Cem Yaynevi, Friedrich Nietzschenin ba eseri Byle Buyurdu Zerdtn yeni basmn sunar.

ok ynl byk bir d nr olan Nietzschenin (1844-1900) ba eserini, A.Turan Oflazolu evirmitir. Nietzsche, yeni dnce "dedii hereyin sonraszca yeniden geliini ranl bilge Zerdte syletmeyi kurmu, yeni bir yaama yolunun taslan izmi ve baeseri bu tasardan domutur. Kitabn birinci blmn bitirince bundan byle deliler arasnda sayacaklar beni diyen Nietzsche, nc blm yaznca ben belki de gelecein btn insanlar iin bir yazgym, yazgnn kendisiyim yargsna varyor ve baeseriyle Alman dilini ycelt tiine inanyor.

Kapak resmi: Gner Ener

DNYA KLSKLER

FRIEDRICH NIETZSCHE

BYLE BUYURDU ZERDT

BR KTAP K HERKESE GRE VE KMSEYE GRE DEL

Trkesi :

A. Turan Oflazolu

cem yaynevi

Kurucusu: OUZAKKAN

NSZ

I
Kendine tehlikeli belkinin filozofu diyen Nietzsche'nin ya zlar arasnda masals bir para vardr. DEL: O deliyi duymadnz mi: Tanla kalkan, fener yakp pazar ye rine koan, durmadan baran: Tanry aryorum! Tanry ar yorum! Tanrya inanmayan bir nice kimse vardr o sra, bir glmedir kopar. Biri: Ne, yitirmi mi? der. ocuk gibi yo lunu mu yitirmi? der bir bakas. Yoksa saklanyor mu biz den? Yolculua m km? Gm m yoksa? Bu dzen zre barrlar, glrler. Deli ortalarna dalar, onlar baklaryla deler. Nerde mi Tanr? diye barr. Syleyeyim: LDRDK ONU, sen, ben. Hepimiz onun katilleriyiz. Peki bunu nasl yaptk? Nasl yutabildik denizi? Btn evreni silmek iin sngeri kim verdi bize? Yeryuvarlan gneden bolamakla ne yapm ol duk? imdi nereye gidiyor? Biz nereye gidiyoruz imdi? Btn gnelerden uzaklamyor muyuz? Dalmyor muyuz boyuna: Ge riye doru, yana, ileriye doru, btn ynlere? Aa diye, yu kar diye bir ey kald m? Sonsuz bir yokluk iindeymi gibi yoldan sapmyor muyuz? Soluunu duymuyor muyuz bo uzayn? Daha da soumu deil mi? Gece stne gece deil mi yaklaan? Sabahlan fener yakmamz gerekmez mi? Tanry g men mezarclarn grltsn hi mi duymuyoruz? Tanrnn rmesinden yaylan kokuyu burnumuz almyor mu hi? Tanrlar dahi rrler. Tanr ld. Tanr l duruyor. Hem onu biz l drdk. imdi biz, katiller katili, nasl avutalm kendimizi? Acu nun imdiye dek edindikleri arasnda en kutlu, en gl olan

can verdi baklarmz altnda. Kim silecek bu kam stmzden? Su var m artacak bizi? Nice yazk-silme yortulan, nice kutsal oyunlar bulmamz gerek bunun iin? Bu iin bykl, bize gre pek byk deil mi? Buna yalnz deerli grnmek iin bile Tanr olmamz gerekmez mi bizim? Bundan byk i baarlmamtr; her kim bizden sonra doarsa bu i yordamyla imdiye kadarki btn tarihten daha yksek bir tarihin paras olacaktr. Deli burada susar, kendisini dinleyenlere bakar; onlar da susarlar, aknlk iinde ona bakarlar. Derken fenerini yere a lar, fener knlr, sner. ok erken geldim der sonra. Benim vaktim daha gelmedi: Yolda imdilik bu devce olay, yryor da ha, daha erimedi kulaklarna kiioullarnn. imek, yldrm zaman ister, zaman ister iler yapldktan sonra bile, grlme den iitilmeden nce. En uzak yldzlardan daha uzak onlara bu i imdilik. OYSA BUNU KENDLER YAPTILAR. Yine derler ki, o gn deli, birok kiliseye girer, TANRIYA SONRASIZ AITm okur. Dar karlp sorguya ekildikte hep yle karlk verdii sylenir: Tanrnn mezarlarndan, trbele rinden baka nedir ki bu kiliseler? Nietzscheye gre durum budun Tanr insann iinde lm tr, insan kendi eliyle ldrmtr onu; Tanrnn lmyle a lan bolua yuvarlanmakta; en byk tehlikeyle, yok olmakla kar karya; fakat bu en byk tehlike, onun en byk olana dr, insan ne yapp yapp bu boluu kendi varlyle, kendini altederek, doldurmaldr, ancak byle deer kazanacaktr Tanry ldrmesi. nsan eksik, tamamlanmam bir varlktr, aktr her eye: Gerisin geri de gidebilir, saa sola da sapabilir, yukarlara da ykselebilir. yleyse insann ynn, ereini belirlemeli. Hayat, hep kendini altedendir. Hayata ayak uydurmaktan, hayatla yn de olmaktan baka salam yol yoktur. nsan eksiktir, ama bu eksii kendisi giderecektir; kurtulu kendisinden gelecektir ona; imdiye dek kendi dnda sanarak ycelttii varlklarn btn grkemi, gzellii onun olacaktr. Bir var ki insan, kendi iinde kalarak gerekletiremez bunu; insan varlnn yneldii, erek bildii bir rnek koymak gerek onun stne: stinsan. nsan, var gcn seferber ederek bu rnee doru amasnda hep kendini amaya almaldr. nsann erek olarak hi bir bykl yoktur nk; o an cak, kpr olarak deerlidir: stinsana gtren kpr. stinsan,

yalnz insann deil, btn yeryuvarlann anlamdr; yeryzn de var olan her ey, stinsann yaratlmasna katld lde hakl karabilir varln. stinsandan yoksun insan, kargaa dan, yldz dourmam bir karanlktan baka bir ey deildir. Zaman gelmitir: nsan, bir an nce kargaasn, kendine anlam veren bir dzene evirmezse, yldz dourtmazsa karanlna, yok olacaktr. II Nietzsche, 15 ekim 1844de Leipzige yakn Rcken kynde dodu. Babas papazd, doum Prusya Kral Drdnc Friedrich Wilhelmin doum gnne rastladndan, ocuun adm Fried rich Wilhelm koydular. Soyadnn kayna kesin olarak belirle nemiyor, yalnz, Nietzsche kendisi, zellikle Almanlara kzd zamanlar, atalarnn PolonyalI olduunu syler, bununla vnr. Nietzsche, ailenin ilk ocuudur. Hayatnda pek nemli bir yeri olan Elizabeth, kendisinden iki ya kktr, Joseph adnda bir erkek kardei daha douyor, fakat iki yandayken lyor. Kardeinin lmnden nce, daha sarsc bir lm, babasnn l m, aile artlarm deitiriyor. Annesi, iki ocuunu alp Naumburga gidiyor, kaynanas ve evde kalm iki grmcesiyle bir likte oturuyor. Nietzschenin ocukluu, bu kadnlar arasnda gemitir. Daha alt yam doldurmadan, Naumburgdaki bir okula, Brgerschuleye veriyorlar. Arball yznden ocuklar ona k k papaz diyorlar. Kzkardeinin anlattna gre, bardaktan boanrcasna yamur yaarken bile, hep yava yava, sessizce dnermi eve. Bir gn annesi, neden acele etmiyorsun diye k tnda, okulun kurallarndan biri de, ocuklarn eve koa koa deil, sessizce, uslu uslu gitmeleridir diye karlk veriyor. 1858de Landesschule Pfortaya, Klopstockun, Schlegelin, Fichtenin, Rankenin okuluna gnderiliyor. Buras ok sk, as keri bir okul gibi disiplinli olduundan, her akam bir iir ya zamyor artk. Sessiz, yumuakbal bir ocuktur, fakat yaman, ylmak bilmez bir istemi vardr. Bir gn arkadalaryla bahse girer, bir deste kibriti yakarak, gz krpmadan, ylece tutar avucunda. Bu sralarda, birka arkadayla Germania diye bir edebi yat demei kuruyor; kendi yazdklar iirleri, denemeleri oku yorlar burada. Nietzsche daha dinibtn bir delikanldr, kk

papazdr. Fakat 1862de bir gn Gerraania yelerine diyor ki: Hristiyanla ve kilisenin tarihine zgrce ve nesnel olarak bakabilseydik, herkese benimsenen dncelere aykr nice ey ler sylememiz gerekirdi. Fakat, ta ilk gnlerimizden beri, al kanln ve nyarglarn boyunduruuna yle bir koulmuuz ki, bundan kurtulmak iin birka hafta deil, bir mr boyu ura mak gerekir. ki bin yllk yetkiyi nasl silkip atabilir kii. Tan rnn varl, olumsuzluk, ncilin yetkisi, esin, btn bunlar bir yadsmay denedim ben: Ah, kurmaktan daha kolay ykmak. Nietzsche, bu dnemde Hlderline, Shakespearee ve Byrona tutkundur. Germania iin yazd Byronnun Dramatik Eserleri adl denemede Byronun kahramanlklarn anlatrken, ilk kez olarak, stinsan szn kullanyor. Derken, bunlardan daha nemli bir etki giriyor hayatna. Tristanla Wagnerci oluyor. Schumana, Chopine tutuluyor, taparcasna seviyor bu besteci leri. Kendini mzie vermeyi dnyor. Disiplini seviyor, fakat bireyci yn ar bast iin tedirgindir; hangi yolu seeceini bilemiyor. Bitirme tezini, Yunan dnrlerinden,' soyluluk tutkunu Theognis stne yapyor; bu alma, Yunanllar yepyeni bir adan grmesini salyor. Theognisin iyiyi soyluyla, kty de soysuzla eanlamda kullanmas pek houna gidiyor gen Nietzschenin. 1864de Pfortay bitiriyor. Bonn niversite sine giriyor. Eski okulun sk dzeninden kurtulunca, savruk bir hayat yaamaya balyor (frengiyi bu sralarda kapt sanl makta) ; dinden, hi deilse Hristiyanlktan yava yava uzak layor. Daha on sekiz yandayken u sonuca varmtr: Tanr nn insan olmas, insann mutluluu sonsuzlukta aramas gerek tiini deil, cennetini yeryznde kurmas gerektiini gsterir ancak. Burada bir sre Tanrbilim dersleri aldktan sonra, ken dini bsbtn dilbilim almalarna veriyor. Fakat en sevdii retmeni Ritschl, Bonndan ayrlp Leipzige gidince, o da bir ka arkadayla birlikte, retmenini izliyor (1865). Bir gn, Leipzigdeki ev sahibinin kitap dkknnda otu rurken, bir kitap alyor raftan, hi duymad bir kitap bu: Schopenhauerin stem ve Dnce Olarak Dnya adl kitabdr; say falan eviriyor. Bilmem hangi ifrit fsldamt kulama: Al bu kitab, eve gtr. Odasna dnyor, balyor okumaya. Bana dnyay, hayat ve kendi ruhumu korkun bir grkem ire gs teren bir aynayd grdm. Kitabn tek sayfasn okur okumaz, kafasna unu koyuyor: Bu adamn yazd her eyi okuyacak.

 elencesi vardr artk: Schopenhauerin kitaplar, Schumann n mzii, bir de yalnz yryler. Frtnal bir havada tepeler de dolarken: Doay, kayglarmzdan ve korkularmzdan ka arak doaya sndmz zaman gerekten anlamaya balaya camz grdm. Bana ne insandan, insann tedirgin urama larndan! Bana ne o sonu gelmez yaplardan, yapmaIardan! Ne kadar baka imek, frtna, ve dolu: Ahlka ilikin olmayan z gr gler! Ne mutlu, ne gl onlar! Usla bulutlanmam, anduru istem, sen ne kadar glsn! Prusya - Avusturya sava balaynca, anayurt lm kalm savandayken evde oturmak ayptr diyerek, askere yazlmak istiyor, fakat gzlerinin bozukluundan dolay kabul edilmiyor. Bu sralarda ateli bir ulusseverdir; Bismarckin sava tutumu nu candan destekliyor, Fransaya alacak bir sava, Almanya da duygu birliini douracaktr diyor. Prusya yetkilileri yeni sa vaa hazrlanrken, Nietzsche de askere alnyor. Fakat attan d erek ar yaralanyor; bir ara tehlikeye giriyor hayat, aylarca yatyor. 1869da Wagnerle tanyor: Hayatnn en nemli olaylarn dan biri. Wagnerin, Schopenhaueri sevmesine ok seviniyor; bes tecinin byleyici kiilii pek etkiliyor Nietzscheyi. Bu etkiden, mr boyunca, (Wagneri sevmedii zamanlar be) kurtulama mtr. Basel niversitesinde klasik filoloji krss boalnca, yetki liler Prof. Ritschle bavuruyorlar. Theognis ve Diogenes Laer tius stne o parlak yazlan yazan Dr. Nietzscheyi salk verir misiniz? diye soruyorlar. Ritschl, o daha pek gentir, ama e siz bir gentir, yapmak istedii her eyi yapabilecek gtedir diye karlk veriyor. Ve Basel niversitesine profesr olarak ata nyor. Yirmi drt yandaki bilgin, ilk dersini Homeros ve Klasik Filoloji diye adlandryor. Dersin ilk cmlesinde Zerdt and ran bir hava vardr: Hayat yaamaya deer, der sanat, o gzel ayartc; hayat anlamaya deer, der bilim. Baselda nl sanat tarihisi Jakob Burckhardtla tanyor. Luceme glne yakn bir villada oturan Wagneri grmeye gidiyor. Besteci, daha kocas von Blowdan ayrlmam olan Cosima ile yaamaktadr. Kendisini ok iyi karlyorlar. Wagner le dostluu pek ilerliyor; Schopenhauerin anlatt dhi rne ini buluyor; onun yanndayken, Tanr katndaymm gibi ge liyor bana diyor. unu da unutmamal ki, Nietzscheyi, Villa Tribschende kavrayan etki tek deildir, Cosima da var. Fakat bu

kadn platonik bir sevgiyle mi seviyordu, yoksa aralarnda da ha yakn balantlar var myd, bu kesin olarak bilinmiyor. Yal nz, Nietzsche lgnlk yllarnda sk sk anmtr Cosimay. 1871de Tragedyann Douu yaynlanyor. Wagnerle Wagnerciler pek seviniyorlar, nk bu kitapta Nietzsche, Wagneri gklere karmaktadr. Cosima, cokun bir mektup yazyor ken disine. Filozofun ilk nemli kitabdr bu; kiiye yalnz sanat de il, hayat da yeni bir adan gsterebilir. Tanr Apollonla Tanr Diyonizos vardr sahnede: Biri, var olan her eyin biimini belir leyen bireylik ilkesini temsil eder, tekiyse var olan eylerin bir liini. Bu ikis birbirine kardr hep, fakat birbirinden vazgee mezler: Diyanizos olmasa, bombo bir kalp olarak kalr Apollon; Apollon olmasa, her eyi yoklua salar Diyonizos. Sanat, hep bu iki ana ilkenin egemenlii altndadr; Apolloncu ruh ar bast m, daha ok biimci, usu bir sanat geliir; Diyonizos ar bast m, cokun bir sanat. Geri Nietzsche balangta Apollona pek iltifat etmez, Diyonizostur onun Tanrs; fakat olgunluk yllarn da benim Tanrm Diyonizostur ama, Apollonca konuan Diyoni zos. der. Sonra, Yunanllarn Trajik anda Felsefeyi yazyor. Ni etzsche, Sokratesten nceki Yunan filozoflarna tutkundur, en ok da Heraklitusla Empedoklesi sever. Dnya, gerei sonra szca gereksinecektir, bunun iin de sonraszca gereksinecektir Heraklitusu der. Sokratesten nefret eder Cama onu ok sevdii, daha dorusu ona hayran olduu da bir gerektir); Sokratesin, usu her eyin stnde grmesi, her eyi usa vurmas, Yunanl larn o canm efsaneleri, tragedyalar, mzii ve lirizmi iin lm olmutur Nietzscheye gre. Platonculuu ise yanlglarn en tehlikelisi sayar. Derken Zamansz Dnceler ad altnda toplad denemele ri yazyor. Bunlardan birincisi, David Strausa saldrr, aa yukan yle demektedir: S olma da, ne olursan ol; uygar san ma kendini, bu byk yaz ileme; hayat, senin bilemeyecein lde karmakarktr; hayat, eitim deil, sanat sevdirir kii lere. kinci deneme Tarihten Yararlanma ve Tarihi Ktye Kullanmadr. Tarih, bilgi ymak deildir; byk kiilerle byk iler incelenmeli, bunlar retilmeli insanlara. Yeterli, gl ki iler yararlanabilir tarihten; gszlerse, tarihten bir ey alaym derken, elindekinden olurlar. Ancak gl kiilikler dayanabilir tarihe-, gsz kiilikleri tarih, yok eder. Denemelerden Eitici Olarak Schopenhauer, bir vgdr; gelecein eitimi ne biim

10

olmaldr sorusunu konu edinir. Bu eitimi ancak, David Straus'in tam tersi olan bir kii yaratabilir: Dhi. Ona gre, dhide ozanca bir yn vardr; uygarln tek amac, dhi yetitirmektir. Bunu anlamak iin de Schopenhaueri anlamak, onun emberin den gemek gerekir. Richard Wagner Bayreuthta, adl deneme ise Wagnere vgdr, tragedyann douundaki ana dnce lerin yeniden dile getirilmesidir. Biz Filologlar adl denemede ise diyor ki: Yunanllar, byk bireyler kalabal yetitirmitir. Bu nasl olmutur? ncelemeliyiz bunu. Zamanla Wagnerden souyor, onu verken bile hep kendini anlattn gryor sonunda; bestecinin Hristiyan mistisizmine eiliminden nefret etmeye balyor; Parsifali dinledikten sonra bsbtn kopuyor Wagnerden. Richard Wagner, o yenen kah raman, dize geldi Hristiyan Hann nnde diyor, yiite ka ramsarla gtren yolu buldum derken; kendime kendi grevi me gtren yolu buldum. 1878de yaynlanan nsanca, Pek nsanca ile birlikte yeni bir dnem balar Nietzschenin hayatnda; artk neredeyse Pozitivist bir tutumu vardr. Sokratesten nceki filozoflardan ok, Sokratesin kendisini benimsemekte, her nermeyi, her inanc siygaya ekmekte, sanata dayanan bir felsefeden bilime dayanan bir felsefeye gemektedir. nsanca, Pek nsancay sayrl yzn den ald bir yllk izin srasnda yazm, Voltairein yznc lm yldnmne rastlayan bu kitab, Fransz dnrne ada mtr. 1879 maysnda, sayrln artmas yznden niversitedeki grevinden ekiliyor, kendisine emeklilik maa balyorlar. Bun dan sonraki hayat tam bir gezgin hayatdr; salna uygun bir yer bulabilmek iin oradan oraya komaya, talya kentleri ara snda mekik dokumaya balyor. Gzleri adamakll bozulduu iin doru drst okuyamyor, fakat durmadan yazyor. Ayn y ln aralk aynda, Gezgin ve Glgesi ad altnda, zdeyilerden kurulu bir kitap yaynlyor. ektii aclardan, skntlardan son derece yorgun dm, nerdeyse yaama istemini bile yitirmi tir. Derken arkada Peter Gastla Venedike gidiyor, sal d zelmeye yz tutuyor orada. Fakat yaz scaklar bastrnca Marienbada geiyor, yeni bir eser zerinde alyor: Sabah Kzll. Bu kitapta Pozi.tivist tutumundan bir eyler vardr daha, ama artk bilimsel gerekleri, belli bir lkye ermek iin srama tah tas olarak kullanmaktadr. Saalan kiinin o esiz sevinci yan smaktadr dncelerinden. Kitap, Vedalardan ald u sz

11

lerle balar: Daha nice tanlar var k salacak. Kendisi, ahlkbilime kar savam bu kitapla balar der. O sralarda, arkada Peter Gasta duygumun younluu rpertiyor beni, gldryor diyor. O yalnz gezinmelerinde bazan, alamaktan gzleri kan anana dnyor, fakat ona gre, duygusallk yalan deildir bunlar, cokunluk yalandr; tr k sylyor, sama sapan konuuyor, kendinden geiyor yeni dncesiyle. Yeni dedii dnce, her eyin sonraszca yenidengeliidir. Kafasnda akan bu dnceyi, Iranl bilge Zerdte syletmeyi kuruyor; 26 austosta, yeni bir yaama yolunun tas lan iziyor, le ve Sonraszlk, drt kitap olacak; bu tasandan douyor baeseri: Byle Buyurdu Zerdt. 27 kasmda, Bizetnin Carmenini dinliyor, yle gl, yle tutkulu, yle ince, yle gneyli ki diyor. Bu sevinli hava iin de Sevinli Bilimi yazmaya balyor. lk kez burada anyor Zer dtn adn; bu kitap, kafasnda oluan bu byk dz-iire, Byle Buyurdu Zerdte bir ntrk gibidir. Btn ahlk sis temlerinin temellerine saldryor; btn erdemlerin kaynanda bencillik olduunu belirtiyor durmadan. 1886da yazd nszde yle der: Btn bu kitap, uzun bir elekme ve gszlk d neminden sonra gelen bir sevin nbetidir yalnz; geri gelen gten, daha yeni uyanm bir yarn ve brgn inancndan, bir gelecein birden duyulup sezilmesinden, yeni servenlerden, yi ne alan denizlerden, yine izin verilen, yine inanlan ereklerden doan bir sevin. . 1882de, nisan aynn sonlarna doru, dostu Malwida von Meysenbergten bir mektup alyor; yeni biriyle tantklar, ad Lou Salome olan, yirmi drt yandaki bu Rus kznn (soyca Yahudi), tam onun felsefesine gre olduu belirtiliyor bu mek tupta, hemen Romaya gelmesi isteniyor; Re6 ile (Nietzschenin bir arkada) elimizden gelen her eyi yapacaz deniyor. Ni etzsche gidiyor, nce pek beenmiyor kz, fakat sonradan ken dini kaptmyor; evlenme teklif ediyor, ama kz kabul etmiyor. Bir ara, vaktiyle Wagnerin oturduu Villa Tribschene gidiyor lar-, Nietzsche her ey burada bitmiti diyor (Wagnerle dost luu), ama her ey burada balyor diye seviniyor (Salome ile balants). Zamanla, Nietzschenin kzkardei Elizabeth, Louyu kskanmaya balyor, kardeiyle kzn aralann amak iin elin den geleni yapyor, baaryor da. (Lou Salomeye daha sonra Rilke de gnl vermitir.) ' Nietzsche artk ok yalnzdn Genoaya gidiyor. Sinirleri son

12

derece bozulmutur; il almadan uyuyamamakta, tabanca nam lusunu avutucu dnceler kayna olarak grmektedir. Bir yan deliyi balamas iin mektuplar yazyor Louya. Derken, 3 ubat 1883te, Zerdtn ilk blmn yazmaya balyor, on gnde bitiriyor; ilk blm bitirdii gn, Wagnerin Venedikte ldn duyuyor, bu rastlant pek etkiliyor kendisini; ben onu ok severdim diyor, hemen mektup yazyor Cosimaya. Zerdtn birinci blmn yazmakla, iindeki ar bir ta yuvarlam oluyor, fakat bundan byle deliler arasnda sa yacaklar beni diyor. Dncelerinin yava yava baz evrelere ilediini gryor, DanimarkalI eletirmen Georg Brandesin ken di felsefesiyle yakndan ilgilendiini duyuyor, seviniyor. Zerdt n ikinci blmn, yine ok ksa bir zamanda, on gnde biti riyor. 1884 ubatnda, Zerdtn nc blmn yazyor. Nietzschenin kendine hayranl artk doruundadr; bu Zerdtle birlikte Alman dilini yetkinliine ulatrm oldum. Luther ve Goetheden sonra bir adm daha atmak gerekti diyor, ben bel ki de gelecein btn insanlar iin bir yazgym, yazgnn kendisiyim. Benim yaptm btn derinliiyle duyabilen birka kiinin kmas iin kimbilir ka insan kuann gemesi gere kecek. Bir ara Zrichde kalrken, Zerdtn drdnc blmn tasarlamaya balyor, bu blmn ardndan beinci, altnc b lmleri yazmak istiyor. Son iki blm gereklememitir. Btn bir k drdnc blm stnde alyor ve 1885 ylnn uba tnda bitiyor. Yayneviyle anlaamad iin kendisi bastrmak zorunda kalyor bu son blm. Bundan sonra, byk bir eser hazrlamak iin notlar birik tirmeye balyor; sonradan kzkardei Elizabethin G stemi ad altnda yaynlad bu kitap, Zerdt tamamlayan, kendi felsefesini belli bir dzen zre girdisi ktsyla aklayan bir eser olsun istiyor. Fakat G stemi tamamlanmadan J'-.almtr. 1886 nisannda, Niste yazd, gelecein felsefesine ntrk dedii yi ile Ktnn tesindeyi, austosta yine kendisi bastrmak zorunda kalyor. Bu kitapta, insan eylemlerinin belli bal alanlarm gzden geiriyor, btn bu eylemlerin kaynan da, evrenin tek itici gc olan g istemini gryor. yi ve K t denen eylerin, gl kiilerin kendi alarndan iyi ve kt grd eyler olduklarm sylyor, ya da gszler kendilerini korumak iin kurmulardr bu iyiler ve ktler dzenini! Daha

13

yksek bir insan rneinin gereklemesine engel olan her eye saldryor; Hristiyanln, daha gl, daha yksek insanlar iin zararl olduunu, her dnrn, her siyasetinin, ynlarca iyi ve kt saylan eyleri iyi ve kt kabul ettiklerini ileri sryor; bu trl tutumlar yukar doru ilerlemeyi kstekleye ceinden, insanln nderleri zgr ruhlar olmaldr, iyi ile ktnn tesinde durmaldr bunlar, diyor. Kitabn son bl mnde soyluluu kuran eyleri sralyor: Gllk, salk, ince lik, kendini tutma, buyurma ve yaratma yetkisi, dolu yaama istemi. 1887de yazd Ahlkn Kkbiliminde, insanln, efendiler ve kleler (soylular ve ynlar) olmak zere ikiye ayrldn, belli bal iki ahlk sistemi olduunu sylyor: Soylularn de erleri (gzellik, erk, yreklilik, g, ve bunlar artran her ey) stne kurulan efendi ahlk, bir de gsz ve horgrlesi y nlarn deerleri stnde kurulan kle ahlk. Hristiyanln znde bu kle ahlk vardr. Hristiyanln deerleri ynn deerleridir; bunun iin Hristiyanl ortadan kaldrmak gere kir hey eyden nce. Ahlkn Kkbiliminden sonra Wagner Olay geliyor; burada alabildiine saldryor besteciye. Kendisini tanyan pek ok kim se, eski dostuna bu trl saldrmasn hi iyi karlamyor. ok gemeden, baz eski yazlarm derleyerek, Wagnere Kar Nietzscheyi hazrlyor (bu kitap 1895 ylnda kyor ancak). Diyonizos Ditramblar ad altnda bir sra iir yazyor. Putlarn Alacakaranln yazyor sonra; burda Batnn Danteden Baudelairee dek, nice nl kiilerine veryansn ediyor. G istemi stne alyor, birinci blmn ilk kitabm bitiriyor (bu kitap, ldrdktan sonra, saya Kar ad altnda ayrca yaynlan mtr.) Derken, kendini anlatan kitab, Ecce Homoyu (te nsan) yazmaya balyor, on be yirmi gnde bitiriyor. Bu kitabn bir yerinde btn ulu canlarn uslaryla gleri bir araya gelse, Zerdtn konumalarndan bir tekini dahi yaratamaz diyor. 3 ocak 1889da kald evin nnde bir atn dvldn g ryor, kocam bir atn; yle bir acyor ki, balyor hkrarak a lamaya, hayvann boynuna sarlyor. Ev sahibi onu odasna g tryor. armha Gerilen diye imzalad mektuplar yazp tal ya Kral Umbertoya ve Vatikana gnderiyor: Strinbergle von Blowa (Cosimanm eski kocas) yazd mektuplarn altmaysa Diyonizos imzasm atyor. Cosimaya Ariadne, seni sevi

14

yorum; Diyonizos. diye yazyor. Bu Diyonizos imzal mektup larndan biri Burckhardta da gelince, sanat tarihisi anlyor ki, arkada ldrmtr; hemen, Nietzschenin o srada kald Turine gidiyor. Yine arkadalarndan Overbeck, odasna girdiinde, pek se viniyor Nietzsche, derken alamaya balyor. Daha sonra, piya no alyor, fakat ok gemeden korkun soytarlklar yapyor. Turindeki hekimin raporuna gre, nl bir kii olduunu sy lyor, boyuna kadn istiyormu. Overbeck, bir baka arkada nn yardmyla Basele gtryor Nietzscheyi, Dr. Willenin ba km yurduna yatryor. Nietzsche, doktoru tanmyor ilkin, fa kat sizi daha nce grdme eminim, adnz hatrlayamad m iin ok zgnm diyor. Dr. Wille dediklerinde, Wille mi? diyor, ha, evet, siz ruh hekimisiniz. Birka yl nce si zinle dinsel sayrlk stne konumutuk. Sonra annesi geliyor, olunu eve gtrmek istiyor; fakat bunun doru olmayaca an latlyor kendisine. Bunun zerine Nietzscheyi. Jena hastanesi nin Psikiyatri klinii ynetmeni Prof. Otto Binswangerin bak mna sunuyorlar. Sonradan taknlklar dinince, Naumburgta annesinin yannda kalmasna izin veriliyor. Kzkardei Elizabeth, evlenip gittii Paraguaydan dndkten sonra (kocas lmtr), Nietzschenin bakmn zerine alyor, sonuna dek bakyor ona. 25 austos 1900de lyor. Babasnn yanna gmyorlar. III Nietzsche ok ynl, elimelerle ykl bir dnrdr; ama bu elimeler, onun kurduu yapda zayflk belirtileri sayla mazlar, tersine, bu yapy ayakta tutan, hep yenileyen g kay naklardrlar. Bu yzden, aykr ynde, aykr tutumlu iki kii, sz gelimi, bir tanrtanmazla bir tanr tutkunu candan benim seyebilirler onu; yine bu yzden Nietzscheye yaklamak, onun etki alanna girmek, baz tehlikeli sonular dourabilir. Her ey den nce onun dnme temposuna, ardarda akan simgelerin akmna ayak uydurabilmek, bu simgelerin gerisinde, ya da derinliinde duran anlama ileyebilmek gerekir. rnein, Ni etzsche (Zerdt) Kadna m gidiyorsun? Krbacn unutma! dedi deil mi, bunu uygulamaya kalkarsanz, karnzn, ya da, ne bileyim, sevgilinizin yanna gerekten krbala, denekle gitme niz gerekir. Oysa Nietzschenin sezdirmek istedii udur: Kadn, senin gcn duymal; nk onun yaradl byle gerektirir,

15

ama bunun iin krbalaman gerekmez onu. Grlt patrt eden gllk, sdr, tez tketir kendini; deerli, dourgan gllk ise tan sessizliine brnerek ilerler. Peki, neden Nietzsche dorudan doruya kadn, senin gcn duymal demiyor da, krbacn unutma! diyor? Birinci deyi, soyuttur, sylendikten sonra kafada somut bir iz brakmaz; fakat kincisini duyar duy maz kafamzda bir grnt kar: Eli krbal bir adam, bu grnt bizde bir yere tutundu mu bir kez, kk salmaya, ta derinliklerimize ilemeye balar, anlam, bizim usla gremedi imiz, lemediimiz yerlerimize, devinme kaynaklarmza dek iletir. Byledir simgeler dili. Esiz bir aklkla kavrad en soyut dnceler dahi, onda duygulara, tutkulara dnr, yaayan nesneler klna girerler. Yeter ki benzer bir duyarlkla karlasn, aktarverir ona d nmesinin titreimlerini; itkilerini biler, istemini uyarr, yn verir. Tartan, usavuran bir dnme deildir bu, gr grn tlerle donanm dncelerin hora tepmesidir. Yeni bir yaa maya, acunu evetleyen, bir deha! bir daha! diyen bir yaa maya dursun ister kii; doludizgin yaasn, varlnn snrlarna dek yaasn, ve bittii yerde kendini altederek, stinsan ger ekletirsin ister, hi deilse buna gcnn yettiince yardm etsin ister. Hristiyanl, hayat baltalayan, insann boyutlarm kl ten bir yaama yolu sayar, Hristiyanlk, hayatn en korkulas sayrldr der. Yaamnn hzm kesen, ykseliini engelleyen her eye, hayr; yaamay hzlandran, ykselten her eye, evet. Yanl, aldan, yaamann gelimesine yardm ediyor mu, onlara da evet; kt saylan eyler, rnein sertlik, amanszlk, kavgaclk, kiinin canlln artryor mu, onlara da evet. Ama diyecek Schopenhauer, daha ok yaama, daha ok ac demektir, yaadnca ekersin yi ya! diye karlk verecek tir Nietzsche, en yce dalar, en derin denizlerden kmtr; en derin aclardan doar, en derin sevinler. Ona gre, insann en temel baars ahlk deil, sanattr; acnn, ancak sanat yordamyla sevince evrilebileceini bili yordu Eski Yunanllar der. Kii, acy nesnel bir kalba dkp dar kararak, acyla kendisi arasna bir uzaklk koymu olur; bu uzaklk, kendi acsn seyretmesini, ona egemen olmasn sa lar. Tragedyalardan alman tat dnlsn. A. Turan OFLAZOLU

16

Z E R D T N

N D E Y

1 Zerdt otuz yanda yurdunu ve yurdunun gln bra kp dalara kt. Orda ruhunun ve yalnzlnn tadn kard ve on yl bundan bkmad. Ama en sonu gnlnde deime oldu, ve bir sabah tanla kalkt, gnein karsna geti ve ona yle dedi: Ey byk yldz! Aydnlattklarn olmasayd, nice olurdu senin mutluluun! On yldr maaramn stne ykselir durursun: ndan ve yolculuundan bkardn ben olmasaydm, kartalm ve yla nm olmasayd! Ama biz seni her sabah bekledik, senden fazlaln aldk ve kutsadk seni bunun iin. Bak! Pek ok bal toplam bir ar gibi, bilgeliimden usan dm; onu almya uzanacak eller gerek bana. nsanlar arasnda bilgeler delilikleriyle, yoksullar da zen ginlikleriyle bir daha sevininceye dek, vermek, datmak iste rim. Derinliklere inmeliyim te bunun iin: tpk senin akamla r denizin ardna iniin ve altdnyaya k iletiin gibi, ey ta kn yldz! Aralarna inmek istediim insanlarn dedii gibi, b a t m a l y m sencileyin.
17

Kutsa beni yleyse, en byk mutlulua bile kskanmadan bakan ey durgun gz! Tamaya durmu kadehi kutsa da altn aksn su ve drt bucaa gtrsn parltsn sevincinin! Bak! Bu kadeh yine boalmak ister ve Zerdt yine insan olmak ister. Byle balad Zerdt'n bat.

Zerdt dadan yalnz indi ve kimseyle karlamad. Ama ormana girdiinde, kutlu kulbesinden ormanda kk aramya km yal bir adam belirdi birden nnde. Ve yle dedi ya l adam Zerdte: Yabanc deil bana bu gezgin kii: yllar nce gemiti burdan. Ad Zerdtt; ama deimi. O gn kln dalara gtryordun: bugn de ateini va dilere m gtreceksin? Kundakln cezasndan korkmuyor musun? Evet, Zerdt tandm. Dupduru gzleri ve aznda tik sinti hi yer etmemi. Oynar gibi deil mi yrmesi? Deimi Zerdt, ocuk olmu Zerdt, uyanm biri Zer dt: uyuyanlar arasnda neyliyeceksin? Sanki denizde yaardn yalnzlnda ve deniz seni tard. Yazk, kyya m kmak istiyorsun? Yazk, gvdeni yine kendin mi srkliyesin istiyorsun? Zerdt cevap verdi: nsanlar seviyorum. Neden dedi ermi, ormann sszlna ekildim ben? insanlar fazla sevdiim iin deil mi? Tanry seviyorum imdi: insanlar sevmiyorum, insan faz la eksik bir ey bence. nsan sevgisi ykm olurdu benim iin. Zerdt cevap verdi: Sevgi de ne sz! Ben insanlara ar maan gtryorum. Onlara bir ey verme dedi ermi. Onlardan al daha iyi ve onlarla birlikte ta, bu onlarn daha ok holarna gider: yeter ki senin de houna gitsin!
18

Ve onlara vermek istersen, sadakadan fazlasn verme. Onu da dilensinler senden! Hayr diye cevap verdi Zerdt. Ben sadaka vermem. Yoksul deilim o kadar. Ermi Zerdt'e gld ve yle dedi: yleyse hzinele rini onlara kabul ettirmiye bak! Onlar yalnzlardan kukula nrlar ve bizim armaanlarla geldiimize inanmazlar. Admlarmz sokaklarnda pek ssz nlar. Ve gece yataklarndayken gne domadan ok nce birinin getiini iitseler, kendi kendilerine soracaklardr: nereye gider bu hrsz? Gitme insanlara, ormanda kal! Hayvanlara git daha iyi! Neden benim gibi olmak istemiyorsun, aylar arasnda ay, kular arasnda ku? Peki ormanda ne yapyor ermi? diye sordu Zerdt. Ermi cevap verdi: Trkler dzp sylyorum ve bu trkleri dzerken, glyor, alyor ve mrldanyorum: byle vyorum Tanry. Trk syliyerek, alyarak, glerek ve mrldanarak v yorum benim Tanrm olan Tanry. Peki sen armaan olarak bize ne getiriyorsun? Zerdt bu szleri iitince, ermii esenledi ve dedi: Ne vereyim ben size! abucak gideyim de bir ey almyaym siz den! ve ayrldlar bylece, yal adamla Zerdt, iki o cuk gibi glerek. Ama Zerdt yalnz kalnca, yle dedi gnlne: Nasl olur! Bu yal ermi, T a n r n n l d n d a h a i i t m e m i o r m a n n d a .

Zerdt ormann kysndaki en yakn kente vardnda, birok kimseyi pazar yerinde toplanm buldu: nk bir ip cambaznn oynyaca bildirilmiti. Ve Zerdt halka yle bu yurdu: Ben s i z e s t i n s a n r e t i y o r u m .
19

nsan altedilmesi gereken bir eydir. Onu altetmek iin ne yap tnz? Btn varlklar imdiye dek kendilerinden te bir ey ya ratmlardr: peki siz bu byk ykseliin inii olmak ve insan altedecek yerde hayvanlara dnmek mi istiyorsunuz? nsana gre maymun nedir? Glnecek bir ey, ya da ac bir utan, insan da tpk byle olacaktr stinsana gre: g lnecek bir ey, ya da ac bir utan. Solucandan insana dek yol aldnz ve sizde ok ey daha solucandr. Maymundunuz bir zamanlar ve imdi bile insan, her maymundan daha maymundur. iinizde en bilgeniz bile uyumsuzluktur, bitki ve grnt melezidir. Ama bitki ya da grnt olun mu diyorum size? Bakn, size stinsan retiyorum! stinsan yeryznn anlamdr, isteminiz desin ki: stinsan yeryznn anlam
o l a c a k t r !

Yalvarrm size, kardelerim, y e r y z n e b a l k a l n , ve inanmayn size dnyatesi umutlardan sz aan lara! A saanlardr onlar, bilerek bilmiyerek. Hayat horgrenlerdir onlar, ryen ve alanm kiiler, yeryz bkmtr onlardan: brakn gitsinler! Bir zamanlar Tanrya kar ilenen gnah en byk g naht, ama Tanr ld, onunla birlikte ldler o gnahkrlar da. Yeryzne kar gnah lemek imdi en korkuncudur, ve bilinmezin zn yeryznn anlamndan stn tutmak! Bir zamanlar can, gvdeyi horgrrd: bu horgrme de en stn eydi: can. gvde clz, iren ve a olsun isterdi. Bylece gvdeden ve yeryznden kurtulmay kurard. Ah, bu cann kendisi clz, ren ve at: ve ikence bu cann tutkusuydu! Ama siz de, kardelerim, syleyin bana: gvdeniz, cannz iin ne diyor? Cannz, yoksulluk ve kirlilik ve acnacak ra hatlk deil mi? Evet, kirli bir rmaktr nsan. Kiril bir rma ine almas ve bozulmadan kalmas iin deniz olmal kii. Bakn, size stinsan retiyorum: o, ite bu denizdir, on da batabilir sizin byk horgrmeniz.
20

Yayabileceiniz en byk ey nedir? Byk horgrme saatidir. Mutluluunuzun bile size iren geldii saat ve usu nuzun ve erdeminizin. Dediiniz saat: Benim mutluluum nedir ki! Yoksulluk ve kirlilik ve acnacak rahatlktr o. Ama varl kendisi hakl karmal mutluluum! Dediiniz saat: Benim usum nedir ki! Aslann, yiyeceine duyduu zlemi duyuyor mu bilgiye? Yoksulluk,ve kirlilik ve acnacak rahatlktr o! Dediiniz saat: Benim erdemim nedir ki! Daha beni l drtmad. Ne kadar bktm iyiliimden ve ktlmden! Hep yoksulluk ve kirlilik ve acnacak rahatlktr o! Dediiniz saat: Benim doruluum nedir ki! Ate ve k mr deilim, bakyorum da. Oysa dorular ate ve kmrdr ler! Dediiniz saat: Benim acmam nedir ki! Acma, insan se venin ivilendii armh deil midir? Oysa benim acmam ar mha germe deildir. Hi byle konutunuz mu? Hi byle haykrdnz m? Ah, byle haykrdnz duysaydm bir! Gnahnz deil, yetingenliiniz haykryor gklere, gna hnzdaki bayalk haykryor gklere! Sizi diliyle yalyacak imek nerde? Sizi alyacak lgn lk nerde? Bakn, size stinsan retiyorum: o, bu imektir; o, bu lgnlktr! Zerdt byle konutuka, halktan biri bard: ip cam bazn yeterince dinledik; artk kendisini grsek! Ve btn kalabalk Zerdte gld. Ama bu szlerin kendisi iin sy lendiini sanan ip cambaz, balad oyununa.

Fakat Zerdt halka bakt da, at. Derken yle buyurdu: insan, hayvanla stinsan arasna gerilmi bir iptir, uurum stnde bir ip.
21

Korkulu bir gei, korkulu bir yolculuk, korkulu bir geribak, korkulu bir rperi ve duraklay. insanda byk olan, onun kpr olmasdr, erek deil: insanda sevilebilecek olan, onun k a r y a g e i v e b a t olmasdr. Ben yaamasn bilmiyenleri severim, meerki batmasn bileler; nk bunlardr karya geenler. Ben byk horgrleri severim, nk bunlar byk say gllardr ve kar kyya duyulan zlem oklar. Ben, batmak ve kurban olmak iin nce yldzlarn te sinde bir neden aramyanlar, yeryz bir gn stinsan olsun diye, kendilerini yeryzne kurban edenleri severim. Ben, bilmek iin yayan ve bir gn stinsan yaasn diye bilmek istiyeni severim. Byle ister o kendi batn. Ben, stinsana ev kurmak, toprak, hayvan ve bitki ha zrlamak iin alan ve treteni severim; nk byle ister o kendi batn. Ben, erdemini seveni severim: nk erdem batma iste midir ve zlem oku. Ben, kendisi iin bir damla bile ruh ayrmyam, batan ba a erdeminin ruhu olmak istiyeni severim: ruh olarak byle yrr o kprnn stnde. Ben, erdeminden eilim ve yazg yapan severim: bylece o, erdemi uruna yaamak ister, ya da hi yaamak istemez. Ben, bir sr erdem istemiyeni severim. Bir tek erdem, iki erdemden daha erdemdir, nk yazgnn asld daha zorlu dmdr o. Ben, gnl har vurup harman savuran severim, ne te ekkr bekler, ne teekkr eder: nk hep verir o ve kendini korumak istemez. Ben, zar kendine uygun dnce utanan ve soran seve rim: Ben dzenci bir oyuncu muyum yoksa? nk yok olmak ister o. Ben, iine balamadan nce altn szler saan ve hep sz verdiinden fazla yapan severim: nk batn ister o. Ben, gelecektekileri hakl karan ve gemitekileri kur taran severim: nk imdikiler eliyle yok olmak ister o.
22

Ben, Tanrsn yola getireni severim, nk Tanrsn se ver o: Tanrsnn fkesinden yok olmas gerekir de. Ben, yaralanmada bile gnl derin olan ve kck bir eyden yok olabileni severim: byle geer o kpry seve seve. Ben, gnl dolup taan severim, yle ki kendini unutur ve her ey onun iindedir; her ey onun bat olur bylece. Ben, zgr ruhlu ve zgr yrekli olan severim: bylece kafas, yreinin yalnz ii olur, ama yrei batmya zorlar onu. Ben, insanlarn stnde asl o kara buluttan tek tek d en ar damlalar gibi olan herkesi severim: onlar imein geliini haber verirler ve haberci olarak yok olurlar. Bakn, ben imein habercisiyim ve buluttan den bir bir damlaym: oysa imek, stinsandr.

Zerdt bu szleri syledikten sonra, yine halka bakt ve sustu. te ordalar, dedi gnlne, ite glyorlar: beni an lamyorlar, ben bu kulaklara gre az deilim. Gzleriyle iitmeyi renmeleri iin, kulaklarn m patlatmal? Dmbelek gibi, vaiz gibi mi tmeli? Yoksa yalnz keke meye mi inanrlar? Onlarn gurur duyduklar bir eyleri vardr. Onlar gurur landran eye ne diyorlar? Kltr diyorlar, bu onlar kei obanlarndan ayryormu. ite bundandr, kendileri iin horgrme sznn kullanl masndan holanmazlar. Ben de gururlarna sesleneyim bari. Onlara en horgrlesi eyden sz aacam, bu, son
i n s a n d r .

Ve halka yle buyurdu Zerdt: nsann, kendine bir erek edinme zaman gelmitir. n sann, en yksek umudunun tohumunu ekme zaman gelmitir. Topra bu i iin yeterince verimli daha. Ama bu top
23

rak bir gn yoksullaacak ve gden kesilecek ve hi ulu aa yetimiyecek onda. Yazk! insann, zlem okunu insandan te salamyaca ve yaynn, vnlamay unutaca zaman geliyor! Size diyorum: hora tepen bir yldz dourabilmek iin, ki inin iinde kargaa olmal daha. Size diyorum: daha var siz de bu kargaa. Yazk! nsann artk yldz douramyaca zaman geliyor. Yazk! En horgrlesi adamn, kendini artk horgremiyenin zaman geliyor. Bakn! Size son i n s a n gsteriyorum. Sevgi nedir? Yaratma nedir? zlem nedir? Yldz nedir? byle sorar da son insan, gz krpar. Yeryz artk klmtr ve stnde, her eyi klten son insan sramaktadr. Toprak piresi gibidir o, kk kuru tulamaz: son insan, en uzun mrldr. Biz mutluluu bulduk byle derler de son insanlar, gz krparlar. G yaanan blgelerden ayrlmlardr: kiiye scaklk ge rekir de. Komu daha sevilir ve ona srtnlr: kiiye scak lk gerekir de. Sayr dmek ve kukulu olmak gnahtr onlarca: sak narak yrnr. Budaladr, daha aya talara ya da insanlara taklp sendeliyen! Arasra biraz a: tatl dler kurdurur bu. Ve oka a sonunda, tatl bir lm iin. Daha allr, nk i elencedir. Ama elencenin zarar vermemesine baklr. Artk zengin ya da zrt olunmaz: ikisi de pek skntl dr. Kim buyurmak ister daha? Kim szdinler? ikisi de pek skntldr. Bir sr ki obansz! Herkes ayn eyi ister, herkes ayn dr: baka trl duyan, deliler evine gnll gider. Eskiden btn dnya deliymi byle derler de en in celeri, gz krparlar. Aklldrlar ve olup biten her eyi bilirler: alaylarnn so
24

nu gelmez bylece. Daha bozuulur, ama hemen barlr, yoksa mideleri bozulur. Gndz iin kk hazlar ve gece iin kk hazlar var dr: ama sal sayarlar. Biz mutluluu bulduk byle derler de son insanlar, gz krparlar. Zerdt'n, ndeyi de denen ilk konumas burda sona erdi: nk bu srada kalabaln barmas ve sevinci, sz n kesti. Bize ver bu son insan, ey Zerdt diye baryor lard, bu son insanlardan eyle bizi! stinsan biz sana ba larz sonra! Ve btn kalabalk lgnca seviniyordu ve dudak larn aprdatyordu. Ama Zerdt zld ve gnlne dedi: Beni anlamyorlar: ben bu kulaklara gre az deilim. Anlalan pek fazla kalmm dalarda, pek fazla dinlemi im dereleri ve aalar: imdi kei obanlarna sz syler gibi konuuyorum onlarla. Durgun gnlm ve duru, sabahleyin dalar gibi tpk. Oysa beni souk sanyorlar ve korkun akalar yapan alaycnn biri. Ve ite bana bakyorlar ve glyorlar: ve glerken benden nefret ediyorlar. Glleri buz gibi. ,

Derken btn azlar susturan ve btn gzleri fal ta gibi atran bir ey oldu. nk bu arada ip cambaz oyununa ba lamt: kk bir kapdan km, iki kule arasna ve pazar ye rinin ve halkn stne gerili bir ip boyunca ilerliyordu. Tam yar yoldayken, kk kap bir daha ald ve alaca bulaca giysiler iinde, soytarya benzer biri urad dar ve ncekinin ardn dan hzl hzl yrd. leri, seni topal seni, diye haykrd kor kun sesi, ileri, seni miskin, sinsi, saz benizli seni! Yoksa aya mn altna alrm seni ha! Bu kuleler arasnda ne iin var? Se nin yerin kulenin ii, kitlemeli seni, kendinden stn olann yo lunu tkyorsun! Ve her szle birlikte gittike yaklayordu ndekine: fakat bir adm kala, btn azlar susturan ve btn gzleri fal ta gibi atran o ey oldu: eytan gibi lk kopard
25

ve yolunu tkyan adamn zerinden atlad. Fakat beriki, raki binin kazandn grnce, ba dnd ve ipini ard; att sr n ve sanki bir kol ve bacak evrintisi gibi, srktan daha tez, dald derine. Pazar yeri ve halk, frtnaya uram bir deniz gi biydi: kalabalk darmadan olmu, hele gdenin decei yer de, birbirine girmiti. Fakat Zerdt yerinden kprdamad ve gde parampara ama henz canl, yan bana dt. Az sonra, yaral kendine geldi ve Zerdt yannda diz km grd. Ne yapyorsun yle? dedi sonunda. eytann bana elme takacan oktan dr biliyordum. imdi cehenneme srkleyecek beni: ona engel olacak msn? erefim hakk iin, dostum, diye cevap verdi Zerdt, bu sylediin eylerin hi biri yoktur: ne eytan var, ne cehennem. Cann, gvdenden bile nce lecektir: hi bir eyden korkma artk! Adam gzlerini kukuyla kaldrd. Sylediin doruysa dedi sonra, hayatm yitirmekle hibir ey yitirmi olmayaca m. Ben, dayakla ve bir lokma yiyecekle oyun retilmi bir hayvandan fazla bir ey deilim pek. Ne demek dedi Zerdt, sen tehlikeyi i edindin, bun da horgrlecek ne var. imdi de iin yznden lyorsun: bu nun iin seni kendi elimle gmeceim. Zerdt bunu syledikte, can ekien adam daha fazla kar lk vermedi; yalnz, teekkr iin Zerdt'n elini aryormu gibi, elini kmldatt.

Bu srada akam oldu ve pazar yeri karanla brnd: der ken halk dald, nk merak ve ylg dahi yorulur. Ama Zer dt, yerdeki lnn yanna oturdu ve dnceye dald: byle ce zaman unuttu. Sonunda gece oldu ve souk bir yel, yalnzn stnden esmeye balad. Derken doruldu Zerdt ve gnlne dedi:
26

Gerek, Zerdt iyi balk tuttu bugn! insan deil tuttuu, ceset. Tekin deil insan varl ve hl anlamsz: soytarnn biri ykm olabilir onun iin. Ben insanlara, varlklarnn anlamn retmek istiyorum: stnsandr bu, o kara buluttan, insandan akan imek. Ama ben onlardan uzam daha ve benim dncem onla ra bir ey sylemiyor. Ben onlara gre daha deliyle ceset aras bir eyim. Karanlktr gece, karanlktr yollar Zerdtn. Gel, souk ve kat yolda! Seni kendi elimle gmeceim yere gtreyim.

Zerdt bunu gnlne dedikten sonra, cesedi srtlad ve yo la koyuldu. Daha yz adm gitmemiti ki, bir adam sokuldu ya nna ve kulana fsldad, bakn hele! kuledeki soytaryd bu konuan. Git bu kentten, ey Zerdt diyordu, senden nefret eden pek ok burda. iyilerle dorular senden nefret ediyorlar, seni dman ve kendilerini horgren biri sayyorlar; hak dine inananlar senden nefret ediyorlar ve seni kalabalk iin tehlike sayyorlar. Talihin varm ki, sana gldler: gerek, soytar gibi konutun. Talihin varm ki, u l kpekle arkadalk ettin; bylece alalarak yakay kurtardn bugn. Ama git bu kentten, yoksa yarn stnden atlarm, bir diri bir lnn stnden nasl atlarsa. Bunu dedikten sonra adam kayboldu; ama Zer dt karanlk sokaklardan yoluna yrd. Kentin kapsnda mezarclarla karlat: onlar mealelerini yzne tuttular, Zerdt tandlar ve hayli alay ettiler. Zer dt l kpei gtryor: ne ho deil mi Zerdtn mezarc olmas! Ellerimiz bu kebaba dokunamayacak kadar temizdir de. Zerdt eytann lokmasn m armak istiyor? Peki! Afiyet olsun! eytan, Zerdt'ten daha usta bir hrsz olmasa bari! o, ikisini de arr, ikisini de yer! Ve gltler ve babaa verdi ler. Zerdt buna bir ey demedi ve yoluna yrd. Ormanlar
27

ve bataklklardan te iki saat yol aldktan sonra, kurtlarn a ulumalarn o kadar dinledi ki, kendisi dahi ackt. Derken, yanan bir evin nnde durdu. Alk dedi Zerdt, beni haydut gibi bastryor. Orman larda ve bataklklarda bastryor beni alm, ve derin gecede. Ne tuhaf huylar var almn. okluk, yalnz yemekten sonra gelir bana, bugnse hi gelmedi: nerdeydi ki? Ve bunun zerine Zerdt, evin kapsn ald. Yal bir adam kt; elinde k vard ve sordu: bana ve tedirgin uykuma ge len kim?. ' Bir diriyle bir l dedi Zerdt. Bana yiyecek iecek bir ey ver, gndz yemeyi unuttum. Alar besleyen, kendi gn ln canlandrr: byle der bilgelik. Yal adam gitti, ama abucak dnd, Zerdt'e ekmek ve arap sundu. Buras alara gre bir yer deil dedi, onun iin burda oturuyorum. Hayvanla insan, ben yalnza gelirler. Yol dana da yedirip iirsene, o senden yorgun. Zerdt cevap verdi: yoldam sa deil, ona kolay kolay yemek yediremem. Bana ne, dedi yal adam ters ters, kapm alan, verdiimi almal. Yeyin ve uurlar olsun! Bunun zerine Zerdt, yola ve yldzlara bel balayarak iki saat daha yrd: nk gece yrmeye alkt ve uyuyan her eyin yzne bakmay severdi. Fakat tan aarrken, Zer dt kendini sk bir ormanda buldu, yol yoktu grnrde. Der ken ly, bir aa kovuuna yerletirdi kurtlardan korumak istiyordu kendisi de toprak ve yosun zerine uzand. Ve femen uykuya dald, gvdesi yorgun, gnl durgun.

9 Uzun zaman uyudu Zerdt ve yz zerinden yalnz tan deil, sabah dahi geti. Ama sonunda gzleri ald: am, bakt Zerdt ormann ve sessizliin iine; am, bakt kendi iine. Derken, birdenbire karay gren bir gemici gibi, abucak doruldu ve sevinten bard: nk yeni bir gerek grm t. Ve gnlne yle dedi:
28

iime bir k dodu: yoldalar gerek bana, diriler, is tediim yere gtrebileceim l yoldalar ve cesetler deil. Beni, benim istediim yere, kendi istekleriyle izleyecek diri yoldalar gerek bana. ime bir k dodu: szn halka deil, yoldalara ynel tecek Zerdt! Srnn oban ve kpei olmayacak Zerdt. Niceleri srden ekmek, bunun iin geldim ben. Halk ve sr bana kzacak: obanlar, haydut diyecekler Zerdt'e. Ben obanlar diyorum ya, onlar kendilerine iyiler ve do rular derler. Ben obanlar diyorum ya, onlar kendilerine hak dine inananlar derler. iyilere ve dorulara bakn! En ok kimden nefret ediyorlar? Kendi deer levhalarn paralayandan, bozandan, yasa bozan dan: oysa o, yaratcdr. Btn inanlarn inan erlerine bakn! En ok kimden nef ret ediyorlar? Kendi deer levhalarn paralayandan, bozandan, yasa bozandan: oysa o, yaratcdr. Yoldalar arar yaratc, cesetler deil ve srler ve inan lar deil. Yaratma arkadalar arar yaratc, yeni levhalara yeni deerler kazyanlar. Yoldalar arar yaratc ve hasat arkadalar: nk ona g re her ey, hasada hazrdr. Ama yz ora yok: bu yzden ba aklar yolar da, can sklr. Yoldalar arar yaratc, oraklarn bilemesini bilenleri. Yk clar denecek onlar in, iyi ile kty horgrenler denecek. Oy sa hasatlar ve bayram edenler onlardr. Yaratma arkadalar aryor Zerdt, hasat arkadalar ve bayram arkadalar aryor Zerdt: srlerden ve obanlardan ona ne! Ve sen, lk yoldam benim, uurlar olsun! Seni aa ko vuuna iyice gmdm ve seni kurtlardan iyice sakladm. Ama senden ayrlyorum: vakit eriti. ki tan aras, bana yeni bir gerek geldi. Ne oban olacam ben, ne mezarc. Halka sz syleme yeceim artk: ben lyle son kez konutum. Yaratclara, hasctlara, bayram edenlere katlacam: gk kuan gstereceim onlara ve stinsana kan merdiveni.
29

Tek barnanlara syleyeceim trkm ve ift bar nanlara. ve her kimde iitilmemi iin kulak varsa, mutluluum la arlatracam onun yreini. Varacam ereime, ben kendi yolumu yryorum; durak layanlarn ve geride kalanlarn zerinden atlayacam. Benim ilerleyiim, onlarn bat olsun bylece!

10

Gne tam tepedeyken, gnlne syledii buydu Zer dtn: derken sorarcasna yukar bakt, nk bann stn de bir kuun tiz ln iitmiti. Bakn hele! Bir kartal havada geni deirmiler izerek uuyordu ve ona bir ylan, av gibi de il, dost gibi aslmt: nk ylan, kartaln boynuna dolan mt. Bunlar benim hayvanlarm! dedi Zerdt ve yrekten se vindi. Gnein altndaki en gururlu hayvanla gnein altndaki en bilge hayvan, aratrmaya kmlar. Zerdt daha sa m, bilmek istiyorlar. Gerek, sa m ym daha? nsanlar arasnda yaamay, hayvanlar arasnda yaamak tan daha tehlikeli buldum; tehlikeli yollarda yryor Zerdt. Bana hayvanlarm yol gstersinler! Zerdt bunu der demez, ormandaki ermiin szlerini ha trlad, i ekerek yle dedi gnlne: Daha bilge olsam! Batan aa bilge olsam, ylanm gibi tpk! Ama ben olmaz istiyorum: onun hep bilgeliimle yrme sini diliyeyim gururumdan! . Ve bilgeliim beni bir gn yzst brakacak olursa: ah, kamaya baylr o! gururum deliliimle kasn o zaman! Byle balad Zerdtn bat.

30

Z E R D T N

K O N U M A L A R I

D e i i m

s t n e

Ruhun deiimini anlatacam size: ruhun nasl deve, devenin aslan, aslann da, en sonu, ocuk olduunu. Ruh iin nice ar eyler vardr, iinde sayg barnan g l, dayankl ruh iin: ar ve en ar zler onun gc. Ar olan ne? diye sorar dayankl ruh, derken diz ker deve gibi ve iyi yklenmek ister. En ar ey nedir, ey yiitler? diye sorar dayankl ruh, sr tma alaym da gcmden kvan duyaym. u deil mi: gururunu incitmek iin kendini alaltmak? Bil geliinle alay etmek iin deliliini ldatmak? Yoksa u mu: davamz, zaferini kutlarken onu brakmak? Ayartcy ayartmak iin yce dalara kmak? Yoksa u mu: bilginin palamutuyla, otuyla gpinmek ve ger ek uruna can al ekmek? Yoksa u mu: sayr dmek ve avutmaya gelenleri savmak ve senin istediini hi duymayan sarlarla dostluk etmek? Yoksa u mu: gereklik suyudur diye kirli suya girmek ve souk kurbaalar ve scak dlbaalar defetmemek? Yoksa u mu: bizi horgrenleri sevmek ve bizi korkutmak isteyen hayalete elimizi uzatmak? Btn bu en ar eyleri yklenir dayankl ruh: ve ykn alan deve nasl l yolunu tutarsa, ruh da yle yollanr kendi lne.
31

Fakat en ssz lde kinci deiim olur: ruh burda aslanlar, zgrl ele geirmek ve kendi lnde efendi olmak ister. Son efendisini arar burda: dman kesilir ona ve son tan rsna; zafer iin byk ejderle boumak ister. Ruhun artk efendi ve tanr saymak istemedii o byk ej der nedir? Bu ejderin ad Yapmalsn dr. Oysa aslann ruhu stiyorum der. Yapmalsn, altnla parl parl durur onun yolunda, pul larla kapl bir hayvan, her pulun stnde de altndan bir Yap malsn parldar. Binlerce yllk deerler bu pullarn stnde parldar ve y le der ejderlerin en zorlusu: Nesnelerin btn deerleri bende parldar. Btn deerler oktan yaratlmtr ve btn yaratlm de erlerim ben. Gerek, stiyorum diye bir ey olmayacak ar tk. Byle der ejder. Kardelerim, ruhta aslann ne gerei var? Gnl tok ve saygl yk hayvan neden yetmez? Yeni deerler yaratmak, aslann dahi elinden gelmez bu: ama yeni bir yaratma iin kendine zgrlk yaratmak, ite buna yeter aslann gc. Kendine zgrlk yaratmak ve deve bile kutsal bir Ha yr ekmek: bunun iin, kardelerim, aslan gerektir. Yeni deerlere hak kazanmak, dayankl ve saygl bir ruh iin en korkun itir bu. Gerek, byle bir ruh iin yama clktr, yrtc hayvan iidir bu. Eskiden bu Yapmalsn en kutsal eyi olarak severdi: imdi sevgisinden zgrlk yamalayabilsin diye, en kutsal olan da bile kuruntu ve gelge istek grmek zorunda: ite bu ya ma iin aslan gerektir. Fakat syleyin, kardelerim, ocuun yapp da aslann ya pamayaca ey nedir? Neden yrtc aslan daha ocuklamak zorundadr? Susuzluktur ocuk ve unutkanlk, bir yeni balang, bir oyun, kendiliinden dnen bir tekerlek, bir ilk devinme, bir kut sal Evet.
32

Evet, yaratma oyunu iin, kardelerim, bir kutsal Evet ge rektir: ruh kendi istemini ister artk, dnyay yitirmi olan kendi dnyasn kazanr artk. Ruhun deiimini anlattm size: ruhun nasl deve, deve nin aslan, aslann da, en sonu, ocuk olduunu. Byle buyurdu Zerdt. O srada Alaca nek denen kentte kalyordu.

E r d e m

K r s l e r i

s t n e

Uyku ve erdem stne pek gzel konuan bir bilgeyi v dler Zerdte: kendisi bu yzden ok sayg grr, el stnde tutulurmu, btn genler de krssnn nnde otururlarm. Ona gitti Zerdt ve btn genlerle birlikte, krssnn n ne oturdu. Ve yle buyurdu bilge: Sayg ve utan duymal uykunun karsnda! in ba budurl Ve kt uyuyanlarn ve geceleri uyank duranlarn yolun dan ekilin! Hrsz dahi utan duyar uykunun karsnda: hep geceleyin sessizce alar. Utanmaz ama gece bekisi, utanmadan tar ddn. . yle kolay bir sanat deildir uyumak: onun uruna btn gn uyank durmak gerekir. Gnde on kez altetmelisin kendini: bu iyi bir yorgunluk ve rir ve cann afyonudur. On kez yine barmalsn kendinle: nk altetme acdr ve kt uyur barmayan. On gerek bulmalsn gnde, yoksa gece de ararsn ger ei ve cann a kalr. On kez glmelisin gnde ve sevinmelisin: yoksa miden, o dert babas, gece seni tedirgin eder. Bunu bilen azdr: iyi uyumak iin kiide btn erdemlerin bulunmas gerekir. Yalan yere tanklk m edeceim? Zina m edeceim? Komumun hizmetisine gz m dikeceim? Btn bunlar uykuya iyi gelmez.
33

Ve kiide btn erdemler olsa bile, bilinmesi gereken bir ey daha vardr: erdemlerin kendilerini de tam vaktinde uyku ya yollamak. Birbirleriyle ekimesinler diye bu hanm hanmck diileri Senin yznden, ey mutsuz kii! Tanryla ve komuyla bar: bunu ister iyi uyku. Ve kom unun eytanyla dahi bar! Yoksa geceleri tebelle olur sana. Yetkililere sayg ve boyun ei, arpk yetkililere dahi! By le ister iyi uyku. arpk bacaklar stnde yrmek istiyorsa g, benim elimden ne gelir? Her kim koyununu en yeil otlaa gtrrse, ben ona her zaman en iyi oban derim: bu badar iyi uykuyla. Ne ok erefim olsun isterim, ne de ok hzinem: bunlar safra kabartrlar. Ama iyi bir adn ve kk bir hzinen olmaz sa iyi uyunmaz. Bence kk bir topluluk kt bir topluluktan yedir: tam vaktinde gelip gitsinler de. Bu badar iyi uykuyla. ok houma gider ruh yoksullar da: bunlar uykuyu ilerle tirler. Mutludurlar, hele kendilerine her zaman hak verilirse. Byle geer erdemlilerin gn. Gece olunca uykuyu ar maktan saknrm! arlmak istemez o, uyku, erdemler hakan! Ama gndzn ne yaptm ve ne dndm dn rm. Byle, inek gibi sabrl, gevi getirirken, kendime sorarm: 6enin on yengin nelerdi? ' Ve gnlm gnendiren on barma ve on gerek ve on gl nelerdi? Ben bunlar dnr, krk dncenin beiinde sallanr ken, birden bastrr beni uyku, o arlmayan, erdemler hakan. Uyku gzlerime vurur: onlar da arlarlar. Uyku azma dokunur: o da ak kalr. Dorusu, yumuak tabanlar zere gelir bana hrszlarn en sevgilisi ve dncelerimi alar: u krs gibi aptal, kalakal rm ben de. Ama fazla kalmam byle: artk yatarm. Zerdt bilgenin bu dediklerini iitince iin iin gld. n k iine bir k domutu. Ve yle dedi gnlne:
34

Bence soytarnn biri bu krk dnceli bilge: ama uyumay iyi biliyor sanrm. Ne mutlu bu bilgeye yakn duranlara! Bylesi uyku bula cdr, kaln bir duvardan bile geer. Krssnde dahi by var. Genlerin, bu erdem vaizinin nnde oturmalar bouna deilmi. Onun bilgelii u: iyi uyumak iin uyank durmak. Gerek, hayatn anlam olmasayd ve ben anlamsz semek zorunda kalsaydm, bence de en seilesi anlamszlk olurdu bu. Eskiden erdem reticileri aranrken, en ok neyin arand n iyice anlyorum imdi. yi uykuydu aranan ve afyon erdem ler, bu uyku iin! Btn bu vlm krs bilgelerinin bilgelii dsz uy kuydu: onlar hayat iin daha stn bir anlam tanmazlard. Bugn de bu erdem vaizi gibi olanlar var, her zaman bu kadar drst de deiller: ama onlarn a geti. Daha fazla ayakta kalamazlar artk: ite yatmlar bile. Mutludur bu uykulu kiiler: nk ok gemeden dalacak lardr. Byle buyurdu Zerdt.

t e d n y a l l a r

s t n e

Bir zamanlar Zerdt de, btn tednyallar gibi, insandan tesinin kuruntusuna kaplmt. O zamanlar dnya, ac eken ve ikence edilen bir Tanrnn eseri gibi gelirdi bana. D gibi gelirdi bana dnya ve bir Tanrnn masal gibi; bir honutsuz Tanrnn gzleri nndeki renkli dumanlar. yi ve kt, sevin ve ac, ben ve sen, yaratc gzler nndeki renkli dumanlar gibi gelirdi bana. Yaratc kendinden uzaa bakmak istedi bunun zerine dnyay yaratt. Acsndan uzaa bakmak ve kendini yitirmek, esritici bir sevintir ac eken iin. Esritici bir sevin ve kendini unutu gibi gelirdi bana dnya bir zamanlar. Bu dnya, sonraszca eksik, bir sonrasz elimenin rnei
35

ve eksik rnek, eksik yaratcs iin esritici bir sevin: by le grnrd bana dnya bir zamanlar. Bylece ben de, btn tednyallar gibi, insandan tesinin kuruntusuna kaplmtm bir zamanlar, insandan tesinin mi sahi? Ah, kardelerim, yarattm bu tanr, insan eseri, insan l gnlyd, btn tanrlar gibi! insand o, hem zavall bir insan ve Ben krnts: kendi k lmden ve ateimden gelmiti bana bu hayalet, gerek, teden gelmemiti bana! Ne oldu, kardelerim? Kendimi altettim, ac ekeni; kendi klm daa gtrdm, kendime daha parlak bir yalm tret tim. Bakn ite! Derken hayalet kat benden! Ac ekmek ve ikence olur artk benim iin, sayrlktan yeni kalkm biri iin, bylesi hayaletlere inanmak: ac ekmek olur artk benim iin ve alal. Byle derim tednyallara. Ac ekmek ve yetersizlikti, btn tednyalar yaratan; ve en ok ac ekenin yaayabilecei ksa bir mutluluk lgnl yd. Yorgunluk, bir srayta en sona erimek isteyen, bir lm srayyla; artk istemek istemeyen bir zavall, bilgisiz yorgun luk: btn tanrlar ve tednyalar yaratan ite budur. inann bana, kardelerim! Gvdeden umut kesen gvdenin kendisiydi, aldanm ruhun parmaklaryla son duvarlara do kunurdu. inann bana, kardelerim! Yeryznden umut kesen gvde nin kendisiydi, varln karnnn kendisine sz syleyiini din lerdi. Ve son duvarlar bayla hem yalnz bayla da deil geip br dnyaya varmak isterdi. Oysa bu br dnya, insanlardan iyi gizlenmitir, bu gk sel bir hi olan, insanszlam, insand dnya; ve varln karn insanlara sz sylemez, meerki insan olarak syliye. Gerek, btn varl tantlamak gtr, gtr onu konu turmak. Deyin bana, kardelerim, en tuhaf ey en iyi tantlan maz m? Evet, bu ben ve bu benin elimesi ve kargaas, kendi
36

varln en drst anlatr, nesnelerin ls ve deeri olan, bu yaratan, isteyen, deerlendiren ben. Ve bu en drst varlk, ben, d kurarken ve abuk sa buk konuurken ve krk kanatlaryla rpnrken bile gvdeden sz eder ve daha gvdeyi ister. Gittike hep daha drst konumay renir bu ben: ve rendike, gvde ve yeryz iin daha ok sz ve ayrcalk bulur. Yeni bir gurur retti bana benim, insanlara retiyorum bunu: bam artk gksel nesnelerin kumuna gmmemeyi, yer yzne anlam veren, yersel bir ba olarak zgr tamay onu! Yeni bir istem retiyorum insanlara: insann krkrne yrd o yolu istemeyi ve ona iyi demeyi, sayrlar ve len ler gibi svmamay ondan! Gvdeyi ve yeryzn horgrenler, gkseli ve kurtarc kan damlalarn bulanlar sayrlar ve lenlerdi: ama o tatl ve karan lk ay bile gvdeden alyorlard! Yoksulluklarndan kamak istiyorlard ve yldzlar onlara pek uzakt. Bu yzden i ekiyorlard: Bir baka varla ve mutlulua svacak gksel yollar olsayd ah! derken bul dular hilelerini ve kanl ikilerini! Gvdelerinden ve bu yeryznden teye getiklerini kur dular, bu iyilik bilmez kiiler. Oysa bu kendinden geilerinin rpnmasn ve sevincini kime borluydular? Gvdelerine ve bu yeryzne. Sayrlara kar yumuaktr Zerdt. Gerek, onlarn avun ma yollarna ve iyilik bilmezliklerine kzmaz. Tek iyilesinler ve alteden kii olsunlar ve kendilerine daha stn bir gvde ya ratsnlar da! Kuruntularna sevgiyle bakan ve gece yars. Tanrsnn me zar yresine sokulan iyilemi birine de kzmaz Zerdt: ama bence onun gzyanda bile daha sayrlk ve sayr bir gvde vardr. . O d kuranlar ve Tanr delileri arasnda teden beri ni ce sayrlar vardr; gren kiilerden ve drstlk denen en gen erdemden ldrasya nefret ederler. Onlar hep geriye, karanlk alara doru bakarlar: o za37

mantar, dorusu, bakayd kuruntu ve inan; usun lgnl tanrcalkt, ve kuku gnaht. Pek iyi bilirim o tanrca kiileri: kendilerine inanlsn ve kuku gnah olsun sterler. Pek jyi bilirim kendilerinin en ok neye inandklarn da. Gerek, tednyalara ve kurtarc kan damlalarna deil: onlar da gvdeye inanrlar en ok ve gvdeleri onlarca, mutlak varlktr. Ama onlarca sayr bir nesnedir gvde ve derilerinden seve seve syrlmak isterler. lm vaizlerini dinlerler bu yzden, ken dileri de tednyalar vazederler. Siz bence, kardelerim, sa gvdenin sesini dinleseniz: da ha drst ve duru bir sestir o. Daha drst ve duru konuur yetkin ve dik gvde: ve yer yznn anlamndan konuur. Byle buyurdu Zerdt.

