2-Hedef Programlama (2sunu)

1
Seluk niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi - Endstri Mhendislii Blm
Hazrlayan
Yrd. Do. Dr. smail Karaolan
YNEYLEM ARATIRMASI-2
-Hedef Programlama-
Giri
Bugne kadar anlatlan btn DP modellerinde tek bir ama
zerinde duruldu. Yani ama fonksiyonundaki btn karar
deikenleri llebilen ayn birime sahipti.
Baz durumlarda ayn birime evrilemeyen birok ama
birlikte isteniyor olabilir.
Bu tip problemlerin zmnde 1972 ylnda LEE ve
IGNIZOnun gelitirdii ama (hedef) programlama
yaklam kullanlmaktadr.
Ama programlama, belirli kararlar erevesinde farkl ve
elien amalarn en iyilenmesini ayn anda salayan
matematiksel bir yntemdir.
Seluk niv. Mh. Fak. End. Mh. Bl.
Dr. smail Karaolan
2/25
2
Giri
Verilen herhangi bir problemin formlasyonunda mmkn olduu
kadar salanmas gereken ve geici olabilmekle birlikte kesin olarak
belirlenen ihtiyaca hedef denir.
Greli nem derecesine gre arlklandrlan birok hedeften negatif,
pozitif veya her iki yndeki sapmalar e zamanl olarak minimize etmeyi
amalayan ok amal dorusal programlama zm tekniine hedef
programlama denir.
Hedef programlama iin iki durum incelenecektir;
1. nceliksiz Hedef Programlama (non-preemptive goal
programming)
2. ncelikli Hedef Programlama (preemptive goal programming)
Dr. smail Karaolan
3/25
nceliksiz Hedef Programlama
Her bir amacn bir birine yakn nemde olmas (yani nceliin sz konusu
olmad) durumunda kullanlan ama programlama yaklamdr.
DPde olduu gibi ama kst denklemi 3 ekilde karmza kabilir;
1
x = o
]
x
]
n
]=1
b
2
x = o
]
x
]
n
]=1
b
3
x = o
]
x
]
n
]=1
= b
S
1. kstta b
i
yi aan her bir birimin cezasnn 3,
2. kstta b
i
nin altnda kalan her bir birimin cezasnn 5,
3. kstta ise b
i
yi aan her bir birimin cezasnn 2, b
i
nin altnda kalan her bir
birimin cezasnn ise 4 olduunu varsayalm.
Hedef programlamada bu hedeflerin tamamn ayn anda karlayabilmek ou
zaman mmkn olamamaktadr.
Bunun yerine ynetimin amalarna mmkn olduunca yaklalmaya
allmaktadr.
Dr. smail Karaolan
4/25
3
rneimizde, farkl ama fonksiyonunu, istenen
snrlardan sapmalar en kklenecek ekilde
aadaki gibi tek bir ama fonksiyonuna
dntrlebilir.
Burada
o
+
: heueften pozitif yonl sapma
o
+
= mox u, o
o
-
: heueften negatif yonl sapma
o
-
= mox u, o
Dr. smail Karaolan

i i i i
f x b f x b f x b f x b

MinZ
1 2 S S
S S 2 4
5/25
Ama fonksiyonunun dorusal olmayan yapsndan dolay hedef
programlama modelini dorusallatrmak gerekmektedir.
Bu nedenle her bir ama fonksiyonu iin yardmc karar
deikeni tanmlanr.
1
x b
= J
1
+
J
1
-
1
2
x b
= J
2
+
J
2
-
2
3
x b
= J
3
+
J
3
-
S
1. kst iin pozitif yndeki sapmay ifade eden d
1
+
, 2. kst iin
negatif yndeki sapmay ifade eden d
2
-
, 3. kst iin ise her iki
yndeki sapmalar ifade eden d
3
+
ve d
3
-
ama fonksiyonunda yer
alacaktr. Bu deikenler amatan sapmalar gsterir.
Dr. smail Karaolan
6/25
4
Dnm ilemlerinden sonra
matematiksel model yandaki gibi
olacaktr.
Bu dnmden sonra ok amal
matematiksel model uygun bir dorusal
programlama modeli zcs (simpleks
yntemi gibi) ile zlerek optimal sonu
elde edilebilir.
Dr. smail Karaolan

