. Bu balantlarn her biri, ister hcre kimyasnn bir etkisi
olsun, ister beyin hcrelerinin a kurma biimi olsun, ister davran zerindeki bir
etki olsun, ister gl bykl zerinde bir etki olsun, DNA'daki bir deiim nede-
niyle kurulur. 111 balant olsayd bile nemli olmazd. Bir gendeki deiikliin
163


kendini kopyalama olaslna getirdii herhangi bir etki, doal seilim iin zerinde
uralacak bir eydir. te her ey bu kadar yaln, sevimli bir tarzda kendiliinden ve
nceden tasarlanmam. Birikimli seilimin temel bileenleri - kopyalama, hata ve
erk- bir kez var olduktan sonra, byle bir ey hemen hemen kanlmazdr. Peki ama,
bu nasl oldu? Yaam Dnya`da yokken temel bileenler nasl var olabildiler? Bir
sonraki blmde, bu zorlu sorunun yantnn ne olabileceini




























165


VI. Blm
Kkenler ve Mucizeler
ans, talih, rastlant, mucize. Bu blmn ana konularndan biri mucizeler
ve mucizeyle ne kastettiimiz. Benim tezim, genelde mucize dediimiz
olaylarn doast olmad, gerekleme olasl ok dk, olaslk
d doal olaylardan oluan bir yelpazenin bir paras olduudur. Baka
bir deyile, eer bir mucize oluyorsa, bu mthi bir rastlantnn gereklemesidir.
Doal olaylarla mucizeler arasnda kesin bir ayrm yaplamaz.
Baz olaylar zerinde dnlmeye demeyecek kadar olaslk ddr, Iakat
bunu hesaplamadan bilemeyiz. Hesaplamay yapabilmek iinse, ne kadar sre
verildiini bilmeliyiz; daha da genelde olayn gereklemesi iin ka frsatn
ortaya ktn bilmeliyiz. Sonsuz zaman, sonsuz Irsat verildiinde, her ey
mmkndr. Astronominin ortaya koyduu byk saylar ve jeolojinin zellii olan
geni zaman aralklar, beklenti ve mucize hakkndaki tahminlerimizi altst ediyor.
Bu blmn dier ana temas olan zel bir rnek vererek bu noktaya geleceim. Bu
rnek, yeryznde yaamn nasl balam olduu sorusudur. Sylemek
istediklerimi aka anlatabilmek iin, yaamn balangcna ilikin belirli bir
kuram zerinde younlaacam; aslnda gnmz kuramlarnn herhangi biri de
ayn oranda ie yarard.
Aklamalarmzda bir miktar rastlantya yer verebiliriz, ancak bu ok Iazla
olamaz. te sorumuz da bu: Ne kadar? Jeolojik zamann enginlii, bir

166


mahkemenin kabul edebileceinden daha olaslk d rastlantlara yer vermemize
izin veriyor; Iakat hal byleyken bile snrlar var. Yaamn ada aklamalarnn
tmnn anahtar, birikimli seilimdir. Birikimli seilim, olasl kabul edilebilir
bir dizi olay (geliigzel mutasyonlar) geliigzel olmayan bir srada bir araya
getirir; yle ki, geliigzel olmayan bu dizinin sonundaki tamamlanm rn ok
ok ansl olduu grntsn verir; Evren`in bugnk yandan milyonlarca kere
uzun bir sre verilse bile salt rastlant eseri gereklemesi olasl ok ok dk
bir rn grntsdr bu. Birikimli seilim anahtardr Iakat balatlmas gerekir ve
birikimli seilimin kkeninde tek admlk bir rastlant olduunu varsayma
gereinden kaamayz.
Bu can alc adm zorlu bir adm nk ta derininde bir paradoks varm gibi
grnyor. Bildiimiz kopyalama ilemlerinin almas iin karmak makinelere
gerek var gibi. Ortamda replikaz (imalat aleti) varsa, RNA paralar ayn son
noktaya doru (ki, birikimli seilimin gcn hesaba katmadmz takdirde bu son
noktann 'olasl yok denecek kadar dktr) tekrar ve tekrar evrilecektir. Fakat
birikimli seilimin ie balamas iin yardm gerekiyor; bir nceki blmn imalat
aleti replikaz gibi bir katalizr salamazsak sre balamayacak. Ve, yle
grnyor ki, bu katalizrn baka RNA molekllerinin ynlendirmesi olmakszn,
kendiliinden ortaya kma olasl ok dk. DNA moleklleri hcrenin karmak
makineler ortamnda kopyalanyor, kt zerinde yazl szcklerse Iotokopi
makinelerinde. Ancak ikisi de destek makineleri olmadan kendi kendilerine
kopyalanamyor. Bir Iotokopi makinesi pek ok eyi kopyalayabilir, Iakat bir anda
kendiliinden ortaya kamaz. BiyomorIlar doru yazlm bilgisayar
programlarnn oluturduu ortamlarda kolaylkla kendilerini kopyalar, Iakat kendi
programlarn yazamaz veya bu programlar altracak bir bilgisayar yapamazlar.
Kr saati kuram, kopyalamay ve dolaysyla birikimli seilimin ilerliini
varsaydmzda son derece gl bir kuramdr. Fakat kopyalama karmak
makineler gerektiriyorsa, karmak makinelerin var olabilmesi iin bildiimiz tek
yol birikimli seilim olduundan, bir sorunumuz var demektir.
uras kesin ki, gnmz hcre makineleri, yani DNA kopyalamas ve protein
sentezi yapan aletler son derece gelimi, zel tasarlanm bir makinenin tm
zelliklerini tamaktadr. Ne denli doru bir veri depolama dzenei olduunu
hayretler iinde grdk. Hcrenin kendi minyatr dzeyindeki incelii ve tasarm
karmakl, insan gznn daha byk dzeydeki incelik ve karmaklndan
aa kalmaz. Bu konuda dnen herkes, insan gz gibi karmak bir dzenein
tek-basamakl seilim yoluyla ortaya kmasnn mmkn olmad konusunda
anlamaktadr. Ne yazk ki, bu, DNA`nm kendi eini yapmasna yarayan
167


makinelerin en azndan bazlar iin de doru grnyor. stelik, yalnzca biz ve
amipler gibi gelimi yaratklar iin deil, bakteriler ve mavi-yeil algler gibi
grece daha ilkel yaratklar iin de geerli.
yleyse, tek-basamakl seilim karmaklk retemezken, birikimli seilim
retebilir. Fakat en alt dzeyde de olsa, kopyalama imalat aletleri ve kopyalayc
erki olmakszn, birikimli seilim alamaz; ve bildiimiz yegne kopyalama
makinesi ok sayda birikimli seilim neslinden gemeksizin ortaya ka-

mayacak denli kark! Bazlar bunu kr saat yapmcs kuramnn temel a
olarak gryor. Balangta bir tasarmc, kr bir saat yapmcs deil de uzak
grl, doast bir saat yapmcs olmas gerektiinin nihai kant olarak
alyorlar. Belki de, diyorlar, Yaradan, evrimsel olaylarn gn be gn ilerle-
mesini denetlemiyor; belki de kaplan ve kuzuyu O izmedi, belki aac
yapmad; Iakat balangtaki kopyalama makinelerini ve kopyalayc erkini,
birikimli seilimi ve dolaysyla evrimin tmn olanakl klan ilk DNA ve
protein makinelerini kurdu.
Bunun zayI bir sav olduu ok ak; aslna bakarsanz kendi kendini
rtyor. Dzenli karmaklk, aklamakta zorlandmz bir ey.
DNA/protein kopyalama makinesinin dzenli karmakln, kamtlamakszm
gerek kabul edersek, bunun daha Iazla dzenli karmaklk reteceini
syleyivermek grece kolay olur. Aslnda elinizdeki kitap byk lde bu
konu hakknda. Fakat, DNA/protein kopyalama makinesi kadar karmak bir
ey tasarlayabilen bir Tanr, elbette en azndan tasarlad makine kadar
karmak ve dzenli olmaldr. Bu Tan- n'nn dualar dinlemek ve gnahlar
aIIettmek gibi ileri ilevleri de olduunu varsayarsak, makineden de karmak
ve dzenli olduunu kabul etmeliyiz. DNA/protein makinesinin balangcn
doast bir Tasarmcya bavurarak aklamak, hibir ey aklamamaktr,
nk Tasarmc`mn balangc aklan- makszn ortada kalmaktadr. 'Tanr
hep vard gibi bir eyler sylemeniz gerek ve eer byle tembelce bir yol
seerseniz, ayn kolaylkla, 'DNA hep vard ya da 'Yaam hep vard diye-
bilirsiniz. Bylece de, soruyu yantladnz dnp kendinizi rahat
hissedersiniz.
Mucizelerden, temeldeki dk olaslklardan, Iantastik rastlantlardan,
byk tesadIlerden ne kadar uzaklaabilir ve byk rastlantlar paralayp
kk rastlantlardan oluan birikimli dizilere ne kadar dntrebilirsek,
aklamalarmz aklc zihinler iin o kadar doyurucu olacaktr. Fakat bu

168


blmde

sorduumuz, kamtsz varsayabileceimiz tek bir olayn ne kadar mucizev, ne
kadar olaslk d olabileceidir. Kuramlarmzda kullanabileceimiz ve
kullandktan sonra hl yaamn doyurucu bir aklamasn yaptmz ne
srebileceimiz, salt rastlantdan, salt katksz mucizevi anstan oluan en byk
tek olay nedir? Bir maymunun ans eseri "Bence bir gelincie benziyor
yazabilmesi iin ok Iazla rastlantya gereksinimi var, ama bu ansn miktar yine
de llebilir. Bunun 10 milyar kere milyon kere milyon kere milyon kere milyon
kere milyonda (10
40
) 1 olduunu hesapladk. Kimse bylesine byk bir sayy tam
olarak anladn veya dnebildiini syleyemez. Bu denli dk bir olaslk
derecesini, olanaksz ile ayn anlamda dnrz. Fakat bu olaslk dzeyini
alglayamasak da, rkp kamamamz gerekir. 10
40
says ok byk olabilir ama bu
sayy yazabiliyor ve hesaplarmzda kullanabiliyoruz. Aslna bakarsanz, daha da
byk saylar var: rnein, 10
46
says daha byk olmakla kalmyor; bu sayy elde
etmek iin, 10
40
saysn milyon kere kendisiyle toplamamz gerek. Peki, her birinde
bir daktilo olan 10
4S
maymunu bir araya getirebilseydik, ne olurdu? Ne olacak,
ilerinden biri arbal bir tavrla "Bence bir gelincie benziyor yazard; bir
dierinin de 'Dnyorum, yleyse varm yazaca neredeyse kesin. Burada
sorun, bu kadar maymunu bir araya getirmenin olanaksz olmas. Evrendeki tm
maddeyi maymun etine dntrseniz bile, maymunlarn says yeterli olmaz. Bir
maymunun daktiloda "Bence bir gelincie benziyor yazmas, olan biteni
aklayacak kurama dahil edilmeyecek kadar byk bir mucize; llemeyecek
kadar byk bir mucize... Fakat oturup hesaplamalar yapmadan bunu bilemezdik.
yleyse, salt bizim elimsiz hayal gcmze deil, yaamm kkenine ilikin
yaptmz, duygulara asla yenilmeyen hesaplamalara bile Iazla gelecek rastlant
dzeyleri var. Fakat, sorumuzu yineleyelim: Kurammzda kamtlamakszm doru
kabul edebileceimiz rastlant dzeyi, mucize bykl nedir? ok byk saylar
var diyerek bu sorudan kamayalm. Bu tmyle geerli bir soru; ve en azndan
oturup, yant hesaplayabilmek iin neler gerekeceini yazabiliriz.
te size byleyici bir dnce. Sorumuzun yant baka bir soruya bal:
Gezegenimiz yaam barndran tek yer midir, yoksa Evren`in her yerinde yaam var
mdr? Kesin olarak bildiimiz tek ey, yaamn bu gezegen zerinde bir kez
domu olduu. Evren`in baka bir yerlerinde yaam olup olmadn bilmiyoruz;
olmamas pekl mmkn. Baz kiiler yle bir hesaplama yapm ve baka
yerlerde de yaam olmas gerektiine karar vermiler (buradaki yanlla daha
sonra deineceim): Ev- ren`de yaam iin uygun denebilecek en azndan 10
20
(100
milyar kere milyar) gezegen var; yaamn bir kez gezegenimizde doduunu
biliyoruz, o halde o kadar da olaslk d olamaz; dolaysyla, bu milyar kere milyar
170


gezegen arasnda en azndan bazlarnda yaam olmas kanlmazdr.
Bu savdaki yanllk, yaam bir kez gezegenimizde ortaya ktna gre o
kadar da olaslk d olamaz karsamasnda yatyor. Bu karsamann,
yeyznde ne olduysa, Evren'in baka bir yerlerinde de olmutur, varsaymn
ierdiini Iark etmisinizdir. Ama bu sorduumuz soruyu kantlanm saymaktan
baka bir ey deil. Baka bir deyile, bu tr bir istatistiksel sav, yani burada yaam
olduu iin Evren'in baka bir yerlerinde de yaam olmas gerektii, kantlamaya
alt eyi bir varsaym olarak sunuyor. Btn bunlar, Evren'de baka yerlerde de
yaam olduu sonucunun yanlln gstermiyor; bence bu byk olaslkla doru.
Yalnzca, bu sonuca varmakta kullanlan kantn aslnda bir kant olmad, bir
varsaym olduu anlamna geliyor.
Tartmay balatmak iin, diyelim ki, yaam yalnzca tek bir kere ortaya
kmtr ve bu yeyznde olmutur. nsann bu varsayma salt duygusal
nedenlerle kar kas geliyor: Bu, ortaa kokmuyor mu? Klienin bize
Dnyamzn Evren`in merkezi ve yldzlarn da bizim haz duymamz iin ge
aslm k- klar olduunu (hatta kstahlk ve komiklii srdrp, yldzlarn
bizim kk yaamlarmz zerinde astrolojik etkiler gstermek iin yn
deitirdiklerini) rettii zamanlar anmsatmyor mu? Nasl bir kibir ki,
Evren'deki milyarlarca ve milyarlarca gezegen arasndan kenarda kede kalm
gkadamzdaki, kenarda kede kalm Gne sistemimizin kenarda kede kalm
Dnya`sn yaam iin seilmi varsayar? Tanr akna, neden bizim gezegenimiz?
Ortaa kilisesinin darkaIallndan kaabildiimize yrekten minnet
duyduum ve ada astrologlar hor grdm iin kusuruma bakmayn; ayrca
korkarm, bir nceki paragraIta kullandm kenarda kede kalmak deyimi salt
belgat olsun diye sylenmi, ii bo bir deyim. Kenarda kede kalm geze-
genimizin gerekten de yaam barndran tek gezegen olmas da mmkn. Eer
yaam barndran tek bir gezegen olsayd, ite o zaman bunun bizimki olmas
gerekirdi; ok iyi bir neden var: 'Biz burada bu soruyu tartyoruz! Yaamn
kkeni Evren`de yalnzca tek bir gezegende gerekleecek kadar olaslk d bir
olaysa, o zaman o gezegen bizimki olmal. yleyse, yeyznde yaam olduu
gereini, yaamm baka bir gezegende de doacak kadar yksek olaslkl olmas
gerektii sonucuna varmak iin kullanamayz. Bu bir ksr dng olur. Evren`de
baka ka gezegende daha yaam olduu sorusunu yantlamaya balamazdan nce,
yaamn bir gezegende ortaya kmasnn ne kadar kolay ya da ne kadar zor olduu
konusunda bamsz yaklamlar gelitirmemiz gerek.
Ama bu bizim balangtaki sorumuz deil. Balangtaki sorumuz, yeryznde
yaamn kkeni kuramnda ne kadarlk bir rastlant kullanabileceimizdi. Yantn
171


yaamn tek bir kere mi, yoksa deIalarca m ortaya ktna bal olduunu
sylemitim. Yaamm geliigzel seilmi, belirli bir tr gezegende domas
olaslna (ne denli dk olursa olsun) bir ad vererek balayalm. Bu sayya
kendiliinden oluum olasl, KOO diyelim. Kimya kitaplarmzn bana oturup
ya da laboratuvarmzda atmosIer gaz karmlarnn iinden kvlcmlar geirip,
tipik bir gezegen atmosIerinde kendi eini yapabilen molekllerin kendiliinden
oluuvermesi olasln hesapladmzda bulacamz say KOO`dur. Diyelim ki,
KOO ya ilikin yapabileceimiz en iyi tahmini yaptk ve ok kk bir say elde
ettik: rnein, milyarda bir. Bu o kadar kk bir say ki, bylesine mthi rast-
lantsal, mucizevi bir olay laboratuvar deneylerimizde tekrarlayabilmek konusunda
en uIak bir umudumuz bile olamaz. Yine de, srI tartmay srdrmek amacyla,
yaamn Evren'de tek bir kez ortaya ktm varsayarsak -ki byle bir hakkmz
var- bir kuramda ok byk bir rastlanty kamtlamakszn kabullenmi oluruz
nk Evren'de yaamn ortaya kabilecei ok sayda gezegen vardr. Bir tahmine
gre bu say 100 milyar kere milyar; bizim varsaydmz KOO'nun 100 milyar
kat. Sonu olarak, yaamn kkenine ilikin bir kuram reddetmezden nce
varsayabileceimiz kabul edilebilir rastlant miktar N`de birdir; burada N,
Evren'deki uygun gezegenlerin saysdr. 'Uygun szcnde ok ey gizli, Iakat
diyelim ki, bu akl yrtmede vardmz rastlant snr 100 milyar kere milyarda 1
olsun.
Bunun ne anlama geldiini bir dnelim. Bir kimyacya gidiyor ve yle
diyoruz: 'Kimya kitaplarm ve hesap makineni al; kurun kaleminin ucunu ve
zekm sivrilt; kaIan Iormllerle, cam kaplarn metan, amonyak, hidrojen, karbon
dioksitle ve canl barndrmayan ilksel bir gezegende bulunduunu dndmz
gazlarla doldur; bunlar gzelce piir; taklit atmosIerinden imekler, beyninden
ilham perileri geir; tm kimya yntemlerini yardma ar ve bize tipik bir
gezegenin kendi eini yapabilen bir molekl kendiliinden retebilmesi olasl
iin yapabilecein en iyi tahmini syle. Ya da, baka bir deyile, bu gezegenin
zerindeki geliigzel kimyasal olaylar, yani atom ve molekllerin syla oraya
buraya geliigzel savrulmas sonucu, kendi eini yapabilen bir molekl olumas
iin ne kadar beklememiz gerekir?
Kimyaclar bu sorunun yantn bilmez. Gnmz kimyaclarnn ou insan
mr leinde ok uzun olan, Iakat kozmolojik lekte pek de uzun saylmayacak
bir sre beklememiz gerektiini syleyeceklerdir. Yeyzndeki Iosil gemii,
yant bir milyar yl civarnda arayabileceimizi sylyor; bu, 4,5 milyar yl nce
Dnya'nm olumasyla ilk Iosil canllarnn bulunuu arasndaki sre. te,
'gezegen says yaklammzn pI noktas da burada: Kimyacmz bir 'mucize
172


olmasn, milyar kere milyar yl -ki bu Evrenin olumasndan bu yana geen s-
reden bile ok ok uzun- beklememizi sylese de, bu sonucu sakin sakin
kabullenebiliriz. Evren`de milyar kere milyardan daha Iazla uygun gezegen var. Bu
gezegenlerden her biri Dnya kadar yaasa, milyar kere milyar kere milyar yl
demektir. Bu da bize yeter! arpma ilemini kullanarak bir mucizeyi uygulamaya
dntrdk.
Bu yaklamda gizli bir varsaym var. Ashnda ok var da, ben zellikle birinden
sz etmek istiyorum. O da u: Yaam (yani kopyalayclar ve birikimli seilim), bir
kez baladktan sonra, canllarn kendi balanglarn sorgulayacak kadar
evrimletik- leri noktaya doru ilerler. Eer bu doru deilse, kantlamaks- zn
kabullenebileceimiz rastlant miktarn azaltmamz gerekir. Daha ak olmak
gerekirse, bir gezegende yaamm balama olasl (kuramlarmzn
kamtlamakszm kabul edebilecei en yksek olaslk), yaamn bir kez baladktan
sonra kendi balangcn sorgulayacak yeterli zeky evrimletirmesi olaslnn
Evren`de yaamn balamas iin uygun gezegenlerin saysna blmdr.
'Kendi balangcn sorgulayacak yeterli zek deyiminin konumuza ilikin bir
deiken olmas size biraz tuhaI gelebilir. Neden byle sylediimi anlayabilmek
iin alternatiI bir varsaym ele alalm. Diyelim ki, yaamm balangc epey
olaslkl bir olayd, Iakat bundan sonra zeknn evrilme olasl son derece
dkt ve mthi bir rastlant gerekiyordu. Birok gezegende yaam
balayabilmesine karn, zek Evren`de tek bir gezegende geliebildi. yleyse, bu
soruyu tartacak kadar zeki olduumuza gre, bu tek gezegen Dnya yd. imdi
diyelim ki, hem yaamn balangc hem de yaam baladktan sonra zeknn
balangc, gerekleme olasl son derece dk olaylardr. Bu iki olayn ayn
gezegende (rnein, Dnya`da) meydana gelmesiyse iki ok dk olasln
arpmdr ve bu arpm ok ok daha kktr.
yle grnyor ki, nasl var olduumuza ilikin kuramda rastlantya belirli bir
oranda yer verebileceiz. Rastlant hakkmzn st snrm Evren`deki uygun
gezegenlerin says belirliyor. imdi bu hakk kendi varlmzn aklanmas iin
snrl bir biimde 'harcayabiliriz. Eer rastlant hakkmzn hepsini bir gezegende
yaamn nasl balayacan aklayacak kurammzn en banda kullanrsak, geri
kalan ksmnda -rnein, beynin ve zeknn birikimli evriminde- rastlantya pek az
yer vermemiz gerekir. Rastlant hakkmzn hepsini yaamn nasl baladn
aklamak iin kullanmazsak, yaam baladktan, birikimli seilim ie koyulduktan
sonra harcayabileceimiz bir miktar kalr elimizde. Rastlant hakkmzn byk bir
ksmn zeknn balangc kurammzda kullanmak istiyorsak, yaamn balangc
kurammza harcayacak pek bir ey kalmaz; bu takdirde, yaamn balangcn
173


neredeyse kanlmaz klan bir kuram ortaya atmalyz. te yandan, kurammzn
bu iki aamas iin rastlant hakkmzn hepsi gerekmiyorsa, geri kalann Evren`de
baka bir yerde yaam olduunu varsaymada kullanabiliriz.
Benim dncem u: Birikimli seilim bir kez ie koyulduktan sonra, yaam ve
zeknn evrimi iin gereken rastlant miktar grece az olacaktr. Bence, birikimli
seilim zeknn evrimini kanlmaz deilse de mmkn klacak kadar gldr.
Bu, eer istersek, kantlamakszm kabullenebileceimiz rastlant hakkmzn hemen
hepsini tek bir seIerde, bir gezegen zerinde yaamn balangc kurammzda
kullanabileceimiz anlamna geliyor. yleyse, yaamn balangc kurammzda
kullanmak istediimiz takdirde elimizde st snr olarak 100 milyar kere milyarda
(ya da ka tane uygun gezegen olduunu dnyorsak, o kadarda) 1 `lik bir
rastlant hakkmz var. Bu, kurammzda kantlamakszm varsayabileceimiz en
yksek rastlant miktar. rnein, diyelim ki, DNA ve protein-esasl kopyalama
makineleri kendiliklerinden rastlant eseri var olduklarnda yaamn balad
dncesini ortaya atmak istiyoruz. Bir gezegende bu rastlantnn gereklemesinin
olasl 100 milyar kere milyarda 1'i amad srece, bylesine msriI bir kuram
benimseyebiliriz.
Bu pay Iazla grnebilir. DNA ya da RNA`nn kendiliinden ortaya kn
karlayabileceimiz rastlant hakkmz byk olaslkla epey ok. Fakat bu, bizi
birikimli seilim olmakszn yol alabileceimiz bir noktaya getirmiyor. Bir
krlang kadar iyi uabilen ya da bir ahin kadar keskin gzleri olan ya da bir
yunus kadar iyi yzebilen, iyi tasarlanm bir canlnn tek bir rastlant darbesiyle -
tek basamakl seilim- ortaya kverme olasl mthi az: Bu olasl
hesaplamak iin brakn uygun gezegen saysn. Evren'deki atomlarn saysn
kullanmak gerekir. Yaam aklarken birikimli seilime gerek duyduumuz kesin.
te yandan, yaamm balangc kurammzda, -diyelim ki~ 100 milyar kere
milyarda 1 `lik bir rastlant kullanma hakkmz olmasna karn, bu hakkn ancak
ok kk bir parasna gerek duyacaz. Bir gezegende yaamn balamas bizim
gnlk llerimizle ya da kimya laboratuvarmn lleriyle gerekten de ok
dk olaslkl bir olay olabilir; Iakat yine de tm Evren`de, hem de deIalarca
gereklemeye yetecek kadar olasdr. Gezegen says yaklammza son are
olarak bakabiliriz. Bu blmn sonunda, aradmz kuramn bizim znel yarglar-
mzla (bizim znel yarglarmzn yaps gerei) ok dk olaslkl, hatta mucizevi
grnmesi gerektii yolunda bir paradoks atacam ortaya. Her eye karn,
yaamm balangcn aklayan, olaslk derecesi en yksek kuram arayarak ie
koyulmak hl en mantkls. DNA ve kopyalama makinelerinin kendiliklerinden
ortaya kmalarnn olasl bizi yaamn evrende ok ender, hatta yalnzca
174


Dnyaya zg olduunu varsayn aya zorlayacak denli dkse, yapacamz ilk
ey daha olas bir kuram bulmaktr. yleyse, birikimli seilimin balam
olabilecei grece olas yollarla ilgili tahmin yrtebilir miyiz?
'Tahmin szcnn olumsuz armlar var, Iakat burada bu armlardan
arnk halde kullanyorum. Szn ettiimiz olaylar drt milyar yl nce ve
bugnk dnyamzdan tmyle Iarkl bir dnyada olunca, syleyeceimiz eyler
tahminden baka bir ey olamaz. rnein, o zamanlarda, atmosIerde serbest oksijen
olmadndan eminiz. Dnya`nm kimyas deimise de, kimya yasalar
deimemitir (bu yzden onlara yasa diyoruz). Gnmz kimyaclar da kimya
yasalarn gayet iyi tanyorlar ve bunlarn gerektirdii zorlu akla uygunluk dene-
melerinden geecek, bilgiye dayal tahminler yapabiliyorlar. lgnca ve
sorumsuzca, d gcnzn iplerini koparp her derde deva 'hiperg, 'zaman
bklmesi ya da 'sonsuz olanakszlk itii benzeri bilimkurgu klielerle tahmin
yapamazsnz. Yaamn balangcna ilikin yaplan tahminlerin ou kimya
yasalarna uymaz ve bir kenara braklabilir -gezegen says yaklamnz iin iine
katsak bile. Sonu olarak, dikkatli ve seerek yaplan tahminler yapc birer
altrmadr, ancak bunu yapabilmek iin kimyac olmak gerekiyor.
Ben kimyac deil, biyoloum ve ne srdkleri kuramlar konusunda
kimyaclara gvenmem gerekiyor. Kimyaclarn tercih ettikleri kuramlar Iarkl
Iarkl olabilir ve inann bu kuramlarn says hi de az deil. Bu kuramlar size
taraIsz kalarak anlatabilirim; bir ders kitabnda yaplmas gereken budur. Fakat
elinizdeki bir ders kitab deil. Kr Saati deki temel dnce, yaam ya da
evrendeki herhangi bir eyi anlamak iin bir tasarmcnn varln kabullenmek
zorunda olmadmzdr. Burada, kar karya olduumuz soruya uygun bir zm
aryoruz. Bence bunu aklayabilmek iin, bir sr kurama bak-
175

inak yerine, temel sorumuzun -birikimli seilimin nasl balad sorusunun-
nasl zlebileceine rnek olabilecek tek bir kurama bakmalyz.
Peki, bir zm rnei olarak hangi kuram almal? Ders kitaplarnn ounda,
arlk, organik bir "ilksel orba'y temel alan kuramlar grubuna verilir. Olaslkla,
yaamn douundan nce Dnya atmosIeri gnmzde hl yaam barndrmayan
dier gezegenlerinkine benziyordu. Oksijen yoktu; bol bol hidrojen, su ve karbon
dioksit vard; muhtemelen amonyak, metan ve baka basit organik gazlar da vard.
Kimyaclar bylesi oksijensiz atmosIerlerin organik bileiklerin kendiliinden
sentez- lenmesi iin uygun olduunu bilirler; ve cam kaplar ierisinde ilksel Dnya
koullarn taklit eden laboratuvar dzenekleri kurmulardr. Bu cam kaplar iinden
yldrm taklidi elektrik kvlcmlar ve mortesi nlar (ki bu nlar Dnyay gne
nlarndan koruyan ozon tabakasnn oluumundan nce ok daha etkiliydi)
geirirler. Bu deneylerin sonulan heyecen vericidir. Bu cam kaplarda, normalde
yalnzca canllarda bulunanlarla aym cinsten organik molekller kendiliinden
olumutur. DNA ya da RNA elde edilememi, Iakat bu byk molekllerin
yaptalar olan prin ve pirimidinler bulunmutur. Proteinlerin yaptalar olan
aminoasitler de gzlenmitir. Bu trden kuramlarda henz aklanamayan balant,
kopyalamann balamasdr. Elde edilen yaptalar, RNA gibi kendinin aynsn
yapabilen bir zincir yapmak zere birlememitir.
Her neyse, organik ilksel orba, aramamz gereken zm trne rnek olarak
setiim kuram deil; bu kuram ilk kitabm Gen Bencildir 2'de kullanmtm. Bu
yzden de, bu kitapta, daha az tannm, ama bence doruluk ans olduka yksek
grnen bir baka kuram ele alacam (ashnda son gnlerde epey taraItar
kazanmaya balad). Cretli bir kuram ve tatmin edici bir yaamn balangc
kuramnda olmas gereken zellikleri ok iyi ortaya koyuyor. Bu, Glasgowlu
kimyac Graham Cairns-Smith`in ilk olarak 20 yl nce ortaya att ve o zamandan
gnmze gelitirerek, kitapta inceledii 'inorganik mineral kuram. Bu
kitabn sonuncusu olan Seven Clues to the Origin of Life da (Yaamn Kkenine
likin Yedi pucu) Cairns-Smith, yaamn balangcn Sherlock Holmesvari bir
zm gerektiren bir sr olarak ele alyor.
Cairns-Smith DNA/protein makinelerinin byk olaslkla grece yakn bir
gemite, milyar yl nce olutuunu dnyor. Bundan nce, kendini
kopyalayan Iarkl varlklar temel alm birok birikimli seilim nesli var. DNA
ortaya ktktan sonra, kopyalayc olarak o denli verimli ve kendini kopyalamas
zerindeki etkileri ylesine gl oldu ki, onu douran ilk kopyalama sistemi
glgede kald ve unutuldu. Cairns-Smith`e gre, gnmz DNA dzenei daha

2 Gen Bencildir, TBTAK Popler Bilim Kitaplar, Mays 2001
176


sonra ortaya kp, ana kopyalaycmm yerini gasp etti; ana kopyalayc da daha
ilksel ve kaba bir kopyalaycmm yerine gemiti zaten. Hatta byle bir gasplar
dizisi gereklemi olabilir; Iakat en bataki kopyalama ilemi benim 'tek-
basamakl seilim dediim yolla ortaya kacak kadar yaln olmu olmalyd.
Kimyaclar konularn iki ana dala ayrr: organik ve inorganik kimya. Organik
kimya, zel bir elementin, karbonun kimyasdr. Geri kalan, inorganik kimyadr.
Karbon nemlidir; bunun iki nedeni var. Yaamn kimyas tmyle karbon-
kimyas- dr. Ayrca, karbon-kimyas yaam iin olduu kadar endstriyel sreler
iin de (rnein plastik endstrisi) uygundur. Karbon atomlarn yaam ve
endstriyel sentezler iin bu denli nemli klan temel zellik, bu atomlarn
birbirlerinden Iarkl, ok byk molekl eitlerini kapsayan snrsz bir daarck
oluturacak biimde birleebilmeleridir. Ayn zellikleri tayan bir baka element
de silisyumdur. Gnmz Dnyasnda yaam kimyas tmyle karbon-kimyasysa
da bu, Evren`in her yeri iin geerli olmayabilir; ve belki de Dnyamzda da her za-
man geerli deildi. Cairns-Smith, gezegenimiz zerindeki ilk yaamn kendinin
aynsn yapabilen, inorganik kristaller -rne- in silikatlar- zerine kurulduuna
inanyor. Eer bu doruysa, organik kopyalayclar ve DNA, bu rol sonradan
devralm olmallar.
Cairns-Smitl bu 'devralma dncesinin akla uygunluunu gsterecek baz
yaklamlar gelitiriyor. rnein, ta bir kemer, talar birletirecek imento olmasa
da yllarca ayakta kalabilecek, istikrarl bir yapdr. Evrim sreciyle karmak bir
yap oluturmak, imentosuz bir kemer yapmaya benzer -eer her seIerinde tek bir
ta koyuyorsanz. Bu ie naiIe yaklan, yaplamayacan greceksiniz. Son ta da
yerine konduktan sonra kemer ayakta kalacaktr, Iakat ara aamalar istikrarszdr.
Ancak, talar hem ekleyip hem de karabiliyorsanz, kemeri yapmak olduka
kolay olacaktr. Bir ta yn yaparak ie balayn; sonra da bu salam temelin
zerine kemeri yerletirin. En tepedeki o can alc anahtar ta da konup kemer ta-
mamlandnda, destekleyici talar dikkatle yerlerinden aln. Bir nebze de ansn
yardmyla, kemer olduu gibi kalacaktr. Stonehenge ta abideleri, inaclarnm
artk orada olmayan bir tr yap iskelesi, belki de toprak rampalar kulland
dnlrse, anlalmaz olmaktan kar. Yalnzca son rn grebiliriz; ortadan
kaybolmu yap iskelesini rnden hareketle karsamamz gerekir. Tpk bunun
gibi, DNA ve protein de, bir kez tm ksmlar ayn anda var olduktan sonra yerinde
kalan kararl ve zariI bir kemerin iki stunudur. nceleri var olan bir yap iskelesi
olmakszn, DNA`nn adm adm ilerleyen bir srete olutuunu hayal edebilmek
ok zor. Bu yap iskelesinin kendisi de doasm yalnzca tahmin edebileceimiz,
ilksel bir birikimli seilim biimi taraIndan yaplm, kendini kopyalayabilen ve
177


gelecekleri zerinde erk sahibi olan varlklar temel alm olmal.
Cairns-Smith'in tahmini, balangtaki kopyalayclarm kil ve amurda
bulunanlara benzeyen inorganik maddelerin kristalleri olduu ynnde. Kristal, kat
halde bulunan, byk ve dzenli atom ya da molekl kmeleridir. 'Biimleri
olarak dnebileceimiz zellikleri nedeniyle, atom ve kk molekller belirli ve
dzenli bir biimde bir araya gelirler. Sanki okul trenlerinde ocuklarn yapt
gibi hizaya girmeye 'almaktadrlar; ancak bu kastl bir ey deil, yalnzca
zelliklerinin bir sonucudur. 'Hizaya girmek, kristalin tmnn biimini belirler.
Bu, elmas gibi byk bir kristalde bile, kristalin herhangi bir ksmnn, hatalarn
olduu yerler dmda, dier ksmlarla tmyle ayn olduu anlamna gelir. Eer
atomik boyutlara k- lebilseydik, greceimiz, uIua doru uzanan, ucu buca
olmayan atom saIlar, geometrik tekrarlardan oluan koridorlar olurdu.
Asl ilgi alanmz kopyalama olduuna gre, bilmemiz gereken ilk ey,
kristallerin kendi yaplarnn aynsn yapp yapamadklar olmal. Kristaller, saysz
atom (veya edeeri) tabakalarndan yaplmtr ve her tabaka alttaki tabakann
zerine yaplanr. Atomlar (ya da iyonlar, Iakat bu Iark bizi ilgilendirmiyor) zelti
iindeyken zgrce dolanrlar, Iakat bir kristalle karlatklarnda, kristalin
yzeyinde hizaya girme eilimindedirler. Bildiimiz tuzun zeltisinde, kaotik bir
halde oraya buraya arpp duran sodyum iyonlar ve klorr iyonlar vardr. Bu
tuzun kristalindeyse, sodyum ve klorr iyonlar birbirleri ardnca, aralarnda dik a
yaparak dzenli olarak sralanm bir paket olutururlar. Suda yzmekte olan
iyonlar kristalin sert yzeyine arptklarnda, oraya yaprlar. Ve tam da, kristale
bir alttaki tabakaya benzer yeni bir tabaka eklenmesine neden olacak yerlere
yaprlar. Sonu olarak, bir kristal olumaya baladktan sonra, her yeni tabaka bir
alttakine benzeyecek biimde bymeye balar.
Bazen zeltide kristaller kendiliklerinden oluur. Bazen de, toz paracklaryla
veya zeltiye atlan kk kristallerle 'tohumlanmalar gerekir. Cairns-Smith,
bizi yle bir deney yapmaya davet ediyor: FotoraIlarn kulland 'hipo
sabitleyici- den ok miktarda alp bunu ok scak suda zn. Sonra zeltiyi
soumaya brakn; iine toz dmemesine dikkat edin. imdi zelti 'ar
doymutur"; kristal oluturmak iin hazr bekle- jnektedir. Ancak sreci balatmas
gereken kristal tohumu yoktur. Bundan sonrasn Cairns-Smith`in Seven Clues to
the Ori- gin of Life (Yaamn Kkenine likin Yedi pucu) adl kitabndan
alyorum:
Beherin kapam dikkatle kaldrn, zeltinin yzeyine kk bir 'hipo
kristali brakn ve ne olacan seyredin. Hayretler iinde kalacaksnz.
178


Kristaliniz gzle grnr bir biimde byyecektir. Arada srada
paralanacak, paralar da byyecektir... Ksa bir sre sonra beheriniz, ba-
zlar santimetrelerce uzunluktaki kristallerle dolacaktr. Birka dakika sonra
ise, her ey duracaktr. Byl zeltiniz gcn kaybetmitir -eer bir
gsteri daha istiyorsanz, beheri tekrar stn ve soumaya brakn... ar doy-
gunluk, olmas gerekenden daha Iazlasm zmek demektir... soumu ar
doygun zelti, kelimenin tam anlamyla, ne yapacan bilemez. ine
birimleri (milyarlarca ve milyarlarcas) 'hipo kristallerine zg bir biimde
paketlenmi bir kristal paras atarak, bunu ona 'sylemek gerekir.
zeltinin tohumlanmas gerekir.
Baz kimyasal maddeler iki Iarkl yoldan kristal oluturur. rnein, graIit ve
elmas, an karbonun kristalleridir. Her ikisinde de ayn atomlar vardr. Bu iki madde
birbirlerinden yalnzca karbon atomlarnn paketleniindeki dzen bakmndan
ayrlrlar. Elmasta, karbon atomlar son derece kararh olan dzgn drtyzl
deseninde paketlenmitir. Elmasn ok sert olmasnn nedeni budur. GraIitte ise,
karbon atomlan birbiri stne taba- kalanm dz altgenler biiminde
dzenlenmitir. Tabakalar arasndaki balar zayItr, bu yzden de birbirlerinin
zerinde kayabilirler; bu, graIitin kaygan olmasna ve yalama iin kullanlmasna
yol aar. Ne yazk ki, hipo ile yaptmz gibi zelti tohumlayarak elmas
bytemiyoruz. Eer bunuyapabilseydi- niz, zengin olurdunuz; gerekten bu yolla
zengin olur muydunuz? Hayr, hayr, o zaman herkes ayn eyi yapabilirdi.
imdi, diyelim ki, elimizde bir maddenin ar doygun zeltisi var; bu madde
tpk hipo gibi zeltide kristal bytmeye hevesli ve tpk karbon gibi iki Iarkl
biimde kristalleebiliyor. Bir seenek atomlarn, graIitte olduu gibi, tabakalar
halinde dzenlenmesi ve kk, dz kristaller oluturmas; dieriyse, elmas benzeri
kristal topaklar meydana getirmesi. imdi, ar doygun zeltimize ayn anda bir
tane kk, dz ve bir tane de kk, topak kristal atalm. Ne olacan Cairns-
Smith`e yknerek anlatmaya alalm. Hayretler iinde seyrediyoruz. Kris-
tallerimiz gzle grnr bir biimde byyor. Arada srada paralanyorlar,
paralar da byyor... Dz kristaller, dz kristal kmeleri oluturuyor; topaklar da,
topak kristal kmeleri. Eer kristal trlerinden biri dierinden daha hzl byyor
ve paralanyorsa, basit bir doal seilim trmz var demektir. Fakat, evrimsel
deiim olabilmesi iin hl nemli bir eksiimiz var: kaltsal eitlilik ya da buna
edeer bir ey. Sadece iki tr kristal yerine, birbirlerinden biraz Iarkl bir eitler
dizisi olmal; bu eitler kendilerine benzer soylar oluturmal; ve zaman zaman da
'mutasyon geirerek yeni biimlerin ortaya kmasna yol amal. Gerek
179


kristallerde kaltsal mutasyona karlk gelen bir ey var m?
Kil, amur ve kayalar kck kristallerden yaplmtr. Yeyznde bol bol
bulunurlar ve byk olaslkla da her zaman var olmulardr. Baz kil trlerinin ve
baka minerallerin yzeyine elektron tarama mikroskopuyla baktnzda, ba dn-
drc bir grnmle karlarsnz. Kristaller, iek ya da kaktse, yapay gllerin
tayapraklarna, bol su tutan bitkilerin kesitlerine, bir kilise orgunun borularna,
minyatr bir origami gibi katlanm karmak gen ekillere, sklm di
macununa benzer diziler halinde bymektedir. Mikroskopun bytme dzeyini
artrdnzda, bu dzenli desenler sizi daha da artacaktr. Atomlarn gerek
konumunu aa kartan dzeylerde, kristalin yzeyi tpk makinede dokunmu
balksrt tvit kuma gibi dzenlidir. Fakat, -ite can alc nokta buras- hatalar
vardr. Bu dzenli balksrt desenin tam ortasnda, dierleriyle her bakmdan ayn
ancak Iarkl ada kvrlm bir para olabilir; 'dokuma baka bir ynde ilerler.
Belki de, yn deimez ama her sra bir biimde 'kaymtr. Doal kristallerin
hemen hepsinde hatalar vardr. Bir hata bir kez ortaya ktktan sonra, kopyalanr,
nk bundan sonra gelen tabakalar hatann stne yerleecektir.
Bir kristalin yzeyinin her yerinde hata olabilir. sterseniz bilgi depolama
kapasitesini dnelim; kristalin yzeyinde yaratlabilecek hatalar hayal edelim:
devasa bir saydr bu. Yeni Ahit`i tek bir bakterinin DNA`sma yazmakla ilgili
hesaplamalarmz anmsayalm. Hemen hemen btn kristaller iin benzer hesaplar
yapabilir ve ayn ekilde artc sonular elde edebiliriz. DNA'da olup da normal
kristallerde olmayan ey bilginin okunabilmesidir. Bu okuma sorununu bir yana
brakrsak, kristalin atomik yapsndaki hatalarn ikili sistem saylarm gsterdii
keyIi bir iIre tasarlamak ok kolay. Bylelikle, topluine ba byklndeki bir
mineral kristaline bir sr Yeni Ahit yerletirebiliriz. Bir lazer ('kompakt)
diskinin zerine mzik bilgisinin yerletirilmesi de -daha byk bir lekte-
temelde byledir. Mzik notalar bir bilgisayarda ikili sistem saylarna
dntrlr. Lazer kullanlarak, normalde diskin cams, dz yzeyinde minicik
hatalar oluturulur. Alan her kk delik, ikili sistemdeki 1 rakamna (ya da 0, bu
keyIidir) karlk gelir. Siz diski alarken, baka bir lazer n hata desenini 'okur
ve setin iine yerletirilmi zel bir bilgisayar rakamlar ses titreimlerine
dntrr; bu ses, duymanz iin ykseltilir.
Gnmzde lazer diskleri aslnda mzik iin kullanlyor, Iakat bunlardan
birinin zerine Encyclopaedia Britannicay kaydedebilir ve ayn lazer tekniiyle
okuyabilirsiniz. Kristallerin atomik lekteki hatalar lazer diskinin yzeyine
kazman deliklerden ok daha kktr, yani kristallerin belirli bir alanda bilgi
depolama kapasiteleri daha Iazladr. Bilgi saklama kapasitesi bizi hayretlere
180


drm olan DNA moleklleri de kristallere benzer. Kil kristalleri, kuramsal
olarak, DNA veya lazer diskleri kadar bilgi depolama yeteneine sahipse de, kimse
bunu gerekten yaptklarn sylemiyor. Kil ve dier minerallerin kurammzdaki
rol en bataki 'dk teknolojili kopyalayclar olmalar, sonra da yerlerini DNA
ya brakmalardr. Kristaller gezegenimizin sularnda kendiliklerinden, karmak
makinelere gerek duymadan oluur; sonra da kendiliklerinden hatalar geliir. Bu
hatalarn bir ksm sonraki tabakalarda kopyalanr. Eer kristalden uygun paralar
koparsa, bu paralarn her biri yeni kristaller iin 'tohum grevi grr; yeni
kristallerin her biri 'ebeveyninin" hata desenini miras olarak almtr.
Sonu olarak, elimizde, ilksel yeyiiznde bir eit birikimli seilim biimi
balatmak iin gerekli kopyalama, oalma, kaltm ve mutasyon zelliklerinin
bazlarn tayan mineral kristallerin kurgusal bir resmi var. Hl eksik bir unsur
var: 'erk". Kopyalayclarm yaps bir biimde kendi kopyalanma olaslklarn
etkilemi olmal. Kopyalayclardan soyut anlamda sz ederken, 'erk dediimiz
eyin kopyalaycnn 'yapkanlk gibi isel zellikleri olabileceini grmtk.
Bu balang dzeyinde, 'erk" szc anlamn tam bulmuyor. 'Erk szcn
yalnzca evrimin daha ileri aamalarnda olacaklar dnerek kullanyorum:
rnein, bir ylann diinin (ylann hayatta kalmasn dolayl yoldan etkileyerek)
DNA`daki di iIresini oaltma erki. ster mineral kristalleri ister dorudan
organik DNA ncleri olsun, balangtaki dk teknolojili kopyalay- clarn
sahip olduu 'erkin dorudan ve basit olduunu syleyebiliriz: tpk yapkanlk
gibi. Ylann dii ya da orkide iei gibi daha ileri erk aralar ok daha sonralar
ortaya kt.
Kil iin 'erkin ne anlam olabilir? Bir kilin hangi rastlantsal zellikleri bu kil
eidinin evrede oalmas olasln etkileyebilir? Killer akarsularn ak
boyunca kayalardan zp -"andrp- zelti halinde tad metal iyonlar ve
silisik asit gibi yaptalarndan oluur. Akarsuyun ak ynnde, aada bir
yerlerde doru koullar olutuunda, bu yaptalar tekrar kristalize olarak killeri
oluturur. (Aslnda burada 'akarsu ak bir rmak deil, daha ok yeralt sularnn
szmas ve damlamas anlamndadr. Fakat yaln olabilmek amacyla genel olan
"akarsu szcn kullanmay srdreceim.) Belirli bir kil eidinin birikip
birikmeyecei, birok eyin yan sra, akarsuyun hzna ve ak biimine baldr.
te yandan, kil birikimleri de akarsuyun akn etkileyebilir. Bunu, belirli bir
amac olmakszn, suyun akt topran dzeyini, eklini, dokusunu deitirerek
yapar. Topran yapsn yeniden ekillendirerek ak hzlandrma zeline sahip
bir kil eidi dnn. Elde edilecek sonu, bu kilin yeniden andrlarak tanmas
olacaktr. Bu kil eidi, tanm gerei, pek 'baarl deildir. Rakip bir kil eidi
181


lehine ak deitiren bir kil eidi de baarsz olacaktr.
Killerin varlklarn srdrmeyi 'istediklerini sylemiyorum elbette. Biz hep
kopyalaycmm sahip olduu zelliklerin doal ve ayrlmaz sonucu olan olaylardan
sz ediyoruz. Bir baka kil eidi dnelim. Bu kil, ak yavalatsn; yle ki,
kendi eidinin ileride birikme olasl artsn. Bu ikinci eidin gittike bol-
laaca ok ak, nk akarsuyu kendi 'stnl dorultusunda kullanyor; bu
baarl bir kil eidi olacaktr. imdiye dek yalnzca tek basamakl seilimle
uratk. Peki, birkimli bir seilim biimi balayabilir mi?
Kurgumuzu srdrelim. Diyelim ki, bir kil eidi akarsular zerinde ketler
oluturarak kendi birikme olasln artryor. Bu, kilin kendine zg hatal
yapsnn kastsz, ama gtmeyen bir sonucudur. Bu kil eidinden ieren bir
akarsuda, baraj ncesinde byk, durgun, s havuzlar oluacak ve suyun ana ak
yn deierek kendine yeni bir gzergh bulacaktr. Bu durgun havuzlarda ayn
kil eidi birikmeyi srdrecektir. Bu kil eidinin kristal tohumlarnn 'bulat
her akarsu boyunca bylesi s havuzlar birbiri ardnca oalacaktr. Akarsuyun
ana ak yn deitii iin, kurak mevsim geldiinde s havuzlar kuruyacaktr.
Kil de kuruyacak, gnein altnda atlayacak ve st tabakalar toz halinde
savrulacaktr. Her toz parac barajlar oluturan ebeveyn kilin hatal yapsn, ba-
raj yapmasn salayan yapy miras almtr. Benim st aacmdan kanala
yaan genetik bilgiyle bunun arasnda bir benzetme yapacak olursak, tozun akarsu
zerinde nasl baraj kurabileceine ve sonuta nasl daha Iazla toz yapabileceine
ilikin 'talimat ierdiini syleyebiliriz. Toz rzgrn yardmyla daha uzaklara
yaylr ve baz toz paracklarnn baka bir akarsuya, bu baraj-yapc kilin
tohumlarnn bulamam olduu bir akarsuya dmesi olasl epey yksektir.
Tozun bulamasndan sonra, yeni akarsuda baraj-yapc kil kristalleri byyecek;
birikme, baraj yapma, kuruma, anma dngs yeniden balayacaktr.
Bu anlattma bir 'yaam dngs demek sorumuzu kantlanm varsaymak
olacaktr; Iakat yine de bir dngdr ve gerek yaam dnglerinin birikimli
seilim balatabilme yeteneini tar. Dier akarsulardan rzgrla taman toz
'tohumlar bulat iin, akarsular 'ata ve 'dl olarak ayrabiliriz. B akar-
suyunda havuzlar oluturan kil, rzgrla taman toz kristaller halinde A akar
suyundan gelmitir. B akarsuyunun havuzlar daha sonra kuruyacak ve toz
yapacaktr; bu toz da F ve P akarsularna bulaacaktr. Baraj-yapc kilin kaynam
temel alrsak, akarsular 'aile aac biiminde dzenleyebiliriz. Tozun bulat
her akarsuyun bir 'ebeveyn akarsuyu vardr; bu ebeveynin birden Iazla 'ocuk
akarsuyu olabilir. Her akarsu, 'geliimi toz tohum 'genleri taraIndan etkilenen
ve yeni toz tohumlar oluturan bir canlya benzer. Dngdeki her nesil, kristal to-
182


humlarnn ebeveyn akarsudan toz biiminde ayrlmasyla balar. Her toz
paracnn kristal yaps ebeveyn akarsudaki kilden kopyalanmtr. Bu kristal
yap ocuk akarsuya aktarlr, burada oalr ve sonunda tekrar etraIa 'tohum
saar.
Kristal byrken atomlarn yerletirilme dzeninde bir deiiklik, bir hata
olmad srece, eski kristal yaps nesiller bo
183


yunca korunur. Bir kristalde, birbiri zerine yerleen tabaka
larda hata aynen kopyalanr; ve kristal ikiye paralandnda, deiiklie uram
kristallerden oluan bir alt-poplasyon doar. imdi, eer deiim kristalin
baraj-yapma/kuruma/amma dngsnde daha verimli -ya da daha verimsiz-
olmasna yol ay
rsa
' sonraki nesillerde ka kopyasnn yaplacam da do-
rudan etkiler. rnein, deimi kristallerin paralanma ('reme) olasl
daha Iazla olabilir. Deimi kristallerin oluturduu kilin, eitli ayrntl yollar
sonucunda, baraj yapma erki artabilir. Gne altnda daha kolay paralanyor
olabilir. Paralanarak toz haline gelmesi kolaylaabilir. Tpk st tohumlarnda
olduu gibi, toz paracklar rzgr daha kolay yakalayabilir. Baz kristal
trlerinde 'yaam dngs ksalabilir ve bu da 'evrimlerinin hzlanmasna yol
aar. Gelecek nesillerin kendilerini sonraki nesillere aktarmada gittike 'daha iyi
olabilmeleri iin birok Irsat vardr. Bir baka deyile, gdk de olsa, bir tr
birikimli seilim srecinin balamas iin birok Irsat vardr.
Cairns-Smith'in kurgusunun sslenmi biimi olan bu kk hayal uular,
birikimli seilimin o ok nemli yolculuuna balamasn salayabilecek birok
mineral 'yaam dngs eidinden yalnzca bir tanesini aklamak iin. Daha
bakalar da var. Baka kristal eitleri toz halinde 'paralanmak yerine, kendi
akarsularn ok sayda kk akarsuya ayrarak yaylabilir; sonunda da yeni akarsu
sistemleriyle birleir ve onlara bular. Baz eitlerse, kayalar daha hzh andran
elaleler yapabilir; bylece de akarsu boyunca yeni killer oluturmak iin gerekli
hammaddelerin znmesini hzlandrm olur. Baz kristal eitleri hammaddeler
iin yartklar 'rakip eitler iin koullar zorlatrarak daha etkin olabilir. Baz
eitler, rakip eitleri paralayarak ve onlarn elementlerini hammadde olarak
kullanarak 'avclk yapabilir. Ne bu anlattklarmda, ne de DNA y temel alan
gnmz yaamnda "bilinli mhendislik vardr; bunu hatrdan karmayn.
Dnya, kalc olmalarn
184


ve yaylmalarn salayan zelliklere sahip bu kil (ya da DNA) eitleriyle
kendiliinden doluyor.
imdi akl yrtmemizin bir sonraki aamasna geelim. Baz kristal soylar,
'nesiller boyunca aktarlmalarna yardmc olacak yeni maddelerin sentezini
hzlandrabilir. Bu ikincil maddelerin kendi slaleleri olmayacak (en azndan
balangta), her birincil kopyalayc nesli taraIndan yeniden imal edileceklerdir.
Bunlara kendini kopyalayabilen kristal soylarnn aralar, ilkel 'Ienotiplerin
balanglar olarak bakabiliriz. Ca- irns-Smith, inorganik kristal kopyalayclarm
bu kendini kop- yalayamayan 'aralar arasnda organik molekllerin nemli bir
yeri olduuna inanyor. Organik molekller inorganik kimya endstrisinde yaygn
olarak kullanlr, nk akkanlarn akn ve inorganik paracklarn
paralanmas ya da oalmasn -yani kendini kopyalayabilen kristal soylarnn
baarsm- etkilerler. rnein, montmorilonit adl (ne ho bir ad) bir kil minerali,
ortamda karboksimetil selloz adl (bu o kadar ho bir ad deil) bir organik
moleklden az bir miktar olduunda, paralanr. te yandan, karboksimetil selloz
miktar daha da az olursa, tam tersi bir etki grlr ve montmorilonit paracklar
birbirine yapr. Baka bir organik madde eidi olan tanenler ise, petrol
endstrisinde amurun temizlenmesini kolaylatrmakta kullanlr. Eer petrol
mhendisleri amurun temizlenmesi ve aknn denetlenmesi iin organik
moleklleri kullanyorsa, birikimli seilimin kendini kopyalayan minerallerde ben-
zer bir kullanma yol amamas iin hibir neden yok.
Bu noktada Cairns-Smith`in kuram akla uygunluk asndan ne kyor.
Allagelmi organik 'ilksel orba kuramlarn benimseyen baka kimyaclar, kil
minerallerinin bu kuramlarda yardmc rol stlenebileceklerini uzun zaman nce
kabullendi. Bunlardan biri olan D. M.. Anderson yle diyor: 'Dnya zerinde,
kendini kopyalayabilen mikroorganizmalarn balangcna yol aan biyolojik
olmayan kimyasal tepkime ve srelerin bazlar -hatta belki de birou-
yeryznn gemiinin bala

rnda, kil minerallerinin ve dier organik maddelerin yzeyleriyle yakndan
ilikili olarak gereklemitir. Bu yazar, kil minerallerinin organik yaamn
balamasna yardmc olacak be "ilevini sayyor; bunlardan biri, kimyasal
tepkenlerin derii- minin yzeye tutunma yoluyla artrlmas. Bu be ilevi burada
sralamamz ya da anlamamz gerekmiyor. Bizim iin nemli olan, bu ilevlerin ne
olduklar deil, organik kimyasal sentezlerle kil yzeyleri arasndaki yakn ilikiyi
gstermeleridir. Bu iliki de kil minerallerinin organik moleklleri sentezlediklerini
ve onlar kendi amalan dorultusunda kullandklann savlayan kurammz iin
olumlu bir noktadr.
Cairns-Smith, ne srd kil kristali kopyalayclarnn protein, eker ve
hepsinden nemlisi nkleik asitlere salayaca ilksel yararlan ayrntlaryla
inceliyor. Burada hepsini anlatmayacam; ancak bir rnek vermek gerekirse, tpk
petrol mhendislerinin tanen kullanmalar ya da bizim sabun, deterjan kullanmamz
gibi, RNA'nn da balangta tmyle yapsal amalarla kullanldn ne sryor.
RNA benzeri molekller eksi elektrik ykl iskelet yaplar nedeniyle kil
paracklarnn dn kaplar. Bu, bizi kimya biliminin derinliklerine tayor. Bizim
amalannz iin nemli olan, RNA'nn ya da ona benzer bir eyin, kendini
kopyalayabilme zelliini kazanmasndan ok nceleri ortamda var olmasdr.
Sonunda kendini kopyalar hale gelmesi ise, mineral kristali 'genler taraIndan
RNA (ya da baka bir molekl) imalatnn verimliliini artrmak zere
evrimletirilmi bir aratr. Fakat, kendini kopyalayabilen yeni bir molekl bir kez
ortaya ktktan sonra, yeni bir eit birikimli seilim balamtr. Balangta
yardmc oyuncu olan yeni kopyalayclar ylesine verimlidir ki, sahneyi ellerine
geirmilerdir. Daha da evrilmi ve sonunda bugn bildiimiz mkemmel DNA
iIresini oluturmulardr. Balangtaki mineral kopyalayclar anm yap is-
keleleri gibi bir yana itilmi ve bize kristallerden daha yakn bir ortak atadan,
birrnek bir genetik sistem ve byk oranda birr- nek bir biyokimyaya sahip
gnmz yaam evrimlemitir.
Gen Bencildir adl kitabmda, yeni bir tr genetik devralma-' mn eiinde
olabileceimizi ileri srmtm. DNA kopyalayc- lar kendileri iin 'hayatta
kalma makineleri yaptlar: canl vcutlar (biz dahil). Bu canllar, donanmlarnn
bir paras olarak vcut bilgisayarlar gelitirdiler: beyinler. Beyinler, dil ve
kltrel gelenekleri kullanarak dier beyinlerle iletiim kurma yeteneini
evrimletirdiler. Ne var ki, bu yeni kltrel gelenek ortam kendini kopyalayabilen
varlklar iin yeni olanaklar getiriyor. Bu yeni kopyalayclar DNA deil, kil
kristalleri de deil. Bunlar yalnzca beyinlerde ya da beyinlerin yapay retimleri
olan rnlerde -kitaplarda, bilgisayarlarda, vs.- oalan bilgi sistemleridir. Fakat,
186


beyinlerin, kitaplarn ve bilgisayarlarn var olduunu bildiimize gre, bu yeni
kopyalayclar -ki genlerden ayrt etmek iin onlara m em diyorum- beyinden
beyine, beyinden kitaba, kitaptan beyine, beyinden bilgisayara, bilgisayardan
bilgisayara geerek oalabilir. oalrken de deiirler, mutasyon geirirler. Ve
belki de 'mutasyon geirmi memler, 'kop- yalayc erki dediim etkiyi
gsterebilir. Bunun, kopyalaycla- rrn kendi oalma olaslklarn etkileyen
herhangi bir eit etki olduunu anmsayalm. Yeni kopyalayclarm etkisindeki
evrim -memsel evrim- henz bebeklik andadr. Kendisini kltrel evrim
dediimiz olguda aa vurur. Kltrel evrim, DNA'y temel alan evrimden ok
daha hzldr; bu da bizi 'devralma" Iikrine daha da yaknlatryor. Ve eer yeni
bir kopyalayc tr i devralmaya balyorsa, ebeveyn DNA'sm (ve eer Cairns-
Smith haklysa byk ebeveyn kilini) ok gerilerde brakacaktr. Btn bunlar
doruysa, bu sre iinde bilgisayarlarn n saIlarda olacandan emin olabiliriz.
Uzak bir gelecekte, bir gn, akll bilgisayarlar kendi kayp balanglarn
arayacaklar m? lerinden biri, kendi vcutlarnn silisyuma dayal elektronik
ilkeleri yerine organik karbon kimyasn temel alan, ok ok uzak, ilksel bir yaam
biiminden ortaya ktklar gereini -kendilerine ok aykr da gelse- ne srecek
mi? Cairns-Smith adnda bir robot Electronic Take- ver (Elektronik Devral)
balkl bir kitap yazar m acaba? Kemer benzetmesinin elektronik bir edeerini
keIeder ve bilgisayarlarn bir anda, kendiliklerinden var olmadklarn, daha
nceki bir birikimli seilim srecinden geerek ortaya ktklarn anlar m?
Ayrntlara dalar ve elektronik gasbm kurban olmu, akla uygun bir kopyalayc
tasarlar m? Yeterince uzak grl olup, DNA`nn da daha rak ve ilkel
kopyalayclarm inorganik silikat kristallerinin roln aldn tahmin eder mi?
Eer bu robotun iirsel bir yan varsa, sonunda silisyuma dayal bir yaama geri
dnmenin adaletin yerini bulmas olduunu, DNA`nm perde arasndan, ok ok
uzun srm bir perde arasndan baka bir ey olmadn dnr m dersiniz?
Bunlar bilimkurgu; ve pek inanlas grnmyor. Ama bu nemli deil. u anda
nemli olan, Cairns-Smith'in ve yaamn balangcna ilikin dier kuramlarn size
inanlmaz ve abartl grnp grnmedii. Cairns-Smith`in kil kuramn ve daha
yaygn ekilde kabul gren ilksel organik orba kuramn lgnca ve olanaksz
buluyor musunuz? Geliigzel arpp duran atomlarn bir araya gelerek kendini
kopyalayabilen bir molekl yapmas iin bir mucize gerekeceini mi
dnyorsunuz? Aslna bakarsanz, zaman zaman bana bile mucize gibi geliyor.
Ama durun, u mucizeler ve olanakszlk konusuna biraz daha eilelim. Size
paradoksal Iakat ilgin bir noktay gstermek istiyorum: Bilim adamlar olarak
bizler, asl, yaamn balangc kendi insan bilincimize mucizevi grnmeseydi
187


kayg duymalydk. Sradan insan bilincine gre aka mucizevi olan bir kuram,
yaamn balangcna ilikin bu sorunumuzda tam da aramamz gereken trden bir
kuramdr. Blmn bundan sonras mucizeyle ne demek istediimiz zerine olacak
ve, bir bakma, daha nceki milyonlarca gezegen tartmamzn bir uzantsn
oluturacak.
Peki, mucize ne demek? Bir mucize, gerekleen Iakat son derece artc olan
bir eydir. Meyem Ana`nn mermer bir heykeli anszn elini sallarsa, buna mucize
dememiz gerekir;
nk tm deneyimlerimiz ve bilgimiz bize mermer heykellerin byle davranlar
yapmadn sylemektedir. 'Yalanm varsa yldrm, arpsn dediimde gerekten
de yldrm arparsa, buna mucize deriz. Ama bu olaylarn ikisi de bilim iin
tmyle olanaksz deildir. Yalnzca olaslk ddr; heykelin elini sallamas
olasl, yldrm arpma olaslndan daha da dktr, insanlara yldrm arpar.
Herhangi birimize yldrm arpabilir, Iakat bunun belirli bir anda gereklemesi
olasl ok dktr. (Guinness Rekorlar Kitab nda, lkab insan-paratoner
olan Virginial bir adamn yedinci yldrm arpmas olayndan sonra hastanede
tedavi altndayken ekilmi bir IotoraI var; yzndeki aknlk iIadesi ylesine
ak ki.) Benim varsaymsal ykmde mucizevi olan tek ey, yldrm arpmasnn
bunu szle iIade ettiim ana rastlamasdr.
Rastlant olasl azalm dk olaslktr. Yaammn herhangi bir annda bana
yldrm arpmas olasl, tedbirli bir tahminle, 10 milyonda bir olsun. Ote yandan,
belirli bir anda yldrm arpmasn davet ediyor olmamn olasl da ok dktr.
Bugne dek yaadm 23.400.000 dakika ierisinde, 'Yalanm varsa yldrm
arpsn szcklerini ilk kez syledim ve bir daha da syleyeceimden
kukuluyum; yleyse yldrm davet etmem olasl 25 milyonda bir olsun.
Szn ettiim rastlantnn herhangi bir anda gereklemesinin birleik olasln
hesaplamak iin, iki ayr olasl arparz: kabaca 250 trilyonda bir. Bama bu
mertebeden bir rastlant gelseydi, buna mucize der ve gelecekte syleyeceklerime
dikkat ederdim. Byle bir rastlantnn gerekleme olasl ok dkse de, sfr
deildir ve hesaplanabilir.
Mermer heykele gelince, kat mermerdeki molekller hi durmakszn,
geliigzel ynlerde birbirlerini drtkleyip durur. Farkl molekllerin iteklemesi,
birbirlerinin etkisini yok eder ve heykelin eli hareketsiz kalr. Fakat eer,
rastlantsal olarak, tm molekller ayn anda, ayn ynde itme uygularsa, el hareket
edecektir. Sonra da ayn anda hepsi ters dnerse, el ge- ' ` gidecektir. te, mermer
bir heykel bize byle el sallayabilir; bu olabilir. Byle bir rastlantnn gerekleme
olasl hayal edemeyeceimiz kadar dktr; ama hesaplayamayacamz kadar
188


dk deil. Fiziki bir arkadam benim iin hesaplad. Bu say o kadar kk ki,
sfrlarn hepsini yazabilmek iin Evren`in ya bile az gelir! Kuramsal olarak, bir
inein aya sramas olasl da aa yukar ayndr. Yaklammzn bu ksmnda
vardmz sonu u: Mantkl olduunu tahayyl ettiimizin ok ok tesindeki
olaslklar, mucizevi olaylar aslnda
hesaplayabiliriz.
imdi neye akla uygun, mantkl dediimize bakalm. Akla uygun olarak
dndklerimiz, geni bir olanakl olaylar yelpazesinin tam ortasndaki dar bir
banttr; bazen gerekte var olandan ok daha dardr. Ikla ilgili gzel bir benzetme
yapacam. Gzlerimiz, bir uta uzun radyo dalgalarndan dier uta ksa X
nlarna dek uzanan geni bir tayIn ortasndaki bir yerlerdeki, dar bir
elektromanyetik Irekans bandn (biz buna k diyoruz) grebilir. Bu dar k
bandnn dndaki nlar gremeyiz, Iakat onlarla ilgili hesaplamalar yapabilir,
bu nlar kullanan aletler retebiliriz. Ayn ekilde, byklk ve zaman lekleri
bizim gzmzde canlandrabileceimizin ok tesine uzanr. Bizim zihinlerimiz
gkbiliminin urat byk uzaklklarla ya da atom Iiziindeki kk
uzaklklarla baa kamaz; ama bu uzaklklar matematiksel simgelerle
gsterebiliriz. Zihinlerimiz bir pikosaniye gibi bir zaman dilimini dnemez;
Iakat pikosa- niyelere ilikin hesaplamalar yapabilir ve birka pikosaniye iinde
hesaplamalar tamamlayan bilgisayarlar retebiliriz. Zihinlerimiz, braknz
yerbilimcilerin her gn uratklar milyarlarca yllk zaman dilimlerini, bir milyon
yl gibi bir zaman dilimini bile hayal edemez.
Tpk gzlerimizin yalnzca doal seilimin atalarmza salad dar
elektromanyetik Irekans bandnda grebilmesi gibi, beyinlerimiz de dar byklk
ve zaman bantlaryla uramak zere yaplanmtr. Olasdr ki, atalarmzn
gnlk uygulamalarn dar aralklar dndaki zaman ve byklklerle uramas
gerekmiyordu. Bu yzden de, beyinlerimiz bylesi byklkleri hayal edebilecek
kadar evrimleemedi. Bedenlerimizin 1,5-2 metrelik byklnn, ve birka on
yldan oluan mrmzn, dnebileceimiz byklk ve zaman aralnn aa
yukar ortasnda olmas da herhalde nemlidir.
ite, olaslk d durumlar ve mucizeler iin de ayn eyleri syleyebiliriz.
Atomlardan gkadalara uzanan byklkler leine ya da pikosaniyelerden
Evren`in yama uzanan zaman leine benzeyen derecelendirilmi bir olaslk
dlar lei canlandralm gzmzde. Bu lek zerinde baz noktalar
iaretleyelim. lein en solunda hemen hemen kesin olan gnein ertesi gn
doma olasl olsun -G. H. Hardy`nin yarm penilik bahsinin konusu. lein bu
sol ucunda olaslk diilii az olan eyler olsun; bir iIt zar attmzda ikisinin de
189


alt gelmesi gibi. Bunun olasl 36`da birdir. Sanrm hepiniz zaman zaman de
atmsmzdr. Saa doru giderken bir baka nokta da bri oyununda her bir
oyuncunun bir rengin tmn ald mkemmel bir eldir. Bunun gerekleme
olasl 2.235.197.406.895.366.368.301.559.999`a kar birdir. Buna bir dealyon -
olaslk diilik birimi- diyelim. Olaslk diilii bir de- alyon olan bir olay
gerekleirse, aldatmaca kukusu olmad srece (ki bu daha olas), buna mucize
tans koymamz gerekir. Fakat sz konusu el dalm aldatmaca olmakszn da
gerekleebilir ve olasl mernier heykelin bize el sallamasndan ok ok ok
daha Iazladr. Yine de, grdmz gibi, el sallama olaynn bile olabilecek olaylar
tayI zerinde hak ettii bir yer vardr; gigadealyondan ok daha byk birimlerle
de olsa, llebilir. De zarla briin mkemmel eli arasnda olaslk diilii az ya
da ok olan bir dizi olay vardr ve bu olaylar zaman zaman gerekleebilir: rnein,
bir insana yldrm arpmas, spor totoda 13 tutturmak, golI oynarken topu bir
vuruta delie sokmak, vs. Bu araln iinde bir yerlerde bizi rkten rastlantlar
da vardr; varln bile unuttuumuz birini r-
yarruzda grr, ertesi gn ldn reniriz. Bu rktc i rastlantlar kendi
bamza ya da bir arkadamzn bana geldiinde ok etkileniriz, Iakat
olaslk diilik derecesini hesap- : |
a
rsak pikodealyonlarla llebileceini
grrz.
zerinde belirli noktalarn iaretlenmi olduu matematiksel olaslk diilik
leimizi yaptktan sonra, spot mz bu lek zerinde gnlk dnce ve
konumalarmzda kullanabileceimiz bir alt-arala tutalm. Imzn
aydnlatt blm, bizim grebildiimiz dar elektromanyetik Irekans aralna
ya da kendi byklmz ve mrmze yakn, dar bir byklk ve zaman
aralna karlk gelir. Olaslk dlklar tayInda, spot mz yalnzca sol
utan (kesinlik) uIak teIek mucizelere (tek seIerde delii tutturmak veya
gerekleen rya gibi) kadar olan aral aydnlatacaktr. Bu araln
dndaysa, matematiksel olarak hesaplanabilen geni bir olaslk dlklar
aral vardr.
Doal seilim nasl gzlerimizi elektromanyetik dalga boylarn
deerlendirmek zere yaplandrdysa, beyinlerimizi de olaslk ve riski
deerlendirmek zere yaplandrmtr. insan yaamnda yararl olabilecek
olaslk dlklar aral ierisinde, risk ve olasla ilikin zihinsel
hesaplamalar yapabilecek donanma sahibiz. Bunlar, boaya bir ok attmzda
bize saldrmas Irtnada, tek bama duran bir aacn altna sndmzda
yldrm arpmas ya da nehri kardan karya geerken boulma mer-
tebesindeki risklerdir. Bu kabul edilebilir riskler bizim birka on yl sren
190


mrmzle uyumludur. Eer biyolojimiz bir milyon yl yaayabilmemize
olanak salasayd ve bunu isteseydik, riskleri deerlendiriimiz ok Iarkl
olurdu. rnein, yolda kardan karya gememek gibi bir alkanlmz
olurdu, nk
500.0 yl boyunca her gn bir kez kardan karya geerseniz, size
mutlaka bir kez otomobil arpacaktr.
Evrim beyinlerimizi yaam sresi yzyldan az yaratklara uygun, znel bir
risk ve olaslk diilik bilinciyle donatmtr. Atalarmzn hep risk ve
olaslklar ieren kararlar almas ge-
rekmitir; bu yzden de, doal seilim, beyinlerimize, olaslklar ksa mr
beklentimiz temelinde deerlendirecek donanm salamtr. Eer bir yerlerde
bir gezegende mr yz milyon yl olan canllar varsa, bunlarn
alglayabilecekleri risk - spot klar- leimizin sa ucuna doru,
bizimkilerden ok telere uzanacaktr. Bu canhlar bri oynarken arada bir m-
kemmel eli yakalamay umacaklar, bu umutlar gerekletiindeyse, heyecanla
bakalarna anlatma zahmetine girmeyeceklerdir. Fakat mermer bir heykelin el
salladn grdklerinde onlar bile rkecektir, nk bu mertebeden bir
mucizeyi grmek iin bu canllardan bile dealyonlarca yl Iazla yaamak
gerekir.
Btn bunlarn yaamn balangc kuramlaryla ne ilgisi var? Cairns-Smith
ve ilksel orba kuramlarnn bize biraz hayalci geldiini ve dk olaslkl
olduklarn dnerek ie baladk. Bu yzden de, bu kuramlar reddetme
eilimindeyiz. Ama unutmayalm; 'bizim beyinlerimizdeki spot nn ay-
dnlatt arahk, matematiksel olarak hesaplanabilir olaslklar srekliliinin sol
ucunda, kurunkalem kalnlnda bir olaslk araldr. Bizim neyin bahse
deer olduuna ilikin verdiimiz znel kararn, neyin gerekten bahse deer
olduuyla hibir ilgisi yoktur. Yaam sresi yz milyon yl olan bir yaratn
znel karar olduka Iarkl olacaktr. Bu yaratk, doal seilimin birka on
yllk bir sre iinde yaamaya mahkum ettii bizlerin mthi bir mucize olarak
nitelendirdiimiz bir olay (bir kimyacnn kendini kopyalayabilen molekln
balangc zerine ne srecei bir kuram), olduka akla yakn bulacaktr.
Bizim bak amzn m, yoksa uzun mrl yaratn bak asnn m doru
olduuna nasl karar verebiliriz ki?
191


