0 оценок0% нашли этот документ полезным (0 голосов)
1K просмотров283 страницы
MENDOÇA, Heitor Furtado de - Primeira visitação do Santo officio as partes do Brasil pelo licenciado Heiter Furtads de Mendoca: confissoes da Bahia, 1591-92. Sao Paulo: P. Prado, 1922.
Оригинальное название
Primeira visitação do Santo officio as partes do Brasil - Heitor Furtado de MENDOÇA
MENDOÇA, Heitor Furtado de - Primeira visitação do Santo officio as partes do Brasil pelo licenciado Heiter Furtads de Mendoca: confissoes da Bahia, 1591-92. Sao Paulo: P. Prado, 1922.
Авторское право:
Attribution Non-Commercial (BY-NC)
Доступные форматы
Скачайте в формате PDF, TXT или читайте онлайн в Scribd
MENDOÇA, Heitor Furtado de - Primeira visitação do Santo officio as partes do Brasil pelo licenciado Heiter Furtads de Mendoca: confissoes da Bahia, 1591-92. Sao Paulo: P. Prado, 1922.
Авторское право:
Attribution Non-Commercial (BY-NC)
Доступные форматы
Скачайте в формате PDF, TXT или читайте онлайн в Scribd
PRIMEIRA VISITAO DO SANTC) FFICICl S PARTES DO BRASIL Pelo lieeneiado H.eitott Furrtado de C:tpello fidalgo de! rey nosso :::ienlwr e do seu desemhago, deputado do Santo Officio "1591- 92 ,v, --
SO PAULO HOMENf'iGEM DE PoGto PRll DO 1922 o f--t z >-O mo-.= o A o: r 't., ''': () >-- CC .... ...... r. i ......-! -l .. . . o . . z . : L.iJ . . > : . - . f- . .. j . vf Li] ..9: 7 o: - o: a:: ::r: cs: L.iJ .
. .
. .
. . : .-
Inutihnentc procurou D. lVIanot'l, rd de Portugal, introduzir a Inquisio enl seus donlinios, a exenlplo ,{e Isabel de Castella e Fernando de Arago. Coube a ventura a seu filho e successor in1n1E'diato, que de Clemente VII obteve em 17 .de Dezetnhro de 1531 a bulia Cun1 ad nihil Jnagis nmneando utn inquisidor geral para o reino, e anno5 tnais hwUJe viu o Santo Officio constitudo .de n1odo a desafiar a ac-o dos seculos pela bulia cordis nostri de Paulo III. Entre as duas datas. ex tren1as ooc.orreran1 v a rios n1oviinentos de rcco c de avano. "Revogada por Clen1ente VII en1 breve de 17 d!e Outubro de 15::\2 a concesso por elle feita no anno anterior. pos- ta novamente en1 vigor no Inez de Abril de 133-1, para ser outra vez retirada ein desse anno por Paulo III; restabelecida en1 Maio de 1336 e suspensa e1n Setembro de 154-l, s foi afinal confirn1ada a 16 de Junho de 1547 por bulia do n1esmo papa" 1) - sunr n1aria Lucio de Azevedo. Ao desvairado e qua.;:i deserto brasilico chegavam estas noticias vagas e incompletas. Etn Lisboa a 13 de Setembro de 1543 Joo Bar- bosa Paes .denunciou Pero do Campo Tourinho, do- natario de Porto Seguro, por se diz.er p3'pa e rei e zC'r. trabalhar aos donlingos 2) . En1 2-t de Noven1hro de 1546, quSJndo o tribunal estaYa suspenso por Paulo III, clerigos e seculares captura:1 un1 Tourinho, rurvorarm}l-se em jtiizt's. e pre- 1) ReL'. de historia, 2", 144. 2) .4.rch. Aist. pDrt., 6. 0 1 171. -
2 so. a f<ITos. nIucllt.'Jram o potentado para alt'm-nw onde em 1 ;);)(} ainda 1espondia n in terrogatorio. Gandavo, tum (;abl't'l Soares, nen1 fni Vicente do Salvador alludtm ao successo. Narra-o nos seguinlt.-s len!ws o stxagt'n:uio Gaspm Dias Barbosa. denunciante na prestuh visila<;o: .. lia capitania de Porto Seguro .Andr do Cmnpo e Gaspar Fernandes, escrivo. e. uns fnuks da ordem rlc S. Francisco t' outras que lhe no lenllJrain, ordrnaran1 au- tos e _tirararn testtnumhas e prndernn1 a Pero do C:.unpo. c goyernado1 da dita capitania, pai do dHo Andrt.' do Cmnpo. l' o enviarmn preso ao reino por parte da Santa Inquisio, dizendo que era he- reje e depois ouviu dizer que fora aquillo inventado para o oito Andr do Campo ficar em logar do pai cmno ficou''. Com esll'S no concordmn e1u tudo os dizeres do processo ainda existente: rlclle divulgarmn excerp'los en1 1917 o abaixo assignado na revista Sciencias e Lettra-s de A., C. BPvilaqua desta cidade e Borges de BatTOIS. nos Annues do .:lrclzivo Publico da Bahia en1 1919. l\luito conviria a publicao integral: iniciaes seguidas de reticencias bastariam para ate- nuar os palavres e r<"sguardar as pudicicias dos mais a riscos. Pouco preoccupavam-IS{' cmn o Santo Officio os tnamalucos de Santo Andr ,(]ia borda do campo, a jul- gar por tuna carta .de Jos de Anehieta, escrita da ca- pitania de S. Vicente en1 1554. {Tnl deUes, tendo usado de praticas gentilicas. Sl'IHlo advertido duas vezes se acautelasse con1 ;a Santa Inquisio, respondeu: acabaremos as iiHtuisies a frexas 3) . Ao nmne de Anchieta te1n andado injustmnente ligado o de Joo Cointa, senhor de Boult'-s, fidalg8 francez vindo ao Rio de Janeiro en1 153i com os hU guenotes trazidos por. Bois-le-Comte. Nas lutas theo.; 3) .1wt. du B i bl. .\'li.C., 1, 7 t,. 3 logica!i que agitaram a colonia decidiu-se por Villegai- gnon c pelo- catholicisnto; desertou Inais ta-rde para S. Yicente e nessa villa, ein Santos, na Bahia, en1 Per- nambuco andou soltando palavras hupias e senteando doutrinas heterodoxas. Entrou na expedirn .contra os
francezes partida da Uahia en1 1560, gaba-1.se de ter fcilitado a tmnada do inexpugnavel forte Coligny. Por este servio contra seus cmnpatriotas julgava-se cmn direi to a recmnpensas do governo portuguez. A reclantalas entbarcou con1 Estacio de S en1 S. Yicen- te para aln1-1nar. Casual ou propositahnente Estacio ue S aportou bahia de Todos os Santos; de bordo foi arrancado o transfuga, incurso en1 peonhentas he- resias, segundo depunhan1 contestes varias testenur nhas. Ren1ettido para o reino. submettido a processo, foi afinal degredado para a India, de onde no se sabe cmno tenninou a carreira accidentada. No podia. portanto, ser suppliciado quando se fundou a clade de S. Sebastio, IWill Anchieta representar o papel de victiiuario con1 qul' procurant transfigurai-o panegy- ristas indiscretos l). Jos de Anchieta e Fernao Cardin1 Inencionain. sen1 lhe declarar o nome, u1n varo magico ou nigro- ) n1atico, de aco preponderante nas guerras de Duar- te Coelho II contra os indgenas da Lusitani1. Chmna-o o- padre do Ouro a historia do Brasil de fret { Vicente do Salvador, que narra seus feitos como os llleinorava a tradio perna1nhucana meio seculo de- pois. O processo, publicado pelo erlldito Pedro de Azevedo no .. 4rchivo Historico Portuyuez, desvenda o tnysterio: as denmninaes vagas identifican1 o aven- tureiro com Antonio de Gouva, ilheu da T 4) O processo de Bouls foi impresso nos .4nn. da Bib. Xac., 25. Sua ida forada ou para a India, pri- meiro indicada pelo proprio Jos de Anchieta, confirmada nas denunciaes da presente yisitao pelo padTe Luis de Gr. - 4 rhrig.l) ,}e missu. perltrH'l'nle algum kmpo C:ompa- nhin. viajado pot paizcs f'lll'OJH'US, alehilllico e outras cousas Inais ({lll' o levarant pela prinll'ira v<z ao pntorio inquisitorial. Degredado para o BrasiL obten do hispo a nint<.grao uas orden'\ sacras, fir- nwu-Sl' nu sympalhia de Duarte de Alhuqut>r((lll' Cot- ;ho e OJH'rou li\"lTill'l'llle em PernamlHJcn. Suas clwgar:lm ao velho mt111do: :w- cusavmn-no de dizer missa com luTelicos em sitio-.- vedados pelo eoncilio lridPnlino. d<> rnatar ou t'rrar n:1 cara indios tomados <.'lll combate, dl ar- ranear as cunhs a seus donos ou amantes. df' desafiar para duellos, .. de difamar jesutas attrihuindo-lh<'s pensanwntos susplitos, doutrinas hereticas, ele. Preso na rua de- Olinda, nas pousadas de Anrique Affonso, JUiz ordinario, a 23 de Abril de 1571, foi internado a 10 de Selctnbro no careere de Lisboa, aonde ent 30 de Dczen1bro de 1375 pedia e1n aos nietnbros do tribunal que o quizcssen1 despachar ou lhe dar culpas que contra elle tiYesseiu para se defender e livrar dellas 5). Etn 1573 foi {jUeimado un1 francez heretico na 1:1a- hia ti). As -cireun1stancias no viermn a conheci- Inento Estava attribuies episcgpaes velar p ... la pureza da f, dar con1bate s heresias, castigar os he- rejes. Quando as heresias 1nedievaes apparecermu sob as fonnas ruais diversas, reclmnando especialistas theologos para as desn1ascarann1, e surgiran1 nos pon- tos 1nais exigindo unidade de aco para debellalas, a autoridade episcopal foi di;rninuindu, en1- 5) P. de _\zevetlu, .\ntonio de Gouveia, alchimista do se- XYI, Arcll. llist. purt., 3u, Ct'. Porto Seguro, Hist ger , 3ft ed., nota K, ps. 45 1 48. Alfredo de Carvalho, Rev. do lnsl . . -!rch. Pern., 11 o, que uimprimiu o segundo processo do padre do Omo, concorda com a illentificao proposta pelo autor desta nota. t)) A.Illl. da Bib. Nac., 19, 5 hora no desapnarecessp de todo, diantP da autoridade dos inquisido!es. A pena de fogo rPservada primeiro a nigrmnantcs e aos Iuanicheus. tornou-se dP praxe depois das con- stituies do in1perador Frederico II. a que a igreja se conf onnou 7) . A que1n cahia na sua alada, a Inquisio podia infligir todos os castigos at a priso perpetua. Si esta parecia insufficientc. o crinlinoso ia entregue ao brao secular. qae se cncarrc_,gava do resto: o resto era a fogtwira. Bahia representa .. :mn-no Men de S e o ouYidor geral, quando foi queitnado o francez. Existiria qualquc 1 r relao entre a quein1a do fran- cez heretico e a connnisso ao bispo do Brasil e aos padres da Cmnpanhia ,passada en1 12 d:> Feyereiro de 1379 por D. Henrique 8). ao n1esn1o ten1po rei c in- quisidor geral? En1 15S5 assiln se expritnia Anchieta nas Infor- maes, 9: "Officio de Inquisio no houYe at agora. posto que os bispos usam delle quando necessario por conl- Inisso que tn1. tnas dando a]>pellao ]>ara o Santo Officio de Portugal e co1n isso se ftueinHnt j na Bahia um francez hereje. Agora te1n o hispo D. Antonio Bar- reiros este officio para cmn os !ndios smncn te e no n1eado seu coadjuctor o padre Luis (ir. da Conlpa- nhia, que agora rei!or do collegio de Pernan1buco." "Con1 isso". an1higuo: 1pode significar por isso ou apesar disso. Esta situao foi n1odificada pelo cai,deal .Alberto de quem n1n forte da hahia de Todos os. Santos rece- beu o nome. i) Cf. A. S. TurberYille, heres.lT & the ln'}uisi- tion, London, 1920, que, no dizer le um critico competente. cortou muito t, pingou muito i e forceja por ser imparcin t 8) .4rch. hist. port., 5o, 423; 424. 6 Filho do sobrinho e g<'nro de Carlos V 1\faxitni- liano II. impl'rador da .Alll'ntanha. o archiduqn<' .\1- Ll'rto nascido ern l:lfH. educou-sP na Espa- nha. seguiu a carreira ecdesiastica. logrou o l'anlina- lato em v arcehipado Toldo em 1:>81. Con- quistado Pottugal. Philippe I I. s<'ll tio. nonH'ou-o vic<'- rcL e no posto o rnantrYe durante dez annos at ;'l'IHO\'l'IO para os Paizcs naL\:OS a guPrrear contra f rauezt's e hollandczes. Quando o real tio assignou o tratado de Ycrvins COlll HPnrique IV. t.levou a pl"inci- pado autonorno os Paizes Baixos, o Franco-Condado. ,> Charolais, doou-o infanta Clara Isabel Eugenia sua filha e ao futuro esposo, o crnr.deal archiduque. Este renunciou s dignidades ecclesiasticas. O papa C:lentente VIII concedeu licena para o esteril 1na tri- ntmlio celebrado en1 1398 . .T \ice-rei Pottugal e legado de latere, o papa Sixto Y por bulia de 25 de Janeiro de 1586 inquisidor geral dos reinos e senhorios portugue- zes. caradcr ordenou a .prinl<'ira visitao do Santo Officio its partes .rlo Brasil. O facto ficou desconhecido at reYclalo a hisro- ria do capucho Vicente do Salvador, in1pressa em 1888, :\lais tarde Antonio Baio. o iHushe director da Torrf: do Ton1bo, descobriu alguns dos livros da visitao e sobre ell_es comeou na Revista de historia de HH2 uma noticia que no foi Agora s-ai com esta a printcira parte dos docnnwntos relativos Yisitao rlP Heitor Furtado de Mendoa. Os Iivro.5. da visitao ermn noYc: tres de eo.n fis- ses, quatro de denunCiaes, dois de ratificaes. Estes esto conplctos: da.,. confisses falta o yoltai1e de :Pcrnainb?JCo, que era o sfgundo; de denuneiac>s restmn o prinwiro da Bahia e o terceiro, n1uito - ganisado,- s-em or.dem sn1 ordem chrono- logica, incluindo Bahia e Pernambuco, a julgar _pelos sumntarios de Antonio Baio. E'- pc:lsshel que .ainda 7 apparemn os tres que falhnn. :X a Torre do Tombv os processos do Santo Officio andam por dezenas de nlilhares. Heitor Furtado dC' l\Iendoa. a 2 de l\tlaro de 1591 nmneado pPlo inquisidor geral para dos bispa- dos de Ca-bo-Verde, So Thotn, Brasil e o de S. YicC'nte ou Rio de Janeiro, elu-gou capitl Lahiana l"Olll o goYernador D _ Francisc_o de Sousa en1 U de Junho, domingo da Santissina Trindade. Publi- cou suas patentes a 28 de Julho, concedendo trinta dia!' <le graa para a cidadC' e un1a legua en1 roda; a 12 de Janeiro do anno seguinte concedeu outros tantos dias ue graa, encerrados a 11 rle FeYereiro. para os mora- dores do reconca,o . .A 29 de Julho rl'cebeu a prneira confisso. infra 23,27; no n1esn1o dia fez-se prin1eiro denunciante Joo Serrao, que a de Agosto Yeiu pedir pevdo do per- jurio por se diz.er chrislo Yelho sendo christo novo, infra 55';)6. As ratificaes cmnearmn a 4 de Setem- bro, tudo (](' 1591. E1n 2 de Sctetnbro de 1593 o Yisi- tador geral partiu da Bahia para a capitania de Pl'r- nambuco, a bordo da nau So .1liguPI. de qtu era mestre Bartolmneu Fernandes. Da sua estada na Bahia. contn1 ligeiras noticias un1a carta de .Anchieta. escrita da cidade do SalYador en1 1 de Dezetnbro de 15H2, iJnpressa em 1897 no vol. 19" dos A.nnaes da Bib. Nac., sC'gundo C'llpia nuiito ilnper feita. Infortna Anchieta que Ferno Cabral ck Tayde, infra 35j36, sahira agora com sua sent{'n;a, misericor- diosa, segundo todos affirtnaYanl c o proprio Cabral reconhecia, .dando graas ao inquisidor e a todos os adjuntos pela merc que lhe fizeran1, n1ereeendo mui- to tnais suas culpas, e isto de joelhos con1 n1uita hu- nlildade 9) . 9) Ann. da Bib. Xac., 19, 67. F. C. de Tayde foi sen teneiado a dois annos de desterro para fora do Brasil, in- 8 Anchil'la aecresc<'nta ouho easo dil"fil'il <lt escla- recer. Tra1a-sc de certo Roch3. n1orador. segundo pa- rece. da capitania do Espirita Santo. que do visitador lhe atirou duas noites com urn arcabuz a sua janella ... Foi preso c, si os padn.s {JUC so adjun- tos do inqui;idor no trabalharam muito ellc no Pscapava de n1ort(' de fogo c.onfo1me a bulla do Papa, mas elles a interpretararn de n1o.neira que pn- recero (sic) ben1 ao inquisidor dar-lhe a vida, con1tudo sahiu con1 degredo para as gals por annos e prin1ciro cinco domingos na S con1 grilho e barao e no cabo d.dles prego por toda a cidade com barao e cumprir un1 anno de cadeia e depois o degredo. - I. c. 68j69. A chronologia da visitao a P.ernmnhuco e c.api- tanias visinhas no pode na falta de li- vros essenciaes. Sabe-se apenas que tcrnlinaram a 8 de Fevereiro de 139-t os trinta dias de gr.aa para vi- rem confpssar-se cm Olinda os habitantes da fregue- zia .dos santos Cos1ne c Dmnio tlc lgara; de S. Lou- r-eno con1 a capella annexa de S. l\liguel e1n Camara- - gipe; de S. Amaro (cujo vigario Antonio Andr estava cego) com as capellas de S. das Candeas e :N. S. da Graa; de S. Antonio no cabo de S. Agostinho com as capellas de S. Joo e N. S. da Annuociao; de S. Miguel de Pojuca, com a cape lia de Luzia. A 21 de DezembPo tcrminaran1 os doze dias da graa concedidos a N. S. da Concei.o de Tamarac; a 24 de Janeiro de 1595 os de S. das Neves da Parahi- bt1.. Em fins de Junho o continuava en1 Olinda, aonde chegara de volta da Parahiba em 1 de FevereirC>. forma Lucio de llisl. dos Chr. nov. porl., 227, que nas ps. 225:229 d um3 ida exacta das duas visitaes do Santo Officio s partes do Brasil. A 21 rle Agosto rte 1599, H. F. de funccionava em Lisbo:J., ib, 458. . ,. ... . . 9 Nas pesquisas feitas por Lucio de A.zev.edo para tnandar proceder a copia do prcsent voltnne, surgiu rnna novidad'e inteiramente desconhlcida: houve ou- tra visitao na Bahia realisada en1 1618, ordenada pelo inquisidor geral Ferno Martins :Masarenhas! Os poderes do incun1bido da visitao.. protonotario apos- tolico, deputado do Santo Officio, inquisidor e visi- tador, limitavam-se a cidade do Salvador e seus rec()n- cavos e a Angola. Haveria outros agentes para Per- nambuco e para as capitanias de baixo? O visitador chamava-se MarTas Teixeira. Seria o bispo d'a Bahia que, depois de tomada .a de pelos Hollandezes. encabeou o Inovitnento de re- conquista? Varnhagen identificou o bispo do Bra'iil con1 u1n inquisidor homonyn1o, que devia orar por oitenta annos, pois fora nmneado no seculo anterior. Segundo frei Yicente ao morrer o bispo no tinha ainda cincoenta. E' bcn1 possivel. certo quasi, que o guerrilheiro de 162-t fosse o visitador de 1618; o solio episcopal seria co1no reconhecimento rle seu zelo na -com1nisso rlo Santo Officio. Da visitao de :Mareos Teixeira conhece-se u1n de 322 folhas; nas primeiras ven1 a lista da.s pessoas denunciadas. cento trinta e quatro ao todo; a f. 81, de que j foi extrahida copia, falaram cin- coenta denunciantes. No livro figur.an1 algumas pessoas autoadrus na visitao de Heitor Furtado de i\lendoa; neUe que fora qucitnada a octoge- naria Anna Roiz, cuja confisso occupa infra as pags. 177j181. Cn1 manuscrit jesuitico da bibliotheC'a nacional de Na-poles informa que o governador Antonio Telles da Silva, a ahna ardente apaixonada. o grande ateador do incendio que n1ando:u os hollandezes paTa fora do Brasil, empenhaya-se por introduzir o Santo Officio em terras de sua governana, disposto a sacri- 10 ficar lodos os seus bens a <'lsl<' proposilo. Que l<'ria fei lo sern o I ragico naufragio de H na rcos e ln 16-H) '! Problen1a ainda in lacto o moi i v o por que o go- nrno portuguez, que desde t:l60 introduziu o Santo ( Hfil'io ern Gcw, dt>ixou de fazer o nwsmo no Brasil . . \ distanl'ia dtn ter eoncorrido para esk resul- tado: co1nparado {'0111 o Jll'riplo do cabo da Ba Espe- do Indico at as terras de Can1baya, as \'iagens de longo de Portugal ao Brasil podian1 consi- derar-se de recreio. O Atlantico entre Lisboa e o Rio beru n1erecia chanmr-se oceano Pacifico, disse unHt vez o beneinerito H. Gorccix. na ultitna viagen1 a este paiz. a que sacrificou sua tnocidad e seu futuro scientifico. A distancia ainda podia influir por outro modo. O arnplo litond. navegavel segundo a;; n1ones. que ora sopravan1 nun1. ora en1 outro sentido, csta- belrc':'ndo as,sinl um hloqndo nloYel, no .apresen- tava centro nahual; rnuito n1enos o interior: assin1 no hnstaria um s. e varios trihunaes. quer de primeira quer de ultiina instancia, offerecian1 desvan- tagens pa ten tcs. Estas consideraes forarn frequen- tenlenk invocadas nas Cortes Constituintes de 1R21 e 1822, quando s.c tratou rc lacs entre o reino unido do Brasil e Portugal. Accrescc que Inquisio s con1 frades podia prosperar, c a n1etropole desde os coincos do se- culo XYII con1eou a oppor difficnldadrs creao de novos conYentos na colonia. Tamben1 poderia alar enrharaas a novas creaes a propria Santa S, de- pois de ter visto perdidos, no reinado de D. Pedro II, todos os esforos feitos para abreviar as liberalidades p.rodigalisadas por Paulo III e alguns de tsucces- sores. le'lltatiYas para tnrlhorar a sorte dos Christos noYos poz to(Jas as foras -de sua intelligen- cia, todo o a'rdor de seu ten1peranrento e foi quasi t-snwgac!o o padie Antoni.o Yieira, da Coil1lpanhia- de 11 Jesus. portuguez de nascena, brasileilfo l(}e forma- o lO). Os escritores que negatn a participao da igreja na estrutura inquisitorial e tudo attribuen1 ao estado avido de prea, poderimn ainda affirn1ar ,que ao fisco no conYinlta repartir os bens dos conden1nados entre a n1etropole e e. colonia: a n1etropole queria a fa- zenda inteira p-ara seu proYeito exclusiYo. C01n a falta de tribunaes no Brasil no folgou nen1 lucrou o gado humano 1narcado para a Inquisi- o. Suppria-os pelo seu ferYor e por sua ubiquidade o fanliliar do Santo Officio, titulo n1uito cobiado po1 que explicitan1ente affinnaYa a lin1peza de sangue e implicaYa numerosos priYilegios. Basta citar a C- R. d'e D. Sebastio. datada de lA de Dezembro de 1562. Por e lia o familiar ficaYa isento de pagar fin- tas, talhas, etc . de ser constrangido a ir con1 pn'sos e dinheiros. de ser tutor ou curador. excepto si as tu- torias fosse1u lidhnas, de oexercer contra .a Yontade of- ficios de concelho. de lhe seren1 tomados para a apo- sentadoria a casa de 1norada, caYallarias, etc., de lhe tonu1ren1 po, Yinho. roupa, palha. ceYadas. lenhas. gallinhas, ovos. bestas- de sella ou albarda; podia trazer annas offen:sivas; a Inulher, o filho e a filha do familiar einquanto sob o patrio poder, podian1 usar .seda ent seus vestidos 11 ). Cmn o tempo os p!rivile- gios fora1n accrescidos .. Xo co1neo do seculo XYIII a Inquisio la,Tou sobre tudo nas terras flutninenses e suas visinhas, j porque a proxiinidadc das n1inas de ouro para cllas attrahisse gentes das n1ais diversas procedenciasl j porque, cmno suggere frei Francisco S. J erouyn1o; bi-spo- diocesano de 11 de Janeiro de 10) Lcio de .-\.zendo, llistoria .de .lntnnio lrieira.- His- toria dos Christos novos portuguezes. 11) Informao_ geral de Pernambuco, 48. se-p. dos Jnn. da Bib. Xacional,- -28''. - 12 1/(l:! a 7 dl' l\laio d<' 1721. ctdeu nostalgia do tones- mu iol que se avesara como qualificador do Sanlo Offi- cio etn E v ora. .\ perseguio foi progredindo por tal artr. rs- creve o au tyr da 11 (sloria yrral, que de 1707 a 1711 houve anno cru que se prenderam <1< ecnto e scs senta s vezes famlias inteiras sem excrpo autos rle f de 1709 tnt Lisboa ap- part'ClTanl j n1gumas d<'sgrac;ad:Js filhas do Brasil... :\"o anno de 1713 se contou o nunwro maior df' con- den1naes e1n gen lP ida do Brasil; fonun {' seis os sentenciados. incluindo trinta P non! mulhP res. . . As ou has e a pi rln Brasil foran1 la1nben1 m1is ou Inenos pf'rsPguidas por este flagcllo. porm no tanto co1no a do Rio". Op. cif. 835. 8:-l7. _\ Inquisio, observa Turherville, para prospi'rar precisava do apoio da opinio publica e da fora ar- Jnada. Quando em Portugal a protPeo dPsta (limi- nuiu. a !Presso darpw'lia afronrou,, UH"lcipalnt..'ntc con1 o cerceio das immnnidades ecelPsiasticas qup pu- nham o clPro acima das leis eivis at> o reinado dP D. Jos I. O marquez de Pmnbal. (lt'pois dt cevar no jcsuita Gabriel de Malagrida tod::1s as ruins paixes de seu corao inexoravel, mandou o cardeal Joo Cosn1e da Cunha elaborar ou, ntais proYavehnente. a,penas assi- nar un1 no,o rPgilnPnto do Santo Officio. SPria o quarto: o priineiro feito em 1552 p0r D. Henrique. eardeal Juisidor geral. e s r('cent{'nwnte intpresso por Antonio Baio no fio volume do Archivo portugue::; o sc.gundo .de D. Pedro de Castilho em 1613; o terceiro de D. Frani':co de Castro Pm 1640 Bem dignas leitura as naginas rle que o lasti- mavel cardeal precedeu o rgin1ento de 1774. A Inqui.io. talequal a in1petrou D. Joo 111 l' a concedeu o papa Paulo III. era um tdbunal regio, como o patenteia o fado .do prneiro -inquisidor .geral v ter sido -de nmneao dei rei. independente da Se Apostolica . .A praYidadc dos jesutas rurrancou a pre- rogativa da Coroa, que s a re-houve c1n 1771, quando nmneou a clle cardca I para o cargo. tl"ibLtnal inlroduzinun-se enos capitaes: negarem-se aos rus os nmnes das testenu1nhas quP os accusav<.un; procttkr-se relaxao, que a n1ortc natural, confiscao de bens e infanlia at a segun- da gerao p'or testen1unhos singulares; en1pregarcn1 torn1entos, que alis "porlian1 e deviam ser applica- aos sdsmaticos e heresiarchas at declararen1 to- tias as pesso<.!s que pervcrtcrmn para se extinguirPtn cslas vent-nosas plantas da vinha do Senhor at as ul- tiinas raizes" - alluso clara a 1\'lalagrida, chamado :\loxsTRO cin mn artigo; fieat infmnado en1 sua pessoa e na de seus des-cendenteJs qualquer u1n, ainda depois de cu1npridas as penas in1postas posto que teriren1-se e .uLandonarein-se as lei1s do reino pela siinples autoridade do inquisirlor. O reginwnto po1nbalino deve ter elintinado todos estes errJs; Inesino assn seria muito superior aos que o precedermn? Duvida-o Hippolyto e autoridade al- gtuna podia c01nparar-se sua. Hippolyto Joseph da Custa Pereira Furtado de Mendona nasceu na fmnosa colonia do Sacrainento, 110 riu da Prata, pouco antes dos portuguezes perde- reio-na -definitivantente. X o reino forn1ou-se ent di- reito t. sdt.ncias naturaes ou philol5ophia; alen1 das duas lnguas classicas estudou allen1o, francez c in- glez. Sabia naturahnente espanhol e italiano. \ :pPlos Estados lTnidos e diversos paizes europeus. Era u1n dos nwinbro.s da cohncia intellectual agremiad::t ' por Conceio Yelloso em torno do Arco do Cego. En1 Julho de 1802 contava 28 annr.s, quando foi preso dtpois levado aos carceres da Inqui,3.io pelo cr11ne de ser pc-dreir lhTL 14 Sua S arralioa llllla conta a lu ta trenwntla de mn homem contra uma instituio. sem- pre aniinoso, npellido IWia aud.aeia, sustentado lida pres<>na de esprito. dominando pela sagaeidatle e pelo sangue ,frio. unca negou l(UC fosse n1aon; sohre seus confrades, sobre os recUlrsos pe-cuniarios de qtH' dispunhan1 no houve llH'o de exton1uir-lhe revela- es; nunca se considerou Y<'ncido ou deixou intinli- dar. Y eja-se o seguinte trecho da ... Y arral iva: "l\landou-nw o Inquisidor que ajo ... lhasse diante delle para dizer a doutrina (do cateeisn1o); 1nas eu retorqui-lhe que um dos pontos que Illt' havian1 ensi- nado na nwsma doutrina christ era que dos tres cul- tos de latria, hiperdulia e dulia se devia dar s a Deus o culto de latria. no que se comprehende ajoelhar com antbos os joelhos e que era uni dos n1aiores peccados tributar este culto creatura; e por n1ais que ellc instou no 1ne resolvi a fazei-o, dando-lhe por escusa que tenlia ser aquillo artificio delle Inquisidor, para experiinentar a n1inha f vendo se eu era capaz de ido- lu trar adorando-o a elle; no obstante asseverar-n1e que este era o costtnne do Tribunal, no s quando os rus ermn examinados da doutrina, na audiencia, 1nas tatnben1 quando eram levados me'5ta do tribunal no te1npo que os nlinistros estavmn ao ponto -de delibe- rar para dat .a sentena, offercce:ndo esta occasio ao ru de iinpetrar con1 a luuniliao a ntisericoruia de SeUS juizes, e aO depois quando Se lhe prOft'J'.a a Sf'll- tena. que tainbcn1 de joelhos se costmna ouvir'. Este pequeno incidente ntostrar a sobl'rha <' or- gulho das pessoas .que contfn1 este tribunal, conunen- ta o prisioneiro. Cmn n1ais razo diz Nietzsche que s pode falar en1 orgulho quen1 soffre o torn1ento e no revela seu scgrerd'o. Os trer3 annos de priso cellular para te1npermnento vibratil como o de Hippolyto deverian1 doer 1nais que o potro e a pol Hipj1olyto :no soffreu a pena nen1 o perdo .Uo 15 San lo_ Officio. Logrou fugi r pant a Inglaterra, aondE sciviu de :.-iecrdario a Augusto FredC'rico, filho de Jorge III, duq de Sussex, gro-Inestrc -d.a lllaona- ria. Da<lo o rcgifugio, prcYiu a iinportancia do facto e iniciou o Correiu lhasillense, u priineiro vulgarisa-
dot de politicas na l'Oionia Iuso-aml'ricana; ain- da assistiu aos alhures da i ndependenl'ia; provavel- Inente tornaria patria lhTl'. honrado e engrandeci- do, si no fallecessc a 11 de Setctnbro de 1823, con1 1nenos de 50 annos. Seu livro acon1panhado de dois regiine-ntos da Inquisio teve tatnbctu utna -edi:lo ingleza. Tudo inclina a sUJppor que directa ou inchrecta 1nente se deve suggesto de Hippolyto o artigo do tratado entre Portugal c a Inglaterra ([Ue prohihiu para o futuro o est.abclecitncnto da en1 tf'r- ras brasileiras. Xo dia 31 de :Maro de 1821 foi expedido mn dt'- creto das Cortes Constituintes de Portugal abolindo en1 todo o reino e ,seus ;d'mninios o tribunal do Santo Officio da Inquisi{o O ultno inquisidor geral foi um brasileiro natural do Hio: Azered1a. Coutinho, pri- Ineirmnente bispo de Pernan1buco, aonde pela fundao de un1 seminario inspirado en1 idias n1odcrnas, extraordinaria influenda sobre a tnentali- dade patria. Seul Azercdu Coutinho no surgiria a gc:- rao idealista e pura de 1817. Ainda persiste t'lll Roma unut l'ongregao do - Santo Officio, da qual os no iniciados 1nal conheecn1 a existencia. Alph. Viktor Mller, que depois de vinte annos de assistcncia na capital do calholicisn1o aca- ba de lnpriinir em Go-tha uiua obra sobre o Papa e a Curia, affinna que no s o objecto de suas pesqui- sas desconhecido corno tamben1 o seu nwdo de pro- ceder ... " O silencio sobre os do Santo Offi- cio to scveran1ente guardado que nem n1esn1o se conhece a fonuula do juratn':'nto prestado ao as11u- 16 nlit o cargo. Salwmos nwis qtH' o infractor deste se- gredo incorrt: nunHl cxconununho de que nem o car- deal penitenciaria pode absolver, e qtH' s ao P.apa t' reservada: s.abe-se qu<.' o infral'lur c-sl sujeito aju- da a outras pi.' nas. - ignora-s(' " Para paular suas aces o visit.ador dispunha -do' nwnitorio de 1536. fonuuhulo por D. Diogo da Silva, inquisidor 1nor, e do regin1en to dt> 1 ;);)2. promulgado pelo cardeal infante D. Henrique, inquisidor geral. O Inonitorio D. Diogo scnia ao duplo fn de facilitar o exan1e de conscicncia dos confitent<>s e de indicar o cantinho aos espies e delatores. Est ln- presso no Colleclorio de 1, prova de que ainda en- to vigorava. Entre elle c os depointentos da presente visitao IWni sempre se nota correspondenda exacta: pode ser houvesse n1onitorios parciaes que no conhe- cenlos. Vai adiante transcrito o n1onitorio de D. Diogo. Os cento quarenta e un1 capitulos do seu regi- Inento reforou lJ. Henrique COill vinte e trez audi- es e declaraes cn1 136-1; o cardeal Alberto modi- ficou no consta quacs. l\luito poucos basta1n para o fiin 1nirado nsta nota prelinlinar. A visitao e-xigia apenas tres pessoas: visitador. notario, nwirinho. Do visitador se occupan1 os capi- tulos 3;8, do notaria os 80j8-1, do meirinho os 95!98. Sahindo para to longe, o visitador recebeu do car- 1 deal Albmto autoridade de prender os culpados e scn- tenc.ialos enl final, confonne ao regnento e instru- eo (ue trazia. Sobre as attribuies do notaria e do .. l Ineirinho devia ter influido de qualquer nwdo o novo n1eio a .que vinhmn transferidos. Do regitnento de D. Henrique so caracteristicos o segredo c a tortura. O San to Officio surgiu en1 terra:s. de hei'{'jes no- ta veis pelo nun1ero e pelo I,oderio; os denunciantes 18 arriseaY<llll a Yida no l'USO de serem ideutiril'ados; 1nais de un1 HJllisidor sueu1nhiu viutlida popular; urgia o 1naior segredo. Agora a si tuao nnulara; os ri-tas era ln os e os i ndefesus. Apesar disto o n'gml.'Hio In.:.tnlinha o stgndo originario, n:.io ea- landu os nontts dos denuneianll's, como tueohrindo a"i por onde se poderia atinar l'OIH elJcs; os rus se l'l[ll paranun para o fim do sigillo absoluto c iu,iolavel a pl'ssoas Jnepotenll'S l' regulas f'l'l'igosos. O uu das torlunts aeouipanha a sociedade hutna- ua desde os incunabulds e t'Oill nwis ou 1nenos hy- pocrisia h a de eseoltala at o dia do juizo. Mesn1o aqui, Hl'st.a pretensa ou real niCtropolc de cultura, con- tra as 1nais insophisnta veis prcsorics legaes vn1 it luz mna vez por outra factos horrorosos; }H' lo que transpira pocle inmginar-se quanto fica abafado. No San lo Offieio o tormento cra tradil"ional e legi tilno, pois aLoitaYa-se l'OIH a autoridade supren1a desde 1252. desde a bulia Ad e.rlirpanda dt Innoceneio lY. Xo se eonhccent cuin preeis10 os inslrunwntos ue tortura no te1npo do cardeal Alberto: o regiinento dP 16-10 estabelec-e o potro e a pole, "o potro, espeeie de cu1na de ripas onde. ligado o paeiente cmn differen- tes voltas de corda nas pernas e braos. se apertaYain nqtwllas eon1 un1 arrocho, cortando-lhe as carnes; e a pol, n1oito Sl'guro no tecto, onde era snspensn a vietinw, com IWSOS a'os -deixando-a cahir en1 brus- l'O arranco sem tuear no eho". explica Lueio de Aze- vedo 1). Celebrmn varias escritos a clen1enria e a hran- ' dura droos inquisidores. Cle1nencia e brandura so possiveis, Inas pouco prova veis: a omnipotencia ir- resposavel o se linta espontaneamente; o con- tacto diario e diutur11p cmn o soffrimenttO- embot:ava a sensibilidule; tinha-se con1o caso smnenos deixar o 1) H islol'ia dos chl"istos novos pol'tuguezes, 140. 9 ru apodrecer nas Inasn1orras durante annos c an- nos sem i.ntcrrogalo siquer; 'Os autos de f pom- peavanl con1o rnarchas triunlJ>haes. A relaxao ao brao secular, a creruao na. fogueira d'ahi decor- 1 ente, esta, siln, foi rara e ntais rareou -ainda quando o tribun.a:l comprehendeu que importava uma decla- rao de fallencia, nn1 gesto de desespero impotente de sua parte 2) . Tudo isto, si -disfara, no attenua a misso preci- pua do Santo Officio: obter confisso voluntaria c sincera, prov,ncar arrependinten tos e abj u.raes. Obe- decendo praxe secular, o rcgin1ento de D. Henrique estabelecia dias de graa en1 que os confitentes, si es- pontaneamente vinhant confessar-se, si convencimn ao inquisidor de sua sinceridade, de seu arrependiinen to. e si o peccado no fora testen1unhado, eran1 reconci- liados sununarimnenle e conservavan1 a fazenda. O caso complicava-se si havia teste1nunhas; ainda mais si coincidia a confisso cont a denuncia, porque esta podia annular aquella, conto succedeu a Ferno Cabral de Thaide j citado. A confisso mera e sirnples neu1 a toJos aterrava. ~ o capitulo 15 de seu regimento D. Henrique provi- dencia sobre o reconciliado no tempo da graa e depois que se jactar ou gabar em publico "dizendo que elle no commettia nen1 con1nwtieu os hereticos erron's por elle confessados ou que no errou tanto como con- fessou". Das cento e vinte uma confisses adiante impres- sas fique de parte o referente ao pecca1d'o sexual con- tra a natureza. O assunl'o melindroso exige habilidade singular en1 quem o aborda. Basta indicar as paginas inquinadas: 23, 2-t, 25, 26, 50, 51, 59, 60, 61, 62, 67, 70, 71, 78, 79, 80, 89, 90, 93, 9 ~ 95, 122, 132, 133, 142, 2) TurbeviJle, Op. cil. 20 11-1, 130, 131. 15:.!, 1 2, tt;:l, 1()8, Hm, 170, J 76, 200, 201' 20:!. 20:_\. 20. :!07' :!1 o . Depois deste aviso pode cada um evitai-as ou pro- curul-as ca. seu lalantl'. Co1n a s'exualidade andanun scntJH'P t.'lll estreito antplexo as fcitieeiras. cap.azcs de produziren1 intpo- tenci'a ou esterilidade. unia contpareceu perante o visitador: tres citmn-se .con1 maior insistt:ncia: Isa- bel Rodrigues, de .alcunha Bocca torta, Antonia Fer- nandes, de aleunha Gonalves, de al- cunha ... \.rele-lhe o rabo. Bocca tor.ta. a nwis modesta, apenas fornecia Cl't- ps nlitificos e t.'nsinaY:.l oraes fortes . .A Nnhrc- ga, proxeneta de gostos torpes c sacrilegos, iinp<.l\a tle pacto con1 o diabo; l>ussuia nun1 vidro certa cousa que falava e respondia quanto lhe perguntavmn, cou- .sa anliga de cebolas c Yinagre, que gostava lhe dessen1 nina vez por se1uana. Arde-lhe o rabo dez annos an- tes, degre-dada por feiticeira, dcse1nharcara de Ptr- nmnbucu, aonde estivera de caroeha porta de igreja. A alguen1 tjUe se tlueixava de pouca efficacia dP suas feitiarias, respouden segundo un1a denunciante: 4 ' por n1uito que ella n1e de, muito 1nais lhe n1ereo, por que t'U punho rne a nwi.a noite no nHu quintal corn a ca- bea ao- ar<' l'Ulll a porta aberta para o mar e enlt"ITO t tlt''>Pnteiro umas botijas e estou nua da cinta par:a cima e con1 os cabellos e falo cun1 os e os chan1o e estou cmn clles ('lll 1nuito perigo." A estas no se emparelha a yf'lhinha Leonor Soa- res, chegada terra hahiana en1 1530, na contpanhia do seu niaritd'u Sitno da Gan1a de Andrade, capito- rnor da prilncira urinada de soccorro a Thom -de Sousa. Grande republico da cidade, senhol"' de nho no Pirajit, Siino de Andrade deixou un1 .epita- - phio en1 verso, d>nservadu p01r . frei Vieente do Salvador. Seu eunhado Sebastio da Ponte utn engenho em Cotegipe, currais de gado em Ti- 21 nhar. prestou servio a l\fen de S na guerra contra in(lios de Paragua. O futuro parecia auspicioso ([Uando foi BlaiHlado ir preso para o eino, por unia ordern regia expressa, q uc quasi resolucionou a po- pulao, pondo ern alvoroto seininaristas. fmnulos do bispo e representantes do poder civil. A viuvez, a perda do irrno, qtH' no Lin1oriro ex- pirou suas culpas, a idade devia1n dar a Leo- nor Soares un1 ar estranho e a aura popular. sem que Pila o iinaginassC', envolveu-a no bruxedo. Depe un1a dt>nunciante: quando nesta cidade houve nn1 di_a gran- des brigas C' f'Hln' o bispo e o goyernador Luis de Brito. esta na n1esn1a noite foi a Portugal dar aquella nova. Alen1 dos Pyrineus a Inquisio guerreou e extin- guiu varias heresias .n1edievas indgenas ou adventici:1s: na pennsula iherica e resprctivas colonias os ini1nigos capitaes forarn os judeus batisados fora. marranos, ehtistos novos. gente da nao, que, cedendo vio- lencia quanto s exterioridades, gnardavan1 no foro intiino as crenas da v('lha lei e praticavan1 os ritos hC'reditarios. Dos christos novos da Bahia reclaman1 o pri- nieiro logar os de :\latoim, onde un1a synagoga (ou esnoga, cmno ento se dizhr). - assoalhava a voz publica, sempre Inakvola para a gente da nao. Heitor Antunes. fundador da parentela, pode ter sido o Inesino partido de Belem a 30 de Abril che- gad0 a Ba'hia en1 28 de Dcze1nbro de 1557, con1 o go- Yernador de S, cm cujo instruJnento de servi- os jurou cmno teste1nunha 3) . Pma sua filha de qua- rPnta f' tres annns jurou que tinha seis un sete quand0 a fmnilia inlnligrou. o pai "j no existia no tenlpo da dsitao:c 3) Ann. da Bibl. Xac .. 27. Outro Heitor menciona a Rev. Trim., 57, I, 228; no pode !'ler o mesmo dt"stA visit_!;lo, que era mercador_, 22 lll'itor \ntunl's. l'hrist:io novo. casara no reino t'Oill .\nna Roiz, c.hrist nova. t' houveram lsahd. nti de .\!lna .-\koforado, casada, con1 '27 annos; YiolantC'. j defunta. nii de Lucas Escohar de 21 c Isabel de 18 Beatriz, ntulher de Bastio de Faria, nti de Custodia. de '23 annos. casada com n('rnanlo Pitnenll'l de Almei- da. (senhor do eng<'nhu de que era la\Tador o s<'xagc- nario .Joo RodriguPs Palha, pai de frei Vic<'nlC' do Sal- vador, infra 158); Leonor de 32 annos, nntlher de 1-Ien rique l\luniz; Jorge Antunes j falleclo. cu,ia viuYa, J oanna de S, convolou para o thalmuo d.e Sebastio Cavallo; Alvaro Lopes Antunes. casado; Nuno Fernan- des, solteiro. de trinta annos. Todas estas idades refe- rem-se a 1591 ou 1592. Com os Antunes, parentes dos Maccabeus e por- tanto da n1ais fina prosapia judaica, no podia cont- petir a prole de Ferno LapC's. alfaiate do duque de Bragana, e de sua ntulher Branca Roiz, atnbos j falecidos quanrlo comeou a visitao. Um;a das filhas. Maria Lopes, casou com o ba- charel mestre Affonso Mendes, vindo conl'O cirurgio mor do Brasil ein companhia de Mcn de S, de cujoR &trvios jurou test-entunho 4). Teve o casal: l\ianoel Affonso, Ineio conego da S, j falecido; Anna de Oli- veira duas vezes vi uva; Branca de Leo. j falecida, casada con1 Antonio Lopes Ulhoa; Alvaro Pacheco. Leonor da Rosa, irnt de Maria. casada com Joo Vaes Serro, christo novo. c.inirgio que entigrou para as colonias espanholas, teve pelo n1enos uma fi- lha, que casou con1 o priino Al\'Jaro Pacheco. Catharina Mcndes. casa.da con1 Antonio Se:r:ro. parece no ter deixado descendcncia. Annra Rodrigues, casada con1 Gaspar Di:as da Vi- digueira, teYe. alem de Antonia de Oliveira, r a s a d ~ con1 Pedro Fernandes. Mathias Roiz e Diogo Affonso. . I 4) Annaes da Bib. Nac., 27, 1651169. C.f. Varnhagen, Historia geral, 370, nota da incompleta e exgotada 3a ed. 23 Os outros christos novos nao constituimn paren- tela consideravel. Xo indice da visitaco de Marcas Teixeira l-se que Anna Roiz fora queimada pela Inquisio. Con- fessa a n1atriarcha, infra 178. que nmna docnca che- gou a tresvariar c dissera, ao que depois ouyit{, desa- tinos, do que no se len1hrava. Le1nbravmn-se os de- nuneiantes e tudo levarmn aos ouYidos de Heitor Furtado de Mendoa. Esperentos fosse gatroteada an- tes da cre1nao. O n1onitorio de D. Diogo facilitava as confisses e denunciaes dos judaisantcs, 1uas era deficiente. Clata Fernandes previne ao inquisidor que a Bocca 'farta a infan1ava de ter unt crueifixo que aoitava. Esta abmninao, a 1nais frequente nas denuncias contra os christos novos, no figurava no n1onitorio de D. Diogo. Dos autochtones catechisados confessou-se un1, denunciado por outro: serviu de interprete mn padre da Cmnpanhia. E' de estranhar no se tivesse ainda concertado Intnta nwsnut denotninao geral para os aborgenes; apparece l'Olll frequeneia a de negros, to prepostera pata os eonheeedores de Angola e Guin conto a de indios, afinal veneedora. para o que vira1n os beros onde nasce o dia. Pn1a vez por outra vem brasil. -.- 1:: Xo Ineuns dt> estranhar no manuscrito agora impresso a n1ultiplicidadc de graphias para certos non1es geographieos, o de Cotegipe, o de Piraj, o do .Paragua por -exen1plo. En1 phonetica o notaria l\fa- nu1 Francisco podia ben1 proc lmnar-se phenomenal e. deixa perplexo quanto a varias identificaes. to ben1 as soube entbuar no seu proteisnio cacogtaphieo ou cacophonico. Em mais de uma confisso apparecem as tatua- gens do brasis . ' .J sabian1os que nesta heraldica da epidernw -- 24 pndia cscren'r-sc a historia dC' um famanaz: C:land<' d'Ahbeville estampa um tahajata cujas cicatrizes nar- ;avam vinte e quatro tnorks < m -conthate singnbr. XoYo agora o inform<' de -que as tatuagens porliam serdr (lc sa lYo conduto: en1 um apuro rlellas soc,cor- reu-se eon1 exilo o fatnoso Tomaea{ma . .. \. santidade era festa ex trao'fldinaria dos h1dios: cnraibn. cousa santa. cai,aimonlwna, santidade dos Tndios. acaraimonhanq, fazer s.a'nlidad-e, a'Ponla mn vocahulario tupi do seculo XYI. incomplC'to. ainda inedilo. de que a Bibliotheca r\acional guarrla a ntaior parte. Nobrega- na informa'Cl d-o jmprC'ssa nas r:npins dr llna!: de 1!1!11. e qnasi nos n1eoc:n1os tertnos Joo rle A.spilcu<'ta em sua notavel carta da collecco castel1hana dP 1555. Es-nh'lla-a lar- !!anlJente Jean de Lrv C'In um dos tnais interessantes '. . capitulas rlc sua narrativa rle viagen1 Frana anhrr- tica. - A santidade consistia na chega-da de um feiticeiro ou pronhf'ta. o caraiba. vindo fle longes trras. a prP- a boa nova. Esperavan1-no com anciedade, para limnaY:"Pl1 os cdificavmn nm ti_inn em que se rf'c.olhi::i com e outros RPC'tre- chns O i11hileu norli::t Pm- rnwnto fervin.. n'Denn!; comia-sP. be-hia-sC'. P. fatahnrntft:-. hrirr:-n'a-"<'. O carniha amanHa o fn- tnro mais phantastico. rHH' rarar? As frexas dis- nnrarinm n0r !'i. ("aras Yiri fler ca"a. Para one irinm a c.aYar nnc;; mantimentos ama.<'lureceriam {'.Onl fartura. effpitos 1nateriaes imnwdiatos a santidarle nfio oevia differir muito rle nma nraa rle Os effeitos moraes nodian1 ser Os carai- bas. nu e iam de um a' outro extremo da arca rla linl;fna geral. concorreriam para n1anter a unirlade de (' ritos. PorlP-se compara los n1al. mC'sn1o nnl to 111.al. 25 coTn nlissionarios co1no l\'lalagrida, que percorreu a p os sertes do :\!aranho a Bahia. Os indios actuaes inseren1 en1 suas tradies n1ais antigas as ultinws novidades percebidas entre os brancos. Os caxinaus fala1n nun1a cm;a-eanoa que singraya apitando entre as aguas do rliluvio. Os hac:aerys contan1 con1o se atravessa o oceano -en1 um grande veado busca de n1achflldo dP fer.ro: a gentP pode assentar-sr nas ancas, nos t.'hifres. en1 partes do corpo: asshn carregado o animal podia che- gar perto de terra: no podia ir adiante porque ex .. c.lusiYamente aqnatiro. vatpor celebrado como 111n jacar, que pode 1nergnlhar e alimf'ntar-se dl' pedras. Os indios quinhentistas asshnilaYam tambeni as noddades ultran1arinas e sem repugnancia funianl- nas con1 os haveres tradidonaes: de sua pendencia para a synchrese a santidad-e no devia escapar. capitania de Porto Seguro f'lll 1574 Antonio Dias A-dorno e seus companheiros eneontflaram seis idolos de madeira, de forn1a hun1ana e tamanho na- tural; serYianl e harreira para tiros: os ati"ranorrs que acertavam ("ranl tios con1o fortes. os que erra- Yam no Ievantavan1 tnais a cabeoa1. Viam-se rloh
paus de 50 a 60 pahnos de altura, maneira de mas- tros com suas gaveas. 1\Jandara p1antalos o que se dizia filho de D{'US padre e rla virgem I\faria. Yindo de Portugal fugido dos que o queriam crucifi- car; por um subia ao cu, por outro descia; a gaYP?. serYia-lhe de pulpito si queria pregar Toda esta enscenao realisara un1 in<lio do Espi- rita Santo. antigo discipulo do-s padres da Compa- nhia. Da aldeia jesuitica do Tinh3r fugira tamben1 o Pnscenador da santidade descrita nas presentes con- fisses e ainda melhor nas deyunciaes ineditas: Aos indios no repugnavan1 us accessorios chris- 11) Ann. da Bibl. Sac., 19, lOR, 26 los accumulados sobre a solidtz do fundo naliYo. con1o adianll' se vcT' a nwis de um passo. Estra- nho seria que os accessorios chrisl:.'"ies ohscurecesscm l' tornasscn1 aceilavel aos catholiros o gentilismo do fundo. Pois deste svnrhrelismo apparecC'ram ea- sos ... Confessa Luisa Barbosa que, sendo ele dozc an- nos poucos 'lnais ou n1enos, acreditou na santidadl. infra, 8-1. Gonalo Fernadcs. infra, 113, confessa que no deixou de -crer l'lll Deus todo poderoso c en1 Jesus C h ris to seu filho, c no Espiri to San to. Ires p-essoas mil s deus verdadeiro. e se1nprc teve en1 seu corao a f catholica; entretanto ctiidara que este Deus verdadeiro. senhor nosso, era aquelloutro que na dita abuso e idolatria se dizia que vinha. Margarida da Costa, mulher de Ferno Cabral de Tayde, un1 dos mais ricos proprietarios da capitania. confessa, infra 101, que durante os dois n1ezes de assistencia da santidade c1n sua fazenda de J aguaripe "tinha para si e dizia que no podia ser aquillo den1onio sino algun1a cousa santa de Deus, pois trazian1 cruzes de que o de1nonio foge e pois fazian1 grandes r:everen- cias s cruzes e traziam contas c n01neavmn Santa :VIaria." C01n a denmninao vaga de blasphenas, here- sias, infraces dos InaiHlanH:'ntos igreja, etc., ap- parecein confessadas ou denunciadas varias feies da socia'bilidade bahiana. Citam-se livros prohibdios, ro1no a hiblia em lin- guagem vernarula. referida. nunca vista. pois prova- velmente no existia; a Euphrosina, a Diana, as efa- Jnorphoses de Ovidio. O nome de Lessuartc lembra Lisuarte, protagonista do .. 4madis de Gallia. Aos kigos podem afigurar-se de pequena n1onta certas hlasphemias e heresias adduzidas: os - dores julgariam de outrh modo. Joo Fernandes, cleri- de missa e vigario de Tauapina, denunciou que
Joo Bautista, christo novo, pesando un1 pouco de especiaria, ao freguez, que lhe reprochava no estar justo o 1peso, respondeu: justo s Deus! E diante do enleio de visitador explicou o reverendo denunciante se escandalisara por que a Yirgen1 :\faria justa, So Joo Batista justo e a igreja ten1 o velho Simeo con1o vir justus et timoratus. - Des.toan1 como excepo as palavras de Lazaro Aranha, lavrador en1 Capanen1o, junto ao Pruragua. n1am1aluco, de quarenta e cinco annos: in1n1ortal, di- zia, s carvo mettido na terra; l\faf orna era un1 dos. deuses do mundo, ouviu-lhe un1 denunciante. Comparando as confisses agora in1pressas co1n as denunciaes que o sero depois tem-se s vezes ida de corrida de aposta: o peccador confessa-se a toda pressa para aproveitar os dias de graa; o zelota vai com o mesn1o mpeto denunc.iar para no ser cum- plice, para apparentar devoo e fervor. Um caso ilhistrar isto. A 19 de Agosto de 91 Peixoto de Can .. glho. doutor en1 leis, dese1nbargador, prove- dor de defuntos e ausentes, disse em discusso con1 Antonio Soares Reimo que as contas deste es- tavanl erradas e disto no o dissuadiaria nen1 S. Joo Evangelista. infra 53. Passada a excitao tra- tou no dia seguinte de confessar-se. FPz bem no ren1anchar. A 21 Antonio Soares ia denuncialo con1o blasphen10. A cxcon1n1unho incurrida por quen1 arn1as aos infieis. aos peccados cominetUdos por quen1 comia carne e1n dias de preeeito td'evemos relacionados mais ou 1nenos con1 o devassamento dos sertes. Delles constam entraodas compostas de cen- tenas de pessoas s vezes. Alguns dos sertanistas con1- praziam-se na Yida solta das tabas. e no meio do mulherame farto e facil annos e annos. Certas entradas e certos j conheciemos desde a divulgao da historia de frei Vicente. .o; ' - - I :lo . '\ . ....
lle bom grado trocariauws os ponnenores tnera- nicuh biugraphieos dos serlanistas adiante aponta- dos por nn1 pouco Iltais dt> prP('s,, fiuanlo phia. As entradas para o sPrto partiran1 de Pernmn- huco ou da Bahia. motivdas scntpre gana de caar iildios e reduzilos ao cativeiro; as 1prinu,iras procuravan1 a nwrgen1 esquerda. as ultimas a grni direita do S. Francisco, limite comnnnn. Ao Norte da hahia Ide Todos os Santos, desde o rio Real. abundante de p'lu hrasil, at o So Francis- co. confederaran1-se tupinan1hs e franc.t>zes logo -de- pois de descoberto o Brasil e oppozera1u aos portu- guezes resistencia forn1idavPl. Segundo um docun1ento publieado por Felisbello Freire, Hist. de -118, ainda -depois de fundada a cidade do Salvador francezes P tupinnn1hs reuni dos pensaram e1n destruila. En1 1587 escrevia Gabriel Soares, Roteiro, 342, a respeito francezcs quP "nntitos se an1anceharan1 na terra, onde n1orreram, sen1 se quereren1 tornar para Frana, e vivermn con1o gentios co1n n1uitas n1ulheres, dos quaes e dos que vihan1 todos os annos a Bahia e ao rio de Sergipe l'lll naus da Frana se inou a tena de n1an1elucos que nasceram, viveran1 c n1orreram co- rno gentios; quais ha hoje n1uitos seus descenden- tes, que so louros, alvos e sardos, e haYidos por in- dios tupinan1bs e. mais barbaros qne elles". As terras conhecidas d-epois pelo nome de Sergi- pe, que ain.da cons,erv.am .. constituindo un1 estado da
29 federao, s foran1 incorporadas ao dominio portu- guez no governo interino que regeu a colonia antes da c1hegada de D. Francisco df' Sousa com o Visita- tlol apostolico. Poitanlo. F1ius grandts, Palnwiras. -compril(las. Serto dos ninhos das garas e outras localidades va- gmnentc nomeadas nas confisses seguintes, devent procurar-se aqtH'tn do Real, entre este c o Paragua. Nesta zona a:s.sinl reduzida os sertanistas fmnilia- risaratn-se com as catingas e cntabolarmn rela.es pacificas con1 os tapuyas, qtH' a Cardoso de Barros sPrviran1 na guerra de Sergip-e. X os tapuyas deposi- tava grandes el!" peranas quanto s n1inas de salitre o regilncnto passado ao governadnr Francisco GP raldes en1 1588 1 ). Oroh ou Arah cont suas cercanias, qual off:- cina geutitun, forneceu quantidade extraordina.ria lle escravos da lingu.a geral. hHa seis annos que un1 ho- n1en1 honrado desta cidade e de boa conscieneia c official da Can1ara que ento era, dis1s.e que ermn des-cidas do serto do Arab naqudles -dois annos atraz, vinte n1il ahnas por conta, l-se na - R. Trim. 57, I, 2-12, llocunwntu de 1383. Quebrada a barreira do rio Real, a popula\o P procedencia hahiana atirou-se pela costa a fora at as divisas da antiga capitania de Francisco Pereir..t. Coutinho. Yiagens entre Bahia e Pernan1buco beiran- do o ntar tornarmn-se frequentes. Na falta de pontes ou canoas aproveitavant-se os vaus. A s vezes bastava esperar pela n1ar. Do baixo S. foi sendo logo occupado o ]ado direito, quasi todo favorave] criao de g.ado vaccu1n, sen1ovente e por isso o unico produto apro- priado distancia. A' tnedida qu_e o gado medrava e progredia a penetrao e o afastamento d0 1) Rev. Trim., 67 .. , I, 225. 30 mar. hnpunha-se a ncc.essidad<' d.p caminhos de v.t- so. catninhos mais directos. o que nas redes ferro- viarias um notavel engenheiro nosso cmnpatriota. C. chatnava a IH'Ol'Ura das hypotlwnusas. Basta recordar o que antes til' concluirlo o seculo X\'11 atravessava as ftcguezias de Tapicur. Lagatto, lla- bayana, Geretnoalw, e cunlnlunicava os aldcatncntos de SoecoiTO, C:annahrava. Sacco .dos Morc<'gos, etc. 2). E a n1argen1 pe-rnatnhuc.ana? O rio de So Francisco fascinou Duarte Coelho, pritneiro .donatario de Pernambuco, que para d.evas- salo e arrancar-lhe as riquesas apregoadas apenas es- perava a hora de Deus, segundo sua grave expresso Os successores por ali andaran1 e guerrearam. De Ya- rias entradas por suas ribeiras temos noticia. De algu- mas saben1os que. deixando parte da gente cmn as e1nbarcaes abaixo das caxoeiras. scguiran1 por ter- ra a seu destino. Isto n1esn1o fez Christovo da Ro.cha, doador dos terrenos onde se fundou 'Penedo, que al- canou a serra de R a ri ou La ripe, phonetica, porem no geographic_sunente. identica serra do AraripP no CeaT 3). To bellos principias no foi1an1 por diante. De- pois os pernan1but anos ama.rrarmn-se ao Laixo So Francisco. Aonde fenecia a navegao estacaram, pouco avanando para as terras do No11te ou Oeste. AJ.1n a inutil ou pelo tncnos infecunda casa da Tor- re, Domingos Affonso .Certo e outros muitos, vindos da Bahia ou para l se norteando, podermn exercitar !!) Inv. dos documentos, etc. 25, sep. dos .4nn. da Bib. Nac., 31. 3 ) Em A-rari-pe pe uma posposio, a prothetico, empregado pelos portuguezes para conservarem o som brando da consoante, unico existente na lingua geral. O mesmo som brando remedava-se com I inicial que no existia em tupi, "sem r (forte) isto semr-ei, sem l, isto sem lei, sem f, sem f", resava o rifo, talvez inspirado por Gandavo. No serto bahiano, perto de Orob, havia lambem uma serra do Rari, donde o jesuita Diogo Nunes foi descer gentes antes de 1585, Rev. Trim., 57o, I, 242. 31 sua bulnia territ01rial na Inaegent esquerda do rio e nos seus sertes. con1 o apoio do governo .de Olinda e a indifferena de seus jurisdiccionados. A transgresso da gente hahiana t>xplica-se pela difficuldade de expandi.--sc para Estt .do rio, rom- pendo a seiJ'ra do Espinha<_;o, vencendo as ntaltas co- a beira ntar, ardua tarefa legada ao sc- culo XIX. Para os ribeirinhos bahianos as caxoeiras e o su- nlidouro de Paulo .\ffonso, o nec plus ultra para Pernmnbuco, perdian1 a i tnportancia. No tratavan1 de navegar o rio, Inas de atravressalo, 1nero exercicio de natao, encanto do sertanejo. Os gados tmnben1 :iprPnderanl en1 sua escola. Na passagen1 de alguns rios, escrevia .Antonil-Andreoni, un1 dos que guimn a boiada, pondo tuna annao de boi na cabea e na- dando. s rezes o vo por onde ho dt passar. Desde o rio Grande, o rio Grande do Sul, como se antes da capitania di! So Pedro avocar-lhe o non1e; desde o rio Grande do Sul at as caxoeiras, a divisora das aguas con1 o Parnahiba aproxima-se do So pern1ittindo-lhe apenas rios insigni- ficantes, validos s e1nquanto duran1 .a.s chuvas. Da villa de Penedo at a barra do rio Grande, em cujo intcrvallo 013 viajantes conl1Hill aciina de cem le- guas, no sai para o So un1 s r-egato no tetnpo da secca, - conclue Ayrres de Casal. P01r un1 dos rios, o Pontal 4) ou outro visinho, deu-se a penetrao na bacia contravertente do alto Parnahyba. Os gados centuplicaram Jnaravilho;sa- Inente na pastaria parna1hyhana. Para o Sul, quando a divisora se afasta do So Francisco, inundarmn as riheiras dos rios Grande e CaTinhanha, chegando quasi s f1ronteiras de Goyaz, aoude appareceran1 os do Anhanguera. Para o Norte 1nisturaran1-se corn os 32 gados Piauhy c c os t}Ul' .do liltoral (lu Cear, Hio c Parnhiha denwndavmn o alto ... De algumas paTll's gastant-SIC dois annos pura conduzire1n boiadas s twaas da Bahia e Pernmnbu- ('O, por ser !ll'l'essario refaz<'las no caminho un1 auno'', escrevia-se no l'Omeo do sCl'Ulo XYill. En1 sunnna ao findar o seeulo XVII bi:>nl divetsas apparec.imn acinta e abaixo das caxot>iras as 111argens bahiana e pernmnbucana do So Francisco, j dentar- cadas e repartidas desde beira ntar ao atraial de Ma- thias Cardoso. Pela direita, acima das eaxoeiras, ntedida que se encatninhava para o Sui surgia a serra do Espinha- restringia-se a arca desbravada, escassca\'ani os ntoradores, a intportaneia da regio provinha sobre- tudo do transito e das invernadas dos gados tangidos para a nwrinha. Oont o impulso da minetao, ligou- se a bacia do So do alto rio de Contas e esta pela serra do Cincor .e rio Una 'ao Paragua, cantinho .de Caxoeira. Abriu-se apenas u1n conedor, cmno o prova o relatnrio de Miguel Pereira da Costa; alargalo oen1andou Jnuito tetnpo C lllUito esforu do sendo seguinte 5). A' esquerda o territorio, pernan1hucano. por for- a de lei, at o divorcio das aguas do To- eantjns; nelle ninltiplieavmn-se currais e 1nais ctH'- rais; ten Lava-se n1esn1o con1 provei to a industria de extrahir sal, que Jlertnancceu eHHfuanto o pennittiu a concurrencia do vapor; a 1naior desvantagcn1, o S('- gregainento do povoado, ia dilninuir co1n o jorro de aventureiros golfados pela fascinao dos descober- tos auriferos. O non1e de l\Iathias Cardoso len1bra a interveno dos paulistas na historia da Bahia e outras- capitanias rentotas. Eu1 1658, pedido da autoridade bahiana, partiu de s ordens de Barbo- 5) Rev. Trim., 5", 37 e seg. 33 sa CalhciJros, tuna pequena leva destinada a dar guerra aos tapuyas irreprimiveis. Con1 o n1es1no fim em 1671 o governador geral e a ca1nara do Salvador remettermn mil cruzados potr intern1edio da de So Paulo a Estevo Ribeiro Bayo Parente e Braz Rodri- gues Arzo, que nos annos seguintes desempenharam galhardmnente a empreitada. Tanto aquella como esta expedio serviram-se da via martima, a mais breve e conveniente. assegurava Estevo Ribeiro. Entretanto, iam sendo melhor conhecidos os ser tes do rio das V e lhas e do alto S. Francisco; verifica va-se a existencia de centenas e milhares de kilome- tros francamente navegaveis no rio forn1ado pela confluencia de ambos; apurou-se a existencia en1 suas cercanias de madeiras proprias s construces na- vais; umas cent famlias paulistas, algumas de gros- sos cabedaes, ali se estabeleceram. A segunda gerao de conquistadores, Joo A1naro, 1\'lathias Cardoso, Do- mingos Jorge, no quiz mais saber do n1ar, atir2ram- se todos navegao sertaneja. Con1paren1-se os seus feitos com os dos que os precederam e ver-se_- co1no acertada foi sua preferencia: o-s. priJueiros pacifica- ranl apenas part-es do PaTagua e dos Ilheus, os ou- . tros alcanaram ao Piauhy e ao Cear, canlinho do l\laranho. Paulist.as mais pacificas repetiran1 e amiudaran1 estas viagens. Quen1 desce o So Francisco deixa atraz de si as mattas mais Nas das n1inas fazimn- se todas as grandes e boas canoas en1pregadas -entre o rio das Velhas e as caxoeiras; antes de se tirar ouro naquelles distritos construir.am-nas os paulistas e por negociao as vinham vender pelo rio abaixo, attesta um contemporaneo 6) . 6) A via fluvial ainda foi seguida algum tempo depois dos descobertos. "Todos aquelles que nJ tem domicilio ou raso para descerem das minas para S. Paulo ou Rio de Janeiro se retiram dellas pelo rio de S. Francisco embar- 34 Os c a mi n hns lPJTt'sl res m1o fH'rdtrani eom isto freguczia. Dl'sdc a harra at onde knninam as fa- zendas, infortna o mPsn1o contf'.tnporant'o, o S. Fran- cisco no lttn part<' d<'spovoada ou thserta cm (fllC os viandantes tenham dt' dormir ou alht'rgar no cam- po. querendo rccollwr-s<' nas l'asas dns \'3((tHiros, co- tno ordinnrimnente fazen1 pelo bmn acolhimento que Jl('llas aehan1. A baixo das ca:xo('JI'as nao era nwnor o contraste das duas lnargt'ns. Xa Bahia. apl'nas transposta a hatTa. dcsenrola- Sl' largo htTeno prineipalnwntc ao pasto- reio. Por toda a parte viam-se boiadas, apparecian1 va- redas. fneili tavatn-se as comnHmicaes, fundindo as trilhas vicinaes <.'lll can1inhos Inaiores. En1 Pernatnhueo q uasi toda a marinha presta v a- se a cannaviaes e a <'ngenhos. Ora o engenho. dando costas ao tserto, polm-icmva-se para os mercados onde seus productos valiam. polarisava-se para a outra banda do Oceano. So Francisco pernatnbucano nun1erosas S<'r- ras, n1attas fornuuulo mna cinta quasi continua, conto e1u Ilhens e Porto Seguro, eJnbora e1n dilnenses nlui- to n1enores, diffieultavam as <'lltradas e tolhian1 a expanso pernambueana que pouco se afastou do :rio. Os que delle se afastavam. si nao utilisavam canoas na fonna -.ohredita, por que akm da brevidade e sua- vidade da viagt"m a fazt"m com muito pouco cnsto, porque evitam com pra r llos pelo txeessivo preo que valem nas ditas minas e acabada sua Yiagl'm vendem as canoas no porto a. que chegam por dobrado. valor do que lhe tem custado nas minas." Estas e outras informaes procedem de um manu- scripto anonymo e sem titulo. anterior guerra dos Emhoa- bas, cod. 51, VI, 2-t fl. -tO ,-t6/, da bibliotheca da Ajuda. Err: 1 i 48 0 primeiro bispo de_ :\larianna foi embarcado desde o Preto affluente do at o rio das Velhas. Com a fa- , . lha de quinze rlias para chrismar, venceu em quarenta e cmco dias mais de duzentas leguas de distancia, navegando contra a correilte do rio. Rn'. do .\rch. Min., 6,
35 'rue os levassen1 ao Recife, preferiam a praa da Ba- hia para \SUas transaces. Coincidencia resultante das n1esmas causas: tanto na n1argem pernaniliucana do baixo So F1ranci.sco COlHO na Inarinha d.e Ilheus e Porto Seguro quasi to- dos os 1povoados eran1 aldeia1nentos de indios catec.hi- sado.s. , Nada prova melhor a fraca penetrao .dos per- nambuc-anos, quer de beira-Inar, quer de beira-rio, do a -resistencia secular da negrada de Palmares, de 'historia n1ais fan1osa do que conhecida. O ataqu decisivo contra os Palmares Vleiu do in- terior para a costa. Domingos Jorge Velho, sahindo embarcado te So Paulo e descendo o So Francisco, passou ao Pia.nc, donde chegou terras piauhyenses. Destas voltou, contratou a destruio dos quilon1bos desiruiu-os. Xen1 assu Pernan11buco se aproxi- mou do S. Francisco, desaffrontada embora no terri- torio do actual estado de Alagoa:3 u1ua grande rea. To pouco desde o rio dos Cmnares ou Poty 7), aon- de parece ter sido o 1naior centro de suas proesas, Donngos Jorge conseguiu desviar para o li torai pernan1bucano a exigua corrente rnaranhense que do ltapicur tendia a passar ao ParnahiLa no logar de n1enor di5ttancia entre as duas bacias. Cmn suas en- tradas s lucrou a Bahia. Os pernHnbucanos preferiam outros recessos. Tt-rnnada a guerra fia1uenga, foran1 proc.urando as terras ao Norte de Olinda at o Cear, desannexado afinal do Maranho, td'e onde todas as condies geo- graphicas o repellian1. !alguns de grande vo- lurne durante a invernia, seccos ou cortados en1 poos no vero, no an1plo terri to rio flagellado de sec- cas con1 regularidade mais ou menos periodica, bali- sado pela Borborema, pelos Crrirys e rematando na 7) Pereira d Costa, Chr. hist. do est. do Piauhy, 6,20 ..
