Tomasz Szutkowski

Jednostki paremiologiczne
z komponentem
onomastycznym
we wspczesnym
jzyku rosyjskim i polskim
SZCZECIN 2010

PODZIKOWANIA

Niniejsza monografia nie mogaby ukaza si, gdyby nie

pomoc, zaangaowanie oraz yczliwo wielu osb.
Pragn przede wszystkim serdecznie podzikowa mojemu nauczycielowi, opiekunowi oraz Redaktorowi naukowemu,
Panu Profesorowi Michaiowi Aleksiejence z Uniwersytetu
Szczeciskiego, za bezcenne rady oraz sta, bezinteresown
pomoc okazywan mi na wszystkich etapach pracy i rozwijania
wasnych koncepcji badawczych.
Wyrazy wdzicznoci skadam rwnie na rce recenzenta,
Pana Profesora Valerego Mokijenki z Uniwersytetu w Sankt
Petersburgu, ktrego cenne uwagi przyczyniy si do wyeliminowania wielu bdw, wtpliwoci i niecisoci.


........................................................................................................ 7
I. ....13
1. ........................15
2.
...........................................................26
3. ..................30
4. ......32
5.
....................................................37
6.
.......................................52
7. ...........59
8.
................................................................................64
9. ........................67
II. ..........................................................................................81
1.
........................................................83
1.1. ......................................83
1.2. ..................................................95
1.3. .................................... 101
1.4. ................................................ 107
1.5.
............................ 118
2.
............................. 123
2.1. -
..................................... 123

2.2. - ..................................................................... 135

2.3. ,
........................................................... 142
III.

..................................................... 149
1.
.............. 151
2.

............................................................................................... 157
3. - ........ 162
4.
........................................................................... 186
4.1. ... 187
4.2. ...... 188
4.3. - ............................................................... 195
4.4. - ............................................................... 209
5.

...................................................................... 216
............................................................................................. 223
........................................................................................................ 231
....................................................................................... 247
1 () ............................................... 295
2 () ............................................... 313



, , , , , ,
, .

,
, , ,

.

, ,
, : .
, , (
, ) ( ).
,
. , , ,

. , .
,
.
, .
-

,
.


.

(: .. , .. , .. , .. , .. , .. , J. Bartmiski, H. Burkhardt, R. Grzegorczykowa, A. Pajdziska, H. Popowska-Taborska, M. Sarnowski, R. Tokarski),
, , (: .. , .. , .. , .. , .. , ..
, .. , .. , .. , ..
, A. Cielikowa, B. Dere, A. Furdal, K. Handke, Z. Kaleta,
M. Karpluk, M. Knappov, M. Rutkowski, E. Rzetelska-Feleszko,
A. Sitarski, E. Umiska-Tyto),
(: .. , . , .. ,
.. , .. , .. , .. ,
.. , .. , W. Chlebda, G. Habrajska,
M. Hordy, S. Koziara, A. Nowakowska, A. Spagiska-Pruszak,
A. Tyrpa, H. Walter, W. Wysoczaski).
(: .. , . ,
.. , .. , .. , .. , D. Bralewski, M. Ruiz-Zorrilla Cruzate, M. Lipiska,
W. Mieder, S. Prdota, G. Szpila, H. Walter).


, , :
, -
10

, ,
,
,

.
,
( 3500 ).
(
) .

. , .



: + .
,
,

.
,
. 11

, . , , ,
, , .


.

12

1.

.
,
, .
:
, , , ;
; ;

. . ,

,
.

,
, 1.
..

:
1)

( )
( );
1

.. , ( ), [:] . , 1977, . 7-8.

2)
;
3)
2.

( )
.
. ,
, ,
, , . signifi ( ) signifiant ( ).
( ),
3.
. ,
.

.
, . : 1) , , ; 2) 2
3

, . 7-8.
F. de Saussure, Kurs jzykoznawstwa oglnego. Wyd. 3, Warszawa 2002, s. 90.

16

; 3)
, .
, 4.
.. ,
, , ,

, , , , 5. ,
,
.
. , , : ,
B
C. , ()
(B), , - (C), 6.

:

K. Bhler, Teoria jzyka. O jzykowej funkcji przedstawiania, Krakw 2004, s. 34.

.. , , 1964,
. 143.
6
. : .. , , 1982, . 57.

17

( )

(
)

( ,
,
)

,
. , , .

. , , , , , .
18

.
.
,
.
-.
.
.. , :
X Y Z.7
, X ,
.
Y Z , Y , .. .
- Y, Z. Y/Z, ..
. Y ,
Z .
, .
,
. :
A .8
7
8

.. , , 2005, . 18.
, . 18-19.

19

,
. (
), , .
, ..
. ,
.
. , ,
. ,
, , .
,
. , ,
.
. , ..
, ,
9. .. ,
, 10.
. : , 11. ,

.

9

.. , , 1968, . 48.
.. , - , 1977,
. 113.
11
. , , 1960,
. 302.
10

20

, .. .

, , .. ,
:

1.

2. (
)

3.

4.

5.

6.

, ..

7.

,
,
,

8. -

21

, ,
.12

.

, .. -
, .
, .

,
. , , , .

.
, .
.
.


.
.
12

.. , . ., . 11.

22

.

.
,
. . , [ ]
,


13. , , ,
,
.
, .
,
. ,
.

, .. , : ()
, , 14.

13

. , , [:] , . ..
, 1974, . 133.
14
.. , , . 3, 1949, . 568.

23

:15 1) ,

; 2) ; 3)
() , ,
, . .

,
.
, .
. , , .. ,
.
, - , ..

.

, :

15

.. , . ., . 16-17.

24

(
)

(,
)

()

(
)

- , .
: 1) ( )
: , ; 2) ,

, . . .

.
.

25

2.



. .. , - :
1) -, ; 2) , ,
, ,
: , , ,
.; 3) 4) 16.
.
-. , ,
.
( . , .. , .. , .. ) ,
, , ,
, , .

: 1) 2) , . 16

.. , . , - 1947, . 28-31.

26

: 1) () ,
; 2)

( ) ( ) ,

; 3)
,
(, , , ); 4) /
, ; 5)
.17

() .
, , , . -
,
.
- , ,
, , . , , , - , .
( - )
:
17

.. , . ., . 35-36.

27

()

,

, ( ).
, .
: ,
, , , , 18.

18

.. , .
, 2002, . 102.

28

,
, :
1) ,
, ;
2) ,
;
3) ;
4)
.19
, , .. , .
, .

, -
, .
, .. 20. , , 19

. , . , , Szczecin 2000, . 15-16.

20
.. , ,
1974, . 162-163.

29

: , , ..

. :
, , ,
, . .21

3.
- (. nomina propria) ,

.

( . onomastike ),
. .

, . : -
( ) ,
; ; (, .),
, ,
, , , 21

. .. , , . 102-222.

30

.;
,
;
; , ; ;

;
; (-, , -, , , ..).22
, : 1)

; 2) ,
3) .23 , , , ..
,
.

22
23

.. , , 1983, . 9.
.. , , . 41-42.

31

4.
nomen prioprium nomen appellativum
, , , , , .
.
.. , .
, . , . , . . , . , . , . , . , . ,
. , . , . , .. , . ,
.. , .. . .24
. ,

,
,
,

,
, .

.

: , , , , , , .
XIX
.

,
24

. .. , , 1973,
. 45-91.

32

. ,
,
, .25 ,
- , ,
, .
, .. .

, . ,
.
. . :
,
, , - ,

,
.26 ,
- .
.

-. .
. : ( ), .. , , ( ),
25
26

E. Grodziski, Zarys oglnej teorii imion wasnych, Warszawa 1973, s. 59.

. : .. , . ., . 13.

33

.. , ,
, ,
.. ,
,
.
, , , , . ,
,
. . ,
, , -, ,
, -, , .
XIX . . . , ,
.27
: .

, , -
, , , ..

.
. : ,
. , , 27

.. , . ., . 58.

34

, ( ,
)
. , ,
, .28 .
,
.
- .
, ,
, , - ,
.29 . . .
,
.
, , ,
.
.30 ,
28

. , , 1958, . 71-72.
. : .. , . ., . 12.
30
.. , . ., . 68.
29

35

.
,
. , , ,
(. , , ). , . , .
,
.
, , .
.
.. , ,
.31

. ,
,

.

31

, . 88.

36

5.



.. 32, .. 33, .. 34, ..
35, .. 36, .. 37, .. 38, H. Grnowicza39, E. Jakus-Borkowej40, W. Lubasia41, W.
Taszyckiego42, A. Zarby43, K. Skowronek, M. Rutkowskiego44
. .
.. ,

. , . ,
, ,

32

.. , (),
1972.
33
.. , . .
34
.. , , 1974.
35
.. ,
, 1975, 4.
36
.. , , 1976.
37
.. , ,
1977.
38
.. , , 1978.
39
H. Grnowicz, Wstp do onomastyki, Gdask 1988.
40
E. Jakus-Borkowa, Nazewnictwo polskie, Opole 1987.
41
W. Luba, Onomastyka w systemie jzykowym (na przykadach sowiaskich),
Prace Naukowe U 2, 1973, s. 7-24.
42
W. Taszycki, Stosunek onomastyki do innych nauk humanistycznych, Onomastica 8, 1963, s. 1-18.
43
A. Zarba, Osobowe nazwy wasne i ich miejsce w systemie jzykowym, Poradnik
Jzykowy 1979, s. 1-13.
44
K. Skowronek, M. Rutkowski, Media i nazwy. Z zagadnie onomastyki medialnej,
Krakw 2004; M. Rutkowski, Nazwy wasne w strukturze metafory i metonimii,
Olsztyn 2007.

37

,
.
..
:
1) , , , ,
; 2) , ,
; 3)
.

, ,
. .45
.. .
, , , .
.46 , ,
. ,
, .47
, .
, , .. - , , 45

. .. , -, [:] , 1978, . 32-33.

46
.. , . ., . 8.
47
. .. , ,
1967, 5, . 157-158.

38

. , .
- , ,
.
..
. , , ,

. ,
-, -. ( ), ( ).
, . ,
, . , , .
.. , , , :
, -.
. - 39

.
: - ( ),

, .

. ,
. ,
,
,
.48
.. .
: 1) () (. , . , . , . , . , . , . ), 2)
(. , . ), 3)
(. , . ),
4) (. , .. ,
. , . ), 5) (. , . ), 6) (. ), 7) (.. ,

48

.. , . ., . 27.

40

.. , .. ), 8) (.. , .. ) 49.

, .. .
, .

.
,
.50

, : = .
. ,
X,
X.51
, .
,
, .. .
:
?
. . ,
,
, . , .
49

.. , :
, 2005, . 10-51.
50
, . 17-18.
51
. : .. , . ., . 20.

41

, .
. , .

,
.
,
, - . , .. ,
.

, , . , .
. ,
,

.
.
, . ,
.
,
- .
42

, ,
..
, :
, .52
, ,
, . ,
.
, . :53
, . :
.
, , ,
,
.
: . , . , , - , ,
.
,

52
53

.. , . ., . 52-79.
, . 66-67.

43

,
, .
, , - . .
.. , .
(
, ..). , , .


.
,
.
,
, , .
, .. , .

,
.

. . .

44

.
- , , .
, , .54 -

,
, .
.
,
. -
,
,
.55

, . , , . ,
,
.
.

.

54

E. Grodziski, Zarys oglnej teorii imion wasnych, Warszawa 1973, s. 74-75.

. E. Grodziski, Imiona wasne, imiona pospolite a deskrypcje jednostkowe,
Poradnik Jzykowy 1979, z. 1, s. 19-23.

55

45

- . -
, , , , .
,
, . ,
- ,
. : .
,
- , ,
. ,

, .
, . : , ,
, .; ,
,
; ,
;
, , .
.56
, . , , 56

E. Grodziki, Zarys oglnej teorii, s. 73.

46

. , ,
, .
,
, .. . , , .
, ,
. .
- .
:
,
( ).
, ,
, ..
;
, .
; : . ,
; , . , .
Nowak Nowakowa, .. ,
Nowak.
,
.
..
Zalesie ,
47

. , , , ; , ,
; , , .57
.

: , ..
, .
. ,
, , .
, ; , .. ,
.

.
, ,
. : ()
(); , ..
, . , Wisa najdusza rzeka Polski.
, ,
;
57

C. Kosyl, Forma i funkcja nazw wasnych, Lublin 1983, s. 6-11.

48

, ..
, . ; , .. -
;
,

.
: )
; )
(.
,
); )
.58
.59
, . ,
- , , : 1)
; 2) 3)
.
. , 58

, . 12-18.
. H. Borek, Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa, Onomastica
XXIII, 1978, s. 163-175; T. Szutkowski, Antroponimia Ziemi Pyrzyckiej, Szczecin
2004, s. 148-165.

59

49

.
. ,
,
.

. .60 ,
, , ,
.

, , ,
. ,
. . ,
. ,
.

, , -
: , ,
; ,
(
); ,
, 60

A. Zaremba, Osobowe nazwy wasne i ich miejsce w systemie jzykowym, Poradnik Jzykowy 1979, z. 1, s. 1-12.

50

,
; ; ;
.61

61

.. , . ., . 20-21.

51

6.

, ,
- ,
.

.. .
,
:
1) ;
2) , ..
- ;
3)
()
() ;
4) , ,
, ().62

: ,
, ,
. :
1) ( )

, , . 62

.. , , 1982, . 88.

52

, , .
;
2)

.

: ) ,
.. ,

; ) , .. ,
;
3) ()
.

, . ,

;
4) (, , )
( , 53

) 63.
- .. .64 , () 5 : 1)
, ; 2)

; 3)
, -, (
) ; 4)

,
; 5)
, . ,
: , ;
. ( ) , , 63

.. , , 1982, . 88, 91-108.

. .. , ,
1997, 2, . 54-67; , 1997, 5, . 43-54.

64

54

.
..
.. , . , ,
.
,
.
, , .
-, , . ,

,
, , , ,
.
,
.
,
. () , . , ,
, , Kazimierz, Jan, Agnieszka, Maria. , . , , Odra, Bug
.
, ,
55

. - , ,
, ,
, . , ,

. ,

.
.

. , , .
. . - , (,
),
.
( ) . ,
, .. . , , , Michaek, Jareczek ,
, , . .
,
, ,
56

.
..
.65

. , ,
: (, , - ) .

,
, .
, ..
, .
, .
, , :
, , ,
(. broni) .66
,
,
.
, . ,
. , .
.

65

. I.I. i, i, 2005.
: M. Malec, Imi w polskiej antroponimii i kulturze, Krakw 2001.
66

57

,
.
, ,
( ),

, ,

.
.
.
,
,
58

. , .

7.
, , ..
.
, .67
, , - X ,

: , ,
Y, ABC, , , , ,
. , , ,
,
, , - (. -, -, -, , - ..).

, . 67

. ,
, [:] : .
(, 18-19 2005 .), . .. , 2005, . 512.

59

..
, .
, .68
, ,
, , . .
, 1) , 2)
,
(.
, ,
..;

68

T. Szutkowski, Antroponimia Ziemi Pyrzyckiej, s. 24-25.

60

( )

v-

v-

v-

v X

v X

v X

v A

v A

v A

v B

v B

v B

v D

61

3)
(, , , ..), 4) - . ,
.

- . ,
, . ,

. . ( ) , ( ).
, , () ,


- .

:

62

( )

()
(
)
(, )
(, )

63

8.

, , ,
.
. ,
- , , .. , , . , .
(, , ,
, , , ).
, -
.
.
,
.

--- 64

. , , ,
, , ,
.

( ) .

. , , , , , ,
.69
.
70,
. , ,
Aleksander, Radosaw , , , , : ,
, Olek, Radek.
, . .
: , ( )
; , -

69

. .. , , 1988, . 23.
.. , .. , - ,
1980, . 171.

70

65

; .71
, .. . .
, , , Jan, Stanisaw, Jadwiga.72 ,
.
, .
,

.
, ..
.
.
, -
, , : 1)
; 2)
(. .. , . Zalesie , ); 3) - ; 4) 71

.. , ,
1988, . 111-112.
72
. .. , , , ( ), [:]
, . .. , 1976, . 12-46; T. Szutkowski, Antroponimia Ziemi Pyrzyckiej, s. 76-134; K. Rymut, Sownik imion wspczenie w
Polsce uywanych, Krakw 1995.

66

, ,
( ); 5)

, . ,
.
. , ,
, ,
, , .

,
, . , ,
.
.. , .

9.


, .
,
,
(. proverbium, . paroimia). , , 67

, , .
XX .,
,
.
,
,
73.
XX . ,
,
; , 74.

75.
, ,
, . ,
,
.
.
. , , , , . , . Jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie,
73

. D. Bralewski, Czy przysowie jest jednostk jzyka?, Problemy Frazeologii

Europejskiej VII, pod red. A.M. Lewickiego, Lublin 2005, s. 9-24.
74
J.S. Bystro, Przysowia polskie, Krakw 1933, s. 2.
75
Nowa ksiga przysw polskich i wyrae przysowiowych polskich, pod red. J.
Krzyanowskiego, Warszawa 1969, t. I, s. VII-VIII.

68

-, .
. ,
, , .. .
,

,
. .

. , Pal go sze
. , . , . . ,
( )76,
, , . ; .

. ,
,
. -
, .

76

J. Ziomek, Retoryka opisowa, Wrocaw 2000, s. 238-239.

69

, , , , ,
77. , .. , , , :
. ,
. ,
, . ,
- ,
,

. , , , . , ,
. , , , , . ,
.
,
.
77

W. Mieder, Oglne uwagi o naturze przysw, Literatura Ludowa 1993, z. 3,

s. 51.

70

,
, , ,
.
78.

: 1) , 2) , 3) , 4)
, , 5) , 6)
, 7)
, 8) 9) 79. ,
( ). , ,
.
.. , , ,
, , , 80.
,
, .
78

Sownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyanowskiego, Warszawa 1965. : S. Kania,

J. Tokarski, Zarys leksykologii i leksykografii polskiej, Warszawa 1984, s. 215-220.
79
J. Mukaowsky, Przysowie jako cz kontekstu, Literatura Ludowa 1973,
z. 4-5, s. 54-82.
80
G.L. Piermiakow, Przysowia i zwroty przysowiowe, Literatura Ludowa 1972,
z. 1, s. 36.

71

..
,
.
(
),
-,
. .. ( ), -.
..
81.
..
, .
, ( )
, .. , ,
,
82.
.
.. : 1) , , 2) ,
(). , , 81

. .. , . , 1970.
82
.. , ,
[:] , . 87, . .. ,
1971, . 4.

72

(: ).
, ,
(: ),
.

.. : 1) (: ), 2)
(: , ) 3) (: , ).83
,
: 1) , 2) - 3)
.84
.. .. , , ,
85.
, ,
.

-
: 1) ( ) , 2) :
83

.. , . ., . 8.
, . 13.
85
.. , i i . ii
ii, 1984,. 5.
84

73

.
,
? , ,
.
- .
, 86.

o 87 : 1) , 2)
, 3) .
,

, .

.. .88
86

.: .. , , [:] .. , .
, 1977; .. ,
, 1978; .. , .. , , 1989; .. , ,
1977; A. Bogusawski, Uwagi o pracy nad frazeologi, [w:] A. Bogusawski, Sprawy sowa. Word Matters, Warszawa 1994; A.M. Lewicki, Uwagi
wstpne o frazach, [w:] Prace Filologiczne 2001, t. XLVI, s. 389-402.
87
.: .. , ,
1969; .. , , 1980; W. Fleischer,
Phraseologie der deutschen Gegenwartssprache, Leipzig 1982; W. Chlebda, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Opole 1991; A. Pajdziska, Frazeologizmy jako tworzywo wspczesnej poezji, Lublin 1993; .. , , Slavica Stetinensia 1998,
nr 8, s. 83-103.
88
.. , , Slavica
Stetinensia 1998, nr 8, s. 95.

74

()

. ,

, ,
89.
. .. ,

89

, . 96.

75

90.
(: ,
). ,
, ,
.
91.
,
: 1) , 2) , 3) 4) 92. : 1)
- ( ),
, , ; 2)
( ), , ; 3) ( ), ,
, .

90

.. , , 1989, . 114-115.
, . 120.
92
K. Kosiska, Sownik przysw czyli przysownik. Pochodzenie, znaczenie, zastosowanie, Warszawa 2004, s. 7-10.

91

76

(
)

(
)

(
)

,
, , . -,
.
, , , , . -,

.
, ,
, .
, , , ,
. ,

.
, (,
, , , , , , , , ,
77

, , , .)
(/ )
.
***
, :
v
; , ,
, ;
;
v
, ..
,
;
, ;
v : , ,
, , ;
: -

78

, , , ;
v , 3 : ) , ) , ) ;
v . , .
, ,

. ,
( ), ,
.

79

 II

1.

,
, , ,

, ,
.

1.1.

() ( ,
) , ()
, .
: , . , , ;
, 93; , - , .. .

(.. ,

93

.. , , 1978, . 9.

) 94.
, , , -

, , , ,
, . ..
, , 95. ,
( , ), .. , .
,

.
: ,
,
, 96 ( T..).
.. - .
, , , 97. , ,
.
, , 94

.. , , 1989, . 3.
.. , , 1977, . 15.
96
M. Grochowski, Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne,
Toru 1982, s. 26.
97
.. , . ., . 6, 70-78.

95

84

:


,
; . ,
,

; , .. ,
, ,
- ;

,

;

, , .

,
, - ;
.
- , ,
;
,
85

.
;
,
, .
,

; .
,
; 98.
.. .
. ,

, ; , , 99.
,
,
.
, 5 : ,
; ,
; , 98

.
W. Chlebda, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, ask
2003, s. 105.

99

86

, , ; , , ;
, (- - )
,
100.
: , . - . .. , 101. , ,
, ,

- .
,
,
.
, . - ( ) 100

.. , , 1997, 5, . 43-54.
101
.. , .. , . , 2002, . 197.

87

, . . .
- , :
. , .
, .
, , , 102.
-, .103 , , - ,
.
-
,
. , .. , , - , , , . ,
, .
.
. : ,
102
103

, . 201.
, . 186.

88

; , . :
; , .
, , ,
.., .104
.. , , ,

.

-, .. , .
,
.

.
. - ,
. , - ,
. ,
.

, .
104

.. , . ., . 32.

89

:
.105
, , . .
,
(
). ,
,
, ,
.
,
.
, , .
.
/ . , , .106
- .

. .
, .
105

.. , , 1985,
. 45.
106
.. , .. , .. , .
- , - 1998, . 108.

90

() .
, . () . , .
().
. , . () [ ()]. , , , . .

.
, , .107 .
, . .
, .
,
.
.
- .108
-
, -.. ,

. , -

107
108

.. , . ., . 83-84.
, . 85.

91

,
.
,
. . :
,
, . .
()
,
. ,

,
.

. ,
.109

, .
, .
,

:
,
;

. , ;
109

, . 93.

92

, -;
,
.
,
.
, ,
(. , ).

.
, ,
.
:
, , ;
,

.
, ; , . ,
;
, - , ; 93

, , ,

; .

; - ; , , , .
, .

94

1.2.

, .
-. :
, , 110. ,
.

, , . , ,
, 111.

: 1) , ( .. ) 2)
,

110

.. , ( ), [:] , . .. , 1978, . 36.

111
, . 37.

95

( .. ).
,
, .

- ,
(.. ).
,
, : ,
: , ;
, ; Lepszy wrbel w garci, ni gob
na dachu; Lepszy rydz ni nic ..

-
, , -,
( ),
(, , ..),
-,
( ), -,
,

.

, . , 112:

112

. , , [:] , . .. , 1978, . 240.

96

: .
,
, . ,
, , ,
. ,
,
.
.
. 97

,
, .
,

, , ,
. . XX . -113.
.
: 1)
, , ,
, ; 2)
, ,
; 3)
, .
,
.
, ,
, .
: 1)
, 2)
3) , . ,
113

. -, , [:] , . .. , 1978, . 241-243.

98

, . -, ,
: Paluszek i gwka to szkolna wymwka (
/: Mwic tak artobliwie komentujemy to, e jaki ucze usprawiedliwia swoje nieprzygotowanie
do lekcji lub swoj nieobecno w szkole kopotami ze zdrowiem
dajemy w ten sposb do zrozumienia, e nie uwaamy tego usprawiedliwienia za powane, suszne)114; ,
( /: . ,
,
)115. ,

( ).
,
.
,
, . .
116. ,
, ;
. ,

, ,

114

K. Kosiska, Sownik przysw czyli przysownik. Pochodzenie, znaczenie, zastosowanie, Warszawa 2004, s. 147.
115
.. , .. , .
, 2005, . 36.
116
. , . ., . 105-106.

99

. .
, , ,
, ,
:
, ,
,
;
, ,
,
;
; - ;
/ ; ; , , ; , , , , ;

, ;
-
;
;

;
, -

100

1.3.

.

, . ,

, ,
.
. , ,
.
. .
,
,
.

.
.
,

.
. .
I ,
( 101

), ,
, . , . , , , ,
, .. , ,
. , . , ,
,
, . ,
, , . ,
.
117

. (.. , .. , .. )
,
, (.. , .. ) , , .
.

117

.. , i . i ii
, 1999, . 6.

102

,
, .
; . , . .
: , ,
; ,
.118 ,
. ,
,
, .
, , .
. . ,
. ,
,
. ,
. ,


.
. , ,
, ,
, .
118

.. , , 1998, . 107.

103

,
.

