M.

TVLLI CICERONIS ORATIO

IN L. CATILINAM QUARTA
HABITA IN SENATV .
I.E.S. Llerena
MMMXIII

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

ORATIO IN L. CATILINAM QUARTA HABITA IN SENATV.

Da 5 de Diciembre del ao 63 a.C., 691 de la fundacin de Roma. Reunin
del Senado en el templo de Jpiter Stator. Sesin convocada para que el Senado se
pronuncie por la pena que se ha de inferir a los culpables. Silano propone la pena
de muerte; Csar, el destierro y la confiscacin de bienes, en un discurso tan hbil
que supo atraer a su opinin el voto del propio Silano y el de Quinto, hermano de
Cicern. Entonces habla Cicern, exhortando al Senado a mostrar todo su rigor.
Cicern rene el Senado para que ste decida el castigo que ha de
imponerse a los culpbles. Comienza el discurso instndole a que pospongan sus
consideraciones personales o el temor por los peligros que el mismo cnsul pueda
correr. l sabr morir si es necesario.
Resumen la situacin, recuerda que los conjurados estn presos y que se
hace preciso decidir rpidamente su suerte. Pasa a continuacin a exponer las dos
opiniones esenciales: la de Silano que se decide por la muerte, y la de Csar que
propone el encarcelamiento a perpetuidad. Cicern hace ver que al adoptar la
opinin de Csar correra menos riesgo, puesto que es la propuesta de un jefe del
mismo partido popular. Pero ante la magnitud del crimen que amenaza la misma
existenci del Estado, piensa que es necesario obrar con severidad implacable. La
clemencia sera un crimen contra la Patria.
A continuacin sale al paso de una posible sugerencia: la falta de medios
para hacer cumplir la orden de ejecucin que pueda hacer dictar el Senado.
Cicern asegura que aparte de los recursos del poder tiene tras s la adhesin
manifiesta de todas las clases sociales: caballeros, plebeyos, grandes y pequeos
funcionarios, artesanos: hasta los mismos esclavos estn animados por el deseo de
salvar la Repblica y es necesario aprovechar esa unin nacional de todas las
voluntades.
Cicern sabe muy bien cun grande es el odio que le amenaza para el futuro
por parte de sus enemigos, pero no teme la muerte. Para defenderse cuenta con el
apoyo y reconocimiento de todos los buenos ciudadanos que sabrn colocarle entre
los grandes benefactores de la ciudad.
Despus de pedir a los senadores que, en atencin a los sacrificios que l ha
aceptado por la Patria, guarden memoria imperecedera de este da, promete que
cualquiera que sea su determinacin, acepta resueltamente toda la
responsabilidad.
[1] I. Video, patres conscripti, in me omnium vestrum ora atque oculos esse
conversos, video vos non solum de vestro ac rei publicae, verum etiam, si id1 depulsum
sit, de meo periculo esse sollicitos. Est mihi iucunda2 in malis et grata in dolore vestra
erga me voluntas3, sed eam, per deos inmortales, deponite atque obliti salutis meae de
vobis ac de vestris liberis cogitate. Mihi si haec condicio consulatus4 data est, ut omnis
acerbitates, omnis dolores cruciatusque perferrem, feram non solum fortiter, verum
etiam lubenter, dum modo meis laboribus5 vobis populoque6 Romano dignitas1 salusque
1

Id, es decir, vestrum ac rei publicae periculum.

Est mihi iucunda: me consuela.
3
Voluntas: solicitud.
4
Consulatus, genitivo dependiente de condicio, pero puede traducirse: si el consulado se me ha dado con
la condicin de.
5
Laboribus, ablativo.
6
vobis populoque, dativo.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