G v d e y i

H o r g r e n l e r

stne

Gvdeyi horgrenlere yneltmek istiyorum szm. Ne ye niden rensinler, ne yeniden retsinler bana, kendi gvdele rine hoa kal desinler yalnz, ve bylece sussunlar. Gvdeyim ben, ve can byle der ocuk. Peki neden ocuklar gibi konumamal? Oysa uyanm, bilen kii der: Batan aa gvdeyim ben, baka hibir ey deilim; can da ancak gvdedeki bir eyin ad dr. Gvde byk bir ustur, tek anlaml bir okluk, sava ve bar, sr ve oban. Senin kk usun dahi gvdenin bir aracdr, kardeim, o senin ruh dediin, byk usunun kk bir arac ve oyun cadr. Ben diyorsun ve bu szden gurur duyuyorsun. Oysa da ha byktr ondan senin nanmak istemediin gvden ve gvdenin byk usu: o ben demez, ben eyler. Ne ki duyu duyar, ne ki ruh bilir, kendi bana erek deil
38

dir hi bir zaman. Oysa duyu ve ruh seni, her eyin erei olduk larna inandrmak isterler; ylesine kendini beenmitir on lar. Ara ve oyuncaktr duyu ve ruh: arkalarnda Kendi vardr daha. Bu Kendi, duyularn gzleriyle arar, ruhun kulaklaryla dinler. Hep dinler Kendi, ve arar: karlatrr, boyun edirir, yener, ykar. Egemenlik ve benin dahi egemenidir. Dncelerinin ve duygularnn gerisinde, kardeim, zorlu bir hakan, bilinmeyen bir bilge vardr, ona Kendi denir. O senin gvdende barnr, o senin gvdendir. Senin gvdende, deme bilgeliinden daha ok us vardr. Ve gvden kimbilir neden ille de bu deme bilgeliini gerek sinir. Kendin, benine ve onun marur sraylarna gler. D ncenin bu sraylarndan ve uularndan bana ne? der kendi kendine. Amacm iin dolambal bir yol. Ben yneten ipiyim benin ve kavramlarn fsldyanm. Kendi, bene der: Ar duy! Derken ben ac eker ve da ha fazla ac ekmemenin yolunu dnr, ve dnmesi yal nz bunun iindir. Kendi, bene der: Sevin duy! Derken ben sevinir ve sk sk sevinmenin yolunu dnr, ve dnmesi yalnz bunun iindir. Bir ift szm var gvdeyi horgrenlere. Horgrmelerini douran sayglardr. Saygy ve horgrmeyi ve deeri ve istemi yaratan nedir? Yaratc Kendi, saygy ve horgrmeyi yaratt kendine, se vinci ve acy yaratt kendine. Yaratc gvde, istemine el olsun diye, kendine ruhu yaratt. Deliliinizle ve horgrmenizle dahi, ey gvdeyi horgrenler, Kendinize hizmet ediyorsunuz. Size diyorum: Kendi'nizdir lmek ve hayattan ayrlmak isteyen. En ok yapmak istedii eyi yapamyor artk: kendinden te yaratmay. En ok istedii budur, btn zlemi budur. Oysa bunda ok ge kalmtr: bu yzden Kendiniz bat mak istiyor, ey gvdeyi horgrenler.
39

Batmak istiyor Kendiniz; ve siz bu yzden gvdeyi horgrenler oldunuz. Artk kendinizden te yaratamyorsunuz da on dan. Bu yzden kzyorsunuz hayata ve yeryzne. Horgrmenizin a baknda bilinsiz bir kskanlk var. Ben sizin yolunuzdan gitmiyorum, ey gvdeyi horgrenler! Siz bence stinsana kpr deilsiniz!

Sevinler ve Tutkular stne Kardeim, senin bir erdemin varsa ve bu erdem senin ken di erdeminse ona hi kimseyle ortak deilsin. phesiz, ona ad vermek ve onu okamak istersin; kula n ekmek ve onunla elenmek istersin. ite bak! Artk onun adna halkla ortaksn ve sen erdemin le, halktan ve srden biri oldun! yle deseydin keke: dilegelmez ve adszdr o gnlme ac ve tat veren, karnmn da al olan. Ko erdemin, adlarn senli benli olamayaca bir ykseklie dursun ve ondan sz aman gerekirse, kekelemekten utanma. yle konu ve kekele: Bu b e n i m iyimdir, budur sevdiim, byle houma gidiyor o, ancak byle istiyorum iyiyi. Tanr yasas olarak istemiyorum onu, insan buyruu ya da gerei olarak istemiyorum onu: o benim iin, yertesi lkeler ve cennetler yolunun iareti olmayacaktr. Yersel bir erdemdir benim sevdiim: kurnazlk azdr onda, hele ortak us daha da azdr. Ama bu ku, yuvasn benim yanmda kurdu: bu yzden onu sever, okarm, ite yanmda kulukaya yatm altn yu murtalar zre. Byle kekelemelisin te ve erdemini vmelisln. * Tutkularn vard bir zamanlar ve onlara kt derdin. Oysa yalnz erdemlerin var imdi: bunlar senin tutkularndan redi ler. En yksek ereini bu tutkularn barna sunmutum: der ken senin erdemlerin ve sevinlerin oldu bunlar.
40

ister fkeliler, ister ehvetliler, ister banazlar, ister kinci ler soyundan ol. Sonunda btn tutkularn erdemlerin oldular, btn eytan larn da meleklerin. Mahzeninde azgn kpeklerin vard bir zamanlar: ama bun lar, sonunda kular ve sevimli trkcler oldular. Alarndan kaynattn kendi iksirini sen; ineini, derdi sa dn, memesinin tatl stn iiyorsun imdi. Ve senden artk ktlk domaz, meerki erdemlerinin a tmasndan doan ktlk ola. Kardeim, talihin varsa, bir tek erdemin olur, fazla olmaz: byle daha kolay geersin kpry. Birok erdemi olmak ayrcalktr, ama etin bir yazgdr; ve niceler, erdemlerinin sava ve sava alan olmaktan bktklar iin le gitmiler ve "kendi canlarna kymlardr. Kardeim, sava ve arpma kt mdr? Ama gereklidir bu ktlk, gereklidir erdemler arasnda kskanlk ve gvensiz lik ve karaalma. Bak, erdemlerinin her biri nasl en yksek yere gz diker: k e n d i habercisi olsun diye btn ruhunu ister, fkede, nef rette ve sevgide btn gcn ister. Her erdem kskanr br erdemleri ve korkun bir eydir kskanlk. Erdemler dahi kskanlk yznden yok olabilirler. Kskanlk yalmyla sarlan kii, sonunda, akrep gibi, al inesini kendine evirir. Ah, kardeim, erdemin kendine karaaldn ve kendini b akladn hi grmedin mi? nsan aitedilmesi gereken bir eydir: bundan tr seve ceksin erdemlerini: nk onlar yznden yok olacaksn. Byle buyurdu Zerdt.

S o l g u n

S u l u

s t n e

Ey yarglar ve kurban edenler, hayvan ban emeden l drmek istemiyor musunuz? Bakn, solgun sulu ban edi: byk horgrme konuuyor gzlerinden.
41

Benim benim altedilmesi gereken bir eydir: benim benim insann byk horgrimesidir bence: byle diyor bu gzler. Kendi kendini yarglamas, onun en yksek nyd: ycelmi olan, aalk durumuna dmesin yine! Byle kendi elinden ac eken iin kurtulu yoktur, meerki tez bir lm gele. Sizin ldrmeniz, ey yarglar, acma olmaldr, c alma de il. Ve ldrrken, kendiniz hayat hakl karmaya bakn! ldrdnzle barmanz yetmez. zntnz, stinsan sevginiz olsun: byle hakl karrsnz sa kalmanz! Dman demelisiniz, alak deil; sayr demelisiniz, dk deil, deli demelisiniz, gnahkr deil. Ve sen, ey kzl yarg, aklndan geenleri aa vursan, yle haykrr herkes: Defolsun u pislik ve al bcek! Oysa dnce baka, eylem baka, eylemin tasarm yine baka. Nedensellik ark bunlar arasnda dnmez. Bu solgun adam solduran tasarmdr. lerken eyleminin eriydi, ama eylem bittikten sonra, bu eylemin tasarmna daya namad. Artk kendini hep bir eylemin yapcs olarak gryordu. Delilik derim buna: kurald, onda kural oldu kt. Bir izgi tavuu byler; onun indirdii vuru da, zavall usumu byledi. Eylemden s o n r a k i lgnlk derim buna. Dinleyin, ey yarglar! Bir baka lgnlk daha vardr: o da eylemden n c e k i lgnlk. Ah, siz bu gnln derin liklerine yeterince sokulmadnz. yle buyurur kzl yarg, Bu sulu neden ldrd? al mak istiyordu da ondan. Ama ben size derim ki: onun can kan istiyordu, yama deil: ban mutluluuna susamt o! Fakat zavall usu, bu lgnl kavryamad ve onu kan drd. Kan da neymi! dedi, hi deilse, bir ey alsan? Ya da c alsan? O da, zavall usuna uydu: szleri, stne kurun gibi k mt, bu yzden, ldrrken ald da. lgnlndan utan mak istemiyordu. te suu yine kurun gibi zerinde, zavall usu yine yle uyumu, yle inmeli, yle ar.
42

Kafasn bir sallyabilse, yk dverecek zerinden: fa kat bu kafay kim sallyabilir ki? Bu adam nedir? Kendi aralarnda binde bir sessiz duran bir azgn ylanlar yuma, bu yzden ayr ayr karlar ve dnyada av ararlar. u zavall gvdeye bakn! Onun ektiklerini ve istedikle rini zavall can kendine gre yorumlad, ldrme tutkusu ve bak mutluluuna duyulan hrs diye yorumlad. imdi sayr deni bastrr imdi kt olan ktlk: ken dine ac ektirenle, ac ektirmek ister. Ama baka alar da vard, baka bir kt ve iyi de. Bir zamanlar ktyd kuku ve Kendi istemi. O zaman sayrlar zndk ve byc oldular: zndk ve byc olarak ac ektiler ve ac ektirmek istediler. Fakat bu sizin kulanza girmez ki: iyi kiilerinizi inci tirmi, bana yle diyorsunuz. Peki ama bana ne sizin iyi kiilerinizden! iyi kiilerinizin birok eyi beni tiksindiriyor, gerek, k tlkleri deil. Keke delilikleri olsayd da, bu delilik yzn den yok olabilselerdi, u solgun sulu gibi! Evet, deliliklerine gerek, ya da ballk, ya da doruluk denseydi keke: oysa onlarn erdemi ok yaamak, acnacak bir rahatlk ire yaamak iindir. Ben rmak kysnda bir parmaklm: tutunabllen tutunsun bana! Fakat koltuk deneiniz deilim ben. Byle buyurdu Zerdt.

O k u m a

V e

Y a z m a

s t n e

Btn yazlm eyler inde yalnz, kanla yazlm olan severim. Kanla yaz: greceksin ki kan, ruhtur. Yabanc kan anlamak kolay deildir: aylak okurlardan nefret ederim. Okuru tanyan, artk baka bir ey yapmaz okur iin. Bir okurlar yzyl daha gesin, ruhun kendisi de kokuacaktr.
43
\

Herkesin okuma renebilmesi, zamanla, yalnz yazmay deil, dnmeyi de bozar. Bir zamanlar ruh. Tanryd; derken insanlat; imdiyse, ynlayor bile. Kanla ve zdeyilerle yazan, okunmak deil, ezberlenmek ister. Dalarda en ksa yol, doruktan doruadr: ama uzun ba caklarn olmal bunun iin. zdeyiler, doruklar olmal: sz sylenen kiiler de, boylu boslu olmal. Hava yeni ve duru, tehlike yakn, ve ruh bir sevinli hn zrlklarla dolu: iyi uyar bunlar birbirine. evremde cinler olsun isterim, nk yrekliyim ben. Hayaletleri kartan yreklilik, cinler yaratr kendine, yreklilik glmek ster. Ben artk sizin gibi duymuyorum: bu altmda grdm bulut, bu gldm karalt ve arlk, bu sizin frtna bulutunuzdur ite. Siz ykselmek isteyince, yukar bakarsnz. Bense aa bakarm, nk ykselmiim. Sizden kim ayn zamanda gler ve ykselmi olur? En yce dalara kan, gler btn ackl oyunlara ve ackl arballa. Aldrmaz, alayc, zorlu, byle olalm ister bilgelik: ka dndr O, ancak savay sever. Bana diyorsunuz: Hayata katlanmak gtr. Yoksa ne ie yarard sabahki gururunuz, akamki yerinmeniz? Hayata katlanmak gtr: siz de tkrldm olmayn yle! Hepimiz bulunmaz eekler ve kanck eekleriz. zerinde bir damla i var diye titriyen gl tomurcuuyla ortak nemiz var bizim? Dorudur: biz hayat severiz, ama yaamya deil, sevmiye altmz iin. Sevgide her zaman biraz lgnlk vardr. Ama lgnlk ta da, her zaman, biraz yntem vardr. Bana da, ben k hayat severim, yle geliyor ki, mutluluu en iyi bilenler, kelebekler ve sabun kpkleri ve insanlar ara snda bunlar gibi olanlardr.
44

Bu yeni, budala, ince, kk canlar rpnr grmek, Zerdt gzyalarna ve trklere salar bu. Ben ancak hora tepmeyi bilen bir Tanrya inanrdm. eytanm grdmde, onu ar, derin, somurtkan, res m buldum: arln ruhuydu o, her ey onun yznden der. fkeyle deil, glmeyle ldrr kii. Haydi ldrelim ar ln ruhunu! Ben yrmeyi rendim: o gn bugn, kendimi koturu rum. Ben umay rendim: o gn bugn, kmldamak iin itil mem gerekmez. Yeniyim artk, uarm artk, kendi altmda grrm artk kendimi, bir tanr hora teper iimde artk. Byle buyurdu Zerdt.

D a b a n d a k i

A a

s t n e

Zerdt, bir delikanlnn kendisinden kandn grm t. Bir akam, Alaca inek dedikleri kenti evreliyen tepe lerde yalnz gezinirken, ite: bir aaca yaslanm oturur ve yorgun baklarla vadiyi seyreder buldu o delikanly. Zerdt, altnda delikanlnn oturduu aac kavrad ve yle buyurdu: Bu aac ellerimle sallamak istesem, sallyamam. Oysa bizim grmediimiz yel, onu diledii gibi zer ve eer. Bizi en ok, grnmiyen eller eer ve zer. Bunun zerine delikanl, aknlk iinde doruldu ve de di: Zerdt iitiyorum, ben de tam onu dnyordum im di! Zerdt cevap verdi: Ne korkuyorsun yleyse? insan da aaca benzer. Ne denli yksee ve a kmak isterse, o denli yaman kk salar yere, aalara, karanla, derinlie ktle. yle ya, ktle! diye bard delikanl. Sen nasl ol du da benim gnlm aa kardn? Zerdt glmsedi ve dedi: Nice gnller aa karl maz hibir zaman, meerki biz onlar bulalm nce.
45

yle ya, ktle! diye bard delikanl bir daha. Doru syledin, Zerdt. Yksee kmak istiyeli artk kendime gvenim kalmad, nasl buldu bu? Pek abuk deiiyorum: bugnm, dnm yadsyor. Merdivenleri karken, basamaklar atladm oluyor sk sk, ve hibir basamak balamyor bunu. Yukardayken, kendimi hep yalnz buluyorum. Kimse be nimle konumuyor, yalnzlk ayaz titretiyor beni. Ne aryorum ykseklerde? Benim horgrmem ve zlemim birlikte byyorlar; ne den li yksee karsam, o denli horgryorum ykseleni. Ne ar yor ykseklerde? Nasl utanyorum ykselmemden ve sendelememden! Na sl alay ediyorum abuk abuk solumamla! Nasl nefret ediyo rum uandan! Nasl yoruldum ykseklerde! Delikanl burda sustu. Zerdt, altnda durduklar aaca bakt da, yle buyurdu: Bu aa tek bana duruyor u dabanda; insan ve hayvan zre ykselmi. Ve konumak istese, kendisini anlyacak kimse bulunmaz: ylesine ykselmi. te bekler de bekler, nedir bekledii? Bulutlar ota na pek yakn barnd yer: yoksa ilk imei mi bekler? Zerdt bunu dedikte, delikanl, elini kolunu hzl hzl sallyarak bard: Evet Zerdt, doru sylersin. Ben ykmm istemi oldum yksekleri istediimde, beklediim imek de endin! Bak, sen aramzda grneli neyim ben? Seni k s k a n m a m d r beni ykan! Byle dedi delikanl, ac ac alad. Fakat Zerdt, kolunu beline dolad ve onu gtrd. Bir sre yrdkten sonra Zerdt, yle demiye balad: Yreim paralanyor. inde bulunduun tehlikeleri, sz lerinden daha iyi anlatyor bana gzlerin. Sen daha zgr deilsin; zgrl daha a r y o r s u n . Pek uykusuz kalmsn araman yznden, pek uyank. Ak ykseklikleri zlersin, yldzlara susam gnln. Ama kt itkilerin de zgrle susam.
46

Azgn kpeklerin zgrlk isterler; ruhun, btn zindan kaplarn amya urarken, mahzenlerinde sevinten havlarlar. Sen benim gzmde, zgrl dnen bir mahpussun daha: ah, kurnaz, ama aldatc ve kt olur gnl bu trl mahpuslarda. Ve zgrleen ruh dahi kendini artrmak zorundadr da ha. inde daha pek ok zindan ve kf vardr: gznn arn mas gerektir daha. Evet, iinde bulunduun tehlikeyi biliyorum. Fakat sevgim ve umudum hakk iin yalvarrm sana: sevgiden ve umudun dan yz evirme! Kendini soylu buluyorsun daha, bakalar dahi seni soylu buluyorlar daha, sana hn balasalar, kt gzle baksalar da. Bil ki herkesin yolunu bir soylu kii tkamaktadr. yilerin dahi yolunu bir soylu kii tkamaktadr: ona iyi dedikleri zaman bile, onu ortadan kaldrmak iin yle derler. Yeni bir ey yaratmak ister soylu kii, ve yeni bir erdem. Eskiyi isterler iyiler ve eski saklansn isterler. Fakat soylu kiinin iinde bulunduu tehlike, iyi bir kii olmas deil, arsz, alayc, ykc olmasdr. Ah! En yksek umutlarn yitiren soylu kiiler tandm. Derken btn yksek umutlara karaaldlar. Gelge hazlar ire arszca yaadlar derken, erekleri g nn snrn pek amaz oldu. Ruh, ehvettir de, byle diyorlard onlar. Derken k rld ruhlarnn kanatlar; ve ruhlar imdi yerde srnyor ve kemirdii her eyi kirletiyor. Eskiden kahraman olmay kurarlard; ehvet dkn ol dular imdi. Kahraman zg ve ylgdr onlarca. Fakat sevgim ve umudum hakk iin yalvarrm sana: iin deki kahramandan yz evirme! En yksek umudunu kutsal tut! Byle buyurdu Zerdt.
47

 l m

V a i z l e r i

s t n e

lm vaizleri vardr; ve yeryz, hayattan el ekmeyi tlememiz gereken kiilerle doludur. Gereksizlerle doludur yeryz, bu fazlalarla bozulmutur hayat. Sonrasz Hayatla batan kp ekilsinler bu hayat tan! Sar diyorlar lm vaizleri iin, ya da kara. Fakat ben onlar size baka renklerde de gstermek isterim. te ilerinde yrtc hayvan tayan, ehvet ya da kendini yiyip bitirmeden baka seecek yolu olmyan korkun kiiler. 1 Onlarn arzulan dahi kendini yiyip bitirmedir . Daha insan bile olmamlar bu korkun kiiler: hayattan el ekmeyi tlesinler de, kendileri grsnler! te gnl veremliler: daha domadan lmiye balarlar ve yorgunluk ve el ekme retilerini zlerler. lmiye can atarlar, onlarn bu isteini uygun bulmalyz biz de! Bu lleri uyandrmaktan ve bu canl tabutlar zede lemekten saknalm! Karlarna bir sayr, ya da yal bir adam, ya da bir ce set mi kt, hemen deyiverirler. Hayat ne bo! Oysa kendileridir ve varln yalnz bir yzn gren gz leridir bo olan. Koyu bir karadngye brnm ve lm getirecek k k rastlantlara istekli: byle beklerler ite, ve dilerini s karlar. Ya da: ekerlemelerini kapverirler ve kendi kendileriyle alay ederler bylece: hayatlarnn saman pne tutunurlar ve saman pne tutunmalaryla alay ederler. Onlarn bilgelii yle buyurur: Sa kalan delidir, biz de o kadar deliyiz te! Hayatta en byk delilik de budur! Hayat yalnz ac ekmektir byle der bakalar ve bu yalan deildir: siz k e n d i n i z bitmiye bakn yleyse! Yalnz ac ekmek olan hayat bitirmiye bakn yleyse! Erdeminizin retisi de u olsun: Sen kendi canna kya caksn! Sen kendinden uzaklaacaksn!
48

ehvet gnahtr, byle der lm tleyenlerden ki misi, bir yana ekilelim ve ocuk yapmyalm! Dourmak skntldr, der bakalar daha ne diye dourmal? Dourduklarn hep mutsuz olduktan sonra! Bun lar dahi lm vaizleridirler. Acmak gerek, byle der ncler de, Aln neyim varsa! Aln ben neysem! Hayata daha az balanrm byle ce! Acmalar tam olsayd, komularn hayattan bktrrlard. Kt olmak, onlarn gerek iyilii bu olurdu ite. Fakat onlar hayattan kurtulmak isterler, zincirleri ve ar maanlaryla bakalarn hayata daha sk balyorlarm, umu runda m onlarn! Ya sizler, hayatlar etin bir alma ve tedirginlik olan lar, hayattan iyice bkmadnz m? lm va'z iin tam' kva mnda deil misiniz? Hepiniz ey, etin almay ve hzly, yeniyi ve yabancy sevenler, pek katlanamyorsunuz kendinize; alkansnz katr, kendinizi unutma istemidir. Hayata daha ok inansaydmz, kendinizi na daha az kap trrdnz. Ama gcnz yok beklemek iin, tembellik iin dahil Her yerde nlyor lm vazedenlerin sesleri; ve yeryz, kendilerine lm va'zedilmesi gereken kiilerle dolu. Ya da Sonrasz Hayat vazedilmesi gereken: bence hep si bir, abuk gsnler de! Byle buyurdu Zerdt.

S a v a

V e

S a v a l a r

s t n e

Ne en iyi dmanlarmz esirgesin isteriz bizi, ne de can dan yrekten sevdiklerimiz. yleyse doruyu syliyeyim size! Sava kardelerim benim! Sizi candan yrekten severim, ben teden beri szdenim. Ve sizin en iyi dmannzm. y leyse doruyu syliyeyim size! Yreklerinizdeki nefreti ve kskanl bilirim. Nefreti ve

kskanl tanmyacak kadar byk deilsinizdir. Bunlardan utanmyacak kadar byk olun bari! Bilgi ermileri olmak elinizden gelmiyorsa, hi deilse bil gi savalar olun. Onlar, bu trl ermiliin yoldalar ve n cleridirler. Pek ok asker gryorum: pek ok sava grebilsem keke! niforma diyorlar giydiklerine: bari niformann giz ledii n i - f o r m olmasa! Gz hep dman ariyan kiiler olmalsnz, kendi d mannz. Ve kiminiz ilk bakta nefret eder. Kendi dmannz aramalsnz, kendi savanz amal snz, ve kendi dnceleriniz uruna! Dnceleriniz yenilse bile, drstlnz zafer l atmaldr bunun iin! Siz bar, yeni savalarn arac olarak sevmelisiniz, ve ksa bar, uzunundan daha ok sevmelisiniz. ii deil, savamay salk veririm size. Bar deil, zaferi salk veririm size. iniz sava olsun, barnz zafer olsun! Kii, ancak ok ve yay olduu zaman susar ve sessiz otu rabilir: yoksa gevezelik eder ve ekiir. Barnz zafer olsun! Sava bile kutsayan iyi davadr m diyorsunuz? Size de rim: her davay kutsayan iyi savatr. Sava ve yreklilik, komu sevgisinden daha byk ey ler baarmtr. Umarszlar, acmanz deil, yrekliliiniz kur tarmtr imdiye dek. iyi nedir? diye soruyorsunuz. Gzpek olmak iyidir. K k kzlar desinler: yi olmak, hem gzel, hem dokunakl ol maktr. Size kat yrekli diyorlar: ama yreiniz katkszdr ve ben sizin itenliinizdeki utangal seviyorum. Siz ykseliinizden utanyorsunuz, bakalarysa inilerinden utanyorlar. irkin misiniz? yleyse, kardelerim, yceye brnn, ir kinlerin rtsne! Gnlnz byd m, kendini beenir, ve yceliinizde ktlk vardr. Sizi bilirim. Ktlkte, kendini beenmi kiiyle gsz kii buluur. Fakat birbiri yanl anlarlar. Sizi bilirim. Sizin ancak nefret edilesi dmanlarnz olmal, horgr50

lesi deil. Dmanlarnzdan kvan duymalsnz: o zaman d mannzn baars, sizin dahi baarnz olur. Kar koymak, bu, klenin soyluluudur. Sizin soylulu unuz, szdinlerlik olmal. Sizin buyurmanz dahi szdinlerlik olmal! Yapmalsn, istiyorumdan daha tatl gelir savann kulana. Ve sevgili bildiiniz her eyi, nce kendinize buyurtmalsnz. Hayat sevginiz, en yksek umudunuza beslediiniz sevgi olsun; en yksek umudunuz da, en yksek hayat dnceniz olsun! Fakat en yksek dncenizi ben buyurmalym size, o da udur: insan altedilmesi gereken bir eydir. Byle yaayn szdinlerlik ve sava hayatnz! Uzun mr de neymi! Hangi sava esirgensin ister ki! Ben esirgemem sizi, ben sizi candan yrekten severim, sava kardelerim benim! Byle buyurdu Zerdt.

Y e n i

P u t

s t n e

Baz yerlerde daha uluslar ve srler vardr, ama bizde yoktur kardelerim: burda devletler vardr. Devlet mi? O da ne? Peki! imdi bana kulak verin, size uluslarn lmnden sz aacam. Btn souk canavarlarn en souuna devlet denir. So uk souk yalan syler o; ve azndan u yalan srne sr ne kar: Ben, devlet ulusum ben. Yalan! Yaratclard uluslar yaratanlar ve onlarn stne bir inan ve bir sevgi asanlar: bylece hayata hizmet ettiler. Ykcdrlar, nicelere -tuzak kuranlar ve buna devlet diyen ler: onlarn stne bir kl ve yz arzu asarlar. Nerde daha ulus varsa, orda devlet anlalmaz; kem gz ve yasalara, trelere kar ilenmi bir gnah saylarak ondan nefret edilir. Size u belirtiyi veririm: her ulus kendi iyilik ve ktlk
51

diliyle konuur: komu anlamaz bunu. O, dilini yasalar, t releri ire yaratmtr kendine. Fakat devlet btn iyilik ve ktlk dilleriyle yalan sy ler; ve ne sylese yalandr, ve nesi varsa hepsi almadr. Dzmedir onda her ey; alnm dilerle srr bu srgan. Barsaklar bile dzmedir onun. iyilik ve ktlk dillerinin karkl: devletin belirtisi ola rak bu belirtiyi veririm size. Gerek, lm istemini gsterir bu belirti! Gerek, lm vaizlerini arr o! Gereinden arta insan douyor: gereksizler iin yaratl mt devlet! Hele bakn devlet nasl ayartyor bu gereksizleri! Nasl yutuyor, iniyor da iniyor onlar! Yeryznde benden by yoktur: dzenliyen parma ym ben Tanrnn byle brr o canavar. Ve yalnz uzun kulakllar ve ksa grller deildir diz kenler! Ah, size de fsldar ey ulu canlar, karanlk yalanlarn o! Ah, kendilerini harcamay seven zengin gnlleri bulur ka rr o! Evet, sizi de bulur karr o, ey eski Tanry yenenler! Siz savatan yorgun dtnz, imdiyse yorgunluunuz yeni puta yaryor! evresine kahramanlar ve onurlu kiiler dizmek ister o, yeni put! iyi vicdanlarn gnnda snmay sever o, so uk canavar! Siz ona taparsanz, her eyi verir size, bu yeni put: by lece erdemlerinizin parltsn ve gururlu gzlerinizin bakn satn alr. Gereksizleri ayartmada sizi yem olarak kullanr! Evet, ce henneme vergi bir ara uydurulmutur burda, tanrsal eref lerin ssl koumu re ngrdayan bir lm at! Evet, niceler iin bir lm bulunmutur burda, kendini ha yat gibi ver: gerek, yrekten bir yardm btn lm vaiz lerine! Devlet derim ona herkesin a itii yere, iyilerin ve k tlerin: devlet, herkesin kendini yitirdii yer, iyilerin ve ktle
52

rin: devlet herkesin ar ar kendi canna kymasna hayat denen yer. u gereksizlere bakn hele! Treticilerin eserlerini ve bil gelerin hzinelerini alarlar: kltr derler hnzrlklarna, ve her ey sayrlk ve sknt gelir onlara! u gereksizlere bakn hele! Hep sayrdr onlar; safralarn kusarlar ve buna gazete derler. Birbirlerini yutarlar ve kendi lerini dahi sindiremezler. u gereksizlere bakn hele! Servet edinirler ve bununla zrtleirler. G isterler, en ok da g kaldracn, bol pa ray isterler, bu yetersiz kiiler! Trmanlarna bakn u evik maymunlarn! Birbirinin sr tna binerek trmanrlar, bylece amura ve uuruma yuvarla nrlar. Hepsi de tahta ulamak ister: bu onlarn lgnldr, tahtn stnde sanki mutluluk otururmu gibi! okluk amur oturur tahtn stnde, taht da okluk amurun stnde oturur. Bana hepsi lgn grnr bunlarn, ve trmanan maymun ve azgn grnr. Burnuma kt kokar putlar, o souk cana var: hepsi de kt kokar burnuma, bu putperestlerin! Kardelerim bunlarn azlarnn ve itahlarnn dumann da boulmak m istiyorsunuz? Pencereleri krp dar frlasanz. Kt kokunun yolundan ekilin! Gereksizlerin putperestli inden uzak durun! Kt kokunun yolundan ekilin! Bu insan kurbanlarnn buusundan uzak durun! Yeryz ulu canlar iin ak duruyor daha. Nice yreler evresinde, durgun denizlerin kokusu yzen yalnzlar ve yalnz iftler iin bo duruyor daha. Ulu canlar iin zgr bir hayat ak duruyor daha. Ger ek, mal az olann klelii az olur: Ne mutlu kk yoksul lua! Orda, devletin b i t t i i yerde, orda balar gereksiz olmyan insan: orda balar gerekli kiilerin trks, o esiz, o benzersiz ezgi.
53

Oraya, devletin b i t t i i yere, oraya bak, karde im! Grmyor musun gkkuan ve kprlerini stinsann? Byle buyurdu Zerdt.

P a z a r

Y e r i n d e k i

S i n e k l e r

s t n e

Yalnzlna ka, dostum! Seni byk adamlarn grlt snden sersemlemi, kklerin ineleriyle de delik deik ol mu gryorum. Seninle nasl susulacam pek iyi bilir orman ve kaya. O sevdiin aaca benze yine sen, o geni dallya: sessiz ve dinlercesine sarkar o, denizin stne. Yalnzln bittii yerde, pazar yeri balar; pazar yerinin balad yerdeyse, byk oyuncularn grlts ve al si neklerin vzlts balar. Dnyada en iyi eyler dahi, gstereni olmazsa, deersiz dirler: bu gstericilere byk adam der halk. Halk pek anlamaz bykten, yani: yaratclktan. Ama b yk eylerin btn gstericilerinden ve oyuncularndan hola nr. Yeni deerler yaratanlarn evresinde dner dnya: grnmeden dner. Oysa oyuncularn evresinde dner halk ve an: dnyann gidii byledir. Ruh vardr oyuncuda, ama ruhun vicdan pek yoktur. O hep. en ok inandrd eye inanr, k e n d i n e inandr d! Yarn buna inanr, brgn bakasna. Keskin gzleri var dr halk gibi, ve deiken huylar. Devirmek, onca tantlamaktr bu. ldrtmak, onca kandrmaktr bu. Ve onca kan, btn kantlarn en iyisidir. Ancak duyarl kulaklara szan geree, yalan ve hi der o. Gerek, dnyada byk grlt koparan tanrlara inanr o ancak! Gsterili soytarlarla doludur pazar yeri, ve halk v nr byk adamlaryla! Bunlar onca, nn efendileridirler.
54

Fakat n onu sktrr, o da seni sktrr. Ve senden Evet ya da Hayr ister. Yazk, ...yana olma ile ...kar ol ma arasna m koymak istiyorsun iskemleni? Bu dedii dedik, bu skc kiileri kskanma, ey gerek tut kunu! Dedii dedik kiinin koluna hibir zaman aslmamtr gerek. Bu apansz kiiler yznden, gvenliine dn: kiiyi an cak pazar yerinde bastrr. Evet mi? Hayr m? Ar duyuludur btn derin kaynaklar: derinliklerine d enin ne olduunu anlamak iin uzun sre beklemeleri gerekir. Pazar yerinden ve andan uzakta yer alr byk olan her ey: hep pazar yerinden ve andan uzakta barnmtr yeni de erler yaratanlar. Yalnzlna ka, dostum: gryorum ki her yerini al si nekler sokmu. Sert ve salam bir havann estii yere ka! Yalnzlna ka! Sen kk ve acnacak kiilere pek yakn yaadn. Onlarn gze grnmez lerinden ka! Onlar sana kar cden baka bir ey deildirler. Artk el kaldrma onlara! Sayszdr onlar, hem senin yaz gn sinek kovmak deildir ki. Sayszdr kk ve acnacak kiiler, nice marur yapla rn ykm olmutur yamur damlalar ve yabanl otlar. Sen ta deilsin, ama saysz damlalar seni imdiden oy mular. Saysz damlalardan yarlp paralanacaksn daha. Gryorum ki al sinekler bitirmi seni; gryorum ki kan akyor deilmi bin bir yerinden; ve gururun kzmak dahi istemiyor. Senden kan isterler tam bir susuzluk ire; kansz canlan kana susamtr, ve sokarlar bundan tr, tam bir su suzluk ire. Ama sen, ey derin kii, kk yaralarn acsn dahi pek derin duyarsn; ve daha iyilemeden, ayn al kurt elinin s tnde yrmektedir. Bu pis boazlar ldremiyecek kadar gururlusun sen. Ama sakn, onlarn btn al hakszlklarna katlanmak senin alnyazn olmasn! Onlar senin evrende vgleriyle dahi vzldarlar: yl
55

kanlktr onlarn vgs. Onlar senin derine ve kanna yakn olmak isterler. Sana Tanr ya da eytanmsn gibi yaltaklanrlar; senin nnde, sanki Tanr ya da eytan karsndaym gibi szlanr lar. Neye yarar ki! Yaltaklananlar ve szlananlardr onlar, o kadar. Ve sk sk sevimli grnrler sana. Fakat bu teden beri korkaklarn kurnazldr. Evet, korkaklar kurnaz olurlar! Seni dar gnlleriyle ok dnrler, hep kukulanr lar senden! Cok dnlen her ey, kukuyla dnlr. Seni erdemlerin yznden cezalandrrlar. Yrekten ba ladklar ancak, yanllarndr. Sen yumak ve doru olduun iin, dersin: Susuzdur on lar kk varlklar ire. Fakat onlarn dar gnlleri dnr: Suludur btn byk varlklar. Sen onlara yumuak davranrken dahi, kendilerini horgrdn sanrlar; ve senin iyiliini gizli ktlklerle derler. Senin sessiz gururun onlarn beenisine hep aykrdr; bir kez olsun hafiflik etmek alak gnllln gsterirsen, se vinirler. Biz, bir kiide bulduumuz eyi, onda alevlendiririz de. Onun iin sakn kklerden! Senin nnde kendilerini kk bulurlar ve alaklklar sa na kar bir grnmez c ire parl parl yanar. Grmedin mi, sen yanlarna varnca sk sk nasl sustuk larn, ve glerinin, snen bir atein duman gibi, onlardan nasl ayrldn? Evet, dostum komularnn tedirgin vicdansn sen; nk onlar senin dengin deildirler. Bunun iin senden nefret eder ler ve kann emmiye can atarlar. Senin komularn hep al sinekler olacaktr; sende b yk olan, ite bu, onlar daha bir al, daha bir sineksi k lacaktr. Yalnzlna ka dostum, ve oraya, sert ve salam bir havann estii yere. Senin yazgn sinek kovmak deildir. Byle buyurdu Zerdt.
56

N a m u s

s t n e

Orman severim. Kentlerde yaamak ktdr: oralarda az gn oktur. Katilin eline dmek, azgn kadnn dne girmekten ye deil midir? Hele u adamlara bakn: gzlerinden okunuyor, dnya da kadnla yatmaktan daha iyi bir ey bildikleri yok. amur var gnllerinin t dibinde; ne yazk! ruh da varsa amurlarnda! Keke yetkin olsaydnz, hayvan olarak hi deilse! Fa kat hayvanlara vergidir susuzluk. Size igdlerinizi ldrmeyi mi salk vereyim? Size ig dlerinizdeki susuzluu salk veririm. Size namusu mu salk vereyim? Namus, kimine gre er demdir ; nice kimselere gre de, ayptr. unlar kendilerini tutarlar, doru: fakat yaptklar her ey den, ehvet denen kanck it kskan kskan srtr. Erdemlerinin doruklarna ve souk ruhlarnn derinlikleri ne dein izler onlar bu hayvan, kendi tedirginliiyle. Kendisinden bir para et esirgenince, bir para ruh dilen meyi nasl da bilir bu ehvet iti! Siz ackl oyunlar ve yrek paralyan btn eyleri mi seversiniz? Ama sizin ehvet itinize benim gvenim yok. Pek kyc gzleriniz var, ac ekenlere ehvetle bakars nz. ehvetiniz klk deitirip a c m a demedi mi adna? u benzetmeceyi de veririm size: eytann kovmak ister ken, domuza kendisi girenler az deildir. Namusu g bulanlar, namustan caydrmal; cehenneme gtren yol olmasn diye, amura ve gnl azgnlna. Kirli eyler mi szn ettiim? Bence bundan beteri de vardr. Gerek sularna, kirli olduu zaman deil, s olduu za man girmek istemez gren kii. Dorusu, baz kiiler tepeden trnaa namusturlar: bun lar yufka yreklidirler, sizden daha sevimli ve daha ok g lerler.
57

Onlar namusa dahi glerler de, sorarlar: Namus nedir? Namus delilik deil midir? Fakat delilik bize geldi, biz ona gitmedik. Bu konua biz barnak ve gnl verdik: imdi bizimle otu ruyor, kalsn istedii kadar! Byle buyurdu Zerdt.

D o s t

s t n e

Biri hep fazladr evremde byle dnr yalnz ki i! Hep bir kere bir, iki olur kar sonunda! Ben ve Beni hep pek ateli grrler: dost olmasa, nasl katlanlrd? Yalnz iin dost, hep nc kiidir: nc, iki kii ara sndaki konumann derinlere dalmasn nliyen bir tapadr. Ah, btn yalnzlar iin pek ok derinlikler vardr. Bun dandr, dosta ve dostun yksekliklerine zlem ekmeleri. Bakalarna inancmz, kendimizde neye inanmak istedi imizi aa vurur. Dost zlemimiz bizi ele verir. Ve sk sk sevgimizle sadece kskanl amak isteriz: ve sk sk saldrrz ve bize saldrlabileceini gizlemek iin, d man ediniriz. Dmanm ol hi deilse! byle der, dostluk dilemeyi g z kesmiyen gerek sayg. Dost edinmek istiyen, dostu uruna savamya gnll ol mal: savamak iin de dman o l a b i l m e l i . Kii dostundaki dmana dahi sayg gstermeli. Dostuna, ondan yana gemeden, yaklaabilir misin? Kii dostunda en iyi dmann bulmal. Dostuna kar koy duunda, ona yreinle en yakn olmalsn. Dostunun nnde plak durmak rh istersin? Kendini ol duun gibi gstermen, dostunun erefine midir? Ama bu yz den, eytan grsn yzn, der sana dostun! Kendisini hi gizlemiyen, kiiyi deli eder: ylesine ekin meniz gerekir plaklktan! Evet, tanr olsaydnz, o zaman utanabiiirdiniz giysinizden!
58

Dostun iin ne denli sslensen azdr; nk sen onun iin, bir ok ve bir zlem olmalsn stinsana. Dostunu uyurken grdn m hi, nasl grndn anlamak iin? Dostunun yz nasldr sahi? Kaba ve przl bir aynada kendi yzndr o senin. Dostunu uyurken grdn m hi? Dostunu yle grnce .irkilmedin mi? Ah dostum, insan altedilmesi gereken bir ey dir. Sezmekte ve susmakta usta olmal dost: grmek istememelisin her eyi. Dostunun uyankken ne yaptn sana d n aklamal. Ko acman sezme olsun: dostun acnmak istiyor mu, nce onu bilmen iin. Onun sende sevdii belki keskin gz ve son raszlk bakdr. Ko dostuna duyduun acma sert bir kabuk altnda sak lansn; sen bu kabuk zerinde bir di krmalsn. Byle incelir ve tatlanr o. Duru hava ve yalnzlk ve ekmek ve il msn dostuna sen? Nice kimseler kendi zincirlerini zemezler de, dostlar nn kurtarcs olurlar. Kle misin? yleyse dost olamazsn. Zorba msn? y leyse dostun olamaz. Pek uzun bir sre kleyle zorba gizlenmitir kadnda. Bu yzden kadn, daha dostlua yeterli deildir: o yalnz sevgiyi bilir. Kadnn sevgisinde, sevmedii her eye kar hakszlk ve krlk vardr. Kadnn bilinli sevgisinde bile, n yan sra, hep baskn ve imek ve gece vardr daha. Kadn daha dostlua yeterli deildir: kadnlar daha kedi ve kuturlar. Ya da, olsa olsa, inek. Kadn daha dostlua yeterli deildir. Ama deyin bana, ey erkekler, hanginiz dostlua yeterlisiniz? Ah sizin yoksulluunuz, ey erkekler, hele sizin gnl obur luunuz! Sizin dostunuza verdiiniz kadarn, ben dmanma dahi veririm, hem bununla zrtlemem. . Arkadalk var: ko dostluk olsun! Byle buyurdu Zerdt.
59

B i n b i r

E r e k

s t n e

Zerdt nice lkeler, nice uluslar grd: nice uluslara g re iyi ile kt nedir, anlad bylece. Zerdt, iyi ile ktden daha byk bir gce raslamad yeryznde. Hibir ulus, nce deerlendirmeden, yayamaz; fakat ayakta durmak isterse, komusu gibi deerlendirmemesi gerekir. Bir ulusun iyi sayd pek ok eyi, baka bir ulus, utan ve dklk sayyordu: byle grdm ben. Burda kt denen pek ok eyin, erguvani ereflerle sslendiini grdm baka yerde. Komu komuyu anlamyordu hi: komusunun delilik ve ktlne ayordu hep. Her ulusun stnde bir iyiler levhas asldr. Bakn, on larn yengiler levhasdr bu; bakn, onlardaki g isteminin sesidir bu. vlesidir, g saydklar ey; pek gerekli ve g olana iyi derler, en byk skntdan kurtaran, esiz ve en g olan, kutsal diye verler. Onlar egemen klan ve yengi kazandran ve parldatan, komularn rkten ve kskandran, en yce ve en bata gelen ey saylr, her eyin ls ve anlam saylr. Gerek, kardeim, bir ulusun neyi gereksindiini, topra n, gn ve komusunu bilirsen, o zaman anlarsn yengi lerinin yasasn ve neden bu merdivenle umuduna trmand n. Bata gelmelisin hep, bakalarn gemelisin: kimseyi sev memen kskan gnln, meerki dost ola! bu, Yunanlnn iini titretirdi: o byle yrrd byklk yolunda. Doruyu sylemek, ok ve yayda usta olmak bu, se vimli ve g gelirdi bana adm veren ulusa, bana sevimli ve g gelen ad. Atay ve anay saymak, onlarn isteini btn gnlnle yerine getirmek bu yengi levhasn ast stne baka bir ulus, bununla gl ve lmsz oldu. ten balanmak, bu ballk uruna, kt ve tehlikeli ey lerde dahi, eref ve kandan olmay gze almak bunu ba
60

ka bir ulus kendine reterek kendini altetti, ve kendini byle altederken, byk umutlara gebe kald. Gerek, insanlar her trl iyi ve ktlerini kendi kendile rine vermilerdir. Gerek, bunlar almadlar, bunlar bulmad lar, bunlar gkten bir ses gibi inmedi onlara. nsan kendini korumak in deer biti nesnelere, nes nelerin anlamn o yaratt, insanca anlam! Bundan tr in san der kendine, yani: deerlendiren. Deerlendirmek, yaratmaktr: iitin, ey yaratclar! Deer lendirmenin kendisi, btn deerlendirilmi nesnelerin hzinesi ve cevheridir. Ancak deerlendirmeyle var olur deer: deerlendirme ol masayd, varlk, ii bo bir kabua dnerdi, iitin ey yaratclar! Deerlerde deime, bu, yaratclarda deimedir. Ya ratc olmas gereken, ykar hep. nce uluslard yaratclar, ancak son zamanlarda bireyler yaratc oldular; gerek, bireyin kendisi en son yaratmadr daha. Eskiden uluslar stlerine iyinin levhasn asarlard. Szgeirmek istiyen sevgiyle szdinlemek istiyen sevgi, birlikte yarattlar bu trl levhalar. Srdeki sevinten eskidir Bensdeki sevin: ve iyi vic dan sryle bir tutulduka ancak kt vicdan Ben der. Gerek, kendi karn okluun karnda gren kurnaz, sessiz Ben, srnn kayna deil, ykmdr. Sevenlerdi hep, yaratclard iyi ile kty yaratanlar. B tn erdemlerin adlarnda sevgi atei yanard ve fke atei. Zerdt nice lkeler, nice uluslar grd: sevenlerin yarat malarndan daha gl bir eye raslamad yeryznde, iyi ile kt denir bunlara. Gerek, canavarn biridir bu vme ve yerme gc. De yin bana kim altedecek onu, ey kardeler? Bu hayvann bin boynuna kim vuracak boyunduruu? Bin erek vard imdiye dek, bin ulus vard da ondan. An cak bin boyuna vurulacak boyunduruk yok daha, bir erek ek sik. nsanln erei yok daha.
61

Ama deyin bana, kardelerim, insanln daha erei yok sa, yok deil midir daha, insanln kendisi de? Byle buyurdu Zerdt.

K o m u

S e v g i s i

s t n e

Komunuzun evresine ylr, onun iin gzel eyler bu lursunuz. Oysa ben size derim: sizin komu sevginiz, kendinizi kt sevmenizdir. Kendinizden, komunuza kaarsnz ve bundan erdem yap mak istersiniz: ama ben bu zgeciliinizin i yzn bilirim. Sen, Bensden eskidir, Sen kutsanmtr, ama Ben daha kutsanmamtr: bu yzden kii, komusuna sokulur. Size, komu sevgisini mi salk vereyim? Komudan ka may ve en uzaktakileri sevmeyi salk veririm size! Komu sevgisinden stndr en uzak ve gelecekteki ki ilere duyulan sevgi; insan sevgisinden stndr bence, nes nelere ve hayaletlere duyulan sevgi. u nn sra koan hayalet, kardeim, senden gzeldir; neden etini kemiini ona vermezsin? Ama sen korkaksn, kom una kaarsn. Kendinize katlanamazsnz, kendinizi yeterince sevmezsi niz: imdi komunuzu sevgiye ayartmak ve onun yanlyla ken dinizi sslemek istersiniz. Keke hibir yaknnza ve yaknnzn komusuna katlan maz olaydnz, dostunuzu ve dostunuzun takn yreini kendi kendinizden yaratrdnz o zaman. Kendiniz iin iyi eyler sylemek istediniz mi, tank a rrsnz; ve onu, sizin iin iyi eyler dnmiye ayarttnz m, siz dahi kendiniz iin yi eyler dnrsnz. Yalan syliyen, bildiine aykr konuan deildir yalnz, bilmediine aykr konuan daha ok yalan syler. Ve kendi nizden byle konuursunuz grmelerinizde, ve komunuzu kendinizle aldatrsnz. yle der deli: nsanlarla dp kalkmak kiilii bozar, hele kiilik yoksa.
62

Kimi, komusuna kendisini arad iin gider, kimi de, ken disini yitirmek istediinden. Kendinizi kt sevmeniz, yalnzl size zindan eder. En uzaktakiierdir, yaknlarnza sevginizi diyen, ve beiniz bir araya gelince, altncnn lmesi gerekir. Ben sizin bayramlarnz da sevmem: pek ok oyuncu gr dm orda, seyirciler dahi sk sk oyuncular gibi davranyorlard. Ben komuyu deil, dostu retiyorum size. Ko yeryz nn bayram olsun size dost, ve stinsann nceden duyul mas. Ben size dostu ve dostun takn yreini retiyorum. Ama kii, takn yreklerce sevilmeyi istiyorsa, snger olmay renmelidir. Kendisinde dnyann yetkin durduu, iyinin kab olan dos tu retiyorum size, her zaman balyabiiecei yetk'n bir dnyas olan, yaratc dostu. Ve dnya nasl onun iin alp serildiyse, halka haijca yine toplanr onun iin, iyinin ktden gelimesi gibi, amacn raslantdan gelimesi gibi. Ko gelecek ve en uzak, bugnn nedeni olsun; sen dos tunda nedenin olarak seveceksin stinsan. Kardelerim ben size komu sevgisini salk vermem, en uza sevmeyi salk veririm size! Byle buyurdu Zerdt.

Y a r a t c n n

Y o l u

s t n e

Yalnzla ekilmek mi istersin kardeim? Kendine varan yolu aramak m istersin? Biraz dur da beni dinle. Ariyan, kolay yiter. Her trl yalnzlk sutur? byle der sr. Ve sen srdendin uzun bir sre. Srnn sesi daha sende nlyacak. Ve sen desen: Ar tk sizinle ortak vicdanm yok benim, yaknma ve ar ola cak bu. Bakn, ayn vicdan dourdu bu ary; o vicdann son pa rlts daha senin derdinde yanmaktadr.
63

Derdinin yolunu, yani kendine varan yolu yrmek mi is tersin? yleyse hakkn ve bu i becerecek gcn gster bana! Son yeni bir g ve yeni bir hak msn? Bir ilk devinme misin? Bir kendi kendine dner tekerlek misin? Yldzlar ken di evrende dnmiye zorlyabilir misin? Yazk, ykseklie tutkunluk yle ok ki! Gz doymaz ki ilerin rpnmalar yle ok ki! Tutkun ve gz doymaz bir kii olmadn gster bana! Yazk, krkten fazla bir i grmiyen byk dnceler yle ok ki: krklerler ve daha da boaltrlar. zgr m diyorsun kendine? Egemen dnceni iitmek isterim ben senin, boyunduruktan kurtulduunu deil. Sen boyunduruktan kurtulmya y e t k i l i bir kii mi sin ki? Nice kimseler, uaklklarn atarken, son deerlerini de atm oldular. N e d e n zgr? Zerdte ne bundan! Gzlerin apak sylemeli bana: n e y e zgr? Kendi ktn ile kendi iyini kendine salyabilir misin, ken di istemini bir yasa olarak kendi stne asabilir misin? Kendi kendinin yargc olabilir misin, ve kendi yasann c alcs? Korkuntur, kendi yasann yargc ve c alcsyla yalnz kalmak. Yldz ite byle frlatlr ssz uzaya, yalnzln buz lu soluuna. Bugn kalabaln acsn ekersin daha, ey tek kii: bu gn yrekliliin tam daha, ve umutlarn. Ama bir gn yalnzlk yoracak seni, bir gn eilecek guru run ve yrekliliin ylacak. Bir gn haykracaksn: Yalnzm ben! Bir gn artk grmiyeceksin ykseldiini, alakln ise pek yakndan greceksin; kendi yceliin bir hayalet gibi kor kutacak seni. Bir gn haykracaksn: Her ey dzme! Yalnz ldrmek istiyen duygular vardr; baaramazlarsa, kendileri lrler sonra! Ama sen buna yeterli misin, katil olmya? Kardeim, horgrme szcn tandn m? Peki do ruluunun, seni horgrenlere kar doru olmann arsn?

Nice kimseleri senin iin baka trl dnmiye zorlarsn, bunu yanna koymazlar senin. Onlara yaklatn, ama geip git tin: hi balamazlar bunu. Onlarn stne ve tesine geersin: ama sen ykseldike kskanln gz daha kk grr seni. Fakat uandan nef ret edilir en ok. Bana kar nasl doru olabilirsiniz! demelisin sen, ben kendi payma sizin hakszlnz setim. Onlar hakszlk ve amur atarlar yalnza: ama byledir di ye, kardeim, yldz olmak istersen, daha az k samamalsn onlara! Ve iyilerle dorulara kar tetikte ol! Onlar, kendi erde mini yaratanlar armha germiye can atarlar, onlar, yalnz lardan nefret ederler. Kutsal yalnla kar dahi tetikte ol! Yaln olmyan her ey kutsuzdur onca; atele oynamya da baylr, kazn ateine. Kendi sevginin basknlarna kar dahi tetikte ol! Her n ne gelene elini uzatmya pek hazrdr yalnz kii. Elini deil, yalnz peneni uzatmalsn nice kimselere; hani penenin trnaklar da olursa, yok mu... Ama karna kabilecek en etin dman, kendin olma lsn hep; sen maaralarda ve ormanlarda kendine pusu ku rarsn. Ey yalnz kii, sen kendine varan yolda yrrsn! Ve ken dinden ve yedi eytanndan geer yolun senin! Yadsyc olmalsn kendine kar, ve byc ve falc ve deli ve kukucu ve uursuz ve alak. Kendi yalmnla yakmya hazr olmalsn kendini; nce kl olmadan nasl yeni olabilirsin ki! Ey yalnz kii, sen yaratcnn yolunda yrrsn: sen bir tanr yaratacaksn o yedi eytanndan! Ey yalnz kii sen sevenin yolunda yrrsn: kendini se versin sen, bu yzden kendini horgrrsn, ancak sevenlerin horgrd gibi tpk. Yaratmak ister seven kii, horgrr de ondan! Sevdiini horgrmek zorunda kalmam kii ne bilir ki sevmeyi!
65

Sevginle git yalnzlna, kardeim, yaratmanla git, doru luk ancak daha sonra topallar ardn sra senin. Benim gzyalarmla git yalnzlna, kardeim. Kendinden te yaratmak istiyeni severim ben, ve bylece yok olan. Byle buyurdu Zerdt.

Y a l

V e

G e n

K a d n l a r

s t n e

Neden yle rkek rkek gidersin alacakaranlkta, Zer dt? stlnn altnda zenle sakladn nedir yle? Sana armaan edilmi bir hazine midir? Yoksa yeni do mu bir ocuun mu? Yoksa sen de hrszlar yolunu mu tutar sn, ey ktlerin dostu? Gerek, kardeim! dedi Zerdt, bu bana armaan edil mi bir hazinedir: bir kk gerektir tadm. Ama bir kk ocuk gibi yaramazdr, azn kapamasam, cyak cyak barr. Bugn yolda yapyalnz yrrken, gnein batt sra, kar ma bir yal kadn kt da, yle dedi gnlme: Biz kadnlara dahi ok eyler syledi Zerdt, ama ka dnlar stne hibir ey sylemedi bize. Ben de ona cevap verdim: Kadnlar stne ancak erkek lerle konuulur. . Bana da kadnlardan sz et, dedi, diyeceklerini hemen unutacak kadar yalandm. Ben de yal kadncaz krmadm, yle dedim ona:' Kadnda her ey bilmecedir, ve kadndaki her eyin bir tek zm yolu vardr, buna gebelik denir. Erkek, kadn iin aratr: ama hep ocuktur. Peki kadn, erkek iin nedir? ki ey ister gerek erkek: tehlike ve oyun. Bu yzden, en tehlikeli oyuncak olarak ister kadn. Erkek sava iin eitilmeli, kadnsa savay dinlendir mek iin: gerisi deliliktir. Pek tatl yemiler, bunlar sevmez sava. Kadn se ver bu yzden, en tatl kadn dahi acdr.
66

Kadn, erkekten daha iyi anlar ocuklar, ama erkek ka dndan daha ocuktur. Gerek erkein iinde bir ocuk gizlidir: oynamak ister. Haydi kadnlar, bulun erkekteki ocuu! Ko oyuncak olsun kadn, daha gelmemi bir dnyann erdemleriyle ldayan, el dememi ve gzel bir deerli ta gibi tpk. Ko sevginizde bir yldzn n parlasn! Ve desin umudu nuz: stinsan doursam ben! Ko yiitlik olsun sevginizde! Sevginizle yrmelisiniz si ze korku salann stne! Ko sevginizde olsun erefiniz! Yoksa baka trl pek an lamaz kadn ereften. Ama sizin erefiniz u olsun: hep sevil diinizden daha ok sevmek, hi mi hi, ikinci olmamak. Ko erkek, seven kadndan korksun: sevince her eyi gz den karr kadn, ve baka ne varsa hepsini deersiz sayar: Ko erkek, nefret eden kadndan korksun: nk erkek, gnlnn t derinliinde, ktdr ancak; oysa kadn, baya dr. Kadn kimden nefret eder en ok? Demir yle demi mknatsa: En ok senden nefret ederim, nk sen eker sin, ama kendine doru srkliyemezsin. Erkein mutluluu: istiyorum. Kadnn mutluluu: sti yor. Bakn, artk hibir eyi eksik deil dnyann! byle dnr tam bir sevgiyle szdinleyen her kadn. Szdinlemeli kadn, ve yreine bir derinlik bulmal. Y zeydir kadnn gnl, s sular zerinde oynak, frtnal bir zar. Erkein gnl, oysa, derindir, rma yeralt maaralarn da grlder: kadn ondaki gc sezer, ama kavryamaz. Derken cevap verdi bana yal kadn; Nice gzel eyler syledi Zerdt, hele gen olanlar iin. Ne tuhaf! Zerdt kadnlar pek tanmaz, ama onlar iin dediklerinde hakl! Bunun byle olmas, kadnlarda olmaz di ye bir ey yoktur da ondan m yoksa? Sen de, teekkr yerine, bari u kk gerei kabul et! Ben bunu verecek yataym!
67

iyice sar da azn kapa: yoksa cyak cyak barr bu kk gerek. Ver kk gereini, kadn! dedim. Ve yle buyurdu yal kadn: Kadnlara m gidiyorsun? Krbacn unutma! Byle buyurdu Zerdt.

E n g e r e k

S o k m a s

s t n e

Bir gn Zerdt, hava scak olduu iin, kollar yznde, uyuya kalmt bir incir aacnn altnda. Derken bir engerek geldi ve boynundan soktu, yle ki Zerdt ardan bard. Kolunu yznden ekince, ylan grd; ve ylan tand gz lerini Zerdt'n, beceriksizce kvrlp kamya yeltendi. Ol maz dedi Zerdt, daha teekkrm almadn ki! Beni vak tinde uyandrm oldun, yolum daha uzun. Yolun ksa dedi engerek zgn zgn, benim am ldrcdr. Zerdt g lmsedi, Ejderin, ylan asndan ld nerde grlm? dedi, Geri al u an! Sen bunu bana armaan edecek ka dar zengin deilsin. O zaman ylan yine sarld Zerdtn boynuna, yarasn yalad. Zerdt bir gn bunu rencilerine anlatnca, onlar sordu lar: Peki bu ykden alnacak ahlk dersi nedir, ey Zerdt? Zerdt de yle cevap verdi: Ahlk ykcs, derler bana iyilerle dorular: benim ykm ahlka aykrdr. Ama, dmannz olursa, ktlne iyilikle karlk ver meyin: onu utandrr da ondan. Yalnz, size iyilik ettiini gs terin ona. Ve utandrmak^ansa, kzn! Ve size svldnde, sizin vmiye kalkmanz houma gitmez. Biraz da siz svn! Ve size byk bir hakszlk edilecek olursa, siz de buna be kk hakszlk ekleyin. Korkuntur hakszla yalnz kat lanan seyretmek. Bunu biliyor muydunuz? Bllen hakszlk, yarm hak tr. Ve buna katlanabilen, kendisi yklenmeli hakszl!
68

Kk bir c, hi c almamaktan daha insancadr. Ve ce za, saldrgan iin ayn zamanda bir hak ve eref olmazsa, ce zanz eksik olsun! Kendini haksz karmak, hak istemekten daha soyluca bir itir, hele kii haklysa. Yalnz, kii bunu yapacak kadar zen gin olmal. Sizin souk doruluunuzu istemem; yarglarnzn gzn den cellt ve celldn souk klc bakar hep. Syleyin, gren gzl sevgi olan doruluu nerde bulmal? yleyse, yalnz btn cezaya deil, btn sua da katla nan sevgiyi yaratn bana. yleyse, yargtan baka herkesi temize karan dorulu u yaratn banal unu da iitmek ister misiniz? Tepeden trnaa doru ol mak istiyen in, yalan bile insanseveriik olur. Fakat nasl tepeden trnaa doru olabilirim ki! Nasl her kesin hakkn verebilirim ki! u bana yetsin: herkese kendi hakkm veririm. En son, kardelerim, yalnza hakszlk etmekten saknn. Yalnz nasl unutur! Acsn nasl karr! Bir derin kuyuya benzer yalnz. Ta atmak kolaydr iine: ama bu ta dibe inecek olursa, deyin bana, kim karabilir? Yalnz incitmekten saknn! Ama incitecek olursanz, eh, artk ldrn de! Byle buyurdu Zerdt.

o c u k

V e

E v l i l i k

s t n e

Yalnz sana bir sorum var kardeim: derinliini anlamak iin, sonda gibi salyorum bu soruyu gnlne. Gensin ve ocuk ve evlilik istersin. Ama sana sorarm: sen ocuk Istemiye y e t e r l i bir kii misin? Sen yenen misin, kendine boyun ediren misin, duygula rna buyruk veren misin, erdemlerin stne egemen misin? Byle sorarm sana. 69

Yoksa isteinde dile gelen hayvan m, gereksinme mi? Yoksa yalnzlk m? Yoksa tedirginliin mi? isterim ki zaferin ve zgrln ocuk zlesin. Zaferine ve kurtuluuna canl antlar dikesin. Kendinden te kurmalsn sen. Ama kendin kurulmalsn nce, gde ve can dimdik. Yalnz ileri doru deil, yukar doru da retmelisin ken dini! Bu ite evlilik bahesi yardmcn olsun senin! Bir stn gde yaratmalsn sen, bir ilk devinme, bir ken diliinden dner tekerlek, bir yaratc yaratmalsn sen. Evlilik diye ben yaratclarndan stn olan yaratma is temine derim iki kiinin. Byle bir istemi istiyenlerin birbirine duyduu saygya derim evlilik. Senin evliliinin anlam ve gerei bu olsun. Fakat u ge reksizlerin evlilik dediine, u fazlalarn, ah, buna ne ad vereyim? AN o gnl yoksulluu iftteki! Ah, o gnl pislii iftteki! Ah, o acnas rahat dknl iftteki! Evlilik derler bunlara; ve nikhlarnn cennette kyldn sylerler. Eh, eksik olsun bu cenneti fazlalarn! Evet, eksik olsunlar, gksel alara taklm u hayvanlar! Birletirmedii kimseleri topallya topailya kutsamya gelen o Tanr dahi benden uzak olsun! Glmeyin bylesi evliliklere! Ana babasna alamya ne den bulamyacak ocuk var m? u adam deerli grnd bana, ve yeryznn anlam iin olgun: ama karsn grnce, yeryz bana bir deliler eviymi gibi geldi. Evet, bir ermile, bir kaz iftleirken, yeryz rpnma lar ire sarslsn isterdim. u adam bir kahraman gibi, gerei aramya kt, sonun da eline kk, ssl bir yalan geti: evliliim, diyor buna. u adam, ilikilerinde ekingen davranr, g beenirdi. Ama birdenbire derneini temelli bozdu: evliliim, diyor buna. u adam, melek erdemleri olan bir hizmeti aryordu. Ama
70

birdenbire bir kadnn hizmetisi oluverdi, imdi de melek ol mas kald. Sakngan buldum btn alclar, hepsinin de kurnaz gz leri var. Ama en kurnazlar bile, karlarn torba iinde al yorlar. Bir sr ksa delilikler, siz buna sevgi diyorsunuz. Ve evliliiniz bu bir sr ksa deliliklere, uzun bir budalalkla son veriyor. Sizin kadna sevginiz ve kadnn erkee sevgisi, ah, keke ac eken ve gizlenen tanrlara acma olsayd bu! Ama ok kez iki hayvan birbirini buluyor. Fakat sizin en iyi sevginiz dahi, kendinden gemi bir ben zetme ve arl bir atetir. Sana daha yksek yollar aydnlata cak bir mealedir o. Kendinizden te seveceksiniz bir gn! Onun iin nce sev meyi r e n i n . Sevginizin ac kadehini ite bu yzden imek zorunda kaldnz. En yi sevginin kadehinde dahi aclk vardr, stlnsana z lemi byle uyarr sevgi, byle uyarr sende susuzluu, ey ya ratc! Yaratc susuzluu, ok ve zlem stinsana: de bana, kar deim, senin evlilik stemin bu mudur? Kutsal derim byle bir steme, byle bir evlilie. Byle buyurdu Zerdt.

G n l l

l m

s t n e

oklar pek gen lrler, kimi de pek erken lr. u reti yabanc geliyor daha: Vaktinde l! Vaktinde l: bunu retir Zerdt. Elbette hi bir zaman vaktinde yaamayan, nasl vaktin de lsn? Keke hi domasayd! Bunu salk veririm gerek siz kiilere! Ama gereksiz kiiler bile lmlerini nemsiyorlar daha, en bo ceviz bile daha krlmak istiyor. Herkes lmeyi nemli sayyor: ama lm daha bayram de
71

il. insanlar, en gzel bayramlarn nasl kutsanacan ren mediler daha. Tamamlayan lm gstereceim size, yaayanlar iin mahmuz ve adak olacak lm. Kendi lmn lr tamamlayan kii, kazanmasna, umanlar ve adyanlarla evrili. Byle renmeli lmeyi; ve byle len birinin, yayanlarn adaklarn kutsamad hi bir bayram olmamal! Byle lmek en iyisidir; kincisi de: savata lmek ve b yk bir can harcamak. Fakat ayn irenlikte gelir savaana ve kazanana, sizin o srtan lmnz, o hrsz gibi sokulan, yine de efendi gibi gelen. Benim lmm verim size gnll lm, bana ben istediim iin gelen. Peki onu ne zaman isteyeceim? Kimin erei ve miras s varsa, bu erek ve miras uruna vaktinde lmek ister. Ve ereine ve mirassna saygsndan, solmu elenkler asmaz artk hayat tapnana. Gerek, ip bkenlere benzemek istemem ben: onlar iple rini uzatrken hep geri geri giderler. Kimileri, gereklerine ve zaferlerine gre fazla kocarlar, disiz bir azn her geree hakk yoktur artk. Ve her kim n kazanmak isterse, srasnda brakmal ere fi, vaktinde ayrlma denen o g sanata almal. En tatl geldiin zaman, kendini yedirmeyi kesmeli: uzun sre sevilmek isteyenler bunu bilirler. Eki elmalar vardr, phesiz, gzn son gnne dek bek lemek bunlarn alnyazsdr: ayn zamanda olgunlar, sararr, buruurlar. Kiminde yrek kocar ilkin, kimindeyse ruh. Kimi de gen liinde kocamtr: ama ge genleen uzun sre gen kalr. Hayat, kimi kiilerin yzne glmez: bunlarn yreini bir al kurt kemirir. yleyse bunlar lmlerini daha bir baarl klmaya baksnlar. Kimileri hi tatlanmaz, yazdan rrler. Onlar dallarnda tutan, dleklikleridir.
72

Pek fazla kii yayor, pek fazla kalyor dalnda. Hani bir frtna gelse de, btn bu rml, bu kurt yenikliini silkse aatan! Keke tez lm vaizleri gelse! Bunlar bence hayat aalarnn uygun frtnalar ve silkicileri olurlar. Ama yalnz yava lm ve y e r s e l olan her eye katlanmay t lediklerini duyuyorum. Ah, yersel olana katlanmay m tlyorsunuz? Bu yersel olann kendisidir size pek fazla katlanan, ey az bozuklar! Gerek, lm vaizlerinin sayd o Yahudi erken ld pek: erken lmesi de nicelerin ykm oldu. Oysa ancak gzyan tanmt o, ve iyilerin ve dorula rn nefretiyle birlikte, Yahudilerin karadngsn tanmt o, Yahudi sa: lm zlemine tutuldu derken. Kalsayd lde, iyilerle dorulardan uzakta! O zaman, bel ki, renirdi yaamay, yeryzn sevmeyi, glmeyi de! inann, kardelerim! O pek erken ld; benim yama gel seydi, retisini kendi yalanlard! Yalanlayacak kadar soyluy du o! Ama daha olgunlamamt. Ham olur gencin sevgisi, ham olur insana ve yeryzne duyduu nefret dahi. Gnl ve ru hunun kanatlar bal ve ardr daha. Fakat olgun adamda, genten daha fazla ocukluk, daha az karadng vardr; daha iyi anlar o hayat ve lm. lmeye zgr ve lmde zgr, Evete artk vakit kalma dnda, bir kutlu Hayr diyen: byle anlar o hayat ve lm. lmnz, insana ve yeryzne kar ilenmi bir gnah olmasn, dostlarm: budur gnlnzn balndan dilediim. lmnzde, ruhunuz ve erdeminiz, yerin evresindeki ak am kzll gibi parldamal daha: yoksa lmnz, kt bir lm demektir. Byle lmek isterim ben, siz dostlarm, yeryzn benim hatrm iin daha ok sevesiniz diye, toprak olmak isterim yi ne, beni douranda dinleneyim diye. Gerek, bir erei vard Zerdtn; topunu att: imdi siz olun, dostlarm, ereimin miraslar. Size atyorum altn topu.
73

Altn topu attnz grmek isterim, dostlarm, en ok! Bundandr yeryznde biraz daha oyalanmam, balayn! Byle buyurdu Zerdt.