Bu sorunun yaln bir yant var. Uzun mrl yaratn bak as, Cairns-
Smith ya da ilksel orba kuram benzeri bir kuramn akla uygunluunu
tartarken kullanmamz gereken bak asdr. Bunun nedeni, bu iki kuramn
zel bir olayn -kendini kopyalayabilen bir varln kendiliinden ortaya
knn- bir
yar ylda bir olduunu ne srmesidir. Dnya'nn oluu- ayla ilk bakteri
benzeri Iosiller arasnda yaklak 1,5 milyar gemitir- Bizim yalnzca on
yllar alglayabilen beyinlerimiz in, milyar ylda bir gerekleen bir olay,
byk bir mucizedir. " Jzun mrl yaratk iinse, golI topunu tek vuruta
delie sok- pak kadar bile mucizevi olmayacaktr -oumuz topu tek vuruta
delie sokmu birilerini tanyan binlerini tanyordur. Yaamn balangc
kuramlarn deerlendirirken, uzun mrl yaratn znel zaman lei doru
lektir, nk bu kuramlarn kapsad zaman leiyle hemen hemen
ayndr. Bizim yaamn balangc kuramnn akla uygunluuna ilikin znel
yargmzn yanl olma olasl ise, yaratnkinden yz milyon kez Iazladr.
Aslna bakarsanz, bizim znel yargmzn yanl olma olasl daha da
Iazladr. Doa beyinlerimizi yalnzca ksa bir sre ierisindeki riskleri
deerlendirmek zere donatmakla kalmam; stelik, beyinlerimizi yalnzca
kiisel olarak kendimizin ya da tandmz dar bir evre ierisindeki insanlarn
karlaaca riskleri deerlendirmek zere donatm, nk beyinlerimiz kitle
iletiim aralarnn egemen olduu bir ortamda evrilmedi. Kitle iletiimi,
dnyann herhangi bir yerinde, herhangi birisinin bana olaslk d bir ey
gelirse, bunu gazetede ya da Gu- inness Rekorlar Kitabnda, okuyacamz
anlamna gelir. Dnyann herhangi bir yerinde birisi, herkesin ortasnda,
'Yalanm varsa yldrm arpsn der, ardndan da adama yldnm arparsa,
bunu gazeteden okur ve epey etkileniriz. Fakat dnyada byle bir rastlantyla
karlaabilecek milyarlarca insan var; yleyse, bu rastlant sanld kadar
olanaksz deil. Beyinlerimiz, byk olaslkla, kendimizin ya da kabile
halinde yaayan atala- nmza davullarn sesinin ulap da haber verebilecei
uzaklktaki kylerde yaayan birka yz kiiden oluan dar bir evrenin
karlaaca riskleri deerlendirebilecek biimde donatlmtr. Gazetede
Valparaiso veya Virginia`daki birinin bana gelen artc bir rastlant
okuduumuzda, olmas gerekenden daha Iazla etkileniriz. Gazetelerimizin
tarad dnya nIusuyla, evrilen beyinlerimizin haber almay 'umduu
192


kabilelerin nIusu arasndaki orana yz milyon dersek, gerekenden yz milyon
kere daha Iazla etkileniriz.
Bu 'nIus hesaplamas, yaamn balangc kuramlarmzn akla
uygunluu konusunda vereceimiz yarg iin de yrtlebilir. Dnya
zerindeki insan nIusu asndan deil, Evren`de yaamn balam
olabilecei gezegenlerin nIusu asndan... Dndk dolatk, bu blmn
balarnda karlatmz yaklama geldik, zerinde daha Iazla durmaya gerek
yok. Bunun yerine, zihnimizde canlandrdmz, bri elleri ve zar atmalarla
ilgili rastlantlarla iaretlediimiz, derecelendirilmi olaslk d olaylar
leimize geri dnelim. Dealyon ve mikrodealyon birimleriyle
derecelendirdiimiz bu lekte, u yeni noktay iaretleyelim: yaamn her
gne sisteminde ortalama bir kez ortaya ktn varsayarsak, bir gezegende
yaamn balama olasl (diyelim ki, bir milyar yllk sre iinde); yaamm
her gkadada ortalama bir kez ortaya ktn varsayarsak, bir gezegende
yaamn balama olasl; yaamn Evren`de yalnzca bir kez ortaya ktn
varsayarsak, bir gezegende yaamn balama olasl. Bu noktaya, srasyla,
Gne Sistemi Says, Gkada Says ve Evren Says adn verelim. Evren`de
10 milyar gkada olduunu anmsayalm. Her gkadada ka gezegen olduunu
bilemiyoruz nk yalnzca yldzlar grebiliyoruz; gezegenleri gremiyoruz.
Buna karn, daha nce Evren`- deki gezegen says iin 100 milyar kere milyar
gibi yaklak bir rakam kullandk.
Bir olayn, rnein Cairns-Smith`inki gibi bir kuramn ne srd bir
olayn olaslk diiliini, bizim znel olas ya da olaslk d tanmmza gre
deil, Gne Sistemi Says, Gkada Says ve Evren Says gibi saylarla
deerlendirmeliyiz. Bu saydan hangisinin en uygun olduu ise, aadaki
nermenin hangisinin doruya en yakn olduuna baldr:
1. Yaam, tm Evren'de yalnzca tek bir gezegende ortaya kmtr (ve
daha nce grdmz gibi, bu gezegen Dnya olmak durumundadr).
2. Yaam, yaklak her gkadada bir gezegende ortaya kmtr (bizim
gkadamzda, ansl gezegen Dnya`dr).
3. Yaamn balangc, her gne sisteminde ortaya kacak kadar olas bir
olaydr (bizim Gne sistemimizde ansl gezegen Dnya`dr).
Bu nerme yaamn biriciklii konusundaki iaret noktasn temsil
193


etmektedir. Bu konudaki gerek, byk olaslkla 1. ve 3. nermeler arasnda
bir yerdedir. Neden mi byle dnyorum? Neden drdnc bir seenei,
yaamn balangcnn 1. nermede ne srlenden ok daha olas olmas
seeneini bir taraIa atahm ki? ok gl olmamasna karn, yle bir sav
ortaya koyabilirim: Yaamn balangc, Gne Sistemi Say- s`nda
belirtilenden ok daha olas bir olay olsayd, imdiye kadar Dnya d
yaamla, etiyle kanyla (ya da bunlara ne karlk geliyorsa) olmasa bile en
azndan radyo dalgalaryla karlamamz gerekirdi.
Sk sk kimyaclarn yaamn kendiliinden balamasn taklit eden
laboratuvar deneylerinde baarsz olduu sylenir. Bu, kimyaclarn
aratrdklar kuramlara kar bir kantm gibi kullanlr. Ama asl, kimyaclar
deney tpnde yaam kendiliinden kolayca elde etselerdi kayglanmamz
gerekirdi; nk kimyaclarn yaptklar deneyler yalnzca birka on yl
sryor, milyarlarca yl deil ve bu deneylerle yalnzca bir avu kimyac
urayor, milyarlarca deil. Eer yaamn kendiliinden balamas,
kimyaclarn deneylerini yaptklar birka on yllk sre ierisinde
gerekleebilecek kadar olas bir olay olsayd, yaamn Dnya zerinde ve
radyo dalgalar erimindeki gezegenlerde birok kereler ortaya kmas
gerekirdi. Burada, kimyaclarn deney tpnde ilksel dnya koullarn taklit
edip edemediklerine ilikin sorularmz var elbette, Iakat bu sorulara yant
veremeyeceimize gre, yukardaki savn szn etmeye deer.
Eer yaamn balangc insan standartlarna gre olas bir olay olsayd,
radyo dalgalar erimi ierisindeki ok sayda gezegende, bizler radyo
dalgalarn saptamay rendiimizden bu yana en azndan bir yayn alm
olmamz gerektirecek kadar uzun bir sre nce bu teknoloji gelimi
olmalyd (bu arada radyo dalgalarnn saniyede yaklak 300.000 metre hzla
yol aldn hatrlayalm). Radyo teknolojisini bizimle ayn zamanda keIetmi
olduklarn varsayarsak, sz konusu erim ierisinde 50 kadar yldz vardr.
Fakat 50 yl ksack bir zaman ve bir baka uygarln bize bu denli yakn bir
dzeyde olmas byk bir rastlant olurd. Eer 1000 yl nce radyo
teknolojisini gelitirmi uygarlklar da hesaba katarsak, radyo dalgalar erimi
iinde bir milyon kadar yldz vardr (bu yldzlarn evresinde dolanan bilmem
ka gezegenle birlikte). Radyo teknolojisi
100.0 yl ncesine uzananlar da hesaba katarsak, trilyonlarca yldz ieren
194


gkadamzn hepsi radyo erimi ierisinde olur. Kukusuz, radyo sinyalleri
bylesi devasa uzaklklarda olduka zayIlayacaktr.
Sonu olarak, yle bir paradoksa ulatk: Eer yaamm balangcna
ilikin bir kuram, bizim znel akla uygunluk tanmmz tatmin edecek kadar
'akla uygunsa, gzlemlediimiz kadaryla Evren`de yaamn bu denli ender
olmasn aklayamayacak kadar 'akla uygundur. Bu ak yrtme
uyarnca, aradmz kuram, bizim kstl, Dnyayla snrl, on yllarla snrl
hayal gcmze mantksz grnen trden bir kuram olmaldr. Bu adan
bakldnda, hem Cairns-Smith kuram hem de ilksel orba kuram Iazlasyla
mantkl olma hatasna dmyor! Btn bunlar syledikten sonra, itiraI
etmeliyim ki, hesaplamalarda ok Iazla belirsizlik olduu iin, bir kimyac
kendiliinden yaam yaratmay baardnda, hi armayacam!
Hl Dnya`da birikimli seilimin nasl baladn tam anlamyla
bilmiyoruz. Bu blmde, ne eit bir yolla balam olma-
gerektiini aklamak gibi alakgnll bir ama gttm. G- jimzde yaamn
balangc iin kesin kabul gren bir akla- olmamas, Darwinci dnya gr
iin bir engel olarak alm- jnamaldr -bazlar bunu kastl olarak yapyor.
Bundan nceki blmlerde, baka szm ona engellerden kurtulmutuk; bir
sonraki blmde ise, bir bakasn, doal seilimin asla yapc olmadn,
yalnzca ykc olduunu savunan dnceyi ele alacaz.



196



197


VII- Blm
Yapc Evrim
imileri bazen doal seilimin hatalar ve bozukluklar ayklayabilen
ama dourgan, gzel ve karmak bir tasarm oluturamayan,
tmyle olumsuz bir g olduunu dnr: 'Doal seilim
yalnzca var olandan bir eyler eksiltiyor, yle deil mi? Gerek anlamda
yaratc bir srecin bir eyler de eklemesi gerekmez mi? Bir heykeli gstererek
bu soruya ksmen yant verebiliriz. Heykeltra, bir mermer parasna hibir ey
eklemez, yalnzca eksiltir. Yine de gzel bir heykel kar ortaya. Ancak bu
eretileme yanltc, nk bazlar hemen buna yanl adan bakacak -
heykeltran bilinli bir tasarmc olmas- ve nemli noktay karacaktr:
heykeltran eklemek yerine eksilterek almas. Aslnda eretilememizin bu
blmnde Iazla ileri gitmemeliyiz. Doal seilim yal - nzca eksiltiyor olabilir,
Iakat mutasyon ekleme yapar. Jeolojik zamann o uzun srecinde, mutasyonla
doal seilim birlikte alarak, karmadan ok eklemeler ieren karmak
yaplanmalara neden olmutur. Bu, temelde iki biimde olur: Bunlardan biri,
"birlikte uyum salam genotipler, kincisi de 'silahlanma yar adyla
K

198


bilinir. Aslnda yzeysel bakldnda birbirlerinden bir para Iarkldrlar, Iakat
'birlikte evrimleme ve ''birbirlerinin evrelerindeki genler balklar altnda
birletirilirler.
nce 'birlikte evrimleme dncesine bakalm. Bir genin belirli bir etkisi
olmasnn tek nedeni, zerinde alabilecei bir yap olmasdr. Bir beyin
yoksa, genin etkileyebilecei bir beyin yaps yok demektir. Beyinse,
gelimekte olan, eksiksiz bir dlt olmad srece yaplanamaz. Ve, bir sr
baka genin ve bir sr genetik-d etkilerin ynlendirdii uzun bir kimyasal
ve hcresel olaylar program olmasa, gelimekte olan, eksiksiz bir dlt de
olmaz. Genlerin gsterdii zel etkiler, bu genlerin ikin zellikleri deildir.
Bunlar, dltsel srelerin, var olan d- ltsel srelerin zellikleridir;
genlerse, belirli yerlerde ve belirli zamanlarda harekete geerek bu srecin
ayrntlarn deitirebilir. Bu iletinin gzle grnr hale geldiini, basit bir
biimde, bilgisayar biyomorIlarmn geliiminde grdk.
Dlt geliimi srecinin tmne, bir anlamda, binlerce gen taraIndan
ynetilen bir ortaklk olarak bakabiliriz. Gelimekte olan organizmada iler
haldeki tm genler birlikte alarak dlt oluturuyor. imdi, bu
dayanmann nasl olduunu anlamaya almann tam zaman. Doal
seilimde, genler, kendilerini iinde bulduklar evrede oalabilme
yeteneklerine gre seilirler hep. Bu evrenin d dnya, avclarn ve iklimin
dnyas olduunu dnrz. Fakat, ie bir genin bak asndan bakarsanz,
bu evrenin belki de en nemli paras bu genin rastlat dier genlerdir.
yi ya, bir gen, dier genlerle nerede 'rastlayor? ounlukla, genin
kendisini iinde bulduu, birbirini izleyen bireylerin hcrelerinde. Her gen, bu
vcutlarda


rastlaabilecei dier gen poplasyonlaryla baaryla ibirlii yapma
yeteneine gre seiliyor.
Bir genin iler haldeki evresini oluturan gerek gen pop- lasyonu, bir
bireyin hcrelerinde bir araya gelivermi geici bir bek deildir. En azndan
eeysel reme yapan trlerde, bu evre birbiriyle iItleebilen bireylerin
oluturduu poplas- yondaki tm genlerin kmesidir -yani, gen havuzu.
Herhangi bir anda, belirli bir atom bei olarak dndmzde, bir genin
belirli bir kopyas bir bireyin hcrelerinden birinde olmaldr. Fakat, bir genin
belirli bir kopyas bizi uzun sre ilgilendirmez nk mr yalmzca birka
aydr. Daha nce de grdmz gibi, evrimsel bir birim olarak uzun mrl
gen belirli bir Iiziksel yap deil, nesiller boyunca iletilen, kopyalanan metinsel
ariv bilgisidir. Bu metinsel kopyalaycnn varl datlmtr; uzam
ierisinde Iarkl bireyler arasnda ve zaman ierisinde saysz nesil boyunca
datlmtr. Bylesi datlm bir biimde baktmzda, bir gen bir baka
genle ayn vcudu paylayorsa, bu iki gen 'rastlam demektir. Bir genin bu
datlm varh ve jeolojik zamanda kat ettii yol boyunca Iarkl zamanlarda,
Iarkl vcutlarda eitli baka genlerle karlamas 'beklenebilir. Baarl bir
gen, saysz Iarkl vcutta rastlaabilecei bu baka genlerin oluturduu
evrelerde iyi i karabilen bir gendir. Tanmladmz bu evrelerde 'iyi i
karmak, baka genlerle 'ibirlii yapmakla edeerdir. ibirliinin en
dorudan rneini biyokimyasal yollarda gryoruz.
Biyokimyasal yollar, nemli bir maddenin bireimi ya da enerji aa k
gibi yararl baz srelerde birbirini izleyen aamalar oluturan kimyasal
tepkimeler dizisidir. Bir biyokimyasal yoldaki her basamakta bir enzim, yani
bir kimyasal madde Iabrikasndaki bir makine gibi davranmak zere
biimlenmi koca molekllerden biri olmaldr. Kimyasal yolda, Iarkl basa-
maklar iin Iarkl enzimler kullanlr. Ayn yararl amaca ulamada, bazen iki,
bazen de daha Iazla alternatiI yol vardr. Her iki yol da ayn yararl sonuca
ulasa da, bu sonuca giderken Iarkl ara aamalardan geerler ve genelde Iarkl
balang noktalarndan ie koyulurlar. Bu alternatiI yollarn ikisi de ie yarar
ve hangisinin kullanld nemli deildir. Bir hayvan iin nemli olan, iki
yolu da ayn anda kullanmaktan kamabilmektir, nk bu kimyasal
karmaaya ve verimin dmesine yol aar.
imdi, diyelim ki, Yol l`de D kimyasalnn bireimi iin, srayla, Al, B1 ve
200


C1 enzimlerine gerek var. te yandan, Yol 2'de ayn son rn elde etmek iin
A2, B2 ve C2 enzimleri kullanlyor. Her enzim belirli bir gen taraIndan
yaplyor. Dolaysyla, bir trde, Yol l`in montaj hattnn evrimleebilmesi iin,
Al, B1 ve C1 enzimlerinin iIresini ieren genlerin birlikte evrimlemeleri
gerekir; A2, B2 ve C2 enzimlerinin iIresini ieren genler de birlikte
evrimlemelidir. Birlikte evrimlemenin bu iki srecinden hangisinin seilecei
nceden planlanmyor. Seim olduka yaln bir biimde yaplyor: Her genin,
poplasyonda. nceden zaten egemenlik kurmu olan dier genlerle
uyumuna baklyor. Eer poplasyon B1 ve C1 genleri asndan zenginse, bu
durum A2 geni yerine Al geninin lehine bir ortam oluturuyor. Tersine,
poplasyon B2 ve C2 genlerince zenginse, seilim A2 geninin lehine iliyor.
Ashnda bu kadar da yaln deil, ama ana Iikri anlamsnzdr: Bir genin bir
"ortamda yelenip yelenmemesini belirleyen en nemli eylerden biri,
poplasyonda yksek sayya ulam olan dier genlerdir, yani bir genin
vcutlar paylamak zorunda kalaca dier genler. Ayn ey 'dier genler
iin de geerli olacandan, poplasyonda, hepsi birden sorunlar imeceyle
zmeye doru evrimleen gen takmlarnn yer aldn gryoruz.
Evrimleen genlerin kendileri deil; genlerin tek yapt, gen havuzunda
kalmay baarmak ya da baarmamak. Asl evrimleen "takmdr. Yaplacak
ii dier gen takmlar da becerebilirdi belki, hatta belki de daha iyi
becerirlerdi. Fakat bir gen takm, bir trn gen havuzunda egemen olmaya
baladysa bir kez, kendiliinden stn duruma gemitir. Aznlk bir takmn,
sonuta ii daha iyi yapacak olsa da, seilebilmesi zordur. ounluk takmn
dierleriyle yer deitirmeye kar kendiliinden bir direnci vardr, yalnzca
ounlukta olmalarnn getirdii bir diren. Bu, ounluk takmn asla
yerlerinden edilemeyecei anlamna gelmiyor; yle olsayd evrim dururdu.
Ama bu, bir tr bnyesel sredurumun (ataletin) var olduu anlamna geliyor.
Bu tr bir us yrtmenin biyokimyayla snrl olmad ok ak. Ayn
rnei bir hayvan vcudunun birlikte alan tm blmlerini, gz, kulak,
burun ve bacaklarn Iarkl blmlerini oluturan, birbirleriyle uyumlu gen
kmeleri iin verebilirdik. Sindirim sistemini et sindirmeye uygun klan
genlerin egemen olduu bir ortamda, dileri et inemeye uygun yapan genler
daha stndr. Sindirim sistemini bitki sindirmeye uygun klan genlerin
egemen olduu bir ortamdaysa, bitki ten diler yapan genler yelenir. Ve
201


tabu, her iki durumda da tersten dnebiliriz. 'Et yeme genlerinin
oluturduu takmlar birlikte ev- rilmeye eilimlidir; "bitki yeme genleri'nin
oluturduu takmlar da yle. Aslnda, bir anlamda, bir vcuttaki ilev gren
genlerin ounun bir takm halinde ibirlii yaptn syleyebiliriz, nk
evrim sresince bu genlerin (yani, bu genlerin ata kopyalarnn) her biri, doal
seilimin dierleri zerinde alt bir evrenin paras olmulardr.
Antiloplarn atalarnn ot yerken aslanlarn atalarnn neden et yemeye
baladklarn sorarsak, bunun ta en banda kazayla olduu yantn verebiliriz;
u anlamda: Ot yemeye balayanlar aslanlarn, et yemeye balayanlar da
antiloplarn atalar olabilirdi. Fakat bir soy bir kez ot yerine etle uraan bir
gen takm kurmaya baladktan sonra, sre kendi kendini glendirdi. Ve
dier soy, et yerine otla uraan bir gen takm kurmaya baladktan sonra,
onlarn sreci de dier ynde kendini glendirdi.
Canllarn evriminin balarnda, bylesi ibirliklerine katlan genlerin
saysnda bir art olsa gerek; bu ana noktalardan biri. Bakterilerin gen says
hayvan ve bitkilerden ok daha az. Art, genlerin kendilerini eitli yollardan
kopyalamalar sonucu gereklemi olabilir. Bir genin, bilgisayar diskindeki
bir dosya benzeri bir iIreli simgeler dizisi olduunu hatrlayn; tpk dosyann
diskin Iarkl blmlerine kopyalanabilmesi gibi, genler de kromozomlarn
Iarkl blgelerine kopyalanabilir. Bu blm kaydettiim diskte resmi olarak
dosya var. Bilgisayarn iletim sistemi bana dosya olduunu sylyor;
"resmi demekle bunu kastediyorum. Bu dosyalardan birini okumasn istedi-
imde, bilgisayar bana tek boyutlu bir alIabe karakterleri dizisi veriyor;
ilerinde u anda okumakta olduunuz karakterler de var. Her ey ok zekice,
ok dzenli grnyor. Fakat aslnda, bu metnin disk zerinde yerletirilii hi
de dzenli deil. Eer bilgisayarn kendi resmi iletim sisteminden kar ve
disk zerindeki her blmde neler yazl olduunu anlamak iin kendi zel
programnz yazarsanz, bunu grebilirsiniz. U dosyamn her birinin ve ok
eskilerde yazp sonra da silip unuttuum l dosya paralarnn oraya buraya
serpitirilmi, aralarnda bo sayIalar braklm olduunu anlarsnz. Her para
tmyle ayn ya da aralarnda pek az bir deiiklikle, diskin be alt yerinde
ortaya kabilir.
Bunun nedeni ok ilgin ve konudan biraz ayrlp szn etmeye deer
nk iyi bir genetik benzetme yapabiliriz. Bilgisayara bir dosyay silmesini
202


sylediinizde verdiiniz komutu dinlediini sanrsnz. Ama bilgisayar aslnda
dosyann metnini silmez; yalnzca sizi dosyaya gtrecek iaretlemeleri siler.
Bu tpk, Lady Chatterley'in Sevgilisi romann ortadan kaldrmas sylenmi
bir ktphane memurunun kart dizinindeki kart yrtp atmas ve kitab raIta
brakmasna benzer. Bu, bilgisayar asndan tutumlu bir alma biimi, nk
"silinen dosyaya gtren iaretlemeler kalkar kalkmaz, bu dosyann igal
ettii yer yeni dosyalar taraIndan doldurulabiliyor. Bu yeri bolukla doldurma
zahmetine girmek zaman kaybndan baka bir ey deil. Eski dosya ise, metnin
kaplad yer tmyle yeni dosyalar kaydetmek iin kullanldnda
kayboluyor ancak.
Fakat, eski dosyann kaplad yerin yeniden kullanlmas para para
oluyor. Yeni dosyalarn bykl eskisinin tpatp ayns olmuyor. Bilgisayar
diske yeni bir dosya kaydetmek istediinde, var olan ilk yer parasn arar, yeni
dosyann sd kadarn yazar, sonra bir baka yer paras arar, biraz daha ya-
zar ve bu bylece, tm dosya diskin bir yerlerine yazlana dek srer. Bilgisayar
etraIa dalm bu paralarn yerlerini "iaret eden kaytlar dikkatle tuttuu
iin de, biz insanlar dosyann dzenli, tek bir dizilim olduu yanlsamasna
kaplrz. Bu 'iaretlemeler, tpk New York Times da. kullanlan "devam
sayIa 64'te iaretlemelerine benzer. Disk zerinde metnin paralarnn birok
kopyas olmasnn nedeni ise u: Eer metin, benim yazdm blmler gibi
onlarca kez gzden geiriliyor ve tekrar tekrar dzeltiliyorsa, her dzeltme
ayn (hemen hemen ayn) metnin yeniden bellee kaydedilmesiyle
sonulanyor. Grnrde ayn dosya kaydediliyor olabilir, Iakat grdmz
gibi, metin aslnda disk zerinde var olan "boluklara serpitirilir. Dolaysyla
da, diskte metnin bir parasnn ok sayda kopyas bulunabilir, disk ne kadar
eski ve ok kullanlmsa, kopyalarn says da o kadar Iazla olacaktr.
imdi geldik DNA ya. Bir trn DNA iletim sistemi gerekten de ok ok
eskidir ve uzun dnemde bakldnda, bilgisayarn diskteki dosyalarla
yaptna benzer bir ey yapar. Bunun kant olarak byleyici "intron ve
'egzon olgularm gsterebiliriz. Son on yl ierisinde, 'tek bir genin (DNA
metninin srekli okunan tek bir pasaj anlamnda) tek bir yerde kaydedilmemi
olduu anlald. Kromozom boyunca dizilmi iIre harIlerini okursanz
('iletim sisteminden kmaya edeer bir ey), egzon ad verdiimiz
'anlaml blmlerin arasnda 'intron adn verdiimiz 'anlamsz blmler
203


olduunu grrsnz. Tek bir 'gen (ilevsel anlamda), ashnda anlamsz
intron- larca birbirinden ayrlm bir dizi egzondur. Sanki her egzonun sonunda
'devam sayIa 64`te iaretlemesi vardr. Sonu olarak bir genin btn,
yalnzca bunlar proteinlere tercme eden "resmi iletim sistemince
okunduunda bir araya gelebilen bir egzonlar dizisinden olumaktadr.
Bir baka kant ise kromozomlarn zerinde artk kullanlmayan ancak
anlamlan hl anlalabilen, eski genetik metinler olmas. Bir bilgisayar
programcs iin bu "genetik Iosil paralar ile metni dzeltmede ska
kullanlm eski bir diskteki metin paralarnn dalm arasnda gizemli
benzerlik vardr. Baz hayvanlarda, toplam gen saysnn byk bir yzdesi
okunmaz bile. Bu genler ya tmyle anlamszdr ya da gn gemi "Iosil
genlerdir.
Fakat zaman zaman, tpk bu kitab yazarken bama geldii gibi, Iosil
metinler tekrar ortaya kverir. Bir bilgisayar hatas (daha drst olmak
gerekirse, insan hatas) sonucu, III. Blm un olduu diski 'sildim. Elbette ki,
silinen metnin kendisi deildi. Kesinlikle silinenler, her 'egzonun ban ve
sonunu belirleyen iaretlemelerdi. 'Resmi iletim sistemi hibir ey
okuyamyordu, Iakat 'resmi olmayan yollardan genetik m- hendisilik
oynayp, disk zerindeki metni inceleyebilirdim. Karma kan, bazlar daha
yenice bazlar da ok eski 'Iosil metin paralarnn oluturduu, aknlktan
azm ak brakan bir yapboz oldu. Yapbozun paralarm bir araya getirerek
blm yeniden yarattm. ou kez hangi parann yeni hangi parannsa Iosil
olduunu bilmiyordum ancak bunun pek nemi yoktu; yeniden dzeltme
yaplmasn gerekli klan birka uIak ayrntnn dnda, kaybettiim metinle
aynyd. 'Fosillerin ya da gn gemi 'intronlarn en azndan bazlar yeni-
den ortaya kmt. Bir beladan, btn blm yeniden yazmaktan
kurtulmutum.
Canl trlerinde de 'Iosil genlerin zaman zaman milyonlarca yl atl
kaldktan sonra harekete getikleri ve yeniden kullanlmaya balandklarna
ilikin kantlar var. Ayrntlara girmek bizi bu blmn asl konusundan ok
uzaklara tayacak; zaten bir parantez amtk. Asl konu, genlerin
yinelenmesiyle bir trn genetik kapasitesinin artabileceiydi. Bunu yapmann
bir yolu, var olan genlerin eski 'Iosil kopyalarnn tekrar kullanlmas olabilir.
Daha dolaysz baka yollar da var. rnein, genler kromozomun baka bir
204


blmne kopyalanyor; tpk dosyalarn diskin baka bir yerine ya da baka
bir diske kopyalanmalar gibi.
nsanlarda globin genleri dediimiz, deiik kromozomlar zerinde,
birbirinden ayr sekiz gen var (bunlar, baka eylerin yan sra hemoglobin
yapmakta da kullanlyor). Bu sekiz genin tek bir ata globin geninden
kopyalanm olduuna kesin gzyle baklyor. Yaklak 1,1 milyar yl nce,
ata globin geninden bir tane daha yaplyor ve iki gen oluuyor. Bu olayn
tarihini saptayabiliyoruz nk globin genlerinin hangi hzla evrildii
konusunda bamsz bulgularmz var (V. ve XI. Blmlere baknz). Bu ilk
yineleme sonucu ortaya kan iki genden biri, omurgallarda hemoglobin yapan
tm genlerin atas oldu. Dieriyse, miyoglobinleri, kaslarda i gren ve
hemoglobinle akraba bir baka protein ailesini yapan genlerin atas oldu.
Bundan sonra, birbirini izleyen yinelemelerle alIa, beta, gama, delta, ep- silon
ve zeta globinler denen genler ortaya kyor. Byleyici olansa, tm globin
genlerinin aile aacn izebilmemiz ve hatta tm dnm noktalarmn
tarihlerini saptayabilmemiz (rnein, delta ve beta globinler 40 milyon yl,
epsilon ve gama globinler de 100 milyon yl nce ayrldlar). Kadim atalarn
birbirinden uzak dallanmalarla ortaya kan ardllar olan bu sekiz globin, her
birimizin iinde hl varln srdryor. Atalardan birinde kromozomun
Iarkl blmlerine gitmilerdir ve bu genler bizlere Iarkl kromozomlar
zerinde aktarlmtr. Bu molekller uzaktan kuzenleri olan dier globinlerle
ayn vcudu paylamaktadr. Jeolojik zaman boyunca, kromozomlar zerinde
byle ok sayda yinelemenin olduu kesin. te, gerek yaam, III. Blm`de
deindiimiz biyomorIlardan daha karmak hale getiren nemli noktalardan
biri bu. BiyomorIlarn yalnzca dokuz geni vard ve bu dokuz genin
deiimiyle evriliyorlard. Gen says asla ona kmyordu. Gerek hayvanlarda
da bu tr yinele


meler enderdir; benim, 'Bir trn btn yeleri genelde ayn 'adresleme
sistemiyle alr, dememi yanllamayacak kadar ender...
Evrim srecinde bir trde birbiriyle ibirlii iinde alan genlerin
saysnn artmasnn tek yolu gen yinelenmesi deil. Daha da ender grlen
ancak yine de olanaksz olmayan bir baka olay var: Bir baka trn, hatta son
derece uzak bir trn bir geninin ibirliine katlmas. rnein, bezelye
bitkileri ailesinin kklerinde hemoglobinler var. Bu hemoglobinler dier bitki
ailelerinde gzlenmiyor ve bezelye ailesine bir biimde apraz bulamayla
girdiklerine kesin gzyle baklyor; belki de virsler ara basamak
oluturmulardr.
Amerikal biyolog Lynn Margulis`in gittike daha Iazla taraItar bulan
kuramna gre, karyot hcrenin balangcnda bu izgide nemli bir olay
oldu. Bakteri hcreleri dndaki tm hcreler karyottur. Canllar dnyas,
temelde, bakteriler ve dierleri diye ikiye ayrlr. Biz dierleri grubuna dahiliz
ve kar- yotuz. Bakterilerle ana Iarkmz, hcrelerimizde ayr blmeler
biiminde minicik hcreler olmas. Bunlarn arasnda kromozomlar barndran
ekirdek; birbiri zerine katlanm zarlarla dolu, bomba biimli uIack cisimler
olan mitokondriler (1. e- kil'de grmtk); ve bitki hcrelerindeki (onlar da
kayot hcre) kloroplastlar var. Mitokondri ve kloroplastlarn, ekirdein
kromozomlarndaki asl DNA`dan tmyle bamsz olarak kopyalama yapan
ve oalan kendi DNA`lar var. Hcrelerinizdeki mitokondrilerin tm,
annenizin yumurtasndan size geen kk mitokondri poplasyonundan
geliyor. Spermler mitokondri tayamayacak kadar kkler, bu yzden de
mitokondriler diilerle ilerliyor ve mitokondri retimi sz konusu olduunda
erkekler l nokta oluturuyor. Sonu olarak, bu, dii hattnda soyumuzu
izlemek iin mitokondrileri kullanabileceimiz anlamna geliyor.
Margulis`in kuram, mitokondrilerin ve kloroplastlarn ve hcre iindeki
birka baka yapnn her birinin bakterilerden aktarlarak geldiini savlyor.
kayot hcre 2 milyar yl kadar nce, eitli bakteri trlerinin birbirlerinden
elde edecekleri yarar gzeterek glerini birletirmeleriyle olutu. alar
boyunca, kayot hcre halini alan bu ibirlii birimi ierisinde ylesine
btnletiler ki, bir zamanlar ayr bakteriler olduklarm saptayabilmek
(gerekten byle bir ey olduysa bile) olanaksz hale geldi.
yle grnyor ki, kayot hcre bir kez ortaya ktktan sonra, birok yeni
206


tasarm olana dodu. Bizim amzdan en nemlisiyse, milyarlarca hcreden
oluan byk bedenler yaplabilmesiydi. Tm hcreler ikiye ayrlarak oalr
ve oluan yarm hcrelerin her biri eksiksiz bir gen kmesi alr. Topluine
bann zerindeki bakteri rneinde grdmz gibi, hcrelerin art arda ikiye
blnmesi olduka ksa bir sre ierisinde ok Iazla sayda hcre olumasna
yol aar. Bir taneyle balayarak iki hcre elde edersiniz. Bu iki hcre tekrar
blndnde, drt hcre olur; drt hcre de blnerek sekiz hcre yapar. Bir-
biri ardnca gerekleen blnmelerde hcre says her seIerde ikiye katlanr;
8`den 16 ve 32, 64, 128, 256, 512, 1024, 2048, 4096, 8192 elde edersiniz. kiye
katlama ilemini 20 kere yaptktan sonra, ki bu uzun srmez, milyonlara
ularsnz. lem 40 kere tekrarlandktan sonra hcre says bir trilyondan
Iazladr. Bakteriler rneinde, birbiri ard sra blnerek oluan bakteriler
kendi yollarna gider. Birok kayot hcrede de ayn ey olur, rnein amipler
gibi tekhcrelilerde. Blnme sonucu oluan hcrelerin ayrlmayp birlikte
yaamaya devam etmeleriyle evrim srecinde koca bir adm atlm oldu. Artk
daha st mertebeden yaplar ortaya kabilirdi; kyas kabul etmeyecek kadar
kk bir lekte olsa da, tpk ikili dallanma yapan bilgisayar biyomorIlarnda
olduu gibi.
Bylece, evrim srecinde ilk kez, byk vcutlar oluturabilme olana
domutu. nsan vcudu devasa bir hcreler topluluudur. Bu hcrelerin hepsi
tek bir atadan, dllenmi yumurtadan gelir ve bu yzden de dier vcut
hcrelerinin kuzenleri, ocuklar, torunlar, amcalar, vs. olurlar. Bizim
vcutlarmz oluturan 10 trilyon hcreyi reten hcre blnme nesillerinin
says onlarla saylabilir. Bu hcreler 210 kadar Iarkl grupta toplanabilir. Bu
gruplarn her biri ayn gen kmesi taraIndan oluturulmutur, Iakat her hcre
eidinde gen kmesinin Iarkl yeleri alr. Karacier hcrelerinin beyin
hcrelerinden, kemik hcrelerinin kas hcrelerinden Iarkl olmasnn nedeni
budur.
ok-hcreli vcutlarda genlerin organlar yoluyla almas ve bu vcutlarn
davran biimleri, kendi balarna alan tek hcrelerde kullanlamayan
oalma yntemlerini ortaya karr. ok-hcreli vcutlar tek hcre leinden
ok daha geni lekli yollar kullanarak genlerin dnyay deitirmesini mm-
kn klar. Genler bu geni lekli, dolayl deiimleri hcrelerin minicik lei
zerindeki daha dolayl etkiler yoluyla gerekletirir. rnein, hcre zarnn
207


biimini deitirirler. Sonra da, hcreler devasa poplasyonlar halinde
birbirleriyle etkileerek geni lekli etki bekleri oluturur: bir kol ya da
bacak ya da (daha dolayl olarak) bir kunduzun yapt set. Bir organizmann
plak gzle grebileceimiz zelliklerinin ouna 'grnr zellikler
diyoruz. Dokuz genli bilgisayar biyomorI- larmn bile grnr zellikleri
vard. Gerek hayvanlarda bu zellikler hcreler aras etkileim sonucu ve tm
vcut dzeyinde ortaya kar. Bir organizma btnsel bir birim olarak alr
ve bir genin her kopyas ilk etkilerini iinde bulunduu hcrede gsterse de,
genlerinin organizmann btnn etkiledii sylenebilir.
Bir genin evresinin ok nemli bir parasn, nesiller boyunca birbiri
ardnca gelen vcutlarda karlaabilecei baka genlerin oluturduunu
grdk. Bu baka genler tr ierisinde dei tokuu yaplan ve birletirilen
genlerdir. Aslnda, eeysel reyen bir tre, birlikte almaya uyum salam
belirli bir genler kmesini Iarkl birleimlerde kartran bir ara olarak
bakabiliriz. Bu bak asna gre, trler, kendi trnn genle-
-le karlaan ancak dier trlerin genleriyle asla karlama- gen kmelerini
srekli kararlar. Fakat Iarkl trlerin genle- hcre iinde karlamasalar da, bir
anlamda, birbirlerinin '-vresinin nemli bir parasn olutururlar. Bu iliki,
ou kez birlii iin deildir, dmanca amalar ierir. te, bu noktada, u
blmn ikinci ana temasna geliyoruz: 'silahlanma yar. Avclar ve av
arasnda, asalaklar ve konaklar arasnda, hatta -bu nokta ok hassas ve
burada tartmayacam- bir trn di- ~ ileri ve erkekleri arasndaki
silahlanma yar.
Silahlanma yar, birey mrlerinin zaman leinde deil, evrimsel sre
ierisinde geliir. Bir hayvan soyunun (diyelim ki, avc hayvanlarn) hayatta
kalabilme donanmndaki -ki bu donanm srekli evrilmektedir- iyilemenin
dorudan sonucu olarak, baka bir hayvan soyunun (diyelim ki, av olan
hayvanlarn) donanmndaki iyilemeyi ierir. Bireylerin, evrimsel iyileme
kapasitesi olan dmanlarnn olduu her yerde silahlanma yar vardr. Ben
silahlanma yarma byk nem veriyorum, nk evrim srecinin
'ilericiliini gdleyen silahlanma yardr. Daha nceki nyarglarmzn
tersine, evrimin ikin bir ilericilik zellii yoktur. Hayvanlarn kar karya
kaldklar sorunlar yalnzca iklim ve cansz evrenin dier koullarndan
kaynaklanyor olsayd ne olurdu, diye dndmzde bunu grebiliriz.
208


Belirli bir yerde ok sayda nesil getikten sonra yerel hayvanlar ve bitkiler
bu yerdeki koullara, rnein iklim koullarna uyum salar. klim souksa,
hayvanlarda kaln post ya da tyler olumutur. klim kuruysa, var olan az
miktar suyu koruyacak mumsu, su geirmez deri eitleri evrilmitir. Yerel ko-
ullara uyum, vcudun her blmn, biim ve rengini, i organlarn,
davrann ve hcrelerdeki kimyay etkiler.
Bir hayvan soyunun yaad ortamn koullar deimeden kalyorsa,
diyelim ki iklim 100 nesil boyunca deimeksizin scak ve kuraksa, bu soyun
evrimi durur; en azndan scaklk ve nem koullarna uyumun sz konusu
olduu noktalarda. Hayvanlar yerel koullara mmkn olduunca uyum salar.
Bu, hayvanlarn daha iyi olacak biimde en bandan tasarlanama- yacaklar
anlamna gelmiyor. Bu, hayvanlarn kk (ve dolaysyla olasl yksek)
evrimsel basamaklarla kendilerini daha iyi hale getiremedikleri, 'biyomorI
uzamn edeeri blgedeki yakt komularnn hibirinin daha iyi olmad
anlamna geliyor.
Koullar bir biimde deimezse, (buzul ann balamas, blgedeki ya
miktarnda d, egemen rzgr ynnn deimesi) evrim bir noktada durur.
Evrimsel zaman leiyle urayorsak, bylesi deiimler grlebilir. Sonu
olarak da, normalde evrim, deien evreyi srekli 'izler ve durma noktasna
gelmez. Blgenin ortalama scaklnda srekli, kararl bir d, yzyllar boyu
sren bir d varsa, birbirini izleyen hayvan nesilleri kararl bir seilim
'basks taraIndan, diyelim ki, daha uzun post tyleri gelitirme ynnde
itilecektir. Eer birka bin yl sren bu dten sonra eilim tersine dner ve
ortalama scaklklar tekrar ykselmeye balarsa, hayvanlar yeni bir seilim
basks altnda kalacak ve daha ksa tyler gelitirmeye doru itilecektir.
Buraya dek yalnzca evrenin snrl bir blmn, iklimi ele aldk. Hayvan
ve bitkiler iin iklim ok nemlidir. Yzyllar getike iklim dzeni deiir; bu
da deiimleri izleyen evrimin srekli hareket halinde olmasn salar. Fakat
iklim deiiklikleri geliigzel ve tutarszdr. Bir hayvann evresinde daha
tutarl bir biimde olumsuz ynde deien ve 'izlenmesi gereken unsurlar da
vardr. evredeki bu unsurlar canl varlklarn ta kendileridir. akal benzeri bir
avc iin, evresinin en az iklim kadar nemli bir baka paras da avdr,
deien ceylan, antilop ve zebra nIusudur. Antiloplar ve krlarda yiyecek ot
arayan dier hayvanlar iin iklim nemli olabilir Iakat aslanlar, akallar ve dier
209


etoburlar da nemlidir. Birikimli seilim hayvanlarn iklim koullarna uyum
salamas iin gerekeni yapar; hayvanlarn avclardan kaabilmesi ya da
avlarndan daha zeki olmalar iin de gerekeni yapar. Ve, tpk evrimin uzun
dnemli iklim deiimlerini "izlemesi gibi, avdaki evrimsel deiimler de
avclarn alkanlklarn ya da av silahlarndaki uzun dnemli deiimleri izler.
Elbette, bunun tam tersi de dorudur.
Bir trn "dmanlar terimiyle -genel bir terimdir bu- trn yaamn
zorlatran dier canllar kastederiz. Aslanlar zebralarn dmandr. Bunu
tersine evirip, 'Zebralar aslanlarn dmandr. deyince biraz tuhaI oluyor. Bu
ilikide zebrann rol pek masummu ve alaltc "dman szcnn d-
ndaym gibi grnebilir, Iakat bir zebra, aslan taraIndan yenmemek iin
elinden geleni yapar ve bu da aslann bak asndan hayatn zorlatrr. Tm
zebralar ve otullar amalarna ulasalar, aslanlar alktan lrd. yleyse,
tanmmz gerei, zebralar aslanlarn dmandr. eritli tenya benzeri asalaklar
konaklarnn dmandr; konaklar da aslaklarn dmandr nk onlara
direnmek iin nlem alrlar. Otoburlar bitkilerin, bitkiler de otoburlarn
dmandr: Dikenler ve zehirli ya da tatsz kimyasal maddeler imal ederler.
Hayvan ve bitki soylar evrimsel sre ierisinde dmanlarndaki
deiimleri de, iklim koullarn izlemede gsterdikleri azimle izler. itann av
silahlar ve taktikleri geyiin bak asndan tpk iklimin kararl bir biimde
ktlemesi gibidir ve ayn biimde izlenir. Fakat bu ikisi arasnda byk bir
Iark var. klim yzyllar iinde deiir ama bu deiim her zaman kt ynde
olmayabilir; iklim ceylan peinde komaz. Ortalama ita da, yllk ya
ortalamas gibi, yzyllar iinde deiir Fakat yllk ya ortalamas belirli bir
neden ya da dzen olmakszn inip karken, ortalama ita, ceylan yakalamada
yzyllar getike atalarndan daha, iyi olacaktr. nk birbirini izleyen ita
nesilleri, birbirini izleyen yllk hava koullarnn tersine, birikimli seilime
tabidir. italar daha evik, daha keskin gzl ve dili olma eilimindedir. klim
ve dier cansz koullar, ne denli "dmanca olursa olsunlar, daha da
dmanlama eiliminde deildir. te yandan, evrimsel zaman leindeki
canl dmanlarn daha da dmanlama eilimi vardr.
Eer avda da kout bir eilim olmasayd, etoburlarn gittike daha "iyi olma
eilimlerinin ksa zamanda hz kesilirdi; tpk insanlarn silahlanma yarnda
olduu gibi (ekonomik bedel nedeniyle; buna daha sonra geleceiz). Ve tersi.
210


Ceylanlar da italardan aa kalmaz ve birikimli seilime tabidir; nesiller ge-
tike daha hzl koma, abuk tepki verme, uzun otlar arasna girerek grnmez
olma yeteneklerini gelitireceklerdir. Ceylanlar da daha iyi dman, bu durumda
italarn dman, olma yeteneine sahiptir. italarn bak asndan, yllk
scaklk ortalamas yllar getike daha sistematik olarak iyiye ya da ktye
gitmez; kusursuz bir hayvan iin her deiimin kt olmas dnda... Fakat
yllk ortalama ceylan sistematik olarak daha iyiye gitme eilimindedir -
yakalamas daha zordur nk italardan kamaya daha iyi uyum salamtr.
Tekrarlayaym; eer avc italarda grlen iyileme eilimi olmasayd,
ceylanlardaki ilerleme eilimi durma noktasna gelirdi. Bir taraI daha iyiye gi-
der nk dier taraI daha iyiye gitmitir. Bunun tersi de doru. Sre, yz
binlerce yllk bir zaman leinde ksr bir dng halini alr.
lkeler dnyasnn ksa zaman leinde, iki dmandan her biri kar
taraItaki gelimelere tepki olarak kendi silahlarn gelitirdiinde bir
"silahlanma yar olduundan sz ederiz. Buradaki benzeme, terimi dn
alabilecek kadar yakn; dilimizi bylesi aklayc benzetmelerden temizlemek
isteyen alml bilim adamlarmzdan da zr dilemeyeceim. Bu Iikri burada
yaln bir rnekle, ceylanlar ve italarla akladm. Amacm, kendisi de evrimsel
deiime tabi olan canl bir dmanla, sistematik evrimsel deiime tabi
olmayan Iakat yine de deiebilen, cansz, kt niyetli olmayan bir koul,
rnein iklim koullar, arasndaki nemli Iark aklayabilmekti. Ancak itiraI
etmeliyim ki, bu hakl noktay aklamaya abalarken okuyucuyu baka alan-
larda yanl ynlendirmi olabilirim. Eer biraz dnrseniz, srekli ilerleyen
bir silahlanma yar dncem, en azndan bir adan gereinden Iazla basitti.
Koma hzn ele alalm. Anlattm biimiyle, silahlanma yar kavram ceylan
ve italarn her nesilde daha hzlanacaklarn, her ikisi de sesten hzl hareket
edene dek bu evrimin sreceini sylyor. Bu imdiye dek olmad; olmayacak
da... Silahlanma yar konusuna devam etmeden yanl anlamalar nlemeliyim.
Birinci ekince, italarn av yakalama yeteneklerinde ve ceylanlarn avcdan
kanma yeteneklerinde kararl bir art olduu izlenimi vermemle ilgili.
Okuyucu bundan ilerlemenin kar konulmaz olduu, her neslin atalarndan
daha iyi, daha yrekli olduu dncesini karabilir (tutucu bir dnce bu).
Gerek doa hi de byle deil. nemli bir ilerlemenin saptanabilecei zaman
lei, her koulda, belirli bir nesli kendinden bir ncekiyle kyaslayan zaman
211


leinden ok ok daha uzundur. Bunun da tesinde, bu 'iyileme sreen
olmaktan ok uzaktr. Bu, silahlanma yar kavramyla ne srlen ynde
kesinlikle "ileri gitmek yerine duraklayan, hatta bazen 'geri" giden, dzensiz
bir olaydr. Bir gzlemcinin Iarkna varabilecei kadaryla, koullardaki
deiimler, 'iklim gibi genel bir balk altnda topladm cansz glerdeki
deiimler, silahlanma yarnn yava ve hatal eilimlerini byk olaslkla
silecektir. Silahlanma yarnda hibir 'ilerlemenin" grlmedii ve belki de
hibir evrimsel deiimin olmad uzun dnemler olabilir. Bazen de silahlanma
yar neslin tkenmesiyle son bulur; o zaman yeni batan bir silahlanma yar
balayabilir. Btn bunlar syledikten sonra, yine de, silahlanma yar hayvan
ve bitkilerde grdmz ileri ve karmak mekanizmalarn varln aklamak
zere imdiye dek ne srlen en tatmin edici dnce. Silahlanma yar
kavramnda ne srlen trden bir 'ilerleme", kesintilerle ilerlese de, net
ilerleme hz insan mr, hatta yazl tarih sresi ierisinde saptanamayacak
denli yava olsa da, gerekten var.
Szn etmek istediim ikinci ekince, 'dmanlk dediim ilikinin ita ve
ceylan yksndeki yaln ikili ilikiden daha karmak olmas. i kartran
noktalardan biri, bir trn iki ya da daha Iazla dman olabilmesi ve hatta bu
dmanlarn birbirlerine daha da dmanca davranabilmeleri. te, yenmenin ya
da biilmenin otlara yararl olduu yar-gereinin altnda yatan ilke bu. nekler
ot yer ve dolaysyla otun dman olarak dnlebilirler. Fakat otlarn bitkiler
dnyasnda baka dmanlar da var: bymeleri denetlenmedii takdirde ot
iin inekten daha kt bir dman olabilen rakip yaban otlan. Otlar inek
taraIndan yenmekle bir eyler kaybeder, Iakat rakip yaban otlar daha ok ey
kaybeder. Sonu olarak, bir ayrdaki inein net etkisi, otlann yarar
salamasdr. Bu anlamda, inekler otlarn dman deil, dostu oluyor.
Yine de, tek bir otun ineklerce yenmemesinin bu otun lehine olaca
dnldnde, inekler hl otlarn dmandr; ve -diyelim ki- kendini
ineklere kar koruyacak kimyasal bir silaha sahip her mutasyon geirmi bitki,
kendi trnn ineklere daha leziz gelen rakip yelerinden daha Iazla tohum
saacak ve bu tohumlar kimyasal silah yapacak talimatlar ierecektir. neklerin
otlarla 'dost olmasnn zel bir anlam varsa da, doal seilim inekler
taraIndan yenmek iin zel aba harcayan otlarn lehine almaz! Bu
paragraItan karacamz genel sonu ise yle: nek ve ot ya da ceylan ve ita
212


rneklerindeki gibi, iki tr arasnda silahlanma yar olduunu dnmek iimi-
zi kolaylatrr; ancak taraIlarn her birinin baka dmanlar olduunu ve bu
dmanlarla da silahlanma yan yrttn aklmzdan karmamalyz. Bu
konunun zerinde daha Iazla durmayacam, Iakat bu tartma, silahlanma
yanlarnn neden durduu ve sonsuza kadar srmediini, avlarn Mach 2
hzyla kovalayan avclarn ortaya kmasna yol amadn aklamak zere
geniletilebilir.
Silahlanma yar eklinde iIade ettiim yaklamn nc ekincesi, bir
ekinceden ziyade kendi bana ilgin bir konu oluturuyor aslnda. ita ve
ceylanlarla ilgili varsaymsal tartmamda, italarn -iklimin tersine- nesiller
getike 'avclk -
ta ustalatklarn", daha etin dmanlar haline geldiklerini, ceylan ldrme
yntemlerini gelitirdiklerini sylemitim. Fa- * kat bu, ceylan ldrmede
daha baarl olduklar anlamna gelmiyor. Silahlanma yar kavramnn z,
bu yartaki taraIla- '
nn
her ikisinin de kendi alarndan gelitii, hayat kar
taraI iin daha zor klddr. Yartaki taraIlardan herhangi birinin dierinden
daha baarl ya da daha baarsz olmasn gerektiren hibir neden yok -en
azndan imdiye dek tarttklarmz erevesinde yok. Aslnda, silahlanma
yar kavram, en ar haliyle, yaran taraIlarn her ikisinde de baarya
gtrecek donanmlarn evrildiini ancak baar artnn sfr olduunu ne
srer. Avclarn ldrme donanm geliir, Iakat ayn zamanda av olanlar da
avlanmaktan kanma yntemleri gelitirir. Dolaysyla, baarl avlanmalarn
saysnda net bir deiim grlmez.
Bundan yle bir anlam karabiliriz: Eer bir zaman makinesiyle, bir an
avclar baka bir an avyla karlatrlsa- lard, daha 'modern olan
hayvanlar, ister av ister avc olsunlar, ilkel olanlara stn gelirlerdi.
Kimilerinin, Avustralya ya da Madagaskar`dakiler gibi rak ve yaltlm
Iaunalarn ilkel Iaunalar olarak, bir Avustralya gezisinin de zaman makinesiyle
gemie yaplacak bir gezi olarak ele alnabileceini varsaymasna karn, bu
asla yaplamayacak bir deney. Bu insanlar, Avustralya`daki yerli trlerin 'daha
eski, "modas gemi modeller olduklar iin d dnyadan gelen stn rakip
ya da dmanlar taraIndan yok olmaya srkleneceini dnyor; tpk
nkleer bir denizaltyla arpan bir kadrga gibi... Ancak Avustralya
Iaunasmn 'canl bir Iosil olduu varsaymn kantlamak zor. Belki
213


dncelerini savunmaya kalkabilirler ama korkarm bu, ovence bir
zppeliin zoolojik edeerinden, her Avustralyaly apkasnn altnda Iazla
bir ey tamayan, kaba bir iIti olarak gren yaklamdan Iarkl
olamayacaktr.
Donanmdaki evrim ne denli byk olursa olsun, baar artnn sfr olmas
ilkesine Amerikal biyolog Leigh van Valen o unutulmaz "Kzl Kralie etkisi
adm yaktrd. Lewis Car- roll un Through the Looking Glass (Aynann
iinde) yksnde, Kzl Kralie Alice`i kolundan yakalar ve krlarda lgnca
bir kouya srkler. Gittike hzlanrlar Iakat ne denli hzl koarlarsa
kosunlar, hep ayn yerde kalrlar. Alice'in kaIas karr: 'Benim lkemde, bu
kadar uzun sre, bu kadar hzl ko- saydk genellikle bir yerlere varrdk.
Kralie, 'Pek de yava bir lkeniz varm! der, 'Buradaysa, gryorsun ya,
ayn yerde kalabilmek iin olabildiince hzl koman gerek. Ve eer bir yerlere
varmak istiyorsan, bunun en azndan iki kat hzla komalsn !
Kzl Kralie yaktrmas elenceli, Iakat szlk anlamyla, greli
ilerlemenin matematiksel olarak kesinlikle sfr olmas anlamnda alnrsa -ki
byle alglayanlar kabiliyor- bizi yanl ynlere srkleyebilir. Bir baka
yanltc zellikse, Alice`in yksnde Kzl Kralie`nin sylediklerinin gerek
bir paradoks olmas, gerek Iiziksel dnyada saduyuyla badamaz olmas.
Fakat van Valen`in evrimsel Kzl Kralie etkisi kesinlikle bir paradoks deil;
saduyuyla tmyle badaan bir etki -kukusuz saduyu zekice
uygulandnda.. Gelgelelim, silahlanma yar, tutumlu insan zihnine
paradoksal deilse de bir savurganlk gibi gelecek durumlar dourabilir.
rnein, ormandaki aalar neden ok yksek? Bu sorunun ksa yant, tm
dier aalarn yksek olduu ve bu yzden de ksa bir aacn yaayamayaca
olacaktr. Aa ksaysa, glgede kalr. Temelde gerek bu, Iakat bu gerek
tutumlu bir zihni olan insanolunu rahatsz ediyor. ylesine anlamsz, ylesine
savurganca ki... Tm aalar glgeyi atnda, hepsi de aa yukar ayn
oranda gneten yararlanacaktr; hibiri daha ksa olmay kaldramaz. Ama
hepsi de daha ksa olsayd; ormandaki glge yksekliini aa ekmek iin bir
eit birlik anlamas yapsalard, bu hepsinin yararna olurdu. Ulamak iin
yartklar gne miktar ayn kalrd, Iakat glgeden kurtulmak iin
'dedikleri byme bedeli ok daha az olurdu. Bundan . jem tm orman
ekonomisi hem de her aa yararlanrd. Neya- `zk ki, doal seilim
214


ekonominin btnn Ialan dnmez; kart ellere ve birlik anlamalarna da
aldrmaz. Nesiller boyun- ;
c
a, orman aalarnn gittike byd bir
silahlanma yar yaplagelmi ti r. Bu silahlanma yarnn hibir aamasnda uzun
olmann ikin bir yarar yoktu. Silahlanma yarnn her aamasnda uzun
olmann tek yarar, komu aalara gre daha uzun olmakt.
Silahlanma yar srdke, ormann glgeliini oluturan aalarn
ortalama uzunluu artt. Ama aalarn uzun olmakla elde edecei yarar
artmad. Hatta azald, nk bymenin bedeli artt. Birbirini izleyen aa
nesilleri uzadka uzad, ama, bir anlamda, olduklar gibi kalsalard daha iyi
olabilirdi. te, Alice ve Kzl Kralie ile bu noktada birleiyorlar, Iakat aalar
rneinde bunun aslnda bir paradoks olmad grlebiliyor. Silahlanma
yarlarnn -insanlarnki dahil- genel zellii, yarn hzlanmamasnm her
zaman daha iyi olacadr. TaraIlardan biri hzlandnda dieri de yarta
kalabilmek iin hzn artrmak zorundadr. Bu arada, bu yky anlatmn
ok yaln olduunu bir kez daha belirteyim. Bu yky, her bir nesilde
aalarn bir nceki nesle kyasla kesinlikle daha uzun olduunu ya da
silahlanma yarnn hl srdn ne srmek iin anlatmadm.
Aalar rneinin gsterdii bir baka nokta da silahlanma yarnn Iarkl
trlerin bireyleri arasnda olmas gerekmedii. Bir aa dier trlere olduu
kadar kendi trnn yelerine de glge yaparak zarar verebiliyor. Aslna
bakarsanz, kendi trnn bireylerine daha ok zarar veriyor, nk tm
organizmalar kendi trnn bireyleriyle daha sk yarr. Bir organizma kendi
trnn yeleriyle, dier trlerin yelerine kyasla, ayn kaynaklar iin ok
daha ayrntl bir dzeyde yarr. Bir trn iinde de dii ve erkek bireyler,
ebeveyn ve ocuk bireyler arasnda da silahlanma yar var. Bunlar Gen
Bencildir adl kitabmda tarttm; bu yzden burada bir kez daha ele
almayacam.
Aalar yks iki eit silahlanma yar arasnda nemli bir genel ayrm
yapmama olanak salyor: bakml ve bakmsz silahlanma yar. Bakml
silahlanma yar, hemen hemen ayn eyi yapmaya alan yarmaclar
arasnda geen yar. Ia ulamaya alan orman aalan arasndaki
silahlanma yar bunun bir rnei. Farkl aa trleri yaamlarn ayn biimde
kazanmayabilir, Iakat szn etmekte olduumuz yarta -glgelii aarak a
ulamak- ayn kaynaa ulamak iin rekabet eder. Bir taraIn baarsnn dier
215


