Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Zolai Grammar
A Collection of Papers Volume I
By Taang Zomi
Mailam-a hong suak lai dingte:1 Zolai Gelhmaan, Bu II (Zolai Grammar, Volume II) Zomi Ngeina Pawlkhat (Some Points in Zomi Culture) Zokam Awneenbulthu le Awbulthu (Zokam Phonetics and Phonemics)
1 Laibu minte pen, a hun taktak ciangin, a tuamdang zong hong hi thei ding hi.
Zolai Gelhmaan
Bu Khatna Zolai Grammar
Volume I
By Taang Zomi
Published in commemoration of the J. H. Cope Centennial Jubilee (1910-2010) Circulation of this book is restricted to members of Zomi community
A publication of Zomi Linguistics Research Group Sponsored by Zomi Innkuan Singapore Distributed by Zomi Christian Literature Society
Copyright Page
Zolai Gelhmaan, Bu Khat Zolai Grammar, Volume One Copyright 2010 by Taang Zomi The author asserts the moral right to be identified as the author of this work.
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without written permission from the author, except for the inclusion of brief quotations in a review. Please contact the author at: ZolaiGelhmaan@gmail.com ZokamLinguistics@gmail.com
First Edition: November 2010 First Printing: November 2010 Printed in Yangon, Myanmar This is a co-operative effort of Zomi Linguistics Research Group, Zomi Innkuan Singapore, Zomi Christian Literature Society, and individuals who are interested in, and concerned about, the improvement of the written language of the Zomi. The author has no responsibility for the persistence or accuracy of residential addresses and URLs for external or third party internet websites referred to in this book, and does not guarantee that any content on such website is, or remain, accurate or appropriate.
Colophon
Writing and manuscript building: Manuscript preparation: OpenOffice.org Writer 3.2.1 Typesetting: Body text: Times New Roman Body text (some): Comic Sans MS, Lucida Sans Unicode, CharisSIL, Couriet New, Arial, Curlz MT, Zawgyi-One Prepress: Editing: Tg. Pau Cin Thang Proofreading: Book design: Tg. Pau Cin Thang Typography: Production using OpenOffice.org Writer 3.2.1 Cover Design: Tg. Nang Sawm Piang Book consultants: Tg. Raymond Pau Lian Mang, Tg. Nang Sawm Piang Conversion: OpenOffice.org Writer to PDF, and PrimoPDF Printing: Offset printing done in Yangon, Myanmar by Shwe Sabai Sarpay, 368 First Floor (Right), Maha Bandoola Park Street (Upper), Kyauktada Township, Yangon; Phone: 95-1-377861; Mobile: 01 73031557 Paper: 60 gsm Cover: 10 pt C1S, four-color, lay-flat gloss film lamination Binding: Perfect-bound (adhesive, softcover) Book publication: Zomi Linguistics Research Group, Atlanta, GA, USA Book sponsoring: Zomi Innkuan Singapore, Singapore Book distribution: Zomi Christian Literature Society, Kalaymyo, Sagaing Division, Myanmar
Zolai Gelhmaan
Thupatna (Introduction):........................................19
Hih Laibu A Kibawlna A Hang, A Kibawl Zia, cihte....19
Zolai Gelhmaan Theih Masak Dingte ..................................................57 Theihding Bulpite (Basic Rules) ...............................58 Malgawm leh Awsuah Kiheel Lo-a Noun Piansakna ....................................................................................59 Malgawm Kikheel Lo-a Awsuah Bek Kikheel-a Noun Piansakna ..................................................................61 Malgawm leh Awsuah Kikheel-a Noun Piansakna ...63 Thukhupna: Hih Lai (Article) Tawh Kisai) ..................73
Manglai leh Zolai-a Ih Khialh Khaak Pahpahte Pawlkhat....................................................................91 Mun-awng (Space) .................................................101
1. Khialhna (Error)........................................................101 2. Computer leh Word Processing Program zangh-a lai gelhna..............................................................................102 3. Punctuation Mark-te.................................................104 4. Mun-awng (Space) koih zia.......................................105
Tomlaakna (Abbreviation).....................................117
Tomlaak (Abbreviation) zat zia....................................119
Comma, Semicolon, Colon, Dash, Period leh Space Zat Zia Pawlkhat....................................................127 Bang Kammalte Kinaaisak Ding? (1)...................145
Page 8 of 288
Zolai Gelhmaan A. Thupatna....................................................................145 1. Thu Masa..............................................................145 2. Khialhna (Error)....................................................146 3. Computer leh Word Processing Program zangh-a lai gelhna........................................................................148 B. Bang Kammalte Kinaaisak Ding?...........................149 C. Nungthuap (Appendix).............................................162 Zomi Polysyllabic Words..........................................162
A Nostalgic Small Piece of Zolai Grammar.........179 Zolai Gelhmaan Bulpi Pawlkhat...........................191 Gelhmaan (Grammar) Telkan (Research) Ka Bawl Dan...........................................................................199 I am Proud of Being a Zomi..................................201 Tedim Labu a Lui le a Thak Etkaakna Tawmno (01)...........................................................................205 Noun pen Capital Letter tawh Gelh Ding Vai le Zolai Vai Tuamtuam...............................................215 Awmung Nih Kithuap le Pawfi Zatna..................219 Awmung Nih Kithuap le Pawfi Zatna 2............223
Page 9 of 288
Zolai Gelhmaan
Title Suanna, Degree Suanna, Apostrophe Zatna, etc.............................................................................243 Zomi Mimal Minnote Vai.......................................257 Zomi Mimal Minte.................................................261
Minpite............................................................................261 Minnote...........................................................................265
Page 10 of 288
Zolai Gelhmaan
Acknowledgments
I would like to express my thanks:
1. To YHWH Elohim ([ ] or [)] for enabling me to play a small role in the maintenance and improvement of Zolai;
2. To the late Rev. Dr. Joseph Herbert Cope, for reducing Zokam to Roman script and for educating Zomi people; 3. To my fathers second cousin, the late Rev. Tg. Sukte T. Hau Go, for translating many hymns and booklets into Zolai; and To Rev. Dr. Tg. Kam Khaw Thang, for translating The Child's Story Bible by Catherine F. Vos (Lai Siangtho Tangthu Naupang Ta), the reading of which launched me into studying the Bible, and for translating the whole Bible; 4. To my father, the late Pastor-General Tg. Thang Za Kam (Tg. Kampu), for teaching me one of the most fundamental yet one of the most neglected and ignored elements of alphabetic writing: placing a sufficient amount of space between two words in handwriting, and placing one space between two words in typing; and To my late maternal grandfather, Sia Tg. Pau Za Dongh (Tg. Donghkawi), for teaching me punctuation when I was in the fourth standard (primary school); 5. To my mother, Lia Niang Za Dim (Lia Dimno), for teaching me Lesson 1 of Zolai Sim Bu Tan Khat (Ka dah mah mah, etc.) on the first morning before school where I was to study Zolai for the first time. (Zolai was not taught in my kindergarten
Page 11 of 288
Zolai Gelhmaan class in the mission school I attended the previous year.); 6. To my third cousin, the late Sia Tg. S. L. Hang Khan Pau (Tg. Paupu), for teaching me diligence in handwriting, spelling, punctuation and pronunciation in my fifth standard (middle school); and To my maternal uncle, Sia Tg. Kam Khen Cin, for encouraging me to be proficient in English by buying me the The Advanced Learners Dictionary of Current English, one of the best dictionaries in the world for students; 7. To Rev. Dr. Tg. Simon Enno (Tg. Pau Khan En), for inviting me to attend the founding meeting of Zomi Christian Literature Society (ZCLS), and to participate in its research activities; and To Rev. Tg. Paul Thuam Thang, for encouraging me to delve into research on Zolai, especially on tones and tone sandhi, and share the findings of my research, and for allowing me (along with him) to represent ZCLS to other organizations; 8. To the late Siapi Tg. Vul Za Thang, and To the late Sia Tg. J. Gin Za Twang, for inspiring me by compiling Chin English Dictionary (Tiddim-Chin) to study tones in our language; 9. To My brother-in-law, Lt.-Col. (Dr.) Tg. Kam Khan Thawng, and To my doctoral mentor, Rev. Dr. Colin Brown (professor of systematic theology, director of the Center for Advanced Theological Studies, and associate dean of the School of Theology, Fuller Theological Seminary, Pasadena, California, USA),
Page 12 of 288
Zolai Gelhmaan for inspiring me to greater diligence, meticulousness, and consistency in reading and writing; 10. To Tg. Pau Lian Nun (Tg. Nunpi) for giving me many of his books and magazines for use in my research; 11. To Tg. Michael Suan Lian Pau for implementing the principles of punctuation written in this book; 12. To Rev. Tg. Go Khan Pau (Fort Lauderdale, Florida), To Tg. Thang Khaw Pau (Cumming, Georgia), and To Tg. Sing Pi (Clarkston, Georgia) for willingly and proactively letting me use their computers; 13. To my son Tg. Kam Sian Tung (Tg. Tungpi) for helping me acquire my own laptop computer; 14. To Tg. Tual Khan Suan (USA), To Tg. Disciple Kap Sian (Sianpu) (Malaysia), To Tg. Paul Khaipu (Australia), and To Tg. Joshua Gin Khaw Mang Shoute (Canada) for encouraging me to write this kind of paper and this kind of book; 15. To my brother, Tg. Raymond Pau Lian Mang (Tg. PLMangno), and To brother-in-law, Tg. Nang Sawm Piang, for helping me in
Page 13 of 288
Zolai Gelhmaan printing and publishing this book; 16. To Zomi Innkuan Singapore, for financially sponsoring me in pubslishing this book; and To Zomi Christian Literature Society, for taking the responsibility of distributing this book; and 17. To friends and family, and fellow language lovers, far and near.
Page 14 of 288
Zolai Gelhmaan
Thumasa (Foreword):
Pasian bawlsa hih i leitung ah minam khat-a i pian nak leh paulehaam nei tek hi hang. Tua i pau i haamte mah tawh thupi lapi suutin thucin thutang i gen a, i lungsimte genkhia-in mihingte i kizom hi. A mual a guam leh teenna giahna kilamdanna, kigamlatna hangin paulehaam a cih nam tampi hong pha-in hong khangtoto, hong tam seemseem hi. Tua paulehaam kilamdanna in minam tampi hong phasak-in hong kaaktoto hi. Paulehaam a manthanloh nadingin minam khangto masa ahi Babylon mite, Egypt mite cih bangin a khangkhangin lai na pankhia uh a, lai na nei tek uh hi. Tua a patkhiatte uh na gina zo pah saam lo-in tungman tungah lim peuhin suai-in na ciamteh uh hi. Tuate panin savun tung leh pumpeng tung ah na gelh uh a, pau panin lai-in a bawl uh hi. Minam dangte mah bangin ei Zosuan tate in zong pau i nei, haam i nei hi. Tua paulehaamte tawh i khang tangthute i suut a, la-in phuakin paunakin i thute i ciing hi. Lai kici i nei kei hi. Ahi zongin Zosuan tate adinga Tedim tual ah hong bual masa Tuiphum Sangmang Rev. Dr. Joseph Herbert Cope-te nupa in lai hong patkhiatsak uh hi. I hamphat mahmahna khat ah minam pawlkhatte aa bangin tualsung laimal hong zatsak lo-in leitung bup-a kizang Zawmah laimal (Roman alphabet) hong zatsak pah ek a, leitung bup tawh manlang takin a kalsuan khawm thei i suak pah hi. Hampha kisa ing!
Page 15 of 288
Zolai Gelhmaan Ahi zongin tua Sangmang Cope topa hong patsak laite zangin thupi lapi i gelh ciangin laigelhzia ding hong kisam a, bulphuhzawk ding i neihloh manin eimau ut bangin i gelh ziazua hi. I gelhziate kibang lo hi. Kilamdang hi. A sintuam a siamtuam om khang, ci-in eimau atzia tek maanpeen hoihpeen sa-in i dinpih tentan thong hi. Tua bangin pai toto mawk lehang laikip laikho i nei thei ngei kei ding hi. Hih bang hun lian laitakin paulelai lamah Pasian in siamtuamna a piak Rev. Pau Cin Thang (Sia Thangbawi) in a hun a phaat leh a siamna neihtawp zangin Zolai Gelhmaan cih laibu hong suahkhiat ciangin Pasian in Zosuan tate dong hong hukna hi, ka cih pah hi. Amau unau pen paulehaam leh laigelhzia lamah Pasian in pianpih siamna, uukna leh veina a guatte uh hi a, hih laigelhzia bawl dingin muanlah dingte hi lo uh hi. Uuk uh hi. Vei uh hi. Kan beh uh hi. I minam bup aadingin i go i gamhpi ding khat hong bawlsaksak ahi hi. Zosuan tate lai ding hong bawlsak Sangmang Cope topate hong tun leh Zolai i neih kum zakhat (1910-2010) a cin kum kekkek-a hih Zolai Gelhmaan laibu hong suah theih, Zosuan tate bup aadingin a lungdamhuai bel ahi hi. I nuam hi. I kipaak hi. Hih laibu hong bawlkhia Sia Thangbawi leh laibu hong suahkhiat nadinga a seppih a bawlpihte, a thuthu a lamlam-a a panpih i sanggam itte tungah Zosuan tate bup in lungdam thu i ko hi. Kammal zakhat leh laimal khat kikim cih Kawl paunak khat om hi. Tua hi a, hih laigelhzia laibu zangin i minam sungah laigelh siam tampi hong pian nading, laibu tampi suahkhia-a thumaan thutak tawh a nungta Zosuan tate i hih nadingin Van Pasian kiangah thu ka ngenngen hi. Tung Pasian in hih laibu a gelhte, a pianzawh nadinga a munmun a ciangciang pan-a a panpihte, a lei a simte leh a zang ding Zosuan tate khempeuh thupha hong pia ta hen! Tua mah bangin Tung Pasian mahmah in hih laibu leh a sunga om thute
Page 16 of 288
Zolai Gelhmaan humopin thupha pia henla, laigelh mi khempeuh lungsim khoihin laigelh lai-at a siam mi tampi hong pholhkhia-in Ama minthan nadingin hong zatsak hoh hen, ci-in ka thu ka khum hi. Kipak takin, Rev. Tg. S. Pau Khan En, Ph.D. Pastor Tedim Baptist Church Yangon June 2, 2010
Page 17 of 288
Zolai Gelhmaan
Page 18 of 288
Thupatna (Introduction):
Zolai Gelhmaan 5.1 A thu a khial kha tawmtawm longal, ahi bang lian-in kisuaksak hi. Gentehna-in, ka laigelhna pawlkhat-ah ih (ih gam ih lei) ciin ka zangh-a, pawlkhat-ah i (i gam i lei) ci-in ka zangh hi. [Word processing progam-ah, i (small letter) i khet ciangin, I (capital letter) hong suak hi. Tua ahih manin, ih ka zangh hi. Tu-in, i (small) ka khet ciangin, I (capital letter) a suak lo dingin, bawl thei ta ka hih manin, i ka zangh kik hi.] Tuate pen, ka gelh laitak-a bang lian-in, hih laibu sung-ah kitei kik hi. Tua bangmah-in, pawlkhat-ah leh (and) ka ci-a, pawlkhatah le (and) ka ci hi. 5.2 Pawlkhat-ah, ka gelh masa-te, a hi bang lian-in la leng, ka gelh nunung-te tawh kikhentel thei lo thei-in lungsim buaina a piang kha thei ding om hi. Tuate pen, a nunung lam-a ka gelh dan-in ka puah hi. Gentehna-in, 1970-1980 lai-in vowel pen lai-aw ka ci-a, tu (2006-2010) ciangin, laimung ka ci hi. Nidang-a lai-aw ka cihna mun teng-ah laimung ci-in ka kheel hi. Tua bangmahin, tua lai-in, phoneme pen awmal ka ci hi. Tu-in, syllable pen awmal ci ka hih manin, phoneme pen awmal ci lai leng, buai huai ahih manin, phoneme pen awbul ka ci hi. Tua ahih manin, tua hun lai-a phoneme pen awmal ci-a ka gelh pen, hih laibu sung-ah awbul ci-in, ka laih hi. 6. Ka laigelhte pawlkhat pen, mi pawlkhatte laigelhte ka dawn kikna ahi hi. Tua munte-ah, amau laigelhte, ka suaksak (quote) hi. Tua bangte-ah, amau gelh bang lian-in, ka suaksak hi. Kein maan ka sak bang, hi lo hi. 7. Yahoogroup-te-ah lai ka gelh ciangin, a sim mite in baihno tak-a a tel pah theih nading-un, a khial kammalte pen a san (red font) tawh ka lak-a, a khial ka bawlphatna pen vanmeel (blue font) tawh ka lak hi.
Page 20 of 288
Zolai Gelhmaan Laibu-a i bawl ding ciangin, color tuamtuam om leh sum tam bei-a, black and white bek hi leh, sum tawm bei hi. Tua ahih manin, red font teng pen Comic Sans MS Bold Italic tawh ka laih-a, blue font pen Times New Roman Bold Italic tawh ka laih hi. 8. Color zatna a dangdangte zong, hih laibu bawlna-a a kizang font (Times New Roman) ahi lo font dangdang tawh ka laih hi. Color a nei lim (drawing; figure)-te pen, bold line, dotted line, broken line, dashed line, etc. tawh ka laih hi. 9. Teenna mun (residential address), website URL cihte zong, ka gelh hun-a ka gelh bang lian-in, hih laibu sung-ah kigelh hi. Tampi tak, maan nawn lo ding hi. 10. Laibu khat peuh i bawl ciangin, laigelhpa a khialh khakna om thei tawntung hi. Press pan-in zong kikheen khial thei lai hi. Tua ahih manin, khialhna na muh uh leh, hih a nuai-a munte-ah, nong zaaksak ding uh, kong thuum hi. ZolaiGelhmaan@gmail.com ZokamLinguistics@gmail.com Second edition-ah a maan zaw-in i bawl ding hi. 11. Hih laibu pen, Zolai a thei nai lo khat in a theih nading ngimna tawh a gelh ka hi kei-a, a thei khinsa khat in a maan-a a theih nading ngimna tawh a gelh, ka hi hi. Zolai Tan IV ciang a zo khin-a Kawllai le Manglai a kilawm ciang khat a thei khin (high school aihkeh college a zo khin)-te aading-a ka gelh, ahi hi. 12. Hih laibu pen, a sim nop ding, a zaak nop ding-in, ka gelh kei-a, a maan, a kician a kitheih nadingin ka gelh hi. Beautiful
Page 21 of 288
Zolai Gelhmaan Zolai dingin ka gelh kei-a, Correct Zolai dingin, ka gelh hi. 13. A zaak nop ding-a a kigelh hi lo, ngaihsut ding le sin (study) ding-a a kigelh ahih man-in, sim (read) ziau lo-in, laidal le laikung zangh-in, ciapteh ding, sin ding, ahi hi. Computer a zanghte in, computer mai-ah tu pah-in, kisin (practise) ding, ahi hi. Tua hi kei leh, tel mun meel om lo-in, lai sim thaman om lo thei ding hi. 14. Topa Pasian in, hih laibu tungtawn-in, Zolai a maan-in gelh theihna hong piangsak hen.
Page 22 of 288
Zolai Gelhmaan (5) I neihsa laite, khantohsakna leh lim tak-a kepna (development and nurture) cih bangte ahi hi. Zolai a khantoh theih nangin, Zolai i telkan ding kisam hi. Zomi i hih pen, zumna-in nei lo-in, ei pau, ei lai zong neu ngaihsut lo ding hi hang. A khangto gam a kici peuhmah in, amau lai, paampaih lo-in, a puah theih zah-un puah uh hi. Ei zong i gam i khantohsak nop leh, Zolai telkan-in, puah ni.
Khenpi II
Thupatna
Manglai bek-ah hi lo-in, Zolai-ah zong, Kamzepna (Punctuation) i nei hi. Tua Kamzepnate (Punctuations) in, lai i atna-ah, i cihnopna hong kicingsak hi; hong kilangsak hi; hong kitelsak hi. Tua ahih manin, kamzepnate in, thu a pawlcingsak, a zeem, a puah hong suak hi. Kamzepna om lo-in, lai i at leh, i cihnopna kitel lo ding hi. Theih pak nangin gen ni ci leeng, lai i atnate-ah, kamtawpna (full stop) zang kei leeng, bang suak-in na um hiam? Kamtawpna in zong kamzepnate sungah khat ahi hi. Kamzepnate sungah, kamkhawlna (comma), kamhonna (open quotation mark), kamkhakna (closed quotation mark), tawpna (full stop), kamkhenna (hyphen), kamdotna (question mark or interrogation point), diipkuatna (exclamation point), kualhon (open bracket), kualkhak (closed bracket), pawfi (apostrophe), colon, semicolon, lamgiit (dash), lai-awn (oblique stroke or virgule), aksi (star mark or asterisk)-a kipan, Zolai-a i
Page 24 of 288
Zolai Gelhmaan zat ngei khol loh, a dang zong pawlkhat om lai hi. Zolai-ah mantak-a i zat theih zawk deuh kamzepnate in, kawmtawpna, kamkhawlna, kamhonna, kamkhakna, leh kamdotna-te ahi hi. A dang a om lai teng ahih leh, mantak-in kizang thei nai lo hi. Tua ahih manin, hih kamzepnate koici kizat hiam, i telkan (research) ding kul hi. Zolai-a i neih khol loh ahi: Acute Accent, Grave Accent, Circumflex, Tilde, Macron, Breve, Diaeresis, Cedilla, Caret, Brace, Ellipsis, Single Dagger, Double Dagger, Section or Numbered Clause, Parallels, Paragraph, Index or Fist, Asterism cihte pawl pen, tu-in i kikum nai kei phot ding hi. Tu-in hih san tak-ah, kamzepnate sung panin, Pawfi (Apostrophe) zatna hong ki-at hi. I theihna, i ciaptehna leh i zatnate, kibang kim khol lo kha ding hi. Tu-a pen i kipatciilna ahih manin, hih sung-a hong ki-atte a man vive hi, cihna om lo hi. Hong pai lai ding hunte-ah, Zolai a telkan (research) nuam mi khat a om leh, tua pa etteh (reference) dingin, kimang kha ding, cih lametna tawh, hong ki-at hi bek hi. Tu-a hong ki-at Pawfi Zatna in Zolai Grammar laibu i neih zawh hun ciangin, sehno khat-a kimanna hong neih zawh leh, i telkan (research) thaman hong om ding hi; a telkan taak mah hong suak ding hi. Zogam-ah Thucing (Encyclopedia), Dictionary, Grammar Book cihte i nei zo nai kei hi. Hih bang laibu thupite i neih zawh nangin, khat guak tha tawh hi lo, vekpi tha tawh, i sep ding kisam hi. Tua bang hun hong tun ciang-a a nuamtuam dingin, i kaikhawm khol ding hi. Inn i lam nop leh, a sing a suang i kaihkhop masak ding kul hi.
Zolai Gelhmaan taangin, kizang hi. (The Apostrophe is used to show the omission of a letter or letters from a word or words.) Khawkno I pan XLVII en in. Gt. (1) (2) (3) (4) mite in ka hong nading hangna = = = = miten kong nang hanna
2. Pawfi pen nimit (date) khat sung-a om simmal (figure) khat ahih kei leh simmalte taangim, kizangh hi. (The Apostrophe is used to show the omission of one or more figures from a date.) Khawkno XLVIII en in. Gt. 1966 = 1974 = 66 74
3. Pawfi pen Neihsa Genna (Genitive Case)-ah kizang hi. (The Apostrophe is used in the Genitive Case of Nouns or Pronouns.) Khawkno XI, XX, XXV, XXXVI, leh XXXVIII en in. Gt. (1) (2) (3) Amah ii ta Nang ii thu Makaipa ii sepna = = = Ama ta Nang thu Makaipa sepna
4. Pawfi pen Neihsa Alak Kammalte (or) Neihsa Min-huhte (Possesive Adjectives)-ah kizang LO hi.
Page 26 of 288
Zolai Gelhmaan (The Apostrophe is NOT attached to the Possessive Adjectives.) Khawkno XXXVIII en in. Gt. (1) (2) (3) Ka inn I lo Na thu
5. Pawfi pen Neihsa Min-huhte (Possessive Adjectives) sung pan, A, Ko, leh No-te-ah, kizang veve hi. (The Apostrophe is exceptionally attached to the Possessive Adjectives such as A, Ko, and No.) Khawkno XXXVIII en in. Gt. (1) (2) (3) Ama laibu Koma inn Noma an = = = A laibu Ko inn No an
Khawkpi III
Namkhenna (Classification)
Hih Pawfi Zatna limtak-a, a telkan (research) nuam ta ding-a, a nuam tuam dingin, Khawkno (Section) sawmli leh giat (48)-in hong kikhen hi. Tua Khawknote in a nuai-a bang ahi hi. 01 02 03 04 05 Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal -a -a- (-a)(h-) ah- -ai
Page 27 of 288
taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna
Zolai Gelhmaan 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal -ang (-ang)(hi) -angin- -di- -e (-e)(ii) -eh -ei -g -gi- -gin- -h h- -h- (-h)(ii-) -hi hi- (-h)(hi-) (-h)(i-) -ha- i- -i -i- (-i))(he-) (-i)(i-) (-i)(l-)
Page 28 of 288
taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna
Zolai Gelhmaan 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal Laimal -i-a- -i-i- -ih ii (ii)(i-) -imi- (-mah)(ii) -ng -ng- (-ng)(a) -ng-a -ng-a- (-ng)(ah-) -ng -h (-ng) (hi-) u- Nambat taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna taang-a zatna
Khawkpi IV
Khawknote (Sections)
Khawkno I -a Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen, laimal -a taangin, kizangh hi. (1) Ka ong = Kong
Page 29 of 288
Zolai Gelhmaan (2) (3) (4) (5) (6) Na ong Ka hong Na hong Ka eek Na eek = = = = = Nong Khong (=Kong) Nhong (=Nong) Keek Neek
Nambat 3-ah, Khong pen Khong hi lo-in, a awsuah (pronunciation) pen Kong mah hi veve hi. Tua mahbangin, Nhong zong Nong mah tawh a awsuah kibang hi. Malgawm kilamdang hi bek hi. SINNA Kong laibu piak na ngah hiam? Nong gen thute ka na tel hi. Nhong pai ding leh nhong pai loh ding hong zasak in. Khong dawn ding hi. Keek va tha ning ei. Nangn neek na tha nai maw leh? Khawkno II -a- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -a- taangin, kizangh hi. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) Buk-ah Khua-ah Lak-ah Mun-ah Pua-ah Sung-ah Hua-ah = = = = = = = Bukh Khuah Lakh Munh Puah Putennh Sungh Huah
Page 30 of 288
Pute inn-ah =
Zolai Gelhmaan Nambat 1, 3,4, 6, 7-te-ah, Pawfi i zat ciangin, awsuah kiheel tuan lo hi. Nambat 2, 5, 8-te-ah, awsuah kikheel hi. SINNA Zogam puah kuate teeng hiam? I putennh (awsuah: puteen) hawh ni. Zomite lakh om in. Zolai sungh a haksa tampi tak om hi. A thadahte omna munh pai kei in. Khawkno III (-a)(h-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (a-)(h-) taangin, kizang hi. (1) (2) Ka hong Na hong = = Kong Nong
Hih pen Khawkno I mah tawh kibang hi. Tua ahih manin, kamvui (sentence)-in zang leeng, Khawkno I mah tawh kibang ding hi. Khawkno IV ah- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal ah- taangin, kizang hi. (1) (2) (3) (4) Tua ahih Tua ahih teh Tua ahih ciangin Tua ahih hangin = = = = Tuaih Tuaih teh Tuaih ciangn Tuaih hangn
Zolai Gelhmaan XXVIII-ah en in. SINNA Zolai ka it hi; tuaih teh ka telkan ding hi. Zolai i telkan kul hi; tuaih mahbangin Zolai Telkan Pawlpi, tha i piak kul hi. Zolai a baih kei hi; tuaih ciangn i hahkat ding hi. Khawkno V -ai Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ai taangin kizang hi. (1) (2) Hong pai aw Hong pai o = = Hong paw Hong paw
Nambat 2na-a o pen aw mah tawh a kibangin, kila hi. Bang hang hiam cih leh, a nih tuak-un, paw a suah khop man hi. SINNA Hong paw, lawm. Lawm, hong paw. Hong paw, an ne pak ni. Khawkno VI -ang Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ang taangin, kizang hi. (1) Bang e? = Be?
Zolai Gelhmaan B: Be? A: Zolai hong hilh lecin. B: Na ut zen taak. Limtakin hong hilh ning maw. A: Be? Hong gen kik sin. B: Limtakin kein hong hilh ning; nangn zong hahkat mahmah in. Khawkno VII (-ang)(hi) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-ang)(hi) taangin, kizang hi. (1) Bang hi e? = Be?
Khawno VI mah tawh kibang hi. Khawkno VIII -angin- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen -angin- taangin, kizang hi. (1) hangin-ah (2) sangin-ah = = hah sah
SINNA Nong gen hah tel thei keng. Na mawlmawl sah na seem zaw ve. Khawkno IX -di- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -di- taangin, kizang hi.
Page 33 of 288
Hih mun-ah nading leh -na ding ci-in nam nih om thei-a, thuhaksa (problem) piang thei zeel hi. Hihte geel, i telkan (research) kul hi. I telkan nak leh, a man i mukhia ding hi. (a) nading pen Tatna (verb) tawh kithuah hi. Nading pen Manglai-a to, in order to, that, in order that, so that, so as to, leh for the purpose of cihte pawl ahi hi. Gt. (1) Tui ka dawn nang thu hong pia in. (dawn = tatna) (2) Hih thu ka dawn theih nang hun, ka ngah diam? (dawng = tatna) (3) Tua mun-a ka om theih nangin, hong vaihawmsak in. (om = tatna) (b) -na ding pen Min (Noun) tawh kithuah hi. -na ding sung-a -na in, kammal khat pepeuh Min (Noun) a suah theih nang-a kisam nungthuap (suffix) hi-a, ding in, mailam hun kawkna-a kizang ahi hi. Gt. (1) Ka omna ding om lo hi. (omna in mun (place) lak hi.) (2) Ka paina ding hong lak in. (paina in mun lak hi.) (3) I tui dawnna ding koi lai hiam? (dawnna in mun lak hi.) Tua ahih ciangin, ciapteh dingin, nading bek-ah, pawfi kizang thei-a, -na ding-ah a hih leh, kizang thei lo hi. SINNA Zomi i kip nangin Zolai i mangthangsak kei ding hi. Zolai a kicin seemseem nangin, i telkan (research) ding hi. Tua bang i ngimna a tangtun zawh nangin, khat leh khat i kihuh
Page 34 of 288
Zolai Gelhmaan diamdiam ding hi. Khawkno X -e Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen, laimal -e taangin, kizangh hi. (1) (2) ve aw mate aw = = vaw mataw
SINNA Leengthei tui dawn vaw, dal nelna ai ve. I Zolai niam lai mahmah veh aw mataw; ahih keh, nidang teh thupi mamah saam na ve. Khawkno XI (-e)(ii) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-e)(ii) taangin, kizang hi. (1) te ii a = ta
Hih mun-ah ta pen ta ci-in, pawfi om lo-in zong, ki-at thei hi. SINNA Zolai pen kua ta hiam? Zolai telkan ta ding a noptuam dingin, hih laibu i bawl hi. Zolai pen Zomi ta hi. Khawkno XII -eh Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -eh taangin, kizang
Page 35 of 288
Khawkno X sung-a vaw pen sawlna (command) bek-ah kizang thei hi. Tu-a Khawkno XII-a vaw pen genna (statement) bek-ah kizang thei hi.Tua ahih ciangin, ciapteh dingin, malgawm a kibat hangin, zatna kibang lo hi. Haw pen mi, na khat i piak teh kizang hi. SINNA I Zolai hong hoih seemseem vaw. Mangkangte khawng, Kawlte khawng in, amau lai ciat uh telkan-a puah uh ahih teh, ein zong i puah ding kul hi vaw. Haw, la o. Khawkno XIII -ei Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ei taangin, kizang hi. (1) (2) (3) (4) (5) (6) Pai kei aw Pai kei o Pai kei awh Pai kei oh Pai kei un Pai kei ung = = = = = = Pai kawh Pai kawh Pai kawh Pai kawh Pai kon Pai kong
Hih mun-ah, aw leh o pen Khawkno V-a mahbangin, a kibangin kila hi. Nambat 1-ah, h kibehlap hi. Bang hang hiam
Page 36 of 288
Zolai Gelhmaan cih leh, Nambat 1 in Nambat 3 tawh a kibat man hi. Tua mahbangin Nambat 2 leh Nanbat 4 kibang hi. Nambat 5-ah, u leh o a kibangin, kila hi. Ahih hangin, kon leh kong pen Tedim kam taktak-ah kizang ngei lo hi. A thu (theory) bek suak hi. SINNA Zolai tawh a ki-at laibu peuhmah thaangbawl kawh. Zomite sung-ah, Note in khutdawh ngente na hi uh hi, hong cite tawh kikhawl kon. Ko pai kong. KHAWKNO XIV -g- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -g- taangin, kizang hi. (1) (2) (3) (4) Siangthona Nungtana Deengna Thumangna = = = = Sianthona Nuntaakna Deenna Thumanna
Khawkno XV -gi- Hih Khawkno sung-ah Pawfi pen -gi- taangin, kizang hi. (1) dingin = dinn
SINNA Bang dinn na neu lai-a Zolai sin lo na hiam? Neek dinn an hong huan in. Khawkno XVI
Page 37 of 288
Zolai Gelhmaan -gin- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen -gin- taangin kizang hi. (1) dingin din
Zatna leh ciaptehna pen Khawkno XV-a mah tawh kibang hi. Malgawm tawmcik a kilamdang bek hi lel hi. Kamvui-a i zat ciangin, dinn leh din i deih zawkzawk zat ding ahi hi. Ahih hangin zat dingin, Khawkno XV-a pen hoih zaw hi. Bang hang hiam cih leh, Khawkno XVI-a pen kitelkhial thei ding hi; pawfi pen bang taang-a ding (stand for) hi ding hiam, cih kitel lo kha thei ding hi. SINNA Gen din bang na kiging hiam? Zolai sin din na lungngai hiam? Khawkno XVII -h Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen -h taangin, kizang hi. (1) (2) (3) Pai uh o! Uh hi Uh leh = = = Pai uau! Uhi Uleh
Nambat 1-a om o pen au tawh a kibangin kila hi. Nambat 2ah, uhi taangin, uhi ci-in pawfi om lo-in zong ki-at thei hi. Nambat 3-ah zong uleh taktak kizang ngei khol lo-a, uh leh mah-in ki-at zaw hi. Nambat 2 leh 3 pen a thu (theory) bek hi-a, kizangh taktak ngei khol lo hi. SINNA Tun Zolai telkan ta uau leh. Bang thu teng gen na hi uhiam?
