O R I E N T S LUX

I$VARAKRSNA
GAUDAPADA
VACASPATI MISRA

..

1995





()

. . -

ISBN 5-86218-129-6

. . . ,
, ,
, 1995,
. . . , 1995 -
, 1995.

()

.

.
, ,
,
,
.

. . 1940-
,
,
, , ,
,
, . 1980-

(
) 1, ( ),
- - 2.

,
1
2

.: , 1986; , 1991.
.: , 1990; , 1989; , 1992.
5

 , ,

.

,
, ,
( ).
, ,
(atyantabhava),
: ,
, ,
. . 3 . ,
, -
4 .
, ,

. X. .

5
, 6 . , ,
3

.: , 19551961, . 5, . 12 .
XX .
- . .
.:5 , 1900.
: [, 1881;
, 1915; , 1935; , 1960; ,
1969], : [, 1908], : [-, 1852;
, 1972], [, 1984]. [-, 1971] ( ,
, ).
6
-
. [, 1904]; . , . .-. [, 1837;
, 1964] ( ,
,
); . .
[ , 1892; , 1896].
4

 . , . ,
. , . -
. 7. , ,
( ) . ,
. , . , . , . , .
8. . , , ( . ),
- ( .
. . )9.
,
- : --
- 10.



, (
"),
, . -,
,
( ) . -,

7
.: , 1894; , 1949; , 1951; -, 1959;
, 1979.
8
.: , 1899, . 215361; , 1906, . 219290;
, 1922, . 208273; , 1973, . 1, . 217354; ,
1961; , 1963.
9
.: , 1974; ElPh, . 4.
10
. : , I 2-
: ElPh, . 1 (1984).
11

[, 1989].


.


.
,
, .
, .
- ( )

( ) ,

,
, .
, ,
- .
,
,

, ,
.
,
, ,

(. . ):
,
, .
;
, buddhi = , ahamkara = , karana
= (, ),
manas = ,
samkalpa 8

 ().
, , ,
, ,
. ., ,

.

,
, , .
: / ,

(.: ): , , ,
, , , .
12.
, sarga
,
-

.
: buddhi
,
( , . , mahat),
( )
( ); .
: The Sankhyakarika, with an Exposition Called
Chandrika by Narayana Tirtha, and Gaudapadacharya's
Commentary. Ed. by Pandit Becharama Tripathi. Benares,
1883.
12
,
, , -
(., : [ , 1989, . 17])
,
.

, ,
. ,
( ,

).

. , 1967 . . . .

( ) .
,
,
(
, )13.

: Sankhyatatwa Koumudi, by
Bachaspati Misra. Ed. with a Commentary by Pundit Taranatha
Tarkavachaspati. Calcutta, 1871. ,
, (, ,
),
,
.

.
,
, .
-, .

: 1)
; 2)
13

. .: [
, 1967, . 102, 132, 134, 136, 138, 144, 148, 150, 162, 164, 170,
172].
10

 ,
, .

,
.
,
, . ( ) . (
, ),
, .
, .
,
. ,
.
,

.
(, , ), ,
,
-
. , (
),
.
:
- , ,
( )
,
, .

-
, ,
,
, , - . samkhya
, .
samkhya ,
Vkhyai + sam
samkhya , , ,
, - ,
,
. (
,

)
-, -, -',
samkhya
. , . , . , . , ,
,
. (.: [ ,
1965, . 3537]).
[, 1979, . 13]. .: [,
1927; , 1930; , 1914].
12

 (I II .),
- ( ), ( III IV .),
, , ( ) , (I II .),

, .
, ,
, .
1. , ,

VI V . . .;
, . (

, .)


,
.
,
: , (avyakta), (pradhana, ,
, ), (prakrti, ,
-), ,
(purusa ); (ksetra)
(ksetrajiia).
,
(, , vyakta) .
,
( mahat) , 13

 (buddhi, sattva , cetana ) , (ahamkara),

.
:
(manas), (citta); ,
(. ).
5 ( ): , , , ,
.
10 ,

, ( , , , )
( , , , ). 5 (, , , , ).

, , , ,
, (, ), (
) (
), ,
, ,
.
. . ,
,
- (
, bhutatman ,
jivatman , ),
(

. .). ,
, - .

(svabhava),
( )
- (bhava abhava) (kala) 2 .
, ,
,
(, , , , )

.
, , , .
, ,
17, 20, 22, 26 , ,
,
25 3 . :
, (
, , ).
, 25 24 /
1 4 . 24
: 8
, ( prakrti,
, /, / 2
, , : [, 1902; , 1921].
3
, (. .228.28) : 25 ,
, ,
; : . .290.44, 298.10, 25 . .
( ) . .: [, 1954].
" . : .25; . .294.4142 . .
, , , . .: .
.296,16 . .
.: [, 1937, . 5165].

15

 5 ), 16 ,
(10
, 5 ).
- ,
,
.
, , , -,
, : ,

(1.3.1011; II.3.67).
,
:
,
, (XII. 1722). ,

, .
, , .
,

, ( ,
) 5 .
, ,
, samkhya.
.
2. samkhya,
5
,
, ,
(. XII.267),
(. XII.212),
(. XII.298.11 15,
1624 . .).

16


-
(VI.13), , yoga, .
:
(jnana-yoga) (karma-yoga),
,
(III.3, IV.3339, V.56 . .).
,

, (. .189.4, 194.44, 231.3, 232.1
2), ,

( )
(. XII.291.1718, 293.30,
304.24 . .).
, par excellence,
,
(. .233.6, 267.38, 290.25, 294.26 . .).

,
, (. XII.290.95).
:
(. .228.32,
. 231.5, 289.45); , ,
, , , ,
( , ,
), (.
.290.5960 . .).
, ,

,
,
(. .290.59, 7075).
samkhya 17


, ,
. ,
,
( ) . , , ,
. , , , - (sastra),

(. .289.7,9).
(darsana) (nidarsana) (. .294.26).
,
, (XVIII. 13
14). ,
, , .
, ,
,



6
.
6
( , ,
, )
- , . (1966)
. III ., ,
( ),
, II III . (
). , , . , , ,
( , , OG, . XX), , , , .

18

 .
,
,
gnosis, 7 .
,

. ( , , ,
, ,

,
, .)

( )
8 .

. , ,
( ),
.

(
,
, - - ,
9
) , .
7

gnosis jiiana (
) [, 1967, . 652653].
8


: [, 1835, . 54, 158; , 1858, . 384, 398].
9
. , , , ,
- (1.2.3). , - (
). .: 11.16.
19


, .
(bythos), (ennoia), a
noys.
-
,
10.
, , ,
,

.
, , ,
".
, ,
:
,
'2.
. - ,
,
,
10
- . (1.1.1, 1.2.15,
1.12.13), . (XXXII. 1, .1),
(VI.38 . .).
11
. . , ,
. , , , , , ,
[,
1989, . 171].
12
, ,

, .-. . .: [ , 1862, . 84].

20

 , , ,
, 13.

,
.

, ,
: 1)
- "\
2) ,
- , ,
; 3) , ; 4)
,
,
( [, 1987]).
, ,
, , , ,
,
13
.
,
(III .),
, , , (. 96). .:
gnesis
(. . V.10).
14
, ,
,
. ,
. .: [, 1967].

21

( ,
, ). ,
, ,
, , .
,

(. XII.298306)
- . . ,
, , . .
,
'5.
(
)
(. XII. 231232
.), ;

,
|6
. 15
, , , , ;
; , ;
, ,
(. XII. 304.1822).
16
, ,
, ( )
(),
: , , ,
. . (. .212.15). 15
, , (
), (
). ,

( , . 4749):
, , , , ,
, .

22

 ,
'7.


,

.
, ,
' 8 .

, ,
.
, , ,
, ,
-, .
-
. . XII.290
1, - , 30 :
, , ,
, , , . . (. 6169).
17
-, (5, 9 . .). . [-, 1990].
.
. ,
,
- , , ,
. ,
,
, .
, , (,
) (,

,
).
, 23

 3.
, .
,
,
-
-
. ,
,
, ,
.
- , -. ,
- , ( ),
(sassata-vada).
:
, ,
, ;
, "" "" ,
". ,
, , ,

. ,
(II III .), ( ),

(. 13, 423, 2426, 2729),

. , - , . , ,
, ,
:
.
19
.: -, 1890, . 16.
24

20

. ,
,
, , -:
-, ,
,
(
), - (kutattha),
2 | . ,


( -
2 2 ), . . .

,
. : 8
16 , . 24
( , )
(sattva);
,
-.
-. , , ,
,
2 0
, , (
) :
, , - ,
(takkf hoti vimansD, , ... [, 1890, . 16, 2 1 , 2 3 , 2 9 ] .
21
: kuta-stha. P . ,
[, 1894,
. ] .
22
, , 1) , ,
, 2) , , ,
. .: [ - , 1890, . 2 1 , 2 9 ] .

25

 , (.
XII. 1722). ,
,
23 . , :
, , , ,
, ,
. ,
, ( ). 8
- , (. XII.2339).
, .
. , , , , , ,
.
, , ,
. . (XVIII.2039, . XVII.722). -
24
. (adhisthana), (kartr), (karana), (cesta) (daiva);
, (,
) ,
(XVIII.1415).
23
- (XXIV. 15).
2 4

:
, ( k a r t r ) , ,
, ( k a r m a ) , ( k a r a n a ) . . . . .

( - , - , - . . ) .
.: | , , 1980, . 7 9 ] .

26


, , .
-,
,
.
, , .
,
,
, , , :

,
, , , . ,
,
: , (.
)
, ,
, , (. .211.2041). ,
, , .
: , ,
? ,
?
,
(. .308.4050).
. ,
, ,
: , ,
(svabhava), (cetana),
(manas), (pranapanau),
(vikara) (dhatu). , . 27

 , , , , ,
, (guna),
. : -
(vijnana), (vedana),
, -, .
(XII.212.912). ,
,
,
.
( . .) ( . .),
(guna). :
: (ksetrajna) (. XII.267.1215).
,
,
,
. ,
, (linga).
.
-,

(. XII.290.3640).
, - ,
, , (. 11.5)25 .
25
, , , ,
.

28


,
(I II .).
, ,

, , , (.
.2729, 3150). -
,
, - Sua (, ), &uka 2 6 .
, , ,
.
,

anviksikT (, ), , (hetubhir
anvTksamana) -
, ,
.
: , 2 7 .
,

26

,
(. X I I . 2 2 4 2 4 6 ) .
27
.: [, 1 9 2 3 , . 4 ] .
,
, , ,
. , ,
,
,
, , . , .
. ( '
. ) ,
. . ,
. . : [, 1 9 1 1 ] .
29

. ,
,
, ,
.
, .
, I II .

(Paurika)
, 28 . ,
,
( ,
, , ,
).
, ,
, -
. , , 29.
, (,
[]) , ,

30
.

31
. ,
, .
, ,

. ,
2.: , 1967, . 1 4 1 .
29
, ,
- (. X I I . 2 9 4 . 4 2 4 3 ) .
3 0

. . [, 1 9 8 3 ] .
31
[ ,
1934].

30


3 2 , ,
, ,

. , , ; , , ,
, (
, 3 3 ),
,

.
:
,
...
, ,
...
, ,
, 3 4 .

, ,
,
,
IIIV .

,
32
.
, ,
. , ( )
[, 1967, . 6 5 8 6 5 9 ] .
33 .: , 1967, . 145.
, 1957, . 101 102.

31

 ,
. , , , , 35 ,
II . -.
.
IIIIV .
,

- 36.
, ,

( I V),
(

35
- , , , ,
, , ,
(. 1).
18 ,
X. [, 1986, . 25].
36
- , ,
, . ,
, ,
(1.1.1213, 1.2.1822). -
(
),
(.1.2123).

(.3.1931). . ,
, ,
- , -
,
(III.1.911). , ,
,
(
, ,
). - ,
/
, (IV.4.1014).

32

 IIIV) 37 . IVV .
- , ,
, IV .
.
38 , ,
, ,
,
. : IIIII .
-- ,
, , ,
- , .

,
. ,
,
-,
. ,
, ,
,
37
, ,
. ,
, (VedaTradition), ,
- -
.
.: [, 1963, . 102103].
. . .: [, 1965, . 149].
:
1) , 2) , ,
(.: -),
3) , ,
, . , , (.: --
(11.15)).
[, 1993].

2 2008

33

, ( ),
, , ,
" " ;
, ,
39 . ,
, ...
.
, , , , , . ,
.
.
, .
-
(VIVII .).
.

.
: , ,

- ( , -).
, .

, ;
;
39

.: , 1967, . 5.
34

 , , .
1. (Pancadhikarana) ,
/, ,

, /.
,
( - ) tabula rasa, ,
,
,

. ,
. . .

, 7
( ).
(vaivartam sarfram),
, -, ,
(, , ). ,
, .

8 ,
-, -, , -. :
(prakrta) (vaikrta),
:
(tattvasama), (samsiddhika)
2*

35

(abhisyandika), :
(svavaikrta) (paravaikrta) 4 0 .
(Patanjali), ,

( ,
). ,

( ), 12 ( + +
),
. , ,
,

,
- . . ,
, , .
,
: ,
/
, , - /
(
12, 13).
41
.
. ,
, , ,
. ,
,
VI . ,
40
, ,
- /,
,

; , . . .: [,
1967, . 91, 112, 121, 123, 124]; .: [, 1951, . 181 182].
' . .: [, 1967, 27, 91, 112, 121, 124].

36

, ,
(-) i-li-cha-kiana (= Vrsagana Varsagana),
( ).
.
(VII .) ,
, 18 Ba-li-sha,
(Varsa), .
(Varsaganya). 42 .
,
, (
18 , ,
), , ,
, .
,
, : Varsaganya , VrsaganavTra
Varsaganah ( ),
43
.
, ,
, , ( ,

) .
42
. , [, 1904,
. 4041, 38].
43
. , Vrsagana, a
Varsaganya Varsagana [, 1973,
. 224], (.: [, 1991, . 46]).
, Bhagavan Varsaganya,
, . . . .: [, 1951, . 137138].

37



, , , , . ,
.

(), ( ).
,
, ,
. .,

,
. .

, ,
, , . : [
], , ,
[ ] .
, :
,
. . (. - 11.15).

(. 1.2.3) ,
- :
.

.
,

, .
38

 , ,
-,
(avidya) (, -,
asmita), , ,

(pancaparvavidya).
-
- / (IV * V .) ,
-,
(
) .
, ,
, . , doctor subtilis ,

.
,
. ,
,
, : [ ] ,
[ ].
, ,
- 4 4 .
(. ), ,
. ,

4 5 .
44
.
.: [, 1967, . 61, 91]. .:
[ , 1871, . 117].
- .: [, 1963, . 153]. - [, 1962].
.: [, 1967, . ].

39

 . , , , /
, ,
, . 13, ,
(, - ).
. -, , ,
,
, :
, -
(. - IV. 12). . - (III. 13).
,
( ),
, ,
(vinasapratisedhat).
, , , - ,
, , [].
, ,
.
,
, , ,
,

(. ).

, .
, ,
40

 , - ,
.
,
:
, - .
, ,
,
, , ,
.
: ,
[ ] , .

, ,
. , , ,

( ) 46 .
(Vindhyavasin, Vindhyavasa). , ,
,
, .
, ,
( )
, , ,
, . . .
, ,
,
-.

, .
46
: [, 1967, . 57, 79, 85, 112, 121, 142], -
[, 1963, . 165], ElPh, . 4, . 139.

41

 ,
,
.
,
.
. ,

. ,
, - ( ),
- ,
, 47 . , ,
- ( ),
.
, ,

,
4 8 .

( ).

, ,
. ,
,
( ),
.
. ,
, ,
,
( )
47
: [,
1905, . 4047], .: [, 1857, . 219220].
48
: ElPh, . 4, . 132.

42

, , .
:
(,
),

(. . ), ,
. - ,
,


. . II,
376415 . ,
I (415454), , .
IVV .
.
, -, , .
,

( ,

).
Doctor invicibilis . 10 ( ),
12 ( ) 13 ( ),
11.
: ,
.
, .
,
,
, , .
43



(1.55). ,
.
,
, ,

- .
, (VIII .),
.
, :
,
,
.
,
, .

,
.
, , ,
[], .
,
,
, . (jijnasa).
,
.
, ,
, , .
11- . , -.
44

,
.
(samkalpa), - (abhimana) (adhyavasaya),
,
.
, - (XIV .), , , ,
:
, ,

, []
.
, ,
- .
, --
, , .
, (samanya)
,
,
(pindasarupyam samanyam). ,
, ,
, ,
49 .

, . ,
,
( ),
.
49
[, 1967, . 3, 91, 121, 123], , ,
[, 1968, . 29], [, 1951, . 142144].

45

 . , , (
-).
, , , ,
,
,
( ,
),
.
.
, , ,
,
- . , - ,
, , ,
.
,
-. , , ,
-
50 .
(- -), . . , , 5 | .



. , , , , , ,
50
51

1893].

. . 14 2.
- : [,
46

 ,
(anirdesyasvarupa),
,
52 .
, ,
, , ,
,
,
(
, ):
(tattvasama),
(abhisyandika) (vaikrta) 5 3 .

,
, :
,
[] ,

5 4 .
(
) . ,
( -), ,
:
[ ],
,
,
-
5 5 .

, :
, 1967, . 91.
, . 123.
, . 80.

, . 52.
9. . . 8 .
47

 , ,

56 .
,

,
:
, ,
,
, [],
5\
, ,
,
, ,
:
, , ,
,

58 .
,
,
/
( , ,
59
) .
,
, , 60 .
S6 , 1967, . 86.
, . 87.
58
, . 90.
, . 91.
60
, . 96. .
9
[, 1904, . 1011; -, 1973, . 38; --, 1973, . 4142].
57

48

 , , ,
(,
), :
.
.
,
? 6 |
,

5 (),
5 (karma-yoni): , , , , ,
62.

, ,
,
:

,
[ ] ,
, [ ] .
,
- [,
] [ ],
63 .

, , , ,
61 , 1967, . 103.
, . 107108.
, . .
49

 ,
6 4 .
, (. )
( 9), (10), (8), (8)
(3) ,
.
,
,
, ,

.
66 .
, -- , ,
(siddhi),
,
67 .

, ,
:
25

,
, 6 8 .

" , . .
65 , . 118.
, . 125.
67

. . : [ , 1904,
. 1 0 4 0 1 0 4 1 ] . . : [ - - , 1 9 7 3 , . 6 6 ] .
6 8
.
. 1.

50

 , , :
, , , ,
, :
,
69.
.
, ,
,
,
,
: , 70. ,
,

- 7 | . ,

.
2.
(
. ). .
- (V
VI .),
(IX .),
72 . Varsagana-tantra,
, ,
(. ),
.

, :
,
; ,
69

--, 1973, . 53; , 1922, . 43.

, 1883, . 15.
, . 37.
72
.: , 1958.
70
71

51

 ;
, ,
; ;

.
[ ] .
, :
1) ( ,
);
2) ( ,
);
3) ( . .);
4)
( , );
5) ( , ) ;
6) - ( - . .);
7) - ( . .) 7 4 .
73

, . 123, 126.
, (. 3 5 ) . ,
, -. ,
:
1) ( );
2) ( ) ;
3) ( );
4) ( );
5) ( ) ;
6) ( );
7) ( ); [, 1926,
. 8 ] .
, , ,
. (4)
, (5)
(6) .
,
, .

74

52

 ,
,
(, ,
, ),
,
( )
.

,
- .
visesato drstam ( ) , , ,
, .
samanyato drstam ( ),
, ,
, .
, , :
- - (pflrvavat), ,
, (
) -
- (sesavat), , , ( ).
() , ,
. . : (vita) ,
(avfta)

.
. ,
. ,

. ,
, .
53

 ,

" .

. ,
: , . ,
76.
( ).
,
,
( ") - . ,
(
)
( , ).

- (tantra) -
(sastra).
:
() ...,
..., .... , :
. . .: [, 1972, . 346347],
(. , 1991, . 4751]).
: Purusadhisthitam pradhanam pravartate.
77

. ,
, , ,

. , , , (Monotes), -
,
( ), ,
+ + ( ),
.
54

 . ,
5
, ,
. - : , (
).
,
, -, 7 8 .
(
) ,
, (ambha, salila, ogha,
vrsti . .) . . : "" "".
, , ""
[] . 79
... [] ... .
, , ,
.
(
60 000 )
80 .
, (
)
78

, 1967, . 107.
' , . 130.
.
- , .
- . . .: [, 1985,
. 512514].
7

55

. .
, , , , ,
(, , 8 | , )
. ,
;
. , ,
(. , ), 60 .
( "") 82 , .
,
,
, (-), (- ),
(- ) ( , ). -
,
83
, .
, ,
. .

81

.: [, 1951, . 154].
"" - (
).
.:
[, 1984], .
: [, 1934].
82

56



, , , . -,

:
,
-, .
-,
, - . -,
,


.
1. - (Isvarakrsna). , Kausika,
,
(- ), , - 84 .
, , .

.
, ( )
. . 8 5 .
.
, ,

8 4
, 1904, . 1059; - , 1973, . 68; -, 1973, . 80; , 1926, . 69.
85 .: , 1904.

57

 , 86 . ,
.
,

,
.
, , , ,
.
,
, ,
(
. )
,
.
, ,
( ),

, ,
87
.
, , ,
, ,
.

