Открыть Электронные книги
Категории
Открыть Аудиокниги
Категории
Открыть Журналы
Категории
Открыть Документы
Категории
H3CHEBAHH
no
HCTOPH HA KVHTVPATA
II
BTOPO OHTHHEHO H3AHHE
COuH 2009
:
, (1640)
,
:
(V . . .)
,
IOTH H IETH II
Bropo onnneno nsanne
ISBN 978-954-91702-5-2
anrop: Aceu Uu.uueupoe
xopnna: Heau Cma+euoe
nsanne: 3nesn exc xyo Bynrapec
Co]n 2009
CTTPXAHHE
HPEIOBOP KTM BTOPOTO H3AHHE .. .............................. V
HPEIOBOP ............................................................................... VIII
APXEOHOIHuECKHTE H3CHEBAHH
3A IOTHTE ...................................................................................... 1
VPuHH VuHTEHT HA IETHTE ......................................... 249
IOTH H IETH B H3BECTHTA
HA HCTOPHuECKHTE H3BOPH.............................................. 287
OXHE FVCFEK
H KPAT HA KPHMCKHTE IOTH ...................................... 341
HPEIOBOP KTM BTOPOTO H3AHHE
Cmo xaxro npn npnara uacr or rosn copnnx, nonoro nsanne n
na nropara my uacr ce nanoxn ne camo nopan nenoro pso ns-
uepnnane, no n or nyxara a ce oanr ome nxon marepnann, c
xonro oemr na xnnrara eme snaunrenno ynennuen. Tesn oanxn
sacrar npen ncnuxo nncmennre nsnopn, n xonro ca nxnmuenn ncnu-
xn cneenn sa npnccrnnero na ernnuecxn repmannn no namnre semn
n nsomo no Cenepnoro Hpnuepnomopne npes xcnara anrnunocr n
cpenonexonnero, no cmo n ome nncmenn nsnopn sa na-crapara
ncropn na namn napo n ponnara nn. Km rx ce npnanr n an-
nnre or renernuecxnre nscnenann, xonro ne camo nornpxanar
neronoro npnccrnne no rasn repnropn npes nnara ncropnuecxa n
npencropnuecxa enoxa, no cnnerencrnynar n sa neronoro mnoro-
xparno pascennane no ncnuxn nocoxn na cnera, xero ro pasnac
ocrnxennra na cnora marepnanna n yxonna xynrypa.
Hapanenno c reopnra sa sacennanero na Rronsrouna Enpona cc
cxannnancxn rorn n npnnre nexone na Honara epa, nanocnex
nce no-nacrounno ce nanara npenmno or repmancxn n pycxn ncro-
pnnn n reopnra sa nsnnxnane na anroxronna xynrypa n Cpena n
Cenepna Enpona npes nroporo n npnoro xnnonerne npen Honara
epa n nenoro pasnpocrpanenne na mr n mronsrox cmo n namnre
semn. H no nnnnnero na rasn anroxronna xynrypa, unnro nocnrenn
nnn nomanre or nenrpannara crenna onacr na Pycn, nsnnxnana
nnara nnnnnnsann n ocrananara uacr na Enpasn, saeno c Hpe-
nn Hsrox. ue rasn reopn ne e c nnmo no-ocronepna or reopnra sa
cxannnancxnre rorn-repmannn, ronopr nenycmncneno espo-
nnre ncropnuecxn n apxeonornuecxn namernnnn or pennnre xynry-
pn, xonro ne camo ca nsnnxnann xnnonern npen a ce nonr
npnsnann na xnnor n Henrpanna Enpona, no ca noponnn n pas-
npocrpannnn enponecxara nnnnnnsann nn ncnuxn onacrn na
marepnannara n yxonnara xynrypa. A ne orpomnn npnponn xara-
crpo]n ca npnunnnnn pascennanero na ronma uacr or nacenennero
na namara ponna, npenecno rpannnnre na cnora xnnonerna ma-
VI
repnanna n yxonna xynrypa, xaxro n cno esnx n cnora nncmenocr,
uax o xpann enponecxn cenep, no n na nsrox, orn Kanxas.
3a noneuero nrapcxn unrarenn me e nonocr a nayuar ne
camo, ue npennre nm ca xnnenn or na-noxa pennocr n namara
ponna n ne ca omnn ryx nnro or Cpena Asn, nnro or narara n
noncxoro Honecne, no n ue nmar cno ncropn c nncmenn nsnopn
orxaxro cmecrnyna ncropnra xaro nayxa n xaro npeanne. A cmo
a nayuar, ue n rexnnr esnx, n rxnara nncmenocr ca nnn nosnarn
ne camo na na-nnsxnre nm ccen, no n na nnara penna nnnn-
nnsann na Enpasn n A]pnxa a n ue rasn nncmenocr e nonsnana
ronma uacr na nacenennero na namara nnanera xaxro n aneunoro
mnnano, raxa n npes nnoro cpenonexonne o en nemen. H ue na
ne e nn nanncan n npnnr npeno na Cneroro nncanne, xoro e
ocranan nourn nenpomenen uax o namn nn n ce nsnonsna n cera sa
orocnyxennero na npeonaanamara uacr or xpncrnncrnoro
ocnen n namara crpana n or napoa, sa xoro ro e nno npeneeno.
A rona ca nornpnnn n cnonre cunnenn na-enexnrnre yue-
nn na Xpncrnncxoro cpenonexonne: or npenoaua na Fnnnra na
narnncxn esnx, cn. Heponnm, o narpnapx uorn n Xpaan Manp
(~780-856) ronemn repmancxn cpenonexonen nncaren n anrop na
npnn nayuen rpaxrar sa nncmenocrra, csaen noneue or eno
ecernnerne npen rpancxpnnpanero na cnemennre xnnrn c xnpn-
nnna n npnsnananero nm or nana Apnan II n 867 ronna.
* * *
Bcexn napo ce nenrn]nnnpa cc cnora ncropn, c npnnoca cn
xm xynrypara na uoneuecrnoro, n nma no-e]nxacno opxne cpemy
enn napo or ynnmoxananero na neronara ncropn n nenrnunocr.
B nnara cneronna ncropn ne nosnanam pyr napo, ocnen namn,
cpemy xororo rona opxne a e npnnarano no-nenenacoueno n no-
nocneonarenno, n ro n reuenne na xnnonern. o en nemen.
Ionnnn ca ro or neronara sem, npn rona mnoroxparno; onnrnann ca
a ro nounnr n a ro nperonr, no ro e ycron na ncnuxn nsnn-
rann or npnponn ecrnn n mnoroponn npaxecxn namecrnn,
es a sarnne n nsuesne, xaro e sanasnn cnonre xapaxrepnn ocoe-
nocrn opn n nomn. A neronnre nparone n noxopnrenn ca ce
VII
nperonnnn n nsrynnn cpe nero. Fes nnxaxn ocrarx. H n na-
aneunoro, n n ne r aneunoro mnnano. Vnnmoxanann ca nnoo-
nere na neronn rpy n na neronn yx, ropnnn ca na xnan neronnre
cnnone n mepn, nsrapnn ca neronnre xnnrn, capnn ca xamx
no xamx npxnnre n nanarnre my, a c rexnnre esnennn cxponnma
camn ca ce xnuenn. H ce xnuar o en nemen. Tesn cxponnma, nno-
one na neronoro nsxycrno n na neronn rnopuecxn yx, nsnnnar
mysenre na ncnuxn xonrnnenrn no cnera nma n nnro eno ronmo
xnnroxpannnnme, n xoero a ne ce cpxar ocrarnn or neronara
xnnxnnna, sanasnnn ce no uyo nenpenmn o nec, sa a cnyxar na
nnoro uoneuecrno. A xaxro noxasaxa nsnpmennre neoranna rene-
rnunn nscnenann n neronnre renn ne camo ue ne ca nnn ynnmo-
xenn c mnoroxparnoro n cncremarnuno nsrpenane n nporonnane na
cnnonere n mepnre my, no ca ce npcnann no nnara nama nnanera
o nennre na-aneunn xpanma, xaro ca npenecnn ram n neronara
]nsnuecxa cycrannn.
3aauara na rona nscnenane e a nscranonn none manxa uacr or
ncropnra na namn napo cc cpecrnara na cnpemennara nayxa
a resn cpecrna cncem ne ca r orpannuenn, xaxro nocronno ce
nrnnna n csnannero my c rnpennero, ue sa neronara ncropn ne
ca sanasenn nnxaxnn oxymenrn n my ce noxnpnr ]anmn]nxarn,
npecranmn n nenpna cnernnna ne camo mnnanoro my, no n nocra-
nmn no nnpoc nnoro my cmecrnynanne n nponxenne na
mnoro xnnonern. 3a cmerxa na naponre, xonro ca cn npncnonnn
n cn npncnonar o nec neronara ncropn, neronara penna xynrypa
n sacnyrnre my npe uoneuecrnoro.
Tona nscnenane nma sa nen a noxaxe, ue cmecrnynar mnoro-
ponn nncmenn cnnerencrna sa ncropnra na namn napo c
necmnena anrenrnunocr n ue resn cnnerencrna ce nornpxanar or
ncnuxn nomomnn nayxn na ncropnorpa]nra or apxeonornra n
naneonnnrnncrnxara o naneorenernxara. A n ue rexnnre nscnena-
nn ca ocrnnn sa ncexnro n nemnn nex na nn]opmarnxara,
xoraro neue ne moxe a ce snoynorpena c annnre nm n nonsa na
ena nnn pyra nonnrnuecxa oxrpnna.
24 ma 2009 ronna
HPEIOBOP
Horornennr n orneuaran npen rpn ronnn copnnx c nscnena-
nn Iorn n rern nmame sa nen a ae om norne npxy ena
rema, nonoxena npes nocnennre ronnn na ronemn mannnyna-
nnn or crpana na nsnecrnn ]axropn n nncrnrynnn nn n nsnn
namara crpana, sannrepecynann no enn nnn no pyr naunn sa
pasnpocrpanennero na esnn]opmannn ornocno mnnanoro na na-
mn napo: remara sa raxa napeuenoro repmancxo npnccrnne n
namara ponna. A nmenno resn esnn]opmannn sacrar nxon or
na-naxnnre, no n na-manxo nscnenannre nepnon or ncropnra
na nacenennero na namara ponna, nxnmunam enoxara na pnmcxoro
nnanuecrno n pannoro xpncrnncrno, xaxro n nocnennre cronern,
npemecrnamn csananero na nrapcxara cpenonexonna pxana.
T xaro e nensmoxno rosn orpomen xomnnexc or nponemn a
e nsuepnarenno pasrnean n nscnen n ena neronma xnnra, n-
xon or neronnre acnexrn na npno mcro ornacmnre ce o pesyn-
rarnre or apxeonornuecxnre nscnenann, no cmo n ncropnuecxnre
nsnopn xa sacernarn camo na-omo. Tona nanoxn nsananero
na nropa uacr, n xoro a ce opne ocoeno nnnmanne nmenno na
rx, no n na emorpa]cxnre nponemn, cnpsann c ernorenesnca na
nacenennero na namara ponna n na raxa napeuennre rorn.
Bsnpnerara or nayxara reopn sa Bennxoro npecenenne na
naponre ne moxe a pemn nxon or na-naxnnre nponemn na
ncropnra. A rona ca:
1. Orxe nnar n xe ornnar mnoroponnre napon c
rxnoro mnorouncneno nacenenne no npeme na cnoero c
nnmo neoxasano npecenenne n no xaxn naunn nsuesna
npenmnoro nacenenne na ororana ornocnrenno rcro
nacenennre paonn na Cpena n Rronsrouna Enpona no
cmo raxa xaxnn cnen ocranr nonnre sacennnnn n cno-
ra npenmna n nona ponna.
2. Kaxnn ca oxasarencrnara na nnnrnncrnxara sa raxona
npecenenne.
HPEIOBOP
IX
T xaro resn na nnpoca morar a ce pemar camo n rxnara
nsanmna npsxa, nexa sanounem c apxeonornuecxnre n nnnrnnc-
rnunnre annn. Axo cneem orpomnn n mnorocnoen nnpoc sa
raxa napeuenoro Bennxo npecenenne na naponre camo o namara
ponna n nenoro nacenenne, me ce narxnem na nna nopenna
nepemenn n nepaspemnmn or rnena rouxa na rasn reopn nn-
pocn: 3amo or repmancxnre npecennnnn, n unero cmecrnynane ca
yeenn ronm po npenmno repmancxn yuenn, n namara ponna
ne ca ocranann cnen nnro n nexcnxara, nnro n rononnmnra?
3amo nma cnen nnro or rxnara marepnanna n yxonna xynrypa,
nnro or rexnn ]onxnop? Tnpennra na nxon mnnmn yuenn, ue
nnn orxpnnn raxnna cnen n nsxonnn nrapcxn ymn xaro
cra.a, .er(ap), xpeoem, rc+em, ope, oo., vmpo, sa.es, cuaea ne
morar a ce npnemar cepnosno, a apre]axrnre or marepnannara
xynrypa, nxnmunrenno nponsneennra na xyoxecrnennre sana-
rn, ca cmnre, xaxnnro cpemame y nac npes nnara anrnunocr n
unero pasnnrne moxem a npocnenm n reuenne na mnoro xnn-
onern. A rosn nnpoc sacra n r.nap. cnanncxn npecennnnn:
3amo nscennnnre ce or narara na Honecnero n Rxna Honma
cnannn ne ca ocrannnn n cnora nnma ponna nnxaxnn cnen
or cno esnx c neronara r crpanna n neonuana sa ocranannre
cnanncxn esnnn ]onernxa n rpamarnxa n xaxro ce nonyuana na
npaxrnxa, ca nsenn ncnuxnre cn ymn n rononnmn cc cee cn, es
a ocranr nnro ena n cnora npaponna. A nsernre npn ns-
cennanero cn ymn n rononnmn npcnann no nenn Fanxancxn
nonyocrpon o na-mxnara my uacr. Hpn rona ryx ne crana yma
sa 10, 100 nnn 1000 rononnmn. Hsnecrnnr repmancxn ]nnonor-
cnanncr Maxc uacmep nspona camo n rpannnnre na xpancrno
Ipnn o Hpnara cneronna nona na 3,000 raxnna rononnmn, n
ro es a ce copasna c annn or ncropnuecxnre nsnopn n opn
c reorpa]cxn xaprn or XIX nex. A ue por na resn cnanncxn
rononnmn n mxnara uacr na Fanxancxn nonyocrpon e nn mno-
roxparno no-ronm noxasna rpnxnr nscneonaren npo]. ueon
Mannnrync, xoro camo n enn mnxpopaon na Henononec
orxpnna na 4 nrn noneue raxnna rononnmn or uacmep, npn
xonro xm nmenara na nacenennre mecra ce npnanr n mnoro-
X
ponn nmena na mecrnocrn, pexn, noronn n xaxnn nn ne pyrn
reorpa]cxn nonrn. A cnope cmn yuen na resn cnen or
cnanncxn esnx orronapr orxpnrnre npn apxeonornuecxn pasxonxn
no nnara repnropn na Ipnn, onycromena or cnanncxoro
namecrnne, camo nxonxo cnanncxn norpeenn n napuera or
nxonxo cuynenn cnanncxn rpnnn. Hpn rona ncnuxn rononnmn
ca cnpsann c nra na ycenano semeencxo nacenenne, a ne na
nxaxnn cn nonnn n cnpaun, xaxnnro ca nnn n ocranann ome
nro xnrennre na Honecnero, a mnoro or rx ca nenponsnocnmn
xaxro sa rpnnre, raxa n sa ocranannre cnannn.
Osnauana nn rona, ue apxeonornra e necnocona a pemn nnpoca
n sa npecenennero na cxannnancxnre rorn-repmann or Cxannnann
o Cenepnoro uepnomopne n namara ponna, na xoro ce ocnonana
nnara nayxa na roronenre? A rona rnpr nnnnre repmancxn
apxeonosn Xaxman n Fnppayep cne nponxnnnre mnoro ece-
rnnern na-nnrensnnnn apxeonornuecxn nscnenann. Txmo na-
npornn: nmenno apxeonornra pemana cc cecrnnero na nomom-
nnre nayxn cno n xareropnuno n rosn nnpoc maxap n ne n xenann
or repmancxnre nscneonarenn cmncn. Taxona npecenenne ne e
nmano nnxora n cneonarenno or nero nma n ne moxe a nma nnxax-
nn cnen. A apxeonornuecxnre nscnenann noxasnar cno n xare-
ropnuno xaxno nacenenne, xora n xe ce e npecennano. 3amoro ro ne
camo e ocrannno nancxe cnen or cnora marepnanna n yxonna
xynrypa, xaxro n or cno esnx n or cnora nncmenocr, no n neronoro
npnccrnne e nno orensnano or ncropnnnre n reorpa]nre na
ncnuxn napon n npes ncnuxn npemena.
3aeno c apxeonornra, nncmennre nsnopn cmo nn anar ns-
uepnarennn cneenn sa nponsxoa n ernnuecxn ccran na nace-
nennero na namara ponna no ne n annn sa mnrpann na nxax-
nn cxannnancxn rorn nnn cnannn. A resn cneenn nn anar
anropn, xnnenn n nenocpecrneno ccecrno c namn napo n
omynann nenpexcnaro c nero n reuenne na xnnonern.
Cneonarenno, sa a snar xo e ro, re ne ca nmann nyxa a
uerar xaxno ca nncann sa nero n xax ca ro napnuann crapnre anropn,
xaxro rnpr nxon cnpemennn ncropnnn, sa a onpanar cnonre
escmncnenn reopnn.
XI
Hcropnuecxnre nsnopn n apxeonornuecxnre apre]axrn nn
noxasnar cmo n xaxn e nn esnxr na nacenennero na namnre
semn. A rona e nn esnxr, ronopen or na-noxa pennocr no
nenn paon na Cenepnoro, Rxnoro n 3ananoro uepnomopne, a
ne na nxaxnn npnmnnn, nnn re cnannn, rypnn, nnn nepcnnn. B
nponxenne na mnoro xnnonern rosn esnx ce e pasnnnan xaxro
ncexn pyr esnx, oorarnan e cnora nexcnxa or omynanero na
nacenennero c pyrn napon, no e sanasnn ocoenocrnre na rpa-
marnxara cn, ornnuanama ce or rpamarnxara n esnnnre na cce-
nnre my napon n cnnerencrnynama sa neronn penen nponsxo.
A neronara crapa xynrypa n nncmenocr e nsnnxnana ome n sopara
na uonemxara nnnnnnsann.
B rosn copnnx e sacernar ome enn nnpoc, no xoro ca ns-
npmnann n nponxanar a ce nsnpmnar cmo mnoro mannny-
nannn, n ro nesanncnmo or annnre na ncropnuecxnre nsnopn n na
apxeonornuecxnre nscnenann: nnpocr sa nauanoro na xpncrn-
ncrnoro n namnre semn, na-rcno cnpsan n c enocrra na Vp-
]nn nnn Vn]nna Vunren na rernre-rpaxn. H sa nero, xaxro n sa
neronara enocr n neronn nponsxo, ncropnuecxnre nsnopn ca
cnn n xareropnunn. Ho n sa neronoro nme, xoero nnro enn cn-
pemenen nsnop ne nasonana Byn]nna nme, cunneno or repman-
cxnre ncropnnn. H cneonarenno ro nma nnmo omo c ymara
nnx nnn nnue npn rona cncem nenoxoma sa enn or
na-enexnrnre xpncrnncxn mncnonepn na ncnuxn npemena. He-
ronoro nme nnn no-cxopo nposnnme osnauana na pennn esnx
na neronn napo VuHTEH HA FOXECTBEHH 3AKOH
cmn xopen na ymara cpemame n n nposnnmero na Vunren na
rpaxnre Op]e, a n n nasnannero na cnemenn rpa Vp]a rpaa
na Anpaam, ocnonan or Xepmec Tpnxenennxn, Vunren na xane-
nnre. A Koncranrnn Bennxn nasonana Vp]nn namn Moce nn
npsxa c mncnra, xoro my nsnara: a npenee cno napo n reue-
nne na 40 ronnn npes nycrnnra xaxro Moce e npenen me-
cxn napo npes Cnnacxara nycrnn n ro npne n ponnara my,
no neue npeuncren n npocnernen n Xpncronara npa.
Fepnnn, oxromnpn 2008 r.
APXEOAOIHHECKHTE H3CAEBAHHH 3A IOTHTE
Hpn nororonxara na npnn copnnx Iomu u eemu
1
ne eme npe-
nneno nynnxynanero na orenna cryn npxy pesynrarnre or
apxeonornuecxnre nscnenann, cnpsann c nenn xomnnexc or nn-
pocn sa rernre n npnnncnanero na rxnara ncropn n xynrypa na
nxaxnn repmancxn nnemena. Hynnxynannre ororana apxeonorn-
uecxn npoyunann no nenn omnpen uepnomopcxn paon, xaxro n
no acena na p. ynan or nenn sano n cpenoro reuenne o
ycrnero ne noxasaxa nnxaxnn naxoxn, xonro a morar no enn nnn
no pyr naunn a ar cnpsann c ernnuecxn repmannn a rona
ocrorencrno nornpxanar n ncnuxn ncropnuecxn nsnopn, es ns-
xnmuenne. Ho nenn rosn paon ne moxaxa a ce orxpnr nnxaxnn
nanncn, ne ce namepnxa nnxaxnn cnen or marepnannara xynrypa
nnn xaxnnro n a nno cnnerencrna sa ne, xonro nxa mornn a
ar npnnncann na nxaxn ernoc nsnn mecrnoro nacenenne,
onranamo resn semn or mnoro xnnonern. H rona nonoxenne,
sanapeno n nauanoro na Bropara cneronna nona, ne e npomeneno n
xopnrnpano na nnro enn or mnoroponnre oexrn na apxeono-
rnuecxn nscnenann ne camo n namara crpana, no cmo raxa n n
Honma, Pymnn n Cnercxn cms, xero npes nocnennre ner
ecernnern na mnnann nex npxy nnara repnropn na cenepo-
nsrounoro, ceneposananoro n cenepnoro uepnomopcxo xpape-
xne, cmo xaxro n no ynancxn Hnmec, xa nsnpmenn ronm
po pasxonxn n pasxpnrn ocranxnre na mnoroponn cennma,
nexpononn n noennn orpannrennn copxenn, nponxnnn cne
1991 ronna cmo npxy repnropnra na penynnxnre Vxpana n
Monona. B rosn cmncn rnpe noxasarennn ca saxnmunrennnre
ymn n na-xomnerenrnn n nsuepnarenen rpy no nnpoca sa
mnrpannra na rornre-repmannn or Cxannnann o Rronsrouna
Enpona, nxnmunrenno n o namnre semn, nanncan npen 40 ronnn
ronmara monorpa]n na nemcxn ncropnx n apxeonor npo]. Pon]
Xaxman, Iomume u Crauouuaeu: -
II
2
-
2
.
Hnn c pyrn ymn, crpancrnanero na rornre ne e n ne moxe a
e npemer na nonoxnrennara nayxa n ce ocnonana, noono na
pennrnra, enncrneno na npara. H nmenno resn ymn ca nsern
xaro moro sa rnannara or nopennara oomanamn crynn no rosn
nnpoc na npo]. uonxep Fnppayep
3
, xoro rpname a npecrann
ccronnero na nemara cne uernpn ecernnern na-nnrensnnnn
nscnenann no nenn raxa napeuen Iorcxn nr, npemnnanam
npes repnropnra na ceem cnpemennn enponecxn pxann:
Hpo]. Fnppayep oaue ne nnrnpa nponxennero na rasn mncn, c
xoero Xaxman sanpmna xnnrara cn n nsxasna cnora naexa, ue
cne xaro apxeonornra ocera ne e nna n ccronne a noxpenn
c anrenrnunn oxasarencrna xnnoresara sa crpancrnanero na
rornre, raxnna oxasarencrna r me moxe a npecrann n npe-
nnnmo nnsxo eme, no cnmecrno c ]nnonornra, xoro upes
nscnenanero na cxannnancxnre n repmancxnre nanexrn me e
n ccronne a noxpenn.
4
Hpn rona nonoxenne na nemara ynennuananero oema na cop-
nnxa n pasnonnanero na remara c npenonrapnero na resn mncnn
mn ce nnxame nannno nsnnmno, cne xaro npes nocnenannre
nanncnanero na xnnrara na Xaxman uernpn ecernnern cc cpe-
crnara na apxeonornra ne moxa a e orxpnro nnro eno
enncrneno nornpxenne na xnnoresara, ue mexy nacenennero na
namnre semn n nsomo na nnara repnropn na Rronsrouna
Enpona, csano cnora yxonna n marepnanna xynrypa n reuenne
na noneue or ner xnnonern, nxora e nmano cmo n npecrann-
renn na repmancxn ernnuecxn rpynn nnn nnsxn na rx.
Penna nscnenann n rasn onacr no n n onacrra na naneo-
nnnrnncrnxara npes nocnennre ne ecernnern, noneue nnn no-
manxo orpasenn n cnennannara nayuna nnreparypa n manxo nosnarn
ne camo na mnpoxara nynnxa, no n na recnnre cnennanncrn, pas-
xpnnar oaue nxon nonn acnexrn xaxro na orennnre remn or or-
pomnn xomnnexc, sacram ncnuxn nayunn ncnnnnnnn, cnpsann c
xynrypara n ncropnra na pannoro cpenonexonne, no n nocranr n
cnpmeno nona cnernnna neronnre ocnonnn nponemn. H resn nscne-
nann onponepranar nannno mncnra na Xaxman sa escnnnero na
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
3
apxeonornra a paspemn oxonuarenno orxpnrnre nnpocn ornocno
mnrpannra na rornre. A sa rona rxno paspemenne ecrnnrenno
me onpnnece mnoro n ]nnonornra no cncem ne sa paspemenne
n xenann or Xaxman n ncnuxn ocranann nemcxn ncropnnn n apxeo-
nosn cmncn. Maxap n eno nopono nscnenane na ncnuxn resn
nonn acnexrn a nsncxna opn sa rxnoro uacrnuno pasrnexane
nna mnorouacrna monorpa]n, me ce nomua nn nsmoxnn
na-cnr n cxemarnuen nn none a ouepra ryx rxnara cmnocr.
Orxpnnanero n npnoro nocounane n nayunara nnreparypa na
r. nap. Bnneneprcxa xynrypa n onnoro reuenne na p. Bncna npes 1873
ronna nocran sa npnn nr npe apxeonornra nnpoca sa er-
nnuecxn xapaxrep na mecrnoro nacenenne npes pannoro cpeno-
nexonne npxy repnropnra, xoro o xpa na Bropara cneronna
nona npnnanexn xm repmancxara nponnnnn 3anana Hpycn, a
cne nonara ce nxnmuna n Honma. Ocoenocrnre n xapaxrepa na
norpeannn pnryan, xonro me ar saensann npn apxeonorn-
uecxnre nscnenann, no npen ncnuxo xamennnre copxenn nn
nn na pasnonoxenn n xonnenrpnunn xprone cnpmo nenrpa
crenn, noonn na copxennra n Croynxenx, no n naxoxnre or
xepamnxa n norpeanen nnnenrap, cyxar nnnmannero na cne-
nnanncrnre n na mnpoxnre xprone na omecrnenocrra. Fes a nmar
no-rounn n xonxpernn yxasann sa ernnuecxara npnnanexnocr na
npecrannrennre na rasn xynrypa, ncropnnnre es ncxo xoneanne
pemanar, ue rona nacenenne ca nmenno rornre, xonro noenn or
cno npenonren Fepnr xaxro rnpn Hopan ce npecennar or
Cxannnann n eapxnpar cc cnora ]nora nmenno na rona mcro,
sa a ce ornpanr xm nocouenara or nero crpana Oym. A ne
cmnre ncropnnn nx nenrn]nnnpar c repnropnra na cenep or
uepno mope saeno c nonyocrpon Kpnm n r mna a crane rx-
nara nona ponna
5
. Hesanncnmo or rona, ue norpeennra, orxpnrn
npn pasxonxnre, ne ca nsnpmenn no enn n cm pnryan, a ce cpe-
mar xaxro norpeenn c nsrapne, raxa n cc sapanne na rpyna n
semra, no cmo n c nsnrane na mornna or ronm semen nacnn, npn
xoero n rponnr nnnenrap e pasnnuen, ncnuxo rona ce onna sa
uacr or ena n cma xynrypa c ena n cma rpannn, pasnnuna or
rpannnra, sanasena n ccennre onacrn
6
. H enncrneno omo sa
II
4
ncnuxn rpoone n rosn paon e ocrorencrnoro, ue mxere ca no-
rpeann es opxne, a npemernre or norpeannn nnnenrap nnar
ymnmneno nonpeenn n enn nn ymprnenn ocrorencrna
nenpnnnunn sa norpeannn op n ccennre onacrn, nacenenn c
repmancxn, no n cnanncxn napon.
Ome or camoro nauano na nscnenannra, no n o nocneno npe-
me, ocoeno nnnmanne npensnnxna xaxro ]opmara na xepamnunnre
cone cpe nnnenrapa na rpoonere, raxa n rxnara ocoeno xyo-
xecrnena nspaorxa n yxpaca. H nmenno xepamnxara na rasn crpan-
na xynrypa me e nonoxena npes cnenamnre ecernnern na
na-nnnmarenno nscnenane. Ome o nauanoro na Bropara cneronna
nona n nenn pernon oxono onnoro reuenne na Bncna, xoro no
rona npeme nnnsa n rpannnnre na Iepmann, me ar nsnpmenn
apxeonornuecxn nscnenann n pasmepn, xaxnnro ororana ne ca
nosnarn nnxe n Enpona, n ocoenocrnre na orxpnrnre npn pas-
xonxnre xepamnunn cone nnn uacrn or raxnna me ar ne camo
na-nnnmarenno npoyuenn, no me ar onenn sa enn nn era-
non sa rosn rnn apxeonornuecxn marepnann, xaro nna ycranoneno
rnpennero na nscneonarennre, ue rasn xynrypa ce npenac n pas-
npocrpanna or omnnre or Cxannnann rorn no nenn nr,
npemnnar or rx o Cenepnoro uepnomopcxo xpapexne, xaro ce
npeanar na sanapenara mecrna ueprapcxa xynrypa nonn rexnn-
uecxn npnomn n xyoxecrnenn xauecrna, no n non yxonen onnx,
npncm na cenepnara n uncra or neapncxn npnmecn repmancxa
paca.
Hpes nocnenannre ecernnern o nauanoro na Bropara cne-
ronna nona Bnneneprcxara xynrypa ce npenpma n eno or rnan-
nnre cpecrna na repmancxara nannonanna (n nannonanncrnuecxa!)
nponarana. Karo oxasarencrno sa cenepnn nponsxo na rep-
mancxn napo r crana naxna ccranna uacr na paconara reopn sa
npensxocrnoro na repmancxn napo npe ocrananoro uoneuecr-
no. H nonexe rasn xynrypa nsnnxna n npon]rna n onacr c ns-
xonno cnanncxo nacenenne, r ce nsnonsna or repmannnre n no-
xpena na rexnnre repnropnannn nperennnn na ccenara noncxa
repnropn, xoero nsocrp ornomennra mexy Iepmann n Honma
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
5
n naneuepnero na nonara, ocrnrnann cno npx c naxnynanero na
repmancxara nocxa npes cenremnpn 1939 ronna n Honma. A manxo
cne rona noncxnr npncrannmen rpa Inn me e npenmenynan
n Iorenxa]en (Iorcxo npncrannme) saxononpoexrr sa npenme-
nynanero cmo n na nonyocrpon Kpnm n Iorennan (Iorcxa sem),
xaxro n na rpaonere Cnm]eponon n Cenacronon cornerno n
Iorenypr n Teoopnxcxa]en, cne oxynnpanero nm or repmancxn
nocxn npes 1942 ronna, ne moxe a nnese n cnna nopan rxnoro
orcrnnenne manxo cne rona, no crana rema no npeme na Hmpn-
eprcxn nponec.
* * *
Hpncennnanero na repnropnra, n xoro ce pasnnna Bnnen-
eprcxara nnn Iorcxo-Ienncxara xynrypa xaxro r no rona
npeme ce napnua saeno c Homepann n 3anana Hpycn, xm Honma
cne Bropara cneronna nona ne onexa o nena no-oexrnnna
npenenxa. Tosn nr r me rpna a e onena sa anroxronna
cnanncxa n a ce npnuncnn xm noncxara pannocpenonexonna
xynrypa, nsnecrna no nasnannero Oxcnnnenxa xynrypa, xaro
enn or mnororo nenn noxannn napnanrn, a sa nenn csarenn me
ar cunrann nennre eno or cnanncxnre nnemena, onranann
resn semn or na-noxa pennocr. Kaxro ncnuxn ocranann nemcxn
nnn nonemuenn rononnmn, n nmero na Bnneneprcxara xynrypa me
e npomeneno na Benapxcxa xynrypa. A npn apxeonorn-
uecxnre pasxonxn n nscnenannra no nnara repnropn na Honma
nxon nenn xapaxrepnn ocoenocrn me ar orxpnrn n na pyrn
mecra, xoero me rpna a oxaxe, ue r ne ce ornnuana ocoeno or
ocrananara anroxronna noncxa xynrypa. B reuenne na cnenamnre
ecernnern o]nnnannoro ornomenne na noncxara nayxa xm rasn
+a.ro no-pas.u:ua rv.mvpa oaue me nperpnn nsnecrnn nsmene-
nn. Hocrenenno noncxnre yuenn me pasepar, ue anroxronnara
noncxa xynrypa ne npecrannna ocoen nnrepec sa ocranannre
yuenn or 3anana Enpona sa pasnnxa or namernnnnre na rorcxara
xynrypa n Honma. Be pasepar n ue sa rx e mnoro no-nsrono
xaro nscneonarenn na rasn rorcxa xynrypa a ar xanenn na
II
6
pasnnunn mexynaponn xonoxnnymn n xonrpecn, a nynnxynar
rpyonere cn na 3ana a na 3ana no rona npeme e n IP, xoro sa
ncnuxn nonnn nnnarn e nna no-npnmamnnna n no-nnrepecna,
orxonxoro ocranannre parcxn crpann, unenxn na Bapmancxn
oronop. Ho n ry nonoxenne c reuenne na npemero me ce npomenn
n mcroro na IP me saeme orarara ueepanna Penynnxa
Iepmann, ocoeno mepa xm ncnuxn cmnmnennnn-yuenn or
Cnercxn nox. Bpsxnre mexy yuennre or nere crpann me ce
yxpenr, me sanoune cnmecrna nayuna enocr n ocmecrnnanero
na nopenna omn npoexrn n onacrra na cpenonexonnara apxeo-
norn, a na noncxnre xonern me e npeocraneno ne camo uere-
nero na nexnnn n repmancxn ynnnepcnrern, no n nynnxynanero na
rexnnre rpyone n Iepmann opn nanncnanero na crarnra sa
Benapxcxara xynrypa (xaxro r neue sanouna a ce napnua n n
Iepmann) n mnororomnn ennnxnonenuecxn peunnx na repman-
cxara ncropnuecxa nayxa
7
me ce nsnoxn na nsnecrna noncxa
anropxa.
B opara sa npecrnx ne nsocranar n pycxnre, pecnexrnnno
yxpanncxnre n mononcxn yuenn. Canxrnerepyprcxnr apxeonor
Mapx Fopnconnu Byxnn me nannme rnpe oemncr n oraro
nnmcrponan a cornerno n mepo cycnnpan or pasnn uyxn
]onannn, noonn na axrnnno ecrnamnre cera n n Fnrapn
rpy npxy Iorcxn nr
8
, n xoro me nonropn ncnuxn nsmncnnnn
sa repmannnre-rorn, xasann n nanncann npes nocnennre xnna
n nercrornn ronnn. H ne nxo pyr, a rxmo ro, me nsnnnn ne-
onpanannre cmnenn na Xaxman ornocno Cxannnancxoro npe-
cenenne c nxaxn anrnnanncrxn cnnpom, cnocrnen na npe-
crannrenn or cnenoennoro noxonenne repmancxn yuenn, roronn a
orpexar nsxnmunrennnre sacnyrn na nscneonarennre or ]amncrxa
Iepmann npn pemananero na rorcxn nnpoc
9
. H rona ro me
nannme nro cne xaro ne camo noncxnre, no cmo n nxon or
repmancxnre yuenn neue ca ce orxasann or nera sa cxannnancxn
mnr n sa npenacnero na cxannnancxo-repmancxara xynrypa n
Rronsrouna Enpona.
Hexa npocnenm nnnmarenno xaxno ocrana n xpana cmerxa no
uepra cne noneue or cro ronnn na-sanouenn n nsuepnarennn
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
7
nscnenann npxy Bnnenepr-Benapxcxara xynrypa 130 ron-
nn cne nenoro orxpnnane n npno cnomenanane n nayunara nnre-
parypa.
Konxoro n crpanno a nsrnexa, repmancxnre yuenn anar noc-
nenara yma no rosn nnpoc na ena noncxa apxeonoxxa, -p
Maranena Maunncxa, nroronmna nscneonarenxa na Be.oapr-
crama rv.mvpa, xaxro e osarnanena nenara omnpna crarn n
nocnenn 34-rn rom or nroporo onnneno nsanne na cnomenarn
no-rope ennnxnonenuecxn peunnx, nsnsn uax npes 2007 ronna.
H n rasn crarn na ne nancrnna ce orana a nanpann n snaunrenna
crenen esnpncrpacren nperne na pesynrarnre or nscnenannra,
xaxro n a ae xparx nperne na nnnorpa]nra sa nnnoro
nspexane na resn nscnenann, cpxamo camo sarnannra nm,
n nna nyxna xnnra or na-manxo 50-60 crpannnn. H e nancrnna
ynnnrenno ymennero a sacerne ena nn ne ncnuxn nnpocn,
cnpsann c rasn xynrypa n orpannuennre pamxn na crarn sa ennnx-
nonenuecxn peunnx. He no-manxo ynnnrenno e n nenoro crano-
nnme no nnpoca sa cxannnancxoro npecenenne, xoero nno e n
o]nnnannoro cranonnme na noncxnre nscneonarenn, xaro ce npne-
ma es xomenrap or mnorounennn peaxnnonen xomnrer na nsa-
nnero. A no cnora cmnocr ro ne ce ornnuana nnro or cranonnmero
na Pon] Xaxman, xoro sa npnn nr pasrnexa rosn nnpoc cc
cpecrnara na cnpemennara nayxa npes 1970 ronna, nnro or
cranonnmero na uonxep Fnppayep, nsnoxeno n crarnnre my or
nocnennre ne ecernnern, maxap ue mexy rx npornuar nenn 40
ronnn rpecxana nayuno-nscneonarencxa enocr. Tona cranonnme
-p Maunncxa nsnara camo n eno nspeuenne, xparxo n cno:
...Tesn npenonoaenn [r.e. npenonoxennra na ncropnnnre sa
cxannnancxn nponsxo na nacenennero, csaren na Bnnenepr-
Benapxcxara xynrypa] ne naunpa1 nnxaxnn no1nspaenn n
apxeonornuecxn1e ua1epnann n ueay [marepnannre or] panonn-
1e n onno1o 1euenne na Bncna n Cxannnann nua nnxaxna
nenocpec1nena npssxa.
10
H rona sacra xaxro xepamnxara c
nennre ]opmn, yxpaca n rexnonorn, raxa n ncnuxn nnnenrap na
norpeennra, no cmo raxa n norpeannn op nnn no-cxopo
open, samoro npn norpeennra ca orxpnrn pasnnunn norpeannn
II
8
open, n cmara ]opma nesacnnerencrnynann nnro n Cenepna
Enpona, nnro n Cxannnann. A n ycrpocrnoro na copxennra
or xpronere c xonnenrpnuno pasnonoxenn xamnn nnn xamennn
nnoun, sa xonro ne ca namepenn nnxaxnn opasnn n nnsxn napa-
nenn n Cxannnann es a xaxe oaue, ue none or eno n nono-
nnna ecernnerne neue e nsnecrno na nayxara ne camo cmecrnyna-
nnero na noonn copxenn na pyrn mecra, oraneuenn or
Cxannnann na mnoro xnnn xnnomerpn n nsrpaenn xnnone-
rn npen nauanoro na xnnora n xpann enponecxn cenep, cno-
menarara n or Hopan (Getica 8) ultima Thule, a ca nsnecrnn cmo
nrr n npemero, xoraro re ce npenacr saeno c rpannnra na
norpeannnre open na cenep. Henrpr na nnnnnra neue no-
crenenno sanouna a ce rpcn aneue na mronsrox n Enpasn, a
nocoxara na npenacnero na rasn rpannn, saeno cc cnenn]nu-
nnre norpeannn xepamnunn ypnn, nno ne e or cenep na mr, a
oparno.
B rosn cmncn n sarnannero na rona nscnenane n rpnano a
e Anonorn na apxeonornra, samoro ro noxasna, ue opn
ena r uecro mannnynnpana sa nonnrnuecxn nenn ncenonayxa, n
xaxnaro neonpanano ce npenpma apxeonornra, nma ncnuxnre
ocnonann a e cunrana sa nonoxnrenna nayxa xaro marema-
rnxara. H xonxoro rona a e neneporno, ry npnsnanne r rpna
a nonyun or enn apxeonor, xaro nnmemn resn peone n ro
cne xaro na-ronemnre n ncenpnsnarn anropnrern n rasn onacr ca
npnsnann cnoero escnnne npn nonsnanero na nennre meron!
