Jaarbeeld Hogeschool Leiden

2012
3 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Je moet ze van Hogeschool Leiden hebben!

In dit jaarbeeld kijken wij graag met u terug op 2012. Onze studenten, docenten, medewerkers en samenwerkingspartners uit het werkveld nemen u mee langs een aantal bijzondere projecten, prestaties en resultaten waar we met veel genoegen op terugkijken. Activiteiten die ons het afgelopen jaar dichterbij het realiseren hebben gebracht van een van onze doelstellingen: het bieden van excellent onderwijs en toegepast onderzoek. Als hogeschool hebben wij onder andere de taak om de beste werknemers voor nu en de toekomst op te leiden. We investeren daarom intensief in onze contacten met partners uit het onderwijs, het werkveld en de samenleving. Dankzij deze samenwerkingsverbanden kunnen we met ons onderwijs inspelen op de dynamiek en behoeften van de (regionale) arbeidsmarkt. Ook komen er interessante stages en afstudeeropdrachten uit voort waardoor onze studenten hun kennis en talenten in de praktijk kunnen ontplooien. Geen denkbeeldige opdrachten, maar concrete projecten en onderzoeksvragen waarvoor bedrijven en instellingen oplossingen zoeken. Naast het opleiden van studenten voor een professionele loopbaan, wil Hogeschool Leiden door middel van toegepast onderzoek bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Onze lectoraten zijn hierbij een sturende en stuwende kracht en vormen een belangrijke schakel tussen onderzoek, onderwijs en beroepspraktijk. De hogeschool richt zich daarbij op drie kennisgebieden: Jeugd, Life Sciences en Gezondheidszorg. Het zijn de gebieden waarop we onze bachelor- en masteropleidingen hebben vormgegeven. Samen met de stad Leiden en de regio wil de hogeschool het beste uit haar omgeving samenbrengen. De komende jaren blijven wij dan ook graag in opdracht van- of in samenwerking met het werkveld werken. Het oordeel van het werkveld is daarbij een belangrijke graadmeter van ons succes. Als zij zeggen: Je moet ze van Hogeschool Leiden hebben, kunnen wij tevreden zijn. Wij wensen u veel plezier bij het lezen van dit jaarbeeld 2012. Paul van Maanen en Agnita Mur College van Bestuur
4 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Hogeschool Leiden laat talent

Of ze nu onderzoeker zijn, docent of stagiair, de studenten en medewerkers van Hogeschool Leiden hebben n ding gemeen: ze streven ernaar het beste uit zichzelf en uit elkaar te halen. Ook reserveren onze docenten hun kennis niet alleen voor hun eigen studenten, maar kijken over de grens. En bieden onze stagiaires hun stagebedrijven net dat beetje extra.
Stagiaire met internationale ambities

Kirsten zwijnenburg (midden), studente Communicatie, ging in 2012 naar Londen om stage te lopen op de afdeling marketing van het merk Armani. Daar maakte zij concurrentieanalyses en hielp bij de voorbereiding van grote evenementen, zoals Vogue Fashions Night Out en Armani Exchange 20th Anniversary. Ook stuurde ze kledingsamples naar toonaangevende magazines in Londen. Kirsten keek haar ogen uit: Stond ik daar ineens naast bekende mensen zoals Kylie Minogue en Clive Owen! Ondanks alle glamour moest er keihard gewerkt worden, maar daar had Kirsten geen moeite mee: Ik kreeg keer op keer te horen dat ze nog nooit zo een hardwerkende, enthousiaste en gedreven stagiaire hadden gehad. Door deze complimenten deed ik nog meer mijn best. Kirstens ambities zijn duidelijk: Ik weet altijd precies wat ik wel en niet wil. De afgelopen vier jaar heb ik mijn studie zoveel mogelijk gestuurd in de richting waarin ik ook werkzaam wil zijn. Met succes, want ik ga binnenkort naar New York om voor Suitsupply mijn afstudeeronderzoek uit te voeren. Ik kan mijn geluk niet op!
Doceren in een andere cultuur

In oktober organiseerde de Laurea University of Applied Sciences in Finland een internationale week waarin docenten uit verschillende landen spraken over cultuurverschillen. Hogeschool Leiden werd vertegenwoordigd door docent Commercile Economie Jean Pierre Schreurs. Jean Pierre: Het was een mooie gelegenheid om ervaring op te doen met het doceren in een andere cultuur. Met behulp van een zogenaamde Erasmussubsidie mocht ik lezingen over International Branding en Nederlandse Cultuur verzorgen voor Finse en buitenlandse studenten. De subsidie maakt onderdeel uit van het Erasmusprogramma, dat mobiliteit en uitwisseling van studenten en docenten wil bevorderen. En dat lukt, zegt Jean Pierre: Kijken over de grenzen levert mij nieuwe inzichten op die mijn docentschap aan de hogeschool verrijken.
Midden: Kirsten
Scripties vallen op door commercieel belang

Vier afstudeerders werden dit jaar door medestudenten en docenten genomineerd voor de Sterkste Schakel Studieprijs, die wordt toegekend aan studieprojecten die opvallen door het commercieel belang. zowel de eerste als de tweede prijs gingen naar studenten van de hogeschool! De winnares van de hoofdprijs, Charelle Bruijn (links), opleiding Commercile Economie, voerde haar scriptie uit in opdracht van winkelketen Albert Heijn. ze keek naar de relatie tussen de winkel en de buurt waarin de winkel zich bevindt, en deed aanbevelingen om de lokale betrokkenheid te verhogen. De tweede prijs ging naar Ingrid Karsdorp, studente Communicatie, voor haar onderzoek naar sociale media bij Weleda Benelux. Daar was de vraag ontstaan hoe de inzet van sociale media en een online fanclub eraan kunnen bijdragen dat klanten in Nederland loyaal worden aan de lichaamsverzorgingsproducten van Weleda. Ingrid zocht het voor hen uit. De twee andere genomineerden, ook van Communicatie, waren Joy Idenburg en Tamara Villani. De stagebedrijven waren allemaal zeer tevreden en de scripties werden beloond met een negen of hoger.
5 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
groeien
Kind aan huis bij Ouders van Nu
Maaike van der Kroon (Commercile Economie) studeerde af op het Grote Moederschapsonderzoek, in opdracht van het tijdschrift Ouders van Nu in het kader van hun 45-jarig bestaan. Hetzelfde onderzoek was tien jaar eerder uitgevoerd en men vroeg zich af of de komst van een kind tegenwoordig een ander eect op moeders heeft dan tien jaar geleden. Hoewel moderne moeders meer dan in het verleden het uitslapen missen, kan men uit de resultaten van de enqute opmaken dat ouders bewuster voor het ouderschap kiezen, waardoor ze er meer van kunnen genieten. Omdat ze bij dezelfde opdrachtgever al een meeloopstage achter de rug had, was Maaike geknipt voor deze klus. Ik kende Ouders van Nu al goed, ik wist waar het merk voor staat, wat ze willen bereiken en uitstralen. De opdrachtgever was dan ook erg tevreden met het resultaat. Bijna 16.000 mensen vulden Maaikes enqute in en de media-aandacht voor het onderzoek, onder andere bij radio 538 en nu.nl, leverde Ouders van Nu nieuwe lezers op.
Intensief internationaal uitwisselingsprogramma in Litouwen

Joost in t Groen en Leonie Kool, docenten Recht, en vijf van hun studenten hebben deelgenomen aan een tiendaags programma over mensenrechten in Vilnius, Litouwen, samen met studenten uit zes andere Europese landen. Colleges werden gegeven door de docenten van de deelnemende scholen en door gastsprekers. Naast colleges, debatten en het schrijven van papers, namen de studenten deel aan een oefenrechtbank. Joost: In deze zaak vervulden studenten de rol van eisende partij (een asielzoeker die vindt dat zijn mensenrechten zijn geschonden), de verdediger, experts en de rechters van het Europees Hof voor de Mensenrechten. De zitting werd gehouden in het gebouw van de Hoge Raad in Vilnius. Het was zeer geslaagd. Naast de lessen waren er excursies en een culturele avond. Het is een zeer intensief programma, en alles is in het Engels. Studenten leren samen te werken, ze komen gezamenlijk tot inzichten. Maar ook voor de docenten was het een zeer leerzame ervaring. Vanwege de inhoud, en om met studenten van verschillende nationaliteiten te werken. Het leverde ons nuttige contacten op met andere docenten en scholen.
Talentenprogramma Analytische Chemie

zeven studenten van de opleiding Chemie zijn na een zware selectieprocedure aangenomen voor het Analytical Science Talent Programme (ASTP) voor top-hbostudenten. Het ASTP is onderdeel van TI-COAST, een landelijk samenwerkingsverband tussen technische universiteiten, bedrijven en instituten. Deze organisatie heeft zich tot doel gesteld de analytische chemie in Nederland te versterken. In 2011 zijn Roan Streeand, Baudien te Nijenhuis, Akram zaki en Anette Verlaan met het programma gestart en dit jaar hebben Pieter Langerhorst, Henk Wiersma en Renaud Henrik zich bij hen gevoegd. Twintig procent van alle studenten in het programma is afkomstig van Hogeschool Leiden en uit de prestaties van de eerste groep blijkt al dat onze opleiding de studenten uitstekend voorbereidt op dit zware programma.
Artikel integratieve geneeskunde valt in de prijzen

Lector Antroposofische Gezondheidszorg, dr. Erik Baars, ontving op het European Congress for Integrative Medicine in Florence (ECIM) een prijs voor excellent onderzoek op het gebied van integratieve geneeskunde. Hij kreeg deze prijs voor het peer-reviewed artikel dat hij samen met prof. dr. Peter Kooreman, hoogleraar Gezondheidseconomie aan de Universiteit van Tilburg, in het European Journal of Health Economics publiceerde. Kooreman en Baars stelden vast dat patinten wiens huisarts op de hoogte is van alternatieve geneeswijzen, minder zorgkosten hebben en langer leven. Hun artikel werd uit meer dan veertig ingezonden wetenschappelijke artikelen geselecteerd voor de prijs.
6 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Gezondheidszorg
Hogeschool Leiden kent een lange traditie als kennisinstelling op het gebied van de gezondheidszorg. Ons onderzoek richt zich op de antroposofische en geestelijke gezondheidszorg en op de zorg voor mensen met chronische ziekten. Onze lectoren en onderzoekers dragen bij aan de kennisontwikkeling en kennisvalorisatie binnen de beroepspraktijk, zoals u kunt lezen in het interview met fysiotherapeute Jeannette Boiten (pag. 10). Door nauw samen te werken met gezondheidsinstellingen in de regio geven we het werkveld een essentile rol bij het opleiden van onze studenten tot startbekwame professionals. Lees bijvoorbeeld over de studenten Verpleegkunde die in het leerwerktraject bij het Diaconessenhuis Leiden (pag. 13) zelfstandigheid en verantwoordelijkheid ervaren hebben en staan te popelen om als professional aan de slag te gaan.
Afstudeerproject Fysiotherapie in internationaal vakblad

Het komt niet vaak voor dat een scriptie zoveel kwaliteit bezit dat zij geschikt is om in de vorm van een wetenschappelijk artikel gepubliceerd te worden. Toch behaalde een groep studenten van Fysiotherapie dit jaar dit bijzondere resultaat. Hun onderzoek ging over de invoering van een behandelrichtlijn bij mensen met reumatode artritis. Ze interviewden fysiotherapeuten met de vraag welke factoren hen tegenhielden de richtlijn in hun praktijk te gebruiken. Een van de uitkomsten was dat de belemmerende factoren voor algemene fysiotherapeuten anders zijn dan voor specialistische. Een mogelijke oplossing is om de richtlijnen toe te spitsen op het niveau van specialisatie van therapeuten. Men verwacht echter dat de richtlijn gemakkelijker in gebruik wordt genomen als juist de barrires aangepakt worden die bij beide groepen de invoering hinderen. Samen met het Leids Universitair Medisch Centrum, het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie en lector Fysiotherapie John Verhoef bewerkten de studenten hun verslag tot een artikel dat in juni 2012 werd geaccepteerd in het internationaal peer-reviewed vaktijdschrift Physical Therapy. Een goed voorbeeld van een geslaagde samenwerking tussen hogeschool, beroepsvereniging en universiteit. John Verhoef: De studenten hebben heel systematisch ingezoomd op n behandelrichtlijn, daar hebben ze veel tijd ingestoken. Zodoende had hun basisverslag al voldoende niveau voor publicatie. Uniek? Zeker, dat is tamelijk bijzonder.
GEzONDHEIDSzORG
7 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Help, de Haagse jongeren worden steeds dikker