, , , (
).
8 6
. : , 1964, . 16, 29. ,
- I s v a r a k r s n a Kalidasa,
, , I s v a r a k r s n a B h a t r m l d h a .
87

: [ , 1985, . 1 8 4 1 8 8 ] .

58



8 8 , .
(

) .
, , .
. III ., .
II ., . III ., . IIIIV .,
. , . - . IV .,
. IVV ., . V .,
. V ., . 350450 . 8 9 .

( ) ,
.
,
540 569 .

II , . . 367
415 ., .
,
415 540 . ,


( . ,
, ).
, ,
,
88

7,5 , 4
,
3 , 4,5. .: [, 1958, . 3 2 6 3 2 7 ] .
89
.: [, 1985, . 545546].
. : ElPh, . 4, . 13, 15.
59

 VVI . ,
V .,
.
, ,
. ,
( ) ,
saptati. 70 ,
69, 71, 72 73 (

,
,
) 90 .
,
,
(
61), ". . -, 70 (
100) 92. -, ,
.
, .
, (
) ,
. ,
. ,
' . : , 1904, . 1060.
91
1915 . . . ,
61 : K a r a n a m Tsvaram eke bruvate kalam
p a r e svabhavam va.
P r a j a h k a t h a m nirgunato v y a k t a h k a l a h svabhavasca , , " . [] ()
? " .
9 2
, . , 105
. . : [ . - , 1965,
. 3 1 3 2 ] .

60

 , ,
, ,
, , , ( 73

--), ,
,
. ,
,
.

, . ,
, ,
, 4 (prakarana) 1011
(ahnika). ,
. , ,
,
93.
. .
, ,
,
: .
,
94
, ,
( )
.
, , :
, , , 1914, . 3435.
ElPh, . 4, . 149. ,
,
, - -, ,

, , ,
,
.
94

61

 ,
. ,
, . ,
, , , .
. ,
, , 95 .
, .
, ,
,
, 9 6 .
,
, , . ,
,
( -
). , ,
,
.

, , , 9 5
. . , : [ , 1963,
. 1 7 4 1 7 5 ] .
. . [, 1974, . 2 0 ] .
9 6
, , 2, .
,
.

,
. ,
,
( ) ,
, (.:
. XII. 2 6 1 2 6 3 ) .

62

 ,
(
, ),
,
.

?
duhkha
, , , (
), ,
, (
), . ,

.
1. duhkha , 1:

.
, [] []
,

[ ].
2.
( , ), ,
,
( ) ,
, ,
, / : , ( 2).
3. ( ) duhkha
,
,
. 63


1
( 51).
4. , duhkha
,
:
, , ,
. ()
.
,
( 55):

-,
,
[]
.
5.
,
. , 12,
, ,
: , . (apriti)
( ).
68, ,
,
( ) , :


,

.
,

64

 1,
, .
,
,
,

( 69).

, ,
.

( 1);
( 2);
( 12);


( 55);
,
( 51 68), ,
97
( )
( 69).
, , ,
(. 1 55, 12,
2 68, 51).
98,
97
, ,
,
, (
) . . : [ , 1 9 0 4 , . 179;
-, 1 9 7 3 , . 1; - - , 1 9 7 3 , . 1 2 ] .
98
, -

21 (
), summum
bonum.

3 2008

65

 ,
".

,
, , . ,
, , .
, (
) , , ,
, ,
- , .

( , , ), ,
.
,
( ) ( ) .
,
( ).
, .
( 64):
99

:
( , , . ) : [, 1985, .
176183] (.: [, 1989]).
66

 () ...,
..., [] ;
,
.
:
, ,
,
,
, [ ] ( 59).

,
[ ]: !
() ( 61).
, , . , ,
, :
, , ,


,
, ( 62).
- ,
:
, [] , ;
! .
()
()
( 66).
-
-,
, 3*

67

 ,
( )
100. , ,
, .

.
. ,
'01.
I. 12.
.
,
: (,
). ,
, - ,
'02.
100

(III .)
, ,
, ,
(Jamblichi d e mysteriis liber rec. G . Parthey.
Berolini, 1887, 1, 2 adfin).
, . .
:
- , ,
[, 1984, . 6 2 ] .
101
.
, ,
: I. . . ; II. , ; III. ,
; IV. ,
; V. , ; VI. , [, 1908,
. 4 1 2 ] .
,

.
102

. 2.
68

II. 37.

. :
(prakrti)
(vikrti). ; 7 : ,
5 ( ,
),
16 11 5 ;
.
.
, , ( , , , ,
). ,
,
,
"" .
103
- .
,

( ) (
, ).
: .

, .
103

. . 1 5.
69

III. 820.
. ;
-
(
);
,
; ,
,
; ( )
;
,
;
: .

,
,
.
. , 9,
,
, 1) ,


; 2) , , - ,
, ; 3) ,


.
70

 ( 1516)
,

.
- ,
.
( 17); ,
( 18);
,
( 19).

, ,
,
.
. ,


,

: ,
, , ,
, ,
, , ,
, - (
10). -,
,
,
- , ( 9).

( 17).

, ,
71

 ( 19),

,
(
20), .
,
(, , ).
-:
1) , ; 2)
, ; 3) ; 4)
,
; 5)
( 9). , ,
- ,

( )' 0 4 .

;

,
- ,
,
(tika). .: -:

-
,
, . .

,
,
. .

, , , . .

.: [, 1983, . 194, 198200].

72

 ,
- ' 05 ,
( 12). , : 1)
,
, 2)
, 3)
, 4)
,
5)
( 15).
(. ), ,
( ) : 1) -
-
, 2)
, 3)
,
, 4) (bhoktr)
, 5)
, ( 17).
: 1) ,
105

14 ( ) :

...
. vyatireka, , anvaya, .
:
. . .
, , . .
. . .
, .
73

2) , 3)
( 18).
IV. 2127, 38.

: ,
,

.


, . ,
, ( 22). ,
(
), , ,

, , (
2425). ,
,
() ,
() , ( 23, 27). ,
: , ( 25).
,
,

( 21), , ,
, ,
( 21).
V. 2837.
,
74

 , .
13 : 10
, 3
(
); ,
; , ,
;
, ,
10
(avisesa) (visesa) ; 13 : ,

, , , , 12
,
.
,
, 13-


. ,
10 ( 32),
, - ( 33), -
, ( 33). , (
) ( 37).
75

 ,
,
(. ),
, ,
( 29). ,
, ,
-
( 30).
. ,

( ) ,
( 30). ,
: , , ,
, (guna-visesa)
( , ),
( 36), , , (.
13). ,
6
.
VI. 3955.

, , ,
,
, . , ,
106

38 bhutani =
viiSesah (visayah). . 34.
.: [, 1913; , 1927].
76

-, ;
-, , -
(nimittanaimittikaprasangena) ,
;
-, .
( ); , .

( -,' , -,
-) ,
( 5 , 28 , 9 , 8 ) . ,
, , 14- , : 8 , 5 ,
1 , , .

,
. , ,
, ,
, , , , .
, ,

77

. , ( 39)
, ,
, ( 40). ,
.
,
, , . . ,
, , (samsiddhika), (prakrtika) (vaikrtika) ( 43).
, 50 , 60 (10 50 ),

(),
( 46). : 5
, 9
( )

, 8 , 28 ,
( 4751). -
. , , ,
, ( ),
,
( 44) ( )
( 51).

78

 ,


.
,
: 1) , 2)
, 3) - ( 42). ,
,

, ,
( 41, 42).
,
:
,
, ,
( 52).
VII. 5661.

,
( 21),

( 31, 3637), ( 42),
.
, ,
,
, ( . 11) .
, ,
, ,

, . , , , : ,
.
, , ,
79

 :
,
, . . .

: ,
,
. , , ,
-.
, .
,
, .
,
,
.
: , .
VIII. 6268.

. ,
,
,
.
, , , -, ,

.

. ,

, ,
,
. 80

 ,
,
( ).
, (
- ),


. .
, ,
,

,
.
,
, ,
.

, ,

.
,




( /),
,
107 .
, ,

107
. ,

( , De divisione naturae)
: creant non creantur, creantur et creant, creantur creant neque
creant neque creantur [, 1908, . 416].

81

 . ,

.
, ,
| 0 8 . , , , , ,
( )
.
,
- , ,
,
, .
.
,
,
,
( ,
).

( ,
),
,
108

. .
.
. . . , (, ,
).

82

-. ,
,
, -
( ) | 0 9 .
,
(
) ,
. , , ,
(Madhava)
. ,

(samkhya-nasaka),

. , ,
(
, , . .).
,

".
,
, . : - ( XV .), - (
XV .), -- (XV .) -- (XVI .) 109
.
, , ,
.
110
[, 1974, . 153163].

83

 .
(
),
-- (VIII .)
-- (XIV .) --
(XIV .).
.
(VIII .),
-,
,
.

, . ,
. .
2.
( ),
. , .
,
. ,
1
" .
,
,
. ! , .
1. -- (
) (
). (500569),

.
in .: , 1891, . 705.
84

 ( ),
-
.
,
,
.
540 . ( )
240 ( , , --), (
30), .
,
540569 .

, , .
, ,
, ,
,
"2.
: -, - ; -,

3
" . (. )
,
, , .
72 , 71 ( 63- ). .
", , 1953, . 420421.
113
,
,
. 9
, ,

. .
: , 1974, . 25.
85

 ,

, .
2. - ( )
1970-
. ,
( 39, 4144,
4749, 5253, 5660 , ,
) , .
, -
, . ,
"4,
. ,
,
, VI .

, .
,
. , "5. 71 ,
, 63.
, ,
.
3. -- ( ) , . , ,
"6.
* .: -, 1973, . 78; , 1974, . 179.
>15 .: , 1977.
116
, . ,
: [-, 1973, . 56; --, 1973, . 58].
86

, , , -, ,
, (
).
. , .
,
73 ,
, , VIVII . .

, . ,
.
, ,
.
4. -- (
), (Gaudapada),
, .

, ,
( ,
),
: 1837 .
. (
,
1828 .).
,
,
. . XI ., -, ,
-
87

 ( ),
, (
, ), , , " 7 .
, -, , , , , . ,

-, . -
, , ,
, VII .
.
, ,
, .-. . " 8 .
.
. , . , . , . ,
. " 9 .
, . ,

( , - , , -
)
(
, - -), , , 120
.
, , .
? .: -, 1964, . 30.
8.: , 1917, . 8788; , 1972, . 369; , 1974,
. 171175.
" 9 .: , 1920, . 410; , 1910, . 11 12; ,
1917, . 174; , 1919, . 2; , 1949, . 85; , , 1953,
. 36.
120 .: ElPh, . 4, . 209210.
88



-, .
,
. ,
,
.
, , .


,
, - .
-
-
. - - (
) , ,
. , , ,
,
,
. ,
VII .,
( ,
) , ,
(
).
,
.
,

, .
,
. ,
89

 69. ,
,
,
, .

,
.

,
.
,


.
5. ( )

,
. .
1938 . (
) . 1967 ., . ,
.
, , ,
,
. , ,
.
, , .
,
, , 60 ( 72),
... -"....
,
, - , () . . ,:
90

 ,
(
)
(XXI .), ,

-'21.
(
-), , ,
.
. ,
-
( ),
(Kiyata). ,
122,
.
. ,
IX ., ,
(
. ). . - (V .),
( ,
aha... ucyate...
nanu... iti
... ... vacyam)
123
. ( 450510 .),
( 480540 .) (
) (
600660 .), ,
124
VII . .
121 .: , 1974.
122 .: , 1951, . 162.
123 , 1967, . XXV.
124

600700 . .: ElPh, . 4, . 16.
91

 , ,
,
. , .
11

, ,
125.
.



.
(
, )
,
, , ,

.

. :
, ,
. , , , .
125

1) , sutra; 2)
pramana; 3) avayava; 4) ,
anyunata; 5)
, samsaya; ) nirnaya; 7) uddesa; 8) nirdesa; 9) krama; 10)
samjna; 11) , upadesa.
, .

[, 1967, . 25].

92

, , . ,

126. ,
, ;

,
,
'27.
, 4
prakarana 11 ahnika.

.
6. ( ) (
. ) 1923 . .
,
lokottaravadinam pranamya munim, ( ) .
(.
).
,

- - (
Jayamangala), , ,
.
. ,
, , ,
-,
'26 , 1951, . 160161.
127
.
93

 Samkararaya
XIV .,
128.
, , (, ,

-). ,
,
IX .,
(
15 19) VII .
VIIVIII . , ,
. ,
,
(
/),
.
, , , ,
(
) ( ). , .
, ,

. ,
,
. ( 5)

128

.: , 1927. .: , 1929.
94

|29

( 7) .
, ,
(
,
). : ,
- (, 72).
7. - ( ) , 1910- , ,
13.
,
. (Mathara)
,
. ,
, -.
, ,
.
129 : 1)
, ,
(savyapadesya), 2) : ,
, , (savikalpa), 3)
- (arthavyatirekin), 4)
, (indriyavyatirekin). ,
(,
): 1) ,
, 2) ,
3) , 4) ,
[, 1926, . 7].
130
. , :
-", -"
-", , (. : ElPh, . 4, . 169).
95


: paramatman
(
,
).

, . 1917 . .
, ,
131.
1922 . . . , :
.
, . . ,
.
.

. . . ,
, ,
- (. V .)

Madhava. Madhava Mathara
? ,
-- ,
,
matharapranta (, ,
, ).
,
-
131
132

, 1917.
, 19231925; , 1931; , 1931.
96

 matharapranta, , 133 .
. .

--,
,
, --,
, | 3 4 . .
,
, ,
" 3 .
.
,

VIIIIX . -,
-,
.
,
- ( ,
,
, -) , -
.
,

, , , .
, .

, , -, - ,
,
133

.: , 1944, . XXXVII .
, 1977, . 90110, 153169.
' " E l P h , . 4, . 169, 291.
134

4 2008

97

 , , ,
-,
. ,
.
, . ,
--, ,
73 (
). , , ,
, ,
, ,
.
,
. (),
,
, .
.
,
, 36
' . ,
.
8. - ( [])

. , ,
,
, ,
,
136
, , , Bhagavan, bha
, ga
, va ( vidvat), a an (. anati) [,
1922, . 2628].

98

. .
, ,
, 90 ,
(, , ).
,
-- (XVIII .).
( --),
: ,
( ) | 3 7 .
(Vacaspati Misra) . ( ) ,
( ),
,
, (. ).
. .
( ),
.
.
, XI . (
, ). - (1.1.4),
.
, ,
(svabhavikasambandha), (manasapratyaksa)
137
- .: [ , 1967, . 13].
- --
.: [, 1983, . 223, 229].

4*

99

 ,
( ).
,
,
[38 .
,

,
( ),
( ), .
.
, . ,
:
1) - ( )
(VII
VIII .);
2) - ( ) (
);
3) - ( )
;
4) - ( ) ,
-;
5) - (VIVII .) -;
6) - ( []);
7) - ( ) - (VIVII .) -;
8) () 138
: [ . -, 1898, . 87],
ElPh, . 2, . 396398,
ElPh, . 2, . 453.
: [, 1958].
100

-- "'.

,

.
. . :

.
| 4 0 . :
; ,

,
( ).
, -, ,
(
),
.
,
,
, .
,
, ,
(II .), ,
, . 139

.: , 1966, . 100. . -
. [ , 1966] - . [ .
-, 1956]. , - -, ,
. . ( ) [,
1932, . 2, . 257298, 303308, 318321, 352372, 405432].
140
, 1903, . XXII.
101

 , , ,
,
.
. XX .
- -;
, (10181060), ,
. , .
XIXII . (
). X.
,
,
898 . ,
.
( 58 . . .), 841 .,
( 78 . . .), 976 .
.
1914 .
. : 1) , , 2)
- 903 .
983 ., 3) -
"".
. .
. .
,
(, , IX .),
IX .
( , 141

, 1966, . XXI, XXIII.

102

 ), -
(860920 . . ) ,

, (. X .).
,
( -,
. 890 .) :

() 142 . X.
. ( , ) | 4 3 ,
. . , ,

(, , , - ,
. .),
, , ,
144 .


(. 890) (984985) 145 .


, , .
, IX .
, ,
, ,
, .
">2.: , 1945; , 1951.
'.: , 19571961; , 1951, . 164.
144
(XV .), ,
. .: ElPh,
. 1, . 241.
145
, 1967, . 6163.
103

 ,
-, -,
146.
, .
-, ,
, , -
. , ,
,

.
, , ,
: 1) , 2) , 3)
(
: ), 4) , 5)
, .
,
,
,
. ,
,
. , 5,
146
, ,
, avidya
, ()
(VIIIIX .), , . -, , : - (Mulavidya); .

104

 ,
, ( , -) | 4 7 ,
.
,
( ). ,

;
,
4,
.
| 4 8 .
,
, , 149.

, - ,
,
-;
(,
72 ).

, -
150
. ,
; - .
147

. : [, 1927; , 1901].
., : [-, 1963].
, , -,
-, -
. . (.: [ , 1871, . 84]).
,
.
150
. 51 .
148
149

105

9. - ( ) , , .

.
- .
, ,
, .
,
,
-
: .
,
.
. ,
,
, .

() ,
,
.

, , '.
() , --,
, , , ,
2
, .

.
, , .
. () , ()
.
.
(
). ()
(
,
, )
.
:
, , ( ),
,
, . (
), , .
109

 ,
, 3 .
, ,
[ ] , ,
. , ,
, .
4 , [ ]. , , , , , . [
],

, [ ] .

. , [ ]
', []
[] (1).
() . .
. [ ]
. :
, 2, , ,
, 3
.
, ,
.
, ,
,
, , 25- ,
:
25 , ,
,
4
, ,

 :
.
,
.
: . ,
, , - , ; , , . .
[] ,
, , , 5 , , , , , , , , , ,
6 ,
. [] , , ,
, , , , ,
, . ,
.
? [ ] , .
,
[
] .
, , , 7 . .,
,
[] . . , [ ], .
[]
[]
[ ]

[],
, ,
.
() []
, : 1)
; 2) ; 3)
in

 [ ]
[ ] :
; 4) []
[ ] [
]; 5) , .
, 1) 2)
. :
.
, [ ] ,
. []
: .
, , , , , , , , , , .
[] , . , , :
. [ ]
, , 8 , , , ; ,
, , , . [ ] , [ ] [ ]
, . , , ,
9 , . [ ] [
].
3)
[], ,
. : .
, []
, [ ] , [ ] .
4) [ ] [ ] , [].
112

5) : ,
. : ,
, ,
, , , [] , ,
[], [ ] ,
[ ] | 0 . :
[] ,
?
,
? "
,
.
[] [], , , , ,
, . .
, [-]

| 2 , . . [ ], ,
, , . .
[ ] : . ? []
[].
, ;
[]
. = tas, 13
, .
,
[ ], , ,
, . .,
[ ]
[ ] . , [113

 ] ,
[ ] . , [] . .
[] , []
. , .
, , '.
, (2).
() ().
, ,
[ ] , [ ].
. ... ; ,
, 2.
. :
.
, .
?!
, ! 3
- :
? :
,
, , . ,
, . . ,
.
:
,
?
, , !:
, ? ,
,
: , ,
, [] ,

. ,
[],
114

 [ ] - .
(). , [ ] :
[ ].
.
(). [ ]
?
(). ,
. . :

4 .
[]
, [ ]
. :

:
5.
,
[, ], .
.
[], .
[ ] .
(). ?
(). : .
[ ], ,
, .
(). ?
(). : [, ]
, .
, , 5 , 11 , 5 , , . ,
25 ,
.
115

( ). :
25 ...
() (). , [
], 6, . :
7 . :
,
,
[ ] 8 .
, .

[ ] . :
... ,
? ,
[]
48 9 , , , . .
, [] ,
[ ] .
[, ] :
...
, ,
|0
, . ,
[ ] , [ ] .
, , .
[
] [ ], ,
[ ] .
,
[] , . :
" , .
:

, ".
. . , . . : [] ' 4 .
[] . . [] [],
. ; ,
[ ] .
[ ]
, . [ ], , [ ] ,
, [] .
,

[ ]. [] [] [] [], . ,
.
,
[] ,
, , ,
[] [] .
. ,
[] ,
, [] , .
[ ] ,
[] .
[, ]
. [, ] . .
[ ] , . .
, .
.
117

[ ] ... '5
[ . ] .
: " [ ]
|6 . :
, ,
.
, [],
.
:
,
, .
, , [] , []
, ".
, [ ] :
.
,
[] ; ,
[ ] . . [ ]
, [ ] [] . [ ]
[ ] [
, ]
,
| 8 . , ,
, [
]
. .
[ ]:

, [ ] .
[] . ,

[ ] , .
118

[] , , ".
(). ?
: , . ,
,
, .

[ ] .
,
[ ] ,
[ ] , .
: [] , , ,
[] , [], , , , 2 0 . : ,
... ( 64).
- -,
-,

, - - ,(3).
() , ?
: - . ..
- ,
7 -.
, -.
-. .
, , 5 . 7 . ,
,
.
,
5 . ,
119

 ,
[ ] .
, .
, .
,
.
, '.
, 7
.
. 5 ,
5 , , 5
16 [],
. .
- -.
() , []
, , [ ], [ ],
[ ]
.
, []
: ,
, , , .
, ?
: - -.
- , [ ] , , -
. ? : .
-. ,
, ,
2
.
, ? : - , 120

 3 . ,
,
-. .
5 , ,
.
?
: .
, [] 16. ,
[ ] ,
4 . 5 11 , [] 16, , . . . [ ]
, , . .,
, . . 5 , . .
, .
, [
] ,
[ ], ,
,
[ ].
, , ,
: - -.
.
, , , .
(4).
()
: , [ ]?
[ ] -
, , , , ,
. : ' . ..
, , , ,
. , , , ,
121

 . ,
, , , . , .
, ,
, ,
, , ,
. .
2 . :
, ,
.
,
3 .
,
,
4 .