Page 38 of 288
Zolai Gelhmaan Khawkno XVIII h- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal h- taangin, kizang hi. 1 2 Ka hi Na hi = = Kai Nai
SINNA Kei, Siapi kai. Nang migi lua nai. Kein Zolai telkan kai. Khawkno XIX -h- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -h- taangin, kizang hi. 1 2 3 4 Hih-ah Uh-ah Ahi hia? tanghial = = = = Hiah Uah Ai hia? tangial (awsuah: ta-ngial)
SINNA Hiah tu in la, pau kei in. Zolai na telkanna uah bang haksatna om hiam? Zolai puah ding kisawm hi; tua aih teh, bangci puah ding i hiam? Tu laitak-a a kigengen bang thu ai de? Amah tangial hong pai lo mawk maw? Khawkno XX (-h)(ii) Hih Khawkno sung-ah Pawfi pen laimal (-h)(ii) taangin, kizang hi.
Page 39 of 288
Zolai Gelhmaan 1 2 3 4 5 Amah ii Keimah ii Komah ii Kuamah ii Nomah ii = = = = = Ama Keima Koma Kuama Noma
SINNA Ama ankuang kitamsak ken. Keima thu na man kul hi. Koma deihna khempeuh kong gen ding uh hi. Kuama thu-in gamta kei in. Noma van tek na puak uh kul hi. Khawkno XXI -hi Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -hi taangin, kizang hi. 1 Ahi hia? = A hia?
Hih pen A hia? ci-in, pawfi om lo-in, kizang zaw hi. SINNA Amahn thu hong gen a hia? Zolai puah ding pen a hoih mah a hia? Khawkno XXII hi- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal hi- taangin, kizang hi. 1 uh hiam? = uham? (uam?)
Page 40 of 288
Zolai Gelhmaan Hih mun-ah uham pen u ham-in a aw suak lo-a, uam-in a aw suak hi. Tua ahih manin, uham in uam tawh kibang hi. Uham pen zat huai lo hi. SINNA Lai na sim uham? Zolai telkan na kipan zo uham? Khawkno XXIII (-h)(hi-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-h)(hi-) taangin, kizang hi. 1 uh hiam? = uam (=uam)
Zatna leh cihnopna pen Khawkno XXII-a mah tawh kibang hi; malgawm tawmcik a kilamdang hi bek hi. Zat taktak dingin, tua uam mah hoih zaw hi. Bang hang hiam cih leh, Khawkno XXII-a uham pen, awsuah a tuamdang peuh-in kila kha thei ding hi. SINNA Na khanglo nai uam? Khawkno XXIV (-h)(i-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-h)(i-) taangin, kizang hi. 1 2 Ne uh in Pai uh in = = Ne un (=un) Pai un (=un)
Zolai Gelhmaan khawmkhawm hi. SINNA Na seem un. Zolai telkan un. Zolai Telkan Pawlpi (Zolai Research Society) phuankhia un. Khawkno XXV -ha- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ha- taangin kizang hi. 1 lehang = leng (aw sau)
Ei (First Person Plural in the Nominative Case) tawh zang leeng, leng pen a aw sau hi. Leng pen leeng tawh a awsuah kibang hi. Leng leh leeng a nih tuak-in kizang thei khawm hi. SINNA Na seem leng thaman i ngah ding hi. Hamciam leng kitangtung ding hi. Khawkno XXVI i- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal i- taangin, kizang hi. 1 2 3 4 5 kei ing ve ing pai o ing pai taw ing pai o taw ing = = = = = keng (aw tom) veng (aw sau) pai ong (Teizang) pai tong (Teizang) pai o tong (Teizang)
Page 42 of 288
Zolai Gelhmaan 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 le ing kai in kum in ta ing pai in khia in Kuamah Keimah in tua thu in mite in Kei in Nang Ei in Ko in No in = = = = = = = = = = = = = = = leng (aw tom) kain (pull it) kum in (climb down) tang (aw tom) pain (go) khian Kuamahn Keimahn tua thun miten Kein (Keimahn) Nangn (Nangmahn) Ein (Eimahn) Kon (Komahn) Non (Nomahn)
Lehang pen tomsak leeng, leng suak hi, ci-in Khawkno XXV sung-ah i gen zo hi. Hih Khawkno XXVI Nambat 6-ah le ing pen tomsak leeng, leng mah suak veve-a, ahih hangin, a aw tom hi. A kitukalhgawp (confusing) loh nangin, a masa leng pen leeng ci-in, e nih (double) tawh ki-at-a, a nunung pen, leng ci-in e khatguak (single) tawh ki-at hi. Long pen a masa (Khawkno XXV) pen-ah hi ta leh, a nunung (Khawkno XXVI) pen-ah hi ta leh, theory bek hi-a, pawfi om lo-in kizang zaw hi. Lengpen kei (First Person Singular in the Nominative Case) tawh kizang hi. Kon leh Non (Nambat 19 leh 20) in zong theory bek mah ahi hi. Nambat 8na-ah, kumn) pen sawlna (command) hi-a, awsuah pen kiheel tuan lo hi. Nambat 7 leh 10-ah, kain leh
Page 43 of 288
Zolai Gelhmaan pain in, i aw tawmtawm kihel-a ahih hangin kithei tham lo hi. Nambat 16-a om Kein pen, bawlpa (subject)-a i zat ciang-a piang, ahi hi. Kein leh ken a kilamdanna i theih kul hi. Ken pen Hih kei in, ci-a khaamna (prohibition) ahi hi. (Khawkno XXX en in.) Nambat 17-na-ah, Nangn pen, bawlpa (subject)-a i zat cianga piang, ahi hi. Awsuah kikheelna om tuan lo hi. Nambat 1-na-a keng tawh kisai, Khawkno XXX sung-ah en in. SINNA Zolai kicin ding ut lua veng. Na tha neih zah-in, kain. Zogam a khantoh mu nuam lua sing. Innkhum tung pan manlangin kumn. Na khuah va pain in la, sum va lawh in. Nong laibu khak ngah tang. Nipi ni-in sumpi khian. Kuamahn giitlohna deih kei leh hoih ding hi. Ein lo mah kho ni. Kon bangnah seem zo nai kei ung. Non Zolai na telkan laitak uh maw? Taangpi taangtan bang ngaihsun hiam? Khawkno XXVII -i Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen lamimal -i taangin, kizang hi. (1) ni ung nung (aw sau)
SINNA Ko Zolai telkan ta nung. Lo kho ta nung. Khawkno XXVIII -i- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -i- taangin, kizang
Page 44 of 288
Zolai Gelhmaan hi. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ciangin manin hangin dingin den-in tu-in zan-in zan-in hoih-in teh na-in teh kei-in teh ciangn mann hangn dingn denn tun zann (night) zann (yesterday) hoihn teh nan teh ken teh
Nambat 11-na-a ken tawh kisai-in, Khawkno XXXIII en in. SINNA Zolai i telkan khit ciangn, laibu-in bawl zo leeng, hoihn teh, ci-in i ngaihsut mann, tu mahmahn i hanciam ding kisam hi. Tun i sep pah kei leh, hoih ken teh. Hong piang nan teh, ci-a i tuttut hangn phattuamna om lo ding hi. Khawkno XXIX (-i)(he-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-i)(he-) taangin, kizang hi. 1 thei het keng thet keng
SINNA
Page 45 of 288
Zolai Gelhmaan Kein nang hong thet keng. Nangn kei hong thet lo maw? Khawkno XXX (-i)(i-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-i)(i-) taangin, kizang hi. 1 2 kei ing kei in keng ken
Hih mun-ah ken pen khaamna-a a kizang ahi hi. SINNA Zogam peuhmah zuak nuam het keng. Zolai simmawh bawl peuhmah keng. Kumpi thu nial ken. Nasep kipan nai keng. Khawkno XXXI (-i)(l-) Hih Kawkno sung-ah, Pawfi pen, laimal (-i)(l-) taangin, kizang hi. (1) Ahih kei leh = Ahih keh
SINNA Zolai i telkan kul hi; tua aih keh i minam mahmah-in i mangthang ding hi. Na lawmpa aih keh na galpa kua it zaw na hi hiam? Khawkno XXXII -i-a- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen -ia-a taangin kizang hi.
Page 46 of 288
Nambat 1na-a o pen aw tawh a kibangin kila hi. SINNA Kawh pai ding na hiam? Kawh om ding na hiam? Khawkno XXXIII -i-i- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -i-i- taangin, kizang hi. (1) kei-in = ken (aw pheipai)
Khawkno XXVI-na-ah,kein pen, bawlpa (subject)-a i zat hia, Khawkno XXX-na-ah, ken pen khaamna (prohibition)-a i zat ahi hi. Hih Khawkno XXXIII-na-ah, ken pen, ahi lo lam genna (negative statement) ahi hi. SINNA Zolai i telkan kei leh hoih ken teh. Minam dangten, hong pai diildeel-in, hong puahsak ken teh. Khawkno XXXIV -ih Hih Kawkno sung-ah, Pawfi pen -ih taangin, kizang hi. (1) (2) (3) Koi dih aw Koi dih o Koi dih oh = = = Koi daw Koi do Koi doh
Page 47 of 288
Zolai Gelhmaan SINNA A Pai ta ve ni e. B Koi doh, tawmcik na khawl pak oh. A Hih naungek kapkap si e. B Koi daw, tawi pak dih ni. Khawkno XXXV ii Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal ii taangin, kizang hi. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) Amah ii Amau ii Ei ii Eimah ii Eimau ii Ko ii No ii Mi ii = = = = = = = = (a) Amah (b) Ama Amau Ei (a) Eimah (b) Eima Eimau Ko No Mi
Nambat 1-ah, Amah pen kizang lo zaw-a, Ama pen kizang zaw hi. Amah ii taang-a Ama kizatna, Khawkno XX-ah en in. Nabta 4 zong, Nambat 1 mah tawh kibang-a, Khawkno XX mah-ah, ki-en thei hi. SINNA Ama ngiimna in, ei ngiimna mah tawh kibang hi. Mite deihna in bang ahi hiam? Eite deihna in, Zolai telkan ding, ahi hi. Hih thu kipatna koi lai hiam?
Page 48 of 288
Zolai Gelhmaan Khawkno XXXVI (ii)(i-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (ii)(i-) taangin, kizang hi. (1) (2) (3) (4) Ka pute ii inn Ka nite ii inn La pite ii inn-ah Ka gangte ii inn-ah = = = = Ka putenn Ka nitenn Ka pitennh Ka gangtennh
Nambat 3 leh 4-ah, pitennh leh gangtennh ci-in n nih (double) a om ban-ah, pawfi zong nih om hi. Hih bang paizia pen Khawkno II-ah en in. SINNA I putenn pai ni. I panotennh hawh ni. I lawmtennnh laibu en ni. Khawkno XXXVII -imi- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -imi- taangin, kizang hi. (1) vaimim leh gattaam = vam leh gataam
SINNA Vam leh gataam huan ung e, ne dih ni. Vam leh gataam mah nene ni. Khawkno XXXVIII (-mah)(ii)
Page 49 of 288
Zolai Gelhmaan Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-mah)(ii) taangin, kizang hi. (1) (2) (3) Amah ii Komah ii Nomah ii = = = A Ko No
Hih a tung-a thumte ban-ah, a nuai-a teng zong, kihel thei hi. (4) (5) (6) (7) Eimah ii Keimah ii Kuamah ii Nangmah ii Ei Kei Kua Nang
Nambat 1, 2, 3 teng, a thupi peen ahi hi.Hih thu tawh kisai, Theihding Bulpi Nambat 5-ah kilak zo hi. Ka, I, leh Na teng-ah pawfi kizang lo hi, ci-in Theihding Bulpi Nambat 4-ah kilak zo hi. Nambat 4, 5, 6, 7 teng pen hithei (possible) ahih man-a hong kihel hi-a, Nambat 1, 2, 3 zah-in thupi lo hi; bang hang hiam cih leh, Nambat 4, 5, 6, 7 teng pen Khawkno XXXV sung-ah tawmcik tek kilak zo hi. A diakdiak-in Nambat 1 thupi peen hi. Bang hang hiam cih leh, A pen amah guak ding (stand) tawm thei lo hi.A dangte pen amau thu-in om trhei hi. Gt. (1) Ko pai ta nung. (2) No koi laitak-ah pai ding na hi ua? Ahih hangin,
Page 50 of 288
Zolai Gelhmaan (3) A pai hi. kici thei lo hi. Bang hang hiam cih leh, bawlpa (subject) nei lo hi. (4) Amah a pai hi. ci leeng, man thei pan hi. Theih ding khat-ah, A a kizat leh Amah taangin kila thei hi. A pai hi, ci leeng, kua pai hiam, cih kithei lo hi. Ahi zongin, A pen mi khat pepeuh (someone) taangin la leeng, A pen bawlpa (subject) hong suak thei-a, i kamvui (sentence) zat pen maan pah hi. SINNA A tapa gol ta hi. Ko gam in Zogam ahi hi. No pilna kong deihgawh kei uh hi. A hanciamna taangtung hi. Ko laibute hoih mahmah hi. No laikung hoih mah si e. Khawkno XXXIX -ng Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ng taangin kizang hi. (1) Bang a? Baa?
SINNA Baa na gen? Na gelh baa? Khawkno XL (-ng-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ng- taangin, kizang
Page 51 of 288
Zolai Gelhmaan hi. (1) (2) (3) Nung-a Ding-a Sung-ah Nua Dia Suah
SINNA Kei telkan nua a telkan ding mi khat kisam hi. Bang dia nangn zong, Zolai telkan lo na hiam? Zolai suah thu manpha tampi om hi. Khawkno XLI (-ng)(a) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-ng)(a) taangin, kizang hi. (1) Bang a ci-a? Ba ci-a?
Ba ci-a? sangin, Bang ci-a? ci-in kizang zaw hi. Tua banah ci-a sangin, cia ci-in, kamkhenna (hyphen) om lo-in, kizang thei hi. SINNA Ba ci-a hong pai lo na hi hiam? Ba cia hong pai lo na hi hiam? Khawkno XLII -ng-a Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ng-a taangin, kizang hi. (1) Bang hang a? Bang hah?
Page 52 of 288
Zolai Gelhmaan Hih mun-ah h kibehlap hi. SINNA Bang hah Zolai telkan nuam lo na hi hiam? Bang hah na seem nuam lo na hi hiam? Amah hong pai hah kei hong pai kei ning. Khawkno XLIII -ang-a- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -ang-a- taangin, kizang hi. (1) khawng-ah khawh
SINNA Inn khawh om lel ning. Khua lam khawh ciah zeel lo maw? Khawkno XLIV (-ng)(ah-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-ang)(ah-) taangin, kizang hi. (1) Bang ahi? Bai?
SINNA Tu-a na gen bai? Bai na gelhgelh? Bai tu-a na telkan? Khawkno XLV -ng-h Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen, laimalte -ing leh -h taangin, kizang hi.
Page 53 of 288
Hih mun-ah, -ng leh -h ci-in, laimal nih om hi. Hih laimal nihtetaangin Pawfi nih kizang hi. Tu-a Khawkno XLV pen a tuampian khat hi. A dang Khawknote-ah, laimal a om zahzah taangin, pawfi khat bek kizang hi. Tu-a Khawkno-ah Pawfi nih kizang ahih manin, a dangte tawh kilamdang hi. Khawkno II, Nambat 6, Khawkno XXXVI, Nambat 3, 4-te tawh enkaak in. SINNA Zolai telkan leeng, hoih mahmah diai ve. Kikepna tawh na gamtat kei leh, lauhuai diai maw. Khawkno XLVI (-ng)(hi-) Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal (-ng)(hi-) taangin, kizang hi. (1) (2) ding hiam? ding hia = = diam? dia?
SINNA Zolai telkan leeng i khial diam? Na lawmpa hong pai dia? Ngaihsut kik ding a kilawm diam? Kilawm mah lo dia? Khawkno XLVII u- Hih Khawkno sung-ah, Pawfi pen laimal -u- taangin, kizang hi. (1) A pai ta um? = A pai tam?
Page 54 of 288
Nambat 1-an-ah, ta um pen, a tam (plural) tawh kizang hi. Tam pen a awsuah tam hong suak hi. Ahih hangin, tam (pawfi om lo) pen, khat guak (singular) tawh kizang hi. Tua ahih manin, tam in, a thu (theory) bek mah ahi hi. SINNA Zolai na telkan tam? Note, kum bang zah na pha tam maw? Amaute, Zolai telkan ding a ut uh tam? Khawkno XLVIII Simmal Hih Khawkno sunng-ah, Pawfi pen, nimit (date) khat sung-a om simmal (figure) khat a hih kei leh simmalte taangin. kizang hi. (1) (2) 1967 1949 = = 67 49
SINNA 66 kum pan-a Zolai telkan ka kipat, 69 kum ciang dong, hoih takin na seem thei ing. Tun m74 kum hong hi ta-a, kilim pat kik sawm ing.
Khawkpi V
Thukhupna (Conclusion)
Hih Pawfi zatnate sung-ah, zat ding-a a hoih lote in, a nuai-ate ahi hi. (1) (2) (3) Khawkno XIII, Khawkno XVII, Khawkno XXI, Nambat 5 leh 6 Nambat 2 leh 3 Nambat 1
Page 55 of 288
Zolai Gelhmaan (4) (5) (6) Khawkno XXII, Khawkno XXVI, Khawkno XLVII, Nambat 1 Nambta 6 Nambat 1
Hih lai (article) sung-ah a khial a om na muh uh leh ahi zongin, na theih thak uh a om leh ahi zongin, hong zasak, hong theisak, hong hilh zo le uh cin, ka lungdam mahmah ding hi. Mailam hun-ah, Zolai tampi i telkan beh lai ding-a, a vekpi-in, i gawmtuah ding hi. Tua bang hun pha hong tun theih nangin, i vekpi-in i hanciam ding hi. Zolai a puah ding kuate hiam? Zomite longal, a dang kuamah om lo hi.
Hih mun-ah, -h leh -ile ci-in, laimal nih om hi. Hih laimal nihtetaangin Pawfi nih kizang hi. Khawkno XLV sung-ah zong laimal nih taangin Pawfi nih kizang hi.
Khenpi III
Zolai Gelhmaan
Zolai Gelhmaan manin, tua bang kammalte pen hih lai (article) sung-ah, KAMMAL-in kiciamteh lel hi. Khawkpi II
2. Kammal pawlkhatte leh -h tawh a tawp kammalte, noun i suahsak ciangin, (a) Malgam (spelling) kikheel lo hi. (b) Awsuah (pronunciation) zong kikheel tuan lo hi. Gt. 1 2 3 4 kah gah hoihna dah = = = = kahna (climb) gahna (fruitful) hoihna (good) dahna (sad)
Khawkpi III en in. 3. Kammal pawlkhatte, noun i suahsak ciangin, (a) Malgawm kiheel tuan lo hi.
Page 58 of 288
Zolai Gelhmaan (b) Awsuah bek kikheel hi. Gt. 1 2 3 4 kum om lau pawl = = = = kumna (descend) omna (exist) launa (afraid) pawlna (associate)
Khawkpi IV en in, 4. Kammal pawlkhatte, noun i suahsak ciangin, (a) Malgawm kikheel hi. (b) Awsuah zong kikheel hi. Gt. 1 2 3 4 Khawkpi III go leeng lian ne = = = = gawhna (slaugher) leenna (fly) liatna (great) neekna (eat)
2 alhna 3 4
cih cip
= =
cihna cipna
Zolai Gelhmaan 3 ciah = ciahnana 1 2 D 1 2 3 4 dah deih delh dup G 1 gah H 1 2 3 4 hoih heh hah hap I 1 ik K 1 2 3 4 kah keh khuh khih kahna kehna khuhna khihna 1 2 3
Page 60 of 288
L luh loh lawh M meh mak N = = mehna makna = = = luhna lohna lawhna
gahna
1 2 3
= = =
= = = =
hoihna hehna hahna hapna P 1 pap peh pop pelh S sah sak suk = = = sahna sakna sukna = = = = papna pehna popna pelhna 1 op = opna
ikna
2 3 4
Zolai Gelhmaan 4 sot T 1 2 3 to tap thuah = = = tona tapna thuah 1 zep Z = zepna = sotna 1 2 vul veh V = = vulna vehna
Khawkpi IV
= =
D = = = = E 1 2 3 el em eu G gaai geel gim = = = gaaina geelna gimna = = = elna emna euna damna daalna demna dimna
= = = =
Zolai Gelhmaan 4 gol H 1 2 3 4 hat hai haal hak I 1 it K 1 2 3 4 kum kol kuun kial L 1 2 3 4 lam lei leep lau M 1 2 3 maai maap muak = = = maaina maapna muakna 1 2 to tum T = = tona tumna = = = = lamna leina leepna launa 1 2 3 4 sau san sawl so S = = = = sauna sanna sawlna sona = = = = kumna kolna kuunna kialna 1 2 3 4 pil pai phuum phuai P = = = = pilna paina phuumna phuaina = itn 1 2 ol om = = = = hatna haina haalna hakna 1 2 3 4 neel niim neu nawt O = = olna omna = golna 4 mak N = = = = neelna niimna neuna nawtna = makna
Page 62 of 288
Zolai Gelhmaan 3 4 thawl thuap U 1 2 3 4 uum uap ut uuk V = = = = uumna uapna utna uukna 1 2 3 4 zuak zuau zin zuut Z = = = = zuakna zuauna zinna zuutna = = thawlna thuapna 1 2 3 4 vaal vom veel vil = = = = vaalna vomna veelna vilna
Page 63 of 288
Zolai Gelhmaan 08 09 10 11 12 13 p t m n ng ng h h p t n t
Khawkno I vowel h 1 i 1 si 2 hi 3 ci 4 cimawh 2 o 1 om lo 3 kho 4 khangto 3 o/aw 1 zo 2 go 3 lo 4 to si ih = hihna = cihna = cihmawhna = sihna o oh = om lohna = khohna = khantohna o aw zawhn gawhna lawhna tawhna
Page 64 of 288
= u uh
2 no (tease) = nohna
Zolai Gelhmaan 1 mu Khawkno II vowel k 1 a 1 la 2 za 3 kihta 4 pakta 2 e 1 ne 3 i 1 bi 2 kisi 4 u 1 gu 2 zu a ak = laakna = zaakna = kihtaakna = pahtaakna e ek = neekna = i ik = bikna = kisikna u uk = guukna = zukna 7 ua 1 pua 2 bua 3 lua 4 vua ua uak = puakna = buakna = luakna = vuakna 6 ia 1 pia 2 bia ia iak = piakna = biakna 5 aw 1 taw 2 zaw aw awk = tawkna = zawkna 3 su 4 khu = sukna = khukna = muhna 2 mudah = muhdahna
3 gamla 4 kha
= gamlaatna = khaatna
Zolai Gelhmaan 2 e= 1 phe 2 le 3 de 3 i 1 pi 2 migi 3 kimisak 4 u 1 ku 2 hu 3 phu 4 tu 5 ia Khawkno IV i ih 1 a 1 paai 2 daai 3 aai 4 kaai 2 e ai aih = paihna = daihna = aihna = kaihna ei eih 3 u 1 zui ui uih = zuihna 1 nei 2 kei 3 gei = neihna = keihna = geihna e et = pheetna = leetna = detna i it = piitna = migiitna = kimiitsakna 7 ua u ut = kuutna = huutna = phuutna = tutna = ia iat 8 aw 1 gaw aw awt = gawtna 1 lua 2 hua = ua uat = luatna = huatna 1 khia 2 sia 3 kia 4 nusia 6 ia/e 1 zia-en 2 phia = khiatna = siatna = kiatna = nusiatna ia et = ze-etna = pheetna
2 lomthaw = lomthawtna
Page 66 of 288
Zolai Gelhmaan 2 nuui 3 guui 4 buui 4 aw/o 1 sawi 2 lawi = nuihna = guihna = buihna awi oih = soihna = loihna 5 1 2 3 ua kuai luai suai uai uaih = kuaihna = luaihna = suaihna 3 zawi = zoihna
Khawkno V l lh 1 a 1 sal 2 e 1 beel 2 peel 3 zeel 3 i 1 zil 4 o 1 khol 2 dol 5 u 1 vul al alh = salhna el elh = belhna = pelhna = zelhna il ilh = zilhna ol olh = kholhna = dolhna ul ulh = vulhna 7 1 2 3 8 1 2 9 1 ua mual kual kigual aw/o kizawl = kikhawl = ia/e khial ual ualh = mualhna = kualhna = kigualhna awl olh kizolhna kikholhna ial elh = khelhna 6 ia 1 khial 2 kisial 3 kivial ial ialh = khialhna = kisialhna = kivialhna
Page 67 of 288
Zolai Gelhmaan Khawkno VI u uh 1 1 2 2 1 a hau patau i kiiu au auh = hauhna = patauhna iu iuh = kiuhna 3 1 4 1 ia siau ua huau iau iauh = siauhna uau uauh = huauhna
Khawkno VII kh 1 a 1 hak 2 lak 3 pakta 4 baak 2 1 2 3 1 2 3 e ek kihek i gik sik ik ak ah = hahna = lahna = pahtaakna = bahna ek eh = ehna ek) (sing 4 1 2 3 5 1 2 6 ik ih = gihna = sihna = ihna 1 2 3 4
Page 68 of 288
uk uh = suhna = thuhna = vuhna iak iah khiahna liahna uak uah suahna luahna buahna phuahna
= kihehna
Zolai Gelhmaan 3 7 1 2 o/aw dok lok = = ok awh dawhna lawhna 4 bok ok = = bawhna awhna
Khawkno VIII ph 1 a ap ah
kap
kahna
Khawkno IX th 1 1 2 2 1 2 3 a that tat e get pet i = = = = at ah thahna tahna et eh gehna pehna it ih 1 4 1 2 3 5 1 mit u vut phut sut o/aw bot = = = = = mihna ut uh vuhna phuhna suhna ot awh bawhna
3 4
haam am
= =
hapna apna
Zolai Gelhmaan 1 2 3 3 1 2 3 4 4 1 2 5 1 2 3 keem geem = kepna = gepna 6 aw/o 2 kidawm 3 tawm 4 bawm 7 1 o zom bom u gum sum lum = = = = = om op zopna bopna 8 um up gupna supna lupna 9 1 ua/o nuam = uam op nopna 1 ua muam = uam uap muapna 2 3 ia hiam khiam ciam = = = awm op = kidopna = topna = bopna iam iap hiapna khiapna ciapna 1 kikhawm = kikhopna i khim iim dim zim = = = = im ip khipna ipna dipna zipna 4 um = upna
hehneem = hehnepna
Khawkno XI nt 1 1 2 3 4 a kipan baan gaan = = = an at kipatna batna tatkhiatna gatna 2 1 2 3 4 e en leen zia-en kheen = = = = en et etna letna zia-etna khetna
tankhia =
Page 70 of 288
Zolai Gelhmaan 3 1 2 3 4 1 i siin khin niin o hon = = = = in it sitna khitna nitna on ot hotna 8 1 5 u 1 uun 2 bun 4 kisuun 6 1 2 aw/o zawn thawn = = un ut = utna = butna = kisutna awn ot zotna thotna 10 ua/o 1 phuan = uan ot photna 9 ua 1 zuan 2 guan 3 phuan = = = uan uat zuatna guatna phuatna masuatna ia/e lian = ian et letna 7 1 2 ia lian kician = = ian iat liatna kiciatna 3 4 lawn awn = = lotna otna
3 ngaihsun = ngaihsutna
4 masuan =
Khawkno XII ng n 1 1 2 3 4 a saang thang pang ang an = saanna = thanna = panna 2 1 2 3 4 e eeng peeng teeng kheng eng en = eenna = peenna = teenna = khenna
thumang = thumanna
Page 71 of 288
Zolai Gelhmaan 3 1 2 3 4 4 1 2 3 4 i cing hing bing ging o pong zong hong tong = = = = = = = = ing in cinna hinna binna ginna ong on ponna zonna honna tonna 7 1 2 3 4 ia siang = diang = piang = ciang = iang ian sianna dianna pianna cianna uang uan = tuanna 2 dawng = dawnna 3 zawng = zawnna 4 gawng = gawnna
8 ua 2 tuang
1 phuang = phuanna 5 1 2 3 4 u sung nung khung tung ung un = sunna = nunna = khunna = tunna awng awn 9 1 2 6 aw 1 lawng = lawnna Khawkno XIII ng t 1 1 a taang = ang at tatna 2 3
Page 72 of 288
paung = ponna
kilang = kibang =
kilatna kibatna
Zolai Gelhmaan 4 2 1 2 3 4 3 1 2 3 4 1 2 3 4 nang e beng beeng theng neng i cing hiing niing o phong = dong long = = = natna 5 eng et = betna = netna = thetna = netna ing it = citna = hitna = nitna ong ot photna dotna lotna khotna 8 1 9 1 ua uang iau piaung = = 7 1 ia piang = iang iat piang (transfer) uang uat uatna iaung iat piatna 6 1 2 3 aw/o awng tawng awng ot = otna = totna 1 u bung = ung ut butna
khawng = khotna
khong =
Zolai Gelhmaan 2. Adjective Piansakna (Formation of Adjectives) 3. Verb Piansakna (Formation of Verbs) 4. Comma Zatna (The Use of the Comma) 5. Hyphen Zatna (The Use of the Hyphen) 6. Kammal Kimatsakna (Agglutination of Words) 7. Awsuah Saang-Niam Kikheelna (Intonation) Mailam-ah, hih a tung-ate leh, Zolai tawh kisai a dang thute, i hel ding hi. Hun kicing lo-a, a nunung peen hun (deadline) lap nopna hangin, Noun Piansakna pen a guh a taang (skeleton) teng bek, hong ki-at hi. Gentelna (explanation) ki-at man nawn lo hi. A hoihhoih-in na na sim ciat nang-un, hong thuum ing. Hih lai (article) tawh kisai-in, ngaihsutna piakna, lahtelna cihte (suggestions, comments, criticisms, etc.) nong puak ding uh, ka lamen hi. Pumpi tawh ahi zongin, a nuai-a munte-ah, kei tawh kizopna om thei ding hi. 1) 74 Bazaar Road, Tiddim, Zogam4 2) Building 7, Room S/3, 51st Street, Rangoon4 Lai gelh ciil kum: 1966 Puahphat kum: 1973
Zolai Gelhmaan Ahih hangin, Zolai puah ding leh kepcing ding a hanciam Zomi pawlkhat om hi. Tg. Sukte T. Hau Go, Tg. Vul Za Thang, Tg. J. Gin Za Twang, Tg. Ginkhatsuan, Tg. M. Khup Lam Thang, Tg. H. Gin En Cin, Tg. J. Hang Khan Pau, Tg. Pau Cin Thang leh a dang pawlkhatte in, amau hih theihna mun ciat pan Zolai puah uh hi. Kawlgam in suahtaakna a ngah hun (1948 kum)-a kipan-in, khengval nam-itna (ultra-patriotism) om ahih manin, Kawllai bek kithupisak-in, Manglai kipaampaih hi. Leitung buppi zat Manglai a kipaampaih khak man-in, supna tampi tak a om lam, kiphawk kik ahih manin, 1970 kum ciangin, Manglai thupi ngaihsut ding hong kipan leeuleeu hi. Tua kum-in, Rangoon Institute of Education-ah B.A. (English) kihong hi. A tung-a i gensa mahbangin, ngaihsutna kikheelkheel-a, Manglai bek thupisak-a Kawllai neu-et hun (Mangkang Kumpi hun sung), Kawllai bek thupisak-a Manglai neu-et hun (1948 pan 1970 ciang), leh Kawlai leh Manglai thupisak khawm hun (1970 pan tu ciang), ci-in hun thum-in kikhen thei hi. Ei Zogam-ah Zolai pen kithupi ngaihsut ngei lo zaw hi. Manglai ahih kei leh Kawllai bek kithupisak den hi. Tu-in Zolai pen neu-et nawn lo-in Kawllai, Manglai-te tawh a kikim-a i thupi ngaishut ding kisam ta hi. Zomi hing, a ci mi khempeuh in, Zolai it-in, i puah ciat ding, i tavuan lian peen khat hi, ci-in, ngaihsun ciat ni.