Schrijf een voorlichtingsprogramma over overgewicht voor een specifieke doelgroep en voer dat uit. Dat was de opdracht voor tweedejaars studenten Verpleegkunde. Vijf van hen kozen voor jongeren uit de Haagse Schilderswijk. Niet de gemakkelijkste doelgroep, want demografisch onderzoek leert dat juist in wijken met laagopgeleide ouders een snelle snack vaak de voorkeur krijgt boven een uitgebalanceerd ontbijt. Ook iedere dag een uurtje matig intensief bewegen is er geen vanzelfsprekendheid. De studenten zochten contact met een middelbare school en presenteerden hun programma Help, de Haagse jongeren worden steeds dikker aan n klas. Het resultaat? Positieve reacties, aldus docent Verpleegkunde Tjitra Badaltjawdharie, zowel van de jongeren als van de school. Hun geheim? Ze hadden een leuke mix van eigen ervaringen en harde feiten over overgewicht, voeding en beweging. Bovendien hadden de vijf studenten ook diverse culturele achtergronden, dat schiep een band en maakte de informatieoverdracht laagdrempelig. Het was een soort jongeren voor jongeren, maar dan wel op basis van evidence-based materiaal.
EADV-OnderzoeksGrant naar alumnus Hogeschool Leiden

Op 28 juni 2012 reikte de EADV, de beroepsorganisatie voor diabeteszorgverleners, de jaarlijkse EADV-OnderzoeksGrant uit aan Judith van Niel. Judith, alumnus van de hogeschool, doet al vanaf 2009 onderzoek naar het gebruik van een bloedglucosesensor tijdens de zwangerschap bij vrouwen met diabetes type 1. Ze startte het onderzoek binnen haar Master Advanced Nursing Practice (ANP) en zette het na haar afstuderen voort. Erg leuk dat er dankzij deze eervolle Grant nu zoveel aandacht voor is. De EADV-Grant bestaat uit een bedrag van vijfduizend euro en wil diabeteszorgverleners stimuleren tot verpleegkundigwetenschappelijk onderzoek, om zo de verpleegkundige diabeteszorg en daarmee de gezondheid van mensen met diabetes te verbeteren. Judith zal, mede ondersteund door de Grant, haar onderzoek verder voortzetten. Nu al is duidelijk dat vrouwen met type 1 diabetes en een glucosesensor hun zwangerschap als prettiger ervaren. Maar hoe verloopt bijvoorbeeld de ontwikkeling van de baby? Met de uitkomsten zullen zwangere vrouwen met diabetes in de toekomst nog beter kunnen worden begeleid. Ze heeft bij het doen van haar onderzoek veel gehad aan de kennis die ze tijdens haar studie opdeed. Verpleegkundigen kijken op een andere manier naar de dingen dan artsen. Het is heel goed dat wij als diabetesverpleegkundigen laten zien dat we ook in staat zijn relevant onderzoek te doen. Voor mij is het ontvangen van deze Grant echt de kroon op mijn werk.
GEzONDHEIDSzORG
Foto: Guus Herbschleb
We laten ons voeden door de praktijk.
GEzONDHEIDSzORG
9 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Onderzoek naar de preventiekracht van fysiotherapie

Observeren hoe de ervaren fysiotherapeut zijn dagelijkse werk doet en dat op een systematische manier vastleggen, zo vat Jeannette Boiten, docent en onderzoeker Fysiotherapie, haar werk samen. En hoe simpel dat misschien ook klinkt, de wetenschappelijke onderbouwing van het praktisch handelen van fysiotherapeuten is van groot belang, niet alleen voor het werkveld zelf, maar ook voor het opleiden van studenten.
Vanaf het begin van haar carrire beweegt Jeannette zich op het grensvlak tussen theorie en praktijk. Nu is ze bezig aan een promotieonderzoek bij het Centrum Regionale Kennisontwikkeling van Universiteit Leiden. Het onderzoek gaat over de preventiekracht van fysiotherapie bij patinten met knieartrose. De fysiotherapeut doet in de praktijk veel aan preventie, zegt Jeannette, maar wat hij doet wordt niet benoemd. Hoe zet je patinten aan tot preventieve maatregelen, zowel om slechter functioneren door de artrose, maar ook om andere klachten als gevolg van weinig beweging, te voorkomen? Naar die deskundigheid ben ik op zoek, om deze kennis daarna meer evidence-based te kunnen maken. Vanuit dit onderzoek begeleidde ze een afstudeerproject dat een eervolle vermelding kreeg bij de landelijke Jaco den Dekker Scriptieprijs 2012. Anne Cnossen, Jorrit van der Meij en Sven Remerij bestudeerden literatuur en verwerkten interviews met fysiotherapeuten en patinten met knieartrose om te achterhalen hoe je als fysiotherapeut mensen stimuleert gezond beweeggedrag te vertonen. Hun afstudeerscriptie werd beloond met een negen. Terecht, zegt Jeannette. Ze deden dit op een zeer zelfstandige en gedegen manier en toonden inhoudelijke kennis en visie. Je denkt beter na over wat je studenten leert, zegt ze over het afstudeerproject. Zo interviewde ze samen met student Sven een oudere patinte die nog steeds erg actief was, maar niet op de juiste manier. Ze liep wel met een te zware emmer de trap op, maar sloeg de haar voorgeschreven oefeningen over met het idee dat ze bij het schoonmaken voldoende had bewogen. Het verbaasde Sven dat de vrouw de adviezen niet had opgepikt. Later concludeerde hij dat hij zorgvuldiger moest zijn in zijn uitleg en de patint er meer bij moest betrekken, zodat zij in staat was de boodschap te horen. Dat is precies wat ik de studenten wil leren, zegt Jeannette. Dat ze tegen de n zeggen: Doet u deze oefening tien keer, en vooral niet vaker. En tegen de ander: Doet u deze oefening tien keer, minimaal!
Dat streven sluit aan bij de ontwikkeling in ons lectoraat, van het cluster Zorg, waarin we professionals willen opleiden die in staat zijn patinten te stimuleren om eigen regie te nemen. Bij een praktische opleiding als fysiotherapie is het belangrijk dat docenten en onderzoekers veel contact met de praktijk houden en dat gebeurt op verschillende manieren. Zo voeren stagebegeleiders altijd meerdere gesprekken op het stageadres van de studenten, werken de meeste docenten de helft van hun tijd als fysiotherapeut en komt er een curriculumherziening waarbij de onderzoeksstage verplicht wordt. Jeannette: Ons streven is een loket praktijkonderzoek waar het werkveld vragen kan aanbieden die wij vertalen naar praktijkonderzoek voor studenten. De uitkomsten worden gepresenteerd aan de opdrachtgevers. Alles in dienst van een optimale samenwerking tussen werkveld en onderwijs. We willen ons laten voeden door de vragen die in de praktijk leven.
GEzONDHEIDSzORG
Eervolle vermelding
Jaarlijks reikt het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) de Jaco den Dekker Scriptieprijs uit aan de auteur(s) van de beste fysiotherapiescriptie van het afgelopen studiejaar in Nederland. De scriptie van Anne, Jorrit en Sven was een van de vier genomineerde scripties en kreeg een eervolle vermelding. De auteurs hebben volgens de jury goed werk geleverd op een terrein dat voor de fysiotherapie zeer relevant is: het benvloeden van gedrag bij patinten met artrose. De onderzoeken zijn systematisch aangepakt en opgeschreven. De scriptie heeft klinische waarde en beschrijft specifieke ziektepercepties en gedragsmodellen die voor fysiotherapeuten interessant zijn.
10 HOGESCHOOL LEIDEN
JAARBEELD 2012
Laat jonge kinderen onbekommerd spelen!

Dat adviseert Louise Berkhout op basis van haar promotieonderzoek naar de relaties tussen spel en psychosociale gezondheid bij jonge kinderen van vier tot en met zes jaar. Afgelopen juli promoveerde ze op dit onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Louise werkt bij Hogeschool Leiden als docent Psychologie en Psychopathologie binnen het cluster Zorg. Zij voerde haar onderzoek uit bij de afdeling Spraaktaalpathologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) in het kader van onderzoek naar de verschoolsing van het kinderleven. Kinderen in de groepen 1 en 2 van de basisschool moeten langdurig en onbekommerd kunnen spelen, zonder dat leerkrachten of ouders er een doel bij stellen, vindt Louise, maar helaas is er steeds minder ruimte voor vrij spel. Taal en rekenen zijn ook in de kleuterklassen al speerpunten van het onderwijs geworden. Ik adviseer om kinderen minstens een paar uur per dag vrij te laten spelen, zegt ze. Fantasiespel is het oefenen met sociale vaardigheden en is positief voor het verwerken van lifeevents. Jongens hebben een natuurlijke voorkeur voor beweeglijk spel, en dat veroorzaakt volgens Louise een belangrijk probleem: In de huidige discussie over het gedrag van jongens wordt vaak gesteld dat zij zich moeten aanpassen aan vrouwelijke normen, zoals een voorkeur voor verbale interactie. Het is volgens haar dan ook een goede ontwikkeling dat er in wervingscampagnes voor basisschooldocenten nadruk gelegd wordt op het werven van mannelijke leerkrachten. Naast het stimuleren van motorisch spel bieden zij de jongens namelijk ook een mannelijk rolmodel.
GEzONDHEIDSzORG
Met creatieve opdrachten probleemgezinnen helpen

Koen van de Linde, oud-student Kunstzinnige Therapie, kreeg al tijdens zijn stage een baan aangeboden bij het Academisch Instituut voor Kind- en Jeugdpsychiatrie De Bascule in Amsterdam. De Bascule is n van de grootste kind- en jeugdpsychiatrische instellingen van Nederland. Probleemgezinnen worden door Bureau Jeugdzorg doorverwezen naar de afdeling Gezinspsychiatrie, waar Koen als gezinscreatief therapeut werkt. Met behulp van creatieve opdrachten die als interventie ingezet worden, helpt hij ouders een veilige omgeving voor hun kinderen te creren. Zo laat hij bij de eerste ontmoeting met een familie iedereen zelf kiezen met wie, hoe en met welk materiaal hij aan het werk gaat. Ze mogen bijvoorbeeld vrij schilderen of beeldjes maken van speksteen. Door de keuzes die gemaakt worden, krijgt een therapeut veel informatie over het gezin. Wie werkt met wie? Zit er iemand alleen? Hoe wordt er gecommuniceerd? Gezinscreatieve therapie helpt het evenwicht in een gezinssysteem te herstellen, zodat ouders weer in de ouderpositie gezet worden en de kinderen in de kindpositie.
JAARBEELD 2012
Kunstzinnige therapie werkt in het bedrijfsleven

In het bedrijfsleven wordt de kennis van kunstzinnig therapeuten steeds vaker ingezet bij organisatie- en arbeidsvraagstukken. Werknemers kunnen bijvoorbeeld door een kunstzinnig therapeut begeleid worden bij re-integratie of bij het maken van loopbaankeuzes. Om studenten Kunstzinnige Therapie te leren hoe ze dit soort processen creatief kunnen ondersteunen en begeleiden, biedt Hogeschool Leiden de Minor Kunstzinnige Begeleiding in het Werkveld van Arbeid en Organisatie aan. Als eindopdracht verzorgden studenten van de Minor een training voor medestudenten, docenten, externen en andere genteresseerden. In de training leerden de studenten aan arbeidsdeskundigen en managers hoe kunstzinnig werken kan worden ingezet bij organisatievraagstukken. Ik heb nog nooit zoveel geleerd als bij de opleiding Kunstzinnige Therapie in Leiden, zegt zelfstandig trainer Merlijn Baron. Nadat hij 15 jaar geleden afstudeerde als beeldend therapeut, deed hij eerst ervaring op in het bedrijfsleven. Sinds twee en een half jaar werkt Merlijn als zelfstandige. Als trainer wil hij het creatief potentieel van anderen ontplooien. Hij wordt daarvoor vaak ingehuurd door bedrijven. Zo liet hij bij een gemeente een team werken aan communicatieve vaardigheden door met hen te schilderen. Om mensen te veranderen, moet je ze ervaringen op laten doen buiten hun comfortzone. Schilderen werkt beter dan praten. Aan de manier van schilderen, het kleurgebruik en de symbolen leren zijn clinten zichzelf kennen. Op een speelse, informele manier wordt veel duidelijk. Misvattingen worden opgelost, zelfs na 20 jaar werk. Hij vindt het belangrijk dat bedrijven de creativiteit van hun personeel op peil houden, dat zou zelfs burn-outs tegengaan. Maar dan moeten mensen niet bang zijn om hun colbertje uit te doen.
GEzONDHEIDSzORG
Judith Witte, Koens stagebegeleider bij De Bascule, vindt het terecht dat Koen na zijn stage bij hen aan het werk gaat: Het gaat om een combinatie van kunde, houding, flexibiliteit en reflectief vermogen. Koen heeft zich op een dusdanige wijze opgesteld dat hij snel een onderdeel van het team is geworden en medewerkers hem als voltallig lid zagen op wie ze konden bouwen. Voor clinten is Koen laagdrempelig, hij denkt goed na over de vorm en keuzes binnen de therapie en staat open voor nieuwe interventies. In de casussen die Koen behandelt, is er een voor het kind onveilige situatie. Sommige ouders zijn onmachtig of zelfs onwillig en na twee maanden keihard werken ziet hij dan dat een kind alsnog uit
huis geplaatst wordt. Dat is heftig, zegt Koen. Gelukkig zijn er ook gezinnen die kunnen profiteren van de gezinsopname en hierdoor een mooie ontwikkeling laten zien. Het is fijn dat zulke verhalen er ook zijn, anders was het niet te doen.
GEzONDHEIDSzORG
De leerwerkplaats heeft van ons beroepsbeoefenaars gemaakt. We zijn klaar voor de praktijk.
JAARBEELD 2012
Diaconessenhuis Leiden en hogeschool intensiveren samenwerking met nieuwe leerwerkplaatsen

