2 nrc h a nd e lsb la d

Bi nne nla nd

Maa ndag 21 m e i 2007

Een reis naar Beth leh em b ekeerde h em

Oud-premier Dries van Agt is naar eigen zeggen in de jaren negentig anders gaan denken over Palestijnse zaak
Oud-premier Dries van Agt was naar eigen zeggen lange tijd te pro-Isralisch. Hij is gaan inzien waar de Palestijnen onder lijden, zegt hij, en voert nu campagne voor hen. Kennissen mijden het gesprek erover met hem. Hij is zo fanatiek.
zegt Naftanil. Nog afgezien van zijn uitglijder toen hij zei dat hij een Arir was. Dat was net na zijn benoeming als minister van Justitie, in 1971. Van Agt zei in een achtergrondgesprek met journalisten dat hij waarschijnlijk meer problemen zou krijgen bij de mogelijke vrijlating van de Drie van Breda (drie Duitse oorlogsmisdadigers die tot levenslang waren veroordeeld) dan zijn voorganger Polak, omdat hj een Arir was. Van Agt bood er later zijn excuses voor aan. In de kast van de werkkamer van Dries van Agt hebben boeken over Isral en de bezette gebieden een speciale plek: Palestine peace not apartheid bijvoorbeeld, van de Amerikaanse oudpresident Jimmy Carter. Van Agt werd lid van de raad van toezicht van de Palestijnse universiteit in Bethlehem, hij spreekt op pro-Palestina-bijeenkomsten. In 2005 kreeg Van Agt een brief van de Isralische regering. Daar stond in, zegt hij, dat hij onwaarheden zei. Die zouden hem tot schande strekken. Hij begrijpt de opwinding niet die hij oproept, zegt hij. Hij is toch een ambteloos burger van hoge leeftijd? Op minder hoge leeftijd, in de tijd dat hij nog politicus was, had hij volgens oud-collegas nauwelijks belangstelling voor het Midden-Oosten. Met die bedwelming door vooringenomenheid voor Isral, viel het wel mee. Ik herinner me niet n diepgaand gesprek met hem over Isral, zegt oud-minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel, die Van Agt twee kabinetsperiodes meemaakte. Hans van den Broek, oud-minister van Buitenlandse Zaken, zegt dat het conflict tussen Isral en de Palestijnen geen hot issue was voor Van Agt. Het is ook weer niet zo dat oud-collegas verbaasd zijn omdat de Palestijnse zaak nu opeens wel belangrijk is voor Van Agt. Hij was iemand die zich ineens in een onderwerp kon vastbijten, zegt Van der Stoel. Dat deed hij volgens Van der Stoel ook toen het over abortus ging, in de jaren zeventig. Van Agt, toen minister van Justitie, probeerde de abortuskliniek Bloemenhove te laten sluiten. Volgens oud-minister Hans van Mierlo, die Van Agt al kent sinds hun studententijd aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, is het oerinstinct van Van Agt aan de linkerkant. Als KVPminister en later als CDA-premier werd

Ambtenaar, minister, ambassadeur

Dries van Agt werd geboren op 2 februari 1931 1955 - 1957: advocaat 1957 - 1963: ambtenaar op het ministerie van Landbouw en Visserij 1963 - 1968: ambtenaar bij Justitie 1968 - 1971: hoogleraar strafrecht aan de Katholieke Universiteit Nijmegen 1971 - 1977: minister van Justitie 1973 - 1977: vice-premier 1977 - 1982: minister-president 1983 - 1987: commissaris van de koningin in Noord-Brabant 1987 - 1995: ambassadeur van de Europese Gemeenschap in Japan en later in de Verenigde Staten Dries van Agt is getrouwd, hij heeft een zoon en twee dochters.
De Palestina-sjaal (Foto Dirk-Jan Visser)

