YENDEN KRSTALLEME Metallerde plastik ekil deitirme yetenei snrldr .

Uygulamada bir paray yrtmadan veya atlamadan plastik ekil verebilmek iin bu snrn bilinmesine gerek vardr .Bir paraya son ekil bir aamada verilemezs e ilem srasnda arada bir yumuatma tavlamas uygulamak gerekir . Istlarak tavlanan metal eski plastikliliini tekrar kazanr . Byk lde ekil verilecek paralara ardk tavlama ve ekil verme ilemleri uygulanr . Scak souk ilem deyimlerinde yeniden kristalleme scaklnn snr olarak alnmas imalat ynnden ok dorudur . yeniden kristalleme altndaki deformasyonla metalin sertlii ve mukavemeti artar . Sneklii azalarak gevrekleir . Deformasyonun devam iin daha fazla enerji sarfetmek lazmdr ve metalin atlamas tehlikesi artar . yeniden kristalleme scakl stndeki deformasyon srasnda veya hemen ondan sonra metal kendi kendine tavlanm olacandan yumuak ve nispeten dktil kalr . Haddeleme sonucu sertleen malzeme abuk krlr ; sertleen malzemeyi yumuatmak iin yeniden kristalleme ilemi yaplmaktadr . Souk ilem mukavemet artrc bir ilem olup bu ama iin kullanld gibi daha ok ekil verme ileminde kullanlr . Souk ilem srasnda atom boluklarnn meyd ana gelmesi ve konsantrasyonlarnn artmas malzemede atlaklara sebep olmaktadr . Bu yzden malzeme souk ilem srasnda zaman zaman toplanr . Tavlama malzemenin yksek scaklkta bir sre tutulmasdr . Bu esnada souk ilem yaps bozulur . Malzemedeki bu deiim balca kademede meydana gelir . 1 Kendine gelme kademesi Souk ilemin etkisini yok etmek iin tavlama yaplr .

H
Mukavemet

Yeniden Kristalleme Scakl

Recovery Toparlanma Kendine Gelme

Tane bymesi

Tyk

Tavlama Scakl

ekil : Sertlik Scaklk likisi Bu kademede souk ilenmi malzemedeki dislokasyonlar yeni bir dzene girerler . Bu dzen dislokasyonlarn daha dk enerjiye tekabl eden konumlardr . Bylece yapda ( sub -grain) alt taneler meydana gelir Biz buna polygonizasyon diyoruz .

Bu kademede Tavlama ile malzemede bir miktar gerilim gidermesi meydana gelir . Ve malzemenin sertliinde hafife bir dme grlr . nk hala sub-grain snrlar dislokasyon hareketine engel olmaktadr .

2 Yeniden kristalleme kademesi Bu kademede dislokasyonu ihtiva eden kendine gelmi taneler tamamen kaybolmakta yerine yeni taneler meydana gelmektedir . Yeniden kristalleme sonucu malzemenin akma gerilmesi , sertlii , ekme gerilmesi , derken sneklii artmaktadr . Malzemenin belli bir scaklkta belli bir sre tutulmasna izotermal kavrama denir . Yeniden kristalleme scakl malzemeden malzemeye deiirken genel kriter olarak ; Tyk = Tm pratikte ise Tyk = 0.4 Tm dir.

Malzemede bir saat ierisinde % 50 yeniden kristallemenin meydana geldii scaklk yeniden kristallemenin scakl olarak ifade edilir . Yeniden kristalleme erileri S veya ( ntegral iareti ) iaretlerine benzer .

% YK Fraction
bekleme sresi ( kuluka devri ) Incubation

1000oC

800oC

700oC

600oC

Zaman log t ( sn ) Burada 600oC de kuluka sresi en fazladr . Scaklk arttka yeniden kristalleme hzlanyor .

Yeniden Kristalleme Hz

Vyk = 1 / tyk = A . e
Sabit

Q / RT

aktivasyon enerjisi

Yeniden kristalleme miktarn hesaplayabilmemiz iin grafikten de gidebiliriz .

H0

Y. K % =
H2

H0 - H H0 - H2

. 100

Tavlama scakl

Yeniden kristalleme 3 ayrlr . - Primer - Secondary - Third

depolanan enerji

Primer Y. K. Souk ilem neticesi deforme olmu tanelerin yerine tamamen yeni tanelerin teekkl etmesidir . Ve bir kat-kat reaksiyonudur . Bu reaksiyonu yrten kuvvet souk ilem srasnda malzemede depo edilen enerjidir .Bu malzeme ierisindeki enerji % 1 10 arasnda depolanmtr . buda yeniden kristallemede iimize yaryor .

