Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
FkksMD;kr xhrkKku
o v/;kRe
vk/kqfud thouklkBh
FkksMD;kr xhrkKku
Ok v/;kRe
vktdky lxGst.k v/;kReiklwu nwj jkgrkr dkj.k R;kapk pqfdpk
let vkgs dh v/;kRekus kiafpd lq[k lairs] ek.kql fuf"; gksrks] gk
fo"k; vo?kM dkyck] Egkrk;k yksdakpk ok daVkGok.kk vkgs- i.k
v/;kRe gs izxr o ;'kLoh kkL= vkgs gs vktdkypsp 'kkL=K ekurkrvk/kqfud txkr T;k leL;k >kY;k vkgsr R;krwu QDr v/;kRep ekxZ
nsowu okpow 'kdsy- Lor%pk o ;k fo okP;k eqGkpk kks/k ?ksr kakrh o
R;k;ksxs lokZaxh.k mUurh vkf.k vkjksX; ns.kkjs gs Kku R;sdkus ?ks.ks xjtsps
vkgs- ;k kkL=kpk okij loZlkekU; thou txrkuk djrk ;srksokLrfod v/;kRe ygkui.kkiklwup f'kdk;yk gos- uez o ldkjkRed
fopkjkaph lo; tso<h yodj ykxsy rso<s pkaxys- ,dk osGh ,dp dke
o ,dp fopkj v';k ,dkxzrspk Qk;nk 'ksoVi;Zar gksrksloZlkekU;kauk FkksMD;kr letsy ,o<k vFkZ lksik djrkauk ewG 'kCnkaps]
'yksdkaps vFkZ FkksMsls osxGs okVrhy i.k R;kapk efrrkFkZ rksp vkgsvFkkZrp vf/kd vH;klklkBh okpdkauh brj= Kku feGfo.ks vko';d
vkgs- ;k iqLrdkrhy Kku Lor% mi;ksxkr vk.kwu nql;kauk i.k |kos
ghp bPNkladyd & kanchanvs@gmail.com
fot;k n keh] 21-10-2007
02
AA Jh x.ks'kk; ue% AA
vlr~ %& ts u"V gksrs] FkksMs dkGp fVdrss- mnk- lq[k] nq%[k] 'kjhjiapHkqrs %& gh vksadkjkrqu cuyh- tls vksadkjkrqu vkdk'k] vkdk'kkiklqu
ok;q] ok;wiklwu rst] rstkrqu vki ik.kh] o vkikrqu i`Foh cuyhfiaM %& vkiyk LFkqynsg gk iapHkqrkapk] lq{ensg oklukapk] dkj.knsg
vKkukpk] egkdkj.knsg Kkukpk vlrksLFkqynsg %& gk iapHkqrkaiklqu gkMkekal oxSjsapk cuysyk vlrks- R;kph ikp
Kkusaf;s & dku] ukd] MksGs] ftHk] Ropk ikp deZsf;s & rksaM] gkr]
ik;] tuaf;s] xqn ;srkrlq{ensg%& var%dj.k Le`fr] okluk] eu nksyk;eku ladYi fodYi]
cq)h fu'p; dj.ks] fpRr y{k ns.ks] fparu dj.ks] vgadkj vfHkeku
dj.ks] ek;koh ^eh*leRo %& loZ Hkwrs] cze] vkRek ,dp vkgs- fe=&'k=w] iki&iq.;]
fuank&Lrqrh] ekrh&lksus] f;&vf; oxSjs leku vkgsr] lokZr ,dp
bZ ojRo vkgs] vls letwu lq[k&nq%[k] jkx&}s"k lksMwu |kok- Kkukus leRo
,dRo vkY;kus Hkk"kk] /keZ] ns'k] ek>s&rw>s oxSjs ca/kus rqVwu iMrkr-
;ksx{kse %& vkiY;kik'kh ulysys vUu] oL=] fuokjk oxSjs feGfo.ks Eg.kts
;ksx- o rs feGfoY;koj R;kph j{kk dj.ks Eg.kts {kse- bZ'ojp lokZauk mRiUu
djrks] j{k.k djrks] rkjrks o 'ksoVh ekjrks ok 'kfjj Fkdwu u"V gksrs] Eg.kwu
vkiY;k thouekph fpark vki.k u okgrk bZ'ojkykp |koh- tls
xkMhe/;s vki.k clyks vlrkuk cjkscjps vks>s MksD;koj Bso.;kr dkgh
vFkZ ukgh R;kpizek.ks loZ izkf.kek=kauk pkyuk ns.kkjh Hkxoar'kDrh vlrkuk
vki.k loZ fpark lksMwu rhykp 'kj.k tkosdrZO;s o vf/kdkjkus feGkysyh desZ %& gh R;sdkph FkksMhQkj osxosxGh
vlw 'kdrkr- gh foosdiwoZd fparukOnkjs letwu ?ks.ks Qkj egRokps
vkgs- o;ksekukek.ks] LokHkkfod ifjLFkhrhus ok vkJekek.ks gh cnyrkrtls fo|kFkhZ n'ksr fo|k ?ks.ks drZO; vkgs] vkbZus eqykaps laxksiu dj.ks]
f'k{kdkus fo|kF;kZauk pkaxys oG.k yko.ks] dkjdqukus dkekrys fg'kksc
pks[k Bso.ks] f'kik;kyk vf/kdkjkus feGkysys deZ Eg.kts
pksjkauk idM.ks oxSjs- vki.k T;k lektkr ,d= ok<rks] jgkrks R;kcy
07
;ksx %& ;ksx Eg.kts fof'k"V dk;kZrhy la;ksx] fuiq.krk- ;ksx Eg.kts
v"VkaxkP;k vH;klkus fpRrkyk] 'kfjjkyk 'kq) dj.ks- ;ksxklkBh 'kj.kkxrh]
leRo o R;kxo`Rrh ikfgts- ;ksxkps rhu ms'k vkgsr] 1- 'kfjj] eu o
Kkusaf;kaoj rkck feGowu R;kauk fujksxh Bso.ks- 2- vkiY;k fpRrkph o
dk;kZph 'kq)h dj.ks- 3- gs thou] txr T;kus fnys R;kP;kcjkscj laca/k
tksM.ks- gs ms'k Bso.ks izR;sd ekuoklkBh vR;ar t:jh vkgsrosxosxG;k ;ksx Ik)rh vkgsr tls fu"dke deZ;ksx] Kku;ksx] /;ku ;ksx]
gB;ksx] HkfDr;ksx oxSjs- vki.k vk;q";kr o;kizek.ks osxosxGs ;ksx vH;klw