36 Ihiapaha. se multiplicaram t' conslituiram um cenho de povoanwnto t'Olll para vd a S. Paulo ou Bahia. Mes-- 1110 da h i rom pman1 para o So Francisto: o uio do Pontal. via dl' peHclra\u para o Piauhy. e o 1iacho de Brigida. via da vaso para o Ct ... ar. fieava1n a pouca distancia um dt) outro .. \final aluiu-se a pri- nH'ira via de ntso gtnuinamentt pernamhucana, do Jaguaril>e ao CapibarilH'. ~ < l o l('l'lllinou o pl'l'iodo colonial s('m qu(' o pro- lJieina do Sc.io Francisco chamasse a at.t('no dos }H'I'- nambuc.anos . ..\zereo C ou tin h o. bispo e governador in- terino .<fe Pcrnatnhuco. mandou construi 1 r mna .estrada entre Olinda e os sertes do grande rio. A obTa fez-se, nella trabalharan1 sobretudo Custodio Moreira dos Santos e Jos de Barros Falco de Andrade Cavalcan- ti S) ConteInporaneos deste cmuinho so os que rmn- permn as n1attas de Ilheus e Porto Seguro, j citados IHl Chorographia de Ayres de Casal. A estrada de .-\zeredo Coutinho YPiu tarde. Do que algum te1npo foi a capita-nia ge- neral de Pe.rnatnbuco desagregaran1-se Cearj Rio Grande do N arte, Parahiba, A lagoas. Con1o castigo pela confederao do Equador foram esannexadas as fronteiras de Minas e Goyaz, e incorporado a Bahia seu territorio, j bahiano alis pelas gentes que o povoavan1. 8) Rev. Trim., 46, I, 105 e seg. Contra o que se assentara e se esper.aya sai este vohnne da Scrie Eduardo Prado antes da edio fac-sinlile de Cl.aud(' d".\bhcYille, que se est fazendo en1 Frana. e por onde deYia con1ear. Foi melhor assim. Eduardo tinha certa predi- leco pelas cousas inquisitoriaes. Os dois livros que planejou, sobr-e Antonio Yieira e de Moraes, tratavan1 de processados do Santo Officio. Con1 que prazer leria este! Con1 que alacridade 1uandaria co- pialo si j fosse conhecido! Xo prologo nova edio de Claude d'Abbeville esto as seguintes linhas que explica1n a presente pu- blicao: "Depois de longo peregrinar, a curiosidade insa- ciavel de Eduardo Prado fixou .... se no Brasil. De li- vros brasileiros ou relativos s cousas brasileiras, os tnais raros e os Inais preciosos, colligiu grande nu- n1ero. En1 investigae-5 da historia patria contava consumir o resto da sua existencia. O pouco que dei- xou feito mostra o muito poderia f;azer. A morte no lhe consentiu ir alen1. "An1igo carinhoso e discipulo amado, Paulo Pra- do quer reatar a tradio do seu saudoso tio. De con- tribuies historicas seria c a paz e pQissiYel as apre- S<'nte, si sua vida laboriosa lhe conceder as ensan- chas imprescindh-.eis. Por ora lin1ita-se a fornecer instrumentos aos desejosos de trabalhar. A Serie Eduardo Prado destina-se aos 3 que aspiratn conhec<'r melhor o Brasil. " 38 .. \ <sta nota imprensa ha dois ou lres annos folgo de accrescentar a proxinw puhlicao de seu livro so- hre o caminho <lo mar na antiga capitania dl Martin .\Honso. que o sytnbolo de dous seculos da historm paulista. * As contas publicadas ncstf' volume foram sanlenle lidas pdo digno dirf'clor da Torre do Tom- bo. Dr .. \ntonio Baio. Sem a dedica.'} incansavel de I .ueio d( no seria possivel obtt'las. A s confisses faUam as phrases tabellioas cont que comt'avanl e acaba,anl: a de Frutuoso AlYt'S vai para se ver que o que foi cortarlo no fez falta. A grapthia reproduz a do exoepto num ponto: no havia c, i, u com til e no se pensou em fundilos a tempo. Muitas notas serian1 neccssarins ao esclarecuen- to -do texto: ficatn reservadas para o volume das De- nunciaes. s-er anlpl.anlflllt,e aproveita1da a Historia dos Chrisl.os novos portugue:es de Lucio doe Azevedo, de que a mnizad.e do autor me pern1ittiu a leituf1a antes de qualquer outro. O indice alphabetico vir no outro volume, para no den1orar n1ais es!:a dt'moradissiina in1presso. Rio, Junho, 1922. J. DE AnREu. .Uonitorio do Inquisidor Geral, per que manda a f.odas as pessoas que soubenm d'outras. que forem l uipadas no crimt> de hrresia, e apsfasia, o lll'llho denunciar cm termo de trin- ta dias. Dom Diogo da Sylua, per mercl- de Deos e da sancta Ign- ja de 'Roma, Bispo ue Septa confessor de el Rey nosso Sil.or, e do seu Conselho, Inquisidor mr, per auctoridade apostolica, em estes Reynos, e senhorios de Portugal, sob1e os crimes de heresia, eflr. A todas as pessoas, assi homs, como molheres, ec- clesiasticos, clerigos oSeculares, religiosos e religiosas, de qualquer estado, dignidade praeminencia -{' .condio que sejo,. isentos, c isentas, no isentos, e no isentas; vezinbos e moradores, esttes nesta Cidade de Euora, e seus termos. todos em gePal, e a cada hum em especial, sande em nosso Senhor Jesu Cl1rislo, que de todos he verdadeira salvao: lfazemos .s.aber aos que esta nossa carta .monitoria, e manda- dos Apostolioos virem, ou ouvirem, e lerem, em qualquer mo- do que seja, ou della certa noti-cia onuerem. Que ns somos informados. per 1le pessoas fidedignas e per fama publica. <Iue nos ditos Reynos, e Se- nhorios de Portugal, ha algumas pessota\S 13Ssi hnmens como J no temendo O Senhor Deos, nem ?. grande .pe-l r1go de suas almas, .apartados de nossa San ela f e Cathohra, tem feito com1!tetidn, e 1delictos, e. crimes l de heresia, e apostas1a c:ontra a dllta nossa Sancta Fe Catho- lica, tendo, crendo, guardando, e seguindo a ley de Moys'e-.5 e seus ritos, preceitos. e ceremonias. e tendCl outras opinies, e errores bereticos; querendo ns, como por nosso 'bfficio de Inquisidor 'Mr, somos obrigados, pera gloria, honra, e louvor de N. Senhor, e Salvador Jesu Cbristo, e exalamento da Fe Catho11c.a, 40 reprimir as dittas heresias, e aJTancalas do pn-vo Christo, p('l:t ditta auctoridade Apostolica. a ns nesta parle com- mettida. 'fdamos a vs sobr-edit:ts pessoas e a cada hua. em virtude de ob('diencia, e sob pena dP e:xcommunho, e ''OS requeremos. e amoestamos que dentro de trinta .dia<; primei- ros seguintes, os 1quaes VJOs ;damos tpor todas as canonic-as amccstaes, npartidamente, s. dez dias pola primeira, e dez poJa segunda, e outros dez pola terceira e ultima amoestao, e todos os dittos trinta dias por termo peremplorio, .que vos damos, e assinamos, pera que dentro do ditto termo venhaes, e cada hum de vs venha per ante ns pessoalmente, a nos dizer, e notificar qualquer pessoa, ou pessoas de qualquer es- tado, condio, gra,o, e .praeminencia, .que seja, 1ou sejo, pire- sentes ou absentes que n'OIS dittos Reynos, e Senhorios de 'Por- tugal, vistes, 1 0U ouYistes, que foro. ou so herejes, ou here- je, di.ffamados, ou diffamadas, sos.peitos ou sospeitas de he- resia, ou que mal sentiro, ou sentem dos .Artigos da 'Sancta F, ou do Sancto S:.tcramento, ou que se apartaro, ou apar- to da vida, e .costumes dos fieis christos; E se viro, ou ou,iro, ou sabem alguas pessoas, que ap- provaro, ou approvo, seguirfiu ou seguem erros lutheranos, que agora em alguas partes ha, e se sabeis, vistes. ou ou,istes, Que aIguas pessoas, ou pessoa dos dittos 'Reynos, e Senhorios de !Portugal, ou estantes em el'les, sendo Ohristo (seguindo ou appro,vdo -os ritos, e cerimonias Judaicas) -guardaro, ou guardo os sabados em modo, e forma Judaica, no fazendo, nem trabalhand-o em elles cousa algua, vestindo-se, e ata,ian- do-se de vestidos, roupas e joy,a.s de festa, e e alimpando-se s sestas feiras ante suas casas, e fazendo de eomer s ditas seS<tas-feiras p.ara o sabbado accendendo e mandando acender nas ditas sesta feiras tarde candieiros limpos com mechas noYas mais cedo qu(' os outros dias. de- xandoos assi acesos toda a noite, at que elles per si mesmo se apaguem, todo por honra. observanda, e guarda do sabbadn. Item, se .degollo a carne, e aues, que ho de comer, A f"Orma e modo Judaico, '8travessando..1lhe a garganta, provando, e tentdo primeiro o cutel,o na unha do dedo da mo, e cu- brindo o -sangue com terra por ceremonia Judaica. Item, que no comem toucinho, nem lebre, nem coelho, ne aves afogadas, neril in'guia, polvo nem congro, nem arraya, nPm pescarlo. quE' no tenha esc-ama. nem outras cousas pro hibidas aos judeos na ley velha. 41 Item, se sabem, "''iro, ou ouYiro, que JeJuaro, ou JeJuao, o jejum mayor dos Judeos. que cae no mes de Setembro, no comendo em todo o dia at noyte, que sayo as e estando aquelle dia do jejum mayor, descalos, e comendo aquella noite carne, e tigelladas, pedindo perdo bus aos ou- tros. Outro si, se Yiro, ou ouYiro, ou S:Jbem algua pessoa, ou pessoas jejuaro, ou jejuam o jejum da Esther por ceremonia Judaica, e outros Jejus que os Judeos soyam e cos- tumayo de 'fazer, assi corno os jejus das segundas e quin- tas-feiras de cada semana, no comendo tod;() o dia, at a noHe. Item, se solemnizaro, ou solenizo as dos Ju- deos. assi como a Pas.choa do po asmo, e das Cabanas. e a P::tschoa do corno. comendo o po asmo na ditta Paschoa do po asmo, em bacios, e escudellas nova5. por certmonia da ditta Paschoa, e assi se rezaro. ou rezo, oraes Judaicas, assi como so os Psalmos penitenciaes, sem Gloria Patri, et Filio, et Spiritu Sancto, e outras oraes de fazendo orao contra a parede, sabbadeando, a 1 baxando ca- e ale,ant:mJo-a, a forma, ,. i.JOdo Judaico, tendo, quan- do as'"i os A taphalijs, so corre as atadas nos hrao5, ou postas sobre a cabea. Item, se por morte dalguns, ou dalgumas, C'Oimero ou conH'm em mesas baxas. comendo pescado, ovos, e azeito- nas, por amargura. e que esto detras da porta, por d, quan- do algum. ou algua morre, e que banho os de1'untos, e lhes lano cales de leno, amortalhandoos com camisa com- prida, pondo-lhe em cima hua mortalha dobrada, maneira de cappa, enterrandoos t::-rn terra virgem, e em covas muyto fundas, chorandoos, com suas literias cantanrlo. como fazem n._ .Tudeos. e pondo-lhes na boca hu gro de a1jofar ou dinhei- ro douro, ou prata. dizendo <rue he para pagar a primeira pousada, cortando-lhes as unhas, e guardandoas, derramando e mandando derramar agoa dos cantaras. e potes, quando al- gum, oH algua morre, dizendo, que as almas dos defuntos se vem ahy banhar. ou que o Anjo percutiente, lavou a eslpada na agoa .. Item, que lanaro, e Ian-o s !lOites de Sam Juo Bau- tista. e do Xatal, na agoa dos t potes. ou po, roir vinho, dizendo, que aquell.as noites, se torna 3 agoa eW. sangue. lltm. st os pays dei hiu a btn-..to aos filhos. pllolhe as m;'ios sobre a t.aht\a. abaxandolhe a mo pullo rosto abaxo, sem fazer o sinal da Crus, . l'orma. mollo Jmhtit.o. llem, llUC lJUando lliH'trii.u, ou nat'l'lll Sl'lls filhos se O!\ cir<euncid<lo, e lhe post"ro, ou poem secrl'tamentc de judeos. Item, se depois que bautizaro, ou bautizo seus rtlhos. lhe ravaro ou rapo o oleo, e a cbrisma, que lhes quando os bantizaro. Item, se algltas pessoas, ou pessoa nos dittos Reynos, e Senhorios de P.ortugal, sendo bautizados, e tornados teuero ou ten: e rezo ou cr, seguirto ou seguem a sect.a de )lafamede, Jtzero ou ,fazem ritos preceitos e ceremonia.s )lahomtit-as, jPjuantlo o jej-um df'- Rabadmn, ou Rmne- dam, no comendo em todo dia, at noite sada a es1.rel- la, banhando todo o corpo, e lavando o rosto, e os ouvidos, e os ps e as mos, e os lugares vergonhosos, e fazendo ora- o, estando descalos. rezando oraes de :\louros, guardan- do as sestas feiras, das quintas .feiras tarde por diante,"ves- tindose, e ataviandose nas dittas sestas feiras, de roupas lim- pas, e joyas de festa, no comPndo toucinho, nem bebendo vinho, por rito, e ceremonia )lahometica, 'POr guarda, e obser-- vancia da ditta festa: fezero, ou fazem outros rit-os, c rere;. moneas, assi da ]ey dos Judeus, como da ditta secta de famede. Item, outrosi. se sabeis, vistes ou ouvistes que algumas pess'Oas, ou pessoa, tenho ou ajo tido algua opinio here- tica, dizendo. e a.ffirmando, que no ha hy paraso nem glo- ria, para os b::;, nem inferno, nem penas para_ os maos, ou que no ha hy mais, que e morrer . .Jtem, que no creram, ou no crem no Sanctissimo Sacra- mento do Altar, e .que aquelle po material, dittas as pala- vras da consagrao pello Sacerdote, se torna em o verda- deiro corvo de X'ossu Senhor, e Salvador, Jesu Cbristo, e o vinho em seu verdadeiro, e precioso sangue. Item, que no crem os Artigos da Sancta F Catholica, e, que negaro, ou nego. algus. ou algu delles. ltei'n, aue os sacrifcios. e lfissas, que lfaze-m na Sancta Igreja no apro,eito para as almas. Item, se alffirmaro. ou affirm:o, -que o Sanrto Padre, e Prelados, no te-m pod!er para ligar, nem absoher, ou rque a- confisso, se no ha cJ-e fazer, Rem dizer a Sacerdote, mas que cada hu se ha de confessar em seu corao. - - Item, que dissero, ou dizem, que a alma sayda -de seu corpo, entra em outro, e que assj ha de andar, at o Q.ia d-e Juizo. E assi dissero, ou dizem, que o J udeo, e cadahum em sua ley se pode salvar tambem, como o Christo na sua. Item, que negaro, ou nego a virgindade, e pureza de Xossa Senhora dizendo, que no foy Yirgem antes do parte-, no parto e depois do parto. Ou que nosso Senhor Je<>u Christo, no he verdadeko Deos e homem, e o na ley pro- metido. se sat1eis, ou ouvistes, que alguas pessoas se casassem duas vezes, sendo o primeiro marido, ou a pri- meira molher, vivos, sentindo mal do Sanamento do ma- trimonio. .. Item, se sabeis, vistes ou ouvis_tes. qeu alguas pessoas, ou pessoa, fezero ou fazem certas invocaes dos diabos. andan- do omo bruxas de noite em companhia dos demonios. co- mo os maleficos, feHiceiros, maleficas, feiticeiras, cos- tumo fazer. e fazem encommendandose a Belzebut, e a Sa- thamis, e a Barrabs, e renegando a nossa sa1ncta p(> Catho- lica, ao diabo a alma, ou algum membro, ou mem- bros de seu corpo, e crendo em elle, e adorandoo, e chaman- doo. para que lhes diga cousas que esto por vir, cujo sa.ber, a s Deos todo poderoso pertence. Item, se alguas pessoas, ou pessoa, tem livros, e -escritu- ras, para fazer os dittos cercos, e invenes dos diabos, como ditto he, ou outros algus livros, ou livro, reprova tlos pela San- cta Igreja. Item, se sabeis. vistes, ou ouvistes dizer, que alguas pes- soas, ou pessoa, reconciliadas, ou reconciliada peUos dittos crimes de heresia, e apostasia, e cadahu delles, tornaro a reincidir. e errar nos dittos delittos, e crimes de heresia, e cadahum delles, come ditto he. Item, se vistes. ou ou,istes que algum Judeu de sinal, ou Mouro, neses Reynos, e senhorios de Portugal procuraSISem, ou procurem, de induzir, e provocar algum christo no,o, ou velho, para o tornar ao judasmo ou secta :\lahometica. Item. que Slil algua pessoa ou pessoas souberem que algu- mas :pessoas ou pessoa nos dittos Reynos. e Senhorios de Por- tgal, tem alguma Bihlh1 em linguagem, que no lo venho outro dizer. e notificar, e os que as teverem, que no las ve- nho. otj mamden: mostrar. para serern e .examinadas per ns, pera se ver, se so fiel, e verdadeiramente traslada- e corno devem. :: - , . - . . .. _ c . As -'quaes coitsa, f' cad-a nua della'i, que assi snubM'des de de. ouvida, coino dilio -Iios :assi \-'ireis -pessoal- mente, e cat.la hum, e cada hua, '\"lrao dizer e notifiC'ar, den- tro dos trinta dias, e termo peremptorio. E porem, porque os christos novos. que rlf' Jud('{)s se tornaro christos e os que delle desc-d per .inha dt> pay, ou miiy, so perdoados, desde doze dias do mes de Outubro. do anno passado. de mil e quinhentos e trinta e cinco annos, para oCa, de todoi crimes de> heresia, e apostasia da F, de qualquer calidade, e graveza, que sejo, que att o ditto dia, rle doze Outubro do ditto anno passado, com metero: de- claramos per esa nossa carta, e dizemos, que dos dittos cri- mes. e delittos de heresia, e aposlasia, que at o ditto dia C'O- mPtlero, nos no venbaes dizer, nem notificar, que o saibais, ,isseis. ou ou,isseis, e smente dos dittos no- vos christos. que de Judeos Sle tornaro Christos, e de seus descendentes per linha paterna. ou materna. E nos '-ireis di- zer e notificar pessoalmente. os ditos crimes. dtos e ceremo- nias judaicas acima dittas, expressas e declaradas, que lhe ... vistes ou ouvistes fazer, desdo ditto dia de doze de Outubro do ditto anno passado, a esta parte. E pasado o ditto tempo e no o fazendo vos e cada hum assi e no ,indo pessoalmt>nte nos dizer. descobrir e no- tificar as sobreditas cousas e cada uma dtllas co!no sois obrigados. e cada hum e cada obrigado e obrigada, po- mos em estes pres-entes escritos em \XIS e cada hum de YOS sentena de excommunho ma:ror, cuja absolvio pera nos r'::'servamos. cujos nomes, e cognomes, estados, dignidades graos. praeminencias, aqui avemos ex mmc prout extunc, et rxtwzc prout ex nnnc, por referidos e cadahu, e cadahua. por requerido, e requerida, para os mais pr,ce-dimentos. que contra vs, e cada hum entendemos fazer, se necessario for per ns, e nossos deputados conselheiros. usando de nosso officio de Inqnisiodor )fr segundo forma de Bulia da Sancta lnlUisio, guardando a cada bum, e a cada hua sua justia, como nos parecer que he direito. E porque as sobreditas cousas venbo noticia de todos, e de cada hum, a que toquem ou tocar pos- sam, e dello no posso prrtender, nem allegar ignorancia, mandamos pasar a presente carta. para ser lida, e publicada neste lugar. e em todas as desta Cidade. e seus ter- mos. em modo, que a todos, e a todas seja notorio, e manifes- to, o que ditto h e. Dada na cidade 1 de E.uora, sob n'Vsso sinal, e sello aos dezoito dias do mes de ::\_ovembro. Diogo Travaos tario, e da Sancta lnquisio, a fez. Anno do 45 cimento de nosso Senhor C..hristo de mil quinhentos e trinta, e annos . .-\. qual carta acima. e atra-5 escrita foy publicada per mim Diogo Trauaos logo o Domingo que faro dezanove dias do ditto mes. do ditto Anno. e!- tando o Reverendissimo Seonhor, o Senhor Cardeal Infante de Portugal. e o Re-verendo Senhor Inquisidor Mr, e seus deputados conselheiros dAI Sancta Inquisio, e ou- tros muitos senhores do pouo. (Collectorio das Lullas. e Breves _\postolicos. Cartas, Al- uars & Prouiscs Reaes que contem a instituio e progresso do Santo officio em Portugal. Indultos e Priuilegios, que os Sumos Pontfices c dl'sks Reynos lhe concede- ro. Impresso per mandado llo Jllustrissimo e Rel'm.o Se- nhor Bi.'>po Dom Franci.;;co ele Castro Inquisidor geral do Conselho de Estado de Sua Jla!lestade. Em Lisboa no Estado por Loureno Cracsbeeck Impressor dei . Anno
As l-ltoguintes llet('l'll'linat;ili .. 'S t'lleontnldas no 1u volume das De- nunciaes t('m cabida depoh; do nwnitorio: - "St!gue-se alyui'is Dcterminais q. se m>entaram nesta mesu algus casos q nella se tratnram" "Tratando se nesta !:\lesa se jncurrio na Excomunho da Bulia da Cea os que do Arinas a Estes gentios Brazis deste Brazil que tem gerra com os brancos e com os jndios Xpos . .Asentou se que no se cmmpr-themlem na dita Bulia estes gentios, por <(uanto no so jnimigos do nome de Xpo como so os turcos & mouros ele. E no faze gerra aos X po por respeito de serem Xpos em odio do nome Xpo seno por outros Hespeitos, llifferetes na Baya, 29 de julho de U>Y::S. O Bispo - Heitor furt:.ulo de - ferno Cardim. lionanlo Arminio. )farcos da Costa. - fr. 1\'larcio da I f1. Damio Cordeiro o -- Tratando se nesta Mesa se .se deuia proeder como contra sospeitos na fee, contra os que se dcixo andar excomungados mais de hum anno sem pedir o bene- ficio da Absolvio no sendo declarados nominatim por Excomungados. Asentou se q neste caso quando no so de- clarados nominatim, no se deue proeder ctra elles como sospeitos, por que o Sagrado 1 Concilio Tridentino sessione, 25, de reformatione c. 3 .in fine, 'QUe diz que .se possa pro- eder contra os persisterfes na Excomunho hum ano, como de heresia, entende-se sendo os Excommungados, declarados por tais nominatim. Como tambem determinou o Serenissimo iffate Cardeal [)on na Extravag3te 18. Juncta as suas Constituiis. !Na Baya, 31 de julho 1593, - O ,Bispo - Heitor furtado de mendoa - ferno C:ardim. - lionardo Anninio - :\lar('os da - fr. Maneio rla cruz. fr. Dam i :lo Cordeiro. Depois de ne.sta serem sentenceados Alguns homens de culpas commettirlas no Serto, Aos quais (por se lhes tirar a occasio de tornar a cometer tais culpas) toy mandado em suas Sentenas que no tornem mais ao Serto. Se as-sentou ne11a que somente quando os gouernado- res gerais deste Estado mandasem ao Serto destruir algu l1buso da chamada Santidade, ou dar algum socorro de gerra, ou descobrir minas de nwtais, salitre, e enxofre, Po- derao yr os tais Condemnados com licena desta ou (em sua absencia do Sotl. Bispo deste Estado o Na Baya, a 2 de Agosto de 1593 - O Bispo, Heitor furtado de mendoa. - ferno Cardim. - lionardo .\rminio. - :\I arcos de Castro. - fr. M:mcio da Cruz o - fr. Damio 'Cordeiro." INDICE Traslado da Cmnsso de S .. \. ao St>nhor Visitador............ 1 Trasiado da proviso do notario l\lanuel 'Francisco. . . . . . . . . . . . . . T1.aslado da .prov-iso do meirinho Franci.sco de Gouva. . . . . . . . . . <l _o\lpresenta.o ao Scnhor Visitador das pro\"ises do notrurio e mei- rinlho. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Forma do juranl!ento que fez o notrurio Francisco........ ti Furma do juramento que fez o meirinho Francisco de Gou.-e:l.. 'i Apresentao ao Senhor Bispo da Com misso de .S. A. ao St. V-i- sitador. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9' Apr&enta.o na Can:.oara da Comntisso de S. A. feita ao Se- nhor Visitador. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acto ua publi..cao dos editos da fo e da graa e da proviso de S. UI. que se leram no prinwiro acto da f que se celebtou no Brasil na S da. cidaue do Salvador rCapitania da 1bahia 1de Todos os Santos a 28 Julho de 1591. . . . . . . . . . . . . . . . 11 Juramento do Governr.dor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Juramento da Camrura. _. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Juramento do OU\"idor desta Cap.itania em ausencia do Ou\ldor geral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Juramento dos 1ueirinhos e e.kaides ...................... .'. . . 15 Jur-amento do povo........................................... 16 Fixao dos editos da f e da grac;:a e do Alvar de S. :.\L na:; portas da .8/ ......... _ .... :................. 17 PRUIEIRO LIVRO DAS hECONCILIA'ES E .CONFISSES DA PRl.IUb:JhA VISITAo DO SAXTO FFICIO DA lXQT_TISIo DAS PARTES DO BRASIL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Concesso dos trinta dias de graa................ C1 1 '2 3 4 5 itJ 7 8 9 10 11
13 CoNFISSES DA CIDADE Confisso de Fautuoso _-\.lvaI es ...................... . '' <le Nicolau Faleirn 1(le . ....... . de Ferno Gooul's ........................... . de B. '::\L Florena ......................... . " de Fero Teixeira ........................... . " Ferno Cabral de Taylle .................... . Jorge 1:.\'Iartins. . ......................... . de Maria Lopes (ICif 49) ................... . de Jeronymo de Bairos ..................... . de Catharina :Mendes (C). 52) .............. . de Catharina Fernandes .................... . " de !Ferno Ribeiro ..................... .... . de Olara .............. ......... .
23
!!!I 30 34 ;-s5 37 39 43 44 -45 4i 48 14 15 16 li 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2i 28 29 30 31 32 48 dt- Maria Lo)lfs (Cf. 3!1) ................ . '' (]e Jt;"\ronynlo de l,urada ................. .. " de Catharina llendez (Of 44) ..... ......... . " de RoQ.tie Gnrcia ........................... . .. d<' .Ambrosio Peixoto llP <.:arvr.lhu .......... . de Ferno Pin.-s ........................... de Joo Serro ............................. de Bartholomeu Fra-goso. . ............ . de Brianda Fernandes ....................... . de Alvaro Sanches. . ............. de Jacome de Queiroz ...................... de Paula de Sequeira ...................... de _\.ntonio Guedes ......................... . de Antonio Gon1ez ........................ de Catharina Frois ......................... . de Bartlholomeu de Vascogoncelos ........... . de Leanor Canalha ........................ . de Fer.nandes ........................ . de Domingos de Paiva ...................... . 49 {i O 52 53 {i3 6-l 55 56 57 51! 69 60 66 67 68 70 72 74 75 33 de Guiomar d'Oliveira....................... 6 34 de Catharina :\Iorena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 35 de 'Luisa Barbosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 36 d Antonia de Bairos........................ 85 37 de :Manoel Falleiro........................... 87 38 " de BaiE>tio d'Aguiar......................... 88 39 de Nicolau Luis ........ ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Desjixao do edicto da graa e d.o alvar de JJCrd.o da:! jazendus 92 40 Confisso de :\Iaria Loureno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 \H de Antonia de Oliveira...................... 96 " de .Margarida da Costa...................... 101 Auto dos trinta dias ele graa concedidos ao reconcuto da capi- tania da BtJIJiu de Toclo:! os Santos........................ 103 Q':)NFISSES DO RECONCAVO Confis!!o de Bartholomeu Garcez ...................... 10i H " de Gaspar Pacheco .......................... 109 45 " de Gona'lo Fernandes ....................... 111 46 " de Miguel de Roxa l\Iorales ................. 114 4i " de Fero de "\rillanova .................. : ..... 117 48 " de Rodrigo Martim .......................... 120 49 .. de Gu-iomar Plniheira ........................ 122 50 'Cle C\'tamoel Branco ........................... 123 51 .. de Thomas Ferreira .......................... 1'>- _ ... 52 de Francisco Affonso Capara ................ 126 53 de Domingos Gomes Pimentel ................ 1'21 54 ,, de Gaspar Nunes Barreto ................... 128 55 .. de Christovo de S Bettanqor ............... 129 56 " de Antonia Fogaa .......................... NO 57 de Matheus Nunes .......................... 132 58 " de Francisco Martllns ....................... l:H .59 " de .Joo Gonal vles .......................... 1'3\5 60 " de Christovo de Bclhes ................... 135 61 de Lazaro da Cunha ......................... 1-39 62 de Bento'r Roiz Loureiro ..................... H2 63 .. de Rodrigo de Almeida ..................... H3 64 , de A:ffonso Luis ...................... 144 49 65 Confisso de Ereatris de Sampaio.................. 146 66 " de .Antonio Corra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147 67 " de Balthasar Barbosa........................ 68 " de Belohior da Costa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 69 " de ::\larcos Barroso.......................... 152 70 dP Antontio de Meira......................... 153 il de Domingos Rebello........................ 154 72 de Nuitel Perei:ro.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15-5 73 de Antonio. Corra........................... 156 7 4 de Joo Roiz Palha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . U8 75 " de Braz Dias................................ 159 76 de Antonio Gonalves........................ 161 77 " de ::\Iar:a Rangel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 78 de Gaspar Roiz............................. 16! 7!f " de Joo GonaJlves........................... 165 80 de _-\.pulonia Bu.stamante. . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 81 " de -Diogo A.ffonso............................ 168 82 " Joo Queixada........................... 170 83 de Custodia de Faria ...................... :. 171 8-l de BreatJ:s Antunes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 85 de Maria Grega. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 86 de 1\Ianoel Antonio.......................... 176 87 de .Anna Roiz............................... 1:77 88 " de Leonor ::\Iuniz............................ 181 89 de Isabel Antunes........................... 185 90 " de Balthasar Andr.......................... 187 91 de Nuno Fernandez (Of 218)................ 189 92 " de Joo Remiro............................ 190 93 de BaHhesar C.amelo........................ 191 94 " de Andr Dias.............................. 191 95 " de 'Simo Luis.............................. 192 96 " de Pero Gonal'Ves .... ,. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 97 " de Duarte da Costa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 98 " de Maria Varella............................ 197 99 de Luisa ICabellos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 100 de ifl'ro !Domingues......................... 199 101 de Ant-on!o d'Aguia.,........................ 20() 1012 de :)'laria Reboredo.......................... 103 " de Heitor Gonalves......................... 203 104 de Andreza Roiz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 1015 " de Lucas d*EBcovor......................... 205 106 de Luisa iRoi21.............................. 206 107 de Guiomar Pisara......................... 206 108 " de :M:adanela iPirnentel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 109 ., de ::\1aria IPinlhl'liro.......................... 209 110 de Isa'bel !\lamques.......................... 210 111 de Francisco Plirez.......................... 211 11! " de Antonio de .Serpa......................... 212 113 de Francisco de Azevedo.................... 213 1 H de Joo Biscainho. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 H !H r de Lucas Gato . .. . . . .. . .. .. . . . . . . . . . . .. . 215 116 " de Paulo Adorno............................ 216 117 " de Pedro Alvares Aranha................... 21':' 118 de Nurno !Fernandes (cf 189)................ 218 11-9 " de .Francisco .Pires.......................... 219 1.20 " de Doming-os Fernande Tomaoauna... -22,1 UI " de Anna Alcoforado......................... 228 Term-o de como so ucabculos OR trinta dias da graa con-ced.Ml"'s ao teconcCIIVo tlcsta Bahia................................. 231 I 1._
PRIMEIRA YISITAAO DO OlFFICIO TRASLADO DA CMISS.\0 DE S. A. AO SR. YISITADOR O c.ar:de;:ll Archidtt'quc Inquisidor geral en1 estes Reynos e Senhorios de Portugal ettc. fa:::enws saber aos qur esta no.'isa comisso vire1n que confiando ns das letras e sa1n consciencia do licencecrdo Heitor Furtado de .llendoca do deseInbar- . . go del Rey Ineu senhor deputado do Santo Officio e trendo dellr que far benz e fieiiJtente co1n todo se- grrdo uerdrrdr e tudo ho que por ns lhe for conzetido e Avrmo.'i por qHe enz nosso no1ne v visitar e lJ;ifr por parir do Sanclo Officio da lnquisiii.o, por esta ue= sc'Hnrnte o /Jispado do Cabo Verdr r o Bispado de San Thmn e o Bispado do B'ra.il e todas as cidades, vylla. r lu- gares dos dittos Bispados e da adinini.frao dr Sanz Vicente no estado do Bra,{jil e lhe da1nos per aurto- ridadr apostlwlica poder e facultade prra que possa inquirir e inquira contra todas e quaisquer pessoas assi honu?s conto Inolherr.'i, lJillos e de{unctos prrsen- tes e ausentes, de qualqurr estado e condito, prrro- gatilJa, e dignidade q srjo , i.4ientos, e ni.o isell'l-os, ue:inhos e nzoradores, ou qur per qual- quer via residirrm ou estivrrrm cidades, vil/a$, lugarrs do.'i dittos Bispados, -f da dieta aflininistra- no que se acharem culpada$, sospritas ou infama- . J (,'UIIlllli.'i.'itJ du l'isilwior clw rw ddilo t crinw dr htnsia. r: UJW.'i{asia ou Plll Ullil"U tjlWflJlll'l" lflll' JWI"/l'na llO Sf.o of{CO t/tt Jnqui- SfUlll e tomar contra l'ila.'i Iodas t' qwtisqurr dtrwn- ciuri.'i, inforruat)is t' /t>silllwnlws e a.'i.'i contra o.'i fautores, reeepl<ldorcs t dtft'n.'iorts deltas, t' JU'ra qur se possa fa=rr e faa eontra os clllJJttdos t' cada hum proct'S.'ios, tm forma drvida de direi/o .c;rndo nt(rssario scyundo a J"trma da bulia da lnqui.'iitio f' Brcues comedidos ao .\'/. 0 Officio e JWra que possa prendPr os dillos culpados c sentrnciallos em final confurnu uo Ul'gimenlo e inslrutio qlle /rua JU'r rus assinados. e {tt=l'r todas as mais cousw; qur tW di/lo carrtyo de drputado e pisilador do Sando Officio pe ri e m, e pera todo o sobrrdilio e suas dPprndrrwias llw cmnellrmm; nossas tw=P.'i r damos intriro poder e prl- la n1esnw atlt'loridade apostolica mandamos em vir- tude da .S'anta obediencia e sob pena de e.rconwnluio maior ipso j'acfo incurrenda (cuja ab.'iolvi.o a ns rrseruamos) a todas as justias e JWS.'Ofl.'i assi secu- lares como eclesiasticas (! que esta r o r nwstrada que lhe drm lotlo favor e aJuda por elle e de sua par- le lhe J"or pedido, e cumpriio inteiramente Inun- dados c1n tudo o que tocar aa ditta visitao e dern orden1, e fao conw os culpados srjo prrssos ven- do pt:ra isso seus e lhe obedeiio cou- sas que pertencem ao St.o Officio de modo qar por sua negligencia e descuido se no dei.renl de fazer como corwe1n dada em Li.rboa a :rxbj (26) dr 1\laro de M. D. I . xx.r:rj. Mathcus Bireira o fez. - O Cardeal - An- tonio de lVlc>IHloa - Dioguo de Sousa. Foi trasladado o aluar acima bem e fielmente per Jnlln Notario dq prOfJrio orerJinal que fica em podPr do senhor l'.'>itador P o concrrl,.; con1 ellP com Provisiio ao rwlario 3 as antrelinhas que dizen1, culpados, ne, nesta cidade do Saluador, e assignei aqui coill o dillo Senhor uisi- lador aos _cinquo de julho de 1:>91 - lleitor furtado de 1nendoa - .Manoel Ftrancisco. TRASLADO D.\ PROlTJS.\0 DO l\l O Cardeal Alhel;lo Archiduque l111quisidor geral etn estes Reinos e senhorios .de {a:en1os saber aos que esta nossa cuiniss.o vire1n qlle pella boa infornut<lo que temos da vida costu- nzes gerao e suficienria de Jlanoel Francisco sa- cerdote df nzissa, e confiando delle que far con1 to-- do segredo verdwle f' dellirJeiuia ludo o que por nt)s lhe for co1netido e enco1nendado avemos por Bem que elle sirua nolario do San/o Offilio na ui.c;i!a.o, qlle ora nwndamos fa::er pello lr"renceado Heitor fur- tado dP IHAndora, nos bisrmdo,s do Cabo \'erde, Sarz J Tlwn1 e /Jra.c;il e adnlinistraiio do Rio de Janeiro e lhe danws per .. --luthoridade aposlolica poder e fa- cultade pcra SfJruir o ditto carrf'fJO e escrever todas as cousas que. pertencere1n a ditta visitao e usar drllr ron1o fa=ein os nutis notarios das Inquisi- drsles Reinos ronfornle a seu R.egirnento. notificlunolo assi ao ditlo visitador pera que o arlnntta ao ditto officio de Solaria e lho dei:J.e servir dando lhe primeiro jununen/o de que se far tPnno per ellc assinado, no principio do liuro que ouuer de na llilta uisitaiio pera en1 todo fe1npo constar corno o aven1os assi por bern dada en1 Li:rboa a :rx biij (28) de .1/aro de 1ll. D. l,:rxx:rj. l\fatheus Pire1ra o fez. - O Cardeal - Anto- nio de Mendoa - Dioguo de Sousa. A qval coinit . .,iio acima eu {ran- notaria do Santo Officio nesta 11i.'iitao trasla- 4 l'I'Ul'isu du mf'irinJw dl'i benl t fil'lnlrnlt da JU'opria lJlll" fica t'lll IIWil JHI- til'l" t a concertei conl o stnlwr visitador c ('oncortliio dt verbo ad vtrhum t por verdwlr asinanws aqui am- bos nesta cidad, do Salvador ao .... f'inco d1 julho de n:il quinlwntos r Iwtwnta t lw. - lleilor ft11tadu de nwndoa - JL'anod Francisto. TnASLADO DA no 110 FRA.Nt:Jsco HE GouYEA O Cardeal A1rrhiduque Inquisi,dor gl'ral en1 estes Rei,nos e 'senhorios de Portugal etc. {R::l'111os saber tws que esta nossa provisii.o virenz que pella boa infunnaiiu que tenzos da vida P- custu- mr.'\ P nwis parfps de Francisco dP GuuvPa P CtJ/11- fiando dellP que far co111 todo .... egredo verdadP P di- ligencia tudo u que prr ns lhe for nwndadu, e de nos.wl partP cununetido, Ave1nos por lwnz quP elle ,'\ir- va de Jlerinlw do Saneio na visitau que ora 111andcu11os {a::1r no bispado do Brasil e na adininis- traii.o da cidade de S(ll11 Sebasticun e nos bispados do Cabo Verde pPllo licenciado Heitor Fur- tado de .llnzdoa do desernbargo de/ Rey IWS.'\O se- nlwr de pulado do Santto Officio da Jnquisilio, e clanws aullwridade apostulica, podPr, facultade e ju- risdh;o pera ,ervir o ditlu carrPgu enz todas as cou- sas que a l'lle pertencerenz e lhe fornn enzcomenda- das pello dittu visitador as.i e da nwneira que fazenz. os nutis nzerinhos das Jnquisies destes dittos Rei- nos confornze a seu Reginzento. e pella 111esnza authoridade apostolica nzandanzos a todas w; Justias Pc/Psiaslicas con1o seculares, e mais pe .... soas do ditto Pstado do Brasil e das cida- d1s villas e lugares dittos Bispados do Cano Ver- .Pruuisiio do meirinho 5 de e Sanctlwnzr a que o conhecinzenlo desta perten- cer que o aj.o e lenlziio por 111 erinho do .5ianclo O{ fi- cio e lhe dei.renz lim,enwnte u:wr seLL officio e trazer sua vara branca alada e fazer e:recutar todas as nwis diligencias que a elle pertencere1n, e sendo por elle requPridos pera boa e.'l"LLcuiio dos negocias e se fa:erem algus pri.wles co111 a segurana e deligencia que se requere cuinpriio inteirtunente o que por elle lhPs for requerido da parte do Saneio OJ"{icio nolificanwlo as si ao di li o Heitor Furtado de J/ en- doa pera que o admill;a au cliito carrego e lho dei- .re seruir dando lhe primeiro }ununento conjornze ao eslillo do Santo Officio de que se far assento por elle assinado no pri11cipio do livro qLLe ouver de srr- pir da difta visitao pera enz todo tempo constar conw o ouvn11os assi por ben1 dado e111 Lixboa a .1.:r e outo de .1/aro de llJ. D. l.1.r.r.rj Matheus Pereira secretario do .Conselho ge- ral o fez - O Cardeal Antonio de Mcndoa - Dioguo de Sousa. Provee l'ossa Alte:a por ltierinlw do Sancto Of- ficio na v;itao que ora manda fa::er nos Bispados do Cabo \' erde Sanctho1n e Brasil Francisco de Gou- veu pella boa in{ornzaa111 que delle teve. O qual Alvar acinza eu Notaria tresladei benz e fielnzente do proprio original que fica e111 poder do ditto .li erinho Francisco de Gouvea e o concertei com o. senhor visitador e concordli/11 de verbo ad verbum e por verdadr asignarnos arnbos e asignou tcu11ben1 o dilto l',/erinho de conw llze fica en1 seu poder o ditto orerJinal nesta cidade do Sal11ador {tiOs cinquo dias do n1es de julho Francisco Notaria do Sancto Officio o escrevi .de 1591 - furtado de n1en- doa - 1\'Ianocl Francisco - Francisco de Gouvea. 6 Jwwllclllo tio uolarw . .\o .\o SE:-.; 110n Yrsrr.\UoH rns PHousors oo i\"oT.\HIO E :\11-:JHI:\ 110 r\ nrw do nacirnento de nmw Stnhor .I hu. Chri.'i- tu eh nlil e quinlwnto.'i e Iwtwnta hum ao primeiro dia do me.'i dt julho nesta cidadt do Saluador da ca- pitania da Bahia de Todo . ., os Sando."t J)(Lrtr .... do /Jra- sil nas casas da nwrada do srnlwr licenctado II eylor Furtado de J/endoa do dese1nlmryo de Sua Lllag.'i- tade deputado do Officiu e visitador Apostoli- co destr Bispado do Brasil I' dos Bispados dr San/lw- nz e l:alw r rnfp l"lll todas (l.'i l'OllS(l. de nosa Sanda FPe cal/wlica: por e/le stn/wr foi mandado a mi e a Francisco de (;mnwa que presente.'i eslauanws lbr aprP- sentasnnos as pruui=is dr Sua A.lle=a pera poder- nws ."tervir perante c/le ."ten/wr, Pll de ... Yotario e o. dit- to Francisco dr Gouvea de merin/w, JWra con[orrne a dias nus dar o juramento. pello que loyo lha. apre- e despois dP nos dar o juramento a cada hum de ns na furnw que adiante uai nwndou tras- ladar nPsle livro as dilfas provi.'iui . .;; junlcunente con! a prouisanz da l:onunis.wun do cargo delle senhor ui- sitador a.'i quais eu trasladei nas primeiras folhas atrs. l\Ianoel Francisco otario do Sancto Officio nesta Yisi tao o escrevi. FR:\1.\ no .J t:H.-nt EXTo ().r E FEz o )\oT.\HIO 1\I.\NOEL
Ao priineiru dia do Ines de Julho do anno do na- cinwnto dP noso Senhor Jhu. l.hri.to de nlil e qui- nhentos e noventa e llu m nesta cidade do Salvador Capitania da Raia de Todos os Saneias nas casas da nwrada do .4enlwr uitador Heitor Furlado de :11 Pn- doa que ora por r;,,,ni.wun e mandado Sua A.l- te=a tPm cargo de visitar por parte do Saneio Officio Jwumtulo du meiriulw ' estas partes do Brusil eu .llanoel Francisro lhe apre- srnlri a cornisa;n de Sua Alte::a per que nwnda que eu escreva e seja Solaria prranle elle nesta visitao destas parles do Brasil e nas que fi::er nas ilhas de Santhorn e Cabo r erde pera efeito do qual elle se- nhor visitador nze deu jurarnento dos Santos Evan- gellws o qual eu fi:: rw frma seguinte Eu JlanoP/ Franciso juro enz estes Sanctos Evan- gellws ern que lenho nlinlws nui.os que servirei este careyo de que Sua Alte::a rne enraregou de notario do .'j(uzclo Offirio nesta visitao destas parles do Brasil e dos bispados de San Tluun e Cabo r erde bent e fielinenle quanto a rninlw.-, foras e entendi- mr,n!o for posivel guardando ern tudo segredo r twr- dade se;n odeo nern afeio algu s partes a que to- car e que no de:;cobrirei per miin nern por outra pessoa o seyredo destas Pisitais e de lLLdo o que a ellas locar e que nio receberei peita de pessoa que traga ou posa lra:er negocio que toque a estas visi- lais e que canzprirei inleinunenle ludo o a que sou obrigado conforrne o regimento da Santa In- qllLSIao. O qual jurarnenlo {i:: peranlr o dillo senhor vi- sitador na rnesa do despacho e ern f do sobreditto asinei aqui no dilo dia conz elle senhor visitador noel Francisco .Xotario do Santo Officio nesta visita- o que ho esCJrevi. - Heitor fttrtado de rnt:>ndoa - l\fanoel Francisco. FR:\L\ DO ,Jl"R\":\lEXTO Ql"E FEZ o FR-\.XCISCO DE Gor\-E.-\ Ao prinzPiro dia do mes de }ulho do allllO do na- cirnenlo dr noso senhor Jlw. f:hristo de rnil e qllL- nhPntos e noventa P hunz n('fila cidade do Saluador N.tpifania da Raia ([f Todos os Santos nas casas da Jluumcnlo e/o meirinho nwrada do .... cnlwr uisilwlor /leitor Furlm/o de Mtn- doa que ora JWr toml.wiv t' mawlwlo dt Sua ;\1/t=a tem caryv de ui . .;ilar JWI' JHfrlt do San/o OJ'[icio esla.o; parles do /Jrw.;i/ c os bispado .... de Sanl/wnu: c Cabo Verdt peranlt dlt aJmrtceo Frarwi.o;co de Gouura r lhe llfJI"e=enlou a fJI'ovi=am de .\'ua .\1/r-:a JWr lJllf' rnanda que .'iI'l'll o cargo df nurinlw do Santo O/fi- cio nas dil/a . .; ui.o;itw:tiis JWra cftilo do qual l'ilt sr- nlwr ui .... ilador deu jurcunenlo dw; Sandos /:panyt- 1/los ao dillv Franci.'ico dr Goutwa qtu o J'r= na Jt)r- nw :lf'!JUintt. Eu Franci.'U'o de (;outwa juro tm tsifs Sane/os Evanyellw.o; enz lfllt' lenho nzinlws meios qur .'it'ruirri este caryo dr. qur Sua Allc=a mt t'Jwareyon dr nwri- nlw do .')an!o OJficio ru...:/a uisilao dtste bispado ,. ptJr/es do Bra.'ii/ e dos bispado.o; d1 Sanlhonu; I' t:abo Verde lwm e fielnzeJite quanto a minlws foras e en- ft'ndiJnento for JWsiuel guardando rm ludo srflredo e verdade .'il'Jn odio nem af eicio alguii. s partes a tocar e que ncio de.'icobrirei per nzim nrnz prr outra pessoa o srgredo destas visitatiis e dr tudo o que a e/leu; lol'ar e q11r ruio rrrrherri pritas nrm dadiua de pesoa algzul. que trngu ou po.r.;:w lrn::rr neoorio q11e toque a e.'\tas 11isitaiiis e conzprirei inteiramente tu- do o nwi.'i a que sou obriyado conforme ao rryinzento da Sanefa lnquisin1n e ern do sohredilo asinou aqui no ditto dia ronz el/e srnlwr uisitador 1\fanod Francisco do Sancto orrieio ll(sta Yisitao que ho escrevi. - Heitor furtado d<:' nwndoa - Fran- cisco de GouvPa. Aprcsculaiio elo \"isitwlor ao Bispo 9 Ao SENHOR BISPo D:\ DE S. A. FEITA AO SH. Y ISIT.\DOR .Aos quin::e dias do Jnes de julho do aJllW de mil e quinhentos e noventa e lwrn nesta cidade do Sal- vador da Baia de Todos us Santos nus paos da rno- rada do Illuslrissirno e Reuerendissinw Senhor Do1n Antonio Barreiros Bispo de todu este Estado do Bra- sil lhe foi apresentada per rninz a prouisiio do Car- deal A lberfu Inquisidor geral dos Reinos e Senhorios de }Jorlngal enz que d (;()nzis:wn ao scnlzor licencea- do Jl cilor Furtado de J/ endoa do dese1nbargo del Rei S o.'\so Senhor e de pulado do Santo Officio pera (jllf' em IWJne de Sua Alte::a uisite por parle du Santo Ofticio este bispado do Brasil. A qual pruuisam de Crnis.wJn o ditto senhor Bispo leo e de.'\jWi." de lida a beijou e respondeo que est aparelhado con1 inteira vontade pera sernpre dar toda ajuda e favor que nel'essario for ao dito senhor licenceadu e pera comprir a dila provisa1n ('orno nel- la se cornle1n pellu que eu J/ anocl Francisco N ola rio do Sando Officio fi:: este ternw que o dito senhor Bis pu asiJWll nesta dita cidade di e nzensc el a111W ui supra. - Bispo. APRESEXTA.\o C.nL\R\, IH DE S. A. FErrA .\0 SE:SHOR YISITAUOR Aos vinte e dou.'i dias do ,)les de julho do anno de nzil e quinhentos e no,.,.enta e hunz na cidade do J(j .\JJI't'SCIIIUo t/o \"i.o;iflltf<JI' I t.'tlllltll'll Saltmdor da Buia dt Todos os Sane/os 110 l'wo dv Coucl'IIW <' Camara ddla t'.'\lando JWC.W'lllts o.-; Jluilo rwlwt'.'i .'\t'lllwrcs jui::es e l't'l't'Wlorts. t'Olll os mais of- {iciai.'\ a sa/)('r .1/arlin .\ffunso .llorcira jui:: mais tw- lho, e \'ict'lllt Uun!ld dt .l/acedo, jui:: seu }Jlli'N'ru, e (iuara da \.i/a vereador uwis vl'llw, e Ferncio \'a::. e /Jtrnalclo /'imtnld dt lambt'lll oenudores e (loua/o \ 7 t>losv dt JJarru."i procurador da cidadr, e (iuaspar das Suo$ cs<ritJcio da dida Cauwra, eu .Vu- tariu lhts apresenll'i luui pruvis.o do Cardeal .i\lber- to .\rchiduque de Auslria leyadv de /afere, lllquisi- dor Geral dos Reino . ., e Stnlwrios de Porluyal ern que d Comissarn au senhor /ictnceado Heitor Furtado de J/ nu.loa do dr .. wmbaryu dl'l Rei nosso senhor e dt'JHI- Iadu do San/o OlJ'icio, peru que em nome de Sua .. .\1- te:a visite JWr parle do Santo O{J'itiv t.s/e estudo do Brasil. A qual provi:wm dt l'lirnisam o ditlo jui= mais lWllw leo e lida a beijou t' pos IW cabea, e logo to- dos concordes res]JUJnler.(iu que esteio aparelhados .;enl]JN' dar toda ajuda e favor lW Santo Officio r prra con1prir ern tudu a dirta prouHm, que eu tor- nri a leuar, pello que eu J/anoel Franci."it'O Solario do Santo Olficio fi= este tf,rnw que todos asignaro nesta dicla cidade, die mrnse .et Anno ut supra. - l\Iartin Afonso M01reira - (iarcia da Yila - Go.nalo \' l'lnso dl' Barros - Ft'll"ll Yaz - Viccn ll' Rangd. l Publicao dos edilos e da proviso de S. M. 11 ACTO Pt:BLICA . .\0 DOS EDITOS DA FEE E DA GR.\.-\ E DA DE S . .MA<illE. Ql'E SE LEER..\.0 PIU.\IEIHO AcTo D \ FEE Ql'E sE CELEBROU BR-\SIL, SEE DA CIDADE DO SALVADOR D.\ BAYA DE 'flo- IJOS os A 28 DE J C" LHO DE 1391. l Anno do nascirntJnlo dr noso Senhor Jllll. Chris- to de rnil e quinhentos r rwuenla e hum na dorninga oytava post Penlhecostern que {oi aos uinte r oyto do mr.-; dr Julho ne."ita cidade do Salvador da Capitania da Bahia dr Todos os Sanclos se {r:: huii solnnnissima proci.wi_o da igreja dr X ossa Senhora d.-t}uda at a See Cathrdral pello muito reverendo sr- n/wr Dorn Antonio Barreiros Bispo de todo este esta- do do Brasil corn seu cabido e conz os da gov-ernana e da justia e com todos os vigarios curas e caprlis e clerigos e confrarias e rnais pouo desta dila capi- tania. Na qual solnnnidade lruan!lo debai.ro de hurn Palleo de tella de ouro ao senhor licenceado Heitor FLZrlado de .1/endoa Capeilii.o fidalgo del Hey nosu senhor e do seu desnnbargo, drputado do Santo O/fi- do e visitador Apostolico rnz non1e de Sua Alte=a nas cousas de nosa Santa frr calholica deste Bispado do Brw;il. E na dieta Sre estando o dito senhor visitador em huri cadrira de ueludo crame.r;sim gLZarnecida ouro debai.lo de hu doce[ de danwsco cntmrsinz na rape/la maior asirna do."i dt. rJros junto do altar a parte do Euangelho, SfJ disse a n1issa corn nuzifa so- 1:! l'u/1/icutio elos tc/ilos c rlt' prol'i.Hio tiL' S . \1. lemnittacll uqua/ di.tc o l'lwnl n com clous eontyos diaconu e bd ictnmo. 1:: acabada a mi.'i.'itl pn:you o Unwrrnclo l'wlre lllaral Bdiarlt fJI'tJtJincia/ tia con1panhia ele Je.'illS u Jll't;!Jtlro da {te com muita .'ialis[atio lomtuulo pur lema, lu .... pdrus et .'illJWr lume Pdnllll edificabo ec- dtsiarn nuarn. I Despois da prcyartiu .'\ul>io ao JWIJwlo o ..Arcedia- go da clilta See Baltlw .... ar /AJj)('= corn Jw capa de liSJWI'!Jl'S clf elturut.'\c'o branco c flllu Ul' ouro e corll a culwru de:wuherla leu t' publicou nn alia e inlrlliyi- twl uo:: os dou .... Ediclos da [l'l' t' da yrara e o alvar ele Sua .llayes/i;t:tle per qw' jwrdoa as {a::entla .... aos que .'H' acc11sarem no lenzpo da graa. f' despois de os ler publicado . ., .'\Obri eu ,Volario tw nwsnw pu/pelo corn luui subre]Jeli.: e com u cabr- a c/e .... cubPrtu lti e publiquei a constituiam e nwlu pro prio do Santo Padre l'io Q11into dr boa menwria em [a11or da Sandu Jnqllisio e contra os que a ofen- den1 e a Sf'liS rnenistro.'i lrwln ::ida df la/in1 en1 lingoa- ge m por/ ugur:: e ern ffiru lei nutis r,etfos (sic) capitulo . ., rrn que os dilto senhor vz":.tador rnandava r cerfmt cousas a saber que lhe /evasseni todos o.li livros ou os ris dos livros que tinluio e que mio se saissr ningue1n rnltiU' da igreja antes de .'ir acabar o ado, e qur cowr- dia quarenta dias de indulyencia au.'i que alli .... e aclta- vii.o pre.'ientes, e outros semellwnles captulos prra bem da visitao. Isto wabado deeo u dito senhor visitador entrr duas lh"gnidadrs ao mrio da Caprlla maior orulP esta- va posto luun altar porta/i/ ricarnente ornado com luul cru:: de prata an,orada r quatro castiais gran- dPs e/r praia com twllas ace:m.'i e ("OJII duas li11ros n1issais abPrlos cn1 ciml. df' almofadas de (/arna.'ico sobre os qtwis missais esltwii.o deitada .... duas cru:rs Publiruo dos editos e da prouisiio de S . .li. 13 de prata, e se asenlou nu topo do dilto altar na parte do Evangelizo na dieta cadeira de veludo que lhe foi logo tra:ida per hu capenrio. E estando assiin asentado fi:ero perante elle o jurarnento da fee conforme o Regirnenlo, postos con1 arnbos os joelhos no clulo e conz arnhas as nulos so- bre o, dito. livros rnissai.o; e cnees de prata que nel- les estavci.o o governador gt>ral e os jui:es e zwreado- re. e officiais e rnais pessoa.o; pella ordern e nwdo que ao diante ,e segue nos tennos seguintes. l\lanoel Francisco ~ o t a r i o do Santo Officio nesta visitao que a todo o sohreditto fui presente o escre-. vi e asignei este auto con1 o s0nhor visitador. - Hei- tor furtado de l\h,ndoa - l\ianoel Francisco. 14 Jurumtnto.'i do govcl'llllllor e du Cammu J LTH.\:\1 DO (iO\ m'nil r oylo dia.o; do nws dr julho do anno dP 15Hl in c/tnninica velava pus/ JWnllwcu.o;/ern na See calhedral desta cidade do Salvador scclebrando-$e o ado da pubricaciu da Saneia lnquiarn JWranle u senhor li eilur Furtado de .li eruloa .o; e achou presenlr o sPnhor Durn de Soto:a do con- .wllw de Sua guuuenwdor de lodo este es- tado do Brasil o qual da maneira conlhruda neste A.ulo atrs jurou e fe: o jurarncnlu publico sobre o neyociu da fre na frma declarada no Uegimenlo que Ira:: o di/lo senhor visitador que eu Solaria hia lendo e o dilo senhor youerrwdor di:fJndu ern inlelligi11el vu:: pello que eu .1/arwe/ Francisto Sotariu do Sanrto O[ficio li= este lermo que o dillo senhor governador assinou no di tio dia rnes e unno - () govl'trnador 'Dom Francisco U\.' Sousa. JrR.-\:\JEXTo n.\ A os vinte e oito dias do rnes de julho do anno de 1:1fll in dnminica oclaua pust pentlzccosfen na See ca- thedraf desta cidade do Saluador scelebrando se o acto da publicao da Sanefa Jnquisiarn perante o senhor visitador Heitor Fllrfado de .1/endoa foriio presentes os senhores jui::es e vereadores r os rnais officiais da ramara crnuwm a sabrr .1/arfirn .lf meira, }ui:: velho, r CPllfe Rangel de .l/acedo,
Jllramcnln do Ouvidor, dos meirinlws c alcaidcs 1 j JLll:: seu parceiro, e (iarcia de A.uil/a, l}{'readur nutis velho, e Ferno \'a::, e Bernardo Pirnenlel dl' .llrnei- a arnbus tarnbem uereadores e lionalo r e luso de Barros, procurador da cidade e (iuwqutr das Saus scri- miu da Canwra, os quais pella dita rnanl'ira deste A.uto atrs e fi::eriio v jLLranzento publico da fee na frnw dedarwlu no Htyinzenlo que eu Sola- rio lzia lendo e elles di:endo ern intelligivel vo: pello que fi: este lerrno ern que elles asigrwro no ditlo dia n1es e anno Jlnrwel Francisco Solaria do Saneio Officio o screvi. - :\Iartln Afonso :Moreira - Vicente Rangel - (;areia <L-\ vila - Ferno Yaz - das Xaos - (13Hl annos) - Gonalo Ye- loso de Barros. Jt:R.niE:'IITo no Or-nnoR DEST.\ C.\PIT\::\"1.\ EM DO C\"IDOR GERAL .Tarou pella sobredita rnaneira e [e: o dito jura- n1entu na dita frnw Christuv.:iu Brandiio ouvidor desta Capitania da Baiau de Todos os Sanclos e asi- nuu aqui nu di tio dia mes e arwo :\la noel :\otario do Sando Offil'io o scrcvey. - Br:tndo. Jn-t\1IEXTo nos :\IEmixuos E ALC.\IUES .lurar.o pella sobre ditta nwneira e fi:erio o dit- ta }uranier1lo na dita fornw todos os Jl f,ireinlws e al- a sabPr Sinul.o de Sl'qlleira rnerinlw do ecle- siastico nPsla cidade do Salvador, e .Taque.o,; Pires Lamdirn .llerinlw da coreio, e Paulo Jforeira .lleri- nhrJ da mwidoria da Capitania, l' Sinio h'orrallw ol- caide dP.'\fa cidade, e Pero (indinlw alcaidP do Cam- po, e Antonio Lobo nzerinlzo do mar P asiynaro aqui todos este lPrrno :\bnod '\"otario flo Sattlo lli Juramculu du ]JUl'U Officio o SlTl'\'l'Y - Symo BoiTalho - Antonio Lo- bo - Simu de Sntueint - Paulo l\lorein.l - J alflll'S Pires Landim - Peru (iodinho. J V lU ::\1 ENTO DO P0\"0 E loguo de.4ipois das sohretliclas ]JNi.(jOas lrren1 feito o diclo juranzenfo Pll X ola rio cbegllei aba:o dn cr11:riro e enz alia vo= lri pera a yenle P povo fJllP eslava Jne.4irnle o di/lo jununenfo coinu se (onltnz no Ueyirnenfo e despoi.-; de lhe ler lido a fornut do ditto juranwnlo perguntei se o juravti"o e pornzeficun e respondrro q11r }uraviio e prornrfl'arn, em fec du qual em nonu de lodo o povo a.(j.(jignarii.o aqui, .luan1 (;Oiu;altw.-; dA.fJIar e Andr ]/onleiro. qtu, {o- ranl Vf'readores do anno passado e Geronirno Bar- bosa que foi jui= do annu Mannel Frc.Htcisro Xotawio do S:1ncto Offieio o esrreyy - Joo Gonal- YPS de Agyar - Andr l\Ion tc,iro - Hicronvmo Bar- bo-sa.
