Вы находитесь на странице: 1из 21

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

A FALA GALEGO-PORTUGUESA DA BAIXA LIMIA E CASTRO LABOREIRO ------------------------------------------------------------------Integrado no Projecto para a declaraom de Patrimnio da Humanidade da Cultura Imaterial Galego-Portuguesa

----------------------------------------------------------------------------------------------------I.E.S AQUIS QUERQUERNIS BANDE - OURENSE Jos Manuel Gonles Ribeira

NDICE

I.-LIMIAR II.- FICHA III.-TRAOS LINGSTICOS


III.1.- O SISTEMA DE SIBILANTES DO GALEGO PORTUGUS DA BAIXA-LIMIA III.2.- A FALA DA BAIXA-LMIA E O GALEGO ESTNDAR III.3.- A FALA DA BAIXA-LMIA E O PORTUGUS PADRO III.4.- MAPAS

IV.- TRABALHO DE CAMPO


IV.1.- CRITRIOS DAS TRANSCRIONS IV.2.- TRANSCRIONS 1.- AS FANTASMAS 2.- NENO TOLHEITO 3.- SONGOKU 4.- O BALOM NAS UVAS 5.- A ROUPA TENDIDA 6.- TRABALHOS DUM TEMPO 7.- OS FUGIDOS

V. CONCLUSONS VI.- BIBLIOGRAFIA

I.- LIMIAR Neste importante projecto transfronteirio procura da declaraom de patrimnio mundial da cultura imaterial galego-portuguesa por parte da UNESCO, achamos que o nosso contributo pode ser paradigma mesmo do esprito do projecto. Umha fala especfica que trascende fronteiras artificiais, mis para l da unidade geral do sistema lingstico galego-portugus. , alm disso, umha continuaom do que no nosso centro de ensino estamos a tratar de desenvolver; a promoom dos valores da comm cultura galego-portuguesa como nom podia ser doutro jeito num contexto geogrfico, a comarca da Baixa Limia, determinado pola sua condiom arraiana. O galego-portugus baixo-limiao fala-se numha srie de aldeas a ambos lados da raia pertencentes aos concelhos galegos de Entrimo e Lbios e lugares limtrofes das fregresias portuguesas de Terras de Bouro e Castro Laboreiro integradas hoje no parque natural transfronteirio de Peneda-Gers/Xurs. Constite umha rarea, um vestgio vivo da fala medieval que abrangia desde o Cantbrico ao Mondego, que conserva traos inslitos como um sistema de sibilantes que j tm perdidos tanto o galego chamado estndar como, ainda que em menor medida, o portugus padro. Numha primeira e inocente aproximaom ao fenmeno parecer-nos-a umha desviaom dialectal, um hbrido fronteirio dos respectivos estndar, mas com umha perspectiva mais cientfica, desde um ponto de vista histrico e filolgico, seria a prova da existncia dum nico sistema lingstico matricial onde essas falas, hoje estndar, seriam produtos da sua evoluom em diferentes circunstncias histricas e sociais. A sua extensom era maior no passado, como ainda hoje se pode apreciar nos concelhos mais prximos em aspectos morfolgicos e sintcticos, nom assim nos fonticos. E ainda, em lugares tam afastados como a Fisterra corunhesa ou Hermisende em Samora persistem caractersticas fonticas e morfolgicas similares. curioso constatar a percepom dos prprios utentes de galego e portugus sobre esse gradente de traos caractersticos da fala que se acentuam quanto mais perto da raia estarem os lugares, as, na beira galega, os de Bande dizem falarem portugus os de Entrimo; e os de Melgao falaren galego os de Castro-Leboreiro. E ainda, no prprio concelho de Entrimo, os de Olelas que falam portugus segundo os de Terrach. Para a academia da lngua galega galego dialectal a fala de Lobios e Entrimo; para a portuguesa, portugus arcaico a fala de Castro-Leboreiro,( integrada no grupo de dialectos de Alto-Minho e Trs-osMontes). Como se umha raia traada no mapa decidisse dar-lhe dous nomes a umha mesma cousa. Nom se tratou de fazer um trabalho cientficamente riguroso, somos conscientes de que h importantes eivas no tratamento dos dados e na metodologia aplicada. Para alm disso, achamos que nom este o nosso alvo, mas o dos departamentos de Filologia universitrios. Apenas pretendemos umha aproximaom ao fenmeno da fala baixolimi, a partir dum pequeo trabalho de campo e da consulta da literatura existente sobre este fenmeno. Nom nos foi possvel a consulta da pioneira obra do fillogo Schneider redigida em alemm, -da que por certo temos notcia que nesta altura se est a se traduzir ao galego. Contudo, temos constatado algns traos interesantes da fala nom recolhidos em algns trabalhos, como a palatalizaom do s implosivo em posiom final. Nom foi possvel recollermos gravaons da rea de Torneiros no concelho de Lbios polo que mis que falar de fala Baixo-Limi, sera mais correcto talvez falarmos de galego-portugus Entrimenho-Leboreirao. Lembramos que para a compreensom do trabalho imprescindvel a escoita das gravaons efectuadas com que se acompanha este trabalho, que ficam em arquivos sonoros adjuntos nos formatos digitais Wav e Mp3. Tambm necessrio instalar na
3

