ULATIRMA DERS NOTLARI BLM 1 - Genel Hususlar 1.1.

Yol Yapm Tekniinin Geliimi: Roma devrinde yaplan yollar blok talardan yaplmaktayd. Yol genilii genelde 4,5m. genilikte olup her iki yannda yaya yolu bulunurdu. Yol kalnl 90-100cm civarndadr. Blok talar kullanlarak yaplan yollar malzeme bulma ve iilik zorluu nedeniyle terk edilmek istenmi ve aratrmalar sonucunda; o Makadam Yol: Mc.Adam tarafndan krmata kullanlarak yaplan yol bulmutur. Bu yollarda en st tabaka, krmatan bir silindir ile sktrlmas ve boluklarn ta tozu hamuru ile doldurulmas suretiyle ina olunmaktadr. Yol, doal zemin sktrldktan sonra zemin zerine denmitir. Suyun drenaj dnlerek yol, enine eimli yaplmtr. Kalnlk 20-25 cmdir. o Tresaguet Yntemi: Doal zemin iine yol geniliince ve enine eim verilerek (su drenaj iin) alan hendein taban niform kalnlkta olmak zere byke talarla doldurulmu ve zerine sert kayadan krlm akl tabaka yerletirilmitir. Kalnlk 20-25 cmdir. Mc.Adam: Kaplama tabakasnn ancak taban zeminin kendisine intikal eden yke kar dayankl olmas halinde beklenen grevi yerine getirir. Makadam tipi kaplamalar motorlu tatlarn bandaj etkileri altnda yetersiz kalm, kaplama inasnda iyi balaycya ihtiya duyulmutur. Sonu olarak daha dzgn yuvarlanma yzeyi temin eden ve daha uzun sre dayanabilen bitml kaplamalar, bu arada balaycs imento olan beton yollar ortaya kmtr. Tat says, arlk ve hzlardaki artlar karlamak zere yol geometrik ve fiziki standartlarnda deiikler yapld. Daha byk kurp aplar ve daha dk eimlerin kullanlmas zorunlu oldu. 1.2. Ulatrma nsanlarn ve eyalarn yararl olduu varsaylan bir amaca ynelik yer deitirmelerine ulatrma denir Tama trlerinin gerek yolcu gerekse yk ulatrmas bakmndan hzl, ekonomik, gvenli ve lke koullarna uygun olmas istenir. Tama trleri arasnda karlatrma yaplrken, her trn hz, kapasite, trafik esneklii, tat igal sahas, hzlanma ve yavalama ivmeleri, ton-km veya yolcu-km maliyetleri gibi iletme zellikleri; konfor, kazaya kar gvenlik, erime kolayl gibi yolcuyu ilgilendiren zellikleri ile birlikte ilk tesis masraflar, bakm-onarm kolayl, tketilen enerji eidi ve miktar ile evre zerindeki etkilerine ait eitli faktrlerin bir arada incelenmesi gerekir. 1.3. Trkiyede Karayolu Karayollar, otoyollar, devlet yollar, il yollar ve ky yollar olmak zere drt snfa ayrlr. Otoyollar, devlet ve il yollar, Karayollar Genel Mdrlne; ky yollar ise Ky leri Bakanlna baldr. Ayrca dk standartl ve ayr bir snf olarak kabul edilebilecek orman yollar ise Orman Bakanlna baldr.

BLM 2 - Karayollar ve Elemanlaryla ilgili Genel Tanmlamalar Bir yolun arazi zerinde izledii dorultuya geki denir. Yolun yatay dzlem zerinde izdmne plan denir. Bir yolun ekseni plannda dz giden ksmlara aliyman denir. Bir yolun ekseni plannda dz giden ksmlar arasnda kalan eri ksmlara yatay kurp denir. Bir yatay kurp, aliyman izleyen klotoid benzeri zellikli bir birletirme erisi ile daire yayndan oluur. Plandaki yol ekseni bir doru boyunca alr ve bunun dey bir dzlem zerinde izdm alnrsa boykesit (profil) elde edilir. Boykesitteki klar, dzlkleri ve inileri, birbirine balayan eri ksmlara dey kurp denir. Dey kurplar dairesel veya paraboliktir. Boykesitteki eimli dz ksmlara rampa denir. Rampalar k veya ini eimli olur. Karayolunun kolaylkla kullanlabilmesi iin doal zeminin belli bir enkesite dntrlmesine, bu amala yol enkesite gre belli yerlerin kazlp doldurulmas iine toprak ii denir. Doal zeminin dzeltilmesi iine uygulamada tesviye denir. Tesviye sonucu ortaya kan yzeye tesviye yzeyi denir. Tesviye yzeyinin projesine uygu enine ve boyuna eim de verilerek bir greyder yardm ile son dzeltme ilemlerine reglaj (ince tesviye) denir.