Fi.rao dos edilos du J e du graa e do all'lll' de S. JI. 17 F I M DOS Eorros D.\ FE', E DA GRV_:A E Uo .\L\"AH..\ DE X . O , S. MAGESTADE NAS POHT.\S D.\ SEE' /)espois qtre ludo assirn passou e se fe= .e declara no Acto e tcrnws atrs. sendo Jiresenles o dit- . lo senhor Bispo e todo o cabido, e lodos os diclos ,;_ yairos, curas e capellis e clerigus de ordfrzs sacras e comfrarias desln cidculP e de todas as ygrejas e ca- prlias de todo o recuncauo desta dita Capitania e qua- si todos os religiosos do collr.Jo da ComJmnhia de Je.'ius e dos de Sam Btnlo t' de Sarn Fran- cisco e rnuito grande nzznN:ro dr genlf e puuo que corncorreo de toda a capitania, por quanto no dumiri- [IO dantes tudu. us dittos uiyairos, cura."i e capellilis publicariiu e1n suas estaes maru7ados do dicto se- nlwr uisitador. ern que declarava que no diclo dia sP 11ia de selebrar a dieta prociso e Acto da pubrica- !-rio da Sarwla lrzquisio. e avia de aver o ."iermii 0 da fee na dieta See e rnandava que lodos os uigairos. cu- ras, capellis e cler.,igos de ordens sacras, e officiais de de toda esta capitania se aclwsem pre- SPntes curn ,uas sobrepeli=es e vestes e que ruiu nurws."ie pregalio en1 outra parle alguii. E despois que as dilas pessoas fi=erii.o ao srnlwr visitador na dita frrna os ditlos juramentos e asin- terrnos atrs escriplos ern prezena de lodos. e se acabou toda a sole.rnnidade do dicto A.rto da fee logo eu Sotario fi:: fi:rar portas da diria See o Edicto da fee e moniturio geral ern que o se- nlwr visitador rnanda corn de e.rcornrnunlul.o nlwor. 1pso facto in("urrenda, cuja absuluiiio pera 1 N Fi.rutio tios tdilo.'i du lt: t' da t' do ull'ttni dt S. Jl. si l"l'St'l"l'll t' clt St' lwoncltr tonw conlra IJl'S.'ioas sos- peilas JW [t'i' lJllt' /oe/os os nwradorl's t' 1wr qualqllt'l' uia rc:d('/l/t'.'i, t'.'ilanlt'.'i, ou ut::inlw.'i, desla dida ci- dwlt do Saluwlor t' dt dcnl r o dt hwi ftyoa ao redor c/ c /la c/ c n iulcilm t' 11 w n i [es I t'lll 1 w r a nl t' c /I t' t' m l't' r- nw clt> /rinla dias }Jrinuiros st'fllillfts. ludo o qtu soubtrenl, de uisla, ou de ouuida, que qualquer soa lenha [cilo. dilo ou colll 1 t'lido conl ra nossa San da fre callwlicct t' conlra o lJlll' te1n. crPP. e in:iina a San- da nuuln frJrl'ju clt, Uoma. coJno nwi.'i larga ,. l':O:IJi- ci{i('(u/aJnenlt se nmltm no dilo Eclilo e nwnitorio. E oulro.o,;.'ii fi:: [i.rar o t:dido da yraa qtN' o .'ie- rilwr ,,j,.;iJador toncecfe a lodos o.o,; nwradore.o; e fJOI' qualquer uia re.o,;idP<Iltes, eslanlrs ou. lJl'=inlw . .; c/t.o;/a cidade do Saluador e de dentro dl' bwl legou ao rr- dor de/la qtte em trrnw de lrinta dias priinriros sP- guinle . .; j"i::erl'lll perante elle inlrira e uerdadeira con- fi.'iSllJn dr .'itws culpas conw nwi.o,; larytunrnte se de- clara no dito Edito. E oulrosin fi:: fi.lar o treslado do alvar de Sua J./ayrstade per fJlle conedr qur os que se accusaren1 e conj"essaren1 suas cu/ pa.o,; no te1npo de graa peran- fp e l/e srn/wr ui.,itar/oy niio perccun suas f azenda., eoncertado Plll modo qur j"a:: fee. Os quais Edidos e lrwdado de alvar fartio dos [Jrrante miJn nw; dietas portas por Francisco Frrrrira porteiro da tasa ela Ine.o,;a do Santo Officio e por Antonio Rt)i:: Lourriro fcuniliar srndo nwis te.s- IPnnuzhas presenlr.4i Franci:wo de Goltvra 1nerinlw do Santo O{fil'io e Aluaro de Vil/as boa . .; e Pero Barbosa E dou 1ninlw j"Pre JHlssar assim lodo na ''rrdade tonw ,<.:r conten1 neste ado e no .. -hlo atrs que fi:: por nwndado do senhor ui . .;ifador pera sen1prP con . .;tar do sobredillo r asinri aqui com ellP srnhor r com os so- brl'ditto . .; lJllP. lodos a tudo fonw . .; pr'rsentes. X P.'\la cidade do Salvador t.o dito dia Ines e llllllo uinfr e oilo de jlllho dr mil/ r quinllenlo.o,; e rwuPnt.a e luun F-ao dos editas da f e da ymu e do alvar de S. M. 19 Jlanuel Francisco Solaria do Of{iciu nesta vi- sitaiiu o escreui Heitor furtado de llH'IHloa - Ma- no<_} Francisco - Peru Barbosa - Franciseo de Gou- vca - Alvaro de Vilasboas - Antonio Riz Lou- reiro - Francisco Fere ira. SElil 1 E-SE os TRI"XT:\ 1>1:\S DA CIUADE DO S.\L\ADOR E II UA LEGO:\ AO REnOR DELLA Primeiro Livro das reconcilia;es e confis- ses da Primeira Visitao do Scto Officio de Inquisio das Partes do Brazil: a qual fez por especial Commisso do Cardeal Alberto, do tito- lo de Scta Cruz, em Hierusalem Archiduque de Austria, Legado de Latere, Inquisidor geral nos Reinos e Senhorios de Portugal, o Ldo Heitor furtado de mendoa do dese,mbargo dei Rey nosso senhor, Deputado do Scto officio, Pri- meiro Vizitador que vizitou pelo Scto Officio as ditas Partes do Brazil - 1591. l Cunoes.wiu dos 30 dius cle gmu 21 ~ A BA YA DE TDOS OS S.-\XTOS A.nrw do ... Vascimento de nussn Sor. Jh. Xpo. de nu'l e quinhento.'i e rwuenta e hum ... .Ya dorninua oylaua pu.'il pnzthencostnn vinte e oyto diw; do mes de .Tu- 1/w nesta cydade do Salvador da capitania da Bahia de lodos us Sanclos se {'e:: Jzu solernnissinza prucis- sarz enz que foi levado o Sor. visitador do Sanclo Of- ficio Heylor furtado de rnendoa a see calhedral. E ]Jorquanlo esta Bahia e lodo o .o;eu U.ecurncauo he nwylu grande e lle rnuyta ymzle nwradora per rnuy- las frrguisia.'i e lugares rnuy distantes conedru elle stir' a iodos os rnoradores residentes, estantes ou ue- zinlws desta cidade do Salvador e de dentro de hu leyua ao deredor de/la trinta dia . ., de graa pera den- tro nelle.'\ fa::erern perante elle ynteira e verdwleyra confissam dr Iodas suas culpas. E se publicou na dieta sre o edicto da dita graa, e outnJ.'ilrll foy publicado o alvar de Sua .llagestade por qnP. l'iu1rernenle perdoa as fa::rndas as Pessoas que nu dito tern po da yraa confessarern snas culpas perante ellP. sr. visitador corno rnais laryamenlr se contem nu dito edito da ma- a r no (/ifto alvar quP. furo publicados. Da qual publicaiio se fe:: auto nn que tudo nzeudarnente se declara no J>rirneyro limo das dt'nunciaiJis desta Vi- silaii.o no JWnf'ipio u folha.-; sele. O qual Edicto de graa e o Traslado do dirlo oJuar de Sua iUagestade ern nwdo qtu' fa::ia fee foriio fi.rados ruts portas da Coluts.o;iiu do.o; diu.o; dt !l''"f" dicla Str, como lam/wm :H' dtclara rw aulo lJllf' da dit'la fi.rao :u [t:: rw <lido fJrimtyro lioro da.'i dr- nunci<trts desla vy . .,ilw:tio no fJrirwypio a folhas no- ''e na vol/a ondt .'H' ludo pode tWl'l' l'f'/lo fJllt' rulo sr {a:: aquy mais larya nwniio. e de ludo a:.;sim fJassar na twrdade eu Solario dou minha {et e JWra di.'ilo t'OJl.'.;/ar fi:: aquy JWI' m<llulado do .wir. t>i.'iilador esle A ulo aos uynif e not>r' dia . ., do rnPs dl julho de mil r tJIIinlwn/os r notwnla f' hum tllliW.'i .1/anof'/ Franci.'it'O, 1\' ulario do Saneio Officio, nr.'ila uy . .,i/ao do Rrasil que o f"screvy - Heitor fm- tado de mendoa - Manoel Francis.eo. os THI:'\T.\ DL\S 1>.\ (iH:\.\ CCEIHDOS ,\. CI- DADE D S.-\1.\".\HOH & xr(: H tT .\ LECiO.\ .\0 HEDOH DELI .. \, QPE COMEO O.JE :!H OE .Jl'LHO DE 1rlH1. - Confissiio de FI'llluoso Alvare:: 23 .. fCONFISSES DA CIDADEl Cunf'isso de Fruiluoso .. --\ltwrP= vigairo de .lla- luiJn no teni[W da gr.aa. :!H de .T ulho de 1391 Aos vinte e novte dias do n1cs dt juliho de tnil e quynlun tos t_ noventa e 1 h um anno nas casas de lU O- nula do sr. visitador Heytor Furtado de Mcndoa perante clle pare-ceo etu (:sta mesa o Padre Frutuozo Aluanz -v1igairo de :\ossa da Piedade de Ma- toint dizendo que tinha que cmnfessar 111Csta nusa sem ser chamado .. pello que Hw foy dado juramento dos SandO::i EYangelhos ctn que pos sua nio dereij ta. sob cargo do qual prometco dizer Vlerdade c eomfcssando se disse. qul' de quinze annos a _ t:sta parte que ha que esta tHsta da -Baya da To-dos os Sandos. conwtco a torpeza dos to- t.amentos desonestos e:tlguas quarenta pessoas pouco -n1ais ou nwnos. abraando. bcyjando. a sahet, com Ctistovo de man__.ho de dezoyio an- qos. ento que era ora a dous ou trPs annos filho de Pero d"Aguiar n1orador na di sua freguezia teuP to- canwntos c() as ntos en suas naturas ajuntando as hu tom a outra c au.L'ndo puluo da parte .(lo ditto m:.lll- cfbo duas yezes. 'l) E assim tatnbcm tocou no membro tleshonesto a 2-l dt Fr11luoso .lll1fll't'.:: Antonio. de dezasl'lt annos criado ou sobrinho .de hu llHTc:.ulor qul' mora nesta cytladt qul' l'h:tnio Foam de l' t'Oill esh' moo n:.io Ollll(' pulu- aul'ra hum Illl'S pouco mats ou nHtw:->. t' asim lamhtm ll'Ul' l'ongrl'so pot dianll' aJun- tando os mtmhros dl'shomslos hu cnm outro Sl'lll avt.r puluo com .hu nlantt'bo l'astdlano <Jlll' dta- mo :\ledina d(' idade tio dt'zoyto annos nwnulo1 t[iH' Pra na y lha de l\lare sendo .f,Lylor do nll'slre d( l'a pd- la desta cydade e JHW outra nz ton este mesmo Ll'ue (_' hl'ijos l' tocaml'n los nos rostos e is lo l'lllll tste castelhano foi a tres ou quatro <Htnos e assim tamlwm t:Oill O ti lros Jnuylos nwt:os. . - nlancl'hos. qu(' mio tonhece n sabe os nonHs. nt" on- de ora estejo tev<_ tot:amentos deshotwslns t> torpes. em suas naturas e e beijando e tendo ajun- tamentos por diante e dormindo c alguns algus. ve- zes na cama. t' tendo tonHtimentos alguns pello uaso trazeyro cmn alguns dclh-s SL'ndo l'lll' o agt'nte e con- Sl'ntin<lo que elles o conutt'Sl'Hl a elle no seu uaso tra- ziro sendo dk o paciente lan.an<lo-se de bariga pera hayxo e pondo e1n cima de si os tnoos e lananrlo tambtnt os moos e a ba riga per a baixo pondo-s(' elle eonfessante en1 t'yina t.klles conll'kndo e seu nw1nbro os vazos trazeyros dl'lles <:' fazl'ndo da sua parte por efectuar posto que nunca efl'cluou o pet-ca,d'o . de so<lmnya Jll!._'nl'trando, e em especial lembra que eomeko is:o dlsta JlliH'yra algus dez vezes nesta cydadP honde eilt ora he vigairo com hu moo (IlH:' ehamo ino que tnto podia ser de idade <le d_oze ou annos e isto po<ler auer como dons ou annos. o qual Jnoo he yrmo do t'OIH'go Manoell Yil'gas. que ]w or3 estudante nesta l'idadE,
Con{isso de Fntluoso _\IL'IIl't':: e nssun tambent, lhe acontcceo isto com outros muytos moos e manc.cbos a <JLH' no sabe os nonws IH'Ill ond<' eshio nem suas confronlais que acaso h iam ll'r com elle. e dedarou que na .que ftz o JH'(Htizor o anno pasado ouue. quem foi denunciar delle acusan- do-o desta materia. e que no se procedeu eontra elle por no auer prova bastante e stndo perguntado rcspondco que nenhumn pc- soa lhe vjo eonwll'r as di ttas e ui pas de que se con-- f\sa. ,_, perguntado se dezia ellt a estas }H'SOas com quem peccaua que cometer aquellas torpezas no era pcccado respondeu que no. mas q LH' alguns dl'llt's cmtendimn ser peccado. t' alguns por sercli.l peque- nos o mio entenderiam mas que l'llc confcsanll' sahe muylo bt'lll quam grandes peecados sejo l'stes que tem conwttido. t' delles esta muito e pede perdo e .do costunw dise nada e foy an1oestado que st afaste da destas ptsoas e de qualquer outra que lhe possa cau- sar dano C'lll sua alma sendo certo qul' Ltzendo o contrario str gnlY'l'Intnte castigado t' lhe foi man- dado qtH' torne a psta mesa no mez de setembro o pnmeno que yem e asinou aqui cmn o senhor visi- tador e pello ditto jLuramento dlTlarou que he cristo velho de todos os custados l' natural de Braga filho de Janaluari_z pichaleiro t' de :\laria (ionalvez j defuntos. e <Jlll' na dieta cidade de Braga a vinte e tantos an:1os cmnelPo elle e consumou o peccado de sodmnia . hu vPz c lni Francisco Dias-:) cstudante filho de Aires Dias sarTalheiro mdendo seu nttmhro deslao- IH'slo pdlo seu vaso trazeint, dormi1ndo eo111 dle pur detras eumo hu homem dorme pot diante eom llll mollwr pcllo vaso natural. L' assi eomt'll'o os locanwntos deshnneslo'S e ou- tras pessoas pello qual easo foi denuJH".iado tHllo or- dinario na ditta eidade t' foi degradado JH'I"a a.s gaiLs e sen1 comprir o ditto .degrcdo foy ao Cabo Vente onde lambe1n foj aeusado por toeamen tos torpes que lt'Vl' com dois ntanethos e por apns-:.ntar hu .demis-;oria falsa pello que f01i enruyadu preso .a Lixhoa onde pel- ]as diths culpas foy senteneiado e ent df'gredo para selllJH"l' nestas partes do Brasil. t' estando nesta eidade fov lambem aeusado pello nrPsmo peecado que comdto emn Diogo Mal"tinz que ora he casado com a padeira Pinlwra tnoradora nesta cidade junto de Senhora de Ajuda de que sahio absoluto por no haucr prova E ou trosi foi aecusado nesta cidade por quatro ou eint"o t{'sfl'munhas com quern ll've os d.iltos toca- nwntos deshonestos sl dliel't] Antonio Alvanz :\'la- not:'l Alvarez sen irmo, os quais ont sanr nHstrcs d:J- uquere e os 1nais que no eonhcce, ne1n sahe dellcs, e .deste casso sahio eondlnado em eorH.knao pc- cuniaria <JLil' pagJu l' em suspenao das hordens por certo tem-po que j lhe he lcuantada. c por no dizer nw is o Sr. uisitador o n1ocstou muito que pois eta sacerdot(' pastor de almas e to ueJho pois dis que hc -de sesenta e cynco anuos de idade poueo mais ou mtnos e km pasado tantos actos torpes em offl'nsa de X nso Senhm l' ynda h a hn s mes <[Ul' os d1yxou de <"Oinl'ler <IUe se afaste delles e das ruins ocasies e torne a esta rnesa no Con/issiio de .Vicoltm Flleiro de \ asconqouccllos :ti di tio tempo <jlle lhe esta e dli. disse que assi o farya l' asinou aquy .l/anof'[ Fran('isto Solario do Santo Officio lw escrt>ui. - 1/eilor {llrlado dP lllPn- doa - Frultw.w) A..luan::. Confissiio de Siculall Falleiro <fp \'aS('OfJl;!H't>llos christiio pel/w na qual di:: contra sua mulher dona Ana [A.lcoforado] CJ,isl noua Jl!J fClllJW da yraa. 29 de Julho de dissl. l[Ue auer anno e .meio poueo mais ou nwnos. f!LH: fakendu-lhe ein sua casa 1 hu seu escra- vo sua mollll'r ddll' denuneiante [sic] llw disse ePa bom vazar fora a agua dos eantaros. e <}UC' dle lht respondeu que isso enio agouros que no cresse nd- ll's e no he lemhr.ado .se a dei1taro ento font. f' que <k.pois disso aut:ra obra de sele ou oito mesls que lhe faleceo (tn c.asa outro seu esmavo e enteio vindo elle de fora a ditta sua mo- llwr se lmna r a j font a aguoa dos eantaros e clla lhe rtspoiHkh que shn l' elle confessant{ nesta segun- lda Yez t:onsenlio c aprovou o ditto d:L'ITmnento da dos eanlaros porrm qw. clie no entendeu ser isto l'l'rt:'lllOlla dos judeus ne O consentlO l'Olll l':oiSH teno. lll'IH sabe eun1 que kno lanara fora a dilta aguoa a di tta sua molher. E declarou l(Ul' elle se chama como dillo tem e he christo Yl'iho de todas as parles nattual da ca- pitania dos llheos nesle Brasil de idade trinta e s .. :te annos JHHteo mais ou menos mmado,r cm toim casado ('Olll a ditta sua mollwr qut se chama dona Ana que dizem ser crist nova da par te de sua nwi d( idade de Yin te e slis 1 'lll nos poueo nuns ou lllEnos filha de .\n toni:> .\\lcoforado ch,fun to crisl<"io Cou{isstio de .\'icola11 Falldro dt l"II.'Wo/l!fOI/Cdlo.-: velho Sl'gundo dizem t' filha de lzahd .\nltnws. de- funta crisla nn\'a a qual lzahdl .\nnws foi rilha de lkitm Anlunts mtreadot e IIHW<Hloa que foi em .:\lalhoim o qual ouYio dizea que linha hu .\h-;.u dos :\lacaiH'us e por nao dizet nwis o dilo Slnhor Yisitadnt lhe disse que no patTCt' creiud qul' sendo lam conlll'ei- cla :1 eeremonya de holat a aguoa fora l' Sl'ndo dle de hom tnkndimcnlo, eonsintisse nl'lla seniio con a h'no da ll'y dP i\loyses que !lortanlo amoesla c..om nutyla caridade que comfPse a uerdadl' de sua ndpa t' a que k\T em eonsl'nlir na dita de ll'y de Moisl's pot que fazendo-o esta em t<'mpo dl nu qual ncehtT laaga misiri('onlia. c respondl'o que te1n dito a Ul'rdade que elle no sahia stT aquillo l'lTl'lllOIa dos judeus mas que unkm dt .Julho] ou\'yo na SL'L' publicar u c..ditto da fee C' ouYyo lf'r nl'ILa esta cerc..nwnya t' por isso a e.ntendeo. l' soube e \'l''lll agora a aeCusar .s.e Hl'sta Jnc..sa e pedir nl'lla mesirieordia. ,. mais no disse e do costume disse o que dit-. lo km c que esta hem easado e amigo com a ditta sua mollwr c.. foi lhe mandado ter segredo soh car- go do j uraml'nlo l[ll<' 1ebco e <'.li e assi o protlll't('o <' foy lhl' mandado que tornasse a esta mesa por to- do este nHs de agosto (( ue \'l.'lll. E declarou sendo .perguntado que a ditta sua mulher dona ..Anna nunea lhe dise nc fez eousa o('Jll <JUe em teandc..sse deli a m teno eontra nosa s.<lnda e a tholiea mas an l('s st'Hl'P at lhe vi o fazer ohras de boa erista I"t'ZaiHio a nosa sl'nhora c f<Jzl'tHio ro- marias. e deYao e jejuando as \"esporas de nosa Senhora e fazendo Q1molas e obras de <JiH! ll'me a Dcos e a trn1 por n1uyto hoa erisla c ,.<Ttuosa ) e aslllOU aqui eo1n elh.: senhot visitador c decla- rou Inais (fUe a dieta sua molher e as pritnas e tias della so casadas con1 horns fidalgos e ptinci pais e cristos velhos <' que por ellas serem virtuosas ca- saro tmn hcm. Confi . .,siio de Ferniio (;omr:: lhrisliio nuuo no tem- po da graa .. :m de Julho de l : l ~ J l . dise que elle he eristo novo de pa!i e de mat natural de vylla real filho de lanarotc guomez al- favate e de sua mulher lianot dias defuntos, casa- do con1 guimnar Iopez alfayate. de idade de sensen- ta (sic) annos pouco mms ou nwnos nwrador nesta cydadc detnts da si. qut> a UPr dous annos t' me o pout"o nw1s ou HH'- nos qu<-' dentro na igreja de Xosa Senhora dajuda desta cidade pera a qual clle t"ostumava a tirar es- mola, e vindo efllc a dita igreja onde por suas ocu- paois avia alguns dias que clle no tinha vindo ti- rar a ditta esmola e administrar o seruio da ditta nosa senhora e achando que no ditto tempo da sua falta no se auia tirado a ditta csn1ola ncn1 se tinha procurado tanto o stTvio do atltar da ditta s(nhora elle confessante disc JJlTantt algus p(so.as que lhe no lcmbro, esLas palavras. coytado do seruio de Xosa Senhora se eu no fose e que destas palavras pedia p._rdo dentro neste t.nnpo da graa. c que de- clarava que algus pPsoas llw dizen1 que l'llC" dise coitada (k' Xosa Senhora. poren1 que elle comfes- sante no dise tal palavra. e ou trosim comfessando s<-' dise que avera nove annos poueo tnais ou nunos q u ~ nesta cidade. en1 casa de lesuarte de andrade levando lhe elle hua :w tlt Jlallc:ar .llarlin: Fltu,na oLra 'Vindo a fal.ar sohrl' dia dl' <.'onf.t'ssank dis<> cu son alfaiatl' qul' n:.io fulo l' nt'slc <.'aso niio de-vo nada a llLilhll Jwme. llC mollhl'l', IH"Ill a minha afllla, n a Ul'os l' estas so as p<tla\"ras qul' tlle disse t' que ddas pl'dl' p('nliio lll'Sll' ll'm po da gnu_;a e tkdarou que 'l'lll' on\"io tltspois dizer (fll<' clll' (}llt' distra <JUt' nc.io. diguo tflll' logo o dito hstWII"fe dl' andradt lhe disl' loguo no sois vos Lo crislo vdlw qul' digais que niio deveis nada a D(os. mas (jliP dle l'Oinfcssanlf' quando dise que no devia na- a Dl'os. ta c01m d<" no furtar <"lll S('ll of- fil'io e mais nao dissl' <> lhl' foi nw1Hlado qul' tenha lllHlo resguardo em suas pahnTas e diga se:mp.re palavras de bo.m C' Y'l'rdadeiro eristo Cun[is.wio ., ue halte:ar nwrtin:: {lonnra cristo l1ellw de casar dlias ve=ts. No ll'll1JW da fJillll 31 .O e Julho de 1591. disse ehauwr-sC' do di lto nmnl' e ser erishio ve- lho natural das Florcnas tl'l'Ino da villa da Calhe- ta na ilha da Madeira fiJ.ho dl' Gaspar Martins Pre- to e de de F1lorena defuntos, Jncstre de l<llHJUer,es, .de idadl' de quarenta e d 1 ous annos. nwrado.r en1 quotolgipe desta eapitallli1a e confessando se dise, que avera vinte e seis an- nos quP elle recelwo por sua mollwr na cidade do funehal da ilha da Madeira a Isabel de Grados natural da ditta eid:h filha dl' Franeisco Preto de Sa defunto, .dentro na See .da ditta cidade, e os reeebeo o cura que emto f'ra na ditta See eujo nmne lhe no len1bra, e dle disC' a.s palavras do ntatr- nwnio que recebia a ditta Isabel Nunez por sua n1o.;. . Lunj"iss<iu de Balle::ai' .llarlill:: Flul'ella 31 lher como Jnanda a Sanda n1adre igreja e outrosi di- J.:t'IHio dia que recebia u elle por Hlll)'do con1o Juan- da a Saneia Inadre igreja l' foro padrinhos e Inadri- nhas os acmnpanharo no ditto reebinwnto Ma- nuel Flo-rena cidado, e Gonalo Riz Jardiin ci- dado n1oradores na ditta cidade e assi madrinhas e outras testl'n1unhas foro presen les cujos no Ines lhe no ll'Inbru. e depois de assi seren1 nC'bidos fizero vida Inarital de huas portas a dentro por espao de seis mezes. t' st''IHlo pasados os ditos seis Ineses, veo a no- ticia ddle eomfessante que a ditta lzahd era casada por palavras de presente en1 fae da igreja, na cidade de Tangcre con1 hu Bento da Yeiga e (Jll<' sendo assint casados o ditto Bento da Yei- pa viera a ilha da 1\ladeira, e despois viera ay tanl- hem ter a ditt:a Isabel e ambos na dita eida- . de do Funchal a11Hlaro en1 demanda perante o bispo e ella fez prender ao ditto Bento da Y.eiga e ctnfiin se deu por elJa l'IH que se mand-ava ao ditto Bento da Yeigua fazer \'ida com eHa de que o ditto Be1to da Y Piga apeiJou e despois no sahe e H e con- fessante que fim ouve apelhu;;o. vio elle estar na ditta cidade ao dilto Bento da Y eiga cmn lnui outra molhcr que se cha- 1ll3va fulana ferdra emno casados de hua porta a dentro e por tais ero tidos. e sent elle confessante saber lfUe o ditto Bento da YeigH tinha pasado ditto casam('nto com a ditta Isa- bel Nunez elle confesante se aYia casado com dia COlHO di tto tent. e vindo o sobre ditto a sua noticia o sobreditto e outro sy vindo a sua noticia que alen1 do parentesco do quarto grao, em que estav.o, k sua au della Isa- bel Nunes Florena ser priiua con1 yrma de Manoel t.vuj is.wio tlc Nallt':ur .llur/iu_: Fior'IIH l.k 1-"IJh'H\'a au ddie l'Oillfes:lldc, do lJIIal j;'t tinho ,ILs n; nsal' a o do H li' I u.vo. I i n h o mais o ui r o ''llllJl'd t- d J llll'lll) de pal'l'llh Sl'O 110 quarto grao por do aliO thlla .\yrcs .Prl'lo de S. primo eom irmo (h Cos- lan\ 1 .\ncs Ful'la auoo (kltc eomfessanlt, ellt eonfc- se veyo para estas ll'rras do Brasil, e deixou :. ditta sua nwlhcr lsahi..l c depois de esl:tr dlc comfesa nll' estar nestas partes do Brasil s\is ou sete annos veio a sua noticia que a ditla sua moihet fazia nwl de si c sabendo clle bem lJUC dla estava vyva clle SL' casou nesta vylla ucllaa diguo em vyJila uelha dl'sta capiltanin com Susa- na Dorgcs .Pireira filha di.' Fen\o Borges Paehequo conwndador da Facha e1n Ponte de Lima -de So Tes- leuo e1n Portugal ja defunto c a rel'ebco na ygrt:'ja de Vylla Yelha cmn dle o vigairo que ento cra al H.iz na forrna que se eostuman reehcr -dizendo as palavras de prescn te. l'OlllQ se ellc n;l.o tiuera a dilta sua prinwyra niollwr aynda viva. e neste se- gundo casamento foro padrinhos e Hl<Hlr-inhas Fer- no Cabral de Thaide c Bastiant de Faria. Maria Bar- hosa defunta nwlhcr que foi de Francisco <12 Barbu- dn t sua yr,ma Violante BadJosa mollwr de Francisco Riz dounns todos moradores nesta capitania e ou- tn.s Inuytas testemunhas foro prescntes neste se- c.as:.uncnto. como Francisco d'.Araujo, e Fran- cisco de Barbudo n1oradores nesta cidade, c outros. e de assi estar recebida esteve com clla como alguns seis ou sete annos aYendo dt'lla filho'i. sabPndo se isto na di lta ilha da madeira a ditta sua primeira molhl'r lsahd Xunes emuyou a f'sta ci- dade hu precatorio do .bispo pcllo qual clle_ foi nran- rlado a -dilta onde foi preso por este caso e St'H- dn sf'ntcneeado en1 dous annos de degre-do pera g31- Is e que fizesse vydp com a primeira molhcr clle com- fesantc de comprir isto fugiu da cacica
Confisso de /Jalit'=ar Martin= Florena 33 <' andando ausente day a dous annos lhe foi dilto que a ditta sua JH'imeira n1olher era falecida, pello CjUC se tornou a esta cidade' e sen1 fazer antes de vir mais diligencia sobre a ditta morte se tornou a rPCC'- bcr de novo con1 a ditta Susana Borges Pircira cotn a qual lornou a estar de huas portas a dentro fazendo vida nmrital c os lornou a recchcr o cura que ento er:a da igreja de Cahi.pe. desta capitania sendo nho Dioguo Correa de Sande ja defunto e outras tes- tununhas que lhe no lctnhro. e {lf'clarou que ('Ste stgundo recbimento da ditta Susana llorgcs fez con1 licena do bispo desta cidade po1 lhe constar per tes- tenutnhas que a ditta pritncira molhPr eta .ia morta. e dcspois de asi estar recebido de novo com a Susana Borges foi dC'1nunciado delle na Yisita- o que fez o vigairo geral o anno pasado, dizendo- se. que ainda ao tempo deste deradeiro recehitnento era viva a ditta sua pritneira nwlher na ilha da 1\'Ia- dcira, c pm este caso esta ora apartado da .ditta Su- sana Bol'ges e se livra perante o bispo nesta cidade solto sobre fiana. e que de toda a .culpa que elle comfesante neste C'aso ten1 conll'ti.da pede perdo e misiricordia pois se confcssat neste tetnpo que he de graa e que da que tPm cometido est muito anependido. E fui Jhe Inandado que tivesse segredo sob cargo do ju- ramento que receheo c. do costunw n:"'io ruais do qu(' ten1 ditto. A' tnarp.:cm: Ja he senlencnulo pello Bispo e dPgl'adado. 3-l Con{is:o de P('l'o Tti.xt'im Cunfi . .; . .,tio ele Tt'i.reira ('hrislciu novo nu lcut- po da graa. :1 de Agosl.o d .. l:lU 1 disse ser d11isto nouo filho de .Jorge Hoiz Na- uaro l' dl' Calherina a Bana moradoras nazinhagua natural dalouguia cm Poatugal. solteiro ntcrcador de idade de dl'zoito annos pouco mais ou llH'Hos Ino- rador nl'sta <:.idade c disl' que auera dous llH'ses que o bispo dl'sta dadc o niodou pn.ntkr c despois de o ter prL'!S'O ou dias o mandou soltar e ir ptrante si c o reprcndeo dt .palaura e Btan- dou dar quatro cruzados de es:mola a c.onfraria do Sanc.tissin1o Sacrmuento dizendo que algus testl'ntu- nhas disenio que <.lle confcssanll' tinha dito au.ia dous ou tres annos que hu bula :que estaua cm hu igre- ja e01n os sdllos pl'IHlenl<."s parecia carta de cont chocalhos pendurados porcn1 que elle cmufe- santc no he lembrado formalmcnte lflll' tais pala- urns n1as que cmno dll' era ntoo as poderia dizf.'r sintplexnH'ntc pelo qu<' caso <JUP as tenha dito cmnfesa sua cul- pa e pois f'stc tempo hc da graa IWde pcrrlo e misi- ricordia Con{iss de Feinu (;abl'al de Tayde 35 Cvrzfisso de.Ferno Cabral de Tayde christo ve- lho no tenzpo da graa. 2 de Agosto de 1391. disse ser <.risto ueJho natu.-:.tl da cidade de Sil- vis no rl'ino do Alguarue filho rle Diogo Fernandez Cabral e de .sua n1olher dona Ana d'Almada deftm- tos cazado con1 Dona :vlargarida da Cosla de idade de cinqot-nta annos morador na sua fazenda -dt> Ja- guaripe nesta capitania e comfesando dise que auer seis annos Jlouco nmlis ou nwnos que se leuantou hu gentio no serto c hu noYa seita que chan1auo San tida de atH.'ndo hum que se chamaua papa e hu g<'ntia qut se eha- nwua 1nay de Deus e o scrist'o, e :tinho hu idolo a quP chamauo lVIaria que era hu figura de pedra que ne delllOilStTaUa ser figura dt:' home ne de 1110- }her ne de outro anintal, ao qual idoJo adorauo e rezauo certas eousas contas e penchwauo na casa que ehamauo igreja hus t.auoas con1 hus riscos que dizian1 que ero contas bentas e assin1 ao seu 1nodo, contrafazia1n, o culto deuino dos christos, e estando este gentio assin1 aleuantado elle cmn- . fesante n1andou gente de .anuas pera o fazerein uyt do serto con1 a qual gente se ueo grande parte do gentio ficando l o que chamauo o Plapa e elle .cnmfesante consentia que o dit-to gentio se apousen- tasse e1n hu sua aldea dentro na ditta sua fazenda onde he Inorador e nella Sf' apousentou o gentio e fez casa a que chmnauo igre_ja onde pusero o idolo e fasiam suas cere1nonias con1o atras fica ditto e hu uez foi elle confesanle a ditla ch:.unada igreja e entrou dentro anlimando e honrando aquel- gentios e tratando os bemlporquc no entendesern que lhes auia de fazer Inall e que isto consentia por C onf . .;o d( .I oryt .li a ri i t' he t)llt' no IIH.' ll'mhra st' hu se muylas Lll'"" zes. que o ditlo HH'sln tnsinou a lodos os diseipu- !os na eseola que. quando se benst'stm disestm desta JllllJH')Ta ln nontitw. palris. dt'l"l'IHlo co .a mo da testa ati haixo do pPilo dizPndo t[ne aquella dianll'inl do rosto att' baixo do peito l'l"(H'l'Sl'll'iava a pl'soa do padre. enlo l'l fili.i pondo a mo no ont- bro dl'reito dizt.ndo lJlle representava. o fii(:)w eslar a dextra do padre. enlo. t'l spirilus sandi. pondo a Ino no omhro nprescntava o t'spiritu sanl'lo l' Ha hol'a. pondo hu t-ruz e os de.dos, unus Dl'us. t' alegaua que no credo dizPHJOis filium ejus. et qui sedd ad d-txtcram patris, e lque Dauid no psalmo diz dixit dominus domino n1eo sede ris nwis. e no simholo de Alanaseo sedd ad dexlc- rmn dej patris. t' nout.ros Ul-rsos da igreja qui sedes adextermn patris misercre nobis e asi lhes t"msinau.a o dito frade seu mestre que quando st> bf'nzt:'Sl'lll aujaun de nontC'ar o filho a dex- tra no 01nbro direito, e no abaixo do peito, co1no Genesis Alfonso cn1 hum seu livro tntsina dizendo que o ditto Genesio Alfonso no era saneio nen se lhe auja de dar ilnais credito que as sohn,dittas au- torydades (' que jnda qU{' o outn> ntodo de bemzer de que os c-ristos todos uso n01neando o padre na testa e o filho no peito he bmn, l'Ontudo que ntylhor era estoutro modo que elle ensma v a nonwando o filho a dextera. e que despois <(UL' ouvyo esta doutrina etlle coin- ft>sante SC'llllHP usou do dito modo de })l'mzc.r no- Ineando o filho no dereito, .art auer <[Ualro ou cinco annos segundo sua lrmhrana que ouvyndo hu pregao na vylla dos Ilheos a hu padre da cornpanhia de Jt:sus lhe ouvio dizer nella que Deo no tinha mo direita esquenta. C' ouuyndn elle isto foi ao InOesteiro flar l'Oill O ditto pregador e Confis.-;o de Maria Lopc= 39 outros padres e Jhe declarou t.sle escrupulo e ei1ks lhe insinaro que deixase o ditlo modo de betnzer que se bt.'lllzese da tnanl'ira que os crishios todos se bcmzen1 nmneando o padre na testa e o filho no peito e dcspois dos diltos padres lhe dizeretn isto ellc o fez asiin setnpre pello que se ten1 cmnetido culpa todo aquelle tempo en1 se be1nzer <hl'quella maneira que o dito frade st:u Ineslre lhe en1sinou crendo ser boa doutrina, pede perdo diso e que se use con1 elle de n1isiricordia uando se lhe penit.__ncia saudavel, comfortue a 'este ten1po que he da graa e sendo perguntado respotulPo que no .sabe de certeza se o ditto frade he vivo ou n1orto e que se lentbra <ftte hera olido en1 boa conta e no sabe de que naao era e do costutne <lise nada Confi . .;.wl.o de .llaria lAJfJe= ('J';lii noua no tempo da graa :1 .d'e .\gosto de 1 3 ~ 1 (Cf lnJ'ra t9) disse ser crist noua natural de 1\'lonxaraz ter- nlo d'Euora l'lll Portugual, filha de Ferno Lopez al- faiate do duque de Bargana e de sua n1olher Bran- ca Roiz defuntos viuva n1olher que foi de Afonso Mendez orgiant dei Rei. de idade de sesenta e CIII- co ou st.is annos moradora nesta c.idade. e cmnfesando se dise que en1 todo o tentpo que teue casa at gura qt!ando mandaua n1atm algu ga11inha per a reeohiar ou pl'ra manda r de presente a mandaua <fpgolar e (lPgolada pendurar a escorer o sangue por ficar 1nais fermosa e emxuta do san- gue e que setnprc 1quando em ;)sua easa se cozinha, 3S Coll{i ... stio dt .loi'!Jt' .llartiu ... e lw que n:.io lhe l<'tnbra se huil se muylas LH' .. zes. que o dillo nwslrl' ensinou a lodos os diseipu- !os na l'Seola qul', quando st htnst'SL'Ill disl'Sl'lll tlesla ln nomim. palris. dl'l'l'tHio co .a m:.io da ll'sla alt' haixo do pl'ilo dizl'ndo l[lll' <H(Ul'Ila dianll'ira do oslo alt' baixo do pl'ilo H'IH'l'Sl'll'lava a pl'soa do padrl'. enl:.io l'l filij pondo a mo no om- bro lkrl'ilo dizl'.ndo l(Ul' l'l'pnstnlaYa. o fi1Hto l'slar a tlt-xlra do padrl'. l'nlo. l'l spirilus sandi. pondo a 111o no ombro l'squl'rd.o reprl'sl'ntaYa o espiritu saneio t' na hoea. pondo hu cruz t' os de-dos, unus Dl'us. e alegaua que no eredo dizl'JHoiS filium cjus. cl qui sl'dl'l ad dexlcram patris, l' lquc Dauid no psalmo diz dixit dominus domino tneo sede adcxte- ris nwis. e no simbolo de Alanaseo sedl't ad d('xtc- ranl dej patris. t' nout.ros utTsos da igreja qui stdes adcxhTant palris IHisererc nobis t. asi lhl's l"msinau.a o dito frade .seu nws.tre ((lll'. quando se b<'llZl'Sl'lll aujaun d< nonwar o filho a df'x- tra no ombro direito, e no abaixo do peito, eomo Genesis Alfonso en1 hum seu livro emsina dizendo que o ditto Gcnesio Alfonso no era sando lll'U se lhe auja de dar 11nais credito que as sobnditlas au- torydadl's e que jnda que o outro modo de hemzcr de que os c.ristos todos uso nonteando o padre na testa e o filho no peito h e bon1, contudo que ntylhor era estoutro modo que clle ensinava nomeando o filho a dextera. e que dl'spois que ouvyo esta doutrina ellf' eom- S<'mprc usou do dito modo de hemzer no- nleando o filho no omhto dl'reito, .at aucr <[Ualro ou cinco annos segundo sua lembrana .que ouvyndo hu pregao na vylla dos Ilheos a hn padre da' cmnpanhia de- Jt.sus lhe ouvio nPlla que no tinha I no direi la n esquerda, c ouuyndo elle isto foi ao 1noesleiro cmn o ditto pregador e Confisso de Maria Lope=. 39 outros padres e lhe declarou este ese1upulo e el:lcs lhe insinanio que deixase o ditlo nwdo de betnzer e que se bentzese da nlatHira tJLH' os cristos todos se bemzen1 nmneando o padre na testa e o filho no peito e despois dos dittos padres lhe dizeren1 isto elle o fez asim setnpre pe llo que se ten1 cmnetido culpa todo aquelle tempo e1n se ben1zer daquella ni<.uwira que o dito frade sur lhe en1sinou crendo ser boa doutrina, ptde perdo diso c que se use con1 elle de nlisiricordia dando se lhe penitLncia saudavel, cmnfonne a 'este ten1po que he da graa e sendo perguntado respondeo que no sabe de eer1eza se o ditto frade he vivo ou n1orto e que se lerubra que hera -tido en1 boa conta c no sabe de que naao era e do costUine dise nada Confi.o,;.o,;ilu de Jlaria LoJJe= <Tisl nova no tempo da graa .d'e Agosto de 1391 (Cf ln[ra t9) disse ser crist noua natural de ::\lonxaraz ter- Hlo dEuora e1n Portugual. filha de Ferno Lopez al- faiate do duque de Bargana e de sua n1olher Bran- ca Roiz defuntos viuva tnolher que foi de Afonso ::\'Iend{'z orgiam dei Rei. de idade de sesenta e cin- co ou seis annos tnoradora nesta cidade. e cmnfesando se dise que cin todo o te1npo que teue casa at. gura qt!ando ntandaua matar algu gallinha pera reohiar ou JH'ra n1andm de presente a nwndaua degolar e degolada pendurar a escorer o sangue por ficar 1nais fennosa e emxuta do san- gue e que setnpre .quando em easa se cozinha, 4U Confi.'>.Hio dl' .1/aria l.opt'.'> digo se asa lrazeito de earntiro ou pureo n1antla li1rar a landua por q lll' Sl' asa mi I hor l' fic.t mais ll'nro l' no Sl' ajunta na landoa o sangue cmcruatlo e asi ntais qu.a.ndo a il'anw d( pon.o hc nwgra a Iuanda a lgu Yl'Z a mandou eozinhar lan- ando-lhe tkntro azl'itl' ou gros na pandla cum ella e islo nllsmo mandou fazl'r a!gu Yl'Z .a carnl' dL vaqua quando l'ra magra e outrosi dis<' <JUL' linha noJo L' aseu as galinhas c a qualqul'r outra avl' llJlll' morw tll' dol'na. dise mais tJUL' I([Uando lllOlTl'O Sl'U filho Manlwl Afonso lllL'o conl'go na see desta cidade estando eHa cmnfesanh no no.io e rranto pela morh' do ditlo seu filho que .ainda -estaua morto etn casa pediu lntilll pu.earo dt> aguoa e hu sua escrava entrou na onde l'lla estaua t' lhe levou hun1 pnearo grande no- ,.o con1 aguoa l' que dona Lianor Mulher de Sint() da Ga1na defunto nu>radora nesta cidade que pre- sente .... staua dise as outras mollwrl's qtu ai estauu CJUe aquella agoa que vinha de fora outrosi dixe que aueora doze ou quinze annos que saindo Pila do comfisionayro de se l'Onlfesar no cole- jo de lhe dise Isabel Corca que hora he Yiu- va naolher que foi de Francisco .AlnTez Fereira IllO- radora nesta cidade que por que se detinha tanto na comfisso e que he o que con.fessaua ao que ella conl- fesantc respondco, que se cmnfes-saua de n1uitas nien- tiras e Inalicias. e peccados que nella avia e despois disto veo a noticia <klla cmnfessante que a ditta Iza- Lel Correa, troc.ando lhe suas palauras dizia que elhl lhe disera que hia comfessar que tudo eratn mentiras, poren1 que ella comfcsante no dis<.' seno c.on1o dit- to tcn1. E ass,inl dixe 1nais que auer cinquo annos em dia das cadeas de Pedro no qual dia se costtuna Confisso de Jlaria Lopes 41 guardar nesta cidade por estar esperando per hu seu filho casado de pouco que vinha con1 sua molher Pila comfessante 1nandou caiar n casa tendo as portas abertas sem m teno de desprezo mas por lhe vir no- va que vjnha o ditto filho por no acharen1 a casa
otrosi dise qnt auera anno e nico que estando pera conwr con1 a !nl"sa posta ch:unando per hu seu so- brinho per non1e 1\Iathias Roiz que andava sen1pre c..on1 as contas na 1no ella co1nfesantc lhe dise per algus vezes que no andasse se1npre cmn as contas na nui.o que ten1po avia de rezar e tempo de c que todas as dittas cousas tem feito e ditto sen1 nw licia e 1n teno, e sem saber que eram ceriino- nias dos judeus IWllo {JUl' Sl' algus peso as que deli a sabem isto ten1 recebido escandallo e ten1 cmnetido culpa no sobreditto da nwneira que diz pede Jll'rdo e 1nisiricordia e penitencia e por dizer n1ais -dizendo que lhe no le1nbra n1ais nada e que letnbrando lhe ho uira confessar foi lhe ditto pello senhor visitador que algus das dittas cousas ero conhecidas tnuito notorimnente seren1 ceren1onias da lPi -de Moises t' asshn o haba- Jhar no dia santo e dizeren1 della que dizia cotnfesar mentiras e n1andar tmnhen1 ao ditto .seu sobrinho que no -rezase sen1pre con1 as contas na tno so cou- zas q:te n1ostro no ser ella boa crista 1naionnente sendo ella n1olher de tam bon1 entendimento cotno be e que no he de crer que ella no soubese que fa- zer as dittas cousas do quarto de c.arneiro tirando lhe a landoa e de cozinhar a carne con1 azeite e gro'i ero ceren1onias dos judeus c que portanto con1 nlui- ta charidade a moesta qtw declare e confese a verda- de de suas culpas e a teno q8.e teuc en1 fazer as 42 Confi.o;.o;clo dt .llaritt /.oJn'.o; dittas cousas por qu(' fazendo o assim est em lC'mpo de graa .no qual nunteta larga misirieordia da San- da madre Igreja. e respondPo <JUP c:lla nas c.!illas eousas quC' tent ded.lrado nunca ten. li..'Ho judaica 11('111 do dc'SJH'l'ZO do dia santo nem de ol".fendl..'r a Deos. mas que he hoa erisl:.ia c. por mais n:.io dizer lhl..' foi manda- do que knha c a si o pronwleo pello jura- que tinha teeehido. <' do custume dise que ouve gnmdes -defercn ... as tom a ditla dona Lianor e no se querem hem, e qtH' a ditta lsalwl Correa e dia se. no querem hen1 dtclaro que disse que en1 a tempo clla e as so- dredittas estevenio niuito mal e tm odeos porem que ora ja se trat::io c eomvcrso c por saber assignar asinou com o sor. visitacl.ar c deelaro que sendo pergunta da pello sr. visitador que 1naf emtendeo ella da tc.-nio de dona Lianol' ern dizer que ho pucaro daguoa lhe vinha de fora poudeo, que cntendeo que a .dilta .dona Lianor por no tlr boa uontade quis dar a entender que <'lll lhe trazer agoa de fora era sinal que no aYia agoa em casa querendo dar a cnten(kr 'que ella comfesante guardara a cerenioilia dos jullc.os de lamar toda aguoa fora quando alguem nwrre em casa mas que lia comfesan te no fez tal IH'Ill se sabe se a lh ;:') veo de fora se de casa. ( Confissiio de Jaonymo de /lairos -U Conf"is:iu dP .T Pronimo ele llairos crisllfio velho no tempo da graa. -1 de Agosto de 13Vl dise ser velho natural desta t'idade de idade de trinta annos filho de (.i:aspar de Bairos j{t defunto c de Caterina Loba que ora he casada segunda Vt'Z con1 _\ndre :\Iontei-ro morador nesta cidade, e t'onfessan do se <iist' que a uera li es a n nos .po u- co Inais ou nwnos que o di tto seu padrasto vendeo hu pedao de terra etn pase a hu l\lanoel Ferreira tnorador en1 pase o qual cmnprador fez na ditta ter- ra lavoura (k Inilho e algodmn e sete tarefas de lJe- nha e que porqnanto o ditto seu padrasto no tinha 8jnda feito partilhas com elle P con1 suas irm as. d:t tlitia terra, hu eunhado dt:lle eomfesante per nu!ne Pero Dias lavrador t'Ill cuja ('asa elle agora he nio- nulor Jlw disc que se fose <l'ITanedo c da nando toda a ditta lavoura e obra do ditto :\Ianoel Ferrt:ira pdlo qut: dle eonfesante levou t'Oinsigo a Bastimu negro de Guine e a Gonalo, Antonio arda, Anto- nio n1olec. Pedro .\ngola. Simo Egit'o. Pe'-lro Ongieo. Rodrigo Angola. Loureno Ongico, Joane Duarte Angola, Crislo\'o Angola. todos ne- de G!.Iinio, Jorge Angola. Francisco Angola, Bas-- timn Congo. todos negros de Guin. Francisco da Ter-- ra. l\Ianoel.da Terra. e Pedro da T01Ta. todos ao presen- te vivos escravos cativos do ditto seu cunhado P('i'O Di:1s. e outrosi hmn ne.Qro pcT nome Antonio ele Guj ne catiYo tan1hen1 do ditto spu cunhado que a\f'ra quatro ou cinco nwses que ho 1nataro. P elle con1 todos sohndittos poser5o o foga nas rlittas tarefas ele knha P e destruiro toda a ditl::l ]a,oura 44 e t.lespois disto feito o dillo 1\lanod Fn1ci1 a ti- rou hua carta dP t.'xtumunhiio. a t{Ua! St.' puhricou e nunta ellt confesanle IH.; os dillos ajuda,d'tH't's sahi- ro a ditta de exconHInho e do dillo tempo alt! ago- ra pasanio .i duas qmnesmas t' nas eonfisoins que elle comfesantc fez pella olniga\'o da igreja nunca cmnfesou psfl' peecado dt ler feito o dilto uano t o calou sempre <mttn,d'endo muito hem e nnwrdtJHio lhe a comcienda que o wio calasse e nunca dedarou a dilla t:xeomunhiio t' se deixou anda excomungado todo este tempo que ha mais de dous annos, t' que desta culpa pede perdo e remedio saudavel usando se com e1le de ntisirit-onlia <:onJ"isso de Catarina ,llf'lule.: .. nuva nu f'/11- po de graa. 5 de Agos1lo '(h=' 1:>91 (Cf lnfra di se chmnar se do di tto nome C' ser crist a no- va Italural 'h:- Lixboa filha de FPn"! Lop<z alfaiate do duque de Bargana e de sua 1nolhPI' Branca Hoiz defuntos casada con1 Antonio Scrrmn ntoradores nes- ta cidack de lida de de cinquoPnta e hu annos. <' eomfesando-se dise que aver vinte e quatro an- nos que sendo dia j rasada indo visitar Luisa Cot- rea n1olher de Pero Teixeira j defunto moradora em ToqnctfH[tH desta capitania estando tmnben1 prE-sen- te Paulaa Se<rram ntolher qup foi dome ('Sic) l\'ledei- ros sogr3 elo nwstre tla capella e hua ntorisca t[Ue veo degradada a esta terra a que n:lo sahr o nome e que lw j defunta ella cmnfPsa.nte perante disP que hu agnus dei que tinha ao pescoo gabando lho muito. dizendo clla que hu padre de Smn Francisco lho dera cm 1ntiita (estima e lhe disc que quando o Cun{isso de Cullwriua Fcrwwd<'Z papa os benzia que era con1 grande aparato con1 os cardeais reyestidos de pontifil:al, t.' querendo-o ella cmufesante e1ncarecer a n1uita Pstiina l'JU que o tinha disc. que ho tinha etn tanta veneraao co1uo a hu o3tia ao que lhe replicou hu Inorisca solJreditta que no dezia ben1 e contudo ella cOiufesante tornou a retificar o seu dito e nelle ficou, e que disera as ditas paiavras e as retificara sin1pll'xmenle de que ficou ucspois tnuito arependida E a dita Inourisca a foi acusar perante o bispo pasado, o qual deu se.ntena no caso e que segundo sua llInbrana lhe parece que saio absoluta, e con- tudo ella vem pedir perdo a Sancta 1uadre igteja e que se use cmu ella de nliscricordia neste tcn1po de graa Sabia ler e nii.o e-..crelle, pelo que a seu rogo ass:- nou o nolano. Confisslo de Catlzarina Ferrwnde= clzristci l'elha no fe1npo graa. 9 de Agosto de 1591 dise ser cristan1 velha, natural de Estren1oz que veo a esta cidade degradada por cinco annos por ser culpada na morte de hu hmnt.m a que Inalou o pai de hu .sua filha e ser filha de Pero Fernandes ahno- creve e de sua n1olher l\'laria Lopes defunta casada cmn GaSipar Roiz, honun1 do 1nar marinheiro, costu- reira n1oradora no Monte 'Calvaria junto desta cida- de rle idade -de trinta annos e confpsanrlo se dise que aver anno e n1eo que em dia de Xossa Senhora da Conceio pella n1enha Inorando ella en1 Piraia desta capitania se comfesou ao capello do en1genho da Pantaleam Gon- alves e delle recebeo o Sacramento
c dcspois indo pera sua t:asa lhe ll'tnbrou seu uwrido que tlla a nll's de i 1 per a a igreja linha l"Oilli- do hu lallada de ana.nnas, e dia vendo tambeJn as cascas no cho lhe lembrou emlam q uc tinha comido hu<l t:llhada de ananas anll's de ir l"OIIlllngar c ein- to lt'Yl' gnmdt art'IHndimtnlo l' se lonwu a comfe- sat a hu padre da companhia o lJUal. lhe deu l'IH p<:>- nilencia qul' lrouxcse hu cdicio lJUinzc dias, c rezase cinco Yezes o rosairo e oulnts tantas a C{)lroa de Senhora e jejuase lres sahados a pam c aguou a qua) , piuill'ncia l'lla cmnprio e qu.c nra JWdia misiricordia . n1esa com forme a este lernpo de graa l' JHN" niio dize1 mais foi JH'rguntada pello sr. Yisilador st_ que no Sacranun to da comsagrada a ostia esta o verdadeiro corpo de Cristo Senhor e que a igreja sanda comdcna por he- rejps os que o 1wgmn <' SP quando tomou o Sanctissi- rnf\ Sacramento tendo comido sabia que eslava nelle o corpo de Cristo Senhor ou SP duvidou cliso. e respondeo que ella erPe q.t_H no Sacramento da Eu- caristia esta o YPI'dadeiro eorpo de Christo, e que tPnl pm hcrejc quem o negar e que quando dia o r<.'- e<"lwo no duvidou nada mas antes o n<;eheo Jh'ra sahao de sua ahna e sendo mais perguntada responrleo que quando .se coinfesou e cmnungou no ditto dia de Se- no Hw ktnhron que. tinha" cmnido e que no tinha comido Inais que hu talhada de ananas e que com a collna c agushuncnto quP levava -contra seu marido cmn qnen1 pelejara lhe no alcn1hrou e que nunca esteve en1 terra <I<.' Lu tarnnos, ne1n tratou con1 ellcs e que sabia muito ben1 que se de comungar <"!11 jeju P que a isso estava obrigada e que est prestes pera receber pinitcncia Por niin saber f osrrrnrr., assinou o nofario, a sell rogo Confisso de Ferno Ribeito 47 Confissti.o de Ferno Ribeiro irulio do Brazil no tempo da graa 12 de Agosto de 1591 por querer .cmnfessar sua culpa nesta nll'sa e elle sr do gentio desta Baiaa que no sabe a lngua pu.rtu- guesa foi presente o Padre Francisco de Llentos re- legioso da cmnpanhia de Jesus por seu interprete c declarador que sabe a sua liJtgoa e lhes foi ju- ranlento dos Sandos Euangdthos en1 1 que posero as 1nos dereitas, sob cargo do qual prontelero dizer vet'dade ell'. pcllo dito interprete dise que he cristo sets ou sete annos filho de gentios pagos ntorador naldca de So Jomn de idade de citnquoenta annos e cotnfcsando-se dise que ever dons annos que dizendo lho outro gentio pe'r nmnc Sinio que os cristos que- cmnungavo tinh:lo de coshnne usar de charidade dando esn1olas e favores aos proxin1os e que ten1 elles entre si qne os que eontungo so os homens 1nais virtuosos. p,nto elle eonfesante cnspon- . deo ao dito Sirno que naquelle Sacramento da co- Jnunho estava a n1orte, e qne quen1 cmnungava re- cebia a 111orte e isto dise hu s vez e despois de ho ter ditto ficou muito anpeiHHdo, e lhe pesou muito de o Diabo lhe fazer dizer tmn roitn palavra, e que sabendo isto o padre superior da dita al- dea .Jomn Alvares da cmnpanhia de Jesus que te1n cuidado de os .doutrinar e instruir na f, o prendeo e penitenciou e o 1nandou est.a'r en1 publico na igreja pedindo perdo a todos e tomando disciplina ao que elle satisfez e ora dentro tentpo graa. yem pedir perdo a Santa Inadrc igreja e .que se use cmn ellf' .a sancta nuulre igreja. digo de misiricordia e sendo mais preguntado respondeo que elle C'ree que :na hostia consagrada esta o v{hladeiro corpo de Christo e vida e snu.de das ahnas e que os homens 4S Conlisstio dt' t:lura Ftrnwults Jnotnm nesll' mutulo <.' suas almas vo ou a gloria ou o inferno. stgundo seus feitos ntL'ITt'l'IU e que isto lhe iusina o dillo padre Con[i.'i.wiu de Clara Fertwndl'-" llll'Cl crislti twun rw letnpo da yraa 1-t de Agosto de dtsc St.'r rrisla .nova HH'a natural de Caslt'llo Bran- co cn1 Portugal filha de Boiz .Panei1o crlsto novo e de sua molher Graria Diaz j defuntos {'lia Pra LTi.slii vl'lha. viuva ntolher que foi de Manod Fer- nandes carceniro, ct-isto velho estalajadei,ra que d de con1et c1n sa casa de idade de <[Uarcnta an- nos n1oradora nesta cidade c confcsando se dentro neste tempo da graa di5e que ella veste tnlguns sahados camisa lavada quando tem a do corpo uj a por respeito do ervio de esta- lajadeira e assi a veste lavada todos os mais dias da soma na Plll que se lhe oferee fella .por lirn peza do ditto officio. e que isto faz sen1 ler teno algu roint somente por lirnpcza e no por cerinwnia IH'nl guar- a dos sahados c disC' que IsabC'l Roiz a hoea toda lhe deve mill e oito centos rs. ,que lhe en1prestou sobre' hum cimento que lhe fez c ora lhe nega a divida e trazem demanda e he sua cne1niga e lh(' alevanta falsos tes- tennrnhos infmnandoa dizendo que ella he hu judia (' que ajunta as pancllas de toda a somana e as que- },ra ao sabado e que ten1 hun1 crucifixo e o aouta. c tudo isto ella cmnfC'sanle nega e diz sc"rein falsida- des que lhe alevanta a ditta sua enemiga e por isso no pede nisto perdo l}('lll o por culpa so- llH.'nte comfesa vestir alguns sahbados carnisa lavada como ditto tPin sent roun teno c se niso ten1 pede n1isirieordia
Cun{is.-;iio de Mmia Lopt'Z e por no uizer nwis e ser perguntuua respondeo que no conhe_;e panntc algu seu qtte fose preso ou p(nih-nciado pdlo Sando Officio e foi an1oestada .pello s()r. visitador que faa confisso intclira t' ver- dadPira de suas culpas pois est cn1 ten1po da gnu;a pl'ra a lllertt-cr e alcanar, rt'spondeo quP no tinha mais qut do que dilo tl'm. Por no :wlwr esrret1Pr o nolario assllWll a seu l'O!JO Confis:uio dP Jlaria Lopr:: crislli noua no fr1npo da 1 () de Agosto de
(Cr .\'upra pareceu sen1 ser l'hanwdo denho no tcn1po da graa :l\Iaria Lopez viuYa n1olher que foi de tnestre Affonso lVIcndtz e a qual j fez comfiso nf'ste livro folhas -10 [Supra :19] e pdo .i uramento dos San los Evangelhos cm que iornou a por sua mo dereita de- clarou que lhe lembrara mais que avcr dez annos es- tando ella <'lll pratica com certas pesoas que lhe no letnhro hu. ddlas veo a falar e1n nwstre Roque cds- to novo dEvora que estando preso na Inquisian1 se -tJegolou, ou matou per sua nuio e a isto respondeo l'lb cmnfesante que lhe parl'cia que aquelht n1orte fora pera elle honrada e ;1ue da culpa que nisto tcn1 t'lll dizer esta palavra simplexme-nte pede perdo e nliscricordia e !'endo plrguntada resplHHlnr q uc a sua era entender que se o dilto mestre e o que fora quei- nlada teria morte n1ais dcshonrada e que no teve ou- tra kno nem malcia l' que no sabe que algtun pa- rente seu fosc peniteneeado ou r reso pello Santo Of- ficio jU Lonlisstio de Jcruuynw de l'unulu ConJ"i . ..;.o;tio tle .ltronimu ele J>arada esluclanle chris- lo lnlho na yraa, 17 de .\gosto de 15Hl dis(' ser cristo velho natural desta Bahia filho de Domingos Lopez carpinll'iro .da Hihrira e -de sua ntoJJwr Lianor Yitgas nwrador nesta cidadP de ida- de. de thzasde annos t' confesando-se disP .que ha dous ou tres annos en1 dia de pascoa tarde foi elle confl'sante a casa de Frutuoso Alvarez clerigo de ntisa homen1 velho que ten1 j a haPba branca por ter anlisade com seu pai e com Sl'U i nno e o ditto Frutuoso Alvarez o co- nieon apalpar dizendo lhe que estava gordo e outras p:1lavras nll'igas e lhe ntdeo a Ino pellos calois e llw apalpou a sua natura alvoraando lha con1 a Inn e lhe tirou os fora e o levou a sua canta, e o di tto de-rigo tirou tamben1 os seus e se deitaro mn- hns sohrP a cama e o ditto clerigo ajuntou a sua na- tura com a delle comfessantc e con1 a tno solicitava mnbas as naturas juntas por diante a ter polno, porem .daquela vez no teve puluo nenhu delles. e depois daqudla vez a Inuito tetnpo sendo o dit- to Fructuoso A'harez vigaiiJ.o da igrcj a de 1\'Ia toim foi ellt confesante pcra casas de seu pai que morava rnea Jegoa alen1 de lVIatoin1 por chegar de noite a l\1a- toin1 se foi agasalhar a casa do ditto Frutuoso Alva- rez e se lanou na catna cmn elle o qual comeou apalpalo tmnhen1 a provocar lhe e fazer o nwstno co- mo da nutra vez elle confesante da n1estna tnaneira apalpava com a n1o a natura do -ditto clerigo e des- ta segunda vez no ouve ta1nhen1 tnais que a.iunta- Hle-ntos por diante. e flespois disto 1nuitos dias acontceo que veo o ditto Frutuoso Alvarcz a esta ci<larle c se agasal,hou p.m casa da ay deJk eonf1ssantP c JlOr f'llPs fica- rt'Tn mnhos ss lhe o ditto Frutuoso Alvarez fizesem como rlns outl'fls ,ezes e qu{' elle respondPo Confisso de Jaonymu de Pai"Ua 51 q uc no queria elle ento lhe deu uni vintent e por dle se BO contentar COlll Ulll VlllCill lhe deU lllalS ouiro vinletn, ctuto an1hos tiraro os calcois e se . til'ii.aro en1 cin1a da cama t' tltspois de teteni feito por diante cmuo das outras vcscs o ditto derigo se dti- tou con1 a bariga pera baixo e disc a elle conlfcssan- tc que se pusesse e1u cinw delle c assi o fez e donnio con1 o ditto derigo carnahucnte por detraz consu- niando o pcccado de sodmuia nutendo seu nlctubto dcshonesto pcllo vaso trazciro do ckrigo co1no hun1 honiClll faz con1 hua nwlher pcllo vaso natural por diante e este peccado eonswuou tendo puluo corno ditto ten1 hu so \ez e disto dise que pedia perdo e se con1fesava dtntro neste ten1po de graa e .perguntado se algu pesoa o vio ou ouvio disc que no e perguntado se lhe que con1eter aquel- torpezas no era peccado dise que lhe dise que era peccado e que se c.mnfcssasse a elle que elle o ab- solveria e sendo perguntado se sabia elle c.fitentc que aquillo era peccado respondeo que si sabia e sendo nulis vcrguntado dise que ouvio que o ditto Frutuoso .Alvarez era arnigo de fazer estas tor- pezas c Inoos e j por isso viera degradado do reino e do costmne dise nada e foi aruoestado pello visitador que 'ie afaste da conversao de sr.'nwlhanks ,peiSsoas que lhe poso causar dano cn1 sua ahna scnrlo certo quP fazenrlo o cnntrairo ser graven1ente e por dizer que j estava cnuuench.rlo e avia n1uito tempo que deixara o ditto foi lhe !nandado que se eomfese ao Padre guardian1 de Santo Antonio digo dP Satn Francisco e que traga escripto a esta n1esa e declarou que no se quis c01nfcsar ao dito Fru- tuoso Alvarcz, e que ja se cmufesou ,destes pcccados 1.os padres da Cmnpanhia e o absolvero e cun1prio as penitencias e se mostrou ar1pendido. 52 Cou[isstio dl Calul'iua t:onfisscio de Cala ri na J/ c nele= ('hrisl nova IW tempo da graa. I X dt .\gosto rd'e l :l!H (Cf .'-iu Jna ll) declarou que lhe mais algus cuusas -de que Sl' lllll'l" confesar denlrt) neste lcmpo da gra- a e confl'sando-se dise (_lll<' no ll'mpo t[UC dia c..;levc em Pl'ral>asa que foi Yigario l\lan;al Hoiz que .i nda agtJra o lw dia comfesante tptalro ou cinco saln.!os \estio camisa lavada t' beatos lavados e pos m: pera ir /t igreja OUVir llPSa J'O!' quanto o dilto vigario no dczia nussa senao de ('rn quinze dias aos sabPdos E outro si comfesa.ndo se dise que tu.das as "'e- zes que cm sua casa atcguora se asavo quartos ha- zeiros de res nwuda lhe ntdava tirat a landoa por quanto Ar,tonio Alvarez cozinht iro -dd rainha .. hP Pn- sinou que Pra isto hmn pera a carne ser be1n as_a- da c por isso clla tambcm o cnsinon a outras pessoas e estas cousas fez sen1 ter nellas 1n tenco .. e pelo senhor visitador foi amotsl<-Hia com nutita charidade que pois isto ero C{.'ln:Inonias dl' judia e elb_ he na nao dos cristos novos 1nolhcr de b. to quf' prestune dc:Ja que as fazia gnarrlar a ki de :Moiss c que por tanto alcan- c_u e a graa tempo faa cHnfis- sao inteira e e ela n,spondeo quf' he hoa dwis:ta, e que no fez as dittas cousas com lt'no de judia e qpe no tinha rnais que comfesar e que fez as dittas cousas }ll'llas rczois <fUP tem ditto e que se por as fazer com a ditta boa teno ella cah i o- cn1 algu culpa pede perdo e misiricordia l'Oill penitencia s1audavel f' foi perguntada se sallf algu parente seu que fosse pnso Pll J>tnil<'nl'iaclo JW11o Sanl'lo res- pondPo qw o no sahl Cou[isso de Roque Gul"cia Cunfissu de U.uque liarcia . . Yo lentpo da gra. 1 U de .\gosto dl' lJUl Confessando se dise que an .. r dnquo meses es- tando elk etn Cerczipe donde hc capito Thotn da Hoch:1 disero huns negros que os gentios tinho n1ortos O!'i c1uatro ou dnquo hmnens que estavo en1 hum barco em ho riu de So Francisco c que o quei- maro ao barco e dizl'ndo o capito que os negros mentiram res- dle coJesSi:lllk (llll' tanto cria elle no que aquelles negros con1o no Evangelhos de So J wun. st'ndo prescn te Antonio Fernandes, casado na Tcrnira. soldado em Ceregipe o qual o rcpren- dto c ellc se calou e clisc aqucllas pala\Tas parvoamente e pede dei- las perdo e }Wnitencia saudanl eom n1isiricordia e que no dl'u conta disto a outnn1 e foi-lhe man- chulo ter sl'grcdo e que atente como fala e fale pala- \Ta"' de hom cristo que no lkm escandalo e lhe no causem damno em sua alma e se -.. confessar a hum padn da companhia e traga escripto. c compri- r:l :1 pcnitf'ncia que lhe drrem Cunfiss.clo dn doutor A.mhru::iu l'ei.rolo dr f:arva- lho christii.o ucl/w no /(mpn da fll'aa. eonfe'isanclu dise ser cristo velho natural de (iuimares filho do Dntl'tor Gona H o 'az Peixoto d('SCinbaraador da casa do civel e de sua nwl1wr :\la- - . :-t (lalena rle Carvalho de idade clf' trinta e sete annos casado com Dona Brcatiz de Taidc morador nesta ciondc. e comff'sando disf' que hontem a tarde no cote- jo dn comJHlnhia (le .ll'sus est,nrlo fiazenclo luis con- tas com .\ntonio Xunf'z Rcirno mcrcndor. quiz o dit- j-t Coufisso de Ambro:io Pf'ixolo d, Cur11allw to nll'reador <jlll' Sl' dese credito a htHls asinados de nwslns l' feitores de hu engl'nho de auquere e dle confessanle no queria S.l'no que se dese l'l'l'dito a hu caderno qul' mostrava e sohrc isto d ido l'lll eolera c agastamento na porfia que iinho dise sem dilihl'ra\o lllll' inda que Siio Joam Evan- gelista lhl' discse o eontrario do <Jlle Sl' continha no di tlo e a dc.Tno lho no creria l' despois de acabadas as profias o Qulri- cio que c.staYa presl'nle lhe le1nbrou que disl'ra dlc aqul'llas palavras, e entmn sentiu elle <JUe disera ntal n'-llas Sl'IH considerar o que dczia e por iso pede per- do c por str dentro no ten1po da foi amocsta- do en1 suas praticas seja atentado como tambctn couve a calidadl' de sua pe,soa e que se confC'Issc des- ta culpa a seu cmnfessor e cmnpra a penitenC-ia Ps- piritual secreta que clle lhe der lEra do desernbaryo de Sua Maje:.;fmle e prouedor mor dos deJ'unto."i e aLvwn'les, genro de Ferno Cabral de Tayde e de sua rnolllr D. "Alarga rida da Costa] . Confi.'Hio de Ferruio Pirez que tern duuidu se he meo crislcio novo no tnnpo da gnu;a 20 de . .\gosto de 1391 ilise ser cristo velho da parte de seu pai e ten1 rlndda se hc: cristo noYo fia parte de sua mi. na- tural da cidadc do Porto solteiro que ('S't ora jura- rlo pc:ra casar con1 Luisa dAlnwida de idade ile qna- rPnta annos morador ncst:l eidaile filho de Salvador PirPs e dl' sua mollwr .\.na Roiz defuntos e comfesando qne algus yezes asanilo se <'n sua casa canuiro llw tirou a landort ' Conlisslio de Fei'no Pire:: 55 pera se asar 1nilhor c alguns sabados vestio cansa lavada po1 lin1peza smentt- enmo costuma a vestir quasi todos os dias da s01nana e as dittas cousas sem nenhu 1naa teno e dise que por elle ser .engenhoso sen1 1aprender costuma fazf'r eadano pdla corcsma hu.:.i iinagen1 de Christo de hullo de barro pera se por na sontan;.l sancta en1 algu igreja e quando as est fazendo fala algus palavras descorteses as suas negras e a ou- tras pesoas Inas no que as falia en1 desprezo da iinagen1. e outrosi as vezes estando a nwsa cmnendo com outros a saber Roiz Ribeiro 1nercador, Dio- go :\'Lartins ao tetnpo que hu "\1ay eom o eopo pera be- ber os outros lhe do haques e -asi os deu elle algus vezes ao te1npo que os outros hebimn e isto fazia sen1 teno de offender a Christo e destas cousas que fez sen1 1m teno da culpa que ten1 pede pePdo neste tPnlpo da graa e por no dizer 1nais foi anwestado que faa con- fisso inteira e verdadeira porque as ditas ceretno- nias so conhecidas seren1 -dos judeus quanto tnais que elle he de bon1 e.ntendiinento, respondeo que ten1 dito a verdade e que he muito bmn cristo e no teve teno judaica Jou Serrii.o, cristiio novo 2'2 de Agosto dt' 1591 confessando dise que elle he erislio noyo inteiro filho de Francisco de Chaves cristo UOYO alfaiate e de sua 1nolher Clara Sermn eristan1 nova moradores ern Rargana elle defunto e ella viva e que se.ndo isto asi elle veo hu dos dias pasados a esta n1esa a denun- ciar cuja denunciao est no prinwiro lhTo dos desta e sendo pergunta do por sr. Yisi ta dor solJ c ar- Coufissot dl' .lotio Stntio go de juramento que tinha ntThido se l'l"a t:risto \'l'- lho ou no\o elle eonfessank f.:1lsanwnte respondeu qut era eristo \'elho de Iodas as partcs t' assi Sl' l'Sl'l'l'\TI"H l' isto fizera JHH" l'lle estar tasado nesta e.idade com hu- m a molher erista nHta de gentt nobre lnpa e abas- tada t' clk ser lido de todos ptH" cristilo \Tlho e Sl''l" ei- dad:.l.o que j foi almotacd desta cidade aYido l'lll hoa conta l' de honrado porem tflll' ha Yenlade he como aqui km confessado Sl'l" tTisto Bouo inll'iro. e 'que da culpa qtu eonwleu e perjlii"{'O IH'Sla BH'sa a n1r.dade .e dizendo a dilla falsidade pC'de penlo nest-t ll'ntpo da gn<;a t tst tnuito arependido e deu mostras de arependinwn to l' sendo perguntado pello Sr. visitndor se o ilhlu- zio algucm a dizer a ditta falsidade nesta Hif'sa, res- pondeu. 1 qlle ningu-ent e que .Jngulm o sabe seno o S('ll eonftsor a quen1 se eonfessou ontem desta culpa e sendo ntais perguntndo dise <[ue quando ellc co- rndt>o a di lta culpa nesta nwsa sabia nntito h<'Hl a ver- dade e que no conhece tio nem parente seu que fose preso tlf'lll petHteneado pcllo Snncto Offieio e que lVts outras cousas <{tH' denunciou na dilla denun- ciu:lo failou verdade. r:on{i.'i.Wto do LitPnceado t'Ill arfes BerfolniliPll Frayo.'io no ftJ'Inpu da yraa 2X de Agosto t:1nt soer o1isto \rclho natural .de Lixho1a filho de Anuulor Ft:Tnandes alfniate c dr sua rnolher Yicloria Fragos:a 1 HH>radons na l'Ua ::'\nva dt Lixhoa soltri ro. H- Cfnceado ern artes de idade <le vink e einco annos lno- rador nesta cidade e confessando se dise que aYer ou oito nwses pouco tnais ou nHnos ;que aYendo hunws .deferenas cu1so das artes entre e llc (' seu mestre a:..Trca dl' hua Lonla da circumfcrencia e dianwtro da di- ZC'tHlo rllc conf{'sa:nte q(,e a ditta conta feita por rlle