i
i
i
k k
d d d d
ST f x d d b
f x d d b
f x d d b
d d k

1 2 S S
1 1 1
2 2 2
S S S
S S 2 4
u, u 1,2,S
MinZ
dier model kstlar
dier iaret kstlar
Orijinal Ama Kst
Denklemi
Ama Programlama
Gsterimi
En kklenecek Sapma
Deikeni
x h
|
x + d
|
-
d
|
+
= h
|
d
|
+
x h
|
d
|
-
x = h
|
d
|
+
, d
|
-
ZET
7/25
RNEK UYGULAMA (REKLAM RKET PROBLEM)
Bir otomobil firmas yeni rettii bir model iin televizyonda reklam yaynlamay
planlamaktadr. Otomobil firmasnn reklam irketine bildirdii hedefler:
1. Reklam en az 40 milyon yksek gelirli izlemelidir.(YG hedefi)
2. Reklam en az 60 milyon orta gelirli izlemelidir.(OG hedefi)
3. Reklam en az 35 milyon dk gelirli izlemelidir.(DG hedefi)
Reklam irketi futbol ma veya sinema arasnda olmak zere iki reklam kuan
dikkate alacaktr. Otomobil irketinin reklam btesi ise en fazla 600 birimdir.
Dier bilgiler ise aadaki gibidir. Bu verilere gre ve yukardaki hedefi
dikkate alacak ekilde reklam plan nasl olacaktr.
Dr. smail Karaolan
zleyici Says (milyon kii/dakika)
Maliyet
(birim/dakika)
YG OG DG
Futbol 7 10 5 100
Sinema 3 5 4 60
Hedef (milyon kii) 40 60 35
Hedeften Saplan Her 1 Milyon zleyici iin Kayp 200 100 50
8/25
5
Karar Deikenleri
x
1
: Futbol arasnda yaynlanacak reklam sresi (dakika)
x
2
: Sinema arasnda yaynlanacak reklam sresi (dakika)
Sapma Deikenleri
d
|
+
: i. hedeften pozitif sapma miktar (i=1,2,3)
d
|
-
: i. hedeften negatif sapma miktar (i=1,2,3)
Dr. smail Karaolan
Maliyet
(birim/dakika)
YG OG DG
Futbol 7 10 5 100
Sinema 3 5 4 60
9/25
Optimal zm
Matematiksel Model
Dr. smail Karaolan

j
i i
d d d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d d i

1 2 S
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2
2uu 1uu Su
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,S
MinZ Ama Fonksiyonu
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Ks t
Z
x x
d d
d d d d

1 2
1 S
1 2 2 S
2Su
6, u
2, S
u
Maliyet
(birim/dakika)
YG OG DG
Futbol 7 10 5 100
Sinema 3 5 4 60
10/25
6
J
3
-
= S sonucu 3 numaral amatan 5 birimlik sapma olduu
anlamna gelmektedir.
SORU: Bte ne kadar arttrlrsa btn hedefler salanm olur?
Dr. smail Karaolan
Optimal zm
Matematiksel Model

j
i i
d d d d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x d d
x j
d d i

1 2 S 4
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2 4 4
2uu 1uu Su u.1
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,S, 4
MinZ AF
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Kst
Z
x x
d d
d d
d d d d

