POWRT DO GWIAZDOZBIORU ORIONA Oficjalny dodatek do III wyd.

albumu KAJTEK I KOKO W KOSMOSIE

CHRISTA

/ EGMONT POLSKA / NA PLASTERKI 2012 Wydanie I, PDF

Komisy i rysunki: Janusz Christa Opracowanie i komentarz: NA PLASTERKI!!! Przygotowanie do druku: Arkadiusz Salamoski Wsppraca: Bogdan Rukszteo-Kowalewski Wicej informacji o twrczoci Janusza Christy znajdziecie na blogu NA PLASTERKI!!! www.na-plasterki.blogspot.com

Powrt do gwiazdozbioru Oriona

Przyzwyczailimy si traktowa komiksy Janusza Christy jak dziea skoczone, w ktre lepiej nie ingerowa, eby nie zepsu efektu. Tymczasem autor sam niejednokrotnie przerabia swoje historyjki. Najlepszym tego przykadem s dwie wersje Opowieci Koka: jedna z lat szedziesitych, a druga z dziewidziesitych. Na oryginaach Arktycznej wyprawy Christa wykoreksowa teksty i wpisa nowe, a w Przemytniczym szlaku zmieni rwnie cz rysunkw. No i ktra wersja jest teraz oryginalna? Starsza, nowsza, czy obie? Podobna sytuacja miaa miejsce w przypadku Kajtka i Koka w kosmosie. Niezwykle obszerny, tworzony na bieco przez cztery lata materia, si rzeczy by do niejednolity. Nic dziwnego, e Christa traktowa go potem jak zbir epizodw, ktre mona byo dowolnie czy i przycina, w zalenoci od zamwie. Na bazie 1270 odcinkw z Wieczoru Wybrzea autor zrealizowa dwie rne kompilacje (gdaski album i Robot BX-27) oraz kolorow reedycj. Do kadej z nich stworzy po kilka nowych paskw, inne za przerysowa, czsto zmieniajc tre. Wprawdzie w trzecim wydaniu Egmontu znalazy si wszystkie paski z pierwszej publikacji gazetowej, ale dla rasowych kolekcjonerw tutaj dopiero zaczyna si, a nie koczy zabawa. Sami jestemy kolekcjonerami, wic doskonale rozumiemy potrzeby naszych sistr i braci w zbieractwie. Std nasz pomys na fanowski suplement, ktry dziki patronatowi Egmontu sta si oficjalnym dodatkiem do albumu. Znajdziecie tu wszystkie nadliczbowe i alternatywne odcinki (w tym zakwestionowane przez cenzur), niepublikowane okadki, ilustracje i inne dodatki, bez

ktrych aden fan Kajtka i Koka w kosmosie obej si nie moe. Wszdzie tam, gdzie odsyamy do paskw z Wieczoru Wybrzea, podalimy numery stron z III wydania Egmontu. Ksieczka zostaa tak pomylana, aby po wydrukowaniu i zszyciu (instrukcja znajduje si na ostatniej stronie), mona j byo woy do albumu jako ostatni rozdzia. Dziki uprzejmoci Egmontu uzyskalimy dostp do najlepszych materiaw rdowych, zatem jako druku powinna by porwnywalna z albumami. A teraz ju zapraszamy do rakiety, czas wraca do gwiazdozbioru Oriona. Aha, i oczywicie

SPIS TRECI
Wieczr Wybrzea ......................................... Kosmozagadka ............................................. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne ........................ Express Ilustrowany ...................................... Relax i Milicja Obywatelska .............................. Adarex i Wojtek-Press .................................... Komiksowa archeologia .................................... Szkice ................................................... Bibliografia serii ....................................... Felp pomaga .............................................. 4 7 8 13 19 20 24 26 31 32

Wieczr Wybrzeza
Pierwsze nadprogramowe odcinki powstay jeszcze w trakcie publikacji komiksu w Wieczorze Wybrzea, za spraw cenzury, czy raczej nadgorliwoci redakcji. Najsynniejszy taki przypadek mia miejsce w grudniu 1970. Christa przynis wtedy do gazety sze paskw, ktrych akcja rozgrywaa si w zrujnowanym paacu kosmicznego wadcy. Pech chcia, e w tym samym czasie demonstranci podpalili gmach Komitetu Wojewdzkiego PZPR w Gdasku. eby unikn zarzutu politykowania, redakcja odrzucia ca parti proroczych historyjek.