A r m a a n

E d e n
1

E r d e m

s t n e

Zerdt, gnlden baland, ad Alaca nek olan kent ten ayrldnda onu, kendilerine Zerdtn rencileri diyen birok kimseler izlediler, ona elik ettiler. Bylece bir drtyol azna geldiler: derken Zerdt onlara, artk yalnz yrmek istediini syledi, nk yalnz yrmeyi severdi. Fakat ayr lrken, rencileri ona bir as armaan ettiler:' altn kabza sndan, gnein evresine bir ylan sarlyd. Zerdt asya se vindi ve ona dayand; derken yle buyurdu rencilerine: Syleyin bana: nasl oldu da altn en yksek deere ula t? Az bulunur ve yararszdr ve parldar ve tatl bir parlakl vardr da ondan, hep kendisini armaan eder. Ancak en yksek erdemin simgesi olarak eriti altn en yksek deere. Altn gibi parldar armaan edenin baklar. Altn parlakl, ayla gne arasnda bar kurar. Az bulunur en yksek erdem ve yararszdr, parldar ve tatl bir parlakl vardr: armaan eden erdem en yksek er demdir. Gerek, anlyorum sizi, rencilerim: siz de, benim gibi, armaan eden erdem iin rpnyorsunuz. Sizin kediler ve kurtlarla ortak neniz olabilir ki? Kendiniz kurban ve armaan olmaya susamsnz: bun dandr btn zenginlikleri gnlnzde toplamaya susamanz. Doymak bilmeden rpnr gnlnz hazineler ve mcev herler iin, nk erdeminiz armaan etmek isteine doymuyor. Btn nesneleri kendinize ve iinize dolmaya zorluyorsu nuz, sevginizin armaanlar olarak yeniden aksnlar diye e menizden. Gerek, byle armaan eden sevgi, btn deerlerin hr
74

sz olmaldr: ama ben salam ve kutlu derim bylesi ben cillie. Bir baka bencillik daha vardr, zrt m zrt ve a, hep almak isteyen, sayrlarn bencillii, sayr bencillik. O, her parlayan eye hrszn baklaryla bakar, yiyecei bol olan, alarn tutkusuyla szer; hep armaan edenlerin ma salarna sokulur. Bu tutkuda sayrlk dile gelir, ve grnmez yozlama; bir sayr gdeden sz eder bu bencilliin hrsz tutkusu. Syleyin bana, kardelerim, bizce kt ve en kt nedir? Y o z l a m a deil mi? Ve armaan eden gnln olmad yerde hep yozlamadan kukulanrz. Ykselen bir yoldur bizimki, trden sttre doru. Fakat Her ey benim iin diyen duygu rperme verir bize. Yksee uar bizim duygumuz: gdemizin bir simgesi olur bylece, bir ykseli simgesi. Bu trl ykselilerin simgeleri, erdemlerin adlardrlar. Byle geer gvde tarihten, oluarak savaarak. Ya ruh, nesidir gvdenin? Savalarnn ve zaferlerinin habercisi, yol da ve yanks. Simgelerdir, iyi ile ktnn btn adlar. Onlar ak sy lemezler, ancak tlatrlar. Delidir onlardan bilgi isteyen! Ruhunuzun simgelerle konumak istedii her saati kolla yn, kardelerim: ordadr erdeminizin kayna. Ykselir o zaman gvdeniz ve dirilir, sevinciyle kendin den geirir ruhu, o da bylece, yaratan ve deerlendiren ve seven ve her eyin yardmcs olur. Yreiniz rmak gibi dolup taarcasna aktnda, dolaydakiler iin bolluk ve tehlike: ordadr erdeminizin kayna. vgnn ve yerginin stne ykseldiinizde, ve isteminiz, seven birinin istemi gibi, btn nesnelere buyurmak istediin de: ordadr erdeminizin kayna. Ho eyleri ve yumak dei horgrdnzde, deini zi yumak yreklilerden yeterince uzaa serdiinizde: ordadr erdeminizin kayna. Gerek, yeni bir iyi ve ktdr o! Gerek, yeni bir derin alt, yeni bir kaynan sesi!
75

Gdr bu yeni erdem; bir egemen dncedir o, ve ev resinde bir uyank can: bir altn gne, ve evresinde bilgi ylan.

Burda biraz durdu Zerdt, rencilerine sevgiyle bakt. Ve yle srdrd konumasn: sesi deimiti. Yeryzne bal kaln, kardelerim, erdeminizin gcyle! Armaan eden sevginiz ve bilginiz yeryznn anlamna hiz met etsin! Bunu diler, yalvarrm size. Yersel eylerden kartp da, sonrasz duvarlara arptr mayn kanatlarrn! Ah, teden beri hep yle ok erdem ka mtr ki! Siz de, benim gibi, kam erdemi geri dndrn yery zne, evet, gvdeye ve hayata: yeryznde kendi anlamn versin diye, insanca bir anlam versin diye! Ruh da erdem gibi yzlerce kez kam ve yanllara sap lanmtr imdiye dek. Ah, btn bu delilikler, bu yanllar gv denizde barnr daha: gvde ve istem olmutur orda. Ruh da erdem gibi yzlerce kez denemi ve yorulmutur imdiye dek. Evet, denemeydi insan. Ah, bizde pek ok bilgi sizlik ve yanlg gvdelemitir! Binlerce yln yalnz usu deil, lgnl da kopar bizim iimizde. Tehlikelidir miras olmak. Adm adm Raslant deviyle arpyoruz daha, btn in sanla imdiye dek anlamszlk, anlam yokluu buyruk y rtmtr. Ruhunuz ve erdeminiz yeryznn anlamna hizmet etsin, kardelerim: ve her eyin deeri sizce belirlensin yeniden! Bun dan tr sava olmalsnz siz! Bundan tr yaratc ol malsnz siz! Gvde, bilerek artr kendini, bilgiyle deneyerek kendini ykseltir, gren kiide btn igdler kutsallarlar, ykse len kiide can sevinli olur. Hekim, kendine yardm et sen: bylece sayrlarna da yar
76

dm etmi olursun. Onun en iyi yardm, kendi kendini iyi edeni kendi gzyle grebilmesi olsun. Binlerce yol var daha ayak baslmadk, hayatn binlerce salklar ve gizli adalar. nsan ve insann dnyas tkenme mitir, aa karlmamtr daha. Uyann da dinleyin, ey yalnzlar. Yeller esiyor gelecekten gizli kanat-vurularyla, duyarl kulaklara iyi haberler akla nyor. Siz ey bugnn yalnzlar, ey ekilenler, siz ilerde bir ulus olacaksnz: sizden, kendini semi kiilerden bir ulus doa cak: bu ulustan da, stinsan. Gerek, bir yileme yeri olacak yeryz daha! imdiden bir yeni koku var evresinde, kurtulu getiren, ve bir yeni umut.

Zerdt bu szleri syledikte, daha son szn syleme mi biri gibi durdu, asasn uzun bir sre tartt elinde kukuy la. Sonunda yle buyurdu: sesi deimiti. Artk yalnz gidiyorum, rencilerim! Siz de gidin, yalnz gidin! yle stiyorum ben. Gerek, size salk veririm: benden ayrln da Zerdte kar koyun! Daha iyisi: ondan utann! Belki o sizi aldatmtr. Bilgi eri dmanlarn sevebilmekle kalmamal, dostlarn dan da nefret edebilmeli. Kii salt bir renci olarak kalrsa, retmenine borcunu iyi dememi saylr. Ve siz sanki neden benim elengiml yolmayasanz? Beni sayyorsunuz, ya saygnz bir gn kerse? Sakn bir heykelin altnda kalmyasnz! Zerdte inandnz m sylyorsunuz? Fakat ne nemi var Zerdtn! Bana inanan kiilersiniz: fakat ne nemi var btn inanan kiilerin! Daha kendinizi aramamtnz: beni buldunuz derken. B77

tn inananlar byledirler, btn inanlarn nemi bu yzden bu kadar azdr. Artk beni yitirmenizi ve kendinizi bulmanz istiyorum, an cak hepiniz beni yadsdnz zaman dneceim size. Gerek, o zaman baka bir gzle arayacam yitik kiile rimi, kardelerim, o zaman baka bir sevgiyle seveceim sizi. Ve dostlarm olacaksnz bir daha, ve bir tek umudun o cuklar: o zaman, byk leyi sizinle kutlamak iin, nc bir kez olacam aranzda. udur byk le: insan, hayvanla stinsan arasndaki yo lunun ortasndadr ve akam yolunu en byk umudu olarak kutlamaktadr: nk bu, yeni bir sabah yoludur. O zaman kutsar kendini batan kii, karya ve teye ge en olduu iin; ve bilgisinin gnei tam tepesinde durur. ld b t n t a n r l a r . s t i n s a n n y a a m a s n i s t i y o r u z artk. O byk lede son arzumuz bu ola! Byle buyurdu Zerdt.

78

KNC BLM

Ancak hepiniz beni yadsdnz zaman dneceim size. Gerek, o zaman baka bir gzle araya cam yitik kiilerimi, kardelerim; o zaman baka bir sevgiyle seveceim sizi.
Z E R D T :

A r m a a n

E d e n

E r d e m

s t n e

A y n a

T u t a n

o c u k

Zerdt bundan sonra yine dalara ve maarasnn yal nzlna dnd, insanlardan uzaa ekildi: tohumunu sam bir ekinci gibi bekliyordu. Ama gnl sabrszlkla ve sevdik lerinin zlemiyle doluydu: nk onlara verecek daha ok eyi vard. Dorusu, undan zoru yoktur: ak eli, sevgiden dolay kapamak ve armaan etmeye utanmak. Aylar, yllar byle geti yalnzn; ama bilgelii artt ve dolgunluuyla ona ar verir oldu. Fakat bir sabah, tan kzllndan nce uyand ve de inde uzun uzun dnd ve sonunda gnlne yle dedi: Neden dmde sradm da, uyandm? Ayna tutan bir ocuk gelmedi mi bana? Ey Zerdt diyordu ocuk bana aynada kendine bak! Fakat aynaya baknca, bir lk kopardm da yreim al lak bullak oldu grdm kendim deildi nk, bir eytann surat buruturmas ve alayc glyd. Gerek, pek iyi anlyorum dn anlamn ve uyartsn : r e t i m tehlikede, yabanl otlar, budaylk taslyorlar! Dmanlarm glenmiler ve retimin grn bozmu lar, yle ki sevdiklerim, kendilerine verdiim armaanlardan utanr olmular. Yitirmiim dostlarm, yitiklerimi arayacam saat gelmi! Zerdt bu szlerle yerinden frlad, ama hava almaya uraan rkm biri gibi deil, ruhun esinledii bir green, bir trkc gibi. Kartalyla ylan aknlk iinde bakyorlard

ona: nk yznden, tan kzll gibi, yaklaan bir mutluluk yansyordu. Hayvanlarm, bana ne oldu? diyordu Zerdt. Ben de imedim mi? Mutluluk bana bir kasrga gibi gelmedi mi? Delidir benim mutluluum ve delice eyler syleyecektir: daha pek gen, ona kar sabrl olun! Yaralad beni mutluluum: btn ac ekenler bana he kimlik etsinler! nebilirim dostlarma yine, dmanlarma da! Zerdt yi ne konuabilir ve armaan edebilir ve sevdiklerine sevgisini gsterebilir! Irmak rmak taar benim sabrsz sevgim aalara, doan gne ve batan gne. Suskun dalardan ve ar frtnalarn dan boanr vadilere gnlm. zlem ektim de uzaklara baktm pek uzun bir sre. Yal nzlk iinde kaldm pek uzun bir sre: bylece susmay unut tum. Az kesildim tepeden trnaa, ve bir derenin yce kaya lardan alay: aalara, vadilere salacam szlerimi. Varsn sevgi rman sapa yerlere dalsn! Irmak olur da denizin yolunu bulmaz olur mu erge! Evet, bir gl var iimde benim, yalnz ve kendi kendine yeten, ama sevgi rman onu da srkler aalara, de nize! Yeni yollarda yryorum ben, bana yeni bir sz geliyor, bktm, btn yaratclar gibi, eski dillerden. Ruhum, anm tabanlar zre yrmek istemiyor artk. Her trl konuma pek yava geliyor bana: senin ara bana atlyorum, ey frtna! Seni dahi krbalamak istiyorum hnzrlmla! Bir bart, bir sevin l gibi gemek istiyorum geni denizler zerinden, dostlarmn kald Mutlu Adalar bulun caya dek: Onlarn arasndaki dmanlarm da! Sz syleyebilece im herkesi imdi ne kadar seviyorum! Dmanlarm bile mutluluumun iinde.
82

Ve en azgn atma binmek istediimde, mzramdr en ok iime yaryan: ayamn her zaman hazr uadr o: Dmanlarma saldm mzrak! Dmanlarm sa olsunlar, mzram sonunda salabileceim onlara! Pek bykt bulutumun gerilimi: imeklerin kahkahalar arasnda dolu saanaklar yadrmak istiyorum derinliklere. Yaman kabaracak gsm, yaman fleyecek frtnasn dalar zerinden: bylece rahatlayacak. Gerek, frtna gibi geliyor benim mutluluum ve zgr lm! Ama dmanlarm, balarnn stnde i b l i s kk ryor sanacaklar. Evet, siz dahi dostlarm, benim yaban bilgeliimden rkn t duyacaksnz; belki de, dmanlarmla birlikte kaacaksnz. Ah, sizi obanlarn kavalyla geri ekmeyi bilsem! Ah, di i aslanm, bilgeliim, usul kkremeyi bir rense! Biz onun la daha imdiden pek ok ey rendik. Benim yaban bilgeliim ssz dalarda gebe kald, sert ta lar zerinde dourdu yavrusunu, en kn. Deli deli dolar imdi acmasz lde, yumak imeni arar da arar, benim eski, yaban bilgeliim! Yreklerinizin yumak imeni stne, dostlarm! sev ginizin stne yatrmak ster o en ok sevdiini! Byle buyurdu Zerdt.

M u t l u

A d a l a r d a

Aalardan incirler dmede, onlar iyi ve tatldrlar, d erken, krmz kabuklar atlar. Kuzey yeliyim ben olgun in cirler iin. Size dmede, incirler gibi, bu retiler, dostlarm: emin onlarn zn ve tatl etini. Ortalk gz, gk duru, vakit ikindi. Bakn, ne dolgunluk var evremizde! Bu bolluun ortasn dan uzak denizlere bakmak ne gzel! Eskiden Tanr denirdi uzak denizlere bakarken, oysa ben, stinsan demeyi rettim size.
83

Tanr bir sandr: ama ben sizin sannz, yaratc istemi nizden te gesin istemem. Siz bir tanr ya r a t a bilir misiniz? yleyse bana hibir tanrnn szn etmeyin! Oysa stinsan pek gzel ya ratabilirsiniz. Belki siz kendiniz deil, kardelerim! Fakat siz stinsann babalarn ve atalarn yaratabilirsiniz kendinizden: en b yk yaratmanz da bu olsun! Tanr bir sandr: ama ben sterim ki sizin sannz, dnlebilenle snrl olsun. Siz bir tanr d n e bilir misiniz? Ama bu sizce, g e r e k istemi anlamna gelsin: her ey insanca dnlebilene, insanca grlene, insanca duyulana deiebilsin di ye. Sonuna dek dnmelisiniz kendi duygularnzla. Ve dnya dediiniz eyi siz kendiniz yaratmalsnz: sizin usunuz, grnnz, isteminiz, sevginiz olmaldr o! Evet, si zin mutluluunuz uruna, ey gren kiiler! Bu umut olmadan, hayata nasl katlanrdnz, ey gren ki iler? Siz ne kavranmaz ire doabilirdiniz, ne de usalmaz ire. Fakat ben yreimi size iyice aaym, dostlarm: tanrlar olsayd, tanr olmamaya ben nasl katlanrdm! D e m e k k i tanrlar yoktur. Evet, bu sonucu kendim ektim kardm, imdi de o be ni ekiyor. Tanr bir sandr: ama bu sannn btn arsn kim can vermeden emebilir? Yaratcnn elinden inanc alnmal mdr, kartaln elinden kartal yksekliklerine uular alnmal m? Tanr bir dncedir, her doruyu eer, her duran dn drr. Nasl? Zaman geip gidecek de, her kalmsz ey yalan m olacak? Bunu dnmek kiiye sersemlik ve ba dnmesi, midesi ne dahi bulant verir: gerek, ba dnme sayrl derim bu na, byle sanmya. Kt derim ona, insan dmanl derim: tek ve dolu ve devinmez ve tok ve kalmlyla ilgili btn retilere! Kalml ne varsa, hepsi de ancak benzetmedir, ozanlar pek ok yalan sylerler.
84

Fakat zaman ve oluu anlatmal en iyi benzetmeler: her kalmlln vgs ve savunulmas olmal onlar. Yaratma, bu, byk kurtulutur aclardan, hayatn ya tmasdr. Ama yaratcnn kmas, ac ister, pek ok deime ister. Evet, pek ok ac lmeler olmal hayatnzda, ey yaratc lar! Her kalmll savunan ve hakl karan kiiler olursunuz bylece. Yaratcnn kendisi yeni domu biri olabilmek iin, ocuk douran olmay da istemeli, ocuk dourann sanclarna da1 katlanmal. Gerek, ben yzlerce candan getim yol boyunca ve yz lerce beikten ve doum sancsndan. Nice ayrllarm oldu; ben o yrek paralayan son saatlar bilirim. Ama byle istiyor benim yaratc istemim, yazgm. Daha ak syleyeyim: tam byle bir yazg istiyor benim istemim. Her duygu bende ac eker ve zindanlar iredir: ama be nim i s t e m e m hep kurtarcm ve sevin getirenim ola rak gelir bana. steme kurtarr: bu, istemin ve kurtuluun gerek reti sidir, byle retiyor size Zerdt. Artk istememek, artk deerlendirmemek, artk yaratma mak, Ah, bu yorgunluk benden hep uzak ola! Bilmede dahi ancak istemimin dourma ve olma sevincini duyarm, ve bilgimde susuzluk varsa, bu, kendisinde dourma istemi olmasndandr. Tanrdan ve tanrlardan uzaa ayartt beni bu istem, ya ratacak ne kalrd, tanrlar olsayd! Ama hep yeni batan insana yneltir beni ateli istemim, byle yneltir o ekici, taa. Ah, ey insanlar, bir grnt uyur tan iinde, grntle rimin grnts! Ah, en sert, en irkin tata uyumaldr o! te lgnca saldryor ekicim zindanna. Paralar uuyor tatan: bana ne? Ben onu tamamlamak isterim: nk bana bir blge gel di, btn nesnelerin en sessizi, en yenisi geldi bana bir gn!
85

stinsann gzellii bana bir glge gibi geldi. Ah, kar delerim! Artk bana ne, tanrlardan! Byle buyurdu Zerdt.

A c y a n l a r

s t n e

Dostlarm, dostunuza yle bir yergi yneltmiler: Zer dte bakn! Sanki biz hayvanmz gibi dolamyor mu ara mzda? Ama yle dense daha iyi olur: Gren kii nsanlar ara snda, hayvanlar arasndaym g i b i dolar. nsann kendisi, gren kii iin nedir: al yanakl bir hayvan. Bu, insann bana nasl gelmitir? Pek sk utanmak zo runda kalmasndan deil m? Ey dostlarm! yle der gren kii: utan, utan, utan, insann tarihi budur! Ve bunun in soylu kii, bakalarn utandrmamay bu yurur kendine: btn ac ekenlerin nnde utanc buyurur kendine. Gerek, sevmem onlar, o acyanlar, o acrken mutlananlar: utantan yana pek eksik onlar. Acmam gerekirse, bana acyan kii denmesini istemem, ve acyan kiiysem, uzaktan olmasn ye tutarm. Ve ye tutarm bam rtmeyi ve daha tannmadan ka may: sizin de byle yapmanz isterim, dostlarm! Yazgm yoluma hep sizin gibi dertsizleri karsn, kendi leriyle umut ve yemek ve bal bleb i l e c e i m kiileri! Gerek, o dertliler iin unu bunu yaptm: fakat daha iyi sevinmeyi rendiimde, hep daha iyi eyler yapmm gibi geldi bana. nsanln var olduu gnden beri insan pek az sevinmi tir: yalnz bu, kardelerim, bizim ilk gnahmzdr! Daha iyi sevinmeyi renirsek, bakalarna zarar vermeyi ve zarar dnmeyi daha kolay unuturuz. Bunun iin elimi ykarm ac ekene yardm edince, bunun iin gnlm dahi silerim.

nk ac ekeni ac eker grnce, onun utancndan tr utandm; ve ona yardm edince, gururunu pek yaman incitmi oldum. Byk borlar insanlar deer bilmeye deil, kin besle meye yneltir, kk bir iyilik, unutulmazsa, kemiren bir kurt olur kar. ekingen kabul edin! Kabul ederken kendinizi gsterin! bunu salk veririm armaan edecek eyi olmayanlara. Ama ben, armaan edenim: dostun dosta vermesi gibi ar maan etmeyi severim. Fakat yabanclarla yoksullar, meyveyi aacndan kendileri koparabilirler: daha az utandrr bu. Ama dilencilerin kurutmal kkn! Gerek, onlara vermek kiiyi tedirgin eder, onlara vermemek dahi kiiyi tedirgin eder. Gnahkrlarla tedirgin vicdanlar da yle! Bana inann, dostlarm: vicdan yaras, yaralamay retir kiiye. Ama en kts, kk dncelerdir. Gerek, ktlk i lemek kk dnmekten yedir. Elbet, siz dersiniz: Kk ktlklerin verdii haz, bizi nice byk kt ilerden esirger. Fakat burda kii esirgen mek istememeli. ban gibidir kt i: kanr ve sinirlendirir ve patlar, drst konuur. Bak, ben sayrlm, der kt i: bu onun drstldr. Oysa mantar gibidir kk dnce: sokulur ve saklanr ve hibir yerde olmak istemez, t ki btn gde kk mantarlarla rr, sararr solar. Ama cin tutmu kiinin kulana u sz fsldamak is terim: Cinini bytsen iyi edersin! Senin iin bile daha byk lk yolu bulunur! Ah, kardelerim! Kii herkesi biraz fazla tanr. Ve nice kimseler bize gre saydamlarlar, yine de biz onlarn iine hibir zaman giremeyiz. nsanlar arasnda yaamak gtr, susmak ok gtr de ondan. Ve biz zddmza gidene hakszlk etmeyiz en ok, bizi hi ilgilendirmeyene ederiz. Fakat ac eken dostun varsa, acsna dinlenme yeri ol.
87

sert bir yatak gibi ama, asker yata gibi: onun en ok byle yararsn iine. Ve dostun biri sana ktlk ederse, yle de: Bana etti ini sana balyorum; ama kendine ettiini, onu nasl ba larm! Byle buyurur her byk sevgi: o balamay da, acmay da alteder. Kii yreini sk tutmal: onu bir koyverdin mi, kafan da pek abuk karrsn! Ah, dnyada acyanlarn deliliklerinden daha byk deli likler nerde grlmtr? Ve dnyada acyanlarn deliliklerin den daha ok ac dourmu ne vardr? Yazk btn o seven, fakat acmalarnn stne kama yan kiilere! Bir gn bana yle dedi eytan: Tanrnn dahi kendi ce hennemi vardr: bu, insana sevgisidir. Ve yle dediini iittim geenlerde: Tanr ld: insana acmasndan ld Tanr. Bylece acmadan saknn: o y a n d a n insan stne bir kara bulut gelecek daha! Gerek, ben havann dilinden an larm! Ama u sz de belleyin: her byk sevgi, btn acma snn stndedir: nk o, sevileni yaratmak ister! Kendimi sunuyorum sevgime, k o m u m u d a k e n d i m g i b i Konumas byledir btn yaratclarn. Ama btn yaratclar etindirler. Byle buyurdu Zerdt.

R a h i p l e r

s t n e

Zerdt bir gn rencilerine bir iaret verdi ve onlara u szleri syledi: ite rahipler: onlar geri benim dmanmdrlar, ama yan larndan sessiz ve kllara el srmeden gein! Onlar arasnda dahi kahramanlar vardr, birou pek fazla ac ekmitir: bunun iin bakalarna ac ektirmek isterler.
88

Kt dmanlardr onlar: hibir ey onlarn alak gnl llnden daha kinli deildir. Ve onlara saldran abuk le keler kendini. Ama benim kanm onlarnkiyle akrabadr, kanmn, onla rn kannda bile yceltildiini bilmek isterim. Ve rahipler getikten sonra, Zerdt bir ar tuttu, a ryla daha pek uramamt ki, yle konumaya balad: u rahiplere yreim acyor. Houma da gitmiyorlar, ama bence bu, insanlar arasna girdim gireli, en nemsiz eydir. Fakat ben onlarla birlikte ac ektim ve ekerim: tutsak tr onlar bence, damgaldrlar. Kurtarc dedikleri, onlar zin cire vurmutur: Dzme deerlerin ve uydurma szlerin zincirine! Ah, biri ksa da onlar Kurtarclarndan kurtarsa! Deniz onlar ordan oraya atarken, bir adaya ktklarn sanmlard bir zamanlar, oysa bakn, uyuyan bir canavard o! Dzme deerler ve uydurma szler: bunlar lmller iin en kt canavarlardr, uzun sre uyur da bekler onlarda ykm. Ama sonunda gelir, stne at kuranlar uyandrr, yer, yutar. Ah, rahiplerin kendilerine kurduklar u atlara bakn! Kilise diyorlar tatl kokulu maaralarna! Ah, o bozulmu k, o kflenmi hava! Gnln, kendi y cesine uamad yer! Oysa yle buyurur inanlar: Diz stnde kn merdi venleri, ey gnahkr kiiler! Gerek, utanlarnn ve ballklarnn arpk gzlerini gr mektense, utanmaz birini greyim daha iyi! Bu maaralar ve tvbe merdivenlerini kimler yaratt ken dilerine? Onlar deil mi, o kendilerini gizlemek isteyenler ve duru gn nnde utananlar? Ancak duru gk ykk damlardan, ykk duvarlardaki ot lara ve krmz gelinciklere bakt zaman, ancak o zaman, bu Tanrnn barnaklarndan yana eviririm yine yreimi. Onlar kendilerine kar koyana ve ac verene Tanr dedi
89

ler: gerek, onlarn tapnmasnda kahramanlktan ok eyler vard! Ve Tanrlarn, insanlar armha germekten baka trl sevmeyi bilmiyorlard! Cesetlerce yaamak istiyorlard, karaya brnyorlard ce setlerini, konumalarnda bile, lm odalarnn kt kokusunu duyarm daha. Ve onlara yakn yaayan, kurbaann tatl bir karadngyle trk syledii kara havuzlara yakn yaar. Kurtarclarna inanabilmem iin, daha gzel trkler sy lemelidirler: onun rencileri daha bir kurtulmu grnmelidir ler bana! plak grmek isterim onlar: nk yalnz gzellik tvbe vazetmelidir. Oysa kimi inandrr u gizlenmi ykm! Gerek, onlarn kurtarclar dahi zgrlkten ve zgrl n yedinci gnden inmemilerdi! Gerek, bilgi hallar zre yrmemilerdi hi! Gediklerden kuruluydu o kurtarclarn ruhu; ama her ge die kendi kuruntularn. Tanr dedikleri tkalarn yerletirir lerdi. Acmalarnda boulmutu ruhlar; acmalaryla kabarp i tike, hep byk bir delilik kard yze. Srlerini byk bir istekle, bara ara srerlerdi kp rlerinin stnden; sanki gelecee bir tek kpr varm gibi! Gerek, bu obanlar dahi srdendiler! Kk ruhlar ve geni canlar vard bu obanlarn: ama kardelerim, en geni canlarn bile ne kk lkeler oldukla r grlmtr imdiye dek! Kandan iaretler yazarlard yrdkleri yola, ve delilikleri onlara gerein kanla tantlanabileceim retirdi. Oysa kan, gerein en kt tandr, kan, en duru re tiyi alar, onu kuruntuya ve yrek kinine evirir. Diyelim ki biri, retisi uruna ateten geti, neyi gs terir b! Gerek, kendi retisi kendi yangnndan ksa ye dir! Skntl yrekle skntl kafa: bunlarn bulutuu yerden kopar o lgn yel, o Kurtarc.
90

Dorusu, halkn kurtarclar dedii o kimselerden, o l gn yellerden, daha byk ve daha soylu kiiler grlmtr! Ve zgrlk yolunu bulmanz iin, kurtarclarn hepsinden daha byk kiiler eliyle kurtarlmalsnz siz, * kardelerim! Hi bir stinsan gelmedi imdiye dek. plak grdm iki sini de, en byk insanla en kk insan: Daha pek benziyorlar birbirine. Gerek, pek insan buldum, en byn bile! Byle buyurdu Zerdt.

E r d e m l i l e r

stne

Gk grlts ve gksel donanma fiekleriyle seslenmeli gevek ve uyuuk duyulara. Oysa gzelliin sesi usul konuur: en uyank canlara so kulur. Usul titredi ve gld bugn kalkanm; gzelliin kutsal g l ve titreyiidir bu. Size gld, ey erdemliler, gzelliim bugn. Ve sesi y le geldi bana: Onlar karlk da istiyorlar! Karlk da istiyormusunuz, ey erdemliler! Siz erdem iin dl, yeryz iin cennet, bugnnz iin de sonraszlk m istiyorsunuz? Peki ben dl ve haznedarn olmadn retiyorum diye, imdi bana kzyor musunuz? Ben, dorusu, erdem kendi ken dinin dldr, dahi demem. Ah, beni zen u: erdem ve ceza yalan dolanla sokulmu tur nesnelerin t temeline, canlarnzn bile t temeline, ey erdemliler! Ama benim szlerim, yaban domuzunun burnu gibi, alt st edecek canlarnzn temelini; saban demiri diyeceksiniz bana. inizin btn srlar a karlacak, ve kopmu, altst olmu yatarken gnete, yalannz da gereinizden ayrlacak. nk udur sizin gereiniz: siz u szlerin kirine gre f a z l a t e m i z sinizdir: c, ceza, dl, karlk.
91

Erdeminizi, anann ocuu sevmesi gibi seversiniz, fakat anann, sevgisine karlk istedii nerde duyulmu? En sevdiinizin kendisidir sizin erdeminiz. Sizde halkann susuzluu vardr: her halka yine kendine ulamak iin aba lar, dner. Ve snen bir yldz gibidir erdeminizin her eseri: hep yoldadr daha, gider de gider, peki yolunu ne zaman bitire cek? te byledir erdeminizin da, ii bittikten sonra bile hep yoldadr daha. Unutulsa, lse bile, k demeti yaar da yol alr. Erdeminizin sizin kendiniz olduu, yabanc bir ey, bir de ri, bir rt olmad: canlarnzn t temeline kk salm bir gerektir, ey erdemliler! yleleri vardr ki, onlarca erdem, krba altnda kvranmak tr: ve siz onlarn lklarna pek fazla kulak verdiniz! Kimileri de vardr ki, ayplarnn, miskinlemesine erdem der ler; nefretleri ve kskanlklar yle bir kez gerinecek olsa, doruluklar canlanr da uykulu gzlerini omaya balar. Kimileri de vardr k, aalara doru ekilirler: eytan lar eker onlar. Ama nice batarlarsa, onca ateli parlar gz leri ve Tanrlarna duyduklar zlem. Ah, onlarn l da kulanza gelmitir, ey erdemliler: Ne ki ben d e i l i m , o, te o benim Tanrmdr, erdemimdir! Kimileri de vardr ki, yoku aa ta tayan arabalar gibi ar ar, gcrdya gcrdya giderler: arballk ve erdemden pek ok sz ederler, ksklarna erdem derler! Kimileri de vardr ki, kurulan beylik saatler gibidirler: tik tak ederler de, bu tik taka erdem denmesini isterler. Gerek, bunlar benim houma giderler: bu saatlar nerde bulursam, alayclmla kuracam; varsn vrlasnlar onlar da! Kimileri bir tutam hakseverliklerinden gurur duyarlar da, onun uruna her eye ate pskrrler: yle ki hakszlkla rnda dnya boulur. Ah, erdem sz ne kt kar azlarndan! Ve deseler: Ben doruyum, bu hep yle gelir sanki: cm alnd!
92

Erdemleriyle, dmanlarnn gzlerini oymak sterler; an cak bakalarn alaltmak iin ykselirler. Yine yleleri de vardr ki, bataklklarnda otururlar da saz lar arasndan yle seslenirler: Erdem, bataklkta sessiz otur maktr. Biz kimseyi srmayz, srmak isteyenin de yolundan eki liriz, her konuda oyumuz, bize alanm olandr. Yine yleleri de vardr ki, tavrlar taknmay severler, er demin de bir eit tavr taknma olduunu sanrlar. Dizleri hep tapnr, elleri erdeme yakartr, ama yrekle rinin bir eyden haberi yoktur. Yine yleleri de vardr ki, yle demeyi erdem sayarlar: Erdem gereklidir, oysa gerekte ancak polisin gerekli ol duuna inanrlar. nsandaki ykseklii gremeyen nice kimseler de, insan daki alakl pek yakndan grmeye erdem derler: kem gz lerine erdem derler bylece. Kimileri de eitilmek ve ykselmek isterler, buna da er dem derler: kimileri de bir yana atlmak isterler, buna da er dem derler. Ve bylece erdeme katldn sanr hemen hepsi; ve her kes, en azndan, iyi ile kt stne uzman olmak ister. Ama Zerdt, btn o yalanclara ve delilere yle sylemiye gelmedi: S I z erdemi ne bilirsiniz! Siz erdemi nerden b i l e c e k s i n i z ! Siz, dostlarm, delilerden ve yalanclardan rendiiniz o eskimi szlerden bkasnz diye geldi o: dl, karlk, ceza, hakl c szlerinden bkas nz diye. Demekten bkasnz diye: Bir eylemin iyi olmas, bencil olmamasndandr. Ah, dostlarm, eyleminizde s i z i n Kendlniz olsun di ye, anann ocuunda olmas gibi tpk: s i z i n erdem ^ keniz bu ola! Gerek, yzlerce ilkeyi ve erdeminizin gzde oyuncakla rn elinizden aldm; imdi bana ocuklar gibi kzyorsunuz.
93

Deniz kysnda oynuyorlard, derken bir dalga gelip ald gtrd oyuncaklarn derinliklere: imdi de alyorlar. Oysa ayn dalga yeni oyuncaklar getirecek onlara, nle rine renk renk yeni deniz kabuklar serecek! Byle avunacaklar; siz de tpk onlar gibi, dostlarm, bu lacaksnz avuntunuzu, ve renk renk yeni deniz kabuklar n! Byle buyurdu Zerdt.

A y a k t a k m

s t n e

Hayat bir sevin kaynadr, ama ayaktakmnn da itii yerde, btn pnarlar alanrlar. Ben temiz olan her eyi severim; fakat srtan azlan ve pislerin susuzluunu grmek istemem. Onlar gzlerini pnara dikerler: ite iren glleri p narn iinden bakar bana. Aladlar kutsal suyu ehvete dknlkleriyle, kirli d lerine sevin derken, aladlar szleri de. Ya yreklerini atee tutsalar, tedirgin olur yalm; ayaktakmnn atee yaklat yerde ruhjjn kendisi kaynar da ttmeye balar. Onlarn elinde tatszlar, ii geer meyvelerin: meyve aa c yerinde duramaz, tepesi kurur onlarn baklar altnda. Hayattan yz eviren nice kimseler de, salt ayaktakmndan yz evirmilerdir: onlar pnar, yalm ve meyveyi ayaktakmyla blmek istemiyorlard. Ve le giden ve yrtc hayvanlarla birlikte susuzluk e ken nice kimseler ancak, kirli devecilerle sarncn bana otur mak istemiyorlard. Ve ykc olarak ve btn baheler stne dolu saana olarak gelen nice kimseler ancak, ayaklarn ayaktakmnn azna sokmak ve boazn tkamak istiyorlard. Beni en ok boan lokma, hayatta dmanlk ve lm ve ikence armhlar gerektiini bilmek deildi:
94

Bir gn sordum da, sorum az kalsn beni bouyordu: Ne? Hayata ayaktakm da m g e r e k ? Al pnarlar hayata gerek mi, ve pis kokan ateler ve kirli dler ve hayat ekmeinin iindeki kurtlar? Nefretim deil, tiksintim kemiriyor hayatm! Ah, ayaktakmnda bile ruh bulunduunu grdm de, ruhtan bkar oldum ou kez. Yneticilerin, artk neye ynetme dediklerini grdm de yz evirdim yneticilerden dahi: ayaktakmyla erk alverii ne ve pazarlna ynetme diyorlar! Yabanc dil konuan uluslar arasnda kulaklarm tkal ya adm: erk alverii ve pazarl iin yaptklar konumalar ba na yabanc kalsn diye. Burnumu tkadm da, btn dnlerle bugnler arasndan huysuzca getim: gerek, btn dnlerle bugnler yazc ayak takm kokarlar sas sas! Sarlaan ve krleen ve dilsizleen bir ktrm gibi, byle yaadm uzun bir sre; erk ve yazc ve haz ayaktakmyla birlikte yaamayaym diye. Ikna kna kt ruhum merdivenleri, sakna sakna; haz sadakalaryla dinleniyordu, ve krn hayat denekle srne rek geti. Bana ne olmutu? Kendimi tiksintiden nasl kurtardm? Gzm kim genletirdi? Pnar balarnda artk ayaktakmnn oturmad o yksekliklere nasl havalandm? Bana kanatlar ve su bulma gleri yaratan, tiksintimin kendisi miydi? Gerek, sevin kaynan yeniden bulabilmek iin, havalanmam gerekti en yce dorua! Ah, buldum onu, kardelerim! te, en yce dorukta kay nyor sevin pnar benim iin! Burda, hi bir ayaktakmnm benimle birlikte iemeyecei bir hayat var! Akn nerdeyse pek yein geliyor bana, ey haz pnar! Ve dolduraym derken, sk sk yeniden boaltyorsun kadehi! Sana daha alak gnll yaklamay renmem gerek be nim: yreim sana doru pek yein akyor daha: stnde yazmn yand yreim, ksa, kzgn, karasev
95

dal, ar mutlu yazmn: yaz yreim nasl zlyor senin se rinliini! Geti, durumsayan sknts baharmn! Geti, haziranda grlen kar lpalarnn hnzrl! Yaz kesildim tepeden tr naa, ve yaz lesi! En yce dorukta bir yaz, souk pnarlar ve mutlu ses sizlii olan: ah, dostlarm, gelin de sessizlik daha bir muttan sn! nk b i z i m doruumuz, bizim yurdumuz bu: b tn kirlilere ve onlarn susuzluklarna gre pek yksek ve sarp yayoruz burda biz. Haz pnarma dikin duru gzlerinizi, dostlarm! Nasl bu lanr o bundan! K e n d i duruluuyla karlk verir o, si zin gllerinize. ' Gelecek aacna kurarz yuvamz; kartallar gagalarnda biz yalnzlarla yiyecek getirecekler! Gerek, kirlilerin bizimle blebilecei yiyeceklerden de il! Ate yuttuk sanrlar onlar, azlarn yakarlar! Gerek, kirlilere yurt hazrlamyoruz burda biz! Onlarn gvdelerine ve ruhlarna buz maaras gibi gelir bizim mut luluumuz! Ve gl yellerce yaayalm onlarn stnde biz, kar tallara komu, kara komu, gnee komu: byle yaar gl yeller. Ve bir yel gibi eseceim aralarnda bir gn, ruhumla ruh larnn soluunu keseceim: byle ister benim geleceim. ' Gerek, gl bir yeldir Zerdt btn dzlkler iin, ve u d verir btn dmanlarna, btn tkrenlere ve ku sanlara: Yele k a r tkrmekten saknasnz! Byle buyurdu Zerdt.

Z e h i r l i

r m c e k l e r

s t n e

Bak, bu zehirli rmcein maarasdr. rmcein ken disini grmek ister misin? ite asl a: dokun da titresin. ite kendi isteiyle geliyor: ho geldin, rmcek! ge
96

nin ve simgen kara kara duruyor srtnda, ben senin gnlndekini de bilirim. c var senin gnlnde: srdn yer kara kabuk balar, zehirin gnle ba dnmesi verir cyle! Byle sesleniyorum size benzetme diliyle, ey gnle ba dnmesi verenler, ey e i t l i k vaizleri! Siz zehirli rm ceklersiniz bence, gizli gizli kin besleyenlersiniz! Ama ben sizin saklandnz yerleri yaknda a kara cam: bunun iin doruklar glmle glyorum yznze kar. Bunun iin koparyorum aznz, fkeniz sizi yalan ma aranzdan dar uratsn diye, cnz doruluk sznzn arkasndan ileri srasn diye. nk, i n s a n n c d e n k u r t a r l m a s , ben ce en yksek umuda kpr budur, uzun frtnalardan sonraki gkkua budur ite. Ama zehirli rmcekler, baka trl olsun isterler. Dn yann, cmzn frtnalaryla dolmas, doruluun ta kendi si olsun byle konuurlar birbirleriyle. Bize benzemeyenlere kar c ve alaklama kullanaca z byle szleir rmcek yrekleri. Ve 'eitlik istemi' erdemin ad bu olacak bundan by le, ve gc olan her eye kar haykracaz! Ey eitlik vaizleri, yetersizliin zorba lgnl eitlik uruna byle haykryor sizde: en gizli zorba zlemleriniz, erdem szlerinin klna byle giriyor ite! ncinmi byklenme ve saklanm kskanlk, belki de babalarnzn byklenmesi ve kskanl: bunlar bir yalm ve kin lgnl gibi kopar sizden. Babann gizledii ey, oulda aa kar; babann ak lanm srrn buldum oulda sk sk. Esinli kiilere benzer onlar: fakat onlar esinleyen yrek deil, kindir. Ve nceldikleri, souklatklar zaman, ruh de ildir onlar incelten ve souklatran, kskanlktr. Kskanlklar, dnrler yoluna da yneltir onlar; ks kanlklarnn belirtisi de udur: hep fazla ileri giderler; yle ki yorgunluklar, en sonu, karda uyumak zorunda kalr.
97

Kin nlar btn yaknmalarnda, btn vglerinde k t niyet vardr; ve yarglk onlarca mutluluktur. Ama unu salk veririm size, dostlarm: cezalandrma ei limi gl olanlarn hi birine gvenmeyin! Bunlar soyu sopu bozuk kiilerdir, cellt ve av kpei ba kar suratlarndan. Doruluklarndan ok sz edenlere gvenmeyin! Gerek, gnllerinde eksik olan bal deildir yalnz. Kendilerine iyiler ve dorular dedikleri zaman, unutma yn, Feris olmalar iin hibir eksikleri yoktur, gcden baka! Dostlarm, bakalaryla kartrlmak, bakalar yerine kon mak istemem. Benim hayat retimi va'zedenler var: onlar ayn zaman da eitlik vaizidirler, zehirli rmcektirler. Hayata srtlarn evirip maaralarnda otursalar da, bu zehirli rmcekler, hayat verler, ama zarar vermek iin yaparlar bunu. imdi gc olanlara zarar vermek isterler: daha lm vaz en ok onlar yadrgamaz da ondan. yle olmasayd, zehirli rmcekler baka trl retirler di: kendileri eskiden, dnyaya en ok karaalanlard, aykr inanllar yakanlard. Bu eitlik vaizleriyle kartrlmak, onlarn yerine konmak istemem ben. nk doruluk yle der b a n a : nsan lar eit deildirler. Eit olmamaldrlar da! Baka trl konuursam, stinsana sevgim nerde kalr benim? Binlerce kpr ve yol stnde koumaldrlar gelecee, ve hep daha ok sava ve eitsizlik olmaldr insanlar arasn da: bana byle dedirtir ulu sevgim! Grntler ve hayaletler yaratmaldrlar dmanlklarnda; bu grntler ve hayaletlerle birbirlerine kar en yksek sava a girimelidirler daha! iyi ile kt, zengin ile yoksul, yksek ile alak, ve btn deerlerin adlar, silahlar olsun, n n ten simgeler ol sun bunlar, hayat kendini altetsin, yine, yine altetsin diye hep!
98

Stun stun, basamak basamak yksee kurmak ister kendini, hayat kendini: geni uzaklklara bakmak ister, t mut lu gzelliklere doru, b u n d a n d r yksei gerek sinmesi! Ve yksei gereksindiinden, basamaklar ister, basamak larla kanlar arasnda elime ister! Amak ister hayat, acar ken altetmek ister kendini. Hele bakn, dostlarm! Burda, u zehirli rmcek maa rasnn olduu yerde, eski bir tapnan ykntlar ykselir, aydn gzlerle bakn ona! Gerek, burda dncelerini bir zamanlar byle ta ta ykselten, btn hayatn srrn en bilge kiiler kadar biliyordu! Gzellikte bile urama ve eitsizlik, erk ve stnlk u runa sava olduunu: bunu retiyor o bize burda, en ak benzetmeceyle. Bu grete kubbeyle kemer nasl tanrca direniyor birbiri ne: k ve glgeyle nasl kar koyuyorlar birbirine, bu tanrca kar koyanlar. Byle, salam ve gzel, dmanlar olalm biz de, dostla rm! Tanrca kar koyalm birbirimize! Ah! te srd beni, eski dmanm, zehirli rmcek! Tan rca salam ve gzel, parmamdan srd! Ceza ve doruluk olmal byle dnr o: burda bo yere trk sylemesin dmanlk erefine! Evet, cn ald. Ah, le gnlm de sersemletecek im di! Fakat, bamn dnmemesi iin, dostlarm, beni u stu na smsk balayn! Kin evrintisi olmaktansa, stun ermi i olurum daha iyi! Gerek, ne hortum, ne kasrgadr Zerdt: hora tepen biriy se de, hi mi hi rmcek horancs deildir! Byle buyurdu Zerdt.

n l

B i l g e l e r

s t n e

Siz halka hizmet ettiniz ve halkn bo inanlarna, ger

99

ee deil! ey btn nl bilgeler! Salt bu yzden sayg gsterdiler size. Bu yzden ho grdler inanszlnz da; inanszl nz, halk iin bir akayd, bir dolambal yoldu da ondan. Efen di, ite byle frsat verir klelerine, onlarn oyunlaryla elenir bile. Ama halkn nefret ettii kii, kpeklerin kurttan nefret ettii gibi, zgr ruhtur, zincir dmandr, tapmyandr, or manlarda barnandr. Onu kovuundan karmak, halk buna teden beri hak duygusu der: onun stne kkrtr en keskin dili kpeklerini daha. nk halk nerde, gerek orda! Vay haline arayanlarn! budur yanklanan alar boyu. Halknzn, saygsnda hakl olduunu gstermek istediniz: gerek istemi dediniz buna, ey nl bilgeler! Yreinizse kendi kendine hep yle demitir: Halktan gelmeyim ben: Tanr sesi dahi ordan geldi bana. Halkn szcleri olarak, eek gibi inat ve kurnazsnz teden beri. Halkla iyi geinmek steyen nice gl kiiler, atlarnn nne bir eekcik kotular: bir nl bilge. Artk, ey nl bilgeler, aslan postunu srtnzdan bsb tn atasnz istiyorum! Yrtc hayvan postunu, benekli postu, ve aratrann, ari yann, yeninin yelesini! Ah, beni gerekliinize inandrmanz iin, nce sayg duyan isteminizi krmanz gerekir. Gerek eri diye, tanrsz llere gidip saygl yreini par alayan kiiye derim ben. Sar kumlar iinde, gneten yanm, canllarn glgeli aalar altnda dinlendii bol emeli adalardan yana, susamasna diker gzlerini. Ama susuzluu onu, bu rahat dknlerine benzemeye kandramaz: nk nerde vahalar varsa, orda putlar da var dr. A, zorlu, yalnz, tanrsz: byle olmak ister aslan istemi.
100

Kleler mutluluundan uzak, tanrlardan ve tapnmalardan kurtulmu, korkusuz ve korku salan, ulu ve yalnz: budur is temi gerek erinin. Gerek erleri, zgr ruhlar, ln beyleri olarak hep lde barnmlardr teden beri, oysa kentlerde barnr bei, nl bilgeler, yk hayvanlar. nk hep, eekler gibi, h a l k n arabasn ekerler onlar! Bundan tr kzmam onlara ben: ama uak ve koumlu hayvan olarak kalrlar onlar, altn koumlar ire parldasalar da. Ve iyi, vlesi uak olduklar grlmtr sk sk. nk yle buyurur erdem: ille de uak olman gerekiyorsa, sen den en ok yararlanacak kiiyi bul! Efendinin ruhu ve erdemi, senin ona uaklk etmenle ge limeli: onun ruhu ve erdemiyle kendin de gelimi olursun bylece! Gerek, ey nl bilgeler, ey halk uaklar! Siz halkn ru hu ve erdemiyle gelitiniz, halk da sizinle! erefinize sy lyorum bunu! Ama siz bence, erdemlerinizle bile halktansnz daha, ap tal bakl halktan, r u h u n ne olduunu bilmiyen halk tan! Ruh, hayatn barna saplanan hayattr: kendi ikencesiyle artrr kendi bilgisini, bunu biliyor muydunuz? Ruhun mutluluu da udur: kurbanlk bir koyun gibi ya lanmak ve gzyalaryla kutsanmak, bunu biliyor muydunuz? Ve krlerin krl, el yordamyla aranmalar, baktklar gnein gcne tanklk etmelidir daha, bunu biliyor muy dunuz? Ve dalarla renecek gren kii k u r m a y ! Ruh iin dalar devirmek nemsiz bir eydir, bunu biliyor muy dunuz? Siz ruhun ancak kvlcmlarn bilirsiniz: fakat onun rs olduunu ve ekicinin yavuzluunu grmezsiniz! Gerek, siz bilmezsiniz ruhun gururunu! Hele bir konu mak istese, hi katlanamazsnz ruhun alak gnlllne! Ve ruhunuzu daha bir kez olsun atamadnz bir kar uku
101

runa: scaklnz buna yetmez! Bu yzden bilmezsiniz souk luunun tadn da. Ama her ite, ruhla pek senli benliymi gibi davranrs nz; bilgelikten, bir dknler yurdu ve kt ozanlar iin bir sayrlar evi yaptnz oldu sk sk. Siz kartal deilsiniz: bu yzden ruhun rkntsndeki mutluluu yaamadnz hi. Ve ku olmayann uurumlar z re yuva kurmamas gerekir. Siz bana lk geliyorsunuz: oysa souk akar her derin bil gi. Buz gibidir ruhun en i pnarlar: kzgn ellere ve eylem kiilerine serinliktir. Saygl duruyorsunuz karmda, kaskat ve dimdik, ey nl bilgeler! sizi hi bir gl yel, ya da istem itmiyor. Siz hi ikin, gergin ve yelin hrnlndan titreyen bir yelkenin denizde szldn grmediniz mi? Ruhun hrnlndan titreyen yelken gibi szlr denizde bilgeliim, benim yaban bilgeliim! Peki siz, ey halk uaklar, ey nl bilgeler, siz benimle n a s l yryebilirsiniz! Byle buyurdu Zerdt.

G e c e

T r k s

Gecedir: btn fkran pnarlar daha gr konuurlar im di. Benim gnlm de fkran bir pnardr. Gecedir: sevenlerin btn trkleri imdi uyanrlar ancak. Benim gnlm de seven birinin trksdr. imde, dinmemi, dindirilmez bir ey var, dile gelmeyi z ler. Bir sevgi tutkusu var iimde, kendisi de sevgi diliyle ko nuur. Im ben: ah, gece olsaydm! Ama kla kuatlmak be nim yalnzlmdr. Ah, karanlk olsaydm, gece olsaydm! Nasl emerdim n memelerinden! Sizi de kutsardm ey yldzcklar, ey ate bcekleri yukardaki! nzn armaanlaryla kvanrdm.
102

Ama ben kendi m ire yaarm, benden kopan yalm lar yine kendim ierim. Ben alc mutluluu nedir bilmem; almann bile almaktan daha kutlu olmas gerektiini kurdum dmde sk sk. Elimin durmak bilmeden balamas benim yoksulluumdur, bekleyen gzler ve prl prl zlem geceleri grmek beni imrendirir. Ah, acs btn balayanlarn! Ah, gneimin kararmas! Ah, isteme tutkusu! Ah, etin alk tokluktaki! Onlar benden alrlar: ama canlarna dokunabiliyor mu yum? Vermekle almak arasnda bir uurum vardr; ve en k-k uurumu bile sonunda kprlemek gerekir. Gzelliimden bir alk doar: aydnlattklarm incitmek isterim, armaan ettiklerimi almak isterim: ylesine ack mm ktle. Baka bir el uzannca elimi geri ekmek; sraynda bi le durumsyan alayan gibi durumsamak: ylesine ack mm ktle! Bu trl bir c almay kurar bolluum: bu trl bir hn zrlk kaynar yalnzlmdan. Balamaktan duyduum mutluluk, balarken ld, er demim, bolluundan tr kendi kendisinden bkt! Kim ki balar, utancn yitirmekle kar karyadr, kim ki hep datr, eli de, yrei de katlar bu datma yzn den. Artk yalvaranlarn utancndan gzlerim dolmuyor, elim, do lu ellerin titremesine kar ok ilgisiz. Gzyalarm nereye gitti, yreimin iekleri nereye? Ah, yalnzl btn balayanlarn! Ah, sessizlii btn parlda yanlarn! Issz bolukta nice gneler dner: klaryla seslenirler karanlk olanlara, ama bana susarlar. Ah, n parldayana dmanldr bu: acmak bilmeden izler yolunu. Parldayana kar t yrekten haksz, gnelere kar so uk: byle yol alr her gne. Gneler frtna gibi uarlar yrngelerinde: bu onlarn yol
103

almasdr. Amansz istemlerini izlerler onlar: bu onlarn souk luudur. Ey, sizsiniz yalnz, siz karanlklar, geceliler, s eken sz siniz parldayanlardan! Ey, n memelerinden stle canllk emen sizsiniz yalnz! Ah, evremde buz var, elim buzdan yanyor! Ah, iimde susuzluk var, sizin susuzluunuza can atyor! Gecedir: yazk, k olmak zorundaym! Ve gecelilere su samak! Ve yalnzla! Gecedir: zlemim artk iimde bir pnar gibi kaynyor, konumadr zlediim. Gecedir: btn fkran pnarlar daha gr konuurlar im di. Benim gnlm de fkran bir pnardr. Gecedir: sevenlerin btn trkleri uyanrlar imdi. Be nim gnlm de seven birinin trksdr. Trks buydu Zerdtn.

O y u n

T r k s

Zerdt bir akam rencileriyle ormandan geiyordu: p nar ararken, bakn hele, aalar ve allarla evrili, sessiz, ye il bir imenlie vard, burda kzlar hep birlikte halay ekiyor lard. Kzlar Zerdt' tanr tanmaz, halay braktlar, fakat Zerdt onlara dosta davranlarla yaklat ve u szleri sy ledi: Halay brakmayn, ey gke kzlar! Yannza gelen kem gzl, oyun bozann biri deil, kz dman deil. eytana kar Tanrnn szcsym ben: ama eytan, ar ln ruhudur. Ben, ey yeni ayakllar, nasl dman olurum tanrsal oyunlara? Ya da, gzel topuklu kz ayaklarna? Evet, ben ormanm, karanlk aalar gecesiyim: ama ka ranlmdan korkmayan, servilerim altnda gl setleri de bu lur. Tanrc da bulur, kzlarn o pek sevdii: pnar banda sessizce yatar o, gzleri kapal.
104

Gerek, gpegndz uyuya kalm, miskin! ok mu kele bek kovalad yoksa? Ben d Tanrc birazck azarlarsam, bana kzmayasnz, ey gzel halayclar! Belki baracak, alayacaktr, ama a larken bile glntr o! Ve yal gzlerle bir halay dileyecektir sizden, ben de onun halayna bir trk syleyeceim: Arln ruhu stne, Yeryz Hakan denen, en yce ve en gl eytann stne bir halay ve alay trks. K p i d ' I e kzlar birlikte halay ekerken Zerdtn syledii trkdr: Gzlerinin iine baktm geenlerde, ey hayat! Dipsizlie gmlyordum sanki. Ama sen beni altn bir oltayla ektin kardn, alay eder cesine gldn, sana dipsiz dediimde. Btn balklar yle derler dedin; dibini gremedikleri ey dipsizdir onlarca. Oysa ben deikenim yalnz, hrn ve her bakmdan ka dn, hem de erdemlisi deil! Siz erkekler bana 'derin', ya da 'tutkun', 'lmsz', 'an lalmaz deseniz de. Ama siz erkekler bizi hep kendi erdemlerinizle donatrs nz, ah, sizi erdemliler sizi! Byle gld, o inanlmaz; fakat kendisini ktledii za man, inanmam ona ve glmesine. Ve ben yaban bilgeliimle konuurken, hayat bana fkeyle dedi: Sen istiyorsun, arzuluyorsun, seviyorsun; ancak bu yz den v y o r s u n hayat! Az kalsn ters bir cevap verecek, gerei syleyecektim fkeliye; ve kiinin kendi bilgeliine, gerei sylemesinden daha ters cevap olamaz. nk durum byledir mz arasnda. Yalnz hayat se viyorum derinden derine, gerek, en ok da ondan nefret ederken! Fakat bilgeliime dkn, ou kez ar dkn olmam, bana hayat ylesine hatrlatmasndandr!
105

Gzleri onun gzleri, gl onun gl, altn oltas bi le ayn: bu denli benzeiyorlarsa su bende mi? Ve bir gn bana hayat sorunca: B u bilgelik de kim? dedim ki fkeyle: Ha, evet! Bilgelik! Ona susuzluk ekersin de, doymak bilmezsin; perdeler arasndan bakar, alar arasndan tutarsn. Gzel midir? Ne bileyim! Ama en yal sazanlar bile onun la yemleniyorlar daha. Deikendir, dik kafaldr o; dudan srarak san ge riye taradn ka kez grmmdr. Belki ktdr, yapmacktr, her bakmdan kadndr; ama kendisini ktledii zaman, ite o zaman batan karr en ok. Ben kendisine bunlar syleyince, hnzr hnzr gld ha yat, gzlerini yumdu: Kimi anlatyorsun? dedi. Beni mi yoksa? Hakl bile olsan, yzme kar sylenir mi b u! Hadi imdi bilgeliini de anlatsana! Ah, atn yine gzlerini, ey sevgili hayat! Yine dipsizlie gmlyorum sanki! Trks buydu Zerdtn. Ama halay bitip de kzlar ay rlnca, gnl zld. Gne oktan batm dedi sonunda, imenler slak, or mandan serinlik geliyor. evremde bilinmez bir ey var, dnceli bakyor. Ne! Sen daha yayor musun, Zerdt? Niin? Niye? Neden? Nereye? Nerde? Nasl? Daha yaa mak delilik deil mi? Ah, dostlarm; akamdr iimde byle soruturan. zn tm balayn! Akam oldu: akamn olmasn bana balayn! Trks buydu Zerdt'n.

M e z a r

T r k s

Oras mezarlar adasdr, susan ada; genliimin mezarla

106

r da ordadr. Hep yeil kalan bir hayat elengi iletmek isterim oraya. Bunu gnlme koyup atm denizi. Siz ey genliimin grnmleri, grntleri! Siz ey b tn sevgi baklar, siz tanrsal baklar! Ne abuk yitirdim sizi! Bugn sizi llerim gibi anyorum. Sizden, ey sevgili llerim, bana bir burcu koku geliyor, gnl aan, gz yaartan. Gerek, bu koku, yalnz gemicinin gnln ayor, allak bullak ediyor. En zengin, en imrenilesi kiiyim daha ben, ben, en yal nz olan! nk siz b e n i m d i n i z, ben szinim daha. Deyin bana: byle krmz elmalar benden baka kime d mtr aatan? Sevginizin mirass ve mirasym daha ben; sizi andka renk renk, yabanl erdemlerle ieklenmekteyim, ey en sev gililer! Ah, birbirimize yakn olmak iin yaratlmtk, ey gzel, grlmemi harikalar; rkek kular gibi gelmediniz bana ve zlemime, hayr, gvenene gvenenler gibi geldiniz! Evet, ballk iin yaratlmtnz bencileyin, ince sonrasz lklar iin: imdi gelge diye mi adlandraym sizi, ey tanrsal baklar, nlar: baka bir ad renmedim daha ben. Gerek, pek erken ldnz bana gre, kaaklar. Ama siz kamadnz benden, ben de sizden kamadm: gelgeliimizde susuzuz birbirimize kar. B e n i ldrmek iin, sizi bodular, ey akyan kular umutlarmn! Evet, size att, en sevgililer, oklarn ktlk, yreimden vurmak iin! Vurdu da! nk benim gnlme en yakn szdiniz hep, b e n i m dediklerim; bana b e n i m diyenler: bu yzden gen ve pek erken lmek zorunda kaldnz! En can alc yerime saldlar oku: size, siz k deriniz ty gi biydi, daha dorusu, br bakta snen glmseme gibiydi! Ama bir ift szm var dmanlarma: bana ettikleriniz yannda adam ldrmek nedir ki? Adam ldrmekten daha beter ktlk ettiniz bana; yeri
107

ne konmaz eylerimi aldnz benden: bunu derim size ey dmanlarm! ldrmediniz mi genliimin grntlerini, en sevgili ha rikalarn! Oyun arkadalarm aldnz benden, kutlu canlar! On larn ansna koyuyorum bu elengi, bu ilenci. Size bu ilen, dmanlarm! Sonraszlm ksaltmadnz m, bir sesin souk gecede snmesi gibi! Ancak tanrsal gz lerin prlts gibi gelirdi o bana, bir nlk bak gibi! yle demiti mutlu bir saatnda tertemizliini: Tanrsal olacaktr benim iin btn varlklar. Derken kirli hortlaklarla tnz bama; ah, nereye u tu imdi o canm saat! Btn gnler benim iin kutsal olacaktr byle demi ti genliimin bilgelii: evet, sevinli bir bilgeliin dili! Ama sonra siz dmanlarm, aldnz benim gecelerimi, on lar uyku bilmez arya sattnz: ah, nereye utu imdi o sevin li bilgelik! Eskiden mutlu belirtiler zlerdim kulardan: derken bir bay ku azman kardnz yoluma, iren mi iren. Ah, nereye u tu en ince zlemim o zaman?. Btn tiksintileri yadsmaya and imitim: derken bana dndrdnz yaknlarm, en yaknlarm. Ah, nereye utu en soylu andm o zaman? Kr gibi yrrdm kutlu yollarda eskiden: derken pislik at tnz krn yoluna: imdi kr, eski kaldrmndan tiksiniyor. Ve en g iimi baardm ve yenilgilerimin bayramn kut ladmda: beni sevenleri barttnz, en ok o sra canlarn ya karmm gibi. Gerek, sizin iiniz buydu hep: en tatl balm zehir ettiniz bana, en iyi arlarmn abasn. iyilikseverliime en arsz dilencileri gnderdiniz hep; ac mamn evresine onulmaz yzszleri ydnz. Erdemimin inan cm byle yaraladnz ite. Ve en kutsalm sungu olarak koyduumda, sofuluunuz hemen daha semiz armaanlar yerletirdi yanna: bylece en kutsalm, sizin yanzn dumannda bouldu. Ve yle bir hora tepmek istiyordum ki, benzeri gemiimde
108

bulunmasn: hora tepmek stiyordum btn gklerden te. Der ken en gzde algcm kandrdnz. O da korkun, ar bir havaya balad; ah, yasl bir kaval gibi tyordu kulaklarmda! ldren algc, ktlk arac, en susuz ara! En gzel oyuna durmutum: derken ldrdn cokumu seslerinle! En yce eylerin simgesini oyunla anlatabilirim ancak: en yce simgem dile gelmeden kald yelerimde! Dile gelmeden, gereklemeden kald en yce umudum! Ve soldu btn grntleri, avuntular genliimin! Buna nasl dayandm? Nasl atlattm, nasl kurtuldum bu yaralardan? Bu mezarlardan nasl yekindi ruhum yeniden? Evet, yara almaz, gmlmez bir ey var iimde, kayalar paralayacak bir ey: bu b e n i m i s t e m i mdir. Sessiz ilerler o ve deimeden, yllar boyu. Yolunu benim ayaklarmla yryecektir koca istemim; ta yreklidir yaps ve yaralanmaz. Yara almaz yerim ancak topuumdur. Sasn daha, oldu un gibisin, ey en sabrl olan! Btn mezarlardan uramadn m hep! Ne ki genliimde kurtarlmad, sende yaar daha; umut dolu, hayat ve genlik gibi oturursun burda, mezarlarn sar y kntlar stnde. Evet, sen daha benim iin btn mezarlar ykansn: selm sana, istemim benim! Ve ancak mezarlarn olduu yerde olur dirilmeler. Trks buydu Zerdt'n.

Kendini

Altetme

stne

Sizi iten, kztran eye gerek istemi mi diyorsunuz, ey en bilge kiiler? Btn varlklarn dnlebilirliine ynelen bir istem: by le derim sizin isteminiz iin! Btn varl dnlebilir k l m a k istiyorsunuz: hakl
109 '

bir gvensizlikle, acaba varlk gerekte dnlebilir midir diye kukulanyorsunuz da ondan. Fakat onun size uymas, eilmesi gerek! Bunu ister istemi niz. Dzlemesi ve ruha bal olmas gerek, ona ayna ve yans olmas gerek. G istemi olarak, sizin btn isteminiz budur, ey en bilge kiiler: iyi ile ktnn ve deerlendirmelerin szn ettiiniz za man dahi. Siz daha nnde diz kebileceiniz bir dnya yaratmak istiyorsunuz: budur son umudunuz ve esrikliiniz. Elbette, bilisizler, halk, stnde kayk yzen bir rmak gibidir: ve kaykta deerlendirmeler oturur, arbal ve rtn m. Siz olu rmann stne koymusunuz isteminizi ve de erlendirmelerinizi; halkn iyi ve kt diye inand eyler, eski bir g istemini aklar bana. Bu trl konuklar kaya yerletiren, onlara grkem ve gu rurlu adlar veren szdiniz, ey en bilge kiiler, siz, bir de sizin buyruk yrten isteminiz! Irmak alm ileri doru gtryor kaynz: gtrmesin de ne yapsn. Krlan dalga kpre kpre, fkeyle kar koyu yormu tekneye, ne kar! Irmak deildir, iyi ile ktnzn sonu deildir sizin tehlike niz, ey en bilge kiiler: o istemin kendisidir, g istemidir, o bitmez tkenmez, dourgan hayat istemi. yi ve ktyle ilgili szlerimi anlayabilmeniz iin, hayat ve btn canllarn nelii ile lgili szlerimi syliyeyim size. Canly izledim ben; onun nelilni renmek iin en geni, en dar yollarda yrdm. Gzleri bana sz syliyebilsin diye, az kapalyken, bin yzl bir aynayla yakaladm bakn. Ve gzleri bana sz sy ledi. Ama nerde canl grdysem, orda szdinlerlikten konu ulduunu iittim. Her yayan szdinliyendir. kinci nokta da udur: kendi szn dinlemiyen, buyruk altna girer. Canllar byledirler. ittiim nc ey de: buyurmann, szdlnlemeden daha
110

g olduudur. Buyuran, btn szdlnliyenlerin ykn tad ve bu ykn altnda kolayca ezilebilecei iin deil yalnz: Her buyurma bir deneme, bir gze alma gibi grnd ba na: canl buyurduu zaman, kendini tehlikeye atar. Evet, kendine buyurduu zaman dahi, buyurmasn de mek zorundadr. Kendi yasasnn yargc ve c alan ve kur ban olmak zorundadr o. Nasl oluyor bu! diye sordum kendi kendime. Canly szdinlemiye ve buyurmya ve buyururken dahi szdinlemiye kan dran nedir? imdi szme kulak verin, ey en bilge kiiler! Hayatn t barna, barmn t derinliklerine dein sokulmu muyum, iyi ce bir yoklayn bakalm. Nerde canl grdysem, orda g istemi grdm; uan isteminde dahi, efendi olma istemini grdm. Glye hizmet etmiye kendi istemi kandrr gsz, bu istem, daha gszlere efendilik etmek ister de ondan: vaz gemek istemiyecei tek hazdr bu. Ve kk, nasl en kn stnde keyif srebilmek, g yrtebilmek iin bye boyun eerse, en byk de yle, boyun eer de, g uruna hayatn tehlikeye atar. En byn boyun emesi, korkulu olan, tehlikeyi gze almaktr, lm iin zar atmaktr. Ve nerde zveri, hizmet ve sevgi baklar varsa, orda efen di olma istemi de vardr. Gsz, dolambal yolardan soku lur kaleye, glnn t barna, ordan g alar. Ve hayat kendisi, u srr at bana: Bak dedi, .ben hep k e n d i n i a l t e t m e s i g e r e k e n i m . Doru, siz ona dourma istemi, ya da, bir amaca, daha yksek, daha uzak, daha eitli bir eye ynelmi bir itki der siniz: ama bunlarn hepsi birdir, bir tek srdr. . Bunu yadsmaktansa, yok olurum daha iyi; gerek, nerde yok olma ve yaprak dkm varsa, bakn, orda hayat kyar kendine, g uruna! Urama ve olu ve ama ve amalar atmas olmam
111

gerektiini, ah, benim istemimin ne olduunu sezen, bu is temin hangi eri yollarda yrmesi gerektiini de sezer! Ne yaratrsam yarataym, yarattm ne denli seversem seveyim, ok gemeden kar koymam gerekir ona ve sev gime: byle ister benim istemim. Sen dahi, ey gren kii, benim istemimin bir yolusun, bir ayak izisin ancak: evet, benim g istemim senin gerek iste minin ayaklaryla dahi yrr! Gerei var olma istemi ile vurmak istiyen, vuramamtr elbette: yle bir istem yoktur da ondan! Var olmyan istiyemez de ondan; var olana gelince, da ha ne varl iin rpnsn! Ancak hayat olan yerde, istem de olur: hayat istemi deil ama, bak ne diyorum, g istemi! , Canl, birok eyleri hayattan stn tutar; ama bu stn tutmann kendisinde dile gelen, g istemidir! Hayat bunu retmiti bana bir zamanlar: ben de yrek lerinizin bilmecesini bununla zyorum. Gerek, size diyorum: geici olmyan iyi ve kt yoktur! Onlar kendi isteiyle, hep yeni batan altetmelidirler kendi lerini. Siz deerlerinizle, iyi ve kt stne retilerinizle g gsterirseniz, ey deer bienler: bu sizin gizli sevginizdir, g nllerinizin parldamas, titremesi ve tamasdr. Ama daha zorlu bir g ve yeni bir altetme doar deer lerinizden: onunla krlr yumurta ve yumurta kabuu. Ve iyi ile ktde yaratc olmak istiyen, gerek, nce ykc olmak, deerleri paralamak zorundadr. En byk kt, en byk iyiye vergidir bylece: fakat o yaratc iyidir. Kt de olsa, bunu k o n u a l m , ey en bilge kiiler. Susmak daha ktdr; saklanan btn gerekler al olurlar. Bizim gereklerimizle paralanabilen her ey, varsn par alansn! Daha kurulacak nice evler var! Byle buyurdu Zerdt.
112

U l u

K i i l e r

s t n e

Durgundur denizimin dibi: akac canavarlar saklad ki min aklna gelir! Sarslmaz benim derinliim: ama yzen bilmeceler ve g llerle parldar. Bir ulu kii grdm bugn, bir arbal kii, bir ruh tvbelisi: ey, gnlm, onun irkinliine nasl da gld! Gs kabarm, soluunu tutan biri gibi: yle duruyordu ulu kii, sessiz. Kendi avnn yamas olan irkin gereklerle donanmt, kat kat yrtk giysiler iindeydi; hem nice dikenlerle de donan mt, ama gl yoktu. Daha renmemi glmeyi ve gzellii. Bilgi ormanndan can skkn dnm bu avc. Yabanl hayvanlarla yapt savatan dnm eve: ama da ha arballndan yabanl bir hayvan bakyor, yenilmemi bir yabanl hayvan! Kaplan gibi duruyor hep, nerdeyse frlyacak; ama ben b gergin canlar sevmem; bu geri ekilmi kiilerin hi birini tut maz beenim. Peki siz bana, dostlar, beeni ve beenme tartlmaz m diyorsunuz? Fakat btn hayat beeni ve beenme stne bir tartmadr! Beeni: bu hem arlk, hem terazi, hem de tartandr; ar lk ve terazi ve tartan iin tartmadan yaamak istiyen btn canllarn vay haline! Ululuundan bir bksa bu ulu kii, o zaman balar gzel lii, ancak o zaman beenirim onu, kendisini tatl bulurum. Ancak kendisinden dnerse, atlar glgesinin zerinden, evet! k e n d i gneine. Fazla oturdu glgede; ruh tvbelisinin yanaklar sarard soldu; bekleyileri srasnda az kalsn alktan lecekti. Daha gzlerinde horgrme var, aznda tiksinme gizli. Ger i imdi dinleniyor, ama daha gnnda dinlenmedi. Boa gibi olmal o; yeryznde horgrme deil; yeryz kokmal mutluluu.
113

Saban demirinin nnde horuldya bre yryen bir ak boa gibi grmek isterim onu: brmesi de yersel olan her eyi vmelidir! Yz karanlktr daha; stnde elinin glgesi oynuyor. Gr me duyusu da glgeler iinde daha. Eylemi, zerinde bir glge gibi duruyor daha: el, eyliyeni karartyor. O daha altetmeml eylemini. Geri ben ondaki boa ensesini seviyorum, ama melek gzlerini de grmek istiyorum imdi. Kahramanca istemini de unutmas gerek daha: ykselmi biri olmal o, ulu deil yalnz: onu, istem siz olan, hava bile kaldrmal! O, canavarlar yola getirdi, bilmeceler zd. Ama cana varlarn, bilmecelerini kurtarmas da gerek: gksel ocuklara evirmesi gerek onlar. Bilgisi daha renmemi glmsemeyi, kskanmamayi; ta kn tutkusu daha dinmemi gzellik ire. Gerek, zlemi doygunluk ire deil, gzellik ire susmal, gzellie batmal! ncelik, ulu canlarn elaklna vergidir. Kolu, bann zerinde: yle dinlenmeli kahraman; yle altetmeli dinlenmesini dahi. Ama kahraman iin en g eydir g z e l l i k . Hibir ateli istem eriemez gzellie. Biraz daha ok, biraz daha az: burda nemli olan budur, burda en nemli olan budur. Gevetilmi kaslar ve koumsuz istemle durmak: hepiniz iin en g olan budur, ey ulu kiiler! G, gnlnden kopar da grnre inerse, ben bu inie gzellik derim. En ok senden gzellik istiyorum, ey gl kii: senin iyi liin, kendini son kez yenmen olsun. Seni her ktle yeterli gryorum: iyilii bunun iin is tiyorum senden. Gerek, peneleri tutmad iin kendilerine iyi diyen o gszlere gldm oldu sk sk! Stunun erdemi iin abalyacaksn sen: gittike gzel
114

leir, incelir o, fakat ii daha bir sertleir ve dayankl olur, ykseldike. Evet, ey ulu kii, bir gn sen de gzelleecek, ayna tuta caksn kendi gzelliine. Gnln tanrsal isteklerle titriyecek o zaman; byklen mende bile tapnma olacak! nk gnln srr udur; ancak kahraman kendisini y zst brakt zaman, dnde yaklar ona stkahraman. Byle buyurdu Zerdt.