Or t a R f j

Do ga l Ze m in

Sa na t

Y a ps

Dr e na j

Geki boyunca her iki yandaki snrlar ile belirli olan yeterli alana kamulatrma genilii denir. Genilik, yolun snfna ve erit saysna baldr. Otoyollar iin 100m, krsal devlet yolu iin 60m, il yollar iin 40m, tali yollar iin 15~20m genilik normaldir. Kar ynlerden gelen trafii ayran fiziki bir engelin bulunmad tek platformlu yola blnmemi yol denir. Arazinin durumuna gre, toprak ii

ynnden daha ekonomik bir zm iin platformlarn farkl kotlarda yaplmas mmkndr. Blnm yol en az 2 platformludur. Blnm yollarda kar ynden gelen trafie ait platformlar ayran rfj, kentii yollarda min. 4m, krsal yollarda min. 7mdir. Yolun enine ynnde blntsz ve kaplama ile banketlerden oluan ksmna platform denir. Kentii yollarda kaldrm ve rfj kenarlar ile snrlandrlm; krsal yollarda ise hendek ve dolgu evi balar ile snrldr. Platform genilii yoldaki erit saysna, erit geniliine, banket geniliklerine baldr. Bir dolguda platformun d kenar ile doal zemin, yarmada ise kenar hendek taban ile doal zemin arasndaki eik yzeye ev denir. Eim, zeminin kendini tutma zellii ile dolgu veya yarmann yksekliidir. En ok kullanlan dolgu evleri 3/2, 3/1, 4/1; yarma evleri 1/2, 1/1, 2/1, 3/2. Yolun yarma kesiminde, banket ile yarma evi arasnda kalan kenar hendei, platform ile yarma evine gelen ya sularnn toplanp akmasn salar. Genelde derinlii 0,3m - 0,7m, banket evi 3/1, 4/1, yarma evi 1/1 eimli ina edilir. Yarmalarda, yamalardan akan ya sular erozyon ve sznt yolu ile evin bozulmasn engellemek iin ev tepesinden biraz geride, eykselti erisine paralel yamuk kesitli kafa hendei alr. Yol kaplamasnn iki yannda, kaplamaya bitiik ve kaplama kenar ile ev ba arasnda kalan banket ksm, kaplamay yandan destekleyerek dalma yolu ile bozulmay nler. Yol yzeyine den ya sularnn platformu biran nce terk etmesi iin eksenden yanlara doru verilen enine eim, asfalt kaplamalarda 0.01~0.02, akl kaplamalarda 0.03~0.04, toprak yollarda 0.04~0.06, beton yollarda genel eim 0,02; min.eim 0,015tir. Yola boyuna dorultuda verilen boyuna eim, yolun snfna ve getii arazinin topografik yapsna baldr. Arazi elverili de olsa yzey suyu drenaj iin min.eim 0.003~0.005 olmaldr. Yolun toprak ii sonunda daha nceden belirlenmi kot ve en kesit ekline getirilen ksmna altyap denir. Kpr, viyadk, menfez, istinat duvarlar, drenaj tesisleri gibi sanat yaplar altyap iine girer. Altyap yolun esas tayc ksmdr. Yolun, trafik yklerini tamak ve bu yk taban zemininin tama gcn amayacak ekilde taban yzeyine datmak zere altyap zerine ina olunan ve temelalt ile temel ve kaplama tabakalarndan oluan ksmna styap denir. Tesviye yzeyi zerine serilen ve genellikle belli bir granlometrisi olan ve incesi az, kum, akl, ta kr, yksek frn crufu gibi daneli malzemelerden ina olunan alttemel tabakas, trafik yknn taban zerine yaylmasna yardmc olmakla birlikte su ve don tesirine kar tampon grevi grr. Alttemel tabakasnn daha seme malzemelerden seilmesi, temel tabakasnn kalnln azaltarak ekonomiyi salar. Alttemel tabakas ile kaplama tabakas arasnda temel tabakas bulunur. Doal kum, akl, krmata ile balayc malzemeden oluur. Kaplamadan gelen yklerin alttemel tabakas ile birlikte taban zerine yayar; trafiin darbe etkisini azaltr. Trafiin dorudan temas ettii, temel tabakas zerindeki bitml karmlar, beton malzeme ile yaplan kaplama dzgn yuvarlanma yzeyi yaratr.