Po odcinku 777 z 17 grudnia (str. 412/2) nastpia tygodniowa przerwa. W tym czasie autor przerysowywa paski, usuwajc z nich wszelkie lady walk. Dwa miesice pniej jeden z wycofanych stripw ukaza si jako ilustracja do wywiadu z Christ w Ilustrowanym Kurierze Polskim. Niestety, numer paska zosta zamazany. Dziwne bzyczce urzdzenia nie pojawiy si w Wieczorze.

Wieczr Wybrzeza
Ze wstrzymanej partii zachoway si take odcinki 778 i 779. Po dwudziestu latach autor wycign je z szuflady i przez pomyk wczy do materiaw na edycj kolorow, mieszajc je z przerysowanymi paskami o tych samych numerach. Tym sposobem pojawiy si one w I i II wydaniu Egmontu. Odcinki ocenzurowane (poniej) znacznie rni si od wersji ostatecznej (album, str. 413). Wida, e pierwotna fabua zmierzaa w innym kierunku.

Wieczr Wybrzeza
Redakcji nie spodoba si te stereotypowy obraz magazyniera malwersanta w odcinku 670. W drugiej wersji paska (album str. 357/1) nie byo ju nawet wzmianki o areszcie. Warto doda, e w modoci Christa sam by magazynierem.

W albumie autor poplta obie wersje: t z aresztem i t bez. Na oryginaach paskw 669 i 670 zachoway si zmiany w dialogach, bdce prb ujednolicenia fabuy. W wydaniu I i II mona zobaczy co z tego wyszo.

PRL mia te inne sposoby, eby uprzykrzy ycie komiksiarzowi. A komiksiarz musia z tego dowcipnie wybrn (patrz: odc. 489, str. 261/2).

Kosmozagadka
Wrd oryginaw z Wieczoru Wybrzea znajduj si dwa paski pokolorowane, a wic bezuyteczne dla wczesnych drukarni. Kolor musia powsta zanim autor nauczy si techniki blaudruku, czyli przed rokiem 1975. Odcinek 451 nie mia znaczenia dla fabuy i bezbolenie mona go byo usun z komiksu.

Pasek 528 (poniej) by jednym z kluczowych, a jednak autor take go powici. By moe chodzio o prb koloru do gdaskiego albumu. Byoby to rozwizanie eleganckie, tanie w produkcji, ale dla rysownika bardzo pracochonne.

Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne
Wieczr Wybrzea, 16.08.1974

Dwa lata po zakoczeniu publikacji w gazecie, kosmiczna epopeja doczekaa si wersji albumowej. Premiera odbya si w sierpniu 1974 r. na Jarmarku Dominikaskim. Komiks wydrukowany zosta przez Gdaskie Wydawnictwo Prasowe i naprawd przypomina gazet: poczwszy od papieru, na kolorach koczc. Niektre kadry byy niebieskie, inne wciekle pomaraczowe, a reszta bladoczarna. Historyjka bya znacznie krtsza od oryginau i stanowia kompilacj

kilku fragmentw z Wieczoru Wybrzea. Specjalnie na potrzeby tej edycji autor narysowa osiem nowych odcinkw, a w kilkunastu kadrach dokona zmian, gwnie w tekcie. Cz przerbek wesza potem na stae do komiksu, np. dwa nowe odcinki wstpu, przedrukowane w wersji kolorowej z 1991 roku oraz we wszystkich wydaniach Egmontu. Jednak wikszo tych dokrtek pojawia si tylko tutaj.

