Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
GESCHICHTE
DER RMISCHEN
LITERATUR
VON ANDRONICUS BIS BOETHIUS
MIT BERCKSICHTIGUNG IHRER
BEDEUTUNG FR DIE NEUZEIT
K G SAUR
MNCHEN NEW PROVIDENCE LONDON
PARIS 1994
. .
-
2003
821.124.0(37)(091)(075.8)
83.3(0)73
56
56 / . . .
.: - . . , 2002.
. 1. -704 .
ISBN 5-87245-080-
ISBN 5-87245-092-3 ( I)
11
12
13
15
: . . . . . . 17
:
:
.
I:
, ,
II:
21
23
25
34
1
4
47
5
54
63
:
. . . .71
I. :
73
73
77
I:
II
II.
A.
....8i
84
9
92
-93
loi
........
loi
loi
116
139
147
158
176
184
. 194
240
248
B.
277
277
287
C.
35
35
D.
^ 2
^ 2
374
377
.
.
44
44
44
4M
435
1
45
4^
B.
C. , ,
512
512
525
. . . . . . 538
D.
. . . . .
I..
^
568
6i6
6i6
635
639
643
646
670
686
, ,
. , : , ,
.
, .
,
,
: , ,
, ,
.
-
, ,
, , , ,
. , : , .
f,
f,
, ^
, , ,
. , . , -
12
, Orationis ratio . .
Form und Sinn. Studien zur rmischen Literatur. -
,
: .
, ,
f, , - , , , , , , , , , , . , .
. . , ; , ,
.
Volkswagenwerk (ig88
1989) . Institute
for Advanced Study (19811982).
, -
- ( )
.
, , ,
,
, , , ,
.
. -
13
,
, .
.
. . , . ,
. ,
. ,
: , , , -, . , , . , ,
, , , .
. ,
, ,
XIX ,
(, , , , , ,
), .
, &)
, .
, , .
, , , .
Saur () INTER NATIONES
() .
14
, , ,
, , ,
, , -. , , , , ,
. , :
. ,
,
, .
; .
, (., ),
IIV,
.
, , , .
, , , .
, (., ), . ,
.
, : , ; , , ; ; ; ; ; . - ( I)
( ).
(.: LEO, LG) , (.: F. LEO
1912) .
( Romae Roma Rome). .
Thesaurus Linguae Latinae (
, ). . : (), (), (), ().
:
, .
476 . . X.; 529
,
.
, .
: , ,
. , ,
, . . ,
, . ,
, :
,
. , ,
: , ,
, ,
, .
- :
, . ,
.
l8
, . ,
, .
: .
, ,
. , , , .
, ,
.
, : ,
1 ,
/ - ?
:
. ,
,
. ,
.
, , ;
. ,
1. ... , , ,
, , , , . M. Proust, Auf der Suche nach der verlorenen Zeit, VII. Die
wiedergefundene Zeit, Frankfurt und Zrich 1957, 327f.; : A la recherche
du temps perdu, VII. Le temps retrouv, Paris 1954, v. 8, 257.
ig
, .
, ,
, -
. , , 2.
2. , ,
(Franz Grillparzer, Der arme Spielmann).
. ,
, , . , ,
,
. :
. :
. , , . , .
: Origines , .
, , . I . . X.
(
) . , : ,
, , Roma. , .
, , : ,
,
. , , -
24
, . , ,
-
.
, ,
. . ,
,
. ,
,
.
. , :
,
, , 1.
, , .
, .
, , . ,
, .
. , 1. (. , . 47)
25
,
.
, ,
:
, .
, , .
, , ,
, .
. , ; Naturales quaestiones
.
. ;
( ), : .
.
.
, , . :
. -
26
: , ,
, . , .
studiis ( ).
.
. . . . III
: ,
.
, , .
,
1. ,
; , , .
,
. :
,
, , , , - . , , ,
. , . . 1. - (173 X- Ath. 12,
547); ( 6 . . X.; Suet. gramm.
25, 1; Gell. 15, 11), (156/'155 X- Plut- Cato .
22); (92 . . X.; Suet. gramm.
25.2).
27
.
.
. .
.
, ,
. , , , .
.
, , .
, , .
( , ,
, ), (, ).
, , . , .
,
, .
. . ,
,
. ,
,
-
28
. , ,
(litterator).
Odusia . 25 . . X. . .
.
, , .
. I . . X.; . ,
, .
:
(), (), (), ().
, :
, ,
.
. ,
, ; ;
, .
.
. ,
,
.
, , ,
, , ;
, .
29
,
. ,
, . , , , . .
, ,
. ,
, . ,
, .
, ,
.
; , ,
; , 1; , , .
,
, . :
,
.
,
,
- ;
. : ,
.
,
.
. .
$O
, ,
. , , , .
: , . .
,
.
.
,
, ; , , , . ,
-,
,
, .
,
. . ,
,
, ,
. , , , .
,
: . -
, .
, , , ,
. , , :
; , .
: II .
. X. II . . X., ,
, , IIIII . . X.
; ,
, .
:
.
, . ,
,
.
.
(imitatio)
1
.
plagium (). ,
. . , . ,
, . rpublique des
lettres . Heinrich Heine, Aufzeichnungen,
: Smtliche Schriften in 12 Bnden, hg. K. BRIEGLEB, Mnchen 1976, Bd. 11, 646.
32
; ,
.
.
, , ,
.
.
, . , ,
, , , . imitatio
- ;
.
. Non subripiendi causa, sed palam mutuandi, hoc animo ut vellet agnosci, , , ,
(Sen. suas. 3, 7 );
. SEELE, Rmische bersetzer. Nte, Freiheiten, Absichten. Verfahren
des literarischen bersetzens in der griechisch-rmische Antike, Darmstadt 1995.
33
. ;
.
: , ,
. ,
.
: ,
. ;
,
, . . , , ,
: .
: , ; .
, ,
. ( , ), : ,
. ,
1
, .
Imitatio , .
. .
34
(inst, ); 1. .
2,
, , , ,
.
, .
3.
, gnera: ,
.
, , , , . ,
, , . , , , , 4.
, ,
, ,
; - .
.
. , BICKEL, LG.
35
, ,
, . , ,
( )
, ,
(,
, , ,
).
,
.
(., ,
), , ( ,
1).
. , , : , , , ,
,
imitatio
.
: 1. , , . , , , , . ,
, . ? ,
, , , .
36
, , .
, .
,
, ,
. ,
. : satura ,
.
. .
, , ,
? .
. ( ,
, , -, , , ,
. .),
(, , ; ;
). ,
, , , . , ,
.
. ;
. .
37
,
.
,
, . ()
. . ,
.
( , ) , , , . ,
.
, , .
: -, ; ,
, , . , ,
,
. , , , 1
,
. . , ! , . , , , ,
. . ,
. .
38
,
; , , .
: , . , , .
, , , - -. , ( ,
, ),
( ). , .
? , , ? ,
, ; ;
, .
.
. .
. 1,
. , , , . 1. De kg. 1,6.
39
, . ,
. ,
, .
,
.
Brutus,
, 1. , , , . 2.
, I . , ,
. ,
: , ,
.
, ;
. , . , ,
.
,
, , .
. ORF, . H. MALCOVATI, Torino
4O
:
, . ,
, , , , .
, :
, .
.
, , , ,
, , ?
,
, . ., , , , .
.
, , , , , , . : ,
, , ,
.
, , ,
, ,
.
, , , .
. , . . , , ,
,
, : , 1.
, , , , .
.
, .
, , . , , .
,
. . , ,
. 2
. .
. , .
.
2. , , , , ; . G. VOIGT-SPIRA, Hg., Strukturen der
Mndlichkeit in der rmischen Literatur, Tbingen 1990; E. ZINN, Viva vox, Frankfurt 1994.
42
,
;
.
,
. .
III . . X.
, .
: , ,
.
: .
, ,
.
:
, .
,
,
.
,
. ,
,
.
, .
. ;
, . -
43
:
, .
, ,
, .
, ,
, , .
, , .
, ,
, , .
, , .
.
,
:
,
, , 1.
- Soliloquia
. -, ( );
, , ,
.
, . ,
.
. . BUBER, Ich und Du, Heidelberg "1983, 102 .
44
:
,
, ,
- . ,
,
;
.
, , ,
. ,
, . .
.
; : v , ,
,
. ,
1.
2
? . , ,
, .
.
,
;
3: - .
. . NORDEN A. ScHULTEN'y, . : Tartessos, Hamburg 2 ig5o,
96, . ; . ' : Wege zu Vergil, Darmstadt 1963, 423.
2. F. . BIEDERMANN, Goethes Gesprche, Gesamtausgabe, Bd. 1, Leipzig 2igog,
458.
3. , ; , ; , . .
45
, . ,
.
: ,fides, , ,
clementia .
, , .
, exemplum, , .
.
: . ,
, : . . .
:
, , , , III .
.
, :
; ludi ;
,
,
; , .
46
otium, , negotium, .
. ,
. ; .
. ,
.
,
! .
, ,
, ,
.
, ,
,
; -.
.
,
,
.
,
,
, .
,
, , . ,
theologia fabulosa, ,
( Aug. civ. 6,5)
-
47
1. .
,
:
, ,
, ,
, .
.
2
, ,
, . ,
.
,
, .
, . ,
, , ,
, .
.
.
, ,
, . ,
. . SCHEFOLD, Pompejanische Malerei. Sinn und Ideengeschichte, Basel 1952.
2. ber die neuere deutsche Literatur, Fragmente, : Smtliche Werke, .
. SUPHAN, Bd. 1, Berlin 1877, 146.
48
?
?
, ,
odi profanum vulgus et arceo, -
49
, , , , : ,
.
: . : , ,
. , ,
,
,
,
, par excellence1.
, , ;
, ,
2
.
: , , ,
( ). ; urbs
capta (, ).
.
. 1. Was ich den Alten verdanke, : Werke in drei Bnden, . . SCHLECHTA, Darmstadt 7 i973, Bd. 2, 1027.
2. E. LAUGHTON, The Participle of Cicero, Oxford 1964.
5O
. ,
(, ), , , ().
,
,
- , , , (. Mater Matut) .
:
1; , ,
2.
3: , (, - ), ( magnusn ingens,
), .
.
, -
: . , . ;
.
. (,
), , ( ).
2. , : , , sive deus sive dea.
3.
, .
51
52
,
.
:
, :
(. Ov. met 14,
784 .).
,
: , (epist. 1). , ;
, ,
,
.
- . , .
I
, ,
, ,
.
.
,
, .
, . , ;
. : ,
. -,
.
;
. , -
53
, . 1.
, ,
- ; , , ,
.
, . , .
,
. , , ,
-
,
. , :
, . ,
;
,
.
,
: ,
, , gravitas2 , ,
, 3
, .
. ...
. , , .
W. SCHADEWALDT, Sinn und Werden der vergilischen Dichtung (1931), :
Wege zu Vergil, . H. OPPERMANN, Darmstadt 1963, 4378, 45.
2< , , (. .).
3 Ars poetica , .
54
II
, , ,
, .
. ,
, - , , .
, ,
. , , .
,
, , . , , . .
.
1
, , . , ;
. .
, , .
, .
II
55
res .
; , , , .
1 ; , , .
,
, , .
,
,
, ,
2. -
, , :
. ,
.
, . ,
, .
. , , -,
3
. Nunten , deus 1. maiestas , : G. DUMZIL, Maiestaset gravitas, RPh 26, 1952, 728; 28,
1954, 1920; . HiLTBRUNNER, Virgravis, : FS A. DEBRUNNER, Bern 1954, 195206.
2. ius (), yosn yaos
, . srad-dh , credo . rt
, ritus .
3- S. WEINSTOCK, . . J. ROSE, Ancient Roman Religion, London 1949,
JRS 39, 1949, 166167.
56
.
, .
, ,
1.
. (. Sali. Catil 12, 3) 2.
religio, religare () (nat. deor. 2, 72)
neg-legere (), di-ligere (; )
, ,
(. ). .
, , , ,
, . : augur
( ojas),
.
, . ,
, homo religiosus. -
, .
, ,
. ... , , , , . ,
, ... , ,
. , , (Goethe, WA II 3, 201 .).
2. Cic. nat. deor. 2, 8; Liv. 5, 5154.
II
57
, , , ,
1;
, . : ,
, , ,
.
, virtus. , -,
, , -, , ; , ,
2.
, ,
; , : gratta , fides .
, fides . ^(^
. . Pietas, , ,
.
,
,
3
.
. Rex (.-. rj);amen (. brahman).
2. , pater () ; patronus ( ), sermo
patrius ( ), patres (), patric. Pater
(paterpatnae, ) ( Iuppiter). patrimonium.
.
3- pietas ; ()
58
,
," clementia sapientia. :
. 1, .
2, ;
: -
(gravitas)
(cunctator).
.
,
.
,
; (6, 53 )
: (exemplum)
; (laudatio funebris),
.
. 3
, , , .
, , ; (), .
. Mentin ( ) .
2. Prudentia (), cavere (), patientia
(), labor ( ).
3 , , ; .
, ,
- .
II
59
. , ,
1.
otium2 . ,
, ;
; , . negotium
otium;
? , . olium : , , , .
,
,
, , . .
: . - ,
-. , ,
. , , ;
homo novus, , ,
.
. ; , , , .
, ,
; , . , , , ,
, .
2. J.-M. Andr, L'otium dans la vie morale et intellectuelle romaine des origines
l'poque augustenne, Paris 1966.
, ,
, , . . , , . ,
; ,
. . :
. ,
.
, , , ,
. , . , , .
.
. , , ,
. , , ,
, ,
, .
; , .
, -
II
6l
. , ,
. .
,
-
. ,
.
,
- , .
, : , , , ,
, , , , , ...
,
.
. , , ,
, .
De clementia . , II ,
. mutatis mutandis . ,
62
: . ,
-
. : ,
. ,
, ,
, .
- , . , , .
, . , ,
, ,
. .
. AUERBACH, Literatursprache und Publikum in der lateinischen Sptantike und im Mittelalter, Bern 1958. * G. BINDER, Herrschaftskritik bei
rmischen Autoren, : G. BINDER, . EFFE, ., Affirmation und Kritik,
Trier 1995, 125164. H. BLANCK, Das Buch in der Antike, Mnchen 1992.
* K. BCHNER, berlieferungsgeschichte der lateinischen Literatur des
Altertums, : H. HUNGER ( .). Die Textberlieferung der antiken Literatur und der Bibel, Mnchen 1975, 309422 ( : Geschichte der Textberlieferung der antiken und mittelalterlichen Literatur, Bd. I, Zrich 1961). * CAIRNS, Generic Composition. * M. L. CLARKE, Die Rhetorik bei den Rmern, Gttingen 1968. * G. B. CONTE, Genre
and its Boundaries, : The Rhetoric of Imitation. Genre and Poetic Memory in Virgil and Other Latin Poets, Ithaca N. Y. 1986, 97207 (
.: Virgilio. Il gnre e i suoi confini, Milano 1984). * J. DANGEL, Histoire de la langue latine, Paris, 1995. * DEVOTO, Geschichte. * DUMZIL,
rel. * FUHRMANN, LG. * K. GALINSKY, ., The Interpretation of Roman
63
ROUZEAU, Le latin. Dix causeries, Toulouse 1923. * J. MAROUZEAU, Quelques aspects de la formation du latin littraire, Paris 1949. *J. MAROUZEAU,
Introduction au Latin, Paris 2 i954 (. 1966; 1969). * NORDEN, LG. *
NORDEN, Kunstprosa. * PASQUALI, Storia. * V. PISANI, Storia della lingua
latina. V. 1. Le origini e la lingua letteraria fino a Virgilio e Orazio, Torino 1962. * K. PREISENDANZ, Papyruskunde, : Hdb. der Bibliothekswissenschaft, Stuttgart 2 i952, d. 1,1, 163248. * L. D. REYNOLDS, Texts and
Transmission. A Survey of the Latin Classics, Oxford 1983. * L. D. REYNOLDS und N. G. WILSON, Scribes and Scholars. A Guide to the Transmission of Greek and Latin Literature, Oxford 1968, 3 i99i; . . BERTRAND P. PETITMENGIN, Paris 1984. * . H. ROBERTS
T. . SKEAT, The Birth of the Codex, Oxford 1983. * SCHANZ-HOSIUS, LG.
* W. SCHUBART, Das Buch bei den Griechen und Rmern, Berlin 2 i92i,
Heidelberg 1962. * F. SKUTSCH, Einfhrung in die Proble-
,
,
, ,
,
.
,
. :
64
, , , 1 ( charme). , ,
. ., , , ,
.
carmen arvale, .
2i8 .
. X2. concepta verba, ,
, ,
, , . (lue rue) ( ).
,
3
, ;
. J. BLNSDORF, Ein System oraler Gebrauchspoesie: die alt- (und spt)lateinischen Zaubersprche und Gebete, : . L. . TRISTRAM, ., Metrik und Medienwechsel, Tbingen 1991, 3351.
2. CIL I2 2, 2 (. 369 .); CE 1; . Varro, ling. 5, 85; Gell. 7, 7, 8.
3. NORDEN, Priesterbcher 94; 109 280; S. FERRI, Osservazioni archeologico-antiquarie al Carmen in Lmures, : Studi in onore di U. E.
PAOLI, Firenze 1956, 289292; : G. HENZEN, Acta fratrum Arvalium quae
supersunt, Berlin 1874; C. TUHLIN, Italische sakrale Poesie und Prosa, Berlin 1906;
M. NACINOVICH, Carmen arvale, Text und Kommentar, 2 Bnde, Roma 19331934;
R. STARK, Mars Gradivus und Averruncus, ARW 35, 1938, 139149, . 142 .;
. LATTE, Augur und Templum in der Varronischen Auguralformel, Philologus
97, 194*8, 143159, . 152, ; A. PASOLI, Acta fratrum Arvalium, Bologna 1950;
R. G. TANNER, Tne Arval Hymn and Early Latin Verse, CQ 55, NS 11, 1961, 209
238; B. LUISELLI, II problema dlia pi antica prosa latina, agliari 1969; U. W.
SCHOLZ, Studien zum altitalischen und altrmischen Marskult und Marsmythos,
Heidelberg 1970; M. T. CAMILLONI, Ipotesi sul Carmen arvale, : Su le vestigia
degli antichi padri, Ancona 1985, 6086.
65
, . . : , sins . sinas. , .
, ,
, (tripudium), , , , . axamenta (- ), , 1.
.
( ),
, , , , , , ...
elogia, ( ). ?
: 2
? 3
, .
4.
,
. 5 ( ,
. (. 3 LINDSAY) componebantur, , canebantur, .
66
),
,
.
, ?
, . . , , ( 1)
(
). - ,
, ( ), , .
2 ,
,
, 3. , , 1. GL 6, 138140; 399~4
* * 1 * 1 * * I f
46
3~5
~3
-.
~~ =
= 2
W. KISSEL.
3. : M. BARCHIESI, Nevio epico, Padova 1962, 310323; : . W. HARSCH, Early Latin Meter and Prosody,
Lustrum 3, 1958, 222226. : G. . , II verso saturnio, RFIC 35* 957> 47~~
6. A. W. DE GROOT (Le vers saturnien littraire, REL 12, 1934, 284312)
. . T. COLE,
The Saturnian Verse, YCIS 21, 1969, 173, .: 4673; A. MEILLET (Die Ursprnge
der griechischen Metrik, : Rd. SCHMITT, ., Indogermanische Dichtersprache,
67
.
, -
.
, , 1.
, , ,
, ,
, ( );
.
,
; 364 . . X. (Liv. 7, 2). ,
. ,
saturae, .
; (tibia) ,
;
(VIV . . X.);
Darmstadt 1968, 4048) ; : G. PASQUALI, Preistoria dlia poesia romana,
Firenze 2181, 91112; E. FRAENKEL, The Pedigree of the Saturnian Mtre, Eranos
49, 1951, 170171; G. ERASMI, The Saturnian and Livius Andronicus, Glotta 57,
1979, 125149; . V. PSCHL, Gli studi latini, : Giorgio Pasquali e la
filologia classica del novecento. Atti del Convegno Firenze-Pisa (1985), a cura di
F. BORNMANN, Firenze 1988, 113; D. FEHLING, Zur historischen Herleitung des
Saturniers, : H. L. C. TRISTRAM, ., Metrik und Medienwecksel, Tbingen 1991,
2331; : LEO, Der saturnische Vers,
Berlin 1905; W. M. LINDSAY, Early Latin Verse, Oxford 1922; B. LUISELLI, II verso
saturnio, Roma 1964.
1. (. . PETERSMANN
1991) > ., (CIL 12, Berlin 1918, 1211; VON
ALBRECHT, Rom 101102 . 131).
68
versus quadratus, -
1. ( ) . ,
.
, , ,
.
; , ,
, . ,
.
. ,
; (.,
)
.
, . ,
2
,
.
. ,
, ;
,
.
,
.
. F. ALTHEIM, Die neuesten Forschungen zur Vorgeschichte der rmischen
Metrik, Glotta ig, 1931, 2448; . . FRAENKEL, Die Vorgeschichte des versus
quadratus, Hermes 62, 1927, 357370.
2. Cic. leg. 2, 59 ( ).
, laudatio funebns. .
,
laudatio funebris , .
. (
, ).
II . . X. , : 1
, ( , commentant?).
(legis actiones), . , : ;
, -, .
, ,
2
, , 312 . . X. , 3,
, ,
(280 . . X.; Cic. Brut. 61). , ,
( ) - , , 1. G. RONDE, Die Kultzatzungen der rmischer Pontifices, Berlin 1936.
2. P. LEJAY, Appius Claudius Caecus, RPh 44, 1920, 92141; E. STOESSL, Die
Sententiae des Appius Claudius Caecus, RhM 122, 1979, 1823; I. TAR, ber die
Anfnge der rmischen Lyrik, Szeged 1975, 1530; M. MARINI, Osservazioni sui
frammenti di Appio Claudio, RCCM 27, 1985, 311.
3. MOMMSEN, RG 1, 310.
.
, ,
.
; .
, , , , .
( ): . UND . PETERSMANN, Republikanische Zeit I: Poesie, : Die rmische Literatur in Text
und Darstellung, . M. VON ALBRECHT, Bd. 1, Stuttgart 1991. * G. VOIGTSPIRA, ., Studien zur vorliterarischen Periode im frhen Rom, Tbingen 1989. * G. VOIGT-SPIRA, ., Strukturen der Mndlichkeit in der rmischen Literatur, Tbingen 1990. * G. VOIGT-SPIRA, ., Beitrge zur
mndlichen Kultur der Rmer, Tbingen 1993. D. TIMPE, Mndlichkeit
und Schriftlichkeit als Basis der frhrmischen berlieferung, : J. von
UNGERN-STERNBERG, H. REINAU, ., Vergangenheit in mndlicher berlieferung, Stuttgart 1988, 266286. * . .
I.
:
.
,
,
.
.
,
.
.
,
,
,
, , ,
, , .
240 . . X. . (282 . . X,), (272 . . X.), (241 . . X.). ,
,
. (287 .
. X.) . . .
,
: , , , -
74
- . -
OdusiaKdLK .
. , - , : .
, ,
. 240 . . X. ( 1) ( ), (227 . . X.).
(206 . . X.), , ,
.
: V
(iQ7 ) , .
(68 . . X.) : 148 ,
146 ., 133~ ~~
III
.
, . ,
, , - .
, ,
, .
, .
1 . . X. , ( 121 .), ,
, , . 43
. X. (5851 . X.,
. 225222 .
75
.
. , III .
. X., ;
, . ,
, , -
.
,
: , 1. , , . ( ).
, , , ,
.
: ,
.
status quo, , , ,
.
;
, ,
.
. II . . X.
.
: .
, .
respublica ,
. .
,
. . , .
! .
?
gloria, , , ? , , ,
;
.
-
. , ,
. , , .
.
,
,
. : ,
, , -
77
; ,
, , . ,
, , . ,
, , , ; ,
, . , , .
, , ,
. ,
.
; ;
, .
.
; II I .
. X. 1;
I .
. (III .), (IIIII .),
(II .), ; (III .),
(- .), (- .), ( .), (I .), (I .), (I .), - (I .); , ,
, ; ( .), . .;
(I .), ,
; .
78
1; ,
,
.
.
, , 2
,
;
. , ., , .
( 138 . . X.)3. .
, ,
: III . , II . .
. . : .
: III . ,
: . I . . X.
, : , , 4. -
, (Val. Max. $,
7, 11), , .
. S. MRATSCHEK, Literatur und Gesellschaft in der Transpadana, Athenaeum,
NS62, 1984, 154189.
2. - .
3- , (t 43 X) ~~ ;
; ,
, ( ).
4- , , .
79
, , .
(ars 382).
, 1, , , .
() , ., ,
.
.
.
240 . 146 . . X. , ,
,
.
, .
, .
, , , .
, , ;
.
, .
;
, .
, ,
,
Ongines
.
Captivi , ,
. : ,
, ,
.
. . ,
, , .
(14643 X)
, . : , ,
, (f 159 ) . dodus et urbanus1. II
, ,
,
( , ), , , ,
.
II (),
( ),
(), ( ).
: ()
;
; , .
, . .
II
.
;
. . ,
. Doctus , , , ;
urbanus , , (. .).
8l
;
, ,
. ,
.
. ; ,
,
.
.
; , .
: , , , ,
. , .,
.
,
.
.
, . ,
;
1
. , , . 1. . , 241 . .
82
. ,
,
.
, (68 .
. X.), .
,
, III (33 ) ,
(.), , ,
i6g . .
: 1 ;
.
.
. 1
. (f I . . X.),
.
: : - , (f 145 . . X.), (f 22 . . X.),
.
,
,
2
.
, 1. Suet. gramm. 2 (); ( ); GRF ^ij6.
2. , . RE s. v. iactus.
83
II . X. ;
(t 127 )> , ,
, - (f 51 . . X.),
. (f . . X.) , ; De officiis . .
.
, .
(155 X) :
, .
, , ,
.
, . .
, , , - , . . ;
. .
, , : - .
84
. . . , ,
,
.
; . , - . .
; ,
-.
.
. ,
, , ,
.
, , -.
, .
;
, (
). . , , , ,
, . -
85
, , .
.
; , , .
, , , ,
. homo novus
;
, ,
. .
: , ; , 1. ,
, .
, , .
.
,
; , , . , ,
. 2
,
;
, ,
6
62
. RG , Berlin 875,
2. MOMMSEN, ibid. 619.
86
. ,
, , ., .
. ; ,
. , , !
:
.
, .
, , , , , .
1
. ( V . . X.) ; , .
.
,
, ;
( .) .
, , .
;
(Cic. de orat. , ) .
1. . , . . 624 .
2. . , . 685.
/
87
1 ,
2.
,
,
(ius gentium).
3
. ius gentium ius naturale,
. ,
(De re publica, De legibus).
ius gentium . , , ; "Opot .
. De avili
in artem redigendo. -, , . 15 , De avili.
. , Responsa (Digesta). .
, ius civile:
. , , Tripertita .
. . ius civile
18 ; , ,
;
.
. ( ).
2. , .
3- J STROUX, Summum ius, summa iniuria. Ein Kapitel aus der Geschichte der
interpretatio iuris, Leipzig/Berlin . . (. 1926).
88
8g
. .
,
,
,
. .
. , .
, .
, , ,
.
*
;
, . .
;
, , ; .
; 146 .
. ,
, :
- . ; : spirat tragicum, (epist. 2,
1, 166). , ; , , , ;
. , ,
, .
, -
9O
, . , . ,
. , pendant . .
satura II .
:
, . doctus urbanus . ,
; , , ; , .
, , cantica, . ;
.
otium, . , .
. .
, - , . , ,
, -,
. ,
, , -.
, -
gi
. ,
. , , - .
: , ., , , ,
.
II . ; , , .
.
,
; doctus urbanus,
. ,
- , .
, , . ,
.
,
, .
:
,
, .
,
,
.
, .
. .
,
92
. ,
.
, , ,
,
.
I
. ,
,
.
,
, .
, , : , , . : .
poeta creator, -.
: - . ,
.
; ,
, .
. ,
,
(carm. i6), .
: II
93
. , , , , .
.
: ,
,
, : , . (,
92195)
, ,
.
: ,
. , , . ,
. ,
.
, . . . .
II
-
. , , .
.
, , , . -
94
, . , , . , ,
, . ,
: ,
. , , ,
.
, , . ,
, homines novi. ,
,
, , ,
. , , .
. ,
,
, , ,
.
,
,
. III , ,
.
: II
95
.
:
.
. , , , .
.
.
.
, , .
.
. , ?
,
, , ,
, , . : ,
,
. ,
,
, . , , ,
.
: ,
, .
-
, .
.
: ,
(Lucr. 2, 10841092). :
, !
.
,
(Lucr. 5, 11981203).
(Lucr. 1, 140145) ,
, .
(religio), , , .
, res publica
.
, ,
.
.
(otium),
, , , .
, ,
res publica .
(. 93) , , , .
, , .
otium negotium . ,
(fides, foedus ),
: II
97
. .
, . ()
velle, , (. 72; 75)' -
g8
.
,
, , carmina , (, 64
68). ,
.
:
.
. humanitas1 , , .
, . ; ; ,
,
,
. ,
, ,
, .
, , , , , , .
. , : ,
. :
, 1. ; , (. .).
: II
99
, . ,
, : ,
, , .
, , .
. ANRW, I, 14.
VON ALBRECHT, Prosa. * VON ALBRECHT, Poesie. * G. ALFLDY, Rmische
Sozialgeschichte, Wiesbaden 3ig84, 2784. * W. BEARE, The
Roman Stage. A Short History of Latin Drama in the Time of the Republic, London 2 i955, 3,64 * S. F. BONNER, Roman Dclamation in the
Late Republic and Early Empire, Berkeley 1949. * K. CHRIST, Rmische
Geschichte und Wissenschaftsgeschichte, Bd. I: Rmische Republik und
augusteischer Principat, Darmstadt 1982. * K. CHRIST, Krise und Untergang der rmischen Republik, Darmstadt 2i984 * M. CRAWFORD, The
Roman Republic, Fontana 1978 (.2 i985). * G. DUCKWORTH, The Nature of Roman Comedy. A Study in Public Entertainment, Princeton
1952. * H. FRNKEL, Griechische Bildung in altrmischen Epen, Hermes
67, 1932, 303314. * M. GELZER, Der Anfang rmischer Geschichtsschreibung, : , Kl. Sehr., Bd. 3, Wiesbaden 1964, 93103. * M. GELZER,
Nochmals ber den Anfang der rmischen Geschichtsschreibung, ibid.
104110. * P. GRIMAL, Le sicle des Scipions. Rome et l'hellnisme au
temps des guerres puniques, Paris 2975 * R HRDER, Die Einbrgerung
der Philosophie in Rom, : , Kl. Sehr., . W. MARG, Mnchen
1
9^ 33~~353 * W. V. HARRIS, War and Imperialism in Republican Rome
(32770 . .), Oxford 1979. * D. KIENAST, Cato der Zensor. Seine Persnlichkeit und seine Zeit, Heidelberg 1954, (.)
1979. * KROLL, Studien. * W KROLL, Die Kultur der Ciceronischen Zeit,
2 Bde., Leipzig 1933, 1975. * A. D. LEEMAN, ., Republikanische Zeit II: Prosa (: M. VON ALBRECHT, ., Die rmische Literatur
in Text und Darstellung), Stuttgart 1985. * E. LEFVRE, ., Die rmische Komdie: Plautus und Terenz (= WdF 236), Darmstadt 1973. * LEO,
LG. * F. LEO, Ausgewhlte kleine Schriften, . . FRAENKEL, Bd. I: Zur
rmischen Literatur des Zeitalters der Republik, Roma i960. * Chr. MEIER, Respublica amissa. Eine Studie zur Verfassung und Geschichte der spten rmischen Republik, Wiesbaden 1966. * NORDEN, Kunstprosa. *
H. UND A. PETERSMANN, ., Republikanische Zeit I: Poesie (in: M. VON
ALBRECHT, ., Die rmische Literatur in Text und Darstellung), Stuttgart 1991. * V. PSCHL, Rmischer Staat und griechisches Staatsdenken
bei Cicero. Untersuchungen zu Ciceros Schrift Derepublica, Berlin 1936,
OO
IL
A.
1 , ,
. , , ,
carmin hexametro divinarum rerum
et heroicarum humanarumque comprehensio, , , () 2
.
(. Sil. 13, 788 : carmin comprensus terram mare sidra
mnes, , , ). , , ,
: ,
, (. epist 2,1, 6971), , . , , .
(geogr. 1, 2, 3: 1516)
1. , Dion. Hal. .
verb. 22, 7 AUJAC-LEBEL = 150 HANOW; Quint, inst. 10, 1, 4672; 85100.
2. Suet. poet. p. 17, ed. A. REIFFERSCHEID, Lipsiae 1860:
, ,
. . R. HUSSLER
1978, 226, . 46.
,
( : , , 7)1
(s, 53) , , ., ,
.
respublica, , , ,
.
:
; ,
.
.
( 400 .) 6 : Totus quidem Vergilius scientia plenus
est, in qua hic liberpossidet principatum, , - . (-
, V .) ,
; -
(sat. 5, 1, 185, 2, 2). :
2
.
, 3, ;
,
,
. ( . . X.) .
, .
. ( ),
,
. , (, 2,
15). (Declamationes, . . HARTFELDER, Berlin 1891,
37); . T. GOULD, The Ancient Quarrel Between Poetry and Philosophy, Princeton
199
2. , , ,
, . G. LIEBERG 1982.
3. : STAIGER, Grundbegriffe.
. , , ,
: ut dicat debentia dici /pleraque diffrt, , ,
, (. ars 43 .).
(imitatio). :
1.
, . ,
, (III . . X.).
, .
.
; ,
, ,
. , ,
.
,
- , , . .
,
.
1. ; . Manil. 2,811.
14
. , , ,
, , ,
, , ., . ,
. , ,
: ,
.
.
, , ,
( )
.
, .
, . .
-,
, , ,
; - .
:
Odusia .
:
Bellum Poenicum,
.
I05
; , :
, ; ;
, :
(R. . SCHRDER)1 .
- , ,
:
. , -
; (Pont. 4> 6), sui generis , , : ,
, .
, .
, ,
. ; : , virtus .
, , ;
: ,
,
- , .
. . . ZINN 1963,
3 1 7
16
, ; - () (, );
: , fides (), (clementia) . , , , .
: ( ,
. ). , ()
().
, .
, . , .
, .
. ,
. - , 1. , . ,
2.
. F. MEHMEL 1935' 94
; , , ,
;
, .
Ornatus {). ornatus
.
; , . , , , ,
( , 1117), .
, (. 12,
853~884; 895) ,
1; ,
;
. .
, ,
.
(., , Discordia: Enn. Ann. 266 . V.2 = 225 .
2
SK.; : . , 3 4)'
1
a
(, Fama: . 4, i73~ ^^)' (. .
met. 12, 39~6) ^
. .
2
(, ., II i8, 478608),
( ,
. 8, 626728): ,
.
(., . 2:
)
, (.,
. , V. . . 298 . ratiophysica.^
2.
. FRIEDLNDER 1912; . V. PSCHL, Die Dichtkunst Virgils, Wien 1950,
Berlin 3i977-
18
)1 (exemplum, , .,
SU. 6, 10155) ~
2.
, , : , ,
, , . ornatus,
,
: ,
, .
,
,
, . ,
,
. (Naev./rg. 4M. = 5 .; . . V.2 = 105 SK.),
.
, .
, , -: , , , ,
abstracta. ,
. , 3, . 1. (.); . . (. .).
2. SCHEFOLD, Kunst 36; SCHEFOLD, Malerei passim.
3. . ZINN 1963, 312322, 319 321.
log
: ; , .
,
. , , .
,
, .
, : .
:
olli aulai, a . , (frg. 39 M. = 37 B.). {frg. 19; 30 M. = 8; 24 .).
, ,
. (Brut. 75)
.
.
, ( ). ( ) ,
; ,
.
, .
, , . -, . , ,
(Sen. suas. 6, 26), (Sen. contr. 2, 2, 8) -
. , ,
.
I
poetae docti;
, -, , (,
, . Appendix Vergiliana):
(. ), . , .
1.
, , , ,
.
, .
, ,
- .
. ,
,
; , 1. (Bellum Histncum, 129 . . X.), . (.
Cic. Brut. 132), M. { ), . (Bellum Sequanicum); (Argonautae ,
. ( ) .
111
. , , ,
; . .
II
. ,
, . , , ,
. , , :
, ,
. , , ,
, .
(theologia fabulosa, naturalis, avilis: loc. cit.) y
: : theologia naturalis
15, civilisa 15-, fabulosa 1. 1. :
112
! .
118124 -~ . , .
.
, ( ):
()
.
(, ) (,
, ) , ,
, , .
, ,
,
; .
. ; , ,
. . , , , .
: . ,
( ); ,
.
, , . .
.
Odusia . , (!),
. , , : res publica . , -
, .
; (, , ) .
; (, 25429^; 4 615629; 6, 752892;
8, 731)' : .
: ,
, , . .
().
. , , ,
, ,
,
(). , .
.
,
114
; .
(. Naev./rg. 42 . .
= 5 . .). ,
(Cic. Arch. 22). Iustitian religio , (. . 77~9^ V.2 = 7291 SK.). , , . 1 , fata, : .
, , , , .
, (, ).
otium
humanitas ;
,
, (4~
1
2
25 V. = 268285 SK.). , (), (). , ,
( , ), (. ). ,
(, ) ().
;
. , 2, .
. , .
2. Akestis Barcinonensis, - .
115
() .
P. J. AICHER, Homer and Roman Republican Poetry, , Chapel Hill 1986. * C. R. BEYE, Ancient Epic Poetry. Homer, Apollonius, Virgil, Ithaca, London 1993. * M. BILLERBECK, Stoizismus in der rmischen
Epik neronischer und flavischer Zeit, ANRW 2, 32, 5, 1986, 31163151.
* G. M. BOWRA, From Virgil to Milton, London 1945, 1963.
* J. BOYLE, ., Roman Epic, London 1993. * W. W. BRIGGS, Jr., Virgil
and the Hellenistic Epic, ANRW 2, 31, 2, 1981, 948-984. * E. BURCK, Das
Menschenbild im rmischen Epos (1958), : Wege zu Vergil, .
H. OPPERMANN, Darmstadt 1963, 233269. * E. BURCK, ., Das rmische
Epos, Darmstadt 1979. * C. BURROW, Epic Romance. Homer to Milton,
Oxford 1993. * F. CAIRNS, M. HEATH, ., Roman Poetry and Prose, Greek
Rhetoric and Poetry, Leeds 1993. * W. V. CLAUSEN, Virgil'S Aeneidana the
Tradition of Hellenistic Poetry, Berkeley 1987. * C. CONRAD, Traditional
Patterns of Word-Order in Latin Epic from Ennius to Virgil, HSPh 69,
1965, 195258. * P. DUBOIS, History, Rhetorical Description and the Epic.
From Homer to Spenser, Cambridge 1982. * G. E. DUCKWORTH, Foreshadowing and Suspense in the Epics of Homer, Apollonius, and Virgil,
, Princeton 1933. * D. . FEENEY, The Gods in Epic. Poets
and Critics of the Classical Tradition, Oxford 1991. * P. FRIEDLNDER, Johannes von Gaza und Paulus Silentiarius, Leipzig 1912 ( ).
* . GALINSKY, The Interpretation of Roman Poetry. Empiricism of Hermeneutics?, Frankfurt 1992. * J. GASSNER, Kataloge im rmischen Epos.
Vergil Ovid Lucan, , Mnchen 1972. * R. GORDESIANI,
Kriterien der Schriftlichkeit und Mndlichkeit im homerischen Epos,
Frankfurt 1986. * P. HARDIE, The Epic Successors of Virgil, Cambridge
1992. * R. HUSSLER, Das historische Epos der Griechen und Rmer bis
Vergil, Heidelberg 1976. * R. HUSSLER, Das historische Epos von Lucan
bis Silius, Heidelberg 1978. * R. HUSSLER, Strukturfragen historischer
Epik in der Antike, A&A 24, 1978, 125145. * HEINZE, V. e. T. * G. HUBER, Lebensschilderung und Kleinmalerei im hellenistischen Epos. Darstellung des menschlichen Lebens und der Affekte, , Basel
1926. * G. L. HUXLEY, Greek Epic Poetry, Cambridge, Mass. 1969. *
W. KIRSCH, Strukturwandel im lateinischen Epos des 4.6. Jh., Philologus 123, 1979, 3853. * W. KIRSCH, Probleme der Gattungsentwicklung
am Beispiel des Epos, Philologus 126, 1982, 265288. * F. KLINGNER, Catulls Peleus-Epos (1956), : F. ., Studien zur griechischen und
rmischen Literatur, Zrich 1964, 156224. * E. Chr. KOPFF, Vergil and
the Cyclic Epics, ANRW 2, 31, 2, 1981, 919-947. * W. KROLL, Das historische Epos, Sokrates 70, 1916, 114. * G. LIEBERG, Poeta creator. Studien
zu einer Figur der antiken Dichtung, Amsterdam 1982. * G. LIEBERG, ZU
Il6
Idee und Figur des dichterischen Schpfertums, Bochum 1985. * F. MEHMEL 1935, . Valerius Flaccus. * F. MEHMEL 1940, . , . * J. . NEWMAN, The Classical Epie Tradition, Madison 1986. * V. PSCHL, . , . *
. REITZ, Zur Gleichnistechnik des Apollonios von Rhodos,
, Mannheim 1995. * SCHEFOLD, Kunst. * W. SCHETTER, Das
rmische Epos, Wiesbaden 1978. * W. SCHUBERT, Jupiter in den Epen der
Flavierzeit, Frankfurt 1984. * STAIGER, Grundbegriffe. * W. SUERBAUM, Zum
Umfang der Bcher in der archaischen lateinischen Dichtung: Naevius,
Ennius, Lukrez und Livius Andronicus auf Papyrus-Rollen, ZPE 92, 1992,
153173. * K. THRAEDE, Der Hexameter in Rom, Verstheorie und Statistik, Mnchen 1978. * . 00, Reading Epic, London 1992. * M. WiGODSKY, Vergil and Early Latin Poetry, Wiesbaden 1972. * K. ZIEGLER, Das
hellenistische Epos. Ein vergessenes Kapitel griechischer Dichtung, Leipzig 1934; 2 i966. * . ZINN, Die Dichter des alten Rom und die Anfnge
des Weltgedichts (1956), : H. OPPERMANN, . Rmertum,
Darmstadt 1962, 155187. * . ZINN, : Vergil, Aeneis, .
R. . SCHRDER, Frankfurt und Hamburg 1963, 312322.
, ,
; , .
.
,
, ( );
, . ,
. () () 1. .
: , .
. , , .
(
); . J. A. BARSBY 1982.
117
( ),
, .
. .
.
, , , , (poet. 4 *449 ).
( ),
, .
. (, ), ,
(),
(; Aristot. rhet. 1, 13. 1374 k 7)
1. , , ., .
(Anthos Antheus ).
2. ibid.: , <> , . Etym. M. 764 1 (FCG 16); Schol. Dion. Thr. p. 306
HIL.
Il8
; .
: , .
(SchoL Dion. Thr. 17, 16
33 HIL. = FCG 11 .) ,
; ,
, . : , , . (ars ) prodesse,
, delectare, , ;, -
: omne tulitpunctum
qui miscuit utile dulci, ,
(ars 343) poeta doc-
tus, , ,
, , (. ars
309318), .
. (ars 99
1
105), .
2
, ,
3; .
() , , -,
1
(. Arist. poet. 1449 9"~ 4)
. , (268 d).
2. , .
3- ( math. 1, 298).
1 ,
,
1.
, ,
(Arist. poet. 1448 618; 1449 2 )
2. ,
.
: , , - .
,
, mediocris et dulcis, (Gloss. Plac. 5, 56> 11), ; elegantia (Quint, inst. 1, 8, 8); (
) . Arist. rhet. 1408 14.
, . . (Arist. eth. Nie.
1128 2225) (.
. 134)' , .
(f 456/5
. X.), (f 46/5 ^ ) (f 406 .
. X.) .
. Comoedia est privatae civilisque fortunae sine penculo vitae comprekensio, -
(Dion, gramm. 1, 488, 3 .); in comoedia mdiocres fortunae hominum, parvi impetus
pencula laetique sunt exitus actionum, , , - (Evanth. de . 4, 2 CUP.).
2. Lact. epit. 58, 5 de stupris et amoribus; Serv. Aen. 4, 1 sane totus (se. liber IV) in
consiliis et subtilitatibus est; nampaene comicus stilus est: mirum, ubi de amore traetatur,
(. . . 4) ; , : .
12
, ( 427388 X)
3
,
.
,
, , , .
; 4
.
. . . .
2. . . 23, 195> 2382: . SNELL, Gyges und Kroisos als TragdienFiguren, ZPE 12, 1973, 197205.
3. Persa, a Poenulus, Amphruo, Menaechmi.
4. A. DlETERLE 1980.
121
(f 293/2 .
. X.), (f . 264/3 > )
(IVIII . . X.). , , 1 2;
.
, Rudensu Casina, Adelphoe .
, , , Mercator, , , Mostellana. Phormio
. , , Asinaria.
. 3
364 X
,
,
. ; . : , , .
4:
.
, ,
: Ludi Megahnses
, Ludi Apollinares, Ludi
Romani, Ludi plebei
. Bacchides, Cistellana, Stichus, , Aululana.
2. Andna, Eunuchus, Hautontimorumenos, Adelphoe.
3. Liv. 7, 2 Val. Max. 2, 4 4 : L. Schmidt : G.
VOGT-SPIRA, ., Studien zur vorliterarischen Periode im frhen Rom, Tbingen
*989> 77-133. 77-83.
4 ,
.
122
, . ,
. , ; , ;
.
68 . . X. , 55 . (sacella)
(cavea). .
,
sacns faciundis ( ). -
. , . .
, , .
,
- .
.
. ,
(fam. 7, , 2).
.
, . 1
.
.
, (. . ars
95107; epist. 2, 1, 210213) ; .
:
2
.
. ,
: 45% , 65%.
2. . ZIEGLER 1937 Sp. 1986 LEO, LG 71.
123
,
. , ,
1.
; , , ,
. ,
. , , , , .
, ,
, ,
; ,
.
. .
Tecmessa Teuthras
.
. , . : , ., . Thyestes
29 . . X.
Medea .
. ,
. , .
.
, ; .
. ,
, .
, 1. .: L. PEDROLI 1954;
G de DURANTE
1966.
124
. , , .
. ,
, , .
. ,
,
, 1. ;
( ) . , ,
; . , , . , . ; , (.
. . 2,1, 57) 1. : R. . STEPHANUS, Fragmenta poetarum
veterum Latinorum, Genevae 1564. : Titinio e Atta, Fabula togata. I frammenti (TK), a cura di T. GUARD, Milano 1985; CRF2 1873, 133^159
(Titinius), 160-164 (Atta); 4898, 157-188 (Titinius), 188-193 (Atta). A. DAVIAULT,
Comoedia togata. Fragments, Paris 1981 (.). : A. PASQUAZI BAGNOLINI, Sulla fabula togata, : C&S 13, 1974, 52, 7079; 14, 1975, 56, 3947;
R. TABACCO, II problema dlia togata nella critica moderna, BStudLat 5, 1975, 33
57. : BARDON, litt. lat. ine. 1, 3943; W. BEARE, The fabula
togata, Hermathena 55, 1940, 3555; W. BEARE, The Roman Stage, London2 i955,
118126; 3i964, 128136; M. CACCIAGLIA, Ricerche sulla fabula togata, RCCM 14,
1972, 207245; A. DAVIAULT, Togata et Palliata, BAGB 1979, 422430; T. GUARD,
Note sulla lingua di Titinio, Pan 7, 1981, 145165; H.JUHNKE, Die Togata, :
. LEFVRE, ., Das rmische Drama, Darmstadt 1978, 302304; LEO, LG 374
384; E. VEREECKE, Titinius, tmoin de son poque, : RecPhL 2, 1968, 6392;
. VEREECKE, Titinius, Piaute et les origines de la fabula togata, 40, 1971, 156
185; A. PociftA PREZ, Naissance et originalit de la comdie togata, AC 44, 1975,
79-88. : CRF2 165-222; CRF3 193-265; F. MARX, RE 1, 708-710;
Pap. Hamb. 167 : J. DINGEL,
Bruchstck einer rmischen Komdie auf einem Hamburger Papyrus (Afranius?), ZPE 10, 1973, 2944; B. BADER, Ein Afraniuspapyrus?, ZPE 12, 1973, 270
276; J. DINGEL, Zum Komdienfragment P. Hamb. 167 (Afranius?), ZPE 14,
1974,168.
125
{, 25~3)>
{. \ 298 .; 403 .). . , . : .
. , . .
, , . pompa
circensis ,
, manducus { ). ; . fescennini, , , , (
, 7, 2,) ; 1
.
2
, , (IV .
. X.). , . ( )
; ()
I (f 283/2 . X.), . .
.
Fabula atellana* ( )
,
. Liv. 7, 2 . W. HOFMANN, Die Anfange de Dramas in Rom, Altertum
26, 1980, 143149.
2. : CCF 183189; A. OLIVIERI, Frammenti della commedia greca e del
mimo nella Sicilia e nella Magna Grecia, 2 ., 22, Napoli 1947, 724;
M. GIGANTE, Rintone e il teatro in Magna Grecia, Napoli 1971; E. WURST, Phlyakes,
RE 20, 1, 1941, 292306; A. D. TRENDALL, Phlyax Vases, London 2ig67; M. GIGANTE,
Teatro greco in Magna Grecia, AUS 1, 1967, 3587.
3. CRF2 223276; CRF3 267335; P. FRASSINETTI, ., Fabularum Atellanarum
fragmenta, Augustae Taurinorum 1955; P. FRASSINETTI, Le Atellane. Atellanae
126
,
, , ,
. I . . X.; I . . X. .
, ;
Maccus (), Pappus (), (), Dossennus (, ). , ; , . , 1
; . .
, .
, .
. 1 . . X.; mevL , . ,
(Varro, Men, ig8 .). (., : DuoDossenn). (Agamemno
suppositicius , Phoenissae ).
;
, , , (Suet.
Nero 39) . , , . .
2 (Arist. poet. 1447 b 10 .) , (Diom.
fabulae, Roma 1967; LEO, LG 1, 370372; R. RIEKS, Mimus und Atellane, :
. LEFVRE, ., Das rmische Drama, Darmstadt 1978, 348377 ().
. , , , .
2. CRF2 279~35 CRF3 339~3^5 Romani Mimi, ed. BONARIA, Romae 1965;
H. REICH, Der Mimus, 2 Bde, Berlin 1903 (.); A. MARZULLO, II mimo latino
nei motivi di attualit, Atti e memorie Acc. Modena 5. s., 16, 1958, 144;
D. ROMANO, Cicerone e Laberio, Palermo 1955; M. BIEBER, Die Denkmler zum
Theaterwesen im Altertum, Berlin 1920; M. BIEBER, The History of the Greek and
Roman Thtre, Princeton 2 ig6i; R. W. REYNOLDS, The Adultery Mime, CQ 40,
1946, 7784; R. W. REYNOLDS, Verrius Flaccus and the Early Mime at Rome,
127
grarnm. , 491 5 ) ; , ;
, ., .
, . . ()
.
(, ); .
; , 173
. X. ,
(Val.
. 2, , 8). 115 . . X. ars ludicra,
, (Cassiod. chron. 2,
p. 131 .). I . . X.: 1 , ,
. ; ;
(Suet. Aug. 99) , , ,
: .
(fam. 9, 16, 7)
. (10643 . . X.) .
, . ; (Fronto 4, 3> 2),
(Gell. 19, 13 3) (Gell. 16, 7)
: Porro, Quintes! libertatem perdimus, , !
, Necesse est multos timeat quem multi timent, ,
,
(125 .).
, Hermathena 61, i943> 5^~2; R RIEKS ( .); H. WIEMKEN,
Der griechische Mimus. Dokumente zur Geschichte des antiken Volkstheaters,
Bremen 1972. : ed. I. C. CUNNINGAM, Leipzig 1987 ().
