Вы находитесь на странице: 1из 23

1

www.mizoramsynod.org

Published by Mizoram Synod Social Front Committee Synod Office, Mission Veng : Aizawl

Social Front Booklet No. 38

Copies - 1000 (2013)

Printed at

www.mizoramsynod.org

THUHMA
Kum 2013 hi General Election ( MLA thlan) kan neih hun a lo ni leh ta a. In thlanna fel leh thianghlim tak kan neih theih nan Political Party tinte leh mipui ten rilru dik kan put a \ul hle. Kohhran ho avang te, MPF thawhrimna avang tein hun kal tawha ram hruaitu kan thlannaah boruak \ha leh muanawm tak kan neih phah \hin a. Chutiang taka inthlanna muanawm leh \ha kan neih theihna atan chuan Synod Social Front pawhin nasa takin a lo thawk ve \hin a ni. Kumina General Election lo awm leh tur pawh boruak muanawm tak hnuaiah rilru dik tak pua inthlanna fel leh thianghlim tak kan neih theih nan Synod Social front Committee chuan hma a la zel a. Kumina kan thupui atan, Ram rorelnaa mipui mawhphurhna tih a thlang a. He thupui pawimawh tak ziak tur hian Rev. Dr. K. Lallawmzuala a ngen a. Kan ngenna ngaipawimawha \ha taka min ziahsak avangin Rev. Dr. K. Lallawmzuala chungah Synod Social Front Committee aiawhin lawmthu ka sawi a ni. He thupui zirtu leh chhiartu zawng zawng ten kan ram roreltu kan siamna kawngah kan mawhphurhna hre thar leh in, kan mawhphurhna hlenchhuak tura rilru dik tak pua kan tihtur kan tih theih nan kan \angkaipui ngei ka beisei.

20/6/13

(REV. P.C. PACHHUNGA) Executive Secretary i/c Social Front

www.mizoramsynod.org

RAM RORELNAA MIPUITE MAWHPHURHNA


Sawihawnna Ram rorelna chung chang inzirtirna kohhranin hma a la \hin hi hre thiam tam tak kan awm tawh laiin hre thiam lo va, kohhranin a kuang lo nawr tlata ngai a la awm theih awm e. Mihringte inrelbawlna tinreng hi sualin chim tawh mahse Pathian inrawlhna tlaka siam zel hi ringtute mawhphurhna a ni. Ram rorelna pawh hi a hranga awm a ni lo va, mihringte nunhona mamawh leh peng pakhat a nih avangin Bible-ah pawh Pathian inrawlhna kan hmu tam hle. Genesis bung 1-na a\anga chiang taka kan hmuh nghal chu leilung leh a chhunga thil awm zawng zawng hi Pathian kutchhuak a ni tih hi a ni. Lei leh van din chhuaktu chuan ruahmanna mumal tak neiin thilsiam te ber thleng hian a siam a ni. Pathian hian ni ruk chhungin thil a siam zo va, a chawlh san nghal ta vang vang a ni lo. A thilsiamte \han chhoh zel danah duh dan mumal tak a nei zui a, chuvangin khawvel leh a chhunga thil thlengah hian a inrawlh chhunzawm zel a ni. Mihringte sualna avangin Pathian thil tum chu a nih tur ang ni pha vek lo mahse Pathian chuan a duh dan leh tum dan a sawhsawn chuang lo va, a thil tum tihlawhtling turin kawng hrang hrangin hna a thawk chhunzawm reng zawk a ni. Chu Pathian thil tum tihlawhtling tur chuan mihringte pawh hi Pathianin a hmanruaah a hmang \hin a, a ram dinpui turin a thawhpuiah mihring te hi a duh a ni. Tunlai Kristian mission zirnaah chuan mission hi a bul takah chuan Pathian mission (Missio Dei) niin an pawm a, mihringte hi chu a thawhpuitu mai kan ni an ti. Pathian mission chuan Chanchin\ha hril darhna mai bakah ram leilung enkawlna te, ram rorelna leh eibar dapna siam \hat
4
www.mizoramsynod.org

te, khawtlanga diklohna hrang hrang um bo leh Pathian thilsiamte humhalhna kawnga hmalak thleng hian a huam vekin an ngai. Ram rorelna chung changa mipuite mawhphurhna dik hriattir zel pawh hi Pathian mission chhunzawmna pawimawh tak a ni. Kan ram inrelbawlna hnuk pui democracy pawh hi Kristiante duan chhuah ni chiah lo mahse democracy-in min pek a tum mihringte zalenna te, intluktlanna te, nunhona \ha te, mihring dikna leh chanvo humhalh te hi Bible zirtirna laipui vek a ni. Khawvela democracy hmanga inawpna ram lian berte zinga mi India ramah kan cheng a, ram rorelna \ha kan neih theihna tura mipuite mawhphurhna inzirtir hi kan Bible thuchah nena kal dun tlat kan tihmakmawh a ni. Democracy hmanga inawpna hmunah chuan mipui ten an mawhphurhna leh chanvo an hriat \hatna ram apiangah ram rorelna a \hain a kal dik \hin. Abraham Lincoln-an democracy hmanga inawpna sorkar awmzia a sawifiahna chu, mipui sorkar, mipuite tana mipuite din (government of the people, for the people and by the people) tih a ni. Democracy-ah chuan mipui an laipui ber a, ram rorelna leh inawpna zawng zawng pawh hi mipuite ham\hatna tin zawn vekin a kal tur a ni. Mipuite kutah thuneihna tak tak hi chu a awm a, an aiawha an thlante hnenah eng emaw hun chhung atan thuneihna an kawl hawh tir chauh \hin. Mipuiin an duh hunah roreltu an thlakin an siam danglam thei a ni. Democracy dik taka kal puinaah chuan mipuiin thuneihna sang tak neiin roreltute hi mipuite duh dan tipuitling tura mipui ten an aiawha hna thawk tur leh aw rawl chhuah \hin tura an thlante an ni. Chutiang tak a nih avang chuan mipui ten roreltu siamna leh enkawlna kawnga an mawhphurhna leh chanvo an hriat chian a \ul hle a ni.
5
www.mizoramsynod.org

