SICAK DVME HACM KALIPILII Scak olarak dvlebilir malzemelerin, ierisi boaltlm alp kapanabilen kalplarda dvme ilemini

gerektiren pres veya dvme ekilerle yaplan retim ekline dvme hacim kalpl denir. Scak dvme hacim kalplar, dier hacim kalplarna benzer.Bu kalplarn ierisi kalplanacak parann ekline gre boaltlmtr.Ancak kalplama ilemi ka operasyonda yaplabilecei ve her operasyonda izlenecek yol, kalp tasarm ile dorudan alakaldr. Ayrca kalplama ileminde hangi tip dvme ekilerinin veya preslerin kullanlabilecei de kalp tasarmna etki eder.Scak dvme hacim kalplnda genel olarak ana husus gz nne alnmaldr. Bunlar; 1. Kalplanacak parann malzemesi ve dvlebilirlii. 2. Kalplama ilemini yapacak dvme ekici veya presin zellikleri ve kapasitesi 3. Para retimine uygun scak dvme hacim kalplarnn tasarm ve iletmeye alnmas. 1. SICAK DVLEBLR MALZEMELER VE ZELLKLER Scak dvme ilemine tabi tutulacak malzemelerin ekme dayanm,anma dayanm , ilenebilirlii,yk tama kabiliyeti, retilen parann birim fiyat ve benzeri zellikler gz nnde bulundurulur.Ayrca bu malzemelerin dvme scakl, kalplama metodu,tala kaldrma ilemi,retilen paraya uygulanacak sl ilemler ,iletmeye alncaya kadar ki zaman periyodu iersinde mekaniksel ve kimyasal zelliklerin bilinmesi gerekmektedir. 1.1 Scak dvlebilir malzemelerde aranan zellikler; 1. Uygulanan kuvvet ynnden; a- Tek eksenli ykleme:alma sresince deien baslma veya ekilme gerilimi b- Deiik eksenli ykleme : alma sresince deien ekilme,baslma kesilme,eilme,burulma ve kayma gerilimleri, c- Azalp oalan ykleme:alma sresince paraya uygulanacak en az ve en fazla yk miktar, d- Devaml ykleme:Para srekli ekilme gerilmesine tabi tutuluyorsa anmaya kar direnci azalabilir, e- Is ykseltici ykleme:Bu tip yklemede alan parann scakl artar ve zellii bozulur. 1.2 Ykleme miktar ve konumu ynnden; a- Uygulanan ykn konumu:Darbeli veya sarsntl ykleme b- alma scakl:alma sresince en az, normal ve maksimum scaklk miktar

c- evre etkisi:alma sresince parann atmosferik ve zelliklerinden etkilenmesi, anma ve korozyona kar direncinin bilinmesi. 1.3 Para mr: Parann tahmini alma mr ve tamir edilebilir zellikleri gzden uzak tutulmamaldr. 2.1 EN OK KULLANILAN DVLEBLR MALZEMELER
1. ekme dayanm yksek olan elikler:Bu eliklerin yzde uzama

miktar,ekme dayanm yksek alminyum ve titanyum alamlarnn yzde uzama miktarna eit veya daha fazladr.Bu eliklerden dvlebilecek paralarn ekme dayanmlar 126-140 kg/mm2 arasndadr. 2. Titanyum alamlar:Titanyum alamlar genellikle iki veya metalin birlemesinden meydana gelir.Ancak element says sabit olmayp bu say alminyum,vanadyum,kalay,zirkonyum,krom,molibden,elik,manganez, silisyumve tungsten olarak artrlabilir. 3. Alminyum alamlar:Son yllarda yksek dayanml alminyum alamlar kefedilmi ve bunlardan yaplan paralarn ou hava tamaclnda kullanlmaktadr.Bu alamlarn ortalama ekme dayanm 56kg/mm2 ve uzama miktar %3-%8 arasnda deimektedir. 4. Karbonlu elikler: a. %0,25 e kadar olan az karbonlu elikler b. %0,30-%0,50 arasndaki orta karbonlu elikler. c. %0,50ve daha yksek karbonlu elikler Anmaya ve sya dayankl paslanmaz elikler Bakr,pirin ve bronz:Dvlerek biimlendirilen bakr paralar,elektrik endstrisinde yaygn olarak kullanlmaktadr.Pirin ve bronz alamlar,orta seviyedeki anmann sz konusu olduu yerlerde ve bronzlar ise anmaya kar dayankl yatak malzemesi yapmnda kullanlr. Nikel ve Nikel-Bakr alamlar:Saf nikel dvlebilir.Nikel/Bakr alamlar dayankl ve korozyona kar direnli olarak bilinen alamlardr. Hafif Alamlar:Yaklak arl elik arlnn 1/3i ve ekme dayanm dk karbonlu eliklere ok yakn olan alamlardr.Bu alamlar,scak dvme ilemi ile ekillendirilebilirler.