carpeta C:/windows/fonts as fontes tipogrficas aderidas para a reproducom dos caracteres do alfabeto fontico que aparecem no estudo. Como se explica no apartado do Contexto Lingstico preciso revalorizarmos esta fala entre os rapazes, j que estes serm os seus ltimos utentes devido progressiva deriva da lngua, geraom a geraom, at o galego estndar e o portugus padro, devido poderosa influncia do ensino e os meios de comunicaom. Da beira da Comunidade Autnoma de Galiza, existe o agravante da pressom do espanhol que empiora notavelmente esta situaom j que empobreze e dialectaliza ao prprio galego estndar. Galego que devido a essa pressom est hoje situado no limite da desapariom, tal e como a prpria UNESCO j tem informado. A aproximaom lusofonia, mais do que nunca, umha oportunidade para superar esta tendena e assegurar a pervivena do galego reforando o seu carcter de lngua extensa e til. Todavia, no presente marco socio-econmico da Euro-regiom Galiza-Norte de Portugal, a livre circulaom de trabalhadores j umha atractiva realidade da que se estam a beneficiar nom poucos galegos em diversos sectores como o sanitrio. E estes rapazes, utentes desta fala, estm num ponto de partida ptimo para aproveitarem esta situaom de oportunidades. Mas ainda existem prejuzos absurdos para esse achegamento, prejuizos reflexos de passadas pocas de misria econmica e cultural que preciso mudarmos. Nisso andamos. H j alguns anos figramos um pequeno artigo sobre esta fala na revista do centro e quedramos com ganas de aprofundar mais um pouco no tema. No presente curso 200405 a Lngua Portuguesa como matria optativa no 3 curso de ESO j uma realidade e estamos tentando combinar com liceos portugueses achegados, algumas jornadas de convvio. Nestas gravaons e em boca dos nossos informantes recolhen-se, alm de caractersticas lingsticas onde se aprecia a alteraom da lngua dumha geraom a outra, joias de transmissom oral como as fabulosas histrias que nos falam de condesas, fantasmas amigveis e criadas perversas, tambm se recolhe o trabalho duro dum passado de economa de subsistncia e as anedotas do quotidiano no dia de hoje. Mas, nomeadamente, a constataom da solidariedade transfronteiria que existiu num passado non tan afastado, quando os intercmbios eram mis comns, a-se s mesmas feiras, s mesmas festas, os casamentos eram mistos e os moradores dumha e outra beira da raia eram mesmo parentes. Algo que ainda hoje podemos experimentar no nosso centro olhando os apelidos dos rapazes. Com certeza hoje a situaom nom a mesma e mocidade est a lhe passar algo parezido do que lingua; tende a orbitar aorredor dos centros estandarizadores de cada Estado. Porm, este projecto conjunto pode contribuir a desenvolver a autoconfiana desta perifria de perifrias, reivindicar umha visom alternativa homogeneidade cultural e potenciar um futuro com pessoalidade prpria, convertendo-a no paradigma mesmo da cultura galego-portuguesa. Agradecemos a colaboraom prestada polos informantes assim como polos rapazes e rapazas que realizarom as gravaons, sem a ajuda dos quais nom havia-de ser possvel este trabalho, que forom: Tamara de Brito natural de Olelas (Entrimo), gravaons 1, 2, 3, 4, 5, nos lugares de Pielas e Olelas. Albertino Calleiros de Bouadrago (Entrimo), que realizou as gravaons 6 e 7 nos lugares de Bouadrago e Ribeiro de Baixo (Castro-Leboreiro).

II.- FICHA DE RECOLHIDA


ENDEREO: I.E.S AQUIS QUERQUERNIS Ra Outeiro s/n - 32840 Bande - Ourense Tel: 988443157 988443546 - E-mail: ies.aquisquerquernis@edu.xunta.es NVEIS EDUCATIVOS COM OS QUE SE REALIZOU A RECOLHIDA: 1 De Bacharelato e 4 de ESO ANO ESCOLAR DA RECOLHIDA. 2003-2004 TEMAS QUE APARECEM NO TRABALHO. Filolgicos: fala galego-portuguesa da Baixa-Limia Ourens e zona de CastroLeboreiro em Portugal Etnogrficos: Lendas e contos de transmissom oral, situaons da vida quotidiana, descriom de trabalhos no mbito rural tradicional e narracins de memria histrica CARACTERSTICAS DA ZONA NA QUE SE FIJO A RECOLHIDA. Zona interior de montanha com actividade agrcola e gandeira. Lugares: Pielas, Bouadrago e Olelas no concelho de Entrimo comarca da Baixa Limia da Comunidade Autnoma de Galiza, e tambm, o lugar limtrofe de Ribeiro de Baixo na fregresia de Castro-Leboreiro, concelho de Melgao, noroeste da regiom Alto-Minho em Portugal, ambos situados en terras do parque natural transfronteirio da Peneda-Gers/Xurs. Para mais detalhes ver os estudos aderidos a este trabalho sobre o contexto geogrfico e lingstico. RECURSOS E MATERIAIS EMPREGADOS PARA REALIZAR A ACTIVIDADE Gravadora e microfitas para trabalho de campo, medios informticos e bibliografia para a anlise de dados e elaboraom posterior. METODOLOGA QUE SE SEGUIU NA REALIZAOM DA ACTIVIDADE. Encomendou-se-lhe a um grupo de trs alun@s; Tamara de Brito em Olelas e Albertino Calleiros em Bouadrago no concelho de Entrimo e Maria ngeles Maia em Torneiros no concelho de Lbios, todos estes, lugares onde se fala essa variedade do galego-portugus, a gravaom de informantes pertencentes a distintas geraons de falantes. Por desgraa as gravaons correspondentes ao concelho de Lobios perderon-se. Por sorte Albertino Calleiros poido conseguir umha gravaom do povo portugus de Ribeiro de Baixo para constatarmos esse continum lingstico. Umha vez realizadas as gravaons procedeu-se transcriom das fitas sulinhando as caractersticas e traos salientveis que os diferenciassem do portugus padro e do galego estndar, empregando umha codificaom que se detalha no seu correspondente apartado. SOPORTE EMPREGADO NA ACTIVIDADE. A recolhida dos registros fonogrficos fixo-se em microfitas mas o suporte definitivo com o que se trabalhou est em CD-R em arquivos formato Wav e Mp3. O trabalho est em formato Microsoft Word. USO QUE SE LHE DEU AO RECOLHIDO. Por enquanto, ainda nom se lhe deu aplicaom devido a que est justo acabado de rematar. Talvez se poderia elaborar umha unidade didctica audiovisual par podermos emprega-la em aulas de galego ou portugus. Tambm se pode fazer umha adaptaom e public-la na revista do centro.