Roreltu thlannaa mipuite mawhphurhna 1. Inthlanna thianghlim neih: Kan hriat \heuh angin democracy hmanga inawpna ramah chuan mipui ten an aiawha roreltu turte inthlanna (election) kal tlangin an siam \hin. Hei hi mi puitling chin khua leh tui zawng zawngte mawhphurhna a ni a, mi lian leh mi te pawh ang khata awmin an intiat vekna hmun a ni. Inthlanna thianghlim a awm theihna tura \an lak zel hi mipui ten an dikna an humhalhna leh mipui siam sorkar \ha a awm theihna tura an mawhphurhna bulpui a ni. Election Commission pawhin hei hi a ngai pawimawh hle a, inthlanna thianghlim neih theihna tura Election Model Code of Conduct-in a phut ang tihhlawhtlin hi mipuite mawhphurhna a ni. Miin nawr buaitu awm lova a zalenna thiang tak hmanga vote a thlak theihna turin inthlanna boruak thianghlim (free and fair election) neih hi rorelna tha siamna kawnga thil pawimawh hmasa ber a ni. Inthlanna ber a thianghlim loh chuan thil dang zawng zawng chu a nghawng nghal vek a, ram rorelna a thianghlim thei tawh ngai lo. Hmanraw dik lo leh tharum hmanga rorelna changtu ten mipui zahna an nei tawh ngai lo va, ram hmasawnna tur sum nasa takin an tichingpen zui \hin. Chuvangin, inthlanna boruak tichhe thei, mi dik lo leh thuneihna chan tuma eng hmanrua pawh hman hreh lote thil tih huaisen taka dodal ngam hi mipuite mawhphurhna pawimawh tak a ni. Inthlanna boruak a thianghlim loh a, zu leh sa leh inthamna te a hluar a, inrikrapna leh sum leh pai bawlhhlawh ten hmun lai li a channa hmunah chuan inthlanna boruak thianghlim a awm thei tawh ngai lo. Chumiin a nghawng chu mimal zalenna nekchepin misualte tan kawngka zau takin kan hawng thung tihna a ni. Inthlanna thianghlim
6
www.mizoramsynod.org

nei tura MPF hmalakna hi a hlawhtlin theih nan kan awmna hmun \heuha thapui kan lo thawh hlawm erawh chuan khua leh tui \ha kan nihna anga kan mawhphurhna hlu tak kan hlen tihna a ni ang. Inthlanna thianghlim neihna tura mipuiin \an kan lakna hi MPF tana thawk mai kan ni lo va, keimahni tan ngeia thawk kan ni tih kan chian a pawimawh hle. 2. Rinawmna nena vote thlak: Bible-ah chuan lalte ruata hriak thihtu chu Pathian mi, puithiamte an ni a. Chu hna bik leh ropui tak chu democracy-ah chuan mipuite kutah dah a ni ta. Kan aiawha roreltu thlang thei tura vote neih hi a hlu hle a, mahse thil nihphung pangngai leh kan chanvo tur rengah kan ngai lek lek tawh mai. Mahnia thuneihna inpe chawpa lala insiamte leh thuneihna pum hmawm ching (dictator) mi \ha lo ten ram rorelna an chelhna hmunah chuan vawiin thlengin roreltu thlang thei tura vote neih ve hi mipuite thil awh leh duh ngawih ngawih a ni. Vote neia zalenna leh dikna chanvo nei ve turin thisen tam tak luang dawn mahse miin beih a huam \hin. Chuvangin, zalen taka vote thlak theih hi a hlut zia hriaa khua leh tui dik takte chuan vote thlak hi kan tih ngei tur a ni. Kan vote hlu tak hi ram rorelna \ha siamna tura mipuite hmanraw pawimawh ber a ni a; mipui ta sorkar siamna kawnga mipuite mawhphurhna bulpui ber chu vote thlak hi a ni. Vote thlak mai erawh a tawk lova, dikna leh rinawmna vawng tlat chunga thlak tur a ni. Vote neih hi khua leh tui dik tak te chanvo a ni a, ram dang mi leh vote nei thei lo te electoral roll-a thun mai te hi ram leh hnam tana sual pawi tak a ni. YMA-te chhut dan chuan ram dang mi vote nei thei lo tur electoral roll-a khung an nih hian
7
www.mizoramsynod.org