. [, ],
. ? , , , , , [] 5 . :
6
. , [],
,
7 . , [],
, ,
. , [, ]:
. , , , , . [ ],
8 ,
[ ] [ ],
[ ] , ,
[-] [] , ,
9 . [ ],
|0 .
, .
[ ], :
,
, , ".
122

 , ,
,
. ,
, -: , , , . , , [],
, .
, .
, ,
, , . .
:
[] .
. , ,
, 5 , 11 , 5
. 25 , .
,
, " . .
() [ ]
| 2
. , .
[ ]
: . . ..
, | 3 . [ ] ,
.
[] , [ ] ,
[] . , , [ ]
4
' .
[] [ ]
, , 15.
123

 [ , ]
, [
] .

.
? : ,
.
[ ] , [ ]
[ ]
[] . | 6 [ ] ,
, , []
[ ].
(). , [
] , ?
. .
:
, [ ] .
, [] .
(). ,
,
?
:
. .
,
".

. ',
2
. (5).
() ?
: . ..
, , , ,
[ ], .
[124

 ] , ,
. [ ]:
..., , , ,
, [ ] ,
, [] [].
, ,
, [, ] .
[ ] , ,
[, ] , .
, , , ,
, , [ ]
. , , [
], ,
. .
,
: ,
, ,
[] ,
,
, , , [, ]
[ ] .
. ,
. [ ] .
3
.
() ,
,
4
, [
5
] , [ ] [ ]
: . ..
, . [] ,
6
[ ] .
[ ] .
, ,
, . . [ ]
7. , , [] . .,
125

 . ., , []
. ,
; , [ ] . , ,
[ ]. .
, . ,

, [ ]. ,
.
. ,
8 , ,
, .
,
, ,
[ ] ,
.
[ ] . ,
. , . .
, [
], [] , . .
[ ].
[] [ , ],
, '.
[ ]: , ... ( 20).

[ ] , []
, ;

, 126

 , . .,
[] []
.
,
[ ] , ,
, [ ]. , []
, [ ] | 0 .
: ", [ ] , -
[-] , [ -] ? , ,
, [] ,
. ,
[] ,
- [],
, [ ] . . ., ,
[] , .
12.

, .
, [ ]
:
. []
, . [, ], ,
[ ] [ ] ,
[ ], 13.
, [ ]
, []
. ,
. . . .
:
[ ] [ ]
127

|5

, . ,
:
, [ ]
[] .
, , [ ]
16: .
[ ], ,
, [, ]
, [ ], , '7.
: . ,
, , .
[ ] .
, , , ,
, . : ,
[- ] [] 18. , [] .
[] :
.
, , , ,
[ ] . , ", ,
, .
[] []
[] , [] -, [] , [ ]
, [] .
[] ,
, , ,
,
,
. .
[ ].
128

 [], ,
, , ,
. .,
,
. , [ ]
, - []
, [ ] [],
[ ]
, []
. [ ],
,
, . ,
[ ],
, , [ ]
= tas [ ] .
, , .
--, [ ] 2 0 .

[ ],
, [] []

[ ] [ ]
[] , [ ]
2 | ,
[] : . ,
[] . ,
.
. , [] .
, , - ,
[ ] . , , 2 2 .
5 2008

129

 []
, [ ]
, [ ], , [ ] 2 3 .
,

, , []:
...24

, , 2 5 . [ ]
, , , [ ]
, ,
, .
[ ]
. [ ] ,
[] ,
. , [ ] , [
] [ ]
, ,
, 2 6 .
,
, [ , ]
, ,
, [] .
, , . , , ,
. ,
[ ] , , . , [] , [ ] [
] , :
1) [] ;
2) []
, ;
3) , [ ]
2 7 .
130

, , .
[] ,
, [ ] .
[] ,
, .
, .
[] [] . [ ]:
, . ,
,
[] ,
2 7 \
[] . , ,
. , .
, , ,
[] 2 8 ,
; 2 9
.
[-] , [
-] , []
[] . ,
-
[],
3 0 .
, [
], [] . , [, ], , []
?
, [ ]
.
[] : []
, [] , , [ ]
, ,
5*

131

 [-] , [
] . ,

[
]. , , [ ]
, ,
. ,
[, ].
,
[]
[ ] [ ]
[] .
[] . ,

3 | .
- ,
. , [ ]
, . ,
, , , 32 , , ,


, .
, , , , . .
, .
. .
. .

, ,
..., , [ ]:
, [] ,
132

[] [] . [ ]
. [ ]
.
() ; ,
, , ' (6).
() (). .
[] ?
[ ] : . ..

. , [] ,
. [ ] , [],
; , []
, [ ]; , ,
, [ ]
, , . [] .
, , , ,
, , , []
, ,
.
() , , .
. .
, , , . .,

[], , [], . ,
, [] , .
[ ] . [ ] ,
133


: . ..
[ ] .

, . .
. [, ] ,
2. , [
] 3.
[]. ,
[ ] []?
, [ ], ,
, [ ]
[ ], ,
4, . ., [].
: . . []
[ ], [] .
- , , , , , , '(7).
() - :
. , ,
. , ,
.
: , : -
. ..
- , , , , ;
, , ;
, ,
; -
, , , ,
; ,
,
134

, ; , ,
, ; , ,
2
,
3 .
.
() []. .
, , . .

, . .

[ ]?
: - . ..
[ ], [ ], [ ],
4 . -
, , ,
; -
, ; -
,
. .; - ,
. ., []
5 ; -

. ., [ ] ; - , , ,
; -
, ; -
.
[ ]
. [ ] []
[ ] ,
. ., , . .
:
[ ] ,
6
[ ] . , [ ], ,
135

 [ ] ,
.
[], . ,
[] [] .
[
].
- - , . , [ ] (8).
() (). , , [- ] .
?
: . ..
-
. - ,

, . ?
: ,
.
, [ ].
, -, 5 ,
11 5 .
.
; .
[ ] [ ] .
, ,
. [ ],
.
() (). [ ]
?
: . ..
(). [ ]
[ ],
? '
: - . ?
. [ ] 136

 ; [ ] :
... ( 17).
[]
, [] - ,
[ ] [ ]
. [
] , [ ] 2
.
(). ,
[] ?
: . [
] [ ],
. .0 [ ] [ ]
, :
[ ]. .
-, , [ ], [] , []
[ ] [] (9).
() , [ ] ? -
.
[ ],
. ,
, ,
. . :
- . ..
-: - ,
; [] , [ ].
[], , ,
, . ,
[ ] , [ ] [ ]
. [ ].
, : ,
137

 [ ]. []
- - , : ,
. [ ].
[ ]:
, , , ,
. ,
, [ ].
[] .
, , , ,
, , . ., .
[ ].
[] [ ]
[]. , , , [ ] ,
, [] . [
], [ ] .
. [ ].
, []
[] [] .
[ ] , -.
() [ ] , [ ].
. : -, :
,
, : He- ,
[]: '.
. , [
],
[ ] , , [ , ] , , , .
-, [] ,
, [ , ] , [] . .
. .
-?
138

. . , [ ],
.

, [] []
, , []
, -2.
3 , [ ]
-,
-
, ,
[ ].
[ ]
[ ]:
- . ..
[ [ ] . [ ] , []
[] . , . .
,
. ., [] ,
, [ ],
, . .
-, , [ ] ,
. --4
.
, [ ], [ ],
.
: [].
[] :
-. ,
,
. :
,
[ ] ,
[] ,
-.
- , [ ]
?
139

[ ] ,
5 . , [ ] , 6 . [], , ,
, , , .
, -, .
, , -
[ -].
: . ,
. , [ ] . ,
,
, - ,
[ 7 .
(). .
[ ]?
[ ] - [ ].
: [ ].
[], [ ], 8 .
. [ -] ,
. :
[ ]
, .

9
.
[]. . [ ]
[ ],
, . . .
: [] . , , ?
, [] [] .
, , [ ] , -?
: [] , 140

 [ ] [],
, : , , [ ]
[]
? , [] -,
, [ ] [
], , [ ]
. , [ ]
[] [ ].
[ ]: [] [ ], . . ,
, .
, ,
, , -?
, []
, | 0 .
1) ,
[] ;
- [],
, [
] ;
;
, [ ] , [ ] .
2) ;
[ ] ;

, ;
;
, [] .
3)
;
[ ] ;
,
, ,
;
, ,
, ;
141

4) ,
;
- - ,
:
;
;
, [ ] .
[
] .
, ,

, , .
[] ,
,
" .
[]
, [ ] . ,
, , [ ], , . ,
[ ]
[ ] , . . , ,
, [] . - .
: - - |3.
, , . .
, . . , [ ] [|4
] . ,

, , ,
.
[ ] ,
[]
[ ]. , ,
, , .
142

 , ,
, .
(). , [ ]
[ ] -? -,
-. ,
[ ] ?
, [ ] [ ].
[ ]
. [,
]
, .
[]. , [ ],
-, []
- -? ,
? -, [
] , ,
[5. : , , [ ]
, ,
. , ,
, 16.
[ ] ,

.
, [,
],
[ ], []
,
". , [ , ]

[] . . ,
,
, -.
,
|8
.
, , , , ,
, , ( ), , , (10).
143

() , [] . ? : ,
, . ..
, , . ., ,
.
, , , .
Upadana, hetu, karana, nimitta '. , [ ] .
,
, 5 11
,
, ,
, , . [ ] .
, , .
.
,
[ ] -.
, : ,
13 , .
, [ ] , , 5 , 11 5 .
, : , ,
11 5 , 5
5 .
. 5
, 11
, , .
: , ,
, , , [ ].
.
, , , .
, , .
144

 [ ] : : [ ],
, .
,
, , ,
[ ] , , .
,
[ ] [ ] , ,
-, . ,
, .
- ,
. , (
3 ) , .
,
, , ,
.
, :
[ ]
, , ,
.
,
, , , .
, .
() , [] [
, [ ], ,
[] ,
, [ ]
: ,
, . ..
, , :
4 , [ ].
[], .
, .
.
. []
, [] .
145

 . [], ,
. , . .
.

. . [ ] , . .
, . .
[, ] , , .
[ ]
[ ],
[ ] , [ , ]
: 5.
[ ] [, ] . . .
, .
,
.
[ ] , , , , . . ,
[ ] .
[ ]
, .
[ ], [] [ ] .
, ,
[ ] .
[ ] [ ]. , , ,
, ,
. [ ]
[ ]. , , []
. []
,
[] .

.
146

[] , , ,
( , , );
, ,
[-]6, .
, , , , , , ;
, [ ] [ ]
(11).
() . [ ] [ ].
: . ..
[ ], :
, .
[ ], . : , ,
[ ]: , .
, , , .
, ,
,
.

[] .
, .

, 5 11 ,
5 .
. [
] , [] : , . , ,
, ,
, . , , ,
. , ,
. :
, ,
. , ,
147

, . ,
, ,
[ ]. , , ,
. ?
.
, , ,
.
.
, , [ ] [ ] .
. , ,
. , [ ] [ ].
,
. ,
. ,
:
, , ,
. ,

, . : .
[ ] [ ] ,
, [ ],
. ., [ ]
, , [, ] , . . ,
. ,
,
, [ ] .
, . ,
, [] . , , [] .
,
'. , .
148

 ,
: .
, ,
, . . ,
, , [ ] .
()
.
[ ] [ ] :
. ..
, : ,
. [,
] . . 2 .
,
[] ,
. . [ ] , [ - ].
[-] .
, , , ,
, , , . .
[], [ ], []
3
, [ ] : .
, [ ]
.
[ ] , ,
. [ . .] [] ,

. [
] .
[ ] ,
4
[ ] . .
,
[ ] , [] ,
[] , 5
.
149

 ,
[] .
prasavadharma, [ -in]
[ ]-mat, [ ] 6 . [ ] [ ]
.
. . []
: ... .
(). . ,
. . ,. . : ... 1
: [] [].
:
,
[ ] .
--,
-- , , ,
( ---) (12).
() [] . :
, . . [ ] 1.
, . ?
: ...
, , , .
:
, . : .
: .
-.
: ,
150

 , , [] [] . ,
, [ ] ,
[].
[ ] , , , ,
, , , . ,
[ ] , . .
, , , ,

2; , [ ] ,
[] []
; , [ ] ,
[] [ ] . , .
,
3. ,
, . :
, ,
4
.
[, ],
. [ ]
. : 5 . , , , [ ]
; ,
. ,
, ,
; ,
. [],
,
. , , , ,

[]. .
151

() (. []), ...
? :
...
, [] 6.
...
[] . [
]
[ ]
[ ] 7 .
. ,
; ,
;
, .
, ,
,
, .
, [ ]
[] .
[], , [] , .
. [- ]
[ ] [ ] .
[] , []
8
, .
, [ ]
[ ] : --.
[ ].
[] ,
[ ] , , [] []
.
[, ]
: ---. ,
[ ] [].
[], [
] , . , ,
152

 ,
, ,
, 9 , ,
, .
[ ] -, - [] ,
[ ] . , , , , [ ],
[] ; , , [] ;
, , []
.
[ ] . ,
[ ] | 0 . [ ] [ ]
-
[ ], .
, [ ]. . :
[ ] , :
, ,
,
,
, ".
,
, . [ ] [ ]
[] (13).
() , , [ ] ,
, .
.
[, ] , , ,
, [ ]
. ,
, .
153


, , , [] [] .
,
[ ] ,
? [ ] [ ]
[] . []
[ ] [] :
, , , []
.
() (). : --.
?
: ...

. , , :
.
, , .

,
.
'.
[] , ,
, , , , [] .
: [] . ?
: .
2
.
[]
[ ] , [ ] -
, 3
. ,
[ ] , :
.
154

 [ ]
, , .
(). ,
, , ,
.
: [ ] [ ]
[ ] . , , [] ,
[ ]
, , [] , [] . , ,
, [ ] [ ] ;
: ... ,
" ( 31).
, --, [ ] ,
--. []
, [ ]
. , - , , , , .
?
. ,
, [] .
?
. [] . , , ; , ; ,
.
, . , ,
[] , , , []
. [] ,
[ ] , .
4
, [ ] .
155

 {}
( [] ).
, (14).
() .
: , ,
. .. , ,
[] , . .?
: ...
(). , . .,
, [ ].
[ ].
: .
.
,
. , , . ,
, . ?
.
.
, [] ,
.
.
, ,
.
, , , [] ,
, , ,
, '.
() (). , ,
. ., . . [] . [ ] , ,
[],
?
: ...
[ ], [ ]: []
156

,
[] ,
3 . [ ]? :
. , --, . .,
[]. [ ] . : 4 [ ]
, [ ]
. . -:

, , - ,
,
5 .
(). , [] , [],
. . , ?
: ,
. . ; . . . .,
[] . .,
--,
[ ]. [] ,
, --.
[ ], ,
, , ... (15).
() (). [] , [] , . ,
[] ,
. : ,
, .
,
157

, , , .
, .
: ...
[ ]:
'.
[ ] , , , ,
. [] .
[] ,
: 1 , 1 , 5
, 11 , 5
[ ]
[] ,
[] . , [
] 2. [],
[]
, [] .

, , , , , . , [],
, , ,
[, ], .

, []
, , ,
, , .
. ? .
, , , .
. , , , , ,
, ; ,
, .
, [], , ,
[] .
, .
, [] ;
158

 .
. , , ,
. , ,
, 5 ,
11 , , .
. , ,
[].
() (). ,
[],
. ,
. . , . . 3 .
[]
. [] [] , , 4 . :
. ... [ 5
] . [] 6 ,
-. ?
,
. ,
[] . , ,
[] , ,
[ , ]: ,
[ ], [ ]
, . , , ,
, , , . . 7 , [
] . [ ]
, ,
, [ ] , [ ] ,
[ ] [ ] 159

, , [ ]
. , [
]
, .
[ ] , 7 [ ]
, ,
,
. [], ,
; ,
, ; , , ;
, , .
.

.
[ ] - 8 . , [] [
] .

.
:
,
, [ ] , [], , ,
[ ] . [ [ ] [ ], [] . -
, , .
(). , ,

, ?
: , . [ ]:
1) , []
;
160

2) ;
3) .
[]
, ,
. . 9 . ,
, . ,
| 0 .
[],
, ".
.
1) [], . .,
--.
2) ,
[] , , , . ., [] ,
.
3) [ ] ,
12
[] .
,
, , ,
(16).
() ...
, , ,
.
. , [] , , .
? , .
, , [] ,
, ,
[] ; [] , , [] ,
[ ] .
.
6 2008

161

[ ]: ,
. [
] : , ,
.
, . , ,
.
, . [ ] ',
[ ] . []

, 2 . ,
, ,
, .
, ,
; ,
, ;
, ,
.
() [] , [ ] :
.
,
. [] , ,
.

, , . : .
\ [ ] :
. ,
. []
[- ] , , -3
. [], []
[ ].
162

(). , ,
[] , [ ] ?
: , .
, ,
,
, , , , , 4 , [ ] , , , , , , , >
5 .
:
.
.
, [ ]
. ., , ,
(17).
() [] . :
...
, ", "
" ( 2).
[ ] . , ,
[].
: .
?
,
, [] [], [] [] , .
, , ,
, ,
. [ ]
, . .
[ ]. ,
6*

163

, []
. , . [], ,
[].

[ ]
. . [ ]
: , , ... ( 11)
[ ] .
: ... , []
[] ( 11).
[ ]
, , ,
, , ,
[ ]
. :
, '.

[] :
[] , , , , , ,
[] , [ ] , .
.
, ,
[ ]. , [] ,
, . , ,
, .
[ ]:
.
() ,
2
, , ,
3 ,
:
...

[]. ?
164

 : , , [ ] [ ] ,
, .
[] , ,
-- 4 .
(). , , [ ] , ,
. [], []
.
: [ ] . . ; [] [ ],
, ,
. .,
. [ ] ,
, [ ]
[]. , []
: []
s
[ ] . ,
, ,
[ ],
[] -- 6 . , [] [, ], [ ] ,
, , ,
[- ].
7
. . . [], , , , []
. . , [ - ]
, [ ]
[ ] . . ,
[ ]
. ., ,
, .
165

 : [ ]
, , .
1) , --,
, ,
;
2)
--;
3) , 8.
, .
:
[] . , [ ] .
, ,
. , . . .,
[ ] , [] . ., 9 .
,
, [ ] . ., .
[] ,
[ ] ,
. , . .,
10. [ ] [ ]
"
[] , [] . . .
[ ] . .,
.
:

[],
[ ] ,
. [] , ,
[].
166

[] , []
?
[] , , .
, , []
, [ ]
", [ , ] ,
. ., .
, ,

(18).
() ().
, [ ] ' ?
: ...
, ,
;
.
,
, ,
, , ,
, , , . . , .
. [ ]
. [ ] [ ] 2 , [ ] , ,
, .

[].
, [ ] . [] , [ ] , ;
, , ; , ,
167

. [ ]
.
() , [
, ] ,
, : ...
. ?
, . ,
[ ] , , , , -,
, , .
. ., ,
3. 13 [], . , .
, []
. , ,
, [] ,
[] . .,
. :
[] . ,
[ ] , [ ] , [] , ,
. . ,
, , [ ]
4
.
, [ ],
: . ,
, ,
[ ] .
, ,
, []
168

 . .
, [ ],
: .
5 : [ ]
, [ , ] [] , . , .
. 6 [ ] , , , , , ,
, .
[ ] ,
[] ; [] 7 .

, , , (19).
() , -, :
...
;
[ ].
, . .
, [] [] '.
, , ,

, [ ], .
, . ,
. [ ]
, [ ].
2 . ;
- , ,
,
, .
[ ] 169

 , ,
. : ,
,
.
3 .
() , [
] [ ]
:
...
... [] . : , [] ,
[ ]: ...
( 18). [
] : . [] , [ ] , , ,
, . . ( 11).

, , , , , . .
, , ,
. , .
,
,
. [ ]
, , []
.
.
. .

[ ] ,
.
[] . ,
170

 [ ] .
, , . [
] [- ] .
( )

, (20).
() (). -,
:
? , .
-, '.
: ...
, [ ],
, . , ,
[ ] , ,
.

[] , .
,
2
. ., . ?
[] : ,
, .
. -, ,
, ,
, ,
3
.
, , [ ]
.
() (). ,
: , , , []
, []
171

 . [ ] . : ...
[] ,
, [ ] 4 . ,
[], . . 5 .
' , .
(21).
()
, [ ]
,
.
3 .
[ ]
. -
, ,

.
, [] ,
.
, ,
[] , .
,
, , , , .
, ,
, , ,
, , , ,
[] , , .
, 172

.
, .
() : ,
[ ] [ ] ,
,
. [ ] : ...
[ ] , ,
4 . 5 , .
.
,
.
[ ] : . ,
,
[] .

. [] , ,
[] , []
, [] . .
(). , -
[]?
: . 6
[], ,
[ ]
.