taraIn baarszl olduu bir silahlanma yarn srdrrler. Ve bu, bakml
bir silahlanma yardr nk her iki taraI iin de baar ve baarszln doas
ayndr: gn na ulamak baar, glgede kalmak ise baarszlk.
Ancak, ita ve ceylan arasndaki silahlanma yan bakmszdr. Bu da, bir
taraIn baarsnn dier taraIn baarszl olduu gerek bir silahlanma
yardr, Iakat taraIlarn baar ve baanszhnn doas ok Iarkldr. TaraIlar
Iarkl eyler yapmaya 'almaktadr". italar ceylanlar yemeye alr.
Ceylanlarsa, italar yemeye almaz; italar taraIndan yenmemeye gayret
eder. Evrimsel bir bak asndan, bakmsz silahlanma yarlar daha
ilgintir, nk bylesi yarlarda karmak silah sistemlerinin ortaya kma
olasl daha Iazladr. Bunun nedenini grebilmek iin insanolunun silah
teknolojisinden rnekler alalm.
rnek olarak ABD ve eski SSCB yi kullanabilirdim ama belirli lkelerden
sz etmeye gerek yok. Endstrisi gelimi herhangi bir lkede irketlerin iml
ettii silahlar alacak ok sayda lke vardr. Exocet tipi yzey tarayc roket
benzeri baarl bir saldr silahnn varl etkin bir kart nlemin keIini davet
eder: rnein, roketin denetim sistemini 'kartracak bir ro- ketsavar. Bu
kart tedbir byk olaslkla dman bir lke taraIndan imal edilmez, pekl
ayn lkede, hatta ayn irket taraIndan yaplm olabilir! Belirli bir roket iin
bir roketsavar tasarlayabilecek en iyi donanm, en bata roketi yapan irkette
tr. Bir irketin hem roket hem de roketsavar retmesini bunlar
avaan iki kart taraIa satmasn olanaksz klacak bir isel neden yok.
Byle olaylarn olduundan kukulan-
m ve
bu da donanm geliirken net
geliimin etkinliinin imedii (bu arada masraIlar da artyor) tezini canl
bir bi-
L
de vurguluyor.
lgintir, u andaki bak amzda, insanlar arasndaki bir silahlanma
yarnn kart taraIlarndaki reticilerin birbirlerine vdman irketler ya da
ayn irket olup olmadklar sorusu konumuzla ilikili deil. nemli olan,
reticilerine baklmakszn, jj silahlarn kendilerinin, bu blmde tanmladm
anlamda, bir- ' birlerinin dman olduklardr. Roket ve roketsavar birbirleri-
nin dmandr, nk birinin baars dierinin baarszlm gerektirir.
Tasarmclarn dman olup olmad, dman olduklarn varsaymak
kolaymza gelse de, hi nemli deil.
Buraya dek, bu rnei vermemizin asl nedeni olan evrimsel, ilerlemeci
216


ynne deinmeksizin roket ve zgn panzehirini tarttk. Burada nemli
olan, bir roket tasarmnn yalnzca uygun bir panzehirin, bir roketsavarn
keIini getirmekle kalmayp, roketin tasarmnda da bir ilerlemeyi davet ediyor
olmas: panzehire kar kabilecek bir roketsavar-savar. Sanki, roketteki her
gelime, panzehir zerindeki etkisi yoluyla roketin kendisindeki bir sonraki
gelimeyi gdlyormu gibi... Bu, patlamal, takn evrimin tariIi.
Bulular ve kar-bulularla geen, dengenin bir o taraI bir bu taraI lehine
deitii bir sre sonunda, hem roket hem de panzehiri yksek bir
karmaklk dzeyine ulam olur. Ama yine de silahlanma yarndaki
taraIlarn ilerinde yarn ba- langcndakinden daha baarl olmasn
beklememiz iin hibir genel neden yoktur -ite Kzl Kralie etkisi tekrar
karmza kyor. Hem roket hem de panzehiri ayn hzla geliiyorsa, en son,
en gelikin ve karmak olanlarn ada kar-cihazlar karsnda en bataki,
en ilkel ve basit olanlar kadar baarl olmasn bekleyebiliriz. Tasarmda
ilerleme olmu ancak yaplan ite ilerleme olmamtr, nk silahlanma
yarndaki iki taraIta da tasarmn ilerleyii eittir. Daha dorusu, tasarmdaki
karmakln bu denli ilerlemesinin nedeni, her iki taraIn geliiminin aa
yukar ayn olmasdr. Eer taraIlardan biri, rnein roketsavar, tasarm
yarnda ok ne geerse, dier taraI, rneimizde roket, kullanmdan kalkar
ve artk imal edilmez; 'soyu tkenmitir". Silahlanma yar balamndaki
Kzl Kralie etkisi bataki Alice rnei gibi bir paradoks oluturmaktan ok
uzaktr ve ilerlemeci geliim Iikrinin temel bir unsurudur.
Bakmsz silahlanma yarlarnn ilgin ilerlemeci geliimlere yol ama
olaslnn bakmllarnkinden daha Iazla olduunu sylemitim. imdi, insan
elinden kma silahlan rnek vererek bunun neden byle olduunu grebiliriz.
Bir lkenin 2 megatonluk bir bombas varsa, hasm lke 5 megatonluk bir
bomba yapacaktr. Bu, birinci lkeyi 10 megatonluk bir bomba yapmaya iter;
ikinci lke de 20 megatonluk bomba retmek zorundadr; bylece srer gider...
Bu gerek bir ilerlemeci silahlanma yardr: Bir taraIn her adm dier taraI
kar-adm atmaya iter ve bir zelliin gittike artmasyla sonulanr -rnei-
mizde, bombalarm patlayc gc. Fakat, bylesi bir bakml silahlanma
yarnda tasarmlar arasnda ayrntl, bire bir iliki yoktur; roket ve roketsavar
arasndakine benzer bakmsz bir silahlanma yarnda olduu gibi tasarm
ayrntlan birbirini 'kavramam, birbiri iine gememitir. Roketsavar, roketin
217


belirli zelliklerini yenmek zere tasarlanmtr; panzehirin tasarmcs roket
tasarmnn en ince ayrntlarn dikkate alr. Panzehirin kart tasarlanrken de,
bir sonraki roket neslinin tasarmcs, bir nceki neslin panzehirinin tasarm
ayrntlarna ilikin bilgisini kullanr. Bu, megatonaj gittike artan bombalar
iin geerli deildir. Aslna bakarsnz, bir taraIn tasarmclar kar taraIn iyi
Iikirlerini alabilir, tasarm zelliklerini taklit edebilir. Fakat bu bir ayrntdr.
Bir Amerikan bombasnn zgn ayrntlaryla bire bir ilikili olmak, bir Rus
bombasnn tasarmnn gerekli bir paras deildir. Birbirini izleyen bir dizi silah
ve bu silahlarn zgn panzehirleri arasndaki bakmsz bir silahlanma
yarnda, nesiller boyunca, gittike artan bir karmaklk ve incelie yol aan
bire bir ilikilerdir.
Canllar dnyasnda da, bir taraIn admlarnn daima bire bir olarak dier
taraIn eit derecede baarl panzehirleri (rakipleri) olarak ile eletii uzun bir
bakmsz silahlanma yarnn son rnlerine ne zaman baksak, karmak ve
incelikli bir tasarm bulmay beklemeliyiz. Bunun, avcyla av arasndaki ve asa-
lakla konaks arasndaki silahlanma yarnda geerli olduu ok ak; hatta
asalak-konak arasmdaki yarta daha da ak. II. Blm`de tarttmz
yarasalarn elektronik ve akustik silah sistemi, uzun sren bir silahlanma
yarnn son rnlerinden bekleyeceimiz ince ayarlanm karmakl
ieriyor. Kart taraIta da ayn silahlanma yarn gzlememiz hi de artc
deil. Yarasalarn avladklar bceklerin de yarasalarla kyaslanabilir, karmak
bir elektronik ve akustik donanm var. Baz gece kelebekleri yarasann
kard seslere benzer sesler (seste- si) karyor ve yarasalar atlatabiliyor.
Neredeyse tm hayvanlar ya baka hayvanlara av olmaya da baka hayvanlar
avlaya- mama tehlikesi ierisindedir ve hayvanlarla ilgili ayrntlarn byk bir
ksm yalnzca onlarn uzun sren, etin bir silahlanma yarnn son rnleri
olduklarn hatrladmzda anlam kazanr. H. B. Cott 1940`ta yaymlanan
Animal Coloration (Hayvanlarda Renk) adl klasiklemi eserinde -ki
biyolojide silahlanma yar benzetmesinin ilk basl anlatmn ierir- bu
noktay gayet gzel aklam:
Bir ekirge ya da bir kelebein aldatmacaya ynelik grntsnn
gereksiz ayrntlarla dolu olduunu sylemeden nce bceklerin doal
hasmlarmm alglama ve ayrt etme yetilerinin neler olduklarn ortaya
218


koymalyz. Bunu yapmamak, dman tehizatnn yapsn ve etkinliini
hi sorgulamadan bir sava gemisinin Iazlasyla ar ya da top- larnm
menzilinin ok uzun olduunu ileri srmeye benzer. Gerek u ki, nazik ve
uygar savalarmzda olduu gibi, ormandaki ilksel mcadelede de byk
bir evrimsel tehizat yarnn srmekte olduunu grrz. Bu yarn
sonular savunma taraI iin hz, tetikte olma, zrh, dikenler, tnel ama,
gece yaama, zehirli salglar, kt tat, kamuIlaj ve dier renkle korunma
trleridir; saldrgan taraI- n kar zellikleri ise hz, artmaca, pusu,
cezbetme, keskin gzler, peneler, diler, ineler, zehirli diler ve yemle
kandrma olabilir. Kovalanan hayvann hznn kovalayann hzna bal
olarak ya da koruyucu zrhn saldr silahlarna bal olarak gelimesi gibi,
gizlenme yntemlerinin mkemmellii de alglama yetisinin artmasna
tepki olarak gelimitir.
insan teknolojisinin silahlanma yarlar ok daha hzl olduundan,
incelenmeleri biyolojik edeerlerinin incelenmesinden daha kolaydr. Yllar
geer ve bu yarlar srer gider; bunu aka grebiliriz. te yandan, biyolojik
bir silahlanma yarnda, genelde yalnzca son rnleri grebiliriz. Nadiren, l
bir hayvan ya da bitki Iosilleir. te o zaman, bir hayvann silahlanma yarnda
geirdii aamalar, biraz dolayl yoldan da olsa izlemek mmkn olur. Bunun
en ilgin rneklerinden biri, Iosillemi hayvanlarn beyin byklklerinde
yaanmtr ve elektronik silahlanma yaryla ilintilidir.
Beyinler Iosillemez, Iakat kaIataslar Iosilleir. Eer beyni barndran
boluk dikkatle yorumlanrsa, beynin byklnn iyi bir gstergesi olabilir.
yi yorumlanrsa" dedim. Bu son derece nemli bir ekince. Bir sr sorundan
biri de u: Byk hayvanlarn genelde byk beyinleri olur, nk bu hayvanlar
byktr. Ancak bu, daha akll olduklar anlamna gelmiyor. Fillerin beyni
insanlarnkinden byk, ancak bizim Iillerden daha akll olduumuzu ve ok
daha kk hayvanlar olduumuzu gz nne alrsak, beyinlerimizin 'aslnda
daha byk olduunu dnmekten holanrz -bunda pek de haksz saylmayz.
KaIataslarmzn kk biimi de gsteriyor ki, bizim beyinlerimizin
vcudumuza oran Iillerinkine kyasla ok daha Iazla. Bu yalnzca trmzn
kibirlilii deil. Her beynin nemli bir blm vcuttaki rutin ilemleri yerine
getiriyor ve byrik bir vcuda byk bir beyin gerekiyor. Yalnzca vcut
219


byklne balanabilecek beyin blmn hesaplayacak bir yol bulmamz
gerekiyor; yle ki, geri kalan blm hayvanlarn gerek "kaIall olarak
kyaslayabilelim. Bu, gerekten kaIal olmakla ne kastettiimizi tam olarak ta-
nmlamak iin iyi bir yol bulmamz gerektii anlamna geliyor. Birok Iarkl yol
nerilebilir, Iakat bu konudaki en yetkin gsterge, beyin tarihi konusunda
Amerika`nn en yetkilli uzmanlarndan biri olan Hary Jerison`un kulland
"anseIalizasyon kesri ya da EQ.
Aslnda EQ olduka karmak bir yolla hesaplanyor: Beyin ve vcut
arlklarnn logaritmalar almyor, ana gruplardan birine, rnein memelilere
ait ortalama deerlere gre standart bir dzeye getiriliyor. Tpk insan
psikologlarnn kulland (ya da kullanmay beceremedii) "zek kesri`ninya da
IQ`nun tm poplasyona gre standart dzeye getirilmesi gibi, EQ'da tm
memelilere gre standartlatrlyor. Tpk 100 deerindeki bir IO`nun tanm
gerei tm poplasyonun ortalamasna eit olmas gibi, 1 deerindeki bir EQ da
tanm gerei ayn byklkteki memelilerin beyin arlnn ortalamasna eit
oluyor. Kullanlan matematiksel yntemin ayrntlar nemli deil. Baka bir
deyile, vcut bykl bilinen, bir gergedan ya da kedi gibi bir trn EQ`su
hayvann beyninin beklediimizden ne kadar byk (ya da kk) olduunun
bir ltdr. Elbette bu beklentinin nasl hesapland tartmaya ve eletiriye
aktr, insanlarn EQ`sunun 7, gergedanlarnkinin de 0,3 olmas, insanlarn
gergedanlardan 23 misli akll olduklar anlamna gelmez! Fakat llen EQ
byk olaslkla bir hayvann -byk ya da kk- vcudunun rutin ileyiini
salamak iin gerekenin di- nda, kaIasndaki 'hesaplama gcnn ne kadar
olduu konusunda bir eyler syler.
ada memeliler arasnda llen EQ`lar ok deikendir. Farelerin EQ`su
0,8 dolayndadr, yani tm memelilerin ortalamasnn biraz altnda.
Sincaplannki biraz daha yksektir: yaklak 1,5. Belki de, aalarn boyutlu
dnyas isabetli sramalar denetlemek zere daha Iazla hesaplama gc
gerektirmektedir, hatta daha ileri gidip gitmedikleri bilinmeyen dallar kmesi
iinden geen yollar dnmek iin daha da Iazlas gerekmektedir. Maymunlar
ortalamann epey zerindedir; insan- smaymunlar (ve biz) daha da stnde...
Maymunlar arasnda bazlarnn EQ'larnn dierlerinden daha yksek olduu
grlyor; ilgintir, bu, maymunlarn karnlarn nasl doyurdukla- ryla bir
biimde balantl: Bcek yiyen ve meyve yiyen maymunlarn beyinleri vcut
220


byklklerine oranla yaprak yiyen- lerinkinden daha byk. Bir hayvann
etraIta bol olan yapraklar bulabilmesi iin gereken hesaplama gcnn,
meyveleri arayarak bulmak ya da kendilerinden kaabilecek donanma sahip
bcekleri yakalamak iin gerekenden daha az olduunu sylemek hi de
anlamsz olmayacak. Ne yazk ki, artk, yknn aslnn daha karmak
olduunu ve metabolizma hz gibi baka deikenlerin daha da nemli
olabileceini biliyoruz. Memeliler arasnda, etoburlarn EO`su, avladklar
otoburla- rnkinden biraz daha yksek. Okuyucu bunun nedeni konusunda Iikir
yrtebilir Iakat bu Iikirleri snamadan geirmek ok zor. Her neyse, neden ne
olursa olsun, bu bir olgu gibi grnyor.
Gnmz hayvanlar hakknda bu kadar konumak yeter. Jerison`un yapt,
artk yalnzca Iosil olarak bulunan soyu tkenmi hayvanlarn olas EQ'larn
hesaplamakt. KaIatasnn iinin aldan dkmlerini yaparak beyin
bykln kestiriyordu. Bu yntemde epey tahmin kullanlyor Iakat hata
pay almann tmn gzden karacak denli Iazla deil. Aldan model
yapma yntemi gnmz hayvanlar kullanlarak denet


lenebilir. Gnmz hayvanlarndan birinin kurutulmu kaIatasn bir
Iosilmi gibi ele alrz, yalnzca bu kaIatasm ve al modeli kullanarak beynin
bykln tahmin ederiz, sonra da tahminimizin ne denli doru olduunu
grmek iin gerek beyinle karlatrrz. Gnmz kaIataslaryla yaplan bu
denemeler Jerison'un uzun sre nce yok olmu beyinlerle ilgili tahminlerine
gven duymamz gerektii sonucunu veriyor. Je- rison`un birinci vargs,
beyinlerin milyonlarca yl getike byme eiliminde olduuydu. Herhangi bir
zamanda, o zamann otoburlarnn beyni, onlar yiyen adalar
etoburlarmkinden daha kk olma eilimindeydi. Fakat daha sonralar etobur-
larn beyinleri ilk otoburlara kyasla byme eilimine girdi; bundan sonra da
etoburlarn beyinleri ilk etoburlara kyasla byd. Fosillerde, etoburlarla
otoburlar arasnda bir silahlanma yar, daha dorusu tekrar tekrar balayan bir
dizi silahlanma yar grebiliyoruz. Bu, zellikle insanlardaki silahlanma
yarna kout, nk beyin hem etoburlarn hem de oto- burlann vcutlarna
kurulu bir bilgisayar ve gnmzde elektronik, insanlarn silah teknolojisinde
kullandklar, en hzl gelien e.
Silahlanma yarlar nasl son bulur? Bazen taraIlardan birinin soyu tkenir;
bu durumda dier taraIn belirli yndeki evrimi durur, hatta byk olaslkla, az
sonra tartacamz ekonomik nedenlerden dolay 'geriler. Bazen de,
ekonomik basklarla silahlanma yar, taraIlardan biri kalc olarak nde olsa
da, kararl bir noktaya gelir. rnein, koma hzm ele alalm. Bir itann ya da
ceylann koma hznn bir snn olmal; Iizik yasalarnn belirleyecei bir snr.
Ancak, ne italar ne de ceylanlar bu snra ulaamamlar. Her ikisi de
ekonomik olduunu dndm daha alt bir snrda kalmlar. Yksek hz
teknolojisi ucuz deil. Bu teknoloji uzun bacak kemikleri, gl kaslar, geni
akcierler gerektiriyor. Hzl komak zorunda olan her hayvann bunlara
gereksinimi var, Iakat bunlarn satn alnmalar gerekiyor; Iiyatlar da durmadan
artyor. Bu Iiyat, ekono


mistlerin deyimiyle, 'Irsat maliyeti olarak llyor. Bir eyin Irsat
maliyeti, o eye sahip olabilmek iin gzden kardnz tm br eylerin
toplamdr. ocuunuzu paral, zel bir okula gndermenin maliyeti, bunun
sonucu olarak satn alamayacanz eylerin hepsidir: yeni otomobil, gnein
altmda tatil (btn bunlar rahatlkla satn alabilecek kadar zenginseniz, ocu-
unuzu zel okula gndermenin Irsat maliyeti hemen hemen sfr olacaktr). Bir
ita iin daha gl bacak kaslar gelitirmenin maliyeti, bu bacak kaslarn
yapmada kulland malzeme ve enerjiyle yapabilecei dier eylerin tmdr:
rnein, yavrular iin daha Iazla st.
italarn kaIalarnda masraI bilanolar yaptklarn sylemek istemiyorum
kukusuz! Btn bunlar bildiimiz doal seilim taraIndan kendiliinden
yaplyor. Bacak kaslar o denli gl olmayan rakip bir ita pek hzl
koamayabilir, Iakat Iazla st yapmaya ayraca kaynaklar vardr ve belki de
bir baka yavru daha bytebilir. Koma hz, st retimi ve btedeki br
kalemler arasmdaki en doru bileimi bulabilmelerini salayan genlere sahip
italar daha Iazla yavru yetitirecektir. St retimi ve koma hz arasmdaki en
doru bileimin ne olduu ok ak deil. Bunun Iarkl trlerde Iarkl Iarkl
olaca su gtrmez ve hatta ayn tr ierisinde bile deiiklikler gsterebilir.
Kesin olan tek ey, bu eit bileimlerin kanlmazldr. Ne zaman ki, italar
ve ceylanlar gze alabilecekleri en yksek koma hzna ularlar, ite o zaman
aralarndaki silahlanma yar son bulur. '
Durduklar noktalarda bu hayvanlar eit dzeyde olmayabilirler. Av olan
hayvanlarn savunma silahlarna ayrd bte pay, avc hayvanlarn saldr
silahlarna ayrdndan daha Iazla olabilir. Bunun nedenlerinden biri, bir
Aisopos masalnda yksnde zetlenmi: Tavan, tilkiden daha hzl koar
nk tavan can havliyle kamakta Iakat tilki akam yemei peinde
koturmaktadr. Ekonomide bu, kaynaklarn baka projelere kaydran bir
tilkinin, kaynaklarnn tmn avlanma teknoloji- .ne harcayan bir tilkiden
daha iyi durumda olmas demek. te dan, tavan poplasyonunda, ekonomik
stnlk dengesi Jzl komaya ok kaynak harcayan tavanlara doru kayyor.
Ekonomik adan dengelenmi olan bu btelerin tr ierisindeki sonucu,
trler arasndaki silahlanma yarnda trlerden birinin nde olmas ve her iki
taraI iin de istikrarl bir konuma gelmesi oluyor.
Silahlanma yarn dinamik geliim iinde gzleyebilme olasl pek yok,
223


nk gnmz gibi jeolojik zamann belirli bir "annda iler halde olmas
olasl dk. Fakat gnmzde grdmz hayvanlar gemite srdrlm
bir silahlanma yarnn son rnleri olarak yorumlanabilir.
Bu blmn iletisini zetleyeyim. Genler isel zellikleri iin deil,
evreleriyle olan etkileimleri nedeniyle seilir. Bir genin evresinin zellikle
nemli bir bileeni dier genlerdir. Dier genlerin zellikle nemli olmasnn
genel nedeni, evrim srecinde nesiller getike deimeleridir. Bunun iki ana
sonucu var.
Birincisi, dier genlerin deimesi, ibirliinin stnlk salad bir
ortamda, karlama olasl olan dier genlerle ibirlii yapma zelliine sahip
genlerin yelenecei anlamna geliyor. Bu zellikle ayn tr iindeki genler iin
doru, nk bir tr ierisindeki genler sk sk ayn hcreyi paylaabilir. Bu,
bir- birleriyle ibirlii iinde alan byk hcre gruplarnn, sonunda da
ibirlii giriiminin rn olarak vcutlarn evrilmesine yol am. Bir vcut,
bir gen kooperatiIi taraIndan bu kooperatiIin her yesinin kopyalarnn
korunmas amacyla yaplm byk bir ara, bir "hayatta kalma makinesidir.
Genler ibirlii yapar, nk sonu -hayatta kalma ve ortak vcudun remesi-
hepsi iin yararl olacaktr ve nk doal seilimin her bir genin zerinde
alt evrenin nemli bir parasn olutururlar.
kincisi, ibirliinin stnlk salad koullar da vardr. Genler, jeolojik
zamandaki yrylerini srdrrken dmanln yarar salad koullarda da
birbirleriyle karlaabilirler.
Bu, zellikle -yalnzca onlara zg olmasa da- Iarkl trlerin genleri iin
dorudur. Farkl trlerin genleri birbirleriyle karmaz, nk yeleri
birbirleriyle iItleemez. Seilmi bir trn genleri, baka bir trn genlerinin
seildii bir evre oluturduklarnda, sonu genellikle evrimsel bir silahlanma
yardr. Yarn taraIlarndan birinin (diyelim ki avclar) yeni bir genetik
geliiminin seilmesi, evreyi dier taraIn (av) genlerinin seimi asndan
deitirir. Evrimin grnrdeki ilerlemeci niteliinin, gittike artan koma
hznn, uma becerisinin, keskin gz ve kulaklarn, vs. evriminin asl
sorumlular bu eit silahlanma yarlardr. Bu silahlanma yarlar sonsuza dek
srmez; rnein, belli bir hayvan asndan daha Iazla geliim ekonomik
anlamda Iazlasyla masraIl olmaya baladnda, bir dengeye ular.
Bu zorlu bir blm oldu ama kitapta yer almas da gerekiyordu. Bu blm
224


koymasaydm, doal seilimin yalnzca ykc bir sre, bir ayklama sreci
olduu hissine kaplacaktnz. Doal seilimin iki yolla yapc bir g
olabileceini grdk. Bu yollardan biri, tr ierisindeki ibirlii ilikilerini
kapsyor. Temel varsaymmz, genlerin trn gen havuzunda kendi saylarn
oaltmaya alan, "bencil" varlklar olduu. Fakat bir genin evresi, byk
lde, ayn gen havuzunda seilmekte olan dier genlerden olutuu iin,
genler ayn gen havuzundaki dier genlerle iyi ibirlii yapmakla stnlk
salar. Ayn amaca ulamak iin birlikte alan byk hcre kmelerinin, ilksel
orba ierisinde debelenen tek tek kopyalayclar yerine vcutlarn evrilmi
olmasmn nedeni budur.
Vcutlar birleik ve badak bir ama gelitirmitir, nk genler ayn tr
ierisindeki dier genlerin oluturduu bir ortamda seilir. Genler Iarkl
trlerdeki dier genlerin oluturduu ortamda da seildikleri iin de silahlanma
yarlar geliir. Ve, silahlanma yarlar, evrimi "ilerlemeci, karmak
'tasarm olarak adlandrdmz yne doru srkleyen dier byk gtr.
Silahlanma yarlar isel olarak kararsz, takn grnr. Bir anlamda amasz
ve sonusuz bir gelecee doru giderler; bir anlamda da ilerlemecidirler ve
bizleri, yani gzlemcileri her zaman bylerler. Bundan sonraki blmde,
patlamal, takn evrimin olduka zel bir vakasn, Danvin`in eeysel seilim
olarak adlandrd olay ele alacaz.








226


VIII- Blm
Patlamalar ve
Sarmallar
nsanolu uslanmaz bir benzetmecidir. Bizler ok Iarkl sreler arasndaki uIak
benzerliklerde bir anlam bulmaya alrz. Panama`da bir gnmn byk bir
ksmn ok kalabalk iki yaprak kesici karnca kolonisinin arpmasn
seyrederek geirdim ve bacaklarla kapl sava alann Passc- hendaele`in
IotoraIlaryla karlatrmaktan kendimi alamadm. Toplan ve barut kokularn
duyacaktm neredeyse. lk kitabm Gen Bencildir yaymlan d) ktan ksa bir sre
sonra, iki din adamndan mektup aldm. kisi de, birbirlerinden bamsz, kitaptaki
dncelerle ilk gnah retisi arasnda benzerlik kurmulard. Darvvin, evrim
Iikrini saysz nesiller boyunca vcut biimini deitiren canllara uygulamt.
Ondan sonra gelenler, her eyde evrim grmeye meylettiler: evrenin deien bii-
minde, insan uygarlnn geliim 'aamalarnda, etek boyu modasnda... Bylesi
benzetmeler bazen ok verimli olabilir, Iakat benzetmede arya kamak ve yararsz,
hatta zararl olabilecek kadar yzeysel benzetmelerle heyecana kaplmak ok
kolaydr. Ben de tuhaI mektuplardan paym aldm ve buna almaya baladm bile.
Bir ey rendim: Abesle itigal eden tuhaI insanlarn alameti Iarikalarndan biri de
benzetmeye ar hevesli olmalardr.
te yandan, bilimin en byk admlarndan bazdan, akll birinin henz gizemini
koruyan bir konuyla bilinen bir konu arasnda kurduu benzerlik sonucu atlmtr.

227


in pI noktas, gereinden Iazla, geliigzel benzetmeler yapmakla verimli ben-
zetmelere kar gzlerini tmden kapamak arasnda bir denge noktas bulabilmektir.
Baarl bilim adam ve samalayan tuhaI adam birbirlerinden heyecanlarnn nitelii
ile ayrlrlar. Uygulamada bu, benzerlikleri grebilme Iark olarak deil, aptalca
benzetmeleri reddederek yararl olanlarn benimseme Iark olarak kendini gsterir.
Bu noktada bilimsel ilerleme ve Darwinci evrimsel seilim arasnda da aptalca ya da
verimli olabilecek bir baka benzetme daha yaptmz gereini es geip bu
blmle ilgili konuya gelelim. Eskilendirici olduunu dndm ancak, dikkatli
olunmad takdirde arya gtrebilecek, birbi- riyle i ie iki benzeimden sz
edeceim. Birincisi, patlamalara benzeyen eitli sreler arasnda kurduum bir
benzerlik. kincisi ise, gerek Darvvinci evrimle kltrel evrim denilen ey
arasndaki benzerlik. Bu benzeimlerin verimli olacana inanyorum -yoksa onlara
koca bir blm ayrmazdm. Ancak, bir taraItan okuyucuyu da uyarmalym.
Patlamalarn bizi ilgilendiren zellii, mhendislerin 'dz ge- ribesleme
dedikleri ey. Dz geribeslemeyi en iyi zddyla, yani ters geribeslemeyle
kyaslayarak anlayabiliriz. Ters geribes- leme otomatik kontrol ve dzenleme
sistemlerinin birounun temel ilkesidir ve en iyi bilinen rneklerinden biri de Watt
buhar makinesidir. Bir motorun ie yaramas iin devir gcnn gabit olmas
gerekir; ayrca, devir gc yaplacak i iin -tme, pompalama, dokuma, vs.-
doru deerde olmaldr. Watt ncesinde, sorun dnme hznn buhar basncna bal
olmasy-
Atei besleyin, motor hzlanr. Fakat bu, sabit bir hareket gerektiren bir tc
ya da dokuma tezgh iin pek iyi bir durum deildi. Watt`m dzenei pistona buhar
giriini ayarlayan otomatik bir vanayd.
Buradaki dahiyane Iikir uydu: Vana devir hareketine balyd ve motor
hzlandka buhar ksyordu; motor yava alrken de vana alyordu. Dolaysyla,
gereinden yava alan motor ksa sre sonra hzlanyor, gereinden hzl alan
motorsa yavalyordu. Buhar makinesinin motor hzn lme biimi basit Iakat
etkiliydi; bu ilke gnmzde hl kullandyor. Motor milinin hareket ettirdii
maIsall kollara bir iIt glle bal. Motor mili hzl dndnde bu glleler
merkezka kuvvet nedeniyle milden uzaklayor. Mil yava dnerken mile yak-
layorlar. MaIsall kollar dorudan buhar vanasna balanyor. yi ayarlandnda,
Watt buhar makinesi ocaktaki yanmada oynamalar olmasna karn bir buhar
motorunu sabit hzda tutabiliyor.
Watt`n buhar makinesinin temelinde yatan ilke, ters geribes- lemedir. Motor
kts (bu durumda devir hareketi), buhar vanasndan geerek, motora geri verilir.
Geribesleme terstir nk yksek k (gllelerin hzl dnmesi) motor girdisi
228


zerinde (buhar girii) ters (olumsuz) etki yapar. Tam tersine, kn dk olmas
(gllelerin yava dnmesi) girdiyi (buhar girdisi) artrr. Her iki durumda da olay
tersine evrilir. Fakat ters geribesleme dncesini yalnzca dz geribesleme ile
kyaslayabilmek iin ortaya attm. Bir Watt buhar makinesi ele alalm ve bu
makinede nemli bir deiiklik yapalm: Merkezka kuvvetle alan glle dzenei
ile buhar vanas arasndaki ilikinin iaretini deitirelim. Artk glleler hzl
dndnde vana -Watt`nki gibi- kapanmak yerine alsn. Tersine, glleler yava
dndnde, vana buhar akn artrmak yerine azaltsn.

Normal bir Watt buhar makinesinde, yavalayan bir motor bu eilimi hemen
dzeltir ve yeniden istenen hza kar. Fakat bizim deitirilmi motorumuz
tam tersini yapar. Yavalamaya baladnda, bu, onun daha da yavalamasna
neden olacaktr. te yandan, deitirilmi motor biraz hzlandnda, dzgn
alan bir Watt motorunda olduu gibi kendini dzeltmek yerine, hzlanma
eilimi artacaktr. Hzn art tersine evrilmi dzenek taraIndan
glendirilir ve motor ivmelenir. vme olumlu etki yapar ve motor daha
glenir. Bu, motor baskya dayanamayp paralanana ve motor volan Iabrika
duvarna doru uana ya da kullanlabilir buhar basnc kalmayana ve en
yksek hza ulalana dek srer.
Asl Watt buhar makinesi ters geribesleme kullanrken, bizim varsaymsal,
deitirilmi makinemiz bunun tersi olan dz geri- beslemenin bir rneini
oluturur. Dz geribesleme ilemlerinin kararsz, takn bir yaps vardr.
Kk apl dalgalanmalar artar ve sonu olmayan bir sarmal halini alr. Bu ya
bir Ielaketle sonulanacak ya da baka sreler nedeniyle yksek bir dzeye
eriip sonra da snecektir. Mhendisler ok saydaki eitli sreci tek bir
balk, ters geribesleme ad altmda toplamay uygun bulur. Baka birok eitli
sre de dz geribesleme ad altnda incelenir. Bu gruplamada kullanlan
benzetmeler yalnzca mulak birer iIade deildir; tm benzer sreler ayn
matematiksel yaklam paylar. Vcut scaklnn denetimi ve ar oburluu
nleyen doyma mekanizmalar gibi olgular inceleyen biyologlar,
mhendislerden ters geribesleme matematiini dn almay uygun
grmlerdir. Hem mhendisler hem de canl vcutlar dz geribesleme
sistemlerini, ters geribesleme sistemlerinden daha az kullanr, Iakat bu
blmn konusu aslnda dz geribesleme sistemleri.
Mhendislerin ve canllarn ters geribeslemeyi daha Iazla kullanmalarnn

229


nedeni, hi kuku yok ki, en uygun noktaya ulaana dek ayarlama yaplmasnn
yarardr. Yararl olmaktan uzak olan kararsz, takn sreler ayn zamanda
tehlikeli de
alabilir. Kimyada tipik dz geribesleme sreci bir patlamadr ve herhangi bir
takn sreci tanmlamak iin patlayc szcn kullanabiliriz. rnein, kzgn
birini anlatrken 'barut gibi, ""patlad szcklerini kullanrz. Okuldaki
retmenlerimden biri kltrl, nazik ve genelde yumuak bir adamd, Iakat za-
man zaman kendini kaybeder, patlamalar yaard -kendi de bilirdi bunu. SnIta
birisi kendini ok sinirlendirdiinde nce hibir ey sylemezdi ama yznden
ieride bir eylerin kaynad anlalrd. Sonra da, yumuak ve mantkl bir
sesle sze balard: 'Aman Allahm. Kendimi tutamyorum ite. Kendimi
kaybedeceim. Sralarnzn altna saklann. Sizi uyaryorum. te geliyor.
Btn bunlar sylerken sesi gittike ykselirdi ve doruk noktasnda elinin
altnda olan her eyi, kitaplar, karatahta silgilerini, kt arlklarm, mrekkep
kutularn yakalar; birbiri pei sra, olabildiince kuvvet ve hrsla kendini
sinirlendiren ocua doru Irlatrd. Sonra kzgnl yava yava geerdi. Ertesi
gn, byk bir alakgnlllk ve nezaketle olandan zr dilerdi. Kendini
kaybettiini bilirdi; bir dz geribesleme dngsnn kurban olduunun
Iarkndayd.
Fakat dz geribeslemeler yalnzca takn artlara yol amakla kalmaz; takn
azalmalara da neden olabilir. Ksa bir sre nce, Kongregasyon`dayani OxIord
Universitesi`nin 'parlamentosunda birilerine onur dl verip vermeme
konusunda bir tartmaya katldm. Allmn tersine, karar ihtilaIl bir karard.
Oylar verildikten sonra, oy pusulalarnn saym ile geen on be dakika iinde,
sonucu renmek iin bekleyenlerin yapt tartmalarn uultusu duyuluyordu.
Bir noktada konumalar tuhaI bir biimde azalmaya balad, sonra da etraI tam
bir sessizlik kaplad. Bunun nedeni bir tr dz geribesle- meydi ve yle
ilemiti: Herhangi bir kalabalan uultulu sohbetinde, grlt dzeyinde
normalde Iark etmediimiz, rastlantsal azalma ya da artmalar olacaktr. Bizim
rneimizde, bu rastlantsal oynamalarn biri allmtan daha vurgulu oldu ve
bunun sonucu olarak baz kiiler taraIndan Iark edildi. Herkes oylamann
sonucunu duymay bekledii iin, grlt dzeyindeki bu rastlantsal azalmay
duyanlar kaIalarn kaldrp baktlar ve konumay kestiler. Bu, grlt
dzeyinin daha da azalmasna ve daha Iazla insan taraIndan Iark edilmesine
neden oldu; daha Iazla insan sohbeti durdurdu. Bir dz geribesleme balatlmt
ve olduka hzl gelierek salondaki herkesin susmasyla sonuland. Sonra
bunun yanl alarm olduunu anladk, genel bir kahkaha tuIan oldu ve grlt
230


yavaa eski dzeyine dnd.
En kolay Iark edilen ve grkemli dz geribeslemeler, her- hengi bir eyde
gzlenen azalmalar deil, takn artlardr: nkleer bir patlama, bir retmenin
kzgnlkla kendini kaybetmesi, bir bardaki kavga, Birlemi Milletler'de
trmanan bir az dala (okuyucu bu blmn banda yaptm uyary dikkate
almal)... Uluslararas ilikilerde dz geribeslemelerin nemi, 'trmanma jargon
szcnde aka grlyor: Ortadou`nun 'barut Is olduunu syleriz;
'patlama noktalar belirleriz. Dz geribesleme Iikrinin bilinen en iyi
iIadelerinden biri Matta ncilinde yer alr: 'Sahip olana verilecektir ve sahip olan
bolluk iinde yaayacaktr: Fakat sahip olmayandan elinde olanlar bile
alnacaktr. Bu blm evrimdeki dz geribeslemeler hakknda. Canl
organizmalarn, patlayc, itici gc bir dz geribesleme sreci olan, takn bir
evrim srecinin nihai rnleri gibi grnen baz zellikleri vardr. Bir adan, bir
nceki blmde szn ettiimiz silahlanma yarlar bunun rnekleridir, Iakat
asl ilgin rnekler cinsel ekicilik organlarnda gzlenir.
niversitede okurken bana yaptklar gibi, siz de kendi kendinizi
tavuskuunun yelpazesinin, doal seilim taraIndan kuun o trden deil de bu
trden olduunu belirlemek zere biimleridirildii su gtrmez, bir di ya da
bbrek gibi ilevsel ve olaan bir organ olduuna ikna etmeyi deneyin. Beni asla
ikna edemediler; sizin de ikna olacanzdan kukuluyum. Bence, tavuskuunun
yelpazesi dz geribeslemenin yanlgya yer brakmayan damgasn tayor. Hi
kuku yok ki, bu, evrimsel sre ierisinde meydana gelmi bir eit denetimsiz,
kararsz bir patlamann rndr. Darvvin de eeysel seilim kuramn ortaya
atarken byle dnyordu. Darwin ardllarnn en byklerinden biri olan R. A.
Fisher de, The Geneti- cal Theory of Natural Selection (Doal Seilimin
Genetik Kuram) adl kitabnda, ksaca nedenleri verdikten sonra yle
yazyor:
...dolaysyla, erkeklerde ssl tylerin evrilmesi ve diilerin de bylesi
zellikleri cinsel adan yelemesi, birlikte gelimelidir. Bu sre kat bir
kar-seilim taraIndan denetlenmedii srece, geliim gittike artan bir
hzla ilerleyecektir. Denetimlerin olmad bir ortamda, geliimin hznn o
andaki geliim dzeyiyle doru orantl olduu kolayca grlebilir; bu
nedenle geliim hz zamanla katlanarak artar.
Fisher`in 'kolayca grlebilir bulduu ey, bakalar taraIndan ancak yarm
yzyl sonra anlalabildi. Fisher, cinsel adan ekici tylerin evrilmesinin
231


gittike artan bir hzla, katlanarak, patlamal ilerledii savn ayrntlaryla
aklamaya gerek grmedi. Biyoloji dnyasnn geri kalann da bu sava yetimesi
ve matematiksel bir yaklam oluturmas 50 yl srd. Fisher de savn kendi
kendine kantlayabilmek iin, byk olaslkla, ya kt zerinde ya da kaIasnda
bu yaklam kullanm olmalyd. Bu matematiksel yaklamlar -ki bunlarn
ada biimleri gen Amerikal matematiksel biyolog Russell Lande taraIndan
gelitirilmitir- matematiksel olmayan bir biimde aklamaya alacam.
1930`dayazd kitapta, 'Gstereceim hibir aba bu kitabn okunmasn
kolaylatramaz. diyen Fisher kadar karamsar deilsem de, ilk kitabm baskdan
nce gzden geirenlerden birinin dediklerini aktarmak istiyorum: "Okuyucuyu
beynine kou ayakkablarm giydirmesi iin uyarmak gerek.
Benim, bu zorlu yaklamlar anlamam da mthi aba gerektirdi. Bu noktada,
tm itirazlarna karn, nceleri rencim sonra da alma arkadam olan Alan
GraIen`a teekkrlerimi belirtmek istiyorum. Alan`n beyninin kanatl
sandaletleri ok iyi bilinir; ama ok daha ender rastlanan bir zellii de vardr: O,
sandaletleri karp insanlara bir eyleri aklamann tam da doru yolunu
bulabilir. Onun rettikleri olmasayd, bu blmn orta ksmlarn yazamazdm;
teekkrm nsz yerine burada yazmamm nedeni de bu zaten.
Zorlu konulara gemeden nce, geri dnmek ve eeysel seilim kuramnn
nasl ortaya kt hakknda bir eyler sylemek istiyorum. Bu kuram, evrim
konusundaki birok ey gibi, Dar- win`le balad. Darwin 'in asl vurgulad
hayatta kalabilme ve var olma mcadelesiydi, nk var olma ve hayatta
kalmann amaca ulamann tek yolu olduunu grmt. Bu ama, remeydi. Bir
sln ok uzun yaayabilir ama remezse zelliklerini aktaramaz. Seilim, bir
hayvan reme konusunda baarl klan niteliklerin lehine alr ve hayatta
kalabilme, reme savann yalnzca bir blmdr. Savan br blmlerinde,
baar kar cinse en ekici grnenin olacaktr. Darwin, bir erkek sln veya
tavuskuu ya da cennetkuunun kendi hayat pahasna olsa bile cinsel ekicilik
gelitirdiinde, lmeden nce baarl bir dlleme yaparak sahip olduu cinsel
ekicilik niteliklerini ocuklarna aktarabileceini grd. Hayatta kalma sz
konusu olduunda tavuskuunun yelpazesinin sahibi iin bir handikap
saylabileceini Iark etti, Iakat erkee salad cinsel ekiciliin daha ar
bastn dnd. Evcilletirmeyle ilgili benzetmeler yapmaktan holamrd; ve
dii tavuskuunu evcil hayvanlarn evrim srecini estetik beeniler dorultusunda
deitiren insanlara benzetti. Biz, dii tavuskuunu bilgisayar biyo- morIlarm
estetik grnmlerine bakarak seen kiiye benzetebiliriz.
232


Darwin, diilerin beenilerini veri olarak kabul etti. Bylesi beenilerin
varl, eeysel seilim kuramnn bir aksiyo-


, pmydu; aklanmas gereken bir ey deil, bir varsaymd. Ksmen bu
yzden, eeysel seilim kuram 1930`da Fisher yardma yetiene dek kabul
grmedi. Ne yazk ki, birok biyolog Fisher nemsemedi ya da yanl anlad.
Julian Huxley ve bakalarnn itiraz ettikleri nokta, diilerin beenilerinin gerek
bir bilimsel kuramn temeli olamayacayd. Fakat Fisher, diilerin tercihlerinin
kendi balarna bir doal seilim nesnesi olduklarn, erkeklerin kuyruklarndan
hi de aa kalmadklarn gstererek eeysel seilim kuramn kurtard. Diile-
rin tercihi, diinin sinir sisteminin bir gstergesidir. Diinin sinir sistemi
genlerinin etkisi altnda geliir ve bu nedenle de zellikleri gemi nesiller
boyunca seilimden etkilenmi olmaldr. Bakalar erkein sslerinin deimez
dii tercihlerinin etkisinde evrildiini dnrken, Fisher, bu ikisinin birlikte,
birbirlerine kout gelitiklerini dnd. Artk bu konunun patlamal, dz
geribesleme ile nasl badaacan grmeye balamsnzdr.
Zorlu kuramsal Iikirleri tartrken, gerek dnyadan bir rnei hatrda
tutmak ou kez iyi sonu verir. rnek olarak AIrika`da yaayan, uzun kuyruklu
dulkuunun (Euplectes piog- ne) kuyruunu kullanacam. Eeysel seilimden
gemi herhangi bir ss rnek olabilirdi, ama ben eeysel seilim tartmalarnda
hep kullanlan tavuskuunu kullanmak istemiyorum. Uzun kuyruklu dulkuunun
erkei, ince uzun, omuzlarnda turuncu parltlar olan, yaklak Ingiliz seresi
byklnde siyah bir kutur. Bu kuun kuyruundaki ana tyler iItleme
mevsiminde 45-46 santimetre uzunluunda olabiliyor. AIrika otlaklar zerinde
gz alc gsteri uuunu yaparken, tpk kuyruunda uzun bir reklam aIii olan
bir uak gibi taklalar atp emberler izerken sk sk grlr. Hava yamurlu
olduunda ise yerdedir; bu hi artc deil. Bu denli uzun bir kuyruu
kuruyken bile tamas ok skntl olmal. Yapmak istediimiz, patlamal bir
evrimsel sre sonucu olduunu dndmz bu uzun kuyruun nasl
evrildiini aklamak. Dolaysyla, bu kuun kuyruu uzun olmayan atalarndan
birini balang noktas olarak almamz gerekir. Atasal kuun kuyruunun 7,5
cm kadar olduunu, yani iItleme dnemindeki gnmz dulkularnm
kuyruklarnn yaklak altda biri kadar olduunu dnelim. Aklamaya
altmz evrimsel deiim kuyruk uzunluunun alt kat artmasdr.
ok ak bir gerek de u ki, hayvanlara ilikin ne lersek lelim, bir trn
yelerinin ounluu ortalama dolaylarm- dayken, baz bireyler ortalamann
biraz stnde bazlar da biraz altndadr. Atasal dulkuunda, bazlar 7,5
santimetrelik ortalamann stnde bazlar da altnda, eitli uzunlukta kuyruklar
grleceinden emin olabiliriz. Kuyruk uzunluunun, her biri kk bir etki
234


yapan ok sayda gen taraIndan denetlendiini varsaymak yerinde olacaktr. Bu
etkiler birbirine eklenip beslenmeyle birleerek kuyruk uzunluunu belirleyecek-
tir. Etkileri bu biimde eklenen ok saydaki gene oklu-gen (poligen) adm
veriyoruz. Bizlere ilikin birok l de (rnein, boyumuz ve arlmz)
saysz oklu-genin etkisi altndadr. te benim aktarmaya altm, Russell
Lande'nin matematiksel eeysel seilim modeli de oklu-genler ieren bir model.
imdi dikkatimizi diilere ve erkeklerini nasl setiklerine yneltmeliyiz.
Elerini seenlerin erkekler deil de, kadnlar olduunu varsaymak cinsiyetilik
gibi grnebilir. Aslna bakarsanz, seimi kadnlarn yaptn dnmek iin
ok iyi kuramsal nedenler var (bkz. Gen Bencildir) ve uygulamada grlen de
budur. Gnmz uzun kuyruklu dulkuu erkeklerinin be-alt dii ieren
haremleri var. Bu, poplasyon ierisinde Iazla sayda remeyen erkek olduu
anlamna geliyor. Buysa, diilerin e bulmakta glk ekmedikleri ve seici
olabilecek konumda olduklar anlamna geliyor. Sonu olarak, bir erkek diilere
ekici grnmekle ok ey kazanacaktr. Bir diininse, talep diilere olduu iin,
erkeklere ekici grnmekle kazanaca pek bir ey yoktur.
yleyse, seimi diilerin yaptm kabul edelim ve Fisher`in J)arwin
kartlarn utandran admn inceleyelim. Diilerin beenileri olduunu
kabullenmek yerine, diinin tercihine dier zellikler gibi, genlerden etkilenen
bir deiken olarak bakalm. Diinin tercihi niceliksel bir deikendir ve tpk
erkein kuyruk uzunluu gibi oklu-genlerin denetimi altndadr. Bu okl-
genler diinin beyninin eitli blmlerini, hatta gzlerini, diinin tercihini
deitirecek her eyi etkileyebilir. Hi kuku yok ki, dii tercihini erkein birok
zelliine bakarak yapacaktr: omzundaki parltnn rengi, gagasnn biimi, vs.
Fakat biz burada erkein kuyruk uzunluunun evrimlemesiyle ilgileniyoruz ve
dolaysyla, diinin Iarkl uzunluklardaki kuyruklar konusundaki tercihini merak
ediyoruz. yleyse, dii tercihini, erkein kuyruk uzunluunu ltmz birimle
lebiliriz: santimetre. oklu-genlerin etkisiyle, baz diiler ortalamann zerin-
deki kuyruklar, bazlar ortalamann altndakileri, bazlar da ortalama
civarndaki kuyruklar beenecektir.
imdi, tm kuramn kilit noktalarndan birine geliyoruz. Dii tercihi genleri
kendini yalnzca diinin davranlarnda ifade ediyorsa da, bu genler erkek
vcutlarnda da vardr. Ayn ekilde, erkein kuyruk uzunluu genleri, diilerin
vcudunda da vardr; kendilerini dii vcudunda iIade etseler de, etmeseler de...
Genlerin kendilerini iIade etmemeleri Iikri ok zor bir kavram deil. Bir adamn
uzun penis genleri varsa, bu genleri kzna aktarmas olasl oluna aktarmas
235


olaslyla ayndr. Adamn olunda bu genler kendilerini iIade edecek,
kzndaysa, tabii ki etmeyecektir nk kzn penisi yoktur. Fakat adamn
torunlar olduunda, kznn ocuklarnda uzun penis genleri olmas olaslyla
olunun ocuklarnda uzun penis genleri olmas olasl ayndr. Genler bir
vcutta tanr ama iIade edilmeyebilirler. Tpk bunun gibi, Fisher ve Lande dii
tercih genlerinin, erkek vcutlarnda da tandklarn Iakat yalnzca diilerde
ifade edildiklerini varsayar. Erkeklerin kuyruk genleri de dii vcutlarnda
tanr ancak iIade edilmez.
Diyelim ki, zel bir mikroskopumuz var ve bununla ku hcrelerine bakp
genlerini inceleyebiliyoruz. Kuyruu ortalamadan daha uzun bir erkek alalm ve
hcrelerindeki genleri inceleyelim. nce kuyruk uzunluu genlerine bakalm.
Uzun kuyruk geni tamas bizim iin srpriz olmayacaktr nk bu ku uzun
kuyrua sahiptir. imdi de kuyruk tercihi genlerine bakalm; dardan
baktmzda elimizde hibir ipucu yok nk bu tr genler yalnzca diilerde
iIade ediliyor. Peki, mikroskopla baktmzda ne grrz? Diilerin uzun kuyruk
tercih etmesine neden olan genleri grrz. Tam tersine, kuyruu ksa olan bir
erkein hcrelerine baktmzdaysa, diilerin ksa kuyruk tercih etmesine neden
olan genleri grrz. Bu yaklammzn kilit noktas. Mantn aklamaya
alaym.
Ben kuyruu uzun bir erkeksem, babamn da uzun kuyruk sahibi olmas
olasl Iazladr. Bu, bildiimiz kaltm. Ayn zamanda, annem babam e setii
iin, annemin uzun kuyruk tercih etmi olmas olasl daha Iazladr.
Dolaysyla, babamdan uzun kuyruk genlerini almsam, annemden de uzun
kuyruk tercih etme genlerini alm olma olaslm Iazladr. Ayn mantkla, eer
ksa kuyruk genleri almsanz, diilerin ksa kuyruk tercih etmesine neden olan
genleri alm olma ansnz Iazladr.
Ayn mant diiler iin de yrtebiliriz. Uzun kuyruklu erkekleri tercih eden
bir diiysem, annemin de uzun kuyruk tercih etmi olma olasl yksektir.
Dolaysyla, babamn uzun kuyruklu olma olasl yksektir, nk annem
taraIndan tercih edilmitir. yleyse, uzun kuyruk tercih etme genleri almsam,
uzun kuyruklu olma genini de almmdr byk olaslkla -bu genler benim dii
vcudumda iIade edilmese de. Ve, ksa kuyruk tercih etme genini almsam,
byk olaslkla, ksa kuyruklu olma genini de almmdr. Ulatmz genel
varg u: Hangi cinsiyetten olursa olsun, bir bireyde hem erkeklerin belirli bir
zellik sahibi olmasn salayan, hem de diilerin o zellii tercih etmelerini
salayan genler, byk olaslkla, birlikte tanr.
236


Sonu olarak, erkek niteliklerini belirleyen genler ve diilerin bu nitelikleri
tercih etmelerini salayan genler poplasyon ierisinde geliigzel kardmaz,
birlikte kardr. Bu 'birliktelik -ki balant dengesizlii gibi insann gzn
yldran teknik bir ad vardr- matematiksel genetikilerin denklemleriyle
inanlmaz oyunlar oynar. TuhaI ve harika sonular vardr. Eer Fisher ve Lande
haklysa, tavuskuu ve dulkuu kuyruklarnn ve bir dolu baka cazibe organnn
patlamal evrimi bunlarn en inanlmaz deil. Bu sonular yalnzca matematilsel
yoldan kantlayabiliyoruz, Iakat ne olduklarn szcklerle anlatabilir ve ma-
tematiksel yaklam hakknda matematiksel olmayan bir dil kullanarak bir eyler
yakalamaya alabiliriz. Hl kou ayakkablarmza gerek duyuyoruz, aslnda
bu daclk ayakkablar olmalyd. Yaklammzdaki her basamak kendi adna
yeterince yaln, Iakat anlay dann zirvesine birok basamakla klyor ve
eer bata bir basamak karrsanz, ne yazk ki, sonrakilere kamyorsunuz.
imdiye dek, dii tercihlerinde uzun kuyruklu erkeklerden ksa kuyruklu
erkeklere dek uzanan eksiksiz bir yelpaze olasln ortaya koyduk. Fakat belirli
bir poplasyonda, diiler arasnda bir anket yapsak, ounun ortak bir beenisi
olduunu grrdk. Poplasyondaki dii beenileri araln, erkeklerin kuyruk
uzunluu araln ltmz birimle -santimetre- lebiliriz. Ve ortalama dii
tercihini de ayn birimle iIade edebiliriz. Ortalama dii tercihi, ortalama
erkeklerin kuyruk uzunluuyla tpatp ayn -7,5 santimetre- kabilir. Bu
durumda, diinin seim yapyor olmas erkeklerin kuyruk uzunluunu deitirme
eiliminde evrimsel bir g olmayacaktr. Ya da ortalama dii tercihi
ortalamadan daha uzun k uyru k ynnde kabilir -diyelim ki, 7,5 yerine 10
santimetre- Neden byle bir Iarkllk olduu sorusunu imdilik ak brakalm ve
Iark kabullenip bir sonraki soruyu soralm: Diilerin ounluu 10 santimetre
kuyruklu erkekleri yeliyorsa, neden erkeklerin ounun kuyruu 7,5 santimetre?
Neden poplasyondaki ortalama kuyruk uzunluu, diilerin eeysel seilimi
etkisiyle 10 santimetreye kaymyor? Ortalama yelenen kuyruk uzunluuyla
gerek kuyruk uzunluu ortalamas arasnda nasl 2,5 santimetrelik bir Iark
olabilir?
Yant u: Erkeklerin kuyruk uzunluunu etkileyen tek seilim eidi diilerin
beenisi deil. Kuyruklarn umadaki ilevi ok nemli ve gereinden uzun ya
da ksa olan bir kuyruk uu verimliliini azaltyor. Bunun da tesinde, uzun bir
kuyruu tayp durmak daha Iazla enerji harcanmasna yol aar; bundan da nce
uzun kuyruk yapmak daha Iazla enerji ister. 10 santimetrelik kuyruu olan
erkeklerin diiler karsndaki durumu iyi olabilir, Iakat bunun iin deyecekleri
237


bedel uu veriminin dk olmas, daha Iazla enerji harcanmas ve avclarn
saldrsna daha ak olmaktr. Cinsellik asndan seilen en uygun kuyruk
uzunluundan Iarkl olan bir de kullanm asndan en uygun uzunluk
olduunu syleyebiliriz: sradan yararlar salayan ltler asndan ideal bir
kuyruk uzunluu; diileri ekmek dnda, tm alardan ideal bir kuyruk.
Erkeklerdeki ortalama kuyruk uzunluunun -bizim varsaymsal rneimizde
7,5 santimetre- kullanm asndan en uygun uzunluk ile ayn olmasn m
bekleriz? Hayr, kullanm asndan en uygun uzunluktan daha ksa -diyelim ki, 5
santimetre olmasn beklemeliyiz. Bunun nedeni, 7,5 santimetrelik gerek
ortalama kuyruk uzunluunun, kuyruklar daha ksa yapma eiliminde olan
kullanma seilimle daha uzun yapma eiliminde olan eeysel seilim arasnda
bir uzlama noktas olmasdr. Diilere cazip grnme gereksinimi olmasayd,
ortalama kuyruk uzunluu 5 santimetreye doru azalrd; uu verimlilii ve
enerji bedeli kayglar olmasayd, 10 santimetreye yaklard. te 7,5
santimetrelik gerek kuyruk uzunluu bu ikisi arasnda bir uzlamadr.
Diilerin kullanm asndan en uygun uzunluktan Iarkl uzunluktaki
kuyruklar neden yeleyecei sorusunu bir kenara brakmtk. lk bakta bu
sama sapan bir Iikir gibi grnyor. yi tasarm ltlerine gre olmas
gerekenden daha uzun kuyruklar beenen, moday takip eden diilerin verimsiz
ve oraya buraya arparak uan, kt tasarlanm oullan olacak. Bunlarn
arasnda, modaya uymayp da ksa kuyruklu erkekleri beenen, mutasyon
geirmi bir diinin, zellikle de kuyruk beenisi kullanm asndan en uygun
deerle akan bir mu- tant diinin oullar ise, uma asndan iyi tasarlanm
verimli birer ku olacak ve modaya bal rakibelerinin oullarndan kesinlikle
daha baarl olacaktr. Ah, ite prz de burada! Benim "moda metaIorumda
gizli. Mutant diinin oullar uma konusunda ok iyi ve verimli olabilirler Iakat
poplasyondaki diilerin ouna hi de ekici grnmeyeceklerdir. Yalnzca
aznlk bir dii grubunu, modaya kar olan diileri ekeceklerdir; ve tanm
gerei, aznlkta kalan diileri bulmak, ounluktakileri bulmaktan daha zordur.
Alt erkekten yalnzca birinin iItletii ve ansl erkeklerin byk haremler
kurduklar bir toplulukta, ounluktaki diilere yaltaklanmain mthi Iaydalar,
enerji kullanm bedelini ve uu verimliliini kat kat geen Iaydala- n vardr.
Hal byle bile olsa, okuyucu, tm yaklamn keyIi bir varsaym zerine
kurulu olduundan ikayet edebilir. Okuyucu kabul edecektir: Diilerin ounun
kullanma uygun olmayan uzun kuyruklar tercih ettiini veri olarak alrsak,
dierleri de arkadan gelecektir. Fakat bu dii ounluun beenisi hikyesi de
238


nereden kt? Neden diilerin ou kullanm asndan en uygun olandan daha
kk kuyruklar ya da en uygun uzunlua eit uzunluktaki kuyruklar tercih
etmiyor? Neden modayla kullanm akmyor? Yantm yle: Bunlarn
herhangi biri olabilirdi ve byk olaslkla, birok trde olan da buydu. Benim
diilerin uzun kuyruk yeledii varsaymm, gerekten de keyIiydi. Fakat dii
ounluun beenisi ne olursa olsun ve ne kadar keyIi olursa olsun, bu
ounluun seilim taraIndan korunmas, hatta baz koullarda artmas -
abartlmas- ynnde bir eilim olacakt. Yaklamn bu noktasnda,
matematiksel kantlar sunamaym bana gre bir eksiklik. Okuyucudan, Lan-
de`nin matematiksel yaklamnn savn kantladm kabullenmesini isteyebilir
ve konuyu burada kesebilirdim. Bu, benim iin en aklc yol olurdu Iakat
yrtlen mant szcklere aktarmay en azndan bir kez deneyeceim.
Yaklamn kilit noktas, daha nce szn ettiim 'balant dengesizlii,
yani herhangi bir uzunluktaki kuyruun genleriyle ayn uzunluktaki kuyruklarn
tercihini salayan genlerin 'birliktelii kavramnda yatyor. 'Birliktelik
Iaktrn llebilir bir say olarak dnebiliriz. Birliktelik Iaktr yksekse,
bireyin kuyruk uzunluu genleri hakkndaki bilgimizle tercih genlerini byk
kesinlikle tahmin edebiliriz; bunun tersi de dorudur. Birliktelik Iaktr dkse,
kuyruk uzunluu ya da tercih genlerinden birini bilmek, br hakknda yalnzca
uIak bir ipucu verebilir.
Birliktelik Iaktrn etkileyen ey, diinin tercihinin ne kadar gl
olduudur; diilerin mkemmel olmadn dndkleri erkeklere kar ne kadar
hogrl olduklar; erkeklerin kuyruk uzunluundaki deiimlerin ne kadarnn
genler, ne kadarnn evre taraIndan ynlendirildii, vs... Eer, tm bu etkilerin
sonucu olarak, birliktelik Iaktr -kuyruk uzunluu genleriyle kuyruk uzunluu
tercih genlerinin arasmdaki iliki- glyse, u sonucu kartabiliriz: Bir erkek
uzun kuyruklu olduu iin tercih edildiinde, diinin setii yalnzca uzun kuy-
ruk genleri deildir. 'Birliktelik nedeniyle, ayn zamanda, uzun kuyruk tercih
etme genleri de seilmektedir. Yani, diilerin erkeklerde belirli bir kuyruk
uzunluu tercih etmesini salayan genler, aslnda, kendilerinin kopyalarn
semektedir. Bu, kendi kendini glendiren bir srecin temel unsurudur: kendini
srdrebilen bir momentuma sahiptir. Evrim bir kez belirli bir ynde ilerlemeye
baladktan sonra, kendi iinde, ayn ynde kalma zelliine sahiptir.
Bunu grebilmenin bir baka yolu da 'yeil sakal etkisi olarak bilinen eydir.
Yeil sakal etkisi biyologlar arasnda bir e


it aka. Tmyle varsaymsal Iakat yine de retici. lk kez, Q
en
Bencildir
adl kitabmda uzun uzun aklamaya altm, D. Hamilton`un o ok nemli
akraba seilimi kuram altnda yatan temel ilkenin aklanmas amacyla ortaya
atlmt. imdi OxIord`da alma arkadam olan Hamilton, doal seilimin
yakn akrabalara kar dierkm davranma etkisi gsteren genlerin lehine
ilediini gstermiti, nk bir genin kopyalarnn akraba vcutlarnda olmas
olasl ok yksekti. "Yeil sakal varsaym da ayn eyi, uygulamaya dnk
olmasa da daha genel bir anlamda, ortaya koyuyor. Sav yle: Akrabalk,
genlerin kendi kopyalarn baka vcutlara yerletirmelerinin (bu etkinin ortaya
kmasnn) olas yollarndan biridir. Kuramsal olarak, genler kopyalarn daha
dorudan yollarla da yerletirebilir. ki etki gsteren bir genin ortaya ktn
dnn (iki ya da daha Iazla etki gsteren genler ska grlr). Bu gen,
kendisine sahip olan insanlar belirgin bir "simge sahibi yapyor: yeil bir sakal
gibi. Ayrca, beyinlerini etkileyerek dier yeil sakall bireylere kar dierkm
davranmalarn salyor. tiraI etmeliyim ki, bu ok dk olaslkl bir ey, Iakat
olduunu dnrsek, bunun evrimsel sonucu ok ak. ocuklara ya da
kardelere gsterilen dierkmlk iin geerli olan nedenlerle, doal seilim,
yeil sakal dierkmlk geni lehine alacaktr. Yeil sakall bir birey dier bir
yeil sakallya her yardm ettiinde bu ayrmc dierkml veren gen kendi
kopyalarndan biri iin alyor demektir. Yeil sakal geninin yaylmas kendi-
liinden olacaktr ve kanlmazdr.
Hi kimse, hatta ben bile, bu ar yaln biimiyle yeil sakal etkisinin doada
bulunabileceini asla sanmyorum. Doada, genler kopyalarnn lehine
ayrmclk yaparken yeil sakallardan daha az zgn ama daha mantkl simgeler
kullanr. Akrabalk ite bylesi bir simge. "Karde ya da uygulamada 'benim
tylendiim ku yuvasnda yumurtadan kan ey, istatistiksel bir simgedir.
Bireyleri bylesi bir simge tayanlara kar dierkm yapan her genin, kendi
kopyalarna yardm ediyor olma


olasl istatistiksel olarak epey yksektir, nk kardelerin ayn genlere
sahip olma olasl yksektir. Hamilton`un akrabalk seilimi kuram, yeil sakal
trnden bir etkiyi mantkl ereveye oturtacak bir kuram olarak grlebilir.
Yeri gelmiken, genlerin kendi kopyalarna yardm etmek 'istediklerini
sylemiyoruz. Sylemek istediimiz, yalnzca, kendi kopyalarna yardmc
olacak bir etki gsteren her genin poplasyondaki says ister istemez artma
eiliminde olacaktr.
yleyse, akrabala yeil sakal etkisi gibi bir etkinin makul bir tarzda
aklanabilecei bir yol olarak bakabiliriz. Fisher'in eeysel seilim kuram da
bylesi bir baka yoldur. Bir poplasyondaki diilerin erkek zellikleri
konusunda gl tercihleri varsa, yrttmz mantk sonucu, her erkek,
diilerin o erkei tercih etmelerini salayan dii genlerinin kopyalarn vcu-
dunda tayacaktr. Bir erkek babasndan uzun kuyruk miras almsa, annesinden
de babasnm uzun kuyruunu tercih etmesini salam olan genleri alm olma
olasl yksektir. Eer bir erkek ksa kuyrukluysa, diilerin ksa kuyruk tercih
etmelerini salayan genleri tamas olasl yksektir. yleyse, bir dii, erkek
konusundaki seimini yaparken, tercihi ne ynde olursa olsun, bu seime neden
olan genler kendilerinin erkeklerdeki kopyalarn semi olurlar; erkein kuyruk
uzunluunu bir simge olarak kullanarak kendi kopyalarn seerler. Bunun daha
karmak bir biimi de, varsaymsal yeil sakal geninin simge olarak yeil bir
sakal kullanmasdr.
Eer poplasyondaki diilerin yars uzun kuyruklu ve dier yars da ksa
kuyruklu erkekleri yelerse, dii seimini belirleyen genler yine kendi
kopyalarn seiyor olur, Iakat genelde o taraI ya da bu taraI ynnde bir eilim
grlmez. Po- plasyonun ikiye blnmesi ynnde bir eilim doabilir: uzun
kuyruklu, uzunu tercih eden bir kme ve ksa kuyruklu, ksay tercih eden bir
kme. Ancak, dii 'kanaatinde bylesi bir blnme istikrarsz bir durumdur.
Diiler arasnda herhangi bir taraIn tercihi ynnde, ne denli ufak olursa
olsun, bir ounluk belirmeye balad anda, bu ounluk birbirini izleyen
nesiller boyunca glenecektir. Bunun nedeni, aznlk kmesinin diileri
taraIndan yelenen erkeklerin e bulmalarnn gittike daha zorlamas; ve
aznlk kmesinin diilerinin oullarnn e bulmada zorlanmalar; dolaysyla da
aznlk diilerinin daha az sayda torun sahibi olmalardr. Ne zaman ki, kk
aznlklar daha da klr ve kk ounluklar daha da byk ounluklar
olmaya balar, elimizde bir dz geribesleme tariIi var demektir: 'Sahip olana
verilecektir ve sahip olan bolluk iinde yaayacaktr: Fakat sahip olmayandan
241


elinde olanlar bile alnacaktr. Ne zaman istikrarsz bir denge olsa, keyIi,
geliigzel balanglar kendi kendini glendirir. Bir aa gvdesini
kestiimizde de byledir; aacn gneye mi yoksa kuzeye mi deceini
bilemeyiz, Iakat aa bir an durduktan sonra bir yne dmeye baladnda
hibir ey onu geri getiremez.
Trmanma ayakkablarmz iyice balayalm ve daa bir piton daha akmaya
hazrlanalm. Diilerin yapt seimin erkeklerin kuyruklarn bir yne,
'kullanm seiliminin br yne ektiini (kukusuz, 'ekme szcn
evrimsel anlamda kullanyorum) ve gerek kuyruk uzunluu ortalamasnn bu iki
eki arasnda bir uzla noktas olduunu anmsayalm. imdi de 'tercih
sapmas diye bir nicelik tanmlayalm. Bu, poplasyondaki erkeklerin gerek
kuyruk uzunluu ortalamasyla poplasyondaki ortalama diinin gerekte tercih
edecei 'ideal kuyruk uzunluu arasndaki Iarktr. Tercih sapmasn lme
birimi, tpk Fahrenheit ve Santigrad scaklk leklerinde olduu gibi, keyIidir.
Santigrad scaklk leinde sfr noktasnn suyun donma noktas olarak
belirlenmesi gibi, biz de sfrmz eeysel seilim ekiinin bunun tam zdd olan
kullanm seilimi ekiini dengeledii nokta olarak belirleyelim. Baka bir
deyile, tercih sapmasnn sfr olmas, bu iki zt seilimin birbirlerini tmyle
ortadan kaldrmas nedeniyle evrimsel deiimin durduu anlamna gelir.
uras ak ki, tercih sapmas ne denli byk olursa, kulla- mmc doal
seilimin zt ekii karsnda diilerin evrimsel "ekii o kadar byk olacaktr.
Bizim ilgilendiimiz ey, tercih sapmasnn belirli bir zamandaki mutlak deeri
deil, tercih sapmasnn birbirini izleyen nesiller boyunca nasl deitiidir.
Verili bir tercih sapmasnn bir sonucu olarak, kuyruklar uzar ve ayn zamanda
diilerin tercih ettikleri ideal kuyruk da uzar (uzun kuyruk tercih etme genlerinin
uzun kuyruklu olma genleriyle birlikte doal seilime tabi olduklarn
hatrlaynz). Bu ikili semenin yaplmasndan bir nesil sonra, hem ortalama kuy-
ruk uzunluu hem de yelenen ortalama kuyruk uzunluu daha da artmtr. Ama
hangisi daha ok artar? Bu, tercih sapmasna ne olacan sormann bir baka
yolu.
Tercih sapmas ayn kalabilir (ortalama kuyruk uzunluu ve yelenen kuyruk
uzunluu ortalamas ayn miktarlarda artarsa). Tercih sapmas klebilir de
(ortalama kuyruk uzunluu art, yelenen kuyruk uzunluu artndan Iazla
olursa). Ve son olarak, artabilir (ortalama kuyruk uzunluu bir miktar artar ama
yelenen kuyruk uzunluu ortalamas daha Iazla artarsa). Artk grmeye
balamsmzdr; kuyruk uzadka tercih sapmas klyorsa, kuyruk uzunluu
242


istikrarl bir denge uzunluuna doru evrilecektir. Fakat, kuyruk uzadka tercih
sapmas da artyorsa, kuramsal olarak, sonraki nesiller kuyruklarn gittike artan
bir hzla uzadn greceklerdir. Fisher'in 1930 ncesinde hesaplad hi
kukusuz buydu, Iakat grlerini ksaca zetledii yaz o yllarda anlalamad.
nce tercih sapmasnn nesiller boyunca gittike klmesi durumunu ele
alalm. Sonunda ylesine kk olacak ki, bir yndeki dii tercihi br yndeki
kullanm seiliminin ekmesiyle tamamen dengelenmi olacak. Bylece evrimsel
deiim duracak ve sistem denge haline gelmi olacak. Lande`nin burada
kantlad ilgin nokta, en azndan baz koullarda bir tek deil, birok denge
noktas olabilecei (kuramsal olarak, bir graIikte, bir doru zerine dizili sonsuz
sayda denge noktas,
a
t bu matematik!). Tek bir denge noktas deil, birok den- noktas var: Bir
ynde ekme uygulayan, herhangi bir g- kullanm seilimi iin dii
tercihinin gc, kullanm seili- i tmyle dengeleyebilecei bir noktaya
ulaacak biimde iliyor.
yleyse, koullar tercih sapmasnn nesiller getike kl- jnesini
getiriyorsa, poplasyon 'en yakn denge noktasnda duruyor. Burada, bir
ynde ekme uygulayan kullanm seilimi, dier yne eken dii seilimi ile
sfrlanyor ve erkeklerin kuyruklar -ne kadar uzun olursa olsun- ayn
uzunlukta kalyor. Okuyucu bunun bir ters geribesleme sistemi olduunu Iark
edecektir, Iakat bu tuhaI bir ters geribesleme sistemi. Bir sistemi ideal
noktasndan uzaklatrdnzda ne olduuna ba- ' karak, bir ters geribesleme
sistemi olup olmadn syleyebilirsiniz. rnein, pencereyi aarak odann
scakln drrseniz, radyatrn termostat (s ayar) alarak bunu
karlamaya alr.
Peki, eeysel seilim sistemi nasl bozulabilir? Evrimsel zaman leinde
konutuumuzu hatrlayn. Bu yzden, deney yapmamz (yani pencereyi
amaya benzer bir ey) ve sonularn izleyecek kadar yaamamz ok zor.
Fakat hi kuku yok ki, doada sistem sk sk bozuluyor: rnein, erkek
saysndaki ansa -ya da ansszla- bal, kendiliinden, geliigzel oyna-
malarla. Ne zaman byle bir ey olsa, imdiye dek tarttklarmzn nda,
kullanm seilimi ve eeysel seilimin birleimi poplasyonu denge
noktalarndan en yakn olanna geri gtrecektir. Byk olaslkla bu, nceki
denge noktas deil, denge noktalan dorusunun biraz aasnda ya da
yukarsnda bir baka nokta olacaktr. Dolaysyla, poplasyon zamanla denge
noktalar dorusu boyunca aa yukar kayabilir. Doru boyunca yukar
243


kaymak, kuyruun uzamas anlamna gelir -kuramsal olarak, bu uzamann bir
snn yok. Doru boyunca aa kaymak, kuyruun ksalmas anlamna gelir -
kuramsal olarak, sfra dek gidebilir.
Termostat benzetmesi, denge noktas Iikrini aklamak ii
n
sk sk kullanlr.
Bu benzetmeyi daha da gelitirerek daha zor olan dengeler dorusunu
aklayabiliriz. Diyelim ki, bir odada hem stma hem de soutma cihaz var; her
ikisi de termostat- l. Her iki termostat da oday belirli bir scaklkta, 20 C`de
tutmak zere ayarlanm. Scaklk 20 'Cnin altna dtnde, stc kendini
ayor ve soutucu kendini kapatyor. Scaklk 20 "Cnin stne ktnda,
soutucu kendini ayor ve stc kendini kapatyor. Dulkuunun kuyruk
uzunluuna benzettiimiz, scaklk deil (scaklk 20 'C`de sabit kalyor), toplam
elektrik tketim hz. Buradaki nemli nokta, istenen scakla ulamann birok
Iarkl yolu olmas. stenen scakla iki cihaz son gle altrarak da
ulalabilir; stc scak hava boaltr, soutucu bu etkiyi gidermek iin lgnca
alr. Ya da stc biraz daha az alr, soutucu da bunu karlayabilmek iin
biraz daha az alr. Ya da iki cihaz da ok az alarak oda 20 'C`de tutulur.
Elektrik Iaturas asndan, bizim iin en iyi olann sonuncusu olduu ok ak,
Iakat 20 C`lik sabit scakl koruma asndan, her bir alma hz ayn de-
recede tatmin edici olacaktr. Burada da elimizde tek bir nokta yerine, bir denge
noktalar dorumuz vardr. Sistemin nasl kurulduunun ayrntlarna, sistemdeki
gecikmelere ve mhendislerin ii olan baka eylere bal olarak, odann scakl-
sabit durumdayken elektrik tketim hznn denge noktalar dorusu boyunca
aa yukar kaymas kuramsal olarak mmkndr. Eer odann scakl 20
'C`nin biraz altna derse, tketim hz dengeler dorusu zerinde bir noktaya
geri dnecektir ancak bu yeni noktann, stc ve soutucunun nceki alma
hz olmas gerekmez. Denge dorusu boyunca herhangi bir nokta olabilir.
Uygulamaya dnk mhendislikte, gerek bir dengeler dorusunun var
olduu bir oda kurmak olduka zordur. Uygulamada bizim doru byk
olaslkla 'bir noktaya ker". Russell Lande`nin eeysel seilimde bir dengeler
dorusu olduuna ili- rJn sav da doada doru olmayabilecek varsaymlar
zerine ruludur. Bu sav, rnein, dzenli olarak yeni mutasyonlar placam
varsayar; bir diinin tercih yapmas eyleminin tmy- bedelsiz olduunu
varsayar. Eer bu varsaym ihlal edilirse, jjj bu olabilir, dengeler 'dorusu tek
bir noktaya kecektir. Her neyse; zaten imdiye dek yalnzca nesiller birbirini
izledike klen tercih sapmasndan sz ettik. Baka koullarda, tercih sapmas
artabilir de...
244


