ALEVLK

(ANADOLU ALEVL)

YAANAN

ABBAS TAN

NDEKLER

1. 2. 3. 4. 5. 6.
7.

Sunu Alevilik Kzlbalk Bektailik Yenieri Oca Caferi Mezhebi Alevilik ve Demokrasi Anadolu Alevileri ve Yaadklar yerler Alevilikte Hogr Alevilikte Gizli badet Alevilikte Semah Cemevi Alevi-Bektailikte Cem Sylei ler H.Aliden zdeyiler Beler Yediler Oniki mamlar Ondrt Masumu Pak Onyedi Kemerbest Krklar Yetmiikiler Drt Kap,Krk makam

18 30 35 39 44 47 49 67 72 77 87 90 156 161 163 165 166 175 177 179 182 185 192 198 201

8. 9. 10. 11. 12.

13.

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

Musahiplik 25.Mezar Trenleri 26.Kltr ve Sanat

27. Alevi Ozanlar 28.Nesimi 29.Fuzuli 30.Hatayi 31.Kul Himmet 32.Yemini 33.Virani 34.Hac Bektai Veli 35.Pir Sultan Abdal 36.eyh Bedrettin 37.ah Kulu 38.Abdal Musa Sultan 39.Hallac Mansur 41.Alevi-Bektai Tekke ve Dergahlar 42.Gnmzde Alevi-Bektai sorunlar 43.Alevi-Bektailer hakknda Fetvalar 44.Kymlar 45.Dualar

206 207 208 211 214 215 216 217 231 240 243 245 248 252 256 265 280 284

SUNU
Alevilik ksa bir zamana kadar bir tabu olarak grlrd. Bundan mmkn olduu kadar bahsedilmez, Aleviler ise kendilerinden bahsetmek veya kendilerini anlatmak gibi bir tavr ierisine girmekten srekli kanrlard. Son dnemler Aleviler ve Alevilikle ilgili olduka fazla yaynlar kmaya balad. Bu defa da Krt Alevisi,Trk Alevisi,Tatar veya Arap alevisi ayrmlar yazlmaya baland. Alevi doan,sonradan Alevi olan tartmalar ayr bir tartma konusu olarak ileriye srenler younluk kazanmaya balad. zellikle 1990 ylndan sonra balayan Alevi rgtlenmeleri konusunda herkes bireyler syler oldu. Birileri bu ii Devlet krklyor derken birileri Aleviler kendi geleceklerini kendiler hazrlyor demeye baladlar. 1992 Ylnda Kayseride Hac Bekta-i Veli Kltr Derneini kurma giriiminde bulunduumda ilk tepki amcamdan gelmiti. Dernek kurarak bizleri krdracaksnz,insanlar huzursuz etmeye hakkn yok ... diyordu. Kendisine gre haklyd,nk benim kym Alevi-Snni kark bir kyd. Genelde kyde Alevi-Snni deil,Krt-Trk diye ayrlrlard ama hi bir ihtilaflar yoktu. Gelin grn ki bizim kyle byk ehirler bu konuda biribirlerine hi benzemiyordu. Bizim kyde herkes biribirlerini ok iyi tanyorlar inanlarna,ibadetlerine sayg gsteriyorlard. Biri birlerinden kz alp vermiyorlard ama bunu bir problem dahi yapmyorlard. Byk ehirlerdeki bu sknty ortadan kaldrmann bir tek yolu var idi, o da Aleviler kendi nanlarn,kltrlerini, kendilerini ok iyi tanyacaklar ve Snnilere kendilerini anlatacaklar.

Snnilerde Alevileri Derneklerinde, Vakflarnda ve toplantlarnda yakndan grp tanyacaklar ve sorun bitmese bile asgariye indirilmeye balanm olacakt. Bu yzden Kayseride arkadalarmla birlikte byle bir giriimde bulunduk. Kurduumuz Dernein Kurucu Bakan sfatyla her yerde bulunmaya,yeri geldike toplantlara katlmaya balaynca mahalli basn da yer verdi Sokaktaki insan beni ikinci bir kimliimle tanmaya balad. Bu kimlik Alevilerin Bakan kimlii idi(bu tabir blge halknn tabiri). Yaptmzn bir blclk, ayrmclk deil tam tersi nsanlara sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel, ahlaki, maddi ve manevi koullarn belli bir seviyeye getirilmesi ve bu konuda insanlar aydnlatma olduu ortaya kt. Yaptm bu almalarda en byk destei eimden aldm. lke genelinde oalan Alevi-Bektai Kltrn yaatma Dernek ve Vakflar,benzeri rgtler oaldka bu konuda bir hayli yazlar ve yaynlar da kmaya balad. Bu yaynlarn birou gerei yanstmad gibi bir ok da eksiklerle doludur. Anadolu Erenleradl bir gazete karmaya baladmzda blge halk olduka yakndan ilgilendi. Sadece ismiyle deil,ierik olarak da benimsendi. Kendi imkanlarm lsnde, Alevi-Bektai-Kzlba retisine katkda bulunmak iin birikimlerimi ve aratrmalarm sizlere sunma gerei duydum. ABBAS TAN

ALEVLK Dnya benim lkem, nsanlar kardeimdir. nsann,insanln doduu gnden balayp, Nesmnin derisinin yzlmesiyle devam eden, Hallac Mansurun, Pir Sultan Abdaln aslmasyla azalmayp artan, K.Mara, Malatya, orum olaylar ile tescil edilen, Sivas olaylar ile Baltaclar, Kuyucular unutturan olaylar yaayan ama Toplumsal mcadelede Eline-Diline-Beline ilkesinden taviz vermeyen,Din, dil, rk, mezhep fark gzetmeden,Onurlu mcadele veren. Benim Kbem nsandr diyenleriyle, yryen Alevi- BektaiKzlba toplumu gerek yaamlarna ramen adeta sorun olmaktadr. Alevilerin silahlar sazdr, Mermisi ise gzel szdr. nsanlarn farkl tarifi,alglan ile yaam tarz,inansal kavramyla ok farkl bir yeri olan Alevilik mmkn olduu kadar halkn dili ile anlatmaya allmaktadr. Gelien toplumlarda okta abartlmadan yaatlmaya allan inansal kavramlar zellikle lkemizde farkl boyutlar almaktadr. Toplumlarda esas olan,toplumlarn kendi sorunlarn kendilerinin zmesidir. Bunun en gzel rnei Anadolu Alevilii ve Alevilerdir. Gnmz Alevilii ehli olmayan insanlarn elinde kalm, kendilerini bu konuda yeterli sayan birok yazar-izer takm alm eline kalemi balam yazmaya. Hi kimse kalkp da dur bakalm; kimsin, neye dayanarak yazyorsun dememiler.

Bunu frsat bilen insanlar balamlar gelii gzel yazmaya,birde krmz kapakl bir kitap hazrlayp ismini de Alevi diye yazdysa herkes memnun,hatta kendini Alevi sayp onu bir vn kayna olarak gryorlarsa kendisine has bir yorum getiriyor. Bu konuda verilecek bir ok rnek vardr ve ileride bunlardan rnekler verilecektir. Bir ok Alevi artk Alevilik sorun olmaktan kyor, saklayacak, gizleyecek bir ey kalmad nk bu konuda her gn bir kitap yazlyor demeye baladlar. Bir deil binlerce kitapta yazlsa bunun ne Alevilie nede Alevilere bir faydas olmayacak. Aksine ok byk zararlar dokunacak. Bunun bir tek yolu vardr,oda herkesin davasna sahip kmasdr. Bu gne kadar hi ortalkta gzkmeyen bir yn Alevi ve Alevi dedesi kt ortaya,bunlara destek veren aydnlardan ve yazarlardan geilmez oldu. Hangi kitapya gitseniz bu konuda yazlm yzlerce kitap bulursunuz, ama hangi kaynaa dayandna bakarsanz doru drst kaynak gsteren yoktur. Birileri gidiyor Sivas yada Tunceliye ak sakall birini buluyor balyor onun sylediklerini yazmaya. Bunun zerine birde kendi tahminlerini ve yorumlarn da ekleyince ite size bir Kitap. Btn bunlar eksik ve yanllarla dolu kitaplardr. Yeni Televizyonlar yayna balad,bunlar Alevilik hakknda programlar hazrlaynca TRT hari zel kanallarda zellikle slami kesime yaknl ile bilinen kanallar, arayp bulduklar szde Alevilerle,iyi niyetli insanlardan faydalanarak baladlar programlar yapmaya. Zavall temiz kalpli Alevilerde izledikleri programlarda Oniki imamlardan,Ehlibeytten bahsedince hayranlklar ierisinde izlemeye baladlar. yi bir ans olmal ki Alevi rgtlerinin desteinde kurulan kanallar hi olmazsa dierlerinin nn bir yerde kesmi oldular ama uzun srmedi o kanallarda dier yazarlar gibi farkl bir politika yrtmeye balaynca ciddi bir hayal krkl yaand.

Ayrmclklar,blnmeler hatta blmeler eksik bilgiden ve eksik bilgilenmeden kaynaklanmaktadr. nsanlarn nasl inandklar, nasl ibadet ettikleri hi kimseyi ilgilendirmemeli,insanlar toplumu oluturuyorlar. Gnmzde toplumlar Devlet dzeni ile idare edilirler. Devlet idare eklini belirlemise ki mutlaka belirlemitir. O dzende ynetmeli ve ynetirken vatandalarnn yapsn tanmaldr. lkede yaayan vatandalarn yzde doksan dokuzunun Mslman olduunu syleyen devlet, bunu neye dayanarak sylyorsa Laik, Demokrat yaps ile vatandalarnn inan ve ibadetleri konusunda daha eitliki olmal, halbuki bizde bu tamamen farkl uygulanmaktadr. Doru bir tespitte deildir. Kimin Mslman olup olmad aratrlmadan ve Mslman olmayanlar da Mslman gibi gstererek asimilasyoncu politikalarn srdryorlar. Biz Aleviyiz diyen,Ramazanda oru tutmayan,Hacca gitmeyen, Zekat vermeyen ve Camiye gidip namaz klmayan, ibadetlerini Cemevlerinde Cem olarak yapan, Benim kabem nsandr diyen ve Enel-Hak diyen ve bu yzdende Osmanldan gnmze kadar srekli horlanan,ezilen ve yok edilmek iin ellerinden geleni yapan yneticilerin deil slam,Mslman, insan dahi saymadklar bu insanlar iin imdi Sizler Mslmansnzdemeleri ayr bir sorun oluturmaktadr. Bizim devlet dzenindeki anlay tamamen farkldr. Devlete gre Mslmanlk; Snni anlayn yada Snni ideolojinin kendisidir. Bu lkede baka trl inanan yokmu gibi davranlyor. Bu kadar byk bir topluluu hie saymak,inan ve ibadetlerini grmezlikten gelmek bir zm yolu deildir. Bundan ne Devleti temsil edenler nede Diyaneti temsil edenler rahatszlk duymamaldrlar hatta ciddi bir almay derhal balatmaldrlar. Yirmi be milyon insan Devletten bu konuda maddi destek beklememeli (beklemiyorlar da) ama kendi ibadetlerini yapabilecek ibadethanelerini (Cem evleri)

yapabilmeleri iin yasal engelleri kaldrmaldr. Bu sadece Alevi vatandalar iin olmamal,dier inan guruplar ve dier kltrler iinde geerli olmal. ki binli yllar yakalam olmamza ramen hala nelerle urayoruz. Son dnemler halktan ve batdan gelen basklar karsnda Alevilik konusunda biraz duyarl gzkmeye balad ama bu tamamen yapmack bir tavr oldu. Nasl m ? 1989 yl btesinde Diyanete ayrlan pay 233 milyar lira iken % 300 artla 1,5 trilyon liraya kartlm,Bu da; Dileri Bakanl btesinin 1,5 kat, ileri, Ulatrma,Kltr Bakanl bteleri nin 2 kat, Sanayi Bakanlnn 3,5 kat, Turizm Bakanlnn 6 kat alma ve Sosyal Gvenlik bakanlnn 10 katndan fazladr. 1999 yl btesine bakldnda Diyanete (Snni slama) ayrlan pay bir ok Bakanlk btesinden daha bykken Alevi rgtlenmeleri iin ayrlan pay sadece Doksan be milyar TL. Bu rakam bir yazlk ev paras dahi etmemektedir. (Ayrlan bu pay bir ka Dernek ve Vakf tarafndan yaplan mracaat zerini Projelerin tamamlanmas iin yaplan bir yardmdr.).Daha sonraki btelerden oda kartld. 2004 Btesinden Diyanet leri Bakanln ayrlan pay 1.058.356.900 YTL. iken 2006 Mali yl Btesinde Diyanet leri Bakanlna ayrlan pay insan rktyor. 1.308.187.000. YTL. bu yetmiyormu gibi Bir AKP milletvekili mecliste kp savunmada bulunuyor. u an personel says 88.800 ama 164 vaiz,5198 mam eksii var ve 9696 kadrosuz cami var,bunlar bir an evvel tamamlanmal diyor. 2007 Btesinde Birmilyar altyz otuz sekiz milyon YTL. ile DB Btesi 38 Bakanlk ve kurumlarn btelerinden byk bir Bteye sahip oldu. 2008 yl Btesi Bir milyar dokuzyz doksan sekiz milyon YTL. ile sylenecek sz brakmad.

10

Bunada raz olmaya baladk nk, 2009 Btesinde DB btesi 2.4 milyar dolar oldu. Cumhuriyet tarihinde de ilk Bte uygulamasdr. Bu yetmiyormu gibi Aleviler kendi imkanlar ile yaptklar yada yapacaklar Cem evleri, Anayasaya aykr, Dernekler Kanununa aykr diye ileri Bakanl tarafndan dava almaktadr. Bunun son rnei : ileri Bakanlnn 05.07.1999 gn ve B.05.1.EGM.0.12.02.06/38.16.037/99 sayl yazs. baknz ne diyor. ...yayn kartr ,cem evi ,kltr evleri ,salk evleri aar. Yardmlama sand kurar... ibaresi 2908 Sayl Dernekler Kanununun 5.Maddesinin 6. fkrasndaki Blge,rk,sosyal snf,din ve mezhep esasna veya adna dayanarak faaliyette bulunmak amacyla dernek kurulmas yasaktr. Hkm gereince ayn kanunun 5,37,76.maddeleri gereince yasal ilem balatlmaktadr. yle bir uygulama ki dnyann hi bir yerinde grlmemi bir uygulama. Kayseri Hac Bektai- Veli Kltrn Aratrma Yaatma ve Dayanma dernei kurucular 1992 ylnda Kayseri Valiliine mracaat ederek byle bir dernek kuracaklarn bildirirler. (Kurucular arasnda bende bulunmaktaym ve Kurucu Bakan sfatyla olay yaayan birisiyim.) Kayseri Valilii incelemeleri yaptktan sonra 38.13.095 ktk sra numarasnda kaytl tescili gerekleiyor. Aradan alt yl getikten sonra, ileri Bakanl Hukuk Mavirlii, Kayseri Valiliine 05.07.1999.156293 nolu bir yaz yazarak Cem evi yapmak amacyla dernek kurmak 2908 sayl yasaya aykr bunun iin derhal dernek kapatlmal, Yneticilerde bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaldr denilmektedir. Snni slama gre Cami yapmak normal ama Alevilerce Cem evi yapmak sutur. Bu tamamen siyasi bir oyundur. zin vereceksiniz, Cemevi yapn diyeceksiniz yaptktan sonrada su

11

ilediniz diyeceksiniz. Bu dnyann hi bir yerinde grlmemi bir uygulamadr. Bunun baka bir ekilde tarifi de yaplamaz. Bu karar sadece Kayseri ile snrl kalmam. lkenin bir ok yerinde ayn yasa gerei bir ok dernek hakknda da ilem balatlmtr. ileri Bakanl Hukuk Mavirliinin yukarda bahsedilen yazsna istinaden Kayseri Valilii 18.08.1999 tarih B.05.1.EGM.4.38.00.12.99/3558 sayl yazlar ile dava at. Kayseri 2.Asliye Ceza Mahkemesinde alan dava deliller toplandktan sonra 1999/788 esas,2000/292 Karar nolu kararla mahkeme neticelendi. Dava beratla sonuland. Mahkemenin karar ...derneklerine ait tzn 3 maddesinde belirtilen cem evi, kltr evleri aar eklinde aklamalarn kanuna aykr olduundan bahisle cezalandrlmalar istemi ile kamu davas alm ise de sz konusu cem ve kltr evlerinin toplumda kabul edilen messeseler olduu illegal yaplanmann konu saylamayaca ve suun unsurlarnn olumad .... bu nedenlerle unsurlar olumayan msnet sutan tm sanklarn beraatlerine karar verilmesi gerektii sonu ve vicdani kanaatna varlmtr.denilmektedir. in en ilgin yan Cumhuriyet Basavclna dava ama konusunda bavuran Kayseri Valilii adna Vali yardmcs Alevi bir vatanda. Kayseri Cumhuriyet Basavcl Hazrlk : 1999/10718, Esas: 1999/4998, ddianame : 1999/3456 nolu iddianameyi hazrlayan Cumhuriyet Savcs da Alevi. Elbette Vali yardmcs ve Cumhuriyet Savcs,bunlar devlet memuru olduklar iin grevlerini yerine getiriyorlar denebilir ama tesadfn bu kadaras da tartma konusu olabilir. Bilgisine bavurduumuz birok Hukuku,Vali yardmcs gerekli incelemelerden sonra mevcut deliller dorultusunda Cumhuriyet Savclna dava ama konusunda bavurmayabilirdi, Cumhuriyet Savcs da dava amayabilirdi dediler,

12

Sonradan reniyoruz ki,Valilik bekleyen Vali Yardmcs dava aldktan ok ksa bir sre sonra Kayseriden alnyor ve ayn yl emekli ediliyor. Zaman zaman Cumhuriyet Basavclna vekalet eden savc da Basavc olamad gibi Kayseriden alnarak bir baka yere tayin ediliyor. (Belki de bu gelimeler tesadftr). zmirde faaliyet gsteren Anadolu Erenler Kltr Dernei iin 9.2.1994 tarihinde ileri Bakanl Hukuk Mavirlii yazsnda kanuna aykrlk bulunmad bildirilmitir. Daha sonra ileri Bakanl araclyla zmir Valilii, Cumhuriyet Savclna 2908 Sayl Dernekler yasasna muhalefetten kendilerinin izin verdikleri dernein kapatlmasn istemilerdir. Hem de yle bir taleptir ki herkes aar. Anadolu Alevi Kltr,Trk kltrnn bizatihi kendisi olmakla birlikte 2908 sayl yasann 5/6 fkras, yalnzca Trk kltrn himaye ettiinden, bunun dnda baka bir ad altnda kltrel faaliyette bulunmaya cevaz vermedii... gerekesiyle dava amaktadr. zmir Karyaka 3.Asliye Ceza Mahkemesi 1998/996 Esas No ve 1999/267 Nolu kararnda baknz nasl karar vermektedir. Anadolu Alevi Kltrnn Trk Kltrnn bizatihi kendisi olduu, ileri Bakanl Hukuk Mavirliinin 9.2.l994 gnl yazlar da nazara alnarak suun unsurlarnn olumad anlaldndan sanklarn beraatlerine karar verilmitir. denilmektedir. Buradan u sonu kmaktadr. Osmanl dneminde uygulanan bu asimilasyon politikas yeniden gndeme getirilmeye allmaktadr ama yarg buna frsat vermeyecektir. Bizler bunun ne nemi olduunu,niin bu kadar stnde durduumuzu, bir bir anlatmamza neden gerek duyduumuzu aklamamza frsat vermeden devreye bu ii ok iyi bildiini iddia edenler kyor ve bakn nelerden bahsediyor.

13

Bu yazlar yazanlar,gr ve dncelerini anlatanlar szde bu lkenin bilim adamlarndan bazlar yada aydnlardr. Yeri geldike gereklerden bahseder ve yle davrandklarn sylerler ama yazlanlar okuduka bunlarn byle olmadn gryoruz. Bunun en ak rnei; Prof. Dr. Mustafa Ylmaz Kln (Krkkale niversitesi, Krkkale naat Mh.Blm) Bektai ve Alevlikte en mhim erkn Aynl-Cem toplants yapmaktr. Usulne gre deiik gayelerle Ayn-l-Cem yaplr. Bunun manas Hakk halksz grmek,her eyde Allah mahede etmek demektir. Bu gn ise bu gzel mana Cem evi diye hi Bektailikte olmayan yeni bir terimle bozulmutur. Cem evi yoktur, tekke,dergah,zaviye vardr. Bu gn Cem evi baka gayelere yneltilmek istenmektedir. diyor ve Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Merkezi yayn organ Hac Bekta Veli Aratrma Dergisin de yaynlanmtr. in ilgin olan bir niversite Aratrma Merkezi nin yayn organnda yaynlanan bu makalenin balangcnda daha ilgin bir aklama vardr. Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi Bahar 99/9 sayfa 21. Mustafa Ylmaz Klnn bu bildiri metni sempozyum sonras yaynladmz Bildiriler kitabna yazar tarafndan yetitirilememi bir almadr. Yazarn istei zerine dergimizin bu saysnda yer vermeyi uygun grdk. Konuyu ele al ve deerlendiri tarz tamamen yazarn kendi yorum ve deerlendirmeleridir.... Yazarn kendi yorumuna sizin bireyler eklemenize gerek kalmamtr. Sizin adnza sylenmesi gerekeni fazlasyla zaten sylemitir. Alevi olduunu makalenin bir blmnde syleyen yazar sanyorum Hac Bekta ilesine gidip Hac Bekta- Veli trbesinin bulunduu klliyeyi gezmemi ve oradaki Cem evini grmemi olmal. Yine yazar cemin yapldn yazm ama bu

14

Cemlerin Camide mi yoksa Kilisede mi yapldn yazmam. Onlar da yazsayd sanrm bu dergide ona da yer verilecekti. nk bu Merkez kimler tarafndan ynetiliyor ve kimlere hizmet ediyor daha sonra ortaya kacaktr. Avrupayla birleme hesaplar yapan bir lkenin insanlar biri birlerini yeterince tanmyor,dnce ve inanlarna saygl olmuyorlarsa Devleti ynetenler olaylara byle bakyorlarsa bakalar ile nasl anlaabilirler. Konuya biraz objektif bakacak olur isek ok enteresan bir tablo kyor karmza. Dnnz;Askerde omuz omuza arpacaksnz, iyerinde birlikte alacaksnz, Vergiyi birlikte deyeceksiniz, Sinemaya, Tiyatroya birlikte gideceksiniz, Deniz yada havuz kenarnda birlikte tatil yapacaksnz, ayn apartmanda oturacaksnz, ayn marketten ayn rn alp yiyeceksiniz,biri birinizden bor alp vereceksiniz hatta biri birinizden kz alp vereceksiniz ama biribirlerinizin inanlarna saygl olmayacaksnz. Dnyann hibir lkesinde byle arpk bir tablo gremezsiniz, hele Laik Cumhuriyet ynetim biimini kabul etmi bir lkede. ok sama gelen bu uygulamann biran evvel ortadan kalkmas iin Siyasilerimizin artk uyanmalar ve zm yollar aramalar gerekir. Bu sanld kadar zor bir zm yolu olmad herkes tarafndan ok iyi bilinmektedir. Devlet nce kendi halkna kar tarafsz. Din,inan ve yaam biimine sayg ile balar ie. Bir dier konuda Devletin grmedii yada gremedii dier inan kurumlar kendi sorunlar iin zm yollar bulmaldr. Bu imkan bulmaldrlar. Alevilik konusunda bir hayli yazlar yazlmakta, birok yazar ve aratrmaclar ortaya kmaktadrlar. Yazlanlar incelendiinde ok ilgin anlay yada uygulamalarla karlayorsunuz. Bu yazarlarn byk bir ksmnn Alevilikle uzaktan yakndan ilgileri olmad gibi yazarlklada alakal deildirler. Bildikleri bir ey vardr oda Alevilik kullanlacak iyi bir malzemedir.

15

lkede yirmi milyon Alevi var denilmektedir. Yllardr yazlmayan, izilmeyen bu konuda ne yazarsanz kaldrr. Beklenenin zerinde de satlr bu kitaplar. Hibir konunun bu kadar byk bir taban yoktur. Eksikte yazsanz yanlta yazsanz kimsenin bir ey dedii yoktur. Yoktur nk byle bir tepki gelecek olsayd sanrm bu gne kadar birok kitap oktan ortalktan kalkar ve yok olurdu . Halbuki tamamen samalklarla dolu bir yn kitap var ortada. Gerekleri grmek iin Hsnye,Makalat,Buyruk ... gibi Alevilerce kutsal saylabilecek kitaplarn yeni basklarn incelediiniz de birok gerekd konular bulacaksnz. nk herkes kendilerine gre bir eyler ilave ediyor yada kartyor. Konular anlam d ifadelerle doluyor. Birok aratrmac ve yazarlarn kaleme aldklar ve kendilerine gre doru kabul ettikleri Alevilik tariflerini sralyoruz. nsanlarn kafalarnda oluturduklar Alevilikle yaanan Alevilik arasnda ciddi ve kayda deer fark varsa ki ok byk farkllklar vardr. Mukayese tamamen okuyucuya aittir. Bu tarifler zaman zaman amacn am,hatta zellikle Alevilii asimile etmek iin Alevi kimlii ad altnda eitli gr ve dnceler ortaya atmlar,hatta bir ok yayn organnda yaynlanmtr. Kendilerini aratrmac kabul ederek yazlar,makaleler yaynlayan bir ok insan yazdklarnn bir sre sonra yanl olduunu aklyor. nk daha evvel yazdklar konular yeterince incelememi hatta buna gerek dahi grmemilerdi. Bu gn yeni yeni bilgiler ve belgeler ortaya knca kendilerini yenilemek zorunda kalmaktadrlar. Btn bunlar yetmiyormu gibi dnemin Babakan Recep Tayyip Erdoan kyor Cemevleri Alevilerin ibadethane deildir diyor. Sanki Babakan cemevlerini ibadethane olarak grmeyince i bitecektir.

16

ALEVLK (Anadolu Alevilii) Anadolu Alevilii bir ok Alevi tarafndan farkl farkl tarif edilmektedir. te bunlardan bazlar. Alevilik,slamiyetten de,Hristiyanlktan da nce yaayan bir inantr. Alevilik;nsanlar arasnda razlk arayan bir inan kurumudur.. Bu inan bal bana bir yaam tarzdr,bir hukuk manzumesidir. Bazlarna gre! Alevilik ; slamiyetin Anadoluca yorumudur. Bir baka ifadeyle:Alevilik: Hz. Peygamberden sonra halifelik grevinde bulunan Hz.Aliden evvelki halifeyi kabul etmeyen, Hz.Aliyi Halife ve mam kabul eden,onun soyundan gelen yada onun yolunu srdren tm batini mezhep ve tarikatlar ierisinde toplayan,kendine zg kural ve trenleri bulunan dinsel-siyasal inan sistemidir. Alevilik: Hz.Muhammedi mrit,Hz.Aliyi Rehber,Hac Bektai Veliyi Pir kabul eden,geleneksel Alevilii hogr temeli zerinde yeniden yorumlayarak slamlk ncesi Trk Kltryle youran,Anadoluya zg dinsel-siyasal-dnsel inan sistemidir. Anadolu Alevilii;Baz evrelerce slamiyetin yozlamasn, aslndan uzaklatrlmasn, dinin istismarna, Hz.Muhammed, Hz.Ali ve Ehlibeytine kar Emevi ve Abbasi halifelerinin haksz ve insanlk d uygulamalarna kar,yzyllardr sren bir muhalefetin sonucu olumutur.

17

Alevilik,Mslmanln douu ile meydana gelen ihtilaflar, olumsuzluklar karsnda Hz. Muhammedde, Hz.Aliye ve ehlibeyti ile birlikte gtrdkleri yolun doruluuna olan inan ve muhabbetten domutur. Baz Anadolu Alevilerinin Kuran a ballklar Snni slamdan olduka farkldr. Onlar Kuran farkl yorumlarlar ve ibadetlerinde Snniler gibi deil kutsal kitaptan faydalanarak kullandklar dilden dualaryla ibadet ederler. Biroklarna gre Alevilerin Kuranla ilgileri yoktur,son ikiyz yl ierisinde Alevilie Kuran sokmaya alyorlar demektedirler. Anadoluda yaayan ve Trke konuanlar ibadetlerinde Trkeyi kullanrlar. Arap Alevileri Arapa,dier Alevilerde, ibadetlerinde Trkeyi kullanrlar ama ilerideki blmlerde grlecei gibi Alevi Cemlerinde Kurandan sure ve Ayetlere rastlamak mmkn deil. Baz Alevi dedelerinin Cemlerde kullandklar Nur Suresi 34,35,36 ayetleri vardr bu Ayetler cemin ilk yapld dnemlerde yokken sonraki dnemlerde yada ksa bir sre evvel mi ceme girdi bu ayr bir tartma konusudur. Sadece bir surenin iki ayetinin ok az dede tarafndan okunmas belki de 1950 yllarndan sonra ehirlere inen Alevilerin Snnilere kar tedbir olsun diye okuduklar ihtimalini artrmaktadr. Alevilik, Mslmanlkla yada Hz. Ali ile balam olsa da insanln ve yaantsnn temelini oluturan olumlu her hareket bir Alevi retisinin zdr. Anadolu Alevilii Onikinci yzyl balarnda Anadoluya gelen Hac Bektai Velinin gr ve dnceleriyle ekillenmeye balad.Anadoluda slamiyetten nce yaanan inan ve kltrlerle birlikte yeni dnceler eklenerek bir sentez oluturuldu. Yeni oluan bu inan ve yaam biimi Arap kltrnden arndrlarak Anadoluya has bir yorum getirildi. Alevilik Din mi,Mezhep mi,Tarikat m ?

18

Mezhep ve Tarikat arapcada Yol ,Gidilen,tutulan yol anlamna gelir. Mezhep;nan ve tapnta Kuran, snnet ve kyas temeli zerinde oluturulan dnce ve inanma sistemidir. Kendine zg koyduklar yasa,ilke ve kurallarla yrr. Tarikat ise baz insanlara gre nsan tanrya ulatrmann bir yolu olarak kabul edilebilir.Tarikatta ama dinin zne ve dinsel derinliine ulamaktr. Birnevi olgunlama yoludur. Bu dnyaya pek nem vermeden nefsi eitmek,kalbi arndrmak olarak yola klmasna ramen On birinci yzyldan sonra tamamen farkl gr ve dncelerin eemenliine girmeye balad. Bu dnemden sonra adn duyuran ve geni bir toplumu ierisine almaya alan Tarikatlar, zellikle; Bektai, Mevlevi, Bayrami, Bedevi, Nakibendi, Celvedi, azili, Rifai, Kadiri,Halvetiler olarak n saldlar. Anadoluda Bektailik ve Mevlevilik daha yaygnd. Btn bu tanmlamalardan sonra biraz objektif olarak bakacak olur isek Alevilikin ne mezhep nede tarikata denk dmedii, hatta zdelemedii net bir ekilde grlr. Hatta hem tarikat hem de mezhebi aar. Alevilik: kendi balamnda ve kendi zgn koullarnda bir dnce, inan ve yaama yoludur. Eski tabirle bir yol ve yolaktr. Alevilii sadece bir Kltr olarak gremeyeceimiz gibi,sadece bir Felsefe olarak da gremeyiz. Alevilii bir yaam biimi olarak da gremeyiz. Alevilii sadece yorum olarak da grmemek gerekir. Hele hele srf bir inan biimi olarak da gremeyiz ama hepsini birden Aleviliin ierisinde grebiliriz. Alevilie bir Hukuk Manzumesi denmesi yanl olur mu ? elbette yanl olmaz. Alevilii bu saylanlarn tamam ile btnletirerek tarif edersek doru bir tarif olur. Tek tek ele alndnda hi de yanl olmaz ama eksik bir tarif olur.

19

Alevi kltr herhangi bir kltrn mal deildir. Yani sadece Trk kltr, Krt kltr deildir. Anadolu Alevi kltr randan, Hint, Arap kltrne, Orta Asya Trk kltrnden Krt kltrne kadar her kltrden payn hatta o kltrlerin gzelliklerini alarak farkl bir Kltr olarak ortaya kmtr. Ama ierisinde en fazla Eski Anadolu kltr var dediimizde yanl bir tarif yapm olmayz. Alevilii sadece bir Kltr olarak kabul etsek Snnilii de bir kltr olarak grmemiz gerekir ama birileri kalkar ve Snnilii bir inan olarak grr ve bunun dnda yaln bir tarifi kabul dahi etmezler. Aleviliin sava insan olma,insanlk haklarna ulama savadr. Tarih boyunca Alevilii slamdan saymayp slamln tesinde bir yere oturtmaya almlardr. Buda Alevilerin, Snni evreler gibi inanmad ve dnmediinden kaynaklanmtr. Sunni islamlk slaml tek bir kalptan, yorumdan sunmu; herkesin buna balanmasn istemitir. nanta. eliki ve koputa buradan balamtr. nk Alevilik inan anlamnda slamiyetin ierisinde deil tam tersine slamiyet Aleviliin ierisine girmitir. Aleviler dnd gibi yaamak ister, Snniler inand gibi yaamak isterler. Burada asl verilen mesaj; Alevi Dedeleri,Cem trenlerinde veya sohbet toplantlarnda bir konuyu anlatrken eksik ya da yanl syleyecek olsa halk bunun aklanmasn ister. Dedenin anlattklarndan ikna olmadka o gr kabul etmez. Snni bir vatanda,Camide verilen vaazda ne sylenirse sylensin kesinlikle mdahale edemez ve bunun doruluu kabul edilir ve byle olacana inand iin anlatld gibi uygular. aradaki fark bu.

20

Alevilik Belli bir zamanda,belli bir kuramc eliyle kurulan ve kendisini kurucusunun mr ierisinde tanmlayan bir dini deil,en az 1400 yl sren bir oluumun hayatn yaayan ve o hayat daha eskilere ait bin yllarn akli ve felsefi deerleriyle besleyip bezeyen, yaamn her anda ayr bir doua,her ikliminde ayr bir geliime ve her rknda ayr bir alglana sahiplik eden; Hamurunda hem ilahiliin hem de akln mayas bulunan bir inan ve yaam biiminin addr. Alevilik dinin domalarndan deil,kendi kendinden beslenir. Felsefesinin znde insan vardr. Tanry ykseltmeyi deil,insan tanrya ykseltmeyi amalar. Bu bir benlik sevgisi deil, insana yakr olann gereini yerine getirmektir. Alevilik, Allah sfatn insanda olan varl ile inand iin HAK-MUHAMMED-AL lsn hi dillerinden drmez. (Tanr,doa,insan temsil ettiine inanrlar) Tm dualarnda ,her trl yakar ve yaklamlarnda bunlar vardr. Baz Aleviler bu konuda farkl iddialarda bulunurlar; Kuran ve Ehlibeytine yce sevgi ve ballnn bir ifadesi olarak sregelmemektedir derler. Alevilik,zn insan sevgisinde bulan,Tanrnn insanda tecelli ettiini, Tanrnn zerresinden olutuuna inanan, onun iinde insann lmszlne inanan,inan birimine Alevilik denir. Alevilik Anadoluda yaayan topluluklar Anadoludan gelmi gemi birok dinlerlerden ve amanizmden etkilenerek slamiyetten de ok eyler alarak inanlarn farkl yorumlamlardr. Alevi Dedeleri ve Derviler gittikleri her yerde nan ve kltr alamaya alrken o yrenin kltrne ve yaam biimine kendi kltr dnce ve inanlarn katarak kabul ettirmiler. Buda zengin bir kltr mozaiini ortaya karm hatta ok farkl bir inan ve dnce biimi bile denebilir.

21

Baz yazarlar yada aratrmaclara gre ; Hz. Muhammedin lmnden sonra hilafet kavgas balam ve Mslmanlar ikiye ayrlmlar. Snniler ve ia. ialk Arap yarmadasndan Suriye, Irak, Msr, Fas, Endonezya, Trkistan,rana kadar yayld. Bu blgedeki halk bir taraftan bu inan kabul ederken dier taraftan da eski inanlarnn bir ksmn ve milli kltrlerini de yaatmaya devam ettiler. ran blgesinde Zerdtlk, iilii etkilerken Anadoluda amanlk (amanizm) hakimiyetini srdrd. Gerek Anadoludakiler gerekse ran blgesindeki iiler, Ali sevgisini kaybetmediler. badet ve inancn ekillenmesi burada daha da belli olmaya balad. Anadoluda yaayanlara Anadolu Alevileri, ran da yaayanlara ii,ia dendi. ii,ia bir taraftan Snni slamn basks ve devlet desteiyle snniletirilmeye baladlar,dier taraftan da eski gelenekleri ve inanma biimleriyle Anadolu Alevilerinden de, Snnilerden de baka bir biim alm oldular. iiler;Anadolu Alevileriyle Hak..Muhammed.Ali sevgisinde beraber, Snnilerle vakit namazlarnda,Ramazan orucunda, Hacda ve zekatta,ehadet kelimesinde bir oldular. Anadolu Alevileri (Sunni slamn etkisi altnda kalanlar hari) Be vakit namaz klmazlar, Ramazanda oru tutmazlar (Muharremde on iki gn ve gnde Hzr orucu tutarlar, hicri ylbalarnda bir gn Gagant orucu tutarlar), Hacca gitmek ve zekat yoktur. Zekat karl zaten yardmlama temel kouldur. Aradaki fark ortaya bylece kmaktadr. Alevilik,Hz. Aliyi rehber, Hac Bekta- Veliyi Pir kabul eden, geleneksel Aleviliki hogr temeli zerinde yeniden yorumlayarak slamlk ncesi kltrleriyle youran, Anadoluya zg dinsel-siyasal-dnsel inan sistemidir. Kimilerine gre Aleviliin ortaya k Hz.Muhammedin lmyle balar (632).

22

Kimin halife olaca konusunda Mslmanlar ikiye blnmler. Hz. Peygamberin soyundan gelen Hz. Alinin halife olmasn isteyenlerle, Ebubekirin halife olmasn isteyenler olmutur. Hz. Alinin Halife olmasn isteyen Aleviler, Hz. Peygamberin veda hutbesini esas alarak,onun bir emri ve arzusu olduu gerekesiyle Hz.Alinin halife olmasn istemektedirler. Bu ihtilaflarla birlikte yzyllardr var olan Alevilik yeniden ekillenmeye balad demektedirler. Alevilik,Hnkar Hac Bekta- Velinin Anadolu topraklarnda yourup olgunlatrd her trl haklar ve bilimle donatt bir ahlak ve kltr hazinesidir. Alevilik; Orta Asya, n Asya,Orta Dou ve Mezopotamya kkenli birok din,inan,reti ve kltr mirasnn,Anadoluda uzun bir srete,deiik sosyo-ekonomik ortamlarda yeniden yaplanmasyla kendi kendini yaratm, badatrmac, sezgici ve kamu tanrc(panteist) bir inan sistemidir. Alevilik;tanry,evreni ve insan kendince alglama ve yorumlama biimidir. Alevilik,kendine zg bir dindir diyenler daha da oalmaya balad. Alevilikle slamiyet arasndaki ba ise bilim adamlar veya aratrmaclar tarafndan tamamen farkl bir tez olarak ortaya atld. Alevilik slam i yada slam ddr. Bu konuda Aleviler ikiye hatta e blndler. Alevi rgtlerinden bazlar Aleviliin slam d olduunu savunmaktadrlar,bazlar ise Aleviliin slamiyetin kendisi olduunu savunuyorlar. Sokaktaki Alevi vatandalardan sorulduunda nasl cevap vereceini bilmemektedir. Hangisinin doru olduunu bilmiyor ama babasndan,dedesinden rendii ile de tarif edememektedir.

23

Anadolu Alevilerinde Tevella ve Teberra sz olduka nemlidir. Tevella ; Hz.Ali ile ocuklarn sevmek,onlar sevenleri de sevmek. Teberra ; Hz.Ali ve ocuklarn (Ehlibeyti) sevmeyenleri sevmemek. Anadolu Aleviliinde Hz.Ali ve evlatlarnn yeri hibir zaman doldurulamaz. Hilmi Dedebabann Aynay tuttum yzme,Ali grnd gzme szyle Hz.Alinin tanrsallatrlmaya gtrmesine mesajdr. Bazlarna gre! Alevilik, On iki imamlarn erevesini izdii ve Horasan pirlerinin elinde,ozanlarn,dervilerin dilinde,saznda,sznde, Hac Bekta-i Velinin retisinde bir inan biimidir. O nedenle ahlak Aleviliin temel tadr. Alevilik Hallac Mansur, Nesimi,Pir Sultan Abdal, eyh Bedrettin , Baba lyas, shaklarn ve tm Anadolu aydnlarnn birletii ve insann insan tarafndan smrsn ortadan kaldrmay amalayan bir kltr mozaiidir. Bir siyasi akmdr. Bir yaam biimidir. Alevi retisinde baz kurallarda sralanmtr. Bunlar blgelere ve zamana gre deimi yada deitirilmitir. Bir benzetme olarak grmemek gerekirse yle zetlenebilir: nsan kendi kendine geree eremez. Bilimsel almalar nda gerek Alevi retisini renmeli ve hurafalardan ayklayarak gerek inancn yaamaldr. Alevilikte aamal eitim ve Alevilii yaama vardr. Bu eitim ekline Drt Kap denilmektedir. kaplarn evveli eriat, Tarikat,Marifet sonu Hakikattr. Hakikat bir hazinedir. Mrit peinden gitmeyenler bu hazineye ok zor ularlar yada ulaamazlar. Drt Kapy ileride daha geni bir ekilde ele alacaz ve Aleviliin gerek tarifi ortaya kacaktr.

24

Alevilik Yolu; Candan,batan gemeyi gerektirir. Sknts, gl oktur. Yola giren kii,Eri Hak bilecektir. Erde Hakk grecektir. nsan tm kerametlerin kaynadr, tm kerametler insandadr. Yola giren kii, bakasn artp incitmeyecek, Bakasnn hatrn ykmayacaktr. Gnl krmayacak, gnl yapacaktr. Bu yolun yolcusu rzasz lokma inemeyecektir, Bakalarna yedirecek,bakalar ile birlik olacaktr. Mrit kayrlacak,hakk ayrlacaktr. Eve gelen misafir (mihman) ba stnde tutulacaktr,nk mihman Alinin kendisidir. Burada zerinde durulacak asl konu Alevilerin insana ve yola bakdr. Yolun skca korunmas edas ortaya kmaktadr. Pir Sultanm Haydar unda, ok keramet var insanda, O cihanda bu cihanda Aliye saydlar bizi. Alevilik,bir hak mcadelesinin kaynan oluturmaktadr. Dikkat edilecek olursa Kerbel hakszln, yolsuzluun, basknn semboldr Bu yzden bir ok Alevi bilerek veya bilmeyerek Kerbela ile Hz.Hseyini birletirmi. Aleviliin temelini oluturan ve Hz. Hseyinin babas olan Hz.Alinin bile zaman zaman nne geirmilerdir.(Hz.Hseyinin hakl davas karsnda dik duruu ve direnci Aleviliin zn oluturur) Aleviler her frsatta Ya Ali diyerek Hz.Aliye yalvarrlar ama Cemlerde ve dier ibadet zamannda Hz. Hseyin ve Kerbelay dillerinden drmezler. nk Hz. Hseyin zdrap eken, hakkn yerine gelmesi mcadelesini veren, hakk iin bile bile lm tercih eden bir semboldr. Kimilerine gre balangta tamamyla dinsel-siyasal nitelikte olan Ali taraftarl yada Ali yandal, Hz. Alinin haklln kabul edenler olarak iilik, ia, ia-i Ali, Aleviye yada Alevilik

25

adlaryla yaylmaya ve glenmeye balad. Bu arada Kuran daki Ayetlerin bir ok anlamlarnn olduunu bunu herkesin zp yorumlayamayacan iddia edenler btinilik temeli zerinde,vahdeti vcut ve ruh g felsefesiyle btnleti. Yayld blgenin inan,gelenek , grenek, rf, anane, uygarlk dzeyine ve yaadklar corafyaya gre ayrmaya baladlar bu ayrmalar gnmze dek geldi ve devam etmektedir. Bu farkllklara daha sonra deinilecektir. Bu kadar ayrlmalardan sonra Alevilik tek bir kalptan yorumlanmad ve kendi ierisinde btnlk gsteren dnsel bir akm durumuna gelmedi tam tersine daha oald ve geliti. Bunu gremeyen bu toplum dini eitlik temeline dayal,snfsz yada snflarn yeterince ekillenmedii toplum insanlarn kucaklayacak biimde, ibadet biimleri ve inanc yeniden yorumlanmaya baland. Aleviliin douu,slamiyetle tanmas,Anadolu Alevilii adyla btnlemesi ve gnmzde Aleviliin bilimsel olarak ele alnmas,hatta bu konuda almalarn devam etmesi Alevilii tarif etmede ayr bir boyut kazandrmaktadr. te bu yorumlan biimine Anadolu Alevilii, yorumlayanlara da Anadolu Alevileri dendi. Alevi-Bektai topluluklarnn insan merkezli dnce sistemleri ve Tanr sevgisine dayal inanlar felsef derinlie sahiptir. Bu derinlii anlamak iin genel olarak felsefe,zet olarak da tasavvuf felsefesinin bilinmesi gerekir.(Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Dergisi, K98/8) Aratrmac Ayhan Aydnn Hseyin Bal ile yapt bir syleide sorduu bir soru zerine Anadolu Alevilii, temel zerine oturmutur; Birincisi,slamn Ortodoks olmayan bir yorumudur. Baka deyile, Kurann batni yani sufuce yorumudur. kincisi,Trk Kltrdr.

26

ncs ise Trklerin slam kabul etmeden nceki inanlar (Gk-Tanr, amanizm, Zerdlk, Mani dini vb.) Esat Korkmaz,Anadolu Alevilii adl yaptnda AlevlilkBektailik dncesini ayr bir Din olarak n plana kartmakta. Kitabn nsznde; Bu rn,bilimsel kayg srekli canl tutularak Anadolu Aleviliinin felsefesine-inancna-retisine ve erknna ynelik bir almadr. Anadolu Alevilii bilge olarak karmza kan bir eren felsefesidir, bu anlamda vahiy d felsefi bir dindir;bir eren retisidir, bu anlamda bilimsel bir kuramdr. a) Anadolu Aleviliinin bir felsefi din,bir bilgelik retisi olduu kantlanmaya.... b) Kantlamaya kout olarak insan-evren-tanr konusundaki inan tasarmlarna esin oluturan, ncel ve belirleyici, doal olarak sonsuza dek de yle kalacak olan nesnel tasarmlar yakalanmaya ve yorumlamaya.... diyerek yeni bir boyut kazandrmaya almaktadr.

c)

Alevilik slam ii,slam d tartmalar yaplrken slam anlay ile Alevilik arasndaki farkllklar ok iyi irdelenmelidir. slamiyet Hz. Muhammedi son peygamber olarak kabul ederler. Baz Aleviler on ikinci imam olan mam Muhammed Mehdinin tekrar geleceine inanr ve onun gelmesini beklerler. Son dnemlerde MSLMAN ALEVLER diye bir Alevilik tarifi yaptlar. Krt Alevisi,Trk Alevisi.Arap Alevisi,Tatar Alevisi. Alevi slam,Snni slam slam ii ,slam D, derken bakalm Mslman Alevilerden sonra hangi Alevilik kacak onu greceiz. Btn bu tariflere ve yaama bakldnda Aleviliin slamiyetten uzak,hatta islamiyete uymayan bir ibadet ve yaam biimi

27

olduunu grrken Aleviliin ierisinde slamiyetten alntlarn olduka fazla olduunu gryoruz. Asl olan Alevilikte Ali anlay ve Alevi inanc ierisinde da vurulmayan ve srr hakikat kaps denilen ve o seviyede Alevilii yaayanlarn Aliyi Hak bilmesi ve Tanr anlaydr. KIZILBALIK Kzlba;Kzlbalkla Alevilii farkl alglayanlar vardr. Bunu ok datmadan gerek anlam ile ortaya konulmal. Bazlarna gre ah smail zamannda kullanlan balktan gelmektedir. Bu balk On iki keli ve zeri krmz bezlidir,oniki ke On iki imamlara olan ball, krmz bezde imamlarn aktlan kanlarnn ba tac olarak kabullenilmesi ve her an hatrlanmasdr. Bazlarna gre Hz.Ali savata bandan yara alnca kafasna takt balk kan olmu ve bundan sonraki savalarda Hz.Ali taraftarlar balklarn krmz olarak kullanmlardr. Bir bakalarna gre Yavuz dneminde Anadoludaki birok Trkmen aireti ah smail tarafna geerken bunu engellemek iin uygulanan bir taktiktir. Kzlbalarn Ana, bac tanmadklar, namus mefhumu olmad, kestiklerinin yenmeyecei, inansz olduklar anlatlarak dier Trkmen boylar Alevilerden-Kzlbalardan soutulmaya allm, bunun yan sra Alevileri zorlamak iin de Kzlbalar Tavann etini yemezler,getii tarlalar yedi yl ekmezler diyerek olumsuz dedikodular retmeye balamlar. Tamamen Dalk alanda yaayan Alevilerin Orman arasnda az bir arazisi var onu da bu inanla ektirtmezlerse ki bu mantkla hareket edilecek olunursa ksa zamanda her taraf Tavan dolacak, zaten orman blgesi de ,Aleviler tarm brakacaklar yada Yavuz tarafna eyvallah edeceklerdir. te bu politika bir hayli tutmu ama iin z bunlarn birer samalklarla dolu olduudur.

28

Aleviler tavan eti yememiler ama onlarn syledikleri gibi tarlalarn ekmeyip bo brakma gibi bir dnceleri olmam. Bazlarna gre yedi Peygambere yedi ayr Ta geldi. Hz.Ali Peygamber olmad halde Hz.Ali ye de ta geldi. Dierlerinin renkleri ayr ayr iken Hz. Ali ye gelen Ta krmz renkli idi. Bu yzden Hz.Ali ye Kzlba dendi. Daha sonra ki savalarda Hz.Ali taraftarlar krmz balk kullanmlardr. Bu yzden bunlara Kzlbalar denilmitir. Aratrmac yazar Fransa Strasbourg niversitesi Trkoloji Profesr rene Melikof, Kzlbalkla Alevilii ayn grmekte ve Kzlba tabirinin 1460 ylnda doup 1488 ylnda ve ok gen yata (28) ldrlen ah smailin babas eyh Haydar zamannda ortaya ktn iddia etmekte ve yle yazmaktadr. 15.ve 16. Yzylda Kzlbalar,ilk Safaviler olan eyh Cneyt, Haydar ve ah smail taraftar Trkmen boylarydlar. Krmz bir serpu giyiyorlar,bunun iin de onlara Kzlba deniyordu. Fakat Kzlba szc, yzyllar ierisinde kltc bir anlam alm Celali syanlar olarak bilinen dinisosyal bakaldrma hareketleri dolayisiyle de Kzlbalk dinsiz, asi anlamnda kullanlmtr. Ltf Kaleli ye grede 17. ve 18.yzyl balarnda Kzlba deyimi yerini Aleviye brakm olmasda bundandr demektedir. Ancak Alevi szc 9.yzylda kullanlmaya balanmtr. Kzlbalk : Seluklulardan bu yana Anadoluda bir inan kurumu olarak yaayan kzlbal,iilik kolu olarak rana balamaya alanlar vardr. Bunun gerekle alakas yoktur. Anadolu topranda inan, gelenek ve grenek temelleri zerinde geliip ekillenen bir sentez olarak,bir Alevilik olarak deerlendirmek daha doru olur.

29

Baz yazarlara gre Alevi-Bektailerde renkler nemlidir. Beyaz Hz.Muhammedi, yeil ( Tarikat rengidir) Ali soyunu, siyah Hz.Fatmay, ak yeil-sar Hz.Hasan, ak krmz ile yeil, pembe Hz.Hseyini simgeler.Hz.Ali savalarda krmz, dier gnlerde beyaz sark balard. Hz.Ali askerlerine de krmz sark giydirdii iin Kzlba denilmitir. Tarihteki Kzlbalk gnmzde ok farkl boyutlar kazand. Bir ok Alevi ,Aleviliini gizlerken imdi ayrcalkm gibi Aleviyim de demiyor Kzlbam diyor. Kimi yerlerde bir Aleviden;Kzlba msn diye soruyorlar. Burada ama insanlarn kim olduklarn Rahatlkla syleyebilmesine olanak salamaktr. Ama baz Aleviler bunu kar uruna kullanmaya kalkarsa bunada kimsenin izin vermeyecei bilinmelidir. Birok aratrmacya gre Osmanl dneminde Alevileri kt gstermek iin yollar aranrken (Direk hedef almay gzlerine kestiremedikleri iin)Kzlba szc ile yola ktlar. I.Selim tarafndan ahkulu isyanlar srasnda (1511-1512) Mft Hamzaya verdirdii fetvada Kzlbalk, Rafizi ve Mlhid deyimleri ile e anlamda kullandrlmtr. Bundan rahatszlk duymayan Kzlbalar; Yrei da,bar kzl yakut gibi kan olmadan, Kzlba olmak kimsenin haddi deildir. diyerek kzlbalklaryla iftihar ediyorlar. Kzlbalar (Aleviler) hala Rafizilikle sulanrlar. afii Mezhebinin kurucusu mam afii de bir dnemler Rafizilikle sulandnda Ben Aliyi severim. Bu nedenle bana Rafizi diyorlar. Eer ben Rafizi isem, bilin ki Tanr da,Muhammed ve Cebrail de Rafizidir. demitir. Bundan kan;Kzlbalar Alevilerin kendisidir. Biribirinden ayr deil. Bir ok yazar,Alevilerle,Bektailerden ayr birde Kzlba topluluunun olduunu yazmaktadrlar hatta baz Fakltelerde Alevilik-Bektailik ve Kzlbalk konusunda aratrma

30

balatlmtr ama bunlarn biri birlerine kartrlmadan anlatlmas istenmektedir. Burada verilmeye allan,bunlarn tamamen farkl konular olduunu kabul ettirmektir. Cafer Tan, Dvaz adl iirinin bir blmnde Kzlbal ile ilgili iddiasnda; Ta ezelden bize dersiz Kzlba Seviniriz biz buna etmeyiz tela Hasan ile nu ettik zehiri elmas tik dolusunda seyranmz var Ne kadar zem etsez bizi yeri var Her cevri cefaya olduk grftar Belayi mhnetle yklenmi katar Hseyine ular kervanmz var Caferin secdesi bunlara mdam Sizinki kuru duvardr ey ervah ham Dman ehlibeyt Kfe ehli am Size lanet okur lisanmz var.(tamam 12 kta) Derken Kzlbal ile vnmektedir ama birok yerde hala Kzlbal kltc ve hakaret olarak sayanlar vardr. Gidi Yezit bize Kzlba demi, Meer h sevdi dese yeridir. Yetmi iki millet sevmedi mi ah, Biz severiz ah Merdan Alidir.

