Вы находитесь на странице: 1из 16

UNIVERSIDADE FEDERAL FLUMINENSE

A GUERRA DE INDEPENDNCIA DE ESPANHA, A GUERRILHA E GOYA: O NASCIMENTO DO SENTIMENTO DE NACIONALISMO ESPANHOL E OS RETRATOS DA GUERRA 1808-1814. Ana Cristina Zecchinelli Alves e Maurcio Cunha Ferreira

Goya (1746-1828), um dos maiores pintores espanhis, vivenciou as modificaes de seu tempo e as retratou em telas e gravuras, fixando para a posteridade a leitura dos fatos e dos atos cometidos pelos homens na histria. Personagem importante na corte espanhola, Primeiro Pintor da Cmara do Rei, viveu entre os poderosos, mas soube entender e retratar seu povo, sua Espanha: alegria e tristeza, paz e guerra, pobreza e riqueza, simplicidade e aristocracia, a beleza e a feira, a inocncia e a vilania, o cotidiano do povo e os refinos e a podrido da corte. Serviu sob quatro reinados: trs reis de Espanha Carlos III, Carlos IV e Fernando VII, El Deseado e Jos Bonaparte I,O rei imposto por Napoleo.

11

Goya tinha personalidade forte e gnio arrebatado, mas sabia planejar sua carreira. Sua genialidade decorre tanto de sua capacidade de captar e repassar para as suas obras a realidade do mundo sua volta, como por transmitir em seus retratos as posturas psicolgicas de seus retratados, e ainda pela variedade de tcnicas e estilos que executava. Tendo ficado surdo aos 46 anos, devido a uma doena desconhecida, tornou-se triste e amargurado, passando a ver a vida e reflet-la em suas obras de forma mais amarga e realista. Em seus ltimos anos, no isolamento da Quinta Del Sordo e no exlio em Bordeaux, cria as chamadas pinturas Negras srie de retratos escuros, vises sinistras e imagens grotescas. De pensamento iluminista e a favor de mudanas na Espanha, durante a guerra continua a pintar para a nova corte, jurando lealdade ao novo rei, recebendo honrarias, tendo que se retratar junto a Fernando VII mais tarde por ser considerado um afrancesado. Quando do retorno de Fernando VII ao trono, Goya teve que se retratar1, pelo apoio a Jos I. Dentre as obras de Goya que fazem referncia a esse perodo foram escolhidas a srie Os Desastres da Guerra (1810-1814), e as telas 02 de Mayo de 1808 e 03 de Mayo de 1808, pintadas ... para perpetuar por medio del pincel las ms notables y heroicas acciones o escenas de nuestra gloriosa insurreicin contra el tirano de Europa2,

Espanha 1808: Inicio da Guerra de Independncia


O CONTEXTO: EUROPA: Napoleo dominava a Europa e havia decretado o Bloqueio Continental. Em 1807, surge o Tratado de Fontainebleau3, entre Frana e Espanha, pelo qual se decide:
1

1814, em 24/01/ Goya se dirige regncia do reino solicitando auxlio financeiro ao tesouro pblico para executar obras sobre a guerra, incluindo no projeto um quadro de Fernando VII para a deputao de Navarra. Em novembro, na informao aberta sobre a conduta de Goya durante a guerra, h vrios testemunhos a seu favor. (Andrade) 2 . Em 1814, Goya prope ao regente Cardeal Don Lus de Borbn a realizao de obras que rememorem os feitos da Guerra da Independncia (1808-1812)
3