III.-TRAOS LINGSTICOS
III.1.- O SISTEMA DE SIBILANTES DO GALEGO-PORTUGUS DA BAIXA LIMIA E CASTRO-LEBOREIRO
Agrupan-se em trs parelhas de fonemas fricativos: a) PREPALATAIS, surdo x [] (queixo) / sonoro j, g [] (queijo, gente);
b) PREDORSOINTERDENTAIS, surdo c [+] (cervo) / sonoro z [+] (cozer), parelha que existe a carom doutra de fonemas interdentais surdo [+] (cervo) e sonoro [+] (cozer). Tambm temos registrado a predorsodental sonoro [z] (cozer) c) APICOALVEOLARES, surdo s [s] (servo) / sonoro -s- [] (coser).

NOTA: Escoitar arquivo sonoro sibilantes.Wav ou sibilantes.Mp3

Sibilantes presentes no galego da Baixa Limia que nom o estam no portugus padro nem no galego estndar
[+] = Fricativo interdental sonoro. Semelhante ao th do ingls this, that..:.doze [+] = Fricativo predorsointerdental sonoro. Semelhante ao th ingls de this, that.; vizinho [] = Fricativo apicoalveolar sonoro: em posiom intervoglica cousa, os homens.

III.2.- A FALA DA BAIXA-LMIA E O GALEGO ESTNDAR

Sibilantes presentes no galego da Baixa Limia que nom o estam no galego estndar
[+] = Fricativo interdental sonoro. Semelhante ao th do ingls this, that..:.doze [+] = Fricativo predorsointerdental xordo.:Chourio. [+] = Fricativo predorsointerdental sonoro. Semelhante ao th ingls de this, that.; vizinho [z] = Fricativo predorsodental sonoro: port. coisa, Limia Baixa e port: vizinho [] = Fricativo apicoalveolar sonoro: em posiom intervoglica cousa, os homens. [] = Fricativo prepalatal sonoro: gente,hoje []= Palatalizaom do -s implosivo em posiom final: filhos , ou s- antes de c, t e p

Algumhas diferenas morfolgicas e lexicais observadas a respeito do galego estndar


Pervivena da forma mas,(ou mais, ou ma) sobre o castelhanismo pero dizer ou dezer e os seus tempos verbais concordante com o portugus sobre decir. Nenhum sobre nengn Advrbio embora. Emprego da forma do fome, sobre fame Formaom da 1 pessoa do Pretrito Perfeito Simples da 3 conjugaom como no portugus; fui, coll por fum, collim

Alm disso existem muitas formas reconhecidas como ben galegas (as nicas formas realmente galegas, sendo as outras interferncias do castelhano) pola normativa oficial, ms cuja extensom actual fica muito reduzida, embora sejam comns em portugus, e a sua rea de extenssom na Baixa Lmia vai mais longe dos concelhos de Entrimo e Lobios, extendendo-se por toda a comarca, nomeadamente entre a gente de mis idade. Das da semana por feiras; segunda feira (luns), tera feira(martes), quarta feira(mrcores), quinta feira (xoves) e sexta feira(venres), por vezes omite-se a palabra feira e apenas se diz o numeral. Expressons como pronto! (listo, preparado) Adverbios de lugar, c, l, Emprego de verbo mais preposiom como: Ter + de: Tenho de ir l (quias esta seja a menos estendida), comear + de comer; comer + en algo; falar + en (cousas ou pessoas): Comearom de comer no ao e a falar en ti, Onte falarom na poltica, estar + aOnte estuvemos misa (asistimos a ela), chamar + por (algum): onde vai a tua irm?, chama por ela! Uso continuado no imperativo do verbo olhar na sua 2 pessoa de singular e plural, na expressom de apoio lingstico; olha! e olhai! como o seu equivalente castelhano a ver!, mira!, por vezes acompanhada do adverbio de lugar c, l: olha c! Expressom moito bem!, embora empreguem noutros contextos mui ou moi Expressom ao leu (despido, nu), nom bem andar cas pernas ao leu no inverno Usos do verbo ser. Hoje est calor/frio (por vai calor/frio), Substituiom da conjunom afirmativa sim Onte (sim) que comim (Neste caso no sentido de ontem comm muito), T (sim) que s parvo. Para enfatizar umha pergunta depois dum advrbio; Quando que marchamos?, Como que te chamas?, Onde que foches?. Situado antes duma oraom causal a construom O que que (o que ocorre que) para refor-la O que que...t nom queres faz-lo, O que que...comera de mais, Uso do substantivo bem com o verbo ser; Substituindo-o por bom Era bem dizer-lho (neste caso co sentido de seria bom dizer-lho). Ele nom bem, (ele est tolo). Respeito sintaxe som muito habituais as construcons de frases subordinadas por conjunons ou preposions colocando-se o pronome tono obxecto directo ou objecto indirecto antes da negaom; se lhe nom figeras caso ....., por me nom dares a razom s capaz de tudo,dixo de o fazermos quando me nom apetecia, pediu-me de cho nom dizer, tambm se da em oracins interrogativas; Por qu lhe nom deches as chaves?. Tambm se observa em subordinadas afirmativas com advrbios ou conjunons: Figem-no quando me eu casei, Olha onde se el pujo a cavar!. Com certeza estas nom som caractersticas exclusivas de esta zona, tambm se produzem noutras reas onde ainda se fala um bom galego. por iso que che eu digo III.3.- A FALA DA BAIXA-LMIA E O PORTUGUS PADRO

Sibilantes presentes no galego da Baixa Limia que nom o estam no portugus padro
[+] =Fricativo interdental surdo. Como a z em espanhol. [+] = Fricativo interdental sonoro. Semelhante ao th do ingls this, that..:.doze [+] = Fricativo predorsointerdental sonoro. Semelhante ao th ingls de this, that.; vizinho [] = Fricativo apicoalveolar sonoro: em posiom intervoglica cousa, os homens [s]= Fricativo apicoalveolar surdo, sete, no portugus padro tende a pronunciar-se [+] ( Fricativo predorsointerdental surdo) ou palataliz-lo em [] em posiom final: filhos, fez

As apicoalveolares e as predentais si estam presentes nos dialectos de Alto-Minho e Tras-osMontes.