,
.
,

.
: ,
, ,
. ,

,
. ,
, ,
, ,
. ,
. ,
, .
,
, , ,
.
: ,
, ,
.119
.
,
.
(),
119

.. , .. , .. , . ., . 19.

104

, , . , , . :
, . ,
. ,
,
- . .
. ,
,

,
. -
,
, - ,
.


. .. :
, . ,
. ,

105

120. ,

,
, , -
.
,

, -
- .
,
(
),
, . .. ,

, - ,
121.
, , :
, ,
120

.. , ,
[:] : . III
. . . .. .. , 2007, . 170-171.
121
, . 171.

106

; ; ,
(.. :
); ,
; - ;

;

; .

1.4.

..
:
. , ,
, ; , , , : , , ,
, . ,
,

(, ), 107

, : ,
; , , ; .
-, : , ; , . 122
.. , .
, , , ,
. , -
, . C ,
.
.
.. ( ),
.. , , () ,
, , , ,
.123
, , .
,
: 1)
; 122
123

.. , , 2004, . 19.
.. , , 2004, . 8.

108

; 2) , -

; 3) , ,
; , ; 4) ,
, ; 5) , , ; .124 , ( / ) , , :
, ;
, ; ; , .

,
, : ;
, ; ;
; Nowina Adama z raju wypdzono; Na Izydora pusta komora; Chcesz zazna raju mieszkaj w Bigoraju;
W Krakowie tylko ojca i matki za pienidze nie dostaniesz.

,

.
-
.
,
.
,
, -,
124

, . 152-153.

109

.. 125. ,
(
). , , , . -
, : ;
; -
( ).

( ), :
; ; , ,
; ..
- , . , : , , ( ), ,
, ( ) ..
-
,
,
: (125
.. , ,
[:] . . 87, . .. .
1971, . 8-9.

110

, );
; ;
(..
, , ); ,
( , , );
( );
( , ); , (
);
, ( ,
, ); , ( , -,
);
; , ( ); ,
; , ( , , , , , - ); Dawniej
Piotr by Piotrem, otr otrem ( , ); Bierz, Michale, co Bg
daje ( , ); Jak kto
kocha Mari, nie pyta si o wili (, ,
); Dobry Marcin, kiedy ma zotwk (
, ); Mdry Maciek, ale sobie: cho p garnka ma, a jeszcze skrobie (o , ); Mako
pisa umie, ale czyta nie (o , ); Kada Kasia trafi na swego Jasia; Kada Eleonora znajdzie swego amatora ( /
); Czego si Jasio nie nauczy,
111

tego Jan nie bdzie umia ( ,

); Id tam, Janie,
gdzie masz powoanie (
, ); Wiedzia Grze,
a od Grzesia caa wie (o ,
); Kada Dorota ma swoje kopota; Kada Agata ma
swoje tarapata ( ); Dobra
Agnieszka, kto z ni nie mieszka (o ,
).

/
//
, : [
;
[ ;
[ ; Dawniej Piotr by Piotrem, otr otrem [
, ; Kada Eleonora
znajdzie swego amatora [ / ; Id tam, Janie, gdzie masz powoanie [
, , . ,
,
, : Id tam, Janie, gdzie
masz powoanie [ , ,
.
[
,
, ;
. 112

, , ,
.
,
- ,
,
, .

:
- , .
, (
)
.

. Poczwszy od Adama to kady czowiek kama ,
, .
,
, ,
.
. ,
.
: ,
( , ,
,
, );
, ( ,
113

,
); ,
( , :
); :
( ,
:
); -
( , ,
-. , XIV .);
Adam zmawia na Ew, na Adama Ewa a oboje jedli z drzewa (
, ,
;
); Nowina Adama z raju wypdzono
( , ); Nie kady dugosz
serca dobrego i mocy, wszak Goliata Dawid may zabi z procy
(
, ); Trudno wydrze z garci piorun Jowiszowi (
, ); I midzy apostoy byli Judasze (
,
, ); Wszystko tu si z czasem mieni: azarz w izbie, bogacz w
sieni ( , - ); Jak
nie ma w domu chopa, zgupieje i Penelopa (
114

, ).
.. ,
[ ( ), :
[ [ ]
(
, );
, [
[ ] , (
);
, [ [ ] ,
( );
O witej Katarzynie pomyl o pierzynie [ (O) [dwudziestego
pitego listopada] pomyl o pierzynie (
, ,,
); W Micha, kiedy deszcze wszdzie, caa zima lekka
bdzie [ (W) [dwudziestego dziewitego wrzenia], kiedy
deszcze wszdzie, caa zima lekka bdzie (,
, );
Jak deszcz na witego Prokopa, to gnije niejedna kopa [ Jak
deszcz na [czwartego sierpnia], to gnije niejedna kopa (,
, ) .. . , .
, , ,
115

.. - [ .. - [
- [ -126.
, :
(05.02); (22.03);
(16/17.12); (01.03);
(23.04); (23.04); (01.05); () (28.04);
(18.05);
(24.06); ;
(29.02); (24.06);
(01.08);
(06.12); , .
(14.05); Na Adama i Ewy czas przyszy cholewy (24.12); Gdy
Halina ki zrosi, rolnik z wody siano kosi (01.07); Idziego bierz
si do siana pilnego (01.09); Jaki Jakub do poudnia, taka zima te
do grudnia (25.07); Gdy Jan Chrzciciel skropi, mokre bd kopy
(24.06); Na Jzefa pogoda, bdzie w polu woda (19.03); Kiedy
w chodn Katarzyn z nieba nic nie spadnie, bdzie w przyszym
lutym chyba jeszcze adniej (25.11); Jaka Magorzata, takie bdzie
p lata (10.06); Mateusz bez ddu potoku da win do przyszego
roku (21.09); Ptaszki przed Michaem odleciay, bdzie ostry grudzie cay (29.09); Onufry wry wichry lub burze, a cichy Bazyli
pogod zmyli (12.06); Len zasiany w Stanisawa ronie jako awa
(08.05); Gdy na Wawrzyca sota trzyma, do Gromnic lekka zima
126

M. Timoszuk, Funkcje antroponimw w przysowiach i porzekadach rosyjskich,

[w:] Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny, red. nauk. J. Lukszyn, Warszawa
2001, s. 27.

116

(10.08); Deszcz na Wita, le z jczmiony, le na yta, a gdy jeszcze

Chrzciciel skropi, ju ich wtedy nikt nie skopi (15.06, 24.06);
Gdy przed Wojciechem grzmi, dugo jeszcze zima ni (23.04)
. . , ,
. , , .. , , :
. , . ; . .
, ; . , ;
;
() ;
. ; .
; . ; Po witej Agnieszce
napije si w na ciece; Na witego Andrzeja dziewkom
z wrby nadzieja; Na witego Dominika piew ptactwa zanika;
Jeli w dzie witego Jacka deszcz nie plucha, bdzie jesie sucha; W wity Jan gdy deszcze pluszcz, orzechy si nie wyuszcz;
W dzie witego Jerzego wstpuje jele w wod; Na witego
ukasza schowaj pug i wka; Na witego Marka groch wyrasta z ziarnka ..
, ( ) .
,
: 1) (
) , , 2) ; 3)
117

, , , - , , 4) [
; 5)
: ; 6) , ( [ ).

-.

1.5.

,
, :
, (< ): - ; . (< ) ;
(< ) , ; , (< ); (<
) , ; Andzia (< Anna)
pakaa, ale przystaa; Z Baki (< Barbara) bdzie Barbara, ale z
Bartka Bartek (< Baromiej/Bartosz); Jak Kuba (< Jakub) Bogu,
tak Bg Kubie; Jaki Jasiek (< Jan), taki Stasiek (< Stanisaw); Jak

118

w potrzebie: mj Marcinku (< Marcin), prosz ciebie; gdy potrzeba przeminie: suchaj, chamie Marcinie ..127
. (), , ,
() . , .. ,

.


, ,
128. ,

.

,
: , ,
, , Jan Ja, Anna Ania, Pawe
Paweek, Maria Marysia Marysieka ..

i129.

, , , ,
127

.. ,
. .
128
.. , , 1982, . 99-100.
129
I.I. i, i, 2005.

119

. . , , .
, .
.
( ) ,
.
Czego Ja si
nie nauczy, tego Jan nie bdzie umia
,
. Jan . Ja , ,
, .
Jan .

, .
,
-, : Czym skorupka za modu
nasiknie, tym na staro trci; Co czowiek posieje, to i bdzie.
,
.
120

. (.. ).
, , , , : , ,
.
, :
( ) , ( ) , ( ).
, : Kada Agatka ma
swego gagatka (Agatka o Agata), Od witej Anki zimne wieczory
i ranki (Anka Anna), Grzej si, Ewka, kiedy si pal drewka
(Ewka Ewa), Wlaz Paweek na kubeek, eby Kub zosta
(Paweek Pawe) ..

.
.
..
, , ( )130, aciej artomiej / Bartosz131.
XVIII- bartek . . -
130
131

.. , , 1974, . 16.
J. Grzenia, Sownik imion, Warszawa 2004, s. 68, 220.

121

, : , ;
; , ; , ; Sam Bartek zrobi, sam
Bartek zjad; Powiedzia nam Bartek, e dzi tusty czwartek,
a Bartkowa uwierzya, dobrych pczkw nasmaya; Maciek zawsze bdzie Makiem; Mdry Maciek, ale sobie: cho p garnka
ma, a jeszcze skrobie; Nie bdzie z tego Maka ksidz .
.. , ,
, : , .

, ,
132.
, -. . , ,

.

. ,
(. , ), , , -
. ,
132

.. , . ., . 14.

122

-, , ,
, -, .

2.

-

, . ,
, . ,
, ,

.

2.1. -
, -
-. ,
. ,
123

, , , . / .
, , .

. 133. ,
.
,
-
. , : , ;
, ; , ; , ;
, ; , ; . ;
, (: ); , ;
; :
; , ,
, ; Adam zjad jabko,
a nam skom uczyni; Adam zmawia na Ew, na Adama Ewa
a oboje jedli z drzewa; Dla jabuszka tylko Adam grzech na nas
woy; Poczwszy od Adama to kady czowiek kama; Ewa
zgrzeszya, Adama skusia; Gdyby nie bya Ewa kusia, nie byby
Adam zgrzeszy; Siedzi jak Job na kupie gnoja; Ja nie Mojesz, ebym lask uderzy i mia gotowe rdo; Traci si jak Samson
bez wosw; Za ona dobije i Samsona. ,
133

. , . ., . 26-37.

124

,
(: [ ;
[ ; [
; ,
[ ). .
,
, : I midzy apostoy byli Judasze; Kto z ludmi
nieszczerze, Judaszem go witaj; On jeho kocha jak Judasz Chrystusa; Ubi spraw jak Judasz w Wielki Pitek; Jak Piotr Chrystusa zapar si. ,
, .
,
, . , , , .
, ,
- .
.
:
, , ( 6, 8). (...) , ,
. , , : ! . , 125

, ( 7, 58,60). , ,
, . ,
, (
) (
- . ).
.
, : ; . , . , .
, .
.134

, : .
- , .
, .
135.
. ,


. ,
-, .
.. ,

134

. .. , ,
2001, . 490-491.
135
. H. Fros, F. Sowa, Twoje imi. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny,
Krakw 2002, s. 104-105, 379, 381-382.

126

,
136. . . ,
,
,
, , , .
137.
, , - , ( ;
; Na witego Marka chop bez koszuli, w
Ogrodnikw ku piecu si tuli; Na witego Stanisawa ronie
koniom trawa) , ,
.
- , ,
,
. ,
, .
136

.. , (
), [:] . . 7,
. .. . 2005, . 56-57.
137
. , , [:] : , 2004,
. 571.

127

. , , , . ( ),
24 .
. : , , , , ; ,
, ;
, ; ,
( ); ;
(); ( ) ;
; ;
; Do witego Jana
o deszcz prosi trzeba, pniej baba zapask napdzi go z nieba;
Dzie witego Jana woa: rwij rumianek, zbieraj zioa, bo domowe
zika, leki, lepsze nieraz ni z apteki; Gdy si Ja rozpacze, Matka
nie utuli, to bdzie Ja paka do witej Urszuli; Jak nie wylinieje
ko do witego Jana, niech idzie do drugiego pana; Jak si Janek
kpie w wodzie, niwom deszcze na przeszkodzie; Jak si wity
Jan obwieci, takich bdzie dni trzydzieci; Kiedy deszcz o witym
Janie, poowa orzechw na ziemi zostanie; Kiedy z Janem przyjd
deszcze, to sze niedziel kropi jeszcze; Na witego Jana bywa
Wisa wezbrana; Na wity Jan ostatek koniom siana daj; Po witym Janie nie bdziesz chodzi w kouchu, baranie; Jana Chrzciciela ju kwiecia wiela; Na wity Jan jagd dzban; Przed witym
Janem prosi o deszcz potrzeba, a po witym Janie i nieproszony
pada; Umilk, jak kukuka na wity Jan; W wity Jan gdy deszcze
pluszcz, orzechy si nie wyuszcz; Zbieraj rumianek, bo wity
128

Janek . , 24 : 1) .
; 2) (
, ,
, ); 3) , ; 4) 24 ; 5) ; 6) ; 7)
. , 24- , ,
,
. .
.
.
, , - 138.

, - , , ,
139, : ; , ;
, ;
; , : !;
, ;
, ;
138

.. :
.. , , 1974.
139
. , . ., . 27.

129

, . !; , ; wity Antoni od zguby broni; O wity Antoni, wybawe

mnie z tej toni!; wity Antoni! Wybaw nas z tej toni.

, . . () , , .
,
, . .
, , , ,
. .
.
.

, , .
- .
; ; (..
). ; Bolesaw Krzywousty
narobi z Niemcw kapusty; Za krlowej Bony byy kiepskie ony
i za Batorego niewiele dobrego; Za Jana Kazimierza nie stao
miast i onierza; Krl Jan Europy pan; Za krla Jana wiara nasza
ratowana; Zarobi, jak krl Jan na Wooszczynie; Kazimierz
Wielki zasta Polsk drewnian, a zostawi murowan; Stefan nie
chcia by krlem malowanym; Stefan Batory da rozumu wzory;
Za Zygmunta Augusta by mid, chleb, zoto i kura tusta
, . , , 130

, ,
Za krla Jana wiara nasza ratowana,
, .

.. 140. -
. ,
,

.
,
-,
. ,
,
. , ,
,
. ..
, : Bolesaw Krzywousty narobi
z Niemcw kapusty ( ,
); Za Jana Kazimierza
nie stao miast i onierza (
XVII . ); Krl Jan Europy pan ( , ); Zarobi, jak krl
Jan na Wooszczynie ( - 1686 .);
Kazimierz Wielki zasta Polsk drewnian, a zostawi murowan
(
140

.. , .
, - 1999, . 151, 162.

131

); Stefan nie chcia by krlem malowanym ( , ); Stefan Batory da rozumu wzory ( ); Za Zygmunta
Augusta by mid, chleb, zoto i kura tusta (
, ..
).

, , . .. ,

, : ,
-, ..141 , , ,
, : , . : . ; , ;
. , , ; . ; . ; ;
; , ,
; ; , (); ,
; . . 141

, . 164.

132

; , . ;
;
(1 ; ); Jak ci
bardzo boli, wzywaj witego Andrzeja Boboli; Na wity Benedykt, kaczka jaj myk; Po witej Dorocie wyschn chusty na pocie; Gdy deszcz na Gertrud, zima zetnie grud.
,
. ..
142, : , , (
; ); , ( , ( ));
, , , ( :
(.. )); ,
( ); ,
( , ); , ,
( , ;
. );
, , ,
, ( , ; ,
, , !; , ;
); , (
); , , , ( , ;
;
, , ; ,
).
142

.. , , 2004.

133

:
Bartomiej (Bartek, Bartosz) , ; (Co chop, to Bartek; Niech pan
panem bdzie, a z wygod suga, Bartosz do siekiery, a Maciek do
puga; Powiedzia nam Bartek, e dzi tusty czwartek, a Bartkowa uwierzya, dobrych pczkw nasmaya; Zaleca si Bartek
Marynie, gdy zoczy kiebasy w kominie); Jan (Ja) ,
, ; (Jaki ty, Janie, gupi, czy nie masz rozumu?; Janie, Janie! Ty kiep, ja nie;
Jasio ciosa koki, Kasia pasie woki; Ja Maryni buty kupi i odebra, jak si upi; Nie rb si Janym; Pan Jana nagradza, a Jan
pana zdradza); Maciej (Maciek) , , ; (Bi Maciek on zawsze
w jedn stron; Jak koek po pocie, tak Maciek Dorocie; Jaki
Maciek do kocioa, taki i z kocioa; Maciek gada o kouchu,
a Makowa o fartuchu; Maciek zawsze bdzie Makiem; Mako
pisa umie, ale czyta nie; Mdry Maciek, ale sobie: cho p garnka ma, a jeszcze skrobie; Nie bdzie z tego Maka ksidz).
,

.
.. ,
, .
, , : 1)
, ..
; 2) , ,
134

/ ; 3)
,
; 4) ; 5)
, , ,
.

2.2. -

, ,
, . , . .
, .
,
143.

,

144. , , . , : ple jak Piekar143

.. , ,
1988, . 140-143.
144
A. Nowakowska, L. Tomczak, Czy Zabocki to Zabocki? Nazwy wasne w polskiej frazeologii, [w:] Metodologia bada onomastycznych, pod red. M. Biolik.
Olsztyn 2003, s. 457.

135

ski na mkach; wyszed jak Zabocki na mydle; Wart Pac paaca,

a paac Paca. - , ,
,
-
( ). . , , , ,
- . , , , pisze wiersze jak
Krysztalewicz ( ,
)
,
145. .. :
,
-. ,
,
:
,
, .
-
145

Nowa ksiga przysw polskich i wyrae przysowiowych polskich, red. nauk. J.

Krzyanowski, Warszawa 1970, t. II, s. 219.

136

/ - .
(),
, . pan, pani, panna,
ciocia + 146, : panna Trzepakowska147
(Trzepakowska > trzepa, . ); panna Guzdralska, Wybiera si jak panna Guzdralska do
lubu , -.
(Guzdralska > guzdra si, . - );
Pan Braski (Braski > bra );
Niech bdzie pan Odbieralski wikszy ni pan Wydawalski, Lepszy pan Odbieralski ni pan Wydawalski
, (Odbieralski > odbiera, Wydawalski > wydawa); Kupniowskiego w tym uy trzeba, Darmowskiego prosz zaniecha , (Kupniowski > kupi [kupiony], Darmowski > darmo).
. Ciocia Potulicka . ,

, , ,
potulny (,
, )148. Pani Taska, co w niebie tabak sprzedaje; Ciocia Ciechaska, co w niebie tabak sprzedaje.
146

A. Nowakowska, L. Tomczak, op. cit., s. 458-459.

, .
148
Nowa ksiga przysw polskich, t. 2, s. 1038.
147

137

:
(.. 27- ; [ -),
, :
, ; ,
149.


, : ( , ,
1714 1717 ); chudy jak Herman ( ,
XIX ., , ); sprawiedliwy jak Twardowski ( , ); poczciwy jak Okow (
); grzeczny (sprawiedliwy) jak Badeni (
, , ); mdry (rozumny) jak Herburt ( ,
, ); mdry jak Frckiewicz
( , ); bogaty jak
Wierzynek ( ); okrutny jak
Szela ( , 1846 .); lekkomylny jak Stadnicki (
, XVI/XVII
.); wikszy Pan Bg ni Pan Rymsza (
, 149

, , : (/, )
. . ; . . .

138

); Od Pana Pawszy chyba sam Bg starszy ( ); gra

jak Paderewski (
, ).
,
: Wyszed jak Ciemniewski
na rakach; Wyszed jak Taski na sieczce; Zarobi jak Trentowski
na jajach; Wyszed jak Podgrska na czosnku; Zarobi jak Puchaa na klepce; Zarobi jak Sankowski na saniach; Zarobi jak Sotan na gsiach; Zarobi jak Suski na pierzach; Zarobi jak Zabocki na mydle; Zarobi jak Zabocki na mydle, Konopacki na bydle,
Niemojewski na gsiach, a Odziemski na ledziach; Zarobi jak
Zabocki na mydle, Sworacki na bydle, Kurzeniewski na hucie,
Rymsza na reducie. . . ,
,
, 150. , ,
. , , . .

, : Co komin, to Dunin,
co wie to Wolski (
); Co Giedroy, to biskup ( ); Co krzaczek,
to Korsaczek (
); Nalej wina, niechaj pije, pki yje Sapieyna ( ); Bj si Boga i hrabiego Ostroroga (
150

A. Nowakowska, L. Tomczak, op. cit., s. 462.

139

,
); ury, Boby a Osychy zawsze byy zuchy ( ); Pki mieli na ojowie, zwali si Kotubajowie, a jak ojw nic nie daje, stali si
zwa Kotubaje ( );
Drohojowscy panowie na trzystu szewcach (
, , ); Bez Stadnickich zacny, bez Herburtw
rodowity, a bez Orzechowskich aden nie moe by uczony
( XV .).
- , , - , , :
Nie ta aba, co w bocie, ale ta, co w zocie (
, ); Dla nie jednego panka ratunek u Blanka (
); Oj, Giegudzie, Giegudzie, pacz na ci ludzie
(
); Jeden Kordysz umrze z godu, a drugi z przejedzenia ( , ,
); Za czasw pana Pretwica spaa
od Tatar granica ( );
Pani Tyska daje pyska, a pan Tyski zbija pyska (
); Nawet Turczyn Aksakwnej nie
ima ( ,
) , :
, ( ,
); ;
, , ( I
140

); , ,
( , , I - 1605 - 1606 ,
, IV );
( ,
,
).
,
: 1) ,
/ ; 2)
- , ; 3)
, ; 4) ;
5) ,

. - , ,
,

.

141

2.3. ,

-
, ( ) .
( )151, , ,
,
-
, : Bolesaw Chrobry dla zych
by surowy, a dla wszystkich dobry; Krom Chrobrego nie byo
w Polsce mniejszego (
: , , , ); Bolesaw Krzywousty narobi
z Niemcw kapusty (
, ); Duy jak okietek; Za panowania
krla okietka (
); Kazimierz Wielki pija mid
u Esterki; Kazimierz Wielki zasta Polsk drewnian, a zostawi
murowan (
: , ).
: Krom Chrobrego nie byo w Polsce mniejszego (Chrobry [ mny); Duy jak
okietek (okietek [ okie ;
); Kazimierz Wielki zasta
151
przydomek
, : ( ), ( ) ..; .. , , 1988, . 111.

142

Polsk drewnian, a zostawi murowan (,

:
).
, - , ,
- ,
152, , . ,
, ,
.
, , ,
, ..

. -:
Sku si jak Giera (Giera ,
).

.
-,
.
.
(
).
,
.
( )
( ), .. : ([152

.. , . ., . 111.

143

), ;
([ ); ([; , , , ); ([); ([ ).
,
: ,
; ; ,
, ; ,
, , ,
, .

.
, -

, , , .
. -
, ; -
, , ,
. ,
-, , .

144

***
, :
v , :
, , ,
, ,
,
;
v , ,
:
; , , , ,
;
v :
, ,
,
145

,
-
,

, , ;
v , ,
;

;
v
: ,
, -,
, -,
;
v
- :

, , ; , , , , , , ; ( 146

, , )
, ,
.

147

 III

1.

, :
1) .. ;
2) Nowa ksiga przysw i wyrae przysowiowych polskich. W oparciu o dzieo Samuela Adalberga opracowa
Zesp Redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyanowskiego.
.. , ,

.
, .. ,
,
,
, , ,
, , 153.
1862 . 50
. 180
(), : , ,
, , , , , ,
.. ,
..
,
, .
153

. .. . 2004, . 3.

, , . ,
, , ; ,
: , 154. ,
,
, ,
, 155.
.. .. , .. ,
,
( ). ,
6000 , .. .
. .. :
,
, ,
156.
, ,
, . .. , , , , , ,
, , , , , .

154

, , . 6.
, . 7.
156
, . 5-6.
155

152

.
( .. )
. , , , .. , , , . .. , ,
, 157.
,
, XX .

158.
: -,
; -, , , ,
,
, .. ,
, .

157

, . 9.
Nowa ksiga przysw polskich i wyrae przysowiowych polskich, red. nacz. J.
Krzyanowski, t. 1, Warszawa 1969, s. XXXV-XXXIX.
158

153

.

XIX XX . : Ksiga przysw,
przypowieci i wyrae przysowiowych polskich,
1894 . ,
- . , .. (Deutsches Sprichwrterlexikon). ,
.

, .. .
, ,
: Gdzie drzewo padnie, tam te lee bdzie;
Gdzie drzewo rbi, tam trzaski lec; Gdzie drzewo cinaj, tam
i wiry padaj, gdzie drzewo, tam
.
.


, XVI Ex Terentii comediis colloquiorum
formulae selectae
.

,
, - o
.