11

- a diviso de Portugal em trs partes, e a nomeao de Godoy - brao direito de Carlos IV e real administrador de Espanha - como prncipe de Algarves; - a permisso para a passagem e localizao dos exrcitos napolenicos pela Espanha e na fronteira portuguesa; e ainda - o aporte de um corpo do exrcito espanhol s hostes francesas. A SITUAO ESPANHOLA: Em 1808 a monarquia hispnica era um conglomerado de territrios submetidos ao domnio feudal dos aristocratas, da Igreja e da prpria famlia real, com tradies de reinos diferenciados, e com diversos vice-reinados de extensas possesses de terras na Amrica. Reina Carlos IV e Manuel Godoy seu brao direito, e deseja fazer as reformas ilustradas, s quais se opem os absolutistas partidrios do Prncipe das Astrias (futuro Fernando VII). Conspirando contra Calos IV e Godoy, os partidrios do prncipe incitam o povo revolta. Ocorre o Motin de Aranjuez, em que Godoy por pouco no perece. Carlos IV abdica em favor do filho, Fernando VII. Napoleo intervm convocando todos Bayona, fazendo com que os dois reis abdiquem e colocando no trono seu irmo, Jos I, lanando o Estatuto de Bayona, expresso do liberalismo moderado, aprovado por 91 notveis espanhis. O povo espanhol j cansado da presena francesa em seu territrio, no conhecendo as condies acertadas entre os reis e Napoleo, sabendo-os exilados e percebendo que os infantes de Espanha estavam sendo levados do palcio real para a Frana, se levanta num motim popular acompanhado por alguns capites e homens do exrcito. Era o 02 de maio de 1808, imortalizado por Goya - o incio da Guerra de Independncia Espanhola, o surgir do auto-reconhecimento da nacionalidade espanhola como algo comum a todos os reinos contidos sobre essa coroa, do patriotismo e do nacionalismo de Estado. A partir desse momento as foras conjugadas do povo de certa forma manipuladas, insufladas e instrudas pelos outros segmentos: clero 4, aristocratas

Ver anexo: Doc. 4

11

absolutistas, ilustrados anti-franceses 5, imprensa6, etc., iriam lutar at a vitria por cada palmo de cho. Homens, mulheres, crianas, velhos, clero, exrcito, todos estaro espreita em cada esquina, em cada canto do pas para derrotar o inimigo. Da Guerra surge no povo espanhol um sentimento de pertencimento a uma Nao, a um Estado, maior que seus pequenos reinos reunidos sobre a mesma coroa7. Diante da troca dinstica os espanhis constituram a partir das Juntas Provinciais a Junta Suprema Central, que governar em nome da Dinastia Bourbn e do povo Espanhol, que organizar a resistncia armando o povo e orientando guerra e guerrilhas contra o invasor militarmente mais forte e experiente, recebendo auxlio valioso do clero que de seus plpitos incitar a populao, e da imprensa que lanar panfletos e textos clamando pela resistncia despertando o nacionalismo e o sentimento patritico, criticando duramente todo e qualquer ato do invasor. As Cortes Gerais e Extraordinrias convocadas pela Junta Central 8 em 1810, por sua vez daro origem Constituio liberal de 1812 9, muito semelhante ao estatuto de Bayona, embora de teor mais moderado, e desenvolvida pelos deputados nacionais. Somente em 1814 a Espanha com a ajuda dos ingleses se livrar definitivamente dos Franceses, recebendo de volta Fernando VII que, aps jurar a Constituio de 1812, dela faz letra morta, retornando ao absolutismo monrquico e eliminando os afrancesados espanhis liberais que apoiaram Jos I, pensando numa Espanha mais moderna. Goya que, aliando-se aos afrancesados, havia servido tambm na corte de Jos I, consegue se livrar da acusao e compe como prova disso os quadros acima citados e a srie Os Desastres da Guerra, que mais tarde oferecer ao Rei Fernando VII, como prova de lealdade, auto exilando-se
5 6

Ver anexo: Doc. 3 Ver : LPEZ-VIDRIERO 7 A guerra da Independncia teve outra dimenso Importante: foi uma sangrenta guerra civil que destruiu as bases polticas e ideolgicas sobre as quais se baseava o Antigo Regime espanhol e preparou o cenrio para a exploso dos conflitos que sacudiram periodicamente a Espanha nos Sc. XIX e XX. IN: Temrio de Histria de Espaa - HISTORIA DE ESPAA 2 Bachillerato I.E.S.- ZARAGOZA Livro baixado da Internet em maio/junho de 2009 8 Ver anexos: Doc. 6 e Doc. 6A 9 Para um estudo comparatrio observar os anexos : Doc.5 Estatuto de Bayona e Doc. 7 Constituio de 1812.

