UNIVERZITET U NIU FILOZOFSKI FAKULTET DEPARTMAN ZA FILOZOFIJU SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA ISTORIJA SREDNJOVEKOVNE FILOZOFIJE II

ISLAMSKA SREDNJOVEKOVNA FILOZOFIJA

MENTOR: Sladjana Risti-Gorgiev

STUDENT: Sokol Markovi

Ni, jun 2013. Pod pojmom islamska filozofija podrazumevamo onu filozofiju koja je nastala i koja je objavljena nakon to se razvila kultura koju je islam rairio na irokom prostoru

Mediterana, srednje i istone Azije, Afrike i nekim prostorima Evrope. Dakle, istorijski islamska filozofija se javlja na odredjenom mestu i u odredjenom vremenu u specifinim istorijskim, kulturnim i civilizacijskim uslovima. U vremenu od 8. i 13. stolea na istoku i na teritoriji panije je cvetala Arapska kultura i civilizacija. Izvore islamske filozofije nalazimo i kod Platona, Aristotela, Stoiara i novoplatoniara koje su arapski, kao i hrianski pisci koji su iveli na tim teritorijama preveli na arapski i sirijski jezik i koji su u velikoj meri i originalni mislioci. Islamska filozofija je bila povezana s filozofijom hrianstva ve i zahvaljujui tome to su sirijski hriani bili ti koji su Aristotela i druge antike filozofe preveli na arapski jezik. Pored toga to su uzimali hrianske i antike uzore, islamski filozofi su pokuavali da potkrepe svoja miljenja dokazima uzetim iz dva osnovna izvora, a to su : Kuran i Hadis. Kuran je osnovni i neopozivi izvor vere islama i ivota organizovanog po njemu. Sveta knjiga Kuran su Alahove rei u kojima su saeta osnovna verovanja, moralna uenja o nacinu zivota i injenja dobrih dela. Drugi izvor vere I filozofije je Hadis. U Hadisu je sadrano sve to je Muhamed u ivotu rekao u pogledu islama. Hadis, zapravo nije knjiga, ve se taj izraz koristi da opie svete poruke i zakone koje su Muhamed I njegovi izaslanici izrekli. U izvore islamske filozofije ubrajamo dela velikih verskih uitelja islama, pre svega onih koji su formirali islamsku teoloku misao, kao i dela mislilaca koji su povezali istonu misao sa islamskim uenjima na jednoj, i sa grkim duhovnim I intelektualnim nasledjem na drugoj strani. Islamska filozofija je pre svega religijska. Po svom predmetu polazi od jednog, od jednog je sve nastalo, ono je stvaralac svega. Uopte, islamska filozofija je nastala pod uticajem vere, kao I pod uticajem grkih mislilaca. Ona predstavlja odnos oveka i apsoluta, stvaraoca svih tvorevina. Islamska filozofija je po svom karakteru monoistika, a sutina islama je isti, do kraja izvedeni monotizam. Najistaknutiji predstavnici islamske filozofije za razliku od hrianske sholastike nisu Klerici, nego svetovni ljudi,

uglavnom lekari koji su se interesovali za filozofiju prirode, matematiku, fiziku, geometriju i astronomiju. Bitna pitanja srednjovekovne islamske filozofije su: Kako objasniti Boiju egzistenciju? Je li moguce spojiti veru I razum? ta je ovek i koja mu je uloga na Zemlji? Osnovne karakteristike islamske srednjovekovne filozofije su to da je ona duhovno-religiozna, kao to je i zapadna, tj. hrianska filozofija toga doba bila. Ona se zasniva podjednako na izvorima vere, kao I na zapadnim izvorima, a bavi se podjednako i duhovnim i svetovnim problemima, kao i naukom uopte, jer je u to vreme u mnogim sluajevima pojam nauke i filozofije u arapskom svetu bio identian.

Glavni pravci u islamskoj srednjovekovnoj filozofiji

Srednjovekovnu islamsku filozofiju karakterie postojanje dva glavna pravca, tj. dve glavne kole, a to su peripatetiki pravac, inspirisan Aristotelom i iluminacijski pravac. Iluminacionistiki filozofi su sledbenici Platona. Glavna i osnovna razlika ove dve kole, iluminacijske i peripatetike, jeste u tome da u iluminacijskoj filozofiji dokazivanje i racionalna razmiljanja nisu jedini metod istraivanja u filozofskim pitanjima, a posebno u islamskoj teozofiji. Pored toga, filozof mora da iskusi i mistika putovanja srca, spiritualne kunje protiv sebe, i proiavanje svoje due da bi otkrio istine, dok je u peripatetikoj filozofiji dunost otkrivanja istina samo na razumu i dokazima. Predvodnik i najistaknutiji predstavnik islamskih peripatetiara je Ibn Sina, arapski filozof iz desetog veka, dok je predvodnik iluminacionistike kole uhravardi, Persijski filozof iz dvanaestog stolea. I jedan i drugi su uneli novine u islamsku filozofiju, odnosno teozofiju inspirisani svojim starogrkim uzorima.