T = sabit

Edepo = . E Tavlama sresi Secondary : Primer Y. K. Dan sonra baz tanelerin komu tanelere gre anormal bymesidir . Bu reaksiyonu yrten kuvvet ise tane snrlarnn yzey enerjisidir . Tersiyer : Tersiyer Y. K. se uzun sre tavlama sonucu yeniden kristalleme neticesi elde edilen yapnn bozularak yerine tercihli ynlenmi bir yapnn ortaya kmasdr . Bu olay farkl kristografik yzeylerin farkl yzey enerjisine sahip olmas nedeniyle meydana gelir .lk defa Silisli saclarda kefedilmi tir . Yeniden Kristallemeye etki eden faktrler - Tavlama scakl artka Y. K. Kolay olacak - Deformasyon miktar ( malzeme ierisinde ekirdeklenme ilk nce hatal blgelerde olacaktr .) arttka yeniden kristalleme kolay olacak . - Malzemenin safl ne kadar yksekse yeniden kristalleme scakl dktr . Fakat tane bymesi olur. 3 -Tane Bymesi Yeniden kristallemi metalde tane bymesi iin itici g tane snrlarnn yzey enerjisidir . Tane boyutu arttka tane snr alan azalmakta ve bylece toplam yzey enerjileri de azalmaktadr . Yzey gerilimlerinden dolay daha byk basnca sahip olan taneler daha dk basnca sahip olan taneleri hapsederek kendi boyutlarn byltrler . Tane boyutu ne kadar kk olursa tane iindeki basn o kadar byk olmaktadr. Bu basn farkndan dolay difzyon meydana gelmektedir . Ve difzyon da yksekten dk basnl tarafa dorudur . Dier bir ifadeyle atom difzyonu tanenin iinden dna dorudur . III nolu tanede daha fazla deformasyon var . nk hem II hem de I e doru itme gstermi . Enerjisi fazla olan atomlar daha hareketlidir . Skanlar dier tanelere geerler . O tane zamanla ortadan kaybolur . EIII > EII > EI

III II I

Numunelerin ncelenmesi lenmemi Numune Yeniden kristalleme olmam bir metale plastik ilem uygulanrsa pekleme oluur , sertlii ve mukavemeti artar , sneklii artarak gevrekleir yani dktilitesi azalr . Deformasyonu iin daha fazla enerji sarfetmek lazmdr ve metalin atlamas tehlikesi artar . Oluan iyap deiiklii ilemden sonrada varln korur . Malzeme tavlanmam haliyle plastik deformasyona tabi tutulduunda, souk deformasyona uram (veya souk ilenmi) yzeylerinde gerilmeler oluur. Bu gerilmeler , malzemenin srekli ilenebilmesini ok zorlatrrlar. Buna ilave olarak, ileme veya plastik deformasyon sonras uygulanacak sl ilem srasnda ,

malzemenin distorsiyonuna neden olurlar. Dolaysyla bu gerilmelerin giderilmeleri gerekir. Gerilim giderme, 1-2 saat arasnda uygulanan bir tavlamadr.

lenmi numune Peklemi metaller yksek enerjiye sahip olduklarndan scaklk yeterli bir dzeye knca atomsal yaynm balar ve daha dk enerjili bir yap oluur .Yksek scaklkta artk gerilmeler azalr , dislokasyonlarn hareketi kolaylar , trmanma ve apraz kayma oluabilir , karlaan art ve eksi dislokasyon birbirlerini yok edebilirler , bylece plastik ekil deitirme yetenei biraz artar . Daha ileri bir aamada atomlar ktle halinde yaynarak ekil deitirmeden arnm , dislokasyon younluu en dk dzeye inmi ve plastik ekil deitirme yetenei artm yeni kristaller meydana getirirler . Balangta ince taneli olan yap uzun sre tavlama sonucu oluan def ormasyonla tane bymesi meydana gelir ve kaba taneli yapya dnr , gerilmesiz taneler oluur ve bunlar deforme olmu tanelerin zararna byrler . Tane bymesi sonucu tavlama sresi arttka sneklik artar , fakat sertlik ve mukavemet azalarak yumuamaktadr . Kristal yapl malzemelerde plastik ekil deitirme byk lde dislokasyon hareketlerinden doan kayma olay sonucu oluur . Ancak kaymann kstland baz zel hallerde grlen ikizlenme olay da bir miktar plastik ekil deitirme meydana getirir . kizlenme olaynda kristalin bir ksm bir dzlem boyunca makaslanarak ilk kafes yapya gre ayna grntsne dnr . Bazen ikiz snrlar simetri dzleminden sapma gsterirse ksmen uyumlu ikiz snr elde edilmi olur . Bu durumda da uyu msuzluk , a1 - a2 = -----------a1 bants ile belirlenebilir .

Tavlamann balangcnda ar ekil deitirmi blgelerde yeni kristal ekirdekleri oluur , bunlar zamanla btn ktleyi kaplar .