'kdrks tls fu"dke deZ;ksx x`gLFkkJekr] HkfDr;ksx mrkjo;kr rj Kku;ksx
vk;q";Hkj djrk ;srks fdaok dq'kyrsus] foosdcq)hus osxosxGs ;ksx ,d=Ik.ks
voyacow 'kdrksv"Vkax;ksx %& 1- ;e 2- fu;e 3- vklu 4- izk.kk;ke 5- izR;kgkj
6- /kkj.kk% 7- /;ku 8- lek/kh- v';k vkB p<R;k ik;;k vkgsr- ;k
jkt;ksxkus ekuoh thoukr 'kkarh o ijekuan feGrksdks k %& vUue;] izk.ke;] eukse;] foKkue; vkf.k vkuane; gs
vkiY;kHkksorh iapdks k vkgsr- vki.k R;kauk vH;klkus vuHkow kdrksvUue;dks k LFkwy kfjjizk.ke;] eukse;] foKkue;dks k lq{e kfjjvkuane;dks k dkj.k kfjjtkx`noLFkk iapdks kakpk vuqHko tM vkHkkl
LoIukoLFkk izk.ke;] eukse; dks kakpk vuqHko lq{e vkHkkl
lq"kqfIr voLFkk vkuane;dks kkpk vuqHko lq[kkHkkl
rq;kZ voLFkk ,dhdMs czekps Hkku rj nqlfjdMs fo'okps HkkumUeuh voLFkk ^eh* vkRek vkgs gs nsf[ky foyhu gksowu fuo`Rrh rsp
foKku- vkRek ;k ikpgh dks kakuk tk.krkslRoxq.k %& gk fueZy] fu:ioh vkgs- gk jtks o reksxq.kkus dyqf"kr
>kysyk ukgh- i.k gk vkRE;kyk eh Kkuh vkgs] lq[kh vkgs] mikluh vkgs
vlk nsgkr cka/krks- foOnRrspk mPprspk vgadkj gksrks- iq<hy tUe 'kq/n
yksd Eg.kqu ikikis{kk iq.; ijoMrs10
jtksxq.k %& jtksxq.kh ek.klkr lq[kkP;k lk/kukafo"k;h bPNk r`".kk vlrs o rks
R;kapk frhus okij djrks- jtksxq.k dekZP;k vklfDrus vkRE;kyk c/n
djrks- ;kr dke] ks/k oxSjs fodkj vkgsr- iq<hy tUe & euq";reksxq.k %& gk vKku] vkGl] fpkkpk y; ;kus vkRE;kyk cka/krks- ;kr
foosd mjr ukgh- iq<hy tUe & i'kw] i{kh] fdVd] o`{k ok uhp] fod` r
euq";Eg.kts nq"dekZus thokph v/kksxrh gksrs rj Lk~rdekZus thokpk fodkl gksrksleiZ.k %& ek.klkyk foosdcq/nh vlkoh i.k foosd okijrkauk v/kZoV
Kkukus la'k;hi.kk ulkok] R;keqGs eu] fpk fLFkj jgkr ukgh- T;kek.ks
vkiY;kis{kk mPp ok iw.kZ Kkuh xq:yk fouarh] kFkZuk dsY;kus] leiZ.k
dsY;kus R;kaph d` ik gksrs o Kku feGrs] R;kek.ks ijekRE;kph egrh
letY;koj R;kph vkjk/kuk djkoh R;kykp 'kj.k tkos] laiw.kZ leiZ.k
djkos T;k;ksxs vkiY;koj R;kph d`ik gksu varZ'kfDr tkx`r gksrs] Kku
gksrs] dekZps nks"k ykxr ukghr- vga tkrks- fpkkoj dekZps laLdkj mjr
ukghr o fpk'kq/nh gksrsfpk'kq/nh%& loZizFke fpk'kq/nh vR;ar t:jh vkgs- vkiY;k fpkkoj
var%dj.kkoj ygkui.kkiklwu] iqoZtUekiklwu osxosxG;k dekZ}kjs ?kVuka}kjs]
vKkukus ts laLdkj cht :tys vkgsr] lafpr vkgsr rs dk<.ks t:jh vkgs]
ukgh rj R;kek.ks okluk] bPNk fuekZ.k gksu r'kh desZ gksrkr r'kh o`kh
gksrs o ijr fpkkoj vf/kd eG clw ykxrks- lalkjkpk] thoukryk eq[;
xq.knks"k ^dkeuk* gh fpknks"kkusp fuekZ.k gksr vlrs- xq.knks"k] vkoM fuoM
lksMqu deZ djhr jkghY;kl gGwgGw fpk'kq/nh gksrs] R;sd xks"V =;LFk o
leRo Hkkousus dsY;kl xq.k nks"k ;sr ukghr- fu"dke dekZus fpk'kq/nh gksrs]
;ksX; Kku foosdi.ks okijY;kus fpk'kq/nh gksrs- varZ'kDrh tkx`r >kY;kus
fpk'kq/nh gksrs- thoukrY;k 'kkarhlkBh] vkuanklkBh] ,dkxzrslkBh
fpk'kq/nh t:jh vkgs- fpk'kq/nhuarjp [kjh lk/kuk] ijekFkZ lq# gksrks;K %& mke Js; lk/kusyk] ,[kknh ;ksX; xks"V lQyi.ks rMhl us.;kl
;K Eg.krkr- ;K dekZiklwu gksrs- fu"BkiwoZd Bjkfod deZ
11
o.kZ %& czke.k] {kf=;] oS';] {kq gs pkj o.kZ feGkysY;k vf/kdkjkek.ks ok
xq.k dekZaoj voyacqu vkgsr- ex rs vf/kdkj tUekus vlks ok tUekuarjps
vlksr- euwuarj R;kaP;k eqykauk R;kaP;k dekZek.ks o.kZ feGkys ;kpk vFkZ
vxksnj o.kZ vf/kdkjakoj dekZoj voyacwu gksrs- lekt O;ofLFkr pkykok gk
o.kkZikBhekxpk ms'k vkgs- xhrsr loZ= le igk.;kpk mins'k vkgsR;sdkus vkiys deZ fu"dkei.ks ikj ikMk;yk lkafxrys vkgs- fu"dke deZ
ifo= vkgs o rs dj.kkjs i.k ifo= vkgsr] le vkgsr- ;sFks o.kkZauk fo r :i
ukgh i.k uarj LokFkhZ yksdkauh Hksn fuekZ.k dsys- mPp o.khZ; tsOgk uhp deZ