Cun{isso de Uerlnlwnl'tl Frayoso conforme certas opines que eU I e seguia esta v a certa e o ditto nwsltc dczia que ellc que crava na ditla conta l'<-l paht\TaS de CSICI<l'IHfa:fo e saindo dk do curso a pnrta dos ts- tudos lhe dise o licenct'ado Domingos Pires que a dilla su;t conta estava errada. pcllo que clle confessante se aga .. tou e agastado di se estas paht \Tas. tan1 ccrto es- tou Iu.stas eonlas que d.ulo caso que ([Ua Clnislo e JPt> flisese no ser assi cuido lhe no datia cteditn a mo dizer. sendo tcs.tl' 1 1llllll has pDestn ks o Lictnce<.Hlo, Domingos Pi rt:'s. o(' o nll'stre ctn attes .T ulio Pireira na- tural -de Su. Thomp que nra vai per a o reino c o licen- Bertolanwu 1\ladeint logo o ditto Donlingos Pires o l'CJ>rtndco. t clle eonftssante tntcndeo consigo que era Yerdade que fa- lara ntal l' lhe pesou muito de as ler ditas, e despoio.; dito espao de hu Ines foi l'llt eomfessante eomftssat tst:l culpa ao bispo deste estado do Brasil o 1qual o rc- prttHieo -de pailav 1 ras e nunca mais procedco em. nada que elle saiba sobre isto e assi mais eomfessou que lendo ellc por hua Dia- na Monlt l\Iaior lhe disero que tra ptohihido aque- Je lhTo e sen ('mhargo disso elh.' u d(' ltr d . .:.-s- de ou vir que era prohihido e send0 1nais perguntado dise que hua soo Y('Z <lise aquellas porta do <studo L' as -disc eom eo- hTl e d('spois diso as no tornou a repetir IlL'-111 as dise tn:..tis outra \cz e tfUe quanto ao livro de Diana j o :rompeo e assi cmno ho hia lendo o hia rmnpendo Brianda PernandP.4i, cigalla. rw hm1w da graa 20 de Agosto de l:lHl disse stT crist natural dl' Lixhoa de idade dt' cinquoenta annos pouco nwis ou menos casada com Rodtigo Solix cigano filha de Fntnciseo Alvares e de -:\l:uia Fernandes ciganos rkfundos moradora nesta o:dade na rua do qth) usa d( ser adella :1S Cnnfis:)e ... dt llrianda Frrnundts t' .\lpmn Sundrrs <"' comfcssando disc que avcr dez annos fJll(' Jll'sla cid.ltk na rua do Barbudo la,gastada ni'io lhe kmhra a qne proposito perante genll' que lhe n:.io kmhra disse com ntuita collLra qtw mTt'llt.'gava. de De os da qual hlasftmia logo se arnptndC'o <.' foi con- fessnr no colejo dt' Jt'su c c()ptio a pt>Jh-nL.ia que lhe foi e o1a nesta mesa JWt"diio (' llllJsJri- cordi,l da ditta eulpa pois a vcnt confessar dt'ntro leste te1npo da graa Alvaro Sanches cri.'ilio novo, nu lPinpo da graa :.w de Agosto de 15Hl dise s.er cristo noYo natural de Yiana digo dOii- vena filho de Bento Anriquez. mcreador sen1 logca e de sua 'ntolher Lianor S:.H1clwz cristos novos defunctos dl' idade de .quarenta annos pouco 1nais ou nrenos nll'rcador de logea .Jnorador nesta ddade casa- do com :\laria da Costa erista velha e confessando disse que aver dl'zoito annos pouco nwis ou .nJE-Uns .enl Pass- eJn casa de Gas1JiaT de Bair- ros seu sogro pa.i de Mecia de Bairros sua pritneira molher defuncta sendo presente Caterina Loba lna- da ditta sua prinll'ira ntolht>r e suas filhRs ch'lla (' do di-tto. seu sogr{) eHe confessante t01mou hum Flox Sanctormn e com hmn /alfinete picou hua figura que es- ta,a debuxada no ditto Flox Sanctorum de Nosa Se- nhora l' ilhe picou a coroa e parte da 1cabea de Xosa Senhora e picava a ditta intagem pt>ra a tirar t>lll de- buxo e lhe ser 1nolde pera por elle tirar outros dehuxos se1nclhan t<."'s e isto fez con1 esta tcno hoa sc1n ter teno nl'nhua roin1 JlClll pensamento .dl'lla e despois disto a1lguns dias lhe dis-e o vigairo geral desta eidade (JUC o ditto seu sogro o acusara que elle c.mnfessanll' IJ>Cara a ditta imalrt'Hl, e nunca nw1s o ( dit to Yigairo geTia'l lhe falou nisto Cun[isso de Jacome de Queiros 59 e cmnfessando dise mais que no ditlo tempo pouco mais ou nwnos indo elle pcra dizer o pessar de ante Christo dise. u pesar de Christo no lhe lletnbra perante quen1 e foi con1 a1gastatnenlo e pouco tento, sen1 m teno e llogo se foi confessar e das eulpas que nestes casos l'omef.teu pc-de e se acusa d.eiJltro neste da graJa Cunlisso do Cuneyo ./{uom( de Qtu .. mi:.; I io JW le1npo da graa 20 de Agosto de l;)!H rlissc ser cristo velho natural da capitania do Es- pirito Sancto deste Brasil Inamalueo filho Manocl Ran1alho .e de sua n1olher Antonia Paes de idade rle quarenta e seis annos de nlisa e confessando se .disse que aver sete annos pouco Inais ou nwnos hua noik nesta cidade levou a sua casa hua n1oa n1amaluca que ento seria de idade de seis ou sete annos que andava de noite vendendo peixe pella rua escrava captiva de Anna Carneira n1ollwr de HlUIHlo n1oradora nesta cidade na rua de Bastun de aa qual n1o1a no sabe o nome e despois de elle ea.r .e se encher de vinho cuidando que corrompia a ditta ntoa pcllo vaso nalurail, a penetrou pello vaso trazeiro e neile teve P{"nctrao sen1 e tanto que sentio que eJ'a pe'llo trazeiro se a.fhJ1S'lou e tirou della e isto lhe aconteeo hua vez por seu desatento como ditto L'Bl, confessou 1nais qul' aver tmnhen1 sete ou oito annos que querPIHlo conuo.mper outra tnoa per nome Esperana sua escrava de idade .de sele annos pouco ou n1c.nos no diHo tt'mpo c.uidando que a l'O'Bl- rmnpia pello vaso nalural a penetrou lamht:'lll pello trazciro e sentindo isso se afastou logo sl'm puluo e tmnben1 estav:a ceado c dwo dl' vinho e lhe aconte- ceo isto pnr desatento a qual fSCrava dle despois ven- deo a Maral Roiz e l'st 01 h casada. (i (I Confi.'i."itio clt !aula dr Srqurira cri . .,ffi vt>llw no ltmJw da yntra de .-\gosto dt' l.lD1 disse Sl'l" lTist \Tiha nalu1al da eidade dt' Li:\hoa. filha dr :\lanod Pires ourins de }H"ala HH'O framenrro h e dl' sua molhet l\leeia Hoiz defuntos salYo que- no S':" afinna Sl' sua molht-r lw dl'l"unla ... asada com .\ntonio dl' i a con lado r da fazlnda dd ni ncsbt e i dadl' de idade dl quarenta annos moradora nesta cidadt na rua dl' San Francisco l' comf<'ssJmulo suas culpas dise tfLH' av.cr trcs annos pouco nwis ou menos <tue Felipa de Sousa mo- rador;t ncsla cidade casada com Francisco Pi1es (hciro junto de Xossa SPnhora de Ajuda ta qual eila tem por erist nova qu-e foi .i casada com outro p!i- nwiro 1narido defunto sergueiro erislo novo lhe co- nwou a escnvtT muitas cartas de amores <.' re(jUehros d( maneira que dila confessanle entcndf'o <Cfllf' a ditta Phclipa de Sousa tinha algu roiln pretensant c con1 -estas cartas e scmt>lhanks reca.dos e nre- ... g,_ntes continuou e ella espao de dons annos pouco n1ais ou menos. dando-llll' alguns e alguns hei- jus lhe deseohrir claranwnle o seu fim e pro-po:<\- at{ que num dia domingo ou sando avr.r hum ;.nno poucn 1nais ou llll'nos. estando dla confessante em sua casa nesta eidade \TO a ella a dita Felipa de Sousa f' porquanto eHa confessantc j do descurso do di-to 1t:mpo atrs sospeilaYa l' tinha entendido c por cedo que a teno da dita Phdipa de Sousa era chegar a tf'r com l'lla ajunk.Hnenlo earnal a reeolheo eonsigo fH'l'a dentJo de hua sua l'amara e sse fcl'hou por e lhf' per pala\Tas claras que fizessen1 o que della pretendia ento ambas tiYero ajuntamento carnal hua com a outra por diante seus yasos naturais hm"? com o outro tendo dde&aao e consumando cont effe1- Conli.'iso de Paula de Sct/lll'ru ()1 to o cmnprinwn to natural -de amhas as parles cotno se proprimnente foro hon1en1 con1 1nolher c isto foi pella nwnha. antes dl' jantar per duas ou tres ye{'s pouco n1ais ou tnenos, tendo do ditto aj un tmncn to sem instro- nwnto algum outro penrtrantc c despois que jantaro tornaro a ler outras tan- tas Yczes o HH'Snlo ajuntan1ento torpe !H'lla dieta ma- neira usando confessante sempre do Jnodo como se fora honwm pondo-se de cima e disse que qulando c01neteu estas dietas culpas tmn torpes l'lla no cuida,a que era !>Pecado tam gra- ve e contra natura co1no despois soube em sua sao, e 'lJUC no ditto dia a tarde a dieta Phelipa de Sousa despois de tere,ni feito o sobrcdito antes de se ir pcra sua casa lhe contou que dia tinha peccado no dito n1odo com Pauloa Antunes molher Antonio Cardo- so pedreiro morador nesta cidade junto de Si<l'IH Fran- cisco e con1 l\Iaria de Perta.Jto crista nova n1olher de Thmnas Ribento ingres moradora ora en1 Pernohu- co e assi lh(' disse n1ais que e lia linha usado do di tlo peccado com outras muitas nwllheres e Jnoas altas e baixas e lambem dentro en1 hu1n n1osteiro onde ella e.stivcra usara do ditto pcccado. c sendo perguntada se quando ella lhe contou estas . cousas se en tendeo deli a que lhas fala Ya de yerdade ou a fim de lhe facilitar o ditto ne,gocio, respondeo, que no sabe c que lhe no ,io fazer desatinos nen1 f:1lar desprepositos posto que isto lhe contou despois de n1erenda tendo bebido nuiito Yinho e disse que antes que 1 lhe aconte;cesse teren1 o ditto aiuntanwnto torpe ella ouvio dizer a hua sua con1adre moradora em 1\Iathoin. per n 1 Dnle Isabel da Fonsequa molher de Pires carpinteiro de engenho. que d-:ziam que a ditta Phelipa de Sousa namorava Inolhe- ;f's P tinha damas e 1que perseguia muito a hua rnoa tasada con1 hum akorco,rado 'erreiro ntorladora junto { .. , ,_ l.'u11{isstio ele l'll11/u dt St'tfllt'll"ll tle S.tn Bento eonwll'ndoa pot palaYras claras que que- ria dotmit com l'lla. l' qul' sahl'ndo isto o ditlo alcor- eo\ado por lho a ditta sua nwllwr andou pl'ra tomar a ditla Phdipa dl' Sousa em sua casa por= manha }H'l"a a l'Spancar l' -pot lhe -dat't'lll anso ella se afastou l' di"\st que sahl' que nl'sta eidadl' ouYe tnuita murmmal.<io da muita l' amisade que a ditla Plwlipa de Sousa tinha >t'o-m a dilta Pauloa An- t li lll'S. t' eonfl'ssando mais dissl' que vinte (' tres annos poUl'O mais ou llll'llos morando na cidade -de Lixhoa H\'endo t.res <Htnos poueo mais ou menos que era casada l'Onl o ditlo Antonio de Fatia. hu clerigo pt'l' noml' (;aspar Franco j dd'unto que foi capello chl Rd cuja itm do Bas.to j dl"funtta' era ca:- s:tda com Joan de irnto do dilto seu tnari- do lhe ensinou que disstssc rlla as pala\Tas da conse- grao da nlissa que l'nnsagro la ostia na boca do di tto S('ll n1arido 1quando elle dortnisse e que dle a mansaiia (' poria toda a sua afeio nella. e pera isto o ditto 1dtTigo lhe deu {'lll hum papel escriptas as ditas pala\Tas. e e1la confessank disse as dittas palaYras na hoca algus yezes ao ditto S('U tnarido donnindo e perguntada se despois que ella usou as dittas pa- lavras sente ou -entende que alcanou o efft>ito pera que usou de!las de fazer mnansar seu tnarido respon- deo. que ha nntito ten1po ({Ue isto foi que nao lhe ltnbra. confessando mais disse que aver oito ou dt>z annos pouco nulis ou tnenos que nesta cidade Isabel a boca torta dalcunha ncHa tnoradora lhe ensi- nou as ditas palavras da consagrao desta ma- Peira hoc est enitn, diz-endo-lh que as disese na boca dornlindo a seu n1arido e lque lhe quere- ria betn ella confessante usou das pala- \Tas, dizendo algu1nas vezes da dieta ntaneira ao ditto seu tnarido ( Con{isstio de Pullla de Scqucim 63 Inais que a ditta Roca-torta lhe deu hu carta que l"hamo carta de tvear dizendo llw que tanta vertude que en quantas cousas tocase se irimn apos clla a qual l"<ll'ta l'l-la confessante no leo tH'Ill usou della sn1ente tendo enteno de usar della a deu a Yelha per nome 1\1cda Dias n1olher de Jorge Fernandez Freire moradora ntsta cidade pera qm: a levasse na cabea debaix'o do toucado e eila lha concertou ainda segun,lo sua le1nbrana pera que fos-se a tres padrt>s que lhe dissesen1 tres e\angclhos e a ditta velha. despois lha tornou dizPndo lhe. que j lhe tinho ditto tres eYangclhos na cabea sobre a tlitta carta e ella comfcssante no uslou nunca de-lias e outrosiin. a diHa Boca-torta lhe ensinou palavras pcra que dizendoas a algu pessoa lhe qui- sese hen1 e mnansase as. quais palavras notneavo as tstrellas e os diabos e outras pala\Tas suprestieiosas ( r8ins. das quais no hc lctnbrada das quais pala- vras clla confcssante usou muitas yezes dellas dizt>n- doas pcra que o ditto seu tnarido lhe quisesc be1n e fosse n1anso outrosiln n1olher }Wr non1c Urcatiz de Smn- paio molher -de Jorge de :\lagalhais ntorador e1n i\Ia- toiin lhe nsinou hus palavras que avia de dizer au- dando en1 cruz atravesando a casa de quanto PIU quanto das quais lhe no le1nhra ncn1 usou dellas zendo-lhe .que faria eon1 eHas ao ditto seu Iuarido An- tonio de Faria que fosse muito seu amigo declarando lhe Inais quando ensinou que ella tivera dous Ina- rirlos e que lhe cro t-o obedientes que se algmn ora pelleijavo ella lhes Inandant que lhe Yiesseni beijar o p e elles lho beijavo e hmn dos dittos 1naridos he ho que ela agora tem Jorge de e sendo perguntada se ten1 ain(hl escriptas as dit- tas palavras e a ditta carta respondeo. que j quPi- 111-0U todos os diHos papeis e os nao ten1 de sete ou oito annos 9 \1
()-I confl'sou mais qtu anr dl'z ou dozl' annos que lll'Sla eid:.uh- :\laria \.illl'la ") natu1al do Pmlo mo- JI.H dl' :\liguei HilH'iro nw1ador nl'sla cidadl' na rua dl' San Francisco llll' disst qlll' l'lla usa,a dl' muitas l"OUsas pl'ra fazl't". quL'rt't" IIH })('JH sL'll marido l' <flll Jli"llH'ro rwgara (.'0111 J)('os pc-ra isto. ponm dl'spois flll' Yio <Jlll' l>tos n:.io quistra milhorar lht seu ma tido JH'gou l'Oill os diahos pl'ra isso dizl'ndo lhL' mais qtH' dia mandara com muito trabalho husea1 a igrl'- ia de Yilla \\lha hu ptd:.H:o dl' pl'dra dara L' fJlll' lha trouxera hum moo f(lll' l'nlo s<'gundo sua kmhran- a esl<t Ya com Cosme Rangel ao qual moo no sabe o nome l' nulo l'lla L'omff'ssanlc isto. Jhl' pedio hu Jll'qtuna Jll'ra dar ao dillo seu marido a <fU<tl lha <ll'U e eila eonflssanll' a d('ll m-oida L'lll p L'lll hum copo d<' vinho ao ditlo seu marido .\ntoniv dl' Faria hml. vez e pt'rguntada se quando lhe dl'U a ditta pedra da- ra a heher usou de 1nais algus palavras rcs.pndeo lJLH' sim. usou destas assim l'Omo S<m l'Sla se n:.io pode selehrar assim f'k. JHtO llw h-mhra as outras Jnais pa- laYras que dl'zia perguntada Sl' a mesma mollH'r que.Jhe dl'u a pe- (lra lhe insinou tambem as ml'smas palavras. respon- deo que 1 1he pane qul' n:.io n1as que lhe pareee <{Ll(' Jhas tinha insinado a ditta lsa]wl Rniz daleunha Boca-
perguntada se aehou o f'feito que de :!mansar seu marido depois de llw dar a beber a dieta pedrn de ara sagrada respondto <JLH' no st:>ntio mi- lhoria, outrosin1 disl' que antes da ditta -:\tlmta Yildla lhe dar a ditta JWdra da-ra ou na ditla eonjuno daqndle ) .l mar!fl'nl "R Yil1Pla. Esta R. Vl'O no tempo graa confe"Ssar desta pedra de Ara. E por ser d<>sta materia se no escreve'l no livro! mas r<>pJelwndia e mdei aconfes .. :lr e aaJOeS'tei no usasse mais dt>stas Confisso de Paula de Sequeira 65 tentpo ella confessante praticou con1 Maria Ranjel fi- lha da -di tta Marta Viillclla sobre a <lcvaco de &'lncto .. Arasn1o e a ditta lVIaria Rangel lhe disse algus pala- vras dclla, que falavo cn sarilhar c dobar tri'}HlS c lhe disc que por que ella fez por modado da ditta sua mai tivera n1uito trabalho na confisso que a no queria abso 1 lver, disse n1ais ella confessante que 1nais de hwn anno que teve palavras de diferena cmn Custodia de Faria indo a ella confessante vissitar a sua casa estan- do docnk ctrc as quais clla confessantc lhe disse es- tas palavras. quen1 Ine a nm ouver de ennnendar a de ser tan1 purificada conto So Joarn Bautista, e en- ganai-v.os que soo Deos Ine pode tirar o que tiver no coraao e depois alguns dias veo a notic.ia della confes- sante que .a dita Custodia de Faria dissera a algus pessoas -que ella cfcssante dissera que nem Dcos lha podia tirar o que ella tivesse no seu corao. e que era to purificada cmno S-o Joam l l a u t i ~ t a e por que a ditta Costodia de Faria hc sua cnenliga capittal fal- san1ente disse dclla as dittas palavras de difcrente modo e sustancia do que clla disse por que ha ver- dade hc cmno dito trn1 e ue toda a culpa que cm todas as d i t t a ~ cousas como dlto tern cometeo pede -perdo e Inisiricordia neste ten1po de graa por que est 1nnito arepe.n<lida A' 1nargen1: - A esta confidente nu1ndei confessar e dei peniten- cias espirituaes, con1 a repreheno e an1ocstao ue- cessarias na nH'sa en1 segre,d!o. 66 Cun[isslio d(' .lnlonio (;uctlc= Confi.o;,o;tio de Antonio Gtll'(il:: cllri.o;lo mllw rw lt'rnpo da yrua 20 de .\:-rosto dc: 1:l91 Disse ser tTisto velho nalural tle Tarouca filho dt. Roi e de Anna de Lisboa sua Ino1hlT de idade de. trinta annos pouco mais ou nwnos casado tmn Pir. .. s (crista vt"lha) taualliam do puhrco judicial desta eidadc e comfessando dixe que no niC<S doituhro do ano pasado dC" ntill c cyuinhl'ntos e novC"nta vindo elle de Lisboa pera esta cidade o t1naro os i1ngrescs lute- ranos no mar nas Bcrlengas perto rlc Lixboa e o trou- X"ro consigo a clle t> a Inais con1pni1hia dez ou doze dias nos quais os dittos luteranos rezavo e cantavo ao seo 1nodo luterano suas salvas hu vez c s vezes duas vezes cada dia sen1 tercn1 re,tabolo de Deus nem de Nosa Senhora nen1 de Sancto alguin, e as orais que reza vo ero na lingoa ingresa. e elle conife,ssante con1 n1edo dos dittos ingreses algus quatro ou cinquo vezes achando se presente as ditas suas salvas e rezas se ajoelhou tmnben1 e ti- rou o chapeo da cabea ' e hu vez ,por elle no querer tirar o chapeo lhe perguntaro os -d.ittos luteranos se era papista e elle siin comfessou <JUe era papista cristo e se1npre teve e1n seu corao a fee catholica e nunca creo na ditta seita luterana n1as fez as dittas exterioridades tiran- do o chapeo e ajodhando .... se co1n 1nedo e desta culpa pede perdo e nlisericordia dentro neste ten1po de graa e sendo perguntado se andou algum ora por ter- ras de Luteranos ou foi outra vez algu tomado por elks en1 que lhe ay'Jntecesse este n1esn1o caso ou ou- tro contra nosa Sancta fee respondeo que nunca Confisso de .-t nlouio Gonu= 67 e perguntado quais ero n1ais seus companhei- ros que junta1nente con1 dle faro tomados respon- deo que j os ten1 declarados na denunciao que fez nesta mesa a qual esta scripta no liuro priineiro das denuneiais as folhas setenta e oito. Confisso de Antonio Gonu: crislfi.o 11elho no tern- po da graa. 20 de Agosto 1391 disse ser cristo yelho natural da cidade de Lis- boa filho de Roque GunalYes agente elas causas dos padres da con1panhia de Jesus e de sua tnolher 1\'Ia- ria Gumnez defuntos de idade de trinta annos scri- vo da can1ara do bispo desta cidade e nella casado com Antonia de Pina e confessando disse que ha quatro ou cinquo an- nos nesta cidade no Juizo ecclesiastico se tratou hu auto de hu denunciao que se fez contra Gaspar Roiz criado que foi de l\Ianoel de l\Iello por peccar .no peccado nefando con1 l\Iathias negro de Guin no qual auto faro teste1nunhas o ditto l\Ianoel de l\Iello ora stante nas Indias de Castella e seu irmo Barto- lmneu de Yascogoncllos conego da See desta cidade c seu cunhado de l\liranda tnorador en1 Pi- raia tenno desta cidade do qual autG de culpas do ditto Gaspar Roiz foi scrivo Belchior da Costa de Lkdestna que foi nesta cidade scrivo do eeclesias- tico e vindo despois ter as dittas culpas a mo delle confessante as queiinou e por isso lhe dero dez cru- zados, e isto negoeou com elle o ditto Bertolameu de Yascangone.Ilos irmo do an1o do ditto culpado, e Nu- no Pereira a quem tamben1 servia o ditto culpado os dez cruzados lhe pagou pello ditto culpado Pe- ro de Villa XoYa franes a quell"\ ,naquelle tempo ser- via o dilto culpado e no se elle confessante <.:onlisso (/(' t:u!lwl'inu Ftois se sabia o ditto Pl'ro de \'illa No\'a a nz:io pm lJUe l'llc recebia os dittos dl'z cruzados L' tll'sla l'Uipa pl'dt' I>erdo -dentro neste tlmpo da graa c sendo nwis perguntado dis...-;c lJUe as dittas cul- pas, n:io eslavo ainda L'lll termos de despacho final nen1 oU\'e segundo sua ll'tnutana nenhu pronuncia- o, c que o ditto culpado poder ora ser de idacle de trinta annos pouco nwis ou nwnos c hc homem baixo do corpo L' magro e podcr dar reso donde cllc es- teja o ditto J>ero de \'iHa n1orador cm Cercgipc, e quanto he ao negro 1\tatias no sabe onde est tnas poder da1r rezo deJle o ditto ConLgo. Cat/wrina Fruis rnea christ IWIJtl nu tenzpo da graa 20 de Agosto de 1391 disse ser natural da c.idade de Lixhoa Iuea cris- ta velha filha de Ssin1o Roiz Frois cristo velho e de sua 1nolher Mecia Roiz crista ,nova de idade de cinquoenta annos pouco 1nais ou menos, 1nolher de Francisco -de l.VIorais que servio nesta cidade de scri- vo e de 1nerinho e outros officios ntoradora nesta cidade e co1ufessando disse tJUe aver hmn anuo que nes- ta cidade con1cteo e acabou con1 Maria Gonalves dal- cunh.t Arde-lhe-o-rabo molher no casada vagabunda ora ausente que lhe fizesse huns feitios pera que hutn seu genro Gaspar Martins lavrador Inorador e1n Ta- sua-pina ou ntorresse ou o 1natassen1 ou no tornase da guerra de Ceregipe serto desta capitania na qual ento estava por no dar boa vida a sua n1olher mo- a filha della confessante per no1ne Isabel da Fonse- qua e isto entendendo ella confessante e assi o pre- tendendo .que os ditt.l)s feitios avian1 de ser per rlo diabo Con{isso de Calharina Fl'ois 69 e pcra isto dc.:.u algUJn dinheiro a dieta Gonalves e a dita :Maria lhe dezia que j lhe fazia os tais feitios pedindo-lhe Inais dinheiro e por ella dr a entender que a dieta Maria Gonalves lhe no avia de fazer cousa que obrasse desestio disto nen1 veio a a-vcr efeito nem chegou a lhe a dieta l\laria Gonalves dar os feitios e declarou ella confessante que pretendeo aver os dittos feitios da ditta Inanei- ra a instancia e roguo da clitta sua filha que lho pe- dia que lhos negaceasse por no gostar delle e outrosin1 confessou que aver dous annos que ella rogou -dieta Maria Gonalves que fizesse ou troa feitios a outro seu genro Antonio Dias cristo velho carpinteiro de navios pera que fizesse tudo o que qui- zesse sua 1nolher Caterina de Sousa outrosiJn sua fi- lha moradora en1 Perabasu entendendo tmnhen1 e prPtcndendo que os tais feitios se avian1 de fazer con1 entrevir o diabo e arte sua e pera isto lhe deu hu bo- to c un1 retalho da capa do ditto seu genro e a dieta .Maria Gonalvez lhe deu huns p.s dizendo-lhe que cro de hu sapo tersado e que lhe custaro n1uito tra- balho fazcllos, e que fora ao Inato falar con1 os diabos e que vinha n1oida delles e ella confessante vio que a di.ta Maria Gonalves vinha ento do mato toda escabellada e seria isto en- tre as outo e nove oras da noite na qual se agasalhou en1 sua casa e por consellto da ditta Maria Gonalves ton1ou os dittos ps dizendo lhe dia que os lanase debaixo dos ps do ditto seu genro pera fazer quanto sua n1olhcr dellc quizesse e tudo isto ncgoeou por rogo da di tta sua fill1a Catcrina de Sousa que lho pedio lhe negaceasse os tais feitios poren1 entfhn lhe a dizer que j os no queria e por isso botou os dittos ps fra e no u.saro delles nem pusero mais nada neste negocio en1 obra n en1 feito. c de todas estas culpas pe,d!e per- do dentro neste te1npu da graJ
70 Conlis ... o de lkrloltmuu de \"ascO!JOilctllos pergunta da se Yio mais fazer a lgmts fei lios a dilta Go1u;ahes ll se sabe onde tlla agora cs- t r(spondto que no vio ntm sahc ntm nisto inter- veo outra algu mais .pesoa Confissciu do Concgo Utrlolameu de Vuscoy(jCt!/- lus chri.>ilo uellw na !/raa de Agosto de 1391 disse' ser eristo velho inteiro natural desta cyda- dc filho de Antonio dOlyYcira do CarYalhal. t: de Do- na Luzia de l\lc llo de rida de de trinta e dous annos eo- n('go prebendado na See dC'sta eidade, ndla mora- dor e confesando dixe que auer quatro ou <::yiHfUO anos que nesta capitania seruyo a seu yr1no de l\Iello ora estante nas Indias de Castclla hu ho- ntenl por nmne Gaspar Roiz que ora podera ser de trinta annos de idade o <1ual dizen1 que foi eaptiuo j de mouros ou turcos t' estando o ditto Gaspar Roiz na fazenda do dit- to i\Ianoel ue l\'Icllo seu ynno hmn negro de Guyn per nmnc l\lathi:rs que ento po-deria ser de .dezoito ail- nuos captiuo do ditto seu yrn1o Manocl de l\ldlo que ora est na dila fazenda de Jaguaripc en1 poder de sua cunhada molher do dit.o seu )Truo Dona Fran- cisca descubrio e declarou a elle conf.essante 'que o ditto Gaspar Roiz peccaua con1 clle no peccado ne- fando de sodmnia tendo ajuntamento carnal com -elle penetrando con1 sen n1embro dcshonesto no seu vaso traseiro e tendo ay .poluo e con1priinento con1 efei- to c consmnao assiin cotno faz un1 honwn1 con1 hua Inolher, sendo e llt 1\la thias negro o pa- ciente e lhe dixe 1nais que o ditto Gaspar Roiz o for- pera fazer o odi[Jo pe.ceado e o fizera com dlr al- guas vezes Cou{isslio de 1-Jattolamcu de rascogoncellos 71 e que hu uez querendo elle forar a elle ditto negro pera fazer tamben1 este peocado lhe fugio de noyte da fazenda onde o ditto Gaspar Roiz era feitor e se ueo f11gindo pera Piraj a a casa de Manoel de Miranda cunhado delle confcssante onde day a pouco espao vjndo depos eHc veo ter a n1esnu1 casa o rlitto Gaspar Roiz e pello ditto negro declarar ento ao ditto Manoel de Myranda todo o sohrcdilto de co- mo o ditto Gaspar Roiz peccaua con1 elle e o cons- trangia a peccar no ditto nefando e o descobrir tmn- benl e declarar a elle confessante e ao ditto seu senhor l\1anoel de Mello seu irn.fo o ditto seu ynno despedia e lanou fora da ditta sua fazenda ao ditto GaSipar Roiz elle confessante foi denunciar eslte caso pe- rante o vigario geral desta cydade que ento era Se- bastianl da Luz, o qual 1nandou fazer autos e estan- do dcspois os dittos aut01s en1 poder do scriuo An- tonio Gmues que ora he scriuo da can1ara do Bispo de este estado. ellc confessantc a rrogo e instancia do ditto Gaspar Roiz !llegoceou e acabou co1n o ditto es- criuo Antonio Gumnes que queimasse as dittas cul- pas do ditto Gaspar ROiz por dez cruzados que 11or par- te do ditto culpado deu ao diUo scryuo hmn Pcro dt Uilla de nao cstrangero que ten1 hn mo Inc- nos n1orador e1n Ceregi.pe desta capitania ao qual o flilto culpado tamben1 servia e o ditto es.criuo rece.hco os diUos dez cruzados e quenou e rrmnpco os dittos autos das ditas culpas e no se contra o ditt 0 Gaspar Roiz n se liu1 ou dcllas
e desta culpa de negacear e tratar que se massen1 e consunlissem as dittas culpas uen1 pedir nsiricordia e perdo a esta n1esa de.ntro neste tcn1po da graa e logo sendo n1ais perguntado dixe que no sabe se o ditto P('ro de Villa Noua q'}e pagou os dittos dez
72 Con{isstio de Lemw1 Carrtalhu cruzados ao ditto t'Scryuo sabia a causa e r c z ~ i o per- que o ditto culpado lhos dana c que sl'gundo ouYio di- zer lhe parece que o ditto Gaspar Roiz cst ora feito soldado na cidade dl' So Christouo de Cercgipc des- ta capitania e dixc Inais que na dieta negoccao de se quei- marcnl os tlidas culpas ynterueo tmnbcn1 Nuno Pe- reyra d( Carualhal ntorador nesta cidade que tem fa- zenda en1 Tastwpina Confissiio de Lianor Caroal/w christii uel/uz no tempo da graa 2 d<> Agosto de 15B1 dise sl'r crista velha natural de Arzilla filha de Francisco Carualho e .l' Mor Lopez elle era clerigo prior de Arzilla veuva ntollwr <(UC foy de Lopo de Rebello escryuo da a'lada deste Brasil. j deJfunto, de idade de sesenta annos pouco mais ou menos mo- radora nesta cidade e acusando se dixe que sendo clla moa de qu)Ttn- ze annos en1 Arzilla entrou en1 hua esnoga de judeus na qual no" hauja cruz nen1 imag.:-m de Ocos n de Sanetos seno hu ca.ntareira c hu frontal de pano da ln<lia pintado na qual cantareyra estauo huns ro- los que dezimn serem de prcgaminhos en1 fronhados em huns sacos de pano de linho e defronte estaua dependurado hutn almnpadayro de ntuytas trucidas dazeite, aesas, e estauo alguns judeus asentados num banco falando alto entoado en toada de be, be esiando hu n1oo c hu liuro nas costas seruyndo de stante e ella confessantc entrou no .ditto tcntpo na ditta esnoga hu vez smnent.e e1n con1panhia de Cateryna Afonso molher <lc Fef1o de 'Matos do abyto de Chris-
Confisso de Leonor Carvalhu 73 to moradora en1 Lixboa no sabe onde crista uelha e de outras que lhe no lembro e entrando na ditta esnoga sen1 fazer mesura ne reuerencia dixe estas pal.a\Tas Deos uos saluc !ey ben1 scripta e n1al entendida parecendo-lhe que dezia hu boa orao por assin1 lhe ensinar que dixese a dieta Caterina Afonso, e que da culpa que disto te1n pede perdo nesta Inesa dentro neste ten1.po de graa e sendo perguntada mais dise que sua teno quando entrou na ditta esnoga no foy n1ais que uer aquillo por coriosidade e que o sentido que ella tmnou das dittas palavras que dixe foi entender que a lei era bem scrypta por Deos e 1nal entendida pelos judeus e sendo perguntada se algu pessoa lhe ensinou que era boa a dita lei dos judeus ou lhe tratou nisso ou lhe pare(o ben1 a ella as eryn1onias dos judeus respondeo qu no lhe falou nunca tal nynguem e ella tomou grande ahorrecytnento ts dittas eretnonyas dos judeus e lhe pesou de as ter uistaJS, e acusando se n1ais dixe que sendo ella Inoa d(; treze ou doze annos en1 Arzilla no tempo que la fo- ro ter os judeus que deytaro fora do Reyn, hu noite, digo dia a tarde en1 casa de seu pay estando se fazendo hus languias. ou chourios ella con1 Guy mar Vieira ama da condesa do Redonde que era de Arzilla crista uelha j yeuua defunta tomaro c a ~ n1os daquella calda dos chourios ou lingoias e lan- aro sobre hum judeu que se agazalhaua na n1esn1a casa de seu pay e lanando-lha dizimn eu te bautiso mas no tinha teno de aquyllo ser bautisn1o nen1 fazer desprezo ao sacrmnento do bautistno. 1nais que smente por ujareni e afrontaren1 a judeu c que tatu- bem da culpa que nisto teue pede perdo neste tetn- po da graa Por no saber assinou a .'iet.) roqo o rwfario -t tlc Maria Ft'l"lltllldts Con[issliu clt .llaria Ftrnarule.-. alias Violanit. cl- gana rw tempo da graa. 20 de Agosto de t;)f)t disse S('l" natural de Sam Filios d-os fi- " lha dC' Francisco Escudeiro portugues cristo udho c de sua Inollwr l\laria Yiolanle cigana de idadC' de quan'nta annos pouco n1ais ou nHmos cigana vcuva n1olher que foi dC' Francisco ferreiro ci- gano morador nesta cidade que ueo degradada do reino por furto de buros p<'ra estais partes do Brasil t' eonfesnHlo dix'e que auer dons llll'ses que com agaslunenlo indo pdlos matos c.amjnho das fazendas destes ,n .. concaYos por se twr e1n trabalhos de pnssar hus ribl'liras de agua e ssc nwlhar dixc que arrerie- gaua OP (' esta hlasfemca dixe duas vees naquel- la lllCSIHa Ol"a l' h'llllpO, jndo JWes-ente COlll c.Jla que lhe isto ouujo outra ejgana per non1e Angelina sua ene- tniga 'l"om a qual csl ora en1 grandes -o-dios. e sendo nutis 1perguntada dise que nunca outra vez lll'Sla cidad: fra della SOO llC aCOIHpanhada }}Je acontceo outra cousa seIneolhante nen1 dixe a dita hlasfen1ea nen1 outra tal 1nais que SOilllCUJt.e na dittJa ol"a no ditto canlinho cmno ditto ten1 e dis-so pede per- do .e misiricordia e 1nais na Inrsnul ora e tempo dixc tanllwm cmn ag;astmne-nto por que chovja que Deos que nlijaua sobre -c.Ua e que a queria a.fogar e disto pedio tamben1 pendo e foi perguntada se quando relia dixe as ditt-as layras teve teno consideradmnentc dC' aHPn<>gar de Deos no crendo nelle e apartando se da Sua crena ou entendendo que Deos vendade:irmmcnte 1nija co1no os outros hmnens ,I,espondco que no tPz n\"nhu con- siderao das sobr(tC ttas Inms que .s supitmnente Confisso de Uomingos de Paiuu c agastaiuento dixe as dittats ptalavtas e que ella senl- pre .creo e crec .en1 Deos .e sabe qUte Deos no tnija que he cousa per,L;enC"ente ao hmn no a Deos Confiss.o dP Do1ningos dP Paiua chrishl.o udho nta graa. 20 de Agosto de 1391 dise ser cristo velho natural desta cjd.ade filho de Pero Pajua cidado desta cidade e de sua molhcr Lianor de Ch:nu. s n1oradores no Rio \' ern1elho tcrn1o desta cidade de idade de uinte annos estudante da t.a nesta cidade stJlteiro. e confessando sua culpa de111tro neste teilnpo da gPaa dixe que sendo eolle de idade de noue ou dez annos nesta cjdade. en1 casa de Christovo de Bajrros ouvio dizer a FranciSJc.o Nunez criado do ditto Cristo- vo de Bajrros que ora Inostra sr de idade de vinte e dous annos estando mnhos soos uj ndo a falar no pc-c- eado da carne que donnir hu hon1e. cotn Inolher no era :peccado e isto lhe dixe o Francisco N unez o qual h e !latural dos Ilheos e dle o ten1 por cristo velho e he jr1no de Gaspar Fernandez capello desta See. e por .elle confessante cudrur que o que o dito Fran- cisco Nunez lhe dixe era VJerdade {}Ue dorntir hu hon1e con1 molher no era peccado assiin o tev pera ssiin por espao de alguns dias e estando neste erro isto mesmo dixe a alglllas pessoas at que o ditto eapello Gaspar Fernandez ennnendou a ,ellc confessa:nte deste erro e1n que cstaua e lhe decla1rou con1o fazer o sobre ditto era peccado. e de anto por diante cnteneo elle ser, o sobreditto peccado e nunoa n1ais dix-e a njnguem que o no ctra, como dantes tinha ditto e que desta culpa pede perdo e .sendo nwis dixe que o ditto Fran- cisco Nunf'z quando lhe di-xe }Iue dortnjr hu ho-me 76 eon1 hu molhl'r no era pcecado. no lhe ded:uou 1nais outra C'la'lidadt de soHeira ou soltl'iro ou casada. Jnas siJnplcxnwnte honw con1 Jnollwr <' que no sabe se o .dito Franeisco unez est j nda oje na dita falsa opiniam nem h'm dl'lle JH't' outra via roim sospeita Confisstiu ele Guiomar lOliveira crislti velha na graa. Dixe ser crista til lha nntural,da cjdarle de Lisba filha de Isahd Jorge e de seu 1uarido Cristovo dOii- veira nwrinho das viagens das naos da India defuntos de idade de t1rjnlla l' sete annos pouco mais ou n1cnos casada con1 Franoisco Fernandes cristo uelho apa- teiro 1noradnr nesta cidade. e confessando dixl' que auer <ruatro annos pouco 1nais ou menos que a esta terra veo degradada hu n1olher JW!r nmne Antoni,a Fernandes crista uelha dai- cunha a natural de Guitnaris veuva n1olher q foj de hu foo da honte que hia por des- pens<'iro nas annadas de Lixboa n1olher de idade de redor de cj nquoenta annos a qual auer f[Ujnze annos pouco Inais ou menos que ella confessante moran- do nos Cuhertos em Lixhoa conlweo s-er tauarnejra e morar junto do arco de drbaixo das casas de Luis CeSJar na Tenuaria a qual veo degra-dada por alcouitar sua propn"ia filha per no1ne Joana da Nobrega e dndo assin1 t()IJllOU atniza1de con1 ella confessante pello conhccitnrnto que tinho en1 Lix.boa e Pila con- fessante e seu n1arido a recolhero agasalharo dando Jhe en1 sua casa can1'a e cotner per nuli-1-as vezes e co- rendo asin1 esta mnizade vendo a ditta Antonia Fer- nandes que el1a confess.ante e-ra 1nal casada de seu Ina- rido Jhe veo a descobr{1r que eiJa falava con1 os diabos Coll{isso de Guiomar dOliveira 1i e lhe 1nodaua fazer o que que-rja c clles lhe obf!de- cjanl e que hu vez lhes 1nrundara n1ataT hu honte e eles o Inalaro por que tmnben1 ella fazia o que clles dclla qucrimn e que e1n Sanlaren1 dera 1aos diabos hum scripto de sangue ode hu seu dedo, no qual se lhes cntregaua e que elles lhe ensinauo n1uitas cousas de feitierias para o que cl1a queda pello que se ella con- fessante quisesc lhe faria c insinaria co1n feitios con1 que fosse ben1 casada con1 seu n1arido e ena confes- sme consentio niSito ento ensinou que tmnase tres auelns ou em lugar de avellns tres pinhais dos que nesta terra ha que serve de purgas furados c hu tirado ho n1jolo fra ento recheados de cabellos de todo seu corpo della CJnfessante e de unhas de seus ps e !nos e de rapaduras das solas dos seus ps e assi mais c hua unha do dedo pequeno do p da n1 1 esn1a Antonia Fer- nandes, e que assi recheados os dittos pinhais os in- gulissc e que- despois de lanados por baixo lhe os desse o que tudo eUa confcssante assn fez e a dila Antonia Fernarnd:s 1 Inandou lavar os dittos tres pi- nhois despois de inguljdos e lanados por ella e os torou .e os fez en1 ps os quais ella confessante botou en1 hu tigella de caJ.do de galinha e os >Cleu a beber a Joan de Agujar casado e lavrador e1u T1a:paric.a desta capitania uindo lhe a sua casa e ri.sto lhe deu pera o an1igar lfUe a no apertase rnuito a ella e a seu Inarido pella divida do aluguer das suas casas em que jnda ora Inoro pcllo qual aluguer elle enlt.o apertav.a muito e outros-im lhe deu tmnbem a diUa1 Antonia Fer- nandes outros ps no sabe de que e outros pos de oso de finado os quais ps e lia confessante deu a beber em vjnho lao dilo seu n1arj do Francisco Fernandes pera ser seu mnigo -e s.erem hen1 casados e que todas estas cousas fez tendo lhe ditto a dic Antonia Fernandes 78 Conlisstio de (;uiomar d()fiueim Pnsinado e th clarado ((lll' L't:io diaholicas c (}lll' os dia- bos lhas insinauo. c ou!rossin1 lhe cnsinou lamhcm tjlle tinha aprcn- dido dos diabos que a senwnte do honw <hnla a beber fazia querer grande hl'lll sendo scn1cnlt do proprio ho- llll' do qual se pretendia afti<l.o dr.spois dt tercn1 ajun- tamento oarnal e oa:llilr do vaso da n1ollwr. l' qur csta tal scnHnle dada a hrbt'r ao n1csmo que a lanou fa- zia lhe tomar gn1ndc afl'io c isto fez dla por obra c la deu a heh<>r 'E'nl vjnho ao ,(liito S{'U ntarido, e rlc todas estas culpas de fazer as ditas feiticcdaiS tendo espcranas {j lhe approv{'j tarjatn sendo diaboli- cas como ditto tem pede perdo e nlisi1ricordia nesLa mesa, e sendo pcrgunt'arda se aLr1n .de pcllo <lilto da dilita Antonio Fernandes clla enll'nder que os dittos feitios ero c pacto do denwnio fez clla tambe1n algwn pa- cto c ellc ou quando os fazia c.hmnon pellos diabos ou falou c elles. respondeo que quando fez os dittos feitios clla expmss1a;nu'nte no falou ne chmnou pellos diabos, perguntada ,q n1ais cousas lhe insinou ou dixe -a ditta An 1 tonia Fernandez ou sabe delLa respondeo que a ditta Antonia Fernandez e01neteo a ella confessante que ap-rendesse aquelle officio de feiceira deabnlica qur elLa a insinarja e lhe daria n1ais quando se fose pcra Portugual hu vjdro que ella tinha en1 que estava hu cousa que fialaua e rcspo,ndia quanto querjmn ,sa- ber e que en1 certos dias da semana auja de ter cuidado de por cebola e uinagroe pert1n do ditto uidro porque aquillo que nrlle cstaua era mnjgo deste cmner e ella confl:'ssante no consentia em tal ne tal quis saber ne entender, e lambem lhe dezia a dita Antonia Fernandez que coj ta da daqUJella pessoa a que os diabos punho c p ou a 1no. e tmnben1 cometeo o ella conf.essante que tomasse deshnesta co-nuersa{"io c hun1 clerigo da Se<.' desta Conlisso de Guiomar dOliveira cidade e que e'lla lhe ftwria feitios pera isto e que des- pois de seren1 mnigos alcanaria do clerigo <IUe lhe dese os oleos do bautisn1o ,porque os desej1a,va Inuj.t.o pera os dar ;aos diabos e tmnben1 p-e.ra untar os beios e c elles un Lados no acto uenereo beijar na boca aos hon1ens leigos, e na coroa aos clerigos e relegiosos por- que c isto ficavo tais que no se podimn nunca nus apadar de .sua conuersao, e ella confessante no quis consentir en1 tal ne tal fez, e rassiJu tan1hern lhe ensinou que se hua pessoa no acto carnal deshonesto dixese na boca a outra aspa- lavras da consagrao que ero cinquo, hoc., es.t eniin corpus 1neun1, que a .f,azimn endoudecer de mnor e be1n querer aquela a que se dezian1 por aquella p1essoa que lhas dezia e que isto era certissin1o pOO'Ie'lll ell:a confiessante no usou .disto, e assin1 lhe dixe 1nais que sabia hus con1 as quais qualquer pessoa dizendo-U1as na frontera .as quais palavras ero, foan eu te enquan1o e reenquanto ,c. o lenho da uera cuuz, c c os anjos philosophos que so trjnta e seis e c o n1ouro encan- tdor que tu te no apartes de 1nj c 1ne digas quanto souhen-s e n1e des quanto tiueres, e n1e a1nes 1nais que todas o.s n1olheres e eUa confessante dixe estas pala- uras n1ujtas vezes pella llll'nha .e as noites defronte de seu Inarido e disto tmnhen1 pede perdo. e taulh(>lll lhe diXJe a ditta An tonia Fernandes que fora hu noite a Yilla Velha ilt'rnio desa cidade cortar hu n1o a hu negro que l estaYa enforcado e lhe dixe nus que fizera aRibar hu no da ln- dia, e que Clara d'Oli uei!l'a en1 Santaren1 era sua anli- ga c cmnpanhcira e n1estra que lhe insinara todas es- tas feilioerias, e que o diabo vjnha fialar a ella Antonia Fernandez ein figura de hon1e acpa-nhado de n1uj-tos cavaleiros e que se eUa confe.ssante quisese ser feiti- era como ella ,que faria c os deinonios que lhe fa- lassenl e1n figura de hmne sen1 n,re por no lhe auer medo 1 J so e que os diabos lhe fmnam mujt.as JH'omtsas se acabasse com dia qujscsc ser sua dis- cpula. l' nurll'a lal quis tons.enlir ne aceitar, Jnas antes falando lhl' rwslas cousas S<' benzia e JlOJlleatia O 'llOilll' dl' .J l'SUS. e a ditla Antonia Fernandez lhe defcndkt que se no bellZl'SSi.' llC llOlllP<ISSl' .Jesus e lhe 'lfezia JlHliS (jUC hu diabo chmnado Anlmrn era seu partiJcular servi- dor c fazi1a. ludo o q ne lhe el'la mandava e Qlll' Lueif.er lho tkra por seu guarda c lhe dixe uwis que sua filha Joana Nohrcga sol- teira que estava no nl'ino n1orador,a na rua de Cataque- faws ta1nben1 ti-nha o seu officio de feitic-eira diabo- liea c linha h LI Clll h uni and que trazia no dedo ao qu:tJ fanwliar chan1ava Baul e que a dieta sua filha .dornlia eon1 os estrangcros por -detras con- suniando o nefando de smnitigos poflque lhe pagano bem. e so('ndo mais perguntada -dixe que a ditta Allllo- nia Fernandes se enibar,quou desta tert,a. petr'a o reino e que no sabe 1uais nuuas della onde esta ne se chegou ao reyno, e perguntada se aal1ou tque os dittos fetios ensi- nados peUos diabos que ella fez achou que 111-e apro- veitaro, respondeo que achou por experiencia -que as dittas cous1as fizero obra e aproueitaro pcra sua t-en- o por que o 'ditto Joan dAguiar a qUie ella deu os dittos ps dalli por diante no n1olcstou pe-llo alugar das casas antes lhe largou palaura que ,quando qUii,sese o pagasse e s-entio neHe de ento por dia-nte sentio nelle que lhe tinha mnor e afeio e a narnoraua e tan1bctn no 1 dicto seu 1narido a que deu os outros ps achou n1dhoria. e iogo foi an1oestado pdlo senho-r uisitador que no tiuesse crena nas dittas feiticerjas c cousas por que tudo so abusis supersti-ciosas c que o diabo en- gana a gente fnaca f I de Cutharirw Morl'na Sl e sendo Inais pe1rgunt.ada dixe que lhe paree que pode1n saber a1gus cousas da ditta ...\ntonia F1ernan- dez as pessoas seguintes, Jomn Ribeiro de Paripe. e 1\lanoel Ris Ryheiro n1ercador, e l\Imia Pinheira niu- llwr de Siino Dultra c Gonalo Dias conego e Francisca Pinheira padeira lados n1oradorcs nesta cidade c os quais dia tinha e conversao. A seu rugo, pur niio saber assinou u nulariu. Confisso de Catlzarinu .Uorena na graa. 21 de Agosto de 13Hl dixe ser crista velha natural de hu aldea duas legoas ,de Tolledo que se d-iz :Na ue-dei-moras e criada Pn1 Tallaucira deltla Rej-na, arohispado de Tolledo. e confessando dixe que auera onze ann9s 1ponco 1.nais ou Inenos sendo ella ento de jdade de dezojto annos casou na cjdade de Mallega bispado de Granada c Franc.isco Duram castellano natural da Beira de P11azena en1 CaSitclla de dar de cmner e caiHas aos passajeiros. que ento dizia ser de jdade de trjnta annos c o qual casou JWr pallauras de prc- se:nte .en1 face de igreja cmHo a Santa l\'ladre Igreja nwnda e foro recebjdos dentro na jgreja de So Joam e os rccebeo o padre da n1esma jgrcja cujo .non1e lhe no lembra e1n hun1 dia pclla nutnha vespera da ves- pcra .de Sancto Andr. e .foj sua n1a1drinha della Isabel Fernandez b.lInbern estaJ.lajadeira e o -In<uido dclla Isa- bel Fernandez foi JHtd,rinho do ditto seu marido Fran- cisco Duran1. e .foi 1nais presente ao dito outra n1uj ta gente. e c o ditto seu .)egitimo ella esteve fazendo vjda m!arital de 'hus portas a dentro a hu cama e n1esa cmno casados que e1ro espao de seis mese's pou- co ll13is ou llH'nos usando o ditto o offycyo de es- tallaj ade i r o. e no fim dos dittos seis meses por -ella 'ter grand-e aborreciniento ao ditto seu n11ari4o 1 por ser elle costu- 82 Confisslio de Callwrina .1/o/'('tut n1ado a ctnbdH.dat Sl' l' ser honwn1 de ruis manhas t' lhe dar mo lralo lhl' fugio de casa c o <kixou na ditta cidadl de 1\llalll'ga e SJe ,eo fugida c.on1 hrnu h01ucm casll'llano chamado F1rancisco de Utngos que a trouxc consigo a csle Btasil onde dlc ora est nesa capitania c Yjlro na arnwda de Do1n Diogo Dara que vjnha cont quatro nos l'lll so-c-uto da arnut'd'a de Diogo Florcs que aue1 isto dez a.nnos pouco mais ou llH'llOS e de t'star nl'slc Brazi'l algwn1 ten1po na conucrsao do dilto Frandsco de Burgos se apartou de-lle e o deixou e e-lla se foi a Pernobuco aond-e aue- r ora seis annos pouco n1ais ou 1nenos vendosse ella n1uito pobre e desre1nedeada 'd:etcrmj.nou de se casar, e fez fazer hu carta falsa filllgindo que lhe vinha de l\Iallega en1 que se <kzila ICO'lno o -ditto seu n1arido Fran- cisco Duro era 1norto a qual deu a leer a muitas pes- soas e assiln fingindosse ser Yeuua sen1 ella ter recado de o ditto seu ntarido ser n1orto e entendendo que podia -estar viYo ella se casou segunda vez con1 Antonio Jorge portugues n1estre de auquere na ditta vj1la de Penlllobuco e dando fiana a 1nandarerm tra- zer os pregis corridos de MaHega, donde ella deziJa que fora casada e mnveuvara, e foro rem'hidos na igreja 1natris de Pernobuco pello cura d-ella nl hu segund1a feira pella 1nenh.a printeilra oitava do Esprito Sancto e:In prezena de nnlito povo e foro padrinhos Josephe Ribeiro natural da .Tlha da Madcjna j defunto e sua 1noH1er Blasea Martins cas-telhana e se re.cebeo con1 o dti.Ho Antonio Jorge per pala\Tas 1de pflesentc dizendo que recebia a el!e Antonio Jorge por seu Inarido como nwnda a Santa Madre Igreja e outrosiin dizendo o ditto Antonio Jorge que flt'cebia a ella c.onfessante por sua n1olher cmno n1a1Hla a Madre Igreja con1o he notorio e sabido na dita vj nJ de PPrnobuco Confisstio de Luisa Barbosa 83 e despois de assin1 serent veebidos estivero de hus portas a dentro con1o n1arido e n1olher quinze n1eses pouco n1ais ou Inenos no fin1 do qual ten1po ella movida de sua eonciencia se foi a htun pa- dre da cotupanhia o qual secretamente negociou con1 o vigario da vtara de Pernobuco Diogo do Couto com que declararo ao ditto Antonio Jorge ique se apartase deHa confess:ante porquanto ella .no era sua n1olher legitin11a e ella confessante deixou ao djtto Antonio Jorge cm Pernobueo onde ora lhe parece que est e ella se veo pcra esta Bahia auera cinquo annos pouco mais ou nwnos ou quatro annos e meo e que desta culpa de se casar segundJa; Yez sendo casada e sen1 ter novas do seu prneiro legitin1o 1narido ser "n1orto 1nas antes tendo o por YiYo pede nlisericordia e perdo neste te1upo de graa que errou con1o !lnolhcr peccadora e foi lhe n1andado ter segredo e por no saber as- signar eu notaria asignei por ella a seu .rogo. e decla- rou ser ora de jdade de trjnta annos pouco 1nais ou menos e ser filha de Franciseo l\loreno e de sua nlo- lher Joana de Sarria laYradores. Confisscio de Luisa Barbosa, crist velha na graa. 23 de Agosto de 1391 dixe ser crista uelha nahmal desta Bahia filha de Aluara Gonalvez l"Tbaca e de sua molher Maria Barbosa casada con1 Belchior Dias Porcalho de jdade de trjnta e sete annos pouco .1nais ou n1enos 1noradora nesta cidade e confessando dixe fJUC sendo clla 1noa de doze annos .poueo n1ais ou n1enos se aleuantou nesta capi- tania entre os gentios e inodios deste Brasil cristos se aleuantou hu abuso chan1ada entre elles a sanetida- de eon1o muitas yezes despois di.sso se alleuantou tain- benl nesta c.apitania. . a qual Era que deziam os ditos }rasis asshu cristos S-l Couli:;stio dt Luisa Bwbosa co1no gentios que 1aquella sua sandidade era hmn Deos que elles tinho quc lhes dezia q Ul' n:lo trahalhassl'nt por que os ntanlinH'nlos por si propPio auiam de nas- cer c que quent no erl'<'sse naquella sanclidade Sle avja de ronuerler .e1n paus e em pl'dras. c a g-entc branca se avja de converter l'lll caa pl'ra dks conle- II'l'Hl e que aquella sua sanclidadc ena. a sancla c boa e que a dos crisios no prestava c assim diziam e tcnho oulros nutitos dispnpositos E nesc tmnpo ella confcssantc por sua ntaj ser ntorta estava a doulTiiKl'r en casa de Dona Mccia Pi- rcira n1olher de Antonio da Costa c ay assiin os negros cristos e gentios, do gentio deste llrasil da dida ca- sa .de Dona Mccia -co1no da CaSJa do paj della confes- sante e doutras partes que fallavo con1 ella confes- sante se contano e dizjant as dittas cousas da dil'ta sua abuso e outrars nntitas <JUe lhe no lernbro c a indusiro e provocaro que crcessl nella pcllo que ella .cmno n1oa e de pouca experiencia por esp,ao de hl.Hn, ou dons n1eses pouco 1nais ou 1nenos se en- ganou tendo ho ditto :a diHa erronia e creendo na ditta santidade parcendo lhe SLW cous1a erta e verdadeira, :e praticando ella con1 os seguidores da ditta cnonja consentia eo1n ellcs e lhes manifestava creer nella por b01a, e .despois de os di l tos seguidores da dieta abuso sercn1 extinguidos e castigados aquella vez, entendeo ella ser tudo aquiUo falso c enonio e se confessou aos padres .da cmnpanhia de Jesus que ha absolucro, e que ora pede '}Jerdo nesta Jncsa e nlisericordia e perguntada se quando dia creo nas dittas cou- sas d1a dHta abuso se deixou de creer na fee de Chris- to 1e .que .a lei dos cristos que era hoa. respondeo que sen1pre teve .per boa a lei dos cristos e nunca deixou a fee de Christo 1nas .que juntatnenle tinha pera ssnn aquelloutra pialr 1 voie JlOr ser rmoa e r\'_ais dixe que todos os da ditta ahu- Conlisso de .4ntonia de Rairos . 85 so com quen1 ella trataua e fallaua so j mortos e que nenhu sabe uiuo. e logo pello senhor vjsitador foi encon1endado quP se confesse muitas v.ezes e oua as pregais. Confisso de Antonia de Bairus, crislii uellw na graa. 2.) de Agosto de 15Hl dixe ser crista uelha natural de Benatunte filha de Diogo Roiz Perdigo dos da gouernana .da ditta uilla e de sua n1olhcr l\'laria de Bajrr-ros defuntos. de ydade de setenta a-nnos poueo mais ou Inenos niora- tlora nesta Bahia n1olher que foi de Alvaro Chaveiro pescador e h:uqueiro de Benauente pera Lixboa. e confes".ando dixe que aucra trinta e dons annos pouco n1ais ou 'lnenos que e'lla veo do Reino degradada pellas justias seculares por cinquo annos pera este Brasil por adulterio d'e que ha acusou o ditto sPu Ina- rido c laa en1 Portugal se mnigou ella con1 hmn homtnl cristo uelho rhmnado Anrique Barbas filho de Vasco Barba.s da gente principal de Yilla Franca. c con1 elle se. veo per.a. este Brasil e aportaro na .capitania de Porto Seguro e logo na ditta capit-ania poucos dias dC'spois de st13ren1 nella sabendo clla nuto bem e o -ditto An- riq_w Barbas de cmno o ditto 1narido .Alvaro Chavriro seu legit1in1o n1arido ficaua vivo en1 Portugua l se e a- saro an1hos dia confessante con1 o ditto Anrique Barb'as e o ditto Anrique Barbas negoeou testen1unhas falsas que juraro que elle Anrique Barbas sol- te-jro e que ella confessante era veuva e que viro en- terrar e n1orrer en1 Benauconte ao ditto seu 1narido Alvaro Chaueiro sendo isto fa!lsi,dade e nH'ntira por- que des-pcis de ella confessante estar casada cmn o ditto Anriquc Barbas a <lafgreja com liena 86 . Confi ... so dt .lnlouiu tle !Jniros do Ordinal io por rezo do ditto cstrmnento de tcsle- nJunbas falsas, cspois disso dahi a dous annos inda estava vivo cn1 Benavente o diHo seu marido Alv'atro Chaveiro e assim vicro dcspob noYas c ITcados cr- tos. C que UCSpOS de HSSilll S !('.USar l'lll fac de igreja con1 o ditto s-egundo 1narido sendo ella e ellc sabedores que o seu legitilno nlmido Alva- ro Chaveitro estava viYo Yiucro mnbos .cmno casados e1n Porto Seguro ntais de quinze annos. e por elle vir a dlar aoutes c pancadas e n1ujt n1a vida a clla confessante, ella confessante lhe fugiu de casa e se nwtco na igreja rla villa e comeou a e Inani.festar con1o o diHo Anrique Barbas no era seu Ina.rido lcgithno por quanto quando con1 elle se casara no ditto Porto Seguro era vivo ainda e despois vivera dous annos o seu 1narido legitiino AI- . varo Chaveiro, e assin1 se !afastou delle o qual ora est na capi- tania -do Santo. costa deste Brasil inda solt-eiro e desta culpa dixe que pedia perdo e misericordia nesta n1esa -dentro n-este te1npo da graa t:' foi pergunh11da quais foro as testcn1unhas res- pondeo que j a so Inortas
e perguntada onde foi eUa reeehida con1 o pri- Ineiro 1narido res.pondco que ella co1n o ditto seu pri- me-iro n1arido Alvaro Chaveiro foro recebidos pello prior de BenaventP cujo nmne lhe no lembra da igre- ja 1natriz de NosSia Senhora da Graa dizendo ella e elle as llallavras costun1a.das da igreja e foro nla- drinhas della Dona Tareja .dia Gama jrn1a do conde de Vi-digucjra cuja criada ella confessante foj e :Ma- ria Tejxeira taunben1 fidaJga ja de ora defuntos, e padrinhos delle foro Luis Mendez c lVIanocl ue Vas- cogoncPllos filhos da diHa dona Tareja que despois foro pera a India f:' assim foro presentes no -dito re-
Confisso de Manocl Falciro 87 cebjtnento outros nntitas pessoas !qttl' ora lhe no lent- hro, c perguntada quen1 a. recbeo con1 Anrique Bar- bas etn Seguro dixe que elle deu as dittas tPs- teinunhas falsas cmno ten1 de'darado e con1 isso se lhes deu licena pcra se receber e os I'ecbeo o vi- gario Diogo d'Oliveira na igreja de Santo A1naro na fot1n1a que :a Sancta l\Iadre Igreja 1nanda dizendo ella e elle as palavras do matrnonio cmno a igreja cos- h.una e foi Inadrinha della Barbosa no ditto recebilnento do Porto Seguro, e p;adrinho delle o dilto seu tnarido Gonallo P:!-rez 1narido da ditta l\laria Bar- bosa e outras n1uitas pessoas foro presentes no ditto . reebhnento que ora lhe no len1bro e por no dizer nulis foi lhe 1nandado t_er segredo pello juflal!nento que recebeo e que torne a esta 1nesa quando for chmnada. Por rzii.o saber assinou a M'll royo o notaria. Confissii.u de .llanoel Falleiro, crislo velho na graa 2-t de Agosto de 1591 clixe se! ,elho natural do Rarreiro filho de l\lanoel Falleiro hmnen1 do 1nar e de sua n1olher Breatiz Roiz. defuntos -de J dade de cj:aquoenta an.nos pouco 1nais ou tnenos. casado con1 Joana Gonalvez crista .velha nesta cidade e confessando dixe que auera vinte annos pouco n1a.is ou n1enos estando elle na praia desta cidade na fonte do Pereira traibaJhando en1 hun1 barco dos pa- dres da Cmnpanhia de Jesus o obrigau1o- as justias d'a terra a hir trabalhar nas obras del'rei. e por essa causa agastando-se elle e tmnando colle1,a dixe. que tanto lhe fariam que di.ria que Deos no era das quais pallavras no lhe le1nbra se alguen1 o re- pr!'hendeo porem lembra lhe estaya presentt o Cunfis:io dt Hn:litiu de .tguial' padre da Companhia Quirieio Caixa t.' assim o por- teiro do "-'onselho P.ero Yaz qtH' o ffoj apenar, Confesodo tnais .dixe que auera f'jiHfUO annos pouco tnais ou nwnos que estando (']le etn sua ca,sa con1 collera e paixo r{ll' no l'r que dar de conur a seus fi,lhos que lhe pedimn de comer dixe que se dava a os <lia.bos, l' no lhe kmhr:1 que (stivcsse pre- sente oulron1 que ho reprehendesse e das dittas dixe que est tnuito arepcn- dido e .que j s< confessou dellas r, 'seus confessores c chllas pede ora ntisericordia c ,ptrdo nesta mesa e foi logo amoesta.do pdlo senhur visitador com n1uita cha.ridade que elle tenha nntito tento e resguar- do suas paUavras que sejo sctnpre c cris- tas C no aia collera .n paixo Cfi.ll' isso lhe estorve e que se v confessar. r.onfisso dr Basfiiio dAguiar na graa. 2() de Agosto de 1591 dixe ser cristo velho natural desta Bahia de yda- de -de de= ,afe (sic.) ou dczaseis annos filho de Pero d.Aguiar dAiltp.ro e de sua tnolher Custodia de Faria solteiro morador en c.a,sa do dilto seu pai e tni nesta cidade e confessando dixe que aver alguns seis annos que estando e1n asa do dito seu pai e Jn,l e'In Ma- loim sendo cllP de ydade de alguns dez ou onze an- nos. dorn1ia cmn seu inmo Inal)1'or que elle e n1ais velho que elle lnnn anno pouco tnais ou cha- mado Antonio dAguiar 1nora1dor Inesrno ora 1c.mn o ditto seu pai e n1i ambos E'II11 hunHti cama e hu ou duas vezes lhe aconteeo que :?Mernadmnente hun1 ao outro se co1netero con1 seus IUf'iJnbros veries does- honestos per seus vazos lrazeiros con1eando de que- rer penetrar poren1 no penetraro. e <'lle confC'ssant.e no linha yda1de per:a ter puluo e de seu irtno no H1e len1bra se a teve e estes accessos nefandos e co- nn.atos de querer prillCipiar a penetrar 1 lnun ao outro, Con{issiio de Bastio d' Aguiar 89 con1 o Hl'einbro viril ho vazo trazeiro de cada hmn delles lhe aconteceo cmno ditto te1n d1ws vezes pouco n1ais ou n1enos confessou Inais que no 1nesn1o tC'tnpo pouco Inais ou n1cnos hum man1aluco que -en1 sua casa estava charnado Marcos o qual ora no sabe onde es 1nayo.r ainda que o ditto seu irmo se foi algumas vezes lan- ar na cmna con1 eHe c com o ditto seu irmo, e hu ou duas vezcs o ditto Marcos, ou tres vezes o ditto Mar- cos teve accessos nefandos, a .elle confessante con1 seu mcn1bro veril deshonesto no vazo trazdro delle confessante tendo ndle connatos pcra penetrar sen1 penetrar n1ais que hu soo vez que cmneou j con1 efeito a penetrar e por elle confessante o nao consen- tir no proede a penetrao, e elle confessante tan1ben1 outras tres vezes pouco n1ais ou n1enos, cmneteo con1 seu me-n1bro dcshonesto ao dito l\'larc.os no seu vaso t.razeiro tendo nelle os dittos 'ac.cessos e c.onnatos nefandos e torpes, e -de to- das vezes nunca elle confessante teve poluo de se- Ine:lte, e inda ento no tinha ydade pera isso, e posto que o ditto Marcos seria ento de ydade de alguns quinze annos pouco mais ou n1enos no se le1nbra clk ora nem se atffirma se teve o dit to Marcos Poluo de semente algu das dittas vezes, e perguntado ellc confessante pello senhor visi- tador dixe que lhe parece que quando elle com o ditto l\1a.r-cos estavo nos dittos ajuntmnentos torpes, que o dit:to seu irn1o Antonio dAguiar que na. ditta .cama estava os sentia, e dixe mais que tmnbem elle confessante estando na can1a co1n os dit:tos seu irm1o e l\larcos sentio hu vez aos dittos seu irn1o e Marcos estarem fazendo o- ditto ajuntan1ento torpe e nefando hutn por detras con1 o outro porem elle confessante no sabe se penetravo elles hu1n ao outro ou no H ti Confissrw dt Bastio cJ'.\yuim que lamhen1 outra \TZ estando elle em a nwstna salla onde cslaua a sua e.ama sentio holir ho ctuUc da cmna onde l'stava o dillo seu irno <k 1naneira que lhe vareeo cntcndco que o dilto que na dilla salla costmna,va dm,mir l'staria na ditla .carrna ClHH o ditlo seu irmo ll'ndo o dillo ajuntmnento ne- fando. Confessou ntais que despois disto sendo d.c quin- ze annos de ydade foi dor:nlir alguiis YC'Z'l'S a casa dclle c.onfessa,nte a sua cmna Antonio Lopez bacharel en1 artes natural ,do Rio de Janeiro que ont nl'sta cidade se quer ordl'nar de clerigo, e duas ou Ires vezes. clle confessante teve ajuntmnento nefando con1 o ditto Antonio Lopez 1netcndo cll< confessa,n te seu deshonesto pello va1so trazeiro do ditto Antonio Lopez pene'trando o inda que no peieitm.nenf.e e tendo no dito seu vaso trazeiro poluo ,de senwnte por de- t.ras cmno s-e fo1,a hon1e con1 n1olher por diante, c o ditto Antonio Lopez te,,e elle confessante outras tantas vezes o ditto ajuntan1en:to ncfa.n_do da 1uancira sobreditta }){'tnetrando con1 seu 1nernhro deshones'to o vaso trazeiro delle IC.onfessante e tcnrlo nclle polun de !S'einente e .de todas .estas culpas dixe qure cst Iuuito are- pendido e que pt'de del1as perdo e 1nisericordia e que j est apartado .dcsta'S deshoncslidades e foi logo amoestado pello senhor visitador cont n1uita caridade que elle se afaste de taii.s torpezas n2- fandas de conversao dla.g dittas pessoas e das de que lhe pnder vir dano a sua ahna .e cmncil'ncia e que se c01nfese nulitas vezes reoeha o Satlf.issin1o Sa- crmnen to de conseU1o de seus confessores t:' que se v a ora confess1ar ao collegio de .J.esu e traga escripto do confessor a esta 1nesa e .cun1pra a peni.tendia que lhe o confessor der e do coshune dixe nada rnais que he irmo do ditto Antlnio dAguiar l , Confisso de Niculau Luis 91 Confissio de Niculao Luis france.fJ na graa. 27 -de Agosto de 1391 dixe ser franee.s de nao n.atural de Deypo (Di{'p- pe ?) filho de Ruberto Clue e de sua Inolher f!.ancesses catollicns, .de ydade de quarenta annos pouco mais ou Inenos. que .ha vinte e dous mnnos que est neste Brasi.l niiDrador nr1a en1 Cevegipe casado con1 Luisa Fernandes Inan1aluca c confessando dixe que avcra vinte e quatro an- nos pouco nl'ais ou n1cnos que indo clle confessante en1 hua nao de seu pai de Bordeos pera a sua terra em que no hia nenhu portugues seno todos francesses foro tonurdos no 1nar pellos Jr;anceses luteranos. os quais costUJniavo fazer sua.s salvas pella n1enha c a tarde luteranas na nao e espao de n1es e 1neo que con1 elles andou constrangido e con1 n1edo deUes elle confessante se ajoel.ha.va e desbarrctava e estava cmn elles dittos lilleranos qu (quando) elles fazimn as dittas salvas luteranas por nunca ele confessante as approvou en1 seu corao nen1 lhes pareero ben1, Inas con1 1nedo dos dittos luteranos se punha con1 elles no te1npo 1 que elle.s as fazimn. e elle he hon1 Cristo e .catolico e sen1pre o ffoj en1 seu corao ,e destas culpas exteriores dixe que pedia .perdo e n1;jsericordia, e fo.i 1ogo mnoestado pello senhor visitador .que a elle lhe no acontea Inais cahir en1 se1nelhantes cul- pas e que faa cousas exen1plares de bon1 cristo e lhe enca1wegou que se co111fesse Inttitas vezes e tome o Sanlissin1o sacrmnento de conselho de seus c o n f e ~ sores e que se v logo oonfessar c que a penitenda que seu confessor lhe der por estas culpas essa pe- nitencia cun1pra FIM DOS TRINTA. DIAS. DA GRAA. CEDIDA CI- DADE. DO. SAI.YADOR. :\. HU LEGOA o\. REDOR DELLA 92 /)rsfi.mcio do Nlilo e do a)r,ani dr perdo IJESFIXAC.\0 DO. EDICTO. DA GHACA &
DO .ALlTAR.\". DE. PERU..\.0. DAS Aus uinte e sell' dias inclusiv tio nws df' ayosto de nlil e quinbl'n:los c nouf'ntla e Juun an1ws que foi se acalmro os trinta dias qur o Sr. uisitador do Santo Officio Hcjtor {urtado de J!Nuloa ronce- dl'o de Graa pera dmztro nelles os rnoradores, uezi- nhos e por qualquer residCJnte.li, eslanll's e pre- sentes desta cidacle do Salvador e de dentro de lzuri legoa ao redor della uirern a n1esa perante elle acu- sar se de suas culpas e fa::;er inteira e zwr'dadeira con- fis.wun de/las. Pello que elle senhor uisitador rnandou despre- gar e desfi:Jar o Edicto da dieta Graa, e o tras- lado autentico do A.luar "e Sua .llagestade do perdiio das fa::endas que estiueriio fi.rados nas por- tas da igreja da See calhedral desta cidade todos os diftos trinta dias da graa, r> por seu rnandado fonio despregadas por serem ja acabados os ditos trinta dias, e de ludo asinz passar na verdade eu .'\T otffllio -dou minlla fee, e pera disto .liernpre constar fi: aqui este terrno por n1andado do ditto senlzor visitador nesta cidade do Saluador Balzia de Todos os Sanctos aos vinte e oito dias do n1es de Agosto de mil e quinhen- tos e noventa e lzLLn1. l\1anoel Francisco notaria do Santo Of.fd.eio 1nesta visitao do Brasil que ho escre- Yi. - Heitor furtado de n1endoa - Manod Fran- Cisco. C oulfssiio d t> Ma ria. l.olil'l'llO Confisso de illariu Loureno, crislti. uelha. 28 de Agosto de 1591