* * *
Orxpnrara or repmancxnre ncropnnn n onnoro reuenne na pexa
Bncna Cxannnancxo-Iorcxa xynrypa crnmynnpa apxeonornuec-
xnre nscnenann no nenn r. nap. Iorcxn nr, mnnanam npes
3axapnarnero o Cenepnoro uepnomopne, a or ram n o namara
ponna. Ome npes npnoro ecernnerne na mnnann nex ca orxpnrn
ronm po apxeonornuecxn cnen no rasn repnropn, xonro me
ar cnpsann c Bnneneprcxara xynrypa, a or ram n c rornre-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
9
repmannn. A rona ca na npno npeme omnpnn nexpononn n Tpan-
cnnnann, Monona n Vxpana, npn unero pasxonanane apxeono-
snre ce narxnar nape c rpoonere n na ronm po npemern sa
exenenna ynorpea no cmo n na nsnnpeno mnoro orennn
monern, xaxro n monernn cxponnma cc crornnn n opn xnnn
monern. H rona ca npenmno pnmcxn monern or npnn o uernprn
nex cn. Xp. no cmo n snaunrenno xonnuecrno monern or noc-
nenara rpera na npnn nex np. Xp., n ro ne camo or Pnmcxara
nmnepn, a ceuenn n n mnoro xynrypnn n nonnrnuecxn nenrpone na
Enpasn npen npncennnanero nm xm nmnepnra.
11
Orxpnnar
ce cnen or nncoxa marepnanna n yxonna xynrypa cc cnnno
pasnnro cronancrno na ycenano semeencxo nacenenne, xoero
nosnana n npaxrnxyna ncnuxn xyoxecrnenn sanarn or anrnu-
nocrra. Te nxnmunar ne camo xepamnxara c nsnonsnane na rpn-
uapcxoro xoneno n na-cnoxnnre rexnnxn sa nsnnuane n yxpaca na
conere, no cmo raxa crxnapcrnoro n meranoopaornanero
xaxro sa nyxnre na semeencxoro cronancrno n nopxennero,
raxa n sa yxpamenn or pons n naroponn merann. Hpes noc-
nennre ecernnern nnar orxpnrn opn mnoroponn snarapcxn
paornnnnnn c xannn, ynorpenann npn rxnara npoyxnn n
ena c ornann or nponsnocrnoro raxnna ocera ne ca orxpnrn
nnxe n 3anana, Cpena n Cenepna Enpona. Bnpoxo npnnoxe-
nne namnpar n mennnnnre c noennunn xamnn, xaxnnro saeno
c rpnuapcxoro xoneno n crxnonponsnocrnoro me cranar oc-
ronne na nacenennero or Cpena n Cenepna Enpona, no cmo n
or pycxnre semn, rpn o uernpn cronern no-xcno. A arnponxara
na resn naxoxn me e nornpena or monernre, xaxnnro n ocra-
nannre enponecxn crpann nsnn rpannnnre na Pnmcxara nmnepn
no rona npeme ne ca nosnarn n Honma n Homepann por na
orxpnrnre npn pasxonxn pnmcxn monern, ceuenn o xpa na IV nex,
e nesnaunrenen: n pasxpnrnre o xpa na XX nex 510 rpoa n 79
nexponona or paona na Benapxcxara xyprypa ca namepenn camo
47 monern, noneuero or rx or IV nex noponocrn sa resn monern
npn oceramnnre nynnxannn ne ce anar, cmo xaxro ram ne ce
rpcn ocnenne sa rexnn manx po
12
n ro ce cunra sa nannno
ecrecrnen sa cnpemennoro pasnnrne na narypannoro cronancrno.
IOTH H IETH II
10
Bcnuxo rona me nanoxn n nnno npepasrnexane na nnara
ncropn na pannoro cpenonexonne xoero me nocrann na nenen
pe n nenn xomnnexc or nnpocn, cnpsann c raxa napeuenoro
Bennxo npecenenne na naponre, c nonnanero n nsuesnanero
na rornre-repmannn, no n cc sacennanero na cnannnre or
3axapnarnero orcam ynana.
Ocrorencrnoro, ue no-ronmara uacr or namernnnnre na ma-
repnannara xynrypa na rona nacenenne me ar orxpnrn ena npes
nocnennre ne-rpn ecernnern, a mnoro or rx opn ome ne ca
cranann nceomo ocronne na nayxara, e npnunna sa mnpoxoro
pasnpocrpanenne nce ome na mnronere sa repmancxn nnnnn npxy
xynrypara na Rronsrouna Enpona. Or pyra crpana orxpnrnra na
namernnnnre na rasn nncoxo pasnnra marepnanna, no n yxonna
xynrypa, ca nanpanenn or cmnre apxeonosn, xonro neue or uernpn
n ner ecernnern nenpexcnaro nscnenar rasn mecrna xynrypa; re
ca nsnoxnnn nsnpnernre or cnonre yunrenn reopnn n nepcnn sa
nenn nponsxo n mnnmn npsxn c repmancxnre nnemena ome n
nauanoro na enocrra cn npen ecernnern. Hpn rona nonoxenne
cncem ne e necno sa rx a opnar nsrnenre cn na 180 rpayca
n a npnsnar, ue ca ce sanynnn npn rnxynanero na pesynrarnre
or nscnenannra cn n ue nnmo or resn pesynrarn neue ne e
nannno
13
.
* * *
Hexa pasrneame npno rnannnre ocoenocrn na rasn xynrypa n
nponemnre, cnpsann c rx. He camo npn orxpnnanero na npnnre
namernnnn na Bnneneprcxara xynrypa xaxro r ce napnua o
xpa na Bropara cneronna nona no n o nec ocranar nenscnenn
xaxro nponsxor na nennre namernnnn, raxa n rxnara arn-
ponxa. Ome n camoro nauano na nscnenannra ncropnnnre, a cne
rx n apxeonosnre, es a pasnonarar c xaxnro n a nno cpannn-
renen marepnan, onnar rasn xynrypa sa cxannnancxa n npe-
necena or rornre na Cenepnoro Fanrncxo xpapexne. Te ca
opn cnrypnn sa rounara ara na npncrnranero nm, xaro rnpr, ue
e nocouena n Hcmopuma ua eemume or Hopan xoero ne orronap
na ncrnnara: Hopan pasxasna sa npeannero, cnope xoero nxora,
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
11
mnoro oranna, rornre, noenn or cno nox Fepnr, nnn omnn
n Enpona c rpn xopaa
14
npn rona rpernr xopa, nosem rennnre,
saxcnn. H rona nocrannno nauanoro na rxnara ncropn, nxnmuna-
ma xaxro mnnmoro nm yuacrne n Tponcxara nona, raxa n nonnre na
mnrnunnre amasonxn, a n nna nopenna or cnrn, nponsnesnn
c mnrnuecxn, no n c ope nsnecrnn na anrnunnre anropn ncro-
pnuecxn nnunocrn. Karo napnna Tomnpnc, 3amonxcnc, enn, Cenr,
Anexcanp Maxeoncxn, Knp n apn,
15
cnpsann nenocpecrneno
c ncropnra na nacenennero na namnre semn npes noneue or eno n
nononnna xnnonerne, n xoero npeme, no annnre na npencro-
pnuecxara apxeonorn, nacenennero na Cpena n Cenepna Enpona
xnnee no ropnre, npennrana ce c non n pnonon n ome ne e nsnsno
or na-npnmnrnnnara ]opma na npnonrnoro omecrno. B rosn
cmncn, sa noxpena na comennero na Hopan sa npecennane na
rornre n Enpona, repmancxnre ncropnnn cnpsnar ornacmnre ce
sa na-pannn comenn na anrnunnre anropn c
nensnecrnn na nnxoro or rx rorn,
16
xaro ce crapar a yer
nannnnre cn unrarenn nnn ue resn anrnunn anropn ca sanncann
norpemno nmero rorn, nnn nx ue npnonauanno (xora?) rornre ce
napnuann roronn, a no-xcno nmero ce nno cxcnno sa no-necno
nponsnacne.
17
T nnn nnaue repmancxnre ncropnnn ne camo cnpsnar npons-
xoa na Bnneneprcxara xynrypa c npecennnnnnre ce or Cxan-
nnann rorn, no n arnpar nn npemero na rona mnnmo npece-
nenne, xoero re nsuncnnar, ue cranano n cpeara na I nex cn. Xp.
no cmara nornxa cne rona re me onr n namernnnnre na rasn
xynrypa sa rorcxn n opn me rn cunrar sa eno or rnannnre o-
xasarencrna, ue rornre nnn omnn n I nex or Cxannnann, xaro
rnpr, ue nonnnnn n npxy xynrypara na Rronsrouna Enpona.
3a rnanna ocoenocr na Bnnenepr-Benapxcxara xynrypa ce
cunrar na npno mcro cnomenarnre no-rope copxenn, r. nap.
xamennn xprone (nem. Steinkreise). Hmenno resn copxenn
npnn npnnnnuar nnnmannero na omecrnoro xm Bnnenepr, xaro
nnar cnpsann cc Cxannnann, xero cxonn no ne nen-
rnunn copxenn ca nsnecrnn oranna. H rona cxocrno e neue
ocraruno sa apxeonosnre, sa a rn onr sa nsrpaenn or rorn-
II
12
cxannnannn, poonauannnnn na repmannnre. H ro nnpexn ue n
ocera, cne na-nnrensnnnn npoyunann n reuenne na noneue or
enn nex, nce ome ocranar nensnecrnn xaxro npenasnauennero nm,
raxa n rexnnr nponsxo, no npen ncnuxo npemero, xoraro re ca
nnn nsrpaenn. ue resn copxenn ca nnn nounrann xaro cne-
menn or nacenennero, e nn or ncxo cmnenne. Oxono rx nnar
nsrpaenn nocrenenno, n reuenne na mnoro nexone, omnpnn nex-
pononn, xaro e nsmoxno re a ca nnn cnpsnann no enn nnn no
pyr naunn c nounranero namerra na npaenre. Ho ue npnona-
uannoro nm npenasnauenne e nno cncem pasnnuno, cnnerencr-
nynar mnoxecrno cxonn no nn n ycrpocrno copxenn, xaxnnro
ce cpemar no pasnnunn mecra na namara nnanera, noneuero or
xonro ca nnn nsrpaenn n na-noxa pennocr cpe rx na
npno mcro copxennero na nnaroro n Iopna Meconoramn, cun-
rano or nscneonarennre my sa na-crapn apxnrexrypen namernnx
na 3emra.
18
Bn ncexn cnyua resn xamennn copxenn, nesann-
cnmo or rona xaxno e nno rxnoro npnonauanno npenasnauenne,
ca nnn nsrpaenn xaxro n Cxannnann, raxa n n nemna Cenepna
Honma npes ena snaunrenno no-panna enoxa, orxonxoro ce npe-
nonara or rexnnre npoyunarenn, xonro ca ennoymnn camo sa rx-
nara ornocnrenna xpononorn, cnope xoro oxono rx nsnnxnar
ronemn nexpononn, es a e napymena crpyxrypara nm n es a
ce nxnmun rxnoro npocrpancrno n nexpononnre.
19
Kaxro ncnuxn nnpocn, cnpsann c npecenennero na rornre-
repmannn or Cxannnann, raxa n nnpocr sa xamennnre xp-
rone n sa norpeannnre open e npepemen ome npen a e
nocranen: n xpronere, n openre ca necmneno or cxannnancxn
nponsxo, onecenn ca or npecennnnnre-rorn n ro, cnope
Hopan, npes npnara nononnna na I nex cn. Xp. A ue n pasxa-
sanoro or Hopan npeanne sa npecenennero ne ce cnomenana nnro,
ue resn rorn ca nenrnunn c repmancxn nnemena, nnro ce anar
nxaxnn xpononornunn opnenrnpn, rona ne rpenoxn nnxax nscne-
onarennre.
20
Cmo xaxro ne rn rpenoxn n mnoroxparno no-
rnpennr ]axr, ue nnpocnnre xamennn xprone cncem ne ca
cnnxponnn c nsnnxnannre oxono rx nnocnecrnne nexpononn, a
mnoro, n ro rnpe mnoro no-pannn.
21
Ho ne rn rpenoxar n nxon
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
13
Kamennnr xpr npn Bnnenepr/Benapx
pyrn ocoenocrn, saensann uax nonp nscnenannra na nex-
pononnre, xonro ca oaue or ronmo snauenne sa ycranonnane
cmnocrra na norpeannre, nxnmunrenno rexnn ernnuecxn npo-
nsxo n pennrnosnara nm npnnanexnocr. H xaxro ernnuecxnr
nm nponsxo, raxa n rxnara pennrnosna npnnanexnocr ca sa
repmancxnre no n sa noncxnre! nscneonarenn nannno cnn n
nn or ncxo cmnenne. Cmo xaxro nn or cmnenne e rxnoro
arpecnnno n nacnncrneno sacennane na repnropnra na cnann-
cxnre nnemena, xaxro ncropnnnre napnuar nenernre nnn nennre
n Cenepna n Cpena Enpona, xonro re n cnora excnansn
22
(Fnp-
payep) nsrnacxnar or ponnara nm, xaro sannanar rexnnre semn.
Kaxnn ca nnn npecrannre na ncropnnnre n apxeonosnre sa npe-
cenennero na cxannnancxnre rorn-repmann nne me nnnm na es-
po xaprn n ueprexn, onarnenamn ncnuxn cunnenn, nocnerenn
na pennara repmancxa ncropn or nocnennre na nexa, uax o na-
nonnre nayunn rpyone, nsanann nnn npensanann n n nauanoro
na rperoro xnnonerne. Te ce nynnxynar nesanncnmo sa xaxnn un-
rarencxn xprone ca npenasnauenn: or yuennnnre sa npnonauan-
nnre yunnnma, o cnennannn nscnenann sa recnn cnennanncrn.
II
14
Hpenonaraemnr nr na rornre or Cxannnann o Iorncxansa
(Ho M. F. Byxnn)
Hsopaxenn na cxannnancxn xopan npxy pynnuecxn pxonnc
or o-n Iornan
(Ho M. F. Byxnn)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
15
Cxnna na rorcxoro npecenenne or Cxannnann o Honma
(Ho Lars stlin)
B sanncnmocr or rona xo e nopuan mysnxara, moxem sa sae-
nexnm nxon napnanrn sa npenonaraemn mapmpyr, xonro no npnn-
nnn ne ce ornnuanar mnoro, ocnen ue ynennuanar nr c nxaxnn cn
200-300 xnnomerpa, xonro ena nn ca mornn ocoeno a sarpynr
pasnonaramnre cc cnpemenen hi-tech mopennanarenn, unnro nnana-
rennn cone ca nn nosnarn n e nsmoxno a npeponm xonxo or rx
ca nnn neoxonmn sa npexnpnnero na rornre n Enpona.
IOTH H IETH II
16
Ecrecrneno, nopan ne ocoeno rounnre annn sa po na npecen-
nnnnre n sa npemero na cxannnancxoro npecenenne, xonro nn npe-
ocranr ncropnuecxnre nsnopn axo sa raxnna rpna a cunrame
cneennra n Hcmopuma na Hopan
23
nne cme ocranenn na namara
]anrasn, sa a moxem a npenennm n xaxnn pasmepn ro e nno
ocmecrneno. Cne noneue nnn no-manxo peanncrnunoro npexocna-
ne na mopero, npecennnnnre rpnano a npeooner oaue n ne r
manxoro pacronne o nonara nm ponna n Cenepnoro Hpnuepno-
mopne. H axo na nsrornennre n xannernre na yuennre cmo r
rpnxnnno ueprexn, npecranmn n npenonaraemn Iorcxn nr, n-
xonxoro canrnmerpa na enn nnn sampnxonan nncr a ne anar cna
npecrana sa rpynocrnre no nr, nxnn cme a nanomnnm na un-
raren, ue nnro enn anrnuen ncropnx nnn reorpa] ne e nn n cc-
ronne a nponnxne n rasn na-nenosnara n na-neocrnna uacr or
roranamnn cnr. A ncnuxn resn anropn rnpr ennoymno, ue r,
rasn uacr or cnera, e nna onranana camo or nemnnn, ranacmn n
uyonnma n resn npecrann me ce sapxar uax o xcnoro cpe-
nonexonne, sa a noxpannar ]anrasnra na nncarennre-pomanrnnn,
ra opn n na cnpemennnre xonnnycxn cnenapncrn npn csananero
na na-crpaxonnrnre ]nnmn. H nne rpna a aem npano n rosn
cnyua na enexnrn yxpanncxo-ancrpanncxn ncropnx n nonor
npo]ecop Cepre Hecno/Hapamonon, ue rona pascronne n morno
a ce npeoonee enncrneno c nomomra na nnmeno xnnnmue,
samoro no neronnre ymn nrynanero na repmannn c xoncxn nnn
noncxn xonn n rasn mecrnocr npes npnnre nexone na nonara epa e
cmo r rpyno nopasnmo, xaxro n nrynanero na monroncxnre
sanoenarenn nxonxo nexa no-xcno c xopan.
24
B rosn cmncn cme nxnn a orenexnm n nnrepec na ncrnnara,
ue sampnxonannre mecra n ueprexa, nomecren na ccenara crpa-
nnna n saer or oemncrn rpy na M. F. Byxnn, n noneuero cnyuan
cncem ne orronapr na nacenenn mecra, xaxnnro n nmena a ce anar
sa nnaeemnre resn repnropnn nnemena. Mexynnpouem na rasn
repnropn ce namnpa n npouyroro Honecne, sa xoero noncxnre
yuenn o en nemen nponxanar a rnpr, ue e nno ponna na
cnannnre, xonro manxo cne rornre-repmannn me ce ornpanr
or ram no nernre nm, sa a sannaer Fanxancxn nonyocrpon.
25
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
17
Hcropnuecxara cnryann n cpeara na I n. cn. Xp.
(Ho M. F. Byxnn )
Ho xaxro na noncxnre yuenn e rpyno a oxaxar, ue rexnn cna-
ponnnn ccrannnar no-ronemn n or nacenennero na namara po-
nna, raxa n nscnenannra nm na nexpononnre, npcnarn no nnara
repnropn na nemnara noncxa pxana, nma a noxaxar, ue rpoo-
nere nmar nemo omo c nxaxnn npnmnnn or Cxannnann. H n ro-
sn cnyua nne nec neue pasnonarame ne camo c orpnnarennn annn
n cmncn, ue nma nornpxenne sa npsxa mexy apxeonornuecxnre
apre]axrn or nscnenannra n Cxannnann n Honma. Or nocnenn-
re snaem c nonoxnrennocr, ue nexpononnre npnnanexar na nacene-
nne, ornnuanamo ce c ocoenocrn, xopenno npornnononoxnn na cun-
rannre or nscneonarennre sa xapaxrepnn n rnnnunn sa repmannnre,
sa xaxnnro re ororana cunrar sacennnnre ce n noncxoro Fanrncxo
xpapexne n nauanoro na Honara epa uyxennn. Cncremarnuno
nponeennre npes nocnennre rpn ecernnern no nnara repnropn
na cnpemennara noncxa pxana pasxonxn n conaxn noxasnar, ue
resn uyxennn or nenosnar, no nonoxnrenno nerepmancxn ernoc, ca
II
18
npecrannnann ronm po manouncnenn rpynn or enn n cm
nponsxo, a ne ca ccrannn xomnaxrna maca. H ne ca sannaenn xaro
arpecopn repnropnra, saemana n rorana, xaxro n cera, or nacene-
nnero, cunrano sa cnanncxo, a ca nnn npnern n nnrerpnpann cpe
nero. Texnnre nexpononn, npcnarn no nnara repnropn na nemna
Honma n nenocpecrnena nnsocr o nexpononnre na mecrnoro
nacenenne, maxap n orenenn or rx, ca snaunrenno no-manxn or
nocnennre. Bcnuxo rona ronopn, ue uyxennnre ca nnn npnern
na-paymno n oponamepeno or mecrnoro nacenenne, nnrerpn-
pann ca or nocnenoro, xaro ca mornn a nsnpmnar norpeannnre
cn open no cnonre cocrnenn onuan a xnner n ymnpar no
cnonre pennrnosnn pasnpann n npecrann, neoesnoxonann or
xopennoro nacenenne, es n camnre re a ar npaxeno nacrpoe-
nn cpemy nero. A ue re ca nnn mnpen napo, cnnerencrnynar cmo
rexnnre rpoone, cpe unro cxpomen nnnenrap ne e orxpnro nnxax-
no opxne a rona e nsnnpeno pxo n pennocrra n cpenonexo-
nnero nnenne, xaxnoro n Cpena, Cenepna n 3anana Enpona e sae-
nsano n orensano enncrneno npn rpoone, cunrann sa xenrcxn.
Ho conaxnre n pasxonxnre n nexpononnre na uyxennnre me
noxaxar ome nxonxo crpannn n neocnnmn sa nscneonarennre
ocrorencrna. Konxoro n rpyna, a nonxora n nourn nensmoxna,
arnponxara na nexpononnre na uyxennnre, a or ram n na rxnoro
nonnane n crpanara, ce onnxana no-cxopo xm nauanoro na np-
nn nex, a ne xm xpa my n nauanoro na nropn nex, xaro no rosn na-
unn ce cnpsna no-cxopo c npemero na pnmcxara excnansn cpemy
Cpena n 3anana Enpona, npensnnxana rcrnoro n na cnoene or
rxnoro mecrno nacenenne, nnsxo no nponsxo na nacenennero n
Ceneponsrouna Enpona. Ho ne n a ce cnpxe c mnrnunoro cxan-
nnancxo npecenenne, nsnecrno enncrneno or pasxasa na Hopan.
Hscnenannra na nexpononnre noxasnar onpeeneno n enosnauno,
ue rona uyxo nacenenne cncem ne psa a ce ornpann xm oe-
ronanara crpana Oym, a ocrana n cnora nona ponna uax o xpa
na IV nex, xoraro nsuesna cmo r nesaenexnmo, xaxro ce e no-
nnno uernpn nexa no-pano. H sa uernpnre nexa na cnoero npenna-
nane n noncxnre semn, ro ce ynennuana copasno c ecrecrnenn my
npnpacr, sa a ocrnrne cno maxcnmym npes IV nex.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
19
Bnnenepr-Benapxcxa xynrypa, ]asa B1
(Ho Woagiewicz 1993, xapra 39)
Hpnnre neyonn pesynrarn or nscnenannra na apxeonosnre
ce nonnar ome npes 1990-re ronnn maxap n a npecranr camo
oruacrn ecrnnrennocrra, no nce nax n uncna n npemern c oxy-
menranna cronocrr. A rona ca oruernre or pasxonxnre n conaxnre
na Bonarnennu no nnara repnropn na Honma, xaxro n npnnre
oomanamn pesynrarn or nscnenannra na apxeonosnre n Pym-
nn, Monona n Vxpana.
Hesanncnmo or ocnennra, xonro Bonarnennu ana sa npeno-
naraemn cxannnancxn nponsxo na norpeannre n nscnenannre or
nero nexpononn n paona na onnoro reuenne na Bncna, ro npnnara
xm crynra cn na 40 xaprn n cxemn, npecranmn pesynrarnre or
pasxonxnre n conaxnre no nnara noncxa repnropn. A resn xaprn
IOTH H IETH II
20
n cxemn noxasnar cmecrnynamoro nonoxenne mnoro no-pasnnuno
or neronnre oomenn saxnmuenn. Te noxasnar, ue nacenennero,
npecranmo n nnnrnamo Benapxcxara xynrypa, ne ce ccron
or eno macnnno po c pasxnonenn no ncnuxn nocoxn, a ce ccron
or mnoxecrno manxn rpynn or xopa, npcnarn no nnara repnropn
na usmor or Bncna. H nmecro resn rpynn a nponnxnar n na sana or
Bncna n semnre na rennnre, cunrann or repmancxnre nscneonarenn
neocnonarenno sa repmancxn ernoc, re ce npcnar camo na nsrox n
mronsrox n nenocpecrnena nnsocr o mecrnoro nacenenne, c xoero
nno re nopxar opn ornomenn. Mnoro naxnn ca n annnre no
cxemnre na Bonarnennu sa mecronaxoxennero na xepamnunn c-
one or rnna na nenapxcxnre, xaxnnro ro namnpa cmo no nnara
noncxa repnropn n opn manxo no na mr. Te ncnuxn ca nspaorenn
puno, r.e. es nsnonsnanero na rpnuapcxo xoneno n no rona ce
pasnnuanar or ena nn ne ncnuxn xepamnunn cone or xynrypara
Cnrana e Mypem uepnxono. Fnnsxnre nm ]opmn cncem ne ca
oxasarencrno sa nsanmnn npsxn mexy nere xynrypn, a me rn nn-
nm n n xepamnunnre cone or nna Cpena n Hsrouna Enpona. Ho
nnro na ennre, nnro na pyrnre me cpemnem cnenn]nunara yxpa-
cnrenna rexnnxa sa xynrypara na namnre semn nxnmunrenno Cenep-
noro uepnomopne n no reuennero na Hpyr, xoro cnena pennara
rpannn na namnre semn. H nocnenoro xapaxrepno ocrorencrno,
orpaseno na xaprnre n nnmcrparnnnn marepnan n monorpa]nra na
Bonarnennu, namnpa nornpxenne npn apxeonornuecxnre nscnena-
nn npes nocnenannre ne ecernnern: uyxoro nacenenne na-
nycxa noncxnre semn nnn ce nnrerpnpa cpe mecrnoro nacenenne uax
n camn xpa na IV nex n no raxn naunn ne e n ccronne a yuacrna
n ncropnra na rornre n Rronsrouna Enpona n nn nonnre nm c
Pnm. A ocoenocrnre na nra, xynrypara n pennrnosnnre open na
rona nacenenne ce sanasnar nenpomenenn sa neronoro nourn uernpn-
nexonno npnccrnne n Ceneponsrouna Enpona es ro a nsnpneme
nnnnn or ccenre cn n a nonnne na rx. B cnonre manxn anxna-
nn ro ocrana sarnopeno omecrno o xpa na npnccrnnero cn n sem-
ra, n xoro ce nonna nesaensano, sa a nsuesne cmo r nesae-
nsano, ocranxn cne cee cn manx po namernnnn na cnora
marepnanna xynrypa n nnxaxnn nncmenn namernnnn n rononnmn.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
21
Bnnenepr-Benapxcxa xynrypa, ]asa C1-D
(Ho Woagiewicz 1993, xapra 42)
Ho n xaxno ce ccror ocoenocrnre na xepamnxara na npecen-
nnnnre? Kaxno rn npann pasnnunn or mecrnara xepamnxa? H npn
rona r pasnnunn, ue nscneonarennre ce nsxymanar a ynorpe-
r nonrn, nenpnnnunn sa rxnara nayxa samoro ryx neue ce
ronopn sa ecrernuecxn xareropnn, xaxnnro nscneonarennre ne
nosnanar npn xynrypara or r. nap. Barbaricum. H nmenno resn
nonn xareropnn re cmrar, ue nnar or nncmn nponsxo na rep-
mancxara paca, sanoxenn noxo n nenara marepnanna cmnocr n
n yxonnn onnx.
26
H ycnnar a nanoxar cnoero yexenne ne
camo cpe cno napo, no n cpe nparonere cn. 3arona ryx rpna a
sacernem ome enn nnpoc, neyoen sa nnxoro nnro sa nparonere,
nnro sa npnrennre: nnpoca sa cara na namernnnnre na
II
22
Iorcxo-Ienncxara Bnnenyprcxa xynrypa. Bcnuxn anropn
rnpr, ue nennre namernnnn, onesn 2192 xepamnunn ca,
cxpannann rpnxnnno n repmancxn mysen, nnn saryenn no
npeme na nonara. Tona ne camo, ue ne e npno, no e csnarenno
pasnpocrpannana nxa, npenonrapna espo nrn nn ncnuxn
nscnenann. Kaxro n ocranannre xynrypnn nennocrn n Tpern
pax, n resn namernnnn na nsxycrnoro ca nnn na-nnnmarenno
onaxonann n enaxynpann na cnrypnn mecra, xaro npexnnnar nenpe-
nmn nonara. Cne nenn xpa oaue sa pasnnxa or pyrnre
xynrypnn n marepnannn nennocrn re ne ce onnar sa saxonna
nnuxa na uepnenara apmn, a cnope rouno nsrornenn cnncnn,
no napexane na npxonnoro xomannane, ce nssnmar n nnar
nnxnnnpann es ocrarx noono na nnera na noncxara nnre-
nnrennn, nsnr n ropara npn Karnn.
Opnamenrannn ]pnsone no xepamnunn cone or Benapxcxara xynrypa
(Ho Woagiewicz 1993)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
23
Kepamnunn cone or Benapxcxara xynrypa
(Ho Woagiewicz 1993)
Karo ncropnx na xynrypara mn e rpyno a oxauecrn raxona npecrn-
nenne, xaxnoro n nnara ncropn na cneronnara nnnnnnsann cpemame
rnpe pxo. nno e oaue, ue mnrr sa cxannnano-repmancxara xyn-
rypa e noxo nxopenen ne camo cpe repmancxn napo, no n cpe ne-
ronnre nparone. A cnrypno nsnecrno nnnnne e oxasana n yxpacara na
nxon xepamnunn cone, n unnro opnamenrannn ]pnsone repmancxnre
anropn orxpnnar cnacrnxara xaro necmnena xomnonenra na repman-
cxn yx n cnmnon na neronara neonorn es a nosnanar snauenne-
ro my n es a snar, ue rosn cnmnon ce cpema ome npen mnoro
xnnonern, n ro n neapncxara xynrypa na Mana Asn.
27
II
24
Hmenno xepamnxara na Bnnenepr-Benapxcxara xynrypa e
xoro nape c xamennnre xprone npna npnnnnua nnnma-
nnero na omecrnenocrra. H npnunnara sa rona e xaxro nenara
crpanna n neonuana sa Cenepna Enpona yxpaca c rpa]nunn n
pene]nn opnamenrannn ]pnsone, raxa n nxon cmo neonuann
]opmn na conere, no n ocoeno xyoxecrnenoro nm nsnnnenne.
Cne ynnmoxennero na opnrnnannre nec e rpyno a ce nonyun
rouna npecrana sa rx ns ocnona na pncynxn n nncxoxauecrnenn
]oropenpoyxnnn,
28
a nnncara na annn sa marepnana, or xoro ca
nspaorenn n cnyua rnnnara, nenn nnr n crenenra na nsnn-
uanero npann pesynrarnre or ncnuxn onnrn sa rxnara arpnynn
ns ocnona na nsnecrnn na nayxara noneue nnn no-manxo cxonn
napanenn rnpe nponemarnunn. B pesynrar na nponxnnn rpn
ecernnern nscnenann, noncxnr nscneonaren Pnmap Bonarne-
nnu rnpn n cnora monorpa]n, nocnerena na Benapxcxara
xepamnxa, ue my ce e yano a ynennun po na conere na 2403,
xm xonro npnan ome 294 ca or paona, npocrnpam ce na nsrox
or p. Fyr n nemna Penynnxa Monona, xonro ca my nsnecrnn camo
or nynnxannn sa rx. oxonxoro resn cone ca nspaorenn oaue
cc cnpmeno pasnnuna nponsnocrnena rexnnxa
29
n ce arnpar
ns ocnona na rounn xpnrepnn, n noneuero cnyuan snaunrenno no-
pano or orxpnrnre n ceramna Honma, sa cnpsnanero nm c noncxnre
nnncnar ocraruno ocnonann. Ha rosn nponem me ce cnpem no-
pono no-nararx n nsnoxennero.
He ca oaue ecrernuecxnre xauecrna na xepamnunnre cone or
Benapxcxara xynrypa, xonro rn npanr r naxnn sa apxeonosnre
n ncropnnnre. Hpn nourn nnnara nnnca na pyrn npemern n
norpeannn nnnenrap, no unnro ocoenocrn naxoxnre morar a
ar arnpann n n morn a ce ycranonn ernnuecxnr nponsxo
na norpeannre, ncnuxn ycnnn na nscneonarennre ce ccpeo-
rouanar n npoyunanero nm n rpcenero xaxro na nnnnn, xonro re
ca mornn a nsnnrar n cnora ]opma n yxpaca, r.e. onpeennero na
rpannnra, cnenana or rexnnre csarenn, raxa n nnnnnra,
oxasann or rx na pyrn xynrypnn xprone. H ryx nnpocr ornono
ce npepemana ome npen a e nocranen. Orxpnrnre cnyuano
nxonxo ronnn cne Bnneneprcxara xynrypa nexpononn n Tpancnn-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
25
Pasnpocrpanenne na xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono
(Ho Ie 1993, c. 126, xapra 23)
nann n Vxpana nocranr nauanoro na enn or na-naxnnre
pasenn n apxeonornra ne camo na Rronsrouna Enpona, no n na
nnoro enponecxo cpenonexonne. H maxap, ue ome n camoro naua-
no na nscnenannra me ce ycranonn ne camo rcnara npsxa mexy
rx no ornomenne na xapaxrepnnre nm ocoenocrnre n repnropnra,
na xoro ca orxpnrn na mnoro manxo pascronne nomexy nm, xaro
rn pasenr camo cnpemennnre nonnrnuecxn rpannnn, no n no
ornomenne na omara nm xpononorn, re n nere me nocr uax o
nocneno npeme pasnnunn nasnann. H ena or ecernna ronnn resn
nasnann me ce cnpxar c eno manxo rnpenne, xaro npnopnrerr na
II
26
npnoorxpnrara me ce sanasn n nocneonarennocrra nm. Tona ca r
napeuennre Kynrypa Cnrana e Mypem n uepnxoncxa xyn-
rypa. Ho nnro rexnnre npnonauannn orxpnnarenn, nnro npoyuna-
rennre nm npes nocnenanoro cronerne o npen ecernna ronnn
ca nacno, ue nmar npe cee cn ennna n camocrorenna xynrypa,
nsnnxnana npxy ocnonnre na anroxronnara xnnonerna xynrypa
na nnoro 3anano uepnomopne xaro neno ecrecrneno n nornuno
nponxenne.
Pasxpnnanero na xynrypara sanouna or nere nenn ena nn ne
xpann rouxn na sana n nsrox, oraneuenn na nnso 800 xm ena
or pyra. H nmenno resn ne rouxn me oueprar rpannnnre na repn-
ropnra na cenep or uepnomopcxoro xpapexne, na xoro r me ce
pasnne n nponxenne na ner cronern. B reuenne na nocnenannre
ecernnern ce nsnpmnar pasxonxn na na 5000 apxeonornuecxn
oexra cennma n nexpononn, nsnnxnann no nnara nnom mexy ns-
rounnre cxnonone na Kapnarnre, uepno mope n nenp c npnronnre
my or xpa na npnoro cronerne np. Xp. o nropara nononnna na IV
nex cn. Xp.
30
A rona e xynrypara na ycenano nacenenne c nncoxo
pasnnro nnrensnnno semeenne n sanarn, cpe xonro ne camo rpn-
uapcrnoro c ynorpeara na rpnuapcxoro xoneno n ncnuxn nsnecrnn
rexnnxn sa yxpaca n xyoxecrnena opaorxa, no cmo merano-
opaornanero n snarapcrnoro, ra opn n nponsnocrnoro na crxno.
A mnoroponnre monernn naxoxn noxasnar ne camo xpononornunnre
rpannnn na rasn xynrypa, xaro cnnerencrnynar n sa mnpoxnre rp-
roncxn npsxn na nacenennero n sa neronoro cronancxo narononyune, a
cmo n sa enncrnenoro no poa cn napnuno cronancrno npes rasn
enoxa n Enpona nsnn Pnmcxara nmnepn.
Hsnecenn sa npnn nr ena na Konoxnnyma Cnrana e Mypem
uepnxono n xpa na oxromnpn 1995 n nynnxynann n 1999 ronna
or pymncxara nscneonarenxa -p Hapnca uoany,
31
cneennra or
monernnre naxoxn npomenr pemnrenno ncnuxn ororanamnn
npecrann ornocno npemero na nsnnxnane n cmecrnynanne na
xynrypara Cnrana e Mypem, xaxro n ornocno ernnuecxn npo-
nsxo n xapaxrepa na nenoro nacenenne or xpa na I nex npen o
IV nex cne Xpncra. Tasn xynrypa ce pasnnna n onacrra no acena
na p. Hpyr na nsrox or Kapnarnre, xoro nec nnnsa n rpannnnre na
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
27
A crpoeuua
B uso.upauu uaxooru
Kynrypa Cnrana e Mypem
Monernn naxoxn or pasnn pxann
(Ho H. uoany 1999, c. 124, ]nr. 2)
IOTH H IETH II
28
A crpoeuua
B uso.upauu uaxooru
Kynrypa Cnrana e Mypem
Pnmcxn monernn naxoxn (27 np. Xp. 98 cn. Xp.)
(Ho H. uoany 1999, c. 125, ]nr. 3)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
29
A crpoeuua
B uso.upauu uaxooru
Kynrypa Cnrana e Mypem
Pnmcxn monernn naxoxn (98211 cn. Xp.)
(Ho H. uoany 1999, c. 126, ]nr. 4)
IOTH H IETH II
30
A crpoeuua
B uso.upauu uaxooru
Kynrypa Cnrana e Mypem
Pnmcxn monernn naxoxn (211306 cn. Xp.)
(Ho H. uoany 1999, c. 127, ]nr. 5)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
31
A crpoeuua
B uso.upauu uaxooru
Kynrypa Cnrana e Mypem
Pnmcxn monernn naxoxn (306491 cn. Xp.)
(Ho H. uoany 1999, c. 128, ]nr. 6)
II
32
Penynnxa Monona, cne Hpnara cneronna nona e n Pymnn, n
1940-ra e npncennena xm Cnercxn Cms, or 1941 o 1944
ornono pymncxa, cne xpa na Bropara cneronna nona e cnercxa
penynnxa, a n 1991 e onena sa nesanncnma. uoany ana cncre-
marnuno onncanne na monernnre naxoxn no rasn repnropn, npn-
pyxeno or noponn xaprn sa mecronaxonmara na ncnuxn monern
or I n. np. Xp. o IV n. cn. Xp. sa ncexn nex noorenno, xaxro n
rannnn sa rexnn po, nn n nponsxo. Or xaprnre n rannnnre, no
cmo n or pesynrarnre or nponeennre pasxonxn n apxeonornuecxn
nscnenann, crana cno, ue rasn onacr e sacenena ome n xpa na I nex
np. Xp. o cpeara na I nex cn. Xp. c xomnaxrno nacenenne, xoero o
nocnenara rpera na IV nex ce sanasna n cno npnonauanen nn cc
cornernoro ynennuenne or ecrecrnenn my npnpacr, a maxcnmyma cn
ocrnra cne Bropara axncxa nona. 3a rosn nepno monernnre
naxoxn n nscnenannra npxy neronara marepnanna xynrypa ne no-
xasnar nnxaxnn npomenn n neronn ccran, nnro n ornomennra my c
neronnre ccen na nsrox n na sana, nxnmunrenno Pnmcxara nmne-
pn, c xoro ro ouennno nopxa nopmannn rproncxn npsxn.
Or noponnre cneenn na pnmcxnre ncropnnn nne cme ope
ocneomenn sa npornuanero na nere axncxn nonn, noenn or
nmneparop Tpan mexy 101 n 107 ronna cc cenepnnre ccen na
nmnepnra, cne xonro nenara nnacr ce pasnpocrnpa cmo oruacrn
orn ynan. H oxaro no-ronmara uacr or axncxoro nacenenne,
saemamo rnanno sananara ornynancxa repnropn o p. Onr, nna
nounneno na nmnepnra, rercxoro nacenenne ce orrern na cenep n
nsrox sa Kapnarnre. Ocranano sa nenpncrnnara sa pnmcxnre nerno-
nn ecrecrnena rpannna, ro sanasna npes cnenamnre nexone cnora ca-
mocrorennocr n nesanncnmocr, no ce pana n na snaunrenno naro-
ccronne, xaro yxpenna cnora nxonomnxa. Cnnno pasnnroro semne-
enne n cxoroncrno ne camo nosnonna nnnoro saononnane na ne-
ronnre norpenocrn, a saeno cc cmo nncoxo pasnnrnre sanarn ro
cnococrna n sa rproncxn omen c Pnmcxara nmnepn n c neronnre
pyrn ccen, cpe xonro ca ueprapcxnre napon na cenep n nsrox, a n
sanasnnnre cmo o ronma crenen cnora camocrorennocr nnmn
rpnxn rpaone-xononnn, xonro or cno crpana ca nonnrnuecxn
nenrpone na orennn pxann, npocmecrnynann o X-XI nex.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
33
3a rona nacenenne, neronn po, neronara marepnanna n yxonna
xynrypa, no n sa neronara ca cne nocnennre ecernnern na IV nex,
o nynnxynanero na marepnannre or Konoxnnyma Cnrana e Mypem
uepnxono npes 1999 ronna ce npanr camo neocnonarennn npe-
nonoxenn. Te nounnar na ne ocoeno cnnre comenn na pnm-
cxnre ncropnnn, xonro npecranr nonoxennero n snaunrenno no-
pasnnuna cnernnna, orxonxoro npornuanero na cnrnra, nocne-
nann paspemennero na nmneparop Banenc or 376 ronna a ae
yexnme na noronennre or xynnre rorn n onenn o rxnoro nc-
ranne, sanpmnno c nrxara npn Apnanonon npes anrycr 378 ron-
na. Onncannero na resn cnrn or Hopan
32
noxasna sacennanero
na rornre na repnropnra na nmnepnra cne ncrannero cncem ne
xaro mnpno cnopasymenne c nounnenn na nmneparopa ]eeparn
es npano na cocrnenocr npxy semra, xoro re orrorana nacen-
nar xaro cno c npanara na noenren. Ho xaxro me noxaxar n
pesynrarnre or apxeonornuecxnre nscnenann npn rx cncem ne
ce xacae sa nxaxna neronma rpyna ]eeparn, nacranenn xpa
ynancxara rpannna, sa a samnranar or uyxn namecrnennnn, a
sa mnoropono nacenenne, saemamo orrorana ronmara uacr or re-
pnropnra na Mnsn n Tpaxn. A resn rorn ouennno ne ca nxax-
nn noennn orpn, roronn a ce ornpanr a sannanar 3ananara
nmnepn, a mnpno ycenano semeencxo nacenenne, xoero orrorana
me cronanncna n me samnrana cnora sem, npxy xoro ro snae, ue
nma nacnecrnenn npana.
