02

1
Antolatu zeure ideiak

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin.
Data: .......................................................................
2 Adierazi eskeman zer faktoreen mende dagoen

neurgailu baten zehaztasuna.
Metodo zientifikoa
hauen
tresna bat da
honako hainbat ditu

hauek aztertzea
ahalbidetzen du
Fenomeno
Naturalak
Natura
Zientziak
izan daitezke
Etapak
..................
..................
Behaketa
......................
......................
Esperimentazioa
beharrezkoak dira
ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.
.......................
.......................
Nazioarteko unitate-sistema
magnitudeetan
antolatzen da
Funtsezkoak
hauen bidez
adierazten dira
beti dauzkate
Magnitudeak
Horretarako hauexek
behar ditugu
.........................
Formula fisikoak
Neurketak
Honako hauenak
Ondorioztapenak
horiek egiteko
beharrezkoak dira
Erroreak
ondorioz, hauxe
eragiten du
bi motatakoak dira
...........................
Hauxe adieraztera
behartzen gaitu
Emaitzak
biribiltzea
......................
......................
......................
......................
.....................
291
Egiaztatu zer aurreratu duzun

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Esan zer desberdintasun dagoen aldaketa 5 Bete taula, eta adierazi honako ezaugarri hauek
fisikoen eta kimikoen artean. Ipini bakoitzetik
adibide bat.
..........................................................................
..........................................................................
magnitude fisikoak diren ala ez: ikusle kopurua,

gelako tenperatura, soinuaren bolumena, gelaren erosotasuna, interpretazioaren musikaltasuna, kontzertuaren iraupena.
MAGNITUDE FISIKOAK
EZ DIRA MAGNITUDE
DIRA
FISIKOAK
..........................................................................
..........................................................................
2 Zer esan nahi du Fisika eta Kimika zientzia

esperimentalak direla?
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
6 Abiaduraren SIko unitatea m/s da; alabaina,
ibilgailu baten abiadura neurtzeko km/h edo

mph erabiltzen da, herrialdearen arabera.
Azaldu zergatik.
3 Lan zientifikoaren lehenengo etapa intereseko
fenomenoari buruzko informazioa bilatzea da.

Zer tresna erabiliko zenuke etapa horretan?
..........................................................................
..........................................................................
4 Ordenatu denboraren arabera zientzialari
batek bere lanean egindako ekintzak, eta jarri

dagokion ordenaren zenbakia eskuineko zutabean.
EKINTZA
Esperimentu bat diseinatzea
Fenomeno natural bat behatzea
Emaitzak egiaztatzea
292
7 Adierazi nola idatziko zenukeen 14 kilogramoko masa (markatu gurutze batez erantzun
zuzena).
14 kgs
14 kg
14 Kgs
14 Kg
Esan zergatik baztertu dituzun gainerako erantzunak.
ORDENAREN ZENBAKIA
8 Metroaren zer multiplo edo azpimultiplo erabiliko zenuke honako neurri hauetan?
NEURRIA
Emaitzak argitaratzea
Dilista baten diametroa
Hipotesia birformulatzea
Laku baten zabalera
Datuak jasotzea
Zizare baten luzera
Hipotesi bat formulatzea
Paperezko orri baten lodiera
MULTIPLOA EDO
AZPIMULTIPLOA
..........................................................................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
9 Adierazi honako neurri hauek notazioaren neu- 14 Ikasle-talde batek kronometroarekin neurtzen
rrietan eta SIko unitateetan:
a) 0,000 07 dm .................................................
b) 407 000 g .....................................................
du bola batek plano makur baten irritsatzeko

behar duen denbora neurtzeko, segundoaren
hamarrekoak neur ditzakeelako. Batez besteko
balio, eta beraz, neurri-balio gisa 5,14 segundo
izan daitezke? Zergatik?
c) 1 750 000 000 000 s ......................................
10 Eman honako adierazpen honetarako aldeko
edo aurkako argudioak: Neurgailu bat oso

sentikorra da neurtzen duen pertsonaren arabera neurri desberdinak adierazten baditu.
15 Kalkulatu honako neurri hauen errore absolutua
eta errore erlatiboa: 23 s, 25 s, 22 s, 24 s, 23 s.
..........................................................................
..........................................................................
11 Lotu gezien bidez ezkerreko zutabeko neurriak

dagozkien eskuineko zutabeko neurgailuekin:
NEURRIA
Arbelaren
luzera
Txitxirio baten
masa
Botila batek
daukan olio
bolumena
TRESNA
Bulego-erregela
16 Zientzialari bat gorputz baten mugimendua
neurtzen ari da. Horretarako, denbora zehatz

batean mugitzen den espazioa neurtzen du, eta
honako taula honetako balioak irten zaizkio:
50 ml-ko probeta
ESPAZIOA (M)
25
100
DENBORA (S)
10
Sukaldeko balantza
Neurketa-zinta
1 l-ko probeta
Laborategiko balantza
Adierazi honako grafiko hauetatik zeinek irudikatzen dituen taulako balioak:

eee
(m)
(m)
(m)
eee
(m)
(m)
(m)
12 Honako neurri hauetatik zein da egokiena,
arkatza baten luzera 17 1 cm-tan adierazita,

edo hiri biren arteko distantzia 740 1 km-tan
adierazita?
t t(s)
t(s)
(s)
t t(s)
t(s)
(s)
17 Irakurri honako testu hau, eta erantzun galderei:

13 Adierazi honako neurri hauen zifra adierazgarri
kopurua:
a) 35,06 g ............
d) 25 000 000 s ...
b) 2,5 105 kJ ....
e) 0,0107 m .........
c) 3,00 l ...............
f) 1 050 C ...........
Emakumeak sexuagatiko diskriminazioa gainditu behar izan du historian zehar arlo zientifikoan egindako lana aitor diezaioten.
a) Marraztu kartel bat emakumeak zientzian
duen zereginaren alde zaudela erakusteko.
b) Bilatu Marie Curieren lanari buruzko informazioa, bereziki, zergatik lortu zituen bi
Nobel sari.
293

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin.
Data: .......................................................................
2 Non txertatuko zenituzke eskema honetan gas

bat deskribatzeko erabiltzen diren magnitudeak?
Materia
honako hauek ditu
hainbat modutan aurkezten da

honen bitartez
arrazoitzen da
Agregazio-egoerak
izan daitezke
Propietateak
Solidoa
Likidoa
Teoria
zinetiko-molekularra
Gasa
izan daitezke
lau oinarri ditu
......................
Orokorrak
Elkar alda dezakete

honako hau aldatuta
......................
legeen bitartez
deskribatzen da
......................
......................
Intentsiboak
adibidez
adibidez
...................
......................
...................
......................
Ondorioz,
......................
...........................
......................
...........................
Adierazpena
Adierazpena
...........................
Egoera-aldaketak
bi mota daude
Aurrerakorrak
294
......................
....................
....................
gertatu ahala
tenperatura
......................
......................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Materiaren zer propietate motak ahalbidetzen 6 Zein da 298 K-ren balioa C-an?
digu substantziak elkarrengandik bereiztea?
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
7 Azaldu zergatik konprimitzen den gas bat eta

zergatik ez den konprimitzen solido bat.
2 Adierazi litroaren azpimultiploetan honako

dimentsio hauek dituen prisma huts baten edukiera: 10 mm 1,2 cm 3 mm.
8 Arrazoitu honako baieztapen hauek egia ala

gezurra diren:
a) Burdina solidoa da tenperaturaren edozein

baliotan.
3 2 cm-ko diametroa eta 5 cm-ko altuera duen meta-
lezko zilindro batek 169,6 g-ko masa du. Kalkulatu

bere dentsitatearen balioa SIko unitatetan.
b) Airea konprimitzea oso zaila da.
c) Likidoek berezko forma eta bolumena dute.
4 Aluminioa metal arina da, eta 2,70 g/cm3-ko 9 Adierazi honako presio hauek SIko unitatetan:
dentsitatea dauka. Ezaugarri hori dela eta,

beste metal batzuekin egindako aleazioetan
erabiltzen da arlo aeronautikoan aplikatzeko.
Zer bolumen izango du 1 g-ko masa duen aluminio-txirbil batek?
a) 725 mmHg ..................................................

b) 1024 mb ......................................................
c) 0,88 atm ......................................................
10 Irudiak une desberdinetako gas kantitatea erakusten du. Arrazoitu a) edo b) kasuetako zeinetan den tenperatura handiagoa.
5 Masa ezberdineko bi gorputzek oreka termikoa
a)
b)
dute. Nolakoa izango da masa handiena duen

gorputzaren tenperatura beste gorputzarekin
alderatuz gero? Markatu erantzun zuzena:
Masa handiena duen gorputzak tenperatura
handiagoa izango du.
Masa handiena duen gorputzak tenperatura
txikiagoa izango du.
Gorputz biek tenperatura bera izango dute.
295