Yeniden kristalleme scakl Yeniden kristalleme iin gerekli scaklk dzeyi basit bir deneyle saptanabilir . Peklemi bir metal kademeli olarak stlp soutulur ve sertlii llr , bylece sertliin tavlama scakl ile deiimi elde edilir .Bu srada belirli bir scakla kadar sertlikte bir deime grlmez .Daha sonra scaklk ykseldike eri azalarak yatklar . Erinin bkm noktasna karlk gelen scakla yeniden kristalleme scakl denir Yeniden kristalleme daha yumuak kristaller yapt iin sertlik deerleri yeniden kristallemenin iyi bir lsdr . Kristalografik ynden fazla deformasyon sertlii olan metal daha az souk ilem grm metalden daha az kararldr. nk fazla souk ilemli metal daha dk scaklkta yumuar . Yeniden kristalleme scakl stma sresi ile de etkilenir . Uzun bir stma zaman atomlara daha ok hareket frsat verdiinden yeniden kristalleme daha dk scaklkta olur . Yeniden kristalleme malzeme iindeki atomlarn hizaya gelmesini veya yaynmasn ngrmektedir . Dolaysyla yeniden kristalleme scakl atomlar birbirine balayan kuvvete gre deiir . Bu sonu , metalin ergimesi iin sl enerjinin atom balarn zebilmesi lazmdr olayna paraleldir . Yeniden kristalleeme scakl metalin ergime scaklna , uygulanan plastik ekil deitirmenin byklne ve tavlama sresine baldr . Yeniden kristallemede atomsal yaynm olutuundan atomlar aras ban yenilmesi gerekir . Atomlar aras ba kuvvetleri de ergime scakl ile ilgilidir . Byk lde plastik ekil deitiren metalde enerji daha yksek olduundan yaynma daha erken balar , dolaysyla T r biraz dk olur .Ayrca yaynma zamana bal bir olay olduundan dk scaklkta sre uzun , yksek scaklkta ise ksa olur .

HALL PETCH DENKLEM Tane boyutu byk olan malzemeler dk akma mukavemetine sahiptirler . Kayma band modeline gre , ok kristalli malzemelerde akma mukavemeti ( a ) ve tane boyutu ( d ) arasnda kantitatif olarak ;

a= i+ ka . d

1/2

bants mevcuttur . Burada (i ) tek kristalin akma mukavemeti ; ( ka ) ise tane snrlarnn akma mukavemetini artrma etkinliini belirten bir sabittir . Bu denklem Hall -Petch bants olarak bilinir . Burada ka . d 1 / 2terimi tane snrlarndan kaynaklanan mukavemet artn belirtmektedir . Aadaki ekilde ou metalik alamlarn Hall-Petch bantsna uyduklarn gstermektedir .
400
Fe-O Fe-N Fe-C

Akma Mukavemeti ( Mpa )

300 200
Al 3i % Mg

100 0 2 4 6
1/2

8 , mm.
1/2

10

( Tane boyutu )

TEXTURE Bir metalin yksek miktarda deformasyon sertlemesine uratlmasyla , birbirinden bamsz taneler deformasyon ynnde ynlenme yaparlar . Bu olay defpormasyon tekstr olarak bilinir . Deformasyon tekstr ieren bir metal yeniden kristalleecek bir yap iin tavlandnda , yeni tanelerin rastgele ynlenmesi beklenir . te bu rastgele ynlenme her zaman olmamakta ve yeniden kristalleme tekstr veya tavlama tekstr olarak adlandrlan yaplar ortaya kmaktadr . Bu sonucun anlam , deforme olmu tanelerin ynlenme durumlarna bal olarak yeniden kristalleen tanelerin kristalografik olarak tercihli ynlenmi bir tarzda olutuklardr . Yeniden kristalleen tanelerin tercihli ynlenmeleri aada verilen nedenlerden biri veya her ikisi dolaysyla olabildii ifade edilmektedir . a ) ekirdekleme bir tercihli ynlenme ile oluabilir . b ) Deformasyon ile tercihli ynlenmi olan taneler sadece dnen hacmi oluturacak ekilde byyebilir . Dier tanelerin ( tercihli ynlenmeye sahip olmayan ) hareketlilii ok yavatr ve dolaysyla tercihli ynlenen taneler tarafndan oluumlar bastrlmaktadr . Yaplan deneylerle b ) mekanizmasnn tercihli ynlenmede ve dolaysyla yeniden kristalleme tekstrnd e daha etkin bir faktr olduunu gstermi ancak bunun yannda dier mekanizmann da rolnn bulunduu grlmtr. Deneysel almalardan elde edilen deliller , tavlama tekstrnn , n tekstr ieren bir taneden balayarak birbirine uyan snrlar ieren tanelerin tercihli bymesi ile meydana geldiini ortaya koymaktadr . Bu zel tanelerin yksek hareketlilii , bu tanelerin tercihli bymesine ve deforme edilen tanelerin ynlenmesine de yeniden kristalleme tekstrnn olumasna sebebiyet verir.