33
He no-manxo neocnonarennn npenonoxenn ca npanenn o cera
cmo sa nponsxoa na nacenennero, saemamo ronma uacr or repnro-
pnra na Cenepnoro Hpnuepnomopne nsrouno or Fyr o ecnn pr
na necrp npes npnara nononnna na npnoro xnnonerne or Ho-
nara epa. Axo n rona nacenenne c neronara marepnanna n yxonna
xynrypa a npnrexana cmnre xapaxrepnn ocoenocrn, xaxro n na-
cenennero na repnropnra mexy Kapnarnre n Fyr, uacr or nero oc-
rana na cmara repnropn n npes V o VII nex. 3a neronara cnenn-
]nuna xynrypa sanouna a ce ronopn or cpeara na XX nex, xoraro
ce orxpnnar n npnnre neronn namernnnn, a rasn xynrypa nonyuana
nasnannero Canrono-Marcxa
34
n sanouna a ce cnpsna cc cnann-
cxn ernoc n c nnemennoro nasnanne anrn.
II
34
Pascennane na anrnre npes V-VII nex
(Ho B. B. Ceon)
) Hamernnnn na Henxoncxara xynrypa; ) Hamernnnn c enemenrn na Henxoncxara n Hpaxxo-
Kopuaxcxara xynrypa n namernnnn na Hnoremn-Knemxara xynrypa; ) Bnsanrncxn
xpenocrn; ) Apean na Hpaxxo-Konuaxcxara xynrypa; ) Apean na Konounncxara xynrypa.
Txmo cnenn]nunnre ocoenocrn na rona nacenenne n neronara
xynrypa, nsnecrna no nasnannero Henxoncxa xynrypa, csanr
na-ronemn rnanoonn na cnercxnre n nocrcnercxnre ncropnnn,
xaro rn npnnyxanar a ce orxaxar or ycranonenara or nexone reopn
sa nponsxoa na pycxara cpenonexonna xynrypa or mxnnre pycxn
repnropnn
35
a n ecrnnrennocr yxpanncxn unro npenonaraema
npsxa c xynrypara na Henrpanna Pycn me ce oxaxe ]nxrnnna.
Cmo xaxro me ce oxaxe ]nxrnnna n npsxara c xynrypara na
Knencxa Pycn. 3amoro n resn anrn cc cnora nncoxa mare-
pnanna n yxonna xynrypa me nsuesnar escneno n nauanoro na VII
nex, sa a saner xaro mope Fanxancxn nonyocrpon, a ramomnoro
nacenenne nanono me npeorxpnna rpn nexa no-xcno neronnre
ocrnxenn n arpapnara n sanaruncxara rexnnxa.
36
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
35
Apxeonornuecxnre nscnenann, sanounann n nauanoro na XX nex,
ca nacouenn xm onpeenena nen: oxasnane na ocnonanamnre ce camo
na npenonoxenn rnpenn rnanno na repmancxn ncropnnn n ]nno-
nosn sa cxannnancxn nponsxo na repmancxnre napon n rxnara
xynrypa, xaxro n sa pasnpocrnpanero nm no nnara repnropn na Rro-
nsrouna Enpona a or ram n sa rxnoro pemanamo nnnnne npxy xyn-
rypara, nonnrnxara n ycrpocrnoro na ncnuxn cpenonexonnn pxann
n rosn pernon, no n sa ynnmoxananero na 3ananara pnmcxa nmnepn,
sa unro nacnennx re cunrar Cnemenara pnmcxa nmnepn na Kapn
Bennxn c nennre nacnennnn o raxa napeuenn Tpern pax. B rosn
cmncn ome or orxpnnanero na nexpononnre n Cnrana e Mypem n
uepnxono sanouna nscneonarencxa enocr n resn paonn, xoro me
oxnane nenn mnnm Iorcxn nr, Cenepnoro uepnomopcxo xpape-
xne n onnoro reuenne na ynan, npexcnara camo or nere cneronnn
nonn. Mexy nere nonn, n cpeara na 30-re ronnn, nscneonaren-
cxara enocr me e npexnpnena n npxy repnropnra na namara
crpana, xero nscneonarennre, ocnonanamn ce na cmnre comenn
na Hopan sa npecennanero na cxannnancxnre rorn, rpcr cnen
or sacennanero nm n Cenepna Fnrapn a norner nm ce cnnpa na
pnmcxnre xacrenn Ionemanono xane
37
npn c. Caonen, Hnenencxo n
rpyc npn c. Kpnnnna, Pycencxo. Cne Bropara cneronna nona ns-
cnenannra na xacrena rpyc
38
me ar nponxenn n me sanoune
npoyunanero na pyrn pnmcxn xacrenn xaro Hone (Novae) npn Cnnmon
n Castra Martes npn Kyna es oaue a ce orxpnr nnxaxnn cnen or
repmannn.
Pasxonxnre n paona na pnmcxnre xacrenn, no n na pyrn mecra n
namara crpana, me oorarr oaue nrapcxara nayxa c nsnnpeno
orarn marepnann, ornacmn ce o marepnannara xynrypa n nem-
nnre rpannnn na Fnrapn or I o VI nex cn. Xp. Camo n xacrena
rpyc n neronara nnsxa oxonnocr me ar orxpnrn n xaranorn-
snpann na 20,000 xepamnunn ca.
39
H resn apxeonornuecxn mare-
pnann, saeno c marepnannre or pyrnre oexrn orxpnrn n Fnra-
pn, npecranr ne camo nnnara rama na ]opmn n yxpaca na xepa-
mnunnre cone or xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono, csa-
enn y nac, no noxasnar na-yenrenno sanasnanero n pasnnrnero na
xyoxecrnenara n sanaruncxara rpannn n rasn onacr.
40
II
36
3a nscnenann n raxnna orpomnn maman nrapcxnre apxeonosn
ne npnrexanar nnro neoxonmara npo]ecnonanna nororonxa, nnro
nmar ocraruno npaxrnxa. 3a orpomnoro xonnuecrno apxeonornuecxn
marepnann or ncnuxn ncropnuecxn n npencropnuecxn enoxn, npcna-
rn yxnanno no nnara repnropn na namara crpana re nmar camo na-
cmrnn npecrann n ro ne camo n nauanoro na nscneonarencxara cn
enocr, xoraro sanounar npoyunannra na pnmcxnre xacrenn y nac, no
n cera, noneue or nononnn nex no-xcno. Hpn rona resn nscnenann,
sacramn cnope namnre ncropnnn nepno na uyxo nnanuecrno n
namara crpana n cneonarenno nmam nnmo omo c namara xynrypa,
ne npecrannnar ocoen nnrepec n sa apxeonosnre, xonro no xonmnx-
rypnn copaxenn n no npenncanne orrope me nacouar ncnuxnre
cn cnnn n marepnannn pecypcn sa npoyunann na cnanncxara xynry-
pa or VI-VII nex, sa a oxaxar nenn npnopnrer npe xynrypara na
r.nap. npanrapn.
41
3a cncremarnunn npoyunann na rpaxncxara
n ocrananara npencropnuecxa xynrypa nnncnar xopa, cpecrna, no n
nnrepec, a cnacnrennnre pasxonxn, nsnpmenn n Cenrononnc, enn-
crnenn sanasen o ronma crenen anrnuen rpa n nna Rronsrouna
Enpona, me ocranar noneue or nononnn nex cne noronnanero my nce
ome nenynnxynann. Maxap n cmo no xonmnxrypnn npnunnn or cpe-
ara na 1970-re ronnn a ce sacnnna nnrepecr xm rpaxncxoro xy-
oxecrneno n xynrypno nacnecrno, n n rasn onacr nnncnar uax o
cera cncremarnunn apxeonornuecxn nscnenann, a npoyunannra npo-
nxanar a ce nsnpmnar espasopno cc nen a ce cnacn xaxnoro
moxe or orxpnrnra na nmanpnre, xaro ce npnnarar rexnnre meron
n cpecrna.
Hpn rona ccronne na nemara e sa yuynane ocrorencrnoro, ue
nnpexn cnan nnrepec na nrapcxara nayxa xm r.nap. pnmcxa eno-
xa n ncropnra na namara crpana n ne no-ronemn nnrepec xm npe-
mecrnamara xensna enoxa, n pesynrar na npenmno cnacnrennn
pasxonxn ca orxpnrn, a nonxora opn cncremarnsnpann n nynnxyna-
nn apxeonornuecxn apre]axrn, na npno mcro caxpanna n rpanesna
xepamnxa, xonro nosnonnar npocnenanero na pasnnrnero na rosn
pasen or npnnoxnoro nsxycrno n xyoxecrnennre sanarn n namara
ponna n reuenne na nnara nena xnnonerna ncropn. H axo nce
ome a nnncnar oomnrennn nscnenann sa nnoro rona pasnnrne, n
manxoro nynnxannn na rasn rema anar cna npecrana sa nero.
42
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
37
Kepamnuen c or Her mornnn
I-II n. Hp. Xp. (?)
(Cnnmxa Hcropnuecxn myse, Hona 3aropa)
uama or c. Heneconxa, Vxpana
III-IV n. (?)
(Cnnmxa pxanen Epmnrax, Canxrnerepypr)
Ome cne nynnxannra na npnnre pesynrarn or pasxonxnre n
pnmcxnre xacrenn n Fnrapn n n mnoroponnre cennma no onnnara
na Hpyr n n Rxna Vxpana, me ce oxaxe, ue ne camo ]opmnre n yxpa-
cara na xepamnunnre cone, no n rxnara cnoxna nponsnocrnena rex-
nnxa, nnro ca onecenn or pnmcxnre sanoenarenn, nnro nx ca nso-
perenn or cxannnancxnre rorn-repmannn, a ca nsnecrnn n ce npax-
rnxynar or mnoro cronern n namara crpana, sa xoero cnnerencrnynar
n orxpnrnre y nac rpnuapcxn nemn, nosnonnamn nsnnnennero na
rasn rexnnxa n arnpann nourn nno xnnonerne npen re a ce no-
nr n n uepnxoncxara xynrypa. H xoraro pycxnre nscneonarenn ce
npexnacnar npe neonxnonennre ]opmn n yxpacara na metonpnre na
cnanncxnre rpnuapn, orxpnrn n pycxnre semn, xaro ne namnpar
ocraruno cynepnarnnn, sa a nsnennuar nxyca n ymennero na cnon-
re macropn, camo ena manxa pasxoxa ns na-aneunnre n esns-
necrnn nrapcxn nponnnnnannn mysen me onee o nnnoro nm
nsrpesnnane, mom nnr, ue opasnnre na resn metonpn npecrann-
nar na-onxnonena macona npoyxnn na rpnuapcxnre paornnnnnn
n namara crpana mnoro cronern npen cmnre ]opmn n ocoenocrn
a ar orxpnrn n n uepnxoncxara xynrypa. A rona sacra na npno
mcro enn xepamnuen c n cnpxara na Epmnraxa, sa xoro e nncano
ocera noneue, orxonxoro sa xoero n a e pyro nponsneenne na uepn-
xoncxara xepamnxa n nennre metonpn maxap n no cncem pasnn-
uen nono. H ry ca saraunnre nnxrorpamn na nero, unero rnxy-
nanne e nsnn remara na rona nscnenane.
43
IOTH H IETH II
38
H n rosn cnyua arpnynnra, arnponxara n nponsxor na rosn c
me ar onpeenenn n ocxann nro npen nscneonarennre a
saenexar enn snaunrenno no-manx c ne camo cc cmnre ]opmn
n nponopnnn, no n cc cmnre xanxn, npnxpenenn xm pxxnre. A
manxnr c cn cron cxpomno n es ncxaxnn nperennnn or mnoro
ronnn n ena or nnrpnnnre na Hcropnuecxn myse n Hona 3aropa,
es a nosnana cno npouyr npanpannyx or aneuna Vxpana, o-
crnrnan o na-ronemnre nncnnn na xapnepara, orpeena sa raxnna
nponsneenn na npnnoxnoro nsxycrno: nenrpannoro mcro n exc-
nosnnnra na enn or npnnre cneronnn mysen.
Ho xepamnunnr c or Hcropnuecxn myse n Hona 3aropa cn-
cem ne npecrannna nxaxno nsxnmuenne c nonropennero na ]op-
mnre cn npn rona ne enoxparno! n xyoxecrnenn nponsneenn
or ena cncem pasnnuna xynrypna enoxa, sa xoro ne camo pycxnre n
repmancxnre nscneonarenn, no n mnosnna nrapcxn anropn, orpn-
uar xaxnaro n a nno npnemcrnena npsxa. 3amoro npn nnnmarenno
pasrnexane na xepamnxara or Cnrana e Mypem uepnxono nma
a orxpnem nnro ena ]opma, sa xoro a nma y nac nporornnn,
csanann n nponxenne na mnoro cronern n xnnonern no-pano.
A rona sacra n cnenn]nunara nponsnocrnena rexnnxa, xoro me crane
enn nn sanasena mapxa na uepnxoncxara xepamnxa: nenara
rnanna ocoenocr, c xoro r sacnyxeno nnn ne me saeme cnoe
onpeeneno mcro n xynrypnara ncropn na uoneuecrnoro.
Tasn cnenn]nuna camo sa uepnxoncxara xepamnxa rexnnxa me
e orxpnra n nauanoro na 1930-re ronnn n me nonyun nasnannero
eingeglttetes Dekor, xoero nrapcxnre apxeonosn me npenear xaro
us.craua repa+ura, xoraro uernpr nex no-xcno sanounar a cpe-
mar n no xepamnunn cone, orxpnrn npn pasxonxn na oexrn or cn-
cem pasnnunn enoxn, npemecrnamn c mnoro nexone uepnxoncxara
xynrypa. Maxap n nrapcxnr npeno a ne orronap rouno na nem-
cxoro nasnanne, ro noxasna no-rouno or nemcxara yma sa xaxno crana
yma: ne sa nsrnaxane na nonpxnocrra na xepamnunnre cone, a sa
rxnoro nsncxnane, xoero ce nsnpmna c ocoena nponeypa n c no-
momra na xocrenn npemern. H no rosn naunn ca nnn yxpacnann n
reuenne na mnoro nexone xepamnunn cone npen rxnoro nsnnuane n
xepamnunn paornnnnnn na mnoro mecra n namara ponna. Ho n sa ca-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
39
Kepamnxa or crapara xensna enoxa n Tpaxn
(Ho M. ununxona)
1. Innnenn cone or Hone
2. Innnen c or c. Kpnnoon, Bpauancxo
3. Innnena ypna or c. Hapenpo (Enxe), Bymencxo
4. Innnena ypna or c. opnna, Bapnencxo
II
40
moro nsnnuane e nna nsnonsnana ocoena rexnonorn, npn xoro co-
nere onnar cnn o uepen nnr, xaro n rxnoro xauecrno snaunrenno
ce noopna.
44
Cmecrnynanero na rasn rexnonorn mnoro cronern
npen ocnonananero na xacrena rpyc e nsnecrno or nynnxannn na
orxpnrn npn pasxonxn n Fnrapn rpnuapcxn nponsneenn nro npe-
n a cranar nsnecrnn xnnnre apre]axrn, nonyuenn npn pasxonxnre n
rpyc, xonro me nsnar na n cnr nenosnaro ororana xonnuecrno
nenrnuno opaorenn cone. Ho raxnna cone n nemn sa rxnoro
nsronne me ce orxpnr na mnoro mecra n namara ponna, xonro ne
morar a ce cnpxar c npnccrnnero n enocrra na rorn, a rxnara
arnponxa crnra nasa o V-VI nex np. Xp.
45
Bnpexn ue nsncxanara xepamnxa ne e neonxnonena cpe maco-
nara npoyxnn na xepamnunnre paornnnnnn n namara crpana, nnro
enn or nennre nscneonarenn nma a norpcn nxaxna npnemcr-
nena npsxa npn xepamnunnre cone, nspaorenn mnoro nexone no-
xcno n paornnnnnn, oraneuenn na mnoro crornnn xnnomerpn or
rexnnre naxoxn. A no rona npeme neue cmecrnyna n rnpe orara
nayuna nnreparypa sa rasn rexnnxa, nor ce oxnnenn cnopone sa ne-
nn nponsxo n nrnmara, no xonro nxon cone, na xonro r e npn-
noxena, ocrnrar o Cpena n 3anana Enpona. H e nannno ecrecr-
neno, ue r cmo me e npnnncana na neonxnonenoro xyoxecrneno
macropcrno na repmannnre n rosn cnyua rona ca necrrornre, or-
npannnn ce na cno noeonocen noxo, xoro me cxpymn ocnonnre
na Pnmcxara nmnepn, sa a nsrpar npxy rx Cnemenara Pnmcxa
nmnepn na Kapn Bennxn, r.e. Hpnn repmancxn pax npemecr-
nennxa n npenecrnnxa na ope nosnarn na namero cnpemne Tpern
pax. A sacnyrara sa orxpnnanero n na rosn xapaxrepen ener na rep-
mancxara xynrypa n nsxycrno npnnanexn na enn or rnannnre
npecrannrenn n pasnpocrpannrenn na mnra sa necrrornre-repmannn,
Eyap Fennnrep
46
, xoro nape c neonora na xnnonernara repman-
cxa xynrypa I. Kocnna
47
n ncropnxa Hynnr Bmnr
48
me yxpenn nayu-
nnre ocnonn na repmancxara nannonanna oxrpnna n me nxnonn
cno napo a ce ornpann xm ncropnuecxara cn ponna n oennn n
ena pxana.
Cne xaro n uyxara n nrapcxara nayuna nnreparypa neue e nncano
mnoro sa rasn rexnnxa n sa ne nma nsaena y nac opn ronma mono-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
41
Hsncxana xepamnxa or Fnrapn (I-V nex)
1. n 3. xnmono, 2. Caonen, 4. 10. rpyc, 11. 3ona,
12. Apnryc, 13. Maapa, 14. Apnryc
(Ho H. Barannncxn n F. Ftorrep)
II
42
rpa]n,
49
ryx nma a ce cnnpame na noponocrn, sacramn nenoro
nsnnnenne n na cnoponere ornocno nenn nponsxo, orpasenn ram
nsuepnarenno. Karo npnsnaname npanoro na ncexn anrop a xomenrnpa
nsnoxennre or nero ]axrn copasno c resara, xoro cam samnrana, ne
moxem oaue a ne orenexnm nxon nexopexrnocrn npn rona nsnoxe-
nne, xaro snaunrennoro nonennane na orpnnarennnre peaxnnn or
crpana na penna nsnecrnn anropn ornocno nporepmancxara arpny-
nn na rasn rexnnxa. Taxa ome nennr orxpnnaren ne moxe a npemn-
un manxn po na opasnn or nenoro npnnarane, ocrnrnann Cpena
n 3anana Enpona rona ro ce mun a ocnn c nensmoxnocrra na
necrrornre a pasnnr ocraruno, npen re a ar noronenn or
xynnre n a ce ornpanr na cno noxo xm Pnm. B cnenamnre ronnn
me e oaue orxpnr snaunrenen po raxnna cone n Vnrapn n
Pymnn n axo cpe ynrapcxnre nscneonarenn mnennra sa nponsxoa
na rasn rexnnxa no ope nsnecrnn na ncnuxn nonnrnuecxn co-
paxenn ce pasnonar,
50
n Pymnn ce nsnarar ope oocnonann
mnenn, nornpxanamn nenn anroxronen nponsxo,
51
maxap cxopo
n re a ar sarnymenn or npononnnnre na o]nnnannara oxrpnna sa
nponsxoa na pymncxn napo n neronara xynrypa, xoro ne rpna a
e pyr ocnen pnmcxn r.e. nacenennero ce pomannsnpa ome
cne npncennnanero my xm Pnmcxara nmnepn n n crpanara ne
moxe a nma pyrn xynrypnn rpannnnn, ocnen pnmcxnre.
52
B cnoponere, xonro nsnnxnar na cmara rema n n Fnrapn, npnun-
nnre n nononre ca nourn cmnre c pasnnxara, ue sa nocnrenn na nona-
ra rexnnxa ce cunrar nnn cnannnre, nnn npanrapnre, xaro cno-
pr nsnnxna nn npsxa c nexponona npn Honn nasap.
53
H rosn cnop
cmo nma a e paspemen oxonuarenno n enosnauno, nonexe ce
non es enemenrapna npecrana y cnopemnre sa pasnpocrpanennero na
nsncxanara xepamnxa n namara crpana npes mnnannre enoxn. B cmoro
nonoxenne me ce oxaxar n cnopemnre na rasn rema n pyrnre enpo-
necxn crpann, xero raxnna cone ce nonnar or xpa na IV nex n
ocnonnnr cnopen nnpoc me e na xaxno ce nxn nnncara nm sa
cpannnrenno nr nepno or oxono uernpn nexa, npes xoro raxnna
cone ne ca nnn nsnecrnn nnro no nnmeca, nnro na mrosana n sana.
A nannunero nm y nac me e perncrpnpano opn aneue na mr or
Crapa nnannna.
54
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
43
Tpaxncxa xepamnxa
1. uama, Knpnnomeroneno 2. uama, Mnxannu, panna ponsona enoxa
3. Kanrapoc, Hnonnn, xcna ponsona enoxa 4. Acxoc, Fepexercxa mornna
5. Acxoc, Rnannre, panna ponsona enoxa 6. uama, Hono ceno, Bnnncxo, xcna
ponsona enoxa 7. Vpna, Acenonen, panna xensna enoxa
(Cnnmxn Posa Cranena)
II
44
H ecrecrneno, nnxo ne ce sannrna, xoe e rona nacenenne, xora e om-
no ram n xe e ornmno n xpa na IV nex. A nnxo ne ce sannrna, samoro
ncnuxn snar ope, ue rona morar a ar enncrneno omnnre or
Cxannnann rorn-repmannn, xonro n xpa na IV nex me ce ornpanr na
noeonocnn cn nr xm Pnm, orram xm Hcnann n A]pnxa, sa a ns-
uesnar n nenrnero n mcroro nm n Rronsrouna Enpona a e saero
or cnannnre.
* * *
Enonpemenno n napanenno cc cnopa sa cnanncxn nnn npa-
nrapcxn nponsxo na xepamnxara n pannocpenonexonnnre nex-
pononn n Fnrapn n c nscnenannra na nere crapn nrapcxn
cronnnn Hnncxa n Hpecnan, n nenrpa na nnnmannero na namnre
ncropnnn n apxeonosn npes nocnenara rpera na mnnann nex me
e nocranena ena pyra rema, xoro nocrenenno me npnone
cno oueprann xonrypn: remara sa raxa napeuenara rpaxncxa xyn-
rypa n namnre semn maxap n r a sacra cara n xyoxecr-
nenoro rnopuecrno na enn cnope orpomnoro onmnncrno or n-
rapcxnre yuenn oranna nsmpn napo, nmam nnxaxna npsxa nnro
cc cnannnre, nnro c npanrapnre, a ome no-manxo cc cnpe-
mennoro nacenenne na namara crpana.
55
ue omnnre or narara n
3axapnarnero cnannn, xaxro n xan Acnapyxonnre npanrapn-
rmpxn or aneuna Monronn (nnn Hamnp?) sannaenn onycrennre
cne mnoroponn nonn n ennemnn repnropnn na namara pon-
na, nec snae ncxo nrapcxo ere, a rona snanne ce narpanna na
namn napo exenenno or nrapcxnre maconn menn. H ronxona
no-crpanno nsrnexa rona, ue remara sa rasn uyxa na namn na-
po xynrypa nsnenax sanouna a npnnnnua nnrepeca na nrap-
cxara no n uyxara omecrnenocr, xoro ororana, a n cera nce
ome snae sa rosn oranna nsmpn napo rnpe manxo sa a ne
xaxem nnmo. Hnrepecr xm nero nonara ena nsnoxa, orxpnra sa
npnn nr n Co]n npes 1972 ronna, xoro no pasnnunn ]opmn
me e npecranna neue snaunrenno oorarena n npes cnena-
mnre rpn ecernnern. Ho rasn nsnoxa npecrannna nsnenaa ne
camo sa mnpoxnre omecrnenn xprone, a opn n sa cnennanncrnre-
apxeonosn, xonro o rosn momenr ne snar nnmo sa orpomnn po
nponsneenn na anrnunara xepamnxa, npcnarn no cxnaonere na
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
45
mysenre n namara crpana, or xonro ororana camo manxo exsemnnpn
ce nsnarar n nenrpannnre n nponnnnnannnre mysen. Ena npes
ecernnernero, npemecrnamo nsnoxara, me sanounar a ce no-
nnar manxo no manxo n nayunara nnreparypa orennn nscne-
nann, nocnerenn na craporo xyoxecrneno n xynrypno nacnecrno
n namnre semn
56
, a ena neronma crarn
57
nsnsna enonpemenno
cc crarnra sa xepamnxara or pannara xensna enoxa, sa xoro
eme cnomenaro manxo no-rope me opne nnnmanne cmo n na
nnpoca, ue nacennannre namnre semn rpaxn ne camo ca nnn
cnpemennnnn n yuacrnnnn n Tponcxara nona, no n ue rxnoro
nsxycrno n no-cnennanno nponsneennra na xepamnxara n merano-
opaorxara nsnnpeno cnnno nanomnr na oranna nsnecrnnre na
nayxara naxoxn or pasxonxnre n Tpo. Be mnne ome nourn nno
ecernnerne o orxpnnanero na nsnoxara Tpo n Tpaxn n cro-
nnnara na IP, na xoro me ar emoncrpnpann na-ouennnre
npnmepn or resn npnnnxn. Honnrnuecxara camonsonann na IP me
uopmn na xepamnunn cone or Tpo I n II
(Ho Chr. Podzuweit
58
)
II
46
nonpeun oaue sa npannnnara onenxa na rasn nsnoxa, ocranana
nesaensana ncrpann or nnnmannero na cneronnara nayxa. A ena
ncxycn n onpeenenn nayunn cpen, sanounana manxo nonp rasn
nsnoxa n nmama sa npemer n nen nscnnane snauennero na Tpo
nnn no-cxopo penarnnnpane na rona snauenne me orxnonn nene-
nacoueno nnrepeca na yuennre n or nrapcxnre namernnnn, no-
xpenmn neyonara sa rnannnre nsynrenn na ncxycnra resa
sa npnemcrnenocr na enponecxara xynrypa or pennara xynrypa na
Fnnsxn Hsrox. H axo ne ronemn nsnoxn n Iepmann, npecrane-
nn ome ne ecernnern no-xcno, saeno c nopenara nsnoxa ram
n na rpaxncxara xynrypa a noxpenr cmo rasn resa,
59
axnenrr
neue ce nocran na npno mcro npxy xynrypara n nsxycrnoro na
xernre, unro pxana n nennre nonoorxpnrn sa nayxara namer-
nnnn saemar nenrpannoro mcro n nscnenannra, orronapmo n na
rxnoro ecrnnrenno snauenne sa cneronnara xynrypa. Axo n resn
namernnnn a penarnnnpar snauennero na Tpo n na namnre semn n
rasn ncropn, mcroro nm xaro mocr sa npeananero na xynrypnnre
nnnnn na cenep n ceneposana ne camo ue nma a e orpeueno,
no ome noneue me ce yrnpn. H rxmo namernnnnre na xercxoro
nsxycrno me nn nacouar xm opasnnre sa na-crapnre nponsne-
enn na xepamnxara n meranoopaorxara n namara ponna
xoro neue ce nna ne xaro aneuna nponnnnn n nepn]epnra na
rnannnre xynrypnn nenrpone n Crapn cnr, a xaro pannocrona n
neennma uacr or cmn xynrypen xpr, oxnamam nenn Honrn-
cxn paon o crennre na cenep or uepno mope.
Apxeonornuecxnre nscnenann npes nocnennre ecernnern na
XX nex n Fnnsxn Hsrox n Cpena Enpona me noxaxar oaue cmo,
ue cunrannre sa eranon npn onpeennero na xpononornra na xepa-
mnunnre cone-opasnn or r. nap. Tpo II, a nmenno apxeonornuec-
xn cno, cunran or nxon apxeonosn sa orronapm na mnrnunara
nnn peannara Tpo n arnpan or rx ns ocnona na napanenn or
naxoxn n Ernner n rperoro xnnonerne np. Xp., ca rnpe nponema-
rnunn, r xaro cone c rnpe cxonn ]opmn me ar orxpnrn n n
snaunrenno no-crapn, no n n na ne xnnone1n no-xscnn apxeono-
rnuecxn cnoene. H rona ce ornac nmenno sa na-xapaxrepnnre ]opmn, n
rona uncno ypnnre, xanrapocnre n uamnre cc cnnno nsaenn pxxn.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
47
Kepamnxa or Tpo
1. Tpo II, 2. Tpo IV, 3. Tpo VI, 4. Tpo VI-VII, 5. Tpo VII, 6. Tpo VIII
(Cnnmxn pxannn mysen Fepnnn)
II
48
Hporornnnre na resn ]opmn me cpemnem ome n na-onnnre
cnoene na cennmnnre mornnn n Cnpn n Hopann na-pannn xn-
nnma n rpoone or crapoxamennara enoxa.
60
A uamxn n xanrapocn c
nsnxenn narope n nacrpann pxxn, xaxnnro me nnnm ena nn
ne nn ncnuxn namn nponnnnnannn mysen
61
n ca orxpnrn n rpoone
or ponsonara n pannara xensna enoxa, me namepnm cpe no-
rpeannn nnnenrap or omnpnnre nexpononn n Kapnarnre n Rro-
nsrouna Hanonn na repnropnra na nemna Pymnn
62
, Vnrapn
63
n Xpnarn.
64
H nmenno re ce arnpar n xcnara xensna enoxa,
xoro npes nropara nononnna na npnoro xnnonerne np. Xp. e neue
xapaxrepna n sa nna Cpena Enpona.
Bs ocnona na resn xcnn naxoxn repmancxara apxeonoxxa npo].
Mennep-Heensnx,
65
nsnexa ena nona reopn sa nponsxoa na
enponecxara xynrypa, xoro n ecrnnrennocr npecrannna camo
nepe]pasnpane na nsuepnarenno n aprymenrnpano orpeuennre nen
na I. Kocnna
66
sa craporepmancxnre ocnonn na nnnnnnsannra n
na nnroncxo-amepnxancxara anropxa Mapn Inmyrac
67
sa ponra
na ueprapcxnre nnemena or npeypancxara onacr, xaro nocnrenn n
pasnpocrpannrenn na cmara enponecxa nnnnnnsann, nnamn ce
n xauecrnoro na ocnonen ]axrop sa pasnnera na omoenponecxara
xynrypa na xensnara enoxa. H n rasn reopn na nnnara repmancxa
nscneonarenxa, a n n reopnnre na nennre npemecrnennnn unnro
rpyone r ne nnrnpa Tpaxo-xnmepncxnr opasen cnr (xoero
nonrne r nocran n xannuxn) nsomo ne cmecrnyna. A anroxron-
nara enponecxa nnnnnnsann ce sapaxa or camo cee cn.
Kepamnxa or Hopann, Kpnr n Fanar
1. Hepnxon VII cno, 2. Hpemnnocxa xepamnxa or Knoc / Kpnr,
3. Hpennacrnuen nexponon n Haxaa npn Hyxcop, Iopen Ernner,
4.-7. Hexponon n Iomnna nyn Iaop (Fanar)
(Ho Kenyon
68
, Evans
69
, Flinders Petrie
70
n M. Gum
71
)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
49
Xanmarcxa xepamnxa or Rronsrouna Hanonn
(Ho C. Metzner-Nebelsick)
Ho rxmo apxeonornuecxnre nscnenann or neonnra n xanxonnra
n namara ponna, a n n nenn sanaen Honrncxn paon, nxnmunam
xaxro Cenepnoro, raxa n Rxnoro Hpnuepnomopne c Mana Asn, me
nn noxaxar ne camo neccrorennocrra na resn reopnn, no n ecr-
nnrennoro my mcro n nsrpaxanero na enponecxara nnnnnnsann.
H rona e nmenno Tpaxo-Knuepnncxn1 xyn1ypen xpsr no es
xannuxnre, xonro my nocran mmnxencxara npo]ecopxa. Kannuxnre
ca sa nnorepmancxara paca n nnorepmancxara penna xynrypa. A
xaxro noxasnar nscnenannra na naneonnnrnncrnxara n renernxara,
cmo n sa nnorepmancxnre esnnn. Ha rosn nnpoc me ce npnem
no-nararx n rona nscnenane, sa a ro pasrneame nopono.
II
50
Ocnonnn rnnone xercxa xepamnxa or Honoro napcrno
(Ho Andreas Mller-Karpe)
Hpen a nanycnem remara sa xepamnxara, rpna oaue ocoeno
a nouepraem nenoro snauenne xaro ornpanna rouxa n opnenrnp
sa nscnenannra na crapara xynrypna ncropn na nacenennero na
namara ponna npes nsmnnannre ner nnn mecr xnnonern. A sa
resn nscnenann me nn nomornar na-mnoro apxeonornuecxnre
npoyunann npes nocnennre ne rpern or mnnann nex n Mana
Asn, n ro no nnara nena repnropn n n nnara xomnnexcnocr na
nnpoca. A xaxro me nnnm no-nararx npn namero nscnenane, ryx
ca enaxno naxnn n orxpnrnra or nocnennre onoennn ronnn n
Cnpn, Anaona n Tpo, no n sacera nsnecrnnre camo na recen xpr or
cnennanncrn nscnenann n Iopna Meconoramn.
Or nsxnmunrenen nnrepec sa nac n rosn cmncn ca pasxonannre n
nscnenann apxeonornuecxn xomnnexcn n Anaona, xero nape c
ocranxnre or ronemnre nonnrnuecxn nenrpone na xercxara pxana
npes enoxara na nenn na-ronm nxonomnuecxn n xynrypen pasnner
n npnnre rpn uernprn or nroporo xnnonerne np. Xp. cnope
nsnpnerara xpononorn ca pasxpnrn nsnnpeno nennn cmo n
sa nac apxeonornuecxn marepnann or nenocpecrneno npemecrna-
mara enoxa: rpnnaecerre napcxn rponnnn c nenoxrnar n nourn
nannno sanasen norpeanen nnnenrap n rx ropocrra na Myse
na anaroncxara nnnnnnsann n Anxapa. Maxap xepamnxara ram n a
ccran cpannnrenno manxa uacr, r noxasna, ue noneuero or ]opmnre
na conere, xaxro n ocnonnnre rexnnxn na rxnara nspaorxa, ome n
rasn panna enoxa ca ocrnrnann o nnnoro nm cnpmencrno n ue
re me ce sanasr npes nnoro cnenamo xnnonerne.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
51
Xanxonnrna xepamnxa or Anaxa Xtomx (III xnnonerne np. Xp.)
(Pasnn nsrounnnn)
II
52
Tyx cmo nnrepecnn sa nac ca xaxro ncnuxn nnone xepamnunn
cone, nponsnexann, ynorpenann n excnoprnpann n reuenne na
nourn nno xnnonerne, npes enoxnre na Craporo n Honoro napcr-
no n Xercxara pxana, no n cornomennero nomexy nm cpe ap-
xeonornuecxnre apre]axrn, nonyuenn npn pasxonxnre or mnnann
nex, nsnpmenn c na-ronma npennsnocr or repmancxnre n rypcxnre
apxeonosn xoero e noxasano cnpmeno narneno na rannnnre na
ccenara crpannna. Hexa opnem nnnmanne na mnpoxoro pasnpocr-
panenne na noneuero ]opmn, xonro me nponxnm a cpemame y nac
ne camo npes nnara ponsona n xensna enoxa, no n n enoxara na
pnmcxoro nnanuecrno o nenn xpa unro xepamnxa me nn ce
npecran ne camo or uyxn, no n or namn nscneonarenn, sa cs-
anne na nxaxnn mnnmn rorn-repmannn n npoyxr na cmo mnnma
uyxa rpannn, npncaena xm namara penna xynrypa.
Cmram sa ena nn ne nsnnmno a orenexa, ue nrapcxnre apxeo-
nosn nnro nor noonn crarncrnxn, nnro nmar nsmoxnocr a rn
nor ns ocnona na nnmoxnn po nscnenann na ocrarnnre or
pennara xynrypa n namara crpana, xonro cnrypno ne sacrar n 1 %
or onona, xoero nce ome e cxpnro no semra. H e nannno ocnnmo
n saxonomepno, ue oomennra, xonro ce npanr n nscnenannra nm,
ne morar a ar nepnn cmo xaxro ne morar a ar nepnn n
cpannennra c noneue nnn no-manxo cxonn apre]axrn, xonro c mnoro
manxn nsxnmuenn ne nsnnsar nsnn cnpemennnre rpannnn na nama-
ra pxana n nenocpecrneno rpannuemnre nec c ne onacrn. Ha
rosn ronm xomnnexc or nnpocn me ce npnem no-nararx n rona
nscnenane, samoro ro nxnmuna ne camo xepamnxara, no n ncnuxn
pyrn onacrn or xyoxecrnennre sanarn n xynrypara.
* * *
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
53
Pasnpocrpanenne na pasnnre nnone xepamnxa n Xercxara pxana
Cpenoxercxn nnnenrap or Axponona n Capnca (Kymaxn) rope
Kcnoxercxa xepamnxa or Xaryma (Foras-xto) ony
(Ho A. Mller-Karpe)
II
54
Apxeonornuecxnre nscnenann no nnara repnropn na xynry-
para Cnrana e Mypem uepnxono n npen ncnuxo no nenara ns-
rouna uacr n nemna Rxna Vxpana me onpnnecar n sa nscnna-
nero na penna nponemn, cnpsann c xyoxecrnenara opaorxa
na meran n nsrornnero na yxpamenn.
Hponexann ornauano camo npxy nexpononnre, apxeonornuecxnre
pasxonxn no omnpnara repnropn, xero n nponxenne na uernpn ne-
xa ce pasnnna n npon]rna xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono,
npes nocnennre ecernnern na XX nex re ce pasnpocrnpar n no
mnoroponnre cennma n rosn pernon, xero nape c npenmno
xamennnre xnnnmnn crpan,
72
nsnnxnar ronm po sanaruncxn
paornnnnnn, noennnn, cxnaone n ncensmoxnn rexnnuecxn co-
pxenn. B meranoopaornamnre paornnnnnn npes nocnennre
ronnn ca orxpnrn xannn, nepnn ]opmn, no n ronm po pa-
xynann npemern or rxnara npoyxnn or na-npocrn ponsonn
]nynn sa nceoma ynorpea na mnpoxnre xprone or nacenennero
o cxnonennn annnxannn, orpnnnn n pyrn npecrannrennn
npemern or naroponn merann cc cxnonennn xamnn, xaxnnro
ce cpemar no nnara repnropn na Rronsrouna n Cpena n Enpona
npes r. nap. Enoxa na Bennxoro npecenenne na naponre n ce npenp-
mar n ocnonen ener na nsxycrnoro n ne.
73
Hpnnncnann na repman-
cxara pannocpenonexonna xynrypa, resn snarapcxn nponsneenn
cc cnonre cnenn]nunn ]opmn n xyoxecrneno nsnnnenne ca cun-
rann or nscneonarennre xaro penpesenrarnnnn sa nsrnuenn nxyc
na repmancxnre nnemennn noxone, cnmnon na rxnoro nncoxo nono-
xenne n omecrnoro n na marepnannoro nm naroccronne. Opasnn
or rx nnxame na ncnuxn nsnoxn na cpenonexonnoro nsxycrno, re
saemar na-naxnn mecra n mysennre excnosnnnn, a rexnn penpo-
yxnnn nsnnnar xyoxecrnennre ]oroanymn, nocnerenn na np-
xonnre nocrnxenn na repmancxara cpenonexonna xynrypa. Ho n
ryx orxpnnanero na paornnnnnn sa resn saenexnrennn nponsne-
enn na snarapcxoro nsxycrno cpe xynrypara Cnrana e Mypem
uepnxono me nomorne na nscneonarennre a ycranonr snaunren-
nara pon na mecrnara rpannn, cnenana n oorarnana n npo-
nxenne na xnnonern n orpomnn Honrncxn paon or Mana
Asn o Kanxas n crennre na Cenepnoro Hpnuepnomopne.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
55
Fepnamencxn mnennpen xomnnexc (Rxna Vxpana)
Marpnnn sa nuncra ]nyna n annnxannn
(Ho H. C. Bnnoxyp)
3a npnn nr cranar nsnecrnn na omecrnenocrra orxpnrnre npn
pasxonxn npes 1990 ronna o cenoro Fepnamenxa n Mornnen-Ho-
oncxn paon na Bnnnxara onacr na nenn pr na necrp n
Rxna Vxpana snarapcxn paornnnnnn, oennenn n nn xomnnexc
cc sanasenn marpnnn n e]exrnn exsemnnpn or ouennno ronma
nponsnonrenna enocr or xpa na V o VIII nex. Pesynrarnre or
pasxonxnre ce nsnacr or rexnn pxononren, axaemnx Hon Cpy-
nennu Bnnoxyp, n oxna na VI Mexynapoen xonrpec no cnann-
II
56
cxa apxeonorn n Honropo npes anrycr 1996 ronna n ce nynn-
xynar n marepnannre na Konrpeca
74
, no ocranar nce ome nensnecrnn
sa onmnncrnoro repmancxn (n nrapcxn!) apxeonosn. A npn ny-
nnxannra na pesynrarnre or pasxonxnre Bnnoxyp ornono nonnra
nnpoca sa ernnuecxn nponsxo na csarennre na ronemn po
nponsneenn na snarapcxnro nsxycrno or na-nyxcosnn xyoxecr-
neno nspaorenn yxpamenn, namnpann no nna Hsrouna n 3anana
Enpona, o npocrn ponsonn ]nynn n roxn sa xonann sa exenenna
ynorpea na mnpoxn xprone or nacenennero, unro moa me e
ocoeno pasnpocrpanena o VIII nex, xoraro rornre-repmannn neue
ca nsuesnann. H axo nemcxnre anropn n o cera nce ome nopxar
cnora nepcn, ue camo repmancxnre xyoxecrnenn rnopnn ca mor-
nn a nnoxar n nspaorxara nm cno nxyc n npoeno macropcrno,
orpasnamn nncoxnre ocroncrna na rxnara paca,
75
camo enn
ern norne npxy nayunara nnreparypa no nnpoca me noxaxe
cno, ue ome n npnnre nscnenann na ]nynnre n pyrnre yxpa-
menn or Enoxara na Bennxoro npecenenne na naponre or nerep-
mancxn anropn ce sacrnna cranonnme, npornnno na rona.