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
11 Zertarako erabiltzen da gas idealaren sinplifika- 16 Gas batek 298 K-ko tenperatura badu, 22,4 l-ko
zioa?
..........................................................................
bolumena hartzen du. Presioa aldatzen ez badugu,

zer bolumen hartuko du 323 K-ko tenperaturan?
Adierazi zer lege erabili duzun kalkulatu ahal izateko.
12 Kalkulu matematikorik egin gabe, arrazoitu zer

gertatzen zaion gas baten bolumenari tenperatura konstantearen ondorioz hasierako presioa
heren batera murrizten bada.
..........................................................................
17 Zein da fusioaren aurkako egoera-aldaketa
atzerakorra? Eta zein da kondentsazioari dagokion egoera-aldaketa aurrerakorra?
..........................................................................
13 Grafikoak gasen lege bat irudikatzen du. Adie- 18 Honako grafiko honek substantzia baten berotzerazi zein den, eta azaldu labur.
kurba irudikatzen du. Adierazi agregazio-egoera

honako kasu hauetan: 7 C, 55 C eta 120 C.
Presioa (atm)
4,0
Tenperatura (C)
D
110
2,0
1,0
V
2V
3
4 V Bolumena (dm )
20
0 A
10
C
Energia
..........................................................................
..........................................................................
14 Zenbat balio du gas baten tenperaturak presio
19 Adierazi honako esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren:
konstantearen ondorioz bere bolumena laurden

batera murrizten bada?
Likido bat hoztean ez da zertan tenperatura

txikitu.
..........................................................................
Ur puruaren irakite-tenperatura 100 C-koa

da Lurreko edozein tokitan.
..........................................................................
..........................................................................
15 Kalkulatu zenbat balio duen gas baten presioak
20 Azaldu zergatik agertzen den ur-lurrina sutan
dagoen lapiko baten estalkian ura 100C-ra iritsi

baino lehen.
bolumen konstantearen ondorioz 100 K-tik

200 K-ra berotzen bada.
21 Bilatu zer den kamera hiperbarikoa bat, baita

zertarako erabiltzen den ere.
296
..........................................................................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Bete eskema eten-puntuetan falta dena idatzita. 2 Txertatu eskeman disolbagarritasun kontzeptua, eta horrek tenperaturarekin duen erlazioa.
Materia
honako hauetan agertzen da
..............................
Metodo kimikoen bidez

bereizi badaiteke
Metodo kimikoen bidez

ezin bada bereizi
Uniformea bada
Ez bada uniformea
......................
......................
Homogeneoa
(disoluzioa)
......................
Bere osagarriak
sailkatzen dira
kontzentrazioaren
arabera
Disolbatzailea
...................
................
Osagaiak bereizteko
honako hauek behar dira
Diluitua
.......................
Masaren
%
Bolumenaren
.........
%
.................
Nahaste heterogeneoetarako
metodoak honakoak dira
Kontzentrazioa
honela
adierazten
da
Bereizteko
metodo
fisikoak
Nahaste homogeneoetarako
metodoak honakoak dira
......................
......................
Zentrifugazioa
......................
Destilazioa
desberdina
du oinarri hau
desberdina
du oinarri hau
desberdina
du oinarri hau
desberdina
du oinarri hau
desberdina
du oinarri
Partikulen
tamaina
Dentsitatea
.........................
Disolbagarritasuna
.........................
.........................
297

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Azaldu zer desberdintasun dagoen elementu 5 Iragazketaren bitartez gatz eta azukre nahaste
baten, konposatu baten eta nahaste homogeneo baten artean.
bat bereiz dezakegu? Arrazoitu zure erantzuna.
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
6 Zer esan nahi du bi likido nahastezinak direla?
Eta nahasgarriak direla? Eman adibideren bat.
2 Marrazkian bi materia mota irudikatzen dira:

a)
b)
7 Adierazi honako disoluzio honetan zer substantzia den solutua eta zein den disolbagarria:
Sailkatu horietako bakoitza substantzia purua,

konposatua, nahastea, eta abar den kontuan
hartuta.
a) 10 ml alkohol 5 ml urekin.
..........................................................................
b) 10 ml alkohol 50 ml azetonarekin.
..........................................................................
3 Zertan oinarritzen dira bereizteko metodo
c) 20 g kobre eta 2,5 g eztainu.
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
8 Azaldu labur nola justifikatzen duen teoria zine-
tiko-molekularrak tenperaturak disoluzio-prozesuan duen eragina.
4 Adierazi honako baieztapen hauek egia ala

gezurra diren:
Iragazketa nahaste homogeneoak bereizteko teknika egokia da.

Dekantazioak nahasteko osagaiek dituzten
partikulen tamaina desberdina hartzen du
oinarri.
Destilazioa nahaste heterogeneoetan erabiltzen den bereizteko teknika da.
Airea hainbat substantziako nahastea da.
298
9 Azaldu zergatik bizkortzen den disoluzio-prozesua eragitean.
fisikoak? Izendatu ezagutzen dituzunak.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
10 Adierazi honako baieztapen hauek egia ala 15 Disoluzio baten dentsitatea 1,087 g/ml-koa da,
gezurra diren:
Tenperatura murriztean, solido baten uretan duen disolbagarritasuna errazten dugu.
eta solutuaren kontzentrazioa masan % 4 da.

Kalkulatu 7 g solutu izateko hartu behar den
disoluzioaren bolumena.
Oro har, gasen disolbagarritasuna uretan

areagotu egiten da tenperaturak igo ahala.
11 Arrazoitu disoluzio saturatua eta disoluzio kontzentratua gauza bera diren.
..........................................................................
..........................................................................
12 Arrazoitu honako adierazpen hau egia ala gezu-
16 1 m-ko radioa eta 1,5 m-ko altuera duen ontzi
zilindriko batek 5 g/L-ko kontzentrazioa du sodio

kloruroko disoluzioa uretan. Kalkulatu ontzi
horretan dagoen gatzaren masa.
rra den:
Disoluzio saturatu batek solutu kopuru handiago

har dezake bortizki eragiten badiogu.
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
13 Zenbait gatzen disolbagarritasun-kurbak iru-
dikatzen dituen grafikoa aintzat hartuta, adierazi:
a) Zer tenperaturatik aurrera disolba daiteke

KBr baino KNO3 kantitate handiagoa uretan?
.....................................................................
b) Zenbat gramo NaNO 3 disolba daitezke
20C-an dagoen ur litro batean? Zer beste
datu behar dugu galdera horri erantzuteko?
.....................................................................
14 Bete honako paragrafo honetako hutsuneak
17 Irakurri honako testu hau, eta erantzun ondoren

azaltzen diren galderei:
Astrofisikariek esaten dutenaren arabera, unibertsoak hauteman dezakeguna baino materia

gehiago dauka. Oraindik ez dugunez horren
osaeraren berri, materia iluna deritzo.
Materia ilunak unibertsoaren guztizko masari
materia ikusgaiak baino ekarpen handiagoa
egiten du. Egungo datuei esker, espazioan
existitzen den materiaren % 90 eta 99 bitarte
materia arrotz (oraindik) gisa azaltzen dela
kalkulatu dute zientzialariek.
Bilatu beharrezko informazioa, eta azaldu zer
esanahai duten testuan agertzen diren honako
termino edo esaldi hauek:
falta diren hitzekin:
a) Astrofisikariek esaten dutenaren arabera.
................. baten kontzentrazioak horren
b) Materia iluna eta materia ikusgaia.
bolumen zehatz batean dagoen ............
c) materia arrotz (oraindik) gisa....
-aren kantitatea adierazten du. Kontzentrazioa

adierazteko modu bat da ............................., eta
disoluzio litro bakoitzean dagoen solutuaren
........... adierazten du.
299

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 2 Txertatu eskeman atomo-zenbakia eta masaeta bete hutsuneak.
zenbakia kontzeptuak.
Materia
bere izaera da
Honako hauen bitartez osatuta dago
.................
Izan ere, bere
barnean
...............
Karga elektrikoak
bi mota daude
honako hauek dituzte
...............
Azterketa historikoa
hasi zen
...............
Nukleoa
.................
abiapuntua
izan zen lehenengo
Bertan daude
honako hauen bidez

eratuta dago
Eredu
atomikoak
.................
Honelako
karga dauka
Positiboa
Eta honako
bakoitza
karakterizatzen
du
Elementu
kimikoa
Elektroiak
.................
honen
arabera
antolatzen dira
Atomo batek
elektroiak
irabazi edo galdu
egiten dituenean,
................
eredua
Nukleoa eta
Elektroidun
gainazala dituen
atomo
atomoa da
uniformea da
................
eredua
................
eredua
Ioia
................
deritzo
Konfigurazio
elektronikoa
300
atomo
banangaitza
da
elektroiak
irabazi
baditu,
elektroiak
galdu
baditu,
..........
..........
Filosofo greziarrek
eta, ondoren,
Daltonek

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
1 Osatu honako paragrafo hau:
Data: .......................................................................
5 Lotu unitate honetan ikasitako eredu atomikoak
Daltonek materia .............................-ez eratuta

zegoela uste zuen. Elementuen .....-ek
............................ eta ......................... desberdinak dituzte. Konposatuak atomo desberdinen
...............................-ekin ..............................-ta
eratzen dira. Erreakzio kimikoak atomoen
......................... dira.
egileek horiek proposatzea ahalbidetu zuten

esperimentuekin. Horretarako, honako eskema
hauek erabili.
2 Identifikatu honako marrazki hauek aztertu ditugun eredu atomikoetatik abiatuta.
+
+
+
+
+
+
a) ...........................................
a) ...
b) ......
Zer adierazten dute bigarren lerroko marrek?
+
+
..........................................................................
b) ........................................
..........................................................................
6 Lotu atomoari buruzko Rutherforden ideiak bere

saiakuntzan behatutako egitateekin:
3 Zer izen dute deskarga-hodiko izpiek?
a) Atomoaren nukleoa oso txikia da.
..........................................................................
Karga positiboko xafla batetik igarotzean, zergatik desbideratzen dira izpi katodikoak?
b) Atomoaren karga positiboa nukleoan kontzentratzen da.
..........................................................................
..........................................................................
4 Unitate honetan ikasitakoaren arabera, esan zer

aurkikuntza, eredu edo teoria dagokion honako
data hauetako bakoitzari:
a) 1897: ............................................................
b) 1904: ............................................................
c) 1911: ............................................................
d) 1932: ............................................................
7 Unitate honetan ikasitako eredu atomikoetako bat
opil mahaspasaduna gisa da ezaguna, eta

bestea eredu planetario gisa. Esan bakoitza
zeri dagokion, eta azaldu analogiak honako esaldi
hauek osatu ostean:
Opil mahaspasaduna ......................-en ereduari
dagokio. Izan ere, ......... .
Eredu planetarioa .......................-en ereduari
dagokio. Izan ere, ......... ..
301

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
12 Osatu honako taula hau:
Partikula subatomiko batzuk dira honako hauek:
ATOMOAK
............, karga ............-koa; .............., ...........-
23 Na
11
rik gabekoa; eta elektroia, karga .............-koa
NEUTROIAK
238
92U
eta hain masa ..........-koa, ezen ............-tzat jo

daitekeela.
PROTOIAK
14 C
6
13 Zer zenbaki berdin dute elkarren isotopoak diren
9 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala

gezurra (G) diren:
bi atomok?
14 Adierazi irudiko atomoaren atomo-zenbakia, masa-
a) Deskarga-hodi batean gas partikula

bakan batzuk sartzen dira.
zenbakia, eta protoi, elektroi eta neutroi kopurua.
b) Izpi katodikoak deberdinak dira

deskarga-hodiko gasaren arabera.
c) Izpi katodikoek karga positiboa dute,
karga mota hori duen xafla batera
desbideratzen direlako.
...................................................
...................................................
+
+
...................................................