K l t r

l k e s i

s t n e

Pek fazla umuum gelecee: rk ald beni. evreme baktm ki, ne greyim! tek adam zaman deil mi! Gerisin geri utum derken, yurda doru, ve gittike hz lanarak. Size geldim bylece: ey bugnn kiileri, kltr lke sine geldim. lk kez olarak, sizi grecek gzlerle, salam isteklerle gel dim: gerek, yreimde zlemle geldim. Fakat bana ne oldu? ok korktum ya, glmek zorunday dm! Bylesine alaca bulaca bir ey grmemitim mrmde! Glyor, glyordum, ayam titriyor, yreim de ondan geri kalmyordu. Btn boya anaklarnn yurdu buras olsa gerek diyordum. Yzlerinizde, yelerinizde elli boya lekesi vard, ylece oturuyor, beni artyordunuz, ey bugnn kiileri! evrenizde de elli ayna vard, renk oyununuza yaltaklk ediyor, yanstyordu onu. Gerek, kendi suratlarnzdan daha iyi maske takamazdnz, ey bugnn kiileri! Sizi kim t a n y a b i l i r d i ki! Her bir yerinize gemiin iaretleri yazlm, bu iaretlerin zerine de yeni iaretler boyanm, bylece btn yorum culardan iyice gizlemisiniz kendinizi! Sizde cier yok ki, cierinizi okusun kii! Renklerle, ya ptrlm yaftalarla pimisiniz sanki.
115

rtlerinizden btn alarla uluslar renk renk bakyor lar, davranlarnzda btn trelerle inanlar renk renk dile geliyorlar. Kii sizin rtnz ve sargnz ve renklerinizi ve davra nlarnz elinizden alsa, kargalar rktecek kadar g ka lr yine de. Gerek, ben kendim, sizi bir zamanlar plak ve boyasz grnce rkm bir kargaym; iskelet bana gzlerini sze sze bakmt da, ben de kamtm. ller lkesinde, gemiin l canlar arasnda rgatlk ederim daha iyi! lm lkesinde barnanlar bile daha etli but lu, daha dolgundurlar sizden! Evet, iime aclk veren u ki, ne plakken katlanabili yorum size, ne de giyinmiken, ey bugnn kiileri! Gelecein btn tekinsizlikleri ve yolunu arm kular rperten her ey, sizin gereinizden daha cana yakn, da ha tatldr. nk yle dersiniz siz: Tepeden trnaa gereiz biz, ne inan vardr bizde, ne de bo inan byle yumruklar snz gsnz, ah, gsnz olmasa bile! iyi ama siz nasl i n a n a b i l i r d i n i z ki, ey alaca bulaca kiiler! siz ki imdiye dek inanlm btn eylerin resimlerisiniz! inancn gezgin yadsmalarsnz siz, her dncenin kolu nu kanadn krarsnz. n a n l m a z k i i l e r : ite budur size verdiim ad, ey gerek kiiler. Sizin ruhlarnzda btn alar birbirlerini ekitirirler; ve btn alarn dleriyle dedikodular bile sizin uyanklnz dan daha gerekti! Ksrsnz siz: bu y z d e n inancnz yok. Oysa ya ratmak zorunda olann, gelecei bildiren dleriyle yldz be lirtileri de vard hep, inanmya da inanrd! ' nnde mezarclar bekliyen, yar ak kaplarsnz siz. S i z i n gereiniz de udur: Her ey yok olsa yeridir. Nasl da duruyorsunuz karmda, ey ksr kiiler, ne kadar ince kaburgalsnz! Birounuz bunun farkna varmtr da. Ve yle demitir: Ben uyurken tanrnn biri benden giz
116

lice bir ey mi ald ne? Evet, kendine bir kadnck yapmya yetecek kadar! alacak bir yetersizlii var kaburgalarmn! Byle de mitir bugnn birok kiileri. Evet, siz bence glnsnz, ey bugnn kiileri! Hele kendinize atnz zamanlar! Ve ben sizin amanza glemeseydim ve ananzdaki iren eyleri tm yutmak zorunda kalsaydm, o zaman vay benim halime! Ama imdi, ykm a r olduu iin, sizi daha bir ha fifseyeceim; dengimin stne bceklerle kanatl kurtlar da konsa ne kar! Elbette, ykm bu yzden arlaacak deil ya! Benim byk yorgunluum, ey bugnn kiileri, sizden gelmiyecek bana. Ah, imdi ben zlemimle nereye kaym! Btn dalardan bakarak aryorum ana yurtlaryla baba yurtlarn. Ama yurt bulamadm hibir yerde: btn kentlerde tedir ginim ben, ve btn kaplarda ayrl. Son zamanlarda yreimin beni kendilerine ynelttii bu gnn kiileri, yabanc ve alay gibi geliyor bana; bense srl mm ana yurtlaryla baba yurtlarndan. Onun iin o c u k l a r m n l k e s i n i seviyo rum yalnz, en uzak denizdeki, o daha bulunmam lkeyi: dur madan oray aratyorum yelkenlerime. ocuklarma demek isterim babalarmn ocuu olmam, btn gelecee de, u imdiyi demek isterim! Byle buyurdu Zerdt.

L e k e s i z

A l g

s t n e

Dn ay ykselirken, gne dourmak istermi gibi geldi bana: ylesine geni ve gebe dururdu ufukta. Ama gebelii yalanc bir gebelikti; ben aydaki erkee ina nrm da, aydaki kadna inanmam. Dorusu, onda pek erkeklik de yoktur ya, bu utanga ge
117

ce cmbsnde. Evet, damlar zerinde tedirgin bir vicdan la gezinir o. ehvet dkndr, kskantr aydaki o kei; yeryzne ehvet duyar o, ve sevenlerin btn sevinlerine. Hayr, sevmem damlarda srten bu kediyi! Tiksinirim ya r kapal pencerelere sokulan her eyden! Yldz hallar zre yrr o, sessiz ve sofu: ama ben usul basan, mahmuz akrdatmyan insan ayaklarn sevmem. Her drst adm ses verir; oysa kedi, toprak zerinde u run urun gider. Bak, kedi gibi geliyor ay, drstlkten uzak. u benzetmeceyi sunarm size, ey duygulu, iki yzl kii ler, ey duru alglyanlar! Ben size ehvet dknleri derim! Yeryzn ve yersel olan siz de seversiniz: yi anladm sizi! ama sevginizde utan var, tedirgin bir vicdan var, ay gibisiniz! . Yeryzn horgrmiye kandrlm ruhunuz; ama barsaklarnz kandrlmam: bunlar en gl yerleriniz sizin! Ve ruhunuz, barsaklarnzn buyruuna gitmekten utan duyuyor imdi; utancn gizlemek in de, sinsi ve yalanc yol lara sapyor. Bence en ulu ey der yalanc ruhunuz kendi kendi ne hayatta istek duymadan bakmaktr, kpek gibi, dilini sarktarak bakmak deil: Bakmakla mutlu olmak: l bir istemle, bencilliin pen esinden ve agzllnden uzak, tepeden trnaa souk ve klrengi, ama esrimi ay gzleriyle bakmak! . , Bence en sevimli ey batan km olan byle batan karr kendini yeryzn ayn sevmesi gibi sevmektir, yeryznn gzelliine ancak gzlerle dokunmaktr. Ve bence udur btn nesnelerin l e k e s i z alglan mas: nesnelerden bir ey istememek, onlarn nne bin gzl bir ayna gibi uzanabilmek. ( Ey duygulu, iki yzl kiiler, ey ehvet dknleri! Sizin isteinizde susuzluk eksik: bu yzden kara alarsnz her istee! Gerek, siz, yaratanlar, dourganlar ve olutan sevin du yanlar gibi sevmezsiniz yeryzn!
118

Susuzluk nerdedir? Dourma isteminin olduu yerde. Ve bence en duru istem, kendinden te yaratmak istiyende bulu nur. Gzellik nerdedir? Btn istemimle istemem gereken yer de: grnt, salt grnt olarak kalmasn diye sevmek ve yok olmak istediim yerde. Sevmek ve yok olmak: bunlar t batan beri uyarlar birbi rine. Sevme istemi: bu, lmeyi de istemektir. Byle derim size, dlekler! Oysa sizin o idi gzszmeniz, daln adn almak isti yor imdi! dlek gzlerin kendisine dokunmasna ses karmyan eye de gzel denecek! Ah, soylu adlar kirletenler sizi! te stnzdeki ilen, ey temiz kiiler, ey ar duru alglyanlar: hibir zaman douramyacaksmz, ufukta geni ve gebe dursanz da! Gerek, aznz soylu szlerle doldurursunuz: yani yre inizin tatna m inanalm, yalanclar? Ama b e n i m szlerim kk, horgrlesi, arpk sz lerdir: yemek masanzdan denleri seve seve toplarm ben. Ama ben onlarla daha gerei syliyebilirim iki yzllere! Evet, klklarm, kabuklarm ve dikenli yapraklarm, gdklyacak burunlarn iki yzllerin! Sizin ve sofranzn evresinde hep kt bir hava vardr: ehvetli dnceleriniz, yalanlarnzla srlarnz bu havann iin dedir nk! Kendinize inanmya kalkn yalnz, kendinize, bir de barsaklarnza! Kendine inanmyan hep yalan syler. Siz bir tanrnn maskesini takmsnz, ey ar duru kiiler: bir tanr maskesinin altna reklenmi iren ylannz. Gerek, siz aldatrsnz, ey dalgn kiiler! Bir zamanlar Zerdt bile sizin tanrsal derilerinize aldanm, onlarn iini dol duran ylan kangallarn sezememiti. Bir zamanlar, oyunlarnzda bir tanr gnln oynar grd m sanrdm, ey duru alglyanlar! Sizin sanatlarnzdan s tn sanat yok sanrdm. Ylan pisliini ve kt kokuyu, uzaklk gizlerdi benden: or talkta bir kertenkele kurnazl ehvetli ehvetli srnrd.
119

Ama ben size y a k l a t m : derken geldi gndz ba na, imdi de size geliyor, sona erdi ayn sevimesi! Bakn ite! Tutulmu ve solgun duruyor orda, tan kzl lnn nnde! O geliyor nk, o, parl parl yanan, o n u n yeryz ne sevgisi geliyor! Susuzluktur, yaratc zlemdir her gnesi sevgi! Bakn ite, nasl sabrsz geliyor denizin zerinden! Sevgi sinin susuzluunu ve scak soluunu duymuyor musunuz? Denizi emmek istiyor o, denizin derinliklerini kendi yksek liine ekmek istiyor: denizin arzusu binlerce gsle kabaryor ite. Gnein susuzluuyla plmek, emilmek i s t i y o r ; ha va olmak i s t i y o r , ykseklik ve k yolu ve n kendisi olmak i s t i y o r ! Gerek, gne gibi ben de severim hayat ve btn derin denizleri. Alg da udur b e n c e : derin olan her ey aacaktr, benim yksekliime! Byle buyurdu Zerdt.

B i l g i n l e r

s t n e

Ben uykudayken, koyunun biri bamdaki sarmak elen gini kemirmi, kemirmi de demi: Zerdt artk bilgin de il. Byle demi, gururla uzaklam. Bunu bana ocuun biri anlatt. Ben burda, ocuklarn oynad yerde, ykk duvarn dibin deki devedikenleriyle krmz gelincikler arasnda yatmay seve rim. Ben ocuklarn, devedikenleriyle krmz gelinciklerin gzn de bilginim daha. Hnzrlklarnda bile susuzdur onlar. Ama koyunlarn gznde artk bilgin deilim: byle ister yazgm, vler olsun yazgma!
120

nk gerek udur: bilginler evinden ayrldm ve kapy arptm arkamdan. Gnlm pek a kald onlarn sofrasnda: onlardakine ben zer, ceviz krar gibi bilgi aratrma ustal yok bende. zgrl ve taze toprak stndeki havay severim ben; onlarn sayglar ve deer vermeleri zerinde uyumaktansa, kz derisi zerinde uyurum daha iyi. Pek kzdrr, yakar beni dncem: sk sk soluumu keser nerdeyse. Ak havaya kmam, btn tozlu odalardan uzak lamam gerekir derken. Oysa onlar serin glgede, serin serin otururlar: her eyde salt seyirci olmak isterler ve gnein basamaklar zre yand yerlerde oturmaktan saknrlar. Sokakta durup gelip geene bakanlar gibi: yle beklerler onlar da, bakalarnn dncelerine bakarlar. Onlar elle tutaym desen, un uvallar gibi, toz bulutu kal drrlar havaya istemeden: ama kim der ki onlarn tozu, tahl dan ve yaz tarlalarnn sar sevincinden gelir? Bilgelik tasladlar m, o kk zdeyileriyle gerekleri don durur beni: bilgeliklerinde yle bir koku vardr ki, bataklklar dan geliyor sanrsnz; gerek, bu bilgelikte kurbaa sesleri bile iitmisinizdir! Beceriklidir onlar, usta parmaklar vardr: benim yalnlm onlarn karmakl yannda neylesin? Her trl iplik geirmek ten ve rmekten ve dokumaktan anlar parmaklar: byle orap rerler ruhun bana! yi birer saattir onlar: yalnz doru kurmaya bakmal: O za man yanlsz gsterirler vakti, bu arada da hafif bir ses ka rrlar. Deirmen ta gibi alr onlar, ve havan eli gibi: siz on lara tahl taneleri atn, yeter! taneleri ince vtp ak toza evirmeyi iyi bilirler. Birbirlerini pek yakndan ve kukuyla gzetlerler. Kk kurnazlklarda bulular vardr, bilgileri aksak ayaklar zre y ryenleri beklerler, rmcekler gibi beklerler. Onlar hep zenle a hazrlarken grdm; bu ii yaparken hep camdan eldivenler takyorlard ellerine.
121

Hileli zarlarla oynamay da bilirler; yle ateli oynadklarn grdm ki, terliyorlard. Biz birbirimize yabancyz; onlarn erdemleri, yapmackla rndan, hileli zarlarndan daha iren gelir bana. Ve birlikte yaarken, stlerinde yaadm onlarn. Bana hn baladlar bu yzden. . Balar stnde birinin dolatn iitmek istemezler; onun iin balaryla benim arama tahta ve toprak ve moloz doldur dular. Bylece bodular ayak seslerimi: ondan sonra, beni en az iiten en bilginler oldu. nsanln btn eksiklikleriyle zayflklarn kendileriyle be nim arama koydular: buna uydurma tavan diyorlar evle rinde. Ben yine de, dncelerimle onlarn balar s t n d e dolayorum; kendi yanllarm zre dolasam bile, stnde olurum onlarn ve balarnn. nk insanlar eit d e i l d i r l e r : byle buyurur doruluk. Ve benim istediimi, o n l a r Istiyemezler! Byle buyurdu Zerdt.

O z a n l a r

s t n e

Gvdeyi daha iyi tanyal dedi Zerdt rencilerin den birine ruh bence artk szde ruhtur; kalml denen eylerin hepsi de ancak benzetmedir. Bunu daha nce de sylemitin diye cevap verdi renci, unu da eklemitin: 'Ama ozanlar pek ok yalan sy lerler. Niin ozanlar pek ok yalan sylerler demitin? Niin mi? dedi Zerdt. Niin, diyorsun ha? Ben, niinleri stne soru sorulabilen kiilerden deilim. Benimki daha dnk yaant m? Dncelerimin neden lerini yayal ok oluyor. Nedenlerimi de yanmda tamak isteseydim, an fs ol mam gerekmez miydi?
122

Dncelerimi alkoymak dahi bana pek fazla geliyor; ni ce kular utu gitti. Arasra, bana yabanc, elimi srnce titriyen kakn bir ku buluyorum gvercinliimde. Peki, Zerdt sana daha ne demiti? Ozanlarn pek ok yalan sylediklerini mi? Ama Zerdt de ozandr. Sen imdi onun gerei sylediine inanyor musun? Ne den inanyorsun? renci cevap verdi: Ben Zerdt'e inanrm. Fakat Zer dt ban sallad ve glmsedi. nan beni mutlu klmaz dedi, hele kendime inan. Ama diyelim ki biri gerekten, ozanlar pek ok yalan sy lerler dedi: hakldr, biz pek ok yalan syleriz. Sonra biz pek az bilir, g reniriz: bu yzden yalan sy lemek zorunda kalrz. Biz ozanlardan, arabn bozmam var mdr? Kilerimiz de nice al karmlar tretilmitir: ne anlatlmaz eyler ya plmtr orda. Ve ok az bildiimiz iin, ruh yoksullan gnlmz ok ar, hele gen kadnsa bunlar! Yal kadnlarn, akamlar birbirlerine anlattklar eylere bile zlem ekeriz, iimizdeki lmsz Kadn deriz buna. Sanki bilgiye alan gizli bir kap varm da, bir eyler renen kimselere k a p a l y m gibi, halka ve halkn bilgeliine inanrz. Ama btn ozanlar inanrlar una: ayrda, ya da ssz yamalarda yatarken kulak kabartan herkesin, yerle gk ara sndaki nesneler stne bir eyler renebileceine. Ve ilerinde nce duygular uyansa, doa kendilerine g nl verdi sanr ozanlar: Kulaklarna srlar ve okayc sevgi szleri fsldamak iin gizlice sokuluyor sanrlar: bununla vnr de alm satarlar btn lmller nnde! Ah, yerle gk arasnda nice eyler vardr ki, bunlar an cak ozanlar dlemilerdir! Hele gklerin s t n d e : nk btn tanrlar ozan benzetmeleri, ozan uydurmalardrlar!
123

Gerek, yukarlara ekiliriz hep, yani bulutlar lkesine: alaca yumurcaklarmz bulutlar stne yerletirir, sonra da tanrlar, stinsanlar deriz onlara: Hafif, tam bu iskemlelere gre deil midir onlar! btn o tanrlar, stinsanlar? Ah, lle de gerekilik diye tutturan btn o yetersizlerden nasl da bktm! Ah, ozanlardan nasl da bktm! Zerdt byle konutukta, rencisi ona kzd, fakat sus tu. Ve Zerdt dahi sustu; ve gzleri, sanki t uzaklara ba karm gibi, iine evrildi. Sonunda iini ekti ve soluk ald. Ben bugnden ve dndenim dedi sonra, ama iimde yarndan ve br gnden ve gelecekten olan bir ey var. Ozanlardan bktm, eskilerden de, yenilerden de: ben ce hepsi yzde, hepsi de s deniz onlarn. Derinliine dnmemilerdir yeterince; bundan tr duy gular dibe varamamtr. Biraz ehvet, biraz da can sknts: imdiye dek en iyi dnmeleri bunlar olmutur. Onlarn saz tngrtlar, hayalet solumas, hayalet aksr mas gibi gelir bana; seslerin scaklndan ne anladlar onlar imdiye dek! Yeterince temiz de deiller bence: hepsi de. derin grn sn diye sularn bulandrrlar. Bylece kendilerini uzlatrc gstermek isterler: ama ara c ve karmacdrlar bence, yarm yamalak ve kirli! . Ah, ben am onlarn denizine attm, gzel balklar tut mak istedim ama eski bir tanrnn ba kt her ekiimde. Deniz, ackma ta verdi bylece. Kendileri de denizden km olabilirler. Elbet, inci bulunur onlarda: kendileri de o lde kabuk lu hayvanlara benzerler. Ve ben onlarda gnl yerine ou kez tuzlu smk buldum. Onlar denizden, byklenmeyi de renmilerdir: deniz, ta vuslar tavusu deil midir? En irkin mandann nnde bile kuyruunu aar da, usan mak bilmez gm ve ipekle ilenmi yelpazesinden.
124

Manda ters ters bakar buna, gnlyle kuma yakn, a lla daha yakn, ama batakla en yakn. Gzellikten ve denizden ve tavus ssnden ona ne! Bu benzetmeceyi sunarm ozanlara. Gerek, onlarn ruhu tavuslar tavusudur, byklenme de nizidir! Seyirci ister ozann ruhu, isterse manda olsun! Ama ben bktm bu ruhtan: ve gryorum ki, o da kendin den bkacak. Ozanlar deimi ve baklar kendilerine evrilmi gr dm bile. Ruh tvbelileri geliyorlar, grdm; bunlar ozanlardan k tlar. Byle buyurdu Zerdt.

- B y k '

O l a y l a r

s t n e

Denizde, Zerdt'n Mutlu Adalarndan uzak olmyan bir ada vardr, zerinde bir yanarda tter durur; halkn dediine, hele halkn arasndaki yal kadnlarn dediine gre bu ada, br dnyann kaps nne kocaman bir kaya gibi yerletiril mitir; yanardan iinden geen dar yol da, br dnyaya alan bir kapya inmektedir. ite Zerdt'n o Mutlu Adalarda kald sralar, tten da n bulunduu bu adaya bir gemi demir atm, tayfalar da ka raya tavan vurmya kmlard. Fakat le sularnda, kap tanla adamlar yeniden bulutuklar zaman, bir adamn ken dilerine doru havadan geldiini grdler birdenbire, bir ses aka yle diyordu: Vaktidir! Tam vaktidir! Bu ekil, onlara iyice yaklatnda fakat abucak gemi, bir glge gibi, yanarda dorultusunda uuyordu byk bir akn lk iinde anladlar ki bu, Zerdt'tr nk kaptandan baka hepsi onu daha nce grmt, hepsi de onu, halkn sevdii gibi, seviyordu: yar korku kark bir sevgiyle. Bakn hele! dedi dmenci, cehenneme gidiyor Zerdt! Bu gemiciler ate adasna ktklar srada. Zerdt'n or
125

talkta grnmez olduu syleniyordu; dostlarna soruldukta, onlar, geceleyin bir gemiye bindi, nereye gideceini syle medi diyorlard. Bu yzden bir tedirginliktir balad. Fakat gn sonra bu tedirginlie, gemi tayfalarnn anlattklar da katld. der ken herkes, Zerdt' eytan karm, dedi. rencileri, p hesiz, bu trl konumalara glyorlard; yle diyordu biri de: Zerdt'n, eytan kardna daha ok inanrm ben. Ama gnllerinin t derinliinde kayg ve zlem ekiyorlard: bu yzden, beinci gn Zerdt aralarnda grnnce, sevin leri byk oldu. Zerdtn ate kpeiyle konumasnn yksdr: Yerin dedi, bir derisi, bu derinin de sayrlklar vardr. Bu sayrlklardan birine, rnein, 'insan' denir. Bu sayrlklardan baka birinin ad da ate kpei'dir: n sanlar o n u n l a ilgili pek ok yalan uydurmu, pek ok da yalan dinlemilerdir. Bu srr zmek iin deniz atm; ve gerei plak gr dm, evet! rlplak. Ate kpeinin ne olduunu iyi biliyorum artk; yalnz ya l kadnlarn korkmad o ykc, altst edici eytanlar da biliyorum. k dar, ate kpei, k derinliinden! diye bardm, k da bu derinlik nice derinmi, syle! u yukar doru f krttn nerden geliyor? Denizden bol bol iiyorsun: tuzlu, parlak szlerin aa vuruyor bunu! Dorusu, derinlikler kpei olarak, besinini pek yzeyden alyorsun! Ben seni, olsa olsa, yeryznn karnndan konuuru sayarm: ne zaman ykc, altst edici eytanlarn konumas n dinlediysem, onlar hep senin gibi buldum; tuzlu, yalanc ve s. Siz brmeyi ve kllerle karartmay biliyorsunuz! Siz en byk kabadaylarsnz, amur kaynatma sanatn iyi ren misiniz. Sizin bulunduunuz yerin yaknnda hep amur vardr, sn126

gersi, kovuumsu ve skk bir sr ey vardr ille de: zgr lk ister. zgrlk diye brmeyi seversiniz hepiniz en ok: oy sa ben, evresinde oka brme ve duman bulunan byk olaylara inanmay unuttum. nan bana, dostum Cehennem grlts! En byk olay lar, en amatal saatlarmz deil, en sessiz saatlarmzdrlar. Yeni grltler bulanlarn deil, yeni deerler bulanlarn evresinde dner dnya; s e s s i z dner. Kabul et! Senin grltn ve dumann ekildiinde pek bir ey olmad. Ne kar, kentin biri mumyalam, heykelin biri de amura batmsa! Heykel devirenlere sylerim unu da: denize tuz, amura heykel atmak en byk deliliktir. Horgrmemizin amurunda yatyordu heykel: ama onun ya sasdr bu, hayat ve canl gzellii, horgrmeden doar yine! Daha tanrsal izgilerle dorulur o, acsyla batan .ka rarak; gerek! kendisini devirdiniz diye daha size teekkr edecektir, ey devirenler! Fakat u d veririm krallara ve kiliselere ve yallk tan, erdemden zayf dm herkese, devirtin kendinizi! Ha yata yeniden kavuabilesiniz diye, erdem size gelebilsin di ye! Byle konutum ate kpeinin nnde: derken szm kesti ters ters, sordu: Kilise mi? O da ne? Kilise mi? diye cevap verdim, Bir eit devlettir, en yalancsdr. Ama sen sus, ey iki yzl kpek! Sen kendi trn pek iyi bilirsin! Devlet de senin gibi iki yzl kpein biridir; senin gibi, o da sever dumanla ve brtyle konumay, senin gibi, gerein karnndan konutuuna inandrmak iin. nk yeryznn kesenkes en nemli varl olmak is ter devlet; yle olduuna inanlr da. Ben byle syleyince, ate kpei kskanlktan lgna dnd. Ne! diye bard, yeryznn en nemli hayvan
127

ha? yle olduuna da inanlyor ha? Boazndan ylesine buu ve korkun sesler kyordu ki, kzgnlktan ve kskan lktan boulacak sandm. Sonunda duruldu, solumas da yatt; fakat durulur du rulmaz, dedim ki glerek: Kzyorsun, ate kpei: demek senin iin sylediklerim de haklym. Ve hakl olduumu daha da gstermek iin, sana baka bir ate kpeinden sz aaym: yerin yreinden ko nuur o, gerekten. Altn salar soluu, ve altn yamuru: byle ister yrei. Onun klle ve dumanla ve kzgn amurla ii ne! Renk renk bulutlarca gl salr ondan; senin gargarana ve tkrmene ve barsak gurultularna kardr o: Fakat altn ve glmeyi, bunlar yerin yreinden alr o: nk, unu bilesin, y e r i n y r e i a l t n dandr. Ate kpei bunu duyunca, beni daha fazla dlnlemiye da yanamad. Utanm, kuyruunu kst ve ylgn bir sesle hav hav dedi, srne srne maarasna indi. Byle anlatt Zerdt. Fakat rencileri onu pek dinliyemediler: ona gemicileri, tavanlar ve uan adam anlatma arzular ylesine bykt ki. Buna da ne demeli! dedi Zerdt. Yani ben hayalet miyim? O benim glgem olsa gerek. Siz o Gezgin ile Glgesini duymusunuzdur sanrm. Fakat uras apak: glgemi daha sk tutmak gerek, yoksa nm bozacak. Zerdt ban bir daha sallad ve at. Buna da ne de meli! dedi bir daha. Peki hayalet neden yle barm: Vaktidir! Tam vak tidir! N e y i n , tam vakti? Byle buyurdu Zerdt.

128

F a l c Ve insanln stne byk bir znt ktn gr dm. En iyiler, ilerinden bkar oldular. Bir reti kt, bir inan ona elik ediyordu: Hepsi bo, hepsi bir, hepsi gemi! Ve btn tepelerden yanklanyordu: 'Hepsi bo, hepsi bir, hepsi gemi!' rn kaldrdk, doru: peki neden btn meyvelerimiz rd, bozard? Dn gece uursuz aydan den neydi? Boa gitti btn emeimiz, zehir oldu arabmz, kem gz tarlalarmzla yreklerimizi kuruttu. Kuruduk hepimiz; stmze ate yasa, kl gibi tozaca z: evet, atei bile bktrdk biz. Btn pnarlarmz kurudu, deniz dahi ekildi. Yer yarl mak ister ya, derinlikler yutmaz ki! Ah, boulabilecek deniz nerde var daha? byle nlar yaknmamz s bataklklardan ar. Gerek, lemiyecek kadar yorgunuz biz, uyanz daha, yaayp gidiyoruz, mezarlarda. Bir falcnn byle dediini iitti Zerdt; fal yreine do kundu ve onu deitirdi. zgn ve yorgun, dolat durdu; fal cnn anlatt kimselere benzedi. Gerek dedi rencilerine, az kald, o uzun alacaka ranlk inecek nerdeyse. Yazk, ben m ondan nasl kurta racam! , Bu zntde boulup gitmesin! Daha uzak dnyalarn olacak o, ve en uzak gecelerin! Zerdt, yreinde ac, dolat durdu, gn ne yedi, ne iti: ne dinlendi, ne konutu. Sonunda derin bir uykuya dald. Fakat rencileri, uzun geceler banda nbet tuttular ve uyan masn ve yeniden konumasn ve derdinden kurtulmasn kay gyla beklediler. Zerdtn, uyandnda yapt konumadr: sesi rencilerine pek uzaklardan geliyordu sanki: Grdm d dinleyin, dostlar, ve bu d yormama yardm edin!
129

Bu d daha bilmece gibi geliyor bana; anlam, iinde sak l, kafeste, zgr kanatlarla uamaz daha. Dmde btn hayata srt evirmitim. Gece ve mezar bekisi olmuum lmn o ssz da kalesinde. Tabutlarn beklermiim orda: lmn zafer simgeleriyle do lu hep kfl kemerler. Hayat, cam tabutlar iinden bakyor bana. Tozlu sonraszlklarn kokusu geliyor burnuma: canm sk kn ve tozlu. Orda kim cann havalandrabilir ki! Geceyars parlakl evremde hep; yalnzlk onun yan bana melmi; nc olarak da, hrltl lm sessizlii, dostlarnn en kts. Anahtarlar var elimde, en pasl anahtarlar; bunlarla en gcrtl kaplar aabiliyorum. . Kapnn kanatlar aldnda, ses uursuz, ac bir t gi bi nlyor uzun koridorlarda: ifrit gibi haykryor bu ku, uyan mak istemiyor. Fakat daha korkun, daha yrek burkucu oluyor, o susup da her yeri sessizlik kaplaynca, ve ben o hayn sessizliin ortasnda yapyalnz kalnca. Zaman byle geiyor ite, srne srne, zaman diye bir ey varsa daha: ne bileyim ben! Fakat sonunda, o beni uyandran ey oluyor. Gk grlts gibi kez vuruluyor kapya, kubbe'ler kez yanklanp uluyor: kapya gidiyorum derken. Alpa! diye baryorum, kln daa tayan kim? Alpa! Alpa! kln daa tayan kim? Ve anahtar sokuyorum ve kapya aslyorum ve btn g cmle zorluyorum. Ama bir parmak bile aralanmyor: Derken kkreyen bir yel ayor kapnn kanatlarn: slk alarak, ie iliyen keskin sesler kararak, kara bir tabut at yor nme. Bu kkreme, bu slklar, bu keskin lklar ortasnda, patlyarak alyor tabut, bin katl bir kahkaha kusuyor. Ve bin ocuk, melek, bayku, deli ve ocuk bykl nde kelebek maskesinden glyor ve alay ediyor ve kk ryor bana.
130

Bu korkun rktyor beni: yere kapanyorum. Korkudan, mrmde atmadm bir lk atyorum. Ama kendi lmla uyanyorum: ve kendime geliyo rum. Dn byle anlatt Zerdt, sonra da sustu: nk d neye yoracan daha bilmiyordu. Fakat en sevdii ren cisi abucak ayaa kalkt, Zerdt'n elini tuttu ve yle dedi: Senin hayatn yoruyor bu d bize, ey Zerdt! Sen lm kalelerinin kaplarn paralyan o keskin sesli yel deil misin? Sen, hayatn renk renk hnzrlklaryla ve melek maske leriyle dolu tabut deil misin? Gerek, bin katl bir ocuklar kahkahas gibi dalar Zer dt btn mezarlara, btn o gece ve mezar bekilerine ve karanlk anahtarlarla takrdyan herkese glerek. Sen kahkahanla korkutacak, devireceksin onlar: baylta aylta gstereceksin onlar zerindeki gcn. ' Ve uzun alacakaranlk ve lm yorgunluu geldiinde bi le, sen batmyacaksn bizim gmzde, ey hayat szcs! Sen yeni yldzlar gsterdin bize, ve yeni gece gzellikleri: gerek, sen glmeyi renkli bir rt gibi gerdin stmze. Bundan byle hep ocuklar kahkahas kaynyacak tabut lardan; bundan byle hep gl bir yel zaferle gelecek btn lm yorgunluklar stne: bunun gvencesi ve falcs sen kendinsin! Gerek, sen o n l a r n k e n d i l e r i n i g r d n d n d e , dmanlarn: bu senin en korkulu d nd. Fakat sen nasl bu dlerden uyanp kendine geldinse, onlar da uyanacaklar kendi kendilerinden, sana gelecekler! Byle dedi renci; derken btn teki renciler de Zer dtn bana toplandlar, ellerini tuttular; yatan, znt sn brakp kendilerine dnmesi iin ona ne diller dktler. Ama Zerdt, yatanda dimdik oturuyor, dalgn bakyordu. Uzun sre yabanc bir lkede kaldktan sonra yurda dnen bi ri gibi bakyor rencilerine, yzlerini yokluyordu; ama daha tanmyordu onlar. Fakat rencileri onu ayaa kaldrdkla
131

rnda, ne olsa beenirsiniz, birdenbire baklar deiti; olup biteni anlad, sakaln svazlad, gr bir sesle dedi: Peki! bu da gnn doldurdu; hazrlayn da, rencile rim, iyi bir yemek yiyelim, hem gecikmeden! Byle demek isterim kt dleri! Ama falc yanmda yesin isin: gerek, ona kendini bo abilecei bir deniz gstereceim daha! Byle buyurdu Zerdt. Derken, d yorumculuu yapan rencinin yzne bakt uzun uzun, ban sallad.

K u r t a r m a

s t n e

Zerdt bir gn byk kprnn stnden geerken, drt yann sakatlar, dilenciler ald; kamburun biri de ona yle dedi: t Bak, Zerdt! Halk bile senden bir eyler reniyor ve senin retine inanyor: fakat sana tam inanmas iin, bir ey daha gerek, nce biz sakatlar Inandrmalsn! ite hepsi de seme; dorusu, hayli frsat var elinde! Krlerin gzlerini aabilirsin, topallar yrtebilirsin; srtnda fazlalk olandan da, eh, bir para alabilirsin, sakatlar Zerdte inandrmak iin en doru yol budur sanrm! Fakat Zerdt, bunlar syliyene yle cevap verdi: Kam burdan kamburunu alrsan, ruhunu da alm olursun, by le der halk. Kre gzlerini geri verirsen, pek ok kt ey g rr yeryznde: bu yzden, kendisini iyi edene ilenir. Topal yrten, ona en byk ktl etmi olur; yrmiye balar balamaz, dknlkleri de onunla birlikte koar da ondan, halk byle der sakatlar in. Peki halk Zerdt'ten bir ey ler reniyorsa, neden Zerdt de halktan bir eyler ren mesin? Fakat, insanlar arasna gireli en nemsiz eydir bence: birinin tek gzl, tekinin tek kulakl, bir ncsnn tek bacakl, daha bakalarnn da dilsiz, ya da burunsuz, ya da kafasz olduunu grmek. Ben daha beter eyler grdm, gryorum da; bazlar y132

leine iren ki, hepsini anlatmya dilim varmyor, bazlar ko nusunda da susmak houma gitmez: yle insanlar vardr ki, her eyleri eksiktir, ama bir eyleri pek fazladr, byk bir gzden, ya da byk bir azdan, ya da byk bir karndan, ya da byk herhangi bir eyden baka bir ey olmyanlar, ben ters sakatlar derim bunlara. Yalnzlmdan ktmda, ilk kez bu kprnn stnden geerken, gzlerime inanamadm; baktm, baktm da, en sonu yle dedim: Kulak! Adam byklnde bir kulak! Daha yakndan baktm: evet, kulan altnda acnacak kadar kk, zavall, elimsiz bir ey kmldyordu. Gerekten, o kocaman kulak kck bir sap stne tnemiti, bu sap da insan d! Bytele bakan biri, kk, kskan bir yzn de farkna varabilir, bu saptan da bulank bir cancn sarktn seebi lirdi. Ama bana, bu kulan sadece insan olmadn, byk bir insan, bir dahi olduunu sylediler. Fakat ben halka, byk adamlardan sz at zamanlar hi inanmadm, her eyi pek kt, bir eyi pek ok olan kii ters sakatn biridir dedim, bu inancma bal kaldm. Zerdt, kambura ve kamburun szclk ettii, savundu u kiilere byle syledikten sonra, derin bir umutsuzluk iin de rencilerine dnd ve dedi: Gerek, dostlarm, insan krntlar, insan yeleri arasn da dolar gibi dolayorum insanlar arasnda! Gzlerime en korkun gelen, insan parampara olmu, sava ve kasap alanna salm grmektir. Ve gzlerim, imdiden gemie kayalar, hep ayn eyi gryorlar: krntlar ve yeler ve korkun raslantlar, ama insan yok! Yeryzndeki imdi ile gemi, ah! dostlarm, en daya namadn ey budur; gelecei de gren bir kii olmasaydm; nasl yaardm bilmem: Green! amalyan, yaratan, gelecein kendisi ve gele cee kpr, ve ah! u kpr stnde de sakatn biri san ki: bunlar hep Zerdttr ite. Siz dahi sk sk kendi kendinize sorarsnz: Zerdt bi
133

zim nemizdir? Ona ne desek? Benim gibi, siz de kendinize so rularla cevap verirsiniz. Adyan mdr o? Gerekletiren mi? Fatih mi? Miras m? Gz m? Saban demiri mi? Hekim mi? yilemi biri mi? Ozan mdr o? Gerek biri mi? Kurtarc m? Boyun edi ren mi? yi biri mi? Kt biri mi? Ben gelecein krntlar arasnda dolar gibi dolayorum insanlar arasnda: o grdm gelecein. Benim btn iirlemem, btn rpnmam, krntlar, bil meceleri ve korkun raslantlar birletirmek, bir araya koy maktr. nsan, ozan ve bilmece zen ve raslant kurtaran da ol masayd, insan olmya nasl katlanrdm! Gemii kurtarmak ve her byle idiyi byle istedime evirmek, kurtarma diye buna derim ben! stem, budur kurtarann ve sevin getirenin ad: byle rettim size, dostlarm; ama unu da renin: istemin ken disi daha tutsaktr. steme kurtarr: peki kurtarcy bile zincire vuran nedir? Byle idi: budur stemin di gcrtsnn ve en ekilmez derdinin ad. Olmu eylere kar gsz olan istem, btn gemi eyleri fkeyle seyreder. Geriye doru istiyemez istem; zamana ve zamann arzusu na boyun edirememesi, budur istemin en ekilmez derdi. steme kurtarr: istem, derdinden kurtulmak ve zindanyla alay etmek iin nasl bir yol bulur? Ah, lgna dner her tutsak! Tutsak istem de lgnca kurtarr kendisini. Zamann geriye doru gitmemesi, onun fkesi budur. Olmu olan: budur yuvarlyamad tan ad. Ve bylece talar yuvarlar fkesinden ve huysuzluundan, kendisi gibi fkelenmiyen ve huysuzlamyandan da c alr. stem, o kurtaran, ac veren oldu bylece; ac ekebi len her eyden, geriye gidemiyor diye, c alr. c udur, evet, yalnz u: istemin, zamandan ve zama nn byle idisinden tiksinmesi.
134

Gerek, istemimizde byk bir delilik barnr; ve bu deli liin ruh kazanmas, btn insanln ilenci oldu! c r u h u : dostlarm, insann teden beri en ok d nd ey budur; ac ekmenin olduu yerde hep ceza da olsun istendi. Ceza, c byle der kendine. Bir yalan szle, iyi vicdanl grnmek ister. Ve istiyende ac ekme olduundan; geriye doru istiyemediinden, btn isteme ve btn hayat, ceza sayld! Ve kat kat bulutlar yld ruhun stne, sonunda lgn lk yle vazedinceye dek: Her ey geiyor; demek ki her ey gese yeridir! Ve bu zaman yasas, zamann kendi ocuklarn ye mesi, doruluun ta kendisidir: Byle va'zetti lgnlk. Dorulua ve cezaya gre ahlka dzenlenmitir her ey. Ah, eylerin akndan ve 'varlk' cezasndan kurtulu nerde? Byle vazetti lgnlk. Sonrasz bir doruluk varsa, kurtulu olabilir mi? Ah, yu varlanmaz Byle idi denen ta: sonrasz olmal btn ceza lar da! Byle vazetti lgnlk. Hi bir eylem yok edilemez: ceza ile nasl yok edilsin! Varlk cezasnda sonrasz olan udur, u: varlk, sonraszca hep eylem ve su olmak zorundadr! Meerki istem, sonunda kendini kurtara, isteme de, iste meme ola : fakat kardelerim, siz bu lgnlk masaln bi lirsiniz! Size unu rettiimde, o masallardan uzaklatrm ol dum sizi: stem yaratcdr. Her Byle idi krntdr, bilmecedir, korkun raslantdr, yaratc istem ona yle deyinceye dek: Ama byle iste dim ben. Yaratc istem ona yle deyinceye dek: Ama byle isti yorum ben! Byle istiyeceim ben! Ama hi byle dedi mi? Peki bu ne zaman olacak? stem, kendi lgnlndan kurtarlm mdr? stem, kendini kurtaran ve kendine sevin getiren olmu mudur? c ruhunu ve di bilemeyi unutmu mudur?
135

Ona zamanla uzlamay, btn uzlamalardan da stn bir eyi kim retmitir? Btn uzlamalardan stn bir eyi istemelidir g iste mi olan istem : peki bu nasl olacak? Ona, geriye doru da istemeyi kim retmitir? Zerdt, sznn burasnda birden durdu, en byk rkye kaplm birine benziyordu. rkm gzlerle bakyordu rencilerine; baklar, onlarn dncelerine ve ard dn celerine oklar gibi iliyordu. Fakat az sonra gld ve yatm bir sesle yle dedi: nsanlar arasnda yaamak gtr, susmak ok gtr de oradan, hele geveze biri iin. Byle buyurdu Zerdt. Fakat kambur, konumay dinle mi ve bu srada yzn kapamt; ama Zerdt'n gld n iitince, merakla ban kaldrd ve yavaa unu syledi: Peki Zerdt bizimle neden, rencileriyle konutuu gibi konumuyor? Zerdt cevap verdi: Bunda alacak ne var! Kambur larla kamburca konuulur! Gzel dedi kambur, rencilerle de okul dedikodusu yaplr. Peki Zerdt rencileriyle neden, kendi kendine konutu u gibi konumuyor?

i n s a n c a

n g r

s t n e

Ykseklik deil, yokutur korkun olan! Yoku, bakn a a dikildii yer, elinse y u k a r uzand. Burda, ifte istem yznden sersemleir yrek. Ah, dostlar, benim yreimin ifte istemini de kestirebi lir misiniz? Bakm dorua dikilir, elimse derinlii kavramak, derin lie tutunmak ister, budur b e n i m yokuum ve teh likem, bu! nsana sarlr istemim; kendimi zincirlerle balarm insa
136

na, hep yukar, stinsana doru ekilirim de ondan: nk oray ister br istemim. Ve b u n d a n t r kr gibi yaarm insanlar ara snda, sanki onlar tanmyormuum gibi: elim, salamla inan cn bsbtn yitirmesin diye. Siz insanlar tanmam: bu karanlk, bu avuntu sk sk ev reme yaylr. Geitte oturur, her bknn yolunu bekler, sorarm: kim beni aldatmak ister? Benim ilk insanca ngrm budur, yalanclara kar tetikte olmamak iin, beni aldatmalarna izin veririm . Ah, insana kar tetikte olsaydm, insan nasl balama yeri olurdu benim topuma! Pek kolay kopar, havalanrdm! Benim alnma byle yazlm, ben tedbirsiz olmak zorun daym. nsanlar arasnda susuzluktan lmek istemiyen, btn bar daklardan imeyi renmelidir; insanlar arasnda temiz kal mak istiyen, kirli suyla ykanmay dahi bilmelidir. Avunmak iin sk sk yle derdim kendime: Peki, koca gnl! Mutsuzluun biri sana zarar veremedi: mutluluunmu gibi tadn kar bunun! Fakat u da teki insanca ngrmdr: B y k l e n e n l e r i , gururlulardan daha ok esirgerim. incinmi byklenme, btn ackl olaylarn anas deil midir? Oysa gururun incindii yerde, gururdan daha iyi bir ey doar. Hayat seyretmenin gzel olmas iin, hayat oyununu iyi oynamak gerekir; ama bunun iin de iyi oyuncular ister. iyi oyuncu olduklarn grdm btn byklenenlerin: on lar oynarlar ve isterler ki bakalar onlar seyretmiye can at snlar, btn ruhlar bu istein iindedir. Onlar kendilerini oynarlar, kendilerini tretirler; onlarn ya knnda hayat seyretmeyi severim, karadngye bire birdir. Bunun iin esirgerim byklenenleri, onlar karadngnn hekimleridirler, beni oyuna balar gibi insana balarlar da ondan.
137

Sonra: byklenen kiideki alak gnllln tam derin liini kim lebilir ki! Alak gnlllnden dolay iyi davra nrm, acrm ona. Kendine inanmay sizden renmek ister; baklarmzla beslenir, ellerinizden vg yer. Onun iin iyi yalanlar sylerseniz, inanr yalanlarnza bile: nk yrei i eker kendi derinliinde: B e n neymiim! Ve gerek erdem, kendini farketmiyen erdemse, tamam, byklenen kii de alak gnlllnn farknda deildir! Fakat u da nc insanca ngrmdr: K t l e r i seyretmekten aldm tad, sizin rkekliiniz bozsun istemem. Kzgn gnein kulukaya yatmasndan kan o harikalar grmiye baylrm: kaplanlar ve hurma aalarn ve ngrakl ylanlar. nsanlar arasnda dahi kzgn gneten reyen gzel bir soy vardr, ktlerdeyse ne harikalar bulunur! Gerekten, en bilgelerimiz bana pek o kadar bilge gel medii gibi, insan ktln dahi sakl nden aa bul dum. Ve sk sk sordum bam sallyarak: Daha ne ngrdayp durursunuz, ey ngrakl ylanlar? Gerek, ktlk iin bile gelecek var daha! Ve en scak gneyi daha bulamad insan. Daha on iki ayak geniliinde ve ayak uzunluunda nice eyler var ki, bunlara en byk ktlkler denmekte! Ama bir gn daha byk ejderler gelecek yeryzne. stinsan ejderden yoksun kalmasn diye, kendisine yara an stejderden, slak, el dememi ormanlar stnde nice kzgn gneler yanmas gerek daha! Kaplanlar tremeli yaban kedilerinizden, kara kurbaalarnzdansa, timsahlar: nk iyi av ister iyi avc! Gerek, ey iyilerle dorular! Sizde glnecek ok ey var, hele imdiye dek eytan denen eyden korkmanz! Gnlleriniz byk olana ylesine yabanc ki, iyiliiyle si ze k o r k u n gelecektir stinsan! Siz ey bilgeler, ey bilen kiiler, stinsann rlplak y kand o bilgeliin yanan gneini grseniz, kaarsnz siz!
138

Siz ey, grdm en yksek kiiler! ite sizinle ilgili ku kum, ite byk altndan glm: siz, korkarm, eytan diye ceksiniz benim stinsanma! Ah, bu en yksek, bu en iyi kiilerden bkmtm: onla rn y k s e k l i i n d e n, yukarlara, darlara, t stinsana amay zlerdim ben! Bu en iyi kiileri plak grdm de, tylerim rperdi: uzak geleceklere havalanmak iin kanat kardm derken, daha uzak geleceklere, sanatnn imdiye dek dnden geirme dii daha gneysi gneylere: oralara, tanrlarn btn giysi lerden utand yerlere! Sizi, ey komularm, ey iyi giyimli ve byklenen ve rak grmek isterim ben. Ben de klk deitirip ve kendimi t a n m y a ngrm budur da ondan. Byle buyurdu Zerdt. benzerlerim, klk deitirmi ve saygdeer iyilerle dorular ola yle oturacam aranzda, sizi y m diye: benim son insanca

En S e s s i z

S a a t

Bana ne oldu, dostlarm? Beni tedirgin, zorlanm, istek siz, szdinler, uzaklamya hazr gryorsunuz, ah, s i z d e n uzaklamya! Evet, Zerdt bir daha ekilmeli yalnzlna: fakat ay bu kez sevinsiz dnyor inine! Bana ne oldu? Bunu kim buyurdu? Ah, bunu fkeli hanmm istiyor; benimle konutu. Adn size andm m hi? Benimle dn, akama doru konutu s e s s i z s a a t i m : o korkun hanmmn ad budur. yle oldu, size her eyi anlataym da, birdenbire ay rlyorum diye yrekleriniz kararmasn bana! Uykuya dalann ylgsn bilir misiniz? Yer, altndan kayd ve d balad iin, ylgya kap lr tepeden trnaa.
139

Bunu bir benzetme olarak sylyorum size. Dn, en ses* siz saatta, yer kayd altmdan: d balad. Yelkovan kmldad, hayat saatim soluk ald, mrm de duymadm bir sessizlik vard evremde: yreim ylgya kapld. Derken bana dedi, sessiz: B i l i r m i s i n Z e r d t ? Bu fsldama zerine, ylgdan bardm; kanm ekildi y zmden: fakat sustum. ( Derken bana bir daha dedi, sessiz: Bilirsin, Zerdt, ama sylemezsin! , Sonunda, kafa tutarcasna cevap verdim: Evet, bilirim, ama sylemem! Derken bana bir daha dedi, sessiz: S y l e m e z mi sin Zerdt? Doru mu? Kafa tutmanla gizleme kendini! Ve aladm ve ocuk gibi titredim ve dedim: Ah, isterdim, ama elimden gelmez ki! Bana yalnz bunu bala! Gcmn stnde bu! Derken bana bir daha dedi, sessiz: Senin ne nemin var ki Zerdt! Szn syle de, parampara ol! Ben de cevap verdim: Ah, b e n i m szm m? Ben kimim ki? Ben daha deerli olan bekliyorum; ben o szle pa rampara olmya bile deerli deilim. Derken bana bir daha dedi, sessiz: Senin ne nemin var ki! Yeterince alak gnll deilsin daha. Alak gnll ln derisi yein sert olur. Ben de cevap verdim: Benim alak gnlllmn de risi nelere katlanmad ki! Yksekliimin eteinde oturuyorum: doruklarm nice yksektir, kimse sylemedi bana. Oysa iyi bi lirim vadilerimi. ) Derken bana bir daha dedi, sessiz: Ey Zerdt, dalar yerinden oynatmak zorunda kalan, vadilerle ovalar dahi ye rinden oynatr. Ben de cevap verdim: Benim szm dalar yerinden oy natmad daha, sylediim eyler insanlara ulamad. Doru, insanlara gittim, ama onlara varamadm daha. Derken bana bir daha dedi, sessiz: Sen bundan n e
140

anlarsn! i, otlarn stne gecenin en sessiz saatnda d er. Ben de cevap verdim: Kendi yolumu bulup yrdm de, benimle alay ettiler; dorusu, ayaklarm titredi o zaman. Ve yle dediler bana: Sen yolunu unuttun, artk yr meyi de unutursun! Derken bana bir daha dedi, sessiz: Onlarn alayndan ne kar! Sen szdinlemeyi unutmu kiisin: sen buyruk vere ceksin artk! Herkesin en ok gereksindii kimdir, bilmez misin? Byk buyruklar veren. Byk iler baarmak gtr: fakat byk buyruklar ver mek daha gtr. Senin en balanmaz ynn u: gcn var, fakat ege menlik srmek istemiyorsun. Ben de cevap verdim: Bende buyruk verecek aslan se si yok. Derken bana bir daha dedi, fsldar gibi: Frtnay getiren en sessiz szlerdir. Dnyay, gvercin ayaklaryla gelen d nceler ynetirler. Ey Zerdt, sen o gelmesi gerekenin glgesi gibi gide ceksin: byle buyruk vereceksin sen, buyruk vere vere nde gideceksin. Ben de cevap verdim: Utanyorum. Derken bana bir,daha dedi, sessiz: Senin daha ocukla man ve utansz olman gerek. Sende daha genlik gururu var; ge genletin: ama o cuklamak istiyen, genliini de altetmelidir. Ve ben uzun bir sre dndm ve titredim. Fakat, bata ne dediysem onu dedim sonunda: stemiyorum. Derken bir glmedir koptu evremde. Ah, bu glme nasl barsaklarm paralad, yreimi deti! Ve son kez dendi bana: Ey Zerdt, senin meyvelerin olgun, ama sen meyvelerin iin olgun deilsin! Bundan tr yalnzla ekilmelisin yine: nk daha ol gunlaman gerek. Ve gld yine ve kat: derken ift katl bir sessizlik ol
141

du evremde. Fakat ben yerde yatyordum ve her yanmdan ter boanyordu. Artk iittiniz her eyi, ve neden yalnzlma dnmem gerektiini. Hibir eyi saklamadm sizden, dostlarm. Ve insanlarn en suskunu k i m d i r ve hep k i m olacaktr, onu da iittiniz benden! Ah, dostlarm! Size syliyecek bir eyim daha olsa gerek! Size verecek bir eyim daha olsa gerek! Peki neden vermi yorum? Yoksa cimri miyim? Fakat Zerdt bu szleri syledikte, acsnn younluuna ve dostlarndan ayrlmann yaknlna dayanamad, hngr hngr alad da, kimseler onu avutamad. Ama geceleyin yalnz bana gitti ve dostlarndan ayrld.

142

NC BLM

Siz ykselmek isteyince, yukar bakar snz. Bense aa bakarm, nk ykselmi im. Sizden kim, ayn zamanda gler ve yk selmi olur? En yce dalara kan, gler btn ack l oyunlara ve ackl arballa.
Z E R D T :

Okuma

V e

Y a z

m,

s t n e

G e z g i n Zerdt, br kyya sabah erken varmak iin adann sr tndan yola ktnda geceyarsyd: ordan gemiye binmek is tiyordu. nk orda, yabanc gemilerin dahi demir atmaktan holandklar iyi bir liman vard: Mutlu Adalardan denizi a mak istiyen nice kimseler bu gemilere binerlerdi. Zerdt imdi daa trmanrken, yolda, genliinden beri yalnz bana yap t nice gezileri, ka daa, ka srta, ka dorua trmandn dnyordu. Ben gezginim ve daa trmananm, diyordu gnlne; ova lar sevmem, anlalan uzun sre sessiz de oturamam. Bama yazg ve yaant olarak ne gelirse gelsin, bir gezinme, bir daa trmanma vardr onda: kii sonunda an cak kendini yaar. Karma raslantlarn kabilecei a artk geti; bana benim olmyan ne debilir kil Benim kendi Kendim ve onun nicedir tarada olan ve b tn nesnelerle raslantlar arasnda sal duran paralar ba na gelir, yuvasna dner sonunda. Bildiim bir ey daha var: ben imdi son doruumun nn de duruyorum, ok uzun bir sredir bana ayrlm olann nn de. Ah, trmanmam gerek en sarp yoluma! Ah, en yalnz gezi me baladm! Ama benim yaradlmda olan biri byle bir saattan ka knmaz: kendisine yle diyen saattan: ancak imdi yryor sun byklne giden yolu! Doruk ve uurum, bunlar ar ttk birletiler!
145

Byklne giden yolu yryorsun: daha nce son teh liken olan ey, son snan oldu imdi! Byklne giden yolu yryorsun: arkanda artk yol kalmamas, en byk yrekliliin olmaldr senin! Byklne giden yolu yryorsun: burda hi kimse u run urun izlemiyecek seni! Arkandaki yolu senin ayan sil di, yle yazl bu yolun stnde: Olmazlk. Hi bir merdivenin olmasa bile, kendi bann stnde tr manmay renmelisin: baka trl nasl trmanrsn yukarlara? Kendi bann stnde, kendi yreinden teye! Sende en yumuak olan, en sert olmal artk. Kendini hep fazla esirgiyen, bunca zenden sayr der sonunda. Sertletiren eylere vler olsun! Yala bal akan lkeyi vmem! ok ey grmek iin, kendinden u z a a b a k m a y renmek zorunludur: bu sertlik dalara trmanan her kiiye gerektir. Peki her yere gzleriyle sokulan bilgisever, nesnele rin nnden arta nasl grebilir ki! Oysa sen, ey Zerdt, nesnelerin dibini ve arkasn gr mek isterdin: kendinden yukar trmanmalsn ite bunun iin, yukarlara, t yukarlara, yldzlarn bile a l t n a aln caya dek! Evet, kendimi ve yldzlarm bile altmda grmek: do r u u m diye buna derim ben; son doruk olJrak bu kald bana! Zerdt daa trmanrken kendi kendine byle diyor, y reini sert zdeyilerle avutuyordu: nk yrei imdiye dek bylesine yaralanmamt. Ve da srtnn ycesine vardn da, ne grsn, br deniz alyordu nnde; kprdamadan durdu ve uzun sre sustu. Ama gece, bu ycelerde souk ve duru ve yldzlyd. Yazgm tanyorum, dedi sonunda, zgn zgn. Peki! Ha zrm. ite balad son yalnzlm. Ah, bu kara, zgn deniz altmdaki! Ah, bu gebe gece bezginlii! Ah, yazg ve deniz! Szlere i n m e l i y i m artk!
146

En yce damn nnde duruyorum ben ve en uzun ge zimin nnde: bunun iin, imdiye dek en ok ykseldiimden daha fazla derinlere inmeliyim nce: En ok ykseldiimden daha fazla, derinlerine inmeliyim acnn, onun t en karanlk seline! Byle ister benim yazgm. Peki! Hazrm. En yce dalar nerden karlar? diye sorardm eskiden. Denizden ktklarn rendim sonra. Bunun kantlar, onlarn kayalarnda ve doruklarnn etek lerinde yazldr. En derinden kmal en yce, kendi ycelii ne. O souk da doruunda byle buyurdu Zerdt: ama de nize yaklatnda ve en sonu kayalar arasnda yalnz bana durduunda, artk yrmekten yorgun dm, zlemiyse da ha bir artmt. Her ey uykuda, dedi; deniz bile uykuda. Bana szgn ve tuhaf bakyor gzleri. Ama scak bir soluu var, duyuyorum. D grdn de duyuyorum. Sert yastklar stnde, dler ire kvranyor. Dinle! Dinle! Nasl inliyor kt anlarla! Yoksa kt nse zilerle mi? Ah, zgnm seninle, ey yaz canavar, senin uruna ken dime bile kzyorum. Ah, elimin gc yetmez ki! Dorusu, seni kt dlerden kurtarmak isterdim! Zerdt byle konuurken, karadngyle, ac ac gld kendine. Ne! Zerdt, dedi, denizi bile trkyle avutmak m istersin? Ah, Zerdt, seni tutkun deli, seni gvenle taan seni! Ama sen bylesindir teden beri: korkun olan her eye g venle yaklarsn. Okamak istersin her canavar. Bir scak soluk, penenin stne rtlecek biraz yumuak bir ey: hemen hazrsndr onu sevmiye, batan karmya. En yalnz kiinin tehlikesi s e v g i d i r , her eye sev
147

gi, y e t e r k i c a n l o l s u n ! Glntr, gerek, benim sevgideki lgnlm ve alak gnlllm! Byle buyurdu Zerdt, bir daha gld: ama sonra, ay rld dostlarn dnd, sanki onlara dnceleriyle hak szlk etmi gibi, dncelerinden dolay kendine kzd. Ve ok gemeden, o glen kii alad: fkeden ve zlemden ala d Zerdt, ac ac.

G r n t

V e

B i l m e c e
1

s t n e

Zerdt'n gemide olduu gemiciler arasnda yaylnca, nk Mutlu Adalardan bir kii gemiye onunla birlikte bin miti , byk bir merak ve umut uyand. Bir var ki Zerdt iki gndr susuyordu; zntden souk ve sar duruyor, ne baklara, ne de sorulara cevap veriyordu. Fakat ikinci gnn akam, kulaklarn yeniden at, ama yine susuyordu: nk uzaklardan gelip daha da uzaklara giden bu gemide iitilecek nice garip ve tehlikeli eyler vard. Fakat Zerdt, uzak yol culuklara kan ve tehlikesiz yaamak istemiyenlerin dostuydu. te! dinliye dinliye dili alm, yreinin buzlar zlmt. yle buyurmaya balad derken: Szlere, ey gzpek arayclar ve aratrclar ve kurnaz yelkenlerle korkun denizlere alanlar btn, sizlere, ey bilmece esrikleri, ey alacakaranln tadna va ranlar, gnlleri kaval sesleriyle her hayn evrintiye ekilebilenler: nk sizler ipi dlek ellerle yoklamak istemezsiniz; ve s e z e b i l e c e i n i z yerlerde h e s a p l a m a k t a n nefret edersiniz ancak sizlere anlatacam g r d m bir bilme ceyi, en yalnz kiinin grntsn. ok olmad, bir gn lm renkli alacakaranlkta yryor
148

dum tasal, tasal ve sert, dudaklarm smsk yapm. Ben ki nice gnelerin battn grmtm. Talar arasndan ekinmeden ykselen bir yol, artk ne bitki, ne de alyla gnenen hnzr, ssz bir yol: bir da yolu, ayaklarmn ekinmezlii altnda atrdyordu. akllarn alayc takrds stnde yryerek, kaygan ta lar iniyerek: yle yol alyordu ayaklarm yukar doru. Yukar doru: onlar aa doru, uuruma doru e ken ruha, arln ruhuna, eytanma ve ba dmanma kar n. Yukar doru: bu arln ruhu stme abansa da, yar cce, yar kstebek; ktrm, ktrm eden; kulama kur un, beynimeyse kurun damlalar gibi dnceler aktan. Ey Zerdt diye fsldyordu alayl alayl, heceliye hece liye, ey bilgelik ta! Kendini yksee atmsn, ama her atlan ta, der! Ey Zerdt, ey bilgelik ta, ey sapan ta, ey yldz ykan! Kendini atyorsun ylesine yksee, ama her atlan ta, der! Kendini yarglamsn, kendini talamya yarg giymisin: ey Zerdt, gerekten yksee atmsn tan, ama s e n i n tepene inecek o! Derken sustu cce; ve bu uzun srd. Ama sessizlii beni skyordu; bu durumda iki kii, dorusu, yalnzkenden daha yalnzdr! Trmandka trmandm, dledim, dndm, ama her ey beni skyordu. Ar ikenceden yorgun dm ve daha beter bir dle uykusundan uyandrlm bir sayr kiiye benzi yordum. , Ama bende yreklilik dediim bir ey var: imdiye dek bendeki her ylgnl ldrmtr. Sonunda bu yreklilik beni durdurdu da, syletti: Cce! Ya sen! Ya ben! nk yreklilik en iyi ldrendir, s a l d r a n y reklilik: her saldrda cmb sesleri vardr da ondan. Ama insan en yrekli hayvandr: her hayvan bununla altetmitir. Cmb sesleriyle altetmitir her ary; oysa insan ars en derin ardr.
149

Yreklilik, uurum azndaki badnmesini dahi ldrr: insann uurum aznda olmad yer mi var ki! Grmek biie, uurumlar grmek deil midir? Yreklilik en iyi ldrendir: yreklilik, acmay dahi ld rr. Oysa acma, en derin uurumdur: kii, hayat nice derin liine grrse, onca derinliine grr ac ekmeyi de. Ama yreklilik en iyi ldrendir, saldrgan yreklilik: l m dahi ldrr o; nk der: Bu m u y d u hayat? Peki yleyse! Bir daha! Fakat bu trl szlerde pek ok cmb sesleri vardr. Kula olan iitsin.

Dur, cce! dedim. Ya sen, ya ben! Ama ben daha glym: sen bendeki uurumlu dnceyi bilmezsin! O n a , katlanamazsn sen! Derken beni hafifleten bir ey oldu. Cce omuzumdan at lad, o merakl! Ve karmdaki bir taa oturdu. Fakat tam bi zim durduumuz yerde bir geit vard. u geide bak, cce! diye srdrdm konumam, iki yz var. Burda iki yoi birleir: kimse bu yollarn sonun dek varamamtr daha. u geriye doru uzanan yol: sonraszla dek srer. u ileriye doru uzanan yolsa, baka bir sonraszlktr. Birbirine karttr bunlar, bu yollar; birbirini balaryla iter ler: ve burda, bu geitte birleirler. Bu geidin ad, stnde yazldr: n. . Ama kii bunlar iziese, durmadan, daha, daha izlese, sanr msn ki, cce, bu yollar birbirine sonraszca karttr lar? Dz olan her ey yalan syler diye mrldand cce, kmsiyerek. Her gerek eridir; zaman bile deirmidir. Ey arln ruhu! dedim fkeyle, o kadar hafifseme bunu! Yoksa seni oturduun yerde brakrm ha, topal; seni y u k a r l a r a ben tadm!
150

Bak diye srdrdm konumam, u na bak! Geitten. ndan, sonrasz bir yol uzanyor g e r i y e d o r u : bir sonraszlk var arkamzda. Her y r y e b i l e n , bu yolu daha nce yrm olmal deil midir? Her o l a b i l e n , daha nce olmu bitmi ve gemi olmal deil midir? Peki her ey daha nce de var idiyse: bu na ne dersin, cce? Bu geit dahi, nceden var olmu olmal deil midir? Ve her ey birbirine yle bir bal ki, bu n, btn ge lecek eyleri kendine ekmekte, d o l a y s y l a , ken dini de ekmekte, yle deil mi? nk her y r y e b i l e n , bu uzun yolu bir daha y r m e l i d i r i l e r i d o r u ! Peki aynda srnen u yava rmcek, peki aynn kendisi, peki geitte fsldaan, sonrasz eyler fsldaan senle ben, hepimiz daha nce de var olmu olmal de il miyiz? ve dnmeli ve nmzdeki br yolda, o uzun, korkun yolda yrmeli,, sonraszca dnmeli deil miyiz? Byle konutum, gittike yava konutum: nk kendi dncelerimden ve ard dncelerimden korkuyordum. Der ken, bir kpek u l u m a s iittim yaknda. Daha nce de byle bir kpek ulumas iitmi miydim? Dncelerim geriye doru kouyordu. Evet! ocukken, en uzak ocukluumda: byle bir kpek ulumas iitmitim o zamanlar. Kpe i de grmtm: tyleri diken diken, ba havada, kpeklerin bile hayaletlere inand o sessiz mi sessiz geceyarsnda, tit riyordu: yreim acmt. Dolunay, lm gibi sessiz, tam o sra gemiti evin zerinden; tam o sra durmutu, bir deirmi ate, bakasnn mal stndeymi gibi, dz damn zerindeydi daha: bundan ylgya kaplmt kpek: nk kpekler hrszlara ve hayaletlere inanrlar. Yine byle bir kpek ulumas iitince, yreim acd bir daha. Nereye gitmiti cce? Ya geit? Ya rmcek? Ya o btn
151

fsldamalar? D m grmtm? Uyanm mydm? Yaban kayalklar arasnda birdenbire tek bama, yapyalnz kalm tm en ssz aynda^ t e b i r a d a m y a t y o r d u y e r d e ! Ve ite! Kpek, sryor, tylerini kabartyor, inliyor, ite gr d geldiimi , derken uludu yine, derken b a r d yi ne: ben hi kpein byle yardm istercesine bardn iitmi miydim? , Gerek, bu grdm gibisini grmemitim hi. Kvranan, boulan, titriyen, yz allak bullak, azndan bir ar kara y lan sarkan, gen bir oband grdm. Bir tek yzde bunca bulant, bunca solgun korku grd m olmu muydu? Herhalde uyuyordu. Derken boazna akt ylan, orasn soktu, imdi de kmyordu. Elimle ylana asldm, asldm, bouna! Ylan boazn dan karamadm. Derken bir barmadr koptu iimden: Isr! Isr! Kopar ban! Isr! byle baryordu iimdeki; korkum, nefretim, tiksintim, acmam, btn iyim, btn ktm, bir tek ses olmu, baryordu iimden. Ey evremdeki gzpek kiiler! Ey arayclar ve aratrc lar ve kurnaz yelkenlerle bilinmedik denizlere alanlar! Ey bil mece tutkunlar! > zn bana grdm bilmeceyi, yorumlayn bana en yal nz kiinin grntsn! > nk o, grntyd, nceden grmeydi: simge olarak grdm n e y d i ? Ve bir gn gelmesi gereken k i m d i r ? Boazna byle ylan akan oban k i m d i r ? Boazna byle en ar, en kara istem akan adam kimdir? Ama oban, bartmn dne uydu da, srd; zorlu sr d hem! T uzaa tkrd ylann ban: ve ayaa frlad. Artk oban deil, artk insan deil, deimi biri, kla sarl biriydi g l e n ! Yeryznde kimse glmemiti o n u n gibi! Ey kardelerim, iittiim, insan gl olmyan bir glt,
152

 imdiyse bir susuzluk kemiriyor beni, dinmek bilmiyen bir zlem. Beni, o gle duyduum zlem kemiriyor: ah, daha nast dayanyorum yaamya! Ve nasl dayanrm imdi lmiye! Byle buyurdu Zerdt.

s t e n m i y e n

Mutluluk s t n e

Zerdt, yreinde bu trl bilmeceler ve aclklarla ayor du denizi. Fakat Mutlu Adalardan ve dostlarndan drt gnlk bir uzaklkla ayrldnda, artk btn aclarn altetmiti: yine yengiyle ve salam basan ayaklarla duruyordu yazgsnn s tnde. Derken, sevinen vicdanna yle dedi Zerdt: Yalnzm yine ve yalnz olmak istiyorum, duru gkle yalnz ve ak denizle: ikindi oldu yine evremde. Dostlarm bir ikindi vakti bulmutum ilk kez; yine bir ikindi vakti bulmutum onlar kincisinde de: btn klarn daha bir sessizletii saatta. nk yerle gk arasnda yol alan her mutluluk artk kl bir cana snmak ister: a r t k m u t l u l u k l a daha bir sessizlemitir btn klar. Ey hayatmn ikindisi! Bir zamanlar mutluluun dahi vadi ye inmiti snmak iin: o ak, konuksever canlar bulmutu derken. Ey hayatmn ikindisi! Nelerden gemedim bir tek eyim ol sun diye: bu canl korusu dncelerimin ve bu tan aarts en yksek umudumun! Yoldalar aryordu, k e n d i umudunun ocuklarn ar yordu yaratc bir zamanlar: gel gr ki, nce kendisi yaratma dka, onlar bulamyaca anlald. Eserimin ortasndaym bylece, ocuklarma gidiyor, onlar dan dnyorum: Zerdt, ocuklar uruna gelitirmelidir ken dini. Kii btn yreiyle ancak ocuunu, bir de eserini sever, ve nerde kii kendine byk bir sevgi duyarsa, orda gebelik be lirtisi vardr;, byle olduunu grmm ben.
153

na seninle! En derin acma durmuum burda ben: sen za mansz geldin! ekil git, ey mutlu saat! Oraya snsan, ocuklarmn ya nma! Hadi abuk! Onlar b e n i m mutluluumla kutsa ak am olmadan! ite, yaklayor bile akam: gne batyor. ekil, mutlulu um benim! Byle buyurdu Zerdt. Btn gece mutsuzluunu bekledi, ama bouna bekledi. Gece duruydu, sessizdi; mutluluksa git tike yaklayordu ona. Fakat sabaha doru Zerdt, gnlne gld de, alayl alayl dedi: Mutluluk ardmdan kouyor. Ben kadnlarn ardndan komuyorum da ondan. Oysa mutluluk, ka dndr.