76
Maxap n
rnannoro nscnenane no rosn nnpoc, xoero rpna a oomn
pesynrarnre or nponxnnnre noneue or eno cronerne nscne-
nann cmo xaxro n no nnpoca sa nsncxanara xepamnxa me
nanpann nrapcxnr apxeonor H. Barannncxn.
77
Heronnre saxnmue-
nn npornnopeuar cncem ouennno na pesynrarnre or npoyuna-
nnra my n me ar nannno oescnnenn camo ne ronnn no-
xcno c nynnxannra sa orxpnnanero na nponsnocrnenn xom-
nnexc n Vxpana or Bnnoxyp.
78
Hsnnpeno rpyoemxoro, xomnerenrno n nsnpmeno no ncnuxn
npannna n cc ncnuxn nsmoxnocrn na cnpemennara nayxa nscne-
nane na Barannncxn e nanpaneno no nopuxa n c noxpenara na
repmancxnre apxeonosn, orneuarano e n nocnenn rom na npe-
crannrennoro nsanne na apxeonosnre or IP, xoero c nero me npe-
crane a nsnnsa, xaro orronap cc cnoero nsncxano o]opmnenne
n nayuen crnn na na-nncoxnre nopmarnnn na cnpemennara nayxa.
Ho... Cmo xaxro nscnenannra na Bonarnennu, ro ne moxe a
nornpn cc cnonre pesynrarn nocranennre npe nero saaun
oxasnanero na repmancxn ernnuecxn nponsxo na xyoxecrnennre
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
57
-
Pasnpocrpanenne na ]nynnre or rnn R (no H. Barannncxn)
rnopnn, nspaornann n reuenne na nexone ]nynnre n pyrnre noo-
nn yxpamenn or naroponn merann n pons. H cmo xaxro npn
Bonarnennu, npnnoxennre n xm rona nscnenane reorpa]cxn xaprn
II
58
Annnxannn or cxnrcxn rpoone (V n. np. Xp.?)
1.-2. 3onoro xypran, 4. Mapnynon, 5. Paxmanonxa
(Ho A. B. Hntnncxa n A. H. Tepenoxxnn)
rosn nr sa pasnpocrpanennero na raxnna yxpamenn n npenmno
na ]nynnre ne anar nnxaxnn yxasann, ue rexnnre csarenn ca
nnn cxannnancxn rorn. 3amoro xaprnre noxasnar rouno xora n n
xo paon rpna a ce rpcr snarapcxnre arennera, a n xaxnn ca nnn
no nponsxo macropnre. opn or npnnoxennre xm crynra ecer
xaprn a nsepem npenocnenara, npn xoro ca nocouenn na-mnoro
]nynn, orxpnrn na repnropnra na namara ponna no npemero,
xoraro r cnope repmancxnre nscneonarenn e nnna c rorn-
repmannn, namepennre na ne ]nynn ce por na npcrn. A cnope
nynnxynannre n nauanoro na 1980-re ronnn nscnenann,
79
no rona
npeme por na orxpnrnre nsnn namara crpana ]nynn nannmana
5000 xoero uncno me ce ynon npes cnenamnre ecernnern, xoraro
nmanpcrnoro no repnropnnre na Vxpana n Monona ce npenpma n
napoen cnopr,
80
ynecnen or cnpemennara rexnnxa, xaro nncrpyxnnn sa
nsrornne na camoennn erexropn sa meran morar a ce namepr n
nnrepner n pxannnre oprann oranna neue ca sarynnn xonrpon
npxy nosemnnre orarcrna na resn pxann.
H ryx naxar cmnre npnnnnnn, xaxro npn xepamnxara, xaro n
meranoopaorxara cnena omara sa nenn Honrncxn paon
mnoronexonna rpannn, a ne nxaxna mnnma rpannn na nxaxnn
mnnmn cxannnancxn rorn. H nesanncnmo or rona, ue ca orxpn-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
59
unyna, roxn n annnxannn or pasnn uacrn na Enpona (IV nex)
1. Anaxna npn Knyx (Pymnn), 2. Can Mapnno, 4. Kepu, 5. Honeuxo, 3. n 6. Cenrec
(Vnrapn), 7. Kpnm, 8. Knyx, 9. upannn, 10. n 11. Hcnann.
(Ho K. Xoper, E. Bamepc, H. Barannncxn n M. F. Byxnn)
rn na mecra, oraneuenn nomexy nm na xnnn xnnomerpn, meran-
nnre yxpamenn, sa xonro ce rnpn n nayunara nnreparypa, ue nnn
opasen na repmancxara xynrypa, noxasnar ne camo crnnono enn-
crno, no n ue ca nsrornenn n arennera, cnenamn ena n cma penna
xyoxecrnena n rexnnuecxa rpannn.
II
60
1.-2. Annnxannn or Kenepmecxara n Kocrpomcxara mornna
3. Hoxnnna or Menrynoncxoro cxponnme
pxanen Epmnrax, Canxrnerepypr
(Ho B. A. Hntncxa / A. H. Tepenoxxnn n E. Hpnnx)
ue rasn penna xyoxecrnena rpannn y nacenennero na Cenep-
noro Hpnuepnomopne ne e nnro anroxronna, nnro nponsnnsa or a-
neunn Hsrox nnn Henrpanna Enpona, xaxro ce crpemr a nn ye-
r nxon nscneonarenn npes nocnennre ronnn, noxasnar ome
na-crapnre cxnrcxn norpeenn oxono onnoro reuenne na nenp
n na cenep or Kanxas. H rexnnr nnnenrap, nxnmunam mnoroponn
snarnn yxpamenn, noxasna cmo xaro namepennre n namara po-
nna rpaxncxn cxponnma na-rcna npnemcrnena npsxa c xyn-
rypara n nsxycrnoro na xercxo-acnpncxn xyoxecrnen xpr or
Hpena Asn, xm xoro npnnanexn nennr Honrncxn paon
npes nroporo, rperoro, uernproro n opn neroro xnnonerne np.
Xp. o ooconanero my npes ennnncrnunara n pnmcxara enoxa. H
xoraro ce ronopn sa camonrna xynrypa na rpaxnre n cxnrnre,
rpna a ce nsxoxa nmenno or npenocranxara, ue resn napon ca
nnn uac1 o1 enn n csm e1noc c om nponsxo, xyn1ypa n esnx.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
61
Annnxannn, orpnnna n meu or Menrynoncxoro cxponnme (V n. np. Xp.)
pxanen Epmnrax, Canxrnerepypr
(Ho E. Hpnnx)
II
62
Tpaxncxa ropenrnxa
1. 4. Annnxannn
(Cnnmxn A. unnnnrnpon)
B rosn cmncn ca ennoymnn xaxro anrnunn-
re ncropnnn or Xepoor o Hpoxon, raxa n np-
nnre cnpemennn nscneonarenn na cxnrcxara
xynrypa, xaro Pocronnen, xoro nspnuno no-
ueprana n npnemcrnenara npsxa mexy cxnr-
cxoro n rpaxncxoro nsxycrno, n nnnnnra na
xercxo-acnpncxn xyoxecrnen xpr npn ns-
rpaxanero na ]opmenn esnx n cemanrnxara na
cxnrcxoro nsxycrno.
81
Bnnnnra na npancxara
xynrypa ce nonnar snaunrenno xcno, xoraro
rpaxncxoro n cxnrcxoro nsxycrno neue cn nmar
cnon cocrnenn nspasnn cpecrna, orronapmn
na rexnnre pennrnosnn npecrann n na rexnnre
pennrnosnn pnryann, xonro ce ornnuanar xopen-
no or yannsma na 3opoacrpnsma. H opn xoraro
cxnrcxnre n rpaxncxnre noxone npnrnar
xm ycnyrnre na npancxn snarapn, nocnennre
npanr ncnuxo nsmoxno a ce npncnocor
xm resn nsncxnann a ue npn ronmara uacr
or nponsneennra na rpaxncxara n cxnrcxara
ropenrnxa ce xacae n sa nponsneenn na mecr-
nn arennera, cnnerencrnyna ne na nocneno
mcro marpnnara or Ipunnono, orxpnra na
xnnn xnnomerpn or npancxnre xynrypnn n
nponsnocrnenn nenrpone.
C resn ocrorencrna ne ce copasnar nnro
repmancxnre, nnro pycxnre ncropnnn, apxeono-
sn n ncxycrnonen, xonro nspaxar npes noc-
nennre ecernnern resara sa anroxronna xyn-
rypa n Henrpanna Enpona, unnro nocnrenn nnn
ueprapnre c rexnnre xyprann, neannsnpann n
ponra na xynryprperepn n csarenn na na-
mernnnnre na nsxycrnoro or enoxara na mnnre
norpeenn n saxcnnara c nononnn xnno-
nerne n rasn uacr na cnera ynorpea na xen-
soro.
82
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
63
Tpaxncxa ropenrnxa
1. Marpnnara or Ipunnono, 2.9. Annnxannn, 10. Hexropan
(Pasnn nsrounnnn)
II
64
Apxeonornuecxnre pasxonxn n nscnenann n Rxna Vxpana me
oxaxar, ue ronma uacr or meranoopaornamnre paornnnnnn ne
camo me nponxar enocrra cn npes V n VI nex, cne xpa na
xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono, no me ynennuar snaun-
renno cnora npoyxnn, npn xoero nponsnocrnenara rexnonorn
me ce sanasn, no ]opmnre npn ]nynnre n pyrnre yxpamenn me
nperpnr nsnecrno pasnnrne n nponsnocrnenara nm rexnnxa. Tona
pasnnrne nanara snaunrenno onpocrnane na nspaorxara n corner-
crnne c rnpe napacrnannre nyxn na roranamnn omoenpone-
cxn nasap n neronoro saononnane a orram n snaunrenno npo]a-
nnpane n manonnsnpane na opasnn esnx. B yxpamennra neue ne
cpemame nnnnnyannnre ueprn y orennnre exsemnnpn. Te noc-
renenno npecranar a ar nponsneenn na nsxycrnoro, xaxnnro
ca es cmnenne nxon ]nynn, roxn n annnxannn or IV-V nex cn.
Xp., a ca ce npenpnann n na-onxnonena macona npoyxnn. H
nmenno resn nonn ]opmn me cranar xapaxrepnn sa raxa napeuenara
Henxoncxa xynrypa,
83
n xoro me saenexnm ope ynaxa xaxro
na xyoxecrnenara xepamnxa, raxa n na snarapcrnoro. Tasn xynrypa
me npocmecrnyna n npes nenn cemn nex, uax o nauanoro na VIII
nex, xoraro n r, n nennre csarenn, me nsuesnar escneno or
ncropnra nnn raxona none e mnennero na ncropnnnre n apxeo-
nosnre.
84
Bn ncexn cnyua r ne camo nma a ocrann noneue cnen
cpe mecrnoro nacenenne, no rona nacenenne pso me sapann
ncnuxn npnonnxn n nononneenn n nra n nponsnocrnoro,
nxnmunrenno rpnuapcxoro xoneno n cnoxnara rexnnxa na yxpaca
npn rpanesnara xepamnxa n npn meranoopaornanero, r ue resn
rexnnxn me rpna rpn nexa no-xcno a ar nanono orxpnrn.
85
Ha rona mcro oaue rpna a orenexnm ome enn nponem,
cnpsan c nponsnocrnoro n pasnpocrpanennero na ]nynnre n py-
rnre yxpamenn or naroponn merann, npnnncnann or repmancxn
anropn ne camo na cxannnancxnre repmann or enoxara na Benn-
xoro npecenenne na naponre, no n cunrann or rx sa ornnunrenen
ener na repmancxara xynrypa n reuenne na mnoro xnnonern or
nonoxamennara enoxa nararx, n ro no nnara repnropn na Enpona
or Arnanrnuecxn oxean o Kanxas n or Cxannnann o Fanxan-
cxn nonyocrpon.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
65
unynn or Vxpana, Kpnm, Monona n Vnrapn (V-VI nex)
(Ho E. Bamepc n B. B. Ceon)
II
66
Iepmancxnre nscneonarenn orensnar n cnonre rpyone saeno
c xnnnre ]nynn, roxn n annnxannn or naroponn merann n
npocr pons nopenna or cpepnn ]nynn, cxpannann n mysenre
na 3anana Enpona, sa unro nponsxo n arnponxa nnncnar xaxnn-
ro n a e yxasann, a sa mnoro or rx ne ce snae opn no xaxn naunn
ca nonanann n mysennre cnpxn. Bcnuxo rona noxpanna pasnn c
nnmo neoocnonann npenonoxenn, ue resn nponsneenn na ns-
xycrnoro ca eno na nparepmancxoro-apncxo nacenenne na Cenepna
Enpona. A re ncnuxn ca nponsneenn na ronmo nsxycrno, csaenn
cmo xaxro xamennnre merannrnn xprone no Fanrncxoro xpa-
pexne n ena pyra ncropnuecxa enoxa, oraneuena mnoro crone-
rn or enoxara na Bennxoro npecenenne na naponre, sa unnro na-
npecrannrennn xyoxecrnenn namernnnn repmancxnre ncropnnn n
apxeonosn cunrar merannnre ]nynn n yxpamenn or xynrypara Cn-
rana e Mypem uepnxono. H ryx e ocraruno camo a cpannnm
ennre c pyrnre, sa a nnnm, ue nponsnnsar or pasnnunn enoxn n ca
eno na rnopnn or cnpmeno pasnnunn xyoxecrnenn xprone, c
pasnnuen opasen esnx n pasnnuna ecrernxa. H ne e rpyno a ce
ocernm, ue namernnnnre na rasn penna xynrypa, or xoro o nac ca
crnrnann ne noneue or ne o rpn ecerxn, saeno c nxonxo cmo
r xyoxecrneno nspaorenn meuone, mnrone n xesnn, ca orxpnrn n
nxon or mnoroponnre orpaenn ome n aneuno mnnano rpoone,
namnpamn ce nenocpecrneno o merannrnnre xomnnexcn n Cenepna
Enpona, Fpnrann n Cxannnann n o nec yr ynnnenne c
rxnoro ycrpocrno. Hsrpaenn ca or orpomnn merannrn, unro rpanc-
nopr n csan nemanxn nponemn n npe cnpemennara rexnnxa
na resn merannrnn copxenn me ce cnpem orenno no-nopono n
rona nscnesnane. Tyx camo me orenexnm, ue nesanncnmo or enax-
noro npenasnauenne na cenepoenponecxnre ]nynn n na ]nynnre
or xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono, re ne morar a ar
pasrnexann nnro xaro nponsneenn na enn xyoxecrnen xpr,
nnro xaro npecrannrenn na pasnnunn crenenn pasnnrne npn ena n
cma xynrypa maxap n a orxpnname nonxora n xcnnre namer-
nnnn nsnecrnn nnnnn or no-crapnre snarapcxn nponsneenn, npe-
nmno n opnamenrnxara, xaro yxpamennra ca oorarenn n c nnernn
nrynxn or cxnonennn xamnn, xaxnnro ne cpemame npn crapnre
opasnn or Ceneposanana Enpona.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
67
unynn or Ceneposanana Enpona
1. Ocrpon 3eenan, ann, 2. Ocrpon 3eenan, ann,
3. Ocrpon Iornan, Bnenn, 4. ann, 5. enapramenr Onse, Cenepna upannn,
6. Ocrpon Xensnnrnan, Bnenn, 7. Ocrpon Iornan, Bnenn
(Ho Bernhard Salin)
II
68
unynn or pasnnunn naxoxn
1. umnen, ann (snaro), 2. Knen (cpepo),
3. uepnnron (snaro c rpanarnn nrynxn),
4. n 5. Cnnarn-Bomnto, Vnrapn (snaro c rpanarnn nrynxn)
(Ho Bernhard Salin)
Ho rxmo nxonxo ]nynn, orxpnrn npn rona n camn nenrp na
xynrypara Cnrana e Mypem uepnxono n n ynancxo-Kapnarcxn
paon, noxasnar, ue snarapnre or rosn xyoxecrnen xpr ne camo ca
nosnanann nponsneenn na snarapnre or onasn mnnana enoxa, no ca
nnn n ccronne a nmnrnpar rexnnre ]opmn, opasen esnx n opn
nponsnocrnena rexnnxa, xaro rn oorarnar cc cnonre rexnnuecxn
n xyoxecrnenn noxnarn a n c nnnnnero na npancxoro mnoro-
nnerne csanaxn cncem non rnn xyoxecrnenn nponsneenn,
ouaponamn ne no-manxo or metonpnre na pennoro nsxycrno,
cnpsann c nennxonennnre my nporornnn or ponsonara enoxa na
Kpnrcxo-Mnxencxara xynrypa. H resn ]nynn me sarnopr xpra na
pasnnrnero, sanounano npen xnnonern n Mana Asn, npemnnano
npes Fanxannre n Cpena Enpona, sa a crnrne o Cxannnann, xaro
oxnane n nenn paon na Cenepnoro Hpnuepnomopne o Kanxas.
* * *
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
69
* * *
3a noneuero nrapcxn ncropnnn n apxeonosn nnro Bnnenepr-
Benapxcrara xynrypa, nnro xynrypara na Cnrana e Mypem
uepnxono npecrannnar nnrepec. Cmo xaxro ne rn nnrepecyna n
Enoxara na pnmcxoro nnanuecrno n namnre semn, xaxro onx-
noneno ce napnua mecr n nononnna nexonnnr nepno or xpa na
I nex np. Xp. o 681 ronna, xoraro cnope rx e ocnonana n-
rapcxara pxana. Te cunrar, ue ororanamnoro nacenenne e nnn
nsmpno, nnn ornneueno n pocrno, a mannnnara, ocranann or nero,
ca ce nperonnnn nannno cpe pnmnnnre, r.e. pomannsnpann.
Kaxro mecrnoro nacenenne orn ynana, nacennamo pnmcxara
nponnnnn axn! A ocrorencrnoro, ue or 15 nnsanrncxn (r.e.
nsrouno-pnmcxn) nmneparopn, ynpannnann nsrounara nmnepn or
IV o VI nex, 12 nponsxoxar nmenno or namnre semn, ncropnnnre
rnxynar opn xaro oxasarencrno sa nperonnanero na mecrnoro
nensmpno n nenpoaeno n pocrno nacenenne. H ue nxon or
resn nmneparopn ne camo ne snar a nnmar, no n a ronopr na no
rona npeme o]nnnannn sa nmnepnra narnncxn esnx, a camo na
cno poen nnnpncxn esnx, sa rx e es snauenne. Fes snauenne e
cmo sa Fnrapcxara npanocnanna npxna, ue no repnropnra na
Hpnoro nrapcxo napcrno noneue or rpn nexa npen ocnona-
nanero my ca cmecrnynann n ecrnann na 800 xpncrnncxn
xpama, unnro ocranxn ocera ca nsnecrnn na nayxara. H ue n map-
rnponosnre na xpncrnncxara npxna ca sanasenn n o cera nmenara
na mnoro ecerxn muennnn, ronenn sapan yexennra nm or
pnmcxara pxanna nnacr a n ne camo or ne! H ue anocron Hanen
csana nmenno n namnre semn na-ycrounnara xpncrnncxa np-
xonna oprannsann, nosnara n pennocrra, c rcrora na cnonre
omnnn, xaxnaro n ocrananara uacr or Enpona me e perncrpn-
pana ena npes nroporo xpncrnncxo xnnonerne.
oxasannre or ncropnnnre ncrnnn rpna a onpeenr n pesyn-
rarnre or apxeonornuecxnre nscnenann cmo xaxro anrenrnu-
nnre cneenn na Hopan onpeenr pesynrarnre or nscnenann-
ra na repmancxnre apxeonosn. H axo npn pasxonxnre na cpenone-
xonnn nexpononn ce orxpnr monern or Kcnara pnmcxa nmnepn,
nnn xcnoanrnuna xepamnxa, re ne ce nsnmar no nnnmanne ocoeno
II
70
axo rpynonere ca opnenrnpann nsrox-sana, norpeennra ce arnpar
cne IX-X nex, xaxnro e nanpnmep cnyuar c nexponona na Cra-
ponrapcxoro yxpeneno cennme npn c. Xyma, Pasrpacxn oxpr.
86
Ho rona ce ornac sa ncnuxn apxeonornuecxn nscnenann na oex-
rn or pannoro cpenonexonne, c xoero nsnnsa, ue npes rosn nepno
no namnre semn ne e nmano nacenenne n raxona ce nonna ena c
nnanero na cnannnre n npanrapnre.
Kparxnr nperne na ocrorencrnara, cnpsann c nsnnxnanero
na Benapxcxara xynrypa n na xynrypara Cnrana e Mypem
uepnxono, noxasna oaue rxnara na-rcna npsxa n nsanmosa-
nncnmocr c nrapcxara xynrypa n nenara xnnonerna rpannn.
Axo n nponxnnnre noneue or cro ronnn apxeonornuecxn nscne-
nann a ycranonnar, ue mexy nsnnxnanara oxono nauanoro na
nonara epa n 3anana Honma cnenn]nuna xynrypa n Cxannnann
ne cmecrnyna nnxaxna nsanmna npsxa, re ocranr orxpnr nnpoca
sa nenoro nonnane n pasnnrne, xaxro n sa nennre nocnrenn. H
cne xaro nsxnmunar ncnuxn nsmoxnn nrnma or sana, nsrox n
cenep sa nnnnn npn csananero na rasn xynrypa, apxeonosnre cn
sarnapr ounre npe enncrnenara peanna nsmoxnocr sa nsecr-
nne npxy ne nnnnnra or mr r.e. or crpana na anrnunara
xynrypa, nsnnxnana n pernona na uepno mope o nenrpa na Mana
Asn, xero nscnenannra npes nocnenoro ecernnerne orxpn-
nar nmnxara ne camo na nnnnnnsannra na namara nnanera, no c-
mo n nauanoro na esnnnre n na nncmenocrra n xpra na cnpe-
mennara enponecxa xynrypa.
Maxap n nxon nnpocn ornocno xpononornra n pasnnrnero na
pannara ]asa na namara nnnnnnsann sacera nce ome a ocranar
cmo orxpnrn, nocoxara na rona pasnnrne or mr na cenep e
necmnena cmnenne cyxar camo meronre sa nsuncnenne npn
nscnenannra na aconmrnara xpononorn na ncropnuecxnre
cnrn or oxono nauanoro na npnoro xnnonerne np.Xp., r.e.
npnnnsnrenno or VIII-IX nex nasa, unero xonneprnpane nocran
ocera nayxara npe nenpeoonnmn rpynocrn axo n sa ornocn-
rennara nm xpononorn a cmecrnyna nourn nnno crnacne mex-
y ncropnnnre n apxeonosnre. Ho nourn nnno crnacne cmecr-
nyna neue n ornocno nauanoro na xensnara enoxa n Cpena n
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
71
Cenepna Enpona, xoero nonacromem ce nocran oxono nauanoro na
VIII nex np.Xp., xoraro n nna Cpena Enpona, no n orn nennre
rpannnn na cenep n nsrox, nnesanno nacrnnar penna npomenn n
cronancrnoro, cnpsann c onnanero n nsnonsnanero na xensoro.
Cmenpemenno nacrnnar npomenn n n omecrnennre ornomenn,
n n mnpornea na nacenennero, orpasnnn ce noncemecrno npn norpe-
annnre open, xoraro npxy nnara rasn nnom ce nonna xaxro
nsrapnero na rpynonere n nonaranero nm n ypnn, raxa n nsn-
ranero na semnn nacnnn na rpoonere. ue rona ne npecrannna
uacr or nxaxno camocrorenno pasnnrne na anroxronnoro nacene-
nne, a moxe a e camo oneceno or npecennnnn or Rronsrouna
Enpona n Mana Asn, xero cmnre nponsnocrnenn rexnnxn n
norpeannn onuan morar a ce npocner n reuenne na mnoro
cronern n opn xnnonern nasa, e cmo ope nsnecrno
cnopnn ocranar oaue nce ome xaxro nocnrennre na rasn nona sa
Cpena Enpona xynrypa, raxa n naunnr, no xoro resn nocnrenn ce
osonanar ena nn ne nnesanno na mnoro xnnn xnnomerpn or rx-
nara ponna, no n npnunnnre sa rona.
Ha resn nponemn me e nocnerena ocrananara uacr or rona ns-
cnenane n nnoro rxno mnoroopasne n nn ncnuxn onacrn na
marepnannara n yxonnara xynrypa: or namernnnnre na npnnoxnn-
re n nsmnnre nsxycrna o esnxa n nncmenocrra.
* * *
II
72
Anrponomop]nn ypnn or Fnrapn, Tpo n Typcxa Tpaxn
1. Xaxnnap, 2. Ipaemnnna, 3. Tpo, 4. Kasannx, 5. uanap
(pasnnunn maman n nsrounnnn)
Hpn nscnenannra na Bnnenepr-Benapxcxara xynrypa nne ce
cncxname c ome eno crpanno nnenne, cnpsano c norpeannnre
open npn ne n nnesannoro nsnnxnane, na xoero apxeonosn-
re n ncropnnnre ocera ne ca opnann nnnmanne, a mnosnna or rx
opn ne ca ro saensann. nec npocrpannnre nexpononn c ypnn n
mornnnn nacnnn n Cpena n Cenepna Enpona, nxnmunrenno nemna
Honma, ne npanr nneuarnenne na nnro enn nscneonaren oron-
xona ncnuxn neue ca npnnnxnann c rona nnenne. H rouno ry npeun
na nscneonarennre a opnar nnnmanne na nxon narne mnoro
penn noponocrn, xonro oaue morar a ar pemanamn ne
camo sa onpeennero na xonxpernnre nnnnn sa nsnnxnanero na
resn xynrypn n cpeara na npnoro xnnonerne np. Xp. n n
nauanoro na npnoro xnnonerne cn. Xp. Ena or resn nopo-
nocrn cmo e onuar a ce norpenar cnennanno nsrornenn ypnn,
npecrannnamn crnnnsnpann uonemxn nsopaxenn, n orennn
rpoone. ue raxnna ypnn ca orxpnrn n ronmo xonnuecrno n nemna
Honma n Homepann n nnma 3anana Hpycn e ope nsnecrno
na noncxnre n repmancxnre apxeonosn,
87
xaro camo myser n Iancx/
annnr npnrexana na 3000 ypnn or rosn nn. Ho nnro na non-
cxnre, nnro na repmancxnre apxeonosn e nsnecrno, ue mnoxecrno
noonn ypnn ca orxpnrn cmo n Fnrapn n n Mana Asn, npn
rona nsrornenn xnnonern no-pano. Cmo xaxro n na nrapcxn-
re apxeonosn ne e nsnecrno, ue n n Honma ce nsrornr raxnna
ypnn, maxap n mnoro no-xcno.
88
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
73
Anrponomop]nn ypnn or Homepann
(Ho W. La Baume, Die pommerellischen Gesichtsurnen)
Homepara ca cnope xaranora na La Baume
IOTH H IETH II
74
Ho xaxno e npenasnauennero na resn mnoro manxn no pasmep
anrponomop]nn nnn opasnn ypnn? Kaxno osnauanar resn xepa-
mnunn cone, noonn na ercxn nrpauxn n c ]opma nnsxa o r
pasnpocrpanennre cera xaro cynennpn raxa napeuenn +ampiouru?
Te ncnuxn ca nspaorenn mnoro rpnxnnno n c nmon, c orara
]anrasn n o]opmnennero nm no n cc crporo onpeenenn rpa-
nnnn n npeananero na peanncrnunnre noponocrn, mexy xonro
nnncna sanxnrenno ycrara na nsopasennre uoneuera, cmo xaxro
mnoro pxo ce sararna y rx sa pne n xpaxa. H re nnnarn ce
nonarar n nsrpaenn cnennanno sa rx mnnnarmpnn xamennn rpo-
nnnn. Bcnuxo rona ocrana nce ome sa nscneonarennre nm no
nnpoc, cne xaro re nocranr pasnn xnnoresn, sa a rn orxnpnr
no-xcno camn, orxasnaxn a aar xaxnoro n a e ocnenne, n
xoero n re a ar yeenn. Taxa La Baume
89
ornauano sacrnna
xnnoresara, ue anrponomop]nnre ypnn ca nnn cnpsann nenocpe-
crneno c nnunocrra, xoro nsnpmna c rx onpeenenn marnuecxn
open sa spane nnn sa nponxnrennocr na xnnora, xoro xnno-
resa ro noxpen cc cnnno nsrxnarara nnnnnyannocr npn
mnoro or nsopaxennra, no nnocnecrnne ce orxasna or ne, es n
ro a moxe a onpeenn cmnocrra na onua. ue rosn onua e
nn npsxa c norpeannnre open n no-rouno nn npsxa c npe-
crannre sa sarponn xnnor, e nceomo cxnamane. Cmo xaxro
npenasnauennero na xamennnre xprone no es noxeprnanero na
anrponomop]nnre ypnn a nma npxo ornomenne xm norpeannn
pnryan. H ennre, n pyrnre oaue ca necmneno ocrarnn or
mnoro crapa rpannn r crapa, ue n naponara namer ne ca
sanasenn n nnmnnre ]opmn. Hennr cmncn ouennno e
sapanen or mnoro cronern, cmo xaxro ca sapanenn oranna n
camnre open, nsnnnnann nno or pyro nacenenne, onranano
resn semn. Cpemy rona nacenenne, xaxro n cpemy neronnre cnern-
nnma, ne e nmano cpe mecrnnre xnrenn xaxnoro n a nno npax-
eno ornomenne, nopan xoero n nexpononnre, n xamennnre
xprone ca sanasenn or ynnmoxenne, xaro opn ocoeno arpe-
cnnnara cnpmo esnuecxnre pnryann n marnuecxnre open
xaronnuecxa npxna ne e npenpnena nnxaxnn ecrnn sa ynn-
moxennero n sannuananero nm or nnnero na semra.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
75
Pexoncrpynpan cnmnonnuen rpo c anrponomop]na ypna
(Cnnmxa Jos-Manuel Benito lvarez)
Cnrypno na nxon unrarenn nxnmunanero na remara sa anrpo-
nomop]nnre ypnn nn npsxa c apxeonornuecxnre nscnenann sa
cxannnancxnre rorn me ce nnn nsxycrneno narpanena n n es
rona cnoxnn xomnnexc or nnpocn, xonro nce ome ouaxnar orro-
nopn
90
ome noneue, ue raxnna ypnn ocera ne ce cnomenanar or
nnxo anrop n xonrexcra na rorcxnre nexpononn or Benapx-
cxara xynrypa. Ho cmnre anropn orxpnnar rorcxn nexpononn n
nnsocr o xamennn xprone n aneue or onnoro reuenne na Bncna,
uax o nsrounara rpannna na nemna Honma, xero e npoyuennr
nsuepnarenno nanocnex ronm nexponon Henene
91
o omnnara
Cemrnue. A anrponomop]nn ypnn ca namepenn ne camo n nexpo-
II
76
nonn or pannara xensna enoxa unro aconmrna xpononorn
nce ome nponxana a e ocnopnana camo or nxon apxeonosn n
Cpena Enpona a n npn rpoone uax or IV nex cn. Xp. A rona
nocran ornono n cncem ocrpo nnpoca sa nsnnxnanero na camnre
xamennn xprone n sa nnnnnra, no xonro re ce nonnar, npn
rona ne camo n Cxannnann n Iornan, no n na mnoro pyrn mecra
n Enpona. H axo rosn nn copxenn cpemame no ncnuxn resn
mecra, snaun nn rona, ue re ca npoyxr na anroxronnoro nacenenne
n ue ca csaenn n pesynrar or neronoro cocrneno xynrypno n
yxonno pasnnrne? Axo o neoranna raxona cranonnme sacrnnaxa
onmnncrnoro cepnosnn nscneonarenn (n ne camo re!
92
), orxpn-
rnr ena npen oxono nernaecer ronnn ronm xomnnexc or co-
pxenn, noonn na Croynxenx, npomenn ncnuxn ororanamnn
npecrann, cnpsann c merannrnnre copxenn no nnara nama
nnanera. A xaxro onxnoneno ce cnyuna, n rosn nr na-manxo oc-
neomenn ca nmenno apxeonosnre, xonro eno n nononnna ecern-
nerne cne sanounanero na pasxonxnre ne snar nnmo sa nero.
Croynxenx nn Bennxopnrann
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
77
Copxennero na Itoexnn rene
Komnmrpna cnmynann na Bropara repmancxa renennsn
Hmenno neocneomenocrra na xpronere, sannmanamn ce c npo-
yunanero na r.nap. npencropnuecxa xynrypa, e ena nn ne na-
crpannoro or ocrorencrnara, cnpsann c ne. 3amoro n nnxo py-
ra onacr or ncropnra na xynrypara ne cpemame raxn saxocrenn
xoncepnarnsm, r nnno orpnuane na ncnuxo, xoero npornnopeun
na ycranonennre npen noneue or nex n nononnna nopmarnnn n meron
sa nscnenane, no n sa rnxynane na pesynrarnre or nscnenannra. H
raxona nexenanne a ce norpcr pyrn pemenn na nponemnre, orro-
napmn na namara nnamnuna cnpemennocr. B rosn cmncn na-
xpacnopeunn npnmep nn ana rona nonoorxpnrnro copxenne nnn
no-cxopo xomnnexc or copxenn c nasnannero Itoexnn rene.
93
II
78
Bcnuxo n rosn xomnnexc e neonxnoneno n nsncxna ne camo nonn
ocnenn, no ouennno n non naunn na mncnene. H nmecro a o-
npnnece sa pemananero na nepemennre ocera nnpocn, ro nocran
nonn nnpocn, sarpynnamn cnpemennara nayxa noneue or ncexn
pyr namernnx na cneronnara xynrypa. Ome mcroro, na xoero e
nsrpaen rosn orpomen xomnnexc, ne orronap na namnre npecra-
nn, cnope xonro ce crpon ena crpaa espasnnuno ann rona e
xnnnmen om, xynron oexr nnn noenna xpenocr. 3amoro ronoro
nncoxo nnaro, xero ro e nsrpaeno, n cera, xaxro n n mnnanoro, e
nannno nsonnpano or xnnora. Ha neronara cxanncra nonpxnocr
nma n nnxora ne e nmano xaxnaro n a nno pacrnrennocr. Boa
nma na mnoro ecerxn xnnomerpn or nero, a nma n xe a ce
sapxn cne pexnre xone. H n cpeara na rona nycro n rono
po ce nsnra semen nacnn, c xoro rosn xomnnexc, ccranen or
mecr copxenn, cxonn no nn n pasmepn na Croynxenx, e nn
sacnnan, sa a saxpne nannno merannrnre. Ho rona e camo npnnr
or nnpocnre: xo, xora n c xaxna nen e nsrpann rosn xomnnexc?
Cne nero nnar ome nxonxo nonnpoca. H nnxo or resn nnpocn
n nonnpocn ne moxe a nonyun saononnrenen orronop. Kaxro
npn ncnuxn noneue nnn no-manxo cnpsann cc cmara nensnecr-
nocr namernnnn, xaro ernnercxnre nnpamnn, Croynxenx n ocra-
nannre merannrnn copxenn, rexnnre nscneonarenn me nn sa-
rpynar c espo neccrorennn xnnoresn sa rexnn crpoex, xaro
ce onnrar a nn noxaxar c ]nnmn nnn pyrn narnenn marepnann
xonxo necno n npocro e npnnnxnanero na rexamnre mnoro ronone
merannrn, xaro rn rpxanr na pnenn rpynn n nporexenne na
ecerxn n crornnn xnnomerpn nnn npenacr no naxnonenn pamnn
o nyxnara nncounna a sa xoncrpyxnnra na cornernnre pamnn
ce nsanar ncxa ronna nonn narenrn.
94
H nonexe pennnre xnre-
nn na namara nnanera nmann neorpannueno npeme, nnxo or nscne-
onarennre ne cn saana nnpoca oxonxo resn rexnn npecrann ca
cnpsann c peannocrra. Hnro nx nnpoca, ornacm ce xm erana,
npemecrnam npenacnero na merannrnre nnn xamennnre noxone
n Xeoncona nnpamna por na resn noxone e 2,700,000, ncexn or
rx c rerno o 70 rona. H sa a e nocrpoena rasn nnpamna sa
100 ronnn, xoro cpox nocranr apxeonosnre, nno e nyxno ncexn
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
79
2 mnnyrn a nma no enn roron nox, nspsan c raxana npennsnocr,
ue nn ]yrnre mexy nero n ccennre noxone a ne moxe a ce
nocrann opn noxue sa pcnene axo cnpemennnre apxeonosn n
apxnrexrn nmaxa opn enemenrapnn npecrann sa xamenoencxara
rexnnxa, mxa a snar, ue namara nnnnnnsann ne pasnonara c nn-
crpymenrn, nosnonnamn nspsnanero na noxonere or ernnercxnre
nnpamnn opn n c no-manxa rounocr.
95
C raxana rounocr ne ca nspsann merannrnre nnro na Croynxenx,
nnro na Itoexnn rene. A nsrnexa n ue r ne e nna neoxonma
maxap n npenasnauennero na resn copxenn a ne nn e nsnecrno
n a cme npnnyenn a npannm camo npenonoxenn sa nero. Ho-
nnrepecnoro npn merannrnre or Itoexnn rene e, ue re ca nsnann
or cmn xamx, or xoro e nnaroro, no cnen or ornann, nens-
exno ocranamn npn nanero na noxonere, no nnara oxonnocr
nma. Kaxro nma n cnen or nncrpymenrnre, c xonro ca nnn
nsnann, no n or nonpxnocrra nm ne moxe a ce nsnar nnxaxnn
saxnmuenn cmo sa naunna, no xonro ca opaorenn. A cnope
apxeonosnre crpoexr na rosn xomnnexc e nsnpmen oxono 10,000
ronnn np.n.e., r.e. npemecrna none c 5,000 ronnn nsnonsnanero
na npnnre merann na namara nnanera.
nec camo por na neonnrnnre namernnnn n Enpona, nxnmuenn
n ccranenn or Rnecxo cnncx na Cneronnoro xynrypno nacne-
crno (UNESCO-World Heritage),
96
naxnpn 5,000. Tona ca pasnnun
merannrnn apxnrexrypnn copxenn, na-nsnecrnoro or xonro e
Croynxenx. H omoro, xoero rn cnpsna nomexy nm, ca rexnnre
ronemn pasmepn n nnsxa crponrenna rexnnxa, npn xoro ca nsnons-
nann manxo opaorenn nnn opn neopaorenn rpamann no pas-
mepn xamennn noxone, pasnonoxenn no onpeenen naunn n pennn
nnn n xpr. H maxap sa rxnoro ecrnnrenno npenasnauenne a ce
npanr ocera camo npenonoxenn, cnpsnamn rn c nxaxnn ne-
nosnarn pennrnosnn xynrone, nnxoe or rx ne e n ccronne a
ocnn npsxara na resn copxenn c onpeenenn acrponomnunn
npnnnnnn, nsncxnamn noxn nosnann n cornernara onacr na
nayxara n ocnonanamn ce na nponxnrennn nanmenn na neec-
nnre rena n rxnoro nnxenne. Ho n a ocnn ]axra, ue na crpon-
rennre ca nnn nosnarn rounnre pasmepn na namerpa n onxon-
II
80
xara na semnoro xno, xonro cranar nsnecrnn na nayxara ena npes
XIX nex a resn ne mepxn ca sanoxenn n ocnonara ne camo na
Xeonconara nnpamna n n nnana na xpama n Kapnax n Ernner, no n n
nnana na Croynxenx.
97
Bcnuxo rona naxnpn xomnerenrnocrra na
apxeonosnre, npoyunamn namernnnnre, xaxro n rexnnre nosnann,
npnonrn n npnonauannnre yunnnma, no nsnnsa n nsnn npnn-
nnnnre, sanoxenn n mapxcnuecxara nayxa, npxy xoro ce asnpa
n cnpemennara apxeonorn. 3arona re, es nsxnmuenne, ne camo no-
pxar resara sa xynronoro nm npenasnauenne, no rpcr neymop-
no n rx n oxono rx norpeenn nnn none cnen or norpeannn ope-
n, xaxnnro ocera ne ca orxpnrn n nenocpecrnena nnsocr nnro o
nnpamnnre, nnro o xoro n a e or xnnnre merannrnn namernnnn.
H cn sarnapr ounre opn xoraro npsxara mexy mepxnre, sanoxenn n
apxnrexrypnara xomnosnnn na namernnnnre n ocnonnnre mepxn npn
pasmepnre na namara nnanera ca necmnenn xaxnro e cnyuar npn
resn apxnrexrypnn namernnnn.
Croynxenx e ne camo na-nsnecrnoro mexy xnnnre merannr-
nn copxenn na namara nnanera, no n na-ope npoyuenoro or
rx n nonexe pesynrarnre or nscnenannra npxy nero ce npenacr
n npxy ocranannre noonn copxenn, nexa ce onnrame ryx a
rn npecrannm nn nsmoxnn na-xparx nn, no nce nax ocra-
runo cno, sa a moxe nenpeyeennr nanmaren a nonyun
nsnecrna npecrana sa rx.
Taxa cnope xempnxxn npo]ecop unnenen, unnro nscne-
nann na Croynxenx ce cunrar cera sa na-mepoannn n ocnonnn,
98
sa sanounanero crpoexa na rona copxenne e ycranonena or nayxara
ronnara 3,000 np.Xp., xaxro e ycranoneno n ue ro npnonauanno nno
nocrpoeno or sanrn n semra n napeenn n xpr pnenn xonone.
Cro ronnn no-xcno, n 3,100 ronna [3,100 ronna e npen, a ne cne
3,000 ronna!] sanounan xamennnr crpoex, xaro pnennre xonone
nnn samenenn c mononnrnre. 3a rasn nen oxapann or 300 xm mononn-
rn c rerno o 60 rona. unnenen nsuncnna cc cmara cepnosnocr,
xaxro nsnecrnara mnexapxa-reponn or acnra na Ha]onren, ue axo sa
oxapnanero na enn raxn mononnr ca nnn neoxonmn 100 ymn
nnn 50 ymn + 4 nona, nocrponanero na copxennero e cranano sa
2,6 mnnnona crponrennn uacone n reuenne na 1000 ronnn.