Traos fonticos, morfolgicos e lexicais distintivos respeito ao portugus padro Inexistncia de oposiom entre os fonemas [v] e [b] Pronunciaom do grafema ch como no galego [t] e nom [] como no portugus padro Pronunciaom [] nasal velar ou velarizado sonoro do n do artigo uma, e as sas contracons com preposions, como no galego estndar. Formaom dos finais de palavras em om e am en vez de am ou em am en vez o, como na formaom do Pretrito Perfeito Simples que se fai como no galego estndar: comerom e nom comeram, ou no Futuro simples comeram e nom comero ou na conjunom negativa nom en vez de no Plena vigncia do Pretrito-mais-que perfecto (eu caira, eu vinhera), em desuso em portugus 7

substitudo por outras formas (eu tinha cado ou mesmo havia caido) Formaom do Pretrito Perfeito Simples de algns verbos como no galego; (ele dixo, e nom disse), ainda que h umha importante inestabilidade nos tempos verbais e em ocasons empregan-se em portugus. Colheches por colheste, O ditongo oi passa a ou em dois/dous e coisa/cousa, como no galego estndar. Pronome che por te O adverbio tambm fai-se como no galego; tamm A contracom da preposiom e artigo por + o, pelo, fai-se como no galego, polo Adverbio de tempo quando, passa a cando

Com certeza h-de haver muitas mais, mas estas som algumas que temos observado nas nossas gravaons.

III.4.- MAPAS

FONTE: LINDLEY CINTRA, Luis F., Nova Proposta de classificaao dos dialectos galego-

portugueses, BF, 22, pp 81-116

FONTES: Elaboraom prpria a partir de F.Fernndez Rei e outros

10

LUGARES ONDE SE REALIZAROM AS GRAVAONS

11

IV TRABALHO DE CAMPO
IV.I. CRITRIOS DE TRANSCRIOM
Para que a leitura resulte cmoda a algum nom familiarizado co alfabeto fontico internacional adoptouse outra soluom. Apesar de tratar-se da mesma fala a ambos lados da raia, sem qualquer dvida tal e como se pode comprovar nas gravaons, e para evidenciar que a ortografia umha questom puramente convencional, mais sujeita a critrios polticos e sociolgicos do que cientficos, criando divisons lingusticas artificiais, decidiu-se transcrever as gravaons ns 1, 2, 3, 4, 5 e 6, realizadas nos lugares do territrio da Comunidade Autnoma Galega coa normativa do ILG com modificaons orientadas a perceber as sibilantes e aplicou-se substituiom voglica nos casos de feche das mesmas. A transcriom da gravaom n 7, correspondente ao territrio do Estado Portugus realizaron-se coa norma padro, da que se adjunta um quadro de equivalncias fonticas a respeito do galego estndar. Em ambos os casos respectaron-se as contracons de preposiom e artigo, para p-las em evidncia e sulinharon-se traos fonticos e lxicos de inters.

Para a transcrions das fitas, feitas em norma ILG modificada, a equivalncia dos grafemas empregados e o smbolo fontico o que est a seguir:
s = [] Fricativo apicoalveolar sonoro = [+] Fricativo predorsointerdental xordo z = [z] Fricativo predorsodental sonoro z = [+] Fricativo interdental sonoro ou [+] Fricativo predorsointerdental sonoro. J = [] Fricativo prepalatal sonoro g seguido de e e i, [] Fricativo prepalatal sonoro x = [], fricativa prepalatal xorda antes de p,c e t gh = [h] gheada suave. Equivalncia fontica de algns grafemas em portugus padro e galego norma AGAL, para as distintas reas lingsticas: Baixa Limia, Portugus Hermisende, Rias Baixas, Galego padro Tras-os-montes Fisterra, estandar e c antes de i e e [+] s entre vogais [z] ss [+] (n)s [+] s(t), s(c), s(p) [][s] z [z] x entre vogais tonas [z] x precedido de vogal tnica [+] j [] g(e), g(i) [] ch [] v [v] ,, = vogais fechadas em posiom tnica ,, = vogais abertas em posiom tnica [+] [z] [] [+] [+][s] [][s] [z] [+][+] [s] [+][s] [] [] [t] [b] [+][s] [s] [+][s] [+][s] [][s] [s] [s] [s] [] [] [t] [b] [+] [s] [s] [s] [s] [+] [s] [s] [] [] [t] [b]