Mizo pakhat vawhlum zel ang kan ni an ti. Chutiang taka thil pawi chu a lo ni. Kum tling lo vote thlak te leh mi hming hawha vote thlak te hi dan bawhchhiatna lian tak a ni a; mi pakhatin inthlan \um khata vote thlak nawn te hi democracy dan palzutna tenawm tak a ni bawk. Mipui ten rinawm lohna nena sorkar siam kan pawi sa lo a nih chuan sorkar dik leh \ha beisei ngam tur kan ni lo vang. Mitinin ram rorelnaa kut kan thlak ve theihna bulpui vote thlak hi rinawm leh thianghlim taka hlen chhuah hi kan mawhphurhna a ni. Tin, India ram hmun \henkhatah mipuite vote thlak tawh khawih danglama, mahni ham\hatna tura tihchingpen (rigging) ching an awm \hin niin an sawi. Mipui zah lohna tenawm tak anih avangin hetiang thil tih tum emaw, ti emaw kan hriat chuan na taka mipui ten kan dodal tur chi a ni. 3. Lei theiha awm loh tur: Vote hlu tak hi sorkar ngaiha mi puitling kum 18 chin chung lamte kutah dah a ni a, a hlut em avangin lalna leh thuneihna chaka tuihalte chuan an theihna kawng tinreng hmanga min chhuh saka, an thuhnuaia dah an tum tlat \hin. Kan rama kan hriat lar tak chu sum leh pai hmanga vote lei a ni. Sum faia inpek mai bakah puan hnuai thil tam tak, buh inphurhsak te, mobile handset leh thil awh zawng in lei sak te, intiamkamna bawlhhlawh tak tak te a inzep teuh \hin. Miin sum leh therhlo uma vote a hralh chuan a hlutna zawng zawng a hloh nghal a ni. Mipui ta sorkar din tura a mawhphurhna hlu tak chu tichingpenin mi pamham ten rorelna an chan theih nan hmanruaah a hmang ta daih tihna a ni. Vote leikhawm hmanga lal\hutthleng luahtu ten thuneihna an chan chuan mipui sorkar a piang thei tawh lova, misual leh mahni hmasialte kutah ram rorelna kan hlan tihna a ni. Sum leh pai bakah tharum
8
www.mizoramsynod.org

leh invauna hmang te pawhin mipuite vote hlu tak hi chhuhsak tum an awm \hin. Mitinin an duhthlanna thiang tak ni lo vauna leh thlemna avanga vote an thlakna hmunah chuan ram rorelnaah mipui ten chanvo an nei ve tawh ngai lo. Chuvangin, mipuite chu sum dik lo leh therhlo dang do ngam tur leh tharum leh sum hmanga kan vote min hnehchhuh ching politician leh candidate-te dodala timualpho ngam tura kan inbuatsaih a \ul takzet a ni. Inthlannaa candidate \henkhatte sawi dan chuan anmahnin lei an tum lam aiin mipui lam a\ang zawka mahni vote zuar an tam thei hle niin a lang. Hei hi mipui ten a zahthlak zia leh kan dikna leh zahawmna hlu tak hralhna a ni tih hriat a hun hle. Mahni hlutna leh zahawmna hum tum lova inhralh duh chuan nawhchizuar rilru aia sang rilru a pu bik lo tih a tarlang a ni. Mipuite kuta awm ram rorelna hlu tak engmah lova chantirna a ni bawk si a. Chuvangin, kan vote hlu tak vawnhim hi mipuite mawhphurhna a ni a, sual hmanruaah engti kawng mahin kan pe phal tur a ni lo. 4. Kan thlan tur mihring zir chian: Kan hriat angin democracy rama inthlannaah chuan candidate-te mumal taka insiamin chung mite zinga kan duh ber chu mipui ten kan thlang \hin a ni. Mipui ten kan duh ber thlang thei tura zalenna kan nei a ni. Mipuite mawhphurhna pawimawh tak chu kan thlan tur mite mizia leh chanchin ngun taka zir chian hi a ni. Mipui an duhtuina ram apiangah roreltu an nei \ha mai a ni. Greek mi fing Platoa chuan, Kan phu tawk ang roreltu kan nei \hin a lo ti a. Roreltu kan nei \ha lo a nih chuan mipui kan inenfiah a \ul hle ang. Kan aiawha roreltute thlangtu kan nih miau avangin duhtui taka ngaihtuahna sen hi mipuite
9
www.mizoramsynod.org

tihmakmawh a ni. Kan thlan tur (candidate) mimal nun kal tawh, mipat hmeichhiatna kawngah te, ruihtheih thil leh hleprukna kawngah te, kohhran leh khawtlang tana a inpeknaah te, Pathian tih mi a nih leh nih loh thuah te, mirethei leh chanhaite a ngaihsak danah te, zirna leh thiamna lama a theihna te, mi rinawm leh thil \ha duh mi tak tak a nih leh nih loh te, chhungkua a enkawl dan leh sum leh pai a hai luh dan zawng zawngte a hriat theih chin chin hriat chian tum tur a ni. Kan thlan turte mimal nun chik taka kan lep se hnua belhchian dawl leh kan aiawha rorel tlak nia kan hriatte ngei thlan hi kan mawhphurhna a ni. Chutih rual chuan tehna zawng zawnga mi famkim hmuh erawh a har hle tih hriat tel a \ul thung. Ngaihdam theih chin kan neih pawh a \ul awm e. Zu leh sa chena, sum leh pai leh mipat hmeichhiatna kawnga rinawm lote hi thil dangah pawh rin tlak an ni ngai meuh lo. Kan aiawh tura kan duh zawngte mizia leh kan beisei dan te hi candidate siam hma a\anga mipui ten au chhuah pui nachang kan hriat phei chuan a \ha hle ang. Kin Hubbard-a chuan, Mi tinin mi \ha ber thlan kan duh a, mahse candidate zingah an tel ngai lo tlat hi a pawi a ni a ti a. Kan duh zawng mi \ha ber candidate-a an tel theih dan kawng zawn hi a pawimawh hle. Mipui ten kan duh dan fiah taka kan tarlan a, kan duhtui a ni tih political party ten an hriat bawk chuan candidate siamna kawngah an fimkhur phah deuh deuh dawn a ni. Kohhranin inthlan dawna thuchhuah a neih \hin avang ngawt pawh hian candidate siam kawngah party-te an fimkhur sawt hle niin a hmuh theih.
10
www.mizoramsynod.org