99
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
81
Cnryann npn nernoro cnnnecroene n Croynxenx
Pexoncrpyxnn: BBC UK.
Or resn cnope nero rounn onopnn rouxn sa xpononornra na
namernnxa unro nsrounnx ne nocouna npo]. unnenen neue
nsuncnna n po na napoa, nocrponn rona copxenne, a nmenno
20,000 uonexa, ena ecera or xonro nnn saern n reuenne na 1000
ronnn nenpexcnaro na nocrpoxara n na xamennnre xapnepn, or
xero ce onnann mononnrnre nnrepecnoro e, ue cnope nero na
crponrennre ne nna nosnara no namnre npecrann no-npocrara n
no-nexa sa nsnnnenne rexnnxa na xamennn rpaex c no-manxn xa-
mennn noxone, c xaxnaro ca nocrpoenn noneuero monymenrannn
crpan npes cnenamnre xnnonern. A c xaxna nexora e nno ns-
npmeno onnanero n rpancnoprnpanero na mononnrnre, ce nnxa
na ]nnma, xero cnennanno sa onarnenane na npnnoxenara na
Croynxenx crponrenna rexnnxa ce emoncrpnpa rpxannero na
mononnrnnre noxone o narxmnanero nm n npenapnrenno nsxo-
nanara ynxa noonn onarnenann me nnxame uecro n npn
nayuno-oxymenrannnre ]nnmn sa ocranannre noonn copxe-
II
82
nn, nxnmunrenno n npoynnpann or Bropara repmancxa renenn-
sn ]nnm n n nayunara oxymenrann sa Itoexnn rene.
100
Be nn
ce noxaxe n xonxo necno crana ornennanero na merannrnre n xame-
nonomnnre: no ena npana nnnn ce sannar noxo n cxanara mera-
nnuecxn mnnone, ynxnre ce sannnar c ronexa mac, xoro sanannar
n cne rona sannnar cc cryena noa. H mononnrnre ce ornennar
xaro or camo cee cn, c rnaxn n pannn crenn. Hpo]. unnenen ne
nponycxa a orenexn, ue crpoexr na Croynxenx e pesynrar or
nporexnara manxo npen crpoexa neonnrna penonmnn, xoraro nero-
nnre cnaponnnn sanounann a onosnanar merannre n ycenann
xnnor pesynrar or rpya na npocrn cennn, xnneemn n xonnn
(or xonro ne ca sanasenn nnxaxnn cnen!). He xasna oaue or xaxn
meran ca nnn nncrpymenrnre na neronnre mecrnn penonmnnone-
pn, cne xaro nnro or pons, nnro or orxpnroro n cranano oc-
rnno n crpanara my ena eno n nononnna xnnonerne cne
nocrponanero na Croynxenx xenso, ca mornn a ar nponna-
nn n cxanara ynxn xaro noxasannre na ]nnma. Kaxro n ne xasna no
xaxn naunn mononnrnre ca mornn a ar nsrpxannn na 300 xm
npes npeceuena mecrnocr cpe nexonnn rcrn ropn, no n npes nonn
nnomn. Tona ro n neronnre xonern npeocranr na ]anrasnra na
nexomncnennre n onepunnn rexnn unrarenn n spnrenn.
Hsnecrna npnnnxa n nsrpaxanero n opnenrannra na monymen-
rannnre copxenn or cmara enoxa xaro Croynxenx orxpnname n
na pyrn mecra, xaro na-nnrepecno, no n na-ope sanaseno, e ns-
necrnoro no nasnannero Hapcxa rponnna n Hmrpenx,
101
Hpnan-
n. To cmo e nsrpaeno or mononnrn nn ]opma na xpr, no orro-
pe e noxpnro cc semen nacnn; n nenrpa my ce namnpa xamepa, cun-
rana or apxeonosnre sa rponnna, o xoro ornexa saxpnr xopnop
c nxo or mronsrox, no opnenrnpan no raxn nauen, ue cnnuennr
sanes no npeme na snmnoro cnnnecroene a ocnerna nenrpannara
xamepa. Crpoexr e oruacrn n or nomen xamx a na nnnenara crpana
na nxon or mononnrnre ca npecranenn nnocxn pene]n c reomer-
pnunn ]nrypn, xonnenrpnunn xprone n cnnpann, nmamn no ncxa
nepornocr ornomenne xm onpeenenn pnryann nnn npecrann.
102
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
83
Hmrpenx
Hnan na xopnopa c xamepara n nxoa
ueprex na nrpemnoro copxenne n nsymna cnnmxa
(Ho M. J. OKelly)
II
84
Cnnuenara ocepnaropn npn Iocex (Caxcen-Anxanr), Iepmann
Bnmna n nrpemna orpaa (rope nno). Hnan npannre nnnnn noxasnar nocoxara
na cnnuenn nsrpen n sanes npn snmnoro cnnnecroene (rope cno). Bsymna
cnnmxa na copxennero (ony).
Cnnmxn n ueprex (public domain): Maprnn-Hyrep-Vnnnepcnrer, Xane/Bnrenepr.
Orxpnroro n pasxonano ena npes nocnennre ronnn rexnnuecxo cop-
xenne or xcnn neonnr
103
e nsrpaeno sa pasnnxa or pyrnre nsnecrnn
noonn xomnnexcn nsnno or pno, no cxpannno nnana na nnara
xoncrpyxnn. A rona noxasna, ue nape cc cnoxnnre n cnpsann c npeo-
onnanero na snaunrennn rpynocrn npn crpoexa xomnnexcn xaro Croyn-
xenx, e nmano n copxenn, c no-npocra xoncrpyxnn, nsnnnnamn no
ncxa nepornocr cxonn nnn enn n cmn saaun, npn xonro nonoxenne-
ro na cnnnero npes nrnoro n snmnoro cnnnecroene e nrpano ocnonna
pon. Onnrr na apxeonosnre or Hncrnryra sa npencropnuecxa apxeono-
rn n Xane/Bnrenepr a onpeenr ronnara, xoraro rona copxenne e
nsrpaeno, nsxoxaxn or rexnnre nsuncnenn na cnnuenara rpaexropn
cnpmo nere rnannn rouxn n orpaara na xomnnexca, ne e copasen c ns-
mecrnanero na semnara oc npes nocnenara rpera na nroporo xnnonerne
np.n.e. n non o nannno norpemnoro arnpane na nenn xomnnexc oxono
4,800 ronna np. Xp., xoro arnponxa e sannmena c na 2,500 ronnn.
104
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
85
Mexy mnoxecrnoro ocranann merannrnn copxenn or rnna
na Croynxenx, Hm Ipenx n Iocex ryx me orenexnm ome camo
xomnnexcr n Enpn (Avebury), oxono 100 xm sanano or Honon
n 30 xm cenepno or Croynxenx.
105
Tona e na-ronemnr merannren
xomnnexc n Enpona n no pasmepn, no n no cxpanenocr, ro npe-
nsxoxa camo xomnnexcr n Itoexnn rene n Iopna Meconoramn,
xoro rpna a ce cunra n sa npnnr or rosn nn namernnnn, an
moena sa ncnuxn ocranann merannrnn copxenn. Inannara ne-
rona ocoenocr, xoro cpemame na manxo or resn copxenn, e, ue
n nero nma na xamennn xpra, a n npnonauannn xomnnexc re ca
nnn rpn. Tona nn ana ocnonanne a cunrame, ue nenra sa ns-
rpaxanero nm nno ne e nna nsnnnennero na onpeenenn penn-
rnosnn pnryann, xaxnnro onxnoneno ce nsnpmnar n ena nenrpan-
na crpaa, a ne n nxonxo c enaxna ]opma n pasmep.
Komnnexcr n Enpn, nnan (no K. Faymrapr)
II
86
Ho-manxo pasnpocrpanenn, no ne no-manxo nneuarnnamn, ca co-
pxennra, npn xonro merannrnre ne ca pasnonoxenn n sarnopenn
xprone, a n nrn no nxonxo xnnomerpa pennn. Or rx na-ope
cxpanen e xomnnexcr o manxn xypopren rpa Kapnax (Carnag)
106
na ]pencxoro Arnanrnuecxo xpapexne. Tam ronemnre n rexxn o
60 rona merannrn ca pasnonoxenn n nxonxo nonn pennn es
nnxaxn nnnm onpeenen nenrp, xaxro n es a cnenar rouno
nsnecrnnre nocoxn cenep-mr n nsrox-sana, a nenosnarn sa rexnnre
ceramnn nscneonarenn npnnnnnn. Ho nnpexn rona orccrnne na
nosnarn sa cnpemennn uonex npnnnnnn xaxnnro nne nonxora
orrarname npn xomnnexcnre or rnna na Croynxenx n ouennno ce
onpeenr or nonoxennero n nnxennero na neecnnre rena cnpmo
3emra ryx cmo ne moxe a ne e saensana nsnecrna noc-
neonarennocr n nsrpaxanero na xomnnexca n neronara xomnosn-
nn. A rona, ue nne nec ne nosnaname npnnnnnnre, onpeennnn xom-
nosnnnra na crpoexnre n rxnoro nsrpaxane, ne moxe a nn ae
ocnonanne a orpeuem rxnoro cmecrnynanne. uaxrr, ue crpoexr
na ncnuxn merannrnn xomnnexcn e nn cnponoen c npeoonnanero
na rexnnuecxn nponemn, xonro nxa csann nemanxn sarpynenn
n sa nncoxopasnnrara cnpemenna rexnnxa, nn nanara a ce samncnnm
ne camo sa npenasnauennero nm n nennre, npecnenann c rxnoro
nsrpaxane, no n sa meronre na nsrpaxanero nm n sa rexnnuecxnre
cpecrna, c xonro crponrennre ca pasnonarann. 3amoro n npn mera-
nnrnn xomnnexc o Kapnax, xaxro n npn merannrnnre xomnnexcn
nn Bennxopnrann, rpynocrra ce saxnmuana ne n nonnranero n
npenacnero na rexxnre o 60 rona mononnrnn xamnn na nxonxo
merpa, a n rpancnopra nm na crornnn xnnomerpn npes npeceuena
mecrnocr nn Bennxopnrann n npes nona nnom. 3a nscnnane
na rxnoro npenasnauenne nne nec pasnonarame c ocranxnre or
mnoro xnnn nmenno xnnn!
107
raxnna namernnnn n axo cnpe-
mennara apxeonorn ce sannmana camo c rxnoro xaranornsnpane
npn rona c rnpe cxpomnn ycnexn n c nenosnanane opn na nnsxnre
na apxeonosnre oexrn reo]nsnxara, mnxpononornra, no n ncn-
xonornra nec neue ne ce namnpar na cmoro mcro, xaxro npen
camo nxonxo ecernnern, a ca n ccronne a pasnr nocranennre
or ncropnnnre apnepn.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
87
Kapnax, uacr or merannrnn xomnnexc
Cnnmxa W. E. Evans-Wentz, 1909 ronna
Kapnax, merannrnnr xomnnexc
Axnapen na Xan-Farncr epe
(nauanoro na XIX nex)
Hnncxa, merannren xomnnexc
3acnnmane Kapen Bxopnnn
(1905 ronna)
ue snaunrenen po merannrnn namernnnn ce namnpar y nac n
npn rona or enoxa, npemecrnama c xnnonern namara Tpaxn-
cxa anrnunocr me e nemo nono sa nnrepecynamara ce or ncro-
pnra nn omecrnenocr. Ho me ce oxaxe nonocr opn n sa namnre
apxeonosn, xonro uecro nomnnanar resn namernnnn. Hnn nsxasnar
na-nenepornn npenonoxenn, xaro rn cnpsnar c esnuecxn nonepn
II
88
or pannoro cpenonexonne n opn or enoxara na ocmancxoro nna-
nuecrno. Hpn rona ome npnnre xnann]nnnpann apxeonosn, paornnn
n Fnrapn, uexnre par Bxopnnn, na-rpnxnnno onncnar n ns-
cnenar sanasennre o xpa na XIX nex namernnnn npen ronma uacr
or rx a ar ynnmoxenn npes cnenamnre ecernnern.
108
opn n
xonmnxrypara sa rpaxncxara xynrypa y nac nma a onee o
npo]ecnonannoro nm npoyunane, xaro camo arnponxara nm me e
npexnpnena nxe xm cpeara na npnoro oxpncrono xnnonerne
sa a rn oraneun ome noneue or ncropnuecxara ecrnnrennocr.
109
oxaro ncropnnnre n apxeonosnre nponxanar a nonrapr xaro
nanarann sasypennre npen nxonxo ecernnern mpocrn na na-
yunn mapxcnsm, ocnonanamnre ce npxy npaxrnxara na excnepn-
menrnre ecrecrnenn nayxn oranna neue nocranr nnpoc cne nn-
poc npe ysaxonennre c expern axcnomn na xnacnnnre na mapx-
cnsma n nennnnsma, onnpamn ce na cmo r ysaxonennre yuenn
na apnnn n... Henn Mopran. A nmenno rosn nennx nscneonaren
nsnnnua ns ocnona na cnonre npoyunann na xnnora n nra na
amepnxancxnre nnnannn saxonnre na omecrnenoro pasnnrne n
npnonrnn crpo. Fes opn a e uynan, ue or pyrara crpana na
semnoro xno ome npen 5,000 ronnn ca xnnenn napon c nncoxa
yxonna n marepnanna xynrypa, unnro nocrnxenn n 150 ronnn
cne neronnre nncann ome ne camo ne morar a ar ocrnrnarn,
no n paspann or macrnrnre npecrannrenn na cnpemennara nayxa.
A nnpocr na nnpocnre na omecrnenoro pasnnrne cn ocrana n
nnxora nma a nonyun orronop: xax n no xaxn naunn onuepamnn-
re mamynn no npeme na raxa napeuenara neonnrna penonmnn ca
mornn a camonponsnear n nonp rona a camoycnpmencrnar
neoxonmara ne camo sa rxnoro omecrneno pasnnrne, no cmo n
sa ymcrnenn nm n yxonen xnnor renernuna cncrema, xoro e
enncrnena cpe onrarennre na namara nnanera n npn xoro cmo
raxa nma npexonn ]opmn n enonmnnra, xaxro nma npexonn
]opmn mexy nacexomnre n pnnre nnn mexy pnnre n nrnnnre.
A npn nnncara na orronop na rosn nnpoc ornaa n cnenamnr:
Kaxno npanr penonmnnonepnre, nsnpmnnn neonnrnara penonm-
nn, npes nocnenannre xnnonern, npen a nsnpmar cnena-
mara penonmnn orxpnnanero n ononsornopnanero na xensoro,
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
89
Merannrnn copxenn n m. Hponaa n Mnmxona nnna (pexoncrpyxnn)
npn Manxo Tpnono
(uorocnnmxa K. nmon, pexoncrpyxnn H. Honen)
xoero me onpeenn cnenamn naxen eran or pasnnrnero na mare-
pnannara n yxonnara xynrypa? H axo nnrepnanr na esecrnne
mexy nere penonmnnn ornauano ce nsuncnname camo na rpn
o uernpn xnnonern, n xonro orxpnnarenr na rasn penonm-
nn pasrernme nnara raxa napeuena crapoxamenna n nonoxa-
menna enoxa, neronnre yuennnn n nocneonarenn na nsrox n na
sana, nopxenn neue c nenoxonenmn n cnora rounocr pano-
nrnepoen mero (
14
C) ncxar a yer ncnuxn, ue ro oxnama ne
no-manxo or 20 (sic!) xnnonern. 20 xnnonern, npes xonro resn
penonmnnonepn ne npanr nnmo pyro, ocnen a cn nar noneue
nnn no-manxo cpuno xamuera n nopxenn c rx a ronr n ynnar
nnnre snepone. A npes nocnennre 5-6 (or naecerre!) xnnone-
rn a cn npanr euu u czuu rnnnenn cone c euaueu ]opmn n
euauea yxpaca. 5-6 xnnonern c nxaxnn-cn xuamycu nomexy
nm, xoraro nx e mz nnmo ne npanr. Xuamycu or no mnoro
crornnn n opn xnnn ronnn, sa xonro rounnre nscneonaren-
cxn meron ne anar nnxaxnn yxasann, raxa ue nscneonarennre ca
ocranenn na cocrnenara cn ]anrasn a rpcr nxaxnn xnnmarnu-
nn nnn exonornunn npnunnn sa nnnoro npexcnane na xnnora n na
rnopuecxara enocr na nacenennero, xoero nx cne rona ornono
ce nspaxa, sa a nponxn n rnopuecxara cn enocr no czuume
mecra cc czuume ]opmn n cc czuume marepnann.
II
90
Enn mnne xprna ronmnnna or cmprra na orxpnnaren
(nnn no-rouno usopemameu) na neonnrnara penonmnn
110
, Vere
Gordon Childe (1892-1957), moxe n rpna a nn nanomnn xe ca
nsnopnre na mpocrra na ncropnnnre n apxeonosnre, neronn cnenn
nocneonarenn. H oxaro resn ncropnnn n apxeonosn nec neue ce
nspxar a npornacnar n npocnanr rpmornacno nennxoro or-
xpnrne na rexnn rypy, ena pyra nncrnrynn, xoro noneuero
xopa nec cunrar, ue neue ne cmecrnyna n nma mcro cpe cnpe-
mennoro orxpnro n mncnemo omecrno, ne nponycxa cnyua ne
camo a nanomnn sa cnoero cmecrnynanne, no n sa cnonre sacnyrn
sa mannnynannnre npxy csnannero, yxonnn n nonnrnuecxn
xnnor na ronma uacr or xopara npes neoranna ormnnann XX nex.
H rona e Penonmnnonnnr Connanncrnuecxn cms / Cexnn na IV
Hnrepnannonan n Iepmann (Revolutionr Sozialistischer Bund /
Sektion der IV. Internationale in Deutschland), n unro o]nnnanen
car ce ana enexrponnoro nsanne na neronn o]nnnos, necrnnx
Avanti a axryannoro nsanne na necrnnxa nx ana nnnx xm ne-
arnpann neorannamen po c ynona crarn: Zum 50. Todestag:
Vere Gordon Childe Archologe und Marxist (3a 50-ronmnnnara
or cmprra na apxeonora n mapxcncr B. Iopn uan) or Bernhard
Brosius.
111
B rasn crarn anropr nsrxna, ue poennr n Cnnn,
Ancrpann, no ronma uacr or xnnora cn npexapan nn Bennxopn-
rann enexnr apxeonor e nn npen ncnuxo mapxcncr n nnen
omecrnen een, ue ro npn cymna a ocnn no mapxcncrxn na-
unn ncropnra n apxeonornra na npnonrno-omnnnn crpo n
a orxpne saxonomepnocrnre n pasnnrnero na rosn crpo, no n a rn
nanoxn n cnpemennara nayxa. A nno na neronnre nscnenann, n
xonro npn ononecrna neonnrnara penonmnn, ca oxono 240
nayunn crarnn n 20 xnnrn, n xonro ro uecro ce opman xm
xopara or ynnnara. Or 1927 ronna Iopn uan ornanna npo]e-
copcxa xarepa npn ynnnepcnrera n Ennypr, or xoro cne 1933
ronna non axrnnna opa cpemy ]amnsma. B 1935 ronna ro
nocemana n CCCP, xero neronnre nen ce nsnpnemar c noy-
mennenne. Ho ue ry noymennenne mnoro cxopo npenpma nayxa-
ra n ormarnsm moxe a ce pasepe or nnpocnara crarn camo npn
nnnmarenen npounr mexy peonere cmo xaxro n or rpyonere
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
91
na mnoroponnre my nounrarenn, n xonro nnncnar mnoro naxnn
noponocrn sa nocnenanara no-nararx enocr na nsrxnarn
mapxcncr n apnnnncr. 3nae ce c nonoxnrennocr enncrneno, ue
ro cam nocran xpa na xnnora cn, xaro ce xnpn or enn npx n
Ancrpann nnso o mcroro, xero sanounan apxeonornuecxnre
cn sannmann 35 ronnn npen rona. H ue ocrannn nncmo, n xoero
ocnnan cnonre nocrnxn no xoero nnxe ne ce nynnxyna,
ocnen nxonxo ymn n nero, npepasxasann or nocneonarennre my n
npeanamn enn nn neronn nporecr cpemy ormarnsma n nayxara
n nonnrnxara, no n nornpxanamn neronoro pemenne a xnnee n
a ympe xaro cnooen uonex. H nmenno rasn cnoona non cnope
nero ornnuanana uonexa or xnnornoro.
112
A npecrannrennre na IV
Hnrepnannonan, cunrann or o]nnnannn cnercxn nayuen mapxcn-
sm sa cexranrn-rponxncrn n anapxncrn, cn npncnonar sa cocr-
nenn nyxn n anrnormarnsma na Iopn uan.
Hpnunnara nenre na Iopn uan a naxnner nnnn xpax
na nayunn mapxcnsm saeno cc cncremara, xoro ro nopxa-
me, e cmo r npnnnno-nayunoro nsnonsnane na nsnecrnn cno-
crna na ]nsnuecxara marepn n no-cnennanno na panoxrnnnnre
enemenrn, unero pasnaane n onpeenen n nsmepnm cpox ana na ns-
cneonarennre ocnonanne sa onpeennero xpononornra cmo n na
ncropnuecxn nnenn n nponecn, npornuamn napanenno c rona pas-
naane n cnpsann c nero nn npemero. Axo n npocnenanero na
resn nponecn a ce nsnonsna or reonosnre sa onpeenne nspacrra
na pasnnunnre cnoene or semnara nonpxnocr or cpannnrenno nro
npeme, orxpnnanero n paspaorxara na raxa napeuenn panonrne-
poen mero (
14
C) crana ena npen manxo noneue or nononnn nex,
xoraro n nauanoro na 1950-re ronnn amepnxancxnr ]nsnx Vnnap
upanx Hnn (Willard Frank Libby) nynnxyna npnnre pesynrarn or
cnonre nscnenann. Hpes 1950 ronna sa rona nerono orxpnrne ro
nonyuana Hoenona narpaa, a cne penna nsmenenn n meroa sa
onpeenne xpononornra na apre]axrn or apxeonornuecxn pasxon-
xn, no cmo n na pasnnunn npemern c ycranonena nnn neycrano-
nena xpononorn, or cpeara na 1960-re ronnn ro nonyuana npns-
nanne xaro nayuen mero n npnonna nce noneue n noneue npn-
noxenne n npaxrnxara, npenmno n apxeonornra.
113
II
92
Cmnocrra na rosn mero e cnenara:
114
Hpemnnananero na
xocmnuecxnre nun npes mesoc]epara npensnnxna opasynanero na
panoaxrnnnn nrnepoen nsoron
14
C, xoro ce ornara noeeue uuu
no-+auuo pannomepno npxy pacrennra, a upes rx n n xnnor-
nnre. T xaro noono na ncnuxn panoaxrnnnn nsoronn ro nma
orpannuen xnnor neronnr nonynepno na pasnaane e 5,730
ronnn xonnuecrnoro my, xoero ce cpxa cpe oprannunnre oc-
ranxn or pacrennra n xnnornnre, e n sanncnmocr or nporexnoro
npeme cne npexparnanero na xnsnenn nponec npn rx. A or nero-
noro nsmepnane rpna a nonyunm annn sa rona nsmnnano npeme.
Ha npn norne cnpmeno npocrara saxonomepnocr npn npo-
rnuanero na rosn npnpoen nponec n rpnano a non n o cn-
cem rounn pesynrarn, sanncemn enncrneno or rounocrra n npenns-
nocrra n npnnaranero na meroa n na nncrpymenrnre, c xonro ce
nsnpmnar nscnenannra. Ha npaxrnxa oaue rona ne ce nonyuana
n ro nnro nopan nerounocrra na nncrpymenrnre, nnro nopan
necnoconocrra na nsmepnarennre. Hpocro samoro ne ce saunra e-
na or rnannnre npenocranxn sa ]ynxnnonnpanero na meroa. H r
e, ue nponopuuouauuomo omuaeaue ua usomona +oxe a cmaea
ca+o npu uoucmaumua cmpamocqepa, xupocqepa u uocqepa.
Ome npnnre xpnrnnn na meroa na Hnn
115
opmar nnnmanne
na rasn npenocranxa, a n cam ro ome n npnnre cn nynnxannn
orensna rona naxno ycnonne. Kaxro n orensna, ue npn npomenn
na ocnonnnre nnmnn n nrpemnn ]axropn sa crannnocrra na
crparoc]epara, xnpoc]epara n noc]epara, ornaranero na pano-
axrnnnn nrnepoen nsoron ne e nponopnnonanno na npemero.
Or rona cnena n ue pesynrarnre or nsmepnanero na neronara
xonnenrpann n nscnenannre npon nma a ar nepnn. H rona
ce xasna rouno n cno. Ho ne moxe a ce xaxe xaxn me e
xoe]nnnenrr na nerounocr ne moxe a ce xaxe xaxro rorana,
xoraro Hnn nynnxyna npnnre cn nscnenann ornocno meroa n
neronoro npnnoxenne, raxa n 50 ronnn no-xcno. A ue ryx ne ce
xacae sa nesnaunrennn oxnonenn or no nxonxo ronnn nnn sa
onpeenen ronepanc, c xoro nscneonarennre me rpna a ce
copasnar, ce ycranonn ena npes cnenamnre ecernnern. Karo
nsxoxar or npenocranxara, ue npes nocnennre xnnonern na
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
93
Cxema na opasynanero na panonrneponn nsoron
14
C
(Ho Hn. Bacon / X. Toopona)
3emra ne ca cranann nnxaxnn snaunrennn xaracrpo]n or rnoanen
nopx, xonro a ca nsmennnn ocoeno mnoro pannonecnero n xn-
nora na namara nnanera, nscneonarennre a rona ca nsxnmunrenno
crpynnnnre n mexynpemenno snaunrenno napacrnann po cne-
nnannsnpann naoparopnn nacounar nnnmannero cn n cnocra-
nnero na annnre or nsernre pasnnunn npon. H n nsuncnennero
na cpenoro apnrmernuno or nonyuennre pesynrarn, sa a nsnnexar
or nero nxaxn cnope rx nocronen xoe]nnnenr, xoro npnanr
xm resn pesynrarn n xoro npes nocnennre 50 ronnn nenpexcnaro
ce npomen. 3a ncxo mcro n ena nn ne sa ncexn en.
II
94
Bmecro oaue c rosn nponec xoro nscneonarennre me napexar
xannpnpane meror
14
C a e ycnpmencrnan, npennsnpan
n yrounen, sanounar a ce nonyuanar ne camo nn]pn, xonro me na-
xapar ncexn pasymen uonex a ce samncnn xonxo re morar a ar
peannn. Ho cmo n ncensmoxnn anomannn, npn xonro no-onnnre
cnoene na mnorocnonn apxeonornuecxn xomnnexcn c ouennno ne-
napymena npn pasxonxnre crparnrpa]n, ns ocnona na cpxa-
mn ce n rx nsoron
14
C ce oxasna, ue ca c nxonxo cronern no-
mnan or no-ropnnre. Hnn nx xoero npn rona ce saensna na-
uecro pasnn naxonma na cnpmeno enaxnn apxeonornuecxn ap-
re]axrn nonyuanar arnponxn, pasnnuanamn ce c mnoro cronern.
116
T xaro npn noneuero or nocouennre anomannn nscnenannra ce
nponexar onxnoneno or ena n cma naoparopn, xaxnro e cny-
uar c nscnenannra npxy apxeonornuecxnre marepnann or Tpo n
Kapanono, n nynnxannnre pesynrarnre na-uecro ce saxprnnar,
xaro pasnnxnre ce cnexar o nopmannn ronepanc. Bom oaue
re ce cpannr c pesynrarn or pyrn naoparopnn, paoremn ne camo
na pyrn mecra, no n na pyrn xonrnnenrn, nenara nponnuana
nexopexrnocrra n nscnenannra n ce saensna, ue pesynrarnre ca
noneue nnn no-manxo mannnynnpann.
Or xpa na 1980-re ronnn, xoraro npn nscnenannra sanounar
a ce perncrpnpa nsecrnnero n na pyrn cncem nemanonaxnn
]axropn, nce no-uecro nsnnxna nnpocr ne camo sa e]exrnnnocrra,
no n nsomo sa onycrnmocrra na panonrneponn mero npn
onpeenne xpononornra na apxeonornuecxnre naxoxn maxap n
mexynpemenno rosn mero a ce onnna n xopnrnpa or annnre
na npnnarannre napanenno c nero enponornuecxn n apxeomarnnren
mero. Ome npen cpeara na 1980-re ronnn ce saensna, ue or
nocrenenno nonnmenara xonnenrpann na nrnepoen nyoxnc nn
nsyxa n nero ce ynennuana n xonnenrpannra na
14
C, npn xoero ce
oxasna, ue npnnoxen sa onpeenne nspacrra na oprannunn npe-
mern, unro xnsnen nponec ce e npexcnan npes nocnennre ece-
rnnern, re ce npecranr xaro no-crapn c nxonxo ecernnern. Ho
n rona rnoanno nnenne ne ana enaxnn orxnonenn or nopmnre,
nannnn sa nnara nama nnanera, a xoraro ce npnanr n nxon n-
nenn nnn cnrn c noxanen xapaxrep opn n a ne ca or crenen-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
95
ra na xaracrpo]ara n uepnonn, nscnenannra c panonrneponn
mero nor o nannno nenpnemnnnn pesynrarn. Ha rona mcro me
opna nnnmanne na ne cnrn or npen oxono uernpr nex, xon-
ro npn nopmanna ncxycn sa npnnoxnmocrra na resn nscnenann
nxa npexparnnn nannno nsnonsnanero nm n nayxara. Hnro eno
or resn ne cnrn ne ce npnema oaue cepnosno or crpana na ns-
cneonarennre xaro pemanamo npn onpeenne na ]axropnre, npn-
unnnamn cmecrnenn orxnonenn or nopmnre n noemn o nenep-
nn pesynrarn. H r xaro resn nscneonarenn, paoremn n naopa-
ropnnre sa opaorxa na annnre or ccrana na nrneponn nsoron
14
C n rxnoro npnnoxenne na npaxrnxa, npnemar xaro ycranoneno
camo rnoannoro cornomenne na resn annn, nesanncnmo or no-
xannn ]axropn xonxoro resn ]axropn n a ca npn onpeenenn yc-
nonn nsnnpeno cnnnn n opn pemanamn sa pesynrarnre re
opn ne rn nsnmar no nnnmanne. A rona ce ornac n sa nere cn-
rn, sa xonro ryx me e cnomenaro ome noneue, ue re none npn-
nnno, xaro orcromn na snaunrenno pascronne or oexrnre na ns-
cnenannra, ena nn morar a oxaxar nsecrnne sa pesynrarnre.
Hpnoro or resn cnrn sacra ecrnnrenno enn oexr n ne-
ronara oxonnocr, namnpamn ce neaneue or amepnxancxnre naopa-
ropnn. A n cnrnero camo no cee cn e manosnaunrenno ro sacra
nspnrnanero na enn or xnnnre neronemn nynxann, xonro nepno-
nuecxn nononnar cnora enocr nynxana na Mount St. Helens
n mxnara uacr or mara Bamnnrron n ena samnrena onacr xaro
nannonanen napx. Hpn rona ro e nanmanan craparenno or xonr-
ponnnre nenrpone, xonro ram ca ocoeno nnnmarennn, nonexe ce
namnpa na repnropnra na CAB n opn npnonnnr npes noc-
nennre ecernnern ronma nsnecrnocr rpa Cnarn e camo na
nxonxo ecerxn xnnomerpn or nero. Axo n rona nerono nspnrnane,
cranano na 18 ma 1980 ronna a npnnnnua nnnmannero na no-
mnpoxn xprone or amepnxancxara omecrnenocr nopan neronoro
mecrononoxenne, npnunnara ro a e cnomenaro ryx n a sapxn
sa nro nnnmannero na nscneonarennre rosn nr e no-pasnnuna. H
nocnecrnnra or nspnrnanero my ecrnnrenno ornapr nona rnana
n reonornra n no-cnennanno n nscnenannra na nxon or ]nsnxo-
reonornuecxnre nponecn, npnpyxanamn nynxannunara enocr,
II
96
xaro nocranr no nnpoc ycranonenara n cunrana sa nenoxonenma
xpononorn na nponecnre, cnpsann c panoaxrnnnoro nsnunane n
pasnaanero na panoaxrnnnnre nsoronn. 3a npnn nr n ncropnra
]nsnnn n reonosn nmar nsmoxnocrra a nanmanar nocnecr-
nnra or nspnrnanero na enn nynxan ena nn ne n nenocpecrnena
nnsocr or cnonre naoparopnn n paornn xannern, n ce narxnar
na ]enomenn, xaxnnro ororana nnxo opn ne e noosnpan. 3amo-
ro camo nxonxo ronnn cne nspnrnanero na nynxana n oxonnocrra
my ce nanmana npornuanero na nponecn, sa xonro onxnoneno ca
nyxnn crornnn ronnn nnn none raxa onycxame ocera nayxara.
H ryx rosn nr ne rpna a ce npanr cnoxnn nsuncnenn c xaxna
cxopocr npornuar resn nponecn, xaro pesynrarnre ce mynrnnnn-
nnpar c nsnecrnnre na ncnuxn ]nsnnn xoe]nnnenrn, sa a ce no-
nyun n xpana cmerxa xonnuecrnoro nsmenena marepn. Hpn rosn
cnyua ncnuxn ]axropn, nxnmunrenno npemero sa npornuane na
nponecnre, ca nsnecrnn n opn ouennnn, no pesynrarnre ne or-
ronapr na npocrara cmerxa, sa xoro ne ca nyxnn momnn nsuncnn-
rennn mamnnn, a moxe a ce nanpann opn na ym pasnpa ce, axo
cornernnre cnennanncrn ne ca ce oryunnn a cmrar na ym. Tona
na npaxrnxa osnauana, ue opn npn nspnrnanero na na-onxnonen
nynxan, xaxnoro crana mnoroxparno ncxa ronna na pasnnunn mec-
ra no cnera, n nnsxara my oxonnocr nponsnnsar nxon ]nsnxo-
reonornuecxn nponecn, xonro npn nopmannn ycnonn npornuar sa
ecerxn n crornnn ronnn. A xaxno osnauana ryx nopmannn
ycnonn n xora nma raxnna ycnonn? H pyrnr nnpoc: xaxno
crana npn nenopmannn ycnonn, n no-rouno npn ronemn noxannn
xaracrpo]n nnn npn rnoannn xaracrpo]n, xaxnnro 3emra e npe-
xnnna mnoroxparno, n ro cncem ne n r aneunoro mnnano, xoe-
ro cnope reonosnre e oraneueno or namero cnpemne na ecerxn
mnnnonn n mnnnapn ronnn?
Tosn nnpoc cn saana n enn nsnecren amepnxancxn ]nsnx or
ncnancxn nponsxo, Hync Annapec (1911-1988), onpnnecn mnoro
sa csananero na nooponara oma n nonyunn sa cnonre sacnyrn
n 1968 ronna Hoenona narpaa sa ]nsnxa. 3naunrenna uacr or
rasn narpaa ro nnara sa noxpnnane pasxonre, cnpsann c enocrra
na csaenara or nero paorna rpyna, nmama sa saaua a orxpne
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
97
Hspnrnanero na nynxana na npx Cnera Enena (cnnmxa NASA)
II
98
cnen or nanann na 3emra ronemn mereopnrn n or rexnnre no-
cnecrnn sa xnnora na namara nnanera. B pesynrar or npoyu-
nannra na paornara rpyna ca orxpnrn npes 1970-re n 1980-re
ronnn cnenre or ner ronemn mereopnra, nanann na namara nna-
nera no pasnnuno npeme, xoero ne moxe a e rouno onpeeneno.
A sa onnanero na nsnecrna npecrana or ynpexannra, nanecenn
or cncnnre na mereopnrnre cc 3emra, me nocnyxn xomnm-
rpnara cnmynann, nsnpmena or yuennnnre na Annapec annnre
or rasn cnmynann me ce sacexperr ome nenara cne nenoro
nponexane n me nsuesnar nannno or nornea na cnpemennnnnre,
xaro camo orennn cneenn me ce nonr n nayunara npeca. Ho
cxopo n re me ar orcrpanenn, xaro opn nynnxynanara n nn-
repnernara ennnxnonen Wikipedia norpa]n na Annapec me
e nexonxoxparno npepeaxrnpana npes nocnennre ronnn, o-
xaro or ne nsuesnar ncnuxn cneenn sa nayunara my enocr cne
nonyuananero na Hoenonara narpaa.
Cymnpaxn cranannre nsnecrnn na omecrnenocrra annn or ns-
cnenannra na nayunara rpyna na Annapec, nonyuaname cnenara
xaprnna npn rona ornacma ce sa ynpexann or enn mereopnr c
namerp 5 xm, oxaro na-ronemnr mereopnr, nanan n paona na
ceramnn Mexcnxancxn sannn, e nn c nono no-ronm namerp.
Or cnnara na yapa me e nponra semnara xopa n me ce nonyuar
cnpxnncoxn remneparypn, namnnanamn 50,000 C, xonro or cno
crpana me npensnnxar penn nponecn, pasnpocrnpamn ce no n-
nara semna armoc]epa n me ynnmoxar nsnno xnnora na namara
nnanera. Hexa ne sapanme, ue esoxcnpnonyxnennonara xncennna,
(HK), xoro e nocnren na nacnecrnenara nn]opmann n xner-
xara, ce pasnara npn remneparypa or +80 C, a rona osnauana, ue
cne ncexn or nspoennre na-manxo 5 yapa npxy 3emra, xnno-
rr e rpnano ornono a ce sapon n a sanoune pasnnrnero cn, sa
xoero, cnope npnnpxennnnre na apnnnonara reopn, ca nnn
nyxnn mnoro mnnnapn ronnn.
Bpno e, ue npes nocnennre 5,000 ronnn namara 3em ne e npe-
xnnna nnro ena rnoanna xaracrpo]a or pasmepa na nscnenannre
or Annapec n neronara rpyna, no nne pasnonarame cc cneenn sa
ne noxannn xaracrpo]n or mnoro ronm pasmep, sacernann nmenno
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
99
namnre semn maxap ue npn rx e nsmoxno a ce xacae n sa camo
ena xaracrpo]a, nponnna ce n pasnnunn nacoxn. 3nae ce cmo, ue
e nmano n ena rnoanna xaracrpo]a, cnpsana c nsmecrnanero na
semnara oc xoero nsmecrnane ne e nsxnmueno a e pesynrar or
cmara xaracrpo]a, npnunnnna nere noxannn xaracrpo]n. Cnpe-
mennara nayxa snae sa resn rpn xaracrpo]n no nocnecrnnra or
rx. Vcranoneno e, ue oxono xpa na nroporo xnnonerne np. Xp.
( ner nexa) e cranano nopenoro n sacera nocnenoro nsnecrno na
nac nsmecrnane na semnara oc, ncnecrnne na xoero ncnuxn nocrpoenn
npen rona cnnuenn uaconnnnn cranar neronn sa ynorpea.
117
Cmo
raxa e ycranoneno, ue no rasn npnunna rannnnre, onpeenmn
nonoxennero na nnanernre n snesnre, nsuncnenn nn Bannnon n
Knra, ca cranann cmo neronn sa ynorpea, r xaro orronapr
cera na oraneuena na crornnn xnnomerpn rouxa na nanmenne.
Axo n npnunnara sa nsmecrnanero na semnara oc n momenrr na
rona nsmecrnane a ocranar nensnecrnn, moxe a ce npenonara, ue
ro ce nxn na nnmen nsrounnx a cmnr nnmen nsrounnx
moxe a e npnunnnn n pyrnre ne noxannn xaracrpo]n, sacernann
cnnno nacenennero na namnre semn. Tona ca nspnrnanero na
nynxana o o-n Canropnn n Erecxo mope
118
n pasxcnanero na
Foc]opcxara crena, oneno o sannnanero na npen rona cnaxo-
nonoro sarnopeno esepo na mcroro na uepno mope, npn xoero
orpomnn repnropnn n nsrounara uacr na Fanxancxn nonyocrpon ca
nanonenn sannnarn, xaro nnnoro na noara ce nonnra c 120 merpa.
Bpemero na nere xaracrpo]n ne moxe a e onpeeneno nopan
npornnopeunnnre annn na xonnennnonannnre meron sa onpeen-
ne na xpononornra, nxnmunrenno panonrneponn. H rona e na-
nnno nopmanno, samoro xaxro neonuano cnnnnre panoaxrnnnn
nsnunann, cnponoxann nspnrnanero na nynxana n ynnmoxnnn
ne camo ronma uacr or nacenennero na Rronsrouna Enpona, a n
nnara xynrypa, nsnecrna no nasnannero xpnrcxo-mnxencxa. Ho n
nsnnsanero na nonpxnocrra na orpomno xonnuecrno noa or on-
nnre cnoene na Cpensemno mope, enn na nsorona
14
C, nsmenr
cornomennero na rosn nsoron n xnpo- no- n crparoc]epara na
rosn paon, xaro nornmar ronemn xonnuecrna or nero or nsyxa n
c rona nsmenr pannonecnero, nyxno sa ]ynxnnonnpanero na meroa.
II
100
A or ram n sa onpeennero na xpononornra, xaro non o rpemxn,
naxnpnmn ne xnnonern., r.e. nscnenannre oexrn ce npecra-
nr c 2,000 o 2,300 ronnn no-crapn, orxonxoro ca n ecrnnrennocr.