IV.2.-TRANSCRIONS
1.-AS FANTASMAS 12

Lugar: Pielas (Entrimo) Sexo: Mulher Idade: 79 anos Sexo: Home Idade: 82 anos Professom: Jubilados Era unha condesa i un conde e figeron unx fillox, mais como eran irmx figeron parede in doble i metronos dentro daquela parede,... murreron i quedou a casa sen ningun... comeou para l ir os vezios vivir, ma non pudan Non porque...o demo al... Non porque comeaba al a andaren as mesas sozias...a fechrense as portas i a abrilas...tudo andaba.... , fechbase tudo Andaban nos almarios abranse sos fechbanse sos.. E bueno ...e a muller so coidaba o pasillo do fundo o do primeiro piso porque pra riba nen pra dentro das habitaes nen entraba. Fronse i comprarom a casa e disseron olha venderonos a casa a un preo, dise, tan barato... pero... tia unha rapaza maix pequena, maix nova Coma t as mis ou menos I as fantasmas an onda ela pero ela non tia medo viva coelax, viva coelax, coas fantasmax, .....non tia medo i el aparea...lo vello(?) i deza t non me tes medo dis no pero son unha fantasma pero eu non teo medo s fantasmax dise ela, i el non a onda ox paix dela, a s onda ela e depois apareeu a condesa i o condeso... I o condeso...! i o conde... ... a condesa io condeso! tamn a onda rapasa aquela i ela sentbase onda cama a falar coelex, i elex desaparean asin da frente dela e deza ela j vos fostes, desapareextex como o fumo, j vos fostes, desapareextex como o fumo ... i naquilo preguntou-lo un vezio, que aquela casa est sola mais depois hai a idade. Dise vos vivedes bein e nesa casa vivimox, dise e non hai fantasmas, que vai haber fantasmas non hai fantasmas nenhumas e fazemos fextas e tudo. Chamaba a moidde pa faer ah festax i as fantasmas andaban nas festax, pero os outros non as van, s as va ela e agarrbase a iles a baillar e tudo e deza ela,.. e a familia deza hai tantos barullox nesta casa, hai tantos barullox, hai tantax coisas nesta casa es que aqu dentro destas paredes choran criox e deza a filla, que va! son cousas quel paree aqu non hai nada desas cousas e deza ela as pra quhei temer s fantasmas selax non me fai mal i extamos nunha casa de luxo i tan barata,... non.. que vean pronda min que eu non teo medo que non me fai mal. I onha noite expertoue e estaba a fantasma vella deitada beira dela, i ela foi e pasou l a mau na cara e dise tu ... non es un home dis pois no, eu son unha fantasma pero eu non te teo medo pra que te deitas aqu minha beira pra que estou a descansare a bueno, pois descansa, descansa, descansa pra quanto queirax pero eu non vox teo medo as que...bueno, e lovaron unha muller.., levaron unha muller pra correlos dal, porque os paix j viron queles que andaban ali, pero a muller cando viu a escada ... subiu a escaleira pro segundo piso, po primeiro v, cal era o baixo, cando viu aquela porra toda a andar e aquilo todo a andar sen lle ela tocar ....pola porta afora cos braos abertos a berraren e a fugire...depois levaron un home, levaron un home tamn pra ... pra fager iso, pero o home resultase que chegou al i tamn leu, tamn leu mas comearon aquelas fantasmax, que estaban aquelas figurax que estaban nas paredes a se mover i a baixar prabaixo pr piso de onde estaban das paredes e el foi cun pau, inda excangallou duas figurax daquelax, mas viuse atrapallado e disse-lle, j non fago mais nada vou tamn, ou vivan coelex ou chamen un cura que que lle deiten iso da prafora e depoix por fin foi un cura...e trazentou aquilo para fora dal e a moa quedou con pena..deza ela, e eu estaba aqu tan bein, porque eu tia compaa da i noite, tia moita compaa dia i noite i as agora ja non teo compaa ... i o vello choraba, a fantasma vella choraba por ela...dise eras tan bo e non tias medo nenhum i eu extaba in paz i agora ponde irei i agora ponde irei, bueno, e acabou asin a, acabou asin nese resultado.

13

2.- O NENO TOLHEITO Lugar: Pielas (Entrimo) Sexo: Mulher Idade: 79 anos Sexo: Home Idade: 82 anos Professom: Jubilados Haba entn un conde i unha condesa e casronse ... tiveron un fillo, tian muitox criados e muitax criadax ... - Si, si, ieu tamn estaba al.. - ... ...e acabaron e tiveron fillo... pero que figeron as criadax?..., meteron o fillo nunha habitain e dbanlle un bao dherbax por que o moio non andar... i,i,..io pai i a muller morreue, a nai morreue i o home saa pra longe, saa pra muito longe..cun coche... saa pra muito longe... traballar ou non sei fazer o que. Bueno.. - boa vida... - E via e ele preguntaba por o fillo e ela dise est a durmire, est mui ben, est a durmire. Il nunca va o fillo..bueno. Ai o fillo, que non poda vere a lus do dia, tia tudo erradio, o pai e abaixo, mais estaba tudo erradio e o inocentio durmire, al a a sa vida o outro da. Andaba al un rapx cunhas ovellax... e foise chegando pral i tia al un ghardn que ningun l a, que era o ghardn da condesa, ninhn l a... i i vaille o..o rapx foise chegando pral, chegando pral, i entrou, i entrou polo ghardn da condesa i entrou por unha ventana ..prondo o rapx ...e chegou l i falou pr rapx; ...I tu por qu non saes, Eu non podo sair, porque a patroa non me deija, as criadax non deixan sar, i eu que non podo andar, nin apaar a lus do da., dis anda comigo que imos al ver aquel ghardn, que tein tantax plantas, tantax florex tan bonitas, ai o ghardn prohibido! dis pois imos al,..ponte a p!, levntate!.. O moo levantouse, vestiuse, saron pr ghardn, saron dois pr ghardn i estiveron al a ver aquelas cousas, aquel tudo, mas sentiron as criadas e o moo tornou entrar pola ventana e errou a ventana e meteuse na cama i o outro sau pondas ovellax, bueno.. a outro da volviron, seguiron asn unha semana ou das, agia a ir pral ous dois entreterse e as ovellax quedaban pral naquil monte...at que un da chegou o pai, chegou o pai i foi ver o raps, ..i o raps non estaba, o raps non estaba,.. dise... e sau pra riba e non dise nada s criadax. sau pra fra i vai , o sentiron, o raps foi pra cama i o outro saiu pra fra... i disle...il asn praquel rapx Tu non vistes por a un rapx tulleito andar de rastro? dise...Non, eu vou pronda un rapx que est a na sa casa, ca anda mui bein, anda mui bein i fala mui bein, saimox praquel ghardn, I como destex coa entrada?, Foi un paxario que...mo dise da entrada, foi un paxario que me dise da entrada, i eu entrei por al, porque tia a entrada cuberta dhedras i asn, non se va... dise, ...i as eu entrei..., (chgate pra l z, vi, chgate pra l...)... - (Carallo vos foda...) - ......i eu entrei, eu entrei por unha ventana pronda o raps, i o raps anda, i fala, i sai pra fra, i entra, max tein que extar na cama cando vain as criadas onda ele, senn mtano, Ai, sn, sn!, E a qu horas vax ponda ele?, A tal hora. O Patrn fixillo(?) embora e non foi, ... o conde ... fixillo(?) embora e non foi, e elax foron, foron dar o bao, foron dar o bao, disronlle Imox baar o rapx, el, el non pode ver a lux, temox que baar s excurax, Bueno pois ide, e elax foron baar o rapx e o rapx a aquela hora sau por a ventana ponda o outro foi ponda ele e o patrn agarrou foi de volta i entru ponde tia entrado o raps po ghardn, i pxo al a falar coeles, dise T por qu non andas, tu por qu non saes i non andas?, Porque a fulana, a criada mis vella que al haba non me deixa, dime que se saio que morro i eu j estou cheio de sar e inda non morr, j estou cheio de sar e inda non morr ...E quein que te tirou praqu?, Foi exte.....(non sei como raio se chamaba), ...foi exte que me tirou praqu e agora ieu..., dis, Pois entn, vamos! Sade pr fra do ghardn,.saron , foron de volta por a porta pr casa e as criadax estaban todax..., al, xuntronse cuatro ou inco, novas i vellax todas sentadas... i entn o home que cuidaba o ghardn tamn estaba pral ille, i vai o, ...el chegou al co fillo i co rapx das ovellax i elax ficarom as a ollar todax , i diseron p rapx das ovellax: habimoxte matare ca nos tirastes o noso pan, dis, por qu, pra que tiamos o raps asn i ns saamos , aqu est traballbamos asin e asn agora non podemos traballar. Dixo o patrn: Agora vouvos meter a todos na crcel, vouvos meter a todos na crcel porque tias meu fillo enganado, j con onze ou doze anox, enganado nunha cama, eh? ... obrigbano a estar nunha cama se non vein este raps e se d conta que extaba al dentro... depois j foi, ...el sau mais o raps quedou o patrn a rellar coelas e el, sau mais o raps a correr por al fora prs ovellax que tia as ovellas i un cabalo l mis largo nun monte e foron pal os dois e pois el.. vieronse dacabalo do cabalo pa porta i ele a empontar as criadax pra non ter que meter na crcel: saidex todas