. D. F. SUTTON, Cicero on Minor Dramatic Forms, SO 59, 1984, 2936.
128
12g
, condicio sine qua non. ,
( ) , . .
.
,
.
( ) ,
, .
, .
;
, , .
.
, , ., () ;
, . ,
, , ; .
.
,
. ; . , , .
.
1.
.
: Comoedia quinque actus habet, hoc est, quinquies ducitur in scenam, -
130
, , , .
. , . a parte . , ,
. , , .
. -
: , , . .
.
comoediae motoriae, statariae mixtae, , 1.
, .
, , , . , .
2
(") :
.
.
, . . (Ps. Ascon., diu in Caec. p. 119 ORELLI-
1974,42-61.
131
; , .
. , . ,
, , {galen),
,
.
. , ,
1.
, : , -, .
,
. ,
, (
), ,
. ; .
(. . ) .
; .
2; ,
. ,
I.E. LEFVRE, Versuch einer Typologie des rmischen Dramas, : . LEFVRE,
., Das rmische Drama, Darmstadt 1978, 190; cp. F. MEHMEL, Virgil und
Apollonius Rhodius, Hamburg 1940.
2. (. ars
258 .; H. CANCIK 1978 3 4 1 ) ; gravitas.
,
,
.
(, , ). , , , .
, , , (, , ).
,
; cantica.
; , tragicus tumor,
.
;
, , . ,
. , :
vidi inflamman, / vi vitam evitari, / lovis sanguine turpari,
, , , -
, gravitas,
.
, .
133
I
, .
, .
, .
. , ;
, , .
, , ; , ,
.
; . , ,
.
,
.
. - , . ,
.
II
.
. , ,
;
. ,
. -
134
, , . .
. ,
, , , : , .,
, , ( 86
181 . . X.). ;
.
. ,
, , : . ,
virtus
. ,
.
, , concordia discors.
;
, . ,
:
,
. , , .
135
; .
. .
,
.
, , .
-,
. ,
1 .
. ,
. ; , ,
.
;
.
2, ,
. ,
.
:
, , infamia, , . , 1. . FUHRMANN, Lizenzen und Tabus des Lachens. Zur sozialen Grammatik
der hellenistisch-rmischen Komdie, AU 29, 5, 1986, 2043.
2. (f i8o . . X.) y in Hermog.
2, 23, 6 RABE: , ' , , ?; Cicero (Donat. de com. 5, 1 rep. 4' 3 ), ,
(R. PFEIFFER, Geschichte der klassischen Philologie, Mnchen 2i978, 235, A. 132).
, ( : Arist. rhet.
3, 3 i46b 13).
136
, ,
, :
.
, ,
, , .
, , .
: TRF * CRF * TGF * . SNELL, ., Tragicorum Graecorum fragmentai, Gttingen 2ig86, R. KANNICHT. * F. SCHRAMM,
Tragicorum Graecorum hellenisticae quae dicitur aetatis fragmenta
(praeter Ezechielem) eorumque de vita atque poesi testimonia collecta
et illustrata, , Monasterii Westphalorum 1929; . 1931.
* G. KAIBEL, Comicorum Graecorum fragmenta 1,1, Berolini 1899 ( : Tractatus Coislinianus, Diomedes, Evanthius, Donatus). * . W. KOSTER, Scholia in Aristophanem I, la, Groningen 1975. * Th. , Comicorum Atticorum fragmenta, Bd. 1-3, Lipsiae 1880-1888. * R. KASSEL, . AUSTIN,
Poetae comici Graeci, Berolini 1983 . Praetextae: L. PEDROLI, Fabularum
Praetextarum quae extant (TK), Genova 1954. * G. DE DURANTE, Le Fabulae praetextae (; Studi), Roma 1966. ** Bibl. H.J. METTE (Rmische
Tragdie), Lustrum 9, 1964, 1034. * The Classical World Bibliography
of Roman Drama and Poetry and Ancient Fiction. With a New Introduction by W. DONLAN, New York 1978. * W. KRAUS, Mittlere und Neue Komdie auer Menander, AAHG 28, 1975, 118.
W. G. ARNOTT, Menander, Plautus, Terence, Oxford 1975. * K.-H. BAREISS, Comoedia. Die Entwicklung der Komdiendiskussion von Aristoteles bis Ben Jonson, Frankfurt 1982. * J. A. BARSBY, Actors and Act-Divisions: Some Questions of Adaptation in Roman Comedy, Antichthon 16,
1982, 7787. * R. BEACHAM, The Roman Thtre and its Audience, Harvard 1992. * W. BEARE, The Roman Stage, London 394 * J. BLNSDORF,
Voraussetzungen und Entstehung der rmischen Komdie, : . LEFVRE, ., Das rmische Drama, Darmstadt 1978, 91134. * H. D. BLUME,
Einfhrung in das antike Theaterwesen, Darmstadt 1984. * L. BRAUN,
Polymetrie bei Terenz und Plautus, WS 83, 1970, 66-83. * M BROZEK,
Einiges ber die Schauspieldirektoren und die Komdiendichter im alten Rom, StudClas 2, i960, 145150. * G. BURCKHARDT, Die Akteinteilung
in der neuen griechischen und in der rmischen Komdie, , Basel 1927. * H. CANCIK, Seneca und die rmische Tragdie, :
137
138
Studien zur Bhnendichtung und zum Theaterbau der Antike, Frankfurt 1995. * R. RAFFAELLI, Ricerche sui versi lunghi di Plauto e di Terenzio (metriche, stilistiche, codicologiche), Pisa 1982. * R. REGGIANI, Rileggendo alcuni frammenti tragici di Ennio, Pacuvio e Accio, : Atti del i
seminario di studi sulla tragedia romana (Palermo 1987) = CCC 12, 1991,
3188. * U. REINHARDT, Mythologische Beispiele in der Neuen Komdie
(Menander, Plautus, Terenz). Teil 1, , Mainz 1974. * U. REINHARDT, K. SALLMANN, ., Musa iocosa. Arbeiten ber Humor und Witz,
Komik und Komdie der Antike. FS A. THIERFELDER, Hildesheim 1974. *
O. RIBBECK, Die rmische Tragdie im Zeitalter der Republik, Leipzig
1875, Hildesheim 1968. * H.-W. RISSOM, Vater- und Sohnmotive in der rmischen Komdie, , Kiel 1971. * W. SALZMANN, Molire und die lateinische Komdie. Ein Stil- und Strukturvergleich, Heidelberg 1969. * F. H. SANDBACH, The Comic Thtre of Greece and Rome, London 1977. * E. SCHILD, Die dramaturgische Rolle des
Sklaven bei Plautus und Terenz, , Basel 1917. * G. A. SEECK,
., Das griechische Drama, Darmstadt 1979. * E. SEGAL, Roman Laughter. The Comedy of Plautus, Cambridge, Mass. 1968,2i987 * G. SERBAT,
Thtre et socit au IIe sicle avant J.-C, Actes du IXe congrs de
l'association G. Bud (Rome 1973), Paris 1975, Bd. 1, 394403. * P. P.
SPRANGER, Historische Untersuchungen zu den Sklavenfiguren des Plautus und Terenz, AAWM i960, 8, Stuttgart ^984 ( ). * S. STABRYLA, Latin Tragedy in Virgil's Poetry, Wroclaw 1970.
* W. STEIDLE, Probleme des Bhnenspiels in der Neuen Komdie, GB 3,
139
140
1. .
, (
) ;
, (Fest. 446 L.; Liv. 7 2, 8). ,
, , , . , , .
, . .
(207 . . X.)
(Liv. 27, 37 7 ) 2
; ,
. ,
, ;
, , collegium tibicinum, -
.
, ,
3
.
. , , ; , , , .
.
. , , , . , , :
, , , , , ,
197 9 ** X ( : W. SUERBAUM 1968, 112; 297~3)
. (chron.
. 128 M. 239 )
2. 249 (
R. VERDIRE, Horace et Livius Andronicus, Latomus 42, 1983, 383387; . U. CARRATELLO 1979, 2326), (
. FRAENKEL 193 1 '
600).
141
. X. 1 , .
: Odusia.
: (Equos Troianus, Achilles,
Aegisthus, Aiax mastigophoros), (dromeda, Antiopa [ 170, 12 M. = 250 L.; ], Danae, Hermiona, Ino, Tereus Achilles).
(?): . G. MARCONI, Atilio Regolo tra Andronico ed Orazio, RCCM 9, 1967, 1547 ().
: Gladiolus, Ludius, Verpus2 (y ).
: (Liv. 27, 37' 7)
, ,
: , , .
. 364 . . X.
;
. , , .
, , ,
, . ,
, , , ,
, .
,
:
;
. . .
2. . .
142
1.
.
( ),
: . . , .
,
()2;
, Odusia .
, 3, : , .
, : , ,
.
Odusia , ,
4. ,
.
. . FRAENKEL (Plautinisches in Plautus, Berlin 1922, 321373, 341
= Elementi plautini in Plauto, Firenze i960, 307353, 324 .);
J. H. WASZINK 197 2 ' 870; J BLNSDORF 1978, 206.
143
, ., 1 (Soph. Aias
1266 .; Liv. Andr. trag. 16 . R.),
( Od. 5, 297)
corfrixit pavore
(frg. 16 M. = 30 B.), (Od. 5, 297 23 215 .). , .
,
.
, - ,
, 2. .
,
, 3. ,
. , , . : ( , - 4)
;
. 5
.
.
, : Virum mihi, , insece versutum
1. verno; , . Mastigophorus
H. D. JOCELYN (The Tragdies of Ennius, Cambridge 1967, 179181).
2. G. BROCCIA 1974.
3. . , . 63 .; . G. ERASMI 1979
125-149
4. A. W. DE GROOT, Le vers saturnien littraire, REL 12, 1934, 284312.
5. T. COLE, The Saturnian Verse, : Studies in Latin Poetry, YCIS 21, 1969, 173.
144
( , , ). ( ), . ,
, :
1. . , ,
.
I
poeta dodus. . . Monetasfilia ( -),
. , 2.
II
, , :
, , . :
,
{Achilles, Aegisthus, Equos Troianus), ,
.
.
,
: sanctapuer Saturnifilia
regina, , - (frg. 14 M. = 12 .).
. G. ERASMI 1979, 148.
145
, . : ,
Morta, Moneta.
: , (frg.
. = .).
, , : , .
, (Andromeda, Danae,
Hermiona, Ino) ; Achilles, , Tereus ;
(Soph. frg. 524 . 2 ).
.
(virtus, 16 . R.), Gladiolus, , , , , , : ,
, (. 4 . R.; . Plaut. Men.
1141
.).
, , (epist. 2, 1, 61 .). .
. ,
.
.
, ,
.
, -
146
-, .
:
, ,
- .
. ,
, ;
,
, ; ;
(epist 2, 1, 6971). , , . , , , . ,
: .
: R. et H. STEPHANUS (ESTIENNE), Fragmenta poetarum veterum
Latinorum quorum opra non extant, Genevae 1564. * E. H. WARMINGTON (), ROL 2, 143 Odusia:S. MARIOTTI ( , . );
M. LENCHANTIN DE GUBERNATIS (. ), Torino 1937; FPL p. 717 MoREL,
147
,
. .
235 ^ 1
. X.1 .
, (. 8 R.).
2 :
(. . ) , , . 1. 231 .: G. D'ANNA, Contributo alla cronologia dei poeti latini arcaici, III.
Quando esordi Cn. Nevio?, RIL 88, 1955, 301310.
2. : H. . MATTINGLY, Naevius and the
Metelli, Historia g, i960, 414439 ( ); . . FRANK, Naevius
and Free Speech, AJPh 48, 1927, 105-110; H. D. JOCELYN, The Poet Cn. Naevius,
P. Cornelius Scipio, and Q. Caecilius Metellus, Antichthon 3, 1969, 3247.
148
, , . ,
(. Plaut. Mil 210212).
, , , , ( 1, , 3 5) III . . X.
; , .
Bellum Poenicum, , , , .
. .
. , , ; ,
.
.
: Bellum Poenicum.
: Aesiona (Hesiona), Danae, Eqitos Troianus, Hector proficiscens,
Iphigenia, Lucurgus, Andromacha (Serv. georg. 1, 266, ).
: Clastidium, Lupus-Romulus ( ,
), Veii()1.
: Acontizomenos, Agitatona, Agrypnuntes, Appella (), Ariolus, Astiologa, Carbonana, Chlamydaria, Colax, Commotria, Corollaria, Dmentes, Demetrius, Dolus, Figulus, Glaucoma, Gymnasticus, Lampadio,
Nagido, (Nautae), Nervolana, Paelex, Personata, Proiectus, Quadngeniti (Quadrigeminif), Stalagmus, Stigmatias, Tarentilla, Technicus, Testicularia, Tribace
lus, Triphallus, Tunicularia.
: Satura ().
149
Bellum Poenicum.
263 . . X. (frg.
32 M. = 28 B.). , ,
,
.
, ( , , ), ,
, ; , (. ), ( )
. ,
: ,
, .
, ; ,
. ,
261 . . X. . , . ,
1, .
(4 5 M.
= 5 6 ); , (13 . = 14 B.), (6 . = 13 B.).
. ,
2. ,
(. 4, 625) .
; 1. . FRNKEL 1935 59~-72 ( );
W. STRZELECKI 1935 ' , XXII; . KLOTZ, ZU Naevius' Bellum Poenicum, RhM 87, 1938, 190192; . H. T.
ROWELL, The Original Form of Naevius' Bellum Punicum, AJPh 68, 1947, 2146,
34, . 33. , W. WIMMEL (Vergil und das Atlantenfragment des Naevius, WS 83, 1970, 84100), , .
2. . 6 . = 17 B.; 10 M. = 19 B.; 23 M. = 20 B.;
. R. GODEL, Virgile, Naevius et les Aborignes, MH 35, 1978, 273282.
, frg. 23 M. =
20 B.; . PARATORE, Ancora su Nevio, Bellum Poenicum, frg. 23 MOREL, B:
Forschungen zur rmischen Literatur, FS K. BCHNER, Wiesbaden 1970, 224243.
150
().
. , , .
.
(25 M. = 27 .). ;
.
(II . . X.).
45
,
2
(poet. 24, *459 k )*
, ,
, , .
. , , : ,
2. ,
. 3;
4. ,
5.
,
. S. MARIOTTI, La struttura del Bellum Punicum di Nevio, : Studi in onore di
G. FUNAIOLI, Roma 1955, 221238; : W. SUERBAUM,
ZPE92, 1992, ^ - ^
2. W. ScHETTER, Das rmische Epos, Wiesbaden 1978, 18.
3. F. BMER, Naevius und Fabius Pictor, SO 29, 1952, 3453; F. ALTHEIM, Naevius
und die Annalistik, FS J. FRIEDRICH, Heidelberg 1959, 134; R. HUSSLER, Das
historische Epos... bis Vergil, Heidelberg 1976, 108, A. 53; 116; 120.
4. EJACOBY, FGrHist 2 D, Berlin 1930, 598 ( 174).
5 F. NOACK, Die erste Aeneis Vergils, Hermes 27,1892, 407445, 437.
151
.
{Hectorproficiscens,
Lycurgus) {Iphigenia), (Equos Troianus,
Danae).
, . fabula
praetexta praetextata . Clastidium (222 . . X.). , , 1.
satyra (frg. 62 M. = 61 B.), . , Saturnium, in satura - 2; satura
(. . ).
(Andna 1519)
, .
: ( ). -aria{ Corollaria, ; Tuniculana, ).
, ., , lex agraria, . .;
3.
{. 65 R) {. 129 R.) {com. 21
24 R) 3 , 1. V. TANDOI, Donato e la Lupus di Nevio, : Poesia latina in frammenti, Miscellanea filologica, Genova 1974, 263273.
2. satura: I. TAR, ber die Anfnge der rmischen Lyrik, Szeged
1975, 5658; . . FLINTOFF 1988 (, ).
3- . FRAENKEL i935> 632.
152
, ;
, , ., ,
,
.
.
. ,
, 1.
, ; ,
.
, ,
2.
, - . Bellum Poenicum
:
, , , , . , bicorpores
Gigantes magnique Atlantes, ( ig M. = 8 B.), Manius Valerius consulpartem exerciti
in expeditionem ducit,
( . = B.). , .
3. ,
4 .
, , , , ( ).
I.E. FRAENKEL 1935' 628631.
2. . FRAENKEL 1935 ^3 2 ~^34
3 . FRAENKEL 1936' ^39> Plautinisches in Flaums, Berlin 1922, 236
240; Elementi plautini in Plauto, Firenze i960, 228231 428 .
4 LEO, LG 80.
153
, 1. ; , ,
.
,
.
I
, -
;
2. Bellum Poenicum, ,
, 3.
( , ) .
. Bellum Poenicum
4
.
II
(. 42 . = 5 B.), (24 31 . = 26 35 B.); ( . = 25 B.). ,
. , . Bellum Poenicum ,
. U. HBNER, ZU Naevius' Bellum Poenicum, Philologus
116, 1972, 261276.
2. SUERBAUM, Unters. 28 . 8; : I. TAR, ber
die Anfnge der rmischen Lyrik, Szeged 1975, 5456.
3.J. LATACZ, Zum Musenfragment des Naevius, WJANF 2, 1976, 119134.
4. SUERBAUM, Unters. 26.
154
.
,
.
.
,
.
(4 M. = 5 B.).
: Andromacha, Danae, Hesiona, Iphigenia.
1. , , Tarentilla.
, , , ,
, Tarentlane
.
. .
.
, 2.
, 3:
.
.
, ,
,
. W. HOFMANN 1981, 228235 , , ,
.
2. . Flaut. Bacch. 12061210; Merc. 983986 1015 .; J. WRIGHT, Naevius,
Tarentillafrg. 1, RhM 115, 1972, 239242 ( / );
. . ALBRECHT, Zur Tarentilla des Naevius, 32, 1975, 230239; . M. BARCHIESI 1978
3. . PASTORINO, Tropaeum Liberi. Saggio sul Lycurgus di Nevio e sui motivi dionisiaci nella tragedia latina arcaica, Arona 1955; H.-J. METTE, Die rmische Tragdie
und die Neufunde zur griechischen Tragdie (insbesondere fr die Jahre 1945
1964), Lustrum 9, 1964, 5154; S. MARIOTTI, Una similitudine omerica
nel Lycurgus ai Nevio, : Poesia latina in frammenti. Miscellanea filologica, Genova
1974, 29-34.
155
. ,
.
, . , , ,
: Libra lingua loquemur ludis Liberalibus
( , , , . 112 R.) ,
, , 2.
, -; . {Brut.
75);
, , (de orat 3, 45) ~~
, , .
; . Bellum Poenicum , ; ,
, ;
, . , ., , . 3,
. ; , , , , , -,
; . J. H. WASZINK ig72> 9 2 5 ^94 .; G. MoRELLi, II modemo greco dlia Danae di Nevio, : Poesia
latina in frammenti. Miscellanea filologica, Genova 1974, 85101.
2. F. FLINTOFF 1988.
3. , . 6 .
156
-, . , , , , ,
.
. , , . , , Bellum . , ; ,
. , ,
1. ,
, .
, ( ) II . . X. , , . ,
. ( ) .
,
, .
. .
; .
.
: R. und H. STEPHANUS (ESTIENNE), Fragmenta poetarum veterum
Latinorum, quorum opra non extant, Genevae 1564, 214237. * E. V.
MARMORALE, Naevius poeta. Introd. bibliogr., testo dei frammenti e com1. B. G. NIEBUHR, Vortrge ber rmische Geschichte, . M. ISLER, Bd. 1,
Berlin 1846, 17; G. LUCK, Naevius and Vergil, ICS 8, 1983, 267275.
157
158
ehe da Livio Andronico a Cicerone, Roma 1970, 3740. * G. VILLA, Problemi dell' epos neviano. Passaggio dall' archeologia mitica alla narrazione storica, RAIB64, 19771978, 1, 119152. * J . H. WASZINK, Zum Anfangsstadium der rmischen Literatur, : ANRW 1,2, 1972, 869927.
,
, .
(239 X) . , ,
: , (Gell. 17, 17 1);
.
, ,
, ,
- .
.
,
; 1
, 24 . . X. .
.
;
.
.
(Suet. gramm. 1). , , , 2
. ,
.
, , ,
. (, ) : . BADIAN, Ennius and his Friends, : Ennius. Sept exposs..., 1972, 156.
2. : F. NAGY, Der Dichter und Grammatiker Ennius, EPhK 61,
1938, 88-99.
159
. ,
. (Hercules Musarum)1; . , , , , (Cic. Brut.
79)2.
(, ) . , .
Saturne ,
(sat. 64 V.); (Hier, chron. a. Abr.
1849)3 169 . . X.,
. ,
4.
; , , . ,
.
: Annales.
: Achilles (Achilles Aristarchi), , Alc(u)meo, Alexander, Andromacha (Andromacha aechmalotis), Andromeda, Athamas, Cresphontes, Erectheus,
Eumenides, Hectons Lytra, Hecuba, Iphigenia, Medea, Medea exul (= Medea ?),
Melanippa, Nemea, Phoenix, Telamo, Telephus, Thyestes.
: Ambracia, Sabinae.
: Cupiuncula, Pancratiastes.
: Epicharmus, Epigrammata, Euhemerus (sacra historia), Hedyphagetica, Protrepticus (praecepta), Satura(e), Scipio (?), Sota.
1. Cic. Arch. 27; CIL 6, 1307 = DESSAU 16; Paneg. 4 (= Ennius, pro restaur. scholis),
7, BAEHRENS 121, 25122, 5; cp. Serv. Aen. 1, 8; GROAG, RE 7, 1, 1910, 266. Ambracia
.
2. . BADIAN (. , . . 158, , . 175)
3- . GRILLI, Ennius podager, RFIC 106,
i978> 34-3 8
4. ; : . DOHRN, Der
vatikanische Ennius und der poeta laureatus, MDAI (R) 69, 1962, 7695; K. SCHEFOLD, Griechische Dichterbildnisse, Zrich 1965, Taf. 24 a.
.
, ,
( 1
) . 6 8 , . 2
, ,
.
, , Hedyphagetica
3
( i8g . . X.) . , 173/72 . 12 .
, , - ,
. , ,
179 X
, ,
. ,
; , (Cic.
4
Brut. 7) , ,
.
() (23)
. .
( 4 6) , . . 5. 7 g
. , . ( V) ; . VAHLEN ( . 374377'
praef. CXCVII) ,
6; 15
. (13 14 ) (15 ).
, , . .
.
. A. GRILLI 1965, 34~3^
2. . SKUTSCH 1968,
3 . SKUTSCH 1968,
20.
39
4. ; VAHLEN, . CLXXIX, LEO, LG 168; . . G. ANNIBALDIS, Ennio e la prima guerra punica, Klio 64, 1982, 407412.
5. 6 : . SKUTSCH
1987, 512~*514 T. J. CORNELL, Ennius, Annals VI. A Reply, ibid. 514516.
6. W. KRANZ, Sphragis. Ichform und Namensiegel als Eingangs- und Schlumotiv antiker Dichtung, RhM 104, 1961, 346 97124.
l6l
, ,
, .
, . Hedyphagetica (
),
,
(
, ).
, (
). , , , : , , .
, 2,
l62
1. , ,
,
; Poenulus. ,
2.
, ;
(. ). , ,
, , ,
3. ; , , 4; .
, . , , ;
6
;
.
, , . . X.; 1184 , ,
, ; , , 7, .
( ) .
. G. GERRI, Ennio e VAntigonedi Sofocle, QUCC 29, 1978, 8182,
, .
2. LEO, LG 192; H. D. JOCELYN, . 1967 3- . ZIEGLER 1935 *96; WLFING-VON MARTITZ, Ennius als hellenistischer
Dichter, : Ennius. Sept exposs..., 1972, 253289.
4. H. D. JOCELYN 1972, 1015; , ;
. .
5- . . BRINK 1972; P. MAGNO, I modelli greci negli Annales di Ennio,
Latomus 41, 1982, 477491.
6. E. GABBA, Considerazioni sulla tradizione letteraria sulle origini dlia Repubblica, : Les origines de la rpublique romaine, Entretiens Fondation Hardt
13(1966)1967,133-174.
. H. D.JOCELYN 1972,
1013.
163
, , . .
(abba; aabcc . .)1.
2 (, , lanx satura ),
, ; , ,
(sat ; 12 .; 1419; 59~"^2^ ^9 V.), .
.
3.
(, ., 4, sat 21
58 V.), , versus quadratus
.
(sat 20 V.) , .
5
.
( ) ; Euhemerus, Sota,
Hedyphagetica ( , ,
). ,
, , :
, 1.
. A. BARTALUCCI, La sperimentazione enniana dell'esametro e la teenica del
saturnio, SCO 17, 1968, 99122.
2. (satura), (saturae): . W. MLLER, Ennius und sop, 33, 1976, 193218
().
3 J. . WASZINK, Problems concerning the Satura of Ennius, : Ennius. Sept
exposs..., 1972, 99147.
4. . W. MLLER, . , . 2; F. MENNA, La ricerca dell'adiuvante. Sulla
favoletta esopica dell'allodola (Enn. sat. 2158 V2.; Babr. 88; Avian. 21), MD 10,
11, 1983, 105-132.
5. J. H. WASZINK, . , . 3, 121130.
164
.
-
;
. ,
, , . 1 ,
tertium comparationis, .
2, poeta doctus.
, 3.
. ,
(.,
), .
; ; 4. , ;
, (, . . von 1926; W. RSER 1939; M. VON ALBRECHT, Ein Pferdegleichnis
bei Ennius, Hermes 97, 1969, 333345; , Poesie 2631; , Roman
Epie, Leiden 1999, 6373.
2. A. CLAUSING, Kritik und Exegese der homerischen Gleichnisse in Altertum;
, Freiburg i. Br. 1913.
3. O. SKUTSCH 1968, 181190.
165
, )1.
, , ( , ),
, , , ( . 516 V.2 = 537
SK.; . 384 V.2 = 377 SK.). ( . 35 V.2 = 34 SK.;
. 518 V.2 = 539 SK.).
, , ,
1
, omnipotens,
(. 458 V.2'= 447 SK.), , . Tiberine, tuo cumflumine sancto, , 2
(. 54 V. = SK.)2.
, , , .,
taratantara (. 140 V.2
1
= 45 SK.)
,
(. V.2 =104 SK.). (do domus: . 576 V.2 = 587 SK.) (cere- comminuit - .
2
V. = spuna 5 SK.: ), , ;
3
.
.
: G. G. BIONDI, Mito Mitopoiesi?, MD
5, 1980, 125144' 125 2
2. . . ROSN, Die Grammatik des Unbelegten, Lingua 21, 1968, 359381.
3. J. E. G. ZETZEL, Ennian Experiments, AJPh 95, 1974, 137140.
l66
; ,
contaminatio,
, , 1.
2.
,
() 86, ,% ; - .
: ,
,
s , .
, , (.
. 57 V2 = 582 SK. Ov. met 14, 0 1 )
(. 411 V.2 = 404 . SK.): reges per regnum statuasque sepulcraque
quaerunt, / aedificant nomen, summa nituntur opum vi.
(!), (!),
(. . )3. , , . , : corde capessere: semita nulla pedem stabilibat, <,
> :
2
{. 43 V. = 42 SK.).
, Hedyphagetica4.
.
. G. SHEETS, Ennius lyneus, ICS 8, 1983, 2232.
2. J. HELLEGOUARC'H, Les structures verbales de l'hexamtre dans les Annales
d'Ennius et la cration du vers pique latin, Latomus 41, 1982, 743765.
3. O. SKUTSCH 1975.
167
, 1.
,
is/ea/id2 (
), .
,
.
: is/ea/id; , ,
. ,
, , , , .
,
.
,
;
. (oral 36) - ,
, . .
- -
( ), , ,
(,
trag. 195202 J.),
( trag. 8094 J)
(. . 4844^6 V.2 = 463465 SK.; 8488 V.2 = 79
83 SK.). : (trag. 189 J.)
1. . -ai, -ter, . .
-um -.
2.J. D. MiKALSON, Ennius' Usage of is, ea, idy HSPh 80, 1976, 171177.
l68
l6g
,
1.
- , 2.
, ... (sat. 6 V.): , 3; . ,
medullitus, , .
,
, . ( ) , ,
, . 4.
dictiStudiosus (), . . , ,
.
, .
,
,
, :
(. 234251 V.2 = 268285 SK.).
II
, , ,
.
. - , , , .
2. , ? A. SETAIOLI, Ennio e gli esametri latini di
Omero. Una nuova testimonianza sul proemio degli Annali?, WS 97, 1984, 137
142.
3. H. D. JOCELYN, Ennius, sat. 67 V., RFIC 105, 1977, 131151.
4. . . BRINK
1972.
1 (
, ,
);
otiurn 2.
,
3;
4. , .
:
, sapientia (doctis dictis, ) -
, (. 105
V.2 = g6 SK.). 5, .
; 6. (, ., ) , . virtus (trag. 254~257 J) , , ,
: melius est virtute ius
7
(trag. 155 J.) .
(aequum) . Cic. off. 1, 6265:
.
, 1. . BCHNER, Der Soldatenchor in Ennius' Iphigenie, GB 1, 1973, 5167
2. O. SKUTSCH 1968, 157165.
3. O. ZWIERLEIN, Der Ruhm der Dichtung bei Ennius und seinen Nachfolgern,
Hermes 110, 1982, 85102.
4. U. W. SCHOLZ, Der Scipio des Ennius, Hermes 112, 1984, 183199, ,
.
5. . FUCHS, Zu den Annalen des Ennius, 2. Ennius und der Krieg, MH 12,
1955, 202205.
6. E. TiFFou, La Discorde chez Ennius, REL 45, 1967, 231251; R. HUSSLER
1976, 151210.
7. B. RiPOSATi, A proposito di u n frammento dell' Hectoris lytra di Ennio, : FS
L. CASTIGLIONI, Firenze i960, 2, 789800.
171
, , , ,
. > 1.
(, )
(trag. 254"~~257 J) , , . .
, 2 . ;
.
, , ,
. , ,
,
.
:
, , ,
.
paterfamilias;
. . , , (trag. 270 J.); , (265 J.) (266
271J)
, decemviri sacris faeiundis, (, ); ,
, , 173 X ( 12, 547 )>
; ,
, 139
. X. . .
, , , , ,
( ) 1. . TRAIANA, Pathos ed ethos nelle tradizioni tragiche di Ennio, Maia 16, 1964,
112142 276277.
2. F. CAVIGLIA, II Telamodi Ennio, ASNP 3g, 1970, 469488.
172
, , 1.
- .
, , ., XVIII
, .
, , .
, ,
. , .
,
. ,
.
;
, , ( ).
2 . ; 3
4
. ;
( ) 5. I .
. X., ,
. , ,
,
.
1. H. D.JOCELYN I97 2 ' 996
3. . GiGON, Lukrez und Ennius, : Lucrce. Huit exposs. Entretiens Fondation Hardt 24, (1977), 1978, 167171 ( . 196).
4. J.JACOBSON, Ennian Influence in Heroides 16 and 17, Phoenix 22, 1968, 299
173
I . . X. II
. . , , ; , ,
, . IV . Hectons lytram Telephus, . V VI .
.
( ) , , ,
,
(., ) (., )
.
1.
.
.
, , .,
. , ;
2.
, , 3
.
,
.
, (Stil.
3 = . 23) ( Africa)
.
4
. ,
.
. . H. D.JOCELYN, Ancient Scholarship and Vergil's Use of Republican Latin
Poetry, CQNS 14 (58), 1964, 280295; NS 15 (59), 1965, 126144.
2. J. E. G. ZETZEL, Catullus, Ennius, and the Poetics of Allusion, ICS 8, 1983,
251266; . J. F. MILLER, Ennius and the Elegists, ICS 8, 1983, 277295.
3. A. TRAGLIA, Ennio nella critica oraziana, : Filologia e forme letterarie, FS
F. DELLA CORTE, T. 3, Urbino 1987, 89108.
174
,
, ., , : , , (trag. 187 J.).
,
; ;
1 .
; ,
, , omnipotens.
: . und H. ESTIENNE (STEPHANUS), Fragmenta poetarum
veterum Latinorum, quorum opra non extant. Genevae 1564. * G. CoLONNA, Q. Ennii poetae vetustissimi quae supersunt fragmenta, Neapoli
1590, Amsterdam 1707 (, Index). * J. VAHLEN, Ennianae poesis reliquiae, Lipsiae 1854; 2i)O3 (. ., trag.; c Index
sermonis; 1967). * . . WARMINGTON (), ROL 1, 1935
2
i95 (rev.), 1967. * J. HEURGON (TR), Bd. 1: ann., Bd. 2:
trag., Paris 1958. * Annales: P. MERULA (VAN MERLE) (TK), Lugduni Batavorum 1595. * L. VALMAGGI (TK), Torino 1900. * E. M. STEUART (),
TRF Lipsiae 2 i87i, 1962, 1575 ( c sermo tragicus);Lipsiae31897, 1785. * H. D.JOCELYN (trag :TK, ), Cambridge
1967 (. ). * Praetextae: L. PEDROLI (TK), Fabularum praetextarum
quae extant, Genova 1954, 68 .\ 113 . * G. DE DURANTE, Le Fabulae
praetextae, Roma 1966, 1925; 52 . * Sat. etc.: E. BOLISANI, Ennio minore (K), Padova 1935. * E. COURTNEY, The Fragmentary Latin Poets, Oxford 1993. * : Lucilius, Satiren, lat. und
dt. von W. KRENKEL, Bd. 1, Berlin und Leiden 1970, 1416. ** Indices:
. . ** .: S. TIMPANARO, Ennius, AAHG 5, 1952, 195212. * H.J.
METTE, Die rmische Tragdie und die Neufunde zur griechischen Tragdie ( 19451964 .), Lustrum 9, i9*4> 1416
5578. * H. D.JOCELYN, The Fragments of Ennius' Scenic Scripts, AC 38,
1969, 181217. * . H. D.JOCELYN 1972.
M. VON ALBRECHT, Ennius' Annales, : Das rmische Epos, . . BURCK,
Darmstadt 1979, 3344. * M. BETTINI, Studi e note su Ennio, Pisa 1979. *
C. O. BRINK, Ennius and Hellenistic Worship of Homer, AJPh 93, 1972,
547567. * R. A. BROOKS, Ennius and the Roman Tragedy (1949), nepe1. P. COURCELLE, Le retentissement profane et chrtien d'un vers d'Ennius, REL
48, 1970, 107112.
175
Athens: The First Five Lectures, Athens 1991, 5764. * E. LAUGHTON, The
Prose of Ennius, Eranos 49, 1951, 3549 * A. LUNELLI, Postille indite
di VAHLEN alla seconda edizione di Ennio, RFIC 108, 1980, 5584; 174
217 (. Indices 1988). * P. MAGNO, Quinto Ennio, Fasano di Puglia 1979. * S. MARIOTTI, Lezioni su Ennio (1951),
Torino 1963. * K. O. MATIER, The Influence of Ennius on Silius Italicus,
Akroterion 36, 1991, 153158. * J. K. NEWMAN, Memini mefierepavum.
Ennius and the Quality of Roman Aesthetic Imagination, IGS 8, 1983,
173193. * E. NORDEN, Ennius und Vergilius. Kriegsbilder aus Roms
groer Zeit, Leipzig und Berlin 1915. * L. M. OOSTENBROEK, Eris Discordia. Zur Entwicklungsgeschichte der ennianischen Zwietracht, Pijnacker
1977 (.). * G. PASQUALI, Ennio e Virgilio, GGA 1915, 593610,
: G. P., Vecchie e nuove pagine stravaganti di un filologo, Firenze 1952,
285307. * R. REGGIANI, I proemi degli Annales di Ennio. Programma
letterario e polemica, Roma 1979. * W. RSER, Ennius, Euripides und
Homer, , Wrzburg 1939. * U. W. SCHOLZ, Die Satura des
Quintus Ennius, : J. ADAMIETZ, ., Die rmische Satire, Darmstadt
1986, 2553. * A. SELEM, Note all' Iphigeniadi Ennio (Seen. 213221 V.2;
357 a KL), Udine 1965. * F. SKUTSCH, Ennius, RE 5, 1905, 25892628. *
O. SKUTSCH, Studia Enniana, London 1968. * O. SKUTSCH, Doppelte Enallage, Gymnasium 82, 1975, 339. * O. SKUTSCH, Book VI of Ennius' Annals, CQ 81 NS 37, 1987, 512514. * SUERBAUM, Untersuchungen (.
) * W. SUERBAUM, Ennius als Dramatiker, :
Orchestra. Drama, Mythos, Bhne. FS H. FLASHAR, Stuttgart 1994, 346
362. * I. TAR, ber die Anfnge der rmischen Lyrik, Szeged 1975, 5966. * S. WiEMER, Ennianischer Einflu in Vergils Aeneis VII
XII. Beitrag zu einem Vergil-Kommentar, , Greifswald 1933.
* G, WILLIAMS, Tradition and Originality in Roman Literature, Oxford
1968, 359363. * K. ZIEGLER, Das hellenistische Epos. Ein vergessenes
Kapitel griechischer Dichtung, Leipzig und Berlin 1934; 2. ., .:
Ennius als hellenistischer Epiker, Leipzig I966. * O. ZWIERLEIN, Der Ruhm
der Dichtung bei Ennius und seinen Nachfolgern, Heimes 110, 1982,
85102.
176
,
. 22 . . X. 130 . . X. . ;
. (Hier, chron. a. Abr.
1864), (. Gell. 17, 21, 49 Vell. 2, 9, )>
. 2 . . X. (Plin. nat. 35? *9) .: , ; (
). Paullus, , . (Lael 24) 1.
, ,
( )
(Gell. 13,
2). (Gell. 1, 24, 4)' 2
,
3
. , , ,
,
, . . ,
.
: Antiopa, Armorum iudicium, Atalanta, Chryses, Dulorestes, Hermiona, Iliona, Medus, Niptra, Orestes4, Pentheus, Periboea, Protesilaus (?), Teucer,
Thyestes (Fulg. serm. ant. 57 = HELM p. 125 . ).
: Paullus.
: Saturne.
1. : . STRASBURGER, Der Scipionenkreis, Hermes 94,
1966, 6072.
2. . : . DAHLMANN, Studien zu Varro Depoetis, AAWM 1962, 10, 12
1963 65 4
2
3 , , . CIL 1 12091210; 848;
53
4- G. D' ANNA, Precisazioni pacuviane, RCCM 16, 1974, 311319.
177
, ,
,
( 13 ),
. -
.
1 ; , :
, ,
(Hermiona, Teucer, . Armorum iudicium) (. Armorum iudicium,
Orestes Teucer); ,
. ,
, (Chryses, Hermiona, Dulorestes, Orestes, ); -
, .
(Antiopa, Pentheus, Atalanta,
Penboea). . , ( , , Antiopa):
(Armorum iudicium), (Chryses,
Hermiona, Niptra) ,
( Medus). .
.
,
. ,
. , 2
, .
Attici 1. . 356 BUECHELER, p. 42 MOREL.
178
1. : 2.
3:
; , (Tusc. 1, 106), .
.
. , ,
; . . ,
,
, , . , ,
(. 1099) , . , ;
. , ,
, ,
, . ,
, , , ., 4
.
.
.
. G. D' ANNA, Alcune osservazioni sull' Antiopa di Pacuvio, Athenaeum 43,
1965, 8194.
2. H. HAFTER, Zum Pentheus des Pacuvius, WS 79, 1966, 290293.
3. . trag. 38 .: , , , , , .
.
4- A. DELLA CASA, II Mdusai Pacuvio, : Poesia latinain frammenti, Miscellanea
folologica, Genova 1974, 287296.
, ,
:
, , ., ques sunt es? (trag. 221 R.), -um
-. , (camterem, thiasantem, ; )
(frg. 839 .)
: ; ,
: animt format alit gerit crt, , , , , .
: sepelit recipitque,
. , .
I
.
.
:
, , , , .
;
, .
II
,
, ; , ,
. , . : ,
. 1. 1. J. . YARDLEY, Propertius' Lycinna, TAPhA 104, 1974, 429434.
l8l
, ,
,
.
iudicium , , . , , , , . : , ,
? {trag. 40 R.)
,
. .
: (frg. 839 .); , . , ,
, .
:
, . Niptra
, .
, , ,
, ,
, .
, , , , . ,
, .
(Cic. de orat. 2, 193
). ,
; ,
.
, . . , , (Tusc. 2, 48, 21 .).
l82
I . . X.; .
, , ,
.
: ,
,
.
(opt. gen. 2); (orat. 36). ,
(fin. 1,4)
elegantissima gravitas, ( , 24> 4) , (, 26, 13).
(. . epist. 2,1,
56) (, , 97) ,
(doctior).
.
. ,
,
.
, , , (Gell. 13, 2).
, . ,
, . .
, (Brut. 258), , :
. (, 77) -
183
,
,
,
,
, . ( 1, 6,
14, 6) (ubertas).
, .
, ,
, . , , 1 2 .
, ,
, .
:R. und H. STEPHANUS, Fragmenta poetarum veterum
Latinorum, quorum opra non extant, Genevae 1564. * O. RIBBECK, TRF
(T, Index sermo tragicus), Leipzig 2 i87i, 1962, 75136 (zit.
Ausg.); 3 i8g7, 86-157. * E. H. WARMINGTON (), ROL, Bd. 2, London 1936, 158-323. * A. KLOTZ, . SEEL, L. VOIT, SCRF, Bd. 1, Oldenburg
1953 ( , . SKUTSCH, Gnomon 26, 1954, 465470). * R. ARGENIO (), Torino 1959 (.). * G. D'ANNA (), Roma 1967 (
). * R MAGNO (), Milano 1977. * Teucer:R MAGNO (
), Milano 1976. * Praetextae: L. PEDROLI, Fabularum praetextarum quae extant, Genova 1954, 69 . (); 114 . (). * G. DE
DURANTE, Le Fabulaepraetextae, Roma 1966, 2629; 54 . ** Indices: .
. RiBECK, WARMINGTON. ** .:.]. METTE, Die Rmische Tragdie und die Neufunde zur Griechischen Tragdie ( 1945
1964 .), Lustrum 9, 1964, 5211, 78107.
W. BEARE, The Roman Stage, London 3 ig64, 7984. * . BILINSKI, Contrastanti ideali di eultura sulla scena di Pacuvio, Wroclaw 1962. * E. FLINTOFF, The Satires of Marcus Pacuvius, Latomus 49, 1990, 575590. *
1. G. D' ANNA, La tragedia latina arcaica nelle Metamorfosi, : Atti del Convegno
Internazionale Ovidiano (Sulmona 1958), . 2, Roma 1959, 217234;
, : P. FRASSINETTI, Pacuviana, : Antidoron, FS E. PAOLI, Genova 1956, 96123.
2. J. LANOWSKI, La tempte des Nostoi da'ns la tragdie romaine, : Tragica 1,
Wrocaw 1952, 131151; R. GiOMiNi, ., Seneca, Phaedra, Roma 1955, Seneca,
Agamemnon, Roma 1956.
184
21
21
,
. 170 . . X. (Hier, chron. a. Abr. 1879). ,
, ,
. .
, , ,
!
, (Quint. inst. 5, 13, 43) ^ 1 4 X (Cic. Brut. 22g);
, .
: ,
(Plin. nat. 34> 9)- ^ :
, (Val. Max. > 7' 11)- ,
, (Rhet. Her. 1, 24, 2, ig)
. .
, .
. ,
185
, . ;
. , ,
84 . . X. (f 149 ) ( 95 . . X.)
(169 . . X.) (70 . . X.).
, ,
() ;
,
. ,
, .
: Achilles, Aegisthus, Agamemnonidae, Alcestis, Alcimeo, Alphesiboea, Amphitruo, Andromeda, Antenondae, Antigona, Argonautae (?), Armorum
iudicium, Astyanax, Athamas, Atreus, Bacchae, Chrysippus, Clutemestra, Deiphobus, Diomedes, Epigoni, Epinausimache, Erigona, Enphyla, Eurysaces, Hecuba,
Hellnes, , Medea (Argonautae), Melanippus, Meleager, Minos, Myrmidones,
Neoptolemus, Nyctegresia, Oenomaus, Pelopidae, Persidae, Philocteta, Phinidae,
Phoenissae, Prometheus, Stasiastae vel Tropaeum, Telephus, Tereus, Thebais,
Troades.
: Heraclidae, Theseus, Automatia, Andromacha.
: Aeneadae autDecius, Brutus, (Tullia).
: Didascalica, Pragmatica, Annales, Parerga, Sotadica.
, ,
, ;
: 40 .
; ; -
l86
. : . : , , , ., Andromeda,
Medea, Meleager, Tereus. (
) . ( , , ),
1. : , .
. , .
, , . 295 X , .
Annales
;
.
2?
. Sotadica
(Sota).
, ,
. Didascalica,
. , (, ) - : , , , ,
(frg. 17 MOREL = frg. 17 BCHNER). . Parerga
1. F. LEO, De tragoedia Romana, Progr. acad. Gttingen 1910, 36 i8 .;
: Ausgewhlte Kleine Schriften, . . FRAENKEL, T. 1, Roma i960,
191194 207209.
2. RIBBECK, Tragdie 342.
;
1? ,
Praxidicus1.
.
; , , , 2, , -,
(
)3. , .
, (.
)4.
, ,
, , ., (trag. 237 R)
,
1
( R) : .
,
. (praet. 1728 R.), , (praet. 2938 R) :
.
l88
: Sol qui micantem candido curru atque equis /
flammam citatis fervido ardore explicas, / quianam tam adverso auguno
et inimico omine/ Thebis radiatum lumen ostentas tuum?(frg. 581584
R.). /
/ ', , /
\ ' /' 1.
(Phoen. 16) :
, , (Schol. Eur. Phoen. 1). , , .
: -
, fervido ardore2. -
: , . (: ) , :
. , .
, , . (VS 82 5 ) , (. . . 138
. : , , ? :
, , , ,
(. .).
2. . Nyctegresia frg. il: scindit oras, laterum texta flamma Vukani vorax,
, ; Atreusfrg. XVI: ipsus
hortatur mefrater, ut meos malts miser / manderem natos, ,
, , ; Atreusfrg. III:
mihi moles, maius miscendumst malum, ,
.
l8g
V.) :
(trag. 296 R.).
;
.
,
animus anima (trag. 296 R.)> ,
: oderint, dura metuant
(trag. 203204 R.).
I
, : ,
.
.
, .
, , . -
.
1 .
, .
, , ., ;
. , , brevitas (didasc. 2, 10 BCHNER Non. p. 243 L.). Teo1. . .
, , , .
; .
; , 1 (frg. 6 BCHNER), , . .
. Didascalica
, Pragmatica, ; (frg. 24 BCHNER).
. ,
. , , J H Z ,
[ng] g;
(ei ), .
II
, ;
( , )
: , () (trag. 619 .
R.). ( ) (Antigone trag. 135*57 R)
:
, . , . (524),
: Mu Unrecht sein, so sei's um
eine Krone, in allem andern sei man tugendhaft, , ,
.
, , , -
lgi
. , , ?
{trag. 357~3^5 &) .
, -
{trag. 142 . R.). , , : ,
1. , .
I . . X. , : ,
. I . . X.
, , ( ) ;
. , . . , , - (Hier, chron. a. Abr. 2072), (Suet. gramm. 24). ,
II . . , ,
( .) (III .). (IV .) .
(VI .) ,
, .
(, ) I . . X. (). 1. G. PADUANO, Sul Prologo dlie Fenicie di Accio (581-584 R.), ASNP ser. 3,
3> 3 *973> 827-835.
1Q2
. : , ,
, , .,
. (, ) (epist. 2, 1, 166).
, , .
,
:
; , ,
,
( )
( ) 1 !
,
,
. .
, ; , ,
,
.
; .
,
. , ,
- , .
.
,
.
.
: H. STEPHANUS, R. STEPHANUS (ESTIENNE), Fragmenta
1.1. GOLLANCZ, The Sources of Hamlet, Shakespeare Library Ser. 2, . 12, 1926,
2733; V. BR0NDAL, Hamlet, principe al Danemarcei. Istorie unei legende, Revista Fundatilor Regale 10, 1936, 115.
Genevae 1564 * :]. DNGEL (), Paris 1995 . . WARMINGTON (), ROL 2, 1936, 325595; 598 ., 604607. * Trag.: O. RIBBECK, TRF, Lipsiae 2 i87i, 136227; praetextae 281285; O. RIBBECK, TRF,
Lipsiae '^1897, 157263, praetextae326331. * Praetextae: L. PEDROLI (TK),
Fabularum praetextarum quae extant, Genova 1954, 7074 (T), 115117
(K). * G. DE DURANTE, Le Fabulae praetextae, Roma 1966, 3039; 56
65. * : . BCHNER, FPL, Lipsiae 1982, 4652 (
W. MOREL, FPL 1927) * .:
H. FUNAIOLI, GRF, Lipsiae 1907, Bd. 1, 2232. * * : A. DE ROSA-
194
,
,
() ,
. (Asin. 11 ),
(Maccus -
()), , , (
Mercator, prol. g .) , 1. ,
, 2. 184 .
. X. (Cic. Brut 60), (Hier, chron. a.
Abr. 1817)- (Cic. Cato 50), ,
, 250 . . X. ,
;
( , 3 1 4)
,
, , ,
,
.
130 ;
.
, . 3 Codex Ambrosianus () ()
4
Stichus (200 . . X.) Pseudolus (191 . . X.) . Truculentus. Miles,
2, 5
, , . .
221 . . X., , 1. . . . SCHUTTER, Quibus annis comoediae Plautinae primum aetae sint
quaeritur, , Groningen 1952, . IV.
2. A. S. GRATWICK, Titus Maccius Plautus, CQ67 NS 23, 1973, 7884.
3. : . H. E. SCHUTTER, . , . .
4 : . . MATTINGLY, The Plautine Didascaliae,
Athenaeum NS 35, 1957, 7788.
5. L. SCHAAF, Die Todesjahre des Naevius und des Plautus, RhM 122, 1979,
24-3
195
205 1. Cistellaria (prol., 201 .), Trinummus ( 99) ~~ 194 2 X Epidicus Bacchides (
214) . Persa, Pseudolus
Casina , 3.
Mostellaria. (. 94 1 );
15 .
, ,
Ludi Megalenses (); 194 (Liv. 34 54> ) , 4 terminus a quo (
).
. 5.
, , .
:
6
, 7
, ( )8, 9 ,
. Ch. , A Chronology of the Plays of Plautus, Baltimore 1940, 84.
2. F. RITSCHL, De aetae Trinummi tempore, Ind. lect. Bonn 1843, :
Parerga 1, Leipzig 1845, 339354, 348; 187 .
. X.: T. FRANK, Some Political Allusions in Plautus' Trinummus, AJPh 53, 1932,
3. A. THIERFELDER, Plautus und die rmische Tragdie, Hermes 74, 1939, 155
166.
4. . . . SCHUTTER, De Mostellanae plautinae aetae tempore, : Utpicturapoesis,
FS P. J. ENK, Leiden 1955, 174183.
5. F. W. HALL, Rptitions and Obsessions in Plautus, CQ 20, 1926, 2026.
6. W. B. SEDGWICK, The Cantica of Plautus, CQ 39-46, 1926, 55-58.
7. J. SCHNEIDER, De enuntiatis seeundariis interpositis quaestiones Plautinae,
, Leipzig 1937; W. B. SEDGWICK, The Dating of Plautus' Plays, CQ 24,
1930, 102106; , Plautine Chronology, AJPh 70, 1949, 376383; A. DE
LORENZI, Cronologia ed evoluzione Plautina, Napoli 1952.
8. V. PTTNER, Zur Chronologie der Plautinischen Komdien, Progr. Ried
1905/06.
9.J. N. HOUGH, The Development of Plautus' Art, CPh 30, 1935, 4357.
10,6
,
,
. , 1.
Amphitruo, , tragicomoedia, . ; , , . , ,
;
,
, .
.
Asinaria ; .
, ; , , ,
( Asinaria). , ; .
Aulularia, - ,
, . , . , , . .
