UNIVERZITET U TRAVNIKU PRAVNI FAKULTET KISELJAK

SREDNJEVJEKOVNA BOSNA U VRIJEME BANA KULINA

Seminarski rad Iz predmeta

DRAVNO PRAVNI RAZVITAK BiH

MENTOR: Doc. Dr. Demal Najetovi

STUDENT: Amela Gado

INDEKS:768 /10 Kiseljak, Novembar 2008. SADRAJ UVOD...............................................................................................................................3 1. SEDNJEVJEKOVNA BOSNA....................................................................................4 2. BAN KULIN.................................................................................................................4 2.1. Povelja Kulina bana...................................................................................................4 2.2. Privreda i drutvo.......................................................................................................5 2.3.Bosanska vojska..........................................................................................................5 3. VJERSKI IVOT..........................................................................................................6 3.1. Sljedbenici Crkve bosanske.......................................................................................6 4. STECI.........................................................................................................................7 ZAKLJUAK...................................................................................................................9 LITERATURA...............................................................................................................10

UVOD
Bosna i Hercegovina je, kako je to u najnovijoj historijskoj literaturi dokazano, bez sumnje najstarija junoslavenska drava. Prva pouzdana vijest o Bosni potie iz sredine X stoljea, kada je bizantiski car Konstantin Porfirogenit spominje kao malu zemlju (horion Bosona). Pop Dukljanin opisuje Bosnu, kao za tadanje prilike veliku zemlju, koja se prostire od Drine do gornjeg toka rijeke Vrbasa i jadranskog razvoa, sa organiziranom vlau, na ijem se eli nalazi vladar sa titulom bana. O banovini Bosni e biti rijei i u ovom radu, te o njenom najveem usponu u vrijeme vladanja najpoznatijeg bana bosanskog, Kulina (Culin magno bano Bosniae). Za vlada vine bana Kulina, vezuje se, kako politika stabilnost, tako i ekonomski napredak Bosne, pa je on jedini bosanski vladar koji je ostao sauvan u narodnoj tradiciji. Ban Kulin je jo jedan od simbola Bosne i bosanske dravnosti, a jo neke karakteristike koje su svojstvene samo srednjevjekovnoj Bosni pojavit e se na sljedeim stranicama. To su Crkva bosanska, Bogumili i steci, koji su i danas rasuti irom Bosne i Hercegovine.

1. SREDNJEVJEKOVNA BOSNA
Feudalizacija Bizanta znai istovremeno i feudalizaciju meu Slavenima. Opadanjem bizantske moi otvara se prostor za osamostaljivanje pojedinih slavenskih saveza, tj. plemena odnosno upa i oblasti i njihovo prerastanje u dravu pod raznim domaim ili narodnim vladarima i dinastijama. Izvjesno je da je Bosna zahvaena svim tim zbivanjima te da i u njoj dolazi do breg unutarnjeg povezivanja upa i oblasti i procesa feudalizacije. U XII vijeku Bosna dobija sasvim jasne oblike jedne feudalne drave, te dolazi do znatno vrstog povezivanja njenih oblasti. Najvei neprijatelji Bosne u to vrijeme su Ugarska i Bizantija, koje svim silama nastoje pripojiti sebi neke dijelove Bosne. Malo kasnije Bizantija ipak uspjeva ovladati Bosnom 1167.godine, te se Bosna po prvi put javlja i u tituli jednog Bizantijskog cara. To stanje ne traje previe dugo. Nakon smrti Bizantijskog cara Manuela Komena, na vlast u Bosni, 1180. godine, dolazi njen, najpoznatiji vladar svih vremena Ban Kulin.

