obraz uniwersytetu w opinii mieszkacw polski

micha grech

obraz uniwersytetu w opinii mieszkacw polski

seria projektowanie komunikacji

instytut dziennikarstwa ikomunikacji spoecznej uniwersytet wrocawski

Spis treci

Wstp

9 10

Problem badawczy

1. Historia iteraniejszo uniwersytetu

13 13 17

To spoeczne ihistoryczne uniwersytetw na wiecie To spoeczne ihistoryczne uniwersytetw wPolsce Szkoy wysze wPolsce
18

Aktualna sytuacja systemu szkolnictwa wyszego wPolsce Strategia rozwoju szkolnictwa

21 22

20

Przegld literatury podobne badania 2. Teoria

27 27 29

Fazy metody naukowej

Postawienie iuzasadnienie problemu Kognitywizm wjzykoznawstwie Denicja kognitywna Konstruktywizm

42 40 33

Obraz wiata ijzykowy obraz wiata

36

Konstruktywistyczna teoria komunikacji Michaela Fleischera (2007) Hipoteza wyjciowa 3. Metodologia bada
51

45

55 55

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw) Cele izagadnienia badawcze Metoda, czas badania
68 67

Dobr respondentw do badania

69 69

Warunki imetodologia przeprowadzenia badania 4. Wyniki bada

71 71

Metodologia liczenia iprezentacji danych Charakterystyka badanej grupy Wyksztacenie badanych

73 71

Charakterystyka osb studiujcych iposiadajcych wysze wyksztacenie Wyniki odpowiedzi na pytania

Pytanie 2. Uniwersytet to 83 Pytanie 3. Jakie s cechy typowych polskich uniwersytetw? 87 Pytanie 4. Jakie s podane cechy idealnego uniwersytetu? 90 Pytanie 5. Jakie s zalety polskich uniwersytetw? 95 Pytanie 6. Jakie s wady polskich uniwersytetw? 99 Pytanie 7. Co polskie uniwersytety daj spoeczestwu? 103 Pytanie 8. Jacy ludzie pracuj na polskich uniwersytetach? 107 Pytanie 9. Jacy ludzie studiuj na uniwersytetach? 111 Pytanie 10a. Jakie s najlepsze polskie uniwersytety? 116 Pytanie 10b. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety? 118 Zestawienie 10c. Wyrniki wybranych polskich uniwersytetw 121 Pytanie 11. Jakie s najgorsze uniwersytety wPolsce? 124 Pytanie 12a. Jakie s najlepsze uniwersytety na wiecie? 126 Pytanie 12b. Co wyrnia najlepsze uniwersytety na wiecie? 129 Zestawienie 12c. Wyrniki wybranych wiatowych uniwersytetw 132 Pytanie 13a. Uniwersytety s dostpne dla: 134 Pytanie 13b. Uniwersytety s niedostpne dla: 136
77

74

Pytanie 1. Zczym kojarzy si uniwersytet? 77

5. Podsumowanie iwnioski

139 146

Prolowanie idenicja kognitywna

Aneks A.Wzr ankiety

151 153

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw zwyksztaceniem wyszym iwtrakcie studiw 159 Bibliograa
165

Wstp

Jak iod czego zacz ksik prezentujc wyniki bada empirycznych nad postrzeganiem uniwersytetu iuniwersytetw wPolsce? Wypadaoby si odnie do tradycji uniwersytetu na wiecie, aszczeglnie wPolsce, warto uwzgldni konteksty, wktrych pojawi si jako nowa forma spoeczna. Mona te przytoczy liczne teksty: manifesty, polemiki, dyskusje, ktrych na przestrzeni dziejw powstao cakiem sporo. Wkolejnych czciach ksiki bdzie mona znale skrcon histori rozwoju uniwersytetw na wiecie, czy te formuujc rzecz bardziej wramach przyjtej tu perspektywy: zmian wpojmowaniu tego, czym miayby one by. Jednak wprzypadku niniejszej pracy postanowiono inaczej postawi punkt cikoci nie na historii instytucji, idei czy kultury, cho wpierwszej czci pracy znalazo si omwienie wybranych aspektw tych tematw wraz zodniesieniem do literatury omawiajcej szerzej te zagadnienia. Celem gwnym pracy jest prezentacja wynikw badania rekonstrukcji aktualnego obrazu uniwersytetu wpopulacji mieszkacw Polski, szczeglnie tego, jak ten obraz si komunikuje. Temat ten podjto wwyniku obserwacji kolejnych zmian wszkolnictwie wyszym, ktre zachodz odponad 20 lat. Wie si to zarwno zotworzeniem systemu na nowych graczy, liberalizacj rynku edukacji wyszej (choniekoniecznie idzie to wparze zrozwojem nauki), zwikszeniem liczby osb podejmujcych ikoczcych studia, jak i prawdopodobnie zmienianiem si roli rnych instytucji spoecznych zwizanych ztymi zmianami. Intensywno reform, szczeglnie regulacji prawnych inansowych, systemu nauki iszkolnictwa wyszego nabraa tempa wcigu ostatnich kilku lat. Wzwizku ztym powstaje pytanie ozwizek tych zmian zpostrzeganiem uniwersytetu iuniwersytetw wspoeczestwie. Historia zainteresowa badawczych autora tematem szkolnictwa wyszego siga czasu studiw magisterskich, atake pracy doktorskiej, wktrej dokonano analizy jzykowej autoprezentacji wszystkich (dostpnych) niepublicznych szk wyszych na podstawie stron www. Wychodzc zzaoe konstruktywistycznych itak pojmowanej teorii spoeczestwa ikomunikacji (Luhmann 2007a, Fleischer 2003 i2007), uniwersytetrozumie si tu jako instytucje spoeczne, ktre zostay wyksztacone przez pewne realizacje systemu spoecznego (spoeczestwa), wpewnych warunkach ispeniay

Wstp

wnim funkcje. Wraz zadaptacj idei uniwersytetu winnych warunkach spoecznych, atake ewolucyjnymi zmianami systemu, naley oczekiwa zmian rozumienia take tego pojcia. Ito wanie pytanie ojego aktualn spoecznadaptacj jest gwnym pytaniem tej ksiki.

Problem badawczy
Przystpujc do pracy, postawiono kilka pyta badawczych, wrd ktrych najwaniejsze jest to zawierajce gwny problem badawczy: Przy pomocy jakich kategorii kognitywnych konstruowany jest spoecznie uniwersytet, jego istotne elementy wewntrzne, atake otoczenie (polskie izagraniczne)? Poza tym sprawdzono uzyskane wyniki pod ktem spoecznych idemogracznych uwarunkowa konstrukcji, takich jak: 1) wyksztacenie, 2) pe, 3) wiek, 4)zamieszkanie rodzaj, 5) rodzaj wykonywanej pracy, 6) dochody (osobiste ina osob wgospodarstwie domowym), atake 7) rodzaj inazwa uczelni studiw cho tu ze wzgldu na charakter doboru prby nie wszystkie sprawdzenia bd moliwe. Przygotowujc badanie, gwny cel rozwinito na poszczeglne aspekty oglne iszczegowe. Te zkolei znalazy odzwierciedlenie wpytaniach zadanych respondentom. Kompletna lista zagadnie oraz wyjanienie procesu konstrukcji kwestionariusza zawarte s wczci powiconej metodologii bada. Wzr ankiety znajduje si waneksie. Technicznie zdecydowano si na form badania kwestionariuszowego, na oglnopolskiej prbie mieszkacw Polski, ktrego wykonanie, ze wzgldw organizacyjnych ijakoci doboru prby, zlecono jednej zrm badania opinii irynku. Tak wic na podstawie klasycznie przeprowadzonego badania opinii wycigane bd wnioski ouwarunkowanym jzykowo ikulturowo (historycznie) sposobie konstrukcji uniwersytetu jako instytucji, jego rolach irelacjach zinnymi systemami spoecznymi oraz aktualnie przypisywanych mu cechach. Ze wzgldu na przyjt metodologi iteori praca sytuuje si wnurcie szeroko rozumianych bada kognitywnych, szczeglnie jzyka ikomunikacji. Metoda ankietowa, zastosowana do zbierania danych, zostaa wybrana ze wzgldu na jej uyteczno dla bada kognitywnych istosunkowo niewielkie rozprzestrzenienie na gruncie kognitywizmu wPolsce, co, jak mam nadziej, ulegnie zmianie wnajbliszej przyszoci.

10

Problem badawczy

Na koniec chciabym wyjanijeszcze jedn konwencj zapisu stosowan wksice. Wniniejszej publikacji terminy ipojcia bd oznaczane przez itak np. uniwersytet oznacza pewn ide, czy te mwic precyzyjniej konstrukt spoeczny. Natomiast cudzysw oznacza cytat lub bardziej metaforyczne ni cise rozumienie ujtego wte ramy fragmentu.

1. Historia iteraniejszo uniwersytetu

Na pocztek warto zarysowa histori rozwoju uniwersytetw, aszczeglnie tego, co pod t nazw rozumiano, iwskaza, ktre tradycje miay wikszy wpyw na ksztat instytucji okrelanej dzi tym mianem. Ze wzgldu na zakres pracy zostan omwione zarwno koncepcje starsze, przede wszystkim wcelu ukazania gwnych rysw procesu historycznego, jak ibardziej wspczesne (od XIX wieku), ktrych wpyw na obecn form uniwersytetu jest widoczny. Za wane uznano te wskazanie na rda iwyjanienie uywanych wspczenie odwoa do tradycji.

To spoeczne ihistoryczne uniwersytetw na wiecie

Jak wykaza przegld literatury dotyczcej zaoe itradycji uniwersytetu (np. Baszkiewicz 1997, Gieysztor 1997, Gokowski 1996 i1999, Wolaniuk 2010), autorzy s zwykle zbieni womwieniu historii uniwersytetw irni si gwnie poziomem szczegowoci iaspektem podkrelanym podczas referowania tematu. Dlatego te wponiszym tekcie odwoania dotyczce bardziej szczegowych kwestii bd wskazyway na autorw powicajcych im wicej uwagi. Nim przejdziemy do omwienia genezy ihistorii uniwersytetw wEuropie, iszczegowo wPolsce, warto wspomnie choby otym, e oile szkoy wysze zaczy si rozwija wEuropie dopiero wredniowieczu, o tyle zgodnie zaktualn wiedz na obszarze dzisiejszych Chin iIndii istniay one ju co najmniej 500 lat p.n.e. Zwykle jako punkt odniesienia dla europejskich uniwersytetw podaje si Akademi Platosk (Wolaniuk 2010: 33), zaoon okoo 387 roku p.n.e., awic wtedy, kiedy wspomniane wczeniej szkoy wysze funkcjonoway od wielu lat, aczsto istuleci. Jednak jak wskazuje Jan Baszkiewicz: uniwersytet zachodnioeuropejski organizowa si woderwaniu od ustrojowych wpyww greckich. Odrbnie te ksztatoway si orodki wyszego nauczania wwiecie arabskim [] (1997: 11) itak te zwykle s omawiane we wspomnianej literaturze przedmiotu. Zkolei Anita Wolaniuk (2010) wksice powiconej wpywom uniwersytetw na organizacjprzestrzeni (miejskiej) wyrnia trzy wiksze okresy wprocesie rozwoju zachodnioeuropejskich uniwersytetw.

13

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

Pierwszy znich to okres od pocztkowych zaoe do rozwinicia si wform, ktra przyjmuje nazwy Universitas Magistrorum et Scholarium iStudium Generale (Wolaniuk 2010: 46); trwa od XI do XVI wieku. Wicej oaspekcie rozwoju pojcia pisze te A. Gieysztor, wymieniajc, e wtrakcie rozwoju uniwersytetw wEuropie uywano trzech aciskich nazw dla okrelenia zasady uniwersalnoci nauki uzyskiwanej na uczelni (Czeowski 1995: 16, Gieysztor 1997: 12). 1.Pierwsza znich studium generale dajce midzy innymi po ukoczeniu nauki prawo do nauczania wobrbie chrzecijastwa aciskiego. 2.Druga to universitas magistrorum et scholarium, spoeczno, wsplnota nauczycieli iuczniw odpowiedzialnych za udzielanie ipobieranie nauk (Czeowski 1995: 16, Gieysztor 1997: 12). 3.Od czasw Renesansu rozwiny si wuniversitas scientarium, czyli wsplnoty uczonych. Wracajc jednak do pocztkw: zalkami przyszego uniwersytetu byy szkoy klasztorne oraz, co nie mniej istotne, biblioteki przy nich tworzone, wktrych zajmowano si kopiowaniem, tumaczeniem (zwykle zgreki iarabskiego na acin) starych dzie oraz pisaniem nowych. Bezporednia zaleno od Kocioa nie dawaa wielu, szczeglnie bardziej rewolucyjnym, mylicielom wsparcia wgoszeniu ich pogldw. Std te wikszemu rozwojowi ulega nastpna forma organizacji szkolnictwa wyszego studium generale. Nastpnie wredniowieczu (od XI wieku) zaczy powstawa, wspomniane ju, studia generalia, bdce pierwsz form dzisiejszego uniwersytetu (Wolaniuk 2010: 6). Forma ta zapewniaa wiksz swobod zarwno wykadowcom, jak istudentom. Znajdowali oni (wykadowcy iabsolwenci) te zatrudnienie wrozwijajcych si wwczas miastach europejskich, szczeglnie we wadzach zarwno wieckich, jak ikocielnych. Wswej podstawowej formie studium generale nie zawsze byo poczeniem wszystkich (wczesnych) nauk wjednej szkole izwykle byo otwarte dla studentw pochodzcych nie tylko zmiasta, wktrym dziaao. Zczasem (iwwyniku reakcji Watykanu) studia generalia zaczy si rnicowa iewoluowa wkierunku wikszej zalenoci od wadzy kocielnej iwieckiej (miejskiej, krlewskiej czy cesarskiej). Nowe uczelnie powstaway ju nie tylko spontanicznie, ale (szczeglnie od XIV w.) dziki fundacjom czy to krlewskim, czy papieskim. Uczelnie juistniejce prbowano wiza przy pomocy rnych przywilejw nadawanych przez papiey, krlw czy cesarzy. Pojawia si te nowa forma organizacyjna studium generale universitas, ktra charakteryzowaa si wikszym poziomem organizacji ipoczeniem wszystkich (wczesnych) nauk wjednej uczelni. Samo pojcie universitas ewoluowao jeszcze wczasach redniowiecza, kiedy, jak pisze Baszkiewicz

14

To spoeczne i historyczne uniwersytetw na wiecie

(1997: 35), tym okreleniem nazywano rne korporacje (zawodowe) czy cechy. Powoli odchodzono od obowizkowej czsto teologii, asame uczelnie specjalizoway si wposzczeglnych kierunkach, itak np. wBolonii uniwersytet rozwin si na podstawie prywatnych szk prawa, podczas gdy wParyu rozwj lozoi iteologii motywowany by opiek Kocioa ipraktycznym wykorzystaniem uczonych, m.in. do walki zherezjami czy wzmacniania rozrastajcego si systemu administracji. Wokresie redniowiecza uniwersytetw byo niewiele, azlokalizowane byy wmiastach, ktre dziki temu czsto uzyskiway wiksz rang. I cho wikszo spoeczestwa nadal zajmowaa si rolnictwem, to dynamika spontanicznego rozwoju uniwersytetw bya taka, e powstao wwczas kilka typw organizacyjnych uczelni, wspczenie okrelanych nastpujco (za: Wolaniuk 2010: 38, Baszkiewicz 1997): studencki (boloski) wktrym ozaoeniu, funkcjonowaniu uniwersytetu, atake zmianie miasta (wktrym dziaa) decydowali studenci, bardzo niezaleni iczsto skoniktowani zwadzami miejskimi. Jak podaje J. Baszkiewicz (1997: 48), uniwersytet boloski by od koca XII do koca XIV wieku dyktatur studentw. O wyksztaceniu modelu korporacyjnego wBolonii pod koniec XIIwiekupisze te A. Gieysztor (1997: 10), podkrelajc, e to korporacje studentw (anie profesorw) wystpoway wobec miasta, walczyy oautonomi uczelni, ustalay zprofesorami warunki iopaty zwizane zpobieraniem studiw. Ustrj ten dominowa wEuropie do koca XIV wieku, gwnie za spraw pczkowania uniwersytetu wBolonii ijego pochodnych, powstajcych zpowodu ucieczek niezadowolonych studentw do innych miast; profesorski (paryski) wktrym realna wadza naleaa do profesorw ikanclerza Koci zarzdza nim iopaca profesorw; mona powiedzie za Baszkiewiczem (1997: 40), e uniwersytet paryski by cechem profesorw, cho zorganizowanym iadministrowanym przez Koci; kolegialny (brytyjski) po dowiadczeniach paryskich, zktrych niejako wypczkowa, zosta bardziej odizolowany od miasta, co zapewnio (przynajmniej na jaki czas, jak pokazay przykady Oxfordu iCambridge) mniej koniktw zmiastami. Co istotne nauczajcy iuczcy si take mieszkali razem. Tu dla odmiany profesorowie imagistrzy opacani byli zbudetu pastwa iKorony, co pozwolio im przetrwa usunicie instytucji kocielnych zAnglii. Jednak, tak jak wmodelu paryskim, dominujc rolmieli wykadowcy, cho ich zaleno od kurateli kocielnej bya znacznie sabsza ni wParyu (Wolaniuk 2010: 43, Baszkiewicz 1997: 41); mieszany (praski) wzorowany przede wszystkim na modelu paryskim (nadzr kanclerza) iboloskim (gosy studentw); krakowski jedyny redniowieczny polski uniwersytet po reaktywacji wzorowany by na uniwersytecie paryskim, zosobnymi mieszkaniami dla profesorw (ko-

15

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

legia) istudentw (bursy). By, jak pisze Wolaniuk, autonomiczn korporacj zarzdzan przez obieralne wadze, wrd ktrych dominowali profesorowie teologii iprawa, [] mia charakter oligarchiczny (Wolaniuk 2010: 45). Po okresie rozwoju nastpio daleko idce spowolnienie czy te waciwie zatrzymanie si rozwoju uniwersytetu zarwno jako formy organizacyjnej, jak idynamiki przyrostu na ponad 200 lat (druga poowa XVI w.koniec XVIII w.). rda tego spowolnienia upatruje si zarwno wokresie wojen isporw politycznych, jak iwrozamie wKociele katolickim (Wolaniuk 2010: 6263). Dopiero pojawienie si ostatniego typu uniwersytetu, jakim jest uniwersytet wprowadzajcy badania (berliski), zapocztkowao now epok rozwoju tej instytucji. Zaoona w1810 roku przez Wilhelma von Humboldta uczelnia wprowadzia zasadnicz zmian jakociow, majc due znaczenie dla wspczesnych uniwersytetw oparcie nauczania irozwoju teorii na badaniach prowadzonych na uniwersytecie. Model ten sprzyja rozwojowi nowych idei, ich werykacji zarwno podczas bada, jak idyskusji, atake promuje wolno goszenia pogldw iniezaleno uniwersytetu od wadzy kocielnej iwieckiej. Ta koncepcja dziaania uczelni staa si motorem odradzania si uniwersytetw po ponad dwustuletnim okresie upadku ich wietnoci iprzyczynia si znaczco do odnalezienia nowej roli wzmieniajcym siwiecie XIX-wiecznej Europy. Asytuacja zacza sizmienia wraz zrewolucj przemysow, toferowsk drugfal, ktra wyzwalajc fal wielu zmian spoecznych, spowodowaa take wzrost liczby szk wyszych. Nadal jednak tylko wokrelonych miastach. Okres ten trwa od pocztku XIX wieku do zakoczenia II wojny wiatowej. Pisze te otym Tadeusz Czeowski:
[] za punkt zwrotny ipocztek nowoczesnej organizacji uniwersytetw naley przyj wprowadzenie zkocem XVIII wieku dwch zasad organizacyjnych. Pierwsza znich to zasada wolnoci goszenia zkatedry przekona naukowych profesora; druga realizowana wPolsce ju wczeniej ni wwielu innych krajach [] ustala podwjny charakter uniwersytetu jako instytucji badawczej, azarazem szkoy najwyszej (Czeowski 1994: 13).

Kolejna znaczca zmiana zwizana jest znadejciem ery postindustrialnej, kiedy to miejsce dominujcej roli przemysu jako pracodawcy zaczy przejmowa usugi. Wtedy te zacza rosn liczba szk wyszych, ornych specjalizacjach iprolach, coraz czciej umiejscawianych poza najwikszymi orodkami miejskimi. Zauwaalny jest te bliszy zwizek uczelni zprzemysem, szczeglnie wroli innowatora. Wspczenie zdaj si funkcjonowa wEuropie dwie tradycje uniwersyteckie, obie omwione powyej. Pierwsza znich to koncepcja Humboldta (niemiecka), zhabilitacj inaciskiem na czenie nauki idydaktyki, oraz druga francuska, wedle ktrej gwnym zadaniem profesorw jest ksztacenie elit (ireprodukcja systemu), awarun-

16

To spoeczne i historyczne uniwersytetw w Polsce

kiem przyjcia do grona profesorw jest raczej egzamin zwiedzy, anie jakiekolwiek dokonania naukowe. Jak podaje A. Wolaniuk (2010: 47), niektrzy autorzy (Genua 1996) mwi te okolejnym, pitym etapie zwizanym zupowszechnieniem iumasowieniem szkolnictwa wyszego wostatnich kilku dziesicioleciach.

To spoeczne ihistoryczne uniwersytetw wPolsce

Rozwj uniwersytetw wPolsce zosta do szczegowo opracowany, m.in. przez Skuba-Tokarsk iTokarskiego (1972) oraz wspomnian ju Wolaniuk (2010: 99 111), ipowtarzanie tych opracowa nie wydaje si celowe. Ograniczono si wic do wskazania najistotniejszych etapw itendencji rozwojowych, opracowanych na podstawie prac wymienionych powyej autorw. Etapy: 1.Pierwszy etap rozwoju uniwersytetw porwna mona do ta europejskiego, ktre to (zpowodw wymienionych ju wczeniej) miao zasadniczy wpyw na ksztat szkolnictwa wyszego wPolsce. Zarwno zaoenie pierwszego, redniowiecznego uniwersytetu na ziemiach polskich (Jagielloskiego), jak ipowstanie pozostaych trzech, renesansowych juuczelni: Akademii Wileskiej (Batorego), Akademii Zamojskiej iAkademii Lwowskiej zwizane byo zmiastami isiln wadz krlewsk. 2.Drugi etap to etap zaborw, wczasie ktrego dziaay na ziemiach (wpewnym sensie) polskich cztery uniwersytety: wKrakowie, Lwowie, Wilnie oraz Warszawie (od 1816 r.). Tuautor zdaje sobie spraw ztrudnoci denicyjnych ihistorycznych polskoci czci wskazanych ziem, jednak by unikn zbdnych wtym miejscu wywodw historycznych, postanowiono oprze si na literaturze przedmiotu. 3.Po odzyskaniu niepodlegoci, wokresie midzywojennym, na ziemiach wczesnej Rzeczpospolitej dziaao pi uniwersytetw pastwowych (Krakw, Lww, Wilno, Pozna od 1919 r., Warszawa) ijeden prywatny Lubelski (od 1928r. dodano Katolicki). Poza wymienionymi uniwersytetami dziaao wwczas wPolsce osiem innych pastwowych szk wyszych (Wolaniuk 2010: 100). 4.Podczas II wojny wiatowej uniwersytety wWilnie iLwowie przeksztacono odpowiednio wUniwersytet Litewski iUkraiski, pozostae zamknito, co jednak niekoniecznie oznaczao zaprzestanie dziaalnoci, gdy wWarszawie, Krakowie, Poznaniu iLublinie pracdydaktycznkontynuowano na tajnych kursach (Wolaniuk 2010: 100).