93 Dixe ser crista velha natural do tenno de Viseu filha !de Antonio Pirez calderci1ro e de st!a 1nnJher Maria Franeisca .de jdade de quarenta annos casada cmn Antonio Gonalves n1orador nesta ci- dade e confesando dixe que auer qualro annos pouco n1ais ou UH'nos, estando eHa confcssante en1 hu roa n1ea lcgoa desta cidade acolhida por causa dos ingre- ses que entraro na Bahia .deste porto, foi ter con1 ella confessante a ditta roa Felli digo que estando clla confessante na .(litta roa C Fellipa de Sousa n1olher de Franciso Pires pedreiro cuja he a ditta a Poa a ditta Felli.pa de Sousa se fechou en1 hu sua .ca- nullra con1 eHa confcssante lnun .dia .dcs.pois de jan- tar pella sesta e lhe .cmneou de fallar 1nuitos reque- bros e .an1ore:s e paUauras lascivas nlilhor ainda do que se fora htun rofimn a ,sua barregmn, e lhe deu I 1nuitos albraos e beij10s e e1nfin1 a lanou sobre .. can1a e estando ella conftessante lanada de costas a ditta Felipa de Sousa se deitou sobre ella de bru- os con1 as fraLdas deHas mnbas arcgaadas e assiiu cmn os seus vasos dianteiros ajuntados se estivero mnbas dc-leitando at que a (litta FeHi1pa .de Sousa que de Clna estaua Clon1prio e assin fizero hu con1 a outra cmno se fora hun1 hon1e .com nio1hC'r porem no ouve nenhuni instrtnnento exterior penetrante en- tre eillas 1nais que S1IIC11te seus vasos naturais dian- teiros e dospois disto na noite logo seguinte quisera a ditta Fellipa .de Sousa !deitar se na dela con- fessante pera dormir COlll ('lia e ei}la COil:f f'SSan te no quis consentir .isso Inas dixe af dito Praneisco .Pires 91 Confissiio de .llaria LcHll'l'llO que hc hutn hmnen1 .)a velho <{UC no deixasse a dilla sua ntolher Fellipa de Sousa vir se a cama delta cmr fessanll, ento a dilta Fellipa dl' Sousa d'-' noill' se fingia -dol'ntc da madre e fez levantar da ca1na ao ditto ve- lho seu marido pera ({tH' ella conft>ssantc se fosse dei- tar com cHa fingindo qu<' pcra a curar porem ella conflssan te o no quis fazl'r, e despois -disbo dahi a c.inquo nu seis dias estando ella confessanle ja nesta cidade cn1 sua casa veo a ella ter a ditta Fellipa de Sous:t lnun ,dia c despois de acabarem de jantar se tornaro a fechar na cmnara de11Ia confessante e a di tta Fellipa de Sousa a totnou a requestar de aino.ns apalpando a, e abraando a. e Jwijando a. e einfitn sobre a sua can1a se lanou de custas a ditta Fellipa de Sousa e dia confessantc se lanou en1 ciina della de .bruos e alleuantadas as f r a l d a ~ ambas ajuntaro seus vasos dianteiros deleJ- tando se hu con1 outra con1o se fora hmne con1 nto- lher ate que a ditta FeHi1pa de Sousa con1prio c que estas duas ;vezes fez o dito pecmlldo nefando con1 a ditta Fellipa de Sousa da ditta n1aneira no intervindo entre ellas outro instTun1-ento penetrante seno s1nentc seus vazas naturais n1as que nenhu das dittas vezes ella confessaie c.on1prio e que destas culpas pede perdo e tniscric'l,dia dizendo que no veo no ten1po da .graa confessallas porque no lhe len1braro seno inda agora nesta ora que a ditta FeHipa de Sousa chegou a sua casa per- guntar lhe se tinha ella vindo dizer isto a esta nesa e .espedindo a ella confessantc con1 dizcr que nao, ton1ou logo o manto e se ven1 aqui fazer esta con- fisso e assiin dixe mais que a ditta Fellipa de Sousa tornou dcspois a sur casa c pcrlendco donnir hu Con{issilo de .llaria Loureno 95 noite na sua c.:.una Inas ella confessante o n-n con- sentia. e assn dixe n1a1s a ditta Fellipa de Sousa se I11c gabou que tinha a tal deSJhonesta e nofanda mnizade cmn Paula de Sequeira 1nolhcr do contador. e cmn Paula Antunes 1nolher de hmn pedreiro e c l.VIaria Pinhcira nJolher de Siino N nnes Ultra, c que en1 hu sesta se fechara con1 Patla de Sequeira t' que Paula dt"' Seqncilra lhe dera lnun anel de ouro e que asiin todas lhe fazimn n1uitos Iniinos n1otejando a ella con- fessante de esquiva e se:qua, e despois de tudo isto lhe aco'lltcct,r ouvio ella confessante dizer a algus pessoas no .Jhe lcn1bra quais que a ditta Fellipa de Sousa dana nJi:l rt'S a hu n1oa casada con1 hu ferreiro alcorcovado de fronte de S.ant Bento que tdornlisenl mnhas, e que 1nais lhe no leinbra, e dixe nu1is que algus vezes pellejando clla c.on- fessanle con1 seu Inarido co1n a collera e agastan1ento lhe chan1ou sontigo dizendo que elle que a dornlia por detras poren1 que isto he fa,lsidade e o ditto seu marido no !te tal .nen1 tal lhe fez nunca e quf pode ser que algus pessoas lhe ouviro isto que clla dixe conl furia. c por dizer que no lhe kntbra 1nais que sar o senhor visitador a reprendeo e muoestou cmn de n1uita caridade que se affastc de senJe- lhantes culpas e das ocasies dellas e das pessoas de cujas Conversaes lhe pode vir dano a sua ahna e .que vi he1u con1 seu tnarido e scj a mniga de Deos e Iuuito devota da Vitrgeni Sagrada e' sse conl- fesse nnlitas vezes e ton1e o senhor de conselho de seus confessores e que saiba. certo que se outra vez cay en sen1elhante :culpa de ser castigada n1uy ri- gurossmnente c.on1o este peccado de sodon1ia e Con- tra natura nwrece,
c lhe 1nandou que se v logo onfessar ao collejo Ccwfisstin de .lulonia dt' 0/lvcira. Jesus, ou ao motsteiru de Sam Bl'nlo ao padrc abade que cumpra a ptnill'ncia <IUC dll' lhe det t' que traga a esta Intsa l'seripto do eomfl'ssor l' assim 1 h e ma ndou ma is que nun pra a ptn ileH- cia l'spiriiual sl'guinlc <llll' jl'juc dons dias c que rl'ZC' nove ,rzes o rosaiio dl' Nossa Senhora c clla ass1n1 pronwll'o tudo comprii Por no saber escrever, assllWll o notario a seu rogo. ConJ'issio df Antonia dOliueira crisl IWPa. 3 de Outubo de t:>nt dixc sc1 t.Tist 1 a nova de todos os costados fillw de Guas1par Dias da Yidigucoira cristo novo defunto e de sua Inolhcr Anua Riz crista nova casada com Pcro Fl'I'nandes tainUt'lli .cristo novo natural de Por- to Seguro costa desle Brasil de jdadc de trinta annos pouco n1ais ou n1enos que ora Vl'O con1 o di tto seu ma- rido do <liHo Porto Seguro pera esta cidade e 01ra es- to nclla moradores l'll casa de sua tdclln Ca- terina GonH'Z nwlhet dl' Salvador da Maia c cmnfessando se dixe qul' aver dczascte annos que hc c.asada con1 o ditto seu marido e despois ,ele estar .com elle :alguns dous ou tres annos pouco 1nais ou HH:"nos elJe se foi pcra Portugual e nessa conjuno despois de ellc j do foi ter :1 .Porto Seguro onde dia era moradora Alvaro Pache- quo solteiro cristo novo S'Cll primo con1 j't'mo filho de l\Iaria Lopes irma de sua Inai morador nesta ci- dade e vendo que ella c:onfessante jejuava as e sestas feiras c sabados do earnal os quais dias c.Ua jPjuava encomendando se a Deos Nosso Senhor e Virgcn1 :\fossa Senhora c nos Sanctos do pnraisso cn- cmnendandlo lhes tmnbPni ao dilto seu 1narido au- se'lte c rezando lhes pcllas contas as orais da San- ela madre igreja, o di tto seu prin1o lhe .<fixe estas pa- lauras, a prilna qt un pouco sabe {}Ue se no ha de Confisso de .-tntonia de Oliveiia 97 salvar por ay pera se salvar, venha qua prima quero a ins'ilwr como se salvaro nosos avoos de jujuar as e quintas ftiras sem cnmer nen1 beber ne donuir nPnl rezar alL noite ate sair a estrella en- to despois de sair a estrella a de cear hu gallinha S>e a tiver bem gorda. asada. ou cozida, e ct>ar sua vor.tade. dizendo lhe nwis. que t>sle era o verdadeiro jejun1 e no comeT e fartar se ao 1neo dia e que este jejum faziam seus antepassados e por elle st- salva- vau. <.' que lambem as tias della confessante ero mo- IIHns que se eonft:ssaYo P en1ungavo, ero hon- r::hlas. l' t:'llas c seus maridos faziam este jejum e por ell(' st aviam de salvar, e que este era o verdadeiro _jeJUm c aee:plo a Deos dizendo llH. mais que fosse confes8ante tC'Ir com sua tia, Yiolan te Riz j ora dt>funta irn1a de sna ayoo Branca Riz tamhen1 de e que ella a insinaria. e que de jt>juar foss'e ella dita sJ;a tia que lanase a ]JC'no dizendo lhl' tamben1 (ftll se a dieta sua ayuo Branca Riz fora YiYa clla lhP insinav.a a ella como avi.a dl' salvar porque fora muito ntolher e mo'-rera hu morte sancta dizendo lhe mais o ditto seu pdmo. qut' guardasse os sabbarlos porque os sabbados. eriio os verdadeiros domingos e nelles se aviam ck \estir as camisas lava Jas e ne lles st m1o avia de tra!y1lhar e que os dmungos nossos cri!'tos ero dias de trabalho. e que todas Pstas cousas lhe insinava e de .. da o ditfo S<'U primo a ella confessante no ditto tempt:> per vez('s estando soos dizC'ndo-llw que por que lhe que- ria bem lhe insiilava estas eous.as estando algus Ye- z<s presentes hus suas irm::1as della mais moas a sahPt\ Calt'rina Gomes e BnHica Roiz as quais Jhe pa- rc2 no atcntaYo nisso nen1 o t'ntcndiam e vendo ella confessantl' f'stas cousas qu-::: o ditto seu primo lhe dezia cuidando serem boas no enten- ento que ero judaicas mas parecendo-lhe l.:oll{i:>stio clt' .llllullla Olil't'ira tjlle ass1m llllTl'Ca mais com I kos Scnhor -t'lla jejuou ho dilto jl'jllln n<io l'Uilll'IHlo nem l.H ..hendo, nem rezando twm dormindo. ali sair a eslrclla a nm- te e despuis das eslnllas saydas. l'.{'Oll e collll'o o (jllC achou l'lll casa l' este jl'jum fl'z duas veZ(.'S somente e lhe pare- ce tJlH' os fez amuos l'IH huc.l semana l' ('lll cada Im das dillas vezes foi ha dilta sua lia \'iolanl<. Hoiz lJUC linho a serventia por dentro, qul' llw lanasse a hen- H dilla sua tia lhe posa m:.lo na cabea. nonwan- do .-\braham a qual \'iolantc Hoiz foi molher -de An- rique l\Iendez do Porto S(guro ja defunto l' ella confessanle disse hu ou vezes a ditta sua tia \'iolante Roiz que o diltu seu primo Pachequo lhe dissera que ella a insinaria como se avia de salvar e a ditla sua tia quando dla isto lhe disse -disfigurou mudando a cor do rosto e lhe disse que sr callasse que era tolla e no dissesse aquillo e disse ella cmufcssante que fez os dittos dous jejuns pareendo lhe que nl'lles fazia hu grande devao a Senhor sen1 entender scren1 judaicos e que ago- ra -dcspois de se publicar nesta C'idadc a Sancta Inqui- simn Contando lhe seu marido t'Ill Paripc co1no to- das as pessoas. vinho e (To obrigadas vir a esta nle- sa a Inanifestar todas as culpas 'que de si <' de quai.o;;- {{Uer outras pessoas souhC'SS<'ni fez ella ento -escru- pullo do sobreditto c o conwou a contar ao ditto seu marido simplexnwnte e se veo a esta cidade onde ora est e St' confessou aos parires da companhia de Jesus Antonio Blasquez e Pero Coelho e ven1 agora a esta n1esa fazet esta confisso e p<'dir misericordia e pede pdas ehagas J,e:su Christo se use com ella de nti- sericordia (' se lhe on torgue perdo. respdtando se que nunca dia tl've no ent<.ndiinnto erro algun1 con- tra a fee de Christo e d<'darou Inais que sPu con1padre Miguel Gomez cristo novo tnercaf or morador no Esprito Santo 3VC- J Confissii.o de .-\ntoniu de ntit,eita 99 r seis annos dixe a ella confessante que ento nwra- " a tamben1 no Espiritu San to costa deste Brasil per muitas vezes vendo a rezar. c>stas palluuras. co1no re- za e no sabe corno se ha dc> sahar discndo llw mais quc> os seus antepassados della sabian1 como se avimn de salvar e que todos estavo na gloria <-' lhe contou a jsloria do bczero douro quando os filhos de Israel yrlolatraro estando Moysis no rnonte e que querian1 dizer que dos CJU't:' adoraro proedem os iujuos (j<'- juns ?) daquPHa nao e lhe dixe nutis Yendo (JUL .(_lia jejuava como se costuma na Sanctta Madre igreja <tu e seus avoos dPll.a je,juavo doutra nwnlira. e ta1nben1 o clitto seu cmnp.adre lJlC' dixe que seu .sogro Jorge Fernandes pai do ditto seu tnarido Pcro Fernandes era delles e que seus avoos do ditto seu marido. e o ditto seu pai jejuavo e rezaYo e ento callava-se, e outro sint declarou ella confesante que no ditto ten1po que .aver quatorze annos pouco mais ou n1enos que o ditto seu prin1o Alvaro Pacheco lhe disse as dittas cousas etn Porto Seguro . hia n1uitas vezes a sua casa que era a c3sa de sua 1ni onde antbas tnoravo hum Diogo Lopez Ylhoa cristo novo cunhado de sua prin1a Branca de Lemn defunta irma do ditto seu primo A l v ~ u o Pacheco c vendo a rezar lhe dixc per muitas vezes estas pallauras. como he devota a se- nhora .Antonio de Oliveira. con1o he rezadeira e con- fessadeira. e isto rindo ssc tnas no sabe sua teno. E outrosin1 dedarou ella confessank que aver mes c nteo que cnt Paripe desta capitania lhe dixc sua 1ni Anna Roiz que indo ella aver anno e nH'o a PPro Absu despedir-se de suas irmas Calcrina Mendes nto- lllf'r de Antonio Serro e Leonor da Roz.a ntolher de Joam \'" az Serro tias deli a confessante e lias a inlpor- lnnavo e lhe deziam que lhes d.ixesse o que rezava e que devaois e que se no podia ver liure de lhe el:las perguntaren1 isto 100 Con[i.'istio dt! .lnlonia t/(' Oliucira r qul' Lamhl'm lhe dissl' a dilta sua mai qu._ C'll c.asa de sua prima ,\na dOiivcita llll'Sillo em Paripe vtuva sl'ndu casada com o sl'gundo marido B<'lchior da Costa d._zia sempre a hum sl'u inno fltlla confes- s.anll' JHT nonw l\lalhias tstas pallauras qut rezais. que faiJais. qul' andais l"('Za ndo. lodo o dia o qual :\1a l h ias he hum moo dot'llll' que l'l'Za "i{'lllJH'l' per contas <" dia eonft:ssanle no sabl' suas mas ora tkspois de tntend(T l'Sf.as cousas da Santa lnquisio tomou cs- {TUJHtlo dl'slas cousas {fUl' ouviu a ditta sua m,ti E lkclarou mais l'lla confl'ssanle ({Ue tamhl'lll o tlillo Alvato Pachcco no ditlo ll'mpo llw dl'zia e insi- nava a ella eonfl'ssante ,que quando fizessl' os ditlus jtjuns as sf'gundas l' quintas feiras <Jlll' no avia tk rezar l'Ill lodo o dia pater noster nein ave .Maria nem outra algwi orao, disse mais ella confessante que tambt:nt no ditto tempo ho ditto seu prilno Alvaro Paeheco lhe dtzia e insinava a clla eonfessante que Deos que era hun1 soo D(:'os que estava no eo e que .a ellt soo s-e encmnen- dasse e que nclle pusese os olhos e en1 Nossa Senho- ra e que no curasse de e dise ella conf.essante que ora lhe no lembram n1ais cousas que estas que ten1 denunciado e confes- sado t:' que de qualquer culpa que ncllas tem emeor- rido ignorantenwntc como ditto te1n pede misericor- dia. {' sendo pl'rguntada quais so as suas tias que dia ten1 dissf' que sam Maria Lopez veuva mollH'r que foi de meslr( Afonso 1nai do ditto seu primo Alvaro e Cat.erina Mendez molher de Antonio Ser- ro moradores nesta cidade e Lianor da Rosa 1nolher de Joam V1az Serro morador em Pero Ahsn e Rrea- tis Mendez casada con1 Francisco Mendez em Perno- buco todas ir1nas de sua Inai Anna Roiz Pur niio 5aber assinou a 5eu rogo o notaria. Confisso de Jlargarida da Costa lOl Confisso de Dona .1/argarida da Costa, christ velhu. 30 de Outubro de 15Hl di:x:e ser crista uelha natural de l\Ioura filha de !\Ianoel da Costa e de sua molher llreatiz Lopez de Gouvea d de quarenta annos ntolher de Fer- no C.abral de Thayde ntoradora no seu engenho de Jaguaripe do Reconcavo -desta Bahia e confessando disse que cjnquo pou- co nwis ou rnenos qut na ditta sua fazenda de J agua- ripe se apousentaro por orden1 do ditto seu 1narido que ora est preso no carcere do Santo Officio huns gentios da terra que fazian1 a abuso ch<nnada Santi- dade tendo hum ydollo de pedra que no tinha figu- ra Imnana ao qual charnavo a Sanctidade e faziam re,erencias e suas erf.ntmlias gentillicas c no ditto tentpo duas negras e tres negros do <1itto gentio da terra da ditta abuso viero da casa cn1 que estavo apousentados dentro na sua fazenda ter as casas do apousento della confessante que sera distancia quasi de Inca legoa tudo dentro da ditta sua fazenda e a choraro ao seu modo gentilico conto cos- tumo fazer quando querent reverencear e festejar algun1a pessoa e ella confessante por obra de hu ora que ay estevero os nwndou agasalhar dando lhe pei- ::-;.e e farinha e hu das dittas nPgras era .a <{Ue cha- mavo n1ai rle Dlos na ditta abuso e a -essa deu ella conft:ssante hus fitas rlizenrlo lhe que se fossp con1 e lias llHlis honrada. Confessou 1nais que no ditto ternpo que a ditta aLuso esteve na dita sua fazenda que poderia ser de dous mezes pouco rnais ou n1enos ella tinha pera si. e ckzia que no podia ser a:quillo dentonio seno al- gu cousa santa -de Deos pois traziatn cruzes de 1que o (htnonyo foje, e pois faziatn grandes reverencias cruzes e trazimn contas. e noniea,o Santa Maria 1 U:! Cunllsstio til' .llaryarida (/o Costa l' anll's de us tlillus gentios vinm du serlo pua a ditla sua faZl'IHla dtzia dla que desejava j de vir aqudle papa l' aqut'lla sanclidadc pl'nt \TI' o lJUC aquillo era por l[llanto enln u diHo gl'nlio vinha tam- bttn hum negto ao qual l'ltanwYo papa. o qual no cantinho do sertatu fugiu e nu chrgou a diiL.a fazl'n- da com os Jnais e na Yl'Pdade 4.Jla no d.itto .tempo de- Sl'java de vet vir o ditlo Papa como dezia c dizendo lhe a ditta negra a l{lle dwmavo may de DC'os a dilta vez que a foi \'l'l' que lhe queria pintar as suas cmno coshunavo laa nu gentio, que lhe dcse JH.ra isso <' ella confessante por no a agravar lhe diss<' 1q ue sin1 tnas no ouve efci tu nenl lhe pintaro nada c assim mais ella confessante nl.odou aos seus negtos de {'asa que no agrauase aos dittos gentios da ditta abuso e assim mais quando os dittos gentios a vinho ver e lia lhes gabava aquella sua chamada san- dizendo lhe qnl' era 1nui to bom a(JUillo, e quando no fin1 de tudo per Inandado do gov<r- nador Manocl Telez BarrPto sp desfez a ditta casa da ditta ahuso e ydollo, ella confessante antes de tra- zerem o ditto ydolo pera a cydade o Inodou trazer dentro ao apousento onde ella est.ava pera o vtr por quanto o no tinha inda visto e ella confcssante o to- rnou na nto c lhe deu con1 a tno no rosto e lhe cos- piO declarou ntais que todas as sohredittas cousas que ff'z c dissp em favor dos dittos gentios e so foi por conttemporisat com elles e no os agra- var e por no se levantare1n <' lhe fazerem ntal e f:.l- zerf'nl tamben1 1nal g-Pnte branca que estavo no ser- to pera acabarem cl<' traz<r a mais companhia dos dittos wntios o rwlario nela confrs.<wnff' dos dias de graa concedidos ao Reconcuvo 103 A VTO DOS DIAS DE GHAA AO RE- DA CAPITAXL\ DA BAYA DE TODOS os S.\XTOS YNCLVIXDO A CIDADE NEM Hl' LEGO:.\ AO HEDOH DELLA. No Anno do nacirnento de ..Vo.'iso Senhor Jhu Chri.'ito de nlil e quinhentos e nouenta e dous aos do- ::r dias do n1es de Janeiro prin1eyro domingo de rlia da festa dos Rey.'i foro publirados geraln1.en- te por todo o contorno e Reconcavo desta capitania da Baya. de Todos OIS Saru'ltos pellos vigairu.-;, curYLs e ca- pellis de todas as [reglle=ias, igrejas e capellas drllP, a nzissa ern suas estaois, os editas da fee e nwnito- rios gerais ern que o sPnhor visitodor do Santo Of{icio HPytor Furtado de ;l/fndoa rnandava conz pena de r:rcon1unho rnayor ipso [acto incurrenda (ruja ab- pera si de se proceder contra os !leveis como contra pes.'ioas sospeitas na fee quP lodos os rnoradores ou por qualquer outra viu, ve=inhos, residentes, estante.'i, ou ]JresentPs. em todo o ditfu re- conrrwo e qualquer parte delle vie.'isern denunciar pe- rante elle senhor ern terrno de trinta dias prirneiros seguintes tudo o que .'ioubessen1 de vta ou de oum'da qu,- qualquer pessoa tivesse feito ditto Oll ronietido rontra nossa Santa fee catholira e contra o que tem crer e insirw a Santa nwdre igreja de Ron1a. E outrussi os edirlos da graa que o ditto senhor rrJJU"PdPo a lodos os sobredittos rnoradores ou por qualquer via ve:inhos, residentes, eslantes, 011 pre=en- tes, no dito Reconca11o e qualquer parte delle, no
1 0-t .\III O dos dia ... dr arau ('(Jll('('ditlo ... (/(J lknmnwo di/lo trrmo elos ditlos trinta dias fJrinuyros styuynles vits.o;em fa=er pcranlt clle :wnlwr inltiia t verdadeira cun[is ... um dt SllWi culJm.o.; l' JWclir ptn/o de/las. ou/1'(1 ........ ; o.'\ Truslaclos do aluur tlt sua .lla- gt.o;twlt prr que prrdoava a .... [w:t'IHia . .; as JW:isoas qur no dito po da yraa uits.wm tonfes.wtr suas tu/ptts pella dieta maneyra como tudo mais laryn t' r.qwcifi- cadanlt'Tlir .'ie conlinlw nos di/lo.'\ rdillos da fee e IllO- nilurio.o; yl'rai ... l' ediclo.o.; dfl yrara e Tra.'lados do alua- r solemni=ados em forma auttJnlil'l! que o srnlwr ui- ... ilador mandou a iodos os clilos \'iyairo.'\, Curas t ca- JWllis s(cilicrl) a nula luun dl'/les hum monilorio gtral t tdicto da {te, e hum Nlicto da r hum lrw;- do aluar de sua :11 agr.'llwlt prra assim .'\r pu hli- tarem geralnunle tm tudo (J reconcavu ruf nusnw do- nlingo por sPrrm frr!Jltl'sias r capela .... mui di .... tanft.o; rm fa=endas e lwbitapjrs nutilo tspal/wda .... por lodo o dito Urconcavo, du qual a nwior parle IPJn a seruNl- tia por nwr, cujo .... lugares cmn a drdararo da.o.; l!fl"l'- jas t caprllas r dos uigairos ('liras e caprlliits sa111 mi .'rf! li 11 f PS. li. PyrajllaO, ondP est a ygre ja dr que h e uygai.:. ro Fntnci.wo da .. dEspinha. 11. Paripr, onde est a ygrP}a dr .Yossa .Senhora do ()' dr que he oigairo .1/iguel 1llarlins. It. Oentunl, onde rslri a caprlla dr Sam llieroni- mo de que he capello Jlanoel A.lnrrs . II . .llatlwiJn 01/ule rs-l a ygrP}a de Sossa Stn/w- ra da Piedaffr de que h r uigairo FruriLWM> A luares. Jf. O engrnho dr Gaspar Dias Rarlwsa no n1esnw .\Jafhoin1 onde e ... tl a caprlla dt Sanla r:atherina de 'Jllf' hr ('apello Francis1o Srraiua. If. Jarararanga, ondr est na [a::rnda dp f:hris- fm,iio dr Bairros, huii l"a prlla de qur h r c a pello Es- truii Frrnandr.'l. II . onde rsf a igreJa da Madre dr Deos dr qur hr vir1airo Gonalve.'l. .-luto dos c/las de graa concedidos uo RcconclWO 1 (I;) Jt. Tasuaypina onde Pst a ygreja de Sossa Se- nhora do .\ucoro de que he cura Lopo Gonte=. J!. A. fa=Pnda do .l/arga/Jw na rnesn1a Tusuaypina ondf' est a capPlla de Sossa Senhora dos Pra=eres de que hr capdlo Hieronymo Bras. It. Tanulrarja onde Pst a igrrja dP ... Yossa Se- nhora. do .l/unte de que he vigairo Pero Gonalves. It. Seregipe do Conde onde est a igreja de Sos- sa Senhora dr Purificao de que he cura _-tntonio FernandPs. Jt. Pero Absu, onde est a ygreja de que he vigai- ro ]laral Roi=. Taparica. onde est Ll ygreja da \'era Crus de que h e viga iro J Barbosa. ll . .Tagzwripe, onde est a capella de Sam Bento de que he cape/lo Lucas de Figueiredo. Jt. Caipe onde est a ygreja de Sanz Loureno de quP hr cura Lui= do Couto. lt. SPrPgipe de Sanz Christovo onde he viyl(liro Lopes. Os quais 11igairos curas e capellais :wbrediltos siio os de todo o ditfo RPconcavo desta Bahia de Todos os Santos, no contando esta cidade do Saluador nem hu legoa ao redor della. E lodos elles (0ada hllnl em sua igreja ou capei- la) publilaro ern suas estaois a rnissa os (/iltos pa- peis no rlitto donzinyo e despois dt publifados o fi- xcwrio rws portas das diltas ygrejas P (aprllas e nrl- las estiuero fi:.rados todo o dittu ternu> de trinta dias romo tudo constou por ('ertides rom tesf nellas nsirJnadas passadas costas dos d!!ltos que elles tornaro a n1.esa do Santo Offitio. R as ('onfis.wiis que se fi::ern na clirta n1.esa drntro nns rlitfm; trinta dias na graa sauz as
106 .luto dos ditls e !Jl"tla conctdl<lus au Ut'cullClWU ao diante sr!Jlll'lll, ncslr JWnlliru livro das confis- suis alt; onde estc u fl'rmo da declaraiio do {in1 dellt!s. E ('li .Y ola rio doll minha r e e pas:mr ludo na ver- dade w::rn e JWI'a st'lllJH'P en lodo o /c'lllfm disto con..;- tar fi= aq11i este auto por mandad{) do diflu senhor vi- sitador do Santo O{{icio H eitur Furtado de .li endo- a nrsta c-idadr do Saloador capitania da Bahia dr To- do.o; o."i Snnlus parl(.o,; do /J'rwl ao."i oinlr e sele dias do dr {e11rreiro dr mil e e IWlJenta e duus annos. :\lanol'} Frands('O Xotario do Santo OUic.io nesta ,-isila do g:'asil que o 'scrcvi - 1-kitor furtado de nwdoa - Fr.ancist:o. SEGt;E:\1 sE os Tmvr.\ DIAs DA GR\A no RFcoxcAYO. t:on{i.'iso de Barlullamcu Garccs 107 DO RECO:\"CA YO Confisso de Berlolan1eu Garces rrislo novo al- faiate nu ternpo da graa. 13 de Janeiro ,d'e 1592 dise ser cristo novo filho de Sebastimn Pirez al- faiate cristo noYo defunto e de sua n1olher, Guimnar Fe-rnandes cris.t noya n1oradora en1 Pernobuco a qual dixe j a elle confessante que ella era neta de hu homcn1 cristo Yl'lho . dt idade de quarenta .annos pou- co 1nais casado con1 l\laria Gonahes Jnmnaluca a qual elle ten1 por crista Yelha filha de home branco e de negra deste Brasil. obreiro de alfaiate n1orador en1 Tapagipe nesta capitania, e cmnfessando dixe que aYer tres annos pouco mais ou nu'nos que sendo elle n1orador ento en1 Pero Absu vindo hu Yez a esta cidade se agasalhou t'lll Monte Calvaria ein casa de Antonio de Mello hmne aleijado que foi ja porteiro e rendeiro do \Terde nesta cidade e estando hu vez a boca da noite na dita casa an1hos soos praticando lhe contou elle confessante co- tno tinha detretninado de hir a a Ideia do Espri tu San- to pera cmnprar a hun1 tnmnc-eho l n1orador hu cria- o de porcos que tinha pera vender e como naquelle din tinha topado con1 o dito mancebo porta de Gon- alo Alvares Giga nesta cidadc e lhe disera que trou- xera a dieta criao ao dito GiQa pera a vender que lhe 1nodava o Padre Antonio Diaz dn Cmnpanhia le Jesus que a con1 prara ao dito mancebo. 1 0 ~ Con[isstlo de Hartollnn!Cll (iarns c tstando asssim falando nl'ste queixume ((ue ellc cfessanh estava fazendo <lJO ditto .\nlonio de .1\lelo dL' o ditto padre ler t'OillJH'ado a dila lTtao que clle dt'triminava tompntr com agastamento dixc estas pa- lavras. por elerigos t' ftadts st a de prnler u mundo c logo o dito Antonio dl' Mdo lhe foi a 1no dizen- do llw que no fallava hem t. l'lle confessante lhe rcspondt o que no cuidou que naqudlas palauras dezia tanto mal e lksta eulpa pedia penlo e Inist.ri- cm-dia neste lrmpo da graa l' foi perguntado se enlendeo <'lle quando dixc es- tas palht\Tas que as reltgiis no t'l'o boas respon- deu que a sua lt'no no foi falar contra a religia1n nem eonlra o estado sal'enlotal. Inas que fallou estas pallauras simples1nente sen1 considerao t' foi p<rguntado sl' andou em Italia. Frana. In- glaterra ou se comunicou e tratou con1 alguns lutera- nos ou leo por seus liutos. respondeu que ellc hc na- tur.al de Lisboa -e {'111 .Lixboa se criou e de l veo a este Brasil e no andou outras partes ne tratou -com luteranos 1que elle saiba e que IcE: c escreYe nwl r no lee por livros danosos e que he bmn cristo e perguntado tnais dis<' quE: soo o dito Antonio de l\Iello lhe ouvio estas palavras e que elle as dixe estan- do em seu siso porem da Inaneira que dito ten1 e foi llte 1nandado tornar a esta n1esa no Ines que ven1 l.'on{iss.o de Gaspar Paclu'co 109 Comfiss.u de Gaspar Pacheco cristo velho no te mpu da graa. 13 de Janeiro de I;)H:.! Disse ser cristo velho de todos os custados natu- ral da cidade de Lixboa filho de tioml'z Pad'equo e de sua molh('r .Joana Roiz que foi tisoureiro dalfande- gua dl' Li:xboa j defunto solteiro qu{_' nunca casou de idade de sessenta annos niorador no seu engenho en1 Taparica desta capitania e confessando dixc que a\et seis ou sete annos pouco Inais ou mt:'nos que cm Taparica hun1 dia es- tando dle muito agastado contra huns hmnens que lhe tinho morto naquele conwnos a hum seu sobri- nho elle sen1 consiJdera<_;o nem coni fu- ria e agastamento jurou esta jura. por estas barbas e pellas barbas de Clu,isto. o qual jununento fes sendo presentes Antonio Lo- pez Penella cidado .desta cida-de que ento era juiz e o akaide que anto ewa Foan1 da Costa e Antonio Cordha escriYo todos nuwadores nesta cidrude e seu tenno e outras pessoas mais que ora lhe no ie1nbran1 e isto aconteceo dentro na sua dieta fazenda en1 Ta- panca, e outrosim se aecusou que he costumado jurar pello corpo de Deos. e que destas cttlpas pede perd-o neste te1npo da graa e foi loguo perguntado se sabe elle e cree que Xoso Senhor despois de resueitado e gloriosso ficou seu eorpo imniottai gloriosso con1 suas partes cmdiYisiYeis de :maneira que he heritico cuidar que se poden1 apartar as n1os. ou peis. ou barbas. ou tripas. ou outras partes suas do seu corpo e que assim fica sendo hlasfetnea hetretical jurar pel- Ias barbas. ou por outra parte in1 particular do corpo de Christo. respondeu que elle cre-e turdu con1o cree e tem a Sanefa 1nadre Igreja e que quando fez o C ou{ i sso dt (;as pu r Pu c beco dito juramento o fez com roll'ra suhila sen1 deliberar rezo algu e sPndo perguntado de que manl'int t'Hll'nde elle o dilo juranwnlo pdlo corpl{) de Otus Sl' Deus. no tem corpo nSipondeo que entende pdo de Cluisto Senhor Deus \'erdadl'iro segunda pes- soa da S-andissima Tflinda<le humanado l' que bem sabe que a primeira e terceira pcssua da Sanclissiina Trindade no tem coq}() e {llll' ass1rn o confessa cmno o tPm a Santa nulre igreja porem (JUC pm,quanto dle ten1 jurado muitas Yczes o l(lilo jmamonto q)lHo corpo de Dl'us sem deehtJar o c.oino o entende que he de Christo, e elle te.rn muitos enemigos que poderu arguir mal faz esta dodarao, declarou n1ais elle confcssante que avcra oito ou doze annos pouco n1ais ou menos que nesta cidade seus cne1nigos capitais o accusHro falsmnente e nas visitaes do ordinario testetnunharo falso contra elk infamando o e impondo lhe que .era hlasfen1o, herejc sodmnitico, e que disera que os evangelistas sagrados st:.' encontravo nos gvangelhos, in1pondo lhe rnais falsanwnte outras culpas as quais eHe nunca fez JH'Ill cometeo ncn1 he len1hrado que nenhu dei- las .fizesse e disto h a autos proc.cssados no juizo eocle- siastico desta ci1dade os (JUais no sarn inda senten- ceados finalmente e claranH.'nte se vce ,que foi tudo falso porque o vigairo geral Bastio da Luz desta cidade seu ene- Inigo capital pediu perdo a clle confpssantc de l'he ter aleYantado as dilas culpas e de falsamente fa- bricar contra ellc os ditos autos e convocar a enemigos 1wra nelles jurare.Jn fa'lso Contra elle como juraro nos ditos autos e certeza disto uptezcntou nesta n1esa hu c.t:-rtido feita e asinada pcllo R-everendo Pa(h:e Fer- no Cardim Reitor do Collejo da Cornpanhia ,de Jc- su desta cidade e pedio e requcreo a elle senhor vi- sitador 1nande Yir perante si os ditos autos e nelles proeda con1o tfor justia ' I Con{issiio de (;on(ll/o Fcrrwrules 111 Confissiio de Gonallu Fernandes cristii.o velho nutmalwu JW il,lll[JU da yraa. 1:1 de J.aneiro 1592 confessando disse ser crislo velho nalttt'al desta capitania lho di.. Ferno Gonalvez. ho.nlCHl twanco lavwarlot moradot cm Paripe .nesta c.apitania e de sua escrava An tonia Brasilla casado con1 Inensa unez. crista nova t' nuuualuca de ydadc ue vinte c cinco 3111lOS nais OU llH'llOS lavrador L' IHOradot '110 oito lugar de Paripe e confessando dixe que avera scs annos pouco rnais. ou n1c-nos que no serto desta capitania pcra a banda de Jaguari1pe se alevantou hu eJITor1ia e jdo- latria gentilica a quaJl susknhno e fazio os brasis dellcs pagos l' dellcs crishl.os e dellt>s foros e d.elles escravos, <[UC fugimn a seus senhores pera a dita jdolatria e na cmnpanhia da dita c jdolatria usavo de contrafazer as cerirnonias da ygreja e fi- giam trazer contas de rezar cotno q uc reza vo c fa- la vo certa lingoagen1 por dlcs inventada e dPfuma- vao se con1 fumos da l'rva que chamo erva Sancta e bebiatn o dito fun1o at que cayarn bebados com elle dizendo que cotn aquPlle fu- nro llw entrava o espiJito da sanc.tidade e tinho hpn1 jdolo dP pedra a que faziatn suas corcrnonias e adoravo dizellJdo :que vinha ja o seu DPus a linallos do cautiveiro cm que cstavo e .fazellos senhores rla gente branca e que os brancos asimn de ear seus captivos e que quern no creesse naquella sua abuso e jdoJatria a que elles chanu1vo Santidade se avia de cn1 pasaro cn1 bichos 1do tnatto e assirn dizimn e faziarn na dita Jdolat,r:ia outros nutitos dcs- prepositos e con1 isto estavo no serto onde charno pclla sua lingoa gentia roigalhes [roigat'?] quer dizer frio grande e na con1nanhia dclles andava Dorningos ] I lI:! Con{isstiu tlt (;ona/lo Fernandl's ohn dakun h a Tmn:1ca una o tinha jdo ptt 1nandado de Fe1no Cabral -dP Taide JH.Ta ns lraztT eunsigu Jw ser mamalueo e s:rhl'r lHm a lingoa. e eomo qw que a fama c novas de Iodas as dilas cousas da dila cha.mwda Sandidadl' eon..-:.io e se espalharo JHH" Ioda l'Sla eapilania logo os brasis to- dos tsciavos L' fuwos. ou fugiam a seus sonhorl's pera o dito sedo a junt-ar se na companhia dos da dita ab us o ou niio fugi llJdo. onde ( flll'l' que q ua e s la\' o usa,o as dilas ctimonias c LTi n;t dila ahuso t asim o fizer'U os btasis crisl<ius quP esla,o na dita ftcguezia de Pa1j pe geralmente assim fo1os eomu captivos. s [ tilieel] Simo e Paulo. e todos seus eom- panluiros eseravos qut ora so do dolJilOI' Antlnosio Peisolo e o furo de Francis-ea da Costa ja defunta tia dt sua mollwr t' outn>s muitos que eon1 eles se ajunta nio cujos non1es lhe nu ktnbrmu (' eom estes na dita freguesia de Paripl' dlc dP- nur!eiante [si c] se ajuntou e por espao de dous mPses pouco nlais ou menos fpz cmn dles as ditas eerinw- nias toman1do os ditos fumos e falando o Sf'U lin.glla- ge.nt e crendo que era verdade o <fLH:' elles deziam e que vinha o seu Deus e lt'ndo fee na dita jdolatria e assim eomo os ditos manted01res 1dda pa- rPcendo lhe ser certo e bom o por elles dito daqu<.lla sua sanetidade e que estando elle confesante nesta er0cna e en- ganado twsta falsa fce desejou nutilo de hir ao dito serto aj un lar se com os principais man (('dores da di ta fdola tria que estava no dito lugar ehan1ado Frio Grande pent con seus olhos V('Cr a c.lida ehamwda sanetidade onde diziam '[UC estava o Deus precend-o a elle confessanle ser esse o vcrda,rlciro Deus e que com estes desejos pedio a Fen1o Caheal de Thaidl' e ca1tas pera dlt hir ao dito serto pera o dito Domingos TIOinaeauna que es- ( l Confissiio de Gonallo Fenwndl'S 113 tava com os td<:t dita abuso c o dito Ft,rno Cabral de Thaide lhas deu co.n1 hu pouca de farinha pera o e levando consigo hun1 brasil cristo seu escraV1o j defunto .caminhou pello n1alo dous dias. e por aver medo dos salteadores se tornou pera casa <.lc seu pai a Paripe na qual elle ento rnorava p.or sor ainda solteiro e tornou a dar as cartas ao dito Ferno Cabral e declarou que no dito k1npo vio elle .confcs- sante no dito .Pt<.uipe a Francisco nwo que andava na escola no sabe que idade nuHnaluco filho de Anto- nio Pireitra honwn1 branco lavrador. de Ma thoin1 e de Maria Pinta filha de BDasi,la. andar lambem j un- tanlenk com os brasis de casa do dito seu paj Anto- nin Pireira e co1n outros tnais fazendo as ditas c::-ri- nlonias e usos da dieta feitiaria. abuso e j dolotria ehatnada sanctdade como que taml)('m cria nella e que isto faziam de noite escondidanwnte 1por a ge-nte hranca os no ver nen1 sentir dentro nas casas e ga- salhados dos brasis a que ehamo negros da terra e por no dizer tnais foi perguntado quen1 o in- duzio a dh confessante e o provoc!ou a crer na dita abuso e jdolatria respondeo que hu brasil negro da terra foi o primeiro que ho induzia pregando lhe pe.Jia lingna gentia que ellc ben1 entende que era ve1idade aquella sanctidadc e que vinha seu Deus e defmnan- do o qual se chamava 1\lanoel e era -cscraYo do dito Pireitra e ja he defunto e sentdo pergunta-do de {JUC maneira teYe elle c- fcssanlle a dieta creen.a e tfee na dita jdolatria. se lhe p:ueceo que Christo K oso Senhor n:o era o ver- dadeiro Deus e se deixou elle de creer cm Christo e na Silnctissiina e no que eree a igreja ca- tholica resp10ndco que elle no -deixou de creer eJn Deus todo podcroSio, e en1 Jhu. Christo sc'u filho e no Spiritu Sancto lrts pessoas hun1 soo Deus ,erdadeiro J li Cunlisstio til' .lliud dc Uo.rw; .lloralC's sempre teYe em Sl'll a ealholiea mas que <.'tnlava dle, que este nwsmo l>l'us \Trdadciru Se- nhor noso era aqu<lloulro que na dila ahuso e j<lolalria st c.lezia que Yinha e foi logo amueslado pello Sl"nhor que isto que elle .diz no ll'm proposilo rpiorr que se ellc h e l'rislo e sahc que c.lespois que Cluislo padC'C'O e est Deus glo.riosso no no .nii.o h a j a de tornar ao IllUIHio sen;o no fim delle no ultirll'o dia do Juizo a julgar os vivos t. os nwrtos, bons e mos, pera no aver nwis no mundo que como hc possivel que .eudasse cHe que de vir na dita abus'o a fa- se! senhons aos lwasis e f:.lztr eseravos aos que por tanto pois est e1n te1npo Ide graa e per- do que ellc c.onfesse tod:.\ a verdade se deixou a fte de
Deus Yerdadciro lpoi, lque no se trata ora nesta n1esa sen'o da saudc .tfe sua ahna por que ninguern outren1 ro pode absolver seno ello senhor Yisitador e por dizer que ha verdade hc con1o tem ja dito nestt1 auto e qe mo sabe uwis do ,que dilo ten1 foi lhe n1anJdado ter segredo Confisso de Jligel de Ro;ras ca.stel/zano cristo velho. 1 1-1 de Janeiro dc 1392 Dixe ,ser cristo udho na tura1] da cidade de Loxa do Rejno Ide Granada fi'lho de Antonio de M01rales, lavrador e de sua molhcr Dona Maria de Hoxas de- funtoSr casado cmn Dona Yiolante Mor:gade crista uelha lavrador n1oraJdor na freguesia de Passe desta Capitania de idade de vinte c oito annos e confessando disse {JUe poucos 'dias ha aredor das oitauas do natal pvnxno pasado pouco 1nais ou n1enos estando dlc confessante en1 boa conversao de pratica muigavel con1 Antonio Ida Costa Castanhci- Cou{isso de Jligt>l de Roxas M01alles ll;) ra lavrador tido por cristo velho solteiro rnancebo que paree ser de idade de vintc e oito annos tnora- dor na n1es1ua frcguezia de passe e estando ruais cn1 pratica o Padre Bertohuncu Gonalvez vigairo da dita freguezia -e outras pessoas n1ais que ora lhe no le- bro cmneou o dito Antonio Castanheira a n1odo de zmnharia falar c elle confcsante dcsdanhando dos c.ast.elhanos que no ero gente e entre palavras des- ta sorte dixe tnais estas, antes n1ouro que c.astelhano, e que ento elle confessante parecendo-lhe 1ual as ditas pallauras o rcprehendeo dizendo que olhase co1no falava e ICfUe o dito Antonio Castanheira lhe di- se enlto que ellc leera j ern hu coronica tLatando se das gueras de eon1 Purtugal que o cain- po dos castelhanos estav.a de hu banda e o dos cris- tos, (entendendo pellos estava da outra e .que despois disto en1 outro dia pouco despois se tornaro a juntar e1n casa de l\Ianoel Gonalvez Ferreii,a 1nes1no c1n Passe, c o dito Antonio da Cas- tanheira apontando pera elle confessanloe que ento chegava de ofora disse que ja elle no era castelhano e era portugues e arenegara de ser castelhano, e ento e lle confessan te respondeu estas pallauras antes nlou- ro que portugucs, e se nualou ento a pratica en1 ou- tro preposito e que destas pallavras que disse pede perdo e nlsEricordia as quais elle dixe ynconsiderada1nente se1n fazer discurso, ne deliberao do que 1diz:i.a e se1n ter teno de querer affinnar ser tnilhor a seita dtJS 111ouros que a fee dos portugueses que he de Chris- to e verdadeira, e foi logo perguntado de que n1aneira etntendeo elle que dizia as ditas pallavras o dito Antonio Cas- tanheiro respondeu que o sentido dellas era dizer S'E'r nlilhor sr n1ouro que castelhano porcn1 que a elle J 1 I(; Cou[is.'itiu de .1/iyuc/ dc /lo.ttu; .llol'llllcs l'Onfcssanll' lhe paee que lamhem o dilo .\nlumo Caslanhl'ira dixl' as dilas palla- uras Sl'lll animo de afinnar o fJUl' ellas soavo e sendo mais pl'rgunlado se algum ll'mpo andou c comunicou entre nwuros. ou lukranos e se tem li- \Tos delles. ll'spondl'o t}lll' nunca comunicou c ellcs, IH'lll leo nem leve seus liurBs e que smnent.e cm Gra- nada donde dlt h c na lural via muitos mouriscos j cristos 1nas que delles IH'lll de seus costumes sabe nada c sendo 1nais perguntado disse que o dilo Antonio Castanheira dixc as ditas pallau:ras f'stdo no alpen- drl" da hcrmida da ynvocao de Todos os Sandos e que no sabe se lhas ouviu tainhcni o dito padre vi- gairo que presente eshtv.cl lhe parece que es- tava dive-rtido falando com e que quando clle confcssante dixe tantbeni as ditas pallauras ctn casa do ferreiro no sabe se lhas ouvio. n dito vi 1 gairo qtH' lambem presente estava nem o ferreiro porque lhe parec-e que estavo devertiodos so lhe parcc que Do- Iningos de Andrade nuunaluco lavrador casado mo- rador no mesnw Passe lhas ouvio dizer porque est.a- va junto delle e que o dito Antonio Castanheira esta- va en1 seu siso sen1 agastanu'n to ne 1laixo quando dixe as di tas palavras c dessa mesina Inanera esta- va tmnben1 elle confessante quando as suas c que t-em en1 boa conta e de bom cristo ao dito Castanht>i-
e que quando ellc eonfessantc ora queria nr a cidade a esta mesa dixe em Passc ao dilo Anto- nio Castanheira que lhe parecia que aquellas p.alla- vras que dle dissera no dito alpendr-e de antt's ser tnouro que caS'ldhano lhe parecia pertcnccren1 ao Santo Officio que por tanto se viesse acusar a esta nwsa e clle lhe I'Csponde"O que assim o auia de fazer Inas que prirneiro o avia de perguntar a hum padre I Con[isso dt Pao dt \"i/la Xoua 117 Confissu de PPro ele Villa Xova no tem- po da 17 de .1 a1wiro de 1392 eonfessando disse ser francts ele nao natural da cidade de P1uyins. filho de Xicolao de Colheni cava- leiro c de sua molher Xirola Sitnonhcta franceses ca- tholicos dt ydade dnquoenta e cinquo annos pouco mais ou nwnos, casado com Lianor Marques de .Men- doa crista Yelha morador c1n Cercgipe do Conde c que na era .de nlil e quinhentos e rinquoenta c yco de Frana hu frota de tres X aos de que era senhor :\Ions<or Debuella conte [de Bois le Conlle]. catholico na qual Yinh 0 n1uitos a saber .Monseor de lia Fonsilha. :\Ionscor Thoret. :\Ion:-.cor d'e Pont. l\lonseor do Berit. :\'lonseor de Bolex. l\Ionseor dP lia Xapella. e outros muitos l\Innscores c outra muita gente franessa dos quais a Inaior parlt delles <'reio luteranos c Yin!Jo repartidos pellas ditas tres na capitania das quais Yinha elle cont'tssante e chegaro todas ao Rio de Janeiro costa d:..'Slt. Brasil aonde poyoaro e .no ada ainda no d'ito Riu de Ja- ,Jwh um portugues c como (JUer (]Ue os -ero mais e mais p!ulerosos que os catholicos. comearo a espalhar Sl'U'i luteranos e smnear sua doutrina luterana f.l7.c-ndo escolas puhricas de sua seita luterana rons- t:angendo f' forando con1 aoutes a todos os moos manebos de> pouca ydadc que fossetn as ditas es- tobs e doutrinas pello fJUl' dle confessante que ento pod'eria de ydade de dezoito ou dezanon annos pouco rnais ou nwnos foi as ditas nove ou clez dias. aonde ouYia aos nwstres luteranos leer e insinar a sPila luterana e cerimonias della mas que elle con- era cris'to catholico c sc1npre o foi e nunca J 118 Confissii.n de P<l'n ele rilln .\"f)liU lhe paneo bem a ditta seita luterana nem seus erros nem suas n..-imonias e nunca tal aprovou interior nen1 exll'riormrnle. mas foi as di las Yl'Zl'S s di las es- <.olas eon1 1nedo de lhe fazenn1 mal c por isso despois de aver honzc 1neses 1que vo na dita tLTra do Rio de .Janeiro tratou de fngit JWIa os cristos portugtil'Sl'S l' se foi nwll'r con1 05 negros gentios en'l re os quais .andou alguns nove ou dez Illl'ses no qual tempD elle no sahia quando era dmningo nL'lll {'111 que dia estavo nem se estavo na qumestna c por isso conwo carne nos ditos dias c1n que a igreja .a defende c cmfiin foi ter a Smn Yicen t-e capitania povoada ja ento de cristos portugueses e nunca HUHS at agora teve conversao nen1 n1estur.a l'Oin luteranos e dixe 1 que da .dieta culpa de hir os dittos dias as ditas escolas luteranas exterionnente pPdc perdo c misericordia e foi logo perguntado se lhe lc1nbro alguns erros que os ditos luteranos tinho contra nossa Sancta fcc catholica, respondeu que os ditos luteranos tinho e insinavo que Deos no fizera a tnissa, e que a tnis- sa era feitura dos hmnens. e que na ostia consagrada da missa no estava o verdadeiro corpo de Christo e que o verdadeiro sa.cram.ento he receber hu fati.a de po en1 cnleinorao do corpo de C}:I,.risto con1o elles luteranos usavo e negavo aver se de venerar -cruz ne iJnagen1 algu, e no fazimn con1n1einorao al- gu de Nossa Senhora e dezian1 que era e lia 1ta1n pu- ra e limpa que no se avia de por boca en1 a n01nearen1 e dezimn n1ais que no se avian1 de confessar a ho- mlns peccadores con1o clles e no tinho sacerdotes nen1 confessores -e assim tinho outros n1uitos erros de que hora no hc leinbrado. e foi logo an1oestado pello senhor visitador con1 nnta charidadc que elk faa -ronfissan1 inteira e \ Con{isslio de Pero de \"i/la Sova 119 verdadeira, e que pois cmneou a usar de bmn con- selho en1 vir a esta n1eS1a neste ten1po da graa que elle diga tudo porque assin1 lhe releva pera salvao de sua ahna e pera seu hmn despacho e por elle foi ditto que elle te1u confessada a ver- dade e que no lhe le1nhra 1nais salvo que algus ve- zes praticando co1n pessoas que lhe pergunlavo pel- lo que fazimn os dittos luteranos elle confessante lhes contava e referia estes dittos erros luteranos que ora acabou de declarar dizendo que estes erros lhes vira dle ter no Rio de Janeiro quando con1 e lles estiuera e que a sua teno era quando elle contava es.tas con- tias as pessoas que lho perguntavo contalas e dizei- las per tnodo de referir e enunciar os erros dos lute- ranos. 1nas no per modo de os affirtnar nen1 de os insinar, nen1 de os .dizer co1no cousa boa nen1 que elle tal sentisse nen1 e que j a pode ser que algu pessoa ouvindo lhe contar algus das ditas erronias cudaria que elle que os affinnava e no que as contava poren1 .que a verda- de de seu anin1o e corao he {{Ue nunca teve nPnl creo hos dittos erros nen1 outro algmn dos mais dos di tos luteranos. perguntado se sabe alguns dos ditos luteranos que ficasse1n e estejo neste Brasil, respondeo que no sabe luteranos s{'no dous catholicos: que tanl- hern fugiro pera os cristos a saber Paris. que ora dizen1 estar casado em o Rio de Janeiro, e Andr df' Fontes tmuben1 ora casado etn San Viente. 120 Conlts ... v (/( UOl/riyo .llarlins Cvn{isscio de lloclriyo .llarlins mamtduco de 1'a- nJuraria 110 lt'lllfJO da yrau. 17 dt .Ja1wiro dt disse ser erislo velho natu1al da eapilani3 OC' Porto Seguo deste Brasil filho de l"rancisco honw branco e de hu sua escrava negta df'sll' Ikasil dwmada lsahd defuntos mamaluco d( ydade dt' .trin- 13 c oito annos casado l'Oill Isahd Roiz tan1lwm na- nuluca filha de branco e de negra lavtador na frC'- gucsia dP Tam.araria e1il Perno nwrim e confessando disse que avera dezascis annos pouco mais ou nwnos que foi na eompanhia de Dio- go Leito ja defunto ao serto de Hljuiuiba que lwn1 portugues quer ,dizer o serto de ninho de dentro nesta e a pi tania ao qual serto foro pera resgatar e fazer deer gentio e nde andou nove ou dez meses, no qual :t.eTn- po la esteve hu .quaresnw e nella e nos mais dias en1 que a ygreja defende c.arne elle seu ter licena do oi- dinnrio e estando san1 e se1n necessidade c.ar- nc podendo escusala porque tinha outros tnantimt'll- tos, e perguntando que lll<lis l"Oinpanheros seus fizc- rao o mcsn1o rcspondto qu>:> no se affinna ncllcs, e confessou m.ais que dos <littos nove ou dez nH.'- SPs os quatro nwses derradeiros (despois de Yindos St:'US cmnpanlwiros) fi<.."ou elle soo entre os gentios c1n conversao c ellcs, e recebia ddles os seus ftunos de erva que ehmno erva sancta que he sua cctcmo- nia gentillica e outrosin1 ,confessou que ento dPu-aos <littos gentios hu espingarda, sen1 polvora e setn nionisao, C assim n1ais hu espada e estas arn1as lhe (ku por os fazer seus anugos, \ Cnnfissn dr Uodriun .llarlin.'i 121 c pergunl<Hlo se os ditos gcn'tios cro de casta dos que faz.em 1nal c gueream aos <..Tistos respondl''O fiLie ditos gentios, antes daquelle tempo linho ja brigado <l'Oill os crisltos e alguns Inortos e feridos, ao longo do mar antes de se hircm aposentar no dito ser- to e confessou 1nais que dcspois de elle vir do dito serto tornou algus vezes e-m outras cmnpanhias a outros sertos a onde lambem t'm duas quar('snws nos 1nais dias en1 que a igreja defende carne emneo carJH' se1npre cmno dito tem podendoa escusm deu mais a outro gcn tio lf uc decia em sua com- panhia outra espada o qual fugi o com ella pera o ser- tanl e era dos gentios que fazL'm dano l' guera aos cri:;i0s e disse que destas culpas pe,dia perdo e mi- sericordia e foi perguntado pellos companheiros que nestou- tras vezes que elle lambem comeu carne fizero o Inesnto respondco que no se affirma nelles. e pt'rguntado St' sabia t>lle qup fieaYa excOJnun- gado em dar as ditas armas rcspondco que quando as dt'U j o sabia porque j o tinha ouYido, perguntado .quantos annos ha que deu a detTa- deha <'sp::Hf,a. respondeo que aYer quatorze annos. pcrgun ta do se en suas confissois sa- cranwntais es'tes peccadus <' sse. o absolYero destas excomunhis e quanto tempo ha, rcspondeo que ssim coufessou fst.cs pecados a seu confPssor espiritual s[cilicet] dt:spois que dl'u a primeira vez as dietas ar- mas, antes ele chegar a hum !anno se eonfessou ao pa- dre Belchior de Boim vigairo 1de Tamararia. t' despois da segunda vez que deu 131 dita espada tambein antes de chegar a .anno se confessoa ao Yigairo que ora he de Tatnararia P.ero Goncalvez e sempre o absolvero .as- sim dos ditos peccados con1o das ditas (_xeomunois ConJ"i,'\.wio dt (iuionwr l'inlwint, nwmaluca, no /('rnpo da yraa. 17 de .Janeiro de t:>n2 disse ser l'rista Yelha natural da eapilania dos Ilhem; eosta <ll'ste Brasil filha de Antonio Vaz Falca- to hon1e1n hraneo e de hu sua l'serava per nonte Vi- ctoria Braslia. veuya casada que foi casada j lres ,ezes con1 tres hmncs Lrancos, dos quais cmveuvou tres ,ezes. e o dcnukiro nwrido sl' ehamav.a Pcro Fer- nandez laYrador ntoradora cm Tama1aria desta ca- pitania de ydade de tdnta l' oito annos e confcssmulo disse que sendo .ella moa de ydade dP oito annos na villa dos Ilheus hutn dia nao lhe lc1nbra se pclla ntenha se a tarde levando ('lla hu1n recado de Im sua tia a hn n1olher chmnada Quite- ria Sequa casada que ento era con1 Pero Madeira al- caide dos dittos Uheus, a dieta Guitcrea Sequa to- niou a ella confessante que hia l'lll cmnissa (sl'gundo o costmne deste Brasil) nos braos c a lanou l'ln ci- ma da sua cama de costas e 111(' alevantou a camisa e aregaando assi as suas fraldas se pos l'lll einw. dclla confessante e ajun'tando seu vaso natural con1 o vaso natural delta confessante fez con1 ella. con1o se fora hon1e1n con1 molher tendo deleitao por por espao de ten1po e despois disto passados alguns dias, em outro di1a chan1ou a dieta Guiterca, Scqua a ella confessante e tornou a fazer con1 clla sobre a dieta c::nna outra vez o sobre dicto peccado ajuntando seus vasos e ten- do a dieta deleitao por espao ode lt 1 enlpo COnlo da primeira vez. e este ~ p c c c a d o nefando con1etero as dittas duas vezes sendo se1npre a dieta Guiterea Se- qua a autora e a ilncuua 111as no entreveo nisto nen- Confis.">O de .llanoel Rumquo 12:l lnnn instrumento exterior nHtis que seus Yasos natu- rais e despois disto assitn acontcer .a dieta Guiterea Sequa con1 o ditto seu n1arido Pero l\iadeira se Inu- daro pera as capitanias de baixo e nunca n1ais .a vi o nen1 sabe de lia, e perguntada 1nais disse que ja comfcssou estPs pccc.ados a seu confessor e comprio a penitencia es- piritual que lhe deu e nunca Inais fez o ditto peccado Por no "uber, assinou u notariu a sr'll royo. Confissiu de JlanoP/ Branquo rnanwluro solteiro rw graa. 17 de Janeiro de 1:>92 disse ser cristo Yelho segundo lhe paree, natu- ral desta Bahia filho de Estevo Branco homc frances de nao e .de sua molher Barbara Branc1a ne- gra brasilla defuntos. solteiro de ydade de \inte e quatro annos n1orador em Ptirajahia .termo desta ci- dadP no tem offieio YiYc per sua industria he nlcs- tio. e confessando .disse que elle ven1 ora do serto de Laripe onde andou anuo e n1co na cmnpanhia do capito CristoYo da Rocha que foro pera fazer de- cr gtnlio no qual te1npo este\'e la hu quaresn1a e nella e nos Inais dias en1 qu a igreja defende carne comeo carne e assiin cotneo toda .a companhia estan- do sos -e sen1 licena do or.dinario poren1 con neces- sidade por !que no tinha outra cousa que co1ner E outrosin1 no dito serto se riscou e tnodou ris- car per Inun negro segundo o costun1e dos gentios deste Brasil os quais se costurno riscar con1 lavores 1:!-1 l.'onfis ... tio tlt .lltllltH'I Jlrutlt/IIO p('llo coqw como fc:ntl's cortados na L'lli'IH' 'tpte fiio 1 wq)('lnos significando que so gentios valen:t.s e ca- valeiros e isto fez ellc confl'ssank parvoaml'nll' Sl'll de gln'lio, e foi logo pello Sl'nhor visitado anHHstado qu._, declare a verdadl' de sua por qul' aqui tratasse da sande dl' sua alma sonwnll'. l' rl'spondco o flH' (litto tem comfesou mais que no dillo sertii.o deu hu espa- da aos gentios salvagtns .dos crist:ios e que da culpa que ll'n1 nas ditas cousas petk pl'rdo (' perguntado que pessoas ruais vio razl'r as di!t- tas cousas ou outras pertenclnhs a esta nwsa. rPs- pondeo que no ditto serio em toda a companhia foi puhrico c fama di-to }Wr todos que o ditto capito Cristovo da Rocha deu polvora e l' ban- deira e tambor de guerra aos gentiO'.. da ser-ra de La- ripe, e que Domingos Fernandes tomacauna lhes deu ta1nhem hu espada e que Antonio Diaz mamaluco tnestre dC' auquere C BaltlH'Sar de LC'arn correeiro que foro pera Pcrnobuco se Segundo o dil- to uso g<'n tilieo e e li C' con fcsant(' os vi o risea dos. po- rem no sabe a teno con1 fUC' o ffizero -e perguntado disse que os dittos gentios d<"' Lar-i- pc a quen1 os sobredi ttos dcro as diltns arn1as cos- tmno fazer dano C' guerra aos cristos quando acho 1f'nl po hmn por ssin1 Con[iss{w de TJwmas Ferreira 1 ):"' ..... ) Conj'is.'io de TlwnHts Fcrrrira llllt'llWluco do lenl- pv da graa. ] X de .Jane i to de l:lU2 -disse ser cristo velho segundo seu pareer natu- ral dos Illuos dC'sle Brasil filho de Maral FPrrC'int hoincnl branco e de sua escrava brasil1a pC'r nome lllena soltPo de ydadt: de trinta e seis annus e confessando disse que ellc ora poucas dias ha veo do serhio da Serra de Laripe onde annu e meu no qual tempo teve l<.w hu <ILI<tnsma l' L'ill mui- tos dias dclla e t:'lll outros n1ais em que a ig,reja defen- de carne. elle a .cumeo es:t.ando smn e s.en1 licena do ordinario e sem necessidade podendo muito bem escu- sar de a conwr pcn 1 que linha outros mautimenitos co1n que nos diltos dias se podia manter e desta culpa pe- diu per,dmn. e perguntando mais disse que bl'lll sabia l(lle pec- cava t:>nl comer carne nos ditos dias e que 11<10 lhe lc1nhra que a visse conHr a outren1 e disse mais <IUC vio ao capito da companhia t:n que elle estava no dito serto Cristovo da Rocha dar hu espada e dous arcabuzes e polvura -e munio c tru11bor. e bandeira de guerra e hum cavallo e hu egoa, a hum gcn'tio prindpal dos gentios dL Raripe chamado Arataoa. a troco de gentios esc-ravos os quais g;_ntios de Rari'I>l' antes do ditlo easo c despois e scnl- prf' dt todo o tempo ,da mPmori'a dos honwns fazt'lll guerra san1 costmnados a guerrear aos brancos cristos t:' fazt:>r llll' dano no que poden1 quanrto ellPs se scnten1 com mais fora C por qnan to o dito capito Cristovo da Rocha na cmnpanhia cenlo e tantos homen<o; brancos os negros frccheiros por isso os dittos gentios 12li t:on{issiio de Frtmcisc .l[nww Capara do ditlo l'slivero com ellt' dt' paz, e assnn lhe deixou hu ft.tTaria. t.safnt. forja e todos os nwis instrumentos de sarralheiro l' outrossim vio a 'i>mningos Fernandez nohrf' lhomaeauna e a ..\ndn Dias lll'i.llnalueo morado1 l'lll Capaneuw soll0iro l' mamalucu na turnl de Pernobuco darem lambem ar- mas aos ditlos gentios sjcilicct] o Thmnacaunta dtu pistolete e polvora, e os outros dous cada hum hu esp:ula. e outrossim viu ris<: a r-se en1 hmn h ruo Manuel Braneo solteiro nJantaluco irmo de Jacon1c Branco 1norador en1 Paras.ahia stgundo o coshune guililico os quais gentios ten1 esta ct'riinonia que se risco l'-'Olll lavores abertos na carne a nJodo de ferretes signifi- CaiHio s<'rt'lll gentios valentes <' da nJesnta viu tmnhcn1 riscar se Donngos Dias solteiro Inmnaluco 1norador en1 Capanen1o Confissiio de Francisru Afon:w Capara nwrnaluqu na graa. 18 de Setentbro de 1;")9:!. disse ser cristo velho natural de Prnobuco fi- lho de Diogo de Corredcira honlt'nl branco e de sua Escrava PheJi.pa brasilla defunto oasado con1 Maria Pirez nuunaluoa, Jayrador de ydade de quarenta an- nos n1orador en1 Pirasala de Taparica e confesando .dixe que aver quinze annos pouco Inais OU llH'DOS que vindo se clle recolhendo do serto desta Bahia trazendo consigo decendo gentios duzen- tas ahnas, te1nendo elle que se alevantase1n con1 elle os dittos gentios se 1nod'ou riscat no brao dereito Conlissiiu de Domingos (;ome:: Pimenlel 127 perante elles pera se ntostrar ser vah'ntc e o tctnereln por quanto he cerentonia dos gentios riscarent-se con1 huns .Javon's pello corpo ao ntodo de fen'tes pera signi- ficare seren1 gt'ntios. valentes e cavaleiros poren1 elle o no fez con1 teno de gentio seno por o teme- rent e no lhe n1al cmno de feito o nJ.o fize- rao Confisso de Dorningus Gornes Pirneiztel. 18 de Janeiro de 1592 dixe ser cristo velho natural desta Bahia filho de Silno Go1nez Yarella lavrador defunto e de sua molher Magdalena Pintentel solteiro de ydade de vinte e quatro pera vinte e cinquo annos n1orador en1 Passe cmn a ditta sua nti e confessando disse que aver seis annos pouco n1ais ou n1en 1 os que elle tinha a Dianna de Monte Maior e a lia e algus pessoas lhe dixero que ho dit- to liuro era defeso e en1 especial lhe lcntbra que lho dixc hun1 estudante Francisco dliveira filho do ta- baliam Dmningos dOliueira o qual estudante ora he da contpanhia de Jesus e se1n etnbargo de as dittas pessoas lhe dizeren1 que era defesso contudo despois de assin1 lhe terem dito que era defeso e eJlc ter .pei;a si que ho era con1tudo leo nniitas vezes pello ditto livro de Dian- na e que desta culpa ven1 pedir perdo e nlisericor- dia nesta 1nesa neste tetnpo da graa e foi perguntado se lhe dixero a elle ou clle en- tendeo que quen1 lesse peUo ditto livro defesso fica- va excontungado respondeo que sontente lhe dixero que era deffesso l' que no adnrlio a se se encona CHI l'XCOillllll hu l' perguntado ljlll'lll lllais o Yio hT c Sl' se confes- sou disto t t[Lil'lll ho ahsolveo esuouho l{Lil' ninnueua . lho vio lccr t{Lil' lhe tjUl' l'llll'ndeo o que ellr lia e tjUl' dle se nii.o confessou ali gora disto por lJUL' nos tempos das confissois lhl' niio veo isto IHtllt'a a llll'llloria ConJ'i.'i.'io clt (ilct','ipar SurW.'i /Jarrelo, dum'da se he cristo nouu na yraa. . de Janeiro dl 1 :lH2 dixc ser natural desta . Bahia filho de Fnmc-isco nncz o qual dle teve sempre c tem por cristn ve- lho e foi ferreiro nesta Bahia c despois largou o of- ficio t' foi senhor de engenhos e. de sua nH>lher Joa- , na Barreta a qua.l elle no sabe se C'ra crista \'elha crista nova defuntos ht\Tador. CjUC tem hn af- fa (cassa?) de meles. Inorador na freguf'sia de Tapa- riea na terra finnc de PtTagasu. de ydade dt.. quarenta annos pouco mais ou menos. casado com Anna A1ve- loa e confessando dixe quC' sendo ellc mancebo dcs- b:nhado fJLIC ynda no chegaria a de vinte an- nos que seria de ydade de dcz.'lseis annos pouco tnais ou menos estando en1 Tapariea se maruJou riscar per hum negro da terra na perna esquerda da banda de fora rla cinturCJ at mca coxa. o qual riscado elle con- S{:ntio e mandou fazer em si sem nenhu 1n teno gentiliea 1nas simplexmente como moo ignorante <> qual riscado he que com hum dente agudo de hum bicho se faztn huns lavores rasgados na c.arnc os quais unto com ho un1u da certa erva chamada er- va moura c huns pequenos de pbs de escodado e as1m Cou[iss{w dt Chrislvvu de Sua Bilunqor J ::!9 saro as ditlas feridas e ficmn os lavores con1o ferre- tes pera sen1pre e isto he costume entre os gL'nlios deste Brasil os quais quando fazL'IH alguns feitos grandes e n1ortes eiH guerras se coslmuo riscar da dita nwneira pel- los braos. e pernas, e corpo. e rosto pera Iuostr<H serem gentios valentes e dl'sforcados. e quanto mais valentes se (}Ul'rL'lll n1ostrar tanto nwis junto dos olhos fazen1 os dittos la v ores no rosto ( :un{issu d1 Christuuii.o de Softa Bellanqor cristo velho, na graa. I n J anciro de l:l92 disse ser cristo velho natural de Lixboa f.ilho de Franeiseo Alvares Ferreira dt> Batancor e de sua nlo- llwr Izahel Cot-rf"a de Almeida casado con1 Francis- ca Barbossa crista vt>lha lavrador de ydade de trinta annos t:' confessando disse que aver oito ou dez dias pouco 1nais ou nwnos estando elle confcssante na fa- zenrla de seu sogto Baltesar Barbosa praticando con1 '-'t'U cunhado Antonio de Sousa e com Francisco Pi- rez carpinteiro que estava trabalhando e1n hum har- quo todos n1oradores ent Ceregipe vindo sse a acerqua dos estados no llw lembra a que prt>posito nt'nl lfUE'lll o comeou. ellt:> confessante. disse que lhe pnrecta que o estado do casado era rnilhor que o do religiosso ento o ditto seu cunhado .\ntoi1io rle Sousa o ernnwndou dizendo lhe qut> o Padre frei Belchior co- Inssario San Francisco dezia que n1ilhor eo;;tado era o dos rt>ligiosos que o dos e logo elle confessante ento se desdixe dizendo que seguia o que dezia o ditto padre cmnissario e des-
J:HI C'onlis.wiu eh \ nloniu Foyuu ta culpa. de simpltxmtnte dizer as c.litlas pallavars pede pl'rdo c Ulistricordia. . l' foi perguntado Sl' a,ia muito tempo que l'llc linha ou\'idu j t' aprl'nditlo as ditas palhl\Tas, rl's- ponc.ll'o. t}Ul' no lhe ll'mhra que nuHca l'lll algum ll'mpo ellt ouYissc lll'IH aprendesse as diltas paHa- \Tas dl' ningutm t' que nunca tal pan<.;er llw veo ao Sl'I!lido ntm c.lclle tratou no pl'nsanll'nlo nt por pal- la\Ta sl'no ento como ditto lt'lll. Cun{isso de Anlonia Fogaa crisl velha no lent- po da graa. 18 de .T anl'iro de 1592 dixe ser c.rista Yl'lha natural desta cidade fillt3 de Diogo Jorilha defunto e de sna n1olher Caterina dos Rios veuYa mollwr que foi de Antonio Dias Ador- no defuneto de ydade de vinte e oito annos pouco 1nais ou 1nenos n1oradon1 na sua fazenda de Peragasu reconcaYo desta capitania e confessando disse que pt'Ho Bispo deste estado Don1 Antonio Barreiros lhe foi posta pena de exco- nHmho ipso facto incurenda. que ella no fallasse nem tivesse cmnn1onicao pessoal. nem por escri- ptos nen1 por recados enrn por interposta pessoa com Ferno Ribeiro de Sousa cunhado rklla confcssante por cessarem c e r r o ~ cscancblos <' prPsunpis que de fal1arC'nl c ctnonicarf'nl nac.imn e que rlespois de a dieta pena ser notifi.ea.rla a ella confessante con1 rleclarao que snwnte se .po- deriam 1nanrlar reca-rlos e escriptos sobre a liquida- o das contas que enlrC' e11C' e ella avia. acerca do dote que ella e o ditto S('U 1narido lhe prmnetero em dote quando o casaro cmn sua irtna contudo sf'm <'mhargo da dieta pena posta. allen1 de 1nnitos escri:- C(lnti:ssiio de .;lntonia Foyaa 1 ~ 1 plos e recados ({Ue lhe Inandou sobre a dita tnateria <las dittas contas e affora outra carta que lhe Inan- dou despois do natal passado e1n que lhe dava re- prdl'-'nsis e eonselhos c palla\Tas de escandallo que no deixasse e.Ua vil a sua fazenda luun certo ho- num, o c.litto Ferno Ribeiro lhe mandou mais a clla no se affinna se ha ntais de anno dous escriptos ca- da hunt per sua ,ez em dias diferentes nos quais lhe falla\a tmnlwn1 acerca das ditas contas e junta- nwnte nelles usava de pallavras afeioadas e antoro- sas que he a Inatf'ria sobre que lhe foi posta a ditta prohibio pello Bispo sob a dieta pena, ~ assint nulis despois de ella receber os dittos es- criptos respondeo ao ditto Ferno Ribeiro pcllo Ine- nino qut> lhe trouxera os eseriptos que ella lhe no respondia a elles por que lhe estava posta a ditta JWna e disse tnais hu vez tambent despois da ditta pena posta o ditto Ferno Ribeiro lhe Inodou dizer que lhe fa llasse que elle lhe yria fali ar sem lhe tnan- dar declarar o ne.gocio sobre que lhe queria fallar e (na confessante lhe Jnandou dizer que siin fallaria Jnas en1fin1 no fallaro e no lhe Ien1bra ora que tksvio ouve pera isso.