ATOMOAK
d) Elektroiaren karga positiboa da.
PROTOIAK
ELEKTROIAK
NEUTROIAK
23 Na+
11
19F
9
35 Cl
17
MASA (u)
KARGA MOTA
Baztergarria
Negatiboa
16 Adierazi honako atomo talde hauek elkarren

artean isotopoak diren ala ez, eta arrazoitu zure
erantzuna:
1
Neutroa
11 Atomo baten masa-zenbakia 12 da; bere atomo-
zenbakia 20 izan daiteke? Arrazoitu zure erantzuna:

..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
302
2 H+
1
a)
23Na, 22Na
11
11
b)
16X, 16X, 16X

7
8
6
c)
35 Cl, 35 Cl
17
17
.....................................................
.................................................
......................................................
d) H-2, H-3 .........................................................
17 Zer-nolako banaketa dute atomo hauen gainazaleko elektroiek?

ATOMOAK
Cl
..........................................................................
Si
..........................................................................
K+
ELEKTROI KOPURUA
PARTIKULA

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 3 Txertatu eskeman elementu kimiko metalikoen
eta bete hutsuneak.
eta ez-metalikoen sailkapena.
2 Zer arauren mende dago bi atomo elkarrekin lotzea? 4 Txertatu eskeman dagozkion formula kimikoak.
Elementu kimikoak
honako honen arabera

antolatzen dira
Honako substantzia hauen

arabera multzokatzen dira
...................
...................
Sistema
...................
...................
...................
atomoak hauen bitartez

lotzen dira
elementuak honako hauetan

banantzen ditu
18
...................
7
...................
elementuek
honako hauek
dituzte
elementuek
honako hauek
dituzte
...................
...................
...................
...................
...................
...................
izan daiteke
...................
...................
...................
propietate desberdinekin,
adibidez
(aipatu bat)
...................
...................
...................
303

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
............-zenbaki bera duen ............. guztien

multzoari deitzen diogu ................... kimikoa.
Salbuespenak
.............
salbuespen,
duten
.............
Data: .......................................................................
92
baino
guztiek
jatorri
................ dute.
gezurra (G) diren:
a) Oligoelementuak izaki bizidunengan

dauden elementu kimiko bakarrak
dira.
b) Sistema periodikoko elementu
guztiak naturan daude.
c) Kaltzio gabeziak anemia eragiten du.
2 Adierazi honako elementu hauei zein talde eta

periodo dagozkien:
ELEMENTUA
Li
Ca
Si
Bi
Ne
TALDEA

gezurra (G) diren:
a) Substantzia atomiko guztiak elkarri

lotuta daude.
PERIODOA
b) Substantzia ioniko guztiek sare

ordenatuak edota kristalak osatzen
dituzte.
3 Osatu taulako informazioa.

ELEMENTUA
d) Lurraren gainazalean ugarien

dagoen elementua sufrea da.
IKURRA
TALDEA
c) Molekula oso xumeak eta atomo

ugari dituztenak daude.
d) Kristal ionikoek, ioiz eratuta dauden
heinean, karga elektrikoa dute.
Silizioa
Germanioa
Mg
Kaltzioa
7 Adierazi zer informazio ateratzen den honako

substantzia kimiko hauen formuletatik abiatuta:
a) Metano molekula, CH4.
N
P
As
b) Kaltzio kloruroaren formula enpririkoa, CaCl2.
4 Zer esan nahi du elementu bat oligoelementuen

artean sailkatzen dela?
..........................................................................
c) Argon gasa, Ar.
..........................................................................
..........................................................................
Idatzi bost oligoelementuren izena.
..........................................................................
..........................................................................
304
d) Kloro gasa, Cl2.
Sr

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
8 Marraztu, liburuko kolore-kodeari jarraikiz, Cl2 12 Atomo-zenbakien balioetatik eta elektroimolekula bat eta CO2 molekula bat.
geruzen eskematik (osatu egin behar duzu)

abiatuta, marraztu honako atomo pare
hauen lotura kimikoaren eraketari dagokion
eskema.
a) Hidrogenoa eta kloroa (ZH = 1; ZCl = 17).
Zer informazio gehigarri dute marrazki horiek

enuntziatuko formula kimikoan azaltzen ez
dena?
Kloruro ioia, Cl
Hidrogeno ioia, H+
..........................................................................
..........................................................................

Naturan elkarri ................. ez dauden ............
b) Nitrogenoa-nitrogenoa (ZN = 7).
bakarrak ................ ..................-etakoak dira,

.........................-n ....................... elektroi dituztelako.
10 Honako ezaugarri hauek aintzat hartuta, esan

zer substantzia motaz ari den:
a) Uretan disolbatu daitekeen solidoa, egoera

likidoan elektrizitatea eroaten duena.
......................................................................
c) Fluorra eta fluorra (ZF = 9).
b) Uretan disolba ezin daitekeen eta elektrizitatea eroaten ez duen sare kristalinoa.
......................................................................
c) Elektrizitatea eroaten duen solidoa.

......................................................................
d) Lotu gabeko atomoez eratutako gasa.
......................................................................
d) Kloroa-magnesioa (ZCl = 17; ZMg = 12).
Atomo batek gas noblearen ......... izatera irits

dadin, elektroiak ........... edo ............ behar ditu.
............ baten eta ez-metal baten arteko elek-
Kloruro ioia, Cl
Sodio ioia, Mg2+
troien lagapenak lotura ................ dakar, eta

metal ...........-eko bi atomo elkar tzen badira, lotura .......... sor tzen da.
305

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 2 Idatzi energiaren iraupenaren printzipioa, eta
eta bete hutsuneak.
txertatu eskeman.
Materia
aldaketak izaten ditu
...................
...................
horietan ez da aldatzen
substantzia
hauek
Erreaktiboak
abiadura handitu egiten da
honako hau
trukatzen da
...................
...................
...................
...................
Petrokimikoa
honako honek
azaltzen du hori
...................
...................
...................
Izan ere, erreaktiboen

molekulak
...................
...................
eta edozein erreakzio
kimikotan irauten
du
...................
gertatzen bada
gertatzen bada
...................
...................
esaterako
306
.......................
.......................
...................
Errekuntza
...................
industria
hauetan daude
Eta erreakzio
hauetan
sailkatzen dira
Ingurumenerako kaltegarriak
diren fenomenoak saihestu
behar dituzte, adibidez
...................
...................
...................
...................
...................
Eraldatu egiten dira

honako hauetara

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala 4 Adierazi zer lotura hausten diren eta zer sor tzen
gezurra (G) diren:
diren honako erreakzio kimiko hauetan:
a) Eraldaketa fisiko bat gertatu baino

lehen eta gertatu eta gero,
substantziak berberak dira.
b) Erreakzio kimikoak laborategian
baino ez dira gertatzen.
c) Erreaktiboak eta produktuak gezi
baten bidez banantzen dira erreakzio
kimikoetan.
d) R. Boyle kimikariak masaren iraupenaren
legea enuntziatu zuen 1980an.
a)
H
O
b)
Cl
2 Esan honako aldaketa hauek erreakzio kimikoak
Cu
diren ala ez; eta baiezko kasuetan, identifikatu

bakoitzaren erreaktiboak:
a) Krispetak egitea.
c)
O
......................................................................
b) Jaki bati gatza egitea.
......................................................................
c) Brontzezko teilatuak kolorez aldatzea.
d)
......................................................................
d) Bihotzerrea antiazido batez baretzea.
......................................................................
3 Adierazi zein diren erreaktiboak honako erreakzio 5 Osatu honako paragrafo hau:
kimiko hauetan:
.....................
kimiko
batean,
tenperatura
a) Metala + oxigeno atmosferikoa 8 oxido metalikoa.
...................., .....................-etako molekulen
......................................................................
......................... areagotzen da, eta horrekin
b) Azukrea + ura + beroa 8 karamelua.