17

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

5.Po zakoczeniu wojny wgranicach Polski znalaz si obecny Uniwersytet Wrocawski oraz utworzono Uniwersytet dzki (1945) iUniwersytet Mikoaja Kopernika wToruniu (1945), tym samym w1960 roku funkcjonowao wPolsce osiem uniwersytetw, poza wymienionymi powyej (Uniwersytet Jagielloski, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Adama Mickiewicza wPoznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski iUniwersytet Marii Curie-Skodowskiej wLublinie). W1968 roku powsta jeszcze Uniwersytet lski, w1970 roku Uniwersytet Gdaski, aw1984 roku Uniwersytet Szczeciski wszystkie na bazie istniejcych wczeniej jednostek akademickich co daje czn sum11 uniwersytetw funkcjonujcych do czasu zmiany systemowej w1989 roku (Wolaniuk 2010: 102). 6.Od roku 1990 do chwili obecnej powstao jeszcze siedem uniwersytetw, wdwch falach: pierwszej 19901998: Opolski w1994 r. iBiaostocki w 1997r., wdrugiej 19992012: w1999 r. Uniwersytet Warmisko-Mazurski wOlsztynie iUniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego wWarszawie, w2001 r. Zielonogrski iRzeszowski, aw2005 r. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego wBydgoszczy (za: Wolaniuk 2010: 102). 7.Wroku 2011 Uniwersytet Jana Kochanowskiego wKielcach zosta przeksztacony zuniwersytetu przymiotnikowego (Humanistyczno-Przyrodniczego). Obecnie (wroku 2012) dziaa wic na terenie Polski 19 uniwersytetw, ktrych zestawienie mona znale wtabeli poniej (tabela 1.1. Zestawienie miast, wktrych znajduj si siedziby uniwersytetw/pastwowych uczelni wyszych uniwersytetw iakademii).

Szkoy wysze wPolsce

Poniej znajduje sizastawienie uczelni wPolsce na dzie20.11.2011 opracowane na podstawie wykazw prezentowanych na stronach odpowiednich ministerstw: 1.Uniwersytety, techniczne, ekonomiczne, pedagogiczne: http://www.nauka.gov. pl/szkolnictwo-wyzsze/system-szkolnictwa-wyzszego/uczelnie/uczelnie-publiczne/wykaz-uczelni-publicznych-nadzorowanych-przez-ministra-wlasciwego-dsszkolnictwa-wyzszego/publiczne-uczelnie-akademickie. 2.Uczelnie medyczne: http://www.mz.gov.pl/wwwmz/dex?mr=m111111&ms=&ml=pl&mi=&mx=0&mt=&my=0&ma=048. 3.Uczelnie artystyczne: http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/uczniowie-i-studenci/uczelnie-artystyczne/wykaz-uczelni-artystycznych.php

18

Szkoy wysze w Polsce

Tabela 1.1. Zestawienie miast, wktrych znajduj si siedziby uniwersytetw/pastwowych uczelni wyszych uniwersytetw iakademii

Pedagogiczne

Uniwersytety

Ekonomiczne

Wychowania Fizycznego

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Biaystok Bielsko-Biaa Bydgoszcz Czstochowa Gdask Gliwice Katowice Kielce Koszalin Krakw Lublin d Olsztyn Opole Pozna Toru Radom Rzeszw Siedlce Supsk Szczecin Warszawa Wrocaw Zielona Gra Razem

3 1 4 2 6 1 6 2 1 11 5 6 1 2 8 1 1 2 1 1 4 11 8 1

1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 19 18 5 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1

1 1

1 1 1

1 1 1 1 1 1 1

11

rdo wszystkich tabel opracowanie wasne

19

Artystyczne
1 2 2 3 3 2 1 3 2 19

Politechniki

Medyczne

Rolnicze

Miasto

Razem

Nr

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

Aktualna sytuacja systemu szkolnictwa wyszego wPolsce

Cho trudno jest krtko podsumowa aktualn sytuacj szkolnictwa wyszego wPolsce, choby ze wzgldu na wieloaspektowo tematu, to jednak od kilku lat widoczna jest systematyczna ikonsekwentna aktywno wtym zakresie. Co wane, aktywno ta prowadzona jest zarwno wrodowisku akademickim, jak iwinstytucjach pastwa. I tak wramach regulacji pastwowych rwnolegle prowadzone s zmiany prawa ustawy oszkolnictwie wyszym wydawane co kilka lat (1997, 2005, 2012) atake sposobw nansowania nauki iszkolnictwa wyszego. rodowisko akademickie nie pozostaje jednak bierne isamo podejmuje do skuteczne (jak siwydaje) prby bycia aktywnym uczestnikiem tych zmian. Najbardziej chyba widoczn aktywnoci jest wypracowanie projektu rodowiskowego: Strategii rozwoju szkolnictwa wyszego: 20102020, wjego najbardziej aktualnej wersji (2009). Co wane, strategia ta opiera si na gwnych atutach rodowiska naukowego, czyli analizach ibadaniach prowadzonych przez samych zainteresowanych (Polskie szkolnictwo wysze 2009). Poniewa diagnozy te s podstaw do planowania iwprowadzania zmian, postanowiono oprze si na najwaniejszych punktach wskazanych wpowyszych dokumentach. I tak wspomniana diagnoza wskazuje na kilka najistotniejszych spostrzee iproblemw: dynamiczny ilociowy wzrost szk wyszych, ich studentw iabsolwentw; niedonansowanie sektora nauki iszkolnictwa wyszego; czsto zwizany ze wspomnianym niedonansowaniem niski poziom jakociowy edukacji, atake kierunkw zmian: zwikszenie liczby zaj wiczeniowych ikonsultacyjnych, take on-line; wwymiarze personalnym rozczenie funkcji dydaktycznych inaukowych izarzdzania uniwersytetami; zmniejszenie zatrudnienia pracownikw etatowych poza uczelni macierzyst; zwikszenie wynagrodze pracownikw nauki; zmiana sposobu oceniania imodelu kariery cykliczna ewaluacja wszystkich pracownikw iuzalenienie zatrudnienia od jej wynikw; premiowanie najlepszych pracownikw; premiowanie mobilnoci pracownikw istudentw, szczeglnie midzynarodowej; wprowadzenie procesw zapewniajcych utrzymanie ipopraw jakoci ksztacenia;

20

Strategia rozwoju szkolnictwa

urynkowienie szkolnictwa wyszego; partnerstwo publiczno-prywatne izwizki zbiznesem (na podstawie: Rszkiewicz 2009: 1144).

Strategia rozwoju szkolnictwa

Wspomniana ju powyej Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego: 20102020 projekt rodowiskowy ustala najistotniejsze cele strategiczne ioperacyjne, ktre przytoczono poniej.
CS1. DOSTOSOWANIE SYSTEMU KSZTACENIA DO ZMIENIAJCYCH SI POTRZEB SPOECZNYCH CO1.1: Upowszechnienie uczenia si przez cae ycie CO1.2: Zwikszenie dostpnoci studiw iwyrwnywanie szans edukacyjnych na poziomie wyszym CO1.3: Poprawa stopnia dopasowania kompetencji absolwentw uczelni do potrzeb spoecznych igospodarczych CO1.4: Poprawa warunkw ksztacenia si osb szczeglnie uzdolnionych CS2: PODNIESIENIE JAKOCI KSZTACENIA WWARUNKACH JEGO MASOWOCI CO2.1: Poprawa poziomu przygotowania kandydatw na studia poprzez lepsz koordynacj dziaa wsystemie szkolnictwa wyszego iwsystemie owiaty CO2.2: Stworzenie warunkw systemowych sprzyjajcych jednoznacznoci ipoprawie efektw ksztacenia oraz zwikszaniu spoecznego zaufania do studiw wyszych CO2.3: Zwikszenie skutecznoci dziaania mechanizmw zapewniania jakoci ksztacenia wwarunkach postpujcej dywersykacji iinternacjonalizacji szkolnictwa wyszego CO2.4: Zwikszenie podmiotowoci studentw wprocesie ksztacenia CO2.5: Ograniczenie zjawisk patologicznych wprocesie ksztacenia CS3: ZWIKSZENIE PRODUKTYWNOCI DZIAALNOCI NAUKOWO-BADAWCZEJ SZKOLNICTWA WYSZEGO CO3.1: Udoskonalenie systemu nansowania dziaalnoci naukowo-badawczej irozwojowej CO3.2: Udoskonalenie systemu organizacji izarzdzania badaniami naukowymi ipracami rozwojowymi CS4: ZWIKSZENIE EFEKTYWNOCI DZIAALNOCI NAUKOWO-BADAWCZEJ PRACOWNIKA NAUKOWEGO SZKOLNICTWA WYSZEGO CO4.1: Zracjonalizowanie mechanizmw ilociowego ijakociowego rozwoju kadr naukowych CO4.2: Poprawa systemu wspierania dziaalnoci naukowo-badawczej irozwojowej na uczelniach

21

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

CS5: ROZSZERZENIE SUEBNEJ ROLI UCZELNI WZGLDEM SPOECZESTWA CO5.1: Okrelenie iupowszechnienie idei nowej spoecznej odpowiedzialnoci uczelni CO5.2: Poprawa stopnia przygotowania absolwentw do penienia rl spoecznych CO5.3: Wzmocnienie suebnej funkcji uczelni poprzez dziaalno na rzecz podmiotw jej otoczenia spoecznego CS6: ZWIKSZENIE STOPNIA UMIDZYNARODOWIENIA POLSKIEGO SZKOLNICTWA WYSZEGO I POPRAWA POZYCJI POLSKICH UCZELNI WSKALI MIDZYNARODOWEJ CO6.1: Podniesienie atrakcyjnoci polskich uczelni jako partnerw wmidzynarodowych przedsiwziciach edukacyjnych ibadawczych CO6.2: Nadanie midzynarodowego charakteru dziaalnoci edukacyjnej ibadawczej prowadzonej wpolskich uczelniach CO6.3: Poprawa wizerunku polskiego szkolnictwa wyszego wwiecie CS7: USPRAWNIENIE ROZWIZA SYSTEMOWYCH SZKOLNICTWA WYSZEGO CO7.1: Usprawnienie rozwiza systemowych wodniesieniu do instytucji centralnych CO7.2: Rozszerzenie moliwoci ksztatowania statusu formalno-prawnego szk wyszych CO7.3: Podniesienie efektywnoci zarzdzania szko wysz CO7.4: Zwikszenie poziomu ipoprawa racjonalnoci nansowania szkolnictwa wyszego CO7.5: Zwikszenie efektywnoci alokacji rodkw budetowych oraz ich wykorzystywania przez uczelnie.

Powysze cele s cytatami ze Strategii rozwoju szkolnictwa wyszego: 20102020 projektu rodowiskowego (2009: 61120) iwprzejrzysty sposb prezentuj zaoone cele, do ktrych wrcimy jeszcze raz wpodsumowaniu bada.

Przegld literatury podobne badania

Podczas przegldu literatury natraono na wiele pozycji, ktre wwikszym czy mniejszym zakresie dotyczyy podjtego tematu. Cz znich zostaa omwiona wczci pracy dotyczcej historii idei uniwersytetu, gdy gwnie byy to pozycje omawiajce istotne historycznie koncepcje uniwersytetu. Znaleziono take dwiepropozycje, na tyle bliskie tematowi bada, e postanowiono omwije szerzej. Pierwsza ze wspomnianych ksiek jest zbiorem tekstw rnych autorw pt. Wizerunek Uniwersytetu Wrocawskiego (Graszewicz, Lewiski, Stasiuk-Krajewska 2012) iprzedstawia wyniki iwnioski zbada wizerunku Uniwersytetu Wrocawskiego wrd studentw studiw dziennych. Wksice tej znajduje si te tekst autora, podsu-

22

Przegld literatury podobne badania

mowujcy wyniki bada. Cho badanie koncentruje si na kwestiach zwizanych zrekonstrukcj wizerunku Uniwersytetu Wrocawskiego, to mona te znale pytanie13. Jaki powinien byc idealny uniwersytet?, ktre wprawie tej samej formie (Jaki Pani/Pana zdaniem powinien by idealny uniwersytet?) zadano take wprzedstawionym poniej badaniu oglnopolskim, awyniki zaprezentowano wrozdziale (4.5). Wtym samym badaniu mona take znale pytania oobraz studenta ipracownika Uniwersytetu Wrocawskiego, ktrych wyniki mona porwna (zzastrzeeniem rnic) zuzyskanymi danymi na temat tego, jacy ludzie studiuj ipracujna uniwersytetach. Wszystkich tych porwna dokonano wodpowiednich punktach, po analizie wynikw bada wasnych. Wtym miejscu warto take wspomnie otym, e cho ksika ukazaa si dopiero na pocztku roku 2012, to omawiane wniej badanie zostao przeprowadzone wroku 2009. Przeduajcy si proces redakcyjno-wydawniczy spowodowa znaczne opnienie wprezentacji badania, ktre jest prawdopodobnie pierwszym przeprowadzonym ipublicznie dostpnym tak rozlegym badaniem wizerunku wybranego polskiego uniwersytetu. Wczeniej podobn prb, cho na mniejsz skal, podja jeszcze dwjka autorw Artur Maro iOlga Kempiska (Maro, Kempiska 2006). Drug pozycj jest ksika Alicji Waszkiewicz (2011) Wizerunek organizacji. Teoria ipraktyka badania wizerunku uczelni wydana przez Instytut Dziennikarstwa iKomunikacji Spoecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Do rk autora traa ona niestety dopiero wroku 2012, wic ju po przeprowadzeniu bada. Jednak ze wzgldu na rnice wpodejciu do bada, nie wydaje si, by wczeniejsza lektura miaa wikszy wpyw naksztat prezentowanego badania, co wicej: wydaje si, e uzyskano wyniki szersze ni siedem wymiarw prezentowanych przez Alicj Waszkiewicz. Jak pisze sama autorka:
Temu tematowi pojciu wizerunku instytucji, badaniom dotyczcym postrzegania obrazu mentalnego organizacji przez jej czonkw oraz na tej podstawie propozycji dziaa zbogatego repertuaru public relations powicona jest ta publikacja (Waszkiewicz 2012, 910).

I cho samo zdanie skonstruowane jest do karkoomnie (co ciekawe, podobny zarzut autorka czyni innym badaczom, ktrych pogldy omawia), mona zniego odczyta waniejsze punkty cikoci ksiki. As one zbiene zprezentowanym badaniem zarwno zpowodu tematu (badania wizerunku), jak irealizacji bada empirycznych, co nie jest czste wliteraturze dotyczcej Polski. Zdrugiej strony s te zasadnicze rnice, ktre nie pozwalaj na pene porwnywanie uzyskanych rezultatw bada. Pierwsza inajwaniejsza rnica dotyczy celu idoboru respondentw badania Waszkiewicz skupiaj si na wizerunku

23

1. Historia i teraniejszo uniwersytetu

uczelni wrd jej studentw ipracownikw, awic grup wewntrznych. Druga istotna rnica ley wmetodologii bada: kwestionariusze prezentowane skadaj si zpyta zamknitych, wktrych badani proszeni byli (tylko) ozaznaczenie, na ile zgadzaj si ztezami prezentowanymi wpytaniach kwestionariusza (skala picio stopniowa, od zdecydowanie nie, przez raczej nie/tak, do zdecydowanie tak, ztrudno powiedzie porodku). Analiza kwestionariusza wskazuje, e obie te rnice s ze sob powizane przeprowadzenie bada porwnawczych na osobach niezwizanych zuniwersytetem wymagaoby znacznych zmian kwestionariusza, oile wogle byoby to moliwe. Nie ujmuje to oczywicie wagi badaniu, ktrego cel jest jasny, jednak zperspektywy autora jest istotnym ograniczeniem przyjtej przez autork metody. Take model wymiarw wizerunku uczelni, cho, jak stara si wykaza autorka jest dla badanych przez ni grup adekwatny, wydaje si nie wyczerpywa zoonoci zagadnienia. Wramach prezentowanych bada wasnych udao siwyrni jeszcze co najmniej jeden aspekt istotny (zewntrznie): uniwersytet jako gwarant zatrudnienia aczsto take dostarczyciel prestiu. Nie bez znaczenia s te rnice teoretyczne, bdce podstaw pracy. Tu A. Waszkiewicz zdecydowaa sina fenomenologi ikonstruktywizm spoeczny (wychodzc od prac Bergera iLuckmanna). Obie propozycje s ciekawe ispjnie zaprezentowane, szkoda, e autorka nie signa po nowsze teorie konstruktywistyczne, co wydaje si wynika albo zutosamiania konstruktywizmu spoecznego (wjego wersji zlat 60. XX wieku) zpniejszym konstruktywizmem wwersji mniej lub bardziej radykalnej (od lat 70. do wspczesnoci) czy te rozsdnej (Fleischer 2005), albo te zniewiadomoci istnienia tego ostatniego. Szczeglnie wiadczy otym uwaga na temat (niezrozumiaoci) teorii komunikacji M.Fleischera (Waszkiewicz 2012: 96). Skutkuje to prawdopodobnie take ograniczeniem badania do aspektu rl spoecznych ipominiciem innych aspektw konstruktu. Omwienie ksiki Alicji Waszkiewicz mona podsumowa kolejnym cytatem:
Myl przewodni pracy jest przekonanie, e wizerunek uczelni mona inaley bada, auzyskane informacje wykorzystywa do projektowania strategii komunikacyjnej idziaa PR (Waszkiewicz 2012: 13),

zktrym autor si oczywicie zgadza. Jednak tu te najatwiej wskaza rnice pomidzy omawian ksik (awaciwie obydwoma ksikami) aniniejsz prac, wktrej problem postawiono szerzej wperspektywie oglnego systemu spoecznego ifunkcjonujcych wnim wyobrae ioczekiwa, anie tylko wzakresie podsystemu uczelni. Wsystemie spoecznym funkcjonuj bowiem wszystkie uczelnie iwizerunek kadej znich wsposb konieczny powstaje take wkonfrontacji ztym systemowym otoczeniem.

24

Przegld literatury podobne badania

Ostatni pozycj, ktrej wyniki postanowiono zreferowa, jest raport zbada Jak studiuje si wPolsce?: badanie zadowolenia studentw Erasmusa 2001/2002, d, Wydawnictwo WSH-E, 2003, cz.1. i2. Powsta on co prawda ponad 10 lat temu, jednak jest jedynym kontynuowanym badaniem tego typu dostpnym publicznie. Niestety autorowi nie udao si dotrze do porwnywalnych wynikw zostatnich lat. Sytuacja, wktrej powsta omawiany raport, bya specyczna, oczym pisz take autorzy, szczeglnie ze wzgldu na coraz wiksze otwarcie na systemy szkolnictwa wyszego istudentw spoza Polski. Byo (ijest) ono spowodowane zarwno przystpieniem Polski do Unii Europejskiej (izwizanymi ztym wymaganiami ocharakterze organizacji toku studiw karta boloska), jak irnicami kulturowymi. Te zkolei staj si widoczne dopiero wmomencie konfrontacji osb ze spoeczestw ornych reguach, normach, wartociach iznaczeniach. Jak mona oczekiwa, otwarcie to izwizane znim rne sposoby porwna iewaluacji szkolnictwa wyszego wPolsce spowoduj zmiany ocharakterze jakociowym, najprawdopodobniej dostosowania regu obowizujcych lokalnie do szerszego otoczenia. Referujc najistotniejsze wyniki badania przeprowadzonego wroku akademickim 2001/2002 (Saryusz-Wolski 2003), postanowiono wskaza na gwn zalet studiw wPolsce: zdobycie dowiadczenia yciowego. Jeli chodzi ozestawienie ocen poszczeglnych aspektw studiowania, to wwikszoci znich uniwersytety (wporwnaniu do innych uczelni) wypaday poniej redniej, szczeglnie waspekcie zadowolenia zzaj dydaktycznych (Saryusz-Wolski 2003: 63). Co ciekawe, wpodobnym badaniu przeprowadzonym po roku wikszowskanikw poprawia si oco najmniej jeden stopie, co moe wskazywa na zdolno szk wyszych do szybkiej reakcji na wyniki bada.

2. Teoria

Wniniejszym rozdziale przedstawiono istotny dla pracy dorobek teoretyczny imetodologiczny oraz stan bada, ktre to wydaj si wane dla wypracowania odpowiedniego podejcia do badania spoecznej (komunikacyjnej) konstrukcji uniwersytetu. Teorie, na podstawie ktrych powstaa praca, pochodz zkilku dyscyplin naukowych, jednoczenie celem pracy nie jest tylko przedstawienie wybranych propozycji, lecz raczej zintegrowanie dotychczasowego dorobku kilku dziedzin, koncentrujcych sina problematyce jzykowej, komunikacyjnej (kulturowej) konstrukcji wiata wspoeczestwie. Wprzyjtym podejciu nauka zajmuje si zjawiskami poddajcymi si empirycznej iintersubiektywnej werykacji, czyli sprawdzalnymi ifalsykowalnymi przy uyciu bada oraz dyskusji tyche wramach rodowiska naukowego. Opowiadajc si za stanowiskiem Maria Bungego, przyjmuj, e dan teori uznaje si za empirycznie sprawdzaln, jeeli:
zawiera obok danych empirycznych poszczeglne propozycje (tj. pojcia spjne semantycznie), ktre porwna mona zpropozycjami pochodzcymi zkontrolowanych bada (Flei scher 2002: 479),

przy czym s one sprawdzalne bezporednio lub te porednio (tzn. za pomoc teorii). Teoretycznie sprawdzalne jest co wtedy, kiedy mona dan hipotez lub teori porwna zhipotezami lub teoriami, ktre s empirycznie sprawdzalne (za: Fleischer 2002: 479).

Fazy metody naukowej

Bunge wyrnia dziewi faz metody naukowej: 1.Odkrycie problemu. 2.Precyzyjne przedstawienie problemu. 3.Poszukiwanie wiadomoci lub instrumentw relewantnych dla problemu. 4.Prba rozwizania problemu za pomoc znalezionych rodkw. 5.Stworzenie nowych idei (hipotez, technik) lub wprowadzenie nowych empirycznych danych, ktre posu rozwizaniu problemu. 6.Osignicie (cisego lub aproksymatywnego) rozwizania za pomoc instrumentw pojciowych lub empirycznych.

27

2. Teoria

7.Zbadanie konsekwencji osignitego rozwizania, prognozowanie. 8.Sprawdzenie rozwizania. 9.Korekta hipotez, teorii lub danych. Zestawiajc fazy metodologiczne Bungego zmetodologi bada kulturoznawczych, Fleischer (Fleischer 2002: 479) przedstawi dwa katalogi pyta dla fazy teoretycznej ianalitycznej, ktre przedstawiono poniej. Faza teoretyczna postawienie problemu 1.Jak nazywa si problem? 2.Zjakiej teorii problem ten jako taki wynika? 3.Jak brzmi hipoteza wyjciowa (zerowa)? 4.Na jakiej drodze iza pomoc jakich rodkw chcemy ten problem rozwiza? 5.Jakie znaczenie posiada nasze rozwizanie problemu dla teorii (iodwrotnie)? Czego dowiadujemy si przez to oobiekcie ijego funkcjach? 6.Dla jakiego obszaru zastosowa nasze rozwizanie obowizuje, adla jakiego nie obowizuje idlaczego? Jakie hipotezy proponujemy dla wyjanienia? 7.Jakie konkurencyjne teorie istniej ijaka jest ich wydajno (moc wyjaniajca)? 8.Wczym nasze rozwizanie problemu lub nasza teoria przewyszaj istniejce rozwizania lub teorie, wjakim stopniu je modykuj? Jak produktywne jest nasze rozwizanie problemu lub teoria? 9.Na jakie prognozy wodniesieniu do obiektu pozwala nasze rozwizanie problemu lub teoria? Jak prognozy te mona sprawdzi? 10. Jakich problemw nasza teoria nie rozwizuje, jakie nowe problemy stwarza? Faza analityczna 1.Co jest obiektem naszych bada? 2.Wjaki sposb czasowo iprzestrzennie, socjalnie ikulturowo uwarunkowany jest obiekt? 3.Jak zbudowany jest obiekt ijakie s jego manifestacje: znakowo, konstrukcja, znaczenie, stopie znaczeniowoci ifunkcje obiektu? 4.Jaka jest ewolucyjna pozycja obiektu (konstruktywistyczne odniesienie do rzeczywistoci)? 5.Jaki jest kulturowy (semiotyczny) isocjalny wymiar obiektu? 6.Jaki jest systemowy wymiar obiektu? 7.Jaki jest komunikacyjny idyskursowy wymiar obiektu? 8.Cechy iwaciwoci obiektu oraz jego semantyzacja wdanej kulturze. Jak rol spenia ijak funkcj posiada obiekt dla danej kultury? 9.Dla jakiego obszaru kulturowego obiekt obowizuje (grupa kulturowa, subkultura, kultura jednostkowa, interkultura)?

