NH 04-03-09 katern 1 pagina 03
Code rood als voorspeller van opvoedingsproblemen
Schoolartsen proberen met vragenlijst problemen van kinderen snel te signaleren, sommige ouders zijn kritisch
Met name goed opgeleide
ouders staan kritisch
tegenover de vele vragen die
schoolartsen sinds kort over
hun kind willen stellen.
„Liegt of bedriegt hij vaak?”
Door onze redacteur
Frederiek Weeda
Amsterdam, 4 maart. Waarom
mogen alle kinderen de enquête
invullen en ik niet? Haar dochter,
zegt Elisabeth de Leeuw, klonk
verontwaardigd. De Leeuw had ge-
weigerd een vragenlijst van de
schoolarts in te vullen over het
welzijn van haar dochter. Omdat
ze niet wil dat de schoolarts zich
op grond van vage vragen een oor-
deel over haar opvoeding aanmeet,
legde De Leeuw, managementcon-
sultant van beroep, uit. En omdat
alle antwoorden jarenlang worden
opgeslagen in een elektronisch
kinddossier. Dat ook nog eens
moeilijk te beveiligen is.
Sinds kort heeft de schoolarts
een nieuwe taak: hij moet via vra-
genlijsten kinderen screenen op
„psychosociale problemen” en
moeilijkheden thuis. Alle kinde-
ren. Op vijf-, tien- en dertienjarige
leeftijd krijgen ze een vragenlijst
mee met ongeveer dertig vragen.
Het past in het beleid van minis-
ter Rouvoet (Jeugd en Gezin, CU)
om ernstige problemen in de op-
voeding te voorkomen. Volgens de
nieuwe richtlijn Vroegsignalering
psychosociale problemen moeten
schoolartsen problemen van kin-
deren vroeg opsporen en ouders
helpen voordat ze uit de hand ge-
lopen zijn. Maar veel hoogopgelei-
de ouders vinden het onzinnig.
Zo ook Paul Sturm in Bergen op
Zoom van wie de elfjarige zoon on-
langs de vragenlijst meekreeg. „Ik
hoorde dat het bestand van het
consultatiebureau wordt gekop-
peld aan dat van de schoolarts en
dat daar risicoprofielen aan wor-
den verbonden. Dan ben je als
kind later mooi de klos als je ou-
ders naar eer en geweten zo’n vra-
genformulier hebben ingevuld.”
Stel, zegt Sturm, dat zijn zoontje
later bekend wordt. „En dat een of
andere onderzoeksjournalist erin
duikt en stuit op de antwoorden
die zijn ouders hadden gegeven.”
Het zijn altijd de hoogopgeleide
ouders die bezwaren hebben tegen
vragen over de opvoeding, zegt de
Utrechtse schoolarts Piet van Lies-
hout lachend. Gelukkig, zegt hij,
weet de meerderheid van de ou-
ders ook wel hoe ze moeten opvoe-
den. En gelukkig gaat het met de
meeste gezinnen goed. „Maar er is
een groep die er moeite mee heeft
‘Dan ben ik maar verdacht’
Elisabeth de Leeuw wil vragenlijst over haar dochter niet invullen
en een groep kinderen die daaron-
der lijdt. En daar kunnen we de
ogen niet voor sluiten.”
Het werkt zo: de arts legt een
lijst vragen voor aan kind, ouders
en leerkracht. Die variëren van
‘Biedt uw kind vaak vrijwillig hulp
aan anderen?’ en ‘Is uw kind nogal
op zichzelf, neigt hij ertoe alleen te
spelen?’ tot ‘Liegt of bedriegt hij
vaak?’ Voor elke leeftijdsgroep zijn
er specifieke vragen. In sommige
regio’s, zoals Amsterdam waar De
Leeuw woont en Brabant waar
Sturm woont, begonnen ze er vo-
rig jaar al mee. Schoolarts Piet van
Lieshout wijst erop dat het kind-
dossier wordt vernietigd als men
29 jaar wordt. Maar De Leeuw
vindt de hele operatie „verspil-
ling”. „Vroeger brachten ze pro-
blemen in kaart als ze aanwijzigin-
gen hadden dát er iets mis was.”
Wie te veel onrustbarende ant-
woorden scoort, wordt opgeroe-
pen voor een vervolggesprek met
de schoolarts. Hij kan verwijzen
naar een psycholoog, maatschap-
pelijk werker of bureau jeugdzorg.
Schoolarts Van Lieshout: „De vra-
gen zijn slechts een hulpmiddel
maar wel een wetenschappelijk
onderbouwd hulpmiddel. Vervol-
gens kijkt de arts of er echt iets aan
de hand is.”
De arts zoekt naar angst, terug-
getrokkenheid, depressieve gevoe-
lens, psychosomatische klachten;
agressief gedrag, onrustig gedrag
en delinquent gedrag.
Volgens de overheidsrichtlijn
heeft 11 tot 28 procent van de kin-
deren sommige van die problemen
(of alle). Ouders rapporteren
slechts 4 tot 6 procent. „Het feit
dat de Jeugdgezondheidszorg va-
ker psychosociale problemen sig-
naleert dan de ouders is mogelijk
te verklaren doordat ouders alleen
vragen over het gedrag van hun
kind beantwoord hebben en geen
vragen over de omstandigheden in
het gezin en hun eigen opvoe-
dingscapaciteiten, terwijl de JGZ-
professionals hier wel rekening
mee gehouden hebben”, zo meldt
de richtlijn.
Elk kind krijgt een risicoprofiel,
op grond van gegevens van het
consultatiebureau en van de hui-
dige antwoorden – die weer naast
de sociologische statistiek worden
gelegd. Te veel risicofactoren bij
elkaar – gescheiden ouders, laag-
geletterdheid thuis, psychische
problemen, werkloosheid – geven
het kind code rood. Weinig of geen
risicofactoren geven het kind code
groen. Ook dáár heeft De Leeuw
bezwaren tegen. „Als je catego-
rieën maakt, moet iedereen die
vragen op precies dezelfde manier
invullen. Dat gebeurt niet: de een
vult in ‘vreselijk’, waar een ander
schrijft ‘kan beter’. Bij inlichtin-
gendiensten werken risicoprofie-
len ook slecht: iemand die aan het
profiel voldoet blijkt geen terro-
rist te zijn; iemand die nergens aan
voldoet, blijkt dat wel te zijn.”
Daarnaast veranderen inzichten
over opvoeding voortdurend:
moet je een baby wel laten huilen
of niet? Moet een moeder wel drie
maanden na de geboorte werken?
Code rood op zichzelf betekent
toch niet dat een kind slecht wordt
opgevoed? Nee, onderstreept Piet
van Lieshout. „Een alleenstaande
moeder kan prima opvoeden.
Maar het is wel zo dat armoede bij-
voorbeeld echt een voorspeller is
voor problemen in gezinnen.”
En dan zijn er ouders die niets
invullen, zoals De Leeuw. „Als ze
ook al niet kwamen opdagen bij af-
spraken op het consultatiebureau,
kan dat reden zijn om contact op te
nemen”, zegt Van Lieshout. „Maar
ook dan geldt: als we geen proble-
men vaststellen, houdt het op.”
Invullen is niet verplicht. En
dus is Elisabeth de Leeuw daar
stellig over: „Dan ben ik maar ver-
dacht.”