Het Diaconessenhuis Leiden, afdeling Interne Geneeskunde. Op deze plek zwaaien Sophie Coutinho en Denise Mooijman, vierdejaars Verpleegkunde (HBO-V), beurtelings de scepter over de leerwerkkamers. Met groot verantwoordelijkheidsgevoel, want hoewel zij een gediplomeerde coach hebben die meekijkt en hen behoedt voor fouten, is de patintenzorg geheel in handen van derde- en vierdejaars stagiaires. De leerwerkkamers behoren tot een van de drie nieuwe leerwerkplaatsen waarvoor Hogeschool Leiden en het Diaconessenhuis Leiden dit jaar een samenwerkingsovereenkomst tekenden. Denise: Voor elke start van de dienst verdelen we de kamers en patinten onder elkaar. De ene stagiaire mag wel medicatie geven, de andere niet. De derde weet nog niet hoe je een katheter inbrengt en wil dat graag leren. Dat stem je op elkaar af. Voor elke dienst, pauze en artsenvisite hebben we een overlegmoment met de werkbegeleider. Sophie: Als vierdejaars heb je veel vrijheid. Om fouten te maken en ervan te leren. Als je bijvoorbeeld een patint gaat wassen en je vergeet de handdoek, dan is er geen werkbegeleider die je op de vingers tikt. Ingewikkelde problemen los je met elkaar op. Als ik met Denise werk, is de stap iets aan haar te vragen minder groot dan aan de coach. Weet zij het ook niet, dan zoeken we het samen op. Een leerwerkplaats is echt anders dan een gewone stage, zegt Denise. Daar loop je vooral met iemand mee. Je leert niet om zelf na te denken over de processen die op een afdeling van belang zijn. Sophie vult aan: Je moet actief vooruitdenken, niemand kauwt het voor. Nog een voordeel: gediplomeerden willen vaak dat je hetzelfde doet als zij, zelfs als hun methode verouderd is. Hier geven we de zorg zelf vorm, doen we wat we op school geleerd hebben. Ze lacht: Het is soms wel wennen voor een gediplomeerd verpleegkundige om niet in te grijpen. Om dingen te laten gebeuren zodat wij ervan leren. Denise: Het Diac heeft ook echt iets aan ons. Ik vond het leuk de opstart van de leerwerkplaats mee te maken. Ons vallen veel dingen op, we zijn het nog niet gewend. We stellen kritische vragen en dat zet hen aan tot nadenken. Bij veel gediplomeerden is de kennis over hoe je coacht en hoe je feedback geeft, een beetje weggezakt. Sophie: Daar leren wij ook van. Als ik een stagiaire op mbo-niveau aanstuur, moet ik evengoed bedenken in welke fase van het leerproces diegene zit. Zowel Sophie als Denise kiezen met volle overtuiging voor het vak. Denise: Ik wilde Geneeskunde studeren, omdat ik met patinten wilde werken, maar ging na uitloting HBO-V doen. Gaandeweg kwam ik erachter dat dit beter bij mij past. Als verpleegkundige sta je dichter bij de patint. Sophie maakte tussendoor een uitstapje naar Psychologie, maar miste haar vak: Het psychosociale aspect van de verpleegkunde spreekt me enorm aan. In de leerwerkplaats heb ik een ernstig zieke patint intensief begeleid. Ik was ook bij het gesprek waarin de arts hem vertelde dat hij in de eindfase was beland. Daarna vang je als verpleegkundige de patint en familie op. Dat ik veel voor hen kon betekenen, dat is waarom ik Verpleegkunde heb gekozen. Beide aankomend verpleegkundigen vinden dat de leerwerkplaats hen een streepje voor geeft op andere studenten. Sophie: We hebben de volledige zorg voor onze eigen kamers, geheel zelfstandig. Als je in je laatste jaar nog steeds aan het handje wordt gehouden, dan sta je onzeker in je vak als je als gediplomeerde aan de slag gaat. Denise: Ik ben hier echt gegroeid. Ik zie dat ik voorloop op andere vierdejaars. Waar uit zich dat in? Beiden: In het gevoel dat je bevoegd n bekwaam bent. Als we straks afgestudeerd zijn, zijn we er klaar voor.
GEzONDHEIDSzORG
JAARBEELD 2012
Ipad met speciale App voor senioren

Een Ipad met een speciale senioren-App kan de eigen regie van ouderen wellicht versterken. Op verzoek van een thuiszorgorganisatie onderzoeken studenten of dat werkelijk zo is.
GEzONDHEIDSzORG
Eigen regie geeft meer levensgeluk

We leven steeds langer. Maar niet per se gelukkiger. Wat helpt is zo lang mogelijk de regie over je eigen leven houden. Maar hoe help je mensen daarbij? En wat kunnen kennisinstituten bijdragen? Hogeschool Leiden neemt de handschoen op. Het probleem: vergrijzing, meer chronisch zieken, stijgende zorgkosten. De oplossing van gemeenten, verzekeraars en zorgprofessionals: zorg dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Eigen regie dus, stelt John Verhoef, lector Fysiotherapie bij Hogeschool Leiden. Maar wat verstaan we daar precies onder? Dat afbakenen is stap n. En dat kan een kennisinstituut als de hogeschool. Vervolgens kun je gericht onderzoeken hoe je die eigen regie bevordert en wat het effect ervan is. Neemt de kwaliteit van leven toe? Daalt de zorgconsumptie erdoor? Dalen dus ook
JAARBEELD 2012
Het idee kwam van Libertas Leiden, een organisatie voor onder andere thuiszorg en welzijn. Twintig ouderen met een indicatie voor thuiszorg krijgen de beschikking over een speciale App op hun Ipad, aldus Frits van Oosten, projectleider namens Libertas. De App is ontwikkeld door het Utrechtse kennisinstituut Stimulansz en geeft de ouderen rechtstreeks informatie over hun eigen gezondheid. Na hun dagelijkse bezoek schrijven de verzorgenden hun bevindingen niet langer in een schrift, maar op de Ipad. De clint kan meelezen en reageren, evenals zijn mantelzorger die meteen een berichtje krijgt. Bovendien kan de clint via de App zijn agenda beheren. Dus bijvoorbeeld de afspraak met de verzorgende verplaatsen, omdat hij voor controle naar het ziekenhuis moet. Daarnaast voorziet de App in handige links, zoals de sites van buurthuis, apotheek, bibliotheek of regiotaxi. Dat stimuleert de oudere wellicht er zelf op uit te trekken. Aan tweede- en derdejaars studenten Verpleegkunde is gevraagd om vast te stellen in hoeverre App en Ipad bijdragen aan de eigen regie van de deelnemende ouderen. Frits van Oosten: Daarvoor maakten ze een vragenlijst die moet leiden tot een nulmeting en een tweede meting na afloop. Daarbij stuitten ze op aanloopproblemen. Sommige ouderen haakten af omdat ze zelf de Ipad moeten kopen. Bovendien vraagt de App om een ander, flexibeler werkproces van de thuiszorgorganisatie door de directe manier van communiceren met de ouderen. Zon omslag vergt tijd.
Innmiddels hebben, vanwege het lange tijdspad, twee nieuwe studenten het onderzoek opgepakt. Frits van Oosten: We doen vooral een beroep op hun vaardigheden om de vragenlijsten op te stellen, af te nemen en zo te toetsen of de theoretische veronderstellingen kloppen met de praktijk. Merken ouderen inderdaad dat ze zelfstandiger kunnen blijven dankzij de App? In februari 2013 worden de eerste resultaten van de pilot verwacht. Bij een goed resultaat hoopt Libertas dat alle clinten met een AWBZ-indicatie de App gaan gebruiken.
GEzONDHEIDSzORG
de zorgkosten? Voor een gericht onderzoeksprogramma is nog verdere begrenzing nodig. John Verhoef: Volgend voorjaar lanceren we een position paper, waarin we aangeven in welke niche we willen opereren. Belangrijk is bovendien om aan te sluiten bij wat er leeft in de regio, vindt John Verhoef. We hebben gesproken met diverse wethouders van gemeenten in onze regio, met andere kennisinstituten en met zorgaanbieders. Zo willen we maatschappelijk relevante onderzoeksvragen binnenhalen. Onderbelicht blijkt bijvoorbeeld de rol van de zorgverlener. Huidig onderzoek gaat vooral over wat eigen regie betekent
voor de clint. Wat verandert er voor iemand met suikerziekte als hij voortaan via een App zijn bloedwaarden kan meten en doorgeven? En waarom vinden sommige clinten het makkelijker dan andere om zelf de regie te houden? Maar de vraag is ook: welke extra competenties vergt die nieuwe aanpak van de zorgverlener? En bovendien: wat voor aanpassingen zijn er dan nodig in onze eigen opleidingen? Daarbij verwacht John Verhoef veel van co-creatie. Zet clint, zorgverlener en ICT-ontwikkelaar bij elkaar en begeleid hen samen naar de beste oplossing. Daarin kan de hogeschool een sleutelrol spelen. En het werken aan oplossingen voor concrete problemen maakt het voor studenten extra interessant.
JAARBEELD 2012
Hogeschool Leiden en de reg

Hogeschool Leiden staat alom bekend om haar nauwe samenwerking met regionale instellingen en bedrijven. Het bedrijfsleven profiteert van ons onderzoek, studenten nemen hun kennis mee naar hun stageadressen en onze alumni boren nieuwe bronnen aan. Hogeschool Leiden en de regio zijn onlosmakelijk verbonden.
Studenten Communicatie geven LoliesART een metamorfose

Studenten Communicatie hebben kennisgemaakt met de praktijkgerichte vorm van onderwijs: leerbedrijf ComOn. Alle tweedejaars richtten een eigen communicatiebureau op en voerden een opdracht uit van een echte opdrachtgever. Nancy van Bemmel, Robert Schroer, Rick Snelderwaard, Jadey Dowling en Nicole de Koster namen de bedrijfsvoering van LoliesART onder de loep, een bedrijf dat sieraden, accessoires en interieurvoorwerpen van gerecyclede materialen maakt en workshops geeft. ze ontwikkelden onder andere een nieuwe huisstijl voor de opdrachtgever. Opdrachtgever Anne-Katrien Ausems: Meedoen aan het project betekent je openstellen voor een andere kijk op het bedrijf: de studenten zijn jong en komen met verfrissende ideen. ze hebben mij echt aan het werk gezet, wat ik positief ervaren heb. Door hun kritische blik is de bedrijfsvoering verbeterd, het is professioneler geworden. Dat zie je terug in de verkoop.
Leidse alumni: Regio Leiden is ons gat in de markt.