pariatur. [2] Ego sum ille consul, patres conscripti, cui non forum, in quo omnis aequitas
continetur2, non campus consularibus auspiciis consecratus, non curia, summum
auxilium omnium gentium, non domus, commune perfugium, non lectus ad quietem
datus, non denique haec sedes honoris [sella curulis] umquam vacua mortis periculo
atque insidiis fuit. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi3, multa meo quodam
dolore in vestro timore4 sanavi. Nunc si hunc exitum consulatus mei di inmortales esse
voluerunt, ut vos populumque Romanum ex caede miserrima, coniuges liberosque
vestros virginesque Vestales ex acerbissima vexatione, templa atque delubra, hanc
pulcherrimam patriam omnium nostrum ex foedissima flamma, totam Italiam ex bello et
vastitate eriperem, quaecumque5 mihi uni proponetur fortuna, subeatur6.
II. Etenim, si P. Lentulus suum nomen7 inductus a vatibus fatale8 ad perniciem
rei publicae fore putavit, cur ego non laeter meum consulatum ad salutem populi
Romani prope fatalem extitisse9? [3] Quare, patres conscripti, consulite10 vobis,
prospicite patriae, conservate vos, coniuges, liberos fortunasque vestras, populi Romani
nomen salutemque defendite; mihi parcere ac de me cogitare desinite. Nam primum
debeo sperare omnis deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor11, relaturos
esse gratiam12; deinde, si quid obtigerit, aequo animo paratoque13 moriar. Nam neque
turpis mors forti viro potest accidere neque immatura consulari nec misera sapienti. Nec
tamen ego sum ille ferreus, qui fratris14 carissimi atque amantissimi praesentis maerore
non movear horumque omnium lacrumis, a quibus me circumsessum videtis. Neque
meam mentem non15 domum saepe revocat exanimata uxor16 et abiecta17 metu filia18 et
parvulus filius19 quem mihi videtur amplecti res publica tamquam obsidem consulatus
mei, neque ille, qui expectans huius exitum diei stat in conspectu meo, gener20. Moveo
his rebus omnibus, sed in eam partem, uti21 salvi sint vobiscum omnes, etiamsi me vis
aliqua oppresserit, potius quam et illi et nos una rei publicae peste22 pereamus.
[4] Quare, patres conscripti, incumbite23 ad salutem rei publicae, circumspicite
omnes procellas, quae inpendent, nisi providetis. Non Ti. Gracchus, quod iterum
tribunus plebis fieri voluit, non C. Gracchus, quod agrarios concitare conatus est, non L.
Saturninus, quod C. Memmium occidit, in discrimen aliquod24 atque in vestrae
1

Dignitas: gloria.
Continetur: es sede.
3
Concessi: he cedido en.
4
in vestro timore: temeroso, preocupado por vosotros; vestro es posesivo objeto indirecto.
5
quaecumque: cualquiera que sea el destino que personalmente me est reservado, yo me someto.
6
Subeatur, verbo principal.
7
suum nomen, sujeto de fore.
8
Fatale, predicativo de nomen: escogido por el hado.
9
Extitisse: aparezca como.
10
Consulere, prospicere, parcere con dativo: velar, mirar, inquietarse por.
11
pro eo ac mereor: segn mis mritos.
12
Referre gratiam: recompensar.
13
Aequo paratoque: tranquilo y firme.
14
Fratris, Quinto.
15
Neque non, doble negacin afirma: y no deja de, o, mejor, suprmase.
16
Uxor, Terencia.
17
Abiecta: abatida.
18
Filia, Tulia.
19
Filius: Marco.
20
Gener, Calpurnio Pisn.
21
in eam partem, uti: slo en el sentido de que, slo para.
22
Una (adjetivo) peste: en la ruina comn.
23
Incumbite: aplicaos a.
24
in discrimen aliquod: a un proceso. Podra verse una hendadis en discrimen (peligro) y iudicium y
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

severitatis iudicium adducitur1. Tenentur2 ii, qui ad urbis incendium, ad vestram