2. BAN KULIN
Sljedei bosanski vladar koji se pominje nakon bana Boria, bio je ban Kulin, koji je poznat kao veliki bosanski vladar. Ban Kulin je 1180. definitivno utvrdio temelje bosanskoj dravnoj samostalnosti. U njegovo vrijeme Bosna se meu balkanskim zemljama javlja kao ve izgraena i stabilna drava koja se u diplomatskim spisama razliito naziva; vojvodstvo (ducatus), regio, terra, districtus, banovina (banatus) i na kraju regnum (kraljevstvo)1. Bosanska drava u doba bana Kulina prostirala se od Drine do Grmea. Kulin ban je vjerovatno najtipinija linost srednjevjekovne Bosne i jedini je bosanski vladar koji je ostao sauvan u tradiciji i narodnoj poslovici; Od Kulina bana i dobrijeh dana2. Za vladavinu bana Kulina, pored politike stabilnosti, vezuje se i znaajan privredni prosperitet Bosne utemeljen u razvoju rudarstva i trgovinskim vezama sa dalmatinskim gradovima, posebno sa Dubrovnikom. Kulin ban je ostao u dobroj uspomeni kod naroda, a to nije udno, budui da se radilo o veoma spretnom politiaru koji je umio da bude sa svima u dobrim odnosima. U njegovo vrijeme bilo je u obilju svega blaga bojega, tako da i danas obian puk, kad ima velikog obilja, obino kae; Vratila su se vremena Kulina bana. 2.1. Povelja Kulina bana Od Kulina bana i dobrijeh dana ima svoju potporu u injenici da Bosna za vrijeme Bana Kulina ekonomski prosperira trgujui sa Dubrovnikom. U to vrijeme nastaje i najstariji pronaeni Bosanski dravni dokument poznat pod nazivom Povelja bosanskog
1

Dr. Mustafa Imamovi Osnove upravno-politikog razvitka i dravnopravnog poloaja BiH, Sarajevo 2006. 2 Dr. Mustafa Imamovi Historija Bonjaka, Sarajevo 1998.

bana Kulina, koji datira iz 1189. godine i predstavlja neku vrstu trgovakog ugovora sa Dubrovanima. Odlomak iz povelje Kulina bana; ...Ja, Ban Bosanski Kulin, obeavam tebi knee Krvau i svim graanima Dubrovanima pravim Vam prijateljem biti od sada i dovijeka3. I pravicu drati sa Vama i pravo povjerenje, dokle budem iv. Svi Dubrovani koji hode kuda ja vladam, trgujui, gdje god se ele kretati, gdje god koji hoe, s pravim povjerenjem i pravim srcem, bez ikakve zlobe, a ta mi ko da svojom voljom poklon. Nee im biti od mojih asnika sile, i dokle u mene budu, davati u im pomo kao i sebi, koliko se moe, bez ikakve zle primisli. Neka mi Bog pomogne i sveto evanelje. Ovaj dokument se smatra rodnim listom Bosne i Hercegovine. 2.2. Privreda i drutvo U srednjevjekovnoj Bosni najvie je cvjetala trgovina i rudarstvo. Uz tvrde gradove i utvrenja, te samostane, nastaju trgovi na kojima se otvaraju nedjeljni, godinji i prigodni sajmovi, gdje se prodavala i razmjenjivala roba razliitog porijekla i namjene. Na tim mjestima vremenom se naseljavaju zanatlije, uobliuju trgovake kolonije i uspostavljaju carinarnice. Meu zanatlijama najee se javljaju oruari, kovai, alatniari, drvodjelje. Veina njih uila je zanate u Dubrovniku i drugim dalmatinskim gradovima. Glavni potroa i kupac zanatskih proizvoda bila je bosanska vojska. Bosna je bila bogata rudama i metalima koji su se proizvodili i preraivali u brojnim bosanskohercegovakim mjestima. Iz Bosne su se pored ruda i metala izvozili jo lovaki i stoarski proizvodi kao to su; krzno, vuna, sir i drugi mlijeni proizvodi. Vjerovatno se izvozilo i suho voe, ija je proizvodnja i potronja, osobito meu pripadnicima Crkve bosanske, bila veoma razvijena. Pripadnici Crkve bosanske, kao navodni heretici, esto su bili rtve trgovine robljem. Glavni uvozni artikl bila je so, koja se najvie uvozila iz dubrovakih solana2. Potrebe za uvozom luksuznom robom, posebno su porasle na prijelazu iz XIV u XV stoljee., kada bosanska vlastela sve vie usvaja srednjevjekovnu viteko-dvorsku kulturu, stil ivljenja i nain ponaanja. To se sve ogleda u opremanju dvorova i kua luksuznim namjetajem i slikama, bogatoj odjei, oruju i konjskoj opremi fine izrade. 2.3. Bosanska vojska

3 2

www. kulinban. org Dr. Mustafa Imamovi Historija Bonjaka, Sarajevo 1998.