28

Postawienie i uzasadnienie problemu

10. Czego chcemy si dowiedzie oobiekcie, aczego ogenerujcej go kulturze lub subkulturze? Przedstawion powyej propozycj Bungego irozwinite na jej podstawie katalogi pyta Fleischera przyjto jako obowizujce dla przedstawianej pracy, szczeglnie, zracji orientacji pracy, uwzgldniono katalog pyta odnoszcy si do fazy teoretycznej.

Postawienie iuzasadnienie problemu

Problem badawczy
Rozpoczynajc prac, postawiono kilka pyta badawczych, wrd ktrych najwaniejsze jest to, wktrym sformuowano gwny problem badawczy pracy: Przy pomocy jakich kategorii kognitywnych konstruowany jest spoecznie uniwersytet, jego istotne elementy wewntrzne, atake otoczenie (polskie izagraniczne)?

Zjakiej teorii problem ten jako taki wynika?

Tak postawiony problem mieci si wzakresie szeroko rozumianego kognitywizmu ikonstruktywizmu, jako teorii obejmujcych spoeczestwo, jzyk, komunikacj ikultur. Wzalenoci od specyki dyscypliny teorie te podkrelaj spoeczny aspekt tworzenia rzeczywistoci. I dlatego te jako ogln teori paradygmatyczn przyjmuj Ogln Teori Systemw (ang. general systems theory), ktra rozwijana jest jako podejcie integrujce wwielu dziedzinach nauki (por. Bertalanfy 1984, Koch 2000). Uniwersytet jako instytucja spoeczna nie istnieje poza spoeczestwem, itylko przez niektre spoecznoci (ikultury) zosta wokrelonych warunkach icelach wytworzony. Histori rozwoju uniwersytetw wEuropie przedstawiono wpoprzednim rozdziale. Takwic wramach tak postawionego problemu badane jest to, jakuczestnicy systemu spoecznego postrzegaj ikomunikuj aktualn rol iatrybuty tej instytucji, adokadniej: ich konstrukt teje. Pytani s ludzie, jako uczestnicy systemu, poniewa nie mona zapyta spoeczestwa, gdy ono, zgodnie zprzyjtymi zaoeniami, to komunikacje irelacje midzy jednostkami.

Jakie s inne moliwoci bada?

Mona bada relacje ikomunikacje? Pierwsz moliwoci s obserwacje, jednak trudno jest zaobserwowa relacje ikomunikacjeludzi, ktrzy tych relacji zinstytucj aktualnie nie maj inie planujmie.

29

2. Teoria

Si rzeczy badanie to byoby wic ograniczone do jednostek ju zwizanych zsystemem nauki iszkolnictwa wyszego. Jakkolwiek jest to ciekawe podejcie, to nie zdecydowano sina nie zdwch powodw: badania takie s robione is wsze. Tu natomiast byo interesujce, czy ijak postrzegaj ikomunikuj instytucj ci, ktrzy niekoniecznie majzni kontakt, a jeli maj lub mieli, to czy ich odpowiedzi rni siod pozostaych. Druga moliwa metoda to analiza zapisanych komunikatw, tu jednak rodzi si kilka podstawowych wtakiej sytuacji problemw, zktrych najwaniejsze dotycz doboru materiau (tekstw) do analizy, awszczeglnoci celowoci iwarunkw jego powstania. Zpowodw opisanych wyej nie brano pod uwag tekstw medialnych czy pism/poda skierowanych do uczelni. Zoglnie dostpnych iniemotywowanych konkretnym celem pozostay teksty komentarzy internetowych, blogw itp. Tu jednak wystpuje problem ustalania ich autorstwa, aco za tym idzie trudnoci wzapewnieniu (choby podstawowej) reprezentatywnoci. Aktualnie wPolsce dostp do Internetu ma okoo 71% populacji, przy czym udzia ten zwizany jest znaczco ztym, czy wgospodarstwie domowym s dzieci (91,5%) czy teich nie ma (60,0%), oraz zwielkoci miasta: od 75,8% wduych miastach do 66% na obszarach wiejskich (GUS: Spoeczenstwo informacyjne wPolsce 2012, www.stat.gov.pl, dostp: 7.02.2013).

Teoria systemw spoecznych Niklasa Luhmanna

Teori, ktr przyjmuj jako relewantn dla zrozumienia funkcjonowania spoeczestwa ijego wytworw, jest systemowo-funkcjonalna teoria niemieckiego socjologa Niklasa Luhmanna. Przy pomocy teorii Luhmanna mona wyjani mechanizmy funkcjonowania, wewntrznego rnicowania (wspczesnych) spoeczestw, jako oglnego systemu ijego (funkcjonalnych) podsystemw. Poniewa jednak Luhmann wniezadowalajcy, moim zdaniem, sposb podejmuje problemy: czasu, ewolucji systemu spoecznego ikomunikacji, rozwizanie tyche znajduj woglnej teorii komunikacji Michaela Fleischera (Fleischer 2007a). Jak pisze Grayna Skpska:
Niklas Luhmann uchodzi obok Jurgena Habermasa za najwybitniejszego wspczesnego przedstawiciela niemieckiej teorii spoeczestwa. Jego dzieo powicone jest przede wszystkim konstrukcji teorii spoeczestwa woparciu onajnowsze osignicia cybernetyki. Teoria systemw znajduje wpracach Luhmanna zastosowanie rwnie do zjawisk kulturowych, sztuki, religii oraz prawa, ktre okrela Luhmann jako systemy czstkowe wramach oglnego systemu spoecznego (Skpska 2007: 1).

Poniewa bardzo rozlegy system teoretyczny Luhmanna nie jest wPolsce szerzej znany, zliczcej setki pozycji bibliograi jego prac wPolsce przetumaczono zaledwie

30

Postawienie i uzasadnienie problemu

kilka, dlatego te poniej przedstawiono najwaniejsze jego ustalenia, zktrych korzysta niniejsza praca. Zdaniem Luhmanna, wiat charakteryzuje przede wszystkim zjawisko wzrastajcej kompleksowoci iniepewnoci, nieprzewidywalnoci iryzyka, e podjte dziaania nie bd zrozumiae, co skutkuje niemonoci porozumiewania si, selekcji napywajcych informacji, awkonsekwencji prowadzi do utraty przystosowania do warunkw izatracenia wasnej tosamoci. Luhmann poszukuje odpowiedzi na pytanie orda uatwiajcego komunikacj oraz umoliwiajcego ksztatowanie izachowanie przez systemy czstkowe wasnej tosamoci porzdku spoecznego irozwoju wwarunkach wzrastajcego zrnicowania ikompleksowoci spoeczestwa (por. Skpska 2007: 2); bazuje na oglnej teorii systemw, teorii ewolucji ifunkcjonalnej teorii Talcotta Parsonsa. Spoeczestwo dla Luhmanna to otwarty, autoreferencyjny iautoreeksyjny system, ktry obserwujc siebie iswoje otoczenie, dy do utrzymania swojej tosamoci. Czerpie on zotoczenia informacje ze wzgldu na swoje potrzeby irozwj. Wszystkie systemy czstkowe, zktrych skada si system oglny, peni funkcj, jak to ujmuje Luhmann, redukcji kompleksowoci, przez co redukuj niepewno iwyjaniaj realnoci. Tym samym wybieraj jedno zkontyngentnych rozwiza, anastpnie wramach programu komunikacji je perpetuuj, utrwalajc rzeczywisto (spoeczn). Uwalniaj si od koniecznoci rozwizywania kadego problemu na nowo, powtarzaj zastosowane wczeniej rozwizania. Luhmann twierdzi, e spoeczestwo iskadajce si na systemy czstkowe to systemy komunikacyjne, reprodukujce si poprzez nadawanie znacze iprogramowanie dziaa komunikacyjnych (Skpska 2007: 3). Zaczynajc jednak od podstawowych tez: powstawanie struktury zawsze jest ograniczaniem dowolnoci kombinacji elementw, aograniczenia te mog zosta osignite tylko poprzez utworzenie systemu. Utworzenie si systemu wymaga odgraniczenia od rodowiska, ktre (si rzeczy) nie naley do systemu. Ztego to powodu adnej struktury systemowej nie mona zrozumie bez odniesienia do rodowiska, zktrego si wydzielia. Kompleksowo to, zdaniem Luhmanna, selektywne ustanawianie relacji wzbiorze elementw (Luhmann 2007: 16). Jej wynikiem jest to, e aden system nie moe wasnych elementw ani relacji odnie punkt za punktem do elementw irelacji caego rodowiska. Uwalnia to tym samym system od prostych zalenoci ipozwala na rozwinicie przetwarzania relacji ze rodowiskiem wabstrakcyjne wzorce (ta waciwo umoliwia systemom organicznym postrzeganie). Jednoczenie oznacza to, e kady proces zachodzcy wsystemie musi postpowa selektywnie iprzy tym rozwizywa problem redukcji zoonoci. Dotyczy to rwnie procesw budo-

31

2. Teoria

wania struktur systemu, anawet procesw, dziki ktrym powstaj struktury udostpniajce systemowi bardziej zoone rodowisko. Dlatego te kady system agreguje, upraszcza iuoglnia te elementy irelacje decydujce okompleksowoci jego rodowiska bd te przeprowadza ich selekcj tak, eby zwrci ich uwag iwywoa reakcj. Wkonsekwencji nawet to, co rejestrowane jest jako jednostka elementu czy wydarzenia, jest ju wynikiem uproszczenia, dostosowania do zdolnoci percepcyjnych systemu. Tak wic dla kadego systemu rodowisko (ion sam) bdzie relewantne (iwidoczne) jako kontyngentna selekcja (cho zawiera ono wszystko inne). Na selektywno relewancji nakadany jest przez system, jak twierdzi Luhmann, raster, ktry wdeniowuje go wrodowisko inadaje warto informacyjn, tym samym czynic go czytelnym. Zasada ta dotyczy wszystkich systemw, wic take jzyka jako systemu znakw. Kolejnym wanym pojciem wteorii systemowej jest kontyngencja, czyli zasada, wmyl ktrej wiele rozwiza jednej sytuacji jest moliwych, jednak wybr adnego znich nie jest zdeterminowany, co pociga za sob niewiedz systemu oprzyszych kierunkach wasnego rozwoju (por. Luhmann 2007b: 18). Podsumowujc, mona zacytowa fragment ze wstpu do Funkcji religii:
Tak wic wprzypadku systemw konstytuujcych znaczenie wwarunkach autoreferencji nie zachodz ju adne zwizki punkt-w-punkt ze rodowiskiem. Regua oglna mwica, e systemy mog zaistnie nie tyko jako zwizki punkt-w-punkt ze rodowiskiem, znajduje tu swe kracowe zastosowanie. Samoodnoszenie (autoreferencja-MG) oferuje zarazem rodzaj domknicia otwartych procesw aprezentacji, oile to relewantne dla samego systemu. Jako powracajcy do punktu wyjcia proces cyrkularny, samoodnoszenie konstytuuje tosamo jako form tego, co zastaje zachowane wwewntrznych aktach ustalania relacji. Identykacja samoodnoszca jest technik domykania, dajc si zastosowa tylko do samego systemu. Domknicie to jest moliwe dziki temu, e, by tak rzec, daje ona szans na sformuowanie punktu widzenia, ktre jednoczenie pozostawia otwart reszt wiata. Drug technik redukcji kompleksowoci jest ponowne wprowadzanie aprezentowanego przez prezentacj. Moe si to odnosi zarwno do rodowiska, jak ido systemu. Rwnie iwtym przypadku proces komunikacji zwraca si do siebie samego. [...] Kada spoista komunikacja zakada takie odnoszenia, ktre zabezpieczaj zwizek tego, co zamierzamy powiedzie, ztym, co zostao wczeniej powiedziane czy pomylane (Luhmann 2007b: 2526).

Reasumujc powysze rozwaania, naley podkreli, e wskutek stosowania przez systemy mechanizmw: upraszczania, autoreferencji ipowielania wasnych struktur powstanie iutrzymanie tosamoci wydaje si konieczne. Jednak niekonieczna, anawet kontyngentna powinna by semantyka teje. Kady system opierajcy si na znaczeniu jest autoreferencyjny (por. Luhmann 2007b: 30).

32

Kognitywizm w jzykoznawstwie

Systemy wprowadzaj rodowisko wsiebie jako zmienn niezalen, wtedy widoczne jest ono jako Inno, Nie-Ja.
Wsystemach spoecznych [...] zawsze komunikujemy zarazem okomunikacji, osobie, opartnerach; zmuszeni jestemy do autoprezentacji, ktrych krucho jest nam znana, iwiemy oraz bierzemy pod uwag, i partnerzy mog wodpowiedzi pyta, negowa, przerwa albo nawet zacz ktni. Ta podstawowa cecha komunikacji wykluczaaby kade samookrelenie, gdyby nie byo przerywnikw wzajemnych zalenoci wpostaci historii systemu iwpostaci importu ze rodowiska, jak choby wiedza, ktrej nie mona bezceremonialnie zignorowa (Luhmann 2007b: 33).

Powyszy cytat jednoznacznie wskazuje na konieczno badania postrzegania systemu szkolnictwa wyszego zzewntrz, wtym uniwersytetw, atake badanie postrzegania wewntrz tego systemu, ktre warto przeprowadzi wprzyszoci przy pomocy podobnych narzdzi. Przedstawione powyej najistotniejsze dla tematu ustalenia teorii systemw spoecznych Niklasa Luhmanna, bdcej nowoczesnym poczeniem osigni funkcjonalnej teorii spoecznej, teorii systemw ikonstruktywizmu, nie wyczerpuj zaplecza teoretycznego przedstawianej pracy, cho s pierwsz systemow teori, ktrej zakres obowizywania nie pozwala omin. Wydaje si, e najpniej wtym miejscu trzeba nawiza, awaciwie nazwa to, co wsplne dla ustale konstruktywistycznych teorii spoeczestwa ijzykoznawstwa kognitywnego, czyli pojcie obrazu wiata. Powyej zaprezentowano ustalenia teoretyczne konstruktywizmu wteorii spoeczestwa, poniej za zostanie jeszcze omwiona istotna dla tematu cz kognitywistyczna ijzykoznawcza, dla ktrej konstruktywizm ioglna teoria systemw wydaj si wanym tem teoretycznym.

Kognitywizm wjzykoznawstwie
Jak pisze Elbieta Tabakowska:
Jzykoznawstwo kognitywne zrodzio si wlatach siedemdziesitych wUSA jako wyraz rozczarowania generatywizmem przede wszystkim za nadmiernym formalizmem tzw. gwnego nurtu, czasem okrelanego nawet mianem generatywistycznych ekscesw (Tabakowska 2004: 6).

Kognitywizm jest funkcjonalizmem, wychodzi od zaoe, e jzyk jest jednym znarzdzi aparatu poznawczego czowieka ijako taki jest od czowieka, adokadniej rzecz ujmujc od jego konstrukcji cielesnej uzaleniony, co zostao pokazane kompleksowo midzy innymi wfundamentalnej judzi ksice GeorgeaLakoa Kobiety, ogie irzeczy niebezpieczne (1987, 2011). Poniewa przedstawiana praca

33

2. Teoria

skupia si raczej na problematyce obrazu wiata, nie sposb nie wspomnie otej ksice jako kamieniu milowym wdalszych pracach, ktre doprowadziy do wzrostu zainteresowania badaniami iteoriami dotyczcymi problematyki obrazu wiata wrnych dyscyplinach naukowych. Tujednak, ze wzgldu na specyk tematu, zajmiemy si tylko aspektem jzykowym ikomunikacyjnym, aczytelnikw zainteresowanych poszerzeniem tematu zapraszam do lektury innych prac omawiajcych problem zperspektywy innych nauk, ktrych sporo mona obecnie znale na rynku wydawniczym, ahistoryczny rozwj bardzo dobrze omwiony zosta we wspomnianej pracy GeorgeaLakoa (2011).

Gramatyka kognitywna Roland W. Langacker

Pierwsz zbardziej szczegowych teorii, ktra doprowadzia do innego spojrzenia na gramatyk, awkonsekwencji na jzyk jako cao, bya gramatyka kognitywna R.W. Langackera. Jako jeden zpierwszych wskaza na gramatyk nie tylko zperspektywy regu generujcych, ale take odzwierciedlania konceptualizacji postrzeganego wiata. Jak pisze Roland W. Langacker:
semantyka lingwistyczna zajmuje si analiz iopisem struktury konceptualnej, take musi odzwierciedla naszumiejtno konceptualizowania tej samej sytuacji na wiele sposobw (mwi tu oobrazowaniu) (Langacker 1995: 9).

Powiza te na nowo semantyk zfonologi przy pomocy symboliki (Langacker 1995: 9), ktre to elementy, jego zdaniem, s podstaw jzyka jako dziaajcego systemu:
a. Gramatyka kognitywna postuluje tylko semantyczne, fonologiczne isymboliczne jednostki jzyka. b. Jednostk symboliczn stanowi symboliczna asocjacja jednostki semantycznej zjednostk fonologiczn. c. Leksykon, morfologia iskadnia tworz kontinuum is cakowicie opisywalne wkategoriach jednostek symbolicznych (Langacker 1995: 12).

Co szczegowiej uj tak:
Jednostka symboliczna to zwizek symboliczny midzy jednostk semantyczn afonologiczn, dokadniej midzy biegunem semantycznym abiegunem fonologicznym tej jednostki (Langacker 1995: 12).

By jednak opisa cay system, trzeba nie tylko odwoa sido elementw jzyka wymienionych powyej, lecz uwzgldni take schematy dopuszczalnych struktur jzykowych oraz relacje kategorialne midzy nimi.

34

Kognitywizm w jzykoznawstwie

Co bardzo istotne dla prowadzenia bada empirycznych iwerykacji stawianych hipotez, wtym modelu zakada siistnienie tylko elementw dostpnych bezporedniej obserwacji lub pochodzcych od nich. Kluczowe dla gramatyki kognitywnej, ale take szerzej rozumianego kognitywizmu jest wyjanienie tego, wjaki sposb odbywa si tworzenie nowych struktur jzykowych, ktre Langacker wyjania nastpujco:
Przechodzenie od jednej struktury do drugiej odbywa si za pomoc jednej zdwu podstawowych zdolnoci kognitywnych czowieka zdolnoci do abstrahowania lub schematyzowania oraz zdolnoci do kategoryzowania (Langacker 1995: 13).

Co za tym idzie, konieczne jest przyjrzenie si problemowi kategoryzacji, ktry przed kognitywizmem (awaciwie zwrotem wlozoi XX-wiecznej) traktowany by nieproblematycznie kategorie tworzono na podstawie cech wsplnych. Zakwestionowanie tego podejcia czy te dostrzeenie wnim luk przez Wittgensteina byo jednym zmotorw rozwoju bada iteorii kognitywnych, szczeglnie za skupienia sina elementach centralnych postrzeganych podobiestw, czsto do rozmytych. Tak wic wramach kategoryzacji wyodrbnia si jej dwa podstawowe rodzaje: przez schemat A B, Ajest schematem dla B, B jest tylko bardziej dokadny, szczegowy; przez prototyp A B, Ajest prototypem B, zachodzi midzy nimi konikt. Bzostaje wczone do Ana mocy postrzeganego podobiestwa (za: Langacker 1995: 13). Podstawowe zaoenia semantyki kognitywnej: a)znaczenie bazuje na konceptualizacji dowiadczeniu mentalnym obejmujcym dowiadczenia sensoryczne, procesy tworzenia nowych poj iwiedz kontekstow; b)dobrze utrwalone wjzyku wyraenie jest zazwyczaj polisemiczne, tzn. ma szereg powizanych ze sob sensw, ktre tworz zoon kategori wpostaci modelu kognitywnego; c)znaczenie wyraenia charakteryzowane jest wodniesieniu do jednej lub wielu domen kognitywnych (ram, modeli, skryptw); kady rodzaj dowiadczenia pojcie, konceptualne, zoenie lub system wiedzy moe suy jako domena kognitywna, ktra jest przywoywana przez okrelone wyraenie wfunkcji podstawy znaczenia; d)znaczenie wyraenia jest nie tylko zbiorem treci poznawczych (array of conceptual content), skada si na nie rwnie obrazowanie konwencjonalne, tzn. sposb ujmowania treci poznawczych dostarczanych przez przywoan domen (za: Langacker 1995: 18).

35

2. Teoria

Tak wic domena kognitywna to

spjny obszar konceptualizacji, wzgldem ktrego charakteryzowane (deniowane) s struktury semantyczne, obejmujce pojcia, dowiadczenia, atake system wiedzy (Langacker 1995: 164).

Prezentowane wniniejszej ksice badanie pyta owycinek domeny kognitywnej obraz uniwersytetu obecny wjzyku ikomunikacjach wPolsce. Jednak inaczej ni wikszo bada nie opiera siono na analizie wypowiedzi czy tekstw, ale na badaniu ankietowym, czyli formule komunikacyjnej. Powodw po temu jest kilka, zostanone szczegowo wyjanione poniej. Najwaniejszy znich jest taki, e cho ludzie zawsze jako widz wiat, jednak bez wyraenia czy zakomunikowania nie moemy pozna tego obrazu pozostaje tylko wgowach. Abez zapytania rnych respondentw trudno dotrze do ich wypowiedzi, ktrych nigdzie nie wygaszaj inie utrwalaj.

Obraz wiata ijzykowy obraz wiata

Gwnym celem analizy uzyskanych danych jest przede wszystkim rekonstrukcja fragmentu obrazu wiata (OS) dotyczcego uniwersytetu. Przy czym, jak zostanie wyjanione poniej, pojcie obrazu wiata jest odrniane od jzykowego obrazu wiata (JOS). Jak pisze Rafa Zimny (Zimny 2008: 89), za Ireneuszem Bobrowskim (1998), pojcia te s do czsto czone itraktowane zamiennie, co prowadzi czasem do pewnego zamieszania. Take Jerzy Bartmiski(2012) wprost tematyzuje problemy zwizane zdeniowaniem OS: [] samemu pojciu daleko do jednoznacznoci izarwno waspekcie teoretycznym, jak te amoe nawet przede wszystkim metodologicznym (2012: 11), jednak jego uyteczno jest na tyle znaczca, e zdecydowano si na prby przegldu waniejszych uj iucilenie na potrzeby niniejszej pracy. I cho, jak pisze Jerzy Bartmiski (2012: 1112), pojcie jzykowego obrazu wiata ma dug histori, ktrej mona by szuka nawet uArystotelesa, wydaje si, e wniniejszej pracy bardziej sensowne jest uwzgldnienie linii rozwojowej, ktr mona zacz od koncepcji Wilhelma von Humboldta, przez gramatyk treci Leo Weisbergera, po prace antropologw, takich jak Franz Boas czy kontynuatorw Edwarda Sapira iBenjamina Lee Whorfa. Koncepcje ostatniej trjki miay znaczny wpyw na rozwj nurtw relatywistycznych istrukturalistycznych, zarwno wantropologii kulturowej, kulturoznawstwie, jak ijzykoznawstwie. Szczeglnym przykadem jest tu znana dzi juniemal powszechnie hipoteza relatywizmu jzykowego (wobu jej postaciach) (Sapir 1978, Whorf 1982).

36

Obraz wiata i jzykowy obraz wiata

Jak pisz m.in. Janusz Anusiewicz (1990 i1995) iRafa Zimny (2008), wpolskim pimiennictwie jzykoznawczym pojcie jzykowego obrazu wiata pojawio si 1978 roku wEncyklopedii wiedzy ojzyku polskim, wktrej Walery Pisarek zamieci denicj JOS. Streszczenie historii rozwoju pojcia wpolskiej lingwistyce zostao juopracowane przez kilku autorw (np. Zimny 2008, uk 2010, Tabakowska 2004). Na pytanie: Czym jest jzykowy obraz wiata? wspomniany ju Jerzy Bartmiski udziela nastpujcej odpowiedzi:
Przyjmuj, e najoglniej mwic, jest zawart wjzyku, rnie zwerbalizowan interpretacj rzeczywistoci dajc si uj wpostaci zespou sdw owiecie. Mog to by sdy utrwalone, czyli majce oparcie wsamej materii jzyka, awic wgramatyce, sownictwie, kliszowanych tekstach (np. przysowiach), ale take sdy presuponowane, tj. implikowane przez formy jzykowe, utrwalone na poziomie spoecznej wiedzy, przekona, mitw irytuaw (Bartmiski 2012: 12).