djr] rsOgk rs uhp o.khZ;kr x.kys tkr rj uhp o.khZ;kauh mPp desZ dsY;kl
mPp o.kkZr x.kys tk ykxr] v'kh bfrgklkr vusd mnkgj.ks vkgsrvusd fL=;kns[khy cze fo|k tk.kr] ti&ri djr- vusd _"kh x`gLFkkJe
lkaHkkGr fo|kH;kl] fo|knku djr gksrs- vktP;k ;qxkr QDr pkj o.kZ
[kqip <kscG Bjrkr] R;kaph la[;k deh iMrs- dekZek.ks cf?krY;kl
loZt.k feJo.khZ; >kys vkgsr ok lrr o.kZ cnyr vkgsrok.kh %& ijk ok.kh gh ukHkh csach toG 'kq) 'kfDr LQqj.k :ikr
vlrs- n;krhy var%dj.kke/khy lqIr Le`rh] fpRr laLdkj gs okluk
:ikr vlrkr R;keqGs rlsp Kkusaf;k}kjs xzg.k dsysY;k Kkukps
frchac var%dj.kkoj iMwu rh vFkZkpk vkdkj ?ksrs o rh i';arh ok.kh
curs rsOgk eu ladYi fodYi d: ykxrs- ok.kh iq<s daBkr ;srs rsOgk
ukn:ikus ekr`Hkk"ksr fparu fu'p; d: ykxrs rsOgk rhyk e/;ek
Eg.krkr- iq<s rksaMkrqu rh 'kCn:ikus ckgsj iMrs rsOgk oS[kjh ok.kh
Eg.krkr- ;k ok.kh] ph k 'kq) Bso.;klkBh lrr uke ?ksrys tkrsKku&vKku %& Kku Eg.kts lR; tk.k.ks- Kku ek.klkyk le cq/nhus]
drZO; cq/nhus] thoukpk phj vkuan] 'kkarh Lor% o nql;kauk
miHkksx.;kl f'kdfors- vKku Eg.kts ek;k] nsgcq)h- tsOgk vki.k
vkiY;kyk o 'kfjjsaf;kauk lq[k ns.;klkBh eukyk dkekyk ykorks]
rsOgk nql;kaP;k lq[k&nq%[kkaph iokZ djhr ukgh- Eg.kwup
,sdesdkr osxGsi.kk ;su nq%[ks fuekZ.k gksrkr- feGkysys Kku
13
vkRek ufou 'kfjjs ?ksrks R;kps dkj.k v'kq/n fpk ok jkfgysY;k okluk]
dkeuk o iqohZP;k dekZps Hkksx- vkRek gk Qkj tquk vkgs] fpjdkyhu vkgs
R;kus vkkki;Zar vusd 'kfjjs cnyyh vkgsr- rks fl/n vlY;keqGs
d'kkpkgh fo"k; gksr ukgh- R;keqGs tM ukgh Eg.kwu MksG;kus fnlr ukghR;kyk Kkukusp tk.kkos ykxrs- ts fiaMh rs czekaMh ;k ukrkus Fke
Lo%re/kyk nso 'kks/kkok o vkRecq)h Eg.kts ehp rks vkRek ;kps lrr
vuqla/kku Bsokos] R;klkBh nsgcq)h Eg.kts eh rs 'kfjj gs vlR; vkgs vls
Fke tk.kkos ykxrsgs 'kfjj vlsi;Zar lq[k&nq%[k gksrs] 'kksd] eksg gksrks- i.k lq[k&nq%[k gs
vfuR; vkgsr Eg.kts dkgh dkGkiqjrsp vkgs- rs var%d.kkZps /keZ vkgsr]
vkRE;kps uOgsr- vkRek rj le vkgs] mnkflu vkgs Eg.kwu vki.k i.k
lq[k&nq%[k oxSjs leku ekuwu lgu djkos- lq[k&nq%[k] 'kksd] eksg gksrks
R;kps dkj.k iqohZP;k jkfgysY;k dkeuk Eg.kts v'kq/n fpk o iqohZP;k dekZps
pkaxys okbZV Hkksx- vkRek 'kq/n vkgs] vej vkgs R;keqGs ej.k ikoY;kcy
'kksd d: u;s- rlsp desZ nsg baf;kaph vkgsr] vkRE;kph uOgsr ex gs loZ
dks.k djors\ rj LoHkko] vKku] bZ'ojkph ek;k- R;klkBh ;ksX; Kku kIr
dj.ks o R;kuqlkj Lor%yk cny.ks- tlk bZ'oj Kku:i] vkuan:i vkgsR;kyk xq.k] vkdkj ukgh- R;kek.ks vkRek i.k vkuane;] foKkue; dks"kkr
vkgs- HkksDrk vkgs drkZ ukgh- R;kek.ks vki.k i.k vkiys eu] deZ 'kq/n
d:u ?;kos- vkReKkukP;k vuqHkokus ifjiw.kZ Ogkos ex loZ vkuanp vkgsv'kksPp %& Eg.kts T;kP;kfo"k;h 'kksd dj.ks mfpr ukgh- vkiys
ukrsokbZd fdaok toGph O;fDr xsY;koj 'kksd gksrks i.k ts iq.;oku
vlrkr R;kapk ej.kkuarj vf/kd mRd"kZ gksrks- rlsp R;kapk iq<hy
tUe ifgY;kis{kk mPp 'kfjjkr gksrks fdaok R;kauk eks{k feGrksv'kk yksdkafo"k;h 'kksd dj.ks mfpr ukgh- thoar vlysY;akcy
o ej.k ikoysY;kacy Kkuh ek.kls 'kksd djhr ukgh- dkj.k
tls dkypk fnol xsyk] rls ckyi.k xsys fdaok letk ckyi.k
ej.k ikoys] R;kpek.ks 'kfjj FkdY;keqGs ok jgk.;kl ;ksX; u
15
>kY;keqGs vkRek nql;k 'kfjjkr tkrks- nsgkrhy vkRek dky gksrk] vkt
vkgs o m|kgh vkgs- nsg xsY;koj i.k jkg.kkj vkgs dkj.k vkRek ejr ukgh]
uhR; vkgs ijczekpkp va'k vkgs- nql;kpk vkReki.k uhR; vkgs]
ijczekpk va'k vkgs- Eg.kts lxG;kaps vkRes ,dp vkgsr- ex ^xsyk*
Eg.kwu 'kksd d'kkykt';k iwohZP;k vkBo.kh vki.k foljrks R;kpek.ks xrtUekauk i.k foljrks;k txrkP;k vkBo.khr] eeRokr vMd.ks Eg.ktsp lq[k&nq%[k] 'kksd]