Pir Sultan Abdal,Alevi-Bektai olarak kendisini nasl Kzlba olarak tanmlyorsa tm Alevi-Bektailerde yle tanmlamakta drlar.

31

Bugn Aleviler denilen bu toplulua her dnemde ve blgede farkl isimler ve unvanlar verilmitir. Aleviler,Kzlbalar,Rafiziler,Mlhidlergibi.

BEKTALK Aleviliin bir kolu gibi kabul edilen Bektailik , Hac Bektai Veliden yaklak ikiyz yl sonra Balm Sultan tarafndan ortaya atlm ve zellikle ehir merkezlerinde ve Anadolunun

32

bat yakasnda ve Balkanlarda arlk kazanmtr. Bektailik bir tarikat tr. Bu tarikat ehir Alevilerinde daha ok nem kazanmtr. Bu yzdende Anadolu Alevilerini, Bektailer ve Kzlbalar diye ayrmaya balamlar. Bektailik bir Alevi retisi ise aslnda tm Anadolu Alevileri de Bektaidir. Ama Balm Sultan Osmanl ynetimi tarafndan grevlendirilerek Bektailii yaygnlatrld iddia edilmektedir. Bu yzden de Bektailik farkl alglanmalar beraberinde getirmektedir. Anadolu Aleviliinde ocak dedeleri ve Babalar vardr. Ocak dedeleri Hac Bekta Veliyi pir kabul eder,onun retisini srdrrler ama Dedelik babadan oula devrolunur. Halbu ki Bektai tarikatlarnda biraz sonra deineceimiz babalar vardr ve bunlar seimle postniin olurlar. Anadoluda ehirde yaayan ve Alevilie scak bakan yada benimseyen insanlar kendilerine Alevi dedirtememiler. nk Aleviliin yaylmasn ve bymesini istemeyen Osmanl Hkmdarlar Dede diye halkn ierisine srdkleri bir ksm insanlara Sonradan Alevi olunmaz, Alevi doulur dedirtmiler ve saf,iyi niyetli baz Alevi Dedeleri de ayn iddia ile bunun propagandasn yapmlardr. ehir Alevilii (Bektailik) kendini yenileyerek yaylmaya balam Bektailik, Tarikat olarak yerini korumaktadr ama gnmzde ska bahsedilen dinci,yobaz,gerici bir tarikat olarak deil. Aydn, Demokrat ve gnn artlarna uygun bir yaam biimini kendisine ilke edinmi, yeni nesile an gereklerine gre yolunu, erkann retmeye alan bir biimdir. Bektailik,Hac Bekta- Veli (1209-1271) adna kurulan. Hz.Ali ve On iki mam sevgisine dayanan, olgunluk, eitlik, zgrlk ilkeleriyle belirgin bir yaama biimidir.(Tarikattr.) Bektailiin nemli ikinci ismi Balm Sultandr.

33

Uluda niversitesi lahiyat Profesrlerinden Sleyman Uluda, Ehl-i Hakk bir eit ran Bektailii Alevlii olarak grdn belirterek, Bektailik ve Alevilik,Anadoluda sadece Trklere zg bir hareket deildir. Krtler arasnda da % 30 orannda yaygndr. demektedir. Halbuki ranla Anadolu Alevi-Bektaileri arasnda dedii bir ba kurmak olas deildir, ancak Krt Alevilerinin tamam kendilerini Alevi-Bektai-Kzlba olarak tanmlarlar. Yazar Anton Jozef Derl,Anadolu Alevilii adl kitabnda(s.34) Bektailii Ana hatlar ile 4 temel retisi ile tanmlamaktadr. 1-Sdr teorisi (Btn varlklarn Tanrdan,ondan bir ey eksiltmeksizin kmas) 2-Kmil insan teorisi 3-Ali Ak 4-eriatn reddi(onun yerine eski Trk toplumunun sosyal kurallar geerli saylr) Baz blgelerde,Hac Bekta-i Veliden sonra Alevilii kabul edenlere Bektai denir derler. Yani Alevi anadan,alevi babadan olanlar Alevi,Sonradan Alevilii kabul edenlere de Bektai denir diyenler vardr. Halbuki Aleviliin nceden sonradan diye ayrm yaplamaz. Bu nanc,bu Kltr,bu felsefeyi,bu yaam biimini kabul eden ve yaayan,yaatan herkes kendini Alevi-Bektai ve Kzlba olarak tanmlayabilir. Alevilikte olduu gibi Bektailik konusunda da olduka farkl tanmlamalar yaplmaktadr. Bektailikte : Cihad- ekber = en byk sava ile megul olmak. Yani : Nefislerine hakim olmak,sevgiden baka her eyden elini ekerek btn gnlleriyle Ehlibeyti seven insanlardr.

34

Bu sevgi bir insan sevgisidir. Hogr sahibi insan olmadr. Bu hogrlerinden dolay Bektaileri nkteli,anlaml ve gldrye dayal mesajlar ieren sz ustalar olarak kabul ederler. Hazr cevap derler. Bektailiin asl : Doruluktur. Cevheri : Yumuak huylu olmak. Hazinesi : Bilgi,kemali,marifet sahibi olmak. Meyvesi : Dostluk ve sevgidir. (Bektailik,Alevilik nedir,Bedri Noyan dede.s.11 Bektailikte Babagan Kolu olumu ve bu koldan Posta oturan Mridler tarih ve vefatlar. Posta Oturuu Vefat 1-Sersem Ali Baba 1542 1569 2-Elcah Ahmed Ali Baba 1569 1569 3-Dimetokal Ak Abdullah Baba 1569 1596 4-Dimetokal Karar Halil Baba 1596 1628 5-Dimetokal Elhac Vahdeti Baba 1628 1649 6-Elhac Seyyid Mustafa Dedebaba 1649 1675 7-Birecikli Seyyid brahim Agahi Dedebaba 1675 1689 8-Urfal Seyyid Halil brahim Dedebaba 1689 1714 9-Serezli Hac Hasan Dedebaba 1714 1736 10-KrmlHanzadeMehmetKlhani Baba 1736 1759 11-Dimetokal Seyyid Kara Ali Baba 1759 1783 12-Sinoplu Seyyid Hasan Dedebebe 1783 1790 13-HorasanlHacMehmetNuri Dedebaba 1790 1799 14-KalacklSeyyidHalilHki Dedebaba 1799 1813 15-Sivasl Mehmet Nebi Dedebaba 1813 1834 16-Merzifonlu Hac brahim Dedebaba 1834 1835 17-VidinliSeyyidHacMahmud Dedebaba 1835 1846 18-Sofyal Saat Ali Dedebaba 1846 1848 19-orumlu Seyyid Hasan Dedebaba 1848 1849

35

20-Yanbolulu ElhacAliTrabi Dedebaba 21-Selanikli Hac Hasan Dedebaba 22-Konyal Perian Hafz Ali Dedebaba 23-Elhac Mehmet Ali Hilmi Dedebaba 24-Hac Fevzullah Dedebaba 25-Salih Niyazi Dedebaba 26-Ali Naci Baykal Dedebaba 27-Salih Bedri Noyan Dedebaba

1849 1868 1874 1879 1907 1913 1941 1960

1868 1874 1879 1907 1913 1941 1960

YENER OCAI Osmanlnn, kurulu dneminde Alevilerle aralarnda hi bir sorun olmad bir ok Tarihi tarafndan dorulanmaktadr. Baz kaynaklar Sultan Orhann annesi Mal Hatun un, Alevi babas Edebalinin kz olduunu bu yzden balangta Alevi taraftar yada yanls olmasnn doal olduunu yazmaktadrlar. Osmanl hkmdarlar kendilerini ve lkeyi i ve dtan gelecek tehlikelerden korumalar iin salam, gvenilir sadk bir kuvvete

36

ihtiya olduunu bununda en iyi ekilde Alevi-Bektai toplumundan oluacan grmler. Yenieri ordusunun savaa giderken ve bir ok yerde okuduklar glbankta ballklarn dile getiriyorlar. Allah Allah eyvallah Ba ryan,sine pryan,kl al kan Bu meydanda nice balar kesilir hi olmaz soran Eyvallah...Eyvallah Kahrmz klcmz dmana ziyan Kulluumuz padiaha ayan ler , yediler ,krklar Glbank Muhammed,Nuri Nabi,Keremi Ali Pirimiz Hnkarmz Hac Bekta Veli Demine devranna hu diyelim Huuuu
(Gla z,Yenieri - Bektai likileri ve II.Mahmut adl kitabnda Osmanl devleti kurulu aamalarnda Yenieri oca kurulurken bu iki kurum biri birleriyle ilikilendirilmitir. Yenieri oca Bektailike kutsanmtr demektedir.)

Yenieri ocann oluumunda Bektailerin nemi bykken Yenieriler olduka gl bir konumdayd. Yenierilik cazip olunca herkes Yenierilie girmek ister. Bunun iin Padiahlar tarafndan Fermanlar yazlarak torpil olunmaya balam. Bu konuda inanl,mcadeleci olmayan insanlar devreye girince Yenieri oca lakalamaya balyor. Bir sre sonrada mecburen kapatlyor. Osmanl dneminin padiahlar iktidar kavgas verirken bir yandan da snf kavgalar su yzne kmaya balad. Bunun en ak rnei Yldrm Beyaztn oullar Musa elebi ve Mehmet elebi arasnda kan kavgada Alevi Bektailer Musa elebiyi desteklemilerdir. Bunun zerine Musa elebi eyh Bedrettini Kazaskerlie getirir ve dier Osmanl ileri gelenleri ile ters

37

dmeye balar. Ezilen yoksul kyller ve kk esnafa,hara veren dier esnaf gurubuna destek olan eyh Bedrettin ayn zamanda Alevi Bektai dncesini de savunur bir makamda oturmaktayd. Alevilerin ska kullandklar Yarin yanandan gayr her ey ortakdncesi bu mcadelede temel ilke edinilmi ve eitlik ilkeleri yaatlmaya allmtr. Alevi-Bektai destekli Yenieriler drst,alkan ve zveriliydiler. Her frsatta Biz Hac Bekta- Velinin keiyiz derlerdi. Ball sonsuzdu. Ynetimin dediklerini harfiyen uygulardlar. Ddeman- Bektaiyan, Zmre-i Bektaiyan,Aayan- Bektaiyan ve Gruh-i Bektaiyan diye arlrdlar. Yenierilerde rtbelilere Ocak Aalar derlerdi.

Ocak Aalarnn rtbeleri yle sralanmaktayd. Katip Aa, Solakba aa, Yayaba aa, Kethda aa, Baavu aa, Haseki aa, Turnacba aa, Saksoncuba aa, Zaarcba aa, Kul Kethdas aa,Sekbenba Aa, Yenieri aas. te bu yzden Osmanl paalar zaman zaman Anadoluda meydana gelen Kzlba veya benzeri ayaklanmalarda srekli Yenierileri kullanmlardr. Bunu en bariz rnei ah Kulu ayaklanmasnda ve ah Kulu taraftarlarnn topluca katledilmesinde grlmektedir.

38

II.Mahmut, Yenieri ocan kaldrdktan sonra btn Bektai dergahlarn ve tekkeleri yakp yktrm. Buralarda bulunan Dervileri srgne gndermi hatta bazlarn da idam ettirmi. Hac Bekta- Veli Dergahna bile el atan II.Mahmut 1827 ylnda Veliyddin Efendiyi Nakibendi Tarikat kurallarna gre dergah yrtmek zere grevlendiriyor. Buda yetmiyormu gibi Dergaha Postniin olarak Nakibendi eyhlerinden mehur Mehmet Sait Efendiyi grevlendiriyor. Hacbekta ilesine yerleen, Mehmet Sait Efendi kendisi iin 1827 ylnda yaptrtt Hac Bekta- Veli Klliyesi ierisindeki Camii grenler bugn u tepkiyi gsteriyorlar. Baknz btn ulularnzn ve byklerinizin bulunduu dergahlarda mutlaka Camii vardr. Demek ki yakn tarihe kadar sizin bykleriniz Camiye gidiyor ve be vakit namaz klyorlard. demektedirler. Bu gn Diyanet leri Bakan da ayn eyleri sylemektedir. Halbuki ayn dnemde Hac Bektata olduu gibi Hasan Dedede, Abdal Musada, Karaca Ahmette,bir ok Alevi kylerinde ayn Camileri yaptrdlar ve Alevilii asimile etmenin en kolay yolu olarak ta bu yolu setiler. Aleviler birok defa kyma uradlar. Kanuni ve III.Murat dneminde grdkleri unutulmayacak kadar ac ve nemli idi. Alevilerin rahatlkla tannmas ve dier halktan kolayca ayrt edilebilmeleri iin kzgn demirlerle alnlar yada yzleri daland. Buda yetmiyormu gibi Girit ve Kbrs Adalarna srgn edildiler. Yavuz dneminde ok sayda Aleviler katledildi. Bu rakamlar krk bin olarak kaytlara geti ise de seksen bin ile yzbin civarnda Alevi katledildii sylenmekte ve yazlmaktadr. XVII. yzylda Aziz Mahmut Hdayi,dnemin padiah I. Ahmete bir rapor hazrlyor ki Alevilerin Snnilemesi konusunda Mutlaka her Alevi kyne bir Snni din adam atanmal ve ocuklara Snni usullere gre bilim ve din eitimi verilmeli.

39

Aleviler buna izin vermezler ise gerei yaplmal(ortadan kaldrlmal),Kzlba tekkeleri mutlaka kontrol altna alnmal.. Yenieriler tarihi iyice incelendiinde Ocan kurulmas ile gelimeler tamamen biri birine ters dmektedir. Bunun altnda yatan gerek Alevilerin balldr. Bu ballk yle bir hal alm ki Osmanl ynetimi ile ters den Aleviler karlarnda Yenierileri bulmulardr. Kuyucu Murat (Paa), piramit yaplmasn hem de Celalilerin kafalarndan yaplmasn istemi ve bunun iin 20.000 Celalinin kafalar kopartlm ve zalim Kuyucu Murat (Paa)nn adr nnde piramit yaplm. Bunda yine Yenieriler kullanlm. ah Kulu ayaklanmasnda Yenieriler yine sahnede. Yenierilerin en gl dnemlerinde yenieriler iin Kazm Baba yle demektedir. Hac Bekta Pirimizdir yrtr cansz duvar Orduya etti dualar himmetidir bimar anldr Yenieriler daima hret iar Peneli bayra bir de Kara Kazan yadigar. Yedi iklim drt cihette satveti nvan var Balarnda hazreti sahip kran pr ehriyat Kahramanlktr iar Ordumuz dehet nisar Cahid-i fillah olup Kffar etmi tarmar Malik-i Milk-i Krm fermanberi her bir diyar Hakim-i Hind- Buhara det-i Kpak Kandehar Msr-u Sudan ile marib hem bilad- Zengibar Kahr- hasm etmek Aliden bize kald yadigar Dedi Arslanm Alisin ismin olsun bergzar Fatih-i Hayber Emir el Mminin Dldl ivar La feta illa Ali l seyfe ill Zlfikar

40

Btn bu belge ve bilgilere ramen ortada ok farkl bir gerekle kar karyayz. Aleviler ve kyller Osmanlnn bask ve zulm karsnda Yenierilileri bulmulardr. Yenierililer Osmanlnn saray koruyan askerleridir. Yine Osmanl dneminde Bektai Dergahlarnn dald blgelere bakldnda Balkanlarda ve Balkanlara yakn blgelerde olduunu gryoruz ve bu dergahlar Osmanl tarafndan ynetilmi ve son derece arpk bir tablo ortaya kartlyor. Yazar Mehmet Bayrak, Bektailiin tamamen Osmanl tarafndan ortaya atldn ve bu konuda da Balm Sultan grevlendirilerek Alevilere kar farkl bir yap ortaya koymasdr. MAM CAFER SADIK MEZHEB Anadolu Alevileri mam Caferi Sadk mezhebine bal olduklarn sylerler. mam Caferi Sadk(699-765) On iki mamn altncsdr. Beinci mam Muhammed Bakrn oludur. Bilgisinin derinlii ile Oniki mamlar arasnda nemli bir yeri vardr. mam Caferi Sadk, inanlarn dzenli bir biimde anlatmas, grlerini belli kurallara balamasndan dolay ia nn bir mezhep olarak kurucusu saylr. Kelam ve hadis dallarnda ok iyi bir eitim grm,dedesi Zeynel Abidinin ve babas Muhammed Bakrn yetitirdii bilginlerinin banda gelir. bn-u Hallikan,Vefayetlayan adl yaptnda mam Caferi Sadk hakknda mamiye mezhebine gre, On iki imamdan birisidir. Ehlibeyitin byklerinden olan mam Caferi,doru szllnden dolay,es Sadk lakabn almtr. stnl anlatmaya gelmez. Byk kimya alimi Cabir bin Hayan onun rencilerindendir. Yazd bir vakalk kitapta Cafer es Sadkn be yz adedi bulan risalelerini toplamtr.

41

Hanefilik mezhebinin kurucusu mam Ebu Hanife ve Maliki Mezhebinin kurucusu mam Malik de mam Cafer es Sadkn rencileridir. Baz aratrmaclar mam Caferi Sadktan sonra ia (Ali taraftarlar) kendi ilerinde blnmeye balamlardr demektedirler. Blnmelerden sonraki siyasi dnce ve yaam biimi fark gnmze dek srm ve bu gn de gncelliini korumaktadr. ia ile Anadolu Alevilii arasnda fark incelenecek olursa : Anadolu Alevilii Taassuba kar, Demokrasiye ve nsan haklarna zellikle kadn haklarna saygl, Laisizme bal, ia bunun tam tersi, Kat eriat, Kadn araftan kartmayan hatta her eyden uzak tutmaya alan bir dnce ve uygulamaya sahiptir. Caferi Mezhebi iin be ilke saptanmtr. 1)Tevhit(Birlie inanmak ) ; Tanr yaratcdr, tektir, orta ve benzeri yoktur. Onun birliine inanmak. 2) Adil ( Adaletli olmak ) ; Yarattklarna asla zulm etmeyen, eksik sfatlarndan arnm,her konuda adil olan Tanrya uymak. onu rnek alp insanlara adaletle yaklamak. 3)Nbvvet (Peygamberi tanmak ) ; Ulu tanr, kullarna doru yolu gstermek,onlar her iki dnyada mutlu klmak iin yz yirmidrtbin Peygamber gndermitir. Birincisi Adem,sonuncusu Hz. Muhammed bunlar tanmak. 4) mamet (mam Kabul etmek ) ; Hz.Muhammed son gnlerinde inananlara Kuran ile Ehlibeytini emanet olarak brakt. Bunlara sahip klmasn isteyerek Ehlibeyt soyunu tm inananlara mam olarak gsterdi.Hz.Peygamberin gsterdii imam kabul etmek.

42

5) Mead (Ahirete inanmak ) ; Yce tanr,kyamet gnnde tm lleri diriltip amellerinin (iledikleri ktlk ve iyiliklerin)karln verecektir. Yani iyilik edenleri cennete,ktlk edenleri cehenneme gnderecektir. Caferilii kabul eden yada benimseyen insanlarn ran blgesinde kalanlarna ii denilmekte ve iay Snnilie yakn bir uygulama ile yaatmaktadrlar. Halbuki mam Cafer Sadk mezhebindeniz diyen Anadolu Alevilerinin inan ve yaamlar bugn randa grdmz Caferilerle hide bir balar yoktur. Arada ciddi farkllklar bulunmasna ramen bu konuda srarc olan Aleviler net bir grnt vermekte zorlanmaktadrlar. Alevilik; kuaktan kuaa Gelenek ve grenekleriyle aktarlm bir kltr ve yaama biimidir. Hakla hak olmak ve halka dnmek Aleviliin temelini oluturur.16.Yzyldan sonra daha da glenen bu dncenin n kesilmek istenmi ve bir ok olumsuz iddialar ortaya atlm ama tutmam. zaman zaman tutmusa bile bunun hi bir nemi yoktur. nk gnmzde dahi olumsuz szler sylenmekte ama hi bir anlam ifade etmemektedir. *****

43

ALEVLK VE DEMOKRAS Anadolu Aleviliinin temel felsefesini oluturan nsan-TanrDoa iieliinin en gzel rnei Hallac Mansurdur. Bilindii gibi Alevi dncesinde Tanr grnm kazanmak ister ve fkrr;Evren adeta grnm kazanan tanrnn aynasdr. Bu tr bir anlay Hallac Mansurda mevcuttur ki ona; Enel Hak dedirtmitir. Anadolu Aleviliinin zgrlk olmasnn nedenlerinden biride bireyin Tanrnn bir para olarak alglanmasdr. Tarih boyunca toplumlar sayszca dnce akmlar yaratmlardr. Akmlarn birou bulunduu toplulua, zamana ve dneme zge kalm,bir sre sonrada hibir ey brakmadan yok olup gitmitir. Bu tip akmlara ramen doduu toplumda kalmayp kendini yenileyerek gnmze dek bir ey kaybetmeyip canlln koruyarak varln srdren dnce akmlarda vardr. te en kalc olan ve bugnlere gelen akmlarn banda Alevilik vardr. Gnmze dek gelen Alevilik akmnn gerek nedenlerini inceleyelim.(. Uluay) -Alevilik,Bireyci deil,toplumcu ve paylamclktr. -karc deil,zverililiktir. -Ayrlk deil,btnletiriciliktir. -Etniki ve blgeci deil evrenselliktir. -Muhafazakar deil,devrimci ve gelimeciliktir.

44

-Uzlamac ve gdmc deil,bamszlkc ve zgrlk. -Kat ve banaz deil,Hogrl,insancl ve insan sever. -Kat kuralc deil,aklc. -eriat deil,Laiktirler. te bunlar Aleviliin bir dnce akm ve toplumsal hareket olarak gnmze dek gelmesine ve canlln korumasna neden olmulardr. Btn bu zellikleri Alevilikte yaadmza gre Alevi toplumu demokrattr. Alevilik-Bektailik demokrasi nin kendisi demektir. Alevilik anlaynda devleti ynetme gibi ciddi talepler olmamtr. Ama iilikte ve Snnilikte Devlet ynetimini ele geirmek,Dini ruhban snf oluturmak hevesi olmutur. Alevilikte hak eden, o yere uygun grlen insanlar yapsnlar mant hakimdir. Hak etmeyen ama zorla hak sahibi olmak isteyenlere kar olmulardr. Bunun ilk rnei halifelik dneminde balamtr. Bir ksm Aleviler tarafndan kullanlan ve ne zamandan bu yana kullanld kesin olarak bilinmeyen La feta illa Ali la seyfe illa zlfikar Zlfikardan keskin kl,Aliden stn yiit yoktur. Sznde feta szc kullanlmaktadr. feta kelimesi ftvetten gelmektedir. Ftvvet kemale erme mertebesidir. Erkein kiiliini, kadnn diiliini kaldrmas yani beeri hislerden uzak olmas anlamn tamaktadr. Bu sz mecazi anlamda kullanlmaktadr.ve bunu onikiye balamaktadrlar. Gnmzde bu oniki art yle sralamaktayz. 1.Eline 2.Diline 3.Beline 4.Ana 5.ine 6.Eine sahip olmak 7.Gnl alakl (Kadei dil) 8.Aln akl (Kadei piani)

45

9.Sofra akl (Kadei hna) 10.Ayp rtc (Ayp p) 11.Sr tutucu (Ham) 12.Gazab yutucu (Zahir n)

ANADOLU ALEVLER ve YAADIKLARI YERLER Anadolu Alevileri bulunduklar ve yaadklar yrelere ve yaptklar ilere gre adlandrlmlardr. Anadoluda ve Dou Balkanlarda yaayan Alevilere Alevi-Bektai yada Kzlba derler. Baz yrelerde sadece Alevi diye tanrlar Anadolu Alevileri genelde Tahtac, Yrk, Abdalan (Abdal), epni, Sra, Nalc, Amuca, Avar, Babagan, Trkmen.....gibi isimler verilirken Krte konuan Alevilerde, Kogiri, Sinemili, Kumreli, adilli, eyh Hasanl,Dervi Cemalli,Kurean, Dmili.... gibi kendi ilerinde ayrlmlar ancak Anadolu Alevilerinin tamam inanta bir, Semahta,Cemde ve yaamn her boyutunda insan sevgisini n plana kartan yaam felsefesinde bir dnrler. 2000e Doru dergisinin 13 Aralk 1987 tarihli,51 saysnda yaynlad 113 sayfalk tek tek ok gizli damgas vurulmu Airetler Raporu Dou ve Gneydou blgesinden 23 ili kapsamaktadr. Dergiye gre bu ok gizli rapor 1970li yllarn ilk yarsnda yaynlanm olabileceini yazmaktadr. Bu rapor Kaynak Yaynlar tarafndan ubat 1998 tarihinde Airetler Raporu ad altnda kitap halinde yaynland. Bu raporda baz airetlerin liderleri ve nfuslar yazlmaktadr ama bu raporun dnda yaplan bir n alma rn olarak toparlayabildiimiz bilgiler ise:

46

Karaball (Karabali): Tunceli Hozat lesi Azunik, Aveker,Karaca,Kozluca,Tavuk,Seedik,Tagirek,n,Lolan Taneri, brahim Taneri,Avesi,Gizori,Averen,Sin, Ormanyolu, Bezaut,Karsel, Yeniba Kyleri, emikezek ilesi Koyunard ky. Ovack lesi Torunova ky, Pertek ilesi Zeve ky Kayseri Sarz lesi ncemaara Ky, Yozgat Sorgun Karabal ky.Kocaeli,orlu,Hayrabolu, anakkale,Malatya, Manisa, Konya, Aydn, Samsun ve stanbulda yaamaktadrlar. 1938 Dersim olaylarndan sonra srgne gnderilen airet mensuplarnn byk bir ksm Trakya ve Eeye gnderilmiler ancak biroklarnn nerelerde kaldklar tam bilinmemektedir.Hozat ilesinin en byk airetlerinden birisidir Kogiri ; Horasandan g eden Kogiri aireti, Anadoluya geldiklerinde nce Tunceli (Dersim) blgesine Dersim Nazimiye Kalman bykky yerlemiler. Uzun sre bu blgede kalan Kogiri aireti gelen dier Trkmen boylarnn da bu blgeye gelmesinden ve baka nedenlerle Dersimi terk ederek Sivas Zara, Hafik, mranl ve Erzincann bat blgesini mekan edinirler. Seluklu Sultan Alaattin Keykubat tarafndan (628-1212)tasdik edilen secereye gre Merkez olarak Sivas Zara ilesi Bolucan blgesine yerleen Kogiriler be kardetir. brahim, Balo, Sefer, Salih, Cafer.(daha sonra, ocuklarna bolar, Caferkanlar(Cefikan), Sarkanlar, Seferiler, Balokanlar denilmitir.) Deiik yazan bir ok aratrmaclar veya derleyiciler daha farkl kaleme almaktadrlar. Airetler veya boylar olarak Salolar (Saroullar), Balolar (Baloullar), bolar(brahim oullar), Gerniler, Zerikanlar,Resullar, Peyruziler, Hormekli ler, hatta adililer ve Kurmeliler de Kogirinin bir alt kolu olarak gstermektedirler.

47

Hormeklilerden ayrlmlardr. Valideleri eyh Hasanldr. O nedenle kendilerini eyh Hasanl sayarlar. Kogiri olaylar dneminde btn Kogiri airetinin lideri bolardan Mustafa Paazade Haydar Bey ve kardei Alian Bey dir. Baba Mansur ocana baldrlar. Kogiri airetinden Hasan Karakaa gre; ko ile koyunlarn iftlemeden ayrdklar dnemde ko ukuru-Hzr merana yerleirler. Bu yerlemeden dolay Kogiriler denilmitir.(Ali Kaya,Can yaynlar, Dersim Tarihi,s.177) kr K.Seferolu,bir yaptnda: Kogiri adlarna ilikin aklamasnda Kou-Krl =Kr/Boz renkte kou olan ve Kou-Kirli anlamnda birleik trden geldiini, Osmanl Arivlerinde airet olarak Kokiri(Kokili),Kokirli (Kokirl) olarak gemektedir.

Sivasta Kogiri olaylarndan nce blgeyi terk edenlerden sonra da eitli olaylar nedeniyle terk edenler olmutur. Kogiriler zellikle Kayserinin Sarz ilesi rdekli,Sancakal, Gmali, Altst kyleri ve Develi ilesinin adryeri,Alayl, Dereba, Karapnar kyleri, Adanann Tufanbeyli ilesi Hanyeri,iftlik, Emirgazi kyleri, Kahraman Maran Gksun ilesi Kmrsuyu (Allbucak), Keklikoluk, Stovas, Hota, Aboyun, Srmal.... kylerine yerlemiler ve biribirlerinden kz alp veren Kogirililer iyice iie olmulardr. Genellikle hayvanclk ve iftilik yapan bu topluluktan bir ksm ukurovaya gider tarm iilii yaparak geimlerini temin ederlerdi. Erzincan Refahiye ilesi Akarsu Buca Gemecik, Kandilky, Gmakar buca Akba,ragedii, iekali, Diyarlar, Gzle, Kalkanc,Kokaya,Madendere,Resller kyleri, Sivas mranl lesi ve yz ky, Gnmzde blgenin en ok okuyan ve yksek eitime nem verenler olarak bilinen Kogiriler rf ve ananelerine ballk olduka fazladr.

48

Sinemilli ; Horasandan Anadoluya gelen Sinemilliler drt karde Haydar,Nadir,Aziz ve Kalender. Anadoluya gelite Nadir (Nadar) Erzincana yerlemi. Dier karde K. Mara Elbistan blgesine yerleir ve gneye doru yaylrlar. K. Maran bir ilesi dnda btn ilelerinde Sinemilliler vardr. Elbistan Kantarma ky merkez seilmi ve bu blgede bugn yaayan Sinemilliler Drt kardeten biri olan Kalenderden geldiklerini iddia etmektedirler. Elbistan ve Pazarck ilesinde byk bir hakimiyet kuran Sinemilliler Ocakzade olduklarn bu Ocaa Buharadan Halepe kadar geni bir kesimin bal olduunu sylerler. Kantarmal Tacm Dededeki soykt ve Divriide bulunan Kara Pirbad soyktnde Ebu-l Vefann torunlarndan birinin ad Sinemildir. K.Mara Elbistan lesi Gck, Hycek, Kantarma, Tepeba, Snnetky,Pazarck ilesi Abbasiye,Alibey ua, Bapnar, Bayrl, Bozlar, Blkam,Blkdamlar, amlca, narl, Doanl, Damlata, deli, ncirli, Kkngt, Kpraz, Maksutua, Memikahya,Stl,Soku,Yolboyu,Zeynepua, Erzincan,Sivas(etinkaya),Grn,Erzurum,Elaz,Malatya(Akca da, Doanehir),Kayseri(Sarz,Pnarba) Sinemilliler bulunmaktadrlar. Kumreli(Krmeli ; Komreli olarakta kabul edilen Kumreliler Erzincan blgesinde yaarlarken ok az sayda baz aileler g ederek dalmlardr. Kangal lesi Abdalolu, Bayndr, alcaren, avdar,Dan, Dadal, Dereky, Elalibey ky, Kavak,Mescit ky, Bunlardan sadece bir ky Kayseri Sarz ilesi Dardere ky. Adana Tufanbeyli Adere mezras dnda baz blgelerde de bir ka aileden oluan kyler vardr.

49

adilli ; Zazaca ve Krte konuan adilliler Mazgirt lesine bal Akkavak,Aydnlk, atky, Beoluk,Gelinpnar, Gne dere, Gneyharman, Kzlkale, Kepekta,Obrukba, rsky, zdek, Yazeli kyleri, Karakoan lesi Akarba, ayrgl, Okular, amard, Akiek, Kzlca ve Yeniky, Erzincan li Tercan lesi Armutluk, Gkdere, Sarkaya, Refahiye ilesi Ardlk,Gventepe, Kabller, Gmakar kyleri,atalam Buca,Armutlu, Batosun, Kzlini, Stl kyleri ile Adana Tufanbeyli ilesi Akal, Belba, Kataras, Fatmakuyu kyleri, Erzurum at ilesi Mollamer,Salta,Sbeayr Kyleri, Tekman lesi Krsu,akak,eyhkomu,Akale lesi Gmseren, Sarbaba kyleri ile K.Mara Gksun ilesinin Altnoba, Srapnar, Gnk, Afin lesi Acaar, Gzpnar, Ktre kylerine yerlemiler. Erzincan, Elaz, Sivas Kangal lesi Armaan,Eymir,Gneypnar, Hatunayr, Kumarl,tkran, Msrren,Yeniky,Temirinky vardr. Tahtaclar ;Toroslarn eteklerinden;Gaziantep ten balayarak Adana,Mersin,Konya, Antalya, Isparta,Burdur, Mula,Aydn, zmir, Afyon, Denizli,Balkesir ... yresinde yaayan Ormanda alp geimlerini ormandan temin edenlerdir. El hzarlar ile ok gzel tahtalar ektikleri iin tahtaclara baz blgelerde Aa eri de derler. Tahtaclar gebe hayat yaamaktaydlar ve Kara kee evlerde yaarlard. Tahtaclar,23 Austos ila 11 Eyll tarihleri arasnda Sar kz ziyaret ederek nasip alrlar. Tahtaclar iin son derece nem tayan Sar Kz ziyareti bir nevi ibadettir. Sar Kz da yaplan Ceme Cem-i ekber denir. Sar kz ziyareti bir tren niteliinde ve mmkn olduu kadar Dede eliinde gerekletirilir. Narldere dedeleri bu konuda kendilerini grevli hissederler ve bu trenler srasnda ziyaretten evveli Ocak oullar (dedeler) bir araya gelerek gelen taliplerin balarn okurlar. (Ba okuma Tahtac Alevilerinde ayr gelenektir.)

50

Saza ve sze nem veren Tahtaclar, ormanda aalarndan geimlerini salamalarnda kadn erkek ayrm yapmadan alrlar ve temiz havada orman ierisinde ve yksek tepelerde ormanla birlikte hayvanclkta ayr bir nem tamaktadr. Deyilerinde Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinle birlikte Sar Kz da birlikte anarlar. Tahtaclara gre Ali evrenin gerek yaratcs,Hz. Alinin Fatmadan Hasan Ve Hseyinden baka bir kz daha vardr,oda Sar Kz dr. Hey kurbann olam Zlfikar Ali, Sen yarattn yeri g ezeli, Dnyalar grmemi byle gzeli, Hey kurbann olam Zlfikar Ali. Fatma nrundan Kbeye den, Mevla nefesinden szlp geen, Sarkz elinden doldurup ien, Hey kurbann olam Zlfikar Ali. Eiin yannda yan yatar sultan, Sarkz divannda kurulan aslan, Srr- esrarn bilendir selman, Hey kurbann olam Zlfikar Ali. Malm canm helal aldn m ? Arzm,kanm helal aldn m ? Sar Sultanm helal aldn m ? Hey kurbann olam Zlfikar Ali. Yrkler,Gaziantep,K.Mara,Hatay geni ile Afyon, Emirda, Bilecik ve Bozyk, Yozgat ve Tarsusun bir kesimine yerlemiler. Geimlerini hayvanclkla temin ederler. K scak blgede geiren Yrkler yazlar yaylalara kar souk su balarnda gzel bir hayat yaarlar. Develerle seyahat eden Yrk aileler kervann nnde yryen kervanc ban gen ve gzel

51

kzlardan seerlerdi. Geri temiz hava bol gda alm Yrk kzlar genelde gzeldirler. Gnmzde Yrkler halen yaylalara gidip gelmektedirler ancak develerle deil,aralarla gidip gelmektedirler. Birok Yrk ailesi yerleik dzene gemi ve ticarete balamlardr. Abdallar(Abdalan),Krehir,Kayseri,Yozgat,Ankara,Nevehir, Aksaray, Konya,Adana,orum,Amasya,Sivas, Sinop,G.antep, Bolu ve Antalyann krsalna yerlemilerdir. Abdalan aireti uzun sre gebe hayat yaamtr. Bu yzdende rf ve ananelerinde baz farkllklara rastlamak mmkn. Gezip dolatklar blgedeki dier Alevi kollar ile karlatklarnda onlardan grdkleri gzellikleri kendi kltrlerine katarak yaatmlard. Anadolu dnda Azerbaycan,ran, Afganistan, Trkmenistan ve in Trkistannda yaayan Trk asl bu topluluklara da Abdallar denilmektedir. Abdal sz, Kendini Tanrya adayan dnya ileriyle ilgisini kesen kimse anlamnda kullanlmaktadr. Dnyann manevi dzenine yn vermeleri iin Tanr tarafndan gnderildiine inanlan, lemler arasnda dolaabilen, konum ve durum deitirebilen kimselerdir. epni, Btn Ouz boylar gibi epnilerinde Anadoluya gmeden nce Asyada Aral gl etrafnda yaamlardr. Kendilerini Ouzlarn ok boyundan sayarlar. Yaylalar olan Krtak(yani Balha) kuzeyinde Almalkn dalarnda yaylaya karlar, Klar ise Karatav, Karaku yaylalarnda yaarlard. Bin ikiyzl yllarda Karadeniz in dousuna doru dalan epniler Samsun,Giresun,Trabzon,Kars blgesine geici olarak yerlemiler ve buralarda Danimetli Devleti kurulmutu ve Devletin kurucular da epniler olduu iin burada yerlemeyi daha uygun bulmulardr. Kendilerine has epni dili konuuyorlard. 1240 yllarnda Baba lyas ayaklanmasna katlan epniler byk kayplar verince bu

52

blgeyi terk etmeye baladlar, Yozgat, Manisa, zmir, Mula, Aydn, Balkesir yresine yerlemiler. Baz kaynaklar Gaziantep blgesindeki epni kylerine rastlandklarn Nizip ilesi Kseler Ky,Yavuzeli ilesi Kayaba, Sarlar,Yeniky ancak nereden geldikleri hakknda kesin bir bilgi yoktur demelerine ramen, Baz aratrmaclar epniler Anadoluya geldiklerinde hemen dalmlar derken birinci gr daha arlk kazanmaktadr. 16.yzyl kaytlarna gre Anadoluda epnilere ait 43 yerleim merkezi mevcuttur. Bunlar;Akehir, Amasya, Ankara, Bolu, Gerede, Mudurnu, Ordu, orum,Osmanck,Aydnck,Balkesir kyleri,el Mut, Karahisar Sandkl, Bolvadin, Giresun, Kastamonu, Kayseri, ankr Tosya, Kocaeli Kandra, Konya Alada,Mara Elbistan, Sivas (iki ky), Trabzon Vakfkebirde ve bu blgelerde yaayan epnilerin boylara gre bazlarnn adlar yle : epnil, epni z, Byk epni,Kk epni,Aa epni, Gn epni diye gemektedir (Glten Gelir,Yolbilim, kltr, aratrma say 1) Mhime defterlerinden Faruk Smerin elde ettii bir kaynaa gre ran ve Irakta epnilerin yaad, randa yaayanlarn Van, Erci,Ahlat ve Bitlis blgesine srldkleri 1568 ylnda Van Beylerbeyine yazlan fermandan anlalmaktadr. 16.yzylda Antep blgesine zorunlu iskan edilen epnilerin yz ile yzelli yl sonra Ee blgesine tandklar tahmin edilmektedir. Byk zorluk ve sknt eken epnilerin kalarndan sonra bir ka kyn bu blgede kaldklar tahminleri dorulamakradr. Bektai Velayetnamelerini inceleyen Bedri Noyan tercme ettii bir iiri yle yorumluyor : nk epni bey ouzdan ayrlur Doruleben Rum mlkne gelir epni boyundan meer kim bir aziz Ehl-itakva-i vara ehl-i temyiz

53

Yunusun markiydi ann ad epninin olayd ehhi mridi Karahyk kurbundaki Kay nam yere Gelben anda karar itti gre Drt olu vard kim her biri Kande varsa bellolmutur yeri Ulu olunun ad dris idi Kar ilme itigal tedris idi Saru,brahim,Sleyman de Anun oluyidi bunlar ay dede an Sultan Alaeddinn ol Yund bendiydi ey sahip kabul Karaykte evvel kld karar Padiah yurdunu gnderdi ey yar epni boyunda e ev daha gelr Yund bendiyle Karaykte kalur Ol evin bir ulusu var idi Hem Gevherdili ol kiinin ad nk iki konu anda geldiler Karaykte mesken edip kaldlar... Burada ad geen Yunus Mukri ve Gevherdi , epni boyunun ulularndan olup Hac Bekta- Velinin mritlerindendirler. brahim,Sleyman ,Saru ve dris, Yunus Mukrinin oullar olup Suluca Kara Hyk Kynn ilk yerleenleri olduu yazlmaktadr. Hac Bekta- Velinin evlatl olan Kadnck Ana drisin kars olup onunda bir epni olduu sylenmektedir. Soma ve Balkesir blgesindeki epnilerin dedeleri genelde Gaziantepten ve Balkesirin Bahedere kynde otururlar.... Sra,epniler gibi Sralarda bir Trkmen airetidirler. Yozgat,Tokat blgesinde yerleen sralara baka blgelerde rastlamak mmkn.

54

Nalc,Adndan da anlalaca gibi asl meslekleri Nal,Mh ve demir ileriyle uramak olan bu Trkmen boyu ran zerinden Anadoluya geldiklerinde Trabzon,Ordu, Giresun, Gmhane blgesine yerlemi ler bugn arlkl olarak Ordu civarnda yaamaktadrlar. Amuca, Gnmzde Amcalarda denilen Aleviler Trakyada yaarlar. Krklareli,Edirne,Tekirda ve Bulgaristann dou kesiminde yaayan Amucalar rf ve ananelerini bozmadan gnmze eksiksiz tamlardr. Bu blgede Dikme Dedeler ve Babalar grevlerini en iyi bir ekilde yrtmektedirler. Avarlar(Afarlar),Avar kelimesini ilk kez Arap tarihisi Makrizi kullanmtr. ilerini abuk yapan anlamnda kullanmtr. Reid-al Din ise evik ve vahi hayvan avna hevesli anlamnda. Vambery, Toplayc,zaptiye neferi,mbair G.Nemeth, Krm lehesinde au fiilinden geldiini itaat etmek, msaade etmek anlamnda. Yazcolunun listesinde ava ve canavara ve kua hevesli anlamnda kullanmtr.A.Z.zdemir,Avarlar ve Dadalolu. Bir Trkmen boyu olan Avarlar Kahramanmaran Maraalt ,Elolu (Trkolu) ile ukurovada Anavarza kalesi etrafnda bulunurlar ve gebe hayat yaarlard. Kn ukurova da yazn Yaylaya karlard. Bin alt yzl yllarda yerleik dzene gemeleri iin basklar balad, zaman zaman srgne tabi tutuldular. Halepe srldler ama temiz havaya alk bu airet oradan da kat ve tekrar ukurova ya geldiler. Osmanlnn Rus harbi srasnda asker toplamasnda herkes asker verirken Avarlar bu karara yanamaynca bunu frsat bilen Osmanl 1853 ylnda Srgn fermann yaynlad. Avarlarn srekli yayladklar Uzunyayla ya yerlemelerine karara verilmiken bu tarih 1865 olarak da yazlmaktadr. (Peter Alford Andrews,Trkiyede Etnik Gruplar,s.83)

55

Krm savanda skntya den erkezler de bu blgeye yerletirilmeye karar verildi. Avarlarn buna raz olmamalar zerine bir taraftan erkezler dier taraftan Osmanl bask kurunca Uzunyaylann gneyine doru kaymaya baladlar. Bunda Dervi Paa ve Ahmet Cevdet Paann rol ok bykt. Bu blgede yaayan Avarlar; Deller, Torun, Kocanall,Kekeler (Trkmenliler), Cingzolu, Hallolu,Karaeyhli, Kll gibi alt kollaryla tannmaya devam etmektedirler. 1865 de Dervi ve Ahmet Cevdet Paalarn Frka-i slahiyye hareketiyle Kayseri Aziziye (Pnarba-Sarz-Tomarza )ya yerletirilen Afar airetinin bir ksm bu karara sayg gstererek buralarda kalmlar Dadalolu gurubu haksz bir uygulama olduu iin bu karar kabul etmeyerek ukurovaya gidip gelmeye devam etmiler Dnemin Halk ozanlarndan Dadalolu da Karacaolan gibi Trkmen olup Trkmen Boylarndan biri olan Afar boyuna baldr. oda konar gerdir. Karacaolandan iki yzyl sonra ve Osmanlnn yklmaya balad dnemlerde gelmitir. ledii yiitlik konularndan dolay Dadalolunun devlet dzenine kar direniini ve mcadeleci ynn grmeye alacaz. Pir Sultan Abdal ada toplum anlay ile ulusal direniin mcadelecisi,Dadalolu ise dizelerinden de anlalaca gibi yreseldir. ancak ortak ynleri; her ikisi de hakszla kar bir bakaldr mcadelesi vermektedirler. Kozana ille Kozana Akl ermez bu dzene ldrmler beyimizi Yasak mezarn gezene, dizelerinden bir bakaldry ve gerekelerini gryoruz. Osmanl ynetiminin srekli Trkmen beylerine kar farkl bir tutumu vard. nedeni; bilinlenmeyi, uyanmay engellemek ve Trkmenleri eli kolu bal idare etmekti. Dervi paa yakt ykt illeri

56

Soldu btn yurdumuzun glleri Karalar giydikte attk allar Altnmz gemez,ake tun oldu. burada verilen Devlet ferman gerei Dervi paann yaptklarn anlatmaya almaktadr. Dadalolu yarn kavga kurulur ter tfek davlumbazlar vurulur Nice koyiitler yere serilir len lr kalan salar bizimdir. yaanan gerek olaylar iirleriyle anlatan Dadalolu Afarlarn bana gelenleri Kara adr ismi tutar Altn tabak pas m tutar Kozanolu lmeyinen Afar kz yas m tutar, dizeleri ile duygusal etkinin arln tayor. u Fekenin hanmlar Talim bilmez alemleri Kr olasn Dervi Paa Hep dul koydun gelinleri, Devlet politikasnn airetler zerindeki basklarn sadece Dadalolu dile getirmiyor,birok halk kahraman bunlar yazm okumusa gerek nedenleri dizelerle ortaya kyor. Kalkt g ettide Avar elleri Ar ar geden eller bizimdir. Hakkmzda devlet vermi ferman, Ferman padiahnsa dalar bizimdir. diyerek karara isyann dile getirmitir. Avarlar,Dede Korkut Destanlarnda ad geen ve Ouzelidiye bilinen Sir-Derya blgesinde yaadklar baz kaynaklarda yazlmaktadr.(Ahmet Z. zdemir,Avarlar ve Dadalolu s.19)

57

Asl Alevi olan Avarlar, yaadklar srgnler, skntlar sonunda birok eylerini kaybettikleri gibi nan ve Kltrlerinde de ok kayplar vermilerdir. Avarlarn bir mevsim yaylaya kmalar yasaklandnda Dadalolu ukurovada bir iirinde; Grnd de Hamitenin kalesi Hi gitmiyor airetin belas Yklp Yarsuvat viran kalesi Bu yl da burada kalsn elimiz Devemiz gelirdi tll,bazl Tlnn sesi de blbl avazl Amz vard kuca sazl Bahiine cmert idi elimiz. Melik Ejder evliyalar yata Ahr da yaylamzn etei Bayaztl elimizin tuta Cihan kprsnden bal yolumuz. Kavrka varnca semah dnerdik Genileyip Su atna konardk Ha deyince bin gk atl binerdir Mertlik kprsnden geer yolumuz. Dadalolum derde bu sitem yeter Yaylaya knca gukkular ter Kz,gelin kalmad hep hasta yatar Derek lemedik birimiz.
1958 ylnda Kayseri-Sarz Ayranlk kynden Mehmet Yldrmdan derlenmitir.

Alevi kkenli olduunu kantlayan bir baka iirinde Avar ellerinden skn eyledim amda Kul Yusufu grmeye geldim

58

Ziyaret eyledim am- erif-i Ustam divanna durmaya geldim sa Peygamber de havaya utu dris peygamber de salebi iti Suyu suya kpr kurdu kim geti Bu suali Yusufa sormaya geldim Hani benim asa ile postlarm Yavru ahin can kafeste beslerim Ykm ipek kuma,aa isterim Kimin alp,kimin vermeye geldim. Dadalolum derde kaynadm,tatm Aleme yettim de,krklara eritim kindi zaman beyte eritim Eiine yzm srmeye geldim. Tahir Kutsinin Dadalolu adl yaptndan alnmtr. Bu iirleri syleyen Dadalolunun torunlar olduklarn iddia eden bir ok Avar bu gn kendilerini snni olarak grmeye almaktadrlar. ah smail dneminde en az on tane Komutan pozisyonunda olan Avar Beyi olduuna kaytlarda ska rastlanr.

Nsayriler, Hatay,Adana,Mersin ve Suriyenin Hataya yakn blgesinde yaayan Nusayri Alevileri Hz.Ali de tanrsal bir gcn olduuna inanrlar. Hz.Aliye byk bir ball olan Nusayriler adn Muhammed bin Nusayr el-Abdi den alrlar. Hatay blgesinde yaayan Nusayrilerin byk bir blm Alevi kimliini zevkle,rahatlkla savunuyorlar ama Alevilik konusunda hi bir bilgileri de yoktur. zellikle Antakyann

59

Harbiye kasabas halknn tamamna yakn Nusayri Alevileridir ama alevlikle ilgili sorulan sorulara cevap vermekte olduka zorlanmaktadrlar. Alevilii tarif ederken, Alevilii sevgi,hogr,insanlk olarak tarif etmektedirler. Yani Aleviliin kltrel ve sosyal ynn ok iyi tarif ediyorlar. nansal anlamda biroklarnn genelde bir bilgileri yoktur. Bir Nusayri Alevi adam sorulan sorulara ciddi bir cevap veremedi. Sadece bildii bir ey vardr. bu konuda tm bilgiler eyh tarafndan anlatlr bir ey renmek istersen git ondan sor gibi cevap verdi. Bildii en nemli konu ise Cenaze namazlarn Alevi hocalara kldrmalar,kesinlikle Snni hocalara cenaze namaz kldrtmadklar ancak gerekesini de bilmemektedir. Anadoluda ve Trakyada yaayan Anadolu Alevilerinin dnda birde Balkanlarda yaayanlar vardr. Dobruca, Varna, Deliorman blgesinde yaayan Alevilere Sarsaltuklar denilmektedir. Sarsaltuklar Tunceli ve Kayseride de vardr. Arnavutluktaki aleviler kendilerini Babagan olarak kabul ederler. Azarbeycan (Mehed)Alevilerine Ali lahiler denir. Karaba blgesinde yaayanlara Milliler , Karada Alevilerine de amllar, Maku da gl bir alevi topluluu vardr,bunlara Karakoyunlular denir. Urmiye blgesindeki Alevilere Abdalbeyliler, Tebriz ve civar Alevilerine Gurran, Luristanda yaayanlara Gulyai ler denilmektedirler. Balkanlara Alevilii tayan Sar Saltk,devam ettiren ise Otman Baba dr. Bunlarn dnda kalan ancak aratrmalarn yeterli olmamasndan dolay adlarn duyuramayan birok alevi kollar

60

vardr. eyh Bedrettine ballklarn srdren aleviler vardr ki bunlara Bedrettiniler denilmektedirler. (Ali Rza Gliek ve Anderws Peter Alfordun yazlar kaynak olarak kullanlmtr.)

Anadolu Alevilii gnmzde birileri tarafndan asimile edilmeye allrken dier yandan Anadoluyu amas ve tamas gcn insan sevgisinden alan bu dnce ve inan sistemi yada yaam biimi btn rf ve ananeleriyle yaatlmaktadr. Gnmzde Anadolu Alevilii Anadolunun dna karak Kanada, Avustralya,Almanya ve dier btn Avrupa lkelerinde varln srdrmektedir,hem de an gereklerine uyarak hatta an nnde giderek r amaktadr. nsan Haklar,Kadn Haklar...gibi.nsan Haklar Evrensel Beyannamesi iyice incelendiinde yedi yz yl evvelki Anadolu Aleviliinin temel esaslar ve o gnk savunduklar tezler grlecektir.Bundanda anlalyor ki Anadolu Alevilii krsal kesimde yaayan ve ezilen gebe ve kyl kitlelerin ortak hareketi olarak da ortaya kt bir gerektir. Ezilen ve horlanan bu halk,Osmanlnn basksna. zulmne tahamml edemedikleri iin isyan etmiler ve Alevi ideolojisini halk hareketi ile yaratmlardr. Yukarda,saydmz Tahtaclar, Yrkler, Abdallar, epni, Sra, Nalc, Amuca, Avar, Nsayri, Sarsaltuk, Babaanlar ...ve daha birok kavimler Alevilik hem de Anadolu Alevilii ats altnda bulutular. Krd, Trk, Laz, Arnavutu, Yugoslavyla bu hareketi gerekletirmilerdir. Tarihe baktmz zaman Emevi basksna,Seluklu ve Osmanl basksna,zulmne isyan eden Pir Sultan Abdallar, eyh Bedreddin, Baba shak,Kaygusuz Abdal, Yunus Emre, Karaca olan,

61

Baba lyaslar ve Hac Bektai Veliler ve daha niceleri Alevidirler. Yada Alevilii kabul ederek onlarla birlikte bu mcadeleyi vermiler sonunda da biroklar hayatlarndan olmulardr. Alevilik; yaam biimiyle,mcadeleciliiyle, drstl ve faizan baskya kar olmakla, emekten yana olmak, demektir. Alevilik milliyetilii ret edip,hmanist dnceyi ilke edinmitir. Alevilik, milliyetilii ret eder diyoruz ama bakalar byle dnmyor. Cumhuriyet gazetesinin Temmuz 1999 tarihinde okurlarna armaan ettii, Dr.Abdurrahman Melekin Hatay Nasl Kurtuldu adl kitabnda nelerden bahsediyor. skenderun dare Meclisine,Antakyadan nfusa gre iki Trk,iki snni arap ile bir Ortodoks ve iki Alevi, Krkhandan bir Trk ve bir Ermeni, skenderundan bir Trk,bir Alevi ve bir Ortodoks olmak zere...(s.52) Drtyol Erginlik Cemiyeti kanalyla Antakya ve skenderunda Alevilerden 15.000 kiinin intihapta(seim) Trk listesinde rey vermelerinin temin edildiini,keyfiyetin Ankaraya bildirilmi olduunu Tayfun Skmenden iittik...(81). Trk listesine rey vermek zere kazanlm olduklar bildirilen 15.000 gayri Trkten 15 kii dahi yoktu..s.84 Hatay Valilii ve Bavekillik yapm sayn Dr.Abdurrahman Melek Alevileri Trk ve Mslman olarak grmyor. Trkiyenin saygn ve Sosyal Demokratlar tarafndan okunan Cumhuriyet gazetesi de bu dncedeki kitab okurlarna bedava datyor ve Alevilerin kim olduklarn anlatyor. Anadolu Alevilii dz bir yaz ile anlatld zaman ok fazla bir ey ifade etmeyebilir ama Anadolu Aleviliini Hogrs ile Kltre, Sanata,Bilime , zellikle insana bak ve yaam biimiyle incelemeye ve tanmaya alnca bambaka bir toplum,bambaka bir Edebiyat tr belkide bambaka bir insan grrsnz. Bu yzden Anadolu Aleviliini blmler halinde incelemek daha doru olmaldr.