1 2
1 4
2 S
1 2 S 4
S.SS
4.SS, S.SS
u.SS, SS.SS
u
u
11/25
ncelikli Hedef Programlama
nceliksiz Hedef Programlama ama fonksiyonlarnn ayn
cinsten (maliyet, uzaklk vb.) tanmlanabildii durumlar iin
kullanlabilecek bir yntemdir.
Ancak, ama fonksiyonlar ayn birimden olmad ya da
birbirleri arasnda bir ncelik olduu durumda hepsini dorudan
tek bir fonksiyon ierisine alp zm aramak anlamsz olacaktr.
Bu durumda ama fonksiyonlarn kendi ierisinde sralayp,
srasyla zm elde etme (ncelikli Hedef Programlama) yoluna
gidilmektedir.
zm iin yntem bulunmaktadr.
Arlklandrma Yntemi: Amalara nceliine gre arlk
P
1
P
2
P
k
verip tek bir ama fonksiyonu gibi zmek.
Hedef Programlama Simpleks Yntemi: Simpleks ynteminin hedef
programlanma iin uyarlanmas.
Ardk zm: Ama fonksiyonlarnn nceliklerine gre teker teker
zlp bir sonraki aamada kst olarak tanmlanmas.
Dr. smail Karaolan
12/25
7
Arlklandrma Yntemi
RNEK UYGULAMA
Bir otomotiv yan sanayi firmas retiminde kullanmak zere drt cins
makina ve tehizatn almn planlanmakta olup bunun iin toplam 3500
birim denek ayrmtr. Gerekli bilgiler aadaki tabloda verilmitir. Bu
proje ile ilgili hedefler ncelik srasna gre aada verilmitir:
1. Toplam etkinliin en az 80 puan olmas.
2. Yllk toplam bakm ve iletme giderinin mmkn olduu kadar 70 birimi
amamas.
3. Torna tezgah ihtiyacnn mmkn olduu kadar tam karlanmas.
4. Dier makina ve tehizat ihtiyalarnn ise ihtiya miktarndan az olmayacak
ekilde karlanmas.
Buna gre ncelikli hedef programlama modelini oluturunuz.
Dr. smail Karaolan
Tehizat
Cinsi
Birim
Maliyet
Bakm-letme
Giderleri
Etkinlik
Puan
htiya
(adet)
Torna Tezgah 600 4 6 5
Freze Tezgah 250 3 4 5
Kumpas 150 2 5 10
Rntgen Cihaz 40 1 3 20
13/25
Arlklandrma Yntemi
Karar Deikenleri:
x
: satn alnacak i. tezgah miktar (i=1,2,3,4)

J
]
-
: j. hedeften negatif ynl sapma miktar (j=1,,6)
J
]
+
: j. hedeften pozitif ynl sapma miktar (j=1,,6)
Dr. smail Karaolan
Tehizat
Cinsi
Birim
Maliyet
Bakm-letme
Giderleri
Etkinlik
Puan
htiya
(adet)
Torna Tezgah 600 4 6 5
Freze Tezgah 250 3 4 5
Kumpas 150 2 5 10
Rntgen Cihaz 40 1 3 20
14/25
8
Arlklandrma Yntemi
Dr. smail Karaolan
Matematiksel Model

2
2
Min Z P d P d P d P d P d P d P d
S.T. x x x x
x x x x d d
x x x x d d
x d d
x d d
x d d
x d d
x ,x ,x ,x ,tms
d ,
1 1 2 2 3 3 3 3 4 4 4 5 4 6
1 3 4
1 3 4 1 1
1 2 3 4 2 2
1 3 3
2 4 4
3 5 5
4 6 6
1 2 3 4
1
600 250 150 40 3500
6 4 5 3 80
4 3 2 70
5
5
10
20
0

d ,d ,d ,d ,d
d ,d ,d ,d ,d ,d
2 3 4 5 6
1 2 3 4 5 6
0
0
Optimal zm
x
x
x
x
d
d
d
d
d
d d
d d
d d
d
1
2
3
4
1
2
3
4
5
2 3
4 5
6 1
6
4
0
2
20
14
30
1
5
8
0
0
0
0
15/25
Hedef Programlama Simpleks Yntemi
ncelikli hedef programlama problemleri aada simpleks
metodundan farkllklar belirtilen ve simpleks metodunun bir
uzants olan hedef programlama simpleksi ile zlebilir.
Algoritma
1. Normal simpleks tablosunda sadece bir ama satr var iken, m
hedef bulunan bir hedef programlama simpleks tablosunda her
hedef iin bir ama satr olmak zere toplam m adet ama satr
vardr. Her ama fonksiyonu ilgili hedefteki istenmeyen yndeki
sapmadan doan cezay (maliyeti) temsil etmektedir. Buna gre
herhangi bir i hedefinin ama fonksiyonu deerinin sfrdan byk
olmas Z
|
> , i hedefinde istenmeyen ynde bir sapma
olduunu gsterir. Z
|
deeri sfra yaklatka hedefe yaklalmakta
olup, Z
|
= ise i hedefi elde edilmi demektir.
Dr. smail Karaolan
16/25
9
Algoritma (devam)
2. Hedef programlama probleminde giren deiken aada akland
ekilde belirlenir.
a) Henz elde edilmemi en ncelikli hedef bulunur. Baka bir ifade ile Z
|
> olan
en ncelikli i hedefi bulunur.
b) i hedefinin ama satrnda katsays en pozitif olan deiken giren deiken
olarak seilir. Ancak bu hedeften daha ncelikli bir hedefin ama satrndaki ayn
deikenin katsays negatif ise o deiken temele giremez. Bu durumda bir
sonraki ama satrna (i+1 hedefine) geilir ve i+1 hedefine yaklalmaya allr.
3. Herhangi bir satr ilemi yapldnda bu ilem mutlaka her hedefin
ama satrna uygulanr.
4. Eer btn hedefler elde edilmi ise (Z
1
= Z
2
= = Z
m
= ise), veya
elde edilmemi her i hedefi iin, temele girebilecek ve Z
|
deerini
azaltabilecek btn deikenler i'den daha ncelikli bir hedefteki sapmay
artryorsa optimal zm elde edilmi demektir.
Dr. smail Karaolan
17/25
RNEK UYGULAMA
(REKLAM RKET
PROBLEM)
Reklam irketi
rneindeki hedeflerin
ncelikleri sras ile (YG)
hedefi, (OG) hedefi ve
(DG) hedefi olarak kabul
edilirse, bu problemin
ncelikli hedef
programlama modeli
yandaki ekilde olur.
Dr. smail Karaolan
Matematiksel Model