Istaknuti predstavnici islamskih srednjovekovnih filozofskih pravaca Ibn Sina, latinizovano, Avicena je bio vodei persijski islamski filozof i svestrani naunik. Svoju filozofiju je veim delom temeljio na aristotelizmu i neoplatonizmu koji je pokuavao da spoji sa islamskim verskim predstavama. On smatra da je zadatak filozofije da osvetli i dokae istine koje je Bog objavio. Ibn Sina je zastupao metafiziko uenje prema kojem proces svetskog zbivanja nema poetka ni kraja u vremenu. Prema Aviceni dahr je neprolazni trenutak u kojem se rasprostire Boja prisutnost, tj. ono to je pohranjeno u unutranjosti vremena i to u sebi sadri neprekidno trajanje ( ta'rifat). Ibn Sina tvrdi da je princip pojedinanosti materija, a princip optosti um. Stoga smatra da je istinska spoznaja nemogua bez kosmikog uma, koji je jedinstven kod svih ljudi. Avicena se bavio i problemom univerzalija. U pitanju oko univerzalija, Abu-Ali Ibn Sina je umereni realista: za njega opti pojmovi(univerzalije) postoje pre stvari, u stvarima i iza stvari (lat. ante res, in rebus i post res). Tako boanski um prethodi stvarima, dok ljudski um dolazi posle njih. Glavno Avicenino delo, velika filozofska enciklopedija, podeljena je na logiku, fiziku, matematiku i metafiziku. Po nareenju kalifa spaljena je 1160. godine u Bagdadu. Vaan predstavnik aristotelovki usmerene kole je i Ibn Rud, (Averoes), koji je skoro tri decenije prouavao Aristotela I napisao komentare za skoro sva njegova dela. Averoes je pokuao da pomiri Aristotelovski nain miljenja sa Islamom. Po njemu, ne postoji sukob izmedju religije i filozofije, ve ovek moe doi do istine na dva razliita naina: ili putem vere, ili putem filozofije. Ibn Rud je verovao u venost univerzuma i pre-postojee forme. Njegovo najpoznatije originalno filozofsko delo je Nedoslednost nedoslednosti Shahb ad-Dn" Yahya ibn Habash as-Suhraward, poznatiji kao uhravardi, ili ohrevardi je bio persijski filozof, sufista I osniva iluminacionistike filozofije, vane kole u islamskom misticizmu. Svoju filozofiju je razvio na temeljima zoroastrijanizma i platonizma. uhravardi je tvorac kompleksne I duboke emanacijske kosmologije, po

kojoj su sve tvorevine samo odsjaj vrhovnog Svetla. Fundament njegove filozofije predstavlja ista nematerijalna svetlost, koja je nita drugo nego manifestacija koja proistie iz vrhonog Svetla koje isijava zrake razliitog nivoa i jaine. uhravardi je svoje uzore pronaao u Platonovoj teoriji ideja, pa se tako njegov pojam svetlosti moe porediti sa Platonovim idejama. Po uhravardiju sve due su ve postojale u andjeoskom svetu, pa su se kasnije sputale u svoja tela. On duu deli na dva dela: jedan koji ostaje na nebu, I drugi koji se spputa u tamnicu tela. Ljudska dua je uvek tuna zato to je odvojena od svoje druge polovine koja je na nebu. Vrhovni cilj uhravardijeve filozofije je postizanje sree, a to se jedino moe desiti ako se deo due koji je zarobljen u telu ponovo spoji sa svojim nebeskim delom. On smatra da dua treba da traga za sreom odvajajui se od tela i materijalnog sveta i pribliavajui se svetu nematerijalne Svetlosti. Za uhravardija samo je vrhovna Svetlos jedina prava stvarnost. To bi ukratko bija uhravardijeva teorija iluminacije. uhravardi je ostavio oko 50 spisa na arapskom i persijskom jeziku. Njegova najpoznatija dela su: Rasprava o iluminaciji, Hramovi svetlosti. Pored uhvaradija znaajni predstavnik sufi-misticizma i platonizma je Ibn Arabi. Ibn Arabi je pokuao da u svojoj filozofiji objedini zapadnu I istonu mistiku filozofiju koristei razliite izvore. Za izvore je uzimao Kuran, neoplatonizam, sufizam, hriansku I jevrejsku tradiciju. Poznat je po svom ontolokom uenju o jedinstvu bia i zastupanju ideje o transcedentnom jedinstvu svih religija, zbog ega je esto proglaavan za jeretika. Kao to smo mogli da vidimo, u srednjem veku se u islamskom svetu javila potreba za objanjenjem mnogih filozofskih problema koji su muili I zapadnog oveka. Videli smo da su arapski filozofi bili podjednako dobro obrazovani, znatieljni, radoznali i originalni u onoj meri koliko su i njihovi zapadni savremenici to bili. Islamska filozofija je bila vaan inilac u prenoenju I ouvanju nekih osnovnih ideja antike tradicije na zapad, kao i vaan faktor u utemeljenju islamske religiozne misli i uticaju na mnoge dananje filozofe i teozofe arapskog sveta.