Bu konuyu tartmaya balamamzn zerinden epey zaman geti; yleyse
kendi kendimize tm bunlarn ne anlama geldiini anmsatalm. Bir
poplasyonumuz var ve bu poplasyondaki erkeklerin bir zellii -rnein,
dulkularnn kuyruk uzunluu- kuyruklarn uzamasna neden olan dii tercihi ve
kuyruklarn ksalmasna neden olan kullanm seiliminin etkisi altnda
evrimleiyor. Evrim srecinde daha uzun kuyruklara doru bir kuvvet olmasnn
nedeni u: Bir dii, "beendii tipte bir erkek setiinde, genlerin geliigzel
olmayan ilikisi yznden seimini yapmasn salayan kendi genlerinin
kopyalarn semi oluyor. Dolaysyla, bir sonraki nesilde, yalnzca erkekler
daha uzun kuyruklu olmakla kalmayacak, ayn zamanda diilerin uzun kuyruk
tercihleri de daha glenmi olacak. Bir nesilden dierine getike bu iki kk
admn hangisinin daha hzl gerekleecei pek ak deil. Buraya dek, kuyruk
uzunluunun her nesilde tercihten daha hzl artmas durumunu ele aldk.
imdiyse, br olas durumu, tercihin her nesilde kuyruk uzunluundan daha
hzl artmas durumuna bakacaz. Baka bir deyile, tercih sapmasnn nesiller
getike bundan nceki paragraIlarda olduu gibi azalmasn deil, artmasn
tartacaz.
Bu durumda kuramsal sonular daha da tuhaIlayor. Ter s geribesleme
yerine, dz geribesleme gryoruz. Nesiller getike, kuyruklar uzuyor Iakat
diilerin uzun kuyruk arzusu daha hzl artyor. Kuramsal olarak bu, nesiller
getike kuyruklarn uzamaya devam edecei, hatta artn gitgide hzlanaca
anlamna geliyor. Kuramsal olarak, kuyruklar 10 kilometre olduklarnda bile
uzamay srdrecekler. Elbette ki, uygulamada, bu komik uzunluklara
ulalmazdan ok nce oyunun kurallar deimi olacak; tpk bizim Watt buhar
makinesinin hzlanarak gerekte saniyede bir milyon devrilik bir hza
eriememesi gibi. Fakat ar ulara geldiimizde matematiksel modelin
varglarn yumuatmamz gerekse de, bu varglar uygulama asndan makul
koullarda gayet geerli olabilir.
imdi, aradan 50 yl getikten sonra, Fisher'in cretkrca 'geliimin hznn o
andaki geliim dzeyiyle doru orantl olduu kolayca grlebilir; bu nedenle
geliim hz zamana kar geometrik olarak artar, "demekle ne kastettiini
anlayabiliyoruz. Fisher`in u szleri, yrtt mantn Lande`nin- kiyle ayn
olduunu aka gsteriyor: 'Byle bir sreten etkilenen iki zellik, yani
erkeklerde ssl tylerin evrilmesi ve diilerin de bylesi zellikleri cinsel adan
yelemesi, birlikte gelimelidir. Bu sre kat bir kar-seilim taraIndan de-
netlenmedii srece, geliim gittike artan bir hzla ilerleyecektir.
245


Fisher ve Lande`nin matematiksel bir mantk yrterek ayn ok ilgin sonuca
varmalar, kuramlarnn doada olup bitenlerin doru bir yansmasn verdii
anlamna gelmez. Eeysel seilim kuram konusunda en nde gelen otoritelerden
biri olan, Cambridge niversitesi`nden genetiki Peter O`Donald, Lande
modelinin denetimden km zelliinin balangtaki varsaymlarnda 'kurulu
olduunu, bu gemi azya alm zelliin yrtlen matematiksel mantk
sonucunda, biraz da skc bir biimde, ortaya kmasnn kanlmaz olduunu
sylemitir. Alan GraIen ve W. D. Hamilton da dahil baz kuramclarsa, yaplan
seimin diinin ocuklarn yararl ynde -yarar gden, soyu gelitiren ynde-
etkiledii alternatiI kuramlar tercih etmektedirler. Bu iki bilim adammzn
birlikte zerinde altklar kuramda, dii kular tan koyan doktorlar gibi
alyor ve asalaklardan en az etkilenebilecek erkekleri seiyorlar. Hamil-
'ton'un bu dahice kuramna gre, parlak tyler erkein salkl olduunu
sergileme biimi.
Asalaklarn kuramsal nemini tam olarak anlatmak ok zaman alacaktr.
Ksaca, dii tercihine ilikin tm 'soyu gelitirme kuramlarn sorunu u
olmutur: Eer diiler en iyi genleri olan erkekleri baaryla seebilselerdi
gerekten, bu baarlar gelecekteki seeneklerin saysn azaltrd. Eer ortalkta
yalnzca iyi genler olsayd, seim yapmann anlam kalmazd. Asalaklar bu
kuramsal itiraz ortadan kaldryor. Hamilton'a gre bunun nedeni, asalaklarn ve
konaklarnn birbirleriyle asla son bulmayacak, evrimsel bir silahlanma yar
srdrmeleri. Buysa, herhangi bir ku neslinde 'en iyi genlerin, gelecekteki bir
baka ku neslindeki 'en iyi genlerle ayn olmayaca anlamna gelir. O andaki
asalak neslini yenmek iin yeterli olan, ev- rimleen bir sonraki asalak neslinde
ie yaramayacaktr. Dolaysyla, o andaki asalak neslini yenmek asndan daha
iyi donanm baz erkekler her zaman olacaktr. Bu nedenle de, diiler o andaki
erkek neslinin en salklsn semekle her zaman ocuklarna stnlk salam
olacaktr. Birbirini izleyen dii nesillerinin kullanabilecei tek genel lt,
herhangi bir veterinerin de kulland gstergelerdir: ltl gzler, parlak tyler,
vs. Bu salk belirtilerine sahip olanlar yalnzca salkl erkeklerdir, dolaysyla,
seilim bu belirtileri tayan erkeklerin lehine alr ve hatta bu belirtileri uzun
kuyruklar ve alan yelpazeler biiminde abartr.
Fakat asalak kuram, doru olma olaslna karn, benim 'patlamalar
blmmn konusu deil. Fisher/Lande taknlk kuramna dnersek, imdi bize
gereken, gerek hayvanlardan gelecek kantlardr. Bylesi kantlar aramaya
nereden balamalyz? Hangi yntemleri kullanabiliriz? sve`ten Malte Anders-
246


son`un umut verici bir yaklam var. Rastlant eseri, Anders- son, benim burada
kuramsal dnceleri tartmak iin setiim uzun kuyruklu dulkuu zerinde
alm ve bunu kuun doal ortam Kenya`da yapm. Andersson`un deneyleri
teknolojinin


son yeniliklerinden biri kullanlarak yaplm: sper yaptrc. Mant ise
yle: Eer erkeklerin gerek kuyruk uzunluklarnn kullanm asndan en
uygun deeriyle diilerin ne istedii arasnda bir uzlama olduu doruysa, bir
erkei ar uzun kuyruk sahibi yaparak ok ekici klmak mmkn olmahdr. -
te sper yaptrc da bu noktada ortaya kyor. Andersson`un deneyini ksaca
anlatacam nk deneysel tasarmn ok gzel bir rnei.
Andersson 36 tane erkek dulkuu yakalam ve bunlar drder kutan oluan
dokuz gruba ayrm. Her drtl gruba da ayn eyler uygulanm. Her drtl
grubun bir yesinin (bilinsizce yanl davranmaktan kanmak amacyla
geliigzel seilmesine zen gsterilmi bir ye) kuyruk tyleri 14 santimerte
olacak ekilde kesilmi. Kesilen ksm, abuk kuruyan yapkan kullanlarak,
drtl grubun ikinci yesinin kuyruunun ucuna yaptrlm. Sonu olarak,
birinci kuun yapay olarak ksaltlm bir kuyruu, ikinci yenin de yapay olarak
uzatlm kuyruu olmu. Kyaslama yapabilmek amacyla, nc kuun
kuyruuna dokunulmam. Drdnc kuunsa kuyruk uzunluu ayn kalm Iakat
nce tylerin ular kesilmi, sonra da tekrar yerine yaptrlm. Bu anlamsz bir
i gibi grnebilir, ama deney tasarlarken ne denli dikkatli olmamz gerektiinin
ok gzel bir rnei. Bir dii kuu etkileyen, erkein kuyruk uzunluundaki
deiim deil de, tylerinin kesilmi olmas ya da bir insan taraIndan yakalanp
deitirilmesi olabilirdi. Drdnc grupsa, bylesi etkiler iin "kontrol grubu
olarak braklm.
Buradaki dnce, her kuun iItlemedeki baarsn yesi olduu drtl
gruptaki Iarkl ilem grm br kularla kyaslamakt. Drt ayr ilemden
birinden getikten sonra, her erkein kendi blgesindeki eski yerini almasna izin
verildi. Erkekler normal iini yaparak diileri kendi blgesine ekti ve iItleme
balad, yuvalar kuruldu, yumurtland. Merakla beklenen soru, drtl grup iinde
hangi erkein diileri ekmekte en ba-
l olacayd. Andersson bunu diileri gzleyerek deil, bekleyip her blgede
yumurta tayan yuvalar sayarak yapt. Bulduu uydu: Yapay olarak uzatlm
kuyruklar olan erkekler, kuyruklar yapay olarak ksaltlm erkeklerden drt kat
ekiciydi. Kuyruklar normal, yani doal boylarnda olanlarn baars br
ikisinin arasndayd.
Sonular, yalnzca rastlant eseri ortaya kma olasl gz nne alnarak
istatistiksel olarak incelendi. Varg yleydi: Diileri ekmek tek lt olsayd,
doal olarak sahip olduklarndan daha uzun kuyruu olan erkekler dierlerine
gre daha baarl olurlard. Dier bir deyile, eeysel seilim kuyruklar srekli
248


olarak daha uzun olma ynnde zorlar (evrimsel anlamda) . Gerek kuyruklarn
diilerin tercih ettiinden daha ksa olduu gerei, onlar ksa tutan bir baka
seilim basks olmas gerektiini akla getiriyor, ite bu, "kullanm seilimi. B-
yk olaslkla, kuyruu zellikle uzun olan erkeklerin lme olasl, kuyruu
ortalama uzunlukta olan erkeklerden daha Iazlayd. Ne yazk ki, Andersson`un
deitirilmi erkeklerinin sonlarn takip edecek zaman yoktu. Eer takip
edebilseydi, tahmin ediyorum, kuyruklar yaptrlarak uzatlm erkeklerin,
genelde, kuyruklar normal erkeklerden daha az yaadn grecekti -
muhtemelen avclarn saldrsna daha ak olduklar iin. te yandan, kuyruklar
yapay olarak ksaltlm erkeklerin normal kuyruklulardan daha uzun yaamalar
beklenebilir, nk normal uzunluk eeysel seilimin en uygun deeriyle
kullanm asndan en uygun deer arasnda bir uzlamadr. Olasdr ki,
kuyruklar yapay olarak ksaltlm erkekler kullanm asndan en uygun deere
daha yakndr ve bu nedenle de daha uzun yaar. Aslnda tm bunlarda ok Iazla
varsaym ve tahmin var. Eer uzun bir kuyruun kullanm asndan asl zarar
kuyruk bydkten sonra lm tehlikesinin Iazla olmas deil de, bu kuyruu
oluturmaksa, Andersson`un bir hediyesi olarak an uzun kuyruk sahibi olan
erkeklerin gen lmeleri beklenemez.
Diinin tercihi kuyruklar ve dier ssleri bymeye zorlu- yormu gibi bir
hava tutturdum. Daha nce de grdmz gibi, kurammzda dii tercihinin tam
ztt ynde, rnein gittike ksalan kuyruklar ynnde, etkide bulunmamas iin
hibir neden yok. Bildiimiz alkuunun kuyruu ylesine ksa ve kt ki, insan
bu kuyruun kullanm amalan iin olmas gerektiinden daha ksa olup
olmadn sormadan edemiyor. Syledikleri arknn an grltl olmasndan
da tahmin edebileceiniz gibi, erkek alkular arasnda ok youn bir rekabet
vardr. Bu tarz ark sylemenin bedeli yksektir, hatta erkek alkuu- nun
lmne -gerek anlamda- ark syledii grlmtr. Tpk dulkular gibi,
baarl alkularmn da blgelerinde birden Iazla dii vardr. Bylesi yarmal
bir ortamda, dz geribes- lemelerin ilemesini bekleriz. alkuunun ksa
kuyruu evrimsel bir takn klme srecinin nihai rnn temsil ediyor
olabilir mi?
alkularm bir taraIa brakrsak, tavuskuunun yelpazesini, dulkuuyla
cennetkuunun kuyruunu mbalaal grnmleriyle, patlamal, dz
geribesleme sonucu sarmallar izen evrimin nihai rnleri olarak ele almak gayet
mantkl. Fisher ve onun gnmzdeki ardllar bize bunun nasl ortaya km
olabileceini gsterdi. Peki, bu Iikir yalnzca eeysel seilime mi bal, yoksa
249


baka evrim eitlerinde de ikna edici benzetmeler bulabilir miyiz ? Bu nemli
bir soru, nk bizim kendi evrimimizde de patlamay andran -hatta daha da te
benzeyen- ynler var; rnein, son birka milyon yl ierisinde beynimizin
gsterdii hzl byme. Zeki olmann (ya da zeki olmann herhangi bir
gstergesinin, rnein uzun ve karmak bir tren dansnn admlarn
hatrlayabilmenin) cinsel adan arzu edilir bir zellik olduu, beynin hzl
geliiminin de eeysel seilim nedeniyle ortaya kt syleniyor. Fakat beyin
bykl, eeysel seilime benzemekle birlikte ayn olmayan Iarkl bir eit
seilimin etkisi altnda patlam da olabilir. Sanrm, eeysel seilime ilikin
yaplacak benzetmelerde iki ay- j- dzeyi ayrt etmek gerekiyor: clz bir
benzetme ve gl bir
benzetme.
' Clz bir benzetme unu syler: Evrimin bir basamandaki nihai rnn bir
sonraki basama hazrlad her evrimsel sre, potansiyel olarak ilerlemeci,
bazen de patlamaldr. Bu dnceyi bir nceki blmde 'silahlanma yar"
biiminde grdk. Avc tasarmndaki her evrimsel iyileme, av zerindeki
basky deitirir ve bylelikle av avcdan kamakta daha ustalar. Buysa,
avclar gelimeye zorlar. Dolaysyla, durmakszn ykselen bir sarmalmz var.
Grdmz gibi, sonunda avn ya da avcnn daha baarl olmas gerekmiyor
nk ayn zamanda dmanlar da geliiyor. Fakat hem avc hem de av gittike
daha iyi donanyorlar. Bu, eeysel seilime ilikin clz bir benzetmedir. Gl
bir benzetmedeyse, Fisher/Lande kuramnn znn dii tercih genlerinin
kendiliinden kendi kopyalarn setii 'yeil sakal benzeri bir olgu olduu
dikkate alnr. Eeysel seilim dnda bu eit bir baka olgu daha olup olma-
d ok ak deil.
Eeysel seilim tr patlamal evrim benzetmelerinin aranabilecei bir yer de
insan kltrnn evrimidir, nk burada da kaprisli seimler vardr ve bu
seimler 'moda ya da 'ounluk her zaman kazanr" etkisine tabidir. Bir kez
daha bu blmn bandaki uyarya kulak verelim. Eer szcklerimizi kullanr-
ken titiz olacaksak, kltrel 'evrim aslnda evrim deildir, Iakat bu ikisi
arasnda ilkeleri kyaslamamz dorulayacak kadar ortak nokta olabilir. Bunu
yaparken, Iarkllklar kmsememeliyiz. Konumuz olan patlamal sarmallara
dnmeden nce bu sorunlar halledelim.
nsanlk tarihinde birok ynden yar-evrimsel zellikler olduuna sk sk
dikkat ekilir (aslnda bir aptal bile bunu grebilir). nsan yaamnn belirli bir
ynnden -diyelim ki, bilimsel bilginin durumu, alnan mzik tr, giysi
250


modas, ulam ara- lar- yz yl ya da on yl gibi dzenli aralklarla kesitler
alrsanz, eilimler olduunu greceksiniz. Birbirini izleyen A, B, C gibi ayr
zamanda alnm lmlerimiz varsa, bir eilim olduunu sylemek B
zamannda alman lnn, A ve C`de alnan llerin arasnda bir yerde
olduunu sylemektir. stisnalar olmasna karn, herkes bu eit eilimlerin
uygar yaamn birok ynn temsil ettiini kabullenecektir. Dorusunu sy-
lemek gerekirse, bazen eilimlerin yn tersine dnebilir (rnein, etek
uzunluklar); bu, genetik evrim iin de geerlidir.
Birok eilim, sama modalarla kyaslandnda, zellikle yararl
teknolojideki eilimler, deerleri konusunda Iazla tartmaya gerek olmakszn
iyileme olarak nitelendirilebilir. rnein, son 200 yl ierisinde dnya zerinde
dolamaya yarayan aralarn atl arabalardan buharh aralara ve de gnmzde
s- personik jetlere doru, kararh bir biimde ve geri dn olmakszn
iyiletikleri kukusuzdur. yileme szn yansz bir anlamda kullanyorum.
Bu deiimler sonucu hayatn niteliinin iyiletiini herkesin kabullenmesi
gerektiini sylemiyorum; kiisel olarak, ben bundan sk sk kuku duyuyorum.
Seri retimin beceri sahibi ustalarn yerine gemesiyle iilik standartlarnn
dt yolundaki yaygn gr de destekliyorum. Fakat ulam aralarna
yalnzca ulam asndan bakarsak -ki bu dnyann bir yerinden dierine
gitmektir- tarihsel olarak bir tr iyileme eilimi olduu konusunda tartmaya
gerek bile yoktur- bu yalnzca hzn iyilemesi olsa bile. Tpk bunun gibi, on
yllar hatta yllarla llebilecek bir zaman leinde, duyarl ses ykseltme
cihazlarnda yadsnamaz bir ilerlemeci iyileme grlmtr -ampliIikatr icat
edilmeseydi dnyann daha gzel olaca konusunda benimle hemIikir olsanz
bile. Deien zevkler deil; sesin yeniden retimindeki kalitenin gnmzde
1950'dekinden, 1950`dekinm de 1920`dekinden daha iyi olduu nesnel,
llebilir bir gerektir. Gnmz televizyonlarnda grnt kalitesi ilk
televizyonlardakinden daha iyidir; yaynlanan programlarn kalitesi iin ayn eyi
syleyemesek de... Savata adam ldrmek iin kullanlan makinelerin "kalitesi
iyileme ynnde arpc bir eilim gsteriyor; yllar getike bu makineler daha
Iazla adam ldrebilir hale geliyor. Bunun iyileme sayl- mad anlay
anlatmaya hacet yok.
Hi kuku yok ki, dar teknik anlamda her ey zamanla daha iyiye gidiyor.
Fakat bu yalnzca uaklar ve bilgisayarlar gibi, teknik adan yararl eyler iin
doru. nsan yaamnn iyileme olmad aka grlen gerek eilimler ieren
birok yn var. Diller de aka evrimleir; eilimler gsterirler; Iarkllarlar;
251


Iarkllama sonras yzyllarla birlikte gitgide karlkl anlalamaz hale gelirler.
PasiIik'in saysz adalar, dilin evrimini incelemek iin mkemmel bir atlyedir.
Farkl adalarn dillerinin birbirlerine benzedii ok aktr. Bu diller arasndaki
Iark, birbirine benzemeyen szcklerin saysyla kesin bir dorulukla llebilir;
bu, X. Blm`de tartacamz moleklsel takso- nomik lmlere yakndan
benzeyen bir lt. Farkllam szcklerin says ile llebilen dil Iark, adalar
arasndaki uzakla (kilometre olarak) gre izilen bir graIikle gsterilebilir.
GraIik zerindeki noktalarn tanmlad erinin matematiksel ekli bize bir
adadan dierine g hz hakknda bilgi verecektir. Szckler kanolarla gezintiye
km; adalarn birbirine uzaklk derecesine bah olan aralklarla bir adadan
brne atlamtr. Tek bir ada ierisinde, szckler sabit bir hzla deiir, tpk
genlerin zaman zaman mutasyon geirmesi gibi. Tmyle yaltlm bir adann
dilinde zamanla evrimsel bir deiiklik olacak, dolaysyla, dier adalarn
dilinden bir miktar uzaklaacaktr. Birbirine yakn adalar arasmdaki szck ak
(kanolarla), uzak olanlara kyasla daha yksek olacaktr. Ayrca uzak adalarn
ortak atas, yakn adalarnkine kyasla daha eskidir. Yakn ve uzak adalarn dilleri
arasndaki ilikileri aklayan bu olgular, Charles Darvvin`e esin veren
Galpagos Adalar`ndaki ispinozlarla ilgili gereklere yakndan benzer. Tpk
szcklerin kanolarla adadan adaya zplamalar gibi, genler de kularn vcut-
larnda adadan adaya zplar.
yleyse, diller evrimleir. Fakat, ada ngilizcenin Cha- ucer
ngilizcesinden evrimlemi olmasna karn, bu iki ngiliz - ce kyaslandnda
ada ngilizcenin iyilemi olduunu ne srecek pek Iazla insan kacan
sanmyorum. Dil sz konusu olduunda, iyileme ya da kalite dncesi yoktur
pek. Dildeki deiimi genelde bozulma olarak grrz; daha nceki kulla-
nmlarn doru, son zamanlardaki deiimlerinse yozlama olduunu dnme
eilimindeyizdir hep. Fakat yine de tmyle soyut, deer iermeyen bir anlamda
ilerlemeci olan evrim benzeri eilimler saptayabiliriz. Hatta, anlamdaki artlar -
ya da baka bir adan bakarsak, bozulmalar- dz geribeslemeye ilikin kantlar
olarak grebiliriz. rnein, 'yldz szc ok beenilen, olaanst bir
sinema oyuncusunu tanmlamak iin kullanlrd. Daha sonralar, anlamn
yitirerek herhangi bir Iilmde barollerden birini oynayan, sradan sinema
oyuncular iin de kullanlmaya baland. Bu yzden, balangtaki olaanst
beeni kazanm anlamn yakalayabilmek iin, szc 'sperstar olarak
trmandrmak zorunda kaldk. Daha da sonra, stdyo reklamclar bu szc
ou kimsenin adn bile duymad oyuncular iin bile kullanmaya balad;
252


bylece bir trmanma daha sonucu 'megastar kt ortaya. imdilerdeyse,
reklam yaplan epey bir megastar var ki, en azndan ben tanmyorum. Belki de
yeni bir trmandrmann zaman gelmitir. Yaknda 'hiperstarlar m olacak?
Benzeri bir dz geribesleme de 'eI" szcnn kullanmnda grlr. Bu
szck, mutIan ba anlamndaki Franszca chef de cuisine szcklerinden
geliyor. Bu OxIord Szl`nde verilen anlam. yleyse, tanm gerei, bir
mutIakta yalnzca bir 'eI olabilir. Fakat, belki de gururlarn tatmin iin,
sradan (erkek) alar, hatta kdemli hamburgerciler bile artk kendilerine 'eI
demeye balad. Sonu olarak, imdilerde, 'ba eI diye totolojik bir deyim duy-
maktayz !
Fakat yaptmz eeysel seilime benzetmekse, bu, benim 'clz diye
adlandrdm trden bir benzetmedir. imdi, 'gl bir benzetme iin
dnebileceim en iyi dnyaya atlamak istiyorum: 'pop mzik dnyasna. Pop
mzik tutkunlar ara-
sl
ndaki tartmalar ya da pop mzik kanallarndaki
diskcokey- lerin konumalarn dinlerseniz, ok tuhaI bir ey grrsnz. Tm
dier sanat eletirisi trleri beceri ya da kabiliyet, ruh durumu, duygusal etki,
sanat biiminin nitelikleri ve zellikleri gibi eylerle ilgilenirken, 'pop mzik
alt-kltr hemen hemen sadece poplerliin kendisiyle ilgilenmektedir. Bir
mzik parasnn nemli olan yan, kulaa nasl geldii deil, ka kiinin o
albm alddr. Bu alt-kltrn tm sat rakamlarna dayal, Top 20 ya da
Top 10 diye adlandrlan, albmlerin sraland listeye takl kalmtr. zerinde
dnrseniz, bu epey tuhaI bir olgu; ve eer R. A. Fisher`m takn evrim kura-
mn gz nne alrsanz ok ilgin bir olgu. Ayrca, bir diskco- keyin bir
albmn listelerdeki konumunu sylerken, bir nceki haIta hangi srada
olduunu sylemesi de nemli. Bu, dinleyicinin bir albmn o andaki
poplaritesinin yan sra poplerliindeki deiimin ynn ve hzn da
deerlendirebilmesini salyor.
yle grnyor ki, birok insann bir albm alma nedeni, yalnzca ok
sayda baka insann ayn albm almas ya da alacak olmas. Bunun artc
kant, albm yapan irketlerin sat rakamlarn yukar, 'uacaklar noktaya
ekmek iin temsilcilerini dkknlara gndererek kendi albmlerinden ok
sayda almalar. (Bunu yapmak sanld kadar zor deil, nk Top 20 rakamlar
az sayda dkkndan gelen sat rakamlarn temel alyor. Kilit konumdaki bu
dkknlarn hangileri olduklarn biliyorsanz, ulusal dzeydeki sat tahminlerini
nemli lde etkilemek iin yle ok Iazla albm almanz gerekmez. Ayrca, ki-
lit konumdaki bu dkknlardaki satclarn rvet aldklarna dair inandrc
253


ykler de var.)
Daha az bir dzeyde de olsa, ayn olgu -srI popler olmak iin popler olma-
genelde kitap yayncl, kadn modasnda ve reklamclkta da var. Bir
reklamcnn rn iin syleyebilecei en iyi eylerden biri, rnn kendi
trnde en ok satan olduudur. Kitaplarn en-ok-satanlar listeleri her haIta
yaynlanr ve hi kuku yok ki, bir kitap bu stelerden birine girecek kadar sat
yapar yapmaz, yalnzca bu nedenden tr sat daha da artar. Yaynclar, bir
kitabn 'utuundan sz ederler. Hatta bilimle biraz ilgisi olanlar 'kritik uu
ktlesinden dem vururlar. Burada atom bombasna benzetme yaplyor. Uran-
yum-235, bir yerde ok Iazlasn bulundurmadnz srece kararldr. Fakat bir
kritik ktlesi vardr; bu kritik ktle aldnda, korkun sonulan olan zincirleme
bir tepkime ya da takn bir sre balar. Bir atom bombasnda her ikisi de kritik
ktleden kk, iki uranyum-235 kmesi vardr. Bomba atelendiinde, bu iki
kme birbirine doru itilir ve kritik ktle alm olur. Bu da, ortalama
byklkteki bir kentin sonudur. Bir kitabn sat 'kritikletiinde, rakamlar,
azdan aza tavsiyeler vs. nedeniyle, satn takm bir biimde havaland
noktaya ulam demektir. Sat hz bir anda mthi artar ve kanlmaz
sabitleme ve bunu izleyen d ncesinde geometrik bir byme bile
grlebilir.
Bunlann altnda yatan olgulan anlamak zor deil. Temelde, hepsi dz
geribesleme rnekleri. Bir kitabn ya da bir pop mzik albmnn gerek
nitelikleri satn belirlemede nemsiz deildir; ancak, yine de dz
geribeslemelerin ilemekte olduu yerde, hangi kitabn ya da albmn baarl,
hangisinin baarsz olacan belirleyen gl, keyIi bir e vardr. Herhangi bir
baar yksnde kritik ktle ve uua geme nemli elerse, epey ans esi
de olmaldr; ayrca sistemi anlam insanlarn istismar ve sistemle oynamalar
iin yeterince alan vardr. rnein, bir kitabn ya da albmn reklam iin 'kritik
noktaya dek nemli miktarlar harcamaya deer, nk ondan sonra reklam iin
Iazla para harcamanz gerekmez. Dz geribesleme devreye girer ve sizin iin
reklam yapmaya balar.
Buradaki dz geribeslemelerin Fisher/Lande kuramndaki eeysel seilimle
ortak noktalan var, ama Iarkllklar da var. Uzun kuyruklu tavuskularm tercih
eden dii tavuskular kayrdr nk dier diilerin de tercihi ayndr. Erkeklerin
kendi
254



w nitelikleri keyIi ve konuyla ilgisizdir. Bu adan bakldnda, P belirli bir
albm Top 20'de olduu iin isteyen pop mzik merakls, tpk dii
tavuskuu gibi davranmaktadr. Fakat bu iki rnekte dz geribeslemenin
ileme mekanizmalar Iarkldr. Ve sanrm, bu bizi blme baladmz yere,
benzetmeler konusuna geri gtryor.

















256


IX- . Blm
Noktacl
Noktalamak
utsal Kitap`ta geen byk g yksne gre, Israilo- ullannm
Sina lnden geerek vaat edilmi topraklara g etmesi 40 yl
srd. Bu yaklak 320 kilometrelik bir mesaIe. yleyse, ortalama
hzlar gnde yaklak 22 metreydi; saatte 1 metreye yakn; ya da gece
molalarn hesaba katarak, diyelim ki saatte 3 metre. Hesab nasl yaparsak
yapalm, elimizde komik bir hz (yavalk) var, salyangoz hz deyiminden
daha da yava (Guinness Rekorlar Kitabna gre dnya rekorunu elinde
bulunduran salyangozun hz inanlmaz: saatte 50 metre). Fakat elbette kimse
bu ortalama hzn srekli ayn dzeyde korunduunu dnmyor.
Israiloullarnn dura kalka, belki bir yerde uzun sre kamp yaparak yol ald
ok ak. Byk olaslkla, ounun belirli bir ynde yol aldklar hakknda
hibir Iikri yoktu. Dndler, dolatlar, gebe l obanlar gibi bir vahadan
dierine gittiler. Tekrar ediyorum, kimse ortalama hzlarnn srekli aym
dzeyde korunduunu dnmyor ashnda.
imdi, diyelim ki, sahneye iki belagat sahibi gen tarihi kverdi ve bize,
Kutsal Kitap ta anlatlan tarihin imdiye dek 'ker- teci dnce okulunun
etkisinde kaldn sylediler. Sylediklerine gre, 'kerteci tarihiler,
K

257


Israiloullarnm gnde 22 metre yol aldna gerekten inanrlarm; her gn
tentelerini toplar, dou-kuzeydou ynnde 22 metre srnr, sonra da
kamplarn yeniden kurarlarm. Gen tarihilerin bize dediklerine gre,
'kerteciliin tek seenei yeni, dinamik 'noktac tarih okuluymu. Gen,
radikal noktaclara gre, srailoullar zamanlarnn ounu 'duraklama
halinde, hareketsiz ve kamp kurmu olarak geirmiler; sk sk bir yerde
yllarca kalmlar. Sonra da tekrar yola koyulmular, hem de epey hzla; sonra
yine yllarca kalacaklar yeni bir kamp kurmular. Vaat edilmi topraklara
doru ilerlemeleri kerte kerte ve srekli olmak yerine, sarsntl bir yolculuk
olmu: hzl hareket edilen ksa dnemlerle noktalanan uzun duraklama
dnemleri. Dahas, bu hareket patlamalar her zaman vaat edilmi topraklara
doru olmam, neredeyse geliigzel ynlere gitmiler. Byk g dzenine
yalnzca byk lekte ve geriye doru baktmzda, vaat edilmi topraklara
doru bir yneli gryoruz.
te noktac Kutsal Kitap tarihileri byle bir belagatle medyada olay
oluyorlar. ehreleri, ok satan haber dergilerinde kapaklar sslyor. Hibir
televizyon belgeseli nde gelen noktaclardan en azndan biriyle sylemeden
tamamlanm saylmyor. Kutsal Kitap almalar konusunda baka bir ey
bilmeyen insanlar bir gerei hatrlamal: Noktaclar sahneye kmadan nceki
karanlk gnlerde, herkes yanlmt. Dikkat edin; noktaclarn poplaritesinin
kendilerinin doru, hakl olmasyla hibir ilgisi yok. Bu poplarite, tmyle
nceki otoritelerin 'kerteci ve yanl olduklar iddiasna dayanyor. Noktaclar
kendile-
258


! herkese devrimci diye sattklar iin dinleniyorlar; hakl olduklar iin
deil.
Noktac Kutsal Kitap tarihileri ykm elbette gerek deil. Biyolojik evrim
rencileri arasndaki tartmaya benzer bir tartmay konu alan mesel. Baz
alardan haka olmayan bir mesel. Ama tmyle haksz deil ve iinde bu
blmn banda anlatlmasn hakl gsterecek kadar gerek var. Evrimsel
biyologlar arasnda ok iyi bilinen bir dnce okulu var. Bu okulun
savunucular kendilerine noktac diyorlar ve saygdeer nclleri iin 'kerteci
terimini de kendileri ortaya attlar. Halkn evrim hakknda hemen hemen hibir
ey bilmeyen kesimi ierisinde mthi bir propaganda yaptlar. Kendilerinden
ok ikincil haberciler taraIndan, konumlan nceki evrimcilerinkinden,
zellikle Charles Darwin`in konumundan tmyle Iarkl olarak sunuldu.
Buraya kadar Kutsal Kitap benzetmem haka bir benzetme.
Benzetmenin drst olmad nokta u: Kutsal Kitap tarihileri yksndeki
'kertecilerin "noktaclar taraIndan uydurulmu, var olmayan hedeI tahtas
olduklar ok ak; evrimsel "kerteciler rneindeyse, kertecilerin var
olmayan uyduruk hedeI tahtas olduklan pek o kadar ak deil. Tantlanmas
gerekiyor. Darvvin`in ve birok baka evrimcinin syledii eylerin maksadn
noktac olarak yorumlamak mmkn. Fakat bu durumda, noktac szcnn
ok Iarkl biimlerde yorumlanabileceini anlamak nem kazanyor. imdi ben
"kerteci szc iin yle bir yorum gelitireceim ki, bu yoruma gre herkes
kerteci olacak. srailoullarnm meselinin tersine, evrim rneinde gerek bir
anlamazlk var, Iakat bu gerek anlamazlk kk ayrntlarda ve medyann
reklamn yapp durduu btn bu insanlarn iddia ettii kadar nemli deil.
Evrimciler iinde, 'noktaclar" balangta paleontologlar arasndan geldi.
Paleontoloji Iosilleri inceleyen bilimdir. Biyolojinin ok nemli bir daldr,
nk evrimsel atalar ok uzun zaman nce lmtr ve Iosiller rak gemiin
hayvanlar ve bitkilerine ilikin elimizdeki yegne dolaysz kantlardr.
Evrimsel atalarmzn neye benzediini bilmek istiyorsak, temel umudumuz
Iosillerden gelen bilgilerdir. nsanlar Iosillerin aslnda ne olduklarn anlar
anlamaz -nceki dnce okullarnda Iosillerin eytann yaratklar ya da tuIan
srasnda boulmu zavall gnahkrlarn kemikleri olduuna inanlrd- tm
evrim kuramlarnn Iosil kaytlarndan bekledii bir eyler olduu aka belli
yaand. Fakat bu beklentilerin neler olduu konusunda baz tartmalar
259


yaand. te, noktachk tartmasnn asl, ksmen, burada yatmaktadr.
Elimizde Iosiller olduu iin anslyz. Hayvan kemiklerinin, kabuklarnn
ve dier sert ksmlarnn bozunmadan nce bir iz brakmalar ve bu izin daha
sonralar sertlemekte olan kayay biimlendirerek hayvann kalc bir ansn
brakan bir kalp olarak ilev grmesi, jeolojinin bizlere sunduu bir olgu;
bunun iin anslyz. Hayvanlarn ne kadarnn ldkten sonra Iosilletiini
bilmiyoruz -bence Iosillemek bir onurdur-ama gerekten pek kk bir
blmn Iosilletiini biliyoruz. Fosilleen hayvan says ne denli az olursa
olsun, Iosil kaytlarndan belirli eyler beklenebileceini her evrimci kabul
eder. rnein, memelilerin evrimlemesinden nceki kaytlarda insan Iosilleri
ortaya kmas ok artc olurdu! 500 milyon yllk kayalarda tek bir gerek
memeli kaIatas bulunsayd, ada evrim kurammzn tm yerle bir olurdu.
Yeri gelmiken, bu, yaratl- larm ve onlarn takipisi gazetecilerin, evrim
kuramnn 'yanllanamaz bir totoloji olduu yolundaki aslsz haberlerine
yeterli bir cevaptr. Bu ayrca, yaratllarn, ekonomik knt srasnda
Teksas`m dinozor yataklarnda turistleri kandrmak iin yontulan uydurma
insan ayak izleri zerinde neden bu denli durduklarnn da yeterli bir
aklamasdr.
Her neyse, gerek Iosillerimizi en yaldan en gence doru sralarsak, evrim
kuram, karman orman bir kalabalk yerine bir tr dzen grmeyi bekler.
'Kertecilik ve 'noktaclk da Iarkl dzenler grme beklentisi iindedir.
Bylesi beklentiler, elimiz -
Je ancak Iosillerin tarihlerin saptanmas iin bir ara olmas ya Ja en
azndan, bu Iosillerin oluum srasn bilmemiz halinde snanabilir. Fosillerin
tarihlerini saptamada karlalan sorunlar ve bu sorunlarn zmleri ksa bir
arasz gerektiriyor Bunun gibi birka arasz daha olacak ve okuyucunun
hogrmesini diliyorum. Tm bunlar, bu blmn ana temasnn aklanmas
iin gerekli.
Fosilleri oluum sralarna gre dzenlemeyi oktandr biliyoruz. Yakn
zamanlarn Iosilleri, kaya kellerinde daha eski Iosillerin altnda deil,
stnde bulunuyor. Zaman zaman volkanik patlamalarla bir kaya kmesi ters
dnebiliyor; tabu ki, byle bir durumda topran aasna doru kazarken
Iosillerin bulunu sras da tersine dnm oluyor. Fakat bu ok nadir ve
rastlandnda da byle bir ey olduu aka anlalyor. Belirli bir blgede,
260


dibe doru kazarken eksiksiz bir Iosil kayd bulabilmek nadiren grlse de,
Iarkl blgelerin akan blmlerinden elde edilen paralarn bir araya
getirilmesiyle iyi bir kayt ortaya kabilir ('aa doru kazma iIadesini
kullanmama karn, aslnda paleontologlarn katmanlar boyunca aa doru
kazdklar pek az grlr; daha ok eitli derinliklerde erozyon sonucu ortaya
kan Iosiller bulurlar). Paleontologlar, Iosilleri milyon yl temelinde tarih
sralamasna yerletirmeyi renmeden ok nceleri gvenilir bir jeolojik
alar dizisi karmlard ve hangi an hangisinden nce geldiini
ayrntlaryla biliyorlard. Belirli baz kabuk trleri kaya yalan konusunda y-
le iyi gstergelerdir ki, petrol arayclar taraIndan arazide kullanlan ana
gstergeler olmulardr. Bununla birlikte, kendi balarna yalnzca kaya
katmanlannn greli yan belirleyebilir, mutlak yam syleyemezler.
Daha sonralar, Iizikteki gelimelerle kayalarn ve iindeki Iosillerin kesin
tarihlerini (milyon yl temelinde) saptayabilme- mize olanak salayan
yntemler bulundu. Bu yntemler belirli radyoaktiI elementlerin bozunma
hzlarnn byk dorulukla bilinmesini temel alyor; sanki mthi hassas,
minyatr kronometreler kayalarn iine gmlm gibi. Her kronometre, ka-
ya olutuu anda almaya balam. Paleontologlarn yapmas gereken tek
ey, kazmak ve gstergedeki zaman okumak. Farkl eitlerdeki radyoaktiI
bozunma bazl kronometreler Iarkl hzlarda alyor. Radyokarbonlu
kronometreler ylesine hzl alyor ki, birka bin sene sonra yaylar
boahyor ve g- venilemez hale geliyor. Radyokarbon kronometreleri yz ya
da birka bin yl gibi srelerle uraan arkeolojik/tarihsel zaman leinde
organik maddelerin tarihlerinin saptanmas iin ok yararh, Iakat milyon
yllarla uratmz evrimsel zaman leinde ie yaramyor.
Evrimsel zaman lei iin potasyum-argon kronometreleri gibi baka
eitler uygun. Potasyum-argon kronometresi ylesine yava ki,
arkeolojik/tarihsel zaman lei iin uygun deil. Bu, bir atletin 100 metre
kousundaki derecesini lmek iin sradan bir saatin akrep kolunu kullanmaya
benzer. te yandan, evrim megamaratonunun zamanlamas iin potasyum-
argon benzeri bir saat tam gereken eydir. Her biri kendine zg yavalama
hzna sahip dier radyoaktiI "kronometreler, nbid- yum-stronsiyum ve
uranyum-toyum-kurun kronometreleridir. Sonu olarak, bu arasz bize unu
anlatyor: Bir paleonto- log nne gelen Iosille ilgili olarak milyonlarca yllk
261


bir mutlak zaman leinde hayvann ne zaman yaadn syleyebilir.
Hatrlayacaksnz, bu tarih saptama ve zamanlama tartmasna eitli evrim
kuramlarnn -"noktac, "kerteci, vs.- Iosil kaytlarndan ne bekleyebileceini
merak ettiimiz iin girdik. imdi bu eitli beklentilerin neler olduunu
tartma zaman geldi.
nce, diyelim ki, doa paleontologlara olaanst cmert davrand (ya da,
yaplmas gereken ileri dnrseniz, belki de kt davranmtr) ve onlara
yaam olan her hayvann bir Iosilini verdi. Bylesine eksiksiz, kronolojik
sraya gre dzenlenmi bir Iosil kaydna bakabilseydik, evrimciler olarak
neler grmeyi beklerdik? Eer Israiloullannn meselinde karikatrletirilmi
anlamda "kerteciler olsaydk, una benzer bir eyler gr- I
meyi bekleyecektik: Kronolojik Iosil dizileri her zaman sabit deiim hzlan
olan, dzgn evrimsel eilimler sergileyecektir. Baka bir deyile, A, B ve C
diye Iosilimiz varsa ve eer A, B nin atas, B de C`nin atasysa, B`nin
biiminin A ve C arasnda olmasn beklemeliyiz. rnein, A'nn 20
santimetre, C`nin de 40 santimetere uzunluunda bacaklan varsa, B nin
bacaklan bu ikisinin arasnda bir yerde olmal; kesin rakam A`nn ve B`nin
varolular arasnda geen sreyle doru orantl olmaldr.
Kertecilik karikatrn, Israiloullannn gnde 22 metrelik ortalama hzn
hesaplarken yaptmz gibi mantksal sonucuna dek tarsak, A`dan Cye gelen
evrimsel izgide bacaklarn ortalama uzama hzm da hesaplayabiliriz. Diyelim
ki, A , C`den 20 milyon yl nce yaad (biraz daha gereki olabilmek iin bir
rnek vereyim: At ailesinin bilinen en eski yesi Hyracotheri- u.m, 50 milyon
yl nce yaad ve bir teriyer byklndeydi); evrimsel byme hz 20
milyon ylda 20 santimetre, yani ylda santimetrenin milyonda biri kadardr.
Kerteci karikatrnn, bacaklarn nesiller boyunca bu ok yava hzla kararl
bir biimde bydne inanmas gerekiyor. Diyelim ki, bu at benzerinin
oluum sresini 4 yl olarak aldk; her nesilde santimetrenin milyonda 4`
kadar byme olacaktr. Kertecinin, btn bu milyonlarca nesil boyunca,
bacaklar santimetrenin milyonda 4` kadar ortalamann zerinde olan
bireylerin, bacaklar ortalama uzunlukta olan bireylere kyasla stn
olduklanna inanyor olmas gerekir. Buna inanmak, Israiloullannn her gn
lde 22 metre yol aldna inanmaya benziyor.
Ayn ey bilmen en hzl evrimsel deiimlerden biri olan insan kaIatasnn
262


bymesi iin de geerli -beyin hacmi yaklak 500 cm
3
olan
Australopithecus benzeri bir atadan ortalama beyin hacmi 1400 cm
3
olan
ada Homo sapiense. 900 cm
3
`lk bu byme, yani beyin hacminin
yaklak katma kmas yalnzca milyon yl ierisinde olmu. Evrimsel
standartlara gre, bu yksek bir deiim hz; yle grnyor ki, beyin bir
balon gibi imi ve gerekten de baz alardan bakldnda, Austra-
lopithecusun daha dz, izgileri aa doru eimli kaIatasna kyasla;
ada insan kaIatas ampul benzeri, kresel bir balona benzer. Ama milyon
yl ierisindeki nesil saysna bakarsak (diyelim ki her yzylda drt nesil),
ortalama evrim hz her nesilde bir santimetrekpn yzde biri kadardr.
Kerteci karikatr nesilden nesile yava ve deitirilemez bir deiim olduuna
inanmak zorundadr: Her nesilde, oullar babalarndan biraz daha Iazla
beyinliydi, 0,01 cm
3
daha Iazla beyinleri vard. Bu Iazladan 0,01 cm
3
`n her
yeni nesile bir ncekine kyasla nemli bir hayatta kalabilme stnl
saladnn varsayl- mas gerekir.
Fakat, bir santimetrekpn yzde biri ada insanlar arasnda var olan
beyin byklkleri aralyla kyaslandnda kck bir miktar. rnein, ok
sk anlatlan bir gerek, yazar Anatole France`m -ki hi aptal deildi ve Nobel
dl kazanmt- beyninin 1000 cm
3
`ten kk olduudur; dier uta 2000
cm
3
`lk beyinler de var: ne dereceye kadar gerek olduunu bilmiyorum ama
Oliver Cromwell sk sk rnek olarak verilir. yleyse, kerteci karkatrnn
nemli bir hayatta kalma stnl verdiini varsayd nesil ortalamas 0,01
cm
3
`lk Iazlalk, Anatole France ile Oliver Cromvellm beyinleri arasmdaki
farkn yalnzca on binde biri! Kerteci karikatr gerekte var olmad iin
anslyz.
Pekl; eer bu tr var olmayan bir kerteci karikatr, noktac valyeler
iin bir yel deirmeni ise, gerekten var olan ve makul inanlara sahip baka
bir eit kerteci var mdr? Sizlere yantn evet olduunu ve bu ikinci
anlamdaki kerteciler arasnda tm mantkl.evrimcilerin, hatta inandklar
eylere dikkatlice baktnzda kendilerine noktac diyenlerin de bulunduunu
gstereceim. Fakat, noktaclarn neden kendi grlerinin devrimci ve
heyecan verici olduunu dndklerini anlamamz gerekiyor. Bu sorunlar
tartmak iin balang noktamz Iosil kaytlarnda grnrde 'boluklarn
olmasdr ve imdi bu boluklara geliyoruz.
263


ru eimli kaIat; Darvin`den sonra evrimciler, ellerindeki tm Iosilleri krono- i, kresel bir b
9
k
sraya soktuklarnda, bu dizinin zorlukla alglanabilir bir il saysna balca
z
gn deiimler dizisi
oluturmadn anlad. Uzun dnem- a evrim hz hej |
e
iim eilimlerini ayrt edebiliyoruz -
bacaklar gittike uzu- dr. Kerteci ka
r
, kaIataslar yuvarlaklayor, vs.- Iakat Iosil kaytlarnda
bir deiim old
z
lenen eilimler dz deil, ounlukla sramak ve ani. Dar- ar babalarndan n
ve onu izleyenlerin ou bunun temelde Iosil kaytlarnn zla beyinleri vajkemmel
olmamasndan kaymaklandn dnd. Darvvin, ir ncekine ky,
e
r eksiksiz bir Iosil kayd
bulabilseydik, ani deil, dzgn bir ladnn varsaiim greceimizi dnyordu. Fakat
Iosilleme rastlant- H bal bir sre olduundan ve Iosillerin bulunmas da epey da insanlar
`
n
s gerektirdiinden, bu i ou karelerin kaybolduu bir si-
r
la kyaslandma Iilmi seyretmeye
benziyor. Fosiller Iilmimizi perdeye yanlan bir gerek, jttmzda bir tr hareket grebiliyoruz,
Iakat bu hareket e Nobel dl ,harlie Chaplin Iilmlerindekinden daha ani ve sarsak; en eski
udur; dier uIharlie Chaplin Iilminde bile karelerinin onda dokuzu kaybol- dar gerek
olduzamtr.
rnek olarak ve) Amerikal paleontologlar Niles Eldredge ve Stephen Jay Go- ' hayatta kalma
i*ld, 1972`de noktal dengeler kuramn ilk kez ortaya attklarm- 0,01 cm
3
`lk Iaza, ok Iarkl
bir neri getirdiler. Fosil kaytlarnn aslnda m- syinleri arasndakemmellikten bizim
dndmz kadar uzak olmadn ileri ttr gerekte vfrdler. Belki de, 'boluklar
mkemmel olmayan bir Iosil kaydnn kanlmaz ama sinir bozucu sonular deil de, ger- i
karikatr, n lek te olanlarn doru yansmasyd. Belki de, dediler, evrim pekten var olan
`gerekten belirli bir soy izgisinde hibir evrimsel deiimin ol- var mdr? Sizletnad uzun
'durgunluk dnemleriyle noktalanm ani patla- kerteciler arasmalarla geliti.
i eylere dikkati Eldredge ve Gould un dnd trden ani patlamalara gel- de
bulunduuntmeden nce, 'ani patlamalar" deyiminin kesinlikle dnmedik- -ndi grlerinileri
anlamlarna bakmalyz. imdiye dek ciddi yanl anlamala- lklerini anlama ra kaynaklk eden
anlamlar ortadan kaldrmamz gerekiyor. El- lang noktam dredge ve Gould baz ok nemli
boluklarn Iosil kaytlarnn asdr ve imdi bl mkemmel olmamasndan kaynaklandn
kesinlikle kabul ediyordu. Bunlar epey de byk boluklard. rnein, gnmz-

den 600 milyon yl nce oluan kambriyen kaya katmanlar, ana omurgasz
gruplarnn ounu bulduumuz, en eski kaya- lardr. Bu Iosillerin ounu ilk
ortaya klarnda ileri bir evrim dzeyinde buluyoruz; sanki hi evrimsel
tarihleri yokmu ve oraya braklmlar gibi... Sylemeye hacet yok, bu ani
ortaya k yaratllar ok mutlu ediyor. Fakat her gruptan evrimciler
bunun Iosil kaytlarnda ok byk bir boluu temsil ettiine inanyor; bir
nedenle 600 milyon yl ncesindeki devirlerden gelen ok az sayda Iosil

264


olmasndan doan bir boluk var. yi bir neden, bu hayvanlarn ounun
vcutlarnda yalnzca yumuak blmler olmasdr; Iosilleecek kabuklar,
kemikler yoktur. Eer bir yaratlysamz, bunun bir bahane olduunu
dnebilirsiniz. Benim burada vurgulamak istediim, bu boyutta boluklardan
sz ederken, 'noktaclarla 'kerteci! er in yorumlar arasnda hibir Iarkllk
yok. Her iki grup da bilimsel olduklarn iddia eden yaratllar dikkate
almaz byk boluklarn gerekten var olduunu ve bunlarn Iosil
kaytlarndaki mkemmel olmayan noktalar olduunu kabullenir. Her iki grup
da kambriyen devrinde bu denli ok sayda, karmak hayvan eidinin aniden
ortaya knn tek alternatiI aklamasnn Tanrsal yaratl olduunu kabul
eder ve bu alternatiIi reddeder.
Evrimin ani sramalar geirdiini sylemenin Eldredge ve Gould`un
kastetmedii bir baka muhtemel anlam daha var. Muhtemeldir ki, Iosil
kaytlarndaki baz boluklar gerekten de tek bir nesildeki ani deiimi
yanstmaktadr. Muhtemeldir ki, aslnda ara canllar hi var olmamtr.
Muhtemeldir ki, tek bir nesilde byk evrimsel deiimler olmutur. Bir oul
babasndan o denli Iarkl domutur ki, baka bir trn yesi olmutur ve bu
ylesine byk bir mutasyondur ki, buna makromutas- yon dememiz gerekir.
Makromutasyonlara bal evrim kuramlarna 'srama kuramlar deniyor.
Noktal dengeler kuram sk sk gerek sramayla kartrld iin, burada
sramay tartmamz ve evrimde neden nemli bir e olamayacan
gstermemiz gerekiyor.
Makrom utasyon 1 ar -etkileri geni olan mutasyonlar- olduu su gtrmez.
Buradaki sorun, olup olmadklar deil, evrimde rol oynayp oynamadklardr. Bir
baka deyile, bir trn genetik havuzuna katlp katlmadklar, ya da tam tersine,
daima doal seilim taraIndan elenip denmedikleridir. yi bilinen bir
makromutasyon rnei, meyvesineklerindeki 'antennapa- ediadr. Normal bir
meyvesineinde, antenlerin bacaklarla ortak noktalar vardr ve dltte benzer
yollardan geliirler. Fakat Iarklar da belirgindir ve ok Iarkl amalar iin
kullanlrlar: bacaklar yrmek iin; antenler duyum, koklama ve nesneleri
duyumsamak iin. 'Antennapaedik sinekler, antenlerin tpk bacak gibi gelitii
aykrlklardr. Ya da baka trl sylersek, antenleri olmayan ama antenlerin olmas
gereken yerden km Iazladan bir iIt baca olan sineklerdir. Bu, DNA`nn kopya-
lanmas srasnda oluan bir hatadan kaynaklanan gerek bir mutasyondur. Ve,
'antennapaedik" sinekler laboratuvarda beslendiklerinde dl brakacak kadar
yaayabiliyorlar. Darda uzun sre hayatta kalamyorlar nk hareketleri hantal ve
can alc duyu organlar sakat.
265


yleyse, makromutasyonlar gerekten oluyor. Fakat evrim srecinde bir rolleri
var m? Sramac denilen kiiler, makro- mutasyonlara evrimdeki byk
sramalarn tek bir nesilde olumasnn bir yolu olarak bakyorlar. III. Blm'de
tantmz Richard Goldschmidt gerek bir sramacyd. Sramac- lk doru
olsayd, Iosil kaytlarndaki grnr 'boluklarn hi de boluk saylmalar
gerekmezdi. rnein, bir sramac, yz hatlar eimli Australopithecustan
yuvarlak kaIal Homo sapiense geiin tek bir nesilde, tek bir makromutasyon ad-
myla olduuna inanabilir. Bu iki tr arasndaki biim Iark byk olaslkla normal
bir sinekle 'antennapaedik bir sinek arasndaki Iarktan daha azdr; ve kuramsal
olarak, muhtemeldir ki, ilk Homo sapiens iki normal Australopithecus ebeveynin
aykr -byk olaslkla srgn edilmi ve eziyet edilmi- yavrusuydu.
Tm bu sramal evrim kuramlarm reddetmek iin ok iyi nedenler var.
Bunlardan biri -biraz skc bir neden- tek bir mutasyon admyla yeni trler ortaya
kmas halinde, bu yeni trn yelerinin e bulmakta epey zorlanacak olmalar. Ben
bu nedenin ieriinin, BiyomorI lkesi`nde neden byk atlamalarn olamayaca
tartmamzda ngrdm dier iki nedenden daha az aklayc ve daha az ilgin
olduunu dnyorum. Bu noktalardan birincisi, daha nceki blmlerde baka
balamlarda tantmz, byk istatistiki ve biyolog R. A. Fisher taraIndan ortaya
atld. Fisher, sramacln bugnknden daha moda olduu gnlerde,
sramacln tm biimlerinin ylmaz bir kartyd ve aadaki benzetmeyi
kullanrd. Dnn, derdi, baka bakmlardan ok iyi ayarlanm, tamamen olmasa
bile hemen hemen mkemmel odaklanm bir mikroskop dnn. Mikroskopun
durumunda geliigzel bir deiiklik (mu- tasyona karlk gelen bir deiiklik)
yaptmzda, oda ve grntnn genel kalitesini iyiletirme ansmz nedir? yle
yantlyor:
Yeterince aktr ki, yaplacak byk bir deiikliin ayar iyiletirme olasl
ok dk olacaktr. te yandan, yapmc ya da kullancnn bilinli olarak
yapt en kk deiiklikten ok daha kk deiimlerin iyiletirme ola-
sl hemen hemen yzde elli olacaktr.
Fisher`in 'kolayca grlebilir bulduu noktann sradan bilim adamlarnn
zihinsel gleri zerine saygdeer bir yk bindirdiini daha nce sylemitim. Ayn
ey, Fisher`in 'yeterince ak" bulduu konular iin de geerli. Neyse, zerinde
durduumuzda Fisher`in hemen her zaman doru ktn gryoruz ve bu kez
dncesini Iazla zorlanmadan kendimize kantlayabileceiz. Balamadan nce
mikroskopun hemen hemen doru odaklanm olduunu varsaydmz hatrlayn.
266