5. 6.

7. 8.

KALIPLAMA ALANI,KALIPLAMA HACMNN HESAPLANMASI

KUVVET

ve

KALIPLAMA

1. KALIPLAMA ALANININ HESAPLANMASI

Dvlerek biimlendirelecek parann dvme dzlemi zerindeki izdm yzeyine kalplama alan denir.Kalplama alan hesaplanrken retilecek parann dvme dzlemi zerindeki izdm yzey alan ile apak yzey alan toplanr ve parann toplam kalplama alan aadaki formllerle bulunur. S1=apan dvme dzlemi zerindeki izdm yzey alan,mm2 S=Kalplanacak parann dvme dzlemi zerindeki apaksz izdm yzey alan ile,mm2 ST=Toplam kalplama yzeyi alan mm2 ST=S1+S, mm2 ekilde dzgn profili simetrik para ve toplam kalplama alannn nasl bulunaca gsterilmektedir.Bu para silindirik boyutlu olduu iin kalplama alan dorudan hesaplanabilecei gibi parann kendi ve apak alan ayr hesaplanp (St=S1+S) forml de bulunabilir. 1. Toplam kalite alannn hesab: ekildeki parann toplam kalplama alan,apak genilii ierisine alan en kk apa gre hesaplanr. ST =*D2 /4 mm2 2. Toplam kalplama alannn hesab ekildeki parann toplam alan,apaksz para alan ile apak yzey alanlarnn toplamna eittir apak alan:S1=/4*(D2 D12),mm2 apaksz para alan:S=/4*D12,mm2 ST=S1+S,mm2 veya ST=/4*[D12+(D2 D12)],mm2 1. KALIPLAMA KUVVETNN HESAPLANMASI Kalplama alan hesaplanrken,dvlecek parann toplam yzey alan ile malzemenin kalplama scaklndaki birim yzeye kalplama basnc ile arplr .Elde edilen sonu kalplama kuvvetini verir.Ancak bulunan deer

kesin sonu deildir.nk kalplama kuvveti aadaki faktrlere bal olarak deiir.Bunlar; 1. Kalplanacak malzemenin cinsi, 2. Kalplama scakl ve bu scaklktaki birim yzey kalplama basnc, 3. Toplam kalplama alan, 4. Kalp ierisine konulacak malzeme miktar, 5. Parann kalplama ilem basamaklar, 6. Kalplama ileminin hangi tip dvme tezgahnda yaplaca. Kalplama kuvveti P=ST *Kb ,kg ST=Toplam kalplama alan(mm2 ) Kb=Birim yzey kalplama basnc(kg/mm2) Emniyetli kalplama kuvveti Pem=P*n n=Emniyet katsays 2. KALIPLAMA HACMNN HESAPLANMASI Kalplama hacmi hesaplamadan nce,retilecek parann ak veya kapal kalplarda dvlecei, ayrca paraya verilecek boyutsal toleranslar gz nnde bulundurulur. KALIPLAMA HACM VK=VP+V VP=apaksz para hacmi (cm3) V=apak hacmi(cm3) Kalp ierisine konulacak malzeme hacmi hesaplandktan sonra,elde edilen bu deer malzeme cinsine gre alnacak zgl arl ile arplarak kalp ierisine konulacak malzeme arl hesaplanm olunur. G=VK*q/1000,kg G=Kalp ierisine konulacak malzeme arl(kg) q=Malzeme cinsine gre zgl arlk(gr/cm3) PROPLEM 1. ekil 2de lleri verilmi olan para %0,30 karbonlu elikten kapal dvme kalb ile seri halde retilecektir.Buna gre aada istenenleri hesaplaynz.? 1. Dvlecek parann kalplama scakl ve basncn 2. ekme pay toleransn