Page 76 of 288
Zolai Gelhmaan
3. Kammal masa awkaih (tone) leh kammal nihna awkaih (tone) kibang hi. (A masa pen a nuaikiat leh, a nihna zong nuaikiat, a masa pen a pheii-pai leh a nihna zong pheii-pai.) Gt. ziazia ziahziah II. A Kibang Lo Kammal Nih 1. A kibang lo kammal nih i koihkhop ciangin, Tat-huh piang hi. Gt. niahnuah; niuhneuh 2. Tua kammal nih kimat ding hi. Gt. niah + nuah = niahnuah
Page 77 of 288
3. Kammal masa a kipatna laimal (or) laimalte leh kammal nihna a kipatna laimal or laimalte kibang hii. Gt. (1) laimal: niahnuah kekkak (2) laimalte: thelthal phiatphuat
4. Kammal masa a tawpna laimal (or) laimalte leh kammal nihna a tawpna laimal (or) laimalte kibang hi. Gt. (1) laimal: keukau dildel (2) laimalte: kengkang phiatphuat
5. Kammal masa a laizang laimal leh kammal nihna a laizang laimal kibang LO hi. Gt. (1) gengan liuleu (2) phihpheh giahguah
6. Kammal masa awkaih leh kammal nihna awkaih kibang hi. (A masa pen a nuaikiat leh a nihna zong nuaikiat, cih bang.) Gt. geeugaau geuhgauh III. A Nam-a Khenna A tung-a I leh II tawh kisai-in, a nuai-a bang-in, a nam-in kikhen thei hi. I tawh kisai pen a nuai-a A-ah en inla, II tawh
Page 78 of 288
Zolai Gelhmaan kisai pen a nuai-a B-ah en in. A. A Kibang Kammal Nih A tung-a I-na tawh kisai-in, nam tampi om lo ahih man-in, haksatna om lo hi. Tat-huh piansakna nam 7 om hi. (1) a a (2) e e (3) i i (4) o o (5) u u (6) ia ia (7) ua ua (i) a a 1. kaka (=kaakaa) 2. kahkah 3. (a) kaikai (b) kaaikaai 4. kaihkaih 5. (a) kakkak (b) kaakkaak 6. (a) kalkal (b) kaalkaal 7. kalhkalh 8. (a) kamkam (b) kaamkaam 9. (a) kankan (b) kaankaan 10. (a) kangkang (b) kaangkaang 11. (a) kapkap (b) kaapkaap 12. (a) katkat (b) kaatkaat 13.(a) kaukau (b) kaaukaau 14. kauhkauh
No. 3 (a) pen aw-tom hi-a, No. 3 (b) pen aw-sau hi. Tua mahbangin, No. 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13-te-ah aw-tom leh awsau kilak hi. (ii) e e Hih pen, a tung-a (i)na mahbang-in, sazian bawl leeng, (i) mah tawh kibang hi. Laidal i ciil nop man-in, sazian i bawl kei ding hi.
Page 79 of 288
Zolai Gelhmaan (iii) i i A tung-a (i) bang-in gual suk leeng, No. 3na pen kii-kii hong hi ding hi. Ki khit teh -i aw tawh kilo lai hi. (iv) o o 1. koko 2. kohkoh 3. (a) koikoi (b) kawikawi 4. koihkoih 5. (a) kokkok (b) kawkkawk 6. (a) kolkol (b) kawlkawl 7. kolhkolh 8. (a) komkom (b) kawmkawm 9. (a) konkon (b) kawnkawn 10. (a) kongkong (b) kawngkawng 11.(a) kopkop (b) kawpkawp 12. (a) kotkot (b) kawtkawt 13. (a) --(b) kawukawu
aw: o aw-sau-a i zatna hi. kawu: kaw khit teh -u aw tawh kilo lai hi. No. 13 (a)na-a kou leh No.1na-a ko pen, aw kibang hi. Tua ahih man-in, No. 13 (a)-ah bangmah kigelh lo hi. (v) u u No. 13 (a): kuukuu No. 13 (b): kuuukuuu No. 14: kuuhkuuh kuu: ku khit teh -u aw kilo lai hi. No. 13 (a) pen aw tom hi-a, No 13 (b) pen aw-sau hi. No. 13 (b)-ah u laimal tam lua ahih man-in, zat-huai lo tawh kibang hi. (vi) ia ia
Page 80 of 288
Zolai Gelhmaan 1. kiakia 2. kiahkiah 3. kiaikiai 4. kiaihkiaih 5. kiakkiak (vii) ua ua A tung-a (vi) tawh kiang hi. B. A Kibang Lo Kammal Nih A tung-a II-na tawh kisai-in Tat-huh piansakna pen nam 8 bang-in kikhen thei hi. (1) e a (2) e aw/o (3) e u (4) e ua (5) i e (6) i ia (7) i u (8) ia ua (i) e a 1. keka 2. kehkah 3. (a) keikai (b) keeikaai 4. keihkaih 5. (a) kekkak (b) keekkaak 6. (a) kelkal (b) keelkaal 7. kelhkalh 8. (a) kemkam (b) keemkaam 9. (a) kenkan (b) keenkaan 10. (a) kengkang (b) keengkaang
Page 81 of 288
11. (a) kepkap (b) keepkaap 12. (a) ketkat (b) keetkaat 13. (a) keukau (b) keeukaau 14. keuhkauh
Zolai Gelhmaan (ii) e aw/o 1. kekaw 2. kehkawh 3. (a) keikoi (b) keeikawi 4. keihkoih 5. (a) kekkok (b) keekkawk 6. (a) kelkol (iii) e u Hih pen, (i)na mahbangin, sazian bawl leeng, (i)na mawh tawh, kibang hi. No. 13 (a) keukuu No. 13 (b) keeukuuu No. 13 (b)na-ah u tam lua ahih man-in, a zat huai lo tawh kibang hi. (iv) e ua A tung-a (i)na mah tawh kibang hi. (v) i e No. 3 (a): kiikei No. 3 (b): kiiikeei No. 3 (b)-ah i tam lua hi. (vi) i ia A tung-a (v) mahbang-in, No. 3 (b)-ah i tam lua hi.
Page 82 of 288
(b) keelkawl 7. kelhkolh 8. (a) kemkom (b) keemkawm 9.(a) kenkon (b) keenkawn 10. (a) kengkong (b) keengkawng
11. (a) kepkop (b) keepkawp 12. (a) ketkot (b) keetkawwt 13. (a) keuko (b) keeukawu 14. keuhkoh
Zolai Gelhmaan (vii) i u No. 3 (a): kiikui No. 3 (b): kiiikuui No. 3 (b)-ah i tam lua hi. No. 13 (b)-ah u tam lua hi. (viii) ia ua A tung-a (i)na mah tawh kibang hi.
Khenpi III Awbul Tawh Kisai Theih-Huai Pawlkhat (Some Points on Phonemes)
I. Awbul (Phoneme) Awbul i cih pen aw (sound) a piangsak hi-a, laimal (letter) hi lo hi. Ahih hangin, awbul pen laimal tawh kilak hi. Laimal leh awbul a kikhen theih nang-in, awbulte pen, giit-awn (oblique stroke) nih kikaal-ah kikoih hi. (Gt. /t/) p pen laimal (letter) khat hi-a, /p/ pen awbul (phoneme) khat hi. ph pen laimal nih (p leh h) hi-a, ahih hang-in, /ph/ pen awbul khat ahi hi. Hih laipuak (article) sung-ah awbul ciaptehna (phoneme
Page 83 of 288
Zolai Gelhmaan notation) kizang lo hi. (Press pan laimal haksa ahih manin.6) Laimung (consonant), awmung (vowel) i cihte zong, laimal hi lo-a laimal tawh a kilak awbul ahi hi. II. Laibul (Alphabet) Zolai laibul (alpabet) sung-a om laimalte (letters) in a nuai-a teng hi-a, 21 pha hi. a, f, l, s, b, g, m, t, c, h, n, u, z d, i, o, v, e, k, p, w
Zolai-a i neih loh, laimalte, 5 pha hi. j, q, r, x, y Ciapteh ding: f pen Teizang kam-ah ph taang-in (a tam peen-in) kizang hi. III. Laimungte (Consonants) Zolai-ah laimung 22 kinei hi.
6 Tua hun lai (1970-1980)-in, press-ah haaknaw (lead) tawh laimal kibawl hi. Phoneme notation (/ /) tampi kizangh leh, tua haaknaw tawh a kibawl font tampi kisam ding-a, sum tam bei hi. Tu lai (2006-2010) hun ciangin, computer kizangh ahih manin, bangmah bei tuam tuan lo hi. Page 84 of 288
IV. Awmungte (Vowels) Awmung 21 kinei hi. 1. Awmung Taktak (Monophthongs or Pure Vowels) a, e, i, o, u, aw Ciapteh ding: Aw-ah laimal nih (a leh w) a om hangin, aw (sound) khat bek ahi hi. Tua ahih manin, aw pen awbul khat ahi hi. 2. Laimung Nih Kithuapte (Diphthongs) ai, au, awi, awu ei, eu ia, iu oi ua, ui Ciapteh ding: awi leh awu-ah laimal 3 a om hangin, aw (sound) nih bek ahi hi. Aw pen aw khat hi-a, i or u tawh a kigawm ciangin, aw nih piang hi. 3 Awmung Thum Kithuapte (Triphthongs) iai, iau uai, uau
Page 85 of 288
Zolai Gelhmaan V. Kammal Patna Awbulte (Initial Phonemes) 1. Laimungte (Consonants) b-, g-, m-, s-, c-, h-, n-, t-, ch-, k-, th-, d-, kh-, v-, flphz-
ng-, p-,
Gt. Bawngpi khat in lopa ne phuatphuat hi. 2. Awmung Taktakte (Pure Vowels) a-, e-, i-, o-, u-, awGt. Amah in eek tha thei lo-in om ahih man-in a awng hi. 3. Awmung Nih-thuapte (Diphthongs) (i) -h tawh a kithuah kei leh, ia-, uaGt. A dah mi khat pen uap in. Ahi zongin, uang tat lua kei in. (ii) -h tawh a kithuah leh, ai-, au-, awi-, awuei-, euia-, iuoiua-, uiPage 86 of 288
Zolai Gelhmaan Ciapteh ding: A tung-a (ii)na-a awmung nih-thuap 11-te sung pan-in, ia- leh ua- (a tung-a (i) en in) longal, a dang 9-te pen-h tawh a kithuah ciang bek-in, kammal patna-in kizang thei hi.7 Ia- leh ua- pen -h tawh kithuah leh kithuah kei leh, kammal patna-in kizang thei hi. 4. Awmung Thum-thuapte (Triphthongs) (i) -h tawh a kithuah kei leh, kammal patna-in kizang thei lo hi. Ciapteh ding: iai- pen -h tawh thuah leeng iaih suak hi. Ahih hangin, -h tawh thuah kei leeng, kammal patna-in kizang thei lo hi. Iaip ciah bang om thei lo hi. (ii) -h tawh a kithuah leh, iai-, iauuai-, uauVI. Kammal Tawpna Awbulte (Final Phonemes) 1 Laimungte (Consonants) -h, -n, -k, -ng, -l, -p, -lh, -t, -m -w
Gt. Sumbuk-ah van tuamtuam kizuak hi. Ciapteh ding: -w pen laimal khat tawpna-ah a kizat ciangin, a- bek tawh kithuah hi. 2. Awmung Taktakte (Pure Vowels)
7 aik, aul, awim, awun, eip, eut, etc. cih bang om thei lo, cihna hi. Page 87 of 288
Zolai Gelhmaan -a, -e, -i, -o, -u, -aw Gt. Ko phattuam nang, na a seem na hi uh maw? 3. Awmung Nih-thuapte (Diphthongs) -ai, -au, -awi, -awu -ei, -eu -ia, -ii, -iu -oi, -ua, -ui, -uu Gt. Kei kia in koici sep ding ka hia? 4 Awmung Thum-thuapte (Triphthongs) -iai, -iau -uai, -uau Gt. Lam ka siau liailiai uh hi. Tua laitak-in huih nung hiauhiau hi. VII. Kammal Patna leh Tawpna-a a Kizangkhawm Thei Awbulte 1 Laimungte (Consonants) -h-, -k-, -l-, -m-, -n-ng-, -p-, -tGt. Na pa tha na kheek zawh nang, hah kat in. (Patna leh tawpna kithuah) Hih an, na pa ap in, (Tawpna, patna, tawpna...) 2 Awmung Taktakte (Pure Vowels)
Page 88 of 288
Zolai Gelhmaan -a-, -e, -i-, -o-, -u-, -awGt. Hih an, na pa ap in. (Patna, tawpna, patna...) Han-mun pan kiciah khin zo hi. (A laizang) 3 Awmung Nih-thuapte (Diphthongs) (i) -h- tawh a kithuah kei leh, -ia-, -uaGt. Piangthak na suak nuam hiam? (A laizang) Tua sum, mi na pia inla, a om lai teng uang zat ken. (Tawpna, patna) (ii) -h- tawh a kithuah leh, -ai-, -au-, -awi-, -awu-ei-, -eu-ia-, -ii-, -iu-oi-ua-, -ui-, -uuGt. Hiah koih peuh sin. (A laizang) Taangza na aih vial leh, na hauhna hong bei kha ding hi. (Patna, a laizang) 4 AwmungThum-thuapte (Triphthongs) -h tawh a kithuah kei leh, om lo
Page 89 of 288
8 Hih address-te pen maan nawn lo hi. Kizop nopna a neite in, ZolaiGehmaan@gmail.com, ZokamLinguistics@gmail.com ah kizopna kibawl thei hi. Page 90 of 288
Zolai Gelhmaan noun equivalent khat a kizat kul hi. Gerund (=verbal noun) pen noun equivalent khat ahi hi. Gerund-ah present participle form (= -ing form) kizangh hi. The Year of OPENING ahih kei leh The Year of BEING Opened cih bang hi leh, opening leh being pen gerund hi-a a form pen present participle form ahi hi. [Hih mun-a, The Year of Being OPENED sung-a om opened pen gerund hi lo-in passive voice hi-a, past partciple form nei hi.] The Year of OPENED pen hih a tung-a ih gen rule tawh kituak lo hi. Opened pen past tense form zong hi thei, past participle form zong hi thei hi. Gerund hi lo hi. 3. A kikhial mun mahmah pawlkhat nei lai hi hang. 3.1 Head Quarter, Headquarter: 1980-1990 sung, Tedim khuapi-ah, hih bang signboad-te kisuang ngei hi. Pentecostal Church of Christ (P.C.C.) Head Quarter Assemblies of God No. 3 Section Headquarter 1988-1990 sung, Kawlpi-ah, hih bang signboard kisuang ngei hi: Kale Valley Baptist Association Headquarter 1998-2005 sung, Kawlpi-ah, hih bang office letter-head om ngei hi:
Page 92 of 288
Zolai Gelhmaan Zomi Baptist Convention of Myanmar Headquarter Manglai ih simkhiat ciangin, s pen suaksak pha lo thei hi hang. Kihihsakna (showing off) dan-in tuat ih hih man-in, Mangpau tawh a kibang lo theithei dingin, ih aw ih suaksak hi. A maan pen Headquarters hi-a, ahi zongin, ih simkhiat ciangin, headquarter ciang bek a aw suaksak ih hih manin, ih gelh ciangin zong, s a om lam kimangngilh ta hi. A maan pen, headquarters ahi hi. Headquarter hi lo hi. Head Quarter zong hi lo hi. Head Quarters zong hi lo hi. "Head" leh "quarters" pen kizom/kimat ding-a kammal (word) khat bek hi ding hi. 3.2 Quarter: Tedim Sangpi-ah siate pawlkhat in omna inn ngah uh hi. Tua bang inn khat pen Teachers Quarters ahi hi. Ahi zongin, Teachers Quarter mah ih ci zeel kha hi. Inn pen khat bek hi ta leh Quarters mah, cih veve ding ahi hi. 4. Awsuah zong ih khialhna pawlkhat om hi. 4.1 Bomb, Bomber: Vangleeng tung panin bomb kikhia thei hi. Tua bang-a bomb khiatna-a a kizangh vanleeng pen bomber kici hi. Zomi tampi tak in bomber pen "bom-ber" cih bangin a aw suaksak hi hang. A maan pen "bom-er" ahi hi. "Bomb" pen "bom" ci-a sim ding hi-a, "b" aw, suak lo hi. "Bomber" pen "b" aw suaksak lo-a "Bomer" cih ding ahi hi. Nawh cih leeng, "bo-ma" tawh kibang dektak ding hi.
Page 93 of 288
Zolai Gelhmaan 4.2 Sing, Singer: Singer pen sing-ger dan-in a aw ih suaksak hi. 1956-1962 sungin, Tedim khuapi Lawibual veeng-ah, England-te bawl puankhuiset Singer a kicite khat, a nei innkuan khat om hi. A leenglapa in Sing-gel, suang-gel; sing-gel, suang-gel ci-in la dan-in sa hi. A innteekte in, Bang na cihna a hia? a cih leh, Na puankhuiset uh ka muh teh, cim thawina-a Sing-gel a ci hi ing. Sing om ahih leh Suang zong om ding ci-in, Suang-gel a ci hi ing, ci hi. A maan pen sing-er ding ahi hi. G (hard G) aw, suahsak ding hi lo hi. Nawh cih leeng, "Si-nga" tawh hong kibang dektak ding hi. Sing zong, a tawpna-ah hard G aw suahsak ding hi lo hi. 4.3 Colonel, Kal-neel, Kaa-nel Hih galkap-bu za min pen, a za neite mahmah in zong a awsuah maan lokhia thei khol lo thei hi. Kal-neel peuh i ci hi. Kal pen awtom, neel pen awsau ahi hi. Tua pen maan lo hi. Co-lo-nel sung-a om lo pen, l hi ta leh, o hi ta leh a aw a suakkhia ding hi lo hi. Kaa-nel cih tawh a kibang dektak-a aw suahsak ding ahi hi. Kaa pen awsau, nel pen awtom ahi hi. 5. Punctuation zong, ih khialhna, om mun mahmah hi. 5.1 Grammar laibu tuamtuam ka et ciangin, spacing (mun awng) tawh kisai kigelhna tam muh meel lo hing. Typewriter keyboard or computer keyboard-ah, space bar om hi. Laimal (letter) ahi zongin, kammal (word) ahi zongin, simmal (numeral) ahi zongin, punctuation mark ahi zongin, ih kihalsak nop ciangin, tua space bar ih zangh hi.
Page 94 of 288
Zolai Gelhmaan 5.2 Period (=full stop) [.], comma [,], colon [:], semi-colon [;], close quotation mark [], close bracket [)], question mark [?] cihte leh a mai-a om laimal/kammal-te kikaal-ah space om LO ding hi. Pasian in eite hong it hi . [Khial] Pasian in eite hong it hi. [Maan] Vantung-a om kote Pa aw , [Khial] Vantung-a om kote Pa aw, [Maan] A thupi peen thu thum : upna, lametna leh itna [Khial] A thupi peen thu thum: upna, lametna leh itna [Maan] Pasian in mite it hi ; mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Khial] Pasian in mite it hi; mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Maan]
Itna ih cih bang hiam? [Khial] Itna ih cih bang hiam? [Maan]
Pilna (wisdom ) pen hauhna (wealth ) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial] Pilna (wisdom) pen hauhna (wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Maan] Bang deih na hi hiam ? [Khial] Bang deih na hi hiam? [Maan] 5.3 Period (=full stop) [.], comma [,], colon [:], semi-colon [;], close quotation mark [], close bracket [)], question mark [?] cihte leh a nung-a om laimal/kammal-te kikaal-ah space KHAT om ding hi. (Space bar khat vei kheen suk in.)
Page 95 of 288
Zolai Gelhmaan Pasian in thupha hong pia hen.Na hawhna na ciahna-ah daupai in. [Khial] Pasian in thupha hong pia hen. Na hawhna na ciahna-ah daupai in. [Maan] Vantung-a om kote' Pa aw,na min siangtho hong kiphat ta hen. [Khial] Vantung-a om kote Pa aw, na min siangtho hong kiphat ta hen. [Maan] A thupi peen thu thum:upna, lametna leh itna [Khial] A thupi peen thu thum: upna, lametna leh itna [Maan] Pasian in mite it hi;mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Khial] Pasian in mite it hi; mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Maan] Itnaih cih bang hiam? [Khial] Itna ih cih bang hiam? [Maan] Pilna (wisdom)pen hauhna (wealth)sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial] Pilna (wisdom) pen hauhna (wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Maan] Bang deih na hi hiam?Hong gen in. [Khial] Bang deih na hi hiam? Hong gen in. [Maan] 5.4 Open quotation mark [], open bracket [(] leh a nung-a om laimal/kammalte kikaal-ah space om LO ding hi.
Itna ih cih bang hiam? [Khial] Itna ih cih bang hiam? [Maan]
Page 96 of 288
Zolai Gelhmaan Pilna ( wisdom) pen hauhna ( wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial] Pilna (wisdom) pen hauhna (wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Maan] 5.5 Open quotation mark [], open bracket [(] leh a nung-a om laimal/kammalte kikaal-ah space om LO ding hi. (A tung-a #13 en in.) Close quotation mark [], close bracket [)] leh a mai-a om laimal/kammalte kikaal-ah space om LO ding hi. (A tung-a #11 en in.)
Zolai Gelhmaan B.A., B.L. BSc., M.Sc., Ph.D. B.A, B.L [Khial] B.A., B.L [Khial] B.A.,B.L. [Khial] B.A., B.L. [Maan] 6.3 Degree nih hi napi-a khat bang-a a kingaihsun degree pen, degree nih kikaal-ah comma koih theih, koih loh theih, ahi hi. M.B., B.S. [Maan] M.B.B.S. [Maan] M.B. (Bachelor of Medicine) leh B.S. (Bachelor of Surgery) pen kituam laak thei lo hi. Laak khop kul hi. 6.4 A tom-a ih gelh ciangin, period ih zat leh zat suak ding, ih zat kei leh zat loh suak ding (consistently) ahi hi. B.A. [Maan] BA [Maan] B.A., MA [Khial] BA, M.A. [Khial] B.A., M.A. [Maan] BA, MA [Maan] ----- Original Message ----From: Zam Vung To: zomi@yahoogroups.com Sent: Wednesday, October 18, 2006 11:07 PM Subject: Re: [ZONET] Vangteh Sang Diamond Jubilee . Vangteh te na sia mahmah ei.
Page 98 of 288
Zolai Gelhmaan Hi bang aa na hanciam na te uh thupi sa mahmah ing. Na mualsuang uh zong hoih mahmah hi. Ahi zong in correction khat na bawl ding uh ong muhsak ing. Tua in YEAR OF OPENED cih hi. Tua pen YEAR OPENED cih hi zaw leh grammer maan zaw in um ing. Deihsak tak in, Vung michael pau <pau.michael@gmail.com> wrote: Vangteh Sang Diamond Jubilee Mualsuang.
Page 99 of 288
Mun-awng (Space)
by Taang Zomi
1. Khialhna (Error)
Khialhna (Error) pen, hih ka laigelh tawh kisai-in, nam nih-in khen pak ni: (1) Khialh khaak pakna (Accidental Error; Careless Error; Inadvertent Error; Unintentional Error) I theih hi napi, i khial kha pahpah hi. Pasian in mihingte hong it hi. Pasian in a Tapa khat neihsun hong piak zah dongin mihingte hong it hi. Mihingte in ahih leh Paisan a it kik khol kei uh hi. Pasian hong itna i theih ding kisam hi. Hih mun-ah, sentence thumna-a Paisan pen, a kikhial kha pak ahi hi. Pasian ding, ahi hi. (2) Theih loh man-a khialhna (Error through Ignorance; Error through Being Uninformed) Pa sian in mi hing te hong it hi. Pa sian in a Ta pa khat neih sun hong piak zah dong in mi hing te hong it hi. Mi hing te in a hih leh Pa sian a it kik khol kei uh hi. Pa sian
Page 101 of 288
Zolai Gelhmaan hong it na i theih ding kisam hi. Hih mun-ah, laigelhpa in grammar, malgawm zia (orthography), punctuation, cihte tel lo a hihna kithei hi. Pa sian cih ding hi lo-in, Pasian cih ding, ahi hi. Mi hing hi lo-in mihing hi ding hi. Ta pa zong Tapa cih ding hi. A tam lahna-a a kizang kammal ahi te pen, a vei lam-a om kammal tawh i kimatsak ding, ahi hi: mihing + te = mihingte. Neihsa lahna-in apostrophe zat ding ahi hi. Noun piansakna-a a kizangh na pen a vei lam-a kammal tawh kimat ding hi. Ki pen a taklam-a kammal tawh kimat ding hi. Hih bang hi leh, maan zawdiak ding hi: Pasian in mihingte hong it hi. Pasian in a Tapa khat neihsun hong piak zah dongin mihingte hong it hi. Mihingte in ahih leh Pasian a it kik khol kei uh hi. Pasian hong itna i theih ding kisam hi.
Zolai Gelhmaan meek khat-in] ka meek hi; or (3) Tool bar tung-a om Nonprinting Character sign ahi ka meek hi. Non-printing character i cih pen, screen tung bek-a a kimu, i print ciang-a hong suakkhia lo character peen hi. Gentehna-in space a om lam i theih nadingin center dot ahih kei leh middle dot ahih kei leh interpunct [] pen kammal khat leh kammal khat kikaal-ah [kammalkhatlehkammalkhatkikaal-ah] om hi. Tua pen na printer tawh print khia lecin, hong dawkkhia lo ding hi. Nonprinting character-te leh computer keyboard tung-a a kilangh-a a kikoih lo character-te, na screen tung-ah hi taleh, na print khiatna-ah hi taleh, na suahsak nop leh, keyboard shortcut pawlkhat kizangh thei hi. [] = Middle dot or center dot or interpunct. Alt + 0183 (Main keyboard tung-a om Alt key meek inla, khahkhia nailo-in, keypad tung-a om 0, 1, 8, 3-te meek in. Tua khit ciangin a vekin khahkhia lecin, na screen tung-ah, middle dot hong om ding hi. Keypad pen, na keyboard a tak lam-ah om hi.) [] = Paragraph sign. Alt + 0182 [] = en-dash. Alt + 0150 [] = em-dash. Alt + 0151 Hyphen [-] bel, keyboard tung-ah om hi. En-dash pen hyphen zah nih bang, em-dash pen en-dash zah nih bang leh hyphen zah li (4) bang sau hi. - = hyphen = en-dash = em-dash
Zolai Gelhmaan Hih ka lai gelhna-ah, a khialte font a san (red10) tawh lak-in, a maante pen vanmeel (blue11) tawh ka lak hi.
3. Punctuation Mark-te
Punctuation mark-te hih a nuai-a-te hi-a a dangdang zong om lai hi. Sentence tawpsakna-a a kizangh punctuation mark-te (end punctuation marks): period [x.] question mark [x?] exclamation point [x!] Khawlna-a a kizangh punctuation mark-te (pause punctuation marks): comma [x,] semicolon [x;] colon [x:] A kop-a akizangh punctuation mark-te (puntuation marks used in pairs): open quotation mark leh closed quotation mark [x] open bracket leh closed bracket [(x)] em-dash [x] (a kuulna mun-ah) open quotation mark na zat leh closed quotation mark zangh hamtang ding. open bracket na zat leh closed bracket zangh hamtang ding. em-dash na zat leh a kuulna mun-ah a koppih em-dash zangh ding.
10 Hih laibu sung-ah, Comic Sans MS Bold Italic 10 points tawh kilak hi. 11 Hih laibu sung-ah Times New Roman Bold Italic 12 points tawh kilak hi. Page 104 of 288
Zolai Gelhmaan A dangdangte: apostrophe [x] ellipsis points [x . . .] hyphen [x-y] en-dash [xy] ampersand [x & y] slash [x/y] A kisaipih a dangdangte: Hihte pen punctuation a kicih lian loh hangin, punctuation tawh a kisaipihte ahi hi: capitalization [capital letter zatna] abbreviation [tomlaakna] space [mun awng]
Zolai Gelhmaan
Pasianinkeihongithi.
Hih kamvui (sentence) sung-ah kammal 6 om hi. Pasian leh in kikaal-ah space khat om hi. Tua mah bangin, in leh kei kikaal, kei leh hong kikaal, hong leh it kikaal, leh it leh hi kikaal-ah space khat ta om hi. Pasian in kei hong it hi. [Maan]
Pasianinkeihongithi. [Maan]
Pasianinkeihongithi. [Khial]
Pasianinkeihongithi. [Khial]
Pasianinkei hongithi. [Khial]
Pasianinkeihongithi. [Khial]
Pasianin keihong ithi. [Khial]
Pasianinkeihongithi. [Khial]
Pasian inkei hongithi. [Khial]
Pasianinkeihongithi. [Khial]
2. Period (=full stop) [.], comma [,], colon [:], semi-colon [;], closed quotation mark [], closed bracket [)], question mark [?], exclamation point [!] cihte leh a nung-a om laimal/kammal-te kikaal-ah space KHAT om ding hi. (Space bar khat vei kheen suk in.) Period: Pasian in thupha hong pia hen.Na hawhna na ciahna-ah daupai in. [Khial] Pasianinthuphahongpiahen.Nahawhnanaciahna-
ahdaupaiin. [Khial]
Page 106 of 288
Zolai Gelhmaan Pasian in thupha hong pia hen. Na hawhna na ciahna-ah daupai in. [Maan]
Athupipeenthuthum:upna,lametnalehitna [Khial]
A thupi peen thu thum: upna, lametna leh itna [Maan]
Athupipeenthuthum:upna,lametnalehitna [Maan]
Semicolon: Pasian in mite it hi;mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Khial]
Page 107 of 288
Zolai Gelhmaan
Itnaicihbanghiam? [Khial]
Itna i cih bang hiam? [Maan]
Itnaicihbanghiam? [Maan]
Closed Bracket: Pilna (wisdom)pen hauhna (wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial]
Bangdeihnahihiam?Honggenin. [Khial]
Bang deih na hi hiam? Hong gen in. [Maan]
Page 108 of 288
Zolai Gelhmaan
Bangdeihnahihiam?Honggenin. [Maan]
Exclamation Point: Tua ahih leh hehpihna hangin thukham a kipaaikhia hiam? Deksuai!Thukham i kipsak hi. [Khial]
Pasianineitehongithi. [Khial]
Pasian in eite hong it hi. [Maan]
Pasianineitehongithi. [Maan]
Comma:
Page 109 of 288
Zolai Gelhmaan Vantung-a om kote Pa aw , [Khial] Vantung-aomkotePaaw, [Khial] Vantung-a om kote Pa aw, [Maan]
Vantung-aomkotePaaw, [Maan]
Colon: A thupi peen thu thum : upna, lametna leh itna [Khial]
Athupipeenthuthum:upna,lametnalehitna [Maan]
Semicolon: Pasian in mite it hi ; mite in bel Pasian it kik khol lo uh hi. [Khial]
Itnaicihbanghiam? [Maan]
Closed Bracket: Pilna (wisdom ) pen hauhna (wealth ) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial]
Bangdeihnahihiam? [Khial]
Bang deih na hi hiam? [Maan]
Bangdeihnahihiam? [Maan]
Exaclamation Point: Tua ahih leh hehpihna hangin thukham a kipaaikhia hiam? Deksuai ! Thukham i kipsak hi. [Khial]
Tuaahihlehhehpihnahanginthukhamakipaaikhia
Page 111 of 288
Zolai Gelhmaan
Itnaicihbanghiam? [Khial]
Itna i cih bang hiam? [Maan]
Itnaicihbanghiam? [Maan]
Open Bracket: Pilna ( wisdom) pen hauhna ( wealth) sangin thupi zaw hi, kici hi. [Khial]
Pilna(wisdom)penhauhna(wealth)sanginthupi zawhi,kicihi.[Maan]
5. Open quotation mark [], open bracket [(] leh a nung-a om laimal/kammalte kikaal-ah space om LO ding hi. (A tung-a #4 en in.) Closed quotation mark [], closed bracket [)] leh a mai-a om laimal/kammalte kikaal-ah space om LO ding hi. (A tung-a #3 en in.) Open Quoation Mark leh Closed Quotation Mark:
Zolai Gelhmaan
Zeisu in Topa hi na ci hiam? [Khial]
ZeisuinTopahinacihiam? [Khial]
Zeisu in Topa hi na ci hiam? [Maan]
ZeisuinTopahinacihiam? [Maan]
Open Bracket leh Closed Bracket: Mangmatna ( dream ), mangmuhna ( vision ) cihte na nei hia? [Khial]
November-Januarysung,votmahmahhi. [Khial]
November -January sung, vot mahmah hi. [Khial]
November-Januarysung,votmahmahhi. [Khial]
November - January sung, vot mahmah hi. [Khial]
November-Januarysung,votmahmahhi. [Maan]
Page 113 of 288
Zolai Gelhmaan 7. Em-Dash leh a nung-a om kammal kikaal-ah space a om KEI leh, a koppih em-dash leh a nung-a om kammal kikaal-ah space om LO ding hi. Em-Dash leh a nung-a om kammal kikaal-ah space a om leh, a kithuahpih em-dash leh a nung-a om kammal kikaal-ah space om ding hi. Space Om LO: Ka lawmte nihThang Ho leh Lian Do hong hawh uh hi. [Khial]
Zolai Gelhmaan
Tomlaakna (Abbreviation)
By Taang Zomi
1. Hih lai pen, Zolai a puah nuam, a khangtosak nuam i om leh, tua bang mite aading-a ka gelh ahi hi. 2. Hih lai pen, a zaak nop ding-in gelh (Kawllai-in: phwaynway) lo hing. Hun nei leng bel, a zaak nop dingin gelh nuam veve ing. 3. Hih lai sung-ah kicinna om nai lo hi. Kicin lohna, thaneemna leh khialhna a omte, Zolai itna lungsim tawh, nong theihsak kik ding uh, hong thuum ing. Note hong zaaksak kiknate tungtawn-in, a hoih zaw-in mai lam hun-ah puah toto ni. 4. I zat email client program-te khat leh khat kibang lo, i zat email service-te khat leh khat kibang lo, i zat yahoogroup-te khat leh khat kibang lo ahih man-in, hih email pen, nang kiang hong tun cianging, kei gelh bang-in nang email-ah hong suak lo kha thei ding hi. Gentehna: Na email program-ah RTF (Rich Text Format) or HTML (Hyper Text Markup Language) a kizangh thei ding-a na bawl kei leh, hih ka lai sung-a color tuamtuamte, font size tuamtuamte, na mu thei kei ding hi. Na email program-ah tua bangin na bawl hangin, tu laitak-in, virus leh spyware tuamtuam daal nadingin, Chinland yahoogroup leh Zomikhangthak yahoogroup-ah HTML kiphal lo, attachment kiphal lo ahih manin, tua yahoogroup pan-a na ngah email-teah, kei lai pen, ahi bangin hong suak lo ding hi. Tua ahih manin, attachment-a kong khak pdf na sim zaw un.