I jak pisze dalej: Dodajmy jednak, e denicje JOS nie zostay nigdy przez jzykoznawcw do koca uzgodnione, oscyluj midzy traktowaniem JOS jako struktury pojciowej utrwalonej (zakrzepej) wsystemie danego jzyka (Grzegorczykowa 1990) azbiorem prawidowoci zawartych wzwizkach gramatycznych istrukturach leksyki, pokazujcych rne sposoby widzenia irozumienia wiata (Tokarski 1999) (Bartmiski 2012: 12). Zkolei winnej pozycji tego autora z2010 roku moemy znale nastpujcdenicj:
JOS jest zawart wjzyku interpretacj rzeczywistoci dajc si uj wpostaci zespou sdow owiecie, oludziach, rzeczach, zdarzeniach. Jest interpretacj, anie odbiciem, jest subiektywnym portretem, anie fotogra przedmiotow realnych. Interpretacja ta jest rezultatem subiektywnej percepcji ikonceptualizacji rzeczywistoci przez mowicych danym jzykiem, ma wic charakter wyranie podmiotowy, antropocentryczny, ale zarazem jest intersubiektywna wtym sensie, e podlega uspoecznieniu istaje si czym, co czy ludzi wdanym krgu spoecznym, czyni znich wspolnot myli, uczu iwartoci; czym, co wtornie wpywa (zjak si to ju jest przedmiotem sporu) na postrzeganie irozumienie sytuacji spoecznej przez czonkow wspolnoty (Bartmiski 2010).

Trjka autorw (Anusiewicz, Dbrowska, Fleischer 2000) podaje, e JOS stanowi raczej podsumowanie izestawienie codziennych dowiadcze izaakceptowanych przez wsplnot komunikatywn norm, wartoci, sposobw wartociowania oraz wyobrae izestawie wobec rzeczywistoci. Jak pisze zkolei J.Bartmiski, JOS jest
potoczninterpretacj rzeczywistoci zpunktu widzenia przecitnego uytkownika jzyka, oddaje jego mentalno, odpowiada jego punktowi widzenia ijego potrzebom. Jest naiw-

37

2. Teoria

ny wsensie upowszechnionym przez J.Apresjana, to znaczy rwnoczenie antropocentryczny ietnocentryczny, tworzony wyranie zpunktu widzenia czowieka, mierzony ludzkimi miarami. [] JOS przekazywany wraz zjzykiem, jest zarazem praktyczny, wystarczajcy na potrzeby codziennej komunikacji (Bartmiski 2012: 14).

Wszystkie te cechy, aszczeglnie ostatnia, wskazujca na wystarczalno do codziennej komunikacji, wydaj si bardzo istotne dla niniejszej pracy, ktra prbuje zrekonstruowa obraz uniwersytetu, wanie wjzyku ikomunikacji, anie, jak si to zwykle czyni, wtekstach pisanych. Poniewa, jak pisze m.in. Bartmiski (2012), obraz wiata jest wytworem przeszoci, owocem ludzkich dowiadcze, historii rozwoju spoecznego irwnoczenie jest przyswajany wraz zjzykiem wramach socjalizacji. Wspomniany ju wczenie Michael Fleischer wramach rozwijanej teorii komunikacji rozwija te problematyk obrazu wiata, adeniuje go nastpujco:
Obrazy wiata to wykazujce oddziaywanie pierwszej idrugiej rzeczywistoci iprodukowane przez trzeci rzeczywisto regulatywy ikomponenty sterujce, suce do generowania, organizowania, specycznego zuwagi na manifestacj izgodnego zni zachowania komunikacji, ktore ze swej strony same wspodecydoway oich organizacji. Obrazy wiata dostarczaj kryteriow semantyzacyjnych dla konstrukcji trzeciej rzeczywistoci wobrbie wypowiedzi, nie majc jednak nic wspolnego zsamymi semantyzacjami lub ztreciami. Obrazy wiata decyduj oodnoszcej si do tego organizacji wypowiedzi budujcych t rzeczywisto, posiadaj systemowo usieciowione wymiary jzykowe ikomunikacyjne, wtym (miedzy innymi) komponent naukow, gospodarcz, polityczn, religijn itp. Obrazy wiata wystpuj wronych usieciowionych iuwarunkowanych ze wzgldu na stratykacj komunikacji idyskursow wariantach, manifestacjach. Ujmujc rzecz metaforycznie, powiedzie mona, e obrazy wiata to jzykowo ikomunikacyjnie uwarunkowane sposoby mowienia (Fleischer 2007: 278).

Na marginesie pyta odenicj OS iJOS warto te wrci do tematu relacji obrazu wiata do realnoci irzeczywistoci (rozumienie poj przyjmujza: Fleischer 2007). Obraz wiata atrzecia rzeczywisto. Wtym kontekcie pojawia si kolejny wany problem,
amianowicie pytanie Czy obrazy wiata iwypowiedzi s trzeci rzeczywistoci, czy te wnich si jedynie manifestuj? Odpowied sprowadza si rownie tu do zjawiska usieciowionej ifunkcjonalnej przyczynowoci: wypowiedzi generuj obrazy wiata, ate wytwarzaj (wspolnie zinnymi czynnikami) trzeci rzeczywisto, ktora zkolei generuje take obrazy wiata. Obrazy wiata posiadaj rownie funkcj organizujc przy generowaniu wypowiedzi, decyduj oich manifestacji ifunkcjonowaniu. Jednoczenie obrazy wiata s odczytywalne wwypowiedziach, znich rekonstruowalne. Raz powstae wypowiedzi potwierdzaj, modykuj, zmieniaj itp. obrazy wiata. Zabezpieczaj modykowalno, wzrost wzorow, przemiany ewolucyjne oraz tworz materia dla tych operacji. Zdrugiej strony obrazy wiata s generalnie zmiennym imodykowalnym polem moliwoci wypowiedzi. Mamy zatem do czynienia zprzynajmniej trojelementow konstrukcj: a) wypowiedzi produkujce znaczenia wramach dyskursow iprogramow komunikacji tworz b) rone obrazy wiata, ktore zkolei steruj generowaniem wypowiedzi is ze swej strony odpowiedzialne za tworzenie c)okre-

38

Obraz wiata i jzykowy obraz wiata

lonej trzeciej rzeczywistoci, ktora decyduje oorganizacji obrazow wiata i porednio wypowiedzi, asama wspogenerowana jest przez obrazy wiata istanowi miejsce, przez ktore system spoeczny oraz system biologiczny wpywaj na generowanie trzeciej rzeczywistoci, modeli wiata iwkocu wypowiedzi. Mamy wic do czynienia ze zjawiskami wzrastajcej kompleksowoci, organizacji istopni porzdku, ktore tworz, wzajemnie usieciowione, bardziej kompleksowy system iprzez niego s uwarunkowane. Manifestuj si one wwypowiedziach iwnich s odczytywalne, to znaczy wznakowych produktach oraz wdyskursach iwinterdyskursie. Obrazy wiata, mimo i same stanowi element komunikacji, s swego rodzaju porednikiem midzy systemem spoecznym atrzeci rzeczywistoci. Przestrzegaj regu systemu spoecznego ifunkcjonuj wobrbie komunikacji jako instancja poredniczca (Fleischer 2007: 273274).

Przechodzc do metod ielementw istotnych przy rekonstrukcji JOS, Bartmiski wymienia nastpujce, wkolejnoci ich istotnoci: gramatyka, ktra jednak wniniejszej pracy nie moe by brana pod uwag ze wzgldu na przyjtmetod badania ankietowe, ktrych wynikiem sodpowiedzi respondentw na zadane pytania, anie teksty czy zdania, ktrych analiza gramatyczna byaby moliwa i sensowna; sownictwo, aszczeglnie inwentarz poj ifrazeologizmy. Szczeglnie zestaw poj uywanych do okrelania rnych aspektw uniwersytetu jest gwnym punktem cikoci badania. Jak pisze Jerzy Bartmiski:
Opublikowane polskie studia rni si pod wzgldem metod gromadzenia materiau, jego zakresu oraz sposobw analizy. Szczeglnpopularno zdobyy sobie studia oparte na przysowiach ifrazeologizmach istudia dotyczce konkretnych autorw tekstw; brak natomiast systematycznych, odpowiednio przygotowanych bada eksperymentalnych, wtym ankietowych (Bartmiski 2012: 19).

I to wanie t luk stara si uzupenia badanie prezentowane wdalszej czci ksiki ankietowego iponiekd eksperymentalnego badania fragmentu obrazu wiata dotyczcego uniwersytetu, poniewa, jak postuluje Bartmiski, JOS mona zrekonstruowana podstawie trojakiego typu danych: 1)systemu jzykowego (S), 2)konwencji dostpnej badaniom ankietowym (A) i3) tekstw (T) (por. Bartmiski 2012:20). Na koniec omwienia problematyki obrazu wiata postanowiono przedstawi do now propozycj: dyskursywny obraz wiata (DO) sformuowany przez Waldemara Czachura (Czachur 2011). Propozycja ta, oczym pisze te autor, bazuje zarwno na dorobku etnolingwistyki, jak iamerykaskiego kognitywizmu, ktre wistotnych aspektach omwiono powyej. Mona te zauway inspiracje pracami autorw konstruktywistycznych, szczeglnie Michaela Fleischera. Propozycja przedstawiona wartykule skupia si jednak znacznie na aspekcie medialnym iprocesie negocjacji znacze, co, pomimo wagi tematu, tylko czciowo dotyczy prezentowanego badania,

39

2. Teoria

ktre to koncentruje si raczej na diagnozie aktualnej sytuacji znacze, punktw widzenia wizanych zuniwersytetem. Czytelnikw zainteresowanych przegldem aktualnej sytuacji JOS wlingwistyce mona zaprosi take do lektury artykuu Jzykowy obraz wiata wpolskiej lingwistyce przeomu wiekw, wktrym Grzegorz uk (2010) dokonuje przegldu aktualnych koncepcji. Pojcie JOS pozwala wic dociera do sposobw postrzegania ikonceptualizacji wiata przez czowieka wyraanych przy pomocy jzyka, agbsza ich analiza pozwala take na okrelenie regu rzdzcych generowaniem tekstw ikomunikacji. Wtedy moemy mwi nie tylko opodstawowym, wgruncie rzeczy, aspekcie jzykowym, ale take oaspektach komunikacyjnych, czy, jak sugeruje Waldemar Czachur, take dyskursowych: tworzenia, zmiany imanifestowania OS danej spoecznoci. By zpoziomu oglnego pojcia, jakim jest obraz wiata, przej do operacjonalizacji badania konkretnych fragmentw, warto sign po bardziej specyczne pojcia inarzdzia. Wprzypadku bada kognitywnych kluczowa wydaje si tu denicja kognitywna, jako narzdzie precyzowania iprolowania wybranych obszarw obrazu wiata.

Definicja kognitywna
Denicja kognitywna za cel stawia
zdanie sprawy ze sposobu pojmowania przedmiotu przez mwicych danym jzykiem, tj. utrwalonej spoecznie idajcej sipozna poprzez jzyk iuycie jzyka wiedzy owiecie, kategoryzacji jego zjawisk, ich charakterystyki iwartociowania []. Model denicji kognitywnej jest oparty na zasadzie rekonstrukcji podmiotowej, coznaczy, e opis znaczenia zrelatywizowany jest do czowieka (wsplnoty komunikatywnej) [podkrelenie MG], nie jest opisem znaczenia in abstracto. Opis taki powinien, po pierwsze ujmowa wszystkie cechy zakodowane gboko wstrukturze jzyka iprzypisywane przedmiotowi wsposb stay, cechy zatem relewantne dla rozumienia tekstw (bez ograniczania si jak wdenicjach taksonomicznych do cech koniecznych iwystarczajcych); po drugie powinien odtwarza wewntrzne uporzdkowanie cech, zgodne zpoczuciem mwicych (Bartmiski 1980a, 1988a; Wierzbicka 1985) iodpowiadajce utrwalonemu wjzyku naiwnemu obrazowi wiata (Apresjan) (Bartmiski 2012: 42).

Problemem oczywicie jest wybranie istotnych elementw ze sporej liczby dostpnych. Drugim problemem jest odtwarzanie cech zgodnie zpoczuciem mwicego. By rozwiza oba problemy, zdecydowano sina metodankietow ioparcie sina czstoci odpowiedzi jako wskaniku wanoci. Zdrugiej strony zdecydowano si na ka-

40

Denicja kognitywna

tegoryzacj tych wyrazw iwyrae, ktre, cho inaczej brzmice, semantycznie odnosz si do najczciej podawanych odpowiedzi.

Profilowanie
Prolowanie obejmuje: 1) wstpnkategoryzacjprzedmiotu najbardziej ogln, 2) dobr aspektw odpowiadajcych dokonanej kategoryzacji oraz 3) jakociowe charakterystyki przedmiotu wramach przyjtych aspektw. Kluczowe wramach prolowania wydaje si ustalenie zespou cech denicyjnych (struktury kognitywnej pojcia w:Wierzbicka 1985) iwskazanie, jaki typ wiedzy powoywany jest przy charakteryzowaniu przedmiotu analizy. Wprzypadku denicji kognitywnej jest to zwykle wiedza potoczna, naiwna, zdroworozsdkowa (por. Bartmiski 2012: 9597). Uwarunkowania prolowania wynikaj ze wstpnej kategoryzacji przedmiotu, itak np. jak pisze Bartmiski:
kkol, bawat czy rumianek [] mogby ujmowane jako chwasty, kwiaty, jako zioa, wreszcie oglnie jako roliny iodpowiednio do tego otrzymaj wdenicjach charakterystyki pod (nieco) innymi wzgldami (Bartmiski 2012: 96).

Oproblemie prolowania nie tylko poj konkretnych, majcych swoje empirycznie postrzegalne odnoniki, ale take poj oglnych, niemajcych prostej empirycznej reprezentacji, pisali take inni autorzy (Wierzbicka 1985, Tokarski 1988, Bartmiski 1993a). Przy podejmowaniu problemu prolowania konieczne staje si rozstrzygnicie problemu faset (uBartmiskiego iWierzbickiej), ktrych zakres znaczeniowy porwnywalny jest zdomen uLangackera (1995: 164), co mona teprzeoy na termin podkategoria (jeli uznamy, e kategorie dotycz ju wyszego rzdu, obecnego podczas wstpnej kategoryzacji przedmiotu). Wniniejszym badaniu przyjto przy ustalaniu faset (kategorii) podejcie wychodzce od danych empirycznych, anie od zgry zaoonej siatki, narzuconej materiaowi, oraz fakt, e nazwa ta bdzie uywana wymiennie zkategori co wynika zprzyjtych zaoe teoretycznych, atake wynikw bada empirycznych (np. Wejland 1989: 95). Przy krtkim podsumowaniu celw prolowania konieczne staje si zwrcenie uwagi na odmienne ni tradycyjnie zakadano rezultaty tego. Mianowicie prole nie wskazuj na rne znaczenia, araczej na fakt, e nawet nazwy wasne, oktrych tradycyjnie mwi si, e tylko denotujobiekt, posiadaj zwykle swoisty korelat semantyczny, czsto mocno zrnicowany dla podobnych, jakby simogo wydawa, obiektw. Aspekt ten jest widoczny wcaym badaniu, aszczeglnie podczas prolowania wybranych uniwersytetw.

41

2. Teoria

Konstruktywizm
Kolejn specjalistyczn, systemow teori, ktrej ustalenia s relewantne dla problemu niniejszej pracy, jest Oglna teoria komunikacji Michaela Fleischera ogoszona w2007 roku (Fleischer 2007a). Poniewa ju na pocztku ksiki autor przedstawia konstruktywizm jako teori waciw dla nauki okomunikacji, na gruncie ktrej zbudowa wasn teori komunikacji, rozpoczn od krtkiego omwienia konstruktywizmu, by przej do jego rozwinicia imodykacji zaproponowanych wOglnej teorii komunikacji. Poniewa wPolsce nie istniej praktycznie opracowania na temat radykalnego konstruktywizmu, sprbuj omwi krtko jego zaoenia, rozwj iwykaza istotne dla mojej pracy przyczyny jego uytecznoci wnauce, wtym szczeglnie wnaukach opoznaniu ikomunikacji. Przy czym referuj, gwnie odnoszc si do kilku dostpnych wPolsce pozycji Fleischer 2007a, Fleischer 2005 iFleischer 2002. Konstruktywizm jest wanym punktem wyjcia, wniniejszej pracy odnosz si do jego agodnej wersji, ktr bd nazywa za M. Fleischerem umiarkowanym bd rozsdnym konstruktywizmem (por. Fleischer 2005). Do dzi wPolsce nie ma wielu opracowa konstruktywizmu ipoza wspomnianymi ju Fleischerem iSkpsk oraz tumaczeniami prac Luhmanna warto wspomnie jeszcze odwch inicjatywach. Pierwsz znich jest Radykalny konstruktywizm. Antologia, zawierajca wybrane historyczne iwspczesne teksty, wydana wroku 2010. Drug jest rozwijana przez Grayn Habrajsk iAleksego Awdiejewa Gramatyka komunikacyjna, ktra szczeglnie wostatnich latach zbliya si do propozycji konstruktywistycznych. Take wlozoi pojawio si opracowanie autorstwa Michaa Wendlanda Konstruktywizm komunikacyjny, ktre zwaciwych tradycji lozocznej perspektyw prbuje omwi wskazane zjawisko. Jednak ze wzgldu na przyjt perspektyw tradycyjn omawianie nowszych koncepcji przez pryzmat starszych nie jest przydatne wniniejszej pracy.

Konstruktywizm pocztki
Jak pisze Michael Fleischer wTeorii kultury ikomunikacji: Twrcy radykalnego konstruktywizmu to wpierwszej mierze Humberto Maturana iFrancisco Varela (wramach biologicznej teorii kognitywizmu), Heinz von Foerster iErnst von Glasersfeld (wramach konstrukcji wiedzy). Sam termin pochodzi od Glasersfelda. Epistemologia radykalnego konstruktywizmu rozumiana by musi jako teoria kognitywizmu zjednej strony oraz nieredukcjonistycznie isystemowo zdrugiej. Nie pytamy zatem o jakkolwiek rozumiane treci lub przedmioty, lecz ojak ich poznania, ojego oddziaywania irezultaty (Fleischer 2002: 108).

42

Konstruktywizm

Zaoenia
Konstruktywizm wychodzi zzaoenia hipotezy wynikajcej zbada neurozjologicznych e poznanie, atym samym (postrzegana) rzeczywisto, s operacjonalnie zamknite, lecz energetycznie otwarte. Wypowiedzi orzeczywistoci s produktami wewntrzsystemowego, kognitywnego przyporzdkowania znacze obiektom, ktre same tych znacze nie posiadaj. Konstruktywizm uwaany jest (isam si takim chce widzie) wycznie za teori poznania, abstrahuje od zjawiska postrzegania, nie wypowiada si zatem na temat teorii postrzegania (por. Glasersfeld 1992). Wteorii konstruktywizmu psychiczna lub kognitywna rzeczywisto wyjaniana by musi wycznie zwewntrznych zasad organizacji samej kognitywnoci. Wspomniana wczeniej teoria Luhmanna rwnie wychodzi zzaoe konstruktywistycznych zcaym ich bagaem. Jak zaznacza Fleischer (por. Fleischer 2002), wtakim ujciu pojawia si problem modykabilnoci oraz wariabilnoci, ktre, zdaniem konstruktywistw, mog by wyjanione tylko jako wewntrzne procesy samego systemu. Wodpowiedzi na wynikajce zobserwacji pytanie oto, dlaczego wytwarzane wzamknitym systemie konstrukty rzeczywistoci tak dobrze przystaj do realnoci, mona oczywicie twierdzi, e s przez nas tylko uwaane za przystajce. Jednak take ten rodzaj przystawalnoci powinien by wyjaniony. I tu odpowied konstruktywizmu zmierza ku tezie, e konstrukcja rzeczywistoci pojawia si razem zpojawieniem si kognitywnoci iuwaana musi by przez to za emergentne dokonanie czowieka. Kolejnym problemem konstruktywizmu jest koncepcja ewolucji, ktra musi wystpowa wdwch wersjach: biologicznej ikonstruktywistycznej (lub kognitywnej). I tak Maturana, analizujc kognitywno zperspektywy biologicznej, postuluje zuwagi na postrzeganie zjawisk zasadnicz dyferencj midzy poziomem zykalnym abiologicznym. We wczeniejszych (tradycyjnych) teoriach poznania obowizuje, zdaniem Maturany (Maturana 1987: 90), zasada, e
istniej postrzegalne obiekty, aich obecno decyduje oich poznawalnoci. Na poziomie biologicznym realno jako obiekt nie jest niezbdna, poniewa uywamy kognitywnoci, by analizowa kognitywno. Wwypadku postrzegania nie mamy wic do czynienia zprzyjmowaniem lub przekazywaniem informacji, pochodzcej zzewntrz, lecz zkonstrukcj inwariantw, za pomoc ktrych organizm moe asymilowa iorganizowa swoje dowiadczenia (por. Richards, Glasersfeld 1987: 194, za: Fleischer 2002: 110).

Ztego wynika bezporednio konstruktywistyczne pojcie modelu:

Model nie odzwierciedla danej struktury, ani jej nie powiela, lecz ilustruje moliw drog do wypenienia funkcji, prowadzcej do danego rezultatu. [...] Model nie ma prawa do twierdzenia lub zaprzeczania korespondencji zrealnoci, nie pytamy zatem Co jest struktur realnego wiata?, lecz Co jest struktur wiata naszych dowiadcze?. Dysponujemy tylko modelem wiata, to znaczy jego konstruktem, tak i mona twierdzi: Zachowanie steruje

43

2. Teoria

postrzeganiem. [...] Zachowanie zostaje zmienione, by modykowa to, co jest postrzegane (por. Fleischer 2002: 110).

Punktem wyjcia perspektywy konstruktywistycznej nie s zatem zmysy czy organy postrzegania, lecz mzg. Postrzeganie jest tym samym przypisywaniem znacze wolnym od znacze neuronalnym procesom, jest konstrukcj iinterpretacj (por. Flei scher 2002: 110). Wtym punkcie mona te nakrelinajwaniejsz rnic midzy podejciami kognitywistycznymi ikonstruktywistycznymi. Rnica ta dla przedstawianej pracy nie wydaje si specjalnie znaczca, jednak wpodsumowaniu dokonana zostanie take prba ewaluacji obu podej na uzyskanym materiale.

Implikacje
Waniejsze, wynikajce zkonstruktywizmu implikacje dla jzyka, mylenia ikomunikacji przedstawiono poniej. Zdaniem Maturany, funkcja jzyka polega na tym, by orientowa mwicego wobrbie jego obszaru kognitywnego, anie na tym, by wskazywa na samodzielne jednostki (por. Schmidt 1987: 28). Ewolucja jzyka wydaje si procesem autopoietycznym. Wiedza odnosi si do inwariantw dowiadcze organizmw oywionych, anie do struktur lub wydarze egzystujcego niezalenie wiata (Richards, Glasersfeld 1987: 194). Wiedza oznacza, by wstanie, adekwatnie operowa wsytuacji indywidualnej lub socjalnej (Maturana 1982: 76). Wiedza jest tym samym zalena od podmiotu. Zuwagi na pojcia obiektywno iempiria konstruktywizm argumentuje nastpujco: Systemy oywione s systemami interakcyjnymi, budujcymi wesp zinnymi systemami konsensualne obszary ocharakterze socjalnie akceptowanych rzeczywistoci (Schmidt 1987: 34, za: Fleischer 2002: 118). Wprocesie tym wasne dowiadczenia przedkadane s innym.
Uda si to podsuwanie, uzyskujemy pojcie obiektu. [...] Dowiadczenia oraz rozwizania intersubiektywnie rozrnialnych problemw interpretowane s tak, jak gdyby byy one adekwatne do rzeczywistoci, powtarza si je ioczekuje si ich, gdy systemy oywione operuj induktywnie iprognostycznie (Schmidt 1987: 35, za: Fleischer 2002: 118).