j
i i
d
d
d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d d i

MinZ YG Amac
MinZ OG Amac
MinZ DG Amac
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
1 1
2 2
S S
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2, aret Kst S
18/25
10
Z
1
1 1 0 0 0 0 0 -1 0 0 0 0
Z
2
2 1 0 0 0 0 0 0 -1 0 0 0
Z
3
3 1 0 0 0 0 0 0 0 -1 0 0
? 4 0 7 3 -1 0 0 1 0 0 0 40
? 5 0 10 5 0 -1 0 0 1 0 0 60
? 6 0 5 4 0 0 -1 0 0 1 0 35
s
4
7 0 100 60 0 0 0 0 0 0 1 600
0
Dr. smail Karaolan
Z X
1
X
2 d
1
+
d
2
+
d
3
+
d
1
-
d
2
-
d
3
-
s
4
En
Kk
Oran Testi
ter.
No.
TD D.No
Katsaylar
STD
19/25
Z
1
1 1 7 3 -1 0 0 0 0 0 0 40
Z
2
2 1 10 5 0 -1 0 0 0 0 0 60
Z
3
3 1 5 4 0 0 -1 0 0 0 0 35
d
1
-
4 0 7 3 -1 0 0 1 0 0 0 40 5 5/7
d
2
-
5 0 10 5 0 -1 0 0 1 0 0 60 6
d
3
-
6 0 5 4 0 0 -1 0 0 1 0 35 7
s
4
7 0 100 60 0 0 0 0 0 0 1 600 6
0
Z
1
1 1 0 0 0 0 0 -1 0 0 0 0
Z
2
2 1 0 -1 0 -1 0 0 0 0 - 1/10 -0
Z
3
3 1 0 1 0 0 -1 0 0 0 - 1/20 5
X
1
4 0 1 3/5 0 0 0 0 0 0 1/100 6
d
2
-
5 0 0 -1 0 -1 0 0 1 0 - 1/10 -0
d
3
-
6 0 0 1 0 0 -1 0 0 1 - 1/20 5
d
1
+
7 0 0 1 1/5 1 0 0 -1 0 0 7/100 2
2
Z
1
1 1 0 0 0 0 0 -1 0 0 0 0
Z
2
2 1 0 5/7 1 3/7 -1 0 -1 3/7 0 0 0 2 6/7
Z
3
3 1 0 1 6/7 5/7 0 -1 - 5/7 0 0 0 6 3/7
X
1
4 0 1 3/7 - 1/7 0 0 1/7 0 0 0 5 5/7 ---
d
2
-
5 0 0 5/7 1 3/7 -1 0 -1 3/7 1 0 0 2 6/7 2
d
3
-
6 0 0 1 6/7 5/7 0 -1 - 5/7 0 1 0 6 3/7 9
s
4
7 0 0 17 1/7 14 2/7 0 0 -14 2/7 0 0 1 28 4/7 2
1
Dr. smail Karaolan
Z X
1
X
2 d
1
+
d
2
+
d
3
+
d
1
-
d
2
-
d
3
-
s
4
En
Kk
Oran Testi
ter.
No.
TD D.No
Katsaylar
STD
Optimal zm