11

primeiro em sua Quinta, depois em Bordeaux, na Frana aonde viria a falecer, em 1828 aos 82 anos.

02 de mayo de 1808 em Madrid ou La Carga de los Mamelucos - Goya-1814 Levante do povo espanhol contra os invasores franceses.

11

104

03 de Mayo de 1808 ou Os Fusilamientos de Moncloa Goya-1814 resposta francesa ao motim do dia anterior.

Considerado o quadro mais realista de Goya , ento revoltado contra a crueldade. Retrata dramaticamente as cruis represses das foras francesas de ocupao contra os madrileos insurretos.

Detalhe

O medo personificado e a opresso sem rosto do um toque de significado universal


106

O contraste entre as telas firmado atravs do jogo de luz e cor expressando posies: dia/espanhis em levante/ luz noite/espanhis sendo fuzilados/escurido, inimigos sem rosto/condenados iluminados.

11

Algumas gravuras da srie Os Desastres da Guerra :

11

Fase 1
Meses iniciais da Guerra. Os franceses sufocam os levantamentos urbanos surgidos por todo pas.

Aes Militares
1808-1814

Fase 2
Napoleo atravessa a fronteira hispano-francesa (04 de novembro). No dia 10 ocupa Burgos.

Fase 3
Desde 1809 a guerra entra em fase de desgaste pela impossibilidade de dominar o territrio peninsular e pela hostilidade contnua da guerrilha. O exrcito francs excelente num campo de batalha no tem preparo para esse tipo de guerra.

Fase 4
A derrocada francesa. Os franceses abandonam Portugal e se retiram de Cdiz, sede de resistncia e local de reunio da Junta Central Espanhola.

10

10

Temrio de Histria de Espaa - HISTORIA DE ESPAA - 2 Bachillerato I.E.S.ZARAGOZA Livro baixado da Internet em maio/junho de 2009

11

Conseqncias da Guerra de Independncia da Espanha

Polticas: Econmicas: Demogrficas:


Grande nmero de baixas, os historiadores calculam entre 300 mil e um milho de vtimas. 470 batalhas e infinitas escaramuas. Devido ao tipo de guerra total, destruio total. Grandes perdas na agricultura, colapso do comrcio e fazenda em bancarrota. Muitos historiadores vem a guerra da independncia como uma causa do fracasso da revoluo industrial na Espanha. Eliminao do Antigo Regime; A Constituio de 1812; Primeiros exlios Polticos da histria contempornea: os afrancesados; Desmoronamento do Imprio Colonial. Emancipao das colnias; Perda definitiva da condio de segunda potncia mundial pela Espanha.

Sociais:
Debilitao da nobreza e do clero; fortalecimento da burguesia.

Documentos e Fontes de poca:


El dos de mayo espaol. Parte de los alcaldes de Mstoles. Doc. 1

Es notorio que los franceses apostados en las cercanas de Madrid y dentro de la Corte, han tomado la defensa, sobre este Pueblo capital y las tropas espaolas; de manera que en Madrid est corriendo a esta hora mucha sangre; como Espaoles es necesario que muramos el Rey y por la Patria, armndonos contra unos prfidos que so color de amistad y alianza nos quieren imponer un pesado yugo, despus de haberse apoderado de la Augusta persona del Rey; procedamos, pues, a tomar las activas providencias para escarmentar tanta perfidia, acudiendo al socorro de Madrid y dems pueblos y alentndonos, pues no hay fuerzas que prevalezcan contra quien es leal y valiente, como los Espaoles lo son. dios guarde a usted muchos aos. Mstoles dos de Mayo de mil ochocientos ocho. Andrs Torrejn; Simn Hernndez