154

,
, :
; , ;
, ;
;
, ;
; ;
; ;
;
, , ; , ; Adam zmawia na Ew,
na Adama Ewa a oboje jedli z drzewa; Po witej Agnieszce napije si w na ciece; Co moe pan Baranowski, tego nie moe
pan Kozowski; Tacuje jak krl Dawid przed ark; Na witego
Filipa dobrze si drze lipa; wity Hubert idzie za to, jakie bdzie
przysze lato; Czsto tego, co zrobi Jan, nie odrobi wielmony pan;
Jeeli w wity Kazimierz pogoda, to na kartofle uroda; Na witego ukasza jest w domu chleb i kasza; Kada Marta trafi na
swego Gotarta; Piotr wie, co mwi, Pawe za mwi, co wie; Na
witego Teodora zapeniona komora . , , ,

,
: , ;
; , , ; ; ; ;
; , ,
; , ; 155

, ; ,
; , ( , ); Spotka si z
Abramkiem; Z Adamowego idziemy wszyscy rodu; Nie jendrusi,
a na koszule gnusi; Jaki Bartek dzie niesie, taka bdzie jesie;
Zabra si jak Bogdu do pracy; wita Dorotka wypuszcza skowronka za wrotka; Jeszcze Grze gdzie, a ju mu kasz studz; Nie
dla Iwanka mietanka; Jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie; Gdyby nie
Kaka, nie byoby Jaka; Gospodyni Magda: winiom plewy
zjada, pomyje wypia, winie pomorzya; Nie uywaj nadto wiata,
gdy chcesz y Matuzalowe lata .
-
, .. , (: Wybiera si
jak panna Guzdralska do lubu; Nie zgadnie pan Niewieski, co
zrobi Pan Niebieski; Niech bdzie pan Odbieralski wikszy ni
pan Wydawalski; Umar pan lada jaki, chwali go ksidz Wszelaki, mona wic y lada jako i by chwalonym wszelako; Spisa si
jak Zabawski w tacu),
,
-.
, / (: Ewa jabko zjada, a Jadamowi wgrizk da; Hanysie, gejmy si, sm gauszki na misie!; Wyglndasz jak rezerwowy Krystus).


, , ,
156

.
.

, , , , , ,

.
,
.

2.

1389 , 2178 .
,
, .
1 2.

157

1.
:

60,26
38,23

1,3

0,21

2.
:

48,44
38,8

8,17

4,59

,
, . ,
158

:
1) ..
, :
, ;
: , ;
, ;
: ;
; , ; Dobra Agnieszka, kto z ni nie
mieszka; Bolesaw Chrobry dla zych by surowy, a dla
wszystkich dobry; Kada Eleonora znajdzie swego amatora;
Czasem i Kuba mdrze powie; Trudno wydrze z garci piorun Jowiszowi; Maciek z Maryn s najlepsz maszyn;
2) ,
, , : ,
;
;
, ; , ; ;
;
, ; Jak nieg w wito Baeja, pogodna bdzie Wielka Niedziela; Na witego Dominika
zboe z pl w gumna znika; wity Idzi gruszk na drzewie
widzi; wity Jerzy zwykle z chodem bierzy; Na witego
Ludwika zboe z pola umyka; Na witego Pawa poowa
zimy przepada.

, : 159

, ; , ; ,
, , ; , ; ; ,
; Wyglda jak Bachus; Wyszed jak Barbara na trynach;
Tacuje jak krl Dawid przed ark; Pisze wiersze jak Krysztalewicz; Mwisz jako prawy Micha; Gra jak Paderewski , , : ; ; Nestorowe lata; Puszka Pandory; Niewierny Tomasz.
1,51%
12,76% - .

,

. ; (.. ) 12%. , ,
,
. .
,
, .
. ,
,
,
. , . , . ,
. , . ..
:
.
, ,
160

,
.
, .

,
159.
(Gotowo rytmw polskich) 1695 .
.. ,
:
5300 ,
4000160.
, , 3500 .
6000 .
. , ,
,
.
,

, ,
, -
, .
,
,

159
160

Nowa ksiga przysw polskich..., s. XXXVII.

..., . 5.

161

. .

3. -

-
. ,
.
,
. : 1)
, , ; 2)
, ,
, - (),
; 3) ,
( ), -
, , 161. . .
, , ,
, .
, , 161

. , , [:] . . . (, , ), . .. . 1978,
. 15.

162

. . ,

. ,
- ,
.
,
, ,
. . .
, :
.
.. , 162. ,
:
( ) ( ),
.
,
.
+ -. , , , :

162

(.. +)
(.. -)

. . , ..., . 18.

163

, ,
. +
-,
. , . : ;
; ;
.
. , , .
,
. ,
.
, .. .
, , .
- : 1) 2)
163. : A = B, : ; , : , , , ; ,
, ; , .

,
163

, . 24-33.

164

: , : ;
, ; , .
, , . . ,
164. : 1) ,
2)
, .

():
I. : , :
- , ;
- , ;
- Lepszy wrbel w garci, ni gob na dachu;
- Lepszy rydz ni nic;
II. : ( ) ,
( ):
- , ;
- , ;
III. : , ( ,
):
- , ;
164

. ,
( ), [:]
. . . (, , ), . .. .
1978, . 40.

165

- , ;
- Lepsza gorzka prawda ni sodkie kamstwo;
IV. : (, )
, :
- , , ;
- .

, : 1) x y (.. ); 2)
; 3) x = y ; 4) x y
. .
. -
,
165. ,

, :
I. : ();
1. : x :
- , ;
- ;
- ;
- ;
2. : ;
, , , :
- ;
165

. , (
), [:] .
. . (, , ), . .. .
1978, . 56.

166

- , ;
- ;
- , ;
II. : , ;
1. : X-a X:
- ;
- ;
- ,
;
- ;
2. : :
- ;
- ;
-
;
- ,
.
,
-
. . ,
, ,
166.

.. .
,
, ,
166

, . 80.

167

. : , ,
, , ,
, , , , 167
..
:
1) ,
- (: , ,
); 2) ,
( ) , -
(: ,
, ); 3)
, , , ,
(: ,
, ); 4) ,

, ..
(: , ,

). ..
, . , :
1. :
167

.. , , [:] . . . (, , ), . .. . 1978, . 105.

168

- ;
- ;
2. :
- , ;
- ;
3. :
- ;
- ;
4. :
- , ;
- ,
;
5. - :
- , ;
- , .
, - ,
-
-
.
..
,
. - (..
).
, , ,
. ,
, 169

168, ,
- , ,
-
, ,
,
169. .. , ,
(.. ).

. ,
, (.. )
, -
- ( )170. , , : 1) 2)
. , , . , ,
:
1) F G;
2) F, G.
168

. . ,
, [:] . . . (,
, ), . .. . 1978, . 82-104.
169
.. , ..., . 133.
170
W. Bogusawski, O podstawach oglnej charakterystyki przysw, Pamitnik
Literacki 1976, z. 3, s. 154.

170

,
, , ,
, . .
: F, G. ,
, , , . , , -
. , , , .
, ,

,
.. ,
:
, , ;
(: , ), () ;
, ; ,
; ,
; Jeli posiejesz na witego Bartomieja, (to) mie bdziesz stodo pen, a jeli na witego Mateusza pust; Jeli deszcz w nocy Filipa i Jakuba, (to) na dobry
urodzaj do pewna rachuba; Jeli na Jacka nie panuje plucha, to
pewnie zima bdzie sucha; Jeli na witego Jana pada wieczr
albo z rana, (to) na witego Izydora pada rano lub z wieczora;
Jeeli w wity Kazimierz pogoda, to na kartofle uroda . .
,
, .. ,
-

171

171. : 1)
() 2) .
,
(.. . complex .
to complicate ).
: 1) 2) .
, .. , , , . , .
, ,
, : 1) (: ,
); 2)
(: ,
, ); 3)
(: ,
); 4) (: ,
); 5) - (:
)172.

171

.. , ,
[:] . . 87, . .. .
1971, . 24-59.
172
, . 33.

172

: 1) -
( - ); 2) ( );
3) , .. ( ); 4) ( .. ); 5) -
( ). ..
,
. ,

( , )
: 1) (.. )
2) (.. ). , .. (..
)
173. ( )
,
-
.
, . , ,
( ). ..
173

, . 35.

173

12 ,
- ,
:
1) / ;
: , : ,
;

II

2) / ;
: , : , ;

II

3) / ; :
, :
;

174

II

II

4) / ; : , : ;

II

5) ; : , , : ;

II

175

6) ; : , : ;

II

I = II

7) ; :
, :
;

II

8) ;
:
, : ;

176

II

9) ; : ,
, :
;

II

10) ; : , - ; : ;

II

11) : : , ,
: ;
/

I
/

II

177

12) ; : , - ,
: , ;

II

.. - , ,
, , ,
-. , , (
), . ,
- , , : ,
.

- :
1)

(
),
; , 174, :
- , ;
- , ;
174

. W. Wysoczaski, Nazwy wasne w porwnaniach. Studium konfrontatywne

frazeologii i paremii wybranych jzykw, [w:] Rozprawy Komisji Jzykowej XXXII
Wrocawskiego Towarzystwa Naukowego, pod red. J. Miodka i W. Wysoczaskiego. Wrocaw 2006, s. 67-95.

178

- , ;
- , , , ;
- , , , ;
- , ;
- , ();
- . ;
- ;
- , ;
- , ;
- Czysty jak Abel;
- Biey jak Albertus z wojny;
- yje jak Antaowicz;
- Starszy pan Kozowski nieli pan Baranowski;
- Drze ze skry jak witego Bartomieja;
- Porozumieli si jak Budrewicz z Mosiewiczem;
- Wyszed jak Ciemniewski na rakach;
- Tacuje jak krl Dawid przed ark;
- Wybiera si jak panna Guzdralska do lubu;
- Stan jak Hitler pod Moskw;
- Umilk, jak kukuka na wity Jan;
- Lamentuje jak Jeremiasz;
2) ,
; ; ,
, :
- ;
- : ; ;
179

- . ,
. ;
- , (
);
- ();
- ;
- . (. . , );
- ;
- ( )
;
- , ;
- : ,
, ;
- : ;
- wita Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka;
- Na wit Barbar, jeeli mrz i pogoda, zima bdzie lekka
i bez niegu;
- Na witego Bartomieja mronej zimy jest nadzieja;
- Na witego Eliasza z nowego utku kasza;
- Na Filipa i Jakuba, gdy przymrozek spadnie, najgorsza zaraza na zboe przypadnie;
- Na wity Idzi, to si w polu tylko bydo i oracza widzi;
- wity Jan przyniesie mleka peen dzban;
- Na witego Kazimierza wyjdzie skowronek spod pierza;
- Na witego ukasza jest w domu chleb i kasza;
- Na witego Marka groch wyrasta z ziarnka;
- wity Micha wiechy pospycha;
- Na wity Prokop z sierpem w polu chop;

180

3) , ;
-
; ; , :
- ;
- . (.
);
- ;
- ( );
- , ;
- , ();
- ;
- : ();
- ;
- ;
- ;
- . - ;
- Na wit Ann mrowiska, szukaj w zimie ogniska;
- W wito Barbarki zdejm sanie z grki;
- Na wity Bartomiej miao yto siej;
- Od witej Doroty naprawiaj chopie poty;
- Na wity Elijsz do poudnia przeoruj, po poudniu
w zagon rz;
- Po witym Grzegorzu nie pa byda na zbou;
- Na wity Jakub grochu naskub;
- Ju przed witym Janem zajmij si swym sianem;
- Na wit Katarzyn bierz swoj pod pierzyn;
181

- Na witego ukasza schowaj pug i wka;

- Na witego Marka nie kad misa do garnka;
- Na witego Mateusza paszcz miej, a na wity Micha
futro wdziej;
4) ,
, :
- , ;
- , ;
- , ;
- , ;
- , ;
- , ;
- , ;
- , ;
- ,
;
- Skromna jak wita Agnieszka, a diabe w niej mieszka;
- Z Baki bdzie Barbara, ale z Bartka Bartek;
- Jeszcze Jasio w dupie, a kasza si gotuje;
- Pan Jana nagradza, a Jan pana zdradza;
- Jeden Kordysz umrze z godu, a drugi z przejedzenia;
- Mako pisa umie, ale czyta nie;
- Uczy Marcin Marcina, a sam gupi jak winia;
- Z Marynami si smyko, a do roboty ani rusz;
- Ja o Pawle, a on o Gawle;
5) ,
; , :
182

- ;
- (,
);
- ;
- ;
- ;
- ,
;
- Dziesity k w pocie Adam Dorocie;
- wita Anna rola jak panna;
- wity Fabian i Sebastian pierwsze witki wiosny;
- Lutry, kalwiny bezbone syny;
- ukasza pociecha nasza;
- Maciek Dorocie dziesity koek w pocie;
- Marcinowa gska zimowy prorok;
- Czy Pawe, czy Gawe to jedno;
6) , ;
- , :
- ,
, ;
- (: , ), ;
- ,
;
-
, ;
- , ;
- , ;
183

- , ;
- ,
;
- ( ),
;
- ,
;
- (),
;
- , ;
- Jeli na Agnieszk pochmurno, to o len nietrudno, a jeli jasno, to o len ciasno;
- Kiedy na Andrzeja poleje, poprszy, cay rok nie w por rol
moczy, suszy;
- Kiedy na wit Barbar boto, bdzie zima jak zoto;
- Gdy si w dzie witego Bartomieja po grach kurzy,
w jesie brona rol burzy;
- Jeli na Bernarda ziemia twarda, to bdzie zima harda,
a jak mikka, to lekka;
- Jak soneczna jest Cecylia, w biaej sukni bdzie Wilia;
- Jeli deszcze na Eliasza, to zgnoi si pasza;
- Jeli deszcz w nocy Filipa i Jakuba, na dobry urodzaj do
pewna rachuba;
- Gdy na wity Idzi adnie, nieg na pewno pno spadnie;
- Jeli na Jacka nie pada, such jesie zapowiada;
- Kiedy w wit Katarzyn mrz, to szykuj wz;
- Jeli zima sw drog zaczyna, to czyni to w dzie witego
Marcina;
7) ,
;
184

, ,
, , :
- , (), , ;
- , ; , , ;
- (, ), , - !;
- , ! ;
- , , !;
- , , ;
- , , (
);
- , ;
- , , ;
- , , ;
- Buderacki, nie ma chleba, to jedz placki;
- wity Dominiku i ty, wity Janie, lepsze daj kartofle na
moim zagonie;
- Sodko, Dorotko, ale drogo, niebogo;
- Naci, Ewo, jabko, skosztuj, jak ci pjdzie gadko;
- Gabry, Gabry, miaby, jadby;
- Oj, Giegudzie, Giegudzie, pacz na ci ludzie;
- Nie bj si, Kuba, nie spotka nas zguba;
- Nie frasuj si, Kuba, znajdzie si zguba;
- Z onej rzeczy, ksie Janie, nic;
- wity Janie Kanty, daje mi to, co i tej;
- Nie pij, Kmita, z Mikity, bo on tak dobry jak i ty;
- Wara, Matysku, od cudzego pysku.
- .
: 1)
, 185

; 2) ,
; 3) , ; 4) , , ; 5) ; 6) ; 7) ,
, , , , .
- ,
: .

4.
,
. .
.
.

186

4.1.

:
() . , ( ), .

( 3 4).

3. :

66,42
33,58

187

4. :

82,18

17,82

, ,
. , , ,
, .
.

4.2.

, .. . ,
(), ( ).

188

5.
:

77,07
12,48

7,89

2,38

0,18

6.
:

53,32

42,02
3,46

0,8

0,4

(410
189

, 77%), : ( , )175, ( ,
), ( ;
), ( ,
), (
, ), (
. ), (
: , ),
( : ;
; ; ),
( ), (
, ), (
), (,
, , ),
( , ), ( ),
( . . ),
( , ),
( ), (
, ),
( , ), (
, ), (
), (
: , ,
), ( ),
( , ), ( , ), (
),
( ), (
), ( ), ( .
), (
175

190

), ( .
), ( , ), ( , ), (
), ( ),
( ), ( ), ( , ), ( , ), ( , ); ( ) (43 , 8%), : ( ), (,
), ( , ),
( , , ()), ( ), (
, ?), (
),
( , , ), ( , -),
( ), ( , ), (
, ? (, )), ( , ), ( ;
, , ); (13 , 2%), : ( (), ),
(, ( )),
(, , ),
( (191

)), ( ()
( )), ( ,
, , ,
, ).

(406 , 53%), : Abraham (Jak nie bandziem
prosi Abrahama, to nam ziemia nie zrodzi sama), Agata (Chleb
witej Agaty od ognia strzee chaty), Ambroy (Ambroy
w grudniu uprawia ugory), Andrzej (Na witego Andrzeja dziewkom z wrby nadzieja), Anna (Szczliwy, kto na wit Ann
wyszuka sobie pann), Apollo (I u Apollina jest natchnienie do
wierszw, znajdzie si i bdzina), Atanazy (Cho dzi Atanazy, pal
w piecu dwa razy), August (Za trzeciego Augusta panowaa rozpusta), Barbara (Barbara wita o grnikach pamita), Bartomiej (Kto na wity Bartomiej sia, bdzie chleb mia), Bernard
(Jeli na Bernarda ziemia twarda, to bdzie zima harda, a jak
mikka, to lekka), Cecylia (Gdy na wit Cecyli grzmi, rolnik
o dobrym roku ni), Damian (Gdy Damian przynosi deszcze, nieraz
zagrzmi jeszcze), Dawid (Nie o tym Dawidzie gra idzie), Dionizy
(Dzi witego Dionizego, uciekajcie myszy, szczury z domu tego),
Dominik (W Dominika, gdy wiatr trzyma, to nieostra bywa zima),
Dorota (Kada Dorota ma swoje kopota), Edward (Na Edwarda
jesie twarda), Elbieta (Na wit Elbiet bywa nieg nad pit), Eugenia (Jeli da nieg Eugenii, to zima si przemieni), Ewa
(Bonuje sobie jak Ewa w raju), Filip (mieje si jak Filip na jelito),
Franciszek (Ju pierwszego Franciszka patrz, gdzie jajka ma
pliszka), Genowefa (Od witej Genowefy listopad swj pocztek
bierze), Grzegorz (Na Grzegorza, gdy mrz trzyma, nie popasa
dugo zima), Hubert (wity Hubert idzie za to, jakie bdzie przysze lato), Irena (Kiedy Irena z mrozem przybywa, babie lato krtkie bywa), Jadwiga (Okoo witej Jadwigi wok wykopki na
192

wycigi), Jakub (Jaki Jakub do poudnia, taka zima te do grudnia), Jan (Na wity Jan ostatek koniom siana daj), Jzef (Na wity Jzef bocian przylatuje), Katarzyna (Katarzyny dzie jaki, cay
grudzie taki), Konrad (Lepsza na Konrada godnych wilkw
gromada nili chop w koszuli), Ludwik (Na witego Ludwika
zboe z pola umyka), ucja (Na wit ucj przybywa dnia na
kurz stop), ukasz (Nie kady ukasz ysy, s i z czupryn),
Maciej (Na witego Macieja prdkiej wiosny nadzieja), Marcin
(Na Marcina woda si cina), Mateusz (Po witym Mateuszu
zimno chodzi w kapeluszu), Micha (Na Michaa owcy chwaa),
Pawe (Kiedy w Pawa jest pogodnie, to we niwa jest dorodnie),
Piotr (Chodzi z kluczami jak wity Piotr), Roch (Na wity Roch
w stodole ju groch), Salomon (Salomona rozumem przeszed),
Stanisaw (Na wity Stanisaw drzwi i okna wystaw), Szczepan
(Jak si upije na wity Szczepan, to do drugiego witego Szczepana pijany), Tadeusz (Po witym Tadeuszu trzeba chodzi
w kapeluszu), Teodor (Na witego Teodora zapeniona komora),
Tomasz (W Tomasza najdusza noc nasza), Urszula (Po witej
Urszuli chop si kouchem otuli), Wincenty (Gdy Wincenty
za pogody, wicej wina nili wody), Wojciech (W dzie Wojciecha
witego zwykle ptaki przylatuj jego), Zofia (wita Zofija ciepo
rozwija); (
) (316 , 42%), : Andres
(Jak Anders na biaym koniu przyjedzie), Beniowski (Z bliska,
z Kamczatki Beniowski wrci), Blank (Dla nie jednego panka
ratunek u Blanka), Borejko (Bodaje tylego diaba zjad jak pan
Borejko), Budrewicz (Porozumieli si jak Budrewicz z Mosiewiczem), Bukowski (Podzielili si jak panowie Bukowscy, co jeden
wzi Bukowno, a drugi gwno), Chopicki (Spisa si jak Chopicki
na dyktaturze), Chodkiewicz (aden Chodkiewicz garncw nie
przystawia), Ciechaska (Ciocia Ciechaska, co w niebie tabak
sprzedaje), Czy (Pan Czy w Woronie, jak krl na tronie),
193

Dubrawski (Dobierze si do niego Dubrawski, nie minie go

wyszomirska grusza), Epstein (Epstein mia syna, nazywa si
winia), Ferens (Gada z Ferensem), Giedroy (Co Giedroy, to
biskup), Grabski (Spisa si jak Grabski w tacu), Hulewicz (Zbli
si (zgodz si) jak Hulewicze z Siemaszkami), Komorowski (Nie
taki pan by Komorowski, a rzep w Kiebasowie jada), Kopernik
(Siedzi jak Kopernik na supie), Kosaczyski (Przyczepi si jak
Kosaczyski do yda), Krasiski (Spisa si jak Krasiski w sdzie), Lachowski (Koczy prdzej ni Lachowski kazanie), Moraczewski (Kiedy nie ma brylantu, dobry kamie czeski, kiedy nie ma
lepszego, dobry i Moraczewski), Paprocki (Ockn si jak Paprocki, kiedy mu ju p tyu zgorzao), Radziwi (Jak wjecha Radziwi, a si Lublin zadziwi), Sankowski (Zarobi jak Sankowski na
saniach), Sikorski (Im soneczko wyej, tym Sikorski bliej), Solski
(Wol z Brodzkim ryby apa w stawie, nieli z Solskim y o samej trawie), Trbecki (Wasny Trbeckiego diabe, trudno si go
skropi), Twardowski (Dokazuje jak Twardowski na ysej Grze),
Wolski (Tacuje Wolski i Dobrowolski, winia popowa i kiernoz
dworski), Zabocki (Zarobi jak Zabocki na mydle), ociski
(ociska go rodzi); (6 , 0,8%): Chrobry (Krom Chrobrego nie byo w Polsce mniejszego), Krzywousty (Bolesaw Krzywousty narobi z Niemcw kapusty), Chrzciciel (Jana Chrzciciela ju kwiecia wiela), Wielki (Kazimierz Wielki
zasta Polsk drewnian, a zostawi murowan), okietek (Duy
jak okietek), [Jan] od Krzya (Jaka na Jana od Krzya pogoda si
gosi, tak, jak starzy mwi, Nowy Rok przynosi)
(3 , 0,4%): Fafua (Fafua gotowo z niego), Giera
(Sku si jak Giera), Guzdralski (Wybiera si jak panna Guzdralska do lubu).
,

. 194

,
, , .
,
.
-.

, , .

4.3. -
,
. ,


, .
,
, .. , , ,
.
,
.
.
, , : 195

() ().
7
8. ,
.
7. -
:

72,93

27,07

8. -
:

73,89
26,11

,

196

,
. .

,
(: Od witej Anki
zimne wieczory i ranki).
, ,
- .
, ,
:
- : , : - (< ); ; (< );
(< );
, (, )
(< );
(< ); (< );
(< ); (< ); ,
(< ); ,
(< ); , ()
, (< ); :
(< );
- : Jaki Bartek dzie niesie, taka bdzie
jesie (< Bartomiej); Zabra si jak Bogdu do pracy (< Bogdan);
Od witego Florka daj chleba do worka (< Florian); Jeszcze Grze
gdzie, a ju mu kasz studz (< Grzegorz); Jak Kuba krowie do
bka, to krowa Kubie do Szkopka (< Jakub); Ja Maryni buty
kupi i odebra, jak si upi (< Jan); Na wity Jzek czasem niegu,
a czasem trawy wzek (< Jzef); Wtedy Kak za m daj, jak si
o ni pytaj (< Katarzyna); Jak koek po pocie, tak Maciek Doro197

cie (< Maciej); wita Magorzatka ziemniaczki budzi (< Magorzata); Stach miny nie stroi, jak si pana boi (< Stanisaw); Dobra
Tereska, kto z ni nie mieszka (< Teresa); Wolno, Tomku, w swoim domku (< Tomasz).
,
, : , , ..
(?) , :
- : (< ); , (< );
(< ); (: ) (< ); (< ); ,
(< );
, (< );
(< );
, (< ); ,
(< );
- : ebro Adamowe nie przynosi tak wiele poytku jak szkody (< Adam); Synu Dawidw, we kija, bij ydw! (< Dawid); Jzefowa cnota janiejsza od zota (< Jzef);
Marcinowa gska zimowy prorok (< Marcin); Nie uywaj nadto
wiata, gdy chcesz y Matuzalowe lata (< Matuzal); Jaka pogoda
Tomaszowa, taka bdzie i majowa (< Tomasz).

,
, , ,
: , .. (?) . , :

198

- : , (< ); ;
(< ); ,
, ,
(< ); , , ,
(< ); ,
(< ); ,
(< );
- ,
: Chodzi jak niedwied bilewiczowski (< Bilewicz);
Poczciwy ty czek z Judaszowsk brod (< Judasz); eby mia eb
salomonowy, nie daby sobie rady (< Salomon).
, , : / (< ),
( : ); (< ),
(< ), ,
( 4, 5 6 );
jendrusi (< Jdrek < Andrzej) Nie jendrusi ( :
, ), a na koszule gnusi ( . ,
); wymakowa si (< Maciej),
: Wymakowawszy si, panie Macieju ( -, ; ).

,
.

