KELMEDEN AHVLE TEVHD MERTEBELER TEVHD- EF'L Senin mi fiillerin? Nedir bu gizli kibir?

Ef'lin Hakk'ka ait; tvbe et, tekbir getir! Nefsinin vehmidir, bil, fil olduun sanmak; Kendini Rab olarak grmee kalm ramak! Ef'lini hikmetle yaratan Rab'dr ancak; Bu idrk ile sen de saf kullua a kucak. Vermedike Rab'bna ef'lini bittemyiz, Olur musun ef'lin knhn hi mmeyyiz? "L file illAllah" Tevhd-i Ef'l'dir, bil! Bu idrkle slikde ifn olunur fiil. Karagz perdesinde bir sretsin, bakar-kr; Sen, ef'li yaratan O Ulu std gr! Olur cz' irde, perdesi basretin; Kez muharrikidir, nefis denen meretin. Bu cz' irdeyi skp atsan fehminden, Geriye ne kalrd, bak bakalm, kendinden? Pdiah huzrunda emre mheyy bir er, Sultn irdeye tbi' olarak bekler. Kendi irdesiyle bir i yapmas muhl. Meslb-l irdedir; huzrda cri bu hl. Hakk huzrunda olmaz irde emresi! Bu, cebr-i izaf ki edebin iresi. Huzurda bulunana rif olunur tlak; O'nun tbi' olduu cebir de cebr-i mutlak. Var sen cebr-i mutlaka tbliini fehmet; Ef'li de Hakk'dan bil; bu fakr ile bul rahmet! Bu nefeste geen baz deyim, kavram ve kelimelerin ksa aklamalar: Tevhd-i Ef'l: Fiillerin birlii. Tevhd mertebelerinin birincisi, Uruc (mnev ykselme) srecinin ilk basama ve Fen Kavsi'nin ilk duradr. Eyda sdr olan fiillerin asl filinin Hakk olduu bilincinin uyanmas ve bu bilincin hl edinilmesi demektir. Ef'l: Fiilin oulu, iler, ameller. Fil: (1) leyen, yapan; (2) Bir fiilin anlatt ii yapan. Ramak: Pek az ey. Bittemyz: Seerek, ayrtederek. Knh: Bir eyin asl, Hakkati, z, temeli, kk. Mmeyyiz: Seen, ayran. L file illAllah: Allah'tan baka fil yoktur. Slik: Mnev bir yola giren. fn: Yok etme, tketme. Cz- irde: Kiinin arzu ve fiillerini gerekletiren filin yalnzca kendi oluu inanc. Basret: nden gr, sezi, gnl uyankl. Muharrik: (1) Tahrk eden, harekete geiren, oynatan; (2) Kkrtan, ayartan, drten. Meret: ri ve irkin ey, sevimsiz ve mnsebetsiz. Mheyy: Hazr. Sultn irde: Cenb- Hakk'n rdesi. Tbi': Uyan, boyun een, bal kalan, birinin emri altnda bulunan. Muhl: Mmkn olmayan, imknsz. Meslb-l irde: rdesi alnm, elinde bir ey olmayan. Huzr: Hzr bulunma. Cr: (1) Cereyn eden, akan, geen; (2) Geerli. Emre: Belirti, iz, eser, ipucu, eser, nian, lamet. Cebr-i izaf: Bal bulunduu eye gre deien bir zorlayclk, mecbur kal, seenei dndrmeyen bir g, seme zgrln kullandrmayan zorlayc durum. re: Gsterme, iret etme. rif: rfn shibi, mrifete kavumu kimse, vel. Itlak: Salverme, koyuverme, braklma. Cebir: Zor, zorlama. Cebr-i Mutlak: Tek zorunlu g, kanlmaz zorlayclk.