Okadka albumu Kajtek i Koko w kosmosie, WAG 1974

Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne
Wstp do albumu Kajtek i Koko w kosmosie, WAG 1974

Z prologu i rozdziau I autor pozostawi zaledwie 15 odcinkw. Nastpnie akcja na chwil przeskoczya do kocwki rozdziau VII, by zaraz po ldowaniu na planecie Burbli (str. 345/2) wrci do poowy rozdziau II. To ostatnie czenie wymagao dorysowania trzech paskw (poniej). Szwy s prawie

niewidoczne, jednak nie obyo si bez drobnej wpadki. Kajtek i Koko wychodz z rakiety w lekkich skafandrach, a ju na nastpnym kadrze maszeruj w cikich kombinezonach. Uwani czytelnicy do tej pory zadaj sobie pytanie: kiedy kosmonauci zdyli si przebra?

Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne

Teraz ju bez adnych zmian fabua dochodzi prawie do koca rozdziau II. Na ostatnim kadrze odcinka 210 (str. 117/1) zamiast Orionidy w gbi korytarza pojawia si Eta. Ta kosmetyczna zmiana prowadzia do dwch nowych paskw (na nastpnej stronie), w ktrych Christa pozby si nadmiaru postaci i wykona kolejny skok, tym razem do rozdziau VI. Klei si to na tyle dobrze, e nie znajc oryginau, trudno si domyli braku a 300 odcinkw.

10

Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne

Dalej mamy rozdzia VI, niemal kompletny, po czym nastpuje najwikszy w tym albumie przeskok, od razu do rozdziau XIII. Autor nabra wprawy w oszczdnym czeniu wtkw i teraz potrzebowa zaledwie jednego nowego paska (na nastpnej stronie) oraz zmiany tekstw w dwch kadrach odcinka 1156 (str. 607/1). Tym razem nie zapomnia wyjani zmiany kroju skafandrw.

11

Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne

Z kocwki Christa usun 49 odcinkw o ldowaniu na Ziemi (str. 632/1-656/1), nie zmieniajc ani jednej kreski. Wyrzuci finaowy pasek i upchn puent w dorysowanym kadrze przedostatniego odcinka (po lewej). Pojedynczy nowy kadr mona te znale na pocztku komiksu (str. 20/2, po prawej).

S te drobne zmiany, z ktrych najdziwniejsz jest znikajcy Koko (str. 11).

Wieczr Wybrzea

Album WAG

12

Express Ilustrowany

Rok przed premier albumu WAG, 1 czerwca 1973 r. na amach dzkiego Expressu Ilustrowanego ukaza si jeszcze jeden dodatkowy kadr z Kajtkiem i Kokiem w kosmosie. Rysunek by fragmentem przerobionego wstpu do Zotego pucharu, ktry Christa przygotowa z myl o nowych czytelnikach. Oryginalnego tekstu w ostatniej ramce nie udao si odtworzy. Zoty puchar cieszy si w odzi spor popularnoci. Po jego zakoczeniu redakcja z pewnoci chciaa kontynuacji, ale Christa nie mg zaoferowa nastpnego Kajka i Kokosza. Oryginay Szrankw i konkurw pojechay do Expressu Poznaskiego, a Woje Mirmia byli dopiero w planach. Namiastk mia by Robot BX-27, czyli fragment Kajtka i Koka w kosmosie w realiach redniowiecznych. Niestety, sto paskw zgubio si gdzie po drodze do odzi. 30 marca 1974 r. au tor bezs kute cznie apelowa w Wieczorze Wybrzea o zwrot paczki z odcinkami. Ich brak zburzy ca koncepcj przedruku. Christa musia zmieni kolejno epizodw, a brakujce lub czce odcinki dorysowywa ju na bieco, w miar ich publikacji. wiadcz o tym wyrane rnice w kresce i liternictwie.
Wieczr Wybrzea, 30.03.1974

13

Express Ilustrowany
Rzekomo zaginiona setka paskw odnalaza si potem w pierwszym wydaniu Egmontu. Ze zmienionych w stosunku do wersji gdaskiej tekstw mona domyli si, e pocztkiem Robota BX-27 mia by rozdzia VIII. Ostatecznie dzka kompilacja zacza si jednak od rozdziau IX. Dwa nowe paski wstpu (poniej) prowadziy bezporednio do odcinka 770 (str. 409/1).