, ,
, , [] , (22).
() ,
[ ], : ...1
, , , , ,
. , ,
, (,
173

, , , ,
).
. ,
, , , [ ] .
16
3 . , : ,
, , , , ,
11 : , , , , 5
, , , 5 .
[ ]. 16, .
, :
[ 16]
. :
,
, ,
, 4 . 5
, [].
() : ...
.
. 16, 11 ,
, .
, .
[ ] , , ,
,
, , ,
, , , , ,
, , ,
, , , .
174

 . , , , [] ,
(23).
() , " " "
( 2). [ ]
23 ,
, " ... ( 15),
, ... ( 17). 25 . , ,
, [. ]
, '. :
25

,
, 2 .
[] , , , , 5 , 11 , 5 .
25 . ,
( 22). ?
: ...
, . ,
[ ] . , ;
, [], [] .
[ ]
.
[] .
, , , . , ,
, ,
[ ]. : , , , , , , , , , 3.
, -, , - . : .
175

 [ ] , , , , , [], , ,
. [ ]
: ,
, , -,
, .
[] , .
: .
, ,
, [] ,
[], , .
,
.
4 .
: , , [ ],
[ ], , , , . ,
[ -], , .
[- ] ,
[ ]. [] [-], , . [] , .
[- ] . [- ]
. [- ]
[ ]. [ ] ,
5
. :
,
, . .
, : ,
. . . .,
.
. [ ] , , .
.
176

() : ... [ ( 10) ], :
[ ( 13) ]
: ... [ ( 10) ].
, [] , [] [], : ...
[ ]
.
, [ ] ,
[ ]: , [ ] :
.
[ ] , [] , , [] ,
[] ,
[ ] [ ] ,
[ ] 6 .
, [ ]
[ ]
: , ,
, [ ] ,
.
.
,
. ., [ ] ,
.
. [ ]
, [ -].
: , ,
, .
1) ,
, .
, [] [ ]:

.
2) [] ,
[] , []
177

 . ,
,
, [] [ ] , .
3) []
, [] .
4)

, : " "7.
, [] .
,
. .
[-] ,
. [ ]
,
8 . [ -]
[ ]. [ - ] . , , [],
. [
- ] .

9
, . [ ] :
[ ]
, .
,
'.
. [] , -, -, -.
-. , (24).
178

() , []
: -...
11 .
, : , , , , .
() [] :
-...
-, [] , :
, ,
, ,
, [ ]. -
, [] []'. , : .
:
. [ ] :
. , [ ] ,
.
, , ,
(25).
() [] ?
: ...
, [ ]
. . . , [] .
: .
, [ ] ,
:
, .
.
179

 5 . [ ] ' .
5 .
, .
,
[ ] .
. 11 [ ]
5 . , , , 11 ,
: [ ] ,
. ,
,
, []
. : 1'''. , 11 5 .
() (). , ,
, [] []: ?
:
...

[ ] ,
.
?
. : ,

[ ] 2 .
(). []
, ,
.
: . . ,
, [-] , [] ,
, [] .
180

 [ ] [] , ,
[] .
: , , , ,
; , , ,
(26).
() 11 [], .
? : ...
,
. [], ,
. [ ] ,
: '. [ ] ,
5 , , , , , ,
[ ] 5 .
, , , .
.
,
, , [], .
() ...
,
3
.
. [ ]
. [
] , . ,
,
, ,
, , ,
: []
. []
[], .
, []
[ ]. [] []
(27).
181

() 10
: .
. [] ?
: ...

. ? , .
'.
[
].
, : .
,
,
, [ ] ,
. 11 [ ] .
[] ? [
].
[], [ ].
(). , 2
, ? ,
, .
: , ,
. : [] [] . 11 .
, , , , , , , , , , .
.
[]. [] , , ,
, [ ] 3
.
182

(). ,
.
(). . ?
:

[ ] , ( 57).
11 .
[ ]
, , []
.
, [] , , , [ ] 4 .
: 5.
.
,
, 6 .
() :
...
11
[] : [],
, [], ,
, .
[ ] :
: [ ]
[, ] []:
, , . . [ ]
[ ] . :
[] ,
: .
[ ] .
:
,
, . .,
7 .
[ ], [ ]

, . . 8 .
183

 - ,
[], , [] , [ ].
(). ,
,
.
: . ?
. , [] ,
,
[ ]
9. [ ]
, .
(). [] 11 ?
: []
[] . [ ] , . . [],
[ ] . . [] [] .
... [ ] : [], [|0
] .

[], , ,
, (28).
() , [ ]? : ...-
,
, ; [ ]:
[, ] .
[ ] , . .
[ ]. ,
, , ,
; .
184

, , ,
. [ ]
, , ,
, , .
() , 11 ,
[ ]
[]: . ...
'.
, [ ]
, [ ] 2 .
. .
,
.
, (29).
() [ ] ,
: ... , [ ] . : ( 23), .
- ( 24):
- .
: (
27) [ ]
. [ ] ,
[ ]
, .
[ ] .
. : , ,
, , 5 , [ ]
. , , ,
[ ] ,
[ ],
185

 '. ,
, ; 2.
[] ,
. ,
, [] , [ ]
,
. , ,
, [ ]
, , ,
. , ,
[ ]
[ ] , [
, ] [ ] 3 ;
[ ] []
. , 5
,
13 .
() : ...

, , ,
. , ;
, . . [ ]
. , -, .
[ ] [ ]
: ,
, :
.
: , ,
, .
, , ;
, , , , 4 ; ,
, ; , , ,
; . 5 .
186

 [] , ,
[]
(30).
() ,
. [ ]
[ ]

: , ,
[ ] :
. , , [] , . [
] .
, . , -,
[-] , [ ]:
? , [] , [] ,
[]
: , ,
, []: '. , ,
. ,
[] [].
,
[]
. , [ ]
,
, [] , ,
, ,
.
[] ,
[] ,
[] , [] .
() [ ] [ ]
, [ ]: []
...
[] , [187

], ,
,
, , -
, [ ], ,
. [
], [-] , , ,
: ,
, ,
: , :
!
[ ] [] , :
[] . [ , ] [ ] .
, ,
,
, -. [] : [],
2
.
. , (31).
() : ...
'. , [] , . [] ,
, .
: ? [ ]:
:
. [] .
(). ,
?
188

(). [ ]
.
,
[ ] .
() (). ,
[ ]
[ ] [ ] 2 .
[ ], [ ]
[ ] .
: ...
[ ] :
". , , , , , ,
, , ,
, , ,
[ ] ,
,
. []
, : .
(). , ,
, , , . [ ]
,
. , [-
], ,
[ ].
: ,
". ,
, , , .
[ ]
... ( 57).

189

 , , ;
: , (32).
() [] [] ? : "
...
,
[] [, ] :
5 , , 5 ,
[ ] 13 '.
? : , .
,
.
? :
, . .
,
10 , , , , ,
, , , , . : , ,
.
() : ".
: "
...
: 11 ,
. , .
: ,
.
, , , [ ] 2; , ,
.., [ ], .
, . . 190

 , ?
:
,
. ; , ,
, , [ ] 10: -,
.
, [ ] 3 , . ., 5 , .
5 , , 10
[] -, .
, , , - , 10, -, .

,
.
, (33).
() : " ...
,
[ ] ' .
5 , 5 : .
, , ,
.
,
, [] , , , .
: [ ] ,
;
191

, ; , , []

, .
.

, []
. ,
; - , ;
[] ,
. [ ]
.
() [] : " ...
, , , [] , .

,
, - 2.
[ ]
[], [] .
:
, " . [], , [] , [,
] []
;
3
. : , [, ] ,
, , , ,
[] , ,
192

 [ ] ,
- .
,
. . 4 . ,
.. [] 5 ,
. .
[ ] ,
. []
6 .
,
,
[] ,
(34).
() , , ? '
: ...
: , , , , ,
, ,
2 .
[] [ ] ,
. .,
.
[ ] , , []
5 , 5 ,
. , , ,
; , 5
[] ; 5 [ ] ,
5 [ ] .
() [],
[]:
...
10 5,
7 2008

193

. . ., ,
[], []
[], ;
[ ] 3. , ;
, .
,
, , , .

, .
[ ]
. .
[]
, [
] . ,
,
.
4 , ,
,
.., 5 , [] 4 .
[ ] ,
, (35).
() [ ]
,
{],
. . [ ] ,
, []
.
() , 13 []
,
[ ]: [ ]...
1
, [] , . 194

 ,
[], [ ] , ,
[ ] .
,
[] , , [] (36).
() :
...
[ ] . ? [] .
. .
,
, ,
', []
. , , . .
() [] .
, , [ ], , .
: .
,
, [] ,
2
, ,
, [], [] ,
, [ ], , ,
-, , , :
, []
.
,
, . ,
3
,
. , [ ] [ ]
, [] [ ] .
7*

195



, '
(37).
() :
...
[ ]
[ ]
,
,

, . . ,
, , ,
, 5 , 11 , 5
, ,
[], ,
[] .
() (). - []
[ ], , [ ] , ?
:
...
[
] , ,
, [ ] ,
,
, , [], ,
. []
, []
, [ ]
, .
, ,
,
[].
, [
] []
,
196

 - , .
[]
[], , ,
.
(). [],
.
: [ ], 1 .
2 .

[] ,

. , , (38).
() , [ ]
( 34),
[] ? : [] ...
, , , , ,
, , .
, , , , ;
. , , , ,
. .
, : , ,
. -, , , ; , ,
, ;
197

 , .
, , . [ ].
() ,
[ ]: []
...
.. [].
. .,
[ ] .
'.
[,
], ,
: [
, , , , ]
, , , :
.
(). , , [ ]
2?
: .
? , , .
, 3. []

, 4 , , -
, ,
- , . , ,
, . , []
, .
, ,
, [] []. ,
(39).
198

() []:
, ...
; ,
, [],
, .

, []
,
.
,
'.
[] [ ]: ,
, , , , , ,
, 5
, , , , ,
2 . [ ]
[ ] , , [], ,
. ,
. [] [].
, [ ]
? ,
, .
3 ,
, , , [].

[ ] . , ,
, . [] .
, , ,
[] .
, ,
, [ ].
()
199

[] : ,
...
[] [ ].
: .. []
4 , []. , ,
,
[ . ] ,
. [], , .
[].

:
[ ] ,
, .
[ ] , , , [],
, , , , (40).
() [] ?
: [ ] ...
, . ,
,
, .
[],
. . '
[] , .
[],
; ,
: , , , 5 ;
, , [] .
[ ]
200

 [], .
, .
2 [
],
[] ,
. [] []
, ,
. [] ,
[ ] .
() : [ ] ...

[] , .
.
. [],
, , ,
11 , 5 . , [],
, , [].
().
, [] , ?
:
, . ?
" []
,
[ ].
(). [] -,
, ?
: . -,
-, -, -.
,
, []
201

. , ,
.
(). , , ?
: . , ,
, [ ]
.
,
[]
[], (41).
() , ,
[ ] : ...
. ., ,
[], , .
[ ]:
, , ,
, ,
, [ ]
[] .
[]:
, ,
[] ',
?
. .
() (). , [ ] ?
2
, ?
: ...
[ ]

, [], , .
[ ]:
1) [ ]
202

 [] ;
2) . .,
[ ] 5 3 ;
3) [ ]
[ ] .

. :
... 4 .
, [ ]
. [ ] ,
5 .
, [] ,

(42).
() [ ]?
: ...
[ ]
. : []
.
. . . .
. .;
. :
.
: . .,
.., [ ],
[ ].
;
[] ,
, [ ]


'.
, ,
203

 2 , ,
. ? . , , [ ]
[ ], , 3,
, [] , , , .
() , [ ] ,
: ... []
. , - [ ], ",
[ ] .
[ ]
5 .
, ,
, , 6,
, ,
, , ,
.
(). ?
: . : 7 .
, ,
;
[ ] (43).
() , ,
. ?
: ...
: , , .
, ,
204

 : , ,
, '. [ ]. : , , . 4
, , [ ] - , .
, [], ,
, [] , , [
] , ,
, . ,
, , .
. .
[ ]: .. . []
, ( 23).
8 [ ] , ,
, , -, -, -, -.
[] 8 ? :
, [
] . :
. , . . ( 23).
,
[ ] , ,
( 38).

[ ]: , , , , , [] ,
, , , . .,
.

.
() : . ""
( 42). []
: ...
[- ] 2 . 205

 , . , [ ]
, , [],
, , , 3 . , [] , ,
. [ ] -,
-, -, - 4.
, [] : , , ,
, ,
, , , .
, - ,
, , , (44).
() : "" ( 42). [] :
...

, . 8 : , ,
, , , , , ,
. He- [ ] , , , ,
.
: [] 25 ,
.
'.
,
, ,
. :
,

, [ ]2.
206

() [], .
[ ] ?
: . ...
. -
3 . . . . .

.
[ ], ; , [],
[] , , [] .
:
[]
[ ] 4 .
,
, [] . :
, .
, ,
, . ,
:
[]
5
...
,
[ ]
, , , . :
,
,
,
,
, 6.
, ,
. [, ] []
. ,
, .
207

 , , ,

(45).
() :
...
- ,
, ,
,
8 []: , , , ', . :2 ,
-
-, .

, 8 ,
3.
:
[ ] . :
, ; - - .
()
,
.
: , , 4
,
. . [] ,
.

; , 5 . -
.
, , , , .
-
(46).
208

() 16 .
? :
...
16 . , :
. , . . ( 23).
,
, , , , .
, . , , , : ?
[ ], [-], , .
, [ ], [-]
, ,
: ? , , [ ], [-]
', ,
: .
, 4 - , : - , , , 50
.
() [, ]
8 ,
, ,
[ ] , [ ] :
...
[ ] 2
, , [ ].
, , ,
3 , . , [ ] , ,
.
209

 [ ] :
. ?
.
[], [
]
[ ] 4 . , , . ,
[ ] . 50 .
,
, [] ,
, (47).
() , - ,
, - , - '. [
] [ ]:
. ...

,
, , , .
.
[ ] , [] .
. 2 .
.
() [ ], 50 :

...
, 3 , , , , , , ,
, , ,
[ ]
[ ]
, 4 . ,
-, ,
5
, [], [].
,
6 .
210

 ,
, ,
* (48).
() [] '.
[ ] : "
...
. [],
-, , ,
, , 5 2 , ,
[]: .

. - 8 ,
,
, , ,
.
: , ,
5 ,
, , , 5
; 10 []
.
: [ ] 8 10 ;
, 18, , ,
[] , [ ]
.
[ ] 8
10 ,
18 . [
], [-] ,
8 .
, , , [
] 62.
() [ ]
5 : "
...

, , , 5 ,
211

 , [-] , [
] . , 8
, [] .
[] [ ].
, 8 , , - [] [] .
, [ ]
.
;
,
, , ,
-, [] 10 , , , [] 10 .
. 10 , , [] , , ,
, [] []
[], .
[, ] ,
, [],
[],
. 8, , 10, , 18.
, , [ ],
.
;

, , [] [] 18. ,
8 , ,
10 , , :

, !
- , ,
18 .
, 62 .
212


. (49).
() [ ] :
. ...
... , [] " ( 47).
[ ]
, , , ,
, , , , ,


, , 28 [] .
17
[]

9 8 11 [ ]
28 [ ].
() 5 , [
] [] 28 : ...
:'
, , ,
,
, , , ,
, 2 .

[]. [ ]
[ ] .
3
11 .
, ,
[ ] 4 .
,
[ ] , []
213

.
?
: . ?
. 9 , , , 9 .
8 , , , 8 .
[] :
,
, , ,
[] (50).
() : ... ( 49). [ ] . 9 :

[ ] ...

[] : , ', , ,
, .
- -,
2
[ ]
, []
;
.
-, , []
, , , [ ] ; []
. [ - ], ,
, , [ ] , . [
- ], , , [ ], . 4 [] .
214

 [] 5 [ ]
[] , [ ]
, , , ,
[] , , ,
. [], , [] , ,

. [ ] . [ ]
. ,
. ,
"
. 5 [ ] ,
[] 5 .
[] ,
[]. : , ,
, , , ,
, , . []
.
, [ ] -,
3
-, - . . .
() : []
( 49). : []
...
, , , ,
[ ] , ,
[
] [] ,
. ., 4 [] . ,
[] .
? : ", ", ", " [], . .
, ,
215

 : [ ]
[] , .
[ ] , !,
, ,
. , [] : [ ] ,
, . , ,
, !
. : 4 ,
,
5. ,
[] : [ ] ,
, .

, , [], , , .
[ ] : [] , [], , , ,
, [] .
[ ] , [
] , ,
. [] ,
, ,
,
[] ,
[ ] 5. , [ ], -6. [ ]
7
[ ] . 216

 5 [ ]
. , [ ] [ ]
,
, , .
, [ "" ], , , , :
,
,
? 8
.
[] .
- , , , - ,
[] ,
[],
, , .
[],
, , . ""
. . , ,
, ,
[], , , . ""
[], [] , , 9
.
9 [] [ ] 4 5 .
, , , , , ().

(51).
217

() :
...
- :
?, ?, ,
? : ; , , , , [ ] (
) 1 , . , .
[]
, , ,
, , , 5
, . ,
.
[ ] 25 2 ,
.

: ,

, . []
. , [, ]
.
-,
, , .
-, 3 , , , , ,
. . , ,
.
8 :
, , , , , , , . [ ]
.
[ ] -, - , - . .4.
, 28,
218

 .
9, 8 17 .
28
, . , , .
,
,
,
[] . ,
, , ,
, . , , :
,
.
() [ ]
:
...
, , . 3
, 5 . []
. , , [ , ]
*.
6

, .
. [] , []
: , , [ ]
7. . 7".
, , [ ]
. , 219

, .
.
[ ] [] , [] . :
*. ,
,
, ,
[ ] .
[] , , [] ,
[ ].
.
,
,
9. : 10. , []
[ ]
. [] , " , .
[ ] , [].
.
,
. [] 8 .
[ ] [ ].
,
. ., [] , [ ] , .
[] - , [ ]
, . [ ] -

,
220

 , .
, -
, ,
, . [ ] , []
, . .,
12. [ ] , , ,
[ ] [], 13.
, [] . ,
[ ] [] ,
, . :
. , .
[] , ,
, [ ]. , ,

.
, . , (52).
() : ... ( 40). 8
, [] [] ,
, 1. [
] ,
.
14 [], 2. [ ] ?
: ...
221

 [],
[] [],

, [
] [ ]
.
[] , [ ] ,
[, , ] ,

. ,
.
() (). , [] .
,
[ ]?
: ...
, . :
[] ,
,
[] , , , .
[] . .,
, [ ] [] ,
, [ ] .

[] ,

. .
[] , , [ ] .
222

 ,
, [ ] -.
[, ] [ ]
,
[ ] . [ ] .
[] , , (53).
() : [] ...
[]
, , , , , ,
, . ,
, , , .
. [], , 14
.
() [] . [ ] : ' [] ...
8 : ,
, , , , , ,
. , , , , . [ ] ,
, [ ] . .
[] []. [] .
. . []
.
, , [ ]
(54).
() ,
? : ...
223

 8
, , ,
.
[] , , , .
, ;
.
[ ]
.
[ ]
,
: ,
[], 16 1.
() [, ]
, , , [] : ...
, 2, .

, [] , [ ] .
,
-
.
[ ] :
. [ ] [ ] . .
- , , ;
(55).
() , ,
, , , ,
.
224

 ? . [] ,
, [ ]
1, [ ]
2, .
.
, . ?
25 ,
: ,
, , 5 , 11
5 , ,
.
, .
() [] , [ ]
, [ ]
: - ...
.
,
. ,
, : !
! [ ]3.
, .
(). , . .
[ ] ,
?
: .. ,
. [],
.
- ,
? :
. [
] ,
. , -, [ ]
[] :
, [ ]4.
8 2008

225

 , [] , , , ,
(56).
() ? : . ...-
[ ] [
] ,
: , , 11 ,
5 .
, , ,
[] .
?
-, , ,
. .
, .
. .
.
, , .
: , [ ], , .
()
:
, ...
[] ;1 ,
, . []
. [ ]
, [ ] . []
, [-] ,

. .2.
226

(). [], ,
[] , [ ] ,
.
: . [] ,
, [], , , -
, .
: [ ]
[, ]
.

[] , (57).
() . ,
. [ ] , [ ]:

, [] ?
. , .
: ...
, ,
, , ,
[] , [ ], . , [ ]
, .
() (). ,
,
,
. ,
,
.
, .
: ...
[ ] , [] 8*

227

 [] ;

, .
:
[] ,
[ ]
[ ] , .
[] [] . [
] ,
, [ ] .
, ,
, [ ]
.
:
[-] [ ],
[ ] ,
[] ?
[] , ,
, []
[ ] , .
[] , ,
. , [ ]
[ ] , [],
- ,
[ ] ,
, [ ]
'.
[ ] , ,
[] [ ] , . :
...
228

 ,
(58).
() : ...
[]
[] , ,
[] 1, , ,
,

,
[ ].
() : ( 56).
: ...
, . [ ]
, ,
. [ ] []
, :
.
, ,
, (59).
: ...
,
',
,
2 , [ ],
[] , , ,
, , , , .
() [.]
, ?
: . ...
[] , , [ ] [ ]
.