; : in spe ,
? .
, Fides, . 1. - . . JOHNSTON, Poenulus , 2
and Roman Women, TAPhA , 1980, 143159; 191- .
: , - . , . :
! , , : ! , .
Bacchides
, ().
.
;
.
Captivi (. 57 .),
;
. ,
, . ,
, . . ; , , ;
. . , ; ,
.
Oasina . , .
, , ; , , . , , ,
, , ,
. , , ; .
.
Cistellana, , , .
: ,
; , .
198
; . .
, , . Cistellaria ,
.
Curculio: , Cistellana: , . , ;
, . ( ), ,
, , ,
. . . Curculio -, (.,
. i47~2i6). , .
Epidicus, , , , , ,
. ,
, . ; , - . . ,
. , ,
. , ; .
Menaechmi, Amphitruo, . ( ) ( ) . . . qui pro quo
.
Mercator :
gg
. , . , , .
, . , . ,
.
Miles gloriosus ,
, .
. , , .
, .
; , -; , .
, ,
, .
.
.
Mostellana ;
. ,
,
. , . ,
. , ,
. Mostellana ,
.
Persa ; , virgo ,
.
Poenulus . ,
,
. . , ;
. -
2OO
, ; .
Pseudolus , .
, , .
, , ,
-. , , ;
: ,
(360369), (238240),
(905907) , -,
Pseudolus (Cic. Cato 50).
Rudens
, ,
, . , , ; ,
. , ,
. , ,
.
.
Stichus ,
. , , .
, , , . ,
, .
, .
,
.
Trinummus : , ; , . , , , ,
(1185).
, ; -, .
Truculentus
; -
21
. , ; - , .
Vidularia, , Rudens: ,
, ; .
; :
.
: Acharistio, Addictus, Agroecus, Artemo, Astraba, Bacana, Boeotia, Caecus vel Praedones, Calceolus, Carbonaria, fCesistiof, Colax, Commorientes, Condalium, Cornicula,
Dyscolus, Faeneratrix, Fretum, Frivolaria, Fugitivi, Hortulus, Lenones gemini,
Lipargus, Nervolaria, Phago, Parasitus medicus, Parasitus piger, Plocinus, Saturio, Schematicus, Sitellitergus, Trigemini.
, ,
,
, .
1.
:
(Aulularia, , =
Apistos , Stichus = Adelphoi; Cistellaria = Synaristosai;
Bacchides = Dis exapaton) qui
pro quo (); (Asinana, Onagosne
Onagros )
Captivi. Amphitruo; 2.
,
:
. Stichus
. . LUCAS,
Die Scherbenkomdien des Epicharm und Plautus, WS 56, 1938, 111117;
B. VENERONI, Allacciamenti tematici tra la commedia greco-latina e il mimo di
Eroda, RIL 107, 1973, 760772; W. F. HANSEN, An Oral Source for the Menaechmi,
CW 70, 1977, 385-390.
2. F. DUPONT, Signification thtrale du double dans Y Amphitryon de Plaute,
REL54, 1976, 129141.
22
, , ,
, . - , , Rudens -
Casina, ,
, Trinummus, , ,
Mercator, . ,
, , , , , , ,
, ;
, . ( Aulularia , ); ,
1
,
- . , ,
, - (), , (, , ), Rudens
, . ,
, ,
: , 2
, -, -3
, .
. : . KNORR, Das griechische Vorbild der Mostellana des Plautus,
, Mnchen, Coburg 1934.
2. . : . GAISER, Zum Miles glonosus des Plautus: Eine neuerschlossene
Menander-Komdie und ihre literaturgeschichtliche Stellung (1967), :
Die rmische Komdie: Plautus und Terenz, . . LEFVRE, Darmstadt 1973,
205248.
3. : P. J. ENK, Plautus' Truculentus, : FS . L.
203
1:
Persa, 2. ( ) , Poenulus, , , ,
3. Curculio,
, , 4. 5.
Amphitruo, ;
-
.
, , , , ,
, :
6 , .
, ,
, .
, .
. 7
, ULLMAN, Rom 1964, . , 49~^5' ( ):
, Truculentus, Leiden 195
1. U. VON WiLAMOWiTZ-MoELLENDORFF, De tribus carminibus Latinis commentatio (1893); Kleine Schriften 2, 1941, 260274.
2 G. L. MLLER, Das Original des plautinischen Persa, , Frankfurt
1957 ( ).
3 W. G. ARNOTT, The Author of the Greek Original of the Poenulus, RhM 102,
1959, 252262; . H. LUCAS, Der Karchedonios des Alexis als Vorbild des
plautinischen Poenulus, RhM 88, 1939, 189 . : W. Th. MACCARY, The Comic Tradition and Comic Structure in Diphilos'
Kleroumenoi, Hermes 101, 1973, 194208.
4. T. B. L. WEBSTER, Studies in Later Greek Comedy, Manchester 1953, 189202.
5. H.JORDAN, Die Parabase im Curculiohei Plautus, Hermes 15, 1880, 116136.
6. F. DELLA CORTE, La commedia dell'asinaio, RFIC 79, 1951, 289306 ( ).
. G. JACHMANN, Plautinisches und Attisches, Berlin 1931.
24
1.
, ,
. ,
, .
: ,
,
(Bacch. 507
508).
. , , humanitas, ,
, , ,
.
, . , . :
.
, ,
, , -
: :
(. 361). :
(., Cas. 759~779)>
, ,
, ,
, , , ,
, , .
. 2,
. Plaut. Bacch. 494~5^2; Men. Dis exap. 11 (ed. SANDBACH). ,
. HANDLEY, Menander and Plautus. A Study in Comparison, University College
London, Inaugural Lecture, 1968; . : Die rmische Komdie: Plautus und
Terenz, . . LEFVRE, Darmstadt 1973, 249276; . QUESTA, Alcune strutture
sceniche di Plauto e Menandro, Entretiens Fondation Hardt 16, 1970, 183228;
. GAISER, Die plautinischen Baccides und Menanders Disexapaton, Philologus 114,
1970, 5187; V. PSCHL, Die neuen Menanderpapyri und die Originalitt des
Plautus, SHAW 1973.
2. E. FRAENKEL, Plautinisches in Plautus, Berlin 1922; Element! plautini in
25
, ,
.
1. , . ,
, .
., Miles, , . ,
, ,
(. ), , , ,
2.
,
. 3. , , . ,
, , 4,
.
,
,
, , .
Plauto, Firenze i960 (.); : . FANTHAM, The Curculio
of Plautus. An Illustration of Plautine Methods of Adaptation, CQ 59, 1965,
84100.
26
. , , , , ( ), ( ),
( ).
, ,
1.
, . , , , 2. Mostellaria3
, 4 4> 2
, !
(),
( ) - .
,
, , . ,
.
, . ,
, , .
, . - , . , 4;
. H. W. PRESCOTT, Criteria of Originality in Plautus, TAPhA63, 1932, 103125.
2. J. R. CLARK, Structure and Symmetry in the Bacchides of Plautus, TAPhA 106,
1976, 8596; . W. STEIDLE, Probleme des Bhnenspiels in der Neuen
Komdie, GB 3, 1975, 341386.
3.1. WEIDE, Der Aufbau der Mostellaria des Plautus, Hermes 89, 1961, 191207.
4. A. THIERFELDER, De rationibus interpolationum Plautinarum, Leipzig 1929;
H. D.JOCELYN, Chrysalus and the Fall of Troy, HSPh 73, 1969, 134152 ( Bacchides).
27
, II .
; .
,
;
; 1.
; . , ;
, , ., , ,
, . , ; , . , ,
.
,
. vis , , , .
, 2. 1. . ( ).
2. P. BRIND'AMOUR, Des nes et des bufs dans YAululaire. Commentaire des
vers 226235, Maia 28, 1976, 2527; : A. BLANCHARD, Essai sur la composition des comdies de
Mnandre, Paris 1983, . V: Les adaptations de Plaute; :
W. STEIDLE, Plautus' Amphitruo und sein griechisches Original, RhM 122, 1979,
3448; P. HARVEY, Historical Allusions and the Date of Amphitruo, Athenaeum 59,
1981, 480489 (. 193: 201 . P. X.); H. TRNKLE, Amphitruo und kein Ende,
4, 1983 217238 ( ); . STAERK,
Die Geschichte des Amphitruostoffes vor Plautus, RhM 125, 1982, 275303 ( ); R. L. HUNTER, The Aulularia and its Greek
Original, PCPhS 27, 1981, 3749; L. FINETTE, Le Dis exapaton et les Bacchides. Deux
ou trois fourberies?, CEA 15, 1983, 4760; E. LEFVRE, Neue und alte Erkentnisse
28
; -
1.
, (poet. 145 15~"23)
.
. ,
.
;
, . - , . , 2,
,
(. . . prol 33~3^
. epht 2, , 185 .).
()3.
zur Originalitt der rmischen Komdie. Plautus und Menander, Freiburger
Universittsbltter 18, H. 65, 1979, 1322 ( Bacchides); M. WALTEN BERGER, Plautus'
Casina und die Methode der Analyse, Hermes 109, 1981, 440447 (
); . LEFVRE, Plautus-Studien 4. Die Umformung des
zu der Doppelkomdie des Miles gloriosus, Hermes 112, 1984, 3053 ( ); . DR, Duplex argumentum, Homonoia 5, 1983, 129160; . LEFVRE,
Diphilos und Plautus. Der Rudens und sein Original, AAWM 1984, 10; W. S.
ANDERSON, Plautus' Tnnummus. The Absurdity of Officious Morality, Traditio 35,
333345; R. R. HUNTER, Philemon, Plautus und the Tnnummus, MH 37, 1980, 216
230.
1. G. A. SHEETS, Plautus and Early Roman Comedy, ICS 8, 1983, 195209.
2. G. MAURACH, ', . J. .
BARSBY, Actors and Act Divisions. Some Questions of Adaptation in Roman Comedy, Antichthon 16, 1982, 7787.
3. Bacch. 107; )$ , .
1, . . .
, , . : .
, , . Mostellana
,
, . , , . ,
, ,
.
, . , Stichus
(, ),
,
. Truculentus , , . .
,
. ,
, .
, ,
. ; , ,
. . QUESTA, Plauto diviso in atti prima di G. . (Codd. Vatt. Latt. 3304 e
2711), RCCM 4, 1962, 209230.
21
, ,
, (Mil. 147~~
153) , (Cist.), , ,
,
(Aul.) (7rm.), . , ,
-. ; ,
; ,
.
II .
, ,
. , : , ,
. ,
,
( , Mercator,
:
6172). , ,
.
, , , ., Amphitruo (14
147) Miles glonosus ( 1475) .
, ,
, ,
, ,
211
,
. ,
, . , -
.
, ;
. ,
. . ,
.
, . , .
. , , .
; . Stichus ;
, . . , , . qui pro quo :
I II I II.
1.
,
, .
. . GOLDBACHER, ber die symmetrische Verteilung des Stoffes in den Menaechmen, FSJ.VAHLEN, Berlin 1900, 203218.
212
, , 1, 2, ,
, 3, .
: , . , .
; , , ( ) .
, .
,
-, - .
. ,
: Cistellana4 Stichu^.
,
,
( ) . , ,
,
.
Amphitruo: ,
, ; ,
6
.
. G. HORSTMEYER, Die Kupplerin. Studien zur Typologie im dramatischen
Schrifttum Europas, , Kln 1972.
2. E. FRAENKEL, Elementi plautini in Plauto (. 1922), Firenze i960, 223
241; G. FREYBURGER, La morale et la fides chez l'esclave de la comdie, REL 55,
1977 113-127
3. H. DOHM, Mageiros. Die Rolle des Koch in der griechisch-rmischen Komdie, Mnchen 1964.
4. W. LUDWIG, Die plautinische Cistellaria und das Verhltnis von Gott und
Handlung bei Menander, : Mnandre, Entretiens Fondation Hardt 16, 1970,
43-110.
214
Aululana1: , , , , ( ,
). , , ,
, , . , ,
.
, .
. , .
, - .
, Aululana
" (). ,
, , , (
2, 4)> , , . , . :
,
,
, , -
.
.
.
. , 1. G. LAFAYE, Le dnouement de VAululaire, RCC 4, 1896, 552559 ( ); P. J. ENK, De Euclionis Plautini moribus, Mnemosyne ser.
3, 2, 1935, 281290; W. HOFMANN, Zur Charaktergestaltung in der Aululana des
Plautus, Klio 59, 1977, 349~358
215
, ,
.
,
' (
), ,
( ) , , , - ,
:
( , ).
. , , . ( ) . ,
(, ., Milesglariosus),
; ,
:
( ).
(, , )
. . , ,
. ,
,
, . ,
,
. 1. .
.
,
. ,
. A. THIERFELDER, Die Motive der griechischen Komdie im Bewutsein ihrer
Dichter, Hermes 71, 1936, 320337; W. GRLER, ber die Illusion in der antiken
Komdie, A&A 18, 1973, 457.
2l6
,
. .
1
.
, .
.
, ,
. , . , , ; , , , , . (
) ,
.
, , .
, .
() . . ,
. ,
, ,
.
, ;
,
. , ;
2
, .
, ,
(Suet. depoet. 11, 25 REIFF.; . Cic. de orat.
3, 221). ; fabulae
statariae (. ),
motonae (. Phormio) -
(Evanth. 4, 4) , ,
., (Mil 201207).
. V.J. RosiVACH, Plautine Stage Settings (Asin., Aul, Men., Trin.), TAPhA 101,
1970, 445461; M. JOHNSTON, Exits and Entrances in Roman Comedy, Geneva,
N.Y. 1933.
2. P. GHIRON-BISTAGNE, Les demi-masques, RA 1970, 253282.
217
,
1. , , . . , , ;
, .
.
,
.
.
. . , , , - , .
, ,
. ,
. ,
,
: () ,
. ,
(Bacch. 3, 6).
(., )
2.
- ,
, , .
. .
2. W. STEIDLE 1975
2l8
. , , ,
. ( 925978)'
- -, .
- , ,
-
, , 1.
,
, , .
, , :
, ,
/ Mostellana .
( )
2
. ,
. ,
.
.
,
( mores, , Trinummus, fides
Aululana, exemplum Mostellana).
3
: , . J. WRIGHT, The Transformation of Pseudolus, TAPhA 105, 1975, 403416.
2. E. W. LEACH, De exemplo meo ipse aedificato: an Organizing Idea in the Mostellaria, Hermes 97, 1969, 318332.
3. W. D. SEDGWICK, Parody in Plautus, CQ 21, 1927, 8889; A. THIERFELDER,
Plautus und rmische Tragdie, Hermes 74, 1939, 155166.
2ig
- : Rud. 204219,
, Captivi Trinummus . , .
1: , , . , Mercator
(. Iliasg, 432""4^)
2 (.
). Captivi
: 3.
. ,
;
Casina .
. ,
. , (), Captivi ,
. ,
. .
. , : ; -, ,
1. A. SALVATORE, La struttura ritmico-musicale del Rudens e Ylonedi Euripide.
Contributo all studio dei cantica plautini, RAAN 26, 1951, 5697; F. MARX, Rudens, . 274278.
2. . WARNECKE, Zum Mercator des Plautus, WS 56, 1938, 117119.
3. W. KRAUS, Die Captivi im neuen Lichte Menanders, : FS R. HANSLIK, Wien
1977 (= WS Beiheft 8), 159170.
22
.
, . , , , 1;
.
. , vortere, :
, ,
(., dicam tibi; eloquar; scies; quid ais ?
; ; ; !). -
, 2. . .
, . .
., (Capt 868): ; te (),
. (. Cist. 727735 16 ig):
disciplina . : quid ita, amabof , -
?. , ,
disciplina: raro nimium dabat, < >.
221
(Mil. 103).
duellum (Amph. 189). , -
: .
117* ad erum nuntiem6. , nullos habeo
1. G. THAMM, Beobachtungen zur Form des plautinischen Dialogs, Hermes 100,
1972, 558~57
2. A. KATSOURIS, Word-Play in Greek Drama, Hellenika (Thessalonike) 28, 1975,
409-414.
3. H. HAFFTER, Sublimisbei Plautus und Terenz. Altlateinischer Komdien- und
Tragdienstil in Verwandtschaft und Abhngigkeit (1935), . : Rmische
Komdie, Darmstadt 1973, 110121.
4. H. D. JOCELYN, Imperator histneus, YCIS 21, 1969, 95123.
5. . . CORBETT, Vis comica in Plautus and Terence. An Inquiry into the
Figurative Use by them of Certain Verbs, Eranos 62, 1964, 5269.
6. : (. .).
222
.
;
, ( ); , , :
! , . <. . > ; - (.
.).
2. G. P. SHIPP, Greek in Plautus, WS 66, 1953, 105112.
3. P. A. JOHNSTON, Poenulus 1, 2 and Roman Women, TAPhA 110, 143159 ( 191 . ); A. VAN DEN BRANDEN, Le texte punique dans le
Poenulus de Piaute, B&O 26, 1984, 159180.
4. A. S. GRATWICK, Hanno's Punie Speech in the Poenulus of Plautus, Hermes
99 1971 25-45
5. (36, 8) = Philemon frg. 97 .;
A. TRANA, Note plautine, Athenaeum 40, 1962, 345349.
223
,
.
. ,
.
1 , ( ) (diverbia, DV) (cantica, ). (.,
)
. : , ( 997;
Pseud. 998) , . Stichus (762)
(), .
DV, Cas. 798
2.
(), . , , , ( )
( ).
, ,
, .
,
, , (., Samia ).
(.,
224
1. 2. ( , ,
, , , )
( Rud. 290305) .
3. : 4, , , 5.
,
.
6,
7.
.
8. .
9. ,
,
,
10.
1. F. LEO, Die plautinischen Cantica und die hellenistische Lyrik, Berlin 1897.
2. L. BRAUN, Polymetrie bei Terenz und Plautus, WS 83, 1970, 6683.
3. F. LEO 1897 (. . 1).
4 F. CRUSIUS, Die Responsionen in den plautinischen Cantica,
Philologus Suppl. 21,1, Leipzig 1929.
5. W. LUDWIG, Ein plautinisches Canticum: Cure. 96157, Philologus 111, 1967,
186197; G. QUESTA, Due cantica delle Bacchides e altre analisi metriche, Roma
1967; L. BRAUN, Die Cantica des Plautus, Gttingen 1970 (.); L. BRAUN, Polymetrie bei Terenz und Plautus, WS 83, 1970, 6683.
6. H. ROPPENECKER, Vom Bau der plautinischen Cantica, Philologus 84, 1929,
301319; 430463; 85, 1930, 6584; A. S. GRATWICK S. J. LIGHTLEY, Light and
Heavy Syllables as Dramatic Colouring in Plautus and Others, CQ76, NS 32, 1982,
124-133.
7. M. GIGANTE, II papiro di Grenfell e i cantica plautini, PP 2, 1947, 300308.
8. W. M. LINDSAY, Plautus Stichus 1 sqq., CR 32, 1918, 106110, 109
( . ).
225
. , ,
( , ).
,
: ,
, .
s (Cic.
orat. 161), .
muta
liquida .
, . ,
. . (.,
),
quae ego, di ament ( , ,..).
,
, .
, , . -
; ,
.
I
Amph. 5~^ ( ),
.
, . ,
. ,
, velle, :
226
,
( )
: , , Plautus
227
II
. , .
. Captivi .
,
.
, ., . ,
, (Salus 713)>
; . . .
, ,
. , : , ,
. , . , ,
, . , ,
, : .
:
; , , ,
. ,
,
-
228
, ,
. : .
, ., , (Amph. 690),
195 ~
1.
, , ;
. ,
2. , .
, . (. 467485) 3 .
:
, , , ,
4
5
, . Miles glonosus (. ), ,
; Trinummus
, mos maiorum,
. ., F. de RUYT, Le thme fondamental de YAululairede Piaute, LEC 29,
2. C. W. KEYES, Half-Sister Marriage in New Comedy and the Epidicus, TAPhA
71, 1940, 217229.
22,
5, . Stichus
univira, , .
; Amphitruo 1. T. FRANK, Some Political Allusions in Plautus' Trinummus, AJPh 53, 1932,
152156; . G. . GALINSKY, Scipionic Thmes in Plautus' Amphitruo, TAPI1A97, 1966, 203235.
2. Liv. 37, 3, 8; 189 .: . WELLESLEY, The
Production Date of Plautus 'Captivi, AJPh 76, 298305; P. GRIMAL, Le modle et la
date des Captivi de Plaute, : Hommages M. RENARD, Bruxelles 1969, . ,
394-414.
3. J.-B. CBE, Le niveau culturel du public plautinien, REL 38, i960, 101106.
4. G. PASQUALI, Leggendo 5, SIFC NS 7, 1929, 314316.
5. E. W. LEACH, Deexemplo meo ipse aedificato, Hermes 97, 1969, 318332.
. (
) . , .
. , , .
, . , Lar
familians Aulularia1
, .
,
. ,
, :
Fides,
!
;
.
Rudens ; ,
,
: , ,
.
:
(Rud. 2225)
pietas
.
,
. , ,
2
(84; 35^> 37 ) (frg. 91 .)
.
, .
, , 2
.
. : W. LUDWIG, Aulularia-Probleme, Philologus
105, 1961, 44~71 247262.
2. W. LUDWIG, Die plautinische Cistellaria und das Verhltnis von Gott und
Handlung bei Menander, : Mnandre, Entretiens Fondation Hardt 16, 1970,
, Rudens1.
{Epinomis 981 985 ) ;
, , .
, . ,
. : , . ( )
. ,
: 2
(68 . . X.)
155 .
, Captivi, . , ,
(, !) , ,
, 3,
.
. ,
. , ; , , . - . ,
431 . ;
, . .
(1512155)
. . FRAENKEL, The Stars in the Prologue of the Rudens, CQ 36, 1942, 1014.
2. F. DELLA CORTE, Stoiker und Epikureer in Plautus' Komdien, : FS A. THIERFELDER, Hildesheim 1974, 8094.
3. P. SPRANGER, Historische Untersuchungen zu den Sklavenfiguren des Plautus
und Terenz, Stuttgart 2 i984; E. COLEIRO, LO schiavo in Plauto, Vichiana 12, 1983,
113120 ( , , !);^ DINGEL, Herren und
Sklaven bei Plautus, Gymnasium 88, 1981, 489504.
232
,
. , . , , Captivi ,
2
. Captivi
3
, , Persa
4
. , .
:
(., ., Casina,
514) .
. ( , ); (. epist. 2, 1, 170
176; ars 270274)' ,
. , , Ambrosiana ( 1815
. , . )
, , ( = 1. : , VS 87 44 , Schol. Arist.
rhet. 1373 18; Prot. 337 CD; . frg. 95 .; R. MLLER,
: Der Mensch als Ma der Dinge, Berlin 1976, 254257.
2. Beitrge zur Hist. und Aufnahme des Theaters (Werke, . , . . S. GUTHKE,
Mnchen 1972, 389).
3. F. LEO, Diogenes bei Plautus (1906), : Ausgewhlte kleine Schriften 1,-1960,
185190; , .
4- U. VON WiLAMOWiTZ-MoELLENDORFF, Gttinger Index lectionum 1893/4, 16
(= KL Sehr. 2, 1941), : G. L. MLLER, Das Original des plautinischen
Persa, , Frankfurt 1957.
5. H. B. MATTINGLY, The First Period of Plautine Revival,
Latomus 19, i960,
233
) ,
1
(, IV .).
. , , . .
.
Vidularia, , ; , , Aulularia (), Bacchides (), Cistellaria; .
2 ( ). (argumenta) ( ), .
. ,
, , , .
: , -
, 2 3. , 4,
5, .
, 6 .
,
(XI .) .
(X .)
. : W. BRACHMANN, De BacchidumPlautinae retractatione
scaenica capita quinque, , Leipzig 1880, 59188.
2. J. C. YARDLEY, Comic Influences in Propertius, Phoenix 26, 1972, 134139;
F. L E O 2 I 9 1 2 , 143-145.
234
. . . ,
1508 . . , (
) XV .;
(f 1475 ) ( 1511 .) ; i486 . ( ).
1515 , 15623- . .
1; 2,
3; Schatz (f 1781 .): Tnnummus . ;
. . . (f 1792 )
;
4
Amphitruo XII . ( ) , -,
. (f 1673 ) , .
(f 1580 .)
. . ; . LEFVRE, Rmische und europische Komdie, : Die rmische Komdie: Plautus und Terenz, . . LEFVRE, Darmstadt
2. ,
.
;
i486 . (. . , ), , , , .).
3- , ., (f 179 )
, , (f 1838 .).
4- (Geta); Aulularia; H. JACOBI,
Amphitryon in Frankreich und Deutschland, , Zrich 1952. : G. PETERSMANN, Deus
sum: commutavero. Von Plautus' Amphitruo zu P. Hacks' Amphitryon, AU 36, 2, 1994,
2533; . Zweimal Amphitryon .
235
, , - -.
, , ,
, .
: . , . ,
.
, . ,
, , , , , - .
.
: G. MERULA, Venetiis 147 2 * F. LEO, 2 Bde., Berlin
18951896, Berlin 1958. * W. M. LINDSAY, 2 w., Oxford 1904,
. 1910. * P. NIXON (), 5 w., London 19171938, 19651988. * A. ERNOUT (), 7 vv., Paris 19321940. * W.
BINDER, . W. LUDWIG (), 2 Bde., Darmstadt 1969, 1982.* A. THIERFELDER (), (.: Mil., Cure, Capt), Stuttgart 19621965 * Amph.:W. . SEDGWICK (), Manchester i 9 6 0 , 2 4 * Asin.: F. BERTINI (TK), 2 w., Genova 1968. * Aul.: C. QUESTA (K), Torino
1978. * G. AUGELLO (TK), Torino 1979. * Bacch.: L. CANALI (), C. QUESTA
MOND (TK), London 9 i975- * Merc: P. J. ENK (TK), 2 Bde., Leiden 1932,
i966. * Mil.:]. BRIX, M. NIEMEYER, . KHLER, Leipzig 4 i 9 i 6 ,
237
Leipzig 19041933. * A. MANIET, Piaute. Lexique inverse, listes grammaticales, relevs divers. Hildesheim 1969. * A. MANIET, Plaute, Asinaria.
Index verborum, lexiques universes, relevs lexicaux et grammaticaux,
Hildesheim 1992. ** .: J. A. HANSON, Scholarship on Plautus since
1950, CW 59, 19651966, 103107; 126129; 141148; : The
Classical World Bibliography of Drama and Poetry and Ancient Fiction,
with a new introd. by W DONLAN, New York 1978, 116. * G. GASPARRO,
238
239
24O
,
, (, 5 M. = 1,
5 .) ,
( ) . , , -,
(Chron. a. Abr. 1839 = *79 X)
, , ; 1 (4,
2, 12 13) , . , , , 1. , , ,
22 . . X. , , , . . , .
, 184 .
. X.
, , . ,
, Andria ( 166 . . X. ).
Aeth(e)no, Andria (M. = ), Androgynos (M.), Asotus, Chalcia
(M.), Chrysion, Dardanus (M.), Davos, Demandait, Ephesio (M.?), Epicleros
(M.), Epistathmos, Epistula, , Exul, Fallacia, Gamos, Harpazomene, Hymnis (M.), Hypobolimaeus sive Subditivos (M.; . Chaerestratus, Rastranau Hypobolimaeus Aeschinus), Imbrii (M.), Kanne (M.), Meretrix, Nauclerus(M.), Nothus Nicasio, Obolostates sive Faenerator, Pausimachus,
Philumena, Plocium (M.), Polumenoe (M.), Portitor, Progamos (M.), Pugil,
Symbolum, Synaristosae (M.), SynephebiQs/i.), Syracusii, Titthe(M.), Triumphus,
Venator.
1. D. O. ROBSON, The Nationality of the Poet Caecilius Statius,
AJPh 59, 1938, 301-308.
24*
, ,
, . , , (Exul, Harpazomene, Nothus Nicasio), (Epistula) -
(Epistathmos). , ,
: , -, . , ;
.
, ,
. , , . Synephebi
, , , (Cic. Cato 7,
24)\ , , , .
1
: , ,
. . , ;
. ,
. ,
-aria ; .
, , , ,
. In argumentis Caeciliuspostpalmam, in ethesin Terentius, in sermonibusPlautus,
, - , - (. 399 BUECHELER).
242
.
, - argumentum, ,
,
.
, , ,
.
: Synephebi
, (. 196206 GUARD =
199209 R.). ,
(. 211/212 G. = 213/214 R)
. , ,
, , ,
, .
(. 136184 G. = 142189 R.), (Plocium), . (2, 23, 9 .),
, , , (inst. 10, 1, 100).
,
{. 136
153 G. = 142157 R) ,
, . : Ita plorando, orando,
instando atque obiurgando obtudit (
, , , ).
, , . ,
;
-
243
. : .
- (
: forma, , ).
:
: , , , , ?. . : Qui quasi ad hostes captus liber servio salva urbe
atque arce, , , , ,
. : Quae nisi dotem omnia quae nolis, habet, y
, , , - ,
: liber servio; vivo mortuus
(dum eius mortem inhio), , ; ,
. , , .
(. 154~
158 G. = 158162 R.) , .
. , .
, (ut devomas volt quodfonspotavens, , ,
),
, ,
, (2, 23, 11)
, . (159 G. =
:
163 R.) ,
.
1
, (graves)', , ,
244
. ,
(levis scnptura) 1. , , : 2, 23, 21 trunca quaedam ex Menandro
dicentis et consarcinantis verba tragici tumons,
- ,
;
.
; .
(Cic.
Brut. 74) , ,
,
, . , (. .
). , . ;
.
.
I
. ,
:
, , ,
( , ). , ; ,
- , , .
. Ter. Phorm. prol. 5 ( = CRF RIBBECK3 Luscius Lanuvinus frg. ex incertis fabulisll).
245
II
: , , , (. 173 G. =
177 R vivas utpossis, quando non quis ut velis); ,
(. 2 86 G. = 264 R./ac velis:perfides);
, (. 283 G. = 264 R.
homo homini deus est, si suum officium scit; ,
Lupus est homo homini, Asin. 495 ).
, (. GUARD ); ( ).
.
, ,
(165168 G. = 169172 R.) , , , , , ; , , .
: , ,
, , ;
, ;
.
, ,
; (factio, ).
, ,
Synephebi; 15 , Plocium.
( ), ,
(26 ), ( );
, , , , , .
(. XII .,
. MAI, Thesaurus novus Latinitatis, Roma 1836) Glossarium Terentianum
( . BARTH 1624 ).
; , , ,
.
, .
. , , . . ,
,
, , ( 15,
24) , , . , .
: , , (, )
.
: gravitas (epist. 2, 1, 59) {ors 45~55)
:
, . (urbanitas),
, , ( gravitas ).
, .
, , . , ,
.
247
, .
,
.
, , .
.
.
,
,
.
. ; , , . ,
Plocium ,
.
.
: R. H. STEPHANUS, Fragmenta poetarum veterum Latinorum,
quorum opra non extant, Genevae 1564.* CRF2, 3581, 4094. * E. H.
WARMINGTON (), ROL 1, London 1935, 467-561. * T. GUARDI (,
248
,
. 195/4 ^5/4 X1'
,
. , ;
. , , (Haut. 2224; A<L
1521). ,
(68 .) . , ,
; , ,
2.
3
. , 8 ,
, ,
( ).
, , , - ... ,
; 1. 185 . , (. 7> 88, 6 WESSNER; p. 38, 8040, 96 RosTAGNi) Depoetis De vins illustribus. (vita . 4~7 3' 1 ~ 1 3 ) ' G. D' ANNA,
Sulla vita suetoniana di Terenzio, RIL 8990, 1956, 3146;
M. BROZEK, De Vita Terentii Suetoniana, Eos 50, 19591960, 109126.
2. W. KRENKEL, Zur literarischen Kritik bei Lucilius, : D. KORZENIEWSKI, .,
Die rmische Satire (. . , , . 277)' 161266, . 230231.
3- , 5> 159"> (chron. a. Abr.
249
,
.
, 166 6 . . X. , , , , ,
.
. 1 ; , , , ,
;
.
Andria 166 . . X. Ludi Megalenses;
: 165 .
Ludi Megalenses 160 . . ,
(, Ludi Romani );
(8) (~4 2 ) . 163 .
. X. Hautontimorumenos, 161 .
Eunuchus, Ludi Megalenses. Phormio
, , Ludi Romani.
Adelphoe 6 . . .
. , ,
. . , , , .
: , .
, , , . . , ; , ,
; ,
.
, .
Hautontimorumenos: ; ,
, . , ,
, .
, , . . ,
; ,
.
.
Eunuchus: ; . , ,
, .
, , . ;
. .
Phormio: , , , , ; ,
, .
, ; ,
. , , . , .
: ,
. , , , - , , ,
. ; :
,
25I
. , 1
, , ,
. .
Adelphoe: , . , .
. ,
.
,
. , , . , , . .
.
, ,
; , , . da, Hautontimorumenos, Eunuchus Adelphoe
, .
(. III . . X.)
; Epidikazomenos
Phormio2.
Epitrepontes
; Epidikazomenos . , , .
, (. ). 1. Don. Ter. . praef. g: res novae.
2. . LEFVRE, Der Phormio des Terenz und der Epidikazomenos des Apollodor
von Karystos, Mnchen 1978; . MRAS, Apollodor von Karystos als Neuerer, AAWW
85, 1948, 184-203.
253
1 , , . , .
2 .
() .
, 3.
,
( ). Adelphoe,
. ; , . ,
, 4. : ,
, ,
5
.
, , , 6
.
7
8
. D. KLOSE 1966,
131
254
Eunuchus 539614 , .
: Andria (481485;
625638), Adelphoe (610616). (. ). . . ,
, .
.
1 : Andria
Perinthia .
Eunuchus Kolax'a..
Adelphoe Synapothnescontes (2, ; , . prol 614 Plaut. Pseud. 1,3)
, :
;
. , .
2
,
. , , , . , Andria
: (Don. Ter, Andr. 301);
;
2,5'
. , , ., Eunuchus Phormio; Hautontimorumenos Adelphoe
,
; .
, , ,
., 1. , Andr. 16; . W. BEARE, Contaminatio, CR 9, *959> 7 " 1 *
. . 205 .
2. W. GRLER, Doppelhandlung, Intrige und Anagnorismos bei Terenz, Poetica
5, 1972, 164-182.
255
, ,
. ; , , ;
, 1 . , , . .
2. ,
;
. 3, , , (Haut, Phorm,). ,
, ; .
, , .
; Phormio Adelphoe ,
4.
. ;
quant uterque est similis sui!
, ! (Phorm. 501). 1. , Epitrepontes; . LLOYDJONES, Terentian Technique in the Adelphi and the Eunuchus, CQ 23, 1973, 279
284; M. M. HENRY, Menander's Courtesans and the Greek Comic Tradition, Frankfurt 1985, 115.
2. ( ) Eunuchus.
3. (Andr. 474~"47^) (49~494)
(Phorm. 818; 866868).
4- W. . FOREHAND, Syrus' Role in Terence's Adelphoe, CJ 69, 1973, 5265.
;
;
, Adelphoe ;
; , .
senex Hautontimorumenos
Adelphoe; .
( ). , , , ; , ,
: , ,
1. , ,
?
, ,
, ,
.
,
; . tetuli tuli
Andria, Adelphoe. , . , .
-
; 1. ,
, : P. W. HARSH
(. .
)
257
1. , , ,
, , , .
2
,
( belua, asinusn canis, , ,
) ;
. ,
.
, 3. , Pennthia
4, , Andria .
-,
5.
6. ,
7.
, , , ,
. , 8; -; 9, 1. HAFFTER, Dichtersprache 126 .
258
1.
2, , . (., Adelpho)
. ,
.
.
.
. .
, ,
(500 3)
, , . , Andna, ; , ,
. , 3
, ;
, . , , , ,
, 4.
5.
; 6.
. Don. Ter. Eun. 454; Phorm. 212; 348; V. REICH, Sprachliche Charakteristik bei
Terenz. Studie zum Kommentar des Donat, WS 51, 1933, 7294; H. HAFFTER 1953.
2. C. GEORGESCU, L'analyse du locus sententiosus dans la comdie de caractre
(avec rfrence spciale la comdie Adelpho), StudClas 10, 1968, 93113.
3. L. BRAUN 1970 (. , . 136).
4 Andria Adelpho , .
5- G. MAURACH, Kurzvers und System bei Terenz, Hermes 89, 1961, 373378.
6. J. SouBiRAN, Recherches sur la clausule du snaire (trimtre) latin. Les mots
longs finaux, REL 42, 1964, 429469.
259
, 1.
() . , ,
, enjambement2
. .
I
, (Ad. 2224) . -
, ;
. 3, . , : ,
, , , .
(Hauty Phorm., ). ,
;
.
:
Perinthia; ,
. ,
. :
. R. RAFFAELLI 1982 (. , . 138).
2. L. BRAUN 1970 (. , . 136).
3- M. POHLENZ, DerTrolog des Terenz, SIFC NS 2728,
1956, 434443; : G. RAMBELLI, Studi plautini. UAmphitruo, RIL 100, 1966, 101134.
,
,
(Haut 24),
: (Ad. 1521).
, , .
. ,
(Andr. 7). , .
,
(Phorm. 18). ,
, , ( . 179 . X.)
. ,
, ;
, . ( oratio,
, : Haut. 46); , ,
, .
( ) (86686g):
, ,
() , , .
,
? , , . (obscura diligentia),
, (Andr. 16; Haut. 17), . . ,
, (neglegentia) ,
21
(Andr. 1821). , , ,
. ( vertere),
(bene scnbere; . )1. ,
? ,
; :
faciuntne intellegendo, ut nil intellegant? (
, ?, Andr. 17). -
, , ,
.
II
: , , .
(
, frg. 2 FPL MOREL = frg. 1 BCHNER) 2. Andna
3
, .
, , ,
, ,
.
,
. , Adelphoe - ; ,
,
, 1, PhormioK&K . S. M. GOLDBERG
1986, 6190.
2. . FRAENKEL, Zum Prolog des terenzischen Eunuchus, Sokrates 6, 1918, 302
317, 309.
3 F. JAKOBY, Ein Selbstzeugnis des Terenz, Hermes 44, 1909, 362369.
. Hautontimorumenos, ,
. , . ( ) .
;
.
.
.
Adelphoe,
,
.
,
1 .
(173 ) 155 "
, i6i
, , .
,
:
, , (Gell. 10, 23)
, . , , , , , ,
.
. , . . MAROTI, Terentiana, AAntHung 8, i960, 321
334; ?
263
. humanitas, ,
, ,
, . homo humanus y
in statu nascendi,
.
; ., Eunuchusue
, Miles glonosus.
, , , , . , . humanitas, ; ,
.
, . 1
2, ; , ,
, , . , , dcorum ,
. , ,
. - ,
, 1. H. HAFFTER 1953
2. A. PLBE, La nascita del comico nella vita e nell'arte degli antichi Greci, Bari
1956, 249; . : in Hermog. 2, 23, 6
RABE Cic. . 4, 13 (
); Rose. Am. 16, 47
264
265
,
. , ,
, .
, ; ,
, 1. ,
.
,
.
. ,
, ,
.
: , Codex Bembinus
(A, Vat. Lat. 3226, IVV .)3, IX
,
Recensio Calliopiana4. ( )
. 5, . , .
; 6
. 1. . BCHNER ig74> 454; 4^8.
2. : A. S. PRTE, Citt del Vaticano 1970; : G. JACHMANN, Lipsiae 1929; F. . BETHE, Lugduni Batavorum 1903.
3. Andr. 889 Ad. 914
4. Calliopus . .
5- , Vat. Lat. 3868, XI .; , Paris. Lat. 7899, IX .; F, Ambros. H 75 inf., X .
( ).
6. A: Andr., Eun., Haut., Phorm., , Ad.; : Andr., Eun., Haut, Ad., ,
Phorm.; : Andr., Ad., Eun., Phorm., Haut., .
266
. 400 . . X. .
;
(Suet. vit. Ter. p. 42 . 11124 ROSTAGNI). , .,
(epist. 2, 1, 60 .). ( II . . X.)
(frg. 1, 10 MOREL BCHNER); , ( Suet. vit. Ter. p. 29, 1113
ROSTAGNI). , {frg. 2 MOREL = frg. 1
BCHNER) , , , (dimidiateMenander). ,
,
.
, ( , ibid., . . , > 1 elegantiam sermonis)
, .
(in ethesin: Men. 399 )
, (ars) . epist. 2, 1, 59' ~ .
, . , (inst. 10, 1, 90)
in hoc gnre eUgantissimae,
, . , .
;
. (2 I . . X.) ; .
1; 1. , ,
; . . MARTI, Zeugnisse zur Nachwirkung des Dichters Terenz im Altertum, : Musa iocosa. FS A. THIERFELDER, Hildesheim 1974,
158-178.
267
, (.
IV .) Hautonmorumenos
(V VI .).
, 1 2
, , , , (Aug. conf. , 6, 26).
X . 3 . ,
.
:
,
, humanitas, 4, .
. 5
,
.
. P. COURCELLE, Ambroise de Milan face aux comiques latins, REL 50, 1972,
223231.
2. H. HAGENDAHL, Augustine
268
; - Vulgana ( 1483 ) 53
1. (f 1525 )
, . (f 1560 .) (1516 .), . Praeceptor Germaniae
. 153 2 , ;
2.
2. humanitas. (f 1521 .), , (f i74 )
(f 1592)>
liquidus
puroque simillimus amni,
,
3
.
:
(f 1616 .) .
- (f 1895 .) :
, , . , Andria (The Woman ofAndros, 1930 .).
3 , , ,
.
. A. H. BRODIE, Anwykyll's Vulgana. APre-Erasmian Textbook, NPhM 75, 1974,
416427; A. H. BRODIE, Terens in English. Towards the Solution of a Literary
Puzzle, C&M 27, 1966 (1969), 397416.
2. (f 1536 .) : M. CYTOWSKA, De l'pisode polonais aux comdies de Trence, :
Colloque rasmien de Lige, Paris 1987, 135145, 143.
3 HiGHET, Class. Trad. 650; 655.
urbanitas. XVI .
.
(f 1374 ) (3, 3 3' 65; 4> 7^) ~~ * Petr. fam. 3, 18,
4 1. commedia umanistica Paulus* (f 1444 )
( II, f 1464 )
Chrysis,
.
Stylpho (1480 .)
Scenicaprogymnasmata (Henno) 3.
(f 1558 )
.
: .
. commedia erudita
00
(Formicone 1 5 )
(f 153 ) Cassana (1508 .) Hautontimorumenos , /suppositi (1509 .) Eunuchus.
. (f 1565 ) (il Ruzzante;
4
5
f 1542 ) (f 1527 .), ,
Eunuchus
Andna,
:
. 1466 .
. . 1500 . 1. Philologia.
2. . . MLLER, WS 22, 1900, 232257
3 1497 > 1498 .
4- Vaccaria Asinaria Adelphoe ; D. NARDO, La Vaccaria di
Ruzzante fra Plauto e Terenzio, Lettere italiane (Firenze) 24, 1972, 329.
5. Clizia Mandragora ( Commedia di Callimaco e di Lucrezia); 06
Andna . G. ULYSSE, Machiavel traducteur et imitateur de VAndnennede Trence,
AFLA45, 1968, 411420.
270
-; 1542
. Eunuchus (f
1695 .) (L'Eunuque, 1654 .).
(f 1673 .) AdelphoeB
(66 .) PhormioB (1671 .). ,
1 .
XIX . Phormio .
. 1520 . , , . (f 1616 .) / suppositi 2',
(, , 166) - (74
.).
(f 1634 )3> (f 1701 .)4, (f 1692 .)5,
(f 1729 ) 6 (fi754 ) 7
,
(f 1754 )> .
(577)'
8
(.) .
9
i486 . ;
; 1499 ,
,
. . , Class. Trad. 318.
2. George Gascoigne, The Supposes (1566), ; . HIGHET, Class. Trad. 625 .
3 AllFooL ( 1599 ) Hautontimorumenos,
Adelphoe.
4. Bellamira (1687) Eunuchus.
5. The Squire ofAhatia (1688) Adelphoe.
6. The Conscious Lover s (1722) Andria.
7. TheFathers, orthe Good-Natured Man (. . 1778 .), Adelphoe.
8. A. A. NASCIMENTO, onomstico de Terncio no traduao de Leonel da
Costa, Euphrosyne NS 7, 19751976, 103123.
9. P. AMELING, 2 ., Dietikon-Zrich 1970 i97 2
271
. 6 . 34 . (f 1781 .),
,
. . -
.
1 1. , , .
Adelphoe Andria . :
. , ... , .., , . Aliter pueri, aliter Grotius2.
XX . :
5.
: hincllae la ( , Andr. 126), nullum est dictum, quod
non sit dictumprius ( ,
, Eun. prol. 41), homo sum, humant nil a me alienum
272
, ,
.
0
Pretoria 1963; S. IRELAND (), Warminster 1990. * Haut.: F. G. BALLENTINE (), Boston 1910; G. MAZZONI (TK), Torino 1926; K. LIETZMANN
273
nander, Plautus, Terence (. . ). * W. G. ARNOTT, Phormioparasitas. A Study in Dramatic Methods of Characterization, G&R 17, 1970,
3257. * W. G. ARNOTT, Terence's Prologues, PLLS 5, 1985 (. 1986),
17. * M. BARCHIESI, Un tema classico e mdivale. Gnatone e Taide, Padova 1953. * J. BEAUJEU, Le problme de l'originalit de Trence, IL 11,
1959, 919. * . BIANCO, Terenzio. Problemi ed aspetti deiroriginalit,
Roma 1962. * J. BLNSDORF, Die Komdienintrige als Spiel im Spiel, A&A
28, 1982, 131154 * J. BLNSDORF (. . ). * L. BRAUN (CM.
. ). * M. BROZEK, Einiges ber die Schauspieldirektoren und
die Komdiendichter im alten Rom, StudClas 2, i960, 145150. *
M. BROZEK, De fabularum Terentianarum ordinibus variis, Eos 51, 1961,
7984. * H. W. BRUDER, Bedeutung und Funktion des Verswechsels bei
Terenz, , Zrich 1970. * K. BCHNER, Das Theater des Terenz, Heidelberg 1974. * L. CECCARELLI, La norma di Meyer nei versi giambici e trocaici di Plauto e Terenzio, Roma 1988. * L. CECCARELLI, Primi
sondaggi sulla tradizione manoscritta di Terenzio, Roma 1992. * L. Cicu,
L'originalit del teatro di Terenzio alla luce della nuova estetica e della
politica del circolo scipionico, Sandalion 1, 1978, 73121. * R. J. CLARK,
A Lost Scene-Heading in the Bembine Restored. Terentian Scene-Headings and the Textual Critic, SO 60, 1985, 5978. * J. D. CRAIG, Ancient
Editions of Terence, Oxford 1929. * B. DENZLER, Der Monolog bei Terenz,
, Zrich 1968. * P. DITTRICH (. . ). * H. DREXLER, Die Komposition von Terenz' Adelphen und Plautus' Rudens, Philologus Suppl. 26, 2, 1934. * D. C. EARL, Terence and Roman Politics, Historia 11, 1962, 469485. * E. FANTHAM, Terence, Diphilus, and Menander. A Re-examination of Terence, Adelphoe, Act II, Philologus 112, 1968,
196216. * E. FANTHAM, Hautontimorumenos and Adelphoe: A Study of Fatherhood in Terence and Menander, Latomus 30, 1971, 970998. *
P. FEHL, Die interpolierte Rezension des Terenztextes, Berlin 1938. *
P. FLURY (. . ). * W. E. FOREHAND, Terence, Boston, Mass. 1985.
* E. FRAENKEL, Zur rmischen Komdie, 2. Antipho im Eunuchus des Terenz, MH 25, 1968, 235242. * E. FRAENKEL, Esercitazioni sull' Eunuco,
Belfagor 25, 1970, 673689. * T. FRANK, Terence's Contribution to PlotConstruction, AJPh 49, 1928, 309322. * K. GAISER (. .
RIETH). * D. GILULA, Exit Motivations and Actual Exits in Terence, AJPh
100, 1979, 519530 * D. GILULA, The Concept of the bona meretnx. A Study of Terence's Courtesans, RFIC 108, 1980, 142165. * H.-J. GLCKLICH,
Aussparung und Antithese. Studien zur terenzischen Komdie, , Heidelberg 1966. * S. M. GOLDBERG, Understanding Terence,
Princeton 1986. * J. N. GRANT, The Ending of Terence's Adelphoeand the
Menandrian Original, AJPh 96, 1975, 4260. * J. N. GRANT, Studies in
the Textual Tradition of Terence, Toronto 1986. * P. GRIMAL, L'ennemi
de Trence, Luscius de Lanuvium, CRAI 1970, 281288. * P. GRIMAL,
Trence et Aristote propos de l'Hautontimoroumnos, BAGB 1979, 175
187. * H. HAFFTER, Terenz und seine knstlerische Eigenart, MH 10, 1953,
274
275
RhM NF 116, 1973, 303347; 117, 1974, 247276. * W. STEIDLE, Probleme des Bhnenspiels (. . ). * J. STRAUS, Terenz und Menander. Beitrag zu einer Stilvergleichung, , Zrich 1955. *
A. E. H. SWAEN, Terentian Influence, Neophilologus 29, 1944, 7287. *
B. A. TALADOIRE, Trence: Un thtre de la jeunesse, Paris 1972. * N. TERZAGHI, Prolegomeni a Terenzio, Roma 1965. * M. TESTARD, Cicron lecteur de Trence, Caesarodunum 1969^ 4, 157169. * M. TESTARD, Cicron, bourreau de soi-mme?, LEC 42, 1974, 149162. * A. TRANA, Terenzio traduttore, Belfagor 23, 1968, 431438, : A. T., Vortit
276
Satura, 1, , 2; lanx satura (
) legem per saturam
ferre ( , . . , ).
satura
3; . varietas, .
saturae
. satura ( in which wickedness or folly
is censured, , , f 1784 ) , . (IV . . X.) : Satyrn* dicitur Carmen apud Romanos nunc quidem maledicum et ad
carpenda hominum vitia archaeae comoediae charactere compositum, qule
scnpserunt Lucilius et Horatius et Persius ( ,
, ;
, ', gramm. 1, 485, 3 ~ 3 2 KEIL).
278
. , ,
, ,
.
, , , .
: ,
, , 1.
( ) ( II).
, ( III .
. X.). ; ;
.
Satura (Quint. inst 10, 1, 93; . sat.
1, 10, 66), , . (?)
, , . satura ,
.
'', , ,
,
.
gnera, ,
, . satura
. ,
. U. VON WiLAMOWiTZ-MoELLENDORFF, Griechische Verskunst, Berlin 2 i g 2 i ( Darmstadt 1962), 42, . .
279
, ;
1.
,
.
, ,
. ,
,
satura .
: ;
(,
) (Diog. Laert. 5, 80).
satura (Liv. 7, 2, 41%)', - 2. saturae
,
. , , (). ,
. , 3
, saturae .
, , satura y ,
, ,
.
(schedia)
(ludus sermones). , ( )
, .
. .
2. . PASOLI, Satura drammatica e satura letteraria, Vichiana 1, 1964, 2, 141;
( ): . L. SCHMIDT, :
G. VOGT-SPIRA, ., Studien zur vorliterarischen Periode im frhen Rom, Tbingen 1989, 77-133.
3. Diom. gramm. 1, 485 KEIL; Porph. Hr. sat. 1, 10, 46.
28
.
. (. ). ; - .
. - .
.
.
: ., ( ), ( ), ( ) (., , ).
Satura , .
- , , (.
010
. . ) : Didascalica
, .
,
, ;
: , satiricus scnptor, (Hier, epist. 40, 2). satura .
,
.
1
,
. . sat. 1, 10, 14 . ridiculum / fortius et melius magnas phrumque secat
res, , ; : sati, 4, 7
.; 103106.
28l
1. .
. ,
.
. ,
. ;
IterBrundisinum (sat. \, 5) Iter
Siculum, , , 2. ,
.
satura, avantia, , -
3.
- (. .
). , ,
.