omnium caedem, ad Catilinam accipiendum Romae restiterunt, tenentur litterae, signa,
manus3, denique unius cuiusque confessio; sollicitantur Allobroges, servitia4 excitantur,
Catilina accersitur; id est initum consilium, ut5 interfectis omnibus nemo ne ad
deplorandum quidem populi Romani nomen atque ad lamentandam tanti imperii
calamitatem relinquatur.
[5] III. Haec omnia indices detulerunt, rei confessi sunt, vos multis iam iudiciis6
iudicavistis, primum quod mihi gratias egistis singularibus verbis et7 mea virtute atque
diligentia perditorum hominum coniurationem patefactam esse decrevistis, deinde quod
P. Lentulum se abdicare praetura coegistis, tum quod eum et ceteros, de quibus
iudicastis, in custodiam dandos censuistis, maximeque quod meo nomine
supplicationem decrevistis, qui honos togato habitus8 ante me est nemini; postremo
hesterno die praemia legatis Allobrogum Titoque Volturcio dedistis amplissima. Quae
sunt omnia eius modi, ut ii, qui in custodiam nominatim dati sunt, sine ulla dubitatione a
vobis damnati esse videantur. [6] Sed ego institui referre ad vos, patres conscripti,
tamquam integrum9, et de facto quid iudicetis, et de poena quid censeatis10. Illa
praedicam11, quae sunt consulis. Ego magnum in re publica versari12 furorem et nova
quaedam misceri et concitari mala13 iam pridem videbam, sed hanc tantam, tam
exitiosam haberi coniurationem a civibus numquam putavi. Nunc quicquid est14,
quocumque vestrae mentes inclinant atque sententiae, statuendum vobis ante noctem
est. Quantum facinus ad vos delatum sit, videtis. Huic si paucos putatis adfines esse,
vehementer erratis. Latius opinione15 disseminatum est hoc malum; manavit non solum
per Italiam, verum etiam transcendit Alpes et obscure serpens multas iam provincias
occupavit. Id opprimi sustentando16 aut prolatando nullo pacto potest; quacumque17
ratione placet, celeriter vobis vindicandum est.
[7] IV. Video duas adhuc18 esse sententias, unam D. Silani, qui censet eos, qui
haec delere conati sunt, morte esse multandos, alteram C. Caesaris, qui mortis poenam
removet, ceterorum suppliciorum omnis acerbitates amplectitur. Uterque et pro sua
dignitate et pro rerum magnitudine in summa severitate versatur19. Alter eos, qui nos
omnis[, qui populum Romanum] vita privare conati sunt, qui delere imperium, qui
populi Romani nomen extinguere, punctum temporis20 frui vita et hoc communi spiritu1
considerar aliquod intensivo, como a veces detrs de ajetivos; como si dijera: in periculosum aliquod
iudicium: el juicio bastante peligroso.
1
Adducitur, se refiere tambin a Gracchus, etc.
2
Tenentur: tenemos.
3
Manus: escritura.
4
Servitia: esclavos.
5
Id ut: se han conjurado a.
6
multis iam iudiciis: os habis pronuciado en muchas ocasiones.
7
Et coordina egistis y el prmer decrevistis: habis declarado.
8
Habitus: concedido, tributado a (nemini togato).
9
tamquam integrum: como si fuera un asunto an no examinado, intacto.
10
Et censeatis: vuestro juicio sobre el hecho y vuestra decisin sobre el castigo.
11
Praedicam: hablar primero como cnsul.
12
Versari: cunda, se extenda.
13
Nova mala: que nuevos y desconocidos males se tramaban y promovan.
14
quicquid est: sea lo que sea.
15
Latius opinione: ms de lo que se cree.
16
Sustentando: con paliativos ni dilaciones.
17
Quacumque: cualquiera que sea vuestra resolucin.
18
Adhuc: hasta ahora.
19
Versatur: se mantienen.
20
punctum temporis: ni un momento.

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

non putat oportere atque hoc genus poenae saepe in inprobos civis in hac re publica esse
usurpatum2 recordatur. Alter intellegit mortem ab dis inmortalibus non esse supplicii
causa3 constitutam, sed aut necessitatem naturae aut laborum ac miseriarum quietem
esse. Itaque eam sapientes numquam inviti, fortes saepe etiam lubenter oppetiverunt.
Vincula vero, et ea sempiterna, certe ad singularem poenam nefarii sceleris inventa sunt.
Municipiis dispertiri iubet. Habere4 videtur ista res iniquitatem, si imperare velis,
difficultatem, si rogare. Decernatur tamen, si placet. [8] Ego enim suscipiam et, ut
spero, reperiam5, qui id, quod salutis omnium causa statueritis, non putent esse suae
dignitatis6 recusare7. Adiungit gravem poenam municipiis, si quis eorum8 vincula
ruperit; horribiles9 custodias circumdat et dignas scelere hominum perditorum; sancit,
ne quis eorum10 poenam, quos condemnat, aut per senatum aut per populum levare
possit; eripit etiam spem, quae sola homines in miseriis consolari solet. Bona praeterea
publicari11 iubet, vitam solam relinquit nefariis hominibus; quam si eripuisset, multas
una12 dolores animi atque corporis miserias et omnis scelerum poenas ademisset. Itaque
ut aliqua13 in vita formido inprobis esset posita apud inferos eius modi quaedam illi
antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt, quod videlicet14 intellegebant his15
remotis non esse mortem ipsam pertimescendam.
[9] V. Nunc, patres conscripti, ego mea video quid intersit16. Si eritis secuti
sententiam C. Caesaris, quoniam hanc is in re publica viam, quae popularis habetur,
secutus est, fortasse minus erunt hoc auctore et cognitore17 huiusce sententiae mihi
populares impetus18 pertimescendi; sin illam alteram, nescio an amplius mihi negotii19
contrahatur. Sed tamen meorum periculorum rationes20 utilitas rei publicae vincat.
Habemus enim a Caesare, sicut ipsius dignitas et maiorum eius amplitudo postulabat,
sententiam tamquam obsidem perpetuae in rem publicam voluntatis21. Intellectum est,
quid interesset inter levitatem contionatorum et animum vere popularem saluti populi
consulentem. [10] Video de istis, qui se populares22 haberi volunt, abesse non
neminem23, ne de capite videlicet civium Romanorum sententiam ferat24. Is et nudius
tertius in custodiam cives Romanos dedit et supplicationem mihi decrevit et indices
hesterno die maximis praemiis adfecit. Iam hoc nemini dubium est qui reo custodiam,
1

Hoc spiritu: del aire que respiramos.