Page 117 of 288
Zolai Gelhmaan 5. Hun i ngah ciangin, Capital Letter Zatna (Capitalization), Comma Zatna, Apostrophe Zatna, Noun Pian'sakna (Formation of Nouns), Kammal Kimat Kigamla Ding Khentelna cihte gelh toto lai ni. Mailam hun-ah Zolai Grammar bu hoih mahmah khat i neih zawh ding, lamen hang. ===== Zolai Gelhmaan: Punctuation:
Tomlaakna (Abbreviation)
By Taang Zomi
Tomlaakna (Abbreviation) pen punctuation ahih pah lian loh hangin, punctuation tawh a kizangh khawm ahih manin, punctuation thulu nuai-ah, khat veivei, kihel hi. Hih ka laigelh sung-ah tomlaakna tawh kisai a vekpi-in kihel nai lo hi. Mai lam-ah behlap toh lai ding, ahi hi. 1973 leh 1980 kikaal sungin, Zolai a it, a puahte lak-a a kihel Tg. Ginkhatsuan (Head of Department, Township Department of Agriculture, Tamu Township) in editor ka sepna magazine khat-ah article sau leh lai tomno nengneng hong puak hi. Lai tomnote lak-ah hih nih hong kihel hi: Dictionary = Diksiannali = Dik-sianna-li = Thu a maan a dikte a singtho-a a kikoihna mun (tuili dan) Grammar = Gelhmaan = Laigelh zia a maan a kihilhna laibu Hong nusia khinsa Tg. Ginkhatsuan (hih laimalgawm pen ama
Page 118 of 288
Zolai Gelhmaan deih dan hi) ka phawkna leh zahtaak ka piakna-in, grammar pen gelhmaan ci-in kong zangh hi.
United States of America = U.S.A. U.S.A [Khial: A khit teh period om ding] US.A [Khial: U leh A khit teh period om ding] U.SA [Khial: S leh A khit teh period om ding] USA. [Khial: U leh S khit teh period om ding] US.A. [Khial: U khit teh period om ding] U.SA. [Khial: S khit teh period om ding] U.S.A. [Maan] Florida Zomi Innkuan (U.S.A.) = F.Z.I. (U.S.A.) F.Z.I (U.S.A.) [Khial: I khit teh period om ding] F.Z.I (U.S.A) [Khial: I leh A khit teh period om ding] F.Z.I. (USA) [Khial: F.Z.I. ci-in kigelh khin ahih manin U.S.A. ci-in gelh kul] FZI (U.S.A.) [Khial: FZI ci-in kigelh khin ahih manin USA ci-in gelh kul] F.Z.I. (U.S.A.) [Maan] Zomi Innkuan Washington, D.C., U.S.A. Zomi Innkuan Washington D.C, U.S.A. [Khial: C khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington D.C, U.S.A [Khial: C leh A khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington D.C., U.S.A [Khial: A khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington D.C., U.S.A. [Maan thei: Washington khit teh comma a om ding hi-a, ahi zongin, a om loh hangin zong maan thei teei hi.] Zomi Innkuan Washington, D.C, U.S.A.
Page 120 of 288
Zolai Gelhmaan [Khial: C khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington, D.C, U.S.A [Khial: C leh A khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington, D.C., U.S.A [Khial: A khit teh period om ding] Zomi Innkuan Washington, D.C., U.S.A. [Maan] Zomi Innkuan, D.C. Zomi Innkuan D.C [Khial: C khit teh period om ding] Zomi Innkuan DC. [Khial: D khit teh period om ding] Zomi Innkuan D.C. [Maan thei: Innkuan khit teh comma a om ding hi-a, a om loh hangin zong maan thei teei hi.] Zomi Innkuan, D.C [Khial: C khit teh period om ding] Zomi Innkuan, DC. [Khial: D khit teh period om ding] Zomi Innkuan, D.C. [Maan] 3. Degree nih a ngah mi khat a om leh, degree khatna leh nihna kikaal-ah comma [,] khat om ding hi. B.A., B.Ed. Spacing tawh kisai-a i gensa bangin, comma [,] ma-ah space om
Page 121 of 288
Zolai Gelhmaan lo ding-a comma [,] khit ciangin space khat om ding hi. B.A. , B.Ed. [Khial]
B.A.,B.Ed.
B.A.,B.Ed.
[Khial]
[Khial]
B.A.,B.Ed.
B.A., B.Ed.
Khial]
[Maan]
B.A.,B.Ed.
[Maan]
4. Degree thum leh a tungsiah a ngah mi khat a om leh, degree khat leh khat kikaal-ah comma om ding hi. B.A., B.L., M.Ed., Ph.D.
B.A.,B.L.,M.Ed.,Ph.D.
Spacing tawh kisai-a i gensa bangin, comma [,] ma-ah space om lo ding-a comma [,] khit ciangin space khat om ding hi. B.A. , B.L., Ph.D. [Khial]
Hih pen a kikhial thei mahmah khat ahi hi. Tu ni (23 MAR 07 FRI)-in, Director U Tin Yu in a zaih Moe-koke-set-waing Ko Kyaw-lun Ywaike ( ) (Manglaia kei tei tawmm: Beyond the Horizon) ka en kha hi. Lwin Moe, Htun Aeindra Bo, Khaing Thinn Kyi, Myat Kaythi Aung leh Aung Lwin kihel uh uh hi. BurmeseClassic.com12 http://www.burmeseclassic.com/display.php?title_str=Friday %20Movie&asxfile=Day5.asx http://www.burmeseclassic.com/display.php?title_str=Saturday %20Movie&asxfile=Day6.asx Minthila.com13 http://store.minthila.com/lym-114.html http://store.minthila.com/lym115.html Youtube.com14 Part 1: http://www.youtube.com/watch? v=t3mIBkH55iM&feature=related Part 2: http://www.youtube.com/watch?v=eUaLTjpaRug Part 3: http://www.youtube.com/watch?v=dSdmOCOsVQM Part 4 (Final): http://www.youtube.com/watch? v=_iHg0TJmkWk Actor Aung Lwin pen Dr. Ohn Myint mun-ah kizaih hi. A signboard-ah hih bangin kigelh hi.
12 Hih movie pen hih website-ah na om nawn lo hi. [03 JUL 08 THU] 13 Hih movie pen hih website-ah et dingin na om nawn lo-in, advertisement bek na om hi. [18 APR 10 SUN] 14 Hih movie pen hih website-ah om napi, a signboard kisuanna pen na om nawn lo hi. [18 APR 10 SUN] Page 123 of 288
Zolai Gelhmaan Dr. Ohn Myint [Hih pen Kawllai-in kigelh; a nuai-a teng Manglai-in kigelh] M.B.B.S, D.P.M M.Med.Sc (Psychiatry) Mental Health15 Hih mun-ah khialhna thum (3 ) om hi. (1) M.B.B.S. cih ding ahi hi. S khit ciangin period om ding hi. (2) D.P.M. cih ding ahi hi. M khit ciangin period om ding hi. (3) M.Med.Sc. cih ding ahi hi. Sc khit ciangin period om ding hi. 5. Degree nih hi napi-a khat bang-a a kingaihsun degree pen, degree nih kikaal-ah comma koih theih, koih loh theih, ahi hi. M.B., B.S. [Maan]
M.B. (Bachelor of Medicine) leh B.S. (Bachelor of Surgery) pen kituam laak thei lo hi. Laak khop kul hi. 6. A tom-a i gelh ciangin, period i zat leh zat suak ding, i zat kei leh zat loh suak ding (consistently) ahi hi. B.A. BA [Maan] [Maan]
B.A., MA [Khial: B.A. ci napi MA ci] BA, M.A. [Khial: BA ci napi M.A. ci] B.A., M.A. [Maan] BA, MA [Maan]
15 Hih signboard a kihelna pen, hih website-te-ah om nawn lo hi. Page 124 of 288
Zolai Gelhmaan U.S.A. USA [Maan] [Maan] [Maan] [Maan] [Maan] [Maan]
Zomi Innkuan Washington, D.C. Zomi Innkuan Washington, DC Zomi Innkuan D.C Zomi Innkuan DC [Maan] [Maan]
7. Degree min ahi zongin, mihing min ahi zongin, a kitomlaakna-ah laimal thum leh li a kizat leh, tua leh laimal dangte kikaal-ah space om ding hi. M.A. [Maan: M leh A kikaal-ah space om lo.] Ahih hangin: John Fitzgerald Kennedy J.F.Kennedy [Khial] J.F. Kennedy [Maan thei teei: J.F.Kennedy] J. F. Kennedy [Maan: J.F.Kennedy] Jennifer Lopez J.Lo J. Lo J. Lo. Thang Do Hang T.D.Hang T.D. Hang T. D. Hang [Khial:] [Maan: J.Lo] [Maan: J.Lo.] [Khial] [Maan thei teei: T.D.Hang] [Maan: T.D.Hang]
Comma, Semicolon, Colon, Dash, Period leh Space Zat Zia Pawlkhat
By Taang Zomi
1. ZoLite yahoogroup leh Zolai yahoogroup-ah kuamah in bangmah a gelh loh hong sawt pian ta ahih manin, Zolai grammar sung-a khenno khat kong gelh hi. ZoLite yahoogroup leh Zolai yahoogroup pen Zolai puah nading ngimna tawh a kiphuan ahih manin, hih thu hong gelh, ka hi hi. 2. Miami-a om Tg. Singpi (Tg. Vungh Pian Sing) kiang-ah 17 FEB 07 SAT ni-in, zan taam dingin ka va hawh leh, ama kiangah, hih a nuai-a laibute na om hi: (1) Chin Christian Centerary Magazine (1904-2004) -) ( (-) [Chin Kha-rit-yan Yar-pyi Meg-ga-zin (1904-2004)] Printed in March, 2004 Edited by Chin Christian Centenary Magazine Committee Published by Rev. Kip Thian Pau for Chin Christian Centenary Magazine Committee Printed by Rev. D. Kip Thian Pau at Baptist Press, Yangon Printed and published in Yangon Size: Breadth 7" x Length 9.25" x Spine Thickness 0.562" Pages: 374 pages [(i-xxiv) plus (1-353) minus (326-328 censored)]
Page 127 of 288
Zolai Gelhmaan (2) Vahui Magazine 2006 The Pigeon Magazine 2006 Printed in November 2006 Edited by Taang Zomi Published by Florida Zomi Innkuan (USA), Inc. Printed in Georgia, and published in Florida Size: Breadth 8.5 x Length 11" x Spine Thickness 0.475" Pages: 198 pages (3) Hauhna leh Khansauna Thusim By Evan. Do Khup Edited by Rev. Chin Do Kham, D.D., D. Min., Ph.D. Printed in 2000, and published in Yangon Size: 5.5" x 7.5" x 0.625" Pages: 290 pages [(8 unnumbered pages) plus (I-X) plus (A-F) plus (1-274)] (4) 90% Mite Nunzia 90% of Human Life By Pa. Sian Cin Zam B.Min B.A.B.S Printed in 2006 First Printing: 2004 Edited by Sia Cin Sian Pau and Sia Thang Nen Pau Printed and published in Yangon Size: 6.75" x 8.25" x 0.48" Pages: 291 pages [(16 unnumbered pages) plus (1-275)] (5) Khuado Pawi Journal Printed in October 2003 Edited by Pa Cin Za Nang, Pa Thawng Khan Pau, Tg. Vum Lam Tuang, Pa Cin Sian Pau, Pa Nang Suan Kham Printed and published in Yangon Size: 6.75" x 8.5" x 0.125" Pages: 66 pages [(1 unnumbered page) plus (1-64) plus (1 unnumbered)
Page 128 of 288
Zolai Gelhmaan (6) The Fruit of Unspared Labor By Nu Zen Khaw Don Printed in September 2004 Printed and published in Yangon Size: 5" x 7.25" x 0.125" Pages: 56 pages (1-56) (7) Theihhuai Thu Tuamtuam By Vungh Khan Suan, Sakollam, Tedim Printed in 2002 Size: 6" x 7.75" x 0.062" Pages: 26 pages (1-26) 3. Tua ban-ah December 3, 2005 ni-a Yangon-a a kibawl Zomi Seminar 1 video compact disk side 1, side 2 leh side 3 zong na om-in, ka en kha thei hi. 4. Hih laibute ka sim ciangin, a thute zong thupi-in, a gelhte leh a endikte zong thupi ka sa hi. Zomi Seminar zong thupi ka sa hi. Rev. Tg. D. Kip Thian Pau: Tedim-ah Tan X-ah ka sangkahpih ngei khat hi-a, lai a na uuk mahmah ahih lam, hih magazine pan-in ka mu hi. Evan. Do Khup: Amah ka muh ngei loh hangin ama thu a hoih lam vive ka za den hi. Ama laibu-ah zong, thu hoih vive gelhkhia hi. Tg. Sian Cin Zam: Amah pen kei khangual hi-a, Tg. Singpi pa ahi hi. Ama cih zah khat-in a teek nung, a guai nung-in degree nih bang ngah-a, laibu hoih khat hong bawlkhia hi. Gualnam beh in Khuado a bawl uh pen, eek nusiat lo-in laibuin hong bawlkhia uh ahih manin, thupi ka sa hi. Lia Zen Khaw Don: Amah pen ka neu lai-in ka inn tungte hi-a,
Page 129 of 288
Zolai Gelhmaan hih banga numei khat in laibu hong bawlkhiat pen thupi ka sa hi. Tg. Vungh Khan Suan: Amah zong, a teek nung, a guai nungin, degree na ngah hi. Hih bang-a laibu hong bawlkhiat pen thupi ka sa hi. Zomi Seminar: Hih pen thupi ka sa-a, kibawl zeelzeel zo leh hoih mahmah dingin ka ngaihsun hi. 5. Ahi zongin, tu-a ka gelh ding pen, tua laibute sung-a om thute thupina thu leh Zomi Seminar thupina thu hi lo-in, laigelh zia (grammar) thu ahi hi. Laigelh zia khempeuh hi lo-in, punctuation zat zia ahi hi. A vekpi-in sim khin man lo hi ing. Khialhna ka muhte tampi lak panin pawlkhat, mailam-ah laigelh zia leh etdik zia kipuahphat nading cih ngiimna tawh, hong pulaakkhia ing. Tua khialhnate pen gelh khialh khaak pakte hi lo-in, grammar telcian lohna hang-a a kikhialte, ahi hi. Hih a tung-a mi (laigelh leh endik) thupi teng in zong, hih ka lai gelh mu le uh, hehna-in la lo-in lungdamna-in la ding uh, ci-in, ngaihsun ka hih man-a a gelh ngam ka hi hi. 6. Khialhnate leh Puahphatnate A khialte, a san (red) tawh lak-in, a maante, a vom-eng (blue) tawh lak ing. (1) Chin Christian Centerary Magazine (1904-2004), pp. 309311 01 Aung Mang 04 Cin Do Kham 06 Chum Awi 07 Cong Luai 14 Duh Kam
Ph.D D.Min, Ph.D STD D.D D. Miss
Page 130 of 288
Zolai Gelhmaan Hih teng pen hih anuai-a bang hi ding hi: 01 Aung Mang 04 Cin Do Kham 06 Chum Awi 07 Cong Luai 14 Duh Kam Ph.D. D.Min., Ph.D. S.T.D. D.D. D. Miss.
Ph.D: Ph khit teh period a om bangmah-in D khit teh period om ding hi. D.Min: D khit teh period a om bangmah-in Min khit teh
leh a nuai-a om degree-te-ah period kikoih ahih manin, S.T.D.ci-in gelh ding kilawm hi.
D.D: D masa khit teh period a om bangmah-in D nihna khit
(2) Chin Christian Centerary Magazine (1904-2004), p. 312 m MA. Ph.D 04 Gin Dal Lian 05 Huat Za Mang M.D, FRCS 10 Mang Cin Hau BSc, Ph.D 13 Vum Ko Hau Ph.D, FRGS, FRAI 15 Zam Khen Thang B.S.E.E. Ph.D, M.Div Hih teng pen hih a nuai-a bang hi ding hi: 04 Gin Dal Lian M.A., Ph.D. [or MA, PhD]
Page 131 of 288
Zolai Gelhmaan 05 Huat Za Mang 10 Mang Cin Hau 13 Vum Ko Hau M.D., F.R.C.S. [or MD, FRCS] B.Sc., Ph.D. [or BSc, PhD] Ph.D., F.R.G.S., F.R.A.I. [or PhD, FRGS, FRAI] B.S.E.E., Ph.D., M.Div. [or BSEE, PhD, MDiv]
MA. Ph.D: M khit teh period om ding hi. Tua khit teh A
hong pai ding-a, A khit teh period om ding hi. Period khit teh space om ding hi. Ph khit teh period a om bangmah-in D khit teh period om ding hi.
M.D,: M khit teh period a om bangmah-in D khit teh period om ding hi. FRCS: FRCS pen maan hi. Ahi zongin, amah tawh a kithuah
degree-ah period i koih leh, tu-a degree-ah zong period koih kul hi. F.R.C.S. hi ding hi.
Ph.D: Ph khit teh period a om bangmah-in D khit teh period om ding hi. FRGS, FRAI: Hihte zong maan hi. Ahi zongin, amau tawh a
kthuah degree-ah period om ahih manin, F.R.G.S. leh F.R.A.I. ci-in, period zat ding ahi hi. Period i zat kei leh lah, a vekpiin zat lo ding ahi hi.
B.S.E.E.: B.S.E.E. khit ciangin comma koih ding. Ph.D,: D khit teh period koih ding. M.Div: Div khit teh period koih ding.
Zolai Gelhmaan
A gelh; Evan. Do Khup
om ding hi. (4) Hauhna leh Khansauna Thusim, four pages after the front cover:
Lungdamna lianpi tawh;
Evan. Do Khup Hih pen, hih a nuai-a bang hi ding hi: Lungdamna lianpi tawh, Evan. Do Khup
tawh;:
tawh khit ciangin semicolon om lo ding-a comma om ding hi. (5) Hauhna leh Khansauna Thusim, page I (roman numeral I) Hih a nuai-a pen ka thulu Comma, Semicolon, Colon Dash leh Period Zat Zia Pawlkhat in huam kha lo hi. Kammal a kimat a kihal tawh kisai thu ahi hi.
Zogam hong khang losak a, Zomite hong it manin HAUHNA LEH KHANSAUNA THUSIM hong hilh ih biak Topa pasian in minthanna nei tawntung ta hen.
Zolai Gelhmaan Zogam hong khanglosak a, Zomite hong it manin HAUHNA LEH KHANSAUNA THUSIM hong hilh ih biak Topa Pasian in minthanna nei tawntung ta hen.
khang lo: Khang lo cih ciangin, a ngei-a ngei cihna hi. Kiam
lo cih ciangin, a ngei-a ngei cihna mah ahi hi. Ei mihingte pen i neu lai-in damdam-in i khang hi. I kum hong tam pian ciangin khang nawn lo hi hang. Pasian in i Zogam pen hong khangsak ahi hiam? Ahih kei leh hong khang losak ahi hiam? khanglo: Khanglo cih ciangin, ihmu nawn lo, khua phawk ta, cihna ahi hi. Pasian in hong khanglosak ahi hiam? Ahih kei leh hong ihmusak ahi hiam? (6) Hauhna leh Khansauna Thusim, page VI:
C. Thang Za Tuan B.Sc, Dip.Ed, H.G.P, M.A(Australia)
Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: C. Thang Za Tuan, B. Sc., Dip. Ed., H.G.P., M.A. (Australia)
C. Thang Za Tuan: C. Thang Za Tuan khit ciangin comma
om ding hi.
B.Sc: B khit ciangin period a om mahbangin Sc khit
A kitomlaak kammal khat-ah laimal khat bek a om leh, tua kammal leh a dang a kitomlaak kammal kikaal-ah space a om loh hangin phamawh lo hi:
Page 134 of 288
Zolai Gelhmaan B.A. [B. leh A. kikaal-ah space om lo.] A kitomlaak kammal khat-ah laimal nih leh a tungsiah a om leh, tua kammal pen tuam din ding hi:
Dip.Ed. hi lo, Dip. Ed. hi ding. H.G.P: H khit ciang leh G khit ciangin period a om
Evan. Langh Do Khup Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: Itna leh deihsakna tawh, Evan. Langh Do Khup
tawh;: tawh khit ciangin semicolon om lo ding-a comma om
ding hi. (8) Hauhna leh Khansauna Thusim, page 231: Ka pawlpi min uh pen, U.B.B hi a, UT BANGBANG a cihna ahi hi. Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi:
Page 135 of 288
Zolai Gelhmaan Ka pawlpi min uh pen, U.B.B. hi a, UT BANGBANG a cihna ahi hi.
U.B.B: U khit teh period om, B masa khit teh period om,
B nunung khit teh period om ding hi. (9) Hauhna leh Khansauna Thusim, page 258:
Mual bawl;
Pa Gin Khan Pau Hih pen hih a nuai-a bang hi zaw ding hi: Mual bawl: Pa Gin Khan Pau
Mual bawl;: Bawl khit ciangin semicolon om lo ding hi.
Colon om ding hi. (10) Hauhna leh Khansauna Thusim, page 274:
Lungdam angtang takin
Evan. Langh Do Khup Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: Lungdam angtang takin, Evan. Langh Do Khup
takin: takin khit ciangin comma om ding hi.
Zolai Gelhmaan Hih pen hih anuai-a bang hi ding hi: Pa Sian Cin Zam, B.Min., B.A.B.S.
Pa.: Pa pen a kitomlaakna hi lo ahih manin Pa khit ciangin
teh space om ding hi. Space khit teh degree a dang khat hong pai ding hi. (12) 90% Mite' Nunzia, third unnumbered page:
Sia,Langh Sawm Mang
Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi. Sia Langh Sawm Mang
Langh kikaal-ah space om ding hi. Sia Langh hi ding hi. ( (13) 90% Mite' Nunzia, sixth unnumbered page:
Rev;Job.Thawngno.Tahan.
Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: Rev. Job Thawngno, Tahan
Page 137 of 288
Zolai Gelhmaan
Rev;: Rev pen a tom-a a kila ahih manin Rev khit teh
Hih pen, a nuai-a bang hi zaw ding hi: Lia Esther Cingsan (Zogam) Lia khit ciangin comma om lo ding hi. Lia. hi lo-in Lia hi ding. (15) Khuado Pawi Journal, page 20: Khanglui Pupa Ngeina
By, Pa Pau Za Mung
Zolai Gelhmaan Hih pen hih a nuai-a bang hi zaw ding hi: By Pa Pau Za Mung By khit ciangin comma om lo ding hi. By Pa Pau Za Mung i cih pen, a sau-in gelh leeng, Written by Pa Pau Za Mung a cihna hi. A sau zawlai-in gelh leeng, This article is written by Pa Pau Za Mung a cihna ahi hi. This article is written by, Pa Pau Za Mung cih ding hi lo hi. (16) Khuado Pawi Journal, page 39:
6. Lia. Cing Lun Nuam
Hih pen a nuai-a bang hi zaw ding hi: 6. Lia Cing Lun Nuam Lia khit ciangin period om lo ding hi. Tomlahna ahih leh bek period om ding hi. Lia pen a tom-a a kila hi lo hi. (17) Khuado Pawi Journal, page facing page 1: E-di-tar A-phway ( .) [Board of Editors]:
B.A., (Hist) Pa Cin Za Nang Pa Thawng Khan Pau D.BS., M.Div., MCS., M.A (Theo) Cand
kitomlaakna hi-a, a sau-inHistory ahi hi. Pa Thawng Khan Pau, D.B.S., M.Div., M.C.S., M.A. (Theo.) Cand.
D.BS: D.B khit ciangin period om ding-a tua period khit teh
tom-a kila hi-a, a sau-in Candidate ahi hi. Pa Vum Lam Tuang, B.A.
B.A.,: B.A. khit ciangin comma om lo ding hi.
tom-a kila hi-a, a sau-in Theology ahi hi. Pa Nang Suan Kham B.A., M.A., Ph.D. (Cand.)
Page 140 of 288
Zolai Gelhmaan
Ph.D: Ph khit ciangin period a om mahbangin D khit
tom-a kila hi-a, a sau-in Candidate ahi hi. Degree-te-ah period i koih nop lei leh zong, kikoih lo thei hi. Hih a nuai-a bang, ahi hi: Pa Cin Za Nang Pa Thawng Khan Pau BA (Hist) DBS, MDiv, MCS, MA (Theo) Cand BA BABS, MA (Theo) BA, MA, PhD (Cand)
(18) The Fruit of Unspared Labor, page 15 (10) Mei Nguk (d) w/o Lt. Col Kap Za Thang Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: (10) Mei Nguk (d) w/o Lt. Col. Kap Za Thang
Lt. Col: Col pen a tom-a a kila ahih manin Col khit ciangin period om ding hi.
Hih pen hih a nuai-a bang hi ding hi: Sd/- Vungh Khan Suan, B.Th.
Suan: Suan khit ciangin comma om ding. Comma khit
(21) Zomi Seminar 1 VCD side 2 sung-ah, lai kigelhte sung panin, hih a nuai-a zong ka mu hi:
Sianu. Cin Khan Lun
ahih leh bek period om ding hi. Sianu pen a tom-a a kila hi lo hi. 7. Hih a tung-a-te pen, tua laibute sung leh seminar VCD tung-a ka muh pakte hi-a, tampi om lai hi. Mai lam-ah kikum toto ni.
Page 142 of 288
Zolai Gelhmaan Pre-1964: Lia (Lakam) = Numei (naungek, naupang, nungak, nupi, piteek) Taang (Lakam) = Pasal (naungek, naupang, tangval, papi, puteek) Kamhau gam Ukpipa, Pu Khaw Cin le Sukte phualpi ahi, Mualbeem Innpite, Pi Lian Dim kiteeng uh-a, tapa nih leh tanu nih nei uh hi. Tua teng lakah Vum Za Cing bek khuasuak-a, a nungak ciangin, Hau Cin Khup lai-atpa Thual Neng [Hautual/Ngaihte] tapa Suan Pum tawh kiteeng uh hi. [p. 29] Tonzang Innpite maakpa Suan Pum bang Pu Hau Cin Khup aadingin a naseempa lah hi-a, a maakpa le a khuapih zong hi lai ahi manin lungsim ngaihsutna le thagui thatang kisapna khempeuh-ah a diang pawl ahi hi. [pp. 30, 28] Pu Khup le Tapidawte thu a laan laitakin [zi leh ta a nei] Pa Suan Pum pen a naute [zi leh ta a nei] Khawl Cin leh [zi leh ta a nei] Vial Nang [Rev. Vial Nang] Tapidaw suak uh-a, nuam sa het lo ahi manin hih late na sak hi: (a) Miim bang pianpih TAANG laizomten Sianmang kei aa tuam ci e. (b) Tung Pasian in siam tuam nei lo, ka laizom ci tuam lo e. [p. 28] Thu I Cih La Hi by Siapi Mang Za Lian (Pu Suan Pum tapa), Sukte Chronicle XII, November 2006, pp. 29, 30, 28 ==
Page 143 of 288
Zolai Gelhmaan Thursday, May 24, 2007 Attachment: Bang Kammalte Kinaaisak Ding.pdf (129 KB) Zolai Grammar: Zolai Orthography:
By Taang Zomi
Thupatna Thu Masa Khialhna Computer leh Word Processing Program zangh-a lai gelhna [pages 3-4] Bang Kammalte Kinaaisak Ding? Nungthuap
A. Thupatna
1. Thu Masa
Page 145 of 288
Zolai Gelhmaan 1. Hih lai pen, Zolai a puah nuam, a khangtosak nuam i om leh, tua bang mite aading-a ka gelh ahi hi. 2. Hih lai pen, a zaak nop ding-in gelh (Kawllai-in: phwaynway) lo hi'ng. Hun nei leng-a siamna nei leng bel, a zaak nop dingin gelh nuam veve ing. 3. Hih lai sung-ah kicinna om nai lo hi. Kicin lohna, thaneemna leh khialhna a omte, Zolai itna lungsim tawh, nong theihsak kik ding uh, hong thuum ing. Note hong zaaksak kiknate tungtawn-in, a hoih zaw-in mai lam hun-ah puah toto ni. 4. I zat email client program-te khat leh khat kibang lo, i zat email service-te khat leh khat kibang lo, i zat yahoogroup-te khat leh khat kibang lo ahih man-in, hih email pen, nang kiang hong tun cianging, kei gelh bang-in nang email-ah hong suak lo kha thei ding hi. Gentehna: Na email program-ah RTF (Rich Text Format) or HTML (Hyper Text Markup Language) a kizangh thei ding-a na bawl kei leh, hih ka lai sung-a color tuamtuamte, font size tuamtuamte, na mu thei kei ding hi. Na email program-ah tua bangin na bawl hangin, tu laitak-in, virus leh spyware tuamtuam daal nadingin, Zomikhangthak yahoogroup-ah HTML kiphal lo, attachment kiphal lo ahih manin, tua yahoogroup pan-a na ngah email-te-ah, kei lai pen, ahi bangin hong suak lo ding hi. Tua ahih manin, attachment-a kong khak pdf na sim zaw un. 5. Hun i ngah ciangin, Capital Letter Zatna (Capitalization), Comma Zatna, Apostrophe Zatna cihte gelh toto lai ni. Mailam hun-ah Zolai Grammar bu hoih mahmah khat i neih zawh ding, lamen hang.
2. Khialhna (Error)
Khialhna (Error) pen, hih ka laigelh tawh kisai-in, nam nih-in
Page 146 of 288
Zolai Gelhmaan khen pak ni: (1) Khialh khaak pakna (Accidental Error; Careless Error; Inadvertent Error; Unintentional Error) I theih hi napi, i khial kha pahpah hi. Pasian in mihingte hong it hi. Pasian in a Tapa khat neihsun hong piak zah dongin mihingte hong it hi. Mihingte in ahih leh Paisan a it kik khol kei uh hi. Pasian hong itna i theih ding kisam hi. Hih mun-ah, sentence thumna-a Paisan pen, a kikhial kha pak ahi hi. Pasian ding, ahi hi. (2) Theih loh man-a khialhna (Error through Ignorance; Error through Being Uninformed) Pa sian in mi hing te hong it hi. Pa sian in a Ta pa khat neih sun hong piak zah dong in mi hing te hong it hi. Mi hing te in a hih leh Pa sian a it kik khol kei uh hi. Pa sian hong it na i theih ding kisam hi. Hih mun-ah, laigelhpa in grammar, malgawm zia (orthography), punctuation, cihte tel lo a hihna kithei hi. Pa sian cih ding hi lo-in, Pasian cih ding, ahi hi. Mi hing hi lo-in mihing hi ding hi. Tapa zong Tapa cih ding hi. A tam lahna-a a kizang kammal ahi te pen, a vei lam-a om kammal tawh i kimatsak ding, ahi hi: mihing + te = mihingte. Neihsa lahna-in apostrophe zat ding ahi hi. Noun piansakna-a a kizangh na pen a vei lam-a kammal tawh kimat ding hi. Ki pen a taklam-a kammal tawh kimat ding hi. Hih bang hi leh, maan zawdiak ding hi:
Page 147 of 288
Zolai Gelhmaan Pasian in mihingte hong it hi. Pasian in a Tapa khat neihsun hong piak zah dongin mihingte hong it hi. Mihingte in ahih leh Pasian a it kik khol kei uh hi. Pasian hong itna i theih ding kisam hi.
Zolai Gelhmaan [] = Middle dot or center dot or interpunct. Alt + 0183 Main keyboard tung-a om Alt key meek inla, khahkhia nai lo-in, keypad tung-a om 0, 1, 8, 3-te meek in. Tua khit ciangin a vekin khahkhia lecin, na screen tung-ah, middle dot hong om ding hi. Keypad pen, na keyboard a tak lam-ah om hi. [] = Paragraph sign. Alt + 0182 [] = en-dash. Alt + 0150 [] = em-dash. Alt + 0151 Hyphen [-] bel, keyboard tung-ah om hi. En-dash pen hyphen zah nih bangin sau-a, em-dash pen en-dash zah nih (2) bang leh hyphen zah li (4) bang sau hi. - = hyphen = en-dash = em-dash Hih ka lai gelhna-ah, a khialte font a san (red)17 tawh lak-in, a maante pen vanmeel (blue)18 tawh ka lak hi.