11

Temrio de Histria de Espaa - HISTORIA DE ESPAA - 2 Bachillerato I.E.S.ZARAGOZA Livro baixado da Internet em maio/junho de 2009

11

La guerrilla como forma de combate. Doc.2 No apareciendo en Navarra un hombre que perteneciendo a las clases de ttulos, de mayorazgos o de riqueza, tuviese alguna nombranda y prestigio para levantar de reunin.... formronse algunos grupos pequeos de patriotas para causar todo el mal posible a los franceses... Y que ms poda pedirse en aquellos primeros tiempos a unos hombres que la mayor parte no concamos ms manejos que el de la laya, el azadn y la podadera, ni ms negocio que el de recoger el producto que nuestras pequeas posesiones nos rendan.... Porque en toda accin y principalmente siendo de sorpresa, segn mi tctica, conviene para vencer, y vencer ponto con poca prdida, gastar poca municin: el golpe primero que aurda y la bayoneta enseguida. Mis voluntarios perdido el contacto, pudieron sustraerse de caer en manos de los franceses conservndose en parajes de difcil acceso y experimentando grandes privaciones.
Espoz y Mina. Memorias (1810)

La postura de algunos Intelectuales. Doc.3

Yo estaba convencido de que si el pueblo pudiera permanecer tranquilo bajo la forma de gobierno a que estaba acostumbrado mientras el pas se librara de una dinasta de la que no era posible esperar ninguna mejora, la humillacin poltica de recibir un nuevo rey de manos de Napolen quedara ampliamente compensada con los futuros beneficios de esta medida. En efecto, en pocos aos la nueva familia real se identificara con el pas. Muchos de los espaoles ms ilustres y honestos se haban puesto del lado de Jos I. Se haba preparado el marco de una Constitucin que, a pesar de la forma arbitraria con que haba sido impuesta, contena la declaracin explicita del derecho de la nacin a ser gobernada con su propio consentimiento y no por la voluntad absoluta del rey. La Inquisicin... iba a ser abolida inmediatamente y lo mismo suceda con las rdenes religiosas. Jos Mara White.

11

La postura de la Iglesia. Doc.4

" - Dime, hijo, qu eres t? - Soy espaol, por la gracia de Dios. -Cuantas obligaciones tiene un espaol? -Tres; ser cristiano y defender la patria y el rey. -Quin es el enemigo de nuestra felicidad? El emperador de los franceses. Quin es ese hombre? -Un malvado, un ambicioso, principio de todo los males, fin de todos los bienes y compuesto y depsito de todos los vicios. -Qu son los franceses? -Antiguos cristianos y herejes modernos -Es pecado asesinar a un francs? No, padre, se hace una obra meritoria, librando a la patria de estos violentos opresores. Catecismo espaol. 1808

Estatuto de Bayona. partes Doc. 5 .- En el nombre de Dios todopoderoso: Don Josef Napolen... rey de las Espaas y de la Indias. Habiendo odo a la junta nacional congregada en Bayona de orden de nuestro muy caro y muy amado hermano Napolen... hemos decretado y decretamos la presente constitucin... Art.1.- La religin catlica, apostlica y romana... ser la religin del rey y de la nacin, y no se permitir ninguna otra. Art.32.- El Senado se compondr: 1.- De los infantes de Espaa que tengan diez y ocho aos cumplidos. 2 De veinticuatro individuos nombrados por el Rey... Art 61.- Habr Cortes o Juntas de la Nacin... divididos en tres estamentos. Art 97.- El orden judicial ser independiente en sus funciones Art 99.- El Rey nombrar a todos los jueces