 ve d yzey eim asn ve d yzey kavis asn Tala kaldrma payn Oksitlenme toleransn Kalp anma toleransn Kalp kapanma veya kalnlk toleransn hesaplaynz? Yukardaki deerlere bal kalarak kalplanacak parann tasarmn yapnz 10.Kalplanacak para tasarmna uygun apak boluu boyutlarn belirleyiniz 11.Parann kalp tasarmn yapnz? 12.Kalplama alann ve kalplama kuvvetini bulunuz? 13.kalp ierisine konulacak malzemenin a. Hacmi ve arln b. Q65mm yuvarlak ve 50*50 kare malzemeden kesilecek para yksekliklerini bulunuz? ZM: 1. izelge 3,3,4 ten %0,30 karbonlu eliin kalplama scakl 1200 C0 ve kalplama basnc Kb=1,5kg/mm2 dir, 2. ekme pay miktar izelge 3.2.6 dan 100 mm boy da ortalama1,40mm dr. 3. ve d yzey eim alar; 3.6.1 den dvme elikleri iin uygulanacak. Normal d yzey eim as 70 +-10 Normal i yzey eim as 100 +-10 Dvme eliklerinde i ve d yzey eim as 100 +-0 0 Dvme preslerinde i ve d yzey eim as 70 +-10 dr. 4. ve d yzey kavis yar aplar Ri=(6-9) mm veya (9-12)mm d yzey yar aplar Rd=(1,5-3) 5. Tala kaldrma pay izelge 3.6.7 den tek tarafl tala kaldrma miktar veya tolerans 1,5 mm dr. 6. Oksitlenme tolerans izelge 3.6.8 den 25mm anma ls iin 0.75mm 25mm anma ls iin 1,20mm 100-200mm iin 1,50mm dr. 7. Kalp anma tolerans izelge 3.6.10 dan elik malzeme iin 25mm boydaki malzeme faktr 0,004 dr. 8. 25mm boydaki kalp anma tolerans 25*0,004=0,1 mm 40 mm boydaki kalp anma tolerans 40*0,004=0,16 mm 100 mm boydaki kalp anma tolerans 100*0,004=0,48 mm 9. Kalp kapanma veya kalnlk tolerans ;izelge 3.6.12 den kalplama yzey alanna gre tek tarafl kalnlk tolerans 1,5 mm dir. 10. Kalplanacak para tasarm;

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

APLARIN HESAPLANMASI; .d1=30-(Tala kaldrma pay + Oksitlenme pay +ekme pay +Kalp anmas pay) .d1=30-(3+1,5+0,42+0,2) d1=24,88 mm, d=60+3+2,4++0,84+0,24, d=66,48 mm, D1=120+3+3+1,70+0,48 D1=128,18 mm, D=128,18 +(2*3,8) + (2*6,25) D=148,28 mm, YKSEKLKLERN HESAPLANMASI; .h1=(20 + Tala kaldrma pay + Kalnlk tolerans +ekme pay +Kalp anmas pay +Oksitlenme pay) h1=20+3+3+0,28+0,1+1,5 h1=27,88 mm h=40+3+3+0,56+0,16+1,5 h=48,22 mm 11.apak boluu boyutlar;Kk boyutlu para tasarmna gre ekillerdeki uygun apak boluu seilir alnan apak boluu lleri gsterilmektedir. APAK ALANI: S1=/4*(D2 D12),mm2 S1=3,14/4*(148,282-1352) S1=2954,63 mm2 apak kalnl; A=1+0,012 S1 , mm A=1+0,012*5435 A=1,652 mm bulunur apak kalnlna tek tarafl veya ift tarafl olarak kalnlk tolerans ilave edildiinde esas apak kalnl aadaki gibi bulunur A=1,652+1,5=3,152 mm, A=3,3 mm alnr. 12.Kalplama alan ve kalplama kuvvetinin hesab, Kalplama alan ST=S1+S,mm2 veya ST=/4*[D12+(D2 D12)],mm2 Ayrca; ST=/4*D2 den ST=3,14/4*148,282 ST=17268 mm2 bulunur. Kalplama kuvveti;P=S1*Kb, kg P=17268,5*1,5 P=25902,75 Kg E.K.S=2 alndnda emniyetli kalplama kuvveti; Pem=P*E.K.S, Pem=25902,75*2,