......................................................................
c) Gasolina + oxigenoa + txinparta 8 karbono
dioxidoa eta oxido metalikoak.
......................................................................
d) Hidrogenoa + oxigenoa 8 ura + korronte elektrikoa
batera
horien
energia.
Ondorioz,
..........................-en arteko ...................... handiagoak eta eraginkorragoak dira, eta erreakzioa

abiadura ......................-an gertatuko da.
6 Zer alde dago erreakzio exotermiko baten eta

endotermiko baten artean?
......................................................................
307

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Izaki bizidunengan, .....................-iturri garrantzitsuena ...................-ren ........................-tik
dator, hau da, ................-en metabolismoko
........................-tik.

gezurra (G) diren:
a) Petroliotik eratorriak baino ez dira

erregai fosilak.
b) Errekuntzan, erreaktiboetako bat
oxigenoa da.
c) Erregai fosilak berriztagarriak dira,
baina ez dira kutsakorrak.
d) Hidrogenoa erregai alternatiboa
izan daiteke.

gezurra (G) diren:
a) Substantzia guztiak azidoak edo basikoak

dira; ez dago substantzia neutrorik.
b) pH eskala 0tik hasi eta 14an
bukatzen da.
c) Gure organismoa osatzen duten
substantzia guztiak neutroak dira.
d) Korrosioa saihesteko, metala olioz
estaltzen da.
10 Adierazi zer kolore duen honako hauen pHa

neur tzeko erabiltzen den paperak, oro har:
a) Disoluzio azidoa ...........................................

b) Disoluzio neutroa .........................................
c) Disoluzio basikoa .........................................
11 Sailkatu honako disoluzio hauek azidoak edo
basikoak diren kontuan hartuta: amoniakoa,

odola, itsasoko ura, euri-ura.
..........................................................................
..........................................................................
308
Data: .......................................................................

gezurra (G) diren:
a) Industria petrokimikoak automozioan

erabiltzeko soilik aprobetxatzen
du petrolioa.
b) Plastikoak petroliotik lortutako
makromolekulak dira, eta beraz,
polimero naturalak dira.
c) Petroliotik lortutako erregaiak denak
likidoak dira, hala nola gasolina
eta gasoila.

Kutsadura ...................... eragiten duten arazoetako batzuk honako hauek dira: ..........
..........., basoak, ibaiak eta lakuak azidotzea eta
..........
eta
...........
kaltetzea
dakarrena;
...............-geruza, planetan bizia egon dadin

behar-berrezko, ................; eta negutegi efektu
anomaloa,
.........
................-ren
eragilea
dena.
.
14 Zer kutsadura motarekin lotzen duzu honako

irudi hau?
Ikasturtea: ..............................................................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 2 Nola adierazten dira masa molekularra eta
eta bete hutsuneak.
masa atomikoa? Txertatu eskeman.
Erreakzio kimikoak
Honako honen bidez
adierazten dira
..................
Horietan honako hauek ager tzen dira
erabilgarriak dira
Formulak
Kalkuluak
.....................
.....................
Horretarako magnitudea
definitzen dugu
Erreaktiboak
.....................
..................
.....................
Aurrean honako zenbaki

hauek dituzte
Horren unitatea da
Masarekin
erlazionatzen da
honako honen bitartez
..................
masa
molarra
..................
..................
beraz, honako lege

hau betetzen da
Horiek antolatzea
da
honako hauetan
oinarritutakalkulatzen
da
eta honako hauen

bidez
adierazten da
..................
..................
..................
..................
..................
Masa
molekularrak
eta masa atomikoak
309

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kalkulatu nikelaren batez besteko masa ato- 5 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala
mikoa, taula honetako datuetan oinarrituta:
ISOTOPOA
UGARITASUNA (%)
MASA (U)
Ni-58
68,3
57,94
Ni-60
27,2
59,93
Ni-62
4,5
61,93
2 Kalkulatu honako konposatu hauen masa molekularra:
MASA
ATOMO
(u).
ATOMIKOA
KOPURUA
MASA MOLEKULARRA (u)
b) Sufre atomoz osaturiko mol batek

32 g pisatzen du, gutxi gorabehera.
c) Masa molarrak eta masa molekularrak
esanahi berbera dute.
15,999
Datuak: masa atomikoak H = 1 u; O = 16 u;

NAV = 6,022 1023.
b) C2H6.
MASA
ATOMIKOA
ATOMO
(u).
6 Kalkulatu 360 g uretan (H2O) elementu kimiko
bakoi tzak duen mol, molekula eta atomo

kopurua.
55,845
ELEMENTUA
a) Azido karbonikoaren (H2CO3)

masa molekularra 29 u da.
d) Azido karbonikoaren (H2CO3) masa

molekularra 1,74638 1025 g-koa da.
a) Fe2O3.
ELEMENTUA
gezurra (G) diren; horretarako honako datu hauek

erabili: masa atomikoak: C = 12 u; O = 16 u;
H = 1 u; S = 32 u; NAV = 6,022 1023 .
KOPURUA
MASA MOLEKULARRA (u)
MOLAK
MOLEKULAK
H ATOMOAK
O ATOMOAK
12,011
1,0080
dagokion 26 u-ko masa molekularra.
a) Zenbat mol gatz daude?
a) NO2.
b) NO.
c) N2O5.
b) Zenbat mol kloro daude?
4 Kalkulatu honako hauen masa molekularrak:

a) SO2.
c) Zenbat gramo kloro daude?
b) CO2.
c) H2O.
d) Cl2.
310
DATUAK: MCl = 35,5 g/mol; MMg = 24,31 g/mol.
3 Esan honako hauetatik zer nitrogeno oxidori
7 130 mg magnesio kloruroan (MgCl2):

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
8 Kalkulatu honako ekuazio kimiko hauetan dau- 10 Interpretatu honako ekuazio kimiko hauetako
den erreaktiboen eta produktuen elementu
bakoitzeko atomo kopurua guztira:
a) 2 KOH + H2CO3 8 K2CO3 + 2 H2O
K:
O:
H:
informazioa:
a) Fe (s) + 5 CO (g)
b) C12H22O11 (s)
200 C, 100 atm
H 2 SO4 kontzentratua
Fe(CO)5
12 C(s) + 11 H2O (l)
11 Potasioa (K) urarekin (H2O) erreakzionaraziz

gero, potasio hidroxidoa (KOH) sor tzen da, eta
hidrogeno-gasa (H2) askatzen du. Idatzi eta doitu
honako erreakzio hau.
C:
b) 2 C2H6 + 7 O2 8 4 CO2 + 6 H2O

C:
12 Kalkulatu hidrogeno-gasaren zenbat masa
ateratzen den aurreko erreakzioan, 78 g potasiok erreakzionatzen dutenean (masa atomikoak

K = 39 u; H = 1 u).
H:
O:
c) 3 HCl + Al (OH)3 8 AlCl3 + 3 H2O

H:
Cl:
13 Aurreko erreakzioan 20 g potasiok 9,21 g urekin
erreakzionatuz gero, zenbat produktu lortuko

ditugu guztira?
Al:
O:
9 Doitu honako erreakzio kimiko hauek:

a) Zn + CuSO4 8 ZnSO4 + Cu
b) Ni + HCl 8 NiCl2 + H2
c) C3H8 + O2 8 CO2 + H2O
d) Al + O2 8 Al2O3
311

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 2 Idatzi Coulomben legearen adierazpidea, eta
eta bete hutsuneak.
txertatu eskeman.
Elektrizitatea
honako honen
propietatea da
.....................
gorputz bat elektrizatu
egiten da
.....................
.....................
Positiboa
gorputzak honako
hau egiten badu
Negatiboa
eta lor tzen

da
.....................
Elektroiak
Elektroiak
Kargaren unitatea
SIn da
Indarrak
...................
gorputzak honako
hau egiten badu
.....................
eragiten ditu
...................
...................
Erakargarriak
.....................
kargen
artean
kargen
artean
................
................
ikur
ikur
Matematikoki
honela
deskribatzen da
.....................
.....................
.....................
312
izan daiteke

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala 4 Osatu honako testu hau:
gezurra (G) diren, eta arrazoitu zure erantzuna:
a) Gorputz batek protoiak har tzen baditu, karga

positiboa eskuratzen du.
Gorputz batek ...... garbia eskuratzen du .......ak hartu edo .......... egiten baditu. Isolatu daitekeen gutxieneko karga ............-arena da, eta
......................................................................
horren
......................................................................
.................., baino nabarmen ........-agoa da.
b) Elektroia da isolatu daitekeen gutxieneko karga.

......................................................................
balioa
SIko
kargaren
unitatea,
5 Erlazionatu fenomenoak dagozkien elektrifikazio

motekin:
a) Gorputz batetik bestera elektroiak igarotzea.
......................................................................
c) Elektroiaren karga coulomb batekoa da, hau da,
Nazioarteko Unitate-sistemaren karga-unitatea.
......................................................................
b) Karga mota bera eskuratzea.
......................................................................
d) Kontrako ikurra duten kargak elkar erakar tzen
dute.
......................................................................
......................................................................
c) Gorputz baten elektroiak erakar tzea edo aldaraztea.

Marruskaduraren bitartez ........ diren gorputza

ikur ..........-eko karga dute, eta ukipen bitartez
kargatzen direnak ikur ...............-eko kargekin
6 Idatzi Coulomb-en legea, eta ondorioztatu K

konstanteari dagozkion unitateak.
egiten dute.
3 Arrazoitu zer elektrifikazio motari dagokion

honako irudi hau:
++
7 Erantzun galderei aurreko ariketako informazioa

erabilita:
++
++
...........................................
...........................................
a) Zer indarrek eragiten du 2 mCko karga baten

gainean 7mC-ko beste karga batetik 10 cmra badago hutsean?
...........................................
...........................................
+
...........................................
b) Norantz mugituko da karga hori indar elektrikoaren eraginaren pean badago?
...........................................
313

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
c) Kargak 1 m-ko distantziara urrunduz gero, indarraren noranzkoa aldatu egingo da?
......................................................................
Data: .......................................................................
10 Zuzendu honako irudi hauek, eta arrazoitu zure

erantzuna:
a)
+q
......................................................................
d) Kargak 1 mm-ko tartea izan arte hurbiltzen
badira, zenbat balio izango du indarrak?
b)
F
+q
+q
8 Elkarren artean berdinak diren 2 karga ditugu, bat
bestearengandik 2 metrora; elkarren arteko tartea 4 metrora handituz gero (aukeratu zuzenak
diren erantzunak, eta arrazoitu zure erantzuna):
a) Karga baten gainean eragina duen indarra
beste kargaren gainean eragina duen indarraren berdina da.
......................................................................
11 Berdinak diren bi kargaren gainean aldarazpen-
indar bik dute eragina, bakoitza 3 N-koa; 1 dm-k

aldentzen baditu, zenbat balio du karga bakoitzak hutsean badaude (K = 9 109 N m2/C2)?
......................................................................
b) Indarraren intentsitatea gutxitu egiten da.
......................................................................
......................................................................
c) Indarraren intentsitatea erdira murrizten da.
......................................................................
12 Zer gertatuko litzateke honako zirkuitu elektriko hone-
tan erregela material erdieroale batekin ordeztuko

bagenu? Bonbillak argia egingo luke gela ilun batean?
d) Indarraren intentsitatea ez da aldatzen.