Tokom srednjevjekovne drave Bosne, vojska je ratovala esto, kako u odbrani Bosne, tako i osvajanju novih teritorija, kao i pomoi bratskim vladarima. Bosanski vitezovi su bili prekaljeni borci koji su svoje viteko iskustvo sticali na bojnim poljima za razliku od veine ostalih europskih vitezova koji su to stjecali uvjebavanjem. Bosanski vitezovi su na vitekim turnirima bili pravi strah i trepet. Bili su veliki ponos itave Bosne. Bosanski vladari su bili ti koji su stajali na elu bosanske vojske tokom njenih brojnih ratova. Za vrijeme Kulina bana, tokom rata sa Bizantijom , zabiljeen je sluaj kada se sam ban Kulin ogledao u dvoboju sa bizantijskim vojskovoom, ispred obje vojske. Bizantijski hroniari za Kulina bana tvrde da je rastom bio pravi div i u boju vrlo hrabar. Svaki vitez je imao jednog ili vie titonoa koji su se brinuli za njegovu vojnu opremu. Kovai koji su izraivali naoruanje postaju poznati irom Europe, najvie radi bosanskog maa, koji je bio takvog kvaliteta, da ga je preuzela gotovo itava Europa. Takoer, postojala je i posebna vrsta tita, oklopa itd. Bosanska vojska nije bila plaenika, kao to je to bio sluaj u veini europskih zemalja. Njenu okosnicu su inili banski odredi, koji su inili stalnu vojsku4. Zahvaljujui upravo opremljenosti i izuzetnom vojnikom umijeu banskih odreda, Banovina Bosna postaje uz Raku, najmonija drava na Balkanu. Banski odredi Kulinovi praktino nisu znali za poraz, to se zadralo i u vrijeme Kraljevine Bosne. Razlika je jedino bila u tome to je Kraljevina Bosna u svom sastavu imala i mornaricu.

3. VJERSKI IVOT
Javljaju se prve vijesti o hereticima u Bosni, to se doznaje iz pisma zetskog kneza Vukana, upuenog papi, 1199. godine, gdja se on ali da je ban Kulin sa svojom porodicom i vie od deset hiljada svojih podanika preao u krivo vjerovanje. Takve optube dovele su Bosnu i bana Kulina u vrlo teak poloaj, kada papa ak prijeti Bosni i krstakim ratom zbog irenja hereze po Bosni. Crkvu bosansku neki smatraju i prvom protestantskom crkvom u svijetu, odnosno pripisujui fenomen njenog djeliminog odstupanja od klasinog manihejizma, kroz njegovu reformaciju, od strane Crkve bosanske, koja uopte nije morala neophodno biti prihvaena i od strane drugih bogumilskih crkava u Zapadnoj Europi5. Pred opasnou od kriarskog rata, lukavi i oprezni Kulin, odmah je pokazao volju da u pogledu vjere, prihvati sve to se od njega trai. U pismu rimskoj kuriji pravdao se da nije znao razlikovati heretike od katolika, te da je spreman primiti svaku pouku. Bez obzira na sve uenje Crkve bosanske bilo je duboko ukorijenjeno u naraodu i nestalo tek dolaskom Turaka u Bosnu. 3.1. Sljedbenici Crkve bosanske Zvali su ih Bogumilima. Prema naukama strogih dualista, vjerovali su u anela kojeg primaju dobri krstjani na asu smrti. Taj e ih aneo na sudnjem danu razdiobe dobrih i
4 5