Pem=51805,5 kg bulunur. 14.Kalp ierisine konulacak malzemenin; 1.Hacmi ve arl,Tasarm yaplan para,hesaplama kolayl bakmndan ksmlara ayrlr ve her ksmn ayr hacmi bulunur. apak hacmi; V=/4(148,282-1352)*A V=3,14/4(21987-18225)*3,3 V=2954,66*3,3 V=9750,38mm3 apaksz para hacmi; V1=/4(135+128,18/2)2 *27,88 V1=3,14/4*131,62*27,88 V1=379222,8 mm3 V2=/4(66,48+71,48/2)2*20,34 V2=3,14/4*692*20,34 V2=76057mm3 V3=/4(24,88+16,88/2)2*22,6 V3=3,14/4*20,882*22,6 V3=7738,55 mm3 Vp=V1+V2-V3 Vp=379222,8+760,57-7738,55 mm3 Vp=447541,25 mm3 Dvlecek para hacmi: Vk=Vp+V Vk=447541,25+9750,38 Vk=457291,63 mm3 Vk=457,3 cm3 Kalplanacak para arl= G=Vm*q/1000 kg G=(457,3*7,85)/1000 G=3,59 kg Kalp ierisine konacak malzemenin hacmi kaplanacak para hacmine ei olduundan Vm=Vk=Vp+V Vm=kesilecek para hacmi Kare para iin; Vm=5*5*h,cm3 457,3=25*h h=183 mm Not:Yukardaki paralar dorudan kalp ierisine konmaz. nce bu paralar n biimlendirmeye tabi tutulur,son biimlendirme ileminde kalp ierisine konur.

DVME PROSES HATALARI VE ZMLER: Dvme prosesinde proses ncesi ve proses esnasnda deiik hatalar meydana gelmektedir.Bunlar: Hammadde hatalar Malzeme kesim safhasnda kan hatalar Malzeme stma safhasnda kan hatalar Dvme safhasnda kan hatalar Kalptan kaynaklanan hatalar olarak sralanabilir. Hammadde Hatalar: Hammadde olarak kullanlan haddelenmi malzemede gzlenen kusurlar dvme parada da bulunur.Dvme ileminin karakterine bal olarak , bu kusurlar dvme parada

aa kp gzle grlebilecei gibi ieride gizli de kalabilir. Kalnt,segregasyon ve gzenek gibi oluumlar da hammaddede bulunmalar sonucunda dvme paraya geen kusurlardr.Hammaddede bu kusurlarn bulunmasna kar,byle bir malzemenin kullanlmamas dnda alnabilecek bir nlem yoktur. alma yzeyi kararm, przl, gzenekli Malzeme kesim safhasnda kan hatlar: Malzeme kesimi dvme prosesinde nemli aamalardan biridir.Bir rnekle aklanrsa;hammaddenin boy kesilmesi srasnda ularda ekil bozukluu olumas yma ileminde yzey kusurlarna yol amaktadr.Bunu nlemek iin kritik noktalarda boy kesme makas yerine testerede yaplmaldr. Malzeme stma safhasnda kan hatalar Hammaddenin dvme iin stlmas srasnda nlem alnmamas halinde tufal oluur.Tufal , dvme ileminden nce yeterli biimde giderilmelidir.aksi taktirde dvme srasnda i parasnn yzeyine gmlerek yzey grnmn bozar.Tufaln baka bir sakncas da ,dvmeden sonra tala kaldrma ileri gerektiinde kalem mrn ksaltmas veya tala kaldrma ileminden sonra bile yze przlnn yksek olmasna yol amaktadr. paralarndan dklen tufal gravrn girintilerinde toparlanarak tufal ceplerde oluturabilir.Bu durum dvlen malzemenin gravr tam olarak doldurmamasna ve i parasnda tufal kalntlarn bulunmasna neden olur.Tufal hatalarn gidermek iin stma atmosfer kontrollu frnda yaplmal ve dvme ileminden nce tufal giderilmelidir. Dvme paralarda grlen ve hammaddenin stlmas srasnda oluan bir baka kusur da dekarbrizasyondur.Fakat dvmeden sonra i paras tala kaldrlarak ilenecek ve bu arada da karbon kaybna uram tabaka tamamen giderilecekse,dekarbrizastyon giderilir. Dvme safhasnda kan hatalar 1. Kalnln Fazla Olmas: Kalplarn derin ilenmesi para kalnlnn fazla olmasna neden olacandan kalbn yzeyinden alp paraya gre kalp revize edilerek hata giderilebilir. Kalpta apak hattnn yeterli olmamas da parann dvlmesi esnasnda oluan apan apak hattndan tap iki kalbn birbirine yaklamasn nleyerek parann kalnlnn kaba olmasna sebebiyet verir. Bu problem de apak hattnn geniletilmesiyle nlenebilir. Ayrca tezgah gcnn yetersiz gelmesi, para iin kesilen malzemenin gramajnn fazla olmas ve dvlecek malzeme tavnn dk olmas da parada kaba kalnla neden olur.ekil ekil Ak kalp dvmeden 3 rnek gsterilmektedir 2. Kalnln Dk Olmas: Kalp derinliinin gereinden az olmas para kalnlnn dk olmasna neden olacandan ya kalp yzeylerine kaynak atlr ya da kalp yeniden ilenir. Isnan malzeme genileyeceinden dvme srasnda hacim olarak genilemi durumda olan para souduu zaman btn llerinden geometriye bal olmakla birlikte % 0.12 civarnda bir klme kaydeder. Yani dvlp soumu olan parann lleri ile kalp lleri arasnda fark vardr. Bu fark gznne alnmadan hazrlanm olan kalplarla dvlen paralarda boyut dkl grllr. Kalpta imelerin meydana gelmesiyle malzeme bu boluklar da dolduracandan para kalnlnn dk olmasna sebebiyet verir. ien blgelerin tamir edilmesiyle hata nlenebilir.