Maxap n nponeennre npes nocnennre ecernnern nscnenann
n nenn paon na Canropnn, nxnmunrenno no noara, a ne morar
a aar xareropnuen orronop nnro sa npemero na xaracrpo]ara,
nnro sa npnunnnre sa nspnrnanero na nynxana, re noxasnar oaue
orpomnnre pasmepn na xaracrpo]ara, xaro ce nsxasna neue n npe-
nonoxennero, ue nspnrnanero na nynxana moxe a e nno npnunne-
no or mereopnr, cmo xaxro npn excnepnmenrnre na Annapec n ne-
ronnre nomomnnnn nponn opn semnara xopa n c rona npnunnnn
ne camo ronemn paspymenn, no cmo n snaunrenno panoaxrnnno
nsnunane, sacrannno nscennanero na ronm po or npexnnennre
nspnrnanero. H rxmo cnenre or nscennnnnre namnpame ne camo n
ccennre paonn na ceneponsrox, no cmo n aneue na cenep, uax
o Fanrncxo mope, xaxro n no nnara repnropn, npxy xoro me
ce pasnne nnocnecrnne, npes nropara rpera na npnoro xnnone-
rne np. Xp., raxa napeuenara cxnrcxa xynrypa, unro npsxa c
xpnrcxo-mnxencxara n rpaxncxara xynrypa e necmnena. A rona
osnauana, ue nnro cxnrcxara xynrypa e anroxronna n ce e pasnnna
camocrorenno, nnro nx ue r e morna a oxaxe nenocpecrneno
nnnnne sa nsnnxnanero na xpnrcxomnxencxara marepnanna n y-
xonna xynrypa, nxnmunrenno nenara nncmenocr, xaxro ncxar a nn
ynepr n nocneno npeme nxon pycxn nscneonarenn, unnro cun-
nenn nsnnnar neue orpomno npocrpancrno n nnrepner.
119
* * *
Hpes nocnenoro ecernnerne nrapcxara omecrnenocr eme
xon]ponrnpana c ena nayuna xnnoresa sa orpomna no pasmepnre
cn npnpona xaracrpo]a, cnpsana c nnesannoro n crnxnno
naxnynane na nonre or Cpensemno mope n paona na nemnoro
uepno mope, xoero ororana e nno cnaxonono sarnopeno esepo,
noono na Kacnncxo mope, n unero nnno no rona npeme, oxono
nauanoro na ncropnuecxara enoxa, nno noneue or cro merpa no
nnnoro na Cpensemno mope. Tesn non sannnar xaro noron
orpomnn rcronacenenn repnropnn npenmno no neronnre cpan-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
101
nnrenno nnnrxn sanann n ceneposanann perone npn crpamna
npnpona xaracrpo]a, or xoro nanpno nna n nmero my uepno
mope, sanaseno n ocera or nacenennero na sanannre n cenepnnre
my paonn, oxaro sa rpnnre ro e Hvto Ecivo (rocronpnemno
mope).
Kaxro nnnarn, xoraro eno cnrne e cnpsano nenocpecrneno c
namara crpana, nsnecrnra sa nero crnrar cc snaunrenno saxc-
nenne, sa a ar npen rona cornerno opaorenn or orronop-
nnre no maconnre menn maxap ue rosn nr no nsxnmuenne re ce
nxnmunxa nn neue sanounanara ncxycn cc saxcnenne nopan
rxnoro npecrpyxrypnpane, r.e. npemnnananero nm no enn om
uyx noxpnn, sa unro cocrnennx mnoro or unrarennre nce ome ne
ca nacno. B ocranannre crpann na sana n n aneunn nsrox
cneennra sa rasn nona xnnoresa ce nonnxa ome n nauanoro na
1997 ronna, ornauano n nayunara npeca, a nourn enonpemenno n
no renennsnra c nsnunanero na nayunononynpen ]nnm na BBC,
manxo cne rona npeneen na nemcxn n noxasan no Tperara
nporpama na repmancxara renennsn, nocnenan ne ronnn no-
xcno n or ena ronma xnnra, nsaena n 2000 ronna n na n-
rapcxn esnx. T xaro xnnrara n ro cc cnennannn onnnenn sa
nrapcxnre unrarenn neue nm e nosnara nnn none ocrnna, ryx
me npeam naxparxo camo cxparenara nepcn na ]nnma, npecra-
nena or anropnre na xnnoresara.
Cpxannero na ]nnma
120
e cnenoro: nama amepnxancxn oxea-
norpa]n, crapmn nayunn crpynnnn (senior scientists) n Lamont-
Doherty Eart Observatory of Columbia University, npo]. Vnnm (Fnn)
Pan (William Ryan) n npo]. Vonrp Hnrman (Walter Pitman), crnrar
o saxnmuennero, ue noronr, onncan n Fnnnra, no n n mymep-
cxn enoc sa Innramem or nroporo xnnonerne np. Xp., n ecrnn-
rennocr ce ornac o sannnanero na omnpnn paon oxono uepno
mope c noa or Cpensemno mope.
121
Hono sa rxnara xnnoresa nm
anar or ena crpana pesynrarnre or oxeanorpa]cxnre nscnenann
na -p enn Poc (David Ross) or Oxeanorpa]cxn nncrnryr n
Vycxon (Woodshole), xoro xaro npnn yuen or 3anaa npann npes
1991/92 ronna nscnenann na noro na uepno mope sa nsrornne na
rouna xapra na neronn npo]nn. Or pyra crpana, xaro nono sa rasn
II
102
xnnoresa nm cnyxar nxon nnrarn or mymepcxn enoc sa Innramem,
n xonro crana yma sa nrynanero my n rpcene na enncrnenn uonex,
npexnnn Bcemnpnn noron Vrnannmnm. o nocrannero na rxnara
xnnoresa n oprooxcannara nayxa e nsnpnera nepcnra na pycxnre
nscneonarenn, nsnoxena na ]nnma or npo]. Hanen onyxanon or
ynnnepcnrera n Hmxacn, cnope xoro npen oxono 20,000 ronnn
uepno mope, xoero ororana nno sarnopeno cnaxonono esepo,
nopan namanenn npnrox na non or noxpannamnre ro pexn,
ocrnrnano o na-nncxara rouxa na nnnoro cn, oxono 140 m no
ceramnoro my nnno. Cnope rasn xnnoresa, npnnnsnrenno xm
eneroro xnnonerne npen namara epa, nopan nonnrane na
nnnoro na oxeannre n pecnexrnnno Cpensemno mope c oxono 30 m,
sanounano nocrenennoro naxnynane na cpensemnomopcxa noa or
Foc]opa xm uepno mope, xoro nponec nponxnn mnoro xnno-
nern, oxaro noara na nere mopera ce nspannnna. Ho rona npeme
Foc]opr npecrannnan rcna nnnna sem, xoro morna a e
nperasena orram n nmero my: Bsporoj (=xpanemxn po). Tasn
xnnoresa sa nocrenenno nspannnane na nonre or nere mopera
nopxa n -p enn Poc n pesynrar na neorannamnnre cn
nscnenann. Ho oxaro cnope pycxara resa n enn Poc n cnyua
nmame nocrenenen n nrorpaen nponec, Pan n Hnrman, ns
ocnona na comennero sa norona n enoca sa Innramem, ca yeenn
ue rona e nno xaracrpo]a, nporexna n xparx nepno or npeme, npn
xoro orpomnn nnooponn n nacenenn repnropnn nnn sanenn c
noa, noono na noron. Or enoca sa Innramem re rnxynar n nonsa
na cnora xnnoresa xaxro nocoxara, n xoro ce e ornpannn Innra-
mem, xm crpanara na sansnamoro cnnne, xoro e na cenepo-
sana or neronara ponna, rpa Vp, r.e. onacrra na uepno mope, a
ne Hepcncxnr sannn, xaxro noneuero anropn rnxynar rexcra, no
cmo n nmero, c xoero ro oosnauana mopero, Mprnoro mope
xaro pesynrar or naxnynanero na conena noa n acenna na uepno
mope nnara nerona ]ayna sarnna, npn xoero ce opasyna orponnnr
ras ceponoopo, nenosnonnam sapaxanero na xnnor n neronnre
nounnn. Pan n Hnrman nayuanar, ue cmo n enn nrapcxn
nscneonaren or Oxeanonoxxn nncrnryr nn Bapna, -p Herxo
nmnrpon, ns ocnona na cnonre nanmenn rnpn n ro npornn-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
103
II
104
no na xonernre cn, cmramn ro sa ]anracr ue na nounna oxono
100 o 120 m no ceramnoro nnno na uepno mope repenr
cnnerencrnyna sa nnesanno sannnane c mopcxa noa, xoro ynn-
moxana nnara nerona ]ayna, no ocran nannno sanasenn xpa-
pexnnre nnaxone n mnnnre opasynann. Or rexcra na ]nnma
crana cno, ue npenonoxennra cn, nsnnxnann ns ocnona na
nxon conaxn npes 1976-1977 ronna, Herxo nmnrpon ome npes
80-re ronnn noxpen c nnunn nanmenn
122
no npeme na cnonre
nscnenann c nomomra na manxa nononnna, xoraro ro npann n
sacnnmann na mopcxoro no. Cc cecrnnero na -p xenan
Benrmp (Celal Sengr) or Texnnuecxn ynnnepcnrer n Hcranyn
Hnrman nonyuana annn, oxasnamn cmo mnoro psoro cnnxana-
ne noro na Foc]opa ncnecrnne mnnananero npes nero na orpom-
nn xonnuecrna noa sa cpannnrenno xparxo npeme conaxnre,
nsnpmenn na noro na Foc]opa, noxasnar nannunero na rnpa
cxana na enaxna nounna or oxono 80-100 merpa or nemnoro
nnno, r.e. oxono 60 m na roranamnoro nnno, npxy xoro cxana
cera nma xcnn nacnonann or rnn. Paona na Foc]opa Hnrman
cpannna c Hnarapcxn noona c yronopxara, ue ne camo pasnnxara
nn nncounnnre e nna no-ronma, no n xonnuecrnoro noa, nnnna-
ma ce or Cpensemno mope, e nno nnso 1000 nrn no-ronmo or
rona na Hnarapcxn noona. A cxopocrra ~ 80-100 xm n uac, npn
xoero sannara c noa repnropn oxnama nnso 100,000 xnaparnn
xnnomerpa, r. e. manxo no-manxa or nnara nemna Fnrapn, n ro
npenmno n paonnre na uepno mope nnso o neronnre nemnn
sanann n cenepnn perone. Ornauano Pan n Hnrman ce nonsnar n
samnra na cnora xnnoresa nsxnmunrenno or annnre na pyrn
nscneonarenn. Xnnoresara nm ne namnpa cuyncrnne cpe rexnnre
xonern, a ocoeno cpe ncropnnnre n apxeonosnre, unero crano-
nnme na ]nnma ce npecran or npo]. xon mn (John Dewey) or
ynnnepcnrera n Oxc]op, -p Cre]ann enn (Stephanie Dalley),
npo]ecop no crapa ncropn n Oxc]opcxn ynnnepcnrer, n npo].
enn Xapnc (David Harris) or Apxeonornuecxn nncrnryr npn
University College London, xonro ce ornacr c nacmemxa xm rasn
xnnoresa. Honoxennero c xnnoresara ce npomen cne 6 cenremnpn
1993 ronna, xoraro Pan n Hnrman nsnmar yuacrne saeno c pyc-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
105
xn nscneonarenn n ena excnennn no uepno mope, xoro nma sa
nen a nscnena nocnecrnnra or uepnonncxara xaracrpo]a n
rosn paon. namara amepnxancxn nscneonarenn nsnmar cc cee
cn anaparypa sa nsmepnane npo]nna na mopcxoro no, xaro npanr
ronm po conaxn or noro npn pasnnuna nounna n cnpar
npon sa nscnenane c panonrneponn mero. Bcnuxn rexnn
npon, maxap n nsern or pasnnunn mecra or noro na uepno mope,
anar enn n cmn pesynrarn conaxnre ce ccror or na nna
maca: nnrna n cyxa ocnona cc cnen or pacrnrennocr, cnnerencr-
nynama sa orxpnra n mnnanoro semna nonpxnocr, n na ne nac-
noxa or rnn, saeno c oprannunn nemecrna ocranxn npenmno
or cnaxononn oprannsmn, no n nannno sanasenn monmcxn or
Cpensemno mope. Ha-censannonnoro n cnyua ca annnre or ns-
cnenannra na nsorona
14
C, anamn ronnara sa opasynanero na
nacnoxara, a nmenno 5,550 ronna np. namara epa, c nesnaunrennn
orxnonenn. Hsxoxaxn or resn pesynrarn, Pan n Hnrman cun-
rar, ue rxmo nonocsaenoro nonoxenne n paona na uepno mope
e npnunna sa nsnnxnanero na nnnnnnsannra n Mexypeunero,
xoro ce ocnonana na mnpoxnre nanonrennn cncremn, nonnnn ce n
nenoro nauano, r.e. oxono 2,500 ronna np. Xp. Haxpa na ]nnma
ce anar n orsnnnre na nsxasannre ce npen rona cxenrnuno npxy
reopnra nscneonarenn: npo]. mn npnema reonornunnre annn,
no ne namnpa npn rx ocnenne sa norona; a npo]. enn, maxap
cmo a npnema reonornuecxnre nsnon, ne moxe a ce crnacn, ue
mexy sannnanero na uepno mope n xynrypara na Mexypeunero
nma nxaxna npsxa, nopan ronmara pasnnxa n xpononornra na
nere xynrypn, ocrnrama nnso 2500 ronnn.
123
* * *
Taxa ome n camoro nauano na ncxycnra ce ouepranar npornno-
peunra, xonro nma a ar paspemenn n npes cnenamnre 10
ronnn. Or ena crpana ca necmnennre pesynrarn or conaxnre,
noxpenmn xnnoresara na namara amepnxancxn yuenn sa nne-
sanna xaracrpo]a, ncnecrnne na xoro ca nnn sanrn c noa or-
pomnn repnropnn n ro n uauama ponna. Or pyra crpana e ne-
II
106
oxasyemocrra na resara, ue npn rasn xaracrpo]a ce xacae sa no-
rona, onncan n Fnnnra n n mnra sa Innramem a sa raxn noron
ce ronopn n n npeannra na napon or ncnuxn xonrnnenrn n resn
npeann nmar nnxaxna npsxa nnro c Fnnnra, nnro c mnra sa
Innramem xaro nno ce ornacr sa ena mnoro crapa enoxa, oxaro
rona npeanne e or no-nono npeme. H nmenno xpononornra na
cnrnero me ce oxaxe na-xocrennnnr opex n nnara ncxycn
xonxoro n rounn a nsrnexar enaxnnre npon, nsern or connre
na pasnnunn mecra no axnaropnra na uepno mope. Ho rona o-
crorencrno nn nanara n nono pasrnexane na sacernarn manxo no-
rope n rexcra nnpoc sa e]exrnnnocrra n nsnonsnaemocrra na
meroa
14
C.
Oxeanorpa]nre Pan n Hnrman ca opn cnennanncrn n rxnara
onacr, nscnenannra cn re npanr no ncnuxn npannna na rexnn-
xara n nornxara n or resn ne rnenn rouxn pesynrarnre nm ca
nannno xopexrnn. Hpornnopeunra nsnnsar nane, xoraro resn
pesynrarn ce cncxar c pesynrarnre or nscnenannra na apxeono-
snre maxap npn nocnennre uecro a ce xacae n o xopexrnn
pesynrarn, nonyuanann npn cpannennero na apre]axrnre, onnpamn
ce npxy cnocrannero na nocnennre nomexy nm.
124
Ho ne n na
nsnneuennre annn sa rx, ocnonanamn ce npxy npnnaranero na
meron, uyxn n opn npornnopeuamn na camara apxeonorn, xa-
xnro n rosn cnyua e n meror
14
C. 3a neronara nenpnnoxnmocr
npn oexrn, xero ca nsecrnann excrpemnn ocrorencrna, eme
cnomenaro no-rope. H ena nn nxme namepnnn n nnara ncropn-
uecxa enoxa pyr oexr, npn xoro a ca ce nsnnnn n r cnnna
crenen ncnuxn ocrorencrna, npanemn nonyuennre or panonr-
neponn mero annn nenpnemnnnn
125
ocoeno axo onycnem n
ue sannnanero na uepno mope c noa or Cpensemno mope e cnp-
sano c nspnrnanero na nynxana na o-n Canropnn nnn opn npens-
nnxano or nero, sa xoero npenonoxenne cmecrnynar mnoro oxasa-
rencrna. A xaxro rounoro arnpane na uepnomopcxara xaracrpo]a,
ocnonanamo ce na meroa
14
C, ce oxasna cnpsano c nepemnmn
npornnopeun, na xonro me ce cnpem no-nararx n rexcra, raxa n sa
arnponxara na nspnrnanero na nynxana npn Canropnn nce ome
nnncnar npnemnnnn oxasarencrna.
126
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
107
Paonr na uepno mope npen n cne nanonennero
(Ho H. nmnrpon)
1. Cnaxonono esepo
2. Fperonara nnnn npen nanonennero
3. uepno mope cne nanonennero
4. Hpenonaraemn cennma npen nanonennero
Enaxnnre pesynrarn or nsernre npn conaxnre npon ne rpna
a nn sanyxanar, samoro orpasnar eno n cmo cnrne. Te no-
cxopo n rpnano a nn yuyr, axo xa pasnnunn. Ho npn rx ne
moxem a ouaxname no nnxo naunn aconmrnn cronocrn, onpe-
enmn peannn ronnn cmo xaxro npn ncnuxn ocranann ns-
cnenann c meroa
14
C no repnropnra n axnaropnra, nnnsamn
nnn rpannuemn c paona na nanonennero n na nynxana na ocrpon
Canropnn. Toecr na nenn Fanxancxn nonyocrpon, saeno c Mana
Asn, Hsrounoro n Cenepnoro Hpnuepnomopne npes nroporo xnn-
onerne np. Xp., nnn c pyrn ymn nmenno ram, xero ca sae-
nsann ocera na-mnoro anomannn npn rosn mero. A ryx anoma-
II
108
nnnre ce ornacr ne o camnre apre]axrn, noxasnamn uecro orxno-
nenn n arnponxara nm or mnoro cronern n opn xnnonern, a
o norpemno nsnonsnan n norpemno nnrepnpernpan nscneona-
rencxn mero, ocnanm ce ne na nonyuennre npn cpannennero na
apre]axrnre annn, a na mexannunoro nm arnpane, es copas-
nane c ycnonnra sa npnnarane na panonrneponn mero. H 1esn
npo1nnopeun uora1 a nn noxaaa1 ne cauo xse n n xaxno ce ns-
nna1 rpemxn1e, no n a nn nocoua1 no xaxsn naunn uoae 1e a
ce nsnpan1, xa1o n caun1 ue1o se xopnrnpan.
Konxoro Pan n Hnrman a ca opn cnennanncrn n cnora
onacr, oxeanorpa]nra, nosnannra cn no nnpocnre na ncropnra
re ca nonyunnn ouennno n neennoro yunnnme, sa xoero nrap-
cxnr unraren nma opa npecrana or pomannre na Mapx Tnen, a sa
nocnenanoro cronerne ycnonnra n Amepnxa nno ne ca ce nsme-
nnnn ocoeno, nesanncnmo or orpomnnre nocrnxenn n onacrra na
rexnnxara n npnponnre nayxn. 3arona n namara ne ce nnnynar or
ocrorencrnoro, ue y naponre na ncnuxn xonrnnenrn cmecrny-
nar npeann, nounnamn necmneno na xonexrnnnara nm namer.
127
3a rx uepnomopcxoro nanonenne e ncemnpnnr noron n ro or
rexcronn napnanr na enoca sa Innramem. H re ncxar na ncxa
nena a yer n rasn rxna npecrana ne camo xonernre cn oxeano-
nosn, no cmo raxa ncropnnnre, apxeonosnre n orocnonnre, n ro ne
camo or pasnnunnre xpncrnncxn xon]ecnn, a cmo menre n
moxameannre. Tona nm e neoxonmo sa rexnn npecrnx, no n sa
ocnrypnanero na cpecrnara sa onnnnrennn npoyunann. A resn
cpecrna ca snaunrenno noneue or nxonxoro ecerxn onapn, c
xonro re sannamar ropnnoro n nepconana na pycxo-yxpanncxn
xopa no npemero na esnapcrnnero. H n rosn cnyua re neue nmar
nyxa or nomomra na connnn oprannsannn, xaro Amepnxancxoro
nannonanno reorpa]cxo omecrno no n npecara. A ryx neue ce
nponna n nnna cnna ne camo rxnara nannnocr, no n nnna
neocneomenocr ornocno nsnecrnn cxonn na rxnoro orxpnrne
npoexrn, n ro or neorannamnoro mnnano, sa xonro n rxnara
amepnxancxa nponnnnn ne ca nmann n na-erna npecrana. H
rxmo rasn npencropn na rxnoro orxpnrne me ce oxaxe o
ronma crenen ]aranna sa no-nararmnnre nm nscnenann.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
109
Tasn npencropn ce pasnnna camo ne ecernnern npen rx-
noro nscneonarencxo nremecrnne n n nponxenne na ne ronnn
sannmana na-nacrounno cneronnnre maconn menn. Ho axo n a
npornua ne ocoeno aneue or namara crpana, ocrana nsnn nnnma-
nnero na nrapcxara omecrnenocr xoero nanara r a e none
naxparxo nsnoxena ryx, ome noneue, ue no enn nnn pyrn npnunnn
r eme npemnuana y nac. A nonexe cne ormnnananero pasno-
narame c xomnerenrnn pasxas or enn or nennre rnannn yuacrnn-
nn, nrannancxn apxeonor Mapno sanor, moxem a ce nosonem na
nero.
128
Maxap n remnre, xonro sacra n cnora xnnra n pyrn noonn
ecrcenpn a nsnnsar nn or c]epara na nayunara nnreparypa, ro
e ne camo cc connno apxeonornuecxo opasonanne, no e nocnernn
ronma uacr or xnnora cn nmenno na remara sa norona n nennre
pasnnunn acnexrn, a na ne e samnrnn n oxropcxa nceprann. H
nmenno neronnr pasxas npnxnmuna enn cnop, nopxan n npo-
nxenne na mnoro mecenn or ynenapnara npeca, xaro ana n
cno npnnoc sa nnnoro ncxpenrnpane na remara sa norona.
129
Ero rosn pasxas, nsnoxen nn nsmoxnara na-xparxa ]opma:
Ome or cpeara na XIX nex na-nacrounno sanouna a ce nocn
cnyxr, ue na npx Apapar, namnpam ce rouno na rpannnara mexy
Typnn, Pycn n Hpan, ca sanasenn ocranxnre na Hoenn xonuer.
Tosn cnyx ce noxpanna ocoeno or ]pencxn nscneonaren, a n
ecrnnrennocr ]apnxanr or Fopo, uepnan Hanapa, xoro cne
excnennnra cn na Apapar npes 1955 ronna onac n Hapnx
napue pno. 3a nero rnpn, ue ro e nsen or ocranxnre na nnpoc-
nn Hoen xonuer, namnpamn ce na nncounna or 4625 merpa. A cne
xaro nonoxnn rosn xc na nscnenane c
14
C, oxasan nspacrra my
or 5,500 ronnn n ro nocrannn n ypeenn no rosn cnyua or nero
myse. Hpes nroro na 1971 ronna rpna a samnne sa Apapar n
ena amepnxancxa excnennn, nocrannna cn sa nen c nomomra na
orpomnn copxenn a pasronn rneruepa, n xoro ce namnpan
nnpocnnr xonuer. Cneronnara omecrnenocr e nsmyrena or orxa-
sa na rypcxoro npannrencrno a ae paspemenne na nnpocnara
excnennn a nocern cornernnre mecra or repnropnra na Typ-
nn. Typcxoro npannrencrno ocrana rnpo n orxasa cn a ae
cornernoro paspemenne na amepnxancxara excnennn, a nmecro
II
110
rona ana paspemenne sa rpnnenna nscneonarencxa paora n rosn
paon na nrannancxa apxeonornuecxa excnennn, ccranena or
unenone na Aconnannra sa npencropnuecxn nscnenann n Mnna-
no, n unro ccran nnnsa n anropr na xnnrara. Kaxro moxe a cn
npecrann ncexn pasymen uonex, nrannancxara excnennn ne namn-
pa nnxaxnn cnen or Hoenn xonuer na mcroro, or xoero Hanapa
onac cnora cxa, a mecrnnr noau na rasn excnennn, xoro
npnpyxanan n Hanapa, rnpn, ue ne e nnn ram nnxaxn Hoen
xonuer. B neuara sanounar a ce nonnar n crarnn na pasnn anropn,
nocranmn no cmnenne cmecrnynannero na ocranxnre or
Hoenn xonuer n anrenrnunocrra na cxara, namepena or Hana-
pa. Anropnre neue cn saanar nnpoca xax e morn Hoennr xonuer
a ocrnrne nncounna 4,625 m, r.e. xaxno e nno xonnuecrnoro noa,
nsnrnano ro o raxana nncounna n xe rasn noa ce e orrexna.
Excneprn no nonorn nx oxasnar, ue nnro n nnsxara, nnro n
aneunara oxonnocr, nxora ca pacnn opone, or unero pno e
cxara na Hanapa n Hapnxxn myse. Mexynpemenno ce paspacrna
n cxananr oxono amepnxancxara excnennn, xoro pasnonara c
mxer sa nscnenane na enn mnnnon onapa oxasna ce, ue raxana
nscneonarencxa oprannsann nsomo nma, a nscnenannra rpna
a ce nsnpmar or cnennanncrn na HPV, xoero ne ocrana n rana n
sa cnercxoro pasysnanane, no unero nnnnne cnercxoro npann-
rencrno oxasano corneren narncx npxy Typnn.
Bcnuxn resn npenocranxn, nesanncnmo or sacnnenn nnrepec na
omecrnenocrra or orxpnrnero na Pan n Hnrman, nocranr npo-
nxennero na nscnenannra nm n nenaronpnrna cnernnna n
npecara ce ornac xm npoexra rnpe pesepnnpano. B nauanoro na
cenremnpn 2000 ronna or pnrancxoro npncrannme Xn (Hull)
ornnana xopar Northern Horizon c nopenara excnennn sa rp-
cene ocranxnre na Hoenn xonuer. Tosn nr excnennnra e oprann-
snpana or oraroro amepnxancxo National Geographic Society, xaro
neue nsnonsna n pesynrarnre or conaxnre na Pan n Hnrman,
nacounaxn nscnenannra cn n uepno mope, n no-rouno n neronoro
mxno xpapexne. Hayuen pxononren na excnennnra e -p
upeepnx Xnnepr (Frederik Hielbert), a sa nononnre nscne-
nann e naer na-nsnecrnnr rmypxau, amepnxancxnr reonor -p
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
111
Popr Fanap (Robert Ballard), npnonn cneronna nsnecrnocr c
orxpnnanero na ocranxnre or Tnrannx n repmancxn xpcrocnau
Fncmapx, noronen npes Bropara cneronna nona. H rosn nr, xaxro
npn Apaparcxara excnennn, cneronnara npeca cnen c na-ronm
nnrepec nscnenannra n camo nxonxo nn cne npncrnranero na
excnennnra n rypcxoro npncrannme Cnnon moxe neue a ononec-
rn npnoro censannonno comenne: ynpannnanara or xopaa no-
nonnna-poor Little Hercules noxannsnpa neaneue or pera na
nounna or 95 m pnen npemer. Ome npen rosn npemer a
e nsnaen or noro na mopero n nscnenan, n Cnnon npncrnra
nnnenpesnenrr na National Geographic Society, Tepn Iapcn (Terry
Garcia), n ana nsnnenn npe npecara, ue e nmano camo enn no-
ron. Cneronnara npeca nesaanno npeana nonnnara. enn Tene-
rpa] nsnecrna orxpnnanero na Hoenn xonuer, nocnenan n or
rypcxara npeca. 3a rpnre ecernnern cne nponannnara ce Apapar-
cxa excnennn, nenara neuanna cnana neue e nsnenna n ryp-
cxnre necrnnnn c nsropr xoncrarnpar npnsemnanero na Hoenn
xonuer na rypcxa repnropn, a ncranyncxnr necrnnx Xmpner rp-
xecrnynam comana, ue Ho nn rypunn. Ho n rosn nr nsroprr
e npexenpemenen. Pxononrenr na excnennnra, Xnnepr, or-
nac xcuera or cxnonennara naxoxa sa naoparopnn nscnenann
n CAB, orxero cne nxonxo cemnnn npncrnrar orpesnnamnre
pesynrarn, cnope xonro nspacrra na orxpnroro pno e camo 200
ronnn. Hpn no-nararmnnre nscnenann na axnaropnra oxono
Cnnan, na 12 mnnn or pera n na oxono 100 m nounna, ca orxpn-
rn oaue cnen or nornano cennme, no excnennnra ne e n cc-
ronne a npncrnn xm neronoro nscnenane n n xpa na oxromnpn
Northern Horizon ce sanpma n ponnara cn, xaro cnenamara excne-
nnn n rosn paon ce nnannpa sa 2002 ronna. A ororana Texno-
nornuecxnr nncrnryr n Macauyserc ce saema a paspaorn nnano-
nere n ocmecrnn nocrponanero na nona nononnna c ncran-
nnonno ynpannenne, xoro n morna a nsnpmna n pasxonxn.
Hpes anrycr 2001 ronna nscnenannra ce npenacr n na namero
uepnomopcxo xpapexne, sa xoero nrapcxnre unrarenn ca cnoe-
npemenno nn]opmnpann (n esnn]opmnpann!) or ynenapnara
npeca, xaro or nxon ocoeno xomnerenrnn nnna ce nancnpar n
II
112
nen, saern or apcenana na Cryenara nona, c nen a rn yer, ue
amepnxancxoro pasysnanane e ocoeno sannrepecynano or cneenn
sa rosn paon n ne npnrexana pyrn cpecrna, c xonro a rn nony-
un.
130
B excnennnra, na xoro or nrapcxa crpana e npeocranen
yuennr xopa Axaemnx, nsnmar yuacrne paornn rpynn or
nrapcxn n amepnxancxn yuenn, no pxonocrnoro na -p Popr
Fanap n -p Herxo nmnrpon, xoro 16 ronnn npen rona npann
npnnre nononn nscnenann cc cmara nen n Fnrapn. o
npnxnmunanero na rasn nopena excnennn na 30 anrycr 2001 ronna
ca nscnenann na 80 nononn oexra n ca nanpanenn na 100
conaxa n noro na mopero, unnro npon nonexar na nscnenane
n nrapcxn n amepnxancxn naoparopnn, xaro npn nponxennero
na nscnenannra npes cnenamara ronna ce ouaxna re neue a
ar nsnpmenn c nomomra na nonara ynpannnana or pascronne
nononnna, xoro ororana rpna a e rorona sa ecrnne.
Ouaxnannra na mnpoxnre omecrnenn xprone n 3anana Enpo-
na n Amepnxa, no n y nac, or nponxennero na nscnenannra sa
Hoenn noron xaxro remara mexynpemenno eme napeuena ne
xa yonnernopenn. B Fnrapn nscnenannra xa npexparenn cne
mymna xamnann na maconnre menn, xonro mexynpemenno xa
cmennnn cocrnennnnre cn n nonanaxa n sanncnmocr or enn nenrp
n no om noxpnn, pxonoenn or ena n cma nennxa cnna, xoro
cne npnnnnoro orrernne or nrapcxara nonnrnxa yenrenno
emoncrpnpa ome nenax cnora nenoxonenma pemnrennocr a
nocrann namara ponna no cno nnen xonrpon. C ymeno nponeenn
mannnynannn na namara omecrnenocr camo sa ocem ronnn ce
cmennxa uernpn mapnonernn npannrencrna, sa xonro na nrapcxn
napo ce nrnnname n csnannero, ue cam e nspan, a n ecrnn-
rennocr xonnnre na ncnuxn rx ce pnaxa or eno n cmo mcro.
Ome or camoro nauano na nayunara ncxycn, nopoena or xnnore-
sara na Pan n Hnrman a n opn npen rasn ncxycn a e sanou-
nana Pycn no enn nnn pyr naunn npecran cnoero nannno orpn-
narenno ornomenne xm ne. H r xaro rona orpnnarenno ornomenne
me nonnne nerarnnno ne camo npxy no-nararmnnre nscnenann,
no n npxy rnxynannero na ororanamnnre pesynrarn or nscnena-
nnra, rpna a ce cnpem na rosn nponem no-nopono.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
113
Foc]opr nsymnn cnnmxn or ronma nncounna
131
(Hsrounnx NASA)
Bn ]nnma sa orxpnrnero na namara yuenn ce noxasna n camoro
nauano ornomennero na pycxara nayxa no nnpoca, npeaeno upes
npo]ecopa n enapramenra no apxeonorn na ynnnepcnrera n Hm-
xacrn Hanen Mapxonnu onyxanon,
132
saemam nncox nocr n n
Herepyprcxara axaemn na nayxnre, n ro ne n cexropa no reo-
norn, a no apxeonorn n ernonorn na pycxn napo. H nmenno ro
csana enn nn nayunara asa, npxy xoro me ce pasnne nona-
ra pycxa n cnanncxa ncropn na B. B. Ceon.
133
Hesanncnmo n
npornnno na pesynrarnre or conaxnre na Pan n Hnrman,
onyxanon me nanoxn n me nponxn cmo npes cnenamoro
ecernnerne a nopxa cnora resa, cnope xoro pycxo-
cnanncxnr ernoc nponsnnsa or ]nno-yrpnre. H no rosn naunn
npenac n nonoro xnnonerne nenre na nerenapnn mapxcncr-
apxeonor Bnp Iopn-uan.
134
Cnope rasn resa sa xoro,
xaxro nouepranar nspnuno nennre xpnrnnn, nma nnxaxnn
oxasarencrna, xonro a noxpenr n r e nno camo na es-
II
114
ocnonarennn npenonoxenn npennre na ]nno-yrpcxnre napon
opasynann npnara nnna or cnpemennn xopa, omnn n Enpona or
A]pnxa, xero uonexonoonnre mamynn sa na mnnnona ronnn ce
nnn npenpnann n xopa n sacennnn onennxonara sona n mxnn
xpa na sonara na neunn ne, a nnnara nmnrpanrn, cnenama cne rx
nx sacennna mxnara, Cpensemnomopcxara sona. H ry ca npecra-
nnre na reorpa]-reonor-apxeonor, xoro rnpn, ue nsnonsna cmo n
pesynrarnre or nscnenannra na (naneo)renernxara!
Tesara na onyxanon nounna nsxnmunrenno npxy npenonoxennero
my, ue sannnanero na uepno mope cc conena noa or cpensemnomop-
cxn acenn nno nocrenenen nponec, sanounan npen 20,000 ronnn n
ue nnxora ne e nmano xaracrpo]a or nna na nponsnsnoro cne paspy-
mananero na Foc]opcxn npoxo nanonenne. 3arona e nannno oc-
nnmo ycpnero, c xoero ro npann ncnuxo nsmoxno a oescnnn pe-
synrarnre or nscnenannra na Pan n Hnrmn, unnro conaxn onpo-
nepranar c mnoro cmecrnenn aprymenrn neronara resa. Hexa nonropnm
resn aprymenrn: ncnuxn conaxn n paona, sanr or nonre na Cpen-
semno mope, noxasnar npn nounna na conara o 10 merpa ocnonen
repen or cyxa sem, na ne cnenar nacnoxn, cpxamn nanocn, no n
nsmpenn cnaxononn paxonnnn n pyrn ocrarnn or cnaxonona
]ayna, a ome no-rope nacnoxn, cpxamn nanocn or Cpensemno
mope c ocrarnn or conenonona ]ayna. Ionmara cxopocr na nanns-
nara n cnaxononoro esepo conena noa e npnunnnna mnrnonenoro
sarnnane na nnara nerona ]ayna, a nnncara na xncnopo e onena o
opasynanero na orpomnn xonnuecrna ceponoopo, nonyunn ce npn
pasnaranero na rasn ]ayna. Hmenno ceponoopor, cpxam ce n
onnnre cnoene na uepno mope, ne nosnonna n o cera xnnora na
xaxnnro n a nno mopcxn oprannsmn n nero. Hsnnmno e a ce xasna, ue
nocrenenno samenne na cnaxara noa cc conena n nmano sa noc-
necrnne n nocrenenno samenne na ]aynara nnn opn npncnoconane
xm ne xaxnoro, cnope apnnnonara reopn, n cnenano a nacrnn
sa no-nponxnrenen nepno or npeme. H ne n oneno o nsmnpanero
na orpomnn xonnuecrna pna, nopan xoero ce nsnnnar 90% or no-
unnnnre non na mopero no 150 merpa or nonpxnocrra cc cepono-
opo, xoro ne nosnonna cmecrnynannero na xaxnnro n a nno opra-
nnsmn, a npecrannna n cmecrnena sannaxa sa oxonnara cpea.
135
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
115
pyr naxen aprymenr sa nnesannocrra na uepnomopcxara xa-
racrpo]a, no n sa nenara snaunrenno no-xcna or npenonarae-
mara ara, e orxpnnanero pycnoro na pexnre, nnnnamn ce npn
Craporo xopnro na pexnre on n nenp
(Ho Pan n Hnrman)
pyr naxen aprymenr sa nnesannocrra na uepnomopcxara xaracr-
po]a, no n sa nenara snaunrenno no-xcna or npenonaraemara
ara, e orxpnnanero pycnoro na pexnre, nnnnamn ce npn Cenepnoro
uepnomopne, n ocoeno craporo pycno na on, xoro cera ce nnnna
n Asoncxo mope, a npen rona aneue na mr. Ho rosn aprymenr ne
camo oopna pemnrenno resara na onyxanon, a ronopn n npornn
arnpanero na xaracrpo]ara npen 7500 ronnn (no xopnrnpanara
nepcn na Pan n Hnrman opn 8700 ronnn) npxy nponema sa
arnponxara me ce cnpem no-nararx. Kaxro me ce yenm npn no-
cnenanoro pasnnrne na cnrnra oaue, onyxanon n sa nero
nnara pycxa nayxa, me nanpanr npes cnenamnre ronnn ncnuxo
nsmoxno n nensmoxno, sa a oopr n enannnpar npe omecr-
nenocrra pesynrarnre or nscnenannra na namara amepnxannn. Te
me ar noxpennn or ncenonayunn nscnenann, asnpann na
nayunn mapxcnsm n neronnre nepmanenrno myrnpamn ]opmn or
yuennero na Iopn uan o nayunoro npnnoxenne na pano-
nrneponn mero, no n na mannnynnpanero sa cmnre nenn na
nscnenannra na uonemxnre renn, nonyunno orpomen nsxo or
1990-re ronnn nacam.
136
II
116
Axo n npn npnoro crnxnonenne na Pan n Hnrman c npecra-
nnrenn na pycxara nayxa npn cpemara nm n Herepypr a ne ce crn-
ra ome o orxpnr xon]nnxr, n nnsxnre ronnn cne nnoro nporn-
noecrnne na Pycn rona me sanoune n me ce nponn n nnna cnna
nn ncnuxn onacrn, cnpsann c nscnenannra na amepnxancxnre
yuenn. Or 3 o 7 mnn 2002 ronna n Foncxo, Hrann, ce cnnxna
mexynapoen cnmnosnym no nponemnre na uepnomopcxoro nano-
nenne c yuacrnero na cneronnonsnecrnn cnennanncrn reonosn, oxea-
nonosn n apxeonosn, nxnmunrenno n na nrapcxn npecrannrenn.
Hporoxonnnr rom or cnmnosnyma c rexcronere na oxnanre,
137
onen ome npes cmara ronna, o rosn momenr oaue ne e orne-
uaran, a npes oxromnpn/noemnpn na cnenamara ronna no neue
no ernara na UNESCO n c maconoro yuacrne na yuenn or Pycxara
]eepann ce cnnxna n Fyxypem ronma mexynapona xon]e-
pennn, xoro rpna a onn sa nenannnn pesynrarnre or ns-
cnenannra na Pan n Hnrman, xaxro n na nrapcxnre nscne-
onarenn. Hpes nyapn 2007 ronna nsnese n orpomnnr copnnx c
oxnanre na yuacrnnnnre n xon]epennnra,
138
npn xonro ocnon-
nnre remn ca xnnmarnunnre nponemn npes cnenennxonn nepno
n rxnara arnponxa c meroa
14
C, npecranena or na-nonnre
annn na pycxnre n nepycxnre naoparopnn.
139
Ecrecrneno, ome n
ynonnre ymn na oprannsaropxara na xon]epennnra n peaxropxa
na nporoxonnn rom, npo]. Banenrnna nxo-Xomax, ce orxnpn c
nponnunn ymn xnnoresara na Pan n Hnrman sa Hoenn no-
ron,
140
a nayunara paora ce nsuepnna c penna oxnan n npon-
xnrennn ncxycnn sa monmcxnre, xonro xnneenn n conenn n cna-
xn non. 3a ecerxnre mnnnonn ronone nsmpenn pnn npn naxnyna-
nero na conenara noa, xaxro n sa onoronnara nnnnnnsann n na-
mnre semn, ne crana n yma. Taxana nnnnnnsann ne nna nosnara
opn na pymncxn omaxnn na xon]epennnra.
141
Hpornnoecrnnero na Pycn c oprannsnpanara or ne xamnann
sacra na npno mcro nscnnanero na na-cmecrnennre nnpocn
or namara ncropn nponsxoa n ernnuecxn ccran na namn
napo, neronn esnx, neronara marepnanna n yxonna xynrypa, ocra-
nnnn cnonre noxn cnen n nna Rronsrouna Enpona n reuenne
na mnoro xnnonern. A 1yx c1ana nsnpoc sa nama1a nc1opn
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
117
a ne sa nnencxn no1on, nesanncnuo ann e nuano 1axsn. He
crana nnpoc sa cnrn, nponsnesnn n nxaxna oraneuena na
mnoro xnnonern or nac enoxa. H nesanncnmo or rona ann rosn
nnecxn noron e cranan npen 7,500 nnn opn 9,600 ronnn, sa
xonro arn cnopr nscneonarennre, ro ne moxe a nma onpee-
neno snauenne sa namara ncropn or nocnennre rpn-uernpn xnn-
onern. Ha namara sem oaue e nponsnsna neue n ncropnuecxara
enoxa xaracrpo]a or orpomen pasmep: n pesynrar na nspnrnanero na
nynxana npn ocrpon Canropnn, ynnmoxnn no-ronmara uacr or
nacenennero na nna Rronsrouna Enpona, a cne npnunnenoro no
ncxa nepornocr or nero npexcnane na Foc]opcxara nperpaa n
sannnane na uacr or repnropnra na crpanara nn nocrannn xpa na
ena nna ncropnuecxa enoxa, nsnecrna no nasnannero Kpnrcxo-
Mnxencxa nnn Mnnocxa. A ue rasn xynrypna enoxa e npornuana
enonpemenno n napanenno no nnara repnropn na Enponecxn
Rronsrox saeno cc ceneponsrounara uacr na Mana Asn, oro-
rana cnpsann n ennno nno n c enopono nacenenne, noxasaxa ne
camo apxeonornuecxnre nscnenann npes nocnennre ecernnern,
no n npoyunannra na naneonnnrnncrnxara. Ho ro noxasaxa cmo
nscnenannra n ena nona sa apxeonornra onacr naneorene-
rnxara, na xonro rpna cmo a ce cnpem, ome noneue, ue no enn
nnn pyrn copaxenn pesynrarnre or resn nscnenann nnn ce
xpnr or omecrnenocrra, nnn nx ce npecranr n mannnynnpan
nn, maxap n cnyua a ce xacae o rounn n oexrnnnn annn na
ena rouna nayxa. Hesanncnmo or rona, xax re ce nnrepnpernpar or
sannrepecynannre crpann.
