ISSN2217-656X

INSPIRIUM
NAUNO STRUNI ASOPIS ZA MEDICINSKE SESTRE

DRUGI BROJ DECEMBAR 2011

ISSN 2217-656X
NAUNO STRUNI ASOPIS INSPIRIUM DECEMBAR 2011.
IZDAVA UDRUENJE MEDICINSKIH SESTARA TEHNIARA INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK Gordana Dragoev ZAMENIK GLAVNOG I ODGOVORNOG UREDNIKA Sanja Pauni, dipl. ecc menader u zdravstvu IZVRNI UREDNIK Vms Sofija Alijevi UREDNITVO Vss Biljana Lipovac Beograd (SRB) Vss Slavica Trifunevi S. Kamenica (SRB) Vms Slavica Zavia Zrenjanin (SRB) MEUNARODNI UREDNICI - SARADNICI RN Branka Miri Oslo (Norwey) Dipl.mt Goran Svilenkovi Ljubljana (Slovenia) REDAKCIJA Ms Biljana Savi Ni (SRB) Ms Jelena Milovanovi Ni (SRB) Vss Dunja Majstorovi - abac (SRB) Vms Emina Petrovi Kruevac (SRB) Vss Svetlana Dimitrijevi Ni (SRB) Dipl.org.zdr.nege Lana Straini Vrbas (SRB) DIZAJN I TEHNIKO UREENJE Gordana Dragoev ADRESA UREDNITVA I REDAKCIJE UINARS - INSPIRIUM Bulevar Nikole Tesle 23/1 18 000 NI TELEFON FAX +381 (0) 18 589 370 E-mail inspirium.uinars@gmail.com SAJT www.uinars.info PRELOM TEKSTA I TAMPA Control P Ni TIRA 200

NAUNO STRUNI ASOPIS INSPIRIUM DECEMBAR 2011.

SADRAJ
ORIGINALNI LANAK - ORIGINAL ARTICL Uinci ekonomskih promena na sestrinstvo The effect of economic changes on nursing Strana 2 ORIGINALNI LANAK- duplikat Prisustvo lanova porodice za vreme kardiopulmonalne reanimacije The presence of family members during cardiopulmonary resuscitation EfCCNa, ESPNIC, CCNAP Strana 6 STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL Osnovni monitoring u anesteziji i JIL Basic monitoring in anaesthesia and ICU Strana 10 PREGLEDNI LANAK REVIEW ARTICL Savremeni pristup nadzoru vitalnih funkcija u jedinici za intenzivnu terapiju dece - Modern approach to vital signs monitoring in pediatric intensive care unit Strana 12 KLINIKI STANDARD - CLINICAL STANDARD Standardi za postdiplomsku edukaciju MST u anesteziji Standards for postgraduate education in anesthesia Strana 15 PRIKAZ SLUAJA - CASE REPORT Botulizam leenje i zdravstvena nega Botulism - treatment and health care Strana 17 STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL Edukacije MS u voenju vaginalnog poroaja Nurses education for management of vaginal delivery Strana 20 AKTUELNI PROBLEM - ACTUAL PROBLEM SIDA/AIDS Strana 25 ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGE HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE Susret medicine i tehnologije kroz istoriju Encounter of medicine and technology through history Strana 26 UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS Strana 28 PRIKAZ KNJIGE - BOOK REVIEW Kardiopulmonalno cerebralna reanimacija Cardiopulmonary Cerebral Resuscitation POSTER PREZENTACIJA - POSTER PRESENTATION 10. IKT vetina za 21. vek

CIP - , 61 INSPIRIUM : nauno-struni asopis za medicinske sestre / glavni i odgovorni urednik Gordana Dragoev. - 2011, br. 1 (avgust)- . - Ni (Bulevar Nikole Tesle 23/1) : Udruenje medicinskih sestara-tehniara intenzivnih nega, anestezije i reanimacije Srbije, 2011- (Ni : Control P). - 30 cm Tri puta godinje ISSN 2217-656X = Inspirium (UINARS) COBISS.SR-ID 185888524

PROPUSNICA U NAUNO - ISTRAIVAKU DELATNOST KOJA INSPIRIE

INSPIRIUM je novi asopis osnovan 2011. godine na inicijativu kreativnih i inovativnih aktivista UINARS kao prvi nauno-struni asopis sa strunom klasifikacijom po UDK sistemu za medicinske sestre u naoj zemlji. U sestrinskom profesionalnom okruenju u Srbiji postoji vei broj asopisa, ali na alost, nijedan nije indeksiran, tako da objavljeni radovi u njemu nisu u potrebnoj meri dostupni domaoj i stranoj sestrinskoj javnosti, to je za autore lanaka, a i za sam asopis sigurno velika teta. Ukazala se potreba za savremenim asopisom koji e imati dobre preduslove da u dogledno vreme bude uvrten u priznate meunarodne baze podataka, tj. da bude indeksiran. To e omoguiti da radovi objavljeni u njemu budu dostupni i meunarodnoj javnosti. Tako je nastao Inspirium. U izradi koncepcije asopisa koristili smo vlastita, ali i tua pozitivna iskustva i prihvatili smo kriterijume meunarodno priznatih medicinskih asopisa. Sve to skupa daje realne izglede da e se postavljeni ciljevi u razumno vreme ostvariti. Ipak, duni smo neka objanjenja i odgovore na pitanja nae strune zajednice. ta je to indeksiran asopis i ta uopte znai za jednu strukovnu zajednicu imati takav asopis? Indeksiran asopis znai da je evidentiran u indeksnim bazama ili tzv. sekundarnim medicinskim publikacijama. Naravno, meu indeksnim bazama postoje one prestine, koje radovima objavljenim u asopisima koji su u njima indeksirani pruaju bolju vidljivost tj. maksimalnu dostupnost svetskoj naunoj javnosti i kritici i one koje su manje prestine, manje selektivne i koje samim tim i manje pruaju. Kako bi rekao Matko Marui, glavni i odgovorni urednik uglednog asopisa Croatian Medical Journal, Imati asopis indeksiran u najselektivnijim bazama podataka prestinije je i vrednije nego u sportu osvojiti najvie titule. Sport govori o fizikoj snazi, vetini i izdrljivosti, a uspena nauka o kulturi i civilizaciji. U Srbiji, svi oni koji vode rauna o naunim asopisima, bilo koje vrste, ovo imaju na umu. Koji preduslovi se moraju ispuniti da bi asopis bio indeksiran? Indeksne baze pokazuju interes za svakim kvalitetnim asopisom, pogotovo za asopisima iz zemalja u razvoju, ali u njihovoj selekciji odluujui faktor je kvalitet objavljenih radova. Gledano s aspekta nae zemlje to je glavni problem, jer nije za oekivati da sa ovih prostora imamo visok broj kvalitetnih radova, s obzirom na to da su ulaganja za nauku minimalna. Druga stvar je pozicija, zainteresovanost i motivisanost medicinskih sestara u akademskom miljeu. Taj problem bi se mogao elaborirati sa razliitih aspekata i to moe biti tema u nekom od sledeih brojeva. Kako u takvim uslovima stvarati asopis za koga se oekuje da bi u dogledno vreme mogao biti indeksiran? Stvaranje kvalitetnog asopisa u naim uslovima je zaista teko. Tri glavna problema su: nedostatak kvalitetnih radova, nezainteresovanost sestara i tehniara i malo relevantnih recenzenata. Meutim, ne trebamo biti pesimisti i pomiriti se sa postojeim stanjem. asopis Inspiriumje tako koncipiran da interes za objavljivanje radova u njemu mogu nai strunjaci iz razliitih oblasti sestrinstva, ali i iz razliitih podruja biomedicinskih nauka. U tom miljeu jedan broj istraivaa ima relativno dobre uslove za bavljenje naunim radom. Ovde se pre svega misli na klinika istraivanja, jer se ista realizuju u medicinskim ustanovama koje imaju zadovoljavajuu opremu neophodnu za pruanje zdravstvene zatite, a koja se moe koristiti i u naune svrhe, naravno ako za takav rad postoji razumevanje institucije i zainteresovanost zaposlenih. Kod nas je taj put ve donekle uhodan i ima tendencu porasta, tako da je za oekivati da e i u naoj sredini u narednom periodu nauni rad biti nezaobilazni deo sestrinske klinike prakse. Redakcija asopisa se dogovorila da se angauje na pribavljanju vrednih radova, pre svega sa

naih prostora, ali i sa ireg podruja, da ako je potrebno, autorima u prerecenzijskom postupku pomognemo oko oblikovanja rada i da za njihove radove obezbedimo kompetentne i potene recenzije. Kada rad bude objavljen, mi recenzentu koji je recenzirao rad, aljemo obavezno PDF format toga rada i jedan primerak asopisa. Na taj nain povezujemo nae autore sa uglednim strunjacima iz njihove struke. Na web sajtu UINARS nalazi se i elektronska verzija asopisa sa punim tekstom objavljenih radova i svako zainteresovan moe ih pogledati. Pored toga, upuujui na elektronsku verziju asopisa nastojimo da svaki rad objavljen u naem asopisu doe do onih kolega koji bi mogli biti zainteresovani za njega. Taj put stvaranja asopisa u poetku je dosta naporan, a izgleda i dug. Meutim, ako za autore imate mlae ljude koji svoj kliniki rad ne odvajaju od naunog, nego ga naunim sagledavanjem pokuavaju unaprediti, koji odlino sagledavaju postojeu situaciju, koji ele promene i nezaostajanje za svojom generacijom u svetu, koji ne tre za kvantitetom nego za kvalitetom i koji ele istinsko napredovanje, rezultati pomaka e vrlo brzo biti vidljivi. Inspirium e pokuati mladim kolegama ukazati na puteve koji e ih izvui iz anonimnosti, na rad koji e ih povezati sa svetom i koji e i njima kao pojedincima, a i iroj zajednici, obezbediti dalje napredovanje. Nije retko da nam se ve sada autori zahvaljuju na sugestijama i dobijenim recenzijama, da se hvale da su dobili dobre recenzije i da istiu da su kroz recenzentski postupak mnogo nauili. To je put kojim smo krenuli i kojim emo ii, jer na taj nain pored dobijanja kvalitetnih radova vrimo i edukaciju autora i sa njima uspostavljamo dobru saradnju. ime se meri kvalitet medicinskih asopisa? Kvalitet medicinskog asopisa meri se time koliko je dostupan strunoj i naunoj medicinskoj javnosti, a tome najvie doprinosi njegova ukljuenost u prestine meunarodne bibliografske baze podataka (indeksiranost) i od citiranosti autora radova koji su u njemu objavljeni. Meutim i druga obeleja, koja proizlaze iz izdavako-urednike politike asopisa, takoe se koriste za procenu njegovog kvaliteta. To su pre svega redovnost izlaenja, kvalitet sastava Redakcije i Izdavakog saveta, postojanje urednikih dokumenata (uputstva autorima, formular za recenziju, formular za izjavu o autorstvu, formular za izjavu o nepostojanju sukoba interesa, protokol primljenih radova, registar recenzenata), kontinuirana edukacija urednika, jezik na kom su objavljeni radovi, broj pretplatnika, njegova zastupljenost u medicinskim bibliotekama i mnogi drugi faktori. Procena postojanja ovih obeleja i njihovog kvaliteta prvenstveno se koristi za tek osnovane asopise, a njihovo ispunjavanje, uz potovanje principa estitosti urednikog posla, omoguava za nekoliko godina gotovo siguran ulazak u meunarodne bibliografske baze podataka. Pored toga, njihovo dosledno ispunjavanje trebalo bi biti preduslov za dobijanje dravnih finansijskih sredstava neophodnih za izdavanje asopisa. Kakvo je stanje danas sa sestrinskim asopisima u Srbiji? Da li imamo dovoljan broj asopisa i koliko njih je indeksirano? Danas u Srbiji izlazi 13 sestrinskih asopisa koji su katalogizovani u Narodnoj biblioteci Srbije, odnosno asopisi koji imaju svoj ISSN broj. Problem je u tome to mi nemamo nijedan asopis indeksiran u tzv. velikim bazama kao to su Current Contents, Web of Science ili Journal Citation Report. Nijedan od naih asopisa nema impakt faktor, jer radovi koji su u njima objavljeni malo su, ili nikako nisu citirani. Tekst prema intervju u asopisu Medici.com sa Prof. dr med. sci. Husrefom Tahiroviem, Odgovornim urednikom asopisa Acta Medica Academica pripremile i adaptirale

Gordana Dragoev i Pauni Sanja

ORIGINALNI LANAK - ORIGINAL ARTICLE

DATUM PRIJEMA: 28.10.2011. DATUM PRIHVATANJA:15.11.2011. UDK BROJ 005.322:316.46]:614.253.5 ID BROJ: 187906316 PODACI O AUTORU: RN, BSc Oec Peter POUN, Board member International Council of Nurses1

INCI UINCI EKONOMSKIH PROMENA NA SESTRINSTVO THE EFFECT OF ECONOMIC CHANGES ON NURSING

SAETAK Kako ekonomija utie na sestrinstvo? Neki vide zdravstvenu zatitu i sestrinstvo kao dokaz recesije industrije jer zdravstvena zatita e i dalje biti neophodna. I zaista, zdravstvene usluge e biti u sve veoj potranji od strane onih koji su ostali bez posla ili pate od poveanja stresa. S druge strane, kao medicinske sestre/tehniari vrlo dobro znamo, kada Vlada zatrai smanjenje potronje i budeta, ta smanjenja esto dolaze i do zdravstvenog sektora, a posebno do sestrinstva. Snano sestrinsko rukovodstvo je od kljunog znaaja ako elimo da ova vizija u budunosti postane realnost. Zato je naa panja u ICN toliko fokusirana na razvoju medicinskih sestara lidera. ICN ima tri liderska projekta: Liderstvo za promene, Liderstvo u pregovorima i Globalni Institut za sestrinsko liderstvo, koji nude napredne programe liderstva za medicinske sestre visokog nivoa obrazovanja i na izvrnim funkcijama, u razvijenim i zemljama u razvoju, oslanjajui se na ekspertizu fakulteta iz UN i meuvladinih agencija, Vlada, biznisa, priznatih sistema upravljanja kolama i vodeih zdravstvenih profesionalaca. Programi su prilagoeni za poboljanje postojeih znanja i vetina o liderstvu u vezi sa nacionalnim i globalnim prioritetima u zdravstvu. Iskoristimo svaku priliku koja nam se prui. Upotrebimo sve nae moi i uticaje da se ukljuimo u politiku raspravu o buduem obliku zdravstvene zatite. KLJUNE REI: Globalna ekonomska kriza, promene u sestrinstvu, sestrinsko liderstvo, Meunarodni savet medicinskih sestara, Globalni Institut za sestrinsko liderstvo liderstvo. ABSTRACT How the economy affects nursing? Some view health care and nursing as being recession proof industries because health care will continue to be needed. Indeed health services may well be in even higher demand by those who are out of work and suffering from greater stress. On the other hand, as nurses we know only too well that when governments come looking to make d, cuts in spending, those cuts often come from health care and, in particular, from nursing. Strong nursing leadership is critical if we are to make this vision for the future become a reality. That is why so much of our attention at ICN is become focused on developing nurse leaders. ICN has three leadership projects: Leadership for Change, Leadership in Negotiation and Global Nursing Leadership Institute, which offers an advanced leadership programs for nurses in senior level and executive positions in developed and developing countries, drawing on the expertise of faculty from UN and intergovernmental agencies, governments, business, recognized management schools and leading health professionals. The programs are tailored to enhance existing leadership knowledge and skills related to national and global health priorities. Let us take every opportunity we are given. Let us use our power and influence to en engage in policy discussions on the future shape of health care. KEY WORDS: Global economic crisis, changes on nursing, nursing leadership, International Council of Nurses, Global Nursing Leadership Institute

The International Council of Nurses (ICN) is a federation of 133 national nurses' associations representing the millions of nurses worldwide. Operated by nurses for nurses since 1899, ICN is the international voice of nursing and works to ensure quality care for all and sound health policies globally or International Council of Nurses 3. , Place Jean Marteau 1201 - Geneva Switzerland icn@icn.ch, http://www.icn.ch/
1

GLOBAL ECONOMIC CRISIS

How the economy affects nursing? As you can imagine, this is a vast topic so I have decided to address this issue by concentrating on five different roles nurses have around the world: - Nurses as leaders - Nurses as researchers and educators - Nurses as family members - Nurses as practitioners - And finally, nurses as managers or employers But first, let me briefly address the topic of the Global Economic Crisis and how it affects nursing. Global Economic Crisis Some view health care and nursing as being recession proof industries because health care will continue to be needed. Indeed health services may well be in even higher demand by those who are out of work and suffering from greater stress. On the other hand, as nurses we know only too well that when governments come looking to make cuts in spending, those cuts often come from health care and, in particular, from nursing. A recent report in the British Medical Journal2 indicates that Irelands health service budget is expected to be cut by up to 1bn in 2012. Similar cuts are being made in other countries which have suffered most in the economic crisis. HOPE, the European Hospital and Health Care Federation reported that rather than implementing measures to improve health care efficiency, most nations have opted for the quick fix of slashing health care budgets; some of Europes poorest nations, such as Romania, have slashed their health budgets by 25%.3 Those cuts represent members of the public who are not receiving the care they need and deserve. NURSES AS LEADERS Against this challenging global backdrop, leadership has emerged as the new imperative no matter where you look. And little wonder. On every continent, in every nation and in every community, people understand that it is leadership that will take us to a new tomorrow. Strong nursing leadership is critical if we are to make this vision for the future become a reality. That is why so much of our attention at ICN is focused on developing nurse leaders. ICN has three leadership projects which I would like to briefly tell to you about now.

LEADERSHIP PROJECTS
Leadership for Change The first is ICNs Leadership for Change programme. Focusing on learning by doing, LFC nurses in more than 50 countries have gained the skills and strategies they need to take leadership roles within their constantly changing health environments. In most parts of the world those environments are characterized by the conflict between economic restraint and increased need and demand for health services. This means countries must decide how much and what quality of health care they can afford. To meet these challenges, many health systems are undergoing rapid change - change that is occurring within broader economic reform and being implemented by governments worldwide. With this in mind, the key strategic goals of Leadership for Change are to assist nurse leaders at a country or organizational level to: participate effectively in health policy development and decision-making; be effective leaders and managers in nursing and health services; prepare future nurse managers and leaders for key positions; and Influence changes in nursing curricula so future nurses are prepared appropriately. Programme follow-up indicates that Leadership for Change graduates from the Caribbean, Latin America, South Pacific, Asia, the Middle East and Africa are involved in a range of nursing leadership activities and roles. To multiply the beneficiaries of this successful programme, ICN launched a Training of Trainers initiative in 2002. LEADERSHIP IN NEGOTIATION Our other leadership programme, Leadership in Negotiation, fits within ICNs socio-economic welfare portfolio and supports nurses in achieving a safer working environment and just compensation. Over the past 18 years, nurses from 27 countries have been directly involved in this initiative. THE GLOBAL NURSING LEADERSHIP INSTITUTE ICN has just completed its third cohort of the Global Nursing Leadership Institute which offers an advanced leadership programme for nurses in senior level and executive positions in developed and developing countries, drawing on the expertise of faculty from UN and intergovernmental agencies, governments, business, recognized management schools and leading health professionals. The programme is tailored to enhance existing leadership knowledge and skills related to national and global health priorities.