14

Express Ilustrowany
Dalej historyjka toczya si bez wikszych zmian w stosunku do pierwodruku. Nowe paski pojawiay si gwnie tam, gdzie zabrako oryginaw. Tak byo w przypadku odcinkw o numerach 886-889 (str. 469/1-470/2), ktre przepady chyba jeszcze w drukarni Wieczoru Wybrzea. W ich miejsce Christa narysowa tylko dwa paski, skracajc brakujcy fragment o poow.

15

Express Ilustrowany
Kolejne skrty byy coraz bardziej oszczdne, np. 13 paskw (odc. 1100-1112, str. 579/1-585/2) skurczyo si do zaledwie dwch. Brak caego wtku o buncie przeciwko kapance Mbaali nie wyszed historyjce na dobre.

16

Express Ilustrowany
Tu przed kocem rozdziau XIII, kiedy rakieta zawracaa ku Ziemi (odc. 1193, str. 626/2), historyjka rwnie zatoczya efektown ptl, wracajc do rozdziau I (odc. 57, str. 38/1), i to bez zmian w rysunkach. Chwil pniej, zamiast odcinkw 101-127 (str. 59/1-73/1), pojawiy si dwa nowe paski. Przy okazji wypada scena kosmicznego pojedynku Orionidw, ktrzy wystpili w dzkiej kompilacji ju wczeniej.

17

Express Ilustrowany
A tu najzabawniejsza pomyka w karierze Janusza Christy. W przerysowanym odcinku 433 (str. 233/2) Koko, zamiast marynarskiej czapki, nosi hem Kokosza. Pasek pochodzi z roku 1977, z czasw Zamachu na Milusia.

I jeszcze jeden, nieco wczeniejszy pasek zastpczy, przysany do odzi w miejsce czterech starych odcinkw 974-977 (str. 514/1-515/2).

18

Relax i Milicja Obywatelska

Po Kajtku i Koku w kosmosie Christa jeszcze dwukrotnie wraca w swoich komiksach do tematu podry midzygwiezdnych. W roku 1976, czyli w czasie, gdy Express Ilustrowany wci jeszcze publikowa Robota BX-27, na amach legendarnego magazynu Relax ukazaa si dwuplanszwka o kosmonautach-krasnoludkach pt. Zaginiona zaoga. W warstwie wizualnej komiks ten miao mona nazwa realistyczn wersj Kajtka i Koka w kosmosie. Skafandry astronautw s niemal identyczne, rakieta te wyglda znajomo. Jeli dobrze poszuka, to i w scenariuszu znajd si podobiestwa.

Dwanacie lat pniej Christa wysa w kosmos dzielnych wojw Mirmia. Kajko i Kokosz, po zaoeniu doskonale znanych czytelnikom skafandrw, byli nie do odrnienia od swoich praprapraprawnukw. Rysownik dorzuci im te robota pokadowego, przypominajcego wiernego GA-2 z Kajtka i Koka w kosmosie. Epizod ten by czci milicyjnego kalendarza na rok 1988, i podobnie jak pozostae shorty, koczy si dowcipnie dobranym przepisem ruchu drogowego.

19

Adarex i Wojtek-Press

20

Adarex i Wojtek-Press

21

Adarex i Wojtek-Press

Ilustracje z kart tytuowych albumw Zabkana rakieta, Kosmiczni piraci, Przyjaciel Jol i Fatalny rozkaz

Puzzle Kajko i Kokosz w kosmosie, Trefl

22

Adarex i Wojtek-Press
Wersja Adarexu rnia si od gazetowej nie tylko kolorem. Pierwszy tom od poowy wyglda jak odtwarzany ze sabych kserokopii. Christa nie mg by zadowolony z efektu, wic drugi album i p trzeciego (do ktrych rwnie brakowao oryginaw) narysowa na nowo, do wiernie trzymajc si pierwowzoru. Zdarzay si jednak odstpstwa, jak na poniszym kadrze (str. 82/1). W sumie przerysowanych jest ponad 50 plansz (str. 68/2-139/2). Gdybymy pokazali je tu wszystkie, suplement rozrsby si do rozmiarw ksiki. W tym jednym miejscu zrobimy wic odstpstwo i odelemy czytelnikw do albumw wydawnictwa WojtekPress, albo do I wydania Egmontu.