1-5. Beyitler: Senin mi fiillerin? Nedir bu gizli kibir? Ef'lin Hakk'ka ait; tvbe et, tekbir getir! Nefsinin vehmidir, bil, fil olduun sanmak; Kendini Rabb olarak grmee kalm ramak! Ef'lini hikmetle yaratan Rabb'dr ancak; Bu idrk ile sen de saf kullua a kucak. Vermedike Rabb'na ef'lini bittemyiz, Olur musun ef'lin knhn hi mmeyyiz? "L file illAlah" Tevhd-i Ef'l'dir, bil! Bu idrkle slikde ifn olunur fiil. Mertib-i Tevhd yni Tevhd Mertebeleri altdr. "Mertib-i Tevhd Slku" en alt noktas Beeriyyet ve en st noktas da Tevhd-i Zt diye isimlendirilen bir ember gibi dnlr. Bu emberin Beeriyyet durandan itibren balayan Ykseli Kavsi: Tevhd-i Ef'al, Tevhd-i Sfat ve Tevhd-i Zt mertebelerini kapsar; bunlara Fen Mertebeleri denir. Bu emberin ini Kavsi ise: Cem', Hazret-l Cem' ve Cemml Cem' mertebelerini kapsar; bunlara da Beka Mertebeleri denir. Bu iki kavis tamamlannca Cemm-l Cem' mertebesi ile Beeriyyet dura akr. Slik bylece hareket noktasna geri dnm olur. Ama bu dnte sliin elde ettii idrk ile salt beer seviyesinde yni bu mnev yolculuun bandaki idrki arasnda pek byk bir fark vardr. Ganiyy-i Muhtef'nin Mertib-i Tevhd Rislesi'ndeki gyesi bu mnev yolcua fikr bir hazrl gerekletirdikten sonra Fen ve Beka mertebelerinin mhiyetlerini aklamaktr. Ganiyy-i Muhtef, bu nefesinde ite "Fen (Yokluk, hilik, kulun fiilini grmemesi hli. nsnn ztnn Hakk'n Zt'nda eriyerek aslna kavumas. Tevhd mertebelerinde "Fen-i ef'l, Fen-i sfat ve Fen-i zt" ur (ykselme) makamlardr. Bu makamlar temkn deil, telvn yni renklenme/boyanma makamlardr. Fena'nn ba "Seyri llallah" (Allah'a doru seyir) ve sonu "Fenfillh" dr (Allah'da snme/yok olmadr).) Mertebeleri"nin birincisi olan "Tevhd-i Ef'l" yni "Fiillerin Birlii" zerinde durmakta ve "L file llAllah" idrkini zevk etmenin yolunu ve yordamn telkn etmektedir. "L file llAllh" Trke karl ile "Allah'tan baka fil yoktur" demektir ve bununla kiinin kendi fiillerinin fili/yaratcs olmad ve grnen tm fiillerinin aslnda Hakk'a ait olduu gerei idrk ettirilmek istenmektedir. Yine Ganiyy-i Muhtef, insnn kendi fiillerinin fili olduunu sanmasnn, aslnda, nefsin insana oynad bir oyun olduuna dikkati ekmekte ve bu vehmin insann kendisini neredeyse Rabb olarak grmeye sevk edebileceini vurgulamaktadr. Bu vehimden kurtuluun insann kendisine izfe edilen fiillerden soyunarak, bu fiillerin aidiyetinin eninde sonunda kendisinin deil Rabb'n olduunu idrk etmesiyle mmkn olduunu telkn etmektedir. Tevhd-i Ef'l mertebesine u iki yet rnek olarak verilir: "Oysa ki sizi de yaptnz eyleri de Allah yaratmtr."(Saffat/96) Ve "demoullarn karada da denizde de Biz tamzdr". (sr/70) Kur'n'n ilk cmlesi olan "Besmele"de ise "Rahman" ve Rahm" isimleriyle sfatlanan "Allah" ismi, fiili tecelldir. nsn balad her ie "Besmele" ile balar ve Rahman ve Rahm olan Allah'tan baka fil, yni yapan ve ileyen olmadn dnr ve ayn zamanda kendisini en kk iledii ilerden tamamyla fn (kendisinin iledii bu ilerde en kk bir katksnn olmadn) bilirse, ite bu tecell Allah'n insna olan fiili tecellsinden ibrettir. Bu tecellde Allah insna i ile tecell eder. Bu tecell Hakkat yoluna girmenin balangcdr. Fiillerin filinin Allah olduu telkni insnn aklna "byle bir dncede ahlk ykmll n nasl yeri olabilir? Vey "nsndan kan kt fiilerde, yanl ilerde ahlken sorumlu olan kimdir ve kim kime kar sorumludur?" sorularn getirebilir. nsn, eriat asndan, kendi fiilerinden sorumludur. Buna ramen, kendisi, ahlk anlamda fil-i muhtar, yni fiillerini kendisinden baka haric ya da dahil herhangi bir belirleyici milden bamsz olarak irde eden bir fil deildir. nsann fiilleri dorudan