eksg ;k ek;sr vMd.ks- rh eks{kkP;k ijekuankyk oafpr djrs- 'kfjj gs
uk'koar vkgs] vfuR; vkgs- 'kfjjkyk gks.kkjs lq[k&nq%[k gs i.k vfuR; vkgsfuR; vkRE;kdMs c?krk vfuR; xks"Vhapk 'kksd dj.ks ;ksX; ukgh- dky
?kMysY;k xks"Vh fdaok dkyps vki.k vkrk ukgh fdaok dkypk eh ej.k
ikoyks vkgs R;kpk fo;ksx vki.k lgu djrks R;kpek.ks v'kksPp O;fDrapk
fo;ksx lgu dsyk ikghts- rlsp vkiY;kiw<s ;s.kk;k ej.kkcy ns[khy
fpark dj.ks mfpr ukgh- ej.kkph fHkrh okV.ks ;ksX; ukgh- fpark] 'kksd] eksg
dj.ks] ?kkc:u jgk.ks vkiys drZO; ukghs- vkiys kjC/k o 'kfjjkps ej.k
gks.kkjp R;kek.ks vkiY;k ej.kkuarj ikBhekxs jgk.kk;k yksdkaps kjC/k i.k
rsp jkg.kkj vkgs- R;kaps dls gks.kkj gh fpark vki.k d: 'kdr ukgh- vkiys
dke vkiys drZO; dj.ks o nql;kyk ekxZn'kZu dj.ksR;kx %& dke] ks/k] }s"k] vga oxSjs nqxqZ.kkapk] baf;kapk vfrokij v'kk
dkgh xks"Vhaapk R;kx dsY;koj vkuankpk Hkksx feGrks- R;kx vkf.k
Hkksx ijLij fo:/n vkgsr] rjh R;kx dsY;kojp R;k mPp vkuankpk
miHkksx
gksrks- foosd cq/nhus lq[kkpk R;kx u djrk R;kP;k
vklfDrpk R;kx djkok- txkP;k HkY;klkBh dsys xsysys vlR; deZ
nsf[ky lR; gksrs- tjh Hkkjrh; laL rh R;kx.ko vkgs rjh Hkkjfr;kaP;k
HkY;klkBh R;kx Eg.kts ek.kwldhph] ns'kkph] /kekZph vkgwrh dj.ks uOgsfu"dke deZ;ksx %& gk xhrsr lkaxhrysyk vktP;k ;qxklkBh lokZr ;ksX;
vlk ;ksx vkgs- fu"dke deZ;ksx Eg.kts Kku ?ksrk?ksrk drZ`RokfHkeku] vk'kk]
16
QGklfDr lksMwu desZ dj.ks- ;ksx{ksekph fpark lksMwu yksHk] jkx] }s"k oxSjs
lksMwu leRo ;ksxkus feG.kk;k ok ;s.kk;k QGkph vk'kk u djrk vkiyh
drZO;s] vf/kdkj] desZ pks[ki.ks o rRijrsus dj.ks- vxnh bZ'oj lUu Ogkok]
eks{k feGkok v'kh ns[khy bPNk u Bso.ks- vkRE;kps Kku >kY;koj vki.k
drkZ ukgh gs dGY;koj vkiY;k nsgkdMwu gks.kk;k dekZph QGs vFkkZrp
vkiY;kdMs ?ksrk ;s.kkj ukgh- ,[kkn;k ukVdkr ,d uV dke djrks vkgs
R;kek.ks vkiyh Hkqfedk fuHkko.ks] brj yksdkaek.ksp vkiyh desZ dj.ks
i.k R;kr vklDr gks u;s- ex QG feGkys dk; fdaok ukgh feGkys ;kpk
eksg o fpark jkgr ukgh- uarj gGwgGw vkiys fpk 'kq/n o 'kkar gks ykxrsbZ'ojklkBh fdaok bZ'oj bPNsus] isus fpk 'kkar] 'kq/n gksu vkiyh desZ]
Lo/keZ dj.ks] Kku kIrh dj.ks] lektlsok dj.ks- thouHkj ;ksX; KkuiwoZd
fu"dke deZ;ksx dsY;kus lq/nk eks{k feGrksps o dqaMfyuh & vkiY;k 'kfjjkr vusd mtkZps] deGs vkgsr- R;kiSdh
eqyk/kkj gs [kkyh xqn o fyaxkP;k e/ks vkgs] Lokf/k"Bku gs vksVhiksVkP;k
[kkyh] ef.kiwj gs ukHkh ok csachP;k fBdk.kh] vukgr p n;LFkkuh]
fo'kq) daBLFkkuh] vkKkp nksu MksGkkaP;k e/;s rj lgL=ny gs MksD;krhy
VkGwoj vlrs- dqaMfyuh gh rhk.k'kDrh eqyk/kkjpk fBdk.kh
ukxh.khek.ks lkMsrhu Qsjs ek:u >ksiyh vkgs- tsOgk ;ksx lk/kuka}kjs 'kq)h
gksrs rsOgk rh tkxzqr gksmu MkO;k ukdiqMhrwu okg.kkjh k.kok;w ukMh bMk
rj mtohryh fiaxGk ;kaP;k e/kyh] ikfBP;k d.;kryh lq"kqEuk ukokP;k
ukMhrqu oj oj ;sow ykxrs o osxosxGs vuqHko ukn] jax] rstksoy; oxSjs
;srkr vkf.k tsOgk rh lgL=k/kkje/;s iksgksprs rsOgk vkRelk{kkRdkj gksrksdeZ&vdeZ %& 'kkL=kuwlkj gksrs rs deZ- 'kkL=kP;k fo:/n rs fodeZ
o ts dkghgh u djrk ok vkiksvki gksrs rs vdeZ- fodeZ dj.ks pqdhps]
iki vkgs- 'kfjj o baf;kadMwu gks.kkjh dkes Eg.kts deZ- i.k vkRek
gk vf; vkgs] Eg.kwu rks 'kfjjkP;k dekZyk vdeZ vls tk.krksvki.k i.k R;kp n`"Vhus c?kkos- vdeZ R;{kkr gks 'kdr ukgh
17
bZ'oj gk fuxZq.k] Kku:i] vkuane; vkgs- R;kyk dks.krkgh vkdkj] :i] jl]
xq.k ukgh Eg.kwu rks O;Dr gksr ukgh dh fnlr ukgh] Eg.kwu R;kyk Kkukusp
tk.kkos ykxrs- mnkgj.kkFkZ tlk R;sd inkFkZ gk v.kwapk cuysyk vkgs- R;kps
:ikarj gksrs i.k u"V gksr ukgh- R;kr Qkj eksBh 'kDrh Hkjyh;- rhps i.k
:ikarj gks 'kdrs i.k rh u"V gksr ukgh- lq{ekr lq{e v.kwpk vkdkj fdaok