Hpes oxromnpn 1990 ronna sanouna nscneonarencxara enocr
no enn mexynapoen nayuen npoexr c yuacrnero na yuenn or na
40 pxann, xoro n cnenamnre ne ecernnern me ce oxaxe na-
amnnnosnnr, na-cxnnr, na-mnorocrpannnr, no cmo raxa n
na-pesynrarnnr n ncropnra na apxeonornra. Maxap n neronara
ocnonna saaua nsrornnero na orpomna asa annn, cnpsann c
ycrpocrnoro, ccrana n cnenn]nunnre ocoenocrn na uonemxnre
renn npxy nnara repnropn na namara sem n sa nnara ncropn
na uoneuecrnoro a nma xaro ocnonna nen nsnnnuanero na cnee-
nn, cnomaramn sa opara cpemy npenmno nacnecrnennre onec-
II
118
rn, resn cneenn me ce oxaxar nsxnmunrenno naxnn cmo n sa
apxeonornra, ernorpa]nra, no n sa nnnrnncrnxara, npn pemanane-
ro na rexnnre ocnonnn nponemn, ornacmn ce o nponsxoa, pas-
nnrnero n cmecnanero na pasnnunnre ernocn na semra.
142
H rxmo
resn annn me ce oxaxar neyonn sa nonnrnnnre n ncropnnnre or
nxon pxann, xonro me nsnonsnar ncnuxn cpecrna sa omanona-
xanane snauennero na nonyuennre pesynrarn, a cmo n sa rxnoro
mannnynnpane.
3a eno n nononnna ecernnerne rosn npoexr, nsnecren no nas-
nannero Human Genome Project (HGP), nsrorn asa annn, cc-
roma ce or rpn mnnnapa ]nma n nenrn]nnnpa rennn xo na
1,500 onecrn, xaro npeocran cneennra or rennnre nscnenann
sa cnoona ynorpea or yuennre n pasnnunnre onacrn na nayxara,
nxnmunrenno ncropnnnre n apxeonosnre. H ome npnnre nscnena-
nn, nounnamn na cpanara asa annn, npomenr ns ocnonn oce-
ra cmecrnynamnre npecrann sa nponsxoa n cmecnanero na napo-
nre a rona sacra npen ncnuxo namn napo, no n esxoneunnre
cnopone sa neronn nponsxo, nanaramn c nnmo neoocnonannre o
cera rnpenn, ue neronnre ocnonarenn nnn omnn or aneunn
Hsrox nnn Cpena Asn, xaxro n ue macara or neronoro nacenenne
nnn cnannn or saxapnancxnre nara. A resn nscnenann no-
xasnar cmo n ue namnr napo, no cmo raxa cpenonexonnoro n
anrnunoro nacenenne na cpensemnomopcxn paon, nma nnmo o-
mo c nacenennero or Cpena n Cenepna Enpona, a e rcno cnpsano,
xaxro n nacenennero na namara crpana, c na-craporo nacenenne na
Mana Asn, xero ce sapaxa npnara enpasncxa nnnnnnsann n
ncropnra no cmo n npnara arpapna xynrypa. H no raxn naunn
pesynrarnre or resn nscnenann nocranr no nnpoc rocnocrna-
mara ocera reopn, ue nocnrenn na namara xynrypa n nnnnnnsann
nnn nomacxnre napon. Taxa ce nornpxana cxnamanero, ue ns-
nnxnanero na yxonnara n marepnannara xynrypa e nenocpecrneno
sanncnmo or pasnnrnero na arpapnara xynrypa npn ycenano nace-
nenne a nomacxnre napon n na-op cnyua cnococrnar sa
pasnpocrpanennero na rasn xynrypa, no mnoro no-uecro re ynn-
moxanar.
143
* * *
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
119
Kax n o xaxna crenen me ar mannnynnpann pesynrarnre or
renernunnre nscnenann npes ronnnre, nocnenann rxnara npna
nynnxann, nne nma a moxem a nnnm nnxe no-cno, orxonxoro
na xaprara, nynnxynana or Kanann-C]opna, Menonn n Hnana, n n
xomenrapnre nm xm ne, nomecrenn n crananara mexynpemenno
ocnonen rpy no rosn nnpoc rxna xnnra.
144
3arona n ryx ce nynn-
xyna ne camo xonne or opnrnnana, no n nerono npeueprano xonne,
xoero rosn nr no nsxnmuenne ce ana or enn ncxpen npnren na
namn napo n nncoxoxnann]nnnpan nosnanau na neronara xynrypa
n nscnenannra na ocranannre anropn rasn xapra n cneennra,
xonro r ana, nnar nannno nrnopnpann. Cmnr anrop
145
cn nos-
nonna opn a nsrxne n xomenrnpa ocnennra no ne, cnope
xonro cpensemnomopcxnr renernuen rnn nn nmenno rpnxnr n
or nero sanouna ne camo enponecxara nnnnnnsann, no n pasnnrne-
ro na enponecxn renernuen rnn. A ue n no-ronmara uacr or repn-
ropnra, na xoro nsnnxna n ce pasnnna rosn rnn, nnxora ne ca xn-
nenn nnxaxnn rpnn, anropnre-renernnn ouennno ne snar n rona
ce ornac xaxro sa Mana Asn, raxa n sa nenrpannara n sananara
uacr na Fanxancxn nonyocrpon n Rxna Hrann, a ncropnra na
resn crpann ouennno ne e nosnara na resn anropn n no-cnennanno
na Kanann-C]opna, xoro no-nopono ce sannmana c nnpoca. B
cno cnenam rpy (nx. en. 80) cmnr anrop, n ouaxnane na
rpmxn onannn or cnonre nncoxoopasonann unrarenn, saana pnro-
pnunn nnpoc: xax e nsmoxno amepnxannnre, xonro crpor na-
moepnnre camonern, a nsyuanar uonemxara ncropn ns ocnona na
nenara yxnanna nnrepnperann or Fnnnra nnn c pyrn ymn
xax e nsmoxno cnpemennnr rexnnx-cnennanncr a npna n Fora?
As ne nosnanam nnxoro, xoro a e orronopnn na nocnenn nnpoc
no-rouno n no-cno or Anman, a neronoro mcro na crnnnara
na uonemxoro nosnanne e nensmepnmo no-nncoxo or mcroro, xoero
saema anropr, nosnonnn cn a saana raxn nnpoc. Bo ce ornac
nx o Fnnnra xaro nsrounnx sa nosnanane na uonemxara ncropn
n nennre anropn ca nosnanann uonemxara ncropn snaunrenno no-
ope or Kanann-C]opna n ca mornn a pasnnuanar no-ope or
nero orennnre enponecxn n asnarcxn napon, opn es a nos-
nanar crpoexa n ycrpocrnoro na rexnnre renn. H ne npanr raxnna
II
120
rpyn rpemxn, xaxnnro n enara or ocnonnnre yunnnma n Enpona
ne morar a cn nosnonr.
A rona, xoero cnrypno me nanpann na-cnnno nneuarnenne na
rpamornn cnpemenen unraren, e, ue annnre or renernunnre ns-
cnenann, nocnyxnnn xaro ocnona sa pasrpannuananero na oren-
nnre renernunn rnnone npn pasnnunnre enponecxn ernocn, ne no-
xpenr c nnmo rocnocrnamnre n cnpemennara ncropnuecxa nayxa
reopnn sa mnrpann na nxaxnn cn cnannn n cxannnannn or
Cenepna n Ceneponsrouna Enpona nnn na nxaxnn monrononn n
rmpxo-]nno-yrpn n namnre semn. H nacenennero nm, nnpexn mno-
roro ynnmoxnrennn nonn, noenn cpemy pasnn namecrnennnn, a n
nnpexn nepmanenrnoro my pascennane no ncnuxn nocoxn n ncnuxn
xpanma na cnera, sanasna n reuenne na mnoro xnnonern ocnon-
nnre cnenn]nunn xauecrna na cno ren. H rona ouennno cncem ne
npornnopeun na enonmnnra na ocnonnn rnn, xoro cmo ce oo-
rarna or npsxara c pyrn omecrna n napon, samoro xonxoro n
a cme aneu or nosnananero na nennre n nacoxnre na mnposanne-
ro, mnoro rpyno moxem a onycnem, ue neronara npxonna nen e
cxpanennero n sanasnanero uncrorara na rosn ocnonen renernuen
rnn. Fespasnnuno xora, xax n npn xaxnn ycnonn ro e csaen.
Tyx nsnnxna nnpocr: Hmar nn pesynrarnre or nscnenannra
no Human Genome Project nxaxna npsxa cc cnopa ornocno uep-
nomopcxoro nanonenne n no-cnennanno c neronara arnponxa? 3a
ocnonannra na Pan n Hnrman a arnpar rasn ronma npnpona
xaracrpo]a n 5,550 r. np.Xp. eme cnomenaro no-rope nopono re
nounnar na naoparopnnre noxasann or nscnenann, nsnpmenn
ns ocnona na cpxannero na nsorona
14
C n nponre or conaxn,
nsern na mnoro n pasnnunn mecra n sanrara cc conena noa sona.
Ho n rasn arnponxa ce nnxa na nxon or nscneonarennre mnoro
xcna, xaro nsxoxar or npenocranxara, ue uepnomopcxoro nano-
nenne e nenrnuno c Bcemnpnn noron. H Pan, n Hnrman npe-
narar nona no-rouna arnponxa, ns ocnona na no-cnpemenen mero,
nsnonsnam annnre or pasnaanero na pyr panoaxrnnen nsoron n na
mexynaponn cnmnosnym no nnpocnre sa uepnomopcxoro nanone-
nne npes 2002 ronna nocounar neue ronnara 7,160 np. Xp
146
. A rasn
ronna e ome no-oraneuena or peannara ncropn na nacenennero n
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
121
Cpensemnomopcxnr renornn (no C
Pasnpocrpanenne na cpensemnomopcxn renornn
Iopuum :epmer e ronue ua opueuua.a om Cavalli-Sforza, c. 293
o.uum :epmer e no nvo.urauma ua H. Haarmann, c. 33
T+uomo no.e ooosua:aea ua-eo.+ama roueumpau ua eeuuume +v ocooeuocmu
II
122
namara ponna no n nsomo or peannocrra. ue n nere arnponxn
nounnar na meron, xonro ne morar a ar npnern cepnosno, a
ome no-manxo a cnyxar sa xaxnaro n a nno opnenrnponxa
ornocno xpononornra na marepnannara n yxonnara xynrypa, no n
ncropnra na rona nacenenne, eme noxasano no-rope ocraruno
nopono n oocnonano. Ho resn arnponxn npornnopeuar ne camo
na spann pasym re ne namnpar cnora noxpena n n nna
nopenna or aprymenrn or pasnnuno ecrecrno, c xonro ne moxem a
ne ce copasnm, ome noneue, ue re nponsnnsar or onacrn na
nayxara n npaxrnxara, xonro sa pasnnxa or pesynrarnre, nonyuenn
npn nscnenannra c panoaxrnnnn nsoronn morar a ar
nponepenn. A ocnen rona nsanmno ce onnnar n noxpenr.
Hesanncnmo or mnronere n nerennre sa Bcemnpnn noron, sana-
senn xaxro neue eme nsrxnaro no-rope y mnoxecrno napon
na ncnuxn xonrnnenrn, y namn napo n neronnre ccen, c unero
nacenenne n aneunoro mnnano ro e npecrannnan ennno nno,
ca sanasenn cmo pasnnunn nepcnn sa cnomen or noron nnn nano-
nenne. Te oaue ca cnpsann cc cnrn or ncropnra n mnnanoro
na resn napon n ro ne or nauannara ncropn, a neue or ena
ncropnuecxa enoxa, cnomenr sa xoro e ome xnn n rona nacenenne
n ne ce ornac o nauannara ]asa na neronn xnnor, xaxro ce npe-
ana mnrr sa Bcemnpnn noron npn nsnnenponecxnre napon
nesanncnmo or nnecxn pasxas. Hpnmepn sa raxnna cnrn, na-
mepnnn orpaxenne n namn n pymncxn napoen enoc, ca nocouenn
ne nenax,
147
a pasxasa sa enxannononn noron
148
napnanr na
nnecxn pasxas namnpame cmo na mnoro mecra n cpannnrenno
xcnnre sanncn na rpnxara mnronorn, nacnennn craporo ycrno
npeanne na npnonauannoro anxancxo nacenenne. B nrapcxn n
pymncxn ]onxnop, xonro nmar om nponsxo, ne crana yma
oaue sa nerenapnara penna ncropn, a sa cnrn, cnpsann no-
cxopo c xaracrpo]nuecxn npecrann. Cpxannero na resn pas-
xasn n rexnnre noponocrn nsxnmunar nannno ncxa mncn, ue
morar a ce ornacr sa ena enoxa, oraneuena na ner nnn mecr
xnnonern or npemero, xoraro re ce npeanar n perncrpnpar or
cnenamnre noxonenn. A sa resn cnenamn noxonenn re ne ca uyx-
n, a cnon pasxasn or npemero na rexnnre npaornn, a ne or npeme-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
123
ro na nxaxnn nemepnn nony-xopa, nony-mamynn. H npecrannre
sa norona n namnre semn ne ca cnpsann c xone, npensnnxann
neonxnoneno no pasmepn nanonenne. Hpn rx ne ce ronopn n sa
cnacenne c nnanarennn cone. Ionopn ce sa eno crpamno uepno
mope. H raxa ro napnua camo namero nacenenne n nacenennero no
cenepnoro my xpapexne, oxaro sa rpnnre ro e rocronpnemnoro
mope Pontos Euxeinos xoero nasnanne nsnpnemar n pnmnnnre.
Tona, ue cnrnra or rasn yxacna xaracrpo]a ne ca ce sanasnnn
n csnannero na cnenamnre noxonenn, a ca saneuarann noxo n
nocsnannero na nenn nam napo, e cnpsano c enn ncnxono-
rnuecxn nponem, na xoro Hmanyen Bennxoncxn nocnemana cnora
nocnena xnnra, Ko.ermueuama saopaea.
149
H n rasn cn xnnra ro
cnpa noyxnre, nonyuenn or cnora nonynexonna nscneonarencxa
enocr, sa a ornpann npeynpexenne xm cnpemennnre nonn-
rnnn, nsnpanenn npe npara na ena ema cneronna nona, xoro
ne camo n ynnmoxnna nnara yxonna n marepnanna xynrypa na
uoneuecrnoro, cpana n nponxenne na xnnonern, no me sann-
un n n xonexrnnnara my namer cnomena sa rasn xynrypa n sa ncnu-
xnre my ocrnxenn. Hmenno n xonexrnnnoro nocsnanne na na-
mn napo e sanasen cnomenr sa rasn xaracrpo]a, nspasen n yxaca
or noara, namepnn cnoero orpaxenne xaxro n neronn ]onxnop, ra-
xa n n npaxrnuecxn my xnnor, sa xoro nnro napooncnxonosnre,
nnro ernorpa]nre morar a namepr nxaxno ocnenne.
150
He n nocsnannero, a n namerra na nacenennero na anxancxnre
napon oaue ce e sanasnn cnomenr sa Foc]opa xaro npoxo, xpa-
nemxn po, cnpsnam Enpona c Mana Asn, a ne xaro nporox, pas-
enm xonrnnenrnre. H xoraro rona nacenenne ce nscenna or cnora
ponna cne xaracrpo]ara, ro nsnma cc cee cn nmenara na mnoro
cennma n pyrn npnponn saenexnrennocrn, sa a rn npeae na
nonnre cn nocenenn. B rona uncno e n nmero na Foc]opa Knme-
pncxn Foc]op, xoro n n nonara nm ponna neue ne e po, a
nporox, pasenm rexnnre nocenenn or ornnara sem, xero
xnner uyxn napon. H resn nmena ne sanacr rpnxn xononncrn,
sacennnn ce no xpapexnero, xaxro rnpr ncropnnnre n ]nno-
nosnre, a nporonennre or xaracrpo]ara ernnn, samoro me rn or-
xpnem ne camo n rpnxnre xononnn, a no nnara repnropn, xero
II
124
re ca ce npecennnn. H ryx nnpocr e: Ko ncropnuecxa namer me
nomnn n reuenne na mecr nnn ceem xnnonern nmenara na ynn-
moxenn rpaone? H pyrnr nnpoc, xoro rpna a nocnena:
Hmano nn e npen ceem nnn opn ocem xnnonern raxnna rpa-
one? A axo e nmano, na xaxn esnx ca nnn rexnnre nmena?
Kaxno noxasnar apxeonornuecxnre nscnenann no rosn nnpoc?
Hpnoro, xoero ncxam eeno a nouepra, e, ue apxeonornra
pasnonara c nsnnpeno mnoro annn, xonro ronopr npornn panno
arnpane na nanonennero n uepnomopcxn paon. B Fnrapn nma
mnoro npoyuenn n ome nenpoyuenn cennmnn mornnn c apre]axrn
or ncnuxn ncropnuecxn enoxn, npes xonro e npemnnano nacenenne-
ro na namara crpana. H xoero e ocoeno naxno: nxon or resn morn-
nn cpxar apre]axrn nmenno or ncnuxn resn enoxn, xoero rono-
pn, ue nesanncnmo or pasnnunn nnmnn ]axropn, npexcnann sa ns-
necrno npeme xnnora n cornernoro cennme, ro ce nsononna na
cmoro mcro n ornono nponxana. Hpn ncnuxn nscnenann o
cera cennmnn mornnn ce saensna cmara nocneonarennocr na or-
ennnre ]asn nnn enoxn or pasnnrnero xoero npann nsmoxno n
rxnoro napanenno npoyunane n cmenpemenno ycranonnanero na
ornocnrennara nm xpononorn. o ryx ncnuxo e rouno n nannno
saxonomepno. Hecopasnocrnre n napaoxcnre ce nonyuanar or
momenra, xoraro ns ocnona na meroa
14
C sanouna a ce rpcn a-
conmrnara xpononorn na orennnre nnacrone, npn xoero nepxo
ce nonyuanar cnnno ornnuanamn ce nomexy cn annn sa arnponxa
na rnpe nnsxn no nn apre]axrn n nenn cnoene or pasnnunn ap-
xeonornuecxn oexrn. Ho ce cnyuna n npn pasnnunnre cnoene or e-
na n cma cennmna mornna nocneonarennocrra na xpononornra
nm a ne cnnaa c pasnonoxennero na orennnre cnoene r.e. on-
nnre cnoene a ce oxaxar npn cnocrannero na nonyuennre c mero-
a
14
C annn snaunrenno no-xcnn or ropnnre. Hancrnna, npn none-
uero raxnna necornercrnn resn pesynrarn nnn ce npemnuanar,
nnn nx ce naraxar n pamxnre na onycrnmn ronepanc o nxo
npnemnnna crenen. A rona ce npann, nonexe naoparopnra, xero
ce nsnpmnar nscnenannra, e ena n cma. H ry nma n ne moxe
a nma nnmo omo c nayxara n n cnyua ne e nsmoxno a ce
ronopn sa oexrnnnn n xopexrnn nscnenann.
151
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
125
Kepamnxa or xynrypara Tpnnonne-Kyxyrenn
(Pasnnunn maman n nsrounnnn)
II
126
Ho annnre or apxeonornuecxnre nscnenann noxasnar ne camo
nannunero na pasnnunn xynrypn, pecn. ncropnuecxn ]asn or pasnn-
rnero na xepamnxara n nnacrnxara, nsnecrnn no pasnn nasnann n
apxeonornra na enponecxn neonnr, a cmo n rxnara nocneo-
narennocr n nsanmoornomenne npn apxeonornuecxnre xomnnexcn n
namara crpana. H resn orennn xynrypn, unnro namernnnn nsnn
namara crpana cpemame nourn es nsxnmuenne nsonnpann n es
npemecrnennnn, na xonro re a npecrannnar nponxenne, no n
na-uecro es xaxnoro n a e nponxenne n pasnnrne na rexnnre
xapaxrepnn enesn, npn namnre cennmnn mornnn orxpnname xaro
neennmn uacrn or ccrana na rexnnre apre]axrn, namnpame rn n
nxon or mexnnnnre cnoene n mnorocnonnre xomnnexcn. A rona
noxasna, ue re npecrannnar uacrn or xynrypara na omoro anro-
xronno nacenenne na uepnomopcxn paon n Mana Asn. Orxpn-
nanero na cxonn apre]axrn nsonnpano n nsnn rosn pernon noxas-
na, ue ram re ne ca uacr or mecrnara xynrypa, a ca onecenn ornn,
or namn pernon, n ro npenmno n xpa na neonnrnara enoxa, xaro
npenacnero nm n raxona ronmo xonnuecrno moxe a ce cnpxe
enncrneno c macono npecennane na neronoro nacenenne nonp
xaracrpo]ara or nanonnanero na ronma uacr or repnropnra my.
H na-xapaxrepnn npnmepn sa rona namnpame nmenno npn cennm-
nnre mornnn n Fnrapn, n ro n cnoenere, npemecrnamn nano-
nennero, xaxnro e cnyuar c Kapanono, Bapnencxn nexponon n
ypanxynax nmenno ram cpemame ne camo anrponomop]nnre
ypnn, nsrornenn snaunrenno no-pano or mnoroponnre rexnn xonn
n Honma, npxy xonro ce cnpxme nopono n nauanoro na rona
nscnenane, no n ronm po opasnn or r.nap. Tpnnoncxa xynrypa
n Monona n Vxpana, sa unro nponsxo ce nor cnopone noneue
or 70 ronnn.
152
Koraro n xpa na 1972 ronna eme orxpnr Bapnencxnr nexpo-
non, na-ecrecrneno e a ce norpcr n orxpnr nnsxn napanenn
na neronara xepamnxa snarapcxnre nponsneenn ocranaxa n o-
cera es napanenn. Taxnna napanenn n Fnrapn xa orxpnrn n
Koxaepmen n Kapanono VI, a nnocnecrnne n na mnoro pyrn
mecra n rnanno n ypanxynax, no cmo n Pymnn n n Mexypeune-
ro. Hpn rona omoro sa cornernnre cnoene, cpxamn apre]axrn
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
127
Heonnrna xepamnxa or Fnrapn (uepr. X. Toopona / Hn. Bacon)
1, 2 n 12 Peyrnre npn Tennm, 3 Craposaropcxn mnnepannn ann,
4 Kanononen, 5 n 8 Kpaxpa npn Hepnnx, 6, 7 n 10 Hexnmx npn Inonnn,
9 Rnannre, 11, 14, 17, 18, 19 n 20 ypanxynax, 13 Pyce, 15 n 16 Asmamxa mornna.
II
128
Hpoyuenn neonnrnn cennma n Fnrapn
1. Kapanono
2. Asmamxa mornna Cr. 3aropa
3. Fanra mornna (Kannran nmnrpneno)
4. Fnxono
5. Fopen
6. Iaapeno
7. eneapran Mapnna
8. Esepo
9. 3aropnn
10. Knpnnono
11. Konena
12. Kocrneno
13. Kpymonrpa
14. Kyxona mornna
15. Henono
16. Meuxmp
17. mon
18. Mpen
19. Cneno
20. Crapa 3aropa Mnnepannn ann
21. Crapa 3aropa Oxpxna onnnna
22. uaranxa (nopono)
23. Rnannre
24. carene (Hnonnn)
25. Ionmo enueno
26. Bnnnna
27. Onuapono
28. ypanxynax
29. 3aner
30. Koxaepmen (Bymen)
31. Komynape
32. Kypar
33. Bapna naxonnn xnnnma
34. Hencxn
35. Honnnna (Tpronnme)
36. Pannrpa
37. Pyce
38. Cana
39. Canmanono
40. Cmono
41. Coxon
42. Xncapnxa Pasrpa
43. Xornnna
44. ypanxynax
45. Fpennna;
46. Fyxono
47. Bona (Honeu)
48. Iopnn Hacapen
49. Ipaemnnna
50. eneramxa nemepa
51. 3amnnen
52. Hxrnman
53. Kpnnoon
54. Oxonrnana (Innnne)
55. Oxoen
56. Hexnmx (Inonnn)
57. Hepnnx xpenocrra Kpaxpa
58. Caonen
59. uenoneu
60. uenoneuene
61. Kpemnxonnn
62. Moponnna
63. Pamxa nemepa (Tpnrpa)
64. Bana
65. Heronannn
66. xono
67. Cnarnno
68. Tononnnna
69. Cenape.
Hpoyuenn neonnrnn nexpononn n ennnunn norpeenn n Fnrapn
1. Bapna I
2. Bapna II
3. Ionmo enueno
4. Bnnnna
5. Kypar
6. Pyce
7. Honnnna
8. Onuapono
9. Hnnx
10. Kasannx
11. eneramxa nemepa
12. Kannara nemepa
13. Ipaemnnna
14. Asmamxa mornna
15. Kpymonrpa
16. ypanxynax
17. Pannrpa
18. Tpronnme
19. enn
20. enn
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
129
Hpoyuenn neonnrnn cennma n Fnrapn
(Ho X. Toopona, 1986)
Hpoyuenn neonnrnn nexpononn n ennnunn norpeenn n Fnrapn
(Ho X. Toopona, 1986)
II
130
3narnn annnxannn or Bapnencxn nexponon, Hapoen myse Bapna
(uorocnnmxn: Nippon Television Network Cultural Society)
or rasn oma xynrypa, e, ue cne resn cnoene npn ncnuxn cnyuan
xnnorr n cornernara cennmna mornna ce npexcna sa nsnecrno
npeme rona ca raxa napeuennre xnarycn, xonro ouennno ne ca
npnunnenn or nxaxnn xnnmarnunn nsmenenn, sacrannnn mecrnoro
nacenenne a nanycne cnonre cennma, xaxro rnpr apxeonosnre.
Cne nsnecrno npeme cennmara ornono ce sacennar n npexcnanero
na xnnora n rx ouennno ne rpae mnoro cronern n opn xnn-
onern, xaxro ncxar a nn yer cmnre apxeonosn, samoro npn
nsononnanero na xnnora namnpame nannno ecrecrnenoro npo-
nxenne n enocrra na sanarunnre n npnnaranero na cmara
arpapna rexnnxa.
Bs ocnona na ororanamnnre npecrann ornocno xpononornra
na xanxonnra n nenn paon na Enpasn, Bapnencxnr nexponon
eme arnpan n rperoro xnnonerne np.Xp., a rona, ue neronnre
apre]axrn, xaxro n rexnnre napanenn or pyrnre nrapcxn cennm-
nn mornnn, necmneno npexoaa1 sannnanero na nsrounara repn-
ropn na namara crpana npn uepnomopcxara xaracrpo]a, rpna a
nocrann n xpannre xpononornuecxn pamxn sa ne. Ho xaxn naunn
resn pamxn xa nsrernenn c noneue or rpn xnnonern nasa, nn
noxasnar nynnxannnre npxy nscnenannra c meroa
14
C, sanou-
nann eno ecernnerne npen rona.
153
H rxmo pasnnrnero n yc-
npmencrnanero na rosn mero, sa xoero ncxar a nn yer nero-
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
131
3narnn annnxannn or rponnna n nexponona na Anaxa Xtomx
(uorocnnmxn: Myse na anaroncxara nnnnnnsann, Anxapa)
nnre npnnpxennnn, noxasna ocraruno cno nocneonarennoro
my oraneuanane or npaxrnxara, no n or peannocrra, na xoero eme
opnaro manxo no-rope nnnmanne. A axo ce onnrame a xopnrn-
pame n onycrnmn ronepanc n resn ]anracrnunn arnponxn,
xaro rn naronm xm pesynrarnre or nscnenannra na nsernre npn
conaxnre marepnann nnn xm ome no-nonara, npenoxena or
Pan n Hnrman xpononorn,
154
rorana me nsnesem oxonuarenno or
c]epara na nayxara n me sarynm ncnuxn onopnn rouxn, neoxon-
mn sa nsyuananero na nnara penna ncropn n xynrypa na Enpasn.
Txmo arnponxara na apre]axrnre or Bapnencxn nexponon n no-
cnennanno namepennre n rpoonere snarnn yxpamenn n annn-
xannn, arnpann c nomomra na meroa
14
C ornauano n uernproro
xnnonerne np. Xp., a cne mnoroxparnnre yrounenn na meroa
snaunrenno no-pano n pexnamnpann or namnre apxeonosn xaro na-
craporo snaro n cnera n c rosn ernxer npecrannn na mnoro nsnoxn
n Enpona, Asn n Amepnxa, noxasna xonxo norpemnn morar a ar
pesynrarnre or resn nscnenann.
155
3amoro nscnenannra me
noxaxar, ue or mnoro ecernnern ca nsnecrnn nponsneenn na
cmoro snarapcxo arenne n Anaronn, cxpannann n Myse na Ana-
roncxara nnnnnnsann n Anxapa, unro arnponxa manxo npen 2,200
ronna np. Xp. ce nornpxana n or nncmenn nsnopn sa ncropnra
na Xercxara pxana.
156
A resn annn ce cnpsnar n c annnre or
II
132
Xanxonnrna xepamnxa or Fnrapn (1-5) n Kyxyrenn/Monona (6).
ueprexn H. Mller-Karpe (1-5) n H. Ieoprnen (6)
ocranannre apre]axrn, orxpnrn n cmn nexponon, xonro or cno
crpana rn cnpsnar n c pyrnre namernnnn na xanxonnrnara xynry-
pa n namara crpana n n ccennre semn na cenep n ceneponsrox n
unro arnponxa npn ncxo nonoxenne npemecrna nenocpecrneno
sannnanero na repnropnnre no sananoro n cenepnoro xpapexne
na uepno mope cc cpensemnomopcxa noa, oneno o orpomna
exonornuna xaracrpo]a n npnunnnno nscennanero na ronma uacr
or nacenennero na cenep, ceneponsrox no n ceneposana.
Cpannennero na arnponxara, ycranonena or apxeonosnre ns
ocnona na meroa
14
C, noxasna xonxo acypnn n uyxn na pasyma
morar a ar pesynrarnre or npnnoxennero na rosn mero. 3amo-
ro, cnope resn pesynrarn, nsopasennr na ropnara cxema nocneen
c rpna a e ne o rpn xnnonern no-non or ocranannre. A na
ccenara crpannna nnxame nsopaxenn or xepamnunn cone,
nsnnxnann no nnoro nporexenne na xanxonnrnara xynrypa y nac,
nsuncneno na 2 o 3 xnnonern na-ouennn ca npornno-
peunra na rosn mero c pasyma npn conere na npenocnenn
pe, xonro rpna a xapaxrepnsnpar rpnre ]asn na rasn xynrypa.
157
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
133
Heonnrna xepamnxa or Fnrapn
(Ho X. Toopona / Hn. Bacon)
1. Fpennna (Kynrypa Ipaemnnna I ]asa), 2. Asmamxa mornna, 3. Meuxmp,
4. Fpennna (Kynrypa Ipaemnnna I ]asa), 5 n 6. Ionemanono xane npn Caonen,
7. Cana (I ]asa), 8. Cana (II ]asa), 9. Ionmo enueno (Cana, III ]asa),
10, 11 n 12. Ipaemnnna Mano none.
II
134
Anaxa Xtomx
Xpeuecxn nncnrnnn n orpnnnn or norpeenn n
Bapnencxn nexponon
Orpnnnn
(Pasnn nsrounnnn)
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
135
Anaxa Xtomx
3narnn n cpepnn yxpamenn, annnxannn n cone or norpeenn H, D n MA rope
C]nnxconara nopra (cnpemenno ccronne) ony
(Ho Hermann Mller-Krampe)
IOTH H IETH II
136
Hesanncnmo or nponemnre c xpononornra n cnpsnanero na
uepnomopcxoro nanonenne c Fnnecxn noron, nscnenannra na
Pan n Hnrman nmar nsnnpeno ronmo snauenne sa nrapcxara
ncropnorpa]n a ryx ne rpna a sapanme n nscnenannra na
npo]. Herxo nmnrpon or Bapna, xoro ecer ronnn npen nama-
ra amepnxannn ne camo nocran resara sa uepnomopcxara xaracr-
po]a, no n npn nsnpmna nononn npoyunann na repena, no-
xpennnn rasn resa, xaro no raxn naunn ana pemnrennn nmnync
sa nocnenannre nscnenann n ncxycnnre no rx. Tesn nscnena-
nn ome ne ca nonyunnn nxnmara onenxa or crpana na oproox-
cannara nayxa n cnrypno nma a nonyuar cxopo, nonexe nporn-
noecrnnero na onpeenenn sannrepecynann nnna n crpann e mno-
ro cnnno. Or pyra crpana, xaxro ncxo saenexnrenno orxpnrne, n
rexnnre pesynrarn ne morar nenara a ar npenenenn n nnara
mnorocrpannocr n xomnnexcnocr na nnpocnre, cnpsann c rx.
3amoro ryx cncem ne ce xacae o xonxpernsnpane na r. nap. Fnne-
cxn noron. B ecrnnrennocr nnecxnr pasxas, xaxro n enocr
sa Innramem, npecrannnar mnronornsnpane na eouo cnrne,
nponsnsno ne r oranna, ue a e sannueno or uonemxara xo-
nexrnnna namer. 3a nero, oaue, ce xpnr noee:e noonn cnrn,
nponsnesnn snaunrenno no-pano, no nnpexn rona namepnnn orrnac
n mnronornnre n enoca na espo napon or ncnuxn xonrnnenrn. H
ncnuxn resn pasxasn sa raxnna cnrn ca cnpsann
noneue nnn no-
manxo c rexnn mopannsnpam n noyunrenen xapaxrep. 3a cnpemen-
nara nayxa rona xonxpernsnpane na Fnnecxn noron nma rnpe
orpannueno snauenne, nsuepnnamo ce c npnnnnuanero nnrepeca na
mnpoxn xprone or omecrnenocrra ne na nocneno mcro n sa
ocnrypnane na cpecrnara sa nscnenannra. Cmo xaxro orxpn-
nanero na Amepnxa or Konym e pesynrar or rpcenero na na-
xparxn nr xm Hnn n orxpnnanero na nopnenana or Ftorrep
or rpcenero na ]nnoco]cxn xamx, orxpnnanero mecronaxoxe-
nnero na Fnnecxn noron e mnoro no-nesnaunrenno or nocrnr-
narn pesynrar. A sa apxeonornra n ncropnorpa]nra rona e oxas-
nanero cc cpecrnara na cnpemennara nayxa cmnocrra na ena
rnoanna xaracrpo]a, onena o snaunrennn npnnnxnann na
ronma uacr or roranamnoro nacenenne na namara nnanera, nonp
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
137
xoro sanouna nenara ncropn, sa xoro cme n no-ronma nnn n no-
manxa crenen nn]opmnpann. Tona orxpnrne me onee necmneno
o nponepxa na panonrneponn mero sa onpeenne na aoco-
.mmuama xpononorn, npn xoro oaue annnre na omuocume.-
uama xpononorn rpna a nmar cmara oxasarencrnena cro-
nocr, xaxro n pesynrarnre or apxeonornuecxnre nscnenann, n
ocoeno cpannennero nm n pamxnre na omnpnn apean, oxnamam
ne camo Cpensemnomopcxn acen, Rronsrouna Enpona n Mana
Asn, no cmo raxa Henrpanna n Hsrouna Asn. A n rosn xonrexcr
neue ce nanara ena ocnonna nponepxa n na arnre or crapara ncro-
pn na Ernner. Txmo resn arn ca nonoxenn sacera na na-ocrpa
xpnrnxa, xoro re ne morar a nspxar a arnre or crapara ncro-
pn na Ernner xa ocnonara, npxy xoro ce nsrpan rosn mero.
Axo unrarenr e npocnenn nnnmarenno rexcra na npemecrna-
mnre excxypcn, ro me pasepe n npnunnara sa rona snaunrenno no
pasmepn orxnonenne or ocnonnara rema na nscnenanero anannsa
na pesynrarnre or apxeonornuecxnre nscnenann, cnpsann c ncro-
pnra n xynrypara na omnnre or Cxannnann n ycranonnnn ce n
paona na Cenepnoro Hpnuepnomopne rorn. Be cn nscnn nnnara
neccrorennocr na rasn ycranonena or cnpemennara nayxa resa
a me pasepe cmo xonxo nponxnrenen n mnorocrpanen e npo-
necr na mnrpann or mr xm cenep, n pesynrar na xoro nocrnxe-
nnra na xynrypara or paona na Honroc Enxcnnoc nocrenenno ce
npenacr n npeanar n Cpena n Cenepna Enpona. A ne oparno sa
xaxnoro npeanane ne cmecrnynar nnxaxnn oxasarencrna.
B cnenamn excxypc me ce onnrame a noxaxem xora n no xaxn
naunn ce nanara n ncropnorpa]nra n apxeonornra rocnocrnamara
nec xpononornuna cncrema, ynenuana npes nocnennre ecernnern
c opeona na cnpmencrnoro n nenorpemnmocrra upes panonrne-
ponn mero sa arnpane.
Hexa unrarenr, na xororo rosn excxypc nsrnexa nsnnmen nnn
rpyen sa pasnpane, npecxoun cornernn rexcr n npemnne nanpano
xm cnenamara nocnena uacr na rona nscnenane n xm neronnre
saxnmunrennn enexxn npen a ce sanosnae c oxasarencrnenn
marepnan or ocranannre uacrn n rasn xnnra.
II
138
3a koueeuuuouanuafa ucfopuorpaqu nponerufe ua xpouonorufa ca of
ua-cLecfeeuufe, uo eLnpeku ecuku ycunu, koufo ucfopuuufe nonaraf
oe of aufuuocffa, ruoro of fx ocfaeaf u po cera uepeueuu. H ako pau-
uufe, c koufo ucfopueckafa uayka puec pasnonara, ofuocufenuafa xpouo-
noru ua cLufufa of no-paneuofo ruuano f.e. fxuafa nocnepoeafen-
uocf norepy ur e noeeefo cnyau noseoneaf f pa Lpe onpepeneua
cLc suaufenua fouocf, foea uu ua-ranko ue roe pa ce kae u sa fx-
uafa aconkfua pafupoeka no ofuoueuue ua npuefufe of cLepereuuafa
uayka ycfauoeeuu kpufepuu uesaeucuro panu sa fakuea kpufepuu ce esura
uyneeafa ropuua ua uoeafa epa, pecn. Popecfeo Xpucfoeo, unu roxa-
repauckofo nefopoeue. Kakfo e useecfuo, uaykafa pasnonara c ycfauoee-
uu u eceoonpuefu pafu caro of V e. np. Xp. uacar, kafo ecuku ocfa-
uanu pafu, c koufo ucfopuorpaqufa puec cu cnyu, ca usucneuu npu cpae-
ueuuefo ua fesu ycfauoeeuu pafu c pafu of ucfopufa ua ukou uapopu of
ppeeuocffa, npu koefo fesu uapopu ca cu cnyunu caro c uekooppuuupauu
norepy cu xpouonoruu, oxeaau cpaeuufenuo kpafku nepuopu of epere.
KakLefo e u cnyaf c erunefckafa xpouonoru, kofo sanoeana c eLsua-
peauefo ua eceku nocnepoeafeneu qapaou u saeLpueana cLc crLpffa ry,
sa pa sanoue ofuoeo of uyna npu eLsuapeauefo ua ueroeu uacnepuuk.
Hesaeucuro of foea, e ca sanaseuu u ukonko cnucLka, ceLpseau saepuo
fakuea acfuuu xpouorpaquu, npakfukafa ce sanasea e nLpeouaanuu cu
eup e feeuue ua noeee of fpu xunponefu u e eanupua caro sa ofuocu-
fenuafa nocnepoeafenuocf ua cLufufa of erunefckafa ucfopu.