doruya kendisinden kmaktadr ve bu fiiller kendi istiddyla ve bu istidd idre eden kannlarla belirlenmitir. Bu kannlar (A'yn- Sbite) yle sbit ve deimez kannlardr ki, Allah bile onlar deitirmez. Her ey Ezel'de takdir edilmitir. Bu hususu Prof.Dr. Ahmed Yksel zemre'nin yaynlanmam "Kader ve Kaz'ya man Anlamak" balkl incelemesinden yararlanarak aklamak istiyoruz: Mnev alanda insann ayan kaydran nemli tuzaklardan biri de Gndelik Akl'n (Akl- Me'n) "Kader ve Kaz" srrn, gene Kader'in iktizs olarak, idrk etmek iin aba sarfetmesi ve bu konuda vehminin esiri olmasdr. Oysa insan "Kader ve Kaz"nn srrn fehmetmekden cizdir. Nitekim, Cenb- Peygamber Efendimiz de srf bunun iin: "Bana Kader'in srrndan sual etmeyin!" buyurmutur. Kader Cenb- Hakk'n Mkevvent' yaratmadan nce zaman iinde vuku bulacak olan her eyi Zt'na has: 1) Hikmeti ve 2) Hkm ile tesbit etmi olmasdr. Kaz ise Cenb- Hakk'n: "Ol! (Kn!)" emr-i ilhsiyle bu Mkevvent' ve zaman halk etmesinden sonra, bu vuku bulacak olanlarn zaman iinde Kader'de tesbit edilmi olan sralarna gre tecell edip vuku bulmalardr. Bu konuda Kur'n- Kerm'den ilgili yetler ile bir blk hads "Kader ve Kaz" faslnn, srrnn deil de, yalnzca mn temelinin anlalmas iin mealleri ve yorumlaryla birlikte aaya dercedilmitir: yetler: ... Gklerin ve yeryznn ve her ikisi arasndakinin mlk Allah'ndr. O dilediini yaratr ve Allah her eye kadirdir. (Mide/6). Allah: Mlik-l Mlk'tr; yni btn Mkevvent'n Hlik ve Mliki'dir. Mlknde btn tasarruf yetkisi ancak Zt'na mahsstur. Dilediini, diledii gibi yni btn kader ve kazs ile birlikte yaratr. Bunu tyin etmek konusunda yegne Yetki, Hikmet, lim, rde, Hkm, Hilkat (Yaratma) ve Kudret'in shibi sdece ve sdece O'dur. Allah sana bir zarar verirse o zarar O'ndan baka giderecek yoktur ve eer sana bir hayr verirse zten her eye gc yeten de O'dur. O, kullarnn zerinde her trl tasarrufa shiptir. (Enm/17-18) Eer bir zarara uradn zehbna kaplrsan o zarar Allah'dan baka giderecek bir zt yoktur. Zararn ortadan kaldrdklarn zhiren gzlediklerinin hepsi de bil ki Allah'n senin hakknda Ezel'de vermi olduu Kader hkmne uygun hareket etmektedirler, ve ou da bunun bilincinde deildir. Grne aldanma! Allah yce Hikmeti ile btn Mkevvent'n Kader'ini Ezel'de tesbit etmitir. Grnn ardnda, aslnda, her eyin gerek sebebi yalnzca ve yalnzca O'nun Hkm'dr. uras gerektir ki Biz her eyi Kader'e gre yaratrz. (Kamer/49) Kader btn bu Mkevvent lemi'nin ilh yni Allah'a mahss olan programdr. Allah, her bir nesnenin vcd lemindeki zuhrunun Ezel'de "Ol!" emriyle yaratm olduu bu programa uygun olmasn murd ve takdr etmitir. Arzdaki her yryen canlnn rzknn sorumluluu yalnzca Allah'n zerindedir. Allah onun durduu yeri de (sonunda) gidecei yeri de bilir. Bunlarn hepsi de apak bir Kitap'da kaytldr. (Hd/6) Canllarn madd ve mnev rzklarnn sorumluluu Zt'na Rezzk ismini lyk grm olan Allah'a aittir. Bunlarn zaman iindeki btn durum, konum ve rzklar Allah tarafndan tesbit edilmi olan Kader kitabnda (Levh-i Mahfz'da) apak yazldr. Hi bir canl bu kitaptaki programn dnda hi bir ey yapmaa kadir deildir. Onlar hakkndaki hkm Ezel'de her eyi bilen ve Zt'na Aliym ismini lyk gren Allah tarafndan verilmitir. Siz yeryznde de gkte de (Allah') ciz klanlardan deilsiniz. Sizin Allah'dan gayr ne bir dostunuz ve ne de bir yardmcnz vardr. (Ankebt/22) Sizler ister vehminizin, ister aklnzn drtsyle ya da eriat'a uygun olsun diye bilmecbriye

alacanz tedbirlerle Allah'n takdrinin nn kesemez, Ezel'de sizin hakknzda vermi olduu hkmnn tasarrufunda O'nu ciz klamazsnz. Aslnda, bilebilseydiniz ki, aldnz btn tedbirler de O'nun Ezel'deki hkmne uygundur. Ama nefsiniz bunun apak idrkine engel olmaktadr. Ama bilin ki bu engelleme dahi sizin hakknzda Ezel'de verilmi olan Kader hkmnden bir czdr; baka bir ey de deildir. Gaybn anahtarlar O'nun indindedir, onlar ancak O bilir. Karada ve denizde ne varsa hepsini O bilir. O'nun bilgisi dnda bir yaprak dahi dmez. Ve yeryznn karanlklar iinde bir tek tne bile yoktur ki, ya ve kuru hi bir ey bulunamaz ki apak bir Kitap'da tesbit edilmemi olsun. (Enm/59) Gayb lemini de ehdet lemini de en ince ayrntsna kadar bilen Allah'dr. nk her ikisinin de Hakiym ve Aliym olan Hlk O'dur. O btn bunlar Kader kitabnda tesbit etmitir. O'nun hkmnn dnda tecell eden hibir ey yoktur. lleri, hi kukusuz, Biz diriltiriz. Onlarn yaptklar her ii, braktklar her ii yazarz. Biz her eyi bir nc'de yazmzdr. (Ysin/12) Yeryznde