. : , , . - : , ,
, ,
. , ,
.
. ., (, ) . sat. 1, 4;
1
(VI .) mag. 1, 4 , ( III . . X.) , . , .
2. . G. S. FiSKE, Lucilius and Horace. A Study in the Classical Theory of
Imitation, Madison 1920.
3. ( ) , ; . A. OLTRAMARE 1926; . BERGER, Hellenistische
Gattungen im Neuen Testament, ANRW 2, 25, 2, 1984, 10311432,
11241132.
282
; . . .
(. ) . ;
.
, ,
. , .
satura .
. . :
; ;
. . , ,
. - ,
. , .
satura,
: ,
.
. ,
, . .
283
satura (, ), .
, . , .
.
?
; , . , .
1.
, .
doctus et urbanus; , .
I
,
. ,
. , ,
.
. sat. , 4 , 2, .
, 1. ,
.
284
1, , 2,
.
satura : ,
(sat. 1, 4, 54~5^) ,
,
3.
(sat 1, 4 39 -)>
, ,
, ; , , carmina (sat. 2, 1, 83),
, .
s-atis, ( ),
recte, () aptum, (Arspoetica),
,
.
.
(sat. 1,1, 24)
ars.
, .
(. ); (epist. 2, 2, 5 1
.) : .
satura
.
: ,
, . ,
(. luv.
6, 634-637) , 1. Ubi quid datur oti, / inludo chartis { - , , sat. 1, 4 138 .).
2. . epist. 2, 1, 111113.
3. Musa pedestris ( , sat. 2, , 17); sermones... repentes pet humum
(... , epist. 2, 1, 250 .; . 2, 2, 6).
285
. satura
.
(
)
. ; .
- : ; .
II
; .
. , , .
. satura
, , ; , -
.
virtusy , satis
rede, , .
, ,
satura .
.
.
.
, . , . , , ,
. , .
, -
286
, . , , .
.: S.ANDERSON (19621968 .), CW63, 1969197> 181194; 199;
217222 = W. DON LAN, ., The Classical World Bibliography of Roman
Drama..., New York 1978, 261280. * G. MAGGIULU, Maia NS 23, 1971,
8185. * W.-W. EHLERS ( 19561980 .) : U. KNOCHE, Die rmische
Satire, Gttingen41982, 123137.
. M. ABBOTT, Satiraand Satiricusin Late Latin, ICS 4, 1979, 192199.
* J. ADAMIETZ, ., Die rmische Satire, Darmstadt 1986. * J. BAUMERT,
Identifikation und Distanz. Eine Erprobung satirischer Kategorien bei
Juvenal, ANRW 2, 33, 1, 1989, 734769. * S. H. BRAUND, ., Satire and
Society in Ancient Rome, Exeter 1989. * J. BRUMMACK, ZU Begriff und
Theorie der Satire, DVjs 45, 1971, Sonderheft 275377. * J. P. CBE, La
caricature et la parodie dans le monde romain antique des origines Juvnal, Paris 1966. * V. CIAN, La satira, 2 w. (1: Dal Medio Evo al Pontano;
2: DallAriosto al Chiabrera), Milano . . (. 1945). * . J. CLASSEN, Satire The Elusive Genre, SO 63, 1988, 95121. * M. COFFEY, Roman Satire, London 1976. * J. W. DUFF, Roman Satire. Its Outlook on Social Life,
Berkeley 1936 ( , );
1964. * R. . ELLIOTT, The Power of Satire: Magie, Ritual, Art, Princeton
i960. * P. GREEN, Roman Satire and Roman Society, : . G., Essays in Antiquity, London i960, 147184. * L. FEINBERG, Satire: The Inadequacy of
Rcent Dfinitions, Genre 1, 1968, 3147. * R. HEINZE, De Horatio Bionis imitatore, , Bonn 1889. * R. HELM, Lucian und Menipp,
Leipzig 1906; 1967. * G. HESS, Deutsch-lateinische Narrenzunft. Studien zum Verhltnis von Volkssprache und Latinitt in der satirischen Literatur des 16. Jh., Mnchen 1971. * G. HIGHET, The Anatomy
of Satire, Princeton 1962. * G. HIGHET, Masks and Faces in Roman Satire,
Hermes 102, 1974, 321337. * J. IRMSCHER, Rmische Satire und byzantinische Satire, WZ Rostock 15, 1966, 441446. * J. F. KINDSTRAND, Bion of
Borysthenes, Uppsala 1976. * U. KNOCHE, Die rmische Satire, Berlin
4
1949, Gttingen 3 i97i (.), i982. * D. KORZENIEWSKI, ., Die rmische Satire, Darmstadt 1970. * W. KRENKEL, Rmische Satire und rmische
Gesellschaft, WZ Rostock 15, 1966, 471477. * R. A. LAFLEUR, Horace and
. The Law of Satire, ANRW 2, 31, 3, 1981, 17901826.
* U. LiMENTANi, La satira nel seicento, Milano 1961. * C. W. MENDELL, Die
Satire als Popularphilosophie ( 1920), y D. KORZENIEWSKI, .,
137160. * R. MARACHE, Juvnal peintre de la socit de son temps,
ANRW 2, 33, 1, 1989, 592639. * R. A. MLLER, Komik und Satire, , Zrich 1973. * A. OLTRAMARE, Les origines de la diatribe romaine, Lausanne 1926. * W. REISSINGER, Formen der Polemik in der rmischen Satire. Lucilius Horaz Persius Juvenal, , Erlan-
287
,
. 1,
2, , , , . ,
,
. ,
. , , .
3,
. Porph. . sat. 2, 1, 75 . . WEST, Lucilian Genealogy, AJPh 4g, 240252.
2. , , . CICHORIUS 1908,
1422.
288
(Vell. 2, 9 4)' : ,
.
, 1 : . , , , , .
. . . :
, .
, . 2,
,
, . 3,
. 4: , ,
, 5
collegiumpoetarum ( ) . , -
, : ,
, ,
(6gi 694 . = 73^~"
74 .), , , ,
., . ,
, 2
(964 M. = 97 ) , ,
.
22 . .
. : . STRASBURGER, Der Scipionenkreis, Hermes 94, 1966, 6072; . . ASTIN, Scipio Aemilianus, Oxford 1967 (:
Appendix VI: The Scipionic Circle and the Influence of Panaetius; : . ABEL, Die kulturelle Mission des Panaitios, A&A 17, 1971, 122127);
: R. REITZENSTEIN, Scipio Aemilianus und die stoische Rhetorik, Straburg
1901; I. HEINEMANN, Humanitas, RESuppl. 5, 1931, 282310; R. M. BROWN, AStudy
of the Scipionic Circle, Scottdale 1934; M. POHLENZ, Antikes Fhrertum. Cicero
De-officiis und das Lebensideal des Panaitios, Leipzig 1934; L. LABOWSKY, Die Ethik
des Panaitios, Leipzig 1934.
2. 2630; . F. MARX 676 678 .
3. . , 394 . = 412 .
4 N. TERZAGHI: . BOLISANI, Di una pretesa polemica
contro Accio in Lucilio, RFIC 17, 1939, 225237.
5. W. KRENKEL 19571958 (1970) passim; : . CICHORIUS 1908, 205
.; J. CHRISTES 1971,
132.
28g
, , , (Cic. . 2, ).
?
155 X, , ( 127/126 .)
.
, , , .
,
103/102 . senex
, .
: (chron. a. Abr. 1915)
46 ; 14 , 40
. , 148 8
. . X.,
1.
2. 3
167 . . X . (33 )
4.
5, . . . : 2630, 129 .,
123 . X
(. 2)
. , . . 125/124 ., . ,
. , . . 119/118 ., 5 . . 8 .,
i l . . 1 1 5 / 1 1 4
1 0 7 / 1 0 6 .
. . HAUPT : LUCIAN MLLER, ZU Lucilius und Tacitus (dial. 11), JKPh 107,
1873, 365.
2.J. CHRISTES 1971, 1217.
3. C. CicHORius 1908, 714.
4. ig8 . . X.: F. DELLA
CORTE, I. MARIOTTI, W. KRENKEL, L'et di Lucilio, Maia 20, 1968, 254270. Senex
290
2225 , .
, ( ) (
) . (. 121) . ,
: . ,
. 1 , , , .
,
: 21 , 22 ,
2325 , 2629 , 30 .
2.
30
; (., 21 24
, 2630 ); , , , , ,
, (
F. CHARPIN,
). , , (. ).
, ,
, .
.
. ,
1. J. HEURGON 1959'
57
2. M. PUELMA 1949
2 2
:
, , , . ;
. .
satura,
, . satura , ,
. , , ,
. ,
satura 1. poemata, versus, ludus2 sermones (1039 M. = 982 .)3, schedium ( , 1279 M. = 1296 .). Saturarum libri
, , .
satura, ,
.
.
,
. .
. , , -,
(Cic. Att. 13, , 4) ,
;
.
, .
,
- , . ,
4,
. : 48 M. = 34 .
2. H. WAGENVOORT, Ludus poeticus, : H. W., Studies in Roman Literature, Culture and Religion, Leiden 1956, 3042.
3. ( .), (.), , (. 4- F. LEO, Varro und die Satire, Hermes 24, 188g,
84; M. MOSCA, I presunti modelli del Concilium deorum di Lucilio,
PP 15, 1960, 373384.
2/2
.
(. . ).
.
, , , , , .
(sat. , 4, 8) , ;
,
, 1.
. ,
, ,
, , ., 2.
(1254 . = 1272 .),
3.
, , , ( . sat 1, 10, 54) , 4 . = 6 ,
Verg. . , 227, ,
L
(Ltf
4
cilius M. , . 2 .; Odyss. 1, 32).
,
. M. PUELMA 1Q49' 53~66.
2. :
W. NESTLE, Anfnge einer Gtterburleske bei Homer (1905), : W. .,
Griechische Studien, Stuttgart 1948, 131; R. , Die Gtterburleske in der
griechischen Literatur, Darmstadt 1992. Iter Siculum: . .
SCHMIDT, Lucilius kritisiert Ennius und andere Dichter. Zu Lucil. frg. 148 MARX,
MH 34, 1977, 122129, 1243 J. CHRISTES 1971, 7678 117; Lucil. 621 . M. = 68g .; 679 .
4. W. KRENKEL (frg. 2) .
293
, 1
. 2.
, , . (1949)
, . ,
, ,
. ,
, , .
, ; gracilitas, .
,
,
(doctus)
(urbanus), , (sat. 1, 10, 6471) , . , ,
,
.
, . ;
. ,
.
:
. , satura ,
, 1. ., 587 . = 604 . trag. 397 R;
: M. = 1189 . ().
2. . 653 . = 66 . Pacuv. tragri 12 R.; Lucil. 597 . M. = 605 . .
Pacuv. trag. 20 R.; Lucil. 599 . M. = 620 . . . trag. 617; .
W. BARR, Lucilius and Accius, RhM 108, 1965, 101103.
294
, . ,
, (31 . = 51 .) (581 M. =
519 .); , , . . , , , .
,
. ,
(. . ). , - (. . ) . -
, . : , , , ,
, , .
. , : , 1
, , .
,
;
virtus (13261338 M. = 13421354 )
,
, (35 353 .) .
, : (345 - : ^
quid sit, honestum, / ...quid inutile, turpe, inhonestum { ,
. J. CHRISTES 1971,
51
295
). (1348) : (347)
(1349)
.
, . ,
,
, , ,
, .
, , . .
, -.
. , ,
, . . .
, . ;
, ( 15 . . = 6 . .). toirnto ,
(1322 M. = 1338 .). , .
1
. , scena, .
- ,
: Cecilius pretor ne rusticus fiat}
. M. PUELMA 1949'
28.
.
(.,
monstrificabilis 608 M. = 623 .). ,
,
(963 . . = 971 . .;
. Cic. oral 159) ,
1.
,
2 , .
, ,
.
. ,
, vis estvita, (34 M. = 1356
.) possumus omnes ( (218 . = 224 ., ecL 8, 63).
I
, , , ,
, .
:
3
. . satura
. , (. 26). ,
,
. . LEO, LG 303 Lucilius 84 . M. = 74 .
2. : Fronto . 6 N. = 57 4 v D
3. W. KRENKEL 1957/1958 = 1970, passim, 245 .
297
.
- : 1.
, .
:
, (. sat. 1, 10, 55) . , .
, (8 . = 1064 .; 1084 . = 1065 .),
?
, ,
( 30 ), .
2 .
, , . . . , , , ;
, .
. :
NORDEN, . VI, S. 413 -5 W. KRENKEL ig57/ 1 958 = 197 2 49
2. R. SCODEL, Horace, Lucilius, and Callimachean Polemic, HSPh 91, 1987,
199-215.
298
II
. , . 1: ; (, ,
). :
2.
, .
, (1259 - = 1275 .)
. , ,
.
.
( . = 1 .), . (. 515 . = 5 .)
, 3
, (.,
26 ). ,
, ,
. , , .,
(. 2). , ,
(. 26 30).
virtus : 1. Collyra (. i6), Phryne (. 7), Hymnis (. 28 29);
( 3 3 - 3 6 = 32~5 .).
2. D. KoRZENiEWSKi, Dulce malum. Ein unbeachtetes Sprichwort und das LuciliusFragment 1097 M., Gymnasium 83, 1976, 289294.
3. M. PUELMA 1949, 5460.
2gg
, .
(Cic. off ,
58; Diog. Laert. 7, 124).
virtus pietas.
.
. : ,
,
, . ,
,
, ,
... (484488 . = 49~494 ) ,
,
, (Lucr. 2, 55"~5^)
,
, ,
,
(480483 M. = 482485 .),
,
, .
, ,
. . , ,
, 1. , , , . ,
(., . 8), - , .
, . - , .
. : W. KRENKEL ( ) 66 . 658; :
1
31
, , , . .
, 26 30 , ,
.
1.
, 2.
, , , ,
, .
.
, , . . . . , ,
, .
- , ,
, . ,
.
. ,
.
; , .
,
. , . ,
121. :
, , , , , .
.-F. CHARPIN (. ) 5862.
2. : R. REICHE, Zwei unbekannte Fragmente des Lucilius?,
Mnemosyne ser. 4, 28, 1975, 281292.
33
, , .
, , ,
.
: R. H. STEPHANUS, Fragmenta poetarum veterum Latinorum
quorum opra non extant. Genevae 1564. * : F. DOUSA
(), Lugduni Batavorum 1597. * Lucian MUELLER (TK, Index verborum), Lipsiae 1872. * C. LACHMANN, M. HAUPT, . J. VAH-
LEN, Berlin 1876. * F. MARX (TK), 2 Bde., Lipsiae 19041905, 1963. * N. TERZAGHI, Firenze 1934; ^1966 I. MARIOTT. * . . WARMINGTON (), ROL 3, 2423, London 1938, -
304
: : 1 ; , 2
, .
, , , , .,
. 3 . ,
, , .
,
4. , , , .
. 5, 1. Arati matena motu caret, ut in qua nulla vanetas, nullus adfectus, nulla persona,
nulla cuiusquam sit oratio; sufficit tamen operi, cm separem credidit (
- , , , , ; ,
, inst, , , 55)
2. Poetica quadam facultate, non rustica, scripsissepraeclare ( , , , deorat. 1, 6g).
3. Goethe, ber das Lehrgedicht, W. A. 1, 41, 2, 1903, 227.
4. Ibid. 225.
5. Excursus, ut laus hominum locorumque, ut descriptio regionum, expositio quarundam
rerum gestarum, vel etiam fabulosarum (, , ,
, , , ', Quint. inst. 4, 3' 1 2 )>
(Dion. Hal. rhet. 10, 17).
36
. , .
;
, , . 1 , ; ,
,
.
, ; :
. . (poet. , 1447 b i8)
, , , 2,
, ; 3.
, , ,
, ., (poet. 14)-
: 4
, . 5.
.
,
. Ibid. 226.
2.
(inst. 2, 12, 4) VS 31 A 24 .
poetaeu versificatores (, poet. 1, 2, . ). ( ): ,
(Pope ein Metaphysiker: Vorbericht: Vorlufige Untersuchung; Werke 24, 100 PETERSEN).
, (. 103
51 ).
3- (firg. 70 ROSE3 = p. 67 Ross) , ,
, .
4- , ibid. 225
5. ., ., KAYZER (. .).
37
2. ;
(. . , . ).
3 , ( . . X.) (I . . X.).
4- CGF 5~53 KAMEL.
5. , Th. BERGK.
6. GL 1, 482, 1417 4^3> 1~"3 KEIL
38
, .
genus enarrativum, , -
(), , , . , , , 1.
(VIIIVII .). ; ;
. , , ,
; , ;
.
, 1. , .
.
.
, ,
.
: . :
( III . . X.).,
.
( ) . ( II . . X.) ; .
.
39
:
.
, . : , ;
, -, .
,
: .
,
. , ,
.
. , .,
(Hedyphagetica) 1; , , (, II . . X.) . ,
. Aratea ,
, ,
, Chorographia ,
. , ;
.
1
. , , ,
. , , (, 4)
31
- . , , . ,
De rerum natura .
, .
,
:
Georgica , Arspoetica Ars amatona .
,
: , , .
,
, . ;
(the best Poem of the best Poet 1).
sermo ,
. - , .
, . ,
,
: Astronomica , ,
, , .
, , , , ,
;
, .
. L. . WILKINSON, The Georgicsof Virgil. A critical Survey, Cambridge 1969, 1;
cp- 4; 299; 35-37
. ,
.
: . (, ) . - Carmen apologeticum Instructionum libn
(III V .), 1
(f 405 .).
: -
.
: . .
; , , , , , ,
. , ,
, , .
:
, , . ; .
: , , , , , , . .
.
. Apotheosis, Hamartigenia, Psychomachia, Contra Symmachum.
, .
. , , - .
. ; ,
, ,
.
, .
. , ,
, ,
1.
, , , , . , , , , ; ,
.
2,
, , .
.
. 1. (f 212 . . X.) ; De sphaera et cylindro . De agricultura .
2. georg. praef. p. 129 THILO; - Ars amatona.
313
, sermo .
.
, , ,
. ,
(
), (
) ( ,
).
.
, ,
-.
1: - ()
.
, ( ).
,
, ( ).
, , , .
,
. , , , . . , . .
, ,
.
, 1. . EFFE 1977
314
( ).
.
, ,
.
.
. : ,
, .
, .
, Amores ,
. ,
1. Ars amatona ars oratona
().
.
,
, , , , . . ,
.
,
2
.
, .
. ; .
. PHLMANN, , Glotta 50, 197 2 ' 1 44~ 1 5^
2. W. KROLL, RE 24, 1925,
1857.
547/546 , .
, , , .
. ,
- 1. .
.
, . , . , , ,
.
.
, .
.
.
. . .
,
.
, . .
, .
sermo, 1.
.
3l6
, ().
, , , .
, ,
.
I
1
;
(),
. ,
. 2.
,
.
,
, .
: ; .
.
, .
1
1 1
(VS 1 3 2 ) (georg.
2, 49)
, , ;
, .
; 1 ,
.
; ,
.
, . , .
(. ).
, , : -2
, ,
( ).
; , . ,
sermo
, ()
.
,
. Achilles, Commentant fragmentum, p. 8o . MAASS.
2. , . .
, (
CM.J. F. MILLER, Ovid's Elegiac Festivals. Studies in the Fasti, Frankfurt 1991,
813: The Poetics of the Fasti), Halieutica . ingenium
, (trist 3, 7)
:
. , , , , , .
, 1. .
, . ;
, ; ,
.
.
2,
.
3, ,
, . (4, ~)'
(3,3 )
, .
, .
, ,
.
Ars poetica , .
;
;
. VON ALBRECHT, Poesie 4462
2. , Cynegetica (:?. . (), Hildesheim
3 9
.
.
{res oculique docent; res ipsae credere cogunt. / Quin etiarn tactus moneat...
; ;
...; ig .).
. .
, , (, ).
1.
II
. - - .
, ; 1
. - .
: .
, ,
.
,
.
, Dererum natura , Georgica
Ars amatona , : , , . .
.
?
, ,
, , 1. VON ALBRECHT, Poesie 266276.
32
. .
,
, .
Ars amatona
.
;
, ,
,
.
, .
.
.
- .
, , , - - ,
. - .
, . ;
.
,
.
L. L. ALBERTSEN, Das Lehrgedicht. Eine Geschichte der antikisierenden
Sachepik in der neueren deutschen Literatur, Aarhus 1967. * V. BUCH-
,
. I . . X. 1. , , , , ;
. , , 0
1
(. , ""? )
, 1. (chron. a. Abr. 1923 . 49 2 XXIV HELM) . . X. ( ) 94 . . X. . (. 8)
,
(55 X) (53 X)
. 9653 X
(P. GRIMAL, Le pome de Lucrce dans son temps, : Lucrce. Huit exposs... 233
270);
9855 . . X. (ad.
Qfr. 2, 10 (9) 4) 54 , . L. . HOLLAND, Lucretius and the
Transpadanes, Princeton 1979. . . Borgia-Vita .
322
.
; - .
! , , , ,
, ,
. , , .
.
. : ,
, , , , , ,
(Cic. fam. 13, 1), , ,
,
Frugi, a , .
, , , ,
.
,
, , , ;
. , , , Aeneadum genetnx ,
.
.
1
; ,
. R. L. TAYLOR, Lucretius and the Roman Thtre, : FS G. NORWOOD, Toronto
1952, 47~155
>
:
. (chron. a. Abr. 1923)
, , ,
;
. : (opif.6, 1: dlirtLucretius, ) noctesserenae, , 142
.
54 X (ad.
Qfr. 2, 10 (9) 4), - ,
1
, .
proposition ( ,
324
(religio). ( , ., ), . ,
(1-148).
, (i49~~264). ,
; .
(265482). ,
. ( ),
: . (48392).
(921950) ,
(951-1117).
2: ( - 6 ) .
, ;
(62164). , (165183). 1;
(clinamen) . , -
(184-332)
, , (~
568). (569580).
;
; ;
(581729). , , . .
(73-122).
,
. ; (1023-^
1174)
. (130).
(31~93)
. , .
, .
Animus1 , ; anima
(4~6). : animus
, , , , anima . ;
.
, , , ,
. Animus anima (231 4 6)
,
; , ,
. ,
; , .
; ,
. ,
; , , (417829).
, : . . ,
. .
. ;
? (8301094)
4'. , ,
, 926950 (125) . , ( 6
126); , (127
142).
, . (143215).
. ,
, , , , ,
(216
378).
, , . ,
. .
326
,
, -
. (379~5 21 )
, , (522
721) (722821)
(822857) , , ., (858876), (87796)> , (9071287).
. ().
, .
, , (91234) . , (., ,
). - , , . . , ., (235~415)
;
, ;
(416508). ,
: ,
; , . ,
, ; , , , , . . {\).
, .
. ;
, .
(772924)
,
,
(9251027)- ,
(10281090). , ;
.
( 1091116).
. ,
, -
, ., ,
(11611240).
, ,
(12411349) , ,
, , , . (1351457)
6: , (41) ;
(43~95)
(96422),
(42345)' 4 , , (45 1 534)
(53567)> (608638), (6~
702). (703711)
, (712905), (906
1089). , (1090
1286).
, ,
(., 5, ~54)
. ,
1 . ,
. ?
? , .
.
,
1 22 .
. 2 , g . ,
: . ., 2, . Cic. fin. 1, 62; VS68 igi DIELS-KRANZ.
2. . STCKELBERGER 1984^ 149156
328
(VB. . X.)
(f . 423 . X.). Dererum natura
. ,
, ,
,
. ,
,
, , (, 6). .
, ,
.
, . , (f . 225 X)
. - 1
.
,, ;
.
, consolatio, 2.
, , ,
3.
, .
,
, 1. . THROM, Die Thesis. Ein Beitrag zu ihrer Entstehung und Geschichte,
Padeborn 1932; BONNER, Dclamation; Forschungsberblick zu Diatribe und Verwandtem, . BERGER, Hellenistische Gattungen im Neuen Testament, ANRW 2,
25, 2, 1984, 10311432, 11241132.
2. . . WALLACH 1976.
33
.
.
: 1. .
.
: ( .),
(. )> (. 5) , , (. 6).
, . .
; , ; , , .
, .
: , (, ) (5, 54)' . , , .
propositiones, .
, 1
1
) 102126:
!
, religio 1. .
. , , , .
(, 921-950; 2, 1023-1047)
, , , ,
. : . .
, , ,
. ,
.
;
. .
, (, 93 1 ) ~~ (, . 4> 10721191)
(avocatio, . 4 10631064; 1072). , science fiction (evidentia).
, . 2, 6 51
:
. H. KLEPL, Lukrez und Virgil in ihren Lehrgedichten. Vergleichende Interpretationen, , Leipzig 1940, 127 .
332
, . prooemium narratio, ,
argumentatio peroratio, ,
. narratio argumentatio .
. , . : ge, praeterea, a , ,
, . . ; ,
, 1, ,
. , ,
(, 976990).
: .,
, , , , , .
,
(: 2, 109141)*
(. ).
. .
: (3, 417829) ~
,
,
.
, ; , .
. . . P. H. ScHRijvERs 1978
333
, , ;
-
.
. 1 , ,
natura primordia rerum,
.
(. ). - :
. .,
( , 45 2 seque gregari). . :
(lignis), , (ignis).
, ,
. , , accusativus
graecus. ,
,
.
1. - -tus, -cola -gna, -Um -per, -fer -ger; J. PERROT, Observations sur les
drivs en -men. Mots en -men et mots en -tus chez Lucrce, REL 33, 1955, 333~
343; : W. S. MAGUINNESS, The Language of Lucretius, : D. R.
DUDLEY, ., 1965, 6993; L. WALD, Considrations sur la distribution des formes
archaques chez Lucrce, Helicon 8, 1968, 161173; J. VONLAUFEN, Studien ber
Form und Gebrauch des lateinischen Relativsatzes unter besonderer Bercksichtigung von Lucrez, Freiburg (Schweiz) 1974; G. CARLOZZO, LUSO dell' ablativo
a^soluto in Lucrezio, Pan 4, 1976, 2149; . SALEMME, Strutture foniche nel De
rerum natura di Lucrezio, QUCC NS 5, 1980, 91106; G. CARLOZZO, L'aggettivo
esornativo in Lucrezio, Pan 8, 1987, 3153; G. CARLOZZO, II participio in Lucrezio,
Palermo 1990.
334
1.
,
2. , , , , . , - , , ,
,
.
3; , . 4 ; .
, ,
., sorsum, seorsumw sorsus ()
335
; , , .
. ,
, ;
, (, 1042).
, (. ),
, ,
, ,
. , , ,
. , . , .,
( )
( ).
, 1
. , - ,
(., 5? 483488; . 5, 827),
.
.
; .
.
(. . )
;
(., > 1113)
2
,
3
4
.
. ., , leges, foedera, , , .
1
8
6
' 2.2, 55- ;3> 7-93; > 35-41
3
!
817829;
908914
(?);', 760762; 10071018; 2, 688
699 (?).
4 , 670-671; 792-7935 2 ' 753-754; 3
336
,
, .,
3 , . (, 28) , ( , 934)? , , ?
, , . ,
, ,
, , .
I
- .
,
1: .
: laudis spes magna, , ( , 9 2 3 ) '
. , (, )
, , , ; , (, 28; 3940).
2
(6, 92-95)
.
, . , , . 1. . J. , Doctus Lucretius, Mnemosyne 23, i97> 3^6392; 4, 180182; 909911;
/rg. , KINKEL.
2. 131, 3; 3' 3~5 DIELS-KRANZ.
337
, (, 936941) *. ,
, , . 2 (lucida...
, 933 ) , ,
.
,
.
, , , . , .
(., 4>
-122). (alid ex alio 1, 1115) ,
: ,
(2, 55~69'
68). ,
(, 97 8 ~ 1 23)
: .
, .
,
.
.
, 3, 1. Schol. vet. in Hesiodi Opera et dies, p. 1 4 PERTUSI;
cp. Hr. sat. 1, 1, 25 .; Hieronymus, epist. 128, 1 ( ,
?). , geogr. 1, 2, 3 ( 1516)
( ).
2. (Diog. Laert. 10, 13).
(obscuram linguam, , , 639)
3 , ,
; .
338
De rerum natura. 1
.
,
; , , De rerum
natura (4, 969970), (5, 336~337)
, 2 (egestas) (. . ). ,
.
, -. , .
, ( , ). , (vis), (Cic.
fin. 2, 6; . AdHerodotum37)5 3
, , ;
.
4
(Ad Herodotum 38) '. ;
5.
. , , ,
.
2. , (Cic. Brut. 247)
3. ,
(Diog. Laert. 10, 121 b; Cic. fin. 1, 7172); ,
, () .
4- . Orig. . Geh. , 24, 18 HOESCH;
Procl. in Plat. Cratyl. 17, p. 8 Boiss. .
5 D. CLAY, The Sources of Lucretius' Inspiration, : J. BOLLACK A. LAKS, .,
339
.
. ,
(theog. 31 .) , , , , (theog. 27 .).
( ), ,
, , . , , .
, , ,
:
.
.
II
, . ,
. - , ;
, ,
, hominum divomque voluptas,
, 1
, .
2
.
,
.
. , ,
.
2. ( ); , 44~~
49 ( Od. 6, 4249) , .
. GAiSER'a 79: Das vierte Prooemium
des Lukrez und lukrezische Frage, .: Eranion, FS H. HOMMEL, Tbingen 1961,
19-41.
34
, . 1 ,
, - , De rerurn natura , .
, . . , .
, : , .
, , ,
, , , , ?
2. .
, ,
,
,
. , religio ( : superstitio), .
,
. ,
, ,
(2, 646651);
, 1. . KLEVE 1979 8185.
2. (Tusc. 4, 74 ) > , RemediaOBH.
, .
341
(., 6, 76 .); ,
, .
pietas ; ,
(5, 11981203). ,
,
, , (
) ,
1. , , 2.
, , (, 8), (5, 39^~45)
(3, g^Sio^), (5, 2242),
(2, 66);
;
. ,
. 3. ;
.
(5, 8) , : , ,
, , . ,
, , . , , 4 : ,
. . Cic. nat. deor. 1, 56 pie sancteque colimus naturam excellentem atque
praestantem, .
2. : Cic. nat. deor. 1, 43 Plut- Adv. Col. 31.
3. M. PATIN, tudes sur la posie latine, . , Paris 1868, 117137.
4. , , , , : W. FAUTH 1973
342
. ,
(5, 52~54) ^
.
1 ; .
. ,
( , ), - ,
.
.
( )
- (, , ;
, ,
). ,
(, ):
; ,
, , , , , 2.
: ,
;
. ,
. V. , Epikurs Triumph des Geistes (Lucr. , 6279), Hermes 99,
2. . DE SAINT-DENIS, Lucrce, pote de l'infini, IL 15, 1963,
17-24.
343
. , , (. 5)
(, 8)
(, 352~3(3) , , .
, . ,
(2, 251293) ( ) ,
- , : ,
. ,
.
.
, IVV ., , 8 . 1; 2
.
: Leidensis
30 Vossianus Oblongus, IX ., Itali3, Leidensis 94 Vossianus Quadratus, IX .,
schedae Gottorpienses
1. ,
L; F, ; Q; G; AL N.
2. a/u, n/u, o/e, s/f, p / r / n / s , n/ri.
3. ( ) Konr. MLLER DIELS BAILEY,
MARTIN, LACHMANN, 1418 . (, ) . , Ob-
344
54 De rerum natura 2. longus, ; L. D. REYNOLDS, Texts and Transmission, Oxford 1983,
218222; : F. BRUNHLZL, Zur berlieferung des Lukrez,
Hermes , 1962, 97107; V. BROWN, The Insular intermediary in the Tradition
of Lucretius, HSPh 72, 1968, 301308; Conr. MLLER, De codicum Lucretii Italicorum origine, 30, 1973, 166178; W. RICHTER, Textstudien zu Lukrez, Mnchen 1974; G. F. CiNi, La posizione degli Italici nello stemma lucreziano, AATC
41, 1976, 115169; E. FLORES, Ecdotica e tradizione manoscritta lucreziana (da
PASQUALI a BCHNER e MLLER), Vichiana NS 7, 1978, 2137; E. FLORES, Le scoperte
di Poggio e il testo di Lucrezio, Napoli 1980.
- 1. schedae Vindobonenses , Gottorpienses.
2. Cic. ad Qfr.
Form 139159; V. E. ALFIERI, Lucrezio tra antico e il moderno, A&R 29, 1984,
113128; L. ALFONSI, L'awentura di Lucrezio nel mondo antico... e oltre, : Lucrce. Huit exposs... 271321; Wolfg. SCHMID, Lukrez und der Wandel seines
Bildes, A&A 2, 1946, 193219; F. GIANCOTTI, SU Lucrezio e Croce, con appunti su
problemi di estetica e di critica letteraria, Paideia 50, 1995, 137181. : L. RAMORINO MARTINI, Influssi lucreziani nelle Bucoliche di Virgilio,
CCC 7, 1986, 297331; C. Di GIOVINE, Osservazioni intorno al giudizio di Quintiliano su Lucrezio, RFIC 107, 1979, 279289; T. AGOZZINO, Una preghiera gnostica
pagana e lo stile lucreziano nel IV secolo, : Dignam Dis, FS G. VALLOT, Venezia
1972, 169210; E. GoFFiNET, Lucrce et les conceptions cosmologiques de Saint
Hilaire de Poitiers, FS PEREMANS, Louvain 1968, 6167; I OPELT, Lukrez bei Hieronymus, Hermes 100, 1972, 7681; . SMOLAK, Unentdeckte Lukrezspuren, WS
86, NF 7, 1973, 216239.
345
?1 . lumina ingeni,
, ars, , : ,
: et docti Juror arduus Lucreti, -
346
(f 22 .) (, 4) "
(. $,6). (III .) .
(. 300 .) (, 38; Lucr. 5,
154) : , , , .
. ,
religio , . (f 317 )> , ,
,
Institutiones (6, 24~28),
1, Phoenix (1520)
(, 1824)
, - , , , ,
. , (f 405 .). ,
(f 449 )> 2
.
, . . (, )
( ). (f 636 .)
.
. , viam monstravit, , : monstravit tantum, sed etiam praecessit,
, .
2. S. Hilarii in Genesim ad Leonem papam.
347
. 1,
. , -,
2. , , - 3: - .
,
: , ,
. . - () ( ) .
: .
.
.
4
; 1417
.
. : (f 5 3 ) Urania sive de stellis, Hymni naturales5
. (VIII .), , ; (22 De rerum naturis), .
2. M. GORDON, ,
.
3- A. TRANA, Lucrezio e la congiura di silenzio, : Dignam Dis,
FS G. VALLOT, Venezia 1972, 159168.
4. : G. GASPAROTTO, Ancora Lucrezio nel Bucolicum carmen (XII
Conflictatio) del Petrarca, : Dignam Dis, FS G. VALLOT, Venezia 1972, 211228;
ekgantissimus et punssimus, gravissimus atque amantissimus, , ^
(CONTE, LG 172).
00
(f 1 5 .), (f 1494 ) ~
1
Rusticus Lucr. 5, 737~74 ~
(t 1510 .). 1460 . Rerum
naturalium et divinarum sive de rbus coelestibus libri. .
(t *553 ) 2
(6, 8) . (f 1600 .)
-
; , ,
(De rninimo; De immenso).
- De Vinfinito (1584 ) Lucr. 1,
95 i " 1 1 * 3 . De tnplici minimo (1591 .) Lucr. 4, 122,
, . ,
. , , , 1619 . . (f 1642 .)
. .
(t 1564 )
, : canis, .
(1717 )
(f 1837 ) , , .
', (563 .) . .
, , , .
(f 156 -)\
:
4
der Renaissance: Studien zu Marullus, Pontano und Palingenius, ,
Bielefeld 1993.
1. A. WARBURG, Sandro Botticellis Geburt der Venus und Frhling, Straburg 1892.
2. De sympathia et antipathia rerum, . 5.
3 G. R. HOCKE, Lukrez in Frankreich, , Kln 1936; P. HENDRICK,
Lucretius in the Apologie de Raymond Sebond,Bib\H8cR 37, 1975, 457466.
4. B. MCHLER, Montaignes Essais und das philosophische System von Epikur
und Lukrez, Zrich 1985.
349
(f 1592 .) 149 ,
.
, . (f 1613 .)
(4,
1133 ) ,
, (71173)
(4, ii53~ 1 1 6g); , , , . , , (f 1655 .)
XVIIXVIII . ,
- , . Syntagma , , ;
. :
et Lucretii philosophia est vera et antiqua, perperam ab Ulis ad Atheismum
detorta1.
1
(f 174 ); Anti-Lucretius, sive deDeo et natura (Paris, 1747 .)2. , ,
(f i76 );
Dictionnaire historique et critique,
XVIII .,
.
1
- (f 177 )
3
(f 1789 )> .
(f 1662 .) ( 72)
(Lucr. 4, 110122)
: 4
. (f 1695 .)
. D. T. WHITESIDE, ., The Mathematical Papers of Isaac Newton, . , Cambridge 1967, 388. . .
2. . J. AMENT, The Anti-Lucretius of Cardinal Polignac, TAPhA 101, 1970,
29-49
,
3. XVIII . : A. FUSIL, Lucrce et les littrateurs, potes et artistes
e
du XVIII sicle, Revue d'histoire littraire de la France 37, 1930, 161176.
4. VON ALBRECHT, Rom, 135144.
35
; , . (f 1778 )> ~
.
(t 1778 ) , , ,
. ,
,
: ,
, , . (f 1784 ) Le rve de d'Alembert ( 1830 .)
;
, .
(f 1794 ) .
(f 1803 .) .
(f 1885 .) ,
. 1866 . . (f ig7 )
.
, (f 1941 .), (1884 .).
(1884 .).
1 . (f 1637 ) . 2, (, 114131) , 3.
(f 1799 ) . ,
. J. HEIJNIC, ZU dem epikureisch-lukrezischen Nachklngen bei den bhmischen Humanisten, LF , 1967, 5058; Wolfg. SCHMID, De Lucretio in litteris
Germanicis obvio, : Antidosis. FS W. KRAUS, Wien 1972, 327335.
2. Philosophiae naturalis adversus Aristotelem libn XII( 1621 ), . 14.
3 , , ,
(Democntus reviviscens, Pavia 1646; Leiden 1658, 268 . 26 .).
351
(f 1786 .) : , ; 1.
(f 1768 .)
2
XIX . (f 1804 .)
3. 4 (f 1803 .) 5 (f 1813 .) .
6 . . (1821 .)
.
7, : , ...
, , 8.
-. ,
: , , ?9 De rerum natura 1. Gesammelte Ausgabe der Werke Friedrichs IL von Hohenzollern, Berlin
1848, . 15, 32.
2. C.JUSTI, Winckelmann und seine Zeitgenossen, 12, Leipzig 1898, 151.
3. Allgemeinen Naturgeschichte und Theorie des Himmels.
4. H. B. NISBET, Herder und Lukrez, : G. SAUDER, ., J. G. Herder (1744
1803), Hamburg 1987, 7787.
5. H. BHM, Die Traditionswahl der Antike und ihre Funktion im Werk des
jungen Wieland, Altertum 17, 1971, 237244.
6. F. SCHMIDT, Lukrez bei Goethe, Goethe 24, 1962, 158174; H. B. NISBET,
Lucretius in Eighteenth-Century Germany. With a Commentary on Geothe's Metamorphose der Tiere, MLR 81, 1986, 97115.
7. , ,
. ,
, ,
, ,
, , , , (1822 .). W. . , 41 *, 3^ . 14.2.1821.
9- F. von Mller 20.2.1821 (. . 35 2 . ).
352
... 1.
,
,
?
?
, ?2 (f igoo .) :
, , ,
, ", , 3.
(f 1829 .) : , 4. ,
.
(f 1883 .)
. (f 1956 .) 5.
(f 1929 .) De rerum natu6
ra . (f 1903 .) ,
7. (f 1955 ) , 2
(Berlin 192319 4)
8
(f 1599 )
The Faerie
1. W. . , /1, 3^ (37> 26).
2. F. von Mller 20.2.1821, Gesprche, . F. VON BIEDERMANN 2, 49g; Gedenksausg., . . BEUTLER, Zrich 1950, 121 .; GRUMNACH 343.
3. Der Antichnst 58, Werke SCHLECHTA 2, 1229 .
4. F. Schlegel, Geschichte der alten und neueren Literatur (1815), Krit. Ausg.,
. , . . EICHNER, Mnchen 1961, 74.
5. W. RSLER, Vom Schreitern eines literarischen Experiments. Brechts Manifest
und das Lehrgedicht des Lukrez, Gymnasium 82, 1975, ~25
6. R. HIRSCH, ., Hofmannstahl. bertragungen aus Lucrez' De rerum natura
(1887/1888), : . . POLHEIM, ., Literatur aus sterreich sterreichische
Literatur. Ein Bonner Symposium, Bonn 1981, 239241.
7. RG 3 , 7 i882, 594-598
8. HIGHET, Class. Trad., . . A. CATTO, Lucretius, Shakespeare,
and Dickens, CW 80, 1987, 423427.
353
( 1640 .) 1;
(1656 .) .
(f 1706 .), . 1682 .
.
(f 1679 ) . , (f 1691 .) . (f 1727 .) ,
, , , 2. (10.12.1692) (2, 167181),
.
(f 1742 )5>
, ; ,
(f 1748 .)4. (f 1744)
5
, ( | 1700 .) .
6: (f 1771 )
. : I. WARBURG, Lucy Hutchinson. Das Bild einer
Puritanerin, , Hamburg 1937.
2. A. W. TURNBILL, ., The Correspondence oflsaac Newton, Cambridge 1961,
3' 335
3 . FABIAN, Edmond Halleys Encomium auf Isaac Newton. Zur Wirkungsgeschichte von Lukrez, : Renatae litterae, FS . , Frankfurt 1973, 273290;
. . FABIAN, Lukrez in England im 17. und 18. Jh. Einige Notizen, :
R. TOELLENDER, ., Aufklrung und Humanismus, Heidelberg 1980, 107129.
4. Sacred to the Memory of Sir Isaac Newton (1729).
5. K. OTTEN, Die Darstellung der Kulturentstehung in den Dichtungen von
Lukrez, Ovid und im Essay on Man von Alexander Pope, : Antike Tradition und
Neuere Philologien. Symposium zu Ehren des 75. Geb. von R. SHNEL, Heidelberg
i984> 35-5 6
6. T. J. B. SPENCER, Lucretius and the Scientific Poem in English, : D. R. DUDLEY,
., Lucretius..., 131164.
354
Depnncipiis
cogitandi ,
. De animi immortalitate (754 )
.
(fi8o2), , The Temple of Nature or The Ongin
of Society.
(f 1822 .), ,
, ;
^ , . (t 1834) . 1 (f 1824 .) (f 1850 .) ( ,
20.4.1822). Lucretius denied divinely the divine:
. , 1946 4
.
: De nihilo nihil (2, 287 .). Tantum religiopotuit suadere malo-
355
.). - : medio de
fonte leporum / surgit aman aliquid ( 11
1
, 4> ~~ 34)
XX .
. -
.
, . , . , , , - .
, .
, , : , .
:. FER(R)ANDUS, Brescia 147 * D LAMBINUS (TR), Paris 1563. *
G. WAKEFIELD (K), London 17961797. * . LACHMANN (TR), Berlin 1850,
4
i882. * H. A. J. MUNRO (TK), 2 w., Cambridge 1864; (), 3 w., Cambridge 4 i886, 1928. * W. A. MERRILL, New York 1907, 2 i9i7* C. GIUSSANI (TK), 4 w., 18961898, 2- . E. STAMPINI, Torino 1921. *
H. DIELS (), 2 Bde., Berlin 19231924. * A. ERNOUT, L. ROBIN (K), 3 w.,
(), . . GTHLING, Stuttgart 2 947 * BCHNER (), Zrich 1956. * . BCHNER (), Wiesbaden 1966. * Conr. MLLER (T), Zrich 1975 (). * J. MARTIN (), Berlin 1972. * W. H. D.
ROUSE, . (, Index) by . SMITH, Cambridge Mass. 1975. *
F. GiANCOTTi (), MiLANO 1994. * i:C. PASCAL (TK), Roma 1904.
* 3:$.. HEINZE (TK), Leipzig 1897; E.J. KENNEY (TK), London 1971.
4'.]. GODWIN (TK), Warminster 1986. * 4, : R. BROWN
(K), Leiden 1987. * 5: . D. N. COSTA (TK), Oxford 1984. * 6:
J. GODWIN (TK), Warminster 1992. ** Index:]. PAULSON, Gteborg 1911,
1926. * L. ROBERTS, A Concordance of Lucretius, Berkeley
1968. * M. WACHT, Concordantia in Lucretium, Hildesheim 1991. **
.: . A. GORDON, A Bibliography of Lucretius, London 1962 (
). * D. E. W. WORMELL, Lucretius, : Fifty Years (and
Twelve) of Classical Scholarship, Oxford 1968, 379386 ( 345
357 . BAILEY). * A. DALZELL, A Bibliogra-
356
Lucretius (Bibliographie), Lampadion 7, 19661968, 532. * L. PERELLI, (Lukrezstudien 19681977), BStudLat 8, 1978, 277308. * Ch. REITZ,
Lukrez in der Forschung der letzten 30 Jahre, AU 35, 3, 1992, 6880.
E. ACKERMANN, Lukrez und der Mythos, Wiesbaden 1979. * A. AMORY,
Obscura de re lucida carmma. Science and Poetry in De rerum natura, YCIS
21, 1969, 145168. * E. ASMIS, Lucretius' Venus and Stoic Zeus, Hermes
110, 1982, 458470. * E. ASMIS, Rhetoric and Reason in Lucretius, AJPh
104, 1983, 3666. * I. AVOTINS, On some Epicurean and Lucretian Arguments for the Inflnity of the Universe, CQNS 33, 1983, 421427. * N. V.
BARAN et M. G. CHISLEAG, Elments chromatiques chez Lucrce, REL 46,
1968 (1969), 145169. * A. BARIGAZZI, Lepicureismo fino a Lucrezio, :
Storia dlia filosofia, dir. da M. DAL PRA, V. 4: La flosofia ellenistica e
la patristica cristiana dal III secolo a. C. al V secolo d. C, Milano 1975,
167178. * A. BARIGAZZI, II vestibolo infernale di Virgilio e Lucrezio,
Prometheus 8, 1982, 213223. * G. BARRA, Questioni lucreziane, RAAN
NS 37, Napoli 1962, 6396. * G. BARRA, Filodemo di Gadara e le lettere
latine, Vichiana NS 2, 1973, 247260. * G. BARRA, La traduzione di alcuni termini filosofici in Lucrezio, Vichiana 3, 1974, 2439. * J. BAYET, Etudes lucrtiennes: 1. Lucrce devant la pense grecque (1954); 2. L'originalit de Lucrce dans l'picurisme (1948); 3. Lucrce et le monde organique (1948), : J. BAYET, Mlanges de littrature latine, Roma 1967,
1126; 2763; 6384. * G. BERNS, Time and Nature in Lucretius' De rerum
natura, Hermes 104, 1976, 477492. * J. BOLLACK, A. LAKS, ., Etudes
sur l'Epicurisme antique, Lille 1976, sec. B: Lucrce,
M. BOLLACK, D. CLAY, P. H. SCHRIJVERS. * M. BOLLACK, La raison de Lucrce.
Constitution d'une potique philosophique avec un essai d'interprtation de la critique lucrtienne, Paris 1978. * G. BONELLI, I motivi profondi dlia poesia lucreziana, Bruxelles 1984. * P. BOYANC, Lucrce et
l'picurisme, Paris 1963. * P. BOYANC, Lucrce, sa vie, son uvre, avec
un expos de sa philosophie, Paris 1964. * D. F. BRICHT, The Plague and
the Structure of De rerum natura, Latomus 30, 1971, 607632. * V. HEiT, Lukrez ber den Ursprung von Musik und Dichtung, RhM 127,
1984, 141158. * V. BUCHHEIT, Frhling in den Eklogen. Vergil und Lukrez, RhM 129, 1986, 123141. * K. BCHNER, Beobachtungen ber Vers
und Gedankengang bei Lukrez, Berlin 1936. * K. BCHNER, Studien zur
rmischen Literatur, Bd. 1: Lukrez und Vorklassik, Wiesbaden 1964. *
K. BCHNER, Die Kulturgeschichte des Lukrez, : Latinitt und Alte Kirche. FS R. HANSLIK, Wien 1977, 3955 * G. CABISIUS, Lucretius' Statement
of Poetic Intent, : . DEROUX, ., Studies in Latin Literature and Roman History, 1, Bruxelles 1979, 239248. * L. CANFORA, I proemi del De
357
358
kann man an das Nicht-Existierende denken? Ein Problem der epikureischen Psychologie, SO 37, 1961, 4557. * K. KLEVE, The Philosophical
Polemics in Lucretius. A Study in the History of Epicurean Criticism, :
Lucrce. Huit exposs... 3975. * . KLEVE, Lucrce, l'picurisme et
l'amour, : Assoc. G. Bud, Actes du VIIIe congrs (Paris, 1968), Paris
1969, 376-383. * K. KLEVE, What Kind of Work Did Lucretius Write?, SO
54, 1979, 8185. * . KLEVE, Idfacit exiguum clinamen, SO 55, 1980, 27
31. * . KLEVE, Lucretius in Herculaneum, Cronache Ercolanesi 19, 1989,
527. * KLINGNER, Geisteswelt 965, 191217. * KLINGNER, Studien 126
155. * . D. KOLLMANN, Lucretius' Criticism of the Early Greek Philosophers, StudClas 13, 1971, 7993 * D. KONSTAN, Some Aspects of Epicurean Psychology, Leiden 1973. * W. KRANZ, Lukrez und Empedokles, Philologus 96, 1944, 68107. * W. KULLMANN, Zu den historischen Voraussetzungen der Beweismethoden des Lukrez, RhM 123, 1980, 97125. *
A. M. LATHIRE, Lucrce traducteur d'Epicure. Animus, anima dans les livres 3 et 4 du Dererum natura, Phoenix 26, 1972, 123133. * LEEMAN, Form
139159. * A. LEEN, The Rhetorical Value of the Similes in Lucretius, :
Classical Texts and their Traditions. FS R. TRAHMAN, Chico, Calif. 1984,.
359
360
^1
of the De rerum natura, AJPh 108, 1987, 270294. * G. B. TOWNEND, Imagery in Lucretius, : D. R. DUDLEY, ., 1965, 95114. * . . WALLACH,
Lucretius and the Diatribe against the Fear of Death (De rerum natura 3,
8301094), Leiden 1976. * A. WASSERSTEIN, Epicurean Science, Hermes
106, 1978, 484494. * J. H. WASZINK, Lucretius and Poetry, Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afd.
Letterkunde NS 17, 1954, 243257. * J. H. WASZINK, La cration des animaux dans Lucrce, RBPh 42, 1964, 4856. * J. H. WASZINK, Zum Exkurs
des Lukrez ber Glaube und Aberglaube (5, 11941240), WS 79, 1966,
308313. * . WELLESLEY, Reflections upon the Third Book of Lucretius,
ACD 1011, 19741975, 3140. * D. WEST, The Imagery and Poetry of
Lucretius, Edinburgh 1969. * D. WEST, Virgilian Multiple-Correspondence Similes and their Antcdents, 7: The Virgilian Simile and Lucretius, Philologus 114, 1970, 272275. * D. WEST, Lucretius' Methods of
Arguments (3, 417614), CQNS 25, 1975, 94116. * A. D. WINSPEAS, Lucretius and Scientific Thought, Montreal 1963. * B. WISNIEWSKI, Sur les
origines de la thorie de la culture et du langage de Lucrce, Concilium
Eirene XVI, I, Prag 1983, 177-182. * D. . W WORMELL, The Personal
World of Lucretius, : D. R. DUDLEY, ., 1965, 3567. * . ZIEGLER, Der
Tod des Lucretius, Hermes 71, 1936, 419440. * J. J. M. ZONNEVELD, Angore metuque. Woordstudie over de angst in De rerum natura van Lucretius
( . ), , Nijmegen 1959.