5. Party hrang hrangte thil tum zir chian: Democracy ramah chuan political party hrang hrangte awmin chung party-te chuan ram kaihhruai an tum dan te zam chhuakin mipui hnenah an zuar \hin. Political party te thil tum leh hmathlir te chik taka zirin kan ram leh hnam tana \ha ber tur nia kan ngaiha vote thlak hi mipuite mawhphurhna a ni. Chhia leh \ha hriatna thiang hmanga party thil tum hmu fiah thei tur chuan party politics tuinu inchim tir loh hi thil pawimawh hmasa ber a ni. Inthlang ramah chuan party buaipui tawk an awm chu a \ul a, chutih rual chuan a nawlpuia party ruihchilh chiam mai hi chu bansan a hun hle. Mipui tam ber 100 zela 70 vel tal te hi party tih bik nei lo, duhthlanna thiang hmang theiin awm ila chuan kan ram rorelna hian hma a sawn chak ngawt ang. Political party te hian ram ro tling tur ruahmanna leh hnam pumpui tana hma chhawp eng ang nge an neih tih te chik taka zir chunga thu tlukna siam thei mipui kan ramin a mamawh hle a ni. Party policy leh manifesto zir chian mai bakah chu party hruaitute chuan mipuite hnena an thil zawrh chu hlen chhuah tum tak takna (will) leh inpekna (commitment) an nei reng em tih te pawh hi an hun kal tawh thlir kira chhut ngun a ngai khawp mai. Manifesto nalh leh \ha taka siam a, hlen tum leh lem si lo hi a awm theih a ni. Party hotu lu ber hi tun dinhmunah chuan an pawimawh em avangin ram leh hnam hmasawnna tak tak thlen thei tura mi rintlak leh theihna nei a ni em tih te hi sir hrang hrang a\anga bihchian a hun ta khawp mai. Ram rorelna an kuta kan hlan turte chik taka zir chian hi a thlangtu mipuite mawhphurhna liau liau a ni.
11
www.mizoramsynod.org

6. Chhungkua aia ram pum thatna dah pawimawh: Tuna Mizo mipui ten politics kan khelhna rilru ber hi chu mahni chhungkaw ham\hat nan ni berin a lang. Party ruih chilha tan kan khawh viauna chhan pawh hi mahni chhungkuaah engkim hai luh vek kan duh vang hi a ni. Sorkarna siam lama \an tuma mi tam tak an phet an phetna chhan leh candidate-te theihpatawpa puih an duhna rilru pawh hi ram tan ni lova chhungkuain a hlawkna tel an tum vang tho niin a lang. Political party-a unit thlenga hruaitu nih an inchuh luai luai na chhan te pawh hi a bul takah chuan mahni pumpui hmangaih vang bawk niin a ngaih theih. Mahni chhungkua mai ngaihtuah lova khawtlang, ram leh hnam pumpui \hatna tur ngaihtuah thei mipui kan tam hunah kan ram rorelna hi chu a la kal dik chauh ang. Ram tana mawhphurhna nei leh thil \ha tih tum tlat mipui kan ramin a mamawh ber a ni. Inthlannaah pawh kan chhungkua min duhsak thei tur ngawt zawng lo va, ram tana thawk thei tur tak tak vote na chang kan hriat hun chuan hma kan sawn ngei ang. Keini chhungkua chuan chan dawn mah ila, kan ram leh hnam tan a \hat dawn phawt chuan tia mi dik leh \ha thlang chhuak thei tura rilru inbuatsaih a pawimawh hle. He ram hian mahni chhungkua aia ram leh hnam dah pawimawh zawk mipui a ngah hunah rorelna \ha hi chu kan la nei chauh ang. 7. Chhungkuaa bul \an a ngai: Mipuite mawhphurhna kan sawi hian midang tana sawi mai a awl hle. Mahni chhungkuaa bul \an ngam mipui kan tam a ngai. Kum 1979-a Nobel Peace Prize a dawn tum khan, Khawvelah remna leh muanna a awm theih nan engtin nge hma kan
12
www.mizoramsynod.org