199

176. ,
, , , , .
,
,
9 10:

176

. .. , , 1983; .. ,
, , , [:] . . .. , 1976, . 1246; .. , .( ), [:]
. . . .. ,
1977, . 17-30; .. , , 1974; .. ,
, , [:] .. ,
, 1968, . 97-128; .. ,
, 1990; .. , , 1998; .. , , , 1957; J. Bubak, Ksiga naszych imion, Wrocaw 1993; J.S. Bystro, Ksiga
imion w Polsce uywanych, Warszawa 1993; H. Fros, F. Sowa, Twoje imi. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Krakw 2002; J. Grzenia, Nasze imiona.
Warszawa 2002; M. Malec, Imi w polskiej antroponimii i kulturze, Krakw 2001;
M. Malec, Imiona chrzecijaskie w redniowiecznej Polsce, Krakw 1994; M. Malec, O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i wspczesno, Krakw 1996; K.
Rymut, Szkice onomastyczne i historycznoliterackie, Krakw 2003; Nazwy wasne a
kultura. Polska i inne kraje sowiaskie. Red. nauk. Z. Kaleta, Warszawa 2003; S.
Rospond, Mwi nazwy, Warszawa 1976.

200

9. - :

53,24

19,78

19,06
2,52

2,16

1,08

2,16

10. - :

26,07
21,89
12,079,43
8,3 8,3

4,15 2,26 1,51

0,75 0,75 0,75 3,77

9,

(148 , 53%), : ,
, , , , , ,
, , , , , ,
201

, , , , , , ,
, , , , , ,
/, , , , ,
, , , , , ,
/, , , , ,
, , , , , ,
, , , , , ,
, , , , , .

(55 , 20%), : ,
, , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , ,
, ,, , ; (53 , 19%),
: , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
.




,
.
988 .
,
( .
: , ,
, ).

202

..
,

, ,
,
,
,
,
177.
,
.
,
.
,

, . ..
,
:
(.. ),
XIX . ..
XI-XIII .
V
.

178.
,
330 64 , 181
11 .
.
,

. XIII . 177
178

.. , , 1998, . 13.
, . 28-29.

203

,
-,
,
, ,
. XII-XV .
, :
, -
, ,
- ,
,

-
,
, -
, , . 1547 1549 .
39 ,
,
.
XVII-XIX
. .. ,

179. ..
, XVII .
90-95% ,
180.

.
,
,
.
900 250 ,

179
180

, . 34.
.. , , 1983, . 109.

204

.

- :
- (7 , 3%) (
,
,

), : , , ,
, ;
- (6 , 2%), :
, , , ;
- (3 ,
1%): , , .

,

,
(1) (2)
( 69 , 26%
58 , 22%), : 1) Agata, Agnieszka, Ambroy,
Apolonia, Atanazy, Barbara, Dionizy, Dorota, Eugenia, Gerwazy,
Grzegorz, Halina, Helena, Hieronim, Irena, Jerzy, Katarzyna,
Krzysztof, Makary, Magorzata, Mikoaj, Nestor, Onufry, Pankracy,
Protazy, Stefania, Sylwester, Teodor, Tymoteusz, Weronika, Zofia;
2) Aniela, Antoni, Augustyn, Benedykt, Baej, Bonawentura,
Bonifacy, Cecylia, Cyprian, Damian, Dominik, Emil, Fabian, Felicja,
Florian, Ignacy, Justyn, Klara, Krystyna, Lukrecja, ucja, ukasz,
Maksymilian, Marcin, Marek, Martyna, Maurycy, Pawe, Regina,
Scholastyka, Serwacy, Szczepan, Urban, Urszula, Walerian, Wit.
(32
, 12%), : Aaron, Absalon, Annasz, Balaam,

205

Barabasz, Cham, Ezaw, Goliat, Jafet, Kain, Kajfasz, Malchus, Sem,

Szawe.
-
,
, ,
966 .

,
.
Sacrosanctum Concilium:
,
, ,
,
,
. ,
.
1545-1563 .181
182:
1) ,

, : Adam, Aaron, Jakub,
Jzef, Gabriel, Rafa, Micha, Jan, Andrzej, ukasz, Tomasz,
Anna;

181

. K. Schatz, Sobory powszechne - punkty zwrotne w historii Kocioa, Krakw

2001; A. Baron, H. Pietras, Dokumenty soborw powszechnych, Krakw 2001 2004.
182
H. Fros, F. Sowa, Twoje imi. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Krakw 2002, s. 20-51.

206

2)

,
:
Grzegorz, Krzysztof, Marcin, Agata, Agnieszka, Katarzyna,
ucja, Urszula;
3) , : Benedykt,
Dominik, Franciszek, Klara;
4) ,
XV .,
: Alojzy, Teresa.

,
. ,
,
XIX ., .

(22
, 8%),
, : Anna, Daniel, Dawid,
Eliasz, Elbieta, Ewa, Jakub, Jan, Joachim, Jonasz, Jzef, Maciej,
Maria, Mateusz, Micha, Zuzanna.
-
:
- (22 , 8%), : Achilles, Argus, Augiasz, Bachus, Damokles,
Herkules, Ikar, Jowisz, Mars, Merkury, Midas, Odyseusz, Penelopa,
Syzyf, Tantal, Wenus;
- (11 , 4%), : Kazimierz, Lech, Mira, Stanisaw, Wacaw,
Wanda, Wadysaw, Wojciech;
- (6 , 2%), : Barnaba, Bartomiej, Magdalena, Marta,
Tomasz;
207

- - (6 , 2%),
, : Hilary, Idzi, Leon;
- (2 ,
2%): Bona, Benito;
- (2 ,
2%): Brygida, Gawe;
- (2 , 2%): Kaja, Kajus.
-
,
, ,
,
, .


, .

.

.
-. , , ,

.

. ,
,
, , 208

, , .
. ,
,

,
, 183. ,
, ,
.
- ,

.

4.4. -

,
.
, ,

,
, ,
184. ,

183

M. Malec, Imiona chrzecijaskie, [w:] Polskie nazwy wasne. Encyklopedia, pod red. E. Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa-Krakw 1998, s. 107-112.
184
.. ,
, [:] : - .
(, 18-19 2005 .). . .-. .. .
2005, . 128.

209

, ,
.

. .
. -
: 1) ,
; 2) ; 3) ; 4) - ; 5) , ; 6) ; 7)
; 8)
185.

, ,

,
: (.);
(.); ,
, ,
(.); Baba z wozu, koniom lej (.); Gdy si baba
rozpanoszy, to i diaba wyposzy (.); W rogami, a baba
jzykiem kole (.); Gdzie kobieta panuje, tam diabe rzdzi
(.); Jeeli chcesz nada rozgos pewnej sprawie, powierz j
kobiecie jako tajemnic (.); Kobieta kocha jeden dzie, lecz
nienawidzi czterdzieci (.); Nie masz tak bystrego, eby go
kobieta nie ogupia (.); Zaufaj kobiecie tajemnic, ale utnij

185

M. Karwatowska, J. Szpyra-Kozowska, Lingwistyka pci. Ona i on w jzyku

polskim, Lublin 2005, s. 15-26.

210

jej przy tym jzyk (.)186. , , , , , ,

, , .. ,

,
187
.


, , : -,

- , -,

,
-188.
, ,
:
?

-
11 12.

186

. . , 7000 , 2004; D. i
W. Masowscy, Przysowia wiata, Kty 1999.
187
.. , ?, [:] . 50- . . .
, .. , 2006, . 22-30.
188
T. Szutkowski, Androcentryzm i jego odzwierciedlenie we frazeologizmach z
komponentem antroponimicznym, [w:] Jzyk. Czowiek. Dyskurs. Ksiga dedykowana prof. zw. dr. hab. Michaiowi Aleksiejence z okazji Jubileuszu 65-lecia urodzin, pod red. M. Hordy, W. Mokijenki i H. Waltera. Szczecin 2007, s. 209-217.

211

11. - :

80,73

19,27

12. - :

73,63
26,37

331
(81%) 79 (19%).
: 296
(74%) 106 (26%).

212

,
.

,
. ..

: .. 330
64 ,
181
11 189.
442
125 190.

- . ,
,

.

.
.

(.. ), : ,
; ;
; ,
; Dobra Agnieszka, kto z ni nie mieszka; Za krlowej Bony
byy kiepskie ony i za Batorego niewiele dobrego; U Dosi nic nie
uprosi; Chuda (za) jak sucha Jewa; Ewa zgrzeszya, Adama skusi189
190

.. , . ., . 29.
Ks. W. Zaleski SDB, wici na kady dzie, Warszawa 1997.

213

a; Gdyby diabe w raju nie mia jabka, skusiby Ew krynolin;

Gdyby nie bya Ewa kusia, nie byby Adam zgrzeszy; Wszystkim
to Ewom idzie przyrodzeniem samym, e rzadka, ktra z swoim
zgadza si Adamem; Mania to p czowieka, a p drania; Zeszy
si dwie Marysie: baju, baju obie; Gospodyni Marta niewiele warta; Dobra Tereska, kto z ni nie mieszka.

,
,
, : , ;
, ; ,
; ,
; , ; ,
; , ; , ; , : , ;
, ; ; , ,
; , ; Adam zjad
jabko, a nam skom uczyni; Powiedzia nam Bartek, e dzi tusty czwartek, a Bartkowa uwierzya, dobrych pczkw nasmaya;
Zabra si jak Bogdu do pracy; Co wie Grze, to i caa wie; Ja
Maryni buty kupi i odebra, jak si upi; Pan Jana nagradza,
a Jan pana zdradza; Bi Maciek on zawsze w jedn stron;
Mako pisa umie, ale czyta nie; Uczy Marcin Marcina, a sam
gupi jak winia. , .. ,
.
, , , ,
, , , , ..

214

, ,

.
- ,
, 191. ,
,

.
,
-
, .

,
.
.

. -- .
, , .

,
.

191

.. , ..., . 132.

215

5.

.
, ,

. , , , .
, .
, ,
.
. , , ..
, () () .
, :
1) (
) ,
,
,
,
: , ;

, :

216

, Nie kady, kto choruje, umiera;

2) ( ) ,

, :
;
, :
Za pienidze ksidz si modli, za pienidze lud si podli;
3) ( ) ,
, , :
; , ,
,
, , , ;
4) (
) ,
, , ,
,
, :
, ; -

217

. 192
- 193
.
:
- Jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie ,
;
- Przysza kryska na Matyska ;
- Wolno, Tomku, w swoim domku
;
- Uczy Marcin Marcina, a sam gupi jak winia
, .
, .
.
500 gebruchliche russische Sprichtwrter mit ihren
deutsche und polnischen Parallelen194:
- Nie przysza gra do Mahometa, przyszed Mahomet
do gry ,
;
- Wolno, Tomku, w swoim domku , ;
- Zakochanemu i koza Diana
.
192

. , , [w:] Rosyjsko-polski
sownik paremiologiczny. Red. nauk. J. Lukszyn, Warszawa 2001, s. 18.
193
Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red. nauk. J. Lukszyn, Warszawa
2001.
194
A. Koszewska, E. Kierzkowska, E. Kowalik, A. Ledwon, H. Walter, 500 gebruchliche russische Sprichtwrter mit ihren deutschen und polnischen Parallelen.
Red. T. Menzel, Greifswald 2006.

218

, ,
,
.
.
195, :
- Kada Agata ma swoje tarapata ;
- Od witej Anki chodne wieczory i poranki
, ;
- Jak koek po pocie, tak Maciek Dorocie
;
- Na witego Grzegorza idzie zima do morza
;
- Co wie Grze, to i caa wie ,
;
- Czego Ja si nie nauczy, tego Jan nie bdzie umia
, ;
- Kada Kasia trafi na swego Jasia
;
- Kazimierz Wielki zasta Polsk drewnian, a zostawi murowan -:
, ;
- Nie trzeba byo do tego Napoleona
;
- Za krla Olbrachta wygina szlachta ;
195

R. Stypua, Sownik przysw i powiedze rosyjsko-polski, polsko-rosyjski, Warszawa 2003.

219

- Wart Pac paaca, a paac Paca ;

- Wolno, Tomku, w swoim domku ,
;
- Wyszed jak Zabocki na mydle <
>.
,
,
: 1) , .. ,
, 2) , .

. , , .

,

.

***
, :
v
3500 ,

,

;
220

v -
, , ..
;
: ) ; ) , ; ) ,
; )
, ; ) ,
; ) ; )
, ;
;
v , , , ;
v , , , .. (, ) , ,
(

);
v - : ) 221

; ) , ; ) ,
; ) , ;
v -
,
, ,
;
v ,

;
,
;
v

, : ) , )
,
.

222

 ,
,
.
.
: .

,
, . , , .

,

.


:
v : ( ) ( );
v ,
,
, , -

226

( );
;

, ..
,
,
. , . , , .

;

,
.

,

. ,
;
.
:
, , ,

.

: , , , , .
;
: ,
, , ,
, - ,


;

,
, . ;

:
,

;
227

- ,

, , , ;
v -

,
;
v , , , , , , ;
v ,
,
, .. ,
;
v
,
;
v , ..
,
, .
,
v

228

,
(
), -- , , ,

.
.
, , , .
, ,
.
.

, , .

229

Przedmiotem niniejszej monografii jest analiza konfrontatywna jednostek paremiologicznych z komponentem onomastycznym we wspczesnym jzyku rosyjskim i polskim.
Zarwno paremie jak i nazwy wasne s nieodcznie powizane z kulturow specyfik danej grupy jzykowej, poniewa
odzwierciedliy si w nich i zachoway okrelone fakty historyczne, obyczaje, pogldy etyczne, waciwoci materialnej i duchowej kultury narodu. Midzy frazeologi (do niej autor zalicza
take jednostki paremiologiczne) a onomastyk obserwuje si
take szereg rnic. Najwaniejsze dotycz cech stricte lingwistycznych frazeologizmu, paremii i nazwy wasnej, poniewa
jednostki te przynale do rnych poziomw struktury jzykowej. Badania jednostek frazeologicznych i paremiologicznych
z komponentem onomastycznym umoliwiaj sprecyzowanie
semantycznych i strukturalnych waciwoci funkcjonowania
tych jednostek w caoci, tzn. w ramach jednej, nowej struktury.
Oprcz tego bardzo istotnym elementem przeprowadzonych
bada jest okrelenie specyfiki realiw spoeczno-historyczno-kulturowych, jakie utrwaliy si we frazeologii dwch jzykw
pokrewnych.
Aktualno podjtych bada polega przede wszystkim
na prbie wyjanienia szeregu nadal dyskusyjnych problemw
we wspczesnej lingwistyce takich, jak m.in. semantyczne
aspekty nazwy wasnej, status jzykowy komponentu jednostki
frazeologicznej i paremiologicznej, semantyczne waciwoci nazwy wasnej i jej modyfikacja w skadzie frazeologizmw i paremii, specyfika funkcjonalna jednostek paremiologicznych z komponentem onomastycznym w jzyku rosyjskim i polskim. O aktualnoci przeprowadzonych bada wiadczy take to, e do tej
pory nieliczne rozprawy naukowe podejmoway problematyk
wtrnego uycia nazw wasnych w ramach innych struktur jzykowych (zwaszcza frazeologizmw i paremii).

Obiektem bada s jednostki paremiologiczne z komponentem antroponimicznym jzyka rosyjskiego i polskiego, ktre
w niniejszej pracy traktowane s jako szczeglny typ jednostek
frazeologicznych, penicych funkcj znaku sytuacyjnego w formie utartego i odtwarzanego w mowie w gotowej postaci zdania.
W planie semantyki jednostki paremiologiczne charakteryzuj
si uoglnionym lub przenonym znaczeniem, ktre z kolei stanowi rezultat typowoci i powtarzalnoci danej sytuacji. W skadzie badanych paremii wystpuje antroponim w postaci wyjciowej (oficjalnej) lub wtrnej (pisanej ma liter, w formie
deminutywnej, augmentatywnej, odprzymiotnikowej, rzadziej
odczasownikowej).
Kontekst bada tworz przeprowadzone dotychczas analizy materiau frazeologicznego i paremiologicznego (W. Chlebda,
S.G. Gavrin, J. Krzyanowski, J. Lukszyn, V.M. Mokijenko, G.L.
Permiakov, J. Seliverstowa, G. Szpila, W. Zmarzer, A.K. okovskij,
V.P. ukov i in.), jak rwnie nieliczne jeszcze wycinkowe opracowania z pogranicza onomastyki i frazeologii. Nieodzowne jest
rwnie odwoanie si do prac z zakresu samej onomastyki,
a zwaszcza do rozpraw teoretycznych dotyczcych statusu jzykowego nazwy wasnej, jej cech semantycznych, formalnych
i funkcjonalnych (A.A. Bieleckij, J.S. Mill, B. Russel, O. Jespersen,
J.A. Karpenko, C. Kosyl, J. Kuryowicz, T. Milewski, I. Dbska, J.R.
Searl, J. Grodziski, A.W. Superanskaja, W.A. Nikonov, W.D. Bondaletov i in.).
W pracy wysunita zostaa hipoteza, zgodnie z ktr genetyczny charakter nazwy wasnej moe realnie determinowa motywacj semantyczn jednostki idiomatycznej i paremiologicznej
z komponentem onomastycznym, zachowujc przy tym cz
swoich pierwotnych cech jzykowych. W bogatym materiale
faktograficznym zauwaa si jednak take szereg rnorodnych
rozbienoci.
234

Celem bada jest opis i analiza konfrontatywna jednostek

paremiologicznych z komponentem antroponimicznym w jzyku
rosyjskim i polskim oraz okrelenie ich specyfiki w rnych
aspektach.
Realizacja ww. celu badawczego wymagaa wyjanienia
szeregu problemw:
1) okrelenia jzykowego statusu nazwy wasnej, w tym take
waciwoci semantycznych leksyki apelatywnej;
2) okrelenia jzykowego statusu komponentu jednostki
idiomatycznej i paremiologicznej;
3) w zwizku ze specyficznymi cechami badanych jednostek
naley okreli wtrny status nazwy wasnej w skadzie
idiomw i paremii;
4) opisania roli nazwy wasnej w ksztatowaniu semantyki
jednostek paremiologicznych;
5) opracowania korpusu jednostek paremiologicznych
z komponentem antroponimicznym w jzyku rosyjskim
i polskim;
6) przeanalizowania paremii jzyka rosyjskiego i polskiego
w aspekcie synchroniczno-porwnawczym w celu stwierdzenia
ich
specyficznych
cech
semantyczno-strukturalnych.
Pod wzgldem formalnym zakres materiau badawczego
obejmuje jednostki paremiologiczne z komponentem antroponimicznym (gwnie przysowia, a take jednostki peryferyjne:
utarte zwroty porwnawcze i zwizki wyrazowe) zebrane
na podstawie sownikw jzyka rosyjskiego i polskiego, z ktrych trzon stanowi dwa wielkie zbiory paremiologiczne:
Poslovicy russkogo naroda W.I. Dala oraz Nowa ksiga przysw
i wyrae przysowiowych polskich pod red. J. Krzyanowskiego.
Zakres materiau jzykowego (okoo 3500 jednostek) stwarza
podstaw do caociowej, systemowej i wieloaspektowej analizy
235

porwnawczej paremiologicznej grupy z komponentem onomastycznym we wspczesnym jzyku rosyjskim i polskim.

W pracy zastosowano szereg metod badawczych: analiz
komponentw, analiz porwnawcz, metod statystyczn,
podejcie lingwokulturologiczne i genderologiczne.
Rezultaty zaproponowanej analizy mog znale swoje
praktyczne wykorzystanie w opracowaniu specjalnego dwujzycznego sownika jednostek paremiologicznych z komponentem onomastycznym we wspczesnym jzyku rosyjskim i polskim, a take w metodyce nauczania frazeologii i paremiologii
oraz w translatoryce.
Cz pierwsza pracy stanowi przedstawienie teoretycznych podstaw bada empirycznych dotyczcych nazwy wasnej
jako jednostki jzyka naturalnego. Inspiracj do podejmowanych
w ramach tego aspektu poszukiwa badawczych s kwestie
funkcjonalne semantyki znaku jzykowego, w szczeglnoci za
specyfika opozycji nomen proprium - nomen appellativum.
Gwnym punktem rozwaa teoretycznych jest zjawisko
nominacji jzykowej rozumianej jako proces wyodrbniania
oddzielnych fragmentw obrazu tzw. realnej mapy wiata, dokonywanego przy pomocy jzyka w celu poznania obiektywnej
rzeczywistoci, jako proces przeksztacania obiektw, procesw
i zjawisk rzeczywistoci pozajzykowej w wytwory systemu
i struktury jzyka, w znaczenia odzwierciedlajce w wiadomoci mentalnej uytkownikw jzyka ich dowiadczenia bdce
rezultatem rnorodnych interakcji spoecznych.
Przegld najwaniejszych pogldw na status jzykowy
nazwy wasnej pozwala wyrni kilka gwnych cech stanowicych o ich odrbnoci: 1) nazwy wasne s penoprawnymi jednostkami jzyka; 2) nale do nominatywnych, a nie do komunikatywnych jednostek jzykowych, ponadto stanowi cz klasy
rzeczownikw konkretnych; 3) specyfika nazwy wasnej jest
236

dostrzegalna zarwno na poziomie jzyka, jak i na poziomie

mowy, w konkretnych kontekstach i sytuacjach; 4) specyfika nazwy wasnej obejmuje jej stron strukturalno-jzykow oraz
funkcjonaln; 5) w planie strukturalno-jzykowym specyfika nazwy wasnej uwidacznia si przede wszystkim w sferze semantyki, w mniejszym stopniu w sferze morfologii i skadni; 6) funkcjonalne podejcie do nazwy wasnej pozwala na ustalenie jej
charakterystycznych
funkcji
jzykowych
i
spoeczno-kulturowych.
Szczegowe rozwaania na temat semantycznych waciwoci onimw rozpoczyna analiza struktury znaczenia leksykalnego z uwzgldnieniem swoistej konfiguracji elementw skadowych w odniesieniu najpierw do apelatyww, a nastpnie
do nazw wasnych. Analiza konfrontatywna wykazuje, e onim
posiada te same skadniki znaczenia leksykalnego, tyle e w innej
hierarchii. Wychodzc z zaoenia, e kady wyraz jest znakiem
jzykowym, mona wyrni analogiczne elementy struktury
semantycznej w obrbie jednostek onimicznych. W odniesieniu
do nomen proprium za kluczow w tej strukturze naley uzna
tzw. tre onimiczn, ktra stanowi swoiste jdro znaczeniowe
tej jednostki jzyka. Jest to charakterystyczny zasb informacji
o oznaczanym obiekcie realnej rzeczywistoci (sygnifikacie lub
nominacie), ktry aktualizuje si w procesie komunikacji. Pogbiona analiza wskazuje na zbir wsplny pomidzy znaczeniem
leksykalnym nazwy wasnej a jej treci onimiczn.
Aspekty semantyczne i funkcjonalne w badaniu statusu
jzykowego nazwy wasnej wi si z aspektem formalnym tych
jednostek. Istotna jest tu zwaszcza typologia ze wzgldu na
nominowany obiekt.
Zaleno pomidzy nazwami pospolitymi a nazwami wasnymi wynika z faktu zdolnoci tych pierwszych do wypeniania
nowej funkcji nominacyjnej. Zasadniczo przyjmuje si, e poten237

cjalnie kady onim by w przeszoci apelatywem. Proces ten

moe jednak zachodzi w odwrotnym kierunku: nazwa wasna
moe sta si na powrt nazw pospolit (apelatywizacja).
Do nierzadkich nale take zjawiska transonimizacji, a wic
przechodzenie jednostek proprialnych z jednej sfery onimicznej
do drugiej.
Fakultatywne konotatywne komponenty znaczenia nomen
proprium okrelaj i tworz wtrn nominacj onimiczn. W ten
sposb nazwy wasne uzyskuj sens emotywno-obrazowej charakterystyki obiektu, wczajc w swoj semantyk rnorakie
elementy pragmatyczno-oceniajce. Podstawowym wykadnikiem tego zjawiska s odpowiednie rodki morfologiczne, ktre
pozwalaj na generowanie licznych formacji deminutywnych
i augmentatywnych. To zjawisko jzykowe jest szczeglnie istotne przy analizie materiau frazeologicznego z komponentem
onomastycznym.
Caociowy ogld na waciwoci jzykowo-kulturowe
nazw wasnych pozwala zaliczy te wanie jednostki do grupy
tych wytworw jzyka naturalnego, w ktrych szczeglnie wyrazicie zaznacza si proces interakcji na linii czowiek spoeczestwo kultura.
Rozdzia koczy przegld najwaniejszych teoretycznych
pogldw na temat statusu przysowia jako jednostki jzyka.
Naley zwrci tutaj uwag na fakt, e do tej pory w naukach filologicznych dominowao jedno podejcie badawcze z punktu widzenia literaturoznawstwa, a konkretnie literatury ludowej.
Dotyczy to zwaszcza badaczy polskich paremii. Dopiero w cigu
ostatnich kilkunastu lat zaczy si pojawia nowe ujcia tego
zagadnienia gwnie w zakresie kultury jzyka, semantyki,
zagadnie neurolingwistycznych i kulturologicznych. Do dzi
brak jest caociowego spojrzenia na kwestie jzykowego statusu
przysw, ich wyrnikw znaczeniowych, formalnych i funkcjo238

nalnych. Konieczne jest wobec tego okrelenie moliwie optymalnych cech jzykowych przysw i umiejscowienie ich
w strukturze jednostek jzykowych.
Badane jednostki paremiologiczne zbudowane wedug
modelu zdaniowego to rodki wtrnej nominacji, czyli sposobu
nazywania, w ktrym zwizek midzy rzeczywistoci a nominatem jest poredni, a warunkuj go inne odniesienia nominanta.
Swoista funkcja nominacyjno-charakterologiczna paremii realizowana jest w rezultacie procesu wyksztacenia si globalnego
znaczenia, bdcego uoglnionym odwoaniem do powtarzalnej
i typowej zarazem sytuacji. Takie wtrne zastosowanie jednostek skadniowych dopenia i wzbogaca nominatywny zasb
jzyka brakujcymi, bd niedostatecznie wyrazicie obecnymi
rodkami oceniajco-ekspresywnymi. Dziki temu uwidacznia
si ze szczegln moc emotywny stosunek subiekta do nominowanego obiektu bd sytuacji. Osobliwa cecha przysw polega rwnie na tym, e zdanie jest ze swej natury jednostk wypeniajc funkcj komunikatywn, a nie nominatywn. Jednak
na skutek procesu frazeologizacji znaczenia, zdanie-paremia
uzyskuje nowe przeznaczenie w aspekcie semantyczno-funkcjonalnym jzyka.
W koncepcji autora rozprawy centrum bogatego zbioru
paremiologicznego stanowi przysowie (obok aforyzmu, powiedzenia, sentencji), czyli jednostka funkcjonujca w charakterze
znaku sytuacyjnego w formie utartego i odtwarzanego w gotowej
postaci zdania. Semantyczn cech przysw jest ich charakterystyczne dwustopniowe znaczenie: dosowne (literalne) i przenone, powstae na bazie powtarzalnej i typowej sytuacji. Najwaniejszy cel komunikacyjny tych jednostek stanowi wtrna, obrazowa i motywowana pragmatycznie nominacja owych powtarzalnych sytuacji lub zjawisk.