......................................................................
......................................................................
9 Adierazi irudian q eta Q kargen gainean eragiten

duten indarren norabidea eta noranzkoa (karga
horiek hutsean daude, eta balioa K = 9 109 da
SIn), eta kalkulatu indar horien intentsitatea.
Q=1C
13 Honako material hauen artetik, aukeratu zein
erabiliko zenukeen tximistorratz gisa, eta esan

zergatik: kortxoa, aluminioa, altzairua, egurra,
papera, giza gorputza, silizioa.
1 mm
q = 0,01 C
314
......................................................................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, 2 Idatzi eskeman korronte elektrikoa ezaugarrieta bete hutsuneak.
tzat dituen magnitudeen lege matematikoa.
Korronte elektrikoa
honako hainbat ditu
honako ezaugarri
hauek ditu
Efektuak
.....................
.....................
eta honako hauek dira
Termikoa
Argizkoa
................
aplikazio
aplikazio
aplikazio
................
................
Bateria
................
................
................
................
................
................
honako
honen bidez
adierazten da
honako honen
bidez
adierazten da
honako honen
bidez
adierazten da
honako efektu
honetan
oinarritzen da
................
Voltak
................
................
honako
hauetan
adierazten da
honako
hauetan
adierazten da
honako
hauetan
adierazten da
Adierazpide
matematikoa
Honako hauei
................
................
................
Honako
hauetan
ekoizten da
.................
.................
Termikoak
................
honen bidez
erlazionatzen dira
.....................
.....................
................
Energia
berriztagarriak
................
................
315

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
b)
................ ................ bat sor tzen da .............
bati konektatutako ............... baten barruan

................... era ordenatuan mugitzen direnean.
2 Zein da korronte zuzen eta korronte alternoaren 6 Osatu honako paragrafo hau:
arteko aldea?
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
a) Denbora-unitate batean eroale bat zeharkatzen duen ................-unitatea ...................

da. Horren SIko unitatea ................. da, hau
da, .................... zati ...................... .
Zer inizial dagozkio honako korronte hauetako

bakoitzari?
b) Potentzialaren unitatea SIn ......................
..........................................................................
da, hau da, ................... zati .................. .
3 Zer antzekotasun eta desberdintasun dituzte
marrazkiko ikurrak dituzten zirkuituko elementuek?

....................................
+
+
....................................
....................................
c) Eroale baten erresistentzia handiagoa da

bere ......................... handiagoa denean, eta
txikiagoa da bere .................... txikiagoa denean.
7 Adierazi nola aldatzen den zirkuitu bateko intentsitatea honako hauek gertatzen badira:
a) Eroalearen luzera handitu egiten da.
Erresistentzia.
Har tzailea.
b) Sorgailuaren indar elektroeragilea murriztu

egiten da.
Etengailua.
5 Esan zein elementu konekta tzen diren
seriean eta zein paraleloan honako zirkuitu

hauetan:
c) Eroalearen sekzioa murriztu egiten da.
a)
d) Erresistibitate urriagoa duen beste eroale
batekin ordezten da.
316
4 Erlazionatu ikurrak zirkuituko elementuekin:

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Ikasturtea: ..............................................................
Data: .......................................................................
8 Kalkulatu 20 m-ko eta 10 5 m 2 sekziozko 11 Kalkulatu tresna elektriko batek 24 ordutan konkobrezko kable baten erresisten tzia, p cu =
=1,7 108 Z m bada.
tsumitzen duen energia kantitatea bere erresistentzia 200 Z-koa bada eta bertatik doan korronteak
0,5A baditu. Zer-nolako potentzia kontsumituko du
egun batean?
9 Elektrizitatea eroaten duen material bateko
tentsioa 9 mV-koa denean intentsitatea 20 mAkoa da.

a) Kalkulatu eroalearen erresistentzia.
12 Adierazi zein den honako zentral elektriko hauetako bakoitzari dagokion energia primarioa;
a) Nuklearrak. ..................................................
b) Termikoak. ...................................................
b) 100 m-ko luzera eta 105 m2-ko sekzioa
badu, kalkulatu materialaren erresistibitatea.
c) Hidroelektrikoak. .........................................
d) Eolikoak. ......................................................

gezurra (G) diren:

gezurra (G) diren:
a) Material bereko eta sekzio bereko

eroale biri tentsio bera aplikatzen bazaie,
luzera handiena duenak erresistentzia
urriagoa izango du
b) Sorgailu baten potentzialaren diferentzia
areagotzen bada, zirkuituko tentsioa
areagotzen da
c) Erresistentzia murriztean, korronte
intentsitate bera mantentzeko
beharrezko tentsioa areagotzen da.
a) Zentral termikoa eta zentral

hidroelektrikoak hozte-dorrea
bakarrik dute komunean, eta bertatik
karbono dioxidoa isur tzen da.
Horregatik dira hain kutsakorrak.
b) Aerosorgailuek atmosferako energia
termikoa energia elektriko bihur tzen
dute material erdieroaleen bitartez.
c) Zentral termikoetan, hidroelektrikoetan
eta nuklearretan dauden elementu
berak turbinak, sorgailua eta
transformadorea dira.
14 Zerrendatu etxebizitza bateko instalazio elektrikoak dituen oinarrizko elementuak.
d) Sorgailuak eragiten duen tentsioa

murrizten bada, korrontearen
intentsitatea txikitzen da,
erresistentzia konstante mantentzen
bada.
317
SOLUZIOAK
1. UNITATEA
10 Baieztapen hori gezurra da; tresna oso sentikorra da neurtzen ari den magnitudearen
zifra oso txikiak neurtuz gero.

1 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen
Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate
honen hasierako orrian.
2 Sentikortasuna eta fidagarritasuna kon-
tzeptuak txertatu behar dira Neurtzeko tresnak laukiaren azpian.
11 Arbelaren luzera neurtzeko, neurketa-zinta
erabiliko dugu; txitxirio baten masa neurtzeko, laborategiko balantza aukeratuko

dugu; eta botila batek daukan olio bolumena
neurtzeko 1 l-ko probeta erabiliko dugu.
12 Egokiena errore erlatibo txikiena duena da,

hau da:
er (arkatza) =
1 Aldaketa kimikoak sistemaren izaera alda-
tzea dakar; aldaketa fisikoak, berriz, ez.

Aldaketa kimikoaren adibide bat da eragile
atmosferikoen ondorioz burdina oxidatzea.
Izan ere, burdinaren izaera aldatzen da burdin oxidoa izateko. Aldaketa fisikoa, adibidez, uraren lurrunketa da; kasu horretan
substantzia bera da, ura, baina lurrinegoerara aldatzen da.
2 Horrek esan nahi du garapena esperimentazioan oinarritzen dela.
3 Internet, entziklopediak, etab.

4 Ekintza bakoitzari dagokion zenbakien
ordena honako hau da (goitik behera): 3, 1, 5,

6, 7, 4 eta 2.
5 Magnitude fisikoa dira ikusle kopurua, gelako
tenperatura, soinuaren bolumena eta kontzertuaren iraupena; gelaren erosotasuna eta

interpretazioaren musikaltasuna, aldiz, ez
dira magnitude fisikoak.
6 Horiek kalkulatzeko neurri aproposagoak

dira. Izan ere, autoko joan-etorrietarako km
erabiltzen da, eta denboran, ordua. AEBetan,
luzerak neurtzeko unitatea milia da.
7 Erantzun zuzena 14 kg da. Gainerakoak ez
dira zuzenak, s sobera dagoelako edo unitatearen ikurra gaizki idatzita dagoelako (lehenengo letra larriz idatzita).
8 Neurri bakoitzerako metroaren multiplo edo
azpimultiplo egokienak honako hauek dira

(goitik behera): milimetroa (mm), hektometroa
(hm), zentimetroa (cm) eta mikrometroa (m).
9 a) 0,000 07 dm = 7 106 m
b) 407 000 g = 4,07
102
kg
c) 1 750 000 000 000 s = 1,75 1012 s
318
er (hiriak) =
1 cm
17 cm
1 km
740 km
100 = % 5,9
100 = % 0,14
Hortaz, egokiena (kalitate handiena duena)

hiri bien arteko distantzia neurtzen duena da.
13 a) 4 zifra adierazgarri.
b) 2 zifra adierazgarri.
c) 3 zifra adierazgarri.
d) 2 zifra adierazgarri.
e) 3 zifra adierazgarri.
f) 3 zifra adierazgarri.
14 Ez; izan ere, emaitzak ezin du eduki erabilitako neurgailuak emandako zifra adierazgarriak baino gehiago. Balio zuzena 5,1 s da.
15 Neurri bakoitzaren errore absolutua kalkula-
tzeko, lehenik eta behin benetako balioa lortuko dugu batez besteko neurria aterata; balio
hori 23,4 s da, eta bi zifra adierazgarrira biribiltzen badugu, 23 s da. Ondoren, neurri
bakoitzaren errore absolutua neurriarekin
zatitu eta 100ekin bidekatuko dugu errore
erlatiboan ehunekoetan (%) adierazteko.
Emaitzak honako taula honetan daude:
t (s)
23
25
22
24
23
ea (s)
er (%)
8,7
4,3
4,3
1,7
16 Taulako balioak irudikatzen dituen grafikoa

eskuinekoa da.
17 Erantzun zabala.
SOLUZIOAK
2. UNITATEA
7 Gas bat konprimitu egin daiteke bere partiku-

Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate

2 Gas baten portaera deskribatzeko erabiltzen
diren magnitudeak honako lau hauek dira:

kantitatea, bolumena, presioa eta tenperatura, eta gasa laukiaren ostean txerta daitezke.