, [] (60) '.
() [ ]
229

 ? : ...
. ? [] , , ,
, ,
. , [
]: , , .
, . - , ,
,
. : ..., ... ( 59) 2.
() (). ,
. [ ] , ,
[-] ,
.
.
: ...
,
, , , , ,
, , ,
.
, , ,
[ ] !
(61).
() , ? :
...
, , [ ] . ?
! ,

.
[ ] .
[]:
,
,
'.
230

 :
, ?
2.
[].
?
? , [] .
,
,
. -, .
[] .
- [ ]. :
, ,
, [] ,
3 .
, ,
[ ]. []
. ,
[] .
. ,
. , ,
4 .
: ,
;
5
[ ] .
() (). , ,
, [ ], , ,

, .
: ...
, . ,
, , []
[ ],

, ,
231

 6, ,
[] , []
,
.
, , , : , [] (62).
() , [] ,
, : , ...
[] ,
, [] , , [ ]
, , , , , .
, , ,
, [ ] ?
: , , [],
'.

, ,
, , .
(). ,
.
: . [], [] ,
,
. :
,

, [ ] 2 .
232

[], -.
() (). , , []
? [] ,
[ ]
[ ] ,
,

. [ ]
.
[ ] , [ ] : 3
, ...
, ,
,
, .
, [] , , ,
, .
, []
, , , , ,
, . . 4 .
,
, , [
] . [ ] .

, [] '
(63).
() ,
. ?
: ...
7 [ ]
, , , -, -, -, - 7
.
. ,
233

 ! .
() (). , , ,
, , [ ] .
[ ] ? : ...
[ ] ,
.
[]
, ,
[] .
, ,
,
(64).
() ?

25 : , ,
5 , , .
, ,
, , [] 1.
,
,
, 25
.
() (). , ,
? : ...
[ ] [ ] ,
[ ] . ,
[]
,
, . ,
, [ ],
, [ ] , 234

 . : .
? : . . []
, [ ], , ,
: .
, [ ]
. [ ]: , [ ] [
] .
[ ] , [ ] .
(). ,
[],
[ ]
, [
],
.
: .
,
,
, [ ].
,
:

, [ ]
2
.
( ) :
, , .
. :
Vkr, as, bhu 3 .
[, -] , , ,
. - , []:
, i? [] ,
[ ] , , .
235

 [] . : . ,
,
? . : , ,
[- ]. , [ ] ,
: , ,
[ ] , [ ]: .
(). , -
- [] - , .
: ,
[ ]
.
, , ( )
, [ ] , (65).
() [ ] ? ...
, , ,
,
.
[ ]?
[ ] , [] . [
] []
7 ,
, .
()
? : ...
[ ]
.
, ,
. [ ]
236

 , [ ]
[] , [
]. -, , -,
-
. , [] , [ ], .
- [ ] [ ]. 7 '
[ ] ,
.
, ,
. [
] ,
.
( ) ,
.
[]
.

(66).
() ,
, . , [] [ ] : [ ]
, .
, [ ]
[] '.
, [ ],
[] , [] .

, .
:
2 .

, [
]. 237

 [ ] , [] , , [], , [ ]
.
() (). ,
[] ( 65).
[ ] ,
[ ], 3 . ,
, [] , , ,
[ ] . .
[ ]
. .
: ...
, [ ]
. ., , [] [ ] .
,
, [] ,
.
[], , ,
[ ]:
4
. [] , , [ ]:
- .
, [] [ ] [ ],
, [ ], , , , []
- . , ,
[ ] . : ...
. , ,
[ ] .
238

 ,
, [] , (67).
()
, ?
: .
25 ', []
. ?
;
, ,
, , , ,
, . ,
, ,
, 7 , [] , .
, , , . .
[ ]. . . [ ] , [ ]
.
- ? ,

. []
, , [] , []. , , []
.
() (). ,
[] , , ,
? []
[] ,
[] ?
[ ] ? []
, , , ,
[] ,
239

 , " " ( 2). , [

] 2 [ ], []
, .
: ...
[ ]
, ,
, ,
. ., . []
, []
3 .
[] , [
] ?
:
[ ] -
. ,
,
, 4. 5 , [ ] .
-,
[ ].
: " ,
,
6 . . [ ]
.
, , ' (68).
() [ ] ?
...

, -,
[ ]
. 240

 . [ , ]
.
() (). ,
[ ] ,
? : ...
[]
[ ],
[ ]

[ ] ,


.
, , ,
[] ,
(69).
() ,
, []
[ ] ,
, '
,
, 25
.
[] , , .
() [ ]
, [ ] ,
[ ] , ,
[] :
...
, ,
2
. .
[ ] [] : 241

 , [] .
; [ ] ,
3 , ,
[]
.
,
, , []
' (70).
() , [, ]
, ,
[],
, , [] .
, ,
(71).
() , '. , .
, ,
[] ', 2 (72).
() [ ] , [ ] , [] . :
... [] -:
, , ,
, --,
, ,

10 . [ ] 5
, 9 [ ]
28 , ,
8 , [] 60 3.
60 . , ,
[] ,
242

, [ ] ,
[] , .
, - , ,
, ,
, 4
[ ].

, [],
.
--
, [ ]
5 .

' : pramanasiddhantahetubhiryuktam. siddhanta , dogma-decritum (.

, , ,
)
-, ,
, (,
) ,
(-)
(I. I 2631 ).
,
, " ,

.

, 11
(. ).

: ,
(VII .) , -
(- 1.1.2224).
,
- ,
(anvfksikD ,
(1.1.1)
-
244

 [, 1966, . 6] (. [, 1967, . 14]).

, ,
(anviksikf... hetubhiranviksamana [], ) (III .), (1.2)
[, 1923, . 4];
.
,
, - ( ,
).
, ,

, , , ,

, ( )
.
- ( -
19401970- )
[, 1981, . 280295]; (.
: [, 1988, . 4142]).
2

- (IV.5),
() ()
,
, .
: ()
(.
5961, 6566). , - ,
(VI. 13) (,
,
).
3

7071
.
4
: nayam laukiko napi pariksako.
/ , , .
245

 1
1

: drsta .
,
drsta anusravika
2.
: (Sananda) [, 1964, . 1].
(Vodhu) [ -, 1964, . 1], (.
[, 1837, . 1]) .
,
, / .
,
(-).
. ,
,
[, 1894, . 3557].
4

, , ,
,
,
, ( , ).

, , , ,
).
.
, :
25 [], ,
, , ,
.
. - (
):
25 , ( ),
, [] , .
- , . .:
[, 1904, . 982, 1023; -, 1979, . 7; -, 1973, . 9, 38; , 1926, . 1].
, -,
246

 -.

25 , ,

. .: [-, 1964, . 44].
5

. .: -
(VI.3.1), , () (
), -
, , (III.3).
6
(makara) ,
, ,
.
(kasaya) .
.: [, 1964, . 2]; (. [, 1837, . 2]).
( )
(mrga).
(pratiku
lavedaniyata) . .: [ , 1921, . 31; , 1937, . 6; , 1965, . 3].
10

: ... ,
[]
[ ] (...tattvajnanasya tvanekajanma
bhyasaparampara'yasasadhyataya'tiduskaratvat)
[ , 1967,
. 70].
[ , 1921, . 35; , 1937, . 7;
, 1965, . 4].
" (arka),
(akka), , , (akva).
[, 1967, . 22].
, , (, - 1.2. 4) (, - 1.2).
- (.: [ . --, 1898, . 220,
320; , 1964, . 23]). arka
, , , -
: ... ,
? [, 1922, . 4]. ,
, [, 1926, . 61].
247

, , , .
- ( [] )
, (

).
[, 1985,
. 3, . 634637].
1

tas
1: ekantatyantato'bhavat. -tas , ,
(.: [Peiry, 1961, . 159160]). . .
, , ekantatyantato
abhavat (. .
. ), : ... [ , 1967, . 180].
,
, .
. (duhkha) ,
. . . [, 1990, . 1921].

2
1
: atisaya (, ). ( ) ,
,
.
2

anusravika V sru+anu.

VIII.48.3. [,
1972, . 144]. , , - (. IX. 113), ( )
,
( ), ,
.
, . [, 1904, . 980; -, 1973, . 4; --,
248

1973, . 6; , 1967, . 14; , 1926, . 3; ,

1922, . 6]. . .

-
(.3.1.1) (.: [--, 1973, . 6; , 1967, . 19; , 1922, . 6]).
4
,
, , . .: [, 1904, . 981;
-, 1973, . 9; --, 1973, . 7; , 1967, . 14; , 1922, . 7].
( ) .
.
( - ,
). - ,
-. --
. .: [, 1904, . 982; -, 1974, . 6; --, 1974, . 8].
6

: ...samvatsaraparyantah.
: ...sahasrasamvatsaraparyantah, , , (. . .).
[ , 1965,
. 6], [ , 1921,
. 43; , 1937, . 9].
' - (XVI.3.3, 15.5).
[ . -,
1898, . 286, 436].
9
muhurta, , 1/30
.
10
, (. . 2),
& anusravika
: gurupathadanusru
yate ityanusravo vedah.
" - (.4.5, IV.5.6),
: , , , , ,
, ! [, 1958, . 206, 254].
12
- (VIII. 15.1).
1
, ,
,
.

:
249

 ():
;
(): , ,
.
14
, , : Svalpasankarah
sapariharah sapratyavamarsah. - (11.13). ,
, , , , , :

(. -
- ).
15

(VIII.48.3),
(. . 3).
16
- .8.96. (bhutasamplava) ,

.

: - (.5), -
(3) - (.1.). .
.: [, 1967,. 17].
[ . , 1880, . 45].
18
, , :
, . .

37
(. . 1 ).
19

( ) .
-
, () () ().

3

( ),

250

: ,
, , ,
.
, regressum ad infinitum (anavastha ,
-) , , ,
reductio ad impossibile.
, , ,
: . . (. , ?).
,
,

, , ,
, (), .
,
: iti prakrtivikrtayah sapta
7 - [ , 1967, . 76,
78].
[ , 1921, . 90; , 1937, . 21;
, 1965, . 14].
4
. ,
, tu vikara, sodasaka,
( eva) [, 1892, . 542], . .,
, ,
16, , (HV
, 7).
5

,
. ., , . . (
, . .),
: ...evam tadvikarabhedanam payobijadiham dadhyankuradayas [ . -, 1967, . 78],
[ , 1921, . 92; ,
1937, . 22; , 1965, . 15].

pramana,

Vma + pra, . ,
( ),
.
, ,
, ,
251

, , ,
( ,
).

.

, . .: [, 1904, . 984; , 1974, . 8; --, 1974, . 11; ,
1926, . 8; , 1922, . 13].
,
,
,
(.: [, 1926, . 8; , 1922, . 13]).
.: [, 1991, . 118, 120).
, ,
-, , , ,
( ,

).
, ,
, ,
, .

XII . (1.69):
[] ,
, -,
, [] ,
,
,
.
: [, 1906, . 5556], .
- (II. 1719).
(, , , ,
) , , ,
, -,
252

 ( 1.1.6),
(II.2.1 12). (pratibha)
, ,
, (uha),
, , . --
(V .) , pratibha, ,
(, , ,
).
,
-,
.
6

( )
- (X .). (drstarthapatti)
,
(srutarthapatti)
. ,

, , . .: [, 1963, . 534542].


, .
- (IX .),
(, , ,
).
7

,

(. . 6). , , (
. . . . )
. ,
. . (,
). .: [, 1922].
, , .
- (IX.1.110). , V .,
-
: (samsargabhava), 9

253


(satta) (dravya)
- -.
,
( ,
,
) [ , 1936, . 59].
,
, [ .
-, 19251926, . 440].
,
, , ,

,
(, -
, ,
, 11
2 ).
(pradhvamsabhava).
10

,
, , ,
.
(. 5),
.
" ,
, .
- :

.
-- :

[].
. .:
[-, 1974, . 8; --, 1974, . 12; ,
1922, . 11].
" , , , , , .
,
,
254


,
(. 11, 1719).
1
,
3.
1
: Atra ca pramanamiti samakhyaya laksyaparam tannirbacananca
laksanam. ( ): Atra ca pramanam
iti samakhya laksyapadam,
: "
, . .: [ ,
1967, . 78; , 1921, . 118; , 1937, . 24,
, 1965, . 16].
14

: Asandigdhaviparnanadhigatavisaya cittavrttirbodhasca phalam

prama tatsadhanampramanamiti.
bodhasca phalam pauruseya [
, 1967, . 78; , 1921, . 119; ,
1937, . 25; , 1965, . 16].
(. ) (. ),

[, 1888, . 27].


: ,
( ).
15
, ,
, - (. . 14), , . ,
.
16

urdhvasrotasah ,
.
, 4
, .

5
( ...) , , , ,
( . ).
.: [, 1966].
255

: tallingalingipurvakam.
- (IX. 18), , , (laingika).
,
: tatpurvakam ityanena lingalinginoh sambandhadarsanam lingadarsanam
cabhisambadhyate... Smrtya liiigadarsanena capratyakso'rtho'numiyate. " "
[ ] []...
( )
[, 1966, . 21].
3

5, 6. .:
[, 1964, . 19].

(
, ), -. , ,
,
(,
);
. -
(1.1.5), , .
,
, ,
avyabhicarin - [ . -, 19251926, . 130133].
5
,
, .
6
,
,
, , . . differentia
(asadharanadharma) , definiendum. .
-
, [, 1966,
. 18]. . ElPh, . 2, . 46,
[, 1961].


. .: [ ,
1967, . 184].
256

Cit-sakti , ,
- (1.9), ,
,
,
. .: [, 1963, . 13].
9
-

.
XVI . - (1.99,
. I, 164) ,
-,
[, 1977, . 6264]. , , - ,
-, . ,
-
(. ),
, -, - , -,
, ,
,
[ . -, 19251926,
. 233234].
, , ,
:
(kalpanapodham), (.: [,
1967, . 3435].
1

,
. -- -
( ) , . .: [, 1969, . 168170].
. . . .: [ , 1967,
. 184185 ( 2.5.67)].
13
vyapti,

() ()
.
,
avinabhava () :
9 2008

257

 , ; , .

. ,
, .
. . :
ElPh, . 2, . 200206.
14

(
), .
, ,
( ).

.
(),
, [, 1892, . 3132].
16

,
( ) ,
(. ).
17
: Anvayamukhena
pravarttamanam vidhayakam vnam.
Vyatirekamukhena pravarttamanam nisedhakamavitam.
, ,
(vita) anvaya, (avna)
vyatireka. , ,
, :
, , : -
-, ( - (1.3637).
, , (
, - , ).
- (1.1.5)
:

(kevalanvayin),

(kevalavyatirekin) - (anvayavyatirekin). , , ,
,
,
:
(. ), .
258

1

- (.: [, 1966, . 11]). .
, ,
,
(
II 4).
1

purvavat, ,

.
, (
),

( ).

(avfta): ,
. ,
, . .,
,
, ,

.

(),

. .: [ . -, 19251926, . 281283, 402] ..
'
: ,
, , , ,
. ,
, ,
, , ,
. ,
, (
) (,
,
, ).

,

9*

259

-.
,
. ,
. , - , , , , - ,
, ,
.
(smrti) ,
( ), - . (itihasa) (purana)
,
( ) ,
. ., ,

[-, . I, 1967, . 88].
23

-- ,
- (1.25)
(. . 14 2). , ,
, []
, []
(. : [, 1963, . 2829]). ,
,
[, 1904, . 979; , 1973, . 1; --, 1973, . 1].
,
( . XII. 222, 306;
(XII. 67) -- (11.55)
- . .) ,
,
, ,
(duhkha). - - [ . -, 1963, .
128]. . , : [, 1993].
25
Samsaramocaka, -
, .
(. ) ,
,
, - ,

260

 ,
. .: [, 1921, . 286].
. ,

, , ( ,
).

( ,
),
,
(.: [ . -, 19251926,
. 201207]).
, ,
( ).
27
, ,
, ,
(, ,
, ,
,
;
).
: (sadharmya)
, (
);
, -,
[
. -, 19251926, . 196201].
28
: vyapaka , , , .
avyapaka , .
29
Vyapti
, , , , (
).
' (
--), , , ,
- ,
(desasamanya),
(grhavisesa).
, :
,
. , ,
261

 , , (
- , ,
).
,
.
.
,
, (X .).

, ,
,
- ( ),
(savachinna) ( ).

. .: [ . -, 19251926, . 438439].

, .

( ) :
Samanyatastu drstadatihdriyanam prasiddhiranumanat
Tasmadapi casiddham paroksamaptagamat siddham.
(. . )
,
, (samanyatastu drstat
[] ...). ,
,
( ) ,
,
[, 1837, . 2527].
,
,
( 4) .
, ,
,
, samanyatastu drstat .
, , ,
, (.
60 .), .
262

2
' - -,
. . . 9 5.
3

5,
(
).
4

apurva ,
,
.

7

, : , ,
, ( , ), ,
(IV. 1.3, . II.2.5). ,

, . , , .
2
amalaka, Emblic Myrobala.
: pradhanadravyamadhyahrtatvat. To
. [, 1837, . 7]. .
. : samanadravyamadhya
hrtatvat . .: [,
1964, . 21; , 1974, . 21].
( )
- , simhavalokananya
.
, -, , ,
( , , ,
- ). , ,
,
. . ,
, , , ,
, ,
[ . -, 1898, . 53].
. , sphilaloka-madhya263

vartin
[, 1892, . 41].
: atiprasangat. , :
1) - -,
2) -,
3) , -.
(),
- - (, , -), .
.: [-, 1955, . 172175].

8
1

: (katu),
(amla), (madhura), (lavana), (tikta)
(kasaya).
2
: tatra pratyaksayogyata
tatra pratyaksayogyata.

9
, ,
, IV .,
- ( -): ,
, , ,

(. : [, 1962]).
,
, ,
,
( ) [, 1967, . 57].
2
: ...pratftir brahma eva. To
[ , 1965, . 41] [ , 1921,
. 188; , 1936, . 68].
...bhasanam bhrantireva, . . , , . .:
[ , 1967, . 96].

264

 (Kanabhaksa) = (Kanada) , . ,
,
( ).
Kanabhuj/Kanabhaksa , , ,
, .
(Aksapada) (
), , .
( ).
,
, , ,
, .

ElPh, . 2, . 211, 221.
4

(-)
. .: [ . -,
19251926, . 541551]. [, 1934]. ,

. .
. .: [, 1932, . 1, .79118].
5
.
, ,
, , .
6
,
,
( ),
- (II.2.17), , ,
(, ).
7
-
, .
(.2.2627), - ( )
, ( ), , ,
, [,
[1965], . 704706].
8

265

 .
. .: [, 1967, . 52].
(
), :
[ ]
,

, .
[, 1967, . 54].
,
, .
[ . -, 19251926, . 344346].
10

, .
" :
...kriyanirodhabuddhivyapadesarthakriyavyavasthabhedasca.
: ...kriyavirodhasambandhabuddhivyapadesa
rthakriyabhedasca [ , 1967, . 100],
[ , 1965, . 48]:
[] , ,
. . . : ...kriyavirodhavyapadesarthakriyabhedasca
[
, 1921, . 196], X.
: ...kriyanirodhasambandhabuddhivyapadesarthakriya
bhedasca [ , 1937, .77]. . ,
,
, ;

;
,
[ , 1965, . 49].
( )
, -
( ).
, :
nivisamanas tirobhavanto nasyantffi ucyate " , [ ] [ , 1967, . 100;
, 1965, . 48].
(.: [ , 1921, . 196;
, 1937, . 78]).
(11.16).
266

' , ,
, , ,
, .
' , , ,
- (, ,
) .
, , -,
, , ,
.
( -
, ..).
' .
(II.2.20),
,
- ?
. ,
,
,
, ,
, ,
. .: [, 1965, . 691692].
17

, , , ,
,
,
.
,
, -,
.
- (VII .). ,
, .
,
.
, , ,
- [-, 1943, . 112114].
- , (VIII .).
,
267

( , ),
,
?
, (
) . ,
, ,
- (ElPh, . 3, . 600).
- -. -
,
(, ,
, , ).
(abhivyakti) (sakti),
,
. (.
, ) ,
( ) , ,
, .
, upadana
(. ), ,
- (
-,
). .: [ , 1936, . II,
. 6567]. (X .) - - ( [ ]),
. . ElPh, . 2, . 443.

10
' hetu karana , upadana ,
( ), a nimitta
(). , ,
:

( ,
), . , ,
(
. 9),
, ,
.
268

 : layakale ( pralayakale)
, - 4 320 000 000
, ,
.
( )
( ).
: , , , , , , ,
.
4
hetuh karanam (
).
5
,
, (. . 14
9).
6
,
, ,
,
.

11

( , , 18
, -), .
. -
, , ,
(.2.45).
3

-, (.
,
, ).
4
, , , , .
5
Vainasikah. -,
( 269

 ). , ,
, , , . , ,

(), -
.
. -
( ) [
. -, 1963, . 173].
6
. , ,
prasava-dharma
(-in, -vat, -mat) ( ) [,
1892, . 52].

12
. ... [
] 11 [,
1964, . 35].
2
...rajastamasrabhibhuya svagunena prffiprakasatmanavatisthate. . ... svagunaih prffiprakasatmanavatisthate. [, 1964,
. 39], . . , ,
(.
. : [, 1837, . 12]. svagunena ~
itiprakasatmana, .
3

: , , .
4
( . )
- (111.50). (.
, , , P'o-so)
[, 1904, . 995],
[-, 1974, . 20; --, 1974,
. 24; , 1926, . 17; , 1922, . 22].
5

III. 28.
, ,
,
, , (
-) 6

270

: ^. , , (, ,
, ),
.
, .
7
...tantrayuktya va. tantrayukti 32
, (
; ). ,
, .
, ,
, .
, , ,
,
, [ , 1965, . 17, .], ,
, ,
.
8

. ,
. ,
,
, ,
- (--
.2.1). ,
.
9

ghora (.: 38).