Usurpatum: reservado.
3
supplicii causa: como castigo.
4
Habere: parece injusto, ilegal, si se intenta obligarles, difcil si se les suplica.
5
Reperiam (tales homines) qui.
6
suae dignitatis: honroso.
7
Recusare id quod, sujeto de esse.
8
Eorum, depende de vincula.
9
Horribiles: los rodea de una vigilancia terrible.
10
Eorum, depende de poenam, atencede a quos.
11
Publicari: confiscar.
12
Una, adverbio: de una vez.
13
Aliqua, con formido.
14
Videlicet: evidentemente.
15
His (suppliciis).
16
quid intersit mea: mi inters.
17
auctore et cognitore: consejero o promotor y defensor.
18
Impetus: ataques.
19
Negotii: riesgo.
20
Rationes: consideracin.
21
Voluntatis: amor.
22
Populares, predicativo: amigos del pueblo.
23
non neminem: alguno.
24
Ferat: pronunciar.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

quaesitori gratulationem, indici praemium decrerit, quid de tota re et causa iudicarit. At

vero C. Caesar intellegit legem Semproniam esse de civibus Romanis constitutam1; qui
autem rei publicae sit hostis, eum civem esse nullo modo posse; denique ipsum latorem2
Semproniae legis iniussu3 populi poenas rei publicae dependisse. Idem4 ipsum
Lentulum, largitorem et prodigum5, non putat, cum de pernicie populi Romani, exitio
huius urbis tam acerbe, tam crudeliter cogitarit, etiam appellari posse popularem. Itaque
homo mitissimus6 atque lenissimus non dubitat P. Lentulum aeternis tenebris
vinculisque mandare et sancit in posterum, ne quis huius supplicio levando se iactare et
in pernicie populi Romani posthac popularis esse possit. Adiungit etiam publicationem
bonorum, ut omnis animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur.
[11] VI. Quam ob rem, sive hoc statueritis, dederitis mihi comitem ad contionem
populo7 carum atque iucundum, sive Silani sententiam sequi malueritis, facile me atque
vos a crudelitatis vituperatione populo Romano purgabo atque obtinebo8 eam multo
leniorem9 fuisse. Quamquam, patres conscripti, quae potest esse in tanti sceleris
inmanitate punienda crudelitas? Ego enim de meo sensu10 iudico. Nam ita mihi salva re
publica vobiscum perfrui liceat, ut ego, quod in hac causa vehementior sum, non
atrocitate animi moveor (quis enim est me mitior?), sed singulari quadam humanitate et
misericordia. Videor enim mihi videre hanc urbem, lucem orbis terrarum atque arcem
omnium gentium, subito11 uno incendio concidentem, cerno animo sepulta in patria
miseros atque insepultos acervos civium, versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi et
furor in vestra caede bacchantis. [12] Cum vero mihi proposui12 regnantem Lentulum,
sicut ipse se ex fatis sperasse confessus est, purpuratum esse huic13 Glabinium, cum
exercitu venisse Catilinam, tum lamentationem matrum familias, tum fugam virginum
atque puerorum ac vexationem virginum Vestalium perhorresco14 et, quia mihi
vehementer15 haec videntur misera atque miseranda, idcirco in eos, qui ea perlicere
voluerunt, me severum vehementemque16 praebeo. Etenim quaero, si quis pater
familias17 liberis suis a servo interfectis, uxore occisa, incensa domo supplicium de
servo non quam acerbissumum sumpserit, utrum is clemens ac misericors an
inhumanissimus et crudelissimus esse videatur. Mihi vero18 inportunus19 ac ferreus, qui
non dolore et cruciatu nocentis suum dolorem cruciatumque lenierit. Sic nos in his
hominibus, qui nos, qui coniuges, qui liberos nostros trucidare voluerunt, qui singulas
unius cuiusque nostrum domos et hoc universum rei publicae domicilium delere conati
sunt, qui id egerunt, ut gentem Allobrogum in vestigiis huius urbis atque in cinere
1

Constitutam: promulgada slo para.