G n e

D o m a d a n

Ey stmdeki gk, ey tertemiz, derin gk! Ey k uuru mu! Sana baktka tanrsal isteklerle titrerim. Senin yksekliine salmak kendimi, budur b e n i m derinliim! Senin tertemizliinde gizlemek kendimi. budur b e n i m susuzluum! Gzellii brr tanry: yldzlarn yle saklarsn sen de. Konumazsn: yle bildirirsin bana bilgeliini. Dilsiz adn kkriyen denizin stne bugn benim iin; sevgin ve gsterisizliin, kkriyen gnlme bir ey aklar. Ne gzel geldin stme, gzelliine brnm; dilsiz ko nutun benimle, bilgeliinde apak: Ah, gnlndeki btn gsterisizlii nasl sezmiyebilirdim! Sen gneten nce geldin stme, en yalnza. Seninle t batan beri gnldeiz; acya, korkunlua ve yere ortaz seninle: gnee bile ortaz. Birbirimizle konumayz, pek ok biliriz de ondan : Ses siz dururuz birbirimize, bilgimizi birbirimize glmseriz. Ateimin deil misin sen? Kavraymn ei gnl sen de deil mi?
156

Birlikte rendik her eyi, birlikte rendik kendimizden te amay kendimize, bulutlanmadan glmsemeyi: bulutlanmadan glmsemeyi t aalara prl prl gzlerle nice bin kula uzaklardan, zor ve ama ve su, yamur gibi akarken altmzda. Yalnz gezerdim; o yanl yollarda gnlm neye ackrd geceleyin? Dalara trmanrdm; kimdi, sen deilsen, aradm dabalarnda? Btn gezmelerim, dalara trmanm: gereksinmeydi yal nz, kmaza giren kiinin kar yoluydu: umak isterdi b tn istemim yalnz, umak sana! Geen bulutlar dein, seni bozan eyler dein hn ba ladm ne vard? Kendi hncma bile hn baladm olurdu, seni bozduu iin! Tiksinirim geen bulutlardan, o sinsi yaban kedilerin den: onlar bizden, ikimizin olan alrlar, o kocaman, o son suz Evet ve min demeyi. Bu araclardan, karmaclardan tiksiniriz biz, o geen bulutlardan: o yarm yamalak kiilerden, ne yrekten kut samay renmi, ne yrekten ilenmeyi. Kapal bir gk altnda kapal bir fda otururum, gksz bir uurumda otururum daha iyi, geen bulutlarla bozulduu nu grmektense, ey prl prl gk! Onlar entikli tellerle, imekten altn tellerle tutturma y zlediim oldu sk sk, o kazan karnlar stnde davul a laym diye gmbr gmbr: kzgn bir davulcu, senin Evet ve minini aldlar di ye benden! ey stmdeki gk, ey tertemiz, prl prl gk! ey k uurumu! benim Evet ve minimi aldlar diye senden. Grltler ve gk grlemeleri ve frtna saanaklar, bun dan, bu sakngan, kukulu kedi dinlenmesinden yedir gzm de; kiiler arasnda da usul basanlara, yarm yamalak kiilere hn balarm en ok, kukulanan, durumsyan. geen bulut lara. Her kim kutsyamazsa, ilenmeyi r e n e c e k t i r !
157

 bu duru reti bana duru gkten dt; bu yldz, karanlk geceler bile durur gmde. Ama kutsyanm ben, Evet diyenim, sen beni kuattk a, ey tertemiz, prl prl gk! Ey k uurumu! btn uu rumlara iletirim kutsal Evet dememi. Kutsyan olmuum ben. Evet diyen: ok uratm bu yzden, hep uratm, bir gn ellerimi kurtaraym diye kut samak iin. Ama kutsamam udur benim: her eyin stnde g gi bi durmak, deirmi dam, gel an ve sonrasz gvenlii gi bi: kutsanr byle kutsyan! nk her ey sonraszlk pnarnda adlandrlr, iyi ile k tnn tesinde; iyi ile ktnn kendileri, ara glgelerdir ve ya? zntler ve geen bulutlardr ancak. Gerek, kutsamadr bu, svme deil, nice ki ben derim: Raslant g durur her eyin stnde, susuzluk g, teh like g, umursamazlk g. Raslant yeryznn en eski soyluluu; geri verdim onu her eye, her eyi ben ama tutsaklndan kurtardm. Bu zgrl, bu gk sevincini, gei bir an gibi koy dum her eyin stne, nice ki ben dedim: Nesnelere buyruk yrten, nesnelerle isteyen sonrasz bir stem yoktur. O stemin yerine koydum bu umursamazl, bu delilii, nice ki ben dedim: Her eyde olmayacak tek ey vardr, usauyarlk! Bir p a r a us, besbelli, yldzdan yldza serpilmi bir bilgelik tohumu, bu maya karm her eye: delilik uru na, her eye bilgelik karm! Dorusu, bir para bilgelik olabilir; ama u kutlu gven lii buldum her eyde: raslantnn ayaklaryla hora tepmeyi ye tutuyorlar. Ey stmdeki gk! Ey tertemiz, yce gk! Senin tertemiziiindir bence, sonrasz bir us rmceinin, us ann ol mamas: bence tanrsal raslantlarn hora teptii yer olman, bere ce tanrlar masas olman, tanrsal zarlarla oyuncular iin!
158

Kzardn m ne? Sylenmeyecek bir ey mi syledim? in cittim mi seni kutsaym derken? Yoksa babaa olmamzn utanc m seni byle kzartan! Gideyim mi diyorsun, susaym m, g n d z geli yor diye? Derindir dnya: daha derin, gndzn dndn den. Her ey sze dklmez gndzn nnde! Ama gndz geliyor: ayrlalm! Ey stmdeki gk, ey utanga! Ey balkyan! Sen ey g ne domadan nceki mutluluum benim! Gndz geliyor: ay rlalm! Byle buyurdu Zerdt.

K l t e n

E r d e m
1

s t n e

Zerdt yine karaya ayak bastnda, doru kendi dana ve maarasna gitmedi; nice yollar yrd, nice sorular sor du, unu bunu rendi; sonunda kendisi iin, aka yollu, y le dedi: Nice kvrmlardan sonra yine kendi kaynana akan rmaa bak! Kendisi yokken, i n s a n l a r a ne olmutu, anlamak istiyordu: bymler miydi, klmler miydi. Bir gn bir sra yeni evler grd de, ard ve dedi: Bu evler de ne ola? Besbelli, bir ulu can kendi rnei ola rak kurmam bunlar! Sersem ocuun biri bunlar kendi oyuncak kutusundan karm olmasn? Baka bir ocuk bunlar yine kutusuna koysa! Hele u oturma odalar, u yatak odalar, e r k e k I e r buralara girip kabilirler mi? Bunlar sanki ipekli kuk lalar iin yaplmlar, ya da gizli gizli otlanp bakalarna da koklatanlar in. Ve Zerdt durdu ve dnd. Sonunda zgn zgn de di: H e r e y klm! Alak kaplar gryorum her yerde: b e n i m gibiler
159

daha bu kaplardan geebilirler, ama eilmek zorunda kalr lar! Ah, yurduma ne zaman dneceim yine, artk eilmek zorunda kalmayacam, k k l e r n n d e eilmek zorunda kalmayacam o yere! Ve Zerdt iini ekti ve uzaklara bakt. Fakat ayn gn, klten erdem stne konumasn yapt.

Bu halkn iinde dolayor, gzm drt ayorum: erdem lerine imrenmememi balamyorlar. Beni sryorlar, onlara: kk insanlara kk erdemler gerekir, dediim iin, ve kk insanlarn g e r e k l i olduklarn anlamak bana g geldii iin! Ben burda, yabanc bir plkte tavuklarn bile gagalad bir horoz gibiyim daha: ama bu yzden tavuklara kzdm yok. Btn kk skntlara olduu gibi, onlara da incelik gs teriyorum; kklere diken gstermek, bana kirpilere yaraan bir bilgelikmi gibi geliyor. Akamlan atein bana oturduklarnda, hep beni konu urlar, ama hi biri beni dnmez! rendiim yeni sessizlik udur: benimle ilgili grltleri, dncelerimin stne rt geriyor. Baryorlar: Bu karanlk bulut bizden ne ister? Aman uyank duralm da, taun getirmesin stmze! Geenlerde bir kadn, bana gelmek isteyen ocuunu he men geri ekti: ocuklar uzaklatrn! diye bard, bu tr l gzler ocuk canlarn kavurur. Ben konuunca ksryorlar: ksrmekle sert yellere kar gelineceini sanyorlar, mutluluumun kkremesinden na sl da habersizler! Bizim daha Zerdt'e ayracak zamanmz yok byle kar geliyorlar; fakat Zerdt'e zaman ayramayan zaman dan ne kar?
160

Beni vseler bile: ben o n l a r n vgleriyle nasl avunurum? Onlarn vgs dikenli bir kuaktr bana: karr ken dahi trmalar. unu da rendim onlarn arasnda: ven, geri verirmi gibi davranyor; oysa gerekte, kendisine daha ok verilsin is tiyor! Onlarn vgleri ve ayartmalar houna gidiyor mu, aya ma sorun! Dorusu, bu l, bu tiktakla ne oynar, ne de ra hat durur o. Beni vmek, kk erdemlere ayartmak istiyorlar, kk mutluluun tiktaklarna kandrmak istiyorlar ayam. Bu halkn iinde dolayor, gzm drt ayorum: kl mler. gittike de klyorlar: bu o n l a r n m u t l u l u k v e e r d e m r e t i s i n d e n i l e r i g e l i y o r . Erdemde dahi alak gnlldrler de ondan, rahatlk isterler de ondan. Ancak alak gnll erdem uyuur rahat lkla. Geri, onlar dahi admlamay, hem ileri doru admlama y reniyorlar: onlarn a k s a m a l a r diyorum buna. Bylece, ivedisi olan herkesin yolunu tkyorlar. Biroklar da hem ileri doru yryorlar, hem tutulmu bo yunlaryla geri bakyorlar: baylyorum bunlarn stne ko maya. Ayada gz yalan sylememen, birbirini yalanla sulama mal. Ama kkler arasnda yalan ok olur. Kimileri i s t i y o r , ama ou ancak i s t e n i y o r . Kimileri gerektir, ama ou kt oyuncudur. Aralarnda, farknda olmadan oyunculuk edenler var, bir de istemeden oyunculuk edenler, gerek olanlar hep az bulunuyor, hele gerek oyuncular. Burda erkek azdr: bu yzden kadnlar, erkeklemeye a lyorlar. nk ancak yeterince erkek olan, kadndaki ka d n k u r t a r a c a k t r . Onlarda grdm en kt iki yzllk de udur: buyruk verenler dahi, hizmet edenlerin erdemlerine zeniyorlar. Hizmetiyim, hizmetisin, hizmetiyiz ynetenlerin iki
161

yzll dahi byle rlar burada, hele ilk efendi de an cak ilk hizmetiyse, yazk! Ah, onlarn iki yzllne dahi sapt gzlerimin merak; ve iyi sezdim onlarn btn o sinek mutluluunu ve gneli pencere camlarndaki vzltlarn. O kadar yilik, o kadar zayflk gryorum ki ben. O ka dar doruluk ve acma, o kadar zayflk. Kum taneleri nasl birbirlerine kar yuvarlak, doru ve iyi olurlarsa, onlar da yle yuvarlak, doru ve iyi olurlar bir birlerine kar. Kk bir mutluluu alak gnlllkle kucaklamak, v e r i n m e derler buna! ve bu srada yeni bir kk mut luluun yolunu gzlerler alak gnlllkle. Onlar, gerekte, en ok bir eyi isterler: kimsenin, kendi lerine zarar vermemesini. Bylece herkesin houna gitmek, her kesi ho tutmak isterler. Ama erdem deseler de, d l e k l i k t i r bu. Ve bir kez sert konuacak olsalar, seslerinin kskln duyarm ancak, her esintiden sesleri kslr. Kurnazdrlar, erdemlerinin kurnaz parmaklar vardr. Ama yumruklar yoktur: parmaklar, yumruklar ardna saklanmay bilmezler. Onlarca erdem, alak gnll klandr, uysallatrandr: bylece kurdu kpee, insan da, insann en yi evcil hayva nna evirdiler. Biz iskemlemizi tam ortaya koyduk byle der bana srtlar keyfi yerinde domuzlardan ne denli uzaksak, can veren savalardan da o denli uzaz. Ama bu, onlar lllk deseler de, b a y a l k t r .

Bu halkn inde dolayor, nice szler dnyorum: fa kat onlar ne almay biliyorlar, ne saklamay.
162-

Neden ehvet ve ayplarna svmeye gelmedim diye a yorlar; evet gerek, ben yankesicilere kar uyarmaya da gel medim! . Neden kurnazlklarn bileyip sivriltmeye can atmyorum diye ayorlar; sesleri ta kalemler gibi gcrdayan bilgileri nin says yetmiyormu gibi! Ve haykrsam: lenin iinizdeki btn dlek eytanlara, o hkrmak ve el balamak ve tapnmak isteyen eytanlara! yle baryorlar derken: Zerdt tanrsz. Ve bata verinmeyi retenler baryorlar byle; ite bunlarn kulana haykrmaya baylyorum ben de: Evet! Tan rsz Zerdtm ben! O verinmeyi retenler yok mu! Nerde kk ve sayr ve uyuz bir ey varsa, oraya bit gibi sokulurlar; onlar ezmekten ancak tiksintim alkor beni. Peki yleyse! te benden o n l a r n kulaklarna gre vaiz: Ben tanrsz Zerdt'm, yle derim: Benden tanrsz kim var ki, retisinden tad alaym? Ben tanrsz Zerdtm: dengimi nerde bulaym? Kendi istemini kendine veren ve her trl verinmeden yz eviren herkes benim dengimdir. Ben tanrsz Zerdt'm! Her raslanty k e n d i potam da kaynatrm. Ancak iyi piiJce k e n d i yemeim saya rm onu. Gerek, nice raslantlar karma hakanca kmlardr: ama istemim daha da hakanca buyurmutur onlara, derken yal vararak dize gelmilerdir benden barnak ve sevgi istemilerdir yalvara yakara, okayc szler sylemilerdir: Bak Zerdt, ancak dostun dos ta gelmesi gibi! Ne diye konuurum b e n d e k i kulak kimsede olma dktan sonra! Ben de btn yellere haykraym bari: Gittike klyorsunuz, ey kk kiiler! Ufalanyorsu nuz, ey rahat dknleri! Yok olacaksnz daha nice kk erdemleriniz yznden, nice kk savsaklklarnz yznden, nice kk yerinmeleriniz yznden!
163

Fazla esirger, fazla verir: yledir topranz! Ama aacn b y m e s i iin, sert kayalar yresine sert kkler sal mas gerektir. Savsadnz her ey dahi btn insan geleceinin doku suna rlr; hiiniz dahi, gelecein kanyla yayan bir rm cektir. Siz alrken, sanki alarsnz, ey kk erdemliler; oysa bknlar arasnda bile e r e f der ki: Ancak Boyamad n yerde alacaksn. Verilir bu da bir verinme retisidir. Ama ben size derim, ey rahat dknleri: a l n r , gittike daha da al nacaktr elinizden! Ah, btn y a r m istemeleri braksanz da, eylemde olduu gibi, tembellikte de tam kararl olsanz! Ah, u szm anlasanz: Ne isterseniz yapn, ama ilk nce i s t i y e b i l e n kiiler olun. Komunuzu kendiniz gibi sevin, ama ilk nce k e n d i n i s e v e n kiiler olun byk bir sevgiyle seven, byk bir hogryle seven! Byle buyurur tanrsz Zerdt. Ne diye konuurum b e n d e k i kulak kimsede olma dktan sonra! Daha benim vaktime bir saat var. Bu halk iinde kendimin mjdecisiyim ben, karanlk so kaklarda kendimin horoz-sesiyim. Ama o n l a r n saati geliyor! Benimki de geliyor! Her saat klyorlar, yoksullayorlar, ksrlayorlar, za vall otlar! zavall toprak! Karmda kuru otlar gibi, bozkr gibi duracaklar y a k n d a , gerek, kendilerinden bkacaklar, sudan ok a t e e zlem ekecekler! Ey kutlu imek saati! Ey le ncesi srr! Bir gn yryen atelere, yalm dilli habercilere evireceim onlar: yalm yalm dillerle haber verecekler bir gn: geliyor, yakndr, o b y k l e ! Byle buyurdu Zerdt.
164

Z e y t i n

D a n d a

K, yavuz konuk, evde benimle oturuyor; onun dosta al skndan mosmor ellerim. Ona, bu yavuz konua sayg duyarm ya, yalnz brakmak da houma gider. Houma gider ondan kamak; kii i y i kaarsa, ondan yakay kurtarabilir! Scak ayaklarla, scak dncelerle koarm yelin dingin olduu yere, zeytin damn gneli kuytusuna. O sert konuuma glerim orda, evdeki sinekleri kovdu u, nice ufak tefek grltleri susturduu iin onu severim de. Tek sivrisinei vzldamaya brakmaz, hele ikisini hi b rakmaz; sokaklar dahi yle bir sszlatrr ki, ayn korku alr geceleyin. etin konuktur o, ama ben ona sayg duyarm, o t krldm gibi, ikin gbekli ate putuna tapmam. Biraz di takrdatmak, puta tapmaktan yedir! byle ister benim yaradlm. En ok da, btn o kzm, buula nan, buusu tten ate putlarna hn balarm ben. Sevdiimi, kn daha ok severim yazdan; k, evimde barnal, daha iyi, daha yrekten alay ediyorum dmanlarmla. Daha yrekten, gerek, deime s o k u l u r k e n bi le: orda bile gler daha, umursc/maz olur benim gizli mut luluum; aldatc dm bile gler. Sokulmak m, ben ha? mrmde sinmedim glnn karsnda; yalan sylediim olmusa, sevgiden sylemiimdir. Onun iin k yatamda bile sevinliyim. Yufka dek beni kaba dekten iyi str, yoksulluumu kskanrm da ondan. Oysa bana en ok kn baldr. Bir hnzrlkla balarm her gne: souk suyla ykanarak kla alay ederim: o sert ev arkadam pek homurdanr buna. Onu mum yla gdklamaya da baylrm, g klrengi alacakaranlktan adrsn diye sonunda. Hnzrlm en ok sabahleyin tutar da ondan: kovann kuyuda takrdad, atlarn boz sokaklarda scak scak kine dii o erken saatlarda:
165

Sabrszlkla beklerim parlak gn, en sonu, benim nmde ykselmesini, karsakall k gnn, o krl, ak sal koca kiinin, k gnn, o sessiz k gnn, kendi gneini bile sk sk gizliyen! Uzun parlak sessizlii ben ondan m rendim? Yoksa o benden mi rendi? Yoksa ikimiz de kendi kendimize mi bul duk? Btn iyi eylerin kayna bin katldr, btn iyi, aka c eyler, salt sevinten srarlar varla: nasl olur da bu nu ancak, bir kez yaparlar! Uzun sessizlik iyi, akac bir eydir de; ve k g gibi, duru, deirmi-gzl yzden bakmak: k g gibi, kendi gneini ve gne-istemini gizle mek: evet, bu sanat, bu k akasn i y i renmitim ben! Sessizliimin, kendini sessizlikle ele vermemeyi renmesi, en gzde hnzrlm, en gzde sanatmdr benim. Szlerle, zarlarla takrdyarak, o arbal bekliyenleri al datrm: btn o arbal gzetleyicilerden syrlacaktr iste mim ve amacm. Kimse derinliime ve son istemime inemesin diye, salt bunun iin, buldum uzun duru sessizlii. Nice kurnaz kiiler grdm: kimse ilerini, t diplerini gr mesin diye yzlerini rtyor, sularn bulandryorlard. Ama daha kurnaz kukularla ceviz-kranlar da, hep bun lara atyorlard: asl bunlarn avlyorlard en sakl srlarn! Duru, drst, saydam kiilere gelince, bunlar bence en bilge sessizlerdir: onlarn dibi ylesine d e r i n d i r ki, en duru su bile ele vermez. Ey karsakall, sessiz k g, ey deirmi-gzl akba s tmdeki! Ey gnlmn, gnlmn akalarnn gkl simgesi! Ve altn yutmu gibi gibi kendimi gizlemem g e r e k m e z mi, gnlm amasnlar diye? evremdeki btn bu kskan, bu zararl kiiler uzun ba caklarm f a r k e t m e s i n l e r diye, yanmda tahta ayaklk tamam g e r e k m e z m i ?
166

Bu dumanl, rahat dkn, tkenmi, solgun, zntl canlar, bunlarn kskanl n a s l katlanr benim mut luluuma! Bu yzden onlara, doruklarmn buzunu, kn gsteririm ancak, damn btn gne kemerlerini kuanmasn d e iM Onlar ancak benim k frtnalarmn sln duyarlar: z lemli, ar, scak gney yelleri gibi, lk denizlerden de getiimi d e i l . Bama gelen kazalara, raslantlara da acrlar: oysa b e n i m szm der ki: Ko gelsin bana raslant: ocuk gibi susuzdur o! evresini kazalar ve k skntlar ve krk apkalar ve karl gklerin rtleriyle sormasam, onlar n a s l katlanrlar be nim mutluluuma! ben kendim onlarn a c m a s n a acmasam, o ks kan, o zararl kiilerin acmasna! ben kendim onlarn nnde iimi ekmesem, souktan dilerimi takrdatmasam, kendimi onlarn acmasna sabrla sardrmasam! Gnlmn bilgece umursamazl ve iyiliidir bu: klarn, buz frtnalarn g i z l e m e z ; souktan ien yerlerini de gizlemez. ' Kimine gre yalnzlk, sayr kiinin kadr; kimine gre de, sayr k i i l e r d e n katr. evremdeki btn bu zavall, a bknlar, k souun dan dilerimin takrdadn ve iimi ektiimi varsn duysunlar! Ben bu trl ekmeler ve di takrdatmalarla kaarm onla rn snm odalarndan. Souktan ien yerlerime varsn acsnlar da, benimle i eksinler: Bilgi buzundan d o n u p l e c e k daha! byle alarlar. Bu arada ben scak ayaklarla ordan oraya koarm zeytin damda benim: trk sylerim zeytin damn gneli kuytu sunda, her trl acmayla alay ederim. Trks buydu Zerdt'n.
167

Geip

Gitme

stne

Zerdt byle, nice uluslar ve trl kentlerden ar ar ge erek, dolambal yollardan dnyordu dalarna ve maaras na. te, farknda olmadan b y k kentin kapsna dahi u rad. Fakat burda, az kpren bir deli, ellerini uzatarak, ona doru frlad, yolunu kesti. Halkn, Zerdt'n maymunu de dii deliydi bu: nk Zerdt bu deliden, dilin anlatm ve ak stne bir eyler renmiti, onun bilgelik hzinesinden dn almak houna da gidiyordu. Ve deli, Zerdte yle dedi: Ey Zerdt, buras byk kent: burda hi bir ey bulamaz, her eyini yitirirsin. Ne diye bu bataktan gemek istersin? Ayaklarna ac! Ken tin kapsna tkrsen de, geri dnsen! Buras, yalnzlarn dnceleri iin cehennemdir: byk d nceler burda diri diri kaynatlr da, ufalncaya dek piirilir. Btn byk duygular rr burda: burda kuru kuru duygucuklar takrdar ancak! Ruhun mezbahalaryla frnlarnn kokusunu imdiden alm yor musun? Boazlanm ruhun buularyla ttmyor mu bu kent? Canlarn gevek, kirli paavralar gibi asldklarn grm yor musun? Bu paavralardan da gazete yapyorlar! Ruhun burda nasl sz oyununa evrildiini iitmiyor mu sun? Sz yal kusuyor ruh! Bu sz yalndan da gazete yap yorlar. Birbirlerini kovalarlar da bilmezler, nereye! Birbirlerini kz drrlar da bilmezler, neden! Tenekelerini tngrdatrlar, altnla rn ngrdatrlar. rler de, damtlm sularla snmak isterler: snrlar da, donmu ruhlarla serinlemek isterler; hepsi de halk oyu yzn den sayr dmtr, aldr. Btn tutkular, dknlkler buray yurt edinmitir; ama burda erdemliler de vardr; ie yarar, ie yaryan bol bol erdem vardr:
168

Kalem parmakl ve otura bekliye sertleen kaba etli, gse taklan yldzcklar ve yastkl, kalasz kzlarla kutsanm bol bol erdem. Burda bol bol dindarlk da vardr, Ordular Tanrsnn nn de bol bol sofuca tkrk-yalama ve yaltaklanma vardr. T yukarlardan damlar yldz ve esirgiyen tkrk; nk yukarlara zlem eker her yldzsz gs. Ayn, sarayl takm, bu sarayl takmnn da asalaklar var dr: fakat dilenci srs, ie yarar btn dilenci erdemleri, sa raydan kan her eye tapar. Hizmetiyim, hizmetisin, hizmetiyiz her ie yarar er dem byle tapar beye: hak ettii yldz, ark gsne taklsn diye! Oysa, ay dner durur yersel olan her eyin evresinde: bey dahii byle dner en yersel olann evresinde: buysa, tccarn altndr. Ordular Tanrs, altn kasa tanrs deildir; bey dnr, tccar yrtr! Sende aydn ve gl ve iyi ne varsa, onlarn hakk iin, ey Zerdt! Bu tccarlar kentine tkr de, geri dn! Burda kan kiril ve lk ve kpkl akar btn damarlarda: bu byk kente, btn ayaktakmnn birlikte kprd bu b yk ple tkr! Tkz canlar ve ark gsler, keskin gzler ve yapkan par maklar kentine tkr arszlar, utanmazlar, yaz ve szle palavra skanlar, az gn tutkulular kentine: btn rk, dk, tutkulu, kukulu, ii gemi, sa rarm solmu, hileli eylerin birlikte kokutuu yere: byk kente tkr de geri dn! Fakat Zerdt burda, az kpren delinin szn kesti ve azn kapad. Kes artk! diye bard Zerdt, nicedir tiksinirim szle rinden de, hallerinden de! Neden uzun boylu bataklkta yaadn da, kurbaa ve dlbaa olup ktn sonunda?
169

Kirli, kpkl bataklk kan deil mi damarlarnda akan, byle kurbaa gibi tmeyi, svp saymay rendiine gre? Neden ormana ekilmedin? Neden topra srmedin? De niz yeil adalarla dolu deil mi? Senin horgrn horgryorum: neden beni uyardn da, kendini uyarmadn? Benim horgrm ve uyaran kuum, sevgiden havalanacak yalnz, bataklktan deil! Sana benim maymunum diyorlar, ey az kpren deli: oysa ben sana homurdanan domuzum derim, homurdanmanla, be nim delilie vgm bile bozuyorsun. Seni ilk homurdatan neydi? Kimsenin seni yeterince oka mamas: onun iin kuruldun bu pislie, bol bol homurdan mana yol asn diye, bol bol c a l m a n a yol asn diye! nk c almadr, ey kendini beenmi deli, senin btn kprmen, iyi anlyorum seni! Fakat senin deli szlerin, haklyken dahi, b a n a zarar verir! Ve Zerdtn szleri yz kez dahi doru ksa, sen hep benim szlerime hakszlk e d e r s i n !

Byle buyurdu Zerdt; byk kente bakt derken, iini ek ti, uzun uzun sustu. Sonunda yle buyurdu: Yalnz bu deliden deil, bu byk kentten de ireniyorum. Bunda da, onda da, ne dzelecek, ne de bozulacak bir ey var. Yazk u byk kente! Onu yakacak ate stununu tez elden grsem keke! nk bu trl ate stunlar grlmeli byk leden n ce. Fakat bunun kendi vakti, kendi yazgs vardr. Ama u d vereyim sana, ayrlrken, ey deli: bir yerde artk sevemiyor musun, oradan g e i p g i t m e l i ! Byle buyurdu Zerdt; delinin ve byk kentin nnden geip gitti.
170

Dnmeler
1

stne

Ah, u imenlikte daha geen gn yeil ve renk renk du ran her ey sararm solmu bile! Burdan ne kadar umut bal tamtm kovanlarma! Bu gece yrekler tm kocalmlar bile, kocam da de il! Sadece yorulmu, baya, rahat dkn olmular: bil diriyorlar: Biz yine sofulatk. Daha geen gn, sabah sabah yiit ayaklarla koar grdm onlar: fakat bilgi ayaklar yorulmu, imdiyse karaalyorlar sa bah yiitliklerine dahi! Gerek, eskiden onlarn birou bacaklarn hora tepenler gibi kullanrd onlara gz krpard bilgeliimin gl; der ken dndler. imdi iki bklm, haa doru srnr gryo rum onlar. Eskiden sinekler gibi, gen ozanlar gibi rpnrlard n ve zgrln evresinde. Azck bydler, azck dler: imdi sr saklar, mrldar miskinler oldular. Yalnzlk beni balina gibi yuttu diye, yrekleri umutsuzlua dm olmasn? Kulaklar uzun sre ve zlem ekercesine be ni, benim boru ve rtkan seslerimi b o u n a dinlemi ol masn? Ah, yreklerinin ylmazlyla akacl uzun mrl olanlar azdr hep; bunlarn ruhlar dahi sabrl olur. tekilerse,
d l e k t i r l e r .

tekiler: onlar hep ounluktadrlar, o sradan, gereksiz, fazla kiiler, onlar hep dlektirler! Benim soyumdan olan, benim soyumdan yaantlarla kar lar: ilk yoldalar cesetlerle soytarlardr. kinci yoldalarysa, bunlar, biz ona i n a n a n l a r z derler kendileri in: bir canl sr, bol bol sevgi, bol bol deli lik, bol bol toyca tapnma. nsanlar arasnda benim soyumdan olan, gnl balama mal bu inananlara; deiken, dlek nsan yaradln bilen, inanmamal bu baharlara, bu renk renk imenlere!
171

Baka trl e d e b i l s e l e r d i , baka trl i s t e r l e r d i . Yarm yamalaklar, her btn bozarlar. Yapraklar sa rarrm, ne var bunda alanacak! Ko dsnler, dklsnler, ey Zerdt, sen alamayasn! Hrdayan yellerce essen yedir onlarn arasnda, es o yapraklar arasnda, ey Zerdt, eski, s o l m u ne varsa, daha tez raya senden!

Biz yine sofulatk byle derler o dnmeler aka; ki mileriyse, daha bunu syleyemeyecek kadar dlektirler. Gzlerinin iine bakarm onlarn, yzlerine, kzaran yayanaklarna kar sylerim onlarn; Siz' yine y a k a r a n ki iler oldunuz! Oysa yakarmak ayptr! Herkese deil, sana, bana ve her kimin vicdan kafasndaysa, ona ayptr! Yakarmak s a n o ayptr! iyi bilirsin: iindeki dlek eytan, ellerini kavuturup kuca na koymak ve rahatna bakmak isteyen: bu dlek eytan, seni kandrr: Tanr v a r d r . Oysa, ktan rahat kaanlar, ktan korkanlar soyuna ka tlm olursun b y l e c e : artk kafan her gn daha,derin gmmen gerekir karanla, sise! Gerek, saatim iyi setin: tam imdi uururlar gece kular yine. Iktan korkan btn kiilerin sdati geldi, akam ve din lenme saati, dinlenmedikleri saat. Sesini duyuyorum, kokusunu alyorum: geldi av alayna ayrdklar saat, ama yaban av deil, uysal, aksak, usul basan larn, usul yakaranlarn av, alngan sinsiler av: btn fare kapanlar, yrek iin ku ruldu yine! Nerde bir perde asam, ordan bir gece kelebei frlyor. Oraya bir baka gece kelebeiyle birlikte konmu olma sn? Her yerde kk, gizli topluluklarn kokusunu alyorum da;
172

nerde bir odack varsa, orda yeni yeni sofular vardr, sofular havas vardr. Bunlar uzun akamlar yanyana otururlar da, derler: Yine kk ocuklar gibi olalm. Sevgili Tanr diyelim! azlar, mideleri sofu ekerciler elinden altst olmutur. Ya da uzun akamlar kurnaz, pusuya yatan, teki rm ceklere akl veren, ha altnda iyi a rlr! diyen bir rm cei seyrederler. Ya da btn gn, ellerinde olta, bataklklarn kysna otu rurlar da, d e r i n olduklarn sanrlar; ama kim balk ol mayan yerde balk avlamaya kalkarsa, ben ona s bile de mem! Ya da, yal kadnlardan, yal kadnlarn vglerinden bk t iin, gen kadnlarn gnllerine sazyla girmek isteyen bir ozandan sofuca bir sevinle saz almay renirler. Ya da, karanlk odalarda oturup ruhlarn kendisine gelme lerini bekleyen bilgili bir yar deliden rpermeyi renirler, oysa ruh bsbtn kaar yle yerlerden! Ya da, zntl yellerden seslerin zntsn renmi yal, gezgin ve bezgin bir algcy dinlerler: imdi yel gibi almakta, zntl ezgilerle znty vazetmektedir o. Kimileriyse gece bekisi bile olmulardr: artk boru al may ve geceleri dolamay ve hanidir uykuya dalm yallar uyandrmay bilirler. Dn gece, bahe duvarnn orda be zdeyi iittim ya llar stne: bunlar yal, zntl, artk gece bekileri sy lyorlard. Baba olarak, ocuklarna iyi bakmyor: insan babalar bunu daha iyi yaparlar! Pek yal! Artk ocuklarna hi bakmyor, diye ce vap verdi br gece bekisi. ocuklar var m ki? O tantlamadka kimse tantlayamaz bunu! unu adamakll bir tantlasa derim nicedir. Tantlasa m? Sanki imdiye dek bir ey tantlam gibi! Tantlamak ona g gelir; o, kendine i n a n l m a s n a ok nem verir.
173

Evet! Evet! nan onu mutlu klar, kendine inan. Ya llar yledirler! Biz de yleyizdir ya! ki yal gece bekisi ve k korkuluu byle diyordu birbirine; derken zgn zgn ddklerini ttrdler: bahe duvarnn orda bunlar oldu dn gece. Bense glmekten katlyordum; yreim yerinden uraya cak gibi oluyor, ama nereye urayacan bilemiyordu, derken diyaframn iine kt. Gerek, benim lmm bundan olacak, eekleri esrik grdke, gece bekilerinin Tanrdan kukulandklarn iittik e katlasya glmekten. Btn bu kukularn a o k t a n gemedi mi? Byle eski, uyuklayan, ktan ekinen eyleri artk kim uyandrabi lir ki! Eski tanrlarn sonu oktan geldi: gzel, sevinli, tan rca bir son, dorusu! Bir alacakaranlk ire son bulmaldr, insanlarn uy durmasdr o! Tersine: bir zamanlar g l e g l e ldr dler kendilerini! Bu, bir tanrnn azndan en tanrya aykr bir sz k t zaman oldu, o sz udur: Bir tek tanr vardr! Benden baka tanrn olmayacaktr! yal, kabasakal, kskan bir tanr byle unuttu ken dini: Derken btn tanrlar gltler ve tahtlarnda sallandlar ve bartlar: Tanrnn deil, tanrlarn olmas, tanrln ta kendisi deil midir? Kula olan iitsin. O sevdii, Alaca inek denen kentte byle konutu Zer dt. nk burdan maarasna ve hayvanlarna yine ulamas iin ancak iki gnlk yolu vard; ama gnl, yuvaya dnn yaknlndan dolay, srekli bir sevin iindeydi.

Y u v a y a

D n

Ey yalnzlk! Y u v a m benim, yalnzlk! yle uzun bir

174

sre yaban illerde yabanlar gibi yaadm ki, sana gzyalaryla dnmemek elde deil! Artk beni analar gibi parmanla korkut; artk bana ana lar gibi glmse; artk bana de: Bir zamanlar benden kasr ga gibi uzaklaan kimdi? kimdi ayrlrken haykran: Pek babaa kaldm yalnz lkla; susmay unuttum! imdi rendin mi bari? Ey Zerdt, biliyorum her eyi: kalabalkta, benimle ol duun zamanlardan d a h a k i m s e s i z kaldn da, ey tek kii! Kimsesizlik baka ey, yalnzlk baka ey: b u n u rendin artk! nsanlar arasnda hep yaban ve garip kalacan da: seni severlerken bile yaban ve garip: nk onlar her eyden ok h o g r isterler! Oysa sen burda kendi evinde, kendi ocandasn; burda her eyi syleyebilir, btn nedenlerini dkebilirsin ortaya, burda hi bir ey gizli, sertlemi duygulardan utanmaz. Burda her ey okarcasna yaklar senin konumana ve sana tatl davranr: srtna binmek ster de ondan. Burda her simgeyle her geree varrsn. Her eyle dosdoru, ak ak konuabilirsin burda: ger ek, her eyle dosdoru konuann szleri, vg gibi gelir ku laklarna! Oysa kimsesizlik baka eydir. Hani, hatrlar msn, Zer dt? Kuunun senin stnde lk attn, ormanda kararsz, nereye gideceini bilmeden, bir cesedin yan banda durdu unu: dediini: Bana hayvanlarm yol gstersinler! insanlar arasnda yaamay, hayvanlar arasnda yaamaktan daha teh likeli buldum: ite b u , kimsesizlikti! Ve hatrlar msn, Zerdt? Adanda oturduunu, bo ko valar arasnda bir arap kuyusunca durduunu, susuzlara ver diini, dattn, baladn, oluk gibi akttn: en sonu esrikler arasnda susuz kaldn, geceleyin yakndn: almak vermekten daha kutlu deil midir? almak
175

da almaktan daha kutlu deil mi? ite b u , kimsesiz likti. Ve hatrlar msn, Zerdt? En sessiz saatinin gelip seni senden uzaa srdn, uursuz bir fsltyla dediini: Ko nu da parampara ol! btn beklemeni ve susman sana dert ettiini, alak gnll yiitliini krdn: ite b u , kimsesizlikti. Ey yalnzlk! Yuvam benim, yalnzlk! Ne mutlu, ne tatl sylyor sesin bana! Biz birbirimize soru sormayz, birbirimize yaknmayz; biz ak kaplardan birlikte geeriz aktan aa. nk seninle her ey aktr, durudur, burda saatlar bile daha yeni ayaklarla koarlar. nk zaman karanlkta, kta olduundan daha ar gelir kiiye. Burda btn varln szleriyle sz kutular alverirler bana: burda btn varlk sz olmak ister, burda btn olu benden konumay renmek ister. Oysa aada, her trl konuma bounadr! Orda, unutma ve geip gitme en iyi bilgeliktir: b u n u rendim artk! insanla ilgili her eyi renmek isteyen, her eye giri mek zorundadr. Oysa benim ellerim bunu yapamayacak ka dar temizdir. Onlarn soluunu iime ekmek dahi istemem; yazk, g rltleriyle az kokular iinde fazla kaldm! Ey evremdeki mutlu sessizlik! Ey evremdeki temiz ko kular! Ah, bu sessizlik ne derin bir gsten temiz soluklar ekiyor! Nasl dinliyor, ah, bu mutlu sessizlik! Oysa aada, her ey konuur orda, hi bir ey din lemez. Her ey suya der, hi bir ey artk derin kuyulara dmez. Onlarn arasnda her ey konuur, hi bir ey artk ge limez, sona ermez. Her ey gdaklar, ama kim yuvada sessiz ce oturur da civ civ karr? Onlarn arasnda her ey konuur, her ey konumayla bastrlr. Daha dn zamana, zamann diine sert gelen ey
176

ler, bugnk kiilerin azlarndan, inenmi ve gagalanm sarkar bugn. Onlarn arasnda her ey konuur, her ey ele verilir. Es kiden derin gnllerin gizi ve gizlilii denen ey, bugn sokak rtkanlaryla br kelebeklere vergidir. Ey insan varl, ey alas ey! Ey karanlk sokaklarda ki grlt! Arkamda kaldn yine: en byk tehlikem arkam da kald! Hogryd, acmayd benim en byk tehlikelerim; b tn insan varl hogr ister, acma ister. Gizlenmi gereklerle, deli elleriyle, deli ve tutkun bir g nlle, acmann bir alay kk yalanyla donanm: ite hep byle yaadm insanlar arasnda. Onlarn arasnda klk deitirerek oturdum, o n l a r a katlanabilmek iin k e n d i m i yanl anlamaya hazrdm, seve seve derdim kendime: Sen insanlar tanmyorsun, de li! Kii insanlar arasnda yaaynca, onlar unutur: btn in sanlarda ngrnm pek fazladr, uza gren, uza ara yan gzlerin o r d a ne ii var! Ve beni yanl anladklar zaman, ne deliyim ben, kendim den ok onlar hogrrdm: nk kendime sert davranmaya alktm, bu hogrden dolay sk sk kendimden c aldm bile olurdu. Her yerimi al sinekler sokmu, hnzrln nice dam lalaryla bir ta gibi oyulmu, ylece otururdum onlarn ara snda, kendime daha derdim: Kendi kklnden dolay sulu deildir hi bir kk ey! Hele kendilerine iyiler diyenlerin, en al sinekler ol duklarn grdm: onlar tam bir susuzluk ire sokarlar, tam bir susuzluk ire yalan sylerler; bana kar n a s l do ru davranabilirlerdi! yiler arasnda yaayan herkese, yalan sylemeyi retir acma, btn zgr gnlleri boun bir havayla sarar. yile rin aptall dipsizdir de ondan. Kendimi ve zenginliimi gizlemeyi, ite b u n u
177

rendim orda, aada: nk ruh yoksulu buldum herkesi. Ac mamn yalanyd herkeste tandm herkeste grr, kokusunu alrdm: kendisi iin y e ter ruh olan ey nedir ve kendisi iin f a z l a ruh olan ey nedir! Kat bilgelerine: bilge derdim, kat deil, szleri yutma y rendim bylece. Mezarclarna: aratranlar ve deneyenler derdim, sz leri deitirmeyi rendim bylece. Mezarclar, kendilerine sayrlk kazarlar. Kt kokular din lenir eski molozlar altnda. Batakl kartrmamal. Dalarda yaamal. Mutlu burun delikleriyle da zgrl soluyorum yine. Burnum, insan varlnn btn kokularndan kurtuldu sonunda! Kpkl arapla gdklanr gibi, sert esintilerle gdklanan gnlm, a k s r y o r , aksrp kendine haykryor se vinten: Salna! Byle buyurdu Zerdt.

K t l k
1

s t n e

Dmde, son grdm sabah dnde, bugn bir bu runda dineliyordum, dnyadan te; elimde terazi vard, dn yay t a r t y o r d u m . ' Yazk ki tan kzll erken geldi: yalm yalm uyandrd beni o kskan! O benim sabah dmn yalmlarn kska nr hep. Zaman olan lebilir, iyi bir tartc tartabilir, gl ka natlar eriebilir, tanrsal ceviz kracayla ne olduu kes tirilebilir: dm dnyay byle buldu ite: Dm, o gzpek denizci, yar gemi yar kasrga, kele bek gibi sessiz, doan gibi sabrsz: bugn nasl oldu da za man buldu, sabr gsterdi dnya tartmaya! Bilgeliim onunla gizlice konumu olmasn, glen, btn
178

sonsuz dnyalarla alay eden, uyank gndz bilgeliim? O yle der de: G olan yerde, s a y n n sz geer: onun daha ok gc vardr. Dm nasl gvenle bakyordu bu sonlu dnyaya, ne bir merak ne bir istek, ne bir korku ne bir yalvarma: sanki yuvarlak bir elma kendini elime sunuyordu, se rin, yumuak, kadife kabuklu, olgun, bir altn elma: dnya byle sunuyordu bana kendini: sanki bir aa bana el sallyordu, geni dall, salam istemli, yol yorgunlarna bir dayanak, bir ayak iskemlesi gibi eilmi bir aa: dnya byle duruyordu o benim dineldiim burunda: sanki ince eller bana bir sandk getiriyordu, utanga, tapnan gzlerin beenisine ak bir sandk: bugn dnya by le sundu bana kendini: insan sevgisini rktecek kadar bilmecemsi deil, insan bilgeliini uyutacak kadar ak deil: bugn dnya bana insanca iyi bir ey gibi grnd, oysa ne kt eyler syler ler onun iin! Sabah dm eksik olmasn, bugn dnyay sabah er kenden byle tarttm ite! insanca iyi bir ey gibi geldi bana bu d, bu gnller avutan! Ona gndzn yknmek, onda en iyi olan renmek iin, imdi teraziye koyacam en kt eyi, insanca bir gzel tartacam. Kutsamay reten, ilenmeyi de retmitir: peki yery znde en ok ilenilen ey nedir? Onlar teraziye vuracam ben. e h v e t , e g e m e n l i k t u t k u s u v e ben c i l l i k : bunlar imdiye dek en ok ilenilmi ve ad kt ye km ve karaalnm eydir, bu eyi insanca bir gzel tartacam ben. Gzel! ite zerinde durduum burun, karda da deniz, bana doru yuvarlanan, kaba tyl ve yaltaklanrcasna, o koca, iten bal, o sevdiim, bin bal canavar kpek! Gzel! ite yuvarlanan denizin stne tutacam terazi: bir de tank seeyim de seyretsin, seni, ey sevdiim, yal179

mz aa, seni, ey ar kokulu, geni kemerli aa, seni se eyim! i m d i , gelecee hangi kprden geer? Y k * sek nasl bir zor altnda alaa eilir? En yksei bile, daha da ykseklere ynelten nedir? te dengede terazi ve durgun: ar soru attm iine: br kefedeyse ar cevap var.

ehvet: gvdeyi horgren btn o kl gmlekliler iin diken ve kazk; tednyallarn dnya diye ilendikleri: o, btn yanl ve karklk retmenleriyle alay eder, aldatr da ondan. ehvet: ayaktakm iin, zerinde kzartldklar, yava ya nan bir ate; btn kurt yenii odunlar ve pis pis kokan pa avralar iin, her zaman yanar bir ocak. ehvet: zgr yrekler iin, susuz ve zgr bir ey, yer yznn bahe mutluluu, btn gelecekten teekkr ta mas imdiye. ehvet: ancak sararp solmular iin tatl bir a; oysa aslan istemliler iin, yrek berkiten byk bir il, say gyla saklanan araplar arab. ehvet: daha yksek bir mutlulukla en yksek umudun byk simgesi olan bir mutluluk. nk nice kimselere adan mtr evlilik, evlilikten de fazlas, birbirine kadnla erkekten daha yabanc olan nice kim selere: peki kadnla erkein birbirine ne denli yabanc ol duklarn kim btnyle kavramtr! ehvet: ama ben dncelerimin evresinde, szleri min dahi evresinde itler isterim: domuzlarla banazlar bah eme girmesinler diye! Egemenlik tutkusu: kat yreklilerin en katisndaki ateten krba; en amanszn kendine ayrd amansz ikence; b yk, diri atelerin karanlk yalm. Egemenlik tutkusu: en kendini beenmi uluslar stne
180

konan atsinei; her belirsiz erdemle alay eden; her ata, her gurura binen. Egemenlik tutkusu: btn rm, ii bo eyleri krp paralayan deprem, badanal mezarlar altst eden mrltl homurtulu cezalandrc; mevsimsiz cevaplar yanndaki imek ten soru iareti. Egemenlik tutkusu: bakndan insan siner ve boyun eer ve kleleir ve ylanla domuzdan daha alak olur: sonunda byk horgr haykrr iinden, Egemenlik tutkusu: byk horgry reten korkun retici, kentlerle ilhanlklarn yzlerine kar zazeden: Defol! ilerinden yle bir ses haykrncaya dek: Defolaym! Egemenlik tutkusu: ama temizlere ve yalnzlara ve kendi kendine yeter yksekliklere de batan karrcasna aan, yeryz gklerine batan karrcasna krmz mutluluklar i zen bir sevgi gibi parl parl yanan. Egemenlik tutkusu: ama yksek olan, g urunda eil meyi zlerse, kim buna t u t k u der ki! Gerek, sayrlk ya da dknlk saylacak hibir ey yoktur bu trl zlemde, bu trl eilite! Yalnz yceler hep yalnz ve kendi kendine yeter kal masnlar diye; dalar vadilere, ycelerin yelleri de ovalara in mesin diye: Ah, bu trl bir zleme uygun vaftiz ve erdem adn kim bulacak! Armaan Eden Erdem adlandrlamayan bir zamanlar byle adlandrmt Zerdt. O sra yle birey de olmu, dorusu, ilk kez oluyor du bu! Zerdtn szleri b e n c i l l i i kutsamt, g l bir candan kaynayan sa ve salam bencillii: yle gl bir candan ki, yce, gzel, baaran, dinlen diren gvde, evresinde her eyin ayna kesildii gvde ona vergidir: kvrak, inandrc gvde, yle hora tepen biri ki, sim gesi ve z kendi kendine sevinen candr. Bylesi gv delerle canlarn kendi kendine sevinmesi, erdem adn verir kendine. Bylesi kendi kendine sevinme, sanki kutsal korularla
181

korur kendini iyi ve kt stne szleriyle; horgrlesi her eyi, mutluluuna verdii adlarla kovar yanndan. Kovar yanndan dlek bildii her eyi; der ki: Kt, y a n i , dlek! Boyuna zlen, i eken, yaknan, en kk karlar bile deviren kimseler hor grnrler ona. , O, her yasl bilgelii de horgrr: Gerek, karanlkta i eklenen bilgelik de vardr, gece glgesi bilgelii, hep yle i eken bilgelik: Her ey bo! rkek gvensizlik ve baklarla eller yerine andlar isteyen herkes, dk saylr onca: pek kukulu bilgelik de yle, bunlar dlek canlarn iidir de ondan. Kolay beenilen, kpek gibi hemen srtst yatan alak gnll kiiler, daha da dk saylr onca; alak gnll ve kpeke ve sofu ve kolay beenilen bilgelik de vardr. Kendini hi savunmayan, al tkr ve kt baklar yutan, fazla sabrl, her eye katlanan, her eyle doyan kii lerse, bsbtn iren, tiksin gelirler ona: kleler yle olurlar da ondan. ister tanrlarn ve tanr tekmelerinin nnde, ister insan larn ve ahmak insan oylarnn nnde klece davranlsn: k leliin her trlsne tkrr bu kutlu bencillik! Kt: byle der o her sklm pklm ve alakasna k le olana, zor altnda krpan gzlere, skkn yreklere ve kaln, dlek dudaklarla pen yalanc alak gnllle. Dzme bilgelik: byle der o, kle ve yal ve yorgun ki ilerin szde bilgeliine; hele btn o kt, kurnaz papaz zr valarna! Oysa dzmece bilgeler, btn papazlar, dnya yorgunlar ve kadn ruhlu, kle ruhlu olanlar, ah, bunlarn hilecilii ne hnzrca oyunlar oynamtr bencillie! Bencillii ktye kullanmak, ite b u erdem saylm, b u n a erdem denmitir! Bencillik btn o dnya yor gunu dleklerle ha iaretli rmcekler, hakl olarak, bunu istiyorlard ite! Ama btn bunlar iin geliyor gndz, deime, doruluk klc, b y k l e : o zaman neler kacak aa! B e n i sa ve kutsal, bencillii de kutlu bildiren, evet,
182

o dahi, bildiini falc gibi bildirir: B a k . y a k n d a , b y k l e ! Byle buyurdu Zerdt.

g e l i y o r ,

A r l n

R u h u
1

s t n e

Benim dilim halkn dilidir: konumam pek kaba, pek can dan bulur tkrldm zppeler. Btn mrekkep balklaryla kalem tilkilerine daha da yabanc gelir szlerim. Elim, deli elidir: btn masalarn ve duvarlarn ve deli ss lemelerine, deli karalamalarna yeri olan her eyin vay hline! Ayam, at ayadr: da ta demez teperim, o tarla senin bu tarla berim trs giderim, drtnala kalktm m da eytann kendisiyim. Midem mi, kartal kursa olmasn? En ok kuzu etini sever de. Evet, ku kursa olsa gerek. Susuz eylerle beslenir, azla yetinir, hazr ve sabrsz u maya, uup gitmeye, ben byleyim artk: bunda kua bir yn olmaz olur mu hi! Hele arln ruhuna dman olmam, kuluun ta ken disidir: evet, can dman olmam, ba dman, doutan dman. Ah, dmanlm nerelere umad, nerelere sapmad ki imdiye dek! Trk yakabilirim buna y a k a c a m d a : ssz bir evde tek bama olsam da, trkm kendi kulaklarma sylesem de. Baka trkcler de vardr, elbet: ancak ev dolarsa, grt laklar yumuar, elleri konuur, gzleri dillenir, yrekleri uya nr: ben bunlara benzemem.

insanlara gnn birinde umay retecek kii, btn s183

nr talarn yerlerinden oynatacaktr; btn snr talar ha vaya uacaktr onun karsnda; yeryzn yeniden vaftiz ede cektir o, yeni diyecektir. Devekuu, en yelli attan dahi yelli koar, ama banj da ar topraa adamakll sokar: uamayan insan da byledir ite. Yeryz ve hayat ar gelir ona: byle i s t e r ar ln ruhu! Oysa yenilemek ve ku olmak isteyen, kendini sevmelidir: byle retirim ben. Sayrlarn ve sararp solmularn sevgisiyle deil, phe siz: nk bunlarn z-sevisi dahi kokar sas sas! Kii kendini sevmeyi, byle retirim ben sa ve sa lam bir sevgiyle sevmeyi renmelidir: kendine katlanabilsin, sada solda srtmesin diye. Byle sada solda srtme, komu sevgisi der kendine: bu szler, imdiye dek uydurulmu en kuyruklu yalanlar ve iki yzllklerdir, hele herkese yk olanlar arasnda. Gerek, kendini sevmeyi r e n m e k , bugnlk yarnlk bir buyruk deildir. Tersine, btn sanatlarn en ince si, en kurnaz, en yksei, en sabrlsdr. nk senin olan senden adamakll sakldr ve btn g mler iinde en son kazlan, kiinin kendi gmsdr, byle gerektirir arln ruhu. Daha beikteyken ar szler, ar deerler sunarlar bi ze: iyi ile kt byle derler bu eyize. Onun uruna balanr yaamamz. ' ocuklarn yaklamalarna bunun iin katlanlr, kendile rini sevmeyi vaktinde yasak etmek iin, byle gerektirir arln ruhu. Bize gelince, bize verileni, iten ballkla, dayankl omuzlar stnde yaln dalardan arrz! Terleyecek olursak, bize derler: Evet, hayat ar bir yktr! Oysa insann kendisidir ar yk olan! Omuzlarnda bir sr yabanc ey tar da ondan. Deve gibi ker de, bol bol yk ykletir srtna. Hele gl, saygl, yk-tayan insan: nice y a b a n c ar szler ykler srtna, derken hayat ona l gibi gelir!
184

Gerek! K e n d i m i z i n olan nice eylere katlanmak dahi g gelir! Ve nsann inde nice eyler vardr ki. istirid yeye benzer, ren ve kaygan ve kavranmas g; bu yzden soylu sslerle donanm soylu bir kabuk, ara clk eder onlara. Ama bu sanat da renmelidir kii: bir ka buk ve sevimli bir grn ve kurnaz bir krlk e d i n m e y i ! Sonra, nice kabuklar yetersiz ve zavall ve pek kabuk ol duklarndan, nice eyler aldatcdr insanda. Pek ok iyilik ve g, hi mi hi sezilmez; en sekin yemekler, tadacak kii bulamazlar! Kadnlar, en sekinleri, bunu bilirler: biraz iman, biraz zayf, ah, btn bir alnyazs baldr bu kadarck eye: nsan aa karmak gtr, hele kendi kendini aa karmak daha da gtr; can stne sk sk yalan syler ruh. Byle gerektirir arln ruhu. Oysa yle diyen, kendini aa karmtr: Bu b e n i m iyim, b e n i m ktmdr kstebei ve cceyi susturmu olur yle diyen: Herkes iyi, herkese kt. Dorusu, her eye iyi diyenleri, bu dnyay en iyi ey sa yanlar da sevmem. Tm doymular derim onlara. Her eyden tad almay bilen tm doymuluk: en yk sek beeni deildir bu! Ben ve Evet ve Hayr demeyi renmi inat, titiz dillerle mideleri sayarm ben. Oysa her eyi ineyip sindirmek, domuzluun ta ken disidir bu! Hep YA demek, bir eeklerin, bir de eek gibi lerin rendii eydir bu! Koyu sar ile ate kzl, byle ister b e n i m bee nim, btn renklere kan kartrr. Oysa evini beyaza ba danalatan, beyaz badanal bir can bildirir bana. Mumyalara gnl verir kimi, kimi de hayaletlere: ikisi de her trl ete, kana dmandr, ah, ikisi de beenime ayk rdr. Ben kan severim de ondan. Herkesin tkrd, kustuu yerde de oturmak, barnmak istemem ben: bu b e n i m beenimdir, hrszlar, yalan clar arasnda yaarm daha yi. Kimsenin aznda altn yoktur. Ama btn tkrk yalayanlar daha da iren gelirler
185

bana; grdm en iren insan da asalak diye adlandr dm: sevmek istemiyor, ama sevgiden geiniyordu. Ben o kiilere dahi mutsuz derim, seecek tek yollar vardr: ya kt bir hayvan, ya da kt bir hayvan-eiticisi olmak. Ben ev kurmam onlarn arasnda. Ben o kiilere dahi mutsuz derim, hep b e k l e m e k zorundadrlar, bunlar beenime aykrdrlar: btn vergiciler ve eriler ve krallar ve br toprak ve dkkn bekileri. Gerek, beklemeyi ben de rendim, hem iyi rendim, ama k e n d i m i beklemeyi. Ve her eyden nce, dinel meyi ve yrmeyi ve komay ve sramay ve trmanmay ve hora tepmeyi rendim ben. Ama benim retim udur: gnn birinde umak isteyen, nce dinelmeyi ve yrmeyi ve komay ve trmanmay ve ho ra tepmeyi renmelidir: umaya, umakla balayamaz kii! Nice pencerelere trmanmay rendim ip merdivenlerle, nice yksek direklere trmandm evik bacaklarla: bilginin yksek direkleri stne oturmak bana hi de kk bir mut luluk gibi grnmodl; yksek direkler stnde kk yalmlar gibi titremek: kk bir k geri, ama yolunu yitirmi gemiciler ve kazaya uram kiiler in byk bir avuntu! Trl yollarda yryerek trl yollardan vardm gereime: gzlerimin kendi uzaklklarm tarad o ykseklie tek merdivenle kmadm ben. Yolumu ancak istemeye istemeye sormuumdur bakala rna, bu hep beenime aykr gelmitir! Yollarn kendilerine sorup denemeyi ye tutmuumdur. Deneme ve sorma olmutur btn yolculuklarm: ger ek, kii bu trl sormaya cevap vermeyi de r e n m e l i d i r ! Ama bu, benim beenimdir: ne iyi, ne kt, artk gizlemediim, artk kendisinden utanmadm b e n i m beenim. Bu, b e n i m yolum, ya sizinki? Bana yolu so ranlara byle cevap verdim ite. Tek yol, yoktur da ondan! Byle buyurdu Zerdt.
186

E s k i

V e

Y e n i

L e v h a l a r
1

s t n e

evremde eski, krk dkk levhalarla yar yazlm yeni levhalar, oturmu bekliyorum urda. Benim saatim ne zaman alacak? nme saatim, batma saatim: insanlara bir daha gitmek istiyorum da. Bunu bekliyorum ite: bana b e n i m saatim olduunu gsteren belirtiler grnmeli nce, yani, gvercin srsy le glen aslan. Vakti olan biri gibi kendi kendime konuuyorum bu ara da. Kimse bana yeni bir ey sylemiyor: ben de kendime, kendimi anlataym bari.

nsanlara geldiimde, onlar bir eski byklenme zre ku rulmu grdm: hepsi de, insan iin iyi ve kt olan eyleri oktandr bildiini sanyordu. Erdem stne her trl konuma eski, bayat bir i gibi geliyordu onlara; iyi uyumak isteyen, yatmadan nce iyi ile kt den sz ayordu. Uykularn kardm, yle rettiimde: iyi ile ktnn ne olduunu d a h a k i m s e b i l m i y o r : meerki yaratc ola! Odur insann ereini yaratan ve yeryzne anlamn, geleceini veren: bir eyin iyi ya da kt olmas onun y a r a t m a s d r . Ve onlara eski krslerini ve o eski byklenmenin otur duu her yeri altst ettirdim; onlar byk erdem ustalarna, ermilerine, ozanlarna ve dnya kurtarclarna gldrdm. Ask suratl bilgelerine ve hayat aacnn stne kara bir korkuluk gibi tnemi herkese gldrdm onlar. Onlarn o byk mezar yoluna oturdum, lelerin, ak187

babalarn yanma, ve btn gemilerine ve gemilerinin ryen, kokuan grkemine gldm. Gerek, tvbe vaizleri gibi, deliler gibi ate pskrdm, ilen yadrdm byklklerine ve kklklerine. Ah, en iyi leri yle kk ki! Ah, en ktleri yle kk ki! bu yz den gldm ite. Benim o bilge zlemim ite byle haykrd, byle gld iimden, dalarda doan, yaban bilgelik, gerek! kanat rpan, byk bilgeliim benim. Sk sk beni alr gtrrd yukarlara, t uzaklara, kah kahalar ortasnda; derken utum bir ok gibi titriyerek, g ne esrii sevinler arasndan: hi bir dte grlmemi uzak geleceklere, sanatla rn dledii gneylerden daha scak gneylere, hora te pen tanrlarn btn giysilerinden utand yerlere: ben byle simgelerle konuaym, ozanlar gibi aksaya ym, kekeliyeyim: dorusu, ozan olmak zorunda kaldm iin utanyorum! Her oluun bana tanrlar halay, tanrlar haylazl gibi grnd, dnyann ba bo, savruk, kendine doru kat yerlere: nice tanrlarn sonraszca kamas ve yeniden birbi rini aramas olarak, nice tanrlarn mutlu elimesi, yeniden sylemesi ve yeniden birbirine yaklamas olarak: > Btn zamann bana nlarn alaycl gibi grnd yerlere, zorunluluun zgrlk olduu, zgrln dikenleriyle mutluluk ire oynad yerlere: Eski eytanm yeniden bulduum yerlere, ve ba d manm, arln ruhunu ve arlk ruhunun yaratt btn eyleri: zoru, yasay, zorunluluu ve sonucu ve amac ve iste mi ve iyiyi ve kty: yle ya, z e r i n d e hora tepilecek, hora tepilip g e i l e c e k bir ey. olmas gerekmez mi? evikler, en evikler uruna, kstebeklerle ar ccelerin olmas gerekmez mi?
188

Yine ordadr ki, stinsan szn buldum yolda, ve in sann altedilmesi gereken bir ey olduunu, insann erek deil, kpr olduunu: yeni tanlara g tren yollardr diye lelerine ve akamlarna sevindiini: Zerdt'n byk leyle ilgili szlerini ve insann s tne akamn son krmz klar gibi astm her eyi. Gerek, yeni gecelerle birlikte yeni yldzlar da gsterdim onlara; ve glmeyi renkli bir adr gibi gerdim bulutlar ve gndz ve gece stne. Onlara b e n i m btn yaratmalarm, zlemlerimi rettim: insanda krnt olan, bilmece ve korkun raslant olan ne varsa, hepsini birletirip bir btn kurmay; ozan olarak, bilmece zen ve raslant kurtaran olarak, gelecei yaratmay rettim onlara ve btn g e m i i yaratarak kurtarmay. nsann gemiini kurtarmay ve her Byle idiyi deitir meyi, t ki istem yle desin: Ama byle istedim ben! Byle isteyeceim kurtarma dedim buna; yalnz buna kurtarma demeyi rettim onlara. imdi k e n d i kurtuluumu bekliyorum, onlara son bir kez gidebileyim diye. nk bir daha gitmek istiyorum insanlara: onlarn a r a s n d a batacak benim gneim; lrken vereceim onlara en sekin armaanm! Gneten, o bolluk taan gneten rendim bunu, tam batarken: bitmez tkenmez zenginliinden altn boaltr o denize, en yoksul balk bile a l t n kreklerle eksin diye kayn! Bir gn bunu grdm de, baka baka aladm, doya madm gzyana. Gne gibi batacak Zerdt de: evresinde eski, krk d kk levhalarla yar yazlm yeni levhalar, oturmu bekliyor urda.
189

Bak, ite yeni bir levha: fakat bunu benimle vadiye ve etten yreklere tayacak kardelerim nerde? yle ister en uzak kiilere duyduum sevgi: k o m u n u e s i r g e m e ! nsan altedilmesi gereken bir eydir. Altetmenin nice yolu yordam vardr: ona bak s e n ! Ancak soytar yle dnr: nsann stnden a t l a n a b i l i r d e ! Komunda dahi kendini altet: kendin alabilecein bir hak k, brakmayacaksn sana vermelerine! Senin yaptn, kimse yapamaz sana. Bak, karlk ver me yok. Kendine buyruk veremeyen, sz dinleyecektir. Nice kim seler kendilerine buyruk v e r e b i l i r l e r , ama buy ruklarn dinlemekte pek yaya kalrlar.
5

udur istemi soylu canlarn: onlar hi bir eyi b e l e istemezler, hele hayat. Yndan olan bele yaamak ister; oysa bizler, hayat kendini bizlere vermitir bizler hep k a r l k olarak en iyi n e y i verebileceimizi dnrz! Evet, soylu bir szdr: Hayatn b i z e adadn - b i z , hayata saklarz! Tad veremediin yerde tad almak istememelisin. Tad al mak i s t e m e m e l i s i n ! Tad alma ve susuzluk en utanga eylerdir de ondan. kisi de aranmak istemez. Bunlar sende o l m a l , ama kii su ve ary a r a s a yedir!
6

Ey kardelerim, ilk doan kurban edilir. Bizse, ilk doan larz!

190

Hepimizin kan gizli sunak talarna akar, hepimiz eski putlar erefine yanar, kzartlrz. En iyimiz daha krpedir: bu, eski damaklar gdklar. Eti miz yumuak, derimiz kuzu derisi: o eski putperest rahip leri nasl olur da kkrtmayz! En iyimizi kendi leni iin kzartan o eski putperest ra hip, i i m i z d e barnr daha. Ah, kardelerim, ilk doan lar nasl kurban olmazlar! Fakat byle ister bizim soyumuz; bense kendini esirge mek istemeyenleri severim, btn sevgimle severim batanlar: onlar karya geerler de ondan.

Gerek olmak, az kiinin elinden gelir bu! Elinden gelen de, istemez! Hele iyilerin elinden hi gelmez. Ah bu iyiler! iyi k i i l e r g e r e i h i s y l e m e z l e r . Bu trl iyi olmak, ruh iin sayrlktr. Ba eer bu iyiler, teslim olurlar; yrekleri yknr, can lar szdinler; oysa szdinleyen, k e n d i n i d i n l e m e z ! yilerin kt dedii btn eyler bir araya gelsin ki, bir gerek dosun. Ey kardelerim, siz dahi bu g e r e k iin yeterince kt msnz? Gzpek girime, uzun gvensizlik, amansz Hayr, irenti, canlya ileme, ne kadar seyrektir b t n b u n l a r n bir araya gelmesi! Oysa bylesi tohumdan rer gerek! Her b i l g i tedirgin vicdann d i b i n d e yeermi tir imdiye dek! Paralayn, ey gren kiiler, paralayn eski levhalar!

Suyun stne tahta atlmsa, rman stnde kpr ve parmaklk varsa, dorusu, inan olmaz yle diyene: Her ey akyor.
191

Onu ahmaklar dahi yalanlar. Ne? der ahmaklar, her ey akyor mu? Tahtalarla parmaklklar rman s t n d e ya! Her ey duraandr rman z e r i n d e , nesnelerin btn deerleri, kprler, kavramlar, btn iyi ve ktler: bunlarn hepsi d u r a a n d r ! Oysa kara k, o rmak eiten, bir gelmeye grsn, en aklllar bile renirler gvensizlii, gerek! yalnz ahmaklar deildir artk yle diyen: Her ey, kprdamadan d u r m u y o r m u ? Aslnda kprdamadan durur her ey bu tam bir k retisidir, ksr dnemlere iyi gelir, k uykusuna yatanlarla ocak banda pinekleyenler iin byk bir avuntudur. Aslnda kprdamadan durur herey : oysa bunun t e r s i n i vazeder eriten yel! Eriten yel, saban kz deil, boa, azgn bFr boa, kzgn boynuzlarla buz kran bir ykc! Oysa buz da, k p r l e r i y k a r ! Ey kardelerim, her ey i m d i a k m y o r m u ? Btn parmaklklar ve kprler suya gitmedi mi? iyi ile ktye kim tutunabilir daha? Yazk bize! Selm bize! Eriten yel esiyor! Byle va'zedin, kardelerim, btn sokaklarda!

9
t

Eski bir kuruntu vardr, buna iyi ile kt denir. B kuruntunun ark, falclarla yldz yorumcularnn evresinde dnmtr imdiye dek. Eskiden i n a n l r d falclarla yldz yorumcularna; ite b u n u n iin inanld ya: Her ey yazgdr: yapacak sn, nk yapmalsn! Derken yine gvenilmez oldu falclarla yldz yorumcula rna; ite b u n u n iin inanld ya: Her ey zgrlktr: yapabilirsin, nk istiyorsun! Ey kardelerim, yldzlar ve gelecek konusunda, bilgi de192

il, ancak kuruntular ileri srlmtr imdiye dek; ite bu nun iindir ki, iyi ile kt konusunda, bilgi deil, ancak ku runtular ileri srlmtr imdiye dek!

10

* almayacaksn! ldrmeyeceksin! Bu trl szlere bir zamanlar kutsal denirdi; diz klr, ba eilir, ayakkab karlrd bunlarn nnde. Ama size sorarm: bu kutsal szlerden daha iyi hrsz ve , kati! yeryznn neresinde grlm? Btn hayatn kendisinde dahi, alma ve ldrme yok mudur? Ve bu trl szlere kutsal demekle, g e r e i n kendisi ldrlm olmuyor mu? Hayat yalanlayan, hayata kar koyan eye kutsal di yen bir lm vaz myd yoksa? Ey kardelerim paralayn, paralayn eski levhalar!