Wieczr Wybrzea

Twierdza tyrana

W latach 1990. styl Christy by znacznie bardziej ekspresyjny ni dwie dekady wczeniej. W nowych wersjach starych paskw bohaterowie maj wyranie ywsz mimik i gestykulacj, co niekoniecznie byo zamierzone. Zmieniy si te rysy twarzy Zarzura. Z haczykowatym nosem i wydatnym podbrdkiem, wredny Orionida zacz przypomina innego komiksowego choleryka, zbjcerza Kaprala.

Wieczr Wybrzea

Twierdza tyrana

Drobne zmiany trafiaj si nawet tam, gdzie Christa nie musia odtwarza paskw. Pod koniec rozdziau V jest scena z pdzc na kosmonautw czerwon chmur (str. 221/2). W wersji albumowej autor usun kilka poprzedzajcych j odcinkw i poprawi dymki. Do nowego dialogu nie pasowa umiech Kajtka, wic rysownik po prostu zmieni mu min na zatroskan, a reszt zostawi.

Wieczr Wybrzea

Przyjaciel Jol

23

Komiksowa archeologia
Zawsze nas zastanawiao, na czym bazowa Christa, przerysowujc dla Adarexu zaginione paski. Dotd sdzilimy, e na wycinkach prasowych. Tymczasem okazao si, e w latach 1972-1974 rysownik wykona kserokopie oryginaw Kajtka i Koka w kosmosie i oprawi je w dwa grube tomy. Przy innych komiksach autor nie by a tak zapobiegliwy, zapewne dlatego, e w tamtych czasach ksero byo w Polsce ogromn rzadkoci. Wadza niechtnie udostpniaa je obywatelom, eby ci nie powielali antypastwowej bibuy. Ale jeli miao si dojcie, np. do biura projektw, mona byo skopiowa choby i komiks.

Dat powstania tych kserowanych niebieskich albumw mona okreli do dokadnie. Wskazwk s np. dwa odcinki (str. 25/1, 32/1), ktre do edycji WAG Christa poci, poczy i zmieni im teksty. Paski byy tak poprzerabiane (przykad poniej), e wypady nawet z wersji kolorowej. Tymczasem na kserokopiach oryginay s jeszcze dziewicze, jak w Wieczorze Wybrzea. Dziki kopiom wiadomo te ktre odcinki nie wrciy do autora z drukarni Wieczoru, a ktre dopiero potem rozeszy si po wiecie. Ju w 1974 r. braki byy spore, jednak nie tak due, jak 20 lat pniej. Wyjania si te sprawa dwch pokolorowanych paskw: tylko ten z Orionidami by wtedy jeszcze czarno-biay. W niebieskich albumach s te notatki na temat zawartoci edycji Adarexu. Christa zamierza usun z niej paski 718-763 (str. 381-

403), zapewne z powodu skojarze z Dniem miechay i braku oryginaw. Miaa te znikn scenka inspirowana Asteriksem (str. 464/2467/1). Na zdjciach z naszego archiwum, wykonanych jeszcze za ycia Janusza Christy, znalelimy 12 teczek z oryginaami do kolejnych tomw Kajtka i Koka w kosmosie. Oryginay ocalay, ale teczki potem przepady. To dua strata, bo na kilku z nich autor owkiem dopisa robocze tytuy albumw.