Latorem: autor.
3
Iniussu: a pesar de que el pueblo no lo orden.
4
Idem, Caesar.
5
largitorem et prodigum, sentido adversativo: a pesar de sus larguezas y prodigalidades.
6
Mitissimus, adversativo: a pesar de su clemencia.
7
Populo, depende de carum et iucundum.
8
Obtinebo: demostrar.
9
Leniorem (quam sententia Caesaris).
10
de meo sensu: segn mi sentir.
11
Subito, adverbio.
12
Proposui: imagin, me represent.
13
Huic: junto a ste.
14
Perhorresco: me horrorizo ante.
15
Vehementer: sobremanera.
16
Vehementem: enrgico, riguroso.
17
Familias, genitivo arcaico.
18
Mihi vero (videtur).
19
Inportunus: cruel.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

deflagrati imperii collocarent, si vehementissimi fuerimus, misericordes habebimur; sin

remissiores esse voluerimus, summae nobis crudelitatis in patriae civiumque pernicie
fama subeunda est. [13] Nisi vero cuipiam L. Caesar, vir fortissimus et amantissimus rei
publicae, crudelior nudius tertius visus est, cum sororis suae, feminae lectissimae,
virum1 praesentem2 et audientem vita privandum esse dixit, cum avum suum iussu
consulis interfectum3 filiumque eius inpuberem legatum a patre missum4 in carcere
necatum esse dixit. Quorum quod simile factum5, quod initum6 delendae rei publicae
consilium? Largitionis voluntas7 tum in re publica versata est8 et partium quaedam
contentio. Atque illo tempore huius avus Lentuli, vir clarissimus, armatus Gracchum est
persecutus. Ille etiam grave tum vulnus accepit, ne quid de summa9 re publica
deminueretur; hic ad evertenda rei publicae fundamenta Gallos accersit, servitia10
concitat, Catilinam vocat, adtribuit nos trucidandos Cethego et ceteros civis
interficiendos Gabinio, urbem inflammandam Cassio, totam Italiam vastandam
diripiendamque Catilinae. Vereamini censeo11, ne in hoc scelere tam immani ac nefando
nimis aliquid severe statuisse videamini; multo magis est verendum, ne remissione
poenas crudeles in patriam quam ne severitate animadversionis nimis vehementes in
acerbissimos hostis fuisse videamur.
[14] VII. Sed ea, quae exaudio, patres conscripti, dissimulare non possum.
Iaciuntur enim voces quae perveniunt ad auris meas eorum qui vereri videntur, ut
habeam satis praesidii ad ea, quae vos statueritis hodierno die, transigenda12. Omnia et
provisa et parata et constituta sunt, patres conscripti, cum mea summa cura atque
diligentia, tum etiam multo maiore13 populi Romani ad summum imperium14
retinendum et ad communes fortunas conservandas voluntate. Omnes adsunt omnium
ordinum homines, omnium generum, omnium denique aetatum; plenum est forum,
plena templa circum forum, pleni omnes aditus huius templi ac loci. Causa est enim post
urbem conditam15 haec inventa sola, in qua omnes sentirent unum atque idem praeter
eos, qui cum sibi viderent esse pereundum, cum omnibus potius quam soli perire
voluerunt. [15] Hosce ego homines excipio16 et secerno lubenter neque in inproborum
civium, sed in acerbissimorum hostium numero habendos puto. Ceteri vero, di
inmortales! qua frequentia, quo studio, qua virtute ad communem salutem
dignitatemque consentiunt17! Quid ego hic equites Romanos commemorem? qui vobis
ita summam ordinis consiliique concedunt18, ut vobiscum de amore rei publicae certent;
quos ex multorum annorum dissensione huius19 ordinis ad societatem concordiamque
1

Virum: marido.
Praesentem, participio.
3
Interfectum (esse).
4
Missum, participio apositivo a filium; legatum, predicativo de missum.
5
Factum, sustantivo sujeto de fuit.
6
Initum (fuit ab his)?
7
Voluntas: amor, deseo, sed.
8
versata est: se enseore de.
9
Summa: supremo inters.
10
Servitia: esclavos.
11
Vereamini censeo, irnico: temis, yo creo.
12
Transigenda: hacer cumplir.
13
Multo (adverbio) maiore, va con voluntate.
14
Imperium: poder.
15
Conditam, participio.
16
Excipio: excepto, excluyo.
17
Consentiunt: estn de acuerdo.
18
Vobis concedunt: aunque os ceden la primaca como orden y poder deliberador.
19
Huius: vuestro.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