www.zemljabosna.com www.wikipedia

zlih uvati i dovesti dobrom Bogu. Mnogi bosanski velikai su bili bili su pripadnici Crkve bosanske. O tome svjedoe njihove povelje; Sandalj Hrani 1410. kune se:...i da se odreknu Boga i vjere koju vjeruju i angela pravoga na dan sudni Ivani Pavlovi sa svojim bratom Nikolom 1442. kune se: ...i da smo se odrekli Boga i angela na umrli as na smrti i na dan sudni i vjere koju vjerujemo Slino se kune i Bosanski vojvoda Herceg Stjepan Vuki Kosaa 1435.:...i da smo se odrekli Boga i angela milostivoga na smrt i na dan sudni i vjere koju vjerujemo Crkva bosanska uistinu je imala jak utjecaj i na bosansku vlastelu, to se moe vidjeti i zakljuiti, da su mnogi bili bogumili i slijedili doktrinu i uenje Crkve bosanske jednog od najjaih obiljeja Bosne kao drave. Velika je teta to Bogumili nisu ostavili svoje crkve, ali ipak ima neto to je vjeni svjedok da je ovo nekad bila zamlja dobrih krstjana-steci.

4. STECI
Najoitiji i najmasovniji materijalni dokaz bogumilstva Srednjevjekovne Crkve bosanske jesu naravno steci. Ispod steaka su se sahranjivali pripadnici Crkve bosanske, kako starjeine, tako i obini vjernici, a poto je sahranjivanje umrlih jedan vrlo vaan vjerski obred, to nam steci mogu vrlo jasno rei i o vrsti vjerskog uenja onih zbog kojih su podignuti. Najstariji povijesni spomenik samih pripadnika Crkve bosanske, a koji govori o njihovoj vjeri i nainu ivota, jeste i sveana izjava sa uvenog sastanka na Bilinom polju kod Zenice od 8. aprila 1203. godine, a potpisali su je sedmorica starjeina Crkve bosanske uz suradnju papinog legata Ivana de Casamare i uz supotpis bana Kulina. Originalni dokument nije sauvan, nego samo zvanini prijepis, koji je unesen u vatikanske zapisnike kao 141. pismo este godine pape Inocencija III. Starjeine Crkve bosanske, u ovoj izjavi izmeu ostalog obeavaju, da e ubudue imati grobita, gdje e se pokopavati braa i stranci koji kod njih sluajno umru. Znaaj ovih rijei je u tome da pripadnici Crkve bosanske, nisu imali svojih grobita do tada, nego su pokopavali svoje mrtve kojekuda, a to se zadralo naravno i poslije 1203. godine, jer starjeine Crkve bosanske nisu ispunili to obeanje, kao naravno ni mnoga druga koja du tada dali4. Steci se nalaze na vrlo udnim mjestima, razbacani svukuda: po breuljcima, poljima, lugovima, umama, livadama i obino su razasuti pojedinano ili u malim grupama na razdaljini od 100, 200 ili vie koraka. Na mnogim stecima, na kojima postoji i natpis, pokojnik sa ponosom istie da lei na svojoj zemlji...na svom plemenitom...na svojoj batini. Ovi grobovi, razasuti svuda dakle, po privatnim imanjima ili po plemenskim zemljama, nisu apsolutno nieg zajednikog imali sa tadanjim kranskim
4