Maarten van Vliet en Matthijs zoons, alumni Commercile Economie, richtten afgelopen jaar samen Interaction Matters op, een bedrijf dat organisaties helpt interactie met hun doelgroep te ontwikkelen en te onderhouden, met een focus op sociale media. Matthijs: De vraag is niet: moet je iets met sociale media, maar waarom moet je iets met sociale media? Je gaat gemakkelijk de fout in. Wij willen bedrijven leren om sociale media strategisch in te zetten. De oud-studenten hebben nog steeds contact met hun voormalige opleiding. ze willen de kennis die ze in de praktijk opdoen graag delen. Matthijs: zodat we de marketeers van de toekomst op kunnen leiden. Maarten: Want de wereld verandert sneller dan een opleiding kan veranderen. Adviezen voor studenten hebben ze dan ook genoeg. Die moeten vooral geen checklistmarketeer worden, menen ze. Matthijs: Niet: Facebookpagina gebouwd, check. Twitteraccount: check. Denk altijd vanuit de boodschap van je klant. Maarten: En houd je vak bij. Volg de ontwikkelingen, want binnen een jaar loop je achter. De alumni zijn blij dat ze in Leiden zijn gebleven. In Amsterdam stikt het van bedrijven als de onze, zegt Maarten. De concurrentie daar is groot, terwijl de regio Leiden enigszins buiten de radar ligt en er veel potentieel zit. Matthijs vult aan: De regio is ons gat in de markt.
JAARBEELD 2012
gio: onlosmakelijk verbonden
bron: IntoBusiness
Rabobank Leiden profiteert van kennis uit afstudeerscriptie

Onder kleine ondernemers in de regio is de Rabobank favoriet. Dat is een van de conclusies van het afstudeeronderzoek van Marle van Wijk, studente Commercile Economie. Voor haar afstuderen onderzocht zij op welke manier ondernemers voor een bank kiezen en hoe ze door banken benaderd willen worden. Op basis van haar onderzoek doet zij een aantal aanbevelingen, bijvoorbeeld om startende ondernemers rechtstreeks te benaderen. Die zijn lang niet altijd goed op de hoogte van de mogelijkheden en kiezen dus maar voor de bank waar ze ook particulier bankieren. Frank van der Voort, manager Bedrijven van Rabobank Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest is blij met de uitkomsten: Het onderzoek biedt een extra uitdaging om onze dienstverlening verder te verbeteren. Een mooi voorbeeld van het nut dat een afstudeerscriptie voor de regio kan hebben.
Bedrijfsjournalistiek leer je niet alleen in de schoolbanken

In de Minor Bedrijfsjournalistiek maken studenten Communicatie in opdracht van een bestaande organisatie een redactioneel concept. zij komen hierbij in aanraking met alle facetten van het vak. Na het afronden van de Minor hebben de studenten inzicht in de werkzaamheden van een bedrijfsjournalist en het belang en de rol van bedrijfsjournalistiek in een organisatie. Maters en Hermsen, bureau voor bedrijfsjournalistiek in Leiden, werkt graag samen met de hogeschool: Wij hebben bijzonder goede ervaringen met de studenten van Hogeschool Leiden. Frisse blik, harde werkers en leuke ideen. Precies wat je van toekomstige vakgenoten hoopt. Natuurlijk hebben ze nog veel te leren. Professionaliteit, ambachtelijke vaardigheden, adviesvaardigheden. Maar dat zijn dingen die je toekomstige werkgever je wel leert! Als je in de eerste plaats maar nieuwsgierig bent zonder onbeschoft te worden en kritisch maar onbevooroordeeld. Dan komt de rest vanzelf. Wij steunen de samenwerking met de minor vanaf het begin, omdat wij geloven in de toegevoegde waarde van de praktijk. Veel dingen van ons vak kn je niet in de schoolbankjes leren. Bovendien is het voor opleidingen een onbegonnen taak om lle ontwikkelingen bij te houden waar wij mee worden overspoeld. Daar laten we goede studenten graag in meedelen op ons kantoor.
10.000 euro voor het goede doel

Tweedejaars van de opleiding Commercile Economie hebben afgelopen januari de meest uiteenlopende acties bedacht om geld in te zamelen voor Fight Cancer, Hulphond Nederland, KiKa, Xenia, Kinderpostzegels, het Nationale MS fonds, Nona en het Ronald McDonald Huis. Dat leverde in totaal 10.000 euro op. zo haalde studente Marcella Rutgers met haar projectgroep geld op voor Kinderpostzegels Nederland door in een restaurant gerechten te verkopen die door kinderen waren bereid. ze is enthousiast: Normaal gesproken krijgen we vooral fictieve projecten. Nu eindig je met een plan dat je ook uitvoert. Ook haar opdrachtgever van Kinderpostzegels, Rabia Alibaks, is blij met het project: Inspirerend en leuk om samen te werken. Bovendien is het een goede verkenning om te zien wat er speelt.
JAARBEELD 2012
Life Sciences
Hogeschool Leiden heeft een unieke positie in het Leiden Bio Science Park. De nabijheid van het directe werkveld zorgt voor een dynamische leer- en werkomgeving: werkveld en onderwijs weten elkaar eenvoudig te vinden voor het uitwisselen van kennis. Zo is lector Willem van Leeuwen vanuit het lectoraat Innovatieve Moleculaire Diagnostiek de spil in verschillende soorten onderzoek, zoals naar de snelle diagnostiek van infectiezieken (pag. 19) en naar uitheemse diersoorten in de Oosterschelde (pag. 21). Ook onze studenten laten zich niet onbetuigd. Ze ontwikkelen zelfstandig mobiele applicaties (pag. 23) en zwermen uit tot in Australi (pag. 18) en de VS (pag. 20) om daar hun steentje bij te dragen.
Hersentumoren bestrijden in Australi

Bastiaan van den Berg (Biologie en medisch laboratoriumonderzoek)ontving in 2012 eenGo Outside Europe Scholarship (zie pagina 6)om aande universiteit van Sydney in Australi zijn afstudeerstage te doen. Aan het Brain and Mind Research Institute (BMRI) doe ik onderzoek naar de bestrijding van hersentumoren. In het bijzonder richt ik me op de Glioblastoma Multiforme (GBM) variant, die zeer kwaadaardig is. Omdat deze gezwellen niet compleet chirurgisch te verwijderen zijn, is de overlevingskans van de patinten gering. Minder dan de helft leeft langer dan een jaar. Voor zijn onderzoek injecteert Bastiaan tumorcellen in de hersenen van ratten, zodat zij ook tumoren ontwikkelen. Daarna manipuleert hij cellen die een rol spelen in het afweersysteem van de hersenen, zodat ze zich tegen de tumor keren en deze aanvallen. Daarnaast is hij bezig met een andere manier om tumoren te verwijderen. Mijn collegas en ik hebben een artikel gelezen waarin staat dat wanneer je hersentumoren opwekt in ratten en na enkele dagen ergens anders in het lichaam ook
LIFE SCIENCES
tumorcellen injecteert, de gezwellen verkleinen en nagenoeg verdwijnen. Wij willen graag weten of dit werkt. Bastiaan verwacht op korte termijn resultaat te hebben, omdat de ingrepen snel uit te voeren zijn. Zijn hoop is dat op basis van de data uit zijn stage nieuwe behandelmethoden ontwikkeld kunnen worden. Dat zou fantastisch zijn!
JAARBEELD 2012
Direct infecties herkennen met BiosparQ

Het lectoraat Innovatieve Moleculaire Diagnostiek (IMD) werkt samen met het bedrijf BiosparQ BV (Biological Single Particle Recognition eQuipment) aan de ontwikkeling en invoering van een apparaat dat razendsnel infecties kan herkennen. Dit is nooit eerder vertoond, zegt Willem van Leeuwen, lector IMD. Normaal duurt het enkele dagen tot de diagnose, maar BiosparQ geeft de uitslag binnen minuten. BiosparQ technologie werd oorspronkelijk bij TNO ontwikkeld om snel biologische wapens, zoals Antrax, op te sporen. Sinds april van dit jaar zet het bedrijf de ontwikkeling van de technologie zelfstandig voort en zit het samen met IMD in het Bio Science Park. Voor het ontwikkelen van de medische toepassing van BiosparQ is het een groot voordeel dat ze nu nauw kunnen samenwerken met de microbiologen van IMD. Gerold de Valk, directeur bij BiosparQ BV: Er is een grote behoefte aan snelle diagnostiek. Als een arts drie dagen moet wachten om te weten welke bacterie een infectie veroorzaakt, dan zal hij zijn toevlucht zoeken tot het voorschrijven van breedspectrum-antibiotica. Dit is niet alleen belastend voor de patint, het is ook een van de oorzaken van het ontstaan van multiresistente stammen. Een bacterie kun je herkennen door met een massaspectrometer naar het eiwitspectrum te kijken en dat te vergelijken met spectra van bekende bacterin in een database. Bij de huidige generatie massaspectrometers moet het materiaal daarvoor minstens 48 uur op kweek gezet worden. BiosparQ kan micro-organismen daarentegen direct vanuit het patintmonster identificeren. Gerold: De grote truc is je monster te vernevelen in hele kleine druppeltjes, zodat er niet meer dan n bacteriecel per druppel is. Vervolgens analyseer je de individuele cellen n voor n. Technisch lastig, maar het is te doen. Tussen monstername en analyse zitten nog slechts enkele minuten. Het systeem is nog niet op de markt. Momenteel wordt het geoptimaliseerd en getest. Gerold: Op het gebied van diagnostiek in de zorg is grote winst te behalen. Als je de kweekstap overslaat, heb je geen dure infrastructuur en materialen nodig. Willem: Snellere diagnostiek leidt tot een korter ziekbed, minder overlijdensgevallen en een kortere opnametijd in het ziekenhuis. Dat alleen al kan in Nederland tientallen miljoenen euros per jaar besparen.
LIFE SCIENCES
v.l.n.r. Ren Parchen, Marco Le Kluse, Gerold de Valk van Biosparq
Indringer bedekt bodem van Atlantische oceaan

Je hoeft als student niet altijd de zee op om hoogwaardig onderzoek te doen naar het leven onder de waterspiegel. Serrano Pereira, student Bio-informatica, ontwikkelde tijdens een stage bij marine adviesbureau GiMaRis een programma om analyses uit te voeren over diersoorten die op zee verzameld zijn. Die ervaring nam hij mee naar zijn huidige afstudeeronderzoek aan het wereldberoemde Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Cambridge, USA. Hij doet zijn onderzoek bij MIT Sea Grant, een onderzoeksprogramma dat sinds 1991 autonome onderwatervoertuigen ontwikkelt die data verzamelen in diepe wateren ver van de kust. Ze fotograferen bijvoorbeeld kolonies Didemnum Vexillum, de Japanse druipzakpijp, minieme manteldiertjes die gezamenlijk sponsachtige plakkaten vormen die alles bedekken. Ze komen normaal gesproken niet aan de Atlantische kust voor en vormen een enorme bedreiging voor bodemvissen en schelpdieren. Omdat D. Vexillum zich razendsnel verspreidt, heeft Serrano het Marine Species Identification System (MaSIS) ontwikkeld. Marine biologen identificeren het gevreesde beestje op fotos, waarna MaSIS berekent in hoeverre deze de bodem bedekt. Behalve de distributie kan Serrano zo ook onderzoeken welke andere factoren, zoals het zoutgehalte van het water, van invloed zijn op de verspreiding van de zakpijp. Informatie die van grote waarde is voor MIT Sea Grant.
LIFE SCIENCES
Serrano Pereira (links) en Willem van Leeuwen
Onze studenten gaan met het werkveld op expeditie
JAARBEELD 2012
Uitheemse soorten bedreigen schelpdierpopulatie Oosterschelde