insan sretinde fakat kalpleri l olanlarn kalplerini de, bedenen lerek topraa girip Cez Gn'n bekleyenleri de Biz diriltiriz. "lmeden evvel lnz!" lm srrna erdirdiklerimizi huzurumuzda Hayy klarak dirilten de Biz'iz. Bu olacaklarn hepsi de Mkevvent'tan nce takdr ve tesbit etmi olduumuz Kader kitabnda kaytldr. Hi bir ehir yoktur ki Biz o ehri Kymet'ten nce helk etmeyelim ya da iddetli bir azba uratmyalm. te bu, Kitap'da yazlm bulunmaktadr. (sr/58) Biz, "Klli ey'in hlikun ill vecheh" yetinin mns akllarn isbetle ve diryetle kullananlar tarafndan idrk edilsin diye, Kader kitabnda, Kymet'den nce her bir ehrin kendisi iin bitiimiz bir vakitte helk olmasn bir kural olarak vaz etmiizdir. Bilmez misin ki Allah gerekten de gklerde ve yeryznde ne varsa bilir; phe yok ki bu, bir Kitap'da bulunmaktadr; phe yok ki bu, Allah iin pek kolaydr. (Hacc/70) Gkte ve yeryznde hibir gizli ey yoktur ki apak bir Kitap'da bulunmam ols un. (Neml/75) Arzda yryen hayvanlar ve iki kanadyla uan ku lardan ne varsa ancak hepsi de sizleri andran topluluklardr. Biz o Kitap'da hibir eyi eksik brakmadk. Sonunda hepsi de haredilip Rabb'lerinin huzruna getirilirler. (En'm/38) Ezel'den Ebed'e kadar vuku bulacak olan her ey Bizim Rubbiyet'imizin, Hikmet'imizin, lm'imizin, irde'mizin, Kudret'imizin, ve Rahmet'imizin eseri olarak eksiksiz olarak hkm ve kayd edilmi bulunmaktadr. Grne aldanarak cz' irde shibi olduklarna man edenlerin ya da vehimlerinin kendilerini: "nsan kendi kaderini kendi yaratr" diye avuttuu insanlarn Kader'in srr hakkndaki nasibsizlikleri de, vukuat karsndaki synlar da, btn insanlarn har da, Cez Gn de hep Bizim tertib etmi olduumuz o Kader Kitab'nn (Levh-i Mahfz'un) iktizsdr. Gerekten de yeryznn onlardan neyi eksilttiini Biz biliriz. (Bu bilgiler de dhil olmak zere) Her eyi zabta geirip koruyan Kitap ise Bizim indimizde bulunmaktadr. (Kaf/4) Sizin byleriniz de, fallarnz da, ey ya da hadst uurlu-uursuz diye snflandrmanzdaki vehimleriniz de hi Bizim indimizdeki bu kitaba te'sir edip de bu Kitab'n srlarn sizlere f edebilir ya da Ezel'deki takdrimizi deitirebilir mi? Ne kadar da btl tikatlarnz var! Hi deilse bu btl tikatlarn dahi Levh-i Mahfz'da sizin hakknzdaki Hkmn gerei olduunu bir idrk edebilseniz!

Yeryzne ya da nefislerinize gelip atan hi bir musbet yoktur ki Biz, onlar yaratmadan nce onu, bir Kitap'da tesbit etmemi olalm. phe yok ki bu, Allah'a pek kolaydr. (Hadd/22) Yeryzne ya da nefsinize gelip atan bir musbet karsnda haddi huddu amayn! eriat'n byle bir durumda gerektirdiini yapn! Ama grnen sebeplere bakp da Allah'n Fil-i Mutlak olduunu unutmayn! Bu musbetler karsnda Allah'n takdrine teslim olarak: "Allah, demek ki, byle takdr etmi. Mlik-l Mlk O'dur. O dilediini yapar. Bama bu gelen de ancak onun Fazl'ndandr (Hz min fadl- Rabb) " diyerek tevekkl edip Hakk'a teslim olun; gerek Mslmanlar'dan olun: De ki: "Bize, Allah'n bizim iin yazm olduundan bakas kesinlikle isbet etmez. O'dur bizim dostumuz ve inananlar da Allah'a dayanp tevekkl etmelidirler." (Tevbe/51) Binlerce olduklar hlde lm korkusundan dolay yurtlarndan kp gidenleri grmedin mi? Allah onlara "ln!" dedi... (Bakara/243) nsanlarn baz olaylarn zuhruna engel olmak zere aldklar tedbirler o olaylarn zuhruna her zaman engel olmazlar. Eer Allah bir kimsenin lmne hkmetmi ise ve o kimse kendi aklnca bulunduu ehirden kp gitmenin lm tehlikesini izle edeceine inanr da o ehri terkederse lm Kader'deki hkme uygun olarak onu gittii yerde de bulur. Nitekim bir hadsde, Cenb- Peygamber Efendimiz: "Allah bir kulun bir yerde lmesini takdr etmise onun oraya gitmesine sebep olacak bir ihtiya (bir sebep) yaratr" demektedir (Tirmiz, Kader:11/C.Uak:660) Hadsler: Bir kul hayr ve erri ile Kader'e man etmedike tam man etmi olmaz. Gene, bana gelecek olan bir eyin mutlaka geleceine, gelmeyecek olann kat' srette gelmeyecepine inanmadka tam man etmi ve O dilediini yapar" de! nk "keke" sz eytn'n ie karmasna kap aar. (Ibni Mce, Mukaddime: 10/C.Uak: 656) Lnet