3a cuuxpouusupaue ua pafufe of erunefckafa u rpLukafa ucfopu, kofo
of V e. np. Xp. e npecrfaua cnopep ropuuufe ua onurnuapufe, ynpaeu-
fenf ua Erunef Rfonere Cofep (323-283) uafoeapea Mauefo, peu e
xpara ua Osupuc e Xenuonon, pa cLcfaeu epua erunefcka ucfopu cLo-
pasuo pasupauufa ua cLepereuuufe ry aufuuu ucfopuuu, e kofo pafufe
pa Lpaf npepapeuu nocnepoeafenuo sa unofo ueuo npofeeuue. Mauefo
cLcfae fakaea ucfopu, kafo npLe paspen ua fpu nepuopa, cfapo, cpepuo
u uoeo uapcfeo, a ropuuufe ua qapaouufe eee paea nocnepoeafenuo. Makap
fasu ucfopu, useecfua nop sarnaeuefo , pa ue e cfuruana po uac e
nLneu eup, a caro e acfuuu npenucu u uufafu of aufuuu ucfopuuu, uue
suaer, e oe fesu aufuuu ucfopuuu uskaseaf cLrueuu ofuocuo ueuafa ae-
feufuuocf, nopopeuu of epua cfpaua of cfapauuefo ua aefopa pa eLseenuu
suaeuuefo u ppeeuocffa ua ceo uapop, a of ppyra cfpaua of uecLopas-
eauefo ry c qakfa, e no epuo u cLo epere ecfo ca ynpaeneanu peara,
popu fpura qapaouu, u npu npocfofo cLupaue ua ropuuufe ua fxuofo yn-
paeneuue ce nonyaea pasnuka of uap pee xunponefu, ypLnaeaa pecf-
eufenuafa ucfopu ua 5,000 ropuuu. Puncafa ua aefeufuuu ucfopuecku us-
eopu, eLs ocuoea ua koufo fasu ucfopu pa Lpe kopurupaua, eopu npes cnep-
eaufe xunponefu po cLecfeeuu uepopasyreuu npu cLnocfaeuefo ua
ucfopufa ua Erunef c ucfopufa ua ppyrufe aufuuu pLpaeu. C pasu-
fauefo ua epornuqufe npes 1822 ropuua nonoeuuefo ue ce nporeu,
rakap fo pa paea eLsrouocf pa ce npuenekaf ruoecfeo ppyru ucfopu-
ecku useopu. Muoro ckopo ce okasea, e ecka popu ruuuranua kopekuu ua
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
139
eLsnpuefafa oquuuanuo xpouonoru opLa uaonaku ucfopufa ua ppee-
uocffa. Toea usnpae erunfonosufe npep anfepuafueafa unu pa npopLnaf pa
ce cLopaseaf c ueeepuufe pauuu of ua Mauefo, unu pa pucky-
eaf pa sanouaf npeopasoeauu, koufo fe caru ue suaf po kLpe e ru
ofeepaf, npu nonoeuue, e cnopep ropuuufe of erunefckafa ucfopu ce
usucnea xpouonorufa ua naneonufa, ueonufa u xankonufa ue caro e
ucfopufa ua peeuu Hsfok, uo u ua una Eepona. Rouee u far ecuku
pafu ce useepaf of cpaeueuuefo repy urnopfuu npeprefu of Erunef u
peeuu Hsfok, nonapuanu no epuu unu no ppyr uauu e norpeanuu uu-
eeufap ua ruoecfeo rpooee of cnepeaufe xunponefu, kafo no fosu
uauu ur npupaeaf enesufe ua uepecfeufenua cfapuuuocf. Ho fesu qau-
foruu ropuuu ca caro epuafa epa of npunarauefo ua Mauefouoeafa xpo-
uonoru. Rpu cLnocfaeuefo ua pasnuuufe uepecfeufenuu pauuu of qan-
uueafa ucfopu ua Erunef c ucfopufa ua ppyrufe uapopu ce nonyaeaf
ukou cLecer ueranku nepuopu of epere, sa koufo ue cLecfeyeaf uukakeu
unu feLppe ranko rafepuanu, onpaepaeau fxuafa npopLnufenuocf a
fakuea ca nuso 500 ropuuu repy 700 u 1200 ropuua np. Xp. u 1000
ropuuu repy V u V xunponefue. Ho ce nonyaeaf cLo suaufenuu auo-
ranuu npu useepauefo ua pafufe of ucfopufa ua Tpo u of cfpoeufe ua
Parsec . Taka eLs ocuoea ua fesu auoranuu fpea pa npuerer, e e
urano pee fpoucku eouu, of koufo efopafa e onucaua of Orup u e f ce
e cLcfona pee xunponefu npepu papauefo ua noefa; a e peopeua ua
Parsec e Ten En Hexypue, nocfpoeu cnopep cLafa xpouonoru e
cpepafa ua X eek np. Xp., ofkpueare uuuuuanu cLc cLrnacuu u
ykeu of rpLukafa asyka ocer eeka npepu fakuea ykeu pa Lpaf eLeepeuu
e Enapa. Tesu uecLofeefcfeu sacfaef pepuua ucfopuuu u apxeonosu npes
nLpeafa nonoeuua ua XX eek pa nopnoaf ua kpufuecka npoeepka unafa
erunefcka xpouonoru u ceLpsauafa c ue xpouonoru ua Rpepua Asu. Ro
fosu uauu npes 1950-fe u 1960-fe ropuuu ce cfura po puckycu, npu kofo
f. uap. kLca xpouonoru, ofnuaeaa ce of pLnrafa xpouonoru c nuso
pee xunponefu no unofo npofeeuue ua cfapafa ucfopu, neenu ruoro
npueLpeuuuu u nofu ce uanara uap nocnepuafa. TLkro foraea oae ce
noeeaf u nLpeufe pesynfafu of uscnepeauufa c papuoeLrnepopuu refop,
koufo nopkpenf pLnrafa xpouonoru, es pa peuaf nponerufe c npasuufe
cfonefu u xunponefu. Apxeonosufe u ucfopuuufe npueraf pLnrafa xpouo-
noru, kafo npexeLpnf ofroeopuocffa ua qusuuufe, koufo of ceo cfpaua ru
oceoopaeaf of fpypoerkufe uscnepeauu u cpaeueuu ua pesynfafufe of
paskonkufe e pasnuuu onacfu. Te ca poeonuu cLo u of pLnokafa ppee-
uocf ua fexuufe oekfu ua uscnepeaue, kafo ce uapeaf, e c no-uafafLuuufe
cu npoyeauu e ycnef pa sanLnuf npasuuuufe. Tesu uapepu ocfaeaf
ueonpaepauu, saofo uscnepeauufa npes cnepeaufe pecefunefu usfLkeaf
oe noeee ua npepua nuuu npofueopeufa npu cLnocfaeuefo ua epuakeu
no xapakfep, uo pafupauu c pasnuka of ruoro cfonefu apfeqakfu. A e
cnoeeefe of paskonkufe, ufo peenuua u fpeano pa cLofeefcfea ua
ruoro cfonefu, konuecfeofo ua uaxopkufe ue onpaepaea fesu cfonefu u
xunponefu, koufo ca ur onpepenunu qusuuufe c norofa ua papuo-
eLrnepopuu refop.
II
140
Kaxnn nsnon morar a ce nanpanr or enexxnre na npenmnnre
ne crpannnn?
Tesn nsnon morar a ce namepr nsnoxenn noneue nnn no-manxo
sanoannpann nn ncexn nayuen nnn nonynpen cnpanounnx no nn-
pocnre na xponorpa]nra or nceomo nsnpnern or nayxara rpy
na rasn rema, osarnanen Der grosse Ploetz: Die Enziklopdie der Weltge-
schichte,
158
o cornernnre crarnn na Wikipedia,
159
no cmo n n nxon
cnennannn nynnxannn, rcno cnpsann c nnpocn na xpononornra na
crapara ncropn.
160
Taxa npnnr nocouen ryx rpy, xero na noneue
or 2,000 crpannnn ca npecranenn mnoro xnnn naxnn sa nayxara arn,
marepnannre, ornacmn ce sa arnpane na cnrnra, nporexnn npes
xnnonernero mexy 700 n 1,700 ronna np.n.e., saemar camo nxonxo
pea, xaro sa nenn rosn nepno ne moxe a ce nocoun cc cnrypnocr
nnro ena ara.
161
H ram, xaxro nn ncnuxn ocranann nscnenann na
xpononornra sa resn cronern, ce ynorpena oosnauennero rmnn
ronnn maxap n mo ce ornac o xoopnnnpanero nm c nsnpnerara
or nac xpononornuna cncrema, npemecrnamnre rn cronern ne ca c
nnmo no-cnernn or rx. 3amoro ncnuxn resn npemecrnamn ronnn,
nexone n xnnonern ca cnpsann n orennn cncremn, cnpsann camo
nomexy cn n nmar nnxaxna npsxa c ycranonenara sa enponecxara
ncropn xpononornuna cncrema. A ncnuxn onnrn sa cnpsnane na resn
cncremn c enponecxara nxnmunrenno c nomomra na nmnoprnpann
or Ernner nnn or Fnnsxn Hsrox npemern me ce oxaxar n xpana
cmerxa es saononnrennn pesynrarn, samoro or ena crpana cnocra-
nnero na resn apre]axrn npenac na enponecxa nouna napnpamara c
na 2,000 ronnn ernnercxa aconmrna xpononorn, a or pyra crpana
xoncepnarnsmr na ernnercxoro nsxycrno nnmana apxeonosnre n ncro-
pnnnre or cnrypnn eranonn sa onpeenne nspacrra na rexnnre naxo-
xn. Cmo raxa nn ncnuxn cnyuan es nsxnmuenne ne moxe a ce onpe-
enr nrnmara, no xonro nponsneenn na ernnercxoro nsxycrno npo-
nnxnar n Enpona n npemero, xoraro re nponnxnar. A rxmo onesn npons-
neenn na ernnercxoro nsxycrno espasnnuno ann re ca xepamnunn
cone nnn merannn npemern ornnuanamn ce no cnora opnrnnan-
nocr, ca n c na-ocnopnana n rnpe mnpoxn pamxn ne camo aconmr-
na, no n ornocnrenna xpononorn, xaxnro e cnyuar c apxeonornuec-
xnre apre]axrn or xcnara XVIII nnacrn n or enoxara na Pamsec III.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
141
T ue enncrnenoro nemo, xoero snaem c nonoxnrennocr, e, ue ern-
nercxara xpononorn espasnnuno ann rona e xparxara nnn nrara
ne e npnnoxnma sa onpeenne xpononornra na pennara enponecxa
ncropn, nxnmunrenno ncropnra na namnre semn.
Ho-pasnnuen e cnyuar npn cnpsnanero na ornocnrennara xpono-
norn na Fnnsxn Hsrox c xpononornra na ncropnra na namnre semn.
Axo n a xa saensann ome n cpeara na mnnann nex nsnecrnn na-
panenn or nnacrnxara n xepamnxara na Rronsrouna Enpona c nponsne-
enn na nsxycrnoro or Meconoramn n Anaronn, perncrpnpann npno
or pymncxn apxeonosn,
162
rxmo sa resn apre]axrn nscnenannra c
panonrneponn mero noxasaxa pasnnxa or ne o ne n nononnna
xnnonern, noemn o napaoxcannn n c nnmo neonpanann rnpe-
nn sa npnopnrer npn pennara xynrypa na Rronsrouna Enpona npe
Mana Asn, nopoenn or cnaoro nosnanane na pennara anaronncxa
n meconoramcxa xynrypa. H rxmo ryx moxem a onennm snauennero
na naxoxnre or Bapnencxn nexponon n cnocrannero nm c naxo-
xnre or norpeennra n Anaxa Xtomx: axo rona cnocranne n a ne
moxe a nn ae rounnre arn sa nsnnxnane na xyoxecrnennre npo-
nsneenn n rexnn norpeanen nnnenrap c npnnnxenne no-manxo or
500-700 ronnn, mnoro naxno e camoro ocrorencrno, ue apxeonorn-
uecxn apre]axrn or namnre semn ce nnncnar neue n cpannnrenno rou-
nara ornocnrenna xpononorn na Ernner n Fnnsxn Hsrox or xpa na
rperoro n nauanoro na nroporo xnnonerne np.n.e., nornpena or
xanecxn, xercxn n ernnercxn nncmenn nsrounnnn. A nonexe naxo-
xnre or Bapnencxn nexponon n nnsxnre no npeme naxoxn or ypan-
xynax n or Kapanono ca cnpsann c nnara xcna neonnrna n xanxo-
nnrna xynrypa na Rronsrouna Enpona, re nn anar n cnrypen eranon
sa nnara xpononorn na resn ne enoxn n rosn paon n ne camo n
nero! Ha rosn nnpoc me ce cnpem ornono n xpa na rosn pasen or
nscnenanero.
Ho ne pasnonara nn apxeonornra n c pyrn xonnennnonannn ns-
moxnocrn sa arnpane na apxeonornuecxnre apre]axrn ocnen cc
cpannnane ]opmnre na xepamnunnre cone, sa unro orpannuena o-
xasarencrnena cronocr eme neue cnomenaro? Tesn xepamnunn co-
ne ca namepenn npn pasxonxn na rpoone n cennma, nacenenn n npo-
nxenne na mnoro crornnn cnope nscneonarennre opn xnnn
II
142
ronnn. Hacenenn ca nnn c xopa, xonro ca xnnenn, opaornann ca
semra, ornexann ca xnnornn n ca xonnn na non, xpannnn ca ce, a
xaro ca ymnpann, nnn norpenann. 3a xnnnre ronnn, n xonro resn
xopa ca xnnenn n eno raxona naceneno mcro, n rpnano a nmame
npeocraruno annn sa rexnn nr, xaxro n xocnenn annn sa rexnn
po. Ocoeno xaro nn ce noxasna r nneuarnnamara 12-merpona
eennna na nannacrennre n ceem cno ocranxn or cennmna mornna
npn c. Kapanono nnn nn ce comana sa 15-re rona napuera or rpnnn,
namepenn cpe pasnannnnre na npencropnuecxoro cennme npn pama,
moncxo.
163
H nnxo ne saana nnpoca: mnoro nn ca nnn ca manxo
12-re merpa ocranxn or cennmero npn Kapanono n mnoro nn ca nnn ca
manxo 15-re rona cuynenn rpnnn n nannnn, ocranann or nacenennero n
cennmero npn pama. A axo pasennm rpnre nnn uernpnre xnnonern,
npes xonro cnope nscneonarennre rpna a e nporexn xnnorr ram,
namnpame no ena-ne nannnn nnn opn camo eno rpne sa nno ece-
rnnerne, ocranano or rxnoro nacenenne. Orxpnrnre rpoone ca ome
no-manxo na po n sa nonoxamennara, ponsonara n pannara xensna
enoxa y nac morar a ce por na npcrn.
3a xpononornra na namara npencropn xa nsrornenn npen no-
nonnn nex ne rannnn: enara noxasnama nanpeuen paspes npes cennm-
nara mornna npn Kapanono c nsopaxenn na apre]axrn or nennre
ceem cno, a pyrara npnnoxena na ccenara crpannna c nso-
paxenn na resn apre]axrn n rexnnre napanenn or Tpo, Ipnn n
erecxnre ocrponn, nxnmunamn ce n nenara xpononornuna cncrema,
xaxro n n xpononornunara cncrema na ccennre na namara crpana
semn. H ncnuxo n rasn oma xpononornuecxa cncrema nsrnexa na
npn norne cno n nornuno no camo na npn norne. 3amoro xoraro
or ena crpana e nanpanen onnr a ce arnpar orennnre apxeonorn-
uecxn cnoene npn Kapanono cnope annn, nsnneuenn or nscnenann
c panonrneponn mero, a or pyra crpana resn annn ce cnocra-
nnxa c xpononornunnre cncremn or Ernner, pennn Hsrox n 3anana
Enpona, nsnnxnaxa snaunrennn n nepaspemnmn npornnopeun. Kaxro
e orensano, orpomnnre no nponxnrennocr nepnon or npeme ne
morar a ce sannnr c ocraruno xonnuecrno naxoxn, a cpannenne-
ro na apre]axrn or oraneuenn no npeme nepnon cmo ne nornpx-
ana ronmara pasnnxa n ronnn n xnnonern mexy rx.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
143
Cpannnrenna rannna na apxeonornuecxnre xopnsonrn or Kapanono n Tpo
Ha nnara nononnna ca npecranenn apre]axrn or Kapanono, a na cnara or Tpo n
erecxnre ocrponn. Ha-onnoro none orronap na nepnoa Kapanono I-II, nroporo
na Kapanono III, rperoro na Kapanono IV, uernproro na Kapanono VI, a na-
ropnoro na Kapanono VII
IOTH H IETH II
144
Hexa npocnenm nnnmarenno xax ce pemanar nponemnre, nsnnx-
nann npn xoopnnnpanero na annnre or ornocnrennara xpononorn,
c arnre, nonyuenn or meroa
14
C, npn xpononornra na orennnre
cnoene or mnorocnonnre ocranxn na Tpo, nsnpnera xaro eranon
or ncropnnnre n apxeonosnre.
Koraro npes 1870-1891 ronna Bnnman, npn rpcenero na na-
npouyrn anrnuen rpa, Tpo, cranan cnope Omnp nenrp na noen-
nnre ecrnn or npnara n enponecxara ncropn nona, npann cnon-
re npouyrn pasxonxn, ro orxpnna na mcroro, sa xoero ena nn ne
enncrnen e yeen, ue ce e namnpan rosn rpa, ne enn, a nxonxo
rpaa, nsnnxnann nocneonarenno na cmoro mcro. H rorana cne-
nnanncrnre apxeonosn ocnnar na nneranra-necnennanncr npn-
unnnre sa rpemxara, c xoro ro ne ce e copasnn npn cnonre ns-
npnann: orxpnrnre or nero cxponnma cncem ne nnn or Omn-
ponara Tpo n nmann nnmo omo c nenn nap Hpnam, a nnn or
opvea, ne xnnn ronnn no-penna enoxa. H na pasnannnnre na
rosn npn rpa, cranan xeprna na paspymennra npes opvea, no-
penna nona or Tponcxara, nnn crpoenn n paspymanann ome rpn
rpaa, or xonro ena uernprnr moxen a ce cnpxe c onncanara
or Omnp nona, no n rosn rpa nn paspymen nnso xnna ronnn
npen paxanero na noera, onncan noenara sa nero nona.
Hsnecrnnr repmancxn apxeonor Bnnxenm topn]en, xoro nna
na nomom na Bnnman sa a npnae nayuen xapaxrep na nscnena-
nnra my n rn nponxana cne neronara cmpr, nn e ocrannn ne
camo enn ocoeno narneen ueprex, npecranm paspes na enerre
cno, pasrpannuenn or nero no npeme na pasxonxnre, no nsnara no-
pono n cnonre copaxenn sa arnpanero nm. Tyx me rn nnrnpame
n camo manxo cxparena ]opma, nonexe resn copaxenn me ar
nsnpnern or nourn ncnuxn apxeonosn n ncropnnn npes nocnena-
noro cronerne. H nmenno npxy rx me e nsrpaena xpononornu-
nara ocnona na nnara panna enponecxa n nsnnenponecxa ncro-
pn or nonoxamennara n ponsonara, o xensnara enoxa nxnmun-
renno ncropnra na Ernner, Fnnsxn Hsrox cc Cnpn, Hanecrnna,
Meconoramn, crpanara na xernre n Hpan.
Hn noneue, nn no-manxo!
H me crane sanxnrenna sa ncnuxn apxeonosn n ncropnnn.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
145
Cxemarnuen paspes na xnma Xncapnx c orennnre cnoene (rope)
Hnan na xnma Xncapnx c xpenocrnara crena (ony)
(Ho opn]en)
ueprexnre na topn]en aname ryx xaro naxen oxymenr r
xaxro ca nynnxynann n neronoro nscnenane,
164
es nnxaxnn nonpanxn
n onnnenn. Cmo es onnnenn n nsmenenn npeaname pesm-
me or neronnre enexxn sa xpononornra na orennnre cnoene n
II
146
nrapcxn npeno. 3a enerre cno, opasynann or nacnarnannra
npn orennnre crponrennn nepnon na rpaa, ro nspnuno ore-
nsna, ue re ca . Cmo raxa sa nero e cna
n rxnara arnponxa. topn]en opn orensna, ue ne nosnana
pyro mcro, xero a nma r mnoro n r cno pasrpannuenn
nomexy nm orennn cnoene, cornercrnamn na orennn crponren-
nn nepnon. Maxap arnpanero na nara na-ropnn cno n ennnnc-
rnunara n pnmcxara enoxa a e cncem necno, sa nero ce oxasna ne
mnoro no-rpyno n arnpanero na onnnre cnoene. enerre cno
ro pasen na rpn rnannn rpynn: IX (pnmcxa), VI (omnpona) n II
(npencropnuecxa), xaro ncexn or resn ocnonnn cnoene ce cnpsna n
cc cmecrnenn npeycrpocrna na xpenocrnara crena. Cnoenere VII
n VIII orronapr cnope nero na enoxara cne paspymananero na
Tpo o pnmcxnre crpoexn; cno VI ce cnpsna c onncanara or Omnp
enoxa n neronara arnponxa n cpeara na nroporo xnnonerne
np.Xp. ce onpeen or orxpnrnre ram mnxencxn xepamnunn cone,
. . 1000
1500, [...] -
,
. I, II III 500
, - .
[ ]
. ,
,
165
.
Tesn annn topn]en npeana n cnenara rannna:
-V
V
V
V
3000-2500 . .
2500-2000 . .
2000-1500 . .
1500-1000 . .
1000-700 . .
700-0 . .
0-500 . .
Xpononornunara rannna na topn]en ne ce nocpema or ncnuxn
nscneonarenn c oopenne, sa xoero cnnerencrnynar mnoro nenn
cmecrnenn xopexrypn, nocouenn n rexnnre nynnxannn. H xoraro n
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
147
Xnmr Xncapnx, oxono 1880 ronna
Cnpemenna rpanmpa no H. Schliemann, 1881
Hsrne or npnara apxeonornuecxa xamnann na Bnnman
Cnpemenna rpanmpa no H. Schliemann, 1881
II
148
Pesynrarn or nscnenannra na Tpo npes nocnennre ecernnern
(Ho Manfred Korfmann, 1993)
xpa na 1980-re ronnn pasxonxnre n Tpo nnar nsononenn, rex-
nnr pxononren, rmnnrencxnr npo]ecop Man]pe Ocman Kop]-
man, npecran n ena cno crarn or 1993 ronna
166
rannna sa
arnponxnre na pasnnre cnoene or Tpo, aenn n nynnxannnre na
14 nscneonarenn camo npes nocnennre rpn ecernnern
167
. A resn
pesynrarn ena nn nxa mornn a ar no-pasnnunn npn rona ryx
rpna a ce noueprae, ue anropnre nm ca ce sannmanann mnoro
cepnosno c nponemnre oxono Tpo. Cpe rx na npno mcro e ame-
pnxancxnr apxeonor Kapn Fneren, xoro uernpn ecernnern npann
pasxonxn n Tpo, Mana Asn, Ernner n erecxnre ocrponn, no mex-
y rx ca n na-ronemnre nosnanaun na npencropnuecxara xynrypa
Xepman Mmnep-Kapne n Konnn Pen]pm.
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
149
Kaxro noxasna nynnxynanara or Kop]-
man nona rannna sa pasnpeenennero na
orennnre cnoene neue crnacynana c
pesynrarnre or nscnenannra na mnoro-
ponn npon or ncnuxn cnoene c
14
C
sa rxnoro
(topn]en) ne moxe a crana n yma:
cnoenere I n II ce oxasnar enn cno, a
pasennero my na 10 nocno ne moxe
a omanonaxn rosn ]axr. Cmoro ce
ornac n sa cnoenere III, IV n V (mexy
nara xnaryca c rpyna sa onpeen-
ne nponxnrennocr), npn xonro ocnen
cmecnanero na annnre ce nonyuana n a-
rnponxa, npornnopeuama na annnre or
cpannennero na apre]axrnre c pyrn ma-
repnann or erecxn n manoasncxn
paon. A ncnuxo rona ome nenax oxas-
na nenpnnoxnmocrra na panonrnepo-
nn mero sa arnpane na apxeonorn-
uecxnre naxoxn or rosn nepno n or
rosn paon n ro ne nopan neronoro
necnpmencrno, a nopan necnasnane
na ocnonnnre npenocranxn, onpeen-
mn rounocrra na pesynrarnre: saunrane
na nsmenennra n no-, xnpo- n crparo-
c]epara, nsnnxnann no nnmnn nnn-
nn n napymnnn rxnoro pannonecne. A
ue ca nponsnesnn raxnna nsmenenn n ro
n nesanomnenn or ncropnra npen rona
pasmepn, snaem or nocnecrnnra nm.
Cnocranne na annnre or nscnenannra c
14
C n Tpo n 3anana Mana Asn 6
(Ho Manfred Korfmann, 1993)
.
II
150
A xaxnn annn ca nonyuenn n Tpo or norpeannn pnryan, npn-
naran n rpoonere na ympennre, n or cnocranne eennnara na or-
ennnre cnoene c xonnuecrnoro n nna na naxoxnre n rx? Kaxro
me nnnm, nonoxennero n ram ne e no-pasnnuno, orxonxoro y nac
opn cne ena nona, xoro nna nponxnna ecer ronnn n sanp-
mnna c nnnoro ynnmoxenne na rpaa n c nsrpenane na nacenennero
my. H n rosn cnyua n rpnano npnnr nn nnpoc ram a e sa
mcroro, xero ca norpeann xeprnnre n naunna, no xoro ca nnn
norpeann ecrecrneno, rona e n npnnr nnpoc, xoro nocran rep-
mancxnr apxeonor X. Bnne]en, xoro paspaorna cornernn pasen
n nsaenn no peaxnnra na topn]en nyromen rpy, nocneren
na pesynrarnre or pasxonxnre n Tpo npes 1870-1893 ronna.
168
Cne
noponn enexxn sa naxnocrra na marepnannre or rpoonere c rex-
nn norpeanen nnnenrap n rxnara ronma oxasarencrnena cronocr
sa onpeenne xpononornra na orennnre nnacrone npn ncnuxn apxeo-
nornuecxn oexrn, anropr c npncxpne orensna, ue nnpexn ns-
xnmunrenno ronemn oem na pasxonxnre no nnara repnropn na rpa-
a n neronnre oxonnocrn, nsnpmenn n reuenne na ne ecernnern, ne
e orxpnr nnro enn rpo or nacenennero na onnnre uernpn rpaa, a
camo manx po npcnarn espasopno cxenern n na-ropnnre cnoene
or xcnara pnmcxa enoxa. Comennra na Bnnman sa orxpnrn or
nero ronm po norpeannn ypnn ce oxasnar nenepnn resn ypnn
ne cpxar ocrarnn or uonemxn norpeenn, a pasnoopasnn npe-
mern n npoyxrn. Orxpnrn na repnropnra na Tpo n npnn, pecn.
uernprn cno n onncann or nero ca camo ne manxn ypnn c rpynone
na neonocenn ena, a npnnr n c npaxa or nsropenn rpyn na nepo-
rno ympnara npn paxanero maxa.
169
Ome ne raxnna ypnn c rpyno-
ne na neonocenn ena ca orxpnrn n mecrn cno na xpa na onnn
rpa. H rona e ncnuxo, crnrnano o nac or ocranxnre na xnrennre, a
manxoro npemern, orxpnrn n ypnnre enn s, napue or uepen n
ponsona nrna ne morar a aar nnxaxnn yxasann sa enoxara, xm
xoro ce ornacr norpeennra. Ho n nponeennre or xpa na 1980-re
ronnn pasxonxn, nsnpmenn n aneu no-omnpen apean n c nomomra
na na-moepnn rexnnuecxn nncrpymenrn, cnoconn a ycranonr n
noxannsnpar opn na-manxn merannn npemern n snone no nonpx-
nocrra na semra, ne nor o nnxaxnn no-snaunrennn orxpnrn na 8
xm or anrnunara xpenocr e pasxonan nexponon or mnxencxara enoxa,
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
151
no ro npnnanexn xm pyro cennme, a n orxpnrara ram xepamnxa e
pasnnuna. Ho nenn apean na pasxonxnre e orcrpanen na-ropnnr se-
men cno n or nnara nonpxnocr ca cpann ocrarnn or onona, xoero
e orrnano or nornea na apxeonosnre npn npenmnnre pasxonxn.
Cmenpemenno ce npann pexannrynann na oceramnnre annn, xaro ce
nonyuanar nonn pesynrarn sa orennnre cnoene n npen ncnuxo sa rx-
noro cmecnane n nsanmonponnxnane, npn xoero nesanncnmo or
nonoro n]epennnpane na orennnre cnoene n pasennero nm na nonn
nocnoene ce oxasna, ue n xpana cmerxa xaxro npn na-onnn, raxa
n npn na-ropnnre cnoene, re nsanmno ce nponnxnar, xaro no rosn
naunn n annnre or nscnenannra c
14
C na mnoro mecra ce cmecnar.
Ecrecrneno resn pesynrarn ne camo ue ne morar a npexparr ncxy-
cnra, sanounana ome npen nauanoro na nocnenn eran or apxeono-
rnuecxnre nscnenann no Hpoexr Tpo, a r ome noneue ce sacnnna,
xaro ne ce npexparna nnro c npnnpmnanero na pasxonxnre n c noc-
nenanara manxo no-xcno cmpr na rnannn samnrnnx na enara or
cnopemnre crpann, npo]. M. Kop]man, nnro cne ronemn nayuen
cnmnosnym no nnpocnre sa Tpo npes 2003 ronna n Fpaynmnar.
Tyx ne e nsmoxno a ce nanpann opn xparx nperne na omnpnara
nayuna n nonynpna nnreparypa, nsnnxnana camo npes nocnennre ne
ecernnern c mnpoxoro yuacrne n na maconnre menn.
170
Tasn rema
oaue ce cnpsna cncem rcno n nenocpecrneno c ocnonnara rema na
nacromoro nscnenane n sarona ne moxe a e nomnnara, nonexe
npn ne cmo na npeen nnan ce nocran nnpocr sa csnarennoro n
npenamepeno mnronornsnpane na ]axrnre or oexrnnnara ecrnn-
rennocr n naraxanero nm copasno onpeenenn neonornn n nonn-
rnuecxn oxrpnnn. H ornono onpeenenn omecrnenn xprone nocra-
nr no nnpoc pesynrarnre or apxeonornuecxnre nscnenann, xoraro
re nm npornnopeuar. Ornono ce nnrnpa nmero na nsnecren ncropnx,
xaro my ce npnnncna ena cenrennn, omanonaxanama snauennero n
opn cmncna na apxeonornuecxnre nscnenann. A rona e n rosn nr
nsnecrnnr repmancxn ncropnx Teoop Momsen nosnonnam cn a
npnnomn na unraren neronoro ne ocoeno nacxano mnenne sa
xauecrnara na Hopan xaro ncropnx n anrop na npnara ncropn na
repmancxn napo. A cenrennnra, xoro my ce npnnncna nn npsxa
cc cnopa sa Tpo mnr nnn ecrnnrennocr, rnacn, ue
,
171
.
II
152
Axo unrarenr pasrnea nnnmarenno nnana na anrnunn rpa or
xnnrara na Bnnman, pecn. topn]en, me ycranonn, ue rosn rpa
saeno c nopnnre, xpamonere n xpenocrnara crena cnoxono ce
nmecrna n oueprannra na cranona Bacnn Hencxn nnn n rpann-
xara c namernnxa na cnercxara apmn n namara cronnna. A nnm-
nnr rpa ce oxasna nno na ]anrasnra na ncropnnn n apxnrexrn
na neronara nnom nma n nnxora ne e nmano nnro ena nocrpoxa.
Tona oxasnar c na-ronma ocronepnocr pasxonxnre na apxeono-
snre, crnrnann o cxanara no semnara nacnoxa, es a namepr
ram xaxnnro n a nno ocrarnn n opn cnen or xnnnmnn nnn cro-
nancxn crpan. Kaxro nma a namepr n nnro enn nannc or eno-
xnre npen ennnnsma.
172
Hno na ]anrasn ca cmo n monymenrannnre exopn or ]nnma
Tpo. A axo nx ce sacnymame n ymnre na na-xomnerenrnnre no
nnpocnre sa Tpo amepnxancxn ncropnnn, nocnnamn cnrnra n
mnoroponnre mynrnmennn npoyxrn, nocnerenn na Tpo n Tpo-
ncxara nona, me nayunm, ue rasn nrxa na naponre n xonrnnen-
rnre nna npnoro crnxnonenne mexy Hsroxa n 3anaa, sanp-
mnno c noeara na xynrypara n nnnnnnsannra na esxynrypnnre
n nennnnnnsonannre napon cmo xaxro n nemnnre npemena.
Hpen 120 ronnn opasonannr cnr eme norpecen or orxpnrnra
na Bnnman or rnanosamanamnre maman na neronnre pasxonxn, no
npen ncnuxo or cxponnmara na Hpnam n crornnnre rpnnn c ne-
onxnonenn ]opmn, rpnxnnno pecranpnpann n onncann. nec oaue nn-
repecynamnr ce or Tpo unraren nma pyrn eranonn, pasnonara c pyrn
oexrn sa cpannenne. H rona ne ca camo ernnercxnre nnpamnn n xpa-
mone, a n orpomnnre opn n cpannenne c rx pasnannnn or rpaonere na
xernre n Mana Asn n or erecxara xynrypa no n rexnnre orarcrna,
cnnerencrnynamn sa ronmoro rexnnuecxoro n xyoxecrneno mac-
ropcrno na csarennre nm. B Tpo ne ca namepenn nnxaxnn cnen or
sanaruncxn paornnnnnn, opaornamn meran, ra opn n or rpnuap-
nnnn.
173
Oxasna ce, ue ncnuxn orxpnrn n Tpo rpnnn ca nmnoprnpann
or pasnnunn xyoxecrnenn nenrpone, noneuero or xonro nec ca nsnecr-
nn ne e nsnecren camo nponsxor na Hpnamonoro cxponnme, no
axo ce nrneame n nero no-nnnmarenno, orxonxoro nscneonarennre
my, me orxpnem n ram nosnarn na nac erann, xonro oaue cmo me
nn ornear n pyrn xyoxecrnenn n nonnrnuecxn nenrpone.
174
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
153
Tpo
uacrn n erann or Hpnamonoro cxponnme
Pasnnunn maman
(Ho H. Schliemann n H. Mller-Karpe)
II
154
Apxeonornuecxnre pasxonxn me noxaxar, ue nacenennero na Tpo o
ennnncrnunara enoxa ce e sannmanano camo cc semeenne n onne-
ncrno, n ro n orpannuenn pasmepn. A n neronnr po o rasn enoxa
e nn orpannuen n cc cnrypnocr ne e namnnanan nxonxo crornnn
nnn opn ecerxn. 3nauennero na rpaa ce sacnnna ena c ynenn-
uananero na mopennananero no npeme na rpnxara xononnsann no
nsrounoro erecxo xpapexne n uepnomopcxn paon nonp VI nex
cn. Xp. neue xaro rnanno npncrannme, xonrponnpamo apanennre,
n orram nnoro mopennanane mexy Cpensemno n uepno mope.
Konxoro nneuarnnamn a ca n orxpnrnre or Bnnman xepamnunn
cone, pecranpnpann, npoyuenn n xaranornsnpann ne camo c ronmo
npo]ecnonanno ymenne, no n c orpomna sarya na npeme, re cmo ne
noxpenr resara na repmancxnre apxeonosn sa Tpo xaro naxen nonn-
rnuecxn, xynrypen n cronancxn nenrp npes rperoro n nroporo xnn-
onerne np. Xp. Hpornn rasn resa ronopn ne camo nponsxor na pasno-
opasnnre no nn n ]opma cone or ncnuxn xynrypnn enoxn, npes
xonro e npemnnano nacenennero na rpaa n nponxenne na uernpnre
xnnonern mexy 3500 np. Xp. n 500 cn. Xp. Axo pasennm resn
uernpn xnnn ronnn na nnso xnnara rnnnenn nannnn, ronemn n
manxn rpnera (xanannre nm ca poenn sa orennn ennnnn), ce nony-
uanar n xpana cmerxa no-manxo or ena nannna nnn rpne sa uernpn
ronnn n ro npn mnoroxnnno cnope npo]. Kop]man nacenenne.
3a cpannenne me orenexa, ue camo n manxn rpannuen xacren rpyc
or rpnnexonnoro my cmecrnynanne ca ocranann na 20,000 rpnnn.
Hpn na ceemecerre apxeonornuecxn xamnannn, nponeenn sa 130
ronnn, ne eme orxpnr nnro enn rpo or nacenennero na rpaa o
ennnncrnunara enoxa. Ha-nnsxnr o rpaa nexponon, orxpnr na 8
xm or rpaa n cpxam 95 norpeenn or xpnrcxo-mnxencxara enoxa,
npnnanexn xm eno manxo cennme, orcromo na 200 m or nero, a n
nnnenrapa na rpoonere e namepena camo nnocna xepamnxa or rnnone,
xaxnnro ne ce cpemar cpe xepamnxara or Tpo.
175
Cmo cpe pas-
nannnnre na rpaa ne eme orxpnr nnro enn nannc nnn xaxnoro n a
e nncmeno cnnerencrno or npen ennnncrnunara enoxa. Kaxro ne e
orxpnr n nnro enn nncmen nsnop or ccennre crpann, ornacm ce
xm rosn rpa nnn none cnomenanam neronoro nme. Hancrnna, xa
npanenn onnrn a ce orxecrnn Tpo c manxara xpenocr Bnnyca/
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
155
Tpo VI (Omnponnr rpa) nnraenara n nnmnnr rpa
(Maxer-pexoncrpyxnn, noxasan na nsnoxara sa Tpo, 2001 ronna)
Hnnyc n 3anana Anaronn, no n rasn nenrn]nxann e orxnpnena c
nnno ocnonanne. Hscnenannra na apxeonosnre xa cnponoenn c
nnrensnnna npoyunarenna enocr na ncropnnnre, xoro cmo noxasa,
ue nenrn]nnnpanero na pennoro cennme, xero Bnnman rpcn oc-
ranxnre na npouyrn rpa, non nauanoro cn ne no-pano or V nex np.
Xp. n ena npes ennnncrnunara enoxa ro ce e npenpnan n oexr na
noxnonenne n namernnx na nannonannoro camocsnanne na rpnnre,
noxpenn c na-]anracrnunn nsmncnnnn. B rosn cmncn xapaxrepen e
npouyrnr nannc or Hapoc, nsuyxan npxy mpamopna nnoua n 264/263
ronna np. Xp. n npeanam arnre or crapara rpnxa ncropn, nxnm-
unrenno en na npensemanero na Tpo, 5 mnn 1209 ronna np. Xp., n
unro anrenrnunocr nec ne n nonpnan n na-ronemnr rpnxn
nannonanncr
176
.
Pesynrarnre or nocnenara, nponxnna 12 ronnn apxeonornuecxa
xamnann, nennr pxononren, npo]. M. Kop]man npecrann npes
2001 ronna n ronma nsnoxa. Tesn pesynrarn xa nonoxenn na
ocrpa xpnrnxa, nponxnna sanounann ome n cpeara na 1980-re
ronnn cnop na rpn nayunn cnmnosnymn mexy 2001 n 2003 ronna c
mnpoxo yuacrne na omecrnenocrra n maconnre menn. Ha cnmnosny-
mnre crana cno na ncnuxn, ue nma nnxaxnn apxeonornuecxn annn sa
nannunero na nnmen rpa, npecranen na maxera pexoncrpyxnn, a
npo]. Kop]man e npnnyen a npnsnae, ue rosn maxer orpasna camo
neronara cocrnena npecrana sa Tpo n ne ce ocnonana na nnxaxnn
IOTH H IETH II
156
cnen or nocrpoxn, orxpnrn npn pasxonxnre. Hscnn ce cmo n ue
npecranara na Kop]man sa Tpo xaro naxen cronancxn, nonnrn-
uecxn n xynrypen nenrp npes ponsonara enoxa c nacenenne or ecer-
xn xnnn xnrenn e nno na ]anrasn n aneu or ncrnnara.
177
H ryx nsnnxna ocnonnnr nnpoc, xoro nnxo or ncropnnnre n or
apxeonosnre ocera ne cmee orxpnro a nocrann: cmecrnynana nn e
nsomo Tpo n nmano nn e nxora Tponcxa nona maxap n ne n resn
orpomnn pasmepn, xaxnnro ce npnnncnar or noern n ncropnnn?
Ho moxe nn a ce nocrann raxn nnpoc, cne xaro ena nn nec n
morn a ce namepn nxo opasonan uonex n nenn cnr, xoro a ne
suae sa cmecrnynannero na rasn nona? H ena nn moxe a ce namepn
cmo raxa nxo opasonan uonex, xoro a ne suae, ue nnreparypara
na ceramnara cneronna nnnnnnsann non nauanoro cn or noemara na
Omnp, Hnnaara, nocnerena na ennso or xpa na rasn Tponcxa nona.
A onmnncrnoro opasonann xopa suam cmo, ue noemara na Omnp e
sanncana or nero ns ocnona na vcmuama noemu:ua rpannn, xoro
nna npeanana n reuenne na mnoro cronern or noxonenne na noxone-
nne. Hxon suam opn, ue rasn rpannn e nnorepmancxara esnxona
rpannn n ue r ce e npeanana n reuenne ne na cronern, a opn n na
xnnonern. Cmo xaxro suam, ue cnennr napoen noer Omnp npn
sanncan c yxnnre na ena asyxa, na xoro ro nn ccrannn n rnac-
nnre yxnn, samoro c asyxa es rnacnn yxnn ne morar a ce nnmar
xexcamerpn. A snannra my ce noxpenr n or naxoxnre na apxeo-
nosnre. Ta moxe nn nxo a ce cmnna n cmecrnynannero na Tpo n
Tponcxara nona npn nannunero na crornnnre xepamnunn cone n
Hpnamonoro cxponnme, orxpnrn or Bnnman?
ue noneuero or resn snann ne nspxar enemenrapna xpnrnxa, neue
e nsnecrno na no-mnpoxn omecrnenn xprone. Cmo xaxro e nsnecrno
n ue reopnra sa nnorepmancxnre (nnn no npneroro nsnn Iepmann
cne Bropara cneronna nona nasnanne nnoenponecxnre) esnnn e
orpeuena or nscnenannra npes nocnennre ecernnern. H ena npes
nocnennre ecernnern eme ycranoneno, ue rpannnra na raxa na-
peuennre nnoenponecxn esnnn npecrannna enn cpannnrenno
xcen nnacr n mnorocnoenoro nexcnuecxo orarcrno na Rronsrouna
Enpona, n xoero mnronornunnre npeann ca ocrarnn or ena mnoro
penna enoxa enoxa, npemecrnama c xnnonern ernnuecxnre
APXEOdOIHUECKHTE H3CdEBAHHB 3A IOTHTE
157
npomenn or nauanoro na ncropnuecxara enoxa, cnpsann cc sacen-
nanero na ernoca, nsnecren no nasnannero ennnn nnn rpnn, xo-
ro camo e nacnenn n npncnoconn xm cno esnx pennnre npeann,
raxa ue sa cnpsnanero na resn npeann c nero xaro uacr or neronara
nannonanna oxrpnna nma nnxaxnn nayunn ocnonann. H ryx nscne-
nannra na naneonnnrnncrnxara or nocnennre ecernnern nn anar,
maxap n n nenpx nn, orronop na npnn nnpoc, sa cmecrnynannero
na Tpo. Te noxasnar, ue