eksB;kr eksBh vkdk'kxaxk fdaok R;kaP;k lewgkpk vkdkj i.k f'kofiaMs ek.ks
vkgstls lq;Z mxoY;koj R;kP;k dsoG vfLrRokeqGs Qqys meyrkr] loZ
yksd vkikiyh dkes d# ykxrkr R;kp izek.ks ijes'ojkP;k dsoG
vfLrRokeqGs loZ tx pkyrs ijes'oj Lor% R;kr c) ulrks] rlsp
vkiyk vkReki.k vkiY;k 'kfjjkus dsysY;k dekZr c) ulrksbZ'oj ijk;.k %& txrkP;k eeRokr ok ek;sr vMd.;kis{kk T;kus ek;k]
txr cufoys R;k bZ'ojkP;k eeRokr vMd.ks ;ksX;- dkj.k R;kP;keqGsp]
R;kP;kiklwup vki.k fuekZ.k >kyks Eg.kwu rksp vkiY;k lokZr toGpkdekZps fpkkoj laLdkj gks u;s Eg.kwu desZ drZO;cq/nhus fdaok laiw.kZi.ks
leiZ.k cq/nhus djkoh ykxrkr- thoar ok lxq.k ekuo vlY;keqGs ;ksX; Kku
ns.kk;k] varZ'kDrh tkx`r d: 'kd.kk;k xq:yk leiZ.k djkos fdaok loZ
tx bZ'ojp cuorks] rkjrks] ekjrks Eg.kwu bZ'ojkykp leiZ.k Ogkos- desZ
R;kykp viZ.k djkoh- bZ'ojkoj se dj.ks egRokps vkgsbZ'ojkP;k HksVhlkBh laiq.kZ fpk kq/nh] HkqrdkGkrY;k vkBo.kh]
orZekudkGkrys fopkj o Hkfo";dkGkrY;k fpark loZdkgh [kkyh d:u]
kq/n o kkar d:u tk;ps vkgs- lxq.k HkfDr] rhek mikluk] iwtk]
deZdkaM] O;Drhmikluk oxSjs xkS.k HkDrh vkgsr- i.k rh lksih vkgs- fuxqZ.k
bZ'ojkP;k Kkukuarj R;k loZO;kih] fuR;] vO;Dr] czekph HkDrh dsyh
tkrs- bZ'oj lxq.k HkDrh dj.kk;kaps dk;Z fl/nhl usrks] R;kpk m/nkj
djrks- rj fuxqZ.k HkDr lk{kkr bZ'ojkykp kIr gksrkr- bZ'ojijk;.k gks.ks
bZ ojk kh ,d:i gks.ks gkp eq[; ;ksx vkgs- Kku;ksx] HkfDr;ksx oxSjs loZ
;ksx 'ksoVh bZ'ojijk;.kkrp fojke ikorkr19
ljko vkgs- iq<s loZlkekU;i.ks dke djrkauk i.k ekSukpk ljko djrk ;srksR;kosGh eukr lrr nsokph vkBo.k] ~ dkj fdaok uketikus o ,dkarkus
ekSukl enr gksrslgt:i ekSu djrkauk vkiys cksy.ks can d:u 'kkari.ks nqljs vkokt Jo.k
djkos- uarj R;krhy uknkdMs eu ,dkxz djkos- gGwgGw rksgh ukn lksMwu
vkiY;k 'kfjjkr gks.kk;k vukgr ukn ~dkj ;kdMs y{k |kos- ukn
,sdrk ,sdrk loZ fopkj] Kkusaf;s o eu 'kqU; djkos] tls >ksih tkrkauk eu
'kqU; gksu >ksi ykxrs] i.k bFks gs loZ lko/ki.khp lk/kk;ps vlrs;ke/khy oSKkuhd n`"Vhdks.k vlk dh] Matter is a solidified energy
Eg.kts] ts ts vkiY;kyk fnlrs rs i.k mtkZp vkgs- rhyk wave,
vibrations fdaok ygjh vkgsr- rh papy kfDrph vkanksyus vkgsr- tls
'kCn] ukn ;kauk vkanksyus vkgsr R;kek.ks dk'kkyk vkf.k tM oLrwauk i.k
vkanksyus vkgsr- ;k loZ xks"Vh mtkZp vkgsr- R;kek.ks vkiys eu ns[khy
laLdkje; mtkZp vkgs- vkiY;k kFkZusrwu i.k mtkZp fu?krs- mtkZ usgeh :i
cnyrs- d/khp uk'k ikor ukgh- vkiyk vkRek i.k QDr :i cnyrks]
uk'k ikor ukgh- Every action has a reaction ;k fu;ekek.ks vkiY;k
fopkjakps] dekZps vkiY;kp var%dj.kkoj okluk :ikus pkaxys okV iki
iq.;kps laLdkj meVr vlrkr- R;kps kjC/k cuqu iq<s r kh o` kh gksowu R;k
uf kckps Hkksx Hkksxkos ykxrkr- Big Bang P;k LQksVkrwu fo'o fuekZ.k >kys
vls foKku Eg.krs rksp rks ~ dkjkpk ukn- fo'o fuekZ.k >kys vkgs rsgh
dkgh dkykus 'kkar gksbZy ijr gk e pkywp jkghy- vkiY;k mtsZps thou
i.k ;kp ekus pkyr vkgs- R;k mtkZ L=ksrkpk] bZ'ojkpk mtkZukn]
vkanksyus vkiY;k 'kfjjkr i.k vkgsr- lokZaP;k 'kfjjkr r'khp mtkZ vkgs- rks
ukn ekSukr ,dkxzrsus ,sdq ;s ykxrks- R;k uknkyk eqG L=ksrk'kh tksMwu]
tk.kwu eukyk 'kqU; djk;ps] eqDr djk;ps vkgs/;ku %& gs vkRelk{kkRdkjkps lk/ku vkgs- Kku feGowu R;kpk ljko
d:u] /;kukr fpkLFkS;Z djkos ykxrs- papy eukyk /;kukr fLFkj
dj.;klkBh nksu mik; vkgsr- ,d vH;kl rj nqljk oSjkX;- 'kkL=h;
Kku ;qDr /;ku dj.ks Qkj egRokps vkgs- x`gLFkkJekr /;ku dj.ks FkksMs
22
fLFkrKRo %& gk eq[; ;ksx vkgs- fLFkrKRo Eg.kts fLFkjrk] foosdKktsOgk cq/nh foosdkus] leRokus fu"dkedeZ djr Kkukpk vk/kkj ?ksrs o