62

ALEVLKTE HOGR Hogr; tm insanlarn inanlarna, dncelerine, manevi zgrlne saygl olmak anlamna gelir. Hogr erdemliliktir,bir ahlaki deer demek daha doru olur. te bunlar Aleviliin temelini oluturduuna gre Aleviler hogrldrler. Hogr kimlerde yoktur,Deimez ve kat kurallara, belli bir yere yerlemi ilkelere kendini balayan bunun dna kma cesareti gsteremeyen, kendinden emin olmayan,emir alp vermeyi isteyen insanlarda baar olmaz ve bu insanlarda hogrde olmaz. Bu tip insanlarn inanlar bile bunu deitiremez. Hogr sahibi olmayan insanlar hibir zaman tartma ortamna giremezler. Toplumsal hareketlerde yada rgtl mcadelede hogr yoksa bu defada yaplanlar su gibi grmeye alrlar. Hogrl,gler yzl mtevaz bir hayat yaamalar, mrlerini insana ve insanla adam bu insanlarn bir mesajlar olmutur. Bunlardan Hac Bekta-i Veli nin Velayetnamesi hereyi daha gzel anlatmtr. nsanlar bir duygu varldr. Bu duygu ve dnce tm canllar iin sevgi odadr yleyse tm canllar bir arada tutmak sabr,sevgi ve anlaya dayanan, Aslanlarla Ceylanlar bir arada tutmak bunun en bariz rneidir. Hac Bekta Velinin kucandaki Aslan ; yiitliin glln, koruyuculuun simgesi. Geyik ise Sevginin,dostluun,duygusal olmann, zverinin, gnl bann bir ifadesidir. Bu iki farkl fikrin anlay ve hogr ierisinde bir arada yaatlmas Hac Bekta Veli felsefesinden geer.

63

Hac Bekta Velide grlen hogr sadece insanla snrl kalmyor. nsan ve varlk kavram olarak grlen tm nesneleri ierisine alan bir hogrdr. Hac Bektai Veli hogrs sadece kendisinin yaad krsal alanla snrl kalmam,kyden kente,Anadoluya daha sonra Balkanlara, Kafkaslara ve dnyaya tamtr. Bu konuyu Velayetname de ok daha iyi gryoruz. fakat kimler tarafndan ne zaman hangi maksatla yazld bilinmeyen bir Makalat vardr ki bunda Hac Bekta Veli dar bir kalba sdrlmaya allm. adeta tutucu bir din adam gibi gsterilmeye allm. Alevilerde hogr Ailede balayan Saadet ve Mutlulukla ispat edilmitir. Eler biri birlerine hogrl davranrlar ve biri birlerini anlamaya alrlar bu yzden Alevi ailelerinde huzursuzluk, kavga ve boanmaya pek rastlanmazd. Bu konuda baz anlaml szler vardr ki ; -Sana ktlk edenlerin okluu ile iftihar et ki, o kadar insana iyilik etmisin.(Hz.Ali) -Nefsine ar geleni kimseye tatbik etme.(Hac Bekta- Veli) -ncinsen de incitme. (Hac Bekta- Veli) -Dmannzn dahi insan olduunu unutma.(Hac Bekta- Veli) -Sz dn sonra syle.(Abdal Musa) -Alimlere muhalefet etme.(Kaygusuz Abdal) Alevi ozanlar,Dedeler,babalar ve dier Alevi dervi ve alimleri ile bykleri her frsatta kklere nasihatta bulunurlar ve onlar ktlklerden uzaklatrmak iin aba harcarlard. Hogrl olmalar ve verilen rneklerden ders almalarn iirlerle dile getirirlerdi. Bakn hey kardalar siz bu zamanda Hakszlar sryor demi devran Kimse baki kalmaz fani cihanda Hakszn okunur bir gn ferman

64

Kimi birbirine kuyular kazar Doru komusuna hileler dzer Yapt hileden utanp gezer Kendine dar etmi geni dnyay Fukara komuya korkular verir Dedii olmazsa ok kusur grr Adn artrp errini srer Kalmam kalbinde iman nian Vaktiyle haksz yollara dm Karsn brakp yad gzel pm Rvet lezzetiyle paraya tapm Sebepsiz aktm ok fakir kan Yzn grenler sanr bir adam Kalp kyafeti sanki bir hatem Elinden fakirler hep olmu verem Taklm boyuna tohtu eytann Ne kadar glysen gel haddini bil Rzkna gani ol gel gani kl Tanr kendisidir mecnuna vekil Dokanr mazlumun sonra ziyan Vakitler yaklat icraat olur Herkes ektiinin mahsuln alr Kemalsz olanlar kemlikle lr Srnr cehennemde kavrulur can Hakkn emirleri sana olmaz mal Sonra darbe yersin boynuna vebal Temelin haramdr hi yoktur helal Erer sana bir gn kahr subhan Yeter Cafer Tan artk sen seni gzle al gece gndz kendin temizle

65

Derde derman iin emcii izle Sonra artrrsn zar figan. Alevilikte hogr, Demokrasiyi,sevgiyi,saygy birlikte yaatr ve her zaman kardaki insan incitmemeyi temel ilke olarak alr. Hogr ierisinde tm insanlar bir grerek hizmet eitlii salamaya alr. Bunun en gzel rneklerinden birisini Ak breti nasl dile getirmektedir. Bir ah olsam hkmeylesem cihana Kilise,mescidi ykar giderdim Okullar yapardm btn insana Cehaleti kkten sker giderdim. Fabrikalar kurar idim her yere kilii kovar idim bu serde Ayr ayr bakmaz idim bir ferde Cihana bir gzle bakar giderdim. Gerek insanlar bilirdim Allah Ondan gayrisine tapmazdm billah Ne Kabe kalrd ne de Beytullah Yerine bir arpa eker giderdim. nsanlktan baka olmazd cennet Yok oluru sa,Musa,Muhammet Kalkard dnyada mezhep,tarikat Dinlerin ban zer giderdim. Bir olurdu zengin fakir her zaman aresiz dertlere olurdum derman Ne gavur kalrd ne de Msliman Tmn bir yola eker giderdim. Gece gndz alrdm millete

66

Bir faydal kul olurdum elbette Bir rmak olurdum Gneten te Yeni fezalara akar giderdim. O gn grseydim yzm glerdi Dnyada insanlar bayram ederdi Ne bir silah ne bir atom kalrd Bir ulu dereye dker giderdim. breti der varlmz bitmezdi nsanolu yanl yola gitmezdi Ayr gayr devlet icap etmezdi Dnyaya bir bayrak diker giderdim. Ak breti, Alevilikteki Hogry, insan sevgisini kendi karlarn nnde tutuyor. Bencilliin Alevilikte yerinin olmadn ak bir diller ifade ediyor.

ALEVLKTE GZL BADET Anadolu Alevileri ibadetlerini gizli yapmaktadrlar. Bunun gerekelerini birok Alevi, Snni yada aratrmaclar farkl farkl anlatmaktadrlar. Aleviliin tarihini ok iyi bilmeyen insanlar kendilerine gre yorum yapmaya baladlar. Dier taraftan Alevilii yok etme

67

adna her dnem birileri kp farkl farkl karalamalarda bulunmaktaydlar. Kimilerine gre Alevilik slamiyetle balamtr,kimilerine gre slamiyetten nce,kimilerine gre ise Hristiyanlktan ve birok nanlardan ok nceleri bugn adna Alevilik dediimiz inan var idi. Her inanan insan yada inan gurubu kendi ibadet ekillerini belirlemektedir. Bundan doal bir olay da sz konusu deildir. Yzyllardr ibadetlerini gizli yapmak zorunda kalan Aleviler gnmzde ibadetlerini hala gizli yapmaktadrlar. Her ne kadar Alevi rgtlerinin nclnde Cemevlerinde,spor salonlarnda,tiyatro salonlarnda gstermelik cemler yapsalar da cemin zne uygun cem ibadete yapmamaktadrlar. Cumhuriyet dneminden nceleri yani Osmanl dnemin de de ibadetlerini gizli yapmlardr. Seluklu dneminde yine Aleviler gizli ibadet yapmaktaydlar. Romallar dneminde de Aleviler ibadetlerini gizli yapmaktaydlar. Hristiyanln douundan ve kiliselerin glenmesiyle Anadolu Alevileri ibadetlerini gizlemeye balamlardr. Anadolu topraklarnda birok inan yaatlmaktayken M.S.325 ylnda znik Konseyi toplanmt. znik Konseyi(Kiliseler Birlii),Hristiyanl, Roma mparatorluunun resmi dini olarak kabul etti. Hristiyanlk dndaki btn dinleri de yasakladlar. Aleviler inanlarn ve ibadetlerini srdrebilmek iin farkl yntemler uygulamaya baladlar. Bu yntemlerden birisi ibadetlerini gizlice yrtmekti. Bu yzden Aleviler kendi inanlarn ve ibadetlerini gizlice srdrmeye devam ettiler. badetlerini yaptklar mekann ad bugn ki anlamyla Cemevi/dua evi olarak tanmlamaktaydlar.

68

Hristiyanlarn bu basklar karsnda bir taraftan gizli gizli ibadetlerini yrtrken bir taraftan da bazlar kendilerini Hristiyan olarak tantyorlard. Hatta hi inantan bahsetmiyorlard. Tpk gnmzde olduu gibi. Kiliselerin bu basklarndan sklan Aleviler Seluklulardan da benzeri basklar grmeye baladlar. Ayn sknt slamiyet dneminde de devam etti. zellikle Osmanl dneminde Devletin dini belirlenince Alevilere bask daha da artt. Baltaclar,Kuyucular Mft Hamza fetvalar Baba shak olaylar gibi birok kymlardan sonra Anadoluda Aleviler gizli gizli ibadetlerini srdrmeye devam ettiler. Ayn olay Cumhuriyet dneminde de devam etmektedir. Aleviler bir taraftan Hristiyanlarn,dier taraftan Seluklularn basksndan dolay Osmanlnn kurulmasn bir kurtulu olarak grrler ve Osmanlnn kuruluunda tam destek verirler ama gn gelir ki Osmanl ynetimi,Hristiyanlardan daha acmasz knca bu defa areyi Cumhuriyetin Kuruluunda aradlar ve Dergahlaryla,tekkeleriyle,Yol nderleriyle, kanaat nderleriyle tam destek verdiler ama Alevilerin ibadetlerini zgrce yapabilmeleri iin deien bir ey olmad. Gnmz yasalarna gre Cem yapmak yani Alevice ibadet etmek yasalara gre yasak. Nasl bir yasak derseniz, 667 sayl Tekke ve Zaviyelerle Trbelerin Seddine ve Trbedarlar ile bir takm nvanlarn men ve ilgasna dair yasa Madde.1 Alelumum tarikatlerle eyhlik,dervilik,mtirlik,Dedelik, seyitlik,elebilik, babalk, emirlik, nakiplik,halifelik, falclk, byclk,frklk ve gayptan haber vermek ve murada kavumak maksadyla nshaclk gibi unvan ve sfatlarn istimali ile bu unvan ve sfatlara ait hizmet ifa ve kisve iktisas

69

memnudur yukardaki unvanlar tayanlar veya bunlara mahsus hidemat ifa veya kyafet iktisa eyleyen kimseler aydan eksik olmamak zere hapis ve elli liradan aa olmamak zere cezay nakdi ile cezalandrlr. Aleviler ibadetlerini Dede yada Baba nclnde yaparlar.Mevcut yasaya gre Dedelik, Babalk su olunca onlarn nclnde cem yapmak daha ar su olmal. Grld gibi mevcut yasalar Dedelerle yani Alevi inan nderleri ile falclar,frkleri,bycleri de bir grmektedir. Skntlar bir trl bitmeyen ve her geen gn daha da zorlanan Aleviler bir aray ierisine girerler. ok partili dneme geildiinde Demokrat Parti Yeter artk sz Milletin deyince birok Alevi bu defa da bu partiye ynelmeye balar ama ksa sre sonra zyle sznn bir olmadn grdkleri bu partiden de uzaklatlar. Artk snacaklar yer bulmakta zorlanan bu inan mensubu topluluk kendi lkesinde kendisini Sol yada Solcu sayan parti yada siyasilere yaslanmaya baladlar. kibin yl aan ezilmilik,hak arama mcadelesi,srlmeler, srlmeler devam ederken hi de hazrlkl olmadklar bir dnemde kendilerini ehirlerde buldular. Kent kltr ile kendi inan ve kltrleri arasnda bocalarken okullarda verilen Din eitimleri tamamen kendilerinden uzak,babalarndan,dedelerinden,pirlerinden duymadklar bir din eitimi ile karlanca iler iyice sarpa sard. Hangisinin doru olduuna karar vermekte zorlanmaya baladlar. Alevi dedeleri eitim anlamnda artk taliplerinin gerisinde kalmlard. Birok Alevi dedesi farkl yntemlerle kendilerini kabul ettirmeye yada Dedelik geleneini srdrmeye alsalar da ok fazla baarl olamadlar.

70

Alevilerin inanlarn gizlemelerinin eitli nedenleri vardr. Bunlarn banda Alevi inancnn dier inanlardan ok farkl olmasdr. Aleviler gksel bir tanrya inanmadklar iin ondan haber getiren peygambere de inanmazlar. Bu yzden de Alevilikte Peygamber ve Kutsal kitap anlay yoktur. Alevilerin illada bir kitab olacaksa,Alevilerin kitab,yolu, erkan; kendi inan nderleridir. Yani Pirleridir,Mritleridir,Dervilerdir. Pirlerin,Mritlerin oluturduu yoldur. Gnn artlarna gre kendisini yenileyen Alevilie son eklini verip Anadolu Alevilii yapan Hac Bekta Velidir. Kitap ve Peygamber anlay olmayan Alevilikte dolaysyla Cennet ve Cehennem anlay da yoktur. Bunun en ak rnei Krklar ceminde vardr. Krklar cemine girmek isteyen Muhammed Peygamber kapy aldnda ieriden sorulan kimsin sorusuna Peygamberim dediinde Bizim aramzda Peygambere yer yok diyen inan mensuplarnn Kitaba ve Peygambere bak ok aktr. Elbette bu inan ve anlay slamiyete de Hristiyanla da uymaynca onlar iin hi de kabul edilmeyecek bir anlay yada inan kendi ilerinde barndrlmamal. Tamamen insan sevgisine,hogrye dayal,incelikleri olan ve hakszln karsnda mam Hseyin gibi Pir Sultan Abdal gibi duranlar. nanlar iin aslan,sonra da yaklan Hallac Mansur gibi,derisi yzlen seyit Nesimi gibi insanlar ierisinde barndran bu anlayn nnn kesilmesi gerektiine inanan dier nanlar Devlet dini olunca yaplacak en kolay yol Alevilii yok etmek olacaktr. Onlarda bu yolu esas almlar ve Alevilerin ibadetlerini yasaklamlardr. Ama Aleviler son derece nemsedikleri bu inanlarn dolaysyla Cem ibadetlerini gzcler, bekiler nezaretinde gizli gizli srdrmeye devam ettirmiler. Tpk gnmzde yaplan gerek Cemler gibi.

71

Bu yzden de Aleviler ibadetlerini gizli gizli yapmaktadrlar, iftiralardan karalamalardan da kurtulamamaktadrlar.

ALEVLKTE SEMAH Sema szc Gk anlamna gelmektedir.Arapadaki karl Yksekykselmek anlamna gelen Smvden gelir. Buradan hareketle Semah gklere ykselmek,Tanr ile btnlemek anlamna gelmektedir. Semah Anadolu Alevilerine has ibadet biiminin bir parasdr. Bunu gnmzdeki Snni slamlkla badatrmak mmkn deildir. Aleviler Semahn Krklar Semah olduunu iddia ederler, kaynaklar krklarn ierisinde kadnn olduunu sylemektedir. Sz edilen kadn Hz.Fatimedir. Baka kadnlarnda olduu cemlerde oniki hizmet sahiplerinden sprgecinin gulbangnda bacydk Gurufu Naci idik krklar ceminde sprgeciydik diye okumaktadr. Demek ki krklar meclisinde kadn-erkek birliktelerdi.

72

Baz kaynaklar krklarn ierisinde on yedi kadnn olduunu sylerlerken,bazlarda yirmi kadnn olduu iddiasndadrlar. Her hangisi olursa olsun burada bir gerek ortaya kmaktadr. oda Anadolu Alevilerinin inan ve ibadetlerinin temelini oluturan Cem ve Semahlarda Kadn-Erker eitliinin olmas yada ibirlii halinde olmalar. Buradan hareketle Anadolu Aleviliinde Kadn-Erkek eit ekilde semah dnerler. Dier taraftan Snni slamda olay olduka farkl.Sunni slam her zaman kadn erkekten ayr tutmu,hi bir yerde yan yana getirmemitir. badette de byle olmutur. Namazda dahi erkekle kadn yan yana namaz klamazlar. Camide dahi yerleri ayrdr. Mevlevilikte Semah vardr ama Mevlevi semahnda kadn yoktur. ii Alevilerinde de kadn yoktur. alg yoktur. Mevlevi semahnda alg var ama kadn yoktur. benzerlii algnn olmasdr. amanizm de var olan Kadn - Erkek iieliinde yine bir fark vardr. amanlarda Kara Kaml amanlar, Ak kaml amanlar vardr. Giyim kuam fark olan Kamllarda Trenlerde mavi renk giyen mistik bir karekter tayan Karakaml amanlara kar,Sade ve gsterisiz beyaz renk giyen amanlara Akkaml amanlar deniyor. Kadnlar temiz saylmadklarndan ( Adet grdkleri iin) sadece Kara aman olabilmektedirler ve Kara amanlar gk ruhlar adna dzenlenen trenlere hibir zaman katlamazlar. Bundanda anlalyor ki amanlarda da tam olarak kadn erkek eitlii yoktur. Yunanistan da Kutsal Da (Agios Oros ) Hristiyan Ortodoksluunun en nemli merkezidir. Bu kutsal daa Kadnlar giremiyor hem de gnmzde bu yaanmaktadr. Gelimi toplumlarn nnde kabul edilen ve insan haklarnn en hararetli savunuculuunu yapan Hristiyan

73

toplumu dahi Kadn - Erkek eitlii konusunda Alevilerin ok gerisinde kalmlardr denirse hakszlk etmi olmayz. Kudste branilerce kutsal saylan Alama duvarnda kadn ve erkekler birlikte dua ederler ama Alama duvarnn yanndaki Sinagoga kadnlar giremezler ve sadece erkekler girer ve dua ederler,halbuki Sinagogun ierisinde de dardakinden farkl bir ibadet yapmyorlar ama onlarn inan ve kltrleri byle emrediyor. Yine dier toplumlara bakldnda Alevilerde olduu gibi byle bir uygulamaya rastlamak mmkn deil. Sadece Anadoluda yaayan ve Anadolu Aleviliinden uzaklaan veya asimile olan Yrkler,Avarlar ve epniler ..gibi baz Asya kkenli Trk toplumlarnda semaha yakn halay ve horanlar vardr. Saydm bu toplumda halaylarda Kadn-Erkek el ele tutuarak algl mzik eliinde oynarlar ama bunu hibir inan ve uygulamalar ile badatrmak mmkn deildir. Bakurt Trklerinde her yl Mays aynda sadece kadnlarn katld bir tren dzenlenirdi,bunlara en kk erkek ocuklar dahi alnmazd. (A.nan,amanizm.S.97) Hunlar da benzeri uygulama vardr. ama hibiri Anadolu Aleviliindeki semaha benzemez. nk Anadolu Alevilerinin semahnda ilahilik var. Bundanda anlalyor ki Semah,Anadolu Alevilerine has ibadetin bir parasdr. smet Zeki Eyubolu nun dedii gibi. Kadn-Erkek-Ezgi-alg-Oyun belisinden kurulu, kutsal bir treni Alevilerin dnda hi bir toplumda bulamazsnz. Gelimi lkelerdeki kadnl erkekli dansl ve diskolardaki zellikle genlerin kadnl erkekli elenmelerinin hibir ekilde inansal yn olmadndan mukayese dahi edilemez. Sunini slamiyetin ierisinde mziin algnn ve ezginin yeri yoktur. Hatta Kuran okunurken ezgi mziine yakn bir ekilde okumak dahi su saylmaktadr.

74

Gnmzde baz tabularn yklmaya baladn, Snni lamda sanki reformlar yaandn grmekteyiz. Gnmzde hemen her yerde okunan mevlitlere kadar giren Yunus Emrenin iirleri belli bir mzik trnde okunmaya kalkldnda ldrlmeleri gerektii konusunda eyhlislam Ebussuud Efendinin fetvalar mevcuttur. ama olmad ve tutmad fetvalar ve o gnden bu gne kadar ok eyler deiti. Anadolu Aleviliinde semah toplum kurallarnn da nnde , inanta da farkl bir uygulama ile sazla, szle, figrle bir btnlk arzediyor. Semahda kadn erkek saysnda bir snrlama yoktur. Mekann uygunluuna gre say oalp azalabilir. Semah dnmek evrensel dn hatta Dnyann dnn, insann evrenle birlemesini ifade eder. Baz semahlarda kadn yerinde dner,erkekte kadn korur. Kadn dnyann dndn bu dnn her tarafnn aydnlk ierisinde olmas gerektiini, erkeinse kadna deil evrene sahiplik ettiini simgeler. Dnyay kucaklyor. Semahlar blgelere gre deiir,her blgede mzii zne ve etkileyi biimine gre semah yaplr, Alevilerde baz hayvanlara daha ayrcalkl baklr. Bunlar Turna,gvercin, ceylan, Arslan, rmcek.. gibi. Turnalar semahnda turna kuunda Hz,Alinin sesinin olduu sylenir ve ayr bir figr verilir,Krat semahnda darda kalanlarn imdadna yetien Hzrn atnn revanda yryn gsterir. rmcek Hira maarasn rerek Hz.Muhammedi korumas. Semah dnlrken el ve ayak hareketleri baz mesajlar verir ki bunda en nemlisi sol el ii yukar iken sa elin ii yere dnk olur; buda haktan aldn halka vermekdemektir. Dnya nimetleri tm insanlar iinse bunu en gzel ekliyle deerlendirelim haka paylamaya hazrm demektir. Baz blgelerde Sa el yukarda ,sol el gste. Haktan alp kalbe verir. Bunda hakk ve hakll kabul etmektedir. Semahlarn Piri Hz.Fatma ve Abuzeri Gaffari.

75

Semahlar blgelere gre olduka deikendir. eklen farkl,figr fark var ama ierik olarak kesinlikle biri birinden fark yoktur. 1-Ali Nur Semah, 2- Turnalar Semah, 3- Hac Bekta Semah, 4-Krklar Semah, 5-Erzincan Semah, 6-Hubuyar (Hubujar)Semah, 7-Krat Semah, 8-apraz Semah, 9-orlu Semah, 10-Tahtac Semah (Fethiye), 11-Muhammed Ali Semah, 12-Nevruz Semah, 13-Miralama Semah, 14-ark Semah, 15-Gnller Semah, 16-Hzr Semah, 17-Bengi Semah, 18-Yatr Semah, 19-Alaam Semah, 20-Demgeldi Semah, 21Ladik Semah, 22-iran Semah, 23- oban Semah, Semahlar blgelere gre deiir,hatta Dedelere gre bile deiik yorumlanr. Tuncelili Kureyan kolundan Hasan Mldr Dede semahla ilgili yorumunda yle bahsediyor. Alevi inancnda,Cemde On iki hizmetten biri olan semah,ilahi bir akla Hakka yrytr. Cemlerin son ksmnda Mihraname, deyi ve dvazimam okunduu zaman nc secdeden nce semazenler (pervaneciler) semaha kalkar ve grevlerini saz (balama) ve sz (mihralama-deyidvazmam)eliinde ifa ederler. Semahn tarihesi ise.Hz. Muhammedin mihraca ykselii srasnda yolunun Krklara uramas ile Krklarla birlikte cem olup, Hakka yrmesi ile balamtr. Ve bizlere miras brakmtr. Semah yryenlerin says 3.5.7.12.14.17. ve 40 olabilir. Bu saylarn Alevilikte yeri ise udur. 3 leri(Allah,Muhammed,Ya Ali) , 5 beleri,7 yedileri, 12 Oniki imamlar, 14 Ondrt masumupaki, 17 onyedi

76

kemerbestleri, 40 Krklar meclisinde Hz. Peygamberle birlikte semah yryenleri temsil eder. Semah yryenlerin ibadetini yerine getirecek olgunlukta olmas gerekir. Semazenler arasnda yal,gen ayrm yaplmaz,krklar semahnda isteyen herkes bu semaha kalkar. nk,Hz. Peygamberin semah yryne o meclisteki herkes katlmtr. 1234Semah yry drt aamada gerekleir. arma, Karlkl,Cemal cemale durma Arlama, Yry ve hzlanma.

arma : Dedenin komutu ile saz-sz eliinde semazenleri armas ile semazenler meydana gelir. ar yledir. Pervaneciler gelsin Hakk iin arlp arsn Mmin Mslm yerin bulsun Semahlara haber olsun. Karlkl,Cemal Cemale durma : Bylece semazenler meydana gelir. El balayp,cemal camale dnp omuzdan perek biribirlerine niyaz olurlar. Bu niyazn anlam,semazenlerin biri birlerinden raz olduunu rzalk vererek gstermesidir. Daha sonra her semazen ellerini gbek stnde sa el stte balar. Bayanlar ayn ilemi gs stnde yapar. Ayrca bu srada semazenlerin ba ve belleri balanr. Bu ba;eline diline,beline sahip olma anlamna gelen kemerbesttir.

77

Arlama ; Semazenlerin ruhsal ve figrsel olarak kendilerini semaha hazrlama evresidir. Bu aamada eller omuz hizasnda kaldrlmtr. Eller defa ileriye doru hareket ettirilir. Bu esnada ayak da ayn ekilde hareketlendirilir. Bu hareketler,yerinde sabit sayma ile yaplr. nce sa el ve ayak,sonra da sol el ve ayakla bu aama gerekletirilir. Yry ve Hzlanma : Zakirin sz ve saz ritmini yeni bir deyie geerek deitirmesi ile yry ve hzlanmaya geilir. Ceme katlanlar daha cokulu ekilde ibadeti yrtrler. Semahtaki Figrlere bir rnekleme yapalm. Kerbela Semah : Arlama blmnde semazenlerin sorumlusu olan bataki semazenin H! komutu ile semahzenler yerinde durarak nce sa el ve ayak,sonra sol el ve ayak ayn anda hareket ettirilir. I. Figr : Sa el,gz hizasna kadar sa yandan kaldrlr. Gz ile, bu el avu iine bakn anlam udur; Aynay tuttum yzme Muhammed grnd gzme. Bu esnada sol el hala gbekgs stndedir. II. Figr: Ayn hareketler sol el ve ayakla tekrarlanr. Sol avu iine bakn anlam ise: Aynay tuttum yzme Ali grnd gzme. III. Figr: Sol el indirilmeden sa elde kaldrlr. ki el,ba seviyesine kadar avu ileri kendine dnk olarak ancak yukar doru ak olacak ekilde biraz eimli halde tutulur. Anlam: Ya Rabbim! sen ycesin. Burada Allahn ycelii ortaya konur. IV. Figr: Her iki el (kadn da,erkek de) gste birletirir. anlam: Allahm senin sevgin her zaman kalbimde. V. Figr : Semah yry tamamlandktan sonra, semazenler, hizmet dualarn almak iin,semazen says az

78

ise yanyana saf olarak; semazen says fazla ise az ak yarm ayn ak az dedeye doru olacak ekilde saf tutulur. Dedenin Allah Allah! diyerek duaya balamas ile,semazenler sa ayak ba parman sol ayak ba parma zerine gelecek ekilde; sa el gste sol el soldaki semazenin omuzuna deecek ekilde uzatlr. Belden hafif ne bklerek dara dururlar. Dede,u duay okur; Allah,Allah! Allah,Allah! Semahlar saf ola,gnahlar af ola, eildiiniz hayrl gele,hayrl kaplar ala, muradnz hasl ola,dileiniz kabul ola,dildeki dileklerinizi,gnldeki muratlarnz Hak-Muhammed-Ali vere. Geree H; mmine Ya Ali... Bylece duasn alan semazenler yer uygun ise yere,deil ise eline niyaz olarak dedenin Herkes yerine sakin olsun. izni ile yerine otururlar. Semah Figrleri ile ilgili Aklamalar ; I. Figrde Muhammed(zahir) ile birliktelik, II. Figrde Ali (batn) ile birlikte. III. ve IV.Figrlerde Muhammed-Ali birliktelii ile Hakka ulama ve Hakkla btnleme (insann Tanr ile birliktelii) yaanmakta ve temsil edilmektedir. I. Figr: Sa ayak baparman,sol ayak baparma zerine koymaya Dar Hseyindenir. Bu ismin verilerek uygulanmasnn sebebi ise,Hz. Peygamberin su istemesi ile acele eden Hz. Hasan ve Hz. Hseyinden, Hz. Hseyin su getirirken ayan eie arparak kanamasna sebep olmutur. Suyu nce getiren Hz. Hseyin,dedesi Hz.Peygamberin kanayan ayan grp zlmesin diye,sa ayann ba parman sol ayak ba parma zerine koyarak,suyu dedesine sunmutur. te bu sebeple,bu durua Dar- Hseyin denir.

79

Hafif ne eilerek dara durmaya Dar- Fatmadenir. Bu ise yukardaki olayn ardndan o mekana gelen Hz. Fatmann Hz.Hseyinin bu ekilde Hz. Peygamberin nnde dara durduunun grmesiyle, Hz. Hseyine uyarak gelip olunun yannda ve Peygamberin karsnda hafif ne eilerek dara durmasyla grlm ve gnmze kadar uygulanmtr. Bu semah grevini yrtenlerde hizmet dualarn almak iin;Hz. Hseyin ve Hz. Fatmann hizmetleri srasndaki dardurularn birletirerek,iki darda icra ederler. Semazenlerin sol ellerini biribirlerinin omuzlar zerine koymalar,adeta bir vcut olmalar, Vahdet-i Vcutbirliktelii ve Enel Hakgereine ulama yolu ile Krklar Meclisindeki Krkn birliini sembolize ederek, her an anmay gsterir. Bylece yaratanla yaratlan arasnda bir ba kurularak semah yryne devam edilir. Bu yry,evrenin bir merkez kutup etrafndaki dnn simgeler. Bu figrlerin hep birden yaplmas ise, birimiz hepimiz, hepimiz birimiz anlamn ifade eder. ve bylece de, Vahdet-i Vucutdediimiz olguyu ortaya koyar... Hasan Mldr dedenin aklad Semah ve ierii her dede tarafndan farkl anlatlsa da z ayn olup tm Aleviler tarafndan benimsenen bir grtr.

CEMEV Aleviliin,Kltrel ve inansal alanda en nemli kurumu Cemdir. Cemin nemi ve zellikleri bir sonraki blmde aklanacaktr ancak her iin yapld bir yer var ise ki

80

vardr,Cem yapabilmek iinde bir yere ihtiya vardr. te Cem yaplacak yere ok deiik isimler verilmektedir. Baz yerlerde Krklar Odas, Krklar meydan, Mihmanevi,Cem Odas...gibi isimler verilirken gelien Trke terimler ierisinde bu isimler deierek zellikle son dnemlerde zellikle 1950 yllarndan sonra ehir Alevilii hakimiyeti ortaya knca isim kendiliinden deiti ve son dnemler de Cem evi olarak veya Kltr evi olarak almaya baland. Cem evleri gemite bu isim altnda yada bu amala kullanlmak zere yaplmamt ve yoktu. Yoktu nk zellikle Osmanl dneminde Alevilerin toplanmalar, ibadet etmeleri (Cem yapmalar) zaten olanakszd. Bu yzden Cemler genellikle kylerde belli odalarda yaplrd. Bu odalar ok amal kullanlmaktayd. Cemevi szc sonyllarda kullanlmaya balanmtr ama ayn anlam ifade eden szckler kullanlmakta idi. Yine Cemevi szc,Krt Alevilerde eskiden de kullanlrd. Farsadan Krte ye yerlemi bu kelime bir araya gelme,toplanma anlamna gelir. Krte Cemi malan (cemevi),Cem hev,Cemi-mal eklinde kullanlrd. Bu mekanlar kesin bir yer iin sylenmiyordu. Kylerde Cemin yaplaca yer,Cemi yrten Dedenin o gn kald ev olabiliyordu veya Kyde geni olan bir oda veya havlu olabiliyordu. te Cemin yapld bu yere Krte Cemin yapld ev anlamnda Cemevi diyerek sylenen bu sz. 1950 den sonra ehirde yaayan Alevilerin oalmasyla iyice yerleti. Bu konuda gr almak zere Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Bakanlna yaz yazarak konu ile ilgili bilgi istediimizde ; 08.10.1999 tarihli Bakan Prof.Dr. Alemdar Yaln imzal yazda ; ...Cem konusunda dini,sosyolojik ve Kltrel yorumlar bulunmaktadr. Dini yorumlara gre Cem,slamiyetin yaylmaya balad yllarda olmutur. lkinde otuz dokuz kiidirler ve

81

krknc ye ise Hz. Muhammed olmutur. Sosyolojik yorumlara gre,btn Arap dnyasnda Anadoluda yaplan Cem erkanna benzer erkan bulunmaktadr.... ....Cemevi tanm 1990l yllardan itibaren kullanlmaya balanmtr. Cem ve Ayin-i Cem,kltrmzde bin yllk gelenei olan,toplant disiplini,toplant periodlar son derece ak ve tartma gtrmez toplantlardr. Bu toplantlarn yapld yer baz kylerde dedenin sofas,ky odas; baz kylerde ise Meydan odas, Meydan sofas, veya Krklar Meydan ad verilen mekanlardr... Cem yaplmadan evvel evin bir blm olarak kulanlr ama Cem yaplmas gerektii vakit grevliler Gelenekler ve Cem trenleri esaslar dahilinde oday Cem evi olarak dzenlerler. Cem bittikten sonra yine evin bir odas olarak kullanlrd. Tamamen Cem evi olarak yaplm yaplar olsayd, Osmanlnn riyakar Fetvaclar,yobaz ve gerici Kadlar kim bilir Aleviler iin orada neler yapyorlar demezlerdi. Aleviler bu tip korkulardan dolay byle bir yap iin hi giriimlerde dahi bulunmamlar. Cem evleri ok amal kullanlmtr,nk Cem ok amaldr. Sadece dini ibadet olarak deerlendirilmemeli, (Dr. mer Uluay,Alevilikte Toplu badet adl yaptnda s.41. Cem evini baknz nasl tanmlamaktadr.

Cem,kapal meknda yaplr. Cemin yapld odaya, Cem odas ve bunun dahil olduu oturma birimine de Cem evi denir. Cem odas,cemaate uygun byklkte olmaldr. Cem odas(Cem evi); badetin yapld bir yer olarak ibadethanedir. (Eskiden Snni kylerinde Camii yokken belli odalar ayn ekilde ibadethane olarak kullanlrd.) Sorgu-sual ve karar yeri olarak bir mahkemedir. Semah yeri olarak krklar mekan,

82

krar yeri olarak er meydandr. Kardeliin kabul ve onay yeri olarak birlik odas, Dileklerin bildirim yeri olarak niyaz makamdr. Teslimiyetin,sevginin yeri olarak can pazar,zulme isyan matem yeri olarak Kerbela l,icazet yeri olarak nasip yeridir. Ortak Kararlarn alnma yeri olarak meclis odas, nsanln,Hakkn konuulduu yer olarak muhabbet odas, yol erkannca kutsallar giyindirme yeri olarak tren odasdr. Tresel her trl eitimin yapld yer olarak eitim odas. Dargnlarn,ksknlerin helallat yer olarak af odas dr. Aklanan sularn,gnahlarn sprld yer olarak temizlik odas, Dertlerin dile getirildii dert dinleme odas, Katlanlar istekleriyle katldklar iin rza odas. Grlen ve iitilenlerin burada kalaca iin sr odas dr. lmin hakim olduu muhabbet ortamnda arifler odas, Her fikrin rahat tartld forum odas, Muhabbetin konusu, sevgi, dostluk, doruluk, iyilik, gzelliktir. Bylece Cem odas inci mercan pazar olur. Dini kltr ve eitimin harman olduu irfan odasdr. Kklerin ve dknlerin sevildii canan odas,yer bulduu mekan olarak sevgi odasdr. Yola erkana uymayanlarn alnmad yer olarak sekinler odasdr. Ceme katlanlara hizmetin ortak yaplmasndan dolay hizmet odasdr. eralarn yakld,gnllerde nurun sald yer olarak nur odas, Hogr ve ak szlln hakim olduu yer olarak kemalet odasdr. Katlanlarn mesut ve mutlu olduklar,yzlerinin nurland, akland yer olarak cemal odasdr.

83

Bakalarnn saldr,bask ve zoru olmadndan ve bunlardan korunacandan emin olduu yer olarak Gven odasdr. nsanlarn mevki,makam farkn grmeyip birletiren eitler odasdr. Cem odas;Alevi Kltrnn sergilendii,yaay, inan ve yukarda saylanlarn yaand ve mutluluu yakalamann yeri ve bunun iin kabul gren bir mekandr. Gelin grn ki bu saylanlar hi grmemezlikten gelen yobazlar Cem evini farkl alglamakta ve bunu sulanlacak bir mekan olarak grmektedirler. Bu yetmiyormu gibi,sanki yukarda sraladklarmz bir blclkm, din, dil, rk, mezhep ayrmclym yada yasalara aykrlkm gibi alglanarak bunu yapan Dernekler ve yneticileri hakknda su unsuru kabul edilerek Mahkemelerde davalar almaktadr. Diyanet leri Bakanl bu tarifleri yada burada yaplan ibadetleri hi duymam veya grmemi gibi buralara iddetle saldrmaktadr. Bu saldrlar kimseye bir ey kazandrmaz,tam tersine bu lkede yaayan insanlarn biribirlerine saygsn azaltr. Cemevlerinden neden bu kadar korktuklarn kendiler aka izah etseler gerekler ortaya kacak ama bir trl bunu yeterince ap aklamyorlar. Sadece kafa kartryorlar. Cem evlerinin nemi ve kullanl amac yukarda sraland gibi deil diyecek biri kp konusa cevabn alacaklardr. Bundan rahatszlk duyanlar sanyorum Cemevlerinde yaplan bu gzellikleri kabullenemiyorlar.

84

ALEVLERDE CEM Cem; Bar,zgrlk,eitlik,ibadet ve sevgi yeridir. Cem ; Hukuk,adalet ve ibadet boyutuyla bir btndr. Cem,Szlk anlam toplanma,ylma,birikme. Alevi-Bektailikte Cem; Ayin,ibadet anlamnda dr. ALEVLKTE ibadet ekilleri Snnilerinkinden ve dier inan kollardan ok farkldr. te farkl olan ve toplu olarak yaplan bu ibadete CEM yada AYN CEM , AYNUL CEM denir. Ayini cem krklar cemi ile balad ve gnmze gelene dek ok olaylar yaayan Aleviler bir dnem Osmanl zulm karsnda isyan etme noktasna geldiler. htilaflarn zm iin Osmanlya gittiklerinde daha kt sonular alyorlard, dvlyor, kovuluyorlard, o yzden btn sorunlarn cemlere tadlar. Toplumsal bir olaya dnen cemler artk bir nevii halk mahkemelerine dnt. Sulular bu cemlerde yargland. Kardelik bar ve dostluklar yine cemlerde gerekleti. nsanlar

85

arasndaki ortak retim,eit paylam politikas burada retildi. Yardmlamann en gzeli yine cemlerde retildi. Cemler genellikle kylerde byk odalarda yaplrd ve bu salonlara Krklar meydan,krklar sofas..gibi isimler verilirdi. Daha sonralar bu mekanlara Cem evi denilmeye baland,ancak bu szck btn Anadolu Alevilerinde ayn anlamda kullanlmaya balanp bir ok il ve ilelerde hatta Kylerde Cem evi yaplmaya balaynca baz farkl dnen eski Osmanl Kadlar veya onlara fetva hazrlayan Hoca efendiler gibi dnenler Cem evlerinin yaplmasn blclkm gibi gstermeye baladlar.

Sorulduunda; Cem yapmak su mu? Cevap hayr, niin su olsun,herkes istedii yerde istedii ekilde ibadetini yapabilir denilmektedir ve Anayasa ile de bu hak korunmaktadr diye ilave edilmektedir. yleyse sorulan soruya cevap verilmeli; Cem yapmak serbestse Cem nerede yaplmal? Camide mi,kilisede mi yoksa Cem evinde mi elbette Cem evinde yaplacaktr Cemler. Cemin zelliklerine bakalm ; Cem,yarg ve karar yeridir. Birlik ve dirliin korunup sergilendii yerdir. Dnya ile ahretin birleme,tamamlama yeridir. Kiilerin aklanma ve srlarn saklanma yeridir. Cemde sunulan bir Candr, Sylenen sz ve sergilenen zdr. Cem; hizmet ve sohbet yeridir. Kul-kle ve efendi-bey, kadnerkek farknn olmad,ceme katlan herkesin hr, eit insanlar olduu yerdir. Medet-mrvvet kapsdr, Edep-erkan yeridir cem. Cem,Bac-karde meydandr. krar iman yeri olan Cem,Hakka temenna,Hakkn tecelli yeridir.

86

Hak Muhammed Alinin meydan olan cemde birlik ve dirlik, gvenlik esastr. Canlarn mutluluu temel esastr. Buradan verilen mesaj ; Hayat,yaanmaya deer ve insanca yaanmaldr. Cemde yukarda saylan eitlik ilkesinde ak ifade vardr. Mala,gzellie,hatra,zora yer yoktur. Biri krk,krk bir olan mekandr. Netice olarak Cem,krklar cemi olmaldr. Bu ceme katlanlar olgun,kamil,hr,eit olmal.

Yolun esasna uyulmal,bencillik ortadan kalkmal, toplum yarar gzetilecek, can ile cemaat dengesi kurulup kollanmal. ElineDiline-Beline esasna dayal insanlarn bir arada olduu cemaattir. Alevi - Bektailerde toplu ibadetler bo zamanlarda ve akamlar yaplr. Toplu yaplan bu cemler drt eittir. 1 - krar verme Cemi,Genelde hi cem trenlerine katlmam,msahip tutmam ve genlerin eitimi anlam tayan bir cem trenidir. Sz verip sznde durma anlamnda eitim cemidir. 2 - Musahip Edinme Cemi,Musahip olacaklarn istemleri dorultusunda yaplan cemlerdir. Bu cem lerde iki ailenin yol kardeliinin tescili yaplr. Kurbanlar kesilir,Dedenin verecei yol msaadesiyle ahirete kadar srecek beraber hareket etmenin ilk mutluluu yaanr. 3 - Abdal Musa Cemi,evre halknn istei zere yaplan bir cem dir.Bu cemlerde grg ve ikrar trenleri olmaz. Genelde Perembe akamlar yaplr,bu cemde On iki hizmet yerine getirilebilir.

87

4 - Grg Cemi,Alevilerin yaptklar en byk cem Grg cemidir. Dier cemlere oranla daha ok incelikleri olan bu ceme katlanlar bir yl ierisinde yaptklarndan dolay hem kendi kendilerini yarglarlar,hem de ceme katlanlar hakknda bildikleri olumsuzluklar dile getirirler. Bir nevi halk mahkemesi eklinde olan bu ceme katlanlar mutlaka dargn ve ksknlkleri zmleyerek gelirler. Borlu olduklar insanlar mutlaka ziyaret ederek davac ve ihtilafl olmadklarn bir kez daha tescil ettirirler. htilaflar zlmemi insanlarn mutlaka sorunlar bu cemde neticelendirilir. Bu tavr ve hareketler ve bu ceme katlmadan dolay btn ktlklerden arnm olan Alevi vatanda mahkeme kaplarnda,asker ve polis karsnda hibir zaman hesap verme gereide duymaz. Herkes ceme katlamaz, ceme katlabilmek iin aadaki sular kapsam dnda olmal ki ceme katlabilsinler. Cana kasdedenler (katil), Haksz yere yada keyfi olarak eini boayanlar, Hrszlk yapanlar, Haram kazan elde edenler, Annesine,Babasna evlatlk grevini yapmayanlar, Yetim hakk yiyenler, Yalanc ahitlik yapanlar, Nefsine hakim olamayanlar, Komular ile iyi geinmeyenler. Buradan hareketle,Ceme katlmak ciddi sorumluluk istemektedir. Cem sadece ibadet yaplan toplant deil, folklorik ve elence toplants da deil,eitliin, drstln, sevginin sergilendii,ilahi bir topluluk tarafndan mtereken paylald trendir.

88

Cem trenlerinde genellikle Nefes,daz(daz- imam) mersiye, athiye ve mihralamalar okunur. Nefeslerin konular zellikle Allah,Muhammed, Ali, Ehlibeyt, On iki imamlar ve Hac Bekta- Veli yi ve inancn ieriklerini oluturur.

Alevilere gre Hz.Ali ,mertliin, drstln, yiitliin ve adaletin simgesidir. Bu yzden aleviler Hz.Aliyi Allahn Aslan diye anarlar. Hac Bekta- Veli yi de Pir olarak kabul ederler ve bunlara sonsuz ballklar vardr. Aleviler,ibadetlerinde Hz. Aliyi ve Hac Bekta- Veliyi dillerinden hi drmezler ama Hz. mam Hseyin iin yaplan dualar ekilen yaslar neredeyse Hz. Ali ve Hac Bekta- Veliyi glgede brakacak kadar ileri gider ama hi bir Alevi byle bir kyaslama yoluna gitmez. Hz. Hseyini bu kadar sevmelerinin nedeni davasna olan inanc iin bile bile canndan olmas ve her zaman hakszn karsnda can pahasna olsa bile mcadele etmesinden kaynaklanmaktadr. Alevi-Bektailerde demokrasi akl,hak arama, insan sevgisi belki de o gnlerde balam ve bu gnlerde siyasi bir akma yakn bir ekilde devam ettirilmektedir. Cemlerde On iki hizmet yerine getirilir. Oniki hizmet ve Hizmetliler; 1.Dede,(Sercemde denir)Hz.Muhammed ve Hz.Ali soyundan gelen veya Dedelik sfat verilen ve Cemi yneten kiidir. Cemde en byk grev dedenindir. Ksknlerin bartrlmas,sorunlarn ve ihtilaflarn zm,hizmetlerin yerine getirilmesi gibi ok nemli konularda halk dinleyerek karar vermesi, kadarda inisiyatifi kullanma sorumluluu vardr. Trenleri ynlendirir,glbangler okur, dualar verir, Musahip edinmede zellikleri ve sorumluluklar anlatr. Cem boyunca yeri

89

geldike Hakim,yeri geldike savc yeri geldike de Avukat gibi talibi savunma gibi grevler yapar. 2-Rehber (halk dilinde Rayber) ,Mrebbi yada Yol eri de denilen rehber adndan da anlalaca gibi yol gsterici,yardmc olandr. Grgleri yaplanlara ve ceme katlanlarn yan sra Dedeninde en byk yardmcs olan rehberin seiminde titizlikle durulur. Ceme katlanlarn birounu yakndan tanmas gerekir. Alevi geleneinde iki rehber vardr. a) Meydan rehberi ; Sadece Cemde grev yapar,Cemin bitimiyle Meydan rehberinin de grevi sona erer. b)Yol Rehberi ; Mutlaka dede soyundan olmas gerekir. Rehberin grevi halk bu yolda aydnlatma, bilinlendirme, eitim verme ve Pire teslim etme,yani Ceme hazrlamadr. Baz blgelerde dede dardan (baka blgelerden) geldii iin ska gelemez,genelde sonbahar aylarnda veya kn gelirler. Bu yzden de baz zamanlarda ylda veya iki ylda bir gelebilir. Bu sre ierisinde Rehber,dedenin grevini geici olarak stlenir. (olumsuzluklara mdahale eder). 3 - Gzc, Cemde dzeni salar,kurallara uymayanlar uyarr. Gerekirse cemden dahi kartabilir. Cemden kartlan insan bir sonraki cemde sorgulanr. Cem boyunca kimse baka eyler konumaz ancak lzumu halinde konuan olursa yksek sesle konuup dikkat datmalara izin vermez. 4 - erac,Gemite elektrik olmad iin nemi bykt. Delili uyandrma (klar yakma) grevini yapan erac

90

gnmzn gerei elektrik sigortalarn kontrol eder, eksik ve bozuk ampulleri tamamlar,yedek ampul temin eder. Cem baladktan ve Dede yerini aldktan sonra ilk grev ifa eden On iki hizmetliden biridir. Aydnlatc grev tamaktadr. nemi daha sonra anlatlacaktr. 5 - Zakir,Saz,kudm,ud gibi alglar alar. Nefes,Dvaz ve miralama okur. bu tip grevleri stlenen az olaca iin zakirler birok cemde grev aldklarndan cem boyunca ne zaman deyiler alacan bilir. Bu grevi birden ok kii birlikte yapaca gibi dedede bu grevi yrtebilir. 6 - Ferra (Sprgeci),Cem evinin temizliini stlenir. Cem boyunca meydan cem kurallarna gre sprge ile sprerek ktlklerden arndrma grevini yrtr. 7 - Saka(briktar yada Dolucu),Cem boyunca su ihtiyacn karlar,gerek grldnde el ykanmas iin ibrik, leen,havlu bulundurur. Alevi Bektai cemlerinde ve trelere gre temizlenmeyi sembolik olarak uygulayanlara grev yapar. 8 - Kurbanc (Sofrac),Alevi-Bektai usul ve trelerine gre kurban veya kurbanlarn (baz cemlerde birden ok kurban kesilebilir.) dualanmas, kesilmesini, piirilmesini,cemdeki canlara sunulmak zere sofralarn hazrlanmasn,kurallara gre yenilmesini salar. Bir yada birden ok yardmcs olabilir. 9 - Semazen (Semah),Pervane ,pervazcda denir. Semah Alevi cemlerinde ibadetin bir parasdr. badetin dorua kt bir anda Cemi yneten dedenin talimat ve zakirlerin sazlar eliinde, Yreklerinde Allah, Muhammed, Ali. Oniki imamlar, On drt masumu paklar, Ehlibeyt ve Hnkar Hac Bekta- Veli sevgisi olan ve bu cokuyla tm canlarda bu dorultuda samimi ve ulvi ballkla coturan, semah dnen hizmetlilerdir. Hibir ayrm yapmadan kadn ve erkeklerden oluan bir veya birden ok semazen olabilir. 10 - Peyk (Peyik yada Haberci), Cemin yaplaca yeri ve zaman ceme katlacaklara duyuran grevlidir.

91

11 - zniki,Cem evinin dzenini salar,gelip gidenleri takip eder.Istmadan aydnlanmaya,salonun dizaynndan oturua kadar her konuyla ilgilenir ve olas bir harekete kar tedbir alr. Gemite yaanan basklar ve zulmden sonra zellikle Osmanl dneminde yasaklanan cem trenlerinin gvenliini salar. 12 - Beki,Cemde on ikinci grevli Bekidir. Btn canlarn ceme katlmasyla evler sahipsiz ve bo kalr. Adndanda anlalaca zere beki tamamen Cem evinin dnda bulunur. Cemevinin ve dier evlerin gvenliini salar. Ceme katlanlarn saysna ve semtin zelliine gre birden ok beki grev alabilir. Cemin balamas ; Alevilikte Cem, balad gnden bu yana ok deiimlere uram,Cemler blgelere, dedelere gre deimektedir. Anadolu Alevilerinde blgesel cem farkllklarnn nedeni; Cem ve Alevi ibadetleri ile ilgili yazl bir metin olmaynca her dede kendilerine gre bir uygulama balatmlar ve yle devam edince de her blgede biraz deiiklikler olmutur ama znde her hangi bir anlam deiiklii sz konusu olmamtr. Cemin yaplaca gn,yer ve zaman nceden belirlenir. Gndzden Peyk tarafndan ceme katlacaklara haber verilir. Ceme katlan ve dede dnda kalanlara Talip denir. Talipler ceme gelirken lokmalar getirerek katlrlar. Tm insanlar bu ceme l l gelir,diri dner buna yaarken yeniden dirilme, ktlklerden arnma da denir. Ceme katlanlar d abdestini alarak gelirler. Yani temizlenerek,en temiz elbiselerini giyinerek gelirler. Bu d temizlik su ile olur. Asl olan i abdesttir. Bu abdest bilgi ile alnan abdesttir ki bunu Cemde alr. Su ile alnan abdest biraz sonra bozulabilir ama Bilgi abdesti kolay kolay bozulmaz,nk bu abdest Mrit (dede) tarafndan aldrlan,toplumsal bar, kardelii, sevgiyi,anlatan ve yaatan bir abdesttir. Buna ksaca bilgi edinme de denir.

92

Cem treni balamadan evvel Dede Cem evinin nnde On iki hizmetli ile birlikte durur. Kapc kap ama glbengini okur. Kapc : Bismi ah diyelim Evvel Allah diyelim Aalm cem evini Canlar mihman edelim. Sndm sana lerin akna, Teslim oldum sana Belerin yoluna, Ba koydum kapna Yediler yzne. Hakkn iradesi Halkn iradesi Atm gnl kapsn Teslim ettim erkana Allah Muhammed ya Ali... Kapcnn gulbenginden sonra dede Bismi ah Allah Allah.... Ald Ali kaps Canlarla Cem iin, Emanet edildi canlar Kapc baba sultana Canmz sana Sen de Allaha der ve Cem evinin kapsndan ieri girer. eride serili olan postun nnde durur. Birok yerde cemevi dedenin gndzden ceme balamadan evvel oturduu oda olduundan bu dua okunmaz. Dede zaten postta oturmutur.

93

Postu niyaz ettikten sonra duasn okur. Bismi ah Allah Allah H diyelim geree varalm Ali divanna Bu post Hazreti ah- Merdan Alinin postudur Bu post ah- ehidi Kerbela mam Hseynin postudur Bu post On iki imamlar postudur, Bu post Hac Bektai Veli postudur Bu post insanlk postudur Bu post mazlumlar postudur Bu post zulme isyan edenlerin postudur Bu post ada insanln gurur duyaca zgrlk postudur Bu post eline,diline,beline sahip olanlarn postudur. Bu post Enel Hak diyenlerin postudur. Bu posta oturmak haa bizim hakkmz deildir Bu posta oturmak iin canlarn rzas alnmak zorundadr. Ey canlar izniniz ve rzanz var m ben kulunuzun oturmas iin ? Bu posta oturunca byklk taslamayacama, canlar kk grmeyeceime huzurunuzda sz veririm. Cemimiz hak defterine yazla ler beler yediler on ikiler on drtler on yediler ve dahi krklar yardmcmz ola Nutuk Hazreti Pirden ola Geree H mmine ya Ali. diyerek adm atar ve yeri defa per. geer posta oturur.

