I PREDAVANJE OBLIGACIONO PRAVO Napomena: Ovaj tekst ne zamjenjuje knjigu, ve slui lakem savladavanju gradiva.

1. Pojam obligacionog prava Obligaciono pravo obuhvata onu vrstu odnosa koji se nazivaju obligacionim odnosima ili obligacijama. To su graanskopravni odnosi izmeu odreenih lica koja su jedno drugom obavezna na odreeno ponaanje. Obligaciono pravo je dio ire cjeline pravnog poretka, poznate kao graansko pravo. U graansko pravo spadaju, osim obligacionog prava, i stvarno i nasledno pravo. Obligaciono pravo obuhvata pravne poslove inter vivos, za razliku od naslednog prava koje obuhvata pravne poslove mortis causa. Tradicionalni odnos, po kome obligaciono pravo slijedi stvarno pravo i njemu je podreeno, mijenja se sa promjenama u drutveno-ekonomskoj strukturi i liberalizacijom privrede, tako da sada stvarna prava poinju sluiti kao obezbjeenje obligacionim, pa moemo rei da ove dvije grane prava sada postaju ravnopravne. Izraz obligaciono pravo se upotrebljava u dvostrukom znaenju, kao grana prava i kao pravna nauka.

Literatura: Jakov Radii, Obligaciono pravo opti deo, Nomos, Beograd, 2008.

2. Znaaj obligacionog prava

1

Obligacioni odnosi ine najee pravne odnose meu ljudima i bez njih bi raspodjela dobara meu ljudima bila nemogua. Broj obligacionih odnosa nije utvren unaprijed, ali jesu odreena pravila po kojima subejkti treba da se upravljaju. Obligaciono pravu, u jednom smislu, predstavlja opti dio svih prava, jer sadri osnovna pravila za sve oblike duga.

3. Nastanak i razvoj obligacionog prava

esto se istie da graansko pravo prestavlja nadgradnju robnonovanih odnosa. Ova tvrdnja najneposrednije se izraava u obligacionom pravu, jer bez ugovora nije mogua robna razmjena. Otuda, obligaciono pravo se nije moglo roditi u najstarijim, primitivnim drutvima, naturalne privrede zatvorenog tipa. Moglo je nastati tek sa pojavom robne proizvodnje i razmjene, gdje se prvobitno javljaju prodaja, zajam u itu, posluga, najam, zaloga i naknada tete. U srednjem vijeku zaustavlja se razvoj ove grane prava vraanjem na naturalnu prvredu. Potpuni razvoj ove grane prava deava se tek u XIX vijeku u doba nastanka kapitalizma i kapitalistikog naina proizvodnje. Tada se idtovremeno i vre sistematske kodifikacije graanskog, odnosno obligacionog prava, Promjene u robnonovanim odnosima donose i promjene u obligacionim odnosima, tako to nastaju novi vidovi obligacija iako je obligaciono pravo relativno najstabilniji dio gradjanskog prava, koji sadri veoma apstraktne pravne kategorije i principe, i slui se velikim brojem pravnih pojmova koji potiu jo iz rimskog prava, ono se stalno razvija i njegov razvoj nije ni do danas zavren.

4. Izvori obligacionog prava

2

Izvori obligacionog prava se u najveoj mjeri poklapaju sa izvorima graanskog prava. U prvom redu tu su gradjanski zakonici, iji najvei dio ini obligaciono pravo. Meutim, poto je materija obligacionog prava postala veoma opsena i raznovrsna, bilo je nastojanja da se ona kodifikuje kao posebna pravna cjelina, odvojeno od ostalih djelova gradjanskog prava, u obliku zakona o obligacionim odnosima. Tu spada i na Zakon o obligacionim odnosima iz 2008. godine, koji je u velikom dijelu istovjetan tekstu saveznog zakona iz 1978. Prvo poglavlje ovog zakona je posveeno osnovnim naelima, koja ivot znae, a koja moraju ovdje biti navedena. To su naela: slobodnog ureivanja obligacionih odnosa; ravnopravnosti uesnika u obligacionim odnosima; savjesnosti i potenja, zabrane zloupotrebe prava; jednake vrijednosti davanja; zabrane prouzrokovanja tete drugome; postupanja u obligacionim odnosima dsa panjom dobrog privredika, odnosno dobrog strunjaka ili domaina; postupanja u obligacionim odnosima u skladu sa dobrim poslovnim obiajima; zabrane stvaranja i iskoriavanja monopolskog poloaja na tritu; dispozitivnosti odredbi zakona. Napomena o naelu savjesnosti i potenja detaljnije vidjet knigu, str 31.-33. Prema vaeim pravnim propisima sudovi nijesu ovlaeni da stvaraju pravo, nego da ga primjenjuju. Ipak, do donoenja starog saveznog zakona, u materiji obligacionog prava sudovi su vie utvrigvali pravila za budue odnose nego to su ih samo promjenjivali. Posle dojnoenja tog zakona kreativna uloga sudova je smanjena, ali nije sasvim izostala. Moramo napomenuti i pravo Vrhovnog suda na zauzimanje naelnih stavova i miljenja o pitanjima bitnim za primjenu propisa. Tim putem se, osim tumaenja propisa, popunjavaju i pravne praznine.

5. Sistem obligacionog prava Po ustaljenoj tradiciji, obligaciono pravo se dijeli na opti i posebni dio. U optem dijelu izuavaju se ona pravila koja imaju opti karakter i koja vae za obligacione odnose u cjelosti, dok se u posebnom dijelu izuavaju pravila koja imaju svojstvena pravila. Kod nas je uobiajeno da se u posebnom dijelu obligacionog prava izuavaju samo posebne vrste ugovora, dok se u optem dijelu izuavaju ostala pitanja. Cjelokupna materija obligacionog prava je rasporeena u osam djelova. Prvi je posveen obligaciji i obligacionom odnosu. Drugi obuhvata sva pitanja o ugovoru. Trei dio obuhvata materiju naknade tete, dok se etvrti odnosi na ostale izore obligacija. Peti
3

dio se tie dejstav obligacionih odnosa, esti dio sadri pravila o gaenju obligacionih odnosa. Sedmi dio obujanjava osobenosti obligacija sa vie povjerilaca i dunika, a osmi zamjenu subjekata u obligacionim odnosima, ustupanje potraivanja, preuzimanje duga i asignaciju.