Petra de Koning en Guus Valk

p Bevrijdingsdag droeg oudpremier Dries van Agt dit jaar een sjaal met een moskee erop en een Arabische tekst. Hij was op een Palestijnse conferentie in Rotterdam en zei dat er nu eindelijk ook bevrijding moest komen voor het Palestijnse volk. De politieke leiders in het Westen noemde hij dwaas en onrechtvaardig omdat ze geen contact wilden hebben met de democratisch gekozen politici van Hamas. En voor de camera van het televisieprogramma Nova zei hij: De bezetting van Nederland duurde vijf jaar. De Palestijnen liggen al acht keer vijf jaar onder bezetting. Van Agt zegt nu dat hij dat, gelet op de reacties, niet ng eens zo zou zeggen. Mensen zoeken daar achter dat ik op slinkse wijze de Isralische bezetting met de nazitijd verbind. Het ging hem, zegt hij, alleen maar om de tijdsduur. Het was een uitspraak van iemand die boos is. Zo boos, dat het punt van de explosie nadert. Er was een tijd jaren zeventig dat C DAer Dries van Agt, als minister en later als premier, volgens hemzelf was bedwelmd door de vooringenomenheid dat welgedaan moet zijn al wat Isral doet. Pas in de jaren negentig, toen hij al lang geen politicus meer was, werd hij in zijn eigen woorden van Saulus tot Paulus. Dat gebeurde tijdens een reis naar Isral. Hij ging als onbeschreven katholieke jongen naar Bethlehem. Daar was hij op een Palestijnse universiteit, opgericht door een aartsbisschop. Van Agt praatte met studenten en bestuurders van de universiteit, en met Palestijnen. Hij hoorde verhalen over vernederingen en onderdrukking. In 2002 ging Van Agt meedoen aan acties van de groep Stop de Bezetting van Gretta Duisenberg, hij eiste sancties tegen Isral, hij vertelde over Palestijnen die bij Isralische controleposten moesten doen alsof ze honden waren. In zijn Haagse tijd, zei hij ook, had hij zich verkeken op de kwestie-Palestina. Waren hem nu dan opeens de ogen geopend, net als bij Saulus die zich na zijn bekering Paulus ging noemen? Was de politicus Van Agt echt zo bedwelmd geweest door de Nederlandse liefde voor Isral, als hij nu zegt? Helemaal niet, zegt Ronny Naftanil, directeur van het Centrum voor Informatie en Documentatie over Isral (CIDI). Volgens Naftanil was er in Nederland juist nooit een premier die kritischer was over Isral dan Van Agt. Onder Van Agt verhuisde de Nederlandse ambassade van Jeruzalem naar Tel Aviv, na de annexatie door Isral van Oost-Jeruzalem. Van Agt, zegt Naftanil ook, drong verschillende keren aan op sancties tegen Isral na het bloedbad, door christelijke milities, in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila. Van Agt zei dat de samenwerking tussen Europa en Isral zou moeten worden opgeschort. Dat is allemaal nogal wat,

Bureau in werkkamer van Van Agt (Foto NRC Handelsblad, Vincent Mentzel)

Solidariteit, goed. Maar niet als men Isral wil vernietigen

Oud-premier Dries van Agt wordt fanatiek als hij over de Palestijnse zaak praat. (Foto NRC Handelsblad, Vincent Mentzel)

hij onder druk van het politieke patroon conservatief, zegt Van Mierlo. Ik denk dat er nu een kant van hem naar voren komt die er altijd heeft gezeten, maar die hij had verdrongen. Voor oud-ARP-fractievoorzitter Willem Aantjes zijn er voorvallen geweest die hem deden vermoeden dat Van Agt minder pro-Isralisch was dan hij nu zegt: de uitspraak van Van Agt dat hij Arir was bijvoorbeeld, en de zaak van de oorlogsmisdadiger Pieter Menten die, tijdens het ministerschap van Van Agt, ontsnapte net voordat hij gearresteerd zou worden. Het zijn in elk geval geen aanwijzingen dat hij in zijn politieke carrire zo pro-Isral was. Aantjes vindt dat Van Agt steeds extremer wordt als het over de Palestijnse

zaak gaat. Hij is zo fanatiek. Ik begrijp niet dat hij optrok met Gretta Duisenberg. Zij had het over joodse mensen in Nederland die medeverantwoordelijk zijn voor wat Isral doet. Dan wakkert ze een antisemitisch sentiment aan. Ernst Hirsch Ballin zei terecht: ik zou andere vrienden kiezen. Van den Broek is het inhoudelijk eens met Van Agt. Het Midden-Oostenbeleid, zegt hij, is weinig evenwichtig. Er worden veel eisen gesteld aan de Palestijnen die niet worden gesteld aan Isral. Van den Broek stuurt emails naar Kamerleden van het CDA en naar minister Maxime Verhagen van Buitenlandse Zaken. Je hoopt zo de discussie binnen je eigen partij op gang te brengen. Of dat lukt? Van den Broek:

Ook het CDA, en dat is niet zo verwonderlijk, kent gelovigen die de messiaanse gedachte omarmen en die toepassen op Isral. Intussen moeten de Palestijnen er maar mee leven. Dries van Agt brengt dezelfde boodschap, zegt Van den Broek, op zijn eigen manier. Ik betreur het zeer dat hij door columnisten die kiezen voor het recht van de sterkste, als de risee wordt neergezet. Is het mogelijk dat Van Agt het daar zelf naar maakt door zijn publieke optredens of door uitspraken die hij doet? Van den Broek: Het feit dat k kies voor aan andere manier is al een antwoord op uw vraag. Gretta Duisenberg bijvoorbeeld, zegt Van den Broek, dreigt door te slaan. Als je de boodschap onaan-

trekkelijk opdient, op een manier die extreem lijkt, maak je het je tegenstanders wel makkelijk. Doet Van Agt dat ook? Een beetje wel, ja. Ronny Naftanil van het CIDI denkt dat Van Agt zich door zijn uitspraak over de bezetting van de Palestijnen die acht keer vijf jaar duurt en door zijn pleidooien voor Hamas buiten de orde heeft geplaatst. Solidariteit met de Palestijnen is heel goed. Maar het heeft een grens waar het gaat over organisaties die Isral willen vernietigen. De sjaal met de moskee erop, die hij op Bevrijdingsdag droeg, had Van Agt tijdens de Palestijnse conferentie in Rotterdam gekregen van een meisje. Dat had hem ontroerd al weet hij niet wat de Arabische tekst betekent. Hij was ook

hevig gemotioneerd geweest door het applaus dat hij had gekregen. Er waren tweeduizend mensen die een Europese vriend hadden gevonden. De heftige reacties die hij krijgt van mensen die het net met hem eens zijn, hebben volgens Van Agt te maken met de emotie van mensen over Isral. Er zijn twee oorzaken voor. De eerste is de holocaust. Europeanen hebben het recht verloren, vinden velen, om kritiek te leveren op Israel. Dat is invoelbaar maar onredelijk. De Palestijnen hebben immers part noch deel aan de holocaust gehad. En het christelijk geloof maakt het nog ingewikkelder. Verkeerd begrepen noties, ontleend aan de Bijbel, bij veel christenen over Isral als het Beloofde Land, het uitverkoren volk Gods. Van Agt leerde daar zelf ook over op school. Maar het kan niet de wens van de Almachtige zijn dat Zijn volk, om zich meester te maken van het Land, zich te buiten gaat aan vergrijpen tegen het internationale recht waaronder het plegen van oorlogsmisdaden. Van Agt zegt dat hij ook elk ander conflict in de wereld had kunnen kiezen het werd toevallig Isral door zijn reis naar Bethlehem. Hij zegt ook dat het de nderen zijn die emotioneel zijn. Is hij zelf dan alleen maar rationeel en zakelijk? Van Agt zegt van zichzelf dat hij predikend rondgaat om de wereld te wijzen op het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan. Hij is, zei hij tijdens de Palestijnse conferentie in Rotterdam, vervuld van missievuur. Hij zou krachtig bidden voor Verhagen, waardoor die net als Van Agt zelf en Van den Broek zou gaan inzien dat er in het Midden-Oosten met twee maten wordt gemeten. En hij kan furieus worden