Daha ksa dualarda vardr. Ycelik sana olsun ya Ali

94

Cmertlik sana olsun ya Ali Selamet sana olsun ya Ali Nimetler sana olsun ya Ali. Bu duay kimi yerlerde daha farkl okuyanlarda var ancak olduka az rastlanmaktadr. Azemt ileyke ya Ali Ekremt ileyke ya Ali Eslemt ileyke ya Ali Enamt ileyke ya Ali. Bu post ilk defa Krklar ceminde kullanlan ve Hz.Ali tarafndan oturulan bir post olarak bilinir. Hz. Peygamber,Mira dn girdii Krklar ceminde Hz. Ali ile birlikte otuz dokuz kiinin katld bu cemde on yedisi kadn,yirmi ikisi erkekti. (Hz.Peygamber ile 23 erkek) Ceme katlan insanlar salonda Dedeye dnk olarak otururlar ve dedenin talimatlaryla cem balam olur. Ceme gelen canlar getirdikleri lokmalar Sofracya teslim ettikten sonra salonda uygun grd yere otururlar. Baz blgelerde getirilen lokmalar zeri kapal olarak Dedenin huzuruna getirilir, dede dua verdikten sonra lokmalar lokmacya teslim edilir.

Dedenin duas ; Allah...Allah... Lokmalar kabul ola. Muradlar hasl ola. Hak-Muhammed-Ali kabul eyleye. mam Hasan,ah Hseyin,Hnkar Hac Bekta- Veli defterinde kaydola Nr- Neb,Kerem-i Ali Pirimiz Hnkarmz Hac Bekta- Veli,gerek erenlerin demine H.

95

Oturu biimi baz blgelerde farkl olabilmektedir. Birok yerde gelenler srayla otururlarken baz blgelerde byklere dedeye yakn yerlerde yer gsterilir. Bir taraftan saygnn ifadesi olaca gibi kimi zamanlarda yallarn deneyimlerinden (oturu kalk ve ibadet ederken hareketlerinden) faydalanlmak zere n taraflarda yer verilir. Cancana yada cemal cemale yani salonun her tarafndan dedeye ynelik otururlar. Baz yrelerde kadn erkek yan yana otururlar ancak baz cemlerde rahat hareket edebilmek iin kadnlarn ayr oturduklarda grlr. Bu konuda herhangi bir kural yoktur. Dede posta oturduktan sonra ceme katlanlara hitaben bir konuma yapar. Ey erenler; Meydan- Alide lokma sahiplerinin gereken hizmetlerini yerine getireceiz. Ancak nce kendi aramzda birliimizi, dirliimizi sorgulayalm, ardndan eramz uyandralm, sonrada hizmetleri grelim. unu hi bir zaman unutmayn,burada sizlerinde mutlak yerine getirmeniz gereken grevleriniz vardr. Biraz sonra balayacak cemde bata mrit olmak zere, hizmet sahiplerinin gzetiminde yaplacak hizmetlerin salkl yryebilmesi iin herkesin sessiz olmas gerekir... Bu mecliste (cemde) nce Hakkn nurunu (era) uyandracaz. era uyandrmamz iin her eyden evvel gnllerimizin bir olmas gerek. inizde kskn, dargn varsa gnl aklyla sylesin. Kkler byklerin elinden psn,gnln alsn. Bykler kklerin yanaklarndan, gzlerinden psn hatrn alsn. Krgnlklar, kin kibir kalmasn. Ali meydannda erkein kiilii,kadnn diilii ortadan kalkar,bu nedenle bu meydanda kadna dii gzyle baklmaz,kii gzyle baklr.

96

Hak erkee,bacya can verdi,gnlne iman verdi. Gresiniz diye gz verdi, Duyasnz diye kulak verdi, Yryesiniz diye ayak verdi, Tutasnz diye el verdi, Dnesiniz diye akl verdi, Konuasnz diye dil verdi yleyse dktnz var ise doldurun, Alattnz var ise gldrn, Drdnz var ise tutun elinden kaldrn, Derdinizi syleyiniz ki derman bulasnz, Dktn bizim,sakladn gnahyla sevabyla senin. Kaldrn balarnz,hakk olan hakkn talep etsin. Barmamakta srarl olan var ise ltfen cemi terk etsin. Cemde bulunan btn canlara soruyorum; Gnller bir mi erenler? sorun yoksa halk yksek sesle Eyvallah... Gnller bir mi erenler? Eyvallah... Gnller bir mi erenler? Eyvallah... Aka niyaz,davaya delil isterler. yleyse delil gsterin dedii srada cemde bulunan canlar hafif ne eilerek niyaz ederler. Bunun zerine Dede ; Eyvallah. Hak tmnzden raz olsun. canlar kusur iler, Hnkar balar. Bilerek bilmeyerek ilediimiz kusurlarmz olabilir. diyerek al glbangn okur. Bismiah...Allah Allah... Akamlar hayrola,hayrlar fetola,erler defola Meydanlar abad ola. Hizmetleriniz kabul ola. Muratlarnz hasl ola. Mnkir,munafk mat ola. Hak-Muhammet-Ali yardmcmz,gzcmz ola.

97

Demler daim,cemler kaim ola. badetlerimiz makbul ola Gnller sevinle dola. Fakir fukara mamur ola. ler,Beler,Yediler,Oniki mamlar,On drt masumu pak,onyedi Kemerbest efendilerimiz; Meydan Alimizde bulunan canlarmza ve dnya zerinde bulunan can kardelerimize dorusunu,dzgnn, hayrlsn vere. Erenler ,evliyalar cmle muhip canlarmz dirliimiz den, birliimizden,kardeliimizden ayrmaya. Dertlerimize derman,gnllerimize iman , Hastalarmza ifa borlarmza edalar; Gkten hayrl rahmetler, yerden hayrl bereketler ihsan eyleye. Dert verip derman aratmaya. Mnkire,mnafa dalattrmaya. Her trl erden,betten,afetten,insanlk d hal ve hareketler den uzak eyleye. Cmle insanl doruluk, drstlkle ba beden salyla beraber eyleye. Niyazlarmz dergah- izzetinde kabul eyleye. Dil bizden,nefes Hnkar- Pirden ola. Nur-u Nebi,Kerem-i Ali,Pirimiz Hnkarmz Hac Bekta- Veli ve gerek erenler demine devranna H (Esat Korkmaz, Anadolu Alevilii,s.238) On iki hizmetliyi srayla yle arr. Haktan bize nida geldi, Pirim sana ayan olsun. ahtan bize name geldi, Mridime ayan olsun. (Mrit ayaa kalkar) Kimi okur kimi yazar Can candr yoldan azar Mihmanlar yola dzer Rehberime haber olsun (Rehber ayaa kalkar)

98

Hak kuluna eyler nazar Seyyah olup lem gezer Kalle gelir cemi bozar Gzc sana haber olsun (Gzc ayaa kalkar) eyda blbl ban ister Delil yanmaz yan ister Yak delili nurun gster Delilciye haber olsun (Delilci ayaa kalkar) Aklarn zikri sazdr Daim Hakka niyazdr Okunan nefes niyazdr Zakirlere haber olsun (Zakir ayaa kalkar) Cemde herkes karde bac Bunlardr gruh-u naci Seyyid-i Ferra sprgeci, Ferraa da haber olsun (Ferra ayaa kalkar) Bu ceme gelenler Hac Bunlardr Hakka duac Cemin kilidi kapc Kapcya haber olsun (kapc ayaa kalkar) Ey gz gnl tok kii Daim Hak iledir ii Hazrla lokmay a Niyazcya(safrac)haber olsun (Niyazc ayaa kalkar) Ta ezelden dedik beli

99

Muhammet Alinin yolu Engr tasla gelsin dolu Sakacya haber olsun (Saka ayaa kalkar) Gerek olan dolu ier Cemiyete gller saar Canlar gelir ceme geer Peykiye haber olsun (Peyk ayaa kalkar) Bir zm bld Krklar Yiyemez z rkler Allah deyip dnsn arklar Semahya haber olsun. (Semahlar ayaa kalkar) ah Hataym pire geldi Hak yolunu sre geldi Mmin,mslim dara geldi znikiye haber olsun (zniki ayaa kalkar) Bu drtlk sazla sylendii gibi iir eklinde de okunur ve Rehber bata olmak zere dier grevliler Dedenin huzurunda duaya dururlar. Sa ayak ba parma sol ayak baparmann zerine konur. (Baz blgelerde Sol ayak ba parma sa ayak ba parmann zerine konur.) Sa el kalp zerine gelecek ekilde iki el gste birletirilir. El parmaklar ak vaziyette durulur. Elin btn Allahn varln ve birliini sembolize eder. Be parmak ise Hz.Muhammed,Hz.Ali,Fatime ve evlatlar Hasan ve Hseyin ve onlara olan balln bir ifadesidir. Grevliler dara durduktan sonra,

100

Dede u duay okur. Allah,Allah,Akamlar hayr ola , Hayrlar feth ola, Hizmetleriniz kabul ola, Hzr aleyhiselamn,gaip,zahir,batn ayni cem erenlerinin nur cemallerine ak ola. Onsekizbin alemle birlikte mmin Mslim kardelerimizi Muhammed Ali gulbangndan mahrum etmeye Allah cmlemizi didar- Ehlibeyte,merebi hseyne nail eyleye. Muhammed Mustafa, Aliy-el Murteza, Cebrail-el musaffa, Gzc er Mustafa, Glam Kamber, erac Cabir ensari, selman- farisi, Bilal Habei, Kurbanc Mahmud-el Ensari, Glam Ksani, Semahc Ebu-zer Gifari, Fatime bac, Amr- Eyyar ve iznikci Huzeyme nin hayrl hizmetleri zerimizde ola. Dil bizden,nefes Kutb-l arifin, Gavs-el Vasln Hnkar Hac Bekta- Veliden ola. Nur- Nebi, Kerem-i Ali, Gulbang- Muhammedi, demi Pir Hnkar Hac Bekta- Veli, gerekler, gerek erenler demine h Biraz farkl ve On iki hizmet sahiplerini iine alan dua ise yle okunmaktadr. Bismiah Allah Allah... Akamlar hayrola. Hayrlar fetola. erler def ola. Hizmetleriniz kabul ola. Muratlarnz hasl ola. Hazr,gaip,zahir,batin ayin-i cem erenlerinin gl cemallerine ak ola. Onsekizbin alemle birlikte cmle mmin mslim kardelerimizi Muhammet Ali eiinden, glbangndan mahrum etmeye. Allah cmlemizi Didar- Ehlibeyte, Merebi Hseyine nail eyleye. Muhammet-l Mustafa,Aliyyl Murteza, Gzcmz Cebrail-l Mustafa,

101

eracmz Cebrail-l Ensari, Zakirimiz Bilal Habei, Ferramz Selman- Pir-i Pak znikimiz Huzeymet-l Ensari, Kurbancmz Mahmut-l Ensari, Sakacmz ehitler ah mam-l Hseyin, briktarmz Gulam Kanber, Peykimiz Amr- Eyyar, Semahmz Abuzer Gaffari ve bacmz Fatmatl Zehra hazretlerinin efaatlerine nail eyleye. Bu efendilerimizin hsn- himmetleri zerimizde ola. Yoksula Hzr yoldamz,evliya haldamz ola. Saklaya,bekleye... Dil bizden,nefes kutb-l arifin,gavs-l vasilin Pirimiz Hnkar Hac Bekta-i Veli, gerek erenler demine H Dede duay okuyup bitirdikten sonra ayakta duran grevliler hep birlikte diz kerek meydan niyaz yaparlar (yeri perler)ve kalkp tekrar dara dururlar. Dede grevlileri yerlerine gndermek zere u duay okur. Tevella,teberra Hakka yazla, Tevellanz temiz, yznz ak ola. Tevella gren cehennem nar grmeye, Erenlerden himmet, eyen lillah,Allah eyvallah... der ve hizmet sahipleri yerlerine dnerler. Ferrac meydann ortasna durarak elindeki sprge ile defa yeri spryor gibi yapar ve sprgeyi sol koltuunun altna koyar. Dedenin huzurunda durarak; Allah Allah,Gruhu Naciyim,Krklar meydannda sprgeciyim. Pir divannda durucuyum. Elhamdlillah pirimiz Hac Bektai Veli . Muhammed Aliden ,stadmz Seydi Ferratr.Allah eyvallah nefes pir nefesidir. diye okur. ayn duay biraz daha farkl okuyanlarda vardr.

102

Allah Allah, bacydk Gruhu Naciydik, Krklar ceminde sprgeciydik,Sprgeci Selman, Kr olsun Mervan, yezide nalet, pirimize rahmet diye bitirir.

Bir baka glbeng ise ; Allah..Allah..Gruh-u naciyem, krklar meydann da sprgeciyem. Hseyn-i Kerbela iin gzlerim kan yatr,yz bin lanet,Yezidin bar kara tatr. Pirimiz krklar iinde Seyyidi Faratr. Ber cemal, Muhammed Kemal,mam Hasan,mam Hseyin Ali ra blend-e salavat. Dede devamla ; Allah Allah,hizmetin kabul,muradn hasl ola. Seyid Ferra efendimizin hizmeti zerinde ola. Gerekler demine h dedikten sonra Ferra dedeye arkasn dnmeden geri geri ekilerek meydandan ayrlr. (Ferra cem balarken, lokmalar yenildikten sonra ve cem bitim aamasnda olmak zere defa meydan sprr. Bunun anlam ktlklerden arnmak,semah dnlen, secde edilen yerin temiz olmas ve temizlik her eyin badr. ilkesinden hareket etmektir.) eran (ra veya Mum da denir.)yaklmasna era uyandrma denir. era uyandrmann anlam Alevi-Bektai geleneinde olduka nemlidir. Cem ibadetinin amac toplumsal bilinci artrmak, ktlklerden arnmak, paylam yaayarak renmek ve aydnla ulamaktr. Aydn insann gelecei de aydnlk olur diye dnrler. Zeytinden kartlan yala aydnlatlan k bar, dostluu ve kainat aydnlatmann bir gstergesidir. Cemin ilerleyen saatinde erac hazrlad era (Mum olabilir,zel olarak hazrlanm amdanlar olabilir ama eskiden kesilen kurbann yandan ve zeytinden yaplan eralar vard. )

103

Dedenin huzuruna gelir. era ve dier malzemelerini yere indirdikten sonra ; era yakar ve dedenin huzurunda , Dara durur. okumaya balar : Allah Allah eyvallah era ran Fahri dervian Zuhurdur insan Himmet pirden Piri Horasan Kad meydan Kuvveti Abdalan Kanuni Evliyan Gerekler ve Gerek erenler demine H diyelim H. Bercemali Muhammed,mam Hasan,ah Hseyin Ali ra Blent Ya Allah ,ya Muhammed,ya Ali...der ve devamla era evliya,nur- semavt,ki bu menzildir.Ol Tur- mnacaat;kaan kim ruen ola niyaz, Muhammed Aliye candan selavat.. deyince cemdeki tm canlar hep bir azdan Alla hmme salli ala seyyidine Muhammed Mustafa Allahmme salli ala seyyidineAliyel Murteza Allahmme salli ala Hasan -al Mcteba Allahmme salli ala Hseyin-i Kerbela Allahmme salli ala Zeynel Aba Allahmme salli ala Bakr Baha Allahmme salli ala Cafer Rehnma Allahmme salli ala Kazm Musa Allahmme salli ala Ali Sultan Rza Allahmme salli ala Muhammed Taky Allahmme salli ala Ali Naky Allahmme salli ala Hasan Askeri

104

Allahmme salli ala Muhammed Mehdi Selavatlama bittikten sonra, Dedenin eracya duas. Bismi ah.. Allah.. Allah Hizmetiniz kabul ola Muradnz hasl ola Hak Muhammed yardmcnz ola Hak Muhammed Ali katarndan Ve dahi didarndan sizleri ayrmaya I eragan Fahri dervi an Alem durduka yana Dil bizden Natkay nefes Hazreti pirden ola Geree h mmine ya Ali. erac mumlar yakarken(yksek sesle : era- ruan,fahr-i dervian,himmeti piran,pir-i Horasan, Kad-i meydan diyerek yakar) postun sana ve soluna uygun yerlere mumlar yerletirir, Dier mumlar da Cemevinin muhtelif yerlerine brakr. Mumlar sadece salonu deil tm Dnyay aydnlatacaktr. eralar yandktan sonra dede; Bismi-ah Allah Allah... n era farh uyandrdk Hudann akna Seyyid-l-kevneyn Muhammed Mustafann Saki kevser Aliyyel-Mrtezann akna Hem Hatice,Fatima Hayrnnisann akna

akna

105

ah Hasan,Hulki Rza hem ah Hseyini Kerbela Ol mam- Etkiya Zeynelabann akna Hem Muhammed Bakr ol kim Nesl-i pak-i Mrteza Cafer-ssadk mam- Rehnmann akna Musa-i Kazm mam-i ser firaz-i ehl-i Hak Hem Ali Musa Rzay Esfiyann akna ah Taki ve ba Naki hem Hasanlaskeri Ol Muhammed Mehdi-i sahib-Livann akna Pirimiz Hnkarmz Bekta Velinin akna Hare-dek yanan yaklan akann akna... der ve

Gzc meydana gelir. Gulbengini okur. Bismi ah Allah Allah, Hak erenler ceminde gzcym Hizmeti hikmette szcym Yolu yol ile adap iinde gemesinde hizmetiyim. Hak katnda ve halk yannda gzcym, Gz kattk gnle,uydum cemin yoluna, zrmz olursa imdiden affola H pir... der. Gzcnn salonda yerini almas demek cemde ibadetin dorua ykseliinin balangc demektir. Gzc salonda disiplini salayan,dedeye yardmc olan grevlidir. Bu grevi herkes stlenemez, sorumluluu tamakta zordur. Gzc gulbengini okuyup bitirdikten sonra:

Dedenin Gzcye Duas :

106

Allah Allah eyvallah Krklardan kald Cemi devran Srenlere akolsun Selmandan kald gzclk Grenlere akolsun. Gzyle bakanlara Canlar ho tutanlara Krklarn duas stne ola. Dil bizden kerem Hazreti Pirden ola, Geree h,mmine ya Ali. Dede ceme katlanlara cemle ilgili bilgiler verir. Alevilikte yol nedir, erkan nedir, Cem nedir nasl yaplr, kimler ceme katlamazlar,on iki hizmet sahipleri kimlerdir, grevleri nelerdir. Sembolik bile olsa yaplan baz grevlerle verilen mesajlar canlara anlatr. Artk Zakirlerin saz alp deyiler okumasna sra gelmitir. Okunan bu deyiler adeta gemii hatrlamak,onlarn dncelerini yaatmak onlarla bir olmak anlam tamaktadr. Dedenin talimat ve Gzcnn iaretiyle Zakirler meydana gelirler ve Dedenin huzurunda dururlar ve dier grevlilerde olduu gibi zakirlerde gulbengi okurlar. Zakirlerin Gulbengi : Bismi ah Allah Allah H Pir,hak divannda Canlar meclisinde Ve Cemevinde Nefes-deyi-dvazi imam sylemeye Yolumuzu yol eylemeye Erkanmza dzen tutmaya erpe vurup saza ,tellerle comaya, Zakir olup armaya Destur. Dil bizden Nutuk Pirimizden ola.... zakirler gulbengini okurlar ve dede duasn verir. Dedenin Zakirlere Duas Allah Muhammed ya Ali Yolumuza yol oldunuz,

107

Dilimize dil oldunuz. Meydan Alide Zakir, Canlarla nefes oldunuz. Cemimiz yol ile yrsn,nefesleriniz Hak ile brnsn, Dvazlarnz on ikiler akdr, Nefesleriniz Alimin hak nefesidir. Dinleyen canlara ak ola, Syleyen diller gam kasavet grmeye, Yeriniz hak katnda makbul ola Geree H mmine ya Ali..... Zakirler yerlerine oturduktan sonra deyiler okumaya balarlar. Okunan deyilerde genelde Hz.Ali, Ehlibeyt ve dier Anadolu Erenleri ve Kerbela olaylar anlatlr, onlarn ektikleri zdraplar dile getirilir. Dn gn arzumanm Kerbela Varalm mam Hseyinin akna Senden baka sermayem yok elimde Duralm mam Hseyinin akna Akna pirim akna illallah llallah ah illallah Ali Mrit gzel ah Eyvallah ahm eyvallah. Ceme lokma getirenler dededen lokma duas isterlerse dede nin okuduu, Lokma Duas Bismi ah Allah Allah Hak erenler Birinizi bin eyleye Lokmalarnz hak katnda makbul ola Her lokmanzn zerresi bin belay kova Gittii yerlere ifa getire

108

Lokmalarnz Hak defterine yazla Dil bizden Nutuk Hazreti Pirden ola... Biraz deiik olan Lokma Glbang ; Bism-i ah Allah..Allah.. Lokmalarnz kabul ola, dergh Hak da yazlm ola, Lokma sahipleri lokmalarndan efaat bula ler,Beler, Yediler, oniki efendilerimiz yardmcnz ola, Pirimiz Hnkr Hac Bekta- Veli Hazretleri sizden raz ve honud ola, efaat Nebi,Keremi Ali,Pirimiz Hnkr Hac Bekta Veli demine H. - Kurbanc (Sofrac),kesilecek kurbana Su ve Tuz verir, kurbanlk hayvann ayaklarn ve azn ykadktan sonra dedenin huzuruna getirir. Ferman celil,Kurban Halil,T- Cebrail,itaat- smail der ve hep bir azdan; Allahuekber,Allahuekber,Allahuekber,lailahe-illallah, vallahu ekber ve Lillahil hamd defa tekrar edilir. Dede devamla La feta illa Ali,La seyfe illa zulfikar Nasrun minallahi ve fethin karib ve berin mminin, Ya Allah.Ya Muhammed,Ya Ali ,Pirimiz. stadmz Hnkar Hac Bekta- Veli, diyelim gnl birlii ile Allah Allah.. dedikten sonra cemdeki tm canlar secdeye varrlar ve dede u duay okur; Allah ..Allah.. Akamlar hayr ola, Hayrlar feth ola, erler def ola, Mnkirler mat ola, Mnafklar berbat ola, Mminler ad ola, Meydanlar abad ola, Srlar mestur, gnller mesrur ola,

109

Hak-Muhammet-Ali yardmcmz ola, On iki imam,on drt masumu pak,,on yedi kemer best katarlarndan,didarlarndan ayrmaya. Hnkar Hac Bekta- Veli yardmcmz ola, Cenab hak,mnkir ve mnafk errinden,dman hile ve iftirasndan koruyup saklaya, Dertlerimize derman, hastalarmza ifa, borlarmza eda, gurbettekilerimize sila nasip ve myesser eyleye. Gkten hayrl rahmetler,yerden hayrl bereketler ihsan eyleye. Zalime zebun, muhannete muhta eylemeye, Kurbanmz dergah izzetinizde kabul eyleye. Lokmaya sevap yazla. Kazalar,belalar,her trl afetleri defetmi ola. Dil bizden, nefes Hazreti hnkardan ola. Nuri nebi, Keremi Ali, Glbang Kurb-ul evliya, Hnkar Hac Bekta- Veli gerek erenler demine h Dede glbang okuduktan sonra zakirler nefes ve bir dvaz okurlar. Muhammed Aliyi candan sevenler Yorulup yollarda kalmaz inallah mam Hasann yzn grenler ah Hseyinden mahrum kalmaz inallah. Zeynel Abidinden bir dolu itim Muhammed Bakrdan kaymadm kotum mam Cafere vardm ulatm Bundan zge yollara sapmaz inallah. Musai Kazmdan gelen erenler Can ba feda edip cemler srenler mam Rzaya au verenler Divanda efaat bulmaz inallah.

110

Bir gn olur okuturlar defteri ah olann belindedir teberi Usanrsa Tak,Naki,Askeri Alan gzellerimiz solmaz inallah. ah Hatayim bu i bizi bitire zne kata gr ulu katara Mehdi avklar u cihan dutara ah oluna sitem olmaz inallah. zakir dvazlar bitirdikten sonra saz per ve ALLAH, EYVALLAH diyerek dedenin dua vermesini bekler. Dede zakirler iin u duay okur. Allah.... Allah... Hizmetleriniz kabul, muratlarnz hasl ola, Aznz ar ve dert grmeye, Zikrettiiniz erenlerin,evliyalarn himmetleri daima hazr ve nazr ola. Demi hnkar,keremi evliya, gerek erenler demine h.. cemdekiler hep bir azdan h derler. Sakac duas Su ,Kerbelada susuzluktan can verenlerin ruhlarna gndermek iin saka tarafndan datlacaktr. Bir dier taraf da temizlenmek iin kullanlacaktr. Saka elinde su , ibrik ve leenle gelir. yannda elleri silmek, kurulanmak iin havlu tayan yardmcs da olabilir.

111

Dedenin huzuruna gelen Sakac ; Bismi ah Allah Allah H dost deyip durduk divana Yetmi cann atlayan dudaklarna Akan kzl kanlara Kesilen balara Oyulan gzlere Doranan kollara Bu ehitlerimiz iin abdest ola Ruhlarn ad iin Hzr erenler suyu ola...der. Baz blgelerde biraz farkl dualar okunur. Bismillahirrahmanirrahim,Ve cealna minel mai, klli eyin hayy,Allahmme ecelh ifan min klli dai. Selamullah ala Hseyin. Ve Ali mam Hseyin. Lanetullah katil-i mam Hseyin. Ltfuna muhtacz eyle isan y Hseyin Derdimize senden derman,derman eyle y Hseyin Gayrye muhta klma ikn,elaman Sen medet kl bizlere,her vakit y Hseyin Sad-hezaran net olsun ol gruh- delle Nakz- ahd ile eht kldular,onlar seni y Hseyin smipkin ak iin zikredeni,koyma zulmette hergiz Bermurad et dide-i giryan ile alayan,y Hseyin znin ile su tabrdm,akna vermek iin Aknla ienlere kl b- hayat y Hseyin Bercemal-i Muhammed,kemal-i Hasan, Hseyin,Ali rblend e selavat. Getirilen su ile dede ellerini ykarken ;

112

Ya ah ya Ali ya Hseyin Yetmi cana yol olduk Hak Pir divanna durduk Kzl kana,kesilen baa Gzde kurban olduk. Gemiimize sayg duyduk Kltrmz yce tuttuk Bu su bizim iimizi yudu Gnlmz piri pak eyledi Bu su ile ifa buluruz, dedikten donra yudum su ier. Yaknnda oturan kiiye de su verir. Suyu verirken yksek sesle : Gemiiz biz can batan erenlerin akna Can gz dem be dem Hakk grenlerin akna Kerbela det-i gamndan can verenlerin akna Gzm ya sebil ettim ah- ehidan akna Dede ve yanndakiler suyu ierlerken, besmele ekerler veHseyne selam ve rahmet. Onu ehit edene lanet...) derler. Su itikten sonra Saki avu avu suyu yamur gibi halkn zerine serperken; Selamullah ya Hseyin..Selamullah ya Hseyin.. Selamullah ya Hseyin... Ahmed-i Muhtar akna, Hayder-i Kerrar akna, Sadk- Sakka Selman Pak akna.. Sakkahm ya mam Hasan,Sakkaym ya mam Hseyin.. Kl efaat katresi dene ya Hseyin.. Yardm eyle Allah Allah arana ya Hseyin.. Selamullah ya Hseyin, Selamullah ya Hseyin, Selamullah ya Hseyin.. Dede suyun dalmasyla birlikte

113

Allah Allah eyvallah Ey canlar,Elinle koymadn alma Gznle grmediini syleme Livatadan,zinadan uzak durun Her trl ktl gnlnzden atn Temiz ve piri pak olun Cemimize temiz bir izle katln Nuri kevser,Lal mercan Tm canlar eyledim abdest Piri pak olduk elhamdlillah Ol su gibi senin iin de dn da Aziz olsun Naci rma olarak Naci deryasna karasn H canlar h dostlar Dil bizden. Kerem Nur-u Aliden dedikten sonra saka dara durur ve Dede ; Allah Allah Hizmetleriniz kabul ola Dileinizi Hak Muhammed Ali vere. Elleriniz dert grmeye. Gnlnz incinmeye. Yoluna hizmet ettiiniz pirin himmeti zerinize ola. Dil bizden,nefes Hz. Hnkardan ola. Geree h mmine ya Ali. Baz cemlerde,Saki ieri girerken herkesin duyaca bir sesle H erenler,ak ile meydana geliyorum der ve ieri girdikten sonra meydana gelir. H erenler meydana geldim der ve dara durur. Gulbengi; Bismiah. Allah Allah. Can batan gemiiz biz Rum erenleri akna. Can gzyle dem be dem Hakk grenler akna. Kerbela-yi det-i gamda can verenler akna.

114

ol Yezidin elinden susuz kalanlar akna. Sebil ederim canlar,ah Hseyin akna. Ber Cemal,Muhammet Kemal,mam Hasan,mam Hseyin Ali ra blende salavat. La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar. Rehber; Dar ekenler didar gre,erenler safasna vara der ve herkes rahat oturur. htiyac olanlar ihtiyalarn gidermek iin darya karlar. Kendi aralarnda sohbetler ederler ve Gzc EdepErkan der ve herkes yerini alr. Cemdeki oturu eklinde oturulur(Diz kerek). Zakirler Dedenin talimatyle Miralama okumaya balarlar. Miralamalar okunurken ileri evkle dolan kadn erkek ayrm yaplmadan iki veya daha fazla insan kalkarak semah dnmeye balarlar. Zakirler srayla miralamada, Gidi Yezit bize Kzlba demi Meer ah sevdi dese yeridir Yetmi iki millet sevmedimi ah Biz severiz ah Merdan Alidir. Krkmzda bir katara dizildik Hakka,Muhammede mmet yazldk Hakikatte erbet olup ezildik Biz ieriz sakicimiz Alidir. Gidi Yezit bizler haram yemedik Batn olup grdmz demedik krar bildik dedik geri dnmedik Yedileriz,yedicimiz Alidir Muhammed dinidir bizim dinimiz

115

Cebrail-i Emindir hem rehberimiz Tarikat altndan geer yolumuz Biz mminiz mridimiz Alidir. Pir Sultanm Nesimidir Pirimiz Evvel kurban verdik ah serimiz On iki mam meydannda darmz Biz ehidiz serdarmz Alidir. Semah bitiminde Dede semazenlere ve zakirlere mterek dua okur. Dedenin Semazenlere ve Zakirlere Duas : Allah Muhammed ya Ali Yolumuza yol oldunuz Dilimize dil oldunuz Meydan Alide Zakir Canlarla nefes oldunuz Cemimiz yol ile yrsn Nefesleriniz Hak ile brnsn Dvazlarnz on ikiler akdr Nefesleriniz Alimin Hak nefesidir Dinleyen canlara ak ola Syleyen diller Gam gasavet grmeye Yeriniz hak katnda makbul ola Geree h mmine ya Ali.. Baz cemlerde bu dua eski ekliyle farklda okunur. Bu duada Allah,Muhammed,Ali ls ile birlikte Hac Bekta-i Veli ve on iki mamlarda anlm olurlar. Allah..Allah..Cmle lemi yaratan nr- mutlak Y Allah,y Allah,y Allah..Nr- nbvvet y Muhammed,y Muhammed,Y Muhammed Nr- Vilayet y Ali,y Ali, y Ali Ekber-i mmeht, Hatice ve Fatma analarmz,Hasan,Hseyin, Zeynel, Bkr,Cafer, Msa, Rza, Taki, Nakd, Asker ve Mehdi cmle imameyn..

116

Kutbl rifn, Gavsel vasilin Seyyit Muhammed Hnkar Hac Bekta- Veli. Yaptmz ibadetler, okuduumuz Kuranlar, ektiimiz glbangler, dndmz semahlar, yaptmz cmle hizmetler hepinizin hrmetine, huzur- Brde kabul ola. Allah- Azmman kusur ve gnahlarmz balaya. Doru yoldan ayrmaya. eytan errinden,mnafk dzeninden koruya. Ktlerle e etmeye. Eimize, dostumuza, komumuza, ocuklarmza ve yer yzndeki cmle mminlere,u anda burada bulunan cmle canlara hayrl iler,hayrl ameller, hayrl dnceler nasip ve myesser eyleye. Didar- Aliden ve mereb-i Hseyinden mahrum etmeye. Bilerek, bilmeyerek ilemi olduumuz gnahlarmz balayp bu gnahlara bizleri geri dndrmeye. Semah yapan bac ve kardeler,mihralama syleyen zakirler, bu hizmetlerin pirlerinden efaat bulalar. Dil bizden,nefes Hnkar Hac Bekta- Veliden ola. Nr- Neb,keremi Ali,glbang-i Muhammed Hnkar Hac Bekta- Veli, Dem-i Pir,kerem-i evliya gerekler ve gerek erenler demine H.. Semah dnenler semahlar bitirdikten sonra meydanda yan yana dizilir ve dara dururlar . Dede semazenlere ksa bir dua verir. Allah Allah...Semahlar saf ola,gnahlar af ola, Eildiiniz hayrl gele,hayrl kaplar ala, Muradnz hasl ola. Dileiniz kabul ola. Dildeki dileklerinizi,gnldeki muratlarnz Hak-Muhammet-Ali vere. Geree H,mmine Ya Ali.

117

Ceme gelirken getirilen yiyeceklere Lokma denir. Lokmalar genellikle Lokum, Biskvi, Kmbe(Poaa ya benzer), zm, kays,ceviz...v.s. zeri kapal olarak getirilir ki kimin neler getirdii bilinmesin. Birileri pahal ve kaliteli yiyecekler getirirken fakir olan getirdiinden dolay znt duymamas asndan nem tamaktadr. Lokmac getirilen yiyecekleri,Kurban kesilmi ise kurban etinden yaplan yemekler eit ekilde paralar,bler ve tepsilerde cem evine getirir. Dede nin huzurunda Gulbengini okur. Evvel Allah diyelim... Kadim Allah diyelim... Geldi Ali sofras Hak versin biz yiyelim. Allah eyvallah geree h dedikten sonra dede duasn okur. Canlar Kazanp var edenlere Piirip sofraya getirenlere Bismi ah Allah... Allah... Gnl dolusu selamlar Artsn eksilmesin Tasn dklmesin Halkmz retsin Yesin ve yedirsin Alk nsanoluna layk grlmesin Lokmalar gittii yerlerde ifaya neden olsun Hastalk baa bela,can erenlere nasip olmasn Kurbanlar lokmalara karsn katar olsun Didar grsn,can grsn Lokmalarmz gada belaya kar gelsin Hanenize ktlk,kemlik uramasn. Yolunuz hak erenler yolu olsun. Kazancnz bol olsun. Sofranz dolu olsun Yiyene yedirene akolsun

118

Helali ho olsun Pir defterine yazlsn Geree h mmine ya Ali Baz dedeler biraz farkl dualar okur ki : Allah... Allah... Hayr hizmetiniz kabul,muradnz hasl olsun. Sofran, Kanberin serdii sofra olsun. Gerek erenler demine h dedikten sonra sofralar kurulur ve cemdeki canlar sofrada yerlerini alrlar (Sofralar genelde yer sofras olur). Dedenin izni olmadan (Destur verilmeden) yemekler yenmez. Dede,nsan Suresi 8 ve 9 ayetleri Trke okur. Onlar ileri ektii halde,yiyecei yoksula,ksze, ve esire yedirirler. Biz sizi ancak, Allah rzas iin doyururuz. Biz karlk ve teekkr beklemiyoruz derlerduasn tamamlar tamamlamaz. Allah... Allah... Lokma hakkna, evliya keremine, gerekler demine... Destur-u Pir, izni mrid,yryenin lokmas yrye, geree h diyerek yemeklerin yenmesi iin destur (izin ) verir. Dede ilk lokmasn yerken tm canlar yemeklerden yemeye balarlar. Yenilip iildikten sonra ;

Lokmac : Bismi ah Allah...Allah... Elimizde yoktur Kulplu terazi Ey canlar Lokmalarda Herkes Hakkna oldu mu raz bu sz defa tekrar eder. ikayeti yoksa dier canlar

119

Allah raz olsun derler. Gerekten yiyecekleri datrken hakszlk yaplm, birilerine farkl hizmet verilmise davac olunur. nk buras ortak retim eit paylam meydandr. Burada zengin-fakir,byk kk ayrm yaplmaz. Kadn erkek fark gzetilmez. ok getiren az getiren diye de ayrm yaplmaz. Bu yzdende eitlik ilkesinden hareketle ok dikkatli hareket edilir. Lokmac ,canlarn (Cemde bulunanlarn)rzaln aldktan sonra Dede : Allah...Allah... Bu gitti ganisi gele, Hak Muhammed ,Ali bereket vere, Yiyip yedirenlere,piirip kotaranlara, Nur- iman ve ak- evk ola, Gittii yerlerde gam ve gussu grmeye, Hizmet sahipleri hizmetlerinden efaat bula. Lokma hakkna,evliya keremine,cmertler cemine Gerekler,gerek erenler demine Allah eyvallah h der. Baz yerlerde biraz farkl dualarda okunmaktadr. Dede : Allah Allah diyelim Halkmz versin birlikte yiyelim Emei geene saygmz sonsuz ola Niyaz eden,Kurban veren,lokma eyleyen Hak erenler katnda Makbul ola Yiyip yedirenin hanesi, Yakn ve toplumu gam kasavet grmeye. Pir makamnda lokmamz kabul ola Ve keremi kani ola Cemimiz defterinde de lokmann hakk buluna Geree h Mmine ya Ali. Sprgeci meydan sprr,gulbangn okur, dede duasn verir.

120

Cemin sonlarna gelindiinde Zakirler dedenin talimatyla tevhide balarlar. Uzunca nefesler okunduktan sonra dede cemin son duasn verir.(Auanl Ali Haydar Celesun Dede bu duay kendi yorumuyla ve halkn anlad dilde okumutur.) Dedenin Duas : Bismi ah Allah Allah Akamlar hayrola Hayrlar fetih ola erler defola Mnkirler mat ola, Mnafklar berbat ola Gnller mesrur ola Gnl yce fukara mamur ola Elhak Muhammed Ali yardmcmz ola On iki imam,on drt masumu pak,on yedi kemerbest Katarlarndan didarlarndan bizi ayrmaya, Pirimiz stadmz Hnkar Hac Bekta- Veli, lerin,Belerin,Yedilerin,Krklarn yannda yerimiz ola Onlarn gzleri zerimizde ola, Erenler mnkir mnafk errinden bizleri koruya, Dertlerimize derman,gnllerimize iman Hastalarmza ifa,gkten hayrl rahmetler Ellerimizde yaratc,alan ve ola ki tuttuunu koparan g ola, Namerde deil merde bile muhta etmeye, Bilimden yana,demokraside yana nsanlktan yana bize akl ihsan eyleye ocuklarmz anlamaya,elerimizi dinlemeye Elimizi,belimizi,dilimizi,insanlk uruna aba iin grevlendire. Yuh olsun yalancya,iftiracya,dedikoducuya Yuh olsun Yezide,mnkire,yuh olsun rkla, Yuh olsun demokrasiye dman olana, Yuh olsun gericilie,

121

Bu dem Aliyl Mrteza demidir. Bu yol ah- ehidi mam Hseyin yoludur Bu bilim Hac Bekta- Veli bilimidir. Bu ak Yunus akdr. Bu bakaldr Pir Sultan Abdal bakaldrsdr. Keremi evliya gerek erenler demine h diyelim. H dost. Baz Cemlerde On iki hizmet iin farkl bir dua biimi ve uygulan vardr. Hakdan bize nida geldi, Pirim sana haber olsun ahdan bize eli geldi, Rehber sana ayan olsun (Pir kalkar duasn alr) Hak yoluna giden hacdr, Evliyalar gruhu Nacidir Cemin kilidi kapcdr. Kapcya haber olsun (Kapc duasn alr) Hak kuluna kld nazar, Gerek olan rfan dzer Zaal gelir cemi bozar, Gzcye haber olsun (Gzc de duasn alr birbirlerinin yanna oturur) Hak yoluna giden haslarn has, Geyinir hakikat libas Doldur getir engr ta, Sakacya haber olsun Sakacya Dua ; Bism-i ah. Allah,Allah.. Hizmetleriniz kabul ola. Muratlarnz hasl ola. Yzleriniz ak ola. Kesenize Halil brahim bereketi vere. ler, Beler, Yediler, Krklar katarndan, Fatma gzarndan,Ehl-i beyt sevgisinden ayrmaya.

122

Datm olduunuz saka suyu mam Hseyin efendimizin cennet-i alada kevser banda verdii sulardan ola. Dil bizden,nefes Oniki mam,Hnkar Hac Bektai Veli,ah Abdal Musadan ola. mam Hseyin efendimiz stmzde hazr ve nazr ola gerekler demine H. Gel varalm reyhane, Temanna edek erkana Hizmet verildi kurbana, Kurbancya haber olsun Kurbanc huzura gelir ve Terceman okur ; Bism-i ah. Allah,Allah...Ferman- Celil, delil-i Cebrail, kurban- smail,tekbiri Halil, Allahuekber. Lailahe illallah. Allahuekber ve lillahil ilhamd la feta illa Ali la seyfe illa zlfikar, la havle ve la kuvvete illabillahil Aliyylazim. Bismillahi Allahuekber. Bercemal. Dede Kurbancya Duasn verir ; Bism-i ah. Allah,Allah...Hizmetleriniz kabul ola. Muratlarnz hasl ola. Hak-Muhammed-Ali yardmcnz, efaatiniz ola. Fatma gzarndan ayrmaya. Dil bizden, nefes on iki mam,Hac Bektai Veli,Abdal Musadan ola. Kasab- cmert efendimiz stmzde hazr ve nazr ola. Geree H,Mmine Ya Ali. Hak kuluna kld rahmet, Sana niyaz olalm Ahmet Hizmet verildi Muhammed, Tezekkare haber olsun (El suyu gezdiren dua alr) Hak kuluna nazar eyler, Hakkn kelamn syler

123

Mmin gelmi mslm diler, Peyikciye haber olsun (Haberci Duasn Alr) ida blbl ban ister, Hakdan yolun san ister Delil yanmaz yan ister, Delilciye haber olsun (ra yakan dua alr) Ey kalbi dolu kii, Daim hakladr ii Kimdir kalkann ba, Zakirciye haber olsun. (Saz alan dua alr) Zakirin zikri sazdr, Okur Kuran beyazdr Mmin mslm Hakka niyazdr. Niyazciye haber olsun (Niyazci duasn alr) Gel varalm reyhane. Temenna edek erkana Hizmet verildi Selmana, Sprgeciye haber olsun (Sprgeci dua alr) ah Hatayi zara geldi, Cmle cihan vara geldi Bu yol bize belgzar kald, znikciye haber olsun ( Kapc dua alr)

124

Cemin bitiminde Dedenin verdii Byk Glbank blgeye ve Dedeye gre deimektedir. Ali Haydar Celesun dedenin verdii Glbank dnda farkl bir glbank ise: Bism-i ah,Allah,Allah Akamlar hayrola,hayrlar fetfola. erler defola. Mminler bermurad ola. Mnkirler mat ola. Mnafklar berbad ola. Allah Allah!. Demler daim ol,cemler kaaim,ibadetler sahih ve salim ola. Gnller ad ola,meydanlar abad ola,meclisler kad ola. Allah Allah!. Er Hakk Muhammed Ali cmlemize min vezahir vedest-gir ola. Oniki imam ve ondrt masum-u pakan Efendilerimizin hayr himmetleri zerimizde hazr ve nazr ola. Hemie iltifat ulyalar ve rhaniyyet-i aliyeleri yr ve yverimiz ola. ardmz demde feryadeslerimiz ola. Muhabbetleri daim ve kaim ola. Nazar erifleri zahirlerimiz mamur,batnlarmz pr nur eyleye. Hazreti Hakk Veli-i mutlak rtbe-i alalar der-i sahra-y maher ba-ehidan- Kerlel cmlemizi har- cem eyleye.
(B.Noyan.Bektailik-Alevilik nedir. s.318)

Cemler,semahlarda olduu gibi blgelere gre deiik ekilde uygulamaktadrlar. Hasan Mldr dede cemi ksaca yle zetledi: Dede,Cem yaplacak evde yada odada (Kylerde cem evi veya salon olmad iin)nceden gelip oturur. Ceme gelenler gelirken lokma getirirler,lokma iin dededen dua alrlar. Gemite dede ayn kye sk gelip gittii iin biroklarn tanr bu yzden dua verilmeyecek (dkn) olanlara dua vermezdi. Ancak gnmzde herkes biribirini yeterince tanmad iin genelde Lokma duas toplu olarak verilmektedir.

125

Lokma sahipleri toplu durarak dua alacaklar gibi Lokmac hepsini temsilen dua iin dedenin huzuruna gelir. Sa ayak ba parma sol ayak ba parma zerine gelecek ekilde durur lokma gbek hizasnda tutulur. Dede ; Meydana geldi bir niyaz. Kimse ona demez az. Yarabbim,lokmalarmz hakkn defterine yaz. Allah...Allah... Niyaz nur ola,ah zuhur ola,iki gnl bir ola, Lokmamz kabul ve makbul ola. Hakkn defterine yazlm ola. Geree h,mmine Ya Ali.. Gelen lokmalar lokmacya teslim edilir. Cem balamak zereyken dede ev sahibinden kimlerin gelmediini, niin gelmediini sorar. Ev sahibinden sorar, nk, gelmeyen can ev sahibine krlm yada kskn olabilir. Ev sahibi durumu anlatr veya dedenin grevlendirdii bir kii ile giderek ceme gelmeyenleri ziyaret eder ve Ceme davet eder. Dede son defa sorar; inizde biri birine dargn-kskn varsa kalksn sylesin diye sorar. Ksknler barr,sulu suunu syler,ayet sorun dedeyi ayorsa sonra grleceini syler ve Gzc tarafndan sulu Cem evinden kartlr. Sulu insan daha sonra Mrit,Pir,Musahip ve Yol Rehberi(dede soyundan olup dedenin olmad zaman cem yapabilendir.)bir araya gelerek durumu grr ve gerekirse bir sonraki Cemde grmeye karar verirler. Pir ; Cemi yrten ve o ceme katlanlarn bal olduu ocak mensubu, dededir. Mrit ; Dedenin bal olduu ocak mensubudur. Her dedenin veya ocan bal olduu bir Mridi vardr. Bundan u kyor;Btn ocaklar biri birlerine baldrlar onlarda Hac Bekta Veliye baldr. On iki hizmetli meydana arlr(bu ar sazl deyilerle olaca gibi iir gibide olur)

126

okunan her drtlkten sonra hizmet sahibi meydana gelip Dara durur. Ol haktan hidayet oldu. Pirim sana ayan olsun ahdan bize name geldi Rehber sana haber olsun. Hak kuluna kld nazar Gerek olan irfan dizer Kalle gelir cemi bozar Gzc sana haber olsun eyda blbl ban ister Haktan yolun san ister Delil yanmaz yan ister Delilciye haber olsun Zakirlerin zikri sazdr Okunan nefes,duazdr Hakka klnan niyazdr Zakir sana haber olsun. Her can Cemde karde bac Onlar ki Gruhu Naci Salman cemde sprgeci Salmana da haber olsun. Bu yola giden nacidir Hak katna varcdr Cemin kilidi kapcdr Kapcya haber olsun. Gel gidelim dost irfana Tebah edelim erkana Tekbir verelim kurbana Kurbancya haber olsun.

127

Ta ezelden dedik belli Muhammed-Alinin yolu ah Hseyne geldi dolu Saka sana haber olsun. Bu yola serini koyan Fitildir kandilde yanan Krklar ilen semah dnen Semahya haber olsun Hak kuluna nazar eyler Hakkn kelamn syler Canlar geldi nasip diler Peykiye haber olsun. ah Hataym pire geldi Drt kapy sre geldi Hakikata dara geldi znikiye haber olsun. Dede On iki hizmetliye ortak dua okur. Herkes grevine dner. Dede Edep Erkan,Skutu Lisan,Mminlere budur nian der ve herkes diz st oturur. Zakir veya Dede deyi okur. Mihman olduk ceminize H diyelim deminize Hayran kaldk yolunuza Bu meydanda bu divanda Meydanda oturan canlar Ayn soydan ayn kandan Kalksn kt irkin yanlar Bu meydanda bu divanda

128

Sazlarla coup aladk zmz hakka baladk Hseyin iin aladk Bu meydanda bu meydanda Pirimiz Bektai Veli Abdal Musa Kzldeli Balm Sultanla elebi Bu meydanda bu meydanda Selam rehber olan dosta Niyazmz vardr posta Ethem ile Mustafa yasta Bu meydanda bu meydanda deyi biter bitmez ikincisi okunmaya devam edilir. Medet ya Muhammed medet ya Ali Ya Muhammed sana mrvvete geldim Karl dalar gibi girdim gnaha Ya Muhammed sana mrvvete geldim Ey erenler size mrvvete geldim Cennetin kaps mermerdir ta ncidir duvar hikmettir ii Yzyirmidrt nebinin ba Ya Muhammed sana mrvvete geldim Ey erenler size mrvvete geldim Muhammeddir nebilerin aynas Selavat verelim gr olur sesi Onsekizbin alemin hem Mustafas Ya Muhammed sana mrvvete geldim Ey erenler size mrvvete geldim

129

Abdal Pir Sultanm ben ama geldim am elinize yana yana geldim Figan ettim Ali Ali Ali Haydar Haydar Haydar Hey dost hey dost hey dost kapna geldim Ya Muhammed sana mrvvete geldim Ey erenler size Mrvvete geldim. Deyi biter bitmez halk secdeye varr ve Dede; Bismillahirrahmanirrahim. Hak l ilahe illallah,hak birdir Muhammed resullullah, Alidir Veliyullah,Velidir Aliyullah, Mridi kamillullah, Fatme hayrel nisa l feta illa Ali l seyfe ill Zlfikar. Nesruminellahi vel feth gariba beerel mmine. Ya Allah Y Muhammed Ya Ali, Vele havle vele kuvvete illa billahil Aliyl azim. Secdeden dorulan halk zakirlerden yada Dededen iki deyi dinlerler; Kandilden ieri bir nigar iken te ben o zaman Haydar grdm Cihan derya iken gk tufan iken te ben o zaman Aliyi grdm yz yl havada dnd zaman Tutuup kanad yand zaman Cebrail Kbeye konduu zaman te ben o zaman Aliyi grdm Hnkar Hac Bektai Veliyi grdm Ol beri kudrette coup alad Nice Mnkirlerin barn dalad Hurma p ile devi balad te ben o zaman Aliyi grdm Nice mnkirlerin kellesin vurdu Mminin kalbinde bir mekan kurdu yanda iken putlar krd

130

te ben o zaman Aliyi grdm Yzm sre sre dergaha geldim Erenler dergah uludur dey Aradm noksan zmde buldum te ben o zaman Aliyi grdm Hnkar Hac Bektai Veliyi grdm Pirim vardr deyi yneldim geldim Aray aray Pirimi buldum Gnl kuu Cevher abura saldm te ben o zaman Aliyi grdm Hnkar Hac Bektai Veliyi grdm. Gnl eylen eylen er meydannda Her ne ister isen var meydannda Al veri eyle kr meydannda te ben o zaman Aliyi grdm Viraniyem demden deme gnce Aklara nurdan Libas biince Krklar meydannda meyir iince te ben o zaman Aliyi grdm Hnkar Hac Bektai Veliyi grdm. Der ve ikinci deyi,

131

TURNALAR BEYT Devredip gezersin dar fenay Badat diyarna vardn m turnam Medine ehrinde Fatma anay Makam ordadr grdn m turnam Bizde Veli dedik bizde uluya man olduk ikrar verdik Veliye Necef deryasnda mam Aliye Bu dergaha yzler srdn m turnam Medine ehrinde Selmana varp Badatta Kzmn kabrini grp Ba eip hem eiine yz srp krara bend olup durdun mu turnam Hr ehit de Kerbelada rmez Haktan izin yoktur kalkp yrmez mam Hseyinin kan kurumaz ehitler serdarn grdn m turnam Behll evcik yapar idi zeminde Makamn grd mek evinde Tlsm da erenlerin ceminde

132

Krklarn darna durdun mu turnam Veysel Karan gezer idi Yemende Serin verdi on iki mam yolunda mam Mehdi hangi vakti zaman da Nasl zuhur eder sordun mu turnam Kul Hseynim derki Hakka varalm Varp dergahna yzler srelim Can ba feda edip ah grelim Sen de o sultan grdn m Turnam Okunan iki deyiten sonra Dede Allah...Allah deyince halk ikinci kez secdeye varr ve dede u duay okur; Allah...Allah...Allah...Allah Yzyirmidrtbin peygamberler, veliler, nebiler, mrselleri cmle batn, zahir erenleri hrmeti hakk iin.(Secdedeki halk Allah Allah der) Ey yarabbim! Bize sarslmaz bir iman,gzel bir ahlak,sabredici bir kalp,kr edici bir ten,zikir edici bir dil ihsan eyle.(Halk Allah Allah ) Her trl gle kar dayanma gc,yaama sevinci, bol sabr ver. Hanelerimize huzur,salk ve bereket ihsan eyle. oluk ocuumuza akl,fikir ver.(Allah Allah) Zalimin errinden koru.(Allah Allah) Grnen,grnmeyen kazadan,beladan sakla. Dertliye deva,hastaya ifa,yolcuya yolda,garibe sla nasip eyle, borluyu kurtar yarabbim.(Allah Allah) Kemteriz,gnahkarz,hatalyz,kusurluyuz. Beer ve aciz kullarz, Sen kerem knisin Yarabbim. Birsin,nursun,pirsin,srsn. Evvelde sensin,ahirde sensin, gemi ve gelecek gnahlarmz affeyle Yarabbi!(Halk hep bir azdan Allah Allah der)

133

Secdeden dorulur dorulmaz sazlar semah almaya balar ve semazenler semah dnerler. Ela gzl nazl Pirim Gln senin pervendedir Ben severim sen kaarsn Ha glm glm nerendedir Ha canm canm nerendedir. Akar boz bulank aylar Meyvesiz olur mu balar Akl ile olmaz salar Hesap yolu srendedir Kalarn kurulu yaydr Mahcemalin bedir aydr Baheye girmek kolaydr Hesap gl derendedir. Dervi bellidir tacndan Dert alyor dert ucundan Sefil bayku verandadr ........................ Dervi Alim der vdm Akn hayln kurduum Su benim deil sevdiim Sana meyil verendedir semahlar dnldkten sonra semah dnenler dara durur ve dededen dua isterler. Dede; Allah...Allah...Allah...Allah. Semahlar saf ola,gnahlar af ola. Eildiiniz hayrl gele,hayrl kaplar ala,muradnz hasl ola,dileiniz kabul ola.