Diyelim ki, mercek mkemmel odaklama iin gerekenden birazck daha aada,
lama gerekenden 2 milimetre daha yakn. imdi, eer mercei geliigzel bir ynde
birazck oynatrsak, rnein 0,2 milimetre, odan dzelme olasl nedir? Mercei
1 milimetre aa oynatrsak, odak ktleecek. Mercei 1 milimetre yukar
oynatrsak, odak daha iyi olacak. Mercei geliigzel oynattmz iin, bunun aa
ya da yukar olma olasl yzde elli. Ayar hareketini balangtaki hataya kyasla
ne kadar kk tutarsak, odan dzelme ans yzde elliye o kadar yaklaacaktr.
Bu, Fisher`in sylediinin ikinci ksmnn dorulanmasn tamamlyor.
imdi de mikroskop tpn byk bir miktar -bir makromu- tasyona edeer- ve
yine geliigzel oynattmz dnelim; diyelim ki, 20 milimetre oynatyoruz. Bu
durumda, hangi yne hareket ettirirsek ettirelim, ister aa ister yu kar, oda eski-
sinden daha kt bir hale sokacaz. Aa oynatrsak, odak ideal konumundan 22
milimetre uzak olacak (ve byk olaslkla lam paralam olacak). Yukar
oynatrsak, ideal konumundan 18 milimetre uzak olacak. Hareket ettirmeden nce
ideal konumdan yalnzca 2 milimetre uzaktayd; yleyse, her iki trl de
'makromutasyon vari byk hareketimiz kt bir ey oldu. Hesaplamamz byk
bir hareket ('makromutasyon") ve kk bir hareket ('mikromutasyon) iin
tekrarladk. Ayn hesaplamay bir dizi ara byklkteki hareket iin yapabiliriz, ama
gerei yok. Artk sanyorum, hareketimizi ne kadar kk tutarsak, dzelme
olaslnn yzde elli olduu uca o kadar yaklaacamz; ne kadar byk tutarsak
dzelme olaslnn sfr olduu uca o kadar yaklaacamz yeterince ak.
Okuyucu, bu yaklamn balangtaki varsaymmza, mik- roskopun biz
geliigzel ayarlamalar yapmadan nce tam odaklanmaya ok yakn olmasna
dayandn Iark etmitir. Mikroskop bata ideal odaktan 2 santimetre uzaktaysa, 1
santimetrelik geliigzel bir deiimin bir dzeltme olma ans yzde ellidir; tpk
0,01 santimetrelik geliigzel bir deiimde olduu gibi. Bu durumda,
'makromutasyonun mikroskopu odaa daha abuk oturtma stnl var gibi
grnyor. Fisherin yaklamnn 'megamutasyonlara, diyelim ki geliigzel bir
ynde 6 santimetrelik harekete de uygulanabileceine kuku yok.
yleyse Fisher neden o balangtaki varsaym, mikroskopun ie balarken
neden odaa ok yakn olduu varsaymn yapt? Bu varsaym, benzetmede
mikroskopun oynad rolden kaynaklanyor. Geliigzel yaplan ayarlama
sonundaki mikroskop, mutasyon geirmi hayvan temsil ediyor. Geliigzel yaplan
ayarlama ncesindeki mikroskop, mutasyon geirmi hayvann normal, mutasyon
geirmemi ebeveynini temsil ediyor. Bir ebeveyn olduu iin de, reyecek kadar
yaam ve iyi ayarlanm olma durumuna hi de o kadar uzak saylmaz. Ayn e-
kilde, gehigzel hareket ncesinde mikroskop odaklanm olmaya o kadar uzak
267


saylmaz; tersi olsayd, benzetmede karlk geldii hayvan hayatta kalm olamazd.
Bu yalnzca bir benzetme ve 'o kadar uzak" deyiminin 1 santimetre mi, 0,1 santimet-
re mi, yoksa 0,01 santimetre mi olduu konusunda tartmann bir anlam yok.
nemli olan konu, bykl gittike artan mutasyonlar dndmzde,
mutasyon ne kadar bykse, yararh olmas olaslnn o kadar dk olduu bir
noktaya gelinecek olmasdr. te yandan, gittike klen mutasyonlar dnrsek,
mutasyonun yararl olma olaslnn yzde elli olduu bir noktaya gelinecektir.
Antennapaedia gibi makromutasyonlarn yararh olup olamayaca (ya da en
azndan zararlarndan kanlp kamlamaya- ca) ve bundan dolay da, evrimsel
deiime neden olup olamayaca tartmas, ele aldmz mtasyonun ne kadar
'makro" olduu konusuna geliyor. Mutasyon ne kadar 'makroysa, zararl etkisi o
kadar Iazladr ve bir trn evrimine katkda bulunma olasl o kadar azdr. Aslna
bakarsanz, genetik laboratuv- arlarnda incelenen mutasyonlarm (ki bunlar olduka
makro- dur; olmasalard genetikiler onlar Iark etmezlerdi) hemen hepsi zararldr
(tuhaItr, bunun Danvincilie kar bir sav olduunu dnen insanlara rastladm),
yleyse, Fisher'in mik-

ros
kop benzetmesi, "sramal evrim kuramlar hakknda p-
jj
eC
i olmamz iin en azndan bir neden sunuyor bize.
Gerek sramacla inanmamamz iin ikinci genel neden
ise istatistiksel ve bu nedenin gc de dndmz makro-
mutasyonun ne kadar makro olduuna bal. Burada evrimsel
deiimlerin karmakl sz konusu. lgilendiimiz evrimsel K deiimlerin
hepsi olmasa da ou, tasarmn karmaklnn i artn ierir. Daha nceki
blmlerde tarttmz u rnei- I miz gz, bu noktay aa kavuturacak.
Bizimkilere benzer I gzlere sahip hayvanlar, hi gz olmayan atalardan evrildi. ,
Ar bir sramac, evrimin tek bir admda gerekletiini d- I nebilir. Bir
ebeveynin gz yoktu, gzlerin olabilecei yerde i yalnzca deri vard. Aykr bir
ocuu oldu; bu ocuun tmyle gelimi eksiksiz bir gz, bu gzn odaklama iin
deiken mercekleri; mercei kltmek iin gzbebei diyaIram; doru, boyutlu,
renkli grme yetenei vermek iin beyne balanm, hem de doru balanm
sinirleri; renkli Iotoselleri ve bu Iotosellerden milyonlarcasm ieren bir retinas
vard.
BiyomorI modelimizde bu tr ok-boyutlu iyilemelerin olamayacam
varsaymtk. Bunun neden mantkl bir varsaym olduunu tekrarlayalm; hibir
eyden bir gz yapmak iin tek bir iyilemeye deil, ok sayda iyilemeye gerek
vardr. Bu iyilemelerin her biri kendi bana olduka olaslk ddr, ama
olanaksz olacak kadar olaslk d deildir. Ayn anda olan iyilemelerin says
268


ne kadar oksa, bunlarn ayn anda olumalar olasl da o kadar dktr.
Bunlarn rastlant eseri ayn anda olumas, BiyomorI lkesi`nde ok uzak bir
noktaya atlayarak, nceden belirlenmi bir noktaya konmakla edeerdir. Ele
aldmz iyilemelerin says yeterince Iazlaysa, bunlarn hep birlikte
gerekleme olasl, tm amalar ve niyetler iin, olanaksz denecek kadar
dk olaslkldr. Bu yaklam yeterince ak ortaya koymutuk, Iakat iki eit
varsaymsal makromutasyon arasnda ayrm yapmamz yararl olabilir.
Karmaklk yaklam bu makromutasyonlarm ikisini de saId eder gibi gr-
nyor, Iakat aslnda yalnzca birini saId ediyor. Birazdan anlayacanz nedenlerle
bu makromutasyonlara Boeing 747 mak- romutasyonlar ve Uzam DC8
makromutasyonlar adn veriyorum.
Boeing 747 makromutasyonlar, yukarda verdiimiz karmaklk yaklamyla
gerekten saId braklanlardr, isimlerini, gkbilimci Sir Fred Hoyle'un hatrlanas
yanlndan, doal seilim kuramn yanl anlamasndan alyorlar. Hoyle, szde ola-
slk diilik erevesinde, doal seilimi bir hurda plnde esen Irtnann ans
eseri bir Boeing 747 yapmasyla kyaslyor. I. Blm'de grdmz gibi, bu doal
seilim iin tmyle yanl bir benzetme, Iakat baz makromutasyon trlerinin ev-
rimsel deiime yol amas Iikri iin ok iyi bir benzetme. Aslnda, Hoyle'un
bilmeden yapt temel yanl, doal seilimin gerekten de makromutasyonlara
bal olduunu sanmasyd. Tek bir makromutasyonun plak deri zerinde yukarda
zelliklerini saydmz, tmyle ilevsel bir gze yol amas dncesi, gerekten
de Irtnann bir Boeing 747 yapmas kadar olaslk ddr. Bylesi varsaymsal
makromutasyonlara Boeing 747 makromutasyonu adn vermemin nedeni bu.
Uzam DC8 makromutasyonlar, etkilerinin boyutlar geni olmakla birlikte,
Iazla karmak olmayan mutasyonlardr. Uzam DC8 daha eski bir uak olan DC8'in
deitirilmesiyle yaplm bir uak; DC8'e benziyor Iakat gvdesi uzatlm. Bu en
azndan bir adan, orijinal DC8`e gre daha Iazla yolcu tayabilme asndan bir
iyileme. Bu, uan boyunda yaplan byk bir uzama ve bu anlamda da bir
makromutasyona benziyor. Daha da ilginci, bu uzama ilk bakta ok karmak bir
ey gibi grnyor. Dev bir uan gvdesini uzatmak iin yalnzca ek bir kabin
eklemek yetmiyor. Saysz kanaln, kablonun, hava tpnn ve elektrik telinin
uzatlmas gerekiyor. Daha Iazla koltuk, kl tablas, okuma klan, 21-kanal seimli
mzik sistemleri ve temiz hava vanalar da koymanz gerekiyor. lk bakta, uzatlm
bir DC8'de, sradan bir DC8`e kyasla, daha Iazla karmaklk olduu dnlyor,
ama bu gerekten byle jui? Yant, hayr; en azndan uzatlm uaktaki "yeni
eylerin sadece ' ayn eylerden daha ok yapmak olmas anlamnda hayr. III.
Blm`deki biyomorIlar sk sk uzam DC8 trnden makromutasyonlar geiriyor.
269


Btn bunlarn gerek hayvanlardaki mutasyonlarla ne ilgisi var? Yant yle:
Baz gerek mutasyonlar DC8'den uzam
D
C8`e geerken yaplanlara ok benzeyen
byk deiimlere yol ayor; ve bunlarn bazlar bir anlamda 'makro mutasyon
olmalarna karn, evrim srecine kesin katkda bulunmu. rnein, ylanlarn
hepsinde atalarndan daha Iazla omur vardr. Elimizde Iosil olmasayd bile bundan
emin olabilirdik, nk ylanlarn hayatta olan akrabalarndan bile daha Iazla
omurlar var. Bunun da tesinde, Iarkl ylan trlerinde Iarkl sayda omur var ki, bu
da omur saysnn evrim srecinde ortak atadan bu yana sk sk deitii anlamna
geliyor.
Bir hayvanda omur saysn deitirmek iin bir kemik eklemekten daha Iazla
eyler yapmalsnz. Tpk daha Iazla koltuk, kl tablas, okuma klar, 21-kanal
seimli mzik sistemleri ve taze hava vanalarnda olduu gibi, her omurla ilikili bir
sinir kmesi, bir kan damarlar kmesi, bir kas kmesi, vs. vardr. Tpk uan
gvdesinin orta blm gibi, bir ylann vcudunun orta blm de, her biri tek tek
ne kadar karmak olursa olsun, ou birbirine tpatp benzeyen blmelerden oluur.
Dolaysyla, yeni blmeler eklemek iin yaplmas gereken basit bir kopyalama
ilemidir. Bir ylan blmesi yapmak iin gereken genetik alet edevat -yksek
karmaklk dzeyine sahip, adm adm, kerte kerte gelien bir evrim sreciyle
olumas saysz nesil alm genetik alet edevat- zaten var olduuna gre, tek bir
mutasyon admyla bu e blmeler kolayca eklenebilir. Genleri 'gelimekte olan bir
dlte talimatlar olarak dnrsek, ek blme yapmak iin gereken talimat yalnzca
"buraya aynsndan daha Iazla sayda yap olabilir. Sanrm, ilk uzam DC8'i yap-
mak iin gereken talimatlar da buna benzer bir eydi.
Ylanlarn evriminde, omur saylarnn kesirlerle deil, tamsaylarla deitiinden
emin olabiliriz. Omur says 26,3 olan bir ylan dnebiliyor musunuz? Ya 26
omuru vardr, ya da 27; ve bir yavru ylann ebeveynlerinden bir Iazla omura, tam bir
omura sahip olduu durumlar mutlaka olmutur. Bu, yavru ylann tam bir sinir
kmesi, bir kan damarlar kmesi, bir kas kmesi, vs. sahibi olduu anlamna
geliyor. yleyse, bir anlamda, bu ylan bir makromutasyon geirmiti, ama zayI
'uzam DC8 anlamnda. Ebeynlerinden 6-7 tane-daha Iazla omuru olan ylanlarn
tek bir mutasyon admyla ortaya kabileceine kolaylkla inanlabilir. Sramal
evrime kar gelitirilen 'karmaklk sav uzam DC8 makromutasyonlanna
uygulanamaz, nk oluan deiimin yapma ayrntl olarak bakarsak, gerek an-
lamda makromutasyon olmadklarn anlarz. Bunlar, yalnzca tamamlanm rne,
yetikin canlya naiIe bakarsak makromutasyon olarak nitelenebilir. Dltn
geliim ilemlerine baktmz zamansa, bunlarn aslnda mikromutasyon olduunu
grrz -dlte verilen talimatlardaki kk bir deiimin yetikinde byk bir
270


grnr etkiye yol amas anlamnda. Ayn eyler meyvesineklerindeki
antennapaedia ve 'homeotik mutasyon denen birok baka mutasyon iin de
geerlidir.
Makromutasyonlar ve sramal evrim konusundaki aras- zm burada
tamamlanyor. Bu arasz gerekliydi nk noktal dengeler kuram sk sk sramal
evrimle kartrlyor. Fakat bu blmn asl konusu noktal dengeler kuram ve bu
kuramn makromutasyon ve gerek sramayla hibir balants yok.
Demek ki, Eldredge ve Gould`un ve dier 'noktaclarn szn ettii
'boluklarn gerek srama ile hibir ilgisi yok; bunlar yaratllar
heyecanlandran 'boluklardan ok ok daha kk boluklar. Bunun da tesinde,
Eldredge ve Gould balangta kuramlarm sradan, 'geleneksel Darvvincilie an-
tipatik bakan, radikal ve devrimci bir kuram olarak sunmad - sonralar byle
satlmaya baland-; onlarmki uzun zaman nce kabul edilmi, doru anlalm,
geleneksel Darvvincilii izleyen bir kuramd. Bu doru anlaya varabilmek iin,
korkarm bir baka arasze daha ihtiyacmz var; bu kez yeni trlerin nasl ortaya
kt sorusuna, 'trleme" dediimiz srece bakacaz.
Darvvinin trlerin kkeni sorununa yant, genel anlamda, trlerin baka
trlerden ktyd. Bunun da tesinde, yaamm soyaac dallanan bir aatr; bu,
gnmz trlerinden birden Iazlasnn ortak bir atas olabilecei anlamna geliyor.
rnein, aslan ve kaplan gnmzde Iarkl trlerin yeleri olsalar da tek bir ortak
trden ortaya ktlar, hem de pek uzak olmayan bir gemite... Bu atasal tr
gnmzdeki iki trden birinin ayns olabilir ya da nc bir ada tr olabilir,
belki de soyu artk tkenmitir. Ayn ekilde, insan ve empanzelerin artk Iarkl
trlerin yesi olduu ok ak, Iakat birka milyon yl nceki atalar tek bir trd.
Trleme, tek bir trn iki tr haline geldii bir sre ve bu iki trden biri bataki tek
trle ayn olabiliyor.
Trlemeye zor bir sorun olarak baklmasnn nedeni u: Sonradan atasal olacak
tek bir trn btn yeleri birbirleriyle iItleebilirler; aslnda birok kii de 'tek tr
deyiminin anlamnn bu olduunu dnr. Dolaysyla, ne zaman yeni bir ocuk
tr eskisinden kopma durumuna gelse, trii iItleme ocuk trn 'iini bozacaktr.
Aslanlarn sonradan atas olacaklarla kaplanlarn sonradan atas olacaklarn
birbirleriyle iItlemeyi srdrdkleri ve bu yzden de birbirlerine benzer kaldklar
iin bir trl kopamadklarn dnebiliriz. Yeri gelmiken, benim 'iini bozmak"
gibi iIadeleri kullanmamda Iazla bir eyler aramayn; sanki atasal aslanlar ve
kaplanlar bir anlamda birbirlerinden ayrlmak 'istiyorlarm gibi... Sadece u:
Gerek o ki, trler evrim srecinde birbirlerinden ayrlp uzaklatlar ve ilk bakta,
trii iItleme bu Iarkllamann nasl olduunu grmemizi zorlatryor.
271


Bu soruna verilecek ilk doru yantn, en belirgin yant olduu hemen hemen
kesin. Atasal aslanlarla atasal kaplanlar dnyann baka baka blgelerinde,
birbirleriyle iItleemeyecek yerlerde olsalar, trii iItleme sorunu olmaz. Tabii ki,
Iarkllaabilmek iin Iarkl anakaralara gitmediler: Kendilerini atasal aslanlar ve
atasal kaplanlar olarak dnmyorlard! Fakat tek bir atasal tr zaten Iarkl
anakaralara yaylr, bunu biliyoruz. Diyelim ki, AIrika ve Asya`ya yayldlar;
AIrika`da olanlar As- ya`dakilerle iItleemedi nk karlamyorlard. ki anakara
zerinde yaayan hayvanlarda, ister doal seilim etkisiyle ister rastlantmn etkisiyle
olsun, Iarkl ynlerde evrilme eilimi varsa, trii iItleme Iarkllamalarna ve
sonunda iki ayr tr haline gelmelerine engel tekil etmez.
Kolayca anlalmak amacyla iki ayr anakaradan sz ettim, ama coraIyasal
ayrmlarn trii iItlemeye engel olmas ilkesi bir ln, bir dan, bir nehrin, hatta
bir karayolunun Iarkl taraIndaki hayvanlara da uygulanabilir. Aralarnda engel ola-
rak yalnzca uzaklk olan hayvanlara bile uygulanabilir. Ispanya`daki soreksler
Mool istan `dak ilerle iItleemez ve Ispanya ile Moolistan` balayan kesintisiz
bir iItleebilen soreksler zinciri olsa bile Ispanya`dakiler Moolistan sorekslerinden,
evrimsel adan, Iarkllaabilirler. Her neyse, deniz ya da bir srada gibi Iiziksel bir
engel dndmzde coraIyasal ayrmn trlemenin kilit noktas olduu Iikri
daha da aklk kazanyor. Bylece, takmadalar da, byk olaslkla, yeni trler iin
bitek Iidanlklar grevini stleniyor.
Sonu olarak, tipik bir trn atasal bir trden nasl Iarkhla- arak doduuna
ilikin ortodoks yeni-Darwinci grmz bu ynde. Geni bir karasal alana
yaylm, trii iItleen, olduka birrnek, byk bir atasal tr poplasyonuyla ie
balyoruz. Herhangi bir hayvan olabilirdi, ama gelin soreksleri dnmeyi
srdrelim. Kara paras bir sradala ikiye blnm. Soreksler buradan
gemeyecekler nk konuksever olmayan bir blge, ama arada srada birka soreks
dalar ap te taraIa geiyor. te taraIta beslenebiliyor ve ana poplasyondan
tmyle kopuk ama trn uzants bir poplasyon oluturuyorlar. Bu iki poplasyon
kendi ilerinde iItleiyor ve genlerini dalarn iki taraInda ayr ayr kartryorlar
ama dalar almyor. Zamanla, bir poplasyonun genetik bileiminde olacak her
deiim, iItleme yoluyla o poplasyon iinde yaylyor ama te taraItaki
poplasyona geemiyor. Bu deiimlerin bazlar dalarn iki taraInda Iarkl
olabilecek doal seilim nedeniyle ortaya kabilir; hava koullarnn, avclarn ve
asalaklarn iki taraIta da tpatp ayn olmasn bekleyemeyiz. Baz deiimlerse,
yalnzca rastlant eseri olabilir. Genetik deiimlerin nedeni ne olursa olsun,
iItleme bu deiimlerin iki poplasyondan birinin ierisinde yaylmasn
salayacaktr; ama bir poplasyondan dierine yaylma olmayacaktr. Sonunda, iki
272


poplasyon genetik olarak Iarkllar (raksar), yani birbirlerine gittike daha az ben-
zerler.
Bir sre sonra, birbirlerine o kadar benzemez olurlar ki, do- abilimciler onlarn
Iarkl 'rklara ait olduunu dnr. Biraz daha zaman getikten sonra, ylesine
Iarkllamlardr ki, onlar Iarkl trler olarak snIlandrrz. imdi, diyelim ki, iklim
yumuamaya balad ve dalar amak kolaylat. Yeni trn baz yeleri anayurda
geri dnmeye baladlar. Uzun zaman nce kaybettikleri kuzenlerinin soyuyla
karlatklarnda, genetik yaplarnn onlarla baarl iItleme yapamayacak kadar
Iarkllat ortaya kar. Eer melezlemeyi baarrlarsa, yavrular ya hastalkl ya da
katrlar gibi ksr olacaktr. Doal seilim, her- hengi bir taraItaki bireylerin dier
trle, hatta rkla melezlemesini cezalandracaktr. Doal seilim, bylelikle,
sradalarn rastlant eseri almas ile balayan 'retken yaltm srecini bitirir.
'Trleme tamamlanmtr. Eskiden elimizde tek tr varken artk iki tr vardr ve bu
iki tr birbirleriyle iItlemeden ayn yerde var olabilirler.
Aslnda, bu iki trn ok uzun sre yan yana yaayamamala- r gibi bir olaslk da
var. Bunun nedeni birbirleriyle iItlemeleri deil, rekabete girecek olmalardr. Ayn
tarz bir yaam srdren iki trn bir yerde uzun sre var olamayaca, ekolojide
yaygn kabul gren bir ilke, nk bu iki tr birbirlerine rakip oluyorlar ve biri ya da
dierinin soyu tkeniyor. Kukusuz, bizim iki soreks poplasyonunun yaam tarzlar
artk ayn olmayabilir. rnein, dalarn te taraInda evrilen Iarkl bir bcek trn
avlamada uzmanlam olabilir. Fakat iki tr arasnda nemli bir rekabet varsa,
ekologlann ou, akan alandaki trlerden birinin soyunun tkeneceini dnr.
Eer soyu tkenen balangtaki, atasal trse, yeni, gmen tr onun yerini alm
demektir.
CoraIyasal bir ayrlmayla balayan bir sreci ieren trle- me kuram, uzun
zamandr ortodoks yeni-Darwinciliin ke- talarndan biri olmutur ve bugn hl
konuyla ilgili taraIlarn hepsi bunu yeni trlerin ortaya kmasnda ana sre olarak
kabul eder (bazlar baka sreler de olduunu dnyor). Trleme kuramnn
ada Darwincilie katlmas, byk lde, saygn zoolog Ernst Mayr'n etkisiyle
olmutur. Kuramlarn ilk kez ne srdklerinde "noktaclarn yapt, kendilerine
u soruyu sormak oldu: ou yeni-Darwinci gibi trleme- nin coraIyasal ayrmla
balad yolundaki ortodoks kuram kabullendiime gre, Iosil kaytlarnda ne
grmeyi beklemeliyim?
Varsaymsal soreks poplasyonunu, sradalarn tesinde Iarkllaan yeni tr, bu
trn anayurduna dnmesini ve muhtemelen atasal trn soyunun tkenmesine
neden oluunu anmsayn. Bu sorekslerin Iosil braktklarn; hatta Iosil kaytlarnn
mkemmel olduunu, kilit aamalarda hibir boluk olmadn dnelim. Bu
273


Iosillerin bize ne gstermesini bekleriz? Atasal trden yavru tre dzgn bir gei
mi? Kesinlikle hayr, en azndan kazmz balangtaki atasal sorekslerin yaad
anayurt parasnda yapyorsak. Anayurtta olup bitenlerin tarihini dnn. Atasal
soreksler vard, mutlu mutlu iItleip yayorlard, deimek iin de belirli bir
nedenleri yoktu. Dalarn te yanndaki kuzenleri evrimlemekle meguld ama on-
larn Iosilleri dan te yannda kald ve onlarn Iosillerini kaz- jjjz yaptmz
anayurtta bulamayacaz. Sonra, anszn (yani, jeolojik standartlarla anszn), yeni tr
geri dnyor ve, belki Je, ana trn yerini alyor. Anszn anayurdun katmanlarnda
gezinirken bulduumuz Iosiller deiiyor. nceleri Iosiller atasal tre aitti. imdi,
birdenbire ve grnr bir gei olmakszn yeni trn Iosilleri kyor karmza.
Eski trn Iosilleri de kayboluyor.
'Boluklar mkemmel olmayan, sinirlendirici noktalar, utan verici durumlar
olmaktan te, ortodoks, yeni-Darwinci trleme kurammz ciddiye aldmz
takdirde tam da beklememiz gereken ey olarak kyor karmza. Atasal trden
onun ocuu olan tre geiin anszn ve sramal grnmesinin nedeni, bir yerdeki
Iosiller dizisine baktmzda byk olaslkla evrimsel bir olaya bakmyor
olmamzdr; bir ge, baka bir coraIyadan yeni bir trn geliine bakmak tayz dr.
Mutlaka evrimsel olaylar olmutur ve bir tr gerekten de bir dierinden -
muhtemelen kerte kerte- evrilmitir. Fakat evrimsel geiin Iosillerde belgelendiini
grebilmek iin baka bir yerlerde, rneimizde dan br yannda, kaz
yapmalyz.
yleyse, Eldredge ve Gould`un vurguladklar konu, alakgnll olursak,
Darvvin ve ardllarna yardm eli uzatarak kt bir durumdan kurtarma olarak
adlandrlabilir. Aslnda, ksmen de byle sunulmutu -balangta. Fosil kaytlarnda
grnen boluklar Darwincileri hep kayglandrm ve mkemmel olmayan kantlara
bahaneler uydurmaya zorlamt. Darvvin bile yle yazmt:
Jeolojik kaytlar mkemmel olmayan noktalarla doludur ve bu gerek, tm
soyu tkenmi ve yaamakta olan yaam biimlerini kk admlarla birbirine
balayan sonsuz sayda eitlilik bulunmayn byk lde aklamaktadr.
Jeolojik kaytlarn doasna ilikin bu grm kabul etmeyenler, kurammn
da tmn reddetmekte hakl olurlar.
Eldredge ve Gould unu ana iletileri yapabilirlerdi: Kayglanma Darwin, Iosil
kaytlar mkemmel olsayd bile, tek bir yerde kazdn srece kk adml, yava
bir ilerleme grmeyi beklememelisin, nk evrimsel deiimin ou baka bir yerde
olmutur ! Daha da ileri gidip unu da syleyebilirlerdi:
274


Darwin, Iosil kaytlarnn mkemmel olmadn iIade ederken az bile
syledin. Kaytlar yalnzca mkemmel olmamakla kalmyor; tam olaylar
ilginlemeye baladnda, tam evrimsel deiim meydana gelirken kaytlarn
zellikle mkemmel olmamas iin ok iyi nedenler var; ksmen evrim
genellikle bizim Iosilleri bulduumuzdan baka bir yerde olutuu iin;
ksmen de evrimsel deiimin ounun gerekletii kk alanlardan birinde
kaz yapacak kadar ansl olsak bile, bu evrimsel deiim -kerte kerte olmasna
karn- ok ksa bir srede gerekletii ve evrim izlerini grebilmemize
olanak salayacak Iosil kaydnn son derece zengin olmas gerektii iin!
Fakat, hayr, bunun yerine, zellikle de gazeteciler taraIndan byk bir hevesle
izlenen sonraki yazlarnda, Iikirlerini Darwin`e kkten kar ve yeni-Darwincilere
de kar olarak sundular. Bunu, kendi ani, sramal, seyrek 'noktaclklarnn
karsnda Darwinci evrim grnn 'kerteciliini vurgulayarak yaptlar. Hatta
kendileriyle eski 'Ielaketilik ve 'sra- maclk akmlar arasnda benzerlikler
grdler; zellikle de Gould. Sramacl grdk. Felaketilikse, on sekiz ve on du-
kuzuncu yzyllarda yaratlln bir biimiyle Iosil kaytlarnn rahatszlk veren
baz gereklerini uzlatrmak amacyla yaplan bir giriimdi. Felaketiler Iosil
kaytlarndaki grnr ilerlemenin aslnda bir dizi birbirinden ayr yaratl
yansttna, bu yaratllarn her birinin bir Ielaketin neden olduu kitlesel kymla
sonlandma inanyorlard. Bu Ielaketlerin en sonuncusu Nuh`un tuIanyd.
Bir taraIta ada noktaclkla, dier taraIta Ielaketilik ya da sramaclkla
kyaslama, olduka iirsel bir g oluturdu. Bir paradoksa iaret etmeme izin verin;
Eldredge ve Gould derinden yzeyseller. Sanatsal, edebi bir tavrla ok etkileyici
konuuyorlar, ama ciddi bir evrim anlay yerletirecek hibir ey yapmyorlar ve
gnmz yaratllarna, Amerikan eitimi ve ders kitab basmn altst etme
amacyla yaptklar rahatsz edecek denli baarl mcadelelerinde dzmece bir
yardm ve rahatlk salayabiliyorlar. Gerek u ki, Eldredge ve Gould, en ciddi
anlamda, Darvvin ya da onun izleyicileri kadar kerteciler. Yalnzca tm bu yava
deiimi, srekli bir deiim olarak dnmeleri gerekirken, ksa patlamalar halinde
sktryorlar; br taraItan da adm adm, yava gelien deiimin ou Iosilin -
karld blgelerden uzaktaki coraIyalarda gerekletiini vurguluyorlar.
Sonu olarak, noktaclarn kar olduklar aslnda Darvvin'in kertecilii deil;
kertecilik her neslin bir nceki nesilden pek az Iarkl olduu anlamna geliyor; buna
kar kmak iin srama- c olmak gerek ve Eldredge`le Gould sramac deiller.
Dier noktaclarla birlikte kar ktklar, Darvvin`in evrim hznn sabit olduu
yolundaki szde inanc. Buna kar kyorlar nk evrimin (hl kerteci evrim; bu
275


reddedilemez) grece ksa etkinlik patlamalar (evrimsel deiime kar olan szde
normal direncin krld bir eit kriz atmosIeri salayan trleme olaylar) srasnda
hzla olutuunu; ve aradaki uzun durgunluk dnemlerinde evrimin ok yavaladn
ya da durduunu dnyorlar. Kukusuz, 'grece ksa dediimizde, genelde
jeolojik zaman leine gre ksa demek istiyoruz. Noktaclarn evrimci sramalar
bile, jeolojik standartlara gre anlk olsalar da, onbinlerce ve yzbinlerce ylla
llyor.
Bu noktada, Amerikal tannm evrimci G. Ledyard Steb- bins`in bir dncesi
aydnlatc olacak. Stebbins sramal evrime zel ilgi duymam, Iakat jeolojik
zaman leinden bakarak evrimsel deiimin hzn dramatize etmek istiyor. Bir
Iare byklnde bir hayvan tr dnyor. Doal seilimin, vcut
byklndeki bir artn, ama ok ok kk bir artn lehine altm varsayyor.
Belki de, diiler iin ortaya kan rekabette daha byk erkekler kk bir stnlk
salyordun Herhangi bir zamanda, ortalama byklkteki erkekler, ortalamadan
biraz daha byk erkeklerden biraz daha az baarl. Stebbins, bu varsaymsal
rneinde daha byk bireylerin matematiksel stnln kesin bir rakamla iIade
ediyor. Bu stnlk o kadar kk ki, insan gzlemciler taraIndan llemi- yor. Bu
stnln getirdii evrimsel deiim hz da o kadar yava ki, sradan insann yaam
sresi ierisinde Iark edilmiyor. Evrimle uraan bilim adamlarna gre, bu
hayvanlar evrimle- miyor. Ama aslnda Stebbins`in matematiksel varsaymnn be-
lirledii bir hzla, ok ok yava da olsa, evrimleiyorlar. Bu yava hzla bile bir Iil
byklne erieceklerdir. Bu ne kadar zaman alacak? nsan standartlarna gre ok
uzun zaman alaca ak, ama insan standartlar konumuz dnda. Biz jeolojik
zamandan sz ediyoruz. Stebbins, varsayd yava evrim hznda hayvanlarn 40
gramlk bir ortalama arlktan (Iare byklnde) 6.000.000 gram aan bir
ortalama arla (Iil byklnde) evrimlemelerinin yaklak 12.000 nesil aldn
hesaplyor. Bir neslin 5 yl srdn varsayarsak (bu sre Iarenin mrnden uzun
Iakat Iilinkinden ksa) 12.000 nesil iin 60.000 yl gemesi gerekir. 60.000 yl Iosil
kaytlarn tarih srasna dizmede kullandmz olaan jeolojik yntemler iin ok
ksa. Stebbins`e gre, 100.000 yl ya da daha az bir sre ierisinde yeni bir hayvan
trnn ortaya kmas, paleontologlarca 'ani veya 'anlk bir deiim olarak
grlr.
Noktaclar evrimdeki sramalardan sz etmiyorlar, grece hzl bir evrimin
olduu dnemlerden sz ediyorlar. Bu dnemlerin bile jeolojik standartlarda anlk
olarak ortaya kmas iin insan standartlarnda hzl olmas gerekmiyor. Noktal
dengeler hakknda ne dnrsek dnelim, kertecilii (Darvvin ve hatta ada
noktaclarn bir nesilden dierine ani sramalar olma
276


d yolundaki inanlar) 'sabit evrimsel hzclk`la (noktaclarn kar kt ve
gerekte olmasa da szde Darwin'in benimsedii inan) kartrmak ok kolay. Bu
ikisi kesinlikle ayn ey deil. Noktaclarn inanlarnn doru nitelendirmesi u
olmaldr: Evrim kerte kerte gerekleir; Iakat kerte kerte meydana gelen hzl
deiimlerin oluturduu ksa dnemleri noktalayan uzun evrimsel 'durgunluk"
dnemleri ierir. Bu durumda vurgu, nceleri ihmal ettiimiz ve asl aklanmas
gereken olgu olan uzun durgunluk dnemlerine kayyor. Noktaclarn evrime asl
katks kertecilii reddetme iddialar deil, durgunluu vurgulamalar; nk onlar
da herkes kadar kerteciler aslnda.
Mayr`m trleme kuramnda bile durgunluun, daha az abartlm da olsa,
vurgulandn grebiliriz. Mayr, coraIyasal olarak ayrlm iki rktan byk atasal
poplasyonun deime olaslnn yeni doan poplasyondan (bizim soreks
rneinde dan te taraIndaki) daha az olduuna inanyor. Bunun tek nedeni yeni
poplasyonun, koullarn muhtemelen Iarkl olduu ve doal seilim basklarnn
deimi olduu yeni otlaklara gmesi deil. Ayrca, reyen byk poplasyonlarn
evrimsel deiime direnme ynnde isel bir eilimleri olduunu dnmek iin baz
kuramsal nedenler var (Mayr in stnde durmasna ramen bu nedenlerin nemi
tartmaya ak). Byk, ar bir nesnenin eylemsizlii uygun bir benzetme olacak;
bu nesneyi srklemek zordur. Bu yaklam kk, snr tesi poplas- yonlarm,
kk olduklar iin, deime, evrimleme olaslklarnn Iazla olduunu sylyor.
Dolaysyla, iki poplasyon ya da soreks rknn birbirlerinden Iarkllatndan sz
ediyorum ama Mayr atasal poplasyonun grece durgun kaldn, yeni
poplasyonun da Iarkllatn dnmeyi yelerdi. Evrim aac atallanrken iki
eit dal vermez; ana bir gvde vardr ve yeni dal da bu ana gvdeden kar.
Noktal denge kuramnn taraItarlar Mayr'n bu nerisini aldlar ve
'durgunluun" ya da evrimsel deiim yokluunun bir trn deimez kural
olduunu savunan gl bir inan olarak
277


abarttlar. Byk poplasyonlarda, evrimsel deiime etkin bir biimde direnen
genetik gler olduuna inanyorlar. Onlar iin evrimsel deiim ender grlen ve
trlemeyle akan bir olay. Trlemeyle u anlamda akyor: Onlarn grne
gre, yeni bir trn olutuu koullar -kk, yaltlm alt-poplasyonla- rn
coraIyasal olarak ayrlmas- normalde evrimsel deiime direnen glerin gevedii
ya da alaa edildii koullarn ta kendisidir. Trleme bir ayaklanma, bir devrim
srecidir. Ve ite bu ayaklanma dneminde evrimsel deiim younlar. Bir soy iz-
gisinin tarihinin byk blmnde ise, duraan kalr.
Darvvin`in sabit, sreen bir evrim hzna inand doru deil. Benim
Israiloullar meselimde komikletirdiim ar anlamda inanmad kesin. nemli
lde inandn da sanmyorum. Trlerin Kkeni`nin drdnc basmndan (ve
sonraki basmlardan) alnan aadaki tannm blm, Gould`u sinirlendiriyor nk
burada sylenenlerin Darvvin`in genel dncesini yanstmadna inanyor:
Birok tr bir kez ortaya ktktan sonra asla daha Iazla deimiyor... ve,
trlerin deiim geirdii dnemler, yllarla llecek kadar uzun olmalarna
karn, byk olaslkla, ayn biimi koruduklar dnemlere kyasla ksa ol-
mutur.
Gould unlar syleyerek yukardaki tmceyi ve ona benzeyen dierlerini
silkeleyip atmak istiyor:
Alntlar seerek ve dipnotlar arayarak tarih yapamazsnz. Doru ltler,
genel eilim ve tarihsel etkidir. adalan ya da ardllar Darvvin`e bir
sramac gzyle baktlar m hi?
Kukusuz, Gould genel eilim ve tarihsel a konusunda hakl, Iakat ondan
aldm bu ikinci tmce ok ak bir gaf. Elbette


ar
win`i kimse bir sramac olarak grmedi ve elbette Darvvin rmacha hep
karyd, Iakat nemli olan, noktal evrimi tar- " rken sorunumuzun sramaclk
olmamas. Daha nce de vurguladm gibi, noktal denge kuram, Eldredge ve
Gould`un da dedii gibi sramac bir kuram deil. One srd srama- 1ar gerek,
tek nesil ieren sramalar deil. Bu sramalar, Gould un kendi tahminine gre,
belki de onbinlerce yl srm ok sayda nesile yaylm. Noktal denge kuram
kerteci bir kuram ama grece ksa dnemli kerteci evrim patlamalar arasnda uzun
durgunluk dnemleri olduunu vurguluyor. Gould, noktaclkla gerek sramaclk
arasnda tmyle iirsel, edebi bir benzerlii belagatle vurgularken gzel szleri onu
yanlgya gtryor.
Bu noktada, evrim hz hakknda bir dizi olas gr asn zetleyerek konuya
aklk getirebileceimi dnyorum. Bir taraIta yeterince tartm olduum gerek
sramaclk var. Gnmz biyologlar arasnda gerek sramaclar yok. Sra- mac
olmayan herkes, kertecidir ve buna Eldredge ve Gould da dahildir -kendi kendilerini
nasl tanmlarsa tanmlasnlar. Ker- tecilik ierisinde, evrim hz (kerte kerte)
konusunda eitli grler var. Grdmz gibi, bu grlerin bazlar gerek,
kerteci-kart sramackla tmyle yzeysel ('edebi ya da 'iirsel) bir benzerlik
tayor; bu nedenle de gerek sramaclk- la kartrlyor.
Dier bir uta da, bu blmn aln yaptm byk g meselinde
karikatrletirdiim trden 'sabit hzclk var. Ar bir sabit hzc, bir dallanma ya
da trleme olup olmadna bakmakszm, evrimin her daim kanlmaz ve kararl bir
biimde yrdne, evrimsel deiim miktarnn geen sreyle doru orantl
olduuna inanr. Son zamanlarda, gnmz molek- ler genetikileri arasnda bir
eit sabit hzchn olduka poplerlemesi de bir baka ironi. Evrimsel deiimin
protein moleklleri dzeyinde tpk varsaymsal Israiloullar gibi, gerekten sabit
bir hzla ilerledii ve kollar, bacaklar gibi dtan grnr zellikler byk oranda
noktal evriliyor olsa bile bunun doru olduu iyi bir savunmann temeli olurdu. V.
Blm de bu konu zerinde durmutuk, bir sonraki blmde yine szn edeceiz.
Fakat byk lekli yaplarn ve davran biimlerinin evrimi sz konusu olduunda,
hemen hemen tm evrimciler sabit hzcl reddedeceklerdir; Darwin de reddederdi.
Sabit hzc olmayan herkes ise, deiken hzcdr.
Deiken hzclk iinde iki eit inan ayrt edebiliyoruz: "kesikli deiken
hzclk ve "sreen deiken hzclk. Ar bir "kesiki yalnzca evrim hznn
deitiine inanmakla kalmaz, ayn zamanda hzn tpk bir otomobilin vites kutusu
gibi, anszn bir dzeyden bir baka dzeye atladna inanr. rnein, evrimin
yalnzca iki hz olduuna inanabilir: ok hzl ve durmu. (Bu noktada, yedi
yandayken yatl okuldaki gzetmenimin giysileri katlama, souk du alma ve
279


yatl okul yaamnn dier gnlk ilerindeki perIormansma ilikin hakkmda
yazd rapordaki alaycl hatrlamaktan kendimi alamyorum: "Dawkins`in
yalnzca hz var: yava, ok yava ve durma.) 'Durmu hz, noktaclarn byk
poplasyonlar karakterize ederken kullandklar "durgunluk. Son vitesteki evrim,
byk, evrimsel adan duraan poplasyonlarn evresindeki kk, yaltlm
poplasyonlarda trleme srasnda oluan hz. Bu gre gre, evrim hep iki
vitesten birindedir; asla arada bir yerde olmaz. Eldredge ve Gould kesikilie
yatknlar ve bu adan gerekten de radikaller. Onlara "kesikli deiken hzclar
diyebiliriz. Yeri gelmiken, bir kesikli deiken hzcmm trlemeyi son vites evrim
sreci olarak vurgulamak zorunda olmasnn zel bir nedeni yok. Bununla birlikte,
uygulamada ou bunu yapyor.
Ote yandan, "sreen deiken hzclar evrim hznn ok hzl, ok yava ve
durma arasnda -tm ara hzlar dahil- srekli deitiine inanyor. Belirli hzlar
dierlerinden daha Iazla vurgulamak iin zel bir neden grmyorlar. zellikle,
sreen deiken hizalara gre durgunluk yalnzca, yava-tesi evrim ieren ar bir
durum. Bir noktac iinse, durgunluk ok zel bir eydir. Noktac iin durgunluk,
yalnzca hz sfr olacak kadar yava olan evrim deildir; durgunluk yalnzca
deiimin lehine alan hibir itici g olmamas nedeniyle oluan, edilgen bir
evrim yokluu deildir. Durgunluk, ayn zamanda, evrimsel deiime kar olumlu
bir direnci temsil eder; trler, evrim lehine alan itici glere ramen,
evrimlememek iin etkin nlemler almaktaym gibi dnlr neredeyse.
Durgunluun gerek bir olgu olduuna inanan biyologlarn says, durgunluun
nedenleri hakknda Iikir birliine varabilenlerin saysndan daha Iazla. Ar bir rnek
olarak bir koelakant olan Latimeriay alalm. Koelakantlar 250 milyon yl ncesinde
yaam, byk bir 'balk grubuydu (aslmda, balk olarak nitelendirmemize karn,
bizimle olan akrabalklar alabalklara olan akrabalklarndan daha Iazladr) ve yle
grnyor ki, dinozorlarla yaklak ayn zamanlarda tkendiler. 'yle grnyor ki
dedim nk 1938`cle, Gney AIrika kys aklarnda avlanan bir ak deniz balk
teknesinin alarna, zooloji dnyasn hayretlere dren, yaklak 1,5 metre
uzunluunda, sra d ba- cak-benzeri yzgeleri olan, tuhaI bir balk yakaland.
Rakamlarla llemeyecek kadar deerli olduu anlalana dek hemen hemen
tmyle paraland, ama ansmz varm ki, bozulmakta olan kalntlar yetkin bir
Gney AIrikal zoologlarn tam da zamannda, dikkatini ekti. Gzlerine inanamayan
bilim adam bal yaayan bir koelakant olarak tanmlad ve Latimeria adn verdi.
O gnden bugne, ayn blgede birka tane rnek yakaland ve bu tr incelenerek
tanmland. Bu bir 'yaayan Iosil; yz milyonlarca yl nceki Iosil atalarnn
yaad zamandan beri ok az deimi bir yaayan balk anlamnda...
280


yleyse, durgunluk var. imdi ne yapacaz? Bunu nasl aklayacaz?
Bazlarmz, Latimeriay dek inen soy izgisinin ayn kaldn, nk doal
seilimin bu izgiyi hareket ettirmediini syleyeceklerdir. Bir anlamda, Latimeria
nm evrimlemeye 'gereksinimi yoktu, nk bu hayvanlar koullarn Iazla
deimedii bir yerde, denizin diplerinde baarl bir yaam srdryorlard. Belki
de, hi silahlanma yarna girmediler. Karaya kan kuzenleriyse evrimleti, nk
doal seilim, ilerinde silahlanma yarlarnn da olduu eitli dmanca koullarla
onlar zorlad. Kendilerine noktac adn verenler de dahil baz biyologlar, gnmz
Latimeriasna. gtren soy izgisinin var olabilecek doal seilim basklarna
ramen, deiime etkin bir biimde direndiini syleyebilirler. Kim hakl? Lati-
meria rneimizde kimin hakl olduunu bilmek zor, Iakat bu sorunun yantn
aramak amacyla tutabileceimiz bir yol, ilke olarak, var.
Daha adil olabilmek iin Latimeriay dnmeyi brakalm. ok vurucu bir
rnek ama ayn zamanda ok da ar ve noktaclarn gvenecekleri bir rnek deil.
Onlarn inanc daha az ar, ksa dnemli durgunluk rneklerinin oka grld
ve kural oluturduklar, nk deiimi zorlayan doal seilim gleri olsa bile,
deiime etkin olarak direnen mekanizmalara sahip olduklar ynnde. imdi bu
varsaym en azndan ilke olarak, denemek zere yapabileceimiz ok basit bir deney
anlatacam. Yaban poplasyonlar alp, kendi seilim glerimizi bunlarn zerinde
uygulayabiliriz. Trlerin etkin olarak deiime direndikleri varsaymna gre, belirli
bir nitelik hedeIleyerek hayvanlar yetitirirsek, tr, deyim yerindeyse, ayaklarn
skca yere basacak ve hareket etmeyi reddedecektir, en azndan bir sre. rnein,
inekleri alr ve daha Iazla st vermeleri iin seerek oaltrsak, baarsz olmamz
gerekir. Trn genetik mekanizmalar kendi evrim-kart mekanizmalarn harekete
geirir ve deiim basksyla savar. Tavuklar daha Iazla yumurta vermek zere
evrimletirmek istersek, baarsz olmamz gerekir. Boa greileri o rezil "sporlar
adna seimli yetitirme yaparak boalarnn cesaretini artrmak isterlerse, baarsz
olmalar gerekir. Bu baarszlklar kukusuz geici olacaktr. Sonunda, basn
altnda yklan bir baraj misali, evrim-kart olduu iddia edilen gler yenilecektir
ve soy izgisi hzla yeni bir dengeye kayacaktr. Fakat yeni bir seimli yetitirme
program balattmzda en azndan bir miktar direnle karlamamz gerekir.
Tabii ki, gerekte, yakaladmz hayvan ve bitkileri seerek yetitirme yoluyla
evrimi ekillendirmeye altmzda baarsz olmuyoruz ya da balangta bir
zorluk dnemi geirmiyoruz. Hayvan ve bitki trleri genellikle seimli yetitirmeye
hemen boyun eerler ve hayvan yetitiricileri hibir isel, evrim- kart olduu iddia
edilen g saptayamamtr. Eer bir zorluk kacaksa, bu zorluk baarl bir seimli
yetitirme program birka nesil uygulandktan sonra ortaya kacaktr. Bunun ne-
281


deni birka nesil sren seimli yetitirme sonrasnda, var olan genetik eitlilik
tkenmesidir; bu yzden yeni mutasyonlar beklememiz gerekir. Mutasyon
geirmedikleri iin koelakantla- rn evrimlerinin durduu akla yakn -belki de
denizin dibinde kozmik nlardan kurtuluyorlard! - Iakat benim bildiim kadaryla
hi kimse bunu ciddi olarak ne srmedi. Her ne olursa olsun, noktaclarn trlerin
kendi ilerinde evrimsel deiime kar bir diren olduunu sylerken kastettikleri bu
deil.
Kastetikleri, VII. Blm'de 'ibirlii yapan genler konusunda anlatmak
istediime daha ok benziyor: gen gruplarnn birbirlerine ok iyi uyum saladklar
ve bylelikle klbn yesi olmayan yeni genlerin igaline direndikleri Iikri. Bu
olduka karmak bir Iikir ve mantkl olabilir. Aslnda bu Iikir, Mayr'n daha nce
szn ettiimiz eylemsizlik dncesinin kuramsal desteklerinden biriydi. Her
neyse, seimli yetitirmeyi denediimizde hibir balang direnci ile
karlamamamz gerei, baka bir eyi akla getiriyor: Eer soy izgileri yabanl
doada birok nesil boyunca deimeden kalabiliyorsa, bunun nedeni deiime
direnmeleri deil, deiim ynnde doal seilim basks olmamasdr.
Deimiyorlar nk ayn kalan bireyler, deien bireylere kyasla daha kolay
hayatta kalabihyor.
yleyse, noktaclar da Darvvin ya da bir baka Darvvinci kadar kerteciler;
yaptklar yalnzca kerteci evrim patlamalar arasna uzun durgunluk dnemleri
eklemeleri. Dediim gibi, noktaclarn dier Darvvinci akmlardan gerekten Iarkl
olduklar tek nokta, durgunluu olumlu bir ey olarak, evrimsel deiim yokluu
yerine evrimsel deiime kar etkin diren olarak vurgulamalardr. Ve bu adan da
byk olaslkla hatallar. imdi geriye noktaclarn neden kendilerini Danvin`den ve
yeni-Darvincilikten bu denli uzak grdklerinin gizemini aklamak kald.
Yant "kerte kerte szcnn iki anlamnn birbirine kartrlmasnda yatyor;
burada silmek iin ok uratm ama birok insann kaIasnn gerisinde bir yerlerde
hl yaayan, noktaclkla sramaclk arasndaki karmaa da buna katkda bulu-
nuyor. Darwin tutkulu bir sramac kartyd ve bu kartlk, ne srd evrimsel
deiimlerin son derece kerte kerte gelitiini tekrar tekrar vurgulamasna yol at.
Bunun nedeni, s- ramacln Darwin iin Boeing 747 makromutasyonu anlamna
gelmesiydi: yepyeni, karmak organlarn genetik denein tek bir hareketiyle, Pallas
Athena nin Zeus un kaIasndan yaratlmas gibi bir anda varlk bulmas; ya da
tmyle biimlenmi, karmak, ilev grebilen gzlerin tek bir nesilde yalnzca deri-
nin olduu bir yerde ortaya kmas... Darwin, sramacl byle anlyordu, nk
onun en etkili kartlarndan bazlar sramacl byle anlamt ve sramaclm
evrimde temel bir unsur olduunu dnyorlard.
282


rnein, Argyll Dk evrimin kantlarn kabul ediyor Iakat tanrsal yaratl da
arka kapdan gizlice ieri sokmak istiyordu. Bu ite yalnz da deildi. Cennet
Bahesi`nde bir kere, tek bir kez ve bir daha tekrarlanmamak zere yaratlmak
yerine, birok tutucu Viktoyen, evrimin kritik noktalarnda Tanr`nm deIalarca ie
kartn dnyordu. Karmak organlarn, rnein gzn, Darwin`in ne
srd gibi yaln organlardan yava basamaklarla evrilmek yerine, bir anda varlk
bulduklar dnlyordu. Bu insanlar anlk bir "evrimin doast bir mdahale -ki
kendi inanlar buydu- anlamna geleceini biliyorlard; Irtna ve Boeing 747`lere
ilikin verdiim istatistiksel nedenler- j}
e
n dolay. Aslna bakarsanz, 747
sramacl da sulandrlm bir yaratllk biimi. Baka bir deyile, Tanrsal
yaratl s- j-arnacln son noktasdr; cansz kilden tmyle biimlenmi insana en
bytik atlaytr. Darvvin de bunu anlamt. Gnnn nde gelen jeologlarndan Sir
Charles Lyell`e yazd bir mektupta yle diyordu:
Doal seilim kuramna bylesi eklemeler yapmak gerektiini dnseydim,
kuramm pe atardm... Doal seilim kuram herhangi bir aamada
mucizevi eklemeler ge- rektirseydi, gzmde deeri sfra inerdi.
Bu kmsenecek bir konu deil. Darwin`e gre, doal seilim yoluyla evrim
kuramnn tm nemi, karmak uyumlarn varlna mucizevi olmayan bir
aklama getirmesiydi. Kitabmn temel noktas da bu. Darvvin`e gre, engellerden
atlamak iin Tanr`nn yardmna gerek duyan bir evrim, evrim saylmazd. Byle bir
yardm eli, evrimin temel noktasn anlamsz klyordu. Bunun nda, Darvvin`in
neden durmakszn evrimin kerteci zelliini irdelediini anlamak kolay. IV.
Blm`de alntladm cmleyi neden yazdn anlamak da kolay:
Eer birbirini izleyen, saysz, kk deiimlerle olumas olanaksz herhangi
bir karmak organn var olduu gs- terilebilseydi, benim kuramm kerdi.
Kerteciliin Darvvin iin nemine baka bir adan da bakabiliriz. Gnmzde de
birok kiinin zorluk ektii gibi, Darvvin`in adalar insan bedeninin ve baka
karmak varlklarn evrimsel yoldan varlk bulduuna inanmakta zorluk ekiyordu.
Tek hcreli amibi uzak atamz olarak dnen -yakn zamanlara kadar byle
dnmek modayd- birok kii iin, zihinlerinde amiple insan arasndaki boluu
kapatmak son derece zordu. Bylesine yalm bir balangtan bylesine karmak bir
eyin
283


evrilmesi mantkszd- Darwin, bu inanmazl yenmenin bir yc lu olarak grd
iin kk admlardan oluan kerteci bir d: zi Iikrine bavurdu. Yaklam yleydi:
Bir amibin bir insan dnmesini dnmek zor olabilir, Iakat bir amibin biraz dah
Iarkl bir amibe dnmesini dnmek zor deil. Sonra da bi raz daha Iarkl bir
eye, sonra da biraz daha Iarkl bir eye... v bylece srer. III. Blm`de grdmz
gibi, ancak ve anca| yol boyunca ok ok sayda basamak olduunu ve her basama
m ok ok uIak olduunu vurguladmz takdirde bu yakla m kukularmzn
stesinden gelebilir. Darvvin bu kuku kay nayla srekli savayordu ve srekli
ayn silah kullanyordu saysz nesili kapsayan, neredeyse Iark edilmeyecek, kerte
kerte gelien deiimi vurgulamak.
Yeri gelmiken, J. B. S. Haldane`nin ayn kuku kaynayla mcadelede
kulland dnce tarzn alntlamaya deer. Hal- dane una iaret ediyordu:
Amipten insana geie benzer bir ey, her annenin rahminde yalnzca dokuz ayda
olup bitiyor. Geliim, evrimden ok Iarkl bir sre elbette, Iakat tek bir hcreden
insana geiin mmkn olup olmad konusunda kuku duyanlarn, kukularn
yattrmak iin kendilerini dlt olarak dnmeleri yetecektir. Umarm bana ukala
demezsiniz ama, saygdeer atamz olarak amibi sememin nedeni yalnzca bir
gelenei izlemek; yoksa bir bakterinin daha iyi bir seim olduunu dnyorum.
Tabii bakteriler bile, en azndan bizim bildiklerimiz, ada organizmalardr.
Yaklam zetlersek, Darvvin evrimin kerteciliini, kar kt Iikir nedeniyle
ok vurgulad: on dokuzuncu yzylda evrim konusunda yaygn olan yanl
anlamalar nedeniyle. O gnn balamnda 'kerte kerte" dey iminin anlam,
"sramann zddy- d. Eldredge ve Gould, yirminci yzyl sonlarnn balamnda,
"kerte kerte" deyimini ok Iarkl bir anlamda kullanyorlar. Bu deyimi, ak ak
olmasa da etki olarak, 'sabit hzda anlamnda kullanyor ve kendi kavramlar
'noktaclk kapsamnda kar kyorlar. Kertecilii bu 'sabit hzclk anlamnda
eletiri- -orlar. Hi kukusuz, bunu yapmakta hakllar: sabit hzclk arlyla benim
byk g meselim kadar gln.
Fakat bu kabul edilebilir eletiriyi Darvvin eletirisiyle birletirmek, "kerte kerte
deyiminin birbirinden epey Iarkl olan iki anlamn birbirine kartrmaktr yalnzca.
Eldredge ve Go- uld`un kertecilie kar ktklar anlamda, Darvvin`in de onlarla
ayn Iikirde olacandan kukulanmak iin hibir neden yok. Darvvin'in tutkulu bir
kerteci olduunu sylerken kullandm anlamda, Eldredge ve Gould da kerteciler.
Noktal denge kuram Darvvincilie atlan uIak bir ciladr; bu konu Darvvin zama-
nnda tartlm olsayd, o da onaylard. Bu kuram, uIak bir cila olarak, zel bir
poplerlii hak etmiyor. Popler olmasnn ve benim bu kitabn koca bir blmn
ayrmamn nedeni, noktal denge kuramnn Darvvin ve ardllarnn grlerine
284


kkten karym gibi sunulmas -baz gazeteciler taraIndan Iazlasyla satnn
yaplmas. Neden byle oldu?
Darvvin'in kuramna inanlmamasn salamak iin gz dnm bir gayretle
alan insanlar var her taraIta. Bu insanlar ana snIta incelenebilir. Birincisi, dini
nedenlerle evrim kuramnn yanl olmasn isteyenlerdir. kincisi, evrimin
doruluunu reddetmek iin hibir nedeni olmayan ama genelde politik ya da
ideolojik nedenlerle Darvvin'in kuramndaki mekanizmay tatsz bulanlardr.
Bunlarn arasnda bazlar doal seilim Iikrini kabul edilemeyecek kadar sert ve
acmasz buluyor; bazlar da doal seilimi geliigzel olmayla ve dolaysyla
'anlamszlkla kartryor ki, bu onurlarna dokunuyor; daha bakalar da
Darvvincilii rk ve baka kabul edilemez imalar ieren Sosyal Darvvincilikle
kartryor. ncs, -'medya adn verdikleri alanda alan birok kii bu snIa
dahil- iyi haber elde etme sevdasna, pimi aa souk su katmay seven insanlar var
ve Darvvincilik ok leziz bir pimi a olacak kadar yerlemi ve saygnlk
kazanmtr.
Gdleri ne olursa olsun, hepsi ayn tepkiyi veriyor. Saygn bir bilim adam
gnmz Darvvin kuramna ilikin bir ayrntya


ynelik bir eletiri damlas Isldadnda, hevesle bu damlann zerine athyor ve
leinden karp iiriyorlar. Bu hevesleri ylesine gl ki, bana, ok hassas
ayarlanm bir mikroIonu olan, gl bir ampliIikatrleri varm da, Darwincilie
kar itiraza benzeyen en uIak bir kelam bile karmamak iin kulak kesilmi
dinliyorlarm gibi geliyor. ok yazk, nk ciddi tartmalar ve eletiriler her
bilimin son derece nemli bir parasn oluturur ve eer mikroIonlar yznden
sesini kesme gereini duyan bilim adamlar varsa, bu trajik bir durumdur. Bu arada,
sylemeye gerek yok ya, ampliIikatrleri gl ama yksek teknoloji rn deil; bu
yzden de ok Iazla parazit var ve sesleri arptyor! ok dikkat ederek
Darvvinciliin gnmzdeki nanslarndan biri hakkndaki kuruntusunu Isldayan
bir bilim adam, kendi arptlm ve glkle tannabilecek szcklerinin heyecanla
bekleyen hoparlrlerden kulaklar sar edecek bir grltyle ktn ve
yanklandn duyabilir.
Eldredge ve Gould Isldamyorlar, belagatle ve tm gleriyle baryorlar!
Bara bara syledikleri ou kez ustaca Iakat verdikleri mesaj Darvvincilikte
yanl bir eylerin olduu. Yaasn, "bilim adamlar bunu kendi azlaryla
sylediler! Kutsal Kitap'ta Yaratln editr yle yazm:
...dinsel ve bilimsel konumumuzun son yllarda yeni-Dar - winci ruhsal gven
dzeyinin azalmasyla byk oranda glendii reddedilemez. Ve, bunun
yaratt olanaklar sonuna dek kullanmamz gerekir.
Eldredge ve Gould cahil yaratlla kar savata yiit ampiyonlar oldular.
Kendi szlerinin yanl kullanlmasna itirazlarn yksek sesle belirttiler, ama
mesajlarnn bu ksmnda mikroIonlarn suskun kaldn grdler. Onlar
anlayabiliyorum, nk ben de Iarkl cinsten baz mikroIonlarla -dinsel ayar yerine
politik ayarl mikroIonlard- benzer bir deneyim yaadm.
Artk sylenmesi gereken tek ey, gerei yksek sesle ve ak seik
tekrarlamaktan ibaret: Noktal denge kuram, yeni- )
a
rwinci sentez iinde yer
almaktadr. Hep yleydi. iirilmi belagatin neden olduu hasar tamir etmek
zaman alacak Iakat sonunda tamir edilecek. Noktal denge kuram yeni-Darwinci
kuramn yzeyinde ilgin ama uIak bir krk olarak kendi leinde gzler nne
serilecek. Bu kuram 'yeni-Darwinci ruhsal gven dzeyi`nde hibir "azalma`ya yol
amyor ve Go- uld`un, sentetik kuramn (bu yeni-Darwinciliin bir baka ad)
"tmyle ld savna kesinlikle temel tekil etmiyor. Btn bunlar, sanki
Dnya`nn mkemmel bir kre deil de, haIiI bask bir kremsi olduu keIedilmi
ve
286


KOPERNK YANILMI!
DNYA DZDR KURAMI DORULANDI.
balyla sancak alm gibi bir durum yaratyor.
Hakkn yemeyelim. Gould`un szleri Darwinci sentezin szde "kerteciliine
olduu kadar, bir baka savna da yneltilmiti. Eldredge ve Gould`un kar ktklar
bu sav, evrimin, en geni jeolojik zaman leinde bile poplasyon ya da trler ieri-
sinde meydana gelen olaylarn bir ekstrapolasyonu (dsal kes- tirim) olduuydu.
Eldredge ve Gould "tr seilimi adn verdikleri, daha yksek bir seilim biimi
olduuna inanyorlar. Bu konuyu bir sonraki blme brakyorum. Bir sonraki
blmde, yine kaypak bir zeminde Darvvin kart olarak grlm, "dnm
dallanmaclar ad verilen bir baka biyologlar grubuyla da uraacam. Bu
biyologlar genel taksonomi (snIlandrma bilimi) alannda alyorlar.