D.
, ,
1700 . 1. , , , ,
, 2.
, ,
. ,
.
, ,
, 3. , .
, . , . .
4, . , , ;
. ,
,
.
melos melicus ; Carmen lyricum
1.1. BEHRENS 194
, ,
. , . ;
,
, , ,
.
. , -, , (. .
), 1. ;
. .
, ; (f 349/
348 . . X.) ,
{. > 394
); (f 322 . . X.) (poet. 3, 1448 1 9~ 2 4) (V . . X.)
, .
, genus enarrativum, mixtum {
).
(, , ), ( ,
, ) (, ).
, , , ;
;
. .
!
; .
. . GRGEMANNS 199 Plat. leg. 809 CD.
364
.
, . ( . . X.) , ( . . X.) (f 446 . . X.) ,
(VII .
..).
, ,
,
1.
? -
.
:
,
.
.
? , 2
, .
, .
, , :
, .
?
, ;
(); , .
, .
. . R. PFEIFFER 1929 ( ) F. KLINGNER
1930
2. ;
,
, .
. Goethe, Adelchi. Tragedia, Milano 1822,
1827, WA 42, 1, 1904, 173.
365
, ? ; .
, .
? , .
(., Under der Linden
). ,
,
. , , : , , ().
; .
.
. ; ,
.
,
1, .
,
; . ,
, ,
. F. KLINGNER 1930,
71
366
, .
.
.
,
, cantica.
.
, (. Sen. epist. 49> 5)> '
, .
, .
,
, ,
;
,
.
(carmina) y
, .
,
: , . , ,
.
. , Map, , ,
Pewigilium Veneris (IIIV .
. X.) .
1
,
.
; ,
.
, .
. , ,
; .
J. FERGUSON, Catullus and Horace, AJPh 77, 1956, 118.
,
; , , 1.
.
, (.
) . , , , ,
., , , , .
;
(. ).
: , ; .
, : , . , - .
: , ,
, . .
: ,
. .
.
, .
- .
.
, . ,
, . -1. ,
.
368
,
.
;
. Pervigilium Venens ,
: , , .
XIX .
Carmen saeculare, , -
, , 1.
2, ,
( ); , ,
, .
,
, (),
(), . , (,
. . 1,3); , , (. epod. 10)
. (Catull. 13; . . , 2),
. G. WILLE, Singen und Sagen in der Dichtung des Horaz, : Eranion, FS
H. HOMMEL, Tbingen 1961, 169184; N. A. BONAVIA-HUNT, Horace the Minstrel,
Kineton 1969; VON ALBRECHT, Musik und Dichtung bei Horaz, : Bimillenario della
morte di Q. Orazio Flacco, Atti I: Atti del Convegno di Venosa (1992), Venosa
1993, 75100; . PHLMANN, Marius Victorinus zum
Odesgesang bei Horaz, : . P., Beitrge zur antiken und neueren Musikgeschichte, Frankfurt 1988, 135143.
2. KAYSER (335344) : (), () (). : , , , , , , , , , , , .
( ), ( )
; , ( ), . . , .
( ) , ( )
.
, Priameln ( ) Summationsschemata1, . R. CURTIUS'OM.
.
, , , .
, . . , .
; , ,
. , , ;
, .
, ; ,
, ,
.
. CURTIUS, Europische Lit. 293 Priamel ( ), Summationsschema .
37
. , ., - . ,
.
, . : ,
. .
,
, .
,
, , . ,
: , - .
I
nugae, ;
.
: . , posie absolue.
carm. 6, 5 .: ,
. , ( , trist. 2, 353 -)> ,
.
, , .
,
(. , , 35)
371
, : (. , 3> 3
.). saeculare, ,
votes (. . 4, 6, 44)
(ars), (. 4,
6, 2).
-,
. . , , : , , (. . . 4, 2).
, . . ,
, (iuvabitpersonasse Christum, :
. 34)'
II
. ,
2 .
. ,
.
;
.
- , 3
.
. VON ALBRECHT, Poesie 262276.
2. . D. LEEMAN, Catull angry young man, . : LEEMAN, Form 111121.
3. ZINN, Weltgedicht.
372
, , .
. ,
: ,
.
:
. : , , ;
, .
, ,
:
( ),
,
, ; . , .
. .
,
, . , , - , : ,
, .
, , , ,
1
.
. VON ALBRECHT, Poesie 276.
373
W. ALBERT, Das mimetische Gedicht in der Antike. Geschichte und Typologie von den Anfngen bis in die augusteische Zeit, Frankfurt 1988.
* I. BEHRENS, Die Lehre von der Einteilung der Dichtkunst, vornehmlich
vom 16. bis 18. Jh. Studien zur Geschichte der poetischen Gattungen,
Halle 1940. * G. BENN, Probleme der Lyrik, : Gesammelte Werke, .
D. WELLERSHOFF, Bd. 4, Wiesbaden 1968, 10581096. * K. BCHNER, Vom
374
.
, , . , -, .
: , , , . .
, .
(,
, , , ) . , ,
: , .
, , ,
. , ;
.
( ),
( ).
, ,
., .
.
. , -
375
. , ,
., 1.
. , III . . X. .
,
, .
.
,
, . , ,
. . , . , . .
,
, , .
, .
, .
,
,
Anthologia Latina Carmina epigraphica.
(. Valerius Aedituus p. 42 . MOREL = p. 54 B.;
Lutatius Catulus ibid. 43 = 55 . B.)
.
. (, , ) Val.
Aed. 3 . subitus subidus, : sic tacitus subidus
dum pudeo pereo, , , , , 1. (CIL I2, Berolini 1918, 1211)
, , .
376
, . : at contra
hune ignem Veneris nisi si Venus ipsa / nulla est, quae possit vis alia
opprimere, , , .
,
; -s :
}
- , .
. ,
: columbulatim labra conserens labns, -
(. 5 MOREL = . 64 B.).
.
, .
Erotopaegnia ;
.
, , .
,
.
,
, ,
. . ,
,
1
.
* L. ALFONSI, Poetae novi. Storia di un movimento poetico, Milano 1945.
* . BCHNER, Die rmische Lyrik. Texte, bersetzungen, Interpretationen, Geschichte, Stuttgart 1976, 1315. * P. GRIMAL, Le lyrisme Rome, Paris 1978, 7589. * N. HOLZBERG, Epigramm, . 1. mi par esse deo videtur
2, 4 (. 43 MOREL).
377
,
. ,
. 1 ,
(Suet. lui 73)
(Catull. 44) (
, Catull. 31); , (., 13, 7 )
. 2
87 . . X. 58 . . , , 57/56 .
3
55 ( : Catull. 113;
: Catull. 11
2)> cum grano salis (. . 8754 )>
(84 .
. X.), 87- 84-
. , 52 , (47 X) 56
, (Cic. Vatin. 6).
, .
1. H . RUBENBAUER,JAW 212, IQZJ, 169.
2. Chron. a. Abr. 1930 959
3 Catull. 10; 28; 31; -
378
. ,
;
,
, ;
, .
, . (29) , cinaedus Romulus , -
. (Suet.
lui 73), , - .
64
(63),
1 , .
, , .
, :
2
, ( (apol 10), ).
. , .
( . . X.),
, Pro Caelio, 79
,
. (igi8); VON ALBRECHT, Rom 4758.
2. Catull. 65; 68; 101. , , 57 > .
3- . . SKINNER, Pretty Lesbius, TAPhA 112, 1982, 197208; . DEROUX, L'identit de Lesbie, ANRW 1, 3, 1973, 390416.
379
, 1. , 2.
( ) (Catull. 83), 3.
4,
. 79 .
, .
,
. , 51
5,
! 68
:
( 6),
II, ,
.
, , .
, , ,
, .
: , ,
;
, ; ,
(), (65).
:
. W. KROLL Catull. 79 ().
2. . ROTHSTEIN (1923 1; 1926 47 2 )
3- . SCHUSTER 1948, 2358
4 W. STROH, Taxis und Taktik. Die advokatische Dispositionskunst in Ciceros
Gerichtsreden, . Nachtrge zum angeblichen Liebesverhltnis von Caelius und
Clodia, Stuttgart 1975, 296298.
5. , ., H. P. SYNDIKUS, Bd. 1, 1984, 254262.
6. : . ROTHSTEIN 1923* 89 (-, ).
380
(49) 1 2. ,
, ,
.
: , (6), (668) (6 ) .
, . , 6164 ,
. , (6568) ,
, .
,
(65116), , (76), (
64; 65116), , (65 116)3.
. (6; 6.1
64; 65116),
(863, 82 644 )4. , ? ,
(.
); , , 5.
: ,
, . ,
, .
.Catull. 11; 29; 54; 57; 93
2. Catull. 29; 41; 43; 57; 94; 5; 1 4; 5
2
3 . . SCHMIDT 197' 33
4-J. FERGUSON, The Arrangement of Catullus' Poems, LCM 11,1, 1986, 26;
^1
: ,
61 62, (88gi) 9798.
(8687); 85- ,
; 75"~7^ il ; Mentula ()
93- 94~; 4" 1 5 " ~" ,
. 23 24 ,
52- 53" - 95 96; PfO 51.
, (
iamb. 2 4)1 : ,
(88gi) , (85
87; 92) 2, 5> 7
(8) 11. , : 5 7- 41 43 70 72 . carm. g 12, 16 1721.
6 , 2123 . 22,
23 26, 55 5^ , .,
34 3^ ( ) 37 39 ( ).
, ,
, ,
. . ,
, 2. 3 . 31; 35~37'
42; 44 (35"~3^) ;
(31 44) , .
;
, . 35> , , . . 6164 63-, .
. (
) . , , ; 1. . . SCHMIDT 1973 2 39
2. L. TROMARAS, Die Aurelius- und Furius-Gedichte Catulls als Zyklen,
Eranos 85, 1987, 4148.
3. . . SCHMIDT 1973, 221224.
382
, .
, ,
, , -,
1. ,
, : ; .
,
, ; , ,
, , . , ,
.
.
(66) . 62, , 2; . 61.
(63), (.64) (68)
(.
), , (64,
383
(95) c
, (Callim. epigr. 27) (Callim. epigr. 28). (. 70)
(epigr. 25) - , , ., , 1,
( )2.
3,
(13)
. (monticola solitanus, ?) 7, 195 - 64 , , , (,
1517)
,
.
.
. 51. ,
5
. . 68
,
: ,
; .
,
, 1. . SEGAL, More Alexandrianism in Catullus 7?, Mnemosyne ser. 4, 27, 1974,
139-
2. F. CAIRNS, Catullus's Basia Poems (5, 7, 48), Mnemosyne ser. 4, 26, 1973,
1522; . Anacreont. 14 WEST.
3. F. CAIRNS, Generic Composition in Greek and Roman Poetry, Edinburgh
1972, 6263.
4. .
5 G. LIEBERG 1962.
384
,
. . 8 (Sam. 325~35^) ~~
, 1.
. , ,
, .
,
, , . 2,
; : gravitas , (64)
.
, ,
(Smyrna)\ . Catull. 95.
63 , , Novum
Comum, , Mater
Magna ( . 35)
3
in statu nascendi. , , , , , .
, ? , : , ,
;
. . 1. G. P. GOOLD, . 237 ; . R. F. THOMAS, Menander and
Catullus 8, RhM 127, 1984, 308316.
2. ig, g, 10; Cic. nat. deor. 1, 7g.
3. P. GRIMAL, Catulle et les origines de l'lgie romaine, MEFRAgg, 1987, 243
256; STROH, Liebeselegie igg202; 223225; , Die Ursprnge der rmischen Liebeselegie. Ein altes Problem im Licht eines neuen Fundes,
Poetica 15, 18, 205246.
385
. , , ,
.
1
( 64; 68; 76)- . 68 () (140; 41~1^)
(1926, . gi100). (41160): (gi)
:
(8790; 101104), (7386; 10513)>
(6772; 131134)' (5166; 135148) (41549~~
6).
(64) ( 130)
(38448) : (31277) (278383).
,
: (50264)
, (323381) ,
.
, 76 2.
, , , -,
.
. (5)
57" , .
. . CASTLE, Das Formgesetz der Elegie, Zsth. 37, 1943, 4254; : A. SALVATORE, Studi Catulliani,
Napoli 1965, 18.
2. . , VON ALBRECHT, Poesie 8789.
386
46, , 11
i l , (2, *j8)
, (6; 711). 1. 45
:
(g; 1018) ; ( ). ,
( 2 g , 3- 8). 46, .
,
: , (passer,
deliciae puellae, , ) -
(3, 3~~4)
(3, 1618).
, .
: , (72, 34)
(68, 119124) (diligere, bene velle) () 2.
. 68, , (68, 125128).
, : (. 68, 138140):
. refert 1, reportant 11; silescit 3, vigescunt8; linquantur 4, valeteg; volemus, vagan 7.
2. Cp. M. B. SKINNER, Disease Imagery in Catullus 76, 1726, CPh 82, 1987,
230233.
, . , sewitium amoris.
, . , , , , , (13, 13 .).
,
; (94; 115)
, . . ,
, 1:
, , (63, 4) ,
(maria vasta^S).
(
):
(30)2, (32).
, . , (. 31)
: .
(. ) ,
.
.
,
.
( ,
). ,
basium . 1. . WEINREICH, Catulls Attisgedicht, : Mlanges F. CUMONT, AlPhO 4, Bruxelles 1936, 463500; : R. HEINE^ .; Catull, 325~359>
34-351
2. . . IL 21, 449; Theoer. 17, 9
388
, .
,
(., carm. 64)1.
. .
64
, - .
, : ., 63,
5 patria, creatnx, patria, genetrix (, 2
, , ) . -
. ,
. : ,
, , .
.
. - . 3 ( ,
). . ;
, lentus
in pnncipiis, (Tac. dial 22). -
().
,
( )
, ,
, , , , . , , ,
.
;
, , , ,
.
,
,
.
, ,
, .
-: (4; 34 7^)
(32) , , (17;
37; 44) > (35; )> (42).
(. 57 59) > .
(., 27 ).
1. , ;
(. Eur. Med. 401) 2.
, 3,
.
. Catull. 8; 46; 1^ 52^ 7^ 79
2. . VON ALBRECHT, Poesie 298, . 41.
3 Catull. 6; 7; 11; 13; 44; 49; 56; 58; 72; 79; 82; . 68, 27 135
; , ,
1.
2.
I
ludere, (. 5, 2); nugae (:
. 1,4) (
) : lepidusn novus, (, ). ,
poetae novi (). (.
50). .
, , ( - . . 6 !).
(., contrario : pleni ruris et
inficetiarum, : 36, 19). ,
iocose, lepide (, .
, ) , lepos ( 5> 7)
ittepidum neque invenustum (ne 36, 17).
tener (
35.1)
,
doctusu , labcniosus. .
carmina maiora poeta doctus,
docte Catulle, ; .
. J. GRANAROLO 1982, 168173
2. J. GRANAROLO 1982, 173*8.
391
- , (carm. i6).
, , ! ,
.
, de facto
-. , , , .
,
.
, .
, , ,
(. 16; 35; 5 0 ) 1 , (., ., , , ), :
bellus, dicax, dulcis, delicatus, elegans, facetiae, iocus, lepos, Indus, molliculus, otiosus, parum pudicus, sal, teuer, venustus2. , -
, , . 3
.
: lepos
4 ( 50 - ). , ,
. STROH, Liebeselegie 213 . . 77~79
2. , , , , , , , , , , , , , ,
{. .).
3- STROH, Liebeselegie 214, . 78.
4 . . SCHMIDT 1985 13
392
1.
,
12, .
( )
. , , , ., {. 22). ! .
. 15
. ().
,
(. . 35 36-
)2. - ,
,
,
. , , 3.
II
, .
- , .,
. 76 ,
, , , ... ! ,
1. W. KissEL, Mein Freund, ich liebe dich (Catull. carm. 50), WJA 6b, 1980,
45-59
2. V. BUCHHEIT, Catulls Dichterkritik in 36, Hermes 87, 1959, 309327; : WdF 308, 3661; Catulls Literarkritik und Kallimachos, GB 4,
1975, 2150; Catull c. 50 als Programm und Bekentniss, RhM 119, 1976, 162
180; Salet lepos versiculorum (Catull i6), Hermes 104, 1976, 331347; Dichtertum
und Lebensform in Catull 35/36; : FS H.-W. KLEIN, Gppingen 1976, 4764;
E. A. FREDRICKSMEYER, Catullus to Caecilius on Good Poetry (c. 35), AJPh 106, 1985,
213221; . . SCHMIDT 1985, 127131.
3. . . SCHMIDT, .
393
(76, 1726). ,
- ! 1 (76,
2) , .
(63), . , .
,
, ,
.
. . , ,
, . ;
- , . .
64. , .
, . : ,
, , , . ,
.
. , . 1. . J. SVENNUNG, Catulls Bildersprache. Vergleichende Stilstudien, Uppsala 1945, 122127, cp. 90.
394
: , , !
, , :
, respublica, , , : . ,
-
XIX , .
(-), .
pietas fides. , .
,
: (70), (72),
pietas (73; 7^) officium (45), foedus, fides (76; 87; 109). -
, amicitia (109),
1.
, ( 6) , foedusnfides, . , ,
(6168) ( 7 nubere).
(6), , . , . 109 , . 7 2;
(. 11; 7> 5$), 3
.
4
. . . SCHMIDT 1985, 124 . : Plaut.
Truc. 434~442; Ter. Andr. 261273
2. . . SCHMIDT 1985 125.
3. Catull. 73; 77; 79'' 82; 9 1
4. Catull. 69; 71; 74; 7880; 8891; 94; 97 .; 8; 110112; 114.
395
.
,
( - bene velle: 72; 75 7^) ,
.
.
, ,
. . .
. ,
1.
: ,
. ,
. ,
.
8, a . .( ; 14 ).
1 .
, Bellum (
, , , ?), . , ( ) .
,
, , - . ,
, , ; (IIII)2 (I
. : . . SCHMIDT 1979 216231.
2.J. FERGUSON, LCM 1 1 , 1 , 1986,
2.
396
III) , .
, ; , IV .
,
, (Gell. 6
(7), 20, 6): ,
.
, X . (. PL 136,
752). XIV . , (V, , ), , . , . (1876), Oxoniensis (, Bodleianus Canonicianus Class. Lat. 30, 1375 ),
Sangermanensis 1165 (G, Parisinus 14137)
.
Romanus (R, Vaticanus Ottobonianus Lat. 1829, XIV XV .). ,
G, (f 1406 .).
62 Codex Thuaneus (T,
Parisinus 8071, IX .). ,
1
( , , 32 ), 14 .
Catull. 66,
77 ( milia).
,
,
8 ,
XV
XIX .
(. , ; 68, 43~5) 1. F. DELLA CORTE, Due studi Catulliani, Genova 1951, 1: L'Altro Catullo,
5102.
2. . J. H. GAISSER 1993.
397
. ,
, , (Nep. Att. 12, 4) (ling. 7, 5)
, , 62; (Charis. GL 1, 97, 10). . (. . 6,
. 66, 39) , Appendix Vergiliana,
. , ,
,
,
(Att. 7, 2, 1). , ,
, (. , 3' X3 epist > 9 2 3 CJI-) ,
(.
sat. 1, 10, 19).
(62; 64; 68), . (. am. 2, 6) docte Catulle (am. 3, 9> 61 -)> ,
(trist 4> 1> 53)
(2, 36, 2); ,
. , ( ), , , (epist. 7, 4> 8 .),
.
Poetae novelli II .
,
, ,
, inlepidum, rudern libellum.
(. 91 150 PRTE). (, 229, 85 D.)
Catullus quidam .
;
.
;
398
(f 159 )1 , ,
(Gareth, . 145 ) . Sirmione
(f ig7 ) Sarca2 . 64: (
), :
.
. .
, , , , (f 1585 .) (f 1589 .); (. 5) 1803
. (f 1848 .) , (Les Alpes et
l'Italie, 33-36: Vos noms aux bords riants que l'Adige dcore /
Du temps seront vaincus, / Que Catulle et Lesbie enchanteront
encore / Les flots du Bnacus.)3.
4 :
(f 1508 .), (f 1536 ; Basia),
(f 1668 .), (f 1706 .); , , (f 1776 .)
(f 1781 .; Die Ksse; An eine kleine Schne); , ,
(f 1798 .)5 (f 1875 ) 6 ,
, (Wem geb' ich dies Bch1. . Catullocalvis (f 1912 .).
2. Petrus Bembus, Sarca. Integra princeps editio (), . . SCHNBERGER,
Wrzburg 1994.
3. ,
{. .).
4- W. LUDWIG, The Origin and the Development of the Catullian Style in NeoLatin Poetry, : P. GODMAN, . MURRAY, ., Latin Poetry and the Classical Tradition, Oxford 1990, 183198.
5. 1803 .
6. Classische Blumenlese 1, Stuttgart 1840, 162 . {. 84; 85).
. 45 .
399
lein?), 1.
(f 1529 .; Book of Philip Sparrow)
2 . The Rape oflheLock
( . 66)3,
. (f 1824 ) ~
. 351 48- (
). (f 1892 .) Frater ave atque vale
.
: Catullus, whose dead songster never
dies. . The Scholars , ( ?).
4; ( 1792 . . .
), XX . .
(f 1924 ) : 5 . .
(f 1769 ) . 12;
4447 ( ).
3 (f 1827 .) . 66.
4- Catulli Veronensis liber, . . . .
, 1986, 106141; 278285
5- . .
6. . . . SCHMIDT 1985 1628; . . . RADKE, Katulla. Catull-bersetzungen ins Weibliche und Deutsche, Marburg 1992. . : . SEIDEN-
4OO
.
, ,
.
: VINDELINUS DE SPIRA, Catulli, Tibulli et Propertii carmina cum
Statii Sylvis, Venetiis 1472. * Ae. BAEHRENS (TK), 2 Bde., Leipzig 1885. *
R. ELLIS (TK), Oxford 2 i88g. * W. KROLL (TK), Leipzig 1923; Stuttgart
5
ig68 ( .: J. KROYMANN). * R. A. B. MYNORS, Oxford 958; 3 ig67. *
C. J. FORDYCE (TK), Oxford 1961. * K. QUINN (TK), London 1970; Glas-
4-2
43
III.
(). (argumentum)
, , , ,
(fabulae),
, 1. ,
, .
. , , , . . , , . .
, , . . ,
, . . .
(ab urbe condita, ), 2
(histonae) , 1. IsicL etym. , 44' 5 Nam historiae sunt res verae quaefactae sunt; argumenta sunt
quae etsifacta non sunt,fien tarnenpossunt ( - , ; <> - , , , ; . Aristot. poet. 145 b 3 .); fabulae vero sunt quae
neefaetae sunt nee fieri possunt, quia contra naturam sunt ( - ,
, , ).
2. IsicL etym. 1, 44> 4 Inter historiam autem et annales hoc interest, quod historia est
eorum temporum quae vidimus, annales vero sunt eorum annorum quos aetas nostra non
45
( )
.
,
.
. annales ,
. ,
.
. ,
. res extemae internae,
.
res gestae,
. . annales historiae. , - .
; {historiae). . 1
historiae ( , ), , . .
,
, .
Res gestae historiae
.
Annales, res gestae historiae , carptim, .
. ,
, novit { ,
, , - ,
); . Serv. . , 3735 , GRF frg. 4
FUNAIOLI; Auct. Her. 1, 13; Cic. inv. 1, 27.
1. Gell. 5, 18; Serv. Aen. 1, 373; Isid. ong. 1, 41, 1; 44, 3 .
4-6
.
, , , . .
-
.
( , : Communes historiae;
).
I . . X.
,
. .
.
Commentanus, , ,
: () . commentant ()
( ).
, , , .
: , ,
, : , , . exitus, .
. ,
.
. , -
47
, ,
. ,
() 1.
, - : , 2.
: , . ,
.
3
,
, ,
(histona magistra vita), , , .
.
. . , -, .
2. . . : (5, 9^) ,
, (
, ). : Th. KVES-ZULAUF, Die Eroberung von Gabii und die literarische Moral der rmischen
Annalistik, WJA NF 13, 1987, 121147; , , . , (. Hdt.
3, 154)' , , . ,
.
3- G. PERL 1984
48
:
,
( )
( ).
gentes, .
, , ,
( ). 300 . . X.,
; .
: , ab urbe condita, ,
,
. .
: tabulaepictae1 ,
gens : .
exemplum
; . {laudationes funbres)
, 2, . : , .,
.
,
, . 1. G. ZlNSERLING 19591960.
49
, ;
.
( ) ; . 1;
. : , . :
.
: , .
; (
, -)
.
,
, . :
.
.
, -
- .
.
. (.
); (vir. ilifrg. P. = Suet. gramm. 27) .
( ) ,
. 81 . . X. ; T. P. WiSEMAN, The Credibility of the Roman Annalists, LCM 8, 1983, 2023.
41
(., ) ,
; .
. .
,
.
.
. .
,
(App. Mithr. 117, 575' 2> 11 4 2 ) ,
, .
1
, ; ,
.
, , ,
2
. , ,
: , . ,
, , , , .
, , .
, , . ,
.
. : W. D. LEBEK 1970' LEEMAN, Orationis ratio,
8688.
2. W. D. LEBEK 1970,
289.
1 1
Commentant
elegantia ,
, , -
: , .
. . . Histonae, , , , ,
. ,
, , .
.
, , ,
; ,
, , ,
, .
I
; , ,
.
.
, . docere, , movere, -
, .
, , : delectaren movere,
; , .,
.
412
. Commentant ; , 1.
;
, . , , gloria
() , , ().
II
,
, , , .
: . .
, .
, - - . .
.
: - ; homo novus
.
. . leg. , 6 .; fam. 5, 12; de orat. 2, 6164; Brut 262; M. RAMBAUD 1953.
, .
:
.
:
,
, 1.
. .
mores. ,
.
.
. (, .,
.)2
-
.
(, , ) : virtus ,
.
-*- , , : !
; , 1. ,
,
., ( , , / ): . L. TWYMAN, Polybius and the
Annalists on the Outbreak and Early Years of the Second Punie War, Athenaeum
NS65, 1987,67-80.
2. D. GUTBERLET, Die erste Dekade des Livius als Quelle zur gracchischen und
sullanischen Zeit, Hildesheim 1985.
414
. ,
, .
I. BRUNS, Die Persnlichkeit in der Geschichtsschreibung der Alten, Berlin 1898. * J.-P. CHAUSSERIE-LAPRE, L'expression narrative chez les historiens latins. Histoire d'un style, Paris 1969. * E. CIZEK, Les genres de l'historiographie latine, Faventia 7, 2, 1985, 1533. * T. A. DOREY, ., Latin
Historians, London 1966. * G. DUMZIL, Mythe et pope. L'idologie des
trois fonctions dans les popes des peuples indo-europens, v. 1, Paris
1968. * C. W. FOMARA, The Nature of History in Ancient Greece and
Rome, Berkeley 1983. * M. GRANT, The Ancient Historians, London 1970,
. Mnchen 1973. * Histoire et historiens dans l'Antiquit, Entretiens
(Fondation Hardt) 4, Vandceuvres 1956. * M. HOSE, Erneuerung der Vergangenheit. Die Historiker im Imperium Romanum von Florus bis Cassius Dio, Stuttgart 1994. * E. HOWALD, Vom Geist antiker Geschichtsschreibung, Mnchen 1944. * LEEMAN, Form. * LEEMAN, Orationis ratio. * R. MEISTER, Motive und Formen der rmischen Geschichtsschreibung, Altertum
10, 1964, 1326. * G. PERL, Geschichtsschreibung in der Zeit der rmischen Republik und in der Kaiserzeit, Klio 66, 1984, 562573. * PETER,
Wahrheit und Kunst. * A. J. POMEROY, The Appropriate Comment. Death
Notices in the Ancient Historians, Frankfurt 1991. * M. RAMBAUD, Cicron
et l'histoire romaine, Paris 1953. * U. W. SCHOLZ, Annales und Histona(e),
Hermes 122, 1994, 6479. * I- TAR, G. WOJTILLA, ., Spculum rgis
(=AAASzeged 25, 1994). * Y. TIISALA, Die griechischen Lehnwrter bei
den rmischen Historikern bis zum Ende der augusteischen Zeit, Jyvskyl 1974. * A. J. WOODMAN, Rhetoric in Classical Historiography, London 1988. * N. ZEGERS, Wesen und Ursprung der tragischen Geschichtsschreibung, , Kln 1959. * G. ZINSERLING, Studien zu den
Historiendarstellungen der rmischen Republik, WZJena 9, 19591960,
403448 ( ).
Annales Maximi 1
, ,
. . CiCHORius, RE 1, 2, 1894, 22482255 D. FLACH 1985, 5661; . W. FRIER,
Libn Annales pontificum maximorum. The Origins of the Annalistic Tradition, Rome
1979; U. W. SCHOLZ, Die Anfnge der rmischen Geschichtsschreibung, : . NEUKAM, .; Vorschlge und Anregungen, Mnchen 1980, 7592; R. DREWS 1988.
4 5
, tabulae pontificum
tabulae annales1.
;
.
2;
, . . : , ;
,
, , Annales Ma , 3.
,
IV . , ,
,
(6, , )
II . . X. ( 130 115 .)
.
.
Annales Maximi, (?)
pontifex maximus.
. , , , ,
, 8 .
,
.
: , 1. . Cic. deorat. 2, 5 1 .; Serv. Aen. 1, 373
2. Non lubet scribere, quod in tabula apud pontificem maximum est, quotiens annona
cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit ( ,
, , - , frg. 77 PETER).
3 . RAWSON, Prodigy Lists and the Use of the Annales Maximi, C Q 65 NS 21,
1971, 158169.
4l6
, .
:
.
,
. .
, , , :
(,
,
);
( , ,
). ,
. , pompa funebns { ), ,
, , , - ;
exempla maiorum,
,
.
.
. , . , . . X. 1. HRR , 5-39; FGrHist8og; F. MNZER, Q. Fabius Pictor, RE6, 2, 1909, 18361841; M. GELZER 1934 ig54 BUNG, Q. Fabius Pictor, der erste rmische Annalist. Untersuchungen ber Aufbau, Stil und Inhalt seines Geschichtswerkes an
Hand von Polybios III, , Kln 1950; K. HANELL, Zur Problematik
der lteren rmischen Geschichtssreibung, : Histoire et historiens dans l'Antiquit, Entretiens (Fondation Hardt) 4, 1956, 147170; D. TIMPE, Fabius Pictor
und die Anfnge der rmischen Historiographie, ANRW 1, 2, 1972, 928969;
G. P. VERBRUGGHE, Fabius Pictor's Romulus and Remus, Historia 30, 1981, 236
238; J. POUCET, L'amplification narrative dans l'volution de la geste de Romulus,
ACD 1718, 19811982, 175187; M. SoRDi, II Campidoglio e l'invasione gallica
del 386 a. C., CISA 10, 1984, 82-91.
. : (225 . P. X.;frg. 23 P-)
(frg, 26);
(Liv. 23, 115 16; 22, 7 4) 217 . . X.
. ,
(IV . . X.),
(IVIII . . X.)1; , ,
(Plut. Rom. 3), ,
, 2.
, : , , - .
, .
,
, , -, ,
, . , .
,
. De pontificio, ,
.
,
3,
.
.
. W. SCHUR, Griechische Traditionen von der Grndung Roms, Klio 17, 1921,
2. Cp. D. TIMPE, Fabius Pictor (. . . 4*6) 94 1 ^
D. FLACH 1985 6163 : . SCHWARTZ, RE 5 1193
797 .; JACOBY, FGrHist III , 809 F 4.
- ; ,
,
;
1, ,
. ,
.
:
; 2.
, .
.
,
3: (frg. .); , ., , ; .
. ,
:
, , 4
.
, ;
. , , , , .
(opoi): G. PERL, Der Anfang der rmischen Geschichtsschreibung, F&F 38, 1964, 185189; 213218, 217.
2. . M. GELZER 1934,
49.
4*9
1
, , .
. ; ,
; , , 2.
;
( III . . X.), , :
, , .
(218 . . X.) .
avant la lettre, ,
: ,
, , ,
.
3
.
. , ; . ,
(Liv. 21, 38, 2 .).
- ( 729/8 . frg. 4 = Dion.
Hai. 1, 74) .
,
; , 1. F. MNZER, . 1840.
2. H. PETER 1911, 278.
42
.
frg 6 P. (Dion. Hal. 12,4) - .
-, , ,
. (
) 729 . . X. : ,
, {frg. 1 .). :
,
faunas1, fana; fanatici
(frg. 2 . = Serv. georg. 1, 10).
, , (
) . ,
. ; .
-
(, ).
. 2
.
155
. , -, ;
.
. 184 . . X.
, .
:
. W. CONZE, H. REINHART, Fanatismus, : Griechische Grundbegriffe. Historisches Lexicon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland, Bd. 2, Stuttgart
1975 33-3272. HRR 1, 4952; FGrHist 813; A. KLOTZ, Der Annalist Q. Claudius Quadrigarius, RhM 91, 1942, 268285, 270272; F. ALTHEIM, Untersuchungen zur rmischen Geschichte, 1, Frankfurt 1961, 182185.
. ,
(frg. 5 .)
,
(frg. 3 .)
. 1
.
;
,
. 155 ; ,
II II. 151 . . X.
( )
- .
(146 .) ,
;
(Cic. Att 13, 3' 3>
32 3)
, ,
. , (40, 6, 4); ,
.
. ,
, (Polyb. 40, 6, 5; Plut. Cato 12).
, , :
(. 4, 6, ); (Polyb. 33 * 3~~8) .
. . 1. HRR 2, 53; FGrHist 812; F. MNZER, Postumius (31), RE 22, 1, 1953, 902908.
422
;
, . {. 2, 45> 37' ^ru^- 2i, 8i)
, .
.
.
, , .
. 1
. quarti ludi saeculares (
146 . P. X.;frg. 39 -)> .
Annales2 ; 3
.
(280 . . X.). ; , (BellumPunicum
postenor; frg. 31) 4 ; 1
BAUM, Die Suche nach der antiqua mater in der vorvergilischen Annalistik. Die
Irrfahrten des Aeneas bei Cassius Hemina, : R. ALTHEIM-STIEHL, M. ROSENBACH,
., Beitrge zur altitalischen Geistesgeschichte. FS F. RADKE, Mnster 1986, 269
297; U. W. SCHOLZ, ZU L. Cassius Hemina, Hermes 117, 1989, 167181; G. FORSYTHE, Some Notes on the History of Cassius Hemina, Phoenix 44, 1990, 326344.
2. He Historiae ( , frg. 11).
3. , . 4- E. RAWSON 1976 69 , ; U. W. SCHOLZ
1989 (. . , 172) ( , , , ).
;
5- LEEMAN, Orationis ratio 1, 72 .; 2, 4 1
(frg. 13).
(frg. g 23). (quo irent nesciebant,
, frg. 9);
(frg. 40).
: ,
(lug. 2, 3)' frg. 24 quae
nota sunt, ea ornnia denasci aiunt, , , , -
.
, ,
4
. . ( 133 ) ~~
1. E. RAWSON 1976 4 ( Cic. Phil. 2, 26).
2. PETER, Wahrheit und Kunst, 287 .
3 KLINGNER, Geisteswelt 76.
424
.
; .
:
, , (frg 8): ,
. :
, . : , , ,
. , .
, , , , 45 .
146 . . X. (frg.
40 P. adulescentes peni deditos esse, ) -
.
: luxuna, 187 . (frg.
34 ) pudicitia subversa, 154 (frg- 3^
.)1.
2.
, , . ,
.
.
. 122 .;
, De sociis et nomme Latino;
4
. , 122 . ,
. ,
. . BRINGMANN 1977 33
4^5
6 . ,
, . (. Cic. Brut. 81),
. :
(frg. 7) (Cic. . 2, 15)
(hist.frg. 1,4 .) , , ,
1;
(Cic. AU. 12, 5> )
. 2
. (Ad Marcum Pomponium
liber) . , 129 . Libn
magistratuum , , .
Bellum Histncum.
3
( 6 . . X.)
134/* 33 . ,
, . (Res gestae Histona) 14
(. 146
gi .).
. , .
(Cic. leg. 1,6), , , .
. . BRINGMANN ig77> 4 1
; (idfabulaspueris est narrare, non
historias scnbere, ,
) , , (frg. ):
Nobis non modo satis esse video, quod factum esset, id pronuntiare, sed
etiam, quo consilio quaque ratione gesta essent, demonstrare, , , <> , . -
, . :
{frg. 2): neque alacriores... ad rem publicam
defendundam neque segniores ad rem perperam faciundam annales libn
commovere quosquam possunU
, ...
, 1. -
, .
, .
. .
: ,
, .
. . 1. Annales /7? : . SCHUBLIN, Sempronius Asellio/rg. 2, WJA NF 9, 1983, 147155 ( ) D. FLACH 195^ 83 ( ).
2. HRR , 158177' W. HERRMANN, Die Historien des
Coelius Antipater. Fragmente und Kommentar, Meisenheim 1979; LEO, LG 336
341; A. KLOTZ 1940/41; W. HOFFMANN, Livius und der zweite Punische Krieg, Berlin
1942; J. VOGT, Orbis, Freiburg i960, 132; P. G. WALSH 1961, 110137,
124132; E. CARAWAN, The Tragic History of Marcellus and Livy's Characterization*
CJ 80, 1985, 131-141.
: 1
, , , , . (frg. 29) (frg. 2).
, . ,
.
, (Cic. de orat. 2,
54 .; leg. 1, 6), . . . , .
(, . frg. 47
, . .). (frg. 39) : Coelius ut abstinet numro, ita ad immensum
multitudinis speciem auget: volucres ad terram delapsas clamore militum
ait, atque tantam multitudinem conscendisse naves, ut mortalium
aut in Italia aut in Sicilia relinqui videretur, , , : ,
, , :
, .
: , (frg. 1 .).
;
(congenuclat, , frg. 44 ) ; , , (frg. 24 . .). 2, , ,
. Cic. div. 1, 49' Liv. 27, 27, 13^ Gell. 10, 24, 7.
2. Q Ennius eumque studiose aemulatus L Coelius (. -
.
(frg. i P.).
; .
(Cic. Brut. 26, 102).
, , 121 . . X., ,
. (frg. 1, 24 .), 1.
. De divinatione , . .
,
. , ,
, , , , . : 1,
(Hist. Aug. Hadr.
16, 6). .
.
. .
2. HRR , 148157; BARDON, Litt. lat. ine. 1, 7780; W. D. LEBEK 1970, 215
217; PETER, Wahrheit und Kunst, 292 .; . RAWSON 1976, 713717.
3. T. P. WiSEMAN, Clio's Cosmetics, Leicester 1979, 2023.
4^9
1
, . :
. ,
. , . .
. , ,
. .
. ,
, ,
,
. ,
,
. 2: ,
. (152 .
. X.) ;
(57 ) . .
,
: , .
3
.
. .
;
.
43
( )
.
,
.
.
,
;
, ,
.
.
. 2,
23 . , ab urbe condita .
; . . (frg. 84) (frg. 76; 81;
83 .)
, . ( . 8).
;
, .
187 . ; . HRR ,
178 .
1.D.T1MPE1979, 97-H9
2. HRR , 205237 S BASTIAN, Lexicon in Q. Claudium Quadrigarium, Hildesheim 1983; M. ZIMMERER, Der Annalist Q. Claudius Quadrigarius, , Mnchen 1937; A. KLOTZ, Der Annalist Q. Claudius Quadrigarius, RhM NF
91,1942, 268285; P. G. WALSH 1961, 110137, 119121; VON ALBRECHT,
Prosa 110126; W. SCHIBEL, Sprachbehandlung und Darstellungsweise in rmischer Prosa. Claudius Quadrigarius, Livius, Aulus Gellius, Amsterdam 1971.
43
1
75
g . . X., ,
. ab urbe condita,
.
, , , ;
, ,
. ,
(frg.
29; . 44)
;
. , , . ,
2.
, 3.
: , $8
. ( ) , .
CHE, Valerius Antias as a Livy's Source for the Number of Military Standards
Captured in Battle in Books 1-, C&M 35, 1984, 93104; T. LEIDIG 1993; P. G.
WALSH 1961, i2i .
2. U. BREDEHORN, J. UNGERN-STERNBERG;
M. GELZER, Kl. Sehr. 3, 1964, 257, , .
3 LEEMAN, Orationis ratio 82.
':-: 4- HRR 1, 276297; G. BARABINO (TK), I frammenti dlie Histonae, : F. BERTINI,
G. BARABINO, ., Studi Noniani 1, Genova 1967, 67239; E. BADIAN, Waiting for
432
. Histona
12 1
.
.
, , ,
2. , (Cic. leg. , ).
: ,
, , . (frg. 127 .) . ; , . ;
-im (Gell. 12, 15)
, .
,
.
, ., (frg. 3 ) (
Histona) ; , , , 3. , Histona
, ,
(lug. 95, 2). ; (2, 9> 5) (dial. 23 2); .
4
Sulla, JRS 52, 1962, 47~9; > Where was Sisenna?, Athenaeum NS 42, 1964,
422431; . CANDILORO, Slle Histmaedi L. Cornelius Sisenna, SCO 12, 1963, 212
226; W. D. LEBEK 1970, 58 .; 267285; P. FRASSINETTI, Sisenna e la guerra sociale,
Athenaeum 50, 1972, 78113; G. CALBOLI, SU alcuni frammenti di Cornelio Sisenna, StudUrb 49, 1, 1975, 151221; E. RAWSON 1979; S. CONDORELLI, Sulfrg. 44
P. di Sisenna, NAFM 1, 1983, 109137.
1. Nonius p. 468, 10 LINDSAY 23 .
2. . RAWSON 1979, 331333 ( , 2, 443
Miksiae , ;
?).
3- . RAWSON i979> 345
433
.
.
. 1
. . .
. . .
- .
, 73
, (Sali. hist. 3, 48). 68 .
.
, , 16 . Libri lintei,
2,
,
VIV .
gens Licinia .
{leg. 1,7) . . .
, .
14 .
. HRR , 298307; F. MNZER, RE 13, 1, 1926, 49~435 . KLOTZ 1 9 4 / 1 9 4 1
434
435
436
204 .
.
,
. (199
. X.) ( 198 .).
,
. (195) . , , ,
;
1. .
.
, ,
(Plut. Cato 10, 3);
.
. .
, , . ,
, ,
. 193 . ( Victoria Virgo) ,
.
III (191 .
. X.).
, ;
, , ,
, (Plut. Cato
12, 57); , ;
, , 1. . R. . BOND, Anti-Feminism in Juvenal and Cato, : Stud. Lat. lit. I, Coll.
Latomus 214, 1979/80, 418447.
437
438
, , ,
.
,
.
. ,
. 44 , ,
.
. , , .
.
(superbia), ,
1, ,
;
. , , , .
. 2 ;
, ,
. , , :
, . -
.
155
,
,
. 1. . Hafter, Politisches Denken im alten Rom, SIFC NS 17, 1940, 97121.
2. E. A. ASTIN, . . . 435
439
,
.
. 150 . , . ,
? ?
,
. .
Origines.
.
, . ,
,
.
1
, -, ,
,
(
, ). , Ongines. ,
, homo novus.
, , , , homo novus 1. 150 ; 8; H. MALCOVATI, ORF; . JANZER, Historische Untersuchungen zu den Redenfragmenten des M. Porcius Cato, , Wrzburg 1936; N. SCIVOLETTO,
UOratio contra Galbam e le Origines di Catone, GIF 14, 1961, 6368.
44
.
, .
, . De sumptu suo (or. 41 1MALC. = 44 4MALC.)
. ,
, , 1: , ,
, praeteritio, .
: -. , , Origines, , .
, , ,
De agricultura, .
, (AdMarcumfilium, frg. 1 = Plin. not. 29, 7, 14 .).
Carmen de moribus , , , .
, . ,
De agricultura.
T
e
: (122), (2354); P "
( 5 5 ~ 6 2 ) .
: , , .
; :
1. , , . , , , . : ,
. , ,
. .
44
, , ,
1
, .
2
, :
( , , , ), , : (
) .
3
.
. , (. 2, ) summum vel discendi Studium
vel docendi, , , ,
. , , ,
; paterfamilias, ,
.
; ,
, .
,
; . ,
. ,
Ongines.
4 .
,
/ ;
.
: . SCHNBERGER, ., M. Porci Catonis scripta quae manserunt omnia. M. P.
Cato, Vom Landbau. Fragmente. Alle erhaltenen Schriften, Mnchen 1980, 425
465; : W. RICHTER 1978.
2. VON ALBRECHT, Prosa 1523.
4. PETER, Wahrheit und Kunst, 282287; BMER, Thematik und Krise der
rmischen Geschichtsschreibung, Historia 2, 195354, 189209,
442
, , , .
.
,
. Ongines . : , , (Quirinus , ).
.
.
; ; .
; 149 , , ; , .
, ,
- .
, , . , ,
Ongines 1. , ,
;
,
; ;
, ,
.
, , , .
. , 2
, .
. L. MORETTI, Le Origines di Catone, Timeo ed Eratostene, RFIC 30, 1952,
289302.
2. P. Tozzi, Catone frg. 39 PETER e Polibio 2,15, RIL 107, 1973, 499501.
443
. ; , , :
? - ,
.
Ongines ,
.
, . ; capitulatim, . . 1 () .
,
, 2.
, .
3
.
, , ( leg , 6; deorat 2, 51
53);
.
,
. De agncultura . Ongines
. ( LEO, LG 294 ., BMER'OM (CM.
. 44> . 4) 194
2. VON ALBRECHT, Prosa 3850.
3. LEEMAN, Orationis ratio, 6870; VON LBRECHT, Prosa, 1550; R. TILL, La
lingua di Catone. Traduzione e note supplementari di C. DE MEO, Roma 1968;
S. BOSCHERINI, Grecismi nel libro di Catone De agr. A&R 4, 1959, 145156.
444
, , ., ques. , , : ,
, , .
.
Dicta .
:
; - ,
... , ... ,
, .
, : ; . ( ) ;
.
in
statu nascendi. brevitas . , :
.
.
;
, 1 .
,
2.
,
, ,
.
De agricultura
: . Ed. FRAENKEL, Leseproben aus Reden Ciceros und Catos, Roma 1968.
2. A. PRIMMER, Der Prosarhythmus in Catos Reden, : FS K. VRETSKA, Heidelberg
1970, 174180. Ongines: L. CARDINALI, Le Origines di
Catone iniziavano con un esametro?, SCO 37, 1987, 205215.
445
, , . ; , De agncultura. , 1.
.
. ,
,
, . .
Doctnna,
2
ingenium mus, .
;
.
, ,
, , , . . , . .
I
3 ,
, ,
Ongines .
: .
, , . ,
, , 1. F. V. S. WAITE, A Computer-Assisted Strudy of the Style of Cato the Eider
with Rfrence to Sallust and Livy ( ), HSPh 74, 1970, 438 .
2. . A. TRAGLIA 1985, 344~359
3. . MNSCHER, Xenophon in der griechisch-rmischen Literatur, Philologus
Suppl. Bd. 13, Heft 2, Leipzig 1920, 7074.
44
. , , ,
. .
Origines
.
. , : . .
( ),
:
,
: , ,
.
.
Rem tene, verba sequentur, , :
- ,
, :
. vir bonus dicendi pentus, , ,
, .
II
. .
. , .
.
, .
Ongines .
,
.
.
447
, . , , : ,
. , ,
;
Ongines . , , . Ongines ; , .
, .
Ongines
. ,
,
. :
Ongines , , , 1. :
.
, : Les lments philosophiques dans l'ide de monarchie Rome la fin de la Rpublique, Entretiens
(Fondations Hardt) 32, 1985, 233282, 235237.
44^
,
.
, 1.
- ,
2.
. - , 3,
.
:
,
, ; , I . . X. 150 . 4, ,
,
.
, , .
. . S. . GOLDBERG, Terence, Cato and the Rhetorical Prologue, CPh 78,
1983, 198211.
2. , . G. CALBOLI,
I modelli dell'arcaismo. M. Porcio Catone, Aion 8, 1986, 3769.
2
3. (795/96)> WA 1, 34 > i94
167-168.
4- , : . CUGUSI, Catone oratore e Cicerone oratore, Maia 38, 1986, 207216.
449
,
, ; , , .
Origines,
, . Georgica
, ; , 1,
2. .
,
. .
, , : ( )
.
; ;
, .
- ; ,
. , De agricultura
.
Exemplum , : , Sermones : 1. (9> 4) (4> *8, 3~5> 42, 34> 6 .,
, princ. hist. p. 207 NABER; p. 197 V. D. H.; Claud., IV com. Hon. 320
352): H. TRNKLE, Cato in der vierten und fnften Dekade des Livius, AAWM 1971,
4, 1-29
2. . G. BRIZZI, Imitari coepit Annibalem (Flor. 1, 22, 55). Apporti
catoniani alla concezione storiografca di Floro?, Latomus 43, 1984, 424431.
45
, , :
, 1.
,
.
. ,
. tene, verba sequentur
.
, . .
,
, . .
. , , , , . , . :
, , .
: agr.: G. MERULA, Venetiis: N. Ienson 1472. *frg.:
H.JORDAN,
Lipsiae 1860. * Scripta quae manserunt omnia: O. SCHNBERGER (),
Mnchen 1980. * agr.: H. KEIL, Leipzig 18821902. * G. GOETZ, Leipzig
1922. * W. D. HOOPER (), London 1934, 1967. *
. MAZZARINO, Lipsiae 1962, 2 i982. * P. THIELSCHER (), Berlin 1963. *
R. GOUJARD (), Paris 1975. * or.frg.:H. MALCOVATI, ORF 1 , 1, 17-218;
O R F 4 1 , 12-97. * . SBLENDORIO CUGUSI (TK), Torino 1982. * or. pro
Rhodiensibus: G. CALBOLI (), Bologna 1978. * orig: H. PETER, H R R 2 1 ,
CXXVII-CLXIV; 55-97. * M. CHASSIGNET (), Paris 1986. * ong, . :
W. A. SCHRDER (TK), Meisenheim 1971. ** .: U. ZUCCARELLI, Rassegna bibliografica di studi e pubblicazioni su Catone (19401950), Paideia 7, 1952, 213217. * K. D. WHITE, Roman Agricultural Writers I. Varro and his Predecessors, ANRW 1, 4, 1973, 439497, 440458
494 . * A.-M. TUPET, Rites magiques dans TAntiquit romaine, ANRW
1. Denique, fratres met, attendue, quod dixit magnus ille Cato defeminis, si absquefemina
esset mundus, conversatio nostra absque dus non esset (Aug. serm. 194, 6 = Cato, dicta
mem. jrg. 82 JORDAN) .
45
,
. oo.r. . X., ,
;
452
.
, , , , ,
, .
( sermo patnus, ), , -
. , , , .
, ., ; , , : , . ,
, , 62 .
. X. - .
.
.
,
16 ,flamenDialis.
. ; . 8179 .
;
. .
, , - ,
.
(74 X)
(73 .) (. 6/
68 .); (65 .), ;
(63 .) (62 .). -
453
: 70 . ;
6563 . , , ;
, ,
; 6 62 . . 5 63 . , ; . (
) (61/
6 .) , . (6 .); 1 ,
: , , , , . ,
,
(. Gall 1, 35> 4) "
.
.
. (59 .) . ,
. 59 , . , (56 .)
(55 -)\ 58 51 .
. ; .
454
455
, 1
(), , , , ., ,
.
.
,
. , , ;
,
.
2,
. ,
. 23 . ; ,
, (Suet. lui 6) . ,
(Plut.
Caes. 5).
,
.
.
:
. De analogia5 4 (55
54 X) . (Iter), 45 1. G. RADKE, Die Schaltung des rmischen Kalenders und Caesars Reform, :
Archaisches Latein, Darmstadt 1981, 152161.
2. Cic. Brut. 252; 261; Quint. inst. 10, 1, 114.
3. H. DAHLMANN 1935; G. L. HENDRICKSON, The De analogia of Julius
Caesar. Its Occasion, Nature, and Date, witrTAdditional Fragments, CPh 1, 1906,
91120.
456
457
: 52 . ,
1. , , , (., , , 2).