134

Dildeki dileklerinizi gnldeki muratlarnz ah Merdan Ali vere,Geree h,mmine ya Ali. Dede yksek sesle; Herkes Postuna sakin olsun der ve semah dnenler yerlerine geerler. ki veya tane Duvaz mam alnp okunur ve arkasndan Devhid okunmaya balanr. Buna Cem birlemede denir. Alinin ismi drt kitapta olunur La ilahe illallah yazlr Sevdiceim Cebrailken ah Hzr La ilahe illallah yazlr. llallah ahm illallah Ali Mrit gzel ah Eyvallah ahm eyvallah Hak la ilahe illallah Hasan bahesinin gl ald ah Hseyin parelendi sald ehit olanlara hlle biildi La ilahe illallah yazlr mam Zeynel yaraland akyor kan mam Bakr kazannda uyur nur donu mam Caferin elindedir erkan La lahe illallah yazlr Musay Kazm Rzann zikri dildedir Muhammedin hutmu Cemali ondadr Fatma anann iki gz yoldadr La ilahe illallah yazlr ah Taki ile Naki derdi yazla Yz srelim Muhammedin tacna Fatma anann sa bann ucunda La ilahe illallah yazlr. Hasan el askerinin sa leyladr Bundan mhimlerin sende meyli var Mehdinin boynunda bhameyli var

135

La ilahe illallah yazlr. Birleme bittikten sonra, Dede; Dualarmzn kabul iin,gnahlarmzn aff iin hep Cem birlii ile Allah...Allah der ve son defa secdeye varlr. Halk secdede iken dede; Allah...Allah...Allah ...Allah. efaat knidir Hz. Muhammed Mustafa. Carlara yetien Ali El Murtaza. Hasan Hulki Rza,ah ehidi Ded-i Kerbela. On iki mamdan hidayet,ondrt masumu paktan efaat. Hayr kapsn aarsn,rahmetini yer yzne saarsn, midim var Yarabbim gnahmzdan geersin. Seksen Rum erenleri,doksan Horasan Pirleri,yz gaip erenleri hrmeti hakk iin bala. Her eyin hayrlsndan ver, hayrl evlat, hayrl devlet, hayrl rzk,hayrl dost,hayrl komu ihsan eyle Dostlarmz ad eyle, dmanlarmz mat eyle, Ser errinden, er nazarndan,kul borcundan, cehennem narndan, eriat kprsnden,kabir azabndan halas eyle. Bismi ah Allah...Allah.Akamlar hayrola,erler def ola, mminler ad ola,meydanlar abd ola. Nur-i Nebi,kerem-i mam- Ali,Hnkar Hac Bektai Veli.Gerek erenler demine,geree h,mimine yaAli Halk secdeden dorulur ve dede devamla; Eyvallah,Cemaate rahmet. Secdeniz hak iin olsun Hak ile Muhammedden ayrlmayasnz. der ve Lokmalara geilir.

136

Lokmalar datldktan sonra ilk lokmay Dede tadar ve sonra halk yemeye balar,aksi halde dededen nce lokma yiyen cezalandrlr.Lokma yemeden evvel Dede ; Dedem olu diyor ki stk ile kalbi btne,sra geldi Kahve ile ttne,Kahvemiz yetti hakka,herkes tabana... Datlan lokmalar yenir,sigaralar iilir ve cemin sonuna gelinmi olur..... ******* Dedenin duas ile tekrar secdeye varlr. Dua bittikten sonra halk dorulur ve Dede veya Zakir Semah almaya balar. Semazenler meydana gelir,yere niyaz olur ve dedenin huzurunda dizilirler. Darda durur gibi dururlar ve hep birlikte yere niyaz olurlar ve kalkp biri birleriyle karlkl durup biribirlerinin omuzundan perler ve semah dnmeye balarlar. Semah dnlrken,dede veya zakir deyiler okur. Ezelden akm ben Muhammed Mustafaya Feda olsun hayatm btn Al-i abya. Acr b-bhe onlar bu rh-u b-nevaya Kabul etsin erenler kul oldum Murtazaya Ne sabrm kald artk,ne rm- karrm Hseynin ateiyle yanar kalb-i nizrm. Tutar eflki her eb figaan- h- zrm Revandr seyl-i ekim feza-y Kerbela. Gehi nisyan edersem ne var savm-u salat? Unuttum ehl-i beytin gamndan kainat. Olur elbet msadif nigah- iltifat Alinin rz-u maher hazin bir ainaya. .................... Semah bittikten sonra dede Semah dnenlere dua okur ve Herkes postuna sakin olsun. der ve Semahlar meydanda

137

otururlar. Bu oturu genelde yan yana olur ama karlklda dizilebilirler. Dvazimam bittikten sonra Tevhid okunmaya balar. Buna Cem birleme de denir. Dede; Dualarmzn kabul iin hep Cem birlii ile Allah...Allahder ve herkes tekrar secdeye varrlar. Dede cemde son duasn okumaya balar. Halk secdeye vardnda Gzc ayakta durur ve halk izler. Saz alan zakir ile saz kucanda bada kurmu vaziyette oturduu iin eilebildii kadar sazn zerine eilir. Dua bittikten sonra dorulurlar ve dede; Ku kondu ozana Hakk seven sa ayan uzata Erenlerin sefasna kz verenin hayr kabul ola der ve herkes rahat oturur. (Gemite Cem bitiminde dede rahat otur demeden halktan biri hemen oturu dzenini bozduu iin ceza olarak kzn kesme cezas verilmi. O Can kzn keserek halka yedirmitir, ibadet arasnda yaplan bu ilem devam etmemesine ramen onu emsal alarak hareket edilir. Bu yzdende bu drtlk okunur.) Gzc,Cem boyunca ayakta durarak halk izlemitir, yanl veya kastl hareket edenleri grmtr. Dede Gzcden sorar, Salonda,insanlar arasnda bir olumsuzluk var mvarsa Gzc syler veya gzcnn grmedii ama yanndakilerin grdkleri bir yanllk varsa sylenir ve sulular dara durdurulur ve savunmalar alnr. Gerekirse ceza verilir.(Bu cezalar genelde Lokma cezas olur) Cemlerde Dara durmak vardr. Drt eit Dara durulur. 1) Dar- Mansur, 2 ) Dar- Fazl, 3) Dar- Nesimi, 4 ) Dar- Fatma.

138

-Dar- Mansur ; Mansurun aslmas semboldr. Pir huzurunda adeta dar aacnda asl durur gibi durulur. Eller yan tarafa braklm,boyun hafif yan tarafa eik halde durulur. Buna Dar- Mansur denilir. - Dar- Fazl ; Dede ( Pir ) Akola dedii vakit secdeye varlr. Secdenin anlam Hz.Fazlnn dikili hanerin zerine yzst braklp hanerin cierine saplanmas anlamndadr. Bu yolda Fazl gibi haner acs cierimdedir. O an her zaman yayorum demektir. - Dar- Nesimi ; Pir huzurunda diz kp oturmas,buda Dar Nesimiyi anmak ve Nesimi gibi postumu yzdrmeye hazrm mesajn vermektir. Dar- Fatma ; Pir huzurunda dara durduu vakit sa ayak ba parma sol ayak baparman zerine konur. Rivayetlere gre Hz.Peygamber ( Bazlarna gre Hz.Ali ) Hz.Hseyinden su istemiler. Hz.Hseyin bu istei yerine getirmek iin hzla yerinden kalkp koarken sol ayann ba parma yere arpm ve kanam. Hz.Hseyin suyu verirken grmesinler diye sol ayak baparman sa ayayla saklamaya almtr. Buda saygnn bir ifadesi olarak deerlendirilir. Dede, Dara duran talibe hitaben Ak ola dedii vakit talip Fazl Darna durur ve Dede yksek sesle : Ey talip,Cesedine can verdi,kalbine iman verdi. Sylemen iin dil verdi. Tutman iin el verdi. Ne grdn Ne iittin? Aldn var ise ver. Alattn var ise gldr. Dktn var ise doldur. Yktn var ise kaldr...der. Talip,Dara durmu vaziyette,yksek sesle ; Bismi ah..Allah..Allah..Erenler,yzm yerde zm darda. Erenler meydannda,Muhammed Ali divannda, pir huzurunda, canm kurban,tenim tercuman. Bu fakirden arnm, incinmi, gcenmi can karndalarndan var ise dile gelsin,bile

139

gelsin. Hakkn talep eylesin. Allah eyvallah. Gerekler, gerek erenler demine H. Bir baka sesleni ise : zm darda,yzm yerde Pir huzurundaym! Ben fakirden arnm,incinmi varsa dile gelsin bile gelsin! El gvdenin kand yeri bilsin! Hakk olan hakkn istesin talibin bu isteini dede biraz farkl bir ekilde halka duyurur: Canlar,baclar,kardalar. Dardaki bu can (bu talip) Nesimi gibi yzlmeye, Mansur gibi aslmaya hazrm diyor. Mansur gibi ip boynunda,fazl gibi haner cierinde hazr beklemektedir. Alattn gldrmek, dktn doldurmak istemektedir. Grp de gstermeyenin,bilip de sylemeyenin stndedir yaptklar Raz msnz dar eken candan der. Talip,gemite yapt yanllar varsa anlatr ve bu konuda balayc olmalarn ve af edilmesini ister. Talip bu yaptklarn itiraf etmezse cemde hazr bulunan canlarn birou tandklar iin bildikleri sular orada aklarlar ki buda daha kt olur. o yzden talip btn sularn anlatr.

Cemlerde ceza verilen sulular iki kategoride deerlendirilir Biri Dknlk, Birde hafif sular vardr ki bunlar -Kfr, -Borcunu demeyen -Dayak atan,kavga eden, -ftira eden, bunlar iin verilen cezalar geicidir. Baz sulular birka ceme alnmazlar,bazlarna kurban kestirilir,bazlar ile belli bir sre kimsenin konumas yasaklanr. Dknlere ok ar cezalar verilebilir ama hi bir ekilde lm cezas olmaz. nk lm sadece vade yeterek olur. nsann

140

insan ldrmesi Alevilikte kesinlikle yoktur. Bu yasaklarn kalkmas ile dknl kalkm olur. Dknlk Alevi ananelerine ve kurallara gre Hz.Ali ye kastetmi biri kadar ar sulu saylr. Nedir bu sular ; -Zina etmek, -Cinayet,adam ldrmek, -Bele-dile sahip olmamak, -Toplumu satmak. -krardan dnmek Bu sular ileyenler dkn saylr ve dknl kalkmayacak sulardr. Cemde btn grg ve ilemler tamamlandktan sonra dede tm hizmet sahiplerini huzura arr ve kapan duasn okur. Cemde bulunanlar ve grevliler biribirlerinden tutunurlar ve dede duasn okumaya balar : Bu dua Ali Haydar Celesun dede tarafndan gnn artlarna gre dzenlenmitir. Bismi ah Allah Allah lerin himmetiyle Belerin gayretiyle Yedilerin eliyle On ikilerin gzyle On drtlerin szyle On yedilerin temizliiyle Krklarn yardmyla Hnkar Hac Bekta- Veli iradiyle Anadolu evliya ve enbiyalarn gcyle Anadolu Alevilerinin kltrel birikimiyle Sen topluluumuzu birlik eyle,dirlik eyle Siyasal g eyle Hastalktan uzak eyle Mutlulukta daim eyle

141

Onlar Kazalardan Belalardan ftiralardan Ktlklerden koru Onlar nsanln yolunu Yardmlarn kolunu Dncenin yorumunu tamam eyle Ktlkten uzak Tuzaklardan rak Pisliklerden ayr tut Sevinler Aklar Bayramlar nasip eyle Dedikodu,karalama ftira ve husumetlerden muaf kl Hanelerini kl lerini baarl Sofralarn ak eyle Onlar adalk yolunda nsanlk onurunda Sanat dalnda Ve Felsefe alannda Muzaffer eyle Onlar Siyasi at altnda Ekonomik yap altnda El ele,el birlikte baarl eyle Kadnlarmz,kzlarmz,genlerimiz Bilimde,teknolojide baarl olsunlar Anadolu Alevilii zulmlerden kurtulsun !

142

Ey halk Bu cemi sunduk erenler yoluna, Bu dualar sunduk Pirimiz yoluna, Dil eyledik,nefes eyledik, Semah eyledik, Lokma eyledik,kurban eyledik. Saz eyledik,sz eyledik, Musahip eyledik Her ne eyledikse Hak yoluna ve halk yoluna eyledik. Dil Bizden nutuk ah- Merdan Aliden ola. Hu diyelim geree, Duralm hakkn divanna Cemimiz mbarek ola, Yznz ak ola, iniz kavi ola, Shhatiniz daim ola, Allah Muhammed Ya Ali, Cemimizi kabul eyle Ya Hazreti Hseyin H geree,H Mmine. Daha uzun Cem dalma Glbengi olduu gibi daha ksa olanlar da vardr. Oturan,duran,kosuz,gaybetsiz,evine varan, Hazran.gaiben,piran,civanan.ler,beler,yediler,krklar,keremi evliya. Allah eyvallah; Cmle gerekler demine h dost. Burada cem sona ermi olur. Ceme katlanlar dedenin elini per ve cemevini terk ederler. Dede postu niyaz eder ve kapnn nne kadar gelir. Sprgeci Postu sprr,meydana kere sprge vurur ve son defa sprgeci duasn okur. bacydk,gruhu Naciydik, Krklar ceminde sprgeciydik. Sprgeci Selman

143

Kr olsun Mervan Yezide nalet Pirimize rahmet. der ve dedenin yanna durur. erac yanan mumlar yada lambalar sndrr. Kapc glbangn okur ve hep beraber karlar ve kapc kapy kilitler. 16 Austos 2001 Hac Bektai Veli anma trenlerinin ikinci gnnde (17.8.2001) Hacbekta kapal spor salonunda stanbul Cemevleri dedelerinin ortaklaa yrttkleri cemi ilgi ile izleyen Snniler ile ilk defa cem gren baz Alevilerin arasnda oturarak izlediim bir cem balarken bir grevli anons ederek isteyenlerin alana inip ceme katlabileceklerini duyurdu. inden gelen bir hayli insan aaya inerek meydanda yerlerini aldlar. Drt dede srasyla gelerek posta oturdular. Zakirler deyiler okumaya balad. Deyiler okunurken semazenler meydana gelip dedelerin huzurunda defa niyaz oldular ve halkn nnde (n sralarda)oturdular. Zakirler deyi okuduktan sonra,dede Cemin nemini ve Ehlibeyt hakknda ok gzel aklamalarda bulundu. Dede,dar duas verirken halk ayaa kalkt. Oniki hizmetlerin sahipleri okunduka grevliler meydana gelip yan yana durdular. Dedelerden biri de meydanda yerini ald. Toplu dualar verildi. Grevliler yerlerine getiler. Dedeler ayaa kalkarak post duas okundu. Dedeler postta yerlerini aldktan sonra, Saka su ve elleen ile meydana durdu. Dede duasn verdi. Dedeler su ile usulen abdest aldlar,dede dua verdi ve saki yerini ald. erac meydana geldi, Allah,Muhammed,Ya Ali diyerek era yakt,glbangn okudu,dede duasn verdi. erala ilgili ok geni bilgiler verildi,zellikle Mum sndrd dedikodularna aklk getirdiler. Ferra meydana geldi,meydan defa sprdkten sonra glbangn okudu,duasn ald. Gzc meydana geldi,glbangn okudu,duasn ald.

144

Dede aralarnda kskn,dargn olup olmadn defa sordu,herkes yanndakilere niyaz oldular ve rzalk aldlar. Dede duasn okurken halk secdeye vard. Dualar bittikten sonra halk secdeden doruldu, dede dua okumaya devam etti. kinci defa secdeye varld,dua okundu,secdeden kalkld. Hep birlikte Tevhid okunmaya baland,oniki imamlar srayla anld. nc kez secdeye varld,dua bittikten sonra secdeden kalkld, zakirler daz okuduktan sonra tekrar secdeye varld. Secdeden sonra ikinci kez Tevhide baland. La laha llallah eliinde Zakirler deyi daha okudular. Deyilerin bitimi ile tekrar secdeye varld,secdeden sonra Miralama okunurken dedenin uyars ile hanmlar ayaa kalktlar ve herkes olduu yerde Dara durdular. Miralama okunurken,Muhammed ayaa kalkt dendii yerde btn erkeklerde ayaa kalktlar. Duaz sylenirken erkekler tekrar yerlerini oturdular. Miralama okunmaya devam ederken hanmlarda yerlerine oturdular. Semah alnnca semazenler semah dnmeye baladlar. Semah bitiminde dede dua verdi ve semazenler secdeye vardlar. Secde bitiminden sonra Gzc dara durdu glbangn okudu duasn ald. Bir semah daha dnld,semazenler duasn aldlar. Sprgeci baclar meydana geldi,meydan sprp glbang okuyup dualarn aldlar. Hz.Hseyinden mersiyeler (Atlar) okunmaya balad, bitiminde secdeye varld. Secde sonras Saka elinde su ile dara durdu,glbangn okudu. Dede,Hz. Hseyin ve susuzlukla ilgili iir eklinde deyiler okudu. Yezide lanetler okundu. Selavat getirildi. Saki dedenin eline niyaz olduktan sonra bir bardak su verdi. Dede mam Hseyin iin dualar okudu,dedeler sudan ierlerken saki halka su serpti ve su serpme ile ilgili bilgiler verdi. Su iin helallk istedi. Dede sakiye duasn verdi.

145

Lokmac huzura geldi,elinde bir tepsi ierisinde lokmalar vard. Glbangn okudu,duasn ald. erac eline era alarak dara durdu,dede duasn verdi ve eralardan birini sndrerek cemin sonuna gelindiini anlatmaya alt.Grevliler toplu halde dara durdular ve dualarn aldlar. Dede dalma duasn olduka uzun bir ekilde verdi ve Cemi bitirdi.Birok insan bir cem grmenin mutluluunu yaarken bazlar hala cemde eksiklerin olduunu,bizim yrede bu byle deildi diyenleri duymak zor olmad. Cemde okunan deyiler,dualar,glbanglar daha evvelki blmlerde okunanlardan pek farkl deildi. Bir nevi eitim cemi olduu iin dedeler srekli bilgiler verme gerei duyuyorlard. Tribinlerde oturan halktan byk bir ksm Allah Allah nidalaryla elik ediyorlar ve dier halknda dikkatlerini ekiyorlard. Birok insan yanlarndakilerden fsldyarak bilgiler alyor,bazlar da notlar almaktaydlar. ALEV - BEKTALERDE LER Alevilikte n anlam olduka nem tamaktadr. Allah - Muhammed - Ya Ali Tanrnn evrenin yaratcs,koruyucusu,yok edicisi Tanr-Doa-nsan Talip-Rehber-Mrit Baz hakikati bilmeyen Aleviler ve Alevilii asimile etmek isteyen yada gerekleri saptrmak isteyen baz yobaz snniler, Alevileri Hz. Peygamberi sevmezler diye sulamalarda bulunur eitli yalanlar uydururlard. Bunlar doru kabul edenlerde vard. Son dnemlerde Alevilik su yzne kmaya balaynca, Alevilik anlalnca bu dncelerde yok olmaya balamtr. 1960 l yllarda bir Alevi aratrmacs olan ve bu konuya kendini adam,air Sarzl Cafer Tan (byk babam) bir snni

146

insanla konular tartrken Snni insan ayn sulamada bulunmu ve siz Peygamberi nasl seversiniz deyince dedem Cafer TAN yle anlatyor,Alevilerin sevgisini : Medet mrvvet dedim dergahan dtm Ya Muhammed veladetin akna Akn ateine yandm tututum Ya Muhammed mbvvetin akna Senin gl cemalin yareme melhem Alem dman olsa hi ekmezem gam Senden ayrlrsam ben kime gidem Ya Muhammed mrvvetin akna Gnahkar asiyim oktur noksanm Kurtar fakirini nebi mnanm Senin yollarna haki yeksanm Ya Muhammed adaletin akna Mcriyim boynuma taktm urgan Ltfeyle kapnda kul eyle beni Olur elbet cmertlerin hsan Ya Muhammed ehavetin akna Elest gnnde vardr ikrarm Dnmezem ahdmdan yoktur tekrarn Tkenmez feryadm ahile zarm Ya Muhammed Kemaletin akna Cierim szlyor gz yam alkan Yalan deil szm sevdiim inan Fedadr yoluna hem ba hemde can Ya Muhammed merhametin akna

147

Rahmeyle halime gayet zebunum Yz srdm eien hemde dknm Red edersen beni kararr gnm Ya muhammed hidayetin akna Yalvaran kovmak dmez anna Rahimsin bakmazsn kul isyanna Kara yzm srdm asi tanma Ya Muhammed faziletin akna Yevmi kyamette ol sen bize yar Vaz gemezem senden olsamda berdar Bi hakk Fatima,Haydar kerrar Ya Muhammed muhabbetin akna Sevgi muhabbetin yayor canda Namaz niyazmsn iki cihanda Utandrma beni ulu cihanda Ya muhammed hakikatn akna Cafer Tann haline eyle merhamet Sensin alemlere deryay rahmet Gster cemalini istemem cennet Ya Muhammed efaatin akna Bir alevi olarak Peygamberi nasl sevdiini ve ondan neler beklediini yada neler yapabilecek kadar gl bir Peygamber olduunu iirleriyle anlatmaya almtr. Cafer Tan bir alevi dedesi deildir. O sadece,bir Alevidir. Alevilii, sadece ler, beler, yediler, onikiler, ondrtler, onyediler, krklar,yetmi ikiler ile yaamamtr. tm insanlar eit grm ve biribirlerini horlamalarn kabullenmek dahi istememitir. nk her alevi dnya insanlarnn kardeliini savunmaktadr o yzdende insanlar eit grmeye almlardr. Byle bir ayrm

148

yapan,insanlar beenmeyen bir vatandaa bakn Cafer dede neler demitir. Kendini beenip ariflik satma Arif olanlarn olur niani Nefsine beyhude eziyet etme Bo grme dolu dolu bil hep cmle can Arif isen her ahs sen insan sanma Fark temiz eyle renge aldanma Kamille otur kalk asla usanma Zira kamillerin ycedir an Kamille otur kalk kesb eyle kemal Kamil meclisinde olmaz kilikal Kamille olursan daima ho hal Kamiller artrr kalbde iman Sakn muraiden sfat satandan Karga olup blbl gibi tenden Tanr buyruuna hile katandan Dk ne yesin kuru saman Yzn grenler bir adam sanr Zikri tevhid ile hemen sallanr Ne Allahtan korkar nede utanr Fakir fukaraya erer ziyan. Menfaati iin zengini ver Bu dorudur diye dn dver Bir fakir grrse azn eer Grmedim bylesi rk iman Kendini met eder sel gibi coar Mmin kyafetle mnafk yaar

149

Kendi ettiine kendide aar Daim piman gezer Hakkn dman Kibirlikten bilmez olmu dostunu Giyinmitir marur hasut postunu Sa sakalyla elde bastonu kar gk yzne bir gn duman Yeter Cafer Tan artk sz uzatma Noksan sende gr ele sz atma eri girersen ke gzetme Sonra sana urar nuhun tufan. ler hi bir zaman Alevilikte ikinci planda kalmamtr. Bu l de Hz. Alinin yeri daha farkl algland sylense de bunu syleyenler ya Alevilii yeterince bilmemekte yada Alevileri tanmamaktadr. Ama Ali adna daha fazla sylemler vardr. Bir gn Hz. Peygamber,sahabelerle konuurken sahabeler sorarlar; Ya Resulullah! Niin Aliyi ok seviyorsunuz? Hz. Peygamber sahabelere sorar; Size biri ktlk yapsa ne yaparsnz? yilik yaparm. Yine ktlk yaparsa ne yaparsnz? Yine iyilik yaparm. Yine ktlk yaparsa ? yine iyilik yaparm Drdnc kez sorduunda, bende ona ktlk yaparm Hz. Peygamber,Hz. Aliyi artyor ve ayn soruyu ona soruyor,oda ayn cevab veriyor,iyilik ederim. Bu soruyu yedi defa soruyor yedisinde ayn cevab alyor ve sebebini soruyor. Hz. Ali, O ktlk etmekten usanmyor da ben neden iyilik etmekten usanaym diyor. te Aleviler bu yzden Hz. Aliye deer vermektedirler.

150

Hz. Aliden zdeyiler. Hz. Alinin hi unutulmayacak ve her frsatta ders alnacak zdeyileri vardr. Dnya gr yumuak olan,iinde ldrc zehir bulunan bir ylana benzer. Aldanan bilgisiz ona meyleder,akll kiiyse ondan ekinir. Zaman ikidir: Ya sana yar olur,ya aleyhine dner. Yar oldu mu,aldanp gaflete dme;aleyhine dnd m de dayan. Kl yaras iyileir,dil yaras asla. Akll dman,ahmak dosttan yedir. Akl gibi mal,iyi huy gibi dost,edep gibi miras,bilgi gibi eref olmaz. Azgnln sonu ya rezil veyahut yok olmaktr. nsanlarn mahiyeti,dp kalkt ve beraber yaad insanlardan anlalr.

151

Hakszlklara isyan etmeyenler,onlardan gelecek her musibete katlanmaldr. Geimini merte kazanmaya al. Nefsini alaklktan koru ki,fakir olsan bile,erefli kalasn. nsan vaktinden nce ypratan bir ey varsa o da tembelliktir. Evlatlarnz,yaayacaklar zamana gre terbiye ediniz. nsana kymet ve eref veren,yalnz ilimdir. Bir gerei savunurken,ona nce kendimiz inanmalyz. Sonra da,bakalarn inandrmaya almalyz. Her ey yok olmaya mahkmdur. Bunun,yalnz bir istisnas vardr. o da fazilettir. Dilinizi daima iyi kullannz. O sizi saadete gtrd gibi,felakete de gtrebilir. Hakszlk nnde eilmeyiniz. nk,hakszla beraber,erefinizi de kaybedersiniz. ...........

152

ALEV - BEKTALKTE BELER Hz.Muhammed-Hz.Ali-Hz.Fatma,Hz.Hasan-Hz.Hseyin. Baka bir deyile Beler olarak anlanlar Hz. Ali, Hasan, Hseyin, Fatmatl Zehra,Hatice-i Kbra, Alevi-Bektailerde olduka farkl bir yeri olan bu beliye Al-i Aba derler. Penei Al-i Aba da denen bu saygn isimler Ehl-i Beyti oluturmaktadrlar. Her Alevi mutlaka ler,beler,yediler ve Oniki mamlar bilmeleri gerekir. Aleviliin douu farkl farkl yorumlanmaktadr ve de bunlarn hepsi doru kabul edilecek tariflerdir ama Anadolu Aleviliinin zn oluturan ve Hac Bektai Veli retilerini iine alan bu yaam biiminin zn beler oluturmaktadrlar. Aleviler leri,Beleri,Onikileri anarken mutlaka Kerbeladan sz ederler. Kul Sofu duygularn dile getirirken; Kalkt g eyledi gnl kervan Ttyor bamda derdin duman Yeti imdadma Bektai Veli Dedim aha gidem yol para para ahin gibi sarp kayadan uarken Tkenmez derdimi dosta aarken Geyik oldum kerbeladan geerken Yaraland sinem ten para para

153

Ara kar ehlibeytin feryad Akn ateiyle cierim yand Yezit Hseyine suyu vermedi Kurudu dudam dil para para Kul sofunun hakka baldr z Yeti imdadma hseyin gazi Hergn aryom Celal Abbasa Sorman ker belay l para para *********

ALEV - BEKTALKTE YEDLER

154

Hz. Muhammed-Hatice-Ali -Fatime -Hasan - Hseyin -Salman Farisi Alevi-Bektailerin tm Cemlerinde,Gulbanglarnda, Dualarnda mutlaka ler, Beler, Yedilerden bahsedilir. Onlardan gemite olduu gibi gelecekte de ok eyler beklerler. Yediler baka yerlerde ve bakalar olarak da anlatlr. Tarsusta,Afinde ve birka yerde Yedi uyuyanlar vardr. bahsedilen bu yedi uyuyanlarla Yedilerin bir ilgisi olmamas gerekmektedir. Yediler arasnda saylan Salman Farisinin Krklar ceminden balayarak gerek Alevilik gerekse Mslmanln yayld dnemlerde yeri olduka byktr. ***********

ONK MAMLAR

155

On iki imamlar her Alevi tarafndan bilinmesi gereken isimlerdir. Aleviler her frsatta on iki imamlardan bahseder,onlar iin dua ederler ve onlardan efaat beklerler. Gnmzde birok Alevi bu isimleri bilemezler. ilgi duyanlara bilgi olmas bakmndan kesin olmamakla birlikte doum,lm tarihleri ve yaadklar sreleri vermeye alacam. 12 mamlar 1. mam Ali el-Mrteza 2. mam Hasan Hulki Rza 3. mam Hseyin ah ehidi Kerbela 4. mam Zeyneli Aba 5. mam Bakr beka 6. mam Caferi Sadk ilmi huda 7. mam Kazm- Musa 8. mam Ali Rza 9. mam Muhammed Taki 10. mam Ali ba-Naki 11. mam Hasan el-Askeri liva 12. mam Muhammed Mehdi sahibil zeman.

I. mam ; Hz. MAM AL, Hz. Muhammedin en yakn fikir ve mcadele arkada olan Hz. Ali ayn zamanda damad ve amca ocuudur. 598 ylnda doduu tahmin edilen mam Alinin doum tarihi olarak 21 Mart denirken baz kaynaklar ise 29 Temmuz

156

demektedirler ancak bu konuda kesin bir tarih yoktur. Mekkede (Kabede) dnyaya gelen Hz. Alinin babas Ebu Talib,annesi Fatma. iirleri Ali Divanadl yaptta topland. Vecizeleri (gzel szleri) ve hutbesi ise Nachl-Belaga adl kitapta topland ve daha sonra birok kitaplar yazld. Sekin kiilie sahip olduu iin Ali-yel Murtaza, Davasnda inanl mcedeleci kiiliiyle sarld iin Haydar- Kerrar, Alak gnll olduu iin Ebu Trab, stn kiiliinden dolay ah- Merdan, Ermiliinden dolay ah- Velayet... gibi isimler verilmitir. 661 tarihinde Mlcem tarafndan Kfede zehirli klla bandan vurularak ldrld. Irakn Necef kentinde bulunan trbesi son dnemler daha ok ziyareti arlamaya balad. La feta illa Ali,la seyfe illa Zlfikar,Aliden yiit er, Zlfikardan keskin kl yoktur. 2. mam. MAM HASAN Hasanl Mcteba (624-669). 624 ylnda Medinede dodu. Babas Hz. Ali, Anas: Fatma (Fatimatl Zhre) (Hz.Muhammednin kz). 670 ylnda Medinede Muaviye ve mam Hasann kars Cude tarafndan zehirlenerek ldrld. Onbe ocuu olduu bilinmektedir. Muaviye ile ihtilafn sona ermesi iin anlama yaparak Halifelikten vaz gemesine ramen yinede hak etmedii sonu yaad. 3. mam MAM HSEYN ah- ehidan (626-680) Seyyid-us-uheda 626 ylnda Medinede doan ah- ahidi Kerbela mam Hseyin Hz. Alinin oludur. Annesi, Hz.Muhammedin Kz olan Fatmadr. erkek, kz vardr. 54 yandayken davasna olan inancnn mcadelesinden vazgemedii,

157

Yezit ve Muaviyeye boyun emedii iin 1300 yldr hi unutulmayan bir ac sonla Kerbela olayyla tarihe ayr bir ekilde siyah kalemle geen Hz. mam Hseyinin trbesi Kerbelada. 4. mam ZEYNEL ABDN(Seyyid-s-Sacidin) bnul-Hayreteyn(iki hayrlnn olu) 659 ylnda Medinede dodu. Babas mam Hseyin, Annesi er-i Banu, onbir erkek ve drt kz olmak zere toplam onbe ocuk babas idi. Halife Abdulmelik tarafndan zehirleterek ldrtld. Aslnda Kerbela olayna hastal nedeniyle katlamad iin 36 yl fazladan yaayarak 60 yanda 719 ylnda Medinede zehirlenerek ld. Trbesi Medinede.Ravdat-l Bakyda mam Hasan yannda. Kerbela olayna gidememesi belki de Ehlibeyt soyunun mam Zeynel Abidinden devam etmesi iin bir gerekeydi. Parayla kle satn alp serbest brakmas ile nsann Parayla alnp satlmasna kar olduunu ve nsan Haklarn savunan bir dn adam olduu bundan da anlalmaktadr. 5. mam MUHAMMED BAKIR 677 ylnda Medinede dnyaya geldi. Babas Zeynel Abidin,Annesi Fatma. Alt ocuundan drd erkekdi. Olduka zeki ve bilgili olduu iin Bakr lakabn almtr. 58 yanda iken Emevilerin zalim Halifelerinden Hiam tarafndan zehirlettirilerek 735 ylnda Medinede ldrld. Trbesi Medinededir. 6. mam CAFER es-SADIK 699 ylnda Medinede dodu. Babas mam Muhammed Bakr, Annesi mm Ferve. On ocuun yedisi erkek olduu sylenir. mam Cafer mezhebinin kurucusu kabul edilen mam Cafer Sadk byk bir Bilim adam idi zellikle Kimya ve Felsefe konularnda bir ok eserleri olduu aratrmaclar tarafndan yazlmaktadr.

158

slam Hukukunu en iyi bilen ve yorumlayan,Tasavvufun nde gelen ismi ne yazk ki bu kadar engin bilgisini tam olarak deerlendirip yaad dnemin insanlarna aktaramadan 66 yandayken 765 ylnda Abbasi Halifesi Mansur tarafndan zehirletildi. Trbesi baz mamlar gibi Medinede bulunmaktadr. Sadk lakab gnmzde de kullanld anlam ile dostuna iyi bir dost olan,hakikatli anlamnda kullanlmtr. (Mehmet Ali Demirba,17 Eyll 2000 tarihli Trkiye Gazetesindeki Sohbet adl ke yazsnda Cafer-i Sadk hazretleri balkl yazsnda yle yazmaktadr. Ehl-i beytten olup on iki imamn altncs,insanlar hakka davet eden;doru yolu gstererek saadete kavuturan ve kendilerineSilsile-i aliyye denilen byk alim ve velilerin drdncsdr... mam Caferin en mehur talebesi, olan mam- Azam,Cafer-i Sdk n sohbetlerine iki sene devam ederek,o gizi ve ak marifet kaynandan ilim ve evliyalk yolunda ok faydaland... Bir sohbette; unlarla beraber bulunmaktan sakn: 1.Yalancdan, 2.Cimriden. 3.Ahmaktan. nk en ok iine yarayaca zaman,seni brakr. 4.Fsktan yani gnah ilemekten utanmayandan!..... u drt eyin az da oktur: Ate,dman, fakirlik, hastalk. u ey nsanlara eref verir: Kendisine zulmedeni affetmek,bir ey vermeyene iyilikte bulunmak ve kendisini aramayan arayp soymak. mam- Azam denilen zat mam Cafer-i Sadktan ders alacak,ondan ilim irfan renecek,onun yolundan giderek ve slamiyetin nde gelen insanlarndan olacak, mezheplerin ncs olacak ama ona islamiyeti, yolu erkan,insanl reten byk insann Tarikat drt Mezhep haktr diyen karclar tarafndan kabul grmyor. Buna itibar etmeyen Aleviler veya aydnlar haksz mdrlar.

159

7. mam MUSA el-KAZIM er-Racl-s-Salih (Salih;iyi adam) 745 ylnda Medinede domutur. Babas Cafer Sadk,annesi Hamide. 56 yla sdrd hayatnda on ocuk babas olduu bir ok kaynakta yer almaktadr. Belki de dneminde mamln gerei kendini tasavvufa verdii kadar da ilme vermi. lim ve irfan gerei sakin ve sabrl bir kiilie sahip olduu iin Kazm lakabn almtr. Kazmn anlam Sinirlenmeyen yada fkesine hakim olan kiidir. Abbasi Halifelerinden ismi ok deiik yerlerde geen dnemin halifelerinden Harun Reit ile bir trl anlaamam ve Harun Reit tarafndan uzun sre zindanlarda hapsedilmi ama hi bir zaman taviz vermemitir. Ne yazk ki yllarca zindanlarda kalmas onun saln bozmu ve 799 ylnda hayata veda etmitir. Bize brakt en byk hediyesi ise onun olu Muhammedden onuncu torunu Hac Bektai Velidir.Trbesi Badat Kazimiyyededir.

8. mam AL RIZA Garib el guraba Sultan- Horasan 770 ylnda Medinede Mersiyyeden doan mam Ali Rza, babas mam Musa Kazm gibi kendini her konuda yetitirmi bir kiilie sahipti. Tp konusunda bir ok yazlar vardr. slam hukuku ile ilgili eserleri de mevcut olduu yazlmaktadr. Bir olu ve birde kz olan mam Ali Rza,dier mamlardan farkl bir yaama sahip deildir. Babasn Musa Kazmn, Harun Reit ile anlaamamasnn yan sra Harun Reitin lmnden sonra iki olunun biribirlerine dmesi sonucu mam Ali Rzann desteini alan Memun,

160

kardeinden Halifelii alnca: halifelik benim deil senin hakkndr diyerek Halifelii mam Ali Rzaya teklif etmitir. Bu teklifi kabul etmeyen mam Ali Rzay,Memun, veliaht ilan etti ve kzn vererek onunla evlendirdi. Halife Memun ile Iraka giderken Tus Kenti yaknlarnda Senabad kynde zehirlenerek ld. Tamamen spekilasyon larla dolu olan bu lm gerekten yediindenmi zehirlendi yaksa zehirleyerek mi ldrdler kesin bir bilgi yok ama ecdadnn bandan geenlere baknca akla her ey geliyor. 9. mam MUHAMMED TAK el-Cevad (cmert), Taki (Allahtan korkan) 810 ylnda Medinede domutur. Babas mam Ali Rza,annesi Sebikadr.Drt olan ve drt kz babasdr. Babas ldnde henz sekiz yanda idi. Zor artlar altnda slam hukuku konusunda byk bilgi sahibi oldu. Halife Memunun olu Mutasm tarafndan 835 ylnda BadatKazmiyede zehirletildi.Trbesi Badat Kazimiyede mam Musa Kazmn trbesinin yannda. 10. mam AL NAK el-Hadi, Nakyye, ez-Zeki 828 ylnda Medinede dodu. Babas,mam Muhammed Taki, Annesi, Semanetdir. Be ocuk babas olan onuncu mam,mam Ali Naki 40 yandayken Irak Samarrada Halife Mtevekkil olu Mutezzin tarafndan dier Ehlibeyt mensuplar gibi zehirletilerek ldrld. 11. mam HASAN ASKER el-Halis, es-Sincar, el-Ahir lakaplar ile anlrd. Samarraya yerlemeye karar verdi. Samarraya Asker denildii iin mam Hasan el-Askeri denirdi.

161

846 ylnda Medinede dodu.Babas Ali Naki,annesi Halisdir. sadece Muhammed Mehdi adl bir ocuk sahibi olan mam Hasan Askeri 27 yandayken Irakn Samarra kentinde gen yanda hayata veda etti. 12. mam MUHAMMED MEHD Sahib-z-zaman (zamann sahibi) Muntazar (gelecek diye beklenen ulu) Hccet (Kant) 868 de Samerrada dodu. Babas mam Hasan el-Askeri, annesi Nercis Hatundur. Blgede svaklarn ok fazla olduu zamanlarda serinlemek iin girilen yeralt inlerine Serdaba denirdi. Bir gn annesinin gzleri nnde ve 11 yandayken Serdaba girdi,birdaha kmad Gaybete kartna inanlr. Bir gn kurtarc olarak tekrar geleceine,mutluluu getireceine inanlr. Aleviliin douu saylan On iki mamlar Aleviliin temelini oluturan esaslar salayan,balatan ve bu gnlere kadar devam etmesini salayanlardr. Alevilii tarif ederken hep doruluktan, drstlkten, ilim, irfandan bahsedilmiti. te bu temeller on iki mamlar tarafndan konulmu ve Dedeler tarafndan da bu gnlere kadar tanmtr. On ki mamlarn yaamlar olduka mcadele ve zorluklarla gemitir. Bu mcadele yle sradan geen bir mcadele deildir. ayet onlar isteselerdi ok lks bir hayat yaarlard. nk onlar Ehlibeyttirler,onlar Hz. Peygamberin soyundan ve kanndandrlar. Onlar isteseydiler makam mevki sahibi de olurlard. O gnk artlarda herkes tarafndan sayg gren Peygamberin Hadisleri ile yer edinen bir kavim olarak hareket edebilirlerdi Ama hep mcadele ynn setiler, yaamlarn toplumun yaamlarndan ayr grmek istemediler. Bunun en ak rnei mam Hseyinin mcadelesi ve gerekeleridir. On iki yle tesadf olarak grlmemeli, rnek verilirler ki,saat Oniki, Ay oniki,dizine oniki, ilek on iki, Alevilikte erkan

162

on iki,Hac Bektai Veli dergahnda bulunan Post oniki...v.b.bir ok onikiyi yaamaktayz. Alevilikte var olan On iki Erkan da bunlara bir benzetme olacaksa ; mam Caferi Sadk Buyruu,yle sralamaktadr ON K ERKAN 1-Kanaat ehli olmak 2-Sabr ehli olmak, 3-Hulki mlayim olmak, 4-Cmert olmak, 5-Grdn grmedim demeli, 6-Pirden rzasz i istememeli, 7-Dene ve svene kul olmamal, 8-Kfr iman saymamal, 9-Sa mrebbi, 10-Sa msahip, 11-Sa sohbet, 12-Sa aina. mam Cafer Buyruu,yol ve Erkann Muhammed Aliden kaldn syler. Ol kimseler ki talibi Muhammed Mustafadr ve talibi hanedan Aliyyel Murtezadr. Musahip tutalar,Pir tutalar,tuttuklar Pir Hz. Oniki mam evladndan ola ki pirlii makbul ve muhakkak ola. der. Hac Bekta- Veli Dergahnda Bulunan On ki Postun Sahipleri ; 1. Baba (Pir) Postu : Horasan postu. 2. Mrid Postu :Ahmed-i Muhtar makamdr. Bu postta Hz. Peygamber oturmutur. 3. Rehber Postu :Hz. Ali makamdr. Ali postu diye de anlmaktadr.

163

4. A Postu : Seyit Ali Sultan makamdr. 5. Ekmeki Postu :Balm Sultan makamdr. 6. Nakb Postu :Kaygusuz Abdal makamdr. 7. Atac Postu :Kamber Ali Sultan makamdr. 8. Meydanc Postu :Sar smail Sultan makamdr. 9. Trbedar Postu :Karadonlu Can Baba makamdr. 10. Kurbanc Postu :Hz. brahim makamdr. 11. Ayak Postu :Abdal Musa makamdr. 12.Mihmandar Postu:Hzr Aleyhisselam makamdr.

ONDRT MASUMU PAK Masum susuz anlamndadr,pak ise temiz. Burada anlatmaya alacam on drt masum kk yata savamadan, ocukluunu yaamadan katledilen Ehlibeyt evlatlardr. 1)Muhammed Ekber(mam Alinin olu)Krk gnlk iken annesi Fatima kucanda kundakl ocuu olduu halde kapnn arkasnda dururken,Tahir isimli bir zalim kapy hzl iteleyince devrilen kapnn altnda kalarak can vermitir.(Mezar Medinede) 2) Abdullah (mam Hasan),yedi yanda iken Amir oluTalha tarafndan ldrlm, 3) Abdullah (mam Hseyin),iki yandayken Utbe bn-i Ezrak tarafndan Kerbelada ehit edilmitir. Mezar babas mam Hseyinin yanndadr.

164

Kasm (mam Hseyin ), yandayken kerbelada Huzeyme-i Kahili tarafndan ldrld. Mezar babasnn yannda. 5) Hseyin (mam Zeynel Abidin),Alt yandayken Muaviye bni Nevfel ve Ahmed bn-i Mansur tarafndan ldrlmtr. Mezar Irakta. 6) Kasm (mam Zeynelabidin), yanda idi,Yezit Senan tarafndan Basrada ldrld. 7) AliyylAftar (mam Muhammed Bakr),drt yanda Hamid-i Dmk tarafndan Safada ldrlmtr. 8) Abdullah-i Asgar (mam Cafer-i Sadk), yandayd,Debgam -Bestam arasnda ehit edilmitir. 9) Yahya-i Hadi(mam Cafer-i Sadk), yanda Badatta Abdulah adl cani ldrm. 10) Salih (mam Musa-i Kazm), yanda Osman bni Abdullah tarafndan irazda ldrlm. Mezar irazda. 11) Tayyib (mam Musa-i Kazm),yedi yanda brahim Dmknn zalim olu Yusuf tarafndan ldrlm. 12) Cafer-i Tahir (mam Muhammed Taki), drt yandayken on birinci masum Tayyibi ehit eden Yusuf tarafndan ehit edilmitir. ikisinin de mezar randa. 13) Cafer ( mam Aliyyn-Naki),henz bir yandayken brahim Dmknn dier olu Mehmed Nasr n acmasz saldrsyla Rey de ehit edildi. 14) Kasm (mam Aliyyn-Naki) yanda iken ayn zalimlerin elinden gitmilerdir. Grld gibi sadece bir dnemde deil btn mamlar dneminde acmasz saldrlar devam etmi hem de kck masum insanlara acmamlar, onlarn byynce intikam alacandan korkarak bunlar yapmlar ama hibir Ehlibety ve
4)

165

yandalar kin gtmemiler ve intikam alma hesab yapmamlar. Byle dnmemelerinin nedeni ise biraz kadere olan ballklarndan dr.

ON YED KEMER-BEST 1)Salman-i Farisi,Yaamnn yz elli yl at sylenen bu ulu nar Alevi-Bektailer tarafndan ok yakn bilinir. Medayinde eceliyle lmtr. 2-Muhammed(Ebu Bekir),Msr valilii yapt dnemde isyanlar balad. isyanlar da ldrld. 3)Malik-i Ejder;Misafir kald ev sahibi ile Muaviyenin ortak tuzaklar neticesinde bal ierisine zehir katarak zehirlediler. 4)Ammar bni Yaser ; Mehur denilecek kadar kayda deer Saffeyn savanda Muaviye tarafndan ldrld. Saffeyn savanda Muaviyenin ne kadar haksz olduu Hz.Peygamber in Ammarn katilini cehennem ile mjdeleyin hadisi ile daha iyi anlalyor. 5.Veysel Karani ; Muaviyenin talimatlar dorultusunda ldrtlmtr. (Menakb-i Mrtezeviyye den alnan bilgilerle)Saffeyn savanda Hz.Ali ye biat etmi ve sonuna kadar onun yannda olacana dair sz vermi Hz.Ali nasl inanacan sorduunda Sana nsret ve ianet edem,yarlk klam ve bam top gibi yolunda feda edemdiye gvence vermi ve orada da lm. 6.)Ebu-Zer-i Gaffari ; Osmann halifelii zamannda lmtr.

166

7.)Hzeyme bn-i Haris ; Saffeyn savanda Muaviye tarafndan ldrtlen Hzeyme iin Hz.Peygamber (ehitlii iki kii yerine geecei anlamnda ) Zehadeteyn demitir. 8.)Abdullah bn-i Bedi-i Hazai ; Saffeyn savanda ld. 9)Abdullah bn-i Adil Haris ; Saffeyn savanda ld. 10)Ebl-Heyemut-tihani ;Saffeyn savanda ld. 11.)Haim bn-i Utbe bn-i Ebi-Vakkas ;Saffeyn savanda ld. 12)Haris-i eybani ; Saffeyn savanda ld. 13)Muhammed bn-i Ebi-Huzeyfe ; amda yaplan ihbar zerine ehit edilen bu zat Hz.Ali tarafndan Msra memur edilmesi nedeniyle ihbar edilmitir. 14)Kamber Ali Sultan ;Zalimlerin zalimi Haccac bir sohbette Aliyi seven baka kim kald dediinde,uzun Kamber var derler, derhal getirtir ve huzura gelindiinde saygnn bir ifadesi gerei ayakkablarn kartmas gerekirken kartmadan girer. Haccac kznca buras Tur-i sinamdr der. Haccac dahada kzarak (Kanber uzun olduu iin) Gklerden ne haber der. Kanber kahredercesine Azrail peinde dolayor der. daha fazla dayanamayan Haccac Kanberi orada ehit eder. 15)Mrtefi bn-i Vezza ;Saffeyn savanda ldrld. 16)Sad bn-i Kays-, Hemedani ;Saffeyn savanda ldrld. 17)Abdullahbn-i Abbas ;Alim olan bu zatn nerede nasl ld bilinmiyor.

167

KIRKLAR Krklar Meclisinin Alevilerde zel bir yeri vardr. Krklar Meclisi daha sonralar Krklar Cemi olarak hayata geirilmi ve Osmanl dneminde daha da geniletilerek sorunlarn zlmesinde ciddi bir makam olmutur. Asl nem Krklar Meclisinde Hz. Alinin konumundan kaynaklanmaktadr. Alevilerde var olan Hz. Ali sevgisi ve ball krklar meclisinin oluumunu dinledike daha da artmaktadr. Alevi-Bektailere gre Krklar,Rical-l Gayp yani Gaip Erenlerdir. Alevilerce kutsal saylabilecek kitaplardan mam Cafer-i Sadk Buyruu,Krklar Meclisini yle anlatmaktadr. Hz. Muhammed,miraca gidiyordu,yolda karsna bir aslan kt ve hcum etti. Ne yapacan aran Hz. Muhammede kayptan bir ses geldi. Ey Muhammed Aslan senden bir nian ister. Yksn azna ver. Hz. Muhammed parmandaki yz kartp Aslann azna verince Aslan bir anda sakinleti ve yolu terk etti. Miratan dnerken yolda grd Safay Safa denilen kubbe ilgisini ekti ve ieri girmek istedi. eriden bir ses kimsin diye sordu. Hz. Muhammed ; Ben Peygamberim. An ieri gireyim deyince ieriden bir ses, bizim aramza Peygamber giremez,git Peygamberliini mmetine yap dedi. eri girebilmek iin eitli yollar deneyen Peygamber bir trl ieriye giremedi. Tanrnn buyruu zere yeniden kapy ald. eriden sordular Kim o diye. Hz.Peygamber , Yoksul bir yol oluyum,sizleri grmeye geldim deyince kap ald.

168

zden fahr att ald kap Birayaa durdu oturdu hepi Muhammed der taptnz ne tap Medet Allah,ya Muhammed ya Ali eriye giren Peygamber bunlarn kim olduklarn bilemedi ancak Hz. Alinin yanna oturdu. Salonda yirmi iki kadn ve on yedi erkek grd ve sordu, sizler kimlersiniz ? hep bir azdan Bizler Krklarz dediler. Sizin ulunuz kim diye sordu, cevap; Bizim ulumuzda ulu kmzde ulu bizim krkmzda birdir cevab verildi. Her eyi merakla izleyen Hz. Muhammed dayanamayarak sordu ! inizde bir kii eksik,kimdir o eksik olan? hep bir azdan O birimizde Salman Farisi dir,parsa toplamaya gitti dediler. Hz. Muhammed bu sylediklerini Krklarn ispat etmelerini istedi. Muhammed der sizden nian isterem Krknz da bir nian gsterin brevan koluna vurdu neteri Medet Allah ya Muhammed ya Ali Hz. Ali kolunu uzatnca ilerinden birisi Destur diyerek ba Hz. Alinin koluna vurdu. Hz. Ali ile birlikte ieridekilerin tamamndan kan akmaya balad. Bu arada pencereden bir damla kan ieriye dt,bu bir damla kan da Salman Farisinin kan idi. Krklardan biri Hz. Alinin kolunu balad ve tamamnn kan durdu. Muhabbetin ilerleyen saatlerinde Salman Farisi ieriye elinde bir zm tanesi ile girdi. O zm tanesini Hz. Peygamberin nne koyarak Ey yoksullarn hizmetkar,bu zm bizlere paylatr dediler. Nasl paylatraca konusunda zora den Peygambere Cebrail araclyla bir nida geldi, Peygamber bir tabak ierisinde zm tanesini ezerek erbet etti

169

ve Krklar bu erbetten tatdlar ve hepsi mest oldular. Kalkp hep birlikte Hakla btnlemek zere semah dndler. Hz. Muhammedde onlarla birlikte semah dnerken bandaki mame tac dt ve krk para oldu. Krklar her biri bir paray alarak kendilerine etek yaptlar. Hz.Muhammed bu defa sordu ki sizin Piriniz kimdir ? Pirimiz ah- Merdan Alidir diyerek hep bir azdan haykrdlar. Krklar derki taptmz Alidir Krkmzn bir cmert velidir ah Merdan cmlemizden uludur Medet Allah ya Muhammed ya Ali Hz. Muhammed, Hz. Alinin ieride olduunu anlad ve kalkp Hz. Aliye doru yrd, Hz. Alide onu karlad. Bu arada Aslann azna verdii yks Hz.Alinin parmanda gren Hz. Peygamber, Hz.Alinin Allahn Aslan olduunu anlar. te bu mecliste Hz. Peygamber ile Hz. Ali Musahip oldular. (Hz. Peygamber bu srada u hadisi okudu Lahmike lahmi,demmike demmi,ruhike ruhi, cismike cismi Senin kann benim kanm,senin etin benim etim,senin vcudun benim vcudum,senin ruhun benim ruhum,senin cann benim canm dr. Aleviler iin nem tayan Krklar meclisi daha da geniletilerek gnmze kadar Krklar Cemi olarak srdrlmektedir. Aleviler, by,k, kardelii, insan ilikilerini, eit paylam burada rendiler. Krklarn ounluunun kadn olduu sylenmektedir. Baz kaynaklar yirmi iki kadn,on sekiz erkein olduunu sylemekte bazlar on yedi kadn demektedir. Bu gne kadar krklarn tam listesi herhangi bir kaynaktan yaynlanmad. Vardm krklar meydanna,gel beri ey can dediler. zzet ile selam verdim ge otur,hey can dediler.