Ben je weleens bij de Oosterschelde geweest? Langs onze kustwateren liggen grote keien die begroeid zijn met vlijmscherpe Japanse oesters. Zwemmers en surfers halen zich eraan open. Erger nog zijn de paar centimeter grote ribkwalletjes die met miljarden de Oosterschelde binnendringen en alles opvreten.
Aan het woord is Dr. Willem van Leeuwen, lector van het lectoraat Innovatieve Moleculaire Diagnostiek (IMD) van Hogeschool Leiden en hoofd van het moleculair diagnostisch laboratorium van de afdeling Medische Microbiologie en Infectieziekten in het Erasmus Medisch Centrum. Vanuit het TOPlab, het specialistisch laboratorium voor toegepast onderzoek in de moleculaire diagnostiek, werkt hij samen met diverse bedrijven in de regio, waaronder marine adviesbureau GiMaRis. Samen met hen doet hij onderzoek naar invasieve exoten, uitheemse diersoorten die in de Oosterschelde terechtgekomen zijn. Exoten kunnen de oorspronkelijke mosselen oesterbevolking aantasten en dat levert de schelpdiersector miljoenen euros per jaar aan schade op. Ze kunnen op verschillende manieren naar Nederland komen, bijvoorbeeld via de scheepshuid, natuurlijke verspreiding of via schelpdiertransporten. Zolang onduidelijk is welke vector van invloed is, zijn de transporten aan strenge regels gebonden. De schelpdiersector en het Productschap Vis hebben daarom, in overleg met het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, via GiMaRis aan het lectoraat IMD gevraagd de oorzaken en risicos te inventariseren. Mochten de exoten via natuurlijke weg in onze wateren komen, dan hebben strenge regels voor transporten niet zoveel zin. Met de analytische technieken die we op het TOPlab tot onze beschikking hebben, kunnen we de genetische code van de exoten doorbreken. De bouwsteenvolgorde van het DNA kunnen we koppelen aan het land van herkomst. De genetische code van mosselen uit Engeland is namelijk anders dan die van mosselen uit Noorwegen. Het water is overal van
een andere samenstelling en dat zie je terug in hun verschijningsvorm. Je bent wat je eet, zullen we maar zeggen. Daarnaast moet je naar havens gaan en monsters nemen van wanden van steigers en schepen. Dan weet je of de exoten bijvoorbeeld via de scheepshuid in het water terechtkomen. Er komt een grote hoeveelheid veldwerk bij kijken, maar dat doet GiMaRis zelf. De ligging van het TOPlab in het Bio Science Park maakt de lijnen tussen de hogeschool en het bedrijfsleven heel kort. Je komt elkaar gemakkelijk tegen. Toen het lab zich vestigde, lag GiMaRis aan de overkant van de gang in het BioPartnergebouw. Van Leeuwen: Ik vraag altijd: wat kunnen we voor elkaar betekenen? Dat is nu eenmaal mijn werk. Trots: Sinds die tijd besteedt GiMaRis alle laboratoriumonderzoek aan ons uit. We bieden kennis en service, vooral in snelheid. We zijn er logistiek op ingesteld om de resultaten van diagnostische tests binnen n dag te leveren. Zo bepalen we bijvoorbeeld of schelpdieren het zeer besmettelijke Norovirus bij zich dragen. Hiervan kun je flink ziek worden. Het verdachte product komt met een koerier uit Zeeland, we verwerken het direct en de volgende dag hebben we de uitslag. Bij andere laboratoria duurt het wel een week. Onze snelheid levert nieuwe samenwerkingen op en een geldstroom waarvan we weer onderzoek kunnen doen. Student en werkveld profiteren over en weer van elkaars kennis en competenties. Studenten dragen in het lab bij aan het on-
LIFE SCIENCES
derzoek voor GiMaRis, en GiMaRis neemt hen mee op veldwerk. Wekenlang de wateren af om de biodiversiteit van havens te bestuderen. Dat is leuk en zeer leerzaam. Van Leeuwen: Ze gaan echt op expeditie, heel avontuurlijk.
JAARBEELD 2012
Internationale scholing van laboratoriumpersoneel op Curaao
In het voorjaar van 2012 hebben Jolanda van Schie en Annelies van Goor, docenten van het Centrum Bioscience en Diagnostiek (CBD) een bijscholing Medische Microbiologie verzorgd op Curaao. Ze waren daar op uitnodiging van het Analytisch Diagnostisch Centrum
Annelies: De studenten waren enorm gemotiveerd. Als wij om half vier wilden stoppen, wilden zij door. Ook de afdeling gaf alle steun, door zoveel mogelijk vervanging voor de analisten te regelen. Terug in Nederland zetten de docenten, aangevuld met docent Tonny de Vos, het onderwijs online voort. We gaven les via skype. Zo konden we elkaar zien en konden de studenten vragen stellen. Wij vanuit regenachtig Nederland, zij in een lokaaltje in de warmte. Ze keken naar de powerpoint, en wij gaven online college. Het kostte iets meer tijd, maar het werkte perfect. De studenten vonden de cursus waardevol en zaten vol met grapjes. Het was hoe dan ook een bijzondere ervaring voor ons allemaal.
LIFE SCIENCES
(ADC), een groot laboratorium dat het grootste deel van de diagnostiek voor het eiland en omringende eilanden verzorgt. Gedurende twee intensieve weken werden elf analisten van de afdeling medische diagnostiek van het ADC door Annelies en Jolanda begeleid en geschoold. Ze kregen zowel college, praktijkopdrachten als individuele begeleiding en sloten het programma af met toetsen die tot een diploma Middelbaar of Hoger Laboratorium Onderwijs leidden.
JAARBEELD 2012
Student Bio-informatica ontvangt VSBfonds Beurs

Dennis Leenheer, inmiddels oud-student Bio-informatica, werd in het voorjaar van 2012 door de hogeschool voorgedragen voor een VSBfonds Beurs. Hij ontving 10.000 euro om gedurende twee jaar de Master Applied Biotechnology aan Uppsala University, Zweden, te volgen. Het VSBfonds stelt elk jaar een groot aantal beurzen beschikbaar voor bevlogen en gemotiveerde studenten, die zich graag verder willen ontwikkelen. Maureen Bergman van het team Internationalisering & Diversiteit licht toe waarom Dennis werd voorgedragen: Dennis heeft in het selectiegesprek goed uitgelegd waarom het VSBfonds zijn studieplannen zou moeten ondersteunen. Hij is erg genteresseerd in medicijnontwikkeling en wil met de kennis en ervaring die hij in Zweden opdoet, bijdragen aan de ontwikkeling van persoonlijke medicatie in Nederland. Hij is van plan om na zijn masterstudie in Nederland te gaan promoveren. Daarna wil hij een eigen bedrijf oprichten. Extracurriculaire activiteiten waaruit betrokkenheid bij de omgeving blijkt, zijn van groot belang voor toekenning van de beurs. Dennis heeft bijvoorbeeld een rol gespeeld in de studievereniging van Bio-informatica SV Exon en hij heeft heel wat vrijwilligerswerk op zijn cv staan. Hij laat blijken dat hij graag iets betekent voor een ander.
Snel zien of je je tentamen hebt gehaald

Eerst inloggen op Intranet, dan doorklikken naar studieinformatiesysteem Osiris, weer inloggen, en daarna heb je pas je cijfer. Wat een lange route voor zoiets simpels, dacht Thomas Neuteboom, student Informatica. Dat moet eenvoudiger kunnen. Wat begon als een brainstormsessie met klasgenoot Colin van Waardenberg resulteerde in een eenvoudige, maar zeer handige applicatie voor mobiele telefoons, Instar. Met Instar haal je je cijfers rechtstreeks op je mobiel op en zie je in n oogopslag of je je tentamen hebt gehaald. Thomas: Bijna elke student heeft tegenwoordig een mobiel die Apps kan draaien. Overal op school zie je studenten met een mobieltje lopen, onderweg naar een lokaal. Ze willen ook hun cijfers meteen bij de hand hebben.
LIFE SCIENCES
Instar is zowel voor Androidtelefoons als Iphones beschikbaar en werd al bijna 350 keer gedownload. Medestudenten zijn er blij mee: Werkt prima! Geen gedoe meer met Intranet, schrijft een student op de Androidwebsite. Doet precies wat het moet doen, oordeelt een andere. Behalve studenten van Hogeschool Leiden kunnen studenten van de Haagse Hogeschool en Hogeschool Utrecht van de App gebruikmaken. Thomas: Het liefst wil ik de App voor elke Nederlandse hogeschool beschikbaar maken. Helaas blijkt het lastig om testomgevingen te krijgen. Maar de ambitie is er.
JAARBEELD 2012
De studenten van Hogeschool

Betrokken, nieuwsgierig, talentvol en bevlogen, zo zien we onze studenten graag. Om die eigenschappen te stimuleren beloont Hogeschool Leiden bijzondere initiatieven met een prijs of reisbeurs. De prijswinnaars van 2012 zetten we hieronder in de schijnwerpers.
Van hoogwaardige kwaliteit

Elk jaar nomineert elke opleiding n afstudeerscriptie voor de Hogeschool Leiden Prijs. De voorgedragen scripties zijn van hoog niveau en laten zien waartoe de studenten van de hogeschool in staat zijn. Dit waren de drie beste, de kroonjuwelen van 2012:
Eerste prijs:
Rozemarijn Sengers, studente Biologie en medisch laboratoriumonderzoek, deed onderzoek naar een geneesmiddel dat mogelijk bronchopulmonale dysplasie kan genezen, een chronische longziekte die bij zeer premature kinderen kan optreden. Het middel had een gunstig eect bij rattenpups die experimenteel met de ziekte besmet waren. Op basis van haar bevindingen kunnen in de toekomst mogelijk ook mensen met dit geneesmiddel behandeld worden. Dit zei de jury: De maatschappelijke relevantie van dit onderzoek is overduidelijk. Het is zo helder beschreven dat het reproduceerbaar is. Dat is zeer waardevol.
Tweede prijs:
Laura Bruins en Rosine van Dam, studenten Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, onderzochten aan welke verbale en non-verbale signalen men op Schiphol minderjarige slachtoers van mensenhandel kan herkennen, zodat het maatschappelijk werk deze meisjes, en een enkele jongen, bescherming kan bieden. Dit zei de jury: Een typisch voorbeeld van een echt hbo-onderzoek. Het onderzoeksverslag is gemakkelijk toegankelijk en het onderwerp is maatschappelijk zeer relevant.
Bevlogen en omgevingsbewust
De Gusta van Bavelprijs wordt uitgereikt aan studenten met passie, lef, ondernemerszin en omgevingsbewustzijn. Dit jaar is de prijs toegekend aan Fiona van Pul, Jill Arnold, Derk van Werkhoven, Derek Myers, Bastiaan Wallage en Bouke van Haasteren voor hun initiatief om het leven van gehandicapte kinderen en hun familie in Mali structureel te verbeteren. Na terugkomst in Nederland richtte de groep de stichting Ciwarakids op (www.ciwarakids. com), zodat het werk in Mali voortgezet kan worden. Dit zei de jury: Wat het initiatief onderscheidend maakt, is dat de studenten het werk voortzetten via hun stichting. Velen zijn gebaat bij dit project.
Derde prijs:
Fedde Schaeer, student Bio-informatica, deed onderzoek naar genetische biomarkers voor prostaatkanker. Dat heeft geleid tot een methode die in de toekomst gebruikt kan worden voor de detectie van prostaat- en andere vormen van kanker. Dit zei de jury: Een innovatief onderzoek met interessante resultaten. Het verslag voldoet aan alle wetenschappelijke eisen en is van zeer hoog niveau.
van links naar rechts: Rozemarijn, Rosine van Dam, Fedde Schaeer (Laura staat niet op de foto)
JAARBEELD 2012
Leiden, die moet je hebben!
Bart Brasser
Bastiaan van den Berg
Marten Hansen
Emiel van Zanten
Het beurzenprogramma Go Outside Europe Scholarship (GOES) is een initiatief van onze hogeschool. Studenten die talentvol zijn, geen of weinig studievertraging hebben en goed kunnen motiveren waarom ze naar het buitenland willen, maken kans op een beurs van 2.500 voor een verblijf buiten Europa.
Aansprekend en verhelderend
Emiel van zanten, student Chemie (specialisatie Chemische Analyse) heeft tijdens de diplomauitreiking van de hogeschool de Posterprijs, gesponsord door Kelly Scientific, in ontvangst mogen nemen. zijn poster ging over de bepaling van giftige stoen in grond- en oppervlaktewater bij stortplaats Nauerna. Dit zei de jury: De informatie op de poster is prima afgestemd op de voorkennis van het publiek zonder dat afbreuk wordt gedaan aan het wetenschappelijk niveau van het gepresenteerde onderzoek.
Maatschappelijk betrokken
Bart Brasser (Fysiotherapie) ontving een GOES-beurs om stage te lopen op de fysiotherapeutische afdeling van het Diakonessenhuis in Paramaribo, n van de vier ziekenhuizen in Suriname. Dit zei de jury: We kozen Bart omdat hij een gedreven student is, met goede cijfers. Hij heeft duidelijk aangetoond maatschappelijk betrokken te zijn.
Talentvol en zelfbewust
Bastiaan van den Berg (Biologie en medisch laboratoriumonderzoek) ontving een GOES-beurs om zijn afstudeerstage aan de universiteit van Sydney (Australi) uit te voeren. Wat hij daar gaat doen? Dat lees je op bladzijde 20. Dit zei de jury: Bastiaan wist precies uit te leggen wat voor hem de uitdagingen van de stage in Australi zijn. Hij heeft een helder beeld van wat hij kan en wat hij wil.
Praktisch en analytisch
Pauline Keunen-Dekkers Advanced Nursing Practice (ANP) heeft met een presentatie van de resultaten van haar afstudeeronderzoek de eerste prijs gewonnen op het congres voor Verpleegkundig Specialisten, georganiseerd door de Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). Haar onderzoek ging over pijn bij biopsien ten behoeve van de diagnostiek van mammacarcinomen. Haar onderzoek is een mooi voorbeeld van de manier waarop men in de praktijk op een haalbare manier zelf gegevens kan analyseren om de zorg te verbeteren.
Gedreven en nieuwsgierig
Marten Hansen (Biologie en medisch laboratoriumonderzoek) ontving een GOES-beurs voor zijn afstudeeropdracht aan de universiteit van Otago in Dunedin, Nieuw-zeeland. Hij houdt zich bezig met het ontwikkelen van een vaccin dat beschermt tegen huidkanker. Dit zei de jury: De jury koos Marten onder andere om zijn gedrevenheid in het selectiegesprek en omdat hij een prachtig cv met extracurriculaire activiteiten heeft.
JAARBEELD 2012
Jeugd
De huidige ontwikkelingen binnen het (basis)onderwijs en de jeugdzorg maken het onderwijs en onderzoek binnen ons profileringsthema Jeugd van groot maatschappelijk belang. Onze lectoren houden zich bezig met onderwerpen als passend onderwijs, jeugdcriminaliteit, de invloed van de natuur op de ontwikkeling van het kind, ouderbegeleiding en gehandicaptenzorg en jeugdzorg. Onze studenten en medewerkers werken nauw samen met de beroepspraktijk, in het bijzonder in de regio. Lees bijvoorbeeld over het lopende onderzoek met Politie Hollands Midden naar de aanpak van delinquente jongeren (pag. 33). Pabo-studenten doen hands-on ervaring op in het onderwijs, maar staan daarbij niet alleen voor de klas (pag. 27). Ook mensen die al werkzaam zijn in het onderwijsveld kiezen voor Hogeschool Leiden om zich verder te bekwamen, zoals alumnus Ren Soulli (pag. 37).
JEUGD
Jeugdzorg gebruikt motivatiemeter