Z Z , Z , x , x ,d d d d ,d ,d
1 2 3 1 2 1 2 2 3 1 3
0 5 6 0 0 2 5
20/25
11
Ardk zm
Hedef programlama simpleks yntemi ile benzerlik gsteren bir yaklamdr.
Matematiksel modelin tek seferde zlmesi yerine her bir kst iin teker teker
zlp kst olarak eklenmesi mantna dayanmaktadr.
Algoritma
Adm 1:Hedef ama fonksiyonlar, nceliklerine gre bykten ke sralanr.
Adm 2:zm yaplmam ncelii en byk olan hedefin ama fonksiyonu
modelin ama fonksiyonu olarak alnr ve optimal zm bulunur.
Adm 3:Btn ama fonksiyonlar zlmse ilem durdurulur. Bu durumda en
son ncelikli hedefin optimal zm, ncelikli hedef programlama
probleminin optimal zmdr. Eer zlmemi ama fonksiyonu varsa
Adm 4e gidilir.
Adm 4:zlen ama fonksiyonu, bulunan optimal ama fonksiyonu deerine eit
olacak ekilde alnarak modele kst olarak eklenir ve Adm 2ye gidilir.
Dr. smail Karaolan
21/25
Balang Kstlar
Ardk zm
RNEK UYGULAMA
(REKLAM RKET
PROBLEM)
Reklam irketi
rneindeki hedeflerin
ncelikleri sras ile (YG)
hedefi, (OG) hedefi ve
(DG) hedefi olarak kabul
edildii durum iin
problemi ardk
zmleme yntemi ile
zn.
Dr. smail Karaolan
ncelik Srasnda Ama Fonksiyonlar

j
i i
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d d i

YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Kst
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,S

d
d
d
MinZ YG Amac
MinZ OG Amac
MinZ DG Amac
1 1
2 2
S S
22/25
12
Balang Kstlar
Ardk zm
Birinci Hedef:
Bu modelin optimal
zm ile Z
1
= d
1
-
=
elde edilmektedir. Yani 1.
hedef salanmtr. 1.
hedefi bozmadan 2.
hedefi elde etmek iin
d
1
-
= kst modele
eklenerek 2. hedefin
istenmeyen yndeki
sapmas (d
2
-
deikeni)
minimize edilir.
Dr. smail Karaolan

j
i i
d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d d i

MinZ YG Amac
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Kst
1 1
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,S
23/25
Balang Kstlar
Ardk zm
kinci Hedef:
Bu modelin optimal
zm ile Z
2
= d
2
-
=
elde edilmektedir. Yani 2.
hedef salanmtr. 2.
hedefi bozmadan 3.
hedefi elde etmek iin
d
2
-
= kst modele
eklenerek 3. hedefin
istenmeyen yndeki
sapmas (d
3
-
deikeni)
minimize edilir.
Dr. smail Karaolan

j
i i
d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d i
d
d

MinZ OG Amac
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Kst
2 2
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2 S S
1 2
1
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,S
u
24/25
13
Optimal zm
Balang Kstlar
Ardk zm
Dr. smail Karaolan

j
i i
d
ST x x d d
x x d d
x x d d
x x
x j
d d i
d
d

MinZ DG Amac
YG Kst
OG Kst
DG Kst
Bte Kst
aret Kst
aret Kst
S S
1 2 1 1
1 2 2 2
1 2
1
1
2
S S
2
7 S 4u
1u S 6u
S 4 SS
1uu 6u 6uu
u 1,2
u, u 1,2,
u
S
u

Z Z , Z , x , x ,d d d d ,d ,d
1 2 3 1 2 1 2 2 3 1 3
0 5 6 0 0 2 5
nc Hedef:
Bu model
gerekletirilmesi
gereken son hedefi ifade
ettiine gre, bu modelin
optimal zm ayn
zamanda ncelikli hedef
programlama
modelinin optimal
zmdr.
25/25

2-Hedef Programlama (2sunu)

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

2-Hedef Programlama (2sunu)

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1

: satn alnacak i. tezgah miktar (i=1,2,3,4)

Вам также может понравиться