239

Rozdzia drugi pracy zosta powicony problemom jzykowego statusu komponentu jednostki idiomatycznej i paremiologicznej, w tym take nazwy wasnej. W oparciu o wnioski licznych, fundamentalnych rozpraw teoretycznych z dziedziny frazeologii naley zdaniem autora opowiedzie si za koncepcj,
zgodnie z ktr komponent badanych jednostek zachowuje status wyrazu z kilku zasadniczych wzgldw: 1) genetycznie jest to
wyraz, nawet jeli wszystkie komponenty danego frazeologizmu
utraciy swoje pierwotne znaczenie; 2) komponenty realnie
uczestnicz w procesie formowania znaczenia zwizku frazeologicznego lub paremii, nawet jeli z synchronicznego punktu widzenia jest to ju nieczytelne; 3) we frazeologizmach i paremiach
mona wskaza gwny, formalny komponent; 4) w niektrych
jednostkach zostao utrwalone pierwotne nacechowanie stylistyczne wyrazw-komponentw; 5) gwnie w idiomach, a rzadziej w przysowiach, dopuszcza si wymienno komponentw;
6) niektre komponenty zachowuj swoje cechy etnokulturowe,
czytelne rwnie na poziomie jednostek frazeologicznych; 7) w
jednostkach paremiologicznych wyrazy-komponenty peni
okrelon funkcj syntaktyczn (podmiotu, orzeczenia, przydawki, dopenienia, okolicznika); komponenty paremii realnie
wsptworz tre literaln, ktra nastpnie, na drodze analogii i
metaforycznych przeksztace, buduje znaczenie wtrne, przenone.
Nastpnie analiza obja bogate i rnorodne zjawisko motywacji paremiologicznej jednostek z komponentem onomastycznym. Istotnym byo tu okrelenie czynnikw wpywajcych
na powstanie badanych wtrnych nominacji frazeologicznych.
W oparciu o badania kulturologiczne V.N. Telli, typologie motywacji frazeologicznej A.M. Lewickiego i A. Pajdziskiej i in. oraz
wasne spostrzeenia, mona wyrni podstawowe rodzaje motywacji paremiologicznej w kontekcie semantyki komponentu
240

onomastycznego. Majc na uwadze wnioski z pierwszej czci

pracy daje si zauway trojak sytuacj motywacyjn nazw
wasnych: 1) jej tre onimiczna oraz znaczenie leksykalne jest
cakowicie nieczytelne na poziomie paremii; 2) jej tre onimiczna jest czytelna na poziomie paremii przy zaniku znaczenia leksykalnego; 3) jej tre onimiczna jest nieczytelna, ale znaczenie
leksykalne pozostaje aktualne na poziomie semantyki jednostki
paremiologicznej.
Obserwacje oraz wnikliwa analiza materiau faktograficznego pozwalaj wysnu wniosek, e tak bardzo nacechowane
kulturowo jednostki jzykowe, jakimi s przysowia i nazwy
wasne, a zwaszcza kiedy wystpuj w obrbie jednej struktury,
wymagaj specyficznego podejcia badawczego oraz szerokiego
kontekstu interpretacyjnego dla prawidowego odczytania faktw jzykowych i pozajzykowych.
W przysowiach obserwuje si rnorodn specyfik funkcjonowania nazw wasnych w ich strukturze. Do bada tych jednostek wykorzystano metod podstawiania (substytucji), ktr
opracowa rosyjski jzykoznawca S.G. Gavrin. Polega ona na tym,
e w miejsce podmiotu naley podstawi wyraz kady, jakikolwiek (), a w miejsce orzeczenia wyraz zwykle ().
W rezultacie takiej zamiany mona stwierdzi aforystyczno
danej frazy, np. Przyjaciele poznaj si w biedzie Jacykolwiek /
wszyscy przyjaciele zwykle poznaj si w biedzie (
). Metoda
ta okazaa si o tyle przydatna, e pozwolia zbada funkcj nazwy wasnej w konkretnej jednostce paremiologicznej. W przysowiach I typu dany antroponim zachowuje jedynie swoje znaczenie kategorialne, poniewa np. imi Jan mona zamieni wyrazem czowiek bez adnego uszczerbku dla oglnego sensu danej jednostki paremiologicznej (np. Dawniej Piotr by Piotrem,

241

otr otrem; Mako pisa umie, ale czyta nie; Wiedzia Grze, a od
Grzesia caa wie).
Bardzo czstym zjawiskiem w paremiologii jest wystpowanie imion odwoujcych si do kalendarza kocielnego, a wic
i do okrelonych obrzdw, zwyczajw, tradycji religijnych i ludowych. Zachodzi tu moliwo substytucji na zasadzie mechanizmu metonimii: imi = data. Konkretne wita patronalne stay
si swoistym wyznacznikiem, punktem odniesienia w obserwacjach wiata przyrody, co czsto bezporednio przekadao si na
terminarz prac w gospodarstwie.
Jednym z ciekawszych przykadw w badanych paremiach
stanowi imi Jan, powizane w kalendarzu przede wszystkim z
dat liturgicznego wspomnienia w. Jana Chrzciciela (24.VI).
Ilo przysw odwoujcych si do tej postaci wiadczy o tym, e
kult religijny odgrywa w yciu ludnoci wiejskiej bardzo istotn
rol. Wie si to jednak jeszcze z kluczowym momentem w cyklu przyrodniczym. Dzie obchodw uroczystoci ku czci tego
witego sta si punktem odniesienia zwaszcza jeli chodzi o
zjawiska pogodowe. Obserwacje pozwoliy na wypracowanie
pewnych analogii, uoglnie, a wskutek tego okrelonych
recept, zalece, rad, co i kiedy naley robi, np. Chrzest Jana
w deszczowej wodzie trzyma zbiory na przeszkodzie; Do witego
Jana o deszcz prosi trzeba, pniej baba zapask napdzi go
z nieba; Dzie witego Jana woa: rwij rumianek, zbieraj zioa, bo
domowe zika, leki, lepsze nieraz ni z apteki; Gdy na witego
Jana kukuka zakuka, nadzieja na zboe pewno nas oszuka; Gdy si
deszcz w wito Jana puci obfity, po nim w kilka dni, wierz mi,
bywa pozbyty; Gdy si Ja rozpacze, Matka nie utuli, to bdzie Ja
paka do witej Urszuli; Gdy si wity Jan rozczuli, to go dopiero
Najwitsza Panna utuli; Gdy wity Jan k rosi, to chop siano
kosi; Jak nie wylinieje ko do witego Jana, niech idzie do drugiego pana; Jak si Janek kpie w wodzie, niwom deszcze na prze242

szkodzie; Jak si wity Jan obwieci, takich bdzie dni trzydzieci;

Ju witego Jana ruszajmy do siana; Kiedy deszcz o witym Janie, poowa orzechw na ziemi zostanie; Kiedy deszcz przed Janem,
po niwach rolnik jest panem; Kiedy z Janem przyjd deszcze, to
sze niedziel kropi jeszcze; Na witego Jana bywa Wisa wezbrana; Na wity Jan ostatek koniom siana daj; Od witego Jana w
gospodarstwie zmiana; Przed witym Janem najduszy dzie panem; wity Jan od zawiza, a wity Micha rozsypa.
Z przywoanego materiau paremiologicznego wynika, e
ludno wiejska zaobserwowaa szereg prawidowoci nastpujcych przed lub po uroczystoci w. Jana. Najczciej mowa jest
o tym, e deszcz po 24.VI bdzie pada do poowy sierpnia, czyli
do Wniebowzicia Najwitszej Maryi Panny. Jedno z przysw
zachca do zbioru zi, bdcych naturaln aptek. wito patronalne zbiego si rwnie z najduszym dniem w roku, sianokosami, nowymi pracami w gospodarstwie, linieniem koni, niekiedy
take z wezbranymi wodami Wisy. W tego typu przysowiach
nazwy wasne stay si swoistym narzdziem pomiaru czasu ze
szczeglnym uwzgldnieniem punktw kluczowych. Mona zatem dokona pewnego semantycznego uoglnienia: Jan = 24
dzie czerwca. Imi uzyskao w strukturze paremii wtrne znaczenie, wnoszc jednake pewn czstk swojej pierwotnej treci
onimicznej do przysowia.
W bogatym zasobie paremiologicznym wystpuj rwnie
przysowia powizane z konkretnymi wydarzeniami w dziejach
danej spoecznoci jzykowej, np. Za krla Jana wiara nasza ratowana (mowa tu o roli, jak odegra Jan III Sobieski w ratowaniu Europy przed inwazj tureck); Zarobi, jak krl Jan na
Wooszczynie (chodzio o niefortunn polityk wgierskomodawsk Sobieskiego i wypraw modawsk w 1686 r.); Za
krla Olbrachta wygina szlachta (geneza dotyczy klski rycerstwa polskiego w 1497 r. w lasach bukowiskich). W tego typu
243

jednostkach paremiologicznych najbardziej zachowao si pierwotne znaczenie, a wic i tre onimiczna nazw wasnych. Z kad z wymienionych postaci historycznych wi si cile okrelone fakty powodujce jednoczenie przyrost informacji. To z
kolei bezporednio motywuje semantyk przytoczonych paremii.
W przysowiach tego typu nie mona wic podstawi w miejsce
imienia wyrazu czowiek, gdy w znaczeniu oglnym przysowia
utrwaliy si pewne bardzo istotne fakty z ycia danej i konkretnej postaci-nosiciela danego antroponimu.
Szczegln specyfik w aspekcie funkcjonalnym badanych
jednostek jzykowych charakteryzuje si znaczenie pragmatyczne antroponimw. Opozycja forma oficjalna forma wtrna
imienia moe realnie motywowa sens danej jednostki paremiologicznej (np. Czego Ja si nie nauczy, tego Jan nie bdzie umia),
forma deminutywna moe te porzdkowa regularn struktur
rytmiczn przysowia (np. Kada Agatka ma swego gagatka) lub
by charakterystycznym wykadnikiem postrzegania realnej rzeczywistoci przez lud wiejski (np. Maciek zawsze bdzie Makiem
tu imi Maciej w formie nieoficjalnej oznaczao czowieka nieokrzesanego, niekiedy gupiego i niewyksztaconego).
Rozdzia zamyka analiza kulturologiczna poszczeglnych
komponentw antroponimicznych. Imiona jako gwny typ antroponimw przedstawiaj sob najbardziej rnorodn grup
pod wzgldem kulturowym. W zgromadzonym korpusie paremiologicznym obserwuje si imiona postaci biblijnych (np. Adam
zmawia na Ew, na Adam Ewa a oboje jedli z drzewa; Za ona
dobije i Samsona; Jak Piotr Chrystusa zapar si), witych kocioa katolickiego i cerkwi prawosawnej (np. Na witego Stanisawa ronie koniom trawa; wity Antoni od zguby broni;
, . ), postaci historycznych
(np. Za krla Jana wiara nasza ratowana; - ). Oprcz imion w skad jednostek paremiolo244

gicznych weszy ponadto nazwiska, przydomki, imiona odojcowskie (tzw. otciestwa) oraz przezwiska.
Rozdzia trzeci monografii obejmuje wieloaspektow analiz konfrontatywn jednostek paremiologicznych z komponentem antroponimicznym w jzyku rosyjskim i polskim. Oglna
charakterystyka ilociowa zgromadzonego materiau faktograficznego pozwolia na stwierdzenie wielu istotnych zjawisk.
W obu jzykach znaczco przewaaj przysowia waciwe (tj.
z dwustopniowym znaczeniem i form zdania) oraz przysowia
kalendarzowe. Nielicznie wystpiy zwroty porwnawcze
(np. Mwisz jak prawy Micha) i frazeologizmy (np. niewierny
Tomasz). Niewtpliwie takie a nie inne zalenoci ilociowe
w opracowanym korpusie wynikaj przede wszystkim z charakteru rde leksykograficznych.
W dalszej czci rozdziau dokonano przegldu najwaniejszych koncepcji klasyfikacji semantyczno-strukturalnych
jednostek paremiologicznych (m.in. J. Milnera, A. Dandisa,
M. Czerkaskiego, M. Kussi, G.L. Permiakowa, A. Bogusawskiego,
S.G. Gavrina). Autor zaproponowa typologi paremii w oparciu
o propozycj S.G. Gavrina w poczeniu z tradycyjn klasyfikacj
skadniow wypowiedze. Pozwolio to na wyodrbnienie siedmiu podstawowych typw semantyczno-strukturalnych jednostek paremiologicznych z komponentem antroponimicznym.
Obszerna charakterystyka komponentw antroponimicznych pod wzgldem formy, typu i pochodzenia w obu badanych
jzykach pozwolia z kolei na wycignicie szeregu istotnych
wnioskw: 1) w zgromadzonym materiale faktograficznym
wrd komponentw antroponimicznych przewaaj imiona
osobowe i nazwiska, o wiele rzadziej wystpuj imiona odojcowskie (dot. jzyka rosyjskiego), przydomki, przezwiska oraz derywaty odonomastyczne; 2) pod wzgldem formy przewaaj
antroponimy w formie wyjciowej (podstawowej lub oficjalnej);
245

3) pod wzgldem pochodzenia przewaaj imiona bezporednio

zwizane z religi i kultur chrzecijask (biblijne, hebrajskie,
greckie i aciskie). Analiza genderologiczna pozwolia zaobserwowa typowe zjawisko dla kultur sowiaskich, czyli przytaczajc wikszo antroponimw mskich (tzw. androcentryzm), ktre przejawia si na rnych poziomach struktury
jzyka, nie tylko w warstwie frazeologicznej.
Analiza materiau paremiologicznych sownikw dwujzycznych wykazaa natomiast, e ich autorzy tylko w niewielkim
stopniu uwzgldniaj jednostki paremiologiczne z komponentem
onomastycznym. Midzy innymi w tym wanie fakcie zauwaa
si potrzeb opracowania odrbnego sownika szczeglnie tych
jednostek jzykowych.
Zasadnicz cz monografii zamyka zakoczenie, w ktrym zaprezentowane zostay wnioski z przeprowadzonych
bada. Oglnie naley stwierdzi, e jednostki paremiologicznej
z komponentem antroponimicznym w jzyku rosyjskim
i polskim tworz do jednolit sfer zjawisk, co mona uzasadni analogiami zarwno w samej strukturze tych jzykw, jak
i podobnymi warunkami historyczno-spoeczno-kulturowymi
obu spoecznoci jzykowych. Zauwaone mimo to rozbienoci
wiadcz o rnicach, majcych swoje wielorakie przyczyny.
Warto zwrci uwag chociaby na liczb przysw z imieniem
danego witego w rosyjskim i polskim zasobie paremiologicznym. Ten jednak aspekt pozostaje do dalszego gruntownego
zbadania. Poza obszarem analizy niniejszej rozprawy znalazy si
ponadto jednostki paremiologiczne z innymi typami nazw wasnych zwaszcza toponimami.
Na kocu pracy zamieszczono obszern bibliografi przede
wszystkim z zakresu frazeologii, paremiologii i onomastyki, spis
rde leksykograficznych oraz aneksy.

246

I
.., ..,
. [:] --.
60- , . . .. . 2006, . 248-256.
.., . [:] . Materiay Konferencji Naukowo-Metodycznej
w Warszawie 6-7 maja 1999. Warszawa 1999, s. 7-14.
.., . Slavica Stetinensia 1998, nr 8, s. 83-103.
..,
. Slavica Stetinensia 2002, nr
12, s. 111-120.
.., (
. ). [:] Sowo.
Tekst. Czas III. Materiay III Midzynarodowej konferencji
naukowej powiconej 200-leciu urodzin Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina. Szczecin 1999, s. 160-164.
.., . [:] Midzynarodowe Sympozjum Slawistyczne Innowacje w jzykach wschodniosowiaskich II. Zielona Gra 1998, s. 6-13.
.., . [:] Sprachnormen und Sprachnormwandel in der
russischen Sprache am Ende des 20 Jahrhunderts. Festschrift zum 65. Geburtstag von Prof. Dr. phil. habil. Oskar
Mller. Heft 6 (1998). Rostock 1998, s. 13-22.
.., . [:]

.
, , 18-20 2004.
2004, . 35-41.
.., .
[:] . 60- .. . . .. . 2000, . 214-226.
.., : . [W:] Sowo.Tekst.Czas VIII. Czowiek we
frazeologii i leksyce jzykw sowiaskich. Materiay VIII
Midzynarodowej Konferencji Naukowej (Szczecin, 27-28
maja 2005 r.), pod red. M. Aleksiejenki i M. Hordy. Szczecin
2005, s. 66-71.
.., . : . . .
.. . -- 2006, . 827.
.., : . 2003.
.., .
1999.
.., : , , . [:] .
65- . .. . 2005, .
21-27.
.., - .
2001, 3, . 66-73.
.., . [:]
. . .
.. . 1977, . 157-160.
.., . 2004.
250

.., i
. i 2005.
.., .
2004.
.., . 2007.
.., . [:]
.
. , 20-23
2005 . 2005, . 10-13.
- .., . 1968, 2.
.., : - .
2000.
.., . 1983.
.., , , . [:] . . .. . 1976, . 1246.
.., .( - -
). [:] . . . .. .
1977, . 17-30.
.., : . 2002.
.., . [:] : . III -

251

. . .
.. .. . 2007, . 108-109.
..,
- . [:]
.
50- . 2006, . 402-405.
.., .., . [:] :
. III .
. . .. .. . 2007, . 603.
.., ..,
. 1980.
.., .., . . 1983.
.., , . [:]
. . , 20-23 2005 .
2005, . 78-80.
.., . [:] . . ..
.. . 1969, . 201-207.
.., . [:] . . 87, . .. . 1971, . 3-23.
.., - . [:]
. . 87,
. .. . 1971, . 92-104.
252

..,
. [:]
. . 87, . .. . 1971, . 24-59.
.., - . [:] . .
87, . .. . 1971, . 72-92.
..,
. [:] . . 87, . .. .
1971, . 59-72.
.,

. [W:] Z problemw frazeologii polskiej i
sowiaskiej 1994, t. 6, s. 75-82.
.., .
2001.
., /rka . [W:]
Sowo. Tekst. Czas III. Szczecin 1999, s. 232-235.
.., . [:] .
. , 20-23 2005 .
2005, . 184-186.
.,
( ). [:] .
. . 60- .
.. . . . .. . 2002, .
137-144.

253

., . [:]
. . . (, , ),
. .. . 1978, . 13-34.
., . [:]
. 65- .
.. . . . , . , . , . . 2005, . 47-51.
.., :
. 2005.
..,
( ). [:] . . . (, , ), . .. . 1978, .
136-162.
.., .., . [:] . . . (, , ), . .. . 1978, . 163-210.
.., , . [:] . 50- . 2006, . 519-525.
., .,
. [:] .
65- . .. . 2005,
. 70-76.
.., .
1978.
.., -
. [:] . -

254

, a, 18-20
2004. 2004, . 73-75.
., . [W:] Sowo. Tekst. Czas V. Materiay V Midzynarodowej Konferencji
Naukowej, pod red. M. Aleksiejenki. Szczecin 2001, s. 140142.
., . Przegld
Rusycystyczny 1998, z. 3-4, s. 71-79.
.,
. Przegld Rusycystyczny
1997, z. 3-4, s. 235-241.
.., ( - ). [:] -. 60 , . . .. .
2006, . 157-169.
., . [W:] Frazeologia sowiaska
i inne paszczyzny systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask 2004, s. 233236.
., . [W:] Sowo. Tekst. Czas VII. Nowe rodki nominacji jzykowej w nowej Europie, pod. red. M. Aleksiejenki i M. Kuczyskiej.
Szczecin 2004, s. 235-240.
..,
. [:] .
. , 20-23 2005 . 2005,
. 80-83.
255

.., .
[:] - . . 2,
. 1, 2003, . 26-31.
.., (
). - 2002.
- ., . [:]
. . . (, , ),
. .. . 1978, . 249-282.
.., . [:] . . - 1964, . 96104.
- ., .
[:] . . .
(, , ), . .. .
1978, . 241-244.
.., - . [:]
. , a,
18-20 2004. 2004, . 76-80.
.., ()
. [:] . . .. . 1976, . 5-11.
.., . 1983.
.., . [:] .
50- . 2006, . 539545.

256

.., . 2003.
.., i . i
ii . 1999.
.., . [:] . . . (, , ), .
.. . 1978, . 82-104.
..,
. [:] , . .. . 1984.
.., . 2005.
..,

. [:] . , , 18-20 2004.
2004, . 80-83.
.,
( ).
[:] . . .
(, , ), . .. .
1978, . 53-81.
.., . [:] , . .. . 1984.
.., . [:] . . . (, , ), . .. . 1978, .
283-314.
.., i i ii . i 2005.
257

.,
. [W:] Sowo. Tekst. Czas. Materiay IV Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod. red. M. Aleksiejenki.
Szczecin 2000, s. 174-177.
., . Studia Rossica XI, 2000.
., . [W:]
Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red. nauk. J. Lukszyn. Warszawa 2001, s. 17-24.
.., . [:] . . .. ..
. 1969, . 162-163.
.., . [:] .
50- .
2006, . 435-445.
.., . [:]
. . .
.. . 1977, . 192-195.
.., . [:] :
. III . . . ..
.. . 2007, . 170-171.
.., . .. .
[:] . 50- . 2006, . 570-576.
.., ..,
.
2008.

258

.., .., . [:]

. . . .. . 1999, .
63-68.
.., . - 1999.
.., . - 2005.
.., :
? 1973, 2, . 21-34.
.., . [:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej II, pod red. M. Basaja i D. Rytel.
Wrocaw 1985, s. 55-71.
.., - . [:] , . .. . 1982, . 108-121.
.., .. . [:] . (, 18-20
2004 .). 2004, . 7-16.
.., .., . [:] . 26-27 2000. , . 1. . - 2001, . 112122.
.., . 1980.
.., (
- 259

). [:] Slawische und deutsche Sprachwelt. Typologische Spezifika der slawischen Sprachen im Vergleich mit
dem Deutschen (= Berliner slawistische Arbeiten). Hrsg.
Wolfgang Gladrow, Sonja Heyl. Frankfurt am Main-BerlinBern-New York-Paris-Wien 1996, s. 222-236.
.., (resp. )
. [:] Sowo. Test. Czas. Materiay
IV Midzynarodowej konferencji naukowej, pod red. M.
Aleksiejenki. Szczecin 2000, s. 25-33.
..,
. [W:] Frazeologia sowiaska i inne paszczyzny
systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask 2004, s. 115-122.
.., . [:]
. . IX. 1975, . 122-132.
.., . 1977.
.., . [:] . . , 20-23 2005 . 2005, .
16-17.
.., . [:]
. 50-
. 2006, . 577-580.
..,
- . [:] . (, 18-20 2004 .), 2004, . 249-252.
260

.., . [:] . . , 20-23 2005 . 2005, . 279-281.

., :
. [:] Jzyk. Czowiek. Dyskurs. Ksiga dedykowana prof. zw. dr. hab. Michaiowi Aleksiejence z okazji Jubileuszu 65-lecia urodzin, pod red. M. Hordy, W. Mokijenki i H.
Waltera. Szczecin 2007, s. 133-146.
.,
. [W:] Sowo.Tekst.CzasVI. Nowa frazeologia w nowej Europie. Materiay VI Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod. red. M. Aleksiejenki,
W. Mokijenki, H. Waltera. Szczecin-Greifswald 2002, s. 158164.
.., . Onomastica IX,
1959, s. 321-345.
.., . Onomastica VI, 1958, s. 57-73.
.., . 1974.
.., . Mo 1988.
.., .
[:] . . .. .. .
1969, . 54-78.
.., - .
Onomastica VII, 1961, 191-194.
.., . 1982.
.., . . 2002, 6, . 36-46.
.., i i .
ii ii. 1984.
261

, . . .. .
1984.
.., . [:] . 1979, .
7-59.
.., . [:] , .
.. . 1982.
..,
. [:] . . . (,
, ), . .. . 1978, . 105135.
..,
. [:] . . . (, , ), . .. . 1978, . 244-246.
.., .
1988.
.., .
. 1970.
.., .
1975.
.., . [:] . . . .. . 1977,
. 65-68.
.., ( ). [:]
. . . .. . 1999, . 25-33.