11

Btn gemi eylere acmam, onlar braklm grdmdendir,. her gelen kuan, kendine kprlk eden her eyi ye niden yorumlayan kuan beenisine, ruhuna ve lgnlna braklm! Btn gemii, dilediini esirgeyip dilediini esirgemeye rek sktran, kendisi iin kpr, mjdeci, haberci ve horoz sesi olmaya zorlayan bir byk zorba, bir kurnaz canavar kabilir. Fakat u da baka bir tehlikedir, benim baka bir acmamdr: yndan olann dnceleri, dedesine dein uza nr, oysa dedesiyle birlikte zaman da durur. Btn gemi braklr bylece: yle ya, bir gn bakar sn, yn egemen olur da, btn zaman s sularda boar. Bunun iin, ey kardelerim, btn ynlara, btn zot193

balklara kar duracak ve yeni levhalara soylu szn ye niden yazacak bir y e n i s o y l u l u k gerek. Bir y e n i s o y l u l u k iin, nice soylu kiiler, nice eit soylu kiiler gerek! Ya da, bir zamanlar benzetmeceyle dile getirdiim gibi: Tanrnn deil, tanrlarn olmas, tanrln ta kendisidir!

12

Ey kardelerim, sizi kutsuyor, yeni soylulua yneltiyo rum: sizler gelecei douranlar ve ileyenler ve ekenler ola caksnz; gerek, tccar altnyla, tccarlar gibi satn alabilece iniz bir soylulua deil; ederi olann deeri az olur da ondan. Nerden geldiiniz deil, nereye gideceiniz olsun erefiniz bundan byle! Sizi altetmek isteyen isteminiz ve ayaklarnz, yeni erefiniz bunlar olsun ite! Gerek, beyin birine hizmet etmi olmanz deil, beyle rin ne nemi var artk! duran bir eye, daha salam dursun diye, desteklik etmi olmanz deil. Soyunun saraydan olmas deil, uzun saatlar s havuz larda flman gibi alaca bulaca dinelmeyi renmi olmanz deil: nk d i n e l e b i l m e k sarayl takm arasnda erdem saylr, btn sarayl takm, lmertesi mutluluun iinde oturma i z n i olduuna inanr! Kutsal denen bir ruhun atalarnz, benim vmediim o adanm lkelere gtrm olmas deil: aalarn en kt s olan han yetitii yerde vlecek bir ey olmaz ki! gerek, bu Kutsal Ruh, bahadrlarn nereye ynelttiyse, keilerle kazlar, ters ve arpk kafalar, alayn b a n d a yer almlardr! Ey kardelerim, geriye deil, i l e r i y e bakmal sizin soyluluunuz! Btn baba yurtlarndan, ata yurtlarndan srlmelisiniz siz! o c u k l a r n z n y u r d u n u seveceksiniz siz:
194

bu sevgi sizin yeni soyluluunuz olsun, en uzak denizler deki, o daha bulunmam yurdu! Oray arasn, hep oray ara sn isterim yelkenleriniz! Babalarnzn ocuklar olmay, ocuklarnza d e y e c e k s i n i z s i z : b y l e kurtaracaksnz btn ge mii! Bu yeni levhay yerletiriyorum stnze!

13

Ne diye yaamal? Her ey bo! Yaamak, yani ken dini yakmak, yine de snmamak. Bu aeskisi gevezelikler b i l g e l i k ten saylyor daha; eski olduu, kfl kfl koktuu in, daha bir deer veriliyor bunlara. Kfllk dahi soylu klyor. ocuklar byle konuabilirler: onlar ateten, kendilerini yakt in, e k i n i r l e r . Eski bilgelik kitaplarnda bol bol ocuka ey vardr. O hep s a m a n d v e n l e r var ya, onlarn dvmeye svp saymasna ne diye gz yummal! Azn tkamal bylesi delilerin! Bylesi kiiler sofraya otururlar da, hi bir ey, iyi bir alk dahi getirmezler: ve svp sayarlar: Her ey bo! Oysa iyi yemek, yi imek, kardelerim, hi de bo bir sanat deildir! Paralayn, paralayn sevin nedir bilmeyen lerin levhalarn!

14

Temize her ey temizdir byle der halk. Bense, size derim: domuza her ey domuzca gelir! yle vazederler banazlar ve yrekleri dahi sarkm ba sarkklar: Dnyann kendisi pis canavarn biridir. Bunlarn hepsi kirli ruhlardr da ondan; hele o, dnyay k t a n grmedike bir trl rahat edemeyenler, o tednyallar!
195

Ho kamasa da, yzlerine kar syleyeceim onlarn: dnyann da k vardr, bu bakmdan insana benzer, bu k a d a r t doru! Dnyada ok pislik vardr: bu k a d a r doru! Ama bundan dolay dnyann kendisi pis bir canavar deildir! Dnyada pek ok eyin sas sas kokmasnda bir bilge lik vardr: tiksinti, kanatlar yaratr, pnar bulan gler ya ratr kendine! En iyide bile daha tiksinilecek bir ey vardr; en iyi bile altedilmesi gereken bir eydir! Ey kardelerim, dnyada ok pislik olmasnda ok bilge lik vardr!

15

O sofu tednyallarn, yle zdeyiler sylediklerini iit tim vicdanlarna, dorusu, hileye, haynla ba vurmadan, yeryznde bunlardan daha hileli, daha haynca ey olmasa da. Dnyay kendi haline brak! El kaldrma ona! isteyen, halk boazlasn ve baklasn ve yolsun ve de risini yzsn: sen el kaldrma! Dnyadan el etek ekmeyi renirler bylece. Kendi usuna gelince, 'kendin boup boazlayacaksn onu; nk o, bu dnyal bir ustur, dnyadan el etek ek meyi byle reneceksin sen de. ' Paralayn, paralayn, ey kardelerim, sofularn u lev halarn! Paralayn dnyaya karaalanlarn zdeyilerini!

16

ok renen, btn youn arzular unutur bugn byle fsldayorlard btn karanlk sokaklarda. Bilgelik yorar; hi bir eyin nemi yok; arzulamayacak sn! pazar yerlerinde dahi asl buldum bu yeni levhay. Paralayn, ey kardelerim, o y e n i levhay da par
196

alayn! Onu dnya yorgunlan ve lm vaizleri ve zindanc lar astlar: baksanza, klelii de tlyor o: Kt rendiklerinden ve en iyi eyleri hi mi hi ren mediklerinden ve her eyi pek erken ve pek abuk rendikle rinden; kt y e d i k l e r i n d e n : ite btn bunlardan dolay bozuldu mideleri; nk bozuk bir midedir onlarn ruhu: lm tler! Gerek, kardelerim, ruh m i d e d i r ! Hayat bir sevin pnardr: ama kimin iinden, dert baba s olan bozuk bir mide konuursa, btn pnarlar onun iin aldr artk. Bilmek: aslan istemli iin sevintir bu! Oysa yorgun den, ancak istenir; btn dalgalar oynar onunla. Ve gsz kiiler byle olurlar hep: yollarn arrlar. Ve sonunda sorar yorgunluklar: Biz ne diye yola ktk? Hepsi bir! yle va'zedilmesi ho gelir kulaklarna: Hi bir eyin nemi yok! stemeyeceksin! Oysa bu, klelii tlemektir. Ey kardelerim, Zerdt kkriyen serin bir yel gibi geli yor btn yol yorgunlarna; daha nice burunlar aksrtacaktr o! Duvarlardan bile geer benim zgr soluum, zindanlara ve kapatlm ruhlara dek iler! isteme kurtarr: nk steme, yaratmadr: byle reti rim ben. Ve a n c a k yaratma iin reneceksiniz siz! Ve benden r e n e c e k s i n i z renmeyi dahi, iyi renmeyi! Kula olan iitsin!

17

te karda gemi, oraya, byk Yoklua oldecek ki Fakat kim bu Belkiye binmek ister? Hi biriniz binmek istemiyor lm gemisinel Peki siz sl d n y a y o r g u n u olursunuz! Dnya yorgunu! Daha yeryznden ekilmemisiniz Sizi yeryzne kar ehvetli buldum, kendi yaryz gunluunuza gnl vermi buldum hep!
197

bel na bile! yor

Bouna sarkmyor dudanz: zerinde kk bir yer yz istei duruyor daha! Ya gznzde, unutulmam bir yeryz mutluluunun bulutuu yzmyor mu orda? Yeryznde nice iyi bulular vardr, kimi yararl, kimi ho: bunlarn hatr in sevilmeli yeryz. Nice iyi bulular da vardr ki, kadn memesine benzerler: hem yararl, hem ho. Oysa siz, ey dnya yorgunlar! Ey yeryz miskinleri! Kr bala okamal sizi! Yine krbala canlandrmal bacaklarnz. nk, dnyann bkt sayrlar, ya da eli aya tutmaz zavalllar deilsiniz, kurnaz tembellersiniz, ya da tkrldm, Sinsi zevk kedilerisiniz siz. Yine sevinli sevinli k o u m a y a c a k s a n z, gn gitsin! Onmaz kiilere hekimlik etmemeli: byle retir Zerdt: onun iin geceksiniz siz! Fakat son vermek, yeni bir iir yazmaktan daha ok y r e k l i l i k ister: btn hekimlerle ozanlar iyi bilirler bunu,

18

Ey kardelerim, yorgunluun yaratt levhalar vardr, bir de tembelliin yaratt levhalar, kokmu tembelliin: bunlar ayn dili konusalar da, farkl dinlenmek isterler, , u bitkin den kiiye bakn! Ancak bir kar kalm ere ine; fakat yorgunluktan toza yatm inadna, bu yiit kii! Yorgunluktan esneyip duruyor yola, yeryzne, eree ve kendine: bir adm daha atmak istemiyor, bu yiit kii! te gne yanyor stnde, kpekler de terini yalyorlar: fakat orda inadna yatyor da, bitkinlii ye tutuyor: ereinden bir kar beride bitkin dmek! Gerek, sa ndan kavrayp srklemek zorunda kalacaksnz onu kendi cennetine, bu kahraman! Brakn yatt yerde yatsn da, avutucu uyku, serinleten, mrltl yamuruyla gelsin ona. Brakn yatsn, kendiliinden uyanncaya dek, btn
198

yorgunluu ve yorgunluun rettiklerini kendiliinden yadsyncaya dek! Yalnz, kardelerim, kpekleri, o aylk frsatlar ve kl kl en kurtlar yaklatrmayn onun yanna: kl kl en kltrller srsn, o her kahra mann alnterinden kendilerine len ekenleri!

19

evreme emberler, kutsal snrlar iziyorum, gittike yk selen dalara benimle birlikte kanlarn says gittike azal yor: gittike kutsallaan dalardan bir srada kuruyorum. Benimle nereye karsanz kn, kardelerim, ama sakn bir de a s a l a k kmasn sizinle birlikte! Asalak: gizli arlarnz, gizli yaralarnzla sevinmek iste yen bir kurt, sokulgan, yapkan bir kurttur bu. Sanat da u d u r : ykselen canlarn nerde yorulduk larn anlar; acn, umutsuzluun ire, ince utancn ire kurar yuvasn. Gllerln zayf olduklar yerlere, soylularn ar yumu ak olduklar yerlere, onlara kurar iren yuvasn: asalak, byklerin kk yaral yerlerinde barnr. Btn varlk trleri iinde en yksek olanla en alak olan nedir? Asalak, trlerin en aladr; oysa en yksek tr den olan en ok asalak besleyendir. Bir can ki en uzun merdiven ondadr ve en derin yerlere inebilir: en ok asalak onda olmaz olur mu? kendi iinde koabilen ve yoldan sapabilen ve en uzak lara dek alabilen, en geni can; kendini sevinten raslantya salan en gerekli can: var olan can, olua dalan can: kendinde neler olan, yine de istemek, zlemek i s t e y e n can: kendinden kaan, kendini en geni ember zre, yaka layan can; deliliin en tatl dille seslendii bilge can: en ok kendini seven, btn nesnelerin akntsyla kar
199

 akntsn, ykseliiyle iniini kendinde tayan can: ah, en ulu c a n d a en kt asalaklar olmaz olur mu?

20 Ey kardelerim, yoksa ben kat yrekli miyim? Ama ben derim: deni, itmeli de! Bugnn her eyi, dyor, ryor: kim tutacak! Ben se, itmek istiyorum! Sarp derinliklere ta yuvarlayan o hazz bilir misiniz? Bugnn kiilerine bakn, nasl yuvarlanyorlar benim derin liklerime. Daha iyi oyuncularn ntrksym ben, kardelerim! r nein! Siz de beni rnek aln! Umay retemediiniz kiiye, a b u k d m e y i retin bari!

21

Ben yiit kiileri severim: ama iyi kl kullanmak yetmez, k i m e kar kullanacan da bilmeli! ou kez, sesini karmadan geip gitmek daha byk yiitliktir; kendini daha deerli bir dmana saklam olursun b y l e c e ! Nefret edilecek dmanlarnz olmal sizin, horgrlecek dmanlarnz deil: dmanlarnzla vnmelisiniz. Bir zaman lar byle retmitim size. Daha deerli dmana saklayacaksnz kendinizi, karde lerim: nice dmann yanndan geip gitmelisiniz bunun iin, hele halk ve halklar stne grlt patrdya kafanz iiren ayaktakmnn yanndan! Onlarn ..yana olma ve., kar olmaIarndan saknn gz lerinizi! ok doruluk, ok hakszlk vardr: seyreden fkelenir. Ha seyirci kalmsn, ha kl almsn, burda ikisi de
200

bir kapya kar: iyisi mi ormanlara ekilin, klcnz da varsn uyusun! K e n d i yolunuzu yryn! Halkla halklar da kendi yollarn yrsnler! evet, artk tek umudun parldamad, karanlk yollar! Varsn tccarlar egemen olsunlar orda, tccar altnn dan baka hi bir eyin parldamad yerde. Krallar a artk gemitir: bugn kendine halk diyen, krallara lyk de ildir. Bakn bu halklar artk nasl tccarlar gibi davranyorlar: her sprntden kk kk karlar deviriyorlar! Birbirlerine tuzak kuruyorlar, birbirlerinden araklyorlar, iyi komuluk diyorlar bunun adna. Ey bir halkn kendi kendi ne: Ben br halklar stne e g e m e n olmak isterim! dedii kutlu, uzak alar! nk, kardelerim: en iyiler buyruk yrtmelldirler, en iyiler buyruk yrtmek i s t e r l e r ! Nerde baka trl retiliyorsa, orda, en iyi yok demektir.

22

Bunlar bele ekmek bulsalard, ah! ne diye yrtnrlard! Onlarn geimleri, gerek elenceleridir; bu yzden zorluk ekmelidirler! Yrtc hayvandr onlar: almalarnda bile, yamaclk vardr; kazanmalarnda bile, dolandrclk vardr! Bu yz den zorluk ekmelidirler! Daha iyi yrtc hayvan olmaldrlar bylece, daha ince, daha kurnaz, d a h a i n s a n c a : nk insan en iyi yrtc hayvandr. Btn hayvanlarn erdemlerini oktan yama etmitir in san: btn hayvanlar iinde en ok zorluk ekenin insan ol mas bundandr. Yalnz kular daha insann stndedirler, insan bir de umay renirse, ah! ne y k s e k l i k l e r e havalana cak yrtcl!
201

23

yle olsun isterim erkekle kadn: biri savaa elverili teki anala; ama ikisi de kafa ve bacaklarla hora tepmiye elverili. Ve bir kez olsun hora tepmediimiz gn yitmi sayma lyz biz. Ve yan sra kahkaha getirmiyen her gerei uydur ma saymalyz biz!
24

Evlilik banz: bunun kt bir ba olmamasna ba kn! ok abuk balandysanz, evliliin bozulmas gelir ar kadan: zina. Ve evliliin bu trl bozulmas, evlilikte irilikten, evlilik te yalandan yedir! Kadnn biri yle demiti bana: Do ru, zina ile nikh bozdum, ama nce nikh beni bozdu! En kinci kiiler olduklarn grdm uyumyan iftlerin: ar tk yalnz yaamalarn btn dnyaya detmek istiyorlar. Onun iin drst kiiler yle desinler isterim birbirine: Birbirimizi seviyoruz: sevgimizi korumya b a k a l m ! Yoksa sz vermemiz yanl bir i mi olur? Byk evlilie uygun olup olmadmz anlamak in, bize belli bir sre, kk bir evlilik balayn! Hep ift olmak byk bir eydir de. ' Bunu salk veririm btn drst kiilere; baka trl salk verseydim, baka trl konusaydm, stinsana ve gelecein btn kiilerine duyduum sevgi nerde kalrd! Kendinizi yalnz ileri doru deil, y u k a r doru da retmek iinde, evlilik bahesi yardmcnz olsun, kardele rim!
25

Eski kaynaklar stne bilgelik kazanan, sonunda gelecein pnarlarn aryacak, yeni kaynaklar aryacaktr.
202

Kardelerim, ok gemeden y e n i u l u s l a r kacak, yeni pnarlar yeni derinliklere alyacaktr. Deprem nice pnarlar tkar da, ok susuzlua yol aar: ama gizli gleri, srlar da a karr. Deprem nice pnarlar aa vurur. Eski uluslarn depremin den yeni pnarlar fkrr. Ve kim barrsa: Bakn, nice susuzlara bir pnar ite, nice zlemlilere bir yrek, nice aralara bir istem: bir u l u s derilir onun evresine, yani: nice deneyiciler. Kim buyruk verebilir, kim szdinlemelidir, o r d a d e n e n i r b u l Ah, ne uzun aramalar ve bulmalar ve baara mamalar ve renmeler ve yeniden denemelerle hem! nsan toplumu: denemedir, byle retirim ben, uzun bir aramadr: ama buyruk verecek kiiyi arar o! deneme, kardelerim! Szleme deil! Paralayn, par alayn yufka yreklilerin, yarm yamalaklarn bu szn!

26

Kardelerim! Btn nsan gelecei iin en byk tehlike kimlerdir? yilerle dorular deil mi? yle diyenler, yreklerinde yle duyanlar: Biz yi ile dorunun ne olduunu oktan biliyoruz, hem ondan bizde var da: daha aryanlara yazklar olsun! Ve ktler ne denli zarar verirlerse versinler, iyilerin verdii zarar en zararl zarardr! Ve dnyaya karaalanlar ne denli zarar verirlerse versin ler, iyilerin verdii zarar en zararl zarardr! Kadelerim, bir zamanlar biri iyilerle dorularn yreklerini okumutu da, demiti: Bunlar Ferisdlrler. Fakat onu anlama mlard. yilerle dorular onu anlyamazlard; ruhlar, iyi vicdanlar na kapatlmt. yilerin aptallnda dipsiz bir kurnazlk vardr. Ama dorudur: iyiler Feris olmak zorundadrlar, ellerin den baka ey gelmez k!
203

iyiler, kendi erdemini bulan armha germek z o r u n d a dad rla r! Fakat onlarn lkesini, iyilerin lkesini, yreini ve topra n bulan ikinci adam, yle sorandr: Onlar en ok kimden nefret ederler? Y a r a t c d a n nefret ederler en ok, levhalar ve eski deerleri altst edenden, bozandan, yasabozan derler ona. nk iyiler, y a r a t a m a z l a r ; onlar hep sonun ba langcdrlar: yeni levhalara yeni deerler yazanlar armha gererler, gelecei k e n d i l e r i n e kurban ederler, btn insan ge leceini armha gererler!

27

Kardelerim, u sz dahi anladnz m? Ben bir zamanlar son insan iin ne demitim? Btn insan gelecei iin en byk tehlike kimlerdir? yi lerle dorular deil mi? P a r a l a y n , paralayn iyilerle do r u l a r ! Bu szm dahi anladnz m, ey kardelerim?

28

Benden kayor musunuz? rktnz m? Bu szden titriyor musunuz? Kardelerim, ben size iyileri ve iyilerin levhalarn parala yn dediimde, insan kendi ak denizlerine karm oldum an cak. Ancak imdi geliyor ona byk ylg, byk baknma, b yk sayrlk, byk bulant, byk deniz-tutmas. yiler yalanc kylar, yalanc gvenlikler rettiler size: iyi lerin yalanlar ire doup bydnz siz. Her ey iyiler eliyle batan aa burulmu, arptlmtr.
204

Oysa insann lkesini bulan, insan geleceinin lkesini dahi bulmutur. Deniz yolcusu olacaksnz artk, yiit, sabrl! Tam zamannda dik yryn, kardelerim; dik yrmeyi renin! Deniz kpryor; niceler yine sizin yardmnzla bellerini dorultmak istiyorlar. Deniz kpryor: her ey denizde. Hadi bakalm! Ey koca denizci-yrekleri! Baba yurdu da neymi! O r a y a , o c u k l a r m z n t o p r a n a yneltir bizi dmenimiz! Oraya doru, denizden daha lgn, kprr bizim byk zlemimiz!
29

Bir gn baya kmr Niye byle sertsin! demi elmasa. Biz seninle yakn akraba deil miyiz ki? Niye byle yumaksnz? Kardelerim, size soruyorum: siz benim, kardelerim deil misiniz? Neden byle yumak, byle uysal, byle verimser? Neden yreklerinizde bunca yadsma, bunca verinme var? Neden ba klarnzda bunca az yazg var? Peki siz yazg olmak, amansz kiiler olmak istemezseniz, bir gn benimle nasl, iller aabilirsiniz? Peki sertliiniz akmak ve kesmek ve para para etmek istemezse, bir gn benimle nasl, yaratabilirsiniz? Yaratclar sert olurlar da. Elinizi binyllara basmak, balmumuna basar gibi basmak, mutluluk saylmal sizce, mutluluk, binyliarn istemine yazmak, tun stne yazar gibi yazmak, tuntan daha sert, tuntan daha soylu. Ancak en soylu kiiler sert olur tepeden trnaa. u yeni levhay yerletiriyorum stnze, kardelerim: s e r t o l u n !
30

Sen ey, istemim benim! Ey her zorunlua boyun ediren, b e n i m zorunluluum! Btn kk yengilerden esirge beni!
205

Ey gnlmn alnyazs, ey yazg bildiim! Ey iimdeki! s tmdeki! Bir byk yazg iin koru, esirge beni! Ve son bykln, istemim benim, son abana sakla sen, yenginde amansz olasn diye! Ah, kim yengisine yenilmedi ki! Ah, bu esrik alacakaranlkta kimin gz kararmad ki! Ah, kimin aya yengide sendelemedi, ve dinelmeyi unutmad ki! Bir gn byk lede hazr ve olgun olabileyim diye: parl parl yanan maden gibi, imek ykl bulut gibi, kabarm, stl meme gibi hazr ve olgun: kendime hazr, en gizli istemime hazr: okuna tutkun bir yay, yldzna tutkun bir ok: bir yldz, kendi lesinde hazr ve olgun, parl parl ya nan, yokedici gne oklaryla delik deik, kendinden gemi: kendisi bir gne, bir amansz gne-istemi, yengide yoketmiye hazr! Ey istem, ey her zorunlulua boyun ediren, b e n i m is temim! Bir byk yengiye sakla beni! Byle buyurdu Zerdt.

S a a l a n
1

K i i

Zerdt, maarasna dneli ok olmamt, bir sabah de inden deli gibi frlad, korkun bir sesle bard; dekte ba ka biri daha varm da kalkmak stemiyormu gibi davranyor du. Ve Zerdtn sesi yle bir yankland ki, hayvanlar ona korkuyla yaklatlar; ve Zerdtn maarasna yakn btn ma aralardan ve kuytulardan btn yaratklar katlar, her biri kendine verilmi ayak ya da kanat trne gre, ua rpna, s rne srya. Fakat Zerdt u szleri syledi: k derinliimden ey uurumlu dnce! Ben senin horo zunum, tan aartnm, ey uykulu solucan: k! k! tm uyan dracak seni!
206

Kulaklarnn tkalarn kar: dinle! Seni iitmek istiyorum da! k! k! te mezarlara bile dinletecek kadar gk grlts! Ve gzlerinden uykuyu ve btn bulankl ve krl sil! Beni gzlerinle de iit! sesim anadan doma krleri bile iyile tirir. Ve bir kez uyandn m, hep uyank kalacaksn sen. Byk nineleri, yine uyutmak zre, uykularndan uyandrmak b a n a yakmaz! Kmldyor, geriniyor, hrldyor musun ne? k! k! Sen hrldamyacaksn, konuacaksn benimle! Seni Zerdt ar yor, tanrsz Zerdt! Ben, Zerdt, yaamann szcs, ac ekmenin szcs emberin szcs, seni aryorum ben, en uurumlu d ncemi! Yaasn be! Geliyorsun, iitiyorum seni! Benim uuru mum k o n u u y o r , a evirdim en son derinliimi! Yaasn be! Hadi gel! Ver elini bana- -ha! brak! ha ha!--------- Tiksinti, tiksinti, tiksinti- -yazklar olsun bana! bana!

Fakat Zerdt bu szleri syler sylemez, l gibi ykld yere, uzun sre l gibi kald. Ama kendine geldiinde, sarar m, titriyor, ylece yatyordu; uzun sre can ne yemek istedi ne mek. Bu durum yedi gn srd; ama hayvanlar gece gn dz yanndan ayrlmadlar, yalnz kartal yiyecek getirmek zre arasra havalanyordu. Ve toplayp getirdii her eyi Zerdt'n yatana brakyordu: yle ki Zerdt sonunda ilekler, brt lenler, al a! elmalar, burcu burcu otlar ve am kozalaklar ara snda kald. Ayakucunaysa, kartaln obanlardan glkle ar d iki kuzu serilmiti. Ve yedi gn sonra Zerdt, yatanda doruldu, eline al bir elma ald, koklad ve kokusu houna gitti. O zaman hayvanlar, Zerdtle konumann zaman geldiine inandlar.
207

Ey Zerdt dediler, arlam gzlerle yedi gndr ya tarsn byle: yine ayaa kalkmyacak msn? Maarandan dar k: dnya bir bahe gibi seni bekli yor. Yel, seni ariyan ar, gzel kokularla oynuyor; btn dere ler senin ardnca akmya can atyorlar. Yedi gn yalnz kaldn ya, her ey seni zlemi, k ma arandan! Her ey sana hekimlik etmek istiyor! Yoksa sana bir yeni bilgi mi geldi, ac, etin bir bilgi? Ma yal bir hamur gibi yatarsn; gnln yekinip kabard btn ky larndan te. Hayvanlarm benim, diye cevap verdi Zerdt, siz byle konuun, ben de dinliyeyim! Sizi dinlemek iimi ayor: nerde konuma varsa, orada dnya bir bahe gibidir bana. Szlerle seslerin olmas ne gzel; szlerle sesler, birbirin den sonraszca ayrlm eyler arasnda gkkuaklar ve szde kprler deil midirler? Her cann ayr bir dnyas vardr; her can iin baka bir can, tednyadr. Grn, en gzel yalann, birbirine en ok benziyen ey ler arasnda syler: en kk aral kprlemek en g itir de ondan. Benim iin, dmda diye bir ey nasl olabilir? D diye bir ey yoktur ki! Fakat sesler bunu unuttururlar bize; unutmamz ne gzel! , Nesnelere adlar ve sesler verilmesi, insan onlarla kendini dinlendirsin diye deil midir? Gzel bir lgnlktr konumak: insan onunla hora teperek geer her eyin zerinden. Ne gzeldir her konuma ve seslerin her yalan! Sevgimiz seslerle hora teper renkli gkkuaklar zre. Ey Zerdt dediler hayvanlar o zaman, bizim gibi d nenler iin, btn nesneler hora tepmektedirler: gelirler ve el uzatrlar ve glerler ve kaarlar, ve geri gelirler. Her ey gider, her ey geri gelir; sonraszca dner varlk ark. Her ey lr, her ey yine ieklenir; sonraszca srer varlk yl. Her ey paralanr, her ey yine birleir; sonraszca kurar
208

kendini ayn varlk evi. Btn nesneler ayrlrlar, btn nesneler yine esenleirler; sonraszca bal kalr kendine varlk halkas. Her n yeniden balar varlk, 'Ora' denen top dner her Bura'nn evresinde. Orta, her yerdedir. Eridir yolu sonrasz ln. Sizi soytarlar, sizi lternalar sizi! diye cevap verdi Zer dt, bir daha glmsedi, yedi gnde yerine getirilmesi gere ken eyleri ne de gzel biliyorsunuz: o canavarn nasl boazma girip beni boduunu da! Ama ben onun ban srp kopardm, tkrp attm. Peki, siz, siz bundan lterna trks m kardnz? Oy sa ben urackta yatyorum, o srma ve tkrmeden yorgunum daha, kendi kurtuluum yznden sayrym daha. Siz de b t n bunlar seyrettiniz ha? Hayvanlarm benim, siz de mi aman bilmezsiniz? Byk arm, insanlar gibi siz de mi seyretmek istediniz? nsan en amansz hayvandr da. Yeryznde en ok ackl oyunlardan, boa grelerinden ve armha germelerden holanmtr o imdiye dek; ve cehen nemini yarattnda, ie bakn, onun yeryzndeki cenneti oldu bu. Byk adam lk attnda, temen yanma koar kk adam, ehvetten dili sarkar. Gelgelelim o buna acma der. Kk adam, hele ozan, nasl can atar hayat szlerle sulamya! Onu dinleyin, ama btn bu sulamalardaki hazz da gzden karmayn! Bu gibi hayat sulayclarn, bir bakyla alteder hayat. Beni seviyor musun? der arsz, azck bekle, sana ayracak vaktim yok imdilik. nsan kendine kar en amansz olan hayvandr; ve kendi lerine gnahkr ve ha tayan ve tvbeli diyenlerin ya knmalarndaki ve sulamalarndaki ehveti gzden karmayn! Peki ben kendim, bununla insan sulaycs m olmak is tiyorum? Ah, hayvanlarm benim, ancak unu rendim imdiye dek: insandaki en kt, ondaki en iyi iin gereklidir, ondaki en kt onun en iyi g c d r , yksek ya209

ratc iin en sert tatr; ve insan daha iyi v e daha kt ol maldr: nsann kt olduunu bilmek, ikence direine balanmak deildi benim iin, tersine, imdiye dek kimsenin barmad bir gle bardm: Ah, insandaki en kt yle kk ki! Ah, ondaki en iyi yle kk ki!, insana kar duyulan byk tiksinti, ite b u bodu beni, bu girdi boazma: ve falcnn bildirdii: Hepsi bir, hi bir ey nemli deil, bilgi boar. Uzun bir alacakaranlk topallyordu nm sra, esniyerek konuan, 'lm yorgunluunda, lm esrikliinde bir znt. Sonraszca yenidengelir o, senin bktn insan, o kk insan. byle diyerek esniyordu zntm, ayan sryor, uy kuya varamyordu. insan dnyas maaraya dnmt benim gzmde, bar kk; her canl, insan rmesi gibi, kemik ve kfl gemi gibi grnyordu bana. ekiim, btn insan mezarlar stne oturuyor, bir daha da kalkamyordu: i ekiim ve soru soruum gece gndz t yor ve tkyor ve kemiriyor ve szlanyordu: insan sonraszca yenidengelir! Kk insan sonraszca yenidengelir! ikisini de plak grmtm bir zamanlar, en byk insanla 6n kk insan: pek benziyorlar birbirine, pek insan, en b y bile! Pek kk, en by bile! insana kar duyduum tik sinti buydu! Hele en kk insann dahi sonraszca yenidengelii yok mu? btn varlktan tiksindiriyordu beni! Ah! Tiksinti! Tiksinti! Tiksinti!----------- Byle buyurdu Zerdt, ve i ekti ve rperdi; sayrln hatrlamt da. Fakat hayvan lar fazla konuturmadlar onu. Artk konuma, ey saalan kii! diye cevap verdiler hayvanlar, darlara k, dnyann seni bir bahe gibi bekledii yerlere. k da gllere ve anlara ve gvercin srlerine git! Hele ten kulara git ki, a k m a y renesin!
210

nk sayrlktan kalkan kiiye akmak der! ancak sa lam kiiler konuabilirler. Ve salam kiiler trk isterlerse, say rlktan kalkan kiilerin istedii trklerden bakasn isterler. Sizi soytarlar sizi, sizi lternalar sizi, susun artk! di ye cevap verdi Zerdt, hayvanlarna glmsedi. Kendime yedi gnde bulduum avuntuyu ne de gzel biliyorsunuz! Bir daha akmam gerektiini, bu avuntuyu buldum kendime, ve bu saalmay: bundan da m lterna trks karmak istiyorsunuz? Artk konuma diye cevap verdiler hayvanlar bir da ha, sen, ey saalan kii, kendine nce bir enk, yeni bir enk hazrlaan! yle ya, Zerdt! Yeni trklerin, yeni enkler ister. ak da ta artk, ey Zerdt, gnln yeni trklerle sa alt: imdiye dek kimsenin bana gelmemi o byk yazgn ta yabilmen iin! nk hayvanlarn, ey Zerdt, senin kim olduunu, kim ol man gerektiini pek iyi bilirler: bak, sen s o n r a s z c a y e n i d e n g e l i i r e t e n s i n , s e n i n yazgn budur artk! Bu retiyi ilk olarak senin retmen gerekir de, bu byk yazg senin en byk tehliken, en byk sayrln olmaz olur mu hi! Bak, biz senin ne rettiini biliriz: btn nesnelerin sonra szca yenidengeldiini, onlarla birlikte bizim de; bundan nce sonsuz kez varolduumuzu, bizimle birlikte btn nesnelerin de. Sen byk bir Olu Yl, bir yl azman olduunu retirsin; bu yl, kum saati gibi, hep yeni batan evrilmeli ki, yeniden dol sun da boalsn: bylece btn bu yllar ayn kalrlar en bykle en k kte, bylece biz kendimiz her byk ylda ayn kalrz en b ykle en kkte. Ve imdi lecek olsaydn, ey Zerdt: evet, biz senin kendi kendine neler diyeceini de bilirdik: ama hayvanlarn daha lmemeni diliyorlar senden! Derdin ki, titremeden, mutlulukla derin derin soluyarak:
211

yle ya, zerinden byk bir arlk, byk bir sknt kalkm olacakt, ey en sabrl kii! ite lyor, yitiyorum derdin, 've bir anda hiim artk. Can lar da gvdeler kadar lmldrler. Fakat iine rldm nedenler dm yenidengelir, o beni yeniden yaratacaktr! Ben kendim, sonraszca yenidengeliin nedenlerinden biriyimdir. Ben geri gelirim bu gnele, bu yeryzyle, bu kartalla, bu ylanla, yeni bir hayata, ya da daha iyi bir hayata, ya da ben zer bir hayata d e i l : Ben, btn nesnelerin sonraszca yenidengeliini yeni den retmek zre, sonraszca dnerim bu ayn hayata, en b yyle en k ire, yeryznn ve insann byk lesiyle ilgili retiyi ye niden dile getirmek zre, insana stinsan yeniden bildirmek zre. Ben szm syledim, ben szmle paralanrm: byle is ter benim sonrasz yazgm, haberci olarak yok olurum ben! Batan kiinin kendini kutsama saati ite geldi. Byle, b i ter Zerdtn bat.-------------Hayvanlar bu szleri syledikten sonra sustular. Zerdtn kendilerine bir ey sylemesini beklediler; ama Zerdt onlarn sustuunu duymad. Tersine, uyumasa da, uyuyan biri gibi, gz leri kapal, sessizce yatyordu: gnlyle konuuyordu da ondan. Fakat ylanla kartal onu byle suskun grnce, evresindeki b yk sessizlie sayg duydular, usulca ekildiler.

Byk zlem stne Ey gnlm, ben sana bugn ve bir gn ve eskiden demeyi ve her Bura ve Ora ve te zerinden hora teperek ge meyi rettim. Ey gnlm, seni btn kuytulardan kurtardm, zerinden tozlar ve rmcekleri ve alacakaranl sildim.
212

Ey gnlm, seni kk utantan ve kuytular erdeminden arttm, seni gnein nnde plak durmya kandrdm. Kabaran denizinin stnden estim ruh denen frtnayla; btn bulutlar fliyerek kovdum ordan; gnah denen bou cuyu bile bodum. Ey gnlm, sana frtna gibi Hayr deme, ak gn Evet demesi gibi Evet deme hakkn verdim: k gibi durgun durur sun ite, yadsyan frtnalar iinden geersin. Ey gnlm, yaratlmlarla yaratlmamlar stne zgrl n sana geri verdim: gelecein o ehvetli tadn senin kadar kim bilir? Ey gnlm, sana, gve kemirmesi gibi gelen horgry de il, byk, seven, en ok horgrd yerde en ok seven hor gry rettim. Ey gnlm, kandrmay sana yle bir rettim ki, t dipleri dahi sana gelmiye kandrrsn: denizi bile yksekliine amya kandran gne gibi tpk. Ey gnlm, her trl boyun emeyi ve diz krmay ve Efen dim demeyi elinden aldm; sana Zorunlua Boyunediren ve Yazg adlarn ben taktm. Ey gnlm, sana yeni adlar ve renk renk oyuncaklar ver dim, sana Yazg ve evreler evresi ve Gel an dedim. Ey gnlm, isin diye btn bilgelikleri senin toprana ver dim, btn yeni araplar ve bilgeliin btn o eski dedike es ki, sert araplarn. Ey gnlm, her gnei senin stne boalttm, her geceyi ve her sessizlii ve her zlemi: derken bydn asma gibi sen. Ey gnlm, takn ve ykl durursun ite: dolgun memeleri, sk salkml boz altn zmleri olan bir asma: mutluluunun arl altnda kalm ve skm, bolluk tan tr bekliyen, bekleyiinden de utan duyan. Ey gnlm, hi bir yerde senden daha ok seven, daha ok kavryan, daha ok kuatan gnl yoktur! Gemile gelecek, sende olduu kadar, nerde yaklar birbirine? Ey gnlm, her eyimi sana verdim, ellerim senin yzn
213

den boald: imdi de kalkm soruyorsun bana, glmsiyerek ve karadngyle ykl: Hangimiz teekkr borluyuz? alan ald diye, veren teekkr borlu deil midir? Ar maan etmek zorunluluk deil midir? Almak, acmak deil mi dir? Ey gnlm, karadngndeki glmseyii anlyorum: kendi ar zenginliin eller uzatyor ileri doru! Dolgunluun, kkriyen denizlere bakyor, aryor, bekliyor: ar dolgunluun zlemi bakyor gzlerinin glmsiyen gn den! Gerek, ey gnlm! Kim senin glmseyiini grr de, gz yan tutabilir? Glmseyiindeki ar iyilik karsnda melek ler bile gzyalarn tutamazlar. Senin iyiliin ve ar iyiliindir yanp yaklmak istemiyen: yine de, ey gnlm, gzya zler glmseyiin, titriyen azn da hkrk zler. Her alay yaknma deil midir? Her yaknma da sula ma deil mi? Byle dersin kendi kendine; bu yzden, ey gn lm, glmsemeyi ye tutarsn acn boaltmya dolgunluundan ileri gelen, asmann babozumcusuna ve ba bana duyduu zlemden ileri gelen acy, gzya sel lerince boaltmya! Bir var ki, alamak istemezsen, kzl kuruntunu gzyana dkmek istemezsen, o zaman a k m a n gerekir, ey-gn lm! Bak, sana unlar sylerken, ben de glmsyorum: kkriyen bir trkyle akman, btn denizler senin z lemini dinlemek iin duruluncya dek, durgun, zliyen denizlerde o kayk yznciye dek, alt nna btn iyi, kt ve harika eylerin t o altn hari ka: ve nice irili ufakl hayvanlar ve meneke rengi yollarda koabilecek yeni, harika ayaklar olan her ey, altn harikaya, zgr istem kayna ve onun efendisine doru: fakat bu efendi, elmas ba bayla bekliyen babozumcusudur, senin byk kurtarcndr, ey gnlm, adsz kiidir,
214

ancak gelecekteki trkler ad bulacaklar ona! Gerek, soluun da gelecekteki trklerin kokusu var imdiden, parl parl yanyor, dlyorsun imdiden, btn derin yankl avuntu pnarlarndan kana kana iiyorsun imdiden, karadngn gelecekteki trklerin mutluluunda dinlendiriyor sun imdiden! Ey gnlm, her eyimi sana verdim artk, en son eyimi de; senin yznden btn ellerim boald: a k m a n s y l e d i m y a , ite o, sana verecek son eyimdi benim! akman syledim ya, de bakalm hadi: imdi h a n g i m i z teekkr borluyuz? Ama, yisi mi: ak bana, ak bana, ey gnlm! Ben de sana teekkr edeyim! Byle buyurdu Zerdt.

kinci Oyun Trks

1

Gzlerinin iine baktm geenlerde, ey hayat: altn parl ts grdm gecegzlerinde senin, hazdan yreim durdu: Bir altn kayn parldadn grdm gece sularnda, ba tan. kan, sallanan, yine akan bir altn kayn! Bir bak baktn ki hora delisi ayaklarma, glen, soran, eriten, sarsan bir bak: Calparan o kk ellerinde daha iki kez tngrdatmtn ki, hora lgnlyla sarslmya balad ayaklarm. Topuklarm havaland, ayak parmaklarm dinlemiye koyul du, seni anlamak iin: oynyann kulaklar, ayak parmakla rnda olur ya! Sradm sana doru: geri katn sen de; savrulan, uuan salarnn dilleri yalad geti beni! Uzaa sradm senden ve ylanlarndan: dururdun orda, ya r dnk, gzlerin arzuyla dolu. Eri baklarla, eri yollar retirsin bana; eri yollarda, haynlk renir ayaklarm! Yakndan korkar, uzaktan severim seni; kan eker du215

rur, arayn dondurur beni: bu bana ac verir ya, senin uruna ben nelere katlanmam seve seve! Sen ki, soukluun tututurur, nefretin batan karr, ka n balar, kmsemen kkrtr: senden kim nefret etmez, ey byk balayc, sarc, ayartc, arayc, bulucu! Seni kim sevmez, ey susuz, sabrsz, ' yel gidili, ocuk gzl gnahkr! Beni byle nereye ekersin imdi, ey ar, delimen dii? Yine kayorsun benden ha, seni tatl yaban kedisi, seni iyilikbilmez seni! Ardn sra hora tepiyorum, en belirsiz izlerinin bile peinde yim. Nerdesin? Elini versene! Parman hi deilse! Burda maaralar, allklar var: yolumuzu aracaz! Dur! Kmldama! Baykularla yarasalarn uutuklarn grm yor musun? Ey yarasa! Ey bayku! Beni oynatyor musun? Biz nerdeyiz? Sen kpeklerden rendin byle havlamay, byle ulumay. O kk dilerini bana pek tatl gcrdatyorsun; o kk, kvrck yelenin altndan hnzr bakl gzlerin beni kolluyor! Bir hora ki bu dere demez tepe demez: avcym ben, ta zm m olursun, tavanm m? Yanma gel! abuk ol, hnzr srtk! Sra hadi! Atla! Yazk! Srarken dtm! Ah, gr beni, ey akac, yerdeyim, senden yilik diliyorum! Daha sevimli yollarda yrmek isterim seninle! sessiz, iekli allar arasndan geen sevgi yollarnda! Ya da gl banda: orda mercan balklar yzerler, oynarlar! Artk yoruldun mu? Karda koyunlarla akam kzll: o banlar kaval alarken, uyumak gzel olmaz m? O kadar yorgunsun ha? Ben seni tarm; brak kollarn dsn! Susayacak olursan, sana verecek eyim bulunur; ama azn imek istemez ki! Ah bu uursuz, kvrak, kaypak ylan, bu sinsi cad! Nereye katn? Fakat elinin at iki yarann, iki krmz le kenin kandn duyuyorum yzmde! Hep koyun gibi uysal obann olmaktan bktm dorusu.
216

Ey cad, imdiye dek hep ben sana trk syledim, imdi de s e n , lk atacaksn! Krbacma ayak uydurarak hora tepecek, lk atacaksn sen! Krbacm unutmadm ya? Unutur muyum!

Derken hayat, o duyarl kulaklarn tkyarak yle ce vap verdi bana: Ey Zerdt! O kadar yein aklatma krbacn! Bilirsin ya: grlt dnceyi ldrr, oysa bana yle ince dn celer geliyor ki imdi. kimiz de ne hayrlyz, ne hayrsz. Biz iyi ile ktnn te sinde bulduk adamz, yeil imenimizi, yalnz ikimiz! Bu nun iin sevmeliyiz birbirimizi! Candan sevimesek bile, candan sevimiyoruz diye, bir birimize hn m balyalm? Seni sevdiimi, ou kez ar sevdiimi bilirsin: bunun nedeni, senin bilgeliini kskanmamdr. Ah, bilgelik denen o koca, lgn budala! Bilgeliin bir gn seni koyup giderse, ah! benim sevgim de durmaz, kaar senden. Derken hayat dnceli dnceli arkasna, sama solu na bakt da, yavaa dedi: Ey Zerdt, sen bana yeterince bal deilsin! Beni sylediin kadar sevmiyorsun; yaknda benden ayrl may dndn biliyorum. Eski, ar m ar, homurtulu bir an vardr: geceleyin homurtusunu, senin maarana dek duyurur: bu ann geceyarsn aldn iittiinde, on ikiyle bir aras dnrsn ey Zerdt, bilirim, yaknda benden ayrlmay dnr sn! Evet diye cevap verdim durumsyarak, ama unu da bilirsin ki karmakark, sar, deli peremlerinin arasndan kulana bir ey syledim.
217

Sen bunu b i l i y o r s u n ha, Zerdt? Kimse bilmez bunu. Ve baktk ve zerinden tam o sra serin akamn getii yeil imeni seyrettik ve alatk. Fakat o srada, benim iin, btn bilgeliimden daha sevgiliydi hayat. Byle buyurdu Zerdt.

B i r ! insanolu! Kulak ver! i k i ! Derin geceyars ne der? ! Uykumu aldm ya

D r t !

En derin dten uyandm, derim ki ben: B e ! Derindir dnya,

A l t !
Daha derin, gndzn dndnden,
Y e d i !

Acs derindir asl S e k i z ! Sevin, yrek arsndan da derin: DokuzI Ac der: ykl! On! Oysa sonraszlktr istedii tm sevinlerin On b i r ! Derin sonraszlktr istedii, derin!
O n i k i !

218

( Y a

d a :

E v e t

Y e d M h r . v e m i n
1

T r k s )

Ben falcysam, iki deniz arasndaki da srtlarnda gezi nen falclk ruhuyla doluysam, gemile gelecek arasnda bir ar bulut gibi gezinen, skntl ovalara ve yorgun olan, ne lebilen, ne yayabilen eylerin tmne dman: karanlk barnda imee hazr, ve kurtarc parltya; evet diyen imeklerle ykl! evet glen! falc imek akm larna hazr: ama kutlu kiidir byle ykl olan! gerek, uzun sre bir ar bulut gibi asl kalsa gerek dalara, o ki bir gn ge lecein n tututuracaktr! ah, Sonraszlk iin nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !

fkem mezarlar altst etmise, snr talarn yerinden oynatmsa, krk dkk eski levhalar sarp derinliklere yuvarlamsa bir kez: alayclm rm szleri darmadan etmise bir kez; rmcekler stne bir sprge gibi gelmisem ve kfl lm odalarna artan bir yel gibi: eski tanrlarn gmld yerlere oturup sevinmisem bir kez, dnyay kutsayarak, dnyay severek, o eski, dnyaya karaalanlarn antlar dibinde: nk ben kiliselerle tanr mezarlarn bile severim, ye
219

ter ki ykk damlar arasndan duru gzleriyle gk baksn; ot lar ve krmz gelincikler gibi oturmya baylrm ykk kiliseler stnde ah, Sonraszlk in nasl yanp tutumam, evliliin o hal kas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !
3

_ Yaratc soluktan ve raslantlar bile yldz-horanna zorlyan o gksel gereksinmeden bana bir soluk gelmise bir kez: yaratc imein kahkahasyla glmsem bir kez, o imek ki ardndan eylemin uzun gmbrts gelir, homurda narak ama uysal: yeryznn tanrsal masasnda tanrlarla zar atmsam bir kez, yle ki yer sallanm ve yarlm ve ate selleri pskrmtr: nk tanrsal bir masadr yeryz, yeni, yaratc sz lerle ve tanrlarn zar atlaryla titrer: ah, Sonraszlk iin nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !
4

iinde her eyin iyice karld o kpkl, baharatl tas tan kana kana imisem bir kez: elim en uza en yakma aktmsa bir kez, atei ruha, sevinci acya ve en kabay en nceye:
220

ben kendim, karma tasndaki her eyin iyice karlmasn salyan o kurtarc tuzun bir parasysam: nk iyi ile kty birletiren bir tuz vardr; ve en kt bile, son kpklenme iin baharat olarak kullanlmaya elverilidir: ah, Sonraszlk iin nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !

Denize dknsem ve denizden olan her eye, en ok da bana fkeyle kar koyduunda dknsem ona: yelkenleri, bulunmama doru ynelten aratrma tutku su varsa iimde, tutkumda gemici tutkusu varsa: sevincim haykrmsa: Ky gzden rad, artk son zin cir de koptu benden sonsuz, evremde kkrer, t uzaklarda parldar uzay la zaman, sevin koca gnl! sevin! ah. Sonraszlk in nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !

Erdemim hora tepen kiinin erdemiyse, iki ayamla bir den sramsam altn-zmrt sevince sk sk:
221

ktlm glen bir ktlkse, gl setleriyle zambak it leri dibinde yerlemise: nk btn ktlkler bir araya gelirler glmede, ama onunla kutsanr, onun mutluluuyla temize karlar: benim iin Ba ve Son, ar olan her eyin yeni olma sysa; her gvdenin oyuncu; her ruhun, ku: gerek, ite budur Ba ve Son benim iin! ah. Sonraszlk iin nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !

stme durgun gkler germisem, kendi kanatlarmla kendi gklerime havalanmsam bir kez: derin k-uzaklklarnda gle oynya yzmsem, zgrl mn ku bilgelii gelmise bana: yle buyurur ama ku bilgelii: Bak, ne alt var, ne st! Sal kendini, dar, geri, ey yeni kii! ak! ko numa artk! btn szler arlar iin yaratlm deil mi? Yeniler iin btn szler yalanc deil mi? ak! konuma artk! ah. Sonraszlk iin nasl yanp tutumam, evliliin o hal kalar halkas iin, o yenidengeli halkas? ocuklarmn anas olacak kadn daha bulamadm, me erki bu sevdiim kadn ola: nk seni seviyorum, ey Son raszlk! n k s e n i s e v i y o r u m , e y S o n r a s z l k !

222

DRDNC VE SON BLM

Ah, dnyada acyanlarn deliliklerinden daha byk delilikler nerde grlmtr? Ve dnyada acyanlarn deliliklerinden daha ok ac dourmu ne vardr? Yazk btn o seven, ama acmalarnn stne kamyan kiilere! Bir gn bana yle dedi eytan: Tanrnn dahi kendi cehennemi vardr: bu, insana sevgisidir. Ve yle dediini iittim geenlerde: Tanr ld: insana acmasndan ld Tanr.
Z E R D T :

Acyanlar s t n e

B a l

S u n g u s u

Ve Zerdtn gnl stnden aylar, yllar geti yine, o buna aldrmad; ama salar aarmt. Bir gn, maaras nn nndeki bir tan stne oturmu, sessiz sessiz uzak lara bakarken, oradan deniz ve dolambal uurumlar gr nr, hayvanlar dnceli dnceli dolatlar evresinde; en sonu geldiler, karsna durdular. Ey Zerdt dediler, yoksa mutluluuna m bakyorsun? Mutluluk da neymi! diye cevap verdi Zerdt, oktan dr mutluluk iin rpndm yok, ben eserim iin rpnyo rum. Ey Zerdt dediler hayvanlar yine, elinde pek ok iyi ey bulunan biri gibi sylyorsun bunu. Sen mutluluun gk-mavsi glnde yatmyor musun? Sizi soytarlar di ye cevap verdi Zerdt glmsiyerek, ne gzel setiniz ben zetiyi! Fakat unu da bilirsiniz ki, benim mutluluum ardr, akan bir su dalgasna benzemez: beni zorlar, bir trl brak maz, erimi zift gibidir. Derken hayvanlar yine dnceli dnceli dolatlar ev resinde; bir daha geldiler, karsna durdular. Ey Zerdt dediler, b u n u n i i n m i , salarn ak ve lepiska grnse de, kendin hep sararr, kararrsn? Bak, ziftin ire oturuyorsun! Neler sylyorsunuz, hayvanlarm? dedi Zerdt glerek, ziftin szn etmekle azm bozmu oldum. Benim bama gelenler, her olgunlaan meyvenin bana ge lir. Kanm koyulatran,-gnlm durgunlatran, damarlarm daki b a l d r . yle olacak, ey Zerdt diye cevap
225

verdiler hayvanlar, yanna sokuldular; peki sen bugn yce bir daa kmak istemez misin? Hava ak, bugn dnya her zamankinden daha ok grlr. Evet, hayvanlarm diye cevap verdi Zerdt, gzel ve tam gnlme gre bir t verdiniz: bugn yce bir daa kacam! Fakat orda bana bal hazrlamaya bakn, sar, ak, iyi, buz gibi serin, altn petek bal. unu bilin ki, yukarlarda bal sungusu sunacam. Ama Zerdt dorua ktnda, kendine elik eden hay vanlan geri yollad; artk yalnz kaldn grd: derken t yrekten gld, evresine bakt, yle buyurdu: Sungulardan ve bal sungularndan sz amam, salt kur nazlkt, evet, yararl bir delilikti! Yalnzn maaras, yalnzn evcil hayvanlar nnde konutuumdan daha zgr konuu rum hu dabanda. Ne sunmas! Ben bana verileni har vurup harman savuru rum, bin elle har vurup harman savururum ben: nasl olur da buna, sunma derim? Ben bal isterken, ask suratl aylarn, yabans, somurtkan, uursuz kularn dahi azn sulandran yemler ve tatl urup lar ve sakzlar istemitim ancak, . tam avclarn, balklarn stedii yemler! nk dn ya, hayvanlarla dolu karanlk bir ormansa da, btn yaban avclarn elence yeriyse de, bana daha ok, byle dn meyi ye tutarm dipsiz, zengin bir deniz gibi grnr, renk renk balklar, yengelerle dolu bir deniz, yle ki tanrlar bile mrenirler de balk olurlar, a atarlar burda: irili ufakl, esiz eylerden yana ylesine zengindir dnya! Hele insan dnyas, nsan denizi: ite ben ona do ru atyorum altn oltam, diyorum: al, ey insan uurumu! Al da balklarn, prl prl yengelerini bana at! Bugn en yabans insan baln en iyi yemimle ekeceim kendime! Gndousu, le ve gnbats arasnda her yere mutlulu umun kendisini atacam ben; bakalm, bir nice insan bal, mutluluuma sarlp aslmay renecek mi! sivri, gizli engellerimi srarak b e n i m yksek liime amak zorunda kalmaya dek, uurum dibinin en renkli
226

yaratklar, insan balklarnn en hnzrn amak zorunda kalncya dek. Tepeden trnaa byleyimdir oldum olas: ekerim, yukar ekerim, kendime ekerim, kaldrrm; eken, eiten, yetiti ren, bir zamanlar kendi kendine yle t veren biri, hem bo yere deil ha: Neysen o ol! nsanlar ite byle k a b i l i r l e r benim yanma; imdilik, inme vaktimin geldiini bildirecek belirtiler bekliyo rum da; batmam gerek, ama imdilik batmyorum insanlarn arasna. Onun iin, kurnaz ve kmser, bekliyorum bu dabanda, ne sabrl ne sabrsz; daha ok, artk katlanmad iin sabr da unutan biri. nk yazgm bana zaman brakyor: beni unutmu ol masn? Yoksa iri bir tan arkasnda glgeye oturmu, sinek mi avlyor? Dorusu, beni koturup zorlad yok; aklabanlk ve hn zrlk etmek iin bana zaman brakyor diye, severim sonrasz yazgm: bugn balk tutmak zre bu yce dabana kabil mem ondandr. imdiye dek yce dabalarnda balk tutan olmu mudur? Burda istediim ve yaptm ey delilik olsa da, aada bekli ye bekliye arbal olmaktan, yeerip sararmaktan iyidir bekliye bekliye fke-horuldyan biri, dalardan uluyan kutsal bir frtna, vadilere: Dinleyin, yoksa Tanr krbacyla krbalarm sizi! diye baran sabrsz biri olmaktan. Bylesi fkeli kiilere hn baladmdan deil! Tam g lnecek kiilerdir onlar! Ya bugn konuurum, ya da asla ko numam diye tutturan bu byk, grltl davullar pek sa brsz olsalar gerek! Oysa ben ve yazgm, ne Bugne sesleniyoruz biz, ne de Aslaya: konumak iin sabrmz ve zamanmz ve fazla zamanmz var. nk bir gn gelecektir o, ve geip gidemiyecektir. Bir gn gelecek ve geip gidemiyecek olan nedir? Byk Hazarmz, yani, byk, uzak insan sultanlmz, bin yllk Zerdt Sultanl----------227

Bu uzaklk nice uzak olabilir? Bana ne! Bu yzden da ha az kesin deil ki, ben her iki ayamla smsk duruyo rum bu temelin stnde, sonrasz bir temel stnde, sert, ok eski kayalar stn de; btn yellerin frtna-siperine gelir gibi geldii, Nerde? ve Nerden? ve Nereye? diye sorduu bu en yce, en sert, en eski da srtnda. Gl, gl burda, ey benim parlak, salam hnzrlm! O prl prl alay-kahkahan yce dalardan sal aalara! Prlt larnla en gzel insan balklarn yemle bana! Ve btn denizlerde b e n i m olan ne varsa, btn nesnelerde benden olan ne varsa, onu benim iin tut, onu bana getir; ben, btn balklarn en hnzr, bunu bekliyorum ite. Dar! dar! oltam benim! Aa, aa, mutluluumun yemi! En tatl iini damlat, ey yreimin bal! Oltam, btn kara dertlerin karnna saplan Aklara, gzm, aklara! Ah, ka deniz var evremde, ne bu tan sken insan gelecekleri byle! Ya stmde, ne gl rengi sessizlik! Ne bulutsuz sessizlik!

Y a r d m

Ertesi gn Zerdt yine maarasnn nndeki tan s tnde otururken, hayvanlar da, yeni yiyecek, yeni bal getirmek iin darlarda dolayorlard; nk Zerdt, eski bal son damlasna dek tketmi, har vurup harman savurmutu. Fa kat Zerdt byle oturmu, elinde denei, glgesini yere i zer, dnrken, gerek! kendisi ve glgesi deildi dn d, birden rkildi, geri ekildi: nk kendi glgesinin ya nnda bir glge daha grmt. Ve abucak baknp ayaa kalktnda, ne grsn, o falc yan banda deil mi; bir za manlar kena'i sofrasnda yedirip iirdii, byk yorgunluu bildiren, Hepsi bir, hi bir ey nemli deil, dnya anlamsz, biigi boar. diye reten falcnn ta kendisiydi bu. Fakat yz o gnden beri deimiti; Zerdt, gzlerinin iine baknca.
228

yrei bir daha hop etti; bu yzn zerinden yle uursuz bildiriler, yle klrengi imekler gemiti ki. Zerdtn iinde olup bitenleri gren falc, izlenimi sil mek istermi gibi, eliyle yzn sildi; Zerdt dahi ayn eyi yapt. kisi de byle sessizce toparlanp glendike, birbirini tanmak istediklerinin belirtisi olarak, el sktlar. Ho geldin dedi Zerdt, ey byk yorgunluun fal cs; bir zamanlar benim sofra arkadam, konuum olman boa gitmesin. Bugn de benimle ye, i; ve neeli, yal bir adamn seninle sofraya oturmasn bala! Neeli, ya l bir adam m? diye cevap verdi falc ban sallyarak, kim olursan, kim olmak istersen ol, ey Zerdt, burda pek vaktin kalmad, yaknda kayn karaya ekili kalmyacak artk! Peki ben karaya m ekiliyim? diye sordu Zerdt gle rek, Dann evresindeki dalgalar diye cevap verdi fal c, ykselir de ykselirler, byk sknt ve dert dalgalar: ya knda senin kayn dahi kaldracak, alp gtrecekler seni. Zerdt bunun zerine sustu da, at. Daha bir ey iittiin yok mu? diye srdrd falc konumasn, derinlik lerden fkrarak kkremiyor mu? Zerdt yine sustu, ku lak verdi: uzun dedike uzun bir lk iitti derken, uurum larn birbirine sald, birbirine aktard, hi biri alkoy mak istemiyordu bu l: yle uursuz yankyordu ki. Ey om azl dedi Zerdt sonunda, yardm l bu, bir adamn l; belki de kara bir denizden geliyor. Peki ama insan derdinden bana ne! Bana ayrlan en son gnaha ne derler bilir misin? A c m a ! dedi falc takn bir yrekle, iki elini de havaya kaldrd Ey Zerdt, ben seni son gnahna ayartmya geldim! Bu szler daha yeni sylenmiti ki, bir daha yankd lk, ncekinden daha uzun, daha acl, daha yakn. itiyor musun? itiyor musun, Zerdt? diye bard falc, bu lk sana, bu lk seni aryor: gel, gel, gel; vakitdir, tam vaktidir! Zerdt bunun zerine sustu, kafas karm, sarslmt;
229

sonunda, iten ie durumsyan biri gibi sordu: Peki beni a ran kim? Kim olduunu bilirsin dedi falc sert sert, ne diye ken dini saklyorsun? Seni aran y k s e k i n s a n d r ! Yksek insan m? diye bard Zerdt tyleri rpererek, ne istiyor? Ne istiyor? Yksek insan ha! Burdan ne istiyor? ve btn gvdesi tere batmt. Ama falc, Zerdt'n rkntsne karlk vermedi, de rinlikleri dinliyordu hep. Fakat sessizlik uzun srnce, arkas na bakt, Zerdt ayakta titrer buldu. Ey Zerdt diye balad acl bir sesle, mutluluktan ba dnm bir adam gibi duruyorsun: dmek istemiyorsan, hora tep! nmde hora tepsen, saa sola srayarak btn oyun larn gstersen de, kimse bana diyememeli: Bak, ite son neeli insan hora tepiyor! Onu burda ariyan, bouna km olur bu ycelere: maaralar bulur burda, evet, kouklar, sakl kiiler iin sak lanacak yerler bulur; ama mutluluk madenleri, ya da hazine odalar, ya da mutluluun yeni altn damarlarn bulamaz. Mutluluk, byle diri diri gmlm, byle yalnz kiile rin arasnda nasl bulursun mutluluu! Son mutluluu ben Mutlu Adalarda, t uzaklarda, unutulmu denizler arasnda m aramalym acaba? Ama hepsi bir, hi bir ey nemli deil, hi bir arama ie yaramaz, Mutlu Adalar diye bir ey yok artk!-----------------Byle i ekti durdu falc; ama son kez iini ekerken, Zerdt yine, derin bir uurumdan a kan biri gibi, prl prl oldu, ii gvenle doldu. Hayr! Hayr! kez Hayr! diye haykrd gr bir sesle, sakaln svazlad ben daha iyi bilirim o n u ! Mutlu Adalar var daha! Sen sus b u k o n u d a , ey i eken znt kumkumas! Bu k o n u y a su sratmay kes, ey kuluk vaktinin yamur bulutu! Daha imdiden senin derdinle slanm, k pek gibi srsklam olmu deil miyim ben? Yine kurulanmak iin silkiniyorum ite, senden kayorum:
230

amyasn buna! Beni kaba m buluyorsun? Ama buras b e n i m konam. Senin u yksek insanna gelince: peki! Onu hemen o or manlarda aryacam: o r a l a r d a n geliyordu l. Bel ki stne uursuz bir hayvan saldrmtr. O b e n i m lkemde: ona zarar gelmemeli burda! Ger ek, evremde nice uursuz hayvanlar var. Zerdt bu szleri syleyince, ayrlmak zre dnd. O zaman dedi falc: Ey Zerdt, ne yaramazsn sen! Biliyorum: benden kurtulmak istiyorsun! Benimle kalmaktansa, ormana gidip uursuz hayvanlara tuzak kurmay ye tutarsn! iyi ama bu senin ne iine yarar ki? Nasl olsa akam yine yannda bulacaksn beni: senin maaranda oturacam ben, ktk gibi sabrl ve ar, seni bekliyeceim! yle olsun! diye haykrd Zerdt ayrlrken, maaram da benim olan ne varsa, enindir de, konuum! Fakat orda bal bulacak olursan, eh! yala gitsin, ey ho murtulu ay, yala da gnln tatlansn! nk akama ikimizin de keyfi yerinde olmal, bugn sona erdi diye keyfi yerinde ve sevinli! Sen benim oynyan aym olacak, trklerimle hora tepeceksin. inanmyor musun? Ban sallyorsun ha! Peki, koca ay, peki! Ama ben de falcym. Byle buyurdu Zerdt.

KraIIarIaK o n u m a
1

Zerdt dalar, ormanlar arasnda daha bir saat yol al mt ki, birden garip bir alay grd. Tam inecei yoldan, talar, krmz kuaklarla donanm, flmanlar gibi ssl iki kral geliyordu: nleri sra ykl bir eek sryorlard. Zer dt aknlk iinde, Bu krallar benim lkemde ne aryor lar? dedi gnlne, abucak bir alnn arkasna sakland.
231

Fakat krallar ona yaklanca, kendi kendine konuan biri gibi, usulca dedi: Tuhaf! Tuhaf! Nasl uyuuyor bu? iki kral, ama yalnz bir eek gryorum! Derken krallar durdular; glmsiyerek sesin geldii yere doru baktlar, ondan sonra da baktlar. Bizim orda da byle eyler dnlr dedi sadaki kral, ama sylenmez. Fakat soldaki kral omuz silkerek cevap verdi: Belki de kei obandr. Ya da kayalar, aalar arasnda yalnz kalm yalnzn biri. Toplumdan bsbtn uzak kalmak da terbiyeyi bozar. Terbiye mi? dedi teki kral fkeyle ve ac ac, peki biz neden kayoruz? Terbiyeden deil mi? 'iyi toplumumuzdan deil mi? Yalnzlar ve kei obanlar arasnda yaamak, dorusu, yaldzl, boyal, yalanc kalabalk arasnda yaamaktan yedir, bu kalabalk kendine iyi toplum dese de, kendine 'soylular' dese de. Orda her ey, en bata kan, eski sayrlklar, bu sayrlklardan da beter dzmece hekim ler yznden bozulmu, yapmacklamtr. Bugn bence en iyisi, en deerlisi, salam bir kyldr, kabasaba, kurnaz, dikbal, dayankl: bugn en soylu tr budur. Kyl, bugnn en iyisidir; kyller soyu egemen olma ldr! Oysa bizimki kalabalklarn lkesidir, fazla aldanmya niyetim yok. Kalabalk dediin, bir yamal bohadr. Kalabalk - bohas: burda her ey birbirine karmtr, ermii, ala, elebisi, yahudisi, Nuhun gemisinden her trl hayvan. Terbiye ha! Bizde her ey dzmece ve bozuk. Artk kim se sayg gstermeyi bilmiyor: biz de b u n d a n kayoruz ite. Ne ylk kpeklerdir onlar; hurma yapraklarn yaldzlarlar. Bu tiksinti beni bouyor: biz krallar da yapmacklatk, atalarmzn sararm grkemiyle sslenerek kendimizi gizle dik; en budala, en kurnaz kiiler iin, bugn erk alverii ya pan herkes iin seyirlik eyler olduk. Biz bata gelenler deiliz, ama onlar temsil etmek zorun dayz: bu yalandan bktk, irendik sonunda.
232

Katk ayaktakmndan, btn o rtkanlardan, eli kalem tutan sineklerden, erilerin kokusundan, hrsl rpnlardan, kokan azlardan : yuf, ayaktakm arasnda yaamya, yuf, bata gelenleri ayaktakm arasnda temsil etmiye! Ah, tiksinti! Tiksinti! Tiksinti! Biz krallarda ne kald artk! Burda, Eski sayrln depreti yine dedi soldaki kral, zavall kardeim, tiksinme nbetin tuttu. Oysa biliyorsun ki, bizi dinliyen var. Gzn drt am, can kulayla bu konumalar dinli yen Zerdt, sakland yerden abucak doruldu, kratlara doru ilerledi ve yle balad: Sizi dinliyene, sizi seve seve dinliyene, ey krallar, Zer dt derler. Ben, bir zamanlar: Krallarda ne kald artk! diyen Zer dt'm. Balayn, siz birbirinize: Biz krallarda ne kald ar tk! deyince, sevindim. Fakat buras b e n i m lkem, b e n i m krallm; lkemde aradnz acaba nedir? Ama. benim aradm, belki siz yolda bulmusunuzdur: yani, yksek insan. Krallar bunu iitince, gslerini yumrukladlar, bir az dan dediler: Tand bizi! Bu szn klcyla, yreklerimizin en koyu karanlna i ledin. Derdimizi anladn; yle ya! biz yksek insan bulmak iin yola ktk bizden yksek insan: krat da olsak. Ona gtryoruz bu eei. nk en yksek insan, yeryznn en yksek efen disi de olacaktr. Btn nsan yazgsnda, yeryz gllerin bata gelen kiiler olmamalar kadar ac ey yoktur. Bu yzden her ey uydurma ve arpk ve canavarca olur. Hele onlar sonuncu insansalar ve insandan daha hayvan salar, o zaman ykseldike ykselir ynlarn deeri ve yn erdemi dahi yle der sonunda: 'Bak, yalnz ben erde mim!' Neler itiyorum! diye cevap verdi Zerdt. Krallarda byle bilgelik olsun! Bayldm; dorusu, buna bir iir dzmek geliyor iimden:
233

 herkesin kulan okamyacak bir iir de olsa. Ben uzun kulaklar hesaba katmay oktan unuttum. Haydi bakalm! Haydi! (Fakat burda, nasl olduysa oldu, eek dahi dile geldi: ak seik ve hnzrcasna, YA dedi.) Bir zamanlar, sanrm Milttan Sonra Birde yle demiti falc kadn, imeden esrimi de: Ters gidiyor iler! Yazk! knt! knt! Dnyann bu denli batt grlm m! Roma orospu oldu, hem orospu yata imdi, Sr oldu kt Sezar, Tanr da Yahudi!

Zerdt'n bu msralar krallarn houna gitti; sadaki kral dedi: Ey Zerdt, ne iyi ettik de seni grmiye ktk! nk dmanlarn seni bize kendi aynalarnda gsterdi ler: sen bu aynalardan eytan suratyla, alayl bir glle ba kyordun: yle ki, senden korktuk. Ama neye yarad bu! Sen zdeyilerinle bizim yrekleri mize, kulaklarmza iliyordun hep. yle dedik sonunda: nasl grnrse grnsn, ne nemi var! Biz d i n l e m e l i y i z onu, 'Siz bar, yeni savalara ara olarak seveceksiniz, ve ksa bar uzun bartan daha ok seveceksiniz!' diye reten kiiyi. imdiye dek kimse byle sava szler sylememitir: "iyi nedir? Yrekli olmak iyidir. Her eyi kutsayan, iyi savatr.' Ey Zerdt, bu szleri iittike, damarlarmzda atalar mzn kan kaynyordu: lkbaharn, eski arap flarna ses lenii gibiydi bu. Kllar, krmz benekli ylanlar gibi birbirine girende, ha yata baylrd atalarmz; her trl bar gnei, onlara s nk ve souk gelirdi; hele uzun bartan utan duyarlard. imek gibi pariyan kllar duvarda kurumu grdkte,
234

nasl i ekerlerdi atalarmz! Onlar da kllar gibi, savaa susarlard. nk kl kan imek ister, arzuyla parldar.------------Krallar byle byk bir istekle konuur, atalarnn mut luluklar stne gevezelik ederken, Zerdt hi de kk olmyan bir arzuya, onlarn bu istekli halleriyle alay etme arzu suna kaptrd kendini: nk bu karsnda grd krallarn, yal ve incelmi yz izgileriyle pek barsever krallar olduk lar besbelliydi. Fakat kendini tuttu. Haydi! dedi, bu yol oraya gider; Zerdt'n maaras kardadr; bugnn akam uzun srecek! Ama imdilik, bir yardm l vedi aryor beni, sizden ayryor. inde krallar oturur ve beklerse, maaram eref duyar: ama uzun sre beklemeniz gerekecektir, phesiz! Fakat ne nemi var? Beklemeyi renmek in, bu zaman da saraylardan iyi yer mi olur? Bugn krallara kalm tek er deme, b e k l i y e b i l m e demiyorlar m? Byle buyurdu Zerdt.