288


X. Blm
Yaamm Tek
Gerek Aac
u kitabn ana konusu karmak 'tasarm sorununun zm olarak evrim;
Paley 'in kutsal bir saatinin varln kantladn dnd olaylarn
gerek aklamas olarak evrim... Durmadan gzlerden ve yankyla yn
bulmadan sz etmemin nedeni bu. Fakat evrim kuramnn akla kavuturduu
birok baka ey de var. Bunlar eitlilik olgusu, dnyann drt bir taraIna dalm
Iarkl hayvan ve bitki eitlerinin dzeni ve bunlarn zelliklerinin dalm. Asl
olarak gzler ve dier karmak mekanizmalarla ilgilenmeme karn, evrimin rolnn
bir baka boyutunu, doay anlamamza yardm etmesini ihmal etmemeliyim. te, bu
yzden, bu blm taksonomi ile ilgili.
Taksonomi, sIlandrma. bilimidir. Bazlarnn gznde bu bilim hi de yle
olmad halde skc bir konu; bilinaltnda
tozlu mzelerin ve saklama svsnn kokular var. Aslnda taksonomi hi de skc
deildir. Tmyle anlamaktan uzak olduum nedenlerden dolay, ayn zamanda tm
biyolojinin en hain tartmalarnn yapld alanlardan biri. Dnrler ve tarihiler
de bu konuya ilgi duyuyorlar. Her evrim tartmasnda nemli bir rol var. Ve,
Darvvin kart geinen ada biyologlarn en tannmlar da taksonomistler
arasndan kyor.
Taksonomistler ounlukla hayvan ya da bitkileri inceler ama aslnda her ey
snIlandrlabilir: kayalar, sava gemileri, bir ktphanedeki kitaplar, yldzlar,
B

289


diller... Dzenli bir snIlandrma yapmak, sk sk kolayln, uygulama gereklerinin
bir lt olarak sunulur; bunda gerek pay var. Koca bir ktphanedeki kitaplar
geliigzel bir biimde dzenlendikleri srece hibir ie yaramaz; belirli bir
konudaki kitaplar istediiniz zaman bulabilmelisiniz. Ktphanecilik bilimi -ya da
sanat- bir uygulamal taksonomi altrmasdr. Ayn nedenle, biyologlar, hayvan ve
bitkileri Iikir birliine varlm, adlandrlm gruplara yerletirirlerse hayatlar daha
kolaylaacaktr. Fakat bunun hayvan ve bitkilerin snIlandrlmas iin tek neden
olduunu sylemek, nemli eyleri gzden karmamza neden olur. Evrim
biyologlar iin canllarn snIlandrlmasnn ok zel bir yan, baka
snIlandrmalarda olmayan bir yan var. Evrim Iikrinin sonularndan biri, canllarn
aile aacnda tek bir doru dallanma olduunu ve snIlandrmamz bunun zerine
kurabileceimizi bildirir. Bu snIlandrma, tek olmasna ek olarak, benzersiz bir
zellie de sahip: mkemmel yerleim. Bunun ne anlama geldii ve neden bu denli
nemli olduu bu blmn temel konularndan biri olacak.
Ktphaneyi biyolojik olmayan snIlandrmaya rnek olarak kullanalm. Bir
ktphanede ya da kitapdaki kitaplarn nasl smIlandrlaca sorusunun tek,
doru, bir ei daha olmayan bir yant yoktur. Bir ktphaneci koleksiyonunu u ana
gruplarda toplayabilir: bilim, tarih, edebiyat, dier sanatlar, yabanc almalar, vs.
Ktphanedeki bu ana blmlerin her biri alt blmlere ayrlmaldr. Ktphanenin
bilim kanadnn altb- lmleri biyoloji, jeoloji, kimya, Iizik, vs. olabilir. Bilim
kanadnn biyoloji blm Iizyoloji, anatomi, biyokimya, entomoloji, vs. gibi
konulara ayrlm raIlar halinde dzenlenebilir. Son olarak da, her raItaki kitaplar
abece srasna gre yerletirilebilir. Ktphanenin br ana kanatlan, tarih kanad,
edebiyat kanad, yabanci dil kanad, vs. ayn biimde alt blmlere ayrlabilir.
Ksaca, ktphane, okuyucunun istedii kitab eliyle koymu gibi bulmasn
salayan hiyerarik bir biimde dzenlenmitir. Hiyerarik snIlandrma rahatlk
salar nk kitab almak isteyen kii, koca kitap koleksiyonu iinde yolunu abucak
bulur. Szlklerdeki szcklerin abece srasna gre dzenlenmelerinin nedeni de
budur.
Fakat bir ktphanedeki kitaplar dzene koymak iin kullanlacak tek bir
hiyerari yok. Ayn kitap koleksiyonu Iarkl bir ktphaneci taraIndan Iarkl, ama
yine de hiyerarik bir biimde dzenlenebilir. rnein, ikinci bir ktphaneci ayr
bir yabanc diller kanad yapmaz da, kitaplar konu alanlarna gre yerletirmeyi
yeleyebilir: Almanca biyoloji kitaplar, biyoloji blmne; Almanca tarih kitaplar,
tarih blmne; vs. nc bir ktphaneciyse, radikal bir tutum benimseyerek,
konusu ne olursa olun, tm kitaplar kronolojik yayn srasna gre yerletirir ve
istenen konulardaki kitaplann bulunmas iin indeks kartlar kullanr.
290


Bu ktphane plan birbirlerinden olduka Iarkl, Iakat byk olaslkla de
gayet gzel alacak ve ou okuyucu taraIndan benimsenecektir. Bir zamanlar,
radyoda Londra klplerinden birinin yalca bir yesinin, bir ktphaneci tuttuu
iin klb eletirmesini dinlemitim. Klp ktphanesi yz yldr dzenleme ve
ktphaneci olmakszn alyordu; yal ye neden imdi bir dzenlemeye gerek
duyulduunu anlamyordu. Grmeyi yapan kii kibar bir sesle sordu: 'Kitaplarn
nasl yerletirilmeleri gerektiini dnyorsunuz? Adam hi dnmeksizin, 'En
byk kitaplar solda, en kk kitaplar sada! diye kkredi. Baz kitaplar,
kitaplarn en ok talep edilen konulara gre snIlandrr. Bilim, tarih, edebiyat,
coraIya, vs. yerine, ana blmler bahecilik, yemek kitaplar, "TV kitaplar,
macera romanlar gibi balklardr. Hatta bir keresinde bir kitapda 'DN VE
UFOLAR" diye etiketlenmi bir raI grdm.
yleyse, kitaplarn nasd snIlandrlaca sorusunun doru bir zm yok.
Ktphaneciler snIlandrma politikas konusunda birbirleriyle akla uygun
tartmalar yapabilir, Iakat bu tartmalarn kaybedilmesi ya da kazanlmasndaki
ltler arasnda snIlandrma sisteminin 'gereklii ya da 'doruluu gibi bir
kavram olmayacaktr. Bunun yerine, tartmann ltleri 'okuyucu rahatl,
'kitaplar bulma hz, vs. gibi eyler olacaktr. Bu anlamda, bir ktphanedeki
kitaplarn snIlandrlmas keyIidir. Bu, iyi bir snIlandrma sistemi oluturmann
nemli olmad anlamna gelmiyor. Bunun anlam, mkemmel bilgi dnyasnda, tek
doru snIlandrma olarak evrensel Iikir birliine varlabilecek bir sistem
olmaddr. te yandan, greceimiz gibi, kitaplarn snIlandrlmasnda
grlmeyen bu gl zellik canllarn snIlandrlmasnda karmza kyor; en
azndan evrimsel bir bak amz varsa...
Kukusuz, canllarn snIlandrlmasnda da bir sr sistem nermek mmkn,
Iakat bunlarn bir tanesi dnda hepsinin bir ktphanecinin snIlandrmas kadar
keyIi olduunu gstereceim. Eer istenen yalnzca kolaylksa, bir mzeci elindeki
numuneleri byklklerine ve saklama koullarna gre smI- landrabilir: byk, ii
doldurulmu numuneler; tepsilerde mantar zerine sabitlenmi kk, kuru
numuneler; ielerde sv iinde tutulan numuneler; lam zerinde saklanan
numuneler; vs. Kolaylk salayacak bylesi gruplamalar hayvanat bahelerinde ska
grlr. Londra Hayvanat Bahesi`nde, gergedanlar "Fil Evine yerletirilmi, nk
Iillerinkinin ayns olan salam kaIesler iinde tutulmalar gerekiyormu. Bir
uygulamal biyolog hayvanlar zararllar (medikal zararllar, tarmsal zarar-


|Jar, dorudan tehlikeli srganlar ya da sokanlar olarak alt blmlere ayrlm),
yararllar (ayn biimde alt blmlere ayrlm) ve yanszlar olarak smIlandrabilir.
Bir beslenme uzman ise, etlerinin besin deerine gre snIlandrp gruplara ayrabi-
lir. Bykannem bir keresinde hayvanlar ayaklarna gre snIlandran bir ocuk
kitabm resimlemiti. Antropologlar dnya zerindeki kabilelerin kulland ok
sayda, geni hayvan snIlandrma sistemini belgelemitir.
Ama dnlebilecek tm snIlandrma sistemleri ierisinde, "doru ve
"yanl, "gerek ve "gerek d benzeri szcklerin, tam bir bilgi verildiinde
tam bir Iikir birlii ile uygulanabilecei ei olmayan, tek bir sistem vardr. Bu tek
sistem, evrimsel ilikileri temel alan sistemdir. Karklktan kanabilmek iin,
biyologlarn sistemin en titiz biimine verdikleri ad kullanacam: dallanmac
taksonomi.
Dal lan ma taksonomide, canllarn gruplandrlmasmdaki nihai lt kuzenliin
ne kadar yakn olduu, baka bir deyile, ortak atann grece ne kadar yakn bir
zamanda yaaddr. rnein, kular ortak bir atadan geldikleri iin ku-olmayanlar-
dan ayrlr; bu ortak ata, ku-olmayan hayvanlarn hibirinin ortak atas deildir.
Memelilerin hepsi ortak bir atadan gelmilerdir ve bu ortak ata, memeli-olmayan
hayvanlarn hibirinin ortak atas deildir. Kularn ve memelilerin daha uzakta ortak
bir atas vardr ve bu ortak ata ylan, kertenkele, tuatara gibi birok hayvann da
ortak atasdr. Bu ortak atadan gelen hayvanlarn hepsine amniyonlular denir.
yleyse, kular ve memeliler amniyonlulardandr. Dallanmaclara gre,
'srngenler gerek bir taksonomik terim deildir, nk hari tutularak ta-
nmlanr: kularn ve memelilerin dndaki tm amniyonlular. Baka bir deyile,
tm 'srngenlerin (ylanlar, kaplumbaalar, vs.) en yakn zamandaki ortak atas
baz 'srngen-olma- yanlarm da (yani kularn ve memelilerin) ortak atasdr.
Memeliler arasnda, Iareler ve sanlarn yakn zamanda yaam bir ortak atas
vardr; leoparlarn ve aslanlarn yakn zamanda yaam bir ortak atas vardr;
insanlarn ve empanzelerin de. Yakn akraba olan hayvanlarn yakn zamanda
yaam bir ortak atas vardr. Daha uzaktan akraba olan hayvanlarn ortak atas daha
eski bir zamanda yaamtr. ok ok uzaktan akraba olan hayvanlarn -insanlar ve
smklbcekler gibi- ortak atas ok ok uzun zaman nce yaamtr.
Organizmalar asla birbirleriyle ilikisiz olamaz, nk bizim bildiimiz yaamn
yerkre zerinde yalnzca tek bir kez ortaya kt kesindir.
Gerek dallanmac taksonomi son derece hiyerariktir. Hiyerarik deyimini,
dallar hep raksayan ve asla yaknsamayan bir aa anlamnda kullanyorum. Bana
gre (baz snIlandrma akmlar bunu kabul etmeyecektir, sonra tartacaz) bunun
nedeni, hiyerarik snIlandrmann tpk bir ktphanecinin snIlandrmas gibi
292


kolaylk salamas ya da dnyadaki her eyin hiyerarik dzende olmas deil,
evrimsel soy dzeninin hiyerarik olmasdr. Yaam aac bir kez belirli bir en
kk uzakln tesine dallandktan sonra (temelde bu trn snrlardr), dallar asla
ve asla tekrar bir araya gelmez (VII. Blm`de kar- yot hcrenin oluumunda
grdmz gibi, ok ender istisnalar olabilir). Kular ve memeliler ortak bir atadan
gelmilerdir, Iakat artk evrim aacnn ayr dallarmdadrlar ve asla bir araya
gelmeyeceklerdir: Bir kula bir insann melezi olmayacaktr. Ayn ortak atadan
gelmi olma zelliine sahip organizmalar grubuna -ki bu ortak ata, grup yesi
olmayanlarn ortak atas deildir- dal diyoruz.
Bu kesin hiyerariyi anlatmann bir baka yolu da 'mkemmel yerleimdir.
Byk bir sayIaya hayvanlarn adlarn yazyoruz ve ilikili kmelerin etraIna
halkalar iziyoruz. rnein, Iare ve san, yakn akraba olduklarn ve ortak
atalarnn yakn bir gemite yaadn gsteren kk bir halka iine alyoruz.
Kobaylar ve sukobaylarn da bir baka kk halka iine alyoruz. Sonra da,
san/Iare halkasyla kobay/sukobay halkasn iine alan (kunduzlar, kirpiler,
sincaplar ve birok baka hayvanla birlikte) daha byk bir halka iziyor ve ismini
koyu-
293


|z:
kemirgenler. teki kk halkalar daha byk olan d alarm iine
'yerlemi oluyor. Kdn baka bir yerinde, ! ve kaplan kk bir halka
iindedir; bu halka, kediler ad- Jaha byk bir halkann iindedir. Kediler,
kpekler, gelinler, aylar, vs. etoburlar adl tek bir byk halkann iinde, i
gemi halkalar halinde bir araya gelir. Sonra da kemirgen- halkas ve etoburlar
halkas, memeliler adl koca bir halka- iine yerleir.
Bu i ie halkalar dizisinin nemli zellii, mkemmel yerleimdi?-
izdiimiz halkalar asla, tek bir kez bile birbirini kesmeyecektir. st ste gelmi
herhangi iki halka aln; biri tmy-
Je dierinin iinde kalmaktadr. teki halkann evreledii alan : tmyle
dtaki halka taraIndan evrelenmitir: kesime yoktur. Mkemmel taksonomik
yerletirmenin bu zellii kitaplarda, dillerde, toprak trlerinde, IelseIe akmlarnda
grlmez. Bir ktphaneci biyoloji kitaplarnn evresine bir halka, teoloji
kitaplarnn evresine ikinci bir halka izdiinde, bu iki halkann kesitiini
grecektir. Kesien alanda, 'Biyoloji ve Hristiyan nanc benzeri kitaplar
olacaktr.
Dardan bakldnda, dillerin snIlandrmasnn da mkemmel yerleim
zellii olmasn bekleriz. VIII. Blm`de grdmz gibi, diller de hayvanlara
benzer bir yolla evrilir. svee, Norvee ve Danimarkaca gibi yakn bir gemite
ortak bir atadan raksam diller birbirlerine, zlandaca gibi uzak bir gemite
raksadklar dillerden daha yakndr. Fakat diller yalnzca raksamakla kalmaz, ayn
zamanda karrlar da. ada ngilizce, ok daha nceleri raksam Alman dil
ailesinin ve Latin kkenli dillerin bir melezidir ve bu yzden de hibir hiyerarik
yerleim emasna tam uymaz. ngilizceyi evreleyen halkalar baka halkalarla
kesiir. Biyolojik snIlandrma halkalar asla bu biimde kesimez nk tr
dzeyinin daha stndeki biyolojik evrim her zaman raksaktr.
Ktphane rneimize dnersek, hibir ktphaneci ara-ki- taplar ya da
kesime sorununu zemez. Biyoloji ve teoloji b-
limlerini yan yana koymak ve aralarndaki koridora ara-kitap- lar yerletirmek bir
ie yaramaz; biyolojiyle kimya, Iizikle jeoloji, tarihle teoloji, tarihle biyoloji
arasndaki kitaplar ne yapacaz? Sanrm, ara elemanlar sorunu evrimsel
biyolojiden kaynaklanan sistem dndaki tm taksonomik sistemlerin kanlmaz,
isel bir parasdr. Kiisel olarak, proIesyonel yaammda gereken o basit
dosyalama ilerine her kalktmda neredeyse Iiziksel anlamda hasta oluyorum:
kitaplarm, arkadalarmn gnderdii bilimsel makaleleri (iyi niyetlerine teekkr
ediyorum) raIlara dizmek; idari ktlar dosyalamak; eski mektuplar; vs. Bir
dosyalama sistemi olarak ne seerseniz sein, hibir yere uymayan tuhaI eyler hep
294


kar; ve ben karar verememenin rahatszlyla (zgnm ama) tuhaI ktlar bazen
senelerce, onlar atabileceimden emin oluncaya dek, masann stnde brakrm.
Pek tatmin edici olmaz ama sk sk 'muhteliI gruplamasna bavurmak zorunda
kalrz; yle bir gruptur ki bu, bir kez balattktan sonra sinir bozucu bir hzla dolar.
Bazen ktphanecilerin ve biyolojik mzeler dndaki mzelerin sorumlularnn
lser hastalna zellikle ak olup olmadklarn merak ederim.
Canllarn snIlandrlmasnda bylesi dosyalama sorunlar ortaya kmaz.
'MuhteliI hayvanlar yok. Tr dzeyinden daha yukarda kaldmz srece ve
yalnzca gnmz hayvanlarn (ya da belirli bir zaman dilimindeki hayvanlan)
incelediimiz srece, tuhaI ara hayvanlar olmayacaktr. Eer bir hayvan tuhaI bir ara
canl -diyelim ki, memeliyle ku arasnda- gibi grnyorsa, bir evrimci bu hayvann
ya ku ya da memeli olmas gerektiinden kesinlikle emindir. Ara hayvan
grnm bir yanlsama olsa gerektir. Bir kitabn ayn anda hem tarih hem de
biyoloji blmlerine ait olmas mmkndr. Dallanmaclk eilimli biyologlar,
ktphanecilerin balinalar memeli olarak m, balk olarak m, yoksa memelilerle
balklar arasnda m snIlandrmann 'kolaylk salayaca yolundaki tartmalara
asla girmez. Bizim yaklammz gereklere dayanr. Bu rnekte de, olgular tm
ada biyologlar ayn vargya gtrmektedir. Balinalar balk deil, memelidir; ve
asla ve asla ara bir canl deildir. Balinalarn balklarla akrabal, insanlarn veya
ornito- renklerin ya da dier memelilerin balklarla akrabalndan daha yakm
deildir.
Tm memelilerin -insanlarn, balinalarn, ornitorenklerin ve dierlerinin-
balklara kesinlikle eit derecede yakm olduunu anlamak ok nemli; eit
yaknlktalar nk tm memeliler balklara ayn ortak atayla bal. rnein,
memelilerin bir merdiven oluturduu, bu merdiven zerinde alt basamaktakilerin
balklara st basamaktakilerden daha yakn olduu sylencesi evrime hibir ey
borlu olmayan bir ukalalktr. Bu, bazen 'byk varlk zinciri olarak adlandrlan,
eski, evrim taraIndan alaa edilmi olmas gereken Iakat gizemli bir biimde
birok insann kaIasnda yer etmi, evrimci kavray-ncesi bir kavramdr.
Bu noktada, yaratllarm evrimcilere meydan okumasndaki ironiye dikkat
ekmekten kendimi alamayacam: 'Ara hayvanlarnz karn ortaya. Eer evrim
doru olsayd, kediyle kpein ortasnda., kurbaayla Iilin ortasnda hayvanlar olma-
lyd. Bir kurbaIil gren var m hi? Bana, evrimle alay etmek iin acayip
yaratklarn rnein, bir atn gvdesinin arkasyla kpein n taraInn
birletirilmesiyle elde edilmi hayvanlarn izimlerini ieren, yaratl kitapklar
gnderiyorlar. yle grnyor ki, bunu izenler, evrimcilerin bylesi hayvanlarn
var olduuna inandn dnyor. Oysa bu, evrimcilerin dndklerinin tam
295


kar-sav. Evrim kuramnn bize verdii beklentilerden en gl olanlarndan biri de
bu trden ara-can- llarn olmamas gerektiidir. Hayvanlarla ktphanedeki kitaplar
karlatrp durmamn nedeni de bu.
Sonu olarak, evrimlemi canl varlklarn snIlandrlmasnda, bu
snIlandrmaya zg ve baka bir snIlandrmada olmayan mkemmel bilgi
dnyasnda mkemmel anlama salama zellii vardr. 'Gerek ve 'gerek d
benzeri szckle
296


rin dallanmac snIlandrmann savlarna uygulanabilecein Iakat bir
ktphanecinin snIlandrmasnn savlarna uygulana mayacan sylerken
kastettiim buydu. ki ekince getirmer gerekiyor. Birincisi, gerek dnyada
mkemmel bilgi yoktur Biyologlar atala ilikin olgularda Iikir birliine
varamayabilir ler ve bu anlamazlklarn zmlenmesi zor olabilir nk bil gileri
mkemmel deildir -rnein, yeterince Iosil olmamas. B konuya geri dneceim.
Gereinden fazla, Iosil olduundaysa ikinci bir sorun ortaya kacaktr. Yalnzca
gnmz hayvanla r yerine, yaam tm hayvanlar snIlandrmaya dahil etmeye
kalkrsak, snIlandrmann kesin ayrm salama zellii ortadan kalkabilir. Bunun
nedeni u: Gnmz hayvanlarndan ikisi birbirlerinden ne denli uzak olursa olsun -
diyelim ki, bir ku ve bir memeli- bir zamanlar mutlaka ortak bir atalar olmutur. Bu
atay da ada snIlandrmamza sokmaya akrsak, karmza sorunlar kabilir.
Soyu tkenmi hayvanlar ele almaya baladmz anda artk ara-hayvanlarn
olmad sav doru deildir. Tam tersine, artk potansiyel olarak srekli bir ara-
hayvanlar dizisiyle uramak zorunda kalrz. Gnmz kularyla gnmz ku-
olmayanla- r -rnein, memeliler- arasmdaki ayrm, kesin bir ayrmdr nk
gerisin geri ortak ataya yaknsayan ara-hayvanlarn hepsi lmtr. Bu noktay
vurgulamak iin, bir kez daha "eIkatli bir varsaymsal doa olduunu ve bize
eksiksiz bir Iosil kayd, yeryznde yaam her hayvana ilikin bir Iosil verdiini
dnelim. Bir nceki blmde bu Ianteziyi ortaya attmda, byle bir varsaymsal
doann aslnda hi de nazik saylmayacan sylerken, tm Iosilleri inceleme ve
tanmlama strabndan sz ediyordum. Ama imdi bu paradoksal zalimliin baka
bir ynne geliyoruz. Eksiksiz bir Iosil kayd olduu takdirde, hayvanlar ayr ayr
isimlendirilebilir beklerde snIlandrmak ok zor olacaktr. Eksiksiz bir Iosil kayd
olsayd, hayvanlar isimlerle ayrmaktan vazgemek ve bir matematiksel ya da
graIiksel lek kaydrma notasyonu oluturmak zorunda kalrdk. nsan
-yni ayr ayr isimleri yeler; bu yzden, Iosil kaydnn eksik- olmamas bir
anlamda ok daha iyi.
Yalnzca gnmz hayvanlar yerine, yeryznde yaam 'm hayvanlar ele
alrsak, "insan" ve 'ku gibi szckler, tp- 'uzun, 'ksa benzeri szckler gibi
snrlarda belirsiz ve bu- k hale gelir. Zoologlar bir Iosilin ku olup olmadn
sonsuza dek tartp asla bir zme ulaamayabilir. Aslna bakarsanz, mehur
Archaeopteyx Iosili iin bu konuda sk sk tartyorlar. 'Ku/ku-olmayan,
'uzun/ksa ayrmndan daha aksa, bunun tek nedeni, 'ku/ku-olmayan iin tm
tuhaI ara- hayvanlarn lm olmasdr. Garip bir salgn hastalk gelip tm orta boylu
insanlar ldrseydi, 'uzun ve 'ksa da 'ku veya 'memeli gibi kesin bir anlama
kavuurdu.


Ara elemanlarn soyunun tkenmi olmas nedeniyle mnasebetsiz bir
belirsizlikten kurtulmu olan yalnzca hayvanlarn snIlandrlmas deil. Ayn ey
insan etii ve yasalar iin de geerli. Bizim yasal ve ahlak sistemlerimiz trlere son
derece bal. Bir hayvanat bahesi yneticisinin gereksinim Iazlas empanzeleri
'uyutma yetkisi vardr, Iakat Iazlalk bir hayvan bakcsn ya da bilet satcsn
'uyutma yetkisi mthi bir Ikeyle karlanacaktr. empanze hayvanat bahesinin
maldr. nsanlarnsa bugnlerde kimsenin mal olmad varsaylyor. Fakat yine de
empanze ayrmcl bu biimiyle pek ender dile getirilir ve bunu savunacak bir
mantk olup olmad konusunda kukuluyum. Bizlerin Hristiyan kaynakl
davranlarmzn insann neIesini kesen trcl ite byle. Tek bir insan
zigotunun krtajla alnmas (birou zaten kendiliklerinden dyorlar), herhangi bir
saydaki zeki, yetikin empanzenin kesilip biilmesinden ok daha Iazla ahlaksal
endie ve erdemli Ike yaratyor! Aslnda canl empanzeleri kesip bime niyeti
olmayan, nazik, liberal bilim adamlarnn, eer isterlerse, yasal bir mdahale
olmakszn bunu yapma haklarnn olduunu tutkuyla savunduklarn grdm. En
uIak bir insan haklar ihlalinde tyleri hemen diken diken olanlar da bylesi
insanlardr. Bu iIte standard rahata kabul edip mutlu olabilmemizin nedeni insanla
empanze arasndaki ara-canllarn hepsinin lm olmasdr.
insanlarla empanzelerin en son ortak atas be milyon yl gibi ksa bir sre nce
yaad; bu, empanzelerle orangutanlarn ortak atasnn zamanndan daha yakndr ve
hatta empanzelerle maymunlarn ortak atalarndan 30 milyon yl ncedir. em-
panzelerle bizim genlerimizin 99`u ortak. Yerkre zerindeki eitli unutulmu
adalarda empanze/insan ortak atasna gtren tm ara canllar keIediverseydi,
yasalarmzn ve ahlak kurallarmzn bu keiIten nemli lde etkilenmeyeceini
kim iddia edebilirdi; zellikle de, bu soy izgisi zerindeki canllar byk olaslkla
birbirleriyle iItlemi olacana gre... Ya tm izgiye insan haklarnn eksiksiz
verilmesi gerekecekti (oylar empanzelere), ya da ayrntl tasarlanm, rklk
benzeri bir ayrmc yasalar sistemi yaplarak, mahkemelerden belirli bireylerin
yasalar asndan "insan m yoksa "empanze mi olduuna karar vermeleri
istenmesi gerekecekti. Babalar kzlarnn 'bunlardan biriyle evlenme istei
karsnda zntsnden kahrolacakt. Yeryznn, iinde epey ders barndran bu
Iantezinin gerekleemeyeceini umacak kadar iyi aratrldn sanyorum. Fakat
insan "haklar konusunda ak ve aikr bir eyler olduunu dnen birileri varsa,
bilmeliler ki, bu utandrc ara-canllarn gnmze kadar yaamam olmalar
yalnzca ans eseridir. AlternatiI bir noktaya deineyim: empanzeler bugne dek
keIedilmemi olsalard, belki de bugn onlara utandrc ara canllar olarak
baklacakt.
298


Bir nceki blm okuyanlar, tm savn, yani amz hayvanlaryla snrl
kalmazsak gruplarn belirsizleecei savnn evrimin noktal olmad, sabit hzda
srd varsaymna dayandn syleyeceklerdir. Evrim grmz dzenli ve
srekli deiim ucuna ne kadar yaklarsa, yaam tm hayvanlara ku ya da ku-
olmayan, insan ya da insan-olmayan gibi szckleri uygulamamzn olasl
hakknda o kadar ktmserlie kaplacaz. Mutasyon geirmi beyni, babas ve
empanze benzeri kardeininkin in iki kat olan bir ilk insann gerekten de yaam
olduuna ancak ar bir sramac inanabilir.
Grdmz gibi, noktal denge savunucularnn ou gerek sramac deildir,
ama isimlerin belirsizlii sorunu, daha srekli bir bak as benimsemi olanlara
kyasla, onlara daha az keskin grnecektir. Eer yaayan her hayvan bir Iosil olarak
gnmze kalabilmi olsayd, noktaclar iin bile isimlendirme sorunu ortaya
kard, nk ayrntlara girdiimizde noktaclar ashnda kertecidir. Fakat hzl
geilerin olduu ksa dnemleri belgeleyen Iosiller bulmamzn zellikle olaslk
d, uzun durgunluk dnemlerini belgeleyen Iosiller bulmamzn da zellikle olas
olduunu varsaydklar iin, "isimlendirme sorunu noktac bir bak asndan
bakldnda, noktac-olmayan bir evrim bakma kyasla daha az keskin
grnecektir.
te bu nedenledir ki, noktaclar, zellikle de Niles Eldredge, "tr gerek bir
"varlk olarak almann zerinde bu kadar duruyor. Noktac olmayanlar iin, 'trn
tanmlanabilmesinin tek nedeni, tuhaI ara canllarn lm olmasdr. Evrimsel tari-
hin tmne bakan bir ar noktac-kart, 'tr ayr bir varlk olarak grmez;
yalnzca yaygn bir srekliliktir. Noktac kartna gre, bir trn asla aka
tanmlanm bir balangc olmamtr ve yalnzca zaman zaman aka tanmlanm
bir sonu olmutur (soyun tkenmesi); ou kez bir tr kesin bir biimde sonlanmaz,
kerte kerte yeni bir tre dnr. te yandan, noktac, bir trn belirli bir zamanda
varlk bulduunu dnr (daha doru biimde iIade etmek gerekirse, on binlerce
yllk bir gei dnemi vardr, Iakat jeolojik standartlara gre bu sre ksadr). Bunun
da tesinde, noktac iin trn belirli, en azndan hzl bir sonu vardr, yeni bir tre
kerte kerte gei yoktur. Noktacnn bak asndan, bir trn mrnn ou
deimez bir durgunluk iinde geer, nk bir trn belirli, ayr bir ba ve sonu,
dolaysyla da, belirli, llebilir bir 'mr" vardr. Noktac olmayanlar iinse, trn
tek bir organizma gibi bir m
299


r yoktur. Ar noktac, 'tr" ismini gerekten hak eden ayr bir varhk olarak
grr. Ar noktac-kart iin, "tr srekli akan bir nehrin keyIi bir uzunluudur
ve balangcyla sonunu snrlayacak izgiler izmenin zel bir nedeni olamaz.
Bir grup hayvann tarihesini anlatan noktac bir kitapta -diyelim ki, atlarn son
30 milyon yl ierisindeki tarihesi- oyundaki karakterler tek tek organizmalar deil
trler olabilir, nk noktac yazar, trleri kendi ayr varlklar olan gerek "eyler
olarak dnr. Trler anszn ortaya kacak ve ktklar gibi ortadan
kaybolacaklardr, yerlerine onlar izleyen trler gelecektir. Bir tr dierine yol
verdike, birbirini izleyen trler tarihesi oluacaktr. Fakat, ayn yky bir noktac-
kart yazmaya kalktnda, tr isimlerini yalnzca belirsiz bir kolaylk salama arac
olarak kullanacaktr. Noktac-kart zaman ire uzunlamasna baktnda, trleri ayr
varlklar olarak grmekten vazgeer. Bu oyunun gerek aktrleri, kaymakta olan
pop- lasyonlardaki bireysel organizmalar olacaktr. Byle bir ykde, hayvan
tekleri baka hayvan teklerini douracaktr, trler trleri deil. yleyse, noktaclarn,
sradan, bireysel dzeydeki Darvvinci seilime benzer olarak dndkleri, tr
dzeyindeki doal seilime inanmalar artc deil. te yandan, noktac ol-
mayanlar, doal seilimi bireysel organizma dzeyinin stndeki bir dzeyde ileyen
bir sre olarak grmeyeceklerdir; onlar iin "tr seilimi Iikri pek cazip deildir,
nk trleri jeolojik zaman ierisinde ayr bir varolua sahip varlklar olarak dn-
mezler.
Bir anlamda geen blmden kalm olan tr seilim varsaymn imdi ele almak
uygun olacak. Bu varsaym zerinde Iazla durmayacam, nk Extended
Phenotype`da (Yaygn Feno- tip) bu konunun evrim asndan tad iddia edilen
nem konusundaki kukularm ilettim. Yeryznde yaam olan trlerin byk
ounluunun soylarnn tkendii doru. Ayrca, yeni trlerin en azndan soy
tkenme hzn dengeleyecek bir hzla ortaya ktklar da doru; yle ki, bileimi
durmakszn deien bir eit "tr havuzu var. Tr havuzuna yaplan, geliigzel
olmayan kaytlar ve havuzda trlerin geliigzel olmayan bir biimde ayrlmasnn,
kuramsal olarak bir eit yksek- dzeyli doal seilim oluturduu da doru.
Trlerin baz zelliklerinin soylarnn tkenmesi ya da yeni trlerin ayrlmas ola-
slna kar iledii doru olabilir. Yeryznde grdmz trler ncelikle dnyaya
gelmek -"trlemi olmak- ve tkenmemek iin ne gerekiyorsa sahip olma
eilimindedirler. ok istiyorsanz buna bir eit doal seilim diyebilirsiniz, ama ben
bunun birikimli seilimden ok, tek-basamakh seilime daha yakn olduunu
dnyorum. Benim kuku duyduum ey, bu eit seilimin evrimin
aklanmasnda byk bir nem tad iddiasdr.
Bu benim neyin nemli olduu konusunda nyargl grm yanstyor olabilir.
300


Bu blmn banda da sylediim gibi, bir evrim kuramndan istediim, kalp, eller,
gzler ve yankyla yer bulma gibi karmak, iyi tasarlanm mekanizmalar akla-
mas. Hi kimse, en ateli taraItar bile tr seiliminin bunu yapabileceini
dnmez. Bazlar tr seiliminin Iosil kaytlarndaki uzun dnemli belirli eilimleri
aklayabileceini dnyor -olduka sk gzlenen, alar getike vcudun
bymesi gibi. Daha nce de grdmz gibi, gnmz atlar 30 milyon yl nceki
atalarndan byk. Tr seilimcileri bunun srekli bireysel stnlk sonunda
olutuu Iikrine kar kyor: Fosil eilimlerinin tr ierisinde byk at bireylerin
kk at bireylerden srekli daha baarl olduunu gstermediini dnyorlar.
Onlara gre olan u: ok sayda tr, yani bir tr havuzu vard. Bu trlerin bazlarnda
ortalama vcut bykl Iazlayd, bazlarndaysa kkt (belki de baz trlerde
byk bireyler daha iyiydi, bazlarndaysa kk bireyler). Vcut bykl Iazla
olan trlerin soyunun tkenmesi olasl (ya da daha byk olaslkla kendilerine
benzer yeni trlerin ayrlmas) kk vcutlu trlere kyasla daha azd. Tr
seilimcisine gre, tr iinde her ne olursa olsun, Iosillerde byk vcuda doru
grlen eilimin nedeni birbiri ard sra gelen ve ortalama vcut bykl gittike
artan trlerdi. Fosillerdeki eilim daha byk vcutlara doru olmasna karn,
trlerin ounda daha kk bireylerin yeleniyor olmas bile mmkn. Baka bir
deyile, tr seilimi byk bireylerin yelendii aznlktaki trleri yelemi olabilir.
Gnmz tr seilimciliinin sahneye kmasndan uzun zaman nce, byk yeni-
Darvvinci kuramc Geor- ge C. Williams eytann avukatln yapmaktan
saknmayarak tam da bu noktaya parmak basmt.
1

Burada ve belki de tr seilimlne ilikin tm szde rneklerde, evrimsel bir
eilimin olmad, daha ziyade ardla bir eilim olduu sylenebilir: bir para plak
arazi birbiri ard sra kk otlar, daha byk otlar, allar ve son olarak da olgun
'tepe noktas orman aalar taraIndan igal edildike, byk ve daha byk
bitkilere doru gerekleen eilim gibi... Her neyse, buna ister ardlc eilim deyin
ister evrimsel eilim deyin, tr seilimcileri birer paleontolog olarak Iosil
kaytlarnn birbirini izleyen katmanlarnda bulmaya uratklar eyin bu tr bir ei-
lim olduuna inanmakta hakldr. Fakat, az nce de sylediim gibi, hi kimse tr
seiliminin karmak uyumlarn evrimi konusunda nemli bir aklama olduunu
sylemek istemiyor. Nedeni yle anlatlabilir:
Karmak uyumlar ou durumda trn zellii deil, bireyin zelliidir. Trlerin
gzleri ve yrekleri yoktur, trn iindeki bireylerin vardr. Bir trn grme yetenei
kt olduu iin soyu tkenirse, bu, o trdeki btn bireylerin kt grme yznden
ld anlamna gelir. Grme yeteneinin niteliiyse bireysel hayvanlarn bir
zelliidir. Trn hangi zelliklere sahip olduu sylenebilir? Bunun yant, trn
301


hayatta kalmasn ve remesini, bireysel hayatta kalma ve reme etkilerinin topla-
mna indirgenemeyen yollardan etkileyen zellikler olduudur. Varsaymsal atlar
rneinde, byk bireylerin yelendii aznlktaki trlerin soylarnn tkenmesi
olaslnn, daha kk bireylerin yelendii ounluktaki trlere kyasla daha az
olduunu ne srmtm. Fakat bu pek ikna edici deil. Trn hayatta kalabilme
yeteneinin, trn bireysel yelerinin hayatta kalma yeteneinden ayr tutulmasn
gerektiren nedenler dnmek zor.
Tr dzeyindeki zelliklere ilikin daha iyi bir varsaymsal rnek verebilirim.
Baz trlerde tm bireylerin ayn biimde bir hayat srdrdklerini varsayalm.
rnein, koalalarn hepsi okalipts aalarnda yayor ve yalnzca okalipts
yapraklan yiyor. Buna benzer trlere birrnek diyebiliriz. Dier bir tr ise
yaamlarn baka baka biimlerde srdren eitli bireyler ierebilir; her birey bir
koala kadar zellemi olabilir Iakat bir btn olarak tr, eitli beslenme biimleri
ierir. Trn baz yeleri yalnzca okalipts yapra, bazlar yalnzca buday, ba-
zlar da yalnzca yerelmas, bazlar da yalnzca limon kabuu yiyor. Bu ikinci eit
tre eitlenmi tr diyelim. Birrnek trn soyunun eitlenmi tre kyasla yok
olmas olaslnn daha Iazla olaca koullar kolayca tahmin edebilirsiniz.
Koalala- rn yaam okalipts olup olmamasna bal ve Hollanda karaaa
hastalna benzer bir okalipts vebas koalalarn iini bitirecektir. te yandan,
eitlenmi trde, besinleri olan bitkilere dadanan salgn bir hastalkta trn baz
yeleri yaayacak ve tr devam edecektir. Ayrca, eitlenmi trn yeni, yavru tr-
ler oluturma olaslnn birrnek tre kyasla daha Iazla olacan kolayca kabul
edebiliriz. Bu anlattm belki de gerek tr- dzeyinde seilim rneidir. Ksa
uzaklklar grebilme ya da uzun bacakl olmann tersine, 'birrneklik ve
'eitlilik gerek tr-dzeyi zelliklerdir. Sorun, bylesi tr-dzeyi zelliklerinin az
olmas.
Amerikal evrimci Egbert Leigh`in, "tr seilimi deyimi moda olmadan nce ne
srlm olmasna karn, gerek tr-d- zeyi seilimi iin olas bir aday olarak
yorumlanabilecek, ilgin bir kuram var. Leigh ezeli bir sorunla, bireylerde
'dierkm davrann evrimiyle urayordu. ok doru bir saptama yapmt;
bireyin karlar trnkiyle atyorsa, bireyin karlar -ksa dnemli karlar- stn
gelmeliydi; bencil genlerin yryn hibir ey durduramaz gibi grnmekteydi.
Fakat Le- igh ilgin bir sav ne srd. Birey iin en iyi olann, tr iin en iyi olanla
akt gruplar ya da trler olmaldr. Ve, birey iin en iyi olann tr iin en iyi
olandan ok Iarkl olduu baka trler de olmaldr. Dier koullarn eit olmas
durumunda, ikinci tr eidinin soyunun tkenmesi olasl daha Iazladr. yleyse,
tr seiliminin bir biimi, bireyin kendini Ieda etmesinin lehine deil, bireylerin
302


kendi karlarn Ieda etmelerinin istenmedii trlerin lehine alr. Bu durumda,
bencil olmayan bireysel davranlarn evrileceim grebiliriz, nk tr seilimi bi-
reyin dierkmlnn yine bireyin karna hizmet ettii trlerin lehine ileyecektir.
Gerek tr-dzeyindeki zelliklere belki de en iyi rnek reme biimiyle ilgilidir:
eeyli ve eeysiz reme. Yeterince yerim olmad iin zerinde duramayacam
nedenlerden tr, eeyli remenin varl Darwinciler iin byk bir kuramsal
bulmacadr. Yllar nce, bireysel organizma dzeyinin zerindeki dzeylerde seilim
Iikrine genelde dmanca bakan R. A. Fisher, eeysellik zel durumu iin bir istisna
yapmaya hazrlanmt. Eeysel reme yapan trler, diyordu Fisher, baz nedenlerden
tr (ki yine bu nedenlere yer ayramyorum; sanld kadar kolay anlalr deil)
eeysiz reme yapan trlere kyasla daha hzl evrilir. Evrilme trlerin yapt bir
eydir, bireysel organizmalarn deil; yani bir organizmann evrimlemesinden sz
edemezsiniz. Fisher, tr-dzeyindeki seilimin, eeysel remenin hayvanlar arasnda
bu denli yaygn olmasnn nedenlerinden biri olduunu savunuyordu. Ama bu
doruysa, elimizdeki bir birikimli seilim deil, tek-basamakl seilim rneidir.
Bu sava gre, eeysiz trler olutuktan sonra tkenme eilimindedir nk
deien evreye ayak uyduracak kadar hzl ev- rilemezler. Eeyli trlerse,
tkenmeme eilimindedir, nk evreye ayak uyduracak kadar hzl evrilirler.
Dolaysyla da, etraImzda grdklerimiz ounlukla eeyli trlerdir. Fakat h- 2i iki
sistemde Iarkl Iarkl olan evrim, elbette ki, bireysel dzeydeki birikimli seilimle
ileyen bildiimiz Darvvinci evrimdir. Tr seilimi yalnzca iki zellik arasnda
seim yapan -eeyli/eeysiz, yava evrim/hzl evrim- basit, tek-basamakl seilim-
dir. Eeyliliin donanmlar, eey organlar, cinsel davran, eeyli hcre
blnmesinin hcresel donanm, btn bunlarn hepsi standart, alt-dzey Darvvinci
birikimli seilimle ortaya kmtr; tr seilimiyle deil. Her neyse, gnmzde
uzlama salanm gr, eeyliliin grup dzeyinde ya da tr dzeyinde bir eit
seilimle korunduu yolundaki eski kuram kabul etmez.
Tartmay bitirecek olursak, tr seilimi herhangi bir zamanda yeryznde var
olan trlerin dzenini aklayabilir. Bunun sonucu olarak da, jeolojik alar boyunca
trlerin dzenindeki deiimi de, yani Iosil kaytlarndaki dzen deiimini de
aklayabilir. Fakat tr seilimi yaamn karmak donanmnn evriminde nemli bir
g deildir. Bu seilimin yapabilecei en iyi ey, gerek Darvvinci seilimle ortaya
kan eitli alternatiI karmak donanmlar arasndan birini semektir. Daha nce de
vurguladm gibi, tr seilimi oluabilir Iakat pek Iazla bir i yapar grnmyor!
imdi snIlandrma ve yntemleri konusuna geri dneceim.
Dallanmac srnrIlandrmanm ktphanecilerin snIlandrma eidine gre stn
olduundan, doada keIedilmeyi bekleyen tek bir, gerek hiyerarik yerleim
303


ierdiinden sz etmitik. Yapmamz gereken tek ey, bu yerleimi keIedecek
yntemler gelitirmektir. Ne yazk ki, uygulamada glkler var. Taksono- mistin
umacs da evrimsel yaknsamadr. Bu ylesine nemli bir olgu ki, bir blmn
yarsn zaten ona ayrdk. IV. Blm de dnyann baka bir yerinde yaayan,
ilikisiz hayvanlara benzeyen hayvanlar bulunduunu, nk yaam tarzlannrn ayn
olduunu grdk. Yeni Dnya ordu karncalar, Eski Dnya src karncalarna
benziyordu. AIrika ve Gney Amerika`nn birbirleriyle olduka ilikisiz elektrik
balklar ve gerek kurtlarla Tas-

manya`nn keseli "kurdu Thylacinus arasnda esrarengiz benzerlikler
evrilmitir. Tm bu rneklerde yalnzca bu benzerliklerin yaknsak olduunu
(ortak bir noktaya doru evrildiini), yani ilikisiz hayvanlarda birbirlerinden
bamsz olarak evrildik- lerini sylemi, hibir aklatma ya da kant
getirmemitim. Peki, bu hayvanlarn birbirleriyle ilikisiz olduklarn nereden
biliyorum? Taksonomistler kuzenliin yaknln lmek iin benzerlikleri
kullanyorlarsa, bu hayvan iItlerini birbirine balarm gibi grnen bu
benzerlikler onlar neden kandramad? Ya da, soruyu baka trl, daha kayg
verici bir biimde sorarsak, taksonomistler bize iki hayvann -diyelim ki yabani
tavanla ada tavan- yakm akraba olduunu sylediklerinde, kitlesel yakn-
sama yznden yanlp yanlmadklarn nereden bileceiz?
Bu gerekten kayglandrc bir soru, nk snIlandrma bilimi tarihi,
taksonomistlerin kendilerinden ncekilerin tam da bu nedenle yanlgya
dtklerini ilan ettikleri rneklerle doludur. IV. Blm`de Arjantinli bir
taksonomistin litopternalarn gerek atlarn atas olduunu ilan ettiinden, ama
gnmzde litopteralarn gerek atlara yaknsadnn dnldnden sz
etmitim. Uzun bir sre, AIrika kirpisinin Amerika kirpisiyle yakm akraba
olduu sanlmt, Iakat imdi bu iki grubun dikenlerinin birbirlerinden
bamsz evrildii dnlyor. Byk olaslkla, dikenler her iki anakarada da
ayn nedenlerle yararl oldu. Gelecekteki taksonomist kuann tekrar Iikir
deitirmeyeceini kim iddia edebilir ki? Ortak bir noktaya doru ilerleyen
(yaknsak) evrim aldatc benzerlikleri bylesine gl bir biimde taklit
edebiliyorsa, taksonomiye ne kadar gven duyabiliriz? Kiisel olarak, benim
iyimser olmamn ana nedeni, sahneye molekler biyolojiyi temel alan ok
gl yeni yntemlerin km olmas.
Daha nceki blmlerden bir zet yaparsak, birbirlerinden ne denli Iarkl

304


grnrlerse grnsnler, molekler dzeye indiimizde tm hayvanlar,
bitkiler ve bakteriler artc biimde birrnektir. Genetik kodun kendisine
baktmzda, bu gerein


etkileyici biimde sergilendiini grrz. Genetik szlkte, her biri harIten oluan
64 DNA szc vardr. Bu szcklerin her birinin protein dilinde kesin bir
karl, evirisi vardr (ya belirli bir aminoasit ya da bir noktalama iareti). Tpk
bir insan dilinin keyIi olmas gibi (rnein, dinleyiciye iinde yaanacak bir yer
anlamn veren 'ev kelimesinin ses olarak hibir isel zellii yoktur), genetik dil
de keyIidir. Bunu bildiimize gre, her canl, d grn dier canllardan ne denli
Iarkl olursa olsun, gen dzeyinde neredeyse ayn dili 'konumaktadr. Genetik
iIre evrenseldir. Ben bunu, tm organizmalarn tek bir ortak atadan geldiklerinin
kesin kant olarak deerlendiriyorum. KeyIi 'anlamlar ieren ayn szln iki kez
ortaya kma olasl dnemeyeceimiz kadar kktr. VI. Blm`de grd-
mz gibi, belki bir zamanlar Iarkl bir genetik dil kullanan organizmalar var
olmutur, Iakat artk bizimle deiller. Yaamakta olan tm organizmalar, tek bir
atadan gelmitir ve bu atadan neredeyse ayn szl, 64 DNA szcnn hemen
hemen her birinde ayn olan genetik szl miras olarak almlardr.
Bu gerein taksonomi zerindeki etkisini bir dnn. Mo- lekler biyoloji
andan nce, zoologlar yalnzca ok sayda anatomik zellii ayn olan
hayvanlarn kuzenliinden emin olabiliyordu. Molekler biyoloji birdenbire anatomi
ve embriyolojinin sunduu yavan listeye eklenecek benzerlikleri ieren, yeni bir
deIine sand am oldu. Ortak genetik szln 64 zdelii (benzerlik szc
ok zayI kaldndan 'zdelik diyorum) yalnzca bir balang. Taksonomi,
dnt. Bir zamanlarn belirsiz kuzenlik tahminleri, istatistiksel kesinlik kazand.
Taksonomist iin, genetik szln neredeyse kelimesi kelimesine evrensel
olmas, iyiden de te. Bir zamanlar tm canllarn kuzen olduunu biliyor Iakat
hangi iItlerin dierlerinden daha yakn kuzen olduunu syleyemiyorduk. Fakat
molekler bilgi bunu yapabiliyor, nk bize toplam bir zdelik yerine deiken
benzerlik dereceleri veriyor. Anmsayacaksnz, genetik eviri donanmnn rn,
protein moleklleridir. Her pro


tein molekl bir tmce, szlkteki aminoasit szcklerindt oluan bir zincirdir.
Bu tmceleri evirilmi protein biimi ya c orijinal DNA biimi olarak okuyabiliriz.
Tm canllar ayn s: l kullanyorsa da, hepsi ayn tmceleri yapmyor. te bu, b
ze deien kuzenlik derecelerini saptama olana veriyor. Pn tein tmceleri
ayrntlarda Iarkl olsalar da, ou kez btnci benzer dzende oluyor. Herhangi bir
organizma iItinde, he zaman, ayn atasal tmcenin haIiIe 'bozulmu" uyarlamala
olduu aka belli olacak kadar benzeyen tmceler bulabiliri; Bunu ineklerin ve
bezelyelerin histon dizileri arasndaki uIa Iarkllklar hakknda verdiimiz rnekte
grdk.
Artk taksonomistler kaIataslarm ya da bacak kemiklerin nasl kyaslyorsa,
molekler tmceleri de yle kyaslayabiliyor ok yakm benzerlikler gsteren
protein ya da DNA tmceleri nin yakm kuzenlerden geldii, Iark daha ok olan
tmceleri: daha uzak kuzenlerden geldii varsaylabiliyor. Tm bu tmce ler,
yalnzca 64 szckl evrensel szlkle yaplyor. ada; molekler biyolojinin
gzellii, iki hayvan arasndaki Iarklln, kullandklar belirli bir tmcenin
uyarlamalar arasnda Iarkl olan tmcelerin saysyla kesin bir biimde
llebilmesi. III. Blm'deki genetik hiperuzayn terimleriyle, bir hayvann
dierinden ka adm uzak olduunu (en azndan belirli bir protein moleklne gre)
lebiliyoruz.
Bilim dnyasnda etkin bir genetik akmn, 'yanszclarn yorumuna gre de (bir
sonraki blmde bunlarla tekrar karlaacaz), molekler dizileri kullanmann
taksonomiye salad bir ek stnlk, molekler dzeydeki evrimsel deiimin o-
unun yaasz olmas. Bu, molekler deiimin doal seilimle deil, geliigzel
olmas anlamna geliyor; ve bu nedenle de tak- sonomisti yanltacak ortak bir
noktaya doru ilerleyen evrim umacsnn var olmasnn nedeni, zaman zaman
grlen ansszlk. Bununla ilikili bir baka gerek de, daha nce grdmz gibi,
herhangi bir molekln birbirlerinden ok Iarkl hayvan gruplarnda aa yukar
sabit bir hzda evrimlemesi. Bu, iki hayvann kyaslanabilir moleklleri (diyelim ki,
insan sitokro- jn ve yabandomuzu sitokromu) arasndaki Iarkllklarn says- nn
bu hayvanlarn ortak atasnn yaad alardan bu yana geen zamann iyi bir
lt olduu anlamna geliyor. Olduka dakik bir 'molekler saatimiz var. Bu
molekler saat, yalnzca hangi hayvan iItinin ortak atasnn daha yakn bir gemite
yaadn deil, ayn zamanda bu ortak atann yaklak ne zaman yaadn
tahmin etmemizi salyor.
Bu noktada, grnrdeki bir tutarszlk nedeniyle okuyucunun kaIas karabilir.
Bu kitabn tm doal seilimin ezici nemini vurgulamakta. yleyse nasl oluyor
da imdi molekler dzeyde evrimsel deiimin geliigzelliini vurguluyoruz?
307


XI. Blm`de greceiz; ashnda bu kitabn ana konusu olan uyumlarn evrimine
ilikin bir anlamazlk yok. En ateli yan- szc bile gzler ve eller gibi karmak
alan organlarn geliigzel olutuunu dnmez. Akl banda her biyolog,
bunlarn yalnzca doal seilimle olumu olabileceini kabul eder. Ama yanszc,
bylesi uyumlarn buzdann tepesi olduunu dnr -bence hakldr da...
Molekler dzeyden bakldnda, evrimsel deiimin ou ilevsel deildir.
Molekler saat geerli olduu srece -ki, her eit molekln kendine zg
hzyla evrildii doru gibi grnyor- bu saati evrim aacnn dallanma noktalarnn
tarihini saptamak iin kullanabiliriz. Ve, eer ou evrimsel deiimin molekler d-
zeyde yansz olduu doruysa, bu, taksonomist iin bulunmaz bir nimettir. Ortak bir
noktaya doru ilerleyen evrim sorununun istatistiksel silahlarla savuturulabilecei
anlamna gelir. Her hayvann hcrelerinde koca genetik metin ciltleri var. Yanszcya
gre, bu metinlerin ounun hayvan srdrd yaam biimine uyarlamakla hibir
ilgisi yok; doal seilim bunlara dokunmam ve metinler ans eseri oluanlar
dnda ortak bir noktaya doru ilerleyen evrime tabi olmam. Seilim asndan
herhangi bir zellie sahip olmayan iki bytik metnin ans eseri birbirine benzeme
olasl hesaplanabilir ve gerekten de ok dktr. Daha da iyisi, molekler
evrimin sabit hz, evrimsel tarihin dallanma tarihlerini saptamamza olanak salar.
Yeni molekler dizi okuma yntemlerinin taksonomistin donanmna ekledii
gc ne kadar vurgulasak yeridir. Tm hayvanlarn tm molekler tmcelerinin
iIresi henz zlmedi, Iakat artk ktphaneye gidip, kpein, kangrunun, dikenli
karncayiyenin, tavuun, engerek ylannn, su kelerinin, sazann ve insann, diyelim,
hemoglobin tmcelerini kelimesi kelimesine, harIi harIine bulabiliyoruz.
Hayvanlarn hepsinde hemoglobin yok, ama baka proteinler var; rnein, her
hayvanda ve bitkide bir uyarlamas olan ve ounu ktphanede bulabileceimiz
histonlar. Bunlar bacak uzunluu, kaIatasnn genilii gibi yaa veya sala gre,
hatta gzlemcinin grme yeteneine gre deien cinsten belirsiz lmler deil.
Bunlar ayn tmcenin ayn dilde kelimesi kelimesine bilinen uyarlamalar ve tpk
mklpesent bir Rumca bilgininin ayn Incil`in iki parmenini kyaslamas gibi,
yan yana konup ayrntlaryla ve kesin bir dorulukla karlatrlabilirler. DNA dizi-
leri tm yaamn talimatlardr ve biz onlarn iIresini biliyoruz artk.
Taksonomistin temel varsaym, yakn kuzenlerde belirli bir molekler tmcenin
uyarlamalarnn uzak kuzenlerdekine kyasla daha benzer olacadr. Buna 'cimrilik
ilkesi deniyor. Cimrilik, ekonomik tutumlulua verilen bir baka ad. Elimizde
tmceleri bilinen bir grup hayvan varsa -diyelim ki, bir nceki paragraIta sralanan
sekiz hayvan- grevimiz bu sekiz hayvan birbirine balayan olas aa
emalarndan hangisinin en cimri ema olduunu bulmaktr. En cimri aa,
308


varsaymsal olarak, 'ekonomik anlamda en tutumlu olan aatr, yani evrim sre-
cinde en az sayda szck deiiklii ve en az miktarda yaknsama ieren aa.
Olaslk diilik kavramna dayanarak en az miktarda yaknsama varsayma hakkmz
var. Birbirleriyle akraba olmayan iki hayvann kelimesi kelimesine, harIi harIine
ayn molekler diziye ulamas olasl, zellikle de ou molekler evrimin yansz
olduu dnlrse, dktr.
Tm olas aalara bakmak istediimizde karmza hesap zorluklar kyor.
Elimizde snIlandrlacak yalnzca hayvan varsa, olas aalarn says yalnzca
tr: A ile B birlemi, C darda; A ile C birlemi, B darda; B ile C birlemi, A
dar- da. SnIlandrlacak hayvan saysn daha da artrp ayn hesaplamay
yapabilirsiniz; olas aalarn says hzla artacaktr. Yalnzca drt hayvan varsa,
olas kuzenlik aalarnn toplam says hl hesaplanabilir dzeydedir: 15.
Bilgisayarn 15 taneden hangisinin en cimri aa olduunu bulmas pek uzun
srmez. Fakat snIlandrlacak hayvan says 20 taneyse, olas aa says
8.200.794.532.637.891.559.375 olacaktr (9. ekil`e bakm). 20 hayvan iin,
gnmz bilgisayarlarnn en hzlsnn en cimri aac bulmas 10.000 milyon yl
alacaktr; yaklak evrenin ya kadar. Ve, taksonomistler sk sk 20`den Iazla hayvan
iin aa izmek ister.
lk nemseyenler molekler taksonomistler olmasna karn, patlayacak kadar
byk saylar sorunu molekler-olmayan snIlandrmada da hep olmutur.
Molekler olmayan taksonomistler sezgisel tahminler yaparak bu sorundan
kanmaya almlardr. Denenebilecek tm aile aalarndan ou hemen
elenebilir -rnein, insanlar solucana maymunlardan daha yakn yerletiren
milyonlarca aile aac. Taksonomistler komik olduu bylesine bariz olan kuzenlik
aalaryla ilgilenmez bile ve dikkatlerini kendi nyarglarn iddetle ihlal etmeyen
grece az saydaki aa stnde younlatrr. Byk olaslkla bu doru bir tutum,
ama gerekten en cimri olan aacn ele alnmadan bir kenara atlanlarn arasnda
olma olasl her zaman var. Bilgisayarlar da ksa yoldan ilem yapmak zere
programlanabilir ve patlayacak kadar byk saylar sorunu daha kk hale
getirilebilir.
Molekler bilgi ylesine zengin ki, snIlandrmamz Iarkl proteinler iin tekrar
tekrar yapabiliriz. Bylelikle, bir molek-
--------- Bakteri
Koelakant
lKedi
" Kaplan I Kpek i- TriLi
Tilki Babun
Rhesus Maymunu
empanze
nsan
Gibon
Maki
j ---- Ringa
309


Kalkan Salyangoz Ahtapot
Kalamar Servi Aac am
Aac Mee Aac
9. ekil Bu doru aile aacdr. Bu 20 canly snIlandrmann
8.200.794.532.637.891.559.37-4 yolu daha vardr ve hepsi yanltr.
ln incelenmesinden kardmz sonular, bir baka molekln incelenmesinden
kanlar dorulamak iin kullanabiliriz. Eer bir protein moleklnn anlatt
yknn yaknsama nedeniyle karm olduu kaygsn tayorsak, bir baka
protein moleklne bakarak kolayca kontrol edebiliriz. Yaknsak evrim aslnda zel
bir eit rastlantdr. Rastlantlarn bir zellii, bir kez gerekleseler bile, ikinci kez
gerekleme olaslnn daha da dk olmasdr; nc kez gerekleme
olaslklar daha da dk... Birbirinden ayr daha Iazla sayda protein molekl
alarak rastlanty tmyle bertaraI edebiliriz.
rnein, bir grup Yeni Zelandal biyoloun yapt bir almada, 11 hayvan be
deiik protein molekl kullanlarak, be kere birbirlerinden bamsz olarak
snIlandrld. Bu 11 hayvan, koyun, rhesus maymunu, at, kangru, san, ada tavan,
kpek, domuz, insan, inek ve empanzeydi. Yapmaya altklar, bir protein
kullanarak bu 11 hayvann akrabalk ilikilerini gsteren bir aa izmekti. Sonra da,
baka bir protein kullanarak ayn akrabalk aacnn elde edilip edilemeyeceini
grmekti. Daha sonra da, ayn eyi bir nc, drdnc ve beinci


protein iin yapmakt. Kuramsal olarak, rnein evrim doru olmasayd, be
proteinin her biri tmyle Iarkl bir 'akrabalk`` aac verebilirdi.
Ktphanede bu 11 hayvan iin denenebilecek be protein vard. 11 hayvan iin
olas akrabalk ilikisi aac says 654.729.075`ti ve bildik ksa yollarn kullanlmas
gerekti. Bilgisayar be protein moleklnn her biri iin en cimri akrabalk ilikisi
aacn izdi. Bu, 11 hayvan arasndaki en doru akrabalk ilikisi aac iin
birbirinden bamsz, en iyi be tahmini verir. Umabildiimiz en iyi sonu, be
tahmini aacn birbirlerinin ei olmasyd. Yalnzca ans eseri bu sonucu elde etme
olasl son derece dk: Olasl gsteren saynn ondalk virglden sonra 31 tane
sfr var. Belirli bir miktar yaknsak evrim ve rastlant beklenmelidir; dolaysyla,
eer mkemmel bir anlama elde edemezsek armayacaktk. Fakat Iarkl aalar
arasnda nemli bir anlama kmazsa kayglanacaktk. Sonunda, elde ettiimiz
birbiriyle zde be aa deil, birbirine ok benzeyen be aa oldu. Be molekln
hepsi de insan, empanze ve maymunu birbirlerine yakn yerletirmekte
anlamlard; Iakat bu kmeye bir sonraki en yakm hayvann ne olaca konusunda
anlamazlk vard: hemoglobin B, kpek diyordu; Iibrinopeptit B, san; Iibrinopeptit
A, san ve tavandan oluan bir kme; hemoglobin A, san, tavan ve kpekten
oluan bir kme...
Kpekle belirli bir ortak atamz, sanla da baka bir ortak atamz var. Bu iki ata
gemiin belirli bir annda gerekten var oldu. Birinin dierinden daha yakm bir
gemite olmas gerekiyor; yleyse ya hemoglobin B ya da Iibrinopeptit B evrimsel
akrabalk ilikileri tahmininde yanlm olmal. Dediim gibi, bylesi sapmalarm bizi
kayglandrmas gerekmez. Belirli bir miktar yaknsama ve rastlant bekliyoruz
zaten. Eer gerekte kpee daha yakn akrabaysak, biz ve san Iibrinopeptit B`leri-
miz asndan birbirimize yaknsamz demektir. Eer gerekte sana daha yakm
akrabaysak, biz ve kpek hemoglobin B`le- rimiz asndan birbirimize yaknsamz
demektir. Dier molekllere bakarak, bunlardan hangisinin daha olas olduu hak-
knda bir Iikir edinebiliriz. Fakat konuyu daha Iazla uzatmayacam; asl nemli
noktay vurgulam bulunuyorum.
Taksonominin biyolojik alanlarn en kinci, kt huylusu olduunu sylemitim.
Stephen Gould bu alan 'adlar ve pislik olarak gayet gzel tanmlad.
Taksonomistler kendi dnce akmlarna, politika ya da ekonomide
bekleyebileceimiz, Iakat genellikle akademik bilimde ummadmz bir biimde
ballar. Bir taksonomi okulunun yeleri kendilerini tpk ilk Hristiyan- lar gibi,
kuatlm bir kardeler etesi olarak grr. Bunu, ilk olarak, taksonomist bir
tandm kederden bembeyaz olmu bir yzle bana gelip bilmem kimin (isim nemli
deil) dallanmac- lara getii 'haberini verdiinde anladm.
311


Taksonomik dnce akmlarnn bir zetini yapacam, byk olaslkla bu
akmlarn baz yelerini kzdrm olacam, Iakat yine de birbirlerini Ikeden
ldrttklar (bunu bir alkanlk haline getirmiler) kadar deil; yleyse gereksiz
zarar vermi olmayacam. Taksonomistler temel IelseIeleri asndan iki ana kampa
ayrlmlar. Bir taraIta amalarnn evrimsel akrabalk ilikilerini keIetmek
olduunu aka syleyenler var. Onlara gre (ve bana gre), iyi bir taksonomik
aa, evrimsel ilikilerin aile aacdr. Taksonomi alannda alyorsanz,
hayvanlarn birbirleriyle olan kuzenliklerinin yaknl hakknda elinizden gelen en
iyi tahmini yapmak iin, var olan tm yntemleri kullanrsnz. Bu taksonomistlere
bazen 'Iiletikiler deniyor ama aslnda onlara bir ad bulmak zor, nk en belirgin
ad olan 'evrimci taksonomistler" adna belirli bir alt-akm taraIndan el konulmu.
Bu blm imdiye dek bir Iiletikinin bak asmdan yazdm.
Fakat olduka mantkl nedenlerle Iarkl bir yoldan ilerleyen birok taksonomist
var. Taksonomi alannda almann nihai amacnn evrimsel akrabalk ilikilerini
keIetmek olduunu kabullenmeye eilimli olmalarna karn, taksonomi uran
benzerlikleri oluturan kuramdan (ki benim iin bu evrim kuram) ayr tutmakta srar
ediyorlar. Bu taksonomistler benzerlikleri baka, sorulan bir yana brakarak kendi
iinde incelemek istiyor. Bu benzerliklerin nedeninin evrimsel gemi olup olmad
ve yakm benzerliklerin yakm kuzenlikten kaynaklanp kaynaklanmad sorunlarna
kar nyargl olmak istemiyorlar. SmIlan- drmalann yalnzca benzerlikleri
kullanarak kurmak istiyorlar.
Bunu yapmann yararlarndan biri, evrimin gerekliinden kukuluysanz, bunu
denemek iin benzerlikleri kullanabilmeniz. Eer evrim gerekse, hayvanlar
arasndaki benzerlikler belirli, ngrlebilir bir dzen izlemelidir, zellikle de
hiyerarik yerleim dzenini. Eer evrim gerek deilse, nasl bir dzen
beklenebileceini ancak Tanr bilir, ama yerleik bir hiyerarik dzen beklemek iin
hibir neden yoktur. Bu akm, snIlandrmanz yaparken evrimin gerekliini
varsaydnz takdirde taksonomik almanzn sonularn evrimin gerekliini
denemek zere kullanamayacanz konusunda srarl: byle bir yaklamn ksr
dng olacan dnyorlar. Birileri evrimin gerekliinden ciddi olarak kuku
duyuyor olsayd, bu yaklam gl bir yaklam olurdu. Tekrarlayaym,
taksonomistler arasndaki bu ikinci dnce akm iin uygun bir ad bulmak zor. Ben
onlara "ar-benzerlik lcleri diyeceim.
Filetikiler, ak ak evrimsel akrabalk ilikilerini keIetmeye alan
taksonomistler, iki ayr dnce akmna ayrlyor: Willi Hennig`in tannm kitab
Phylogenetic Systematicste (Filogenetik Sistematik) ortaya att ilkeleri izleyen
dallanma- clar; ve 'geleneksel evrimci taksonomistler. Dallanmaclar, dallar
312


saplant haline getirmilerdir. Onlar iin, taksonominin amac, soy hatlarnn
evrimsel sre ierisinde hangi srayla birbirlerinden ayrldklarn bulmaktr. Bu
hatlarn dallanma noktasndan buyana ne kadar deitiklerine aldrmazlar. 'Gelenek-
sel" (bu szc aalayc bir anlamda dnmeyin) evrimci taksonomistler,
dallanmaclardan, temelde yalnzca dallanan bir evrim tr dnmemeleriyle
ayrlr. Ayrca, yalnzca dallanmay deil, evrim srecinde oluan toplam deiim
miktarn da dikkate alrlar.
313


2. nsan ve ringa birbirlerine yakn, kalamar d grup.

Dallanmaclar ie baladklar andan itibaren dallanan aalar erevesinde
dnr. dealde, uramakta olduklar hayvanlar iin tm olas dallanan aalar
yazarak balarlar (yalnzca ikili dallanmalar, nk herkesin sabrnn bir snr var-
dr!). Molekler taksonomiyi tartrken grdmz gibi, ok sayda hayvan
snIlandryorsanz bu i zorlayor, nk olas aa says astronomik miktarlarda
artyor. Fakat ayn zamanda ksa yollar (ansmz varm) ve ie yarar yaklatrmalar
da olduunu grdk; bu da bu tip taksonominin uygulamada yaplabilir olduu
anlamna geliyor.
Tartmay srdrebilmek iin, yalnzca hayvan, kalamar, ringa ve insan
snIlandrmaya altmz dnrsek, ikili dallanma yapan yalnzca tane aa
vardr:
1. Kalamar ve ringa birbirlerine yakn, insan "dardaki grup".



314



315


3. Kalamar ve insan birbirlerine yakn, ringa d grup.


Dallanmaclar olas aaca srayla bakacak ve en iyisini seeceklerdir. En iyi
aacn hangisi olduuna nasl karar verecekler? Temelde, en iyi aa, en ok sayda
zellii ortak olan hayvanlan birletiren aatr. 'D grup, dier ikisiyle en az say-
da ortak zellii olan hayvana verilen ad. Yukardaki aa listesinde, kincisi
yelenecektir, nk insan ve ringa, birbirleriyle kalamar ve ringann ya da kalamar
ve insann paylatndan daha Iazla ortak zellikleri paylar. Kalamar, d gruptur,
nk insanla ya da ringayla Iazla ortak zellii yoktur.
Aslnda bu, ortak zelliklerin saylmas kadar basit deil, nk baz zellik
eitleri bilerek gz ard edilir. Dallanmac- lar, yakn gemite evrilmi zelliklere
arlk vermek ister. rnein tm memelilerin ilk memeliden miras ald eski
zellikler, memeliler ierisinde snIlandrma yaparken ie yaramaz. Hangi
zelliklerin eski olduuna karar vermek iin kullandklar yntemler ok ilgintir
ama bu bizi kitabn kapsam dna karacaktr. Bu aamada hatrlanmas gereken
asl ey, dallan- macmn zerinde urat hayvanlar birletirebilecek tm olas
atallanan aalar dikkate ald (en azndan ilke olarak) ve tek doru aac
semeye altdr. Ve, gerek dallanmac, dallanan aalar yani "kladogramlar,
aile aalar, evrimsel kuzenliin yaknln gsteren aalar olarak grdn sak-
lamaz.