, ,
- .
, , , (

).
" , (. . 4).
- (.
XIV.36.3):
, ,
, .
271

 13
,
.
2
Tadanena rajasah pravrttyarthatvam darsitam. To : [ , 1921, . 221;
, 1937, . 98; , 1965, . 65].
Tad anena rajah pravrttyartham darsitam [ , 1967,
. 112], , .
...tamasa tatra pravrttipratibandhakena kvacideva pravarttate.
, : ...tamasa tatra tatra
pravrttipratibandhakena [ , 1967, . 112; ,
1921, . 221; , 1937, . 99; , 1965, .
65]
.
, ,
(Madhava),
, ,
,
(. ), ( ). ,

(samkhyavainasika)
.
[, 1974, . 153169]. ElPh, . 4, . 147148.

14
1

,

(
) [ ,
1965, . 20 .].
: Dvyekayordvivacanaikavacane (I.4.22).
,
( dvitva ekatva),
( 2 + 1 = 3 ) . (avivekitva), .
4
: ...iti sphutatvadanvayo noktah. Vyatirekam aha...
,

3

272

avfla, (),
5.

15
Kriyakarakasambandha. 15, .
...tada msparimanamidam vyaktamapi na syat. To
. [, 1837, . 14]. , ,
, ,

, . .
[, 1964, . 47].
3

, ( ,
) :
() (),
(),
. .: [, 1986, .
87106].
4

.
, , (, ), , ,
.

,
15, , .
6
Mahadadiham bhumyantanam. mahadadmam
bhutantanam [ , 1967, . 116]:
(

, ).
. . , [ , 1921, . 232], X.
[ , 1937, . 104]. : mahadadinam
bhutanam [ , 1965, . 72] .
7

Ghatakundalamukutadihi. ,
, , , ,
,
( ).
273

.: [ , 1967, . 116; , 1921, . 232;

, 1937, . 104; , 1965, . 72].
8
vaisvarupya, , ,
, visvarupa.
9
Mrdadyavyaktakaranakah. To [ , 1965, . 74] [ , 1921,
. 238; , 1937, . 7].
avyaktahetuka [ , 1967, . 118],
, , , ,
.
10

,
. ., . .
3.
" ,
,
[ . , 1880, . 281].
12

(IXX .) - ( -)
.
, ,
(.: ElPh, . 2, . 423).

16

' : gunana
masrayo gunasrayah...
2
, :
Tam gunasrayavisesam pratinidhaya pratipratigunasrayavisesam parinamat
pravartate vyaktam.
3

Na ca vaisamyamupamarddopamarddakabhavadrte. [ , 1965, . 77].

: ...upamardyopamardakabha
vadrte, - [ , 1967,
. 118], : [ , 1921, . 250, . 108].
4

,
( ) tala
, ,
. .: [ , 1967, . 118].

( ),
.
-
274

IV.33 [, 1963, . 181183] [ . -, 1963, . 181

183].

17

, ,
, , , .
.: [, 1904, . 1002; -, 1974, . 29; -, 1974, . 32; , 1922, . 30].
2

...mahantam va. To : [
, 1921, . 253; , 1937, . 109].
buddhim va [ , 1967, . 120],
(buddhi ,
).
3

. 50 .
- IV.24, , ,
, ,
( [ ] ,
[ ] ) [, 1963, . 177].
5

- -- -.
,
(), .
-- :
1) --;
2) ;
3) , . .: [
. -, 1963, . 79].
6
.: [-, 19251926, . 600].
: ,
, , , .
3- 5-
, :
.
. . 4.
1
, ,
275

, , ,
[ , 1965, . 22, .].
, ,
.
Maharsfhanca. mahadhiyam (, ) [ , 1967, . 122].
.

18

- ( ).
2
Yasmadayugapaddharmadisu pravrttirdrsyate. To
. [, 1837, . 17]. . yasmad
yugapad... [, 1964, . 58],
[ ] .
.
3

KQtastha.

.
, : ,
, ,
[-, 1967, . 1, . 16].
4
, , - (upadhi).
5
(eva) ,
, .
6
: sattvanikayah. , ( ) ,
. , .

,
,
-,
-
. ,
- (II.3.4950) -,
276

 , , ,
. ,
(jFva), (abhasa)
, , ,

.
, . ,
, ,
(),
( , , , ,
). .: [,
-- [1965], . 848851]. (.5), , (
, ),
,
(. ),

. - ,
. ,
.
: ,
, .
: ,
- ( ,
), --
. .: [. --, 1927, . 454455].
( ,
, ) (. .
^-- . .).

19
2

11.
: kevalabhavah kaivalyam.

. -, ( ) . -,
, ,
, .
277

 20
' , , , ,
:
.
2
, purusa .
, ,
,
, .
,
19,
, .
(
) --, , , - (11.20, IV.22): " (bhoktr) []
[ ]. [
], []... [,
1963, . 7980, 175].

21
' : Purusasya darsanartham kaivalyartham tatha pradhanasya.
:
, . .
, ,
, ,
,
.
:
.
, .
( Jyisi
, . )
, ( 5658,
63).
2

...mahadadikaryam bhutaparyantam. . [, 1837, . 17]. .

...bhutadiparyantam [, 1964, . 65] ,
,
, bhutadi (. , 25).
278

. . 1.

,
()
(. . 1).
, .
Sarvakaranasya. To [
, 1921, . 276; , 1937, . 121].
... karanasya [ , 1967, . 126],
( )
(. ). :
sarvasadharanasya [ , 1965, . 90],
11.
kaivalyaya ca ( ),
[ , 1921,
. 279; , 1937, . 122; , 1965, . 91].
kaivalyaya va, (
...) [ , 1967, . 126].

22
1

bahudhanaka (. bahudhana ,
bahudhanya ),
. [, 1837, . 20]. . ;
bahudhatmakam ( ) [, 1964, . 67].
2

: asurl.
: sodasasvarupena.
,
, ,
, 17.
. .
, ,
, , ,
, ,

.
.
3

279

 23
1

: tasya bhavo'stitvam tattvam.

. . 4 1.
- 11.30, 32.

: Aisvaryamisvarabhavah.

,
, .

. , ,
,
, anima , mahima ,
laghima , prapti , prakamya , Isitva , vasitva , kamavasayitva . ,
. ,
, (
) - - ( ) , , ,
, .
6

. 5 . 6 .
.: - 1.15.
8
, [ , 1967,
. 130], , : garima gurubhavah yato
gururbhavati ([] ,
[] ) [ , 1921, . 335;
, 1937, . 126; , 1965, . 95].
9
Isitvam bhutabhautikanam prabhavasthitim Iste.
: Isitvam bhutabhautikanam
prabhavavyuhavyayanam Iste. (
,
, ) [ , 1967, . 130].
: Isitvam yato bhutabhautikanam prabhavasthitilayanam Istam
(Iste), ,
, [ , 1921, . 336;
, 1937, . 126]. , , [ , 1965, . 95].
10

280

 -
(III.45). , , . .: [,
1963, . 145146].
[ , -, 1963, . 145146].

24
1

Yo 'bhimanah so'sadharanavyaparatvadahamkarah.
: ...so'hamkaravyaparatvad ahamkarah [ , 1967, .
130]
. ,
: [ , 1921, . 337; ,
1937, . 127].

25

,
, .
2
: gunabhedadbhavabhibhavabhyam . (
) : gunabhedodbhavabhibhavabhyam
[ , 1967, . 132].

26
1

,
. ,
, ,
. , ,
( ), (karana),
( )
.
, .
2
, : Sattvikam ekadasakam akhyatum
bahyendriyadasakam tavad aha [ , 1967, . 132;
, 1921, . 351; , 1937, . 129; ,
1965, . 99] ([], 11 [],
10 ...)

281

Sattvikahankaropadanakamindriyam.
: Sattvikahaiikaropadanatvam
indriyatvam [ , 1967, . 132; , 1965, . 100]
( -
). ,
X. : ...upadanakatvam. .:
[ , 1921, . 351352; , 1937, . 129130].

27
' , ,
:
(
, ).
2
Bhinnarthagrahakani. Vgrah (, )
. , -
,
graha, atigraha (III. 2.1
9). .: [, 1971, . 179181].
3

, ,
svabhavat (, ).

, ,
,
.
, ,
, , . , ,
,
, :
, .
5

III.28.

^ ,
, . ,
, (. 5658).
, 16 ( ,
37), , . ,


6

282

, (
- )
( ),
.
7
Mugdhavastujam. To
[ , 1921, . 355; , 1937, . 133;
, 1965, . 101]. : suddhavastujam
( " )
[ , 1967, . 134].
8

- (1.4.112, 120), :
(nirvikalpaka) (savikalpaka), . (
)
[ . --, 19251926, . 125].
9
Mahadahankarayorapyatmalingatvena indriyatvaprasangat. To
[ , 1921, . 360;
, 1937, . 133; , 1965, . 102].
: mahadadlnam aplndralingatvena [ ,
1967, . 134]. ,
, , ( ):
, . atmalingatvena
indralingatvena ,
( , ,
).
10

, ,
.

28
1
: sammugdhavastumatradarsanamalocanam ,
"" .
2

.

29
1

: Sati prane yasmat karananamatmalabha ili.

prana ,
.
2

283

vyana vyapti ,
,
.

, [ , 1967,
. 136]. [ , 1921, . 397; , 1937, . 135].

30
, - -,
: .
,
(
), .
2

, , ,
,

,
.

31

: Svam svam pratipadyante
parasparakfltahetukam vrttim.
, , ,
- , ,
, .

32
:
10 (5 + 5
), , 13.
2
Svavyaparena prapnuvanti.
: svarupcna vyapnuvanti ( / ") [ , 1967, . 138],
[ , 1921, . 413; ,
1937, . 139]. : svarupena

284

vyapnuvanti ( ") [ ,
1965, . 109]. Vap + vi
(. ), . .
: [, 1951].
3

: evam dharyyam apyaniahkaranaditrikasya ,

" (
- ).
: evam dharyam apyantahkaranasya [ , 1967, . 138; , 1965, . ],
: evam dharyamapyantahkaranatrayasya
[ ,
1921, . 414; , 1937, . 139].

33
' - ,
. , -.
2

Samkalpabhimanadhyavasayesu [ , 1921, . 415; , 1937, . 140].

[ , 1965, . 111].
- niscaya , , , -
- .
3

, , ,
, ( )
( )
( ).

-. ,
, ( , ,
), , , , .
.
. ,
, , . .: - II.2.611.
: upadhibhedah.
: (,
) , upadhi.
285

, : ,
.
--
(III.52),
, , ,
[, 1963, . 150151].
-
[ , -, 1963, . 150151].
.: [, 1984].

34
1
, , . . 2 27.
2

,
,

-.
3
tan-matra ,
( ,
. .) .
- (mahabhuta). ,
,
.
: bhutabhavinavapakaroti , - .
: bhutabhavam apakaroli. [ ,
1967, . 140].
: sthulabhutamapakaroti (
) [ , 1921, . 417; ,
1937, . 142; , 1965, . 113].
4

Pancasabdarthatvat. , ,
( ...adi), , artha,
(. . 3). : pancasabdadyatmakatvat adi ,
- [ ,
286

1967, . 140]. [
, 1921, . 418; , 1937, . 143; ,
1965, . 114].

35
1

: dvari pradhanam. pradhana

,
, ,
.

36
,
. ( . .) .
.
- ,
, ,
, 10 (. 30).
2

: sarvadhyaksa ( gramadhyaksa).
Parasparavirodhasfla. To :
[ , 1921, . 419; , 1937, . 144;
,
1965,
.
116].

parasparavidharmano [ , 1967, . 142] ,

,
,
.
3

37

' , , , , . ,
,
.
: ...pascat pradhanapurusayorantaram visesam visinasti
karoti yathaudanapakam pacatffi. Nanu [purusasarwavisayopabhogasampadika
buddhistarhyanirmoksa ityata aha suksmamiti durlaksyam] tadantarakarananca
pratipadanamanenapavargah purusartho darsitah.
( )
287

 ,
( ,
): Nanu purusasya sarvavisayo'pabhogasampadika yadi
buddhis tarhyanirmoksa iti. Ata aha pascat pradhanapurusayor antaram visesam
visinasti karoti yathau' danapakam pacatffi. Karanam ca pratipadanam. Anena'
pavargah purusartho darsitam. Suksmam durlaksyam tadantaram ityarthah.
: ().
, . : : .
[] . . . .:
[ , 1967, . 144].

.
[]
,

:
...Nanu pradha
napurusayorantarasya krtakatvadanityatvam tatkrtasya moksasyanityatvam syad
ityata aha visinasti pradhanam savikaramanyadahamanya iti vidyamanameva
ntramavivekenavidyamanamiva
buddhirbodhayati
na
tu
karoti
yen"
anityatvamityarthah. : (). [ ]
[] , [ ]
. : .

, : , [ ] - , ,
. .: [ , 1965, . 118].
:
[ , 1921, . 421422; , 1937, . 146147].
, - , , , ,
. 2
(.

: . ).
, antaram visinasti , .
-
,
( ) , ,
288

 . ,
. ,
( ),
( ,
) -: .
,
, .
-,
, ,
,
, 1936, . 5864]. -
-.
,

. , ,
,
. . . 9 5.

38
tan-matra . . 3 34.
Visesatve kimayatam. To [
, 1965, . 120]. : visesesu kimayatam [ , 1967, . 144],

.
2

:
Ete smrta visesah santa ghorasca mudhasca.
,
,
. . , grammatische
Fabelei . .: [, 1892, . 83].
4

Prasanna. , , prakasa
, , [ , 1967,
. 144; , 1965, . 120].

39
,
, ,
, 10 2008

289

. ,
(vaivartam sarfram) . ... " "
. , , [ ] .
, [], ,
[], .
[, 1962, . 121]. .: [,
1951, . 284288]. . .
2
.
,
, .
3
Adharmavasat. . [,
1837, . 31]. . karmavasat [, 1964,
. 106] , ,
.
4

: ...suksmah suksmadehah parikalpitah.

40
. nityam [, 1964, . 108], . . niyatam
, Nityam... [, 1837, . 32].
2
(pralayakale) . . 2
10.

41
1

, . ,
, . ,
. .: [, 1964, . 112113].
,

.

-, ,
290

 , ; (
, , ).
, ,
, . . . , ,
(. ), , , , .
3

Pratyutpannatanmatravattve sati buddhyaditvat. : ...pancatanmatravattve [ , 1921, . 429; , 1937, . 152].

: ...buddhyadisattvat , -
, .
.: [ , 1967, . 148; , 1965, . 125].

,, - ( ). . . 9 9. ,
(2), ,
. , (2)
, . . .
( , ).

, ,
, ,
(. III.281.1418).
. .: [, 1987, . 703704].

() [ . , 1880, . 229].
5
( ) , .

42
1

,
. 41 lifiga
, ,
10 *

291

 (
).
.
linga .: [, 1910].
2
,
,
.
3
VidQsaka.
, .
(
) . . . .: [, 1979].
4
. 38.
J

() ( ) suksma-sarira (,
linga, ) .
6
(. ) 16 ()
, . , ,
.
7
- 49.182.
- (IV. 13),
. .: [ . -, 1963,
. 166].

43

. 1.
2
:
purusasya jatasyottarakaladevataradhanadinotpannah ( [])
[ , 1921, . 431432; , 1937, . 153;
, 1965, . 128].
, , , : . ,
,
. , ,
292

- (tattvasama), (samsiddhika)
(abhisyandika). ,
, , ,
,
(. ). , ,
, ,
, .
4

, - . .
.
, ,
. , ,
-, ,
, .

44
' , ( )
,
.
2

,
.
-, , , ,
(I. 24). .: [, 1963,
. 24].
3
Bhulale. sutale
. .: [ , 1967, . 150].
: [
, 1921, . 433; , 1937, . 154; ,
1965, . 129].

:
Vevekakhyatiparyyantam jneyam prakrticestitam.
: ...vihitam cittacestitam ( ) [ , 1967, . 150]. .
.
6

:
Dasa manvantaraniha tisthantyavyatktacintakah.
, :
...indriyacintakah [ , 1967, . 130].
[ , 1921, . 434;
, 1937, . 155; , 1965, . 130].
293

 , : .

[ . -, 1963, . 22; , 1880,
. 599].
-, . , , ,
.

45
1
,
. .: [, 1937, . 8284].
2
.
: samsarati. Tatha yo'yam... [, 1964, . 120].
: [
] . ...
. [, 1837, . 35].
3

22.
4
Prakrtikaryyamahadahankarabhutendriyani grhyante.
,
, .
: prakrtimahadahamkarabhutendriyani... [
, 1967, . 152]. ,
[ , 1921, . 434; ,
1937, . 156; , 1965, . 131].
,
.

46
' : ananditendriyah.

pratyaya V i + prati.
3
Asaktirapi
karanavaikalyahetuka...

:
karanavaikalyahetur... .: [ , 1967, . 152].
[ , 1921, . 435;
, 1937, . 157.
,
294

 , . ,
- , ,
, .

47
1
. ( . )
[, 1964, . 123; ,
1837, . 36]. , ,
,
46 .
2
urdhvasrotas ,
(. . 16 4),
.
Asmita , -, .
4
: (avidya), (asmita),
(raga), (dvesa), 1 (abhinivesa)
- . 39.
5
Yadavidyaya viparyenavadharyate vastu... :
...viparyayena karyate vastu ( , )
,
, ,
,
.
6

(XII. 33).
- (12) [
, 1969, . 13].

48
' . ( . )
[, 1964, . 125; ,
1837, . 36], ,
.
2

Pradhanabuddhyahamkarapancatanmatrakhyasu. . : pradhanabuddhyahankarapancatanmatrastasu, . . ,
,
(. 3), 8;
. . [,
1837, . 37]. . . 1 45.

295

 49
' ,
.
: Indriyabadhasya graho buddhiba
dhahetutvena na tvasaktibhedapurnatvena... ( , ,
, ). .: [
, 1921, . 440; , 1937, . 161; ,
1965, . 137].
2
, ,
, , --. .: [, 1967, . 129; -, 1969, . 14].
3
Tatha caikadasahetukatvadekadasadha buddherasaktirucyate. : Tatha cai'kadasahetutvad...
, ,
. .: [
, 1967, . 154]. . .: [ , 1921, . 441;
, 1937, . 162; , 1965, . 137].
4

: Hetuhetumatorabhedavivaksaya ca samanadhikaranyam.

50
1

: Adhyatmani bhava adhyatmikah.

2. : Yatha kascit prakrtim vetti tasyah sagunatvanirgunatvam ca...
,
, sagunatva nirgunatva
, ,
, , ?
, , ,
,
23 .
9
, : arabha,
salila, ogha, vrsti, sutamah, para, sunetra, narika, anuttamambhasika.


. , ,
, . ( -,
-, - . .) ( )
--, ,
296

 . , .

: eau lubrifiante, eau mouvante, eau courante,
eau de lac, eau bien entree, eau facile a traverser, eau qui jaillit bien, eau
transparente, eau excellente et pure. .: [, 1904, . 1038; -, 1974, . 65]. ,
-,
, ,
. (
) . . .: ElPh,
. 4, . 631634.
4

: Ya tu pravrajya'pi sadyonirvanadeti...
Megha. ogha, [ ,
1967, . 156]. ,
. .: [ , 1965, . 140; , 1921, . 444; , 1937, . 164].
6

(uparama) Vr.am + upa.

5

: ...visayaduparamo visayopararaah.
8
.
9
,
.

1
2
3
4
5
6
7
8
9

ambhas
salila
ogha
vrsti
sutamas
para
sunetra
narika
anuttama-ambhasika

ambhas
salila
megha (ogha)
vrsti
para
supara
parapara
anuttama-ambhas
uttama-ambhas

, , , -, ,
,
- .

51
: tattvajfianam, (
).
297

. : moksam yali (
) [, 1964, . 134].
3
: Yatha kascidbhagavatam... danenopakrtya...
4
, 8 , :
tara, sutara, taratara, pramoda, pramudita, pramodamana, ramyaka, sada
pramudita, : a-tara, a-sutara, a-taratara.
,
.
-- : tarayanta taratara modamana
pramodamana, (
) . .:
[, 1904, . 1040; --, 1974, . 66].
5

,
: madhyamastu hetuhetumatyah ( ). ,
; .
3.
.: [ , 1967, . 158; , 1921, . 444;
, 1937, . 164; , 1965, . 143].
6

: atmavidyah.
, sabda () ,
. . , .

, , . ,
, [,
1892, . 611].
...
, . . ,
[ , 1967, . 158; , 1921, . 447;
, 1965, . 144]. X. ,
[ , 1937, . 169].
9

dana daip sodhane (.: . 6.4.68).
10
- 11.26.
" Nividadeva. (.: [ ,
1967, . 158]), .
12
.
[, 1926, . 5456].
, ,
,
(. ).
.
7

298

13


:

1
2
3
4
5
6
7
8

tara
sutara
taratara
pramoda
pramudita
pramodamana
ramyaka
sadaDramudita

tara
sutara
taratara
pramoda
mudita
modamana
ramyaka
sadamudita

52
1

, 22
4651, . ,
, ,
, -,
-, .
, -, - .
2
. 40 , -, -,
11 , 18, 14 ;
41 .