Alle achttien Jeugdzorg Plus-instellingen gebruiken sinds 1 augustus de Motivatiemeter, een vragenlijst die oud-studenten Mark Meijer en Martin van der Plas ontwikkelden tijdens hun afstudeeronderzoek van Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Voordat Mark en Martin de Vragenlijst Motivatie voor Behandeling (kortweg: de Motivatiemeter) ontwikkelden, zagen ouders en hulpverleners van autistische jongeren weerbarstig gedrag aan voor ongemotiveerdheid. Volgens Mark en Martin waren de jongeren wl gemotiveerd, maar nog niet toe aan de aangeboden behandeling. In hun afstudeeronderzoek bij Curium LUMC, een academisch centrum voor kinderen jeugdpsychiatrie, wilden ze graag de behandelmotivatie meten, maar er bestond nog geen geschikt meetinstrument. Dus maakten de twee studenten, met steun van docent Peer van der Helm, de vragen van een vragenlijst van de justitile jeugdinrichtingen concreter en eenvoudiger, zodat jongeren ze gemakkelijker konden beantwoorden. De weerbarstigheid bij de jongeren ontstaat wanneer ze de noodzaak van behandeling niet inzien. Worden zij meer gehoord, dan sluit de behandeling beter aan op hun vraag, voelen ze zich meer betrokken en zijn ze eerder gemotiveerd, aldus Mark en Martin. Na het afstudeeronderzoek is de lijst verder verkort tot twaalf items en gevalideerd, samen met de Universiteit van Amsterdam. Nu gebruiken ook de justitile jeugdinrichtingen de motivatietest van de oud-hogeschoolstudenten. Dat hoor je niet vaak over afstudeeronderzoeken, zegt Martin. Volgens begeleider Peer van der Helm heeft het werkveld belangstelling. Nationale en internationale vaktijdschriften besteedden veel aandacht aan dit instrument. Hogeschool Leiden loopt in dit onderzoek internationaal voorop.
JAARBEELD 2012
Geschiedenis leren op een levensgroot speelveld

Studenten Loes Passchier, Kirsten Verbaan, Martijn van Dijk, Tim Hogeboom en Jamie Jansen hielden zich bezig met geschiedenisdidactiek voor de bovenbouw. Ze adviseerden de Vier Musketiers op het gebied van taalgericht zaakvakonderwijs, meervoudige intelligentie, didactische werkvormen en tijdsbesef. De adviezen werden verwerkt in het ontwerp van het XXL spel. Renate geeft een voorbeeld: In het spel lopen kinderen soms met n stap door 1000 jaar en met tien stappen door 200 jaar. Om de kinderen tijdsbesef Vijf derdejaarsstudenten Pabo werkten dit jaar mee aan de ontwikkeling van het nieuwste educatieve spel over de Nederlandse geschiedenis: Canon XXL. Leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs worden in dit spel onderdeel van de geschiedenis door een fysieke tijdreis te maken op een levensgroot en theatraal speelveld. Zo leren ze spelenderwijs de belangrijkste vaderlandse geschiedenis, ook wel de Historische Canon genoemd. Geheel volgens de visie van de opdrachtgever van het project, de Stichting Vier Musketiers, ontwikkelaar van educatieve spelvormen. De stichting gelooft dat leren het beste gaat door te spelen. Renate van der Kuijl van de stichting: Kinderen associren leren met moeten. Als je speelt, haal je het beste in jezelf naar boven en doe je je uiterste best om te winnen. Zo gaat leren vanzelf. Het spel bestaat alleen nog op papier. De stichting heeft subsidie aangevraagd en als deze verleend wordt, kunnen leerlingen op Nederlandse basisscholen misschien volgend jaar al het Canon XXL Spel spelen. De theoretische onderbouwing van het spel door de pabo-studenten maakt dat de stichting sterker staat bij de subsidieaanvraag. Het is goed om de fondsen te melden dat we met leerkrachten in opleiding samenwerken. te geven, hebben de pabo-studenten een duidelijke tijdsbalk bedacht. Zo kunnen de kinderen in het spel continu zien in welke tijd zij zich bevinden. De studenten hebben de theorie van het spel getoetst aan de literatuur en bij de kinderen. Het enthousiasme van de studenten was heel inspirerend. Ze zijn ontzettend belangrijk voor ons geweest.
JEUGD
Convenant
Het project van de Honoursstudenten valt binnen het convenant dat het expertisecentrum voor Jeugd Samenleving en Ontwikkeling (JSO) en Hogeschool Leiden sloten om hun gezamenlijke kennis nog beter te benutten en in te zetten in de beroepspraktijk. Dit gebeurt in de vorm van onderzoek, stageplaatsen of onderwijs door (gast)docenten.
JEUGD
Ik wil alles doen om kindermishandeling te stoppen
JAARBEELD 2012
Honoursstudenten ontwikkelen voorlichtingscampagne over kindermishandeling

De meest angstige uren van mijn leven, vertelt Melina Ghasseminejad, vierdejaars Toegepaste Psychologie (TP), beleefde ik toen ik mijn kleine zusje kwijt was. Ik had net een documentaire over pedofilie gezien. Ik was cht bang! Dat was het moment waarop ze besloot zich in de achtergronden van kindermishandeling te gaan verdiepen.
Wat me opviel: voor de aanpak van lichamelijke mishandeling zijn allerlei instrumenten ontwikkeld, maar als het gaat om het aanpakken van emotionele mishandeling is er bijna niks voorhanden, terwijl die vorm juist de meeste schade veroorzaakt. Samen met vier andere studenten, Eline van der Linden (Kunstzinnige Therapie), Jesper van Dijk, Derek Myers en Fiona van Pul (Biologie en medisch laboratoriumonderzoek, BML), ontwikkelde Melina in opdracht van het expertisecentrum voor Jeugd, Samenleving en Ontwikkeling (JSO) een animatiefilm die jonge kinderen uitnodigt om meer over problemen in hun leven te praten. De opdrachtgever vanuit het JSO, Vincent Aelbers, is ruimschoots tevreden: Ik was voor deze opdracht speciaal op zoek naar studenten, omdat zij nog onbevooroordeeld naar de problematiek kunnen kijken. Het filmpje waar deze groep mee kwam, overtrof mijn verwachtingen. Het was van uitstekende kwaliteit en liet zien dat buiten de gebaande paden was gedacht. Ik ben nog steeds onder de indruk. Melina lacht. We hebben de hele vraag veranderd! De originele opdracht richtte zich op de aandachtsfunctionarissen, de trainers die kindermishandeling op scholen en andere plaatsen onder de aandacht brengen, maar wij vonden dat iemand anders centraal moest staan: het kind zelf. Het mishandelde kind is de eerste die een stap moet zetten om uit de situatie te kunnen ontsnappen. Als kinderen (emotioneel) mishandeld worden, denken ze namelijk snel dat ze iets verkeerd hebben gedaan en durven niets te zeggen. De groep wilde hen daarom stimuleren om meer te vertellen aan vertrouwenspersonen. Daarom ontwikkelden ze de animatiefilm, onder de titel: Heb jij iemand om mee te praten? Maar, zegt Melina, toen hadden we niet het gevoel dat we klaar waren. Dus schreef ze, samen met Eline, een lesplan om basisschoolleerlingen van groep drie en vier aan te zetten tot praten, zonder het woord kindermishandeling expliciet te noemen. We maken gebruik van vrije associatie, muziek, tekenen en verhaaltjes. En stellen de kinderen vragen: Als
iemand gemeen doet, wat doe je dan? Als iemand pijn heeft, hoe kun je diegene troosten? We proberen hen meer zelfvertrouwen te geven. Ze mogen bijvoorbeeld op een kistje staan en vertellen waar ze trots op zijn, en dan klapt iedereen voor hen. Dat werkt bij volwassenen en dus zeker bij kinderen. Melina en haar mede-studenten voerden hun project uit in het kader van het Honoursprogramma van Hogeschool Leiden, dat getalenteerde studenten vanuit verschillende opleidingen interdisciplinair laat samenwerken. Melina heeft veel geleerd van het Honoursprogramma: ze vond het fantastisch met andere gemotiveerde studenten samen te werken. Het interdisciplinaire karakter leerde haar over de grenzen van haar opleiding heen te kijken. Zo werden de studenten BML in haar groep niet gehinderd door enige pedagogische kennis. Melina: Waar ik beperkingen zag omdat ik al vaker een product voor kinderen gemaakt had, zagen zij die belemmeringen niet en waren ze veel vrijer en enthousiaster. Aan sommige mogelijkheden had ik nog nooit gedacht. Aan de andere kant kon ik aangeven wat wel en niet haalbaar was met de jonge kinderen in onze doelgroep. Melina kan niet wachten tot ze het lesplan in de praktijk mag brengen. Mijn droom is het nationaal te implementeren. Want dat de kans dat kinderen die op jonge leeftijd mishandeld worden later problemen krijgen, zoveel groter is dan anders, dat weten de meeste mensen niet eens. Ik wil er alles aan doen om kindermishandeling tegen te gaan.
JEUGD
JAARBEELD 2012
Meetinstrument leefklimaat geeft delinquente jeugd een stem
JEUGD
Professionalisering Jeugdzorg
In 2012 tekende Hogeschool Leiden met Hogeschool Windesheim een convenant over de samenwerking rond de master Jeugdzorg. Tot nu toe was deze geaccrediteerde masteropleiding alleen bij Hogeschool Leiden te volgen. Door het convenant kan Hogeschool Windesheim nu ook met deze master van start gaan. De twee partijen gaan nauw samenwerken en willen min of meer hetzelfde programma aanbieden. Hogeschool Leiden en Hogeschool Windesheim werken op het gebied van Social Work al langer samen. Agnita Mur, lid College van Bestuur: Deze gemeenschappelijke masteropleiding draagt bij aan de verdere professionalisering van de jeugdzorg. Graag willen wij voor de samenleving op dit gebied een verschil maken. De maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van de jeugdzorg zijn de laatste jaren gestegen. Om de
JAARBEELD 2012
In Nederland worden jongeren met ernstige gedragsproblemen en crimineel gedrag behandeld in justitile jeugdinrichtingen; in verhouding meer dan in andere West-Europese landen. Peer van der Helm, hogeschooldocent verbonden aan het lectoraat Jeugdzorg en Jeugdbeleid, promoveerde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar de effecten van een positief leefklimaat in dergelijke jeugdinstellingen.
Het is geen eenvoudige opgave, het opvoeden van jongeren met gedragsproblemen. Pedagogen menen van oudsher dat een positief leefklimaat van doorslaggevend belang is, maar wat dat klimaat dan is of hoe je het meet, dat wist niemand. Daarom ben ik zeven jaar geleden begonnen met empirisch onderzoek. Aan de hand van een grote hoeveelheid data hebben we een meetinstrument kunnen maken dat het leefklimaat heel nauwkeurig meet. De belangrijkste eigenschap voor een goed klimaat blijkt de responsiviteit van de medewerkers te zijn, de mate waarin zij oor hebben voor de problemen van de jongere. Zon kind heeft altijd gehoord dat hij een rotjongen is. Als een begeleider laat zien dat de jongere er wel mag zijn, dan geeft dat een groot positief effect. De tweede factor is groei, het idee hebben dat het verblijf in de instelling zin heeft. De derde factor is de sfeer op de groep en het vierde element is het ontbreken van repressie, dat is oneerlijk gedrag van de leiding. Denk aan regels die niet uitgelegd worden, openlijke vernedering. Met de serie onderzoeken die leidden tot mijn proefschrift hebben we aangetoond dat die vier elementen zorgen voor een positief
leefklimaat en dat dat duidelijk effect heeft op de ontwikkeling van de jongere. Inmiddels doen ruim 42 instellingen van open en gesloten jeugdzorg, TBS-klinieken en GGZ-instellingen mee aan het onderzoek. Je komt normaal gesproken niet gemakkelijk een gesloten inrichting binnen, maar kennelijk hebben ze zo veel vertrouwen in de hogeschool dat we bij hen in de keuken mogen kijken. Onze studenten nemen vragenlijsten en interviews af en daarmee maken we een rapport op maat, dat weergeeft hoe het met het klimaat gesteld is. De instellingen gebruiken dat voor kwaliteitsverbetering. Ze bespreken de uitkomsten rechtstreeks met hun medewerkers. En de studenten leren van interviews met deze jongeren. De onderzoeksresultaten zijn inmiddels in diverse internationale bladen gepubliceerd en beschreven in een leerboek (Wat werkt in de gesloten jeugdzorg) dat op elf hogescholen in Nederland wordt gebruikt. De vragenlijst is vertaald en wordt in diverse landen toegepast. Het onderzoek werd gerealiseerd met behulp van een RAAK subsidie. Er is nog geen subsidie gevonden voor het vervolg van het onderzoek.
JEUGD
best mogelijke kwaliteit te leveren is er dringend behoefte aan hoogopgeleide jeugdzorgprofessionals. Met de nieuwe samenwerking zorgen de twee hogescholen voor een bredere toegankelijkheid van dit aanbod. Jos Baecke, nieuwe lector Sturing in de jeugdzorg van Hogeschool Windesheim: Ik ben blij met de samenwerking in de master, die een goed antwoord vormt op de knelpunten in de jeugdzorg.
JEUGD
Docenten en opdrachtgever in dialoog: Het is belangrijk praktijk en onderwijs te verbinden.
JAARBEELD 2012
Hogeschool en politie Hollands-Midden onderzoeken persoonsgerichte aanpak jeugddelinquenten