Nasz wiat
jest wielkoci konstruktywn ikonceptualn, ktr wytwarzamy iwyprbowujemy wnaszej socjo-kulturowej wsplnocie za pomoc rwnolegych interakcji iktra dla naszego indywidualnego oraz socjalnego ycia, mylenia izachowania jest relewantna. Oalternatywnych jak gdyby moe imusi zatem decydowa praktyka, anie epistemologiczny dowd realnoci (Schmidt 1987: 35, za: Fleischer 2002: 118).

Konceptualizacj pojcia wypowiedzi konstruktywizm opiera na aspekcie znaczenia, rozrniajc przy tym dwa jego wymiary: rodki komunikacji ikomunikaty. rodki

44

Konstruktywistyczna teoria komunikacji Michaela Fleischera (2007)

komunikacji nie posiadaj znaczenia, uczestnicy komunikacji musz konsensualnie uzgodnionym rodkom komunikacji przypisa znaczenia wswoim obszarze kognitywnym (Schmidt 1987: 65). Mamy wic do czynienia ze rodkami komunikacji (np. tekstami jzykowymi) oraz zkognitywnymi konstruktami, ktre dany system przypisuje rodkom komunikacji (Schmidt 1987: 65). Konstrukty te nazywamy komunikatami. Tego, czym rodki komunikacji s iwjaki sposb s akceptowane, uczymy si wprocesie socjalizacji. Rozrnienie to znaczce jest te dla niniejszej pracy, wktrej rekonstruowane s rodki komunikacji uywane przez respondentw podczas komunikacji na temat uniwersytetu iuniwersytetw. Istnienie samoreferencyjnych isamoorganizujcych si systemw zaley od wymiany zich rodowiskiem. Interakcje dane s wtedy, gdy ma miejsce wymiana midzy systemem austrukturyzowanym na odmiennym poziomie rodowiskiem (Jantsch 1987: 169). Zbir tych interaktywnych procesw nazywany jest obszarem kognitywnym. System wie, jakie relacje ze rodowiskiem musz zosta utrzymane, by utrzyma system. Komunikacja jest dana, kiedy obydwa systemy zachowuj pen autonomi, itylko wtedy, kiedy obydwa obszary kognitywne na siebie zachodz. Nie mamy przy tym do czynienia ztransferem wiedzy, lecz zreorientacj interaktywnych procesw
danego systemu przez autoreprezentacj innego systemu iwaciwych dla niego (dla jego obszaru kognitywnoci) procesw. [...] Komunikacja to nie dawanie, lecz prezentacja samego siebie, swojego ycia, ktra ewokuje odpowiednie procesy yciowe wkim innym. [...] Komunikacja midzy systemami autopoietycznymi zawiera wsobie moliwo samoorganizacji wiedzy poprzez wzajemn stymulacj wysondowania irozszerzania obszarw kognitywnych (Jantsch 1987: 170),

pod nadzorem danych ioddziaujcych warunkw rodowiska. Wiedza, ktra nie odpowiada wymogom rodowiska systemu, atoznaczy: zakca jego trwanie, zostanie prdzej czy pniej zdanego systemu wyeliminowana (por. Fleischer 2002: 120). Powysze ustalenia wskazuj na bardzo istotny aspekt obrazu wiata, jakim jest jego odpowiednio do rodowiska, wktrym operuje, wic uzyskany obraz uniwersytetw porednio wskazuje na te aspekty systemu spoecznego ijzyka, do ktrych si odnosi.

Konstruktywistyczna teoria komunikacji Michaela Fleischera (2007)

Wksice Oglna teoria komunikacji Michael Fleischer przedstawi tytuow, ogln teori komunikacji, ktrej wybrane aspekty zostan przedstawione poniej. Wramach caociowej koncepcji Fleischera mieszcz si dwie, szczeglnie istotne: koncepcja pro-

45

2. Teoria

gramw komunikacji oraz rozwinita tematyka obrazu wiata (Fleischer 2007a). Obie zostan skrtowo zreferowane, ze wzgldu na tematykpracy. Przed omwieniem nowej koncepcji naleaoby wspomnie, e autor we wstpie do niej odnosi si do poprzedniej swojej koncepcji kultury ikomunikacji wsposb krytyczny. Stwierdza, co nastpuje:
Moja opublikowana w2001 teoria kultury musi tutaj jeli chodzi orozdziay odnoszce si do kultury zosta poddana wwtpliwo. Wszystko natomiast, co powiedziane wniej zostao na temat ewolucji, systemw otwartych iich praw, atake na temat konkretnych obiektw komunikacyjnych, pozostaje (dla mnie) wmocy. Problematyczne byo tylko ich przeniesienie na system kultury, ktry dzi konceptualizuj jako operatywn kcj. Przykro mi, e niepokoiem lub zgoa zainteresowaem Pastwa tym swego czasu (Fleischer 2007a: 20).

Wprzedstawianej (nowej) koncepcji autor konstatuje, e wszystkie systemy spoeczne (iich podsystemy) s generowane ipodtrzymywane przez komunikacj, ta za zwrotnie utrzymuje si wruchu przez perpetuowanie jej przez system spoeczny. System oglny funkcjonuje wic wzaoeniu na bazie komunikacji jako takiej (por. Flei scher 2007a: 177 Schemat 1. Rozczonkowanie mechanizmu komunikacji isystemu spoecznego). Wsposb nieunikniony pociga to za sob dyferencjacj systemu spoecznego, powstanie subsystemw, ktre dla okrelonych komunikacji uywaj rnych rodkw, co systemowo powoduje wanie powstanie (itrwanie) subsystemu (przez perpetuowanie wybranych rodkw). Jako mechanizm wszystkie komunikacje funkcjonuj za pomoc jzyka iinnych systemw znakowych, zarwno wsystemie spoecznym, jak ijego subsystemach (Fleischer 2007a: 175). Wkonsekwencji Fleischer proponuje wyrnienie programw komunikacji oraz zwizanych znimi systemw funkcyjnych spoeczestwa.

Programy komunikacji
Programy komunikacji s producentami systemw funkcyjnych systemu spoecznego, ktre dla swoich produktw s niewidoczne. Dodatkowo autopoietyczno jzyka zapewnia, e mona powiedzie ipomyle tylko otym, oczym mona jzykowo powiedzie ipomyle. Tak wic na kade pytanie mona uzyska odpowied imoemy zawsze pomyle, co chcemy, bo itak nic poza to, co moemy, nie pomylimy (inie zachcemy). Poniej skrtowo przedstawiono zaoenia programw komunikacji zaproponowane przez Michaela Fleischera (Fleischer 2007a: 180198). Przedstawiajc kady zprogramw, wymieniono take jego modusy wewntrzne, suce stabilnoci wewntrz subsystemu izabezpieczajce jego spoisto itosamo, oraz zewntrzne zapew-

46

Konstruktywistyczna teoria komunikacji Michaela Fleischera (2007)

niajce wymian midzy subsystemami. Tak wic modus wewntrzny odpowiedzialny jest za kontakt zotoczeniem subsystemu, iewentualne wzajemne wpywy midzy subsystemami komunikacji. Przy czym postuluje si, e modus zewntrzny jest produktem modusu wewntrznego, wytworzonym wanie wcelu kontaktu zotoczeniem. Modusy su do rozrnienia istabilizacji programw komunikacji. Trzecim istotnym czynnikiem skadowym programw komunikacji s konstrukty stabilizujce. S to znakowe konstrukty suce do umoliwiania izabezpieczania komunikacji midzy poszczeglnymi programami. Posiadaj kilka bardzo istotnych waciwoci: manipulowalno, dopasowywalno do danych manifestacji systemu, uzasadnialno iwykadalno, awic istosowalno. Umoliwiaj te tworzenie nowych konstruktw, dajc stabilno ipoczenie jednym programom komunikacji zinnymi. Programy komunikacji to specyczne obszary zastosowa komunikacji iproducenci systemw funkcyjnych systemu spoecznego (gospodarka, religia, wojsko itp.) (por: Fleischer 2007a: 180). gospodarka Program komunikacji gospodarka wyprodukowa system funkcyjny gospodarki ikomunikuje gospodark za pomoc modusw towar (wewntrznie) ipienidz (zewntrznie). religia Program komunikacji religia wewntrznie komunikuje bogami, azewntrznie wiar. Wielo bogw zapewnia temu programowi widoczno itrwanie, podobnie jak gospodarce towary, oktrych mona komunikowa, iwramach systemu: wymienia. medycyna Program komunikacji medycyna wewntrznie komunikuje zdrowiem, azewntrznie normalnoci. prawo Program komunikacji prawo funkcjonuje dziki wewntrznemu modusowi prawa/ ustawy (niem. Gesetz), azinnymi programami komunikuje si przy pomocy regulowania. wojsko Program komunikacji wojsko wewntrznie komunikuje rozkazem, azewntrznie przemoc. polityka Program komunikacji polityka charakteryzuje si instytucjonalizacj komunikacji, zewntrznie objawia si przez tworzenie partii/stronnictw, przy czym naley zaznaczy,

47

2. Teoria

e wyrazy te s rozumiane wich moliwie szerokim znaczeniu, jakichkolwiek grup, stronnictw, aliansw itp. tworzcych si wsystemie spoecznym. administracja Program komunikacji administracja rzdzi si wewntrznie rozporzdzeniem, zewntrznie widoczny jest przez organizowanie, przy czym chodzi tu okady rodzaj administracji, od pastwowej po zwizki dziakowcw. edukacja Program komunikacji edukacja bazuje na modusie wewntrznym socjalizacji izewntrznym wychowania. Naley tu doda, e zsystemowego punktu widzenia edukacja iwychowanie to jedno, aich rozrnienie wlokalnej manifestacji programu jest operacj semantyczn, powsta wwyniku wewntrznej dyferencjacji subsystemu. Modus socjalizacji ustala, jak rol otrzymuje wdanym systemie edukacja, ito, jakie programy podlegaj edukacji, awic zperspektywy systemowej patrzc: suy tradycjonalizacji istabilizacji systemu. Szczeglnie ten ikolejne dwa programy wydaj si istotne dla kategoryzacji obiektu bada uniwersytetu. nauki cise Program komunikacji nauki cise (=nauka) jest ciekawym przykadem, gdy sam siebie przedstawia jako zewntrznego, nadrzdnego obserwatora, jednak wramach przedstawianej teorii jest jedynie kolejnym systemem funkcyjnym spoeczestwa pracujcym wedug wewntrznego modusu odkrycia. Zewntrznie nauka oferuje przyrost poznania. Obydwa koncepty skadowe przyrostu poznania wydaj si produktami programu, tak jak pytanie produkt uboczny tego procesu, gdy, jak twierdzi Michael Fleischer, poznania produkuj wanie pytania, anie wiedz (jak si zwyko sdzi). nauki humanistyczne Program komunikacji nauki humanistyczne wewntrznie stabilizuje si przy pomocy potwierdzania/perpetuowania, co wida na przykadzie lozoi, ktra od tysicy lat zajmuje si tymi samymi pytaniami iodpowiedziami (co odrnia j od nauk cisych). Zewntrznie nauki humanistyczne oferuj wiedz jako konsensualny, stabilny obszar, ktrego sposobem na przetrwanie jest powtarzanie samego siebie wokrelony sposb. sport Program komunikacji sport wyrnia si przy pomocy wewntrznego modusu zwycistwa, ktry do kontaktw zinnymi systemami wytworzy rywalizacj. Dziki konceptowi rywalizacji religie czy gospodarki mog ze sob rywalizowa, nie widzc, e jest to koncept innego systemu.

48

Konstruktywistyczna teoria komunikacji Michaela Fleischera (2007)

rozrywka Program komunikacji rozrywka generowany jest przez modus gry, zasad, wedug ktrej mona co robi na niby ito wanie kcjonalno jest zewntrznym modusem rozrywki pozwalajcym innym programom na oderwanie komunikacji od realnoci. technika Program komunikacji technika wewntrznie stosuje naprawialno, zewntrznie za funkcjonowanie. Pozwala na stwierdzanie waciwych, poprawnych stanw funkcjonowania iodchyle od nich, widzianych rwnie jako zakcenia czy zepsucia. prywatno Program komunikacji prywatno wewntrznie zorientowany jest na Ja, zewntrznie za na osob. Do koncepcji programw komunikacji odwoano si podczas kategoryzowania danych, podsumowania iinterpretacji kocowych wynikw pracy.

Koncepcja trzech rzeczywistoci

Po omowieniu podstaw teorii oraz programw komunikacji warto jeszcze wskaza podstawowe zaoenia teoretyczne, na ktrych bazuje prezentowana powyej teoria, oraz przedstawi koncepcj trzech rzeczywistoci, aszczeglnie trzeciej rzeczywistoci, gdy jest ona jedn zpodstaw formowania obrazu wiata. Jak pisze jej autor Michael Fleischer, jego teoria komunikacji
[...] bazuje na trzech teoretycznych larach, na ogolnej teorii systemow, na teorii ewolucji oraz na perspektywie semiotycznej. Zpunktu widzenia epistemologii teoria bazuje na konstruktywizmie, zpunktu widzenia teorii nauki chodzi okoncepcje ugruntowana empirycznie (Fleischer 2007: 242).

Wyjaniajc dalej podstawow dla teorii koncepcj trzech rzeczywistoci, mona przytoczy skrtowy opis wskazujcy na ewolucyjny rozwj izaleno kolejnych trzech rzeczywistoci:
Rzeczywistosc komunikacyjna rozumiana jest tutaj jako produkt realnosci. Jak zas rzeczywistosci sa konstruowane, zalezy od wielu czynnikow, niesprowadzalnych juz wprost lub wogole do realnosci jako ich producenta. Wramach pierwszej rzeczywistosci (czyli realnosci) powstao przez emergentny skok fazowy zjawisko zycia, awiec system biologiczny, wktorym zkolei pojawio sie wkonsekwencji postrzeganie, przy pomocy ktorego organizmy ozywione produkuja druga rzeczywistosc, wynikajaca wsposob konieczny zpostrzegan dokonywanych przez kazdy gatunek wsposob specyczny dla tego gatunku. Wramach systemu biologicznego zkolei powstay przez kolejny skok fazowy systemy spoeczne wraz zich modusem komunikacja; przez zastosowanie na tym poziomie znakow powsta tym samym mechanizm komunikacji. Jako jego produkt natomiast powstaa trzecia, semiotyczna, se-

49

2. Teoria

mantyczna, awiec komunikacyjna rzeczywistosc. Zpowodow komunikacyjnych jako podstawa dla funkcjonowania komunikacji wytworzy sie wiec twor, ktory, jako uczestnicy systemu spoecznego, uznajemy za rzeczywistosc (lub zgoa realnosc), gdyz stabilizuje sie przez to system spoeczny (Fleischer 2007: 242).

Omwienie koncepcji M. Fleischera mona znale zarwno wtraktujcej temat caociowo iszeroko pozycji Teoria kultury ikomunikacji (2002), jak iwOglnej teorii komunikacji (2007). Przechodzc zkolei do wyjanienia funkcjonowania irelacji trzeciej rzeczywistoci, komunikacji isystemu spoecznego oraz tego, dlaczego proces ten jest dla jego uczestnikw wwikszoci niezauwaalny, Michael Fleischer podkrela, e mechanizm komunikacji jest dla systemu spoecznego niewidoczny, gdy to komunikacja jako mechanizm generuje istabilizuje socjalnosc. Pozwala tym samym wytworzy trzecia rzeczywistosc, wktorej to socjalnosc wanie funkcjonuje. Tu take podkrelana jest homologia zmechanizmem ewolucji, ktory przez gatunki biologiczne takze nie jest widziany, gdyz te, adokadniej rzecz biorc indywidua, zajete sa indywidualnym przetrwaniem iswiatem powstaym zpostrzegan. Tym samym nie moga rozszerzy perspektywy, by zauwazyc, ze wrzeczy samej utrzymuja jedynie wruchu mechanizm ewolucji, ktory, raz powstay, dy do podtrzymania (si). Podobnie komunikacja,
utrzymywana jest wruchu za posrednictwem systemu spoecznego, ktory sam tego nie zauwaza. I nie ma tez zauwazac, gdyz wprzeciwnym wypadku, gdyby wiedzia, do czego suzy, nie byby wstanie utrzymywac komunikacji wruchu (Fleischer 2007: 242).

Wsystemie spoecznym jego uczestnicy tworza istabilizuja socjalnosc przez branie wniej udziau, socjalnosc nie ma jednak zawartosci, lecz jest tylko podstawa innych procesow, np. komunikacji. I to wanie komunikacja ijej mechanizmy pozwalaja przy pomocy uczestnikow iregu komunikacji produkowac wypowiedzi. Wypowiedzi te stanowia zkolei materia, przy pomocy ktorego komunikacja utrzymywana jest cay czas wruchu, bo jest oczym komunikowa (por. Fleischer 2007: 242243). Wtym miejscu warto si jeszcze zaj sprecyzowaniem rnic wpojmowaniu kilku poj. Pierwsze znich to obraz wiata, rozumiany jako nadrzdna, zbiorcza cao, ktry rni si od jzykowego obrazu wiata ikomunikacyjnego obrazu wiata zarwno wspomnian ju oglnoci, jak ipewnego rodzaju abstrakcyjnoci iniemonoci bezporedniego badania. Zkolei jzykowy ikomunikacyjny aspekt obrazu wiata s poddawane analizie wniniejszej pracy, gdy to wanie materia jzykowy ikomunikacyjny, uzyskany zbada ankietowych, jest wnich analizowany jako empirycznie dostpny przejaw obrazu wiata.

50

Hipoteza wyjciowa

I tak mona powiedzie, e poziom jezykowy obrazu wiata bazuje na obecnych ioddziaujacych wjezyku naturalnym mechanizmach semantyzacji, na wytwarzanych przez jezyk iwjezyku konwencjach obrazow swiata. Jak pisze M. Fleischer:
Kompleks ten stanowi podstawowy stopien generowania trzeciej rzeczywistosci, silnie obciazony funkcjonalnie, prawie wcale niereektowany przez interpretatorow, odporny ze swej strony wduzym stopniu na manipulacje. Mechanizmy te wobrebie roznych jezykow naturalnych roznia sie oczywiscie od siebie, bazuja one jednak na wspolnych logenetycznych podstawach iwykazuja tym samym takie same funkcje. To samo dotyczy pozostaych systemow znakowych (Fleischer 2007: 244245).

Zkolei aspekt specycznie komunikacyjny obrazu wiata widoczny jest wtych semantyzacjach, ktore wychodza poza to, co konieczne jezykowo, izalezne sa od danej manifestacji systemu spoecznego izwizanej znim trzeciej rzeczywistosci (wniektrych koncepcjach ordach antropologicznych mwi siokulturze). Odbywajce si wnich komunikacje s cile zwizane ikorzystaj zsemantyk iregu generowania obecnych tylko wtej jednej (trzeciej) rzeczywistoci. Nie s one sprowadzalne bez reszty do jezyka, co do dobrze widoczne jest przy prbach przekadu czysto jzykowego sytuacji, zda czy konceptw waciwych tylko jednej spoecznoci ijej wersji (trzeciej) rzeczywistoci (por. Fleischer 2007: 244245). Wtym miejscu warto si jeszcze przyjrze temu, co tak skomplikowany mechanizm daje spoeczestwu, po co go utrzymywa? I tu znw mona si powoa na M.Fleischera, ktry wskazuje przede wszystkim na to, e generowanie obrazw wiata umoliwia midzy innymi manipulacje semantyzacji elementow pierwszej idrugiej rzeczywistosci, bez koniecznosci trzymania sie faktow (zyczno-biologicznych), atake roznorodne, daleko idace igebokie manipulacje oraz produkcje wasnych (specycznych dla niej) faktow (por. Fleischer 2007: 247).
Obrazy swiata decyduja wiec by tak rzec ozawartosci, wypenieniu, obecnosci (lub braku) okreslonych elementow (pierwszej lub drugiej rzeczywistosci) wdanej manifestacji, to znaczy wjednej zform realizacyjnych trzeciej rzeczywistosci (Fleischer 2007: 247).

Szczeglnie widoczne jest to wkomunikacyjnym aspekcie obrazu wiata, ktrego to zawarto jest mniej koniecznie zwizana zarwno zreguami jzyka, jak izpierwsz idrug rzeczywistoci.

Hipoteza wyjciowa
Wniniejszym badaniu nie ma hipotezy, ktra podlegaaby prostej werykacji, szczeglnie wedug kryteriw stosowanych wznacznej czci bada psychologicznych, jednak zdecydowano si na sformuowanie kilku oczekiwa, ktre wynikayby zsyste-

51

2. Teoria

mowej teorii komunikacji. Nie ma klasycznie rozumianej zmiennej, ktra zmieniaaby warto ilociowo czy porzdkowo. Cho mona przyj odpowiedzi na pytania jako wartoci ocharakterze nominalnym, to trudno mwi tu okwantykacji pojedynczej odpowiedzi. Mona jednak liczy odpowiedzi ina tej podstawie ustala ich powszechno, aco za tym idzie wano wsystemie. Poniewa, jak pisze Jerzy Brzeziski: zmienne teoretyczne izachodzce midzy nimi relacje, oktrych traktuje hipoteza badawcza, powinny bywyprowadzone ztego samego paradygmatu (Brzeziski 1997a: 15) oraz zaoenia teoretyczne, lece upodstaw zastosowanych metod badawczych, powinny by zgodne zzaoeniami teorii, zktrej wywiedziona jest sprawdzana hipoteza (Brzeziski 1997a: 16). Take
interpretacja rezultatu badawczego musi uwzgldnia zarwno zaoenia teorii, zktrej wywiedziona zostaa sprawdzona hipoteza, jak izaoenia (iograniczenia) przyjtego modelu eksperymentu (Brzeziski 1997a: 24).

Wprzypadku przedstawianych bada wiodcymi teoriami s kognitywizm ikonstruktywizm omwione powyej, ktre jako teorie poznania, jzyka ikomunikacji wskazuj na konieczno imoliwo badania konstruktw komunikowanych przy uyciu jednego zsystemw znakowych. Wniniejszym badaniu zrekonstruowano komunikowanie ouniwersytecie, wjzyku naturalnym, adokadniej rzecz ujmujc: wjego najbardziej podstawowej formie, jak jest rozmowa iwypowiedzi bdce odpowiedziami na zadawane pytania. Jednoczenie autor wiadomy jest ogranicze wypywajcych zsytuacji badania, wktrej cz badanych moe, przynajmniej wpewnym zakresie, komunikowanieco inaczej, ni gdyby nie miaa wiadomoci uczestniczenia wbadaniu. Trudno ta jest jednak waciwie nie do ominicia iinne rozwizanie tego problemu (zebrania kompleksowych opinii ouniwersytecie) przy zaoonym celu izakresie bada nie wydaje simoliwe do osignicia wramach dostpnych rodkw. Dlatego te zdecydowano si na kompleksowe badanie empiryczne komunikatw uzyskanych wdrodze standaryzowanych wywiadw ankietowych dla rekonstrukcji obrazu (image) uniwersytetu wpopulacji mieszkacw Polski. Udzielenie odpowiedzi na tak zakrelony problem badawczy pozwoli, wprzypadku gdy odpowied ta bdzie pozytywna, potwierdzi przystawalno przyjtych zaoe teoretycznych. Gdy za nie uda si wykaza istnienia bardziej spjnego prolu wizerunku uniwersytetu, przyjte zaoenia teoretyczne zostan postawione pod znakiem zapytania.