, : , .,
. ( ) . , 2. -
, Bellum Gallicum, .
Bellum Gallicum?
58 , . . (229) (54)
(57 ) , (56 .).
(55 ) (115), (1619), (2036)
(7~3^) 54 (5 ) (123),
(2437) (3852),
, . 53 ( 6) , , ,
(8).
(928) -
(2), (2124) (2528). . (52 .)
.
, 5 1 5 > ~
. Bellum Gallicum . MENSCHING, ZU den Auseinandersetzungen um den Gallischen Krieg und
der Considius-Episode (Galt 1, 2122), Hermes 112, 1984, 5365.
2. D. RASMUSSEN
1963.
, . ,
. (49~55) ~~ .
Bellum civile
, ,
, . Commentant1 rerum gestarum, , ,
( , littera), , . .
,
1. F. BMER 1953; M. GELZER 1963.
459
( hist. conscr. 4850). (Plut. Luc. 1, 4) (Commentant consulatus: AU. 1, 19, 1 ; 2, 1).
460
commentant . histona . (,
Gall. 5, 1214; , 6, 1128) . . .
, (. Gall 5, 3 0 )
{Galt 7, 20; 38; 5; 77)' Bellum Gallicum. commentanus -
, , (Gall. 7, 29;
32; 34 .)
Bellum civile (2, 1 2 ) (, 18)
(, 19) ( Gall. 7, 77)
, , , (, 64). (, 85),
; (86) (87)
. (91). (94)
. ,
.
, ;
.
-
( ) , . . 1. , , ,
,
. ,
civ. 3, 64 91,
. bellum iustum, .
2.
, , . .
, , , . . (.,
); consilium, , , , .
3, Galt 2, 1927* .
(25) . . . , ,
; .
, .
, 1. . . GRTNER 1975; -. MUTSCHLER 1975
2. . J. CLASSEN, Philologische Bemerkungen zu den einleitenden Kapiteln von
Caesars Bellum civile. Darstellungstechnik und Absicht, : Omaggio a P. TRVES,
Padova 1983, 111120.
3. W. GRLER
1977.
462
. , , ;
, sine ira et studio (
) . , . , , .
, , - , ,
.
, (., , )
: (. . ),
() , , ,
, , ,
; , 1 .
.
1. . . H. GESCHE 1976, 2 59~ 2 ^3 W. M. ZEITLER, Zum
Germanenbegriff Caesars. Der Germanenexkurs im sechsten Buch von Caesars
Bellum Gallicum, : H. BECK, ., Germanenprobleme in heutiger Sicht, Berlin
1986, 4152;
N. HOLZBERG, Die ethnographischen Exkurse in Caesars Bellum Gallicum als erzhlstrategisches Mittel, Anregung 33, 1987, 8598.
: , , . De analogia
( , ,
, 4 GRF . , 146) (verborum
delectus; Cic. Brut. 253). , (., flu, , fluvius amnis).
(verbum propnum)1. ; elegantia Caesans (Quint.
inst. 10, 1, 114)
.
:
, .,
, diem, quo die; propterea quod; postndie eius diei;
permittere, ut liceat2.
(regibus ortum)3. .
.
, Galt. 7, 27, ,
4.
( ) ,
. ,
, , .
( , ,
). . 1. . . MENSCHING 1988, 7985.
2. .: , ; ;
; , (. .).
3- VON ALBRECHT, Prosa 75~8.
4 VON ALBRECHT, ibid. 8089.
464
. , docere, ( )
movere; .,
(
, ).
: , , ,
( Plut. Caes. 3).
: , , . (,
, , ). Bellum civile 2.
Commentant : nihlest in histonapura et inlustn brevitate dulcius,
(Brat 262),
. Dulce , . , (inst. 10, 1,
112), : , , ,
, 3. :
, ,
- 4.
. . . GOTOFF, Towards a Practical Criticism of Caesar's Prose Style, ICS 9,
1984, 1-18.
2. . . BARWICK 1951
3 NORDEN, LG 48.
, , ,
. , , (
Quint. inst, , , 114)1 , ,
2.
I
; commentanus , .
*
. (. . ) , . frustro frustror {) -
- - (
-). ,
-irnus -urnus (Quint. inst. 1, 7, 21).
, , , 1. Vom Einflu der Regierung auf die Wissenschaften und der Wissenschaften auf die
Regierung3, 25 (Werke . SUPHAN 9, 333). : . WEISE, Charakteristik der lateinischen Sprache, Leipzig und Berlin 4igog; 1920,
143165 ; . WYSS, Stilistische Untersuchungen zur
Darstellung von Ereignissen in Caesars Bellum Gallicum, , Bern 1930;
M. DEINHART, Die Temporalstze bei Caesar, , Mnchen 1936; J. J.
SCHLICHER, The Development of Caesar's Narrative Style, CPh 31, 1936, 212224;
W. S. VOGEL, Zur Stellung von essebei Caesar und Sallust, , Tbingen,
Wrzburg 1938; A. MARSILI, De praesentis historici usu apud Caesarem, Lucca
1941; J. MAROUZEAU, Trait de stylistique latine, Paris ^946, 236; 264;
282; 328 .; . DEICHGRBER, Elegantia Caesans. Zu Caesars Reden und Commentant,
Gymnasium 57, 1950, 112123, : D. RASMUSSEN, ., Caesar, WdF 43,
Darmstadt 1967, 208223; K. BARWICK 1951;^ A. M. VAN DER LINDEN, Een speciaal
gegbruik van de ablativus absolutus bij Caesar, , Amsterdam 1955, 's
Gravenhage 1955; E. MENSCHING 1980, 7587 (.).
2. . ODELMAN, Aspects du vocabulaire de Csar, Eranos 83, 1985, 147154;
Friedrich MAIER, Herrschaft durch Sprache. Caesars Erzhltechnik im Dienste der
politischen Rechtfertigung, Anregung 33, 1987, 146154.
3. H. DAHLMANN 1935; H. DREXLER, Parerga Caesariana, Hermes 70, 1935,
203234.
466
De oratore. , . :
(. Varro ling.-g, 1,5) ( et incorrupta suetudo, . Cic. Brut. 261), analogiau usus
.
nafacilis et cotidianus sermo, , copia, .
1, /rg. 2 ( , , ,
4)
(. Cic. Brut. 2592(31 ). ,
II
.
,
.
,
2. .
, . . . , ,
, ,
.
; , . Commentant 3.
4
.
. . DREXLER, ibid.
2. . MENSCHING 1988,
178.
: ( ) (
), , ,
.
(diligentissime conservavit, Galt 2, 28).
.
: ut in miseros supplices usus misericordia videretur,
: -
videretur (
, , ) : . . , - .
. videretur ne
- :
. , ,
, .
;
(civ. 3, 1, 5)
( videri).
1.
,
Bellum Gallicum2.
, . , ,
; , , .
, ; .
, pueros elementa docet.
H. CANICK, Rationalitt und Militr Caesars Kriege gegen Mensch und
Natur, : H.-J. GLCKLICH, ., Lateinische Literatur, heute wirkend, . 2, Gttingen 1987, 729.
1. , .
2. . MENSCHING, Caesars Interesse an Galliern und Germanen (: . TROUBAS, Die Darstellung der Gegner in Caesars Bellum Gallicum, ,
Heidelberg 1972), GGA 227, 1975, 922; Ch. M. TERNES, Les Barbares dans les
Commentaires sur la Guerre des Gaules de Jules Csar, BAL 10, 1980, 5370.
468
, ,
1 (., : ), :
, , , , , . 2.
amentia, ,
, (Gali. 5, 7' 2 ) , , . .
.
, , : 3
, .
,
-
- (, 77)
, , .
: egregiafides, iustitia, temperantia ( , , , 19, 2),
consilium, , summa diligentia, (7, 4> 9) 4
. Bellum
Gallicum: . MENSCHING 1988, 320.
2. H. CANCIK, Disziplin und Rationalitt. Zur Analyse militrischer Intelligenz
am Beispiel von Caesars Gallischem Kneg, Saeculum 37, 1986, 166181.
3. Plin. epist. 3, 12,2 . =frg. 6 KLOTZ . 189; H. J. TSCHIEDEL, Caesar und der
berauschte Cato, WJANF 3, 1977, 105113.
4. E. MENSCHING 1975, 21, . 16.
4^9
: , .
, , , ,
.
,
( ).
, . : , .
, ., .
. ,
:
, . .
. ,
(., Galt , , s).
. ,
pietas ergapatnam,
. ?
dignitas ,
. , .
(), (dignitas). Bellum civile , . -
(GalL 8, 52~~55)
, . ,
dignitas, a
47
, ,
. : , ,
. , .
,
. , ( ) : (Cass. Dio 42, 49
4); , . , ,
. , ,
(Marcell. 2325) .
(clementia),
, .
(ignoscere)1, , . 2
.
(, )
. ,
: nova sit ratio
vincendi, ut misericordia et liberalitate nos muniamus,
,
3. , -
,
4
; clementia,
, ,
; misericordia, lenitas, libe1. Plaut. Mil. 1252; Irin. 827; Cic. ad Brut. 1, 15, 10; Sen. dem. 2, 3, 1.
2. y 6, 3, 32 .; . Cic. fam. 5, 1; . Sali. Catil.
9, 3-5 aequas; Liv. 45, 8, 5.
3. 13.3.49, Cic. Att. g, 7 .
4 Diog. Laert. 1, 97 ; . . , 5 84; Isoer. 10,
37; Plut. Caes. 57.
47
ralitas, , , .
parcere civibus,
(Plut. . 43) .
, ;
, . ,
chmentia; ., (Galt. 8, 44 )
, ,
:
. , .
1, ,
(Plut. Caes. 22).
. Cic. off. 2, 27 .; . Cic. Brut. 218.
2. : V. BROWN, Latin Manuscripts of Caesar's Gallic
War, : Palaeographica diplomatica et archivistica. Studi in onore di G. BATTELLI,
Roma 1979, . 1, 105157; . . . 472, . 2.
3 W. HERING, Die Interpolation im Proomium des Bellum Gallicum, Philologus
100, 1956, 6799.
4. : R. CHEVALLIER, ., 1985.
472
. 1; , ,
(Suet. lui 56). .
Bellum civile, .
, . clementia ,
; , , Bellum Gallicum, , .
,
2 (IX
.), (X .), (XII .)
(XIII .). , ,
, , Bellum Gallicum. 1300 Bellum Gallicum .
. , . XV .
. { ) (Giulio Cesare) .
, , . , XVI .
3
. Helvetiogermani
Iulius redivivus ( 1547""*59 )
,
4
.
(),
(), ( I III), ( 5).
. , , , , , .
2. W. RICHTER i977> 1821 (.); : V. BROWN, The
Textual Transmission of Caesar's Civil War, Leiden 1972, 14, . 2.
3 . ECKSTEIN, Lateinischer und griechischer Unterricht, Leipzig 1887,
217225.
4. M. JAHNS,
Csars Commentarien und ihre literarische und kriegswissenschaftliche Folgewirkung, Militr-Wochenblatt, 7. Beiheft, Berlin 1883, 343386.
5. V. PSCHL, Gundolfs Caesar, Euphorion 75, 1981, 204216.
473
1.
2. , , 3.
. (948 .) , ; , . {, 1974 ) ,
.
,
. 4 ?
.
;
5 .
, , , . , , ,
.
, , XIX XX .
, , .
,
.
, . 1. . STRASBURGER, Jacob Burckhardts Urteil ber Caesar, : D. BREMER,
A. PATZER, ., Wissenschaft und Existenz, WJANF, Beiheft 1, 1985, 4758.
2. M. VON ALBRECHT, Bernard Shaw and the Classics, CML 8, 1987, 3346; 8,
1988, 105114.
3. W. D. LEBEK, Brechts Caesar-Roman: Kritisches zu einem Idol, : . Brecht
Aspekte seines Werkes, Spuren seines Wirkung, Mnchen 1983, 167199.
4. 22.11.1824; Gesprche 3, 142; Gedenkausgabe, . 24, Zrich 1948, 124.
5. G. MISCH, Geschichte der Autobiographie, 1, 1, Bern 3 i948, 248252.
474
- , , ,
, , ; ,
,
, .
, ,
, , , ? .
, 1. -.
.
. .
desideratum.
Corpus Caesarianum
8 Bellum Gallicum
. 51 . (49 .) . , (8, 48, ). ,
2
, commentarius. ,
, 3. 1. 1
,
: . MENSCHING 1988, 3 35
2. : L. CANFORA, Cesare1 continuato,
Belgafor 25, 1970, 419429;
: W. RICHTER 1977 93~ 1 9^
3 . . . GRTNER 975> 118122.
475
47 : , , ,
; , . ,
, .
, (. , 19, 6
); , 3
.
, (spectaculo,
15, 8) ,
. (magnitudo animi, 32, %;
43 )
(7, 2; 23, )
Bellum Africum
Bellum Africum ( 47 .) ,
.
, ; ,
4, . ,
Bellum Africum (intrim,
1. M. F. BUFFA, Struttura e Stile di B. G. VIII, SRIC 7, 1986, 1949.
2. , ., : P. R. MURPHEY, Caesar's Continuators and Caesar's flicitas, CW 79,
1986, 307-317.
3. : . SEEL, Hirtius, Klio Beih. 35, NF 22, Leipzig 1935;
: W. RICHTER i977> 1 9 1 ~ 2 2 3
4 Bellum Africum grandis, , magnus, ', .: W. RICHTER 1977 211, 65.
476
). ; ,
. :
,
(57) , ,
. , , , . (88, 5).
l
Bellum Hispaniense
477
. , Bellum Hispaniense
; ,
.
: Romae 1469 * Gall.:A. KLOTZ, Lipsiae 4io,52. *O. SEEL, Lipsiae
2
H. J. EDWARDS (), London 1917, ig86. * . SCHNBERGER (), Mnchen 1990. * du: A. G. PESKETT (), London
2
: H. OPPERMANN 12959 *
. SCHNBERGER (), Mnchen 2i9go. * Bell Alex., Bell. Afr., Bell. Hisp.:
A. G. WAY (), London 1955, 1978. * Bell. Alex., Bell.
Afr., Bell. Hisp., frg.: A. KLOTZ, Lipsiae 1927. * A. G. WAY (), London 1955.* Bell. Alex., Bell. Afr., Bell. Hisp., du: H. SIMON (),
(Chr. MEIER), : . STRASBURGER, Bremen 1964. * Bell. Alex.:
R. SCHNEIDER (TK), Berlin 1888. * R. GIOMINI (TK), Roma 1956. * Bell.
Afr.:R. SCHNEIDER (TK), Berlin 1905. * Bell. Hisp.: A. KLOTZ (K), Leipzig
1927. * G. PASCUCCI (TK), Firenze 1965. * * Indices, : . M. BIRCH,
sar und das Corpus Caesarianum in der neueren Forschung: Gesamtbibliographie 19451970, ANRW 1, 3, 1973, 457487. * H. GESCHE, Bibliographie, : H. G., Caesar, Darmstadt 1976, 207325.
F. E. ADCOCK, Caesar as Man of Letters, Cambridge 1956; . Gttingen 1958, 2192. * . ALFLDI, Studien ber Caesars Monarchie, Arsberttelse Lund I, 1953, 182. * A. ALFLDI, Das wahre Gesicht Csars, AK
2, 1959, 2731. * A. BACHOFEN, Csars und Lucans Bellum Civile. Ein Inhaltsvergleich, , Zrich 1972. * K. BARWICK, Caesars Commentant und das Corpus Caesarianum, Philologus Suppl. 31, 2, Leipzig 1938.
* K. BARWICK, Caesars Bellum civik. Tendenz, Abfassungszeit und Stil, SSAL
99, 1, Berlin 1951. * F. BECKMANN, Geographie und Ethnographie in Caesars Bellum Gallicum, Dortmund 1930. * R. G. BHM, Vigiliae Hibericae.
Emendationen zum Text des Bellum Hispaniense, Bd. 1, Freiburg 1988. *
R. G. BHM, Vigiliae Iulianae. Emendationen zu Caesars Bellum Gallicum,
Buch 1, 1 bis 3, 6, Bd. 1. Freiburg 1991. * F. BMER, Der Commentarius.
Zur Vorgeschichte und literarischen Form der Schriften Caesars, Hermes 81, 1953, 210250. * H. BRUHNS, Caesar und die rmische Oberschicht in den Jahren 4944 v. Chr., Gttingen 1978. * J.-R CHAUSSERIELAPRE, L'expression narrative chez les historiens latins. Histoire d'un style, Paris 1969. * R. CHEVALLIER, ., Prsence de Csar. Actes du Colloque
Zur Tendenz des Bellum Gallicum, AClass 3, 1967, 5562. * J. KLASS, Cicero und Caesar. Ein Beitrag zur Aufhellung ihrer gegenseitigen Beziehungen, Berlin 1939. * F. KLINGNER, C. Iulius Caesar, : KLINGNER, Geisteswelt 5i95, 90109. * . KLOTZ, Caesarstudien, Leipzig 1910. * A. KLOTZ,
De Plutarchi vitae Caesarianae fontibus, Mnemosyne 3. ser. 6, 1938, 313
319. * U. KNOCHE, Caesars Commentant, ihr Gegenstand und ihre Absicht,
Gymnasium 58, 1951, 139160. * A. LA PENNA, Tendenze od arte del Bellum Civile de Cesare, Maia 5, 1952, 191233. *J. LEEKER, Die Darstellung
479
480
, , ,
. , ,
, , ,
.
86 . . X. 1, ,
. (Gell.
17, 18), ( ) 52 . ? (50 .) (Dio Cass. 40, 63, 4) . (Oros. hist. 6,
15, 8).
2
;
(Bell. Afr.
8, 3; 34' 1 ' ) ^ 3, , 45 44
4.
.
. . G. FUNAIOLI, RE 1 2, 1920, . igi4> s Sallustius.
2. App. civ. 2, 92, 387; Dio Cass. 42, 52, 1 .
3 Bell. Afr. 97, 1; App. civ. 2, 100, 415; Dio Cass.43, 9, 2.
4. Dio Cass.43, 9, 2 .
4^1
1 . 35
34 .2 . X.
Bellum Catilinae, (CatiL 4), (- 53
54 4) (, 42 .)3, Bellum Iugurthinum ( 40 .).
Historiae .
38 . , ,
4 .
(contr. 3, praef. 8),
. (
. ).
Bellum Catilinae
,
(4, 2). (4, 3~5)>
(5, 18);
(> 9 1 3 ' 5) (1416). (1722) (8, 119, 6). (20).
(2336 ) (36, 4~39' 5)
(, 647, 4)
(48, 55 6).
(50
55) (51) (52) (53 2~54>
6). ,
(5661), (58).
Bellum Iugurthinum
(111105 . . X.). ,
( 4), (5, 13) 1. J. MALITZ, Ambitio
mala. Studien zur politischen Biographie des Sallust, Bonn 1975.
2. 3a 34 : G. PERL, Sallusts Todesjahr, Klio 48, 1967, 97105.
3. . P. MCGUSHIN, ., . Sallustius Crispus, Bellum
Catilinae. A Commentary, Leiden 1977, 6 .
4 FRONTO, . 122 V. D. H.; cp. Gell. 15, 4.
482
(5, 4 ~ l 6 )
(1719)
(, 128, ) rogatio
Manilia { , 28, 44)
(36, 4~39' 5)
(43~8) (84114)
Historiae
Historiae (78 . . X.) 67 .
. , . , ., 1.
(18)
(ig53 : ). 78 .
(55) (58
6), (6283)
(77)' (84126).
76 74 :
( 11) (122). ,
, (2341) 75
(47) (53~~7)> (7179) (8)
(8187) (8287)
(8898) (98).
,
(16) (1015), (1742), 74
73 . (43~5) (48),
(5260) (61 8),
(8189) (
).
. . PETER, Die Quellen Plutarchs in den Biographien der Rmer, Halle 1865.
: . MAURENBRECHER, .; D. FLACH, Die Vorrede zu Sallusts Historien in neuer Rekonstruktion, Philologus 117, 1973, 7686; G. PTRONE, Per una
ricostruzione del proemio delle Historiae di Sallustio, Pan 4, 1976, 5967.
:
7270 . (ig), (2041) (2329), , (4255) > , (5680) (6).
( 68 67 . . X.) (16) (1727)
, ,
,
,
- .
Bellum Catilinae .
: (. Cat.
48, 9), . , . , (Cic. Sll. 42) 1.
2. ,
3. HistonaeCzi , , . ,
,
(Plut. Cato 23); , .
Bellum Iugurthinum Histriae
,
(. 13551 X) , , ; ., . ,
. (. g , ) : , . 8, >
; 1. Cat. 35; 44 5; Cic. Catil. 3, 12; , .,
. 33 .
2. De consiliis suis , , .
3- .
V. PELLEGRINI, Cicerone e Sallustio di fronte alla congiura di Catilina, : Atti del
Convegno di studi virgiliani 1981, Pescara 1982, . 2, 251277.
484
(93'2; 94,7)
, Bellum lugurthinum . , , .
rogatio Manilia (40, 1) .
, , ,
. (Suet. gramm. 10),
.
(lug.
17, 7), ; catabathmon (19,
3) , , (?)1.
, tilina Iugurtha,
. ;
.
2.
, , , , , ,
. , ,
: , - . ,
3. 1. : . NORDEN, Die germanische Urgeschichte in Tacitus' Germania, Berlin ^1923, Darmstadt 5 i97i, 145,
. 2.
2. Th. F. SCANLON, The Influence of Thucidides on Sattust, Heidelberg 1980.
3. Hist. 1, 7; Thuc. 3, 82, 2; hist. 1, 11; Thuc. 3, 82, 3 5; hist. 1, 12; Thuc. 3,
82, 4. . hist. 4, 69 Thuc. 1, 32, 1.
. .
,
. , ,
, , , , .
. , .
(lug. 911).
(. 8, \ 1315) ,
(lug. 85, 12).
: . (adfam. 5, 12): 1 ( ) .
,
.
Histonae (
; . Sali. hist. 3, 88!).
... , , ", (Cic. leg. 1,7)
2
.
i.A. D. LEEMAN, Formen sallustianischer Geschichtsschreibung, Gymnasium
74, 1967, 108115; : LEEMAN, Form 6976.
2. NORDEN, LG 6 i96i, 45.
486
, .
, , virtusB .
, (Catil. 2, 1;
9, 1); (lug. 2, 3)
(Diod. 34* 33)> , (Diod. 37 2). ,
.
, ,
, , , ., (Catil. 53) 1. , , .
2,
.
, , , .
(. lug. 3, 2; Plat, epist. 7, 33
). (, )
(586 ) (8 ) , ; ,
. , , ,
, .
( ).
,
3
, , . 1. F. JACOBY NORDEN, ibid. 46.
, ,
. , ,
, .
.
.
.
(. ).
, (commodum, lug.
4, 4) Teipublicae.
: . (de orat. 2, 63), ; , ,
1
. , .
,
structe (. 134 V. D. .).
(inst. 10, 3, 7 .). .
:
Bellum Catilinae (so
58); .
, (51 .).
:
. M. RAMBAUD, Cicron et l'histoire romaine, Paris 1953, 121134.
488
(5, 9~
13, 5)'
.
(8, 119, 6) . (25)
. (36, 4~39> 5)
.
Bellum Iugurthinum, 1
, .
, ., :
( , )
(
).
: (lug. 31)
(lug. 85)
. :
.
. ( .)
, . . .
, ; . :
( 75~~74 )> 668 .
(hist. 2, 98; 4, 69)
. . , . , ( Catil. 36, 4~~39> 5 ^US- 4 1 )
. . BCHNER 1953; A. D. LEEMAN 1957; A. LA PENNA 1968; F. GIANCOTTI, Strut-
. :
, , , .
, , - . .
, ,
.
,
: , , , , , .
,
; 1. ;
(. ) , ; , .,
.
. , Bellum lugurthinum
(. bellum, quodpopulus Romanus Iugurtha
rege Numidarum gessit, , -
-: (4383,
6383 ), (83114)
(95114 ). . 95;
. (63, 3~~6) 1. , ; : LEEMAN, Form 77~~97
49
1. 2;
,
, 3. (5) .
; (15,
4~) ,
.
(Catil. 25),
,
.
, : {Catil 53~~54) (53 ~ , 54 ~~ ). virtutes vitia,
. - .
(
) , , . , ,
.
4
, , . (
) (frg. 152 SEEL = Iust.
38, > ii) (. Thuc. 1, 22).
, , ,
: 1. G. WILLE, Der Mariusexkurs Kap. 63 im Aufbau von Sallusts Bellum Iugurthinum, : FS K. VRETSKA, Heidelberg 1970, 304331.
2. K. VRETSKA, Bemerkungen zum Bau der Charakteristik bei Sallust, SO 31,
*955> 105-118.
3. A. LA PENNA, II ritratto paradossale da Sulla a Petronio, RFIC 104, 1976,
270-293.
4. . LEEMAN, Form 6976.
491
, 63 , ,
. (lug. )
,
, . , , 78 . ,
(hist. 1, 55 M.);
1.
.
;
(. , , ).
: .
(lug. 71,1
4), (lug 70, 1; 5; 71 %> 5 72> 2 ) (Catil. 15, 4~~5)
(., , 2);
3
(Catil. 60 .) . , . ,
(36, 4~~39> )
,
. Bellum Iugurthinum (41 .)
: .
(613) : ,
(Catil. 10,1).
, , , ,
4
. , , , .,
. : . KLINZ, Die groe Rede des Marius (lug.
85) und ihre Bedeutung fr das Geschichtsbild des Sallust, AU 11,5, 1968, 7690.
2. Cic. S. Rose. 67; Pis. 46; Verg. Aen. 4, 469473.
3. P. MAZZOCCHINI, Note a Sallustio, Catil 6061, AFLM 15, 1982, 637644.
4. Polyb. 2, 56; K. VRETSKA, Studien zu Sallusts Bellum Iugurthinum, SAWW 299,
4 1955
492
. ,
. ; .
. 1,
. , ,
, , ,
2. :
, - 3.
;
. 4. ,
. , , ,
: XIXXX . , . ,
, , Histonae .
. , 1. Histonae Romani genens disertissimus, .
2. (., -tint -bundus) ,
.
3 Nimiapriscorum verborum affectatione (Suet. gramm. ).
4. E. SKARD, Sallust und seine Vorgnger, Oslo 1956; S. KOSTER, Poetisches bei
Sallust, : , Tessera. Sechs Beitrge zur Poesie und poetischen Theorie der
Antike, Erlangen 1983, 5568, (.).
493
, , , 1.
. , , , .
vanetas.
, , .
brevitas2 ,
velocitas (, Quint. inst, , , 102),
. , (inst 4, 2, 45 1> 2 )
( ).
3. 4 : , .
5 , . : , , , ,
(
)6.
, .
gravitas , honestas , humanitas , knitas , verecundia
, consensus , claritas 1. 1. .: G. CALBOLI, I modelli dell' arcaismo.
M. Porcio Catone, AION (ling.) 8, 1986, 3769.
2. Cp. A. KLINZ, Brevitas Sallustiana, Anregung 28, 1982, 181187.
3. : W. KROLL, Die Sprache des Sallust, Glotta 15, 1927, 280305.
4. W. RICHTER, Der Manierismus des Sallust, ANRW 1,
3, 1973, 755780, 756.
5 R. SYME 1964, 240273.
6. B. HESSEN 1984.
7. Ciaritudo .
494
: crudelitas (; saevitia
), cupiditas(; cupidou libido,
), desidia (; ignavia, inertia
socordia, , ), eloquentia ( , facundia ). , ,
.
:
formido , metuo , metus , anxius , vecordia , , cupido, ignavia,
socordia, opulentus .
terror, , , pavor, ,
. formidulosus (), , .
. :
, . . , .
: et sane manifestus est etiam ex opre ipso labor(mpyd
, Quint, inst. 10, 3, 8). ; /' , agito ,
.
.
I
1, , ,
,
(Catil. 8).
, .
. VON ALBRECHT, Prosa 3850.
495
virtus ( ) 1 . virtus gloria2 .
.
, ,
virtus (lug. 3..).
.
. rerum gestarum
( , lug. \, ) virtus gloria. (lug. 4, 5~~
6). - ,
,
,
.
, . , ,
(. , 2),
, 3
.
.
; , .
: facta
dictis exaequanda ( , Catil. 3, 2) 4 .
.
. .
2. gloria: U. KNOCHE 1934;
V. PSCHL 1940;
A. D. LEEMAN
1949.
3. W. SuERBAUM 1974.
4. A. D. LEEMAN, Sallusts Prologe und seine Auffassung von der Historiographie, : R. KLEIN, ., Das Staatsdenken der Rmer, Darmstadt 1966, 472499,
496
1.
, ,
,
. (Catil. 52, 11)
:
(vera vocabula rerum; . Thuc. 3, 82, 4)2
,
. (Catil. 52, 11).
, virtuspraemia ambitio (52, 22).
:
(. hisL
3, 48, 11). : ,
, status quo.
: (otium) , (servitium) (hist. 3, 48, 13)
dignitas libertas (lug. 41, 5)'
. ,
,
. - .
(. lug. 4, 3 ) & ,
(lug. 3 4) . 480 . 15 : Diod. , 1,2,7
( ), , Paneg. 4, 13 (
, ,
) . LEEMAN, Form 77~~97 , ,
; . . HOMMEL, Die Bildkunst des Tacitus, Wrzburger Studien
g, 1936, 116148.
1. W. BLOCH 1971, 72; , . W. SUERBAUM 1974.
2. , :
. BCHNER, Vera vocabula rerum amisimus, : Hommages R. SCHILLING (. H. ZEHNACKER G. HENTZ), Paris 1983, 253261.
497
; , virtus.
. 1.
II
, ; . -
, quo consilio, quaque
ratione gesta essent, , -
2. , - . , , 3.
,
virtus, , , .
?
,
. ,
.
, , {. 2, i; g, );
(Catil ),
(Catil. 11, 4""11 8)4 (41)
; . 1. Quint. inst. 3, 8, 9 (nihil ad historiam pertinentibus
principiis, , ), . A. D.
LEEMAN (. . 4 . 495)
2. , . 125 . . X., , 5, 18, 8.
3 WILLIAMS, Tradition 619633
4.
avaritia ambitio (Catil. 10, 1 11, )
. VRETSKA (., . , . 213)
49^
fortuna virtus : , .
(Catil 10, 1). fortuna virtus , (. Catil. 2, 4~~
)3. fortuna
. Sedprofecto fortuna in omni re dominatur: ea res cunctas ex libidine magis quam ex
vero clbrt obscuratque (, , : , , Catil. 8, 1).
2. D. . EARL 1966, 111: virtus ingenium
egregia facinora, glana bonae artes
( ) .
3- fortun. G. SCHWEICHER, Schicksal und Glck in den Werken Sallusts, -
499
virtus,
. , , , .
:
, virtus , (lug. 4, 8)1.
? ,
, (5, ), (Catil. 4, 2) homines
novi (. lugi 4, > 92~~94 ^ 64, 5) : .
? ,
. : , ()
; .
, , .
.
: .
, . . ()
, 2. , dignitas (35 3 4)
.
, KLN 1963; . TIFFOU, Essai de la pense morale de Salluste la lumire
de ses prologues, Paris 1974, 49 .; 380383; , Salluste et la
fortuna, Phoenix 31, 1977, 349360; H. A. GRTNER, Erzhlformen bei Sallust,
Historia 35, 1986, 449473; . NEUMEISTER 1986 (. .).
. .
2. . BECKER 197' 731~~742 .;
. BCHNER, Zur Synkrisis Cato-Caesar in Sallusts Catina, GB 5, 1976, 3757, virtutes .
5OO
?
1.
.
, 2 ( ,
, , , ),
,
; .
, optimus consul, ,
;
.
, 3
.
. ,
; ,
. : , (Catil. 51, 3 2 ~3^)'
. . : potest alio
tempore, alio consule, quoi item exercitus in manu sit,falsum aliquidpro
veto credi ( , , , , 1. Agricola : . LAUSBERG, Caesar und Cato im Agricola des
Tacitus, Gymnasium 87, 1980, 411430.
2. . D. MACQUEEN
1981.
51, 3^) , ( ), 1.
,
: ?
(35 1 )
?
- .
}
.
(, 55) .
Bellum Iugurthinum ,
, , , .
,
, . , dornt
bellique, ,
, . , , ,
(40, ) , .
.
concordia, . ; , : concordiaparuae res crescunt, discordia maxumae dilabuntur { , , lug. 10, 6).
1. : G. PERL, Sallust und die Krise der rmischen Republik, Philologus 113, 1969, 201216.
52
, , : , .
,
. .
.
. , .
(
1
) : , integn
2
( ) mutili ( lug. 103, 2112, 3)
3 , , , .
. 4, ( , ) integn recentiores. . SANTINI S. SCHIERLING
5.
, Gudianus Guelferbytanus 335 ( ) Harleianus
2716 (IX .).
Vaticanus
1. Leidensis Vossianus Latinus 73(1; XI .), Parisinus Latinus 6086 (; XI .),
Monacensis Latinus 14477 (m XI B-) CP F. CARPANELLI, Ricerche filolo
giche su un codice sallustiano (Vat. Lat. 3327) non ancora esplorato, Prometheus
10, 1984, 147-153.
2. Parisinus Latinus 16024 (P IXX .); Parisinus Latinus 16025 (A IX .)
6085 (; X-XI .); Palatinus Latinus 887 (; / .) Palatinus Latinus 889
(; XI .), Berolinensis Latinus 205 (H; XI .). : Vaticanus Latinus 33 2 5 ) Parisinus Latinus 10195 ; XI .);
Parisinus Latinus 5748 (; XI .).
3 A. W. AHLBERG, Prolegomena in Sallustium, Gteborg 1911.
4. R. ZIMMERMANN, Der Sallusttext im Altertum, Mnchen 1929.
5. C. SANTINI, Un codice sallustiano a Perugia, GIF 32, 1980, 5564; S. SCHIERLING, New Evidence for Diomedes in Two Passages of Sallust, Hermes 113, 1985,
255 . . M. CAGUETTA, II Sallustio di Agostino, QS 11, 1985, 22, 151160.
53
:
,
, ; ,
. (Catil. 1, 2)
: , , (inst 2, 12, 12, . 157 6 BRANDT). , , .,
epist. 5, 68 (66), 2. (sat. 3,
:
3> 9) , . XVIII . ; ,
: ;
2
, .
, 3. 1. . . ROBERTS, ., Catalogue of the Greek and Latin Papyri in thejohn
Rynalds Library, Manchester, . , 1938: Theological and Literary Texts ( 457
551), 47; . A. KURFESS, ., . 179181
2. . M. Wieland, Bnefe und Satiren des Horaz aus dem Lateinischen bersetzt
und mit Einleitungen und erluternden Anmerkungen versehen, . . FUHRMANN, : . M. Wieland, Werke in 12 Bnden, Bd. 9, Frankfurt 1986,642; Wielands
gesammelte Schriften, Akademie-Ausgabe 2, 4, . . STACHEL. Berlin 1913, 433.
3. : A. LA PENNA, II Bellum Civile ai Petronio e il proemio dlie
Histmiae di Sallustio, RFIC 113, 1985,170173; E. RAWSON, Sallust on the Eighties?,
CQ81, NS37, 1987, 163-180 ().
504
.
( Sen. contr. 9, 1, 14) ( Suet. gramm. 10; Gell. 10, 26, 1)
;
(inst. 8, 3, 29)
( 38, > 11)
.
(2, , 2)> 1,
(inst 10, 1, 101) aemulus Thucydidis, ; -
, .
(inst 2, 5 9) (14, 19 1 )' De vins illustribus
2. . , ,
, (Sen. epist 114, 1719) "
, rerum Romanarum florentissimus auctor ( ,
, . 3, 3' )
: , (9, i4>
26) fidesB ,
(8, 4, 1).
;
, .
. ; . ; .
. 3;
. A. J. WOODMAN, Sallustian Influence on Velleius Paterculus, : J. BIBAUW, .,
55
1,
. , 2, 3, (Isid. orig. 13,
21,
10).
.
IX .,
X . , ; . (DeBello Saxonico)
IV,
, , militiae labonbusque indefatigabilis,
. nobilitate (=ae) veritatis histoncus, (Rerum memorandarum libri 1,17)
, , .
4;
, 5
. 1848 ; 1917 . 6
.
, ,
; -
56
1,
.
XIX . : ,
... , , , ,
,
2. :
,
, , , , ,
, , , , , , , 3.
. . , , .,
,
. , ,
. ,
,
amicitiamfactio, , -
, :
, 4.
:
(hlium vasti1. De historia Ulm quattuor, Venetiis 1611; In Sallustii Catilinanam commentant...
His additur Iugurthinum Bellum, Venetiis 1622.
2. Was ich den Alten verdanke, Werke, . . SCHLECHTA, Darmstadt 1973, . 2,
1273 . von Hofmannstal, Gesammelte Werke in Einzelausgaben, Prosa II, .
. STEINER, Frankfurt und Wien 1951, Ein Brief (von Ph. Lord Chandos an Francis
Bacon), S. 722, 9.
4. R. SYME 1964, 138.
57
tas Italiae, ).
militiae et dornt, , . :
( , , ). , , Historiae .
, virtus
.
virtus .
,
,
, .
, ...
, .
,
. ,
, ,
. ,
,
,
.
A p p e n d i x Sallustiana
{inst. 4, 1, 68; 9, 3> 89).
54 X
" 1
. .
2
.
. G. JACHMANN, Die Invektive gegen Cicero, Miscellanea Berolinensia 2, 1,
1950, 235275; R. G. M. NISBET, The Invectiva in Ciceronem and Epistula secunda of
58
Vaticanus Latinus 3864 (V; IXX .) 1
, 48 ( 46) ., ; , , (. 50 .). , ,
!
, ; , .
. ,
. ,
2. - ;
pravaeartes, malaelibidines, , ; non peius videtur {
, 8, 8).
,
. .
( % ) ,
. 50 . .
, . 2, g 4 ,
.
Imperator (2, , 6; 12, 1). ,
.
(. . ); ,
,
; .
; 50 . 3. , arma equi,
, ; 1. . . .
: W. STEIDLE 1958,95~~lo4 BCHNER21982, Epilog 470472.
2. () . SKARD;
. THRAEDE 1978
3. : . VIROULET, Le snat dans la seconde Lettre de
Salluste Csar, : . NICOLET, ., Des ordres Rome, Paris 1984, 101141;
. . NEUMEISTER 1986, 53-5
( ): L. CANFORA, Crispo
Sallustio autore delle Suasonae ad Caesarem senen, Index 9, 1980, 2532. .
59
. (. 12), Oxford 1992 2 ( 3~5)> Oxford 1994 * Appendix Sallustiana:A. KURFESS, Bd. 1 (rep.), Lipsiae 6 i962; Bd. 2 (in Tll.)42. **
Indices, : A. W. BENNETT, Index verborum Sallustianus, Hildesheim 1970. * O. EICHERT, Vollstndiges Wrterbuch zu den Geschichtswerken des C. Sallustius Crispus (Catilina, Iugurtha und Reden und Briefe aus den Histonen), Hannover 418; 1973. * J. RAPSCH,
D. NAJOCK, Concordantia Sallustiana, Hildesheim 1991. * E. SKARD, In-
51
5976 * W. BLOCH, Bedeutungszusammenhnge und Bedeutungsverschiebungen als inhaltliche Stilmittel bei Sallust, Bern 1971. * E. BOLAFFI, Sallustio e la sua fortuna nei secoli, Roma 1949. * K. BCHNER, Der
Aufbau von Sallusts BellumJugurthinum, Wiesbaden 1953. * K. BCHNER,
Sallust, Heidelberg 2i982. * L. CANFORA, II programma di Sallustio, Belfagor 27, 1972, 137148. * J.-R CHAUSSERIE-LAPRE, L'expression narrative chez les historiens latins, Paris 1969. * A. DIHLE, ZU den Epistolae ad
Caesarern, 11, 954> 126130. * D. . EARL, The Political Thought of
Sallust, Cambridge 1961, 1966. * . EDMAR, Studien zu den
Epistulaead Caesarem senem, Lund 1931. * F. EGERMANN, Die Prooemien zu
den Werken des Sallust, SAWW 214, 3, Wien 1932. * D. FLACH, Die Vorrede zu Sallusts Historienm neuer Rekonstruktion, Philologus 117, 1973,
7686. * G. B. A. FLETCHER, On Sallust's Bellum Catilinae, Latomus 40,
1981, 580-588. * F. GIANCTTI, Strutture delle monografie di Sallustio e
di Tacito, Messina 1971. * K. HELDMANN, Sallust ber die rmische Weltherrschaft, Stuttgart 1993. * J. HELLEGOUARC'H, Le vocabulaire latin des
relations et des partis politiques sous la rpublique, Paris 19,21972. *
. HESSEN, Der historische Infinitiv im Wandel der Darstellungstechnik
Sallusts, Frankfrt 1984. * E. HHNE, Die Geschichte des Sallusttextes im
Altertum, , Mnchen 1927. * F. KLINGNER, ber die Einleitung der Historien Sallusts, Hermes 63, 1928, 165192; : KLINGNER, Studien 571593 : V. PSCHL, ., Sallust (. ), 130. *
U. KNOCHE, Der rmische Ruhmesgedanke, Philologus 89, 1934, 102
124 = Vom Selbstverstndnis der Rmer, Heidelberg 1962, 1330. * A. LA
PENNA, Per la ricostruzione delle Historiaedi Sallustio, SIFC NS 35, 1963,
568. * A. LA PENNA, Sallustio e la rivoluzione romana, Milano 1968. *
B. LATTA, Der Wandel in Sallusts Geschichtsauffassung: Vom Bellum Catilinae zum Bellum Iugurthinum, Maia 139, 1987, 271288. * B. LATTA, Die
Ausgestaltung der Geschichtskonzeption Sallusts. Vom Bellum Iugurthinum
zu den Historien, Maia 41, 1989, 4157. * K. LATTE, Sallust, Leipzig 1935;
: V. PSCHL, ., Sallust 401460. * W. D. LEBEK, Verbaprisca.
Die Anfnge des Archaisierens in der lateinischen Beredsamkeit und
Geschichtsschreibung, Gttingen 1970. * G. LEDWORUSKI, Historiographische Widersprche in der Monographie Sallusts zur Catilinanschen Verschwrung, , Berlin 1992, Frankfurt 1994. * A. D. LEEMAN,
Gloria, , Leiden 1949 (. . ). * A. D.
LEEMAN, Sallusts Prologe und seine Auffassung von der Historiographie,
Mnemosyne 7, 1954, 323339; 8, 1955, 3848; : LEEMAN, Form
77109; . : R. KLEIN, ., Das Staatsdenken der Rmer, Darmstadt 1966, 472499. * A. D. LEEMAN, Le genre et le style historique
Rome Thories et pratique, REL 33, 1955, 183208. * A. D. LEEMAN,
Aufbau und Absicht von Sallusts Bellum Jugurthinum, Amsterdam 1957. *
A. D. LEEMAN, Formen sallustischer Geschichtsschreibung, Gymnasium
74, 1967, 108115; : LEEMAN, Form 6976. * . D. MACQUEEN,
Plato's Republic in the Monographs of Sallust, Chicago 1981. * J. MALITZ,
51
Ambitio mala, Studien zur politischen Biographie des Sallust, Bonn 1975.
* W. NIPPEL, Aufruhr und Polizei in der rmischen Republik, Stuttgart
1988. * R. G. M. NISBET, The Invectiva in Epistula Secunda of
Pseudo-Sallust, JRS 48, 1958, 3032. * U. PAANANEN, Sallust's Politico-Social Terminology. Its Use and Biographical Signifcance, Helsinki 1972.
* E. PASOLI, Problemi delle Epistulaead ^ sallustiane, Bologna 1970.
* P. PERROCHAT, Les modles grecs de Salluste, Paris 1949. * V. PSCHL,
Grundwerte rmischer Staatsgesinnung in den Geschichtswerken des
Sallust, Berlin 1940. * V. PSCHL, ., Sallust, WdF94, Darmstadt 2 i98i.
* T. F. SCANLON, The Influence of Thucydides on Sallust, Heidelberg 1980.
* T. F. SCANLON, Spes frustrata. A Reading of Sallust, Heidelberg 1987. *
F. SCHINDLER, Untersuchungen zur Geschichte des Sallustbildes, Breslau
1939. * W. SCHUR, Sallust als Historiker, Stuttgart 1934. * O. SEEL, Sallusts
Briefe und die pseudo-sallustische Invektive, Nrnberg 1966. * E. SKARD,
Sallust und seine Vorgnger, Oslo 1956. * E. SKARD, Zur sprachlichen Entwicklung des Sallust, SO 39, 1964, 1337. * W. STEIDLE, Sallusts historische Monographien. Themenwahl und Geschichtsbild, Wiesbaden 1958.
* W. SUERBAUM, Sallust ber die Schwierigkeiten, Geschichte zu schreiben (Catil 3, 2), : Gegenwart der Antike, . W. HRMANN, Mnchen
1974, 83103. * R. SYME, Sallust, Berkeley 1964 (. Darmstadt 1975).
* K. THRAEDE, E. SKARDS, Sprachstatistische Behandlung der Epistulae ad
1.
, . : . :
, ;
. , , . .
,
.
: , ()
.
, .
, (., )
(., ). , ,
.
. ,
, , , , (). 1. : BERSCHIN, Biographie , 1421;
.
,
.
,
.
, (. ).
.
. .
: . , .
IV . . X. , ; 1
.
, .
; , , , . . ,
, , ,
; ,
:
. , ; , , , ^, g)
514
, ,
.
:
,
,
.
,
, .
.
-: IV . . X.
, , ,
.
.
, .
, .
,
.
, (.
).
(IV . . X.), , , , , (III . . X.), ,
(III . . X.), , , , , ,
( III . . X.), , , , . (. . 1176) : -
; ;
, .
. , ,
; ,
, .
: ; tituli;
, laudationes funbres
. . , exemplum.
,
. ,
, Liber
pontificalis. VI II . . X.
, ?1
.
gentes, homo novus: , ,
.
, , .
. W. BERSCHIN, ; . BERSCHIN, Biographie , 270277; 2, 115138.
5l6
, ,
;
. , . - ,
. , , ,
,
.
1; ,
; , .
.
, , , ,
. ,
, ( , ) , ,
. - , , :
.
, .
.
. (), .
57
De vins illustnbus.
.
. .
, ,
.
, ,
( , Historia Augusta, ).
.
: , .
, .
De vins illustnbus .
( , . , . , 1, .
).
, , . ,
, , :
, (), . , , , ,
. ,
. , - .
5l8
. , , .
: ,
,
.
, , ,
1. (. II). .
, ,
, - , , .
- 2.
(f 12 .),
.
, ; .
.
. (,
III . . X.) ().
, ; (.
) .
(1. : , ,
.
2. (fam. 5,12, ), . . , .
5 9
, , . .); (
). ,
, , .
(, , ).
(. Diog. Laert.).
() , : .
, -
. , ;
, ., . ( ,
) , .
; ( III . . X.)
(, ).
- ; (, ).
1
, ;
.
,
, ., .
.
.
2
1. A. DIHLE 1986,
74
2. : W. BERSCHIN 1986.
52
: , ,
, VI .
(. $57 ) ~~ ,
IV . , ,
(. 37 )
( , , ), (
), ( ).
Vita
. . . GRTNER: Die Acta
Scillitanorum in literarischer Interpretation, WS 102, 1989, 149167.
2. gyncicM. BERSCHIN, Biographie 1, 64.
, , ,
Vita
.
: Vita .
;
.
(, , ).
1;
De vins illustnbus . ,
; ,
, .
IV .
; Vita
. (Vita Martini)
.
( Vita Ambrosii), ( Vita Augustini), ( Vita Fulgentii). Vita Honorati laudatio funebris , Vita Hilarii -*- , ,
, . Vita Caesarii.
VI .
,
. : Vita S. Hilarii Liber de virtutibus.
. G. LUCK, Die Form der suetonischen Biographie und die frhen Heiligenviten, : Mullus. FSTh. KLAUSER,JDAC, Ergnzungsbd. , Mnster 1964, 230241.
522
, ,
1.
.
:
{commentant)
I, , ;
, , , , . (Cic. Brut 132).
,
. , ,
. (, ,
, , ), , VII ().
: , , , (
), , .
.
. (Brut. 304324)
2 , .
, , , , . : ,
, , , , .
. ; .
2. . COURCELLE 1957>* . GRGEMANNS, Der Bekehrungsbrief Marc Aureis, RhM
134, 1991,96-109.
,
.
, ; , .
. .
I
,
. . ,
.
, .
. , .
. ,
.
- . ; . ,
1.
, .
. ,
.
1. A. DIHLE 1986,
18 .
524
, , , .
, .
II
. , , ( ).
, , .
,
, : , ,
.
,
. ; .
. .
1.
W. BERSCHIN, Biographie und Epochenstil im lateinischen Mittelalter,
Bd. 1: Von der Passio Perpetuae zu den Dialogi Gregors des Groen, Stuttgart 1986. * R. BLUM, Die Literaturverzeichnung in Antike und Mittelalter. Versuch einer Geschichte der Biobibliographie von den Anfngen
bis zum Beginn der Neuzeit, Frankfurt 1983. * . , ., Biographie
und Autobiographie in der Renaissance, Wiesbaden 1983. * P. COURCEL-
,
( )
. . X.; 63 .
. X. (Plin. nat. 9, !37) , ; , 1, ,
(Nep. AU. 12,4) , ,
(. Cic. AU. i6, 14, 4) (Plin. epist. 5, 3' 6)
, . , ,
, , .
65 2.
(AU. 16, 5> 5)'
.
. (? ?): (epist. p. 2o NAB.
1. Plin. nat. 3, 127; Plin. epist. 4, 28, 1.
2. Hier, loh. 12 (419) - PL 23, 381 MIGNE.
526
= 15 V. D. .) , . 1 2.
. Chronica 54 ~~
(Catull. 1, 3~"7)
. .
2. Exempta 44 5
(frg. 12 PETER =frg. 21 MARSHALL)
. ,
.
3- .
4- De vins illustribus
, , (. . 534 ), , ( ). 3 (
: . 13, 4)
(, ; ). (
2
) 35 ( 32 27 . . X.; . 19, 1)4. ,
(
13, ), reges ,
. 5 6.
De excellentibus ducibus exterarum gentium 7
. 1. 32 . (Nep. Att ig, 1).
1
2. , -, 27 . . X. (Plin. nat. 9, 137 > 6).
3 . .
4- : . SCHNBERGER 197' 54
. 55- . RAHN, Die Atticus-Biographie und die Frage der zweiten Auflage der Biographiensammlung des Cornelius Nepos, Hermes 85, 1957, 205 .
6. R. STARK, Zur Atticus-Vita des Cornelius Nepos, RhM 107, 1964, 175 .
. , , , , , , , , , , , , , ,
, , , , , ; -
:
.
. , , ; . (, ): De quibus quoniam
satis dictum putamus, non incommodum videtur non praeterire Hamilcarem et
HannibaUm { , ,
, reg. > 5)
, 1
.
, , ,
. .
5- , (Plin. epist
5, 3 6), , , ; .
, ,
Chronica (, ) (II .
. X.). . , ,
75 1 /5 X
Exempta 2.
, .
(Them. 1, 4; 9> * 1O> 4 Paus- 2, 2; Ale. 11, 1), (Ages. 1,
1), (Ale. 11, 1), (. 5> 4) (ig, 1, 3) ; , , .
. : . L. SCHMIDT, Das Corpus Aurelianum und S. Aurelius Victor, RE
Suppl. 15, 1978, 15831676, 16411647; : J. GEIGER, Cornelius Nepos and the Authorship of the Books on Foreign Generals, LCM
7, 1982, 134-136.
1. O . SCHNBERGER 1 9 7 0 , 155.
2. L. TRAUBE, Untersuchungen zur berlieferungsgeschichte rmischer Schriftsteller, SBAW 1891, 397 = L. T., Vorlesungen und Abhandlungen 3, . S. BRANDT,
Mnchen 1920, 9; W. SPOERRI, LAW S. V. Buntschriftstellerei.