LITERATURA - REFERENCE
2 3

BMJ (2011). Health budget faces severe cuts in Ireland by M Houston. BMJ 2011; 343:d5266 International Medical Travel Journal (July 2011). European health systems under siege www.imtj.com/news/?EntryId82=297309

NURSES AND DEVELOPING HEALTH POLICY For nursing leaders, the challenge lies in securing a seat at the policy table and making our voice heard. Without that voice, policy will be incomplete. We need to be involved in shaping not just nursing and health policy, but in influencing social policy as well. In fact, nursing has an obligation to take an active part in policy development and related decisions at all levels, for the benefit of society. We need to instill this in all nurses. We need to make the point that we are in a strong position to do this for a number of reasons. Nursing provides essential services and is knowledgeable about client needs. It understands the needs and expectations of societys vulnerable groups. The nursing community in every country has gathered valuable knowledge from both research and experience. It is well positioned to advice on accessibility to services and understands relationships between health and social patterns. Potentially, nursing has a strong power base. So I would urge nurse leaders to work through their national nursing associations and in so doing bring all nursing associations to the table, decide on what the specific goal or purpose is to be and to agree to maintain that approach in public. Let us now turn to Nurses as Researchers and Educators. How are these roles affected by the global economic crisis? During times of economic recession it is often areas like research, education, or outreach programmes like community liaison or public health care programmes that are the first to suffer. But cutting back on educators and research means that we lose some of our most experienced nurses and often a commitment to quality and evidence gathering for effective proven health outcomes. THE CASE OF ICELAND A recent study by the International Centre for Human Resources in Nursing looked at the impact of the economic recession on nurses and nursing in Iceland. It stressed the importance that the high standards of health care that Iceland has already achieved must be maintained throughout the economic crisis, pointing out that the knowledge and skills of nurses and other health care workers is the foundation on which the health service is built. The study went on to say, It is now more important than ever to secure a solid education for Icelandic nurses and that sufficient numbers graduate each year, that new knowledge is put to use within the health care system and that every effort is made to prevent a human capital flight of nurses to neighboring countries. COST-EFFECTIVENESS OF NURSES This is true not just for Iceland but for many other countries in Europe, and the rest of the world. In fact, the World Bank has identified nurses and midwives as the most cost-effective resource for delivering high-quality health care, in both new and established economies.4 COST-EFFECTIVENESS OF NURSES We provide cost-effective solutions to complex system problems. We open up access to quality health care to everyone in a community. We strive to prevent illness and keep people well informed and educated so they can manage their own conditions. So I say to you - We must remind our governments of these facts and use the views of the World Bank to strengthen our arguments. NURSES AND FAMILIES On a more personal level, let me now turn to how the Family/Private Lives of Nurses may be affected by the economic crisis. Every person in any profession has to learn how to cope with the stresses of their job as well as balance a family/private and social life. For nurses and other health workers, this can be especially trying. As a nurse, you aren't always able to work Monday through Friday until 5.00 pm each evening. Often nurses who work in a doctor's office are expected to work after hour shifts to help handle emergencies when they arise and to work around patients' schedules. Those who practice nursing in a hospital or nursing home can often expect long weekends and tiring shifts. While the benefits of the nursing profession are tremendous, there are countless times when a dedicated nurse has to be left wondering when they are suppose to have time to take care of themselves, much less their families. Many nurses throughout the world opt for part-time work due to family obligations and the stress entailed in working shifts. During an economic recession, time for family life may be compromised. In the previously mentioned study of the economic recession on nurses in Iceland, it was found that a large number of nurses had increased their number of normal hours. This increase in working hours, and change to full-time work may in the long run have detrimental effects on their family lives. Similarly, in some parts of the United States, nurses have lost opportunities for overtime, on-call or night shift premiums and have been encouraged to pick up additional regular hours or delay retirement. Nurses who have increased their working hours may have become the primary breadwinner for the household as unemployment rates

LITERATURA - REFERENCE
4

Hongoro C & McPake B (2004). How to bridge the gap in human resources for health, Lancet 2004; 364: 145156.

in other sectors increase. For those and others making an important contribution to their familys take-home pay the pressure to maximize their earnings is only likely to increase. NURSES AS PRACTITIONERS Let us look at how todays economic crisis can affect Nurses in their role as Practitioners. The global financial crisis has presented considerable challenges to nursing. Rising stress and worry known as recession depression mean an increased need for mental health care. Changes in life circumstances, such as unemployment, high debts, and increased alcohol consumption are strongly linked to depression, anxiety disorders and suicide. In fact, here in the EU, studies have shown that a 1% increase in a national unemployment rate has been associated with a 0.8% rise in suicides.5 There is no doubt that a poor economy causes individual suffering and places greater demands on nurses and other health care providers. Besides an increase in workload, nurses like many others working in the human services field may suffer from stress themselves, which can contribute to organizational inefficiency, high staff turnover, sickness absenteeism, decreased quality and quantity of care, increased costs of health care, and decreased job satisfaction. NURSES AS MANAGERS As leaders, Nurse Managers must help others on their team cope with all these mounting pressures that I have mentioned. They also have their own stress to deal with and that of their patients. The grim reality faced by many nurses is that they now have to work longer hours, with higher workloads and less pay, and, as a result, nurse managers find themselves managing a stressed and exhausted workforce. As I have said, the economic recession adds many additional pressures to the already stressful lives of nurses. These may be the a result of staffing shortages requiring us to care for more patients with less help; working double shifts or returning to work after our shift ends to meet the needs; or inadequate rest because of working rotating schedules so that our bodies have difficulty knowing when to sleep. But it is not all bad news. Through their leadership, nurse managers play an integral role in creating a positive health care working environment and modeling the way for staff nurses. The positive leadership of nurse managers in times of economic instability can bring about a surge in job satisfaction, reduces stress and increase communication, ultimately leading to increased patient safety. OPPORTUNITIES FOR INNOVATION The UK Royal College of Nursing recently stated: Periods of economic downturn can be times of innovation for service delivery and dynamic changes in roles and skill mix. Nursing may not realize it but it is in pole position to give voice to the quality principle and lead the development of new models of care6 OPPORTUNITIES FOR OLDER NURSES The financial crisis has also opened doors to older or retired nurses. Older nurses have an accumulated wisdom and knowledge, difficult to quantify, but which represents a loss to the health systems and to patients once they retire. Tailoring employment strategies to this group is important to their retention. The literature suggests that older, more experienced nurses are more likely to extend their work life when the following conditions exist: Supportive and flexible work arrangements and practices; An organizational culture that promotes participation in decision-making and autonomy over practice; Work recognition, encouragement and positive feedback from supervisors; Ergonomically friendly, safe and effective work environments; and Access to professional development activities that target the needs of experienced nurses.7 Health care systems around the world are facing great change. Decisions taken under public reform will influence the future of nursing and midwifery and the care delivered to patients. Let us take every opportunity we are given. Let us use our power and influence to engage in policy discussions on the future shape of health care in the current economic crisis. It is imperative that we do so.

LITERATURA - REFERENCE
5 Policy Brief Conclusions from the EU thematic conference Preventing of Depression and Suicide- Making it Happen EU thematic conference on preventing depression and suicide. 10th - 11th December 2009, Budapest. Organised by the European Commission and Hungarian Ministry of Health with the support of the Swedish Presidency of the EU and in collaboration with the WHO Europe. 6 7

Royal College of Nursing (2009). Nursing and the economic downturn, a roundtable discussion, p.4. ICN (2008) ICHRN fact sheet: An Ageing Nursing Workforce

ORIGINALNI LANAK - DUPLIKAT ORIGINAL ARTICLE DUPLICATE

DATUM ODOBRENJA ZA OBJAVLJIVANJE: 17.09.2011.
UINARS RASPOLAE SA SPECIJALNIM ODOBRENJEM AUTORA ZA OBJAVLJIVANJE STRUDIJE U NAUNO STRUNOM ASOPISU INSPIRIUM

The presence of family members during cardiopulmonary resuscitation: European federation of Critical Care Nursing associations, European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care and European Society of Cardiology Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions Joint Position Statement
Paul Fulbrook
a Australian

, Jos Latour b, John Albarran , Wouter de Graaf , Fiona Lynch Denis Devictor f, Tone Norekvl g

c University

Catholic University, Brisbane, Australia b Erasmus MC-Sophia Children's Hospital, Rotterdam, The Netherlands of the West of England, Bristol, UK d EfCCNa, The Netherlands e Scientific Committee, ESPNIC Nursing, UK f ESPNIC, France g Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions, Norway Received 6 July 2007; accepted 11 July 2007 Available online 24 October 2007

Copyright statement Copyright of this Position Statement is jointly owned by the European federation of Critical Care Nursing associations, the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care, the Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions, and Connect Healthcare Publishing Ltd. This Position Statement may be reproduced for publication in any language provided that the text remains unchanged and the original source of publication is cited. Citation The correct citation for this Position Statement is: Fulbrook P, Latour J, Albarran J, Graaf de W, Lynch F, Devictor D, Norekvl T; The Presence of Family Members During Cardiopulmonary Resuscitation Working Group (2007). The Presence of Family Members During Cardiopulmonary Resuscitation: European federation of Critical Care Nursing associations, European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care and European Society of Cardiology Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions Joint Position Statement. Connect: The World of Critical Care Nursing 5 (4), 8688. Abstract This paper presents the European federation of Critical Care Nursing associations, the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care, and the European Society of Cardiology Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions Joint Position Statement on The Presence of Family Members During Cardiopulmonary Resuscitation. 2007 Copyright of this position statement is jointly owned by the European Federation of Critical Care Nursing associations, the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care, the Council on Cardiovascular Nursing and Applied Professions, and Connect Healthcare Publishing Ltd. Published by Elsevier B.V. All rights reserved. Keywords: Cardiopulmonary resuscitation; Critical care; Europe; Family-witnessed; Family presence; Relatives Contents 1. Copyright statement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 2. Citation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 3. Pre-amble . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0 4. Background . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0 5. Position statement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .0 Further information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0 References . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 256 _______________
Corresponding author. School of Nursing & Midwifery, Australian Catholic University, 1100 Nudgee Road, Banyo, Queensland 4014, Australia, Tel.: +61 73623 7420; fax: +61 7 3623 7242. E-mail addresses: paul.fulbrook@acu.edu.au (P. Fulbrook), j.latour@erasmusmc.nl (J. Latour), john.albarran@uwe.ac.uk (J. Albarran), tone.norekval@helse-bergen.no (T. Norekvl). 1474-5151/$ - see front matter 2007 Copyright of this position statement is jointly owned by the European Federation of Critical Care Nursing associations, the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care, the Council on Cardiovascular Nursing and Applied Professions, and Connect Healthcare Publishing Ltd. Published by Elsevier B.V. All rights reserved. doi:10.1016/j.ejcnurse.2007.07.003 European Journal of Cardiovascular Nursing 6 (2007) 255258

1. Copyright statement Copyright of this Position Statement is jointly owned by the European federation of Critical Care Nursing associations, the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care, the Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions, and Connect Healthcare Publishing Ltd. This Position Statement may be reproduced for publication in any language provided that the text remains unchanged and the original source of publication is cited. 2. Citation The correct citation for this Position Statement is: Fulbrook P, Latour J, Albarran J, Graaf de W, Lynch F, Devictor D, Norekvl T; The Presence of Family Members During Cardiopulmonary Resuscitation Working Group (2007). The Presence of Family Members During Cardiopulmonary Resuscitation: European federation of Critical Care Nursing associations, European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care and European Society of Cardiology Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions Joint Position Statement. Connect: The World of Critical Care Nursing 5 (4), 8688. 3. Pre-amble The European federation of Critical Care Nursing associations (EfCCNa), the European Society of Paediatric and Neonatal Intensive Care (ESPNIC), and the European Society of Cardiology Council on Cardiovascular Nursing and Allied Professions (CCNAP) have jointly formulated this Position Statement. It was ratified by EfCCNa 28 April 2007, ESPNIC 10 February 2007, and CCNAP 16 June 2007. This Position Statement, where possible, is based on research evidence and expert opinion as expressed in the nursing and medical literature. It is acknowledged that there is a lack of high quality research evidence on the subject of family-witnessed resuscitation, and that research on this topic is particularly scarce within Europe. 4. Background The European resuscitation guidelines [1] are supportive of family presence during cardiopulmonary resuscitation (CPR). However, this practice is often discouraged based upon paternalistic attitudes and conjecture, as opposed to empirical evidence (25). Twenty years ago family members' presence during resuscitation was confined mainly to emergency departments. However, in recent years healthcare professionals are increasingly offering family members the opportunity to remain present during CPR (610). Furthermore, the public demands more and more that family members should be able to remain with their loved ones during CPR, regardless of the predicted outcome of the patient (11). Despite changing trends, family-witnessed resuscitation is a controversial issue that is still debated widely (12,13,4). Concerns in the literature are centred on three areas. The first is the potential for family members' presence to affect the performance of resuscitation staff and increase their anxiety, or that a distressed relative might disrupt the process (1417). As yet there is little evidence, other than isolated anecdotal reports to support these contentions. The second concern is that in witnessing a traumatic event, family members may experience negative emotional and psychological consequences (1820). However, this concern is unconfirmed by existing evidence (7,14,21,22,17). Furthermore, Boyd (2) observed that many of the presumed obstacles to family members' presence, such as infringements of patient confidentiality, are theoretical debates as no such concerns have been expressed to professional regulating bodies. Third, a number of studies in Europe and elsewhere have identified that members of the public would like to be given the choice whether or not to be present and would wish, if the situation arose, to have their family member close by during CPR (23,14,9,24). The positive benefits of having family members present during CPR have been documented in several studies. These benefits include the development of a bond with the resuscitation team, the provision of a more humane atmosphere that allows for closure (7,25,21) and the satisfaction of knowing that their family member is in safe hands (26). Two European surveys, undertaken in collaboration with EfCCNa and ESPNIC (Nursing), of adult, paediatric and neonatal critical care nurses investigated their experiences and views of family members' presence during CPR (27,28). These studies indicated that most European critical care nurses were supportive of family-witnessed CPR. However, only a small number of intensive care units had resuscitation policies that included guidance about family members' presence. As a result a major recommendation from both surveys was for this lack of directive to be addressed at a Europe-wide level. Although there is some evidence to indicate that that not all European countries are supportive of family member presence (29), in the light of the general consensus found in the two European surveys [27,28], and current guidance from the European Resuscitation Council (1) it is reasonable that EfCCNa, ESPNIC and CCNAP should state their position on family presence during CPR. However, further research related to family presence during resuscitation and its impact on patients, family members and health care professionals is required. 5. Position statement The EfCCNa, ESPNIC and CCNAP Position is stated below. It provides a series of statements about family presence during CPR. The Position is underpinned by the belief that family members are critical to the health and wellbeing of the patient. For the purpose of this Position Statement the following definitions are used: Cardiopulmonary resuscitation: life-saving interventions when either cardiopulmonary or respiratory arrest occurs. Intensive and critical care setting: any in-hospital acute care setting where critically ill patients (children and adults of all ages) are cared for. Family member: those people who are most important to the patient. This definition includes the patient's family, loved ones and close friends. For newborns and children this is defined as the parents or significant others. Family presence: family member presence during CPR, including the witnessing of all life-saving interventions.

Box 1 POSITION STATEMENT 1. All patients have the right to have family members present during resuscitation. See Note 1, below. 2. The patients family members should be offered the opportunity to be present during resuscitation of a relative. See Note 2, below. 3. Support should be provided by an appropriately qualified health care professional whose responsibility is to care for family members witnessing cardiopulmonary resuscitation. See Note 3, below. 4. Professional counselling should be offered to family members who have witnessed a resuscitation event. 5. All members of the resuscitation team who were involved in a resuscitation attempt when family members were present should participate in team debriefing. 6. Family presence during resuscitation should be incorporated into the curricula of cardiopulmonary resuscitation training programmes. 7. All intensive and critical care units should have multi-disciplinary written guidelines on the presence of family members during cardiopulmonary resuscitation.

Note 1 - The decision to enable family members to be present during a resuscitation attempt should be made in the best interests of the person who is being resuscitated. In this regard, discussion should be facilitated by experienced healthcare professionals. When appropriate, spiritual leaders or other trained members of the health care team may assume this role. If the patient who is being resuscitated has expressed a prior wish, this should be respected. Note 2 - When the person who is being resuscitated is not able to communicate his or her wishes, or who has not previously expressed their wishes in an advanced directive, the decision about who should be present during resuscitation should be made jointly by the members of the resuscitation team and family members. The decision of a familymember about whether or not to be present during CPR of a relative should bemade freely by the family member, without coercion or pressure. Family members should be warned that on occasions they may be asked to leave the bedside if at any time it is thought to be in their or the patients best interests, for example, for the purpose of obtaining radiographs or to avoid obstructing the work of the resuscitation team. Europe is multiculturally diverse, and the resuscitation team should take the individual patients and familys beliefs, values and rituals into account. The patients and the familys cultural background should be assessed with respect to the provision of appropriate individualized care.

Note 3 - Whilst it is conceded that on some occasions it may not be possible to provide a health care professional whose sole responsibility is to care for the family member, this should not mean the exclusion of the family member from the resuscitation. Rather, an experienced member of the resuscitation team, who is not undertaking a lead role, should be designated primary responsibility for the continued care of the family member. With respect to family members, the roles of the designated health care professional are to: brief them about what to expect prior to entering the resuscitation area, provide a running commentary with appropriate explanations, help themto communicate their presence to their relative, respond truthfully and realistically to questions, maintain a safe environment, assess continually their emotional and physical status, if possible, accompany the family member if he or she wishes to leave the scene, continuing to liaise with the resuscitation team on their behalf, provide an opportunity for them to reflect on the resuscitation process after the event, and participate in resuscitation team debriefing, providing feedback with respect to the needs and concerns expressed by them.

References [1] Baskett PJF, Steen PA, Bossaert L., European Council Guidelines for Resuscitation 2005. Section 8. The ethics of resuscitation and end-of-life decisions. Resuscitation 2005; 67 (Supplement 1): S171-S180. [2] Boyd R. Witnessed resuscitation by relatives. Resuscitation 2000;43 (3):1716. [3] Tsai E. Should family members be present during cardiopulmonary resuscitation? New England Journal of Medicine 2002;346 (13):101921. [4] Kissoon N. Family presence during cardiopulmonary resuscitation: our anxiety versus theirs. Pediatric Critical Care Medicine 2006;7(5):48891. [5] Walker WM.Witnessed resuscitation: a concept analysis. International Journal of Nursing Studies 2006;43(3):37787. [6] Jarvis AS. Parental presence during resuscitation: attitudes of staff on a paediatric intensive care unit. Intensive and Critical Care Nursing 1998;4(1):37. [7] Robinson SM, Mackenzie-Ross S, Campbell Hewson GL, Egleston CV, Prevost AT. Psychological effect of witnessed resuscitation on bereaved relatives. Lancet 1998;352(9128):6147. [8] WalkerWM.Do relatives have a right towitness resuscitation? Journal of Clinical Nursing 1999;8(6):62530. [9] Grice AS, Picton P, Deakin CD. Study examining attitudes of staff, patients and relatives to witnessed resuscitation in adult intensive care units. British Journal of Anaesthesia 2003;91(6):8204. [10] Gold KJ, Gorenflo DW, Thomas L, Schwenk TL, Bratton SL. Physician experience with family during cardiopulmonary resuscitation in children. Pediatric Critical Care Medicine 2006;7(5):42833. [11] Mazer MA, Cox LA, Capon A. The public's attitude and perception concerning witnessed cardiopulmonary resuscitation. Critical Care Medicine 2006;34(12):29258. [12] Albarran JW, Stafford H. Resuscitation and family presence: implications for nurses in critical care areas. Advancing Clinical Nursing 1999;3(1):1120. [13] Tasker RC. Inter-hospital transport for children and their parent(s). Archives of Disease in Childhood 2005;90(12):12178. [14] Meyers TA, Eichhorn DF, Guzetta CE, Clarke A, Klein J, Taliferro E, et al. Family presence during invasive procedures and resuscitation: the experience of family members, nurses, and physicians. American Journal of Nursing 2000;100(2):32 [15] McClenathan BM, Torrington KG, Uyehara CFT. Family member presence during cardiopulmonary resuscitation: a

survey of US and international critical care professionals. Chest 2002;122(6):220411. [16] Blair P. Is family presence practical during emergency resuscitation? Nursing Management 2004;35(6):203. [17] Weslien M, Nilstun T, Lundqvist A, Fridlund B. Narratives about resuscitation family members differ about presence. European Journal of Cardiovascular Nursing 2006;5(1):6874. [18] Crisci C. Local factors may influence decision (letter). Bmj 1994;309(6951):406. [19] Schilling RJ. Should relatives watch resuscitation? No room for spectators (letter). Bmj 1994;309(6951):406. [20] Fein JA, Ganesh J, Alpern ER. Medical staff attitudes toward family presence during pediatric procedures. Pediatric Emergency Care 2004;20 (4):2247. [21] Eichhorn DJ, Meyers TA, Guzzetta CE, Clark AP, Klein JD, Talieaferro E, et al. Family presence during invasive procedures and resuscitation: hearing the voice of the patient. American Journal of Nursing 2001;101(5):4855. [22] Holzhauser K, Finucane J, Vries de SM. Family presence during resuscitation: a randomized controlled trial of the impact of family presence. Australian Emergency Nursing Journal 2006;8(4):13947. [23] Barratt F, Wallis DN. Relatives in the resuscitation room: their point of view. Journal of Accident and Emergency Medicine 1998;15(2):10911. [24] Gulla JM, Twist M, Singer A. Should families be present during resuscitation? (Abstract). Annals ofEmergencyMedicine 2004;44(4):S67. [25] Van derWoningM.Relatives in the resuscitation area: a phenomenological study. Nursing in Critical Care 1999;4(4):18692. [26] Wagner JM. Lived experience of critically ill patients' family members during cardiopulmonary resuscitation. American Journal of Critical Care 2004;13(5):41620. [27] Fulbrook P, Albarran JW, Latour JM. A European survey of critical care nurses' attitudes and experiences of having family members present during cardiopulmonary resuscitation. International Journal of Nursing Studies 2005;42(5):55768. [28] Fulbrook P, Latour JM, Albarran JW. Paediatric critical care nurses' attitudes and experiences of parental presence during cardiopulmonary resuscitation: a European survey. International Journal of Nursing Studies 2007;44(7):123849. [29] Badir A, Sepit D. Family presence during CPR: a study of the experience and opinions of Turkish critical care nurses. International Journal of Nursing Studies 2007;44(1):8392.

STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL ARTICLE

DATUM PRIJEMA: 22.10.2011. DATUM PRIHVATANJA:15.11.2011. UDK BROJ 616-089.5-083 ID BROJ: BROJ:187906316 PODACI O AUTORU: VASILIJE MICI, vii medicinski tehniar, Opta bolnica Kikinda

OSNOVNI MONITORING U ANESTEZIJI I JEDINICI INTENZIVNOG LEENJA BASIC MONITORING IN ANAESTHESIA AND ICU
SAETAK Razvoj nauke uopte, tehnike i tehnologije a naroito elektronike i informatike stavlja pred medicinske sestre nove izazove i potrebu za ovladavanjem novih znanja i tehnologija. U profesionalni rad medicinske sestre uvode se novi aparati i ureaji koji joj pomau u obavljanju svakodnevnih dunosti prema pacijentima. Jedan od vnih osnovnih zadataka medicinske sestre posmatranje dobija novu dimenziju. Pacijentu se obezbeuje vea sigurnost a medicinskoj sestri umnogome olakava rad. Medicinska sestra-profesionalac ne sme da se oslanjanja profesionalac samo na nove tehnologije i zaboravi na svoja ula i mo posmatranje, logiko razmiljanje i povezivanje injenica. Osnovni monitoring merenje pulsa, respiracija, krvnog pritiska, telesne temperature,diureze, registrovanje elektrokardiograma bie i ostae osnov svih nadograivanih postupaka i zadataka medicinske sestre ma gde god da ostvaruje svoju profesionalnu praksu. Kljune rei: Monitoring, vitalni znaci, posmatranje, onitoring, medicinske sestre. ABSTRACT The development of science, in general, techniques and technology, especially electronics and information technology presents new challenges for Nurses and the need for mastering of new skills and technologies. In Nurses professional work are intr introduced new appliances and devices that help in their ordinary duties towards patients. To one of the main task of Nurses - the observation, is given a new dimension. Enables greater patient safety and greatly facilitates the Nurses work. The Nurse professional should not rely on new technologies and forget her sens senses and observation, logical thinking and connecting facts. Basic monitoring measuring heart rate, respiration, blood pressure, body temperature, urine output electrocardiogram , registration shall be and remain the basic of all upgraded Nurses processes and tasks wherever they are pursuing their professional practice. Key words: Monitoring, vital signs observation, nurse signs, task.

Re monitoring vodi poreklo od latinskog glagola moneo-re i oznaava: da upozori, da svedoi, da skrene panju ili pak od latinske imenice monitor koji oznaava svedoka ili opominjaa. Englesko znaenje rei monitoring bi bilo: nadgledanje, kontrolisanje. Monitoring je dinamiko praenje fiziolokih parametara bolesnika, nezaobilazni deo bolesnika, savremene dijagnostike i terapije kritino obolelih naroito u jedinicama za intenzivno leenje.(Vuovi 2001) 2001). Monitoring je praenje vitalnih i drugih funkcija organizma pacijenta ali nije samo prosto sakupljanje injenica o vitalnim funkcijama pacijenta ve i paralelno, logino razmiljanje o celokupnom stanju pacijenta i njegovom daljem leenju.(Lalevi 1999). PRINCIPI MONITORINGA: fiziki monitoring, koji podrazumeva prisustvo razliitih aparata za praenje, hemijski monitoring, koji podrazumeva praenje biohemijskih analiza, kliniki monitoring, koji podrazumeva procenu bolesnikovog stanja na osnovu iskustva i na osnovu nekih od kliniki utvrenih skorova. ZADACI MONITORINGA SE OGLEDAJU U SLEDEEM: praenje opteg stanja pacijenta i njegovih osnovnih funkcija anja ime dobijamo informaciju o trenutnom stanju pacijenta, praenje trenda opteg stanja pacijenta, uoavanje nastalih poremeaja, njihovo tumaenje, preduzimanje mera da se oni otklone i leenje ve nastalih, obezbeivanje maksimalne sigurnosti pacijentu. MONITORING, PO SVOJOJ INVAZIVNOSTI U ODNOSU NA PACIJENTA, MOE BITI: neinvazivni, koji podrazumeva praenje pulsa, telesne temperature, arterijskog pritiska, broja respiracija, satna diureza EKG, saturacija krvi diureza, kiseonikom i slino; invazivni kao merenje centralnog venskog pritiska, direktno merenje arterijskog pritiska, merenje pritiska arterije pulmonalis i slino. MONITORIN U JEDINICI ZA INTENZIVNO LEENJE (JIL) PODRAZUMEVA: monitoring bolesnika u toku vie da dana, monitorovanje razliitim aparatima i ureajima funkcionisanje alarmnog sistema, specijalno obueni personal koji ureajima, zna da protumai monitorske parametre dovoljan broj osoblja u JILu. parametre, MONITORING BOLESNIKA U SMISLU PREENJA CELOKUPNOG KLINIKOG STANJA BOLESNIKA SE SVODI NA: procena funkcije mozga kroz skorovanje bolesnika (Glazgov koma skala, trauma skor i dr.) i praenje parametara funkcije mozga (EEG, CMF), monitoring ventilacije kroz registraciju broja respiracija, odreivanje respiratornog volumena, kontrolu gasova u krvi i saturaciju krvi kiseonikom, monitoring kardiovaskularnog sistema kroz merenje pulsa i arterijskog pritiska kao i kontinuirani EKG monitoring, monitoring hemodinamskog stanja kroz merenje centralnog venskog pritiska (CVP), monitoring bubrene funkcije kroz kontrolu uree i kreatinina u krvi i merenje monitoring satne diureze (D/1h). ELEKTROKARDIOGRAFIJA (EKG) - EKG je neinvazivna metoda osnovnog monitoringa i predstavlja grafiko registrovanje elektrinih impulsa srca. Uvedena je u upotrebu zahvaljujui Einthovenu 1903 godine. Za njenu zahvaljujui 1903.

primenu potreban je aparat-elektrokardiograf i postavljanje elektroda na telo pacijenta (na ekstremitetima i prekordijalno). Elektrode na ekstremitetima su razliitih boja i postavljaju se na sledei nain: ZELENA leva noga pacijenta; CRNA desna noga pacijenta; UTA leva ruka pacijenta; CRVENA desna ruka pacijenta. Prekordijalne elektrode se postavljaju na odgovarajuim takama na grudnom kou pacijenta. Odvodi koje registruje osnovni EKG su sledee: BIPOLARNI STANDARDNI (potencijalna razlika izmeu ekstremiteta): D1 desna ruka leva ruka; D2 desna ruka leda noga; D3 leva ruka leva noga. UNIPOLARNI EKSTREMITETNI: aVR desna ruka; aVL leva ruka; aVF leva noga. PREKORDIJALNI: V1 IV meurebarni prostor pored desne ivice grudne kosti; V2 IV meurebarni prostor pored leve ivice grudne kosti; V3 sredina izmeu V2 i V4; V4 V meurebarni prostor medioklavikularna linija levo; V5 V meurebarni prostor prednja aksilarna linija levo; V6 V meurebarni prostor srednja aksilarna linija levo. EKG monitoring je najee neinvazivna metoda monitoringa i predstavlja kontinuiranu registraciju EKG krivulje pomou ararata EKG monitora. Savremeni monitori danas mogu pored kontinuirane registracije EKG krivulje da registruju (krivuljom i brojano) i druge parametre: neinvazivno i direktno merenje krvnog pritiska, puls, temperatura, CVP, saturacija kiseonikom, kapnografija (koliina ugljen dioksida u krvi), a zavisno od potreba i patologije pacijenata smetenih u JILu i razne druge parametre. MONITORING ARTERIJSKOG PRITISKA (Tensio Arteriales) - Arterijski pritisak je odraz pritiska krvi na krvne sudove. Metoda je u upotrebi zahvaljujui Scipione Riva-Rocciju 1896. godine, a auskultatornu metodu merenja uvodi Karotkoff 1905. godine. Normalne vrednosti TA su: sistolni (maksimalni) 120140 mmHg, dijastolni (minimalni) 60-80 mmHg. Postoje razliite metode merenja TA: neinvazivne (auskultatorna, oscilometrijska, dopler i druge), invazivne (direktne) koje su najpreciznije uz neophodnu kanulaciju arterija, heparinizaciju sistema za merenje, postojanje opcije za ovaj tip merenja na monitoru i svesnosti svih rizika koje ova metoda nosi. MONITORING PULSA (P) - Puls predstavlja oscilacije zida perifernih arterija pod uticajem rada srca i pritiska krvi. Ova metoda predstavlja najjednostavniju neinvazivnu metodu monitoringa. Ono to posmatramo je: frekvenca pulsa (70 otkucaja u minuti), ritam pulsa (ritmian) i kvalitet pulsa (srednje jaine). Najea mesta za merenje pulsa su: a.radialis, a.brachialis, a. temporalis, a.carotis, a.poplitea i a.dorsalis pedis. MONITORIN CENTRALNOG VENSKOG PRITISKA (CVP) - Centralni venski pritisak predstavlja volumen cirkulirajue krvi. Normalne vrednosti CVPa iznose 3-10 cm vodenog stuba. Predstavlja invazivnu metodu jer zahteva plasiranje centralnovenskog katetera u neku velike venu (najee v.jugularis interna i v.subclavia) i postojanje sistema za merenje. Ne zaboraviti rizike u smislu infekcije, vazdune embolije i krvarenja. SATNA DIUREZA (D/1H) - Satna diureza predstavlja koliinu urina koja se izlui za jedan sat i slui za monitoring bubrene funkcije a kao pokazatelj dobre terapije tenostima. Normalne vrednosti D/1h su 0.5-1 ml/kg/h (50 ml/h). Za ovu metodu monitoringa potreban je pacijent sa postavljenim urin kateterom, set za merenje ili izgraduisana posuda spojena sa urin kateterom i asovnik. MONITORING VENTILACIJE: Registracija broja respiracija (148-20/min) i ritam disanja (jednak razmak izmeu pojedinih respiracija). Ovu metodu monitoringa moemo izvoditi: posmatranjem vizuelno praenje pokreta grudnog koa i taktilno staviti ruku na grudnu kost pacijenta i registrovati pomeranje grudne kosti. Puls oksimetrija predstavlja neinvazivnu metodu monitoringa ventilacije. Predstavlja kontinuirano merenje saturacije arterijske krvi kiseonikom i frekvencu pulsa. Saturacija arterijske krvi kiseonikom predstavlja zasienost hemoglobina kiseonikom. Normalne vrednosti iznose 90-100%. Na jagodicu prsta se postavi tipaljka-senzor koja je povezana sa aparatom gde oitavamo brojanu vrednost. Temperatura predstavlja stepen zagrejanosti organizma kao rezultat osloboene toplote pri sagorevanju hranljivih materija. Monitoring temperature se vri termometrima (toplomerima) a meri se izmeu konih nabora ili u telesnim otvorima. Mesta za merenje temperature zavise od starosti bolesnika, oboljenja, navika i obiaja. Najea mesta za merenje su aksilarno, ingvinalno, oralno, rektalno i vaginalno. Savremeni monitori imaju sonde za merenje temperature ezofagealno ili rektalno. Zavisno od visine imamo sledee temperature: subnormalna 35-36Celziusa (C); normalna 36-27 C; subfebrilna 37-38C: febrilna 38-39C; visokofebrilna preko 39C. U svom radu sa pacijentima, naroito kritinim, medicinska sestra ima veliku pomo od razliitih medicinskih aparata i ureaja ali nikada se bezuslovno ne sme oslanjati samo na njih. Ne sme se zaboraviti na upotrebu svojih ula i posmatranje kao i logino razmiljane i povezivanje injenica jer da je dovoljno samo negovati svako bi mogao da bude medicinska sestra. Od adekvatnog monitoringa zavisi i konani ishod leenja.(Vuovi 2001). Adekvatan monitoring ne znai obavezno i najskuplji, odnosno tehnoloki najkomplikovaniji.(Vuovi 2001)

LITERATURA - REFERENCE
1. 2. 3. 4. Lalevi P. Anesteziologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999. Vuovi D. i saradnici Intenzivna terapija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2011. Dragoev G. Intenzivna nega-opti principi, Grafika Galeb, Ni, 2001. Baljozovi A, Koti S, Baljozovi N. Zdravstvena nega 1, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006.

PREGLEDNI LANAK - REVIEW ARTICLE

DATUM PRIJEMA: 02.10.2011. DATUM PRIHVATANJA:15.11.2011. UDK BROJ 616-083-053.2 ID BROJ BROJ:187907084 PODACI O AUTORU: DANILO MENCIGAR, diplomirani medicinar zdravstvene nege UKC Ljubljana, Kliniko odeljenje za deju hirurgiju i intenzivnu terapiju

SAVREMENI PRISTUP NADZORU VITALNIH FUNKCIJA U JEDINICI ZA INTENZIVNU TERAPIJU DECE MODERN APPROACH TO VITAL SIGNS MONITORING IN PEDIATRIC INTENSIVE CARE UNIT
SAETAK Nadzor vitalnih funkcija pacijenta primenom informacionih tehnologija je aktivnost koja danas postaje sve savrenija. Monitor vitalnih funkcija koji prikazuje sve vie parametara (EKG, puls, frekvenciju disanja, pulsnu oksimetriju, invazivni krvni pritisak centralni pritisak, venski pritisak i ostalo), ne zadovoljava vie potrebe savremene intenzivne terapije. Sloenost leenja se poveava, a time i potreba za sve veim brojem podataka. U okviru projekta koga finansira Ministarstvo zdravlja Republike Slovenije, a za potrebe Pedijatrijske klinike u Ljubljani, nastaje informacioni sistem Pedijatrijske klinike (Think!Med). Time se i u Jedinici za intenzivnu terapiju dece, koja je deo Klinikog odeljenja za deju hirurgiju i intenzivnu terapiju Hirurke klinike UKC Ljubljana, potpuno promenio nain rada i komunikacije. jana, Nastaje prvi Kliniki informacioni sistem koji objedinjuje vie meusobno povezanih modula: administrativni modul, modul zdravstvene nege, lekarski modul, e etemperaturnu listu, integraciju medicinskih ureaja, emperaturnu integraciju laboratorijskog informacionog sistema, modul naruivanja hrane, integraciju radiolokog informacionog sistema i druga savremena reenja. Savremen pristup nadzoru vitalnih funkcija ujedno znai i poboljanje dokumentacije pacijenta, unapreenje kvaliteta i preenje efikasnosti zdravstvene zatite, utedu vremena, bezbednosti orijentisanost ka pacijentu. Kljune rei: Vitalne funkcije, monitor, pacijent, kliniki informacioni sistem, medicinska sestra. ABSTRACT functions by help of Monitoring of the patient's vital f information technology became increasingly sophisticated. Vital signs monitors which are capable of monitors, displaying any number of parameters (ECG, pulse, respiratory rate, pulse oximetry, invasive blood pressure, central venous pressure, and others), are no longer sufficient for the needs of modern intensive therapy. In nowadays patient treatment is very complex therefore more and more data must be recorded. Clinical information system (Think!Med) of the Pediatric clinic in Ljubljana is developing under foundation by the Ministry eveloping of Health of the Republic of Slovenia. New, first clinical information system includes several modules modules: administration module, nursing module, physician module, e-temperature sheet, medical device integration, , integration of laboratory information system food system, procurement module, integration of radiological information system and other modern solutions. Due to the new approach, work and communication at the Pediatric Intensive Care Unit which is part of the Department for Pediatric Surgery and Intensive Care were completely changed. Modern approach to vital odern signs monitoring leads to improvement of patient documentation, enhancing the quality and effectiveness of health care, increasing patient safety and time saving. , Key words: Vital signs, monitor, patient, clinical , information system, nurs.

UVOD Zbog sloenosti leenja javlja se potreba za sve veim brojem ureaja, a time se poveava i broj parametara koje treba meriti. Reenje je u automatskom prikupljanju podataka u okviru Klinikog informacionog sistema (KIS). Prvi KIS u Sloveniji nastaje na osnovu projekta koga finansira Ministarstvo zdravlja Republike Slovenije. Pedijatrijska novu klinika Univerzitetskog klinikog centra u Ljubljani i Kliniko odeljenje za deju hirurgiju i intenzivnu terapiju (KOOKIT) Hirurke klinike su u drugoj polovini 2010. godine dobili informacioni sistem Pedijatrijske klinike odine (Think!Med) koji se stalno nadograuje. Cilj KIS je bez papirna dokumentacija do kraja 2011. godine. U okviru KIS-a projekta formirana je projektna grupa i ostvarena saradnja strunog osoblja svih profila. Razvoj sistema je preuzelo preduzee Marand ineniring d.o.o. iz Ljubljane. Integracija medicinskih ureaja u Jedinici za intenzivnu terapiju (EIT) KOOKIT predstavlja jedan od najzahtevnijih koraka u razvoju sistema. U nastavku teksta je, pored automatsko automatskog praenja vitalnih funkcija, predstavljen protokol praenja vitalnih funkcija, meusobno povezivanje ureaja, prenos podataka i trening zaposlenih. CENTRALNA STANICA ZA PRAENJE VITALNIH FUNKCIJA Proizvoai monitora za praenje vitalnih funkcija razvili su komunikacionu platformu koja omoguava tehnoloku interakciju sa critical care stanicama i tako medicinskim sestrama prua uvid u kompletnu sliku stanja pacijenta. Tokom premetaja ili transporta u drugo odeljenje ili operacionu salu, pacijent ostaje prikljuen na isti monitor pa nije potrebno iskljuenje i ponovno ostaje prikljuenje. Kontinuirano praenje vitalnih funkcija i povezanost sa centralnom stanicom omoguava nadzor kritinih dogaaja u bilo koje vreme (Rosenthal K, 2004). EIT KOOKIT ima 14 monitora vitalnih funkcija povezanih sa ora