11

TEXTOS SOBRE LAS CORTES DE CDIZ Y LA CONSTITUCIN DE 1812


Doc. 6.- ESPAOLES:

La Junta Suprema Gubernativa, depositaria interina de la autoridad suprema, ha dedicado los primeros momentos que han seguido a su formacin a las medidas urgentes que su instituto y las circunstancias le prescriban. Pero desde el instantes de su instalacin crey que una de sus primeras obligaciones era la de dirigirse a vosotros...El opresor de Europa vio ya llegado el momento de arrojarse sobre una presa que tanto tiempo codiciaba, y de aadir el florn ms brillante y rico a su ensangrentada corona...Las provincias de Espaa, indignadas, con un movimiento sbito y solemne se alzaron contra los agresores y juraron perecer primero que someterse a tan ignominiosa tirana.
Proclama de la Junta Central. Aranjuez. 26-X-1808

Capa da Espanhola de

Constituio 1812

11

Bibliografia ALAMBERT, Francisco - Texto final da Edio digital sob a nomenclatura: Histria Geral - Adaptao autorizada, pela Editoria tica, So Paulo, de Histria e Civilizao, 1995, volume 1 O Mundo Antigo e Medieval e o volume 2O Mundo Moderno e Contemporneo, de Carlos Guilherme Mota e Adriana Lopez. ALMUIA, Celso , Opinin Pblica Y Revolucin Liberal - Departamento de Historia Contempornea - Universidad de Valladolid - Cuadernos de Historia Contempornea - Vol. 24 (2002) 81-103 ANDRADE, Jos Manuel Pita , Goya Obra, Vida, Sueos,: SILEX, Espaa, 1989 AZNAR, Jos Camn, Los Sitios De Zaragoza En Los Grabados De Goya Artculo publicado en Herado de Aragn el 11 de octubre de 1953. Recopilado por Juan Domnguez Lasierra en Heraldo Domingo el 17 de agosto de 2003 BOZAL, Valeriano Dibujos Grotescos de Goya - Anales de Historia del Arte 2008, Volumen Extraordinario 407-426 - Universidad Complutense de Madrid BURNS, Edward McNall, Histria da Civilizao Ocidental Vol I . Ed. Globo Rio de Janeiro/ Porto Alegre /So Paulo. 2 Edio . Pg 694-696 CEBALLOS, Alfonso Rodrguez G. de, La Procesin de Disciplinantes. de la Academia de Bellas Artes de San Fernando. Goya y la Religiosidad Popular Real Academia de Bellas Artes de San Fernando Anales de Historia del Arte 2008, Volumen Extraordinario 389-40 DORNAS Danilo Santos, O Entendimento De Ortega Y Gasset Sobre O Pintor Goya* *Resenha apresentada na disciplina Questes ticas no pensamento de Ortega y Gasset, no dia 06/07/2004, na ps graduao em Filosofia Contempornea tica, da Universidade Federal de So Joo del-Rei. ESTEBAN LORENTE , Juan Francisco , La Constitucin Espaola de 1812 en Goya - Anales de Historia del Arte 2008, Volumen Extraordinario 365-374 Universidad de Zaragoza