262

., . . . . [:]
, . . . 1977.
.., :
. [:] --.
60- , . . .. . 2006, .
176-185.
., . [:]
. . .. .. . 1969, . 84-86.
..,
: . [:]
.
. ,
20-23 2005 . 2005, . 258-260.
..,
. [:] .
. . (, , ), . ..
. 1978, . 211-229.
.., .
1972, 1, . 12-19.
.., -
.
2005, 1 (9), c. 188-199.
.., . [:] --.
60-
, .
. .. . 2006, . 152-156.

263

.., . . . . . - 2002.
.., : . -- 2002.
.., ? 1987.
..,
. [:] - . . 2, . 3, 2003, . 44-54.
., : . [:] . 65- . .. . . . ,
. , . , . . 2005, . 135142.
.,
. [:] . . .
60- . .. . .
. .. . 2002, . 310-317.
.,
. [W:] Frazeologia sowiaska i inne paszczyzny
systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask 2004, s. 211-215.
., . [W:] Sowo.Tekst.Czas VI. Nowa frazeologia w nowej Europie. Materiay VI Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod. red.
M. Aleksiejenki, W. Mokijenki, H. Waltera. SzczecinGreifswald 2002, s. 322-327.
.., ,
. [:] .., .
1968, . 97-128.
.., . [:] --. 264

60- ,
. . .. . 2006, . 348-353.
.., .., : ,
, . 2005.
., . [:] . .
. 60- . ..
. . . .. . 2002, . 317330.
., ( ). [:] . 65- . .. . . .
, . , . , . .
2005, . 143-145.
.., - - . -- 2003.
.., :
. 1999.
.., . [:] .
. . .. . 1977, . 152-156.
.,
. [W:] Sowo. Tekst. Czas VII. Nowe rodki nominacji
jzykowej w nowej Europie, pod. red. M. Aleksiejenki i M.
Kuczyskiej. Szczecin 2004, s. 155-160.
.., . 1982,
2, . 106-114.
.., . 2000, 2, . 57-65.
265

.., - .
1996, 1, . 67-79.
.., .
1997, 5, . 43-54.
.., . 1997, 2, . 54-66.
.., .., . ( ). 2002.
C .., ( ). [:] . . 7, . .. . 2005, . 54-65.
., - (
). [:] Z polskich studiw slawistycznych
1978, seria V, s. 429-435.
., . [W:] Frazeologia sowiaska i inne
paszczyzny systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej,
W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask 2004, s. 133-138.
.., . - 2003.
.., ( ).

. 1985.
.., . 1990.
.., .
1973.
266

.., .
. 1969.
.., . [:]
. . . .. .
1999, . 34-37.
.., .
1982.
.., : .
1999.
..,
. [:]
. . . .. . 1999, . 13-24.
.., . , .
1996.
.., .
[:] .
. ,
20-23 2005 . 2005, . 24-27.
., . [In:]
Resumees der Vortage und Mitteilungen. XV Internationaler
Kongress fr Namenforschung. Leipzig 13-17 August 1984,
s. 195.
.., . [:]
. 50-
. 2006, . 472-475.
.., . [:]
. -

267

, , 18-20 2004. 2004, .

84-86.
.., ( ). [:] . . . .. .. .
1977, . 5-85.
.., . . 2002.
.., XX . 1995.
..,
. [:] . 50- . 2006,
. 583-586.
.., . [:] . .
.. .. . 1969, . 239-244.
.., . [:] . 1999, . 174-179.
..,
. [:]
. . . .. . 1999,
. 174-179.
., . [:] . . . (,
, ), . .. . 1978, . 230238.
..,
. [:] .
. , 20-23 2005 . 2005, .
287-288.
268

.,
. [W:] Sowo.Tekst.Czas VIII. Czowiek we frazeologii i leksyce jzykw sowiaskich. Materiay VIII Midzynarodowej Konferencji Naukowej (Szczecin, 27-28 maja
2005 r.), pod red. M. Aleksiejenki i M. Hordy. Szczecin 2005,
s. 22-27.
.., , , , . 1999.
.., . 2005.
..,
(
). [:] . . . (, , ), . .. . 1978, . 35-52.
.., , .
1957.
.., .
1985.
.., . [:] . . .. .
1976, . 47-580.
.., . 2001, 1,
. 43-59.
., , ?

90- . [W:] Sowo.Tekst.Czas VI. Nowa frazeologia
w nowej Europie. Materiay VI Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod. red. M. Aleksiejenki, W. Mokijenki, H.
Waltera. Szczecin-Greifswald 2002, s. 187-196.
..,
( ). [:] 269

. . . 60-
. .. . . . .. .
2002, . 335-348.
.., ,
. 2002.
..,
( ). [W:] Sowo. Tekst. Czas VII. Nowe rodki
nominacji jzykowej w nowej Europie, pod. red. M. Aleksiejenki i M. Kuczyskiej. Szczecin 2004, s. 283-290.
.., ( -
). [W:] Sowo.Tekst.Czas-VI.
Nowa frazeologia w nowej Europie. Materiay VI Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod. red. M. Aleksiejenki, W.
Mokijenki, H. Waltera. Szczecin-Greifswald 2002, s. 328-333.
., ( ). [:] . 1- , . 2, . . . .. . 2008, . 321-325.
., . [W:] Sowo.Tekst.Czas VIII. Czowiek we frazeologii i leksyce jzykw sowiaskich. Materiay VIII Midzynarodowej Konferencji Naukowej (Szczecin, 27-28 maja 2005 r.), pod red. M.
Aleksiejenki i M. Hordy. Szczecin 2005, s. 187-196.
., . [:] : - -

270

, . .. . 2005, .
510-516.
., ( ). [:] wiat
Sowian w jzyku i kulturze VI, pod red. E. Komorowskiej i A.
Krzanowskiej. Szczecin 2005, s. 271-276.
., . [In:] Z problemw frazeologii
polskiej i sowiaskiej 1982, t. 1, s. 27-35.
.., . 1988.
.., . [:] . . , 20-23 2005 . 2005, . 289-290.
.., . -. 1997.
., . [:] . . . (, , ), . .. . 1978,
. 239-240.

271

II
Bartmiski J., Jzykowe podstawy obrazu wiata. Lublin 2006.
Basaj M., Cele i moliwoci bada konfrontatywnych jzykw sowiaskich. [W:] Z polskich studiw slawistycznych 1978, seria V, s. 343-350.
Bba S., Najnowsza warstwa frazeologii w wietle Nowej ksigi
przysw polskich. Przegld Humanistyczny 1979, nr 2,
s. 151-157.
Bba S., Parafrazy przysw w staej rubryce Ilustrowanego
Kuriera Polskiego. Poradnik Jzykowy 1979, z. 8, s. 387-392.
Bba S., Zagadnienia normatywnej czliwoci frazeologicznej.
Poradnik Jzykowy 1986, z. 9-10, s. 633-642.
Bba S., Liberek J., Frazeograficzne ujcie fraz wspczesnego jzyka polskiego. [W:] Frazeologia sowiaska i inne paszczyzny systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask 2004, s. 7-11.
Belchnerowska A., Wpyw literatury na imiennictwo Polakw.
[W:] . . . 60 . .. . . .. . 2002.
Biekowska D., Funkcjonowanie zwizkw frazeologicznych z
nomen proprium w dzisiejszej wiadomoci jzykowej. [W:]
Przemiany wspczesnej polszczyzny. Materiay konferencji
naukowej Opole 20-22.09.1993 r. Pod red. naukow Stanisawa Gajdy i Zbigniewa Adamiszyna. Opole 1994, s. 283287.
Bogusawski A., O podstawach oglnej charakterystyki przysw.
Pamitnik Literacki 1976, z. 3, s. 145-172.
Borejszo M., Stan duchowny w przysowiach polskich. [W:] Frazeologia sowiaska i inne paszczyzny systemu jzykowego,

272

pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki, H. Waltera. Gdask

2004, s. 153-160.
Borek H., Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa. Onomastica
XXIII, 1978, s. 163-175.
Bralewski D., Czy przysowie jest jednostk jzyka? [W:] Problemy
frazeologii europejskiej VII, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin
2005, s. 9-24.
Breustedt W., Getzin J., Grtz J., Kolsut I., Walter. H., Wrterbuch
deutscher Phraseologismen mit englischen und slawischen
quivalenten. Greifswald 2004.
Bubak J., Imiona modne. Onomastica XXIII, 1978, s. 177-182.
Bystro J.S., Ksiga imion w Polsce uywanych. Warszawa 1993.
Bubak J., Ksiga naszych imion. Wrocaw 1993.
Bubak J. Nadawanie imion w Polsce. Aspekt prawny i jzykowy.
Socjolingwistyka 5, 1983, s. 145-164.
Bubak J., Nadawanie imion w Polsce w wietle przepisw administracyjnych. [W:] Onomastyka w dydaktyce szkolnej i spoecznej Materiay z VI Konferencji onomastycznej, pod red.
E. Homy, Szczecin 1988, s. 173-181.
Bubak J., Wykaz imion uywanych w Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej. Jzyk Polski LXIII, 1983, z. 1-2, s. 72-84.
Bubak J., Zmiany frekwencyjne imion chrzestnych wspczesnych
Polakw. [W:] Najnowsze przemiany nazewnicze. Red. E. Jakus-Borkowa i K. Nowik. Opole 1998, s. 47-55.
Bubak J., Mrzek R., O wspczesnych motywach wyboru i popularnoci imion. Rocznik Cieszyski IV-V, 1983, s. 151-164.
Buczyki M., Wpyw literatury piknej na tworzenie nazw wasnych w jzyku polskim. Onomastyka literacka, WSP Olsztyn
1993, s. 51-57.
Buttler D., Dlaczego zanikaj przysowia w dwudziestowiecznej
polszczynie? Poradnik Jzykowy 1989, z. 5, s. 332-337.

273

Buttler D., Pojcie wariantw frazeologicznych. [W:] Stao i

zmienno zwizkw frazeologicznych. Red. A.M. Lewicki.
Lublin 1982, .s 29-31.
Buttler D., Przysowia polskie z form stopnia wyszego lub najwyszego. Prace Filologiczne 1986, t. XXXIII, s. 95-104.
Bystro J.S., Przysowia polskie. Krakw 1933.
Chlebda W., Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii
nadawcy. ask 2003.
Chlebda W., Frazeologia w midzyludzkiej przestrzeni komunikacyjnej. [W:] Problemy frazeologii europejskiej VI, pod red.
A.M. Lewickiego. Lublin 2004, s. 11-20.
Chlebda W., Krl bywa nagi. Midzy cytatem i skrzydlatym sowem. Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska, Sectio
FF Philologiae, vol. XVIII, Lublin 2000, s. 85-92.
Chlebda W., O specyficznoci ustalania ekwiwalentw przekadowych w dwujzycznym sowniku skrzydlatych sw. [W:] Frazeografia sowiaska, red. M. Balowski, W. Chlebda. Opole
2001, s. 295-302.
Chlebda W., Poszukiwanie idiomatykonu (Szkic informacyjny o
najnowszych dociekaniach frazeologii rosyjskiej). [W:] Problemy frazeologii europejskiej V, pod red. A.M. Lewickiego.
Lublin 2002, s. 9-20.
Chlebda W., Propozycje terminologiczne do opisu skrzydlatych
sw. Stylistyka VII, 1998, pod red. S. Gajdy, s. 189-220.
Chlebda W., Przysowia narodu radzieckiego. Wstpne zaoenia
przyszej analizy. [W:] Literatura i sowo wczoraj i dzi.
Pimiennictwo rosyjskie a pastwo totalitarne, red. A. Semczuk, W. Zmarzer. Warszawa 1993, s. 231-236.
Chlebda W., Siatka hasowa przekadowego sownika skrzydlatych
sw jako swoisty tekst kultury. [W:] Przekad-jzyk-kultura,
red. R. Lewicki. Lublin 2002, 87-95.

274

Chlebda W., Skrzydlaty koniec zimnej wojny. [W:] Jzyk w komunikacji, t. 1, red. G. Habrajska. d 2001, s. 294-309.
Chlebda W., Szkice o skrzydlatych sowach. Interpretacje lingwistyczne. Opole 2005.
Chlebda W., Typy odpowiednioci przekadowych w dwujzycznym
sowniku skrzydlatych sw. [W:] Studia z filologii sowiaskiej ofiarowane profesor Teresie Zofii Oro, red. H. Wrbel.
Krakw 2000, s. 69-75.
Chlebda W., W stron frazeologii pragmatycznej. Poradnik Jzykowy 1997, z. 2, s. 1-10.
Chlebda W., Tarsa J., Pytania o skrzydlate sowa. Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Filologia Rosyjska XXXII, Opole 1994,
s. 39-49.
Cielikowa A., Imiona i nazwiska we wspczesnej polszczynie.
Moda i uycie tekstowe. [W:] Polszczyzna a / i Polacy u
schyku XX wieku. Red. K. Handke i H. Dalewska-Gre. Warszawa 1994, s. 185-198.
Cielikowa A., Nazwy wasne we wspczesnym jzyku polskim.
[W:] Polszczyzna 2000. Ordzie o stanie jzyka na przeomie
tysicleci. Red. W. Pisarek. Krakw 1999, s. 97-111.
Cielikowa A., Spoeczny i kulturowy aspekt nadawania nowych
imion w Polsce. [W:] Onomastyka w dydaktyce szkolnej i
spoecznej. Materiay z VI Konferencji onomastycznej, pod
red. E. Homy, Szczecin 1988, s. 183-189.
Daszczyska I., Z zagadnie frazeologii. Supsk 1983.
Dbska I., Z filozofii imion wasnych. Kwartalnik filozoficzny XVIII,
1949, s. 241-261.
Dere B., Pochodne nazw wasnych w sowniku i w tekcie. Opole
2005.
Domin J., Sowotwrstwo hipokorystykw od imion wasnych osobowych w jzyku polskim i rosyjskim. Supsk 2000.

275

Dulewiczowa I., Nomen adresativum funkcja nazwy osobowej.

Studia z Filologii Polskiej i Sowiaskiej 23, 1985, s. 131-139.
uro P., Zu den Aufgaben der kontrastiven Parmiologie. [In:]
.
50- . 2006, s. 402-405.
Dynak W., O filipie (Filipie), co si wyrwa (wymkn, wyskoczy)
z konopi. Przyczynek do paremiologii owieckiej. Poradnik
Jzykowy 2002, z. 6, s. 59-63.
Dziamska-Lenart G., Innowacje frazeologiczne w powojennej felietonistyce polskiej. Pozna 2004.
Fros H., Sowa F., Twoje imi. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Krakw 2002.
Furdal A., Jzykoznawstwo otwarte. Wrocaw 2000.
Gala S., Kategorie semantyczne a odmiany stylistyczne w antroponimii. Onomastica XXVIII, 1983, s. 105-131.
Gody J., Od Adama i Ewy zaczyna. May sownik biblizmw jzyka polskiego. Krakw-Warszawa 1995.
Grnowicz H., Wstp do onomastyki. Gdask 1988.
Grny W., Zagadnienie polskiej gramatyki onomastycznej. Jzyk
Polski XXXVII, 1957, s. 174-178.
Greimas A.J., Przysowia i porzekada. Pamitnik Literacki 1978,
z. 4, s. 309-314.
Grodziski E., Nazwy wasne, imion pospolite a deskrypcje jednostkowe. Poradnik Jzykowy 1979, z. 1, s. 19-23.
Grodziski E., Wieloznaczno imion wasnych. Poradnik Jzykowy 1973, z. 4, s. 195-200.
Grodziski E., Zarys oglnej teorii imion wasnych. Warszawa
1973.
Grzenia J., Nasze imiona. Warszawa 2002.
Herman W., Frazem prba definicji. Poradnik Jzykowy 2004, z.
7, s. 20-29.

276

Ignatowicz-Skowroska J., Frazeologizmy jako tworzywo stylu

wspczesnej powieci polskiej. Szczecin 2008.
Ignatowicz-Skowroska J., Z zagadnie obrazowoci frazeologizmw. [W:] Frazeologia sowiaska i inne paszczyzny systemu jzykowego, pod red. J. Bartoszewskiej, W. Mokijenki,
H. Waltera. Gdask 2004, s. 71-75.
Ignatowicz J., Zwizki onomastyki i frazeologii na przykadzie
poezji Joanny Kulmowej. [W:] Z bada nad wspczesn polszczyzn. Materiay pod red. Edwarda Homy, Szczecin 1992,
s. 139-149.
Jdrzejko E., Obrazki z dziejw Polski czyli jeszcze raz o historyczno-kulturowym aspekcie frazeologii i paremiologii. [W:]
Problemy frazeologii europejskiej V, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2002, s. 61-78.
Kaleta Z., Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa 1998.
Kania S., Tokarski J., Zarys leksykologii i leksykografii polskiej.
Warszawa 1984.
Karolak S., Sownik frazeologiczny rosyjsko-polski. T. I-II. Warszawa 1998.
Karpluk M., O staropolskim przejmowaniu imion wczesnochrzecijaskich (typ Bartomiej, Maciej). Onomastica XVIII, 1973,
s. 153-172.
Karpluk M., Polskie imiona sowiaskie. Krakw 1973.
Karwatowska M., Szpyra-Kozowska J., Lingwistyka pci. Ona i on
w jzyku polskim. Lublin 2005.
Kodnicki Z., Przysowia dotyczce siewu zb. Literatura Ludowa
1993, z. 3, s. 27-47.
Kopertowska D., Ewolucja motywacji w imiennictwie. Jzyk Polski
LXXIV, 1994, nr 1, s. 22-33.
Kopertowska D., Nazwy urzdowe a nazwy potoczne. Jzyk Polski
LX, 1980, s. 267-272.

277

Korwin-Piotrowska D., Powiedzie wiat. Kognitywna analiza tekstw literackich na przykadach. Krakw 2006.
Kosyl C., Forma i funkcja nazw wasnych. Lublin 1983.
Kosyl C., Nazwy osobowe. [W:] Wspczesny jzyk polski. Red. J.
Bartmiski. Lublin 2001, s. 431-445.
Kosyl C., Warianty i ekwiwalenty nazw wasnych. Poradnik Jzykowy 1982, z. 4, s. 213-221.
Kowalski W., Z pogranicza nauki o literaturze i jzykoznawstwa.
Paremiologia Juliana Krzyanowskiego. Przegld Humanistyczny 1982, nr 11, s. 67-71.
Koziara S., Frazeologia biblijna w jzyku polskim. ask 2009.
Koziara S., Symbolika zwierzca we frazeologii i przysowiach jzyka polskiego. Ojczyzna polszczyzna. Kwartalnik dla nauczycieli 1996, nr 3, s. 57-61.
Koziara S., Uwagi w sprawie rde oraz selekcji zasobu polskich
frazeologizmw biblijnych. [W:] Problemy frazeologii europejskiej VII, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2005, s. 39-49.
Kreja B., Studia onomastyczne. Gdask 2005.
Krl M., O funkcjach imion osobowych we wspczesnej polszczynie. Poradnik Jzykowy 1996, z. 10, s. 57-67.
Krzyanowski J., O imionach i nazwiskach w polskich przysowiach. Onomastica III, 1957, s. 447-478.
Krzyanowski J., Mdrej gowie do dwie sowie. Warszawa 1960.
Kupis B., Nasze imiona. Warszawa 1991.
Kupis B., Wernichowska B., Kamyczek J., Ksiga imion. Warszawa
1975.
Kuratczyk M., Rosyjskie przysowia z perspektywy prakseologicznej. [W:] Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red.
nauk. J. Lukszyn. Warszawa 2001, s. 38-47.
Lech B., Uwagi o przysowiu i przysowioznawstwie rosyjskim.
Przegld Humanistyczny 1987, nr 4, s. 101-111.

278

Lewaszkiewicz T., Rzepka W.R., Zmiana tradycji w zakresie

nadawania imion jako efekt integracji spoecznej i kulturowej
(Na przykadzie gminy Sosk). [W:] Onomastyka w dydaktyce szkolnej i spoecznej Materiay z VI Konferencji onomastycznej, pod red. E. Homy, Szczecin 1988, s. 215-223.
Lewicki A.M., O motywacji frazeologizmw. [W:] Z problemw
frazeologii polskiej i sowiaskiej I, pod red. M. Basaja i D.
Rytel. Wrocaw 1982, s. 33-47.
Lewicki A.M., Problemy metodologiczne wariantywnoci zwizkw frazeologicznych. [W:] Stao i zmienno zwizkw
frazeologicznych. Red. A.M. Lewicki. Lublin 1982, s. 39-46.
Lewicki A.M., Relacyjna siatka derywacyjna jako czynnik onomazjologicznego opisu frazeologicznego. [W:] Problemy frazeologii europejskiej I, pod red. A.M. Lewickiego. Warszawa
1996, s. 9-14.
Lewicki A.M., Struktura semantyczna zwizkw frazeologicznych.
[W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej I, pod
red. M. Basaja i D. Rytel. Wrocaw 1982, s. 33-47.
Lewicki A.M., Studia z polskiej frazeologii. ask 2009.
Lewicki A.M., Studia z teorii frazeologii. ask 2003.
Luba W., Typ kontaktu jzykowego a wariantywno nazw we
wspczesnej polszczynie. Poradnik Jzykowy 1978, nr 4,
s. 7-13.
Luba W., Wspczesne polskie nazwy osobowe w akcie mowy.
Socjonlingwistyka 3, 1980, s. 53-58.
uszczyska H., Znaczenie imion. Wacz 1989.
Majkowska G., Klasyfikacja semantyczna zamierzonych modyfikacji zwizkw frazeologicznych. [W:] Z problemw frazeologii
polskiej i sowiaskiej 1988, t. 5, s. 143-163.
Majkowska G., Najnowsza frazeologia publicystyczna. [W:] Problemy frazeologii europejskiej IV, pod red. A.M. Lewickiego.
Lublin 2001, s. 25-33.
279

Malec M., Budowa morfologiczna staropolskich zoonych imion

osobowych. Wrocaw 1971.
Malec M., Imi w polskiej antroponimii i kulturze. Krakw 2001.
Malec M., Imiona chrzecijaskie w redniowiecznej Polsce. Krakw 1994.
Malec M., Imiona chrzecijaskie w redniowiecznej Polsce jako
odbicie uniwersalistycznych cech wczesnej kultury. [W:] V
Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Ksiga referatw,
pod. red. K. Zierhoffera. Pozna 1988, s. 100-108.
Malec M., O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i wspczesno. Krakw 1996.
Malec M., Staropolskie imiona dwuczonowe mskie z przyrostkami zdrabniajcymi. Onomastica VII, 1961, s. 281-289.
Malec M., Staropolskie skrcone nazwy osobowe od imion dwuczonowych. Wrocaw 1982.
Mautner F.H., Maksymy, sentencje, fragmenty, aforyzmy. Pamitnik Literacki 1978, z. 4, s. 297-307.
Mieder W., Oglne uwagi o naturze przysw. Literatura Ludowa
1993, z. 3, s. 49-63.
Milewski T., Imiona osobowe jako zwierciado kultury. [W:] Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocaw 1976, s. 147-154.
Mosioek-Kosiska K., Innowacje frazeologiczne jako rdo powstawania nowych jednostek leksykalnych. [W:] Problemy
frazeologii europejskiej V, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin
2002, s. 21-34.
Mrzek R., Antroponimia w systemie onimicznym. [W:] Antroponimia sowiaska SOW, Warszawa 1996, s. 237-243.
Mrzek R., Nazwy wasne jako przedmiot badawczy onomastyki.
[W:] Nazwy wasne w jzyku, kulturze i komunikacji spoecznej. Red. nauk. R. Mrzek. Katowice 2004, s. 9-19.
Mukaovsk J., Przysowie jako cz kontekstu. Literatura Ludowa 1973, nr 4-5, s. 54-82.
280

Mldner-Nieckowski P., Wielki sownik frazeologiczny jzyka polskiego. Warszawa 2003.

Nazwy wasne a kultura. Polska i inne kraje sowiaskie. Red.
nauk. Z. Kaleta. Warszawa 2003.
Nowakowska A., Frazeologizmy i przysowia z nazwami rolin w
Sowniku jzyka polskiego Samuela Bogumia Lindego. [W:]
Problemy frazeologii europejskiej V, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2002, s. 35-42.
Nowakowska A., Obraz wiata zwierzt we frazeologii polskiej i
francuskiej. Poradnik Jzykowy 1991, z. 9-10, s. 361-368.
Nowakowska A., wiat rolin w polskiej frazeologii. Wrocaw
2005.
Nowakowska A., Tomczak L., Czy Zabocki to Zabocki? Nazwy
wasne w polskiej frazeologii. [W:] Metodologia bada onomastycznych, pod red. M. Biolik. Olsztyn 2003, s. 457-466.
Ostaszewski M., Z zagadnie frazeologii porwnawczej. Poradnik
Jzykowy 1967, z. 6, s. 267-279.
Pado A., Kontekst rosyjskich i polskich zwizkw frazeologicznych.
[W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej 1982,
t. 1, s. 183-192.
Pajdziska A., Elementy motywujce znaczenie w skadzie zwizkw frazeologicznych. [W:] Z problemw frazeologii polskiej
i sowiaskiej I, pod red. M. Basaja i D. Rytel. Wrocaw 1982,
s. 81-87.
Pajdziska A., Frazeologizmy jako tworzywo wspczesnej poezji.
ask 2005.
Pajdziska A., O znaczeniu zwizku frazeologicznego (raz jeszcze).
[W:] Problemy frazeologii europejskiej IV, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2001, s. 11-18.
Pajdziska A., Studia frazeologiczne. ask 2006.
Piermiakow G.L., Przysowia i zwroty przysowiowe. Literatura
Ludowa 1972, nr 1, s. 35-48.
281

Polskie nazwy wasne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko.