52

Hipoteza wyjciowa

Wydaje si, e og przyjtych teorii pozwala wprzypadku ich potwierdzenia na bardzo szerokie zastosowanie wypracowanych rozwiza, dla wszystkich komunikacji, szczeglnie autoprezentacyjnych, produkowanych przez wszystkie jednostki iorganizacje spoeczne systemy operujce systemami znakowymi. Nie s znane porwnywalne teorie systemowe, ale mona znaleinne teorie komunikacji. Jak pisze Marek Sikora (Sikora 1997), nie ma wrd uczonych zgody co do regu decydujcych owyborze teorii.
Jedni znich, na przykad, akceptuj teori wtedy, gdy mona na jej podstawie dostarczy nieoczekiwanych, anawet zaskakujcych przewidywa, ktre nastpnie oka si trafne. Inni przyjmujteori, jeeli tylko wyjania ona zjawiska wodpowiednio szerokim zakresie. S rwnie tacy, ktrzy za poyteczn uznaj tylko tak teori, ktra przesza pozytywnie du ilo zrnicowanych co do charakteru testw (Sikora 1997: 36).

Idc dalej, Sikora wskazuje na krytyk hierarchicznego modelu uzasadniania jednomylnoci (hierarchical model of justication, Sikora 1997: 35) podkrelajcych niesuszno zaoenia otym, e dowolny zbir danych empirycznych mona czy zjedn tylko teori. Wskazuje tym samym, e czsto wiele teorii moe podobnie przekonujco wyjania uzyskane dane. Wskazuje to na model sieciowy (Sikora 1997: 3538), wramach ktrego relacje
midzy reguami metodologicznym ateoriami, midzy celami iteoriami nie s, jak wmodelu hierarchicznym, jedno-jednoznaczne. Reguy metodologiczne uzasadniaj teorie, lecz take iteorie ograniczajwybr poprawnych wich ramach metod. Zkolei cele poznawcze uzasadniajmetody, ale rwnie imetody maj wpyw na wybr moliwych do realizacji celw. Wreszcie cele iteorie te ze sob harmonizuj (Sikora 1997: 37).

Istot wspczesnej (nowoytnej) nauki jest badanie, czyli stay proces samoorganizujcego si procesu poznawania, budowania obrazu, ktry, by mc przebiega,potrzebuje wmiar staych, powtarzalnych procedur inawizywania. Tak wic wspczesnnauk charakteryzuje proces wzajemnej referencji opisu iempirii. Wobec powyszego stanu uznano, e najbardziej adekwatn teori naukow jest konstruktywizm, ktry sam zajmuje si samoreferencyjnymi procesami dowiadczania, poznania iopisu wiata. Jak szczegowo wskaza te Michael Fleischer (2003), konstruktywizm wydaje si te uyteczny jako teoria nauki, szczeglnie nauki zajmujcej si problematyk jzyka ikomunikacji. Zosta wic przyjty jako teoria wiodca, wyjaniajca wanie ten (systemowy) proces konstrukcji, wstopniu chyba najdokadniejszym. Wydaje site aktualnie jedyn teori czc wspjncao problematyk postrzegania ikomunikacji.

53

2. Teoria

Ponadto traktuje wypowiedzi jako komunikacje, ktre s funkcjonalne wkadej sytuacji, tzn. kada wypowied czy odpowied jest zalena od osoby, sytuacji komunikacyjnej (rozmowa, wywiad, wypowied), pytania (jeli byo) iosadzona wsystemie komunikacji danego spoeczestwa, grupy spoecznej. I cho np. interakcjonizm symboliczny take zwraca uwag na silne spoeczne uwarunkowanie interakcji symbolicznych, to uwaga ta koncentruje si na aspekcie ju ustalonych idziaajcych norm spoecznych. Trudno jednak, opierajc si tylko na interakcjonizmie symbolicznym, przeprowadzi badanie wizerunku, ktre pozwolioby na odkrycie konstruktw wychodzcych poza ustabilizowane normy. Podobnie konstruktywizm spoeczny wwersji zaprezentowanej przez Bergera iLuckmanna, cho wzaoeniach wydaje si bardzo odpowiedni teori, nie zosta bardziej rozwinity, iwprzeciwiestwie do teorii opierajcych sina koncepcjach konstruktywistycznych zatrzyma si wpewnym momencie wrozwoju. I to wanie konstruktywizm wydaje sinajbardziej wspczesn interpretacjtego nurtu. Oproblemie zwymienionymi teoriami wspomniano take przy okazji omawiania pracy Alicji Waszkiewicz (2012). Jak ju powiedziano wczeniej, teorie tradycyjne nie pozwalaj na kompleksowe widzenie spoeczestwa, komunikacji ijzyka jako zjawisk systemowo wspzalenych. Wstpnie mona zaoy, e wyniki uzyskane dla prby populacji Polski s relewantne dla caoci populacji, apotencjalne rnice wewntrz prby, ktrych naley oczekiwa wzwizku ztym, czy badani mieli kontakt zuczelniami wyszymi, czy tenie, mona zwerykowa na podstawie bada szczegowych przeprowadzonych wgrupach rnicych si stycznoci zuczelniami. Gwne komponenty powinny by jednak wsplne dla wikszoci podgrup. Uzyskane wyniki mona porednio zwerykowa poprzez porwnanie zwynikami podobnych bada przeprowadzonych wewntrz uczelni. Ponadto mona postawi hipotez, e podobne badanie przeprowadzone na innych branach powinno wykaza istnienie porwnywalnych wynikw, dajcych moliwo systemowej ich analizy. Odpowied na te pytania, jakich problemw nasza teoria nie rozwizuje, jakie nowe problemy stwarza, bdzie moliwa po analizie wynikw. Wstpnie jednak mona zaoy, e problemy te bd miay charakter niejednoznacznoci pewnych danych, ktrych bez dalszych bada nie bdzie mona jednoznacznie rozstrzygn.

3. Metodologia bada

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

Celem tego rozdziau jest wprowadzenie do badania fragmentw obrazu wiata, nazywanych te czsto zamiennie wizerunkiem. Zmiana terminologii uwarunkowana jest zarwno wygod, jak itradycj takich bada wnaukach spoecznych, zdorobku ktrych postanowiono skorzysta, jako bardzo uytecznego take na gruncie bada jzyka, komunikacji iobrazu wiata. Ze wzgldu na to, e badanie to jest ankietowe, postanowiono si ograniczy do przedstawienia tylko tej najpopularniejszej metody badawczej, rezygnujc zalternatyw opierajcych sina analizach tekstw. Co prawda na rynku wydawniczym dostpnych jest wiele ksiek zzakresu bada nauk spoecznych: psychologii (Brzeziski 2005, Shaughnessy, Zechmeister 2010), socjologii (Babbie 2009, Silverman 2009) czy marketingu (Maison 2007, Hague 2002), jednak wszystkie one koncentruj si bd to na oglnych reguach wsplnych dla wikszoci nauk, bd specycznie na problemach czy to socjo-, czy psychologicznych. Jeli zajmuj si badaniami ankietowymi, to czsto jedynie oglnie, np. badaniami sondaowymi (Babbie 2009: 274). Jednak do czasu powstania niniejszego opracowania nie znaleziono artykuu czy fragmentu ksiki zajmujcych si problematyk przygotowania irealizacji badania wizerunku, zarwno wizerunku osb, jak irm, za pomoc metod ankietowych, poza wymienionymi ju we wstpie ksikami Alicji Waszkiewicz oraz tekstem autora zawartym wzbiorze (Graszewicz, Lewiski, Stasiuk-Krajewska 2012). Poniewa temat jest rozlegy, wniniejszym opracowaniu zosta on zawony do aspektu przygotowania bada wizerunku przy pomocy ankiet, zgodnie zkolejnymi etapami: 1.Od wprowadzenia iwyjanienia, jak wramach konstruktywistycznej teorii komunikacji ispoeczestwa rozumiane s pojcia wizerunek iproces powstawania konstruktw kognitywnych.

55

3. Metodologia bada

2.Przez skrtowe wskazanie na to, jak do bada wizerunku przydatne s poszczeglne metody: ankiety, analizy tekstw, eksperymenty. 3.Po wyjanienie podejcia do przygotowania bada: krok po kroku od dobrania celu badania, przez opracowanie zagadnie badawczych, uoenie pyta, umieszczenie ich wodpowiedniej kolejnoci wkwestionariuszu, przygotowanie wstpu itytuu ankiety, po test narzdzia. Na tym etapie omwiono zestaw standardowych pyta otwartych uywanych do bada wizerunku. Wyniki tak przygotowanych bada moe czytelnik znale wdalszej czci ksiki. To, czego wtej czci pracy nie napisano, to generalne wyjanienia odnoszce si zarwno do podej teoretycznych, jak ipodejcia do bada komunikacji, gdy zostao to wyczerpujco opisane winnych miejscach (por. Siemes 2011, te: Fleischer 2008). Wzalenoci od opracowania wizerunek rozumiany jest do rnie (np. Fleischer 2003 i2010, Wheeler 2010, Rozwadowska 2006). Tym, co jednak powtarza si wwikszoci opracowa przedmiotu, jest wskazanie na wizerunek jako wynik pojedynczych bd powtarzajcych si postrzega pojedynczego uczestnika procesu komunikacji, znajdujcy si wjego umyle. Wniniejszym opracowaniu zdecydowano si na przyjcie takiego podejcia do zagadnienia, ktre na poziomie teoretycznego opisu procesu powstawania wizerunku zakada, e wizerunek jest konstruktem wynikajcym zprocesu komunikacji i co ztego wynika e jest cigle modykowany inegocjowany wramach owego procesu. Podejcie takie, rwnoczenie zumoliwianiem badania form manifestacji wizerunku, oferuje moliwo sprawdzenia korzyci poznawczych wynikajcych zwykorzystania podej konstruktywistycznych iteorii systemw wbadaniach komunikacji. Podstawowa denicja wyjciowa dla wizerunku moe wtym kontekcie brzmie: Wizerunek zatem jest tym, co funkcjonuje na temat organizacji zewntrznie na rynku, jest tym, co my odanej organizacji spoecznie mniemamy lub wizerunek jest tym, co ludzie oorganizacji na zewntrz sdz (kimkolwiek owi ludzie by byli) (Fleischer 2010).

Konsekwencje czyli co umoliwiajbadania wizerunku

Konsekwencj tego podejcia jest akcentowanie procesualnoci procesu powstawania, aktualizacji, czyli cigej zmiany ilokalnoci wizerunku. Poniewa wizerunek jest zawsze wjednostkowej wiadomoci, zktrej badania dopiero przy pomocy pyta niejako go wydobywaj, wzgldnie umoliwiaj pewn rekonstrukcj na podstawie

56

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

wypowiedzi respondentw. Temu wydobywaniu naley si bliej przyjrze, gdy termin mgby sugerowa, e wizerunek jujest idopiero si go niejako wyciga na powierzchni. Jest ztym jednak kilka problemw: 1.Trudno powiedzie, co jest pod t zaoonpowierzchni, gdy aktualnie nie jest to dostpne bezporednio badaniom. Co prawda s osoby, ktre twierdz, e wiedz, co kryje si za takimi czy innymi odpowiedziami, lecz tak dugo, jak nie podlega to werykacji metodami naukowymi, s to tak samo dobre twierdzenia, jak kade inne. Wprzypadku nauki za mog by co najwyej ciekawymi tezami. 2.To, co zwykle otrzymujemy, zadajc pytanie, to odpowied lub odpowiedzi, zpunktu widzenia komunikacji nic wicej tylko odpowied, awic oczekiwana reakcja na pytanie. 3.Czasem badacz nie otrzymuje niczego pomimo pytania lub co gorsza odpowied wydaje si nie pasowa do zadanego pytania. Sytuacje, wktrych udzielona odpowied wydaje si nie pasowa do pytania, mona te interpretowa zdwch innych perspektyw. Wpierwszej znich mwi si, e respondent nie zrozumia pytania, wdrugiej, e badacz nie zrozumia odpowiedzi. Jest to jednak problem wynikajcy najprawdopodobniej tylko zperspektywy widzenia zadajcego pytania ijego, jak siokazuje, nie do koca adekwatnych oczekiwa iwiedzy oprzedmiocie bada irespondentach. 4.Skoncentrujmy sina sytuacji, gdy odpowiedzi na pytania wydaj sizgodne zoczekiwaniami pytajcego. Mona wtedy powiedzie, e zaoenia powzite odnonie do wiedzy respondenta oX s spenione: np., e X istnieje ijest znany pytanemu, posiada pewne atrybucje, abadany wie, jak na to pytanie odpowiedzie. Tak wic odpowiedzi, ich rodzaj lub brak s kwesti adekwatnoci pyta do oczekiwanych odpowiedzi uwybranych (potencjalnych) respondentw. Tutaj dochodzimy do istotnej konkluzji, e ankietowe badania wizerunku rekonstruuj na pewno znane sposoby komunikacji oprzedmiocie bada. Otym, co jeszcze badaj, trudno jest jednoznacznie orzeka na gruncie bada komunikacji, cho bywa to bardzo pocigajce szczeglnie stwierdzanie, e wypowiadajcy nie tylko wypowiada, ale podziela wszystkie wypowiadane opinie. 5.Jak odpowiedzi maj si do zawartoci gowy, czy te mniej metaforycznie: obrazu wiata, tego do koca nie wiemy. Jednak raczej nie mona powiedziewicej, ni ma si wgowie, tak jak izrozumie tego, co zostao powiedziane inaczej, ni pozwala na to aktualna wiedza. Tutaj dochodzimy do istotnego dla wszystkich kognitywnych ikonstruktywistycznych podej pojcia, jakim jest obraz wiata rozumiany jako zakres tego, co wwiecie

57

3. Metodologia bada

siwidzi, czy te patrzc zperspektywy komunikacyjnej: tego, co wogle moe onim (badany) powiedzie, bo tyle wogle wie. Odpowiedzi na pytania mog pozwoli ustali: wyraane nastawienia (znaciskiem na wyraane); to, co (prawdopodobnie) ludzie powiedzieliby zapytani oto samo winnej sytuacji, gdy zwykle korzystamy zwiedzy iobrazu wiata, ktry mamy. Tu naley jednak uwzgldni jeszcze sytuacyjno rnych komunikacji, wtym udzielania odpowiedzi, awrnych ramach sytuacyjnych mona rnie (cho adekwatnie do aktualnej sytuacji) komunikowa. Nie do koca przewidywalna jest stabilno odpowiedzi, cho badania psychologiczne pokazuj, e konstrukcja osobowoci ma tendencje do stabilizacji zwiekiem. Tak wic wnioski szawsze rwnie konstruktem badawczym, ktrego sensowno opiera si na zaoeniach owzgldnej staoci relacji midzy pytaniem iodpowiedzi tylko e ten konstrukt polega na zastosowaniu sprawdzonych ze wzgldu na reguy ich funkcjonowania metod oraz udokumentowaniu procesu jego powstawania; on zatem wdalszym cigu umoliwia (tym, ktrzy chc) obserwacj wyszego stopnia. Przechodzc wic do odpowiedzi na pytanie, co to znaczy badawizerunek X, mona powiedzie, e badanie wizerunku to uzyskiwanie wmiar staych powtarzalnych odpowiedzi (reakcji znakowych) od wybranych respondentw na zadane, uznane za adekwatne pytania. Wzwizku ztym bardzo ciekawym przypadkiem s badania wizerunku opierajce si napytaniach zamknitych, gdy tu badajcy oferuj nie tylko pytania, ale igotowe odpowiedzi. Otwarte wic pozostaje pytanie: co badaj takie procedury? gdy najprawdopodobniej nie jest to wizerunek/obraz wiata badanych. Wramach badania wizerunku wykorzystuje si zwykle ankiety oraz wywiady, czasem analiz tekstw oraz, wcelach sprawdzenia efektw (potencjalnych) zmian, rwnieplany eksperymentalne. Cho warto tu zaznaczy, e wprzypadku bada eksperymentalnych zwykle efekty mierzone s przy pomocy ankiet bd wywiadw. Analizy tekstw s zkolei zwykle stosowane do ustalania wizerunku ijego zmian wmediach utrwalajcych wypowiedzi ikomunikacje; na ten temat iszczegowiej napisano wpierwszej szeroko dostpnej pozycji powiconej badaniom wizerunku wmediach (Gackowski, czyski 2009).

58

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

Przygotowanie przykadowego ankietowego badania wizerunku/postrzegania Ustalenie celu

Ustalenie celu badania jest pierwszym punktem przygotowania bada, czasem te rwnoczenie zcelem ustala si gwne pytanie badawcze. Rnice midzy podejciem bardziej opartym na pytaniach badawczych apodejciem bardziej zorientowanym na celu le przede wszystkim wzakresie otwartoci badania. Badania zorientowane na uzyskanie odpowiedzi na pytania badawcze s zwykle bardziej otwarte, podczas gdy badania bardziej zorientowane na realizacj celu maj zwykle bardziej zawony zakres tego, oco si pyta. Wprzypadku bada pragmatycznych, jakimi s zwykle badania wizerunku, procedura wyjcia od pyta isformuowania celw badania wydaje sizwykle bardziej przydatna, szczeglnie wsytuacji wsppracy ze zleceniodawcami, ktrzy dziaaj wramach podejcia planowego atak funkcjonuje wikszo instytucji zainteresowanych badaniami. Zperspektywy przygotowania badania jest to podstawowy krok, bo na podstawie tego ustalane jest, co ijak bdzie dalej robione, iwprzypadku rnych wtpliwoci pojawiajcych si wtrakcie badania: czy to zdoborem pyta, czy sposobem przeprowadzenia, to wanie cel badania jest jednym zwaniejszych punktw odniesienia dla dalszych decyzji. Wprzypadku badania wizerunku cele badania najczciej obejmuj: rekonstrukcj aktualnego wizerunku X ta ewentualno zostanie przedstawiona wdalszej czci; ewaluacj efektw, szczeglnie jeli wprzypadku instytucji, jak jest uniwersytet, stosowane s pewne cele izaoenia strategiczne ikomunikacyjne. AoStrategii rozwoju szkolnictwa wyszego: 20102020 projekcie rodowiskowym (2009) wspomniano wpierwszej czci pracy.

Sprecyzowanie poj
Sprecyzowanie poj co dokadnie chcemy bada, jak rozumiemy pojcie wizerunku/obrazu wiata, jest najpniej na tym etapie konieczne, by mc rozwin choby wstpne badanie. Oczywicie istniej podejcia, wktrych badanie ewoluuje wraz zjego rozwojem, jednak zwykle stosowane s one wsytuacjach, gdy przedmiot badajest sabo znany itrudny do sprecyzowania oraz jeszcze nie posiadamy tyle teoretycznych podstaw, ile wprzypadku badania wizerunku (por. Krotz 2005, ktry opisuje badania generujce teorie obadanym obiekcie wramach nauki okomunikacji). Jak pokazano powyej, wprzypadku badawizerunku istnieje do dua zgodno wpodstawach deniowania tego, czym jest i,wzwizku ztym, jak mona go bada.

59

3. Metodologia bada

Dobr grupy do bada

Dobr grupy do bada zaley od celu oraz moliwoci technicznych inansowych badacza, ioile wprzypadku badasocjologicznych celem jest zdobycie opinii wybranej czci populacji, o tyle wbadaniach wizerunku na spraw mona spojrze take zdrugiej strony od strony puli odpowiedzi, nie za respondentw. Jednak nim zacznie si dobiera prb, warto si zastanowi, co sidobiera ipo co.

Kwestia reprezentatywnoci
W tej pracy warto przyjrze si krtko problemom reprezentatywnoci, cho wbadaniach komunikacji zosta ju omwiony wkilku publikacjach (Siemes 2011, Fleischer 2002 i2008). Problem odpowiednioci bada, ktre si rzeczy prawie zawsze nie obejmuj caej, szczeglnie wikszej populacji, znany jest wielu dziedzinom nauki irnie wramach tych dziedzin naukowcy sobie znim radz. Dominuje obecnie podejcie oparte na zaoeniach oznanym charakterze populacji icech jej jednostek oraz statystycznych metodach przyblie adekwatnoci wyniku. Moe siono dobrze sprawdzatam, gdzie populacje irozkad wybranych cech s znane i(wzgldnie) atwe do zmierzenia, jak choby wbiologii czy demogracznym opisie czonkw spoeczestwa. Jednak wprzypadku badania wizerunku ikomunikacji problem wydaje si nieco inny nie jest znana populacja (wszystkich) opinii, mniema, wizerunkw czy komunikacji, ktre funkcjonuj wspoeczestwie. Co wicej, wydaje si wtpliwe, czy da si je kiedykolwiek ustali. Wynikajc ztego konsekwencj jest brak moliwoci sprawdzenia, jak uzyskane wyniki dowolnych bada maj si do caej populacji sdw czy opinii. Na szczcie wbadaniach wizerunku czsto nie oto chodzi zwykle istotne jest to, jaki jest on wwybranych, do jasno zdeniowanych grupach wewntrznych organizacji (pracownicy) czy otoczenia (klienci, konkurencja, kontrahenci itp.). Potrzeba innego doboru prby zachodzi zwykle, kiedy planowane jest badanie wspoecznoci nieokrelonej jasnymi kryteriami spoecznymi, awic takimi, ktre powoduj, e spoeczno jest spoecznoci, anie zbiorem jednostek (np. zamieszkujcy wybrane terytorium to tylko zbir jednostek). Wtedy badacz ma do wyboru rne stratykacje: zarwno tradycyjne demograczne, jak ipsychograczne icoraz popularniejsze ostatnio, cho wPolsce jeszcze sabo rozwinite, koncepcje zwizane ze stylem ycia (lifestyle) (Maison, Noga-Bogomilski 2007). Dobr respondentw do bada zaley wic od ustalenia tego, co ma zosta wbadaniach uzyskane. Czy s to opinie wybranej, jasno okrelonej grupy (pracownicy, klienci), czy te okrelenie, jaka jest populacja opinii na temat x. Te dwa rne cele powo-

60

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

duj, e inne bdoczekiwania wobec charakteru odpowiedzi, ktre chcemy uzyska wbadaniu czy maj by wypowiedziami pewnej grupy, czy te wyczerpywa zakres wyobrae, wiedzy czy opinii ox.