als hij het CIDI-verhaal hoort: dat het allemaal aan de Palestijnen zelf ligt. Ronny Naftanil van het CIDI denkt dat Van Agt kwaad op hem is omdat Naftanil de mythe doorprikt dat Van Agt de ogen geopend werden. Zon verhaal past volgens Naftanil bij de religieuze belevenis: Dat je een dwaalleer aanhangt en dan het licht ziet. Naftanil zegt dat hij graag in debat zou gaan met Van Agt maar dat Van Agt niet wil. Anderen vermijden het gesprek met Van Agt over Isral. Hij weet veel, maar hij is zo fanatiek dat een gesprek onaangenaam is, zeggen oud-collegas. Oud-minister Van der Stoel zegt dat hij nu, als hij Van Agt tegenkomt, liever niet met hem over buitenlands beleid praat. We schudden een handje, we maken een praatje. Van Agt is zo vasthoudend dat een gesprek geen zin heeft. Oud VVD-leider Hans Wiegel, die Van Agt een paar keer per jaar ziet en soms met hem gaat eten, heeft nog nooit met hem over Isral en de Palestijnen gesproken. Als hij er zelf niet over begint, vraag ik hem er niet naar. Ik vertel wat ik wil vertellen, en hij vertelt wat hij wil vertellen. Zo gaan wij met elkaar om. Het is prima, hoor, wat Dries van Agt doet, zegt Wiegel. Anderen gaan tuinieren. Maar nee, Wiegel is het niet met hem eens. Ik ben pro-Isral. Ik ben niet tegen de Palestijnen. Volgens Aantjes is Van Agt nooit op zoek geweest naar debat over Isral. In het CDA hoorde je hem er niet over. Van Agt zegt zelf dat hij wel begrijpt waarom maar weinig mensen met hem willen praten over Isral. Hij weet er bijna altijd meer van dan anderen. Veel mensen luisteren met schellen voor hun ogen en duimen in hun oren.

retour den haag-brussel

Een uurtje lachen
Wie vindt het eigenlijk wl leuk, dat vragenuurtje op dinsdagmiddag? Het uur waarop de Tweede Kamer, bewindslieden op het matje roept na een artikel in de krant of een item op de televisie. Tweede-Kamerleden en ministers mopperen graag op het uur, dat de laatste maanden vooral wordt aangegrepen door de fracties van de Partij voor de Vrijheid en de Partij voor de Dieren. Ze noemen het een ritueel, maar maken er ook graag gebruik van, vooral de oppositie. Het vragenuur werd ooit, naar Brits voorbeeld, bedacht om het parlementaire debat levendiger te maken. Maar in de praktijk werkt het niet, zegt fractievoorzitter Jacques Tichelaar (PvdA) vandaag in dagblad De Pers. Een poging van voormalig Kamervoorzitter Frans Weisglas (VVD) het uurtje spannender te maken met een verrijdbaar spreekgestoelte na enkele pogingen weer gestaakt. De PvdA-fractie gaat nu een daad stellen en het vragenuur in de Commissie voor de werkwijze van de Tweede Kamer aan de orde stellen. Je stelt je werking en nooit vraag, na drie mieenduidig beantnuten ga je weer woord. Maar ontzitten, dan zijn er wikkelingsprojecvier interrupties en ten behoren al dat is het. De betientallen jaren tot windslieden kode meest gevalumen gillend van de eerde uitgaven van lach naar de Tweede rijksoverheid. de Kamer, aldus De Inspectie te Tichelaar. Velde was geOpmerkelijk is vreesd en berucht. overigens wel dat Onafhankelijke de PvdA de afgelowetenschappers pen vier jaar, toen hun aantal is overide partij nog in de gens beperkt evaoppositie zat, met lueren dat het een grote regelmaat lieve lust is en mevan het vragendefinancieringsoruurtje gebruik ganisaties worden maakte. Het is een iedere vier jaar geecht oppositie-vescreend. Spreekgestoelte dat bij een hikel. Uit deze evaluaexperiment in de Kamer Gaat er straks ties komen rapporwerd gebruikt. ook echt iets veran- (Foto Roel Rozenburg) ten voort die soms deren? Tichelaar om politieke redezou het wel willen. Hij wil dat de nen zoals in 2004 onder BalkenKamer onderwerpen gaat agendeende-II gebeurde met een vernieren, waarna er vier uur vrijelijk tigend rapport over hulp aan Suridebat ontstaat. Maar vooralsnog name onder het tapijt worden staat voor morgen om twee uur s geveegd. nog gewoon een uurtje mondeEr is best wat aan te merken op linge vragen gepland. (GV) het financile beheer van Buitenlandse Zaken, het ministerie waaronder ontwikkelingssamenwerking valt. In het jaarverslag 2006 van de Algemene RekenkaArend Jan Boekestijn, Kamerlid mer, dat vorige week werd gepuvoor de VVD en voormalig hoofdbliceerd, krijgt het financieel bedocent geschiedenis aan de Uniheer voor reis- en representatieversiteit van Utrecht, heeft zijn kosten van Nederlandse diplomapolitieke thema gevonden. Er ten (10 miljoen euro) een onvolmoet, schrijft Boekestijn vandaag doende. Ruim de helft van de kosop de opiniepagina van de Volksten van de huurwoningen voor dikrant, een evaluatie-instituut koplomaten in het buitenland overmen om de effectiviteit van ontschrijdt het toegestane budget. De wikkelingshulp te onderzoeken. bouw van een nieuwe ambassade Knappe wetenschappers, onafin Juba (Zuid-Soedan) is 98 prohankelijk van de top van het micent hoger uitgevallen dan benisterie, moeten voor eens en algroot. De Rekenkamer noemt de tijd uitmaken of onze genereuze bouwkosten (5,4 miljoen) onhulp aan arme landen goed berechtmatig. steed is. Verspilling onder diplomaten Is het een nieuw probleem dat misschien ook een onderwerp de historicus aan de orde stelt? De voor Boekestijn? (RJ) vraag of hulp helpt is al zo oud als het begrip ontwikkelingssamenBijdragen: Roel Janssen, Guus Valk