centralnom stanicom koja omoguava stalan uvid u dogaaje, nadzor alarma, unos linih podataka pacijenta, broj kreveta i detaljan pregled krivulja. Svi izmereni parametri se evidentiraju. Takoe se moe ukljuiti nadzor sobe za buenje (recovery room) gde je povezano 5 monitora. Pregled trenutnih alarma svih pacijenata omoguen je na svim pojedinim monitorima. Centralna stanica, koja odreuje lokaciju merenja i identifikaciju, prosleuje sve izmerene vitalne funkcije direktno u KIS. PROTOKOL ZA PRAENJE VITALNIH FUNKCIJA - Runo ili automatski izmerene vitalne funkcije se preko monitora zapisuju u numerikom obliku u preglednu tabelu i u grafikom obliku na e-temperaturnu listu pojedinog pacijenta. To ne znai da nadzor vitalnih funkcija preuzima raunar. Osnovni monitor vitalnih znakova odrava nadzor unutar podeenih graninih vrednosti koje su postavljene takoe u KIS-u. U sluaju odstupanja pojedinog parametra od tih vrednosti, monitor upozori lekara i medicinsku sestru vizuelnim upozoravajuim znakom. Protokolom se odreuje koje e se vitalne funkcije pratiti. On moe da bude sastavljen samo od osnovnog ili proirenog praenja, a moe se razlikovati zavisno od operativnog zahvata, dijagnoze ili zahtevnosti leenja u EIT-u. Prilikom prijema pacijenta, medicinska sestra dobije od lekara nalog za praenje vitalnih funkcija. Pomou protokola s nekoliko jednostavnih klikova odabere se paket i interval praenja te na osnovu naloga lekara unese pojedino merenje. Podaci se prenose svaki minut, a pohrane se potvrdom medicinske sestre, to predstavlja dodatan bezbednosni mehanizam. Prikaz primera osnovnog i proirenog protokola za praenje vitalnih funkcija: OSNOVNO PRAENJE VITALNIH FUNKCIJAU EIT-U 1. Pulsna oksimetrija SaO2 (%): kontinuirano merenje; unos1x na sat- automatsko prikupljanje podataka. 2. Frekvencija disanja (udisaj/min): kontinuirano merenje; unos1x na sat- automatsko prikupljanje podataka. 3. Srana frekvencija (otkucaj/min): kontinuirano merenje; unos1x na sat- automatsko prikupljanje podataka. 4. Neinvazivno merenje krvnog pritiska (mmHg): jedan sat ili do stabilizacije svakih 15 minuta, zatim 2 sata svakih 30 minuta, i na kraju svaki sat-automatsko prikupljanje podataka. 5. Telesna temperatura (C): mogunost izbora (kontinuirano, svaki sat, svaka 2 sata, svaka 3 sata...)runo prepisivanje podataka. 6. Diureza (ml/sat) runo prepisivanje podataka. PROIRENO PRAENJE VITALNIH FUNKCIJA U EIT-U (PREMA PROCENI LEKARA) 1. Koni pO2 i pCO2 (kPa): kontinuirano merenje (mogunost izbora intervala: 4, 8, 12 sati); unos1x na sat automatsko prikupljanje podataka. 2. ET CO2 (kPa): kontinuirano merenje; unos1x na sat automatsko prikupljanje podataka. 3. Invazivno merenje krvnog pritiska (mmHg): kontinuirano merenje; mora postojati mogunost odreivanja intervala unosa: npr. 1 sat svakih 15 min, zatim 3 sata svakih 30 minuta, i na kraju svaki sat-automatsko prikupljanje podataka. 4. CVP (mmHg): mogunost izbora intervala merenja: svaki sat, svaka 2 sata, svaka 3 sata, svakih 8 satiautomatsko prikupljanje podataka. 5. Telesna temperatura (C): periferna, centralna i razlika - mogunost izbora (kontinuirano, svaki sat, svaka 2 sata, svaka 3 sata...) runo prepisivanje podataka. 6. Torakalna drenaa (ml): 1 sat svakih 15 min, zatim 2 sata svakih 30 minuta, i na kraju svaki sat runo prepisivanje podataka. 7. LAP (mmHg): kontinuirano merenje, unos svaki sat automatsko prikupljanje podataka. 8. PAP (mmHg): kontinuirano merenje, unos svaki sat- automatsko prikupljanje podataka. 9. Unos parametara sranog stimulatora (pejsmejkera)/1sat (runo prepisivanje podataka): Podeena frekvencija (otkucaj/min): Atrijska elektroda: pace (da/ne); sense (da/ne); output (mA) Ventrikularna elektroda: pace (da/ne): sense (da/ne); output (mA). 10. BIS kontinuirano merenje- runo prepisivanje podataka. 11. NIRS (%):kontinuirano merenje; unos/1sat (4 vrednosti)- runo prepisivanje podataka. 12. CFM (mogunost izbora: kontinuirano ili po vremenskim intervalima): grafiki zapis. 13. PICCO - runo prepisivanje podataka. 14. LIDCO-runo prepisivanje podataka. 15. ICP (mmHg): kontinuirano merenje; unos1x svakisat-automatsko prikupljanje podataka. 16. CPP (mmHg): ): kontinuirano merenje; unos1x svaki sat-automatsko prikupljanje podatakaVIGILEO (ScvO2). POVEZIVANJE UREAJA I PRENOS PODATAKA - Za oekivati je da e u budunosti informacioni sistem u intenzivnoj terapiji povezivati stotine aktivnosti koje e istovremeno aktivno uticati na optimizaciju leenja kritino bolesnih pacijenata. Uslov za upravljanje ovako velikim brojem podataka je odgovarajua platforma sistema. Samo u nekoliko godina, dolo je do znatnog poboljanja tehnologije monitora vitalnih funkcija, mogunosti bezbednog transporta, pametnih centralnih stanica i integrisanih ureaja koji alju podatke, kao to su pumpe, ventilatori (Van Den Bossche B et all., 2008). Povezani ureaji (slika 1) prikazuju razliite podatke. Na primer, ventilator moe prikazati do 50 numerikih znakova. Potrebno je samo odrediti parametre za prikaz koji su vani s obzirom na izabrani nain ventilacije. Podaci sa monitora vitalnih funkcija i pumpi prikazuju se grafiki ili numeriki u odreenoj tabeli na e-temperaturnoj listi. Runo izmerene ili oitane parametre medicinske sestre unesu preko logiki rasporeenih elektronskih obrazaca. Medicinska sestra oceni stanje pacijenta na osnovu elektronskog naloga lekara, to ujedno znai intervenciju. Tako se pored vitalnih funkcija stalno zapisuje jo opisna ocena disanja, aktivnosti, izluevina, poloaja, stanja svesti, kao i ocena zenica, koe, zglobova i bolova te psiholoka ocena u strukturiranom zapisu. Podaci se zapisuju hronoloki po danima i satima. Tasterom istorija omoguava pregled svih zapisa od

prvog dana hospitalizacije. Pripremljen je program za procesnu metodu rada u zdravstvenoj nezi. Takoe je vana povezanost Point of care aparata koji predstavljaju brz laboratorijski pristup. Oni se putem mree povezuju sa serverom direktno u LIS (laboratorijski informacioni sistem) koji je integrisan u KIS. Medicinske sestre i lekari se pre svakog unosa u Think!Med prijavljuju svojim korisnikim imenom i lozinkom. Pristup je omoguen preko medical grade stanice (raunar i monitor sve u jednom) koja je zajedno sa tastaturom montirana na svakoj krevetnoj jedinici u EIT-u ili preko 5 stacionarnih raunara u prostoriji za timski rad.
Tabela 1: Ureaji za povezivanje u KIS MONITORI
o Philips MP 50 o Philips MP 70 o Philips Intellivue Information CenterM3150 o Pulsion PiCCO o LiDCO Rapid o Integra CaminoMPM-1 o Edwards Lifesciences Vigileo o o o o o o o

VENTILATOR
Nelcor Puritan Bennett Drager Evita 4 edition Maquet Servo-i SLE - 5000 SLE - 2000 VIASYS - 3100A HFOV RESPIRONICS Bipap Vision

OSTALI UREAJI

PUMPE, PERFUZORI

"POINT OF CARE" ANALIZATORI

o o o o

SLE Inosys SomaneticsInvos 5100C Aspect BIS Vista Radiometer - Tosca 500

o Bbraun Infusoma Space o Bbraun Perfuzor Space o Bbraun Space Station

o RadiometerABL800flex o Abbott I-stat o Orion Diagnostica

Quik Read 101

Savremeno reenje (slika 1.) povezivanja medicinskih ureaja predstavlja poseban DataCaptor server koji pomou posebnog softvera i identifikacionog modula prikuplja, razvrstava i pretvara podatke u HL7 oblik raunarski standard. Ovi podaci se zatim preko servera KIS-a pohranjuju u e-dokumentaciju pojedinog pacijenta. Na DataCaptor server se moe prikljuiti 8 aparata koji se mogu menjati. Potrebno je samo kablom povezati komunikacioni port na ureaju preko identifikacionog modula sa serverom. Sve zajedno zatim radi po sistemu plug and play. Prenos podataka zapone odmah nakon ukljuenja ureaja.
Slika 1: Reenje za povezivanje ureaja (CAPSULE)

TRENING ZAPOSLENIH - Iskustva iz EIT KOOKIT-a pokazala su da je trening u samom radnom okruenju najbolji izbor. Slino se pokazalo i u nekim bolnicama u SAD gde je trening iz ruke u ruku za rad sa informacionim sistemom za zdravstveno osoblje bio puno efikasniji od uenja u predavaonici. KIS zahteva tehniku spretnost, kao i promene u ponaanju, zato je puno efikasniji onaj trener koji te vodi i odgovara na pitanja na samom radnom mestu. Ovakav pristup je dugotrajniji, ali ima vie prednosti. Kao prvo, korisnici se naue koristiti novu tehnologiju u samom radnomo kruenju koju zatim bre prenesu u kliniku praksu. Kao drugo, treneri mogu tokom treninga zapisivati primedbe i otkrivati tehnike greke u sistemu (DeVore S D, Figlioli K, 2010). Korak dalje je instalacija testnog sistema na kome korisnici mogu da vebaju u bilo koje vreme. Testni sistem se izvrava istovremeno sa ivom aplikacijom sistema, zato se na njemu mogu dodavati izmene, novi moduli, proirivati funkcionalnosti i kada ga osoblje osvoji i kada se otklone sve greke, izvri se njegova integracija. Korisniku prilagoen KIS predstavlja zadovoljstvo i elju za to boljom dokumentacijom te velik interes zaposlenih za daljnji razvoj. Optimalan stepen integracije KIS-a postie se samo ako zdravstveno osoblje ima presudnu ulogu u njegovom razvoju. Od kljunog znaaja je oblikovanje strategije integracije na svim nivoima zdravstvene zatite (Prijatelj V, Rajkovi U, 2009). ZAKLJUAK - Iako je integracija KIS-a za veinu zdravstvenih organizacija kompleksna nova alatka, instalacijom ove tehnologije e se pokazati da e medicinske sestre imati vie vremena za ono to najbolje umeju da rade a to je briga za pacijenta. Pored organizacionih promena i promena u kulturi zaposlenih, KIS ima jo puno drugih prednosti: Poveanje produktivnosti zaposlenih, jer nije potrebno pretraivanje papirne dokumentacije. Brzo otkrivanje promena zdravstvenog stanja pacijenta i detaljno evidentiranje prua mogunost breg i efikasnijeg preduzimanje mera, to doprinosi skraenoj hospitalizaciji. Poboljana dokumentacija primorava zaposlene ka discipliniranosti, jer je omoguen stalan pregled obavljenih intervencija pojedinih pacijenata. Smanjenje broja greaka, jer nije potrebno itati runo napisane naloge lekara i nalaze. Bra i efikasnija komunikacija zaposlenih. Uvoenjem KIS-a u EIT, savremenim praenjem vitalnih funkcija, korienjem tablinih raunara, pametnih mobilnih telefona s mogunou udaljenog bezbednog pristupa e-dokumentaciji pacijenta, u potpunosti se menja proces rada i unapreuje kvalitet zdravstvene zatite. A to znai najavu uvoenja e-dokumentacije na svim nivoima zdravstvene zatite u Sloveniji.

LITERATURA - REFERENCE
1. 2. 3. Rosenthal K. A vital sign of the time: CIS software. Nursing Management. Chicago: Vol.35. Iss.4. 2004:75-6. Opazovanje vitalnih funkcij protokol. Klinini oddelek za otroko kirurgijo in intenzivno terapijo. Ljubljana. 2011. Van Den Bossche B, et all. Design of a JAIN SLEE/ESB-based platform for routing medical data in the ICU. Computer methods and programs in biomedicine 9 1. 2008:265277.

4.

5.

DeVore S D, Figlioli K.Lessons Premier Hospitals Learned About Implementing Electronic Health Records. Hospitals & Practices. Health Affairs, 29. Vol. 4. 2010:664-667. Prijatelj V, Rajkovi U. From e-Health to Integrated Health Care: Theory and Practice. Studies in Health Technology and Informatics. Vol.146. 2009:74-78. Dosegljivo na: http://www.mendeley.com/research/from-ehealth-tointegrated-health-care-theory-and-practice/ (16.03.2011).

KLINIKI STANDARD - CLINICAL STANDARD

DATUM PRIJEMA: 21.07.2011. DATUM PRIHVATANJA:15.11.2011. UDK 614.253.5 ID BROJ:187907596 PODACI O AUTORU: Materijal IFNA prilagodio Saa Jovi (2011), Materijal IFNA preveo Goran Kukolj (2009) Materijal IFNA preuzela i uredila Gordana Dragoev (2008)

STANDARDI ZA POSTDIPLOMSKU EDUKACIJU MST U ANESTEZIJI STANDARDS FOR POSTGRADUATE EDUCATION IN ANESTHESIA
UDRUENJA MST INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE - UINARS po preporuci INTERNATIONAL FEDERATION OF NURSE ANESTHETISTS IFNA SAETAK Medicinska sestra/tehniar na anesteziji - anestetiar je specijalizovan i osposobljen profesionalac za pruanje ili uee u primeni kvalitetnih anesteziolokih usluga pacijentima. Zvanini stav za Standarde postdiplomske edukacije medicinskih sestara/tehniara anestetiara UINARS je napisao po preporuci IFNA-e a sa ciljem da prilagodi velike razlike u edukaciji i praksi u jedan jedinstven akreditovan program. Akreditacijom ovog programa budui anestetiari Srbije stekli bi uslove za direktno priznavanje licence unutar zemalja lanica IFNA-e. UINARS i IFNA veruju da standardi za postdiplomsku edukaciju osiguravaju osnovu za pripremu medicinskih sestara/tehniara za rad u slubama anestezije, kompetentnih za pruanje anesteziolokih usluga utemeljenih na standardima uz osiguranje sigurnosti pacijenata. Medicinske sestre/tehniari, ali i ostali zdravstveni radnici, zaposleni u slubama anesteziji moraju biti svesni fleksibilnosti njihove profesije pa kao takvi moraju identifikovati i prihvatiti nove ciljeve i postignua u praksi koja napreduju i razvijaju se u godinama koje dolaze. Kljune rei: Medicinska sestra - tehniar, anestezija, obrazovanje, postdiplomska edukacija. ABSTRACT Nurse anesthetist is specialized and skilled professional who provides or participates in the implementation of quality anesthesia services to patients. The official position of Standards for postgraduate of Nurses anesthetists, UINARS has written on the recommendation of IFNA, in order to adjust large differences in education and practice in a unique accredited program. With accreditation of this program in Serbia, anesthetists would obtain conditions for the direct recognition of their licenses in states which are member of IFNA. UINARS and IFNA believe that the Standards for postgraduate education provides the basic preparation for Nurses for work in anesthesia departments, make them competent to provide anesthesia services based on standards which ensures patient safety. Nurses, and other health workers, in anesthesia departments must be aware of the flexibility of their profession, and as such, must identify and accept new goals and achievements in practice and progress and develop in years which are coming. Key word: Nurses, anesthesia, education, postgraduate education.

DEFINICIJA PROFILA MEDICINSKE SESTRE/TEHNIARA ANESTETIARA - Medicinska sestra/tehniaranestetiar prua negu i uestvuje u nezi, kao delu naprednog specijalizovanog sestrinstva, i izvodi procedure u anesteziolokim uslugama za pacijente nad kojima se izvodi anestezija, respiratorna potpora, reanimacione mere, kao i druge usluge vezane za hitna stanja i postupke odravanja ivota. Napredno sestrinstvo i anestezioloke usluge ukljuuju primenu irokog spektra znanja u praksi vezano za izvoenje procedura negovanja i leenja bolesnika i njegove porodice. MESTO ODRAVANJA PROGRAMA Edukativni programi moraju biti sprovedeni u nastavnim ustanovama specijalizovanim za obrazovanje medicinskih sestara na akademskom nivou. Idealna mesta za sprovoenje klinikih vebi su univerzitetski kliniki centri i univerzitetske klinike i bolnice koje mogu osigurati sticanje irokog spektra znanja. TRAJANJE PROGRAMA Duina trajanja programa mora biti bazirana na aktuelnim kompetencijama za koje se polaznik edukuje. Kako bi se stekle sve navedene kompetecije program moe trajati i do 24 meseca. UINARS smatra, uz preporuku IFNA-e, da program ne bi trebao biti krai od 18 -24 meseca. POTREBNE KOMPETENCIJE Kompetecije su definisane kao spoj znanja, vetina, prosuivanja i stavova prikladnih za sprovoenje anestezioloke prakse. Nakon zavretka edukativnog programa i sticanja prava na zvanje medicinska sestra/tehniar - anestetiar, polaznik mora imati sledee kompetencije: Izvoenje i uestvovanje u preanesteziolokom intervjuu kao i u psiho - fizikoj proceni. Evaluacija prikupljenih informacija o bolesniku iz istorije bolesti, fizikalnog pregleda, laboratorijskih analiza, radiolokih i drugih pretraga kao i identifikacija relevantnih problema; Pripremanje i sprovoenje plana anestezioloke nege; Sprovoenje, za ASA* 1 i ASA* 2 kategorije pacijenata uz prisustvo supervizora ili uestvovanje, za ostale kategorije pacijenata u primeni opte ili regionalne anestezije za sva godita (i ASA* kategorija pacijenata) kao i za irok spektar hirurkih i drugih dijagnostikih postupaka; Procenjivanje podataka prikupljenih upotrebom invazivne i neinvazivne dijagnostike i monitoringa; Nadoknada volumena

tenosti,krvi i krvnih derivata skladno planu nege; Prepoznavanje i pravilno reagovanje na sve komplikacije koje se deavaju u toku anestezije; Pozicioniranje i nadgledanje bolesnikovog poloaja kako bi se osiguralo optimalno fizioloko funkcionisanje i bolesnikova sigurnost u toku izvoenja anesteziolokih postupaka; Prepoznavanje problema i preduzimanje potrebnih radnji u ranom postoperativnom periodu; Procena pacijentovog stanja i spremnosti za naredni korak u planu anestezioloke nege; Aktivno uestvovanje u timu KPCR, respiratorne potpore i drugim hitnim stanjima. Ustanovljavanje principa na temelju bihevioralnih znanja u vezi zatite bolesnika od jatrogenih komplikacija; Dokumentovanje podataka i procene u toku pruene anestezioloke usluge; Uestvovanje u edukaciji pacijenta i njegove rodbine iz svog delokruga rada; Prepoznavanje profesionalnih znaaja: pokazivanje sposobnosti interreakcije sa drugim lanovima tima na profesionalnom nivou; Delovanje u skladu sa zakonskom regulativom i legalitetom sestrinske profesije, prihvatajui sva prava i odgovornosti za sprovoenje prakse. Edukativni program za pripremu medicinskih sestara/tehniara na anesteziji treba biti sastavljen od teoretskih i klinikih znanja u vezi sa potrebnim kompetencijama oekivanim nakon zavretka programa. PRISTUPANJE PROGRAMU: Zavreno trogodinje kolovanje i sticanje zvanja strukovna medicinska sestra/tehniar. Obavezno radno iskustvo u klinikoj praksi u slubama anestezije, intenzivne nege, reanimacije ili urgentnim slubama minimum godinu dana. PROCES ODABIRA KANDIDATA: 1. Kandidati koji pristupaju edukativnom programu moraju biti evaluirani na sledei nain: profesionalna biografija, pismeni ispit, intervju koji podrazumeva procenu znanja iz anatomije, fiziologije, patofiziologije, hemije, fizike, biohemije i farmakologije. Miljenje predpostavljenog rukovodioca preporuka. Obavezan lekarski pregled. 2. Preporueno je da odabir kandidata sprovodi komisija sastavljena od nastavnika visoke kole i medicinskih sestara/tehniara na anesteziji iz proces rada. PREPORUEN NASTAVNI SADRAJ: anatomija, fiziologija i patofiziologija, specijalna farmakologija sa naglaskom na anestetike, medikamente u reanimaciji i intenzivnoj Th, organizacija anestezioloke slube, opta anesteziologija, specijalna anesteziologija i mehanika ventilacija, hitni medicinski postupci, intenzivna nega i terapija, transfuziologija i klinika laboratorija, zdravstvena informatika, mikrobiologija sa osvrtom na IHI, terapija bola, zatita na radu, strani jezik, zavrni praktini ispit (kompletno voenje anestezije). U edukacijski program treba ukljuivati sadraje pravnog aspekta, etikih naela, meuljudskih odnosa i odgovornosti zdravstvenog radnika prema bolesniku i njegovoj porodici. Ovaj edukativni program mora osiguravati sticanje ve navedenih kompetecija nakon zavrenog programa. Strogo se preporuuje da odnos teoretske nastave i klinikih vebi bude 40% teorija i 60% praktian rad. KOORDINATORI PROGRAMA Edukativni program za medicinske sestre/tehniare na anesteziji treba biti voen od strane medicinske sestre/tehniara sa iskustvom iz anestezije i primerenim kvalifikacijama u obrazovanju i edukaciji. Druge koordinatore ine lekari, fiziolozi, farmakolozi i drugi. Klinike vebe moraju biti sprovoene od strane medicinskih sestara/tehniara na anesteziji, anesteziologa i drugih specijalista sa primerenim kvalifikacijama u obrazovanju i edukaciji. DIPLOMIRANJE Nakon diplomiranja baziranog na zavrnoj teoretskoj i klinikoj evaluaciji, polaznik stie diplomu koja mu omoguava pruanje kvalifikovanih anesteziolokih usluga. Medicinska sestra/tehniar na anesteziji svoja znanja mora kontinuirano da usavrava kroz itavo ivotno obrazovanje. ZAKLJUAK Kako bi smo osigurali sigurno pruanje anesteziolokih usluga bolesnicima kojima je potrebna, neophodno je obezbediti da sve medicinske sestre/tehniari na anesteziji zavre edukaciju iz ove specifine oblasti propisano standardima.
IFNA Documents Standards of education for preparing nurse anesthetists IFNA Documents Standards of practice for nurse anesthetists IFNA Documents Guidelines for starting a program of education IFNA Documents Accreditation program for nurse anesthesia education

NAPOMENA: Predsednitvo Sekcije anestezije i reanimacije UINARS je 07.06.2011. godine, dostavilo SVE PREUZETE I PREVEDENE DOKUMENTE IFNA KOJI SU U VEZI SA SPECIJALIZACIJOM ZA SESTRE TEHNIARE U ANESTEZIJI Visokoj zdravstvenoj koli strukovnih studija u Beogradu. Visokoj zdravstvenoj koli strukovnih studija u Beogradu ukupno je dostavljeno 4 dokumenta IFNA i UINARS kao i ostala pratea dokumentacija potrebna za pokretanje inicijative za specijalizaciju medicinskih sestara tehniara u anesteziji. Predstavljamo Vam Prvi od dostavljenih Dokumenata IFNA i UINARS - STANDARDI ZA POSTDIPLOMSKU EDUKACIJU MEDICINSIH SESTARA TEHNIARA U ANESTEZIJI (na srpskom jeziku). Ovaj dokument je idejno reenje IFNA za koje je UINARS kao punopravni lan dobio saglasnost za preuzimanje, prevoenje i distribuciju. Svako umnoavanje i distribucija ovog dokumenta ili bilo kog njegovog dela na srpskom jeziku nije dozvoljeno bez saglasnosti UINARS i kanjivo je Zakonom.