Dme ekilerin fazla kaldrlmas dolaysyla ekilerde yksek oranda vuru yaplmas da kalnl drr. Dvlecek malzemenin tavnn fazla olmas ve malzemenin kabuk balamas da bir dier problem kaynadr. Ancak tavn malzeme cinsine gre ayarlanmas ve kabuun dklmesi hesaba katlarak malzemenin uygun boyda kesilmesiyle kalnlktaki dklk giderilebilir. DVME DKM SANAY SEKTR NCELEMES NDEKLER DVME VE DKM SANAY SEKTR NCELEMES 3 SEKTRN TANIMI 4 SEKTRN DURUMU VE REKABET DURUMU 8 PARSAN MAKNA PARALARI SANAY A. FAALYET RAPORU. 10 TANITIM 11 FAALYETLER 15 ENFLASYONA GRE DZELTLM MAL TABLOLAR 17 ENFLASYONA GRE DZELTLM KONSOLDE MAL TABLOLAR 55 BAIMSIZ DENETM RAPORU 102 GR HOLDING RKETLER 106 KAYNAKA 108 DVME VE DKM SANAY SEKTR NCELEMES SEKTRN TANIMI Dvme retiminde kullanlan eitli karakter ve gteki ekiler ve presler, kapal ve ak kalp kullananlar olarak iki gruba ayrlabilir. Bu tezgahlarn alt ve st kolarna monte edilmi kalplar arasna, dvme scaklna tavlanm metal paras zerine, darbe kuvvetleri uygulanarak, metal parann plastik deformasyona (kalc ekil deitirmeye) uratlmasna dvme (forging) denir. Ar, az adetli, hassas l gerektirmeyen ve karmak ekiller iermeyen paralarn dvme retiminde ak kalplar; yksek adetli, dar l toleransl ve karmak ekilli paralarn dvme retiminde kapal dvme kalplar kullanlr. Dvme para arlklar 0,50 kg ile 10 ton ve zerinde olabilir. Yukarda tarif edilen scak dvme ilemi yannda, son yllarda lk ve souk dvme de yaplmaktadr. Konvensiyonel eki ve pres dvme retimleri dnda, scak kafa toplama (hot upsetteing), haddeleme (roll forging), dairesel haddeleme (ring rolling), dier karakteristik dvme trlerini ifade eder. Bu tr dvme retimlerinin yapld tezgahlar, karakter olarak eki ve preslerden ok farkldr. Ak veya kapal dvme kalplar, yksek alaml takm eliklerinden imal edilirler. (SAE 2714 gibi. ) Dvme yntemi ile retilmi demir ve demird metal aksam paralar , otomotiv, havaclk, savunma, madencilik, ar hizmet aralar, i makinalar ve her trl makina sanayiinde kullanlrlar. Dnyadaki dvme sanayii hammaddelerini aadaki ekilde sralamak mmkndr. - Yap ( imalat) elikleri - Paslanmaz elikleri Takm elikleri - Alminyum alamlar - Bakr ve bakr alamlar Magnezyum alamlar - Nikel alamlar - Titanyum alamlar Karbon elikleri ve az alaml elikler diye ikiye ayrlan, yap eliklerinden retilmi dvmeler, en fazla otomotiv sanayii ve her trl makina imalat sanayinde kullanm alan bulurken; paslanmaz elik, alminyum alam, titanyum alam ve nikel alam dvmeleri, arlkl olarak, havaclk ve harp sanayinin en kritik aksam paralarnn retiminde kullanlmaktadr. 1960l yllarda dvme konusunda ilk admlar MKEK (Makina Kimya Endstri Kurumu) tarafndan atlmtr. MKEK