Opracowanie zagadnie badawczych

Opracowanie zagadnie badawczych jest kolejnym etapem bada wizerunku, wktrych ustala si szczegowe pytania, na ktre badanie ma przynie odpowied, by nalnie mc odpowiedzie na gwne pytanie(-a) badawcze czy cel(e) badania wprzypadku tej pracy jest to rekonstrukcja wizerunku instytucji. Zgodnie zaktualnymi podejciami do denicji obrazu wiata, ktrych przegld zamieszczono powyej, acz dotyczc wizerunku mona znale wliteraturze (Flei scher 2010, Gutjahr 2000, Herbst 1998), skrtowo mona podsumowa, e badajc wizerunek, badamy system cech iwaciwoci organizacji wraz zwyronieniem tozsamosci istniejcej ipostulowanej (Fleischer 2010, rozdz. 5.1.1.). Tak wic badajc wizerunek, badamy system cech organizacji, aim bardziej organizacja dy do (wzgldnej choby) unikalnoci, tym waniejsze s cechy bdich zestawy, ktre pomagaj odrni organizacj(lub osob) od innych, zktrymi jest porwnywana czy zktrymi konkuruje. Tak wic zestaw zagadnie badawczych moe wyglda na przykad tak: a)Pytania oglne podstawowe charakterystyki instytucji: skojarzenia nie musz koniecznie dotyczy wprost wizerunku rmy, jednak pozwalaj na uzyskanie bardziej jednostkowych, prywatnych asocjacji inastawie respondenta. Jeli chodzi oumiejscowienie, to zwykle umieszcza sije na samym pocztku ankiety, by unikn farbowania wczeniej zadanymi pytaniami, np. oto, co robi rma; kim/czym jest jedno zpodstawowych pyta, ktre ma na celu ustalenie tego, do jakiej grupy przyporzdkowana jest instytucja czy rma ijakie relacje cz zni badanych. Tapodwjno kryjca si wzagadnieniu, ktra wedug niektrych podej mogaby by uznana za bdn, wtym przypadku wydaje siuzasadniona, gdy to, czym dla kogo jest np. rma, zaley wznacznej mierze od relacji czcych badanych irm, np.jej pracownikw czy klientw. Chooczywicie pytania mona zawsze zawzi; co robi/czym sizajmuje to, czy badany, szczeglnie klient czy potencjalny klient, jest wstanie co powiedzie oprzedmiocie dziaania rm/instytucji, to podstawowa kwestia dla wikszoci rm iinstytucji, zarwno usugowych, jak iprodukcyjnych. Istotne tu s zarwno aspekty do oglne, jak to, czy rma produkuje (ico?), wiadczy usugi (jakie?), jak ito, wczym si specjalizuje;

61

3. Metodologia bada

jaka jest cechy przypisywane, czyli to, przez pryzmat jakich atrybucji, bdcych czsto jednoczenie pewnego typu generalizacjami, widziana jest instytucja. Czsto wskazuj one zarwno na oglne kategorie, wramach ktrych widziana jest instytucja, jak inastawienia respondentw; cele/do czego dy poniewa rmy ispora cz instytucji istniej po to, by realizowa pewne funkcje, istotne jest, jak odbieraj to obserwatorzy. Czy widz t celowo iuyteczno szczeglnie dla nich iinnych ludzi, czy te maj wraenie, e rma dziaa, eby dziaa, lub co gorsza np. zarabia kosztem innych ludzi. Wodpowiedziach badani czsto wskazuj cele do oglne idugofalowe, rzadko za, jak deniuje si to wliteraturze dotyczcej zarzdzania, operacyjne; wartoci to pytanie oto, co jest wane uzasadnienie celw, do ktrych dy lub, by nazwa rzecz metaforycznie, horyzont celw. Wniektrych teoriach kulturoznawczych czy spoecznych wartoci s ostatecznym uzasadnieniem dla idei czy dziaa ito wanie one rnicuj kultury przedsibiorstw; wyrniki deklarowane przez respondentw s kluczowe dla ustalenia, czy ijak s oni wstanie wskaza specyk instytucji, ktra jest unikalna dla niej. Wyrniki te mog by bardzo rne idlatego te analiza tego, jakich kategorii ielementw dotycz, mwi wiele oistnieniu ispjnoci obrazu x dla badanych; oczekiwania to, jaka powinna by, zdaniem istotnych grup opinii, instytucja, jest kluczowe dla podejmowania jakichkolwiek dziaa strategicznych dotyczcych czy to tosamoci, czy te sposobw jej komunikacji. Jako e oczekiwania odbiorcw stanowi ltr, przez ktry postrzegana jest kada rma iinstytucja, brak ich rozpoznania izaspokojenia lub choby sensownego (dla oczekujcych) odniesienia musi powodowa, ito juna pocztku, niezadowolenie. b)Istotne otoczenie: jacy s klienci to pytanie moe by zadane zarwno wwersji otwartej, jak ijako seria pyta szczegowych onp. wiek, pe, sposb spdzania czasu, zainteresowania, ewentualnie pytania okonkretne, czsto podawane zainteresowania, np. muzyka, ksiki, sport; kto jest konkurencj celem tego zagadnienia jest poznanie zakresu relewantnej, zdaniem badanych, konkurencji; jaka jest konkurencja wpoczeniu zpoprzednim zagadnieniem wiadomo nie tylko, kto jest konkurencj, ale te czym si ona odrnia. Zagadnienie to jest uzupeniajce ilustrzane dla pytania owyrniki rmy, ijego stosowanie jest sensowne tylko wniektrych wypadkach. Oczywicie poza wymienionymi powyej grupami istotne moe by te zapytanie owizerunek innych grup otoczenia rmy, to jednak zaley od specyki rmy isytuacji.

62

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

c)Ewaluacja aktualnego postrzegania/nacechowania rmy: co sipodoba daje wskazwki odnonie do tych elementw wizerunku rmy, ktre warto utrzyma wdalszej pracy. Problemem bywa rozproszenie odpowiedzi, spowodowane indywidualnym zdaniem kadego respondenta. Wtedy mona zdecydowa si na uwzgldnienie wanalizie tylko tych grup odpowiedzi, ktre przekraczaj zaoony prg relewancji. Kolejnym czasem istotnym, chonieprzewidywanym efektem analizy odpowiedzi respondentw na to pytanie jest uzyskanie takich elementw wizerunku, zktrych rma czy instytucja nie zdawaa sobie sprawy lub ktrych nie planowaa. Co sinie podoba/co naley zmieni podobnie jak poprzednie zagadnienie, to daje szanse uzyskania bezporednich wskazwek dotyczcych oczekiwanych zmian. Dozagadnienia tego mona podej na co najmniej dwa sposoby wzalenoci od celu izdolnoci do rozrnienia obu pyta przez respondentw czasem ciekawe wyniki daje zastosowanie obu tych pyta, bo niekoniecznie to, co sinie podoba, jest wwyobraeniu respondentw moliwe do zmiany lub jej warte czasem natomiast uzyskane odpowiedzi praktycznie si pokrywaj. Przed przejciem do kolejnego etapu pracy wskazane jest sprawdzenie kompletnoci zagadnie: czy wszystkie potrzebne zagadnienia zostay ju uwzgldnione, czy si nie dubluj inie wychodz poza zakres tego, co zaplanowano jako gwne cele czy problemy badawcze.

Ustalenie kolejnoci zagadnie ipyta

Przed ukadaniem pyta do kwestionariusza warto si zastanowi nad kolejnoci tego, oco bd pytani respondenci. Warto to zrobiwanie przed ukadaniem pyta, poniewa zagadnienia s zwykle bardziej przejrzyste ni uoone pytania, gdzie od tego, co istotne, odciga naszuwag forma pytania, gramatyka, liczba sw, zwroty do osoby, awic to wszystko, co wgotowym pytaniu powinno by dobrane wtaki sposb, by respondent chtnie iatwo mg odpowiedzie. Generalne zasady przy podejmowaniu decyzji okolejnoci pyta wkwestionariuszu: na pocztek pytamy okwestie bardziej otwarte ioglne; pytania szczegowe izorientowane na uzyskanie nastawienia respondenta do tematu zostawiamy na pniej, by nie zasugerowa (niechccy) zawania tematu ani nie spowodowa torowania mylenia przez pozytywne bd negatywne emocje; pytania opodobne zagadnienia staramy si umieci razem, np. najpierw wszystkie zagadnienia dotyczce rmy, potem klientw czy konkurencji. Unika-

63

3. Metodologia bada

my przeplatania pyta na przykad: pierwsze orm, drugie oklienta, trzecie znowu orm itd. Podane wyej oglne zasady s oczywicie jedynie wskazwk, ktra czsto pomaga unikn podstawowych bdw, nie s jednak (jak wszystkie zasady) uniwersalne wwielu sytuacjach to, co mogoby si wydawa bdne, moe jeli jest wiadomym dziaaniem badacza przynie oczekiwane korzyci poznawcze.

Opracowanie formy pyta

Stosujc konsekwentnie podane powyej reguy, mona zaproponowa np. taki ukad wymienionych powyej zagadnie (chonie jest on oczywicie jedynie suszny):
Tabela 3.1. Zestawienie zagadnie badawczych iprzykadowych pyta uywanych do bada wizerunku

Zagadnienie
Skojarzenia Kim/czym jest Co robi Jaka jest Jaka powinna by Cele (do czego dy) Wartoci/co jest wane

Przykadowe pytania
Co przychodzi Pani/Panu na myl kiedy syszy/widzi Pani/Pan ? Zczym kojarzy siPani/Panu [nazwa rmy]? Czym jest dla Pani/Pana [nazwa rmy]; [Nazwa/X] to ? Czym Pani/Pana zdaniem zajmuje si ...? Wczym Pani/Pana zdaniem specjalizuje si ...? Jaka Pani/Pana zdaniem jest rma/instytucja? Jaka Pani/Pana zdaniem powinna by rma/instytucja? Do czego Pani/Pana zdaniem dy rma/instytucja? Co Pani/Pana zdaniem jest wane dla rmy/instytucji? Co Pani/Pana zdaniem wyrnia rm/instytucj na tle innych? Czym Pani/Pana zdaniem wyrnia si rma/instytucja na tle innych/ podobnych? Co podoba si Pani/Panu w? Co nie podoba si Pani/Panu w? Jakimi cechami okreliby Pan/Pani klientw X? Jacy sklienci X? Proszpodakilka cech. Jakie inne rmy zbrany/instytucje zna Pani/Pan? Jakie inne podobne rmy/instytucje Pani/Pan zna? Prosz wymieni konkurencj X. Jakimi cechami okreliby Pan/Pani konkurentw X? Jaka jest konkurencja X? Proszpodakilka cech.

Wyrniki

Co sipodoba Co sinie podoba Jacy s klienci, pracownicy

Kto jest konkurencj

Jaka jest konkurencja

64

Metodologia bada wycinkw obrazu wiata (wizerunkw/konstruktw)

Wicej zrealizowanych pyta ikompletnych ankiet mona znale np. wksice pod redakcj M. Grecha (2012a). Na tej tepodstawie opracowano kwestionariusz uyty wbadaniu, uwzgldniajc specyk badania. Do zakoczenia przygotowania kompletnego kwestionariusza potrzebne s jeszcze dwa elementy. Pierwszy znich to tytu ankiety, ktrego gwn funkcj jest moliwo szybkiego uzyskania informacji lub potwierdzenia sw ankietera odnoszcych si do tego, co jest celem badania iczy badanie ma jakikolwiek zwizek zbadanym. Drugi istotny element to wstp do badania, mieszczcy sizwykle poniej tytuu, aprzed badaniem waciwym, ktrego gwne funkcje to poinformowanie respondenta, wczym bierze udzia idlaczego jego zaangaowanie ipowicenie pewnej iloci czasu moe by dla niego wane. Wstp powinien bykrtki, prosty ijasny dla wszystkich potencjalnych respondentw. Szczeglnie warto tu zwrci uwagna to, by nie uywa specjalistycznych terminw typu wizerunek czy marka, ktre (wbrew pozorom) nie musz by znane badanym, chozna je badacz, lub co gorsza mog wprowadza zamieszanie czy sugerowakierunki odpowiedzi. Standardowo wpodrcznikach do metodologii umieszcza si nastpujce zagadnienia, na ktre odpowied powinna by zawarta we wstpie: kto przeprowadza badanie, po co, jak bd wykorzystane wyniki, anonimowo respondenta (lub jej brak) i niekoniecznie wprost dlaczego respondenci mieliby wzi udzia wbadaniu. Podzikowanie za udzia moe by umieszczone na kocu zarwno wstpu, jak icaego kwestionariusza.

Wygld, rozmiar iczytelno kwestionariusza

To przedostatni moment na korekty kwestionariusza szczeglnie jego wielkoci iczytelnoci. Pytania, ktre warto sobie zada, sprawdzajc kwestionariusz przed rozpoczciem badatestowych: na co moe zwrci uwag respondent patrzcy na kwestionariusz?; ile czasu zajmie udzielanie odpowiedzi? Tym, na co zwykle zwraca uwag potencjalny respondent, jest tytu badania, wielko kwestionariusza, objanienie celu badania iczasu jego trwania oraz instrukcja wypeniania. Wszystkie spostrzeenia powinny wspiera potencjalnego (jeszcze wtedy) respondenta wprzekonaniu, e warto powici czas iwysiek na udzia wbadaniu tu konieczne jest oszacowanie, jakim czasem isposobami odpowiedzi na pytania moe wdanej sytuacji dysponowa badany. I tak, jeli badanie przeprowadzane

65

3. Metodologia bada

jest wkomfortowych warunkach, gdy badany dysponuje czasem imiejscem specjalnie wydzielonym na badanie (np. jest ono przeprowadzane wczasie pracy), to mona si pokusi odusze kwestionariusze, ktrych uzupenienie trwa moe nawet kilkadziesit minut. Jeli jednak badanie jest robione wprzerwie innych zaj respondenta, to zwykle nie bdzie on skonny powici wicej ni 1015 minut na udzielanie odpowiedzi na kolejne pytania, co czasem moe si skutkowa nieukoczeniem caego badania. Kolejne istotne pytania to: czy wzalenoci od rodzaju oczekiwanej odpowiedzi jest przygotowane dla niej odpowiednie miejsce inne dla pytaotwartych, wyboru, skali, wyboru zuzupenieniem?; czy sposb sformuowania pyta jest stay wcaym kwestionariuszu: ukad, gramatyka, formy osobowe igrzecznociowe? Po sprawdzeniu kwestionariusza, aprzed badaniem waciwym, wskazane jest przetestowanie kwestionariusza.

Test iwnioski
Badanie testowe ma na celu przede wszystkim sprawdzenie, czy nie ma wkwestionariuszu iprocedurze badania bdw, ktrych jako twrcy nie bylimy wstanie zobaczy, gdy patrzymy zperspektywy badacza, anie badanych. Dlatego wskazane jest przeprowadzenie tego testu wwarunkach jak najbardziej zblionych do warunkw planowanego badania, zarwno jeli chodzi odobr respondentw, jak isposobu oraz miejsca przeprowadzania bada. Grupa testowa powinna byna tyle dua izrnicowana, by zapewni wielo perspektyw, zktrych ogldany jest kwestionariusz. Jeli samo badanie igrupa s niewielkie, to mona te ograniczy test kwestionariusza, jednak dobrze, by liczba respondentw nie spada poniej kilkunastu osb wskazane jest, by byo to 2030 osb. Jeli test nie wykae bdw wkwestionariuszu, to uzyskane wyniki zwykle mona umieci woglnej puli odpowiedzi zcaego badania. Podczas przeprowadzania badania testowego istotna jest uwana obserwacja sposobu wypeniania kwestionariusza przez badanych, ze szczeglnym uwzgldnieniem miejsc, wktrych respondenci zdajsi zatrzymywa, zastanawia, szuka rozwiza na kolejnej stronie kwestionariusza lub reaguj winny sposb, dajc wskazwk, e fragment arkusza wydaje si dla nich problematyczny. Jeli to moliwe, dobrze jest po zakoczeniu badania testowego zapyta respondentw owraenia zbadania, ewentualne sugestie zmian czy prosi owskazanie trudnoci.

66

Cel i zagadnienia badawcze

Przy czym dobrze jest przy omawianiu uywa czystego kwestionariusza, anie posugiwa si wypenionym przez respondenta, by unikn sytuacji, gdy respondent nagle deanonimizuje swoje odpowiedzi. Po zakoczeniu zbierania danych wbadaniu testowym warto wpisa je do arkusza bazy danych. Pozwala to na uniknicie problemu skupienia na pojedynczych ankietach, atym samym niezauwaenia bdu systematycznego. Po wpisaniu warto dokona analizy odpowiedzi szczeglnie ze wzgldu na dwa aspekty: 1.Czy ich rodzaj jest zgodny zcelem pytania: np. oczekujemy cech rmy, arespondenci wpisujprywatne skojarzenia typu: letnie wakacje nad morzem. 2.Liczby ibrakw odpowiedzi. To, ile odpowiedzi otrzymujemy na jedno pytanie, moe by wskanikiem: bdnie sformuowanych pyta, braku odpowiedniego miejsca do wpisania (zaznaczenia) odpowiedzi, nieodpowiedniej dugoci kwestionariusza czy trudnych lub draliwych tematw. Jeli wwybranych pytaniach nie otrzymujemy odpowiedzi lub jest ich mniej nizakadalimy, warto si przyjrze bliej sytuacji, szczeglnie jeli takie braki stanowi wicej ni 10% ankiet. Dlatego te istotne jest zadbanie ominimaln wielko grupy testowej na poziomie 2030 osb. Opisane powyej procedury pozwoliy autorowi iwsppracownikom na przygotowanie licznych izrnicowanych bada wizerunku, ktrych przykady mona znale wdalszej czci ksiki. Jednak adne, nawet wielokrotnie sprawdzone procedury nie gwarantuj powodzenia, szczeglnie kiedy robi si co pierwszy raz. Auwano przy wasnych dowiadczeniach pozwala odkry zarwno bdy, jak izupenie nowe moliwoci.

Cele izagadnienia badawcze

Zagadnienia przedstawiono wporzdku, zakadajc pewn oglno czci znich, ktr potem rozwinito wlicie zagadnie szczegowych. Pierwszym zagadnieniem oglnym jest konstrukt oglny uniwersytetu. Wjego ramach wyrniono kilka bardziej szczegowych kwestii, takich jak: 1.Skojarzenia zuniwersytetem. 2.Co to jest uniwersytet. 3.Co daje uniwersytet: rola we wspczesnym wiecie. 4.Jaki powinien by idealny uniwersytet. 5.Typowy uniwersytet cechy. 6.Co wyrnia uniwersytety wrd innych instytucji opodobnym charakterze.

67

3. Metodologia bada

7.Zalety uniwersytetu/studiw uniwersyteckich. 8.Wady uniwersytetu/studiw uniwersyteckich. 9.Ludzie. 10. Jacy ludzie pracuj na uniwersytecie. 11. Jacy ludzie studiuj na uniwersytecie. 12. Hierarchizacja. 13. Najlepsze uniwersytety wPolsce. 14. Co wyrnia najlepsze uniwersytety wPolsce. 15. Najgorsze uniwersytety w Polsce. 16. Najlepsze uniwersytety na wiecie. 17. Co wyrnia najlepsze uniwersytety na wiecie. 18. Dostpno. 19. Dla kogo s dostpne iniedostpne uniwersytety. Wzr kwestionariusza zawarty jest waneksie na kocu ksiki.

Metoda, czas badania

Dane od respondentw zebrano przy pomocy wywiadw ankietowych metod CAPI (Computer Aided Personal Interview) przeprowadzonych wokresie 1618.12.2011 oraz 69.01.2012. Wfali badania Omnibus przeprowadzonej wdniach 1618.12.2011 zostao wykonanych n=1085 wywiadw, natomiast wfali 69.01.2012 wykonano jeszcze 50 brakujcych wywiadw koniecznych do zrwnowaenia prby. Dobr prby do badania by wpeni losowy, co miao na celu zapewnienie rnym respondentom rwnych szans wdostaniu sido prby. Std tewynikaa konieczno przeprowadzenia drugiej tury badania, gdy wtrakcie pierwszej nie udao si zapewni odpowiednich proporcji badanych. Wtym miejscu konieczne jest wyjanienie punktu cikoci bada, gdy ley on nie tyle wreprezentatywnoci demogracznej populacji mieszkacw Polski (cho postarano si ozapewnienie podstawowych parametrw), ile wuzyskaniu moliwie szerokiego zestawu odpowiedzi na postawione pytania, co umoliwi rekonstrukcjschematw komunikacji ouniwersytecie. Wanalizie danych najbardziej istotne jest zrekonstruowanie wizerunku uniwersytetu wpopulacji, jego najwaniejszych rysw, atake analiza wewntrzna, adopiero na kocu porwnania odpowiedzi ze wzgldu na zmienne demograczne czy ekonomiczne.

68

Warunki i metodologia przeprowadzenia badania

Dobr respondentw do badania

Dobierajc prb, postanowiono zadbaocztery podstawowe zmienne. Trzy znich: wiek (powyej 18. roku ycia), pe imiejsce zamieszkania miay zapewni moliwy rozrzut ze wzgldu na mierzalne cechy jednostek iich rozlokowanie wprzestrzeni. Czwarty parametr wyksztacenie byistotny ze wzgldu na temat badania. Wprzypadku gdy respondent studiowa lub ukoczy ju studia wysze, zbierane byy take informacje ouczelni ikierunku studiw.

Warunki imetodologia przeprowadzenia badania

By uzyska moliwie szeroki ilosowy dobr osb do populacji oraz przeprowadzi badanie wmoliwie krtkim czasie, zdecydowano sina skorzystanie zsieci ankieterw jednej zwyspecjalizowanych agencji badania opinii irynku PBS DGA. Poniej podaj opis metodologii badania zgodnie zmateriaami uzyskanymi zPBS DGA.
Omnibus to badanie ilociowe prowadzone metod wywiadu bezporedniego, realizowane co dwa tygodnie na oglnopolskiej reprezentatywnej grupie co najmniej 1060 osb wwieku 15 lat iwicej (wtym co najmniej 1000 osb dorosych), kontrolowanej ze wzgldu na 4parametry demograczne: pe, wiek, wyksztacenie, wielko miejscowoci. Omnibus wPBS DGA realizowany jest przy uyciu metody CAPI (Computer Assisted Personal Interview) tj. ok. 200 multimedialnych komputerw przenonych (laptopw). Badanie realizowane jest wdomach respondentw. Zastosowany przez PBS DGA schemat doboru respondentw jest procedur wielostopniow, tak zaplanowan, aby da oglnopolsk reprezentatywn prb losow. Wtym celu zastosowany zosta schemat losowania warstwowego, trjstopniowego. Jednostkami losowania Istopnia s gminy, jednostkami losowania II stopnia s adresy lokali, natomiast na trzecim stopniu losowania dobierane s osoby (respondenci). Losowanie prby I stopnia: Pierwszy etap losowania jest losowaniem warstwowym isystematycznym. Wtym celu tworzymy 64 warstwy terytorialne skadajce si z16wojewdztw podzielonych na 4 klasy miejscowoci: 1) wsie, 2) miasta do 50 tys. mieszkacw, 3) miasta pomidzy 50 a200 tys. mieszkacw, 4) miasta powyej 200 tys. mieszkacw. Naley zwrci uwag, e nie wszystkie kategorie miejscowoci s obecne wkadym z16 wojewdztw. Wzwizku ztym wrzeczywistoci otrzymujemy 60 warstw terytorialnych. Ope-

69

3. Metodologia bada

ratem losowania na tym etapie doboru prby jest zbir gmin. Losowanie gmin odbywa si niezalenie wkadej warstwie, wtaki sposb, aby liczba zrealizowanych wywiadw wwarstwach bya proporcjonalna do proporcji, jak dana warstwa stanowi wpopulacji. Losowanie prby II stopnia: Wetapie II losowania operatem losowania jest rejestr PESEL. Losowanie wtym etapie polega na losowaniu (bez zwracania dany adres moe pojawi si wprbie tylko raz) adresw lokali wwylosowanych gminach (dokonywane jest wMinisterstwie Spraw Wewntrznych iAdministracji). Losowanie prby III stopnia: Wetapie III losowania operat losowania stanowi spis osb mieszkajcych pod wylosowanym adresem. Losowanie respondenta dokonywane jest przy pomocy metody ostatnich urodzin. Standardowo do kadej edycji badania Omnibusowego losowanych jest okoo 170 wizek. Taka ilo wizek pozwala na uzyskanie optymalnego rozproszenia prby pod wzgldem terytorialnym. Daje to moliwo uzyskiwania odpowiedzi od rnych badanych grup iprowadzi do faktu, i poszczeglni badani prezentuj rnorodne spectrum badanego zjawiska. Zprzygotowanej prby adresw ankieterzy przeprowadzaj rednio od 1060 do 1100 wywiadw, realizujc zaoenie reprezentatywnoci prby oglnopolskiej. Taka wielko prby Omnibusowej zapewnia rwnie wnioskowanie ointeresujcych Klientw zjawiskach z+/-3-procentowym marginesem bdu statystycznego przy zaoeniu 95% przedziau ufnoci (PBS DGA 2012).

Powyszy cytat pochodzi zdokumentu opisujcego metodologi badania Omnibus otrzymanego zPBS DGA wstyczniu 2011 roku.

4. Wyniki bada

Wdalszej czci pracy przedstawione zostay wyniki przeprowadzonego badania oraz wstpne wnioski wyaniajce si zanalizy tyche. Nim jednak omwione zostan poszczeglne zagadnienia badawcze, warto przyjrze si badanej grupie, acilej rzecz biorc: jej charakterystykom demogracznym iekonomicznym.

Metodologia liczenia iprezentacji danych

Podczas liczenia danych nie stosowano wag, poniewa gwnym celem badania byo nie tyle wskazanie na zrnicowania midzy grupami utworzonymi na podstawie wieku (atu wagi byyby potrzebne jedynie dla respondentw poniej 18. roku ycia), ile raczej zajcie si zbiorem odpowiedzi jako caoci zebran na reprezentatywnej prbie populacji. Dlatego te podczas prezentacji danych wtabelach kolejno kolumn jest nastpujca: nazwa kategorii odpowiedzi, jej liczebno, procentowy udzia wcaym zbiorze odpowiedzi (na dane pytanie) ina kocu dla porwnania przeliczenie take na liczb respondentw (tu zadbano, by podczas liczenia wykluczypodwjne liczenie kategorii, jeli respondent odpowiada podobnie).