11

GALN ,Juan Eslava, Historia De Espaa Contada Para Escpticos Editorial Planeta, S. A., 2002 -Barcelona (Espaa) - Editorial Planeta, Archivo Mas,EFE, Gamma e Institut Municipal d'Histria GLLEGO, Julin, Una Carta Indita De Goya Sobre La Restauracin De Pinturas.- Boletn de la Real Academia de Bellas Artes de San Fernando. Primer semestre de 1993. Nmero 76 LEIVA, Antonio Domingos, Malraux / Goya: El Arte, Lo Sagradoy La Muerte LPEZ-VIDRIERO, M. L., Guerrilleros de papel: mil y ms papeles en torno a la Guerra de la Independncia - Cuadernos de Historia Moderna Vol. 27 (2002): 199-215 LORETO, Mari Lcie da Silva, Manual de Pintura e Caligrafia:Jos Saramago e a viagem aos exerccios interdisciplinares- Revista eletrnica de crtica e teoria de literaturas Dossi: Saramago PPG-LET-UFRGS Porto Alegre Vol. 02 N. 02 jul/dez 2006 LYNC, John Historia de Espaa dirigida por 5. Edad Moderna Crisis y recuperacin, 1598-1808 John Lynch Traduccin castellana de Juan Fac CRTICA BARCELONA2005 de la presente edicin para Espaa y Amrica: CRTICA, Barcelona Ttulo original de la primera parte: The Hispanic World In Crisis And Change 1598-1700 Titulo original de la segunda parte: Bourbon Spain 1700-1808 Terceira parte 1808-2004 NAVARRO, Arturo Ansn, Zaragoza, Janeiro de 1998. In:Goya Gravurista na Coleo Caixanova. Catlogo da Exposio no MASP, 2007. Instituto Cervantes e Caixanova.(2007 MASP 60 Anos Servio Educativo 10 Anos Assessoria ao Professor: Professores no MASP Exposio Goya Gravurista de 17 de maro a 27 de maio - OS CAPRICHOS DE GOYA (1799)) NBREGA, Maria Bernardete da, Estudos: Murilo Mendes/Goya A Palavra/A Imagem Em Interao Lies De Espanha - Universidade Federal da Paraba UFPB, Joo Pessoa. ORTIZ, Antonio Domnguez, Espaa, Tres milenios de Historia - Marcial Pons, Ediciones De Historia, S. A. - Madrid, 2001 SANDOVAL Francisco Jos Portela, Una posible fuente inspiradora de Los fusilamientos de Goya - Universidad Complutense de Madrid - Anales de Historia del Arte - 1999. 9 :245-253 Temrio de Histria de Espaa- Histria de Espaa 2 bacharellato- I.E.S. Zaragoza .

11

TORRENO, Conde de , Histria Del Levantamiento, Guerra Y Revolucin de Espaa Tomo II Impreta de Don Tomas Jordan Madrid 1835 IN: Estudo do prof. H.W.Torrey Harvard College Library Junho -1896 .

Sites : Perodo de pesquisa: abril/maio/junho de 2009.


<http://www.ordemlivre.org/node/427> <www.museodelprado.es> <http://pt.wikipedia.org/wiki/Los_disparates" Categoria: Pinturas de Goya> <http://www.clarin.com/diario/2002/05/21/s-03015.htm> LA revolucin de Mayo <http://www.vidaslusofonas.pt/francisco_de_goya.htm> <http://www.e-torredebabel.com/OrtegayGasset/Resenas/Santos-Dornas-Goya.htm> <http://www.asociacionlossitios.com/grabadosgoya.htm> Pinturas Negras e Quinta del Sordo <http://www.artchive.com/goya.html> <http://paideiadigital.blogspot.com/2006/01/sobre-lenda-de-goya.html> <http://www.badajozcapitalenlafrontera.com/guerraindepen_portugues.htm> <http://www.ucm.es/BUCM/> <http http://www.ucm.es/BUCM/://books.google.com> <http://eprints.ucm.es/> <http://www.hispanista.com.br/> <http://www.artchive.com/galleries/goya/view1.html> <http://www.artchive.com/galleries/goya/> <http://www.teses.usp.br/> <http://www.lume.ufrgs.br/> <http://www.cervantesvirtual.com/seccion/historia/> <http://www.almendron.com/index.htm> <http://www.repro-tableaux.com/sform/search-results.html> <http://www.ibiblio.org/wm/paint/auth/goya/>

11

<http://www.bib.ub.edu/es/> <http://4shared.com> <http://www.esnips.com> (Biblioteca Nacional de Espaa), <Los disparates>

11

Вам также может понравиться