528
,
2
.
, , , .
, ( )
, argumentum ex
silentio, ,
3.
(. 4, 6) complures scnptores4.
5.
,
.
.
,
. , ; : quae qui lgat, non multum desideret histonam contextam eorum temporum, , (. 16).
.
,
,
. ; imagines. 6 , , .
imagines Bap, ( ). 1. , : W. STEIDLE 1951, 14
.; SCHANZ-HOSIUS 1, 358
:
3. ,
;
.
( ), , 4
.
.
. . BADIAN, The early Historians, : T. A. DOREY, ., Latin Historians, London 1966, 138.
2. Nepos,/rg. 57 MARSHALL = Suet. rhet 27.
3. LEO, Biogr. 207; 211.
4. : S. WEST, Satyrus: Peripatetic
or Alexandrinian?, GRBS 15, 1974, 279286.
53
1. , ,
;
(., ). , , 2.
.
, , . , , , , ,
,
virtutes vitia.
, , , , ., , , . .
: ,
, (Quint. inst 3, 7> )- 3
.
-
(, 24),
( , 6) 4
; .
: , ,
, 5.
, ,
, 6.
. W. STEIDLE 1951 M 2 ; : ^ GEIGER 1985 passim.
2. J. GEIGER 1985, passim.
3.W.
STEIDLE 1951,
131.
531
. ( )
disciplina militons,
1. vita
pnvata2.
, 3.
4.
postscripta:
, , 5. .
, . , ,
,
. , ,
.
; genus tenue,
. , , ., actorem auctoremque(
, . , 2).
, . , , , . , ,
., . 3.
. , .
.
,
. W. STEIDLE 195!
!45
115.
532
, , .
I
Lev et non satis dignum, : ,
, ,
genus scnpturae (prae).
1. , ? ? , , : . Summi vin,
, 2,
, viri illustres (). .
, -; . Pel : , . , : , , , , , ;
, , ,
, ,
. ,
,
3.
, , delectare docere.
,
. - 4, ,
. (quantus ieuerit, ;
. W. STEIDLE 1951>
M1
3. (Nep. Pel.
1) . Polyb. 10, 21, 8; Plut. Alex. 1, 2 .; Nie. 1, 5; Galba 2, 5;
W. STEIDLE 1951, 11.
533
534
, . .
virtus {Paus, ,
; . , 4; Timoth. 1);
.
015 .
Codex Ptri Danielis, Gifanianus (,
XII .), , . P. Daniel (Francoforti 1608; PAULI MANUTII in
Attici vitam scholia, . Venetiis 1548; Amstelodami 1684. : Leidensis . P. L. 2
(L; XV .); ( J. H. BOEILER 1640 . . . MARSHALL) . ,
Parcensis (; XV .), Park'a
, 1914 r- , L. ROERSCH1, , . . 1841 ., (Nachla . L. ROTH, 3) ,
L .
, Guelferbytanus Gudianus lat. 166 (;
XII .), Codex Danielis , , LP (Them. 1, 3; /. 3, 2;
Ages. 8, 1). LP: .
4> 3
L ,
,
L . XV . .
, ,
(, , ). (17, 21, )>
. 1. . HOLZBERG 1989
535
, .
scholia
Bobiensia . {Devins illustnbus)1. , , , . ,
(vir. ill praef.) . ( - ) 2.
. , , ( ) ;
. ,
subscriptio, II (408450 .). . ( , 1566 .) . ( 1569) ,
3.
,
, , 4.
155 ( ). , 5.
, , , 868 . . 6
,
.
.
. ,
. G. WissowA 1900, Sp. 1416.
2. Auson. epist. 12, p. 238 PEIPER = 16, p. 174 SCHENKL; 10, p. 247 PRTE.
3. : L. TRAUBE, Untersuchungen zur berlieferungsge-
536
.
(ausus es , 5)
, (.
. , 12 De excellentibus ducibus). -
,
; , , , .
, , . Chro Exempla
. , . 1
. .
-
(Att. 16, ~4)>
.
, , ,
.
. . ,
, .
.
: Vitae: Aemilii Probi (sic) de vita excellentium liber, (ohne Catound Atticusvita), Venetiis, N. IENSON 1471. * Atticus-Vita: Marci Tullii Ciceronis ad Atticum, Brutum et Q. fratrem cum ipsius Attici vita..., Venetiis,
N. IENSON 1470. * Vitae: D. LAMBINUS, Parisiis 1569. * Vitae cumfrg.: E. O.
1. G. WissowA igoo, Sp. 1416.
537
ection Including the Lives of Cato and Atticus, Oxford 1989. ** : G. A. KOCH, Vollstndiges Wrterbuch zu den Lebensbeschreibungen des Cornelius Nepos, berichtigt und vermehrt von . . GEORGES,
Hannover 6 (2. Abdr.) 1888. * O. EICHERT, Breslau 1 2 i89i. * H. HAACKE,
O.STANGE, Leipzig 1 6 i9i2. ** .: . M. JENKINSON, Cornelius Nepos,
Bibliographie 19391972, ANRW 1, 3, 1973, 718 .
J. R. BRADLEY, The Sources of Cornelius Nepos. Selected Lives, , Harvard 1967, cp. HSPh 73, 1969, 308 . * . BCHNER, Humanitas. Die Atticusvita des Cornelius Nepos, Gymnasium 56, 1949, 100
121. * A. DIHLE, Die Entstehung der historischen Biographie, Heidelberg
1987 (= SHAW 1986, 3). * . DIONISOTTI, Nepos and the Generals, JRS
78, 1988, 3549. * T. A. DOREY, ., Latin Historians, London 1966. *
T. A. DOREY, ., Latin Biography, London 1967. * U. FLEISCHER, ZU Cornelius Nepos, : FS B. SNELL, Mnchen 1956, 197208. * J. GEIGER, Cor-
nelius Nepos and the Authorship of the Book on Foreign Generals, LCM 7,
1982, 134136 ( ). * J. GEIGER, Cornelius Nepos and Ancient Political Biography, Stuttgart 1985. * J. GEIGER, Cicero and Nepos,
Latomus 44, 1985, 261270. * H.-J. GLCKLICH, S. REITZER, Die Hannibalbiographie des Nepos im Unterricht, Gttingen 1985. * N. HOLZBERG, Literarische Tradition und politische Aussage in den Feldherrnviten des
Cornelius Nepos, Anregung 35, 1989, 1427; WJA 15, 1989,
159173. * . M. JENKINSON, Nepos an Introduction to Latin Biography, : T. A. DOREY, ., Latin Biography, London 1967, 115. * . .
JENKINSON, Genus scripturae lev. Cornelius Nepos and the Early History of
Biography in Rome, ANRW 1,3, 1973, 703719. * LEO, Biogr. * B. LUPUS, Der Sprachgebrauch des Cornelius Nepos, Berlin 1876. * T. G. McCARTY, Cornelius Nepos. Studies in his Technique of Biography, , Univ. of Michigan 1970. * T. G. MCCARTY, The Content of Cornelius Nepos' De vins illustribus, CW 67, 1974, 383391 (
). * F. MILLAR, Cornelius Nepos' Atticusant the
Roman Revolution, G&R 35, 1988, 4055. * R L. SCHMIDT, Das Corpus
Aurelianum und S. Aurelius Victor, RE Suppl. 15, 1978, 15831676, 16411647 (
). * . SCHNBERGER, Cornelius Nepos von einem herrschenden
Vorurteil befreit, Hermes 96, 1968, 508509. * O. SCHNBERGER, Cornelius Nepos. Ein mittelmiger Schriftsteller, Altertum 16, 1970, 153163.
* W. STEIDLE, Sueton und die antike Biographie, Mnchen 1951. * L. VOIT,
Zur Dion-Vita, Historia 3, 1954, 171192. * A. WALLACE-HADRILL, Suetonius. The Scholar and his Caesars, London 1983. * G. WISSOWA, Cornelius
Nepos, RE 4, 1, 1900, 14081417.
. ,
,
1
, . ,
.
, : (diceresententiam in senatu), (contio), (allocutio), .
Laudatio funebns. ; patronn
.
, ;
. , . ,
,
-;
3.
. .
2. Patronus , , orator
, ; ,
(,
-; ).
3- LEEMAN, Orationis ratio , 2124; VON ALBRECHT, Prosa 1550;
, :
G. CALBOLI 1982, 571
539
: .
1.
.
(Cic. off. 2, 66). ,
., (280
. . X.). laudationes funbres.
;
, . , :
, 6 . . , . , .
humanitas
( 147 *34 > 142 .) (), : , gravitas,
2 , ; ,
3. , ; ,
,
(Cic. Brut 98).
1. .
2. : Gell. 6, 11, 9; Macr. St. 3, 14 7 Lucil. 963 M. = 972 .
(pertisum); Fest. 334 L. (rederguiss).
3. Cic. Brut. 8284; 94.
54
541
114). brevitas ; , ,
, , , ,
{Brut 118 .).
(deorat. 2, 216290).
,
, ,
1.
, ,
, . , .
, . . . , , , 2.
, ; , ,
:
;
;
.
; 3
. ,
(. . ).
;
. .
( , ) .
. (Brut. 325) ;
(de orat. 3, 43) , .
KENNEDY 97.
542
: , , (ratio) y . . ( II . . X.);
, , {Brut. 82), 144
. (Cic. Brut 90) . commiseratio
.
, (., ) . , ,
,
, :
.
,
,
1.
, . . : ,
, .
, , 1. , , (. ).
543
. 1, ,
. , . ,
.
; , ,
(Brut 83).
, , -;
2.
, , ,
. (Cic. Brut. 95 .).
, ,
, ; ; .
, ,
. . ( 122 .), . ( og .), . (
8 .) , , 3.
, ,
, . .
, ; , 1. VON ALBRECHT, Prosa 2437
2. VON ALBRECHT, Prosa 5174.
3. NORDEN, Kunstprosa 1, 172175.
544
;
,
. ( ),
, .
- .
.
.
,
.
,
;
,
.
I
? ,
. , , . 1. , : , ,
. :
, ,
. :
, . , ,
: . , 1. RG , ig;
.
545
.
,
,
.
, ,
( ). ,
.
. , .
, . . . .
. , , AdHerenni De inventione
.
, .
, .
, : , De oratore
:
.
, , , , . res publica ,
.
, (, -
54-6
) ,
,
. Res publica .
,
I . . X. . , ,
; ,
(paneg. 94), .
; ,
. ,
;
, -
. ; , .
, - , ,
, ,
.
Relatio .
. , ,
: , , , .
(doctr. ehr. 4, 65, 8); , -
547
, , , .
II
. , ,
. , , 1. philosophia.
, , ,
: superbia, , ;
,
, (Pro
S. Roscio Amerino).
, 2
. , 3, . ,
,
.
,
. ,
: .
: 1. . JUCKER, Vom Verhltnis der Rmer zur bildenden Kunst der Griechen,
Frankfurt 1950.
2. S. ROCHLITZ, Das Bild Caesars in Ciceros Orationes Caesarianae, Frankfurt
199
3. MOMMSEN, RG 3, 619.
' . , , .
,
, . : ,
( )
. ,
, . ,
, .
ORF, . H. MALCOVATI. * VON ALBRECHT, Prosa 2437; 5174; * G. CAL-
BOLI, La retorica preciceroniana e la politica a Roma, : Eloquence et rhtorique chez Cicron. Sept exposs..., Entretiens (Fondation Hardt) 28
(1981), . 1982, 4199 ( . 108). * M. FUHR3
MANN, Die antike Rhetorik. Eine Einfhrung, Mnchen i99o. * KENNEDY passim. * KHNERT, Bildung und Redekunst. * LEEMAN, Orationis ratio 4549; 56 . * LEEMAN, Form, 926; 2738; 3947; 49
68. * LEO, LG 2146. * NORDEN, Kunstprosa 1, 169175.
. 173 X , 6 . , 155
. , I . . X.,
, ?
.
549
,
. 155
;
, .
:
. G , , ,
. ,
:
.
, , .
, .
.
,
, , .
,
, ,
, . . , , -
55
, , .
. 1.
, ,
, 2. , 3
(. ). ,
.
; . X.
4, , ; , .
, ,
,
III .,
. ,
, .
2. De republica ; .
3- , , , , .
, ;
(, , , , , , ).
( I . . X. , I .
. X. ); ,
.
4 (. . . X.)
.
551
IV . (, ,
).
. . , ,
(). . -
, .
.
( 168 . . X.) . , ,
, , . , ,
; ,
.
. . .
, : ,
, ;
.
:
1
. 1. : , . , . , .
, . , . , , . , .
( ), . , , , ; , , , 22 .
552
. , .
: (), (, , ), ( , ), ,
( , ).
, , ; I .
. X.
. ,
,
, .
- .
, ,
. . ( 75 )> ^L ,
. .
. ( 6 .) . ( 70 .).
1
,
, ; , , ,
. : . ( II . . X.),
. (III . . X.), ; . (f 45 ) De rerum
natura et de summo bono; De rerum natura I .
. X. (. 55 > ).
. (
I . . X.), nat. deor. 1. . (III . . X.),
; - , , . Annalium
elenchorum sedecim.
553
, . 1, , 2 .
. . ( 50 .), , Villa dei Papiri . ,
, ,
.
:
,
. ,
3.
, : ;
,
. , , , . , .
. , . . ; , ,
.
.
4
;
. . (
41 .) . (. 84 . . X. 4 . . X.),
.
2. . (f 3 2
. X.), . , . . () , , .
( 49 X 46 ., ) , , .
3- (f 24/23 . . X.,
, : . (, De
morte), ; . . ERLER, Orthodoxie und Anpassung. Philodem, ein Panaitios des Kepos?, MH 49, 1992, 171200.
4. I . . X.:
: . .
554
(III . . X.) .
, , , ,
. , , , , :
-- religio
.
(.
. ).
,
; , ,
, .
: (.), , (., Cic. off.),
( ), (
),
( ), (),
-
().
(
III . . X.) ( -) : II . ( ), (
) .
555
,
, , ,
, . - , 1 .
2.
,
, ( ). ( ) ( , IV .
. X.). (
) (
). Octavius
, .
,
: ,
, , Dialogi,
, . , .
.
- .
:
(, , 21) .
: , (I .
. X.), - (I . . X.), ,
. , , . , .
2. II . . X. .
(De civili).
, ( ,
, ).
,
.
. ,
(,
) . , , ,
. -, , ,
, , -,
.
, . , .
,
.
, ,
.
: - .
, , .
in abstracto,
. ,
. .
,
-
557
.
. ,
, :
,
.
,
, .
, ,
.
II . . X. : , , ,
. .
. - ,
.,
, , .
,
.
, .
I
, 1
. .
;
. Enn. scaen. 376 V. = 95 J.; Cic. de orat. 2, 156 ( ); .
, 3 ( ); , Tusc. 1, 1 sed
non paucis, ut ilk ( ); , . Plat.
Gorg. 484 ; 487 ().
, , . , .
, ,
, non paucis, <>.
, . ,
; , , .
, ,
, (Tusc. 1, 6). ,
(off. 1, 23)
: De publica, De oratore , ;
, .
( Epistulae morales) . .
: .
: , .
, ;
. : -.
559
II
, . , .
: , ; , - .
, . .
, patna. ,
, . :
,
.
,
, , , ,
. :
, , . , ?
,
.
: , ,
, . ,
.
, .
,
560
.
( ). , , ,
, , ,
;
; respublica, .
.
, ; , ,
. , .
(,
) .
.
.: ANRW , , 4 (Philosophie und Wissenschaften,
Knste); 2, 36 (6 Teilbnde). * A. A. LONG, D. N. SEDLEY, ., The Hellenistic Philosophers, 2 w. (), Cambridge 19871989. * Zur Philosophie der Antike (= Wiener humanistische Bltter. Sonderheft), Wien
1995
ANDR, Otium. * J. BRUNSCHWIG, M. NUSSBAUM, ., Passions and Perceptions. Studies in Hellenistic Philosophy of Mind, Cambridge 1993. *
J. BRUNSCHWIG, Papers in Hellenistic Philosophy, Cambridge 1994. *
H. CANCIK, Untersuchungen zu Senecas Epistulae morales. Hildesheim
1967. * CASTNER, Prosopography of Roman Epicureans from the Second Century . to the Second Century A. D., Frankfurt 1988. *
M. ERREN, Einfhrung in die rmische Kunstprosa, Darmstadt 1983. *
M. GIGANTE, L'epicureismo a Roma da Alcio e Filisco a Fedro, Ricerche
Filodemee, Napoli 1969, 1321. * M. GIGANTE, Philosophia medicans in Filodemo, : Cronache Ercolanesi, v. 5, 1975, 5361. * W. GRLER, Untersuchungen zu Ciceros Philosophie, Heidelberg 1974. * A. GRILLI, Stoicismo, epicureismo e letteratura, Brescia 1992. * GROETHUYSEN, Philosophische Anthropologie ( ). * I. HADOT, Arts libraux et philosophie dans la pense antique, Paris 1984. * P. HADOT, Exercices spirituels et philosophie antique,
, , , , . .
, . . , :
. Iulius Caesar M. Tullio Ciceroni s(alutem) p(lurimam) d(icit),
. . .
, 1, : : , ,.... S. V. . . . V. (= si voles,
est, ego vako, , , ). & .
, ( .
).
, . , ,
.
. , Domini dominaeque! (
), .
562
.
, , .
, ,
, , : 1699
(Dissertation the Epistles ofPhalaris). -
, ,
. ,
.
, , .
: ( ,
, , ), ( ), ( ), (
).
, ,
1
. ,
.
, , . 864 90 . , .
:
, .
.
1. . LEO, LG 479 35
. 4-
,
;
,
.
,
.
.
. ,
, ,
.
- , .
.
,
. .
, , .
.
, . , ,
, .
.
: .
,
. , , , . .
.
564
, , ,
. , facteon. ;
(., ).
I
, 1, : brevitas2;
, , .
, (gratta sine ostentatione: lui. 446, 15).
(Demetr. 227; Sidon. .
7, 8, ). , . , ( ,
; Cic. fam. 9, 21, 1). ; (Philostr. vit. soph. 2, 24* *)
(,
Variae ).
.
(ars 1,
467 .).
, publicaeprivatae ( , Cic. Flacc. 37)
,
. genus familire et iocosum
genus severum et grave (
, . Cic. fam. 2, 4 1 CJl-l 4 3> x 6, 10, 4)
genus iocosum , 1. : ( Dem. eloc. 223
235); de. fam. 2, 4, 1; 4, 13, 1; 6, 10, 9; g, 21, 1 .; Quint, inst. 9, 4, i9 c ^.;Sen.
epist. 75; lui. Vict. (extr.); . Apollon.
Tyan. epist. 19; Theon, prog. 115, 2 SP. ( ); Philostr.
vit. soph. 2, 33, 3; Greg. Naz. epist. 51; Isid. epist. 5, 133; Phot. (. 14
. Hercher); Procl. .
2. . J. SYKURTIS 1931, 19
566
, . :
, (. ).
II
;
. . , . : , , ?
(
) , , rede vivere,
. ,
, .
.
,
, ,
. , ( ) .
(
) ; , , .
.
,
. ,
. ;
. .
, , ; , .
, ;
.
; ,
; . , , : . ,
,
.
( ) . ( ) :
.
. ERMERT, Briefsorten. Untersuchungen zur Theorie und Empirie der
Textklassifikation, Tbingen 1979. * H. GRGEMANNS, Der Bekehrungsbrief Marc Aureis, RhM 134, 1991, 96109. * A.-M. GUILLEMIN, Pline et
la vie littraire de son temps, Paris 1929, 133153 * W.JGER,
Briefanalysen. Zum Zusammenhang von Realittserfahrung und Sprache
in Briefen Ciceros, Frankfurt 1986 (.). * H. KOSKENNIEMI, Cicero ber
die Briefarten, : Arctos. FS E. LINKOMIES, Helsinki 1954, 97102. *
H. KOSKENNIEMI, Studien zur Idee und Phraseologie der griechischen Briefe bis 400 n. Chr., Helsinki 1956. * H. PETER, Der Brief in der rmischen
Literatur, Abh. der Kgl. schs. Ges. der Wissenschaften, phil. hist. 20,
Leipzig 1903. * G. REINCKE, Nachrichtenwesen, RE 16, 2, 1935, 1496
1541. * W. RIEPL, Das Nachrichtenwesen des Altertums, Leipzig 1913. *
H. RDIGER, : Briefe des Altertums, Zrich 2 i965. * G. STEIN3
HAUSEN, Geschichte des deutschen Briefes, 2 Bde., Berlin i9c3. * J. SYKUTRIS, Epistolographie, RE, Suppl. 5, 1931, 198220. * K. THRAEDE,
Grundzge griechisch-rmischer Brieftopik, Mnchen 1978. * K. THRAEDE, Zwischen Gebrauchstext und Poesie. Zur Spannweite der antiken
Gattung Brief, : Acta colloquii didactici classici octavi. Didactica Gandensia 20, 1980, 179218.
568
,
. . . X. .
. , .
, homo novus, , . , .
, . . ,
De republica. . , 88 . ,
(in utramque partent disputare) ,
inventio . (85 .) ,
.
; , ,
. . ,
. De inventione, .
, ,
(79~~77 ) , .
. , ,
, . -
.
76 . ().
. .
. , , . (66 .), . 63 ,
, , , .
(5857 X) . : De oratore , De republica 54~5 > : In Pisonern, Pro Milone. ( , ) (51
5 .) , .
(47)>
, ,
.
{Brutus, Orator) .
45 - : , , , ,
.
.
Philippicae
. -
57
, 43 .
. , , ,
.
, ,
.
I . . X., , , .
, , 1. , ;
, . , , ,
,
-
, . . , , ., ( , )
, . Homo novus
,
:
, . ; , , 1. MOMMSEN, RG 3,
619
57
. .
, ,
.
, , . .
, , .
, , , .
, . -. , (
) , .
:
: De inventione (81/80 .
. X.) (I), De oratore (55 )
1
(II), Brutus Orator ( .) (III) .
, , , , : De re
( De legibus, , ) 2
, . 3
68 ;
.
. 52 . De optimognre oratorum ( , / . . X.); Paradoxa
Stoicorum 46 .; Partitiones oratoriae (4645 ?)
2. Definibus bonorum et malorum Academica, Tusculanarum disputationum libri
(45 .), De natura deorum, Cato maioru Timaeus (4544 .), De divinatione, Defato,
Laelius, De officiis, Topica (44 .).
.: Hortensius
(45 )> Consolatio (45 )> Degloria (44 )> De virtutibus (44 .), De auguriis (, div.), De iure civili in artem redigendo ( ),
Oeconomicus ( ) tagoras. : . BRINGMANN, Untersuchungen zum spten Cicero, Gttingen 1971; . . NEUHAUSEN, Laelius. Einleitung und
Kommentar, Heidelberg
1981, 2024.
r
3. Att. (68-44 ); ad Brut. (43 .); epist. (62-44 ) ad Q.fr. (60-54 .).
572
. (79~77 ) .
(70 . . X.); .
(5857 ) ;
2
(55~5 )
.
2:
Pro Quinctio (81 .)
.
. , . .
Pro S. Roscio Amerino (80 .)
, . , , ,
,
.
,
. .
. :
I: : Quinct. (81 .); S. Rose. (80 .).
II: : Q. Rose, (, 76 .); Tll. (7271 )
III: : div. in .; Verr. (70 .); Font. (69 .); Caecin. (6g 68 .).
IV: (66 .): Manil.; Cluent.
V: (63 .): leg. agr.; Rab. perd.; Catil; Mur.
VI: : Sll. (62 .); Arch. (62 .); Flacc. (59 )
VII: : . red.
in sen. (57 .); - red. ad Quir. (57 .; ,
); dorn.
(57)>* har. resp. (56 .); Sest. (56 .); Vatin. (56 .,
, 54 )' Cael. (56 .); prou cons. (56 .); Balh. (56 .).
VIII: : Pis. (55 .); Plane. (54); Scaur. (54r-) Ra0 Post (54~
53.);7. (52 .).
IX: : Marcell. (46 .); Lig. (46 .); Deiot. (45 )
X: Philippicae (44~43 )
: 17 ;
30. : Pro Cornelio de maiestate (65 .); in toga
candida ( 64
); In Clodium et Curionem (61 .); De aere alieno Milonis (interrogatio 53 .);
laudationes (46 .) , . .
573
.
,
( ) ; , ,
.
Pro Tullio (72 71 .)
. - .
, .
In Verrern (70 .)
, , ( ).
. 73~~71 . In Q Caecilium divinatio ,
(actio pnmd) ,
5.8.70 . . X. (
) . , , ,
, (Depraetura urbana, De iurisdictione Siciliensi, De re frumentaria, De signis, De suppliais).
.
Pro M. Fonteio (69 .)
. , , .
Pro . (, 68 .)
; .
(orat. 102). ,
;
.
De lege Manilia (De imperio Cn. Pompei: 66 r.)
, . . -
574
,
, . . .
.
, , , . , .
Pro A. Cluentio Habito (66 .)
; ,
, ();
;
, .
. ,
(Quint. inst. 2, 17, 21)
De lege agraria (63 .)
.
De lege agraria , . . ( 64 .)
,
.
Pro Rabirio perduellionis reo (63 .)
, . ,
, . . . .
In Catilinam ( 63 .; 6 . )
.
, , .
: .
. , 5 .
575
, :
, . 5 .
Pro Murena (63 .)
62 .
.
,
.
Pro Sulla (62 .)
62 . . ,
.
, . .
Pro Archia (62 .)
. , . : ; ,
(boni).
,
. ,
, -
576
, , , . , , : .
De domo sua adpontifices (57 .)
,
. . . ,
; ,
(Att. 4, 2, 2).
De haruspicum responsis (56 .)
. , . , , , .
Pro Sestio (56 .)
57
. lex Plautia de vi.
. .
In P. Vatinium (5654 )
.
Pro M. Caelio (56 .)
M. de vi. , . , .
, .
Deprovinciis consularibus (56 .)
:
.
577
; .
.
Pro L. Cornelio Balbo (56 .)
,
.
. ;
.
.
In L. Calpurnium Pisonem (55 )
55 . (prov. cons.)
, ;
. , (
). ( )
1.
: 50 . .
Pro Cn. Plancio (54 )
, , ,
, . .
de ambitu.
Pro M. Aemilio Scauro (54 r.)
( ).
Pro . Rabirio Postumo (54~53 )
2
, ,
. , ; , .
(, ).
. C.J. CASTNER, Prosopographyof Roman Epicureans, Frankfurt 1988, 1623.
2. .
Pro . Milone (52 .)
, ,
;
. , , .
.
.
. :
(status coniecturalis); , (statusfinitionis);
(status qualitatis)1.
Pro Marcello ( De Marcello 46 .)
, ,
() . . , , .
. , .
, , 2; , . : .
Pro Ligario (46 .)
, ,
. , , . , ,
. .
, .
Pro rege Deiotaro (45 )
, , .
45 ,
. . . .
. Status , ; s. coniecturalis
; s. finitionis ; s. qualitatis
(. .).
579
( )
, .
. 2 44
.
2. .
, , ig .
3- 2 . .
^. ; ,
, ,
.
5 43 : ,
.
6. 4 . ,
.
7 .
8. , ,
(tumultus), a (bellum). .
.
. . , , ,
.
. , . .
. . ,
. , . .
12. , ,
.
i j . .
, .
, , ,
.
14- 21
Forum Gallorum
.
%:
De inventione (8180 .)
De inventione, , -
580
, , 1.
status , status.
:
, . ,
: (, ).
De oratore (55 .)
De oratore, ,
, g .; .
: , , ( 132oo).
(166200). (201203). .
. (3034), (~~
38) . inventio, dispositio mmoria2, .
(217290). (5165); .
; (elocutio)
(actio); . .
Partitiones oratoriae ( 54 )
Partitiones oratoriae , , 54 ~~ ~
. , ,
(quaestio). ( 1. Inventio est excogitatio rerum verarum aut veri similium, quae causant probabilem
reddant { - ,
, i, g).
2. ( XVIII . ), {. .).
5& 1
) .
, , ; ,
-, ,
.
(48 . . X.)
, .
Brutus, Orator, Paradoxa
Stoicorum. . , .
Brutus (46 .)
. Brutus, . (2552) : (5260),
(6 96), (96126),
(127228), , (228329) . . - ,
, ; .
Orator (46 .)
Orator 46 . . X. (132)
, genus tenue,
genus mdium genus grave ( , -
, 2032). (44148)
(elocutio).
(inventio 4449 dispositio 50; pronuntiatio, , 5460). , probare, delectare flectere, , -
.
. (149~26)
;
.
,
;
.
De optimo gnre oratorum ( , 46 .)
-
582
4
Derepublica
Deoratoren 54~5*
De re publica. feriae Latinae (129 . . X.),
.
.
, . .
(3841). ,
(4271).
, aequabilitas firmitudo, , -
.
,
. ,
.
~5 , .
.
. ,
.
5 6
. ,
.
:
De legibus
De republica 52 .
De kgibus, ;
. (Sat. 6, 4,
8) .
( 52 . . X.). : . , , De republica, .
,
, .
(, 47) (, 29 .).
Hortensius
Hortensius, , , ()
, 45
.
Academica
45 Academica (priora)
, Lucullus. .
(, ) , , ,
. , (Academica posteriora) , . .
Timaeus
45 - ~~ , : 51 . , . ,
1 , .
. ,
mera apographa, ;
, . , (, ) (De republica, De oratore); ,
.
584
De natura deorum, , ,
15 44 > .
, :
, .
.
(1856), . (57 .). .
, , , .
. . . 13, ig 4
De divinatione
De divinatione
(2, 17) De natura deorum,
, .
,
. ;
.
Defato
Defato, 44 & divinatione,
De natura deorum. ,
,
. . ; .
Cato Maior {De senectute)
,
1, Cato Maior {De
senectute). 150 ., , .
: ; , (1526).
, (2738)
(3966). ; ,
(6684)Laelius {De amicitia)
Deglona, , , ,
44
: De officiis.
. Cic. div. 2, 3; AM- 14' 21, 2 .
586
. ,
honestum, , utile, , .
honestum utile.
, ,
, , .
, ;
, ,
, ,
, ( , ).
Pro Murena. .
, 1.
: - ;
,
, , ,
.
2.
, , . ,
, ,
,
3
.
. D. MACK, Senatsreden und Volksreden bei Cicero, Wurzburg 1937.
2. , ,
genus grande ( mover);
( delectare); ,
(., Pro ), ( docere).
3. W. STROH, Ciceros demosthenische Redezyklen, 40, 1983, 3550.
: ,
( ), ,
.
.
; . .
De oratore, ,
; ,
(, 28),
1. ,
, .
, ,
:
De publiccP De legibus. :
,
, . De legibus
, .
De oratore
(279 a )
-, ; .
:
: ,
(inv.
2, 910), disputatio in utramquepartem,
, -
, .
. . W. BURKERT, Cicero als Platoniker und Skeptiker, Gymnasium 72,
1965, 178.
2.BDe republica , .
588
5^9
; , 1.
: De , -, ,
, De officiis
, , , , 2. Tusculanae disputationes . .
; . De natura deorum
, . Definibus .
De legibus De
. De divinatione
. ; , .
,
. (mera apographa),
, (. 12, 52, 2). ,
, ,
; ., Derepublica . Academica
(1, 6) : , , 3
, . 1. , ( Definibus, 1); nat. deor. 1 (Depietate).
2. . A. R. DYCK, Notes on Composition, Text and Sources of Cicero's De
officiis, Hermes 112, 1984, 215227, 223227; cp. Att. 16, 11, 4
3. Quod si nos non interpretumfungimur munere, sed tuemur ea, quae dicta sunt ab iis,
quos probamus, eisque nostrum iudicium et nostrum scribendi ordinem adiungimus, quid
habent, cur Graeca anteponant iis, quae et splendide dicta neque sint comversa de Graecis?
( , ,
59
, ;
.
: ,
,
, (
De re publica, De oratore, De legibus, , Cato, Laelius
Tusculanae); (
Defato), .
, ; ;
.
, (. 6, 11,4; 6, *4>
4) : ,
:
, .
. Aratea, , ; .
, .
; .
. , , , , , ?, acad. 1 , 6 ) . .
59
, .
.
status: , ; , (: ,
); , (, 1), . ,
. ,
, 2.
, .
: ,
, , ,
, , , , . exordium
, ,
,
.
narration argumentatio, , .
, ,
, ., 1. , status.
2. W. STROH, Taxis und Taktik. Die advokatische Dispositionskunst in Ciceros
Gerichtsreden, Stuttgart 1975.
592
.
argumentatio, narratio, . , , ,
. , , ,
.
, .
; ,
. , , ., . ,
.
, digressio, , , ,
; Pro Archia
, De lege Manilia ,
.
,
.
.
. , :
, ,
, , . .
.
593
: , , , , ;
. ,
. De oratore, De republica De legibus -
,
,
. , -, .
, ., . De oratore : . ,
. - ,
- . .
, .,
- .
. (. ) , ,
, :
. , , .
; , ,
, 1. . VON ALBRECHT 1973
594
.
, . De imperio . Pompez .
,
. .
, ,
. ( vehemens) . : ,
narratio .
, . , . ,
.
. Philippicae : , .
: ,
. ,
. :
, , , , , .
:
,
595
; , , .
, .
,
. , : , , , .
. peroratio, ,
: , ,
, , , .
: {Pro ), , {De imperio Cn, Pompez),
, {Pro Rabinoperduellionis reo). {orat 102);
, .
; , . , , .
, , ., .
, , .
.
ndiculum, , . , ,
:
.
596
: , ,
.
, , .
.
De oratore ,
. De
(. 2) (. 6). De legibus. . , , .
, , (
,
, 1 suaviloquens, , breviloquentia, ).
aptum. , .
, .
2
.
,
. . ; atomus* Individuum.
. Gell. 12, 2,7
2. .
3 .
597
; , .
I
- ;
,
.
: .,
De republica otium negotium.
.
, (Jam. 5, 12).
, .
De inventione, ,
. De oratore .
, .
: . ,
(,
, , ).
Orator :
, , ,
, genus tenue;
.
598
De oratore
Orator 1; De inventione, , .
,
?
,
, , ; , , .
: De publica
2, ,
. , .
, .
, . , ; , -,
.
, ;
.
;
.
,
1. . L. LAURAND 4193638; . VON ALBRECHT 1973
2. G. PFLIGERSDORFFER, Politik und Mue. Zum Prooemium und Einleitungsgesprch von Ciceros De re publica, Mnchen 1969.
599
. , ,
, .
(pnnceps copiae).
,
1. , ,
. , , : in-sania, 2 ,
( Tusc. 3, 10); con-vivium, , , (epist. 9, 24, 3)
II
.
,
- ,
;
,
-
- ; (leg. 1, 39) , , , , , , ,
,
, ,
. - ;
.
1. Cic. nat. deor. 1, 8 Quo in gnre tantum profecisse videmur, ut a Graecis ne verborum
quidem copia vinceremur, , , , .
2. , - (. .).
.
,
, , .
, , , .
. , ; , (5551 .) (45 )> . , , De oratore
, , ,
.
(. 2, , ). .
,
: , .
; , . ,
ratio. , ,
. Virtus .
, , ,
, .
, , .
. , ,
. ,
, -
61
- ; ,
De natura deorum, - (
) . , :
exemplum , .
, ,
,
; ,
,
. ,
,
?
, , , ,
.
, , , .,
(verum decus)
.
. philosophia;
.
;
, .
1
. . Qualitas, perceptio, probabilitas, evidentia, causae efficientes {, , , , ).
62
.
,
.
; , .
,
.
, . , , , . , .
, ,
( ,
- ), : , ,
, , . , , 1. ( , ), .
, , (
,
).
- . . 2. ,
(
. inv. 2, 4~10 : ut ne
rei temere atque arroganter assensenmus. Verum hoc quidem nos et in hoc tempore et in omni
vita studiose, quoad facultas feret, consequemur ( ne - . , ,
, ).
2. Brut. 2; 4 7 6; !57 ^66; 2 ^ ~ 3 3 2 ' . STRASBURGER 199 0
603
), , , , (Brut 252)
,
.
64
(A; X-XI .); Vossianus Lat. . 2 (V; X-XI .); Laurentianus XLV, 2 (;
-.).
.: Parisinus 14749' lim St. Victoris 91 (V ;
XV .); Laurentianus plut. XLVIII, 10 (A; a. 1415 ab Ioanne Aretino
scriptus).
SulL: Monacensis 18787, olim Tegurinus (T; XIXII .); Vaticanus
Palatinus 1525 (V; 1467 .; 143); Berolinensis 252,
olim Erfurtensis (E; XIIXIII .; 8193).
Arch.: Bruxellensis 5352> o u m Gemblacensis (G; XII .); Berolinensis
252, olim Erfurtensis (; XIIXIII .); Vaticanus Palatinus 1525 (V;
1467 .); V .
: Codex Tabularii Basilicae Vaticanae H. 25 (V; VIII-IX .).
p. red. in sen., p. red. ad Quir., dorn., har. resp. : Parisinus
Lat. 7794 (P; . IX .); , Bruxellensis 5345' Gemblacensis (G; XII .); Berolinensis 252, olim Erfurtensis (E; XIIXIII .);
Harleianus 4927 (H; XII .).
Sest. Vatin.: Parisinus 7794 (; IX .).
Cael: Pap. Oxyrh. 10, 1251 ( 2655, ); , . red. in sen.
prou Balh.: Parisinus; Bruxellensis; Erfurtensis; . . red. in sen.
Pis.: Palimpsestus Taurinensis (P; . V .); Codex Tabularii Basilicae
Vaticanae H. 25 (VIII-IX .).
Plane: Monacensis 18787, olim Tegurinus (T; XIXII .); Berolinensis
252, olim Erfurtensis (E; XIIXIII .); 27 .
Scaur.: Palimpsestus Ambrosianus (ed. A. MAI 1814) Palimpsestus
Taurinensis; .
Rab. Post: , ,
.
Mil.: Harleianus 2682 (H; XI .); Monacensis 18787, olim Tegurinus
(; XI-XII .); Berolinensis 252, olim Erfurtensis (E; XII-XIII .).
Marcell., Lig., Deiot. : 3 :
: Ambrosianus (A; XI .); Harleianus 2682 (H; XI .); Vossianus Lat. ., 2 (V; X-XI .).
: Bruxellensis 5345 (; XI .); Dorvilianus 77 ; XI .); Berolinensis 252, olim Erfurtensis (E; XIIXIII .); Harleianus 2716 (L; XI .).
: ; Marcell. Lig. Mediceus
L. XLV (m; XI .); Deiot. Gudianus 335 (g; XXI .).
Phil.: Vaticanus (Tabularii Basilicae Vaticanae) H. 25 (V;
IX .); decurtati (D): Bernensis
104 (b; XIII-XIVB.); Monacensis 18787, olim Tegurinus (T; XI-XII .);
Vossianus Lat. O. 2 (n; XXI .); Vaticanus Lat. 3228 (s; X .); familia
Colotiana (c): Parisinus Lat. 5802 (XIII .); Parisinus Lat. 6602 (XIII .);
Berolinensis Phill. 1794, olim 201 (XII .).
605
: . , :
(, 627^; 2, 170174) Hebripolitanus . m. f. 3 (IX .); Sangallensis 820 (X .); Parisinus 7774 (IX . );
Vossianus 70 (IX .).
de orat., Brut, orat.: , :
. Codices mutili (): Abrincensis 238 (; IX .); Erlangensis 848 (; X .); Harleianus 2736 (; IX .).
1
2. Laudensis, 142122 . G. LANDRIANI
( ); 1428 .
Codices integri, Laudensis:
Palatinus 1469 (P *423 ) Ottobonianus 2057 (; 1422 .); Floren
tinus , 14 (F; 1423 )
part, or.; Parisinus 7231 (XI .); Parisinus 7696 (XIXII .).
parad.; Vossianus 84 86; Vindobonensis 189 (. ) .
opt. gen.; Sangallensis 818 (XI .).
top.; Leidensis Vossianus 84 86 (. )',
Einsidlensis 324 (X .); Sangallenses 830 (X .) 854 (XXI .); Ottobonianus 1406 (X .).
, ,
: not. deor, diu, Tim., fat, top., parad., . 2, leg.; : Leidensis Vossianus 84 (; IXX .)
86 (; IXXI .), Laurentianus S. Marci 257 ( )> Vindobonensis 189
( .).
rep.: Vaticanus Lat. 5757 Palimpsestus, A. MAI, i822 . (; IVV .: 2 ,
, 4 5) ~ , Somnium Scipionis
6 . ; ; , , . . 2, .
leg.3: Vossianus 84 (A; IX-X .); Vossianus 86 (; IX-XI .); Heinsianusii8(H;XlB.).
. J : Parisinus 6331 ( .).
. J. STROUX, Handschriftliche Studien zu Cicero Deoratore. Die Rekonstruktion
der Handschrift von Lodi, Leipzig 1921, 8, . 2.
2. . HECK, Die Bezeugung von Ciceros Schrift Derepublica, Hildesheim 1966.
3. P. L. SCHMIDT, Die berlieferung von Ciceros Schrift De legibus in Mittelalter
und Renaissance, Mnchen 1974.
66
; ,
607
,
, , , , ,
, -,
. (contr. praef. 6) ; (, 66, 5)
. , (Gell. 17,
1,1) {Ciceromastix). ,
, . , , , , , 1.
.
, . De natura deomm
2. , (Arnob. not.
3> 7)
:
3
. ,
, (conf. 3, 4); "
, , (nat. 3, 7)
, , : , ! (epist.
22,3)
1. Quint, inst. 10, 1, 112 ille seprofecisse sciat, Cicero valdeplacebit, ,
, , .
2.1. OPELT, Ciceros Schrift Dnatura deorumbei den lateinischen Kirchenvtern,
A&A 12, 1966, 141155, 141.
4
3 Th. ZiELiNSKi ig2g, 315.
68
IX . , , . , , ,
, . De inventione ( ) Pro Fonteio, Pro Flacco
In Pisonem.
, ,
, . ( ). XI .;
XII . XIII .
. (XII .)
De spirituali amicitia1. ,
. ,
;
.
,
: ,
.
2
, . Urbanitas , , -
.
, 1. R. HAACKE, Trier 1978 (). XV Cato Laelius .
2. . . SCHMITT, Cicero Scepticus: A Study of the Influence of the Academica
in the Renaissance, The Hague 1972.
6og
. 1
- , 2 , 3,
: ,
!4. : ... De officiis5.
, , ,
6. , , 7.
,
;
.
. Osw. Gottlob SCHMIDT, Luthers Bekanntschaft mit den alten Classikern,
Leipzig 1883, . W. KIRSCH, Der deutsche Protestantismus und Cicero
5 W. ., Bd. 40, 1 9 1 2 ~ 1 9 1 3> 193 H. SCHIEBLE, ., Melanchthons Briefwechsel, 4, 1983, 349 ., Nr. 4205.
6. Tischreden 5012: Si ego adulescens essem, dicarem me Ciceroni, sed firmato tarnen
iudicio in sacris litteris, , ,
. .
2 :
. Tischreden 597 2 3 9 5 Deindefecit mentionem Ciceronis, optimi, sapientissimi
et diligentissimi viri, quanta illepassus sit etfecerit: Ich hoff, inquit, unser Hergott wirdt im
und seins gleichen auch genedig sein, , , / :
, , (.,
.).
6lO
,
( acad. 2, 12 3 )1
XVII XVIII . .
, ,
: -,
, (nat deor. 1, 43 ; Tusc.
1, 30), -, (- , nat. deor. 2, 15)2 ,
. , : : ...
, 3.
,
, - .
, , , - . De natura deorum, Definibus
,
. ,
,
,
4
.
,
. 179 .
,
: , .
. . BLUMENBERG, Die kopernikanische Wende, Frankfurt 1965, 4750.
4
2. Th. ZiELiNSKi i92g, 210232.
3. Francis Hutcheson, September 17, 1739: The Letters of David Hume,
ed. byj. Y. T. GREIG, Oxford 1932, vol. 1, p. 34.
4. Th. ZiELiNSKi 929, 248.
6ll
.
, XIX .
De publica .
, ,
.
XX ; , , .
. ,
,
1.
: off., parad.: FUST und SCHOEFMogunt. 1465. * : A. MINUTIANUS, 4
Bde., Mediolani 14981499. * I. . ORELLI, I. G. BAITER, . HALM, 4 w.
(), Turici218451861, 4 w. Indices 18331838.
FER,
SIN, P. GRIMAL, M. LOB, 20 w., Paris 19211976. * J. H. FREESE, R. GARDINER, H. G. HODGE, H. M. HUBBELL, W. C. A. KER, C. MACDONALD, L. E. LORD,
ford 1961. * Plane, Rab. Post.: E. OLECHOWSKA, Lipsiae 1981. * Rab. Post:
. KLODT, Stutgardiae 1992. * p. red. in sen., p. red. ad Quir., dorn., har. resp.:
T. MASLOWSKI, Lipsiae 1981. * Quinct.:T. E. KINSEY (TK), Sidney 1971. *
1. Th. W. ADORNO, Negative Dialektik, Suhrkamp 1966, 1975.
6l2
:
rad.: M. R. WRIGHT (), Warminster 1991. * Fragmenta: C. F. W. MUEL-
Heidelberg 1950. * leg. i:L. P. KENTER (K), Amsterdam 1972. * nat. deor.:
M. VAN DEN BRUWAENE (), 4 Bde., Bruxelles 19701986. * W. GER3
:
LACH und . BAYER (), Mnchen 1978' 993 * ffi ^- ATZERT, Lip4
siae 19 ( De virtutibus). *H. GUNERMANN (), Stuttgart 1976.
* M. T. GRIFFIN, . . ATKINS, Cambridge 1991. * M. W. WINTERBOTTOM
K. ZIEGLER, Lipsiae 7199, 1992. * . BCHNER (), Heidelberg 1984. * . BCHNER (), Mnchen 5993 * rep. leg.: . ZIEGLER
(), Berlin 1974. * Tusc: M. POHLENZ, Lipsiae 1918. * . . DOUGLAS
6l4
und die Funktion der Magistrate in Ciceros Verfassungsentwurf, Gymnasium 91, 1984, 237260. *J. CHRISTES, Beobachtungen zur Verfassungsdiskussion in Ciceros Werk De re publica, Historia 32, 1983, 461483. *
C. J. CLASSEN, Recht Rhetorik Politik. Untersuchungen zu Ciceros rhetorischer Strategie, Darmstadt 1985. * C.J. CLASSEN, Ciceros orator perfectus: ein vir bonus dicendiperitusf, : S. PRTE, ., Commemoratio. Studi
di filologia in ricordo di R. RIBUOLI, Sassoferrato 1986, 4355. * C.J. CLASSEN, Die Peripatetiker in Ciceros Tuskulanen, : Rutgers University Studies in Classical Humanities 4, 1989, 186200. * W. CLAUSEN, Cicero and
the New Poetry, HSPh 90, 1986, 159170. * M. ERLER, Cicero und unorthodoxer Epikureismus, Anregung 38, 1992, 307322. * J.-L. FERRARY,
L'archologie du De re publica (2, 2, 437, 63). Cicron entre Polybe et
Piaton,JRS 74, 1984, 8798. * H. FRANK, Ratiobei Cicero, Frankfurt 1992.
* M. FUHRMANN, Cicero und die rmische Republik. Eine Biographie,
Mnchen 3 i99i. * M. GELZER, W. KROLL, R. PHILIPPSON, K. BCHNER,
M. Tullius Cicero, RE 7 A 1, 1939, 8271274; . M. VON ALBRECHT.
* M. GELZER, Cicero, ein biographischer Versuch, Wiesbaden 1969. *
O. GiGON, Cicero und die griechische Philosophie, ANRW 1, 4, 1973,
226261.* W. GRLER, Untersuchungen zu Ciceros Philosophie, Heidelberg 1974. * H. C. GOTOFF, Cicero's Elegant Style. An Analysis of the Pro
Archia, Urbana 1979. * J. GRUBER, Cicero und das hellenistische Herrscherideal. berlegungen zur Rede De imperio Cn. Pompei, WS 101, 1988,
243258. * C. HABICHT, Cicero als Politiker, Mnchen 1990. * G. HAMZA,
Ciceros Verhltnis zu seinen Quellen mit besonderer Bercksichtigung
der Darstellung der Staatslehre in De re publica, Klio 67, 1985, 492497.
* W. HEILMANN, Ethische Reflexion und rmische Lebenswirklichkeit in
Ciceros Schrift De officiis. Ein literatursoziologischer Versuch, Wiesbaden
1982. * R. KLEIN, ., Das Staatsdenken der Rmer, Darmstadt 2i973- *
U. KNOCHE, Cicero, ein Mittler griechischer Geisteskultur, Hermes 87,
1959, 5774. * B. KYTZLER, ., Ciceros literarische Leistung, Darmstadt
1973. * L. LAURAND, tudes sur le style des discours de Cicron, v. 13,
4
Paris 1961938, 1965 * J LEBRETON, Etudes sur la langue
et la grammaire de Cicron, Paris 1.901, 1979. * A. D. LEEMAN, L'historiographie dans le Deoratorede Cicron, BAGB 1985, 3, 280
288. * LEEMAN, Form 2768. * P. MACKENDRICK (with the collaboration of
K. L. SINGH), The Philosophical Books of Cicero, London 1989. *
J. MANCAL, Untersuchungen zum Begriff der Philosophie bei M. Tullius
Cicero, Mnchen 1982. * A. MICHEL, Rhtorique et philosophie chez Cicron. Essai sur les fondements philosophiques de art de persuader,
Paris i960. * A. MICHEL, R. VERDRE, ., Ciceroniana. Hommages
K. KUMANIECKI, Leiden 1975. * T. N. MITCHELL, Cicero, the Senior Statesman, New Haven 1991. * C. MLLER-GOLDINGEN, Cicero als bersetzer Piatons, : . W. MLLER U. a., ., Zum Umgang mit fremden Sprachen in
der griechisch-rmischen Antike, Stuttgart 1992, 173187. * NEUMEISTER, Grundstze der forensischen Rhetorik, gezeigt an Gerichtsreden
615
D.
: .
, (. )',
. -
, , (. ).
,
. .
, , ,
.
.
; ,
, . , (. ).
.
.
.
617
,
. , , : ,
. ,
,
(, , .), (gromatic), (), (), ().
: , , . De
architectura ,
, .
,
,
( ), .
, ,
,
.
,
. ,
.
, .
:
.
, I . . X. .
,
6l8
.
.
, , .
.
.
,
.
:
. , ,
, .
, .
(I . . X.).
;
(I .
..).
I . . X. . - .
.
. ( 166 . . X.).
1
; ;
.
6lQ
- ; .
(Institutiones); ( ). .
.
1: , ,
, . . . , .
, , (, ).
: a capite ad calcem ( ;
, ), , . ; ,
2.
- ;
.
,
.
, . 1. FUHRMANN, LG 184; FUHRMANN, Lehrbuch passim.
2. ,
, , . ^ , .
62O
, .
: Res rusticaeKdCK , ,
(. ; ).
Institutiones, -
, .
(.
).
.
. .
, ,
, ,
.
: De re rustica , De lingua latina
. , , , . ,
. ,
.
I
.
.
, , : (),
(I . . X.), (im-
621
.
, , . (V .): ,
. , ;
: , ,
1.
, 2; ,
,
. ,
, .
, ,
.
.
, 3;
. Parsest prima prudentiae, ipsam, praecepturus es, aestimare personam. Neque
enimformator agncolae dbet artibus et eloquentia rhetores aemulari, quod a plerisquefactura
est: qui dura diserte loquuntur rusticis, adsecuti sunt, ut eorum doctrina a disertissimis
possit intelligi, ,
, . , ,
, ; , , ,
.
2. ,
. : velut fermentum
cognitionis magis ei (se. libro) inesse quam bratteas eloquentiae ( (), , praef. 2).
,
.
(. adDonat. 2), .
3- Humili vulgo scripta sunt, agricolarum, opicum turbae, denique studiorum otiosis
( , , ,
- , , nat. praef. 6).
622
: ,
. , .