Warszawa- Krakw 1998.
Prdota S., Modyfikacje parodystyczne przysw (na materiale jzyka niderlandzkiego). [W:] Problemy frazeologii europejskiej I, pod red. A.M. Lewickiego. Warszawa 1996, s. 29-37.
Prdota S., Nieznany zbir przysw niderlandzkich z 1601 roku w
Bibliotece Jagielloskiej. [W:] Problemy frazeologii europejskiej V, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2002, s. 89-96.
Prdota S., O bibliografiach paremiologicznych Wolfganga Miedera. Literatura Ludowa 1993, z. 3, s. 65-70.
Przezwiska i przydomki w jzykach sowiaskich. Red. S. Warcho.
Lublin 1999.
Reczek J., Z zagadnie polskiego nazewnictwa osobowego. Onomastica X, 1965, s. 191-195.
Reczek J., Ze studiw nad imionami pochodzenia chrzecijaskiego
w dawnej Polsce. Florianus Tworzyjan Florian. Onomastica XI, 1966, s. 282-288.
Rejakowa B., Miejsce przysw w tekstach o modzie. [W:] Problemy frazeologii europejskiej IV, pod red. A.M. Lewickiego. Lublin 2001, s. 71-84.
Rieger J., Funkcjonowanie imion zdrobniaych w systemie antroponimicznym (do problemu charakterystyki systemu antroponimicznego). [W:] V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Ksiga referatw, pod. red. K. Zierhoffera. Pozna
1988, s. 215-220.
Rospond S., Mwi nazwy. Warszawa 1976.
Rospond S., O frazeologii nazewniczej. Prace Filologiczne XXV,
1975, s. 469-476.
Rospond S., Struktura i klasyfikacja sowiaskich antroponimw.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jzykowego XXIV, 1966,
s. 203-224.

282

Rutkowski M., Nazwy wasne w strukturze metafory i metonimii.

Olsztyn 2007.
Rymut K., Imi nazwisko przezwisko w historii jzyka polskiego. [W:] V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Ksiga
referatw, pod. red. K. Zierhoffera. Pozna 1988, s. 221-225.
Rymut K., Zasb leksemw w prasowiaskich imionach zoonych.
Onomastica XXXVIII, 1993, s. 5-19.
Rytel D., Relacje semantyczne midzy jednostkami frazeologicznymi. [W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej
1982, t. 1, s. 71-79.
Rzetelska-Feleszko E., Nazwy wasne. [W:] Wspczesny jzyk
polski. Red. J. Bartmiski. Lublin 2001, s. 405-410.
Rzetelska-Feleszko E., Znaczenie nazw wasnych w procesie komunikacji jzykowej. [W:] V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Ksiga referatw, pod. red. K. Zierhoffera.
Pozna 1988, s. 109-117.
Saussure F. de, Kurs jzykoznawstwa oglnego. Warszawa 2002.
Skorupka S., Idiomatyzmy frazeologiczne we wspczesnym sownictwie polskim. Poradnik Jzykowy 1972, z. 3, s. 121-131.
Skorupka S., Klasyfikacja jednostek frazeologicznych. [W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej 1982, t. 1, s. 7-16.
Skorupka S., Sownik frazeologiczny jzyka polskiego, t. 1-2. Wyd.
9. Warszawa 1999.
Skorupka S., Stan i perspektywy rozwoju frazeologii porwnawczej w Polsce. [W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej 1985, t. 2, s. 7-15.
Skorupka S., Struktura frazeologiczna w jzykach sowiaskich.
Poradnik Jzykowy 1973, z. 5-6, s. 253-258.
Skorupka S., Wieloznaczno zwizkw frazeologicznych. Poradnik Jzykowy 1976, z. 5, s. 217-223.
Skorupka S., Z zagadnie frazeologii porwnawczej. Poradnik
Jzykowy 1953, z. 8, s. 127-128.
283

Skowronek K., Rutkowski M., Media i nazwy. Z zagadnie onomastyki medialnej. Krakw 2004.
Spagiska-Pruszak A., Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i
chorwackiej. Gdask 2003.
Staszewski S., Pkalki, kalki, zapoyczenia i hybrydy we frazeologii. [W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej
1985, t. 2, s. 215-218.
Staszewski S., Warianty i synonimy we frazeologii. [W:] Rozprawy
Komisji Jzykowej TN XXXII, 1986, s. 267-271.
Staszewski S., Wieloznaczne zwizki frazeologiczne w jzyku polskim i rosyjskim (w ujciu konfrontatywnym). [W:] Z problemw frazeologii polskiej i sowiaskiej 1982, t. 1, s. 193-200.
Stawnicka J., Aktualizacja przysw, cytatw i sentencji we wspczesnej polskiej aforystyce. [W:] Sowo. Tekst. Czas III. Materiay III Midzynarodowej Konferencji Naukowej powiconej 200-leciu urodzin A. Mickiewicza I A. Puszkina (Szczecin
24-25 wrzenia 1998 r.), pod. red. M. Aleksiejenki. Szczecin
1999, s. 227-231.
Szpila G., Krtko o przysowiu. Krakw 2003.
Szpila G., Minimum paremiologiczne badania pilotaowe. Jzyk
Polski 2002, z. 1, s. 36-42.
Szpila G., Opis konotacyjny leksemw w analizie kontrastywnej
frazeologizmw. Poradnik Jzykowy 2001, z. 3, s. 31-42.
Szpila G., Przysowie semantyka tekstu jednozdaniowego. Jzyk
Polski 1999, z. 5,
s. 371-378.
Szpila G., Skamielina czy ywy organizm przysowie w prasie polskiej. [W:] Jzyk a komunikacja 1. Zbir referatw z konferencji: Jzyk trzeciego tysiclecia, Krakw 2-4.03.2000,
pod red. G. Szpili. Krakw 2000, s. 215-224.

284

Szpila G., W poszukiwaniu kontekstw paremicznych. [W:] Problemy frazeologii europejskiej VII, pod red. A.M. Lewickiego.
Lublin 2005, s. 27-37.
Szutkowski T., Androcentryzm i jego odzwierciedlenie we frazeologizmach z komponentem antroponimicznym. [W:] Jzyk.
Czowiek. Dyskurs. Ksiga dedykowana prof. zw. dr. hab. Michaiowi Aleksiejence z okazji Jubileuszu 65-lecia urodzin,
pod red. M. Hordy, W. Mokijenki i H. Waltera. Szczecin 2007,
s. 209-217.
Szutkowski T., Antroponimia Ziemi Pyrzyckiej. Szczecin 2004.
Szutkowski T.J., Imi w strukturze przysowia. [W:] -. 60- , . . .. . 2006, s. 170-176.
Szutkowski T.J., Specyfika funkcjonalna nazw wasnych w polskim
argonie uczniowskim. [W:] .
50- .
2006, s. 393-400.
Szutkowski T.J., Wybr i popularno imion a sakrament bierzmowania. [W:] Nazewnictwo na pograniczach, pod red. J.
Ignatowicz-Skowroskiej. Szczecin 2005, s. 195-201.
Taszycki W., Najdawniejsze polskie imiona osobowe. [W:] Rozprawy i Studia Polonistyczne I. Wrocaw 1958, s. 32-148.
Taszycki W., Ze studiw nad polskim imiennictwem osobowym.
[W:] Rozprawy i Studia Polonistyczne I. Wrocaw 1958,
s. 3-8.
Timoszuk M., Funkcje antroponimw w przysowiach i porzekadach rosyjskich. [W:] Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red. nauk. J. Lukszyn. Warszawa 2001, s. 26-37.
Treder J., Nazwy biblijne w polskiej frazeologii. Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Gdaskiego., s. 87-96.
285

Treder J., Nazwy wasne we frazeologii zachodniosowiaskiej.

Gdaskie Studia Jzykoznawcze IV, 1988, s. 131-159.
Tyrpa A., Wyraenia i przysowia z komponentem wart warto
warto. Przyczynek do poznania hierarchii wartoci Polakw. [W:] Problemy frazeologii europejskiej VI, pod red. A.M.
Lewickiego. Lublin 2004, s. 33-45.
Ulatowska H.K., Sadowska M., Kdzielawa D., Kordys J., Przysowia w badaniu neurolingwistycznym. Poradnik Jzykowy
1996, z. 7, s. 32-41.
Ulatowska H.K., Sadowska M., Kdzielawa D., Rymarczyk K., Przysowia jako teksty. Poradnik Jzykowy 2000, z. 7, s. 22-32.
Umiska-Tyto E., Niektre kulturowe aspekty wspczesnego
imiennictwa polskiego. [W:] Nazwy wasne a kultura. Polska i
inne kraje sowiaskie. Red. nauk. Z. Kaleta. Warszawa 2003,
s. 121-147.
Umiska-Tyto E., Osobliwe formy imion chrzestnych w polszczynie mwionej. [W:] V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Ksiga referatw, pod. red. K. Zierhoffera. Pozna
1988, s. 263-267.
Urbaczyk S., Z dziejw polskiej frazeologii. Jzyk Polski 1977, z.
1, s. 36-43.
Walczak B., Micha w polskich przysowiach i porzekadach. Literatura Ludowa 1992, z. 4/5, s. 43-52.
Wieczorek D., Rola zawartoci leksykalnej w badaniach konfrontatywnych. [W:] Z polskich studiw slawistycznych 1978,
seria V, s. 443-446.
Wilko A., Spjno i struktura tekstu. Krakw 2002.
Wysoczaski W., Jzykowo-kulturowe profile dobra w paremiologii. [W:] Jzyk. Czowiek. Dyskurs. Ksiga dedykowana prof.
zw. dr. hab. Michaiowi Aleksiejence z okazji Jubileuszu 65lecia urodzin, pod red. M. Hordy, W. Mokijenki i H. Waltera.
Szczecin 2007, s. 217-230.
286

Wysoczaski W., Nazwy wasne w porwnaniach. Studium konfrontatywne frazeologii i paremii wybranych jzykw. [W:]
Rozprawy Komisji Jzykowej XXXII Wrocawskiego Towarzystwa Naukowego, pod red. J. Miodka i W. Wysoczaskiego. Wrocaw 2006, s. 67-95.
Wykiewicz-Maksimow R., Quasi-przysowia jako reakcja na
zmiany w kulturze i obyczajowoci narodw. [W:] Sowo.
Tekst. Czas. Materiay V Midzynarodowej Konferencji Naukowej, pod red. M. Aleksiejenki. Szczecin 2001, s. 276-279.
Zarba A., Osobowe nazwy wasne i ich miejsce w systemie jzykowym. Poradnik Jzykowy 1979, s. 1-12.
Zarba A., Polskie imiona ludowe. Onomastica III 1, 1957, s. 129178; III 2, 1957, s. 419-446; V 3, 1959, s. 373-408.
Ziomek J., Retoryka opisowa. Wrocaw 2000.
Zmarzer W., Systematyzacja paremii w sowniku dwujzycznym.
[W:] Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red. nauk. J.
Lukszyn. Warszawa 2001, s. 8-15.
Zumthor P., Przysowie jako epifonem. Pamitnik Literacki 1978,
z. 4, s. 315-331.
ydek-Bednarczuk U., Wprowadzenie do lingwistycznej analizy
tekstu. Krakw 2005.

287

III
.., .., ..,
. 2000.
., .., ..,
. - .
. . .. . 2005.
Chlebda W., Mokijenko W.M., Szulekowa S.G., Rosyjsko-polski
sownik skrzydlatych sw. ask 2003.
.., . - . 2001.
.., , . 1-2. 1984.
.., ,
. 1-4. 1998.
..,
. - 1910.
.., .., ,
. , . .. .. . 1980.
. . .. . 1968.
,
. 1-2, . .. . 1997.
., - ,
. I-II. 2004.
.., .., .., XX . .
2005.
Grzenia J., Sownik imion. Warszawa 2004.
288

Grzenia J., Sownik nazw wasnych. Ortografia, wymowa, sowotwrstwo i odmiana. Warszawa 1998.
.., . 1980.
Kosiska K., Sownik przysw czyli przysownik. Warszawa
2004.
., 7000 .
2004.
Koszewska A., Kierzkowska E., Kowalik E., Ledwon A., Walter H.,
500 gebruchliche russische Sprichtwrter mit ihren deutschen und polnischen Parallelen. Red. T. Menzel. Greifswald
2006.
Krzyanowski J., Mdrej gowie do dwie sowie, t. 1-3. Warszawa
1975.
Ksiga aforystyki polskiej XXI wieku. Potga myli. Wybr i oprac.
D. i W. Masowscy. Katowice 2002.
Ksiga przysw. Wybr i oprac. B. Hermann i J. Syjud. Chorzw
2005.
Maa ksiga przysw polskich. Red. S. Nyczaj. Radom 1994.
Markiewicz H., Romanowski A., Skrzydlate sowa. Warszawa
1990.
Masowscy D. i W., Ksiga przysw polskich. Kty 2001.
Mdrej gowie do... przysowie. Wybr J. Berner. oma 1994.
.. . .
. , . 1-2. 1994.
.., . Opole 2003.
.., ? .
- 2005.
Na wszystko jest przysowie. Wybr S. wirko. Pozna 1975.
Nowa ksiga przysw i wyrae przysowiowych polskich, t. 1-4,
pod red. J. Krzyanowskiego. Warszawa 1969.
.., . 1980.
289

.., .., .
1956.
.., .
1978.
, , VII- . .. , .. , .. . - 1961.
.., : .
1957.
Przysowia narodw. Wybr i oprac. J. Syjud. Katowice 2003.
Przysowia wiata. Zebrali i oprac. D. i W. Masowscy. Kty 1999.
Rok w przysowiach polskich. Praca zbiorowa. Bielsko-Biaa 1997.
Rosyjsko-polski sownik paremiologiczny. Red. nauk. J. Lukszyn.
Warszawa 2001.
.., . 1961.
Rymut K., Sownik imion wspczenie w Polsce uywanych.
Krakw 1995.
Sierla S., 100 hase. Przysowia i powiedzenia z Pisma witego.
Czstochowa 2004.
, . .. .
- 1965.
.., .
1995.
.., . 1961.
. 4- .
1989.
.., . 1998.
.., . 2001.
. .: .. , .. , .. , .. , .. , .. . . . ..
290

, : .. , .. . - 2002.
Sownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyanowskiego. Warszawa 1965.
Sownik imion. Oprac. W. Janowa, A. Skarbek, B. Zbijowska i J.
Zbiniowska. Wrocaw-Warszawa-Krakw 1991.
Sownik staropolskich nazw osobowych. Red. W. Taszycki. T. I-VII,
Wrocaw 1965.
Stypua R., Sownik przysw i powiedze rosyjsko-polski, polsko-rosyjski. Warszawa 2003.
.., . 1998.
..,
. 2003.
wierczyscy D. i A., Sownik przysw w omiu jzykach.
Warszawa 1998.
wierczyska D., Przysowia s na wszystko. Warszawa 2001.
i I.I., i. 2005.
., .., .
- 2005.
., .., -
. Greifswald 2006.
Walter H., Mokienko V., Wrterbuch russischer Anti-Sprichwrter.
Greifswald 2002.
Wiadomych rzeczy pospolita piarnia. Staropolska mdro w
sentencjach, przysowiach i cytatach od Bogurodzicy do Kochanowskiego. Zebra i oprac. R. Mazurkiewicz. Krakw
2004.
Wielki sownik frazeologiczny polsko-rosyjski, rosyjsko-polski. Red.
J. Lukszyn. Warszawa 1998.
Wielki sownik frazeologiczny z przysowiami. Oprac. A. Kosiska,
E. Sobol, A. Stankiewicz. Warszawa 2005.

291

.., .., . . -- 2005.

.., .., : , . 1982.
.., .
2000.

292

 1


()
v
- , .
v
- .
- .
v
- .
v
- , .
- , .
v ()
- .
- , : - .
v
- .
v ()
- : ; .
v ()
- .
- , .
- , .
- , .
- , .
- , .
- . .
- .

v
- ,
.
v ()
- .
- ; .
- .
v
- .
v ()
- , ( ).
v ()
- .
v (, )
- , .
- .
- , .
v
- .
v
- . .
- . ,
. .
- , .
v
- : ,
.
v
- .
296

v
- .
v
- .
v
- .
v ()
- , , .
v
- , .
v
- .
- , ( ).
- . (. ).
- .
- .
v
- .
v
- , .
v (, )
- , .
- , .
- , .
- , .
- . .
- .
- .
v (, , )
- .
- .
- .
297

- .
- , .
- , ( ).
v (. )
- . , .
v
- , ,
().
v
- . (. . ,
).
v (. , , )
- .
- , , , .
- (: , ),
.
- , ,
.
- ,
(, ).
v
- ( ).
- .
v
- .
v ()
- .
- .
- , , .
- .
- .

298

v
- , .
- , .
v
- , .
- .
v
- , .
v
- , ; , , .
v ()
- .
- .
- (,
).
- , .
- .
v
- , (: ).
- , .
- .
v (, )
- () .
- ,
.
- , .
- .
- , .
- , .
v ()
- : ;
; ; .
299

v
- .
v (. , , , )
- ,
.
- .
- .
- .
- , .
- , .
- , .
- .
- , .
- .
- , .. .
.
- .
v ()
- ; .
v ()
- .
- . .
v ()
- , .
v ()
- , .
- , , .
- . .
v ()
- , , , .
v (, )
300

- , ().
- , .
- .
- , ! .
- .
v ()
- .
v
- .
v
- () .
v (. , , , , , , , )
- , .
- .
- , , , ,
.
- , ?
(, ).
- , .
- : .
- , , .
- , .
- , ( ).
- , .
- .
- .
- ().
- , .
- ( )
.
301

- .
- , .
- .
- .
- , , ,
!
- , .
- .
- , .
- () (
).
- ,

- ,
.
- , .
- , .
- .
- , .
- , , .
- .
- .
- , .
- .
- .
- .
v (, )
- , .
- .
- , .
- , , .
- . .
302

- , , , .
- .
v
- : ().
v
- , .
v
- : .
- .
v
- ;
.
- , .
v
- .
v ()
- , , !
v ()
- , , .
v (. , )
- .
- (: ) .
v
- .
v
- , , , .
v
-
.

303

v ()
- ,
, .
v
- , ?
v
- : ,
, .
v ()
- , , ( ).
- , .
- .
v
- .
v
- .
v
- . . .
v
- .
v
- , .
v
v ()
- , .
- , .
- .
- .
- .
v
- .
304

v ()
- , .
- ; .
v
- , .
v
- , .
v ()
- - .
- .
- .
v
- , .
v ()
- , .
- .
- , .
- .
- .
v ()
- , .
- .
- ,
.
v
- .
v ()
- .
- , .
v
- , .
305

v ()
- .
v (, )
- , .
- .
v
- . , , .
v
- .
v
- .
v
- .
v
- ( ),
.
v (, , )
- .
- , .
- , : !
- , .
- .
- .
- , . !
- , .
- .
- ,
.
- .
v
- .
306

v ()
- . .
- : (.. ).
v
- .
v
- ,
.
- .
v ()
- ().
v ()
- , .
v
- .
v (, , )
- . .
- : .
- , .
- , .
- , .
- .
- .
v
- , .
v
- .
v ()
- (), .
- .
- , .
307

v
- .
v ()
- , , , , ,
v
- .
v
- . - .
v
- .
v
- , .
- .
v
- .
v ()
- .
- , .
- , .
v
- .
v
- ,
-.
v
- .
v ()
- .
v (, )
- , : , .

308

- ,
.
- , . .
- , .
v ()
- .
- , .
- .
v
- , , .
v
- , , , .
v
- ,
v
- .
v
- ,
.
v ()
- .
- , ( , ).
v
- , .
v
- .
v
- .
309

v
- .
- , .
v ()
- , (), , .
v ()
- .
- , , .
v
- . .
v
- .
v (. )
- , .
- .
- .
- .
v
- .
v
- .
v ()
- .
v ()
- .
v
- .
v ()
- , .
- , .
- .

310

- , , .
- , .
- , .
- , , .
- : .
v
- , ().
- , .
v
- .
- .
v ()
- , .
v ()
- .
- (.. ).
v
- ;
, , .
v
- . .
- .
- , .
- , .
v (. , )
- .
- , .
- , .
- . . .
- , , .

311

 2


()
v ABEL
- Czysty jak Abel.
v ABRAHAM (Abramek)
- Jak nie bandziem prosi Abrahama, to nam ziemia nie zrodzi
sama.
- Spotka si z Abramkiem.
v ADAM (Adamowy)
- Adam zjad jabko, a nam skom uczyni.
- Adam zmawia na Ew, na Adama Ewa a oboje jedli z drzewa.
- Dla jabuszka tylko Adam grzech na nas woy.
- Dziesity k w pocie Adam Dorocie.
- Na Adama i Ewy czas przyszy cholewy.
- Nowina Adama z raju wypdzono.
- Poczwszy od Adama to kady czowiek kama.
- Z Adamowego idziemy wszyscy rodu.
- ebro Adamowe nie przynosi tak wiele poytku jak szkody.
- . Ewa
v AGATA (Agatka)
- Chleb witej Agaty od ognia strzee chaty.
- Kada Agata ma swoje tarapta.
- Kada Agatka ma swego gagatka.
v AGNIESZKA
- Dobra Agnieszka, kto z ni nie mieszka.
- Jeli na Agnieszk pochmurno, to o len nietrudno, a jeli jasno, to
o len ciasno.
- Po witej Agnieszce napije si w na ciece.
- Skromna jak wita Agnieszka, a diabe w niej mieszka.
- wita Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka.

v AKSAKOW (Aksakwna)
- Nawet Turczyn Aksakwnej nie ima.
v ALBERT (Albertus)
- Biey jak Albertus z wojny.
v AMBROY
- Ambroy w grudniu uprawia ugory.
v ANDERS
- Jak Anders na biaym koniu przyjedzie
v ANDRZEJ
- Jak cie bardzo boli, wzywaj witego Andrzeja Boboli.
- Kiedy na Andrzeja poleje, poprszy, cay rok nie w por rol
moczy, suszy.
- Na witego Andrzeja dziewkom z wrby nadzieja.
v ANNA (Andzia, Anka)
- Na wit Ann mrowiska, szukaj w zimie ogniska.
- Szczliwy, kto na wit Ann wyszuka sobie pann.
- wita Anna rola jak panna.
- Andzia pakaa, ale przystaa.
- Od witej Anki zimne wieczory i ranki.
v ANTAOWICZ
- yje jak Antaowicz.
v ANTONI
- O wity Antoni, wybawe mnie z tej toni!
- wity Antoni! Wybaw nas z tej toni.
- wity Antoni od zguby broni.
v APOLLO
- I u Apollina jest natchnienie do wierszw, znajdzie si i bdzina.
v ATANAZY
- Cho dzi Atanazy, pal w piecu dwa razy.
v AUGUST
- Za trzeciego Augusta panowaa rozpusta.
- . Zygmunt
314

v BACHUS
- Wyglda jak Bachus.
v BARANOWSKI
- Co moe pan Baranowski, tego nie moe pan Kozowski.
v BARBARA (Barbarka, Baka)
- Barbara wita o grnikach pamita.
- Kiedy na wit Barbar boto, bdzie zima jak zoto.
- Na wit Barbar, jeeli mrz i pogoda, zima bdzie lekka i bez
niegu.
- Wyszed jak Barbara na trynach.
- W wito Barbarki zdejm sanie z grki.
- Z Baki bdzie Barbara, ale z Bartka Bartek.
v BARTOMIEJ (Bartosz, Bartek, Bartkowa)
- Drze ze skry jak witego Bartomieja.
- Gdy si w dzie witego Bartomieja po grach kurzy, w jesie
brona rol burzy.
- Jeli posiejesz na witego Bartomieja, to mie bdziesz stodo
pen, a jeli na witego Mateusza pust.
- Kto na wity Bartomiej sia, bdzie chleb mia.
- Na witego Bartomieja mronej zimy jest nadzieja.
- Na wity Bartomiej miao yto siej.
- Niech pan panem bdzie, a z wygod suga, Bartosz do siekiery, a
Maciek do puga.
- Co chop, to Bartek.
- Jaki Bartek dzie niesie, taka bdzie jesie.
- Powiedzia nam Bartek, e dzi tusty czwartek, a Bartkowa
uwierzya, dobrych pczkw nasmaya.
- Sam Bartek zrobi, sam Bartek zjad.
- Zaleca si Bartek Marynie, gdy zoczy kiebasy w kominie.
- . Barbara
v BATORY
- . Bona
315

- . Stefan
v BAZYLI
- . Onufry
v BENEDYKT
- Na wity Benedykt, kaczka jaj myk.
v BENIOWSKI
- Z bliska, z Kamczatki Beniowski wrci.
v BERNARD
- Jeli na Bernarda ziemia twarda, to bdzie zima harda, a jak
mikka, to lekka.
v BILEWICZ (Bilewiczowski)
- Chodzi jak niedwied bilewiczowski.
v BLANK
- Dla nie jednego panka ratunek u Blanka.
v BAEJ
- Jak nieg w wito Baeja, pogodna bdzie Wielka Niedziela.
v BOBA
- . ur
v BOBOLA
- . Andrzej
v BOGDAN (Bogdu)
- Zabra si jak Bogdu do pracy.
v BOLESAW
- Bolesaw Chrobry dla zych by surowy, a dla wszystkich dobry.
- Bolesaw Krzywousty narobi z Niemcw kapusty.
v BONA
- Za krlowej Bony byy kiepskie ony i za Batorego niewiele dobrego.
v BOREJKO
- Bodaje tylego diaba zjad jak pan Borejko.