PRIKAZ SLUAJA - CASE REPORT

DATUM PRIJEMA: 25.10.2011. DATUM PRIHVATANJA: 15.11.2011. UDK 616.981.55-08 ID BROJ: BROJ:187909644 PODACI O AUTORU:
Jelena MIHAJLOVI, medicinska sestra KC Ni Klinika za infektivne bolesti sestra,

BOTULIZAM LEENJE I ZDRAVSTVENA NEGA BOTULISM - TREATMENT AND HEALTH CARE

SAETAK Botulizam je akutno infektivno, nekontagiozno oboljenje, neurointoksikacija alimenatarnog porekla izazvana egzotoksinom Clostridium botulinuma. Ova bolest je dobila naziv prema opisu jedne epidemije s kraja XVIII sa veka u kojoj je od kontaminiranih kobasica obolelo 150 osoba, a 80 umrlo. Ime potie od latinske rei botulus, to znai kobasica. Clostridium botulinum je Gram pozitivna, anaerobna bakterija, tapiastog oblika, pokretna. Izaziva intoksikaciju posredstvom toksina izluenog u hranu. Stvara 6 tipova toksina. Toksin se inaktivira kuvanjem, ali spore mogu da preive izlaganje povienoj temperaturi. U ovejem organizmu toksini izazivaju botulizam. Toksin Clostridije botulini je najjai i najotrovniji neurotoksin do sada poznat, tako da se moe upotrebiti i kao bioloko oruje. injenica da je 1 mikrogram (milioniti deo grama) toksina dovoljan da se ubije 200 000 mieva, govori o tome koliko je jak ovaj neurotoksin. U Srbiji se botulizam javlja svake godine proseno oko 10 sluajeva godinje. Osnova terapije je suportivna, a posebno je vana primena mehanike ventilacije kod postojanja respiratorne insuficijencije i stojanja primena hemodijalize kod postojanja akutne bu bubrene insuficijencije. Kontinuirani nadzor i angaovanje medicinske sestre neophodno je kod ovakvih bo e bolesnika jer zahtevaju adekvatnu negu i kontinuirano praenje u Jedinici intenzivnog leenja. Rad sa obolelim je vrlo vnog odogovoran i struan posao za koji medicinska sestra treba biti osposobljena, osamostaljena i portvovana, jer sobljena, samo takvim radom i nesebinim zalaganjem bo kvim bolesnika moemo izvui iz neposredne ivotne ugroenosti ugroenosti. Kljune rei: Botulizam, komplikacije medicinska komplikacije, sestra. ABSTRACT Botulism is an acute infectious, not contagious disease, neuro intoxication originating from food caused by toxin of Clostridium Botulinum. This disease is named according to the description of an epidemic of late eighteenth century in which sickened 150 people and 80 died from contaminated sausages. The name comes from the Latin word botulus, wh which means sausage. Clostridium Botulinum is a Gram positive, anaerobic bacteria, rods shaped, mobile. Intoxication is caused with toxins excreted through the food. Makes 6 types of toxins. The toxin is inactivated by cooking, but the spores can survive exposure to the high temperature. In human osure body toxins cause botulism. Toxin of Clostridium Botulini is the strongest and most poisonous neurotoxin known to date, so it can be used as a biological weapon. The fact that 1 microgram (millionth part of a gram) i enough is toxins to kill 200.000 mice, shows how strong is this neurotoxin. In Serbia, botulism occurs each year - an average of 10 cases per year. The basis of therapy is supportive, and is particularly important application of mechanical ventilation in the presence of respiratory e failure and use of hemodialysis in the presence of acute renal failure. Continuous monitoring and engagement of Nurses is necessary in these patients because they require proper care and continuous monitoring in the intensive care unit. Work with those patients is very responsible and professional for which a Nurse should be trained, independent and devoted. Only such work and selfless dedication for patients can save them from the direct life-threatening. Key words: Botulism, complications, nurse plications,

Botulizam je akutno infektivno, nekontagiozno oboljenje, neurointoksikacija alimenatarnog porekla izazvana egzotoksinom Clostridium botulinuma koja je karakterizirana ekstremnom slabou i brzim umaranjem e poprenoprugastih i glatkih miia. C. botulinum ivi kao saprofit u prirodi, u tlu, odakle dosp dospeva u hranu. Spore su veoma otporne u anaerobnim prilikama i iz njih se izluuje vrlo otrovan egzotoksin. Sporadini sluajevi i manje prilikama, poradini epidemije botulizma nastaju nakon konzumiranja zaraenoga suenog mesa (unke, kobasice i dr.) domae proizvodnje. Prirodni rezervoar infekcije su domae i neke divlje ivotinje. ovek nije izvor zaraze. Preko fekalija Clostridium botulinum dolazi u spoljnu sredinu gde obrazuje spore i kontaminira meso, ribe, voe i povre. Bolest se um prenosi preko suhomesnatih proizvoda, kao i mesnih i ribljih konzervi koje su kontaminirane botulinskim bacilom iz creva tih ivotinja i riba prilikom klanja ili procesa konzervisanja. Toksin je termolabilan, pa do oboljenja nee doi kom ako se konzervisana hrana prokuva na 100C U suprotnom, velike koliine egzotoksina dospevaju u digestivni trakt. 100C. U ovejem organizmu toksini izazivaju botulizam. Botulizam se moe svrstati u kategorije: klasini oblik, botulizam rane, botulizam odojadi. KLINIKA SLIKA Uobiajeni period inkubacije je 12 do 36 sati (nekoliko sati do 8 dana) Botulizam predstavlja dana). alimentarnu intoksikaciju izazvanu botulotoksinom koja se odlikuje gastrointestinalnim smetnjama, nervnim i sekretornim poremeajima. 1/3 bolesnika ima izraene akutne gastrointestinalne smetnje (munina, povraanje i dijareja), kod ostalih se odmah javljaju miina slabost, brzo umaranje i slabost miia, vrtoglavica, glavobolja,

izrazita suvoa sluznice usta i opstipacija. Slabosti miia uoavaju se obino na miiima oiju. Zbog pareze akomodacije bolesnik vidi nejasno. Reakcija na svetlo nestaje i javlja se patoza vea; zbog pareze bulbomotora nastaje diplopija. Zenice su dilatirane i bez reakcije na svetlo kod oko 50% bolesnika. Iako su ovi simptomi vrlo znaajni, ako su prisutni, njihova odsutnost nimalo ne umanjuje mogunost botulizma! Slabost miia drela: oteani govor i gutanje (obino imaju tei oblik bolesti). Miii za vakanje i muskulatura trupa i ekstremiteta postaju takoe izrazito slabi. Smetnji senzibiliteta nema, a svest je veinom ouvana u potpunosti. Respiratorna insuficijencija nastaje zbog opstrukcije gornjih disajnih puteva ili zbog paralize respiratorne muskulature. Poremeaji autonomnog nervnog sistema: gastrointestinalne smetnje, tahikardija i hipotenzija, hipotermija i retencija urina. Botulizam rane - Infekcija rane sporama C. Botulinuma. U rani spore germiniraju u bakterije koje stvaraju toksin koji se resorbuje. Gastrointestinalni simptomi nisu prisutni. Ostali simptomi su isti kao i kod trovanja hranom. Botulizam moe nastati i nakon sinusitisa uzrokovanog umrkavanjem kokaina! Dijagnoza se postavlja na osnovu karakteristine klinike slike. Anaerobna kultura uzronika ili dokaz toksina C. botulinuma u serumu, stolici ili hrani, toksin se dokazuje najee iz seruma bolesnika biolokim testom neutralizacije na mievima. Toksin i sama bakterija mogu biti prisutni u stolici do mesec dana od poetka bolesti. Simptomatologija i tok bolesti zavise od teine sluaja. Najei je srednje teki tok botulizma. Inkubacija se ee rauna u asovima nego u danima, jer toksini deluju neposredno i brzo. Za razliku od drugih trovanja hranom, kod botulizma su gastrointestinalni znaci vrlo nestalni i diskretni. U poetku bolesnik oseti glavobolju i malaksalost, vrlo retko povraa i ali se na nelagodnost u trbuhu, to bi jedino moglo da upozori da je uzrok neko trovanje hranom. Meutim, kod botulizma je izraena opstipacija tako da se na alimentarnu infekciju i ne pomilja. Teina klinike slike u mnogome zavisi od koliine unetog toksina. U klinikoj slici razlikujemo sledee sindrome: Sindrom intoksikacije: glavobolja, vrtoglavica, brzo umaranje, slabost, poviena temperatura. Digestivni sindrom: bol u trbuhu, munina, povraanje, proliv. Neuroloki sindrom: javlja se ve krajem prvog dana bolesti. Bolesnici se ale da nejasno i dvojno vide (diplopija). Zapaa se divergentni strabizam (razrokost), nistagmus (drhtanje one jabuice), ptoza (sputanje) onih kapaka, midrijaza (proirenje zenica), anizokorija (nejednakost zenica), paraliza akomodacije i reakcije na svetlost. Ove manifestacije se oznaavaju kao oftalmoplegini sindrom. Lice ima izgled maske, paralize miia jezika, drela, mekog nepca i grkljana oteavaju govor, glas je tih, ak i neujan. Gutanje je oteano pa se tenost vraa preko nosa. Sluzokoa usne duplje je suva, salivacija (luenje pljuvake ) je smanjena (sindrom disfagije i disfonije). Jezik je esto izbrazdan. Kod bolesnika se javlja opstipacija (zatvor), meteorizam (nadutost trbuha) i retencija urina. Bolesnici se lako zamaraju, prisutna je miina slabost, temperatura je normalna. Zbog zahvatanja miia disanja i paralize dijafragme nastaje poremeaj disanja. Disanje postaje ubrzano, povrno, neregularno. Puls je ubrzan, pritisak pada. Smrt nastupa kao posledica asfiksije (guenja). U KLINIKOJ SLICI DOMINIRAJU LEZIJE MOTORNIH NERAVA I PARASIMPATICUSA: ONI SIMPTOMI paraliza akomodacije, midrijaza, diplopija, strabizam, nistagmus, anizokorija; BUKOFARINGEALNI ZNACI e i suvoa usta, dizartrija, govor apatom, oteano gutanje; LEZIJA PARASIMPATICUSA pored smanjenog luenja pljuvake, suze i znoja mogu se zapaziti: meteorizam, zatvor, retencija urina i bradikardija; PAREZE I PARALIZE TRUPA I EKSTREMITETA uestale pri emu je senzibilitet ouvan. PROGNOZA BOLESTI I KONAAN ISHOD u mnogome zavise od pruanja pravovremene strune pomoi. Najbitnije je da oboleli u prva 72 sata po prijemu primi polivalentni antibotulinski serum, ali pored toga bitno je evakuisati hranu iz digestivnog trakta (klistirom). Kao esta komplikacija razvija se akutna respiratorna insuficijencija (zbog paralize disajne muskulature usled ega je neophodna mehanika ventilacija), kao i akutna bubrena insuficijencija (zbog retencije urina usled ega je neophodna dijaliza). Ovi bolesnici zahtevaju kontinuirani nadzor i angaovanje medicinske sestre te je neophodan smetaj u JIL. Pored stalnog praenja vitalnih parametara, ispiranja eluca NaHCO3, stalnih klizmi bitno je davati detoksikacionu terapiju (rastvori Glucose, Ringera, NaCl a) i antibiotsku terapiju. Osim toga primenjuje se i simptomatska terapija, peroralna ili intravenska rehidracija i kateterizacija po potrebi. Uz parenteralnu ishranu bitna je i enteralna ishrana (putem nazogastrine sonde). Neophodno je obezbediti nutritivni unos bolesniku gotovim preparatima Nutridrink, Fresubin, Nutrison kap po kap. Leenje: U prva 24h treba dati polivalentni serum tipova A i B i monovalentni serum tipa E, u dozi 20 000 do 50 000 jedinica. Pored specifine terapije daje se i detoksikaciona i antibiotska terapija. Lake forme bolesti se povlae za 2-3 nedelje, dok teke perzistiraju tokom 2-3 nedelje. Prikaz paralelnih sluajeva obolelih od botulizma u periodu od 06.10. 15.10.2009. godine u Respiratornom centru Klinike za infektivne bolesti u Niu. Mukarac N. N. star 70 godina, hospitalizovan zbog munine, povraanja povraajna masa kao talog kafe, poviena telesna temperatura, malaksalost i gubitak vida. U anamnezi morbi navodi se da je dva dana pre hospitalizacije konzumirao 2 konzerve mesnog nareska. Na prijemu svestan, orjentisan, afebrilan, odaje utisak srednje tekog bolesnika. U anamnezi vitae pacijent negira ranije bolesti. PRIJEM 06.10.2009. ena N. N. stara 20 godina, hospitalizovana zbog munine, povraanja, nejasnog vida, duplih slika, nestabilnosti pri hodu, suvoe sluzokoe usana i bola u gui. U anamnezi morbi navodi da je konzumirala konzervu sardine i patete. Na prijemu subfebrilna, adinamina, lakeg stepena dehidriranosti. Jezik obloen, suv, kao i sluzokoa usne duplje. U anamnezi vitae pacijentkinja negira ranije bolesti. PRIJEM 15.10.2009.

TOK BOLESTI MUKO N. N. Nakon dva dana po prijemu na odeljenju za neuro infekcije bolesnik biva prebaen u Respiratorni centar nakon pojava komplikacija usled neophodnosti kontinuiranog respiratornog i sranog monitoringa kao i permanentne zavisne nege. Pojavu komplikacija uzrokovalo je progradiranje klinikog toka bolesti te je bolesnik razvio hroninu bubrenu insuficijenciju i obostranu bronchopneumoniu to je zahtevalo potporu kontinuiranog kiseonika i sprovoenje hemodijalize. ENSKO N. N. U toku istog dana po prijemu na odeljenju za neuroinfekcije biva prebaena u Respiratorni centar usled progradiranja klinikog toka bolesti usled teke opstrukcije disanja koja je usledila nakon spazma gornjih partija disajnog sistema laringsa. Postojala je mogunost respiratorne potpore arteficijalnom ventilacijom pacijentkinja je tretirana samo kiseoninom maskom i adekvatnom simptomatskom terapijom nakon ega kliniki tok bolesti vodi u poboljanje. TRETMAN OBOLELIH N.N. MUKO - Usled oteanog disanja i niskih vrednosti nivoa kiseonika u krvi tretiran kiseoninom maskom to je obezbedilo adekvatnu respiratornu potporu. Usled zastoja rada bubrega i razvitka akutne bubrene insuficijencije sa visokim vrednostima ureje i kreatinina sprovedena Hemodijaliza u vie navrata do stabilizacije bubrene funkcije. Usled promene stanja svesti somnolencija do sopora regulisan CT mozga koji je ukazao na postojanje CVI. Usled dugotrajnog leanja i zavisnosti u nezi kontinuirano sprovoena prevencija dekubitusa i hipostaze. Svakodnevna nega i kontrola CVK radi odravanja prohodnosti i spreavanja infekcije. Svakodnevna nega urinarnog katetera, ispiranje mokrane beike i praenje satne i dnevne diureze. Dnevna kontrola laboratorijskih analiza uz stalnu konsultaciju nefrologa. Permanentni nadzor medicinske sestre uz kontinuirani monitoring. N.N. ENSKO - Usled oteanog disanja i niskih vrednosti nivoa kiseonika u krvi tretirana kiseoninom maskom to je obezbedilo adekvatnu respiratornu potporu. Pri spazmu gornjih partija disajnih organa pravovremeno aplikovana adekvatna terapija. Usled opstrukcije gornjih disajnih puteva pri uzimanju i najmanje koliine tenosti plasirana nazogastrina sonda kako bi se obezbedio adekvatan nutritivni unos. Permanentni nadzor medicinske sestre uz kontinuirani monitoring. Dnevna kontrola laboratorijskih analiza. ISHOD BOLESTI N. N. MUKO - Normalizovana respiratorna i bubrena funkcija ali usled identifikacije CVI na CT u mozga bolesnik prebaen na Kliniku za neurologiju. Duina hospitalizacije 31 dan. N. N. ENSKO - Normalizovana respiratorna funkcija to je dovelo do mogunosti samostalne ishrane i povlaenja simptoma bolesti bolesnica dobrog opteg stanja otputena na kuni oporavak. Duina hospitalizacije 18 dana. Osnova terapije je suportivna, a posebno je vana primena mehanike ventilacije kod postojanja respiratorne insuficijencije i primena hemodijalize kod postojanja akutne bubrene insuficijencije. Kontinuirani nadzor i angaovanje medicinske sestre neophodno je kod ovakvih bolesnika jer zahtevaju adekvatnu negu i kontinuirano praenje u Jedinici intenzivnog leenja. Rad sa obolelim je vrlo odgovoran i struan posao za koji medicinska sestra treba biti osposobljena, samostalna i portvovana, jer samo takvim radom i nesebinim zalaganjem bolesnika moemo izvui iz neposredne ivotne ugroenosti Sve forme Botulizma mogu imati fatalan ishod i smatraju se urgentnim stanjima. Prognoza bolesti i ansa za dobar ishod u mnogome zavisi od pruene pravovremene i strune pomoi. Prema zakonu o prijavi zarazne bolesti Botulizam spada u oboljenja koja podleu hitnoj prijavi Epidemiolokoj slubi.

LITERATURA - REFERENCE
1. Konstantinovi Lj, Rankovi , Krsti M, Kosti V, Jovanovi M, Vrbi M, Klinika infektologija, Ni 2001. 2. Begovac J, Boinovi D, Lisi M, Bari B, Schnwald S, Infektologija, Zagreb, 2006. 3. Diklic D, Infektivne bolesti sa epidemiologijom, Beograd. 1980. 4. Bhattacharyya SD, Sugiyama H, Rust P, Lacey D. Evidence that subunits of type A botulinum toxin need not be linked by disulfide. Toxicon. 1988;26(9):817825. 5. Binz T, Kurazono H, Popoff MR, Eklund MW, Sakaguchi G, Kozaki S, Krieglstein K, Henschen A, Gill DM, Niemann H. Nucleotide sequence of the gene encoding Clostridium botulinum neurotoxin type D. Nucleic Acids Res. 1990 Sep 25;18(18):5556. 6. Jankovic J, Schwartz K. Botulinum toxin treatment of tremors. Neurology. 1991 Aug;41(8):11851188 7. Jankovic J, Brin MF. Therapeutic uses of botulinum toxin. N Engl J Med. 1991 Apr 25;324(17):11861194 8. Ashton AC, Dolly JO. Microtubule-dissociating drugs and A23187 reveal differences in the inhibition of synaptosomal transmitter release by botulinum neurotoxins types A and B. J Neurochem. 1991 Mar;56(3):827835.

STRUNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL ARTICLE

DATUM PRIJEMA: 28.10.2011. DATUM PRIHVATANJA:15.11.2011. UDK BROJ 614.253.5;618.4 ID BROJ:187910668 PODACI O AUTORIMA: Lana Strajni, Dipl. org zdravstvene nege, Prof dr Zorica Gruji, Lana
Opta bolnica Vrbas, Savez zdravstvenih radnika Vojvodine KC Vojvodine, Klinika za ginekologiju i akuerstvo, Novi Sad

EDUKACIJE MEDICINSKIH SESTARA U VOENJU VAGINALNOG POROAJA NURSES EDUCATION FOR MANAGEMENT OF VAGINAL DELIVERY
SAETAK Edukacije medicinskih sestara u voenju vaginalnog poroaja naglaavaju vanost poznavanja anatomskih struktura male karlice ena, mehanizma poroaja, mehanizma nastanka povreda majke i ploda u toku poroaja, prepoznavanje simptoma i znakova nastanka komplikacija kao i vetine komunikacije. Cilj rada je bi bio utvrditi uspenost sprovdenih edukacija medicinskih sestara u voenju vaginalnog poroaja. Istraivanje je sprovedeno u Savezu zdravstvenih radnika Vojvodine u Novom Sadu uvidom u rezultate ulazno izlaznih testova iz dva kursa: ,,Odbrana mekih poroaj poroajnih puteva i ,,Sestrinske intervencije u toku pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije koji su raeni u periodu od 24.05.2010.15.05.2011. godine. Sprovedeno 15.05.2011. je prospektivno/retrospektivno istraivanje. Uspenost ulaznog testa kursa ,,Odbrana mekih poroajnih puteva ana kretala se od 55,98% do 81,62%. Uspenost izlaznog testa bila je visoka i kretala se od 77,04% do 99,66%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,89 na skali od 1-5. Uspenost ulaznog testa kursa 5. ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i cije zbrinjavanja rane od epiziotomije kretala se od 48% do 58,74%. Uspenost izlaznog testa bila je visoka i kretala se od 92,22% do 96%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,87 na skali od 1 1-5. Edukativne kurseve treba sprovoditi i u narednom vremenskom eve periodu uz proveru primene steenog znanja u svakodnevnoj medicinskoj praksi. Kljune rei: Medicinska sestra, kontinuirana edukacija, vaginalni poroaj. ABSTRACT Education of Nurses in the management of vaginal delivery stress the importance of knowledge of the anatomical structure of female pelvis, birth mechanism, mechanism of maternal and fetal injury during delivery, recognition of signs and symptoms of complications and communication skills. The aim of this study was to determine the success of education of Nurses in the management of vaginal delivery. The survey was conducted in the Association of health workers of Vojvodina, in Novi Sad by the insight in results of input and output tests from two courses: The defense of soft birth waves and Nurses intervention for preparation, performing and care of episiotomy wound that were filled during the period of 24.05.2010 05.15.2011. Implemented a prospective/retrospective study. The results of input test at course The defense of soft birth t waves ranged from 55.98% to 81.62%. The result of the output test of same course was high and ranged from 77.04 to 99.66%. Professional course was evaluated with an average score of 8.89 on a scale of 1 The results of 1-5. input test of course Nurses intervention for preparation, performing and care of episiotomy wound ranged from 48% to 58.74%. The results of the output test, for same course, were high, ranged from 92.22% to 96%. Professional course was evaluate with average score of evaluated 4.87% on a scale of 1-5. Educational courses should be 5. implemented in the coming period to test the application of knowledge in everyday practice. Key words: nurses, continuing education, vaginal birth birth.