B. Bang Ding?
Kammalte
Kinaaisak
01. Khaileh, hih a nuai-a lai, sim sin aw! REVTGKHUPZAGOINVAHUIMAGAZINE2006LAIMAI44V EILAMKHAWKAHHIHBANGINGELHHIMIKANGKUMPI
17 Red taang-in, Comis Sans MS Bold Italic 10 points kizangh hi. 18 Blue taang-in, Times New Roman Bold Italic 12 points kizangh hi. Page 149 of 288
Zolai Gelhmaan HONGKHANGATUATAWHKITONINKHRISTIANBIAKNA MKAITEZONGZOGAMHONGTUNGUHHI.TUAHUNLAIIN ZOMITEINLAINEINAILOUHHIZOPAUTAMPIOMHICIHAT HEIHCIANGUNKOIPEENTAWHLAIBAWLLENGPHAPEE NDINGHIAMCIINKUMPILAMPANHITALEHBIAKNALAM PANHITALEHAVAIHAWMUHHITUATHUTAWHKISAIINK AWLGAMLAISIANGTHOTHUVANPIREVSHERRATTZOG AMAHAZINKAWIKAWIHISHERRATTNLONDONLAISIAN GTHOZUMAHTHUAPUAKNALAIJULY71913SUNGAHKU MPILAMPANLEHBIAKNALAMMAKAITENGAIHSUTNAP ANINTEDIMGAMPANINTAANGKAMLINGUAFRANCAPI ANGTHEIPEENLEHKILAWMHICIINTHUPUAKHITUATH UTAWHKITUAKINREVJHCOPEINATEI1915KUMAKIKHE NMATTHAIBUPENCHINHILLSSUNGZOPAUTAWHAKIK HENMASAPEENLAISIANGTHOHIPAHHITUAHIAMIPILM ASALAITHEIMASAMIKANGTEINZONGZOPAUBULPIKH ATAASEHUHTEDIMPAUPENAMANPHADIAKPAUKHATA HIHI. 02. Hih a tung-a lai sung-ah UPPERCASE LETTER (CAPITAL LETTER) vive kizang hi. Punctuation mark (colon, comma, hyphen, period cihte) kizang lo hi. Mun-awn'sakna (Spacing) kizang lo-in kammal (word) khempeuh kimat (written solid) ) khin hi. 03. Hih a tung-a lai pen, na sim thei kha ahi zongin, a sim dan nuam khol lo ding hi. 04. Nidang pek lai-in, Greek pen hih a tung-a bangin na gelh ngei uh hi. Tu dong mahin Hebrew leh Kawllai pen hih a tung-a bang pian-in kigelh lai hi. 05. Tuhun ciangin, Greek, Latin, English cihte-ah, kammal khat leh khat kimat ziazua nawn loin, kammal khat leh khat kikaalah mun-awng (space) kikoih hi. Uppercase letter bekbek tawh kigelh lo hi. Sentence patna-a a kizang kammal (word) sung-a
Page 150 of 288
Zolai Gelhmaan om laimal (letter) masa peen pen uppercase letter hi-a, tua lo teng pen lowercase letter (small letter) tawh kigelh hi. 06. Zolai pen awmal khat a nei kam (monosyllabic language) ahi hi. Awmal (syllable) khat pen kammal (word) khat hi pah hi. 07. Awmal-Khat Kammalte (Monosyllabic Words): ak, be, ci, dawn, en, go, hau, inn, khua, lui, min, neu, ol, pil, siam, tui, ui, vui, zo 08. Zokam pen Awmal-Khat Kam (Monosyllabic Language) ahih hangin, Awmal-Tam Kammalte (Polysyllabic or Multisyllabic Words) pawlkhat nei veve hi. 09. Awmal-Nih Kammal (Disyllabic or Bisyllabic Words): awle, baibek, cingsing, dumde, gataam, heisa, innlawi, kaikhuang, lengla, manta, nahtang, pasan, sagih, tawsaw, uiphuk, vaphual, zasan 10. Awmal-Thum Kammal (Trisyllabic Words) zong, tawmcik khat nei hi: huihtuuntal, lengmasel, muvanlai, simheisa, vanungak, zoheisa ngalulok, pasialthau,
11.Awmal-Li Kammal (Quadrisyallabic or TetrasyllablicWords) pen om pha lo phial hi: khuaivalikaap Hih kammal pen, Pu Tg. Lian Khan Mung kiang pan, 23 MAY 07 WED ni-a ka ngah, ahi hi. 12. Hih Awmal-Nih Kammalte (Disyllabic Words), AwmalPage 151 of 288
Zolai Gelhmaan Thum Kammalte (Trisyllabic Words) leh Awmal-Li Kammal (Quadrisyllabic Words) pen, kammal khat (one word)-a a kisim ahih manin, kimat ding uh hi. 13. Khua min sung-a om awmalte (syllable) zong, kimat ding uh hi: Anlang, Bizang, Cikha, Dolluang, Gamlai, Hangken, Khuabem, Lailui, Mualbem, Ngennung, Phaileng, Saizang, Tedim, Valvum, Zimpi 14. Beh min sung-a awmalte zong, kimat ding uh hi: Ainam, Bawmkhai, Cungphuh, Dopmul, Elsing, Gualnam, Hatlang, Innsun, Khuptong, Lamhau, Manlun, Naulak, Phaipi, Sukte, Taithul, Vahui, Zahlang Hih beh minte pen, J. Thang Lian Pau in ZoNet sung-a 30 SEP 2004 THU ni-a a gelh Zomi beh le phung kaikhopna sung pan-a ka laak hi. 15. Para #01 sung-a lai pen, mat zeizai nawn lo-in, awmal khat teh kammal khat suah-in a tuam ciat-in gual leeuleeu ve ni e: REV TG KHUP ZA GO IN VA HUI MA GA ZINE 2006 LAI MAI 44 VEI LAM KHAWK AH HIH BANG IN GELH HI MI KANG KUM PI HONG KHANG A TUA TAWH KI TON IN KHRIS TIAN BIAK NA MA KAI TE ZONG ZO GAM HONG TUNG UH HI TUA HUN LAI IN ZO MI TE IN LAI NEI NAI LO UH HI ZO PAU TAM PI OM HI CIH A THEIH CIANG UN KOI PEEN TAWH LAI BAWL LENG PHA PEEN DING HIAM CI IN KUM PI LAM PAN HI TA LEH BIAK NA LAM PAN HI TA LEH A VAI HAWM UH HI TUA THU TAWH KI SAI IN KAWL GAM LAI SIANG THO THU VAN PI REV SHER RATT ZO GAM AH A ZIN KAWI KAWI HI SHER RATT IN LON DON LAI SIANG THO ZUM AH THU A PUAK NA LAI JULY 7 1913 SUNG AH KUM PI LAM PAN
Page 152 of 288
Zolai Gelhmaan LEH BIAK NA LAM MA KAI TE NGAIH SUT NA PAN IN TE DIM GAM PAN IN TAANG KAM LIN GUA FRAN CA PIANG THEI PEEN LEH KI LAWM HI CI IN THU PUAK HI TUA THU TAWH KI TUAK IN REV J H COPE IN A TEI 1915 KUM A KI KHEN MAT THAI BU PEN CHIN HILLS SUNG ZO PAU TAWH A KI KHEN MA SA PEEN LAI SIANG THO HI PAH HI TUA HI A MI PIL MA SA LAI THEI MA SA MI KANG TE IN ZONG ZO PAU BUL PI KHAT A A SEH UH TE DIM PAU PEN A MAN PHA DIAK PAU KHAT A HI HI 16. Hih a tung-a lai sung-ah, UPPERCASE LETTER vive kizang hi. Punctuation mark kizang lo hi. Awmal khat pen kammal khat-in la-in, tua kammalte khat leh khat kikaal-ah mun-awng (space) kikoih hi. 17. Para #01 leh Para #15 na etkaak ciangin, Para #15 pen baih zaw na sa ding hi. 18. Tua in bang lak hiam cih leh, kammalte tampi a kimat ngeeingaai pen, sim hak hi. A kimat ding, a kigamla ding, na theih kei leh, na kimatsak sangin kigamla sak lecin, tel nop zaw hi. 19. Gelhmaan (Grammar) tawh kisai thukhun (rule) pawlkhat enkik ni: 19.01 Kamvui (sentence) a kipatna-a a kizangh kammal (word) sung-a laimal (letter) masa peen pen UPPERCASE LETTER hi ding hi. Kamvui sung-a om kammal dangte lowercase letter tawh kigelh ding hi. Bang thu om ta leh, ka upna ka khiam kei ding hi. Kamvui patna-a a kizang kammal: bang Tua kammal sung-a laimal masa peen: B
Page 153 of 288
Zolai Gelhmaan
bang thu om ta leh, ka upna ka khiam kei ding hi.
[Kamvui patna kammal bang pen capital letter B tawh kipan lo: Khial] 19.02 Kamvui a tawpna-a a kizang kammal nung-ah period om ding hi. Tua kammal leh period kikaal-ah mun-awng (space) om lo ding hi. Bang thu om ta leh, ka upna ka khiam kei ding hi.
Bangthuomtaleh,kaupnakakhiamkeidinghi.
Kamvui tawpna-a a kizang kammal: hi Tua kammal khit ciang-a hong pai ciaptehna mal: period [.] Bang thu om ta leh, ka upna ka khiam kei ding hi . [hi leh period kikaal-ah space om: Khial]
Bangthuomtaleh,kaupnakakhiamkeiding hi.Topalammaingatinthukangendinghi.
Bang thu om ta leh, ka upna ka khiam kei ding hi.Topa lam maingat-in thu ka ngen ding hi. [Period leh Topa kikaal-ah space om lo: Khial]
Bangthuomtaleh,kaupnakakhiamkeiding
Page 154 of 288
Zolai Gelhmaan
hi.Topalammaingatinthukangendinghi.
Bangthuomtaleh,kaupnakakhiamkei dinghi.Topalammaingatinthukangendinghi. [Period leh Topa kikaal-ah space nih tak om: Khial]
19.04 Rev. Dr. Joseph Herbert Cope leh Rev. Tg. Sukte Tualhang Hau Go pan Rev. Dr. Tg. Kam Khaw Thang leh Pi Lia Luan Za Cing dong-a a kizangh suakte sung-ah, ki pen a taklam-a om kammal tawh kimatsak hi. Mite in Zeisu that uh hi. Zeisu in thahna thuak hi. Zeisu kithat hi.
Zeisukithathi.
Zeisu ki that hi. [ki leh that kikaal-ah space om: Khial]
MiteinZeisuthatuhhi.
Mi te in Zeisu that uh hi.
MiteinZeisuthatuhhi.
Page 155 of 288
Zolai Gelhmaan
Eiteinhehpihnahanginupnatawhgupnaingah hi.
Eite in hehpih na hangin up na tawh gup na i ngah hi. [hehpih, up leh gup cihte leh na kikaal-ah space om: Khial] Eiteinhehpihnahanginupnatawhgupnaingah
hi. [hehpih, up leh gup cihte leh na kikaal-ah space om: Khial]
19.07 Sawlna-a a kizangh in pen a vei lam-a kammal tawh kimat lo ding hi. Ahih hangin kam zopna lamsang-a a kizang in pen a vei lam-a om kammal tawh kimat ding hi. A vei lama om kammal pen awmung (vowel) ahih leh, tua kammal leh in kikaal-ah hyphen om ding hi. 19.07.1 Tho in. An huan in. An na neek khit ciangin zum-ah pai in.
Thoin.Anhuanin.Annaneekkhitciangin zum-ahpaiin.
Thoin. An huanin. An na neek khit ciangin zum-ah paiin. [tho, huan leh pai cihte leh in kikaal-ah space om lo: Khial] Thoin.An huanin.Annaneekkhitciangin
zum-ahpaiin.
Page 156 of 288
Zolai Gelhmaan
[tho, huan leh pai cihte leh in kikaal-ah space om lo: Khial]
19.07.2 Amah tho-in an huan pah hi. Ziakaai nuam lo ahih manin an neek khit phetin zum-ah pai hi.
Amahtho-inanhuanpahhi.Ziakaainuamloahih maninanneekkhitphetinzum-ahpaihi.
Amah tho in an huan pah hi. Ziakaai nuam lo ahih man in an neek khit phet in zum-ah pai hi. [tho, man leh phet cihte leh in kikaal-ah space om: Khial] Amahthoinanhuanpahhi.Ziakaainuamloahih maninanneekkhitphetinzum-ahpaihi.
[tho, man leh phet cihte leh in kikaal-ah space om: Khial]
19.08 Postposition khat ahi ah leh a mai-a om kammal kimat hi. A mai-a om kammal pen awmung (vowel) ahih leh tua kammal leh ah kikaal-ah hyphen kikoih hi. [Hih pen zat suakhuai hiam, kikup tuak hi.] Tedim khua-ah ka suak hi. Tedim panin Tahanah ka pai hi.
Tedimkhua-ahkasuakhi.TedimpaninTahanah kapaihi.
Tedim khua ah ka suak hi. Tedim panin Tahan ah ka pai hi. [khua, Tahan cihte leh ah kikaal-ah space om: Khial] Tedimkhuaahkasuakhi.TedimpaninTahanah
Zolai Gelhmaan 19.09 Pronoun pian-a a kizang a leh a mai-a om kammal hitaleh, a nung-a kammal hitaleh, kimat lo hi. Ahi zongin, Conjunction pian-a a kizang a leh a mai-a kammal kimat hi. Tua kammal pen awmung (vowel) ahih leh, tua kammal leh a kikaal-ah hyphen kikoih hi. [Hih zong a kikup huai khat hi.] 19.09.1 Kei ka hau hi. (First Person Singular) Ei i hau hi. (First Person Plural Inclusive) Ko ka hau uh hi. (First Person Plural Exclusive) Nang na hau hi. (Second Person Singular) No na hau uh hi. (Second Persona Plural) Amah a hau hi. (Third Person Singular) Amau a hau uh hi. (Third Person Plural) Amah a hau hi.
Amahahauhi.
Amaha hau hi. [Amah leh a kikaal-ah space om lo: Khial]
Taanglaipek-akipantuniciangdongki-itnainei
Page 158 of 288
Zolai Gelhmaan
hi.Ciimnuai-aiteenlainatheihia?
Taanglai pek a kipan tuni ciang dong ki-itna i nei hi. Ciimnuai a i teen lai na thei hia? [pek, ciimnuai cihte leh a kikaal-ah space om: Khial] Taanglaipekakipantuniciangdongki-itnai
Kainnteekpain,koaleenglate,anlehtuihong nesak,hongdawnsakziahziahhi.
Ka innteekpa in, ko a leenglate, an leh tui hong ne sak, hong dawn sak ziahziah hi. [ne leh sak kikaal-ah space om: Khial]
Pasianinhonghehpihmahmahhi.
Pasian in hong heh pih mahmah hi. [heh leh pih kikaal-ah space om: Khial]
Kalawmpaazakhangahihmaninkalungdampih mahmahhi.
Ka lawmpa a za khang ahih manin ka lungdam pih mahmah hi. [lungdam leh pih kikaal-ah space om: Khial]
Amahnlaisimsimhi.Alawmpapenmawlmawlhi.
Amahn lai sim sim hi. A lawmpa pen mawl mawl hi. [sim leh sim kikaal, mawl leh mawl kikaal-te-ah space om: Khial]
Amahnlaisimsimhi.Alawmpapenmawlmawl hi. [sim leh sim kikaal, mawl leh mawl kikaal-teah space om: Khial]
19.13 Tat-huh (Adverb)-a a kizang kammalte pawlkhat, kimat hi. 19.13.1 Amah pil mahmah hi. (Adverb of Degree)
Zolai Gelhmaan
Amahnlasahiauhiauhi. (Adverb of Manner) [hiau leh hiau kikaal-ah space om: Khial]
20. Para #15-a lai pen a ngeina maan-in gual ta ni ei! Rev. Tg. Khup Za Go in Vahui Magazine 2006, laimai 44, veilam khawk-ah, hih bang-in gelh hi: Mikang kumpi hong khanga, tua tawh kiton-in Khristian biakna makaite zong Zogam hong tung uh hi. Tua hun lai-in Zomite in lai nei nai lo uh hi. Zopau tampi om hi cih a theih ciangun koi peen tawh lai bawl leng pha peen ding hiam ci-in kumpi lam pan hitaleh, biakna lam pan hitaleh a vaihawm uh hi. Tua thu tawh kisai-in Kawlgam Lai Siangtho thuvanpi Rev. Sherratt, Zogamah a zin kawikawi hi. Sherratt in London Lai Siangtho zumah thu a puakna lai July 7, 1913 sungah: kumpi lam pan leh biakna lam makaite ngaihsutna panin Tedim gam panin taangkam (lingua franca) piang thei peen leh kilawm hi, ci-in thupuak hi. Tua thu tawh kituakin Rev. J. H. Cope in a tei 1915 kuma kikhen Matthai bu pen Chin Hills sung Zopau tawh a kikhen masa peen Lai Siangtho hi pah hi. Tua hi-a, mipil masa, laithei masa Mikangte in zong Zopau bulpi khat-a a seh uh Tedim pau pen a manpha diak pau khat ahi hi. 21. Hih a tung-a lai sung-ah, kamvui (sentence) patna kammal
Page 161 of 288
Zolai Gelhmaan sung-a laimal masa peente CAPITAL LETTER kihisak hi. Kamvui sung-a kammal dangte, small letter kihisak hi. Aituam minte bel capital letter kihisak hi. Kamvui tawpna kammal nung-ah period kikoih hi. Period khit ciangin space khat kikoihin tua khit teh kamvui thak kipan hi. Khiatna (meaning) khat, ngaihsutna (idea) khat a nei kammalte, kammal khat-in kila-in, kimatsak hi. Tu-in a sim dan nuam-in, laigelhpa' deihna zong i thei thei hi.
C. Nungthuap (Appendix)
Draft Zomi Orthography:
By Taang Zomi
1. Most of Zomi words are monosyllabic. 2. The following are some polysyllabic words. Disyllabic words are in black and white while trisyllabic and quadrisyllabic words are in bold underscored. A Aalu Ai-eng Ailam Aisa Aisan Aklui Akpa Akpi Akpitangawnn = a kung nam
Page 162 of 288
Ankamlum Ansingteh Anthuul Anzoteh Awle B Baaklawng Baibek Balsan Balsau Bangkua Banla Banpi Banpuang Batsam Bawlung Bawngpi Bawngtal Begul Behiang = Besiang Be-ik Bekan Belawi Beleng Beli Bengngong = Bilngong Bepi Bepum Besan Besiang = Behiang Bikha
Zolai Gelhmaan Bikhalaap Bilbah Bilngong = Bengngong Bilpi Bipak Bokthok = Vokthok Buluh C Cialkhau Ciammui = Ciamnui Ciamnui = Ciammui Ciikpi Cimawh Cimbilik Cinghpi Citak Cithei D Daaideek Daidawng = Solnol; = Kawldawng Damiah Dangka Dangtaak Dawhdan Dawhkaan Deidan
Page 163 of 288
Deihgawh Dektak Dokdawn Dolho Duhhop Dumde E Eimah Eimau Ek-awng G Gamdaai Gamla Gamlak Gamlum Gammaang Gampalak Gamsai Ganhing Gataam Gelsing Genthei Geukang Giautau Giitta Gilkial Gilo Gilphan Gilsan Gilvah Gina Golhguuk Gualheeu
Guaphel = Guasaili Guasaili = Guaphel Guasok Guatuai Gulchikchil Gulci Gulha Gulhik Gulngawngsan Gunkuang Guta H Haakkol Haampheeng Haamsia Habuuk Hakaai Haliam Hampha Hamsia Hanthawn Hausa Haza Hehneem Hehpih Heiga Heisa = Sahei Heisok = Ngeisok Heita Hiauhau
Zolai Gelhmaan Holim Hongma =Khongma Huaiham Huanghuang Huihtuun Huihtuuntal Humpi I Ihmu Ihsip Innhik Innka Innking Innkuun Innlawi Innliim Innsun Innteek Innteeng Inntual Iplah K Kaaiteem Kaampha Kaamsia Kaankang Kaamvaal Kaanglai Kahlei Kala-oh Kamkeii
Page 164 of 288
Kauphe Kawcilik Kawkeek Kawlbot = Tangkun Kawldawng = Daidawng; = Solnol Kawkaai = Kawlkaai Kawkaaisan = Kawlkaaisan Kawlgiit Kawlkaai = Kawkaai Kawlkaaisan = Kawkaaisan Kawlkehawm Kawlmim Kawlsiing = Zasan Kawlsing Kawltu Kawsah = Kuasah [?] Keelkong Keimah Keising = Simbu Keivom Khaanglaang = Paicikhawm (Lushei) Khakham Khanglo Khangmoi
Khangmulong Khangno Khangtaak Khankha Khasia Khausing Khautang Khawhkheel Kheelbaai Khedap Khelbuuk Kheltat Kheme Khepeek Khephiau Khepp Khetbuuk Khetul Khingkhai Khomun Khongma = Hongma Khuacinlangh Khuadam Khuado Khuahun Khualum Khuaimu Khuaipi Khuaivah Khuaivalikaap Khuakhal Khuamial Khuangai Khuangbaai Khuaphialep
Zolai Gelhmaan = Khawphelep Khuangphilit Khuavak Khuazing Khumkham Khutbuh Khutme Khutpeek Khutpi Kiilling Kilawm Kimawl Kineih Kipawl Kiphasak Kisathei Kizen Komah Komau Komkiil Konlawh Kuasah [?] = Kawsah Kuhkal Kumpi Kumzawn Kunta L Laho Laina Lainat Laito Lalcin Lamdang
Page 165 of 288
Lam-en Lampi Langbawm =Tawntel Leiko Leikha Leikheu Leitung Leivokkuang Lengla Lengmaseel Lengtong Lenmui Lenuai Liaktawp Liangko Liangzawl Limsing Lingkhaw Lingmaw Lingmaw Lingmin Lingpak Lonamsia Lopa Lothaang Lo-uih Lubawk Lungdam Lingmin Lingpak Lonamsia Lopa Lothaang Lo-uih Lubawk
Lungduai Lunggam Lungulh Lunghei Lunghiang Lungka Lungkhaap Lungkham Lungkia Lungngai Lungnuam Lungsim Lungso Lungtang Lungtom Lungzai Lutang M Mahmah Maikhing Maimial Maimom Maipuang Maitaang Maitai Maitang Mangbuh Mangkawlsing Mangngilh Mangtaaksing Mangthang Manta Mantakha = Mehkha
Zolai Gelhmaan Mantasan = Mehthuuk Mantep Mebuh Meengkeeng Mehkha = Mantakha Mehthuuk = Mantasan Meigong Meilah Meima Meisel Meitei Mihai Mihau Migi Mihing Miksa Miksi Minpha Minsia Minthang Mipil Misi Mizawng Mom-ai Mompi Mualtan Mubung Mudah Muiphei Muithal Muitung Mulkim Musane
Page 166 of 288
Musi Muvanlai N Nahka Nahkia Nahtang Nahthak Nakguh Naksaal Namsau Namsia Nangawn = Natawm Nangmah Nasia Natawm = Nangawn Naungeek Naupang Nehno Neekngaih Neisok = Ngeisok Ngagul Ngahat Ngaihsun Ngaingaw Ngaklah Ngalkhuahang Ngaltaak Ngaltheen Ngaltuun Ngalulok Ngameisan
Ngami Ngapaak Ngapum (=Pumlum) Ngasan Ngavok Ngazo Ngeisok = Neisok Ngeitaal Ngentel Niangteh Niangtui Nikaai Nitaak Nomah Nomau Nuakik = Nawkik Nukik Numei Nungak Nungta Nunuun = Singtangmai Nupa Nuphal Nupi O Ong-e P Paakta
Zolai Gelhmaan Pa-akdangkaang Pa-akdangsan Pagul Pahtawi Paicikhawm =Khaanglaang Palaang Palau Palngul Palpi Pammaih Pamua Panaai Pangkhang Pangpaan Papaak Papi Papo Pasal Pasan Pasialthau Pasian Patau Patciang Pateh Patung Paulam Paunak Pemta Peengpelep Peuhmah Phamawh Phaitam Phalbi Phalvak Pheisam
Page 167 of 288
Pheituam Phiaukawi Phihtu Phingpi Pholaak Phuisam [-] Phuisam [\] Phuitong Phulum Phulun Phuungbeem Pialkhang Piteek Poimawh Puan-ak Puanteen Puksi Pulaak Pusuak Pumlum = Ngapum Pusuak Puteek S Saakvaak Sabuai Sagih Saha Saham Sahang Sahawk Sahei = Heisa Sahia
Saidai Sa-ik Saili Sailung Sailungtang Saiseek Saisuang Sakahu Sakhi Sakhilunggam Sakhitalgawm Sakhituaitung Sakhuai Sakol Sakuh Samkhau Samkilh Samphok Samsia Samsih Sanah Sanang Sangai Sanggam Sangak Sansiim Saphulip Sapi Sapi-uumtuah Sapthei Sathei Saza Sathak Sazuk Seekpi Sehneel
Zolai Gelhmaan Sehtaak Selkeu Siakmit Sialkong Sialnah Sialsawm Sialkhum Sialthawl (?) Siangtho Sikha Sikkhu Siksem Sila Simai Simbeng Simbu = Keising Simheisa = Heisa = Sahei Simmawh Simtham Singgi Singnahtang Singsan Singvadangtu = Vasingdangtu Sinkha Singluang Sinnuam Sinso Singtangmai =Nunuun Sokpuang Sokval Solnol
Page 168 of 288
= Daidawng; Kawldawng Suaklu Suakta Sualkal Sumkuang Suangkua Suangmuat Suangpaak = Suangvaupaak Suangsi = rock blood Suangvaupaak = Suangpaak Sukduk Sumkuang Sumtawng Sumto Sungpi Susia Sutpi T Taakdo Taaksing Taangman Taangsaam = a kung nam khat Tagah Tahum Taksang Talap Tamngai Tangciing
Tangho Tangkha Tangkun = Kawlbot Tangluang Tangmai Tangngol Tangteel Tangteuh Tangval Tanluan = Olive Tansing Tanu Tapa Tapkuang Tuangdung Tawbo Tawlbawk Tawlet Tawngum Tawntek Tawntel = Langbawm Tawsaw Teembaw Teengkol Teengta Tehno Teipi Teising Tengte Thaangling Thadah Thahpuang (?) Thaitheek
Zolai Gelhmaan Thaksiing Thalsing Thangpaai Thankik Thanuam Theiba Theidam Theihia Theitheek Theivatuktu Thokaangg Thokualong = Thokawlong Thopi Thopum Thosi Thovai Thukhual Thumaan Thumang Thunop Thunuam Thupi Thusa Toktol Tongdawn Tuahpha Tuahsia Tuaiteeng Tuangdung Tuantual Tuga Tuibuuk Tuili Tuipi Tuktum
Page 169 of 288
Tukpeng Tulak Tungman Tungtuun Tupeek Tuunpi Tuzum U Uilut Uipa Uiphuk Uisan Uisul Uitawmm Ukeng Ukpi Ummawh Unau Upa Unok Utong V Va-ak Vacim Vagial Vagik Vahui Vaimim Vaka Vakaang Vakiang Vakhu
Valah Valuk Vamim Vamtui Vanbaal Vansam Vanungak Vantung Vaphual Vasa Vasingdang Vasingdangtu = Singvadangtu Vasukduk Vatawt Vaunga Veihnamkhau Vokkhial
Zolai Gelhmaan Vokpi Voktal Vokthok = Bokthok Vokthok-ek-tanal (?) Vompi Z Zabeel Zadang Za-ip Zanah Zanta Zasan = Kawlsiing Zato
Zaupaan Zavaat Zawngkuh Zawngtah Zawngthal Ziakai Zingciang Zingsang Zoheisa = Heisa = Sahei Zongsang Zozam Zulei Zutang Zuthei
Zolai Gelhmaan
19 Taang Zomi, Endikpi Lailam Pulaakna (excerpt), Vahui Magazine 2006, Florida, USA: FZIUSA, 2006, pp. 18-20, 25-29. Page 171 of 288
Zolai Gelhmaan Ngul Za Pao ci-a hong kigelh leh, Ngul Za Pau kicihsak hi. Pau pen i zatzat ngei, a maan peen ahi hi. Pao a deih zaw ahih lam a kitheihpih leh, Pao kicihsak hi. Beh min malgawm zia A beh neite zat malgawm zia mah kizui hi. Zolai-ah J laimal <j> nei lo, Zopau-ah J awsuah // nei lo i hih hangin, Zasuan cihsak lo-in, amau deih ahi Jasuan kizatsak hi. Tu-a i neih loh ahi J, Q, R, X ,Y cihte nidang ciangin i deih, i zat nop hun hong om kha ding hi. F pen Teizang kam-ah i zangh hi. W bel A khit ciangng i zangh-a, kammal patna-in bel i zangh kei hi. [Topa aw, awm natna a neite awng zo lo uh hi. Tua natna sung-ah awk den-a a om ding uh, awi na hi hiam? Ko lam-ah hong awn suk inla, amaute damsak in. Amaute a dam loh uh pen nawngkaai mahmah hi.] Khua min malgawm zia Tiddim, Tedim Tiddim pen Mangte hong lawhna hi-a, ei leh ei Tedim kici i hih manin, Tedim kizangh zaw hi. Kawl, Kawlpi, Kalemyo, Kalaymyo, Kaleymyo Kawlpi ci-a i theih khua pen Kawlte in Kalemyo ci uh hi. SPDC kumpi hong kah zawh ciangin, Kalaymyo ci-in a kigelhna hong om hi. Tua ahih manin, a nih-in kisaang hi. Kaleymyo bel kici ngei lo ahih manin, [hih] magazine sung-ah kizangh lo hi. Zangkong, Rangoon, Yangon
Page 172 of 288
Zolai Gelhmaan Hih pen, a gelhte gelh zan kizuihsak hi. Gentehna-in Zangkong Awging a kici thuzaksakna lai pen, a neite in tu ciang dong, Rangoon Awging lah ci lo, Yangon Awging lah ci lo uh ahih manin, amau zat dan mah kizuihpih hi. Khalkha, Haka, Hakha, Halkha Nidangin, Haka a kici pen SPDC kumpi hun sungin, Hakha cia a kizatna hong om ahih manin, Hakha kizangh hi. Khua leh gam a neite in bang deih zaw uh cih a kitheih teh amau deih dan zuih ding ahi hi. Minam min malgawm zia Zomi, Chin Kawlte leh Mangte in Chin ci-a hong theih uh ahi ei minam pen, ei leh ei Zomi kici i hih manin, Zomi kizangh hi. A minam neite deih min, a kizatpih ahi hi. Mang, Mangkang, Mangvom, Mikang British-te, a diakdiak-in English-te pen Mang, Mangkang i ci hi. A lai uh ahi English pen Manglai i ci hi. Mikang cih pen a vun kaang ahi Europe mite ahi hi. Mangkangte zong Europe mi mah hi uh ahih manin, Mikang ahi uh hi. Mangkang khempeuh Mikang ahi uh hi. Ahih hangin, Mikang khempeuh Mangkang hi lo hi.
Zolai Gelhmaan kiKimu; kiho; kithutuak; kipumkhat ki khit-a hong pai kammal (word) a patna laimal (letter) pen vowel ahih leh, ki leh tua vowel kikaal-ah hyphen om ding hi: ki-itna, ki-etna, ki-apna 2. Hih a nuai-a-te leh a vei lam-a laimal/kammalte kimat hi. -a tua huna kipan; tua muna i inn lam bel nuam saam ei. a ma-a hong pai kammal (word) a tawpna laimal (letter) pen vowel ahih leh, tua vowel leh a kikaal-ah hyphen om ding hi: amah pen pa-a nei; an ne-a; tua hi-a; u-a hong nei na hi hiam, nau-a hong nei na hi hiam? -ah tua munah; i gamah; i innah ah ma-a hong pai kammal (word) a tawpna laimal (letter) pen vowel ahih leh, tua vowel leh ah kikaal-ah hyphen om ding hi: tua khua-ah; i lo-ah va kuan ning. -in tua ahih manin, tua ahih hangin, tua ahih ciangin, in ma-a hong pai kammal (word) a tawpna laimal (letter) pen vowel ahih leh, tua vowel leh in kikaal-ah hyphen om ding hi: a mit na-in; an ne-in; tu hi-in, um lo-in; Pasian um-in -na itna, utna; hehpihna; hamphatna -pih mipih, sapih, paipih, dahpih
Page 174 of 288
Zolai Gelhmaan -sak seemsak; bawlsak, -te mite, thute, ute, naute, naupangte, makaite 3. Khua min, beh min cihte kimat hi. Tedim, Lailui, Tonzang Thawmte, Guite, Sukte, Bawmkhai 4. Khat-a a kingaihsun khawm thute, kimat hi. Nang kong it hi. A mah zong ka it hi. [Khial] Amah zong ka it hi. [Maan] Vai mim leh ga taam [Khial] Vaimim leh gataam [Maan] Bawng pi nawi va suuk ning. [Khial] bawngpi nawi va suuk ning. [Maan] Pa sian um in. [Khial] Pasian um in. [Maan] 5. Gamtatna a kizomzomte, kimat hi. Cingno kiang-ah Thangno khat vei a hawh hi. Cingno kiang-ah Khamno sawm vei a hawh hi. Cingno kiangah Khamno a hawhhawh hi. Meitei gun in kan hun nei lo-in luangluang hi. Ahi zongin theih ding khat: Amah in gal a sim ciangin a zozo hi. [zo suakuak]
Page 175 of 288
Zolai Gelhmaan Zeisu in A zo zo hi, a ci hi. zo zo (=zo khin) hi-a, zozo hi lo.
Zolai Gelhmaan a; -a; aAmah a pai hi. Tua hun-a kipan Ahih hangin; ahi zongin Awtom leh awsau single vowel, double vowel Awsau lah nadingin, a kulna mun-ah double vowel kizangh hi. Tu ni-in amah in na nakpi-in seem [=to work] hi. Ama nasep pen sasem [meat carver], ahi hi. Sa a kigawh khit ciangin, amahn sem [=to carve, to cut] hi. Amah hong pil seemseem [=progressively] hi. Zum-ah na seem [=to work] semsem [=unhesitatingly] hi. o, aw Awtom lahna-in o kizangh-a awsau lahna-in aw kizangh hi Huihpi in tuipi a lawk hi. [Khial] Huihpi in tuipi a lok hi. [Maan] Amah a gol a gawl hi. [Khial] Amah a gawl a gol hi. [Maan] i, ih, ii Kei ka pil hi. Ei i pil hi. Nang na pil hi. No na pil uh hi. Amah a pil hi. Amau a pil uh hi.
Page 177 of 288
Zolai Gelhmaan Ei ih pil hi cih bang-a i gelhna zong om-a, ahi zongin, tu laitak-in ih zangh lo-in i kizangh hi. ii pen Teizang-ah kizang phadiak hi. Topa ii hehpihna tawh Hih pen, Tedim-ah, apostrophe zangh-in, Topa hehpihna tawh kici hi. Ahi zongin, khat veivei, ii zangh leeng, a kitel zawkna om hi. Closed Quotation Zat Zia Tu laitak-in zat zia nam nih om hi. British English-ah: Zomi sung-ah Tedim, Falam, Hakha leh a dangdangte kihel hi. Closed Quotation Mark [] khit ciangin comma [,] pai pan hi. American English-ah: Zomi sung-ah Tedim, Falam, Hakha leh a dangdangte kihel hi. Closed Quotation Mark [] ma-in comma [,] pai hi. Rev. Pu Tg. Khup Za Go, Siapi Tg. Lian Za Go cihte pawl in British English dan zangh uh hi. Amau article-te-ah amau zat dan mah kizatpih hi. Quotation mark zat dan a tel khol lote article-te-ah American English dan kizatpih hi.