lak ang? tiin Mother Teresa an zawt a. A chhanna chu, Haw la, i chhungte rawng va bawlsak rawh tih hi a ni. Thil dik leh \ha hi mahni chhungkua a\ang ngeia kan inzirtira, kan chin \han chuan pawn lamah chuan chhunzawm a har lo. Mahni chhungkuaah pawh kan seng luh duh loh pawn lama induh der siak chiam hian awmzia a nei thui duh lo hle. Mipuite mawhphurhna pawimawh tak chu mahni chhungkua \heuha inthlanna thianghlim hlutna inzirtir leh khua leh tui \ha ni tura mitinte buatsaih hi a ni. Rorelna \ha a awmna tura mipuite mawhphurhna Inthlan hi rorelna \ha kan neihna tura a hmawr bawkna ni lovin a bul \anna chauh a ni. Inthlan chu fel fai tak pawhin nei mah ila, ram rorelnaa mipuiin kan mawhphurhna kan chhunzawm loh chuan rorelna \ha kan nei ngai chuang lovang. Chester Bowles chuan, Sorkarna hi politician-te pum hmawm tir vek atan chuan a lianin a pawimawh lu deuhin ka hria a lo ti a. Mipuite hian sorkarna hi politician-te kuta dah vek mai lovin rorelna \ha siam tura puih zui zel hi kan bat tlat a ni. Kan aiawha rorel tura kan thlante hma lak dan um zui leh an tha tichak tura \an lak hi mipuite mawhphurhna pawimawh tak a ni. Chuvangin, inthlan piah lama mipuite mawhphurhna lam han thlir chhunzawm dawn ila. 1. Rorelna \ha nei tura \an lak: Rorelna \ha hi chu mi zawng zawngin kan duh vekin a rinawm, chutih rual chuan rorelna \ha kan tih hi a inang lo viau mai thei. United Nations chuan rorelna \ha (good governance) lan chhuahna zia pariat pawimawh tak tak tarlan a nei a, chungte chu mi zawng zawng tel vena leng leh mi tinin kut an thlak ve theihna (participatory), mipuite
13
www.mizoramsynod.org

lungrual tlanna ngaihtuah \hin (consensus oriented), mawh la ngam (accountable), lang tlang (transparent), mipuite mamawh chhang let thei (responsive), hna thiam leh thawk chak (effective and efficient), mi tin chanvo rual taka sem leh huapzo (equitable & inclusive), dan hmanga rorelna (follows the rule of law) te hi an ni. Kan rama rorelna \ha a awm theihna tur pawhin mipui ten heng tehfung pariatte hi kan rilruah dahin rorelna \ha kan neih theihna turin \an la zel ila a pawimawh hle ang. Kan ram rorelna hi mi zawng zawng ten phur taka tha an thawh vena lengin kan siam em? Kan la siam lo a nih chuan chutiang nei thei tura \an lak chu mipuite mawhphurhna a ni. Roreltu ten ram hmasawnna tura hma an lak hi mipui mar dek chungin an kalpui \hin em? An ti ngai lo a nih chuan mipui ten roreltute kan hrilh hriat a pawimawh ang. Kan rama harsatna hrang hrang kawngpui chhiat chhanah te, ei rawngbawlna gas harsat chhanah te, corruption hluar chhan leh electric mumal loh chhanah te hian sorkarin mawhphurhna a la ngamin kan hria em? A la tawk lo nia kan hriat chuan mawhphur thei rorelna siam tura \an lak hi mipuite mawhphurhna a ni. Kan ram roreltute hian hmasawnna kawnga hma an laknaah te, mipuite dawmkanna thil an sem danah te, sorkar hna laknaah te hian lang tlangin thil a kal pui \hin em? An kalpui tawk lo a nih chuan lang tlang sorkar siam tura hma la tura mipui kan au chhuah a ngai ang. Kan ram rorelna hian mipui mamawh a chhang tawk em? A chhang tawk lo a nih chuan mipui ten kan mamawh chhan a nih theih nan fiah taka kan duh dan ram hruaitute hriattir hi kan bat a ni. Chutiang zelin rorelna \ha lan chhuah dan a chunga kan tarlan dangte pawh khi nei thei tura \an lak
14
www.mizoramsynod.org

hi mipuite kova innghat tlat a ni. Rorelna \ha hi mipui berin kan duh tlat a, lungruala \an kan lak ngam bawk chuan a neih theih dan kawng a awm tih hi kan ring tlat tur a ni. 2. Ram roreltute hmalakna thlawp: Mipuite hian dikna chanvo kan neih thu chauh hi hriat a tawk lo va, mawhphurhna nei kan ni tih hi hriat tel ngei tur a ni. Roreltute thuawih leh ram hmasawnna tura an hmalakna rinawm taka thawhpui tlat hi kan mawhphurhna pawimawh tak a ni. Roreltu \ha tak tak thlang chhuak \hin mah ila, mipui ten an hmalakna kan thlawp si loh chuan an hlawhtling ngai lovang. Dik taka thil tih tum ram hruaitute tan pawh mipui rilru puthmang a dik loh chuan thil dik leh \ha tih a har em em a ni. Mipui ten hna kan thawh peih lova, kut tling lova sum hai luh kan tum tlat a, mahni hlawkna tur a nih dawn chuan thil dik lo tih pawh kan duh zel si chuan rorelna dik chu kan hlat hle ang. Tunah pawh hian ram roreltute thlirna a\ang chuan mipui lam hian sorkar hmalaknate kan thlawp \ha tawk lo hle niin a lang. Rethei chhanchhuahna programme te pawh \ha tak tak duang \hin mahse, a ruahmantute tum dan ni lem lova mahni duh dana kalpui lui tlat mipui zingah kan awm \hin. A thlawna sum leh pai dawn duh, mahni thahrui hmanga thawh ve a huna ti \ha leh peih si lote kan tam niin a lang. Roreltuten min hruai an tumna lam ngai changa an thu zawm tura inpek hi mipuite mawhphurhna pawimawh tak a ni. Chutih rualin roreltute pawhin mipui huap kim zawnga hleih nei lova rorelna an kalpui a pawimawh khawp mai. Mipui ten an thu an zawm a, an chunga roreltua an pawm tlan theih turin an tana dik leh \haa roreltu an nihna
15
www.mizoramsynod.org