24

Komiksowa archeologia
Z fotografii teczek udao nam si odczyta dwa tytuy: Gladiatorzy (tom 4, ostatecznie zmieniony na Przyjaciel Jol) oraz Bohaterskie sny. Sporo szczcia mielimy z tytuem tomu 10 - napis Dwr Apodyktusa znalaz si na niepozornym skrawku papieru, wrzuconym do jednego z niebieskich albumw. Natomiast sam projekt podziau komiksu na albumy, wykonany przez Janusza Christ (czy moe przez jego wsplnika z Adarexu, Adama Koodziejczyka), zosta bardzo dobrze udokumentowany. Poszczeglne tomy miay si mieci na standardowych 48 stronach, za wyjtkiem finaowego, dwunastego albumu, nieco duszego od pozostaych.

Podobnie jak w przypadku paskw z Wieczoru Wybrzea, take wiele oryginaw z wydania WAG i Expressu Ilustrowanego nie przetrwao do dzi. W pracy nad Powrotem do gwiazdozbioru Oriona musielimy sobie radzi bez nich. Szczeglnie dumni jestemy z rekonstrukcji ocenzurowanego paska, ktry ukaza si tylko raz, w Ilustrowanym Kurierze Polskim. Dysponowalimy dwiema reprodukcjami: blad kserokopi z lat 1990. oraz zniszczonym wycinkiem prasowym, wklejonym do pamitkowego albumu rodziny Christw (na zdjciu obok). Do innych egzemplarzy nie udao si dotrze, okazao si bowiem, e biblioteki nie trzymaj lokalnych gazet w nieskoczono, tylko oddaj stare roczniki na przemia. Odtworzenie caego odcinka z dwch dostpnych kopii zajo nam dwa tygodnie, ale byo warto. Efekt kocowy jest porwnywalny z oryginaem.

25

Szkice
Na koniec zajrzymy za kulisy Kajtka i Koka w kosmosie. Przed nami prawdziwy rarytas - nieobrobione szkice Janusza Christy, w swojej prawdziwej, miejscami chropawej formie. Powstao ich sporo, bo i tematyka tego komiksu wymagaa od rysownika wyjtkowej inwencji i wyobrani. Celowo nie podpisywalimy szkicw, eby nie psu Wam przyjemnoci rozpoznawania znajomych postaci i maszyn.

26

Szkice

27

Szkice

28

Szkice

29

Szkice

30

Bibliografia serii
Kajtek i Koko w kosmosie, Wieczr Wybrzea 29.04.1968-31.07.1972 (1270 paskw, numeracja do 1265) Ilustrowany Kurier Polski 07.02.1971 (1 pasek nie opublikowany w Wieczorze Wybrzea) Kajtek i Koko w kosmosie, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne 1974, 2 wydania (188 paskw, w tym 8 nowych) Robot BX-27, Express Ilustrowany 29.04.1974-21.03.1977 (737 paskw, w tym 9 nowych, numeracja do 747) Kajko i Kokosz na planecie X, Express Ilustrowany 04.03.1983-21.07.1983 (98 paskw, w tym 2 nieoryginalne) Kajtek i Koko w kosmosie cz.1-6, wydanie klubowe ok. 1987 (1270 paskw + fragmenty innych wyda) Zabkana rakieta cz.1, Adarex 1991 Twierdza tyrana cz.2, Wojtek-Press 1992 Kosmiczni piraci cz.3, Wojtek-Press 1992 (kolor, razem 280 paskw, w tym 105 przerysowanych) Przyjaciel Jol, wiat Komiksu nr 10, 1999 (kolor, 41 paskw, fragment 4 cz.) Kajtek i Koko w kosmosie, Egmont 2001, 2007 (1120 paskw, w tym 3 wczeniej nie publikowane) Gieda Komiksw nr 5, 2001 (1 pasek z Ilustrowanego Kuriera Polskiego) Powrt na Ziemi, Gieda Salamoski, 41 paskw) Komiksw nr 7-9, 2002-2003 (kolor: Arkadiusz

Kajtek i Koko w kosmosie, Egmont 2012 (wydanie III uzupenione, 1270 paskw + 2 z albumu WAG)

31

Felp pomaga

KOMIKSU
www.na-plasterki.blogspot.com www.swiatkomiksu.pl

SWIATA

32