Page 178 of 288
Zolai Gelhmaan He sent us a list of sentences in English to be translated into Tedim, Falam, Hakha, Matu, Mara, Cho, etc. He translated it into Falam. I translated it into Tedim. He put our translations on his webpage. Today, I looked for his webpage, and found out that the webpage no longer existed. I looked for the webpage on the Internet Archive (http://www.archive.org), but it was not there. I remember that Dr. Vum Son put my translation on his webpage (Information Central for topics related to Zo Reunification and Democracy and Federalism in Burma, (http://home.us.net/~suantak). When I tried to go there, I found out that the webpage was no longer in existence. I went to the Internet Archive, and fortunately the archive of the webpage is still there: http://web.archive.org/web/20031008112250/home.us.net/~suan tak/ Fortunately, my translation is still there: http://web.archive.org/web/20031029234540/home.us.net/~suan tak/l_tedim.htm In 1995-1996, I used Eudora Light 1.x for Macintosh (see http://www.eudora.com) as my main POP3 email client, which was plain text only (that is, it did not have RTF or HTML format). At that time web-based email (such as Hotmail or Yahoo Mail) was un-heard of. I used Monaco (fixed, monospaced font) 9 points when I wanted to write columnar tables, and Palatino (proportional font) 12 points when I wrote academic papers. (I used Micosoft Word 5.1 for formal writing.) Now that I use Windows operating system, I use Outlook Express 6 (both plain text and HTML) as one of my POP3 email clients. For tabulation, I use Courier New (fixed,
Page 180 of 288
Zolai Gelhmaan monospaced font) 10 points in place of Monaco, and for academic papers, I use Times New Roman 12 points in place of Palatino. (Actually, I now use OpenOffice.org Writer 2.420 to create tables.) There have been lots of changes within 12 years! With a deep feeling of nostalgia, I hereby reproduce my small piece of writing on Tedim Zolai grammar. We Zomis have not yet had a good, reliable grammar book. We are still in the process of developing grammar and a grammar book. I look forward to comments from my readers.
Zolai Gelhmaan
http://web.archive.org/web/20031029234540/home.us.net/~suan tak/l_tedim.htm
Tedim
ENGLISH ======== How are you? I'm fine. Have you had your dinner (meal)? Yes I have. What's up? What are you up to? Nothing much. Tedim ===== Dam maw? Dam mah. Nitaak-an (An) ne khin maw? He, ne khin. Bang thu om a hia? Bang seem na hia? Bangmah seem khol ke'ng ee. Vankau Mual-ah. Sa lua si. Kikhawm ve ni ee. (Tua) hong pia ve.
Where are you going? Koi-ah pai na hia? To Van kau tlang. It's too hot. Let's go to Church. Give me that (something).
Zolai Gelhmaan
Glossary: ====== Word or Phrase dam*1 maw; hia; hiam mah nitaak-an an ne khin Definition = (adjective or verb) healthy; be healthy = end particle used to show that the sentence is a question = affirmative particle = (noun) dinner = (noun) food, meal = (verb) eat = (verb to be) present/past perfect tense (adverb of frequency) already = (adverb of affirmation) yes = (interrogative pronoun or interrogative determiner) what = (noun) news; event; word; case; matter = (verb) exist; be = copulative particle used to refer to third person singular = copulative particle used to
Page 183 of 288
he bang
thu om a*2
na*2
Zolai Gelhmaan Word or Phrase Definition refer to second person singular pronoun (nang; nangmah) bangmah seem khol keng kei ing*3 ee = negative particle = (verb) work; do = (adverb of degree in a negative sense) not much = short for "kei ing = (adverb of negation) not = end particle for first person singular = cosmetic end particle used to enhance the beauty of the sentence = (adverb) whither; to where = (postposition) to = (noun) hill; hillock; mount; mountain = (adjective/verb) hot; be hot = (adverb) too; excessivel = end particle = (verb) worship (at church, etc.) (literally) be gathered = cosmetic particle (to enhance the beauty of the sentence)
Page 184 of 288
ve
Zolai Gelhmaan Word or Phrase ni lim*1 mahmah tua Definition = (imperative or hortative mood of verb) let us = (adjective/verb) delicious; be delicious = (adverb of degree) very = (demonstrative pronoun; demonstrative adjective) that = adverbial particle used to refer to direction inward = (verb) give
hong*5 pia
_________________
Footnote *1 What is regarded as an adjective in English grammar can be regarded as a verb in Burmese, Zomi (Laimi) and Hebrew grammar. Look at the following sentences:
(1) Amah hau (2) A hau mi suak nuam hi. ing. (He is rich.) (I want to become a rich man.)
In the first sentence, "hau" (=be rich) is a verb in Zomi (Laimi) and Burmese grammar. [In Burmese, the sentence reads:
Page 185 of 288
Zolai Gelhmaan "Thu chantha thi."] But in English, "rich" is a predicative adjective (an adjective used predicatively). In the second sentence, "a hau mi" means "a rich person". [In Burmese, it is: "chantha thaw thu".] Here "hau" is an attributive adjective (an adjective used attributively). In this case, Zomi (Laimi), Burmese and English grammars have the same opinion. Footnote *2 There are three such copulas, viz., "ka", "na" and "a". Look at the follwing sentences:
(1) (2) (3) Kei Nang Amah ka na a pai pai pai hi. hi. hi. ( I go.) (You go.) (He goes.)
"Ka" is the pronominal copula21 joining the subject "kei" (first person singular pronoun) and the verb "pai". "Hi" is the end particle used to signify that the sentence comes to an end. "Na" is the the pronominal copula joining the subject "nang" (second person singular pronoun) and the verb "pai". "A" is the pronominal copula joining the subject "amah" (third person singular pronoun) and the verb "pai".
21 In English, a copula is a verb-to-be (be, is, am. are, was, were, etc.). Here, I use the word copula to mean a word used to join two elements. I call it pronominal prefix elsewhere. Page 186 of 288
Zolai Gelhmaan Footnote *3 When we want to omit a pronominal copula, such as "ka" or "na", we replace the end particle "hi" with the pronominal particle concerned. Look at the following sentences:
(1) Kei Kei (2) Nang Nang (3) Amah Amah a na ka pai pai pai pai pai pai hi. hi. hi. teh hi. ing
In the first sentence, we omit the pronominal copula "ka" and the end particle "hi". In place of "hi" we put the prominal end particle for first person singular "ing". In the second sentence, we omit the pronominal copula "na" and the end particle "hi". In place of "hi" we put the pronominal end particle for the second person singular "teh". In the third sentence, we omit the pronominal copula "a". But we do not omit the end particle "hi" because there is no separate pronominal end particle for the third person singular to replace "hi".
Page 187 of 288
Zolai Gelhmaan Footnote *4 In English, the preposition (pre-position) is one of the eight parts of speech. The word that is put before (=pre) a noun or a noun equivalent is called a preposition. Look at the following sentence: (1) Tedim-ah va pai in. (Go to Tedim.)
(1) Tedimah va pai in. (Go to Tedim.)
Here, in the sentence in English, the word "to" is put _before_ a noun (Tedim). Therefore "to" is a preposition. But in Zomi (Laimi) and Burmese grammar, "ah" ("to" in English) is put _after_ (=post) a noun (Tedim) or noun equivalent. Therefore we should call it "postposition" (post-position) instead of "preposition". I think Japanese grammar is the same as ours in this case. Footnote *5 There are two adverbial particles used to refer to direction of movement, viz., "hong" and "va". Look at the following sentences:
(1) (2) Hong Va pai pai in. in. (Come here.) (Go there.)
In the first sentence, the vocative of address is omitted. The sentence is the same as the following:
Zolai Gelhmaan
(1) (Nang) hong pai in. [(You) come here.]
"Hong" is used to refer to direction inward, or to a destination directed toward the person speaking. In the second sentence also, the vocative of address is omitted. The sentence is the same as the following:
(2) (Nang) va pai in. [(You) go there.]
"Va" is used to refer to direction outward, or to a destination directed away from the person speaking. Our special thank goes to Rev. Pau Cin Thang for his contribution of Tedim dialect.
Back to Dialect Back to Rammawi
Zolai Gelhmaan S (Subject) Tg. Thang Ho in Maung Ba thi S (Subject) David O (Object) bawng khat pen nwa tit kaung ko V (Verb) slaughtered V (Verb) go hi. that thi. O (Object) a cow.
http://www.geocities.com/Athens/Acropolis/1470/chap-2-42.html http://homepage.ntlworld.com/vivian.c/Linguistics/LinguisticsG lossary.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Word_order 2.3 English-a a om lo, Zolai le Burmese-a a om khat pen, Nominative affix (in) ahi hi. Tua pen, subject tawh kimat (written solid) lo-in, a tuam-a gelh (written open) ding hoih ka sa hi.
S (Subject) Simple Subject Tg. Thang Ho Maung Ba Nominative Affix in O (Object) Simple Object lo V (Verb) Assertive End Affix hi. Object- Pronom- Simple ive Affix inal Verb Prefix (pen)23 a kho
thi
lay
(ko)23 ()23
htun
thi (i) ()
23 Sentence-ah, hih objective affix pen kikoih lo thei hi. Page 192 of 288
Zolai Gelhmaan 2.4 English-a a om lo, Zolai le Burmese-a a om dang khat pen, Imperative End Affix (in) ahi hi. Tua pen verb tawh kimat loin, a tuam-a gelh ding hoih ka sa hi.
S (Subject) O (Object) V (Verb) Imperative End Affix in. bar.
Vocat- Vocat- Simple Nom- Simple Object- Simive of ive Subject inative Object ive ple Address Affix Affix Affix Verb Lai Sar (Nang (Thin ( (Tg. Thang Ho (Maung Ba ( aw,)26 (nang in)25 thi)
25 25
in. bar.
(pen)24
24 24
) in)25
()
in.
(pen)24
yay,)26 ) )26
(thin (
thi)25
sar
(ko)24 ()24
yay
bar.
)25
3. Tu-in i subject pi (main subject) lam-ah pai ta ni. 3.1 Personal Pronoun le Pronominal Prefix-te:
24 Sentence-ah, hih objective affix pen kikoih lo thei hi. 25 Sentence-ah, hih subject le nominative affix pen kikoih lo thei hi. 26 Sentence-ah, hih nominative of address le address affix pen kikoih lo thei hi. Page 193 of 288
Zolai Gelhmaan
Person Number Personal PronomPronoun inal Prefix (1) First Person (2) (3) Keimah Plural Ei Eimah Eimau Eite Plural Ko Komah Komau Kote Second Person Singular Nang Nangmah na pai hi. ka pai uh hi. i pai (uh)27 hi. (4) ka Verb Pluraliz- Asserting ive End Verbal Suffix Suffix (6) (7) hi.
(5) pai
Singular Kei
Plural
pai
hi.
pai
uh
hi.
27 Hih mun-ah pluralizing verbal suffix pen kikoih khin khol lo hi. Page 194 of 288
Zolai Gelhmaan 3.2 Pronominal Prefix (Ka, na, a) tawh a form kibang napi, a zatna tuamdang khat om leeuleeu-a, tua pen Possessive Adjective ahi hi.
Person Num- Poss- Noun Pluber essive ralAdizing Nomjective inal Suffix
(2) (3) (4) (5)
PluPro- Tran- Innomi sitive tran- ralnal Verb sitive izing PreVerb Verbfix (Ad- al jectiv Suffix e)
(6) (7) (8) (9)
(1)
(10)
First Person
ka a i a
hi hi. hi hi.
laibu inn
uh uh
ka a
sim gol
uh
hi. hi.
Second Person
na a na a a a a a
Zolai Gelhmaan 3.3 Kei ka pai hi, hi zaw maw, Kei kapai hi, hi zaw maw, cih tawh kisai-in, Kei ka pai hi, cih ding hoih zaw ka sa hi. Dr. Joseph Herbert Cope hun, Rev. Sukte T. Hau Go hun, Rev. Kam Khaw Thang hun-te-ah, Kei ka pai hi, cih dan mah kizangh hi. Bangbang ahi zongin, i zat khat pen zat paisuak (consistent) ding kisam hi. Kei kapai hi, cih pen hoih zaw i sak leh zong, tua dan-a zat paisuak ding hi-a, khat vei leh Kei ka pai hi, ci zeel, khat vei leh Kei kapai hi, ci zeel, cih bang-a i om loh ding thupi hi. 3.4 Kammal a kimat-a gelh ding dan tawh kisai-in, a beisa hun (May 24, 2007 ni)-in, Bang Kammalte Kinaaisak Ding? (1) [Which Words are to be Written Solid? (1)] cih khat, ka gelh ngei hi. May 24, 2007, 5:18 PM (Eastern Daylight Time) Bang Kammalte Kinaaisak Ding? (1) http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/27266 August 10, 2007, 05:41 PM (Eastern Daylight Time) Bang Kammalte.pdf http://www.zocia.org/forum/showthread.php?t=91 4. Mailam-ah Zolai a hoih seemseem nading-in, hanciam-in seem khawm ciat ni. ---------- Forwarded message ---------From: Myanmar Mission <usathupuak@yahoo.com> Date: Mon, Mar 31, 2008 at 11:33 AM Subject: Fwd: USA Thupuak ( March 2008) To: Cin Do Thawng <cinno06@gmail.com>, kamkhan thawn <cnthawn@yahoo.com>, Dr paumung <drpaumung@yahoo.co.uk>, En Lian Pau
Page 196 of 288
Zolai Gelhmaan <enlianpau@yahoo.ca>, gk tuang <gktuang@gmail.com>, Gin Khan Tuan <gtuang@gmail.com>, Kham K Hang <hangbawi@bellsouth.net>, HANG Z SUAN <hzsuan@yahoo.com.au>, Kam Thawn <kamkthawn@gmail.com>, Kham Do Thang <khamdothang@yahoo.com>, Khen Sian <kzsian@gmail.com>, Kham Khai <myanmarchristian@yahoo.com>, thawng-suantak <ncthawng@yahoo.com>, Neng N Lian <Neng_lian@yahoo.com>, Neng K Pau <nepaulehsaw@aol.com>, nkkhai347@gmail.com, Pau Lian Nun <nunpi5567@yahoo.com>, Pau Khai <paakhai@yahoo.com>, "Rev.Kam Hau" <paradisehau@mandalay.net.mm>, Pau Khan Khup <pau_khup@yahoo.com.sg>, Thang Suan Mang <psuanpi@gmail.com>, Pum Chin <pumzachin2000@yahoo.com>, Taang Sianpu <sianpu@zomi.net>, suan tawng <suantawng721@gmail.com>, Taangzomi@gmail.com, Tun G Lian <tglianneu@gmail.com>, tgzomithawn@googlemail.com, kap pu <zolaitai@yahoo.com>, Zomi Innkuan Denmark <Zomidk@yahoo.com>, Simon Muan <zomidk@yahoo.com>, Vungh Pian Sing <zosialtaang@gmail.com> Dear Khazih sungah u leh nau, USA Thupuak tha n'ong piak ciat manun, lungdamna kong ko uh hi. Ihkipat a kipan tuciang dong a haksa khat pen i Zolai gelh dan nahi hi. Gelh dan tuamtuamte kaet koikoi ciangin hoih thei napi, kasan zawh lohna pawlkhat om pahpah mawk hi. Zopau leh Mangpau gualh dan kilehbulh keii napi, Mangte grammar
Page 197 of 288
Zolai Gelhmaan khawng ihzat pih nop ciang ong buaihuai thei zel hi. Khat veivei, grammar leh rule-te nak let lua le hang, ihpau dan nangawn khel kik nop hun om thei hi. Aihang in, kampau pen a omsa hi a, lai pen akiphuak tawm khat nahi lel hi, cih i thei hi. Ei Zopau tawh akituak pen ding-- Manglai alphabets mah maw, a dang phuah tawm theih khat peuh maw, grammar a tuam khat maw-mun khat teitei ah om ding hi cih zong ngaihsut hun om hi. Bangbang ahi zongin, tu a dan mah tawh kikalsuan ding ahih main, a nuai-a zat dan nam li-te kakhel pakna nong theih siam dingun ong gen nuam ing. Hih teng zat dan akibang hi. ( a ka na i.) Gentehna:(1) Thunget ding i phawk hiam? (2) Thunget ding ihphawk leh thu ngen ni. (3) Thunget ding na ut hiam? (4) Thunget ding na-ut leh thu nangen in. Ngaihsut dan tuamtuam naneih leh usathupuak@yahoo.com ah ong theisak in. Lungdamna tawh, ( Editor, USA Thupuak, Myanmar Mission Church, Florida, USA)
Zolai Gelhmaan ding pen Z.B.C.M ci kha; R.C. pawlpi ding pen R.C pawlpi ci kha. 2.2.3 Punctuation tawh kisai-in, punctuation mark-te lak-a a thupi mahmah ahi, Comma thu, hoih tak-a a kigelhna om nai lo hi. 2.2.4 Kammal Kinaai ding leh Kigamla Ding tawh kisai pen, hoih tak-a a kigelhna om nai lo hi. Pasian in hong it mahmah hi, cih ding pen Pa sian in hong it mah mah hi, ci kha; Pasianin hongit mah mahhi, ci kha. 3. Mailam Thu 3.1 Morphology sung-a a kihel Kambul (Morpheme) tawh kisai thu (Morphemics) pen a kilawm ciang ngaihsutna nei khin ka hih manin, damdam-a gelh tohtoh ding hi. Hih pen Noun leh Verb tawh kisai hi phadiak hi. 3.2 Phonology sung-a a kihel Awbul (Phoneme) twh kisai thu (Phonemics) pen a bulpi pawlkhat ka ngaihsutsa hi-a, tu laitakin, Awsaang-awniam (Tone) thu ka ngaihsut laitak hi. Ka gelh nop thute: Morphophonemic Changes; Tonemes; The Difference between English and Tedim Phonemes; etc. 3.3 Tua kawmkaal mah-in Kamvui (Sentence) tawh kisai thu (Syntax) zong, hun ngahna tawh kizui-in gelh ding, ka sawm hi. 3.4 Hun ka ngah teh ka gelh nop thute: The Polygeny (or Polygenesis) of Koine Tedim; The Endangerment of Our Language in the Face of Assimilation; etc. 4. Ma Pan Khop Ding Zotna 4.1 Hih thute, khat guak sep dingin, baih pak lo ding hi. 4.2 Zolai khantoh ding a lunggulh khempeuh in ma pang khawm ni.
Page 200 of 288
Zolai Gelhmaan I am proud of a Zomi a ci nu/pa pen Zomi khat hi tuan lo thei hi. Mangkangte khat in nang hong paakta mahmah leh, ama lawmte kiang-ah, I am proud of a Zomi ci-in nang tawh kisai, na gen thei ding hi. Amah pen Zomi khat hi lo-in, nang pen Zomi khat na hi hi. Nang Zomi khat pen amahn hong aangtanpih ahi hi. A aangtangpa pen Mangkang khat ahi hi. Nang pen Zomi khat na hih-a, Zomi khat na hihna a aangtang na hih leh, I am proud of being a Zomi na cih ding, ahi hi. Tua tawh kizom-in, gen suak lai leeng: Tuma kum tam sim lai (1960 ma)-in, Rangoon University HillChin Student Union (RUHCSU) in motto (thubulphuh) khat neih ding na vaihawm uh-a, I was born as a Chin I shall live as a Chin I shall die as a Chin na ci uh hi. Ei Zokam-in letkhia leeng, Zomi khat bang-in ka suak hi Zomi khat bang-in ka nungta ding hi Zomi khat bang-in ka si ding hi cih hong suak hi. Grammar tawh kisai-in a khialhna om lo hi. Ahi zongin, i cihnopna taktak sukha lo hi. Zomi khat bang-a suak na hih leh, nang pen Zomi ahi lo zong, na hi thei hi.
Page 202 of 288
Zolai Gelhmaan Tua lai hun pen Sia Taang Go Suan Nang, sangnaupang ahih laitak ahi hi. Ama u, Taang Ginkhatsuan in, Tu-a na lai gelh uh maan kei. Ei pen Zomi khat bang-a a suak hi lo hi hang. Zomi ahisa-a a suak hi hang. Ei pen Zomi hi hang. Zomi a bang, hi lo hi hang. Tua ahih manin, na laigelh uh, hih bangin kheel un, ci-in hih a nuai-a bangin, na gelh hi: I was born a Chin I shall live a Chin I shall die a Chin Tua pen, na mang uh-a a kizangh suaksuak ahi hi. 1973-1974 Rangoon Universities Chin Literature and Culture Subcommittee Annual Magazine-ah Tedim Editor le English Editor ka sep hun pan-a kipan-in, hih bang-in ka na gelh hi: I was born a Zomi I shall live a Zomi I shall die a Zomi A nunung peen-in, Vahui Magazine 2006 sung-ah zong tua bangmah-in ka na gelh hi. (Taang Sianpu in Vahui Magazine a lei kha lo, a ngah kha lote in zong a sim theih nadingin, zocia.org website (http://zocia.org) hiam khat-ah koih ding na phal hiam, hong ci-a, Phal mah ung, na ci ing. A sawt lo-in mi kim et theih dingin hong kikoih ding hi.)
Zolai Gelhmaan TBCEU May 14, 1969 Hih ka ciaptehna pen maan hiam, maan lo hiam, tel lo hing. Hih pen Labu #1 ci ni. 07. A bu dang khat, ka mu leeuleeu hi: Tedim Labu Thak Hymns of Heaven & Our Eternal Hope Compiled by Rev. Thang Khawm Pau January 24, 2004 Hih zong, tu laitak-in kei kiang-ah om lo hi. Hih pen Labu #2 ci ni. 08. A thumna khat ka mu leeuleeu hi: TEDIM LABU TEDIM HYMN BOOK Tonic solfa Notation ZOMI CHRISTIAN LITERATURE SOCIETY 2001 TEDIM LABU Tonic Solfa Notation, 7th Revised Eition 1999 Copy Right Reserved ZCLS 1st Reprint 2001 Printed at Swapna Printing Works (P) Ltd, 52, Raja Rammohan Sarani, Calcutta-700 009 Hih laibu pen kei kiang-ah, tu laitak-in om hi.
Page 206 of 288
Zolai Gelhmaan Hih pen Labu #3 ci ni. 09. I etkaak pak dingin, hih a nuai-a la, kong teel hi. Labu #1 sung-ah hih bangin kigelh hi: 249
M. 366
Doh is Eb
1. Upa khat zan lai Zeisu kiangah pai-a, Gupna ngahna ding khuavak lampi dong hi. Topa in a tel tak a hilh kik-a, Nih vei na suak in, ci. in, SAKKIK:
Nih vei na suak kik in, Nih vei na suak kik in. A maan tak-in kong ci hi, kong hilh kik hi. Nih vei na suak kik in.
2. Topa Zeisu thu hilh kikna a pha hi. Leitung mihingte ngaihsut ding kilawm hi. A thupiakna a mawkna hi lo ding hi. Nih vei suak kik in, ci. 3. A teel mite tawh lungdam-in la sa ta. Mi phaten a min thang lung dam in nuam-a Hin tawntung lungdamna nuam na ngah nop leh, Nih vei suak kik in, ci. 4. Na muh nop mihingte vantung khuapi-ah A siangtho kong biangah nang hong ngak uh hi, Tua bang na muh nang hih thu piakna ngai in. Nih vei suak kik in, ci.
Page 207 of 288
Zolai Gelhmaan 10. Khial ka sakna mun pen font bold red28 tawh ciamteh-in, a khial ahi khin pah lo ka sak mun pen bold violet (or bold magenta)29 tawh ciamteh-in, maan ka sakna mun pen bold blue30 tawh ka ciamteh hi. 11. Hih la pen ka neu lai pek-in, ka mu hi. Ka Tan Khat lai, ka Tan Nih lai pawl hi kha ding hi. Ka neu lai pek mah-in maan ka sa kei hi. Mi khat pen, a nu sung pan-in a suah ciangin, khat vei a suak, ahi hi. A nu sung pan a suah khit teh, khat vei suak kik leh, a kigawm-in nih vei a suak, ahi hi. Nih vei suak kik leh a kigawm-in thum vei a suak, ahi hi. 12. Nicodemus pen khat vei a suaksa ahi hi. Jesus in, Khat vei suak kik in, a ci hi leh-a, amah zong khat vei suak kik leh, a suah pen a kigawm-in nih vei hong hi ding hi. Nih vei suak kik in, Jesus in a ci hi leh-a, Nicodemus zong nih vei suak kik hi leh, a suah pen a kigawm-in thum vei hong hi ding hi. 13. Tua ban-ah, Jesus in Nicodemus kiang-ah, Khat vei suak kik in, lah ci lo-in, Nih vei suak kik in, lah ci lo hi. Suak kik in, ci bek hi. Khat vei aihkeh nih vei pen a kibehlap kha, ahi hi. 14. Stanza #1, Line #4:
Nih vei na suak in, ci.
pen maan thei teei hi. A suah khat veina leh a suah nih veina, a kigawm-in nih vei suak ding, ahi hi. Nih vei suak kik ding ci lo hi. Khat vei na suak kik in a ci hi leh zong, maan thei teei hi. Khat in, Khat vei a suah khit ciangin, khat vei suak kik leh, a kigawm-in nih vei a suak, ahi hi.
28 Bold red mun-ah Comic Sans MS Bold Italic 10 pt. kizangh. 29 Bold violet (or bold magenta) mun-ah Curlz MT Bold Italic 12 pt. kizangh. 30 Bold blue mun-ah Times New Roman Bold Italic 12 pt. kizangh. Page 208 of 288
Zolai Gelhmaan Khat vei suak = Nu sung pan suak Khat vei suak kik = Nih vei a suak hi ta. Nih vei suak = Nih vei a suak hi ta. Nih vei suak kik = Thum vei a suak hi ta. Khat vei suak kik = Nih vei suak Nih vei suak = Khat vei suak kik A tung-a para #12 sung-a ka gen mah bang-in, Nih vei cih pen a kibehlap kha ahi hi. 15. A Manglai-ah hih bangin kigelh hi: YE MUST BE BORN AGAIN John 3:5 (John 3:3-7) Lyrics: 1877 William True Sleeper (1819-1904)
1. A ruler
once came to Jesus by night To ask Him the way of salvation and light; The Master made answer in words true and plain, Ye must be born again.
REFRAIN: Ye must be born again, Ye must be born again, I verily, verily, say unto thee, Ye must be born again.
Page 209 of 288
Zolai Gelhmaan 2. Ye children of men, attend to the Word, So solemnly uttered by Jesus the Lord; And let not this message to you be in vain, Ye must be born again. 3. O ye who would enter that glorious rest, And sing with the ransomed the song of the blest, The life everlasting if ye would obtain, Ye must be born again. 4. A dear one in Heaven thy heart yearns to see, At the beautiful gate may be watching for thee, Then list to the note of this solemn refrain, Ye must be born again. 16. Hih la pen John 3:3-7 sung pan a kila hi-a, a thulu pen John 3:7 pan a kila ahi hi. A kilaakna Lai Siangtho pen King James Version ahi hi: John 3:5-7 (King James Version) 5 Jesus answered, Verily, verily, I say unto thee, Except a man be born of water and of the Spirit, he cannot enter into the kingdom of God. 6 That which is born of the flesh is flesh; and that which is born of the Spirit is spirit. 7 Marvel not that I said unto thee, Ye must be born again. 17. Hih mun-ah Ye a cih pen Nang (second person singular nominative) hi lo-in No (second person plural nominative) ahi hi. Nicodemus pen mi khat bek hi na pi-in, Jesus in a hopih ciangin, Thou must be born again, (Nang na suak kik in) ci lo-in Ye must be born again, (Note na suak kik un) ci hi. Second person singular accusative pen Thee hi-a, second person plural accusative pen You ahi hi. [Nominative PronounAccusative PronounPossesive AdjectivePossessive
Page 210 of 288
Zolai Gelhmaan Pronoun: ThouTheeThyThine; YeYouYour-Yours] Ahi zongin, hih thu pen, tu-a i thulu in huam kha taktak lo ahih manin, gen beh dah ni. 18. Labu #2-ah hih bangin kigelh hi:
KISIKNA LE KIHEELNA
144
W. T. Sleeper (1840-1920)
Key E 1. Upa khat zan-in Zeisu kiang va pai a, Hotkhiatna ngah nading khuavak lampi dong hi. Topan zong man tak tel takin na hilh a, Nih vei na suak kik in.
SAKKIK:
Nih vei na suak kik in, Nih vei na suak kik in. A maan taktak-in nang tung Kong gen ding hi: Na suah kik loh phamawh.
2. Leitung mimal kim in pha tak ngaihsun un. Topa Zeisu in thupi tak-in hong hilh hi. A hong hilh thu a mawkna suaksak kei un. Nih vei na suak kik in. 3. Vantung-ah tawldam nuamna a ngah nuamte, Tatkhiatsa mite tawh la sa khawm nuamte aw, Hin tawntung lungdamna nuam na ngah nop leh, Kikheel-in suak kik in. 4. Van-a na muh nop na lunggulhte khat in,
Page 211 of 288
Zolai Gelhmaan
Nang tun ding ngak-in kongpi-ah hong ngak gige, Tua hi a, hih thu lim tak-in ngaihsun pha in, Nih vei na suak kik in.
19. Labu #1 bangmah-in khial lai hi. Ahi zongin, Sakkik Line #4-ah Na suah kik loh phamawh, ci-in, khat vei, nih vei kammal zangh lo ahih manin, maan hi. Stanza #3, Line #4-ah, Kikheel-in suak kik in, ci-in, khat vei, nih vei kammal zangh lo ahih manin, maan hi. 20. Labu #3-ah hih bangin kigelh hi: NA SUAK KIK TEITEI IN Ye Must be Born Again W.T. Sleeper (1819-1904) Dob is Eb 1. Upa khat zanlai Jesuh kiang va pai a, A kihotkhiat nang khuavak lampi dong a; Topa in tel tak-in a mah na hilh hi. Na suak kik in, ci hi. SAKKIK: Na suak kik teitei in! Na suak kik teitei in! A man tak-a nang kiangah kong gen-in ah, Na suak kik teitei in! 2. No mihingte aw Topa thu ngai dih un. Topa Jesuhn a cih takpi hi, zui un; A hong thupiak a mawkna hi lo ding hi, Na suak kik in, ci hi. 3. A tawldam nuamte Ama kiangah pai un,
Page 212 of 288
Johan 3:3
Zolai Gelhmaan A tatkhiatsate tawh phatna la sa un; Tawntung nuntakna na ngah takpi ding hi. Na suak kik in, ci hi. 4. Na muh nop mahmah vana na itpa in, A etlawm kongpi ah nang hong ngak lai-in, Hih thupha limtakin na ngaihsun ding hi, Na suak kik in! ci hi. 21. Hih Labu #3-ah Khat vei suak kik ding lah ci lo, Nih vei suak kik ding lah ci lo-in Suak kik ding bek ci hi. 22. A lui sangin a thak a hoih loh zawkna om thei-a, a lui sangin a thak a hoih zawkna om thei hi. 23. Hih la (Ye Must Be Born Again) tungtaang-ah a lui sangin a thak hoih zaw hi.
Noun pen Capital Letter tawh Gelh Ding Vai le Zolai Vai Tuamtuam
By Taang Zomi
1. Hih bangin, i kikup khop theih manin, lungdam hang. 2. Noun pen capital letter-a gelh ding cih pen ngaihsutna (idea) hoih khat ahi hi. 3. German kam-ah noun ahih nak leh capital letter tawh kigelh hi. 4. Tua ban-ah pronoun sung panin, second person singular pronoun pen informal (familiar) tak-a a gelh uh ciangin du (small letter)-in gelh uh-a second person plural pronoun pen ihr (small letter)-in gelh uh hi. Formal (unfamiliar; polite; respectful) tak-a a kizat ciangin singular hi ta leh plural hi ta leh Sie (capital letter) ci-in zangh uh hi. 5. Spanish-ah zong, informal tak-a a zat ciang-un second person singular pronoun pen tu (small letter) ci uh-a, formal tak-a a zat ciang-un Ud. (a sau-in, Usted) ci-in capital zangh uh hi. 6. English leeuleeu-ah first person singular pronoun pen I (capital letter) ci-in gelh uh hi. 7. Tu ciangciang, i Zolai-ah English kibulphuh ahih manin, noun-te-ah, proper noun cih simloh, capital letter kizangh lo hi.