ettiim alt eit kimse vardr ki onlara Allah ve gelmi gemi btn peygamberler de lnet etmitir. Bunlar: 1) Allah'n kitabna ilve yapan, 2) Allah'n Kader'ini tasdk etmeyen, 3) Allah'n alalttklarn ykseltmek ve ycelttiklerini de alaltmak iin ceberutlukla insanlarn bana musallat olan, 4) Mekke haremi dhilinde yasak olan ileri yapan, 5) Ehl-i Beytim'e zulmeden, ve 6) benim Snnetimi terkedenlerdir. (Tirmiz, Kader: 17/C. Uak: 665). Her eyin bir hakkat vardr. Kul, bana gelen bir eyin mutlaka geleceine, gelmeyen eyin de gelmesine imkn olmadn bilmedike mann hakkatna eriemez. (Eb Dvd, Snnet:16/Cmi's Sa r: 1346,Yeni Asya). Bir kii Reslullah'a gelerek: "Yaptrdmz muskalarn,tedvde kullandmz illarn ve yaptmz perhizlerin Allah'n kaderinden gelecek herhangi bir eyi geri evirecei grnde misiniz?" diye sordu.Resl-i Ekrem: "Onlar da Allah'n Kader'indendir" buyurdu. (Tirmiz, Kader: 2/C.Uak: 667). Adak Allah'n insanolu iin takdr ettiinden bakasn yaklatrmaz (yni hkmettii kaderi deitirmez). Fakat adak bazan kadere uygun der de bu da cimrinin vermek istemedii mal vermesine sebep olur. (Mslim, Nezir:7/Cmi's Sar:1227,Yeni Asya), Allah tarafndan takdr edilene rz olmas insanolunun mutluluundan ve Allah'dan hayr dilemeyi terketmesi de bedbahtlndandr. Gene, Allah tarafndan kendisine takdr edilene kar ikyeti olmas insanolunun bedbahtlndandr. (Tirmiz, Kader: 15/C.Uak:664)

Allah'dan (bir iin) hayrlsn dilemesi insanolunun iyi olduunun iretidir. Allah'n takdr ettiine rz gstermesi insanolunun iyi oldunun iretidir. Allah'dan (bir iin) hayrlsn dilememesi insanolunun kt oldu unun iretidir. Allah'n takdrine honutsuzluk gstermesi de insanolunun kt olduunun iretidir. (Mslim, Msned:168, Tirmiz, Kader:15, Mslim, Hac:402). Allah bir kulu hakknda bir ey takdr etmise, bu takdrini hi bir ey geri eviremez. (bni Kn'den/Cmi's Sar: 958, Yeni Asya). Allah bir kulun Kader'inde kendisi iin bir eye hkmetmise O'nun bu hkmn dua da, adak da, eriat'a uygun ya da eriat-d tedbirler de deitiremez. Bunlarn Allah'n hkm zerinde hi ama hibir tesiri yoktur. Bununla beraber kul, Allah'n takdrinin nasl tecell edeceini bilmedii iin, ekseriyetle kendi nefsine ho gelecek bir beklenti iindedir ve dua ve niyzlar da daha ok nefsini tatmin edecek bir tecellnin vuku bulmas ynnde olur (Aslnda onun bu beklentisi de, ve dua ve niyzlar da gene Allah'n kendisi iin Kader'ine yazm olduu hkmlerinden baka bir ey deildir). Hlbuki yukardaki bir baka hadsde de belirtilmi olduu vechile bir insan: 1) bir iin hayrlsn dilemek ve 2) Allh'n kendisi iin takdr etmiolduu eyin vukuunda da bu takdre rz gstermek mecbriyetindedir. Bu konuda belki de her artta geerli olabilecek, efrdn cm' ve ayrna mn' olan bir dua: "Y Rabbi! Bildiim ya da bilmediim her trl erden Sana snr, bildiim ya da bilmediim her trl hayr Sen'den niyz ederim" eklinde olmaldr. Fazla kayglanma! Senin iin takdr edilen olur, rzk olarak yazlan gelir. (Beyhak'nin ab-l man'ndan/Cmi's Sa r:3873, Yeni Asya). nsann vukuat karsnda ya da bekledii rzk bakmndan kayglanmas kendi nefsinin doal bir tepkisidir. Ancak, insan nefsine hkim olarak bu konuda arya kamamaldr. nsann, Allah'n Ezel'de kendisi iin vermi olduu hkmden baka bir eyin asla vuku bulamayacann ve takdr edilmi olan rzktan da baka bir rzka asla nil olamayacann idrkini zinde tutarak Rabb'ine teslim olmas kendisi iin daha hayrldr. Ku dahi Kader'le uar. (mer Fevzi Mardin, Hads-i erifler, s.101). Muhtac olduunuz eyleri (yz suyu dkmeden, zillete dmeden) izzet-i nefis ile isteyiniz. Zr umrun kffesi Allah'n takdri ile cereyn eder. (a.g.e.,s.102). huy vardr ki onlar kimde bulunursa o, Allah'n sevgili has kullarndan olur. Bu huy: 1) Kadercin hkmne rami olmak, 2) Allah'n haram kld eylere kar sabretmek, 3) (sdece) azz ve cell olan Allah'n zt iin fkelenmek (Deylem'nin Msned-l Firdevs'inden/Cmi's-Sar: 1835, Yeni Asya). unlar mann zayflndandr: 1) Allah' kzdrmak bahsna insanlar rz etmen, 2) Allah'n verdii rzktan dolay insanlar vmen, 3) Allah'n sana vermedii rzktan dolay