'kq/n gksu Eg.kts fo{ksijghr] fodYijghr gksu vkRE;ke/;s fLFkj
gksrs rsOgk gk eq[; ;ksx kIr gksrks- fLFkrK gk vkRen'kZukus r`Ir vlrksR;kyk frh&vklDrh] fHkrh] ks/k] bPNk] loZr`".kk] vfHkuanu&}s"k
ulrkr- jksx] fpark] nsokpk dksi] brj ek.kls&inkFkkZaiklwu gks.kkjh
nq%[ks R;kyk =kl ns 'kdr ukgh- eh o ek>s vgadkj ulrkr gk QDr
Kkuh vlrks- v'kk fu"dke fLFkrKkykp eks{k&'kkarh feGrs- mrkjo;kr
tjh gh fLFkrh vkyh rjh eqDrh feGrseks{k %& Eg.kts ije'kkarh- vkReLo:ih fLFkj gks.ks- uk ej.kkph fHkrh uk
vkiY;kikBhekxs dk; gksbZy ;kph fpark- loZ ca/kukrwu eqDrrk- eks{kkpk
mik; Kku vkgs o rs Kku uqlrs 'kCnKku uOgs rj fLFkrKrk ;ksxklg vkgsEg.ktsp eks{kkps mik; nksu Bjrkr- ,d Kku;ksx rj nqljk deZ;ksx- Kku;ksx
lk{kkr mik; vkgs rj deZ;ksx ijaijspk mik; vkgs- ifgY;k mik;kr iw.kZ
lU;klh gksu KkuekxkZus eks{kkdMs tk.ks] g;k ;qxkr FkksMs dBh.k vkgs rj]
nql;k mik;kr fu"dke deZ;ksx tUeHkj djr eks{kkdMs tk.;kis{kk loZ
;ksxkaps feJ.k d:u Kkuxr eks{k feGfo.ks lksbZLdj vkgs- Eg.kts drZO;deZ
djrk djrk fu"dke ;ksxk}kjs fpk'kq/nh djr HkDrh;ksx] /;ku;ksx oxSjs ;ksx
djr Kkuk}kjs eks{kkdMs tk.ks mfpr vkgs kfjjsaf;kaps osxosxG;k fo"k;ka'kh gks.kkjs laca/k lq[k&nq%[k ns.kkjs vkgsr o
R;keqGs vki.k tUe&e`R;w pkr vMdyks tkrks- Eg.kwu g;k laca/kkauk lgu
d:u rkC;kr Bso.kkjs eks{kkyk leFkZ gksrkr- kjC/k dekZapk Kkukus {k; gksr
ukgh] rh Hkksxkoh R;kps lq[k&nq%[k] Hkksx lkslkos- dkj.k rs Hkfo";kr ?kM.kkjs
Hkksx vxksnjp Bjysys vkgsr Eg.kwu R;k dekZaps Qy vki.k ?ks u;s- R;kaps
fpkkoj laLdkj gksow nss u;s- osxosxG;k ;ksxkaus] R;kaP;k ljkokus vkiys
lafpr Hkksx o vkkkph desZ futhZo gksrkp iwuZtUekps dkj.k mjr ukgh o
eqDrh] eks{k feGrks25
vkokt ukn] varZT;ksrh] ea= oxSjsrhy ,dkoj eu ,dkxz djkosvkRE;kek.ks "V;k Hkkokus o bZ'ojkoj laiq.kZi.ks leiZ.k d:u rks ti ukn
dqBwu ;sr vkgs R;kP;k eqGkdMs y{k dsafr djkos- rlsp ^eh dks.k* ;kps
lrr fparu djkos- eukr dqBwu fopkj ;srkr R;k ^eh* P;k eqGk'kh tkostUek vxksnj eh dlk gksrks] ;sFks dk; dj.kkj] e`R;wuarj dqBs tk.kkj oxSjs- gs
loZ lgtrsus >kys vlrk eu y; ikors] ph ko`Rrh laiw ykxrkr- vkiyh
tk.kho lq{e o Hkkoh gksrs- rsOgkp eu fo'oeuk'kh ,d:i gksrs- psruk
Eg.ktsp tkf.ko] Kku- HkkSfrd ck; txrkph tkf.ko baf;kaekQZr gksrs rj
varZtxrkph tkf.ko 'kq) var%dj.kkus lq{e eukus gksrs- iM|kikfBekxpk
drkZ bZ'ojp vkgs gs letY;koj vkiyk vgadkj] drsZi.k] dkeuk R;kykp
|kok- Hkfo";dkG bZ'ojkojp lksiowu vki.k loZ ?kVuak'kh lk{khi.ks c?kkoslrr vkReLej.kkus] uke] tikus bZ'ojk'kh ,d:i >kY;koj ok
/;kuekxkZus eu y; >kY;koj brj Le`rh fp klaLdkj laiq"Vkr ;sow ykxrkr'kj.kkxrh o fu"dke drZO;;ksxkus ufou fp k laLdkj gksr ukghr o loZ
var%dj.k 'kqq) gksow ykxrs- thokyk ek;k o vkRE;krhy Qjd letwu rks
vkRE;kdMs /kko ;s ykxrks- k.k'kDrhpk okg var%eq[k gksow ykxrksosxosxG;k vuqHkwrh ;s ykxrkr- R;k okgkeqGs lekf/kr ok xq:P;k
'kfDrikrkeqGs i.k thokl Lor%psp kq) :Ik] vkRelk{kkRdkj gksrks- iq<s
dqaMfyuh 'kDrh tkx`r gksowu loZ pHksn djr oj ;sr ijekRE;kl feGrsthok f'kokps feyu gksrs- tho r`Ir] vkuane; o 'kkar gksrks- loZ= lerk
,drk ;srs- eukps mUeu curs- ^rq;kZ* P;kiq<ph voLFkk ;srs- ck;txr
varZtxr loZdkgh bZ'oje; ghp psruke; tk.kho] Kku mjrs vkf.k ^eh*
i.kp lairs- iq<s fLFkrKRok}kjs thou O;rhr gksrs] rj ck;txrkrys
drZO;deZ laiY;koj Kkus'ojkalkj[ks lek/kh ?ksrkrtsOgk ek.kql ejrks rsOgk R;kP;k 'kfjjkps fo?kV.k gksrs- laLdkjklg
vardj.kkyk ?ksu vkRek tkrks Eg.kqu R;kyk ftokRek Eg.krkr- iq<s R;kyk
iquZtUe ?;kok ykxrks- i.k ;ksX;kaps fpk vardj.k] lq{ensg ok dks"k laiq.kZ
'kq) vlY;kus] ejrkuk rs xGwu iMrkr o vkRe'kfDr eqDr gksu