mipuite an hmuh tir fo a pawimawh. Mark Twain-a chuan, Ram tana rinawmna (loyalty) hi chu mi tinin eng lai pawha kan tih tur a ni a, sorkar tana rinawmna hi chu sorkarna chelhtu ten an phu leh phu lovah a innghat a lo ti a. Kan rama sorkarna chelhtute hi mipui thlawp phu reng an ni \hin em tih hi zawhna pawimawh tak chu a ni. Mizorama sorkarna kan hmuh tawh chin hi chu mipui sorkar ni lovin party mal sorkar an la ni deuh ber. Ham\hatna leh hmasawnna sum tam ber pawh mahni party mi leh sa invulh nan an hmang \hin niin a lang. Democracy-ah chuan mi tinin kan duh zawng thlang thei turin zalenna kan nei \heuh a, chutih rualin eng party pawhin sorkarna siam se mi zawng zawng huap sorkar a ni tur a ni. A thlangtu party chauh ta a ni bik tur a ni lo. Mipui huapzo sorkar chu kan thlan ni ve lo mah se mipui ten thlawp tlat hi kan bat a ni thung. Chutianga huapzo taka roreltute chu zah leh an thu zawm hi mipuite mawhphurhna a ni. 3. Dikna leh rinawmna : Mipuite mawhphurhna pawimawh ber pakhat chu dikna leh rinawmna \an ngam hi a ni awm e. Winston Churchill-a chuan, Khua leh tui dik leh rinawmte hi ramin a neih theih ro hlu berte an ni a lo ti a. Mi dik lo leh rinawm lo zingah sorkar \ha a awm ngawt thei lo. Hlawh fa rilru pu lova neitu rilru pu chunga sorkar hna leh hma lakna kan thawh zel chuan kan ramin hma a sawn ngei ang. Sorkar sum a nih avanga eiruk hnial lo kan tam tlat reng erawh chuan hmasawnna sum eng anga tam pawh lo lut se kan \hat pui ngai lo vang. Sorkar hna te hi kan duh hle a, a thawh tak tak erawh kan peih lo an tih te hi thil dik a nih ngai chuan thil zahthlak tak a ni. Mipuite hian kan rilru puthmang (mindset) kan thlak danglam a hun khawp mai. Ram
16
www.mizoramsynod.org

hausakna mahni hlawk nana sawh hek tum aia ram hmasawnna tura thawh tumna tak tak rilru nei mipui zingah kan tam a ngai. John F. Kennedy-a thusawi, sawi chhawn hlawh tak, Ka ramin enge mi pek theih tih ngaihtuah lova, ka ram tan enge ka pek theih tih ngaihtuah hi mipuite rilru put hmang tur dik tak a ni. He ram hian lak sak leh ruk saktu fa suak ni lovin theihna leh finna zawng zawng hlan duhtu fa tak a mamawh ta takzet a ni. Sorkar hmalakna tinreng contract hna a ni emaw, hmasawnna tura sorkar \anpuina hmanga hnathawh a ni emaw, dikna leh rinawmna nen \ha taka ram rawngbawlna rilru pua thawh hi mipuite bat a ni. Ni tin office-a thawkte pawhin dawngdah taka thawk chunga office bungrua leh sum mahni in lama hawn ruk mai te hi thil dik lo tak a nih zia hriat a hun hle. Lehkhaden leh infiamna chi dang office hun chhunga khelh mai te hi mipui leh sorkar zah lohna lian tak a ni. Tunlaiin computer kan hmang nasa ta hle a, office hun chhunga computer games khelh leh kan hna nena inkungkaihna nei lo internet (e.g. facebook)-a lo luh chiam mai te hi hlawh min petute ruk sakna thil bawk a ni. Tuma hmuh loh lai pawha dik tak leh rinawm taka hnathawh tum tlat hi Kristian rilru dik tak, mipuite mawhphurhna zahawm tak a ni. 4. Ram dan zawm : Rorelna \ha nei tura mipuite mawhphurhna bulpui ber pakhat chu ram dan zawm hi a ni. India ram pumpuia chengte khai rual turin ram danpui (constitution) zam chhuah a ni a, chubakah chuan nunhona peng tin reng fel taka a kal theih nan dan chi hrang hrang danpui hnuaiah chuan siam leh a ni. Ram dan ngai pawimawh an tamna apiangah democracy chu a hlawhtling mai a ni. Chutiang ni lova mahnia dan
17
www.mizoramsynod.org

insiam chawpa ram dan palzut an tamna hmunah chuan a hlawhtling thei lo. Ram danin chhiah chawi tura min phut ang rinawm taka pek mai te, in leh lo din dan tur a phut tihhlawhtlin mai te, ram leilung neih phal chin a bi tuk aia tam neih loh te, danin a khap leh tih loh tura a sawi chu tih loh mai te hi khua leh tui zawng zawngte mawhphurhna a ni. Mi tin dan hnuaiah lengin mirethei leh hausa te pawh ang khatin dan chuan min hrut rual vek tur a ni thung. Chutiang ni lova dan chu miretheite tana khauh taka lek a nih laia, mi hausa leh thiltitheite tana palzut a awl leh hle si a nih chuan dikna a lal thei lo va, dan zawmin awmzia a nei thei lo vang. Ram dan \ha taka zawm tlanna hmunah chuan dikna a lal a, thil dik lo titute leh dan bawhchhetute an chep thung \hin. 5. Ram leh khawtlang tana thil \ha tih tum pawl (civil society)-a in hman: Roreltute thawh puia an tha tichak turin NGO leh civil society pawl \ha tak tak, entirnan Kut hnathawk pawl, Lo neitu pawl, Upa pawl leh a dangahte mipuite kan inrawlh tam deuh deuh a pawimawh. Democracy rama mipuite vanneihna chu mahni ngaihhlut zawng leh tuipui zawng tihhmasawnna tura pawl duhthlan tur leh zawm mai tur tam tak a awm hi a ni. Hetiang pawla mipui kan inrawlh tam hian ram leh khawtlang \hatna tura ngaihtuahna seng kan tam tial tial tihna a ni. Sorkar hmalak theihna piah lamah mipui ten tih theih tam tak kan nei a, chu chu ram tan chhenfakawm tak a ni. Amaherawhchu, mahni pawl ham\hatna tur ngawta inham buai lovin ram leh hnam \hatna tur hi kan din chhan ber ni zel sela a \ha ang. Chutih rual chuan sorkar pawhin civil society-te hi a thawhpui thiam a, an tha tichak tura sum leh pai leh an mamawh danga a puih \hin chuan ram hmasawnna kut
18
www.mizoramsynod.org