Bitml asfalt karmlarla yaplan beton asfalt kaplamalarda en stte bulunan andrma tabakas trafiin, iklimin bozucu etkilerine kar koyar. Yol gvdesinin st yapsn oluturan alttemel, temel ve kaplama tabakalarnn kalnlklar; bata yoldan geecek trafiin miktar ve cinsi ile taban zemininin tama gc ve iklim koullar gibi P faktrlere bal deiir.
As ndr m T ab. a Binde r As t o r Ta b. Ta b. Y aps t r m T a b. a

Sk s t r lm s z em in

T em l e

Es nek Ka pla m Y o l Enk es it i a

Rij it

Kapla m Y ol Enk es it i a

BLM 3 - ekim Mekanii Kullanlan semboller ve ifadeleri: n Motorun dakikadaki dnme says Motor ile tekerlek aras kuvvet nakil derecesi N Motor Gc U1 Vites kutusundaki nakil says U2 Aks nakil says - diferansiyel kltme says Ddyn Tekerlek ap (m) Cw Hava direnci katsays r Yuvarlanma direnim katsays (kg/ton) F Ara enkesit alan (m2) G Ara arl Md Motor dnme momenti 0.06 * * Ddyn * n (km / h) Hareket hz: V = U 1 *U 2 Tekerlek ekme kuvveti: Pz = Direnimler: 1. Yuvarlanma Direnci: Wr = r * G ( kg ) Kaplama Cinsi Beton Beton Asfalt Krma ta Toprak yol r (kg/ton) 12,7 12,5 30,0 150,0 N * 270 ( kg ) V

2.

V Hava Direnci: WL = 0,5 * C w * F * T 10 CW, binek otomobillerde 0,5

kamyon ve otobslerde 0,8 ~ 1,8 VT, rzgar hareket ynnde ise VT = V Vrzgar rzgar hareketin kar ynnde ise VT = V + Vrzgar 3. Yoku Direnci: W S = 10 * G * S
2

270 * N V r * G + 0.5 * C w * F +10*G*S Hareket Genel Denklemi: V 10 Pz W G vme: p = g Fren Mesafesi 1. 2. Eimsiz bir yolda fren mesafesi Eimli bir yolda fren mesafesi L = 0,278 * V + 0,00394 L = 0,278 * V + 0,00394 V2 V2 s 100

BLM 4 - Karayolu Snflandrmas, Geometrik Standartlar ve Seimi Ulusal ve uluslar aras byk yerleme merkezlerini birbirine balayan anayollardaki trafii yerleim merkezlerinden kan ve toplayc yollardan gelen trafik oluturur. Ortalama yolculuk uzunluu byk, trafik hacmi ve seyir hz yksektir. Kk yerleme merkezlerinden kan trafii anayollara ya da baka yerleme merkezlerine balayan yollara toplayc yollar denir. Trafik anayollara gre daha az ve yavatr. Toplayc yollara balanan, zerinde trafiin az olduu yerel yollar, kk yerleim birimlerine, zel mlklere, ya da tesislere ulaan yollardr.

Geometrik Standartlar Geometrik standartlar yksek yolu kullanmak hzl, gvenli, konforlu ve tat iletme maliyetini azaltan ulam salar. Yol mhendisi, hizmet mr boyunca gereksinime en makul llerde cevap verecek en ekonomik bir yolun inasn amalar. Standartlarn gerekenden byk olmasn amalamaz. Yol Snf - Hzl ve konforlu bir yolculuk ve anayol snfna giren bir yol iin standartlar yksek tutulur. Trafii az, seyir mesafesi ksa yollarda, yerel yollarda, standartlarn dk tutulmasnda saknca yoktur.

Trafik Miktar - Yaplacak yolun erit saysnn belirlemesinde kullanlr. Yolun 20~25 yl sonras iin beklenen trafii ngrlen hizmet dzeyinde geirmesi istenilir. Trafik Bileimi - Trafii oluturan aralarn trlerine gre oranlar, erit genilii, boyuna eim gibi deerlerin seilmesinde nemlidir. styap tasarmnda trafikteki ar tat orannn bilinmesi gerekir. Arazinin Toporafik Durumu - Seilecek geometrik standartlarn uygulanmasnn maliyeti arazinin toporafyasna baldr. Mali Olanak - Mali olanaklar imkan verdii taktirde geometrik standartlarn seiminde esnek davranlmas kritik durumlarda tercihlerin yksek standart ynnde olmas uygun olur; bylece trafik talebinin beklenenin zerinde artmas durumunda yaplacak yol iyiletirme almalar daha kolay ve ucuz olur. 20 yl sonraki proje trafiine gre blnm tip olarak yaplmas uygun olacak bir yol iin, trafiin art hzna gre uzunca bir sre tek platformlu yol yeterli olabilecekse, kamulatrma genilii, kpr, menfez gibi sanat yaplar geni tutularak balangta yol tek platformlu ina edilir. Daha sonra trafik artnca blnm tipe geilir. Buna kademeli inaat denir. Trafik Gvenlii - Geometrik standartlar seerken trafik gvenliini arttran deerlerin tercihi uygun olur. Dolgu iin ev eimi 3/2 yeterli ise de eimi 4/1 yapld taktirde bir ara yoldan ktnda devrilmeden inmesine imkan verir, ancak dolgu maliyeti artar. Dier Faktrler - Zemin durumu, iklim koullar, arazi kullanm ekli, yerleim younluu, tarihi doku, yol geometrik standartlarnn seilmesi srasnda etkilidir.