Om delicten door jongeren te voorkomen en recidive onder jeugdige delinquenten terug te dringen, hebben politie en justitie diverse samenwerkingsverbanden tussen veiligheidspartners opgezet. Het Veiligheidshuis is een van die initiatieven. Daarin werken gemeenten, jeugd- en zorginstellingen, politie en justitie samen om crimineel gedrag en overlast door jongeren aan te pakken.
JEUGD
Rogier de Groot en Jos Marijt, docenten Toegepaste Psychologie, doen aan Hogeschool Leiden onderzoek naar de persoonsgerichte aanpak (PGA) van delinquente jongeren. Iedere organisatie in de veiligheidsketen die met jongeren werkt, houdt zich hier tegenwoordig mee bezig, ook binnen samenwerkingsverbanden als het Veiligheidshuis. In dit lopende onderzoek willen we onder andere ontdekken hoe de politie opereert in het Veiligheidshuis, en wat dat betekent voor de persoonsgerichte aanpak, zegt Rogier. De hogeschool werkt sinds enkele jaren succesvol samen met de politie. Krishna Taneja, districtschef van Politie Hollands-Midden en regionaal portefeuillehouder jeugd- en veelplegers, is blij met deze samenwerking: Het is mooi dat er ruimte is voor ons als organisatie om mee te denken. Dat verhoogt de relevantie van het onderzoek. Hij stelde dan ook voor het bredere PGAonderzoek toe te spitsen op de rol van de politie-afgevaardigde in het Veiligheidshuis, de jeugdcordinator. Diens rol staat, nu de politie genationaliseerd wordt, ter discussie. Jos licht toe: Jeugdcordinatoren zijn mensen met verschillende persoonlijkheden en verschillende achtergronden in dezelfde functie. De politie vraagt zich af wat hun rol in het Veiligheidshuis zou moeten zijn. Wat is een passende functieomschrijving? Wat doet de cordinator in het casusoverleg waarin zij het delictgedrag van jongeren bespreken, en waar zitten mogelijkheden tot verbetering? Wat is nodig om goed samen te kunnen werken? Het is nog te vroeg om conclusies uit het onderzoek te trekken. Toch ziet Rogier al ruimte voor verbetering: Het is de bedoeling dat er per jongere een duidelijk doel op papier gezet wordt. Wat willen we bereiken? We merken dat dit in de casusoverleggen niet altijd voor alle partijen helder is en dat doelen en middelen
verward worden. Als je een jongere bijvoorbeeld aan het werk wilt krijgen, dan is het aanstellen van een werkbegeleider niet het doel. Het is juist het middel om aan werk te komen. Het doel is dat zon jongen zo snel mogelijk een goede, nuttige dagbesteding vindt. Die onduidelijkheid kan het proces vertragen en ondertussen zit de jongere te wachten tot er iets gebeurt. Toch is het niet altijd eenvoudig onderzoeksresultaten naar de praktijk te vertalen. Soms staat het onderzoeksformat praktische toepassing in de weg, dat is een uitdaging, zegt Krishna. De vertaalslag wordt gemaakt door studenten en medewerkers. De docenten zijn goed op de hoogte, ze snappen echt hoe het werkt. We hebben goed contact met de politie, beaamt Jos. We vragen: wat kunnen we als hogeschool voor jullie betekenen? Daarnaast vragen we van hen een bijdrage in het onderwijs, zoals gastcolleges en stage- of afstudeeropdrachten. Het is belangrijk praktijk en onderwijs te verbinden. Zo heeft de politie de hogeschool verzocht een aangepaste hbo-opleiding over PGA voor hun medewerkers te ontwikkelen en geven zowel Rogier als Jos binnenkort een workshop op een conferentie voor politiefunctionarissen. Kennis uit het onderzoek wordt ook verwerkt in het onderwijs aan de eigen studenten, bijvoorbeeld in de Minor Criminaliteit en Veiligheid. De ervaring die ik bij politie en andere instellingen heb opgedaan, verwerk ik in de les, zegt Rogier. Als je soms ziet hoe professionals in de jeugdzorg met elkaar en de jongeren omgaan, daar kunnen studenten veel van leren. Denk vanuit het perspectief van de jongere, zeggen we de studenten. Soms lijkt het organisatiebelang boven het kindbelang te gaan, en dat kan natuurlijk niet.
JAARBEELD 2012
De combinatie van leren en werken loont

Jan van der Pas, student Leraar Basisonderwijs (Pabo), werkt en leert tegelijkertijd via het Lucastraject. Dus is hij twee dagen per week te vinden op de J.F. Kennedyschool in Den Haag, waar mentor Patrick Bdeker hem de afgelopen maanden intensief begeleidt. Op de eerste dag van dit schooljaar liep Jan voor het eerst met Patrick mee in groep 7 en 8. Zijn reactie na de les zal ik nooit vergeten, zegt Patrick. Jan was opgelucht, zei dat het lesgeven hem een eitje leek. Hij realiseerde zich toen niet dat ik al twee jaar lang met deze klas werk. Lesgeven is zeker geen eitje. Inmiddels weet hij dat wel. Jan is n van de negen leerlingen die dit schooljaar zijn uitgekozen om mee te doen aan het Lucastraject. Vanaf de eerste dag van je studie draai je twee dagen per week mee op een basisschool van Lucas Onderwijs, de grootste onderwijsinstelling in Den Haag. Daarvoor word je ook betaald. Een mooie kans die niet voor iedereen is weggelegd: Jan moest een pittige sollicitatieprocedure doorlopen. Dit is een groot voordeel van het traject, vindt Patrick. De stagiaires zijn ontzettend gemotiveerd en slim. Je kunt ze meteen verantwoordelijkheid geven. Jan heeft me goed geholpen in mijn klas, bijvoorbeeld door leerlingen intensief persoonlijk te begeleiden. Voor de scholen is het mooi meegenomen, een enthousiaste stagiair(e) die na het behalen van zijn of haar diploma verplicht twee jaar in het Lucas Onderwijs moet blijven werken. Ook voor de studenten fijn: ze hebben baangarantie. Tijdens de opleiding wisselen de studenten regelmatig van klas en school. Kijken vanuit verschillende perspectieven geeft hen een voorsprong op andere pabo-studenten. Als ze van school komen, hebben ze niet alleen een diploma, maar ook een enorme hoeveelheid praktijkervaring.
JEUGD
JAARBEELD 2012
JEUGD
Groen schoolplein: de levende omgeving als leeromgeving

De Britse National Trust maakte deze zomer een lijst van alle dingen die een kind voor zijn twaalfde gedaan moet hebben. Buiten, om precies te zijn. Kinderen weten tegenwoordig namelijk niet meer hoe je een vuurtje stookt of een kikkervisje vangt. Lectoraat Natuur & Ontwikkeling Kind onderzoekt momenteel samen met de Vrije Universiteit het belang van een groen schoolplein voor de ontwikkeling en het welbevinden van kinderen. Lector Dieuwke Hovinga vergelijkt daarbij groene met grijze schoolpleinen: We observeren hoe kinderen spelen. Is dat op een groen schoolplein anders? Zijn kinderen na het spelen op een groen schoolplein geconcentreerder? We bekijken ook hoe kinderen met elkaar omgaan en of het hun welbevinden ten goede komt. Onderzoektrends laten zien dat een natuurrijke omgeving ander gedrag uitlokt. De naam van het lectoraat wordt gemakkelijk geassocieerd met natuuronderwijs, maar de insteek is breder. Het kind staat centraal. Het gaat om de ontwikkelingskansen die natuur kinderen biedt. Dat steeds meer kinderen uitvallen heeft mijns inziens ook te maken met de vorm van ons huidige onderwijs. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat de diagnose ADHD bij een kind in een natuurrijke omgeving niet zonder meer overeind blijft. Dat de omgeving ons doen en laten mede bepaalt, dat zijn we een beetje vergeten. Op basisscholen is de nadruk steeds meer komen te liggen op programmatisch leren. Scholen moeten hun opbrengsten zichtbaar maken. Dit heeft ertoe geleid dat de methoden en meetbare resultaten centraal zijn komen te staan, ten koste van meer ervaringsgericht leren. Op deze wijze verdwijnt de levende omgeving als leeromgeving uit het onderwijs. Het is overigens niet zo dat scholen deze andere waarden, zoals ervaringsgericht leren en buitenspelen, niet belangrijk vinden. Scholen beschikken echter nog niet over een handvat om de meerwaarde ervan inzichtelijk te maken. Het lectoraat ondersteunt scholen hierin. Met het lopende Groene Schoolpleinonderzoek willen we beschrijven in hoeverre de investering in een groen schoolplein bijdraagt aan de ontwikkeling van kinderen. Momenteel worden de data van dit onderzoek geanalyseerd. Met de ingediende aanvraag voor een Raak-Pro-subsidie hopen we vier jaar vervolgonderzoek te kunnen bekostigen. Al enige tijd ondersteunt Fonds 1818 scholen in de regio met een subsidie voor de aanleg van groene schoolpleinen. Positieve onderzoeksresultaten kunnen ervoor zorgen dat deze pleinen niet alleen duurzaam worden, maar ook integraal worden gebruikt in de dagelijkse onderwijspraktijk. Je kunt een groen schoolplein namelijk op allerlei manieren inzetten voor onderwijs, bijvoorbeeld om begripsvorming bij rekenen te verankeren. Zo kun je vormen tekenen, maar ook buiten zoeken en ontdekken wat een sterke vorm moet zijn. En waarom zou je afstanden uit een boek leren, als je ook aan den lijve kunt ervaren wat een meter is en wat een kilometer? Dat vergeet je nooit meer.
JEUGD
Eerst zag ik alleen een stelletje pubers
JAARBEELD 2012
Lerarenopleiding Omgangskunde levert docent promotie op