1 Materiaren propietate espezifikoek.
2 Lehenik eta behin, prismaren dimentsio
8 a) Gezurra. Tenperaturaren araberakoa da.

b) Gezurra. Gasak aise konprimi daitezke.
c) Gezurra. Likidoek ez dute berezko formarik, horiek edukitzen dituzten ontziaren
forma hartzen dute.
9 a) 725 mmHg = 96 658,72 Pa

b) 1 024 mb = 102 400 Pa
c) 0,88 atm = 89 166 Pa
guztiak unitate berean adieraziko ditugu:

10 mm x 12 mm x 3 mm, eta ondoren, prismaren bolumena kalkulatuko dugu:
10 b) kasuan tenperatura handiagoa da, partiku-
V = 10 12 3 = 360 mm3
11 Gas ideala gasen azterketa sinplifikatzeko era-
Emaitza dm3-tan adieraziko dugu.

V = 360 mm3
1 dm3
106
mm3
= 3,6 104 dm3
Hori da, halaber, litroetan duen edukieraren

balioa: 3,6 104 l, edota:
V = 0,36 ml
3 Zilindroaren bolumena honako hau da:

len arteko tartea handia delako; horri esker,

presio handiagoa eginez gero, hurbildu egin
daitezke, eta bolumena murrizten da. Solidoen kasuan, aldiz, partikulak elkarrengandik
oso hurbil daude, eta presioa eginagatik ere,
ez dira hurbiltzen, hortaz, bolumena ez da
urritzen.
V = oinarria altuera = (1 cm)2 5 cm = 15,7 cm3

Eta SIko unitatetan, honako hau da:
V = 1,571
105
m3
Masa 0,1696 kg da, beraz, zilindroaren dentsitatea honako hau izango da:
0,1696 kg
d=
= 1,080 104 kg/m3
1,571 105 m3
4 Dentsitatearen balioa kontuan hartzen badugu, honako hau izango da:

m
1g
V=
= 0,370 cm3
=
d
2,70 g/cm3
5 Erantzun zuzena; gorputz biek tenperatura

bera izango dute.
6 T (C) = T (K) 273 = 298 273 = 25 C
len abiadura ere biziagoa delako.
biltzen den kontzeptua da. Horiek sortzen

dituzten molekulek ontziaz bestelako bolumena okupatzen dutela dute ezaugarri, baita
horien arteko erakarpen-indarrik ez egotea ere.
12 Boyle eta Mariotteren legea aplikatzen
badugu, hasierako presioa heren batera

murriztuz gero, bolumena proportzioa berean
handituko da; hau da, hasierako bolumenaren hirukoitza izango da:
V4 = 3 V
13 Boyle eta Mariotteren legea da: horren arabera, gasaren masa bera lortzeko, eta tenperatura aldatu ezean, presioaren produktua
bider bolumena konstantea da.
14 Charles eta Gay-Lussacen legea aplikatzen
badugu, bolumena laurden bat murrizten bada

(presio bera konstante mantenduta), proportzio berean murriztuko da tenperatura. Azken
bolumena hasierakoaren hiru laurden izango
da, hortaz, tenperatura honako hau izango da:
T 4 = 0,75 T
15 Charles eta Gay-Lussacen bigarren legea

aplikatzen badugu, tenperaturak balio bikoitza hartzen badu (bolumen konstantea mantenduta), presioa ere bikoiztu egingo da:
p4 = 2 p
319
SOLUZIOAK
Lussacen lehenengo legea aplikatuko dugu,

alegia:
V1 V2
22,4 L
V2
=
8
=
8 V2 = 24,3 L
298 K 323 K
T1 T2
17 Solidotzea. Lurruntzea.
18 Solidoa, likidoa eta gasa, hurrenez hurren.
19 Lehenengo esaldia egia da; izan ere, egoeraaldaketaren ondorioz ez da tenperatura aldatzen, sistemak beroa galdu arren.
Bigarren esaldia gezurra da; izan ere, irakitetenperatura (edozein egoera-aldaketatan bezala) presioaren araberakoa da, hortaz, itsas
sestran balioak ez dauka Everest gailurrean
duen balio bera, esaterako.
20 Lurrina lurrunketatik dator, hau da, gainaza-
leko fenomenoa da, eta irakite-tenperaturatik

beherakoetan gertatzen da.
21 Ontzi hermetiko bat da, oro har zilindrikoa;

airearekin edo oxigenoarekin presurizatzen da, ur azpian sakonera zehatz batean
dauden baldintzak simulatzeko. Deskonpresioaren gaitza tratatzeko erabiltzen da, besteak beste, urpekariek gainazalera igotzean
duten gaitza tratatzeko.
3. UNITATEA
Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.
2 Saturatua laukitik aurrera txerta daiteke, eta

honako hau esan daiteke: kontzentrazioa Disolbagarritasun balioaren parekoa denean,
eta hori,Tenperaturaren arabera aldatzen da.
substantzia da, baina substantzia puru horiek

begiratu batean edo mikroskopioaren bidez
hautematerik ez dago.
2 a) Substantzia purua da, konposatu bat.

b) Nahaste bat da, hiru substantzia puruz
osatua: konposatu bat eta bi elementu
(substantzia sinpleak).
3 Nahastearen osagaietako propietate fisikoetan
oinarritzen dira. Iragazketa, dekantazioa, zentrifugazioa, kristalizazioa eta destilazioa dira.
4 Lehenengo hiru esaldiak gezurra dira. Azken

esaldia soilik da egia.
5 Ez, partikulen tamaina antzekoa delako.

6 Nahastezina hitzak nahaste homogeneoa
sortzerik ez dagoela esan nahi du, esaterako
urak eta olioak; nahasgarria hitzak, ordea,
nahasi daitezkeela esan nahi du, adibidez
ura eta alkohola.
7 a) Solutua alkohola da (ura disolbatzaile hartuko dugu).

b) Solutua alkohola da.
c) Solutua eztainua da.
8 Tenperatura areagotzean, solutu-partikulek
energia handiagoa dute, eta hobeto sakabanatzen dira disolbatzailean.
9 Disolbatzaile-partikulak biziago mugitzean,
solutuaren partikulak errazago inguratzen

dituzte.
10 Biak dira gezurra. Oro har, solido baten disol-
bagarritasuna uretan areagotu egiten da tenperaturak igo ahala; gasen disolbagarritasuna, berriz, murriztu egiten da.
11 Ez. Disoluzio kontzentratuak kontzentrazio

handiagoa ahalbidetzen du, ez delako disolbagarritasunaren baliora iristen; disoluzio saturatuak, aldiz, ez du solutu gehiago onartzen.
12 Gezurra da. Disoluzioari eragiteak prozesua

bizkortzea baino ez dakar.

1 Elementu bat substantzia purua da, eta ezin
daiteke deskonposatu metodo fisikoen eta

kimikoen bitartez; konposatu bat, berriz,
metodo kimikoen bitartez deskonposatu daitekeen substantzia purua da, baina metodo
fisikoen bidez deskonposatzea ezinezkoa
da; nahaste homogeneoa beste substantzia
puru batzuetan deskonposatu daitekeen
320
13 a) 50 C-tik aurrera.
b) 20 C-an urak duen dentsitatea jakin behar
dugu.
14 Disoluzio baten kontzentrazioak horren bo-
lumen zehatz batean dagoen solutuaren

kantitatea adierazten du. Kontzentrazioa
adierazteko modu bat da gramoak litroko,
eta disoluzio litro bakoitzean dagoen solutuaren masa adierazten du.
16 Presioa aldatzen ez denez, Charles eta Gay-
SOLUZIOAK
15 Proportzio bat aplikatuko dugu 7 g solutu
duen disoluzioaren masa kalkulatzeko, hau

da:
4 g solutu
100 g disolu.
7 g solutu
m disolu.
b) Alfa partikula batzuek beren ibilbidea pixka

bat desbideratzen zuten.
7 Opil mahaspasaduna Thomsonen ereduari

dagokio. Izan ere, bertako elektroiak alde
positiboan txertatuta zeuden, mahaspasak opilean bezalaxe.
8 m = 175 g
Eredu planetarioa Rutherforden ereduari

dagokio. Izan ere, bertako elektroiek
nukleoaren inguruan bira egiten dute,
planetek Eguzkiaren inguruan bezalaxe.
Dentsitate horretatik aurrera, disoluzioaren

bolumena kalkulatuko dugu:
m
175 g
V=
=
= 161 ml
d
1,087 g/ml
16 Ontziaren bolumena honako hau da:

V = oinarria altuera = (1 m)2 1,5 m = 4,71 m3
8 Partikula subatomiko batzuk dira honako
hauek: protoia, karga positibokoa; neutroia,

kargarik gabekoa; eta elektroia, karga negatibokoa eta hain masa txikikoa izanik baztergarritzat jo daiteke.
Kontzentrazioa 5 g/L-koa denez, solutuaren

(gatzaren) masa honako hau da:
msolutua = C Vdisoluzioa
msolutua = 5 g/L 4,71 103 L = 23,55 g
17 Erantzun zabala.
9 a) E. b) G. c) G. d) G.
10
PARTIKULA
MASA (u)
KARGA MOTA
Elektroia
Baztergarria
Negatiboa
Protoia
Positiboa
Neutroia
Neutroa
4. UNITATEA
1 eta 2 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposa-
11 Ez; atomo-zenbakia beti da masa-zenbakia
baino txikiagoa. Izan ere, protoi kopurua adierazten du. Masa-zenbakia, aldiz, atomozenbakiaren eta neutroi kopuruaren batuketa
da.
men Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate

1 Daltonek materia atomoez eratuta zegoela
12
uste zuen. Elementuen atomoek tamaina

eta masa desberdinak dituzte. Konposatuak
atomo desberdinen elementuekin elkartuta
eratzen dira. Erreakzio kimikoak atomoen
berrantolaketa dira.
2 a) Thomson. b) Rutherford. Elektroien ibilbideak.
3 Izpi katodikoak. Karga negatiboa dutelako.