53
' Bhutadisargam vibhajate. : tanmatrasarga
[ , -, 1967,
. 160].
[ , 1921, . 451; , 1937, . 172;
, 1965, . 148].

54
1
16 ,
. , 1 + 1
+ 14 (8 + 1 + 5 , , ).

299

CCMI.
() ().
: , , , , ,
. ,
. , (dyu)
.

55
1

: Yanmahadadi lingasarirenavisya tatra vyaktr bhavati...

linga samsara-sarira. , ,
.
3
, (II. 9):
[]: ! ! "
, [] .
- [, 1963, . 58].
2

: a vinivrtteh;
, , ,
, .

56
' arambha , , v r a b h + a ().
2

,
,
, . , -
,
, ,
, , (I. 24).
-:
, .

57
1
, ,
,

300

 , , ,
, ,
- - ,
.
,
, . , ,

,
. ,
, ,
, ,
. .: [ . -, 19251926, . 595596].

58
' : ...pravartate

gamanagamanakriyasu...

59
' Nrtyani. . vrttani... ,
[, 1964, . 149]. . [,
1837, . 43].
2

srngara (rasa), ,
,
. ,
(, )
, , ,
, . . ,
, , , , , , ( ).
.: [, 1974, . 3439].

60
' :
Nanavidhairupayairupakarinyanupakarinah pumsah
Gunavatyagunasya satastasyarthamaparthakam carati.
,
.
Pums , ,
; gunavatl aguna 301

 , , , -; , sat
, ;
,
. .
,
. .: [, . 3, 1985, . 546547].
2

. [,
1964, . 152], ,
.

61
' , (III.31.27)
,
,
-- ( - , . , )
. 31 55 [, 1926, . 38,
59]. .: [, 1904, . 1050; --, 1974, . 72;
, 1922, . 75].
[ . , 1880, . 500].
2

, ,
, ,
(svabhava), , ,
--.
-:
, ?
. .: [,
1904, . 1050; --, 1973, . 72; , 1922, . 75].

. .: [, 1921, . 399].
,
,

. - (
. XI.2.24). -- (
):
,
, [] , . .:
302

[-, 1974, . 60; --, 1974, . 73; , 1922, . 76].

.
( ) - (1.2). ( XVI.7).
,
-. ,
, , (XII.215
217). kala-vada ,
, , , ,
, ,
(. XII.267.45). ,

. ,
(. XIX. 53, 54).
4

, , , ( . ) ,
, . .: [, 1964, . 30].
. ,
. .: [, 1964, . 155].
6
: iti yavat asuryyampasya hi kulavadhuh atimandaksamanthara
pramadadvigalitasicayancala cedalokyate parapurusena tadasau tatha prayatate
apramattam yathainam purusantarani na punah pasyanti...

62
1
Iti vyapadisyate yena samsaritvam vidyate. . :
...yena samsaritvam na vidyate [, 1964, . 153] (
),
( . [, 1837, . 45]).
2
44.
3
: abhyupagacchannapakaroti.
- ,
, ,
, , , , ,
. .: [, 1963, . 24].

63
1

21,
:
. , ,
303

 (
).

64
' . .
: ahamkararahitamaparisesam ( ) [, 1964, . 159; , 1837, . 46].
2

, ,
,
,
(1.50). .: [
. -, 1963, . 48].
.
[,
1892, . 105].
- ( ),
,
.

65
Saptarupani nivartante. To .
: sadrupani nivartante, . .
, , , ,
8 -
. .: [ , 1967, . 172].

66
1

, , ,
(
).
2
,
, , ,
( ).
3
: yogyata ca samyogah.
Mamaite. , : mamaitat . .
.: [ , 1967, . 172; , 1965, . 167].
. . , X.
. .: [ , 1921, . 510; , 1937,
. 188].
304

 67
. .
: samyakjiianam ( )
[, 1964, . 164; , 1837, . 47].
2

karmmasayapracaksaya . , ,
: asayapracayo [ ,
1967, . 172; , 1921, . 511; , 1937,
. 189; , 1965, . 168].
3
klesa, : .: - 1.24, ., III. 12, IV.28, 30.

, ' kli&.
. .: 4748.
4
: cakram vegakhyasamskaravasat bhramat. -
vega .: [,
1986, . 3339].
Kalaparipakavasat. : kalaparinamat
( ). .: [ , 1967,
. 174].
. .: [ , 1921, . 512; , 1937,
. 189; , 1965, . 169].
6
.: - (VI.14.2).

68
'
1, : aikantika atyantika.

69
1

,
(-). ,
, -,
.

Sthuladhiyam durbodham. : duhkhabodham

( ). .: { , 1967, . 174].
:
[ , 1921, . 514; , 1937, . 190;
, 1965, . 171].
3

Yatra : cintyante yatra bhutanam,

305

 ,
carmani dvrpinam hanti. ,
.

70
' : tena bahudha krtam tantram.
, : ,
.

71
1

: arat yata tattvebhya ityarya.

, , .

72
1

.: .
,
(, ) ,

( )
- (IV; V).
3

(. 1012), . ,
, -
, ().
.: [, 1967, . XIV].
,
. .: [, 1926, . 56].
: sthiti.
, 39.

, ,
, (). ,
.
2

Duhkhatrayabhighataj jijnasa tadabhi(apa)ghatake hetau

Drste sa'partha cennaikantatyantato'bhavat (1)
Drstavadanusravikah sa hyavisuddhiksaya'tisayayuktah
Tadviparftah sreyan vyaktavyaktajnavijnanat (2)
Mulaprakrtiravikrtirmahadadyah prakrtivikrtayah sapta
Sodasakastu vikaro na prakrtirna vikrtih purusah (3)
Drstamanumanamaptavacanam ca sarvapramanasiddhalvat
Trividham pramanamistam prameyasiddhih pramanaddhi (4)
Prativisaya'dhyavasayo drstara trividhamanumanamakhyatam
Tallingalingipurvakamaptasrutiraptavacanam ca(tu) (5)
Samanyatastu drstadatihdriyanam prasiddhir(pratflir)anumanat
Tasmadapi ca'siddham paroksamaptagamat siddham (6)
Atidurat samfpyadindriyaghatanmano'navasthanat
Sauksmyat vyavadhanadabhibhavat samana'bhiharacca (7)
Sauksmyattadanupalabdhirna' bhavat karyatastadupalabdhih (eh)
Mahadadi tacca karyam prakrtivirupam sarupam ca (8)
Asadakaranadupadanagrahanat sarvasambhava'bhavat
Sfaktasya sakyakaranat karanabhavacca satkaryam (9)
Hetumadanityamavyapi sakriyamanekamasritam lingam
Savayavam paratantram vyaktam viparriamavyaktam (10)
Trigunamaviveki visayah samanyamacetanam prasavadharmi
Vyaktam tatha pradhanam tadviparilastaiha ca puman (11)
Prftyaprfflvisadatmakah prakasapravrttiniyamarthah
Anyo'nya'bhibhavasrayajananamithunayrttayasca gunah (12)
Sattvam laghu prakasakamistamupastambhakam calam ca rajah
Guru varanakameva tamah pradrpavacca'rthato vrttih (13)
Avivekyadih siddhastraigunyat tadviparyaya'bhavat
Karanagunatmakatvat karyasya'vyaktamapi siddham (14)
Bhedanam parimanat samanvayat saktitah pravrttesca
Karanakaryavibhagadavibhagad vaisvarupyasya (15)
307

Karanamastyavyaktam pravartate trigunatah satnudayacca

Parinamatah salilavat pratipratigunasrayavisesat (16)
Samghatapararthatvat trigunadiviparyayadadhisthanat
Puruso'sti bhoktrbhavat kaivalyartham pravrttesca (17)
JanmamaranakaranSnam pratiniyamadayugapat pravrttesca
Purusabahutvam siddham traigunyaviparyayaccaiva (18)
Tasmacca viparyasat siddham saksitvamasya purusasya
Kaivalyam madhyasthyam drasrttvamakartrbhavasca (19)
Tasmat tatsamyogadacetanam cetanavadiva liiigam
Gunakartrtve ca tatha karteva bhavatyudasihah (20)
Purusasya darsanartham kaivalyartham tatha pradhanasya
Pangvandhavadubhayorapi samyogastatkrtah sargah (21)
Prakrtermahamstato'hankarastasmad ganasca sodasakah
Tasmadapi sodasakat pancabhyah bhutani (22)
Adhyavasayo buddhirdharmo jiianam viraga aisvaryam
Sattvikamctad rupam tamasamasmad viparyastam (23)
Abhimano'hankarastasmad dvividhah pravartate sargah
Ekadasakasca ganastanmatra(h) pancakascaiva (24)
Sattvika ekadaSakah pravartate vaikrtadahankarat
BhQtades tanmatrah sa tamasastaijasadubhayam (25)
Buddhihdriyani caksuhSrotraghranarasanasparJanakani(nasikakhyanl)
Vakpanipadapayupasthan(i) karmendriyanyahuh (26)
Ubhayatmakamatra manah samkalpakamindriyam ca sadharmyat
Gunaparinamavisesannanatvam bahyabhedasca (27)
Rupa(sabda)disu pancanamalocanamatramisyate vrttih
Vacanadanaviharanotsarganandasca paRcanam (28)
Svalaksanyam vrttistrayasya saisa bhavatyasamanya
Samanyakaranavrttih pranadya vayavah panca (29)
Yugapaccatustayasya tu vrtlih kramasasca tasya nirdista
Drste tathapyadrste trayasya tatpurvika vrttih (30)
Svam svam pratipadyante parasparakutahetukam vrttim
Purusartha eva heturna kenacit karyate karanam (31)
Karanam trayodasavidham tadaharanadharanaprakasakaram
Karyam ca tasya dasadhaharyam dharyam prakasyam ca (32)
Antahkaranam trividham da^adha bahyam trayasya visayakhyam
Sampratakalam bahyam trikalamabhyantaram karanam (33)
Buddhihdriyani tesam visesa'visesavisayani
Vagbhavati sabdavisaya sesani tu pancavisayani (34)
Santahkarana buddhih sarvam visayamavagahate yasmat
Tasmat trividham karanam dvari dvarani sesani (35)
Ete pradPpakalpah parasparavilaksana gunavisesah
Krtsnam purusasya'rtham prakasya buddhau prayacchanti (36)
Sarvam pratyupabhogam yasmat purusasya sadhayati biddhih
Saiva ca visinasti punah pradhanapurusantaram suksmam (37)
308

Tanmatranyavisesas tebhyo bhutani panca pancabhyah

Etc smrta visesah santa ghorasca mudhasca (38)
Suksma matapitrjah saha prabhutaistridha visesah syuh
Suksmastesam niyata matapitrja nivartante (39)
POrvotpannamasaktam niyatam mahadadisuksinaparyantam
Samsarati nirupabhogam bhavair adhivasitam lingam (40)
Citram yatha"srayamrte sthanvadibhyo vina yatha cchaya
TadvadvinaOvisesair na tisthati nirasrayam lingam (41)
Purusarthahetukamidam nimittanaimittikaprasangena
Prakrtivibhutvayogannatavad vyavatislhate lingam (42)
Samsiddhikasca bhavah prakrtika vaikrtikasca dharmadyah
Drsta karanasrayinah karyasrayinasca kalaladyah (43)
Dharmena gamanamurdhvam gamanamadhastad bhavatyadharmena
JRanena ca'pavargo viparyayadisyate bandhah (44)
Vairagyat prakrtilayah sarasaro bhavati rajasadragat
Aisvaryadavighato viparyayat tadviparyasah (45)
Esa pratyayasargo viparyaya'saktitustisiddhyakhyah
Gunavaisamyavimardat tasya ca bhedastu pancaSat (46)
viparyayabheda bhavantyasaktisca karanavaikalyat
AstavimSatibheda tustirnavadha'stadha siddhih (47)
Bhedastamaso'slavidho mohasya ca dasavidho mahamohah
Tamisro'stadasadha tatha bhavatyandhatamisrah (48)
Ekadasendriyavadhah saha buddhivadhairasaktiruddista
Saptadasavadha buddherviparyayat tustisiddhfnam (49)
Adhyatmikya(ka)scatasrah prakrtyupadanakalabhagyakhyah
Bahya visayoparamat panca nava (+ca)tustayo'bhimatah (50).
Uhah sabdo'dhyahyanam duhkhavighatastrayah suhrtpraptih
Danamca siddhayo'stau siddheh purvo'nkusastrividhah (51)
Na vina bhavairlingam na vina lingena bhavanirvrttih
Lingakhyo bhavakhyastasmad dvividhah pravartate sargah (52)
Astavikalpo daivastiryagyonasca paRcadha bhavati
Manusyascaikavidhah samasato bhautikah sargah (53)
Urdhvam sattvavisalastamovisalasca mulatah sargah
Madhye rajovisalo brahmadistambaparyantah (54)
Tatra jaramaranakrtam duhkam prapnoti cetanah purusah
Lingasya'vinivrttestasmad duhkham svabhavena (55)
Ityesa prakrtikrtau(to) mahadadivisesabhutaparyantah
Pratipurusavimoksartham svartha iva parartha arambhah (56)
Vatsavivrddhinimittam ksfrasya yatha pravrttirajRasya
Purusavimoksanimittam tatha pravrttih pradhanasya (57)
Autsukyanivrttyartham yatha kriyasu pravartate lokah
Purusasya vimoksartham pravartate tadvadavyaktam (58)
Rangasya darsayitva nivartate nartakF yatha nrtyat
Purusasya tathatmanam prakasya vinivartate prakrtih (59)
309

Nanavidhairupayairupakarinyanupakarinah pumsah
Gunavatyagunasya satastasyarhamaparthakam carali (60)
Prakrteh sukumarataram na kincidastfli me matir bhavati
Ya drsta'smfti punarna darsanamupaiti purusasya (60)
Tasmanna badhyate(ddha)na mucyate na'pi samsarati kascit
Samsarati badhyate mucyate ca nanasraya prakrtih (62)
Rupaih saptabhireva tu badhnaty atmanamatmana prakrtih
Saiva ca purusartham prati vimocayatyekarupena (63)
Evam tattva'bhyasanna'smi na me nahamityaparisesam
Aviparyayad visuddham kevalamutpadyate jnanam (64)
Tena nivrttaprasavamarthavasat saptarupavinivrttam
Prakrtim pasyati purusah preksakavadavasthitah sva(su)sthah (65)
Drsta mayetyupeksaka eko drsta'hamityuparamatyanya
Sati samyoge'pi tayoh prayojanam nasti sargasya (66)
Samyagjnana'dhigamad dharmadihamakaranapraptau
Tisthati samskaravasaccakrabhrama(i)vad dhrtasarfrah (67)
Prapte sarfrabhede caritarthatvat pradhanavinivrttau
Aikantikamatyantikamubhayam kaivalyamapnoti (68)
Purusarthajnanamidam guhyam paramarsina samakhyatam
Sthityutpattipralayascintyante yatra bhutanam (69)
Etatpavitramagryam munirasuraye'nukampaya pradadau
Asurirapi paiicasikhaya tena ca bahudha krtam tantram (70)
&isyaparamparaya"gatamisvarakrsnena caitadaryabhih
Samksiptamaryamatina samyag vijfiaya siddhantam (71)
Saptatyam kila ye'rthaste'rthah krtsnasya sastitantrasya
Akhyayikavirahitah paravadavivarjitascapi (72)

-
,
.

-,

.
, ; ;
,
.

;
, ;
,
, .
;
, ( ),
( );
.

.
, , ;
- , ( ).
,
() .

,
;
,
.
311

 , ,
, -
-; , ;
. (-) , ; (-) .
,
, ,
( , ),
-
; ,
( V . . . ) ;
,
.
, ,
( ),
;
. .
,
, -
.
,
;
. , - ( ) 311 040 000 .
,
( ), , ;
,
, ,
, ;
(
-),
, ,
-.
, ( ), , - , -;
,
;
.
312

 ,
.,
; ,
(. -).
, ; .
, , ; ( ) (.: -). , -
,
.
, ( ), ,
- ( );
,
.
, ,
.
, , .
, ,
; ;
.
,
,
;

.
- ;

, .
, ,
- (
) ;
. .
.: .
, ,
, ( , ); , ( , ,
).
313

 , , ;
-,
;
.
.
, , .
, , ,
; ,
; (
), , ,
; , ,
.
Calotropis gigantea , .
(Zizyphus jujuba); ,
,
.
Aegle marmelos (Correa), , , .
, ( )
, ,
; .
, .
, Bos gavaeus, ,
, :
, .
,
, , , ; , , ,
( ),
,
; , .
, ,
.
= 4 .
314

 , .
, .
- 1/16 .
,
, ,
(.: ).
- 72 ( 3 ).
= 1 /64 .
,
.
- 1/4 .
, .
: 1) , , , 2)
, , 3)
, , , ,
;
, .
, (
) ;

: ,
,
; ,

(. ), -. ,
, ,
. .
, Clerodendrum phlomaides.
Diospyros embryopteris, ,
.
(. ).

, , , ;
.

AJP
BEFEO
ElPh

. .
American Journal of Philology. Baltimore.
Bulletin de l'Ecole francaise d'Extreme-Orient. Hanoi.
Encyclopedia of Indian Philosophies. General Editor K. Potter.
Delhi a. o., Princeton. Vol. 1. Bibliography (1970, 1984).
Vol. 2. Indian Metaphysics and Epistemology. The Tradition
of Nyaya-Vaisesika up to Gangesa (1978). Vol. 3. Advaita
Vedanta up to Samkara and His Pupils (1981). Vol. 4.
Samkhya: A Dualist Tradition in Indian Philosophy (1978).
Vol. 5. The Philosophy of the Grammarians (1990).

1
IK
IHQ
JAOS
JlPh
JRAS

OG

PAIOC
PheW
WZKM
WZKSOA

Indian Culture. Calcutta.

Aus Indiens Kultur. Festgabe Richard Garbe. Erlangen, 1927.
Inidan Historical Quarterly. Calcutta.
Journal of the American Oriental Society. New Haven.
Journal of Indian Philosophy. Dordrecht.
Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and
Ireland. L.
The Origins of Gnosticism. Le origini dello gnostidsmo.
Colloquio di Messina 1318 April 1966. Testi e dicussioni
publicati a cura di U. Bianchi. Leiden, 1967.
Proceedings of All-India Oriental Conference.
Philosophy East and West. Honolulu.
Wiener Zeitschrift fur die Kunde Morgenlandes.
Wiener Zeitschrift fur die Kunde Siid- and Ostasiens.

()
, 1871 Sankhyalatwa Koumudi, by Bachaspati Misra. Ed.
with a Commentary by Pundit Taranatha Tarkavachaspati. Calcutta, 1971.
, 1921 Sankhya Tattva Kaumudfby Sri Vachaspati Misra.
With a Commentary called "Sankhya Tattva Vibhakara" by Pandit Banshi
Dhara Misra. Ed. by N. R. S. Bhandari. Benares, 1921.
, 1932 The Sankhya Karika. By the Great Sage Iswara
Krishna. With a Comment, called Sankhya Tatvakaumudf By Sri Vachaspati
Misra. Ed. by pandit Sri Hariram Sukla. Benares, 1932.
, 1965 The Tattva-Kaumudf! Vacaspati Misra's Commentary
on the Sarakhya-Karika. Transl. into English by Mahamahopadhyaya G. Jha.
Revised and edited by M. M. Palkar. Poona, 1965.
, 1967 Vacaspatimisras Tatvakaumudf. Ein Beitrag zur
Textkritik bei kontaminierter Oberlieferung. Von S. A. Srinivasan. Hamburg,
1967.
, 1837 The Sankhyakarika or Memorial Verses on the Sankhya
Philosophy, by Iswara Krishna. Transl. from the Sanskrit by H. T. Colebrooke;
also the Bhasya or Commentary of Gaudapada transl. and illustr. by H.
H. Wilson. Oxf., 1837.
, 1883 The Sankhyakarika, with an Exposition Called Chandrika
by Narayana Tfrtha, and Gaudapadacharya's Commentary. Ed. by Pandit
Becharama Tripathi. Benares, 1883.
, 1964 T h e Samkhyakarika of Isvarakrsna with the Commentary
of Gaudapada. Transl. into English and with Notes. T. G. Mainkar. Poona,
1964.
,
1926 Sri
samkaracaryaviracita
jayamangala

Samkhyasaptatitfka. Ed. by H. Sarma. Benares, 1926.

, 1922 Sankhya Karika by Iswara Krishna. With a Commentary
of Matharacharya. Ed. by P. Vishnu Prasad Sarma. Benares, 1922.
, 1883 . , 1883.
317

-, 1973 Samkhya-Vrtti (V2). Ed. by E. A. Solomon.

Ahmedabad, 1973.
--, 1973 Samkhya-Saptati-Vrtti (Vi). Ed. by E. A.
Solomon. Ahmedabad, 1973.
, 1967 Yuktidfpika. An Ancient Commentary on the SamkhyaKarika of Isvarakrsna. Ed. by R. Ch. Pandeya Delhi, 1967.