Ooit ben ik vanuit de beveiliging in het onderwijs gerold, vertelt Ren Soulli, alumnus Lerarenopleiding Omgangskunde en ROC-docent. Ik heb jarenlang slechts vanuit vakkennis lesgegeven, maar kreeg op gegeven moment het gevoel dat ik tekortschoot. Om leerlingen goed te begeleiden had ik meer bagage nodig. Zo kwam ik uit bij Omgangskunde van Hogeschool Leiden. Ik zocht een opleiding met een stevige pedagogisch-didactische grondslag en het sprak me aan dat bij de hogeschool de nadruk ligt op het werken vanuit je basis als leraar. Het bleek precies te zijn wat ik zocht.
JEUGD
Ren geeft op het ROC Mondriaan in Den Haag les aan studenten die worden opgeleid tot leidinggevende in de beveiliging. Bij veel van de vakken die hij geeft, kan hij de kennis die hij tijdens zijn opleiding heeft opgedaan, direct toepassen. Ren: Wat je in de opleiding leert, is hoe mensen met elkaar omgaan. Hoe je gesprekken moet voeren, hoe je handelt bij agressie, erg belangrijk als beveiliger. Hoe doe je dat zonder dat je zelf geweld gebruikt? Aan mijn leerlingen leg ik uit dat agressie niet zomaar ontstaat. Benoem wat je ziet en zeg niet dat iets niet mag, maar wat het met je doet. Creer begrip voor de situatie, niet voor het gedrag. De theorie laat ik zien in rollenspelen. Zo kunnen de leerlingen oefenen, want vlieguren maken is noodzakelijk. Bevind je je eenmaal in een onveilige situatie, dan kun je het niet meer verkeerd doen. Ren leerde tijdens zijn opleiding hoe je jongeren met problemen herkent. Ik zie nu in klassen dingen gebeuren die ik hiervoor niet zag. Eerst zag ik alleen een stelletje pubers, nu herken ik het bijvoorbeeld wanneer een leerling in een depressie zit of een ander probleem heeft. Tien jaar geleden zag ik mezelf als een troubadour, iemand die mooi kan vertellen. Nu denk ik: ik heb een goed verhaal, ik weet wat ze moeten leren. De uitdaging is het zo uit te leggen dat ze het begrijpen. Dus kijk ik aan het begin van een les hoe mijn leerlingen ervoor staan. Ben ik ze na een halve les kwijt, dan verander ik van strategie en trek ik bijvoorbeeld een spel
uit de kast dat ik eerder eens ontworpen heb. Dan mogen ze zelfstandig uitzoeken wat ik wilde vertellen. Zo krijg ik ze weer mee. Ik zorg er altijd voor dat ik mijn boodschap op drie verschillende manieren kan brengen, afhankelijk van de klas en het tijdstip van de dag. Op het ROC is niet onopgemerkt gebleven hoeveel Ren zich in zijn opleiding ontwikkeld heeft. Net voor het halen van zijn bevoegdheid werd hij dan ook gepromoveerd van basisdocent naar kerndocent. Ik was al docent, in tegenstelling tot sommige van mijn medestudenten. Het stapje hoger, de promotie naar kerndocent, was voor mij de pluim. Van een kerndocent wordt verwacht dat hij aan onderwijsontwikkeling doet en daar heeft Ren uitgebreid ervaring mee. Hij weet veel van serious gaming. Dat houdt in dat de leerling allerlei beveiligingssituaties kan oefenen in een realistisch computerspel, van een beveiliger die een gevaarlijk pand binnengaat tot een leidinggevende die een telefoongesprek moet voeren. Dat is innovatie, zegt Ren, dat je al die verschillende rollen in n wereld kunt wegzetten. Ook onderwijsinnovatie in het klein vindt hij geweldig. Ik laat mijn leerlingen in fictieve bedrijfjes de beveiliging van een groot evenement voorverkennen. De groep die het beste plan presenteert, mag, naast de gewone beveiliging, gastheer zijn tijdens het evenement. De leerlingen vinden het fantastisch, en ik kan in die opdracht in n keer al mijn lessen kwijt.
JAARBEELD 2012
Unieke leeromgeving voor gehandicapten n studenten

De opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) van Hogeschool Leiden vindt het van het grootste belang dat de studenten van het begin af aan met de beroepspraktijk kennismaken. Daarom heeft de hogeschool een convenant getekend voor een langdurige samenwerking met de Gemiva-SVG Groep, een instelling voor mensen met verstandelijke beperkingen. In het project De Ervaring doen studenten ervaring op met het werken met jongeren (16-27 jaar).
JEUGD
De Ervaring voorziet in de behoefte van een groep jongeren die, wanneer ze op hun achttiende het kinderdagverblijf verlaten, ineens veel minder begeleiding krijgt. Projectleider Dennis de Roo: Mensen maken na hun achttiende verjaardag nog een grote
ontwikkeling door. Bij De Ervaring kunnen jongeren met een lichte tot zware beperking hun plek in de maatschappij ontdekken. Ze leren vaardigheden die nodig zijn in de volwassen wereld. Daarvoor worden ze beloond. Bijvoorbeeld met een bed-opmaak-certificaat. De studenten van de hogeschool spelen een belangrijke rol in dit project. Het merendeel van het personeel bestaat namelijk uit stagiairs SPH. Volgens Dennis is het intensief inzetten van de studenten uniek. Werken met stagiairs is niet nieuw, maar we vragen meer. De studenten worden actief betrokken bij de leerprocessen. Een clint wil bijvoorbeeld leren om van zijn huis met de bus naar het centrum te komen. Een student moet dan een plan opstellen om de clint dit te leren en mag dit ook uitvoeren. Zo helpen jongeren jongeren. Studenten komen met verschillende beperkingen en met veel verschillende begeleidingsstijlen in aanraking. Dat is heel leerzaam. Bovendien worden ze nauw begeleid door een vaste medewerker van Gemiva. Dennis: De stagiaires van Hogeschool Leiden leveren een belangrijke bijdrage en krijgen er veel voor terug. Kortom, De Ervaring is een goede ervaring voor alle betrokken partijen. Behalve met Gemiva-SVG werken de opleidingen SPH en Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) ook samen met twee centra voor maatschappelijk werk, Kwadraad en De Binnenvest. Beide instellingen hebben een afgevaardigde in de werkveldcommissie. Ook hier lopen studenten stage en doen onderzoek. Wiep Staal, onderwijsmanager SPH: Door praktijkervaring op te doen leren ze wat het betekent om SPHer of MWDer te zijn.
JAARBEELD 2012
Pabo-studente kiest bewust voor baan in speciaal onderwijs

lectoraat Passend Onderwijs, zegt lector Annemieke Mol Lous. Binnen ons lectoraat zoeken we naar simpele manieren om kinderen die iets extras nodig hebben te ondersteunen. Onderzoek heeft aangetoond dat de kwaliteit van de leraar en de relatie die de leraar met de leerling heeft, uiteindelijk onderscheidend zijn voor goed onderwijs. Annemieke vindt de keuze voor het speciaal onderwijs geen gemakkelijke. Rondom deze kinderen zit een heel systeem van begeleiding en medische verzorging. Het is niet vanzelfsprekend dat een pabo-student voor deze doelgroep kiest. Karlijn: Ik heb affiniteit met deze kinderen. Ik begon de Pabo met het idee het reguliere onderwijs in te gaan, maar ik vond het helemaal niks, te grote klassen, te weinig uitdaging. Mijn mentor raadde me aan een kijkje te nemen bij het speciaal onderwijs. Daar ben ik blijven hangen. Op de Korte Vlietschool, een andere school voor speciaal onderwijs die samenwerkt met De Thermiek, zijn ze terecht blij met een docente als Karlijn. Na haar afstudeerstage boden ze haar direct een baan aan. Waarom? Karlijn: Door omstandigheden heb ik tijdens mijn afstudeerstage een half jaar Kinderen met een handicap, een gedragsstoornis of een andere speciale onderwijsbehoefte hebben recht op een passende onderwijsplek. Voor leerkrachten is het een uitdaging om geschikt onderwijs te bieden aan een steeds diverser wordende groep leerlingen. Een uitdaging die studenten van Hogeschool Leiden graag aangaan. Zo liep oud-pabo-studente Karlijn Streng binnen de minor Passend Onderwijs stage bij Mytylschool De Thermiek. Daar zocht ze uit hoe ze twee meisjes die in een rolstoel zitten en gebruikmaken van een spraakcomputer, actiever bij het onderwijs kon betrekken. Karlijn: Door gebrek aan communicatie tussen ouders en begeleiders waren er niet voldoende pictogrammen aan de spraakcomputers toegevoegd om de meisjes over alle themas in de klas te kunnen laten meepraten. Een goede samenwerking tussen leerkracht, leerling, ouders en bijvoorbeeld ergotherapeut, bleek essentieel voor deelname aan het onderwijs. De conclusie van Karlijn sluit nauw aan bij de visie van het alleen voor de groep moeten staan en dat heeft veel waardering opgeleverd. En omdat ik nog steeds blijf doorstuderen. Wat ik het mooiste vind? Dat het eerste dat de kinderen s morgens zeggen, is dat ze zo blij zijn me te zien. Ze komen altijd met een lach op school. Het is een uitdaging uit elk kind het maximale te halen.
JEUGD
JAARBEELD 2012
Opleidingen
Bacheloropleidingen
Academische Opleiding Leraar Basisonderwijs (Academische Pabo) Biologie en medisch laboratoriumonderzoek Bio-informatica Chemie Commercile Economie Communicatie Culturele en Maatschappelijke Vorming HBO-Rechten Informatica Kunstzinnige Therapie Leraar Basisonderwijs (Pabo) Lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn Lerarenopleiding Omgangskunde Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Management in de Zorg Opleiding tot Fysiotherapeut Opleiding tot Verpleegkundige Human Resource Management Sociaal Juridische Dienstverlening Sociaal Pedagogische Hulpverlening Toegepaste Psychologie
Lectoraten
Antroposofische Gezondheidszorg Biodiversiteit Eigen Regie Geestelijke Gezondheidszorg Innovatieve Moleculaire Diagnostiek Jeugdcriminaliteit Jeugdzorg en Jeugdbeleid Kinder- en Jeugdpsychiatrie Licht Verstandelijke Beperking en Jeugdcriminaliteit Natuur en Ontwikkeling Kind Onderzoeksmethoden en Technieken Ouderschap en Ouderbegeleiding Passend Onderwijs/Inclusive Education PR en Social Media Talentmanagement Virtuality Driven Learning
Nascholing/Opleidingen voor professionals

Hogeschool Leiden biedt een breed scala aan opleidingen en nascholing voor het werkveld: post-hbo-opleidingen, masterclasses, cursussen, trainingen, workshops en symposia. Ook maatwerk behoort tot de mogelijkheden, incompany of op de hogeschool. Ons uitgebreide (na)scholingsaanbod is te vinden op hsleiden.nl/professionals.
Associate degree-opleidingen
Lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn Lerarenopleiding Omgangskunde Management in de Zorg
Masteropleidingen
Jeugdzorg Advanced Nursing Practice
Dit is een uitgave van Hogeschool Leiden Cordinatie: afdeling Marketing en Communicatie Copy: Meike Grol, 17bomen.nl Ontwerp: T2 Ontwerp - Den Haag Vormgeving/opmaak: Creja ontwerpen - Leiderdorp Fotogra e: Hielco Kuipers - Leiden, Frank Hoyink - Voorburg, Istockphoto.com Druk: De Groot Drukkerij - Goudriaan Januari 2013

Jaarbeeld Hogeschool Leiden

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Jaarbeeld Hogeschool Leiden

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

2012

Je moet ze van Hogeschool Leiden hebben!

Hogeschool Leiden laat talent

Stagiaire met internationale ambities

Doceren in een andere cultuur

Scripties vallen op door commercieel belang

Intensief internationaal uitwisselingsprogramma in Litouwen

Talentenprogramma Analytische Chemie

Artikel integratieve geneeskunde valt in de prijzen

Afstudeerproject Fysiotherapie in internationaal vakblad

Help, de Haagse jongeren worden steeds dikker

EADV-OnderzoeksGrant naar alumnus Hogeschool Leiden

Foto: Guus Herbschleb

We laten ons voeden door de praktijk.

Onderzoek naar de preventiekracht van fysiotherapie

Laat jonge kinderen onbekommerd spelen!

Met creatieve opdrachten probleemgezinnen helpen

Kunstzinnige therapie werkt in het bedrijfsleven

Diaconessenhuis Leiden en hogeschool intensiveren samenwerking met nieuwe leerwerkplaatsen

Ipad met speciale App voor senioren

Eigen regie geeft meer levensgeluk

Hogeschool Leiden en de reg

Studenten Communicatie geven LoliesART een metamorfose

Leidse alumni: Regio Leiden is ons gat in de markt.

gio: onlosmakelijk verbonden

Rabobank Leiden profiteert van kennis uit afstudeerscriptie

Bedrijfsjournalistiek leer je niet alleen in de schoolbanken

10.000 euro voor het goede doel

Hersentumoren bestrijden in Australi

Direct infecties herkennen met BiosparQ

v.l.n.r. Ren Parchen, Marco Le Kluse, Gerold de Valk van Biosparq

Indringer bedekt bodem van Atlantische oceaan

Onze studenten gaan met het werkveld op expeditie

Uitheemse soorten bedreigen schelpdierpopulatie Oosterschelde

Internationale scholing van laboratoriumpersoneel op Curaao

Student Bio-informatica ontvangt VSBfonds Beurs

Snel zien of je je tentamen hebt gehaald

De studenten van Hogeschool

Van hoogwaardige kwaliteit

Leiden, die moet je hebben!

Bastiaan van den Berg

Emiel van Zanten

Jeugdzorg gebruikt motivatiemeter

Geschiedenis leren op een levensgroot speelveld

Ik wil alles doen om kindermishandeling te stoppen

Honoursstudenten ontwikkelen voorlichtingscampagne over kindermishandeling

Meetinstrument leefklimaat geeft delinquente jeugd een stem

Docenten en opdrachtgever in dialoog: Het is belangrijk praktijk en onderwijs te verbinden.

Hogeschool en politie Hollands-Midden onderzoeken persoonsgerichte aanpak jeugddelinquenten

De combinatie van leren en werken loont

Groen schoolplein: de levende omgeving als leeromgeving

Eerst zag ik alleen een stelletje pubers

Lerarenopleiding Omgangskunde levert docent promotie op

Unieke leeromgeving voor gehandicapten n studenten

Pabo-studente kiest bewust voor baan in speciaal onderwijs

Nascholing/Opleidingen voor professionals

Вам также может понравиться