insanlar ktlemen. Bir kimse ne kadar iddetle isterse istesin, Allah'n nasb etmedii eyi sana getiremez. Hi kimsenin honutsuzluu da Allah'n sana verdiini geri alamaz. Allah, hikmetiyle ve byklyle, huzur ve ferah: 1) Kader'e rz'ya, ve 2) kuvvetli mana; kayg ve znty de: A) pheye, ve B) "kaderine itiraz etme"ye yerletirmitir. (Eb Nuaym'n Hlye'si ve Beyhk'nin i'b-l man'ndan/C-mi's Sar: 1389, Yeni Asya). Bu yet ve hadslerden anlalmaktadr ki eer bir kimse bir hcet iin dua eder de o duann muhtevs bi hikmet-i Hud gerekleecek olursa bu duann, o kimsenin nefesinin kuvvetinin bir emresi ya da Kader'ini deitirmi bir dua olarak deil de: 1) onun, ezelde Cenb - Hakk'n tyin ve takdr etmi

olduu hkme (zhirde) tesdfen paralel dm grnen bir duas, ve kez 2) gene ezelde, o kimse iin takdr edilmi olan hkmn gerei olarak kabl edilmesi gerekir. Kaz'nn zhirine bakp da iin aslnda bir sebeb-sonu ilikisinin mevcd olduunu vehmetmek vahim bir hatdr. Cenb- Hakk, Ezel'de, Zt'n bir sebeb-sonu ilikisiyle kayt altna almakszn Kader'i tyin etmitir. Kader'de, yalnzca, Cenb Hakk'n (hikmeti sdece ve sdece Zt'na mlm olan Hkm vardr. Bu Hkm ise: 1) "sebeb-sonu ilikisi"nden bamszdr; ve 2) bu ilikinin, insann nefsinin kendi haylinde tahrik ettii, vehm zuhruna da takaddm eder. Beerin Akl- Me'nn kendisine telkn ettii sebeb-sonu ili kisi Kader'in halkedilmesinin temelinde yoktur. Bu iliki ancak, Kaz'nn zuhurunda, olaylarn zaman iinde bir silsile tekil etmesinin mklemizde (gene de Ezel'deki Kader hkmne uygun olarak) ihds ettii bir vehimden ibrettir. Hi bir iin Kader hkmnn dnda vuku bulmad ve kimsenin Kader'in hkmn deitiremeyeci idrki dim zinde tutulmaldr. Bu itibarla, bz hareket ve davranlarn "uurlu" ya da "uursuz" olduu vehmine, yni nefsin insana, ak ya da kapal bir biimde, telkn ettii "Kader'in hkmn deitirebilecei vehmi"ne kaplmamak gerekir. Bu kabil bir inan bir tr irk-i haf'den baka bir ey deildir. nsan bir takm hareket ve davranlarla ya da mezarlardan, meczublardan, falc ve cincilerden meded umarak Kader'i deitiremez. Bana ne gelecekse gelecektir. Bu anlamda uurlu saylabilecek tek ey insann kendi nefsinin hiyle ve oyunlarn tehis ve tesbit etmek hususunda irde ve idrk shibi olmasdr. Ayrca unutulmamaldr ki Cenb- Peygamber Efendimiz: "El hayru fi m vak'a" yni: "Vuku bulanda hayr vardr" ve gene "Bir iin sonunu sabrla beklemek ibdettir" demitir. O hlde vuku bulann hayrnn tecell etmesini sabrla ve manla beklemek mahz edeb ve ibdet olmaktadr. Byle bir frsat, ele getiinde, asla heb edilmemelidir. Beer, herhangi bir hususta: 1) eriat'a, 2) Akl'a ve 3) lm'e uygun olan btn gerekli tedbirleri eksiksiz almakla ykmldr. Bu tedbirler alnmakszn Kader'in hkmne teslimiyet gstermek ise: 1) isbetli de deildir, 2) Peygamber'in snnetine uygun bir tavr da deildir. nsan Kader'in kendisi hakkndaki niha hkmn (yni Dny'daki haytnda kazand sevab ve gnahlar yznden Cennet'e mi Cehennem'e mi gideceini) remil atarak da, zie kartarak da, fal aarak da, medyumlar ya da cinler ...vb vstasyla da bilemez. Bununla berabe r, insann Dnya hayatndaki fiilleri Kader'in kendisi hakkndaki niha hkmnn ne olacann amaz bir gstergesidir. Eer bir insan btn haytnda emr-i bi-l m'rf ve nehy-i ani-l mnker'e uygun hareket ederse bu onun Kader'inde tesbit edilmi olan niha yerin Cennet olduunun iretidir. Btn bu nedenlerden tr, Tevhd-i Ef'l zevkine erien Hakk yolu yolcusu kendi fiillerinin aidiyetini, bunlar hi sorgulamadan, Shib-i Asl'sine iade eder ve bu bakmdan tam bir teslmiyet iinde olur. 6- 13. Beyitler: Karagz perdesinde bir sretsin, bakar-kr; Olur cz' irde, perdesi basretin; Kez muharrikidir, nefis denen meretin. Bu cz' irdeyi skp atsan fehminden, Geriye ne kalrd, bak bakalm, kendinden? Pdiah huzrunda emre mheyy bir er, Sultn irdeye tbi' olarak bekler. Kendi irdesiyle bir i yapmas muhl. Meslb-l irdedir; huzrda cri bu hl. Hakk huzrunda olmaz irde emresi! Bu, cebr-i izaf ki edebin iresi. Huzurda bulunana rif olunur tlak; O'nun tbi' olduu cebir de cebr-i mutlak.