- : Res ardua vetustis
novitatem dare, novis auctoritatem, obsoletis nitorem, obscuris lucem, fastiditis gratiam, dubiisfidem, omnibus vero naturam, et naturae suae omnia
{ , , , , , , , - , praef. 15).
, , , , (aq. 12).
. De agricultura , . , ,
, , ,
. mathesis () ,
.
( IV .) - ,
() . , ,
, , : ,
,
. , ,
.
: , , .
, ( ) (.,
).
, ,
6^3
.
; De institutione
arithmetica , , , .
(obscura), .
Commentum de agrorum qualitate, (, V .), {piano sermone et lucido), , ( quae a veteribus obscuro sermone consmpta
sunt apertius et intellegibilius exponere).
, , .
(plene
breviter).
: . , ,
,
, (. . . X. nat. praef. 33)
, qui difcultatibus victis utilitatem iuvandipraetulerunt
gratiaeplacendi (Plin. nat praef, 16); ,
.
II
, . (. . 658
.). , ,
.
-
. , , . .
624
. , .
: .
,
. . , ; , , , , .
Disciplinarum libri ; , , .
2 .
.
, .
, , , , , ^
.
J.-M. ANDR, La rhtorique dans les prfaces de Vitruve. Le statut culturel de la science, : Filologia e forme letterarie. Studi offerti a F. DELLA
CORTE, v. 3, Urbino 1987, 265289. * H. DAHLMANN, Varros Schrift De
poematisund die hellenistisch-rmische Poetik, AAWM 1953, 3. * . DEINLEIN, Das rmische Sachbuch, , Erlangen 975 * M. ERREN,
42 (Kommentarien in Realien-Ordnung). * H. FUCHS, Enkyklios Paideia, RLAC 5, 1962, 365398. * M. FUHRMANN, Das systematische Lehrbuch. Ein Beitrag zur Geschichte der Wissenschaften in der Antike, Gttingen i960. * FUHRMANN, LG 181194. * I. HADOT, Arts libraux et
philosophie dans la pense antique, Paris 1984. * T. JANSON, Latin Prose
1.
.
2. :
, , (= ), , , , (= ). ;
I. HADOT 1984; . FUHRMANN, Lehrbuch 162, . ; .
S. GRBE, Martianus Capella, Die sieben freien Knste in der Sptantike. , Heidelberg 1996, Stuttgart 1999.
6^5
VOLETTO, ., 1990, 133148 (.). * . THULIN, Der Frontinuskommentar. Ein Lehrbuch der Gromatik aus dem 5.6. Jh., RhM 68, 1913, 1 27. * L. ToNEATTO, Tradition manuscrite et ditions modernes du Corpus agrimensorum Romanorum, : M. CLAVEL-LVQUE, ., Cadastres
et espace rural. Approches et ralits antiques, Paris 1983, 41 . * L. T o
NEATTO, Stato degli studi sulla tradizione manoscritta degli opuscoli latini d'agrimensura dal V al XIII secolo, GFF 11, 1988, 1933.
. . .
Frontin: strat. s. Kriegskunst. * aq.: P. GRIMAL (), Paris 1944. *
C. KUNDEREWICZ, Leipzig 1973. * M. HAINZMANN (), Zrich 1979. * T. GONZALEZ ROLAN (), Madrid 1985.
:
De institutione anthmeticadi Boezio, : . SANTINI, N. SCIVOLETTO, ., 1990,
: Avien. Amt.:]. SOUBIRAN (), Paris 1981. * Cic. Arat.:]. SouBIRAN (), Paris 1972. * Firm. math.:W. KROLL, F. SKUTSCH, Stutgardiae 1968. * Germ. astr.:A. LE BOEUFFLE (), Paris 1975. * Hyg. astr.:
B. BUNTE, Lipsiae 1875. * A. LE BOEUFFLE (), Paris 1983. * G. VIR,
1939
Vegetius mil: : . LANG, Lipsiae 1869, 2 i885,
1967. * F. WILLE (), Aarau 1986. * L. F. STELTEN, New York 1990.
G. BENDZ, Die Echtheitsfrage des 4. Buches der frontinischen Strategemata, , Lund 1938. * . CAMPBELL, Teach Yourself How to
Be a General, JRS 77, 1987, 1329. * G. PERL, Frontin und der Limes (
strat 1, 3, 10 2, i l , 7), Klio 63, 1981, 563583. * C. ROSSET, Frontin,
auteur des Stratagmes a-t-il lu le Bellum Gallicumf, REL 32, 1954, 275284.
* E. SANDER, Die Hauptquellen der Bcher IIII der Epitoma rei militans
des Vegetius, Philologus 87, 1932, 369375. * E. L. WHEELER, Modern
Legality of Frontinus' Stratagems, MGM 43, 1988, 729.
68
34; 145 . * L. HOLTZ, Donat et la tradition de l'enseignement grammatical. Etude sur Y Ars Donati et sa diffusion (IVeIXe sicle) et dition critique, Paris 1981. * H.J. METTE, Parateresis. Untersuchungen zur Sprachtheorie des Krates von Pergamon, Halle 1952. * A. D. SCAGLIONE, Ars
629
(Donatus, Vita Verg. 44), PLLS 2, 1979, 67142. * Ch. E. MURGIA, Aldhelm
and Donatus's Commentary on Vergil, Philologus 131, 1987, 289299. *
M. D. REEVE, The Textual Tradition of Donatus's Commentary on Terence,
Hermes 106, 1978, 608618. * U. SCHINDEL, Die lateinischen Figurenlehren des 5.7. Jh. und Donats Vergilkommentar (mit zwei Editionen), Gttingen 1975. * O. ZWIERLEIN, Der Terenz-Kommentar des Donat im Codex Chigianus H VII 240, Berlin 1970.
Claudius Donatus: M. SQUILLANTE SACCONE, Le Interpretationes Vergilianaedi Ti. Claudio Donato, Napoli 1985.
Festus: G. MORELLI, Un nuovo frammento di Festo in Diomede, RFIC
112, 1984, 532.. * G. MORELLI, Ancora su Festo epitomatore di Verrio
Flacco in Diomede, Maia NS 40, 1988, 159172.
Valerius Probus: A. DELLA CASA, La grammatica di Valerio Probo, :
Argentea Aetas. In memoriam E. MARMORALE, Genova 1973, 139160.
Priscianus: G. BALLAIRA, Per il catalogo dei codici di Prisciano, Torino
1982. * M. GLCK, Priscians Partitiones und ihre Stellung in der sptantiken Schule. Mit einer Beilage: Commentant in Prisciani Partitiones medio
aevo compositi, Hildesheim 1967. * H. D. JOCELYN, The Quotations of Republican Drama in Priscian's Treatise De metris fabularum Terentii, Antichthon 1, 1967, 6069.
(. , ).
(. Agrimensores)
630
: Corpus medicorum Latinorum, ed. consilio et auctoritate Instituti Puschmanniani Lipsiensis, Bd. 1, F. MARX (Celsus), Berolini 1915;
Bd. 2, F. VOLLMER (Serenus), 1916; Bd. 3, A. NNERFORS (Ps.-Plin), 1964;
Bd. 4, E. HOWALD, H. E. SiGERisT (Ps.-Apul. .), 1926; Bd. 5, M. NIEDER2
MANN (Marcellus) 1916; i968 (: M. NIEDERMANN, J. KOLLESCH, D. NIKKEL); Bd. 6, 1, G. BENDZ, I. PAPE (: Caecilius), 1990; Bd. 8, E. LIECHTEN-
631
632
gini fabularum supplementum, Marpurgi 1904. * H. I. ROSE (TK), Lugduni Batavorum 1933, 1963. * Fulg.: R. HELM, Lipsiae 1898.
* Myth. Vat. I et II: P. KULCSR, Turnholti 1987 (= CC 91 C).
P. LANGLOIS, Les uvres de Fulgence le mythographe et le problme
des deux Fulgence, JbAC 7, 1964, 94105. * H. LIEBESCHTZ, Fulgentius
metaforalis. Ein Beitrag zur Geschichte der antiken Mythologie im Mittelalter, Leipzig 1926. * W. LUPPE, Euripides-Hypotheseis in den HyginFabeln Antiope und Ino, Philologus 128, 1984, 4159.
633
634
635
. II . . X.
-
636
637
(, ., ) , , .
;
. . . grammaticus .
. 1 . (. 154~9 X) . . . .
. ( , ) 2.
, .
. :
, - . .
. .
, , : , ,
. , .
. , , , , .
( ), . , ,
.
, , 3, ,
. ;
: Cic. Brut. 205207; : GRF $\& FUNAIOLI; : GOETZ,
RE 1, 1893, 532533; NORDEN, LG 2728; LEEMAN, Orationis ratio 1, 72; 74.
2. 25 (Gell. 3, 3> 1 2 ) , .
3- : A. S. SWOBODA, Pragae 1889, ,
D. LIUZZI (), Lecce 1983; : L. LEGRAND, P. Nigidius Figulus. Philo-
638
.
De analogia, . ( 54 )
. . Elenchi M. .
.
; .
: , , , , .
. .
I
(.,
).
; ( ) ,
.
.
(. ). .
639
II
,
. ,
res publica litterarum. , ,
,
(, , , , ). , ,
,
, , . , ,
, . , , ,
.
: GL, . . KEIL, . . * GRF, H. FUNAIOLI
(. ). * . . 625 .
I. HADOT, . . 560561. * LEEMAN, Orationis ratio. * H.-I.
MARROU, Education. * NORDEN, Kunstprosa. * P. L. SCHMIDT, : HLL
( , 4 5 )
.
, ,
.
, , . .
. - .
640
, , De inventione.
, De oratore
- .
.
De inventione
. Institutio oratona
, .
.
. , , .
.
'
.
(). (
), (
).
. , ,
, ( ).
(
) .
,
(., ) .
: .
,
641
. . , , ,
, ( ), ,
,
.
.
De inventione.
. , ; ,
,
, : .
. De inventione ,
Ad Herennium .
-
. , ,
:
De oratore, .
. .
, .
Ad Herennium De inventione. , De oratore.
642
,
urbanitas (. ).
I
. (aptum).
,
.
II
.
. , ,
, , , . I . . X.
, (
)
. ,
. ,
, , , , ,
.
: . , , , . * RhetLatMin. (. ).
LEEMAN, Orationis ratio. * KENNEDY, Rhetoric. * P. O. KRISTELLER, Studi-
643
,
1 86
82 . . X. , .
(, ) (, 24)
inventio (1, 4~"3 5) dispositio (3, 1618), actio (3, ij~27)> memoria (3,
2840) elocutio (4, 169).
inventio elocutio. (, 42, $6), (3, g) (, 1015)
(exordium, divisio, narratio, argumentatio, peroratio, ,
, , , ); status;
.
, ,
; , ,
. . AdHerennium De
inventione , , ,
, , . ?
. , , , Utrum ars rhetorica ad Herennium Ciceroni falso inscribatur, Venetiis 1491.
, ; .
(PhW 1890, 1008); (I .
. X.) L. HERRMANN, L. Annaeus Cornutus et sa rhtorique Herennius Senecio,
Latomus 39,1980, 144160; , . . DOUGLAS i960
(50 . . X.), , , ; , , , ;
G. ACHARD 1985 W. STROH .
644
. . , .
. ,
.
. ,
.
, , .
.
, . .
I
, ,
,
,
1 (, , ): , .
,
(, , ). . 24, ( ) .
645
II
(, , ), , .
, ;
1.
,
,
De inventione. ;
, .
. :
(mutilus) (integer) ; mutili (IX
X .) 1,6, .
mutilus, (XII .), integer2. , (XXI .). , 3
, emendationes .
. .
De inventione .
. , 4
. . ,
, .
: Venetiis 147 ( Cic.
inv.). * F. MARX (ed. maior: T,
2
), Lipsiae i8g4, 1966. * F. MARX (ed.
1. M. FUHRMANN 1984, 49: Theorie von Stil (4, 17 .); ,
status ( , 18).
2. . .
3- . HAFNER
1989.
646
thsaurus eloquentiae. De auctor ad Herennium, Cicero en Quintilianus over mnemotechniek, Lampas 19, 1986, 239248. * A. E. DOUGLAS, Clausulae in the Rhetorica ad Herennium as Evidence of its Date, CQ
NS 10, i960, 6578. * FUHRMANN, Lehrbuch. * M. FUHRMANN, Die antike
Rhetorik. Eine Einfhrung, Mnchen 1984, 4251. * A. HAFNER, Untersuchungen zur berlieferungsgeschichte der Rhetorik ad Herennium,
Frankfurt 1989. * G. HERBOLZHEIMER, Ciceros Rhetorici libn und die Lehrschrift des Auctor ad Herennium, Philologus 81, 1926, 391426. * T.JANSON, Latin Prose Prfaces, Stockholm 1964, 2732; 4549. * LEEMAN, Orationis Ratio 2542. * P. L. SCHMIDT, Die Anfange der institutionellen Rhetorik in Rom, : Monumentum Chiloniense. Kieler FS fr E. BURCK, .
. LEFVRE, Amsterdam 1975, 183216. * . ZELZER, Zur berlieferung
der Rhetorik Ad Herennium, WS NF 16, 1982, 183211.
BAPPOH
,
M. , ,
. . X.1; . : ,
,
. -
: , , Georgica Monobiblos . ;
. , (/. 4, ).
647
. , . (f . . . X.), .
, , (. 8482 .) ,
,
.
. , ,
, 59 5 > .
. 86 .
, . . , 68 . , 59" ~~
. 7^/77 ^ , ;
777 > 67 . 49 ,
(Caes. civ. 2, 1720).
(47/46 . . X.; Suet. lui. 44 2) ,
;
. ,
, .
.
:
(43 );
,
, . , . (38 .) .
(Plin. not. 7, 115) , , , . ,
27 . . X.
648
De antiquitate
litterarum. (f . 86 .)
.
8- . () 67 . (' ) .
: , .
.
Saturne ; , , -
. 1.
2
,
. , a priori ,
. .
77 Ephemeris navalis adPompeium.
. (59 )
; , ; , ,
Legationum libri. Antiquitates rerum humanarum
( 55 ?) Antiquitates rerum divinarum,
47 & , (f 48 .).
: , . De lingua Latina 47 45 ,
. 45
, {De philosophia Dforma philosophiae).
1. P.'L. SCHMIDT 1979.
649
De vitapopuli Romani , . .
54/53 > > , 40-. 39
"
Hebdomades, ,
49 .
37 Rerum rus
ticarum libn, , , 34~33 Disciplinae ( Plin.
nat. 29, 65 ), 1
.
De re rustica De lingua Latina. 2
; :
.
Disciplinae: artes liberales, .
: (. ), (2), (), (4), (5), (6), (7),
(8), (g). , ,
. ,
, ,
;
; , Disciplinae
.
, ,
3; ,
., .
. De vita sua libn III ad Libonem.
2. , : F. RITSCHL, Die Schriftstellerei des M. Terentius Varro und die des Origenes,
nach dem undruckten Katalog des Hieronymus, RhM 6, 1848, 481560 (= Opusc.
3, 419505). 74 620 .
3- I. HADOT, Arts libraux et philosophie dans la pense antique, Paris 1984,
57 .; 156190 .
650
2.
10
De lingua Latina, 25 , 5~
.
(. )
(. 2 ) > , forma etymologiae
(. 4) 57 , . , 24, 8 , : , , , Desimitudinum
forma. , ,
(1113) (14
1
25) .
3- -
2
- , ,
De comoediis Plautinis (Gell. 3,3, 29). 2i . , , , .
De poematis De poetis , . De poematis
. De poetis ,
, . De
poetis .
15 Hebdomades vel De imaginibus 700 ( )
. Epitome de lingua Latina, 9 , , 8 ,
. De antiquitate
litterarum, 2 . De origine linguae Latinae, 3
(. ling. 5). , gnera dicendi
Quaestiones Plautinae, 5 . De similitudine verborum, 3 ()
(. ling. 9) De utilitate sermonis, 4
(. ling. 8). De sermone Latino, 5 ,
( : natura,
ratio, consuetudo, auctoritas), .
2. - : De bibliothecis,
(. Plin. nat. 13, 6870; Gell. 7, 17) De lectionibus, 3 . Deproprietatesenptorum
(., , Gell. 6, 14, 6). De compositione saturarum.
: Descaenicis originibus. De actionibus scaenicis, 3 . Depersonis,
3 . Quaestionum Plautinarum libri V: , . . , ,
. De descriptionibus, 3 ( , ).
Epistolicae quaestiones Epistolae. Hebdomades Epitome \ .
651
, .
.
4- - 1
Antiquitates rerum humanarum et divinarum, 25+16 , ,
- , , . res humanae :
de hominibus (. 27), de locis (. 813), de temponbus (. 1419), de
rebus (. 2025) Res divinae, , (26).
: , , , . .
(2729), (3032), (33~35)'
(3638) (39~~41) Antiquitates .
De gente populi Romani2, 4 . (. Aug. civ. 18),
De vita populi Romani
De vita populi Romani, 4 .
, , , , 133 . X., .
- ,
.
3
5-
6. 4.
7-
Liber dephilosophia (. Aug. civ. 19, 13). 288 ,
, 1. Aetia, Tribuum liber, Rerum urbanarum
libri III, Annalium libri III, De Pompeio, ad Pompeium. Legationum libri De sua vita. ,
, De ora maritima, De litoralibus.
Liber de aestuariis Ephemeris navalis ad Pompeium. De mensuns.
2. Defamiliis Troianis De gente.
3. Orationum libri XII, Suasionum libri III ( ) '
.
4- De iure avili, 15 ; Libri degradibus, .
652
: , , , (., , ). : ,
, .
. , :
. 24 48, ,
,
. , ,
,
3, , .
288 .
, . ,
,
, , :
, ,
, .
, . . :
, , .
;
. vita beata, ;
, vita beatior, ; ,
vita beatissima, . Vita beata
; (, , ); , . ;
1.
g Depnncipiis numerorum , .
LogistonciB 76 . Catus de liberis educandis.
; (., Sisenna de historia). - , .
. , De forma philosophiae, .
653
8. $ De rustica. , , ( ,
) (., ,
, ).
.
, Saturne Menippeae
150
, 1.
, ,
, -, , .
, . .
, , , ., Dpotisa .
, . 2; Disciplinae, , .
, , ; Menippeae, ,
, ( III .
. X.), ; - ; ; .
, - . , De lingua Latina.
-1. 6 pseudotragoediarum, 10 poematum, 4 saturarum
(, Menippeae) , , De
rerum natura.
2. Ps.-Plat. Hipp. mai. 285 D; Cic. de orat. 3, 127.
654
. .
, -, 84 8 . . X. De philosophia . ,
, , De
lingua Latina. disputare in utramque partem :
, ,
, .
,
, , .
De rustica , , .
; . , .
De gente populi Romani , ,
( 6 . . X.). ; .
, , De vita populi Romani.
De rustica ;
1
,
. , , .
. De lingua Latina, a locus, corpus,
actio tempus (, , ).
655
,
, .
De rustica .
,
{rast 1,1).
. :
.
. , , .
. : ,
, , . ,
; De rustica disputatio
1
in utramque partem . 2
, .
3
. , . : , , . ,
, , ,
(. ).
. Icaromenippos
(frg. 272 .). Eumenides32i (. Lucr. 2, 113) (, ) ( Agatho, , Quinquartus).
1. De lingua Latina, ,- .
2. . 1,2.
3- . Lucian., Bis. accus. 33; Quint, inst. 10, 1, 95; Verg. ed. 6, 31.
656
, , , ,
.
, , .
, (., Tithonus ), Logistonci (., Catus de lberis educandis); -
, , 1: Cato maior.
Apocolocyntosis . - ,
: homo, locus, tempus, res {, , , , 335 ) ,
, De lingua Latina Antiquitates.
Hebdomades, (3, ), , ,
De lingua Latina 9, 233
,
.
De lingua Latina ,
,
, 2;
.
.
.
. ,
, .
. . L. SCHMIDT 1979
2. NORDEN, Kunstprosa 1, 195
657
De rustica . , ., ,
rast. 1,1: esse properandum; -ciscar e vita. -
: si est
horno bulla, magis senex, - , -
(, ). brevitas. ,
( ); ,
, .
. :
Hegesiaegenus {
, . Cic. Att. 12, 6, ) 1 , ,
. .
.
. .
: sociis es hostis, hostibus socius;
bellum ita gens, ut bella (= pulchra) omnia domum auferas {
, ; , 2, frg. 64B.).
.
;
( , , ). delectus verborum. : ,
, (frg. 160 .).
.
.
: Infamia (, frg. 123 .),
Ventas, Atticae philosophiae alumna ( ,
. ('. III . . X.)
.
2. : bellum bellum (. .).
658
659
1
latinitas .
.
,
,
.
,
, poesis poetice ( , ,/^. 398 .).
: ,
, (frg. 399 ^.) ,
,
{frg. 517 .), , .
Menippeae , , . : , ,
(acad. 1,8 imitati, non
interprtatif , ). (, 18,
7) aemulari, .
,
() , 2. , ,
.
(frg. 542
. .): () ,
; , (
. Depravata consuetudo, , , recta consuetudo:
66
, frg. 63 .), -
66l
662
. (De gente
populi Romani), .
, : ,
.
. 1.
; , .
Sexagesis (frg. 49 * ) , , , . De
vita populi Romani (frg. 2, 66 RIPOSATI). , De vita populi Romani . , , ,
663
: ,
: ( ) ( ).
.
, . . , , , Eumenides (frg. 117165 .).
, ,
, , , . , :
! , ? (frg.
127 .).
De philosophia
:
; , -
. ,
,
.
.
664
150 Saturarum
, .
De vita populi Romani
Antiquitates , , , , , , , , ,
,
, (., 4, 6 De civitateDei),
.
Disciplinae, , De geometria
1.
De poetis 21 ; .
. ; II . , .
Academica posteriora (1,
8g). mores maiorum
.
.
.
- -. , doctissimus Romanorum, ,
2
.
3, 4
, , . 1. . THULIN, Die Handschriften des Corpus agrimensorum Romanorum, Abh. Ak.
Wiss. Berlin 1911, phil.-hist. KL, Anhang, Abh. 2, 16, 41.
2. Dion. Hai. ant. 2, 21; Sen. Helv. 8, 3; Quint. inst. 10, 1, 95; 12, 11, 24; Apul.
apol 42; Gell. 4, 16, 1; Aug. civ. 6, 2; Terent. Maur., GL 6, 409.
3. , ., , , , , .
4- .
665
.
Disciplinae . ; De architectura
.
De rustica . , , . Georgica ; ,
,
. (. 35 )
De rustica.
. Romanus cynicus (apoL
14, 9)> Romani stili Diogenes ( , nat. , ,
43 )
. .
, .
Sexagesis Fun
(f 1859 )
,
. , .
(f 1374 )
terzo grau lume Romano ( , phus Farne 3, 38) , ,
, , ,
, .
: rast.: Scriptores rei rusticae, Venetiis 1472. * ling.: POMPONIUS
LAETUS, 6. M. . (Romae 1471/1472). * ling., degramm. librorumfrg., rust.:
A. TRAGLIA (, Indices), Torino 1974. * F. SEMI ( .
.), Padova 1966. * Alle Fragmente: . , Lugduni Batavorum 1601
( Bipontina von 1788). * rust.:]. M. GESNER, Scriptores rei rusticae veteres Latini, Bd. 1, Biponti 1787 mit Indices im 4. Band.
* post H. KEIL (Lipsiae 1884; 1889) ed. G. GOETZ, Lipsiae 1912,11929. *
2
W. D. HOOPER, H. B. ASH ( ; ), London 1934, i935,
666
1967. * . TILLY (, .), London 197 * . . (), 1963. * rust. 1:]. HEURGON (), Paris 197^ *
rust. 2: Ch. GUIRAUD (), Paris 1985. * ling. frg. gramm.: G. GOETZ,
F. SCHOELL, Leipzig 1910. * ling.rK. O. MLLER (), Lipsiae 1833. *
R. G. KENT (), 2 w., Cambridge, Mass. 1938, 1979. *
ling. 5.J. COLLART (), Paris 1954. * ling. 6: E. RIGANTI (), Bologna 1978. * P. FLOBERT (), Paris 1985. * ling. 8:H. DAHLMANN (),
Berlin 1940, 1966. * ling. 10.. TRAGLIA (), Bari 1956.
* Men.:. BCHELERin der Petronausgabe, Berlin 2 i87i, 6i922 (rev. G. HERAEUS). * F. DELLA CORTE (TK), Genova 1953 (). *
R. ASTBURY, Leipzig 1985. * J.-P. (), Roma, fasc. 1: 1972, 2: 1974,
3: 1975, 4: 1977, 5: 1980, 6: 1983, 7: 1985, 8: 1987, 9: 1990. * O. WEINREICH ( ), ., Rmische Satiren, Zrich 1949, -'1962.
* W. KRENKEL ( ), Rmische Satiren, Berlin 1970. *
ant. diu:b. CARDAUNS (TK), 2 Bde., Mainz 1976. * ant. diu 1-2.:A. G. CONDEMI, Bologna 1964. * Logistoncus: Cwrio de cultu deorum: B. CARDAUNS (TK),
, Kln, Wrzburg i960. * vitap. Rom.: B. RIPOSATI (TK; -
), Milano 1939, . 1972. * Gramm, frg.: W. (= G.) FuNAIOLI, Grammaticae Romanae fragmenta, Lipsiae 1907. . ling.
**, Indices: W. W. BRIGGS, Jr., T. R. WHITE, C. G. SHIRLEY, Jr.,
Concordantia in Varronis libros De re rustica, Hildesheim 1983. * E. ZAFFAGNO, Index verborum quae in saturarum Menippearum fragmentis inveniuntur, : Studi Noniani, Genova 1972, 2, 139229. ** .: . CARDAUNS, Stand und Aufgaben der Varroforschung (
1
935~ 1 9^ )> AAWM 1982, 4 * J COLLART, Varron grammairien et
l'enseignement grammatical dans l'antiquit romaine 19341963, Lustrum 9, 1964, 213241; 335336. * G. GALIMBERTO BIFFINI, Rassegna di studi varroniani dal 1974 al 1980, Rieti 1981.
L. ALFONSI, Le Menippeedi Varrone, ANRW 1, 3, 1973, 2659. * R. ASTBURY, Select Menippean Satires of Varro, , Liverpool 1964.
* R. ASTBURY, Varro and Pompey, CQNS 17, 1967, 403407. * G. BARRA,
La figura e l'opra di Terenzio Varrone Reatino nel De civitate Dei di
Agostino, Napoli 1969; . : RAAN 44, 1969, 310. * K. BARWICK,
Widmung und Entstehungsgeschichte von Varros De ling., Philologus 101,
1957, 298304. * G. BOISSIER, tudes sur la vie et les ouvrages de M. Terentius Varron, Paris 1861. * S. F. BONNER, Anecdoton Parisinum, Hermes 88, i960, 354360. * E. W. BOWER, Some Technical Terms in Roman
Education, Hermes 89, 1961, 462477. * P. BOYANC, Sur la thologie de
Varron, REA 57, 1955, 5784 (= tudes sur la religion romaine, Roma
1972, 253282). * S. H. BRAUND, ., Satire and Society in Ancient Rome,
Exeter 1989. * G. BROCCI, Logistoncus. Per la storia dei termine, Citt di
Castello Tiferno 1971. * H. CANCIK, Varro (Depoetis) ber Accius, Hermes
96, 1968, 252253. * F. CAVAZZA, Studio su Varrone etimologo e grammatico. La lingua latina corne modello di struttura linguistica, Firenze 1981.
* J.-P. CBE, Notes sur les Mnippes de Varron. A propos de quatre frag-
667
Varroniana, ANRW 1, 3, 1973, 325. * H. DAHLMANN, ZU Varros antiquarisch-historischen Werken, besonders den Antiquitates rerum humanarum
et divinarum, : Dialogos, FS H. PATZER, Wiesbaden 1975, 129138. * R. J.
DAM, De analogia. Observationes in Varronem grammaticamque Romanorum, , Utrecht 1930. * F. DELLA CORTE, La filologia latina
dalle origini a Varrone, Torino 1937, 2 i98i. * F. DELLA CORTE, Varrone, il
terzo gran lume romano, Genova 1954, . 2 i97o. * F. DELLA CORTE, L'idea della preistoria in Varrone, Atti del Congresso Internazionale
di Studi Varroniani, Rieti (1974) 1976, 1, 111136. * L. DESCHAMPS, tude sur la langue de Varron dans les Satires Mnippes, 2 w., Paris 1976. *
L. DESCHAMPS, Varron, les lymphes et les nymphes, : Hommages
R. SCHILLING, Paris 1983, 6783. * L. DESCHAMPS, Victrix Venus. Varron et
la cosmologie empdoclenne, : Beitrge zur altitalischen Geistesgeschichte. FS G. RADKE, Mnster 1986, 5172. * L. DESCHAMPS, chos varroniens dans Virgile, ou De la posie de l'tymologie, FS J. VEREMANS,
Bruxelles 1986, 86100. * L. DESCHAMPS, Le paysage sabin dans l'oeuvre
de Varron, Humanitas 3738, 19851986,123137. * L. DESCHAMPS, Mata
Volcani claire par un passage des Antiquitates rerum humanarum de M. Terentius Varro Reatinus, : Laurea corona. Studies in Honour of
E. CoLEiRO, Amsterdam 1987, 3036. * H. DOHR, Die italischen Gutshfe nach den Schriften Catos und Varros, , Kln 1965. *
H. DRRIE, Zu Varros Konzeption der theologia tripertita in den Antiquita-
668
66g
670
nippeans, GFh 71, 197^> 244~~ 4^ * . SIMON, Das Verhltnis sptlateinischer Enzyklopdien der artes liberales zu Varros Disciplinarum libri novem,
, . .
: 1, 2
. , ,
(Detlef Liebs) (Christina Martinet).
(top. 28) ius civile; .
WIEACKER, Rechtsgeschichte 1, 496 . . 25.
2. , , ,
: -
, (bonafides,fraus
, ), , .
671
, ; .
:
, .
,
, .
, . 1
( ),
.
. II . . X.,
,
. .
, 2 (iusgentium, ),
3
( ) ;
. 1. , , ; WIEACKER, Privatrechtsgeschichte der Neuzeit unter besonderer Bercksichtigung der deutschen Entwicklung, Gttingen 2 IQ67; G. WESENBERG, Neuere deutsche Privatrechtsgeschichte im Rahmen der europischen Rechtsentwicklung,
Wien 4 ig85.
2. 242 . . X. 212 . . X. praetores inter (cives et)
peregrinos, { ) .
3- , -
(.
!!).
672
.
II .
. X.
.
. ,
,
.
,
.
:
, ,
1.
.
(. 624 . . X.) (594/93
. X.) , ( V . . X.) ( . 45 . . X.) : , , .
, .
, , 2; .
, ( ,
. . II.
2. Liv. 3, 3 1 ' 8> 3' 2 ' 6; Dionys. 10, 52; G. CIULEI, Die XII Tafeln und die rmische
Gesandtschaft nach Griechenland, ZGR 64, 1944, 350354; J DELZ, Der griechische Einflur auf die Zwlftafelgesetzgebung, MH 23, 1966, 6983; WIEACKER,
Rechtsgeschichte 300304.
673
, )
. , 1, ;
, bonafide, , aequius melius, -
, .
, . ;
.
,
2 .
(. : -
); 700
. ,
.
, 1. J. STROUX (Rmische Rechtswissenschaft und Rhetorik, Potsdam 1949) , , , Digesta, , ,
,
. iuns periti,
scientia, , (Pomp. dig.
1, 2, 2, 35) H X (gnera furti, gnera tutelarum , ). , De civili in artem
redigendo (Cic. de orat. 1, 87; Gell. 1, 22, 7; G. LA PIRA, La genesi del sistema nella
giurisprudenza romana. L'arte sistematrice, BIDR42, 1934, 336355; H.J. METTE,
lus civile in artem redactum, Gttingen 1954) Digesta ca , Institutiones II . . X.;
(WIEACKER, Rechtsgeschichte 1, 662675)
quaestio facti, , (ibid. 51); (ibid. 653660).
2. R. DLL, Rechtsprobleme im Bereich des rmischen Sakralrechts, ANRW
1, 2, 1972, 283294.
674
, .
III . . X.,
. , .
.
I . . X. iurisconsulti
;
.
; tus respondendi,
, . ,
(98180 . . X.), ; .
II . . X. 1 2
: ,
. III . .
(
212 . Constitutio Antoniniana)
; II .
;
.
,
.
. (cos. iterum 129 . . X.) (cos. 148 . . X., , ) .
2. (praefectus Aegypti . 6 .
. X.), (praefectus vigilum,
175 )> (f 212 . . X.), (
), (praefectus vigilum . 228 .; D. LIEBS, ZRG 100, 5 0 1 )
675
.
1
, , : Institutiones ,
. , ( .
.)
, .
.
( ).
()
. (
).
,
, 2, :
- .
Quaestiones3 Disputationes4 ,
responsum.
(sententiae, dcrta) ,
5.
. ; D. LIEBS : FUHRMANN, LG 195208; : WIEACKER,
Rechtsgeschichte 1, 53 . 73
2. Coniectanea ( ), Membranae (), Vanae lectiones (), Pithana (), dicta ().
3 , : II . , , , , , .
4 ( ).
5- , Dcrta Frontiana [MOMMSEN: Frontiniana] ( ); ,
Libri VI imperialium sententiarum in cognitionibus prolatarum.
Digesta
;
1.
. : , , . ,
( , ) .
.
: ,
2 .
,
.
.
2, 3. , :
..., : ...
, ,
.... (),
().
, * -
, :
\. (cos. 51 . . X.): 140 , (cos. suff. 39 ) 4 (, , ); II . . X. Digesta abAnstone;
39> (. 150 . . X.).
, ,
.
2. II : . 25
( 50), 83 ( 150)1 78 , 81 ( ).
3- (30 ), ( : 6 ), ( III .; 5 ).
I . . X.: , Reprehensa Scaevolae capita, Notata Mucii;
I . . X.: ( Posteriora ): , -
677
notae . :
. , 1.
2. ,
, , , .
, ,
. ,
3. Iuns avilis libn XVIII .
(cos. 95 . . X.).
, ,
4; .
lus & . lus civile,
. (cos. 30 . . X.),
Regulae ( ,
). -;
, Digesta Responsa .
. Labeonis posteriorum a Iavoleno epitomatorum libn X, Labeonis pithann a Paulo
epitomatorum libn VIII. , , Ex Plautio libn
VII, Ex Minicio libn VI.
2. lus civle
; 68 , ; 51 (Libn ad Sabinum).
3. M. (f . 152 . . X.), , Commentant iuns avilis, M. ( II . . X.) Libn III de
civili .
4- Liber singulans . II . . X..
678
.
( .
6 .) (Institutionum libn IV), ,
Regularum libn XV. 1.
2.
,
. , , , 3.
. II . . X. , ,
, , . ,
. ,
.
4
. ( ):
, . 1. (Res cottidianae
sive aurea) .
2. Institutiones (. . . X.)
( III .), , , ;
( II . . X.) Enchiridii libri
II; , 16 Institutiones.
Pandectae ,
.
3- (
), ( ).
4- . F. NELSON, berlieferung, Aufbau und Stil von Gai Institutiones, Leiden
!9 8 > 395-423' 423.
679
;
1 ,
, , Responsa ,
, .
- idem iuris est..., idem
placet de... { ..., ...).
.
. . ,
De legibus
, .
,
, .
dient, quo die , . ( atque, a ), ,
.
. , ,
, , . , , ,
, , 2. 1. , . .;
: D. LIEBS, Rmische Rechtsgutachten und Responsorum libri, : G. VOGT-SPIRA, ., Strukturen der Mndlichkeit in
der rmischen Literatur, Tbingen 1990, 8394.
2. , ,
68
: ,
, 1.
: ,
.
.
I
.
, , , , , . , auctontas iwisconsultorum,
ius civile {top. 28; . Pompon, dig.
1, 2, 2, 5), (veterum consensus, ) . ,
, (Dig.
40, 5, 20).
,
(Dig. 1,1, 1)2. (L. HUCHTHAUSEN, ., Rmisches Recht, Berlin 3 ig8g, S. XXVI); WIEACKER, Textstufen 337"~339 ibid. 267270; WIEACKER,
Rechtsgeschichte 1, 168 .; T. HONOR, Ulpian, Oxford 1982, 4785; 204248;
D. LIEKS, Gnomon 56, 1984, 444449.
1. H. L. W. NELSON, ibid. 416 .; y: D. LIEBS, Gnomon 55, 1983, 124.
2. agere, cavere, respondere, ,
, leges (WIEACKER, Rechtsgeschichte 1, 497)5 C P D. NRR, Iunsperitus sacerdos, : Xenion.
FS P. J. ZEPOS, Athen, Freiburg 1973, 1, 555572; , ,
, , ; M. J.
SCHERMAIER, Ulpian als wahrer Philosoph, : Ars boni et aequi, FS W. WALDSTEIN,
Stuttgart 1993, 303322; W. WALDSTEIN, Zum Problem der vera philosophia bei
Ulpian,': Collatio iuris Romani. tudes ddies H. ANKUM, Amsterdam 1995,
607617.
68l
, : , , ,
, pietas boni mores, ( , , ) (Dig. 28, 7, 15)
1. : res publica
,
Iustitia, ,
.
,
, .
. (de orat. 1, 166202)
, , ,
; .
ius (. , 2). ,
De oratore
, ( ) :
, , ,
; .,
; : sine ulla eloquentiae lande ( - -
682
,
-
.
II
.
,
, .
.
, , ,
,
.
, ,
, , .
,
1
. ,
. Boni mores, mores
maiorum tus civile.
2
, , ; , , , , ,
3.
ius fas , , ,
( ); fas
, ius 1. . . II
(. 54 .); : SCHULZ, Prinzipien.
2. , , Dig. 45 , 61.
3. Paul. dig. 50, 17, 144 pr. non omne, quod licet, honestum est, , , , . Mod. dig. 50, 17, 197
683
1. iustum
aequum,
, iustitia
commutativa ; - .
, iusuo (Ulp. dig. 1,1,1 pr.) ars boni
et aequi, .
: , (dig. 1, 1, 1 pr.) tus iustitia, . Aequitas , . (dig. 1, 1, 11; . Ulp. dig. 1, 1, 1, 3)
, ,
, 2 ( id, quod semper
aequum bonum est, tus dicitur, ut est ius naturale, ,
, ,
). ,
(dig. 1, 1, g), (inst. 1, 2, 11) providentia.
, ,
3.
, . (tontas, impenum, maiestas) (libertas4),
, lex. (, , ,
. lus /as (Isid. orig., 2, 2; Serv. georg. 1, 269; . Rhet. Her. 2,
12, 20); . BEHRENS, lus und ius civile. Untersuchungen zur Herkunft des iusBegriffs im rmischen Zivilrecht, Sympotica. FS F. WIEACKER, 1970, 1158;
G. DUMZIL, La religion romaine archaque, Paris 1966, 138 .
2. L. WENGER, Naturrecht und rmisches Recht, Wissenschaft und Weltbild 1,
1948, 148150; H. KRIMM, Das Naturrecht und seine Bedeutung fr die rmische
Rechtsordnung, AU 8, 1, 1965, 6175;
(. leg.); W. WALDSTEIN, Naturrecht bei den klassichen rmischen
Juristen, : Das Naturrechtsdenken heute und morgen. Gedchtnisschrift fr
R. MARCIC, Berlin 1983, 239253.
3. : R. MARCIC, Geschichte der Rechtsphilosophie. Schwerpunkte Kontrapunkte, Freiburg 1971, 211221.
4. Liberias , libertas
publica populus, a
(WIEACKER, Rechtsgeschichte 1, 379 .).
684
patriapotestas ). , ,
.
, , , , .
, , . , , , , : ius gentium InstitutioTan,
; boni mores1; . bonaefidei2 iudicia ( ) societas vitae { -
, Cic. off. 3, 7) ,
, ,
;
3, .
; -
685
,
1.
R. . BAUMANN, Lawyers in Roman Republican Politics, Mnchen 1983.
* , Lawyers in Roman Transitional Politics, Mnchen 1985. *
, Lawyers and Politics in the Early Roman Empire, Mnchen 1989. *
M. BRETONE, Geschichte des rmischen Rechts. Von den Anfngen bis
zujustinian, Mnchen 1992. * J. A. CROOK, Law and Life of Rome, London 1976. * G. DULCKEIT, F. SCHWARZ, W. WALDSTEIN, Rmische Rechtsgeschichte. Ein Studienbuch, Mnchen 7 i98i. * H. HAUSMANINGER, W. SELB,
Rmisches Privatrecht, Wien 5 99. * J. HERRMANN, Beitrge zur Rechtsgeschichte, . G. SCHIEMANN, Mnchen 1990. * H. VON IHERING, Geist
des rmischen Rechts auf den verschiedenen Stufen seiner Entwicklung,
Bd. 1, Basel 9 i953, Bd. 2-3, 8i954- * H. F. JOLOWICZ, B. NICHOLAS, Historical Introduction to Roman Legal and Constitutional History, Cambridge 19723. * JRS-KUNKEL-WENGER, Rmisches Recht. * M. KSER, Das
altrmische lus, Gttingen 1949. * KSER, Privatrecht. * KSER, Rechtsgeschichte. * KSER, Studienbuch. * KRGER, Quellen. * B. KBLER, Geschichte des rmischen Rechts, Leipzig 1929. * KUNKEL, Herkunft. * KUNKEL, Rechtsgeschichte. * LIEBS, Recht. * A. D. E. LEWIS, D. J. IBBETSON, .,
The Roman Law Tradition, Cambridge 1994. * U. von LBTOW, Recht
und Rechtswissenschaft im Rom der Frhzeit, : FS G. RADKE, Mnster
1984, 164-185. * MOMMSEN, Staatsrecht. * MOMMSEN, Strafrecht. * G. N0CERA, Iurisprudentia: per una storia del pensiero giuridico romano, Roma 1973. * NORDEN, Priesterbcher. * A. SCHIAVONE, Nascita della giurisprudenza. Cultura aristocratica e pensiero giuridico nella Roma tardorepubblicana, Bari 1976, 2i977- * , Giuristi e nobili nella Roma
repubblicana, Roma 1987. * SCHULZ, Prinzipien. * SCHULZ, Geschichte. *
SCHULZ, History. * SCHULZ, Law. * STROH, Taxis. * A. SLLNER, Einfhrung
in die rmische Rechtsgeschichte, Mnchen 4 i989. * J. STROUX, Summum ius summa iniuria. Ein Kapitel aus der interpretatio iuns, Sonderdruck
zur FS P. SPEISER-SARASIN, Leipzig 1926; : J. STROUX, Rmische
Rechtswissenschaft und Rhetorik, Potsdam 1949, 966. * O. TELLEGENCOUPERUS, A Short History of Roman Law, London 1993. * WENGER, Quellen. * U. WESEL, Rhetorische Statuslehre und Gesetzesauslegung der rmischen Juristen, Kln 1967. * WIEACKER, Textstufen. * WIEACKER, Rechtsgeschichte. * F. WIEACKER, Vom rmischen Recht. Zehn Versuche, Stuttgart 2 i96i.
1. res publica, , ,
.
686
2; , ;
(dies fasti).
:
3; ,
(., praescriptio, ), . , , , . 4
- ,
. , ,
; ;
, .
, (kges regiae), , -
1. : {primo libro ad legem XII tabularum Dig. 1, 2, 1) (libro singulan enchmdii Dig. 1, 2, 2, 13, ); , Cic. Brut; de orat., epist; U. von LBTOW, Recht und
Rechtswissenschaft im Rom der Frhzeit, : Beitrge zur altitalischen Geistesgeschichte, FS G. RADKE, Mnster 1984, 164185;^ KHN, Selbstrache und Gerichtsverfahren. berlegungen zum rmischen Frhrecht, Altertum 33, 1987,
185-189.
2. , ,
.
3- dicere, : iudex, iudicium , condicio , condictio
, interdictum , edictum ( , scnba, ). : pactum (.:
<> . .), conventio, contractus ( ,
. .).
4- LATTE, Religionsgeschichte 195200; 400 .; G. J. SZEMLER,
687
2. ,
(WIEACKER, Rechtsgeschichte 1, 294 . 47); : 1552 ( Alexandri
de Alexandro dies geniales); R. SCHOLL, Lipsiae 1866 ();
G. BRUNS, Th. MOMMSEN, . GRADENWITZ, Fontes iuris Romani antiqui I, Tubingae
688
( 11 12).
( leges regiae) . :
, . ius; deum,
respublica.
fans omnis publia privatique iuns
( , Liv. 3, 34 6 -5 Cic.
de orat. 1, 195)
(Cic. kg. 2, 59) ~~ "
. interpretatio legum, .
300 . . X.,
1,
. . , ,
,
304 . (dies comitales
diesfasti), . . , . , - (legis actiones)
2
lus Flavianum .
. , , ( De usurpationibus,
Pompon, dig. 1, 2, 2, 36).
,
. Appius Claudius Caecus ( 312 ., 307 2 9 ^ X) "
(viaAppia) (aquaAppia),
(., suae quisque fortunae faber est,
)
(Cic. Tusc. 4, 4) OH (280 . P. X.):/rg. 12 MALC.1 =frg. 10 MALC. 4 , CM. Enn., ann. 22 V.
= 199
2. Liv. 9, 4^' Cic. Mur. 25; de orat. 1, 186; Att. 6, 1,8; Plin. nat 33, 17; Pompon.
dig. 1, 2, 2, 6.
689
,
.
Responsa
lex Ogulnia (300 . . X.)
.
-
, . -, ,
., , - (. 254~253 X) homo novus . , ,
1.
, -, -
(responsa),
I . . X. I . . X.
, ., Alfeni ( ) digestorum libri ( ) Labeonis
posteriores libri notis Proculi -
. (
) - I II responsorum libn .
-.
. , . :
. , 2. . (cos.
3
198 . . X.) , Catus (), 1. Pompon, dig. 1, 2, 2, 38; Cic. leg. 2, 52.
2. Cic. Lael. 6; leg. 2, 59; Pompon, dig. 1, 2, 2, 38.
3. (. 1 V. - 3 2 9 SKUTSCH) (Cato2*j; deorat. 1, 212; 1, 193)
6go
: Tripertita (. 2 .
. X.) lus Aelianum
(Pompon, dig. , 2, 2, 38). -, , -, (interpretatio), , -,
(legis actiones).
( , , ). .
lus civile
: . 1.
. (cos. 133 . . X.;
Pont. max. 130115 . . X.) fundatores iuris avilis
{ ) , Pompon, dig. 1, 2, 2, 39 "
pon, dig. 1, 2, 2, 4 1 ) . , , ; , 1. Pompon, dig. 1, 2, 2, 39 , , ; F. WIEACKER, Die rmischen Juristen in der politischen Gesellschaft
des zweiten vorchristlichen Jahrhunderts, : Sein und Werden im Recht, Festgabe
U. von LBTOW, Berlin 1970, 183214; D. NRR, Pomponius oder Zum Geschichtsverstndnis der rmischen Juristen, ANRW 2,15, 1976, 497604.
2. Cic. de orat. 1, 180; Brut. 145.
3. Cic. Brut. 306; cp. Lael. 1; leg. 1, 13.
6gi
1. 2 . , . , , . , . .
,
, . Summum ius summa iniuna3,
, ., 4. ,
. .
(cos. 51 . .)5>
, , (Cic.
Brut. 151 .);
.
. ,
. , , , .
Reprehensa Scaevolae capita, . . Libn XVI iwris avilis (Gell. 4,
1. , .
2.
. KSER, Zur Methode rmischer Rechtsfndung, NAWG 1962, 4778.
3. J. STROUX, Summum tus summa iniuna. Ein Kapitel aus der Geschichte der
interpretatio iuris, () FS . SPEISER-SARASIN,
Leipzig 1926; : J. STROUX, Rmische Rechtswissenschaft und Rhetorik,
Potsdam 1949, 766; H. KORNHARDT, Summum ius, Hermes 81, 1953, 7785; . BCHNER, Summum ius summa iniuna, : . ., Humanitas Romana,
Heidelberg 1957, 80105; 335~34 ( ; aequitas ).
4- H. J. WiELiNG, Testamentsauslegung im rmischen Recht, Mnchen 1972,
815; 6466; Pro Caecina
. . causa WIEACKER, Rechtsgeschichte 581; 588589; Pro Caecina : . W. FRIER, The Rise of the
Roman Jurists. Studies in Cicero's Pro Caecina, Princeton 1985 ( ,
F. HORAK, ZRG 105, 1988, 833-850).
5. J. H. MICHEL, Le droit romain
6g2
, 2):
.
(dig. 50, 16, 237 Fest. p. 322 M. = 430 L.)
1 (Pompon, dig. 1, 2, 2, 44) B
.
, edictumperpetuum2, ,
. 242 . . X. praetor
urbanus ( ) praetor peregrinus
( )3 ius dicendi;
lex Cornelia (67 . . X.: Ascon. Corn. p. 58 ORELLI)
. .
, .
4.
, , .
. ,
. F. von WOESS, Die prtorischen Stipulationen und der rmische Rechtsschutz, ZRG 53,1933, 372408, 379 ., 391 .; F. WIEACKER, Der Praetor, Antike 20, 1944, 4077; . : Vom rmischen Recht, Stuttgart 2 ig6i, 83
127; A. WATSON, The Development of the Praetor's Edict, JRS 60, 1970, 105119.
2. Cic. feg. 1, 17; Verr. 2, 1, 109; A. GUARINO, La formazione dell' editto perpetuo,
ANRW 2, 13, 1980, 60102.
3. D. LIEBS, Rmische Provinzialjurisprudenz, ANRW 2, 15, 1976, 288362.
4. W. KUNKEL, Magistratische Gewalt und Senatsherrschaft, ANRW 1, 2, 1972,
3-22.
693
tus civile , .
(cos. suff. 39 )> . 1 44 .
, 46 . 2.
,
. , , :
, . , ,
De legibus,
-
,
.
, , . , ,
, 3: I . . X. .
1. Cic.fam. 7, 20; 7, 8, 2; 17 3 Pompon, dig. 1, 2, 2, 45; Iav. dig. 24, 1, 64; Dig.
, 2, *i.
2. Cp. Quint, inst. 5, 13, 20; 31; 10, 1, 23; 11, 1, 78; 80; Pompon, dig. 1, 2, 2, 46;
(BREMER, Iurisprud. antehadr. 1, 358
367). , , , .
3* . Cic. Brut. 152 (ars: ).
694
; - II . .
, .
: . , . 685, WIEACKER, Rechtsgeschichte 1.
-
. .
.
:
I. :
I:
II
II.
A. , ,
B. , , ,
C.
D.
III.
A.
B.
C.
D.
:
I.
I:
II
.
A.
B.
C.
:
D.
(. . )
E.
F.
G.
Priapea
III.
A.
B.
C. ( )
:
D.
-
. .
.
:
I.
:
I:
II
II.
III.
.
B.
Panegyrici Latini
C.
D.
.
2.
3-
:
:
-
. .
2001-2002 :
. . . .
2. . . . . .
3- . , .
4- . . .
5- . . XVIIIXX .
6. .
. . . . . . . .
. . . .
8. . . .
. . . .
( ).
. . .
.
i l . . . . .
. ,
. . .
:
. ( . )
, .
. 246-97-26, 246-83-47
e-mail: info@mgl.ru
http : / / www. mgl. ru
-
. .
:
. . . . . . , . . . .
2. . . . . .
3- .
. .
4- . LXX, ,
, , , , ,
, , . -
. , . , 6. . ( , ). -
( ).
5- . . II,
2. . . .
6. . . .
VIII . .
:
119435' , , . .
. 246-97-26, 246-83-47
e-mail: info@mgl.ru
I
. .
. .
. .
. . N* 040433 03.06.1997
03.04.2002. 60x84/16
. . . . 41,07.
1000 . 470.
-
. .
119435, , ., . 6
.: (095) 246-9726, 246-8347; : (095) 246-8347
e-mail: info@mgl.ru
http:/ /www.mgl.ru
.
610033, . , . , 122.
ISBN 5-87245-092-3
785872"450924