Kontinuirana UVOD: Zakon o zdravstvenoj zatiti Republike Srbije (lan 187.) glasi Kontinuirana edukacija podrazumeva: uee na strunim i naunim skupovima i uee na seminarima, kursevima i drugim programima kontinuirane edukacije. edukacije. Susretanje sa novim zahtevima u profesiji trebao bi da bude osnovni motiv za kontinuirano uenje. Uenje kroz iskustvo je dragoceno ali nije dovoljno . Brzo zastarevanje znanja i tehnologije rada uslovljava neophodnost dovoljno(1). stvaranja osmiljenog sistema stru strunog usavravanja medicinskih sestara (2). Korienje aktuelnih informacija . pomae medicinskim sestrama da prue kvalitetniju zdravstvenu negu primenom teorijskog znanja u praksi (1). Bez obzira kojom vrstom strunih poslova se bavi, medicinska sestra mora pratiti razvoj i dostignua zdravstvene nege kao najire discipline svoje struke (3 . Ako medicinske sestre ne prate novine u svojoj struci postepeno se javlja 3). oseanje nekompetentnosti, nezadovoljstva i ugroenosti to se vremenom pretvara u otpor svakoj promeni. Nasuprot tome, stalno usavravanje i naunoistraivaki rad u svojoj profesiji, stvara otvorenost prema novinama i oseanje sigurnosti i kompetentnosti ( (1,2). Sadraji i naini strunog usavravanja zavise od potrebe radnog procesa i . interesovanja medicinskih sestara ( . Obuka medicinskih sestara moe se definisati kao organizovani metod a (2). obezbeivanja toga da sestre imaju znanje i umea za izvoenje intervencija koje su sastavni deo njihovog posla. Oekuje se da se sticanjem novih umea poveava produktivnost ili kreira kvalitetnija usluga u zdravstvenoj nezi. Edukacija je formalnija i ira u rasponu nego obuka. Sagledavanje edukativnih potreba i davanje podrke edukativnim naporima medicinskih sestara jeste uloga i odgovornost sestre menadera. Sestre lideri/menaderi u sprovoenju Sestre procesa edukacije mogu odravati odreena predavanja, ali nisu direktno odgovorne za kontinuiranu edukaciju

medicinskih sestara. Odgovornost za sprovoenje edukacije u svetu, a i kod nas, poverena je odeljenju za edukaciju kadrova (4). Edukacije koje su vezane za oblast akuerstva su specifine. Edukacije medicinskih sestara u voenju vaginalnog poroaja naglaavaju vanost poznavanja anatomskih struktura male karlice ena, mehanizma poroaja, mehanizma nastanka povreda majke i ploda u toku samog poroaja kao i prepoznavanje simptoma i znakova nastanka komplikacija u toku i nakon samog poroaja. Trudnoa i poroaj su fizioloko stanje i da bi se mogao voditi vaginalni poroaj neophodna su teorijska znanja vezana za navedene oblasti, jer je posao medicinske sestre da prati i potpomogne fizioloka deavanja. Velik akcenat se stavlja na komunikaciju sa porodiljom i holistiki pristup. Empatija je veoma vana kao i podrka porodilji te su treninzi usmereni ka uvebavanju i navikavanju medicinskih sestara da se adaptiraju potrebama svake porodilje ponaosob. CILJEVI RADA: Utvrditi uspenost sprovdenih edukacija medicinskih sestara u voenju vaginalnog poroaja (odbrana mekih poroajnih puteva) kao i intervencijama prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije u Savezu zdravstvenih radnika Vojvodine u Novom Sadu. RADNA HIPOTEZA: Edukacija medicinskih sestara ima uticaja na bolje voenje vaginalnog poroaja. MESTO ISPITIVANJA: Istraivanje je sprovedeno u Savezu zdravstvenih radnika Vojvodine u Novom Sadu uvidom u rezultate ulazno izlaznih testova koji su raeni u periodu od 24.05.2010.15.05.2011. godine. PROSPEKTIVNO/RETROSPEKTIVNA STUDIJA: U toku ispitivanja sprovedeno je prospektivno/retrospektivno istraivanje uvidom u rezultate ulaznih i izlaznih testova raenih pre i posle odravanja dva edukativna domaa kursa I kategorije: Odbrana mekih poroajnih puteva i ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije. Kurs ,,Odbrana mekih poroajnih puteva pohaalo je 256 medicinskih sestara u periodu od 24.05.2010. do 06.12.2010. godine, a kurs ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije pohaalo je 76 medicinskih sestara u periodu od 02.04.2011. do 15.05.2011. godine. Prezentacija kursa ,,Odbrana mekih poroajnih puteva sastojala se od niza vanih i povezanih delova koji su zajedno inili neophodne korake u toku procene i odbrane mekih poroajnih puteva. U tom smislu odrana su predavanja iji je teorijski sadraj bio namenjen razumevanju razloga zbog kojih se praktini deo radi na nain koji je prezentovan. U toku edukacija stalno su se postavljala dva pitanja: ,,Kako neto radimo i zato to radimo? Akcenat je bio na povezivanju teorijskih znanja i praktinih vetina, a sve u cilju bezbednijeg obavljanja praktinog dela sestrinskog posla. Prikazana znanja bila su elementarna, ali neophodna, kao i sama tehnika odbrane mekih poroajnih puteva. Edukacija se sastojala od predavanja, praktinih vebi, rada u maloj grupi, kviza i zahtevala je aktivno uee svakog od polaznika. Praktine vebe, rad u maloj grupi i kviz sadrali su elemente individualizacije zdravstvene nege u toku poroaja tj. principe procesa zdravstvene nege. Epiziotomija je incizija koja se pravi za vreme poroaja u predelu meice, a u cilju proirenja izlaznog dela poroajnog kanala. Kurs ,,Sestrinske intervencije u toku pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije je bio usmeren na potrebu za poboljanjem kvaliteta rada medicinskih sestara, poveanju bezbednosti porodilja i smanjenju mogunosti komplikacija koje mogu nastati u toku poroaja i perioda puerperijuma. U pravcu usvajanja znanja i vetina, u okviru kursa, primenjivale su se sledee metode: predavanja, praktine vebe i takmienja. Edukacija je bila realizovana tako da je nakon predavanja jednog dela, sledilo njegovo uvebavanje kroz praktine vebe, a nakon toga i provera usvojenih znanja i vetina kroz takmienja koja su bila timskog karaktera. Pre poetka edukacija i nakon njih, na oba kursa, sledila je provera znanja testom. INSTRUMENT ISPITIVANJA: U ispitivanju su korieni rezultati prolaznosti uzlaznog i izlaznog testa iz dva kursa: ,,Odbrana mekih poroajnih puteva i ,,Sestrinske intervencije u toku pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije. OBRADA I PREZENTACIJA REZULTATA: Rezultati rada prikazani su tabelarno u obliku srednjih vrednosti i procenata. Za obradu rezultata korien je excel, a ceo rad je napisan u Word-u 2007.

REZULTATI RADA
USPENOST SPROVEDENIH EDUKACIJA MEDICINSKIH SESTARA U VOENJU VAGINALNOG POROAJA (odbrana mekih poroajnih puteva): Odraeno je 12 kurseva ,,Odbrane mekih poroajnih puteva i polaznici su ispunjavali ulazi test i izlazni test nakon zavrenog kursa. U tabeli 1 prikazani su rezultati ulaznog testa (pre odsluanog kursa) i izlaznog testa (nakon odslusluanog kursa). Tabela 1. Uspenost ulaznog i izlaznog testa nakon odluanog kursa ,,Odbrana mekih poroajnih puteva
BROJ KURSA I II III IV V VI USPENOST ULAZNOG TESTA % 69,72 57,05 78,59 55,98 62,00 81,62 USPENOST IZLAZNOG TESTA % 99,66 77,04 97,97 94,75 79,79 97,43 BROJ KURSA VII VIII IX X XI XII USPENOST ULAZNOG TESTA % 64,50 74,40 76,11 61,72 78,00 79,24 USPENOST IZLAZNOG TESTA % 97,32 90,70 93,50 87,95 96,64 94,87

Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 55,98% do 81,62%. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa i kretala se od 77,04% do 99,66%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,89 na skali od 1-5.

USPENOST SPROVEDENIH EDUKACIJA MEDICINSKIH SESTARA U TOKU PRIPREME, IZVOENJA I ZBRINJAVANJA RANE OD EPIZIOTOMIJE: Odraeno je 3 kursa ,,Sestrinske intervencije u toku pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije i polaznici su ispunjavali ulazi test i izlazni test nakon zavrenog kursa. U tabeli 2 prikazani su rezultati ulaznog (pre odsluanog kursa) i izlaznog testa (nakon odslusluanog kursa). Tabela 2. Uspenost ulaznog i izlaznog testa nakon odsluanog kursa ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije Broj kursa Uspenost ulaznog testa % Uspenost izlaznog testa % I II III 58,74 57,57 48,00 95,45 92,22 94,55

Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 48% do 58,74%. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa i kretala se od 92,22% do 95,45%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,87 na skali od 1-5. DISKUSIJA: U dananjem vremenu zdravstveni sistem se veoma brzo menja. Svedoci smo svakodnevnog napredovanja u nauci i tehnologiji to za posledicu ima uvoenje novih dijagnostikih i terapijskih procedura u ijem izvoenju uestvuju medicinske sestre (1). Brzo zastarevanje znanja i tehnologije rada uslovljava neophodnost stvaranja planiranog sistema strunog usavravanja (1,2). U poslednjih nekoliko godina u naoj zemlji sve se vie govori, a i radi, na neemu to je u razvijenim zemljama ve dugi niz godina praktino deo radne obaveze. Za medicinske sestre postoji obaveza stalnog usavravanja kroz sistem kontinuirane medicinske edukacije ili u poslednje vreme sve popularnijeg kontinuiranog profesionalnog razvoja (1). Kontinuirana medicinska edukacija moe se shvatiti kao deo ireg koncepta (Continuing Professional Development-CPD). Kontinuirani profesionalni razvoj je individualni proces koji bi trebalo da bude komplementaran sa kolektivnim perspektivama. Znai, treba da odgovara potrebama struke i drutva, a ne da bude u konfliktu sa njima (5). Profesionalni razvoj sestrinstva, kao doivotan proces aktivnog uea u uenju u cilju poboljanja profesionalne prakse, definisalo je Ameriko udruenje medicinskih sestara 1994. godine (1). Kontinuirana edukacija podrazumeva uee na strunim i naunim skupovima kao i uee na seminarima, kursevima i drugim programima kontinuirane edukacije (6). Ona je kod nas regulisana Pravilnikom o bliim uslovima za sprovoenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike. Ovim Pravilnikom utvruju se vrsta, programi, nain, postupak i duina trajanja kontinuirane edukacije, ustanove i udruenja koja mogu sprovoditi postupak kontinuirane edukacije, kriterijumi na osnovu kojih se vri akreditacija programa kontinuirane edukacije, kao i druga pitanja od znaaja za sprovoenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike (7). Cilj kontinuirane medicinske edukacije sestara je proirenje nivoa znanja i sticanje praktinih vetina, te primena i praenje trendova u procesu zdravstvene nege. U dananje vreme finansijske nestabilnosti kao i vremena medicine zasnovane na dokazima, veoma je vano da se prikae jasna korist kontinuiranog uenja u zdravstvenoj nezi kako za medicinske sestre tako i za pacijente (1). Analiza uspenosti sprovedenih edukacija medicinskih sestara u voenju vaginanog poroaja (odbrana mekih poroajnih puteva): Kurs ,,Odbrana mekih poroajnih puteva pohaalo je 256 medicinskih sestara u periodu od 24.05.2010. do 06.12.2010. godine. Organizator edukacija bio je Savez zdravstvenih radnika Vojvodine, a ciljne grupe bile su: medicinske sestre, zdravstveni tehniari i ginekoloko-akuerske sestre. Maksimalan predvien broj uesnika po kursu bio je 25. Edukativni ciljevi programa bili su: uspostavljanje dobre komunikacije sa porodiljom, pravilno merenje spoljnih karlinih mera porodilje, realna procena mekih poroajnih puteva, pravilna procena dobijenih podataka, aktivno uee porodilje u poroaju, spreavanje nastajanja povreda ploda i majke prilikom faze ekspulzije, usvajanje preporuenog vida poslovne komunikacije. Prilikom edukacija koristile su se sledee metode uenja: predavanja, praktine vebe, rad u maloj grupi i kviz. Prvi kviz imao je za zadatak usvajanje poslovne komunikacije i pruanje jasnih, razumljivih i nedvosmislenih informacija porodilji, a drugi proveru ili potvrdu usvojenih znanja o mehanizmu nastanka povreda u toku faze ekspulzije ploda, kao i proveru ili potvrdu usvojenih znanja o mehanizmu normalnog poroaja tj. spreavanju nastanka povreda. Ovaj vid usvajanja znanja budio je takmiarski duh i kroz njega stimulisao uesnike kursa na usvajanje istih. Nakon edukacija uesnici kursa dobijali su CD sa prezentacijom kusa kao edukativni materijal. Provera znanja vrila se pre poetka kursa ulaznim testom i nakon zavrene edukacije izlaznim testom. Evaluacija edukacije vrila se anketom zadovoljstva uesnika kursa istim. Kurs ,,Odbrana mekih poroajnih puteva odran je 12 puta u toku 2010. godine sa ueem 256 medicinskih sestara. Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 55,98% do 81,62%. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa i kretala se od 77,04% do 99,66%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,89 na skali od 1-5. Zainteresovanost medicinskih sestara za kurs ,,Odbrana mekih poroajnih puteva bila je visoka u toku 2010. godine to je rezultiralo velikim brojem uesnika kursa i estim odravanjem istog. U proseku kurs je odravan jednom meseno u toku godine. U Novom Sadu je edukacija odrana 11 puta, a po pozivu je odrana jo jedan put i u Kraljevu. Opti utisak predavaa vezan za zainteresovanost medicinskih sestara za edukacije je da ih one doivljavaju kao nametnutu obavezu koja ih optereuje vremenski i finansijski. Na poetku svakog kursa, u toku predstavljanja, izmeu ostalog uesnici su iznosili i svoje motive za

dolazak na predavanje. U najveem broju sluajeva dolazak je bio zbog broja bodova koje e stei (u toku 2010. godine ovaj kurs je sluaocima donosio 6 eksternih bodova), a vrlo mali broj je doao na edukaciju zbog teme koja ih je privukla. Meutim u toku odravanja kursa uesnici su pokazali veliku zainteresovanost, uzimali uee u diskusijama i donoenju zakljuaka. Najmanja zainteresovanost bila je vezana za osvrt na anatomiju kotanog i mekog dela poroajnog puta, dok je veoma velika zainteresovanost bila vezana za komunikaciju sa porodiljom, mehanizmom poroaja, nastankom povreda u toku poroa i prevencijom istih. Prosean porast znanja na izlaznom testu u odnosu na ulazni test kursa ,,Odbrana mekih poroajnih puteva je bio 22,38% to je u odnosu na kurseve: ,,Oslobodimo se straha od HIV-a (30,89%), ,,Unapreenje komunikacije zdravstvenih radnika i osoba sa invaliditetom (40,85%), ,,Prevencija raka dojke i edukacija za samopregled dojke (21,04%), ,,Puenje, faktor rizika za zdravlje (25,76%) jedan od niih prosenih porasta znanja. No, kako je odbrana mekih poroajnih puteva tema koja je usko vezana za delatnost akuerskih sestara i to onih koje su zaposlene u poroajnoj sali, a kurs je bio namenjen i medicinskim sestrama ostalih profila predznanje iz ove usko strune oblasti bilo je razliito te je uslovilo i razliit nivo znanja na izlaznom testu. Oekivani nivo znanja i iskustva potencijalnih uesnika diktira struni nivo kursa, jer se uenje mora nadovezivati na prethodno iskustvo i probleme uesnika (5). Analiza uspenosti sprovedenih edukacija medicinskih sestara u toku pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije Kurs ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije pohaalo je 76 medicinskih sestara u periodu od 02.04.2011. do 15.05.2011. godine. Organizator edukacija bio je Savez zdravstvenih radnika Vojvodine, a ciljne grupe bile su: medicinske sestre, zdravstveni tehniari i ginekoloko-akuerske sestre. Maksimalan predvien broj uesnika po kursu bio je 25. Edukativni ciljevi programa bili su: prepoznavanje potrebe za epiziotomijom, usvajanje znanja o komplikacijama koje se mogu javiti nakon epiziotomije, pravljenje epiziotomije u pravo vreme, primena pakovanja kompleta za poroaj i kompleta za zbrinjavanje rane od epiziotomije, ouvanje sterilnosti instrumenata i ostalog materijala prilikom otvaranja kompleta za poroaj i kompleta za zbrinjavanje rane od epiziotomije, usvajanje pravila redosleda reanja instrumenata i ostalog materijala za poroaj i zbrinjavanje rane od epiziotomije, shvatanje vanosti pripreme medicinske sestre pre pristupanja poroaju i asistiranja prilikom zbrinjavanja rane od epiziotomije Prilikom edukacija koristile su se sledee metode uenja: predavanja, praktine vebe i takmienja. Kurs je realizovan tako da je nakon predavanja jednog dela, sledilo njegovo uvebavanje kroz praktine vebe, a potom i provera usvojenih znanja i vetina polaznika kroz takmienje koje je bilo timskog karaktera. Na kraju kursa bio je prezentovan osvrt na najvanije delove istog. Pre poetka kursa i nakon njega sprovedena je provera znanja testom. Nakon edukacija uesnici kursa dobijali su CD sa prezentacijom kusa kao edukativni materijal. Evaluacija edukacije vrila se anketom zadovoljstva uesnika kursa istim. Kurs ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije odran je 3 puta sa ueem 76 medicinskih sestara. Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 48% do 58,74%. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa i kretala se od 92,22% do 96%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,87 na skali od 1-5. U Novom Sadu edukacija je odrana 2 puta, a po pozivu odrana je jedan put i u Subotici. U toku odravanja kursa uesnici su pokazali veliku zainteresovanost. Najmanja zainteresovanost bila je vezana za osvrt na miie meice i higijenu ruku, dok je veoma velika zainteresovanost bila vezana za epiziotomiju i pakovanje kompleta za poroaj i kompleta za zbrinjavanje rane od epiziotomije. Prosean porast znanja na izlaznom testu u odnosu na ulazni test kursa ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije bio je 39,78% to je u odnosu na kurseve ,,Gojaznost, pobedimo je znanjem (37,62%), ,,Primena alternativnih tehnika u prevenciji i leenju (45,19%) zadovoljavajui rezultat. U okviru kontinuirane edukacije medicinskih sestara odrani su i drugi edukativni kursevi, koji su obraivali i duge zdravstvene teme, no kako je sistem evaluacije uspenosti sprovedenih edukacija razliit u ovom radu su se koristili rezultati onih kurseva koji su obraeni istom tehnikom evaluacije. Kurs ,,Unapreenje komunikacije zdravstvenih radnika i osoba sa invaliditetom odran je 6 puta u toku 2010. godine sa ueem 186 medicinskih sestara. Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 42,50% do 51,55%. Struni kursevi ocenjeni su prosenom ocenom 4,94. Uspenost izlaznog testa kretala se od 85,15% do 90%. Kurs ,,Prevencija raka dojke i edukacija za samopregled dojki odran je 11 puta u toku 2010. godine, pohaalo ga je 253 medicinske sestare. Uspenost ulaznog testa kretala se od 61% do 84,81%, a uspenost izlaznog testa od 91% do 100%. Struni kursevi ocenjeni su prosenom ocenom 5. Kurs ,,Oslobodimo se straha od HIV-a u toku 2010. godine odran je 19 puta, pohaalo ga je 503 uesnika ija je uspenost na ulaznom testu iznosila od 44,54% do 64,81%, dok se uspenost izlaznih testova nakon odsluanog kursa kretala od 83,18% do 93,27%. Struni kursevi su ocenjeni prosenom ocenom 4,90. Kurs ,,Punje, faktor rizika za zdravlje u toku 2010. godine odran je 11 puta, pohaalo ga je 266 uesnika ija je uspenost na ulaznom testu iznosila od 49,14% do 82,67%, a uspenost izlaznih testova nakon odsluanog kursa kretala se od 92% do 100%. Struni kursevi su ocenjeni prosenom ocenom 4,88. Kurs ,,Gojaznost, pobedimo je znanjem odran je 5 puta u toku 2011. godine sa ueem 93 medicinske sestare. Uspenost ulaznog testa, pre odsluanog kursa kretala se od 52,34% do 53,91%, a izlaznog testa od 84,58% do 96,61%. Struni kursevi ocenjeni su prosenom ocenom 4,84. Kurs ,,Primena alternativnih tehnika u prevenciji i leenju odran je 3 puta u toku 2011. godine, pohaalo ga je 80 medicinskih sestara. Uspenost ulaznog testa kretala se od 38,18% do 71,78%, a uspenost izlaznog testa od 94,81% do 95,69%. Struni kursevi ocenjeni su prosenom ocenom 4,99.