Var sen cebr-i mutlaka tbliini fehmet; Ef'li de Hakk'dan bil; bu fakr ile bul rahmet! eriat asndan insann eylemlerinin/fiillerinin/sorumluluunun kayna olan cz' irde, insnn hrriyet probleminde nemli bir ke tadr. yle ya bir yerde fiil/eylem varsa, bu fiili niyet safhasnda tasarlayan, eitli seenekler/imknlar arasndan karar klan ve sonunda uygulamaya koyan bir zgr irde de vardr phesiz. Ama Ganiyy-i Muhtef, Tevhd-i Ef'l aamasna erimi olan slikin "Ef'li yaratan Rabb'" grmesi gerektiine iaret etmekte ve bu olgunluk aamasnda artk "Karagz perdesinde bakar-kr bir sretten" farkl bir olgunluk shibi olmasna dikkati ekmektedir. Hakk'n huzrunda bulunmakta olduunu idrk edemeyen ve dolaysyla da kendisinde bir cz' irdenin mevcd olduunu vehmeden bir kimse bu vehmiyle aslnda Hakk'n huzurunda bulunmakta olduunun idrkinden yoksun olduunu te'yid etmekten baka bir ey yapmamaktadr. Aslnda bizler, adna Kader ya da Levh-i Mahfz denilen muazzam bir ilh senaryonun Mkevvent denilen sahneye konuluunda rol alm figranlardan baka neyiz ki? Bu sahnede serbest olduumuzu iddia ediyoruz, "zgrz, bizim cz' irdemiz var" diye bbrleniyoruz. Aslnda senaryoyu yazp bize rol verenin yannda bizim cz' irdemiz sdece senaryoda bize den rol ile snrldr. O halde, Byk Senarist dnda kimsenin tam bir zgrl yoktur, btn rde yni Kll rde O'na mahsstr. Bu adan bakldnda cz' irdemizin, aslnda, nefsimizin bir aldatmacasndan baka bir ey olmad kolayca fehm edilmektedir. Halvet suflerinden Kayserili Mehmet Tevfik (v.1927) mrdlerinden birine bir gn emreder: "Git de filn yerde Karagz oynatlyormu, seyret ve gel bana anlat." Mrd gider, seyreder ve gelir. Tevfik Efendi : "Ne grdn? Anlat hele!" der. Mrd grdklerini anlatmaya balar. Byk insn dinler, dinler ve nihyet yle der: "Orada grlecek ey udur: Btn o hareketleri bir tek el idre etmektedir. Tpk kinattaki binlerce olu, geli ve gidii bir tek elin idre etii gibi". Demek oluyor ki kendimizde vehmetmekte olduumuz zgrlmz ya da cz' irdemiz dahi, aslnda Kll rde'nin takdrinden baka bir ey deildir. Byk sf Eb Sleyman Drn (215/830) bu geree, insn tanmlarken yle temas ediyor: "Zhirine ship, btn shipli; grnte hr, gerekte kle"(Yaar Nuri ztrk, Kur'n- Kerim ve Snnete Gre Tasavvuf, S.102, Fatih Yaynevi Matbaas, Birinci Bask, Ekim, 1979'da Eb Hayyn et-Tevhd'nin Msr 1929 basml El-Mukabest kitabnn 89. sayfasna atfen.) Bir baka sf, Ftih Trbedr nmyla mruf Ahmet Ami Halvet ayn gerei: "nsn zhirde muhtar, Hakkatte mecburdur" ifdesiyle dile getirmektedir. te Ganiyy-i Muhtef, 8. beyitte yukarda aklamaya altmz; "zgrlk zann" perdesi altnda insn aldatan ve nefsini azdran "cz' irde"yi zihinden/dnceden karp atmadan Tevhd-i Ef'l'in gerekleemeyeceini bir kez daha vurgulamakta ve "cz' irde"nin Kll rde'nin ierisinde nasl eridiini/kaybolduunu 9-10. beyitlerde verdii rnekle yle anlatmaya almaktadr. Pdiah'n huzrunda, ondan gelecek bir emri almaya hazr olarak bekleyen ve Pdih'n sultan irdesine boyun ermi olarak bulunan bir kiinin kendi irdesiyle i yapmas mmkn deildir. Aslnda potansiyel olarak i yapabilir ama Pdih'n huzurunda bulunmasnn kendisine telkn ettii "Edeb" onun cz' irdesini elinden almtr. Byle