4 a) 1897: elektroiaren aurkikuntza.
b) 1904: Thomsonen eredu atomikoa.
c) 1911: Rutherforden eredu atomikoa.
d) 1932: neutroiaren aurkikuntza.
5 a) Rutherford. b) Thomson.
6 a) Alfa partikulak desbideratu gabe igarotzen
dira.
ATOMOAK
PROTOIAK
NEUTROIAK
23 Na
11
11
12
92
146
238
92U
14 C
6
13 Protoi kopurua.
14 Z = 2; A = 4; 2 protoi, 2 elektroi eta 2 neutroi.
15
ATOMOAK
PROTOIAK
ELEKTROIAK
NEUTROIAK
23 Na+
11
11
10
12
19F
9
10
10
35 Cl
17
17
18
18
2 H+
1
321
SOLUZIOAK
16 a) Bai, elementu bera eta masa-zenbaki desberdina dutelako.
b) Ez; elementu desberdinak dira, atomozenbaki desberdina dutelako.
c) Ez; horietako bat ioi bat da.
d) Bai, elementu bera eta masa-zenbaki desberdina dutelako.
ATOMOAK
Cl
Si
K+
17
14
19
eta lau hidrogeno atomoz eratuta dagoela.

b) Kaltzio kloruroan, kaltzioarekiko kloroak
duen proportzioa bi batekoa dela.
c) Argona lotu gabeko atomodun gasa dela.
d) Kloro molekula bat bi atomo kloroz osatuta
dagoela.
ELEKTROI KOPURUA
K
2
2
2
8
8
8
8
4
8
0
0
0
Kloroa
Atomoen arteko lotura, hau da, horietako

zein dauden elkarri lotuta ere adierazten du.
9 Naturan elkarri lotuta ez dauden atomo

bakarrak gas nobleetakoak dira, azken
geruzan zortzi elektroi dituztelako (He-k
izan ezik, bi baititu).
5. UNITATEA
10 a) Ionikoa. b) Kristal kobalentea. c) Metala. d)
1, 2, 3 eta 4 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen Didaktikoan edo liburu digitaleko

unitate honen hasierako orrian.

1 Atomo-zenbaki bera duen atomo guztien
multzoari deitzen diogu elementu kimikoa.

Salbuespenak salbuespen, 92 baino Z txikiagoa duten elementu guztiek jatorri naturala dute.
ELEMENTUA
Li
Ca
Si
Bi
11
Gas noblea.
Atomo bat gas noblearen konfigurazioa izatera irits dadin, elektroiak irabazi edo laga
behar ditu. Metal baten eta ez-metal baten
arteko elektroien lagapenak lotura ionikoa
dakar, eta metal bereko bi atomo elkartzen
badira, lotura metalikoa sortzen da.
12 a)
TALDEA
13
17
14
15
16
18
PERIODOA
Ne
Kloruro ioia, CI
b)
Hidrogeno ioia, H+
ELEMENTUA
IKURRA
TALDEA
Karbonoa
14
Silizioa
Si
14
Germanioa
Ge
14
Magnesioa
Mg
Kaltzioa
Ca
Estrontzioa
Sr
Nitrogenoa
15
Fosforoa
15
Artsenikoa
As
15
4 Organismoaren funtsezko elementua dela

esan nahi du, eta proportzio txikian dagoela.
Burdina, kobaltoa, zinka, fluorra eta iodoa.
5 Esaldi guztiak gezurra dira.

6 a) E. b) E. c) E. d) G.
322
Karbono-dioxidoa
N2
6 elektroi partekatu
c)
F2
d)
F F
2 elektroi partekatu
Kloruro ioia, CI
Sodio ioia, Mg2+
17
7 a) Metano molekula bat atomo karbono batez
SOLUZIOAK
6. UNITATEA
1 eta 2 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate

1 a) E. b) G. c) E. d) G.
2 a) Ez da erreakzio kimikoa.
b) Ez da erreakzio kimikoa.
c) Erreakzio kimikoa da; erreaktiboak teilatuak eta aireko oxigenoa dira.
d) Erreakzio kimikoa da; urdaileko azidoa eta
azidoaren kontrako botika dira erreaktiboak.
11 Amoniakoa: basikoa.
Odola: basiko samarra.
Itsasoko ura: basikoa.
Euri-ura: azido samarra.
12 Esaldi guztiak gezurra dira.

13 Kutsadura atmosferikoa eragiten duten ara-
zoetako batzuk honako hauek dira: euri azidoa, basoak, ibaiak eta lakuak azidotzea eta
flora eta fauna kaltetzea dakarrena; planetan
bizia egon dadin behar-berrezkoa den ozonogeruza suntsitzea; eta negutegi-efektu anomaloa, berotze globalaren eragilea dena.
14 Kutsadura atmosferikoaren ondorioetako bat
ozono-geruza suntsitzea da; horren eraginez,

jasotzen dugun UV erradiazio kantitatea areagotu egiten da.
3 a) Metala + atmosferako oxigenoa.

b) Azukrea + ura.
c) Gasolina + oxigenoa.
d) Hidrogenoa + oxigenoa.
4 a) H-H bi lotura askatzen dira, eta lau lotura

O-H sortzen dira.
b) Cu-CI bi lotura askatzen dira, eta CI-CI

lotura bat sortzen da.
c) H-O lau lotura eta O-O bi lotura askatzen
dira, eta lau lotura O-H eta O-O lotura bat
sortzen dira.
d) Hiru lotura H-H eta N-N lotura bat askatzen
dira, eta sei lotura N-H sortzen dira.
5 Erreakzio kimiko batean, tenperatura areagotzean, erreaktiboetako molekulen abiadura areagotzen da, eta horrekin batera
horien energia. Ondorioz, molekulen arteko
talkak handiagoak eta eraginkorragoak dira,
eta erreakzioa abiadura handiagoan gertatuko da.
6 Erreakzio exotermiko batean inguruari beroa
lagatzen zaio; erreakzio endotermikoan,

aldiz, inguruko beroa hartu egiten da.
7 Izaki bizidunengan, energia-iturri garrantzitsuena glukosaren errekuntzatik dator, hau

da, jakien metabolismoko produktutik.
8 a) G. b) E. c) G. d) E.
9 Baieztapen guztiak gezurra dira.
10 a) Gorria. b) Berdea. c) Urdina.
7. UNITATEA

1 Isotopoen masei dagokien neurri haztatua
kalkulatuz gero, nikelaren batez besteko pisu

atomikoa 58,66 u da.
2 a)
b)
ELEMENTUA
MASA
ATOMIKOA
ATOMO
(u).
KOPURUA
Fe
55,845
15,999
ELEMENTUA
MASA
ATOMIKOA
ATOMO
(u).
KOPURUA
12,011
1,0080
MASA
MOLEKULARRA
(u)
111,690 +
+ 47,997 =
= 159,687 u
MASA
MOLEKULARRA
(u)
24,022 +
+ 6,0480 =
= 30,070 u
3 Erantzun zuzena b) da.

4 a) 64,063 u
b) 44,009 u
c) 18,015 u
d) 70,90 u
5 a) G. b) E. c) G. d) G.
323
SOLUZIOAK
MOLAK
MOLEKULAK
H ATOMOAK
O ATOMOAK
20
1,2022 1025
2,4088 1025
1,2022 1025
7 Lehenik eta behin, gatzaren masa molarra kalkulatuko dugu kloroaren eta magnesioaren masa molarretik abiatuta:
MMgCl = MMg + 2 MCl = 95,21 g/mol
2
a) Gatzaren substantzia kantitatea honako

hau da:
mMgCl
0,13 g
2
nMgCl =
=
=
2
95,21 g/mol
MMgCl
8. UNITATEA
1 eta 2 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposa-
men Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate


1 a) Gezurra; elektroiak hartu behar ditu, ez
protoiak.
b) Egia.
c) Gezurra; bere kargaren balioa coulomb
bat baino txikiagoa da.
d) Egia.
= 0,0014 mol
b) Kloro atomikoaren kantitatea gatz kantitatearen bikoitza izango da (moletan, hots,
0,0028 mol.
c) Masa gramotan kalkulatzeko, masa molarra biderkatu beharko dugu:
mCl = nCl MCl = 0,0028 mol 35,5 g/mol =
= 0,0994 g
8 a) K: 2; O: 5; H: 4; C: 1
2 Marruskadura bidez elektrifikatzen diren gor-
putzak ikur desberdineko kargekin kargatzen

dira, eta kontaktu bidezkoak, aldiz, ikur berdineko kargekin.
3 Indukzio bidezko elektrifikazioa. Barrako

karga positiboek karga sakabanatzea eta
xaflak askatzea eragiten dute.
4 Gorputz batek karga garbia eskuratzen du

elektroiak hartu edo laga egiten baditu. Isola
daitekeen gutxieneko karga elektroiarena da,
eta horren balioa SIko kargaren unitatea,
coulomba, baino nabarmen txikiagoa da.
b) C: 4; H: 12; O: 14
c) H: 6; Cl: 3; Al: 1; O: 3
9 a) Zn + CuSO4 8 ZnSO4 + Cu
b) Ni + 2 HCl 8 NiCl2 + H2
c) 2 C3H8 + 7 O2 8 6 CO2 + 8 H2O
5 a) Marruskadura. b) Ukipena. c) Indukzioa.