revocatos hodiernus dies vobiscum atque haec causa coniungit. Quam si coniunctionem
in consulatu confirmatam1 meo perpetuam2 in re publica tenuerimus, confirmo3 vobis
nullum posthac malum civile ac domesticum ad ullam rei publicae partem esse
venturum. Pari studio4 defendundae rei publicae convenisse video tribunos aerarios,
fortissimos viros; scribas item universos, quos cum casu5 hic dies ad aerarium
frequentasset6, video ab expectatione7 sortis ad salutem communem esse conversos. [16]
Omnis ingenuorum8 adest multitudo, etiam tenuissimorum9. Quis est enim, cui non haec
templa, aspectus urbis, possessio libertatis, lux denique haec ipsa et [hoc] commune
patriae solum10 cum sit carum, tum vero dulce atque iucundum?
VIII. Operae pretium est11, patres conscripti, libertinorum hominum studia
cognoscere, qui sua virtute fortunam huius civitatis12 consecuti13 vere hanc suam esse
patriam iudicant, quam quidam hic nati, et summo nati loco14, non patriam suam, sed
urbem hostium esse iudicaverunt. Sed quid ego hosce homines ordinesque commemoro,
quos privatae fortunae, quos communis res publica, quos denique libertas, ea quae
dulcissima est, ad salutem patriae defendendam excitavit? Servus est nemo, qui modo15
tolerabili condicione sit servitutis, qui non audaciam civium perhorrescat, qui non haec
stare16 cupiat, qui non [tantum], quantum audet et quantum potest, conferat ad
communem salutem voluntatis. [17] Quare si quem vestrum forte commovet hoc, quod
auditum est17, lenonem quendam Lentuli concursare circum tabernas18, pretio19 sperare
sollicitari posse animos egentium atque imperitorum, est20 id quidem coeptum atque
temptatum, sed nulli sunt inventi tam aut fortuna miseri aut voluntate perditi, qui non
illum ipsum sellae atque operis et quaestus cotidiani locum21, qui non cubile ac lectulum
suum, qui denique non cursum hunc otiosum vitae suae salvum esse velint22. Multo23
vero maxima pars eorum, qui in tabernis sunt, immo vero (id enim potius est dicendum)
genus hoc universum amantissimum est otii. Etenim omne instrumentum, omnis opera
atque quaestus frequentia24 civium sustentatur, alitur otio; quorum si quaestus occlusis
tabernis minui solet, quid tandem incensis futurum fuit?
[18] IX. Quae cum ita sint, patres conscripti, vobis populi Romani praesidia non
1

Confirmatam: fortalecida.
Perpetuam, predicado.
3
Confirmo: aseguro.
4
Studio: resolucin.
5
Casu: casualmente.
6
Frequentasset: haya congregado.
7
ab expectatione: en vez de esperar el sorteo, acuden a contribuir a.
8
ingenuorum: hombres libres.
9
Tenuissimorum: los ms humildes.
10
Solum, abstracto.
11
Operae pretium est: es muy conveniente.
12
Civitatis: ciudadana.
13
Consecuti, participio.
14
Loco: cuna.
15
qui modo: slo con que sea tolerable su condicin de esclavo.
16
haec stare: la conservacin de la repblica.
17
hoc, quod auditum est: la noticia de que.
18
Tabernas: tiendas.
19
Pretio, ordnese: sperare animos posses sollicitari pretio.
20
Est, auxiliar.
21
Sellae operis.. quaestus locum: su puesto de trabajo, literalmente: el lugar de su labor y de su
ganancia.
22
salvum esse velint, sobrentindase tras locum y lectulum.
23
Multo, adverbio, con maxima, instrumentum: medios.
24
Frequentia: concurrencia.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