CuiiJ"isso dt J/uit'IIS .\llllt'S (.'onfiss.ciiJ dt .l/ateus .\'llnc.o; slll'llgiiiu 110 lelll[W dcr graa. 1H dt' .Janl'l'o th' disse se1 <'l'slo Yclho nahual da ci.dadc do Por- to filho de ..-\ndrt' e dt. sua ntollwr Calerina Ri"liz ll<elis dt toalhas nwradorl's na ditta cidade ' do Porto do'lldl' dle lw natmal j defuntos y <ll' yda- de de <fll<ll'l'Jlla t' s<'is annos pouco mais ou menos Jnoradot na fngmzia de Tasuapina do nconcan, desta Bahia casado com Call'rina Codha manHtluca e conssaiulo <lixe que sendo elle moo de de- zasl'IS annos pouco mais ou menos fugio de casa do d!tto S('U pai da cidade do Porto pera a vi.Jia de Pon- te dl' Lima aonde cshye algum letnpo em casa de hum honH'lll tmnb<m leee Io de toalhas que lhe pa- rt'P que era f;orasteiro e era j Yelho que cntnJnetia na barba de branco e mio lhe lembra o nome da pia delle, mas le1nbra lhe que tinha por sobrenome .No- gmint c moraya junto de Santo Antonio e esses dias que em sua casa esteve dormi o pre na sua cama con1 elle e aconteeo que o ditto foam pane Hw que se ch<:nnava Antonio Nogueira teve con1 c llc confessa n te o aj untamcnto contra natura sodontieo penetrando eom seu nwnl- bro veril o vaso trazl'iro ddle confessan te lanando se elh> confpssantc com a barriga pera baixo e pon- dossl' o di.tto fomn Xogucira cm cima delJp fazendo como se :fora homen1 eom nwllwr por diante e con- sumando por <ktraz com (:lle o ditto pecado de sodo- n1ia e isto trcs ou quatro yezes <'Jll noites differentes sendo sen1prc clle confessante pacientP, e no sabe SC' o ditto homem tra casado nen1 se ser ora inda vivo. era de boa estatura de corpo e de barba preta e lnanca confpssou n1a1s que despois disto acontecer no
Clllisso de .1/att,lls .\"unes 133 Biesmo anno tornau.do se elle confessantc de Ponte de Lima J>LTa a cidade do Potto, e estando em casa de Jwm Jiorgiam Dom.ingos Jorge come<HHlo a ser seu discipulo, estava latnbeni na ditta casa hum nto- o pouco menor do que elle confessante ento era ao qual no conhee nem sabe o nome netn donde h t ~ ntm coil'1 runtao algu. t' o ditto moo com elll con- fe.,sdn te dormiam ambos etn hu cama e acontt'ceo que el!P eonfessante teve con1 ho ditlo moo ouho tal ajuntamento IH'tndo penetrando con1 seu mem!J1o o \aso trazeiro .do ditto moo e consumando nelle o pcccado de sndonlia tres ou quatro vezes etn divPr- sas 1.1oites sendo dle confessante sempre incubo agen- te e dissp que ninguem os vio fazer os ditos peccados e que j os confessou a seu confessores. e cotnprio as penitencias que lhe dero e que ora lhe no lemhro nus culpas e quP dei- las Psta muito arn.'JH'IHlido. l' emnwndado e pede perd:io e 1nisericordia e logo o senhor visitador lhe encarregou nutito a vertude da honestirlade e que se guarle de ocasio de semelhantes peccado.s por que tornando os a conwll'r h a de ser gra vissintarnente easligado e que se confesse muitas vezes e lhe Ino- dou que se fosse logo eonl'essat c que euntpra a pe- nitencia espiritual que seu eont'essor lhe der nova- nHnte por estes peccados. '
d, Frunci.o;co .l/ar /'i ns Confis.wiu de Fran('.'i('() .1/arlin.'i crislo vl'/lw no lt'nlpu da yrara do Rcconeavo. :w d l' .J :nw i J'o de L'l92 dixc S<T cristo Y<lho intl"iro natural dl' lcrnto d .. Lixhua filho de P<'ro (ionHs pcdrl'iro, l' de sua ntolhcr Joana Batalha dl' idade de quat'<'nla an- nos casado com Francisca da Costa la\Tador mora- uor eiU Perabasu neste I'<'<:OllC<lVO e confessando dixe <}lll' aver dez annos que foi ao serto a fazer decer genliu na companhia de Do- nlingos Fernandes tunwcauna no qual andaro en- to alguns dezoi lo nHses e nesse ten1 pu per vezes l'lll .diversos dias da quaresnut c t' .sabados dll' L' a companhia cotniam carne poden- do escusar de a conHr por tereni favas e outras <ou- sas con1 que se podiam manter sem cunHt carne c as l{lH' Le:unlwm a comero so, o ditto Domingos Fernandez lOJnacauna, e Lazaro Aranha e Joan1 Sardinha moradores tm Pentbasu e outros tnui- tos a que no sabe os nonws e Mannel da Fonsequa nt<.unaluco morador in Taparica e Rodrigo 1\tlartins n1::nnaluco e morador l'lll Perno Merim e seu genro Diorro ela Silveira mesn1o Inorador em Perno )IC'- b rim, e Antonio Ribeiro ai ntorador no mesmo Per- no :\frrim, e Alvaro Riz oleiro morador em J ngua- ripe, os quais torlos eon1ero earne podendo a escu- sar con1o ditto tcn1 muitos dias.
Colllisso de Joo 135 Con[issii.o de Juu Gonalves cristo velho nu ie1npo da graa do H.econcavo. 20 de Janeiro de 1592 Dixe ser cristo velho inteiro natural de Outei- ro Jomn de Chaves, filho de Diogo Yiegas e de sua nwllwr Breatiz Pirez lavra.dotes defuntos de idade de vinic e dous annos trabalhador residente ora en1 Ceregipe de Conde de Linhares que veo degra- dado por vadio pera o Brasil e confessando dixe que elle veo ora do serto de fazcr -deer gentios en1 cpanhia de Antonio Riz dAn(Jrade no fJUal andaro dezaseis Jll('Ses e em todo esse ten1po nos dias da quarestna e de sest,as-feiras e sabados. cmnero carne por falta de tnantinwntos porem muitos dos ditos dias elle confessante a co- Dieo podendo escusar de a c01ner tendo outro nlanti- mento con1 que se podia mter sen1 e ,asshn a comero outras n1uitas pessoas da dieta cmnpanhia os quais elle por seu nonH' no conhee . . lssinoll dP cru::. Confisso de Christov.o dr Bul/u)is cris- to velho no fe1npu da graa do Recuncavo. 20 de Janeiro de 1592 Dixe ser cristo velho natural da capitania de S. Vicente desta costa do Brasil mamaluco filho de Ttmacio de Bulhis hon1en1 pardo e de Francisca in-
dia desta terra de idade de vinte e cinquo annos sol- t-eiro, ao presente estante en1 na fazenda dt Ferno Cabral trabalhador e comfessando dixe que aver cinquo annos pou- r- n1ais ou menos que eUe foi ao S{'rto e laa andou na companhia de Donlingos Fernandez tomacauna I :Ui Confi.o;:;tio d,. t:hri:;luuo dt' /lulluii.o; Inamalul'o l{lll' ora ,.ai pera Pcrniiohuco t' enliio an- ll"lro no Sl'rlo oil(, IIIL'Sl's l'lll hum lugar <JLie dwiHo as Palml'iras no llll'O do sl'rlo o dillo l lomingos Fl'rnaiHil's thomachauna mandou a l'lle t' aos mais que adorassem o idollo dos gl'ntios t' t'izl'ssem lodos as t'l'ITmonias dos g.:nlios assim como l'lll's fa..r.iaru .na sua ahuso l'hanwda Sanl'lidade, l' l'lle cunfessan- te St ajoelhou per muitas vezes l'lll diversos dias no ditlu Sl'l'lo dianll.' do idolo dos gentios qul' era Im figura de' pedra lflll' no l't'JH'ts<.ntava homl'm ne1n molhtr mas quinll'ra. '-' fl'z tamhtm as fklll's faztrulo como elks faziam l.' dizt'IHio os gentios a ellts erislos que se fos- sem lavar-. porque havia dt nacer hum fogo novo en- ire ,-.llPs. e dles se foro lavar. e assim viero at que chegaro a fazenda de F('riHio Cabral onde os dittos l'stivero algmn com a dida sua. cha- a:r,ada Sanrtirlade t iw dilto serbio andaro fazendo a.; dillas l'Crtmonias '-' gentilieas por lein- po de quatro nwses e todas t>slas cousas dle confcssante fez pur o dilto Domingos F('rnandl's mandar que ho fizessPnl e tnmh('nl com lll('do de os gentios lhe no fazer<'IU mal e de os matarem l' as mesmas e cere- nlonias fizero o mtsmo Domingos F('rnandes toma- cauna. P Bras Dias manwluco morador em PPrahalu '.'\k easa, da ilha da c a Domin- ,!.;:os Camac1w. ltonH'Ill branco <JLI: foi hitor de Ferno quP roi 1wra ns c::'.pitanias dl' baix. c Simo Dias 1norador em .Taguaripr na mcsn1a fazenda de Ferno Cabral c Pantaliam Ribeiro honum branco casado rnorador na fazenda dl' Diogo Corr<'a de Sande l'lll Caip<' e oulros mais que lhe no lernbro OS JlOilH'S outrossim elle comfessanll' se r('bautizou pC'IIo modo qLIP coshm1avo os dittos gentios naqudla ahu- , Conlissiio de Clrrislol'o de Bul/u)i.'i 137 scl.o ehmnada Sandidade. q LH' h e muda ndD o no1ne pondo o m.aioral do ditto gentio outro nome e a elle confessan te o pus outro nmne que lhe no lembra n qual principal dizia que era Deus e senhor do lllUIHio t' ada entre elll's outro gcntio a que Jesus c hu gentia a que chamavo Sanda .!Vlaria e :1 out1o chanw\oam ,igairo c IllCIstros .:1ue en- sinavo a doutrina da flitta ahuso. P avia outro gen- tio Pntrc ellcs o mais grado a que chamavo papa c hu gentia n1ollwr do ditto Papa a qual dizia ser nti de todo o nlUIHio e outrossiin se rcbautizaro pello ditto tnodo hum negro crist<l.o e casado de Ferno Cabral a Qlll' chamo ca1n grandP ao qual pnsero nome pai Jesu poeu. que qttt.'r dizer Senhor Jesu on1prido. e o ditto Ssiino Dias c outros nuiitos nwi'i sP rchautizaro que lhe no le1nhro e despois de o ditto idollo da chmnada Sandida- de estar j com os gentios na fazenda dt Ferno Ca- hral ellc confessantc tamhen1 lhe fez as re,crencia., e cenn1onias emno os dittos gentios muitas vezes e isso fiz('riio mesmo outros n1uitos da dicb o cmnpanhia que se acharo presentPs c lambem ai do a Ferno Cabral de Taidl' reve- renciar e abaixar a ca 1 hea ao ditto idolo e assim tan1hem vio a Francisco dA.hnu casado e n1orarlor en1 Tasuapina P a Sitno da Siha sobrinho de l\Ia- noPl Telex qtH' foi governador <lestl' tstado que se foi pera o reino. fazer as clittas re,erencias ao ditto i :lvllo e a"sim fizt:ro na dita fazenda ck Ferno Ca- bral as dittas reverencias t:' idolatrias os mesmos th companhia acima nmncados. e confessou Inais que elle \of'm ora de Sl'rlo onrle foi na cmnpanhia dP Antonio Riz <lA.ndrade onrle h a dt:zaseis meses que an do que foro dPer gf ntio no qual tempo todo nos dias de quaresma P rle sestas-feiras e sabados comeu sen1pre t'anw podendo escusar L"omclla l' assi nwis a Yio comer a Diogo da Fonsequa solteiro 1namalw.:o montdor l'lll Caip(' l' a Gonalo Cardozo homl'lll branl'o eriado de .\mhtosio Ptixoto desta cidade L' a Bastiam l\ladeira mamaluco mora- clor C'Ill Pernohut"o. l' a outros muitos cujos non1es lhe no ll'mhr:io os quais todo'i comero carne c Plle os Yio eonHT c1n lodo o ditlo tempo de dezaseis me- ses (IUC ha que pera o serto foro nos dias prohibi- rlos podendo l'scusar de o conwr por teren1 outros mantimentos de farinha. favas c pescado con1 que se podian1 manter e outrossin1 comfessou que nesta ultinHl joina- da do serto l'lle con.fessante deu dtz ou doze cargas de polYora e seis ou sete ptllouros a hu principal ca- valeiro dos gentios e outrossiin vio a CristoYo da Rocha seu capi- to que ora se foi do Serto pera Pernobuco onde hf' lllOrador dar lHllll cavallo, e hn egoa t' bandeira e atantbor de guerra. e polvora, e hu espada ao Arat-aea senhor gentio de certas do st-rto e ntandar lhe concrtar pello sarralheiro que hia na ditta cmnpanhia as suas espingaidas os quais gentios so enentigos dos brancos l' lhes do guera quando podem c ora nesta jornada no a dero a elles cris- hl.os porque ero nntitos e por tantbetn elles brancos cristos usannt de manha 1nandando pron1eter da- divas aos dittos gentios enen1igos aos quais o ditto Cristovo da Rocha deu nwis hu tenda de sarralha- ria. forja clt folies. bigorna e mais instronlf'ntos de sana lhe iro c o ditlo Dontingos tomacauna mo- tlou concertar ao ditto gentio eavall!:'iro enP.Inigo elos <Ti ;;titos hu:.i tspinganla c hum pistollete a qual Ps- pingar<la cllc confcssante levou a concertar a Gon- Coll{.o;so dt Lu:aro da Cunlla alo Cardozo aciina nomeado deu o ditto pistolete -desconcertado ao ditto caYaleiro gentio e sendo perguntado e mnoestado que diga a Yer- darlc de sua teno quando fazia as dittas cerenlo- nias gentilicas e idolatrias, respondeo. que sempre creo e teYe a fee de Cristo no seu e entendeo que o ditto idollo e a ditta ahuso era fal- sidade t' ofensa de Deos noso Senhor. Confisscio de La::aro da Cunha Inislio crislcin vellw no ternpn da graa do Reconcauo. 2"1 (k J anciro de t5n2 dixe ser n1ainaluco natural da capitania elo Spi- ritu Santo filho de Tristo da Cunha defunto honH'Ill branco e de sua mollH'r lsa})('l Piz mamaluca irma do Conego Jacmne de Queyros solteiro de idadL' de trinta annos que no ten1 ora lugar certo de morada e confessando suas culpas dixe que aYer sete annos pouco Inais ou nHnos que elle foi de Pernilo- buco na con1rpanhia de :VI.a.chado pera o srrto de Raripe no qual se deixou ficar ent companhia topinabases que so gentios e antn andou \"i- vendo cinquo annos pouco 1nais ou n1enos sempre ao Jn()do gentilico dt>spido e tingido. e fazendo e usanrl 1 o, todas as ceren1onias. usos, ritos. cstillos, e costunus. dos -dittos gentios fazendo tudo assin1 e da Inaneira con1o se elle fora gentio c tratando con1 os feiticeiros conto elles fazen1 pon'nl incla que fazia tudo isto elle nunca no seu corao deixou a fee de Jesu Xp e sempre en1 seu corao foi cristo e se cncmuentlou a Dcos e a Senhora e Sanctos do Paraizo . e no dito ten1po andava con1 os dittos gentios nas suas guerras ajudando-os contra os outros gentios c vez viero brancos cristos ter sobre hu aldea l-111 C onf i ... stio tlt l.fl'::aro tltr t: u 11 h a ondl' elle conf<'ssan((' t"slaYa t' o pliSl'I'o em l'lTl'O pello que elie os. gmITl'OU e deshuatou j)()l'tm mste dl'sharall' no ficou 1wnhu dos crislos mol'lo inda (j lll' fica riio :t lguns ftTidos q li. dl'spois sara ra e outaosim no dilto tempo nas guerTas tllll' ellt' fazia contra os oultos gtnlios ferrou muitos dl'llts {' n1aluu l' os deu a collllT aos gentios t'lll cuja cOinpa- nhia dle and<iYa e em lodos os dillos einquo annos e mto poueo mais ou menos que a1Niou no ditto ser- lo M'mpre nos dias das quaresmas l' das scslas-fl'iras 1..' salwdos e mais dias dl' jejun l' prolwhidos pella igre- ja l'OIIll'O carne sen fazer diferena .algui e sem ler necessidadl' ddla l' deu mais aos gtnlios hm'i espada e sendo mais perguntado -dixe que os diltos gen- tios t'Ill cuja companhia andou so t'ntmigos que quando aeho tempo c eonjuno mato hraneos cristos (' os gw.'ITl'i.llll como fizero no fim do ditto tempo que -Pile com e lles andou, que tendo rei to rts- gate com hum arraial dt' perto de -duzPntos brancos que foro ao dillo serto resgatar, Piles dit- tm; a treico saltaro tum o ditto arraial de"
brancos eristos e mataro quatorze ou quinze e a muitos feriro e os desbarataro tomando-lhe as 1wcas e ficando se com dias e com o resgate dellas que j tinho e neste desbarate ficou cllc eonfessante en- t:.ln desbaratado e por isso Sl' veo ento <lc maneira que os dittos gentios sam emmigos dos hrancos crist_os t nao costmno ter paz con1 seno l'llH(Uanto elks no tem fora JWUl posse pera lhes dar guerra (' en todos os diltos annos nao se eomfL"ssou nen1 comungou l' cotncrsou eatnalnwntc as g(ntias e ti- nha mollwres muitas como eustnmo os gt'ntios e to- dos os exteriores dP gentio guardou intf'irnrncnte e do ditto tempo se veo a f:erC'gipe <lPsta capitnnia Confisso dt> Luzaru da (;unlw 1--ll c despois aynda aver quinze Ineses tornou pera o serto outra vez e companhia de liona lo ..:\.h-ares onde andou ategora que de ll ven1 e sempre neste ten1po nos dias da quaresma e sestas-feiras e salHHios e mais dias prohehidos comeo carne se1n nc- essidadl- nao st.> co1nfcssou n:_t (1uaresma pasad'a (fllC esteve no ditto serhio t' foi }HTQuntado se alu-u vez ci seu con.1o ..__... b 's' lhe pareceo q uc se po.dia salvar naqul'lla gentilidade e que a lei dos cristos no era hoa pera a das ahnas e se com essa teno fez algus obras de gentio das que tLm ditto ou outras algus nwis res- pondt'o que nunca tal lhe pareceo t.> sempre esperou salvai se na lei de Cluisto c que o que fez fazia pot comprazer aos gentios c foi lhe declarado o muito que lhe importa fel- lar verda-de se fez as ditias obras de gentio com ten- o de gentio porque no pode ser absoluto seno nesta nll'sa e foi anwest3do _que desemcarrregue sua concieneia por que nesta nwsa no se trata mais que da salvao de sua ahna pois est no tempo da graa e perdo. respondeo que sem prt teve a fce de C h ris- to no corao e ten1 ditto a verdade c foi perguntado que adoraois fez cllP e a adorava. responclco que os dittos gentios no ten1 Deos nenhu en1 que cremn nem adorem nen1 tem ido- los ntais que smente as cousas que os seus fPitiei- ros lhes dizem t:ssas eretm e qwuulo tomo carne humana dos salvagens que he outra casta dos gentio-; eonwan1 c grandes ftstas bailios e regozijos as quais festas elle eonfessante se achava presente. e nunca do seu coraco creo aos dittos feitieiros 1nas dP fora n1ostravalhes qtw os cria e assim ta1nben1 3..iuntava carne ele poreo cmn carne humana e co- mf'ndo con1 os dittos gentios elle cmnia a de porco e os gf'ntios a hmna na cuidando c lles que tmnhen1 a de 1 ., ._, (. . . . unJt,.,.'itio clt Uenlo Utii: l.uttl'ciru poreo t}lh' dle eo111ia era humana t' dl' todas esta:j cuipas dixt que tstava al't'llJh'IHiido l pl'dia pl'n(ii, e assim lambem t'onfessou <Jlll' hu \TZ no dilto serlo pecou no nl'fando consumadamcnte donuindo carnalnHnte eom hu:.i gf'nlia pello vaso trazeito co- mo se propriaHH'nle fizl'ra por <liank pello natmal l' ludo diXl' qw pedia perdo l' foi logo mndndo que se fosse confl'ssar ao col- lejo de .T esns l' ttaga Sl'l'i plo d'- eonfiss<.io a esta Jnesa e sendo se nas dittas g2ntilidarles andou outro algum cristo fazendo com dle o mesmo que dilto tcn1 respondeo que n:.lo. ConJ'i."iso de Bento Ri:: Loureiro cri."iliio vellzo tlu tempo da graa do Ueconcauu. 22 de .Janeiro de 1;)92 rlixe scT cristo velho natu1al dAlml'irim filho de Andr Riz Lourci1o c de sua nwlher Caterina Luiz Loureira j defuntos casado com Esperana Tourinha. idade de quarenta e sete annos pouco 1nais ou Jne- nos lavrado tnorador l'Ill Tapariea digo na sua fre- guesia de Taparica e comfessanrlo dixe <JUC avcr quinze annos pou- co Inais ou menos que indo elle com sua n1ollwr e fi- lhos em hum ea.rro :pl'ra a igrPja a missa vindo a ter certas diffl-renas com sua Jnolher sobre siumPs que llw ella demandant cllf' se henz('O e querendo dizer n,Jmc de Jcsu cm quem c1co. dixe e pronunciou cun1 a hoca Jcsu de que anIwgo. porem dixe a dieta hlas- flmea suhita l' dcsalinadmncntc sen1 ser sua teno dizclla c llogo que a dixc dC'u punhados na boca e se arependco muito e se vco cidade confessar e ora neste ten1po da graa ven1 pedi1 Inisericordia .a esta mesa Couf"isso de Hodriyo de .-tlmeida 143 c foi logo perguntado se quando elle dixe a dieta blasfenwa deixou de crer em .J esu Cristo respandeo que nunca deixou de crer en1 Jesu Cristo nws que sen considerar a dixe e sendo nwis ptrgun ta do dixe que no estava be- ba do, Inas agastado e que sua Ino.Jher st'nnente o ou- vio e o reprendeo foi-lhe nwndado ter segredo e que torne a esta ntesa no 1nez de maro primeiro que vent. Corzfisso de Rodrigo dAln1eida cristo velho na graa do Reconcvo. 23 (le J anciro de 1592 dixe ser cristo velho natural da ilha da Pahna filho de Estevo Riz e de sua n1olher Felipa Yellosa j defuntos de idade de vinte e seis annos casado con1 :!\'largarida Pereira Inolhcr branca n1orador en1 Cere- gipe do Conde e comfessa.ndo dixe que avera sete annos pouco nu1is ou menos em hu festa do natal na igreja de Ce- regipe hum dia despois de elle ter ahnoado hu pou- ca de farinha da terra foi reeber o Sanctissimo Sa- cranlento da Eucharistia lc1nhrando-se muito ben1 que tinha naquella menha almoado a dieta farinha e disto pedio miserieordia neste tetnpo da graa nesta Ines a e por no dizer mais foi perguntado se cree que na ostia consagrada est o vC'rdadeiro eorpo de Chris- to Noso Senhor e que o contrario he heresia. respon- de-o que sin1 cree perguntado se quando ahnoado tomou o Santo Saci'ainento. duvidou estar nelle o corpo de Jesu Christo res.pondeo que no; e sendo tnais perguntado rlixe que soo almoou fa- rinha da terra e no bebeo vinho e estava en1 seu si- 14-1 t:oufi.o;su de .-\fun.o;o /.ui.'> su l' despois (jlll' saiu da sua terra nao foi a outra Sl'- nu a esta do lkasil l' nunca tratou com nem ll'u seus livros e que bl'm sahl' qut' he ohriga<.;:.io ('Jlltlllgar ('Jil jljum l' '!Ul' l'St lllllito arl'pl'lldd<) e foi lhe mandado ljllc no HH'S de maro lot'JH' a esta n1csa Con[isso de AJ'tm.o;o l.ui.o; t'l'islo IJ(l/w no tempo da fJllf., .'ie concedto lm ycnlt do UfcuJU'lWU desta Baya. -de .Janl'iro de 1:lH2 C:otufessando <lixe ser cristo velho natural de villa dAhitto filho de l\lanoel Luis e de Innes Ris. cassado eum Isabel Luis ego moradm na ilha dos Frades da freguesia de Tantararia e comfessando dixe que avera dezaseis annos pou- co mais ou nwnos. {[Ue YiYe em contnuos desgostos. brigas e difer-enas com sua molher l' com hu sua filha casada que [linhas se chamo Isahd Luis e con1 hum stu filho Afonso R(->iz por a ditta. sua molhl'r lhe negar o dehitto Inatrinwnial e por a dieta filha no querer ganha. de conwr com seu marido. c con1 o dit- to seu filho por lhe no dar o que lhe pede no o ten- do e por eHe ser .pobre. ego que no pode ganhar e pl'de esmolas pe llo amor de Deus c todos os di ttos n1olhcr e filhos o espancmn. Ps- hof.l'tcam l' o eseala\Tam e lhe puxam pellas orelhas e lhe fazem outras afrontas e llw chamo nomes em- juriossos. e elle desatinado c agastado cmn as dittas cousas que passa de <kzaseis annos a esta parte pou- co 1nais ou menos. e1n todo o ditto tempo per muitas ypzes em diversos dias e lugares arencgou de Dr-os dos Sanctos do l>ataisso. as quais hlas.femeas <lixe JWr grande nmncro de vezes en1 todo o -ditlo tl'nl- po perante a dita sua molher c perante os ditt-os sua filha e filho c pcrante outras que por ellc ser Oon{isso de Afon:w Lui. 145 cego no ve e das dittas basfemeas est n1uito are- pendido e pede perdo neste tempo da graa e tamben1 quando a dieta sua filha o esbofetea elle lhe diz que ella esbofeteando a elle esbofetea a Christo e a dieta sua filha diz que elle que diz que ja que ella o esbofetea que elle se esbofete:a.ra tam- ben1 com Cristo poren1 elle no se afirma 'que tal di- xese nunca porem se com agastan1ento o dixe foi no atentando e pede perdo e }1or mais no dizer foi perguntado se quando elle dixe as dittas blasfen1eas deixou de crer en1 Deos ou en1 os Sanctos ou quando dixe algu dellas, res- pondeo, que senTpre creo em Deos e na Sanctissima Trindade e nos Santos do paraiso e llogo deSipois que blasfemava se punha a chorar con1 arependimento e sendo n1ais pei'guntado dixe que nunca blasfe- mou contra Nosa Senhora, e que nos dittos ten1pos ein que dixe as dittas blasfemeas elle no estava be- bado nem for.a de seu juizo mas estava cheo de ira e agastamento e foi-lhe mandado ter segredo e que tor- ne a esta mesa no mes de maro proximo primeiro que vem. A margem: D ' e i ~ a aqui de confessar outras culpas graves e foi a publico. Por ser cego assina a seu rogo o notaria. 146 Confisso de Bralr; de Sampaio Co11fiss.o de Brratis de Sampaio crisfa velha no leuzpv da graa do Uecvncavu. 23 de Janeiro de 1592 pareeo sen1 ser chmnada Brcatiz de San1paio molhcr de Jorge de l\lagalhes l'rista vclha a qual <k- nunciou nesta nwsa no scgundo livro das dl'nuncia- es folhas 2H onde est:.io as suas Inais l'Onfront.acs ... dixe que .a.ver cinquo ou seis annos que mos- trando esta ao ditto seu 1narido hus rdiquairns de ou- ro dentro nos quais esto huns agnus dei, dizendo ao ditto seu marido que fiz.ent i.ltjUclles telicairos pera :;uas filhas c elle lhe no deu hoa reposta anks pellei- jou c:on1 ella por que gastava o dinlwiro pelo que e lia agastad'a con1 collcra e agasta.nento tomou os relieairos e con1 furia os arfl'lllessou per hu ladeira abaixo, onde os relicairos saltando pello cho hum delles qut"'brou na vidraa e pedio pcrdo ne!'ite tempo da graa e foi logo perguntada e1n que <.onta ten1 clla o agnus dei e se sabe que he relquia a que se deva n1uita respondeu que te1n en1 n1uit:Ja conta ao agnus dei e que hun1 padre rda conl- panhia de Jesu lhe deu o ditto agnus dei de que que- brou a vidraa dizendo lhe que viera de Roraa que lhe tivesse nHiita devao e vnerao foi n1ais perguntada se quando fez a dieta injuria aos dittos agnus dei se duvidou ou sentia tnal delles e da venerao que a igreja sancta n1anda ter s rel- liquias, respondco que nunc.a tal duvidou, n1as que com collera sen1 considerao fez o ditto desacata- mento de que Ilogo se arependeo n1uito e sse confessou a seus comfessores e foi lhe mandado ter segredo e que no mes de maro que vem torne a esta nH'sa Por no .saber assinou a seLt rogo o notario . . I Confisso de Antonio Correa 147 Confisso de Antonio Correa cristo velho no tem- po da graa do Reconco:vo. 23 de Janeiro de 1592 dixe ser cristo velho natural de :Moimenta ter- Ino da cidade de Llrunego filho de Donngos Pires lavrador e de sua n1olher Isabel Duarte solteiro de idade de vinte e cinquo annos pouco mais ou n1en::, morador na Tapuan1 tern1o desta cidade en1 casd. de Antonio Botelho .e confessando dixe que sendo elle frade da or- dem de Sam Joo Evangelista no moesteiro de Villar dr Frades no termo de Braga que aver quatro ou cinquo annos no ditto n1oesteiro hun1 frade delle per nome Diogo da Conceio natural de Regallados man- ebo que ento podia ser de idade de trinta annos e j era sacerdote e naquelle tempo era ou avia pouco que fora socristo no ditto n1oesteiro hun1 dia na crasta perguntou a elle confessante como se benzia e persignava e logo elle comfessante se persignou e benzeo do Inodo que a Sanefa l\Iadre Igreja insina e costuma, dizendo, em non1e do padre na testa, e do filho abai- xo dos peitos e do Spiritu Sancto nos ombros e o dit- to frade Diogo da Conceio lhe dixe que era heresia nomear o filho abaixo dos peitos na barriga, e lhe en- sinou que se avia de benzer non1eando o padre da t ~ t a at a barriga juntan1ente e non1eando o filho en1 hum hombro e o Spiritu Sancto em outro ombro e outro frade foam do Espiritu Santo que pre- sente estava do n1esmo moesteiro tan1'ben1 de missa lhe dixe que aquella era a verdade e que assim se avia de benzer, como lhe insinava o ditto Diogo da Concei- o e por elle comfessant cudar que aquella era a verdade usou do <litto mndo de benzer e assim ~ 148 Confls&o de .4ntnnio Correa benzeo setuprc de ento por diante conto o ditto fra- de lhe entsinou pouco tempo ha aver tnenos de hun1 anno que estando ellc confessanle na Pitan- ga tcrnw desta cidade em casa de Franl'isca dAlmci- da veuva mulher que foi de Lopo Vieira ensinando dle huns seus negrinhos a benzer da dieta maneira clks dixero dida sua senhora que elle os no en- sinava a benzer da maneira que ella os ensinava ento a dita Franeisca dAhneida <lixe a clle con- f que no era aquellc bmn benzer pois era eon- tra o costume da igreja c perguntou a hum clcrigo e I an1ben1 dixe o n1esn1o conto e lia pdlo que dlc cmnfessante de ento at gora deixou o ditto modo de benzer que lhe insinaro os frades e lo1nou a usar do prneiro 1nodo de ben- zer como danlt:'S usava e desse usa ora cmno costu- nta a igreja e da cuLpa de no dito ten1po se benzer do ditto modo pede perdo neste tempo de graa por que cuidou que acertaiva e sendo mais perguntado dixe que quando os dit- tos frades o ensinaro no estava oulren1 ninguem presente que lhe lembre, e que avera tres annos ou quatro que elle comfessante se saio do ditto moestei- ro por ser doente de gota coral e os dittos frades lhe parece que ficavo no dito moesteiro e no ero pre- gadores ... e foi-lhe mandado que no mez de maro que vem torne a esta mesa. Confisso de Balthasar Barbosa 149 Confisso de Balthasar Barbosa cristo velho no lemp? da graa do Reconcavo. 23 de Janeiro de 1592 disse ser cristo velho natural dos Arcos cinquo llegoas de Braga filho de Gaspar Barbosa e de Vio- lante GonalYes. de idadP de quarenta e cinquo an- nos pouco 1nais ou n1enos casado cmn Caterina Alva- res lavrador morador em Ceregipe do Conde deste Reconcavo e confessando sse que ayer vinte annos pouco mais ou menos que perdendo sse com o te1npo na cos- ta de Ceregipe o novo, onde ora he a e.idade de Sam Cristovo desta crupitania e eHe com outros seus com- panheiros faro tmnados .pellos franeezes luteranos que naquelle ten1po estavo no ditto lugar e hum dia estando hum luterano daquelles disse aos cmnpanheiros delle confessante se indo Ile a Ro- ma ao Papa pedir-lhe perdo se lhe poderia o Papa perdoar as culpas de luterano pera que elle tornasse a viYer catholican1ente e hum seu con1panheiro per non1e Antonio Gonalves lhe Tespondeo que ssim que podia perdoar o Papa ento elle confessante sin1plex {' inconsiderada- mente por contradizer ao seu con1panheiro respondeo- ihe que o no podia fazer e desta culpa pede pendo e foi logo perguntado se teve elle ou tem duvida que o Papa tenha 1naior poder sobTe todos os bispos e prellados do mundo, respondeo que nunca teve nem tem tal duvida e que bem creo e sabia que o Papa ten1 poderes de Deos pera poder perdoar aos Lute- ranos conYertendo sse elles a fee catholica e sendo elle mais perguntado dixe que o ditto An- tonio Gonalves he ja n1orto e quando isto aconte- eo estava tan1ben1 presente Diogo Uias mamaluco genro de Garcia da Villa e cunhado delle confessante
150 Confi-sso de BrltCJ.hior da Cosh:l
n1orador nesta cidade e no foi n1ais outrem a!guen1 e que o dilto Antonio Gonalves ja defunto rcprendco logo a clle oon1fcssanlt' <' ellc se calou, e no estava bl'bado nen fora de seu juizo(' foi lhe llHlll- dado ter segrecto e declarou sendo perguntado que duas ou tres ve- zes no dito fregrantc aJfinuou elle que o tinha poder pl'ra absolver e perdoar luteranos pera ficare1n cristos, c contradizcndo-lhe isto o dit- to Antonio Gonalves ellc confessante o tornou a af- firmar .dizendo que o Papa no podia, at que em- fini se calou sem se desdizer, e isto fez oon1 tehna de sen1pre oontradizer ao ditto Antonio Gonalves por andaren1 .de reixa e despois disto o ditto luterano bla.sfemou con- tra o Papa dizendo palavras injuriosas e o ditto lute- rano falou as dittas cousas em espanhol que bem o Pntendia e pron1eteo ter segredo pello juratnento que recebeo e foi lhe Inandado que no Ines de m'ail"o que vem torne a esta mesa. Confisso de Belchior da Costa cristo velho no tempo da graa do Reconcavo. 23 .de Janeiro de 1592 dixe ser crist-o velho natural da villa de Guima- res filho de Jorge Gonalves tecello de toalhas e de sua n1olhcr Senhorinha da Costa defuntos de ida- de de trinta e cinquo annos n1orador em Ceregipe do Conde casado co1n Breatiz .Pisaria - e confessando suas culpas dixe que sendo elle moo de dez annos de idade pouco mais ou menos veo pousar a casa do dito seu pai na ditta villa .de Gui- mares, Mallheus Nunes tido por cristo novo orgiam tnorador nesta cidade e hu das noites que ay dor- mio donnio elle confessante com elle na cama e de noite o ditt.o Matheus Nunes que ento poderia ser
Confisso de Belchior da Costa 151
de idade de vinte annos o comeou a solecitar de ma- neira que com efeito chegou a -donnir con1 elle car- nahllente met-endo seu Inetnbro deshonesto pello vaso i r a ~ e i r o delle confessante e comprindo nelle assim co- mQ se o fizera con1 n1olher por diante e consumou o pecca.do de sodonlia hu vez somente e sendo perguntado dixe que naquelle tempo no entencleo elle confessante ben1 ser isso pecado mas logo ac:;> dia seguinte o contou en1 casa e nunc.a mais dormio con1 elle por que se foi, ConlfEssou 1nais que sendo elle con1fessante de quatorze annos pouco n1ais ou menos nesta eidade em c a ~ a ,de seu pai hun1 dia despois de jantar, estan- do elle deitado e hu rede veo ay ter hu nioo de ida- de de nove ou dez annos filho de hu carpinteiro das ilhas n1orador ora en1 Paripe C sua 1ni veuva o qual se deitou c elle na rede e elle confessante donnio com elle earnahnente penetrando c seu membro des- onesto o vaso trazeiro do ditto moo cujo nome lhe no le1nbra e con1prio con1 elle como se o fizera com molher por diante e conssumou o peccado de sodo- mia e sendo perguntado dixe que neste caso segundo j elle bem sabia ser isso peccado grave e que nin- guem o vio, e dixe que .destas culpas pedia perdo e foi lhe n1andado que torne a esta n1esa no n1es de abril A margem. Este confessante fe= 1nuitas nwstras de arrepen- dimento dei-lhe nesta 1nesa em segredo pnitencias PS- piritzwes co1n a a1noestao nccessaria E nutndei-() confessar c troxe escrito do confessor (Rubrica)
152 Confisso dl' Marcos Barroso Confiss.o de blarcos Barro .... o crislo velho no le1npo da grtta no Reconcavo. 23 de .T anciro de 1592 rlixc ser cristo Yclho natural ele Barroso filho rlc Bastimn Pires e de sua nu>lhL'r Ines Martins lavrado- res, ja defuntos, casado cotn Catcrina Colaa .de ida- dc de quarenta e cinquo annos poueo n1ais ou 1nenos, lavrador 1norador etn Tasuapina no engenho de Mar- tinl Ga.rvalho e cmnfessando dixe que aver vinte e oito annos pouco 1nais ou nH'nos (IUe estando elle no n1oesteiro de Bustcllo da omh:'m de San1 Bento aletn da cidade do Port-o onde elle oonfessante tinha hun1 tio frade per nmne frei Antonio de Rio Douro prL"'Tlo de sua my que ento era prior no ditto n1oesteiro per cuja. causa elle continuaNa n1uitas vezes nelles estava no dito m o e s t e ~ o hum n1oo deredor de idade de quatorze ou quinze annos per nome Domingos natural de Ri- ba do Douro o .qual servia de moo no ditto tnoestei- ro de tnandados e tinha nellc lunn inno frade per non1e frei Anionio Nogueira e sendo eHe conf.essante com o ditto Domingos cmupanheiros que dorn1iam em hu cama chegairo a ter anlizade deshonesta de n1aneira que peccaro no peccado nefando de so.dornia duas ou tres v-ezes e1n diversas noites sendo elle corufessante se1npre o agente dormindo com o ditto Don1ingos carnaln1ente metendo seu 1nen1bro deshonest-o pello vaso trazeiro do ditto Domingos e con1prindo com elle por detras como faz hum hotne con1 hu tnolher por diante! con- swnando o peccado da sodonlia as ditas duas ou t'res vezes, e sendo mais perguntado dixe que ninguem os vio fazer os dittos peccados, e que ben1 sabia. elle que ero peccados graves e que ja se comfessou delles em suas confissois pasadas, e que nunca mais os come- Confisso de de Meira 153 teo com outra algu pesoa e que no sabe onde .este- ja ora o ditto complice e que elle confessalllte foi o pricipal provocador e foi logo amoestado lhe no acontena outro tal polXJue ser gravissiinamente punido e foi Inanda- do que se fosse comfesar ao padre Quericiu Caixa traga es-cri1to a esta mesa. Confisso de Antonio de 1.Ueira cristo velho no tempo da grara do Reconcavo. 23 de Janeiro de 1592 dixe ser cristo velho natural desta Baia filho de Francisco de Meira hon1en1 branco e de sua mo1her Hiena de Meira, negra desta terra brasilla, casaJdo con1 Maria Alvernaz tnamaluca Inorador e lavrador no Rio de Joane freguesia de Paripe e confessando dixe que .avera sete meses pouco mais ou menos ou n1eno:s que estando elle na sua fa- zenda onde he morador em hu sesta feira a tarde chegaro a sua casa Pero Teixeira lavrador que elle sempre ouvio nmnear por cristo novo nlora.dor en1 Toque Toque. c Luiz dOlivcira carpinteiro o qual no sabe se he cristo novo tmnben1 n1orador en1 Toque Toque ambos seus an1igos que vinho daldea do Spi- ritu Sancto e hian1 pera suas casas c aquella. noite de sesta feira foro seus ospedes e lhes deu agasalhado cm sua e ao sabado seguinte pella n1enha querendo-se elles partir no tendo elle confessante que lhes dar a aln1orat os con1vidou que se quisessen1 lhes nlata- ria hu gallinha pera almoarem e por elles dizeren1 que ssim queriam elle confes-sante matou hu galli- nha e a assou e elles a abnoraro e juntainentt.? com elles cotnero della tatnbenl elle con1fessante e mais Domingos de Rebello tnamalnco seu cunhado mora- dor na mesma fazenda delle confessante 154 Cou{isscio de Domingos Rcbcllo e confessou que as negras c.ristas :l\Jargarida e .\nlonia brassillas Iningos e dias Sanclos trabalho fiando auastros niio lho eslotvando l'lle de sua casa alguns Do- c fazendo e por no dizer n1ais foi perguntado quantas lle- goas so de sua casa pera o lugar onde moro os dit- tos Pcro Teixeira, e Luis .dOliveira respondeu que so tres legoas {{UC emninhiio c1u tres oras c sendo 1uais perguntado dixc que 1wnhu outra pessoa os vio comer a <licta gallinha S<-'no as dittas suas negras e negros seus que servimn mesa c das dittas culpas .pedio perdo neste le1npo da graa e do costu- me dix nada e foi lhe nimHlado ter segredo peHo ju- ranlento que recbeo e tornar a esta mesa no n1es de maro primeiro. Confisslo de Do1ningos Rebello nlistio, na graa do Reconcavo. 24 de Janeiro de 1592 dixe ser n1mnaluco natural desta Bahia filho de Miguel Martins ho1nen1 braneo e de Lianor brasilla solteiro de idade de vinte e sete annos morador no Rio de Joane freguesia de .Paripe e co1nfessando dixe que no mes de fevereiro odo anno passado em lnun sabado pella n1anh estando riu casa seu cunhado Antonio de Mcira com qu elle he morador Pero Teixeira e Luis dOliveira ear- pinteiro Jnoradores em Toque To'f{Ue que tinho dor- rrtido aquella noite ay e1n casa querendo se partir pera a sua por no terem que almoar dixe o ditto seu e-unhado que lhes mataria hu galinha e elles di- XPro que ssim queriam ento se assou hu gallinha e todos comero della a saber Pero Teixeira defunto e Luis dOliveira e elle Confsso de Noitel Pereira 155 comfessante e seu cunhado e desta culpa pede per- do e sendo perguntado dixe que os dittos Pera Tei- xeira e Luis d01iveira cannhavo a cavallo e o ca- minho dalli at suas casas he de pera quatro Ie- goas. Comfisso de N oitel Pereira cristo vellzo no tem- po da graa do Reconcavo. 2-t de Janeiro de 1592 dixe ser cristo velho natural dAlvito filho de Affonso Luis carreiro e de sua n1olher Isabel Luis, casado com Antonia Correa 1noradores na ilha dos Frades freguesia de Ta1nararia carpinteiro e lavra- dor de idade de vinte e sete annos e comfessando dixe que sta quaresma que ora vem faz dous annos sendo elle n1orador en1 Ceregipe do Conde deste Reconcavo dieta sua molher se foi comfessar pella obrigao igreja ao seu vigaP.io que ento era Antonio Fernandez e despois de a .dieta sua n1olher vir da comfisso lhe dixe em .casa que o ditto vigario na -confisso a eometera tratando com ella palavras em desprezo delle comfessante e en1 louvor della que mal gada era ella nelle e que se elle vigairo tivera molher lhe avia de querer, grande bem, e a avia <lc trazer vestida de seda, e ouvindo ell confessante estas cousas dixe que a gente soo a Deos se avia de confessar e no aos ho- mens e desta culpa pede pe!'ldo e foi logo perguntado se sabe elle que negar que no se deve fazer a comfisso ao sacerdote seno so- mente a De-os que heresia, respondo que elle he
156 Con[issiio de ..lntonia Correu cdiota e simplex e que no entendia isso 1uas que cont paixo o dixe Ieveniente, perguntado mais se cree que he obrigado todo cristo contfessar sse ao seu pastor e prellado ho- rnenl. c que no hasta con1fessar se a- Deos como a Sancta tnadre igreja tent c ordena respondeo que assim tem e cree como o Sancta Marlrc Igreja tcn1 e. ensina e sendo Inais perguntado dixe que a dieta sua mo- lhcr he de idade .de dczaselc annos e o ditto viaairo b lhe paree ser de quarenta annos pouco mais ou me- nos. Assinou de cruz Confisso de Antonia Correu crist velha, no tem- po do Reconcavo. 24 de Janeiro de 1592 dixe ser c.rista velha natural -de Lixboa filha de Diogo rCoa.drado e de sua molher Maria Fernandes criados do bispo dom Antonio Berreiros, e casada com Noitel Pireira lavrador de idade, de dezasete ou de- zoito annos m 1 oradora na ilha dos Frades freguesia de Tamararia e comfessando dixe que no na quaresma pas- sa-da seno na outra atraz sendo ella moradora na fregnezia de Ceregipe do Conde se confessou ao w- gairo da dieta freguesia Antonio Fernandes pella obrigaro da igreja. e estando dentro do comfessio- nario acab.ando de a absolver lhe dixe llogo que mal empregada era ella em seu marido e que se ella fora sua molher delle wgairo que doutra maneira c ves- tidos de seda a ouvera de trazer e que sE: ella quizes- se algu cousa que lha pedisse que elle faria tudo e estas cousas com palavras b r a n d a ~ e de maneira que Confisso de Antonia Correu 151 . claramente ella entendeo seren1 com teno desones- ouesta pello que se alevantou logo n1uito envergonhada e sse foi e .despois en1 sua casa perante seu n1a1ido contou o que lhe aconteeo dizendo que era b con- fessar se hu pessoa ao p de hu1n po a Se- nhor que no aos clerigos e aos confessores pois elles ero tais que na coinfisso con1etia1n as molheres e desta culpa pede per-do e foi lhe logo dito pello senhor visitador que ella podia enganar-se, que o vigairo dir-lhe-ia aquellas palavras con1 bmn zcllo de chari-dade, respondeo que dla o no entendeo assim e foi perguntada se cree ella que he b01n e neces- sse aos confessores como ordena a Sancta n1adre igreja e como Christo Noso S2nhor instituvo e no cmnfessar sse soo ao p de hun1 pao como ella diz, respondeo que tudo cree conl'o cree a San c ta l\iadre igreja e que ella como n1oa ignoran- te dixe aquellas palavras e sendo 1nais perguntada dixe que no se alembra bem se seu n1arido lhe ouvio dizer estas palavras . Por n.o saber, assinou a seu rogo o notaria. COil{issn de Joo Riz Palha , ... Coll[isso de Joo Ri= Palha cJistiio velho, no lc1npo do Reconcavo. 2-1 de Janeiro de 1592 dixc ser cristo velho natura! da villa de Moura filho de Matheus Riz e de sua n1olhcr Lionor Hiz lavradores defuntos, de 'idade de sessenta e .Uous an- nos casado con1 l\'lccia de Lknws lavrwdor na fregue- ssia de X os a Senhora da Piedade no engenho de Ber- na! do Piinentcl, e confessando .Uixe que avcra cinquoenta e dous annos que ein Portugall no tern1o de Moura hu ou duas vezes encantou os bichos de erto gado cujo do- no lhe no len1bra o qual encantan1ento, era pcra os bichos cairc1n ao gado da 1uaneira seguinte, ton1ava ll'O've pedras do chmn e dezia as palavras seguintes, encanto bizandos con1 o diabo 1naior e con1 o 1nenor, e co1n os outros todos, que aos tres dias cairan1 todos, e estas pala- vras dezia nove vezes, e cada vez que as acabava de dizer, lanava hu das dittas pedras pera escontra o lugar olltde andava o gado e desta culpa dixe que pede per.do, e foi se entendia elle .que nisto av.ia contrato con1 o diabo, respondoo que sim entendeo perguntado se quando usava deste encantamento ou antes ou .despois deixou a fee de Jesu Christo e creo que os .dcnlonios lhe podian1 valer e aproveitar no dito encantmnento, respondeo que nunca deixou a fee de J esu Christo e que o fazia por que naquelle tempo o vio fazer geraln1ente a quasi todos os pasto- res daquella terra, e sendo n1ais perguntado dixe que no sabe se aproveitou e no lhe le1nbra affirn1adamentE qu lho ensinou e nunca mais o usou e foi J:he mandado que o no use sob pPn3 de ser Confissao de Braz Dias 159 graven1ente castigado e foi lhe mandado que tornasse aqui no Ines de n1aro. Confisso de Bras Dias cristo velllo, mistio no tempo do Reconcavo. 25 .de Janeiro de 159"2 dixe ser cristo velho Inainaluco filho de Affon- so Dias hoincin branco c de sua 1uolher Isabel Dias hrasilla, natural do tenno desta cidade casado con1 Antonia Luis Inmnaluca, la \Ta dor de idade de cin- q uoenta annos Inorador na freguesia de J aguaripe dt>ste Reconcavo e clonfessando dixe que aver seis ou sete annos que elle foi ao serto do cmnpo grande en1 cmnpa- nhia de Donlingos Fernandes Tmuacauna a fazer tle- er pera a fazenda de Ferno abral os gentios que trazian1 a abuso erronia chmuada Sanctidade. e andou e:ntre clles no serto alguns quatro ou cinco n1cses no qual te1npo todo elle con(essante fez con1 os dittos gentios todas as cerimonias e abusos e idolatrias assim Conw elles Inesinos faz.imn de ma- neira que fez e exercitou todro os exteriores dos dit- tos gentios da dieta abusmn, e isso n1esmo fizero da mesn1a maneira tainbein o ditto :Dmuingos Fernandes Tmnacana, que era o lingoa e principal da sua com- panhia, e Ribeiro hmnen1 branco n1orador na ditta freguesia de Jaguaripe e Pero Alvarez mama- luco morador em Pernobuco e Agostinho de Medei- ros tan1bem n1mnaluco, Donngos Cmnacho hon1en1 branco, Diogo da Fonsequa mulato, e Cristovo de Bu- lhes n1ulato In'Orador na fazenda de Ferno Cabral. Ssimo Dias Inamaluco n1orador na Inesnla fazenda, e outros e foi perguntado, que sustancia e que lei era, a da dieta abuso chamada Sanctidade, respondeo q11c 160 Confisstio dt Bras Dias hum brasil eristo chmnado .\ntonio criado nas al- deas da con1vt'rso fugio p l ' n . ~ o serto e laa inven- tou esta erronia chamada Sanl'lidadC' a qual cn1 si no lc..'Ill o.rde1n nc certeza. IH'lll regra, n1ais que hui- \arcm, c bouziarem no te.ndo nmncadanicntc Deos c fazl'm cruzes Inetidns no cho C'lll Inontcs de pedra e do pe della pcra todas as parles e1n redondo ris- cam no ch:'"io huns riscos e traztnl contas de rezar de pao con1 suas cruzes .. c estnnJos, e paseando bol.indo c os beios vo corendo as contas, e falo na San- ctissiina Trindade con1 .despropositas e erros here- cticos de 1naneira que viven1 asiin sen1 nenhu signi- ficao e pon se non1.e huns aos outros de Jesus e de Sancta l\Iaria e o ditto -brasil Antonio ten1 molher e filhos e elle mesn1o bautiza os seus filhos co.n1 -duas candeas aesas c lnun prato dagoa benzendo .a lan- a lha pela cabea de maneira que nesta abuso vo arremedando os estillos que ns os crist'Os temos, nas cruzs, e -con1fessando que Christo he senhor do n1undo que d os mantilnentos filho de Sancta Ma- ria virge.In Jnas nisto, ten1 n1u.itas emperfeis e des- preposittos cmno cousa de negros qe so de pouco saber e sendo perguntado dixe que elle e os sobredittos fazimn e ,dezian1 os dittos desprepositos assim como os dittos gentios pera os enganarem e trazerem oon- sigo pera a ditta fazenda de Ferno Cabral porem que elle comfessante interiorm-ente sempre teve em seu corao firme a fee de Jesu hristo e foi sempre no corao cristam e nunca creo nas dittas abusis, e dixe estar muito arependido e pedia nlisiricordia e perdo, e ,do costume dixe nada e foi lhe mandado ter segredo e que torne a esta. mesa no mes de maro priineiro que vem. '. Confisso de _-lntonio Gonalves ll Cunfiss.Uo de Antonio Gonalves crisliw uell1o no len1po do Reconcauo. 28 de Janeiro de 1592 dixe ser cristo yelho natural de Darque tcnno .Je Bracellos filho de Joant Pires oleiro e de sua mo- lher ::\Iaria Pires defuntos de idade de trinta e cinquo annos casado con1 Francisca Pireira 1namaluca olei- ro n1orador en1 Tasuauina. e denuneiando dixe que aYer oito annos pouco ruais ou 1nenos que fugiro doze ou quinze escravos inclios .deste brasil a Antonio Yiera lavrador morador en1 J acaracanga e elle, .denunciante e o dito Antonio Yieira e :\Ianoel 1\'lachado casa.,do con1 hu n1olher que foi de Duaric AJYarcz Inmnaluco 1norador en1 Tanla- raria e Jomn l\1orgado casado con1 hu man1aluca fi- lha de hu vaqueiro que foi do bispo per non1e Bastiam Dias que no sabe lugar certo onde n1ora faro todos quatro algus cinco ou seis legoas pello serto apos os dittos negros fugidos os quais logo acharo e voltandu con1 elles no Iuesn1o dia que era sesta- feira achar3o huns gentios a n1ontaria os quais lhes dero hu pedao de carne de porco asada e e!les todos quatro a con1ero na ditta sesta-feira podendo escu- sar de a conHT porque tinho perto a aldea de So Jo a qual ainda no n1esmo dia com sol e desta culpa pede perdo c nlisericordia e sendo perguntado dixe que todos elles sabian1 :nuito ben1 quando cmnero a carne que era dia de sesta feira e que a no podiam comer e que era pec- cado grandP comella. Jli:! Confisstio ;.}(- .llw1a Rnnnt'l Confisstiu de Maria Uanyel crisl velha rw ft>m- pu c/u 1\((.'UllCCWU. :!9 d ;.. .J c.lll c i r o d l' I :l92 dixt ser crista velha nalural do Porto ciuadl' do Porto filha de Ribeiro. do nunhro desta cidade e de sua tnolhl'r Marta Yilldla, casada co1n Rafa<"l Telex lavrador, de idade de vinte e qu:l- lro annos moradmts na freguesia c..Ie Tasuapina c confessando suas culpas dixc que aver d('z an- nos pouco mais ou n1enos sendo ella de i:dade de treze ou quatorze annos estando em casa de seu pai nesta ci- dade sendo donzdla Vf'O ter lllllll dia 13 SUa casa OUtra tnoa do seu proprio corpo ento e que pareci3 ser lia sua propria idarde cnhio sua Yezinha con1 a qual costmnava folgar muitas vezes filha de hu carpinteiro (.Hlrece lhe que tinha non1c Francisqa nwravo en1 hu rua que vai do tere iro de J csu per a a orta do correei1o onde ora n1ora Dmningos dA.hneida. a qual ora he ca- sada c Go!.lcalo Gonalves mestre de auqtLre do En- genho de Antonio Francisco do Porto e tstantb assin1 :unhas soos cm casa t\charo a porta por dentro e se deitaro sobre hu can1a e tive- ro an1bas o nefando aj untmncn to earnal deitando se a ditta Francisqa de costas e ella comfcssante de bar- riga cJn ci1na della c ajuntando setE vasos sern a-ver outro nenhn instrmnento penetrante 1nais que smnen- le seus vasos hum con1 outro assiin se cstivcero ddPi- bndo por espao de hu quarto de OPa e o dito pf'ccado fizero mnbas aqucJla vez smncntc e sahimn n1nito be1n ser aquillo pcccado grande en1 offensa de DPos e le1nhra lhe que ra n1i da dita Inoa se chmnav'a Saboeira e declarou que no lhe lcn1Lra ben1 qual dellas foi a que se pos de ciina .c qual debaixo ou se ambas revezad:an1ente o fizero e dixe mais que sendo ella 1noa de sete ou onto annos nn cidade do Porto estando la en1 c.asa de seu Confisso de .1/aria Rangel l(j3 pai e may, indo clla hun1 dia a casa de Felipa Dias molhcr de hmn picheleiro n1orador na porta de cin1a de YiHa, hu sua filha per non1e Isabel o sobre lhe no lc1nbra ja n1olher que naquelle te1npo parecia ser de quinze ou dezaseis annos ton1ou por fora a ella cmnfess,ante e fechando a porta ficando an1bas soos, a lanou sobre hu can1a de costas e se pos en1 cilna de'Ha -de barriga e ajuntando o seu vaso co1n o della con1fessante sen1 aver outro instrun1ento pene- trante esteve assin1 con1 ella 'deleitando se hun1 pou- co. n1as con1o ella era ento pequena e esta foi a pri- Ineira ,ez que isto lhe aconteceu o no o enttndia e no sabe dar rezo das nwis circunstancias e outrosin1 dixe que no n1eSn1o no mesn1o le1npo eHa con1 outras moas tmnbcn1 pequenas e al- gun1as de doze .annos as quais lhe no len1bro ne1n conhece en1 diverssos ten1pos e lugares per diversas vezes tobem hus con1 as outras se deitavo e ajun- tando seus vazos pclla -ditta maneira se deleitavo e dixe mais que avcr anno e n1eo pouco 1nais ou menos estando ella doente dos O'lho-s. por ter feito Inui- tas devais a Santa Luzia e no melhorar nos olhos dixe agasflada sen1 considerar o que dizia que nunca 1nais avia de rezar a Sancta Luzia de trmupa, isto se- gundo sua len1brana nTas que logo arcper:.deo e de todas estas culpas pedio perdo e sendo n1ais perguntada dixe que fez o dicto pec- con1 a dieta Francisca filha do carpinteiro en1 hun1 donlingo ou .dia sancto estando en1 seu siso no lhe le1nbra se pella Inanh com tarde e no sabe se furo vistas -de .alguen1, nen1 o descubrio alguPm se- no na comfisso e de ento atgora se en1n1endou do ditto pecado e -dixe que nunca Inais o fizera pe llo que foi atnoestada que se aparte da conver- sao das dietas pessoas c de quais quer outras que lhe possa causar danno en1 sua aln1a e lhe foi n1andado que o ffaa assu porque fazendo o conirario ser gra-
" I l)-1 \"l.llll'nle L'as.iig<tda L' LJUe se l'onl'l'ssc ao padn (JutTicio Caixa da companhia e traga l'SLTiptu a esta ml'sa /)or ruio scthtr as:.;irwu a st'll royo o rwlario apu's- lulicu. de Ga."ipar Ui= nu ternpu du Uecun- cavo. diXL' ser natural da capitania dos llheos costa le Brasil no sabe se he eristo novo se cristo Yelhu filho de Gaspar Riz mestre de 1auqueres e de sua molhcr Anna Yieira defuncta soltl'iro que nunca ca- sou de idade .de vinte e sete annos pouco Inais ou tne- uos, ntorador na ilha dos Frades. de nn"ia deste nwstre de auqueres e dixe {{UC aver tres ou quatro an- nos que estando e lle doente de corrinll'ntos curando- se ent casa de sua irma Caterina Riz que ento Ino- ra\a e1n M:.ue. hunt dia cont as ntuitas dores dixc que j a que Deos no tinha poder per a lhe tirar as dores viessen1 os diabos (' o llevassent e isto dixe s vez que lhe lentbre e a dita sua inna o reprchendeo e elle se calou segundo lhe pare- ce e no se desdixc pe l'lo que ora pede n1isiricurdia e foi logo perguntado se .deixou elle de ereer quando dixe a dieta hlasfemea que Dcos Nos.:o;o Se- nhor he todo poderoso e que lhe podia tirar ;as dores se fora disso servi-do respondeu. que no deixou nun- ca de crcer ser Dcos todo podt'roso. porcn1 que cont o desatino elas dores que avia n1uito tetnpo tinha dixe as dittas uailavras e sendo nmis perguntado rdixe que no teve prepo- sito d'2libera,do de se entregar aos diabos p('ra que o llevasscn1 e que seu pai esta,,a tantbent presente e que lhP no lembra que en1 a!gu1n tctnpo outr::ts .... Confisso de Joo Gon-alues 16;) scn1elha.ates palaYras e foi lhe Inandad l<'r segredo e crue torne a esta mesa no tne'i de n1aro Cnnfis:;;,cl.o de .Joo Gonalves cristo vellzo. no fernno do Ueronravo