6 Hona hemen Coulomben legearen adierazpena:
F=K
d) 4 Al + 3 O2 8 2 Al2O3
10 a) Burdin solidoaren mol batek karbono mo-
noxido gasaren 5 molekin erreakzionatzen

du 200 C-an eta 100 atm-ko presioaren
pean, eta Fe(CO)5 mol bat sortzen da.
b) Sakarosa mol bat azido sulfuriko kontzentratuarekin 12 mol karbono dioxido eta 11
mol ur likidotan deskonposatzen da.
11 2 K + 2 H2O 8 2 KOH + H2 (g).

12 Potasio molak kalkulatuko ditugu:
nK =
mK
MK
78 g
39 g/mol
= 2 mol
Doitutako ekuazio kimikoari jarraikiz, 1 mol

hidrogeno sortuko da, eta masa molarretik
(2g/mol) abiatuta aterako dugu horren masa:
mH2 = nH2 MH2 = 1 mol 2 g/mol = 2 g
13 Masaren iraupenaren legea aplikatuta, produktuen masa eta erreaktiboen masa berdinak
izango dira, hau da, 20 g + 9,21g = 29,21 g.
324
Qq
d2
Bertan, F indarra da; K, konstantea; Q eta q,
kargak, eta d, azkenik, distantzia.
Aurreko adibideko magnitudeen unitateak
ordeztu eta bakantzen baditugu, honako K
unitate hauek lortuko ditugu:
CC
N m2
N = [K]
8 [K] =
m2
C2
a) Datu guztiak SIko unitateetan adierazten
baditugu, eta Coulomben legea aplikatzen
badugu, indarra 1,26 108 N da.
b) Beste kargarantz mugituko da.
c) Ez, indarraren noranzkoa kargen ikurraren araberakoa delako, eta ez distantziaren araberakoa.
d) 1,26 1011 N
8 a) Egia; horixe gertatzen da beti.

b) Egia, Coulomben legearen arabera.
c) Gezurra; laurden batera murrizten da.
d) Gezurra; indarraren intentsitatea distantziaren araberakoa da, beraz, aldatu egiten da.
SOLUZIOAK
9 Indarren intentsitatea 9 1013 N da, eta kar-
getan eragina duten indarren norabidea eta

noranzkoa honako irudi honetan azaltzen da:
4 Erresistentzia:
Hartzailea:
Etengailua:
FqQ
Q=1C
1 mm
5 a) Bi hartzaile paraleloan konektatzen dira
q = 0,01 C
FQq
b)
10 a) Bigarren kargaren (Q) gaineko indarra
aurkako noranzkoan jarri behar da jazo

den fenomenoa, hau da, erakarpen-indarra izan dadin.
b) Indarren norabideak karga biak lotzen dituen
zuzenaren berdina izan behar du; izan ere,
mugitzean ibilbide horixe egingo lukete.
11 Coulomben legek karga bakantzean, honako

hau gertatzen da:
F d2
Q=
K
Datuak ordeztu eta kalkulatu. Ondoko hau
lortzen da:
Q=
39 0,1
109
= 1,83 106 C = 1,83 mC
12 Material erdieroaleek argiaren eta tenpera-
b)
c)
7 a)
b)
turaren gaineko baldintza batzuk betetzean

bakarrik eroaten dute elektrizitatea. Gelako
argia erdieroalerako egokia izango balitz,
bonbillak argia egingo luke; bestela, ez.
c)
13 Eroale bat aukeratu, hala nola, aluminioa edo
d)
altzairua, eta lurrean konektatu beharko litzateke; hala, tximistaren elektrizitatea eroango lukete modu kontrolatuan.
6 a)
9. UNITATEA

1 Korronte elektriko bat sortzen da sorgailu bati
konektatutako metal baten barruan elektroiak
era ordenatuan mugitzen direnean.
2 Korronte alternoan elektroien mugimendu
ordenatua noranzkoa aldatuz doa era erritmikoan. Korronte zuzena k.z. letrekin adierazten
da, eta korronte alternoa, k.a. letrekin.
3 Korronte-sorgailuetako ikurrekin bat datoz biak.
Lehenengoa korronte alternoko (k.a.) sorgailua

da; bigarrena, berriz, korronte zuzenekoa (k.z.).
pila batekin.
Voltmetro bat paraleloan konektatzen da
hartzaile batekin; hartzaile hori seriean
konektatuta dago bi pilarekin eta erresistentzia batekin.
Denbora-unitate batean eroale bat
zeharkatzen duen karga-unitatea intentsitatea da. Horren SIko unitatea amperea
da, hau da, coulomba zati segundoa.
Potentzialaren unitatea SIn volta da, hau
da, joulea zati coulomba.
Eroale baten erresistentzia handiagoa da
bere luzera handiagoa denean, eta txikiagoa da bere sekzioa txikiagoa denean.
Luzera handitzean, erresistentzia ere handitu egiten da eta, beraz, tentsioaren baliorako intentsitatea jaitsi egin behar da.
Indar elektroeragilea jaitsiz gero, voltak
ere jaitsi egiten dira eta, ondorioz, intentsitatea gutxitu egiten da.
Sekzioa murriztean, erresistentzia handitu
egiten da eta, beraz, tentsioaren balio bera
izateko, intentsitatea jaitsi egiten da.
Erresistibitatea murriztean, erresistentzia
txikitu egiten da eta, beraz, tentsioaren balio
bera izateko, intentsitatea jaitsi egiten da.
8 Hurrengo adierazpidean datuak ordeztuz

gero, emaitza honako hau da:
L
20
R=p
= 1,7 108
=
S
105
= 0,034 Z = 3,4 102 Z
9 a) R = 0,45 Z
b) p = 4,5 108 Z m
10 a) G. b) E. c) G. d) E.
11 F = 4,32 106 J. P = 50 W
12 a) Nuklearra.
b) Kimikoa.
c) Mekanikoa.
d) Mekanikoa.
13 a) G. b) G. c) E.
14 Etxebizitza bateko instalazio elektriko baten oina-
rrizko elementuak dira: hartunea, babes-kaxa

nagusia, kontagailua, kaxa elektrikoa eta eroaleak.
325

02

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

02

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1

Antolatu zeure ideiak

1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin.

2 Adierazi eskeman zer faktoreen mende dagoen

honako hainbat ditu

ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.

Egiaztatu zer aurreratu duzun

magnitude fisikoak diren ala ez: ikusle kopurua,

2 Zer esan nahi du Fisika eta Kimika zientzia

6 Abiaduraren SIko unitatea m/s da; alabaina,

ibilgailu baten abiadura neurtzeko km/h edo

3 Lan zientifikoaren lehenengo etapa intereseko

fenomenoari buruzko informazioa bilatzea da.

4 Ordenatu denboraren arabera zientzialari

batek bere lanean egindako ekintzak, eta jarri

Esan zergatik baztertu dituzun gainerako erantzunak.

Dilista baten diametroa

Laku baten zabalera

Zizare baten luzera

Hipotesi bat formulatzea

Paperezko orri baten lodiera

ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.

Egiaztatu zer aurreratu duzun

du bola batek plano makur baten irritsatzeko

c) 1 750 000 000 000 s ......................................

10 Eman honako adierazpen honetarako aldeko

edo aurkako argudioak: Neurgailu bat oso

15 Kalkulatu honako neurri hauen errore absolutua

eta errore erlatiboa: 23 s, 25 s, 22 s, 24 s, 23 s.

11 Lotu gezien bidez ezkerreko zutabeko neurriak

ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.

16 Zientzialari bat gorputz baten mugimendua

neurtzen ari da. Horretarako, denbora zehatz

Adierazi honako grafiko hauetatik zeinek irudikatzen dituen taulako balioak:

12 Honako neurri hauetatik zein da egokiena,

arkatza baten luzera 17 1 cm-tan adierazita,

17 Irakurri honako testu hau, eta erantzun galderei:

d) 25 000 000 s ...

b) 2,5 105 kJ ....

Antolatu zeure ideiak

1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin.

2 Non txertatuko zenituzke eskema honetan gas

honako hauek ditu

hainbat modutan aurkezten da

lau oinarri ditu

Elkar alda dezakete

ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.

Egiaztatu zer aurreratu duzun

7 Azaldu zergatik konprimitzen den gas bat eta

2 Adierazi litroaren azpimultiploetan honako

8 Arrazoitu honako baieztapen hauek egia ala

a) Burdina solidoa da tenperaturaren edozein

3 2 cm-ko diametroa eta 5 cm-ko altuera duen meta-

lezko zilindro batek 169,6 g-ko masa du. Kalkulatu

b) Airea konprimitzea oso zaila da.

c) Likidoek berezko forma eta bolumena dute.

ANAYA / HARITZA. Fisika eta Kimika DBH 3. Baimenduriko material fotokopiagarria.

dentsitatea dauka. Ezaugarri hori dela eta,

Zer bolumen izango du 1 g-ko masa duen aluminio-txirbil batek?

a) 725 mmHg ..................................................

5 Masa ezberdineko bi gorputzek oreka termikoa

dute. Nolakoa izango da masa handiena duen

Egiaztatu zer aurreratu duzun