desunt; vos ne populo Romano deesse videamini, providete. Habetis consulem ex

plurimis periculis et insidiis atque ex media morte non ad vitam suam, sed ad salutem
vestram reservatum. Omnes ordines ad conservandam rem publicam mente, voluntate,
studio, virtute, voce consentiunt. Obsessa1 facibus et telis impiae coniurationis vobis
supplex manus tendit patria communis, vobis se, vobis vitam omnium civium, vobis
arcem et Capitolium, vobis aras Penatium, vobis illum ignem Vestae sempiternum,
vobis omnium deorum templa atque delubra, vobis muros atque urbis tecta commendat.
Praeterea de vestra vita, de coniugum vestrarum atque liberorum anima, de fortunis
omuium, de sedibus, de focis vestris hodierno die vobis iudicandum2 est. [19] Habetis
ducem memorem vestri3, oblitum sui, quae non semper facultas4 datur; habetis omnis
ordines, omnis homines, universum populum Romanum, id quod in civili causa
hodierno die primum5 videmus, unum atque idem6 sentientem. Cogitate, quantis7
laboribus fundatum imperium, quanta virtute stabilitam libertatem, quanta deorum
benignitate auctas exaggeratasque8 fortunas una nox paene delerit. Id ne umquam
posthac non modo [non] confici, sed ne cogitari quidem possit a civibus, hodierno die
providendum est. Atque haec, non ut vos, qui mihi studio paene praecurritis9, excitarem,
locutus sum, sed ut mea vox, quae debet esse in re publica princeps10, officio11 functa
consulari videretur.
[20] X. Nunc, antequam ad sententiam12 redeo, de me pauca13 dicam. Ego,
quanta manus14 est coniuratorum, quam videtis esse permagnam, tantam me inimicorum
multitudinem suscepisse15 video; sed eam esse iudico turpem et infirmam16 et
[contemptam et] abiectam. Quodsi aliquando alicuius furore et scelere17 concitata
manus ista plus valuerit quam vestra ac rei publicae dignitas, me tamen meorum
factorum atque consiliorum numquam, patres conscripti, paenitebit. Etenim mors, quam
illi [mihi] fortasse minitantur, omnibus est parata; vitae tantam laudem, quanta vos me
vestris decretis honestastis, nemo est adsecutus. Ceteris enim bene gesta18, mihi uni
conservata re publica gratulationem decrevistis. [21] Sit Scipio clarus19 ille, cuius
consilio20 atque virtute Hannibal in Africam redire atque [ex] Italia decedere coactus
est, ornetur21 alter22 eximia laude Africanus, qui duas urbes huic imperio infestissimas,
Carthaginem Numantiamque, delevit, habeatur vir23 egregius Paulus ille, cuius currum
1

Obsessa: amenazada.
Iudicandum, perifrstica.
3
Vestri, genitivo plural.
4
Facultas: ocasin.
5
Primum: por primera vez.
6
unum atque idem, complemento de sentientem.
7
Quantis, traducir, si bien su fuerza es distinta en latn, como si dijera tantis.
8
Exaggeratas: acumuladas.
9
Praecurritis: aventajis.
10
Princeps: la primera (que se escuche).
11
Officio: deber.
12
ad sententiam: a tratar la sentencia que habis de dictar.
13
Pauca: un poco, algo.
14
Manus: banda.
15
Suscepisse: haberme creado.
16
Infirmam: dbil.
17
furore et scelere, gendadis: audacia criminal.
18
Gesta, ablativo absoluto.
19
Sit clarus: celebremos.
20
Consilio: prudencia.
21
Ornetur: honremos.
22
Alter: el segundo.
23
Vir, predicativo.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

rex potentissimus quondam et nobilissimus Perses honestavit1, sit aeterna gloria Marius,
qui bis Italiam obsidione et metu servitutis liberavit, anteponatur omnibus Pompeius,
cuius res gestae2 atque virtutes isdem quibus solis cursus regionibus ac terminis3
continentur; erit profecto inter horum laudes aliquid loci4 nostrae gloriae5, nisi forte6
maius7 est patefacere nobis provincias, quo exire possimus, quam curare, ut etiam illi,
qui absunt, habeant, quo victores revertantur. [22] Quamquam est uno loco8 condicio
melior9 externae victoriae quam domesticae, quod hostes alienigenae aut oppressi
serviunt aut recepti10 [in amicitiam] beneficio11 se obligatos putant; qui autem ex
numero civium dementia aliqua depravati hostes patriae semel esse coeperunt, eos cum
a pernicie rei publicae reppuleris12, nec vi coercere nec beneficio placare possis. Quare
mihi cum perditis civibus aeternum bellum susceptum13 esse video. Id14 ego vestro
bonorumque omnium auxilio memoriaque15 tantorum periculorum, quae16 non modo in
hoc populo, qui servatus est, sed in omnium gentium sermonibus ac mentibus semper
haerebit, a me atque a meis facile propulsari posse confido. Neque ulla profecto tanta
vis reperietur, quae coniunctionem vestram equitumque Romanorum et tantam
conspirationem17 bonorum omnium confringere et labefactare possit.
[23] IX. Quae cum ita sint, pro18 imperio, pro exercitu, pro provincia, quam19
neglexi, pro triumpho ceterisque laudis insignibus20, quae sunt a me propter urbis
vestraeque salutis custodiam repudiata, pro clientelis hospitiisque provincialibus21, quae
tamen urbanis opibus22 non minore labore23 tueor quam comparo24, pro his igitur
omnibus rebus, pro meis in vos singularibus studiis25 proque hac, quam perspicitis, ad
conservandam rem publicam diligentia nihil a vobis nisi huius temporis totiusque mei
consulatus memoriam postulo; quae dum erit in vestris fixa mentibus, tutissimo me
muro saeptum esse arbitrabor. Quodsi meam spem vis inproborum fefellerit atque
superaverit, commendo vobis parvum meum filium, cui profecto satis erit praesidii non
solum ad salutem, verum etiam ad dignitatem, si eius26, qui haec omnia suo solius27
1

