Byt i substancja

Byt czegoś może "być" albo akcydentalny, albo samoistny.

(1) Jest akcydentalny gdy mówimy na przykład, że "sprawiedliwy człowiek jest

wykształcony" albo że "człowiek jest wykształcony" i że "wykształcony jest człowiekiem";
tak samo mówimy, że "wykształcony buduje", ponieważ budowniczy przypadkiem jest
wykształcony, albo że wykształcony jest budowniczym; bo że "to jest tym" znaczy w tym
przypadku, że "jedno jest cechą przypadkową drugiego". Tak jest również w wymienionych
przypadkach; gdy bowiem mówimy, że "człowiek jest wykształcony" i że "wykształcony jest
człowiekiem", albo że "blady jest wykształcony" albo "wykształcony jest blady", dwa ostatnie
wyrażenia znaczą, że obydwie cechy tej samej rzeczy są akcydentalne. Pierwsze wyrażenie
znaczy, że cecha akcydentalna należy do tego, co istnieje; natomiast "wykształcony jest
człowiekiem" znaczy, że "wykształcony" jest cechą akcydentalną człowieka. W tym
znaczeniu mówi się także, że nie-blady istnieje [jest], ponieważ to, czego jest cechą
przypadkową, istnieje [jest]. Tak więc, gdy coś jest orzekane w znaczeniu akcydentalnym o
czymś innym, to albo dlatego, że jedno i drugie przysługuje tej samej rzeczy, która istnieje,
albo dlatego, że predykat jest cechą przypadkową przedmiotu, który istnieje, albo wreszcie
dlatego, że przedmiot, któremu przysługuje jako cecha przypadkowa, a o której jest orzekany,
sam istnieje.

(2) Tyle jest rodzajów bytu, ile jest sposobów orzekania [tzn. kategorii], bo tyle jest znaczeń
"bytu" ile jest kategorii. Skoro więc niektóre predykaty orzekają, czym rzecz jest, inne jej
jakość, inne ilość, inne stosunek, inne działanie albo doznawanie, inne miejsce, a inne czas,
wobec tego "byt" jest brany w tylu znaczeniach, ile jest tych kategorii. Nie ma bowiem
różnicy między wyrażeniami "człowiek jest powracający do zdrowia" a wyrażeniem
"człowiek powraca do zdrowia" albo "człowiek jest idący" czy "krający" a "człowiek idzie"
czy "kraje". Podobnie w innych przypadkach.

(3) Dalej, "istnienie" i "jest" znaczy, że twierdzenie jest prawdziwe, a "nie-istnienie", że jest
nie prawdziwe, lecz fałszywe i tak samo w przypadku twierdzenia i przeczenia. Na przykład
"Sokrates jest wykształcony" znaczy, że twierdzenie to jest prawdziwe, albo "Sokrates jest
nie-blady" znaczy, że również i to jest prawdziwe. Ale twierdzenie, że "przekątna kwadratu
nie jest wymierna z bokiem" znaczy, że byłoby fałszem twierdzić, że jest wymierna.

(4) Wreszcie "być" i "byt" mogą oznaczać zarówno byt potencjalny jak i byt aktualny rzeczy,
o których mówiliśmy. "Widzącym" nazywamy zarówno to, co widzi tylko potencjalnie, jak
również to, co widzi aktualnie; możemy powiedzieć, że "wie" i o tym, kto może aktualizować
swoją wiedzę, i o tym, kto już ją zaktualizował; tak samo "być w spoczynku" znaczy albo że
coś już się znajduje w stanie spoczynku, albo że może się znajdować w stanie spoczynku.
Podobnie w przypadku substancji; mówimy, że Hermes jest w kamieniu, a połowa linii w
linii, zbożem zaś nazywamy to, co jeszcze nie jest dojrzałe. (...)

"Substancją" nazywamy (1) ciała proste, takie jak ziemia, ogień, woda i wszystko tego
rodzaju, w ogóle ciała oraz rzeczy z nich złożone, zarówno zwierzęta, jak i istoty boskie, a
także części ciał. Wszystkie te rzeczy nazywają się substancją, ponieważ nie są orzekane o
przedmiocie, lecz wszystko inne jest orzekane o nich. (2) W innym znaczeniu substancja jest
wewnętrzną przyczyną istnienia rzeczy, które nie są orzekane o jakimś przedmiocie, na
przykład dusza w zwierzęciu. (3) Substancją są również części wewnętrzne rzeczy, części
ograniczające je i określające ich indywidualność, których zniszczenie pociąga za sobą
zniszczenie całości; na przykład według nauki pewnych filozofów taką jest powierzchnia dla
ciał, a linia dla powierzchni; w ogóle substancją tego rodzaju wydaje się niektórym filozofom
liczba, bo gdyby została zniesiona, nic by już nie mogło istnieć, i ona ogranicza wszystko. (4)
Również istota wyrażona w definicji nazywana jest substancją każdej rzeczy.

Z powyższego wynika, że "substancja" brana jest w dwóch znaczeniach; jako ostateczny

substrat, który nie jest już orzekany o czymś innym, oraz jako to, co będąc czymś konkretnym
[tzn. określonym bytem] jest także rozłączne: a taką jest forma i kształt każdej rzeczy.

Źródło: Arystoteles, Metafizyka, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1983