ijekRE;kr foyhu gksrs- R;kaP;kdMs nsgkpk vga osxGk ^eh* ulrksp27
czeKku %& lq{e Kkukus cze tk.krk ;srs- R;klkBh ,dkxzrk] fpk'kq/nh
ykxrs- czeKku gs QDr 'kq/n ri dsY;kusp 'kD; gksrs- rikus desZaf;s
Kkusaf;kaP;k fu;a=.kkr o Kkusaf;s eukP;k] cq/nhP;k fu;a=.kkr ;srkr- rsOgk
'kDrh'kkyh >kysys eu ,dkxz d:u czeKku tk.kw 'kdrs- rikeqGs lkscr
czep;Z ok la;e vlsy rj mkep Kkusaf;kaph ckgsjph /kko Fkkacrs o rh
euke/;s ,d= ;srkr o eukph 'kDrh ok<rs o eu rIr gksu 'kq/n gksrsvUu] k.k] eu vkf.k foKku ;k mik/kh;qDr czekpk riL;sus vuqHko ;srks'kq/n fpkkus dsysY;k f;k ;k cze miklukp vkgsr- laiw.kZ fpk'kq/nhuarj
loZ= cze fnlwu ;srs,dkps vusd gks.;kP;k bPNsus Eg.kts vusdkaP;k ik'oZHkwehoj ,dRo
c?k.;kP;k bPNsus] bZ'ojkus] czekus gs loZ fo'o fuekZ.k dsys Eg.kwup g;k
loZ fo'okr vusdkr ,dp cze fnlrs- dkykarjkus ijr loZ 'kkar gksu
vusdkps :ikarj ,dkr gksrs- gk e pkywp jgkrks'kfjj cnyrs] dkG cnyrks] eu&cq/nhr Qjd iMrks] i`Fohr ok futhZo
oLrwr cny ;srks- ;k loZ= cnyR;k tUe&deZ&ej.k&ijr tUe v;k
txkr ^,d u cny.kkjs* ikBhekxs vkgs Eg.kwu loZ cny fnlr vkgsr] R;k u
cny.kk;k 'kDrhyk ijekRek] bZ'oj ok cze Eg.kk- osxosxG;k :ikrY;k
ek;sP;k] vKkukP;k ikBhekxs lR; vkgs R;kyk cze Eg.kkcze dks.kR;kgh baf;kus vkdyu gksr ukgh- tls ts MksG;kauh fnlr ukgh
i.k MksGs] eu T;kP;keqGs vkdyu d: 'kdrkr rs cze- T;k ek.ks
mtsMkrp lq;Z igkrk ;srks R;kek.ks cze] vkRek gs Kku] vuqHkokps fo"k;
vkgsr- loZ O;kih] v{k;] lq{ekr lq{e o eksB;kr eksBs] loZ oLrwrhy lkj]
tls T;ksrhrhy rst vls rs oanuh; czevkiY;k Hkkouk] o`Rrh tsFkwu fu?krkr R;k n;kr ekalkP;k n;kr uOgs
cze jgkrs- vkiY;k lokZr vkoMR;k iwT; v ;k O;fDrph izseG vkBo.k
djk rh vkiY;k kfjjkr dqBs vkgs rs n;- vkiY;k eukl ,dkxz d:u R;k
n;kr vrZaeq[k d:u ^eh* Eg.kts vkRek dks.k vkgs rs c?kk- vkiY;k
pSR;U;kph tk.kho kks/k.;klkBh vkiyh Kku xzg.k dj.;kph rkdr [kqi
[kksy [kksy lq{e djr tkos rsOgk ^vga* pk uk k gksmu czekph tk.kho gksy
28
xhrk Kku
&xhrk laiw.kZ Kkukoj vk/kkjhr vkgs- R;kr lkafxrY;kek.ks Hkxoarkus fo'o
fuekZ.k djrkauk nksu dkjP;k rh fuekZ.k dsY;k- ifgyh ^vijk* Eg.kts
iapegkHkwrs oxSjsauh tM 'kfjjsaf;s] tx cuys- rj R;koj ^eh* vlk vfHkeku
Bsowu ^tho* cuysyh nqljh ^ijk* rh- frusp eu] cq/nh] R;kauk gks.kkjh
lq[k&nq%[k] eksg oxSjs xq.k cuowu ek;k fuekZ.k dsyh vkgs- vijk rh
iklwu cuysY;k 'kfjjkyk ^{ks=* Eg.krkr- rj ijk rh iklwu cuysY;kyk
^{ks=K* Eg.krkr] tks 'kfjj:ih {ks=kr jkgwu R;kyk tk.krks- {ks=kyk {ks=Kkaus
^gk eh* vls eku.ks [kksVs- vijk rh iklwu Eg.ktsp HkxoarkP;k
^ek;sdMwu* osxosxG;k xq.kkaekQZr loZ desZ dsyh tkrkr- R;k R;k dkjP;k
dekZuwlkj feGkysys cjs&okbZV Hkksx g;k tUeh Hkksxwu rlsp mjys rj rs
iq<P;k tUeh feGrkr o kjC/k Bjrs- 'kfjj Eg.kts {ks= {kh.k >kY;koj {ks=K
Eg.kts vkRek] ijes'ojkpkp va'k] euklg Kkusaf;kauk ?ksu tkrks o dkgh
dkykus] dsysY;k dekZuqlkj] oklusuqlkj nqljs 'kfjj xzg.k djrks fdaok djkos
ykxrs- lRo] jt] reks xq.kh yksdkauk osxosxGs dkjps iwuZtUe feGrkrlq[k gk nsf[ky lalkjkpk nks"k vkgs- dkj.k rks xoZ] miHkksxkpk eksg o vkGl
nsrks- vkiY;kyk ;s.kk;k o nql;kP;k nq%[kkph o bZ'ojkph tk.kho nsr
ukgh- dkeuk Eg.ktsp bPNk] vklDrh gk xq.k loZ nkss"kkps dkj.k vkgsR;kiklwup iq<ps xq.k nkss"k] desZ] lalkj gksrks- dkeuk okluk] vga gs }SR;keqGs
fuekZ.k gksrs] tls ^eh gk o gh miHksxkph oLrw* i.k tsOgk loZ fBdk.kh
vkRe#i cze#i ,dRo ;srs rsOgk ^dks.k eh] dks.k rw o dks.kR;k vkiY;k
oLrw* loZ le gksrs- ex dlys lq[k vkf.k dlys nq%[k- QDr r`Irhek.klkyk Lor%P;k nsgeukiklqqu] brjkaiklqu o uSlfxZd xkss"Vhaiklqu =kl
gksrks- vrZ;keh lrr nksyk;eku [kspk[ksp] vlqjf{kri.kk vlrks] vkjke