Proje Hz Yol geometrisinin verdii imkan lsnde, bir srcnn gvenle yapabilecei en yksek hzdr. Bu hz, yolun snfna, toporafyaya, blgenin arazi kullanm ekline gre deiir. Minimum gr mesafesi, en kk kurp yarap, yatay kurplarda uygulanacak dever, gei erisi uzunluu proje hzna gre hesaplanr. Yolun baz kesimlerinde fark geometrik standartlar uygulanabilir, ancak standartlar arasnda byk farklarn olmasndan kanlmaldr. Eer proje hznda bir deiiklik yaplmas gerekiyorsa, birbirini izleyen kesimlerde uygulanan proje hz fark en fazla 10~15 km/hr olmaldr, aksi taktirde niformluk bozulur, iletme koullar ktleir ve gvenlik azalr. BLM 5 - Geki ve Plan Bir yolun balang ve biti noktalar ile aralarndaki byk yerleme merkezleri gibi gemesi zorunlu olan yerlerine ana kontrol noktas denir. Geki, ngrlen yolun snfna ilikin proje standartlarnn kolaylkla uygulanmasna olanak vermelidir. Geki, yoldan gemesi beklenen trafii yolun hizmet mr boyunca ngrlen hizmet dzeyinde ve iletme ynnden gvenli, ayrca ekonomik ekilde geirilebilmelidir. Trafiin miktar ile cinsi hakknda yaplacak yanlma durumunda kolaylkla ve ekonomik bir ekilde iyiletirmeye olanak vermelidir. Geki yolun ana kullanm amacna uygun olmaldr. Ulam hzn arttrmay ngren bir yolda ana kontrol noktalarn birbirine balayan dorultudan

sapmalarn az tutulmas; sosyal ve ekonomik gelimeyi amalayan bir yola ait gekinin, uzunluunun artmas pahasna da olsa, mmkn olduunca daha fazla nfusun faydalanmas bakmndan ok sayda yerleim merkezinden gemesinin istenecei gibi. Geki, jeolojik oluum ynnden kararl ayrca, daha az kalnlkta styapya olanak verecek tama gc yksek, salam zeminli yerlerden gemelidir. Geki, yolun snfna uygun olarak, toprak ii olduunca az, ortalama tan mesafesi kk ve kaz ile dolgunun birbirini dengeleyebilecei yerlerden gemelidir. Geki aratrlmas srasnda, yer alt ve yzey suyu etkisinde kar doal drenaj imkan en iyi olan yerlerden geilmesine allmaldr. Akarsu geileri daha kk maliyete olanak vermesi bakmndan dik ada yaplmaldr. Yolun alt ve st yaps ve yaplabilecek sanat yaplarna ilikin ana yapm gereleri (kum, akl, su) temini kolay ve ucuz olan gekiler tercih olunmaldr. Geki, kent iinde ve civarnda kamulatrma bedeli yksek olduundan bo ve nispeten ucuz yerlerden geilmeye allmaldr.

