Na bijna veertig jaar onderzoek aan zeiljachtrompen in de Delftse sleeptank, heeft botenexpert dr.ir.

Lex Keuning zijn levenswerk vrijgegeven aan jachtbouwers en onderzoekers. De Delft Systematic Yacht Hull Series staat online.

Met deze meetgegevens kun je volgens Katgert software maken die de Dit artil<el is eerder verschenen in Delft Integraal, het magazine van de Technische Universiteit Delft, editie 1, 2013. SWZ M a r i time bedankt de redactie voor de toestemming dit artikel hier nogmaals te publiceren. prestaties van schepen al tijdens het ontwerp voorspelt (de zogenaamde velocity programmes prediction of yPP's], ^

Ook kun je aan de hand van de Delftse gegevens bijvoorbeeld numerieke

'JC hcbt krachteil DOVeil 611 Ontief WatCr 016

, -i i ij

Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden kon Keuning zelf niet aanwezig zijn bij de presentatie van zijn "systematische serie" op het Hiswa-symposium - de jaarlijkse bijeenkomst van ont-

benaderingen van de weerstand van een schip valideren. Katgert vroeg ontwerpers op het symposium op het dis-

SamCH 6611 ing6Wlkk6lu

_ ,

w e r p e r s en bouwers van jachten. TU-onderzoeker ing. Michiel Katgert nam de honneurs waar. Hij vertelde dat de volledige meetgegevens van zeventig rompvormen van de afgelopen 39 jaar, evenals de veertig publicaties die daarop gebaseerd zijn, nu publiekelijk toegankelijk zijn voor iedereen die de moeite neemt een login aan te vragen (op dsyhs.tudelft.nl).

6V6nwiclit

vormen

cussieforum van de website te laten weten hoe zij de gegevens gebruiken. 'We willen jullie uitnodigen mee te doen in ons onderzoek.' Dat klonk heel open-source en eigentijds, maar even later moest Kat-

gert toegeven dat uitbreiding van de serie er niet meer inzit in Delft.

SWZIMARITIME

Jos Wassink is senior wetenscliapsredacteur bij Delta en Delft Integraal.

'Voor zeiljachten is de snelheid die je kunt v e r w a c h t e n veel moeilijker u i t t e rekenen dan voor motorjachten,' vertelt Keuning (faculteit 3mE) in zijn kantoor naast de sleeptank. Zijn bejaarde hond heeft zich bij de deur genesteld. 'Je hebt krachten boven en onder w a t e r die samen een ingewikkeld e v e n w i c h t vormen. Dat is lastig met de hand u i t t e rekenen. Men wilde een programma dat met opgave van lengte, breedte, diepte en waterverplaatsing de prestaties van een schip kon benaderen.' Het moest een systematisch onderzoek w o r d e n . Dat betekent: variren op basis van een standaardschip. Destijds w e r d daar de Standfast 43 van Frans Maas voor gekozen - een dertien meter lang zeiljacht - w a a r v a n een 1 : 6,25 schaalmodel w e r d gemaakt. Keuning legt uit hoe dat variren in zijn w e r k ging:'Uitgaand van het moederschip gingen w e de breedte iets vergroten en verkleinen. Dat leverde drie modellen op die allemaal gesleept w e r d e n . Verschillen die je meet in de weerstand zijn dan het gevolg van het verschil in de breedte. Dat kun je ook doen met lengte, diepgang en waterverplaatsing. Dat klinkt eenvoudig, maar ais je de breedte verandert, gaat ook de waterverplaatsing mee. Er zijn veel onderlinge afhankelijkheden.' De eerste systematische serie bestond uit negen modellen.