()
, 1892 D e r Mondschein der Samkhya-Wahrheit, Vacaspatimisras
Samkhya-tattva-Kaumudi in deutscher Uebersetzung, nebst einer Einleitung
iiber das Alter und die Herkunft der Samkhya-Philosophie. Von R. Garbe.
Munchen, 1892.
, 1837 . , 1837.
, 1900 -. . , .
. . . . . . . . ,
1900.
, 1920 D e u s s e n P. Allgemeine Geschichte der Philosophie, mit
besonderer Beriicksichtung der Religionen, Bd. 1, Abt. 3. Lpz., 1920, 413466.
, 1965 . , 1965.
, 1881 D a v i e s J. Hindu Philosophy. The Sankhya Karika of Isvara
Krishna. An Exposition of the System of Kapila. With an Appendix on the
Nyaya and Vaisesika systems. L., 1881.
, 1969 L a r s o n G. J. Classical Samkhya. An Interpretation of Its
History and Meaning. Delhi etc., 1969, 257282.
, 1832 Gymnosophista, sive Indicae philosophiae documenta collegit,
edadit, entarravit Ch. Lassen. Vol. 1. Fasc. I. Isvaracrishnae Sankhya-Caricam
tenens. Bonn, 1832.
, 1964 . , 1964.
, 1915 T h e Samkhya Philosophy. Transl. by Nandalal
Sinha. Allahabad, 1915.
, 1904 La Samkhyakarika etudie a la lumiere de sa version
chinoise (II). Par M. J. Takakusu.BEFEO, 1904.
, 1960 The Samkhya Karika of Isvarakrsna Being a Treatise on
Psycho-physics for Self-realization. Ed. and Transl. by R. Phukan. Calcutta, 1960.
, 1984 R i z z i Introduzione al samkya. Bologna, 1984.
-, 1971 Filosofia indiana in texte. Bucaresti, 1971, p. 127174.
-, 1852 S a i n t - H i l a i r e B . Premier Memoir sur la Sankhya.
Melanges Asiatiques. T. 8. P., 1852.
, 1973 The Sankhyakarika of isvara Krsna. Ed.
and Transl. by S. S. Suryanarayna Sastri. [Madras], 1973.
, 1972 L'hindouisme. Textes et traditions sacres. Upanisad
Bhagavad-gfta Vedanta. Le tresor spirituel de l'humanite. Pres. par
A.-M. Esnoul. P., 1972.
318

 ( )
-, 1964 Alberuni's India. Ed. with Notes and Indices by Dr. E.
Sachau. Two Volumes in One Volume 12. Delhi etc., 1964.
, 1974 .
(
). . , . . . .
., 1974 ( XXXIX).
, 1964 Aniruddhavrttisametam
pilamathacaryalabdhasamkhyayogavidyah
ranasf, 1964.
, 1989 .
) - (

Samkhyasutram. Sampadakah ka
Ramasamkara Bhattacaryah. Va
- ( ). .

, . . . . ., 1989 (,
XXXV).
, 1969 . . I. . 1. ., 1969.
, 1989 . , ,
. ., 1989.
, 1923 Arthasastra of Kautilya. A New Edition by J. Jolly, R.
Schmidt. Vol. 1. Lahore, 1923.
, 1906 Tarkikaraksa with Sarasamgraha. Ed. with Mallinatha
Suri's Niskantaka and Excerpts from Jnanapurna's Laghudipika by V. P.
Dvivedin. Banaras, 1906.
, 1990 . (
). . , . . .
. ., 1990 ( XXXVI).
, 1966 Vatsyayanabhasyasamvalitam gautamfyam nyayadarsanam
(hindfbhasanuvadasampannam). Sampadakah anuvadakasca SvamFDvarika
dasasastrf. VaranasF, 1966.
. , 1880 V a c h a s p a t i M i s r a . Bhamatf, a
Gloss on Sankara Acharya's Commentary on the Brahma Sutras, by
Vachaspati Misra. Ed. by Bala Sastn. Benares, 1880.
. -, 1898 The Nyayavarttika
tatparyatfka of Vachaspati Misra. Ed. by G. Sh. Tailanga. Benares, 1898.
. -, 19251926 NyayavartikTatparya Tika by Sri Vachaspati Mishra. Ed. by Nyayacharya Pandit Sri
R. S. Dravid, Vol. 12. Benares, 19251926.
. -, 1963 . , 1963.
. , 1956 B i a r d c a u M. Le Tattvabindu
de Vacaspatimisra. Edition Critique, Traduction et Introduction. Pondichery,
1956.
, 1977 Samkhyasutram vijnanabhiksukrtabhasyasametam.
Praneta Ramasamkara Bhattacharya. Varanasf, 1977.
, 1989 (). .
, . . . . ., 1989 ( LXXVIII).
319

, 1963 Patanjala-yogadarianam.
Tattvavaisaradrsamvalita-vyasabha
syasametam.
Sampadakah
Kapilasramiyapatanjalayogadarsanaka
ralabdhayogavidyah. Varanasi", 1963.
, 1943 The Mandukyakarikas of Gaudapada. Ed. and
Transl. by Vidusekhara Bhattacharya. Calcutta, 1943.
, 1905 Shaddarsana-Samuccaya, by Haribhadra with Gunaratna's.
Commentary Tarkarahasya-dipika. Ed. by L. Suali. Calcutta, 1905.
, 1936 The NyayamanjatTof Jayanta Bhatta. Ed. by Surya
Narayana Sukla. Benares, 1936.
-, 1967 The Dfgha Nikaya. Ed. by T. W. Rhys Davids and J.
E. Carpenter. Vol. 1. L., 1890.
, 1922 . . . . . . . ., 1922.
, 1992 (-
-). . , , . . . . . . ., 1992 ( CIX).
, 1954 The Mahabharata For The First Time Critically Edited
by V. S. Sukthankar, S. K. Belvalkar. Vol. 15 (Moksadharma, A). Poona,
1954.
, 19551961 . [.] 15. . ,
. . . . , 19551961.
, 1987 . [].
. , . . . . . . .
., 1987 ( LXXX).
, 1965 The Beginnings of Indian Philosophy.
Selections from the Rig Veda, Atharva Veda, Upanisads, and Mahabharata.
Transl. from the Sanskrit by F. Edgerton. Cambridge, 1965.
, 1972 . . ., . .
. . . ., 1972.
, 1969 Samkhyasangraha. A Collection of Nine
Works on the Samkhya Philosophy. Ed. by M. M. Vindhyesvari" Prasada
DvivedF with an Introduction by Sri" S. Vangrya. Varanasi, 1969.
-, 1990 -. , .
. . . . 1990, 6.
, 1966 The Yoga-System of Patanjali Or the
Ancient Hindu Docrine of Concentration of Mind Embracing the Mnemonic
Rules, Called Yoga-Sutras, of Patanjali and the Comment, Called YogaBhashya, Attributed to Veda-Vyasa and the Explanation, Called Tattva-Vaisaradr, of Vachaspati-Misra. Transl. from the Original Sanskrit by J. H.
Woods. Delhi, 1966.
, 1967 Nyayadarsana of Gautama. With the Bhasya of Vatsya
yana, the Varttika of Uddyotakara, the Tatparyatfka of Vacaspati and the
Parisuddhi of Udayana. Vol. 1. Ch. 1. Varanasi, 1967.
320

, 1958 Eighteen Pricipal Upanisads. Vol. 1. Upanisadic Text

with Parallels from extant Vedic Literature, Exegetical and Grammatical
Notes. Ed. by Acharya V. P. Limaye, R. D. Vadekar. Poona, 1958.
. -,
[1965] Brahmasutrasankarabhasyam.
Ratnaprabha-bhamatr-nyayanirnaya-tika-trayasametam. Varanasf, [1965].
. -, 1927 Works of Shankaracharya. Ed.
by H. R. Bhagavat, Pt. 2. Poona, 1927.
, 1968 Tattvasangraha of Acarya Shantaraksita. With the
Commentary 'Panjika' of Shri Kamalasila. Critically ed. by Swami Dwarikadas
Shastri. Vol. 1. Varanasi 1, 1968.
, 1963 The Padarthadharmasamgraha of Prasatapada. Ed. and Transl.
into Hindi, with the Nyayakandalfof Sridhara, by D. J. Sarma. Varanasi, 1963.

, 1984 . . . . IV VII . ., 1984.

, 1891 A u f r e c h t
Th. Catalogus catalogorum. Lpz., 1891.
, 1921 B a r u a
. A History of Pre-Buddhistic Indian Philosophy.
Calcutta, 1921.
, 1835 B a u r
F. Ch. Die christliche Gnosis. Tubingen, 1835.
, 1917 B e l v a l k a r
S. K. Matharavrtti and the Date of
Isvarakrsna. Bhandarkar Commemoration Volume. Poona, 1917.
, 1901 B u r k A. Die Theorie der Schlussfolgerung (anumana) nach
der Samkhya-tattvakaumudF des Vacaspatimisra. WZKM, 1901, Bd. 15.
, 1945 B h a t t a c h a r y a D. Ch. Date of Vacaspati Misra and
Udayanacarya. Journal of the Gangana tha Jha Research Institute, 1945,
vol. 2.
, 1956 B h a t t a c h a r y a
K r i s h n a c h a n d r a . Studies
in Philosophy. Vol. 1. Ed. by G. Bhattacharya. Calcutta, 1956.
, 1910 W a 11 e s e r M. Der altere Vedanta. Heidelberg, 1910.
, 1957 u i t e n e n J. A. B. van Studies in Samkhya (III).
JAOS, 1957, Vol. 77.
, 1857
. . , ,
. . I. . ., 1857.
, 1974 W e z l e r
A. Some Observations on the Yuktidfpika.
Deuscher Orientalistentag, 1974, Bd. XVIII.
, 1985 W i n t e r n i t z
M. History of Indian Literature. Vol. III.
Transl. from German into English by S. Jha. Delhi, 1985.
, 1888 G a r b e R. Die Theorie der indischen Rationalisten von den
Erkenntnissmitteln. Berichte
der. konigl.
sachs.
Gesellschaft
der
Wissenschaften. Phil.-hist. Klasse. ., 1888.
, 1893 G a r b e
R. Pancasikhas Fragmente. Festgruss an R. von
Roth. Herausg. von E. W. A. Kuhn. Stuttgart, 1893.
11 2008

321

, 1894 G a r b e R. Die Samkhya-Philosophie. Eine Darstellung des

indischen Rationalismus. Nach den Quellen. Lpz., 1894.
, 1917 G a r b e R. Die Samkhya-Philosophie. 2 Aufl. Lpz., 1917.
, 1922 D a s g u p t a
S. A History of Indian Philosophy. Vol.
1. Cambridge, 1922.
, 1930 J o h n s t o n
E.
H. Some Samkhya and Yoga
Conceptions of the Svetasvatara Upanishad.JRAS, 1930.
, 1 9 3 7 J o h n s t o n E. H. Early Samkhya. L., 1937.
, 1919 D h r u v a
A. B. Trividham anumanam' or A Study in
Nyayasutra I. 1. 5.PAIOC 1, 1919, vol. 2.
, 1958 J s h i R. R. L. Vacaspati Misra: a Study. Poona, 1958.
, 1927 S i e g E. Bemerkungen zur Kathopanisad.IK, 129133.
, 1 9 9 1
II. . .
., 1991.
, 1927 a v i r a j M. M. G. Literary gleanings, Jayamangala.
Journal of the Andhra Historical Research Society. 1927, 3.
/, 1980 . ., . . .
. . ., 1980.
, 1979 u i p e r F. . J. Varuna and Vidusaka. On the Origin
of the Sanskrit Drama. Amsterdam Oxf., 1979.
, 1924 K e i t h A. B. The Samkhya System. Calcutta, 1924.
, 19231925 K e i t h
A. B. The Matharavrtti.Bulletin of the
School of Oriental and African Studies L., 19231925, Vol. 3.
, 1967 C o n z e E. Buddhism and Gnosis.OG. 651667.
, 1975 L a r s o n
G. J. The Notion of satkarya in Samkhya:
Toward a Philosophical Reconstruction.PhEW, 1975, vol. XXV, 1.
, 1979 L a r s o n
G. J. Classical Samkhya. An Interpretation of
its History and Meaning. 2nd rev. ed. Delhi a. o., 1979.
, 1983 L a r s o n G. J. An Eccentric Ghost in the machine: Formal
and Quantitative Aspects of the Samkhya-Yoga Dualism.PhEW, 1983,
vol. 33, 3.
, 1858 L a s s e n Ch. Indische Altertumskunde. Bd. HI. Lpz., 1858.
, 1986 . . :
. ., 1986.
, 1934 L i e b e n t h a l W. Satkarya in der Darstellung seiner
buddhistischen Gegner. Stuttgart Berlin, 1934.
-, 1899 M a x M i i l l e r
F. The Six Systems of Indian
Philosophy. Oxf., 1899.
, 1 9 3 1 M i s h r a
U. Gaudapadabhasya and Matharavrtii.
Allahabad University Studies, 1931., vol. 7.
, 1966 M i s h r a U. History of Indian Philosophy. Vol. 2. Allahabad,
1966.
, 1 9 6 6
N a k a d a N a o m i c h i . Three Kinds of
322

inferences in the Commentaries on Samkhyakarika. Journal of Indian and

Buddhist Studies. Tokyo, 1966, vol. 28, 29.
, 1984 N a k a d a N a o m i c h i . Several Samkhya Views
as found in Chinese Sources. Proceedings of the Thirty-First International
Congress of Human Sciences in Asia and North Africa. Tokyo, 1984,
vol. 1.
, 1 9 5 7 1 9 6 1 N a r a h a r i
H. G. Nyayamanjari" Studies.
Poona Orientalist. 1957, vol. 22, 12; 1959, vol. 24, 34; 1961,
vol. 26, 34.
, 1862 N i l a k a n t h a S a s t r i N. G. A Rational
Refutation of the Hindu Philosophical Systems. Transl. by F.-E. Hall.
Calcutta, 1862.
-, 1942 N v o t n - P e d a i n F. M. Die SamkhyaPhilosophie auf Grund der Yukti-dFpika und der Fragmente der Werke
alter Samkhya-Lehrer. Dissertation. Wein, 1942.
, 1963 O b e r h a m m e r
G. Ein Beitrag zu den VadaTraditionen Indiens. WZKSOA. 1963, Bd. 7.
, 1 9 9 1 O b e r h a m m e r
G. Terminologie der friihen
Philosophischen Scholastik in Jndien, Bd. 1. Wien, 1991.
, 1906 O l t r a m a r e
P. L'Histoire des Ides Theosophiques
dans l'lnde, T. 1. P., 1906.
, 1985 P e r r e 11 R. W. Dualistic and Nondualistic Problems of
immortality.PhEW. 1985, vol. 35, 4.
, 1985 P 11 k S. The Theory of Practice and the Practice of
Theory in Indian Intellectual History.JAOS. 1985, vol. 105, 3.
, 1963 P o t t e r . . Presuppositions of India's Philosophies.
Englewood Cliffs, 1963.
, 1961 R e n o u L. Grammaire sanscrite. P., 1961.
, 1963 R e n o u L. Sur le genre du sutra dans litterature sanskrite.
Journal Asiatique. P., 1963, t. 251.
/, 1953 R e n o u L., F i l l i o z a t
J. L'lnde classique.
Manuel des etudes indiennes, T. 2. Hanoi, 1953.
, 1 9 6 1 R i e p e
D. The Naturalistic Tradition in Indian Thought.
Seattle, 1961.
, 1983 . . ( )
. . ., 1983.
, 1962 R u e g g D. S. Note on Varsaganya and the Yogacarbhumi.
Indo-Iranian Journal, 1962, vol. 6.
-, 1959 S e n G u p t a A n i m a . The Evolution of the Samkhya
School of Thought. Lucknow, 1959.
-, 1963 S e n g u p t a
A n i m a . Vacaspati and Vijnanabhiksu
on the bhoktrbhava of purusa. Vedanta Kesari. 1963, vol. 50.
-, 1969 S e n
G u p t a A. Classical Samkhya. Patna, 1969.
, 1984 S i n a r i R. A. The Structure of Indian Thought. Delhi, 1984.
11*

323

, 1974 S o l o m o n
. . The Commentaries of the Samkhya
Karika A Study. Ahmedabad, 1974.
, 1961 S t a a 1 J. F. The Theory of Definition in Indian Logic
JAOS. 1961, vol. 81.
, 1931 S u r y a n a r a y a n a n S. S. S h a s t r i .
Mathara and Paramartha.JRAS. 1931.
, 1958 . . .
. . . . . . ., 1958.
, 1904 T a k a k u s u
M. J. La Samkhyakarika etudiee a la
lumiere de sa version chinoise ( I ) . BEFEO, 1904.
, 1905 T a k a k u s u M. J. A Study of Paramartha's Life of
Vasubandhu.JRAS, 1905.
, 1967
. . .
. 1967, 2.
, 1910 W e i d e n
E. A. The Samkhya Term, Linga.AJP.
1910, vol. 31.
, 1914 W e i d e n E. A. The Samkhya Teachings in the Maitri"
Upanisad. AJP. 1914, vol. 35.
,
1927 F r a u w a l l n e r
E.
Zur Elementlehre des
Samkhya. WZKM. 1927, Bd. 34.
, 1958 F r a u w a l l n e r
E. Die Erkenntnislehre des
klassischer Samkhya-Systems.WZKSOA. 1958, Bd. 2.
, 1973 F r a e w a l l n e r
E. History of Indian Philosophy,
Vol. 1. Transl. into English by V. M. Bedekar. Delhi a. o., 1973.
, 1951 H e i m a n n B. The Significance of Prefixes in Sanskrit
Philosophical Terminology, [S. 1.], 1951.
, 1951 H a c k e r
P. Jayantabhatta und Vacaspatimisra, ihre Zeit
und die Bedeutung fur die Chronologie des Vedanta. Alt- und Neu-Indische
Studien. Hamburg, 1951.
, 1974 H a c k e r P. The Commentaries of the Samkhya Karika
A Study. By E. Solomon. Ahmedabad, Gujarat University, 1974.JAOS.
1977, vol. 97, 3.
, 1981 II a 1 b f a s s W. Indien und Europa. Perspektiven ihrer
geistigen Begegnung. Basel Stuttgart, 1981.
, 1951 C h a k r a v a r t i
P. Origin and Development of the
Samkhya System of Thought. Calcutta, 1951.
, 1984 S h a n k a r P. H. Time and Change in Samkhya-Yoga.
JlPh. 1984, vol. 12, 1.
, 1929 S a r m a
H a r a d a t t a . Jayamangala
and Other
Commentaries on Samkhya-Saptati.IHQ. 1929, vol. 5, 3.
, 1974 K u m a r S h i v . Criticism of the Samkhya-Theory in
Brahma-Sutra I. 4. 17.CASS Studies, 2. Ed. by R. N. Dandekar.
Poona, 1974.
324

 , 1976 K u m a r
S h i v . Criticism of the Samkhya-theory in
the Iksatyadhikarana of the 'Brahma-Sutra'. CASS Studies, Number 3,
Ed. by S. D. Joshi. Poona, 1976.
, 1983 . .
. . .,
1983.
, 1985 . . . . . . . . ., 1985.
, 1987 . . -
( ). . . . . - 87. ., 1987.
, 1988
. . :
. .
. ., 1988.
, 1993 S h o k h i n
V. . Ancient Samhya-Yoga: an Aspect of
the Tradition. History of Indian Philosophy: a Russian Veiw point. New
Delhi, 1993.
, 1902 S c h r a d e r
F. O. Uber den Stand der indischen
Philosophie zur Zeit Mahaviras und Buddhas. Strassburg, 1902.
, 1965 S t e i n k e l l n e r
E. Die Literatur des alteren
Nyaya. WZKSOA. 1965, Bd. 5.
, 1913 S t r a u s s
O. Zur Geschichte des Samkhya.WZKM.
1913, Bd. 27
, 1903 . .
. . I.
. ., 1903.
, 1918 . .
. .
. 5, . 1. ., 1918.
, 1934 S t c h e r b a t s k y
Th. The 'Dharmas' of the Buddhists
and the 'Gunas' of the Samkhyas.IHQ. 1934, vol. 10.
, 1932 S t h e r b a t s k y
Th. Buddhist Logic. Vol. 12.
, 1932.
, 1988 . . . . . . . ., 1988.
, 1969 M i k o g a m i
E s h o . A Regutation of the Samkhya Theory
in the Yoga-carabhumi. PhEW. 1969, vol. 19, 4.
, 1911 J b i H. Zur Friihgeschichte der indischen Philosophie.
Sitzungsberichte der Koniglichen Preussischen Akademie der Wissenschaften.
., 1911.
, 1919 J a c o b i
H., G a r b e
R. Die Samkhya-Philosophie (2
Aufl.). Lpz. 1917. Gottinger Gelehrte Anzeigen. 1919, Jahrg. 181.
, 1927 J a c o b i
H. Vila und AviTa. IK, 19133.

5
12

12

31

57

. -.
. --.
. -

109

244

307

311

316

317

 . . . . . . .:
, 1995. 326 . ( Ex Oriente Lux)
ISBN 5-86218-129-6
.
( VIV . . .),
, ,
. ( )
- , .
V . . ., -,

10 ,
,
- .
, ,
(
. , . , . ,
).
: -- (VII .) -
(IX .).
87.3(5 )

. .

. .

. . , . .

. .
063160 14.12.93 .
28.12.94. 20.04.95.
84 1081/2. 1.
. .
. . 11. . . . 18,48. 2000 . 20Q8. -048.
-

103617, , . 1435
2
121099, , ., 6