Geki n nceleme Ana kontrol noktalar arasndaki arazinin, mmkn grlen gekilerin ortaya karlmas amacyla fazla ayrntya girilmeden aratrlmasdr. Eykselti erili haritalardan (1/25000) ve jeolojik haritalar (1/100000) zerinden yaplr. Mmkn grlen geiler araziye aklmak suretiyle toporafik, jeolojik ve geoteknik ynnden daha yakndan incelenir, yerinde incelemeden sonra ilk eleme yaplr: Toprak ii, sanat yaps maliyeti ok yksek olaca belli seenekler; jeolojik ve geoteknik ynden uygun olmayaca belli olan seenekler; toporafik olarak iletme ve bakm giderlerinin byk olaca belli olan seenekler elenir. Toplanacak bilgilerin eidi ve ayrnt derecesi yaplacak yolun snfna, eldeki olanaklara ve aratrmada istenen hassasiyet derecesine gre deiir. Her geki seenei iin rapor hazrlanr: toporafik durum, jeolojik oluum ve geoteknik yap, drenaj durumu, malzeme ocaklar yerleri ve kapasiteleri, her trl sanat yaplarnn yerleri, cinsleri ve yaklak boyutlar, geki toplam uzunluu ve kamulatrma durumu Eykselti erili harita zerinde geki aratrmas: Yol geirilecek blgenin eykselti erili haritas bulunsun. Dikkate alnan A ve B noktalar aras kot fark H(m) ve iki noktann birbirine balanmasnda kullanlacak maksimum eim sm(%) iin, bu iki noktay birbirine balayan yolun uzunluu: L = H sm *100 A-B noktalar haritadan llen uzunluk, hesaplanan L uzunluundan kkse eykselti erilerini keserek giden bir poligon yardm ile geki geirmek mmkndr. Krk izgi halindeki bu ak poligona sfr poligonu denir. Geki ekseni sfr poligonunu takip ettii halde hibir kaz ve dolgu ilemi olmaz yani toprak ii 0dr. Poligona bu yzden de sfr poligonu denir, ancak geki ekseni sfr poligonunu uygulamada takip etmez, nk sfr poligonunda keskin dnler mevcuttur. Sfr poligonu izimi:

 Eykselti erili haritada dikkate alnan A ve B noktalar aras kot fark h(m) ve iki noktann aras seilen eim so iin, l = h so * 100 uzunluu hesaplanr. Harita leine uygun olarak pergelle l uzunluunda eykselti erileri kesitirilir. AB paras elde edilmi olur. ki kontrol noktas aras birbirine balanrken tek eim kullanma zorunluluu yoktur, arazi durumuna gre gereken yerlerde eim deitirilebilir. Hesaplanan l akl ile iki eykselti erisi arasn gemek mmkn deilse seilen eim, arazi eiminden ok fazla olduunu gsterir. Seilen eim drlmelidir. Eykselti erilerinin kestirildii noktalarda poligon kenar ile eykselti erisi akrsa eim az demektir. Duruma gre ya eim bytlr ya da yeni bir eri geirilip hesaplanan l uzunluunun yars esas alnarak iki kademede gei yaplr. Geki eksen hattnn belirlenmesi: Sfr poligonunun geirilmesinden sonra, gekiye ait eksen hatt, bu poligon yardm ile, nce aliymanlar belirlenir, daha sonra aliymanlar arasna uygun yarapl kurplar yerletirilir. Sfr poligonundan ayrlmalar yolun snfna ve geometrik standartlarna baldr. Geki Etd stenene cevap verebilecek durumda grlen bir veya birka geki seenei zerinde daha ayrntl bilgi edinilebilmesi iin yaplan almalar etd aamasn oluturur. n incelemede seilen gekilere ait daha byk lekli toporafik haritalar elde edilir. Her geki iin ayrntl jeolojik ve geoteknik inceleme yaplr. Her gekiye ait avan projelerin plan, boykesit, enkesitleri hazrlanr. Ayn harita zerinde byk akarsu geileri, kk menfezler, istinat duvar yerleri, dier yollarla olan kesimeleri, kum, ta ocaklarnn yerleri, sabit tesisler ile zel mlkler ayrntl ekilde gsterilir. Etdn durumuna gre, yzey sularnn drenaj ile ilgili olmak zere blgenin hidrolojik incelemesi de yaplarak 5, 10, 15, 50 ve 100 yllk maksimum ya ve ak miktarlar saptanr. Geki Aplikasyon Ekonomik karlatrmadan sonra bizim iin en uygun kabul edilen ve yapmna karar verilen gekiye ait eksen hattnn arazide belirtilmesi ilemine aplikasyon denir. Gekiye ait somelerin tespiti, etd aamasnda hazrlanan 1/2000 lekli haritadan yararlanarak yaplrsa buna etd aplikasyonu, arazide dorudan yaplrsa arazi aplikasyonu denir. Aplikasyona some noktalarnn arazi zerinde belirtilmesi ile balanr. Belirlenen her some noktas 3 sabit nokta ile rperlenir. Some noktalar belirlendikten sonra hepsi arazide belirlenip rperlendikten sonra aliyman ve kurplarn belirtilmesine geilir. Bu ileme piketaj denir. Araziye ait her krk nokta, kuru-ya dereler, dier yollarn geki eksenini kestii noktalar, kurp balang, biti ve orta noktalar, hm ve km noktalar mutlaka kazklarla arazide belirlenmelidir. Piketaj kazklar arazinin durumuna gre deiirse de 50myi gemesi istenmez.