170

Krklar yerinde durdular,yerlerinden yer verdiler. Meydana sofra serdiler,lokmaya suncan dediler. Krklarn gnl Uludur. Mminler kalbin eridir. Geliin kndan beridir,syle be hey Can dediler Kalk semada bile oyna,silin sn pak olsun ayna, Krk yl bir kazanda kayna dahi,eksin can dediler. Dme dnya ksvetine,talip ol hak Hazretine, Ab- kevser erbetine,parman ban dediler. Grdn gzn ile beyan etme,szn ile, Bir gececik bizim ile olasn,Mihman dediler. ah Hataym nedir halin,hakka kret kaldr elin, Kese gr gybetten dilin olasn,Sultan dediler. Bir baka anlamsa Hac Bekta-i Velinin krk yol arkadan simgelemesidir. Bunlara Rum erenleri de denilmektedir. Drt Kap Krk Makam da bu anlamda deerlendirilmektedir

YETMKLER (Kerbela ehitleri) 1-Hur (bn-i Riyah). 3-Urve (Gulam Hur). 5-Abdullah. 7-Veheb(Kelbi). 2-Ali (bn-i Hur). 4-Msab (Hurun kardei ). 6-Berir (Hasini Hemedani). 8-mer(Halid).

171

9-Halid(bnimer). 10-Said(Hanzali). 11-mer.(Abdullah-i Muhyi). 12-Vekkas (Malik). 13-erih(Ubeyd). 14-Mslim(Avsece-i Azerbeycani). 15-Mahdum(Mslimi Azerbeycani). 16-Hilal(Rafi). 17-Abdurrahman(Abdullah-i Yezni). 18-Yahya(Mslim Mazeni). 19-Abdurrahman(Urve). 20-Malik(Enes) 21-mer(Muta) 22-Haim(Utbe-i Vekkas. 23-Fazl(Aliyyel-Mrteza) 24-Habib(Mezahir). 25-Hamza(Harir). 26-Zeyd(Muhacir-i afi). 27-Enes. 28-Zehir(Hassan). 29-Cafer. 30-Yusuf (Haris). 31-Malik(Utbe). 32-Faris(mam Zeynelabidinin klesi) 33-Hanzala (Sad). 34-Zeyd(Ziyad aabi). 35-Sad(Abdullahn olu) 36-Cebave(Haris) 37mer (Cebave. 38-Muhammed(Mikdad). 39-Abdullah(Deccane). 40-Saad(Gulam Mevlay-i Ebi Talib). 41-Kays (Rebia). 42-it-(Seviyd). 43-mer(Farrat). 44-Mslim(Hammad). 45-Abdullah(Mslim Akil). 46-Cafer(Akil). 47-Abdurrahman (Meczub lahi arib) 48-Muhammed (Abdullah,bn-i Cafer). 49Muhammed (Avf,bni Abdullah). 50-Avn(Avf). 51-Abdullah(mam Hasan). 52-Muhammed(Enes). 53-Sad(Deccane). 54-Firuzan(mam Hseyinin klesi). 55-Kasm(mam Hasan). 56-Ebu-Bekir (Aliyyel Mrteza). 57-Osman (Aliyyel Mrteza). 58-Avn(Aliyyel Mrteza). 59-Abdullah(Aliyyel Mrteza). 60-Abbas(Aliyyel Mrteza). 61-Ali Ekber(mam Hseyin). 62-Ali Asgar dier ad Abdullah Ekbermasum (mam Hseyin). 63-Mslim(Akil). 64-Muhammed (Mslim olu Akil). 65-brahim(Mslim-Akil). 66-Mekr (Hz.Mslimin zindancs).

172

67-Hani(bn-i Urve,Hz.Alinin hemiresi mmehani nin olu). 68-Muhammed-i Kesiyr. 69-Mahdum Muhammed Kesiyr. 70-Kays Arabi. 71-Gulam Selman (Basrada ehit oldu). 72-mam Hseyin Aleyhisselam (Aliyyel Mrtezann olu). mam Hseyini bir ok isimle anarlar.Bunlar ah ehidi Kerbela-Serdarheda-Sultaneda, Seyyidheda...ehitlerin ba,btn ehitlerin efendisi Hseyin anlamnda kullanlmaktadr.

DRT KAPI-KIRK MAKAM

Alevilikte tanrya ulamann yolu insana olan sevgi ve ibadet etmektir. Bu ibadet tanrnn ihtiyac olduu iin deil,tatmin olmak iindir. Alevilikte Tanr anlay gerei. Drt kap eriat,Tarikat,Hakikat,Marifet tir. Krk makam bu drt

173

kapnn ierisinde saylmaktadr. eriat; henz olgunlamam,inanc ve kurallarn yeterince bilmeyen insanlarn topluma zarar vermemesi iin din kurallar ierisinde eitilmesi. Tarikat; D engellemelerden kurtularak kendi istek ve arzular dorultusunda,iyilikleri esirgemeden yaama dnemidir. Marifet; Eitim seviyesini ykseltmek,dnce ve duygularyla yaamak,inanta tanrsal srlara ermek. Hakikat ; nansal anlamda en yksek mertebeye ulamak, kendisini hakla btnlemi olarak grmek. Hac Bektai Veli bir syleinde Drt kapdan bahsederken ; Kul,Tanrya Krk Makamda erer,ular,dost olur. Bu makamlarn onu eriatn iinde,onu Tarikatn iinde,onu Hakikatn iinde,onuda Marifetin iindedir. Drt Kap,nsann yaamnda Hakka ulama iin verdii manevi urada birer aama olduu sylenir. eriat Makamlar : 1.nanmak,2. lim irfan renmek,3. badet etmek, 4.Ktlklerden uzaklamak,5. Ailesine faydal olmak, 6.evreye ve topluma zarar vermemek, 7.Yol nderinin emirlerine uymak, 8.efkatli olmak,9. Temizlie nem vermek, 10. Zararl ilerden saknmak. Tarikat Makamlar : 1.Kendi kendisine sz vermek, 2. Mridin tlerine uymak, 3. Temiz giyinmek, 4.yilik yolunda mcadele vermek, 5.nsana hizmet etmeyi sevmek, 6.Hakszlktan korkmak, 7.midi yitirmemek,8.bret almak,9. Cmert olmak, paylamc olmak, 10. zn fakir grmek.

174

Marifet Makamlar : I.Eline-diline-beline (edep) sahip olmak,2.Bencillik,kin ve nefretten uzak olmak, 3. Perhizkarlk,4. Sabrl ve kanaatkar olmak,5. Utanmak(Haya),6.Cmertlik,7.lim sahibi olmak,8. Hogr sahibi olmak, 9.zn bilmek, 10. Ariflik. Hakikat Makamlar: l.Alak gnll olmak,2. Kimsenin aybn grmemek, 3. Yapabilecei hibir iyilii esirgememek,4. Btn varlklar sevmek, 5. nsanlar arasnda ayrm yapmamak, 6. Birlie ynelmek ve yneltmek,7. Gerei gizlememek, 8. Manay bilmek,9. Srr renmek, 10. Tanrya ulamak (btnlemek). Drt kapy bir ok aratrmac yazar farkl deerlendirmitir. eriat,anadan domak. Tarikat;ikrar vermek. Marifet ; nefsini bilmek. Hakikat ; Hakk znde bulmak. gibi tarif etmektedir. Baz yazarlara gre ; eriat ; Hz. Muhammed devri. Tarikat ; Hz.Ali ve Hac Bektai Veli dnemi. Marifet ; Bilimin ve fennin gelitii yeni a. Hakikat ; nsanln mutlulua ve kesin bara ulaaca devirdir. Drt Kap farkl bir ekilde de tarif edilmektedir. eriat : lkokul. Tarikat : Ortaokul Marifet : Lise Hakikat : niversite. Drt kapy anlayabilmek iin Alevilii kabullenmek ve yolu benimsemek gerekir. Alevi inan ve ibadetini yukarda saydm

175

gibi temelden balayarak renmek yaayarak renmek gerekir. Btn bunlar yaarken biraz da bilimsel bakldnda Drt kapnn ok daha farkl bir tarifi ile karlarsnz. nsann hatta canlnn yaayabilmesi iin mutlaka Hava,su,ate ve topraa ihtiya vardr. Bunlarn tamamn Alevilik bir arada tutarak yaamaktadr ve bunun adna da Drt Kap diyoruz. eriat : Hava Tarikat : Su Marifet : Ate Hakikat : Toprak. Alevilikte sadece Drt kap Krk makam deil, ler de farkl deerlendirilir. ler : Allah Muhammed Ya Ali Hak Muhammed Ali Tanr Doa nsan Dn Bugn Yarn. Alevilerde bu l ayr ayr deerlendirilmez,n bir bilirler. Yukarda yazdmn tersine Hak Muhammed Ali diyerek ifade ederler. birdir. ayr varlktan bahsedilmez. Olay baka bir boyuttan ele aldmzda bu l yaratcln birer simgedir. de dourgandr. Yaratcdr. nansal boyutu ile deerlendirildiinde Tanr yaratcdr. Doa yaratcdr. nsan yaratcdr.

176

te bu adan bakldnda bunlar biri birinden ayrt etmezler. Elbette Alevi nan nderleri ve Bilim adamlar bu konuda yeterli aklama yapmamlardr. zellikle Aleviliin Drt kap anlaynn ierisindeki Marifet ve Hakikat yeterince aklanmamtr ve bunu bir sr olarak kabul etmilerdir. Bunun gizlenmesinin gerekelerini renmeden nce Aleviliin eriat ve Tarikat anlayn en ince detayna kadar renilmesi gerekir. Yine bu konular anlayabilmek iin. Aliyi hak bilip Hakk Ademde grmenin ne olduunu kabullenmek gerekir. Drt kap Krk makam baka trl tarif edenlerde vardr. eriat : Gemidir. Tarikat : Deniz, Marifet : Dalg(Gavvas), Hakikat : Mcevher (nci,elmas,yakut) nci gnmzde en deerli mcevherlerden birisidir,buna ulamak iin mcadele etmek,aba sarfetmek gerekmektedir. Verilen rnekte bu mcevhere (nci) ye Hakikat aamasna ulamak iin nelerin gerektii ve nasl mcadele verilmesi gerektii vurgulanmaktadr Alevilikte Hakikat kapsndan ieri girebilmek yani srr hakikata ulamak farkl bir ekilde rnekleri oaltmak mmkndr. eriat : Yakn olmak Tarikat : Kendini ispat etmek, Marifet : Szn nereye gideceini bilmek, Hakikat : Hedefe ulamak.

177

eriat Tarikat Marifet Hakikat

: Uyumlu olmak, : Bilmek, : Ermek, : Grmek.

eriat : Tendir, Tarikat : Ettir, Marifet : liktir, Hakikat : Candr. Anlalaca zere drt kapy biri birinden ayrmanz mmkn deildir birisi olmadan dieri de olmuyor. Olaya biraz da bilimsel olarak bakabiliriz. Bunu inceleyebilmek iin u rnei daha iyi irdeleyelim. eriat : itmek, Tarikat : Grmek, Marifet : Anlamak, Hakikat : Bilmektir. Alevi inan nderleri,Pirler,Mritler drt kapy anlatrken birinci kap eriat konusunu anlatrken Eikten girmeden nce nelere dikkat etmek gerektiini ska anlatrlar. eriat : Kapdr, Tarikat : Eik, Marifet : Sve, Hakikat : Kilittir. Her Alevi dedesi,yazar,okuru,yaayan kendisine gre drt kapy tarif ederler. Grnte biri birinden farkl tarifler yada farkl rnekler olarak deerlendirilebilir. Netice olarak birazck

178

Alevilik bilgisi olanlar bu rneklerden alabilecei kadarasn alr ama bunlardan birinci kapy renmeden, ikna olmadan dier kaplar inceleme ok anlam ifade etmez. eriat : erra, Tarikat : Fitil, Marifet : Ya, Hakikat : Iktr. Alevilikte talip era gibi doru durmal,Fitil gibi yanmal,Ya gibi erimeli ki Nur gibi k vermelidir.

Btn bu tariflerden sonra bir sonu kartmak mmkndr. Alevilikte var olan drt aamal yol,biri birinin tamamlaycsdr. Birisi olmadan dieri olmaz. Tpk Ten,Et,lik,Can gibi yada itmek,Grmek,Anlamak ve Bilmek gibi. Bu rnekler daha da oaltlabilir ama insanlar skmann anlam yoktur.

179

MUSAHPLK Musahiplik Yol kardeliidir. Baz Aleviler musahipliin Hz. Ali ile Hz. Peygamberden kaldna inanrlar. Bir ok konuda olduu gibi,Aleviliin esaslarnda ana kaynak olarak ba vurulan mam Caferi Sadk Buyruunda Musahiplik konusu olduka geni yer almaktadr. Hz. Peygamber,Deve Palanlarndan kurdurduu minberin zerine karak halka seslenir. Tanr kendisinden (Peygamberden) sonra yerine Aliyi vekil tayin ettiini, herkesin buna uymasn syler ve devamla; Ali ile ben ikimiz bir aacn meyvesiyiz,ey inananlar,her iki kii birbirinizin kardeliini kabul edin. Peygamberi dinleyen halk ikier ikier musahip olurlar ancak Hz. Ali yalnz kalr ve Ben kiminle karde olaym ya Muhammedder. Hz. Muhammedde Ey Ali sen benimle karde oldun. kimizde bir kardeiz. Tpk Musa ve Harun gibi. Bundan sonra ikisi musahip olurlar. Burada sz edilen yol kardeliinin oluumu belki de oldu bittiye gelmi gibi gzkebilir ama gnmz Aleviliinde Yol kardelii son derece nem tamakta ve Musahip (Yol Kardei) olacak insanlar biri birlerini iyice tanyana kadar biribirlerini denerler, Aileleri ile grerek onlarn msaadelerini alrlar, Rehber araclyla Kyllerin rzaln aldktan sonra Pir huzuruna karlar. nk Musahiplik; paylamcl, ortak retimi,adaleti salamann yolunu, namusa olan sadakat gsterir.

180

Alevilikte yola girmenin artlarndan biride Musahip tutmaktr. Musahip tutulurken herkesin izninin alnmasnda asl gereke, Musahiplik kardeten daha nde gelir. ki karde ocuklar biri birleri ile evlenebilirler ama Musahip ocuklar evlenemezler, sadece iki Musahip ocuklar deil, musahiplerin kardelerinin ocuklar da evlenemezler, onlar artk kardetirler. Birinin varken dierinin evinde yoksa mterek kullanrlar, olmayann olmama sebebi tembellikse musahip onu tembellikten kurtarmak iin en az anne ve baba kadar sorumluluk stlenerek bunu amas iin mcadele verir. Bu yzden Musahip olacaklar biri birlerini ok iyi tanmak isterler,yaam biimleri,gelir seviyeleri, eitim seviyeleri bile biri birlerine uymal ki bu tip olumsuzluklar karsnda mdahale srasnda tepki gstermesin. Dede ile talip musahip olmazlar,nk yaam tarzlar ve konumlar itibariyle zaman zaman farkl yerlerde bulunmak zorunda kalrlar. Tamamen,inceliklere dayanan musahip seimi, yaamda vazgeilmeyecek bir akrabal oluturduu iin nemlidir. Musahiplerden birisi su ilediinde Cemlerde birlikte sorgulanrlar, dara birlikte dururlar. Musahip olmann kesinlemesi Ceme balanr. Baz blgelerde Aleviler Musahip trenleri dzenlerler. Musahip olacaklar Cemde huzura gelir ve Rehber,Mride iki iftin biribirleriyle Musahip olmak istediklerini bildirir. Musahip olmann zellikleri Mrid tarafndan iyice anlatlr ve bir yl deneme sresi verilir. bir yln sonunda yaplan cemde dier grgler yani oniki hizmet yerine getirilir. era uyandrlr,kurban duas verilir ve Rehberin nclnde Musahip olacak iftler huzura gelirler. Dara dururlar. Rehber: Ak ola!... der.meydana niyaz olurlar. Rehber: H tarikat erenler deyince Mrid devamla

181

H eriat yolcular,nereden gelip nereye gidiyorsunuz Rehber: eriattan gelip Tarikata gidiyoruz der. Mrid: H Tarikat yolcular,nereden gelip nereye gidiyorsunuz? Rehber: Tarikattan gelip marifete gidiyoruz. Mrid: H marifet yolcular,nereden gelip nereye gidiyorsunuz? der ve Dehber: Marifetten gelip srr hakikata gidiyoruz der. Mrid ise: Gidemezsiniz! K var,almaz yksek dalar ver,geitsiz rmaklar var. Bu belleri aamazsnz,bu selleri geemezsiniz. ok zor bir ortama gireceksiniz,ok byk engeller var, bunlar demirden leblebidir yenilmez,ateten gmlektir giyilmez. Gelme gelme!gelirsen dnme! Gelenin mal gider, dnenin can gider. l ama ikrar verme. l ikrarndan dnme. Hal byledir;bu halleri ben size sylemi ve duyurmu olaymder. Bunun zerine Rehber: Pirim cemaatn varlna,Tanrnn birliine inanarak MuhammedAlinin yoluna,Hnkar Hac Bekta- Velinin katarna girerek, Muhammede mmet,Allaha kul,Hseyine talip olmak iin adlarn andmz kiilere inanarak, gvenerek geldik. lmmz olur dnmmz olmaz. nnzde bamz ak,ayamz yalndr. zmz darda yzmz yerdedir. Pirden ne gelirse Allah Allah eyvallah dedik durduk darna. Boynumuz kldan ince,yolumuz kltan keskin. nandk iman getirdik. Huzurunuzda birlie yettik.. rehberin sznden sonra mrit(dede): Eyvallah talip,ikrarn,imann yolda olsun. hak,ah Merdan tmmz doru yoldan ayrmasn,diz knder. Evladm,siz musahip oldunuz. En bata musahip, musahipten evini ayrmayacak,mallarn ayrmayacak. Biri birinin evinde olan izinsiz alp gidecek. Aranzda bir tartma kmas durumunda,Allah korusun,bu dargnln, temmuz scanda bir

182

tlbent kuruyuncaya kadar srdrrseniz,derdinize derman bulunmaz.. bu topluma ve bu yola layk olmak iin;yalan sylemeyin, haram yemeyin,zina yapmayn,dedikodu etmeyin,elinizle koymadnz almayn, gznle grmediini grdm demeyin,kimseyi incitmeyin. Btn bu dediklerimi yapacaksnz. Bykleri sayacaksnz, kkleri seveceksiniz. Sonuta Ulu Tanrnn buyurduklarn tutup,yasak dediini yasak,gerek dediini gerek bileceksiniz. Tanrnn yolundan ayrlmayacaksnz. ittiniz mi evlatlarm Musahipler karlk verirler: Eyvallah mrid devamla: Ey talip,benim bu szleri sana sylediime bu cemaat ahit olsun mu? Vaktin mam ahit olsun mu? Ay,gne,yer,gk ahit olsun mu? lnceye kadar ikrarnzdan dnmeyeceinize, elinizden geldiince, gcnz yettiince Allaha kul, Muhammede mmet,Aliye talip olacanza,Hseyinin yolundan ayrlmayacanza sz veriyor musunuz? der. Musahiplar: Eyvallah pirim!... derler ve dara dururlar. Dede devamla: Allah Allah,Allah... geldiiniz yoldan,durduunuz dardan, ardnz pirden,efaat gresiniz. Cenab- Hak,Hnkar Hac Bekta-i Veli sultan ikrarnzda ber karar eyleye.Hnkar Hac Bekta-i Veli Allaha kul,Muhammede mmet, Aliye talip eyleye. Bu yoldan, bu pirden,bu dardan ayrmaya. Cedd-i cemalim yaramaza, uursuza, pirsize du getirmeye. eytann errinden,gafil gadadan,grnmez beladan koruya. Cenab Allah hayrl evlat,hayrl devlet,gkten hayrl rahmet yerden hayrl bereket nasip eyleye. Darnn, niyaznz kabul ola. Gerein demine h. Dedenin glbangndan sonra musahipler secdeye varrlar. Dede: Ey talip,girdiin hak kaps,durduun Mansur Dar; ne grdn,ne iittin? Rehber;

183

krar,iman dede: krarn imanna yolda olsun. dara gel doru syle. Dost gnln incitme. Dorulundeyince secdeden balarn kaldrrlar. Dede cemdekilere sorar: Ey erenler,nicesiniz? Bu canlarn dostu olanlar bunlarn aybn, yanln sylesinler. Sular var ise bilenler syler ve helallk alrlar. Sorunsuz oluna nce Rehberin elini perler sonra biribirleriyle niyaz olurlar. Deden balamak zere btn cemdekilerle grrler. (Byklerin ellerinden,kklerin gzlerinden perler). Hak Muhammed Ali de nurdur Birini alma sen de birdir Onlarn koyduu bir doru yoldur Dant Muhammed byle der Ali Musahib musahibe bulsa bahane Onlar atalar bir ssz hana Nice yz bin sene odlara yana Dant Muhammed byle der Ali Musahib musahipten meylin ayra Gnl evlerinde temel devire Yedi tamu odu bir bir grne Dant Muhammed byle der Ali Musahib musahipten nice souya Ann asl Maviyedir Maviye Onlar kail olmaz byle davaya Dant Muhammed byle der Ali Musahip musahipten saklasa sz Hakkn divannda ayrolur z Cehenneme gider karadr yz Dant Muhammed byle der Ali

184

Maripten markn yolu enlolur hlas sofu ikrarndan bellolur Hnzr sofi anki imam kanlolur Dant Muhammed byle der Ali Erenler nefesi tatan katdr Onun tesi var ondan te dur Ksp gezen cehennemin itidir Dant Muhammed byle der Ali Hakkn bir kuluna eylerse nazar Neylesin kalemi kendisi yazar Hatayim oturmu cevherin dzer Dant Muhammed byle der Ali. Msahiplik tescil edilmi oldu. Bundan byle bu iki Musahiplerin anne ve babalar bunlar z evlatlar olarak grrler. Onlar da anne ve babalar gibi kabul ederler. Alevi-Bektai inan ve geleneinde yerlemi Musahiplik olduka nem tamaktadr. Varln,birliin, beraberliin en bariz rneidir musahiplik.

ALEVLKTE MEZAR TRENLER Hz.Hseyin ve taraftarlar Kerbelada katledildikten sonra uzunca bir sre mezarlar ziyaret edilemedi. mam Zeynel Abidin ve yaknlar Beir isimli biri aracl ile Kerbelay ziyaret ederler ve Mezarlar dzeltirler,bakm ve onarm yaparlar. gn boyunca mezarlarn banda kalrlar. Yirmi Mays, On Haziran tarihleri arasna rast gelen bu ziyareti baz Aleviler (Dmli,

185

Kogiri, Hemkan, Kumreli.. gibi baz Alevi kollarnn bir ksm) her yl kendi mezarlklarn ziyarete dntrmler. Mays ayndan bir sonraki yln Mays ayna kadar ki dnem ierisinde lenlerin mezarlar bu bir aylk sre ierisinde yaptrlr. Baz aileler lmn zerinden bir k gemesini beklerler bazlar bir yl getikten sonra mezara kazma vururlar. Kazma vurmak o gnk gelenee gre mezar yapmna balama idi. Dualar okunarak mezarn etraf dzeltilir daha sonra herkes yaknlarnn mezarn tala yaptrrlard. Gnmzde Mezarlar Mermerden,yontu talardan veya Betondan yaplmakta ve bunu meslek edinmi ustalar vardr. kendi atlyelerinde hazrlayp getiriyor ve monta ediyor o yzden mezarlar nceden yaplr, iekler ekilir etraflar yeertilir Mezat talar motiflerle sslenir. Maniler yazlr. Bahsedilen bir aylk sre ierisinde bir gn tesbit edilir dost ve akrabalara ,civar kylere haber verilir. Belirtilen gnde yemekler yaplr ,tatllar hazrlanr. un ve tere yandan un helvas yaplr. Lokumlar, Biskviler alnr,Olak veya kuzular kesilir paralanmadan halama olarak piirilir mezarla gtrlr.Mezarla gtrlen yemekler kesinlikle sulu yemek olmaz. Bunun gerekesi ise; Kerbelada Hz. Hseyin ve yaknlar susuz kaldlar,Kerbela da yaadklar srece susuz yiyecekler yedikleri iin onu yaama ve yaatma maksadyla yiyecekler susuz olmaktadr. Herkes kendi aile mezarln ziyaret ederler. Atlar yaklr, alanr, dualar okunur ve mezarln msait bir yerinde toplanr. Getirilen yemekler yenir,dualar edilir ve mezarlktan ayrlp kyde hazrlanan yemekler yenilmeye gidilir. Mezara gidilirken herkes yiyecek gtrr ama evlerde sadece o yl lenlerin yada mezar yaplanlarn evlerinde yemekler piirilir. Birden ok yerde yemek hazrland iin herkes istedii eve gider orada yemekler yenilir,

186

Dualar okunur basal dilendikten sonra o evden ayrlr dier evlere gidilir. Srasyla btn yemeklerden tadlm olunur ve herkese basal dilenir. Mezar trenlerine gidilirken genellikle yiyecekler gtrlr yada yemekler iin katkda bulunulur. Koyun, kuzu getirilerek l sahiplerinin yemek masraflarna katkda bulunulaca gibi ay, eker, ya..gibi yiyeceklerde gtrlr. Burada gzel bir yardmlama rnei sergilenir. Yemekleri komular yardm ederek hazrlarlar,btn genler yemek servisinde yardmc olurlar. Son dnemlerde kylerde yemekleri ayr ayr deil de hep beraber yapmaya baladlar. Bir kyde be yerde yemekler piirilirken imdi bir yerde toplu olarak bir arada bulunulduu gibi daha da ekonomik olmaktadr. Trenlere katlmak iin uzak yakn demeden btn yaknlar toplanrlar. Gnmzde yurt dnda bulunanlar izinlerini bu trenlere gre ayarlarlar. Alevilerde lnn defnedildii gn verilen yemekten sonra krk yemei diye bir yemek verilir ve l sahipleri artk ilerine dnerler ama yasl gnleri henz bitmi deildir. Mezar trenleri bitene kadar dn ve elencelere pek katlmazlar. nceden programlanm olsa dahi dn,nian gibi trenler ertelenir. Bayramlarda yaknlar bu evlerde toplanarak Bayramlama burada balar ama Mezar trenlerinden sonra her ey normale dnm olur.

187

ALEVLKTE KLTR VE SANAT Kltr ve sanat bir toplumun grnts ve gerek zdr. Toplumlar snfsal mcadele verirken kltrleri ve sanatlar da o mcadele ierisinde taraf olur. Ezen ve ezilen snflarn mcadele verdikleri bir dnemde yaatlan sanat elbette etkilenecek ve etkisini de kendi ierisinde yaatacaktr. Hangi aamada nasl bir mcadele olacaktr. Smren snfla smrlen,gerici ile ilerici,tutucu ile devrimci her zaman atacak ve bu atma elbette kltrn bir paras olacaktr. Sanat ise kltrden nasibini alacaktr. Sanat ve kltr,insann ruhuna iler ve yol gsterir. buda byk bir silahtr. Sanat yle bir silahtr ki vurduunun bedenini yok etmez,cismi ldrmez ama beyinin ierisine iledii vakit etkiler ve de bakalarn da

188

etkilemeye yn verir yoksa silahtan kan bir kurun isabet ettii insan yaralar yada ldrr. Sanatn zellii de budur. Fiziki olarak deil dnce olarak kabul grr. Bu yzden Devleti ynetenler alt tabakann kltr ve sanatlarn yok etmeye yada kontrol altnda tutmaya almlardr. On beinci yzyln sonlarnda Osmanl basks ve zulm karsnda Safevi Devleti ve onun bandaki ah smail ( Hatai )Aleviler iin bir kurtarc gibi grlmeye balanmtr. Gemiten gelen ezilmiliin, horlanmann neticenin de krsal alana ekilmi Aleviler Osmanl zulmne kar mcadelelerini srdrmler ve zamann Hzr Paas, halk iirleriyle rgtleyen Pir Sultan Abdal bu dncesinden vazgeirmeye alm iirlerinde Safevi lideri ah smailden bahsetmemesini istemi. aksi halde cezalandrlacan sylemi. bunun zerine,

Pir Sultan Abdal: Hzr paa bizi berdar etmeden Aln kaplar aha gidelim Siyaset gnleri gelip atmadan Aln kaplar aha gidelim diyerek gerek sanatsal dncesini ortaya koymutur. Hzr paa niye Pir Sultan Abdaln iirlerinden bu kadar korkuyordu dersiniz. Alevi Kltr ve sanatnda iirin yeri olduka fazladr. Tm Aleviler bu iirlerden sonsuz derecede etkilenecek ve Hzr Paann sonu da bu iirlere balanacakt. Bu yzdende Pir Sultan Abdal astracakt. Tarih boyunca incelendii vakit Aleviler kltrlerinden ve Sanatlarndan mmkn olduu kadar taviz vermemilerdir. Bundan rahatszlk duyan Seluklu sonrada

189

Osmanl yneticileri Alevilerin iirsel sanatlarn ortadan kaldrmak istemiler. eitli yollar denemiler, bazlarn srmler, ezmiler, bazlarn satn almlar saraylarda beslemiler ama yinede baarl olamamlar. Hallac Mansurdan Nesimiden,Hac Bekta- Veli den Pir Sultan Abdal a,Yunus Emre ye gnmzde yaayan ve yeri kolay kolay doldurulamayacak Ak Veysel ve halen yaayan ve hayatta olan Mahzuni erif ve dier tm Alevi airleri ve ozanlar smrye, zulme ve baskya kar iirlerini silah olarak kullanmlar ve de kullanmaya devam etmektedirler.

Alevi airleri iirlerinde ezilen halklardan ve onun mcadelesinden bahseder. Toplumun aydnlanmas adna mesajlar verirken Aleviliin dnda bir bakas kyor Manda yuva yapm st dalna Yavrusunu sinek kapm grdn m diyerek kendisine gre iirler yazyor. te Alevilerdeki sanat ve kltr n farkll ve verdii mesajlar ortadadr. Bu iirli bakaldr elbette Seluklu ve Osmanl dneminde balamamtr. Bu bakaldr Hz.Ali ye yaplan hakszla Hz. Hseyin e ve ehlibeyt e yaplan acmasz ikence,katliam ve zulme kar bir bakaldr olarak balatlm daima iirlerinde deyilerinde bunu dile getirmilerdir. Alevilikte Kltrle sanat birletiren bir baka konu ise Balama ( Saz ) dr. ok seslilie, eitlie nem veren AleviBektailerde balama bunu sembolize eder .Bam telinden tiz teline kadar farkl tellerin kartt ortak ses birdir. Hem de yle bir seski bu ses ac gnnde syledii deyilerde,cemde syledii

190

Dvaz da ve neelendii vakit syledii ak trklerinde ortak ve tek bir sestir. Be telin kartt ortak ses Alevi-Bektailerin ortak sesidir. zerinde durmaa deer ve Alevilerin nem verdii sanatsal yn Mezar talarndadr. Gezip grldnde Alevi mezarlklarndaki sslemeler, motifler olduka farkldr. Gnmzde bu tamamen deimi olmasna ramen eski mezarlarda her motif bir inceliktir. ok byk emek verilmi bu mezarlklar Alevi kylerdekilerle Snni kylerde greceiniz mezarlarda ok bariz ekilde ortaya kar. Osmanl dneminde ve on drdnc yzyl balarnda Osmanl - Aleviler ayrm Edebiyat dalnda ok ciddi bir ekilde ortaya kmtr. Osmanldaki Divan Edebiyatna karlk Alevilerde Halk Edebiyat gelitirilmeye balad. Divan Edebiyatnda devlet dzenini ven bir yap vard. Halk edebiyatnda ise tam tersi Osmanl devlet dzeninin halkn zerindeki bask ve smrsne kar halk mcadeleye armas, zgrlk, eitlii, dostluu ve kardelii anlatmasdr. Sanatlarn halkn diliyle anlatmas nem kazanmtr. Halbuki Osmanlnn Arapa-Farsa anlatmaya alt Divan Edebiyatndan Osmanl baka konuur baka anlar, halk baka konuur ama konutuunu anlar ki farkl edebiyat tr biri birine benzerlii olmamasndan ortaya kmtr. Alevi-Bektai edebiyatnda iirin ayr bir yeri vardr. Bu iirlerin iledii ana konular smet Zeki Eyubolu e ayryor. 1 ) Tarikat inanlar,bu inanlarla ilgili olaylar. 2 ) Kerbela olay,bu olaya karanlar. 3 ) nsan-Tanr,Ali sevgisi Rza Algl bunlara drdnc olarak Doa Sevgisi ekliyor. Rza Zelyut iirlerin iledii ana konular dokuz eide ayryor. 1 ) Deyi.

191

2 ) Hefes. 3 ) Dvazimam 4 ) Mersiye ( At ) 5 ) Naat ( vg ). 6 ) Zlfikarname. 7 ) Miraname (Miraciye ). 8 ) Devriye, 9 ) Semah. Asm Bezirci ise on bir eide ayryor. 1 ) Sevgi iirleri,2 ) Ballk iirleri,3 ) Yergi iirleri,4)Tre iirleri,5) Doa zerine iirler,6)nsan zerine iirler, 7)Ak iirleri.8)lm ile yaam zerine iirler. 9)Ayrlk ile zlem. 10)Toplum zerine iirler. 11)Kavga ve umut zerine iirler.(Rza Algl-Aleviliin Sosyal mcadeledeki yeri S.37) Grld gibi birok yazar ve aratrmaclar Alevi-Bektai iirlerindeki zenginlii ilerken btn iirlerde duygunun ykl olduu grlmtr.

192

ALEV OZANLAR Alevi-Bektai retisi ierisinde yer alm ve Alevilerce olduka farkl bir yere oturtulmu yedi byk ozan vardr. Bunlar : 1.Nesimi, 2.Fuzuli, 3.Haty, 4.Pir Sultan Abdal, 5.Kul Himmet, 6.Yemini, 7.Virn. Bu yedi halk a,Alevi-Bektailere iirleriyle, deyileriyle ve zgrlk mcadelesinde verdikleri aba ve gayretleriyle yerleri doldurulamaz olmulardr. Hi bir zaman ellerinde silah olmam,saz olmutur. Halk a yedi Ozanlar yeri gelmi Bilim Adam gibi davranmlar,yeri gelmi Avukat gibi halk savunmular,yeri geldike de Hakim gibi karar vermesini bilmilerdir. Yaamlar ile ilgili bilgilerin birou yzde yz gerei yanstmamaktadr. Baz iirler bu yedi Ulu narn azndan km gibi yazlmtr ama dikkatle incelendiinde bunlar hibir zaman kendilerini vmemiler ama halk onlara olan sevgilerinden dolay neler yazmamlar ki,

193

NESM Alevi airleri arasnda ilk sray alan Nesmnin doum ve lm hakknda kesin bir tarih yok ancak XV. Yzyl balarnda yaad bilinmektedir. nanc ve davas uruna diri diri derisi yzlen Nesimi ENEL HAK dediinden hi pimanlk duymamtr. Ben melamet hrkasn kendim giydim enime Ar namus iesini taa aldm kime ne Gah karm gk yzne seyrederim alemi Gh inerim yer yzne yar severim kime ne Gh giderim medreseye ders okurum Hak iin Gh giderim meyhaneye dem ekerim kime ne Gh giderim z bama gl dererim yar iin Ben yetirdim o yar iim ben toplarm kime ne Sofular haram demiler bu akn arabn Ben doldurur ben ierim gnah benim kime ne Sofular secde ederler mescidin mihrabna Yar eii secdegahm yz srerim kime ne Kelp rakip byle diyormu gzel sevmek pek gnah Ben severim sevdiimi gnah benim kime ne Ey Nesimi sorsalar yarin ile homusun Ho olaym olmayaym o yar benim kime ne

194

FUZUL Asl ad Mehmet olan Fuzulinin babas Sleymandr. Yaamnn tamam Kerbela blgesinde gemitir. 1504 ylnda Kerkkte doduunu yazan kaynaklar Bayat airetinin Karyad soyundan olduunu,baz kaynaklarn ise 1480 ylnda Musulda doduunu,smail zmenin Alevi-Bektai iirleri Antolojisi cilt.2.de Fuzuli Badatldr (1495-1556),orada dodu,orada renim grd, orada byk bir ne kavutu. iirlerinde Hz. Aliye,ocuklarna,Oniki mama olan balln, Kerbela olaylarn anlatt,atlarnda da ilediini belirtmektedir. Zer nist si nist,ger nist,ll nist Hak est ir-i bende veli hk-i Kerbelst (Benim iirlerim altn deil,gm deil,elmas deil,ll deil topraktr fakat Kerbela topradr)diyor. Fuzulinin eserleri : Trke Divan Farsa Divan Arapa Divan Hadikat-s-Suada Beng- Bade Heft cm Rind Zhid Hsn Ak ikayetname Terceme-i Hadis-i Erbin, Matlau-l tikad, Ens-l Kalb, Leyli v Mecnun Beni candan usandrd Cefadan yar usanmaz m Felekler yand ahmdan

195

Muradm emi yanmaz m Kamu bimarna canan Devay dert eder ihsan Niin klmaz bana derman Beni bimar sanmaz m Gli ruhsarna karu Gzmden kanl akar su Habibim fasl gldr bu Akar sular bulanmaz m Gamm pinhan tutardm ben Dediler yare kl ruen Desen ol bivefa bilmem nanr m inanmaz m Deildim ben sana mail Sen ettin aklm zail Bana taneyleyen gafil Seni grge utanmaz m Fuzuli rindi eydadr Hemie halka rsvadr Sorun kim bu ne sevdadr Bu sevdadan usanmaz m. Fuzuli ikiyi sever ve ikinin yasak edilmesine de tepkisini aka iirlerinde dile getirir. Ramazanda ikili yerler kapatlnca Fuzuli dayanamam. Ramazan ay gerek ala cennet kapusu Ne reva kim ola meyhane kapusu balu Feth-i meyhane in okuyalm ftihalar

196

Ola kim yzmze ala bir balu kapu Arifitab-i kadeh etmez Ramazan ay tut Ne beladr bize ya Rab ne kara gndr bu ntizar-i mey-i gl-reng ile bayram ayna Baka baka inecekdir gzmze kara su Ramazan oldu budur vehmi Fuzulinin kim Nice gn imeye mey zhd ile na-geh duta h (Ramazan aynda cennet kapsnn almas gerek Meyhane kapsnn bal kalmas doru mu? Meyhanenin almas iin KurannFatihasuresini okuyalm ola ki bu kapal kap,yzmze alverir. Ramazan aynda kadeh gnei domuyor,ey Tanrm Bizim iin bu ne beladr,bu ne kara gndr Gl renkli arab bayram ayna dein bekleye bekleye Neredeyse gzmze kara su inecek Ramazan geldi,Fuzulinin kaygs udur Nice gn arap imeyip h eksin kaba,anlaysz softalar gibi).

HATAY (AH SMAL)

197

Alevi-Bektai kltrnde ve yaad dnemde olduka byk ve doldurulamaz yeri olan ah smail gen yata verdii mcadele ile ismini Alevilik yaad srece yaatacaktr. 1486 veya 87 yllarnda doan ah smail (Hatay) Osmanl zulmne kar Alevilere verdii destekle Anadoluya girmitir. 1502 ylnda Tebrizde Ta giydi. II.Beyazid ve Yavuz Selimle verdii mcadelelerden sonra byk bir kntye urad ve ynetimi olu Tahmasba brakt. 1524de Erdebil ehrinde ld. Alevi-Bektai edebiyatna aruz vezniyle yazd iirler gnmzde rnek olarak kullanlmaktadr. iirlerinde Hatah mahlasn kullanmtr. Sadettin Nzhet,Hatayinin iirlerini drde ayryor. 1.Tasavvufi dncelerini ierir. 2.Alevilii dile getirenler, 3.Hurufiliin ilkelerini yanstanlar, 4.Akane olanlar. (Alevi-Bektai iirleri Antolojisi cilt 2.s.136) Gel gnl pirlerin nasihatn Biz tutalm tutmyanda nemiz var Canmza dostun mahabbetini Biz katalm katmyan da nemiz var Bize diyen bunu byle demitir Bir lokmay bin can ile yemitir Erler bize bir doru yol komutur Biz gidelim gitmeyende nemiz var

Yine hak sendedir sen sana baka Sen sana bakp da sen senden korka hlas ile niyazmz Hakka Biz edelim etmeyende nemiz var

198

Gel Hatay krarmz gdelim Biz bizi grelim ili nidelim Harap gnlleri mamur edelim Biz edelin etmeyende nemiz var Bir baka deyiinde sevginin snrn izmeye almaktadr. Bu sevgi krmadan,dkmeden olmal gl koparmadan sevmeli. Aman hey erenler mrvvet sizden kszem garibem ihsana geldim Bu yetim halime merhamet eylen Alayu alayu meydana geldim ahn bahesinde bir garip blbl Efkarm artmakta halim pek mkl Koparmadm asla kokladm bir gl Kafir oldum ise imana geldim kilik perdesi yoktur zmde Birliktir muradm zm szmde Gece gndz daim Hak niyaznda Kblegahm ah- Merdana geldim Gnl ahidini saldm havaya Akl sefinesin vermiem zaya Yzm sregeldim ben hak-i paya Server Muhammede Selmana geldim Muhammed Alinin kullarndanm Al-i Aba nesl-i Hayderidenim mam- Caferin mezhebindenim Derdimend Hatayi ihsana geldim. Hatayi iirlerinde oniki imamlar hi ihmal etmemi ve onlar hep ierisinde yaatm.

199

Muhammed Aliyi candan sevenler Yorulup yollarda kalmaz inallah mam Hasann yzn grenler Hseyinden mahrum olmaz inallah mam Zeynelden bir dolu itim mam Bkrda kaynayp cotum mam Cafere vardm ulatm Bundan zge yola sapmaz inallah mam Musadan gelen erenler Can ba feda edip cemler grenler mam Rzaya zehir verenler Divanda efaat bulmaz inallah Bir gn olur okuturlar defteri ah olunun belindedir teberi Uyanrsa Taki Naki Askeri Alan glmz solmaz inallah Hatayi der bu i bizi bitire zn kata gr ulu katara Mehdi evki bu cihan tutar a ah oluna sitem olmaz inallah. KUL HMMET Onyedinci yzylda yaayan Kul Himmetin iirlerinden Pir Sultan Abdala yaknln grmekteyiz. Baz kaynaklar Kul Himmetin Pir Sultanla ayn dnemde yaadpn ve Mridi olduunu kaydederler. Yedi ululardan olan Kul Himmet iyi bir tekke eitimi grd iirlerinden anlalmaktadr. iirlerinde Pir Sultan ver ve Allah-Muhammed-Aliyi dile getirir. Divane gnlmz gemez gzelden

200

Mihri yar eyledik senden ya Ali Menim arzumanm senden ezelden Gitmez mahabbetin candan ya Ali Sen mritsin mrvet eyle akna arnca imdat eyle dkne Kerbelada yatan mam akna nayet umarz senden ay Ali Can dilden sevenlerin cansn Aklarn medhetmede ansn Noksana kalmasn mrvet kansn Geersin gnahtan kandan ya Ali Nice yzbin yllar kandilde durdun Atann belinden anadan geldin Annn bu halk gmana saldn Binbir dondan ba gsterdin ya Ali Tarikat iinde grnr yolun Hakykat iinde sylenir halin stemem cenneti gster cemalin Kul Himmet geince candan ya Ali YEMN Asl adnn Fazl olu Mehmet Yemini olduu tahmin edilen Yemini 15. Yzyl sonlaryla 16. Yzyl balarnda yaad tahmin edilmektedir. Tuna nehri kenarnda yaayan Yemini , Akyazl Sultann ardalarndandr. Betovada byk bir dergah vardr. Demir Baba velayetnamesinde ad Hafz Kelam Yeminiolarak gemektedir. Bundan da anlalyor ki Kuran Kerimi ezbere okuyabilen bir bilgiye sahiptir.

201

Baz kaynaklar asl adnn Ali olduunu,Akyazl brahim Dede zaviyesinde hizmet ettiini,Yemini maslahn burada hece ls ile yazd iirlerinde kullandn yazmaktadr. nsan-Tanr birliinin harflerle aklanabileceine inanr. Gazel tarznda da iirleri vardr. Nebiler serveri nkim Muhammed Mustafa geldi Velayet rehberi sultan Ali-yel-Murteza geldi Emineyn Saideyn ehideyn eh-i evlad Hasan hulk-i Rz ile Hseyn-i Kerbela geldi Zeynelabidin oldu atas al evladn Muhammed Bakr u Cafer kamuya rehnma geldi mam- heftmin oldu oldu yakn bil Musi-i Kazm mam- hetimun bade Ali musa Rza geldi Taki tavka-yi dinin bil esas hem binasdr Naki devran- alemde kamu derde deva geldi mam- Askeri oldu perder Mehdi-i devrana Hdann fazl eriti kr sahib liva geldi Yemini ehl-i din oldur Aliyi etmeye inkar Velayet ehline imam- piyva geldi. (Emineyn,saideyn,ehideyn : ki emin,Hz.Hasan ve Hz.Hseyin) VRAN Virani hakknda ok fazla bilgiye sahip deiliz. Abdulbki Glpnarl Alevi-Bektai Nefesleri adl yaptnda s.20. Necefteki Bektai tekkesinde babalk etmi ve ah Abbasla grmtr(1587-1628). Doum ve lm tarihleri belli deil. 16.y.y.yaamtr. eriboz adasnda domutur. Balm Sultandan el almtr. Necef-i Erefte Hz.Alinin trbedarln yapmtr. Yedi Ululardan olan Virani iirlerinde Viran Baba,Viran Abdal mahlaslarn kullanmtr. Karlovada Hafz Zeden Tekkesin de lm ve Avlu kaps nne gmlmtr.

202

(smail zmen,Alevi-Bektai iirleri Antolojisi.s.451 Bektai geleneine gre Viran lmemi,srolmutur. Necef,Bektai dergahnda,stnde tac bulunan bir stun onun srolduu yer olarak ziyaret edilmektedir. iirlerinde Alinin Tanrln anlatr. Risalesi Nazm nesr-i Viran Baba olarak yaynlanmtr. stemem alemde gayr meyvay Dadna doyulmaz balmdr Ali stemem eyay verseler dahi Kokmazam snbl glmdr Ali Alimdir kadehim Alimdir ie Alim sahralarda morlu meneke Alim dolu yedi iklim drt ke Alim saki-Kevser dolumdur Ali Ali vahid ah- Rasul kibriya mam Hasan Hseyn ah- Kerbela mam Zeynel-Aba ol sahib-liva Bkld kametim dalmdr Ali Muhammed Bakrdr tendeki canm Cafers-Sadktr dinim imanm Musi-i Kazmdr derde dermanm Varlm kalmad malmdr Ali Aliyyr-Rzadr ah- Horasan Taki ile Naki gsterdi burhan Hasanl-Askeri mah- drahan Yokladm taliim falmdr Ali Muhammed Mehdidir sahibz-zaman Oniki mama kul oldum heman Masum- pakandr enver- cihan Esrar- Hudaya alimdir Ali

203

Viraniyem dtm imdi derdine Vcudum garkoldu ile bendine Gnl sormaz oldu kendi kendine Syler dehanmdan dilimdir Ali & Zahida bu dnyede bir khne alm var benim Fahr evinde ba ak Sultan Balm var benim Bab- tak- tomtrak neyleyim alemde ben Fariim fahrm feram byle halim var benim Mlk emvali niderem dnyede bir an in kr Hakka l-i Ahmed gibi lim var benim Mlk mansb cay-i kesret rh- Hakdan dur eder Getik andan Al-i Hayder gibi Alim var benim Men Virani derviem did-are mtak olmuam Dnyede ancak bu denl kil kalim var benim HACI BEKTAI VEL Birok kaynak Hac Bekta- Veli hakknda deiik bilgiler vermektedir. Baz kaynaklar Hnkar bir Trk-slam sentezi oluturmak zere grevlendirilmi gibi lanse etmeye almaktadrlar ama bu tamamen gerek d ve bir uydurmadan ibarettir. Horasan erlerinden olan Hac Bektai Velinin asl adnn Muhammet olduu sylenmekte, mahlas Bekta tr. Babas brahim,annesi Hatem veya Hatme hatun. 1209 ylnda Horasann Niabur kentinde doduu 1270 veya 71 yllarnda ld tahmin edilmektedir. Baz aratrmaclar 1248-1337 yllar arasnda yaadn sylemektedirler ancak baz olaylar birinci ihtimali daha yakn grmektedirler.

204

Hac Bektai Veli nin,Ahmet Yesevinin rencisi olduu iddialar bir ok Alevi tarafndan pek kabul edilmemektedir, nk Ahmet Yesevinin 1166 ylnda ld bir ok kaynak tarafndan iddia edilmektedir. Byle olunca tarihler biri birine denk dmemektedir. Hac Bektai Velinin Lokman Perende tarafndan yetitirildii rivayetleri daya yaygn bir kandr. Hac lakab, Lokman Perende tarafndan verilmi olduu da yazlanlar arasndadr. Soy eceresi incelendiinde; Hac Bektai Veli,Seyyid Muhammed brahim-elsani, Seyyid Musa-i Sani,brahim-el-Sani, brahim Mkerrem-elMucab, mam Musa-i Kazm, mam Cafer-el Sadk, mam Muhammed-el-Bakr, mam Zeyn-el Abidin,mam Hseyin-el ahid, mam Ali. olarak kaytlarda gemesine ramen bunun pek doru olmas dnlemez. nk,Hz. Ali ile arasnda bu kadar az kuak belirtilen tarihe sdrlamaz. Ancak G.. Trk Kltr ve Hac Bektai Veli Aratrma merkezi uzmanlarndan Derya cal, Hac Bektai Velinin Hz. mam Musa-i Kazmn soyundan on sekizinci torunu olduunu yazmaktadr.(Yaz 99/10) Birok yerleri gezdikten sonra Elbistan-Afin blgesindeki Ashab- Keyf i ziyaret etmitir. Kayseri ve rgpte kaldktan sonra bugn Hacbekta olarak bilinen Suluca Karahyke yerlemitir. Bir baka kaynaa gre Kardei Mente ile seyahat etmekteler. Srayla Sivas,Amasyada Baba lyasa , Krehire, Kayseriye gelen Pir buradan Suluca Karahyk kasabasna geerek oraya yerleir Bu seyahat srasnda Kardei Mentei kaybeder. Sulucakarahyk (Hacbekta) yerletikten sonra hedefi olan insan sevgisini bu blgedeki insanlara yaayarak anlatmak olan Hac Bekta- Veli blgenin ekonomik ve corafi yapsn tespit ederek almalarna balamtr.

205

Her ne kadar Hac Bekta Veli,Suluca Karahyke yerletikten sonra Tekke kurarak halk eitmeye balad denilmekte ise de biraz gereki gelmiyor. Zorluklar ve skntlarn olduu ve blge insanlarnn ok yakn tanmad ve ne olduu bilinmeyen bir insann byle bir faaliyete hemen balamas zor olsa gerek. Bir ok aratrma ve almalardan sonra sylendii gibi eitime nem vererek icraatlara balamtr . ***** Velayetnameye gre Hac Bekta- Veli retisine gnl vermi Otuzalt bin insan vard. Bunlarn 360 fiilen grev alm ve Halifelik unvan verilmitir. Horasandan birlikte Anadoluya gelen Sar Saltuk Rumeline,Karaca Ahmet Sultan stanbul ve Akhisara, Abdal Musa Sultan Elmalda, Aka Koca Akyazya, Geyik Baba Bursaya, Taptuk Emre Sakaryaya, Hacm Sultan Uaka, Barak Baba Bigadie, Hzr Samut Yozgat, Bozoka, Sultan ca Eskiehire, yerleerek dncelerini anlatmaya, Dnyaya dostluk ve bar gelmesine, insanlar arasnda hogrnn yaatlmasna nderlik etmilerdir. Hac Bekta Veli, Trk-slam sentezi oluturmaya gelmiti denilmektedir. Halbuki kalbi insan sevgisi ile dolu olan ve Hmanist dnce mcadelecisi olan bir insan insanlar arasnda ayrm yapmas mmkn deildir. Onun iin btn insanlar birdir.Din,dil,rk ve mezhep ayrm yapmayan bir dncede olumsuzluklara yer yoktur. Erzurumlu Mehmet Ball bir iirinde Hac Bektai Veliyi nasl anlatyor. Fakiri yedirip,doyuran. Mridimiz,Hac Bekta, Her ynyle rehber olan. Mridimiz Hac Bekta. Anadolu,senin yurdun, Eitlikti,tm hizmetin.

206

nsanla hizmet oldun, Mridimiz,Hac Bekta. Yolunda yoktu ayrcalk, Hizmetiyle,halka dnk. lkn idi, dirlik,birlik.. Mridimiz Hac Bekta. ilkede,karar kldn, Ele,Dile,Bele sadk kaldn, Ordulara glbang ektin, Mridimiz,Hac Bekta. Hac Bekta- Veli,bulunduu blge insann ok yakndan tanyarak onlarn sorunlarna yine kendi imkanlar ile nasl cevap verebileceklerini retmitir. Geli amac farkl saylan Pir; iftilik, hayvanclk, obanlk..gibi ilerle uram blge insanndan farkl yaamamtr. Zaten yle bir fark aram olsayd bugn adna rastlamak mmkn olmazd. Eitime verdii nem,yannda yetitirdii ve hala onunla birlikte anlan dervilerden de anlalmaktadr. Btn bunlar yaplrken bir ey hi elden braklmam oda insan sevgisi. Hi bir zaman insanlar zmemi,ayrm gzetmemi, Anadolu insannn yaay biimine uygun inansal kavramlar da kltrn ierisine sokarak kabullendirmitir. Yaplan bu uygulama daha sonra nemini artrm,hatta Osmanlnn bask ve zulm karsnda Dedeler ve Babalar marifetiyle reti hayata geirilmitir. Alevi-Bektailikteki sevgi,bye sayg,kurallara uyma noktasnda bugn dahi kabul gren bu kltr yada yaam biimi hatta inansal kavramlar ne kadar nemlidir. Geri her frsatta bu gelenei ykmak, bozmak,ortadan kaldrmak iin byk uralar olmusa da ne yazk ki baarl olamamlar.