www.zemljabosna.com

crkvama i zajednikim kranskim grobljima, ne drei se dakle kranskih obiaja ni propisa da se sahranjuju u crkvama ili posveenim grobljima. Takav nain ukopa karakteristian je i bogumilskim crkvama irom Zapadne Europe. Oni su uili da je tijelo, samo po sebi zlo, stvoreno od zla i da je samo tamnica due, pa ga treba gdje kome drago zakopati, posebno iz zdravstvenih razloga. Slavo Burci 1235. godine kori italijanske katare; O vi bijedne lude (tapini), koji mnogo brbljate o ljudskim tjelesima, a kada umru pokopavate ih privatno u rupe, ovdje, ondje, kako moete bolje. U Cod. Bavar. Monac 327 u Munchenu pie o katarima: Oni se ne brinu o ukopu mrtvih u crkvu ili groblje, izuzevi sluaj, da se prikriju, govorei da je bolje pokopavati se u drugim mjestima... tako oni esto i urede, da budu pokopani u polju ili vonjaku. Vie je nego evidentno da nije nikakva sluajnost u pitanju, da se jedan tako vaan vjerski obred, kao to je pokop mrtvih, obavlja, praktino na istovjetan i nekranski nain od strane i maniheja/katara po Zapadnoj Europi i pripadnika Crkve bosanske 4. Steci su dakle nepobitan, krajnje oigledan i najmasovniji materijalni dokaz povijesnih otisaka, koje je dualistiko uenje, odnosno bogumilstvo ostavilo u Bosni!

www.zemljabosna.com

ZAKLJUAK
Ovo je bila pria, o zemlji Bosni i njenom uvenom vladaru banu Kulinu, sa utkanim elementima uenja njenih dobrih krstjana i nepobitnom dokazu njihovog postojanjasteku. I sam ban Kulin sa svojom porodicom bio je pristalica uenja bogumila, ali za dobrobit svoga naroda i svoje Bosne, prihvatio uvjete rimskoga pape. No neki podaci kau da je ban Kulin, do svoje smrti ostao dosljedan svojoj pravoj vjeri-bogumilstvu. Za vrijeme njegove vladavine bosanska drava doivjela je privredni i ekonomski procvat, a sve zahvaljujui njegovoj mudroj i umjerenoj politici. U to vrijeme nastaje i jedan od prvih dokumenata, koji svjedoi o bosanskoj dravnosti i njenoj samostalnosti, u vidu trgovinskog ugovora sa tada veoma utjecajnom i bogatom Dubrovakom republikom,a taj dokument nama je poznat pod nazivom povelja Kulina bana. Ovaj dokument uva se u Dubrovakom arhivu. Vidjeli smo i koje su to grane privrede bile razvijene u doba Kulina bana, ta kako je izgledala zatitna funkcija srednjevjekovne Bosne. Vjerski ivot je poseban segment srednjevjekovne Bosne, zbog koga je esto intervenirala katolika crkva, sa namjerom unititi bosansku herezu. No zemlja Bosna i njeni bogumili vijekovima su odolijevali raznoraznim pritiscima i opstajali. Mada mnogi ele pobiti dokaze njihovog postojanja, pokuavajui ih svrstati u rimsko katolianstvo ili istono pravoslavlje, steci su dokaz da je ovdje nekad postojala Crkva bosanska i uivala zatitu bosanskih vladara, meu kojima je i ban Kulin. Na jednom steku naenom na Oevlju iznad Ilijaa zapisano je: A se ne lei junak Bogin Radini iz Bosne Srebrne. Tugdje na njegovoj plemenitoj batini uz kameni biljeg otca mu i djeda i djedovog djeda, lei samo biljeg njegov, jer je on zagibo i zalegho u tuoj zemlji, tamor gdje je i Sonce drugatcije i vjetar drugatciji i Bog i voda i vazduh i ljudi tui i dui mojoj strani. Kulinu, mau i kopju bjeh vjerniji no Radaci i ni mi togda stid ni al. I kada bih bil, kakor vi jeste, opet bih bil isti kakor ja bih. Vi nikdar necte biti kakor ja, a ja ne mogu biti ko tsto nekdar bi. Blagosloven ko priita i zamisli se, a lud koji privali. Ljeta 1205. godinu nakon tsto v zemlju lee Veliki Ban Kulin.

LITERATURA Obavezna literatura: 1. Dr. Mustafa Imamovi Osnove upravno-politikog razvitka i dravnopravnog poloaja BiH Sarajevo, 2006. 2. Dr. Mustafa Imamovi Historija Bonjaka Sarajevo, 1998. Internet: 3. www.kulinban.org 4. www.zemljabosna.com 5. www.wikipedia

10

11