Aplikasyon nivelman, piketaj srasnda araziye klan btn kazklara mira tutulmasyla yaplr. Kazn hesaplanan kotu ve balangca olan mesafesi yardm ile boyuna kesit alnr. Krk izgi halinde elde edilen ve arazinin inik olarak durumunu gsteren boykesite siyah izgi denir. Toprak ii hesaplarnda kullanlacak olan enkesitler gekiye ait her kazkta, eksene dik dorultuda ve her iki tarafta olmak zere en az 30~40mlik uzunluk boyunca alnr.

Plankotelerin karlmas Belirli bir arazinin kotlu olarak izilmi planna plankote denir. 1/500 veya 1/1000 lekli izilir. Etd haritasna gre daha ayrntldr. Geki zerinde 10mden byk aklktaki kpr ve viyadk yerleri, dier nemli karayollar ile olan kesime yerleri ve demiryolu gei yerlerinde alnan bu plankoteler kpr, viyadk ve kavaklarn planlanmas ve projelendirilmesinde kullanlr. Kamulatrma Plannn karlmas Yolun yapm ve ,iletme srasnda kullanlmak zere geki boyunca kamulatrlmas zorunlu grlen araziyi belirtmek zere hazrlanan plana kamulatrma plan denir. Aplikasyondan sonra 1/2000 lekli olarak hazrlanan bu planda geki ekseninin iki tarafndaki kamuya ve kiilere ait mlkler ve iindeki parasal deeri olan her trl tesis, kymetli aa, v.s. gsterilerek numaralandrlr. Hazrlanan kamulatrma cetveli zerinde numara verilen her yap ve mlkn sahipleri, cinsleri, kullan amalar, toplam alanlar, kamulatrmaya giren miktarlar vb. bilgiler ayrntl olarak belirlenir. ev Kazklarnn aklmas Yolun inaatna balamadan nce kaz makinelerinin alma sahasnn snrlarn belirlemek zere enkesitlere ait dolgu ve yarma evlerinin doal zemini kestii ev etei noktalarnn geki boyunca belirlendikten sonra eksenin her iki yanndaki etek noktalarna ev kazklar aklr. ev kaz aklan kesitlerin aras arazinin durumuna gre deiebilir ancak 25myi gemesi istenmez. Dey ve yatay kurplar ile yatay kurplara ait birletirme erilerinin bulunduu kesimlerde, deverin balad, maksimum olduu ve bittii yerlerde ev kazklar daha sk aralklarla atlr. Dolguda ev kaz: ev kaznn yol eksenine olan uzakl (L), Toprak ii sonundaki platform yar geniliini (Id), Platform d kenar ile ev kaz arasndaki mesafeyi (l), ev eteindeki mira okumas (M), Eksen noktasndaki mira okumas (Mo), Platform d kenar ile ev etei arasndaki kot farkn (d1), Eksen noktasndaki dolgu yksekliini (do), Platform enine eimini (so), ev eimini (m/n), yolun eksen kotu ile platform d kenar kotu arasndaki fark olmak zere:

L = ld + l l = d1 m/n d1 = M ( M o d o ) b

m/n L = ld + ( M (M o d o ) b) * n / m

[ [M =

(M o d o

] ) b]

L = ( M M o ) * n / m + [ ( d o b) * n / m + l d ] Arazide sadece eksende ve eksene dik dorultuda olmak zere ev etei noktas olarak tahmin edilen bir noktadaki mira okumalar ile bu son noktann eksene olan uzakl llerek eitliin salanp salanmad kontrol edilir. Eitlik salanmyorsa etek noktasndaki mira eksene dik dorultu zerinde kaydrlarak okunacak yeni deerlere gre kazn aklaca nokta bulunur. Yarmada ev kaz: (M o d o ) M + b y l = 1 = m/n n/m L =l + l y

L = ( M o M ) * n / m + (b d o ) * n / m + l y

Geki Plannn Hazrlanmas Yolun yatay dzlemdeki izdmn gsterir. 1/1000 veya 1/2000 lekli olarak hazrlanan yol plannda, Aplikasyon srasnda enkesitlerin alnd noktalara ve yatay kurplara ait balang, biti ve orta noktalar ile hm,km ve menfez konan noktalara ait enkesit iaretleri, izilmi olan kesitlerin iaretlerinin soluna yazlan kesit numaralar, sana yazlan kmler, Yatay kurplara ait elemanlar (yarap, kesime as, teet boyu, alm boyu, bisektris uzunluu), Menfezler (cinsleri, boyutlar ve verevlik alar ile birlikte), stinat duvarlar (yerleri ve uzunluklar), Plan lei, geometrik lek iareti ve yn iareti, Yol platformunun d snr, yarma ve dolgu kesimleri BLM 6 - Yatay Kurp