207

Hac Bekta- Velinin Anadoluya gelii hakknda olduka fazla ve farkl gr,bilgi ve yazmalar mevcuttur, ancak bunun iki boyutu arlk kazanmaktadr. Olayn bir mistik yan birde siyasi yan vardr. Hac Bekta- Veli iki farkl dnce sahipleri tarafndan aratrlmaktadr. Bunlardan biri gerek Hac Bekta- Veliyi ve onun felsefesini aratrp bulmak ve bu felsefeyi gnn artlarna uygun bir ekilde yaatmaktr. Bunlar Anadolu Alevileri yada o dorultuda dnenlerdir. Bir baka aratrma yapanlar yada Hac Bekta- Veliyi gerek kimliinden uzaklatrarak bir nevi Snniletirmek bu vesileyle de Alevilii asimile etmektir. Buna rnek vermek hi de zor deil,ite Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi. Bu merkezin bu gne kadar altrd,grev verdii aratrmaclar Hac Bekta- Veliyi iyi bir snni etmilerdir. Onun be vakit namaz kldn, ibadetlerini Snni slam usullerine gre yaptn yazp izmeye baladlar. Sorulmal bu merkeze,Hac Bekta- Veli namaz klyordu da neden bu kadar imkanlara ramen bulunduu kasabada, bugnk lede bir cami yaptrtmam. lkeyi gezdiimizde bir ok yerde o dnemlerde yaplm ve hala dim dik ayakta duran yzlerce, binlerce Cami varken Hac Bekta- Velinin bulunduu ve dnyalarca insann gelip kendisiyle grt yerde cami yoktur. Sadece ilede deil o blgede yaayan Alevi-Bektai kylerinden hi birinde Cami yoktu. Elbette Cami yoktur,olmamas kadar doal bir ey yoktur, nk Hac Bekta- Velinin Kllyesi ierisinde Cem evi vard. O ibadetini her yerde yaparken Cemler o kck Cem evinde yaplyordu. (Murat Sertolu,Evliyalar Evliyas Hnkar Hac Bekta-
Veli.s.254,259)

208

Bu gnde bu cem evi ziyaretilerin grne aktr, on iki postniinin postlar serili durmaktadr,hi kimse gidip Hac Bekta- Veliyi Camilerde aramasn, Hac Bekta- Veli insanlarn yaamalarn ibadet olarak kabul etmi,ne ekilde yaadn ok iyi rneklerle de gstermi. Bundan rahatszlk duyan Osmanl 1800 l yllarda Hac Bekta- Veli kllyesine camiyi nasl ve ne amala yerletirdii aikardr. II. Mahmut,yenieri ocan kaldrdktan sonra Alevi-Bektailerin merkezi olan Hacbekta Dergahn yrtmek zere 1827 ylnda Nakibendi Tarikat kurallarna gre Veliyddin Efendiyi grevlendirmiti. Postniin olarak da Nakibendi eyhlerinden Mehmet Sait efendiyi grevlendirmiti. Gya Postniin olan bu ahs kendisi iin ve asl amac asimilasyon politikasnn balatlmas adna Klliye ierisine bir Camii yaptrd. Bu gn bu camii Alevilere kar kullanlmaktadr. Hac Bektai Veli be vakit namaz klmaktayd. Hatta Hac Bekta-i Veli ile ilgili eitli bilgiler de halka yaylmaya balatld,hnerleri ile rnekler verilirken hep namaz kld srada veya namazdan sonra diye balayan bu bilgiler tamamen aslsz ve yalanlarla doludur. Hac Bekta- Veli Anadoluya gelince kendi blgesinde snneti ve eriat kaldrm, Trkeyi ibadet dili yapmtr. Dnyada ibadet dili Arapa iken,o bulunduu blgenin kulland dili geerli klmas, insanlarn anlayarak bilerek inanmas gerekliliini savunmutur. 1200.l yllarda Hac Bekta- Velinin savunduklarn ve uyguladklarn bu gn insanlar hala tartmaya korkmaktadrlar. Hac Bektai Velinin almalarndan ve halk dilini kullanmasndan rahatsz olanlar onun mcadelesini krmak iin neler yazyorlard. Arab-,Farisi dilin olmazsa, Blble mnasip,gln olmazsa, Elbette bir meslekte,elin olmazsa,

209

Dava ile Sultan olsane fayda. Bu yzdende onu Trklkle sulamaktadrlar. Aslnda Hac Bekta Veli Trkeyi deil herkesin ana dilini kullanmasn istemitir. Pirin getirdii yenilikler halk tarafndan kabul grd. Bunlar ; 1-badet dili olarak ana dilin kullanlmas 2-Cem 3-eriatsz yaam(zorunlu ibadet yok,cinsiyet ayrm yok,iki yasa yok..gibi) Hac Bekta- Veli insana verdii deeri her frsatta dile getirmitir. Snni inana gre hacca gidenlere baknz nasl bir arda bulunuyor. Hararet nardadr sacda deildir Keramet batadr tacda deildir Her ne arar isen kendinde ara Kudste Mekkede hacda deildir. Hnkarn syledikleri hi bir zaman unutulmayacak ve her geen gn daha nem kazanacak szlerdir. Sanki bu szleri bu gn iin sylemitir. Hac Bekta-i Veli Trbesinin etrafnda elli civarnda mezar bulunmaktadr. Bu mezarlarn bir ksmnn kimler olduu tam olarak bilinmemektedir ama bilinenler ve lm tarihleri; Dergah Pir trbedar Seyyid Mehmet baba (1781) Dergah Postniini Hasan Dede (1797) Haki Ali Baba (1801) Ali Baba (At evi babas) (1847) Aba Ahmet Baba (1948) Dergah Postniini Saati Ali Dede (1849) Trbedar Bonak Hac Mustafa Baba (1852) Sofyal Dervi Mahmut (1853)

210

A brahim Baba (1857) Hac Tahir Baba (1866) A Mehmet Baba (1869) Ekmeki brahim Baba (1869) Ekmeki Hac Mehmet Baba (1877) Ekmek evi Babas Melik Baba ( 1880) A Mustafa Baba (1881) Perian Hafz Ali Baba (1883) Hzr Abdal soyundan Haydar (1885) Driye Hanm (1893) Mihmandar Ali Baba (1897) Kahveci Dervi Ali (1899) Atac Mehmet Baba ( 1900) Ekmek evi postniini Abdullah Fahri Baba (1920) Deli Topuk Baba Hilmi Mehmet Baba Ara bul. ncinsen de incitme Benim kbem insandr. Kadnlarnz okutunuz Eline,diline,beline sahip ol. Her ne ararsan kendinde ara. Arifler hem ardr hem artc nsann cemali sznn gzelliidir Hi bir milleti ve insan ayplamaynz

211

Nefsine ar geleni bakasna tatbik etme limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr Dnce karanlna k tutanlara ne mutlu Dmannzn dahi insan olduunu unutmaynz. Hac Bekta-i Veli,baz tleri ile hep gndemde kalacaktr Tanrya kar doruluk, Halka kar insaf, Byklere hizmet, El altndakilere sevecenlik, Dmanlara yumuaklk, Dostlara sevgi, Nefsine dzen, Dervilere cmertlik, Bilginlere alakgnlllk, Cahillere suskunlukla grn. Hac Bektai Veliyi Anadolu Alevileri her frsatta hatrlar ve hi dillerinden drmezler. Ona olan ballklarn iirlerinde dile getirir. te bunlardan Kayseri,Karaz,Karpnarl Ak Kulsofu, Hac Bektai Veliyi byle sevdiini sylyor. Ali sensin Veli sensin Peteklerde ar sensin Cmle alemin yari sensin Hnkar Hac Bekta Veli Gvercin donunda utun dirise hlle bitin Kerbelada ehit dtn Hnkar Hac Bekta Veli

212

Kuru Ksay gverttin Tur danda koyun gttn Khi geldin khi gettin Hnkar Hac Bekta Veli Cansz duvar yrttn Baln gnnde yattn Krklarnan semah ettin Hnkar Hac Bekta Veli Kul sofuyum sana geldim Eiine yzm srdm Ver muradm koyma mahrum Hnkar Hac Bekta Veli Hac Bekta ilesinde bulunan, Hac Bekta- Veli Trbesine yedi kapdan girilir. Kaplar kkten bye doru sralanr. Bu sralama alak gnlll ve mtevazilii sembolize eder. Yedi kap, Hac Bekta- Velinin mam Musa-i Kazm n soyundan gelmesi ve (mam Musa-i Kazm yedinci imam), Merdivenlerin on sekiz basamakl olmas Hac Bekta-Velinin yedinci imamdan on sekizinci torun olmasdr. lmnden uzun sre sonra yaplan Trbede bu saylar tesadf deil zellikle yukardaki gerekelerle yaplmtr. Hac Bektai Veli retisini her aratrmac veya yazar ayr ayr deerlendirmektedir. Rza Zelyut,Hac Bektai Veli dncesinin zelliklerini sralarken: 1.Temel,insandr. 2.nsani eitlik, 3.Kadnla birliktelik, 4.Halkn dncesi nemlidir, 5.badet toplumsaldr, 6.Cem treni, 7.slamiyetin samimi bir yorumu,

213

8.Kardelik(musahiplik) dzeni, 9.Eline,diline,beline;ana,iine,eine sahip olmak, 10.Dnyaclk, 11.Dinli-dinsiz ayrm yoktur, 12.Verici olmak temeldir, 13.Ak ve muhabbet nde gelir. 14.Btn grlere ak olmak, 15.Sivil toplum yaratmak, 16.Gzellie ak olmak.

Hac Bektai Veliye ait Eserler.

214

Pir Hac Bektai Veli hakknda yazlm ve kendisi tarafndan kaleme alnm bir ok eser, Osmanl Padiahlarndan II. Murat dneminde yol edilmeye balanm. O dnemlerde Tekkelere Snni veya Nakibendi eyhleri atanarak hedefe ulamak istenmi. Ne yazk ki o dnemde baz eyhler de gerekleri grerek Bektailii kabul etmiler ama ama AleviBektai dncesini ortadan kaldrmakt. ve bir ok dnceleri de yerine gelmi. yle bir mantkla hareket edilmi ki; elde ne kadar kitap ve belge varsa ortadan kaldrlm,hatta Mezarlar dahi yok edilmi yklm ve talar krlmtr. Bu yetmiyormu gibi, Cumhuriyet dneminde Tekke ve Zaviyelerin kapatlmasyla ilgili yasa gereince toplatlan kitaplarn bir ounun ortadan kaybolduu bilinmektedir.
(HasanGlan,Pir Hac Bekta Veli ve Alevi-Bektailiin Esaslar adl yapt s.48)

Prof. Fuat, Kprlnn bilimsel inceleme yapmak zere ald belgeler ortada yoktur. Hac Bektai Veli tarafndan kaleme alnd kabul edilen, imdiki gnlerde dahi dikkatle okunan eserler olarak kabul edilenler 1.Menakipname(Vilayetname-i Hac Bekta Veli veya Menakb- Hac Bekta Veli) ; Hac Bektai Velinin, Horasandan kalkp Sulucakarahyke gelii,bu sre ierisinde geirdikleri,Sar Saltk, Seyyid Mahmud Hayrani, Ahi Evren...vb.gibi din ve tasavvuf bykleri ile yapt grmeler anlatlr. 2.Velayetname ; Hac Bektai Veli nin yaamn anlatan DinDestani nitelii olan bir eserdir. 3.Makalat ; Tamamen eitim amal hazrlanm bu eser, Alevilii tam anlam ile aklamaktadr, Drt kap,krk makam teferruatl bir ekilde aklanmtr.

215

Tevella ve Teberra, Ehli beyti sevenleri dost, dmanlarn dman olarak grmek, nsana insanca deer verilmesi,Ele-bele-dile ilkesiyle hareket edilmesi anlatlmaktadr. 4.athye ; Hac Bektai Velinin yaad 13.yzyln zellikleri anlatlmaktadr. Risale nitelii tamaktadr. 5.Fevaide (Kitabl-Fevaid) ; Ahlak kurallar ile Tasavvufu birletirerek deerlendirilen bir eserdir. Baz aratrmaclar Fevaidin Hac Bekta-i Veliye ait olmadn sylerler. Prof Flal,kitabn tamamen Pire ait olduunu yazmaktadr. Kitabn kopyas stanbul niversitesi elyazma blmnde 75 sayfada kaytldr. 6.Hurdname ; ok anlaml bir eserdir. Btn dndklerini bir cmle ile anlatmtr. eriatta,bu senin,bu benim. Tarikatta;ne senin,ne benimdir. Marifette;Cmle varlk hem senin,hem benim. Hakikatte; ne senin,ne benimdir,cmle varlk Hakkndr. 7.erh-i Besmele;Kitabn Hac Bekta-i Veliye ait olmad btn yazarlar tarafndan iddia edilmektedir.

PR SULTAN ABDAL Pir Sultann asl ad Haydardr. Pir Sultan Sivasta Banaz Kynde doup bymtr. Soyu Yemendedir, mam Zeynel Abidin soyundan Karadonlu Can Baba kolundan (Auan)

216

kolundandr. Onurlu ve drst mcadelesi ile simgeletirilmitir, hatta efsaneletirilmitir. Kanuni Sultan Sleyman dnemine rastlayan yaantsnda, AleviBektai retisi gerei hakszla kar sazyla, szyle sonuna kadar hakl mcadelesini srdrm dier halk a,Alevi dedeleri ve bir ok Anadolu dervilerinden farkl bir misyon stlenmitir. Prof. Fuat Kprl, yapt aratrmalarda net bir tarih belirleyememitir. yapt almalar 15.yzyl balarnda yaadn tahmin etmektedir. Pir Sultan Abdal; Sosyal,Kltrel ve nansal anlamda Alevilie ok eyler katmtr. iirsel ve sanatsal alanda belirleyici bir zellie sahipti. Yunus Emre,Karacaolan, Dadalolu gibi bu konuda byk ura vermi Dervi yada Halk ozanlarndan Pir Sultan Abdaln farkll bir taraftan dzene kar mcadele verirken dier taraftan Alevi-Bektai retisine bulunduu katklardr. Pir Sultan hakknda ok fazla bilgi yoktur. Var olan onun iirleri ve efsanelemi hayat hikayeleridir. iirlerine hayran kalan bir ok halk ve hak aklar onun iirlerine benzetme yapmlar, Hatta onun azndan iirler okumular. Bu yzdende bir ok iirin Pir Sultana ait olup olmad bile tartma konusu olmutur. Buradan u kmaktadr. nsanlar ikinci bir Pir Sultan yaratmlardr,onu her zaman yaamas iin ayr bir yere oturtmaya almlardr. Bunda da hakllk paylar yok deildir. Elimizde var olan bir drtl incelediimizde Einden mayrldn nedir firkatn k Yldz Dana bir sema tutun Orda Pir Sultan var ervah- zatn O geirir sizi cokun sellerden.

217

Bu drtlk Pir Sultana ait olduu sylenemez. Pir Sultan hi bir iirinde kendisini yce tutmam ve ylede yaamam. Pir Sultann ; Pir Sultan Abdalm destim,damende Neslim Koca Haydar,aslm Yemende Pir Sultann hayat yazlp izilmekle bitmeyecek kadar uzun ve nemlidir. Herkes tarafndan bilinen yaannn sonu kara bir tablodur. Rivayetlere gre Pir Sultann mritlerinden Sofular Ky halkndan Hzr isimli biri Pir Sultandan okumas iin izin ve yardm ister. Pir Sultan, git oku ama yarn gelip beni asarsn deyince ayaklarna kapanr, yle ey olur mu der ve izin alp stanbula gider, okur Paa ve Beylerbeyi olur. Pir Sultan devlet dzenine kar ayaklanm ve halk bilinlendirip hakszla kar mcadele vermeye balaynca ayaklanmay durdurmak ve bastrmak iin Hzr Paa grevlendirilir. Sivasta bir Kara Kad birde Sar Kad vardr. Bu iki kad son derece zalim acmasz ve haram yiyenlerdir. Pir Sultan iki kpeine bu iki kadnn adlarn koyar. Bunu duyan kadlar Pir Sultan Abdal huzura arr ve sorgularlar. Benim kpeklerim sizden iyidir,siz haram yersiniz ama benim kpeklerim haram yemezler.der. Nereden biliyorsun,ispat et.derler. sterseniz ispat ederim ama tahamml edemezsiniz. der. ehrin btn ileri gelenleri,haclar,hocalar toplanrlar. Gizlice bir miktar haram yemek,bir miktarda helal yemek hazrlatrlar. Kadlar oturup haram yemei yerler. Bu defa kpekler getirilir ve ayn yemei sunarlar fakat kpekler haram yemei yemezler,helal olan yemee ynelir ve balarlar yemeye. Toplanan ehrin ileri gelen hac ve hocalar yi kpek kt kaddan iyidir. derler. Pir Sultan Abdal bunun zerine bir deyi syler.

218

Koca bal koca kad Sende hi din iman var m Haram helal yedi Sende hi din iman var m Fetva verir yalan yulan Domuz gibi da dolan Srtna vururum palan Senin gibi hayvan var m man eder amel etmez Hakkn buyruuna gitmez Kadlar ya yere yatmaz Hi byle kr eytan var m Pir Sultanm zatlarnz Gerektir hretleriniz Haram yemez itlerimiz Bu szmde ziyan var m Olaylarn bu ekilde gelimesi Hzr Paay rahatsz eder. hzr paann talimatlar dorultusunda Kr Mft, ahn adn kullanmay yasaklar,hemde yle bir karar ki ah kelimesi kullanann dili kesilerek ldrlecektir. Kr Mftnn bu fetvas zerini Pir Sultan Abdal gittii her yerde ah daha gl bir ekilde anmaya balar. Bunu duyan Hzr Paa,Pir Sultan Abdal huzura arr. eyhi olduu iin gerekli ilgi ve alakay gsterir,nnde sayg ile eilir ve hrmette kusur etmemeye alr yada yle gzkr. eyhine yemekler hazrlatr ama Pir Sultan bu yemekleri yemez,Hzr Paa sebebini sorar :

219

Sen yoldan ktn,yetimlerin hakkn aldn, haram yedin o yzden senin yemeini yiyemem,hatta ben deil kpeklerim dahi yemez. der. Hzr Paa bunun doruluunu grmek ister ama bir ey diyemez,bunu anlayan Pir Sultan Abdal,pencereden kpeklerini arr. Kpekler Banazdan kp gelirler ama onlarda yemekleri yemezler. Buna son derece bozulan Hzr Paa, Pir Sultan Abdal Sivasta Toprakkale denilen yerde hapseder. Gerek ierisindeki sknt gerekse daha sonra bana gelebileceklerden olmal ki Pir Sultan Abdal tekrar huzuruna getirtir ve ierisinde AH szc gemeyen iir okumasn ister,ah sz gemezse af edeceini syler. Pir Sultan nce u nefesi okur. Hzr Paa bizi berdar etmeden Aln kaplar aha gidelim. Siyaset gnleri gelip atmadan Aln kaplar aha gidelim. Gnl kmak ister ahn kkne Can boyanmak ister Ali mkne Pirim Ali,Oniki mam akna Alm kaplar aha gidelim Pir Sultanm eydr mrvetli hhm Yaram ba verdi szlar cierim Ara direk diker olmutur ahm Aln kaplar aha gidelim. Arkasndan Kul olaym kalem tutan eline Ktip ahvalimi aha byle yaz ekerler ezeyim irin diline Katip ahvalimi ah byle yaz.

220

Allah seversen katip byle yaz Dn gn ol aha eylerim niyaz Umarm yklsn u kanl Sivas Katip ahvalimi aha byle yaz... Pir Sultan Abdalm hey Hzr Paa Gr ki neler gelir sa olan baa Hasret koydun bizi kavim kardaa Katip ahvalimi ah byle yaz. nc deyii ile Hzr Paay iyice sinirlendirmitir. Kardan grnen ne gzel yayla Bir dem sremedim giderim byle El gzl Pirim sen himmet eyle Bende bu yayladan aha giderim... Pir Sultan Abdalm dnya durulmaz Gitti giden mr geri dnlmez Gzlerim de ah yolundan ayrlmaz Ben de bu yayladan aha giderim... Hzr Paa,ah szcnn kullanlmasn istememi ama,hangi ahdan bahsettii pek belli deil. Bu ah, ah smailmi yoksa ah Hseyinmi pek bilinmemektedir. Asl olan Pir Sultan Abdaln kendi z iradesiyle sylemesi gerekene konan yasan hakl sebeplerle nasl delindii ve nsanlarn hakl mcadelelerinde balarna nelerin gelebileceidir. Hzr Paa bu ie iyice sinirlenir,Pir Sultan Abdaln aslmasn emreder. Pir Sultan aslmaya gtrlrken: Bize de Banazda Pir Sultan derler Bizi kem kii de bellemesinler Paa hademine tenbih eylesin Kolum ekip elim balamasnlar

221

Hseyin Gazi Sultan binsin atna Dayanlmaz arh- felek zatna Bizden selam sylen ev klfetine kp ile kar alamasnlar Ala gzlm zlfn kelep eylesin Dksn mah yzne nikap eylesin Ali Baba Haktan dilek dilesin Bizi dr dibinde elemesinler Ali Baba eer sze uyarsa Emir Hudanndr Beyler kyarsa Ala gzl yavrularm alarsa Alm zp kara balamasnlar Surrum ilemedi kaddim bkld Beyaz vucudumun bendi skld nm sra Krklar Pirler ekildi Daha beyler bizi dillemesinler Pir Sultan Abdalm cokun akarm Akar akar dost yoluna bakarm Pirim aldm seyrangaha karm Daha Yldz Dan yaylamasnlar. Sivasn Keibulan denilen semtte dar aac kurulur ve hazrlklar balar. Hzr Paa ikinci bir emirle aslma olayn herkesin izlemesini,Pir Sultann sokaklarda dolatrlmasn ve bu esnada halk tarafndan talanmasn emreder. Halk toplanr ve Pir Sultan talamaya balarlar. Msahibi Ali Baba da o kalabaln ierisinde bulunur ama insanlarn talamasna tahamml edemez fakat yapabilecei fazla bir ey de yok, herkes onu talarken Ali Babada Musahibine gl atar.

222

Pir Sultann aslmas olay farkl bir boyut kazanmakta ve insanlarn kimlerden neler beklediidir. Birileri bireyler verir ama ne anlama geldiini belki de bilemeyebilir. Pir Sultann Sivas sokaklarnda taland bir srada herkes ta atarken Msahibinin gl atmas gibi. Alevi-Baktai kltrnde ve uygulamalarda Yol gerei iki Msahip biri birlerine son derece baldrlar. Biri aken dieri tok gezemez. Biri sulu iken dieri masum saylamaz,ikisi birden yarglanr. Halbuki Pir Sultan yarglanrken ve talanrken Msahibi Ali Baba halkn arasnda durmakta ve kendisine gre Sana ta deil gl atlmaldr. Sen taa deil gllere layksn ...mesajn vermek istemitir ama bu Pir Sultan Abdaln ne dncesine nede yaad ve yaatt Kltre uygun dmemitir. Bu yzden de Pir Sultan Abdal ; u kanl zalimin ettii iler Garip blbl gibi zareler beni Yamur gibi talar yaar bama Dostun bir tek gl yaralar beni... Pir Sultan Abdal aslr ama sabah kalkp baktklarnda dar aacnda Pir Sultan yok hrkas var. Halk balar bu konuyu tartmaya. Bazlar ah Malatya yolunda grdn syler,bazlar asld gnn ikincisi gn Kohisar yolunda,bir bakalar Tavra boaznda grdklerini sylerler ama ortalkta yok olur gider. Alevi-Bektailer bu olay tamamen inanmln, davasna olan ballnn bir gstergesi olduunu syler ve inanrlar. Pir Sultan,verdii mcadelede ezilen halkn yannda yer tutmasn bilmi ve onlarn desteini de almtr. Birlie arda baknz neler demi : Gelin canlar bir olalm Mnkire kl alalm

223

Hseynin kann alalm Tevekkelt tallah. Pir Sultan Abdal,syledii her iirinde bir mesaj vermekte, her hareketinde bir zgrlk figuru oluturmaktadr. Bu yzdende syledikler yz yllarca dillerden dmeyecektir. Dnyada gelien olaylar her geen gn Pir Sultan deyileriyle olgunlayor, arkasnda binlerce askeri olmayan, topu,tank,fzeleri yoktu onun. Uzay mekii ile bir yerleri grmek iin urada vermedi ama ezilen halk,onun karsndaki zalim idareci ve yneticileri gryordu. Bir soy krm hareketine kar onurlu mcadelesini hep srdrd, srdrebildi nk onun saz vard,sz vard,dahas en yrekli insanlar vard Hnzr Paalarn karsnda. Pir Sultan Abdaln olu ve bir kz olduu, bunlardan: Seyid Ali, Banaz ky yaknlarndaki amlk alan olarak bilinen krsalda bulunmaktadr. Pir Mehmet,Tokat ilinin Daduk kynde. Er Gayp, Dersim blgesinde olduu Kz Sanem, ile ilgili tutarl bir karda rastlayamadm. Vasiyet-i Pir sultan Bir kalem dikin gmtmn bana, Dilimin yellerini estirsin,sevgi sevgi drtyana. Bir kl dikin gmt tama, Namusu,erdemi,insanm anlatsn, Trkmen oymaklarna. Bir yumruk kaldrn gkyzne, Devrimi,yaam,Anadoluyu anlatsn, gstersin insanma. Bir nar dikin baucuma,

224

Sevdiim insanm syletsin, Rzgarlarla ninnileen yapraklarna.

EYH BEDRETTN Aratrmaclarn verdikleri bilgilere gre eyh Bedrettin, Yunanistan topraklar ierisinde bulunan Dimetoka yaknlarnda bulunan Samonada dnyaya geldi. Anadolu Seluklu sultan Alaeddin Keykubatn yeeni srailin oludur. srail Simavna kads olarak grev yaptndan olunun temel eitimini bizzat kendisi vermitir. 1359 tarihinde doan eyh Bedreddinin lm tarihlerde 1420 olarak yazlmaktadr. Bu bir vefat deil idam edilmedir. Doduu blge olan Edirnenin saylr Mollalarndan Molla Yusuftan ders aldktan sonra olduka geni bir eitim izgisi vardr. lahiyat eitiminin yan sra hatr saylr hocalardan Felsefe ve Mantk dersleri almtr. Mbarek ah Mantknin renciliini de yapmtr. Kuds,Mekke,Medine,Msrda gezerek bilgisini artrd ve rana geerek ok nemli tartmalara katld. Btn bunlar Bedreddini iyice piiriyor ve olgunlatryordu. Msrda Hseyin Ahlatiden ok etkilenmi olmal ki o kadar dolamasna ramen tekrar Msra dnerek Hseyin Ahlatinin halifesi olmutur. Bir sre sonra Ahlati lnce onun yerine eyh olmutur.

225

Msrda fazla kalamayan eyh Bedreddin tekrar Edirneye dnd ancak Msr dn Anadoluda bat Akdeniz ve Ee blgesini gezerek bu blgede bulunan Alevilerle yakn temasta bulundu. zmir, Aydn,Manisa blgesindeki Alevilerle olan bu yakn ilgi ald dier eitimlerle birleince kafasnda olduka farkl hesaplar yapmasna neden oldu. n bir anda blgeye yaylan eyh Bedreddin, Musa elebi tarafndan 1411 ylnda Kazaskerlie getirildi. 1413 ylnda Musa elebinin hkmranl kardei I. Mehmet tarafndan yklnca bu grevden uzaklatrld.

Dnemin aydn, demokrat,bilimsel bir yorumcusuydu. eriat kurallarna pek itibar etmedii iin Cini,peri konusunda aka dncelerini anlatmaya balad. Cennet ve Cehennem konularnda szlerini tamamen ekonomiye ve gnlk siyasete balyordu. Bundan rahatszlk duyanlar olduka fazlayd ama ald eitim ve medeni cesareti ile klar karsnda fazla bir ey diyemiyorlard. Dzene ve smrye fazla tahamml edemeyen eyh emberi genileterek gerek dncesi olan; Ynetimin deimesi,Dnya nimetlerinin insanlar arasnda ortaklaa kullanlmas, Aile yapsndaki erkein hakimiyetinin yanll, Bozuk dzenin ezilenler lehine dzeltilmesi mcadelesini halka anlatarak taraftar toplamaktr. Dncelerini halka anlatrken verdii mesaj uydu; Tanrnn tm nimetleri insanlar iindir. Topran tek sahibi Tanrdr. yleyse Tanrnn yaratt en yce varlk topra kullanm hakkna sahiptir. Rumelide bol bol grlen malikane sahipleri araclyla insan bu nimetten yoksun brakmak kimin haddinedir. Mlkiyet hakk,insanlar ve toplumlar arasndaki dzenin devamn salad srece saygdeer bir haktr.(Necdet
Yurdakul,Btn ynleriyle eyh Bedreddin,s;229)

226

Bu dncelerle eyh Bedreddin,Alevi olmad halde dzenin karsnda ezilen Alevi kkenli kyllerle daha fazla yaknlk kurmaya ve onlarn bu skntlarna ortak olmaya balad. Gelimeler bir anda hz kazand ve Brklce Mustafa Aydn ve civarnda ayaklanmalar balatt. Bunu hemen yaknlarnda olan Torlak Kemal Manisada farkl bir yntemle destekleyerek ayaklanmalar balatt. Hzla gelien bu olaylar karsnda acil tedbirler almaya balayan Osmanl ynetimi bu ayaklanmalarn nlenebilmesinin tek yolu eyh Bedreddini ortadan kaldrmakt. Mehmet elebinin kardei Musa elebiden dolay var olan husumetinden dolay gl bir ordu ile eyh Bedreddin in Deliorman blgesinde yakalanmasn salad. Baz kaynaklar Heratl Mevlana Haydarn fetvasyla derken baz kaynaklar ise ehzadelerin hocas Fahreddin tarafndan verilen Fetvaya gre idam edildiini yazmaktadrlar. Bu idam daha ziyade Osmanlya kar ayaklanan Alevilerle Trkmenler ve Kyllere bir gzda eklindeydi. eyh Bedreddin Alevi olmamasna ramen Alevilerce tamamen sahiplenilmi hatta onu Mehdi olarak grmlerdi, nk o bir kurtarc gibi gelmiti ve gerekten de halkn gerek sorunlarn olduka yakndan takip ediyor ve birlikte yaamaya balamt.

227

AH KULU Antalyann Korkuteli ilesinin Yalml kynde yaayan ahkulu, ah smail yada babas ah Haydar adna hareket ettii ve alt iddia edilen ah Kulunun babas Hasan Halife ah smailin babas ah Haydara giderek ona destek olacana dair sz vermi ve bulunduu blgede almaktayd ve srekli bamsz hareketleri ile dikkatleri zerine ekmekte idi. Bu hareketi zamanla taraf bulmaya devam etti hatta bir zaman gelecek Osmanl Sultanln ele geirecek biri olacana inananlar oalmaya balad II.Sultan Beyazitin olu ehzade Korkut denetiminde bulunan Burdur ve Antalya blgesinde byk taraf toplad. ehzadeyi ok perian etti hatta ordusunu bile datt,Karagz Ahmet Paa ordusunu da ayn akibete uratan ah Kulu Ktahya blgesini de eline geirdi. Byk zelliklerinden birisi de elde ettii topraklardaki yneticilerin tamamna yakn kendisine yakn insanlardan olumutu. Buna byk nem vermiti,bu yzden de yirmi bin kiilik gl ve inanl bir orduya sahipti. ah Kulu hareketinin bymesi kar taraf olduka rahatsz etti. Sivas blgesi genel Valisi ehzade Ahmet,bir anda yakalad binin zerindeki Alevileri yok etti. Konya blgesinden Bursaya doru ilerlerken Konya kuatmalar bana bela olacaa benzemeye balad,nk btn ehzadeler glerini buraya toplamaya baladlar. Her tarafta iddetli direnmeler devam ederken Sivas Gedikhan blgesinde ah Kulunun (1511)lm olmas askerin moralini iyice bozdu ve ksa srede dalmaya balad. Baz kaynaklar bu dalma srasnda baz glerin rana giderek ah smaile sndklarn sylemektedirler ama gcn byk ksm Bursa Blgesine doru hareket ettii daha ok yazlp izilmektedir.

228

Bir anda byle bir gcn dalmas,ah Kulunu destekleyenlerin byk blmnn Alevi Trkmenlerden olumas baa geen ehzade Selim tarafndan Alevi krm balatlmas iin iyi bir gerekeydi. 1512 yllarnda Yavuz Sultan Selim baa geince ilk uygulamas btn Aleviler tespit ettirmek,hem de tespitlerin kayda gemesini salamakt,ylede yapt ve neticede elli bin Alevinin ortadan kalkmasna Mehur Mft Hamza Efendi Fetvalar ile kitabna uydurdu. Yavuzun istekleri dorultusunda fetva veren Mft efendinin yazd fetvalar kitabn sonlarnda bulacaksnz. Bir baka ahkulu Sultan ise stanbulda. Aratrmac Prof. Dr.rene ve smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi c.1 S.34. aratrmalarnda ahkulu Sultann ilk Bektai postniini olduunu sylemektedirler. stanbul Merdivenky Ahi tekkesi Bektailie dntnde (1390) tekkenin bana getirilmitir. O dnemde Tekkeye Cemevi ve Aevi yaptrlmtr. 1402 de len ahkulu ile ahismail yanls Antalyadaki ahkulunun ayn insan olmad sylenmektedir.

ABDAL MUSA SULTAN Hac Bekta- Veliden sonra iki halifeden biri olan Abdal Musa Sultan hakknda baz kaynaklar mevcuttur,ancak daha ok ilenen bilgiler ( F. Kprl, Trkiye Mecm.,C:VI.,s :

229

17) yine (Bektai Tomar,Muhtar Yahya Dal,s:5) daha ok aratrma konusuna rnek alnmlardr. Hac Bekta- Velinin amcas olan Haydar Atann olu Hasan Gazinin olu Abdal Musa 14.yy. yaamtr.Annesi : Ana Sultan, Kz kardei ise Hsniye Bac (Hsn). Baz kaynaklara gre: Aslen Horasanldr. G ederek Azarbeycann Hoy ehrine yerlemiler, bu yzden Azerbeycanl saylmaktadr. Bir iirinde Neslimi sorarsanz Hoydanz demektedir. Ancak gerekten bu iirin Abdal Musa Sultana ait olup olmad ayr bir tartma konusudur. Yaam tarihi ile ilgili bilgilerde elikilidir. Hac Bekta- Velinin amcasn torunu olmas Abdal Musa nn olsa olsa bir kuak sonra yaam olmasn gsterir ama farkl kaynaklar farkl zamanlarda yaadn yazmaktadr. Her ne kadar konuyu bir yaam olarak tarihletirmeye alsak ta XV.-XVI. Yzyl kaynaklarnda ise Abdal Musa Sultann Bursada srlanm (gml) olduu yazldr. (F.Kprl,Trkiye Mecm. C.VI.s.17 ). ayn makalede, Denizlide 811(i408) tarihli ve bir emenin sa duvarnda duran, harap olmu bir tekkeye ait olduu sanlan kitabede E-eyh Mustafa Abdal Musa yazl olduu sylenmektedir. Pir evinde,yani Hac Bekta- Veli dergahnda hizmet verdii, burada Hizmet postu sahibi olduu bu postunda Ayak Postu olduudur. Ayak postu oniki posttan onbirincisidir. Ayaklk, Abdallk mertebesidir. Bu mertebeye ulamak bu yolda olduka zordur. Bunun bir ok rnekleri vardr. Abdal Musa Sultann Orhan Gazi zamannda yaad, Geyikli Baba ile birlikte Bursa fethinde bulunduu,tahta klc ile mcadele verdii,bunun da insanlara savata dahi kylmamas gerektiini bildirmektedir. Kazanla Altn olay,Dalarn talarn yrmesi, Teke beyinin lm,arabn Bal oluu, Pamuk ile Ate toplamas gibi baz

230

hadiseler Alevi-Bektai geleneinde ulaanlarn birer gstergesidir.

Abdallk

mertebesine

Alevi-Bektai glbanklarnda Anadolunun gzcs Abdal Musa Sultan..diye ska geer. Abdal Musa Sultann dergah ve yatr Antalyann Elmal lesi Tekke kyndedir. Trbe ierisinde ve Abdal Musa Sultann ayakucunda iki mezar vardr. Bunlardan birisinin Babas Hasan Gazi,dieride Kanberi olduu sylenmektedir. Abdal Musa Sultan hakknda olduka yaygn bilgiler vardr. Abdal Musa bir ziyarete gider,ayakkablarn kartr ve ieriye girer oturur. Sohbet bittikten sonra darya ktnda ayakkablarn bulamaz. Ev sahibi,ayakkablar danalarn yediini syler. Bunun zerine Abdal Musa ; Bayndr Bayndr Olu babasndan hayndr Dana buza papu yemez Bu bize bir oyundur. der. Abdal Musann bir ok hnerlerinin olduu Aleviler tarafndan ska dile getirilir. Bir gn Abdal Musa Sultan yaad blgeye yakn yerdeki bir kyde Gmbe kynde bir sohbet srasnda kzdrlm ve tepkisi dile getirilmeye zorlanm, bunun zerine sadece bir mesaj vermek zere tanrya yalvarr. Kydeki suyun kye deil bakalarna fayda salamasn ister. Gmbe kynden kan su kn dan te yanna Fethiye tarafna akar yazn ise Tekke tarafna akar ve Elmal arazisi bu sudan hala faydalanmaktadr. Abdal Musa Sultann yaad blgede baz Tahtaclar Muharrem aynda 12 gn oru tuttuktan sonra horoz keserler ve horozun tal ile orucu aarlar.

231

Horoz kesenler genelde kurban kesmekte maddi adan zorlanan aileler tarafndan kesilmi ve daha sonra bu bir adet haline getirilmi diyenlerin yan sra gelenekten ziyade Tahtac inancnn bir paras olarak deerlendirilmektedir. Baz Tahtaclar Muharrem aynda 12 gn boyunca yemek yerler ama Su imezler buna halk dilinde su orucu da denir. Su orucunun amac Hz. Hseyinin Kerbelada susuz kalmalar ve susuzluktan ehit olduklarn hatrlamalardr. Elmal ilesinin Tekke ve Akaini kynde baz aileler Su orucu tutmaya devam etmektedirler.(Bilgi;Akaini kynden Halil Erkan)

HALLACI MANSUR Alevi-Bektai dncesinde ayr bir yeri olan Halalc- Mansurun hayatndan evvel ,bu kltre katklar deerlendirilmeli ve incelenmelidir. Her ne hikmetse Alevilikle birlikte Alevi dn adamlarna yakn tarihe kadar hi kimse ilgi gsterip bu konuda bir aratrma

232

gerei bile duymamlar. Bakyorsunuz btn aratrmaclar Fransz, Alman..vs. Dar- Mansur Divan yada Grg Cemlerinde Dar- Mansur Mahkemeleri belki de Alevi cemlerin de en nemli yeri igal eder. Fransz Louis Massgnon isimli bir arkeolog aratrmac niversiteden yeni mezun iken Badat yaknlarnda bir kaz srasnda krk bir testi bulur. Testinin zerinde bir beyte rastlar. Allaha kavumak iin iki rekat namaz da yeter. Ancak byle bir namaz iin abdesti insann kendi kan ile alm olmas gerekir. Bu beytin altndaki imzann Hallac- Mansur olmas Massgnonu olduka etkiler ve btn almalarn bu yne evirir. Yaplan aratrmalar gerekleri tam yanstmasa bile eldeki bulgulara gre ; Hallac- Mansur,857 yllarnda Turda dnyaya gelmitir. Asl ad Ab Mugis al-Husayn Bin Mansur ol Baysavi. Veya Ab Abdullah El Hseyin bin Mansur bin Mahamma El Beyzv El Hallacdr. mrn haksz uygulamalarla, Kle ayaklanmalarna zellikle de Karaborsacla kar harcayan Hallac- Mansur bu uurda uzun sre tutuklu kalmtr. Louis Massgnonun Hallac- Mansur adl yaptnda u konulara daha ok yer vermitir. Hambeli Mezhebinin dzenledii bir ayaklanmay desteklemesinden dolay 8. Yl hapis yatar. Bu sre ierisinde buday karaborsaclna kar kmas ve deiik dinsel yorumlarda bulunmas ciddi bir gereke olarak grlr ve kadlarn verdii aadaki kararla cezalandrlr. nce kamlanmasna,sonra bedeninin dilim dilim edilmesine,daha sonra bir dar aacna aslarak tehir edilmesine ve en sonra da kellesinin bedeninden ayrlarak yaklmasna karar verildi. Kadlarn bu fetva ve karar gerei Hallac- Mansur 922 ylnn Mart aynda Badatta cezas infaz edilecektir. Yoksulluk ierisinde yaayan ve urunda cann verdii bu halk zorla alana

233

toplatlr ve silah zoruyla seyrettirilir. Buda yetmiyormu gibi tekbir getirtilerek, Onun idam slamn kurtuluudur,kan bizim boynumuza olsun dedirtilmitir. Enel Hak,sznn sahibi Hallac- Mansur,Badat meydannda idamn izleyen ve ileri szlayan, kendilerini savunma uruna canndan olan bu yce insann krbalanmasn izlerken Hallac- Mansur yle sesleniyordu; Allahm ! u topluluk senin kullarndr. Dinlerine olan ballklar yznden sana aklanmak midi ile beni ldrmek iin toplanmlar. Onlar affet yi biliyorum ki,bana atn srlar onlara asan, yahut onlardan gizlediin eyleri benden de gizleseydin,bu hal bamza gelmezdi. Yaptn eyler iin yine sana hamd ,murat ettiin eyler iin yine sana hamd olsun Allahm !... Hallac- Mansurun dncesi yle bir dnce ki bin yl getii halde hala gncelliini korumaktadr. Kendisinden tahminen 500 yl sonra gelen Nesimide Enel-Hak dedii iin ayn akbete uramtr. Bu konular inceleyenlerden Louis Massgnon 33 yllk aratrmalar boyunca 2259 adet kitap ve kaynak incelemi 2000 sayfay bulan drt ciltlik kitaplarLa Passion de Hallaj; martyr mystique de Islam-Hallacn Tutkusu; Mistik slam ehidiolarak yaynlanm ve Prof.Dr. Niyazi ktem tarafndan derlenmitir. Enel-Hak,sz ile belkide yaamnn son bulacan syleyen Hallac- Mansur,bu sz ne zaman ve hangi anlamda syledii hakknda olduka farkl yorum,makale ve dnceler vardr. Bir ok kaynaklar Hallac- Mansurun hi bir yerde Enel-Hak szn kullanmadn,ancak idam srasnda yada Mahkemede Kad Eb Yusufun sen kimsin sorusuna cevaben syledii eklindedir. Bir rivayete gre Cneyd-i Badadi ile olduka iyi ilikiler ierisindeydi ve dncelerini genelde ona anlatrd. Bir gn

234

Hallac- Mansur,Cneyd-i Badadiyi ziyarete gider. Kapy aldnda Cneyd-i Badadi kim o diye sorduunda Ben Hakikat diye cevap verir. Badadi ben hakikat deme hi olmazsa hakikat n bir paras dediye ikaz etmitir. Hallac- Mansur,Enel-Hak szn durup dururken sylememitir. Bu gne gelene kadar uzun sre gezmi, dolam, sorup soruturmu. Mekkede bir yl kadar bir kenara ekilip hi konumad hatta,yerinden kalkmad,sadece zorunlu ihtiyalarn giderme dnda hep ayn yerde sadece gnde iki damla su ve ekmek kenar ile yaamn srdrd sylenmektedir. Enel Hak,szlk anlam nsan Tanrnn bir parasdr. Yada Ben tanrnn bir parasym veya Tanr bendedir anlamlar kar. Bu szck sylendii gnden bu yana sadece Alevi-Bektailer tarafndan kabul grm ve sonsuza dek yaatlmas iin mcadele vereceklerdir. Snni slam iin son derece mantksz gelen,hatta bu sz iin Hallac Mansuru,Nesimiyi yzdler, ldrdler ise bunun syleni biimi ve anlatlmak istenen yan ne yazk ki Snnilere bir trl anlatlmad. Snni slamla Alevi islam arasndaki fark da burada yatmaktr. Alevilerin Tanr-Doa-nsan lemi hi bir zaman Snniler tarafndan kabul grmedi. Bu yzden de Dine ve Tanrya bak asndan farkllk daha da belirginleti. ******************

235

ANADOLUDA BULUNAN ALEV- BEKTA TEKKE VE DERGAHLARI Anadoluda olduka fazla Tekke,Dergah ve yatrlar bulunmaktadr. Birok aratrmaclar yaptklar almalarla birlikte uzun sredir Alevi-Bektailer dnda herkesin ziyaret ettikleri ismi biraz daha ne kan Dergah,Yatr ve Tekkeleri ve bildiklerimizi burada sralam bulunmaktayz. Hac Bekta- Veli Tekkesi : Nevehir Hac Bekta lesi Abdal Musa : Antalya, Elmal, Tekke Ky Abdal Murat : Bursa Auien (Auan) : Hozat Bargini Ky

236

Ahi Evren Tekkesi Akpaa Tekkesi Akbyk Ali Baba Tekkesi Ali Ayn Baba Ahi Mahmut Keeci Baba Ali Ekber Baba lyas Balum Sultan Baba Mansur Bekri Baba Tekkesi Celal Abbas Cafer Baba Cg Baba Dede Sultan Dede Kargn : Dervi Cemal : Elvan elebi : Erikli Baba : Emrem Yunus Sultan : Geyikli Baba : Garip Musa Tekkesi : Gani Baba Tekkesi : Gzc Karaca Ahmet : Gzc Kzl Tekesi : Gven Abdal : Gani Baba : Hdr Abdal Tekkesi : Hseyin Abdal Hseyin Gazi Horasanl Ali Baba Hasan Dede Haydar Sultan Haydar Baba Hasan Baba

: Krehir Merkez : Krehir Merkez : Bursa : Sivas : Manisa : Tokat,Erba,Keeci Ky : Sivas : Amasya,lyas Ky : Hacbekta : Tunceli,Sivas,Adyaman : Menemen : Sivas : Dumlupnar : mranl Ynren Ky : Denizli Malatya, K.Mara,G.Antep orum,Erzincan, Sivas orum Osmanck stanbul Zeytinburnu Ankara Beypazar Bursa negl Sivas Divrii Sivas Sivralan,Malatya,Kars stanbul skdar Trakya Ordu Divrii Erzincan,Kemaliye,Ocak Ky : Sivas : Ankara : zmir Tire : Krkkale Hasan Dede : Krkkale : Antalya Elmal : zmir Aliaa

237

mam Zaferiler : Manisa mam Rzallar : Tunceli,Sivas mam Zeynel Abidin : Elaz,Malatya ncir Baba : anakkale Karadonlu Can Baba : Sivas Divrii Kou Baba : Kalecik Kzl Deli : Trakya Koca Haydar : Sivas Divrii Koca Abdal : Sivas Kara Pirbat : orum,Sivas Divrii Karyad : stanbul Eyp Koca Leker : Erzincan, Sivas,Tunceli Koca Sal : Sivas Kureyan Dergah : Tunceli, Erzincan, Sivas Koyun Baba : orum Kilerci Baba : Antalya Elmal Kolu Ak Hacm Sultan : Uak Mehmet Dede Dergah : orum Musa Kazm : Malatya Mehmet ah Dede : ankr Ayrak Ky Niyazi Baba Tekkesi : Manisa Nurettin Baba Dergah : Hacbekta Pir Sultan Abdal Dergah :Sivas Yldzeli Banaz Ky Pir Gkek : Sivas Zara lesi Piri Baba Tekkesi : Amasya Merzifon Pulo Dede : Kayseri,Sarz,Dardere Kynde Resul Ali Sultan : Altnta Ramazan Baba : Bursa Saru Saltuk : Hozat-Karaca K. Seyyit Cemal Sultan : Balkesir Seyyit Battal Gazi : Eskiehir Seyitgazi Seyyit Scaattin Veli : Eskiehir Seyitgazi Saru smail : Tavsa Seydim Sultan : orum

238

Seyyit Mahmut Hayrani : Tunceli, Erzincan Sylemezolu Dergah : orum Sultan Sinemeli Dergah : Kahraman Mara ah Kulu Sultan : stanbul Gztepe Merdiven ky ah Hasan Sultan : Elaz, Malatya ah Bircan : Malatya, Sivas ah brahim : Malatya eyh oban : Erzurum,Malatya eyh Samut : Trakya eyh Kili : Bursa eyh Marzuban Veli : Sivas-Zara Tekke Teslim Abdal : Elaz,Malatya Teslim Sultan : Denizli mmi Sinan Dergah : stanbul Eyp ryan Baba : Eskiehir Seyitgazi ryan Hzr Oca : Erzurum, Erzincan, Malatya Veli Baba Tekkesi : Isparta Serinkent Yataan Baba : Aydn,Manisa, Yataan Yanyatr Baba : Aydn Yunus Emre Trbesi : Eskiehir Saray Ky Tarikatlara ait Tekkelerin stanbulda younlat bir gerektir. Bunlar : Kadiri Tekkeleri ; 65 Nakibendi Tekkeleri ; 95 Rufai Tekkeleri ; 40 Halveti Tekkeleri : 69 Celvetiye Tekkeleri : 31 azeli Tekkeleri : 3 Snbliyye Tekkeleri : 26 Sadiyye Tekkeleri : 34 abaniyye Tekkeleri : 24 Cerahiyye Tekkeleri : 12 Bedeviyye Tekkeleri : 8 Bayrammiye Tekkeleri : 9

239

Uak Tekkeleri : 6 Gleni Tekkeleri : 6 Sinani Tekkeleri : 3 Mevlevi Tekkeleri : 5 BEKTA TEKKELER: 9 Bunlarn dnda 5 Bektai tekkesinin daha olduu kaytlarda gemektedir ama nerede olduklar ve isimleri mevcut deildir.

GNMZDE ALEV-BEKTA SORUNLARI Yz yldr srekli kendisini gelitiren, yeniliklere ak olan Anadolu Alevi-Bektai dncesi bu sre ierisinde kendisini Snni domalardan kurtarmaya alanlarla yine baz gr ve dncelerini da vuramayan bir ok aydn ve dn adamlarn ierisinde barndran bir halk retisidir. Her zaman kendisini yenilemi,inanc, kltr, retiyi, Doansan-Tanr mantn halk dili ile gncelletirmi bir reti mensuplarnn hi bir zaman skntlar bitmemitir bitecei de zor gibi. Ama gnmzde zellikle Alevi-Bektai sorunlar ayr bir yer edinmitir. Kendileri gibi dnmeyenlere yaam hakk tanmayan banaz,yobaz toplum karsnda verdii mcadele ite bu sorunlar da beraberinde getirmektedir. Cumhuriyetin ilanna kadar bir ok olumsuzluklar yaayan Aleviler, Atatrkn Samsunda balatt harekete ilk destek verenlerdir. 2.Temmuz 1993 gn yaanan Sivas katliamndan sonra gnn ozanlarndan birisi,olay nasl iirlerine yanstyor. Sivas ellerinde lm Kucak at bana bugn Dnemem bekleme anne Selam olsun sana bugn.

240

Semahlar kavurdular Trkleri savurdular Yzmz evirdiler lmlerden yana bugn. Diyar diyar gezen idim Dertli dertli yazan idim Bir yrekli ozan idim Sazm dt kana bugn. Nedendir bu ya hak nedendir Korkuyorlar durgun sudan Otuz yedi tane fidan Dizildi can cana bugn. Doymak bilmediler kana Yzlerce yldan bu yana Nesimiden Pir Sultana Yine dndk dne bugn. Nedir ektiimiz zulm stmzde yal lm Dizgin vurulurmu glm Bylesi bir kine bugn. Anadolu Alevilerinin sorunlar her geen gn baz Devlet alanlar tarafndan artrlmaktadr. Bunlarn banda ileri Bakanl ve Diyanet leri Bakanl gelmektedir. Kitabn birinci blmnde bahsedildii gibi Tznde Cemevi yaptrr veya Alevi szc getii iin kapatma davas alan derneklerden birisi olan benim Kurucu Bakanl ve iki dnem bakanln yaptm Kayseri Hac Bektai Veli Kltr Dernei ile birlikte saysz derneklerde gereke gsterilen Cemevlerinin

241

temelini atan yada al kurdalelerini kesen Cumhurbakan ne diyecek diye gr almak iin yazl bavuruda bulundum. Cumhurbakanl Genel Sekreterlii yazm ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrlne gndermitir.(Zaten hakkmzda dava aan makam ileri Bakanl,) ileri Bakanl 15.11.99*254395 sayl yazlarnda ...mevcut meri mevzuat hkmleri titizlikle uygulanmaktadr. Dilekede de belirtildii gibi tzklerinde , cemevi... ibaresi bulunan derneklerle ilgili anlan kanunun belirtilen maddelerine gre yasal ilem yaplmas valiliklerden istenmektedir... denilmektedir. Yazda devamla ...Ayrca cemevlerinin slamiyet iindeki yerinin,kullanm amacnn, camilerle mukayesesinin ve tarihesinin slam hukuku ve itihatlar erevesinde incelenmesi Diyanet leri Bakanlndan istenmi olup,anlan Bakanln grleri iliikte gnderilmitir... denilmektedir. Bir taraftan Sayn Cumhurbakan Cemevi temeli atacak Ankara Dikmen,Malatya... gibi yerlerde maddi destek salayacak,arkasndan da Dernekler hakknda davalar alacak. Dnemin Cumhurbakan acaba Cemevlerinin allarna giderken Diyanet leri Bakanlndan bilgi almam mdr ? yoksa bu grlere deer vermemi midir? Cumhurbakan bu allara giderken Diyanet leri Bakanlndan gr isteseydi acaba bu kurum,hayr bu ala gidemezsiniz diyebilecek miydi? Yine iin asl ilgin yan Cumhurbakanl adna, gnderilen yazda Diyanet leri Bakanl gr sanrm Cumhurbakanln su ilemilikle yada grevi ktye kullanmakla sulamaktadr. Diyanet leri Bakanlnn 13.08.1999 gn ve B.02.1.DB.0.00013-337 sayl Kiiye zel yazlarnda ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrlne hitaben yazlan Yazda; cem arapa bir kelimedir.