ke pawimawh takah a hmang thei a ni tih a hriat reng a pawimawh. Hetianga taima taka ngaihtuahna seng \hin civil society-a inhmang mipui kan tam chuan sir hrang hrang a\anga sorkar hmalakna thlawpin kan nawr chak zel thei dawn a ni. 6. Huho tha chakna hman thiam: A chunga kan sawi tawh ang khan democracy hmanga inawpna chu mipui din leh mipui tana sorkar siam a ni a, mipui ten roreltute khalh ngil tura huho tha chakna an hman thiam poh leh rorelna \ha a awm mai dawn a ni. America ram President Barack Obama chuan, Mipui ten ram tana ngaihtuahna an sen tlatna ramah chuan sorkar \ha leh ram hruaitu \ha hi chu an nei nghal mai \hin, mahse mipui an thatchhiat a, ngaihtuahna an sen peih lohna hmunah chuan sorkar \ha leh politics tha a awm thei lo a ti a. Mipui ten an aiawha an thlan roreltute hian thuneihna an hmang sual thei a, chumi siam dik tur leh kawng dika kal tir turin mipuite \anrual thiam a pawimawh hle. Tun dinhmunah chuan thil dik lo chiang tak pawh mahni party hruaitute thil tih a nih chuan tan tlat mai kan duh niin a lang. Chutih rualin thil dik leh \ha tak pawh mahni party thil tih a nih loh chuan sawisel tum lui tlat kan awm bawk. Ram leh hnam tana thil pawi leh dan bawhchhiatna lian tak tak pawh political party ten inchirhtheh nan an hmang a, mipui tan a dik zawk leh dik lo zawk pawh hriat hleih theih lovin inpuhtawnnain a chhilh ral \hin. Hetiang a nih chuan sualna leh thil \ha lo kan zuah lal zel tihna a ni. Thil dik lo chu tu party thil tih pawh nise a huhova mipui ten kan do tlan theih hun a nghahhlelhawm hle. Tin, thil \ha leh fak tlak chu a huhova kan chawimawi thiam a hun hle bawk. Kan duh
19
www.mizoramsynod.org

zawng leh duh loh zawng hi fiah taka mipuiin sorkar kan hriattir theih hun a nghahhlelhawm hle. Kan rama diklohna leh sualna hi mipui huho tha chakna hmanga do chi a ni a, thil \ha leh ngaihhlut tlak pawh huho hmang bawka a hlut zia chawisan chi a ni. Mipui ten aw khat neia sualna kan dodal hun leh dikna leh thianghlimna kan humhalh thiam hun chuan ram rorelna dik kan la nei ngei ang. 7. Rorelna dik lo dodal ngam: Ram roreltute thu awih tur kan nih rualin roreltute pawh dan bawhchhiaa thuneihna hmang sual ve thei an ni tih hriat a \ha. Mipuite chungah hleih nei taka ro an rel a, dik lo taka hleprukna leh ram hmasawnna tithuanawp zawnga thuneihna an hmang te a nih chuan chutiang dodal ngam chu mipuite mawhphurhna pawimawh tak a ni. Abraham Lincoln-a chuan, Mipuite chunga rinna nghet taka nghat tlat \hin ka ni a, thil nihna dik tak hriattir an nih phei chuan hnamin harsatna a tawh nasat lai ber pawhin innghahna tlak ber an ni, a pawimawh ber chu thil nihna dik tak hriattir hi a ni a lo ti a. Democracy ramah chuan mipui tha chakna hi hman dik a nih chuan ram leh hnam innghahna bulpui a ni thei. Mipui ten ram pum mipui nghawng thei thu pawimawha beng an chhit reng a, roreltu ten an thuneihna an hman dan te chik taka an thlir reng a \ul. Roreltute dik lohna sawia phun lungawi mai lovin awmze neia mipuite intelkhawma dodal thiam a pawimawh hle. Mipuite hian zalen taka ram hruaitute diklohna sawi chhuaka siam \ha turin dikna chanvo kan nei a ni. Mipui aw ngaichang lova ram hruaitute an kal lui zel a nih phei chuan an dinhmun a\anga paihthlak theihna mipuite kutah a awm
20
www.mizoramsynod.org