BLM 7 - Boykesit Boykesit hazrlanmas: o Yaplacak ilk i; aliyman ve kurplardan oluan geki ekseninin plandaki izdmnn belli bir lekle bir doru boyunca almasdr. o Doru zerinde gekinin aplikasyonu srasnda kazk aklan noktalara ait kilometreler belirlenir; kyas hattna gre kotlar iaretlenir. o aretlenen noktalarn birletirilmesiyle siyah izgi ve siyah izgi zerinde alnan herhangi bir noktaya ait kot ise siyah kot olarak adlandrlr. o Siyah izgi geirildikten sonra boyuna eim iin krmz izgi geirilir. Krmz izgi, yolun tesviyesi sonunda yol ekseninin boykesitteki durumunu gsteren hattr. Bu hat zerinde herhangi bir noktaya ait kot krmz kottur. o Krmz kotun rampa ve inileri arasndaki parabolik ve daire yaylardr. o Bir rampay; bir ini veya daha az eimli bir rampa; veya bir inii daha dik bir ini izliyorsa aradaki dey kurba tepe (kapal, kubbe) dey kurp denir. o Bir inii bir rampa veya daha az eimli bir ini; ya da bir rampay daha dik eimli rampa izlerse aradaki dey kurba dere (tekne, ak) dey kurp denir. o Boyuna eimin sfr olduu yatay yol kesimlerine palye denir. Arazi durumu elverili, enine eimi elverili, banket d kenar ak, ksa kesimler iin yaplabilir. o Boykesitte yatay lek 1/1000 veya 1/2000, dey lek 1/100 veya 1/200 seilir. o Boykesit zerinde; Kilometreleri belirtilmi her noktaya ait siyah ve krmz kotlar, Kesit sra numaralar, Balangca olan uzaklklar, Kesitler aras mesafe, Boyuna eim deime noktalar ve bu noktalar arasndaki eim, Yatay kurplarn balang, biti ve orta noktalar ile kurp elemanlar, Her kesitteki kaz ve dolgu miktarlar Menfezler, istinat duvarlar ve dier sanat yaplar (cins ve lleriyle birlikte), Boyuna eim deerleri, o Maksimum eimin tayininde, yolun snf ve arazinin toporafik durumu, trafikteki hakim ara cinsi. o Yksek standartl yolda boyuna eim az tutulur. Yksek proje hz salar. o Minimum iletme maliyeti iin kk eimler tercih edilmelidir. o Dalk blgelerde yapm zorluu nedeniyle boyuna eimin yksek tutulduu kesimler olabilir. Bu kesimlerde en azndan rampa uzunluunun ksa tutulmasna allmaldr.

o Boyuna eim min. deeri 35 olmasna ramen tavsiye edilen deer 5dir. o klim koullar ve drenaj durumu, ayrca kaplama cinsi boyuna eimin limit deerini etkiler. o KGMnin kabul ettii maks. boyuna eim deerleri: 1.snf yollarda 8%, 2.snf yollarda 8%, 3.snf yollarda 9%, ky yollarnda 15%dir. Otoyollar iin maks. boyuna eim 4%, ok zorunlu hallerde 5%. Krmz izginin geirilmesi, o Yerleim blgelerinde gvenlik asndan doal zeminin zerinde dolgu ve yarma geirilmez. Krmz izginin balang, ara ve biti noktalarndaki yerleim merkezleri, nemli karayolu ve demiryolu edzey kavaklar ile kpr tr sanat yaplar sanat yaplar krmz izginin yksekliini belirler. o Krmz izgi, geki boyunca, kaz ve dolgu miktarnn en azda tutacak, birbirini dengeleyecek biimde ve ekonomik koullar gze alarak tan mesafesini en ksa tutacak ekilde geirilmelidir. o Tepe ve dere noktalardaki dey kurplarn uzunluklar gvenlik asndan minimum gr uzunluklarn salamaldr. o Tat iletme maliyeti asndan rampa ve iniler mmkn olduunca ksa tutulmaldr. o Dz arazilerde yzey suyu drenaj bakmndan doal zeminden biraz yukarda geirilmelidir. o Yzey suyu drenaj asndan yarmalarda dere dey kurp tekil edilmemelidir. o Akarsu kenar geilerinde, beklenen en yksek su kotundan daha yksek kottan geirilmelidir. o Dey kurbun balang ve biti noktas ile yatay kurbun balang ve biti noktalar arasnda minimum 60mlik bir mesafe braklmaldr. o Tat stabilitesi, gr gvenliine dikkat edilerek yatay ve dey kurp aktrlabilir. Dey kurp ve yatay kurp arasnda Rd/Ry6 koulu salanmaldr. o Dey kurptan sonra keskin yatay kurp balamamaldr. o ni eimli rampadan sonra tekil edilecek yatay kurbun mmkn maks. yarapa sahip olmas istenir. o Arazi elverili olsa da tek eimle uzun mesafe gidilmesi yerine yer yer boyuna eim deitirilmelidir. o Edzey kesimelerde eim iyice azaltlmal, kavak ncesi dey kurp tekil edilmemelidir. o Krmz izgi geirilirken menfezler zerinde dolgu kalmasna dikkat edilmelidir. Trmanma eridi o Rampalarda ykl ar tatlarn hznn dmesi ile bu kesimde yolun kapasitesinin azalmasn gidermek iin k eridinin sana, ar tatlarn kullanmalar amacyla ina edilen ikinci bir erittir. o nas iin salamas gereken koullar: Trafik hacmi 200 tat/saat ve trafik iinde ar tatlarn 20den fazla olmas gerekir, Rampada ar tatlarn seyir hzlarnda 15 km/saatten daha fazla azalma grlmesi, Rampa trafik akm dzeyinin E veya F olmas.