242

Terim olarak ; Anadolu halk arasnda, kendilerini Alevi olarak tarif eden topluluklarn eitli evlerde ve meydanlarda dzenledikleri toplant ve trenler iin kullanlmaktadr. Kltr ve folklor tarihimizde Ayin-i Cem Alevi ve Bektailerin dzenledikleri bir eit toplant meclisi olarak bilinir. Genellikle gz sonu -sonbaharda- Dede olarak bilinenlerin kyleri ziyaretleri esnasnda dzenlenen bu merasimlerin sazlszl olarak yapld bilinmektedir. Bektai uygulamalarnda ise,tarikata giri veya niyaz trenlerinde bu tr toplantlar yapld malumdr... Yzde doksandokuzu Mslman olan milletimizin cami ve mescitler dnda bir ibadethanesi mevcut olmamtr. Kendilerini Alevi ve Bektai olarak tarif eden vatandalarmzn da namaz ibadetlerini cami ve mescitlerde eda etmektedirler... denilmekte ve devam etmektedir. Cumhurbakanl,ileri Bakanl,Emniyet Genel Mdrl, Diyanet leri Bakanl ile yaplan yazmalar ve yukardaki bilgiler alndktan sonra baknz 22 Kasm 1999 gn ve B.01.0.KKB.0.83.813-987/99-5746 sayl yazlarnda Sayn Abbas Tan,Hac Bektai Veli Kltr ve Aratrma Vakf Bakan- Kayseri Cumhurbakanl Makamna gndermi olduunuz ve baz Valiliklerce dernek ve Vakf yneticiler hakknda Dernekler Kanununa aykr hareket edildii ileri srlerek yasal ilem yapldn ve bu durumun ortadan kaldrlmas talebini ieren bavurunuzla ilgili olarak ileri Bakanlnn 15.11.1999 tarih ve B.05.1.EGM. 0.12.02.06/99 sayl cevabi yazs ekte gnderilmitir. Bilgilerinizi rica ederim. Yaz ve ekinden ortaya karlacak netice ile Dnemin Cumhurbakannn sylemleri ve uygulamalar arasnda ne kadar farklln olduu bir kez daha ortaya kmtr. ileri Bakanlndan soralm; Kltrmzde Ayin-i Cem var ise (ki var olduunu gr aldnz dini otoritenin ba sylyor)

243

Ayin-i cem nerede yaplacak ve Kltr denilen bu Cemlerin yapld kltrel faaliyetleri Kltr Derneklerinin dnda kimler yapacaktr? stelik bu sadece Kltr olarak deil nan olarak kabul edilmek zorundadr. nk Anadolu Alevileri byle inanmakta ve byle de yaamaktadrlar. Bu dernekler tzklerinde Cem evi yapacaklarn yazdklarnda neden izin verdiniz ve neden en az alt yl beklediniz (Kayseri dernei iin). Yine stanbul Karacaahmet de yaplan Karacaahmet Cemevi dnemin stanbul Bykehir Belediye Bakan tarafndan yktrlyor,hem de btn Devlet erkannn gzleri nnde. Buna ne devletin o gnk Cumhurbakan,ne Babakan nede dier yetkilileri bir tek ses dahi kartmyorlar. Btn bunlar gnmz Aleviliinin sorunlar olarak m kabul edilmeli yoksa mcadelenin bir gereimidir. Devlet aznlk kelimesinden pek holanmaz, aslnda holanmamas da gayet doal olmal,artk bu tip ayrmlar ad kalmtr. Bu tip konularla uramann hi bir anlam da yoktur. Ama insanlar nasl dnrler,yada nasl,neye inanrlarsa inansnlar buna karmamak gerekir. Bizde bu tamamen farkl alglanmakta ve uygulanmaktadr. Devlet adna hareket eden baz yetkililer ipin ucunu karmaktadrlar,buda bu lkede yaayan insanlar zora sokmaktadr. Gnmzde Alevilerin ve Aleviliin sorunlar her geen gn daha da artarak bymektedir. Hereyden evvel Alevilii halk dili ile anlatan bir kurum yoktur. Alevilii bilimsel olarak ele alan yazar izerler bunu pekte ciddiye almyorlar. Yeni yeni oluan Dernek ve Vakflar henz net izgisini dahi koyamamaktadrlar. Bunu frsat bilen baz dnce sahipleri zellikle Alevilerin ortak deer olarak grdkleri isim,ahs ve olaylar kullanmaya balamlardr.

244

Alevilerin zeride tartma dahi yapamayacaklar Ehlibeyt szcn birileri kullanmaya baladlar bunun adna da Ehlibeyt Vakf dediler. Yaplan almalar zellikle Anadolu Alevilii adna tamamen farkl ve niin,kimler adna yapld da belli deil. Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi,tamamen farkl bir almann ierisine girmi. Aleviler ve Alevilik adna almalar yapmaktadrlar ama bu almalar ve hazrlanan metinler ksa sre sonra karmza delil olarak kartlacaktr. Btn bunlar dorudan Alevilie bir tuzak ve asimile politikasnn balangc olacaktr. Tpk gemite yaplanlar gibi. Kayseri Sarolan lesi Yerlikuyu Kyne bir Camii inaa etmiler ve bugn bo ve kullanlmamaktadr ama kapsnda Yerlikuyu Camii yazmaktadr. Bu camiye kimse namaz klmaya gitmemektedir nk bu kyn halk Anadolu Alevisidir. Bu kyde Cem trenleri yaplmaktadr ama Camide deil evde yaplmaktadr. Bu camiye,grevli Cami hocas dahi tayin edilmemektedir. Bo duran camii bir iki kuak sonra bu kyde Caminin olduunu,cami olduuna gre bu kydeki insanlarn namaz kldklarn dahi iddia edeceklerdir. Btn bunlar bilinmesine ramen caminin kaldrlmas yada baka amala kullanlmas iin bir giriimde dahi bulunamamaktadrlar. Gnmzde buna benzer olduka fazla sorunlar vardr. En ilginci olan sorunlar ise; Alevilerin Piri,Pir Hac Bektai Velinin Trbesini ziyaret dahi zora sokulmutur. Yirmi milyon kabul edilen Aleviler pirin huzuruna Devlete bedel deyerek gitmektedirler. Kapda devletin grevlendirdii memur sizi bekler, makbuz kesiliyor ve ieriye alyor,mesai saati bitiminde de kaplar kilitleniyor. Yzlerce km. yoldan gelenler ne yazk ki ziyareti gerekletirmeden geri dnmek zorunda kalmaktadrlar. eriye girseler dahi sormak istedikleri bir soruya cevap verebilecek bir yetkili bulmalar mmkn deildir. nk orada

245

grev yapanlar normal devlet memurlardr. Bu konuda eitim gren kimselere de rastlanamaz. * Bir dnemin Cumhurbakan zal, Azerbeycan ile ilgili bir soruya baknz nasl cevap vermiti. AZERLER DR.BZ SNNYZ. AZERBEYCANLILAR, ANADOLUDAK TRK HALKINDAN OK RAN AZERLERNE YAKINDIR. demitir. Bir Cumhurbakan biz snniyiz diyerek Alevileri yada dier inan sahiplerini veya dier mezhepleri ve dinleri hie sayarak mezhepilik yapmtr. Dnemin Salk Bakan Osman Durmuun Diyarbakr Emniyet Mdrlne yaplan saldrda kaybettii yaknnn cenaze treninde Alevileri hedef gsteren bir konumas var. Ey Alevi kardeler,sizleri seviyoruz ama sizin adnza terr eylemlerinde bulunan u terr rgtleri de olmasa....diyerek anlamsz ve kkrtc bir aklamada bulunmutur. Osman Durmudan sormak gerekir bu lkede ne zaman nerede kim Aleviler adna terr estirmitir? Yada nasl bir belge var elinizde de bu belgelere gre konuuyorsunuz yoksa dokunulmazlk zrhnn arkasnda bir frsatm deerlendiriyorsunuz? Diyanet leri Bakanl 1-2 ubat 2001 tarihlerinde yapt l Mftleri toplantsnda bir Alevi raporu datt. Baknz bu raporda neler deniyor. AlevilikBektailik,Hanefi mezhebine bal bir Tarikattr. Trbe ve Tekkelerin yan banda ve Alevi Kylerinde bulunan tarihi camiler,Alevilerin dini kurumlar hakknda ret ve inkar edilemez belgelerdir. Aleviler, ibadetlerini Hanefi mezhebine gre yapmaktadrlar. Cemevleri ayr bir din mabedi gibi gsterilmek isteniyor. Hazrlanan bu raporun hi bir gerekle ilgisi ve alakas yoktur. Tamamen uydurma bir rapordur. Bu raporu hazrlayanlar

246

acaba hangi Alevi vatanda ile veya Alevi Kltrn yaatmaya alan Dernek yada Vakflar ile grerek hazrladlar? Bunlarn tamam birer samalktr ama Alevi kylerine yaplan Camilerin 12 Eyll dnemine ait eserler olduu,bunun resmen Asimilasyon politikas olduunu bilmeyen kimseler yoktur. Trbe ve Tekkelerin yanlarndaki Camilerin, Bektai Tekkelerine Nakibendi eyhlerinin atanp bu eyhler tarafndan zoraki yapldna tarih ve belgeler ahittir. Hac Bektai Veli Trbesinin yannda bulunan Cami 1827 ylnda Tekke ve Dergahlarn kapatlmasndan sonra Dergahta II.Mahmut tarafndan grevlendirilen Mehmet Sait Efendi tarafndan kendisi iin yaptrlmt. Gnmzde Alevilerin sorunu ciddi tartma konusu oldu ama Babakan R.Tayyip Erdoan ve ekibi Aleviliiyok etme adna yapmad kalmad. Baz szde Alevileri kendi saflarna ekerek bir eyler yapmaya alt ama olmad. Son olarak 9 Kasm 2008 da Alevilerin Ankarada yaptklar Byk Miting Babakann geri adm atmasna neden oldu ama u geri admlar hibir zaman inandrc olmad,olmayacakta. Alevi rgtlerinin st ats olan Alevi Bektai Federasyonu (ABF) ve bileenlerinin en ok zerinde durduklar konular. Ayrmcla son verilsin. Cemevleri yasal statye kavusun. Zorunlu Din Dersleri Kaldrlsn. Diyanet leri Bakanl kaldrlsn Asimilasyona son verilsin. Alevi kylerine cami yaptrlmas durdurulsun. Madmak Mze olsun. Hac Bektav Veli Dergah mze olmaktan kartlsn.

247

ALEV-BEKTALER HAKKINDA FETVALAR 8 ubat 1576 Rum Beylerbeyine hkm: Baz kimselerde Rafzi kitaplar bulunup,hatta bunlardan bazs da kendisinde emanet olduunu bildirmekle kendisinde olan ve sairlerde bulunan kitaplar ve sahiplerini stanbula gndermesi hk. da (Babakanlk Arivi Mhimme Defteri. Yl 957) 24 Ekim 1576 Rum Beylerbeyine ve Artkabad Kadsna Hkm, Hamza Halife denen kimsenin Rafzi olduu hakknda ihbarat vaki olup tekrar Snni olduu bildirilmektedir. Tefti

248

edilip Rafzi (olduu) sabit olursa er ile ceza verilmesi hk. da (ayn kaynak) 2 ubat 1577 Rum Beylerbeyine Hkm, Kangall ve Alipnar ahalisinin ekserisi rana meyl ve muhabbet zre olduu bildirilmekte bu gibileri tahkik edip tahakkuk ettikte baka bir bahane ile katlonulmalar hk. da (ayn kaynak/c.29,s. 210) 22 Kasm 1577 Bozok Beyi erkez Beye Hkm, Kzlbalkla mttehem olan kimselerin defterleri sureti gnderildii ve er ile tefti olunup sabit olursa idam edilmeleri,er ile sabit olmayp lakin mttehem olduklarna kanaat gelirse Kbrsa srlmeleri hk.da (Anadolu Alevilii ve Pir Sultan Abdal,Irene Melikoff) brahim Aslanolu,bu hkmlerde ilgi eken emirlerin olduunu sylyor ve bu kararlar yle sralyor. 1)Alevilikle ilgili kitap bulundurmak ve okumak ar bir sutur. 2) Bir kiinin Alevi olmas idamn gerektirir. 3)Alevi olup da Snnilie dnse bile szne inanlmyor. 4) Soruturma sonunda Alevi olmadn kantlarsa bile yakasn kurtaramyor. Bu gibiler Kbrsa sryor. 5) damlarn Alevilik suundan dolay yapld gizleniyor ve ona baka bir su yaktrn deniyor. Kzlbalarn katli iin Yavuzun eyhlislam Mft Hamzann Fetvas ; Mslmanlar ! Bilin ve renin ki u Kzlba toplumunun bakanlar Erdebil-olu h smaildir. Peygamberimiz

249

aleyyisselmn eriatn ve snnetini ve slam dinini ve din bilgisini ve Kuran kmsedikleri ve de Allah Taalann haram kld gnahlara helaldir dedikleri ve Kuran ve Mushaflar ve eriat kitaplarn hor grp atete yaktklar ve de bilgilerine ve dindarlara ihanet edip ldrp mescitleri yaktklar ve de pis bakanlarn Tanr sayp secde ettikleri. Ve de Hazret-i Ebu Bekire ve Hazret-i mere svp halifeliklerini inkar edip svdkleri ve de peygamberlerimizin eriatn ve slam yok etmeye kastettikleri bu anlan ve de bunlarn eriat e kar sz ve davranlar bu fakire ve dier slam alimlerine gre tevtrle bilinip aka belli olduundan biz dahi eriat n hkm ve kitaplarmzn nakli ile FETV VERDK ki ad geen toplum-Kzlbalar-Kfir ve dinsizler ve de her kimse ki onlara uyup o sapk dinlerine rz ve yardmc olurlarsa onlar da kfir ve dinsizlerdir. BUNLARI LDRP,TOPLUMLARINI darmadan etmek tm Mslmanlara vacip ve farzdr. Mslmanlardan len said ve ehit olup cennete gider ve onlardan len aalk cehennemin dibindedir,bunlarn hali kafirlerin halinden daha fena ve irkindir,zira bunlarn kestikleri ve avladklar ister doanla ister ok ile ve gerekse av kpei ile olsun murdardr ve Nikahlar gerekse kendilerinden ve gerekse bakalarndan alsnlar batldr ve de bunlara kimseden miras yemek yoktur (bir bucak halk bunlardan olsa da). Allah yardmcs olsun Osmanlu Pdiahna,gerekir ki bunlarn (Kzlbalarn) ileri gelenlerini ldrp mallarn ve kadnlarn ve ocuklarn slam gazilerine taksim ede ve bunlar ele geirince tvbelerine ve pimanlklarna inanmayp ldrlmeli ve de bir kimse ki bu vilayette olup onlardan olduu bilinirse ya da onlara giderken yakalanrsa ldrlmeli ve tm bu toplum hem dinsizdir ve hem bozguncudur,iki ynden katledilmeleri vciptir. Ey Allahm dine yardm edene sen de yardm et ve Mslmanlar hor greni sen de hor gr,(bu fetvay veren) Saru Gzer adyla

250

mehur el-Mft Hamza(Bkz.Yavuz Sultan Selimin ran Seferi, .. Ed. Fak. Tarih Dergisi, say:22,s.17,1968) Mehur Mft Hamza sadece bu sahte ve acmasz fetva ile kalmyor,nsanln kabul edemeyecei daha bir ok fetva veriyor.

Kzlbalarn katli iin Yavuzun eyhulislam Ebussuud Efendinin fetvas : Kzlba toplumunun eriata katli (ldrlmesi) helal olup,ldrlen gazi ve Kzlbalar elinde lenler ehit olurlar m ? Olur. En byk sava ve ulu ehitliktir. Padiah buyruu ile Kzlba tayfas vurulup, k ve by esir olanlardan kimisi Ermeni olduklarndan,bu durumda kurtulurlar m ? Olurlar. Ermeniler Kzlbalar askeri ile slam askeri zerine gelip savamadka,eriata gre esir olmak yoktur. Mrtedde dr-l-harbe lhika olmadan alp esir etmek caiz olduuna mam- zamdan gelen rivayete gre, Kzlba avratlarn esir edince slam askerlerine g ve kuvvet,din dmanlarna sonunda zaaf ve aalk gelse,o rivayete uymak eriata ciz olurmu? Cizdir. Byk sahabelerden Muaviye ye lnet eden kiiye eriata ne yaplr ? Azarlamak,dayak ve hapis gerekir. (E.Dzda;Ebussuud Efendi Fetvs.s.126) Vezir bn Kemal olarak bilinen (efendinin)eyhul slamn fetvas ;

251

(Yavuz Sultan Selimin Veziri eyhlislam bni Kemalin aldran Sava srasnda istei zere hazrlanm fetvadr.)

Bu yerde ad zikri dolaan,btn zamanlarnda tanndndan dolay varlnn aklanmasna gerek duymayan,Rahman ve Rahim olan Allahn adyla;ah smailin din gcne (Kyamet)kadar lanetlenmi guruplarnn ve tebalarnn yenik zelil askerlerinin kfr hususunda Hamd Kerim,Kuvvetli byk yce olan Allah iindir. vg doru yola rehberlik eden Hz. Muhammedi ve doru dinde ona uyanlar iann(ah smail ve tebaasnn)kendi imanlarndan baka doru yola gtren imam,imamln ilk drt halifenin halifeliini inkar ettikleri,mam Ebu Bekirle,mam merle, mam Osmana (yce Allah hepsinden raz olsun) aka kfr ettikleri Snni memleketlerinden bir ok yere hakim olduklar,oralarda bo mezheplerini ortaya koyduklar,haberleri ard ardna geldi,Mslman lkelerde bu durumun etkileri oald. eriat ve ona uyanlar kmsyorlar,bu eriatla itihat edenlere, kendi mezheplerinin tersine mctehtlerinin mezheplerinde zorluklar olduunu ileri srerek (eriata tabi olanlara) svyorlar. Tarikatlarnn liderlerine de ah smail adn verdiler. Onlar ah smail tarikatnn metodunun son derece kolay olduunu ileri sryorlar. ah smailin helal dr dediini helal, haramdr dediini haram sayyorlar. ah arab helal klsa,arap helal oluyor. zetle,kfrlerinen eitleri,dinden dnmeleri kfrlerinde phe etmiyoruz. Srekli gelen haberlerle bize ulamtr. lkeleri Darul-Harbtr. Erkeklerinin ve kadnlarnn nikah geersizdir. Onlarn ocuklarnn her biri zina ocuudur. Onlardan birinin kestii hayvan(l) mundar olur,her kim bir zorunluluk olmadan onlara zg krmz apkay giyerse,kfrn korkusu ona hakim olur. Bu da aka kfr ve inkar alametlerindendir.

252

Bunlarn hkmlerine gelince,bunlar dinden dnmlerin muamelelerini grrler. yle ki yenilseler bile,oralar dar ehirlerinde ol harb olmaya devam eder. Mslmanlara mallar,kadnlar ve ocuklar helal olur. Adamlarna gelince,onlar Mslman olmadka ldrlmeleri zorunludur. Mslman olduklarnda, zndklklarnn tersine,dier Mslmanlar gibi hr olurlar. nsanlardan birisi (Dars-Selm)(eriatn hkm srd) terk etse bile,onlarn dinini sese,onun da kesinlikle katli vaciptir.
(Kaynak: Mecma-i Ksm,No;621,Yk,31-31b.) Resal,Sleymaniye Ktp.Pertev Paa

Bunlar ve bunlara benzer fetvalar veren satlm szde din adamlar ilerini yrtrken dier taraftan bu fetvalara dayanarak dnemin Padiahlar da balyorlar Ferman yazmaya,hem de yle fermanlar ki hi bir yneticinin deil en zalim insann dahi kabullenmeyecei emir ve fermanlardr. Dnnz ayn devletin mensuplar olacaklar,ayn topraklar birlikte paylaacaklar ama onlar gibi dnp,onlar gibi inanmadklar iin (aslnda onlar da ayn dinin mensuplar) haklarnda idam kararlar verilecek,bu yetmiyormu gibi ocuklar ve kadnlar da helal kabul edilecektir.

16.YZYILDA RFIZLK,ALEVLK, BEKTALGE AT FERMANLAR VE HAZNE- EVRAKLARDAN SEMELER Seyitgazi Iklarnn Yola Getirilmesine Dair : Eskiehir kadsna hkm ki ; u sralarda mektup gnderip,yce hkm gelip,kutlu anlamndan kavranld gibi,Eskiehir ile Seyitgazi ilelerinde yaayan Seyitgazi klarnn (Kzlbalarnn) bazlarnn fesat ehli olup, bylelerini yakalayp gvenilir adamlara teslim edip,

253

Ktahya kalesinde hapsedesin ve sebeplerini deftere yazp arz edesin diye ferman (emir) olunmu idi. Yce emir gereince denetlendikte, Eskiehir kadlnda iki nefer k bulunup,biri yirmi yldr ve biri onbe yldr Ehl-i Snnet Vel-cemaat(Snni) yoluna girip ve ikisi de evlenip oluk ocuklar olup kendi hallerinde olduklarndan baka hi bir vechile gemi thmetleri (sular) da olmayp,iyiliklerine o ilenin halk ehdet eylediklerini bildirmisin. mdi, buyurdum ki : nceki emir ile amel edip (ilem yapp),yle fesatlara ruhsat (izin) vermeyin. 23 Ramazan,H.966 (M.1558)
(Bu gn snnilii kabul bile etse,mademki gemii Kzlbatr,aff mmkn deildir diyerek yaam hakk tannmamaktadr.)

Bayramlarda k taifesinin ks ve nakkare alarak ehirlerde gezmemelerine dair. Edirne kadsna hkm ki : u gnlerde,kutlu saltanat gnlerinde Hz.Muhammedin eratlern icra ve Onun getirdii hkmlere balanmak tek emelim olmakla,ok geni topraklara sahip Osmanl lkemde valiler ve hakimleri tayin etmekten daha erefli amacm yce eriata aykr olan kt davran ve hareketleri yasaklamak ve defetmektir. O halde,bundan nce lkemde kut-lanan bayramlarda baz kimseler eriata aykr olan elence ve oyunlara megul olup,bu yzden bir ok uygunsuz ilere ve gnah ilendiinden,bu bayramlarda eriata aykr i ilemeyenler diye emir verilip,o eit aalk iler yasak edilip ve defedilip uyarlm ve teker teker resmi yazlar yazlmt. Halen,kadlk grevi yaptn yerde,nceki bayramlarda baz fsklar(gnahkarlar) erefli eriata aykr ve emre kar,nceki slup zre davul ve nakkare ve zurna alp,birok elence ve yasak davranlar yaplp,bundan baka,ortadan kaldrlm bidatlerden Aure gnlerinde IK taifesi dahi sancaklar kaldrp davul ve nakkare ve def ve dmbelek ile aka

254

ehirde gezip,Mslmanlarn hakimlerine bu tr eriata aykr hareketlerin yasaklanmas gerekir iken,izin verilip, yasaklanmad, iitildiin-den,imdi,bunun gibi kt eylemler,bundan nce yasaklanp defedilmi iken,bu kez ruhsat verilip, yasaklamamaa sebep nedir bilinmesi ve bundan sonra yasaklanmak gerektiinden, buyurdum ki : erefli hkmm elinizi buldukta,bundan sonra bayramlarda eriata aykr davranlar da bulunan kimselere davul ve nakka aldrp,elenceler ve yasaklanm davranlar yaptrmayp,yapanlar yakalayp ve Aure gnlerindede ve dier zamanlarda IIK(Kzlba) taifesinin bu eit davranla ehirde gezdirmeyip yasaklayarak,bu yasaa uymayanlar, erefli eriatn gerei ile cezalandrp,bu yce emrimin suretini orada mahfuz sicile kaydedip,bugn ve bugnden sonra yce buyruuma aykr ve erefli eriata kar gelen kimselere gz atrmayasn. 19Zilkade 966(M.1558). Belge : Varna lesinde Sar Saltuk zviyesinde k Taifesinden Mehmetin eriata aykr szler zerine,k taifesinin aratrlmasna dair : Varna kadsna hkm ki : Balk kasabas naibinin imzasyla yce huzuruma sicil sureti sunulup,hkmn altnda bulunan Kaligra (Kalliakra) adl kalede bulunan Sar Saltk zaviyesinde IIK taifesinden Mehmet adl kimse erefli eriata ve slam dinine aykr baz szler ettiini bildirmi. mdi,bundan nce tarafmdan gzetilen memleketlere (Osmanl memleketine) yce fermanm gnderilip,buna benzer zaviyelerde erefli eriata aykr bidat ehli (sapk) IIK taifesini brakmayasn diye buyurmutu. Buna gre,buyurdum ki : Emrim gelip ulanca,bu konuya mukayyed olup gresin; ad geen In,sunulduu zre eriata aykr szler syledii doru mudur? Ne eit kimsedir? Ondan baka ad geen zaviyede bulunanlar bidat ehli (sapk) IIK taifesi midir?

255

Yoksa,Ehl-i Snnet Vel-Cemaat (Snni) olarak,kendi hallerinde midir? Nicedir,yazlp bildiresin. 12 Muharrem 967(M.1559)

Belge : Olanlar eyhinin Mridlerinden birinin Halk doru yoldan (Dinden) saptrdna dair : skdar kadsna hkm ki: imdiki zamanda Olan eyhin babasnn mridlerinden bir kimse,eyh adna ad geen kasabann etrafnda olan kyleri gezip,nice kimseleri dinden (doru yoldan) karp,eriata aykr i iledikleri duyulduundan,ad geenleri ve yanlarnda birlikte olan mridlerini yakalayp balayarak yce katma gnderilmesini emredip buyurdum ki: Bali avu oraya gelince,ad geen eyhi ve yannda beraber olan kimseleri ele geirip,ad geene (avua) teslim edip,bal olarak saadetli huzuruma gnderesin. 27Cemziyel-hir 967(M.1559)(Bali avua verildi.) Belge : Varnada Sar Saltuk Dergahndaki Iklarn Aratrlmasna Dair : Varna Kadsna Hkm ki : ...ve zeamet sahibi,mallar yneten Mehmete hkm ki ; imdiki zamanda ynetimin altnda olan tekkelerde baz bidat ehli (Sapk)IIKLAR cemiyet zre olup,sapklk ile fesat ve ktlkten uzak olmadklar duyuldu. mdi,bundan nce buyruum altndaki (korunmu) memleketlerimde(Osmanl lkesinde) Ehl-i Snnet ve Cemaat (Snni)yolu zre olmayp, bidat ve sapklk zre olan klarn yasaklanmas iin erefli hkmlerin gnderilmiti. mdi,o yce emrim olduu gibi mukarrer (geerli)dir. Buyurdum ki ; Emrim elinize vardnda,bu hususa dikkat ve ihtimamla mukayyed olup, ad geen lede bu eit tekkelerde Ehl-i Snnet ve Cemaat

256

mezhebi zre olmayp,bidat ve dalalet ve eriata aykr durumda olan Iklar yasaklayp defeyleyesiniz. eriata kar olan kimselere frsat vermeyesiniz. Yasaa uymayanlar,ismi ve resmi ile yazp arzedesiniz. Sonra,onlar hakkna yce buyruum ne ekilde gelirse,gerei ile amel edesiniz. Amma bu bahane ile,kendi halinde dzelme gstermi olan kimselere,eriatn ngrd yargnn dnda karma ve saldrda bulunmaktan ve kimseden bu bahane ile ahz- celb olmaktan ok saknarak,tamamen hak zere olasnz. 10 Safer 967 (M.1559)(Zam Mehmedin adam Mustafaya verildi). (Osmanllar,Snni olmayan ve kendileri gibi inanp dnmeyen Alevi toplumunu dinsiz ve sapk olarak gstermektedirler. Snnilik,eriat vlerek gklere kartlrken,Alevilik yeriliyor.) Belge : Varnada Akyazl Baba Tekkesindeki Dervilerin Teftiine Dair: Varna Kadsna hkm ki : u gnlerde zaim Mehmet Efendi ile mektup gnderip,Varna lesine bal Sebak mevkiinde bulunan Iklarn(Kzlbalarn) durumlar,erefli emir gereince denetlendikte,ad geen tekkeye yakn olan kylerin halkndan nice Mslmanlar bu tekkeye u beyleri hizmet iin birok kullar gnderip,ad geen kullar tekkenin etrafnda zm balar yetitirip ve zm skp,arap yapp,her trl fenal yaptklarndan baka,ad geen tekkede Ehl-i Snnet ve Cemaat inanc zre olan derviler dahi yukarda anlatld biimde arap verip,zellikle ilerinden Mevvec Ali adl IIK,haramzade olup, her zaman fesad ileyip fesatlardan olduundan,tedip olunup (cezalandrlp) bir ka gnden sonra Pervane ve bir ka IIK Tekkenin iini kul taifesi yapmaldr diyerek yabanc kullar ile anlap,bu tekke halknn arasna velvele brakp,tamamen fesada

257

sebep olmutur diye arzolunduu sebeple,buyurdum ki:Ad geenleri gvenilir adamlara teslim edip,yce katma gnderesiniz.Rebilevvel 967 (M.1559)(Ad geen Mehmet Hasekiye verildi) Belge : Emir olmad halde Bana Yeil Saran Alinin Bandan yeilinin kartlmasna dair : Kayseri beyine ve Kadsna hkm ki: Kayserinin iinde oturan Ali adl kii,emir adna bana yeil alamet takp,Mslmanlara kar haddini ap,gerek EMR olmayp,bandan yeili alndn Nakb-l-Eraf bildirdiinden, buyurdum ki : erefli hkmm varnca,ad geenin bandan yeilini giderip,bundan sonra bana yeil alamet taktrmayp,yasaklayasn. Aldr etmezse,tedip eyleyesin. Bunu byle bilesin. 3. Safer 973 (M.1565). Belge : Ahyoludaki Ik Tifesinin Takip edilmelerine dir : Ahyolu kadsna hkm ki : Mektup gnderip,Ahyolu ilesinde Hatun ili bucanda dalalet zre IIK taifesi toplanp, Baheli adndaki bakanlar Tur adl IIK iin peygamberdir diye inandndan baka Ehl-i Snnet ve Cemaatden ibadet zre Mslmanlara Bo yere a gezersiniz ve banz yere korsunuz. Deyip de Ferz kitaplarna Saman ve kepekten ibarettir. Saman hayvan soyu ve kpei kpek yer. O kitaplar okuyan da hayvan ve kpektir diye ekitirip sverek,Mslman mezarlklarna Yezitlerin kabirleridir deyip,kendi lleri iin ayr mezarlk yapp, bu ve benzeri tam bir kafirlikle zihinleri bo,okumam toplumu dinden saptrmak zere olup,ad geen bucak halknn ou bunlara uyup,haksz yere adam ldrmeye ve mallarn

258

almaya alp,kendi halinde zayflk zinciri zere olup onlarn errinden rahatlar olmayp,gizli ve ak olarak aratrldkta, davann anlatld gibi olduundan, hakly korumak gayreti coup,ad geen Baheli ve mridlerinden Resul ve sa yakalanp, (Biz kafir idik, imdi Mslman olduk)diye tvbe ettikleri iin,kefile verilip,ad geen Baheli mridlerinden ve baz hrszlarndan,hassa reislerden kereste almaa gelen Hsam Reis ile yakalanp gnderilmek zre iken kaybolup,te yaka Kzlbalarndan gelip bunlarn arasnda yerlemi bir kara sakall hak suretinde Boyac Ahmet adl kimsenin ldrlmesi iin toplanm dururlar. O azgnlk ve sapknlk zre olanlar tahamml edemeyip,yce katma yneldiklerini arz eylemisin. mdi, o kaybolanlar dahi yakalanp,durumlar denetlenip, bildirilen hususlar sabit olursa, hapsolunmalarn emredip buyurdum ki Buyruk vardkta,bizzat mukayyed olup ad geenleri ve kaanlar ne olursa olsun yataklarna ve duraklarna ve tamamen yasa ile bulundurmas lazm olanlara buldurup,getirip,durumlarn hak zre denetleyip gresin. Arzettiin gibi,byle ahvalleri sabit olanlar skca hapsedip,sicil suretlerini yce katma gnderesin. Sonra emrim ne ekilde gelirse,gerei ile amel oluna. 15 Safer 975(M.1567)(Laz brahim avua verildi). Ahyolu kads kendisine gre hakl bir dava oluturmu. Kzlbalar sulu gstermek,onlarn sylemediklerini sylemiler gibi tutanaklar tutarak sulamaktadr. Belge : Beypazarnda Softalarn syanna ve Kfr eden bir Yrn atete yaklmasna dair : Ad geene (Bursa beyine) hkm ki : Mektup gnderip,erefli hkmn gelip, Kastamonu sancanda baz softa taifesi bozgunculuktan uzak durmuyorlarm. Gresin, defeyleyesin diye ferman

259

olunduundan,erefli emir gereince Beypazar ve Ankara semtlerine gidilip, incelendikte,zikrolunan taifeden on be nefer softa toplanp,fesada girimek zere iken, Kangr beyi zerlerine varp haklarndan gelinmekle,olancas dahi dalmakla,ad geen yere gidilmeyip Hudaverdigah sancana ait olan mevzide bazlarnn ekyalkla tannmasyla iki nefer softa yakalanp,birinin hakkndan gelinip ve bir nefer dahi getirilip hapsolunup ve bazs da teki sancaklara dalp ve Beypazar ilesinde Yrk taifesinden Er Gib adl kimse Sultan Bayezidli olup Konya savandan sonra gelip Beypazarna bal geit iinde bo mevzide yer etmitir. Haramilik eder,fesadnn sonu yoktur diye Mslmanlar haber verip, yakalanp,durumu aratrldkta, yaramazdr dediklerinden,oradadr ve hem kendisinden kfr szleri kmtr. Ele gemeyip, hakknda eriatn gerei yerine getirilmemitir. ldrlmesine dair erefli fetva vardr diye, erefli fetva ve gemite olan sicili getirip ve yzletirmekle, doru szl olan Mslmanlarn ounluu yaramazlna ehadet edip haber verdikleri tescil olunup sicil suretleri ve hakknda verilen erefli fetva yce katma arz olunup kendisi baz sulularla Bursa zindannda mahpustur diye bildirmisin. mdi,ad geenin atete yaklmasn emredip buyurdum ki: Buyruum geldikte,ad geeni atete yakp,emrimin yerine geldiini yazp bildiresin.
13 Rebil-evvel 975 (M.1567)(Kazasker arz etmitir kethdas Kara avua verildi).

Belge : Denizlide Sar Baba Zaviyesindeki Iklara Dair : Anadolu Beylerbeyine ve Denizli Kadsna : Bu gnlerde yce katma dileke sunup,Denizli lesinde Sar Baba zaviyesinde toplanm olan Iklar (Kzlbalar) bidat

260

ve delalet ehlinin gidii zre olup, gece ve gndz saz ve sz ile fisk-u fcur (ktlk)edip,mer ve Osman ad ile gidenlere, irkin adlardr deyip,adlarn deitirmeyince, ziyarete izin vermezler. Ve ziyarete giden kimselere, nce darda secde ettirirler,ondan sonra ziyaret ettirirler. Ve kendileri hibir vakit namaz klmayp niin namaz klmazsn?diye sorulduunda, Bu Erene hizmet ettiimiz(Namaz olarak)yeterlidirderler. O diyarn ktleri ve ekyas ounlukla onlara mrid olup,Ehl-i Snnet olan cemaata ar dmanlk etmilerdir diye arz ve takdim olunup, durumlarn grmek gerektiinden, buyurdum ki: erefli buyruum geldikte,kendi tarafndan gizli ve ak olarak gvenilir adamlar gnderip,kyafet deitirip, ad geen o eit Iklarn davran ve durumlarn gizlice aratrp gresin. Kendilerine isnad olunan bidat ve dalaletin asl var mdr,nicedir? yle ki: Gerek durumlarn kald marifetiyle eriat yasas zre denetleyip,sabit olan maddeleri yazp bildiresin. yle ki: Bu eit sapkn (yoldan ve dinden km) hapsedesin. 23 Rebl-ahir 975 (M.1567)(Kaptana gnderildi. Ulatrmak iin). Belge : Ahyoludaki Iklara dair : Ahyolu kadsna hkm ki : Bugnlerde baz IIKLAR ortaya kp, Mslmanlar yoldan karp,halka zarar verdikleri arz olunmu,bunlarn denetlenmesi iin,bundan nce Saray avularndan brahim ile yce buyruum gnderilmi idi. O zamandan ele gemeyip,imdi ise geri gelip halk yoldan azdrmakta olduklar duyulduundan, buyurdum ki: Yce buyruumla,ad geen kii oraya geldii zaman,ad geenleri (IIKLARI) yakalayp, daha nce verilen emir gereince durumlarn gresin. 7 c.975 (M.1567)(Krk Sinan olu Hasan avua verildi). Belge : Amasyada Sleyman Fakihin Yok edilmesine dir:

261

Amasya Beyine buyruumdur ki ; Halen Budak-z ilesinde Sleyman Fakih adyla bilinen kimse,yukar tarafn (Kzlba) halifelerinden olup,helife ad verilen baz dinsiz ve fesatlarla ittifak ve Cemiyet zre olup,halk kt yola gtrmekten baka bir ey yapmadklar anlalnca,buyurdum ki: Buyruum eline getiinde,ad geen Sleyman, kendisine uyan dier dinsiz ve fesatlarla,gizlice aratrp ve de ad geen kii gerekten yukar tarafn halifelerinden olup, kafirlik zre olup, yasad davranlarda bulunduklar doru ise, toprak kads marifeti ile, ad geenleri gzelce ele geirip ve de hi kimseye duyurmadan el altndan Kzlrmaka gtrp bodurasn. Ya da baka bir biimde ve uygun grld ekilde Hrszlk ve haramilik eyledilerdiye iddia (ftira) eyleyip,haklarndan gelesin. 22 Rebi-l-Evvel 976 (M. 1568) (Mehmet ava verildi).

OSMANLI DNEMNDE YAPILAN KIYIMLAR ve CEZALAR 1509- ahkulu Ayaklanmas 1512-Nur Ali Halife Ayaklanmas 1517-Bozoklu Celal 1518-Bolu Kads Hsam,ah smaile destek verdii gerekesi ile sorgulanr ve 1518 tarihinde idam edilmektedir. 1519-ah Veli Olay, 1525-Baba Znnun ayaklanmas, Bu ayaklanma Alevi Trkmen kkenli ve yoksul kyllerin hareketi idi. Kyllerden alnan vergiler gerek gelirleri grlmeden, aratrlmadan yazlr ve tahsildarlar araclyla tahsil edilirdi. Yazlan vergiyi ikiyz ake yksek bulan bir kylnn itiraz zerine tahsildarlar ve

262

zaptiyeler tarafndan byklar ve sakal kesiliyor. O dnemde dahi Aleviler iin son derece nem tayan byk,kesilince ortalk karm ve bu hareket ayaklanmaya dnm. ok byk destek bulan bu hareket Baba Znnun ordusu haline gelmi ve bir ok defa da Osmanl ordularn bozguna uratm,sonunda Baba znnunun lm ile yenilgi balad ve Diyarbakr Beylerbeyi Hsrev Paa tarafndan tm ordu kltan geirilmitir. 1525-Skln Koca hareketi,Baba Znnn ile birletirilerek anlatlsa da tamamen farkl gelien bu hareketin amac biribirlerinden farkl deildi. 1526-Atmaca Ayaklanmalar, 1526-Domuzolu Ayaklanmas Adana ve Yenice blgesinde balaynca byk destek bularak geniledi. Hareketin bastrlmas grevi verilen Adana Valisi Ramazanolu Piri Bey olayn zerine ok ciddi tedbirlerle giderek ayn yl bastrd ve harekete destek veren Kyl ve Alevi kesiminden byk zayiat verildi. 1526-Kalender elebi Ayaklanmas; Hac Bektai Veli soyundan olduu kabul edilen ve baz kaynaklara gre Balm Sultann kardei olan Kalender elebi 1476-1528 yllar arasnda yaad tahmin edilmektedir. Kyl ve ifti kesimiyle yoksul Trkmen halknn desteini alan elebiye Devlet basks altnda ezim ezim ezilen Alevi halkna snni kesimden de kmsenmeyecek derecede halk destek vermekteydi. .......... 1526-Veli Halife, 1526-Yenicebey hareketi, 1529-nciryemez Ayaklanmalar ve Sisin (Kozan) kuatlmas, 1529-Seydi Bey, 1533-Bitlisli eref Han Ayaklanmas,buna Krt ayaklanmas olarak da baklabilir. 1533-Bozoklu Krt eref Ayaklanmas, 1558-rpanolu Ayaklanmas, Biga halknn destei ile gelien olaylar 1558-Karasi Ayaklanmas,

263

1559-Varna Sarsaltuk Zaviyesindeki basklara kar yaplan ayaklanmalar. 1567-Ahyolu Iklarnn Kzlba evre oluturduklar, sevmediklerine Yezit dedikleri savyla merkeze istenmeleri, Denizli Sar Baba zaviyesindeki Iklarn saz ve szle fisku fcur ettikleri, namaz klmadklar, mer ve Osman sevmedikleri iin tutuklanmalar. 1569 Ankarada eyh Hsam ve halifeleri Mlhid olduklar gerekesiyle mallarna el kondu. 1568 Amasyada Sleyman Fakihin haramilik eyledi gerekesiyle haklarndan gelinmesi istendi. 1568 Kastamonuda Ekmekiolu Alevi olduu iin cezalandrld. Amasya,Sivas,Tokat ve orum dolaylarndaki Melahidenin (Alevi hareketinin) kontrol altna alnmas. 1568 Bozokta Cuma namazna gitmedikleri iin Alevi ileri gelenlerinden Bozdoan Sipahisi Hseyin, Yol Kulu, Kaya bken,Yer Kulu Yakup,Hzr ah cezalandrldlar. 1570 Merzifon ve Amasyada Vahap Dede,Mehmet ve Veli,Kzlba olduklar,liderlik yaptklar Cem-Cemaat yaptklar iin cezalandrldlar. 1571 Takpr de mehur Yce lyas dergah byk ilgi gryor ve yre halk buraya akn ediyorlard,Saz alp, Mum sndryorlar ve Biri birlerinin avratlaryla iliki kuruyorlar gerekesiyle Krca Kaya,Kzlca Viran ve Hac Ylk kylerinin bykleri cezalandrld. 1572 Niksar blgesinde Kk Tekke eyhi Baba Erdivan, Ali, rak ve bir ok yandalar Krek Mahkumu oldular. 1572 Seydi Gazi Trbesindeki trenler ve ibadetler yasakland. 1572 Filibe yresindeki Alevi liderleri tutukland. Burgaz da Hamza ve yaknlar tutukland. 1576 Nevrekopta Kk Mehmet adl kii din ve Peygamber hakknda yalan,yanl konutuu iin ldrld.

264

1576 Fakih Velinin kitaplar Kara Yakup adl casus olarak kullanlan ahsn bildirdii gerekeler dorultusunda orumda nispet olsun diye yaklmas. 1577 Elbistann tannm Alevi nderlerinden ve hi bir suu olmamasna ramen sadece Alevi olduu iin ldrlmesi emrinin infaz. 1578 Malatyada yalanc Mehmet adl birinin dzmece ifadesi dorultusunda Adaklu,Bezki,akalu, Eirbkl, Ekanlu,zlu,Kalaklu,Karasaz,Kmrl,Mihriman,Rivan, Solaklu,eyh Hsenli, Soydanl airet liderlerini ah smaile yaknlk duyduklar gerekesiyle sorgulanmalar ve cezalandrlmalar. 1579, Zile ve Artova kylerinde Aleviliin daha da yaygnlat, Arap Kynde ki Emir Ali ve yandalarnn Cemlerde para toplayarak rana para gndermeleri gerekesiyle ceza grmeleri. (Rivayetler 1500 sikenin rana gnderilmesini gereke gstermektedir) 1580- ahgeldi, 1602-Nadajl Sar Abdurrahmann idam, 1613-Sivasta Smavnal Ayaklanmalar, 1628-eyh Ahmet, Sakarya eydi, 1688-Bektai Ocaklarnda susuzlarn idam,bunu Yenieri aas Koca Mahmut Aann yanl ve yalan bilgileri dorultusunda susuz gnahsz insanlarn idamlarna tahamml edemeyen halkn hareketi, 1826 Ocak ay ierisinde Yenieri Ocann kaldrlmas kararnn alnmas ve yakp ykmalarn birlikte gelmesi, Akatl Kel Mehmet, Canbolatolu, Celali Ayaklanmas Cennetolu, Deli Hasan Gmolu, Kalender olu Karayazc,

265

Pir Sultan ah smail, ehzade Murat, eyh Bedrettin, Btn bu ayaklanmalar Dnemler olarak ele alacak olur isek ; II. Bayezit Dnemi,II. Selim Dnemi,Murat Dnemi,Murat Dnemi,Kanuni Sultan Sleyman Dnemi, Yavuz Sultan Selim Dnemi, ALEV-BEKTALERDE OKUNAN DUALAR Selamname Allahmme salli lseyyidina Muhammed Mustafa.. Allahmme salli l seyyidina Aliyyel Murteza.. Allahmme salli l seyyidina Hasanl Mcteba Allahmme salli l seyyidina Hseyn-i Kerbela.. Allahmme salli l seyyidina Zeynel Ab Allahmme salli l seyyidine Muhammed Bakr.. Allahmma salli l seyyidina Cafer-i Sadk rehnma Allahmme salli l seyyidina Musa-i Kazm.. Allahmme salli l seyyidinaAli Sultan Rza Allahmme salli l seyyidina Aliyl Naki Allahmme salli l seyyidine Muhammed Taki Allahmme salli l seyyidina Hasan Askeri.. Allahmme salli l seyyidina Muhammed Mehdi.. * ehadet Le lahe llallah,Muhammeden resulullah. Aliyun Velulullah,Veluyun Alilullah,Mridul kamillullah. La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar.

266

* Uykuya Yatarken Bismi ah... Allah ... Allah Yattm Allah kaldr beni... Rahmetine daldr beni... Eer vadem yetti ise,iman ile gnder beni... Yattm sama,dndm soluma,sndm sphanma... Mridime,rehberime,Pirime,dinime,imanma... Kalkarsam Allah, kalkmazsam ament billah... Destur,Allah eyvallah. ** Sabah Uykudan Uyannca : defa(Selmullah ve salavatullah y mam Hseyin * El,yz ykarken : Bism-i ah... Allah Allah Dest-i Kudret-ullah... Ceml-i Resl-ullah... Kemal-i Resl-ullah. Kerem-i ah-i Velyet Ali Keramet-i Hnkar Hac Bekta Veli, Bihrmet-i Balm Sultan, Allah eyvallah H dost... Elbise Giyinirken : Hnedan- Ahmede kl iktid Ba can terk edp eyle feda Cehd-edersen giydire t erenler Hrka-i fahr-i Muhammed Mustafa Allah eyvallah H dost... Sofraya Otururken : Bism-i ah... Evvel Allah diyelim... Kadim Allah diyelim Geldi Ali sofras... Y h diyelim...

267

ah versin biz yiyelim...Allah eyvallah h dost...

Sofradan Kalkarken : Bism-i ah... Allah Allah... Bu gitti ganisi gele... Hak Muhammed Ali berektn vere.. Yiyip,yedirenlere,piirip kotaranlara, nr-i iman ve ak-u evk ola... Gittii yerler gam ve gusse grmeye... Hizmet sahiplari,hizmetlerinden efaat bula... Lokma hakkna,Evliya keremine,cmertler cemine, gerek erenler demine Allah eyvallah h dost. *** TIRA OLURKEN Tra olduk bugn minnet hdaya Tevellamz Muhammed Mustafaya Teberra klmz biz hariciye Esir olduk Aliyyel Murtazaya Tra olduk bugn elhamdlillah Hdnn birliine krullah. *** YEN AY GRNNCE OKUNAN GLBENK Nasr min Allah ve fethn kabir ve beirl mminin ya Muhammed ya Ali,ya Hnkar Hac Bekta Veli. La feta illa la seyfe illa zlfikar. Bercemal zat pk l- aba rasalat. Allahmme salli ala seyyidina Muhammed ve Ali Al-i Muhammed.

268

CEM DAILMA GLBANG Oturan duran,kosuz gaybetsiz evine varan, hazran, gaiban, piran civanan,ler, beler, yediler, krklar kerem-i evliya. Allah eyvallah. Cmle gerekler demine h dost. * KURBAN DUASI Muhammed Alinin hrmeti iin bu dergahtan ayrma ey gani ah. Ferman celil,kurban halil,delili cebrail,tekbiri smail. Bismillahirahmanrrahim. Suphanellezi la ilahe illah ve Allahu ekber Allahu ekber Allahu ekber ve la havle ve la kuvvete illa billahil aliyyl azim. Eik Glbengi Bismiah... Allah..Allah Benim blbl,bugn glzara geldim. Halimi arzetmeye geldim. Koyarlarsa bizi ieri erenler kapda dmee, didara geldim. Ber cemal zat bl Ali-Aba ra salavat. H dost. *** Dedenin Telkini Ey talip; yalan syleme. Gybet etme. evhet-perest olma. Kibiri kin tutma. Kimseyi hacet etme. Grdn rt. Grmediini syleme. Elinle koymadn alma. Eliyin ermedii yere el uzatma. Szn gemedii yere sz syleme. bretle bak. Ke izzet,bye hizmet eyle. krarn saf eyle. Hakk znde bil. zn tarikatta sabit kadem eyle.

269

Mridin Muhammed,rehberin Alidir. Mezhebin mam Cafer Sadk. Gruhun Naci,Pirin Hnkar Hac Bektai Velidir.

NKAH DUASI Bismi ah,Allah Allah!.. Allah erenler bu birlemeyi ve nikah mbarek etsin, mrlerinize bereket,vcutlarnza salk,rzklarnza genilik versin. Nikah,mbarek olsun. Aranzda yaknlk ve sevgi daim olsun. Aranza fitne ve ayrlk girmesin. Her ikiniz arasndaki yaknlk Hz. Adem ile Havva, Hz. Ali ile Hz.Fatma-tz-Zehra gibi olsun. yi evlatlar ile sevinte ve mutlulukta olasnz. Soyumuz maher sabahna kadar devam etsin. Tanr sizlere uzun mr versin. Bu mecliste bulunan kardelerimizi iki cihanda aziz eylesin. Cenab- Bari milletimize hayrl,uurlu yllar, insanla faydal iler nasip eylesin,H. SNNET DUASI Bismi ah Allah,Allah!. Celil- cebbar,Mun-Settar,Hlk-ul-leyl-i v-en-nehr, Lye-zl-i Z--Celal... Birdir Tanr,erin erliine Hakkn birliine,kffarn krlne, gazaya giden gazilerin demine,ak ile evk ile diyelim bir Allah!.. Allah,Allah!.. Evveli Kuran,Tebrek-ellez nezzel-el Furkaan-e, Eli kan,klc kan sinesi uryan,cieri pryan, Kerbelda ehid olan mam Hseyin demine ak ile evk ile diyelim bir Allah(Allah Allah) Allah,Allah!. Evveli gaza,hari gaza,inyeti Hud, kasd-i ad, kuvvet-i Enbiy,himmet-i Evliya,Rasl- Kibriy Muhammed-il Mustafa ve Ali-yyel-Murteza demine ak ile evk ile diyelim bir Allah.Allah Allah! ler, beler, yediler, krklar glbang Muhammedi, nur-u nebi,keremi Ali,Pirimiz Hnkar Hac Bekta-i

270

Veli,srr Balm Sultan,erenler, veliler nebiler gerekler demine H dost,Allah Eyvallah. MUHARREM ORUCUNA NYET DUASI Bismi ah Allah Allah!. Erenler himmetine,er Hakk Muhammed Alinin akna, Hz.mam Hseyin efendimizin savm- atnna(susuzluk orucuna) ve Kerbelada ehit olanlarn ervh- tayyiblerine(gzel ruhlarna) ve niyyet-i mtem Hazret-i Ftma-tl-Zehrnn efaatna.. Ve oniki imam,ondrt masum-u pakan efendilerimiz in evkna. Onyedi kemer-bestgan hazretlerinin hrmetine. Hazr gayb gerek erenlerinin yce himmetleri zerlerimizde hazr ve nazr ola.Yuh mnkire,lanet yezide,rahmet mmine. Gerek erenler demine dost erenler H. Sekkahm Ya Hseyin..Allah eyvallah AURE YENMEDEN EVVEL OKUNAN DUA Allah Allah! Velinimet ziyade ola. Ksmetler gani ola. Tasn dklmesin, artsn eksilmesin. Yeyip yedirenleine, piirip kotaranlarn fahirleri mezid ola. Hakernleri Muhammed Ali destigirimiz ola. Kutb-u lem Hnkar Hac Bekta-i Veli efendimiz keremi gele. Evliyalar serdar mam Hseyin akna demine h.

AURE YENDKTEN SONRA Bismi ah Allah,Allah!.. Alarmz Krklarn,Oniki mam,Ondrt Masum-u Pk- ehl-i beyt-i Rasulullah efendilerimizin matem alar ola. Nru iman

271

ola. Ve dertlilere deva,maraz olanlarn marazlar defola veredd-i kazaola ve ifay acil ola. Yedirenlere devam- devlet ola. Gelecek bela ya ve kazaya kalkan ola. Allah Muhammed Ali cmlemize muin ola ve himmet-i alileri zerimize hazr ve nazr ola. Hemie iltifat- aliyyeleri yr ve yremiz ola. Halk- Yekta,ferd-i bi-hemta,mevcudu mevcudat, rezzak- mahlukaat ana Cell-e Celalehu ve Srt- mustakymdan ayrmaya. Hud nasib-i ksmet ve ftuht ve kerem ve inayet eyleye. Nice nice yllar ehid-i Kerbel ve ehl-i beyt-i Resulullah efendimizin matemlerini ihya eylememizi nasib ve myesser eyleye. Kerem-i evliya demine Allah Eyvallah.. CENAZE BAINA GELNDNDE Bismi h Allah Allah!. Ak olsun iene,rahmet olsun gene. Hazreti mam Aliye, Hazreti mam Hseyin-i veliye. Kendisini pr gam grmeye. Erenler kerem eyleye. Allah eyvallah H Dost!.

CEM DAILMA GLBANGI Bism-i ah,Allah Allah, Akamlar hayr ola. Hayrlar Feth ola. erler defola. Mnkirler mat ola. Mnafklar berbat ola. Mminler ad ola. Meydanlar abad ola. Srlar mestur,gnller mesrr ola. Hanedan fukara mamur ola. Er Hak. Muhammed Ali yardmcmz, gzcmz bekimiz ola.

272

Bu dualar bttn Aleviler tarafndan kabul grmemektedir. Birok Alevi ve Alevi Dedesi farkl dualarda okumaktadr. Kaleme aldm bu dualarn byk bir ksmnn ok yakn tarihte yani 1800 l yllarda okunmaya balandn iddia edenler olduka fazla. Deiik blgelerde okunan dualardan rnek olsun diye burada yer verildi.

Yararlanlan Kaynaklar: A.Duran Gliek,mer Uluay,Rza Zelyut,Mehmet Bayrak,Rza Algl, Erdoan Aydn,Erdoan nar,Mehmet Yaman,A.Haydar Celesun,Bedri Noyan,Aziz Yaln,Hasan Mldr,H.Gazi Metin,Irene Melikof.

ABBAS TAN

Abbas Tan,1952 ylnda Kayserinin Sarz lesine bal ncemaara kynde dodu. lkokulu kynde,ortaokulu Sarz ilesinde,Liseyi K.Mara,Adana Kozan ve Kayseride okudu. Genlik yllarnn banda renci harekatnda bulundu. Ky Kooperatifilii ile toplumsal mcadelenin iine girdi(1973). Maliye Bakanlnda memur olarak alt.

273

Anadolu niversitesi letme Fakltesi letme Blmn bitirdi. zel sektrde yneticilik yapt. Kayseride Belediye Meclisi yelii,siyasi parti yneticilii yapt. zel sektrden emekli oldu. Bir sre ticaretle urat. Alevi-Bektai Kltrne hizmet veren Kayseri Hac Bekta-i Veli Kltr Derneinin Kurucu ve iki dnem Bakanln yapt. Kayseride kurulan Hac Bekta Veli Kltr Vakfnn kurucularndan ve iki dnem Vakf Bakanl grevinde bulundu. Merkezi Ankarada bulunan Alevi-Bektai Temsilciler Meclisi kurucularndan olup, Onur Kurulu yelii yapt. Alevi Bektai Federasyonu Genel Bakan Yardmcl grevlerinde bulundu. Evli, ocuk babas.

274