Balkenende vs. Prodi

Nadat de opvallend ming, maar ook weer aan de weg timmeniet t gedurfd. Echrende staatssecretate debatten met inris voor Europese Zaterrupties vinden in ken Frans Timmerhet hmicycle van het mans (PvdA) hem 23-talige Europees reeds voor was geParlement nu eengaan, werpt deze maal niet plaats. En week premier Baldat alles in de wetenkenende (CDA) zelf schap dat niet de lezich voor de leeuwen den van het parlevan het Europees ment over de toeParlement. Om nog komst van de Grondeens uit te leggen wet beslissen, maar waarom Nederland de collega-regeringszoveel moeite heeft leiders van Balkenmet de Europese ende als ze volgende Grondwet. Timmer- Balkenende met vrouw maand met elkaar in in Berlijn. (Foto Reuters) Brussel bijeen zijn. mans moest vorige maand in Brussel Maar toch, zon nog genoegen nemen met de leoptreden in Straatsburg kan wel den van commissie Constitutioneweer het in zoveel landen op onbele Zaken als toehoorders. Voor een grip stuitende Nederlandse standminister-president haalt het parpunt verduidelijken. Juist daarom lement meer uit de kast. Hij wordt is het een domper dat het Parlewoensdag in het in Nederland ment heeft besloten in het kader ook al omstreden Straatsburg van het evenwicht om morgen de verwacht om daar in de plenaire dag voor Balkenendes optreden de vergadering de Europese fractieItaliaanse premier Romano Prodi leiders te treffen. naar Straatsburg te halen voor een Hoewel verwacht Het was soortgelijke sessie. De oud-voorvooral de wens van Balkenende zitter van de Europese Commissie zelf om aan de meest fervente zal ongetwijfeld een juichverhaal voorstanders van de Europese over de Grondwet afsteken. KortGrondwet want dat zijn de euroom: Prodi is de spreekwoordelijke parlementarirs te vertellen wat boom in de schaduw waarvan Balde Nederlandse bezwaren zijn en kenende mag spreken. hoe deze kunnen worden weggenomen. Een gedurfde onderneMa rk Kra ne nb urg

Helpt hulp?

Aldus...
Reputatieschade? Dat is de wereld op zijn kop! Ad Melkert, oud-bewindvoerder bij de Wereldbank en oud-PvdA-leider, in de Volkskrant over het aftreden van Wereldbankpresident Wolfowitz. In dit land, waar nogal wat mensen een kort lontje hebben, kun je raden wat er gebeurt. De (taxi-)chauffeur is weer het slachtoffer. Tweede Kamerlid Jan Mastwijk (CDA) over de nieuwe taxitarieven in De Telegraaf.

VVDer Boekestijn (Foto Roger Cremers)

Illustrati e Worstke essc e nari o