Uporeujui uspenost edukativnih kurseva ,,Odbrana mekih poroajnih puteva i ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije sa drugim odranim edukativnim kursevima za medicinske sestre, dolazimo do zakljuka da su svi edukativni kursevi bili dobro poseeni. Na osnovu pokazanih znanja na izlaznom testu nakon odsluane edukacije dolazi se do zakljuka da su sve medicinske sestre koje su pohaale odreene edukativne kurseve stekle dodatna znanja, ak i iz oblasti kojima se direktno ne bave. Stoga smatramo da su edukativni kursevi kao dodatni vid edukacije veoma dobri i da ih treba sprovoditi i u narednom vremenskom periodu, bez obzira to su polaznici edukativnih kurseva najvie dolazili da pohaaju iste zbog bodova koji su im neophodni da bi obnovili svoje licence. Ono to bi trebalo uraditi radi unapreenja edukacije medicinskih sestara, to je oformiti komisiju od predavaa ovih kurseva, koji bi kasnije odlazili u razliite medicinske ustanove gde polaznici kursa obavljaju svoj rad i na licu mesta se obavestili o tome koliko se teoretsko znanje koje su stekli na kursevima primenjuje u svakodnevnoj medicinskoj praksu. S time bi znaaj ovih kurseva bio u potpunosti ispunjen. ZAKLJUCI - Na osnovu analize rada u celini i dobijenih rezultata doli smo do sledeih zakljuaka: 1. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa: ,,Odbrane mekih poroajnih puteva i kretala se od 77,04% do 99,66%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,89 na skali od 1-5. Uspenost izlaznog testa u svim ispitivanim grupama bila je visoka nakon odsluanog kursa: ,,Sestrinske intervencije prilikom pripreme, izvoenja i zbrinjavanja rane od epiziotomije i kretala se od 92,22% do 96%. Struni kursevi ocenjeni su sa prosenom ocenom 4,87 na skali od 1-5. 2. Edukativne kurseve, u cilju praenja trendova u procesu zdravstvene nege, treba sprovoditi i u narednom vremenskom periodu uz proveru primene steenog teoretskog znanja u svakodnevnoj medicinskoj praksi.

LITERATURA - REFERENCE
1. 2. Brestovaki B, Cigi T. Kontinuirana edukacija medicinskih sestara. Medicina Danas. 2009; 8 (10-2): 374-80. Rudi R, Tijani M. Permanentno usavravanje sestara i babica. U: Tijanic M, Duranovic D, Rudic R, Milovic Lj. Zdravstvena nega i savremeno sestrinstvo. V izmenjeno i dopunjeno izdanje Nauna KMD. Beograd 2010; 565 71. Milovi Lj. Kontinuirano usavravanje sestara i babica. U: Tijanic M, Duranovic D, Rudic R, Milovic Lj. Zdravstvena nega i savremeno sestrinstvo. V izmenjeno i dopunjeno izdanje Nauna KMD. Beograd 2010; 561- 4. 4. 5. Milovi Lj. Organizacija zdravstvene nege sa menadmentom. Nauna KMD. Beograd 2003. Radak , Dedovi S, Nikoli R. Kontinuirana medicinska edukacija-modni hir ili budui sistem. Srpski arhiv celokupno lekarstvo 2004; (132): 59-63. Zakon o zdravstvenoj zatiti RS, lan 187. Pravilnik o bliim uslovima za sprovoenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike. Slubeni glasnik RS, br. 107/05, 72/09-dr. zakon, 88/10 i 99/1

3.

6. 7.

AKTUELNI PROBLEM - ACTUAL PROBLEM

PRIPREMILE: Ljubinka Jovanovi, Svetlana Dimitrijevi KC Ni, Klinika za infektivne bolesti

SIDA/AIDS
Aids/Sida - steeni imunodeficijentni sindrom je teko infektivno oboljenje izazvano virusom HIV-a koji ima afinitet prema imunom sistemu, elijama mozga, plua i miinog tkiva. Oboleti od Side znai osetiti psiholoke, socijalne i/ili ekonomske probleme. Na HIV inficirane osobe, naspram drugih hroninih bolesnika, gledamo kao na osobe manje moralne vriednosti, vie odgovorne za svoju bolest i vie zaslune za sve to im se dogaa. Ovi ljudi nisu nita drugaiji od nas! Sida je meu nama. Ignorisati ili misliti o tome? Rezultati dosadanjih istraivanja na ovu temu pokazuju da: 65% populacije ne bi primilo u kuu osobu koja je obolela od side, 34% populacije smatra da osoba koja je obolela od side treba da dobije otkaz, iako svoj posao obavlja profesionalno, 32% ljudi bi prekinulo prijateljstvo sa osobom koja boluje od side, 59 % ne, a 19% ne zna ta bi u tom sluaju uradilo, 89% populacije ne bi pristalo na zajedniki ivot sa ovim osobama, Dok ak 49% ljudi ne bi delilo kancelariju, radno mesto ili klupu sa osobom koja boluje od side. Ohrabruje ipak injenica da se i pored ovakvih rezultata znatan procenat, odnosno 59% populacije u globalu ne osea ugroenim od strane osoba koje boluju od side, 23% osea neku vrstu ugroenosti, a kod 18% ljudi oseaj ugroenosti zavisi od okolnosti. Stigma predstavlja negativan stav prema ljudima koji boluju od side. Ona potie od verovanja da se bolest prenosi bilo kakvim kontaktom, kao i od uverenja da su oboleli pripadnici stigmatizovanih grupa (npr.homoseksualci). Deava se irom sveta, a manifestuje se u vidu proganjanja, odbacivanja, diskriminacije HIV pozitivne osobe. Stigmom izazvano nasilje ili strah od nasilja, spreava mnoge ljude da odu na testiranje ili da potrae pomo, to poveava smrtnost i pospeuje irenje bolesti. AIDS stigma se deli u 3 kategorije: posredna - koja nastaje zbog straha ili zabrinutosti, simbolika - kada se SIDA koristi kako bi se izrazio stav prema grupama ili stilu zivota, usluna - kada se stigmatizuju ljudi koji na bilo koji nain imaju veze sa HIV pozitivnim osobama. Postoje razliiti oblici diskriminacije HIV pozitivnih osoba: uskraivanje prava na osnovno i srednje obrazovanje, gubitak posla, odbijanje pruanja medicinske nege i leenja, medijska kampanja i senzacionalistiko izvetavanje o dogaajima u koje su ukljuene obolele osobe, odbijanje da se oboleli stave na listu za transplataciju organa, odbacivanje od strane okoline, policijska brutalnost i izolacija HIV pozitivnih zatvorenika, fiziko maltretiranje. Usvojena je strategija o HIV infekciji za period 2011.-2015. godine. Ova strategija je petogodinji okvir za razvoj, sprovoenje, praenje i procenu nacionalnog odgovora na HIV infekciju. Strategiju u celosti pogledajte na www.spy.org.rs.

GETTING TO ZERO DOI DO NULE

Svetski dan borbe protiv side u svetu se ove godine obeleava pod sloganom Doi do nule: nule sluaja diskriminacije i nule smrtnih sluajeva. Podrana od strane Ujedinjenih nacija, kampanja Doi do nule se sprovodi do 2015. i zasniva se na uspenoj prologodinjoj inicijativi povodom obeleavanja Svetskog dana borbe protiv side Svetlo za prava koja je obuhvatila niz vitalnih pitanja za ugroene grupe. Zaista je uzbudljiv potencijal za kreativnost, povezivanje i za smislene kampanje, kae direktorica svetske AIDS kampanje za Afriku, Linda Mafu. Naa organizacija e se fokusirati na Nulu smrtnih sluajeva povezanih sa AIDS-om ali je izbor za druge da izaberu razlii te nule ili sve tri. Kampanja povodom Svetskog dana borbe protiv side koja se fokusira na Nulu smrtnih sluajeva od AIDS oznaava pritisak u pravcu veeg pristupa tretmanu za sve i poziv vladama da odmah deluju... Ovo je globalna kampanja koja istie da je nae osnovno pravo na zdravlje sutinski i neraskidivo povezano sa drugim osnovnim pravima pravom na hranu, utoite, na slobodu, na istu vodu i bezbednost. Kljuna je i dostupnost onih lekova kojima se uvaju ivoti, kao i uzdravanje od prekomernog uzimanja profita njihovom prodajom. U narednim mesecima Svetske AIDS kampanje bie sagledavane sve inicijative na temu Doi do nule koje pomau da se vidi kraj smrtnih sluajeva povezanih sa AIDS-om. Donosioci odluka moraju da uvide da ljudi koji ive sa HIV-om, marginalizovani, uskraeni... - svi mi hoemo naa prava. Globalni odgovor na HIV se nalazi kljunom trenutku budui da je u ozbiljnom riziku napredak koji je dostignut, a trenutni pristupi su dosegli svoje limite. Od 15 miliona ljudi koji ive sa HIV-om i imaju potrebu za doivotnim uzimanjem lekova, samo jedna treina ih dobija. Broj novih infekcija nastavlja da premauje broj ljudi koji zapoinju tretman, dok je trend u porastu sredstava koja se odvajaju za HIV pretrpeo ozbiljnu krizu ove godine. Za prvi decembar 2011. pa sve do 2015. godine je predvieno da razliiti regioni i grupe izaberu jednu ili sve nule koje najbolje odgovaraju njihovoj situaciji. Odluka da sa Milenijumskim razvojnim ciljem u vezi bude Doi do nule je dola nakon obimnih diskusija sa ljudima koji ive sa HIV-om, zdravstvenim radnicima, irim civilnim drutvom i mnogim drugim vie od stotinu organizacija. IZVOR - AIDS resurs je edukativno-informativni portal koji nudi informacije o HIV/AIDS-u i podrku osobama koje ive sa HIV-om http://www.aidsresurs.rs/aktuelnosti/svetski-dan-borbe-protiv-side-2011

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGA

HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE
DATUM PRIJEMA: 28.08.2011. DATUM PRIHVATANJA: 15.11.2011. UDK BROJ 61(091);616-083(091) ID BROJ:187911948 083(091) PODACI O AUTORU: Gordana DRAGOEV medicinska sestra : Udruenje MST Intenzivnih nega, anestezije i reanimacije Srbije

SUSRET MEDICINE I TEHNOLOGIJE KROZ ISTORIJU ENCOUNTER OF MEDICINE AND TECHNOLOGY THROUGH HISTORY
SAETAK Razvoj tehnike i tehnologije u medicini vue korenje iz praistorije kada su uraene prve trepanacije lobanje, amputacije udova, incizije gnojnih apscesa i slino. Kroz vekove su se upotrebljavala razliita pomagala u medicini, a prvi znaajniji pomaci ka razvoju tehnologije u medicini su se javili pod uticajem Dekartovih uenja u 17. veku kada je ljudsko telo shvaeno kao maina. u Slina istraivanja vezuju se i za Leonarda da Vinija kao i druge genijalne naunike, slikare i vajare iz perioda renesanse. Razvoj nauke i tehnologije je paralelan proces i tako povezan da ih je nemogue odvo odvojeno posmatrati. Nauka sa novim dostignuima i tehnologija kao karika koja spaja sve naune oblasti, vode globalnom napretku oveanstva. Vrlo je vano drati korak u svim oblastima ljudske delatnosti da bi napredak bio uravnoteen. Dalji napredak medicine se ne moe ni ne zamisliti bez informacione tehnologije. Razvoj mikroprocesora je omoguio iroku infiltraciju raunara u biomedicinske instrumente za merenje, praenje i prikazivanje niza parametara u fiziologiji, klinici, radiologiji, nuklearnoj medici laboratorijama i uklearnoj medicini, drugo. Digitalne komunikacione tehnike omoguile su umreavanje kompjutera i razmenu velikih koliina informacija koje su potrebne ekspertnim sistemima za poboljanje kvaliteta odluivanja. Na svet nikada ne moe postati slobodan od bolesti, ali uz pomo tehnologije zdravstveni radnici e inkorporirati znanja i vetine steene kroz istraivanja i podataka koje prua tehnologija za bolje zbrinjavanje pacijenata. Kljune rei: Medicinska sestra, istorija istorija, tehnologija, informatika, leenje i zdravstvena nega ABSTRACT Developments of technology in medicine have roots in prehistoric times when the first skull t trepanation, amputation of limbs and festering abscess incision was made. Through the ages, different accessories was used . in medicine, and the first significant steps to developing edicine, of technology in medicine have occurred under ascendant Descartes learning in the 17th century, when the human body is understood as a machine. The similar studies are linked with Leonardo da Vinci a well as as other ingenious Renaissance scientists, painters and sculptors. The development of science and technology is a parallel process, connected in a way that they cannot be considered separately. The science with new achievements and technology like grummet that connects all scientific fields, leading to global progress of humanity. It is very important to " "upgrade" in all areas of human activity that progress can be balanced. Further gress medical advances can not be imagined without information technology. The development of microprocessors has enabled a wide infiltration of computers in biomedical instruments for measuring, monitoring and display of parameter in the physiology, parameters clinic, radiology, nuclear medicine, laboratories and others. Digital tecnologies have enabled the computer networking of and exchanging numerous informations that are required for expert systems to improve the quality of decition making. Our world can never become ng. free of the disease, but with helped by technology, health ed workers will incorporate a knowledg and skills gained porate knowledge through research for better patient care. Key words: Nurse, technology, computer science, history, treatment and health care.

Prvo tehniko pomagalo u medicini bio je termometar koga je izumeo Robert Bojl (Robert Boyle 1663. godine. Ve Robert Boyle) 1676. godine Entoni van Livenhuk (Antony van Leeuwenhoek usavrava mikroskop i uvodi ga u medicinsku praksu. Antony Leeuwenhoek) LajnekLaenec pronalazi stetoskop 1816. godine to daje snaan zamah razvoju medicinske tehnike. Iako je bilo otpora pri upotrebi stetoskopa, vremenom on postaje iroko prihvaen te kasnije dolazi do pron pronalaska i uvoenja u medicinsku praksu oftalmoskopa, laringoskopa, gastroskopa i drugih pomagala. Novu dijagnostiku metodu sasvim sluajno otkriva Vilhem Rentgen (Wilhelm Roentgen) 1895. godine otkrivajui X-zrake koji su tako nazvani upravo zrake zbog svoje nepoznanice, a 1898. godine Pijer i Marija Kiri (Pier i Marija Curie) otkrivaju radijum koji e se kasnije oznanice, koristiti za tretman malignih bolesti. Krajem XIX veka Viljem Einhoven (Willem Einthoven) otkriva elektrokardiograf. Tokom dvadesetog veka dolazi do niza otkria tehnikih pomagala koja se koriste u medicini, bez kojih se ne bi mogla a ni zamisliti savremena medicina. Tako se otkriem rendgenskih zraka, kompjutera i digitalnih tehnika javljaju nove discipline u medicini kao to su radiologija, nuklearna medicina, hemodijaliza, ultrazvuna diagnostika i intenzivna medicina, njega. Razvojem osetljivih i preciznih delova elektronskih mernih instrumenata dolo je do formiranja i razvoja jedinica za intenzivno leenje sa ciljem da se zbrinu, lee i neguju ivotno ugroeni pacijenti. Savremeni ureaji za dijagnostiku, praenje opteg stanja, stanja vitalnih parametara i ureaji za odravanje ivota pacijenta obezbedili su

da se ivotni vek oveka produi za 30 godina. Prva jedinica intenzivne nege opremljena elektronskim ureajima pojavila se 1958. godine u Baltimoru (Baltimore) u SAD, a u Evropi u Arhusu (Nemaka) 1965. godine. Dva fiziologa iz vajcarske an-Luis Prevost i Frederik Bateli (Jean-Louis Prvost and Frederic Batelli) 1899. godine vre testiranje na psu i postavljaju osnove smernice za upotrebu defibrilatora, ali tek 1933. godine kardiolog Dr Albert Hjuman i ininjer elektronike C. Henri Hjuman (Dr Albert Hyman and C. Henry Hyman, Beth Davis Hospital, New York siti, USA) konstruiu prvi defibrillator za upotrebu u medicini. Vreme punjenja tadanjeg defibrilatora bilo je due za 30 sekundi od dananjeg to je za bolesnika u arestu jednako smanjenju anse za preivljavanjem i poveanje anse za nepovratnim oteenjem modane funkcije. Dananji moderni defibrilatori nekoliko su puta manji i laki od ondanjih, sa mnotvom dodatnih funkcija poput merenja saturacije i mogunosti transkutanog pacinga. Jednostavni su za upotrebu, znatno je krae vreme punjenja, daljinski se upravlljaju sa lopatica i imaju zatitu od sluajnog isporuivanja elektro oka. Po pravilu su svi bifazni, tako da uz pravilnu upotrebu vrlo retko ostavljaju oteenja na koi. Aparati za mehaniku potporu disanju bili su buni, glomazni i mehaniki podesivi, pribor za ventilaciju bio je viekratan i podlegao je dezinfekciji i sterilizaciji. Sva znanja za korienje navedene aparature i izvoenje vetina sticana su samo edukacijom unutar tima koji je meusobno saraivao. Moderni respiratori gotovo su potpuno automatizovani i sigurni za upotrebu. Respirator najnovije generacije, teak svega 3 kg, u koji se unose samo teina, visina i pol bolesnika, dok on sam odreuje najpovoljniji model ventilacije, ak je u mogunosti i sam odvajati bolesnika od mehanike podrke kada proceni da je za to vreme. Razvoj nauke i tehnologije je paralelan proces i tako povezan da ih je nemogue odvojeno posmatrati. Nauka sa novim dostignuima i tehnologija kao karika koja spaja sve naune oblasti, vode globalnom napretku oveanstva. Vrlo je vano drati korak u svim oblastima ljudske delatnosti da bi napredak bio uravnoteen. Dalji napredak medicine se ne moe ni zamisliti bez informacione tehnologije. Razvoj mikroprocesora je omoguio iroku infiltraciju raunara u biomedicinske instrumente za merenje, praenje i prikazivanje niza parametara u fiziologiji, klinici, radiologiji, nuklearnoj medicini, laboratorijima i drugo. Digitalne komunikacione tehnike omoguile su umreavanje kompjutera i razmenu velikih koliina informacija koje su potrebne ekspertnim sistemima za poboljanje kvaliteta odluivanja. Perspektive informaciono - komunikacionih tehnologija se mogu sagledati iz sledeih nekoliko karakteristinih podataka:1452. godine trebalo je 6 meseci da panska kraljica sazna da je Kristofor Kolumbo otkrio Novi Svet, 1865. godine trebalo je 12 sedmica da britanska vlada sazna za ubistvo Abrahama Linkolna, 1,3 sekunde trebalo je da ceo svet sazna da je Nil Armstrong stupio na Mesec. Tehnologija je ukljuila zamenu staklenih termometara sa digitalnim termometrima koji obezbeuju brzu, preciznu i sigurniju kliniku praksu. Tehnologija je uvela stick & peel termometre koji se sada koriste u svim sluajevima opte anestezije i detektuju brzi rast temperature pacijenta. Takoe u skorije vreme je, kroz tehnoloki napredak, razvijen Bispectoral Indeks Monitor (BIS) za praenje nivoa svesti i kao pomo za isporuku anestezije. Tehnika anestezije je prola kroz kompletnu metamorfozu od doba opijanja alkoholnim piima teei umanjenju bola do dananje isporuke anestezije tehnoloki najsavremenijim sistemima. Dananja anestezija je mnogo prijatnija, bezbednija, jednostavnija i efikasnija, sa tanom isporukom koja se prati preko monitoring sistema. Tehnoloki napredak dijagnostiko - terapisjkih metoda u radiologiji doneo je dramatine promene u dijagnostici, leenju, nezi i razumevanju procesa bolesti i njenog napredovanja. Leenje kritino obolelih pacijenata je pouzdanije i efikasnije od izuma i nastanka raznih stentova ija primena obezbeuje mnogo manje operativnih procedura na otvorenom srcu i kardiovaskularnom sistemu. Hemoterapija sa novim sastavima i sistemima isporuke putem tehnologije jednostavnije i efikasnije obezbeuje kompletan, kontinuiran i kvalitetan tretman leenja i nege. Novi, bolje dizajnirani insulin postaje dostupan, novi monitori za testiranje, kao i noenje insulinskih pumpi za kontinuirane isporuke insulina su znaajna promena ivota i blagostanje velikog broja obolelih od Diabetes mellitusa. Sve zahvaljujui tehnologiji. Tehnologija je uvela kautere za trenutnu kontrolu gubitka krvi u toku hirurke procedure, za razliku od ranije korienih vezivanja avova oko svakog krvnog suda, to je oduzimalo mnogo vremena, a time i gubitka dragocene krvi obolelog. Tehnoloki napredak u operacionoj sali doprineo je mnogo vie u leenju kritino obolelih uvoenjem manje invazivnih sofisticiranih instrumenata i robotikom, to je rezultiralo manjim operativnim ranama i kraem postoperativnom oporavku bolesnika. Uvoenjem opreme i setova za jednokratnu upotrebu u medicini dolo se do utede vremena i truda, a postignuta je brza i laka primena koja obezbeuje zahtevanu sterilnost. Hitna medicinska pomo je farmakoloko ili hirurko leenje koje se izvrava bez odlaganja. Ona podrazumeva niz mera i postupaka koji se preduzimaju u cilju uklanjanja ili ublaavanja poremeaja vitalnih funkcija koje neposredno ugroavaju ivot bolesnika ili povreenog. Retko koja medicinska disciplina, ili drugim reima oblik zdravstvene zatite, izaziva veu panju javnosti od hitne medicinske pomoi. Nepobitno je da na to utie dramatinost neposredne borbe za ivot unesreenog ili teko obolelog. Osim toga, urgentna medicinska tehnologija je uzbudljiva oblast za prouavanje i omoguava neposrednu primenu teorije i praktinih vetina. Tehnologija urgentne medicine, dakle, ukljuuje teorijska znanja, praktine vetine i zdrav razum. Znanje i oprema neophodna za razvoj sistema hitne medicinske pomoi (EMS Emergency Medical System) su postojali mnogo pre nego je takav sistem uspostavljen.