'Als je de prestaties uitrekent op basis van de serie, weet je in elk geval datje schip goed zeilt'

Bij

liet van

Rekenhulp
J a c h t o n t w e r p e r en oceaanzeiler Gerard Dijkstra maakte naam met de Stad Amsterdam (bekend van de VPRO-serie Beagle), de mysterieuze driemaster Maltese Falcon en het nieuwe moederschip van Greenpeace: de motorzeiler Rainbow Warrior III. Bij het doorrekenen van een ontwerp geeft Dijkstra de voorkeur aan "de Delftse serie" of "Sysser" (systematische serie). Tijdens de koffiepauze op het Hiswa-symposium zegt hij: 'Ik heb de serie vanaf het begin meegemaakt en de ontwikkeling gezien. Dat geeft v e r t r o u w e n . ' Keuning (62) maakte het begin van de serie mee als student. Dat Mas in 1973 toen hoogleraar scheepshydromechanica prof.ir. Jelle j e r r i t s m a een begin wilde maken met vergelijkende metingen aan l e rompen van zeiljachten. Hij deed dat samen met t w e e collega's /an het Massachusetts Institute of Technology met wie hij een passie voor zeilen en zeilboten deelde. Dat w a r e n de hoogleraar scheepshydromechanica Nick N e w m a n en professor hydromechal i c a Justin Kerwin. De bedoeling w a s t w e e l e d i g : 1) een eenvoudige rekenhulp te maken w a a r m e e j a c h t o n t w e r p e r s de vaareigenschappen van hun concept konden bepalen en 2) een middel te ontwikkelen w a a r m e e de handicaps van verschillende boten in een zeilrace konden w o r d e n vastgesteld.

doorrei<enen een geeft Dijlfstra nog aitijd voorlceur Delftse van Lex Irechts) Sam ter) ontwerp Gerard (iini<sj de aan serie"

"de

Keuning (foto

Rentmees-

Jachten

Sleeptank
De metingen vonden plaats in de ruime sleeptank van de TU: 142 meter lang, 4 meter breed en 2,5 meter diep. En omdat alle metingen op dezelfde manier en met dezelfde apparatuur zijn gedaan, zijn de resultaten niet alleen onderling vergelijkbaar, maar ook met die van latere modellen. Bij sleeptests rijdt een v i e r t o n zware aluminium w a g e n over rails aan weerszijden van de waterbak met een maximale snelheid van bijna 30 km/u. Eronder, badend in het licht, klieft een rompmodel door de golven. De zeilromp is scharnierend bevestigd - alleen de hoek ten opzichte van de voortbeweging (de drifthoek) is vastgelegd en de h o e k t e n

lang dan de onderlinge verschillen. Seriematige vergelijkingen - daar gaat het om. Overigens w o r d t de reproduceerbaarheid van metingen altijd w e l geverifieerd. In het geval van de serie bijvoorbeeld zijn modellen na twintig jaar opnieuw gesleept, waarbij de verschillen binnen de n tot twee procent bleven.

Grootste meetserie ter wereld

Na die negen modellen wilde de Delftse groep verder, maar de Amerikanen haakten af: het geld w a s op. In Delft kon het onderzoek nog doorgaan zolang de onderzoekers het zelf interessant vonden en j a c h t b o u w e r s hun verrichtingen met belangstelling volgden. Zo volgde er in 1982 een nieuwe meetserie op basis van een ontwerp van Van der Stad & Partners; in 1993 een serie gebaseerd op een model van Sparkman & Stephens en in 2007 w a s een model van J u del & Vrolijk, het voorlopig laatste moederschip. In totaal bevat de Delft Systematic Yacht Hull Series (DSYHS) zeventig systematisch gevarieerde en onderling vergelijkbare rompvormen en is daarmee w e r e l d w i j d de grootste systematische serie. 'Of het nou om een boot van vier of 140 meter gaat, die serie geldt nog steeds,' zegt Dijkstra. Daarmee heeft de vakgroep scheepshydromechanica een botenbijbel geschreven die nog lang als standaard zal gelden voor j a c h t b o u w e r s en wedstrijdzeilers. De data uit Delft vormen de basis van prestatievoorspellingprogramma's of VPP's die j a c h t o n t w e r p e r s gebruiken tijdens het ontw e r p . 'Het mooie van de systematische serie is dat je niet hoeft te ontwerpen op een model dat gesleept is,' legt Dijkstra uit. 'Je maakte je eigen ontwerp op basis van je ervaring en de w e n s e n van de klant qua lengte, breedte en diepgang. Dat vormt het operationele profiel dat het jacht krijgt. Daarvan bereken je met WinDesign (n van die VPP's, red.) de prestaties en stel je het ontwerp bij totdat je iteratief tot het beste compromis komt dat aan de eisen van de klant voldoet. Als je de prestaties uitrekent op basis van de serie, w e e t je in elk geval d a t j e schip goed zeilt.' De snelheden die WinDesign voor alle mogelijke w i n d r i c h t i n g e n geeft, neemt Dijkstra niet al te serieus. Door de o p b o u w van de atmosfeer en het golfpatroon van het w a t e r wijkt de werkelijke snelheid vaak af van de theoretische berekening. M e t een match binnen de vijf procent mag je al blij zijn. Maar, nogmaals, het draait om onderlinge vergelijkingen.