29 dt:: Janeiro de 1392 dixe ser cristQ Ydho natural da c-apitania dos llheos costa deste filho de Tmn Fernandes e ele sua Innlher Isalwl Gonahes trabalhadores, soltei- ro. que lhe parece ser de idade .de vinte annos alfaia- te nloPador en1 Ceregipe do Conde deste Hecancavo e confessando dixe que aYer tres annos que foi na con1panhia de CristoYo de Bairros a guerra de Ceregipe XoYo na qual andou no an,aial e n1andando CristoYo de Bairros a AIYaro Riz Inmnalnco da Ca- choeira por capito de hu cmnp1anhia de cento e tan- to" hmuens pello serto dentro a fazer deer gentio con1 paz elle emnfessante foi na ditta con1panhia n:; qual andou no ditto serto 1algmn n1es e n1eo e nes.se tPnlpo nos sabados e sestas feir,as e dias que no ero (le carne elle comfessante cmneo sen1pre carne e antes de partir con1 o ditto .A.lvaro Riz pena o clitto serto estando no arraial en1 Ceregipe se fez ris- car en1 lnuu brao e logo Inostrou o brao esquerdo Pntre o cotoYello e o hmnbro riscado de laYores cor- tados na carne feitos emno ferretes que fico en1 nal pPra srmpre o qual ri'"cado he uso e coshnne gentios Yalentes de 1naneira que riscar-se e ser ris- cado senifica '::lntre os gentios ser gentio cavaleiro C' valente. e declarou que Estacio Martins Inmnaluco al- faiate morador nos Ilheos lhe fez o ditto riscado con1fessou mais que 1aver anno e n1eo que elle confes- sante foi na companhia de Gonallo Allvarez carpin- teiro de Tmnararia ao sertio das Alpariacas na qual l 66 Coll[lsso de .lpolonia tlc Buslamlc companhia por todos Yin ll' e ciinquo brancos c alguns pagus l' trinta es- craYos cristos c a ndaro no ser! o qui nzc meses sem se eonf donde ora poucos dias h a que vi<' r o nos quais qu inzc Incscs cn1 lodos os dias da quaresma c nas sestas fcilas c sabad'os c nwis dias no cro -de carne contco carne c assn co1nia toda a dieta com- panhia do seu I,ancho c de ludo pedio perdo nesta n1esa c foi lhe ntan- dado ter segredo pello juranwnto_ que recbeo e que se Y confessar ao co'llejo de Jesus e traga escripto a esta Ineza antes de se tornar pt'l'<.t sua casa t:' que de pois de Jnaro torne 3 esta nwsa .\ Declarou qLLc os do seu rancho Srw Sinuln Rni= solteiro e seu filho Cunfisso de Apolonia de Drustanul.fle cigana no tenzpo da graa do Reconcavo. 30 de Janeiro de 1592 disse ser cigana natural dEvora filha de Francis- co de Mendoa cigano e de sua 1nolhcr l\1aria de Rus- tmnenie cigana defuntos de idade de trinta. a'llnos pou- co 1nais ou nL'IlOs casada cont della Paz cas- tellano tnorador:a nesta cidade que veo degradtada por furto e con1fessando dixe que aver quatorze annos que ella se .1n1ancebou cmn hmn sigano Francisco Cout.o a conta de casar con1 clle e andou an1anebada com d}(' alguns sete annos pouco 11H1is ou menos. no qual ten1po todo por elle lhe dar nuto n1a vida com ira e ag3stmuento arencgava de Dcos dizendo arenego de Deos 1a qual hlasfetnea lhe parece que dixc a lgus qudrenta vezes pouco n1ais ou tnenos e pcllos caminhos de Alentejo c Andaluzia por onde naquelle ten1po andavo muitas vezes blasfe- Confisso de .-lpolouia de Hrusl'amtoe 1 f) 1nando ella a dieta blasfetnea era reprendida quen1 presPnte estava e contudo ella no se desde- zia IH'nl deixava de blasfetnar "onwnte quando o conde dos ciganos a reprendia ella se callava e -tamben1 no dito ten1po con1 agastamento se en- tregava aos diahos dizendo -don-tne aos diabos, os dia- hos _Inc llcven1 j e isto por nutitas n1ais vezes que as que arenegou .de_ Deus e en todo o ditto ten1po, sete annos pouco ruais ou nwnos. nas quaresnws quando se confessava fazia falsa confisso dizendo na con- fisso ao confessor que ella que era casada cmn o ditto Francisco Coutinho sigano sendo vrrdade elles nO" ero ainda casados. Inas andavo mnanceba- dos e com estas con1fissois recebia o Sancto Sacra- nwnto. e depois de isto assun passar sds ou sete annos que veo degradada para estas partes e nesta cidade se casou con1 o ditto seu n1arido Alonso de lia Paz e tmnbetn aeste tetnpo despois de casada ategora nntitas vezes que lhr no I em bra o n un1ero con1 hunento de sua casa se da ao diabo dizendo o diabo n1e leve e todas estas culpas dixe que pedia pPr- do. e foi perguntada quantas vezes no seu corao hlasfetnando as ditas blasfnneas deix-ou de t0do a fee de Deos e s2 apartou da crena de Deus. r-espon- deo que nunca no seu corao perdeo a fee n1as que . dcspois que con1 agastatcnto hlasfetnava -e-Ha con- sigo se arepndia nntito e foi lhe rnandado ter segredo e que se confesse de c :>n1fisso geral de toda sua vida no c-o.Uegio da con1panhi-a de Jesus c traga escri:o a t'sta mesa e que no se saia desta cidade pera outra parte sen1 pritneiro se apres-entar nesta rnesa comfessou que en1 e Castelln e lhe pnrecl' t:nnlH'lll que nesta capitania canlinhando
Cnn{isstin dt /Jiu!lo .\flnww ella por chuvas e !hunas c e1nxuradas ella cmn agas- huncntu a trabalhos dixc Len1 dilo sea d l'arajo tk nli sciiur Jl'su Christo c}Ue agora 1nija sohrc uli l' esta Llasfenll'a dixr dez ou doze vezes pouco mais ou nu:- nos e ele tudo dixe que pedia perdo Por ri.o. saber a . .,sirwu a seu rogo o notario apos- lolico. Confissii.o de Diogo A.ffonso cristo novo, no tem- po do Reconcavo. 30 de Janeiro de 1592 dixe ser cristo novo natural da capitania dr Porto Seguro, filho de Gaspar Dias da Vidigueira e de sua n1ollwr Anna Riz solteiro de idade de vinte e sete annos no ten1 officio n1orador nesta cidade e confessando dixe que sendo clle de idade de quinze annos pouco 1nais ou nH'nos estando em Por- to Seguro, Yeo ter mnizade cmn. Ferno do Campo que era n1ais velho que elle hun1 anno filho de Pero Furtado de Porto Seguro que ento era solteiro e ora r.st cnsado con1 hu filha de Luiz G01ncs na capita- nia do Spirifu Santo e por serem mnbos vizinhos da mesma rna tinho n1uita rinunicao e chegaro a peccar o percado nefando de sodomia n1etendo o di- !o Ferno do Cmnpo seu menthro deshonesto pello vaso trazeiro delle confessante cmnprindo nelle e consumando com elJe por detras con1o faz hu homem com hu n1olher por diante e isso ntes1no fez elle conl- fessante tmnben1 con1 o mesn1o Ferno do Can1po de maneira que alternadamPnte fizcro o ditto pcc- cado sendo hus vezes agentes e outras padente F: inda quf' lhe lembra e sr afirn1a que o ditto Ferno ilo Campo compria c elle com puluo comtudo no Confisso de Dioao A.ffonso 1U9 se afirn1a de si proprio se tmnben1 elle confessante Linl1a poluo e o ditto peccado assin1 alternadamente Inuitas ve- zes en1 diversos ten1pos e dife!entes lugares, ora en1 casa ora nos Inattos. ora en1 ribeiras, e nesta amiza- de e conversao torpe duraro por espao de hun1 anno pouco mais ou n1enos tendo os dittos ajuntainen- tos sodonliticos consumadamente de tres en1 tres dias e de dous en1 dous dias e de se1nana e1n se1nana, e s vezes CJn hun1 dia duas vezes de 1naneira que do nu- inero certo no he h'Inbrado de quantas vezes tivero o ditto ajuntan1ento cmnal mas foro muitas e tanl- bem nHJ.itas vezes ajuntavo suas naturas por diante hu1n com outro, e assim por diante se ddeitaYo ten- do o ditto .companheiro puluo. mas elle confessantf' de si no sf' affirina se a teve f' sendo perguntado. dixe que be1n sabian1 que era peccado e ofensa grande de Xosso Senhor. e qu<' lhe paree que nenhu pessoa os vio e foi mnoestado que se aparte de sen1elhantes tor- pezas e de conversasois ris e que se va con1fessar ao collegio da companhia de Jesu ao padre Pero Coelho c traga cscripto a esta mesa. 1/U f.'oll{i..wio de .Joi'in Con{i.'i.Wiu d( Joo Qu.rada crislu velho. 30 Janeiro de l:lU2 dixe ser cristo vrlh() inteiro natural da Boba- della filho de Gaspar de Queixada l' de sua n1olhcr :\Imia Figueira de (lade dl' dC'z ... annos poueo nu11s ou llH'nos. soltl'iro. morador cm easa do governador Dom Franciseo de Sousa deste estado do Brasil cujo pagcm he c eomfessando dxc .qtlJe avl'r hu anno pouco mais ou nnos que ctn Lixhoa {'lll casa do daiam da SPe de Lixhoa Afonso Fmtado pannte do ditto go- \Prnador, ficou hu noite dlc eonfl'ssanL.:- agasalhan- do-st com seus criados e ficou c C' lles l'Jn hu c tuna na qual aconteeo jazC'r junto dt'llc hum pagem do difto daimn qu<: ora ser de idade de dezoito ou de- zanove annos pouco Inais ou nlenos o qual he n1ulato naseido na ditta casa cujo nome lhe no !embra C' de noite o ditto nntlato tentou cmn seu nletnbro quC'rer penetrar pello trazeiro delJC' confC'ssant< t' por no poder con1 efeito penC'trar se virou dando o trazeiro " cllc confessantc e emn sua mo tomou o llll'm- hro d"llc .confessante e o niCtC'o pello seu trazc 1 iro do ditto nurlato e assin esteve elle confessante breve es- pao con1 a deleitao de penetrar cmno dC' feito pe- netrou com seu n1e1nbro dC'shonesto nello vaso do ditto mulato c no se affinna, antes se affirma ben1 que nen1 dentro nen1 fora do vazo no teYe puluo desta culpa dixe que se acusa c pede perdo nesta lllf'Sa neste te1npo de graa e sendo perguntado dixe que lhe paree que os companheiros da cmna quC' ero nus dous pagens Pstavo dorn1indo e no o sC'ntiro e que lhe paree que o ditto mulato ten1 nom1e LC'onardo no se afir- ma nisto bem c do costunw <.lixe nada Confisscio de Custodia d(' Faria 171 e foi atno-estado que lhe no aconteno tais tor- pezas e se afaste das convcrsaois lhe poden1 acontecer e foi rnandado confessar e ter segre-do ConfisMio de Dona Custod-kt :de Faria] fTilrt nova. :n de .Janeiro de 1592 dixe ser 1nea crista nova, natural de i\iatoin des- ta capitania filh de Bastian1 de Faria cristo Yelho e de sua 1nolher Breatiz Antunes crist nova, casada com Beinardo Pitnentel de de idade de vin- te e tres annos n1oradora no seu engenho de Matoiln e confessando se que aYer dous annos lo- go no con1enos que ella casou sendo j casada com o ditto seu n1mido lhe n1orreo e1n casa hun1 escravo seu c nesse dia veio ter ai sua nu Breatriz Antunes e lhe ensinou que lanasse a agua fora que avia en1 casa porque era bon1 pera os parentes do n1orto que fica- vo vivos sen1 lhe declarar 1nais nada seno smnente sua avoo della confessante lhe insinara ta1nhen1 isto a qual sendo moa aprendera isto no reino de hu:l crista velha e que ella confessante lanou aquella vez e rnan- dou lanar fora toda a agua de casa sin1plex1nente sen1 entender que era cerenlon.:a de judeus e sen1 n1 ten- o e da culpa que nisto ten1 assiJn fazer a dieta ce- rf'nlonia exterior sem teno interior roitn pede mi- scricordia e p<:rdo por que ella he n1ui boa cristta -e sendo perguntada quanto tetnpo ha que sua n1ai lhe conuou a insinar a lei de i\ioiss e as ceretnonias della que sua n1ai, no lhe non1eou lei de l\loi"\f.s nem -suas ceren1onias e lhe parec;e c assim o ten1 por erto que sua nw.i he hoa crista e lhe Insi- nou a dieta cousa rlc botar agoa fora tambf'm sim- plesnwnte scn saher que era cerernonia judaica 1 -., ,_ f:onlis ... o dt' D. Cu . ..tndin dt' Farin perguntada se quan,lo sua ayoo .\na Riz ('llSI- nou a sua ma i que isto e I a da lei dos .i udeus. se esta- va rlla lmnfessanle JHTSl'llll'. ns.pontleu que no sabe que dizl'r llw sua 1nai qul' a dil'la sua ayoo lhe insinara' isto mas que n:.lo salw se lhe d<'darou logo ceremonia judaica. nem se lho no declarou Perguntada que Lousas mais lhe insinou a dictn sua ayoo que e lia agora enll'n,la serl'm j udairas ou isso llH'snw, sua nwi, respondco q uc nada Jnais lhe sua mai e 'que sua ayoo no lhe insinou tnais nent lhes vio fazl'r nada de que ora tenha pPita snio son]Jentc anll's de clla cassar no sabe rtnantos annos ha mm-rco sua tia Yiolantc Antunes molher qul' fora de Diogo Yaz lambem defunto c no dia que ella ntoiTCO que a trouxcro a .enterrar a igreja de Senhora que cst ora na fazenda dclla confessante ayia cm cas:1 de sua tnai Br.eatiz Antunes panclla de carne pcra jantar de vaqua c galinhas c leites asados por que ayia l'm casa hosped::-s s(.'n se saber que a dieta sua tia era n1orta a qual mon.eo e1n casa de sua filha Isabel Antunes eu-. breve tcn1po de ltu postenHl que lhe arebentou quasi hu kgoa da .]ida igreja e chegada a nova como a trazimn n1orta pera a .enterrar sua n1ai Breatiz Antunes no quis co- nlcr nada da carne aquellc dia ao jantar nc>n1 quis co- mer nada seno sc>mente quanrlo queria por se o sol a fizero comer e cmneo t'n to peixe e foi amoestada pello senhor Yisitador con1 Inuita caridade que ella faa cmnfisso inteira e verdadeira rlf' todas suas culpas dc:-clarando tudo o que souber da dieta sua n1i e aYo e mais paren lPs !)Or '[Ue con1 isso misericordia porque estas .eousas que ella rliz flmn nuri forte presutno 1que e lia e sua Ini !e aY so todas judias e YiYenl afastadas da lei de Jesu Christo e km a lei de Moises. que por tanto declare sua teno e pea misericordia. C vulisso de Ut:al rts .ln/ LLtll' .'i c respondeu que clla he boa crista e no ten1 a lei de Moist's c nunca a teve c stncntc crec na lei de Jesu Christo e nunca no que ditto tcn1 teve tt>no de cereniOIa judaica nen1 tall enltcndco ne suspeitou ser e que smnte agora despois llUC ouvio publicar o edicto da fec da Santa hnquisiatn enl- tendco que isto era eercnwnia judaica e por is-so se ven1 acusar do ditto exterior que fez e ten1 ditto a verdade e do costu1ne o que dilto ten1 e foi lhe Iuan- dado pcllo senhor visitador que no se saia desta ci- dade scn1 sua licena. Confissii.o de B1eatis crist nova no tent- pu da graa. 31 de Janeiro de 13U2 Dixc ser crista nova natural de Lixboa na fre- guesia de Smn Guu f.ilha de Heitor Antunes defunto rnercador e de sua n1olher Anua Riz cristos novos de idade de quarenta e tres annos n1olher de Bastun de Faria ('ristu Ydho morador no seu en1genho de \Iathuim que veo pera esta terra 1nenina de seis ou sete annos cont seu pai e confessando sse dixl' qtw avcr e nove ou trinta annos que he casada e qu.e de ento pera c lhe len1 acontecido as cousas seguintes s [ cilicet] quando t'ill l'asa lhe morria alguen1 lanava e nwnclava lanar fora toda agoa de casa e isto lhe al'on teceu por dezcsete ou dezoito vezes pouco nwis on nwnos. e quando lhe tnorria parenk. ou parenta, coino filho ou filha. yr- nuio ou yrnw ou pai. por nojo, nos priiueirns oito dias no co1nia carne e isto lhe acnnteeo en1 tres ou quatro nojos s[cilicPt] da n1orte de seu pai e de sua filha Ines. e de suas yr1nas. Yilante Antunes e Isnhel .-\ n tun rs. e que jura quando quer afirmar algu cousa C'ste I -I modo de juramento pdlu lllUIHlo que" LL'lll a a h na de 1ncu pai. e lllll' algus YL'zes, ttuando manda anwrta- JlJiH os 1nortos dt sua casa. os 1nanda amortalhar cu1 lano! inteiro Sl'IH lhe tirar ramo Hl' pedao algutn por grande que o lanol seja c atalos anwrlalhados su- n:ente l'lHll ataduras. nwtulando que us nu cosmn COJH agulha, e que isto lhe ueontl'l'O por seis ou sele vezes l' t[lll' todas estas cousas lht' l'nsi nou sua mai Anna Riz lhe lfUe era htHll fazdlas assiHl scn1 lhe dl'darar 1nais algu outra rl'ziio. nem causa, smncnte q uc tamben1 lho insinanw, sendo moa en1 Portugal, na Sl'rtai hua sua l'OIHadre parteira crista velha per notne Ines Riz e que assim tatuLl'HI quando L'lll casa se asava quarto de carneiro lhe 1nanda tirar a landoa ,por ter ouYido que no asa beu1 con1 clla e tmnhen1 no con1e lmnprea e n1andan<lo lhe do reino duas ou tres lampreas etu c-lia as no cmneo no por ou- Lra cousa nenhu, seno porque lhe ton1ou nojo 1nas come os nwis peixe sen1 sal\'o os dagoa doce c no cmne coelho e que todas as dittas cousas siiuplexnll''llte sent ne- nhu 1naa teno e snu:-nte por que lhe dixe sua Juai que no era b01n coser os mnortalhados con1 agulhas (' que no era bon1 tirar dos lanois das 1nortalhas ra- lHO n('ni pedao algun1 c que no era b01n deixar agoa t-111 casa quando alguen1 n1orria en1 casa ou na tnes- tna rua 1d'a n1cstna parede c que era bmu no cmner carne, oito dias no nojo sen1 nwis lhe dar outra rezo e por isso fez as dittas couzas extcriornwnlc sen1 ter nenhu crena judaica nctn roin1 en1 seu cnrao in- tiriormente c foi llogo anwestada pello senhor visitador com n1uita caridade que todas estas cousas so mostras tnanifestas. de ella e sua tnai sf.'rem judias e viveren1 afastadas da lfi de Jcsu Ghristo verdadeiro tnexias P Conf"isslio de .llaria lil't'!Jll tcrt:nl a lei de l\1oises e que por tanto ella usasc de bmn conselho (' fizese cmnfissatn inteira c vcruadeira declarando sua teno judll'ica por que isso lh.e apro- veitava nutito pera alcanar nlist:ricordia .f' perdo ue suas culpas pois esta en1 kn1po de graa por que he cousa 1nuito ckfccultosa poder sse cre.er que sendo ella t.-rista noYa toda inteira e fazendG todas as dit- tas ccren1onias tatn conhecidas dos judeus as fizesse se1n t('no de judia maionnenle sendo ella 111olher de Lon1 t'ntendinwnto cmno no seu falar se n1ostra c con1tudo ella respondeo, que nunca teve teno de judia. e nunca nem entcndeo, que as dlttas cou- sas e r o cerenwnias judaicas nen1 que nellas offf'ndia a Jt'su Chrisl.o seno despois qtH:' nesta terra entrou a Sunc ta Inq uisimn Pur nu saber assiJzo,u a seu ruyu o nolariu apus- lolico. Conf"issii.u de Jlara Greya rnistia no ternpu do Reconcavo. 31 de Janeiro de 1592 di-x.c ser nature.! de Taparica. filha de Joam Gre- go carpinteiro de naos grego de nao e de sua nio- lher Costana Grega yndia deste Brasil de idade de quinze ou dezascis annos pouc.o n1ais ou Inenos ca- cmu Pcro Dmningucz que no ten1 officio e confessnndo dixc que despois r1ue casou con1 o ditto seu 1uarido con1 o qual he n1oradora na barra dP Pcragasu nunca at gora o ditto seu n1arido donnio con1 ella pello seu ,aso natural e con1 a 1no a cor- rmnpeo e a deflorou con1 a n1o c Inuias vezes com a 1n:iu lhe anda por dentro do ditto ,aso natural e a dPita de costas e por c1n1a da barriga alevanta os pc-is della at os meinbro:; e asshn se pmn en1 c 1 n 1 a Jiti L'ou{i.o;.o;tiu dt Jlanvtl .lu/uniu ddla e lhe Hll'll' o seu nll'InLro c.teshonesto por baixo pdlo sc:u vazo lrazciro della confcssante c donnc da- tpu:lla nwnl'ira eom -ella efl'ituando l' consmnando o pecado nefando da sodomia pdlo seu vazo lrazciro, l"OlllO S(' fZl'l'a pdlo dianteiro natural l' uespOS que lw casada eont dle todas as vezes que teve ajunta- mento carnal foi sempre desta maneira nefanda su- domitica l' sendo mais perguntada dixc que o ditto seu Ina- rido cm seu siso quando faz os dittos pcccados e sabe Inuito bc1n que os faz e por ella no querer con- sentir ellP lhC' diz callc a boca c que lhe cortar a lingoa com hu faca, e tJlll' no diga isto a ninguC'nl e quC' isto que no he peccado e que a ha de rnatar e contudo ;ella confessanle conssente nos dittos peccados sabendo que o so cmn Inedo do ditto seu n1arido e que ella descobriu isto a sua n1a1 Por ruio .'wber assinou a seu rogo o rwlario Confisslio clr L1lanod A nfoniu /orne iro crist(o no- uo no ternpo do H.econcavo. 1 de Fevereiro de 1392 Dixe ser cristo novo natural de Villa de filho de Diogo Riz tosador e .df' sua n1olher Ana Riz defuntos casado com Ines dE BI,ito de idade de trinta e dous ou trinta e tres annos nwrador en1 Paripe des- te Reconcavo e conf('ssando suas culpas dixe, que aver quatro annos que cm Paripe dixt> que 1nilhor t>stado he o de bom casado que as outras dos Relegiossos e isto dixe ento hu vez no lhe lembra perante quem e que dcspois disso a-ver ora hmn anno Inais ou menos en1 Paripc. tornou a d1z,'=r as mesn1as palauras que n1elhor era o estado do be1n casado que o <tos rellegiosos, e que no lhe lembra perante quem isto tornou a dizer Confisscio de Ana Riz 177 e foi logo perguntado se foi algu das dittas vezes reprehendido por alguem respondeo que no lhe lem- bra e foi se andou a!lgus vezes entre lu- teranos e se leo por livros luteranos e quen1 lhe insi- nou ou onde leo a dieta heresia respondeo que nunca conViersou luteranos nen1 saio de Portugal seno per a este Brasil nem leo livros de herej es n1as que ouvio dizer n1uito ten1po ha estas palavras a hu pes- soa e por muita dilligensia que faz lhe no lembra quen1 foi e de assin1 as ouvir ficou elle emganado cui- dando sempre que era verdade e que con1 o Edit- to da f ee. e monitorio geral de Sancta Inquisio que se pubhcou ora na sua freguesia se desenganou e enten- deo a verdade pello que se vem acusar a esta n1esa e pediu misericordia, e prorneteo ter &egredo, e foi lhe mandado que torne a esta rnesa no mes de abril. Confisso de Ana Riz crist nova na graa. 1 de Fevereiro de 1592 dixe ser crist nova natural de Covilh e criou se na Sertam filha de Diogo Dias n1ercador cristo novo e de sua n1olher 'illante Lopez j defuntos viuva mo- lher que foi de Heitor .Antunes cristo novo rnercador defuncto, de idade de oitenta annos e con1fessandosse dixe .que de quatro ou cinquo annos a esta parte no come cao fresco por que lhe faz mal ao estomago mas que o cmne salgado asado e outrosim no con1e raia mas que nos outros tempos atraz comia raia e cao e que de dous annos a esta parte costuma n1uitas vezes, quando lana a beno a seus netos dizendo a beno de Deus e ruinha t.e cubra lhes poem a mo estendida sobre a cabea despois que lhe acaba de lanar a beno e que isto faz por des- astre, 178 Confisso de Ana Rzz e que aver quinzl' annos potwo mais ou 1nenos qtH' IllOITl'O o ditlo seu nwrido Heitor Antunl'S e no tempo do nojo da sua morte ella esl.eve asentada dl'lras da porta tmnlwru por desaslr_l' por acontecer ficar alu assim a geito Sl'U ascn lo e que ayer trinta l' elinco anos que estando ella na Sl'rlam lhe Inot-reo hu filho prT non1c Anto c dC'- pois que Inorreo lanou e n1odou lanar agoa fora dos potes agua que estava e1n casa fora e por nojo de -;ua n1orte esteve os primeiros o i lo sen1 cmner c.a:- ne e estas [no J saber que cro de judia por que lhas insinou hu sua cunutdre erisl velha, Ines Riz parteira viuva cujo 1narido fora hmn carpinteiro a qual ora j h e defunta e ,no dilto ten1 po era ntuilo velha e morava de fronte della confessante na ditta Sertan1 ern Portugall a qual lhe insinou isso dizendo born: c por issu o fez cuidando e.lla ser isto bmn o insinuu tmnben1 neste Brasil a suas filhas dona Lianor n1olhcr de Anrique 1\Ionis e Breatriz Antunes Ino- iher de Ba ;;tiani de Faria. e que na ditta Sertmn en1 Portugall ouvio e lhe in- sinou no sabe quen1 esle n1odo de juranwnto pello mundo que ten1 a allna de rneu pai ou de nicu tnarido ou n1eu filho e que deste jurmuento usa -ella n1uitas vezes quando quer afirn1ar algu cousa Inas uunca entendeu ser jurumuento de judeus -e que estando seu filho Nuno Fernandez doente aver tres ou quatro annos ella con1 paixo estaua Inuitas vezes algmn dia se1n cmner at a vcspera e :que auer sete ou oito annos que esteue rnuitto doente em Maton onde ella ora he n1oradora dentro nesta capi- tania na qual doena chegou a tresvaliar e dizen1 que falava desatinos n1as .ella no est lembrada se nese ten1po falou ou fez algu cousa en1 ofensa de Deus e perguntada quem lhe ensinou as dietas cousas. res- pondeu que lhe no alen1bra que outra pesoa algu lhas insinasse seno sn1cnte a (lilta parteira qu:: dezia Confls-so de .4.na Riz 179 ser crista velha, que lhas ensinou, na Sertam mais de trinta .e cinquo annos no lhe lembra a que propo- sito nen1 lhe parece que lho itDSiinou en1 roim teno por que lhe via fazer obras de boa crista a qual lhe dixe tanilien1 que era bon1 botar a agoa fora quando alguen1 n1orria por que lavavmn a espada do sangue neUa e perguntada que espada ou que san- gue era esse respondco que no lhe letnhra que a ditta parteira lhe declarasse n1ais perguntada se lhe via fazer -estas cousas, o ditto seu 1narido respondeo que no lhas via fazer nem elle sabia disto perguntada ,se lhe declarou a dicla parteira quan- do lhe insinou estas cousas quen1 lhas tinha insinado e cmno se lhe veo a descobrir que era judia respondeo que lhe no declarou que era judia nen1 nada n1ais e somente lhe insinou as ditas cousas e perguntada de que idade era eUa co1nfessante no diHo te1npo e a ditta parteira que lho insinou, respon- deo .que dla confessante seria ento de quarenta e cinquo annos e que a dita parteira s.eria ento de al- guns aitenta e llogo dahi a pouco ten1 po morre o e pt'i'guntada se ensinou ella as ditas suas filhas, ou- tras n1ais algus ceren1mlias judaicas, respondeo que no e perguntada quanto ten1po ha que ella conlfes- sante co1ncou a ser judia e a deixar a fee de ~ o s o SeJlhor Jesu Cristo respondeu que nunca atgora foi judia e setnpre atgora teue a fee de ~ o s o Senhor Jesu Christo n 1 a ~ que fez as ditas cousas e cer:e1nonias sen teno algu de judia no entendendo nem sabendo que ero eremonias judaicas 1nas parvoatnente as usava por lhas teren1 insinado con1o dito ten1 perguntada quanto tempo ha que ella comeou a insinar as dittas suas filhas que fossem judias e cre!- setn na lei de Moiss, respondeo que ella nunca ensi- 180 Confisso de Ana Riz . . nou a suas filhas (pte fossen1 judias, nc1n a lei de Moi- ss ne1n dla teue nunca essa lei e llogo foi mnoestada pelJo senhor visitador co1n n1uita caridade <}lll' l'lla use de Lmn conselho e que pois cst c1n tcn1po de graa que pera ella a alcanar lhe he neccssario fazer confisso inteira c verdadeira nesta nll'sa e confessar ta sua teno judaica e que cmnfessando t'lla a sua teno c toda a verdade inte- rior lhe aprovcitar muiio pcra alcanar p-erdo, res- pondeo que ella ll'n1 ditta a uerdadc que nunca fez as dittas cousas con1 ron teno ne con1 corao de judia, nen1 de ofender a Deus e nunca cuidou que nas dittas cousas o ofendia e llogo pcllo ditto senhor visitador lhe foi dilto que esta 111ui forte prestunpo contra ella que hc ju- dia e vive na lei de Moiss e sse afastou da nossa san- ela fee catho1ica e que no he possiv-el fazer ella to- das as dittas ceren1onias de judeus tan1 conhecidas, e sabidas, seren1 eren1onias dos j udcos co1no botar agoa fora quando alguen1 n1orre e no con1er oito dias carne no nojo e jurar pello n1undo que ten1 a alina do defunto e no comer cao, ne1n raia e por a nl na cabea aos netos quando lhe lanava a beno, tudo isto so ceren1-onias Inanifestrunente judaicas e que ella no pde negar e que por isso fica claro que ellc h c judia e .que as ft'Z co1no judia e c01ntudo ella cmnfessantc db.e e affinnou <1ue ella nunca fez as dittas cousas con1 teno roim de judia nen1 de offens,a de Jesu Christo, Inas que as fez por ianorancia co1no ditto ten1 e no co1ne o cao ne1n o raia fresco por lfUC lhe faz Inal e quando punha a n1o na cabea dos nelos era por desastre e que de toda a culpa quP tcn1 en1 fazer as dittas cousas ex,teriores, sem ter 'a dieta Lenco roin1 interior co1no ditto te1n .. pede perdo e misiricordia neste tempo de graa confegsou 1nais que adicta sua coma,clre ln e_.; Riz de tJ. Lianor .llimi:; lhe insinou n1ais que quando amortalhauo algum fi- nado. no era bon1 dar agulha para o cozerem na n1ortalha nem era boru tirar ramo nem pedao fora do lano] en1 que mnortalhavo tnas que avia de ser cont o lanol inteiro e que no era hon1 a vasoura com que varian1 a casa etnprestalla a nenhuii vezinha per:.i varer a sua e que ella confessante no se afinna bem se insinou estas cousas a suas filhas e pron1eteo ter se- gredo e foi lhe nuindado pello senhor visitador qUl' no se sasse desta cidade sem. sua licena. Por no saber, assinou a seu rogo o notariu apos- to/iro r:onfisso de Dona Lianur cllri.dii nova no tempo ela graa. 1 de Fevereiro de 1592 dixe ser crist nova tnoradora ent :\lathuitn de idade de trinta e dous annos pouco tnuis ou menos l"asada cmn Anrique 1\lonis c.risto velho Jnorador no Rio de l\Iathoin1 dentro nesta capitania confessando se dixe que aver dezoito annos pouco mais ou tnenos que h e casada c.ont o di lto, seu tnarido, e do ditto tetnpo ategora lhe aconteeo nnii- tas vezes lanar e n1andar larar fora de casa torla :-tgoa dos potes e vasos que avia etn -casa das portas a dentro quando alguem lhe n1orria como filho ou fi lha ou escravos. e que .aver quatro ou cinquo annos que lhe nlor- nra hu sua filha e estando e1n nojo por P.lln. no cmneu oito dias carne que de seis ou sete annos a esta parte por ouvir dizt'r que [ bmn ?] tirar as landoas aos quartos tra- zeiros das reses nteudas todas as vezes que en1 sua ,usa se asavo quartos semelhantes lhe rnand:ava ti- rnr n landoa pera se asarem '. C fJ(lf' 8'\'Pr dOUS OU tres 311110S Y('O :3 SUa casa hu lan1p_rea que vco do reino e1n conserva c clla a no qtlis por aver nojo .della e .\'ir fedorenta c no por -outra algu couza e que con1e os n1ais peix<'s sen1 escatnas e lhe sabem muito beni. e que_ aver hun1 anno pouo mais ou menos :que hu sua cscra,:.a degolou sua fplinha de fronte .:.da sua porta e i1ue clla nuindou lanar em cima tlo sangue que estava derramado no hum. pouc'o .. tle poo de saradura de n1adcira que se avia serrado, por- que andava ai. perto hm porco e arcrrielia a. lle o comer e isto fez. porque o porco no ficasse incli- nado a lhe con1cr os pinhos. ' i.. "e que <le' anilos a:: esta parte em que seu pai falleceu ella confessante quer affirmar algu cousa tinha por costun1c ordinario jurar pello mundo que ten1 a ahna de seu pai c desta jura usava pella ouvir jurar a sua n1ai Anua Riz 1nas no enten- de O que esta jura (fUC''r dizer e que todas estas COUsas fez sem nenhu 1naa teno_ e scn1 saber nein entender que ero ceren1onas dos judeus. . . e tanto que_ ouvio dizer que na da Inquisio se declarou _no Edicto da fee. cousas ero eeren1onias jtJdeus clla eonfes- sante por veer que he da nao e que sin1ple:nnentc . . - ' .. tinha feito estas cousas ficou n1uito triste por veer que podimn euidar que cll era judia no no sen.dt> eJl ila verdade por que he boa crista . E pergunt.:1da quem lhe insinou botar agoa fora qua.ndo lhe n1orri em respondei. q1,1e- sua n1i nna Riz lho insinou dizendo que lho. insinara hp .sua con1adre, Ines Riz crista velha na. em Portugal sem lhe_ declarr que era ceremonia ju_daica e que a dita. sua mai lhe insinou tambem que no comess.e os. d.ittos oito dias qe nojo da morte d_c sua filha (JUe lhe insinara aquillo .a Confisso de D. Liwzor M.uniz 183 e que ta1nben1 ouvio a ditta sua nul.i o ditto 1nodo de jurar pello n1unrlo que ten1 a alma de seu p.ai. e a ou- tras n1uitas pessoas que no lhe le1nbro os non1es e que por isso ella usava tmuben1 do ditto n1odo de jurar sen1 nenhu roiin teno e que tanto he verdade que ella e1n todas as dit-. tas cousas que fez nunca teve ron t-eno e as fez siinplesinente que estando e lia en1 conver 5ao coni Joanna de Saa c suas innas e n1olher de Bas- tiam Cavallo n1oradoras en1 Maton ella eonfessante lhes contou que sua Ini Anna Riz lhe disera que no era bon1 beber a agoa que avia en1 casa quando mor- ria algu e que .era bmn lanala fora e sendo pergunta1da perante quen1 lhe insinou as dittas cousas, e quando 'lhas insinou se lhes declarava logo que ero da lei jP.daiea, respondeo que lhas insi- nava perante sua irma Breatiz Antunes Inolher d<' Bastian1 ele Faria cristo velho e que no lhes decla- rou nunca que ero da lei judaica, ne1n eHa tal enten- deo nem presunlio de sua n1i e a ten1 por boa cris- tau. perguntada se Yio a ditta sua 1ni fazer ou dizer outras al,!!ns contra nossa Sancta fce catholi- ca, respondeo que nunca lhes vio fazer nem dizer ou- tras cousas Inais do que dito tem perguntada se no tempo que sua mi esteve doen- k e se na sua doena lhe vio fazer ou ouvia dizer al- gu cous:a contra nossa sanefa fee catholica, respon- deo que nunca lhe vio f:azer nem dizer ta'l. mas que lhe lembra rrue esteve douda e falava muitos desati- nos e que lhe lembra que quanrlo seu pai morreo a dieta sua mi por nojo da sua morte no comeo carne oito dias pella rezo sobre ditta de lho ter insinado sua cmnadre e foi amoestada pe'llo senhor visitador com mHlta charidade que ella confesse todas suas culpas intei- 184 Confisso de D. Lia.Itor Muniz ran1entc por que no he rle crcer que sendo clla Ino- lhcr de bmn intendimento como mostra en1 sua pra- tica c sendo dia crishui noYa c faze-ndo as dittas cerP n1onias hi conhrcidus rlos j tul<.'us as no fizesse con1 teno de j-udia c que por estas rezis esta mui forte presuno eon lra ella que h e judia e vive na lei de l\loiss e tem a lei de Jesu Christo Me- xias c que pera que lhe aproveite sua confisso pcra aleunar graa e perdo e nlisiricordia lhe hc ncccssa- rio fazer comfisso inteira e vel.'ldadcira confessando sua teno judaica o que ella no faz antes nega, e por ella foi respondido que ten1 rlito toda a ver- dane de suas ctdpas porque nunca nellas teve teno de judia e sin1plesn1Cnte :as fez por lhas insinarem tda dita n1aneira, e llogo declarou Inais e confessou tnais a dieta Dona Lianor que no dito tetnpo despois de ser casada lhe aconteeo per duas ou tres vezes que tnorrendo lhe en1 casa gentes tnaiHiou atnortalhar n1andando atar somente cmn huns fios, e nu1ndando que no cosessen1 co1n agulha e linha a nJortalha do lanol c que isto fez por lho insinar a diHa sua 1ni Anna Riz dizendo lhe que no era bon1 coser na n1ortalba os defuntos con1 agulha e linha, conl que se cozia cn1 casa e tain- betn lhe ouvia rlizer a ditta sua 1ni que no era botn tirar rmno nem pedao de lanol en1 que se aniorta- lhase alguen1 defunto e o sobre ditto fez ella simples- Inente se1n In teno e entende que tatnbeni 1a ditta sua tni, shnplex- tnente lhe etnsinou o sobre ditto sem 1nalicia tambetn por lho insinare1n sen1 entender que isso podia ser ce- remonia judaiCJa. e da culpa que teve e1n fazer a ditta obra exterior no tendo dentro no corao nenhu roim teno pede misiricordi:a e perdo dixe mais acusando se a dieta Dona Lianor que lhe len1bra que hu vez aver anno e tneo pouco mais
Confisso de ltSabel .4.ntunes 185 ou n1enos que morrendo lhe hn menina de hu sua escrava ella deu hum pano para o amortalharen1 e n1andou que an1ortalhassem nelle assim inteiro que lhe no rasgassem nen1 tirassem nada fora e por no dizer tnais foi lhe mandado ter segredo e que no se saia desta cidade sen1 licena delle senhor visitadoJ Confisstio de Isabel Antunes mea christ nova no tempo da graa do Reconcavo, mulher de Henriqlle Nunez christ.o novo. 1 de Fevereiro de 1592 dixe ser natural de Matoin1 onde ora he n1oradora nesta c ~ p i t a n i a n1ea crist nova filha de Diogo Vaz cristo velho j defunto e de sua n1ulher Violante An- tunez crist nova de idade .de dezoito annos casada con1 Anrique Nunez lavrador o qual no sabe de certo sua nao tnais que sn1ente lhe conhee luun seu pri- Ino con1 yrmo que he Joatn Nunez de Pernobnco n1ercador o qual dizen1 que h e cristo inteiro. e confessandosse dixe que aver quatro annos que na sua fazenda lhe n1orreo hum escravo tnenino e ella 1nandou tni do ditto escravo que lanase fora toda a agoa de casa e isto fez sen1 ter nenhu teno rohn, e sen1 entender que er.a nenhu ceremonia ju- d1aiCia por quanto tinha ouvido dizer a sua tni que era bom fazer isto setn lhe declarar n1ais nada e que ella no vio fazer isto a dieta sua mi que ova ja he de- funta e tamben1 el'la confesante n1orrendo lhe hu sua filha e outras pessoas nunca usou do sobreditto n1ais que a dieta vez por no lanar mo da dieta cousa, e tan1bem desta obra que fez exterior sem ter roim ten- o interiormente no corao da culpa que nella teve fazendoa sitnplex1nente pede perdo nlisiricordia lXG dt Isabel .:1nluncs c logo foi anwcstada con1 nuta caridade pello senhor visitador que faa cmnfisso inteira e verda- deira por quc pois dia lw crista nova c esta cennto- nia que -ella fez he muito conhecida ser dos judeus fi- era scnd<? grande presuno que clla he jud1a c que est afastada da fee de J csu Ch1isto verdadeiro Me- xias e que vhe na lei de Moises InaiornH.'ntc sendo clla discrcta con1o lw l' de hmn l'lltl'ndiuwnto fa:r. muiln sospeita quc ena fez a dida cercmonia con1 teno de judia e que por tanto falasse verdade e descobrisse o seu corao por que lhe aproveitar n1uito pcra al- canar graa e Iuiscricordia responde-o que eUa 1nandou .fazer a dieta c-Primo- nia de deitar a agoa fra sen saber que era c.ernonia de judeus e se1u teno disso n1as ignorantemente co- nlo n1oa e denunciou mais que ouvio dizer a dieta sua mi j defunta n1uito tempo ha no lhe lembra quando que no era bon1 quando levavo hum pote pera bus- car agoa ff!a de casa tornarem com clle pera casa Yazio. mas no lhr declarou nenhu m teno nisto c do costume ,d'ixc o que <litto ll'I11 e que nunca presu- mia da dita sua tni teno roim das ditta'i cousas
Confisso de Baltn.zar Andr 18 i Confisso de Baltezar Andr christo velho no tempo da graa do Reconcavo. 1 de Fevereiro de 1592 dixe ser cristo velho natural do Porto filho de Cristovo Fernandez pescador c lavrador e de sua rnolher l\'Iaria Andr 1noradores ora na barra de J a- guaripe de idade de vinte e tres annos casado com Maria dos Reis crista velha 1nercador stante nesta cidade e confessando dixe que aver quatro annos pou- co mais ou n1enos que indo elle desta cidade na no de Antonio de Portales pera a ditta cidade do Porto foro tmnados pellos ingreses luteranos na pa- raj-enl das ilhas e foro levados a cidade de Antona [Southampton] e na sua cmnpanhia os trouxer-o al- guns dous n1eses e meo no n12r e terra a saber, no nl!-H poderiam andar en1 sua companhia alguns vinte dias e em todos elles os dittos luteranos sen1pre pella me- nh e a noite f,aain suas oraes luteranas asentados desbarretados em lingoa ingressH, e eHc co.nfessante con1 os n1ais .seus con1panheiros sen1pre quando elles fnziam as. dittas oraois luteranas se punho tan1bem dP.sbarretadlos assiin con1o os dittns luteranos e isto fazian1 pareendo lhes .que lhes contentariam porque os luteranos obrigavo a fazer isso e despois de estare1n na cidade de Antona elle e seus cmnpanheiros por seis ou sete vezes foro as mes- quitas e igrejas dos luteranos nas quaes 'OS dittos lute- ranos estavam as suas pregaes luteranas nas qura.es igrej,as no ha retabolo nen1 iinagem de Deus nem de Sancto nem crus e smente nellas esta no meo no cho sobre hu pao hu ave con1o corvo feita de metal e es- ta mais nellas hu pulpeto donde prego os luteranos per hu liuro e e:sto mais huns bancos cubertos de pa- no; finos roxos e azuis nos quais os luteranos cnum- 1S8 Con{is.'iiio de Balle=ar A.mil" go ao seu uso luterano que he cmuerem hus Jaleas -de po e beberetn a sua reryeja. nas quais tamhrn1 ES- hio n1uitos cubicolos ao n1odo de confessionairos d2n- tro nos quais, cada hum com sua tnolhcr c sua fmni- lia se fecha e, nestas igrejas luteranas entrou dle confcssanll' por curiosidade e seus eon1panhe_iros estando algu:s vezes pregando e outras en1ungando e outras rezan- do ao seu uso luterano e ellc se punha -de joelhos E' desbareta v:a ,assiin cmno os luteranos fazimn, e isso n1csnto fizro tanlhcin seus -compnhiros porem que rlle confessante sentpre en1 seu corao teve fir- nle a fee de Cristo e nunca ereo na dieta seita lutera- na e destas cul,pas dixe que pedia perdo e foi n1ais perguntado a decl!arao de seus com- panheiros dixe que os COinpanheiros que no mar e na terra nas igrejas luteranas fizero todas .estas cousas, ajoelhandose, desbarretando sse con1o os dittos lute- ranos co1no atras fica ditto a saber Francisco Pircz n1arinheiro e seu cunhado Marcos, naturais ,da_ cidade do Porto e seu 'arabalde os quais mubos esto nesta cidade que viero na nao Portaleza que ha ,inte dias que a esta cidade chegou na qual elle tmuben1 veo de que he 1nestre Pcro Velho, e assiiu foro 1nais Anto- nio de Freitas Inestre e Cin p1arte senhorio que era da no en1 que foro ton1ados e Diogo Gonalves dai- cunha Moleiro pilloto da dita nao, e Cristovo Gon- alvez 1narinheiro da ditta nao e Antonio Carneiro carpinteiro e 1narinheiro della, todos n1oradores e ca- sados na cidade do Porto e seu arabalde e Domingos Diaz 1nercador n1orador e casado en1 Meijo Frio, e outros n1oos cujos non1es lhe no len1bro Confisso de Nuno. Fernandes 189 Confiss,.o de Nuno Fernandez cristo novo graa. 1 de Fevereiro de 1592 dixe ser c ris to novo natural desta Bahia filho de Heitor Antunes 1nercador defunto e de sua 1nolher Anna Riz cristos novos solteiro de idade de trinta annos n1orador en1 MHtoim e con1fessando dixe que aver quatro annos que sna irn1 Yiolante Antunez tnorreo e que no dia que ella 1norreo elle con1 nojo no co1neo nada todo o dia, e sendo donlingo o ditto dia no quis cmner carne e sn1ente a noite con1eo peixe poren1 que no sabia que isto era ceren1onia judaica ne elle com essa ten- o o ffez seno s1nente con1 nojo foi logo a1noestado pello senhor visitador com n1uita caridade que faa conisso verdadeira e con- fesse sua ten.lo pois est e1n ten1po de graa pera al- canar perdo, res-pondeo que ten1 ditta a vevdade e no teve teno de judeu e que he bon1 cristo confessou Inais que avera ou cinquo an- nos que sabendo elle que o livro cha1nado Diana era defesso eUe cmntudo leo por elle nutas vezes no lhe le1nbra quantas, e outrosin1 conlfessou que ten1 Ovidio de Metanutforgis e1n liingoagen1 no sabendo ser d'effesso co1nfessou mais, que sabendo que Eufor- zina he defesso leo por elle hu vez e sendo perguntado pellos livros dixe que soinen- te tinha ora o ditto Ovidio e foi lhe 1na:ndado que o trouxesse a esta n1esa e prmneteo ter segredo pello ju- ran1ento que recebeo foi lhe Inandado que no Se saia desta cidade se1n licena do senhor visitador 190 Con.{isso de Joo Rtmirto Confisslio de Joo Uen1iriio na graa :! de Fevereiro de 15U2 dixl' ser cristo velho segundo lhe parec naluraJ de Craslo Yerde no Catnpo de Ourique, filho de Al- varo l\larlins lavrador l' cclorgiatn, defunto e de sua Inolhcr Catcrina Gonalves, cazado cmn Esperana l3autista de i.dade de trinta c tres annos 1norador no seu engenho na freguesia de Japasse e c01nfessando dixc que aver doze aunos pouco tnais ou 1nenos que elle foi pera o serto dos Tapiois, per duas vezes en1 que poderia andar de mnbas as vezes juntanwnte vinte meses pouco 1nais ou n1enos e nas dittas jornadas .assn nas quaresn1as cmno nos 1nais dias que a igreja defende carne clle cotneo senl- pre carne podendo escusar de a c01ner pello n1enos a 1naior p.arte dos ditos dias e co1nfessou 1nais que aver seis aunos que resi.de c governa o 1dito seu engenho e se1npre em todos o;s do- Iningos e sanctos 1noendo o engenho despois do sol posto n1andou e consente 1nandarem seus feitores lan- ar a n1oer o engenhlo e carretar carradas de lenha e canas e fazer o 1nais servio perte.nente a n1oenrla no.s dictos doiningos e sanctos con1o se foro dias de son1ana. e tmnben1 n1ns dittos donlingos e sanctos ainda pellas Inenhas ante tnissa 1nanda carretar carradas de auquere ao Porto, e isto n1esmo de n1oer e carretar nos dittns dias vee elle ~ q u e uso e costumo geralmen- te nesta capitania todos os senhores e feitores de en- genhos sen1 excepo e assim ta inbem n1uitos lavra- dores e sendo perguntado qua1is so as mais pessoas que tamben1 com elle con1ero no serto carne podendo a rseusar, respondeo quP so os seguintes, Domingos .. Confisso de Andr Dias 191 Fernandes Tmnachauna, Francisco Afonso Cap.ara nianialuco movador e casa,do en1 Perabasu, e Manoel da Fonsequa nutn1aluco veuvo 1norador e1n Pass.e e Donngos de Meira Inanialuco inno do dicto Cap.ara con1 elle 1norador e Gonalo Affonso morador no Acu, solteiro, e outros 1nais defunctos e pessoas de que ora se no le1nbra e de todas as dittas culpas pede per- do, e foi a1noestado que no as cometa Inais pois so en1 to notave1 offensa de Deus, que to facilmente se pode escusar, e do costume dixe nada 1nas antes so amigos. Confisso de Baltt?::ar Camelo na graa. 2 de Fevereiro de 1392 fez confissii.o de suas culpas a qual vai escripta no segundo liLzro das denunciais folha 70 e pera de- clarao fi:: a'qui esta por Jlla11Jdado do ditto senhor visitador Manoel Francisco Notari.o do Santo Officio nesta visitao o escrevi. Confisso de Andr Dias mistio na graa 2 de Fevereiro de 1592 . dixe ser mainaluco natual de P.ernobuco filho de Jomn Dias hon1-em branco que no sabe se eri:l cristo velho se novo e de Lianor india deste Brasill sua es- crava solteiro de idade de trinta .anno.s pouco 111ais 8 ou 1nenos morador en1 Pf'rabasu lavrado1 e confessando dixe que aver dous 1neses .que veo do serto de Laripe onde deu hu espada a hu gentio infiell e vio que aos dittos gentios dero tambem ar- mas as 'pessoas seguintes, Diogo da Fonsequa Inama- luco morador em casa de Gaspar Rebello em Tassua- p:ina dlcu hu plistol.ete, e ~ Domingos Fernandes To- .. 192 Confisso de Sinuio Luis 1nacauna hua espingarda e Cristovo da Rocha, tnm- bctn he fama certa que lhes dl'u hmi espa1da, e espin- garda, c bandeira. c atambor de guerra, c cavalos, c polvora dizendo lhes que se Ja fosscn1 os brancos da Bahia que se dcfendessen1 dellcs com aquellas ar- mas e vio a Antonio Diaz man1alueo de Pcrnobuco dar-lhes hu espada por hu pea. digo que dixe que o ditto Antonio Diaz deu a ditta espada ao capito Christovo da Rocha e clle a deu ao gentio e que da sua culpa pedia perdo e sendo pcguntado dixe que os diltos gentios so inficis que quando acho tetnpo e ocasiam mato aos brancos e j os gentios do ditto serto Inalaro bran- cos. Confisso de Sim.o Luis {rances filho de luterano na graa. 2 de Fevereiro de 1592 dise ser franes de nao natural da cidade de rUbra Nova, fho de Roberto Luis luterano e de sua n1olher Margarida GrJsel catholica que no sabe se so vivos se defuntos, veuvo lavrador e n1orador no Rio de Perabasu de idade de trinta e cinco e annos . e confessando sse dixe que sendo elle moo de dez annos na sua terra fogia da doutrina de sua 1ni ca- tolica e seguia a seita luterana que o ditto seu pa1 luterano -lhe ensinava e sendo da ditta condio e idade se veo em hun1 navio da sua terra o qual navio era tam- bein de luteranos e com elles vinha elle guardando a sua seita e desetnbaDquando na costa deste Brasil a buscar pao elle quando foi o ten1po da partida no rio de S. Francisco fugio e se ficou em terra, com os ne- gros gentios deste Brasil no serto e com os dittos gen- Cvnfissiiv e Simiw Luis 1!13 tios esh've dons annos usando todas as gcntdidaues cmuo os dittos gentios de tnancira que ate ser de ida- de doze anos pouco mais ou nHnos (.lle no t<>ve a lei de Jesu Christo e dl'spois de isto passae fugiu dos dittos gentios pera esta c.idade e ein Yilla Yelha o cura o con- fessou e os padres do dito cokgiG da eompanhia de .Je- su o doutrinaro e de ento ategont vive catolicanwnte poteni sen11pre em seo eo'l'ao teve ategora hu erro- nia a tjtwl he JHH'ecer lhe e ter por erto que no era necessario rezar aos Sanctos IH'tn as Sandas. IH'lll honralos, IH'lll rogar lhes nada 1nas que sonwnte bas- tava e .se devia honrar, rogaT. pedir c rezar a Deus, a Jesu Chtisto e a Nossa Senhora tendo pera si que pois os Sanctos ero servos e Deus he o senhor, que no era neessario fazer conla dos sen'os seno do senhor e que destas eulpas pede mist>rieordia dizendo que ja est no conhecjnH:'nto da vetdade que os San- elos deve1n ser venerados e honrados e sendo perguntado. se dixe elle pt'rante alguent a ditta heregia respndco que no lhe lembra que a dixesse ma is que ent seu peito e fo.i-lhe mandado que no collejo de .J esu conti- nuasse eada nwnh estar de hu ora estes dias se- guintes con1 o Padre Pero Coelho ate elle o _instnl'ir bem nas eousas de Nossa Saneta fce e que lhe impor- t:io pera a salvao de sua ahna e no fim se eonfesse a elle fazendo c01nfisso gel'al de toda sua vida e que traga Pseripto a esta nH'sa de como fl'n1 a isto .. 19-1 Cun[is:-;u de /'cru crislu uellw llll yraa. dixe Sl'r cristo nlho natural de ((uimarl's filho dr (;onalves da Silva la\Tador e dl huma mulher pea nonw Senhorinha Pins, V..'ttvo, l'asado que foi com Cezi iha (;<Hlll'S, l'riado do Bispo deslt. l'stado P em sua casa morador de idade de vinte e sete annus pouco ou Jntnos e confessando sse dixe que i.l\Tr mais de dous nnnos qut vindo da eidade do Porto pera estas par.tes do Drasil no navio de qut era mestre he srnhorio Fra nciseo (;omez casado (.' nwrador l'lll Miragaia de Porto. foi tmna.do na altura de S. Yiccnte pcllos in- greses luh..-anos e foro trazidos por dlcs tm sua com- panhia pl'llo 1nar alguns dous nwses no qual te1npo os diltos lukntnos e1n todas as 1nenhs e brdes faziam suas orais e salvas luteranas na sua lngua, lendo por seus livros ern altas vozes asentados c desharreta- dos seru terem imagen1 JH'lll cruz e elle eonfessante se achou sempre presente con1 os dittos luteranos nns dit- tas suas salvas c orais luteranas asentando sse e desharrelando sse como ellcs e qtH' isto fazia por constragimento dos luteranos. e com nH"do de o esparnquaren1 poren1 ((UC strnpre ent SPU corao teve a fee de Christo e nunca lTl'o na lutC'rana e desta culpa pedio mis{'rieordb e sendo n1ais ptrguntado quem ero seus eornpa- nhl'iros que fizero o nHsmo que elle fez. respmHko que so Liond l\1Pndez Pinto cristo_ 110\'0 nwrcador nesta cidade naturnl de Guinwris e Ssimo que foi seu criado e ora o he de l\1anoel Riz Ribeiro, nwrcador estante nesta cidade c Mendes, a- pateiro casado en1 Guirnariies na rua do Gado fregu<'- sia de Nossa Senhora da OlivC'ira e hu seu irmo que Conf"isso dt Pero (;ona[z,es , l9.J ento parecia ser de idade de dezaseis annos trigeiro do rosto cujo nmne lhe no lembra e Francisco filho de (;onaHo Gonalves o Frade dalcunha nwrador no Cano dos Gafos arabalde de (iuimaris cliz que hunhent Joo Borges nll'rcauor que ento seri:t de 18 anos filho de Dias C'flistu velho ntoradm na rua de Cotuos em Guimaris e .\lvaro Gonahes de Carvalhal que trata pf'ra a Canaria que v a i e vent a Guimaris e de G uinwris natural e Bel- dor Riz cotileiro nwo solteiro que n1ora na Rua de Gatos freguesia de So Paio en1 Guitnaris que ento parecia ser de dezoito annos boehcehudo trigueiro, e Andre Gonalves alfaiate mora 1 dor rua das Olivei- ras en1 Gunaris t:.' Salvador esctHle 1 iro que no ten1 ()fficio neto de Rui Yicint ou Ferno Yieira Ina- ebo de vinte annos alvarinho do rosto, n1orador mes- mo en1 Guitnaris detras da igreja de S. Tiago, e Francisco Gmnes senhorio da dita nao, e Inacio valho segundo sua lembrana o nome da pia Inacio, 1norador na rua da Ladana cidade do Porto pilloto da mesnu1 nao, e outras pesoas mais cujos nonws bem lhe no letnbro e confessou n1ais. l(UC na con1panhia dos dittos lutPranos con1eo tmnben1 carne nutitos dias de sestas feiras e sabados en1 que a igreja a defende porque no tinho outro JnantitnentJo seno o que lhe davo os luteranos e declarou {Jlle Ralthesar Ribeiro solteiro n1orador na cidade do Porto nwstre e senhorio de hu nao que ltia de Pernohuco pera o Reino que tmnhen1 foi toma- d3 pellos mesmos luteranos tambem cmn os acima n01neados e outtos n1uilos da nwsma nao {jliC clle no conhece con1ero carne nutitos dias ctn que a igrcj a a defende e se achavo presentes e desharrctavo co- Ino os diltos luteranos nas ditas suas salvas e do costmne dixe nada salvo que teve ja hus di- HHi Coll{is:;tio tlt /Jual'le da Cosia Jcrenas lt'\'t'S eom Ll'ond Mln.dls ponm ja SL' coi- rein l' lratiio digo salv<io l' lfUl' km dilto a \Trthull' '-' foi lhe Jnandado ler segndo e lj LH' I orne a esta UH'Sa 110 llll'S dt l} lll' Velll Confisso ele lJtutrle da CtN;/a chris/o vrllw, na grara. 4 de ele 1 ;)H2 dixe ser cristo \'l'lho natural da Torre de P{ne- gah aohispado de Braga rilho de Joam Eanes da Costa procurador do nunwro lh'sta cidade e de sua 1nollwr ..-\ntonia Hiz solteiro de idade de l1inta e tres annos pouco mais ou llll'llOs mora.dor em Taparica na roa de Sl'll pai c comrfessando dixe quf' aver qualro annos que nesta cidade cm casa de seu pai dous ou Ires sabados eomeo figado df' vaqua e assim o conwo sl'U pai e isto "en1 nccessidalcle e sen licena e que outrossim a annos pouco mais ou me- nos .que inclo pera a gue11a de Ccregipe foi comvidado pt r hum seu amigo A ndn', Marante solteiro cunhado ele Gaspar Xuncz e com dle ntor<.Hlor tm Tapmica pera comer canu huii sesta feira ou sabado P mnhos a conwro st'ndo tambem parcC'iros quC' a conHro Diogo de Santos em Yilla Vdha. e Gonalo Gonal- ves criado do ditto Gaspar pdcndo es-cusar dP a conwr e que outrossim o HH'smo em Ceregipe outra vez eJn st'sta feira ou sahadta foi eonvidado por Lazaro Aranha mamaluco ntorador C'IH Pero Absu. pera co- nur carne e com elle a conwo contpanheiros mais que com o ditto Lazaro Aranha a estavo ja co- mPndo Bemto de Liina criado que foi de Cristovo de Bairros morador na ban1rl'a de Perabasu. e Pedralva- rez que do serto foi ora pera Pt'rnobuco, e Antonio Co.nfisso de Maria Varella 197 Dias mamaluco que tamben1 dizem ir do serto pera Pernobuco, podendo escusar de a comer Confisso de .llaria Varei/a christ velha na yraa .. .-J de Fevereiro de 1592 dixe ser crista velha natural da ilha Terceira fi- lha de Pero Durazeo, e de sua molher Hiena Teixera moradores nesta cidade de idade de trinta annos pou- co mais ou menos casada com Simo da Fonsequa m o r a d o ~ a no seu engenho de Perno Merim fregue- sia de Tamararia deste reconcavo e comfessando dixe que aver dez ou doze meses pouco mais ou menos q'Ie em sua casa hum dia com agastamento sobre certa cousa que hu sua negra lhe veo dizer mandando a con1 hum recado ao seu mes- tre do engenho sem ella considerar o que dezia dixe que cria tanto a sua negra como o evangelho de So .Toam, e que desta culpa pedia perdo. e foi perguntada que pessoas estavo presentes c se a reprendeo alguem, respondeo que no lhe lembra se estava alguem presente nem se foi reprendida e sendo mais perguntada dixe que no lhe lem- bra se foi antes se despois de Jantar e que esta,;a em seu siso pore1n que com muita colera e agastamento dixe :as dtas palavras das quais lhe pessou logo n1uitn e se foi confessar dellas. e foi logo amoestada pello senhor visitador que no lhe acontea mais dizer semelhantes hlasfemeas prque os Evangelhos sam verdades en1f.nliveis que no podem errar os quais devem os cristos de creer muito mais .que em nenhuma pessoa peccadora huma- na que tem por natureza poder errar e enganar-sse <' foi mandada confessar . . --Por n.o saber, a."sinou a --"eu rogo o nota rio a pos- folico, 198 dr [.,u:in. Cal,rllo:c ele Ltia Cabei/os christ velha na grna. t de Fevt"reiro de 1592 dize ser crista velha natural desta cidade filha de Luis de Gois d(functo c..' dt> sua molher l\fariri Gon- ahes veu,a de idade de ,inte annos donzella nlorn- dora con1 sua tni t>Ill Paript> deste reconcavo e eonfessando <lixe que na tJlllaresJna do nnno pas- sado estando ella na igr('ja da sua fn-guesia missa do Sanctssilno Sacrmnento conlff'ssada pclla obrigu- o da quarcstna dando o Santissin1o Sacramento o vigario qtlc ora ainda he l\Iigucl :\'l.artins antes de..' aca- har de dar o Sanctissilno Sacra1nento a todas as pes- soas que estavo na dita n1esa despurs dl' o ter j dado a ella P a algus tnolheres que estavo abaixo della se lhe acabaro as p.articulas, c ento se tornou ao sa- crairo por ntais particulas c entretanto ella e as 1nais tmnaro o lavatorio e dcspois de o ter tn1.ado vco o ditto vigairo e cuidando que a\'ia de conwar a con- tinuar a dar o sacran1ento della- confessante por dian- te eidando elle que ainda ella no tinha sacra1nentado lornoti a eontinn.ar a dieta mesa comeando della P lhe tornou a dar o Santissiino Sacran1ento segundo e dla o reccbeo, tendo j totnado o la\'atorio e continuando o dittn vigairo con1 algus n1ollw- ns que estavo 1abaixo ddla que j tan1ben1 tinho cmnungado ellas lh( dixero con1o j tinho coniun- gado e vendo Plla con1fessante que as ditas 1nulheres no toinaro a con1ungar ficou entendendo que dia fizera mail ein COillllllgar segunda vez e ('lll no de- (.'larar ao ,igairo. co1no ja tinha ton1ado o lavatorio assinl como as dittas tnolheres dixero e dixe que desta culpa pede nsericordia e perdo e foi perguntada se cr ella que na hustia sagrada est o verdadeiro corpo de nosso sl'nhor e que so herejes os que isto nego respondeu que assun u erf> bem e v<>rdadt'iranlentP. Coniisso de Pero Domingue:: 199 herejes os .que isso ncgo respondeu que assnn o cree ben1 e verdadeiranwnte e foi perguntada se quando tlla con1ugou segunda vez no estando en1 jejun1 tendo bebido o lavatorio sabia ella que recebia o corpo venladeiro de Christo, ou se duvidou disso, respondco que no duvidou tal n1as que creo e hen1 entcn<lco lJUe rel'bia o venladci- ro corpo de Christo e sendo mais pPrguntada rtspondeu que dla sa- bia muito he1n que mio se pode co1nungar tstando en1 saude se no en1 jejum t' que a isso era obrigada. Inas que estando alli assi na Inesa l'Onlo n1ua de pouca ex- periencia quando vio tornar o ,igairo co1n o sal'ra- nwnto nJ aduertindo ella que no tinha acabado de correr toda a nnsa pareeo lhe que torna v a a dar aquellas partinrlas por no ter saerario t'Ill que as guardar t' asshn sin1plex.n1ente sem considerao fez o sobre dittto 1nas j se confessou disso a seus pa.dres espirituais e di:xe que estava nnto arependida Por n.o .o;aber assinou a sell roao o nootario apos- tolico. Cunfisso de Prro Donlinge = grego na graa -1 de Fevereiro de 1:1H:! rlixe ser grego de nao natural de Lcsnnirne [Sn1yrna ?] de Grecia filho de Domingos (i-re- go e de sua mollwr Ines de Fl01 gregos de idade de vinte e ()ito annos casado com -:\Imia Grega alfaiate que ja n1o usa n1orador na bara d<' Perabasu. e cmnfessando dixe que ha perto de dons annos que casou l'Olll a dita sua n1olher que ora he de icbde de treze annos e despois que casou dia este,e com ella sJnentl' hum Ines e se foi ptra o serto donde tornou aYer hum nws t nesks dons meses que ten1 CPhahitado eon1 a ditta sua molher nunca dormio con1 :!IIII t:on[i .... 