LITERATURA - REFERENCE
1. Petkovi D. Sivi S., Tehnologije u medicini, Univerzitet u Zenici 2005. 2. Deeli G., Medicinska informatika - nastanak naziva i njegovo znaenje Medicinski fakultet Sveuilita Zagreb2004. Medix. 3. Bahlman DT, Johnson FC. Using technology to improve and support: communication and workflow processes. AORN J.2005;82:5673. 4. Nelson AL, Powell-Cope G, Gavin-Dreschnack D, et al. Technology to promote safe mobility in elderly. Nurs Clin North Am.2004;39:64971. 5. Powell-Cope G, Baptiste A, Hoffman S, et al. The use of height-adjustable low beds in healthcare. 2005 6. World Health Organization. Medical devices and equipment. [Accessed March 21, 2006]. Available at:http://www.who.int/medical_devices/en/

UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

Gordana DRAGOEV Sanja PAUNI
Autori su u obavezi da se prilikom pripremanja svog rukopisa za tampanje u INSIPRIUM-u pridravaju datih, a u skladu s Vankuverskim pravilima i Jednoobraznim zahtevima za rukopise koji se podnose biomedicinskim asopisima (v. Srpski arhiv, posebno izdanje, 2002/1). INSPIRIUM objavljuje originalne radove, koji nisu tampani na drugom mestu, kao i strune radove koji su usmeno prikazani na naunim skupovima, radovi koji su dopuna ranije objavljenih prethodnih saoptenja i radovi koji nisu tampani u celini (npr. samo u vidu apstrakta) i Vai Diplomski radovi (skraena verzija). Rukopise slati na email adresu: insiprium.uinars@gmail.com. U asopisu se mogu objaviti sledei tipovi radova: ORIGINALNI RADOVI (do 7 strana) koji su rezultat istraivanja, dokumentovani dovoljnim obimom i sa jasnim zakljucima. Sadre sopstvena istraivanja reprezentativna za odreenu oblast, obraena i izloena tako da se, ako su eksperimenti, mogu ponoviti, a analize i zakljuci mogu proveriti. PREGLEDNI LANCI (do 5 strana) su radovi informativnog karaktera. Predstavljaju celovit pregled nekog podruja ili problema na osnovu ve publikovanog materijala koji se analizira i raspravlja. PRIKAZI SLUAJEVA (do 3 strane) donose kazuistiku iz prakse s kratkim teoretskim uvodom. Ovi struni radovi - prikazi su, po pravilu, od najvee koristi praktiarima, imaju karakter strunih radova. STRUNI RADOVI (do 5 strana) Odnose se na proveru ili reprodukciju poznatih istraivanja i predstavljaju koristan materijal u irenju znanja i prilagoavanja izvornih istraivanja potrebama nauke i prakse. PRETHODNA SAOPTENJA (do 4 strane). Sadre naune rezultate iji karakter zahteva hitno objavljivanje, ali ne mora da omogui i ponavljanje iznesenih rezultata. ISTORIJA MEDICINE (do 4 strane). Obrauje se prolost s ciljem stvaranja kontinuiteta medicinske I zdravstvene kulture, a imaju karakter strunih radova. AKTUELNI PROBLEMI: Ovi radovi mogu obraditi kratko savremene teme, nove termine i probleme sa ciljem informacije i edukacije bez zahteva za sveobuhvatnost. Tu spadaju i manji problemi iz svakodnevne prakse koji e se povremeno tampati (zapaanja, miljenja, problemi). U asopisu se objavljuju i feljtoni, prikazi knjiga, izvodi iz strane literature, izvetaji s kongresa i strunih sastanaka, saoptenja o radu pojedinih zdravstvenih organizacija, podrunica i sekcija, saoptenja Urednitva, pisma Urednitvu, Novine u medicini, pitanja i odgovori, strune i staleke vesti i In memoriam. 1. Priprema rukopisa Rukopis treba otkucati samo na jednoj strani bele hartije formata A4, bez proreda i marginom od najmanje 25 mm, odnosno koristiti font Times New Roman, veliina slova 12. Dozvoljeni obim rukopisa, ukljuujui saetak, sve priloge i spisak literature, iznosi 4-12 strana, kako je prethodno navedeno za pojedine kategorije radova. Rukopis pripremiti prema sledeim uputstvima: 1.1. Naslov rada mora biti kratak, jasan i bez skraenica, ispisan na posebnoj strani zajedno sa kratkim naslovom rada (short title), sa ne vie od 40 karaktera. Ispod naslova rada, navode se imena i prezimena autora (najvie 6), indeksirana brojkama koje odgovaraju onima pod kojim se u zaglavlju ove strane navode puni nazivi i mesta ustanova u kojima autori rade. Na dnu ove strane staviti Adresa autora: i u nastavku navesti punu adresu i titulu prvog autora. Iza adrese navode se eventualno fusnote (zahvaljivanja, obavetenja i slino). Naime, kako se pravo na autorstvo zasniva iskljuivo na sutinskom ueu u izradi rada, za odreeni doprinos, autori se mogu pojedincima ili timovima, uz njihovu dozvolu, zahvaliti u samom tekstu ili u fusnoti. Telefon, adresa autora za korespondenciju, e- mail adresa, kao i podatak o kategoriji rada, navode se u propratnom pismu uz rukopis. 1.2. Saetak na srpskom i engleskom jeziku mora biti kratak, 200 rei, bez skraenica, sa preciznim prikazom problema, cilja rada, metoda i postupaka, glavnih rezultata i osnovnih zakljuaka, ispisan na posebnoj strani. U nastavku navesti do deset kljunih rei (deskriptora i kvalifikatora) iz spiska medicinskih predmetnih naziva (Medical Subjects Headings MeSHj) Amerike Nacionalne medicinske biblioteke. 1.3. Tekst rada treba da bude napisan u duhu srpskog jezika, osloboen suvinih skraenica, ija prva upotreba zahteva navoenje punog naziva. Ne upotrebljavati ih u zakljuku rada. 1.4. Na posebnom papiru potrebno je dostaviti spisak i objanjenje svih skraenica korienih u tekstu. 1.5. Koristiti mere metrikog sistema prema Internacionalnom sistemu mera (International System Units - SI), navesti postupke i metode, ukljuujui i statistike, za lekove upotrebljavati generika imena fonetski napisana. Ne navoditi imena bolesnika, inicijale ili brojeve istorija bolesti. 1.6. U tekstu rada na margini oznaiti mesta za slike, sheme, tabele i grafikone, ne ostavljajui prazan prostor ili oznake u tekstu za njih. 2. Prilozi (tabele, grafikoni, sheme i fotografije) 2.1. Tabele, grafikoni i sheme dostavljaju se na posebnim stranama, u crno-beloj tehnici, u formatu koji obezbeuje da i pri smanjenju na razmere za tampu ostanu jasni i itljivi. Upotreba skraenica u tekstu priloga dozvoljava se samo izuzetno, uz obaveznu legendu. Prilozi se oznaavaju zasebnim arapskim brojevima. 2.2. Fotografije je potrebno da budu dostavljene u visokoj rezoluciji naj manje 600x800 pxl. Fotografije osoba moraju prikriti njihov identitet, ili se mora dostaviti pismena saglasnost za objavljivanje. 3. Literatura Vankuverska pravila precizno odreuju redosled podataka i znake interpunkcije kojima se oni odvajaju, kako je u nastavku dato u pojedinim primerima. Navodese svi autori, a ukoliko ih je preko est, navesti prvih est i dodati "et .

lanci u asopisima: *Standardni lanak Goate AM. Haynes AR. Ouen MJ. Farrall M, James LA,Lai LY, et al. Predisposing locus for Alzheimer's disease on chromosome 21. Lancet 1989:1:352-5. * Organizacija kao autor The Royal Marsden Hospital Bonemarro\vTransplantation Team. Failure of syngeneic bonemarrou graft uithout preconditioning in post-hepatitis marro\v aplasia. Lancet 1977:2:742-4. *Nisu navedena imena autora Coffec drinking and cancer of the pancreas [editorial]. BMJ1981:283:628. * Volumen sa suplementom Magni F, Rossoni G. Berti F. BN52021 protects guinea pig from heart anaphylaxis. Pharmacol Res Commun 1988:20 Suppl 5:75-8. *Sveska sa suplementom Gardos G, Cole .10, Haskcll D. Mnrbv D. Parne SS. Moore P. The natural history of tardivc dvskinesia. J Clin Psvchophar macol 1988:8(4 Suppl):31S-37S. *Saetak u asopisu Fuhrman SA. Joiner KA. Binding of the third component of complement by Toxoplasma gondi [abstract]. Clin Res 1987;35:475A. Knjige i druge monografije: *Jedan ili vie autora Hisen IIN. Immunology: an introduction to molecular and cellular principles of the immune response. 5th cd. Ne\v Vork: Harperand Rovv; 1974.

*Poglavlje u knjizi Weinstein L, Shwartz MN. Pathologic properties of invading microorganisms. In: Soderman WA Jr. Soderman WA. eds. Pathologic phvsiologv: mechanisms of disease. Philadelphia: Saunders: 1974. p. 457-72. *Rad u Zborniku radova Harley N11. Comparing radon daughtcr dosimetric and risk models. In: Gammage RB, SV, eds. Indoor air and human heallh. Proccedings of the Seventh Life Sciences Symposium: 1984 Oct 29-31: Knoxville (TN). Chelsea (MI): Leuis: 1985. p. 69-78. Elektronski materijal: *Clanak u asopisu u elektronskoj formi Morse SS. Factors in the emergence of infectious diseases. Lmerg Infect Dis [serial online] 1995 .lan-Mar [cited 1996 Jun 5]:I(1):[24 screensl. Availablc from: URI.:http://w\v\\.cdc.gov/ ncidod/EID/eid.htm. *Monografije u elektronskoj formi CDL slinical dermatology illustrated [monograph on CD- ROM]. Reeves JRT, Maibach H. CM HA Multimedia Group. producers. 2nd ed. Version 2.0. San Diego: CMEA:1995. * Kompjuterski dokument (Jile) Hemodvnamics III: the ups and douns of hemodvnamics [computer program]. Version 2.2. Orlando (FL): Computerized Educational Svstems; 1993.

4. Dodatne obaveze Ukoliko rad bude prihvaen za tampu, autori su duni da, po uputstvu Redakcije, izvre sve ispravke i unesu dopune u tekst, te da dostave takvu konanu, korigovanu verziju svog rada sa nazivom dokumenta (file) i programa u kojem je sainjen rukopis na email adresu urednitva i redakcije inspirium.uinars@gmail.com. Tekst je potrebno pisati u kontinuitetu, ne vriti nikakve modifikacije veliine ili vrste slova i rasporeda rei. Jedino pasuse treba odvajati komandom Enter. Na isti nain kucati i tabele, s tim to se kolone meusobno odvajaju pomou komande za tabulator (obino Tab), a redovi komandom Enter. Urednitvo zadrava pravo da sve radove koji nisu u skladu sa pravilom odbaci ili vrati na doradu autoru. Svaki nauni i struni rad ocenjuju minimum dva recenzenta. Recenzentima se ne otkriva identitet autora i obratno, izuzev onda kada obe strane izraze spremnost na neposrednu komunikaciju. AUTORSKA IZJAVA - Nakon pristizanja Vaeg rada urednitvo e na Vau email adresu poslati obrazac za AUTORSKU IZJAVU koju ste u obavezi popuniti, potpisati i orginalnu verziju proslediti na fax ili adresu UINARS. Autorska izjava odnosi se na sledee: Svojim potpisom potvrujem da sam stvarni autor navedenog dela, te da su svi sadraji koji nisu original mog autorskog dela ispravno citirani. Potvrujem i prihvatam da se sadraj mog dela u potpunosti i/ili u delovima bez promene sadraja objavi u asopisu UINARS INSPIRIUM. Svojim potpisom preuzimam punu moralnu i materijalnu odgovornost za kompletni sadraj navedenog dela (tekst, slike, tabele, grafikoni, informacije itd). Na istom obrascu predvien je prostor za potpis autora i svih kooautora strunog rada koji su u obavezi svojeruno potpisati. NAPOMENA. Ureivanje nauno-strunih sadraja asopisa je potpuno nezavisno. Odgovornost za tanost prezentovanih informacija i originalnost autorskih sadraja u sopstvenim radovima snose sami autori. Sva autorska prava publikovanih sadraja preuzima izdava asopisa. Uz citiranje izvora, dozvoljeno je nekomercijalno korienje publikovanih sadraja na fer nain u nauno strune svrhe i to: edukacije, istraivanja, kritike i pregleda. Izdava, urednitvo i saradnici nauno strunog asopisa INSPIRIUM odriu se svake odgovornosti za bilo kakvu tetu koja moe da nastane korienjem bilo koje informacije publikovane u asopisu. Nakon obrade, prihvatanja i recenzije Vaeg Strunog rada UINARS dostavlja Va rad na klasifikovanje strune oblasti po sistemu UDK broja koji se tampa na poetnoj strani strunog rada, iznad naslova. Nakon toga Va struni rad UINARS dostavlja Zdravstvenom savetu Srbije i Komori MSZT Srbije za akreditaciju
Na osnovu Pravilnika o bliim uslovima za sprovoenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike lan 9. D) Publikacije Precizirano je da se u svakom pojedinanom sluaju vri bodovanje autorstva odnosno urednitva, o emu se izdaje potvrda. lanak objavljen u neindeksiranim stranim i domaim publikacijama boduje se na sledei . nain: PRVI AUTOR 6 bodova, PRVIH 6 KOAUTORA po 1 bod, OSTALI KOAUTORI 0,5 bodova BODOVI SE DODELJUJU. OBJAVA STRUNOG RADA U NAUNO STRUNOM ASOPISU Inspisrium JE BESPLATNA, A IZDAVANJE POTVRDE SA LICENCNIM BODOVIMA ZA AUTORE KOJI NISU LANOVI UINARS JE 3000RSD.

Konkurs za prijem Vaih strunih radova za asopis UINARS INSPIRIUM traje u toku cele godine. Ukoliko planirate da Va struni rad objavite u asopisu INSPIRIUM u obavezi ste da nameru najavite na email insiprium.uinars@gmail.com dva meseca pre izlaska narednog broja kako bi Urednitvo kreiralo sadraj asopisa u celosti. U sluaju da poaljete Va struni rad bez najave on e biti tampan u nekom od narednih brojeve kada se za to ukae prostor, jer se sadrajne celine asopisa kreiraju kroz najave. Ukoliko Vam je potrebna konsultacija u vezi sa objavom Vaeg strunog rada slobodno kontaktirajte urednitvo i redakciju asopisa na email insipirium.uinars@gmail.com.
Tekst prema upustvima navedenim u asopisu Medicinski pregled

PRIKAZ KNJIGE - Book Review PREDRAG LALEVI, MIODRAG BORZANOVI, VESNA STEFANOVIC

KARDIOPULMONALNA CEREBRALNA REANIMACIJA

Izdava Zavod za udbenike - Beograd

Trinaest godina po objavljivanju prve knjige prof. Lalevia, Kardiopulmonalna cerebralna reanimacija, pojavljuje se nova pod istim naslovom, sa jo dva nova autora, prof. dr Miloradom Borzanoviem i mr sc dr Vesnom Stefanovi. Prof. Lalevi, koji se ve vie od 4 decenije bavi ovom veoma vanom oblau, priredio je znaajno proireni tekst sa novim saznanjima, smernicama i preporukama koje treba da ubrzaju prepoznavanje i poboljaju uspenost leenja ovog zaista dramatinog dogaaja. Posebna vrednost ovog teksta je, to su, pored uobiajenih situacija kod kojih moe nastati akutni zastoj srca, detaljno navedene i specifine situacije u kojima on takoe moe nastati, kao to su: astma, poremeaji elektrolita koji ugroavaju ivot, anafilaktina reakcija, srani zastoj posle kardiohirurke intervencije, zastoj u vezi sa traumom, zastoj srca u trudnoi, udar struje i groma, utapanje, hipotermija i hipertermija, kao i trovanja. Nema sumnje da e ovako koncipiran, jasno napisan tekst biti od neprocenjive vrednosti ne samo svakom kliniaru, ve i drugom medicinskom osoblju, pa ak i laicima. Naime, u SAD oko 52% smrti usled akutnog infarkta miokarda nastaje izvan bolnice. Obzirom na veoma kratko vreme u kome se mora ukazati pomo u vidu kardiopulmonalne reanimacije, kao i uslove u saobraaju, jasno je da veoma vanu ulogu imaju obueni laici, pa je na ovu okolnost ukazano u knjizi. Drugo poglavlje knjige, autora prof. Dr Milorada Borzanovia, kardiologa, Akutni koronarni sindrom, kao i Periarestne aritmije, predstavlja vrednu i korisnu dopunu prethodnog teksta i bie dragoceno kardiolozima i kliniarima uopte. I ovo poglavlje pisano je na osnovu najnovijih saznanja i preporuka. Tree poglavlje, autora Mr sc dr Vesne Stefenovi, anesteziologa, rezultat je petnaestogodinjeg iskustva u pedijatrijskoj anesteziji, pa je razumljivo da je ovaj tekst Kardiopulmonalna reanimacija u pedijatriji (novorodjeneta, odojeta, deteta) izdvojen u posebno poglavlje. Ono, takoe, predstavlja savremeni pogled na kardiopulmonalnu cerebralnu reanimaciju u pedijatriji i sa prvim poglavljem (P. Lalevia) predstavlja jednu celinu. U pojedinim poglavljima, kako je i sam autor naveo, ima ponavljanja kako bi svako poglavlje predstavljalo jednu celinu. Ja bih sa velikim zadovoljstvom, naveo deo recenzije koja se odnosila na prvu knjigu Kardiopulmonalna cerebralna renimacija prof. Lalevia 1995. godine, jer sam duboko uveren da vai i za ovu: Zadivljujua je jednostavnost i itkost teksta prof. Dr Predraga Lalevia. Knjiga se zato ita u jednom dahu, a tome doprinosi vrlo interesantno izlaganje, inae jedne vrlo zanimljive oblasti. Osobita vrednost knjige je to itaoca ne ostavlja ni u kakvoj dilemi kako treba da se sprovodi adekvatna kardiopulmonalna i cerebralna reanimacija, kako kod bolesnika sa akutnim infarktom miokarda, tako i kod utopljenika ili sranog zastoja kod hipotermije. To verovatno nee biti knjiga da stoji u biblioteci, ve knjiga na radnom stolu.... Prof dr Miodrag Ostoji