ThOU Shalt never

^

opzichte van de verticaal (de helling). Hier belanden w e in het domein van de scheepstermen zoals stampen, dempen en gieren (waarover meer in

measure twice

het kader met scheepsbewegingen). De metingen voor iedere romp nemen zeker een w e e k in beslag. Ga maar na: naast metingen rechtop met en zonder kiel en roer volgen metingen bij vier verschillende snelheden, vierverschillende hellingen (hoek ten opzichte van de verticaal) en vier verschillende drifthoeken (hoek ten opzichte van de bewegingsrichting). Dat zijn minimaal 64 metingen en na elke meting duurt het een kwartier voordat b e t w e t e r in de tank voldoende bedaard is voor een volgende proef. Iedere proef levert waarden voor (onder meer) de weerstand (de trekkracht op het model in de richting van de verplaatsing), de zij:ir. Jelle

waartse krachten, de langsscheepse hoek van het schip (trim) en hoe ver de romp naar beneden zakt (inzinking). Op de vraag hoe vaak een proef herhaald wordt, antwoordt Katgert glimlachend met het maritieme adagium: 'Thou shalt never measure t w i c e . ' Absolute meetwaarden (en de marges daarin) zijn in dit vak namelijk minder van be-

1 3 gaf in
! aanzet DSYHS erPootl

Handicaps
Dat geldt ook voor het gebruik van de systematische serie voor het vaststellen van handicaps. Keuning is als onderzoeker lid van de Internationale Technische Commissie van het Offshore Racing Congress. In die competitieve w e r e l d w o r d e n handicaps van verschillende schepen vastgesteld met VPP's op basis van de Delftse systematische serie. 'Daarmee corrigeren w e voor de lengte of het g e w i c h t van het schip en kijken w e w i e er het best gevaren heeft,' aldus Keuning. Op de vraag of de serie nog w o r d t uitbreid, volgt als antwoord een zucht. En dan: 'Daar is geen geld meervoer.' Keuning zou nog graag meer lichte planerende zeiljachten aan de serie toevoegen. Dijkstra

SWZIMARITIIVIE

Jachten

komt soms langs om een extreem lang en slank model te slepen. Scheepsbewegingen 'Vroeger w a s t w a a l f meter een flink jacht, nu is honderd meter nor-

translatie
X-as (lengterichting) schrikken (verandering)

rotatie
slingeren

maal,' licht hij toe. Die gegevens w o r d e n dan w e l aan de serie toegevoegd, maar bij wedstrijdboten houdt de opdrachtgever zijn kaarten liever tegen de borst. Anders dan voorheen moet de groep maar

Y-as (dwarsrichting)

verzetten (dynamisch)

stampen

a f w a c h t e n w a t er aangeboden w o r d t voor de sleeptests. En Keuning zelf? Die w e r k t aan een goede overdracht. De resteren-

Z-as (mastrichting)

dempen (dynamisch)

gieren

de t w e e jaar tot zijn pensioen w i l hij gebruiken om zijn kennis en ervaring over zeilboten en snelle motorschepen zo goed mogelijk over te dragen aan zijn opvolger. En daarnaast gaat hij meer zeilen met onder anderen zijn tweelingbroer. Niet om de w e r e l d , maar naar Engeland en de Oostzee, dat is mooi genoeg.

BOLIER

We follow our customers under alL circumstances

Europe's largest MaK Engine Service Center

Parts supply for all engine series Stern docks for inland vessels and tugs Private quay for vessels up to 2D metres

Machinefabriek BoLier BV Grevelingenweg 211 Harbour No. D563 13313 LB I Dordrecht www.boLiennL I supportiiboliennL I tel +31(D)78 61 64111

iargang 1 3 4 mei 2013

29