Rampadaki ve rampadan nceki hizmet dzeyleri arasndaki farkn iki veya daha byk olmas durumunda tekil edilirler. o Trmanma eridi, aracn buradan ayrlp normal eride girdiinde trafik akmn etkilemeyecek bir hza eriebilecei noktaya kadar devam etmelidir. Bu nokta tepe noktasndan 90-100m sonradr. o Trmanma eridine 1/25 eimli ve en az 50m uzunluklu giri ve bitiinde ise 1/50 eimli ve en az 60m uzunluklu rekordmanlar tekil edilmelidir. Acil Ka Rampas o Eimi fazla uzun ini rampalarnda fren patlamas gibi teknik arzalara kar araca devrilme olmadan hakim olabilmek iin yaplrlar. o Motorlu tatlarn acil ka rampasna 130-140 km/salk bir hz ile girecekleri kabul edilir. o Srclerin kolay giri yapabilmeleri iin esas yoldan mmkn olduunca kk a ile ayrlmaldr. o Src tarafndan tm ile grlebilmesi iin dz olarak devam etmelidir. o Rampa genilii birden fazla aracn buraya girebilmelerine elverili olmaldr. o Ka rampasnn L uzunluu, kontrolden kan ve yavalatc ilteye V hz ile giren bir aracn kinetik enerjisinin sfra inmesine yeterli olmaldr. L = V 2 254( o s ) , o: ilte malz. iin yuvarlanma direnci, s: rampa eimi (s/100 alnacak) o Ka rampasnn dna en az 3m genilikli servis yolu yaplmaldr. o ilte temiz, kolay skmayan, yksek yuvarlanma direnci gsteren en byk dane ap 4cm olan krlmam ak gradasyonlu malzeme olmal ve ilte ykseklii en az 60cm olmaldr.

BLM 8 - Dey Kurplar Birbirini izleyen iki krmz izgi kolunun eimleri aras cebrik farknn %0,5den byk olmas durumunda bu iki kol arasna dey kurp tekil edilir. Dey kurplarda gr, o Blnmemi yollarda, tepe dey kurplar iin salanmas gereken minimum gr uzunluu gei gr uzunluuna eittir. Srcnn nndeki arac sollarken kar ynden gelebilecek tatla burun buruna karlaabilecei esas alnr ve minimum sollama ile gei uzunluuna eittir. o Blnm yollarda, tepe dey kurplar iin salanmas gereken minimum gr uzunluu duru gr uzunluuna eittir. Duru gr uzunluuna gre yaplan hesaplarda proje hz esas alnr. Tepe dey kurplar, o Duru gr uzunluuna gre hesap (blnm yol): V2 GS 2 4,2 S <LL= S > L L = 2S S = 0,278V p t r + 0,00394 p 4,2 G f s o Gei gr uzunluuna gre hesap (blnmemi yol): 10 GS 2 S > L L = 2S S <LL= G 10 Dere dey kurplar, V2 1,22 + 0,035S GS 2 S <LL= S > L L = 2S S = 0,278V p t r + 0,00394 p 1,22 + 0,035S G f s

Altgeitlerde,
S = 0,278V p t r + 0,00394 V p2 f s
S<LL= S 2G h + h2 8 H 1 2 S > L L = 2S 8 h +h H 1 2 G 2