bir davran Ganiyy-i Muhtef'nin 12. beyitte de belirttii gibi yalnzca riflere zg bir ahlktr ve "r"dan kaynaklanr. Pdih'n kudretini rif olan O'nun huzrunda O'nun mutlak cebrine tbdir. Ganiyy-i Muhtef'nin verdii bu rnein tarihsel bir arka pln da vardr: Sultan II. Abdlhamd zamannda nc Devre Melmlii'nin pr olan Seyyid Muhammed Nrul Arab'n dncelerini kendilerine uygun bulmayan baz kimseler kendisini Pdiha gammazlarlar. Bunun zerine Sultan II. Abdlhamd, Seyyid'i stanbul'a dvet ederek bizzat kendisinin de dinleyebilecei bir ilm toplantnn eyhlislmn konanda yaplmasn, fakat kendisinin orada bulunacan eyhlislmdan baka kimsenin bilmemesini irde eder. Gerekten Pdiah gelir ve toplant salonuna alan kaplardan birinin nne konulan bir paravann ardndan

toplanty izler. Bu toplantya zamann ileri gelen ulems dvetlidir. Sz Allah'n sftlarndan balar srasyla kudret, hayat ve ilim gibi sfatlardan sonra irde bahsine gelir. Burada Seyyid Muhammed Nrul Arab: "Allah'n btn keml sfatlar insna cz de olsa yansmtr. Byle olunca cz' bir irdenin de insnda bulunmas lzm gelir. Fakat huzrda bulunanlar cz' irdelerini izhr edemezler" der. Dinleyenler bunu "Acaba bir rnekle aklayamaz msnz?" demeleri zerine, Nrul Arab bu sefer kef ehli olduunu da izhr ederek: "Baknz, biz imdi Pdiahn huzrunda bulunuyoruz. Onun huzrunda bizim cz' irdemizle her istediimizi yapabilmemiz mmkn mdr? Onun huzrunda irde klliyyen onundur. Bize gel derler, kalkp geliriz, kn gidin derler, kar gideriz. Ne zaman huzr-i hneden karsak, o zaman cz' irdemiz geerlilik kazanr. Ehlullh ise her an Allah'n huzrunda bulunduklarnn idrkini zinde tuttuklarndan, dima Allah'n irdesiyle hareket ederler. Huzrdan ayrlmazlar ki irdelerine ship olsunlar." der. Muhammed Nrul Arab'n irde konusundaki bu szleri II. Abdlhamd'i memnun etmi, kendisinin rahat braklmasn ve stanbul'daki ikameti esnsnda en iyi ekilde arlanmasn emretmitir. Tevhd-i Ef'l nefesinin 13. ve son beytini Ganiyy-i Muhtef, rahmet bulmak isteyenlerin lh rde'ye mutlaka boyun eerek ef'llerini/fiillerini Hakk'a vermelerini ve fakr' tercih etmelerini syleyerek bitmektedir. phesiz buradaki fakr, yoksulluk anlamnda deil, "El fakr fahr" diyen Hz. Peygamber(SAV)'in iret ettii gibi hibir rzn kendisine ait olmadn idrk etmi olan slikin nefis ve vehim fakrdr. "Hakk kulundan intikam yine abdiyle alr, Bilmeyen ilm-i lednni, n abd etti sanur, Her iin Hlk' oldur, abd eliyle ilenr, Sanma ansz bahriy lemde bir p debrenr.." Dersin Kssadan Hissesi nsan ak irkten korumaa ynelik nefis tezkiyesinden sonra Hakk yolunun yolcusu (slik) kendisini bu sefer gizli irkten de koruyacak olan Mertib-i Tevhd'i hi deilse ilm-el yakn olarak zevk etmee ynelmelidir. Mertib-i Tevhd'in ilk basama olan Tevhd-i Ef'l'de, slikde egemen olan idrk: asl filin Cenb- Hakk olduu idrkidir. Bu idrke erien slik artk hibir fiili kendi fiili olarak grmez ve kendisininmi gibi grnen fiilleri de Cenb- Hakk'a rc ettirerek o na kadar fiillerini kendisininmi gibi grm olmasnn ortaya koyuu haf irkden O'na snr. Bu idrk slike Kader ve Kaz'ya mnn temellerini iyice hazmetmesini ve Mkevvent'a daha bilgece bakmasn salar.

umutrehberi.com