316



Dallanma saplants arya vardrldnda tuhaI sonular verebilir. Bir trn
yakm kuzenlerinden son derece Iarkl olup, uzak kuzenleriyle her ayrntda zde
olmas kuramsal olarak mmkn. rnein, gnmzden 300 milyon yl nce,
birbirine ok benzeyen iki balk tr olduunu varsayalm; adlar Yakup ve Esav
olsun. Diyelim ki, bu trlerin her ikisinin de soyu gnmze dek ulat. Esav'n
soyundan gelenler durgun kald. Denizin derinliklerinde yaamaya devam ettiler ama
evrilmediler. Bunun sonucu olarak, Esav`n soyundan gelenler temelde Esav`n
ayns kaldlar ve bu yzden de Yakup`a ok benziyorlar. Yakup`un soyundan
gelenler evrildi ve oald. Sonunda, tm gnmz memelilerini ortaya kardlar.
Fakat Yakup`un soyundan gelenlerden biri, denizin derinliklerinde kald, deimedi
ve o da gnmze soyunu brakt. Bunlar Esav`n gnmz soyuna o kadar benziyor
ki, ikisini ayrt etmek ok zor.
imdi, bu hayvanlan nasl snIlandracaz? Geleneksel evrimci taksonomist,
Yakup ve Esav`n ilksel derin deniz soylarnn arasndaki benzerlii Iark edecek ve
onlan birlikte snIlan- dracaktr. Keskin dallanmac bunu yapamaz. Yakup`un derin
deniz soyu, Esav`n derin deniz soyuna ok benzemesine karn, memelilerin daha
yakndan kuzenidir. Memelilerle ortak atalar, Esav`la ortak atalarndan daha yakn
bir gemite yaamtr - aradaki sre ok az olsa da... Bu yzden, memelilerle
birlikte snIlandrlmaldr. Bu size tuhaI grnebilir, ama kiisel konumak
gerekirse, ben bu durumu sknetle karlayabilirim; en azndan tmyle mantkl ve
belirgin bir durum. Aslnda, hem dallanmacln hem de geleneksel evrimsel
taksonominin iyi yanlar var ve ben, kullandklar yntemi aka anlattklar srece
hayvanlar nasl snIlandrdklarna aldrmyorum.
Dier ana akma, ar-benzerlik lclerine dnersek, onlar da iki alt-akma
ayrlabilirler. Her iki alt-okul da snIlandrma yaparken uygulamadaki
dncelerinden evrimi karma konusunda anlarlar. Fakat snIlandrma
uygulamalarn nasl yapacaklar konusunda ayrlrlar. Bu taksonomistlerin alt-
akmla-
35 7


rndan birine bazen "Ienetikiler, bazen de "saysal taksonomistler deniyor. Ben
bunlara 'ortalama uzaklk lcleri diyeceim. Dier benzerlik lcleri akm
ise, kendilerine 'dnm dallanmaclar diyorlar. Bu kt bir isim; nk aslnda
dallanmac Ialan deilleri Julian Huxley, dal terimini ortaya attnda, bu terimi
aka ve hibir pheye yer brakmayacak biimde tanmlad. Dal, belirli bir atann
soyundan gelen tm organizmalarn kmesidir. 'Dnm dallanmaclarn ana
zellii tm evrim ve atalk kavramlarndan kanmak olduuna gre, kendilerine
dallanmac demeleri hi de mantkl deil. Bunu yapmalarnn tarihsel bir nedeni var:
Gerek dallanmac- lar olarak yola koyuldular ve onlarn temel IelseIesini ve man-
tklarn terk ederek yalnzca baz yntemlerini aldlar. Bunu hi istemememe
ramen, sanrm onlara dnm dallanmac- lar demekten baka arem yok.
Ortalama uzaklk lcler yalnzca snIlandrmalarnda evrimi kullanmay
reddetmekle kalmyorlar (yine de hepsi evrime inanyor). Benzerliin bir dallanma
hiyerarisi olmas gerektiini bile kabul etmeme konusunda srarllar. Eer
gerekten hiyerarik bir dzen varsa, bu dzeni ortaya karacak yntemler
kullanmaya alyorlar, ama byle bir dzen yoksa, uramyorlar. Doaya
gerekten hiyerarik bir biimde dzenlenip dzenlenmediini sormaya alyorlar.
Bu kolay bir i deil ve sanyorum, byle bir amaca ulamak iin herhangi bir
yntemin olmadn sylersem hakszlk etmi olmam. Her neyse, bu ama bence
takdire ayan nyarglardan kanma ilkesinin bir paras. Yntemleri ou kez
karmak ve matematiksel ve canllarn snIlandrlmasnda olduu kadar canszlarn
-rnein, kayalarn ya da arkeolojik eserlerin- snIlandrlmas iin de uygun.
Ortalama uzaklk lcler hayvanlaryla ilgili llebilecek ne varsa lyorlar. Bu
lmlerin yorumlanmasnda biraz akll olmak gerekiyor ama bunun stnde
durmayacam. Sonunda, tm lmler her hayvanla dier hayvanlar arasnda bir
358


benzerlik dizini (ya da tam tersi, bir Iarkllk dizini) oluturmak zere birletiriliyor.
stiyorsanz, hayvanlar uzayda noktalardan oluan bulutlar olarak dnebilirsiniz.
Fareler, sanlar, hamsterler, vs. uzayn bir blmnde bulunuyor. Uzayn uzak bir
yerinde, aslanlar, kaplanlar, leoparlar, italar, vs. ieren bir baka kk bulut var.
Uzaydaki herhangi iki nokta arasndaki uzaklk, iki hayvann ok sayda zellii
birletirildiinde birbirlerine ne kadar yakndan benzediklerinin bir ls oluyor.
Aslanla kaplan arasndaki uzaklk ksa. Fareyle san arasndaki de yle. Fakat
sanla kaplan ya da Iareyle aslan arasndaki uzaklk Iazla. zelliklerin
birletirilmesi genellikle bir bilgisayarn yardmyla yaplyor. Bu hayvanlarn iinde
oturduklar uzay, yzeysel bakldnda biraz BiyomorI Ulkesi`ne benziyor, ama
'uzaklklar genetik deil, Iiziksel vcut benzerliklerini temsil ediyor.
Her hayvanla dier tm hayvanlar arasnda bir ortalama benzerlik (ya da uzaklk)
dizini hesaplandktan sonra, bilgisayar, uzaklklar/benzerlikler dizisini taramak zere
programlanyor, hiyerarik bir kmelenme dzeni oluturulmaya allyor. Ne
yazk ki, kmeleri aramak zere hangi hesaplama ynteminin kullanlaca hakknda
epey atma var. Doruluu ok ak bir yntem yok ve yntemlerin hepsi ayn
yant vermiyor. Daha da beteri, bu bilgisayar yntemleri, orada olmasalar bile,
hiyerarik dzenlenmi kme-iinde-kmeler 'grmeye ar 'hevesliler. Uzaklk
lcler ya da 'saysal taksonomistler akmnn son zamanlarda modas biraz
geti. Benim grm, modas olmamann geici bir durum olduu -moda genelde
by- ledir- ve bu tip 'saysal taksonominin kolayca bir kenara atlamayacadr.
Yeniden gndeme geleceklerini sanyorum.
Dier ar-dzen lcleri, daha nce grdmz tarihsel nedenlerle kendilerine
dnm dallanmaclar diyenlerdir. 'Pisliin yayld grup ite bu. Gerek
dallanmaclarn saIlarndan nasl ayrldklarn anlatmayacam. Dnm dallan-
maclarm, grlerinin altnda yatan IelseIe asndan dier ar- dzen lclerle,
'Ienetiki ya da 'saysal taksonomistler, yani benim ortalama-uzaklk lcleri
adn verdiklerimle epey ortak yanlar var. Bunlarn ortak noktas, evrimi taksono-
ni uygulamalarna tamaya kar duyduklar antipati; bu, evrim dncesinin
kendine kar bir dmanlk beslemelerini gerektirmiyor elbette.
Dnm dallanmaclarn gerek dallanmaclarla ortak noktalar,
uygulamalarnda ou kez ayn yntemleri kullanmalardr. Her iki akm da iin
bandan itibaren atallanan aalar dnrler. Her ikisi de belirli zellikleri
taksonomi asndan nemliler ve nemsizler eklinde ayrrlar. Ayrldklar nokta,
bu ayrmn altnda yatan mantktr. Ortalama-uzaklk lcler gibi, dnm
dallanmaclar da aile aalar keIetmek zere yola kmazlar; aradklar ar-
benzerlik aalardr. Orta- lama-uzaklk lcler gibi, benzerlik dzeninin
359


evrimsel gemii yanstp yanstmad sorusunu ak brakrlar. Fakat Doaya
gerekten hiyerarik dzen iinde olup olmadn sormaya hazr (en azndan
kuramsal olarak) uzaklk lclerin tersine, dnm dallanmaclar Doa`nn
hiyerarik dzenlenmi olduunu varsayarlar. Onlar iin, nesnelerin dallanan bir
hiyerari iinde (ya da yerleim yerleri halinde) snIlandrlmalar gerektii bir
aksiyom, bir inan olaydr. Dallanan aacn evrimle hibir ilgisi olmad iin,
bunun ille de canllara uygulanmas gerekmez. Savunucularna gre, dnm
dallanmacla- rn yntemleri yalnzca hayvanlarla bitkileri deil, talar, gezegenleri,
ktphanedeki kitaplar, bronz a toprak anaklarn snIlandrmada da
kullanlabilir. Dier bir deyile, ktphane kyaslamasnda vurguladm noktay,
yani evrimin ei olmayan bir hiyerarik snIlandrmann tek salam temeli olduunu
kabullenmezler.
nceden de grdmz gibi, ortalama-uzaklk lcleri her hayvann dier
hayvanlardan ne kadar uzak olduunu ler; burada 'uzak", 'benzemiyor ve de
'yakn, 'benziyor" anlamna gelir. Ancak bir eit toplu ortalama benzerlik dizini
hesapladktan sonradr ki, sonularn dallanan, kme-iinde-k- me hiyerarisi ya da
'aa" emas terimleriyle yorumlamaya balarlar. te yandan, dnm
dallanmaclar bir zamanlar ilerinde olduklar gerek dallanmaclar gibi, ta iin
banda kmeli, dallanmal dnmeye balarlar. Tpk gerek dallanmac- lar gibi,
tm olas atallanan aalar kda dker (en azndan ilke olarak) ve en iyisini
semeye alrlar.
Peki, her olas 'aa" dediklerinde aslnda szn ettikleri nedir ve en iyi
demekle neyi kastediyorlar? Her aa dnyann hangi varsaymsal durumuna karlk
geliyor? Gerek bir dal- lanmac, W. Hennig'in bir izleyicisi iin, yant ok aktr.
Drt hayvan birletiren 15 olas aacn her biri olas bir aile aacn temsil eder.
Drt hayvan birletiren 15 olas aatan yalnzca biri doru olandr. Bu hayvanlarn
atalarnn gemii geekti ve yeryznde yaand. Tm dallanmalarn ikili
dallanmalar olduunu varsayarsak, 15 olas gemi vardr. Bu olas gemilerin 14`
yanltr. Yalnzca biri doru olabilir ve gemiin gerekte nasl yaandn
verebilir. Sekiz hayvan dnldnde, ortaya kan 135.135 aatan 135.134 u
yanltr. Yalnzca bir tanesi gemiin gereini yanstr. Hangisinin doru
olduunu grmek kolay olmayabilir, Iakat gerek dallanmac bir taneden Iazlasnn
doru olamayacandan emindir en azndan.
Peki, bu 15 (ya da 135.135 ya da her ne ise) olas aa ve ilerinden doru olan,
dnm dallanmacnn evrimsel-olma- yan dnyasnda neye karlk geliyor? Eski
rencim ve yeni alma arkadam olan Mark Ridley'in Evolution and Classifi-
cation (Evrim ve SnIlandrma) adh kitabnda iaret ettii gibi, pek bir eye karlk
360


gelmiyor. Dnm dallanmac dncelerine atasallk kavramnn girmesine izin
vermeyi reddeder. Ona gre 'ata" kirli bir szcktr. Ama bir taraItan da, snIlan-
drmann dallanan bir hiyerari olmas gerektiinde srarldr. Peki yleyse, bu 25 (ya
da 135.135) olas hiyerarik aa atasal gemi aalan deilse, nedir Allah akna?
Bu grn, dnyann ite bylesine hiyerarik dzenlendiine ilikin bulank,
idealist bir anlay, dnyada her eyin bir 'kart olduunu, bir mistik 'yingi ya da
'yang olduunu belirten bir anlay bulmak iin antik IelseIeye bavurmaktan
baka yapabilecek bir eyi yoktur. Bu gr asla bundan daha somut bir noktaya
gidemez. Dnm dallanmacmn evrimsel-olmayan dnyasnda, '6 hayvan
birletiren olas 945 aatan yalnzca biri doru olabilir; dierlerinin tm yanltr
benzeri gl ve ak neriler getirmek kesinlikle mmkn deildir.
Dallanmac iin, ata szc neden kirli bir szck? Atalarn asla var olmadna
inandklar iin deil (umarm). Daha ok, atalarn taksonomideyeri olmadna karar
vermiler. Taksonomi uygulamalar sz konusu olduunda, bu savunulabilir bir
konum. Baz geleneksel evrimci taksonomistler yapsa da, hibir dallanmac, aile
aalar zerine etli butlu ata resimleri izmez. Hangi klikten olursa olsun tm
dallanmaclar, gzlenen, gerek hayvanlar arasndaki tm akrabalk ilikilerini bir
kuzenlik, bir biim sorunu olarak ele alrlar. Bu gayet mantkl. Mantkl olmayan,
bunu, ata kavramna kar, hiyerarik biimde dallanan aac snIlandrmanzn
temeli olarak benimsemenize temel bir kant salarken atalardan sz edilmesine
kar bir tabu haline getirmektir.
Taksonomide dnm dallanmaclk akmnn en tuhaI ynn en sona
braktm. Baz dnm dallanmaclar, Ienetiki 'uzaklk lclerle paylatklar,
evrimsel ve atasal varsaymlar taksonomi uygulamasnn dnda brakma
konusunda sylenebilecek bir eyler olmas gerektii dncesiyle -ki gayet mantkl
bir dnce bu- tatmin olmayp, izmeyi ayor ve evrimin kendisinde yanl bir
eyler olduu sonucuna varyor! Bu, nemsemeye demeyecek kadar anlamsz; Iakat
'dnm dallanmaclarn en nde gelenlerinden bazlar evrim Iikrinin ta
kendisine, zellikle de Darvvinci evrim kuramna kar gerek bir dmanlk
besliyorlar. Bunlardan ikisi, New Yorktaki Amerika Doa Tarihi Mzesi'nden G.
Nelson ve N. Platnick, 'Ksaca, .... Darvvincilik, snanm ve yanl olduu
anlalm bir dncedir. diye yazacak kadar ileri gidiyor. Bu 'snama nin ne
olduunu bilmeyi ok isterdim ve bunun da tesinde Nelson ve Platnick'in
Darwinciliin aklad olgular, zellik le de uyumsal karmakl nasl bir
alternatiI kuramla akla dklarm bilmeyi ok isterdim.
Dnm dallanmaclarm her trlsnn, kktenci yarat- llar olduklarn
sylemiyorum. Benim kendi yorumum, tak- sonominin biyolojideki nemini
361


abartmaktan holandklar ynnde. Dnm dallanmaclar evrimi unuttuklar ve
zellikle taksonomi konusunda dnrken ata kavramn asla kullanmadklar
takdirde daha iyi snIlandrma yapacaklarna karar vermiler -belki de hakllar.
Tpk bunun gibi, bir uzman, diyelim ki bir sinir hcreleri uzman, evrimi gz
nnde bulundurmann kendisine yardmc olmayaca kararma varabilir. Bu uzman,
sinir hcrelerinin evrimin bir rn olduunu kabul eder Iakat aratrmalarnda bu
gerei kullanmas gerekmemektedir. Fizik ve kimya konularnda epey ey bilmesi
gerekmektedir ama Darvinciliin, sinir itkileri hakknda yapt aratrmayla bir
ilgisinin olmadna inanmaktadr. Bu savunulabilir bir konum. Fakat, kendi bilim
dalnzn uygulamalarnda belirli bir kuram kullanmadnz iin bu kuramn yanl
olduunu sylemeniz akla uygun deil. Bunu yalnzca kendi bilim dalnzn nemini
mthi abartyorsanz sylersiniz.
O durumda bile syledikleriniz mantkl olmayacaktr. Kukusuz, bir Iiziki, Iizik
alrken Darwincilie gereksinim duymaz. Fizikle kyaslandnda biyolojinin
nemsiz olduunu dnebilir. Bunun sonucu olarak, bu Iizikiye gre Darvinciliin
bilimdeki nemi Iazla deildir; Iakat buradan yola kp Darvinciliin yanl olduu
sonucuna varmas akla uygun deildir! Yine de, dnm dallanmaclar akmnn
baz liderlerinin yapm olduklar bu. Dikkat edin, 'yanl szc, Nelson ve
Patrick`in kulland szcn ta kendisi. Aslnda sylemeye gerek yok, bir nceki
blmde szn ettiim hassas mikroIonlar Nelson ve Patrick`in szlerini yakalam
ve sonu olarak
362


T
epey sansasyon yaratm. Kktenci yaratl camiasnda kendilerine onurlu
bir yer edinmiler. Geenlerde, bir dnm dallanmac lideri bir sylei iin
benim altm niversiteye konuk geldi ve yln en kalabalk dinleyici
kitlesini salona toplad. Nedenini anlamak pek zor deil.
Saygn bir mzede alan saygn biyologlardan gelen, 'Ksaca, ....,
Darwincilik, snanm ve yanl olduu anlalm bir dncedir. benzeri bir
iIade, yaratllarn ve yanllklar yapmada kar olanlarn arayp da
bulamadklar nimettir. Okuyucularm dnm dallanmaclk konusuyla
skmamn tek nedeni bu. Nelson ve Platnick`in Darwinciliin yanl olduunu
yazdklar kitabn eletirisinde Mark Ridley'in dedii gibi (benden daha lml
bir iIadeyle): 'Sylediklerinin atasal trlerin dal- lanmac snIlandrmada
temsil edilemeyecek kadar aldatc olduu anlamna geldiini kim bilebilirdi
ki? Kukusuz, atalarn kesin kimliklerini belirlemek zor ve hatta bunu
yapmamak iin iyi nedenler de var. Ama bakalarnn asla atalarmzn olmad-
sonucuna varmasna neden olacak laIlar sylemek, dili ayartmak ve geree
ihanet etmektir.
Artk dar kaym da, baheyi Ialan apalayaym bari.























364


XI. Blm
Lanetli Rakipler
ibir ciddi biyolog, evrimin gerek olduundan, tm canllarn
birbirlerinin kuzeni olduundan kuku duymaz. Bununla birlikte,
baz biyologlarn, Dar- win`in evrimin nasl bir yolla gerekletii
konusundaki grleri hakknda kukulan olmutur. Zaman zaman bu yalnzca
szcklerle ilgili bir tartma olup kar. rnein, noktal evrim kuram
Darwinci-kart olarak sunulabilir. Ancak IX. Blm- `de de tarttm gibi,
aslnda Darvinciliin uIak bir eitlemesidir ve rakip kuramlara ilikin bir
blmde yeri yoktur. Fakat, kesinlikle Darvvin eitlemesi olmayan baka
kuramlar da var, Darwinciliin ruhuna dmdz saldran kuramlar... Blmm-
zn konusu ite bu rakip kuramlar. Zaman zaman Darvvinci seilime seenek
olarak ne srlen bu kuramlarn arasnda La
H

365


m araklk dediimiz akmn eidi uyarlamalar; ayrca da "yanszclk",
"mutasyonculuk ve yaratllk var.
Rakip kuramlar arasnda bir yargya varmann en belirgin yolu, kantlan
incelemekten geiyor. rnein, Lamarcklk tr kuramlar geleneksel olarak
reddedilir -ve bu doru bir karardr- nk bu kuramlann lehine (deneme abas
gsterenler lehine deil, zaman zaman yalan kant ileri sren Ianatikler lehine)
doru drst kant hibir zaman olmamtr. Bu blmde Iarkl bir yol
tutturacam, nk ok sayda baka kitapta bu kantlar incelendi ve
Darwincilik lehine karar verildi. Rakip kuramlar lehine ve aleyhine kantlar
incelemek yerine, daha rahat bir yaklam deneyeceim. leri sreceim sav,
Darwinciliin, ilke olarak, yaamn belli ynlerini aklama yeteneine sahip,
bilinen tek kuram olduudur. Eer ben haklysam, bu, Darvvinci kuram lehine
hibir gerek kant olmasa bile (ki var), bu kuram rakip kuramlara tercih
etmemizin onaylanmas anlamna gelir.
Bu noktay daha vurucu bir biimde anlatmann bir yolu, tahmin yapmaktr.
yle bir tahmin yapaym: Bir gn evrenin bir baka yerinde bir yaam biimi
keIedilirse, bu yaam biimi ayrntlarda ne denli acayip, ne kadar yabanc
olursa olsun, bir kilit noktada yeryzndeki yaama benzedii grlecektir: Bu
yaam biimi bir tr Darvvinci doal seilimle evrimlemi olacaktr. Ne yazk
ki, bu, bizim mrmzn snrlar ierisinde smanamayacak bir tahmin, Iakat
bizim gezegenimizdeki yaamla ilgili nemli bir gerei anlatmann bir yolu
olarak kalacak. Darvvinci kuram, ilke olarak, yaam aklayabilir. imdiye dek
ne srlen kuramlardan hibiri, ilke olarak, yaam aklayabilmi deil.
Bunu, bilinen tm rakip kuramlan tartarak gstereceim. Bu kuramlar
lehindeki ya da aleyhindeki kantlar deil, bu kuramlarn, ilke olarak, yaam
aklamadaki yeterliliklerini tartacam.
ncelikle, yaam 'aklamann ne demek olduunu belirlemeliyim.
Canllann sralayabileceimiz ok sayda zellii var ve bunlardan bazlar
rakip kuramlarca aklanabilir elbette.
Grdmz gibi, protein molekllerinin dalm hakkndaki birok gerek,
Darvinci seilimin deil, yansz genetik mutas- yonlarn sonucu olabilir.
Ancak, canllarn bir zellii var ki, yalnzca Darwinci seilimle aklanabilir.
Bu zellik, kitabmzn ana konusu, tekrar tekrar vurguladmz konu: uyumlu
karmaklk. Canllar saysz yollardan evrelerine uyum salamlardr, hayatta
366


kalr ve rerler. Ancak bu uyum salama yollar, istatistiksel adan, ansn bir
kez glmesiyle ortaya km olamayacak kadar dk olaslkl yollardr. Ben
de Paley gibi gz rneini kullandm. Bir gzn iyi 'tasarlanm zelliklerin-
den ikisi ya da rastlant eseri ortaya km olabilir; bu anlalr bir ey.
Rastlantnn tesinde zel bir aklama gerektiren, hepsi de grmeye uyum
salam, saatin dilileri gibi i ie gemi blmlerin saysdr. Darwinci
aklama da rastlant ierir elbette -mutasyon biiminde. Fakat bu rastlant
seilim taraIndan birikimli olarak, adm adm, birok nesiller boyunca szlr.
br blmler bu kuramm uyumlu karmaklk iin tatmin edici bir aklama
salayabildiini gsterdi. Bu blmde, bilinen dier kuramlarn bunu
yapamadn ileri sreceim.
lk nce, Darvvinciliin en tannm tarihsel rakibini ele alalm.
Lamarcklk on dokuzuncu yzylda ilk kez ortaya atldnda, Darvincilie
rakip olarak gelmedi nk Darvincilik henz ortada yoktu. valye Lamarck,
ann ilerisinde, evrimi savunan on sekizinci yzyl entelektellerinden
biriydi. Evrimi savunmakta haklyd ve yalnz bunun iin bile, Charles
Darvin`in bykbabas Erasmus ve dierleriyle birlikte, sayg duyulmay hak
ediyor. Ayrca, Lamarck zamannn en iyi evrim mekanizmas kuramn sundu;
Iakat Darvinci kuram o zaman ortaya km olsayd, Lamarck`m bunu
reddedeceini varsaymak iin hibir neden yok elimizde. Darvin`in kuram
ortalarda yoktu ve Lamarck`m ansna (ya da ansszlna) ismi evrim
gereine olan hakl inancn anmsatmak iin deil, en azndan ngilizce
konuulan lkelerde, bir hatay -evrim mekanizmas iin nerdii kuram-
anmsatmak iin anlr oldu. Bu bir tarih kitab deil ve ben Lamarck`m neler
sylediinin bilimsel bir zetini vermeye almayacam. Lamarck`m szleri
bir para mistikti -rnein, bugn bile birok insann yaam merdiveninde
ilerleme olarak dnd eye inanc glyd ve sanki hayvanlar bilinli
olarak evrimlemek istiyorlarm gibi konuuyordu. Lamarcklktan,
Darwincilie gerek bir alternatiI olma ansna sahip- en azndan ilk bakta-
mistik olmayan eleri alacam. Bu eler temelde iki tanedir ve gnmz
yen- Lamarcklar yalnzca bunlar benimsemilerdir: edinilmi zelliklerin
kaltm ve kullanma ve kullanmama ilkesi.
Kullanma ve kullanmama ilkesi, bir canlnn vcudunun kullanlan
blmlerinin bydn syler. Kullanlmayan blmlerse, klr ve
367


gdkleir. Gzleyebildiimiz bir gerek var: Kaslar altrldnda byr,
altrlmayan kaslar klr. Bir insann vcudunu inceleyerek, hangi
kaslarn kullandm, hangilerini kullanmadn syleyebiliriz; hatta ne i
yaptn bile tahmin edebiliriz. 'Vcut gelitirme kltnn tutkunlar,
vcutlarn 'gelitirmek, tpk bir heykel yontar gibi bu tuhaI aznlk kltrn
modasnn gerektirdii doa-d biimlere sokmak iin kullanma ve
kullanmama ilkesini kullanrlar. Kaslar vcudun bu eit kullanmaya tepki
veren tek blm deil. plak ayakla yryn, topuklarnzdaki deri
kalmlaacaktr. Yalnzca ellerine bakarak bir iItiyle bir banka memurunu
ayrt etmek ok kolaydr. iItinin elleri nasrldr ve kaba i yapmaktan
sertlemitir. Banka memurununsa, nasr varsa bile, yalnzca orta parmann
ucunda olacaktr (kalem tutmak yznden).
Kullanma ve kullanmama ilkesi, hayvanlarn kendi dnyalarnda hayatta
kalma konusunda daha iyi olmalarn, bu dnyada yaamann bir sonucu olarak
yaam sreleri boyunca gittike daha iyi olmalarn salar, insanlar gne
na dorudan maruz kaldklarnda ya da gne ndan yoksun kaldklarn-
da, iinde bulunduklar yerel koullarda hayatta kalmalarm kolaylatracak bir
deri rengi oluur. Fazla gne tehlikelidir.
Gne banyosu yapmaya merakl beyaz tenli insanlar, deri kanserine aktr.
te yandan, gereinden az gne D vitamini eksikliine ve raitizme
neden olur; skandinavya'da yaayan kaltsal olarak zenci ocuklarda bazen bu
grlr. Gne nn etkisiyle sentezlenen kahverengi pigment melanin,
alttaki dokular gnein zararl etkilerinden koruyan bir siper oluturur. Gnete
yanm birisi daha az gneli bir yere giderse, melanin kaybolur ve vcut az
miktardaki gneten yararlanabilir. Bu, kullanma ve kullanmama ilkesinin bir
rnei olarak gsterilebilir: deri "kullanldnda kahverengi olur,
"kullanlmadnda beyazlar. Tabii ki, baz tropik rklarda, bireyler gne
banyosu yapsn yapmasn kaltsal, kaln bir melanin tabakas vardr.
imdi ikinci ana Lamarck ilkeye, yukardaki gibi edinilmi zelliklerin
sonraki nesillere kaltld Iikrine dnelim. Eldeki tm veriler bu dncenin
yanl olduunu gsteriyor, ama gemite uzun sre doru olduuna inanld.
Bunu Lamarck keIetmedi, Iakat zamannda halkta yerlemi olan bilgiyi
kulland. Baz evrelerde hl inanlyor. Annemin bir kpei vard, zaman
zaman aksar, arka bacaklarndan birini kaldrr ve br baca stnde
368


kouturup dururdu. Komularmzdan birinin de daha yal, bir bacan ne
yazk ki bir otomobil kazasnda kaybetmi bir kpei vard. Komumuz kendi
kpeinin bizimkinin babas olduuna inanmt; kant da babasnn aksamas-
n miras alm olmasyd. Halkn bilgelii ve peri masallar buna benzer
sylencelerle doludur. Birok insan edinilmi zelliklerin kaltldma ya inanr
ya da inanmak ister, iinde bulunduumuz yzyla kadar ciddi biyologlar
arasnda da en ok kabul gren kaltm kuram buydu. Darwin'in kendisi de bu
kurama inanyordu, ama bu kuram onun evrim kuramnn bir paras deildi;
ite bu yzden de Darwin`in ismi, edinilmi zelliklerin kaltlmas kuramyla
birlikte anlmyor.
Edinilmi zelliklerin kaltlmasyla kullanma ve kullanmama ilkesini
birlikte dnrseniz, evrimsel geliim iin iyi bir ak
369


lamaym gibi grnen bir reete ortaya kar. Lamarck evrim kuram
olarak bilinen ite bu reetedir. Kuram yle der: Eer birbirini izleyen nesiller
sert toprak zerinde plak ayakla yryerek ayaklarn sertletirirse, her neslin
ayaklar kendinden bir nceki neslin ayaklarndan biraz daha sert olacaktr. Her
nesil kendinden bir ncekine gre daha stndr. Sonunda, bebekler sertlemi
ayaklarla doacaktr (aslnda bebekler sertlemi ayaklarla douyor, ama
birazdan greceimiz gibi, nedeni baka). Lamarck kurama gre, birbirini
izleyen nesiller tropik gnete kalrlarsa, her nesil bir ncekinin kahverengi
tenini miras alaca iin gittike daha kahverengi olacaklar, zamanla doutan
siyah olacaklardr (aslnda gerekten de siyah doacaklar ama Lamarck
nedenle deil).
EIsanevi rnekler, nalbantn kollar ve zraIann boynudur, insanlarn
mesleklerini babalarndan, onun ncesinde de bykbaba ve byk
bykbabalarndan miras aldklar kylerde, nalbantn da atalarnn gelikin
kaslarn miras aldna inanlrd. Nalbant yalnzca atalarnn kaslarn almakla
kalmaz, kendi abasn da ekler ve oluna aktarrd. Ksa boyunlu olan atasal
zraIalar, aalarn yukarlarndaki yapraklara ulamaya abalard umutsuzca.
Durmadan yukar uzanr, bylece de boyun kaslarn ve kemiklerini uzatm
olurlard. Her nesil, kendinden bir ncekilerden biraz daha uzun boyunlu oldu,
aalarn tepesine uzanmaya alarak boynunu uzatt ve bunu ocuklarna
aktard. Ar Lamarck kurama gre, tm evrimsel ilerlemeler bu yolla oldu.
Hayvan gereksindii bir eyleri elde etmek iin abalar. Bunun bir sonucu
olarak, bu abada kullanlan vcut blmleri geliir. Bu deiim bir sonraki
nesle miras braklr ve sre bylece srer, gider. Bu kuramn stnl
birikimli olmas -daha nce de grdmz gibi, her evrim kuramnn dnya
grmzdeki roln yerine getirebilmesi iin gerekli bir bileen.
Lamarck kuramn baz entelekteller iin olduu kadar bilim adam
olmayanlar iin de byk bir duygusal ekicilii var.
Bir gn, yanma niversitedeki dostlarmdan biri, kltrl, saygn bir Marksist
tarihi yaklat. Anlyorum, dedi, tm gerekler Lamarck kuramn aleyhine
grnyor ama gerekten de doru olmas iin hibir umut yok mu? Benim
grme gre hibir umut olmadn syledim. deolojik nedenlerle La-
marckln doru olmasn istediini anlatt ve dediklerimi iten bir zntyle
kabullendi. Lamarcklk insanln iyiye gitmesi ynnde ylesine umutlar
370


sunuyordu ki... George Bernard Shaw o mthi nszlerinden birini (Back to
Methuselah - Methuselah`a Dn un nsz) edinilmi zelliklerin kaltm-
nn tutkulu bir savunusuna ayrd. Savunmas biyolojik bilgi zerine
kurulmamt, yle olsayd bunu zevkle sylerdi; Darvinciliin sonularna
kar duygusal bir neIret zerine kurulmutu o 'kazalar blm:
...yaln grnyor, nk balangta neler ierdiini anlamyorsunuz.
Ama ne zaman ki, tm neminin Iarkna varyorsunuz, ite o zaman
yreiniz ta gibi arlayor. Bunda iren bir kadercilik var; bu,
gzelliin ve zeknn, gcn ve amacn, onur ve azmin tiksin ve lanetli
bir indirgemesi.
Bir baka saygn yazar, Arthur Koestler de, Darvinciliin sonular olarak
grdklerine tahamml edemeyenlerdendi. Stephen Gould`un alayc bir tavrla
ama doru olarak belirttii gibi, Koestler, son alt kitabnda 'Darvin
hakkndaki kendi yanl kanlarna kar bir kampanya yrtt. Kurtuluu da
benim asla tmyle anlayamadm Iakat Lamarckln aprak bir
uyarlamas olarak yorumlanabilecek bir alternatiIte arad.
Koestler ve Shaw kendi dncelerini oluturan bireycilerdi. Evrim
konusundaki eksantrik grleri byk olaslkla pek etkili olmamtr. Ama,
utanarak itiraI ediyorum, benim genliimde, Shaw`n Back to
Methuselahdaki byleyici belagati,
Darwincilie gereken nemi vermemi en azndan bir sene geciktirmitir. Zaman
zaman, Lamarcklm duygusal ekicilii ve bunun eliindeki duygusal
Darvvincilik dmanlnn, bilimsel dncenin yerine kullanlan gl
ideolojiler yoluyla ok daha zararl etkileri olmutur. T. D. Lisenko politik
alandaki baars dnda ikinci snI bir tarmsal bitki yetitiricisiydi. Tu-
tuculua varan Mendel kartl ve edinilmi zelliklerin kaltmna olan ateli,
tartma kabul etmeyen inanc, uygarlam lkelerin ounda hibir zarar
dokunmadan gz ard edilebilirdi. Ne yazk ki, ideolojinin bilimsel
gereklerden daha nemli olduu bir lkede yayordu. 1940 ta Sovyetler
Birlii Genetik Ens- tits`nn mdrlne atand ve mthi etkili, gl biri
haline geldi. Bir nesil boyunca Lisenko`nun genetii nemsemeyen grleri
Sovyet okullarmda retilmesine izin verilen yegne gr oldu. Sovyet
tarmna inanlmaz, bedeli llemeyecek kadar ok hasar verildi. Birok
371


saygn Sovyet genetikisi kovuldu, srgne yolland ya da hapse atld.
rnein, dnya apnda saygnlk kazanm genetiki N. I. Vavilov, "ngilizlere
casusluk yapmak gibi komik bir sula uzun bir sre yarglandktan sonra,
penceresiz bir hapishane hcresinde alktan ld.
Edinilmi zelliklerin asla kaltlmadn kantlamak mmkn deil. Ayn
nedenle, perilerin var olmadn da asla kantlayanlayz. Syleyebileceimiz
tek ey, periler hi grlmedi ve ortaya karlan szde peri IotoraIlarnn
hepsinin aldatmaca olduu aikrd. Ayn ey, Teksas`taki dinozor yataklar
iin de dorudur. Perilerin olmadna ilikin syleyeceim her ey, bir gn
bahemin bir kesinde eIIaI, ince kanatl kk birini grebileceim
olaslna aktr. Edinilmi zelliklerin kaltm kuram da benzer bir
konumdadr. Bu kaltmn etkisini gstermeyi amalayan hemen hemen tm
giriimler baarsz olmutur. Grnrde baarl olmu giriimler arasnda,
Art- hur Koestler'in kitabnda anlatt, dillere dm yknn,
karakurbaasnn derisinin altna ini mrekkebi enjekte edilmesi yksnn
bir aldatmaca olduu ortaya kt. Geri kalan deneylere gelince, bunlar baka
aratrmaclar taraIndan tekrarlandnda ayn sonular elde edilemedi. Yine
de, tpk biri- lerinin gnn birinde, aykken ve yannda kamera varken bah-
esinin bir kesinde bir peri grebilmesi olaslnn olmas gibi, birileri de
gnn birinde edinilmi zelliklerin kaltldm kantlayabilir.
Ancak sylenebilecek birka ey daha var. Grld konusundaki
iddialarn asla gvendir olmad baz eyler, bildiimiz her eyi sorgulamad
srece inanlr olabilir. Gnmzde, Loch Ness glnde bir Plesiosaurus
yaad kuramnn doru drst bir kant yok, ama bir Plesiosaurus
bulunsayd benim dnya grm parampara olmazd. Aksine, arr ve
sevinirdim, nk son 60 milyon yl iin bulunmu bir Plesiosaurus Iosili yok
ve bu sre de tkenmekte olan bir trn kk bir po- plasyonunun hayatta
kalabilmesi iin ok uzun grnyor. Fakat tehlikede olan byk bilimsel
ilkeler yok; bu byle. te yandan bilim, Evren'in nasl ilediine ilikin iyi bir
anlay, mthi kapsaml bir olgular yelpazesi iin gayet iyi alan bir anlay
edinmi durumdadr ve baz iddialarn bu anlayla uyumas ya da uzlamas
ok zor olacaktr. rnein, Kutsal Kitap`ta verilenlere dayanarak, Evren'in
6000 yl kadar nce yaratldna ilikin aslsz iddia. Bu kuramn doruluu
kant- lanamamtr. Ayrca, yalnzca ortodoks biyoloji ve jeolojiyle deil,
372


Iiziksel radyoaktivite kuram ve kozmolojiyle de uyumamaktadr (eer 6000
yldan yal hibir ey yoksa, 6000 k ylndan daha uzakta grnen hibir ey
olmamas gerekirdi; Samanyolu ve gnmz kozmolojisinin varln bildirdii
100 milyardan Iazla yldzn hibiri saptanamazd).
Bilim tarihinde ortodoks bilimin tek bir aykr gerek yznden tmyle
altst olduu zamanlar olmutur. Bylesi altst olularn bir daha asla
olmayacan ne srmek kstahlk olurdu. Fakat, doaldr ki, baard bir ana
bilimsel yapy altst edecek bir durumu kabullenmek iin talep edeceimiz
kantlama standardnn, artc da olsa var olan bilimsel verilerle kolayca


uzlaabilen bir durumu kabullenmek iin talep edeceimiz kantlama
standardndan daha yksek olmas gerekir. Loch Ness glndeki Plesiosaurus
iin kendi gzlerimin ahitliini kabul edebilirim. Bir hokkabazlk gsterisinde,
bir adamn havaya ykseldiini grdmde, Iiziin tmn reddetmeden
nce, bir sanrnn ya da hilenin kurban olduumu dnrm. 'Byk
olaslkla doru deil ama kolaylkla doru olabilirdi. diyebileceimiz
kuramlardan, ancak baarl ortodoks bilimin devasa yaplarn altst etme
pahasna doru olabilecek kuramlara doru giden bir sreklilik vardr.
Peki, Lamarcklk bu srekliliin neresinde duruyor? Genelde srekliliin
'doru deil ama kolaylkla doru olabilirdi ucunun epey berisinde olduu
syleniyor. Lamarckkn, daha dorusu edinilmi zelliklerin kaltmnn, dua
gcyle havalanma ile ayn snIta olmasa da, srekliliin 'Loch Ness
Canavar ucundan ziyade, 'havalanma ucuna daha yakn olduunu gs-
termeye alacam. Edinilmi zelliklerin kaltm 'byk olaslkla doru
deil ama kolaylkla doru olabilirdi diye nitelediimiz eylerden biri deildir.
Bu ilkenin ancak en kabul grm ve baarl embriyoloji ilkeleri yklrsa
doru olabileceini savunacam. Dolaysyla, Lamarcklm allm 'Loch
Ness Canavar kukuculuunun da stnde bir dzeyde kukuculukla
karlanmas gerekmektedir. Peki, Lamarcklk kabul grmeden nce yklmas
gereken bu baarl embriyoloji ilkesi nedir? Anlatmas biraz uzun srecek.
Konudan uzaklatm dnebilirsiniz, Iakat sonunda nemi ve konuyla ilgisi
ortaya kacak. Ayrca, bunun, Lamarcklk doru olsayd bile, uyumlu
karmakln evrimini aklamaktan uzak olaca savndan daha nemli
olduunu unutmayn.
imdi konumuz embriyoloji. Tek bir hcrenin yetikin yaratklara
dnmesine yaklamda geleneksel olarak iki Iarkl tavr gelimitir ve bu iki
tavr arasnda derin bir blnmlk vardr. Bunlarn resmi adlar n-
oluumculuk ve epigenesisdir; Iakat ben bunlarn gnmz biimlerine plan
kuram ve tariI kuram tyeceim. lk n-oluumcular balangtaki tek hcrede
yetikin vcudunun nceden olutuuna, biimlendiine inanyorlard.
Bunlardan biri, mikroskopunda bir sperm ierisinde (yumurta deil!) minik bir
minyatr insann -bir homun- culus- kvrlm oturduunu dnyordu.
Embriyonik geliim, byme srecinden baka bir ey deildi. Yetikin
vcudunun tm paracklar zaten oradayd, nceden olumutu. Her erkek
374


homunculusun iinde kendi minyatr-tesi spermlerinde ocuklar, ocuklarn
da ilerinde onlarn ocuklar ... kvrlm yatyordu. Bu sonsuz klme
sorunundan te, naiI n-oluum- culuk ocuklarn babalarndan olduu kadar
annelerinden de zellikler ald gereini (ki bu gerek on yedinci yzylda
imdikinden ok daha az belirgin deildi) gz ard ediyordu. Dorusunu
sylemek gerekirse, saylar spermcilerden daha Iazla olan bir baka n-
oluumcu grubu da vard: yumurtaclar. Yumurtaclar yetikin bireyin n-
oluumunun spermde deil, yumurtada olduuna inanyorlard. Fakat
yumurtaclkta da, spermcilikte de ayn iki sorun vard.
Gnmz n-oluumculuunda bu iki sorun yok ama yine de yanl bir
kuram. Gnmz n-oluumculuu -plan kuram- dllenmi yumurtadaki
DNA`nm, yetikin vcudunun plan olduuna inanr. Plan, gerek nesnenin
kk lekteki minyatrdr. Gerek nesne -bir ev, otomobil ya da her neyse-
bo- yutludur ama plan ikiboyutludur. Bir bina gibi boyutlu bir nesneyi
ikiboyutlu kesitlerle gsterebilirsiniz: her katn ana plan, eitli alardan ve
yksekliklerden kesitler... Boyutlardaki bu indirgeme kolaylk iindir. Mimarlar
inaatlara kibrit pnden ve balsa aacndan boyutlu modeller yapp
verebilirlerdi, Iakat dz kt zerindeki bir dizi ikiboyutlu modelin antada
tanmas, deitirilmesi ve bu modele bakarak almas daha kolaydr.
Eer planlar bir bilgisayarn atm kodunda saklanacak ve teleIonla
memleketin br ucuna gnderilecekse, tek boyuta indirgemek de gerekebilir.
Bu, ikiboyutlu plan tek boyutlu bir "tarama biiminde yeniden kodlayarak
kolaylkla yaplabilir. Televizyon grntleri byle kodlanr ve yaymlanr.
Boyut indirgeme de nemsiz bir iIreleme aracdr. nemli olan nokta, planla
yap arasnda birebir eleme olmasdr. Plann her bir paras, yapmn bir
parasna karlk gelir. Plan, yapdan daha az-boyutlu olmasna karn, bir
anlamda minyatrletirilmi, "nceden oluturulmu binadr.
Planlarn tek boyuta indirgenmesinden sz etmemin nedeni, DNA`nn tek
boyutlu bir iIre olmas elbette. Bir yap modelini kuramsal olarak tek boyutlu
bir teleIon hattndan -saysallatrlm bir planlar dizisi- aktarmak nasl
mmkn oluyorsa, kltlm lekteki bir vcudu da tek boyutlu, saysal
DNA iIresiyle aktarmak da kuramsal olarak mmkndr. Bu gerekte
olmuyor ama eer olsayd, ada molekler biyolojinin eski n-oluumculuk
kuramn dorulad sylenebilirdi. imdi br byk embriyoloji kuramna
375


bakalm: epigenesis ya da "yemek kitab tariIi kuram.
Bir yemek kitabndaki tariI, Irndan kacak kekin plan deildir. Bunun
nedeni kekin boyutlu bir nesne, tariIinse tek boyutlu bir szckler dizisi
olmas deil; grdmz gibi, bir tarama ilemiyle bir modeli tek boyuta
indirgemek mmkn. Ama bir tariI, lekli bir model deildir; bitmi bir kekin
tanm da deildir. Bir-tariI, srasyla uyulduu takdirde sonu olarak bir kek
verecek bir dizi talimattr. Bir kekin tek boyutta iIrelenmi gerek bir plan,
keke dzenli bir biimde, enlemesine ve yukardan aa iler geirirmi gibi
bir dizi tarama alnarak yaplabilir. Milimetrik aralklarla iin ucunun yakn
evresi iIreli olarak kaydedilebilir; rnein, her krntnn ve zm para-
cklarnn kesin koordinatlar, alman seri verilerden saptanr. Kekin her
paracyla plann her parac arasnda birebir karlk gelen bir harita
yaplr. Bunun gerek bir tariIe benzer bir yan olmad aikr. Kek
paracklaryla tariIin szckleri ya da harIleri arasnda birebir iliki yok. TariI
haritasnm szckleri bir eylere karlk geliyorsa, bu, bitmi kekin tek tek
3 77


paracklar deil, kek yapmnda izlenen yntemin tek tek admlardr.
Hayvanlarn dllenmi yumurtadan nasl gelitii konusunda her eyi, hatta
ou eyi henz kavram deiliz. Yine de, genlerin bir plan olmaktan ok bir
tariIe benzedikleri yolunda ok gl gstergeler var elimizde. TariI
benzetmesi olduka iyi bir benzetme; ama ders kitaplarnda, zellikle de son
zamanlarda yay m I anan J ar da dnmeden kullanlan plan benzetmesi he-
men hemen her ayrntsyla yanl. Embriyonik geliim bir sretir; tpk bir
kekin yaplndaki ilemler gibi dzenli bir olaylar dizisidir; aradaki Iark,
embriyonik geliimde milyonlarca adm olmas ve 'kabn" Iarkl blmlerinde
ayn anda Iarkl admlar atlmasdr. Bu admlarn ou, hcre oalmasn ie-
rir; mthi rakamlarda hcre retilir, bu hcrelerin bazlar lr, bazlar baka
hcrelerle birleerek dokular, organlar ve dier ok-hcreli yaplan oluturur.
nceki blmlerden birinde grdmz gibi, belirli bir hcrenin davranlar,
ierdii hcrenin genlerine deil -vcudun tm hcrelerinde ayn genler kmesi
vardr- o hcrede bu genlerin hangi alt-kmesinin aldna baldr.
Gelimekte olan vcudun herhangi bir yerinde, herhangi bir zamanda, genlerin
yalnzca uIak bir blm alr. Gelime srasnda, Iarkl zamanlarda ve
embriyonun Iarkl blmlerinde baka genler alacaktr. Bir hcrede ne zaman
hangi hcrenin alaca, o hcre iindeki kimyasal koullara baldr. Bu da,
embriyonun o blmndeki nceki koullara baldr.
Bunun da tesinde, bir genin aldnda gsterecei etki, embriyonun o
blmnde etkilenebilecek ne olduuna baldr. Bir genin gelimenin nc
haItasnda, omuriliin tabanndaki hcrelerde almasyla gsterecei etki, ayn
genin gelimenin on altnc haItasnda, omuzdaki hcrelerde almasyla gs-
terecei etkiden tmyle Iarkldr. Dolaysyla, bir genin gsterecei etki, eer
byle bir etki varsa, genin basit bir zellii deil, genin embriyo iindeki yakn
evresinin yakn gemiiyle
378


olan etkileiminin bir zelliidir. Bu, genlerin bir vcudun plan olduu
dncesini anlamsz klyor. Hatrlayacaksnz, ayn ey bilgisayar
biyomorIlar iin de geerliydi.
yleyse, genlerle vcut blmleri arasndaki birebir iliki, tariIle kek
blmleri arasndaki ilikiden Iazla deil. Tpk tariIin szcklerinin birlikte ele
alndnda bir ilemi yrtmek iin gereken talimatlar olmas gibi, genler de,
birlikte ele alndklarnda bir ilemi yrtmek iin gereken talimatlardr. Oku-
yucu bu durumda bir genetikinin yaamn kazanmasnn nasl mmkn
olabildiini sorabilir. Bu durumda, braknz zerinde aratrma yapmay, mavi
gz 'iin ya da renk krl 'iin bir gen olduundan sz etmek nasl
mmkn oluyor? Genetikilerin bylesi tek-gen etkilerini incelemesi, bir-
gen/bir-vcut-bl- m elemesi olduunu gstermiyor mu? Genlerin
gelimekte olan vcut iin bir tariI olduuna ilikin sylediklerimin aksini
kantlamyor mu? Hayr, kesinlikle kantlamyor. Bunun sebebini anlamak da
ok nemli.
Bunu grmenin en iyi yolu tariI benzetmesine geri dnmek. Keki bileen
krntlarna ayrp da, 'Bu tariIteki ilk szcn karldr, u ikinci szcn
karldr, vs. diyemeyeceinizi kabul edersiniz. Bu anlamda tariIin
btnnn kekin btnne karlk geldii kabul edilecektir. imdi, diyelim ki,
tariIteki szcklerden birini deitirdik; rnein, 'kabartma tozu szc
yerine 'maya yazdk. TariIin yeni uyarlamasna gre 100 kek, eski
uyarlamasna gre 100 kek yaptk. 100 keklik bu iki kme arasnda ok nemli
bir Iarkllk var ve bu farkllk tariIlerdeki bir szcklk bir Iarkllktan dodu.
Szckle kek krnts arasnda birebir eleme olmamasna karn, szck fark-
llyla tm-kek Iarkll arasnda birebir eleme vardr. 'Kabartma tozu
kekin herhangi bir krntsna karlk gelmez ama etkisi tm kekin kabarmasn
ve dolaysyla biimim etkiler. Eer 'kabartma tozunu karr yerine 'un
koyarsanz, kek ka- barmayacaktr. Eer yerine 'maya koyarsanz, kek kabarr
ama tad daha ok ekmee benzeyecektir. Sz konusu szcklere karlk gelen
belirli bir kek 'paras" yoksa da, tariIin balangtaki haliyle 'mutasyon
geirmi" uyarlamas arasnda gvenilir, tanmlanabilir bir Iark vardr. Bu, bir
genin mutasyon geirmesi iin iyi bir benzetme.
Genler niceliksel etkiler gsterir ve mutasynlar da bu etkilerin niceliksel
bykln deitirir. Bunun iin, '350 dereceden '450 dereceye yaplacak
379


bir deiiklik daha da iyi bir benzeim olacak. TariIin "mutasyon geirmi",
yksek scaklkl uyarlamas balangtaki, dk scaklkl halinden Iarkl -
kacaktr; ama bu Iarkllk tek bir blmde deil, maddenin tmnde
grlecektir. Bir bebein 'piirilmesini benzetmek iin, tek bir Irndaki tek
bir ilemi almamalyz; kabn Iarkl paralarn 10 milyon Iarkl minyatr
frndan geiren, seri ve paralel bal bir tayc bantlar karmaas olmal, her
frndan da 10.000 Iarkl temel bileenden oluturulmu Iarkl bir eni bileimi
kmal. Piirme benzetmesinin pI noktas, yani genlerin bir plan deil, bir
ilemin tariIi olduu, benzetmemizin karmak uyarlamasndan daha iyi
anlalyor.
imdi bu dersi, edinilmi zelliklerin kaltmna uygulamamzn zaman
geldi- Bir tariIle kyaslandnda, bir plandan bir ey yapmann nemi, ilemin
tersinir olmasdr. Bir eviniz varsa, bu evin plann karmak kolay olur. Evin
btn boyutlarn ln ve belirli bir lekle kltn. uras ok ak: Eer ev
bir zellik edinmise, -diyelim ki, daha byk bir oda elde etmek iin bir i
duvar yklyor- 'ters plan" bu deiiklii sadakatle kaydedecektir. Eer genler
yetikin vcudun bir tanm olsayd, tpk byle olurdu. Eer genler bir plan
olsayd, vcudun mr boyunca edinecei her zelliin genetik iIreye geri
yazldn ve dolaysyla da bir sonraki nesle aktarldn dnebilirdik.
Nalbantn olu babasnn abalarnn sonularm miras alabilirdi. Bunun
mmkn olmamasnn nedeni, genlerin bir plan deil, bir tariI olmas. Diyelim
ki, kekten bir dilim kesip alyoruz. Yaplan bu deiiklii tariIe geri veriyoruz
ve tariI yle bir deiiyor ki, bu deitirilmi tariIe gre yaplan kek Irndan
ortasnda bir dilim eksik olarak kyor. Bunu nasl dnemezsek, edinilmi
zelliklerin kaltldn da dnemeyiz.
Lamarcklar geleneksel olarak nasrlardan holanr, bunun iin nasr
rneini kullanacam. Varsaymsal banka memurumuzun, sa elinin orta
parmandaki -kalemi tuttuu parmak- bir nasr dnda, yumuak, iyi baklm
elleri var. Eer memurumuzun soyundan gelen nesiller ok yaz yazarlarsa,
Lamarck- , bu blgedeki deri geliimini denetleyen genlerin deiime
uramasn bekler; yle ki, bebekler ayn parmaklar sertlemi olarak
doacaktr. Genler bir plan olsayd, bu kolayca olabilirdi. Derinin her
milimetrekaresi (ya da uygun bir kk birim) iin bir gen olacaktr. Yetikin
banka memurunun tm deri yzeyi 'taranacak, her milimetrekarenin sertlii
380


dikkatle kaydedilecek ve o milimetrekareye ilikin olarak genlere, zellikle de
memurun spermlerindeki doru genlere geri gnderilecektir.
Ama genler bir plan deil. Her milimetrekare iin bir gen olmasnn hibir
anlam yok. Yetikin vcudun taranmasnn ve tanmnn genlere geri
gnderilmesinin hibir anlam yok. Genetik kaytlarda bir nasrn
'koordinatlarna 'baklp, 'ilikili genlerin deitirilmesi mmkn deil.
Embriyonik geliim, ilemekte olan tm genlerin katld bir sre; ileri
ynde, dorulukla izlendiinde yetikin bir vcutla sonulanacak bir sre;
ama doas gerei, isel olarak tersinmez olan bir sre. Edinilmi zelliklerin
kaltm gerekleemez; bununla da kalmyor: Embriyo geliimi n-oluum
yerine epigenetik olarak ilerleyen herhangi bir yaam biiminde de
gerekleemez. Lamarckl savunan bir biyolog, -bunu duyunca ok
geirecek ama- atomis- tik, deterministik, indirgemeci bir embriyolojiyi
savunmaktadr. Bu ukala jargon szckler dizisiyle cann skmak istemezdim
ama buradaki ironinin ekiciliine dayanamadm, nk gnmzde
Lamarckla en yakm biyologlar, ayn yapmack szleri bakalarn
eletirmekte kullanyor.
Evrenin bir yerlerinde n-oluumcu bir embriyolojisi olan bir yaam
sisteminin, gerek bir 'planc genetie sahip ve bu ne


denle de edinilmi zellikleri kaltabilecek bir yaam biimi var
olamayacam sylemiyorum. Buraya kadar gsterdiim tek ey,
Lamarcklm embriyolojiyle uyumad. Bu blmn bandaki savm daha
glyd: Edinilmi zellikler kaltlabil- seydi bile, Lamarck kuram
uyumlu evrimi yine de aklaya- mazd. Bu savm ylesine gl ki, Evren m
her yerindeki yaam biimlerine uygulanmas hedeIleniyor. ki mantk
izgisine dayanyor. Bunlardan biri, kullanma ve kullanmama ilkesinin,
dieriyse edinilmi zelliklerin kaltmnn neden olduu glkler. nce,
edinilmi zelliklerin kaltmn ele alacam.
Edinilmi zelliklerin sorunu temelde u: Edinilmi zellikler pek gzeller
de, hepsi bir iyileme olmuyor. Bunlarn byk ounluu sakatlklar.
Edinilmi zellikler hi ayrt edilmeksizin kaltlacaklarsa, evrimin uyumlu
iyileme ynnde ilerlemeyecei ok ak: Sertlemi ayaklar ve gnete
bronzlamann yan sra, krk ayaklar ve suieinin brakt izler de nesiller
boyu aktarlacak... Bir makinenin yllar getike edindii zelliklerin ou
hasarlarn birikmesidir: yalanmaktr. Eer bunlar bir tr tarama ilemiyle bir
araya getirilecek ve bir sonraki neslin planna aktarlacaksa, birbirini izleyen
nesiller gittike daha ypranm doacaktr. Her yeni nesil hayata yeni bir planla
taptaze balamak yerine, bir nceki neslin birikmi hasar ve sakatlklarn
yklenmi, yara berelerle dolu halde balayacaktr.
Bu aslnda baa klmaz bir sorun deil. Edinilmi zelliklerin bazlarnn
iyileme ynnde olduu reddedilemez ve kuramsal olarak, kaltm
mekanizmasnn bir biimde iyilemelerle sakatlklar birbirinden ayrt
edebileceini syleyebiliriz. Fakat bu ayrt etmenin nasl alabileceini
dnrken, edinilmi zelliklerin neden bazen iyileme olduklarn sormadan
edemeyiz. rnein, neden plak ayakl bir maratoncunun taban altlarnda
olduu gibi, derinin kullanlan blgeleri kalnlap sertleiyor? Dorusunu
sylemek gerekirse, derinin incelmesi daha olas grnyor. ou makinede
aman paralar incelir;
nedeni ok ak: Anma ve ypranma makineden paracklar koparr, onlara
parack eklemez.
Kukusuz Darwincinin yant hazr: Anma ve ypranmaya ak deri
kalnlar nk atalarn gemiinde, doal seilim, derisi anma ve
ypranmaya byle ie yarar biimde tepki veren bireylerin lehine ilemitir.
382


Benzer ekilde, doal seilim atasal nesillerin gnee kahverengileerek tepki
veren bireylerinin lehine ilemitir. Danvinci, edinilmi zelliklerin bir
blmnn -sayca ok az olsalar bile- iyileme olmasnn altnda yatan ne-
denin gemiteki Danvinci seilim olduunu savunur. Baka bir deyile,
Lamarck kuram, evrim srecindeki uyum salayan iyilemeyi ancak Darwinci
kuramn srtna binerek aklayabilir. Edinilmi zelliklerin bazlarnn yararl
olmasn salayan ve stn olanlarla stn olmayanlar birbirinden ayracak bir
mekanizma salayan Danvinci seilim orada, arka planda olunca, edinilmi
zelliklerin kaltmnn evrimsel iyilemeye yol amas anlalr olabilir. Fakat
buradaki iyilemenin altnda tmyle Danvinci nedenler yatmaktadr. Evrimin
uyum salayan zelliini aklamak iin Darvincilie bavurmak zorunda kal-
yoruz.
Ayn ey, ok nemli bir edinilmi iyileme tr iin de doru: renme
bal altnda topladmz zellikler. Bir hayvan yaam boyunca yaamn
kazanma iinde beceri kazanr. Kendisi iin neyin iyi, neyin kt olduunu
renir. Beyni, dnyaya ilikin ve hangi eylemlerin istenen sonulara,
hangilerinin de istenmeyen sonulara gtreceine ilikin geni bir anlar k-
tphanesi depolar. Bylece, bir hayvann davranlarnn byk bir ksm
edinilmi zellikler bal altnda toplanmtr ve bu tr edinmenin -renme-
ou gerekten de iyileme sIatn hak eder. Eer ebeveynler bir mr boyu
edinilmi deneyimlerin getirdii bilgelii genlerine bir biimde geirebilselerdi,
ocuklar bakalarnn deneyimlerinden oluan, zerine yeni eyler eklenmeye
hazr bir ktphaneyle doar ve yaama bir adm nden balard. renilen
beceriler ve bilgelik genlere kendiliinden yazlacandan, evrimsel ilerleme
gerekten hzlanrd.
Fakat btn bunlar renme dediimiz davran deiikliklerinin
iyilemeler olacan varsayyor. Neden iyileme olmalar gerekiyor ki?
Hayvanlar gerekten de kendileri iin iyi olan yapmasn reniyorlar, peki
ama neden? Hayvanlar, gemite kendilerine ac vermi eylemlerden kanma
eilimi gsterir. Ama ac bir madde deildir ki. Ac yalnzca beynimizde ac
olarak ilem gren eydir. Ac verici olarak ilem gren olaylarn, rnein
vcut yzeyinin iddetle yaralanmasnn, ayn zamanda hayvann hayatn
tehlikeye sokan olaylar olmas bir rastlant. Yaralanmaktan ve hayatlarn
tehlikeye sokan baka olaylardan holanan bir hayvan rk hayal edebiliriz
383


pekl; beyinleri yaralanmaktan zevk alacak ve hayatta kalmalarn
kolaylatracak eyleri -rnein besleyici gdalarn tad- ac verici olarak algla-
yacak biimde yaplanm bir hayvan rk... Dnyada byle mazoist hayvanlar
olmamasnn nedeni, Darvvinci neden, yani mazoist atalarn bu
mazoistliklerini miras alacak ocuklar douracak kadar yaayamamalar.
Byk olaslkla, aamayacaklar kaIesler ierisinde bir veterinerler ve
bakclar ordusu taraIndan martlarak ve hayatta kalmalar salanarak, yapay
seilimle, kaltsal mazoistler yetitirebilirdik. Fakat doada byle mazoistler
hayatta kalamaz ve bu da, renme dediimiz deiikliklerin iyileme
olmasnn ana nedenidir. Yine, edinilmi zelliklerin yararl olabilmesi iin
Darvvinci bir neden olmas gerektii sonucuna vardk.
Artk kullanma ve kullanmama ilkesine gelelim. Bu ilke edinilmi
iyilemelerin baz ynleri iin olduka iyi iliyor. zgn ayrntlara bah
olmayan genel bir kural bu. Syledikleri basit: Vcudun sk kullanlan
herhangi bir paras byr; kullanlmayan herhangi bir paras da klr,
hatta gdkleir ve kaybolur. Vcudun yararl (dolaysyla da kullanlan)
paralarnn, genelde, bymekten yarar salayacaklarn, te yandan, yararsz
(dolaysyla da kullanlmayan) paralarnn hi olmasalar da bir ey Iark
etmeyeceini dnebiliriz. Bu yzden de, kuraln genel bir deeri var gibi
grnyor. Ancak, yine de bu kuraln byk bir sorunu var: Kullanma ve
kullanmama ilkesi, yneltebileceimiz baka bir itiraz olmasayd bile,
hayvanlar ve bitkilerde grdmz son derece nazik uyum salama yollarn
bi- imlendiremeyecek kadar kaba.
nceki blmlerde, gz, yararh bir rnek oldu; bir kez daha denemememiz
iin hibir neden yok. Gzn birbiriyle ibirlii iinde alan hassas paralarn
dnn: berrak saydamlyla, renkleri ve kresel arpkl dzeltmesiyle
mercek; mercekleri herhangi bir hedeIe, birka santimetreden sonsuza, annda
odaklayabilen kaslar; kleri ve zel amal hzl bir bilgisayar olan bir
kameraya benzeyen, gz akln srekli ince ayarda tutan diyaIram ya da
gzbebei ksma mekanizmas; renkleri kodlayan 125 milyon Iotoseliyle
atabaka; makinenin her parasna yakt tayan kan hcreleri ebekesi; ok
daha ayrntl, elektronik iplerin ve elektrik teli balantlarnn edeeri sinir
a. Tm bu ince ince ilenmi karmakl aklnzda tutun ve kendi kendinize
bunun kullanma ve kullanmama ilkesi sonucu bir araya getirilip
384


getirilemeyeceini sorun. Bana yle geliyor ki, yant, ok bariz bir 'hayr.
Mercek saydamdr ve kresel ve kromatik sapmaya kar dzeltilmitir. Bu
yalnzca kullanm sonucu ortaya km olabilir mi? Bir mercek, iinden akp
geen Iotonlar taraIndan saydamlatrlm olabilir mi? Kullanld iin, k
iinden getii iin daha iyi bir lens haline gelebilir mi? Elbette hayr. Niye
gelsin ki? Atabakann hcreleri deiik renklerde k bombardmanna
tutulduklar iin kendilerini renge duyarl snIa ayrrlar m? Niye byle bir
ey yapsnlar ki? Odaklama yapan kaslar bir kez ortaya ktktan sonra,
kullanma, onlarn byyp glenmelerine neden olacaktr ama grntlerin
daha iyi odaklanmasnda tek bana ie yaramayacaktr. Gerek u ki, kullanma
ve kullanmama ilkesi en kaba ve hi etkileyici olmayan uyumlar bile
aklamaktan acizdir.


te yandan, Danvinci seilim en uIak ayrnty bile aklamakta glk
ekmez. yi, keskin ve ayrntlarda titiz bir grme yetenei, bir hayvan iin
lm kalm meselesi olabilir. Doru odaklanm ve sapmalara kar dzeltilmi
bir mercek, krlang gibi hzl uan bir ku iin avn yakalamakla bir kayala
arpmak arasndaki ayrm belirler. yi ayarlanm, gne ktnda hzla
kslan bir diyaIram, avcy zamannda grp kaabilmeyle lmcl bir an iin
gzlerin kamamas arasndaki ayrm belirler. Gzn daha etkili olmasna
ynelik her trl iyileme, ne kadar ayrntda ya da i dokular arasnda gml
olursa olsun, hayvann hayatta kalmasna ve reme baarsna, dolaysyla da
iyilemeyi yapan genlerin oalmasna katkda bulunacaktr. Sonu olarak,
Danvinci seilim iyilemenin evrimini aklayabilir. Danvinci kuram baarl
hayatta kalma aygtlarnn evrimini, bu aygtlann baarsnn dorudan bir
sonucu olarak aklar. Aklamayla aklanmak istenen arasndaki balant
dorudan ve ayrntldr.
te yandan, Lamarck kuram gevek ve kaba bir balantya dayanr: ok
kullanlan bir eyin daha byk olursa daha iyi olacan ne sren bir kural.
Bu, bir organn byklyle etkililii arasnda bir iliki kurmak anlamna
geliyor. Byle bir iliki varsa bile, bu zayI bir iliki olacaktr. Danvinci
kuramsa, bir organn etkililii ile etkililii arasndaki balantya dayaldr:
mkemmel bir balant! Lamarck kuramn zayIl, bu gezegen zerinde
grdmz yaam biimlerine ilikin ayrntlara bal deil. Her tr
uyumlayc karmaklk iin geerli genel bir zayIlk ve sanyorum Evren`in
herhangi bir yerindeki yaam iin de -bu yaamn ayrntlar ne denli tuhaI ve
yabanc olursa olsun- geerli olacaktr.
Lamarckla kar yrttmz bu rtme biraz ykc oldu. ncelikle,
kilit varsaymnn, edinilmi zelliklerin kaltmnn, bildiimiz tm yaam
biimleri iin yanh olduunu gryoruz. kincisi, yalnzca yanh deil, n-
oluumcu ('plan) tr bir embriyoloji yerine epigenetik ('yemek tariIi) tr
bir embriyolojiye dayal tm yaam biimlerinde yanl olmak runda; bizim
bildiimiz, incelediimiz tm yaam biimleri b trde. ncs, Lamarck
kuramn tm varsaymlar dor olsayd bile, bu kuram ilke olarak, iki ayr
nedenden tr cid di uyumlayc karmaklklarn evrimini aklamakta yetersi
kalyor; yalnzca dnyada deil, tm Evren`de. yleyse, La marcklm yanl
bir kuram olan Darwincilie rakip oldu doru deil. Lamarcklk,
386


Darvvincilie rakip Ialan olamaz Uyumlayc karmakln evrimini
aklamada ciddi bir ac?aj bile deil; Darvvincilie kar potansiyel bir rakip
olarak ie balad andan itibaren lanetli.
Darvvinci seilime alternatiI olarak ortaya atlm, zaman zaman hl ne
srlen birka baka kuram daha var. Bunlarn da ciddi alternatiIler
olmadklarn gstereceim. Bu 'alternatiIlerin -'yanszclk,
'mutasyonculuk, vs.- gzlenen evrimsel deiimin bir blmnden sorumlu
olabileceklerini ya da olamayacaklarn, Iakat uyumlayc evrimsel deiimden,
yani gzler, kulaklar, eklemler ve yank dzenekleri gibi gelimi dzenekler
oluturma ynnde deiimden sorumlu olamayacaklarn gstereceim (aslma
bakarsanz, gstermem gerekmiyor, hepsi ok ak). Hi kuku yok ki, byk
miktarlarda evrimsel deiim uyumlayc olmayabilir; bu durumda, evrimin
baz blmlerinde alternatiI kuramlar nem kazanabilir. Fakat bu blmler
evrimin skc blmleri olacaktr, canl olmayanla kyaslandnda canly zel
klan zelliklerle ilgili blmler deil. Bu, yansz evrim kuramnda ok ak
grlyor. Bu kuramn uzun bir gemii var, Iakat byk Japon genetiki
Motoo Ki- mura taraIndan ortaya atlan ada, molekler kl ierisinde
anlalmas ok kolay (yeri gelmiken, Kimura`nm ngilizce yazlarnda birok
ngilizi utandracak bir slup tutturduunu belirteyim).
Daha nce yanszc kuram ksaca grdk. Bu kuramdaki dnceyi
hatrlayacaksnz: Bir molekln deiik uyarlamalar (rnein, hemoglobin
moleklnn aminoasit dizilimi Iarkl olan uyarlamalar) birbirlerinden daha
iyi deildir. Bu, bir hemoglobin uyarlamasnn mutasyon geirerek bir baka
uyarlamay oluturmasnn doal seilim asndan yansz olduu anlamna
geliyor. Yanszclar evrimsel deiimlerin byk ounluunun molekler
genetik dzeyinde yansz, doal seilim asndan geliigzel olduuna
inanyor. Seilimciler olarak adlandrlan alternatiI genetiki akm da doal
seilimin molekler zincirler boyunca her noktada, ayrntlar dzeyinde etkin
bir g olduuna inanyor.
ki Iarkl soruyu ayrt edebilmemiz ok nemli. Birincisi, bu blme ilikin
bir soru: Yanszclk, uyumlayc evrime getirilen bir aklama olarak doal
seilimin bir alternatiIi mi? kinci ve bundan epey Iarkl olan, bir soru da,
meydana gelen evrimsel deiimin uyumlayc olup olmad sorusu. Bir
molekln bir biiminden dierine evrimsel bir deiimden sz ettiimize gre,
387


bu deiimin doal seilim yoluyla ortaya km olma olasl nedir?
Geliigzel olumu yansz bir deiim olma olasl nedir? Bu ikinci soru
konusunda, molekler genetikiler arasnda bir sava balad; nce bir taraI
kazanyor, sonra da br taraI. Fakat dikkatimizi uyum zerine younlatrrsak
-birinci soru- tm bunlar bir bardak suda kopan Irtnadr. Bize gre, yansz bir
mutasyon var olmayabilir de, nk ne biz ne de doal seilim yansz bir
mutasyonu grebiliriz. Bacaklar, kollar, kanatlar, gzleri ve davranlar
dnrsek, yansz bir mutasyon, mutasyon deildir! Yemek tariIi
benzetmemize yeniden bavurursak, tariIin baz szckleri baka bir yaz
karakterine dnse de, yemein tad deimeyecektir. Yalnzca yemei ye-
mekle ilgilenenler iin, ister byle baslsn, ister byle, tariI ayn kalacaktr.
Molekler genetikiler, titiz yaynclara benzer. TariIlerin yazl olduu
szcklerin asl biimiyle ilgilenirler. Doal seilimse, buna aldrmaz; uyumun
evriminden sz ederken biz de aldrmamakyz. Evrimin baka ynleriyle,
rnein Iarkl soylarda evrim hzyla ilgilendiimizdeyse, yansz mutas- yonlar
son derece ilgin olacaktr.
388