Page 215 of 288
Zolai Gelhmaan 8. Nidangin English-ah zong noun teng-ah capital kizangh-a tua zat zia pen a beibei lam hi ta hi. David Crystal31 (formerly Professor of Linguistics, University of Reading32) in ama laibu gelh By Hook and By Crook: A Jourmey in Search of English sung-ah hih bangin na gelh hi:33 At the end of the Portmadog cob, on the left if you are driving towards Portmeirion, is a small house where until recently you had to pay a 5p toll per car an unusual practice, to say the least, on a British A-class road. Its a legacy of William Madocks original toll, which helped rescue him from financial difficulty. But it is no more. The road was nationalized by the Welsh Assembly in 2005. The opening paragraph of the old toll-board is a Rogets Thesaurus of early nineteenth century vehicle names: TO BE TAKEN AT THIS GATE For every Horse or other Beast of Draught drawing any Coach, Sociable, Berlin, Landau, Chariot, Vis-a-Vis, Chaise, Calash, Chais-marine, Curricle, Chair, Gig, Whisky, Caravan, Hearse, Litter, Waggon, Wain, Cart, Dray, or other Carriage, any Sum not exceeding One Shilling: For every Horse, Mare, Gelding, or Ass, laden or unladen,
31 http://davidcrystal.com/David_Crystal/biography.htm http://david-crystal.blogspot.com/ http://www.bangor.ac.uk/linguistics/about/davidcrystal.php.en http://en.wikipedia.org/wiki/David_Crystal 32 http://en.wikipedia.org/wiki/University_of_Reading http://www.reading.ac.uk/ 33 David Crystal, By Hook and By Crook: A Journey in Search of English, (Woodstock, New York: The Overlook Press, 2008), pp.37-38 http://www.amazon.co.uk/exec/obidos/ASIN/0007235577/crystalrefere21 Page 216 of 288
Zolai Gelhmaan and not drawing, the Sum of Sixpense: but if there shall be more than one such Horse, Mare, Gelding, Mule, or Ass, belonging to the same Person, then the Sum of Sixpense shall be paid for one of them only, and the Sum of Threepense only for every other of them: For every Drove of Oxen, Cows, or Neat Cattle, any Sum not exceeding Five Shillings per Score, and so in proportion for any greater or less Number: For every Drove of Calves, Pigs, Sheep or Lambs, any Sum not exceeding Three Shillings and Sixpense per Score, and so in proportion for any greater or less Number: And for every Person crossing or passing on Foot, without any beast34 or Carriage, any Sum not exceeding Two-pense. The sign shows the eighteenth-century liking for capital letters on nouns considered to be important Coach, Mare, Pigs, Horse, Berlin, Person, Chaise ..., of course, as these are the factors; but also Numbers, Sum, and Foot, which the sign-writer felt needed extra prominence. The fashion for noun capitalization died out by the end of the century. 9. Mailam-ah kikum toto ni. ----- Original Message ----From: anthony lian <anthony_lian@yahoo.com> To: zomi@yahoogroups.com Sent: Tuesday, June 03, 2008 3:01 PM Subject: Re: [ZONET] Zolai Kammal Kaihkhop Ding Vai - II
34 beast (small letter) of Carriage: Hih zong noun mah ahih manin, capital letter hi lo ding hiam, ci-in ka ngaihsun hi. Laimai 39 ka et leh, hih a tung-a lai ii photocopy om-a, tua sung ka et leh Beast (capital letter) of Carriage na ci hi. Hih a tung-a lai pen misprint ahi hi. Page 217 of 288
Zolai Gelhmaan Guai, Hih bangaa Zolai khantoh nang ki kupna atuamtuam te i sim khak ciang tha ngah huai mahmah hi. Mai lam ah apicing Zolai ki nei in, Minam picing ihih ding hun hong nai tektek zong cih theih lailai hi. Bangmah kuppih theih luat na ding theihna ki cing i neih loh hangin, i tun gam leh muhna tawh ki zui-in them hong kup pih nuam ing. Ih Zolai Kammal aki at ciangin Noun aki ciNungtakna anei, aneilo van khat peuhpeuh leh NI le KHA aki lawng thei leh aki lawng theilo (Chemical) min khat peuh i at ciangin Liamal gol tawh pan leng hoih ding hi. Mangten tau dan a at loh hang poi kei na ven maw! EU sungaa gamtampi te lai at ka etet ciangin Noun ahih nak leh laimal gol (capitalletter) tawh pan-in, amau lai ahilo khat azat uh ciangin zong laimal gol mah tawh pan uh hi. Bang mah i theih loh hangin Min khat hin teh cin akhiatna zon noptheihnop- khiatnop pah hi. Ei Zolai ah zong Laimal kibang in, khiatna ki bang lo tam ahih man-in tuadan zangtheileng hoih ka sak thu khat hi. Tuaciang-in Zolai kammal ahilo Kammal- Lai khat peuhpeuh i at ciangin, ei ma lai ahih lohman-in Laimal gol mah tawh ki pan leh cin hong kuppih nuam ing. Zolai leh Manglai asiam ten Manglai Grammer etteh in, Zolai grammer hong ki vai hawm leh mailam ah ki zang thei mahmah dingin um ing. Hong kuppih, A.Lian Frankfurt
Zolai Gelhmaan [ee].) Lungdam uh, a ci suak hi. 3.Pawfi (Apostrophe) zatna: Pawfi pen: 3.1 Neihsa lahna-in kizangh hi. Kei inn Kei le inn a cihna suak thei. Kisaina om lo. Kei ii inn = nga ih ein = nga-ih-ein = ( ) Inn khat om. Tua inn a neipa pen kei. Kei inn = ngah ein = ngah-ein = ( ) Kei ii inn = Kei inn (ii taangin pawfi kizangh.) 3.2 Laimal (letter) aihkeh kammal (word) taangin kizangh hi. Amah thumang hi. (He is obedient.) Ama thumanna pen hoih mahmah hi. (His obedience is very good.) Hih mun-ah pawfi pen laimal g taangin kizangh hi. Ama thumangna pen hoih mahmah hi, kici lo-in, Ama thumanna pen hoih mahmah hi, kici hi. Tedim Labu La #340 Ciamna Kip Thupha (Blessed Assurance) Dawng #2 le Dawng #3 khawng khat-ah Thumanna kammal om hi. Mi tampi tak in, thumaanna sa kha uh hi. A Manglai-ah i et ciangin, Truth, Honesty,
Page 220 of 288
Zolai Gelhmaan Truthfulness, Faithfulness, Justice cih kammalte na om lo-in Submission na om hi. Tua ahih manin, thumanna ci-a a kiletkhia pen thumaanna hi loin, thumanna (submission; obedience) na hi zaw hi. Thumang pan-a hong pai, ahi hi. ZCLS in 2001 kum-a hong khet kikna-ah a thulu pen Lungmuanna Thupha hong ci uh-a, perfect submission pen ki-ap siang ta ing, ci-in hong puahpha uh-a, kitel zaw hi. (Tua kei zat dan bang hi leh Lungmuang pan-a hong pai ahih manin, Lungmuanna Thupha cih ding ahi hi. Ahi zongin Lungmuanna Thupha i cih zong, tel loh nading om tuan saam lo hi.) 4. Coach le Mentor vai pen, tu laitak, ngaihsun man nai keng. 5. Lawmte pawlkhat in Tedim Lai Siangtho (Puahphatna, 2004) pen bulphuh ding hoih hi, a cih uh tawh kisai-in, kei ngaisutna, mai lam-ah hong gelh ning. ----- Original Message ----From: Jhum <j_h_care@yahoo.com> To: blessedzomi@yahoogroups.com Sent: Tuesday, June 24, 2008 11:57 PM Subject: [ ZOGAMNET ] Zolai gelh zia dotna Lawmte, zolai in a nuai a te bang ci igelh tam? Hong kuppih dih ve vua. Thumanna (thuman'na)? ; truthfulness thumanna: thuma'nna?; obedience mentor: coach: John Hum
Zolai Gelhmaan Tua nong gelh Manglai liinlian a kiletkhia ahih leh bel: (1) Ngei pen a kibelap hi ding hi: ... khahsuah ngei kei in. A Manglai-ah Do not ci-a Never ci lo hi. ...khahsuah kei in, hi zaw ding hi. (2) A gualh zia kilehbulh hi: A Manglai-ah Love and loyalty ci ahih manin, Itna leh thumanna hi zaw leh, a kilawm zaw kha tam, cih nop huai hi. (3) Tua Laisiangtho mun (passage) na muhna Tedim Lai Siangtho sung, a mun (passage) dangte-ah obedience, truthfulness, faithfulness, loyalty cihte bangci bangin kiletkhia hiam cih theih huai hi. A mun (passage) dangte-ah, loyalty, truthfulness, etc, pen thumanna ci-a a kiletkhiat naak leh, tua pen letkhia khial kici thei tuan lo ding hi. Obedience zong thumanna a cih veve leh bel, letkhia khial kici thei ding hi. Tedim Lai Siangtho (Puahphatna, 2004) sung-ah thumang cih kammal mun (passage) 6 bang om hi: Paikhiatna 24:7 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Tua ciangin amah in thuciamna laibu la-in, mite zakin tua laibu a sim hi. Amaute in, Topa gensa khempeuh kote in ka hih ding uh a, kote ka thumang ding uh hi, a ci uh hi. Zefaniah 3:1 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Ama mite mah nengniamin, thumang loin a tatsia, Jerusalem khuapi in gimna ngah ding hi. Timoti Masa 1:9 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Ahi zongin i phawk dingah, mi hoihte-a' dingin thukham a kibawl hilo a, thukham zuilote, thumang lote, Pasian' deih bangin a gamta lote leh mawhneite, biakna lungsim a neilote leh kam kilawmlo a paute, nute pate a thatte, midang a thatte, Titus 3:3 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Bang hang hiam cih leh eite zong nidangin haitatin,
Page 224 of 288
Zolai Gelhmaan thumang loin, vakvai-in, duhna deihna a tuamtuamte thuaklahin, thusia leh en'na lungsim tawh a gamtate, mite in hong mudahin, eite khatlekhat zong a kimudah ngeite ihi hi. Hebru 5:8 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Amah, Pasian' Tapa hinapi-in a thuakna tawh thumang ahih theihna ding a na kisin hi. Hebru 10:31 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] A nungta Pasian' khutsungah thumang loin i tun'khak ding a lauhuai mahmah ahi hi.
Thuman pen 469 sangin a tam zaw om hi: 6 khawng khat lakhia pak leeng: Piancilna 6:9 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Noah tangthu hih bang ahi hi. Noah a thuman mi khat hi a, ama khangah paubaanglo hi. Noah pen Pasian tawh kikhawl hi.*6:9 2 Pe 2:5. Piancilna 7:1 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Tua ciangin Topa in Noah kiangah, Nang leh na innkuanpih mi khempeuh teembaw sungah pai un. Bang hang hiam cih leh hih khang mite sung panin nang bek a thuman na hihna ka hong thei hi. Piancilna 18:19 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Im kei ning. Bang hang hiam cih leh Topa in Abraham' tunga a ciamsa thu a tun'sak theihna dingin ama khita a tate leh a innkuanpihte in thuman leh thutangin nasepna tawh Topa' thupiakte a zuih theihna dingun a hilh dingin amah ka teel khin hi, a ci hi. Piancilna 18:23 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Tua ciangin Abraham in hong naihin, Thuman mite, migilote tawh susia khawm takpi ding na hi hiam? Piancilna 18:24 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Tua khuapi sungah thuman mi sawmnga bang om leh, tua sunga om thuman mi sawmngate' hangin khahloin tua
Page 225 of 288
Zolai Gelhmaan khua susia teitei ding na hi hiam? Piancilna 18:25 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Thuman mite, migilote tawh a kibatna dingin migilote tawh thuman mite thahkhawm ding, hi thei ding ahi hiam? Tua pen hi theilo ding hi. Leitung khempeuh Thukhenpa a manin gamtalo ding ahi hiam? a ci hi.
Thumanna pen mun 113 om hi. 6 khawng lakhia pak leeng: Piancilna 24:27 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Ka topa' tungah a itna kip leh a thumanna a pelhlo, ka topa Abraham' Pasian, Topa in thupha ngah ta hen. Kei ka hih leh, ka topa' behte' inn zuatna lampi-ah Topa in hong paipih hi, a ci hi. Piancilna 30:33 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Tua ahih ciangin nang' tung pana ka thaman a en dingin nong pai ciangin ka thumanna na hong nung muh ding hi. Keel lakah a puanglo leh a giallo peuhmah leh tuuno lakah a vomlo peuhmah, kei kiangah a kimuh zenzen leh, gukin kiseh pah ding hi, a ci hi. Siampi Laibu 19:15 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Note in thukhenna-ah thu a tangloin na khen kei ding uh hi. Mizawngte langgen loin, a liante' thu zuiloin, thumanna tawh na vengte uh thu na khen ding uh hi.*19:15 Pai 23:6-8; Thkna 16:19. Thu Hilhkikna 6:25 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Amah in eite hong thupiak bangin Topa i Pasian' mai-ah hih thupiakte khempeuh limtakin zui lehang eite-a' dingin thumanna hi ding hi, na ci ding uh hi. Thu Hilhkikna 9:4 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Topa na Pasian un note mai panin amaute a nawhkhiat khit ciangin, na lungsim uhah, Hih leitang a luah dingin Topa in hong paipihna pen komau' thumanna hang ahi hi, ci kha kei un. Topa in na mai uhah amaute a hawlkhiatna pen hih minamte' gitlohna hang hizaw hi.
Page 226 of 288
Zolai Gelhmaan Thu Hilhkikna 9:5 [Judson-Tedim] [WEB-Tedim] Na thumanna hang uh ahi a, na lungsim manna hang uh tawh ahi zongin amau' leitang a luah ding na hi kei uh hi. Topa na Pasian un na mai panun amaute a hawlkhiatna pen hih minamte' gitlohna hang leh Topa in na pu na pate uh Abraham, Isaac, leh Jakob tungah a thuciamna kammal a kipsak theihna ding ahi hi.
Thumanna cih kammal om lo hi. Obey, obedience cih bang kammalte pen thumang ci-in kiletkhia-a, ahih hangin, Na thumanna hangin kong paakta hi, cih bang mun-te-ah, thumanna cih kammal kizangh lo-a, Thumang na hih man-in kong paakta hi, cih bangin kiletkhia hi. Tua bang-a a kiletkhia suaksuak (translated consistently) ahih naak leh, kiletkhia khial kici thei lo ding hi. 4. Kei letkhiat ding bang hi leh bel, loyalty cihte pawl pen thumaanna ci-in, obedience pen thumanna ka ci nuam hi. 5. Na degree ngah kisaktheihpihnan nei kei in: Hih mun-ah pawfi (apostophe) pen neihsa lahna-a a kizang hi lo hi. Laimal (letter) or kammal (word) a kilokhia lo (omitted) taang-a a kizang (substitute) ahi hi. Kisaktheihpihna-in = Kisaktheihpinan Pawfi pen in sung-a om i taang-a a kizangh ahi hi. 6. Kikum to zeel ni. ----- Original Message ----Page 227 of 288
Zolai Gelhmaan From: Jhum To: blessedzomi@yahoogroups.com Sent: Friday, June 27, 2008 2:00 AM Subject: [ ZOGAMNET ] zolai gelh zia Lawmte aw, Abeisa a kong dot te, Ka telnop takpi kong dot a hi a, limtak nong dawn man un ka lungdam hi. anaui a te zong hong kuppih lai un. 1. Paunak 3:3 ah, laitei pa in" Thumanna leh itna khah suah ngei kei in" cih pen " Do not let love and loyalty leave you". Hih pen "thumaanna" cih zawk ding ahia leh. (Pawlkhat te cih dan hi leh laitei pa-in tei khial ai tam. 2. ( ) apostrophe pen neihsa lah na mun ah ki zangh ci leeng, gentehna in: Na degree ngah kisak theih pih na'n nei kei in, ci leeng a ki ci thei na. Ahih kei leh, aw sau ahih teh: "kisak theih pih naan nei kei in, ci zaw ding maw.( tunai zolai kihawm khia pawl khat te ah tua ci zat ziau ka muh man hi)
Zolai Gelhmaan Tuesday, May 27, 2008 Attachments: (1) Lungdampih Ankuang Uum Khopna [Puahphatna].pdf. (2) Bang Kammalte Kinaaisak Ding (1).pdf
Zolai Gelhmaan Attachment: Lungdampih Ankuang Uumkhopna.pdf pen Attachment: Lungdampih Ankuang Uum Khopna.pdf ding hi zaw hi. Tua mah bangin, Miami khua-a om Taang Lian Hau Mung (Tg. Hau Mung) in zong, lungdampihna ankuang umm khopna khat hong vaihawm hi. pen Miami khua-a om Taang Lian Hau Mung (Tg. Hau Mung) in zong, lungdampihna ankuang uum khopna khat hong vaihawm hi. ding hi zaw hi. A gelh khial hi ing. Niang kiang-a information ka nget pen ka ngakngak hangin, hong tung thei lo; Hau Mung in hong sap tuam vilvel ahih manin, a ziakai lua lo-a suaksak nuam; computer problem omin, nai nih hal-in system shut down om; tua ahih manin, nawh tat mahmah-in, ka man khit teh khak pah; ka khak khit Monday khawng teh, a khialte pawlkhat mu kik. Nang muhte (hih a tung-a-te geel) ban-ah pawlkhat khial. Gentehna: p. 2, para 3, line 3 (Corner Stone University) pen Cornerstone University ding hi zaw;
Page 230 of 288
Zolai Gelhmaan p. 3, para 1, line 1 (Southampton United Kingdom) pen United Kingdom ding hi zaw; p. 3, para 7, line1 le p. 4, para (p. 3 pan para kizom), line 1: Faculty of Engineering, Science and Mathematics nuai-ah School 8 leh Institute/Center 4 om hi: Faculty of Law, Arts and Social Sciences (LASS) nuai-ah School 6 le Institute/Center 2 om hi. [hi khit teh colon kikoih kha hi.] pen Faculty of Engineering, Science and Mathematics nuai-ah School 8 leh Institute/Center 4 om hi. Faculty of Law, Arts and Social Sciences (LASS) nuai-ah School 6 le Institute/Center 2 om hi. [hi khit teh period ding hi zaw hi.] ding hi zaw. Ka khialhna a dang zong om lai kha-in teh. A maan khin kei zongin, ka puahphatsa pen hong khak ing. 7. Kammal Kinaaisak Zia ka gelhsa khat [Bang Kammalte Kinaaisak Ding? (1)] hong khak ing. (2) pen gelh man nai lo hing. 8. Tone (aw saang-niam) pen a saanna a niamna (pitch) le a tomna a sauna (length) tawh kizui-in, hih bangin mu ing. 8.1 Pitch pen li phasak ing: 8.1.1 Falling-Rising (tawmkhat nuaikiat, tua teh kahto, kawito). Nuam [Nuam] mahmah ing. Tui [tui] duh ing. A mai [mai] a tai hia?
Page 231 of 288
Zolai Gelhmaan 8.1.2 Rising (kahto) Na hai [hai] tawh tui suak in. Hih laimal na kheel [khel] a hia? Ka pa [pa] laibu a sim hi veng [veng] aw [w]. 8.1.3 Level (pheipai) Paipai [Papa] lecin tualpi [tualpi] zang [zang] khat na mu ding hi. Tua tualpi [tualpi] pen Tualzang [Tualzang] kici mai lo dia?! 8.1.4 Falling (nuaikiat) Hau [hau] leeng [leng] nuam [nuam] hi [hi], kici [kci] hi [hi]. Khial [Khil] leeng [leng] mawh [mwh] maaisakna [maiskna] om hi. 8.2 Length pen li phasak ing. 8.2.1 Partial (A bup kilo kha lo) Hih Partial pen tone li pha lo-in thum bek pha hi. Falling: Ka [K] nu le ka [k] pa ka it hi. Level: Ing-ga-land [ ng-g-land] gam pen tuikulh ahi hi. Rising/Falling-Rising: Ka [k/k] pianna khua-ah va hawh ning. Ka [k/k] laibu na [n/n] sim ve. Hih pen koi hi zaw hiam, khen hak mahmah hi. Glottal Stop/Creaky
Page 232 of 288
Zolai Gelhmaan Hih Creaky zong tone thum bek mah pha hi. Falling: Hong hawh [hwh] pahpah [phph] o! Level: Hih zong, a aw i lawh theih hangin, kammal i zat taktak tam lo hi leh kilawm hi. Rising/Falling-Rising: Ama hehna [hhna/hhna], ama dahna [dhna/dhna] cik teh[th/th] bei ding? Hih zong koi peen hi zaw, tel hak hi. 8.2.3 Short (aw tom) Hih pen tone li pha hi. Falling: Tum [tm] peuh leng [lng] ngah lel ning. Hih mun-ah, peuh le ngah pen Short hi lo-in Creaky ahi hi. Level: Lengtong [Lngtng] Pauno na thei hia? Rising: An na kham [khm] dong na ne o []! Falling-Rising: An [n] na kham dong [dng] na ne [ne] o! 8.2.4 Long (aw sau) Long zong tone li mah pha hi. Falling: Seem [sem] in la, ne in. Level: Hiah tu [tu] in la [la], pau [pau] kei in.
Page 233 of 288
Zolai Gelhmaan Rising: Zomi na hi [hi] hiam [hiam]? Falling-Rising: Zomi [Zomi] na hi hiam? 8.3 Tone pen li nei hang-a, tonemic 16 nei hi hang. Ahi zongin, a tung-a i muh mah bangin, 14 bek a taktak ahi hi. 2 pen a thu bek hi-a a taktak-ah kizang thei lo hi. 8.4 Nung-a na gen: Thunget ding i phawk hiam? Thunget ding ihphawk leh thu ngen ni. cih tawh kisai-in, Thunget ding i [] phawk hiam cih pen Partial Length sung-a Falling Pitch peen hi. See para 8.2.1 and Table 2, #01 Thunget ding ih [/] phawk leh thu ngen ni. cih pen Partial Length sung Rising/Falling-Rising peen hi. See Para 8.2.1 and Table 2, #03 8.5 Theih ding: 8.5.1 Hih mun-ah aw tom ahih lam pen vowel khat tawh kilak hi. Van [Vn] = goods. Aw sau ahih lam vowel a kibang nih tawh kilak hi. Van [Van] = sky 8.5.2 Hih mun-a a kizang terminology pen i gen thu a kitel pak nading cihna hi-a, mai lam-ah a hoih zaw, a maan zaw i muh ciangin, a kikheel thei ding, ahi hi. 8.5.3 Awsuah (pronunciation) pen square bracket nih kikaal-ah kikoih hi.
Page 234 of 288
Zolai Gelhmaan Gen = [Gen] 8.5.4 Phoneme pen slash nih kikaal-ah kikoih hi. ph = /f/ 8.5.5 Laimalte pen angled bracket nih kikaal-ah kikoih hi. kh = <kh> 8.5.6. Lim (figures, digarms, charts, graphs, tables, etc.) pen a kitheih tuam khak leh cihna bek hi-a, a suaih dan kisiam nai lo hi.
[grave accent] = falling [macron] = level [acute accent] = rising [caron or hacek] = falling-rising
1. nuaikiat ` [U+0060] [0224] [U+00E0] [0232] [U+00E8] [0236] [U+00EC] [0242] [U+00F2] [0249] [U+00F9] 2A. pheipai [0175] [U+00AF]
Page 235 of 288
Zolai Gelhmaan
[U+0101] [U+0113]] [U+0128] [U+014D] [U+016B] or 2B. pheipai [0168] [U+00A8] [0228] [U+00E4] [0235] [U+00EB] [0239] [U+00EF] [0246] [U+00F6] [0252] [U+00FC] 3. tangkahto [a tang tak-a kah to] [0180] [U+00B4] [0225] [U+00E1] [0233] [U+00E9] [0237] [U+00ED] [0243] [U+00F3] [0250] [U+00FA] 4. kawikahto [a kawi-a kah to] [U+02C7] [U+01CE] [U+011B] [U+01D0] [U+014F] [U+01D4]
Page 236 of 288
Zolai Gelhmaan
Diagrams
Zolai Gelhmaan
Tables
Table 1: Theoretically 16 Tonemes
Length Partial Glottal (Creaky?) Short Long
Pitch (1) Falling-Rising (04) t Rising Level Falling (03) t (02) t (01) t (2) (08) th (07) th (06) th (05) th (3) (12) tng (11) tng (10) tng (09) tng (4) (16) tang (15) tang (14) tang (13) tang
Pitch (1) Falling-Rising (03) t t Rising Level Falling (02) t (01) t (2) (06) th th (05) th (04) th (3) (10) tng (09) tng (08) tng (07) tng (4) (14) tang (13) tang (12) tang (11) tang
Zolai Gelhmaan
----- Original Message ----From: Nepaulehsaw@aol.com To: thuphazomi@yahoo.ca Sent: Monday, May 26, 2008 11:58 PM Subject: Re: [ZOMIFLA] Lia Kham Man Niang in Ph.D. a Ngah Lungdampih Ankuang Uum Khopna ?
Dear Sia Thangbawi, Dam maw? HIh lai nagelhna ah color tawh kahihnate na-et pak sak ve. Uumkhopna (avekpi kizom) aci zaw dan mah hi ni teh maw. Tuaciang, ankuang uum cih zangh leng zu umm cih dan in zangh maw, a tuam khat zangh nahia? Khatveivei, kigelh khial thei-in, tua lamsang a gen nuam hi keng. Nagelh dan athei nuam hi zaw ing. Tawilun'pa ==
In a message dated 5/25/2008 8:11:40 P.M. Eastern Daylight Time, thuphazomi@yahoo.ca writes:
Attachment: Lungdampih Ankuang Uumkhopna.pdf Taang Lian Hau Mung Thusiamna Tawh Lia Kham Man Niang in Ph.D. a Ngah
Zolai Gelhmaan
By Taang Zomi
2007 kum-in Lia Kham Man Niang in University of Southampton pan-in Ph.D. (Electronics and Electrical Engineering) ngah hi. Leitung mun tuamtuam panin kilungdampih ciat hi.
Miami khua-a om Taang Lian Hau Mung (Tg. Hau Mung) in zong, lungdampihna ankuang umm khopna khat hong vaihawm hi.
==xxooxx== Date: Mon, 12 May 2008 08:18:29 -0700 (PDT) From: Myanmar Mission <usathupuak@yahoo.com> Subject: Re: Fw: [Zolite] Some Basics of Zolai Grammar To: Zomi News Relay Service <ThuphaZomi@yahoo.ca>, USAThupuak@yahoo.com, NePauLehSaw@gmail.com CC: ThuphaZomi@yahoo.ca Dear Tg Zomi, Hih bangin veina lianpi tawh thu n'ong kup kik pen nakpi takin manpha leh lungdam huai sa ing. Na lungsim sung a om bangbang, sit nei lo in n'ong suut khiat den ding pen aki lunggulh den hi. Nacih nopna zong ong theih pih ing. Thupi leh kician mahmah hi. Tutung kei' cih nopna pen tuam pai pian in mi a tam zaw in sang zo lo ding in lamen ing. Kei' muh dan akicing zaw in na-et kik sak phawtphawt in. Thuletpi ding (1) Leitung ah Zopau lian bek mi khempeuh in pau ziahziah, Mangpau, Kawlpau cih bang om vet lo cih dan in ngaih sun phawtphawt ding. ( Pau nam tuamtuam tawh meh lo ding cihna) (2) Tua Zopau pen mantak in akicih kik theihna dingin Alphabets ( a-z) leh punctuation teng ciang suakta takin zangh
Page 240 of 288
Zolai Gelhmaan ding. (3) Zolai tawh kisai buaina a-om simin Zopau bulphuh in puah kik ding. HIh a tung a thum teng kei ma letpi thu khat hi. Bang hang hiam cih leh Manglai leh ei lai kibang lo lua kisa in, zong kilehbulh lo lai hi. Kisai vet lo i ci diam maw. Zolai siamna dingin Manglai siam phawt zong kisam lo hi. Zopau siam phawt ding kisam hi. Ih Zolai pen Mangte' ong phuah sak ahih manin, aphawk khak loh uh na tampi om pah hi. Mangte' aa a val in i laak dan Gentehna in min ( Cin) pawlkhatte bangin Zolai in (C) ihneih hang Mangte in i ( C) alawh uh ciang ( S) in ging sak, (CH) tawh Zopau in khiatna nei lo, aging mawk khat suak, ahi zong in tua (CH)pen mah kilai teitei; tua min neite' lai gelh sim leng lah amin lian uah ( CH) akoih pong uh hang thu leh la agelhna uh ah (C) mah zang veve; mipil in ih upmawhte tata hi sawnsawn. Nung a kacih nopte: Gentehna: Thunget ding i phawk hiam? Thunget ding ihphawk leh thu ngen ni. Atung ah, (i) or (ih) tuaktuak a khiatna kibang na pi amasa pen ah kidam lawh in a nunung pen kinak lawh den hi. Dam lawh na ding mun leh nak lawh ding mun pen tua laigual ihsim khit teh kithei pan hi. Tua pen, khuamial ah lampai tawh kibang in, guam neu ah i khe a kiat vat leh lampi peuh na sang vat in ihpai khit teh kithei pan tawh kibang hi. Nuam lo duaiduai mahmah hi.Tua bang a-om loh theitheina dingin kagualh kholhna hi. Mangte leh Kawlte kiangpan kalaak hi lo hi. Kacihnopna ah, Manglai leh mite' pau tuamtuam tawh Zolai
Page 241 of 288
Zolai Gelhmaan ihpuah sawm leh bangmah kagen ding om kei. Zopau tawh i puah sawm leh bek kei a lunglut mahmah khat hi mawk ing. Atung a kacih dante tawh kisai n'ong behlap nop a-om leh ong gelh lai in. Nagen nop a-om pak kei leh zong mai ah ihkikup nop pen kammal guak om sak ding maw gawm khawm ding cih tawh kisai thei cian nuam ing. Tua teng lak ah, ( Sak ) cih tawh kisai hi. (Sak) cih kammal pen amah guak omsak ding maw, amah guak om tawntung sak lo ding maw. Natheih bangbang, ong thei kik pahpah sak in...., cih dan hi. ( Zopau bulphuh in ong kum kik in.) Hih tawh kisai kakan san laitak hi. Lungdamna lianpi leh lametna lianpi tawh, Editor USA Thupuak
Zolai Gelhmaan August 18, 2006 ni in ka D.Min. Certificate ong tung khongkhong ta hi. Sum tawh tha tawh ka buaipih khat hi a, ka lungdamna ong ko hi ing. Seminary min nei leh zahtak huai bel hi kei, a hi zongin Zomite kihai lai, kizawng laite lakah kihel lai ka hih manin kei adingin manpha bek hi lo in ka hihtheih tawpnahi ta hi. Maban bel certificate ngahna dingin laisim ngap nawn keng. xxxxxxxxxx Ka mawtaw leh doctorate boih lawm khawm nuam mahmah ing, dolla mah a om kei leh vai kihawm zo kei veh, x x x x x x x xxx Sia Khup Za Go Biography ka bawl zo ta ing, Aug 23 in release ding. A lemtang khat in ong fwd ning. Cihtaak ta kei leh ong simsak le uh cin maw,na man uh ciangin. Tg. Lian Gauhati == [02]
Zolai Gelhmaan Sent: Sunday, August 20, 2006 4:55 PM Subject: (Blessed Zomi) Dr. Neng Ngaih Lian Aangtanpihna Dr. Neng Ngaih Lian Aangtanpihna By Taang Zomi Tg. Ngaih Lian Swante ci-a ih theih ih lawm Ngaih Lian in, Andersonville Theological Seminary, Camilla, Georgia panin, Doctor of Ministry (D. Min.) degree hong ngah ahih manin, lungdampih-in ih aangtanpih hi. Min. certificate pen August 4, 2006 ni-in, kikhak-a, August 18, 2006 ni-in, ama omna Indiaah ngah hi. Dr. Neng Ngiah Lian in M.R.E. zong a ngahsa ahi hi. Oakland Park, Florida-a a om sung-in, M.R.E. ngah-in, tua khit ciangin, D. Min. sin to hi. D. Min. a ngah ma-in, India-ah va ciah hi. Amah pen, Rev. Khup Za Go sanggampa tapa ahi hi. Mipil innkuan hi uh ei! Ama mailam ding khempeuh, Topa Pasian in na makaih, lam na lak hen! == [03]
Re: x x x x x x x x x x
----- Original Message ----From: Neng Lian <neng_lian@yahoo.com> To: Taang Zomi News Relay Service Sent: Saturday, September 23, 2006 4:52 AM Subject: Re: x x x x x x x x x x
Page 245 of 288
Zolai Gelhmaan Sia Thangbawi, Doctorate ngah nong lungdampihna na sim ing. Ka Lungdam mahmah hi. Sept 02 in Lamka ah Pawlpi mite tawh Lungdamkohna hun vok khat go in na bawl ung. Manpha sa ing. Maban pen Pasian thuthu hi. Kuamah peuh na hoihkim ding uh kong lamen hi. Taang pen Doctor/Dr in i kheng mai diam or any suggestion? Tg. Dr. Ngaih Lian Swante Gauhati == [04]
Zolai Gelhmaan 3. Suggeted Order of Words: (1) Rev. Dr. Tg. Ngaih Lian Swante (Hih bel, ordained pastor na suah leh, zat ding, ahi hi.) Rev. masa ding. Dr. in zom ding. Tg. in zom ding. Min mai-ah Dr. kisuang khin zo ahih man, min nung-ah D. Min. suan kul nawn lo. Dr. Rev. hi lo. Tg. Dr. hi lo. Tg. Rev. hi lo. Tg. Dr. Rev. hi lo. Dr. Tg. Ngaih Lian Swante, D. Min. hi lo. (2) Dr. Tg. Ngaih Lian Swante (Hih bel, ordained pastor na hih kei leh, zat theih, ahi hi.) Tg. Dr. hi lo. Dr. Tg. Ngaih Lian Swante, D. Min. hi lo. (3) Dr. Ngaih Lian Swante Dr. Ngaih Lian Swante, D. Min. hi lo. (4) Tg. Ngaih Lian Swante, D. Min. Min mai-ah Dr. kisuang lo ahih manin, min nung-ah D. Min. kisuang thei. 4. Kawlgam-ah hih bangin kizang hi:
Page 247 of 288
Zolai Gelhmaan Dr. U Kyaw Than U = Tg. Dr. U Kyaw Than = Dr. Tg. Kyaw Than Rev. Dr. U Ba Han U = Tg. Rev. Dr. U Ba Han = Rev. Dr. Tg. Ba Han Rev. Dr. Daw Eh Wah Daw = Lia Rev. Dr. Daw Eh Wah = Rev. Dr. Lia Eh Wah Col. (Dr.) (U) Hla Han Col. (Dr.) (U) Hla Han = Col. (Dr.) (Tg.) Hla Han Amah pen, galkap bu (colonel) hi-in, siavuan (doctor) zong, ahi hi. Galkap a sep laitak-in, a min mai-ah Dr. kisuang khol lo-in, Col. Hla Han kici hi. Ahi zongin, khat veivei, siavuan a hih lam a kitheih ding a kul hun om thei ahih manin, Col. (Dr.) Hla Han kici thei hi. Kawlgam-ah, galkap za min khit teh U kisuang lo hi. Tua ahih manin, Col. U Hla Han kici lo-in Col. Hla Han bek kici zaw hi. Galkap a sep nawn loh ciangin a min mai-ah Col. kisuang nawn khol lo-in Dr. U Hla Han kici hi. 5. Hih a nuai-ah, ka gelhsate pawlkhat hong lak ing. ZoNet na sign-up nading-a na zat, na yahoo.com email address tawh na lut lecin. Lia & Taang, Nu & Pa, leh Pi & Pu Gelhtu: Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/14420 Min Mai-a Lia/Taang, Nu/Pa, Pi/Pu Zatna By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/15457 http://www.geocities.com/tgzomi/
Page 248 of 288
Zolai Gelhmaan Lia leh Taang Zatna Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17056 Pi Lia leh Pu Taang Thu By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17318 Pi Lia leh Pu Taang Thu (Revised) [Discard the previous posting] By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17321 Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (1) By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17387 Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (2) By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17390 Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (3) By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17392 Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (4) By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17393 Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (4) [Correction; please discard the previous posting] By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17394
Page 249 of 288
Zolai Gelhmaan Lia leh Taang, Nu leh Pa, Pi leh Pu Thu Gentel Kikna (5) By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/17448 6. Topa in thupha hong piak behbeh hen. N'ong it, Thang Bawi == [05]
Re: x x x x x x x x x
----- Original Message ----From: Neng Lian <neng_lian@yahoo.com> To: Zomi News Relay Service <ThuphaZomi@aim.com> Sent: Monday, September 25, 2006 2:23 AM Subject: Re: x x x x x x x x x Sia Thangbawi, Lungdam hi. Ko lam hoihtek buang ung. Zanin Sia JM Paupute tawh Gauhati ah ZCF kikhopnaah kimu ung. Amau innah kikhop tawp ciangin baang ing. Kikhopnaah doctorate ngah Pawlpite tung ah lungdam lahna in niangtui leh moh na in na vak ing. Kikhop tawp in innkongah dawn ngengngang ung. Topa thupha hi. xxxxxxxxxx Ka mawtaw a nunglam truckkhat in ong nawk sak zek kha a, tua bawlsaka paihi ing. Tuni la khia ta ning. Minor damage hi.