14

daqu fra non queda ninhunha a andar.... todas j embora daqu pra fra!. E polas a andar , depois elas choraban: Al foi o noso pan ... i foi fulano que nos deu cabo dele. E depois extaba todo contente, todo alegre co fillo i co outro rapazio das ovellax que o levou pra l ponda ele ... dise: Tu agora levas as ovellas casa i acabar entrgalas ta gente e tu veis praqu ponda o meu fillo i x compaeiro dele. I acabou as.

Comentrios:
Estm presentes todos os traos fonticos e lxicais da fala baixo-limi Presena de algm castelhanismo lxico Dvida entre Il/ele, as/asm, pero/ms, dous/dois, Hai gheada selectiva, apenas em ghardn e cambio de sibilante em condesa que pasa de[(] (a natural desta rea coa s nessa posiom) por [s] devido en ambos casos, talvez, a castelhanismos que passarom pola transmissom oral do conto, do mesmo jeito que passa nos romances. No caso do ghardim ao nom ser um concepto patrimonial prprio dumha zona rural (l h hortas, quintas, fragas, etc...mas nom jardns) bem compreensvel o seu carcter de emprstimo lxico. Adopom de tempos verbais em portugus, vierom (port. vieram, galego vinherom), viste (viche), foste (fuche), dise(dixo)... Neste ltimo caso, pronunciado com [] (Fricativo apicoalveolar sonoro), fazendo que soe como dis, e nom como o disse do portugus padro com [+] ( Fricativo predorsointerdental surdo). Como som tempos verbais que mesmo em zonas portuguesas de esta fala nom se ajustam ao padro portugus, senom ao do galego (ver informante da gravaom n 7) temos de pensar que esta informante tem ou tivo um forte contacto com outras reas de portugus, ou bem em que, do mesmo jeito que os castelhanismos, sejam traos recibidos polas caractersticas de transmissom oral da lenda, talvez originria de territrio portugus. Oscilaons fonticas do s de rapaz, rap[s], rap[] (por vezes muito difcil diferenci-los). Quando a seguinte palabra comea em vogal pronuncia-se rapa[] Fricativo apicoalveolar sonoro. Algo similar se passa com a palabra ovellas, ou coelas, que mudam a pronunciacin da sibilante a final de palabra, segn os casos.

3.- SONGOKU
Lugar Olelas (Entrimo). 17-06-03 Sexo: Mulher Idade: 71 anos Professom: Jubilada Sexo: Home Idade: 10 anos Sexo: Mulher Idade: 16 anos Professom: Estudiante Luis ven eiqu .......... ven eiqu.. -....... pois ven Luis e logho...cando tu vas esperar o coche s oito e cuarto j est a ? non!.... s oito e meia.. daiqu a que ven inda poda ver o songoku, inda poda estar a no sof

15

pois e tu non dis nada ! claro, pois iso telo que dezer as j quedas a pero a abuela dime; son horas, lisca ah pois eu levantote s oito e cuarto! porque se non lle dis nada, a abuela mndate s horas antes ahora levntaste s mesmas horas que antes t disme as, abuelita eu teo que coller o autobs s oito e meia, si o ts s oito e meia, eu levntote s oito e cuarto claro! si, e que eu quero ver o songoku ai o songoku, despois perdes o autobs e qu......a que hora che empeza o singoku eeeh..s oito.. inda che d tempo a ver songoku?... (...) ...que se levante s oito e pronto! A mn levntame s oito que quero ver songoku e senn levntaste t, non te levantas s fins de semana tamn para ver a tele? i que?, pero... tamn te podas levantar durante a semana que non che caa o c pero... (...) ah caramba! Porque me gusta durmir e veo cansado de estudiar porque me doe a cabeza No t estudias... verda que non ts cabea E non ts cabeza porqu? ...porque acaba de comer,...pr fora joghar, acaba de ver a televisin, pr fora joghar, est todo o da a joghar... Mintira... E logho non estiven a estudiar eu? Cando? Ingls.. ingles ai !