En ateli yanszc bile, doal seilimin tm uyumlardan sorumlu olduunu
mutlu mutlu kabullenir. Onun syledii, evrimsel deiimin ounluunun
uyum olmaddr. Genetiki akmlardan biri kar kacaktr ama, yanszc
pekl hakl olabilir. Keke yanszc kazansa, nk o zaman evrimsel ilikileri
ve evrim hzlarn hesaplamak ok kolaylard. ki taraItakiler de yansz
evrimin uyumlayc iyilemeye yol amayacan kabul eder. Nedeni basit:
Yansz evrim, tanm gerei, geliigzeldir; uyumlayc iyilemeyse geliigzel
deildir. Bir kez daha, yaam cansz olandan ayran zelliin aklamas
olarak, Dar- winci seilime bir alternatiI bulmakta baarsz olduk.
imdi Darvinciliin bir baka tarihsel rakibine geliyoruz: 'mutasyonculuk
kuram. u anda kavrayabilmemiz g ama, bu yzyln balarnda, mutasyon
olay ilk tanmlandnda, bu, Darwinci kuramn ayrlmaz bir paras olarak
deil de, alternatiI bir evrim kuram olarak grld! Mendel'in kahtm ilkelerini
yeniden keIedenlerden olan Hugo de Vries ve William Ba- teson, gen
szcn bulan Wilhelm Jolannsen ve kromozom kaltm kuramnn babas
Thomas Hunt Morgan gibi tannm isimlerin de ilerinde olduu,
mutasyoncular olarak bilinen bir genetiki akm vard. zellikle de Vries
mutasyonun neden olabilecei deiimlerin byklnden ok etkilenmiti ve
yeni trlerin her zaman tek bir byk mutasyondan kaynaklandn
dnmekteydi. De Vries ve Johannsen bir trn iindeki eitliliin ounun
genetik olmadna inanyordu. Mutasyon- cularm hepsi, seilimin, en iyi
olaslkla, evrimdeki rolnn nemsiz bir ayklama olduunu dnyorlard.
Gerek yaratc g, mutasyonun ta kendisiydi. Mendel genetiine, bugn ol-
duunun terisine, Darvinciliin temel direi deil, antitezi olarak baklyordu.
Bugn bu dnceye kahkahalarla glmekten baka bir tepki vermek zor,
ama Bateson'un o byklk taslayan sesiyle sylediklerini yinelerken dikkatli
olmamz gerek: 'Kyas kabul etmez gerekler koleksiyonu iin Darvin`e
gidiyoruz (Iakat...)
Darvvin bize artk bir IelseIe uzman gibi gelmiyor. Biz artk Darvvin`in evrim
plann Lucretius ya da Lamarck okur gibi okuyoruz." Ve, 'oumuz ayn
kandayz; poplasyon kitlelerinin seilimin ynlendirdii grlemez admlarla
deiimi geree o kadar uygunsuzdur ki, yapabileceimiz tek ey, byle bir
nerinin savunucularnn gsterdikleri yaylma isteine ve bu neriyi bir sre
de olsa kabul edilebilir gibi gstermekte sergiledikleri mthi baarya hayret
389


etmektir.`` Mendelci parackl kaltm kuramnn Darwinciliin antitezi
olmayp aslnda onun temelindeki ilkelerden biri olduunu gsterip,
mutasyonculuk dncesini deitiren R. A. Fisher olmutur.
Mutasyon, evrim iin gereklidir, evet ama mutasyonun tek bana yeterli
olduunu kim syledi ki? Evrimsel deiim, iyilemedir; yalnzca rastlantya
bal bir deiimden beklenemeyecek lde bir iyileme. Tek evrimsel g
olarak mutasyonu grmenin getirdii bir sorun u: Nasl oluyor da, mutasyon
hayvan iin neyin iyi neyin kt olduunu 'bilebiliyor? Karmak bir
mekanizmann, rnein bir organn bana gelebilecek tm olas deiimlerin
byk ounluu bu mekanizmann daha da ktye gitmesine neden olacak,
yalnzca ok uIak bir blm mekanizmay daha iyiye gtrecektir. Seilimsiz
mutasyonun evrimin itici gc olduunu savunmak isteyen birisi,
mutasyonlarm nasl olup da daha iyiye gtrme ynnde altn
aklamaldr. Vcut daha ktye deil de, daha iyiye gidebilmek iin hangi
gizemli bilgelii kullanyor? Farkna varacaksnz, bu aslnda, Lamarcklk
iin sorduumuz sorunun klk deitirmi hali. Sylemeye gerek yok,
mutasyoncular bu soruyu asla yantlamadlar. Asl garip olan, bu sorunun
akllarna bile gelmemi olmas.
Gnmzde bu dnce bize daha da komik geliyor -aslnda hakszlk bu
kadar komik gelmesi- nk mutasj`onlarn 'geliigzel olduunu dnerek
yetitik. Mutasyonlar geliigzelse, tanm gerei, iyiletirme eiliminde
olamazlar. Fakat mutas- yoncu akm, mutasyonlar geliigzelmi gibi
deerlendirmedi.
Vcudun belirli ynlerde deimek iin isel bir eilimi olduu nu dndler;
ama vcudun kendisi iin gelecekte neyin iy olacam nasl bildii sorusunu
ak braktlar. Bunu mistik bij samalk olarak yazya dkerken, bir yandan da
mutasyonur geliigzel olduunu sylediimizde ne kastettiimizi ak olarak
belirtmekte yarar var. Geliigzel var, geliigzelcik var; ve birok insan bu
szcn deiik anlamlarm birbirine kartryor. Dorusu, birok adan
mutasyon hi de geliigzel deildir. Ben bu alarn hayvan iin neyin iyi
olduunun bilinmesini ya da buna edeer bir eyi iermediinde srarlym.
Aslnda evrimi aklamak iin seilimsiz mutasyon kullanyorsanz, neyin iyi
olduuna ilikin bilgiye edeer bir ey mutlak gerekli olacaktr. Mutasyonun
hangi anlamda geliigzel olduuna, hangi anlamda olmadma bakmamzda
390


yarar var.
Mutasyonlar belirli Iiziksel olaylar sonucu ortaya kyor; kendiliklerinden
oluvermiyor. Mutasyon bu anlamda geliigzel deil. Mutasyonlarn nedeni,
"mutajen dediimiz unsurlar (bunlar tehlikeli nk ou kez vcutta kanser
balatyor): X nlar, kozmik nlar, radyoaktiI maddeler, eitli kimyasallar
ve hatta 'mutasyoncu genler dediimiz baka genler. kincisi, bir trdeki
btn genlerin mutasyon geirme olasl ayn deil. Kromozomlar zerindeki
her noktann kendine zg bir mutasyon oran var. rnein, insanlarn orta
yalarn banda lmne neden olan Huntington chorea hastal genini
yaratan mutasyonun oluma oran 200.000`de 1. Dachsund cinsi kpeklerde
bacaklarn ok ksa olmasna yol aan, bildiimiz ccelik sendromu
achondroplasia iin bu deer 10 kat daha Iazla. Bu oranlarn lm normal
koullar altnda yaplyor. Ortamda X nlar benzeri mutajenler varsa, bu
oranlar mthi artyor. Kromozomlarn baz blmlerine "scak noktalar
diyoruz ve bu noktalarda mutasyon hz yksek.
nc olarak, scak nokta olsun olmasn, kromozom zerindeki her
noktada belirli ynlerdeki mutasyonlarn gerekleme olasl, aksi
ynlerdekilerin gerekleme olaslndan da
391


ha Iazladr. Bu, 'mutasyon basks olarak bilinen, evrimsel sonular
olabilecek bir olguya yol ayor. rnein, hemoglobin moleklnn Biim 1 ve
Biim 2 gibi yansz iki biimi varsa -kanda oksijen tama yetenei asndan
ikisi de eit yetenekte anlamnda yansz- l`den 2 ye olan mutasyonlar, 2`den l`e
olanlardan daha sk grlebilir. Bu durumda, mutasyon basks, Biim 2`nin
Biim l'den daha sk grlmesine neden olacaktr. Eer belirli bir noktada ileri
mutasyon hz geri mutasyon hzna eitse, mutasyon basks sfr demektir.
Artk mutasyonun geliigzel olup olmad sorusunun nemsiz bir soru
olmadn grebiliyoruz. Bu sorunun yant, geliigzelden ne anladmza
baldr. 'Geliigzel mutasyon demekle mutasyorilarn d unsurlardan
etkilenmediini sylemek istiyorsanz, X nlar muatsyonun geliigzel
olmadn kantlamaktadr. "Geliigzel mutasyon derken tm mutas-
yonlarn gerekleme olaslnn ayn olduunu kastediyorsanz, scak noktalar
mutasyonun geliigzel olmadn kantlamaktadr. "Geliigzel mutasyon
derken tm mutasyon noktalarnda mutasyon basksnn sfr olduunu
sylemeye alyorsanz, bir kez daha mutasyon geliigzel deildir. Yalnzca
'geliigzel olmay "vcutsal iyileme ynnde genel bir eilim olmamas"
olarak tanmladnzda, mutasyonun geliigzel olduu dorudur. Ele
aldmz bu geliigzel olmama eidi de, evrimi uyum salayc iyileme
ynnde (ilevsel olarak "geliigzel bir ynde deil) hareket ettirmede etkili
olamaz. Drdnc bir geliigzel olmama eidi daha var ve doru ama do-
ruluu dierleri kadar belirgin deil. Bunun zerinde biraz zaman harcamamz
gerekiyor nk gnmz biyologlarnn bile kaIasn kartran bir konu bu.
"Geliigzel szcn baka bir anlamda alanlar da var -bana gre
olduka garip bir anlam bu. ki Darwincilik kartnn (P. Saunders ve M-W.
Ho) Darvvinci lerin 'geliigzel mutasyon olarak ne kastettikleri konusundaki
dncelerini anlatan yazlarndan alntlar yapyorum: 'Yeni Darvvinci
geliigzel eitlilik kavram, dnlebilecek her eyin mmkn old u
saplantsn da beraberinde tayor." Tm deiimleri mmkn olduuna ve
gerekleme olaslklarnn eit olduun, inanlyor. (Vurgular benim.) Deil
buna inanmak, byle bi inanc anlaml klmak iin ne yaplabileceini bile
dnemiyorum! 'Tm deiimlerin eit olaslkl olduuna inanmak ne
demek acaba? Tm deiimler? ki ya da daha Iazla eyin eit olaslkl
olabilmesi iin, bu eylerin ayr, belirli olaylar olarak tanmlanabilmesi gerekir.
392


rnein, 'yaz ya da tura gelmesi olasl ayndr diyebiliriz nk yaz ya da
tura gelmesi birbirinden Iarkl, ayr iki olaydr. Fakat bir hayvann vcudunda
meydana gelebilecek 'tm olas deiiklikler bu tr ayr olaylar deil. iki olas
olay ele alalm: 'nein kuyruu bir santimetre uzar. ve "nein kuyruu iki
santimetre uzar. Bunlar iki ayr olay m? ki ayr olay olduklar iin mi
olaslklar eit? Yoksa bunlar ayn olayn yalnzca niceliksel eitlemeleri mi?
Belli ki, geliigzellik kavram aslnda anlamsz deilse de komik bir ar
uta olan bir eit Danvinci karikatr oluturulmu. Bu karkatr
anlayabilmem epey zaman ald nk bildiim Darvvincilerin dnme
biimine ok yabancyd. Ama sanyorum, sonunda anlamay baardm ve size
de anlatmaya alacam, nk Darvvincilie kar szm ona itirazlarn al-
tnda yatan anlamamza yardmc olacaktr.
eitlilik ve seilim el ele alarak evrim retir. Danvinci, eitliliin -
iyilemeye ynelik olmamas anlamnda- geliigzel olduunu ve evrimin
iyileme eiliminin seilimden kaynaklandn syler. Evrimsel ilkelerden
oluan bir sreenlik dnelim; Darvincilik bir uta, mutasyonculuk br uta
olacaktr. Ar mutasyoncu, evrimde seilimin rol olmadna inanr; evrimin
yn sunulan mutasyonlarn ynyle belirlenmektedir. rnein, evrimimizin
son birka milyon ylnda grlen, insan kaIatasnn bymesini ele alalm.
Danvinci, mutasyonun seilime sunduu eitliliin beyinleri kk bireyleri
ve beyinleri byk bireyleri ierdiini syler; seilim kincisini yelemitir.
393


Mutasyoncu ise, mutasyonun sunduu eitlilikte byk beyinler lehine bir
eilim olduunu syler; eitlilik sunulduktan sonra seilim yoktur (ya da
seilime gerek yoktur); beyinler bymtr nk mutasyonlarm yol at
deiim daha byk beyinler oluturma ynnde eilimlidir. zetleyelim:
Evrimde daha byk beyinler lehine bir eilim olmutur; bu eilim yalnzca
seilimden kaynaklanmaktadr (Darvvinci gr), ya da yalnzca mutasyondan
kaynaklanmaktadr (mutasyoncu gr); bu iki gr arasnda bir srekli|ik, iki
olas evrimsel eilim kayna arasnda neredeyse bir dei toku olduunu
dnebiliriz. Orta gr, mutasyonlarda beynin bymesi ynnde bir miktar
eilim olduu ve seilimin de hayatta kalabilen poplasyon- da bu eilimi
artrd olacaktr.
Darvvinci, seilime sunulan mutasyonlarm yol at eitlilikte hibir
eilim olmadn sylediinde kastettii ey karika- trize ediliyor. Gerek bir
Darvvinci olan bana gre, bu, mutasyonun uyum salayc iyileme ynnde
sistematik bir eilim gstermedii anlamn tar. Fakat bir Darvvincinin
gerek-te- si karikatr iin, dnlebilecek tm deiimlerin "ayn ola-
sla sahip olduu anlamn tamaktadr. Bylesi bir dncenin mantksal
olanakszlm bir taraIa brakrsak (zaten anlatld), Darvvinci karikatrnn,
vcudun ulu-gl seilim taraIndan, tercih edecei herhangi bir biime
sokulmaya hazr kilden yaplm olduunu dndne inanlmaktadr.
Gerek Darvvinciyle karikatr arasndaki Iark anlamak nemli. Bunu zel bir
rnek zerinde durarak yapacaz: yarasalarn ve meleklerin uu yntemleri
arasmdaki Iarkllk.
Melekler hep srtlarndan kan iki kanatla dnlrler, kollar tylerle
engellenmemitir. te yandan, yarasalarn ve kularn ve Pterodactylus
yelerinin bamsz kollar yoktur. Atasal kollan kanatlarla btnlemitir ve
kullanlamaz ya da yiyecei tutmak gibi baka amalarla, olduka hantal bir
biimde kullandr. imdi bir gerek Darvvinciyle bir ar Darvvinci karikatr
arasnda geen bir konumay dinleyeceiz.
Gerek: Acaba neden yarasalarda meleklerinkine benzer kanatlar
evrilmemi? nsan bir iIt kollan olsa iyi olurdu diye dnmeden edemiyor.
Fareler yiyeceklerini tutup kemirmek iin hep kollann kullanyor, yarasalarsa
yerde kolsuz ok hantal grnyor. Sanrm verilecek yantlardan biri
mutasyonun gereken eitlilii salayamam olmas. Srtlanmn ortasnda kanat
394


kntdan olan atasal mutasyona uram yarasalar hi olmad herhalde.
Karikatr. Sama. Seilim her eydir. Eer yarasalarn meleklerinkine
benzer kanatlar yoksa, bu sadece ve sadece seilim meleklerinki gibi kanatlar
lehine almad iindir. Kukusuz srtlarnn ortasnda kanat kntlar olan
mutasyona uram yarasalar vard ama seilim onlar yelemedi.
Gerek: Evet, evet. Eer bu kntlar olsayd, seilim onlan yelemezdi,
ayn Iikirdeyim. Bir kere hayvann arln artrm olurlard ki, Iazla arlk
bir hava tatnn kaldramayaca bir lkstr. Fakat, seilim ilke olarak neyi
yelerse yelesin, mutasyonun her zaman gereken eitlilii salayacana
inanmyorsunuz herhalde?
Karikatr. Tabii ki inanyorum. Seilim her eydir. Mutasyon
geliigzeldir.
Gerek: Tamam, mutasyon geliigzeldir, ama bu yalnzca mutasyonun
gelecei gremeyecei ve hayvan iin neyin iyi neyin kt olduunu
planlayamayaca anlamna geliyor. Her eyin mmkn olduu anlamna
gelmiyor. rnein, sizce neden bir ejderha gibi burun deliklerinden ate karan
hayvani ar yok ? Bu avlarn yakalamada ve piirmede kolaylk salamaz
myd?
Karikatr. Yant basit. Seilim her eydir. Hayvanlar burun deliklerinden
ate karmazlar nk bunu yapmalarna demez. Burunlanndan ate karan
hayvanlar doal seilim taraIndan elenmitir, belki de ate yapmak enerji
bakmndan ok masraIlyd.
Gerek: Burunlarndan ate kan mutasyona uram canllar olduuna
inanmyorum. Olmu olsayd bile, byk olaslkla kendilerini de yakma
tehlikesi altnda yaarlard!
Karikatr. Sama. Tek sorun bu olsayd, seilim ii asbestle kapl burunlar
yelerdi.
Gerek: i asbestle kapl burun yapan bir mutasyon olduuna
inanmyorum. Mutasyona uram hayvanlarn asbest salg- layabileceine
inanmaktansa mutasyona uram ineklerin aya zplayabileceine inanmay
yelerim.
Karikatr. Aya zplayabilecek mutasyona uram bir inek doal seilim
taraIndan hemen elenirdi. Orada oksijen yok, biliyorsunuz.
Gerek: Genetikle belirlenmi uzay elbiseleri ve oksijen maskeleri olan
395


mutasyona uram inekler nermemenize ardm.
Karikatr. yi dndnz! Hmm, sanrm asl aklama, aya zplamann
buna demeyeceidir. Ayrca ka hzna ulamann enerji bedelini de
unutmamalyz.
Gerek: Bu ok komik.
Karikatr. Belli ki, siz gerek bir Darvvinci deilsiniz. Nesiniz peki, bir tr
kripto-mutasyoncu sapmac m?
Mutasyoncu: Merhaba! Bu Darvvinci grup-ii bir tartma m, yoksa
herkes katlabilir mi? kinizin de hatas, seilime gereinden Iazla nem
vermeniz. Seilimin yapabilecei tek ey, byk deIormasyonlar ve
aykrlklar ayklamaktr. Gerekte yapc olan bir evrim ortaya karamaz.
Yarasa kanatlarnn evrimine geri dnelim. Asl olan u: Toprak zerinde
yaayan hayvanlardan oluan eski bir poplasyonda, mutasyonlar sonucu
parmaklar uzad ve aralarnda deriden perdeler ortaya kt. Nesiller getike,
bu mutasyonlar gitgide sklat, ta ki, tm po- plasyon kanath hale gelene
dek... Seilimle hibir ilgisi yok. Yalnzca eski yarasalarda kanat evrimletirme
ynnde isel bir eilim vard; hepsi bu.
Gerek ve Karikatr (birlikte): Mistikliin daniskas! Geen yzyla geri
dn, ait olduun yer oras.
Umarm, okuyucunun ne mutasyoncuya ne de Darvvinci karikatrne
sempati duymayacan dnrken nyargl dav- ranmyorumdur.
Okuyucunun, benim gibi, gerek Darwinciyle ayn Iikirde olduunu
varsayyorum. Karikatr aslnda yok; ama ne yazk-ki, var olduunu
dnenler var. Hatta bu baz insanlar Darvinci karikatryle ayn Iikirde
olmadklar iin, Darvinciliin kendisine de kar olduklarn sanyorlar. yle
bir dnceyi azlarna pelesenk etmi bir biyologlar okulu var: Darvinciliin
sorunu embriyolojinin getirdii kstlamalar gz ard etmesi; Darvinciler (ite
bu noktada karikatr sahneye geliyor), seilim bir evrimsel deiimin
lehiieyse, bu deiim iin gereken mutasyonlarn yol at eitliliin de var
olacan dnyorlar; her yndeki mutasyonlarn yol at deiimin
olasl ayndr; eilimin ynn seilim belirler.
Oysa, her gerek Darwinci herhangi bir kromozom zerindeki herhangi bir
genin herhangi bir zamanda mutasyon geirebilmesine karn, vcutlardaki
396


mutasyon sonularnn embriyoloji sreci taraIndan kstlandn bilir. Eer bu
gerekten kuku duymu olsaydm bile (ki asla duymadm), bu kukularm
biyomorI bilgisayar simlasyonlarmdan sonra ortadan kalkard. Srtn orta
yerinden kanatlar kmas 'iin bir mutasyon olduunu varsayamazsnz.
Kanatlar ya da baka bir ey, sadece ve sadece geliim sreci izin veriyorsa
ortaya kabilir. Hibir ey by yaplm gibi ortaya kvermez; embriyonik
geliim sreci taraIndan yaplmas gerekir. Var olan geliim srelerinin
durumu ev- rimleebileceini hayal edebileceiniz eylerin ok aznn gerek-
lemesine izin verir. Kollarn gelime biimi nedeniyle, mutas- yonlarn parmak
uzunluunu deitirmesi ve aralarnda deriden bir perde oluturmas
mmkndr. Fakat srtn embriyolojisinde melek kanatlan kvermesine
elveren hibir ey olmayabilir. Genler hrslarndan mosmor olana kadar
mutasyon geirebilirler, ama memelilerin embriyolojik sreleri bylesi bir
deiime ak deilse, hibir memelinin asla melek kanatlar olmayacaktr.
Embriyolarn nasl gelitiinin tm ayrntlarn bilmediimiz srece, hayal
ettiimiz belirli mutasyonlarn gereklemi olma olaslklarnn ne kadar
olduu konusunda Iikir ayrlklar olacak
39 7


tr. rnein, memeli embriyolojisinde melek kanatlarm yasaklayan hibir
ey olmad anlalverir. O zaman da, Darvvinci karikatrnn, zel
rneimizde melek kanatlan kntlarnn ortaya km olabileceini ama
seilim taraIndan yelenmediklerini nermekte hakl olduu ortaya kar. Ya
da, embriyoloji konusunda bilgimizi genilettiimizde, melek kanatlarnn hi
balamad, bu yzden de seilimin onlar yeleme ansnn hi olmad
ortaya kar. nc bir olaslk daha var, hadi onu da eksik brakmayalm:
Embriyoloji melek kanatlarnn olumasna asla izin vermemitir ve izin vermi
olsayd bile, doal seilim onlar yelemezdi. Fakat zerinde srarla durmamz
gereken asl konu, embriyolojinin evrime getirecei kstlamalan gz ard
edemeye- ceimizdir. Tm ciddi Darwinciler bunu kabul eder, yine de bazdan
Darwincilerin bunu inkr ettiklerini dnr. yle grnyor ki, "geliim
kstlamalarnn" szde Darwinci kart bir g olduu konusunda ok ses
karanlar, Darvvincilii yukarda parodisini yaptmz Darvincilik karikatr
ile kantnyorlar.
Btn bunlar, mutasyonun "geliigzel olmasyla ne demek istediimiz
tartmasyla ortaya kt. Mutasyonun geliigzel olmad nokta sraladm:
X nlan, vs. mutasyon yapar; Iarkh genlerin mutasyon oranlan Iarkldr; ve
ileri mutasyon oran geri mutasyon oranna eit olmak zorunda deildir. imdi
buna bir nokta daha ekledik: Mutasyon sadece var olan embri- yonik geliim
srelerinde deiiklikler yapar ve bu anlamda gehigzel deildir; seilimin
yeleyecei, dnlebilecek her deiiklii hi yoktan yaratamaz. Seilimin
zerinde alabilecei eitlilik var olan embriyoloji sreleriyle
kstlanmtr.
Mutasyon, beinci bir adan da geliigzel olmayan bir olay olarak
nitelenebilirdi. Hayvann yaamna uyumunu sistematik olarak iyiletirmeye
ynelik bir mutasyon biimi dnebiliriz (yalnzca dnebiliriz). Hi kimse
bu ynelmenin hangi yolla olacana ilikin bir yol nerebilmi deildir. te
gerek Darvvinci yalnzca bu adan mutasyonun geliigzel olduunda srar
eder. Mutasyon uyum salayan iyileme ynnde sistematik
398


bir eilim gstermez ve mutasyonu bu beinci anlamda geliigzel olmayan
ynlere srkleyebilecek hibir mekanizma bilinmemektedir. Mutasyon birok
baka adan geliigzel olmamasna karn, uyum salayan stnlk asndan
geliigzeldir. Evrimi stnlk asndan geliigzel olmayan ynlere gtren
sadece ve sadece seilimdir. Aslnda mutasyonculuk sadece yanh olmakla
kalmyor, asla doru olamazd da... lke olarak, iyilemenin evrimim
aklayabilme yeteneine sahip deildir. Mutasyonculuk ve Lamarckdk,
Darwinciliin yanll kantlanm rakipleri deillerdir; asla rakip
olamamlardr.
Ayn ey, Danvinci seilimin bir sonraki szde rakibi iin de geerli. Bu
akmn ampiyonu, Cambridgeli genetiki Gabriel Dover ve kuramnn da tuhaI
bir ad var: "molekler itki" (her ey molekllerden yaplm olduu iin, Dover
m bu varsaymsal srecinin neden molekler itki adn dier evrimsel
srelerden daha Iazla hak ettii pek ak deil). Motoo Kimura ve yanszc
evrim kuramnn yandalan, kuramlar iin haksz iddialarda bulunmuyorlar.
Geliigzel srklenmenin uyum salayan evrimi aklamada doal seilimin
rakibi olduuna ilikin hayallere ka- plrmyorlar; yalnzca doal seilimin
evrimi uyum salayc ynde itebileceini kabulleniyorlar. Tek iddialan birok
evrimsel deiimin (bir molekler genetikinin gzyle evrimsel deiimin)
uyum salayc olmad. Dover, kuram konusunda hi de byle alakgnll
deil. Doal seilim kuramnn da doru olabilecei baz noktalar olduunu
dnmesine karn, evrimin tmn doal seilim olmadan
aklayabileceini dnyor!
Bu kitap boyunca gz rneini verdik nk gz, rastlant eseri ortaya
kamayacak kadar karmak ve iyi tasarlanm birok organdan biridir.
DeIalarca yineledim, insan gz ve dier mkemmel ve karmak organlar iin
bir aklama getirebilen yalnzca doal seilimdir. Dover meydan okuyor ve
gzn evrimi konusunda kendi aklamasn sunuyor bizlere; pek anslyz...
Dover, gz hibir eyden evrimletirmek iin 1000 admn gerekli olduunu
varsayahm, diyor. Bu, yalnzca bir deri parasndan gz oluturmak iin 1000
genetik deiiklikten oluan bir dizi gerektii anlamna gelir. Tartmann
devam iin bu kabul edilebilecek bir varsaym gibi geliyor bana. BiyomorI l-
kesi`nin terimleriyle, plak-derili hayvan, gzl hayvandan 1000 genetik adm
uzaklmdadr.
399


imdi, bildiimiz gzle sonulanacak doru 1000 admn atld gereini
nasl aklarz? Doal seilimcinin aklamas artk biliniyor. En yaln haliyle
yle: 1000 admn her birinde, mutasyon bir dizi seenek sunmutur ve bu
seeneklerden sadece biri hayatta kalmay kolaylatrd iin yelenmitir.
1000 evrim adm, her birinde seeneklerin ounun lmle sonuland,
birbirini izleyen 1000 seim noktasn temsil eder. Bugnk gzn uyu m sal
karmakl, 1000 bilinsiz ama baarl admn son rndr. Tr, tm
olaslklarn oluturduu labirentte belirli bir yolu izlemitir. Bu yol boyunca,
1000 dallanma noktas vard ve her bir dallanma noktasnda hayatta kalabilenler
daha iyi grme yeteneine gtren yolu seenler oldu. Yol kenar, 1000
dallanma noktasnn her birinde yanl sapa tutup baarsz olanlarn
lleriyle dolu. Bizim bildiimiz ekliyle gz, 1000 baarl 'seimden oluan
bir dizinin son rndr.
Yukardaki paragraI, gzn evrimine doal seilimin getirdii aklamayd
(aklamann iIade biimlerinden biriydi). imdi, Dover`in aklamasna
bakalm. Dover temelde soy izgisinin her basamakta yapt seimin hibir ey
Iark ettirmeyeceini savunuyor; sonuta ortaya kan organ iin bir kullanm
bulunacan dnyor. Ona gre, soy izgisinin her basamakta att adm,
geliigzel bir admd. rnein, 1. basamakta bir mutasyon tr ierisinde
yaylyor. Yeni evrilen zellik ilevsel olarak geliigzel olduu iin, hayvann
hayatta kalmasna yardmc olmad. Tr de, vcutlarna getirilen bu yeni
geliigzel zellii kullanabilecekleri yeni bir yer, yeni bir yaam biimi
aramaya balad. Vcutlarnn geliigzel olan blmlerine uygun bir evre
bulunca, bir sre orada yaadlar. Yeni bir mutasyon oldu ve tr ierisinde
yayld. Yeni bir yer daha bulmalar gerekti. Bul- duklannda, 2. basamak
tamamlanm oldu. Sonrada, 3. basaman geliigzel mutasyonu tr iinde
yayld ve.... Bu bylece 1000 adm boyunca srp gidiyor ve sonunda
bildiimiz biimiyle gz olumu oluyor. Dover, insan gznn kzl-tesi
deil, "grnr dediimiz kullandna dikkat ekiyor. Fakat geliigzel
sreler bizi kzl-tesi kullanan bir gz sahibi olmaya zorlam olsayd,
hi kukusuz, bu gz sonuna dek kullanr ve buna tmyle uygun bir yaam
biimi bulurduk.
lk bakta bu Iikrin batan karc, ekici bir mant var. Bu batan
karc lk, doal seilimin gayet bakml bir biimde ters yz edilmi
400


olmasndan kaynaklanyor. En yaln biimiyle doal seilim, evrenin tre
zorla kabul ettirildiini ve bu evreye en iyi uyum salayan genetik
eitlemelerin hayatta kalabileceini varsayar. Zorla kabul ettirilen evredir, tr
de bu evreye uymak zere evrilir. Dover`in kuram bu yaklam ters yz
ediyor. Bu kez mutasyonlar ve Dover`in zel olarak ilgilendii baka isel
genetik gler taraIndan 'zorla kabul ettirilen trn doasdr. Bundan sonra
da tr, zorla kabul ettirilmi doasna en iyi uyan evreyi bulur.
Bu bakmn ekicilii aslnda yzeysel. Saylarla dnmeye balar
balamaz, Dover`in yaklamnn ne kadar hayalci olduu tm grkemiyle
gzler nne seriliyor. Dover`in dncesinin temelinde, 1000 admn her
birinde trn ne yana saptnn hibir nemi olmamas yatyor. Trde oluan
her yenilik, ilevsel adan geliigzeldi ve tr buna uyacak bir evre buldu.
Yani, tr, yoldaki her atallanmada hangi sapa seerse sesin, buna uyacak
bir evre bulacakt. imdi bir dnelim ka tane olas evre varsaymamz
gerekiyor. 1000 dallanma noktas vard. Bunlarn her biri ikili dallanmalar olsa
(3`l ya da 18`Ii dallanmalar da olabilirdi, bizimki ihtiyatl bir varsaym),
Dover`in plannn ilemesi iin 2`nin 1000. kuvveti kadar evre olmas ge-
rekirdi (ilk dallanma iki yol veriyor; sonra bu yollarn her biri ikiye ayrlyor,
drt yolumuz oluyor; her biri ikiye ayrlp 8 yol oluturuyor; sonra 16, 32,.
64,... 2
1000
). Bu sayy yazarken l`in
401


arkasndan 301 sfr koymalyz. Bu say, tm Evren'deki atomlarn toplam
saysndan daha Iazla...
Dover`in doal seilime kar kard szde rakip asla ilemez; bir milyon
yl gese de ilemez; Evrenimizin varoluundan bu yana geen srenin bir
milyon kat sre daha gese de ilemez; Evrenimizin varoluundan bu yana
geen srenin bir milyon kat yamda bir milyon evren olsa da ilemez.
Dover`in balangtaki varsaymn, yani gz olumas iin 1000 basamak ge-
rektii varsaymn deitirsek bile bu sonucun pek deimeyeceine dikkat
edin. Basamak saysn 100`e drsek bile -ki, bu byk olaslkla gerekenin
altnda bir tahmin- yaanabilir olas evrelerin says milyon kere milyon kere
milyon kere milyon kere milyondan daha Iazladr. Bu, bir ncekinden daha
kk bir say ama yine de Dover`in bekleyip duran evrelerinin her birinin bir
atomdan daha kk olmasn gerektiriyor.
Doal seilim kuramnn byk saylar yaklamnn bir uyarlamas
taraIndan yklmaya neden ak olmad sorusu aklanmaya deer. III.
Blm`de, gerek ve hayal edilebilir tm hayvanlarn devasa bir hiperuzamda
oturduunu dndk. Burada da benzer bir ey yapyoruz ama evrimsel
dallanma noktalarn on sekizli yerine ikili olarak dndk. 1000 evrimsel
admda evrimleebilecek tm olas hayvanlar kmesi devasa bir aacn zerine
tnemi oturuyorlar ve bu aa durmadan dallanyor; yle ki, sonunda elde
edilen dal says 10
301
oluyor. Herhangi bir evrimsel gemi bu varsaymsal
aa zerinde belirli bir patika olarak temsil edilebilir. Dnlebilecek tm
evrimsel patikalar iinde, gerekleenlerin says ok azdr. Bu "tm olas
hayvanlar aacnn byk bir blmnn var olmamann karanlnda
gizlendiini dnebiliriz. Bu karanlk aata, urada burda birka patika
aydnlktadr. Aydnlanm izler gerekleen patikalardr ve saylar epeyce
olmasna karn, tm aacn yalnzca minicik bir blmdr. Doal seilim,
tm olas hayvanlar aacnda aznlkta kalan geilebilecek patikalar bulabilme
yetenei olan bir sretir. Doal seilim kuramna benim Dover'n kuramna
saldrmakta kullandm trden bir byk saylar yaklamyla saldrmak
olanakszdr, nk doal seilim kurammn z aacn dallarn srekli
kesmesidir. Doal seilimin yapt ite budur. Tm olas hayvanlar aacnda,
Dover`in ters yz edilmi mant nedeniyle mahkum olduu sonsuz
ounluktaki ksr dallardan (gzleri ayak tabannda olan hayvanlar, vs.)


kanarak adm adm yolunu bulur.
En eskisi hari, doal seilim kuramnn tm szde seenekleriyle ba ettik.
En eski kuramsa, yaamn bihnli bir tasarmc taraIndan yaratld ya da
evriminin ynetildii kuram. Bu kuramn baz belirli uyarlamalarn -rnein,
Kutsal Kitap`ta anlatlan yaratd yks gibi- ykmak pek kolay olurdu ve hi
de haka olmazd. Hemen hemen tm halklarn kendi yaratl sylenceleri
vardr. Kutsal Kitap`taki yk de Ortadou`da obanlk yapan bir kabilenin
benimsedii ykdr yalnzca. Bir Bat AIrika kabilesinin dnyanm
karncalarn dksndan yaratldn syleyen inancndan daha zel bir
konumda deildir. Tm bu sylencelerin ortak zellii, bir eit doast
varln kastl niyetlerine bal olmasdr.
lk bakta, 'anlk yarath ve 'ynlendirilmi evrim diyebileceimiz iki
gr arasnda nemli bir ayrm var. Gnmz Tanrbilimcileri anlk yaratla
inanmaktan vazgetiler. Bir tr evrim olduunun kantlar ok Iazla. Fakat
kendilerine evrimci diyen birok Tanrbilimci -rnein, II. Blm`de alnt
yaptmz Birmingham Piskoposu- Tanry arka kapdan ieri sokmaya
alyor: Evrimin izledii yolda Tanr`nn bir eit gzetmenlik grevi
stlenmesine izin veriyorlar. Tanr, ya insanm evrimsel tarihinin kilit
noktalarn (elbette ki, insann evrimsel tarihinin) ya da evrimsel deiime
gtren gnlk olaylar etkiliyor.
Bylesi inanlarn aksini kantlayanlayz; zellikle de, Tan- r'mn,
mdahelelerinde doal seilim sonucu gerekleen evrimden beklenenleri
yakndan taklit etmeye zen gsterdii var saylrsa... Bylesi inanlar iin
syleyebileceimiz birinci ey, gereksiz olduklar; ikinci ey de bizim
aklamak istedii
403


miz rgtl karmakl zaten varsaydklardr. Evrimi bu denli dzenli
bir kuram yapan eylerden biri de, rgtl karmakln ilksel yalnlktan nasl
ortaya ktn aklayabilmesidir.
Dnyadaki tm rgtl karmakl ynetecek ve ynlendirecek yetenekte
bir Tanr vasaymak istiyorsak (ister anlk ister ynlendirilmi evrim olsun), bu
Tanr`mn mthi karmak olmas gerekir. Yarath ister naiI Kutsal Kitap
yksne inansn ister eitimli bir piskopos olsun, mthi zeki ve karmak bir
varl gerek olarak kabul eder. Eer bylesine rgtl bir karmakln
varlm aklama olmakszn kabulleneceksek, hi uramayalm ve yaam
da bizim tandmz biimiyle kabullenivere- lim gitsin! Ksacas, Tanrsal
yaratl, ister anlk ister ynlendirilmi evrim olsun, bu blmde ele aldmz
br kuramlarn listesine ekleniyor. Bu kuramlarn hepsi, yzeysel
bakldklarnda, kantlara bavurularak doruluu smanabilen Darwinciliin
seenekleri olarak karmza kyor. Yakndan bakldnda bu kuramlarn asla
Darvvincilie seenek olamayacaklarn gryoruz. Birikimli doal seilim
yoluyla evrim kuram, rgtl karmakln varln aklayabilecek tek
kuram. Kantlar evrim kuram lehine olmasa bile, elimizdeki en iyi kuram hl
bu! Aslna bakarsanz, kantlar da bizim lehimize ama bu baka bir yk.
Artk sona geldik; vargmz syleyelim. Yaamn z muazzam bir
lekteki istatistiksel olsallk diiliktir. Bu nedenle, yaamn aklamas
rastlant olamaz. Yaamm varlnn gerek aklamas rastlantnn kartn
iermek zorundadr. Rastlantnn antiteziyse, geliigzel olmayan bir yolla
hayatta kalabilmedir. Geliigzel olmamak doru anlalmadnda,
rastlantnn antitezi deil, rastlantnn ta kendisidir. Bu iki ar ucu birbirine
balayan bir sreenlik var; tek-basamakl seilimden birikimli seilime giden
yol. Tek-basamakl seilim, saI rastlantnn bir baka addr. Geliigzel
olmamay doru anlamamak, dediimde sylemek istediim budur. Yaamm
karmak tasarm zerine ne srlm tek aklama, tek iler aklama, yava
yava ve kerte kerte gelien birikimli seilimdir.
Bu kitabn tmnde, rastlant Iikriyle, dzenin, karmakln ve tasarmn
kendiliinden olumasnn astronomik llerde dk olaslkl olmas ok yer
tuttu. Rastlanty ehliletirmek, penelerini kreltmek iin bir yol bulmaya
altk. 'Ehliletirilmemi rastlant, an, plak rastlant, dzenli karmakln
bir anda hibir eyden ortaya kmasdr. Bir zamanlar gz yoktuy- sa ve sonra
404


anszn, bir nesillik bir gz krpmasyla tmyle yapl, mkemmel bir gz
ortaya ktysa, bu ehliletirilmemi rastlantdr. Bu mmkn, ama zamann
bitimine dek sfrlar yazmak zorunda kalrz. Ayn ey, Tanr da dahil olmak
zere tmyle yapl, mkemmel varlklann kendiliinden var olmas iin de
geerlidir -bu sonutan kamaya gerek grmyorum.
Rastlanty 'ehliletirmek, ok olaslk d olan bir dizi halinde
dzenlenmi, daha az olaslk d, kk bileenlere paralamaktr. X`in tek bir
admda Y'den olumas ne denli olaslk d olursa olsun, X ve Y arasnda bir
dizi sonsuz kk ara adm dnmek her zaman mmkndr. Byk lekli
bir deiim ne denli olaslk d olursa olsun, kk deiimler daha az olashk
ddr. Yeterince kk aralklara blnm, yeterince byk bir dizi ne
srmemiz kouluyla, astronomik olashk dlklara kar karya gelmeksizin,
her eyden her eyi tretebiliriz. Bunu ancak btn bu ara admlar yerletirecek
yeterli sre varsa yapabiliriz. Ayrca, her adm, her basama belirli bir yne
ynlendirecek bir mekanizma olmaldr, aksi takdirde, admlar dizisi sonu
gelmeyen geliigzel bir gezintiye dnr.
Darvvinci dnya grnn tm mcadelesi bu iki koulun salanmas,
yava yava, kerte kerte gelien birikimli doal seilimin varlmzn nihai
aklamas olmas iindir. Evrim kuramnn kertecilii inkr eden ve doal
seilimin oynad merkezi rol inkr eden uyarlamalar varsa, bunlar belirli
rneklerde doru olabilir. Fakat gerein tm olamazlar, nk evrim
kuramnn en can alc noktasn, astronomik olaslk dlklar zmleme ve
mucizeleri aklama gcn veren zn inkr etmektedirler.
Kaynaka
Alberts, B., Bray, D., Lewis, J., RaII, M., Roberts, K. & Watson, J. D. (1983) Mole- cular Bioiogy of the
Celi. New York: Garland.
Anderson, D. M. (1981) Role oI interIacial water and water in thin Iilms in the origin oI liIe. In J. Billingham
(editr) Life in the Universe. Cambridge, Mass: MS Press.
Andersson, M. (1982) Female choice selects Ior extreme tail length in a widow bird. Nature, 299: 818-20.
Arnold, S. J. (1983) Sexual selection: the interIace oI theoy and empiricism. In P. P. G. Bateson (ed.) Mate
405


Choice, 67-107. sayIalar. Cambridge: Cambridge University Press.
Asimov, I, (1957) Onlya Trillion. Londra: Abelard-Schumai.
Asimov, I. (1980) ExtraterrestriaJ Civilizations. Londra: Pan.
Asimov, I. (1981) In the Beginning. Londra: New E-nglish Libray.
Atkins, P. W. (1981) The Creation. OxIord: W. H. Freeman.
Attenborough, D. (1980) Life on Earth. Londra: Reader's Digest, Collins & BBC.
Barker, E. (1985) Le there be light: scientiIic creationism in the twentieth centuy. In J. R. Durant (editr)
Danvinism and Divinity, 189-204. sayIalar. OxIord: Basil Blackwell.
Bowler, P. J. (1984) Evolution: the histoy of an idea. Berkeley: University oI CaliIor- nia Press.
Bowles, K. L. (1977) Problem-Solving using Pascal. Berlin: Springer-Verlag.
Cairns-Smith, A. G. (1982) Genetic Takeover. Cambridge: Cambridge University Press.
Cairns-Smith, A. G. (1985) Seven Clues to the Origin of Life. Cambridge: Cambridge University Press.
Cavalli-SIorza, L & Feldman, M. (1981) Cultural Transmission and Evolution. Prince- ton, N. J.:
Princeton University Press.
Cott, H. B. (1940) Adaptive Coloration in Animas. Londra: Methuen.
Crick, F. (1981) Life Itself. Londra: Macdonald.
Darwin, C. (1859) The Origin of Species. Yeni basm. Londra: Penguin.
Dawkins, M. S. (1986) Unraveling Animal Behaviour. Londra: Longman.
Davvkins, R. (1976) The Sefish Gene. OxIord: OxIord University Press.
Davvkins, R. (1982) The Extended Phenotype. OxIord: OxIord University Press.
Dawkins, R. (1982) Universal Darwinism. In D. S. Bendall (editr) Evoluton from M.oIecules to M.en,
403-425. sayIalar. Cambridge: Cambridge University Press.
Davvkins, R. & Krebs, J. R. (1979) Arms races between and within species. Proce- edings ofthe Royal
Socieiy of Londra, B, 205: 489-511.
Douglas, A. M. (1986) Tigers in Western Australia. New Scientist, 110 (1505): 44-7.
Dover, G. A. (1984) Improbable adaptations and Maynard Smith s dilemma. Unpub- lished manuscript, and
two public lectures. OxIord, 1984.
Dyson, F. (1985) Origins of Life. Cambridge: Cambridge University Press.
Eigen, M., Gardiner, W., Schuster, P., & Winkler-Oswatitsch. (1981) The origin oIge- netic inIormation.
ScientiBc American, 2AA (4): 88-118.
Eisner, T. (1982) Spray aiming in bombardier beetles: jet deIlection by the Coander EI-
Iect. Science, 215: 83-5.
Eldredge, N. (1985) Time Frames: the rethinking ofDanvinian evoution and the the- ory of punctuated
equilibria. New York: Simon & Schuster (Eldredge ve Gould`un orijinal makalesinin yeni basksn da
ieriyor).
Eldredge, N. (1985) Unfinished Synthesis: biological hierarchies and modem evoluti- onary thought.
New York: Oxford University Press.
Fisher, R. A. (1930) The Genetical Theoy of Natura! Selection. OxIord: Clarendon Press. 2nd edn
paperback. New York: Dover Publications.
Gillespie, N. C. (1979) Charles Darwin and the Problem of Creation. Chicago: University oI Chicago
Press.
Goldschmidt, R. B. (1945) Mimetic polymorphism, a controversial chapter oI Darwi- nism. Ouarterly
Revievv of Biology, 20: 147-64 and 205-30.
Gould, S. J. (1980) The Panda's Thumb. New York: W. W. Norton.
Gould, S. J. (1980) Is a new and general theoy oI evoution emerging? Paleobiology, 6:119-30.
Gould, S. J. (1982) The meaning oI punctuated equlibrium, and its role in validating a hierarchical approach
406


to macroevolution. In R. Milkman (editr) Perspectives on Evoution, 83-104 sayIalar. Sunderland, Mass:
Sinauer.
Gribbin, J. & CherIas. J. (1982) The Monkey Puzzie. Londra: Bodley Head.
GriIIln, D. R. (1958) Listening in the Dark. New Haven: Yale University Press.
Hallam, A. (1973) A RevoJution in the Earth Sciences. OxIord: OxIord University Press.
Hamilton, W. D. & Zuk, M. (1982) Heritable true Iitness and bright birds: a role Ior
parasites? Science, 218: 384-7.
Hitching, F. (1982) The Neck ofthe Giraffe, or Where Darwin Went Wrong. Londra: Pan.
Ho, M-W. & Saunders, P. (1984) Beyond Neo-Darwinism. Londra: Academic Press.
Hoyle, F. & Wickramasinghe, N. C. (1981) Evoution from Space. Londra: J. M. Dent.
Hull, D. L. (1973) Darwin and his Critics. Chicago: Chicago University Press.
Jacob, F. (1982) The Possible and the Actual. New York: Pantheon.
Jerison, H. J. (1985) Issues in brain evolution. In R. Dawkins & M. Ridley (editrler) Oxford Surveys in
Evolutionary Biology, 2: 102-34.
Kimura, M. (1982) The Neutral Theoy of Molecular Evolution. Cambridge: Cambridge University Press.
Kitcher. P. (1983) Abusing Science: the case against creationism. Milton Keynes: Open University
Press.
Land, M. F. (1980) Optics and vision in invertebrates. In H. Autrum (editr) Handbo- ok of Sensory
Physioogy, 471-592. sayIalar. Berlin: Springer.
Lande, R. (1980) Sexual dimorphism, sexual selection, and adaptation in polygenic characters. Evolution,
34: 292-305.
Lande, R. (1981) Models oI speciation by sexual selection oI polygenic traits. Proce- edings of the
National Academy of Sciences, 78: 3721-5.
Leigh, E. G. (1977) How does selection reconcile individual advantage with the good oI the group?
Proceedings of the National Academy of Sciences, 74: 4542-6.
Lewontin, R. C. & Levins, R. (1976) The Problem oI Lysenkoism. In H. & S. Rose (editrler) The
Radicalization of Science. Londra: Macmillan.
Mackie, J. L. (1982) The Miracle of Thcism. OxIord: Clarendon Press.
Margulis, L. (1981) Symbiosis in Celi Evolution. San Francisco: W. H. Freeman.
Maynard Smith, J. (1983) Current controversies in evolutionary biology. In M. Grene (ed.) Dimensions of
Danvinism, 273-286. sayIalar. Cambridge: Cambridge University Press.
Maynard Smith, J. (1986) The Problems of Biology. OxIord: OxIord University Press.
Maynard Smith, J. ve bakalar (1985) Developmental constraints and evolution. Qu- arterly Review of
Biology, 60: 265-87.
Mayr, E. (1963) Animal Species and Evolution. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Mayr, E. (969) Principles of Systematic Zoology. New York: McGraw-Hill.
Mayr, E. (1982) The Growth ofBiological Thought. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Monod, J. (1972) Chance and Necessity. Londra: Fontana.
MonteIiore, H. (1985) The Probability of God. Londra: SCM Press.
Morrison, P., Morrison, P., Eames, C. & Eames, R. (1982) Powers of Ten. New York: ScientiIic American.
Nagel.T. (1974) What is it like to be a bat? Phisosophical Review, reprinted in D. R. HoIstadter & D. C.
Dennett (editrler). The Mnd's I, 391-403, sayIalar. Brighton: Harvester Press.
Nelkin, D. (1976) The science textbook controversies. Scientific American 234 (4): 33-9.
Nelson, G. & Platnick, N. I. (1984) Systematics and evolution. In M-W Ho & P. Saun- ders (editrler),
Beyond Neo-Danvinism. Londra: Academic Press.
O`Donald, P. (Z983) Sexual selection by Iemale choice. In P. P. G. Bateson (editr) Mate Choice, 53-66.
sabalar. Cambridge: Cambridge University Press.
Orgel, L. E. (1973) The Origins of Life. New York: Wiley.


Orgel, L. E. (1979) Selection in vitro. Proceedings ofthe Royal Society of Londra. B,
205: 435-42.
Paley, W. (1828) Natura! Theology, 2. Bask OxIord: J. Vincent.
Penney, D., Foulds, L. R. & Hendy, M. D. (1982) Testing the theory oI evoution by comparing
phyloIIenetic trees constructed Irom Iive diIIerent protein seauences. Nature, 297: 197-200.
Ridley, M. (1982) Coadaptation and the inadequacy oI natural selection. British Journal for the History
of Science, 15: 45-68.
Ridley, M. (1986) The Prohlems of Evoution. OxIord: OxIord University Press.
Ridley, M., (1986) Evoution and Cassifcation: the reformation of cadism. Londra: Longman.
Ruse, M. (1982) Darwinism Defended. Londra: Addison-Wesley.
Sales, G. & Pye, D. (1974) Utrasonic Communication by Animals. Londra: Chapman & Hail.
Simpson, G. G. (1980) Splendid Isolation. New Haven: Yale University Press.
Singer, P. (1976) Animai Liberation. Londra: Cape
Smith, J. L. B. (1956) Od Fouregs: the stoy of the Coeacanth. Londra: Longmans, Green.
Sneath, P. H. A. & Sokal, R. R. (1973) Numerica Tajconomy. San Francisco: W. H. Freeman.
Spiegelman, S. (1967) An in vitro analysis oI a replicating molecule. American Scien- tist, 55: 63-8.
Stebbins, G. L. (1982) Darwin to DNA, M.olecules to Humaniiy. San Francisco, W. H. Freeman.
Thompson, S. P. (1910) Cacuius Nlade Easy. Londra: Macmillan.
Trivers, R. L. (1985) Social Evoution. Menlo Park: Benjamin-Cummings.
Tumer, J. R. G. (1983) The hypothesis that explains mimetic resemblance explains evoution`: the
gradualist-saltationsit schism. In M. Grene (editr) Dimensions of Darwinism, 129-169. sayIalar.
Cambridge: Cambridge University Press.
Van Valen, L. (1973) A new evolutionay law. Evolutionary Theoy, 1: 1-30.
Watson, J. D. (1976) Noecuar Bioogy of the Gene. Menlo Park: Benjamin-Cum- mings.
Williams, G. C. (1966) Adaptation and Naturai Seection. New Jersey: Princeton University Press.
Wilson, E. O. (1971) The Insect Societies. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Wilson, E. O. (1984) Biophiia. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Young, J. Z. (1950) The Life of Vertebrates. OxIord: Clarendon Press.
Dizin
Adres (gen adresi), 149 Atabaka,
117 Ahit Sand, 138 Ahtapot, 107
Aisopos, 244 Akraba seilimi, 264
Alc/verici radar, 33 Ambulans
etkisi, 36 Amip, 147, 319-320
Amniyonlular, 329 AmpliIikatr
408


benzerlii, 322 Anakara kaymas,
127 Anderson, D. M.., 200
Andersson, M.., 273
AnseIalizasyon kesri, 241
Antennapaedia, 298 Aratrler, 333
Archaeopteyx, 335 Argyll Dk,
318 Ar orkidesi, 80 Asdic, 28
Asimov, I., 57, 91 Atkins, P. W.,
19-20
Atlar ve Gney Amerika`daki denkleri, 130, 344
Australopithecus, 291, 295 Avustralya Iaunas, 131
Badat`a yry, 51 Bakteriler, 148, 166, 225 Balk,
elektrikli, 123 yass balk, 115 Balinalarn
yankyla yn bulmas, 121-123 Baraj, kil, 197
kunduz, 173 Bateson, W., 388 Bence Bir Gencie
Benziyor, 59 Bennett, G., 50
Beynin evrimi, 2-40, 276, 291-292 Bilgisayar,
biyomorI, 67
almasnn aklanmas, 17 disk benzetmesi, 220
model, 80 oyunlar, 79 satran oyunu, 83 Skakespeare
yazmak, 61 Biliim teknolojisi, 143 Birikimli seilim, 58
Birlikte evrimleme, 216 Birmingham Piskoposu, 47-53,
402 Biyokimyasal yollar, 217 BiyomorIlar, 70, 299, 396
Boeing 747, 11, 300,318 Bombacbcek, 108-109 Boluk
(Iosiller kaytlarnda), 292 Bcekler, bilgisayarda, 75 Byle
Buyurdu Zerdt, 76 Bulut, 59, 64 Byk g meseli, 285
Byk Varlk Zinciri, 333
Cairns-Smith, A. G., 189 Ceylan, 228 Cott, H. B.,
239 Cromwell, O., 292
alkuu, 275 apkn slklar, 38, 40 ieklerin
evrimi, 80 imen, 232 irp, 35
iy benzetmesi, 161-162
Dal, 330, 355 Dallanmaclk,
dnm 357, 359 Darvvin, Charles, 5, 388 durgunluk,
311 eeysel seilim, 256-257 Iosil kaytlarnda
boluklar, 293, 307 karmak organlar, 114 kazanlm
zelliklerin kaltm, 369 mucizevi sramalar, 319
trler, 303
ve Kiisel Kukuculuk Yaklam, 50 ve noktaclar, 287
Darvvin, E., 394
Danvinci karikatr, 393 Darvincilie kar itirazlar, 321-322
De Vries, H., 388 Dealyon, olaslk diilik birimi, 206 Deiken
hzclk, 314 Deney tpnde evrim, 168 Denge izgisi, 269-270
Dierkm davran, 341 Dil, evrimi, 278-279
Dinozor yataklar, sahte insan ayak izleri, 288, 372 Dii tercihi,
253-254 DNA, bilgi teknolojisi, 141-173 bencillik, 148
409


bilgisayar diski benzetmesi, 220
kayna, 179, 201-202 metnin korunmas,
158 ROM olarak, 149 DNA arivleri, 155
doruluu, 156 DNA'da hata dzeltme, 160
Dollo Yasas, 118 Doppler etkisi, 36 Dover,
G., 398 Doyle, Sir A. C., 142 Dnemli
austosbcei, 125-126 Dulkuu, 257, 273
Durgunluk, 293, 309, 311, 313-318, 337
Dman, 229
Dz geribesleme, 250
Edinilmi zelliklerin kaltlmas, 369, 379, 381
Egzon, 221
Eilim, 277
Eigen, M., 170
Ekolojik ardllk, 340
Ekonomi, 31-32
Eldredge, N.t
noktal denge, 293-323 varlk olarak tr, 337 Elektrik
kullanarak yn bulma, 123 Embriyoloji, 97, 98, 345, 374,
376, 380, 385-386
embriyoloji taraIndan evrime getirilen kstlamalar, 396 En ok
satanlar, 281 Encyclopaedia Britannica, 147 Epigenesis, 374 EQ, 24
Escherichia coi, 166 Eeyli reme,
eeysel seilim modeli, 258-259
kuramsal bulmaca olarak, 342
Farkl ada dilleri, 278
Fenotip 78, 155
Fibrinopeptit, 159 Fisher, Sir
R. A.,
eeysel seilim, 255 eeyselliin evrimi, 342 kerte
kerte deiimin gereklilii, 296 parackl kaltm,
144 yen-Darwinciliin kurucusu, 145, 389 Fizik,
basitlii, 2
yasalar, 14 Ford, E.
B., 102 Fosil,
boluklar, 292 Iosillerin tarihi, 289 Fosillerin
yardmyla tarihin saptanmas, 289 France, A., 292
Galambos, R., 44 Geliim, 68-69, 216, 375
Gelimeyle ilgili kek benzetmesi, 378 Genetik
devralma, 201 Genetik mhendislii, 92-93
Genin erki, 164 Genler,
1

bilgisayar biyomorIlar, 68-69 birbirlerinin evresi
olarak, 216, 226 diinin tercihinde, 259-260 embriyonik
geliimde, 377-378 ibirlii, 217, 245, 317 Genlerin
dikey aktarm, 155 Genlerin kopyalanmas, 220
Goldschmidt, R., 101, 295 Gondvana, 128 Gould, S. J.,
Darwin`in kertecilii zerine, 312 dk taklidi yapan
bcekler hakknda, 102 noktal denge, 293-323
Panda's Thumb, 115 sentetik kurama ilikin, 323
5'lik gz, 101 Grme mkemmellii-ktl, 99-
410


100 Gz,
belirgin kusuru, 117-118 birbirleriyle
ilikili paralar, 99 Dover'in
yaklam, 400 kerte kerte evrimi, 95,
298
kullanma ve kullanmama, 38-4
ekli, 22 'yaps", 21 GraIen, A., 256,
272 GriIIin, D. R., 28, 44 Gugukkuu,
52 Gne sistemi, 56
Haldane, J. B., 320 Hamilton,
W. D-,
akraba tercihi, 264-265
asalaklar, 272-273 Hardy, G. H.,
146, 206 Hareket ettirici kuvvet, 15
Hemoglobin, 57-58, 60, 64, 91, 159, 223-224, 248, 251, 386, 391 Hennig, W.,
353, 360 Hezekiel, 163
Hidrojen peroksit-hidrokinon kanm, 108-109 Hipo kristal, 192 Histon, 157
Hitching, F., 98 Hiyerari, 327, 330 Hiyerarik indirgemecilik, 18 Ho, M-W.,
391 Hoyle, Sr F., 48, 300 Hume, D., 8 Huntington chorea, 390 Huxley, J., dal,
357
eeysel seilim, 256-257 hareket
ettirici kuvvet, 15 Hyracotherium,
291
nedelikli kamera, 106 lksel orba, 189 ntronlar, 222
ris, 105
Jenkin, F., 144 Jerison, H., 241 Johannsen, W., 388
Kalamar, 354 Karakurbaas, 372 Karncalar, 135-138 Panama`da, 137, 249
Kanncayiyen, 134 Karmaklk,
biimin ayrkl olarak, 9
istatistiksel olaslk diilik, 10
Katarakt, 100
Kertecilik, 91, 286, 290-291 Kl
dili, 133 Kzl Kralie etkisi, 234
Kil, 194
erk, 196, 199 Kimura,
M., 386, 398 Kimyac, 184
Kirpi, 344 Koala, 341
Koelakant, 315 Koestler, A.,
48, 371 Kompakt disk, 143,
195 Kopernik, 323
Kopyalayc, 163 Kpein
evrimi, 51, 73 Kristal, 192
Kulak,
kemikler, 34 kulakkepeleri, 40 oluumu, 113
Kullanm asndan en uygunluk, 262 Kullanma ve
411


kullanmama, 368, 383-384 Kunduz, 172-173,
Kutsai Kitapta Yaratl, 322
Kutup aylan, 49 Kltrel evrim,
277
Lamarck, J-B-, 367 Lamarcklk,
366-374 Land, M., 107 Lande, R.,
255-268 Latimeria, 315-316
Lavrasya, 128 Leigh, E. G., 341
Lisenko, T. D., 372 Loch Ness
Gl, 373 Lyell, Sir C., 319
Makromutasyon, 294 Mantar
yetitirme, 136 Margulis, L., 224
MasraI ve yarar, 32 Maynard
Smith, J., 99 Mayr, E.,
matematiksel genetiin eletirmeni, 99
trleme, 306, 311, 317 Melanin, 369 Melek
kanatlar, 393 Mem, 202
Memelilerde yaknsak evrim, 128-13-4
Mendel, G., 143, 388 Metabolizma hz, 13-4,
242 Mitokondri, 224 Moda, 263
Molekl saat, 313, 347 Molekler itki, 398
MonteIiore, H., 47-53 Morgan, T. H., 388
Morris, D., 70 Mucize, 177, 203-204, 404
Mutajenler, 390
Mutasyon, 52, 61, 65, 69, 71-74, 89, 97-109, 118, 158-161, 168, 172-173, 178, 194, 196, 202, 216, 232,
262, 270, 279, 294, 298-302, 317-318, 337, 366, 379, 386-400 basks, 390-391 biyomorI modellerinde, 68
biyomorIlarda, 89-90 geliigzelliin anlam, 389-390 Hamlet modelinde, 61 makro`, 294 oran, 158-159
Mutasyonculuk, 388 Mhendis, 26
Mkemmel yerleim, 326, 331 Myotis, 30 Myrmecophaga, 134
Nagel, T., 41 Nalbant, 370 Nasr, 380 Nelson, G., 361 Noktaclk, 285-323 ve tr konusu, 337 Notilus, 106-
107 Nuh, 308
O'Donald, P., 272
Olaslk diilik deerlendirmesi, 207-208 Olaslk diilik lei, 206 Organik kimya, 190 Orgel, L., 169
Ormandaki aalar arasnda silahlanma yar, 234-235 Ortak bir noktaya doru ilerleyen (yaknsayan)
evrim, 119 deney tplerindeki RNAyoluyla, 170 karyot, 225 On-oluumculuk, 375 rmcek a, 50
Paleontoloji, 287 Paley, W., 5, 46, 83, 95
Parackl kaltm, 1 44
Patlama benzeimi, 250
Periler, 372
Plan, embriyoloji kuram, 374-375
Platnick, N., 361
Polis radarlar, 38
Pop mzik, 280
Popper, Sir K., 48
Rastlant, 204, 350 Rattray-Taylor, G., 48
Renk, yarasa duyumuna ilikin varsaym, 44 Ridley, M.,
412


360, 363 Ringa bal, 115, 354 RNA, 147
deney tpnde evrim, 168 Roket,
236 ROM, 150
DNA olarak, 149 Rousettus, 29,
30, 34, 120
Satran, 83 Saunders, P., 391 Seilim, doal, 78 eeysel,
256
tek-basamakl ve birikimli, 58, 179-180, 403 trler, 337
yapay, 73, 316-317 Sekreter benzetmesi, 157 Sestesi, 29
Shakespeare, W., 59, 81 Shaw, G. B., 371 Srama, 294,
309, 313 Silah, 236
Silahlanma yar, 227
cinsiyetler aras, 227, 235
evrimsel, 272 ekonomik basklar,
243-244 Silisyum, 190
SnIlandrma, 325-363
biyolojik olmayan snIlandrmann znellii, 326-328 biyolojik
snIlandrmann teklii, 329 dallanmac, 329, 354-355 geleneksel, 353
molekler, 344-346 saysal, 357 Smilodon, 133 Snow, C. P,, 118
Sonar, 26-46
Soreksler, 304 Sorun olarak iklim, 227
Sosyal Darvvincilik, 321 Soy
aalarnn says, 349 St aac, 141
Spiegelman, S., 168 Stebbins, G. L.,
309
ans, lm, 181 empanze,
150, 336 iIreli kilit, 10
Tadarida, 34
Takm olarak genler, 218
Taklit, 101
Taksonomi, 325 ayrca bkz. snIlandrma okullar, 349
TariI, embriyoloji kuram, 375-376 Tasarm, tanm, 26
Tasanm sav, 5-7
kiisel kukuculuk, 48 Tasmanya,
132 Tasmanyakurdu, 133 Tayc
Irekans, 35 Tavuskuu, 254 Tekrar,
67 Tercih, 266 Termit, 133
Termodinamiin ikinci yasas, 118 Termostat benzetmesi,
269 Thompson, S. P., 85 Thylacinus, 133, 344
Thyiacosmilus, 133 Trler,
seilim, 338-339 varlk olarak,
337 Trleme, 303, 311
Uzam DC8, 300 gen, 86
Van Valen, L., 233 Vavilov, N. I., 372 Virs, 166-167
Watt buhar makinesi, 250 Wegener, A., 127 Weinberg, W.,
146 Williams, G. C., 340 Wilson, E. O., 137
Yabanc szgeci, 41 Yankyla yn
413


bulan kular, 120 Yankyla yn bulma,
28-47
grmeyle karlatrma, 41 -43
Yanszclk kuram, 346, 386, 398 Yapc
evrim, 215 Yapkanlk, 171 Yaradan,
180 Yarasalar, 26-46
ayarlanm Irekansl lklar, 36
Doppler kaymas, 38-39 ekonomisi, 31-
32 Iarkl yarasa gruplar, 29 ilgili
konIerans, 44 karlatklar sorunlar, 31-
32 kulak kaslar, 34
melek kanatlarnn olmamas, 394
saptayc, 30
yarasann deneyimlerini paylamak, 41-42
Yarasalarn grlt sorunu, 40-41 Yaratllk, 288, 294,
302, 308, 319, 330, 363 Yanm akcier, 109 Yanm kanat,
112 Yaam iin gerekli bileenler, 163 Yaam,
balangc, 177-212 Evrende, 182, 210-
211 kilin dngs, 197-198 yalnzca
Dnya`da m?, 182-183 Yaam srdrme, 12
Yaamn kkeni, 177-212 Yaygn Fenotip,
173-174 Yeni Ahit, 148 Yeni-Darwincilik,
146, 304 Yeil Sakal, 264 Yeterlilik, 13
Ylanlar,
omur saylar, 302 zehrin oluumu, 113 Yldrm
arpma olasl, 203 Yunuslarn yankyla yn
bulmas, 121-122 Yzsel grme, 28
Zaman lekleri, 207-208
ZraIa, 370
2. nsan gz, kendinden Lirazck
farkl Lir eyden, diyelim ki X'ren,
dorudan olumu olaLilir mi!