Page 250 of 288
Zolai Gelhmaan
Dr. Tg. Ngaih Lian Swante / Tg. Ngaih Lian Swante, D.Min.
----- Original Message ----From: ThuphaZomi@aim.com To: Neng Lian Cc: ThuphaZomi@aim.com ; ZomiTaktak@gmail.com Sent: Tuesday, September 26, 2006 3:11 PM Subject: Dr. Tg. Ngaih Lian Swante / Tg. Ngaih Lian Swante, D.Min. K'ong it Ngaih Lian, Title (Rev., Dr., Prof., etc.) leh Degree (B.A., M.A., Ph.D. , etc.) suan zia tawh kisai, ka gelhsa khat, kong piak ding mangngilh kha ka hih manin, hih mun-ah hong pia ing. Yahoogroup (http://groups.yahoo.com/group/zomi) pen, na subscribe-na Yahoo email tawh kilut thei ding-a, forum (http://zocia.org/forum; http://www.zogam.com) pen na sign-up phot kul ding hi. Rev., Dr., Prof., etc. ih Suanna Ding Mun leh Hun By Taang Zomi http://groups.yahoo.com/group/zomi/message/14325 http://zocia.org/forum/viewtopic.php?t=270 http://zocia.org/forum/viewtopic.php?t=270&highlight=rev+ +prof http://www.zogam.com/modules.php? name=Forums&file=viewtopic&t=1598 http://www.zogam.com/modules.php?
Page 252 of 288
Re: Dr. Tg. Ngaih Lian Swante / Tg. Ngaih Lian Swante, D.Min.
----- Original Message ----From: Neng Lian <neng_lian@yahoo.com> To: ThuphaZomi@aim.com Sent: Thursday, September 28, 2006 6:37 AM Subject: Re: Dr. Tg. Ngaih Lian Swante / Tg. Ngaih Lian Swante, D.Min. Sia Thangbawi Lungdam hi, i kiho thei zel nuam hi. Damin website na en ning. Thukhat pakah Kong na cih pen LS ah Kong kici zaw hia le, ken kong ci in na gelh zel veng in. Koi zaw amaan ahia? Thudang genpak ding om kei, kithuza zel ni. Ngaih Lian Swante Gwahati == [09]
Page 253 of 288
Zolai Gelhmaan
Zolai Gelhmaan Na hong = Nong Kong Nong ci-a a gelh ding hi lehang, apostrophe pen bang laimal taang-a a kizangh hi ding? 3. Thu kikum toto ni. Nong it, Thang Bawi == [10]
Zolai Gelhmaan Lungdam mahmah hi. Ong phawk den, Dr.Tg.Ngaih Lian Swante Gauhati
Zolai Gelhmaan
Monday, January 14, 2008
Zomi Mimal Minnote Vai (The Issue of Zomi Personal Diminutive Names)
By Taang Zomi
1. Pu Tong Seal lai gelhte, i sim khak loh hong sawt pian ta ahih manin, tu'n i muh kik teh, i lung khat bang hong nuam tuam liang hi. 2. Pu Tong Seal gen bangmah-in, Pi Julia Haukhek lai gelhte pen, thugil-in, sim ding leh zuih ding-a a kilawm mahmahte ahi hi. 3. Postscript sung-a a gelh Sia Lialian cih tawh kisai pen, amahn zong hong gelh kha ding hi ta leh, kein zong, kei aituam-in hong gelh nuam ing. 3.1 Lialian sung-a Lia a cih pen lakam-a Lia (numei; female) a cihna peen hi lo hi. Sia Hang Khan LIAN minno (diminutive) sung-a a kihel min hi. 3.2 Minno pawlkhat pen hih bangin kinei hi:
Zolai Gelhmaan Minpi Tawpna Minno or Minpi Sung-a Khat peuh CIN CING DIM GIN HAU LAM LIAN LUN KHAI MAN MANG SIAN SUAN THAWN Cicin Cicing Didim Gentehna
Tg. Thang Khen CIN; Rev. Tg. Thawng Khan CIN Lia Niang Hau CING Lia Cing Khan DIM
Gigin [tun Tg. En Suan GIN Suanpi kici ta.] Hahau Lalam Lialian Lulun Khakhai; Khaikhai Maman Mamang Siasian Suasuan Thawthawn Lia Niang HAU Lia Ciin LAM Niang [?] Tg. Hang Khan LIAN; Lia Niang Ngaih LIAN Lia Lian Khan LUN Tg. Khup Sian Nun KHAI Lia Ciin En MAN Tg. Kham Khan MANG Tg. Thang SIAN Lian Tg. Gin Za SUAN Tg. Thang Za THAWN
3.3 Suahsak ding-a ka sawm nai loh ahih hangin, Zomi Personal Names (draft) hong khahkhia ing. A kiman hi nai lo hi. Behlap nopna, laakkhiat nopna a neite in, hong huh thei ding cih lametna tawh, kong khahkhiat hi. 4.1 Lakam Lia pen, min mai-ah i koih ciangin, a tam zaw in,
Page 258 of 288
Zolai Gelhmaan nungak min mai-ah koih uh hi. Pasal (husband) a neih uh ciangin, a min mai uah Lia koih nawn lo uh hi. Bang hang hiam cih leh, Lia pen nungak a cihna kisa kha ahih man hi. Tua mah bangin Taang pen, min mai-ah i koih ciangin, a tam zaw in, tangval min mai-ah koih uh hi. Zi a neih uh ciangin, a min mai uah Taang koih nawn lo uh hi. Bang hang hiam cih leh, Taang pen tangval a cihna kisa kha ahih man hi. Lia pen numei cihna hi-a, Taang pen pasal cihna ahi hi. Kum tam, kum tawm tawh kisai lo, pasal/zi neih leh neih loh tawh kisai lo, ta/tu neih leh neih loh tawh kisai lo hi. 4.2.1 12501950 kikaal sung, bang kum hiam khat-a a kiphuak, Hauzel Beh Lapi sung-a om Tanu Khakna La-ah hih bangin na om hi:35 3. Tukawl tawi ing, khawh louma va zam ing e, Ka sial za-in tam, ka chiin lianu ngai ing e, Lakmai ka luankhin zel hi e. ciin = u lia = nu; numei ciin lia = unu, u numei 4.2.2 Tua Hauzel Beh Lapi sung-a om Ton La-ah hih bangin na om hi:36 3. Ka pahtaangah ni nel sum bang kai e, Aisa phek nangin hon zial hi e, Ka tuai lianun siktui bing bang khai hi e. tuai = nau lia = nu; numei tuai lia = naunu; nau numei
35 H. Lianzamang Guite, Hauzel Genealogy (ed. J. Thang Lian Pau) (Aizawl, Mizoram: Haukhum Hauzel, 2006), p. 101 36 Ibid., p.102 Page 259 of 288
Zolai Gelhmaan 4.2.3 Tua hun pawl mah-a a kiphuak Dousel Beh Lapi sung-a om Tanu Khaakna La-ah hih bangin na om hi:37 3. Mazam loin kum khua vei ing e, Mazap hon sui ding chiin lianu lah Khulsin tang tah e. ciin = u lia = nu; numei ciin lia = unu; u numei 6. Von lianu lah mu bang ngai nang e, Khulsin dawhtam tungah aw, Zanga phualmul pha bang hei nah e. von = ta lia = nu; numei von lia = tanu; ta numei
Minpite
A Ai Aih Al Alh Am Awi Awih = Oih Awn Awt = Ot B Bawi Beel (nuaikiat) Bia Biak C Ciang Ciin Cin [=Cin] Cing Cingh (nuaikiat) D Dah Dai Daih Dal Dam Deih Deng Diah Din Dim (awphei) Dim (nuaikiat) Do (awphei) Do (aw nuaikiat) Don Dong Dot E El En Eng Eu (kahto) G Page 261 of 288 Gawh Gen Giah Giak Gin [=Gin] Ging Go Goih Gul H Hang Hau Hauh Heh Hen Hil Ho Hon Hong Hua = Haw Huai Huam Huat Hum = Vum
Zolai Gelhmaan
Hung I It K Kaangg Kai Kaih Kam Kap Khaam Khai Khaat Kham Khan (pheipai) Khan (nuaikiat) Khat Khawl (nuaikiat) Khawm Khen (awsau) Khen (awtom) Khoi Khua [= Khaw] Khual Khup Ki Kim (awphei) Kimm (awtungkah) Kimlai King [=kumpi] Kip Koh Komm Kop Kung L Laan (=Laan) Laang Lai Lal Lamm (awkah) Lamh (awkia) Laang Langh Leengh (= le hangh) Let Liah Lian Liang Liap Liing Lo (nuaikiat) Luai (awphei) Luai (nuaikiat) Luan Lun Lut M Man Mang (awsau) Mang (awtom) Min (awphei) Minh (nuaikiat) Muan [=Muan] Muang Mun Mung N Na Nang Nawl Nawn Neek Neem (pheipai) Neem (nuaikiat) Nei Neih Page 262 of 288 Nen Neng Ngai Ngaih Ngam Ngem Ngul (awphei) Ngul (awnuaikiat) Ngulh Nial Nian Niang (awphei) Niangg (awkahto) Ning No (pheipai) Nok Non Nuam Nun [= Nun] Nung ( Tungnung) Nuun (pheipai) O Oih = Awih Ot P Pau Pha Phal Phat Phawng Phungh Phut Pian [=Pian] Piang Pil Pum S
Zolai Gelhmaan
Saan Saang Sawm (aw pheipai) Sawmh (nuaikiat) Sawnh Sawnn Seel Shwe (=khamh) Sial (nuaikiat) Siam (pheipai) Siamm (kahto) Sian (nuaikiat) (<---Pasian) Siang (Si Hang) Sing (Siing) Sim Simh Sin Soi Son Song Su ( Zeisu) Suai [= Shwe = gold] Suak Suan Suang Suann Suum Suut T Taan Taang Taanzaau Tai (aw-tom, pheipai) Tawi (awphei) Tawi (awnuaikiat) Tawk Tawn Tawngg Tel Teng [= Thein = tulza] Thah Than [=Than] Thang That Thawn Thawng Thein (= Teng = sang, tulza) Theu Thiau Thual Thuam Thuk Thupha Tual (awphei) Tual (awnuaikiat) Tuam (pheipai) Tuan Tuang Tul Tun Tung Tungnung Tut U Uap Uk Up V Vai (awphei) Vai (nuaikiat) Vaih Van (awphei) Van (awnuaikiat) Vial (awphei) Viall (awkahto) Vum (pheipai) Vum (nuaikiat) Vung (awphei) Vungh (nuaikiat) Z Za Zaang (awphei) Zaangg (awkah) Zam Zel Zen Zil Zing Zo (awphei) Zo (awkah) Zom Zong Zuan Zuang
Zolai Gelhmaan
Cing San Ong (Aung) (pasal) Khup Sian Nun Khai (pasal) Cing Thupha Kim (numei) Khup Sian It (numei) Cope Hen Cin ( Joseph Herbert Cope) (pasal) Cope Lian Cing ( Joseph Herbert Cope) (numei) Dal Siam Lian Neem Khan Shwe (numei) Dal Sian Khawm Thang Neem Sian Komm Dal Sian Kop Lal Sian Khan Cing ( Pasian) (numei) Dal Sian Phawng Sian Khua Lian ( Pasian) (pasal) Diah Khaw Hau (numei) Su Za Muang ( Zeisu) (numei) Do Sian Su ( Zeisu) (pasal) Thang Liang Si Hangh (pasal) Do Vinghvengh Thang (pasal) Hau Leengh Nuam (numei) Kam Pian Tuam (pasal) Khai Gen Zo Zam King Mang (pasal) Khen Kaangg Lo (pasal) Tual (pheipai) Za Tai (pheipai-tom) (pasal) Vungh Teng Suai (= Vungh Thein Shwe) (pasal) Khup Sian Koh Lun Kim Leeng Nuam Neem Ho Cing (numei)
Zolai Gelhmaan
Minnote
Diminutives
A B Bawi Bawk Beu Beuh Boih Buah Buai C Ciai Ciau D Dawng (pheipai) E G Gaw (pheipai) M H Meengg Hoih N I K Kaang (pheipai) Kaang (kahto0 Kawi Kek Keengh Khek Kok Kuak L S Neu Ngek No Nu O U P V Pi Pu Pumm (kahto) Vom Z Ta Tal Tawii (awkahto) Tawng Teu Teuh Tom T Lek Leuh San Sau Sen
Compounds
Bawinu Keenghno Khekno Kheknu Kuaknu Lano Ngekno Ngeekta Nukaang Nuno Pabawi Pakaang (awphei) Pakaang (awkah) Pakeeng Patawng Pipi Pisan Pitawng Piteuh Pivom Puno Sanno Santa Senno Sennu Tabawi Tano
Zolai Gelhmaan
Special
Cicin Cicing Dadang Didim Gigin Hahau Khakhai Lalam Lialian Lulun Maman Mamang Siasian Suasuan Thawthawn Gia Mung Cia Thawn Tha Pau
Non-Standard Diminutives
Pulun (numei) Suumthang (pasal) Putheen (pasal)
Zolai Gelhmaan a g m t b h n u c i o v d k p w e l s z
3.2. Tua ahih manin, hih a nuai-a laimal 6-te a nei lo i hi hi: f j q y 3.3. Tua laimal 20 sung pan-in, hih a nuai-a laimal 15 teng pen Laimung (Consonant) ahi hi: b k s c l t d m v g n w h p z r x
3.4. Tua laimal 20 sung pan-in hih a nuai-a laimal 6 pen Awmung (Vowel) ahi hi. a e i aw Hih a tung-a teng pen sang-a a kisin Zolai Sim Bu (Dr. Cope bawl peen) leh 1974 khit lam pawl-a a kibawl Zolai Sim Bu-teah kizangh hi. 3.5 Zolai Phoneme pen Laimung (Consonant) 15, Awmung (Vowel) 6, a kigawm 21 ahi hi. o u
Zolai Gelhmaan Tg. Pau Cin Thang Kanna le Muhna (1974-2006) 4.01 Taang Pau Cin Thang in Rangoon Universities Chin Literature and Culture Subcommittee Magazine (1973-1974), Rangoon Universities Chin Literature and Culture Committtee Magazine (1978), le Zomi Magazine (1980)-te-ah ahi zongin, Vahui Magazine 2006-ah ahi zongin, hih Zolai Bulpi thu, gelh hi. 4.02 Tua hun lai-a ama muhna-ah Laimung (Consonant) i cih pen laimal (letter) hi lo-in, aw (sound) hi-a, laimal (letter) tawh a kigelh ahi hi, cih thu ahi hi. 4.03 Letters of the Alphabet a f l s b g m t c h n u z Letters of the Alphabet 21 pha hi. Hih Letters of the Alphabet sung-ah F kihelsak hi. 4.04 Consonants: b g lh ph c h m s w ch k n t z
Page 269 of 288
d i o v
e k p w
d kh ng th
f l p v
Zolai Gelhmaan Consonant 22 pha hi. Ahi zongin, (1) W pen consonant-in kizangh lo hi. Vowel piansakna-ah kizangh-a, tua zong A khit ciang bek-in kizang hi. Gtn. AW. (2) Ch pen a kizatna tam lo hi. (3) F zong a kizatna tam lo hi. Tua ahih manin, hih thum teng pen consonant sazian pan phiatkhia leeng, consonant 19 pha ding hi. 4.05 Tua hun lai-a ama muhna-ah Awmung (Vowel) i cih pen laimal (letter) hi lo-in, aw (sound) hi-a laimal (letter) tawh a kigelh ahi hi, cih thu ahi hi. Vowel zong nam thum kinei hi, cih mukhia hi. 4.06 Vowels: Vowel pen a kigawm 23 i nei hi. (1) Monophthongs: a e i [o] aw Monophthong pen 5 kinei hi. O pen a laimal-in i neih hangin, monophthong-in i nei kei hi. Kawlkam-a Ko Maung Bo () cih bang pen Ku Mawng Bu peuh i ci hi. O pen laimal khat bek ahih hangin OU aw suak ahih manin diphthong ahi hi.
Page 270 of 288
Zolai Gelhmaan AW pen laimal nih ahih hangin aw khat bek suak ahih manin monophthong ahi hi. (2) Dipththongs: ai au ia Diphthong pen 14 i nei hi. Awi le Awu pen laimal thum ahih hangin diphthong ahi hi. Ii le Uu pen lawh hak mahmah hi. Hih laibu na sim ngiingeei o! Amah khuamial sung-ah pai khuukhuu hi. (3) Triphthongs: iai iau uai uau ei eu ii iu oi awi ou awu ua uu ui
Triphthong pen 4 i nei hi. Tua ahih manin vowel pen a kigawmin 23 i nei hi. 4.07 Zolai Awbul (Phoneme) pen Laimung 22 le Awmung 23, akigawm 45 ahi hi.
Zolai Gelhmaan Taang Zomi Kanna le Muhna (2006-tu dong) 4.08 Hih hun sung-in Taang Zomi in linguistics thu, laibu hoih pawlkhat tungtawn-in le Internet tungtawn-in, sim kha thei hi. 4.09 Consonant pen 22 mah suah hi. Consonant pen, kammal patna-a a kizang (onset: x-), kammal tawpna-a a kizang (coda: -x) leh kammal patna le tawpna-a a kizang (both onset and coda: -x-) ci-in kikhen hi. 4.10 Awmung (Vowel) pen 42 suah hi. Aw tom 21 le aw sau 21 ahi hi. 4.11 Awbul (Phoneme) pen, Laimung (Cosonant) Awmung (Vowel) 42, a kigawm 64 ahi hi. 4.12 Ama muhkhiat-te, a nuai-a bang ahi hi. 22 le
-ng- //
04 L. aai /i/
42
4.12.3 Lai-awn [/] le lai-awn [/] kikaal-a laimal pen awbul (phoneme) lahna ahi hi. Gtn. /b/, //, /t/, // Square brackets sung-ah a kikoih a om leh phonetic alphabet/symbol ahi hi. Gtn. [b], [], [t], [] International Phonetic Alphabet (IPA) kizangh hi.
Page 274 of 288
6. Kikup Ding: 6.1 Consonant sung-ah ch /t/ le f /f/ hel huai maw, hel huai lo? 6.2 Consonant lak-ah w /w/ hel huai maw, hel huai lo? 6.3 Vowel lak-ah w /w/ hel huai maw, hel huai lo? 6.4 c taangin bang phonetic alphabet zangh ding? /ts/ maw? /c/ maw? 6.5 kh taangin bang phonetic alphabet zangh ding? // maw, /x/? 6.6 h taangin // a zat huai hiam? 6.7 lh pen consonant lak-ah hel huai mah maw? Phonetic alphabet bang zang ding? /l/ maw, /l/?
English Phonemes
Consonants
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 /p/ /b/ /t/ /d/ /k/ // /h/ /m/ /n/ // /l/ /r/ /w/ /j/ /t/ /d/ /f/ /v/ // // /s/ /z/ // // pig big tea din kin gap hen men nap sing lid red wed you chin gin fat vat heath, thin though, then bus buzz shoe confusion
Vowels
Monophthongs 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 // /i/ // /e/ /a/ // // // // // /u/ // /e/ /a/ // // // // // // waiter seat, she sit set sat cut cart cot caught pull pool pearl day die boy toe how near, (noun) tear (verb) tour tear
Diphthongs
Zolai Gelhmaan English consonants pen 24 pha-a, vowel 20 pha ahih manin, English phoneme 44 a pha, ahi hi. Vowel-ah monophthong 12 pha-a, diphthong 8 pha hi. Triphthong nih (fire /fa/ le power /p/) behlap leeng vowel pen 22 pha thei ding-a, ahi zongin, a tung-a sazian pen a tam zaw-ah official ahi hi. Orthography-a j leh phonetic alphabet /j/ kisuun ahih manin, buai huai dektak khat hi. Orthography-a j pen aw suah // hia, Germany /mni/, Japan /pn/ cih bangte-ah kizang hi. Phonetic alphabet /j/ pen y aw hi-a, you /ju/, youth /ju/ cih bangte-ah kizangh hi.
Zolai Gelhmaan
M.A.
(1) Plosive or Stop:
vl.unas.
/p/
vl. asp. ph
/t/
th, ht,
//
th, ht
/k/
kh
//
/p/
vd. unas. b
/t/
d
//
d
/k/
g
/b/
vd. asp. b, bh
/d/
d, dh
//
d, dh
//
g, gh
/d/
/b/
(2) Affricate:
//
//
vl. unas.
c, ky
//
vl. asp. ch
//
vd. gy
//
(3) Fricative:
vl. unas.
/f/
th s /s/
sh
kh
//
/x/
/h/
//
Page 278 of 288
Zolai Gelhmaan
Labio-dental Bilabial Retroflex Palatal Velar hng Alveolar P.A. Post-Alveolar Glottal Dental
hs
/s/
vd. unas.
v
/v/
vd. asp.
th z /z/
//
z, zh
/z/
(4) Nasal:
vl.
hm
hn
/m/
vd. m
/n/
n
hn hny
//
// //
//
ny ng
/m/
(5) Lateral:
/n/
//
//
vl.
hl
/l /
vd. l
/l/
(6) Semivowel
vl.
hw
/w/
vd. w r y
/w/
/r/
Page 279 of 288
/j/
Other remark:
Retroflex = Cerebral
blue = exclusively Burmese Absent from this chart: black = common to both Tedim Zomi w /w/ in Tedim Zomi phonemics is and Burmese considered to be a component of a gray background = of Sanskrit, Pali monophthong // (aw) rather than or Hindi origin; rarely a separate consonant. pronounced as such in (hsa-lein), the seventh letter of modern Burmese. the Burmese Alphabet, has not yet Abbreviation: been assigned a phonetic symbol. P.A. = Place of Articulation (zha-myin-sway), the ninth letter M.A. = Manner of Articulation of the Burmese Alphabet, has not vl. = voicless been assigned a phonetic symbol. vd. = voiced asp. = aspirated A more detailed inventory of Zokam and Kawlkam consonant phonemes is available at the following sites: (1) Zokam Consonant Phonemes: http://zomilibrary.com/main/archive/files/zokam-consonants_8a1ed4aace.pdf http://www.scribd.com/doc/15908187/Zokam-Consonants (2) Kawlkam Consonant Phonemes: http://zomilibrary.com/main/archive/files/kawlkamconsonants_46037e1d02.pdf http://www.scribd.com/doc/15908671/Kawlkam-Consonants (3) Zokam and Kawlkam Consoant Phonemes: http://zomilibrary.com/main/archive/files/zokam-and-kawlkam-consonantphonemes_6b0d75af2a.pdf http://www.scribd.com/doc/15908733/Zokam-and-Kawlkam-ConsonantPhonemes Page 280 of 288
Zolai Gelhmaan
Index
Laimai (page) khat sung-ah kammal khat pen khat vei bek mah a om leh a laimai nambat bek kilak hi. en-dash: 100, 102 Laimai (page) khat sung-ah kammal khat pen nih vei leh a tungsiah a om leh, tua laimai nambat khi teh p kikoih hi: em-dash: 100p., 110
Alphabetical Index
Abbreviation.................................................................97, 117pp. Acute Accent.............................................................................25 Adverb..................................................................................160p. Adverb of Degree....................................................................160 Adverb of Manner...................................................................161 ampersand...............................................................................105 apostrophe. . .24pp., 102, 105, 118, 146p., 178, 219p., 223, 228, 243, 254p. asterisk......................................................................................24 Asterism....................................................................................25 Awmal (syllable).....................................................................151 awmung..............................................................................156pp. Brace.........................................................................................25 Breve.........................................................................................25 capitalization ..........................................................................105 Caret..........................................................................................25 Cedilla.......................................................................................25 Circumflex................................................................................25 closed bracket............................................24, 104, 106, 109, 112 closed quotation mark.......................................24, 104, 106, 109 Colin Brown..............................................................................12
Page 281 of 288
Zolai Gelhmaan colon............................................24, 95, 104, 106, 109, 150, 231 Colophon.....................................................................................5 comma...24, 95, 97p., 104, 106, 109, 120pp., 124, 132pp., 142, 150, 178 Conjunction.............................................................................158 dash......................................................24, 103pp., 114, 149, 281 Diaeresis....................................................................................25 Disciple Kap Sian......................................................................13 Disyllabic or Bisyllabic Words...............................................151 Double Dagger..........................................................................25 Ellipsis.......................................................................................25 ellipsis points...........................................................................105 Elohim.......................................................................................11 em-dash........................................................................103p., 114 en-dash............................................................................103, 105 exclamation point..............................................24, 104, 106, 109 First Person Plural Exclusive..................................................158 First Person Plural Inclusive...................................................158 First Person Singular...............................................................158 Fist.............................................................................................25 full stop...............................................................24, 95, 106, 109 Gelhmaan..................................................................1, 3p., 117p. Grave Accent.............................................................................25 hyphen................................24, 52, 103, 105, 149p., 156pp., 174 Index..................................................................................25, 281 interrogation point.....................................................................24 Joseph Herbert Cope.................................11, 155, 196, 264, 267 Kamvui.........................................................................153p., 162 Kamzepna..................................................................................24 Lia Luan Za Cing....................................................................155 Lia Niang Za Dim.....................................................................11 Macron......................................................................................25 Manglai....................................................................91, 93, 123p. Min...........................................................................26p., 34, 248 Monosyllabic Words...............................................................151 Mun-awng...............................................................................101
Page 282 of 288
Zolai Gelhmaan Noun........................................................................................118 Numbered Clause......................................................................25 oblique stroke......................................................................24, 83 open bracket.....................................................24, 96p., 104, 112 open quotation mark..........................................................24, 104 Paragraph..................................................................25, 103, 149 Paragraph sign.................................................................103, 149 Parallels.....................................................................................25 period.........................................................97p., 104, 119pp., 124 Polysyllabic or Multisyllabic Words.......................................151 Possessive Adjectives................................................................27 Pronoun...................................................................................158 Punctuation.....................................................94, 101, 104, 117p. question mark..............................................24, 95, 104, 106, 109 research...................................................................13, 25, 27, 34 Second Person Singular..........................................................158 Second Persona Plural.............................................................158 Section...........................................................................25, 27, 92 semicolon.......................................................24, 104, 133, 135p. Sing Pi.......................................................................................13 Single Dagger............................................................................25 slash.........................................................................................105 space11, 73, 94pp., 101, 103, 105p., 109, 112pp., 121p., 124p., 132, 134p., 137p., 142, 148, 150, 153pp. star mark....................................................................................24 Taang Zomi......1, 3p., 14, 91, 101, 117p., 127p., 145, 162, 179, 191, 199, 201, 205, 215, 219, 223, 229, 239, 243pp., 248pp., 252, 257, 261, 267, 272, 275 Tat-huh....................................................................................160 telkan.....................24p., 27, 32, 34pp., 38p., 41p., 44pp., 52pp. Tg. Cin Sian Pau.....................................................................199 Tg. Ginkhatsuan................................................................76, 118 Tg. Go Khan Pau.......................................................................13 Tg. H. Gin En Cin.............................................................76, 199 Tg. H. Kam Khen Thang.........................................................199 Tg. J. Gin Za Twang............................................................12, 76
Page 283 of 288
Zolai Gelhmaan Tg. J. Hang Khan Pau,..............................................................76 Tg. Joshua Gin Khaw Mang.....................................................13 Tg. Kam Khan Thawng.............................................................12 Tg. Kam Khaw Thang.......................................................11, 155 Tg. Kam Khen Cin....................................................................12 Tg. Kam Sian Tung...................................................................13 Tg. Khup Za Go......................................................161, 178, 199 Tg. M. Khup Lam Thang..........................................................76 Tg. Michael Suan Lian Pau.......................................................13 Tg. Nang Sawm Piang..........................................................5, 13 Tg. Pau Cin Thang..........................................5, 76, 90, 269, 275 Tg. Pau Khan En.......................................................................12 Tg. Pau Lian Nun (Tg. Nunpi)..................................................13 Tg. Pau Za Dongh.....................................................................11 Tg. Paul Khaipu........................................................................13 Tg. Paul Thuam Thang..............................................................12 Tg. Raymond Pau Lian Mang...............................................5, 13 Tg. S. L. Hang Khan Pau..........................................................12 Tg. S. Pau Khan En.............................................................15, 17 Tg. Sing Pi.................................................................................13 Tg. Sukte T. Hau Go............................................................11, 76 Tg. Sukte Tualhang Hau Go....................................................155 Tg. Thang Khaw Pau.................................................................13 Tg. Thang Za Kam....................................................................11 Tg. Tual Khan Suan..................................................................13 Tg. Vul Za Thang................................................................12, 76 Third Person Plural.................................................................158 Third Person Singular.............................................................158 Tilde..........................................................................................25 Tomlaakna..........................................................................117pp. Vahui Magazine 2006..............................................................161 virgule.......................................................................................24 vowel..................................................................156pp., 174, 177 YHWH......................................................................................11 Zokam.....................................................................................151 Zolai............................................1, 3p., 91, 101, 105, 117p., 176
Page 284 of 288
Zolai Gelhmaan Zolai Gelhmaan....................................1pp., 16, 117p., 191, 243 Zolai Grammar............................................................................4 Zomi Christian Literature Society.............................3pp., 12, 14 Zomi Innkuan Singapore.................................................3pp., 14 Zomi Linguistics Research Group.....................................3pp. 5
Zolai Gelhmaan
(1) Cope Topa Tangthu, (2) Zogam Khristian Tangthu, le (3) Zolai Gelhmaan LAIBU THUM BAWL NADING SUMBUL HONG PIATE
SGD SGD
01) Biak Sung, Sianu................ 02) Ciin Mun Mang, Tg. ...... 03) Cin Hau Mung, Tg ......... 04) Cin Kim Pau, Rev. ......... 05) Cin Za Lal, Tg. ............... 06) Cing Deih Man, Lia ....... 07) Cing Deih San, Lia ........ 08) Cing Khawl Kim, Lia .... 09) Cing Lian Don, Lia ........ 10) Cing Ngaih Kim, Lia ...... 11) Cing San Kim, Lia .......... 12) Cing Sian Nem, Lia ........ 13) Cing Suan Lian, Lia............ 14) Dal Do Langh, Tg. ........ 15) Dim Hawm Lian, Lia ..... 16) Dim Khan Man, Lia ...... 17) Dong Khen Mung, Tg. ... 18) Gin Suut Mang, Tg. ....... 19) Hang Khan Lian, Tg. ....... 20) Hau En Vung, Sianu ....... 21) Kam Khen Mang, Tg. .... 22) Kam Suan Mang, Tg. ...... 23) Kam Za Thang, Tg. & Cherry, Lia .................. 24) Kap Khan Dim, Sianu .... 25) Khawm Suan Ciin, Lia .. 26) Khen San Lian, Tg. ....... 27) Khup Khawm Mung, Tg. ... 28) Khup Lian Thang, Tg. ... 29) Kim Tul Cing, Lia ......... 30) Lang Suan Mung, Pa ..... 31) Lian Lam Mang, Tg. ..... 32) Lian Sawm Sing, Tg. ..... 33) Lian Zo Mung, Tg. ....... 34) Luai Hmin Thang, Tg. .. 35) Mang Lian Thang, Tg. ... 36) Michael Hmun Hei, Tg. & Betty, Lia ...................
20 50 50 10 50 60 70 40 110 40 90 220 220 150 110 5 20 100 200 220 100 200 100 US$ 100 50 110 70 200 200 10 50 60 220 50 150 200 100
37) Michael Pau Khan Thawn, Tg. ................................. 38) Mung Hau Thawn, Tg. .. 39) Nang Sawm Piang, Sia .. 40) Nem Deih Niang, Lia .... 41) Ngin Sian Muang, Tg. .... 42) Ngo Khan Tuan, Tg. ...... 43) Nian Deih Cing, Lia ....... 44) Niang Khan Huai, Lia .... 45) Niang Khan Zo, Lia ....... 46) Niang Ngaih Hau, Lia .... 47) Niang Sian Muang, Lia .. 48) Ning Khan Nuam, Sianu ... 49) Ning Lian Cing, Sianu ... 50) Ning San Lian Kim, Lia 51) Noreen Hong, Lia .......... 52) Pau Khan Khup, Tg. ...... 53) Pau Khat Suan, Tg. ........ 54) Pau Lian Tuang, Tg. ...... 55) Pau Sian Mung, Tg. ...... 56) S. Khup Cin Pau, Rev. Maj. 57) Siang Hnem Par, Lia ..... 58) Suan Khan Lal, Tg. ....... 59) Suum Sian Khai, Tg.. .... 60) Thang Lam Tuang, Tg. .. 61) Thang San Nuam, Lia .... 62) Thang Sian Suum, Tg. ... 63) Thang Thawn Mung, Tg. ... 64) Thang Thian Khai, Tg........ 65) Thawng Khan Suut, Sia . 66) Thual Khen Mung, Tg. .. 67) Tual Khaw Siam, Tg. ..... 68) Tual Suan Mung, Tg. ..... 69) Tun Za Mung, Tg. ......... 70) Vung Go Ciin, Sianu ..... 71) Vung Lian Cing, Sianu .. 72) Vungh Suan Mang, Tg. . 73) Zam Suan Kim, Sia ....... 74) Zen Lam Mang, Sianu ... 75) Zen San Mang, Lia .........
100 60 200 200 5 50 5 70 60. 160 110 200 110 110 50 1200 300 100 70 200 70 60 50 130 150 50 100 20 5 200 50 220 160 170 50 30 50 110 50
Zolai Gelhmaan
Thu Ciaptehna
Hih laibu sung-a thute ciapteh nop a om leh ciapteh nang mun Thu Laimai