4.- O BALN NAS UVAS


Lugar Olelas (Entrimo). 17-06-03 Sexo: Mulher Idade: 71 anos Professom: Jubilada Sexo: Home Idade: 10 anos Sexo: Mulher Idade: 16 anos Professom: Estudiante Aghora o que ts que porte a estudiar e mas nom a joghar futbol ................. Non ts hoje mas mellor ts ma...e as estudiabas hoje a lecin e ma ja a sabas Ai Toni!! ..cllemo!! Como te veja a abuela...non berres...se ve a abuela que lhe tiraches enrriba s uvas,.. mtate amigho! E se non me mata..? Non, non, t jogha coela que vers... ora non lle chegho Pero se s a mais forte que hai..

16

Non teo forza ....... oh! Ja vou! Luis non lle chegho S que lle cheghas Como queres que lle cheghe oh..? .... Aora non baixa,.. est entalada! Olla as uvas todas no chau ........ Olla queda a e vai buscar outro baln... Non Mas deiqu non sai..!!! Non teo mis ... Entalouse o baln na... nas nosas uvas E que..?. A Tamara que as tira todas no chao E eu tolle culpa, ...ou...! ................. ...e as que caron.. e apamolas e comer e ciscar ai por Dios, por Dios...

4.- O ENTERRO DO SAPO


Lugar Olelas (Entrimo). 17-06-03 Sexo: Mulher Idade: 71 anos Professom: Jubilada Sexo: Home Idade: 10 anos Sexo: Mulher Idade: 16 anos Professom: Estudiante Olla un sapo! O qu iso? Un sapo! Olla qu bicho raps. Olla hai un sapo al embaixo Oh, mas est morto.. No..si.., ...no est morto, est. Estoupou ou calquera cousa Olla para onde o vs botar...eh..! Non o vou botar pra ningures, vou ver se est morto ou est vivo ...... - Caramba!...oh (e)st a refrescar (e)st... Pugchelo? Ah..! Qutamo deiqu!.. Abriche a porta?,...Abre a porta!.. Hai unha tela de araa Estaba morto a dentro Estaba morto? Ns molo enterrare

17

....... Luis traime un sacho! Luis para quieto non sejas porco Debeu estoupar ou calquera cousa Luis home bo! ...........

5.- A RECOLHER A MANTA.


Lugar Olelas (Entrimo). 17-06-03 Sexo: Mulher Idade: 71 anos Professom: Jubilada Sexo: Home Idade: 10 anos Sexo: Mulher Idade: 16 anos Professom: Estudiante Mam, recollo a manta? .... Recollo a manta do balcn? Que lle poo pinzas?, pero ela est seca! Entn.. Vouna recoller est seca e vai car do balcn embaixo! No..pjolle unhas pinzas ....que esto d glria!...millor era tirar coela toda pr baixo! Marcha pr casa! Est seca est ...s...aghora haina que doblar...vou fechar a porta do balcn, ca entra aire... e j est. Hoje parece que refrescou esta noite ou...non sei porqu, mas... ... Eu vou lavar a louza Qu..? Vou lavar a louza E t vai por un pantaln largo Non quero! Abuela, aghora collo o cobertor do balcn, si porque uste pujolle pinzas mais,.. co ar que fai hoje ighual vai do balcn embaixo, ...e despois molo buscar couso dos porcos...si...

Comentrios: Nesta srie de gravaons de cenas quotidianas que se podem observar de jeito simultneo vrias geraons dumha mesma famlia e apreciar-se umha perda paulatina de traos, quanto mis novo for o informante. E ainda mais significativa se a comparamos com as gravaons efectuadas no lugar de Pielas. Um apontamento curioso; nas novas geraons esta-se a introduzir (junto a outros traos) umha gheada atenuada, ausente at agora nesta rea embora sim seja de uso comm no concelhos limtrofe de Moinhos que sim a tm plena com som de h aspirada.

6.- A VIDA NUM TEMPO

18

Data: 7-05-03 Sexo: Mulher Idade: 80 anos Professom: Jubilada Lugar: Bouadrago, Entrimo Pra excola ja faan ir coas vacas e coa res, despois desde que san da escola andaba cunha aixada coa minha irmana a vesar nas terras e despois derde que acabaron, derde que deron mineiro tuven que andar no mineiro arriba e abaixo todo o tempo porque haba que...ns botabamox lio, botabamox patatas, botabamos... de todo, lio e patatas e millo e fabas e de todo... no mineiro quedei enterrada ai mais de dous metros enterrrada e despoise cuando estaban preto de chegar onda min pois dixeron andar con coidado que senon podmola partire (...) Os mestres tratbanos ben que nunca, eu nunca lovei unha bofetada dos maetrox, a todo o silabario, catn, raias, cuentas e de todo... Os bailes e vian as juventudes de moitos sitios pra aiqu, pro noso pueblo por que ca de da tiamos que traballare... Primeiro sementbase, e despois..haba que lle escoller a borda que tia por-o medio e despois desde que se arrincaba ripabase cun ripador e despois levabase corgo por que ablandase e espois mazabase e esois cocabase? E despois estalbase e despois asedbase e despois fibase e despois metase no tear ...faase tamn gnchillo con algodn colchas e de todo.

Comentrios:
Esta comunicante tem j muitos castelhanismos fonticos e lxicos, anda assim, ainda conserva o s intervoglico apicoalveolar sonoro sonoro -s- [] quando existe -s a final de palabra e comea a seguinte com vogal; mas duvida o s final que soa como palatal [], cumprindo-se nuns casos embora nom o faga noutros e soe como [s] apicoalveolar surda.