'itttl tlc tlc .\yuiw ella carnalmente pl'llo vaso rwlun.d por dia ser llHHla usptT<l da e o niio qLH.'ITI' consentir t' que hu \"l'Z. anh's de ir (HTa o scrlu quenn,]u dle por diante naturalnH"nll' hT copula com a dita sua nwlhcr-, rcsntlando seu memhro por baixo a pendrou pello nt!'io traz.to l' nelle comprio e conssunwu o pee- cado nefando porem l)lH.' quando lhe isto aconk\'l"O elk esta,a clwo de vinho t' que fora deSita vez.. nunca nwis akgora pecou eorn a dita sua rnollwr no ditlo n<'fando comfessou ruais qut anr Ires mc:H'S que vindo do serto lht:> eom hu sua escrava pagam qtH'I'<'IHio donuir tom ella por dianll' resvalarlhe o nwmlwo ao vaso traz.eiro ponm no }Wtwlrou Assinou de cru:: Confissiiu c/p .A.nlonio dP- A.yuiar l'brislo velho. soliPiro na graa. 3 Fev<'r<'iro d<' l:>!l:! dixe ser cristo velho natural d<'sta Bahia filho de Pero ri"Aguiar dAJtPro e dp sua nwlher Custodia de Faria rnorador {o.m elles em Maton dtste recon- . cavo de- idade de vinte annos soltl'iro e eOinfessando dixe que aver s-eis annos pouco nwis ou 111enos que sendo dle de idade de treze ou quatorze -annos e sendo S('U irmo 1nais nH>o de ida- de de doze ou treze annos dormiam ambos juntamen- te cm hu carna. hum nHtma1ueo foro criado Plll casa pt'r nome Manos que t.nto seria de idade de deza- sek ou dtzoito a nnos se h ia d<' noite da sua rede em (JUC dormia as yezes por ssim Jll<'smo as YczPs cha- nHtdo por dks deitar sse con1 ellf's na sua cama o quaJI se deitant anlrP elks innos c -chegaro acon- tecer lhes que clle Marcos e cllc confessante p<'ccaro ho peccado nefando deitando-se dle confessante de e sobre dlc se deitava o ditto Marcos nwtendo c c Confisso de de .-\yuiar . 201 HH:'tnbro deshunesto pello vaso tn.tzeiro dellc coin- fessante e cumprindo n{_lh por detraz como home con1 molher por diante cssumando e efectuando o de sodonlia e pello setnelhante modo fazia elle confessantc lanando-se tamben1 de barriga o ditto Marcos e dle confessante pndosse em cima de Ht por ddras dor- mindo com -elle carnalnwnll' como honw com nwllwr penetrando com seu llll:'lllbeo o vaso lntztiro do ditto )iar'cos e cumprindo dentro em stu vaso tntzeiro efe- ctuando o dicto peccado de sedomia di.' maneira alternados o fazi c isto lhes aconteceu a cada hum ddles algwt.s quinze ou ,inte vezes em L'spao de hu nws que po- deria durar esta deshontsta conversao t' que duas Yezes cmtendcro PllPs que o ditto seu irmo Bastiarn dAguiar que com e.Hes fstava na catna os sentio c en- tt:'ndto o que ellPs fazimn pello qup o ditto se pos tambcn1 sobi'E' o ditto seu irmo na nwsma fei- o sodomitica e essas duas vezes sentio ellP confes- sante ao ditto seu irmo Bastiam d.\guiar e ao ditto ajuntarern se ambos amigavt:'lmente nas n1esnws posturas de sOtd'omia mas no sabe se amhos conssnm:.:ro o ditto peccado. e das dittas culpas dis- se que pedia perdo. e sendo perguntado dixc que lhe panee que so- niente as dittas duas vezes foi sentido do ditto seu inno l' que ningucm outrem os ,io e que elle sahia (jtH' era peccado 1nas no sabia que era to grave e- que hum dia acaso ouvio praticar no peccado nefando e ento soube ([Lialll grave pena<lo he e da li por diante se afastou da dieta conuersao e nunca n1ais eometeo o ditto peccado e se arJH:.'IHlco n1uito sendo nut is pl'rgun ta do di '\:e que o ditto se V<'O a fazer ladro e de roins manhas c fugio de: casa aver cinqno anno..:. e podera ora dar eezo delle Confi.'i.Hio de /)onu .llariu Ucborcdo Diogo :\lartinz Cam porque dl'spois tjlll' fugin l'slevt. co1n l'lil' quasi dt hum annu l' foi amotstado 'flll' llw no mais st'llh"- lhantt-s torpl'zas <.' qut se afaste dt. connsat;is que podt.' rect.'hc:t dano t.'lll sua alma e foi-lhl' man- dado t(lll' se confesse no mosteiro dl' S. Fancisl'o e que ltaga eseripto a ntt:sa . . \ ma rgl'm: Seu inn.o Baslicio dt .:lyuiar esla nwliclo na Ucl- ligiti.u dos l'adres da COillfJttnlzia e J'a: ('Un{is.wio JW.o.;la livro alra: J"ol. [SlljJJa XX HOJ Conj"is.wi.o de nona .llaria de Ndwndo chri.-,tci. ue- lha na 3 dt Fevereiro de 1;)!)2 dixe se: r crista velha natural de St.'ln ,.e} filha ele Anrique Loho e de sua nwlhcr Isabel de Roboredo dt.- funtos dL idade de {fUarenta e seis annos, casada eom Diogo :\Ion is Barreto 1noradora na sua fazenda de Pero <.' confessando dixe fJUl' de tres ou quatro annos pera esta parte pdlo ditto seu tnarido fazer seJJt re- zis e dormir cmn as escravas ntocas de casa c lhe . dar muitas oeasies de se enojar e agastar dla <.'on- muitas vezes en1 diYtTSO"\ tempos. com tole- ra e agastan1en lo se pos a falar s com Ocos dizendo que assim co1no S. Thom no creo seniio Yt>ndo as chagas que assim ella se no Yissc vingana <lo ditto seu 1narido seria como S. ThomL. e no creria en1 DPns e que esta hlasfemia dixe muitas YPzes t>m di- versos dias do dito tetnpo a tsta pade f' que pede perdo e Iniseieordia f' foi logo perguntada pl'llo sl'nhor visitador se duvidou ella algu vez da nosa Sancta fce catholiea ou se descTeo algmn ora ou -fhwidou de cner ser Deus Xoso Senhor o verdadeiro DPus. respondf'u f{UC sem- Cvnlisso de Heitor Gonulves pre teve e ten1 a Sanda fee catolica e tfUC nut1l.:a du- \idou nen1 len<;;o de deslTl'er de Deus Se- nhor Inas que con1 a paix.o dezia as diltas palavras e sendo nutis perguntada, dixe que lhe parce que nuiH.:a ningue a ouYio, e que est Inuito arepen- dida, que ben1 sabe que errou muilo en1 dizer as ditas blasfenwas e que no leer ne1n escrcyer o que nunt'a lco liYros ne1n teve eontuilicao de hc- rejes IH'lll luttraiWs lll' gente de Ina suspeita e foi lhe 1nodado que torne a esta Hll'sa no Ines de abril primeiro que ve1n e que lt:'nha segredo Por no .'Wlwr assinou a seu rogo o rwlario apus- tolico. Confisso dP H eilor (;onalues c ris/tio uellw na graa. 5 de Fevereiro de 1592 dixe ser eristo Yelho natural da ilha de Santa l\Iaria filho de Belchior Luis e de sua nwlher :\larga- rida Gonalves .de idade de trinta annos pouco nwis ou nH:'nos casado con1 Cat-erina, de Gois crista Yelha morador en1 Toque Toque la\Tndor e co1nfcssando ssc dixe <{Ul' sendo elle 1noo de idade de oito at quatorze annos poueo mais ou me- nos. foi pastor de gado na propria ilha e nesse tempo dorn1io earnalnll'nte per ntuitas. Yezes cm diYei':SOS ten1pos t' lugares eon1 ntuitas alinwrias. o\ e lha. btu- ras. vaquas. egoas. nwtendo seu men1bro deshonesto pellos vaso.s das dittas alinwrias naturais ddlas co- lllO se elle fota animal bruto de senHlhantl' especie e nulitas vezes c01nprio dentro nos dittos Yasos das dittas alin1arias. eonSisummHto o contra .a natura de bestealic.ladc e que lhe lembra que dnquo ,ezes comprio por ser j ento de i ela de pe1a isso e dixP que destas culpas cst n1uito arrependido c Sl' confessou dcllas e que pede n1isericordia e foi :!114 Cou{l.'i.wiu de :\ udrt-:n Utiiz logo mandado ((liL' Sl' L'olli"L'SSl' l' que lorrw a esta nwsa no mes dt a-bril pr-imeiro l[lll' vem e dixe t[lll' lhe pa- recia (jlll' ningtH'Ill o tinha visto fazer os ditlos pec- cados. Confi.'i.Wio clt A ndrt.o;a Ucii:: t'l"l.'ifll ot'/lw rw lern po da graa. dixe ser erista "\Tlha natural do Hio dos Ilheos costa deste Brasil fi.lha -de Simo Hiz mestre dC' au- quere e de sua molher .Jorge. dt: iclade de in- fa annos casada com Antonio de (;ois oleiro dor no termo de Peracra,su b e conft'ssando se dix(' q Ut' aven't dous anuos que em sua casa <lizendo lhe Fel i na su-a negra da terra L certas cousas ruins de seu cunhado Manod de Gois tambem oleiro que j no usa muito eUa agastada conlr:t o ditto seu cunhado {JlH.' llw IH'gava o que a negra dixera dixe que tanta Yerdade falava a dieta sua negra cmno o evangelho de Sam .Tomn e culpa dixe que pedia p('rdo . e foi perguntada se sabe t:lla que a verdade do eYangelho he emfalivel em {JllC' nunca pode aver en- gano. e que a sua negra ainda Plll caso que falle ver- dade pdt:sse enganar respondeo que bem eree a cer- teza infalvel do Evangelho, mas que com agasta- tnento Sl'lll considerar <lixe 'at dicta blasfemea. e sendo nwis perguntada dixe que soo o ditlo seu cu n ha.Jo a ou vi o e foi lhe ntandado ler segr('do e que torne a esta nHsa no mes de maio primeiro e <leclal'Oll que o ditlo seu cunhado a reprendeo dizendo lhe que era caso ela Sanda Irnquisimn e ella se no desdixe m-a:-: arrqwndeo-se Por niio sabPr assinou a .4iPll royo 0 nofario apos- folico. Confi.sso de Lu cus d' Escovur 205 Confissi.o de Lucw; dEscovar 1neo clzristii.u novo J;CJlteiru na graa. de Fevereiro de 1392 dixe ser nico cristo novo. natural de l\'latoini tern1o desta cidade filho de Diogo Yaz Escobar cris- to vt'lho (kfunto e de sua n1oHwr Yilante Antunes erista nova <kfunta sol1.eio de idade de vink e hum annos. morador e1n MathoiJn e confessando se dixe que aver hes annos pou- co n1ais ou ntenos que morrendo lhe escJavos en1 sua casa vazou c tnodou vazar fora toda agoa dos potes que avia en1 casa e que isto fez tres ou quatro vezes nas mortes de tn's ou quatro t'Sl."ra vos sem sa- btr qut era ceren1onia nils somente tinha visto a dita sua mi fazer o mesmo pe1 tres ou quatro vezl's niorrl"ndo lhe tmnben1 gente e 'lue sem saht>r a causa por que sua mai o fazia o fez parecendo lhe que hia naquiilo. algu cousa boa e foi logo amoeslado pello senhor visita<lol' com muita caridade que pois est em tempo de graa {rue pPra a akanar faa confissam verdadeira e declare sua teno por que no se pde .presumir seno que elle he judeu e yjye na lei de Moist.'s t' no tem a fee :d'f' J esu Christo. pois faz a dieta cennJmlia tam co- nhecida e principal dos judeus. respondeu que n une a tev(' ll'no de- judeu na ditt:.1 eren1onia e sendo nu1is perguntado dixe qut' nunca Yio fa- zEr a dieta eremonia seno a dieta sua mai e que nunca ninguem lhe insinou a lei de :Moiss nen1 con- tra a de Christo e foi llw niandado ter segredo e que se no saia desta cidade st'm licena do senhor visitador dixe ser mamalw.:a natural dl'slt Ht'COIH_'avo fi- lha dl' Ftancisco Hoi.z <.scri,o lTistu velho e th Isahll Riz india deste Brasil defunta dl' idade dt viu- te l' lllt annos. casada com .\ntonio Pirl'z Javrarlor nwrador na Tasuapina l' confessando se dixe tflll' av<.T seis ou sde annos 110 ll'.mpo qu<.' se IPvantou ahuso da sandidadt os indios gentios l' cristos desta capitania que rlla como ignmanll ciTo na dita erronia por espao de dez ou doze dias. crendo of:{lil' avia d( Sl'- llhora e Xoso Senhor a andar qua 11o mundo, <. ou- tros dcspropositos qur os seguidores da ditta aLuso grntilica diziam mas qur sl' foi eomfessar e o cofes- sor a absolveu <.' t:'lla esta niuito arl'prndida de sua ignora.ntia Por niio saber a:.;sirwu a seu rogo o rwlario apos-
Confissii.v de Guionwr Pisara n,isl udha no tempo da graa du Reconcazw. 6 de Fe,erciro de l;92 <lixe set crist-a Yelha natural de .Mouta ein Por- tuwtl filha de Piara, e de sua nwlher l\1.aria Riz j deJuntos. casada com Manoel Lop\.'Z lavrador de idade de trinta e oito annos 1noradora en1 Ta- panca e confessando sse dixe que sendo n1oa lle doze ou treze annos estando n1oradora no Rio Vernulho Pln casa de Antonio Riz Dchneche estatva a.i das por- tas a dentro tmnbe1n hu negra de Guin ladina per nmne Me.c.ia alcorcohada que ento seria de idad-e de ckzoito annos e chegaro mnhas a tan1 deshonesta mnizade que duas ou tres v-ezes cm diffcren tes dias se Con{tssiw de Guiomar Pisaru 2tJ7 a.iuntaro ambas en1 ple hu com a outra con1 as fraldas afastadas abraando SS'l' e emnbinando e ajun- tando suas naturas e vasos dianteiros hum con1 outro (' assim Sl' dele i ta vo como hmncm l'OIH n1olher po- rcnl no s" alen1hra neJn se afirma se ella confessate l.'Uinprio algu das tlittas vezes coma costuma con1pri.r a ntolher com o hmnem netn sabe se a dieta Meeia compno conrlssou ntais que aver cinquo ou seis nwses f[lll' hum dia nlC'renda estando ella em sua casa. di- go, em casa de Gaspar !\unez lavrador com 2\Imia Pi nhtira n1olher de J oam dAguia r c lVIaria X u- nez nnrllwr ,de GonalvE'S la\Tad<n e pesca- dor e Ana Alveloa Inollwr do ditto (laspar Xunez to- tl[ls Jnoradoras e vezinhas en1 Taparica sendo sab[ldo a dieta Ana dAveloa mandou ir a nwrenda hu tatu que he caa do Inato de carne cozido e todas dias quatro co:nero a dieta no ditto sabado nwrenda sabendo ser sabado. e ella confessante sen- tiasse 1nal disposta e dixe as outras que aqul'lle dia era sabado que no se podia cOiner carne C que elln por doente a cmncria c contudo todas quatro a cmne- nl.u sPin ler necessidade nen1 dl'seulpa e das dittns culpns dixe que pede e que estft n1uito mqwndida e que ja as l"Onfessou a seus c.onfessores, e foi llogo pergunta da pcllo senhor visitador se sabia ella que o ditto ajuntmnento carnal entre mo- Jiwres he sodmnia e que con1e1 carne nos dias pro- hebidos hc culpa heretical. respondeo que no sabia que ero St"no peceados n1o1tais de grande offensa de Deos e sendo 1nais perguntado dixe oue a ditta Ana dAlveloa he nlmnaluca e f{Ue a dita 1\-tecia he OI'a ca- sada COlll hutn negro alfaite dos padres do eollejo e ella tatnbenl he alfaiata n1oradora nesta cidade :2m) .. t:onf'i .... wio clt .lladuntlu Pimtnld l' do costume d ixe na da mas h e amiga de todas l' pomdl'u llJ stgndo e foi lhe nwnd:ulo tornar a ts- ta m;.'sa no nws de nwiu Con{i.'i.wio de Jladcflula J)irneie/ t'l'i . .;l urllw Jlll graa. () de Ft'\TI"<'iro de l:l9:! dixl' se1 crisliia vPlha natural de Pernuhuco fi- lha de Pero Pais l' de Breatiz da Silva. de idade de quannta e seis annos pouco ma1is ou llH'llOS vPuva nwlhl'l' que foi dt Ssimu (iumez Yanlla moradora na sua fazenda na fnguesia dl' Passe e eonfcssando se tlixl' que sendo ella n w ~ a de nove a tt.' onze a n nos. teve amizade lo lia e de pouco sab<r. com outras ntoas de sua nwsma idade a sa- be l\lieia de Lemos. que hont hc casada com .Joam Riz Palha Jnorador nesta L'idad(' e con1 Iria Barhosa Inoa parda que ora he casada cont And1 Ri7., ma- nwhHo l'lll P<To Ahsu e asim lambem l'Olll outra mo- a ntaiut que Pila {{Ue par<cia ser ento de treze an- nos pouco mais ou nwnos per nome Ana Fernandez filha dP Breatriz Eanes a qual Ana Fernandez est nes- t ~ i c a pi tania P casada Jnas no sabP em que freguezia e com cada hu d<ls sohrtditas tt'vt:' ajunt.anwnto car- nal ajuntando st.us vasos altcrnativanwnle ora hu debaixo. ora de cin1a. fazendo como se Jora homc c.mn molher per ntuitas vezes em divt:rsos tempos que no .Jhc Jemhra o nu1ncro. poren1 nunca usaro de nenhmn instrumento penetrante mais r1uc smcnte cmn seus ror ..pos e flixe que das dittas eulpas pedc perdo c que j dellas se confessou a seus confessores e sendo pergunlada dixe que lh<' paree .quf' ou- tra nenhu pessoa as vio, e qut:' as ditas 1noas no vimn nen1 sabiaiH hus as outras isto 1nas que t'lla Conlis.rio de Maria Pinlreira . 209 confessante cont cada hu deltas fez o ditto pcccado scnt o dar a saber s outras Por no saber assinou a seu rogo o notaria apos- graru. Confisso de .Uaria Pinheiru crist velha na grar_:a. 6 de Fev-ereiro de dixe ser crista velha segundo -lhe parece natu- ral desta cidade filha de Pinhciro lavrador e de sua n1olher Isabel Dias defuntos, de id.adf' de trin- ta c oito annos casada con1 Joan1 d.Aguilar lavrador Inoradora nn Taparica e con1fessando sse dixt que avcT dons ou tres annos no lhe len1hra o certo, que c1n casa de Gaspar Nunez tido por -cristo novo en1 Taparica estando jun- tas Ana Alveloa sua n1olher e Maria Nunez veuva ca- sadia ora cmn Gonallo Gonalves pescador e GuiJnar Piarra casada co1n Manocl Lopez todas vezinhas e mnigas Inodou vir pera niCrendar a dieta Anna Al- veloa lnun tatu que he hu caa do n1ato asado de 1110 [ n1:odo ?] !que sendo sabado ou ses.ta fe.ira e todas quatro o -contero se1nl teren1 nccess:idade de cmner carne salvo a dieta Ana Alveola que estava pari- da e sangrada, e ouvio dizer que a dieta veuva l\1aria Nunez estava prenhe secretan1ente sabendo todas que no era dia de carne e dizendo dla confeS'sante cftte era velhacaria con1ella en1 tal <.fla e dix.e que da ditta culpa pede Iniscricondia e sendo perguntada dixe que todas estavo em seu siso e sabimn o que fazian1, e tfUC as nao v1o ou- trenl que lhe len1bre Por n.o assinou a ."ieu rogo u notario apos- tolico .
2HI Con{l ... scio de /subel .\larquc: Confis.'itio de l:wbel .ll<INJlll':: mislica. 7 de Fl'-verl'iro de 1;)n2 dixe ser ntatnaluca nalural dl'sta eidade, filha -de Diogo l\larqul'S conego que foi desta Sec defunto e Isabel in<lia desta terra tamlhtn dl'funta -de idarle de trinta e sete annos. casada con1 Antonio Mae.hado apateiro que ja no usa. tnoradora na fregtH'sia de Ceregipe -do Conde de Linhans c confessando sse dixc -qtw sendo ella moa d(' dez annos pouco n ~ a i s ou n1enos eu1 Yilla V clha ter- Ino desta cidade foi .a casa de Baro Lourenco seu .. vezinho folgar cont sua filha Catcrina Baroa que en- teio seria de idade 1d'e -quatorze ou quinze annos e ora hc casada com Diogo Riz alfaiate moradora etn Ta- nlararia destc reconcavo e chegaro mnbas a tmn torpe aj untarnento que a dieta Caterina Baroa ;se pus em ci..tna '<lella levanta- das as c.mnisas de lias e assiin juntaro seus v azos dianteiros c.mno se fora hmne corn1 n1olher, e isto per hu vez per hu pequeno lle espao sen1 aver entre PI- las intrmnento penetrante Inais que seus corpos e .dixe que lhe paree que ella confessante no cornprio e que no sahc s-e a sobrcditta con1prio e sendo perguntada dixe que vio a n1es1na Cate- rina Baroa fazer o n1esino peccado da n1esn1a Ina- neira duas ou tres vezes con1 outras n1o.as n1enores de dez annos e que ninguen1 oulren1 vio a ella con- fe.sante fazer o ditto p-eccado e que j se confessou delle a seu confessor Por no sabe.r assinou a seu rogo o nolario apos- lolico. Con[issllo de Francisco Pire= 211 Curnfisscio de PiN,= cri."ili.o velho, no ternpo, da Recuncavo. 7 de Fevereiro de 1592 dixe ser cristo velho natural da c.idade do Porto de l\Iiragaia filho 1d'e Dmuingos Pires pcseador e de sua ntolher Yiolante Gonah'l'S de idade de trinta annos casado con1 Fdipa Gonalves cris- ta velha contra tnestre de hu no {{Ue veo do Porto per IIOine Nosa Senhora do CaSJtello que chegou a este porto aos quatorze deste janeiro passado e confessando sse dixe que aser quatro annos que indo elle en1 hu nao de que era ntestre Anto- nio de Freitcs ntorad'or na cidade do Porto deskl ci- dade pera o dicto Porto foro tonuulos na altura das Ilhas pellos ingreses luteranos os quais os levaro a cidade de .Antona [Southantpton j onde a e lle confes- sante e a seus companheiros aconteeo que duas vezes ein diferentes dias entraro na igreja dos luteranos on- de no avia retabollo nen1 itnagem. netn cruz Iuais que snH.'nte no 1neo della sobre htnn pao hu aguea de tne- tal e entrar-o desbarretados e hu das ditas vezes esti- vero presentes a hun1 bautisn1o de hu criana que os luteranos na n1esn1a igreja bautizaro e sentpre des- barrdados, e outra terceira vez chegaro a porta da ditta igreja e hu pouco ouvindo o luterano fJUC estava prgando e destas culpas dixe que pedia perdo que nunca creo na seita luterana e sc1npre teve a fee .de Chris,to c hian1 a dieta igreja por curiosidade de veren1 e sendo perguntado pellos con1panheiros, {{Ue fi- zero o n1esn1o con1o elle nonwou os seguintes o ditto Antonio de Freites. Diogo Gonalves pilloto da Ines- Illa nao n1orador cn1 Smn Joan1 do Porto. Christovo Pires Inarinheiro da Iuesnul cidade no arabalde, An- tonio Carneiro carpinteiro e Inarinheiro. Cos1ne Gon-,.:. alves calafate e 1narinheiro, Gaspar Gon.alves tna-
CouJ"isstio de .llllollio St'I'Jm rinhciro, Ballhesa1 And1t' nwrcadot". lodos casados e ntoradons na dita do Pmto l' seus arahaltks e Domhtgos Dias llHTl":.ulor de 1\lt'ijo Frio, l' tkda- rou que o ditto Bdthesar .:\nd1i esta ota nesta cida- dt que Vl'O nesta nau ConJ"i.'i.wio de .Antonio dt St'I"JW crisltio vl'/lw no lrrupo do llecmwu,o. dixt ser cristo velho natural da cidadt.' de Lis- boa filho de Duarte de (i-ois de i\lendoa c de sua mu- lher Francisca de Carvalho, de idade .de vinte e qua- tro annos pouco nwis ou nwnos solteiro mm:.t<l01 na Tapuant freguesia de Piraia lavrador <' confes-sando s.se dixc J}llt' aver hum anno que i:1do cllc de sua casa peta a fazenda dl' seu pai qtw t_udo he distancia de tres hgoas hunt dia de sabado ou sesta fl'ira ou outro de obrigao de jejunt clle no cantinho ahnoou carne de caa do n1ato asada c {fUC .Toam Ribeiro morador laYrad'or de Paripe que pre- sente estava o reprt:-ndeo c contudo ellc a comeo scn1 nem desculpa e que assim ntais poue.os dias despois disto indo clk confessante pello ntalo cnt husea de huns negros f}ll<' fugiro a seu pai tmnben1 sendo dia que a igreja defende carne, comeu carne de vaqua asada hunhen1 po<lPndo tscusala c sen1 desculpa por fJLie tinha fa- rinha pera poder pasar aquelle dia c dixe .que des- tas culpas pedia perdo t' fni perguntado se sahia elle estas culpas so hereticais respondeo, qtw sabia que era rpcccado e ofensa de Deos c sendo mais perguntado rlixe que a dida car- ne de vaqua lhe vio conwr hum ctiado de seu pai per nmne Franciseo Pires n1orad:or nesta c.idade cm casa de seu pai o qua 1 t:.unbeen1 o reprendeo Confisso_ de Francisco de A.:er,edo 213 e foi logo mnoestado pcllo s-enhor que n unc.a nwis cmna carne e1n dias deft:'sos por que ser gravissiinainente castigado Confisso de Francisco de crislciu velho. 7 de FeYereiro de 1392 dixc ser l"risto velho natural da quinta do Te- lhado l"l>Inarca da ridade do Porto filho de Cristovo Gonahes e de :\Iaria de Aze,edo, defuntos de idade de Yinte e seis annos soltPiro morador en1 :\latoin1 en1 casa dl' Jorge de :\lagalhis e l"Oinfessando sse que na era de mil e- e oitenta e einquo vindo em hmn gahan1 chmnado de Xosa Senhora dAjuda chegando a hunt grao da banda do norte foro tontados de franceses luteranos etn cuja co1npanhia andaro alguns tres n1eses no qual ten1po todo nos dias que a igreja de- fende carne emneo elle sempre l"artH:' sen1 desl"ulpa porque a podia escusar e nntas yeze.s- quando elks faz<llm suas orais luteranas elle se hia pr desbarretado com elks sen1 ser contrangido a isso e tudo isto ntesnto fazimn seus cmnpanheiros a saber Diogo de Pina Inercador. e l\liguel Gonws Bra- vo ntercador, e J acmne Riz mercador. e Gaspar de Banhos pasagero, todos ntoradores na cidade do Por- to, e Gaspar Gonalves cona tnestre do galemn. Ino- rador e ::\Iiragaia e luun calafate cunhado deste con- tra mestre e outros cujos nmnes lhe n<lo lcntbra contf.essou Inais que na quaresnta do anno pasa- do comeo tmnben1 carne st:'lll necessidade IH'lll des- culpa toda quaresma e c elle fizero o nwsn1o. Balthesar Cmnello. ourhes e hmn castelhano per no- me Francisco Riz n1orador em casa do mesmo :\fa- galhis e Dotningos Fernandez alfaiate ntorador na praa desta cida(h: obreiro. e Amador Fihweira t1l:l ma1uco, Lonf"isstin c/(' Jmio /liscnill/W e OUYIO dize1 ttLW t'.lll gl'ral t'lll lodo u arraial se t.'OJnla carru-. l' assim mtsmo a c.omia o l'apilo B.o- drigo da Cachueira podl'ndo muito hc.m es- l'Usala e dixe que destas l'Uipas pedia mi:seril'onlia e foi pergunlado se sahia dle que carnC" nos dias c.kfcsos hc culpa ht'ITlil'al nspontll'o <Jlle sabe ser grave nwrtal t foi amoef)tado pc.llo senhor visitador <JLH' no cmna mais carnl' nos dias prohebidos por que ser gnt\issimaonHnte l'asligado Con[i."istio de .loiio Bi."it'ain/w ctt."ilf'llwno nu grac_:a. 7 de Fl'Yt'ITiro de dixe ser l'astdhano natural dl' Bal'l'a. filho de Francisco Bescainho lavrador e de sua ntolher Ervi- ra de Barriino. casado cnm Branca Mendez ma ma- luca de idade de Yintc no\e annos nwrador na Pitan- ga no Curai de .Jomn de Sequeira e l'onfessando sse dixe que a':er oito Incses que sendo n1oraclor en1 Quotegipe lnun dia noite ern sua casa estan1d'o peUejanclo ,con1 sua molhetr blasfentou dizendo arenego de Jesu Christ'O e esta blasfetnca dixe hu soo vez e que no sabe se lha ouvio sua ntolher ou outn.n1 algue1n e que {'Stava em seu siso e era antes de ear e sendo perguntado dixe que e1n seu c-orao no deixou de crer ent Christo nunca nem duvidou delle e que no sabe leer, nen1 andou entre luteranos neon1 lwrejes e foi Uhe 1nandado que torne a esta n1esa no 1nes de maio printeiro que vem Havila tun sinal do con{Ps.wniP lJlll' no sabia as- sinar Confisso de Lucas Gato 215 Confisso de Lucas G1altu velho, no te1npo do Reconravo. d(' Fevereiro de 1592 dixt' ser cristo velho natutal da Ilha Terceira. filho de Gironiino Pircira e de sua tnolher Joanna Gata. de idade de vinte e trcs annos, solteito; lavra- dor InO'rador etn Tatnararia e cmnfessando sse dixe que aver dons annos que t'Jll Tanutraria estando un1 dia etn casa de Ana Ris vcuva pratic-ando emn hun1 nutncebo o qual lhe no le1nbt:a .f[UCnl he acentua do n1esn1o 1nancebo que andava pera casar, dixe dle onnfessante que tatn bon1 era o estado de ben1 cas.ado con1o o -estado dos sos c estas palavras dix-e aprovandoa."'; por ver.dade e o d.itto tnanceho que lhe no alcinbra quen1 et'a repreendeu a eHe confessante e .cmntudo eHe confe.s- sante aprofiando no se dcsdixe e ficou en1 seu ditto clllidando que essa era a Vlerdade at que se Confessou e o cmnfessor o deseinganou e desta culpa .dixe que .pedia nlisericordia e sendo 1nais pergun lado dixe que a dieta Ana Riz no era presente nen1 outra pessoa algu n1ais e qtH' no sabe leer e que nunca andou entre hereges nen1 luteranos nen1 conversou cont elles e foi tnodado que torne a esta n1esa no Ines de tnaio priineiro que ven1 Assinou de cruz. Con[is.tio lh' Paulo _\e/orno Paulo .\dorno rni.o;/io no lernpo do lllcurwavu X de Fevt'l"ein> de dixe Sl'r mamalw ..o nalutal dtsla Bahia filho de FratH.isco H(,jz honwm hn.llll'O dl'funlo trislo novo t' de sua Jnollitr Caterina Dias .\dorno nwmaluca veu- vo de idadl' dl' trinta l' non annos mota<lor ('lll Ma- loinl e nmfl'ssando sse dixl' que no tl'mpo (ILH' foi go- Yl'rnador deste Brasil Luis de Brito d.\lmcida foi duas vezes elle confessantl' .ao Sl'I'to hu na compa- nhia -do eapito Antonio Dias Adorno j dd'unto e outra. elll' e lkas Dias mmnaluco morador na barra de Jaguarip(' mnbos soos nas quais jornadas mnbas elle conH'O cmne pl'r muitas vezes l'lll todo o t('mpo q lll' d u nuo que a JH'HIH'Ha da con1 panhia -do Adorno durou nove n1eses c a out,ra durou tres 1ncses e se1n terem nPcessidadc e podendo escusar carne a couwro per muitas vezes no lhe len1bra numero C:rto assitn na quarestna cmno nos mais dias prohe- hidos e nas ditas jornadas fizero o n1esn1o com eBe o ditto seu c01npanheiro Bras Dias, que he hmnem pretelho muito bexigoso cujo pai foi Inorador en1 Villa Velha e assiin tamben1 e assim outros que ora lhe no letnbro e que ou trositn a ver tres annos que foi ao serto de Ceregipe na con1panhia de Christovo de Bairros onde tmnbem emneo pl'r n1uitas o nun1e1o lhe no lPinbra tmnben1 en1 dias prohebidos .carne 1)odendoa escusar e sem desculpa e destas culpas dixe que pe- dia perdo e sendo perguntado dixe que na ditta .ior- nada de Ghristovo de Bairros con1co tainhc.n1 carne Joo Ribeiro seu catnarada e morador nn Paripe e dos costume <lixe nada e foi lhe 1nandado ter segredo, c ,que torne a esta n1esa no n1es de maio primeiro que ven1. Confissrio de Pedro .-tllJUI'e:: .'lranlw 21 H de Feyereiro de 15H2 dixc ser cristo velho natural de Ponte de Linut filho de Ferno Pires da Costa c de sua 1\'Iar- ta Dias tnoradores en1 Pont de Lin1a solteiro de ida- de de trinta :annos lavrador tnorador em Quotcgipe freguesia -de Pm"ipe. c conlfessando se dixe que aver dons annos pou- co Inais ou n1enos que junto de So Bentu arrabalde desta cidade hutn dia t.'stan-do dle pratieando coln dons ;Hnigos seus os quais. ofla lhe no lctnhro 'C{llt'lll foro, se veo a Inover questo entre elles acerqua dos estados e elle confessante ieve. afirmou e sustentou que o estado dos solteiros e casados. era tam hom co- nlo o dos rellegiosos e nesta opinimn ficou enganado a tgora que leu o edicto da fee e monitoria geral pregado nas portas da sua freguesia pello que vem pedit foi lhe mandado que torne a esta n1esa no mes de maio prueiro que ven1 e sendo perguntado se lco alguns liYros de he- rejes ou luteranos ou se ctnunicou e andou eom elles etn suas terras ou en1 algu outra parte responrleo ;que na o :!18 Con{is:,iw de .\"u11o Fcrwou/(, Cunfisso de .V unu Ferlltllll/es crislo novo na graa. Parel'o 1\'uno Fl'rnandcs solll'iro eristo novo nwrador l'lll l\Intoim (jlll' j fl'z eonfisso Hl'sll' livro folhas 130 [Supra 18()] c .dixe que pl'llo juranlf'nto <JUf' rl'el'hido tl'Ill llll' kmhra mais qtH' usa muitas vezes deste juramento. JWilo mundo '(('lll' tem a alma de lllll'U pai e u ditto juramento jurou nulillas sm nunca sahPr tWlll entt'nd.t'l" que era juramt'<Hlo judairo. e oulrosiln dixc que hc eostumado a vestir todos os sabados camisa la,ada poren1 que a veste lambem todos os 111ais dias da sonwna e domingos. dt> maHei- ra que cada dia a veste por limpeza c que 1nanda tambt:nl nos domingos e santos lJa- balhar aos seus a cortar e1nbira IHea1 ,a:bar a cana e a carregai, a barca, nos ten1pos da neeessidade porque \'l'C que assim O costUUlo fazet geralllll'llle nesta terra e foi tornado muoestar .que faa confissmn yer- dade.ira rcspondco que ten1 ditto a verdade Confisso de Fl'ancisco Pius 219 Con[isso de Francisco Pires crisliio velho nu graa. 10 de Ft'vl'reiro de 1:)92 dixe ser cristo velho natural de villa de Conde filho de Joatn Pirez carpinteiro da Ribeira e. de sua nwlhcr Felipa dias defunta de idade de trinta e qua- tro annos, carpinteiro da Ribeira veuvo morador etn Cercgipe dto Conde c cmufessando sse dixe que de dtz ou doze an- nos a tsta parte per ntuitas vezes en1 diversos tetnpos c lugares c perante diferentes pessoas que -ora lhe no lcmbro dixe e sustentou que o estado dos cazados {'fa nlilhor que os outros estados dos relegiosos pois D('us o fizera t' lfLH' este trt,o teve consigo todo o dito tentpo cuidando ser asshn verdade e assn lhe parece que o linha ouvido a algus pessoas que lhe no letnbram e no llw lentbra que algtH'lll algu ,ez o reprendes- se disso Inas que stnente lhe letubra que aver dons Ineses pouco Inais ou 1nenos que l'lll Ceregipc en1 o ]JlOI'to de Balthesar Rarbosa trabalhando elle cmnfes- sante dixe o ntesnw e assin1 tambt'lll dixe o ntcsn1o AU'tonio de Sousa dizendo que elle Antonio de Sou- sa tivera tan1ben1 pera ssitn n n1esn1o d ser o estado dos casados nlilhor o do rclegiosso tnas que o conunissario de S. Francisco frei Bel- chior lhe declarara que dizer isso era heresia por- que milhor era o dos rellegiossos e logo elle confesS>an- tc respondeo que pois o di tto Cmnissairo isso dezia flUe isSio era o certo e elle o no contradezia nen1 I"C- pugnaYa foi logo perguntado se leo alguns liuros de he- rejes ou luteranos ou se mudou entre elles ou en1 suas 1terras que no e foi lhe 1nandado que torne a esta nwsa no n1es de abril prnne1ro que ven1 :!:!11 r onfi.'\Stl() d( IJnm i ll[10.'\ Ft'l'Tllllldt!;; X n[H' (' Tnmacmi ll(l ConJ"is.o;cio de /)uminyos Fernanaclf'." .\'olwt dr al- cunha /omacclllllel Jllislio cri."i/cto IJellw 110 /elll]JU da !JI'lill elo Utcmucmo 110 ultimo e/ia c/c l/a. dixt sl'r cristo velho natural ck costa tlesll' Brasil mamahH'o filho de Pernohueo :\ligul'l Fer- nandts honwm hranto pedniro e de .Joana negra do gentio tkste Brasil defuntos dl' idade de quarenta ( seis annos casado com lsahd Beliaga molher b1..anca cristar.i velha moi'Hlor nesta cidadl' e no tem ol'fieio e confessando suas culpas dixe que de idade dP dt'zoito ann1os at( idade de trinta l' seis annos viveo eomo homem gentio no rezando nl'lll se encon1en dando a De os cuidando que no avia de Jnorn-r nPrn tendo Clonhccimcnto de Dcos, cmno vf'rdadciro cris- to e posto que se confessava pellas quaresnu1s era por cmuprir con1 a obrigao. e sua Yida no ditto hmpo foi mais de gentio que de cristlo porcrn nun- ea deixou a fee .de Cht..,isto e essa teve setnpre ern seu coraao Confessou que aver vinte e dous annos pouco n1ais ou nwnos que e1n Perntohuco pcccou no pecca- do da Carne con1 duas Hloas arnhas suas afilhadas das quais {lle foi padrinho quando sendo cllas gen- tias as bautizaro e fizero cristas parecendo lhe que tanto pecc.ado era donnir com ellas scnd1n suas afi- lhadas cmno se o no foro. Con1fessou que aver vinte annos pouco mais ou n1enos que elle foi ao serto de Porto Seguro <'lll com- panhia de Antonio Dias Adtorno, a conquista do ouro e no rlitto serto elle usou dos usos e c.oshH1Ies rlos gentios tingindo se pellas pernas cotn hu tinta c.ha- nlada urucn, e outra ginipapo e empenando-sse pella cabea de penas e tangC'ndo os pandeiros dos gentios. que so huns cabaos con1 pedras dentro e tangenrlo seus atabaques e instnNncntos bnlhanclo com eii .. --s Con{issii.u dt' Domingos Fci"Illllldes Sobre Tonwcmnu 221 cantando suas cantigas geutilicas pdla ling;Ja geut- lica que elle hen1 sabe e llUe estas cousas fez por dar a entender aos gentios do ditto serto que cllc era va- lente e no os tenlia por andaren1 se1npre en1 guerra. Conlfesou que aver annos pouco mais ou nwnos que por n1andado dC' Jo:.un de Brito ti".-\1- que foi governador nesta capitania na ausen- cia do governador seu pai Luis de Brito que hia pcra a Paraiba foi ellc confessante ao serto de .Ardbo, por capito de hu co1npanhia a fazer deer o gentio pl'ra povoado na qual jornada gastou quatro ou cinquo nw- ses c no ditto serto elle tinha n1olheres duas ao n1odo gentlico as quaes cro gentias filhas de gentios que lhas davo por n1olheres e se tengia ao seu uso gentli- co e baillava e cantava e tangia con1 os gentios ao seu uso gentlico, e se riscou pellas coxas, nalgas e braos, ao n1odo tlico, o qual riscado se faz rasgando con1 luun dente de luun bicho, chatnado paca, e despois de rasgar a carne leve1nente pello coiro esfregmn por ci- ma con1 huns ps pretos, e despois de sarado fiqumu os lavores prebos iinpresos nos braos e nas nalgas, ou onde os poen1 con1o ferretes pcra sen1pre o qual riscado coshuno fazer os gentios en1 ssi, quando queren1 n1ostrar que s!o valentes, c que ten1 j a honwns, e por elle confessante se ver en- tanl en1 hu1n aperto dos gentios que se levanhn:o contra elle se fez riscar per hum negro, do dito Ill'Odo pera se n1ostrar valente e assin1 escapou, por que ven- do isso os gentios lhe fugiro e ento se riscou ento omn ellc pella (litta Inaneira Franriro Affonso Capa- ra morador en1 Piraj-oj a tenno desta cidade. Confessou que ayer quinze annos pouco 1nais ou menos que tornou ao n1esmo sertro de ..\rabo. des- ta capitania por 1nandado do <litto gon'rnador Luis de Brito por Capito doutra Capitania a fazer deer gentios pera o povoado na qual jornada gastou al- guns seis 1neses, e no ditto serto lhe dero tambt>In :!:!:! Cnnlisstiu de IJominuos Fcl'lUIIHics .\ n/Jrc Tomucmna os genli!Js s u ~ t s filhas gentias por nwiiHt-es e linha, duas e ltts junlallll'Il' por nwlhPns l'OIIlo qualquer gentio l' hl'hia com elles o seu rumo. que hl' o fumo dt hmi erua que em Portugal ehamo a l'l'va sanl'la. e lwbia com l'lks os seus vinhlos l' lwila\<t l' tangia .. e t'anlava. t'Oill dks, ao Sl'll nwdo genlilito e andava nu como elles e chorava t' latnenlava proprianwnle como ellts ao seu uso gentlico, as .quais cousas todas fazia. t'IH descrl'dito da }(y de Deus pcu 'C[lle os di- tos gentios vendo o fazer as ditlas cousas o ;tinh:io lambem p1or gentio e lhe ehan1avo sobrinho e estas cousas fazia ( ll'ndo en1 Sl'U corao a fce de Cluisto) pera os gentios lhl' dann1 bon1 tratamento. Comfrssou que aver treze ou <(twtorze annos que pnr modado do UH'stno governador tornou ao ser- tiio dos Ilhcos onde gastou quatorze nwses C nelh_. sp etnprnou pello rosto con1 almeega e se tengio con1 a tinta vermelha de urucu, ao tnodo- g(,'nlilico e teve sete Jnolheres gcntias que lhe dcriio os gentios e as teve ao n1odo gentilico e tratou con1 elles c hebeo seus vinhos e fez seus bailes e tangeres e cantares tudo -co- lHO gentio e p:nr que clles se alevantarmn contra clle e .seus cmnpanheiros, elles eonfcssante e Jomn de Renliro senhor do engenho seu etn que 1nora vczinho de Ta- suapina desta capitania. se fingiriio sercn1 fcitceiros da nutn<..'ira que os gentios costtnno ser dizendo {IUl' lhes avimn de lanar a tnortc pcra todos nwrreren1 c fazendo algus nnvenis e fingitnentos pcra .que el- les assiin o cuidasscn1 e pera eseaparen1 que os no nwtassen1 cotno escapar'o. Confessou que avcr vinte annos, no serto de Pernobuco. no Rio -de Smu Francisco -deu hu espa- da e rodellas e adagas e faquas grandes de Alctnanha c outras arinas aos gentito.s que so enenligos dos cris- tos. e os n1atmu e guerremn, quando ten1 lugar pera ISSO. Confisso de Domingos Fernandes Nobre TomaculIZa 223 Confessou que aver cinquo ou seis annos pou- co n1ais ou 1nenos que nto serto desta cidade se ale- vantou entre os gentios hu erronia e abuso a que dles chaJinavo e tinho lnun gentio a que c.hainavo Papa o qual dezi ser Deus e a outros chaniav.o, Santos e a hu gentia chmna vo 1ni de Deus e a outras cluunavo santas e fazian1 entressi bautisinos co1n candeas aesas lanando agoa pellas cabeas dos bautizados e punho lhe nmnes a seu lHO- do os quais bautisn1os fazia o dittn chmnado Papa autor e inventor da ditta erronia e abuso o qual se cha1nava Antonio e era do gentio deste Brasil e se criou casa dos padres da Oo1npanhia de Jesu, no te1npo que elles tinho aldeas en1 Tinhare capitania do.s Ilheos, donde elle fugio o serto e ordenou a dibta erronia arren1edando e contra- fazendo os usos da igreja crista, fazendo os ditos bau- tisinos e fazendo igrejas emn altares c pias de agoa benta e 1nesas de confrarias, e tocheiros e contas de rezar e smncrestia e tinho no altar hmn idolo, de hu figura de annal IH:'lll den1onstrava ser hoine-11n, nen1 pasaro, nen1 peixe nem bicho, 1nas era co1no chi- Incra no qual adoravo e a dita negra chmnada 1ni de Deus era 1nolher do ditto chmnado Papa ao seu uso gentil i ao e sendo assitu alevantada esta abuso foi elle con- f.essante por n1mulado do governador Manoel Telex Barreto por capit1n de hu cmupanhia de soldados que con1sigo levou pera -desfazer a dieta erronia e prender e trazer ns sostentadores della dos quais nuti- tos -e a mr parte delles ero cristos que despois de serem cristos fugir1o pera o ditto chmnado papa que tamben1 era cristmn e indo elle cmnfessante ja pello serto dentro achou que os sostentadores da dieta abuso fugimn por sentiren1 que himn contra elles e top1ou -omn hu Inanga d'e negros do gentio deste Brasil delles gentios e c.klks erislos os C.Juais traziam eonsigo o dillo idolo c \Tndo elk cuiufessanll' o dilo idollo lhe tirou o dwpeo e o rcvc.nncou fingidamenlc. por l'ng:t.nat aos que o traziam .dando lhes a enlender tJUe cria naquella sua
c. pl'dindo lhe os ditos negros que os c.lei:xase faztr h u:i com o c.lillo idollo d le com fessa nl'c lhe deu liecna pera isso e modou aos seus negros que consigo levava que os aj udasent a fazer a dila proci- sso f' eont dles fez elle seus cantares gcnlilkos c he- helo seus fvn1os que dles chamavo sagrados f' tangeo sc.us instrumentos gent.ilieos ao seu uso daquella SLW ahuso chmnada sanlidade E c.nlo nHuHlou dlc. confessanle a alguns de seus companheus cont o dito ic.lolo que 10 levassem a Fer- no Cabral de Taidc a sua fazenda de .Jaguaripe don- de dlc confessanle linha partido pera o ditto serto, os quais Clompanheiros ero Domingos Cmnacho na- tural do que ora est nas Indias de e Pantaliant Ribeiro lavrador "n1orador na fazenda de Diogo Correa. pellos quais emn o dito idolo. hu carta ao c.litto Ferno em que lhe dezia que lhe 1nandava alli aqudle ido!lo com aque-lla gente se- guidora da dieta abuso que poderiaa1 ser algus se- senta almas que lhes fizesse boa eompanhia enquanto elle confcssanle hia por diante ao serto por que no cmesse elle perigo no serto e que despois de assim despedit os dittos seus eonl- panheiros que llevarn a dieta sua gente (:' dolo elle foi por diante levando j consigo novo so- coro de companheiros que Jhe mandou 10 governador Telex e chegando a hun1 Paso onde d1amo as Palmei- ras Cmnpridas lhe Inmulou dizer o principal dos sos- tentadores daquella erronia ao .qual ehmnavo Papa que ellc no pasasse daqudle lugar sob pena de obe-- diencia por que elle Y'etia logo ai ter, c. logo n rlitto Con/'issiio de Domingos Ftrrwndes Xobl"t' Tomacarw 225 c.hama-clo Papa YeYeo LSic] Yesl.ido com lnms calis de raxa preta e hu roupeta ,erde e hum barrete verine- 1ho na trazendo e.onsigo nutitos dos seus scca- zes. etn fileiras de tres en1 orden1 e as femeas e crian- as todas detrs con1 as tnos aleYantadas e o diclo ehamado Pap-a que vinha na diantera (' os Jnais que o seguimn etn fileiras Yinho fazendo nle- neos e n1o-.:itnentos con1 IOs peis e 1nos e pescoo e falando certa lingoagen1 no\a que tudo era inYeno c ceren1onia daqudla abuso chmnada senctidade c elle confessante adorou ao ditto chmnado Paiw, e se ajoelhou diante dellc dizendo estas palavras. ado- ro te por que s de ser odre e llogo elle confessante fez :tmnben1 o pranto ao dicto chmnado Papa segundo o costmne gcntilico e saltou c festejou con1 elle ao seu tnodo gcntiliclo e be- heo o fumo com elle ao qual fun1o os seguidores da dieta abuso chmnaYln sagrado e tangeo e cantou con1 elles seus instrmnenlos e suas cantigas, etn suas lingoagens e consentia ({Ue adorassetn a elle confes- sanlr' e lhe chatnassen1 filho de Deus c lhe chmnas- senl fatnbenl Satn Luis e que todas estas cousas fez e consentia sen1 a lt'no nen1 animo de gentio, n1as fingidmnente pcra ruganar aquella gente daquella erronia e a trazer con- sigo como trouxe -pera a dieta fazenda do ditto Fcr- nio Cabral e ao ditto chatnado Papa deu elle confessante hu espada de cavalgar c dantes j lhe tinha Inandado )1u1n traado e o ditto vestido con1 que elle vinha ves- tido, confessou mais que antes deste caso da abu- so tloi elle ao serto desta capitania cn1 cmnpanhia df" L 1 _Iis Lopes Pessoa con1 licena do governador Lou- reno da Veiga que ento governava este estado pera fazeretn deer gente do gentio e trazdla consigt:> pera povoado na qual entrada gastou hun1 anno e no ditto tlt Dominyo."i Ft'l'llllllllts Xnl,rc Tolllllt'tlliurz tempo fez <' usou eom os ditos gl'nlios los seus costu- nws gentilicos fazendo Sl'llS langl'res l' l'antans da ma- neira sohrt'ditta t.' al'l'itou dell's qualJo mollwns t(lll' lhe dero por molhl"res alo seu modo gentilil'o. Confessou ntais t[Ul' avl'r dons annos e meo tflll' clle t1ui com lil'l'll\'a da 1nesa do govt>rno ao Sl'rlo na companhia de Crislovu da Hueha a fazer del'I' gtn- tio donde ora vem ao sert:.io dP Pern:.iohueo ondt tam- consenlio e 111andou raze1 hmi dan\'a de espadas e fes- tas aos gentios do dito serto de Pernohueo tantbl'Jll deu duas espingardas aos ditt(Js gentios l' tamhen1 lhe dero seis ntolheres que elle Leve por mulheres e assim confessou que en todos os diltos letnpus que andou nos -ditos sertos r01neo sempre per mui- tas vezes carne en1 todas as quaresmas e mais dias cm que a igreja defende carne e nntitas vezes dixe que no queria vir se nunca do serto pois nelle tinha llluitas 1nolheres e con1na carne nos' dias defessos e fazia o mais que queria sen1 ninguem lhe tomar conta e dixe que de todas estas cousas e cul,pas que dont- fcssado ten1 pede perdo neste tentpo de graa e foi logo perguntado quanto tempo ha quP elle he casado con1 sua legitinu1 nwlher Isabel BPliaga e de que n1aneira tinha elle as molheres nlo serto res- pondeu que ha vinte e tres annos pouco mais ou tnc- nos que lw c.asado e l(Ue no as mulheres que lhe davo ellc as no recebia por palavras algus da igre- ja s1on1ente as tmnava COlHO he costutne entre os gen- tos pera conversao por Inolhere.s pcra eonversao deshonesta e perguntado se podia elle esl'usar de cmncr c.ar- ne nos ten1pos defcssos respondelo .que sentpre a eomeo por necessidade por no ter outro Inantintento e que quando tinha Inantiinento deixava de c01ncr a c.arne, e declarou que no tcn1p10 que elle o c.ha- Inado Papa elle dixe aos seus cmnpanheiros qut:> n adorassen1 por dese1nular poren1 que ellc estava dian- Confissiio dt Dominyos Fenuwdts Sobre 1'omacana 227 .te de todos c no vio se auoraro seno que o oito cha- Inado papa Jhc dixc que se charnava Antonio e era cristo c fora dos padres da con1 panhia de J esu de Tinhare ~ a p i t a n i a dos Ilhcos e sendo pcrguntadlo que pessoas vio na dila sua c01npanhia fazer o Inestno que ellc fez ou outras cou- sas Sl"melhantes respondeo que vio ao ditlu capito Cristovo da Rlocha dar aos gentios que so cnenligos dos branc.os e quando pode1n os guerrcmn c 1natmn lnnn estrmnento de gttt'ITa bandeir de seda tan1bor, cavalo, (goa, espingarda, espada e assin1 se dczia que dera hu botija de polvora e o vio tisnado pcUo pescoo con1 tinta de genipapo ao costmne gentlico e lhe vio ter c.inco ou seis n1olheres ao n1odo gentlico e vio a Pedro Alvares Inmnaluc.o n1orador ora en1 Ce- regipe o Novo 1nodar dar hu espada aos dittos gen tios por trcs peas e vio a Ferno Sanches Carilho ho- Jnem branco d.Alentejo que ora est no rio de Smn Francisco dar aos .ditos gentios hu cotwa 1dante e vio a Dmningos Diaz 1nan1aluco riscad!o en1 hmn brao ao nwdo gentlico o qual ora lhe paree que est en1 Pe- ragasu e por no' rlizer n1ais foi lhe n1andado ter segredo e assiln o prmnetco c do cost.tune dixc quP tetn odio a Cristovo da Rocha. :?.:!8 C onJ"i:tso f' IJ. A nna . Confi.o.;.wio de Dona Ana illcoforuda cri.o.;fti nrwa 110 tempo da yrv.tru do Uecont'(iliO, 1m ultimo dia 11 de Ft'\TJ'l'I'o de I :l!l2 di Xt' Sl'l' llll'a el"ist \Tlha t' lllt'a tTist nova, na- tural d( '\laloim desta capitania filha de .Antonio Al- coforado crislo ,l'lho e de SLW moiiHT lsatbl'l .Antu- rws l:rist nova defuntos de idade de ,intt e s<.'lc an- nus easada elont Faleiro de \'ascogoncdlos la- vradut nwrador na sua fazenda de l\laloim l' comftssando ssc dixe que a\Tl' qualto annos que ll've em sua casa hun1 seu e1iado per noml' BalliJl'- sar Diaz dAzambujo crislo vdho stgundo l'IC' dezia natural de Sandro Antonio do Tojal que' Sl'l' ora ho- Jnem d'<.' trinta annos pouco mais ou Jllt'llOS o qual ma he casado t' morador na capitania dos Ilheos eom Ca- terina Cordeira sua molher e vivC'tn pior sua lav-roura o qual antes de viver eon1 l'lla confessanlt vino tant- btnt alguns dias com sua tia Dona Lia nm nwlhl'r dt> Anriqut Munis Tdex c morrendo lhe a ella eon.fessal!te IJJO ditto tempo en1 c.asa hum seu escravo disse o dito sC'u criado Bal- thesat Diaz Azamhujo perguntando tque por que lan- avo a agoa fora quando morria alguen1 em easa se era por _noJO se por que e clla confessante nunea at ent:io 'linha ouvido nen1 sabido que .por ntorte de alguent se lanava agua fora .e lhe perguntou ento porque dizia PUe aquillo e elle lhe respondeo que o dizia por qul' vira ja na SLHJ terra a agua. fora nas c.asas ond'e alguem . morria mas que no sabia o pon[ue n('m lhe declarou mais ento elJa confes.s:;tnte simplentH'Ilf.e cuidando que seria aquillo algu c.ousa boa mo.dou entornar e lan- ar fra a agoa que avia em easa e ftalli por .diante lhe aconteceo morreren1 lhe en1 diversos ten1pos sete ou oito escravos e quando lhe tnorriam n1an- Oon{issii.o de D. Arma A.lc.o{ontda 229 dava lanar fra sen1pre e detT<lJllat a agua que ctn casa avia e que isto fez sem o ter ouvido nc.n1 aprendido -de nenhu outra pessoa e1n outra ne- nhu parte e setn o ter visto fazer a ninguen1 sC'no s- mente por o ouvir dizer ao dito seu criado e uutrossin1 dh:.e que \Ouvio jurar a sua avov Ana Riz erista nova quando queria afinnat algu cousa tste modo de j urmnento pello mundo que ten1 a al- Ina de Heitor Antunez. o qual t-ra seu marido av dei- la confessantt e assn ou viu o nusmu j uranll'n tu a outras IHUI- tas pessoas que lhe no }('rnbro c por isso ella tam- bt'lll sitn SL'Ill ncnhu roiin ttno usou 1nuitas vezes do ditto Inodo de junuuento e quando que1 aHirmar algu oousa diz pC'llo mundo que tt'lll a allna de meu pai t' .de minha 1ni e }H'rguntada qual he este n1undo lJUC tem a al- ma de seu pai t' de sua 1ni rcspondto que ella no entende n_en1 sabe declarar o dito juratnentu. que queira dizer 1nas que faz este juramento siinpl{'x- Inente pello ter ouvido e o jurou muitas vezes peran- te suas parl'ntas l' pessoas e no IJH' kmhra de quanto tempo a esta parte e Iugo foi mnoestada pello senhor visitador cam ntuita charidade que faa cOJnfissam inteira e verda- deira por que estas ceremunias qLH' fez de lanar agoa f<)ra so muito conhecidas seren1 dos judeus e o ditto n1odo de jurar he nntito conhecido ser dos judeus os quais ClDstumo jurar pdlo Orlon de 1ni padre que quer dizer o lllt'smu .que pc llo n1undo que ten1 a ahna dt: tneu pai e que pois ella he crista nova no se p- de presumir seno que Pila faz as ditas ceremonias e .JUratnentos eom teno de judia c que e lia h e judia e vive na lei de e deixou a fee ode Jesu Christo que portanto falle verdade C' descubra seu cora.o porque lhe aproveitar n1uito pera akanar graa pois est en1 ten1po della ' 11
. 2:Ju dt n .. \nnn .\l('(l{orwla l' ella rl'spontleu que he hoa c.Tista e IHJnea sou- IH' IH'Ill tl'\'e nada da ky de 1\lois(s mas que fc.z as ditas cousas sem enll'nder qu.c.' er:io c que. des- pois que Sl' publicou a Sanda Inquisi.am nesta dade l' ou,io contar as eousas <JU<' sl' dedann:.io 110 Edito da fl'l' (.'lllt'IHll'o sc.nm judaic.as as que ditto lf>m (. nunca ntais as fez e .que ela cu I pa que. tem em as faz< r l l'l'OI'IlH'Ilfl' Sl'lll lt'r 110 corao ('ITO .algum tf a f ep eatholica pe-de. pc.rdo e misirieordia. FDt no TEPO (iiU.\ (). SE CCEHEl' 11.\ UAS FREGl'ESI.\S E Ll'li.\HI:s nE Tono o DEST.\ CAP." )).\ BA YA. ..
Termo dos dias df' gma do Rcconcavo 231
TERMO DE C0::\'10 SXO ACAB.-\DOS OS DIAS DA GRACA AO _, TODO DESTA RAYA. Aos on::e dias do rnes de fevereiro inclu.<iJe deste anno pre.'iente de rnil e quinhentos e rwventa e dous se acabaro os trinta dias da graa que o senhor uisila- dor do Santo Officio Heitor Furtado de Jlendoa con- edeo aos rnoradores, Re:tidnlles estantes e ve:inlws de todo o Reconcavo desta capitania da Bahia de To- dos os Sarzclos qur nelles viesse perante elle senhor reconeliar-se e {a::er inteira e verdadeira confisso de suas culpas P pedir perdiio del/as. E por quanto todos os ediltos da fee e nwnitorios gerais e edictos da graa e traslados do aluar de sua nzagestade do perdo das fa:erulas que foriio manda- dos a todos os vigairos, curas, e capelliiis, de todo o dilto Reconcavo sarn ora por elles j lorn,atdos a rne- sa do Santo Officio corn suas solernni:adas corn teslernun/ws nellas asigrwdas per quP consta co1no os publicaro ein suas freguesias, igrejas e ca- pellas por todo1 o ditto Reconcav 0 desta capitania no prirneyro dorningo despois da festa dos Reys que foy aos do:e dia.o; do rnes de Janeiro do preserrte anno a nli.'isa na estaii.o e os fi.rarii.o nas portas das dilta .... igrrjas e capella.'i e Jzay estioero fi.rados lodos os dil- tos trinta dias. Jlandou o senhor visitadur a rnin1 X ola rio fa::er aqui este tern1o desta declaraii.o cO'lli rninha fre pera snnpre constar do sobreditto. , . . :!:t! Tcrmo dos dias de yraa do llccollclltJO E eu S olario dou lllinha {e e Jmssw ludo .t.Nisi na perdwle, e fi: esfl ltrmo nr.'ila cidade elo Salnudor aos l'inle e sf'fe dias do nus de frvrreiro ele mil r qui- nhenlos c ncmenla r dou.'i annos .Uaruw/ Franci.'ico No- tario do Santo Officio ne:da vi."iilaii. 0 do Brasil que o escrevi - Heitor furt.ado dl' ntendoa - l\tlan(){'l Francisco. Tem este Primeiro L.o das Confissis Cento e Oitenta e nove folhas com esta, per my nu- meradas, e assignadas do meu signal, Mendoa nas Primeiras Laudas em cima na Baya aos 25 de Julho de 1591 - Heitor Furtado de 'Men- doa. \