S l k Ve Zerdt, ormanlardan, bataklk yerlerden geerek da ha lerlere, aalara doru dnceli dnceli yrd; fakat, etin konular stne dnen herkesin bana geldii gibi, farknda olmadan bir adamn stne bast. Bakn hele, birden bir ar l ve iki ilen ve yirmi svg fkrd yzne: yle k, korkudan deneini kaldrd, stne bast adama nerdeyse yaptracakt. Fakat hemen sonra akln bana toplad; y reiyse, az nce iledii delilie gld. Bala dedi stne bast adama; beriki fkeyle do rulup oturmutu, bala da, nce bir benzetmece dinle. Issz bir yolda uzak eyler dliyen bir gezgin, nasl uyu yan bir kpein, gnete yatan bir kpein stne basarsa bilmeden: ikisi de nasl irkilir, can dman gibi birbirine saldrr sa, d kopmu bu ki yaratk, biz de yle yaptk ite. Fakat! Fakat birbirini okamalarna ne kalmtr ki, o k
235

pekle o yalnz kiinin! Onlarn ikisi de, yalnz deil mi! Her kimsen dedi stne baslan, fkesi gememiti, yalnz ayanla deil, benzetmecenle de pek yanatn bana! Baksana! Kpek miyim ben? Bunun zerine, oturan adam ayaa kalkt, plak kolunu bataklktan kard. nk balangta, bataklk hayvanlarna tuzak kuran biri gibi, giz li ve bei belirsiz, yere uzanm yatyordu. Peki ama ne yapyorsun yle! diye bard Zerdt irki lerek; plak koldan pek ok kan aktn grmt de, Sa na ne oldu? Yoksa uursuz hayvann biri mi srd seni, ey mutsuz kii? Kolu kanyan adam gld, fkeliydi daha, Sana ne! dedi, gitmiye yeltendi. Ben burda kendi yurdumda, kendi lkemdeyim. Can istiyen sorsun; ben ahmaklara kolay kolay cevap vermem. Yanlyorsun dedi Zerdt acyarak, adam tuttu; ya nlyorsun. Sen burda kendi yurdunda deilsin, benim !kemdesin; bense burda kimseye zarar gelmesini istemem. Sen bana ne dersen de; kim olmam gerekse, oyum ben. Kendime Zerdt derim. Haydi! Zerdtn maarasna gider u ykselen yol: uzak deildir, benim orda yaralarna bakmak istemez misin? Bu hayat pek glmemi senin yzne, ey mutsuz kii; n ce hayvan srd, sonra da, insann biri stne bast!--------------Fakat stne baslan adam, Zerdtn adn iitince, de iti. Bana ne oluyor! diye bard, beni bu hayatta bu adam, yani Zerdt kadar, ve kanla yayan o hayvan, yani slk kadar ilgilendiren k i m var? Slk uruna, balk gibi uzanmtm bu batakln k ysna; slk, uzattm kolu on kez sokmutu ki, derken da ha gzel bir slk, Zerdtn kendisi, kanm emmek iin soktu beni! Ey mutluluk! Ey mucize. vler olsun beni batakla e ken bu gne! vgler olsun bugn hayatta olan en iyi, en canl ekmene; vler olsun byk vicdan slne, Zer dte! Byle dedi stne baslan adam, Zerdt de onun szle
236

rine, ince, saygl deyiine sevindi. Kimsin? diye sordu, elini uzatt, aklanacak, aydnlatlacak ok ey var aramzda; fa kat bana yle geliyor ki, duru, prl prl bir gn balamada. R u h a v i c d a n l k i i y i m ben diye cevap verdi adam, ruh ilerinde, bana ustalk eden Zerdtn ken disi bir yana, benden sks, benden dar, benden serti yoktur pek. Birok eyi yarm yamalak bilmektense, hi bilmemek da ha iyidir! Bakalarnn dnceleriyle bilgelik etmektense, ken di hesabna delilik etmek daha iyidir! Ben her eyin t dibi ne, temeline inerim: ha byk olmu, ha kk, ne kar? Ha bataklk ol mu, ha gk? Bana avu ii kadar temel yeter: gerek temel olsun da! avu ii kadar temel: buncaz temelin stnde dura bilirsin. Gerekten bilen vicdan in byk kk diye bir ey yoktur. Yani sen sl tanyan kii misin? diye sordu Zer dt, sl de t dibine dek inceliyor musun, ey vicdanl kii? Ey Zerdt diye cevap verdi stne baslan adam, bu ok byk bir olur; o kadarn nasl gze alrm! Benim ustas olduum, iyi bildiim, sln b e y n i d i r : b e n i m dnyam budur! Bu da dnyadr! Burda gururumun dile, gelmesini bala; bu ite esizimdir de. Onun iin dedim: 'ben burda kendi yurdumdaym. Kaygan gerek artk elimden kamasn diye, ne kadar in celedim bu tek eyi, sln beynini! Buras b e n i m l kem! bunun uruna braktm her eyi, bunun uruna ilgisiz kaldm her eye; bilginin yan bandaysa, kara bilgisizliim yer alr. Ruhumun vicdan benden, tek ey bilmemi, baka hi bir ey bilmememi ister: btn yar-ruhsal, sisli, sallantl, dms eylerden tiksinirim. Drstlmn sona erdii yerde krm ben, kr olmak
237

isterim. Fakat bilmek istediim yerde de, drst olmak iste rim, yani, sert, sk, dar, acmasz, amansz. Bir zamanlar sen demitin ya, ey Zerdt: Ruh, ha yatn barna saplanan hayattr beni senin retine ynel ten, ayartan bu oldu. Gerek, kendi kanmla artrdm kendi bilgimi! Belli diye szn kesti Zerdt; nk vicdanl ada mn plak kolundan kan akyordu daha. nk bu kolu tam on slk sokmutu. Ey garip kii, neler retiyor bana u grdm, yani sen! Belki hepsini boaltamam senin o sert kulaklarna! Haydi! Artk ayrlalm! Ama seni yine grmek isterim. Ma arama gider u ykselen yol: orda benim sevgili konuum olacaksn bu gece Zerdt'n, stne basmasn dahi demek isterim gvde ne: bunu dneceim. Fakat imdilik, bir yardm l ivedi aryor beni, senden ayryor. Byle buyurdu Zerdt.

B y c
1

Zerdt bir kayay dnnce, ayn yol stnde, az aada, elini kolunu sallyarak deli gibi rpnan ve en sonu kar nnn stne den bir adam grd. Dur! dedi Zerdt gn lne, yksek insan bu olsa gerek; bundan geliyordu o kor kun yardm l, bakaym yardmm dokunur mu. Fakat adamn yatt yere kounca, gzlerini dikmi, titriyen, yal bir adam buldu orda. Zerdtn adam ayaa kaldrmak iin gs terdii btn abalar boa gitti. Adamcaz, yannda birinin ol duunu dahi farketmiyor, tersine, braklm, btn dnyadan ayr dm biri gibi, ackl kmldanlarla baknp duruyordu. Fakat nice titremeler, rpnmalar, katlmalar sonunda, yle a layp szlanmya balad:
238

Kim str, kim sever beni daha? Scak eller uzatn, Kz gibi yanan yrekler verin bana! Uzanm, titrer, Ayaklar stlan bir yar l tpk Ve sarslr, ah! bilinmez atelerle. rperir keskin, buzdan oklarla, Peini brakmazsn, ey dnce! Dile gelmiyen! Sakl! Korkun! Ey bulutlar ardndaki avc! Senin yldrmnla arplm. Ey karanlktan beni seyreden alayc gz: yatarm byle, Eile bkle, kvranrm Sonu gelmez aclarla, Sen vurdun beni Ey amansz avc. Ey bilinmiyen T a n r . . . Vur daha derin! Vur bir dahal De bu yrei, parala! Bu ikence de nesi Krlemi oklarla byle? Ne diye bakarsn yine, nsan acsna doymadan, Ktlk dkn, Tanrsal imek gzlerle? ldrmek istemezsin, ikence, hep ikence demek? Peki neden b a n a ikence, Ey ktlk dkn, bilinmiyen Tanr? Ha! Sokuluyor musun ne? Bu geceyars Nedir istediin? Konusana! Sktryor, bastryorsun beni Ha! Amma da yanatn! ekil! ekil!
239

Soluumu dinliyorsun. Yreimi dinliyorsun. Kskan Nedir kskandn? ekil! ekil! Girmek mi istersin Yree, En gizli dncelerime dek Trmanmak m? Utanmaz! Bilnmiyen hrsz! Nedir almak istediin? Nedir dinlemekten beklediin? Nedir ikenceden beklediin? Ey ikence eden!. Ey cellt Tanr! Yoksa kpek gibi Yuvarlanaym m nnde? Tutkun, kendimden gemi. Kuyruk mu sallyaym sana? Bouna! Saplan daha En amansz diken ey! Hayr, Kpek deilim, avnm ancak ben senin. En amansz avc ey! En gururlu tutsan. Ey bulutlar ardndaki haydut! Konu artk! Ne istersin, ey yol kesen, b e n d e n ? Ey imee brnen! Ey bilnmiyen! Konu! Ne istersin, ey bilinmiyen Tanr? Ne? Kurtulmalk m? Nice kurtulmalk? ok iste, byle der gururum! Hem ksa kes, byle der br gururum! Ha ha! B e n i mi, beni mi istiyorsun? Tm beni mi?
240

Ha ha! Bana ikence mi ediyorsun, seni budala seni, Gururumu kryorsun ha? Bana s e v g i verin, kim str beni daha? Kim sever beni daha? Scak eller uzatn, Kz gibi yanan yrekler verin bana. Bana, en yalnza Buz, ah, yedi kat buz . Dman zlemeyi retti bana. Dman ya! Ver, sun bana, En amansz dman ey K e n d i n i ! -------Gitti! Kendi kat. Son ve biricik yoldam, Byk dmanm, Benim bilinmeyen Benim ellt Tanrm! Hayr! Gel geri! Btn ikencelerinle! Dn, ah, . Son yalnza! S a n a akar gzyalarm Irmaklarca hep! Yreimin son yalm S a n a p a r l a r ! Ah, gel geri, Benim bilinmeyen Tanrm! A r m benim! son mutluluum ey!

Fakat Zerdt, burda artk kendini tutamad; deneini kavrad gibi, var gcyle indirdi alyan adama. Kes diye haykrd fkeli bir kahkahayla, kes artk! Seni orta oyuncusu! Seni kalpazan! Seni hepten yalanc seni! Ben seni iyi bilirim! Ben senin bacaklarn strm, uursuz byc: senin gibi ler nasl stlr, ben iyi bilirim Dur dedi yal adam yerden sryarak, vurma ar tk, Zerdt! Ben onu yalnz oyun olsun diye yapyordum! Bu gibi eyler benim sanatma vergidir de. Ben bu gs teriyle seni snamak istiyordum. Dorusu, beni iyi yakaladn! Fakat senin bana verdiin rnek de yabana atlr gibi de il hani: sen s e r t s i n , ey bilge Zerdt! 'Gereklerinle' sert vuruyorsun sen, sopan bana b u gerei syletti! Dalkavukluk istemez diye cevap verdi Zerdt, daha sinirli ve karanlk bakl, hepten orta oyuncusu seni! Sen kalpsn: ne diye g e r e k t e n sz aarsn! Seni tavuslar tavusu, seni byklenme denizi; karmda oynadn oyun n e oyunuydu, ey uursuz bycmsen by le alayp szlanrken ben k i m e inanacaktm? R u h t v b e l l s i diye cevap verdi yal adam, oydu benim oynadm: (bu sz bir zamanlar sen bulmu tun) sonunda ruhunu kendine kar ynelten ozan ve b ycyd, kt bilgisi, kt vicdan yznden donmu, dei mi kiiydi oynadm. Hem kabul et: oyunumu, yalanm ge anladn, Zerdt! Bam iki elinle tuttuun zaman, skntda olduuma i n a n m t n , Pek az sevmiler onu, pek az sevmiler! diye szlan dn iittim. Seni bu denli aldattm diye, hnzrlm iin iin seviniyordu. Benden daha kurnaz kiileri de aldatm olabilirsin. dedi Zerdt sert sert, Ben aldatclardan saknmam kendimi; ben tedbirsiz olmak z o r u n d a y m : byle ister benim yazgm.
242

Oysa sen, aldatmak z o r u n d a s n : bu kadar tan rm seni. Sen hep iki anlaml, , drt, be anlaml olmak zo rundasn! Demin aka sylediin ey var ya, o dahi ne yete rince doru, ne yeterince yalan benim iin! Ey uursuz kalpazan, elinden baka ne gelir ki! Sen ken dini hekimine plak gsterirken, sayrln dahi boyar, ss lersin. Ben onu y a l n z oyun olsun diye yaptm! derken, ite byle boyayp ssledin yalann. Bunda aka olmyan bir yn de vard; sen biraz ruh tvbelisisindir ya! Seni iyi anlyorum: herkesi byledin; kendine kar kul lanacak yalan dolan kalmad elinde, kendine kar erbet lendin! Tek gerein olarak tiksinti devirdin. Senin artk hi bir szn gerek deildir, ama azn gerek: yani, u azna ya pan tiksinti.--------- Sen kim oluyorsun! diye bard byc atak bir ses le, b e n i m l e , bugn yayan insanlarn en byyle kim konuabilir byle? Ve gznden bir yeil imek akt Zerdte doru. Ama hemen deiti, zgn zgn dedi: Ey Zerdt, artk bktm, sanatmdan tiksiniyorum, ben b y k deilim, kendimi ne diye baka trl gsteriyorum! Ama sen iyi bilirsin, ben byklk aryordum! Byk adam gibi grnmek istiyordum ben, biroklarn kandrdm da: fakat bu yalan benim gcm at. kertiyor beni. Ey Zerdt, bende her ey yalan; fakat km, bu km benim, g e r e k ! Sana eref verir dedi Zerdt tasal, yan yan yere ba karak, byklk araman sana eref verir, ama haynlk da eder sana. Sen byk deilsin. Ey uursuz, kocam byc, senin en iyi, en drst, be nim de sayg gsterdiim ynn: kendinden bkm olman, aka ben byk deilim demendir. Ruh tvbelisi olarak b u bakmdan sayarm seni; gz ap kapayncaya dek srse de, o n iin gerektin sen. Peki syle bana, sen b e n i m ormanlarmla kayalkla
243

rmda ne aryorsun? B e n i m yolumun stne yatarak, beni nasl snyacaktn? n e y i m i snadn? Byle buyurdu Zerdt, gzleri akmak akmakt. Yal byc bir sre sustu, sonra dedi: Seni snamak m? Ben yalnz, aryorum. Ey Zerdt, ben gerek, doru, yaln, tek anlaml, tepe den trnaa drst bir adam, bilgelik ambar, bilgi ermii, b yk bir adam aryorum! Bilmiyor musun, Zerdt? Ben Z e r d t ' ar y o r u m . Ve burda uzun bir sessizlik oldu ikisi arasnda: fakat Zerdt, derin bir dnceye dalm, gzlerini kapamt. Ama sonra, konutuu kiiye dnerek, bycnn elini kavrad, tam bir incelik, tam bir kurnazlkla dedir Haydi! Oraya kar bu yol, Zerdtn maaras ordadr. Bulmak istediin kiiyi aryabilirsin orda. Hayvanlarma, kartalmla ylanma akl dan: aramana yardm etsinler. Ama benim maaram byktr. Bana gelince, ben daha byk adam grmedim. Bu gn en nce kiilerin gzleri dahi, by grecek duyarlkta deil. Ynlar lkesi bu. Kendini gerip iiren nice kimseler grdm, halk onlar iin baryordu: ite byk adam! Peki ama krkten ne bek lenir? Yel dediin, kar erge. Erge patlar ar ien kurbaa: derken kar yel. i mi birinin karnna bak batrmya, gzel bir elence derim ben. Kulanz nlasn delikanllar! Bugn ynlarndr: by, k b i l e n kim! B ykl kim baaryla aryabilir! Ancak deli: deliler baarrlar. Byk adam aryorsun ha, ey garip deli? Sana kim r e t t i bunu? Bugn onun sras m? Ah, hnzr, arayc, ne diye snarsn beni?----------Byle buyurdu Zerdt, yrei rahatlam; glerek yoluna yrd.
244

E m e k l i
Fakat Zerdt, bycden yakay kurtardktan az sonra, yrd yolun kysnda yine birini grd: uzun boylu, yz yorgun, solgun, kara bir adam: bu a d a m son derece cann skt. Ah! dedi gnlne, rtlere brnm dert otu ruyor karmda; rahipler soyundan olacak: benim lkemde b u n l a r ne aryorlar? Ne! G kurtuldum o bycden: bir kara oyuncu daha m kacakt yoluma, baa el koyarak by yapan biri, Tanr kayrasyla mu cizeler gsteren karanlk biri, dnyaya karaalan kutsanm biri: yzn eytan gresice! Ama eytan hi bulunmas gereken yerde bulunur mu ki: hep ge gelir o ilenli cce, ilenli topal! Byle ilendi Zerdt iin iin sabrsz; yzn teye e virmi, nasl etsem de u kara adama grnmeden geip git sem diye dnyordu: bakn hele, i deiti. nk o nda, oturan adam kendisini grmt bile; beklenmedik bir mut lulua konan biri gibi ayaa frlam,, Zerdte doru yr yordu. Her kimsen, ey yolcu dedi, yolunu arm birine, ara ycnn birine, burda ba kolayca derde girebilecek yal bir adama yardm et! Bu dnya bana yabanc ve uzak; yabanl hayvanlarn ulu duunu da ittim; beni koruyabilecek kiiye gelince, onun kendisi de yok artk. Ben o son dinibtn kiiyi, ormannda tek bana yayan, bugn btn dnyann bildii eyi daha duymam kiiyi, ermii, yalnz aryordum. Bugn btn dnyann bildii de n e y m i ? diye sordu Zerdt. Bir zamanlar btn dnyann inand o eski Tanrnn artk yaamad m yoksa? yle dedi yal adam zgn zgn. Ben o eski Tan rya, son saatna dek hizmet ettim. Artk emekliyim; efendim yok ya, yine de zgr deilim; anlar bir yana, hi bir eyden tad almaz oldum.
245

Sonunda bir kez daha bayram edeyim, yal bir papaya, bir kilise babasna yakr bir bayram kutluyaym diye ktm bu dalara: evet, bilesin, son papaym ben! sofuca anlar, kutsal hizmetler bayram. Oysa lm o, insanlarn en sofusu, Tanry hep trk syliyerek, mrldanarak ven, ormandaki ermi. Kulbesini buldum da kendisini bulamadm, lmne uluyan iki kurt grdm orda, nk onu btn hayvanlar se verlerdi. Derken katm ordan. Ben bu ormanlara, bu dalara bouna m gelmitim? Der ken baka birini, Tanrya inanmyanlarn en sofusunu, Zer dt' aramya karar verdi yreim! Byle dedi yal adam; karsndakine keskin gzlerle ba kyordu. Fakat Zerdt, yal papann elini tuttu, uzun sre hayran hayran seyretti bu eli. Bak! saygdeer kii dedi sonra, ne gzel, ne uzun el! Hep balar datm birinin eli bu! imdiyse, aradn kiiyi tutuyor, beni, Zerdt. Benim o, ben, tanrsz Zerdt, 'Benden daha tanrsz kim var ki, retisinden tad alaym' diyen Byle buyurdu Zerdt; baklaryla yal papann dn celerine ve ard dncelerine iliyordu. Sonunda beriki balad: Onu en ok seven, onu en ok elinde tutan, onu en ok yitirmi demektir : bak, aramzda en tanrsz olan ben deil miyim? Fa kat kim sevinebilir buna! Derin bir sessizlikten sonra, Sen ona sonuna dek hiz met mi ettin? diye sordu Zerdt dnceli, n a s l l dn biliyor musun? Sylenenlere gre: onu acma bo mu, i n s a n armhta asl grm de, dayanamam; insan sevgisi onun cehennemi, sonunda da, lm olmu, doru mu?----------Fakat yal papa cevap vermedi; yznde arl, karanlk bir anlatm, rkek rkek yana bakyordu. Uzun bir dnmeden sonra, yal adamn t gzlerinin iine bakarak, Brak gsn! dedi Zerdt.
246

Brak gsn! gt bile. Artk lm birinin ardndan iyi eyler sylemek, geri, sana eref verir, ama onun k i m olduunu, ne tuhaf yollarda yrdn, benim kadar sen de bilirsin. Lf aramzda, u gz tank olsun dedi yal papa sevinli (bir gz krd), Tanryla ilgili eylerde, ben Zer dtten de aydnmdr, elbette yle olacak. Sevgim ona yllarca hizmet etti, istemim her eyde onu izledi. yi bir uak her eyi, efendisinin kendi kendisinden giz ledii eyleri dahi bilir. Gizli bir Tanryd o, gizlilie dknd. Gerek, olunu bile gizli yollardan edindi, inancnn kapsnda zina durur. Onu sevgi Tanrs olarak yceltenler, sevgiyi yeterince yk sek grmiyenlerdir. Bu Tanr, yarg da olmak istemiyor muydu? Oysa seven, armaan beklemeden, karlk beklemeden sever. Bu Doulu Tanr genliinde sertti, kimsesizdi; ve gz delerini elendirmek iin bir cehennem kurmutu. Fakat sonunda kocad, yumuak, olgun ve acyan, baba dan ok byk babaya, en ok da, sarsak bir byk anneye benziyen biri oldu. Ocak bandaki keciinde, bzlm, gsz bacakla rna yana yakla, dnya yorgunu, stem yorgunu, oturur du rurdu; bir gn, o pek byk acmas yznden bouldu gitti. Ey koca papa dedi Zerdt szn keserek, sen b u n u gzlerinle grdn m? Bu trl olabilirdi elbet: bu trl, v e baka trl. Tanrlar ldler mi, hep trl lmlerle lrler. Neyse! yle ya da byle, gt ya! Kulak ve gz be enimi tedirgin ederdi; daha kt bir ey sylemek istemem ardndan. Ben duru gzl, doru szl her eyi severim. Fakat o, biliyorsun, ey koca rahip, onda senin soyundan, rahipler soyundan bir yn vard o ift anlamlyd. Ak da deildi. Kendisini yanl anlyoruz diye ne kadar kzard bize bu fke homurdanan! Peki ne diye daha ak konumazd? Diyelim ki su bizim kulaklarmzdayd, peki ne diye
247

kendisini iyi iitmiyen kulaklar verdi bize? Diyelim ki kulakla rmz amurla tkalyd, peki bu amuru kim tkad oraya? iini doru drst renmemi bu mlekinin bir sr beceriksizlikleri olurdu. Oysa mlekilerinden ve yaratmala rndan, iyi kmadlar diye, c almas, sa b e e n i y e kar ilenmi bir gnaht. Sofulukta dahi sa beeni vardr: b u beeni, sonunda yle dedi: 'Eksik olsun b y l e s i Tanr! Tanrsz olmak daha yi, deli olmak daha iyi, kendin Tanr olmak daha iyi! Neler duyuyorum! dedi yal papa kulak kabartarak: Ey Zerdt, bu inanszlkla sen sandndan da dinibtn bir kiisin! Seni bu tanrszla, iindeki bir tanr dndrm oisa gerek. Seni artk herhangi bir tanrya inanmaktan alkoyan, dinibtnln deil mi? Ve ar drstln daha seni iyi ile ktnn tesine de yneltecektir! Bak, ne kalyor sana? T batan beri kutsamya adanm gzlerin ve ellerin ve azn var. Kutsamak yalnz elle olmaz ki. Geri sen, en tanrsz kii olmak istiyorsun ya, yanndan yrenden, uzun kutsamalarn gizli, kutsal, tatl kokusu geli yor burnuma: bu beni hem sevindiriyor, hem ac veriyor. Brak da bir gececik konuun olaym, Zerdt! Senin ya nnda olduu kadar hi bir yerde rahat edemem artk! min! yle olsun! dedi Zerdt byk bir aknlk iin de! oraya kar bu yol, Zerdtn maaras ordadr. . Dorusu, oraya dek sana yoldalk etmek isterdim, ey saygdeer kii; nk ben dinibtn kiilerin hepsini seve rim. Fakat imdi bir yardm l ivedi aryor beni, sen den ayryor. Kimseye zarar gelsin istemem lkemde; benim maaram iyi bir limandr. Ve ben her acl kiiyi yine salam bir ka raya karmak, salam ayaklar stne oturtmak isterim. Fakat s e n i n karadngn omuzlarndan kim kal drabilir ki? Buna benim gcm yetmez. Dorusu, birinin kp da Tanrn sana yeniden uyandrmas iin, beklemeniz gerekir uzun sre.
248

O eski Tanr artk sa deil de ondan: bsbtn ld

o.

Byle buyurdu Zerdt.

En i r k i n

n s a n

Ve Zerdtn ayaklar dalar at, ormanlar geti yi ne; gzleri arand durdu, ama bu gzlerin grmek istedii kii yoktu ortalkta: o, byk sknt iinde yardm l atan. Fa kat btn yol boyunca t yrekten seviniyor, iykm du yuyordu. Bugn diyordu, kt balamasna karlk, ne g zel eyler getirdi bana! Ne tuhaf konuan adamlar kt kar ma! Gzelim tahl taneleri iner gibi uzun boylu iniyeceim onlarn szlerini; dilerim bu szleri ince tp eze cek, st olup gnlme akncya dek! Fakat yolu bir kayay dnmt ki, grnm birdenbire deiti; ve Zerdt bir lm lkesine girdi. Kara kara, kzf kzl kayalar fkryordu yerden: ne ot, ne aa, ne de ku sesi. nk buras btn hayvanlarn, yrtc hayvanlarn dahi ekindikleri bir vadiydi; yalnz, bir eit irkin, kaln, yeil y lanlar vard ki, kocaynca lmiye gelirlerdi buraya. Onun iin obanlar bu vadiye Ylan lm derlerdi. Fakat Zerdt, karanlk anlara gmlmt; nk bu vadiyi daha nce de grm gibi geliyordu ona. iine byk arlklar kmt, bu yzden' gittike daha yava yryor du, yle ki sonunda durdu. Fakat gzlerini anca, yolun k ysnda, insan biiminde, ama insana pek benzemiyen bir ey grd, anlatlmaz bir ey. Ve byle bir eyi gzleriyle gr d diye, birdenbire byk bir utanca kapld Zerdt: ak sac larnn dibine dek kzard, baklarn teye evirdi, bu uur suz yerden ayrlmak zere ayan kaldrd. Fakat bu l ssz lk dile geldi derken: suyun geceleyin tkank borularda al dayp guruldamas gibi bir grlt, aldya guruldya kayn yordu yerden; sonunda bir insan sesi, insan sz oldu: di yordu ki:
249

Zerdt! Zerdt! z bilmecemi! Konu, konu! Ta n k t a n c a l m a k nedir? Seni geri ekiyorum; buras kaygan buz! Aman sakn, sa kn gururun bacan krmasn burda! Sen kendini bilge sanrsn, ey gururlu Zerdt! yleyse z u bilmeceyi, ey sert cevizler kran, k e n d i m olan bilmeceyi! Sylesene: kimim b e n ? Zerdt bu szleri iittiinde, gnlnde neler geti dersiniz? A c m a y a k a p t r d k e n d i n i ; uzun sre nice baltaclara kar koymu bir mee nasl, kendisini devirmek istiyenlere dahi rk salarak, birdenbire, paldrkldr devrilirse, yle devrildi Zerdt de. Fakat hemen yerden doruldu, yz sertleti. Seni iyi tanyorum dedi tuntan bir sesle, s e n T a n r y l d r e n s i n ! Brak gideyim. Sen s e n i grene k a t l a n a m a z d n , seni grene, t cierini okuyana, ey irkin insan! Bu tanktan c aldn! Byle buyurdu Zerdt, gitmek istedi; fakat o anlatlmaz yaratk, giysisinin bir ucudan yakalad ve yine guruldamya, sz aranmya balad. Kal dedi sonunda Kal! Geip gitme! Seni deviren baltay anladm: selm sana, ey Zerdt, yine kalktn ayaa! Onu ldren. Tanry ldren neler duyar, iyi anladn, bili yorum. Kal! uraya, yanma otur; boa gitmez. ; Senden baka kime gideyim? Kal, otur! Ama bana bak ma! Byle sayg gster irkinliime! Bana ikence ediyorlar: benim son snam sensin ar tk. Nefretleriyle d e i l , uaklaryla d e i l ; ah ylesi ikenceye glerdim ancak, gururlanr, sevinirdim! imdiye dek btn baarlar, iyi ikence edilen kiilere dmemi midir? Ve iyi ikence eden, i z l e m e y i ko layca renir; hep bakalarnn peindedir de ondan. Fakat a c m a l a r n d a n , onlarn acmalarndan kayorum ben, sana snyo rum. Ey Zerdt, sen koru beni, son snam, ey beni anlyan tek kii:
250

 onu ldren neler duyar, iyi anladn sen. Kal! Ama ille de gitmek istersen, ey sabrsz kii, benim geldiim yoldan gitme. O yol bozuk. Yoksa kemkm ettim diye bana kzyor musun? Sana t verdim diye? Ama bilesin: benim, ben, en irkin insan, ayaklar en byk, en ar olan. B e n i m yrd m yerde, yol bozulur. Ben yrdm btn yollan lme, ykma salarm. Yanmdan sessiz getiini, yznn kzardn iyi grdm: senin Zerdt olduunu byle anladm ite. Bakas olsa, bakyla, szyle sadakasn atar, acma sn atard bana. Oysa ben o kadar dilenci deilim: sen anla dn bunu; tersine, ar z e n g i n i m ben, byk, korkun, en irkin, en dilegelmez eyler bakmndan zengin! Senin utan cn, ey Zerdt, e r e f verdi bana! Acyanlar kalabalndan g kurtuldum, 'acma skc dr" diyen tek kiiyi, seni, ey Zerdt, bulaym diye! ster Tanr acmas, ister insan acmas olsun, utan duygusunu incitir. Ve yardm etmek istememek, yardm et-miye can atan erdemden daha soylu olabilir. Oysa bugn btn kk insanlarn erdem dedikleri b u d u r , acmadr: byk ykma, byk irkinlie, b yk baarszla sayg gsterdikleri yok. Kalabalk koyun srlerinin srtlar zerinden uzaklara ba kan bir kpek gibi, btn bunlardan teye bakyorum ben. Bunlar iyi ynl, iyi niyetli, kk, boz insanlardr. Balkl nasl, ba arkada, s havuzlar zerinden uzak lara bakarsa, ben de bu kk dalgalar ve istemler ve can lar kalabal zerinden yle bakyorum uzaklara. Pek uzun sre hak verildi onlara, o kk insanlara: b y l e c e , onlara g dahi verildi sonunda; imdi de retiyorlar: 'ancak kk insanlarn iyi dedikleri iyidir. Ve bugn gerek, onlarn arasndan kan vaizin, o ya bans ermiin, o kk insanlar szcsnn, kendi kendisi iin gerek benim diye tanklk eden kiinin sylediidir. Bu kendini bilmez kii nicedir kk insanlarn ibiklerini
251

kabartr, 'gerek benim derken rettii yanl, hi de k k yanl deildir. Kendini bilmez kiiye bundan ince cevap verildii grl m mdr? Oysa sen, ey Zerdt, onun yanndan geip gittin de, dedin: Hayr! Hayr! kez hayr! insanlar onun yanlna kar sen uyardn; acmaya kar ilk sen uyardn: herkesi deil, kimseyi deil, kendini, bir de kendin gibileri. Acs byk olanlarn utancndan utan duyarsn; evet. Bir byk bulut geliyor acmadan ar; insanlar, saknasnz! derken, 'Btn yaratclar sert olurlar; btn byk sevgiler, acmalarnn stndedirler.' derken. Ey Zerdt, hava be lirtilerinden ne kadar iyi anlyorsun, bakyorum da! Fakat sen kendini de, kendini de uyar k e n d i ac mana kar! Niceler yola km, sana doru gelirler, nice acl, kukulu, umutsuz, boulan, donan kiiler seni kendine kar dahi uyarrm. Sen benim en iyi, en kt' bilmecemi, kendimi ve ne yaptm zdn. Ben seni devirecek baltay bilirim. Fakat o, lmek z o r u n d a y d : o , h e r e y e gren gzlerle bakyordu, insann derinliklerini, t diplerini, btn gizli yzkarasn ve irkinliini gryordu. Acmas, utanma nedir bilmezdi: benim en kirli keleri me dek sokulmutu. Bu son derece merakl, ar sokulgan, ar acyan Tanr, lmek zorundayd. O hep b e n i gryordu: ya c alacaktm bu tanktan, ya da lecektim. Her eyi, i n s a n d a h i gren Tanr, lmek zo rundayd! insan bylesi bir tann yaamasna k a t l a n a m a z . Byle dedi en irkin insan. Fakat Zerdt ayaa kalkt, gitmiye davrand: nk iliklerine dein donduunu duyuyordu. Ey anlatlmaz ey dedi, beni kendi yoluna kar uya ryorsun. Ben de teekkr olarak sana kendi yolumu veyim. Bak, orda Zerdtn maaras. Benim maaram byktr, derindir, nice keleri vardr;
252

en sakl kii dahi saklanacak yer bulur orda. Maaramn he men yaknlarndaysa, srnen, uan ve sryan yaratklarn gizlenecei yzlerce ke bucak vardr. Ey kendi kendini srm srgn, insanlar ve insan ac mas iinde yaamak istemiyor musun? yleyse benim gibi yap! Benden rnek al bylece; ancak yapan renir. Her eyden nce de hayvanlarmla konu! En gururlu hayvanla en bilge hayvan, onlar ikimize de pek gzel yol gsterebilirler!----------Byle buyurdu Zerdt; ncekinden daha dnceli, da ha yava, yoluna yrd: nk kendi kendine birok eyler soruyor, fakat kolay kolay cevap veremiyordu. nsan ne kadar zavall diye geirdi gnlnden, ne ka dar irkin, ne kadar hrltl, gizli utanc ne kadar ok! Bana, insan kendini sever diyorlar: ah, ne kadar byk olmal bu zsevgisi! Bu sevginin karsnda ne byk bir horgr var! Bu adam dahi, kendini horgrd gibi, kendini seviyor du da, bence byk bir seven, byk bir horgrendir o. Kendini ondan daha derin horgrene raslamadm daha: b u dahi yceliktir. Yazk, ln iittiim yksek insan b u olmasn? Ben byk horgrenleri severim, insan altedilmesi gere ken bir eydir.

G n l l

D i l e n c i

Zerdt en irkin insann yanndan ayrldnda, yor, yalnzln duyuyordu: inden yle souk, yle yalnz eyler geiyordu ki, bu yzden gvdesinin yeleri dahi mt. Fakat boyuna trmand, dere tepe at; zaman zaman yeil imenlerden, zaman zaman da, belki sabrsz bir ayn vak tiyle yatak at talk yerlerden geti: derken daha bir snd birdenbire, neelendi. Bana ne oldu? diye soruyordu kendi kendine, scak, diri bir ey beni canlandryor; bu yaknlarda olsa gerek.
253

Daha az yalnzm imdi; evremde bilinmez yoldalar ve kardeler geziyor; scak soluklarn canmda duyuyorum. Fakat saa sola baknarak yalnzln avutanlar aradn da, ne grsn, bir tepede inekler topluca duruyorlard; y reini stan, onlarn yaknlyd, kokuuydu. Ama inekler, sz syliyen birini dinler gibiydiler; bu yzden, yanlarna yak laan kiiye aldrmadlar. Fakat Zerdt iyice yaklatnda, ineklerin ortasnda bir insan sesinin konutuunu artk aka duyuyordu; belli ki hepsi de ban konuandan yana evirmiti. Derken ileri frlad Zerdt yelyeperek, inekleri bir yana srd; orda birinin bana bir ey, inek acmasnn kolay ko lay iyiletiremiyecei bir ey gelmi olmasndan korkuyordu. Fakat bunda aldanmt; ne olsa beenirsiniz, yerde bir adam oturuyor, kendisinden korkmamalar iin hayvanlara ne diller dkyordu; uysal bir adamd, bir da vaiziydi, iyilik dile gelmi, bu adamn gzlerinden vazediyordu. Burda ne ar yorsun? diye bard Zerdt aknlk iinde. Ne mi aryorum? diye cevap verdi teki. Senin arad n aryorum, ey herkesin rahatn karan adam: yeryz mut luluunu. Onu da bu ineklerden renmek istiyordum. Biliyor mu sun, sabahmn yarsn onlara dil dkmekle geirdim, imdi de tam cevap vermek zereydiler. Ne diye onlar tedirgin edersin? Bizler geri dnp ineklere benzemedike, gkler lkesine hi bir zaman giremiyeceiz. nk bizim onlardan bir tek ey renmemiz gerek: gevi getirmek. Gerek, kii isterse btn dnyay kazansn, bu tek eyi, gevi getirmeyi renmedikten sonra, neye yarar! Derdinden kurtulamaz ki, o byk derdinden: fakat bu derde bugn t i k s i n t i diyorlar. Bugn kimin yrei, az ve gzleri tiksintiyle dolu deil ki? Sen de ylesin! Sen de! Oysa u ineklere bak! Byle buyurdu da vaizi, baklarn Zerdtten yana e virdi, nk o na dek gzleri hep ineklerin zerindeydi, onlar sevgiyle seyrediyordu : fakat birden deiiverdi. Bu konutuum da kim? diye bard irkilerek, ayaa frlad.
254

Tiksintisiz insan bu, Zerdtn ta kendisi, byk tiksin tiyi alteden; Zerdtn kendi gz, kendi az, kendi yrei bu. Ve byle konuurken, sz syledii kiinin ellerini p yordu; gzlerinden yalar boanyor, gkten kendisine beklen medik, deerli bir armaan, bir hazine dm biri gibi dav ranyordu. ineklerse, btn bu olup bitenlere bakyor, a yorlard. Benden sz etme, ey garip, ey sevimli kii! dedi Zerdt, duygusunu dizginledi, nce kendinden sz et! Sen bir za manlar byk bir servetten vazgeen o gnll dilenci deil misin, o, servetinden ve zenginlerden utanan, btn varn ve yreini balamak iin yoksullara koan? Fbkat onlar, kendisini kabul etmemilerdi. Fakat onlar beni kabul etmemilerdi dedi gnll di lenci, evet, biliyorsun. Ben de sonunda hayvanlarn, u inek lerin yanma geldim. yleyse diye szn kesti Zerdt, doru drst ver menin, doru drst almaktan ne kadar daha g olduunu rendin, armaan etmenin de s a n a t olduunu. iyi liin en son, en ince basanat olduunu. Hele bugnk gnde diye cevap verdi gnll dilenci, her aalk eyin ba kaldrd ve yanma varlmaz olduu ve kendince, yani tpk ynlar gibi byklendii bugnk gnde. Biliyorsun ya, ynlarn ve klelerin o byk, uursuz, uzun, yava ayaklanma saati geldi; bydke byyor bu! imdi her iyilik, her kk v e r m e , kkrtyor ayaktakmm; ar zenginler tetikte dursunlar! Bugn o geni karnl, pek dar boyunlu ieler gibi damlyan herkes saknsn: bylesi ielerin boyunlarn krmya can atyorlar bugn. ehvetli agzllk, ac kskanlk, gz dnm , y n gururu: suratma arpyor btn bunlar. Yoksullarn mutlu olduklar artk doru deil. Oysa gkler lkesi ineklerindir.
255

Uysal adam bildik bildik koklyan nekleri kovarken, pe ki neden zenginlerin deil? diye sordu Zerdt, snarcasna. Nice snyorsun beni? diye cevap verdi teki. Sen ben den de yi bilirsin. Beni yoksullara ynelten neydi, ey Zerdt? En zenginlerden bile tiksinmem deil m? her trl sprntden kar deviren, baklar souk, dnceleri ehvetli, zengin sululardan, pis kokular gk lere ykselen bu ayaktakmndan: babalar yankesici, ya da le kargas, ya da paavra toplaycsi, analar da uysal, ehvetli ve unutkan olan bu yaldzl, bu dzme kalabalktan: bunlardan hi birinin oros pudan geri kalr yeri yoktur ki, aa kalabalk, yukar kalabalk! Bugn 'zengin ne, 'yoksul .ne! Ben unuttum bu ayrm, katm sonra, kaa kaa u ineklerin yanna geldim. Byle diyordu uysal adam; konuurken oflayp pufluyor, bir yandan da terliyordu: yle k, inekler bir daha atlar. Fakat Zerdt hep onun yzne bakyor, o byle sert konutuka, g lmsyor, sessizce ban sallyordu. Sen byle sert szler sylerken, ey da vaizi, kendine k tlk etmi oluyorsun. Ne azn, bylesi bir sertlik iin yaratl m, ne gzn. , Ne de miden, bence: btn bu fkeler, nefretler ve kpr meler, dokunur o n a . Miden daha yumuak eyler ister: sen kasap deilsin. Bana yle geliyor ki, bitki ve kk adamsn sen. Beki de tahl taneleri trsn. Herhalde ten hazlarndan uzak durur, bala da baylrsn. Beni iyi anladn diye cevap verdi gnll dilenci, ii al m. Bala baylrm, tahl taneleri de trm; nk ben hep aza tat veren, soluu artan eyler arammdr, uzun zaman istiyen, btn gn alan, az oyalyan, tam ince aylaklara ve miskinlere gre eyler de arammdr ben. Bu ite, phesiz, kimse u inekler kadar ilerliyememitir: onlar gevi getirmeyi ve gnete yatmay bulmulardr. Sonra onlar yrek kabartan eylerden saknmasn da bilirler. Peki! dedi Zerdt, sen b e n i m hayvanlarm, be
256

nim kartalmla ylanm da grmelisin, bugn yeryznde be ri benzeri yoktur onlarn. Bak, benim maarama gider u yol: bu gecelik maaramn konuu ol. Ve hayvanlarmla, hayvanlarn mutluluu stne ko nu, ben gelinciye dek. nk imdi bir yardm l ivedi aryor beni, senden ayryor. Maaramda yeni bal da bula caksn, altn petek bal, buz gibi serin: yiyesin! Ama ineklerinden hemen ayrl artk, ey garip kii! ey se vimli kii! sana g gelse de. yle ya, onlar senin en candan arkadalarn, ustalarndrlar! Daha ok sevdiim birinden sonra ama diye cevap verdi gnll dilenci. Sen de iyisin, ey Zerdt, sen inekten de iyisin! Defol, defol! seni uursuz dalkavuk seni! diye haykrd Zerdt hnzr hnzr, bu trl vgyle, bu dalkavukluk balyla ne diye martrsn beni? Defol, defol urdan! diye haykrd yine; deneini tutkun dilenciye kaldrd, fakat adam abucak svverdi.

G l g e Gnll dilenci yelyeperek daha yeni kam ve Zerdt yine yalnz kalmt ki, yeni bir sesin arkadan bardn iitti: Dur! Zerdt! Bekle! Benim, evet, ey Zerdt, ben, glgen! Fakat Zerdt beklemedi; dalarna bu denli p doluulmas birden sinirlendirmiti onu. Nereye gitti benim yalnzl m? diyordu. Dorusu, artk ok oluyor; bu dalar kaynamya bala d; benim lkem artk b u dnyadan deil; bana yeni dalar gerek. Glgem mi aryor? Glgem de kim oluyor! Ardm sra kosun dursun! Ben ondan kaarm. Byle dedi Zerdt gnlne ve kat. Ama ardndaki onu izliyordu, yle ki, ok gemeden, birbiri ardnda koucu ol dular, yani, en nde gnll dilenci, sonra Zerdt, nc
257

olarak da, en arkada, glgesi. Fakat pek komamlard ki, Zer dt lgnlnn farkna vard, bir silkinite btn tersliini, b tn tiksintisini att zerinden. Ne! dedi, t teden beri en gln eyler biz yalnzla rn, ermilerin bana gelmez mi? Gerek, lgnlm dalarda pek boy att. Tam alt budala bacann ardarda takrdadn duyuyorum ite! yi ama Zerdt glgesinden korkar m? Sonra, bana yle geliyor ki, onun bacaklar benimkilerden uzun. Byle buyurdu Zerdt ii d glerek; derken durup a bucak dnverdi, bakn hele, glgesini, ardndan koan az kalsn devirecekti, beriki onu ylesine yakndan izliyordu, yle sine zayft ki. Zerdt, glgesini baklaryla inceleyince, haya let grm gibi rkt, yle ince, kara kuru, km ve bitkin grnyordu ki bu izleyici. Kimsin? diye sordu Zerdt fkeli, burda ne iin var? Ve ne diye ben senin glgenim diyorsun? Senden holanmyo rum. Bala diye cevap verdi glge, bala glgen olmam; ve houna gitmiyorsam, ne diyeyim Zerdt, seni de, sa be enini de alklarm bunun iin. Nicedir senin ardn brakmam bir gezginim ben; hep yol daym, ama ne ereim var, ne yurdum: hani, sonraszca Gezgin Yahudi olmama az kald dorusu; u var ki ben ne sonraszm, ne Yahudi. Ne? Hep yolda m olmam gerek? Her esen yelle don ba bam dn ha, dur durak bilmeden, ordan oraya srklenerek? Ey yeryuvarla, pek yuvarlak gelmiye baladn bana! Her yzeyde oturmuum ben, yorgun tozlar gibi uyuya kal mm ben aynalar stnde, pencere camlarnda: her ey ben den alyor, bana bir ey veren yok; inceldike inceliyorum, nerdeyse glgeye dndm. Fakat, ey Zerdt, senin ardn sra yeldim seirttim en ok; kendimi senden sakladmsa da, senin en iyi glgendim: sen ne reye oturduysan, ben de oraya oturdum. Seninle dolatm en uzak, en souk dnyalarda, k dam lar ve karlar stnde gnll gezen bir hayalet gibi tpk.
258

rJ

Seninle sokuldum t ilerine en yasak, en kt, en uzak eylerin: iimde erdem diye bir ey varsa, bu, benim hi bir ya saktan korkmaymdr. Seninle yktm yreimin sayg duyduu her eyi; btn s nr talarn ve heykelleri devirdim; en korkulu istekleri izledim ben, gerek, her suun stnden getim bir zamanlar. Seninle unuttum szlere ve deerlere ve byk adlara inan may. eytan deri deitirirse, ad da deimez mi? yle ya, o da deridir. eytann kendisi belki de, deridir. Hi bir ey doru deil, her eye izin var': byle diyordum kendi kendime. En souk sulara daldm kafamla, yreimle. Ah, ka kez krmz bir yenge gibi plak kaldm bu yzden! Ah, nereye gitti benim btn iyiliim, btn utancm ve iyi lere duyduum btn inan! Ah, bir zamanlar benim olan o ya lanc susuzluk, iyilerin ve soylu yalanlarnn susuzluu nerde imdi! Evet, sk sk ardna der, pek yakndan izlerdim gerei: suratma tekme atard derken. Bazan yalan sylediimi sanr dm, bir de bakardm ki, gerei gznden vurmuum! Pek ok ey aydnland gzmde: artk hi biri beni ilgilen dirmiyor. Sevdiim hi bir ey yaamyor artk, kendimi na sl severim daha? 'Ya istediim gibi yaamak, ya da hi yaamamak': bunu isterim ben; bunu ister en kutlu kiiler de. Fakat ah! ben nasl istiyebilirim daha? Benim ereim var m daha? Yelkenimi yneltebileceim bir liman? Uygun bir yel? Ah, ancak h a n g i y n e yelken a tn bilen bilir hangi yel kendisi iin uygun, hangi yel iyidir. Bana daha ne kald ki? Yorgun, kendini bilmez bir yrek; tedirgin bir istem; rpnan kanatlar; krk bir omurga. Bu k e n d i yurdumu aray: ey Zerdt, bilir misin ki bu aray bana dert oldu; yer, bitirir beni. ' N e r d e b e n i m yurdum? Bunu sorar, bunu ararm; bunu aradm teden beri, ama bulamadm. Ey sonrasz 'her yer, ey sonrasz 'hi bir yer, ey sonrasz 'bouna'! Byle dedi glge; bunlar dinlerken, Zerdt'n surat asl
259

dka asld. Sen benim glgemsin! dedi sonunda zgn z gn. Karlatn tehlike kk deil, ey zgn ruh, ey gezgin! Kt bir gn geirdin: daha beter bir akam geirmiye bak! Sencileyin tedirgin olanlara, zindan bile mutluluk gelir so nunda. eri kapatlm sulularn nasl uyuduklarn grdn m hi? Ml ml uyurlar da, kavutuklar yeni gvenliin tadn karrlar. Sakn en sonu dar bir inancn, sert, etin bir aldann tu zana dmiyesin! Artk seni dar ve sk olan her ey ayartr, batan karr da. Sen ereini yitirmisin. Yazk, bu yitiin acsn nasl unu tur, nasl avunursun? Sen, yolunu dahi yitirmi oldun bununla! Ey zavall yolcu, zavall gezgin, ey yorgun kelebek! Bu ak am dinlenmek ister misin, yurdun yuvan olsun ister misin? y leyse benim maarama git! Oraya, maarama kar u yol. Artk senden abucak, ko a koa ayrlacam yine. Sanki imdiden bir glge var stm de. Yalnz koaym da, evrem yine prl prl olsun. Bunun iin, uzun sre neeli kalmalym bacaklarmn stnde. Fakat akamleyin, maaramda hora tepilecek! Byle buyurdu Zerdt.

l e y i n Ve Zerdt kotu, kotu da, baka hi kimseyi bulama d, yalnz kald ve stste hep kendini buldu; yalnzln kana kana iti, iti de tadn kard ve saatlarca iyi eyler dnd. Fakat le sularnda, gne tam tepedeyken, Zerdt, bir asma nn takn sevgisiyle kucaklanarak kendi kendinden saklanm, yal, eri ve budakl bir aacn yanma geldi: asmadan bol bol sar zmler sarkyor, kendilerini gezgine sunuyorlard. Derken, susuzluunu biraz gidermek, bir salkm zm koparmak geldi iinden. Fakat tam elini uzatmt ki, can baka bir ey yap
260

mak istedi, hem daha ok istedi: yani, bu gzelim le saatnda aacn dibine uzanp uyumak. yle yapt Zerdt; renk renk otlarn sessizlii ve gizlilii ire yere yatar yatmaz, kk susuzluunu unuttu da, uykuya vard. Zerdt'n zdeyilerinden birinin buyurduu gibi: Her ey birbirinden daha gereklidir. Yalnz, gzleri ak kald: bu gzler aac ve asmann sevgisini grmiye ve vmiye doyamamt da ondan. Fakat Zerdt, uykuya varrken, gnlne y le dedi: Sus! Sus! Dnya yetkin deil mi imdi? Bana ne oluyor byle? nce bir yel, gm kaplamal denizler stnde nasl grn meden, yeni, ty gibi yeni hora teperse, uyku da yle hora tepiyor stmde benim. Gzlerimi kapad yok, uyank brakyor gnlm. Yeni dir o, evet, ty gibi yeni. Her naslsa beni kandryor, okyan ellerle bana iten ie dokunuyor, zorluyor beni. Evet, zorluyor, yle ki gnlm gerin dike geriniyor: nasl gevedi, nasl yorgun dt gnlm, benim garip gnlm! Yedinci gnn akam, tam leyin mi geldi gnlme? yi, olgun eyler arasnda pek mi fazla gezinmi mutlu mutlu? ite geriniyor, uzadka uzuyor ite! sessiz yatyor benim garip gnlm. Nice iyi eyler tatmtr o; bu altn znt gnl m eziyor, azn arptyor o da. En durgun koya giren bir gemi gibi: uzun yolculuklar dan, gvensiz denizlerden yorgun dm, karaya yaslanyor imdi. Kara daha bir tutkun deil midir? Byle bir gemi kyya nasl yaklarsa, kyya nasl yanar sa: yle ki artk rmcein biri bu gemiden karaya bir a ekse, yeter. Daha salam halatlar istemez. ite en durgun koya girmi byle yorgun bir gemi gibi din leniyorum ben de, topraa yakn, tutkun, gvenerek, bekliyerek, ona en ince balarla bal. Ey mutluluk! Ey mutluluk! akmak m istiyorsun, ey gn lm? Otlarn iinde yatyorsun. Evet ama, hi bir obann ka val almad, gizli, ar saat bu.
261

Sakn ha! kzgn le, imenler stnde uyuyor. akma ha! Sus! Dnya yetkin, bak. akma ha, ey ayr kuu, ey benim gnlm! Fsldama bile! Bak, sus! koca le uyuyor, azn oynatyor: bir damla mut luluk imiyor mu u an eskil bir esmer damla altn mutluluktan, altn araptan? Kaya kaya bir ey geiyor zerinden, mutluluu glyor. te byle gler tanr. Sus! 'Mutluluk iin, ne kadar az ey gerek mutluluk iin! Byle demitim de bir zamanlar, kendimi bilge sanmtm. Oysa svgyd bu: imdi rendim. Akll deliler daha iyi konuurlar. Asl en kkten, en yumuak, en yeni eyden, bir kerten kelenin hrtsndan, bir soluktan, bir esintiden, bir nlk bak tan, a z d a n doar en iyi mutluluk. Sus! Bana ne oldu byle: dinle! Zaman uup gitmi olmasn? Dmyor muyum ben? Dmedim mi ben, dinle! sonrasz lk kuyusuna? Bana ne oldu byle! Sus! Sokuyor mu ne, ah, yreimi? Yrei ha! Ah, paralan, paralan ey yrek, byle bir mutluluk tan sonra, byle bir yaradan sonra! Ne? Daha imdi yetkinlemedi mi dnya? Yuvarlak ve olgun? Ah o yuvarlak, altn halka, nereye uuyor byle? Ko aym ardndan! Haydi! Sus (Zerdt burda gerindi de, uyuduunu sezdi.) Kalk! dedi kendi kendine, Seni uykucu! Seni le uyku cusu seni! Haydi, kalkn bakalm, ey koca bacaklar sizi! Vakit geldi de geiyor bile; nnzde daha olduka uzun bir yol var. Uykunuzu aldnz ya; ne kadar m uyudunuz? Yarm sonra szlk! Haydi, kalk artk, ey koca gnl! Byle bir uykudan son ra daha ni6eye dek uyank kalabilirsin ki? (Yine uykuya dald derken, ve gnl ona kar koydu ve kendini savundu ve yine yatt) Rahat brak beni! Sus! Dnya yetkinlemedi mi imdi? Ah, o altn, yuvarlak top! Kalk dedi Zerdt, seni kk hrsz, seni miskin! Ne! Yine geriniyor, esniyor, i ekiyor, derin kuyulara m dyor sun ne?
262
t

Peki sen kimsin, ey gnlm (burda irkildi, nk gkten yzne bir n demeti dmt.) Ey stmdeki gk dedi i ekerek, doruldu, bana m bakyorsun? Benim garip gnlm m dinliyorsun? Btn yersel eyler stne den bu i damlasn ne za man ieceksin, bu garip gnl ne zaman ieceksin ne zaman, ey sonraszlk pnar! ey sevinli, korkun, le uurumu! gnlm ne zaman iecek, geri ekeceksin ken dine? Byle buyurdu Zerdt; bir garip esriklikten uyanr gibi, aa cn dibindeki deinden kalkt: bakn hele! gne tam tepesindeydi daha! Fakat bundan, hakl olarak, Zerdtn pek uyu mad sonucu karlabilir.

E s e n l e m e Zerdt, byle uzun boylu, bouna aramalar, dolamalar dan sonra, ancak ikindi zeri dnd maarasna. Fakat maa raya yirmi adm kadar yaklatnda, hi beklemedii bir ey ol du: o byk y a r d m l n yine iitti. Ve, olur ey deil! lk bu kez kendi maarasndan geliyordu. Uzun, okeitli, yabans bir lkt; ve Zerdt bu ln, birok seslerden rl olduunu iyice seiyordu: uzaktan dinleyince, bir azdan kan bir l andrsa da. Derken Zerdt maarasndan ieri dald, bir de ne grsn! kendisini o ezgilerden sonra bekliyen yle bir sahneydi ki, eh artk! Gndz karlat btn o adamlar orda bir arada otur muyorlar m: sadaki kralla soldaki kral, yal byc, papa, gnll dilenci, glge, ruha vicdanl kii, yal falc, bir de eek; en irkin insana gelince, bana bir ta geirmi, beline de iki krmz kuak sarmt, nk, btn irkinler gibi, kendisini gizlemiye, yakkl grnmiye baylyordu. Bu dertli topluluun ortasndaysa, Zerdtn kartal duruyordu, tyleri kabarmt, tedirgindi; nk kendisine, gururunun cevap veremiyecei bir sr ey sorulmutu; bilge ylana gelince, kartaln boynuna do lanmt.
263

Btn bunlara byk bir aknlk iinde bakt Zerdt; son ra her konuu ince bir merakla yoklad, ilerinden geeni oku du da, bir daha at. Bu arada topluluk ayaa kalkm, Zer dt'n konumasn saygyla bekliyordu. Zerdt de yle bu yurdu: Ey umutsuz kiiler! Ey garip kiiler! Demek iittiim s i z i n yardm lnzd? Bugn bouna aradm o kiiyi nerde bulacam da biliyorum artk: o y k s e k i n s a n : benim kendi maaramda oturuyor o, yksek insan! Bun da alacak ne var! Ben onu bal sungularyla, mutluluumun kurnaz, ayartc arlaryla kendim ekmedim mi buraya? Fakat bana yle geliyor ki, siz topluluk olarak pek uyua myorsunuz: ey yardm l atanlar, byle bir arada otururken, birbirinizi sinirlendiriyor, tedirgin ediyorsunuz. Her eyden nce baka birinin gelmesi gerek, Sizi bir daha gldrecek biri, yle doru drst, neeli bir soytar, bir kek, bir yel, ele avuca smaz bir delimen, bir zrdeli: ne dersiniz? Ey umutsuz kiiler, nnzde byle sama sapan, bu trl konuklara, dorusu, lyk olmyan eyler sylememi balay nz! Ama siz benim yreimi byle coturan n e d i r , anla myorsunuz ki: sizsiniz, siz, bir de grnnz sizin, balaynz! Umutsuz birini gren herkes yreklenir de. Umutsuz birini y reklendirmek, herkes bu ii becerecek kadar gl sanr ken dini. Bana dahi siz verdiniz bu gc, gzel bir armaan, y ce konuklarm benim! Tam bir konuk armaan bu! Peki yley se, ben de size kendimden bir ey sunarsam, sakn kzmyasnz. Buras benim lkem, benim sultanlmdr: fakat benim olan her ey, bu akam ve bu gece, sizin olacak. Hayvanlarm size hizmet edecekler: maaram dinlenme yeriniz ola! Benim evimde, benim ocamda kimse umutsuzlua dmiye: ben herkesi kendi yaban hayvanlarndan korurum snrlarm iinde. Size sunduum ilk ey de budur ite: gvenlik! kincisi de: kk parmam. Bunu bir aldnz m, eh artk.
264

btn elimi, ne demek, yreimi de aln! Ho geldiniz, konukla rm benim, ho geldiniz! Byle buyurdu Zerdt; sevgiyle, hnzr hnzr gld. Bu esenlemeden sonra, konuklar bir daha eildiler, saygyla sus tular; fakat sadaki kral, hepsi adna cevap verdi; Ey Zerdt, bize elini uzatndan, bizi esenleyiinden, se nin Zerdt olduunu anlyoruz. Karmzda kendini alalttn; sayg duygumuzu yaraladn nerdeyse : fakat senden baka kim byle gururla alalabilir ki? B u bizi de ykseltir; gzmz gnlmz alr bununla. Yalnz bunu grmek iin, bu dadan daha yce dalara karz seve seve. nk biz buraya grmek arzusuyla geldik; bu lank gzleri aydnlatan eyi grmek istedik. Bak, yardm lklarmz dindi artk. Kafamz, gnlmz ald, sevin iindeyiz. Ruhlarmz coup akalaacak nerdeyse. Yeryznde, yce, gl bir istemden daha tatl ey yeti mez, ey Zerdt: yeryznn en gzel bitkisidir o. Bylesi bir aala btn bir grnm canlanr. Sencileyin byyen am aacna benzetirim ben onu, ey Zerdt, uzun, sessiz, dayankl, yalnz, en iyi, en esnek odun dan, grkemli, ama sonunda, k e n d i lkesini kurmak iin gl, yeil dallar salan yukarlara; savruya, frtnaya, ycelerde bar nan her eye zorlu sorular soran; daha zorlu cevaplar veren, bir komutan, iller aan! Ey! kim kmaz yce dalara byle aalar grmek iin? Bu senin aacn, ey Zerdt, yasl ve baarsz kiileri dahi canlandrr; tedirgin kii dahi, seni grse, gven bulur, yrei saalr. Gerek, bugn nice gzler senin dana, senin aacna ev rilmitir; byk bir zlem domu, nice kimseler de Zerdt kimdir? diye sormay renmitir. Bir zamanlar kulaklarna trkn ve baln damlattklarn: btn o sakl kiiler, yalnz barnanlar, ift barnanlar, hep bir azdan gnllerine dediler: Zerdt daha sa m? Artk yaamya demez, her ey bir, her ey bo: meerki Zerdtle birlikte yayalm!
265

Geleceini oktan bildiren kii neden gelmez? nice kim seler byle sorarlar ite; 'yoksa yalnzlk onu yuttu mu? Yoksa biz ona m gitsek? te bak, yalnzlk beziyor; paralanp alan, lsn artk tutamyan bir mezar gibi, paralanp alyor. Her yerde dirilmi kiiler grlyor. te dalgalar kabardka kabaryor dann evresinde, ey Zerdt. Ve doruun ne denli yce olursa olsun, birou sana yetiecektir: kayn byle karaya ekili kalamaz artk. Ve biz umutsuz kiilerin senin maarana gelmemiz, artk umutsuzlua dmememiz: bizden stn kiilerin sana do ru yola ktklarn gsteren bir belirti, bir simgedir, nk bu sana doru gelenler var ya, onlar Tanrnn, insanlar arasndaki son kalntlardrlar, yani: byk tiksintiye, byk doygunlua tutulmu kiiler, u m u t l a n m a y yeniden renmedike yaamak istemiyen herkes, o b y k u m u d u senden renmedike, ey Zerdt! ' Byle dedi sadaki kra!, pmek zere Zerdtn elini tuttu; ama Zerdt onun saygsna kar koydu, irkilerek ge ri ekildi, sessiz ve birden, t uzaklara kaarcasna. Fakat az sonra, yine konuklarnn yanna geldi; onlar dupduru, soran gzlerle szd de, dedi: _ Konuklarm, ey yksek insanlar, sizinle aka, dosdo ru konuacam. Benim bu dalarda beklediim s i z l e r deildiniz. (Aka, dosdoru ha? Allah Allah! dedi soldaki kral kendi kendine, bu Doulu bilgenin, bizim sevgili Batllarmz tanmad besbelli! Ama kabasaba demek istiyor o, eh! daha beter bee niler de bulunur bugnk gnde!) Dorusu, hepiniz yksek insanlar olabilirsiniz diye sr drd konumasn Zerdt, ama benim gzmde, ne yeterin ce ykseksiniz, ne de yeterince gl. Benim gzmde, yani, iimdeki o amansz kiinin, imdi susan ama her zaman susmyacak kiinin gznde. Benden olsamz da, sa kolum deilsiniz.
266

Byle sizin gibi, sayr ve ince bacaklar stnde duranlar, bile bile ya da kendi kendilerinden gizliyerek, her eyden n ce, e s i r g e n m e k isterler. Oysa ben esirgemem kolumu, baam; ben s a v a l a r m e s i r g e m e m : siz nasl olur da benim savama yararsnz? Siz benim btn zaferlerimi bozarsnz. Davullarmn gr sesini bir iitseniz, iinizden birou yere yuvarlanr. Sonra, siz benim iin yeterince yakkl, biimli de deil siniz. Ben retilerim iin ar duru, dzgn aynalar iste rim; sizin yzeyinizde kendi grntm dahi bozuluyor. Nice ykler, nice anlar altnda kyor omuzlarnz; k e bucanzda nice hnzr cceler bada kurmular. Sizin ii nizde dahi gizli ynlar var. Yksek olsanz, yksek soydan gelseniz de, pek ok eyi niz arpk ve biimsiz. Sizi benim iin rsnde dverek do ru drst bir kalba sokacak demirci yok yeryznde. Siz ancak kprsnz: daha yksek kiiler gee stnz den! Siz basamaksnz: size basa basa k e n d i doruuna kan kiiye kzmyasnz! Belki sizin tohumunuzdan gerek bir oul ve yetkin bir miras doar benim iin: fakat buna daha ok var: Siz be nim mirasma, benim adma konacak kiiler deilsiniz. Beklediim siz deilsiniz bu dalarda; son iniim sizinle olamaz. Siz, daha stn kiilerin bana doru yola ktklar n bildiren bir belirti olarak geldiniz ancak, byk zleme, byk tiksintiye, byk doygunlua tu tulmu kiilerin d e i l , u Tanrnn kalntlar dediiniz kiilerin deil, Hayr! Hayr! kez Hayr! Ben b a k a l a r n bekliyorum bu dalarda, onlarsz urdan uraya admm at mam; daha stn kiileri, daha gl kiileri, daha baarl kiileri, daha neeli kiileri, can gvdesi dimdik kiileri bek liyorum ben: g l e n a s l a n l a r gelmelidir! Ey konuklarm, ey garip kiiler, siz benim ocuklarm duymadnz m hi? Bana doru yola ktklarn?
267

Bahelerimden, Mutlu Adalarmdan, yeni, gzel soyumdan sz an bana, neden bana bunlardan sz amyorsunuz? Konukluk armaan olarak bunu diliyorum sizden, bana ocuklarmdan sz amanz. Onlar iin zenginim ben, onlar iin yoksul dtm: neler karmadm elden, neler karmam elden, yalnz b u benim olsun diye: b u ocuklar, b u canl koru, b u hayat aalar benim istemimin, en yksek umudumun! Byle buyurdu Zerdt, konumas birden kesildi: nk zlemi tutmu, yreimin alkanmas yznden, gzlerini ve azn kapamt. Btn konuklar dahi susuyor, kprdamadan duruyorlard: yalnz yal falc, elleriyle, davranlaryla baz iaretler yapyordu.

A k a m

Y e m e i

nk falc burda Zerdt'le konuklarnn esenlemesini kesti: yitirecek zaman olmyan biri gibi ileri atld, Zerdt'n elini kavrayp bard: Ama Zerdt! Her ey birbirinden daha gereklidir, diyen sen deil mi sin: iyi ya, imdi bir ey var ki b e n i m i i n her ey den daha gerekli. ite sana tam srasnda bir sz: sen beni y e m e . e armadn m? Burda uzun yoldan gelmi bir sr kimse var. Karnmz szle doyuracak deilsin herhalde? Sonra, hepiniz donma, boulma, tkanma ve gvdenin kar laabilecei br tehlikeler stne kafa yordunuz da, hi biriniz b e n i m tehlikemi, yani alktan lmeyi dnmedi niz bile (Byle dedi falc. Fakat Zerdtn hayvanlar bu szleri iitince, irkilerek katlar. nk grdler ki, gndz toplayp getirdikleri btn eyler, bir tek falcnn bile karnn doyurmyacak.) Ya susuzluktan lmek? diye srdrd falc konumas n. Geri bu yaknlarda sularn, bilgelik szleri gibi rlda
268

dn, yani bol bol ve bkmadan, rldadn duyuyorum, du yuyorum ya, ben a r a p isterim! Herkes Zerdt gibi anadan doma sucul deildir ki. Hem su, yorgunlara, sararp solmulara iyi gelmez: b i z e arap gerek, ancak a r a p iyiletirir, tezelden salk getirir! te bu srada, falc arap diye tuttururken, soldaki kral, o sessiz kii, bir kezcik dile geldi: B i z dnmtk dedi, kardeim sadaki kralla ben, arap almay akl etmi tik: arabmz yeter, tam bir eek yk. Ekmekten baka bir eksiimiz yok. Ekmek mi diye cevap verdi .Zerdt glerek, yalnz larn da asl ekmei olmaz ite. Ama yalnz ekmekle yaan maz ki, canm kuzu etiyle de yaanr; iki kuzum var: bu kuzular hemen kesilip adaay ekilerek baha ratla piirilsin: ylesi houma gider benim. Titizlerin, boa zna dknlerin dahi beenecei kklerimiz, meyvelerimiz de eksik deil, krlacak cevizlerimiz, zlecek bilmecelerimiz de. ok gemeden gzel bir yemek yiyeceiz bylece. Fakat bizimle yemek istiyenler, ie yardm etmelidirler, krallar dahi. nk Zerdtn yannda kral dahi alk edebilir. Bu nerme hepsinin gnlne uygun dt; yalnz gnll dilenci ete, araba, baharata kzd. u obur Zerdte de bakn hele! dedi aka yollu, in san byle yemekler piirmek iin mi maaralara, dalara e kilir? Bir zamanlar bize rettii eyi imdi anlyorum dorusu: Ne mutlu kk yoksullua! Dilencileri neden ortadan kal drmak istediini de anlyorum. Yreini pek tut diye cevap verdi Zerdt, benim gi bi ol. Kendi alkanlklarna bal kal, ey esiz adam: tahl tanelerini t, suyunu i, aln v, yeter ki bu seni sevindirsin! Ben ancak benden olanlarn yasasym; herkese yasa de ilim ben. Benden olanlar da, salam yapl, yeni ayakl ol maldrlar,
269

savata, bayramda neeli; yasl, dsever deil, bayrama gider gibi komaldrlar en ar ie, salam, din. En iyi eyler bendedirler, benimdirler; bize verilmezlerse, biz onlar almasn biliriz: en iyi besin, en duru gk, en g l dnceler, en gzel kadnlar! Byle buyurdu Zerdt; fakat sadaki kral cevap verdi, dedi: Tuhaf! Bir bilgenin azndan byle akllca eyler kt iitilmi midir? Dorusu, bilge dediinde aklllk pek tuhaf kaar, hele bu bilge eek de deilse. Byle dedi sadaki kral, at; fakat eek onun bu ko numasna, bir YA ekerek, hnzrca karlk verdi. Ama bu, tarih kitaplarnda Akam Yemei diye geen o uzun yeme in balangcyd. Bu yemekte, y k s e k i n s a n 'dan baka bir ey konuulmad.

Y k s e k

i n s a n
1

s t n e

Ben insanlara ilk gidiimde, yalnzlara zg bir delilik i ledim, byk bir delilik: pazar yerinde grndm. Ve herkese sz syliyeyim derken, kimseye sz syleme mi oldum. Akamleyin de, ip cambazlaryla cesetler yoldalk ettiler bana; kendim de nerdeyse ceset gibiydim. Oysa yeni sabahla birlikte bana bir yeni gerek gelmi ti: o zaman renmitim yle demeyi: Pazar yerinden ve yndan ve yn grltsnden ve uzun yn kulak larndan bana ne! Ey yksek insanlar, benden u n u renesiniz: pazar yerinde kimse yksek insanlara inanmaz. Orda ille de ko numak isterseniz, siz bilirsiniz, konuun! Ama yn gz kr par: Biz hep eitiz. ' Ey yksek insanlar diye gz krpar yn, yksek insan diye bir ey yoktur, hepimiz eitiz; insan insandr; Tanr nn de, hepimiz eitiz!
270

Tanr nnde ha! Ama bu Tanr ld artk. Yn nn deyse, biz eit olmak istemeyiz. Ey yksek insanlar, pazar ye rinden uzaklaasnz!

Tanr nnde ha! Ama bu Tanr ld artk! Ey yk sek insanlar, bu Tar sizin en byk tehlikenizdi. Ancak o mezara gireli dirildiniz siz. Ancak imdi geliyor byk le, ancak imdi efendi olabilir yksek insan! Bu szleri anladnz m, ey kardelerim? irkiliyor musunuz ne: yreiniz mi sersemleti? Uurum mu alyor nnzde? Cehennem kpei mi havlyor size? Haydi, yksek insanlar, haydi! Ancak imdi doum san clar iindedir insan geleceinin da. Tanr ld: artk stinsan yaasn istiyoruz b i z .