bata savunma sanayii olmak zere, dier kamu kurulularnn ihtiyac olan dvme para retimini karlam ve yurdumuzun ilk dvmecilerini yetitirmitir. Gerek anlamda dvme tesisleri yatrmlar, otomotiv sanayinin gelimesine paralel olarak kurulmutur. Bundan nceki dnemlerde, ok kk lekli ve bir iki dk kapasiteli dvme tezgah olan tesisler vard. Arlkl olarak el aletleri ve zel amal basit makina aksam paralar retiyorlard. lkemizde otomotiv sanayinin kurulmasna ve gelimesine paralel olarak, 1970li yllarda ounlukla 2.el dvme tezgahlar yatrm ile kurulan dvme sanayi; otomotiv sanayinin bymesine paralel olarak ilave yatrmlar yapm ve teknolojisini gelitirerek artan talepleri karlamtr. Dvme sanayiinde oluan art kapasitelerin bir sonucu olarak; dvme sanayii, i makinalar (dozer, eksikavatr), yry takmlar, askeri amal ve ihracat iin dvme retimine balamtr. Dvmeci kurulularn bazlarnn dvme pazarndan daha ok pay almak ve retimlerinde katma deeri arttrmak veya byk sat cirolar yapmak iin, ileme tesislerine de yatrm yapm ve bitmi para retimini hedef almaya baladklar grlmtr. Hereye ramen dvme sektrnn byme ve gelimesi sancl olmutur. Dvme kapasiteleri hi bir zaman doldurulamamtr. Dvme tesisleri dk kapasiteler ile almasna ramen; kapal ekonomi dneminde, yurt d dvme taslak ve bitmi rn ithalatlarndaki gmrk vergileri ve yerli retim lehine korumalar olduundan, 1990l yllara kadar gelinebilmitir. Ayrca sz konusu tesislerin, her eit dvme retimini yapma zorunluluu, belli konularda uzmanlaamamalar sonucunu dourmutur. lkemiz otomotiv sanayinin ekonomik olmayan adetlerdeki talepleri, dvme tesislerinin verimsiz ve dk kapasiteler ile almasna neden olmutur. Bu dnemde dvmecilerin ihracatlarn da fazla bytemedikleri gzlenmitir. lkemizde 1960l yllarn sonlarnda yatrmlara balayan zel sektr dvme tesisleri, otomotiv ve makina sanayine retim yapma dncesiyle kurulduundan; sadece yap (imalat) elii hammaddesinden dvme retimine balam ve bu tr dvme retimi ile faaliyetlerini srdrmtr. Dvme paralar, byk oranda kapal kalplar ile retilmektedir. Yap (imalat) elikleri dvme retim teknolojisi, dier demir d dvme teknolojilerine gre daha kolay ve birim sat fiyatlar daha dktr. Dvme konusunda, kapal ekonomi dneminde yurt iinde pazar bulan dvme sanayi tesislerinden bazlar; kesimhane, dvmehane, sl ilem ve kalphane niteleri ile, kaliteyi temin eden laboratuarlara devaml yatrmlar yaparak, bymlerdir