Honestavit: adorn.
res gestae: hazaas.
3
Terminis: lmites.
4
aliquid loci: un puesto.
5
Gloriae, dativo.
6
nisi forte: a no ser que.
7
Maius: ms glorioso.
8
uno loco: en un punto.
9
Melior: ms ventajoso.
10
Oppressi: subyugados; recepti (in gratiam): acogidos generosamente.
11
Beneficio, ablativo agente de obligatos.
12
Cum reppuleris: una vez que se les, 2 persona impersonal.
13
Susceptum: emprendido.
14
Id, sujeto de posse.
15
Memoria: por el recuerdo.
16
Quae, coordina un adjetivo y un genitivo posesivos.
17
Conspirationem: concordia.
18
Pro: por, en lugar de.
19
Quam, concierta con provinciam como ms prximo, pero se refiere igualmente a imperio, exercitu.
20
Insignibus, sustantivo.
21
Provincialibus: que hubieran adquirido gobernando una provincia.
22
urbanis opibus: con los medios de que dispongo en Roma.
23
Labore: afn.
24
Tueor: conservo; comparo: trato de adquirir.
25
Studiis: amor.
26
si eius, ordnese: si memineritis illum esse filium eius qui
27
solius, genitivo posesivo, en aposicin suo, tambin posesivo: con su solo.
2

Cicern: Catilinarias, IV.

Jos Toms Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

periculo conservarit, illum filium esse memineritis. [24] Quapropter de1 summa salute
vestra populique Romani, de vestris coniugibus ac liberis, de aris ac focis, de fanis atque
templis de totius urbis tectis ac sedibus, de imperio ac libertate, de salute Italiae, de
universa re publica decernite diligenter, ut instituistis2, ac fortiter. Habetis eum3
consulem, qui et parere vestris decretis non dubitet et ea, quae statueritis, quoad vivet,
defendere et per se4 ipsum praestare possit.
Habla por fin Catn, quien, en un discurso severo y vehemente, pide
tambin la pena de muerte. Los cinco encarcelados fueron estrangulados en la
misma prisin mamertina. Cicern lo comunic al pueblo aquella misma noche con
un escueto Vixerunt y el pueblo y el Senado lo aclamaron unnimamente padre de
la patria.
Catilina quiso retirarse de Etruria a la Galia, pero acosado por los ejrcitos
de Q. Metelo y del cnsul C. Antonio, se dispuso a la lucha. Fue el 8 de Enero del
62 a.C., cerca de Pistoya. Petreyo sustituy a Antonio.
La batalla fue dura y encarnizada. Catilina no retrocede. Est presente en
todos los sitios donde hace falta un general, sin cesar de combatir como un soldado.
Petreyo, al ver que Catilina desplegaba gran energa, avanza con su cohorte
pretoria por medio del enemigo y mata a los que ha puesto en desorden y resisten
en otro sitio. Luego, por ambas alas, ataca a los dems del flanco. Manlio y el
oficial de Fsulas caen luchando en la primera fila. Cuando Catilina ve sus tropas
dispersas y se encuentra rodeado de muy pocos, se lanza a las lneas enemigas ms
espesas, y muere peleando.
Pero, terminado el combate, entonces fue cuando se pudo ver cunto valor,
cunta bravura haban mostrado los soldados de Catilina; casi por todas partes, el
mismo lugar que cada uno haba ocupado luchando, lo cubra, muerto, su
cadver, todos haban sucumbido con heridas recibidas de frente. Y Catilina fue
encontrado muy lejos de los suyos, entre los cadveres de los enemigos, respirando
un poco todava y dibujando en su rostro aquella fiereza de alma que toda su vida
le haba acompaado.

De: de la conservacin de.

Instituistis: os propusisteis.
3
Eum: un.
4
per se: responder personalmente de su ejecucin.
2

10