Bugn en ok kayg ekenler soruyorlar: insan nasl ko runacak? Zerdt de ilk ve tek kii olarak soruyor: nsan nasl altedilecek? stinsan var benim gnlmde; beni ilgilendiren ilk ve tek ey b u d u r , insan d e i l : komu deil, en yoksul deil, en zgn deil, en iyi deil. Ey kardelerim, benim insanda sevebileceim, onun kar ya gei olmasdr, bat olmasdr. Sizde dahi sevgimi kazanan, bana umut veren ok ey var. Sizin horgrnz, ey yksek insanlar, bana umut veriyor. Byk horgrenler byk saygllardr da ondan. Sizin umutsuzlua dmenizde, sayg duyulacak ok ey vardr. Siz boyun emeyi renmediniz, kk kurnazlklar renmediniz de ondan. Bugn artk kk insanlar efendi olmutur da ondan: bunlar hep boyun emeyi ve alak gnlll ve kurnazl
271

ve alkanl ve zenmeyi ve kk erdemlerin daha bilmem nelerini salk verirler. Kadns olan ne varsa, kleler soyundan gelen ne varsa, hele ynlarn o yamal bohas: ite b u n l a r imdi insanln btn yazgsna sz geirmek istiyorlar, ah tiksinti! Tiksinti! Tiksinti! Bunlar hep sorarlar da sorarlar, bir trl bkmazlar: n san kendisini en iyi, en uzun, en ho nasl koruyabilir? te bununla, bugnn efendileri olurlar. Altedin bugnn efendilerini, ey kardelerim, u kk in sanlar: o n l a r stinsan iin en byk tehlikedirler! Ey yksek insanlar, altedin kk erdemleri, kk kur nazlklar, kl krk yaran zenmeyi, karnca gsteriini, acnas rahat dknln, en byk ounluun mutluluu nu ! Boyun emektense umutsuzlua dn daha iyi. Bugn yaamay bilmediiniz iin, ey yksek insanlar, sizi seviyorum dorusu. Siz en iyi byle yaarsnz da ondan!

Yrekli misiniz, ey kardelerim? Yiit misiniz? Tanklar nndeki yreklilik d e i l , artk tanrlarn dahi greme dikleri, yalnzlar ve kartallar yrekliliidir benim demek istedi im. Souk canlara, katrlara, krlere ve esriklere yiit demem ben. Korkuyu bilen, ama onu y e n e n d e vardr yrek; uurumu gren, ama g u r u r l a bakanda. Uurumu gren, ama kartal gzleriyle bakanda, uuru mu kartal peneleriyle k a v r a y a n d a : vardr y rek. --------

nsan ktdr beni avutmak iin byle diyorlard b272

tn bilge kiiler. Ah, keke bugn de doru olsa bu! n k ktlk, insann en iyi gcdr. nsan daha yi ve daha kt olmaldr byle reti rim ben. En kt, stinsann en iyisi iin gereklidir. Ac ekmek, insann gnahn yklenmek, o kk insan lar vaizi iin iyi olabilir. Oysa ben byk gnahla sevinir, onu byk a v u n t u sayarm. Fakat bu gibi eyler uzun kulaklara gre deildir. Her sz de her aza yakmaz. Bunlar ince, uzak eylerdir: koyun toynaklar erimemeli bunlara!
6

Ey yksek insanlar, sizin bozduunuz eyleri dzeltmek in geldiimi mi sanyorsunuz? Yoksa siz ac ekenlere daha rahat dekler sermek is tediimi mi? Yoksa siz tedirginlere, yanl yola sapanlara, yan l yere trmananlara, yeni ve daha kolay yollar gstereceimi m? Hayr! Hayr! kez Hayr! Gittike daha ok, daha s tn kiiler yok olmal sizin soyunuzdan, nk hayat sizin iin gittike daha beter olmal, daha etin. Ancak byle ancak byle byr insan yldrmn arpp paralyaca ykseklie: yldrmn istedii ykseklie! Aza, uzuna, uzaa ynelir benim gnlm, benim zlemim: sizin o bir sr kk, ksa yoksulluklarnzdan bana ne! Sizin ektiiniz ac bence yetmez! Siz kendi elinizden e kiyorsunuz, i n s a n e l i n d e n ekmediniz daha. Ba ka trl konuursanz, yalan sylemi olursunuz! Hi biriniz, benim acsn ektiim eyin elinden ac ekmemitir.
7

imein artk zarar vermemesi bana yetmez. Ben imei baka yne evirmek stemem: o b e n i m iin almay renmelidir.
273

Bilgeliim nicedir bulut gibi topland, daha bir sessizleti, daha bir karard. Y l d r m l a r douracak her bilgelik byle olur. Ben k olmak istemem bugnn insanlarna, bana k densin istemem. Krletirmek isterim o n l a r ben: bilgeliimin imei! sndr onlarn gzlerini!

Gcnzn stnde bir ey istemiyesiniz: gcnn stn de eyler istiyen kimselerde kt bir yapmacklk vardr. Hele byk eyler istediler mi! nk bu ince kalpazanlar, bu orta oyuncular, byk eylere kar gvensizlik uyan drrlar: gl szlere, gstermelik erdemlere, parlak, dzmece eylemlere brnm bu alar, bu aarm kurt yenikleri, so nunda kendilerine kar da yapmacklarlar. Aman ha, ey yksek insanlar, bundan saknasnz. nk bence drstlk kadar deerli, drstlk kadar az bulunur ey yoktur. Bugn ynlarn deil midir? Ama ynlar byn k n, dorunun drstn ne olduunu bilmezler ki: onlar susuzcasna eridirler, hep yalan sylerler.

iyi bir gvensizliiniz ola, ey yksek insanlar, ey yreipek kiiler! Ey ak yrekli kiiler! Nedenlerinizi dahi gizli tutasnz! nk bugn ynlarndr. Ynlarn bir zamanlar nedensiz inanmya alt eyleri kim, nedenler yardmyla rtebilir ki? Pazar yerinde inandrma, el kol sallyarak, davranlarla olur. Oysa nedenler, ynda gvensizlik uyandrr. Gerek bir kez zafer kazanacak olursa, iyi bir gvensiz274

likle kendi kendinize sorasnz: Bu zafer iin savaan o zorlu yanl hangisidir? Bilginlere kar dahi tetikte olasnz! Onlar, ksr olduk lar iin, sizden nefret ederler! Souk, kurumu gzleri var dr; karlarnda her ku ty dker. Bu kiiler, biz yalan sylemeyiz diye bbrlenirler: oysa yalan syliyememek, gerek sevgisinden uzaktr daha. Tetikte durasnz! Atei olmamak, bilgi demek deildir daha! Ben soumu ruhlara inanmam. Yalan syliyemiyen, gerein ne olduunu bilmez.

Yukarlara kmak istiyorsanz, kendi bacaklarnz kullan malsnz! Kendinizi t a t m y a s n z; yabanclarn srtna, yabanclarn kafasna binmiyesiniz! Ata m bindin? Ereine mi gidiyorsun doludizgin? Peki, dostum! Ama topal ayan da at stnde! Ereine vardnda, attan indiinde: tam kendi y k s e k l i i n d e y k e n ey yksek insan, ite o za man sendeliyeceksin sen!

11

Ey yaratclar, ey yksek insanlar! Kii ancak kendi o cuuna gebe kalr. Aldanmyasnz, kanmyasnz! Peki s i z i n komunuz kimdir? Komunuz iin baz eyler yapsanz dahi, onun i i n bir ey yaratm olmazsnz ki! Ey yaratclar, unutasnz u iini: sizin erdeminiz, iin ile, tr ile, nk ile ilginiz olmasn ister. Kulanz tkyasnz bu dzme, bu kk szlere. Komu iin, ancak kk insanlarn erdemidir: onlar, el eli yur derler, her ey karlkl derler: s i z i n
275

g i b i bencil olmya ne haklar vardr onlarn, ne gleri yeter! Sizin bencilliinizde, ey yksek insanlar, gebelerin ng rs, tedbiri vardr! Daha kimseciklerin grmedii, m e y v e sizin btn sevginizle korunur ve esirgenir ve bes lenir. Btn sevginiz nerdeyse, btn erdeminiz dahi ordadr, yani ocuunuzda! S i z i n komunuz, eserinizdir, isteminizdir: dzme deerler kandrmya sizi!
12

Ey yaratclar, ey yksek insanlar! Her kim douracaksa, sayrdr; ama her kim dourmamsa, kiridir. Kadnlara sorun: hoa gittii iin doum yaplmaz. Ar, tavuklar ve ozanlar gdaklatr. Ey yaratclar, sizde kirli ok ey var. te bunun iin ana olmak zorundasnz. Yeni bir ocuk: ah, ne kadar ok yeni bir dahi gelmitir dnyaya! Aln! Doum yapan gnln artmaldr!
13

Gcnzn stnde erdemli olmyasnz! Ve kendinizden, olasla kar bir ey istemiyesiniz! ' Babalarnzn erdemini izliyesiniz! Babalarnzn erdemi si zinle birlikte ykselmezse, siz nasl ykselirsiniz? Fakat birinci olmak istiyen, sonuncu olmamya bakmal dr! Ve babalarnzn ayplar karsnda ermilik taslamyasnz! Babalar kadna ve sert araba ve domuz etine dkn olanlar, kendi zlerinden namus beklerlerse ne olur? Delilik olur ne olacak? Dorusu, byle bir adamn, bir ya da iki, ya da kadna kocalk etmesini ok grrm. Ve tekkeler yaptrsa ve kaplarnn stne Kutsallk Yo lu diye yazdrsa, ben yine de derim: Neye yarar! bir yeni delilik daha!
276

O kendisine dzelme yurdu yaptrmtr, snak yaptrm tr: hayrn grsn! Ama ben buna inanmam. Ne gtrdysen o byr yalnzlkta, ierdeki hayvan da yle. Bunun iin birok kimselere, yalnzlk salk verilmez. Yeryznde l ermilerinden daha kirli bir ey grlm mdr? Yalnz eytan deil, domuzlar dahi gemi azya alm tr o n l a r n y r e s i n d e .
14

Boa sryan bir kaplan gibi rkek, utanga, beceriksiz, ey yksek insanlar, ite sk sk byle grdm sizi, bir yana svrken. . Oysa bundan ne kar, ey barbutular! Siz oynamay, alay etmeyi gereince renmediniz! Biz hep byk bir alay ve oyun masasnda oturmuyor muyuz?. Peki giritiiniz byk iler baarszla uramsa, bu yzden siz dahi baarsz m saylrsnz? Peki siz baarszla uramsanz, bu yzden insan dahi baarsz m saylr? in san dahi baarszla uramsa: haydi haydi! aldrmayn!
15

Bir ey ne denli yksek trden olursa, o denli seyrek ba arr. Ey yksek insanlar, siz hepiniz baarsz deil misiniz? Yreinizi pek tutasnz; ne kar! Daha neler,, neler ola bilir! Kendinize glmeyi renesiniz, yle gereince glmeyi! Baarszla uramsanz, ancak yaryarya baarmsa nz, bunda alacak ne var? Sizin iinizde rpnan, uraan, insann g e l e c e i deil midir? insann en uzak, en derin, yldzlarca yksek sorunlar, insann o dev gc, btn bunlar birbirine kar kprm yorlar m sizin potanzda? Nice potalar paralanmsa, bunda alacak ne var! Ken dinize glmeyi renesiniz, yle gereince glmeyi! Ey yk sek insanlar, daha neler, neler olabilir, ah!
277

Gerek, daha imdiden neler baarlmtr! Kk, iyi, yet kin eylerden yana ne kadar zengin bu yeryz! evrenize kk, iyi, yetkin eyler dizesiniz, ey yksek insanlar. Bunlarn altn olgunluu, yreinize salk getirir. Yetkin ey umudu retir.
16

Bu yeryznde imdiye dek en byk gnah neydi? Bur da glenlerin vay haline! diyen kiinin szleri deil miydi? Kendisi glmiye neden bulamyor muydu yeryznde? y leyse aramay bilmiyordu. ocuk bile glecek eyler bulabilir. O, yeterince sevmiyordu: yoksa severdi, bizi dahi sever di, biz glenleri! Oysa bizden nefret ediyor, bizi alaya al yordu; uluma ve di gcrts adyordu bize. Peki, sevmeyince hemen ilenmek mi gerekir? Bence bu, beenisizliktir. O uzlamaz kiinin yapt da buydu ama. O, ynlardan kmt. O, yeterince sevmiyordu yalnz; yoksa sevilmemesine bu denli kzmazd. Hi bir byk sevgi, sevgi i s t e m e z : daha fazlasn ister. Btn bu uzlamaz kiilerin yolundan ekilesiniz! Onlar bir zavall, sayr trdrler: onlar bu hayata kt gzle bakarlar; bu yeryzne g? deer onlarn. Btn bu uzlamaz kiilerin yolundan ekilesiniz! Onla rn ayaklar ar, yrekleri skntldr: onlar hora tepmeyi bilmezler. Yeryz nasl yeni gelsin bylesi kiilere!
17

Btn iyi eyler eri br yaklar onlarn ereine. Ke di gibi kamburlarn karrlar, yaklaan mutluluklarna mrlarlar ilerinden, btn iyi eyler glerler. Kiinin k e n d i y o l u n d a yryp yrmedii ad mndan belli olur: benim yryme baksanza! Fakat erei ne yaklaan, hora teper.
278

Gerek, ben heykellemedim; kat, vurdum duymaz, ta tan deilim, direk deilim daha ben; yelli komya baylrm. Yeryznde bataklklar, koyu dertler olsa da, aya yeni olan amurdan dahi geer, geer de, sprlm buz stnde kayar gibi hora teper. Ykseltesiniz yreklerinizi, kardelerim, ykseltesiniz daha, daha! Bacaklarnz unutmyasnz! Bacaklarnz dahi ykselte siniz, ey yaman hora tepenler: daha iyisi, balarnz zre durasnz!

18

Bu glenin tacn, bu gl elengini: ben bama geirmi im bu tac, glm kendim kutsamm. Bugn buna gc yetecek baka biri kmam karma. Hora tepen Zerdt, yeni Zerdt, kanat rpan, umya hazr kii, btn kular aran, hazr ve donanm, mutlu, en kii: fal aan Zerdt, fal glen Zerdt, sabrsz olmyan kii, uzlamaz olmyan kii, sramya, sekmiye baylan kii; ben bu tac kendim geirmiim bama!

19

Ykseltesiniz yreklerinizi, kardelerim, ykseltesiniz daha, daha! Bacaklarnz da unutmyasnz! Bacaklarnz dahi yk seltesiniz, ey yaman hora tepenler: daha iyisi, balarnz zere durasnz! Mutlulukta dahi ar hayvanlar vardr, doutan hantal ayakllar vardr. Ba zre durmya abalyan bir fil gibi, tuhaf tuhaf knr bunlar. Bir var ki, mutluluktan deliye dnmek, mutsuzlukla deliye dnmekten yedir; kabasaba oynamak, topallamaktan yedir. Bunun iin bilgeliime kulak veresiniz, ey yksek insanlar: en kt eyin dahi iki iyi, ters yan vardr,
279

 en kt eyin dahi iyi oyun bacaklar vardr: bunun iin, ey yksek insanlar, kendinizi uygun bacaklar zre oturtmay renesiniz! Bunun iin btn dertli i ekileri, btn o yn zn tlerini unutasnz! Ah, yn soytarlar bugn ne kadar yasl grnyorlar gzme. Oysa bugn, ynlarn gndr.

20

Da maaralarndan kopan yele benziyesiniz: kendi al sn, kendi oynasn ister o; ayaklar altnda denizler titrer tit rerler, srarlar. Eeklere kanat takan, dii aslanlar saan: btn bu imdiler, bu ynlar stne kasrga gibi gelen o esiz, o boyun emez ruh kutlu ola, susak kafalar ve atlak kafalar ve btn solmu yap raklar ve ayrk otlarn dman bilen: bataklklar ve dertler stnde, imendeymi gibi hora tepen bu yaban, bu esiz, bu babo frtna ruhu kutlu ola! O ypranm yn kpeklerine, btn o biimsiz, somurt kan yaratklara hn balyan: btn babo ruhlarn sul tan olan bu ruh, btn kara grllerin, btn kara duyulularn gzlerine toz savuran bu frtna, bu glen frtna kutlu ola! Ey yksek insanlar, sizin en kt yannz, hi birinizin hora tepmeyi gereince renmi olmamanzdr, kendinizden te hora tepmeyi! Siz baarsz kiilermisiniz, ne kar! Daha neler, neler olabilir! Bunun iin kendinizden te gl meyi r e n e s i n i z ! Ykseltesiniz yreklerinizi, ey yaman hora tepenler, ykseltesiniz daha! daha! Gzel glme yi de unutmyasnz! Bu glenin tacn, bu gl elengini: size, kardelerim be nim, size atyorum bu tac! Glmeyi kutsamm ben; ey yk sek insanlar, r e n e s i n i z glmeyi!

280

K a r a

T r k

Zerdt bu konumay yaparken, maarasnn kapsna yakn duruyordu; fakat son szlerle birlikte, konuklarnn ya nndan svt, ksa bir sre iin ak havaya dar att kendini. Ey evremdeki temiz kokular diye bard, ey evrem deki kutlu sessizlik! Peki ama hayvanlarm nerde? Buraya ge lin, kartalm, ylanm benim, buraya gelin! Deyin bana, hayvanlarm: yoksa btn bu yksek insan lar, k t m kokuyorlar? Ey evremdeki temiz koku lar! imdi anlyorum sizi ne denli sevdiimi, hayvanlarm be nim. Ve Zerdt bir daha dedi: Sizi seviyorum, hayvanla rm benim! O, bu szleri sylerken, kartalla ylan yanna so kuldular, onun yzne baktlar. Bu durumda, de sessiz du ruyor, o canm havay koklyarak, yudum yudum iiyordu. n k dardaki hava, yksek insanlarn yanndaki havadan daha iyiydi.

Fakat Zerdt maaradan daha yeni kmt ki, yal b yc ayaa kalkt, kurnaz kurnaz baknd ve dedi: Gitmi! imdiden, ey yksek insanlar, ben de onun gibi, sizi bu vgl, okayc szlerle gdklyaym o uursuz, yalan ve by ruhum, imdiden tebelle oldu bana, u Zerdte taban tabana zt olan, karadngl ey tanm: balayn kendisini! imdi size bysn gstermek i s t i y o r , b u t a m o n u n saatidir da; bu uursuz ey tanla boumak bouna. Hepinize, kendinize hangi erefli adlar balarsanz balayn, kendinize zgr ruhlar m dersiniz, dorular
281

ya da ruh tvbelileri mi, zincirden zlmler ya da b yk zlemliler mi dersiniz, hepinize, benim gibi b y k t i k s i n t i y e t u t u l m u szlere, eski Tanrnn ldn ve beikte, kun dakta yeni bir tanr olmadn bilen szlere, hepinize tutkun dur benim uursuz ruhum, by eytanm. Sizi tanrm, ey yksek insanlar, onu da tanrm, bu ister istemez sevdiim ifriti, bu Zerdt' de tanrm: o ou kez, gzel bir ermi maskesi gibi grnr bana, uursuz ruhumun, karadngl eytanmn b.ayld tuhaf bir maskaralk gibi: ou kez yle gelir ki bana, ben Zerdt uursuz ruhumun hatr iin seviyorum. Ama bu karadng ruhu, bu akamalacasnn eytan, imdiden tebelle olmu, zorluyor beni: gerek, ey yksek in sanlar, zlyor o gznz an! p l a k gelmeyi zlyor o, er kek olarak m, kadn olarak m, daha bilmiyorum: ama geliyor, zorluyor beni, ah! gznz drt an! Gn snyor, akam geliyor artk btn eyler stne, en iyi eyler stne dahi: dinleyin, grn, ey yksek insanlar, bu ne mene eytandr, erkek mi, kadn m bu akam karadngsnn ruhu! Byle dedi yal byc, kurnaz kurnaz baknd, sazn ele ald.

Hava durulanda. iin avuntusu Yeryzne yaanda. Grnmeden, duyulmadan nk avuntu veren i Yumuak pabular giyer tatl tatl avutan her ey gibi : Hatrlar msn, syle, ey yanan yrek. Nasl susuzluk ekerdin Gkl gzyalarna, i sanaklarna;
282

Susuzdun, kavrulurdun, yorgundun. Sar otlu yollar boyunca Hnzr baklar akam gneinin evrende kouurken, karanlk aalar arasndan szlp, O gz alan, o balkyan gne baklar, o hnzr? G e r e e mi gnl verdin? Sen ha? diye elenir lerdi Hayr! Ozann biri! Bir hayvan ki, kurnaz, yrtc, sokulgan. Yalan sylemek zorunda, Bile bile, istiye istiye yalan sylemek: Av delisi, Bir alaca maske yznde, Kendi kendinin maskesi. Kendi kendinin av B u ha, geree gnl veren? Hayr! Soytarnn biri! Ozann biri! Hep alaca konuur, Alaca lklar atar soytar maskelerinden. Yalanc sz kprler stnde alm satar Alaca gkkuaklar stnde. Bir uydurma gkle Bir uydurma yer arasnda Gezer, srter ha bire, S o y t a r n n b i r i ! O z a n n b i r i ! O, geree gnl vermi ha? Sessiz, kat, dz ve souk deil. Bir grntye dnm, Bir tanr heykeline, Tapnaklar nne konmyan. Bir tanrya bekilik etmiyen: Hayr! btn bu gerek heykellerine dman, Tapnaklar yadrgar da lleri yadrgamaz, Bir kedi gibi delimen. Her pencereden geer.
283

Hoop! atlar raslantlara. Her orman koklya koklya. Agzl bir zlemle koklya koklya: Sen koasn diye ormanlarda, Alaca benekli yrtc hayvanlar arasnda Gnah ire salam ve alaca ve gzel. ehvetli dudaklarla koasn diye Mutlucasna alayc, mutlucasna cehennemlik, kana su sam mutlucasna. ala ala, sokula sokula, yalan dolanla: Uurumlara bakan bir kartal gibi ya da. Uzun uzun bakan K e n d i uurumlarna: Nasl inerler dne dne Aalara, Gittike t derinlere! Derken, birdenbire, Titriyen kanatlarla Dalarlar Yldrm gibi Kaan kuzulara Hm hm, gz dnm, Kuzu diye tutuurlar. Tm kuzu canlarna hn balarlar, Ne varsa koyun bakl, kuzu gzl, kvrck ynl. Bozarm ne varsa koyunlarn kuzularn iyi niyetleriyle. Hepsine kzar, kprrler! te byledir, Kartalca, parscadr Ozanlarn arzular. Binlerce maskenin altndadr s e n i n arzularn Ey soytar! Ey ozan! Sen ey, insan Tanr gibi. Koyun gibi gren: nsandaki tanry p a r a l y a n .
284

nsandaki koyunu da. Ve paralarken, glen B u d u r , b u d u r senin mutluluun! Pars mutluluu, kartal mutluluu! Ozan mutluluu, soytar mutluluu! Hava durulanda, Ay ora, yeil, kskan, Krmz parltlar ire Sokulanda: Gndze dman, Adm banda urun urun Bie bie Yamataki gl setlerini. Hepsi, sarara sola, Gmlnciye dek geceye: .

Ben de byle gmlmtm ite Geree tutkunluum yznden, Gndz zlemlerim yznden; Gndzden bezmi, ktan sayr dm, Gmlrdm aalara doru, akama doru, glgeye doru: Tek gerekle kavrulmu Ve susuz: Hatrlar msn, syle, ey yanan yrek, Nasl susuzluk ekerdin? S r l d m d i y e b e n B t n g e r e k l e r d e n ! S o y t a r n n b i r i ! O z a n n b i r i !

B i l i m

s t n e

Trks buydu bycnn; btn orda bulunanlar, kular gibi farknda olmadan, bycnn kurnaz ve karadngl
285

ehvetinin ana dtler. Yalnz ruha vicdanl kii faka bas mamt: saz, bycnn elinden kapt gibi bard: Hava! Temiz hava girsin eril Zerdt gelsin! Skntya bodun, a ladn bu maaray, seni uursuz, bunak byc seni! Ey dzmece, ey eytan herif, sen bizi bilinmez arzulara, bilinmez llere ayartyorsun. Senin gibiler de g e r e k stne gevezelik ettiler, grlt kopardlar m, artk korkmak gerekir. Yazk, b y l e s i byclere kar tetikte olmyan btn zgr ruhlara! zgrlkleri hap yutmu demektir: sen bize zindanlar retiyor, zindanlara ayartyorsun bizi, ey bunak, karadngl eytan, batan karc bir ku sesi geliyor senin yaknmalarndan: sen, namusu verken gizli ehvete aran kimselere benziyorsun! Byle dedi vicdanl kii; yal bycyse, saa sola bak narak zaferinin tadn karyor, bundan tr, vicdanl kii den gelen tedirginlie katlanyordu. Sakin ol! dedi gsteri siz bir sesle, gzel trkler gzel yanklanmak isterler; gzel trklerden sonra, uzun uzun susmak gerekir. Bak, yle yapyor burdaki btn yksek insanlar. Yoksa sen benim trkmden bir ey anlamadn m? Byclk ruhu sende pek az. Sen beni diye cevap verdi vicdanl kii, kendinden ayr makla vm oluyorsun; ok gzel! Peki, siz tekiler? neler gryorum! Hepiniz oturmu, ehvetli gzlerle bakp duruyor sunuz : ' Ey zgr ruhlar, nereye gitti zgrlnz! Sizler nerdeyse, uzun sre kt, plak oynyan kadnlar seyretmi erkekle re benziyorsunuz: oynuyor gnlleriniz! Ey yksek insanlar, bycnn o, uursuz by ve ya lan ruhum dedii eyden, sizde daha ok bulunsa gerek: biz ayr oimalyrz. Gerek, Zerdt maarasna dnmeden, hep birlikte yete rince konumu, dnmtk, onun iin biliyorum: biz ay r y z . Sizle ben, bu dabanda bile ayr eyler a r y o r u z . Ben daha ok gvenlik aryorum; bundan tr geldim Zer
28S

dte. nk her eyin sendeledii, btn yeryznn sal land bugnk gnde en salam kule, en salam istemdir o. Oysa siz, gz lerinize bakyorum da, sanki daha ok g v e n s i z l i k aryorsunuz, daha ok rperme, daha ok tehlike, daha ok dep rem. Sizin zlediiniz (nerdeyse diyeceim k ileri gidiyo rum, balayn, ey yksek nsanlar) sizin zlediiniz, b e n i en ok korkutan, en kt, en tehlikeli hayat, yabanl hayvanlarn hayat, ormanlar, ma aralar, yaln dalar, sarp uurumlar. Ve sizin en ok hounuza gidenler, tehlikeden k u r t a r a n l a r deil, btn yollardan uzaklatranlardr, ayartc lardr. Ama sizin iinizde g e r e k t e n byle bir zlem varsa, bana o l m a z grnr bu. Korku, insann ilk ve temel duygusudur da ondan; her ey, ilk gnah ve ilk erdem, korkuyla aklanabilir. Korkudan do mutur k e n d i erdemim de, yani: bilim. Yabanl hayvan korkusu, bu arada, insann kendi iin de barndrd ve korktuu hayvan da var, Zerdt buna 'ierdeki hayvan der , insann en uzun zamandan beri bes ledii korkudur bu. Sonunda incelen, ruhsallaan, ruhlaan bu uzun, eski kor kuya, bugn buna, sanrm, b i l i m denmektedir. Byle dedi vicdanl kii; fakat maarasna daha yeni d nen, bu konumay duyup anlyan Zerdt, vicdanlya bir de met gl att ve onun gereklerine gld. Nasl! diye hay krd, neler duydum imdi? Dorusu, bana yle gelir ki, ya sen delisin, ya ben: imdi sessizce, arabuk baaa evire ceim senin g e r e i n i . nk k o r k u , bizde kuralddr. Oysa yreklilik ve serven ve belirsizden, gze alnmamtan duyulan tat, bana yle gelir ki y r e k l i l i k , insann btn tarih ncesi demektir. nsan, en yabanl, en yrekli hayvanlar kskanm, b tn erdemlerini yama etmitir onlarn: ancak byle insan ol mutur o.
287

Sonunda incelen, ruhsallaan, ruhlaan, kartal kanatl, y lan gibi bilge bu insan yrekliliine: b u n a , bugn ne diyorlar Bir arada oturanlar, Zerdt! diye bardlar bir azdan, byk bir kahkaha saldlar: sanki bir ar bulut ad zerlerin den. Byc dahi gld, kurnaz kurnaz dedi: Eh! Gitti, uur suz ruhum gitti artk! Aldatcnn biridir, yalan dolan ruhudur o diyerek, sizi uyar mam mydm ona kar? Hele plak grnd m! Fakat onun oyunlarna kar ben ne yapabilirim ki! Onu ve dnyay ben m yarattm? Eh! Yine barp neelensek! Zerdt yle kt kt bak sa da, una bakn! nasl ierliyor bana : beni sevip vmeyi yine renecektir gece olmadan; o byle delilikler ilemeden uzun sre yayamaz. O, dmanlarn sever: benim grdm insanlar arasnda en iyi bilen odur bu sanat. Fakat bunun cn, dostlarndan alr! Byle dedi yal byc, yksek insanlar da kendisini al kladlar; derken Zerdt, bir eyi dzeltmesi gereken, her kesten balanmasn dilemek zorunda kalan biri gibi, do lat ve hnzr hnzr, sevgiyle ellerini skt dostlarnn. Fakat maarasnn kapsna geldiinde, ite, yine dardaki o canm havaya ve hayvanlarna zlem duyuyor, svmak geliyordu inden.

l K z l a r 1

A r a s n d a

Gitme! dedi, ben Zerdtn glgeslyim diyen gezgin, bi zimle kal, yoksa o eski, ekilmez derdimiz depreir yine. Bu bunak byc bize yapacan yapt bile; urda du ran iyi yrekli, dinibtn papaya baksana, gzleri dolu dolu, yine karadng denizine alm. Bu krallar bizim karmzda yiit grnebilirler daha: n
288

k bugn iimizde bunu en iyi renenler o n l a r oldu. Fakat yanlarnda tank olmasn, bahse girerim, o uursuz oyun onlar iin de balar yine, srklenen bulutlarn, slak karadngnn, kapal gk lerin, alnm gnelerin, uluyan gz yellerinin uursuz oyunu, ulumamzn ve yardm lklarmzn uursuz oyunu! Bizimle kal, ey Zerdt! Dile gelmek istiyen nice gizli aclar, nice akamlar, nice bulutlar, nice boun havalar var burda! Sen bizi salam erkek besinleriyle, zorlu zdeyilerle bes ledin: yemekten sonra yine gsz, kadns ruhlar tebelle ol masn bize! Yalnz sen, evrendeki havay salam ve duru klarsn. Maaranda, senin yannda bulduum bu canm havay, yery znn baka bir yerinde bulabildim m hi? Nice lkeler grdm ben, burnum trl trl havalar de neyip deerlendirmeyi renmitir: burun deliklerim en byk tad senin yannda duyuyorlar! Yalnz, yalnz , eski bir any bala! Bir zamanlar l kzlar arasnda dzdm, yemekten sonra sylenen, es ki bir trky bala: o kzlarn evresinde de byle canm, duru, Doulu bir hava vard da; bulutlu, slak, karadngl, eski Avrupa'dan en ok orda uzaklamtm ben! Ben byle Doulu kzlarla gn br mavi lkelerini, stlerine bulut ve dnce sarkmyan lkeleri severdim eski den. nanmazsnz, oynamadklar zaman yle alml otururlar d ki, derin, ama dncelerden uzak, kk gizler gibi, ipek eritli bilmeceler gibi, erez gibi tpk renk renk ve yabans elbet! ama bulutsuz: zlebile cek bilmeceler: bu kzlar iin, yemekten sonra okunan bir mezmur dzmtm. Byle dedi gezgin ve glge; kimse daha cevap verme den, yal bycnn sazn ald, bacak bacak stne att, ra hat ve bilgece baknd: fakat, yeni bir lkede yeni, yabanc havay yoklyan biri gibi, burun delikleriyle yava yava ve
289

sorarcasna, iine ekti havay. Derken, bir eit kkremeyle, trk sylemiye balad.

l l e r

b y y o r :

v a y

h a l i n e

gizliyenin!

Ha! Ar! Ar dorusu! Uygun bir balang! Afrikams, ar! Aslana yarar, Uluyan, erdemli bir maymuna ya da Fakat size gre deil, Ey sevgili kzlar. Bir AvrupalI olarak ilk bana baland Oturmak ayaklarnzn dibinde, u hurmalar altnda. Sela. Esiz, evet! Oturmuum ite. le yakn, ama yle uzam ki lden, Hi bir eyim llememi: nk yutmu beni u kck vaha : Averdi, esniyerek, O gzelim azn, En gzel kokulusu tm kk azlarn: Dtm ite derken, Dtm tam ortanza, Ey sevgili kzlar! Sela. Selm! selm olsun o balinaya,
290

Gzel arlyorsa byle, Konuklarn! (Anladnz m nedir Bilgince anlatmak istediim?) Selm onun karnna, Byle tatlysa, Bu vaha gibi tatlysa Vaha karn onun: bundan kukuluyum ya, Avrupa'dan gelmiim ben, Koca karlardan bile Kukulu Avrupadan. Onu Tanr onarsn! min! Oturmuum ite u kk vahada. Hurma gibi tpk, Kzarm, tatl, altn altn szan; Bir deirmi kz az zliyerek, Ama daha kzca. Buz gibi souk, kar gibi ak, keskin Diler zliyerek: ite bunlara can atar Btn kzgn hurmalarn gnlleri. Sela. Tpk onun gibi, O gney meyvesi gibi tpk. Uzanmm urackta; kk Kanatl bcekler Konar konar uarlar ikide bir. Daha kk. Daha deli, daha gnahkr stekler, dnceler de yle; Sizlerle evrili. Ey susan, sezgi ykl Kediler sizi, Dudu ile Zleyha, S f e n k s l e e v r i l i , oka duygu Ykliyeyim diye bir tek sze ben:
291

(Bala Tanrm, dille ilediim Btn gnahlarm!) Otururum burda en gzel havay koklyarak. Cennet havas, gerek, Parlak, yeni hava, altn benekli, En gzeli Aydan den havalarn Dgele mi bu. Yoksa akacktan m? Hani eski ozanlar anlatrlar ya. Ama ben, kukucu deil miyim, Kukulanyorum bundan: Avrupadan Gelmiim ben, Koca karlardan bile Kukulu Avrupa'dan. Onu Tanr onarsn! min. Bu en gzel havay erek, Burun deliklerim kadehler gibi imi, Geleceksiz, anisiz, Oturmuum uraya, ey Sevgili kzlar, u hurmay seyrederim. Bakn nasl oynar gibi Eilir, bklr, sallar kalalarn, Ayak uydurur kii ok baknca ona! Oynyan biri sanki. Hep tek ayann stnde duran, Korkulacak kadar duran. Unutmu olmasn teki bacan? Bouna Aramm Mcevherin tekini teki baca Kutsal yresinde
292

O canm, o gzelim, O rpnan, uuan, dalgalanan eteklerinin. Evet, inanrsanz bana. Ey sevgili kzlar: Yitirmi bacan! Gitmi! Gitmi o bsbtn! teki bacak! Ah, yazk, o gzelim, teki bacaa! Acaba nerde imdi, nerde yanar, yas tutar? O yalnz bacak? Yoksa korkar m imdi Bir yavuz, sarn, kvrck Aslan azmanndan? Yoksa Yenir mi u n, azar azar tkenir mi Zavallck, yazk! yazk! Azar azar tkenir m Sela. Ah, alamayn nce gnller! Alamayn, ey Hurma gnller! St gsler! Meyan kkyle dolu Gnl kesecikleri! Alama Solgun Dudu, Erkek ol, Zleyha! Ylma! Ylma! Yoksa bir ey. Berkiten, yrek berkiten bir ey mi Uygun derdi burda? Bir kutsal zdeyi mi? Bir ar t m? Ha! k yukar, arballk! Erdemli Arballk! Avrupa arball! fle, fle yine, Ey erdem kr! Ha! Kkre yine.
293

Kkre ahlk ahlk! Bir erdemli aslan gibi Kkre l kzlarnn karsnda! nk erdem ulumas. Ey sevgili kzlar, AvrupalI zlemi, Avrupal aldr Her eyden nce. Dururum ite burda, Ben de AvrupalIym, Baka ne gelir elden, Tanr yardmcm olsun! min!

l l e r b y y o r : I iyenin!

v a y

h a l i n e

giz-

U y a n
1

Gezgin ve glgenin trksnden sonra, maarann ii g rltyle, kahkahayla dolmutu; toplanm konuklarn hepsi bir azdan konutuklar iin, bundan yreklenen eek dahi artk sessiz duramad iin, Zerdtte konuklarna kar biraz tik sinme, biraz kmseme uyanmt: onlarn neesine sevinse de. nk bu ona bir iyileme belirtisi gibi geliyordu. Bylece svp ak havaya kt, hayvanlaryla konutu. Peki skntlar he oldu imdi? dedi, deminki kk tik sintisini hemen zerinden att, burda, benim yanmda yar dm l atmay unuttular anlalan! ama ne yazk ki, lk atmay unutmadlar! Ve Zer dt kulaklarn tkad, nk tam o srada eein YAs, o yksek insanlarn sevin grltsne karmt, tuhaf m tuhaf. Neeleri yerinde diye balad yine, kim bilir, belki de ev sahibinin zararna; glmeyi benden renseler bile, b e n i m glm deil rendikleri. Ama bundan ne kar! Onlar yal insanlar: kendilerince
294

iyileirler, kendilerince glerler; benim kulaklarm daha beter eylere katlandlar da, huysuzlamadlar. Bugn bir zaferdir: ite pes etmi, kayor a r l n r u h u , benim ba dmanm! ylesine kt, skntl balyan bu gn ne gzel bitiyor! Bitmek de i s t i y o r . Geliyor akam: deniz stn den sryor atn bize doru, o yaman binici! Ne gzel sal nyor o mutlu, yuvaya dnen yolcu, krmz eerinin stnde! Gk, duru, bakyor ona; dnya derin. Siz ey bana gelmi yabans kiiler, deer benimle yaamya! Byle buyurdu Zerdt. Ve maaradan yine yksek insan larn lklaryla kahkahalar duyuldu: yeniden balad bunun zerine: Isryorlar, oltamn yemi etkisini gsteriyor, onlardan da ekiliyor dmanlar, arln ruhu; imdiden rendiler ken dilerine glmeyi: yanl iitmiyorum ya? Benim erkek besinim etkisini gsteriyor, salam ve zl szlerim: dorusu, karn iiren sebzeyle beslemedim onlar! Sava besiniyle, fatih besiniyle besledim: yeni arzular uyan drdm. Yeni umutlarla seiriyor kollar bacaklar, yrekleri geni liyor. Yeni szler buluyorlar, yaknda umursamazlk soluyacak ruhlar. Bu trl besin ocuklara gre olmyabilir, zlem eken yal, gen kadncklara gre oimyabilir. Onlarn barsaklar baka yoldan kandrlr; ben onlara hekimlik, retmenlik ede mem. T i k s i n t i , u yksek insanlardan ekiliyor, iyi ya ite! Bu benim zaferimdir. Benim lkemde gven duyuyorlar; her aptalca utan kayor; yklerini atyorlar. Yreklerinin ykn atyorlar, mutlu saatler geri geliyor onlara, bayram ediyorlar, gevi getiriyorlar, i y i l i k b i l i y o r l a r . En mutlu belirti sayyorum b u n u iyilik biliyorlar. Yeni bayramlar dnecekler ok gemeden, eski sevinlerine ant lar dikecekler. Onlar s a a l a n kiilerdir! Zerdt sevin iinde
295

byle dedi gnlne, uzaklara bakt; hayvanlar yanna sokul dular, mutluluuna ve sessizliine sayg duydular.

Fakat Zerdtn kula anszn irkildi: nk grlty le, kahkahayla dolup taan maara, birden lm sessizliine brnmt; ama tatl bir tts, bir gnlk kokusu geldi burnuna; sanki yanan am kozalaklarndan geliyordu. Ne oluyor? Ne yapyorlar? diye sordu kendi kendine; ve konuklarn grnmeden gzliyebilmek iin, sessizce kap ya yaklat. Bir de ne grsn! Gzleri neler grse beenirsi niz! Alay s o f u l a m yine, y a k a r y o r l a r , ldrmlar! dedi ve lsz at. Gerek! btn bu yk sek insanlar, o iki kral, emekli papa, uursuz byc, gnll dilenci, gezgin ve glge, yal falc, ruha vicdanl kii, ve en irkin insan, hepsi, ocuklar gibi, sofu koca karlar gibi diz kmler, eee tapyorlard, ite tam o srada guruldamya, horuldamya balad en irkin insan, sanki iinde dilegelmez bir ey vard da, dar kmak istiyordu; fakat ara d szleri erekten bulduunda, olur ey deil! o taptklar, ttsl eei ululayan, sofuca, yabans bir yakart bu. yle diyordu: . min! Ve zg ve ayrcalk ve bilgelik ve kr ve n ve g Tanrmza olsun nden sona! YA diye anryordu eek de. O ykmz tar, uak klna girer, yrei sabrldr, hi Hayr demez; ve Tanrsn seven her kii onu dver. YA diye anryordu eek de. Az var dili yok: yalnz, yaratt dnyaya hep YA der: byle ver dnyasn. Konumamas kurnazlndandr: az ya nlr bylece. YA diye anryordu eek de.
296

Gsterisiz gezer dnyay. Bozdur en sevdii renk, boza brr erdemini. Saklar, ruhu varsa; ama herkes onun uzun kulaklarna inanr. YA diye anryordu eek de. Bir gizli bilgelikten ileri gelse gerek uzun kulakl olmas, yalnz YA demesi, Hayr dememesi hi! Dnyay kendine ben zeterek yaratmad m, yani, olabildiince aptal? YA diye anryordu eek de. Sen eri ve doru yollarda yrrsn; biz insanlarn eri ve doru saydmz eylere pek aldrmazsn. yi ile ktnn tesindedir senin lken. Susuzluk nedir bilmemen, senin su suzluundur. YA diye anryordu eek de. Bak, nasl da kovmuyorsun kimseyi, ne dilencileri, ne krallar. Kk ocuklarn sana gelmelerine ses karmazsn, yaramaz olanlar sana oyun oynasalar, YA dersin ancak. YA diye anryordu eek de. Kanck eeklere ve taze incire baylrsn, yemek semez sin. A kdlacak olsan, deve dikeni dahi gnln okar. Bir tanr bilgelii vardr bunda. YA diye anryordu eek de.

E e k

B a y r a m
1

Yakarmann burasnda, Zerdt artk kendini tutamad; YA diye bard, hem eekten daha gr bard, ve bu l drm konuklarn ortasna dald. Ne yapyorsunuz byle, sizi koca bebekler? diye haykrd tapnanlar yerden kaldrarak. Sizi Zerdt'ten baka biri grseydi, dorusu, yazk olurdu. Sizi bu yeni inancnzla gren herkes, bunlardan beter tan rtanmaz, bunlardan beter koca kar olur mu, der! Hele sen, ey yan ban alm papa, eee byle tanr diye tapmak sana yakr m? Ey Zerdt diye cevap verdi papa, balyasn, fakat
297

tanrsal konularda ben senden bile aydnmdr. Byle olmas da dorudur. Tanrya bu ekilde tapmak, hi bir ekilde tapmamaktan yedir! Bu zdeyi zerinde dnesin, ey yce dostum: byle bir zdeyite bilgelik olduunu hemen greceksin. Tanr Ruhtur diyen, inanszla doru en byk adm atm, en byk sray sram oluyordu yeryznde: by le bir zdeyi kolay kolay dzeltilemez. Yeryznde daha taplacak ey var diye, yreim hop hop sryor. Bu yal, sofu papa yreini balyasn, ey Zer dt! Peki sen dedi Zerdt gezgin ve glgeye, sen ken dine zgr ruh mu diyorsun, kendini zgr ruh mu sayyor sun? Demek burda byle putperestlie ve papala giriyorsun ha? Gerek, o hnzr, esmer kzlarnla yaptndan daha beter burda yaptn, ey yeni inanl kii! ok kt diye cevap verdi gezgin ve glge, dorusun: ama ne gelir elden! Eski Tanr yayor yine, sen ne dersen de, Zerdt. Btn su en irkin insanda: Tanry o uyandrd. Bir za manlar onu ldrdn sylese de, tanrlar iin l m nyargdan baka bir ey deildir hi. Peki sen dedi Zerdt, ey uursuz, yal byc, sana ne oldu! Sen byle tanrsal eekilie inanrsan, bu zgr ada sana kim inanr bundan sonra? " Senin yaptn aptallktr; nasl oldu da, ey kurnaz herif, bu aptall iledin! Ey Zerdt diye cevap verdi kurnaz byc, dorusun, yaptm aptallktr; benim de ok gcme gitti. Hele sen dedi Zerdt ruha vicdanl kiiye, bir d n, parman burnuna gtr de! Vicdanna aykr gelen bir ey yok mu burda? Senin ruhun, bu yakarmya ve u sofula rn kokusuna katlanamyacak kadar temiz deil mi? Bunda bir ey var dedi ruha vicdanl kii, elini bur nuna gtrd de; vicdanma bile iyi gelen bir ey var bu oyun da.
298

Ben belki Tanrya inanmam: fakat uras su gtrmez ki. Tanr en ok bu ekilde inanca lykm gibi gelir bana. En dinibtn kiilerin tanklna gre, Tanr sonraszm: zaman bunca bol olann ivedisi olmaz. Olabildiince yava ve aptal: ama byle biri bu e k i l d e de hayli yol alabilir. Ve ar ruhlu biri, aptalla ve lgnla pek gzel gnl verebilir. Kendini dnsene, Zerdt! Evet! kendini, bilgeliinin fazlalndan sen dahi pek gzel eekleebilirdin. Gerek bilge en eri yollarda yrmiye baylmaz m? G rnten bu anlalyor, ey Zerdt, s e n i n k e n d i grnnden! Peki, gelelim sana dedi Zerdt, en irkin insana dn d; adam daha yerde yatyordu, elini eee doru kaldrmt (ona arap sunuyordu). De bakalm, ey anlatlmaz kii, sen ne yaptn? Deimi grnyorsun, gzlerin l l, ululuun rts irkinliini brm: sen n e yaptn? Dedikleri doru mu, onu yeniden uyandrdn? Peki ni ye? ldrlp ortadan kaldrlmay haketmemi miydi? Sen de uyanm grnyorsun: ne yaptn? Niye dndn? Niye inancn deitirdin? Konusana, ey anlatlmaz kii! Ah Zerdt diye cevap verdi en irkin insan, sen ne hnzrsn sen! O d a h a sa m, dirildi mi, bsbtn ld m, bu nu hangimiz daha iyi bilir? Sorarm sana. Bildiim bir ey varsa, bunu senden renmitim bir zamanlar, ey Zerdt: adamakll ldrmek istiyen, g l e r. 'fkeyle deil, glmeyle ldrlr kii byle buyurmu tun bir zamanlar. Ey Zerdt, ey gizli kii, ey fkesiz yokeden, ey korkulu ermi, sen ne hnzrsn sen!

Fakat btn bu hnzrca cevaplar karsnda aknla d

299

en Zerdt, maarasnn kapsna frlad, btn konuklarndan yana dnerek, gr bir sesle haykrd: Sizi deliler, sizi soytarlar sizi! Ne diye karmda iki yz llk ediyor, ne diye saklyorsunuz kendinizi! Hepinizin, yrei nasl da kvranyor sevinten, hnzrlktan: eonunda yine ocuklar gibi oldunuz diye, yani, sofulatnz diye, sonunda yine ocuklar gibi diye, yani, yakardnz, elle rinizi kavuturup 'sevgili Tanr dediniz diye! Fakat artk kn u ocuk odasndan, bugn her trl ocukluun rahata yerletii maaramdan. ocuk yaramazljnz, yrek kargaanz urda, darda serinletin! Elbette: ocuklar gibi olmadka, o gkler lkesine gire mezsiniz (Zerdt elleriyle yukarlar gsteriyordu). Ama biz hi de gkler lkesine girmek istemiyoruz: biz artk koca koca adamlar olduk, o n u n i i n y e r y z l k e s i n i i s t i y o r u z .
3

Ve Zerdt yine konumaya balad. Ey yeni dostlarm dedi, ey garip kiiler, ey yksek insanlar, yle houma gidi yorsunuz ki imdi, yine neelendiniz diye! Gerek, hepiniz iee durmu sunuz: bana yle gelir ki, sizin gibi ieklere y e n i b . a y r a m l a r gerekir, yle kk, gzel bir sama, bir tapnma, bir eek bay ram, neeli, koca bir Zerdt soytars, gnllerinizi par latacak grl grl bir yel. Bu geceyi ve bu eek bayramn unutmyasnz, ey yk sek insanlar! B u n u benim yanmda buldunuz siz, uurlu bir belirti sayyorum bunu, ancak saalan kiiler bulur byle eyleri! Bunu yine kutlyacak olursanz, bu eek bayramn, ken diniz iin kutlyasnz, benim iin dahi kutlyasmz! Ve b e n i anmak iin! Byle buyurdu Zerdt.
300

E s r i k

T r k
1

Bu srada birer birer ak havaya, serin, dnceli ge ceye ktlar; fakat Zerdt, kendi gece dnyasn ve iri, deirmi ay ve maarasna yakn gm alayanlar gster mek iin, en irkin insann elinden tutuyordu. Sonunda sessizce, yanyana dizildiler; hepsi de yal, kocam kiilerdi, ama ra hat ve yiit yrekliydiler, ve bu yeryznde bylesine iyi ol duklarna iin iin ayorlard; fakat gecenin gizlilii, gittike yreklerine yaklayordu. Yine kendi kendine dnyordu Zerdt: yle houma gidiyorlar ki imdi, u yksek insan lar! ama bunu yksek sesle sylemiyordu, onlarn mutlulu una ve sessizliine sayg duyuyordu da ondan. Fakat bu alas, uzun gnn en alas eyi oldu der ken: en irkin insan bir daha ve son kez olarak, guruldayp horuldanmya balad; arand szleri bulduunda, bakn he le! bir soru frlad azndan, btn dinliyenlerin iine dokunan dolgun ve temiz, gzel, derin, ar duru bir soru. . Dostlarm, hepinize sylyorum dedi en irkin insan, siz ne dersiniz? Bugnn hatr iin, btn hayatm yaam oldu uma ilk kez seviniyorum. Ve bu kadar tanklk etmemi yeter bulmuyorum. Yeryzn de yaamya deer: bir tek gn, Zerdtle kutlanan bir bay ram, bana yeryzn sevmeyi retti. Hayat b u muydu?' demek isterim lme. Peki! Bir daha! Dostlarm, ne dersiniz? Siz de benim gibi demek istemez misiniz lme: Hayat b u muydu? Zerdtn akna, peki! Bir daha!---------Byle dedi en irkin insan; geceyarsna az kalmt. Peki sonra ne oldu, dersiniz? Yksek insanlar bu soruyu duyar duy maz, deitiklerini ve iyiletiklerini ve bunu kime borlu olduk larn birdenbire farkettiler: derken Zerdt'e kotular; her biri kendine gre teekkr ediyor, sayg gsteriyor, okuyor, elini pyor, kimi glyor, kimi de alyordu. Yal falcysa sevinten oynuyordu; geri, bazlarnn anlattna gre, o srada karn
301

arapla doluydu, ama tatl hayatla daha da doluydu phesiz, btn bkknlndan el ekmiti. O srada eein oynadn an latanlar da var: en irkin insan ona daha nce bouna arap vermemiti ya. ster yle olsun, ister olmasn; eek o akam gerekten oynamam olsa bile, eein oynamasndan daha byk, daha alas, olaanst eyler olmutu. Szn ksa s, Zerdtn o zdeyiinde buyurduu gibi: Ne kar! Bu, en irkin insanla ilgili eyler olurken, Zerdt esrik biri gibi duruyordu: baklar donuklamt; dili sryor, ba caklar sendeliyordu. Zerdtn gnlnden o srada kim bilir neler geiyordu? Fakat besbelli ki, ruhu kendisinden nce e kilip t uzaklara kamt; sanki, kitapta yazld gibi, iki de niz arasndaki yce da srtlarnda geziniyordu, gemile gelecek arasnda bir ar bulut gibi. Fakat yava yava yksek insanlarn kollar arasnda biraz kendine geldi, sayg ve zen gsterenler kalabaln eliyle itti, yine de konumad. Ama birdenbire ban evirdi, bir ey iitmi gi biydi: derken parman azna gtrd, dedi: Gel! Ve ortalk hemen sessizlie ve gizlilie brnd; fakat ar ar bir an sesi geliyordu derinlerden. Yksek insanlar gibi, Zerdt de bu sesi dinliyordu; derken parman ikinci bir kez gtrd azna, yine dedi: G e l ! G e l ! G e c e y a r s o l u y o r ! Sesi deimiti. Fakat daha yerinden kmldamyordu. Sonra ortalk daha bir sessizleti, daha bir gizlilie brnd; her ey dinliyordu, eek bile, Zerdtn .soylu hayvanlar kartalla ylan bile, Zerdtn maaras ve iri, serin ay ve gecenin kendisi bile. Fakat Zerdt elini nc bir kez gtrd azna, dedi: G e l ! G e l ! G e l ! H a y d i g e z e l i m a r t k ! S a a t g e l d i : g e c e y e alalm:
2

Ey yksek insanlar, geceyars oluyor: o eski ann kula ma fsldad gibi, sizin kulanza bir ey fsldamak isti yorum, insandan daha fazla grm geirmi o geceyars a
302

nnn bana syledii gibi gizli, o kadar korkun, o kadar can dan: o, sizin babalarnzn arl yrek atlarn da saymtr, ah! ah! nasl i ekiyor! nasl glyor dnde! eski, derin, derin gece! Sus! Sus! Gndz ses vermiyen nice eyler artk duyu labilir; ite, serin havada, yreklerinizdeki btn kargaann bile dindii u srada, konuuyor ite, duyuluyor ite, upuyank, geceli canla ra sokuluyor ite: ah! ah! nasl i ekiyor geceyars! nasl g lyor dnde! duymuyor musun, nasl gizli, korkun, candan sesleni yor sana, o eski, derin, derin geceyars? Ey i n s a n o l u , k u l a k v e r !
3

Vay bama gelen! Zaman nereye gitti? Derin kuyulara batmadm m ben? Dnya uyuyor Ah! Ah! Kpek uluyor, ay prl prl. Geceyars, yre imin imdi neler dndn size sylemektense lrm, lrm daha iyi. Ben ldm bile. Bitti, rmcek, ne ryorsun evremde byle? Kan m istiyorsun? Ah! Ah! i dyor, saat geliyor beni ten, donduran saat, ve soran ve soran ve so ran: Buna dayanacak yrek kimde var? dnyann efendisi kim olacak? Kim diyecek: B y i e akacaksnz siz, ey kk rmaklar! saat yaklayor: Ey insan, ey yksek insan, kulak ver! bu szler ince kulaklar iin, senin kulaklarn iin, d e r i n g e c e y a r s n e d e r ?
4

Alp gtryor beni, gnlm hora tepiyor. Gnlk i! Gn lk i! Dnyann efendisi kim olacak?
303

Ay serin, yel elinmi. Ah! Ah! Yeterince havalandnz m? Hora tepiyorsunuz: ama bacak, kanat deildir ki. Ey yaman hora tepenler, bitti btn sevin: arap tortu land, btn kadehler krlacak gibi, mezarlar mrldanyorlar. Siz yeterince havalanmadnz: mezarlar mrldanyorlar ite: Kurtarn lleri! Gece neden uzun byle? Ay esritmiyor mu bizi? Ey yksek insanlar, kurtarn mezarlar, cesetleri uyand rn! Ah, kurt neden kemiriyor daha? Yaklayor, yaklayor saat, grlyor ite an, yrek inliyor daha, yrek zangrdyor daha, aa kurdu kemiriyor daha, yrek kurdu. Ah! Ah! De r i n d i r d n y a !
5

Tatl enk! Tatl enk! Senin sesine baylyorum, esrik, uursuz sesine! nicedir t nerelerden gelir bana sesin, t uzaklardan, sevgi havuzlarndan! Ey eski an, ey tatl enk! Her ar yreini paralad se nin, baba ars, babalar ars, atalar ars; dilin olgunlat, altn gz ve ikindi gibi, benim yalnz yreim gibi ol gunlat dersin artk: dnya da olgunlat, zm bozaryor, lmek istiyor artk, lmek, mutluluundan. Ey yksek in sanlar, kokusunu almyor musunuz? Bir koku kaynyor gizli gizli, bir sonraszlk burcusu, sonraszlk kokusu, bir glce mutlu, boz altn arap kokusu eski mutluluun, geceyars lmndeki esrik mutluluun, o akyan: de rindir dnya, d a h a d e r i n , g n d z n d n d n d e n !
6

Brak beni! Brak beni! Ben fazla temizim senin iin. Do kunma bana! Dnyam daha imdi yetkinlemedi mi?
304

Benim derim fazla temiz senin ellerin iin. Brak beni, dur gun, aptal, budala gndz! Geceyars daha parlak deil mi? En temizler olacak dnyann efendileri, en az bilinen, en gl, geceyars canlar, btn gndzlerden daha parlak, daha derin canlar. Ey gndz, ben miyim aradn? Arandn mutluluum mu dur? Ben zengin, yalnz mym, gm kuyusu, altn odas m ym sence? Ey dnya, ben miyim istediin? Ben sence dnyal mym? Ben sence ruhsal mym? Ben sence tanrsal mym? Ama ey gndz, ey dnya, siz de pek arsnz, daha usta elleriniz olsa, daha derin mutluluklara uzansanz, daha derin mutsuzluklara, herhangi bir tanrya uzansanz; bana uzanmasanz: benim mutsuzluum, benim mutluluum derindir, ey garip gndz, ama ben tanr deilim daha, tanr cehennemi deilim: a c s d e r i n d i r a s l .

Tanrnn acs daha derindir, ey garip dnya! Tanrnn ac sna uzan, bana deil! Ben neyim ki! Bir esrik, tatl enk, kimsenin anlamad, ama srlara seslenmesi g e r e k e n bir geceyars engi, bir an sesli kurbaa, ey yksek insanlar! Ya, siz anlamazsnz beni! Geti! Geti! Ey genlik! Ey le! Ey ikindi! Geldi ite ak am ve gece ve geceyars, ulur kpek, o yel: kpek deil mi yel? nler, havlar, ulur. Ah! Ah! nasl i ekiyor! nasl glyor, nasl hrldayp soluyor geceyars! Nasl ayk konuuyor imdi bu esrik ozanca! esrikliini faz laca karm olmasn? fazla uyank olmasn? gevi mi getiri yor ne? acsn iniyor dnde, o eski, derin-geceyars, se vincini iniyor daha ok. nk sevin, ac derin olsa da: s e v i n , y r e k a r s n d a n d a derin.
305

Ey asma! Neden versin beni? Ben seni kesmedim mi! Ben acmam, akar kann : benim o esrik acmazim v men ne demektir? Yetkinleen her ey, her olgun ey, lmek ister! by le dersin sen. Kutlu ola ba bozumcusunun ba, kutlu! Fa kat ham olan her ey yaamak ister: yazk! Ac der: Ykl! Defol, ey ac! Ama ac eken her ey ya amak ister, olgunlasn ve canlansn ve zlesin diye, daha uza, daha yksei, daha parla zlesin diye. Ben miras isterim, byle der ac eken her ey, ben ocuk isterim, k e n d i m i stemem. Oysa sevin mira istemez, ocuk istemez, sevin ken dini ister, sonraszlk ister, yenidengeli ister, her eyi sonra szca ayn ister. Ac der: Paralan, kana, ey yrek! Gez, ey bacak! Ey ka nat, u! ileri! Yukar! Ar! Haydi bakalm! Koca yrek: A c d e r : Y k l !

Ey yksek insanlar, siz ne dersiniz? Ben falc mym? Yok sa d m? Esrik mi? D yorumcusu mu? Geceyars a n m? . Yoksa i damlas m? Sonraszlk buusu, sonraszlk ko kusu mu? Duymuyor musunuz? Kokusunu almyor musunuz? Daha imdi yetkinleti benim dnyam, geceyars ledir de, * ar sevintir de, ilenme kutsamadr da, gece gnetir de, ekilin, yoksa grrsnz ha: bilge delidir de. Bir tek sevince Evet dediiniz olur mu? Ey dostlarm, y leyse Evet demi oldunuz btn aclara da. Her ey birbirine baldr, kenetlidir, vurgundur, bir daha gelmeyi bir kez istediiniz oldu mu; hi dedi niz mi: Houma gidiyorsun, mutluluk! Dur, n! her eyin geri gelmesini istemi oldunuz yleyse!
306

 her ey yeni batan, her ey sonraszca, her ey birbi rine bal, kenetli, vurgun, ah, yleyse s e v d i n i z dnya y. ey sonraszlar, siz onu sonraszca ve btn zaman iin sevdiniz: acya dahi dersiniz siz: Y k l ! ama gel yine! n k s o n r a s z l k t r istedii tm se v i n l e r i n !

10

Her sevin, her eyin sonraszln ister; bal ister, tortu ister, esrik geceyars ister, mezar ister, mezar gzyalarnn avuntusunu ister, yaldzl akam kzll ister ne istemez ki sevin! o, btn aclardan daha susuz, daha candan, daha a, daha korkun, daha gizlidir: o, k e n d i n i ister, k e n d i n i sokar, halkann istemidir onda abalyan, o sevgi ister, nefret ister, ar zengindir, balar, atar, aln diye yalvarr, alana teekkr eder, nefret edilmiye bay lr, yle zengindir ki sevin, susuzluk eker acya, cehen neme, nefrete, utanca, sakatlara, d n y a y a , bu dn yaya, ah, bilirsiniz, bilir! Ey yksek insanlar, sizi zler o, bu sevin, bu yola gel mez, kutlu sevin, acnz zler, ey baarszlar! Baarsz lar zler her sonrasz sevin. nk her sevin kendini ister, onun iin acy da ister! Ey mutluluk, ey ar! Ah, paralan, ey yrek! Ey yksek in sanlar, unu bilesiniz: sevin sonraszlk ister, sevin her eyin sonraszln ister, d e r i n s o n r a s z l k t r i s t e d i i , derin!

11

Trkm artk rendiniz mi? Ne demek istediimi an307

ladiniz m? Peki! Haydi bakalm! Ey yksek insanlar, trk me siz de katkn artk! imdi siz syleyin o trky, ad Bir Daha, anlam B tn Sonraszla! olan trky, katln, ey yksek insanlar, Zerdtn korosuna! n s a n o l D e r i n g e U y k u m u E n d e r i u ! K u c e y a r a l d m n d l a k v e r ! s n e d e r ? y a , t e n u y a n d m ,

d e r i m
b e n :

k i

D e r i n d i r

d n y a ,

Daha d e r i n , g n d z n dndnd en. Acs d e r i n d i r a s l , S e v i n , y r e k a r s n d a n d a derin: Ac d e r : Y k l ! Oysa s o n r a s z l k t r istedii tm s e v i n l e r i n , D e r i n sonraszlktr istedii, derin!

B e l i r t i Bu gecenin sabahnda Zerdt yatandan frlad; kuan sard; maarasndan kt: karanlk dalardan aan bir sabah gnei gibi tpk, parl parl ve gl. Ey byk yldz dedi, bir zamanlar dedii gibi, ey de rin mutluluk gz, aydnlattklarn olmasayd, nice olurdu b tn bu mutluluun! Sen uyanm gelirken, balar ve datrken, onlar oda larnda kalsalard, o gururlu utancn ne kzard kim bilir! Oysa bak! ben uyandm, onlar daha uykuda, u yksek insanlar: o n l a r benim gerek yoldalarm deil! Benim beklediim onlar deil dalarmda. Ben eserime gitmek isterim, gndzme: ama sabah mn belirtilerini anlamazlar; admm, onlar uyandracak sabah borusu deil.
308

Maaramda daha uyuyorlar; dleri benim esrik trkle rimden iiyor daha. B e n i dinliyecek kulak, s z d i n I e r kulak daha yok onlarda. Gne doarken gnlne bunlar syledi Zerdt: der ken yukarlara bakt sorarcasna, nk stnde kartalnn kes kin ln duymutu. Gzel! diye seslendi yukarlara do ru, houma gidiyor bu, tam bana gre. Hayvanlarm uyanm lar, ben uyanmm da ondan. Kartalm uyanm, benim gibi sayg gsteriyor gnee. Kar tal peneleriyle kavryor yeni . Siz benim gerek hayvanlarmsnz; sizi seviyorum. Ama gerek insanlarm yok daha! Byle buyurdu Zerdt; fakat o srada, sanki kaynaan, rpnan saysz kularla sarldn duydu birdenbire, ama bunca kanattan kan ses ve bana meler ylesine b ykt ki, gzlerini yumdu. Gerek, sanki bir bulut kmt stne, bir yeni dman stne boanan bir oklar bulutu san ki. Bakn ama, bir yeni dost stne yaan bir sevgi bulutuydu bu. Bana ne oluyor? diye geirdi Zerdt akn gnlnden, maarasnn k yerine yakn duran iri tan stne yavaa oturdu. Ellerini saa sola, altna stne doru sallyarak o ince kular kovmya alrken, ite, daha garip bir ey oldu: o srada eli, farknda olmadan, scak, sk bir yeleyi kavrad; ayn zamanda bir kkreme duydu nnde, bir uzun, yumu ak aslan kkremesi. ' B e l i r t i g e l i y o r dedi Zerdt, gnlnde bir de ime oldu. Gerek, n az daha dnda, bir sar, gl hayvan yatyordu ayann dibinde, ban Zerdtn dizine yaslamt, sevgisinden, onu brakmak istemiyordu, eski efendisini yeniden bulmu bir kpek gibiydi tpk. Ama gver cinler, sevgiden yana aslandan geri kalmyorlard; ne zaman burnunun stnden bir gvercin gese, aslan ban sallyor ve ayor ve glyordu. Bunlar olurken, Zerdt yalnz bir ey syledi: o c u k l a r m y a k n d a , b e n i m ocuklarm
309

sonra bsbtn sustu. Fakat yrei gevemiti; gzlerinden yalar damlyor, ellerinin stne dyordu. Artk hi bir e ye aldrmyordu; orackta kmldamadan duruyordu; hayvanlar artk kovmuyordu. Derken uutu gvercinler ileri geri, ve omu zuna kondular ve ak salarn okadlar ve sevgilerinden, se vinlerinden bkmadlar. Fakat gl aslan hep, Zerdt'n ellerine damlyan gzyalarn yalyor ve rkek rkek kkr yor ve homurdanyordu. Btn bunlar uzun, ya da ksa bir zaman srd; nk dorusunu sylemek gerekirse, bu gibi eyler iin dnyada za man diye bir ey y o k t u r . Fakat bu arada, Zerdt'n maarasndaki yksek insanlar uyanmlar, Zerdt karla mak, ona sabah esenlemesinde bulunmak zre bir alay gibi di zilmilerdi: uyandklarnda, Zerdt'n artk kendi aralarnda ol madn grmlerdi de ondan. Ama maarann kapsna var dkta ve ayak sesleri kendilerinden nce geldikte, hmla ir kildi aslan; birdenbire Zerdtn yanndan ayrld, yaban ya ban kkriyerek frlad maaraya doru. Fakat yksek insanlar, aslann kkremesini duyunca, sanki hep bir azdan rt lar, geri katlar, bir anda grnmez oldular. Ama Zerdt, sersemlemi ve yabans, yerinden kalkt, baknd, akn akn durdu orda, gnlne sordu, dnd; yal nzd. ittiim neydi? dedi sonunda yavaa, bana imdi ne oldu? Ve birden uyand bellei, dnle bugn arasnda olup biten her eyi bir bakta kavrad. te ta dedi, sakaln svazla d, b u n u n stnde oturuyordum dn sabah; burda k mt falc karma, ilk burda duymutum demin duyduum l, o byk yardm ln. Ey yksek insanlar, yal falcnn bana dn sabah bildir dii s i z i n skntnzd, sizin skntnza ayartmak, batan karmak istiyordu beni: 'Ey Zerdt' demiti bana, ben seni son gnahna ayartmya geldim.' Son gnahma m? diye haykrd Zerdt, kendi sz lerine fkeyle gld; son gnahm olarak ayrlan n e y m i bana?
310

 Ve Zerdt bir daha kendi iine kapand ve yine iri ta:n stne oturdu ve dnceye dald. Birden ayaa srad, Acma! Y k s e k i n s a n l a r a , acma! diye haykrd, yz deiti, tun kesildi. Eh! O da gnn doldurdu! Benim ac ekmem, acmam da ne ki! Ben m u t l u l u k iin mi rpnyorum? Ben e s e r i m iin rpnyorum! Eh! Aslan geldi, ocuklarm yaknda, Zerdt olgunlat, saatim geldi: Bu b e n i m sabahm, b e n i m gndzm balyor: gel a r t k , g e l , e y b y k l e ! Byle buyurdu Zerdt; maarasndan ayrld: karanlk -dalardan aan bir sabah gnei gibi tpk, parl parl ve gl.

 N D E K L E R

BRNC BLM Zerdtn ndeyii ............................................................. ........17 Zerdtn Konumalar ...................... ................................ ........31 Deiim stne .............................................................. ........31 Erdem Krsleri stne ...............................................................33 tednyallar stne ................................. .................... .............35 Gvdeyi Horgrenler stne ........................................................38 Sevinler ve Tutkular stne ................................ .............. ........40 Solgun Sulu stne ....................................................................41 Okuma ve Yazma stne ................................................. . 43 Dabandaki Aa stne ................................................. ........45 lm Vaizleri stne .......................... ................................ ........48 Sava ve Savalar stne ................................................ ........49 Yeni Put stne ............................................................................51 Pazar Yerindeki Sinekler stne ......................................... ........54 Namus stne ..................................................................... ........57 Dost stne .................. ...............................................................58 Bin Bir Erek stne ......................................................................60 Komu Sevgisi stne ......................................................... ....... 62 Yaratcnn Yolu stne ....................................................... ........63 Yal ve Gen Kadnlar stne ............................................ ....... 66 Engerek Sokmas stne ........................................................... 63 ocuk ve Evlilik stne ............................................................... 69 Gnll lm stne ................................................................... 71 Armaan Eden Erdem stne ............................................. ....... 74

KNC BLM Ayna Tutan ocuk ................................................................ Mutlu Adalarda ..................................................................... Acyanlar stne .................................................................. Rahipler stne .................................................................... Erdemliler stne ............................................................. . Ayaktakm stne ............................................................... Zehirli rmcekler stne .................................................... nl Bilgeler stne ............................................................. Gece Trks .................................................. .................... Oyun Trks ....................................................................... Mezar Trks ...................................................................... Kendini Altetme stne ....................................................... Ulu Kiiler stne ................................................................. Kltr lkesi stne ............................................................. Lekesiz Alg stne .............................................................. Bilginler stne .................................................................... Ozanlar stne ..................................................................... Byk Olaylar stne ........................................................... Falc ...................................................................................... Kurtarma stne .................................................................. nsanca ngr stne ................. ...................................... En Sessiz Saat ..................................................................... NC BLM Gezgin .................................................................................. Grnt ve Bilmece stne ................................................. stenmiyen Mutluluk stne ........................ .............. ......... Gne Domadan ................................................................ Klten Erdem stne ....................................................... Zeytin Danda ..................................................................... Geip Gitme stne ............................................................. Dnmeler stne ................................................................. Yuvaya Dn ...................................................................... Ktlk stne .................................................................. Arln Ruhu stne .......................................................... 145 148 153 156 159 165 168 171 174 178 183 81 83 86 88 91 94 96 99 102 104 106 109 113 115 117 120 122 125 129 132 138 139

Eski ve Yeni Levhalar stne .............................................. .......187 Saalan Kii ......................................................................... .......206 Byk zlem stne ...................................................................212 kinci Oyun Trks .................................................................... 215 Yedi Mhr ........................................................................... ...... 219 DRDNC VE SON BLM Bal Sungusu ......................................................................... ...... 225 Yardm l ............................................................... ............. 228 Krallarla Konuma ............................................................... ...... 231 Slk ............................................................................... 235 Byc ..................................................................... ...... 238 Emekli ......................................................................................... 245 En irkin nsan ..................................................................... ...... 249 Gnll Dilenci ................................................................ ...........253 Glge ...............................................................................257 leyin ..................................................................... ......260 Esenleme ....................................................................................263 Akam Yemei ..................................................................... ......268 Yksek nsan stne ..................................................................270 Kara Trk ............................. .............................................. ......281 Bilim stne ......................................................................... ......285 l Kzlar Arasnda ...................................................................288 Uyan .........................................................................................294 Eek Bayram .......................................................... ......297 Esrik Trk ..................................................... ........ ......301 Belirti ...............................................................................308