a ni. Mipuite hian roreltu thlan mai hi an duh tawk tur a ni lo va, thlan chhan ang takin ram leh mipui hmakhaw ngaiin ro an rel em tih hi an vil zui reng tur a ni zawk. Mipui huaisen, a \ul huna roreltute dik lohna pawh huai taka au chhuah puia dodal ngam kan tam hunah kan ram rorelna hian hma a sawn ang. Thuthlung Hlui huna zawlneite rawngbawlna pawimawh tak chu roreltute diklohna siam dika khalh ngil a ni. Pathian thupek hmangin roreltute an veng a, an zilh hau va, kawng dik an kawhhmuh \hin. Democracy ramah chuan he zawlnei mawhphurhna hi mipuiin an chhunzawm thiam phawt chuan ram a kal dik ngei ang. Pathian duhzawng anga ram rorelna dik leh fel taka kaltir leh a duhdan tundin zel chu zawlneite zirtirna leh hnathawh pawimawh tak a ni. Zawlnei rawngbawl hna hi kohhran pawh hian a tlansan tur a ni lo, tunlai khawvel milin a keng chhuak zel tur a ni zawk ang. Kohhran hi sorkar leh ram politics kal sual tur vengtu a ni. Ram rorelnaa inrawlh erawh chu Bible thu zirtir dan a ni chiah lo va, kohhran nihnaa ram rorelna chuh ve te phei chu thil tih tur a ni lo vang. Amaherawhchu, ram rorelna a kal dik theih nana thurawn pek leh kawng dik kawhhmuh hi chu huai taka a tih zel tur a ni ang. 8. Ram hmangaihna leh Pathian rawngbawlna rilru neih: Mahni ram hmangaihna chang hriat hi Mizo mipuite \hanharhna tur pawimawh tak a ni. Ram hmangaihna nei lo zingah ram rorelna \ha a piang ngawt thei lo. Ram din chhuah nana pawimawh hmasa ber chu ram hmangaihna dik neih hi a ni. Kan ram hi kan hmangaih a, kan tih theih sang ber a tana tih \heuh kan tum tlat chuan hmasawnna leh rorelna \ha hi chu kan
21
www.mizoramsynod.org

nei ngei ang. Israel fate chuan an ram chu Pathian hnen a\anga an dawn leh an rochan ngei nia an ngaih tlat avangin an ngai hlu a, chu chuan ram hmangaihna rilru a pe nasa hle. An ram tan mawhphurhna neiin an inngai tlat a, Pathian duh zawnga enkawl tumin ram tan nun an hlan phal zel. Ram enkawl tur lal leh roreltute pawh Pathian \ih mi an ni ngei turin an ngai a, Pathian tihna nei lova ram enkawltute chu huaisen takin zawlnei ten an dodal \hin. Mizo mipuite pawhin kan ram hi Pathian min pek a nihna hi pawm tlat i la, hmangaih tak leh duat taka enkawl turin keini aia mawhphurhna sang zawk nei an awm miah lo tih hriat reng tur a ni. Ram enkawlnaa kan rilru put hmang tur pawimawh ber chu Pathian rawngbawlna rilrua thawh hi a ni. Pathian thuin, in tih apiang chu mihring tan anga ti lovin, Lalpa tan anga ti zawkin, chak takin ti rawh u; Lalpa Krista rawng in bawl a nih hi a ti a (Kol 3:23,24). Pathian rawngbawlna rilru nena hna kan thawh theih phawt chuan ram hmangaihna dik leh dik lo te leh rilru puthmang dik leh dik lo zawng zawng a thliar fel nghal vek a ni. Kan hmaa hna thawh tur awm apiang midang tana thawk mai lovin Pathian tana thawk kan ni tih hriat reng a pawimawh. Kan hnathawhna hmun apiang hi kan missionary-na hmunah pawm ila, phur tak leh fel takin kan thawk thei zel ang. Pathian ngaiha \haa inentir tura \hahnemngaia hna kan thawh phawt chuan ram hmasawnna leh rorelna \ha hi chu kan hai chhuah mai turin a awm sa reng a ni.
22
www.mizoramsynod.org

Tlangkawmna Ram rorelna \ha kan neih theihna tura mipuite mawhphurhna kan han sawi takte khi hlawm hnihah a \hen theih a. Hlawm khatnaah chuan inthlannaa mipuite mawhphurhna tarlan a ni a, a hlawm hnihnaah inthlan zawh hnu lama mipui ten rorelna dik a awm theih nana an mawhphurhna kan luhchilh thung a ni. Ram rorelna \ha neihna tura mipuite mawhphurhna zawng zawng chu kan hmer kim tawk lo hle mai thei. Chutih rualin kan sawi ang chin ngawt pawh hi mipui ten kan mawhphurhnaah lain han thawk ila chuan kan ram leh hnam tan hnu hma duhawm tak hmuh tur a awm ngei ang. He paper-a kan sawi lan tum ber chu ram rorelna hi mipui ten ral khat thlir mai lovin, mipuite ta a nih ang taka a siam\hatna kawnga lungrual taka ke pen zel hi kan mawhphurhna a ni tih hi a ni. Ram rorelna \ha lovin mipui nuna harsatna a thlen nasat theih zia hriaa rorelna \ha nei thei tura \an lak hi mipuite tihmakmawh a ni. Mipui ten kan kuta thuneihna democracy-in min pek hi kan hman thiam zawh poh leh ram rorelna chu a kal dik mai dawn a ni. Hei hi Pathian ram dinna tura malsawmna ropui takah ngaiin Krista leh kan ram tan mipui ten theih tawp i chhuah zel ang u.

23

www.mizoramsynod.org

Вам также может понравиться