316

v BRODZKI
- Wol z Brodzkim ryby apa w stawie, nieli z Solskim y o samej trawie.
v BUDERACKI
- Buderacki, nie ma chleba, to jedz placki.
v BUDREWICZ
- Porozumieli si jak Budrewicz z Mosiewiczem.
v BUKOWSKI
- Podzielili si jak panowie Bukowscy, co jeden wzi Bukowno, a
drugi gwno.
v CECYLIA
- Gdy na wit Cecyli grzmi, rolnik o dobrym roku ni.
- Jak soneczna jest Cecylia, w biaej sukni bdzie Wilia.
v CHOPICKI
- Spisa si jak Chopicki na dyktaturze.
v CHODKIEWICZ
- aden Chodkiewicz garncw nie przystawia.
v CHROBRY
- Krom Chrobrego nie byo w Polsce mniejszego.
- . Bolesaw
v CHRYSTUS (Krystus)
- Wyglndasz jak rezerwowy Krystus.
- . Judasz
- . Piotr
v CHRZCICIEL
- . Jan
- . Wit
v CIECHASKA
- Ciocia Ciechaska, co w niebie tabak sprzedaje.
v CIEMNIEWSKI
- Wyszed jak Ciemniewski na rakach.

317

v CZY
- Pan Czy w Woronie, jak krl na tronie.
v DAMIAN
- Gdy Damian przynosi deszcze, nieraz zagrzmi jeszcze.
v DARMOWSKI
- . Kupniowski
v DAWID (Dawidowy)
- Nie o tym Dawidzie gra idzie.
- Tacuje jak krl Dawid przed ark.
- Synu Dawidw, we kija, bij ydw!
- . Goliat
v DIANA
- Zakochanemu i koza Diana.
v DIONIZY
- Dzi witego Dionizego, uciekajcie myszy, szczury z domu tego.
v DOBROWOLSKI
- . Wolski
v DOMINIK
- Na witego Dominika piew ptactwa zanika.
- Na witego Dominika zboe z pl w gumna znika.
- wity Dominiku i ty, wity Janie, lepsze daj kartofle na moim
zagonie.
- W Dominika, gdy wiatr trzyma, to nieostra bywa zima.
v DOROTA (Dorotka, Dosia)
- Od witej Doroty naprawiaj chopie poty.
- Kada Dorota ma swoje kopota.
- Po witej Dorocie wyschn chusty na pocie.
- Sodko, Dorotko, ale drogo, niebogo.
- wita Dorotka wypuszcza skowronka za wrotka.
- U Dosi nic nie uprosi.
- . Adam
- . Maciej
318

v DROHOJOWSKI
- Drohojowscy panowie na trzystu szewcach.
v DUBRAWSKI
- Dobierze si do niego Dubrawski, nie minie go wyszomirska grusza.
v DUNIN
- Co komin, to Dunin, co wie to Wolski.
v EDWARD
- Na Edwarda jesie twarda.
v ELEONORA
- Kada Eleonora znajdzie swego amatora.
v ELIASZ
- Jeli deszcze na Eliasza, to zgnoi si pasza.
- Na witego Eliasza z nowego utku kasza.
- Na wity Elijsz do poudnia przeoruj, po poudniu w zagon rz.
v ELBIETA
- Na wit Elbiet bywa nieg nad pit.
v EPSTEIN
- Epstein mia syna, nazywa si winia.
v EUGENIA
- Jeli da nieg Eugenii, to zima si przemieni.
v EWA (Jewa, Ewka)
- Bonuje sobie jak Ewa w raju.
- Ewa jabko zjada, a Jadamowi wgrizk da.
- Ewa zgrzeszya, Adama skusia.
- Gdyby diabe w raju nie mia jabka, skusiby Ew krynolin.
- Gdyby nie bya Ewa kusia, nie byby Adam zgrzeszy.
- Naci, Ewo, jabko, skosztuj, jak ci pjdzie gadko.
- Wszystkim to Ewom idzie przyrodzeniem samym, e rzadka, ktra z swoim zgadza si Adamem.
- Chuda (za) jak sucha Jewa.
- Grzej si, Ewka, kiedy si pal drewka.
319

- . Adam
v FABIAN
- wity Fabian i Sebastian pierwsze witki wiosny.
v FAFUA
- Fafua gotowo z niego.
v FERENS
- Gada z Ferensem.
v FILIP
- Jeli deszcz w nocy Filipa i Jakuba, to na dobry urodzaj do
pewna rachuba.
- Na witego Filipa dobrze si drze lipa.
- Na Filipa i Jakuba, gdy przymrozek spadnie, najgorsza zaraza
na zboe przypadnie.
- mieje si jak Filip na jelito.
v FLORIAN
- Od witego Florka daj chleba do worka.
v FRANCISZEK
- Ju pierwszego Franciszka patrz, gdzie jajka ma pliszka.
v FRCKIEWICZ
- Mdry jak Frckiewicz.
v GABRIEL (Gabry)
- Gabry, Gabry, miaby, jadby.
v GAWE
- . Pawe
v GENOWEFA
- Od witej Genowefy listopad swj pocztek bierze.
v GERTRUDA
- Gdy deszcz na Gertrud, zima zetnie grud.
v GIEDROY
- Co Giedroy, to biskup.
v GIEGUD
- Oj, Giegudzie, Giegudzie, pacz na ci ludzie.
320

v GIERA
- Sku si jak Giera.
v GOLIAT
- Nie kady dugosz serca dobrego i mocy, wszak Goliata Dawid
may zabi z procy.
v GOTART
- . Marta
v GRABSKI
- Spisa si jak Grabski w tacu.
v GRZEGORZ (Grze)
- Na Grzegorza, gdy mrz trzyma, nie popasa dugo zima.
- Na witego Grzegorza idzie zima do morza.
- Po witym Grzegorzu nie pa byda na zbou.
- Co wie Grze, to i caa wie.
- Jeszcze Grze gdzie, a ju mu kasz studz.
- Wiedzia Grze, a od Grzesia caa wie.
v GUZDRALSKA
- Wybiera si jak panna Guzdralska do lubu.
v HALINA
- Gdy Halina ki zrosi, rolnik z wody siano kosi.
v HERBURT
- Mdry (rozumny) jak Herburt.
- . Stadnicki
v HIOB (Jop)
- Siedzi jak Job na kupie gnoja.
v HITLER
- Stan jak Hitler pod Moskw.
v HUBERT
- wity Hubert idzie za to, jakie bdzie przysze lato.
v HULEWICZ
- Zbli si (zgodz si) jak Hulewicze z Siemaszkami.

321

v IDZI
- Gdy na wity Idzi adnie, nieg na pewno pno spadnie.
- Idziego bierz si do siana pilnego.
- Na wity Idzi, to si w polu tylko bydo i oracza widzi.
- wity Idzi gruszk na drzewie widzi.
v IRENA
- Kiedy Irena z mrozem przybywa, babie lato krtkie bywa.
v IWAN (Iwanek)
- Nie dla Iwanka mietanka.
v IZYDOR
- Na Izydora pusta komora.
- . Jan
v JACEK
- Jeli na Jacka nie pada, such jesie zapowiada.
- Jeli na Jacka nie panuje plucha, to pewnie zima bdzie sucha.
- Jeli w dzie witego Jacka deszcz nie plucha, bdzie jesie sucha.
v JADWIGA
- Okoo witej Jadwigi wok wykopki na wycigi.
v JAKUB (Kuba)
- Jaki Jakub do poudnia, taka zima te do grudnia.
- Na wity Jakub grochu naskub.
- Czasem i Kuba mdrze powie.
- Jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie.
- Jak Kuba krowie do bka, to krowa Kubie do Szkopka.
- Nie bj si, Kuba, nie spotka nas zguba.
- Nie frasuj si, Kuba, znajdzie si zguba.
- . Filip
- . Pawe
v JAN (Janek, Jasio, Ja)
- Czsto tego, co zrobi Jan, nie odrobi wielmony pan.

322

- Do witego Jana o deszcz prosi trzeba, pniej baba zapask

napdzi go z nieba.
- Dzie witego Jana woa: rwij rumianek, zbieraj zioa, bo domowe zika, leki, lepsze nieraz ni z apteki.
- Gdy Jan Chrzciciel skropi, mokre bd kopy.
- Id tam, Janie, gdzie masz powoanie.
- Jak nie wylinieje ko do witego Jana, niech idzie do drugiego
pana.
- Jak si wity Jan obwieci, takich bdzie dni trzydzieci.
- Jaki ty, Janie, gupi, czy nie masz rozumu?
- Jana Chrzciciela ju kwiecia wiela.
- Janie, Janie! Ty kiep, ja nie.
- Jeli na witego Jana pada wieczr albo z rana, to na witego
Izydora pada rano lub z wieczora.
- Ju przed witym Janem zajmij si swym sianem.
- Kiedy deszcz o witym Janie, poowa orzechw na ziemi zostanie.
- Kiedy z Janem przyjd deszcze, to sze niedziel kropi jeszcze.
- Krl Jan Europy pan.
- Na witego Jana bywa Wisa wezbrana.
- Na wity Jan jagd dzban.
- Na wity Jan ostatek koniom siana daj.
- Nie rb si Janym.
- Pan Jana nagradza, a Jan pana zdradza.
- Po witym Janie nie bdziesz chodzi w kouchu, baranie.
- Przed witym Janem prosi o deszcz potrzeba, a po witym Janie i nieproszony pada.
- wity Janie Kanty, daje mi to, co i tej.
- wity Jan przyniesie mleka peen dzban.
- Umilk, jak kukuka na wity Jan.
- W wity Jan gdy deszcze pluszcz, orzechy si nie wyuszcz.
323

- Z onej rzeczy, ksie Janie, nic.

- Za Jana Kazimierza nie stao miast i onierza.
- Za krla Jana wiara nasza ratowana.
- Zarobi, jak krl Jan na Wooszczynie.
- Jak si Janek kpie w wodzie, niwom deszcze na przeszkodzie.
- Zbieraj rumianek, bo wity Janek.
- Czego si Jasio nie nauczy, tego Jan nie bdzie umia.
- Jasio ciosa koki, Kasia pasie woki.
- Jeszcze Jasio w dupie, a kasza si gotuje.
- Jaki Jasiek, taki Stasiek.
- Ja Maryni buty kupi i odebra, jak si upi.
- Gdy si Ja rozpacze, Matka nie utuli, to bdzie Ja paka do
witej Urszuli.
- . od Krzya
- . Katarzyna
v JEREMIASZ
- Lamentuje jak Jeremiasz.
v JERZY
- wity Jerzy zwykle z chodem bierzy.
- W dzie witego Jerzego wstpuje jele w wod.
v JDRZEJ (jendrusi)
- Nie jendrusi, a na koszule gnusi.
v JOWISZ
- Trudno wydrze z garci piorun Jowiszowi.
v JZEF (Jzek, Jzefowy)
- Na Jzefa pogoda, bdzie w polu woda.
- Na wity Jzef bocian przylatuje.
- Na wity Jzek czasem niegu, a czasem trawy wzek.
- Jzefowa cnota janiejsza od zota.
v JUDASZ (Judaszowski)
- I midzy apostoy byli Judasze.
- Kto z ludmi nieszczerze, Judaszem go witaj.
324

- On jeho kocha jak Judasz Chrystusa.

- Ubi spraw jak Judasz w Wielki Pitek.
- Poczciwy ty czek z Judaszowsk brod.
v KALWIN
- . Luter
v KANTY
- . Jan
v KATARZYNA (Kasia, Kaka)
- Katarzyny dzie jaki, cay grudzie taki.
- Kiedy w wit Katarzyn mrz, to szykuj wz.
- Kiedy w chodn Katarzyn z nieba nic nie spadnie, bdzie w
przyszym lutym chyba jeszcze adniej.
- Na wit Katarzyn bierz swoj pod pierzyn.
- O witej Katarzynie pomyl o pierzynie.
- Kada Kasia trafi na swego Jasia.
- Gdyby nie Kaka, nie byoby Jaka.
- Wtedy Kak za m daj, jak si o ni pytaj.
- . Jan
v KAZIMIERZ
- Jeeli w wity Kazimierz pogoda, to na kartofle uroda.
- Kazimierz Wielki pija mid u Esterki.
- Kazimierz Wielki zasta Polsk drewnian, a zostawi murowan.
- Na witego Kazimierza wyjdzie skowronek spod pierza.
- . Jan
v KMITA
- Nie pij, Kmita, z Mikity, bo on tak dobry jak i ty.
v KOMOROWSKI
- Nie taki pan by Komorowski, a rzep w Kiebasowie jada.
v KONOPACKI
- . Zabocki

325

v KONRAD
- Lepsza na Konrada godnych wilkw gromada nili chop w koszuli.
v KOPERNIK
- Siedzi jak Kopernik na supie.
v KORDYSZ
- Jeden Kordysz umrze z godu, a drugi z przejedzenia.
v KORSAK (Korsaczek)
- Co krzaczek, to Korsaczek.
v KOSACZYSKI
- Przyczepi si jak Kosaczyski do yda.
v KOTUBAJ
- . oj
v KOZOWSKI
- . Baranowski
v KRASISKI
- Spisa si jak Krasiski w sdzie.
v KRYSZTALEWICZ
- Pisze wiersze jak Krysztalewicz.
v KRZYWOUSTY
- . Bolesaw
v KUPNIOWSKI
- Kupniowskiego w tym uy trzeba, Darmowskiego prosz zaniecha.
v KURZENIEWSKI
- . Zabocki
v LACHOWSKI
- Koczy prdzej ni Lachowski kazanie.
v LUDWIK
- Na witego Ludwika zboe z pola umyka.
v LUTER
- Lutry, kalwiny bezbone syny.
326

v AZARZ
- Wszystko tu si z czasem mieni: azarz w izbie, bogacz w sieni.
v OJ
- Pki mieli na ojowie, zwali si Kotubajowie, a jak ojw nic
nie daje, stali si zwa Kotubaje.
v OKIETEK
- Duy jak okietek.
- Za panowania krla okietka.
v UCJA
- Na wit ucj przybywa dnia na kurz stop.
v UKASZ
- ukasza pociecha nasza.
- Na witego ukasza jest w domu chleb i kasza.
- Na witego ukasza schowaj pug i wka.
- Nie kady ukasz ysy, s i z czupryn.
v MACIEJ (Maciek, Mako, Makowa, wymakowa si)
- Bi Maciek on zawsze w jedn stron.
- Jak koek po pocie, tak Maciek Dorocie.
- Jaki Maciek do kocioa, taki i z kocioa.
- Maciek Dorocie dziesity koek w pocie.
- Maciek gada o kouchu, a Makowa o fartuchu.
- Maciek z Maryn s najlepsz maszyn.
- Maciek zawsze bdzie Makiem.
- Mdry Maciek, ale sobie: cho p garnka ma, a jeszcze skrobie.
- Na witego Macieja prdkiej wiosny nadzieja.
- Mako pisa umie, ale czyta nie.
- Nie bdzie z tego Maka ksidz.
- Wymakowawszy si, panie Macieju.
- . Bartomiej
v MAGDALENA (Magda)
- Gospodyni Magda: winiom plewy zjada, pomyje wypia, winie
pomorzya.
327

v MAHOMET
- Nie przysza gra do Mahometa, przyszed Mahomet do gry.
v MAGORZATA (Magorzatka)
- Jaka Magorzata, takie bdzie p lata.
- wita Magorzatka ziemniaczki budzi.
v MARCIN (Marcinek, Marcinowy)
- Dobry Marcin, kiedy ma zotwk.
- Uczy Marcin Marcina, a sam gupi jak winia.
- Jak w potrzebie: mj Marcinku, prosz ciebie; gdy potrzeba
przeminie: suchaj, chamie Marcinie.
- Jeli zima sw drog zaczyna, to czyni to w dzie witego
Marcina.
- Na Marcina woda si cina.
- Marcinowa gska zimowy prorok.
v MAREK
- Na witego Marka chop bez koszuli, w Ogrodnikw ku piecu
si tuli.
- Na witego Marka groch wyrasta z ziarnka.
- Na witego Marka nie kad misa do garnka.
v MARIA (Mania, Maryna, Marysia)
- Jak kto kocha Mari, nie pyta si o wili.
- Mania to p czowieka, a p drania.
- Z Marynami si smyko, a do roboty ani rusz.
- Zeszy si dwie Marysie: baju, baju obie.
- . Bartomiej
- . Jan
- . Maciej
v MARTA
- Gospodyni Marta niewiele warta.
- Kada Marta trafi na swego Gotarta.
v MATEUSZ (Matysek)
- Mateusz bez ddu potoku da win do przyszego roku.
328

- Na witego Mateusza paszcz miej, a na wity Micha futro

wdziej.
- Po witym Mateuszu zimno chodzi w kapeluszu.
- Przysza kryska na Matyska.
- Wara, Matysku, od cudzego pysku.
- . Bartomiej
v MATUZAL (Matuzalowy)
- Nie uywaj nadto wiata, gdy chcesz y Matuzalowe lata.
v MICHA
- Bierz, Michale, co Bg daje.
- Mwisz jako prawy Micha.
- Na Michaa owcy chwaa.
- Ptaszki przed Michaem odleciay, bdzie ostry grudzie cay.
- wity Micha wiechy pospycha.
- W Micha, kiedy deszcze wszdzie, caa zima lekka bdzie.
- . Mateusz
v MIKITA
- . Kmita
v MOJESZ
- Ja nie Mojesz, ebym lask uderzy i mia gotowe rdo.
v MORACZEWSKI
- Kiedy nie ma brylantu, dobry kamie czeski, kiedy nie ma lepszego, dobry i Moraczewski.
v MOSIEWICZ
- . Budrewicz
v NAPOLEON
- Nie trzeba byo do tego Napoleona.
v NIEBIESKI
- . Niewieski
v NIEMOJEWSKI
- . Zabocki

329

v NIEWIESKI
- Nie zgadnie pan Niewieski, co zrobi Pan Niebieski.
v OD KRZYA
- Jaka na Jana od Krzya pogoda si gosi, tak, jak starzy mwi,
Nowy Rok przynosi.
v ODBIERALSKI
- Lepszy pan Odbieralski ni pan Wydawalski.
- Niech bdzie pan Odbieralski wikszy ni pan Wydawalski.
v ODZIEMSKI
- . Zabocki
v OKOW
- Poczciwy jak Okow.
v OLBRACHT
- Za krla Olbrachta wygina szlachta.
v ONUFRY
- Onufry wry wichry lub burze, a cichy Bazyli pogod zmyli.
v ORZECHOWSKI
- . Stadnicki
v OSTRORG
- Bj si Boga i hrabiego Ostroroga.
v OSYCH
- . ur
v PAC
- Wart Pac paaca, a paac Paca.
v PADEREWSKI
- Gra jak Paderewski.
v PAPROCKI
- Ockn si jak Paprocki, kiedy mu ju p tyu zgorzao.
v PAWE (Paweek)
- Czy Pawe, czy Gawe to jedno.
- Ja o Pawle, a on o Gawle.
- Kiedy w Pawa jest pogodnie, to we niwa jest dorodnie.
330

- Na witego Pawa poowa zimy przepada.

- Wlaz Paweek na kubeek, eby Kub zosta.
- . Piotr
v PAWSZA
- Od Pana Pawszy chyba sam Bg starszy.
v PENELOPA
- Jak nie ma w domu chopa, zgupieje i Penelopa.
v PIOTR
- Chodzi z kluczami jak wity Piotr.
- Dawniej Piotr by Piotrem, otr otrem.
- Jak Piotr Chrystusa zapar si.
- Piotr wie, co mwi, Pawe za mwi, co wie.
v PODGRSKA
- Wyszed jak Podgrska na czosnku.
v PRETWIC
- Za czasw pana Pretwica spaa od Tatar granica.
v PROKOP
- Jak deszcz na witego Prokopa, to gnije niejedna kopa.
- Na wity Prokop z sierpem w polu chop.
v PUCHAA
- Zarobi jak Puchaa na klepce.
v RADZIWI
- Jak wjecha Radziwi, a si Lublin zadziwi.
v ROCH
- Na wity Roch w stodole ju groch.
v RYMSZA
- Wikszy Pan Bg ni Pan Rymsza.
- . Zabocki
v SALOMON (Salomonowy)
- Salomona rozumem przeszed.
- eby mia eb salomonowy, nie daby sobie rady.

331

v SAMSON
- Traci si jak Samson bez wosw.
- Za ona dobije i Samsona.
v Zarobi jak Sankowski na saniach
- Zarobi jak Sankowski na saniach.
v SANKOWSKI
- Zarobi jak Sankowski na saniach.
v SAPIEHA (Sapieyna)
- Nalej wina, niechaj pije, pki yje Sapieyna.
v SEBASTIAN
- . Fabian
v SIEMASZEK
- . Hulewicz
v SIKORSKI
- Im soneczko wyej, tym Sikorski bliej.
v SOLSKI
- . Brodzki
v SOTAN
- Zarobi jak Sotan na gsiach.
v STADNICKI
- Bez Stadnickich zacny, bez Herburtw rodowity, a bez Orzechowskich aden nie moe by uczony.
- Lekkomylny jak Stadnicki.
v STANISAW (Stach, Stasiek)
- Len zasiany w Stanisawa ronie jako awa.
- Na witego Stanisawa ronie koniom trawa.
- Na wity Stanisaw drzwi i okna wystaw.
- Stach miny nie stroi, jak si pana boi.
- . Jan
v STEFAN
- Stefan Batory da rozumu wzory.
- Stefan nie chcia by krlem malowanym.
332

v SUSKI
- . Zarobi jak Suski na pierzach.
v SWORACKI
- . Zabocki
v SZCZEPAN
- Jak si upije na wity Szczepan, to do drugiego witego Szczepana pijany.
v SZELA
- Okrutny jak Szela.
v TADEUSZ
- Po witym Tadeuszu trzeba chodzi w kapeluszu.
v TASKI / TASKA
- Wyszed jak Taski na sieczce.
- Pani Taska, co w niebie tabak sprzedaje.
v TEODOR
- Na witego Teodora zapeniona komora.
v TERESA (Tereska)
- Dobra Tereska, kto z ni nie mieszka.
v TOMASZ (Tomek, Tomaszowy)
- W Tomasza najdusza noc nasza.
- Wolno, Tomku, w swoim domku.
- Jaka pogoda Tomaszowa, taka bdzie i majowa.
v TRENTOWSKI
- Zarobi jak Trentowski na jajach.
v TRBECKI
- Wasny Trbeckiego diabe, trudno si go skropi.
v TWARDOWSKI
- Dokazuje jak Twardowski na ysej Grze.
- Sprawiedliwy jak Twardowski.
v TYSKI / TYSKA
- Pani Tyska daje pyska, a pan Tyski zbija pyska.

333

v URSZULA
- Po witej Urszuli chop si kouchem otuli.
- . Jan
v WAWRZYNIEC
- Gdy na Wawrzyca sota trzyma, do Gromnic lekka zima.
v WIELKI
- . Kazimierz
v WIERZYNEK
- Bogaty jak Wierzynek.
v WINCENTY
- Gdy Wincenty za pogody, wicej wina nili wody.
v WIT
- Deszcz na Wita, le z jczmiony, le na yta, a gdy jeszcze
Chrzciciel skropi, ju ich wtedy nikt nie skopi.
v WOJCIECH
- Gdy przed Wojciechem grzmi, dugo jeszcze zima ni.
- W dzie Wojciecha witego zwykle ptaki przylatuj jego.
v WOLSKI
- Tacuje Wolski i Dobrowolski, winia popowa i kiernoz dworski.
- . Dunin
v WSZELAKI
- Umar pan lada jaki, chwali go ksidz Wszelaki, mona wic y
lada jako i by chwalonym wszelako.
v WYDAWALSKI
- . Odbieralski
v ZABAWSKI
- Spisa si jak Zabawski w tacu.
v ZABOCKI
- Wyszed jak Zabocki na mydle.
- Zarobi jak Zabocki na mydle, Konopacki na bydle, Niemojewski na gsiach, a Odziemski na ledziach.

334

- Zarobi jak Zabocki na mydle, Sworacki na bydle, Kurzeniewski na hucie, Rymsza na reducie.
v ZOFIA
- wita Zofija ciepo rozwija.
v ZYGMUNT
- Za Zygmunta Augusta by mid, chleb, zoto i kura tusta.
v ABA
- Nie ta aba, co w bocie, ale ta, co w zocie.
v OCISKA
- ociska go rodzi.
v UR
- ury, Boby a Osychy zawsze byy zuchy.

335