7.- OS FUGIDOS Sexo: Home Idade: 78 anos Lugar: Ribeiro de Baixo, Melgao Data: 7-05-03 ...e entom estuverom.......numha ocasiom um... era eu rap novinho..porque as autoridades portuguesas tinham que os prender ..tamm...eram mandadas polo governo para os arremeter Espanha. E um que era dA Ilha botou-se ao rio..niste ro...a fugir-lhe aos portugueses e atravessou o rio e fugiu pr outro lado....um espanhol fugido. I ... e bueno...i outros, t vs acol aquela carbalheira daquel monte, estuveron ali seis meses numha lapa debaixo dumha fraga, chammos-lhe ns umha lapa, debaixo dumha fraga, hai ali umha corga grande e estuverom al fugidos...Ouuh! e talvez at perto do ano, al fugidos, claro, eles tinham que comprar a comidinha pra comer, mas tuverom que estar al para fugir s autoridades, compreendes?... por eso que che eu digo que aqu passarom (...)....mui mal cando a guerra... e passmo-la ns tamm!!..que era eu pequenotinho hava que, chegado o caso, andar cumhas zoquinhos de pau e correas, de inverno sei, sei como som... o carmba.... aquilo...bueno ...olha..porque tudo o que pudesse passar pr Espanha, ia pr Espanha, claro, tinha uma misria moito grande porque a guerra durou para a dous anos dous anos e meio... ou isso.. ...case trs.. bueno..i nom havia l que comer...entm o milhinho a para l, entendes?... o milhinho a para l ...e aqu nom havia...pronto!...porque ao ir para l, falhava aqu, compreendes ?, aquilo al foi uma misria, j che digo, se for, se a gente vai a contare.....bom...depois, bom..(...............)...e eu... cando prenderom os espanhois prenderon-os al, e o caminho vem por ali e vinha um caminhinho porque pr baixo e asi aqu nesta voltinha foi onde se juntou o povo..., a capelinha est ali abaixo e tocou-se

19

o sino, t sabes o que o sino?...juntou-se aqu e eu tamm tinha um tio que era tamm destes que nom era, nom tinha medo e assim que ouviu a campana veu para ai para arriba de....Eu tinha uma me..e as autoridades espanholas aqu!..(...) e pararon aqu nesta voltinha,..eu tinha uma me que se ps frente das autoridades espanholas e dixo de aqu nom passam!..e eles coas espingardas: que a mato! mas que eles nom podiam disparar para os portugueses...compreendes ..... oooh ....ai que nom!,... nom podiam!...e o remedio foi deixa-los, mas depois quando eles andarom atirar tiros para c, eles... por isso que che eu digo

Comentrios: curioso a introducom de castelhanismos, filtrados a travs do contacto cos seus vizinhos galegos que o tem incorporado j sua fala. As caractersticas j ficarom expostas na alnea comparativa do baixo-limio com o portugus padro. Tempo verbal dixo em galego (potugus disse)

V.-CONCLUSONS Algumhas percepons apontadas j no limiar deste trabalho quedarom constatadas depois de interpretarmos as gravaons realizadas Confirma-se umha unidade lingstica transfronteiria aprecivel no sistema de sibilantes e no lxico e nom tanto nas formas verbais onde coexistem formas do portugus e do galego (ou portugus arcaico) Estes traos fonticos caractersticos transmitem-se e mantm-se nas geraons mais novas e nom tanto na morfologia e lxico. Progressiva mngua da rea de extenssom geogrfica da fala quanto mais longe da raia ficarem as poboaons. Acomodaom aos padrns oficiais galegos e portugueses dos falantes mais jovens.

VI.- BIBLIOGRAFA
FERNNDEZ REY, Francisco, Dialectoloxa da Lingua Galega. Ed. Xerais. Vigo. 1990. (pp. 56-57 e 135-137)

20

GIL COND, Valria: Estudio da Morfologia Verbal nas Lnguas Galega e Portuguesa. Universidade de So Paulo- Brasil. Crculo Fluminense de Estudos Filolgicos e Lingsticos.Revista Philologus.2002. http://www.filologia.org.br/revista/artigo/5(15)2837.html LINDLEY CINTRA, Luis F., Nova Proposta de classificaao dos dialectos galegoportugueses, BF, 22, pp 81-116 LORENZO FERNNDEZ, Xaqun, Apuntes de geografia lexicogrfica galega. Algunhas verbas dusanza corrente en Lovios (Ourense), en Ns, Xl, 71(1929), 205-206. LORENZO FERNANDEZ, Xaqun, Papeletas para un diccionario, en Ns, XVI, 121 (1934), 14-16. Recollidas en Lobeira (Limia Baixa). SCHNEIDER, Hans, Studien zum Galizischen des Limiabeckens (Orense. Spanien), em VKR, Xl (1938), 69-145, 193-281. VASCONCELLOS, Jos Leite de, Linguagens fronteirias de Hespanha em Portugal, en RLu, VII (1902), 133-145. VASCONCELLOS, Jos Leite de, Linguagem de S. Miguel de Lobios., em Opsculos, IV (1929), 598-613. VASCONCELLOS, Jos Leite de, Linguagem de Ferreiros [Entrimo], em Opsculos, IV (1929), 666-669. VKR = Volkstum und Kultur der Romanen (Sprache, Dichtung, Sitte). Vierteljahrsschrift herausgegeben vom Seminar fr romanische Sprachen und Kultur an der Hamburgischen Universitt. Hamburg. RLu = Revista Lusitana. Arquivo de Estudos Filolgicos e Etnogrficos relativos a Portugal. Porto / Lisboa. NS = Ns. Boletn Mensual da Cultura Galega. Orgao da Sociedade Ns. Ourense
BF= Boletim de Filologia, Centro de Estudos Filolgicos, Lisboa

21

Вам также может понравиться