ulrks- df/kgh r`Ir u gks.kkjs vki.k] viq.kZ baf;kaiklqu viq.kZ txkr iq.kZ
'kk'or lq[k dls feGo.kkj\ ;koj mik; vlk dh] iq.kZrsph Eg.kts
bZ'ojkph kIrh] Lo:ikuqHko- bZ'ojkiklqu osxGs jkgwu iq.kZ r`Irh ukgh
feG.kkj] R;kP;k'kh lejl HkDr Ogkosp ykxrs30
34
fof'k"B ifjfLFkrhr FkksMk xq.k nks"k pkyw 'kdrks tls eqykauk oG.k
yko.;klkBh rkRiwjrs dBksj cukos ykxrs] f'kikbZ pksjkyk f'k{kk nsrks]
brjkaP;k mRd"kkZlkBh iSls deokos ykxrkr oxSjs- gs loZ drZO; cq/nhus gksrsfu"dke deZ;ksX;kpk gsrw 'kq/n vlY;kus myV 'kkS;Z ok<rs] /kS;Z ok<rs] fHkrh
fpark lairs o R;kpk lokZaxh.k mRd"kZ gksrks- vkReKkukus o loZ ca/kukrwu
eqDrh feGkY;kus ej.kkps nsf[ky Hk; jkgr ukgh-
vkiY;k eukek.ks gksr ulsy rj vgadkjkus R;kpk jkx ;srk dkek u;sR;kosGh t'kh nsokph bPNk fdaok iwoZ deZHkksx Eg.kwu lkeksjs tkos- vkiY;k
ijhus vki.k dke djrp jgkos- ;s.kk;k ifj.kkekph uqlrhp fpark d:
u;s- laiq.kZi.ks kj.kxrh iRd:u loZ nsokojp lksioY;kus Vsa ku ;sr ukghR;sd ?kVuk lgtrsus ?;koh- leRokus lq[k o nq%[k nksUghr vkuan ekukokvgadkj xsyk vkiyh lektkryh osxGh frek best xsyh dh Vsa ku xsyaeukoj dks.krsgh laLdkj] jkx] }s"k] lq[k&nq%[k ukjkth Bs u;s- vfLFkj
eukyk uketi] ekSu] /;ku oxSjs xks"Vhauh fLFkj djrk ;srs- ;klkBh rRijrk]
J/nk] /kS;Z o ljko ikghts- vkiY;k thoukis{kk brj yksdkaps xfjckaps thou
fdrh d"Ve; o nq%[ke; vkgs ;kpk fopkj dsyk vlrk vkiY;kyk nsokus
fdrhrjh pkaxY;k xks"Vh fnY;k vkgsr ;kph tk.kho d#u R;kapk mi;ksx
dsyk ikghts-
& lokZauk n`"; Qk;ns] HkkSfrd oLrw o 'kfjj ;kaCkyp vkoM vlrs R;kyk
dkj.k vkiY;kyk feGkysys papy] vr`Ir eu vkf.k ek;k- tsOgk ek.klkyk
ifjiDork] foosdi.kk ;srks fdaok thoukr ,[kknk /kDdk Cklrks rsOgk rks
fpj'kkarh lek/kku 'kks/kw ykxrks- dkght.kkauk gk ekxZ vgadkjkeqGs rqPN]
daVkGok.kk okVrks- dkght.kkauk rkCkMrksCk QG ikghts vlrs] J)k /khj
ulrks Eg.kwu rs e/ksp lksMrkr- rj dkght.k v/kZoV vkpj.k djrkr tls rs
nsonso dj.;kr ok v;ksX; xq:aP;k ikfBekxs /kko.;kr osG nMorkr i.k
fpRr'kq)h gk ik;k vkgs gs foljrkr- fuLokFkZ izse] lerk d/kh O;ogkjkr
;sr ukgh- iqLrda uqlrh okprkr i.k vkpj.k Cknyr ukgh- ijekFkZ djrkuk
lkekU; thou txrk ;srs gs yksdkauk letrp ukgh] myV gs thou 'kakr]
fujksxh o mRd"kZe; vlrs-
43
28- dksBsgh eh eksBk /kkfeZd] Kkuh vlk vko u vk.k.ks- /ku] dqy] fo|k
;kapk xoZ u dj.ks29- 'kq/nHkkokus dks.krsgh dke] nql;k'kh O;ogkj dj.ks] R;kr diV
Qlo.kwd] [kksVsi.kk ulkok- nso c?kr vlrks30- nql;kyk nk[kfo.;klkBh] Hkko ikM.;klkBh ok ykylsus nku]
enr] ;K] iwtk oxSjs u dj.ks31- dks.kkgh thforkyk fouk ;ksX; dkj.k ihMk u ns.ks- loZ thohrkar] tks
dks.k laiZdkr ;srks R;kr ijes'ojkpkp va'k vkgs gs letwu dks.kkykgh
nq%[k u ns.ks- myV lsok] lUeku] se ns.ks32- xjtoarkyk enr o HkwdsysY;kyk vUu ns.ks33- vki.k lkfRod o ikghts rso<sp vUu [kk.ks34- lUu o ifo= Bhdk.kh okLrO; dj.ks35- vkiys 'kfjj o vkRek] ijekRek ok bZ'oj ;kauk tk.k.ks36- ijekFkkZfo"k;h] eks{kekxkZr cq/nh fLFkj Bso.ks] la'k; u ?ks.ks37- ri] ;K] osnkH;kl] 'kkL=kH;kl dj.ks38- ;ksxkH;kl] k.kk;ke] ~dkj pk lrr ti ok vU; uke ?ks.ks39- /;ku dj.ks] vkiys eu] cq/nh vkRE;kP;k&bZ'ojkP;k fBdk.kh ,dkxz
dj.ks40- ,dkp fBdk.kh okLrO; u dj.ks41- xjtw yksdkalkBh] lektklkBh dkes dj.ks] R;kauk Kku ns.ks42- thoukr 'ksoVh iapkrhy d'kkphgh bPNk u dj.ks] ,sfgd o
ikjykSfdd fo"k;kaojhy R;kx] oSjkX; ?ks.ks43- dksBsgh eeRo ok HkkoukRed ca/ku u Bso.ks- tls /ku] x`g] iq=] iRuh]
vkiyh o nql;kph fpark] ek>s o eh R;kapk] vkiY;kuarjph fooapuk
ca/ku oxSjs loZ lksM.ks44- ,dkUrkr jkg.ks o bZ'ojkpsp /;ku dj.ks45- vkReLo:ikr jkg.ks-
44
oj
x.kirh