Charakterystyka badanej grupy

Jak wspomniano wczci opisujcej metodologi bada, podczas doboru prby do badania zdecydowano si na reprezentacj populacji Polski ze wzgldu na kilka kryteriw. Pierwszym znich jest pe jak wskazuje tabela 4.0.1., wbadanej prbie kobiety stanowi 52,3% jej skadu, co stanowi nieznaczne odchylenie od wartoci podawanych przez GUS dla lat 2010 51,7% i2011 52,1% czy 51,5% (NSP 2011) ipodczas analizy danych nie bdzie uznawane za istotne.

71

4. Wyniki bada

Tabela 4.0.1. Rozkad pci respondentw wprbie

Pe
Kobieta Mczyzna Ogem

Czsto
594 541 1135

Procent
52,3 47,7 100,0

Procent wanych
52,3 47,7 100,0

Procent skumulowany
52,3 100,0

Tabela 4.0.2. Rozkad wieku respondentw wprbie

Wiek
1517 lat 1824 lat 2539 lat 4059 lat >59 lat Ogem

Czsto
27 132 325 418 233 1135

Procent
2,4 11,6 28,6 36,8 20,5 100,0

Procent wanych
2,4 11,6 28,6 36,8 20,5 100,0

Procent skumulowany
2,4 14,0 42,6 79,5 100,0

Ze wzgldu na nieznaczn liczebno najmodszej grupy respondentw analiza odpowiedzi pod ktem tej grupy traktowana jest bardziej ostronie. Ze wzgldu na losowy charakter doboru prby zastosowano waenie, jednak, jak wykazaa analiza porwnawcza wynikw liczonych bez zastosowania wag izich zastosowaniem, nie przynosi ono znaczcych zmian. Ewentualne wiksze rnice omwiono wpytaniach, wktrych sipojawiy.
Tabela 4.0.3. Tabela krzyowa wieku respondentw wprbie

Pe
1517 lat 1824 lat 2539 lat 4059 lat >59 lat Ogem

Kobieta
11 59 188 229 107 594

Mczyzna
16 73 137 189 126 541

Ogem
27 132 325 418 233 1135

72

Wyksztacenie badanych

Tabela 4.0.4. Rozkad pochodzenia respondentw ze wzgldu na liczb osb wgospodarstwie domowym

Wielko gosp.
1 osoba 2 osoby 3 osoby 4 osoby 5 osb iwicej Ogem

Czsto
217 312 282 200 124 1135

Procent
19,1 27,5 24,8 17,6 10,9 100,0

Procent wanych
19,1 27,5 24,8 17,6 10,9 100,0

Procent skumulowany
19,1 46,6 71,5 89,1 100,0

Wyksztacenie badanych
Rozkad wyksztacenia badanych tenie odbiega znaczco od danych opisujcych populacj zamieszkujc teren RP, aodchylenia wprbie s na korzy wyksztacenia redniego (3%) izawodowego (6%), ana niekorzypodstawowego (4%) iwyszego (1%). Jak wic wida, nie s to rnice znaczne, ktre uniemoliwiayby dalsze wnioskowanie. Wedug GUS, w2011 roku wPolsce byo okoo 19,3% osb zwyksztaceniem wyszym (rocznik statystyczny 2011, s. 152, tablica 24). Od kilku lat warto ta ronie wtempie okoo 1% na rok.
Tabela 4.0.5. Rozkad wyksztacenia wrd respondentw

Jakie jest Pana/iobecne wyksztacenie?

Podstawowe Zawodowe rednie Wysze licencjackie Wysze magisterskie, inynierskie Ogem

Czsto

Procent

Procent wanych
15,5 28,6 37,4 3,6

Procent skumulowany
15,5 44,1 81,5 85,1

176 325 424 41

15,5 28,6 37,4 3,6

169 1135

14,9 100,0

14,9 100,0

100,0

73

5. Podsumowanie i wnioski

Jak wida, sensowne jest analizowanie danych przede wszystkim za wzgldu na kilka zmiennych, ktrych liczebno umoliwia porwnywanie danych. S to: rodzaj miejscowoci, pe, kategoria wiekowa, wielko gospodarstwa domowego, dochd osobisty respondenta, korzystanie zInternetu isytuacja gospodarstwa domowego. Natomiast wzmiennych, takich jak: dochd na osobwgospodarstwie domowym, grupa spoeczna oraz wojewdztwo, cz kategorii jest na tyle nieliczna, e postanowiono nie poddawa ich szczegowej analizie, ze wzgldu na zrnicowan inieporwnywaln liczb respondentw.

Charakterystyka osb studiujcych iposiadajcych wysze wyksztacenie

Uczelnie, ktre koczyli badani
Analiza czstoci wystpieposzczeglnych uczelni nie wykazuje tendencyjnoci wdoborze prby. Jedyne, co zwraca uwag, to niewielka nadreprezentacja UMCS, wzwizku ztym dane odnoszce si do UMCS iKUL naley traktowazwiksz ostronoci. Wtabeli 7.1. waneksie C zestawiono najczciej wymieniane kierunki studiw, ktre ukoczyli badani. Wprzypadku kierunkw mniej czstych ni 3 wystpienia dokonano kategoryzacji danych do wikszych kategorii, takich jak: humanistyczne ispoeczne (lozoa, historia sztuki, politologia, stosunki midzynarodowe), inynieryjne (elektronika, elektryka, mechanika, budowa maszyn), medyczne (farmacja, stomatologia, protetyka, medycyna), nanse ihandel (bankowo, handel), rolno-rodowiskowe (inynieria rodowiska, lenictwo, ogrodnictwo).

Aktualni studenci
Aktualnie studiuje 5,1% prby, co wprzyblieniu odpowiada proporcjom studentw wpopulacji, gdzie wspczynnik ten w2010 roku wynosi okoo 4,8%, jeli przyjmiemy liczb studentw 1841,3 tys. (May rocznik statystyczny 2011, s. 251, tab. 16), aliczebno populacji Polski 38167 tys. (tame, s. 115, tab. 2). Wydaje si wic, e take waspekcie wyksztacenia skad prby odpowiada skadowi populacji ze znaczn dokadnoci.

74

Charakterystyka osb studiujcych i posiadajcych wysze wyksztacenie

Tabela 4.0.6. Rozkad uniwersytetw, wktrych studiowali badani zwyksztaceniem wyszym

Prosz poda nazw ostatniej uczelni, ktr Pan/iukoczy/a

szkoy wysze (rne) politechniki Warszawski UMCS Jagielloski lski akademie iuniwersytety ekonomiczne AGH Gdaski UAM KUL Wrocawski akademie medyczne Akademia witokrzyska AWF-y UMK Toru Rzeszowski dzki inne uniwersytety inne Nie dotyczy Brak odpowiedzi Ogem

Czsto
49 27 11 10 9 8 9 7 6 6 5 5 6 4 4 4 4 4 14 17 925 1 1135

Procent
4,3 2,4 1,0 0,9 0,8 0,7 0,8 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 1,2 1,5 81,5 0,1 100,0

Procent wanych
4,3 2,4 1,0 0,9 0,8 0,7 0,8 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 1,2 1,5 81,5 0,1 100,0

Procent skumulowany
4,3 6,7 7,7 8,5 9,3 10,0 10,8 11,5 12,0 12,5 13,0 13,4 13,9 14,3 14,6 15,0 15,3 15,7 16,9 18,4 99,9 100,0

75

4. Wyniki bada

Tabela 4.0.7. Liczba osb studiujcych (wprbie)

Czy obecnie studiuje Pan/ina uczelni wyszej?

Tak Nie Ogem

Czsto
58 1077 1135

Procent
5,1 94,9 100,0

Procent wanych
5,1 94,9 100,0

Procent skumulowany
5,1 100,0

Nazwy uczelni aktualni studenci

Tabela 4.0.8. Nazwy uczelni, wktrych studiuj badani bdcy aktualnie wtrakcie studiw

Prosz poda nazw uczelni, na ktrej Pan/iobecnie studiuje

Politechniki Jagielloski lski UMCS Uniwersytet Ekonomiczny Jana Kochanowskiego UAM dzki Uniwersytet Warmisko-Mazurski Wysza Szkoa Bankowa inne uniwersytety inne szkoy wysze inne Ogem Systemowe braki danych

Czsto
12 3 3 3 3 3 2 2 2 2 8 9 5 57 1078 1135

Procent
1,1 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,7 0,8 0,4 5,0 95,0 100,0

Procent wanych
21,1 5,3 5,3 5,3 5,3 5,3 3,5 3,5 3,5 3,5 14,0 15,8 8,8 100,0

Procent skumulowany
21,1 26,3 31,6 36,8 42,1 47,4 50,9 54,4 57,9 61,4 75,4 91,2 100,0

76

Wyniki odpowiedzi na pytania

Pozostae tabele szczegowe wskazujce skad prby ze wzgldu na dochody, lata spdzone na nauce, zatrudnienie, grup spoeczn, korzystanie zInternetu oraz sytuacj gospodarstwa domowego zamieszczono waneksie. Podobnie postpiono zodpowiednimi tabelami dotyczcymi grupy osb aktualnie studiujcych iabsolwentw znajdujcych si wcaej prbie.

Wyniki odpowiedzi na pytania

Wtym rozdziale zaprezentowano najistotniejsze dla pracy wyniki bada, czyli tabelaryczne zestawienia odpowiedzi na poszczeglne pytania. Porzdek prezentacji jest zgodny zukadem badania, adokadnie rzecz biorc: zporzdkiem pyta wkwestionariuszu. Wtabelach prezentowane s dane skategoryzowane wedug kryterium funkcjonalnego: podobiestwa (chonie identycznoci) desygnatw. Dla przejrzystoci materiau nazwy kategorii czsto skadaj si zjednego lub dwch czonw, ktre stanowi podstaw iliczebn wikszo danej kategorii. I tak na przykad wpytaniu pierwszym oskojarzenia pojawia si kategoria uczelnia/szkoa wysza, ktra grupuje odpowiedzi wskazujce na miejsce uczenia si zwizane tradycyjnie ze szkolnictwem wyszym. Osobno wyrniono kategori szkoa jako wskazujc bd szerzej, bd te na inny rodzaj szkoy. Wwikszoci tabel przyjto porzdek sortowania malejcy, ze wzgldu na liczb odpowiedzi wkategorii, jednak niektre kategorie, np. braki odpowiedzi, odpowiedzi nie wiem czy te kategorie typu inne zawierajce pojedyncze odpowiedzi, czsto znajduj sina dole tabeli. Zabieg ten zastosowano wcelu zwikszenia przejrzystoci tabel, pod ktem gwnych kategorii. Jak kada kategoryzacja, take iprzedstawiona wtej ksice ma charakter arbitralny. Zpewnoci mona by j sporzdzi take zwielu innych punktw widzenia, na co pozwalaj zgromadzone dane. Jednake by przeprowadzianaliz, konieczne jest wybranie jednej zmoliwoci. Wyboru tego dokonano. By zapewni czytelnikowi moliwo dokonywania wasnych porwna ianaliz, zdecydowano si na wspomniane ju zoone nazwy kategorii, ktrych zadaniem jest zarwno wskazywanie na zawarto kadej znich, jak inieukrywanie faktu, e dane zostay tak, anie inaczej uoone, tylko niejako przypominanie otej okolicznoci, ktra nieodcznie wie si zanaliz danych jzykowych.

Pytanie 1. Zczym kojarzy si uniwersytet?

Pierwsze pytanie, ktre zadano respondentom, dotyczyo skojarze zuniwersytetem. Taka kolejno pyta rozpoczcie od skojarze miaa na celu uzyskanie odpowiedzi nieuprzedzonych przez pozostae, szczegowe pytania.

77

4. Wyniki bada

Tabela 4.1.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 1. Zczym kojarzy siPani/Panu uniwersytet?

1. Zczym kojarzy siPani/Panu uniwersytet?

nauka uczelnia* (8,9%), uczelnia wysza (7,2%), szkoa wysza (7,2%) * wyksztacenie* (wtym wysze) studenci studia* (studiowanie) szkoa profesorowie* (naukowcy) wiedza, zdobywanie wiedzy wykady, zajcia miasto** (nazwy) zabawa, imprezy znajomi, ludzie* egzaminy, zaliczenia modzie, modo akademik presti, renoma* wysoki poziom, dobre wyksztacenie* budynek, sale praca mdro trzeciego wieku badania humanistyka nazwy uniwersytetw**: UJ 6, UWr 3, UW 2

Liczebno
491 224

% zN wkolumnie
43,3 19,7

% zodp. wkolumnie
23,5 10,7

Niewaona liczebno
468 244

206 129 125 110 101 101 30 30 30 27 26 24 24 22 23 20 16 15 15 15 12 12

18,2 11,3 11,0 9,7 8,9 8,9 2,6 2,6 2,6 2,4 2,3 2,1 2,1 2,0 2,0 1,8 1,4 1,3 1,3 1,3 1,0 1,0

9,9 6,2 6,0 5,3 4,8 4,9 1,4 1,4 1,4 1,3 1,2 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 0,8 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6

209 123 145 114 86 104 26 28 24 22 26 24 24 21 23 19 18 14 13 15 11 13

78

Wyniki odpowiedzi na pytania

inne pozytywne inne negatywne inne pozostae nie wiem/zniczym Ogem

40 23 152 47 2090

3,5 2,0 13,4 4,1 183,8

1,9 1,1 7,3 2,2 100,0

35 23 140 39 2051

* kategorie podwjne, ** kategorie niejednorodne, N (liczba respondentw)=1135, Ws (wspczynnik stereotypizacji wg Bartmiskiego)=63, r_odp (rednia liczba odpowiedzi wprzeliczeniu na respondenta)=1,84.

Jak wida na wstpie, odpowiedzi na to pytanie s, mimo umieszczenia tego pytania na samym pocztku, bardzo zestereotypizowane, bo wspczynnik stereotypizacji liczony wedug formuy Bartmiskiego (2012: 151163) wynosi Ws=63, jest wic relatywnie wysoki. Wynika to przede wszystkim zbardzo wysokiej frekwencji pierwszej liczebnie kategorii. Jak mona zobaczy wtabeli (4.1.1.), najwiksz grup swobodnych skojarze stanowi tewskazujce na specyk dziaa uniwersytetu, jakjest nauka, ito wanie to sowo (bo stanowi ono prawie 100% tej jednorodnej kategorii) podaje a 43% respondentw, ajego liczebno rwna jest prawie caego zbioru odpowiedzi uzyskanych na to pytanie. Przy czym istotne jest tu wskazanie na specyczn dwuznaczno tego sowa, ktre uywane bywa zarwno dla oznaczeniabada naukowych, jak izdobywania, przyswajania wiedzy wrozumieniu szkolnym. Niestety trudno zjednoznacznym zakwalikowaniem takich odpowiedzi respondentw wynikajca zwaciwoci jzyka, ktry operuje na znakach (zzasady wieloznacznych), jest wtym przypadku nieusuwalna. Rozjanienie tej rnicy wymagaoby zastosowania bada pogbiajcych zagadnienie, np. wywiadw, aione nie zawsze daj pewno, czy respondenci maj to samo na myli. Mona te wramach wywiadw stosowa pytania pogbiajce udzielone odpowiedzi, na co jednak nie zdecydowano si wprzyjtej metodologii. Zdrugiej strony mona te spojrzena t odpowied zperspektywy funkcji uniwersytetu, ktre deniuje si wspczenie co najmniej podwjnie: jako (1) rozwj wiedzy naukowej i(2) jej upowszechnianie (patrz rozdzia 1). Wtedy owa podwjno (chonie znika) staje si nieco mniej problematyczna. Patrzc take na t grup odpowiedzi (aiinne take) wkontekcie caego badania izakadajc pewn spjno wkonstrukcji uniwersytetu wwiadomoci badanych, aco za tym idzie wodpowiedziach, zrekonstruowawszy dominujce funkcje uniwersytetu (czego dokonano wczci 7. pytanie: Co uniwersytety daj spoeczestwu?), mona ekstrapolowa uzyskane wyniki, by rozjani omawiankategori odpowiedzi. Wwietle caoci uzyskanych danych wydaje si, e odpowiedzi zkategorii nauka naley rozumie raczej wkontekcie szkolnego zdobywania wiedzy ni badanaukowych.

79

4. Wyniki bada

Kolejna dua grupa to skojarzenia, ktre mona nazwa tautologicznymi, do tej grupy mona zaliczy przede wszystkim wprost tautologiczne odpowiedzi: uczelnia, szkoa wysza, uczelnia wysza, ktre stanowi 10% odpowiedzi, awypowiada je respondentw. Ciekawa jest sytuacja, wktrej badani zapytani oskojarzenia zx (uniwersytetem) podaj waciwie inn, bardziej ogln nazw tego x. wiadczy to moe obraku innych (pierwszych) skojarze respondentw, ktrzy wzastpstwie skojarze niejako wykazuj si wiedz ofunkcji przedmiotu. Trawestujc to pytanie (iudzielone na nie odpowiedzi), mona by przytoczy taki dialog: Zczym kojarzy siPani/Panu korkocig? Zwyciganiem korka (wzgldnie: otwieraniem butelek). ... azczym samochd? Zjedeniem. Wracajc jednak do analizy danych, na ktre patrzc nieco szerzej, za tautologiczne czy te funkcjonalne mona te uzna odpowiedzi takie jak: wyksztacenie, studia, egzaminy/zaliczenia, wykady, (uniwersytet) trzeciego wieku oraz poniekd wymienianie nazw wybranych uniwersytetw. Wszystkie one odpowiadaj na pytania: co robi?, co to jest? Ryzykujc nieco daleko idc hipotez, mona zaproponowa inne wyjanienie: osoby, ktre na pytanie oskojarzenia wyjaniaj funkcj przedmiotu (obiektu), prawdopodobnie nie s ztym obiektem mocno obeznane ipoprzez podawanie funkcji niejako upewniaj si wswojej (nie)wiedzy. Werykacja tej hipotezy poprzez analiz tego, jacy respondenci udzielaj tych odpowiedzi, przynosi rezultaty j wspierajce, lecz nie jednoznacznie potwierdzajce osoby zwyksztaceniem wyszym oraz studenci maj niszy udzia tej odpowiedzi wpuli grupy o914% wstosunku do osb zwyksztaceniem podstawowym izawodowym. Tylko 4% respondentw udzielio odpowiedzi zakwalikowanych do wsplnej grupy nie wiem, zniczym. Odpowied ta moe wskazywa zarwno na braki wiedzy, jak i niech do udzielania odpowiedzi. Jest to najniszy odsetek tych odpowiedzi wramach wszystkich pyta zadanych respondentom, co wiadczy otym, e skojarzenia zuniwersytetem ma prawie kady. Zkolei patrzc na dane zperspektywy systemw, mona zada pytanie, ile skojarze zuniwersytetem pochodzi niejako zjego wntrza, aile zjego otoczenia. Oczywicie wwielu przypadkach rozstrzygnicia te trudno uzna za jednoznaczne, gdy elementy, oktrych mowa, s zarwno elementami konstrukcji uniwersytetu jako konstruktu spoecznego (ikognitywnego), jak i mniej lub bardziej istotnymi elementami komunikacji take poza uczelniami. Niech za przykad posuy tu wyksztacenie, ktre zjednej strony mona uzna za istotny element funkcjonowania uniwersytetu, azdrugiej strony nie jest to element waciwy tylko uniwersytetowi istnieje wiele instytucji

80

Wyniki odpowiedzi na pytania

spoecznych oferujcych wyksztacenie nawet jeli jest ono inne ni uniwersyteckie. Wponiszej tabeli (4.1.2.) zestawiono odpowiedzi wdwch gwnych kategoriach oraz te, ktre trudno zakwalikowa do jednej znich. Jak mona zobaczy, skojarzenia te wprzewaajcej mierze (78,9%) dotycz samego uniwersytetu ijego wntrza, funkcji iwytworw. Prawie dziewiciokrotnie mniej jest skojarze odnoszcych si do szeroko rozumianego otoczenia uniwersytetu. Wskazuje to na do ciekaw sytuacj, wktrej jest on przez respondentw do nieznacznie osadzony wotoczeniu jest sam dla siebie punktem odniesienia.
Tabela 4.1.2. Odpowiedzi na pytanie 1. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne Zewntrzne inne, nie wiem

1. Zczym kojarzy si Pani/Panu uniwersytet?

nauka, uczelnia, szkoa wysza, wyksztacenie, studia, studenci miasto, zabawa/impreza, modzie/modo, presti inne, nie wiem Suma

% zN wkolumnie
149,5 17,3 22,55 189,35

% zodp. wkolumnie
78,9 9,1 11,99 100,0

Analiza danych pod ktem zmiennych demogracznych nie wskazuje na istotne zrnicowania odpowiedzi ze wzgldu na: pe, grupy wiekowe, wielko gospodarstwa domowego czy dochody. Jako kryterium istotnoci odchylenia (wtym ipozostaych pytaniach) przyjto prg 10% rnicy pomidzy odpowiedziami poszczeglnych grup iredni, przy ich oglnym udziale przekraczajcym 8% odpowiedzi, iwprzypadku odpowiedzi mniej czstych (ni 8%) znaczce jest nieudzielenie odpowiedzi przez przedstawicieli analizowanej grupy. Tymczasem zwykle odchylenia utrzymuj sina poziomie 5% midzy grupami imaj raczej charakter niesystematyczny tylko poszczeglne grupy lub ich segmenty wykazuj pojedyncze odchylenia. I tak np.: wprzedziale wiekowym 1824, awic domylnie studenckim, kobiety znaczco czciej podaj odpowiedzi zgrupy nauka wich odpowiedziach mwi tak 53% respondentw (przy redniej 43%). Sytuacja odwraca si przy kolejnych odpowiedziach: uczelnia, szkoa oraz nauka, gdzie wybijaj siodpowiedzi

81

4. Wyniki bada

mczyzn wtym wieku (41%), aspada liczba odpowiedzi kobiet (18%) wobec redniej 32%; uczniowie, studenci znaczco czciej wskazuj odpowied nauka, arzadziej szkoa,uczelnia, gdzie zkolei na plus wychylajsiodpowiedzi robotnikw wykwalikowanych. Ta tendencja moe wskazywana istotno konceptw szkoy dla wskazanych grup. Ciekawe zjawisko widoczne jest te wgrupie odmawiajcej podania odpowiedzi dotyczcej sytuacji nansowej gospodarstwa domowego (abstrahujc od jej niskiej liczebnoci), gdzie ponadprzecitnie wysoko wskazywane s odpowiedzi nauka, studia, egzaminy iwykady, aznacznie mniej wyksztacenie ikadra. Gbsza analiza wskazuje, e grupa ta skada si wpoowie zniepracujcych studentw (bez dochodw), wdrugiej poowie za zpracownikw umysowych irobotnikw wykwalikowanych onie najniszych dochodach. Analiza odpowiedzi ze wzgldu na kolejno, wjakiej byy wypowiadane, nie wykazuje wikszych odchyle od wzorca oglnego, jedynie dwie pierwsze kategorie byy czciej podawane jako pierwsze. Natomiast odpowiedzi dotyczce kadry, zaj oraz zabawy proporcjonalnie czciej jako trzecie czy czwarte.

Profilowanie wskojarzeniach
Prolujc obraz uniwersytetu wyaniajcy sizodpowiedzi na pytania oskojarzenia, zauwaono, e wstpnie mona przyporzdkowa go do kategorii szkoa, ktra wydaje sischematem dla uniwersytetu. Zdrugiej strony pojawienie si wyrazu uczelnia wskazuje te na moliwo postrzegania przez prototyp, gdzie szkoa jest co prawda blisko, jednak nie da si uniwersytetu wprost sprowadzi do szkoy, np. podstawowej, istd potrzeba posikowania si innym wyrazem. Dodatkowo analiza podstawy wyrazu uczelnia wskazuje na uczenie sowniki etymologiczne (np. Dugosz-Kurczabowa 2008, Bory 2005, Malmor 2009) jednoznacznie wskazuj na pochodzenie uczelni od sowa uczy, oglnosowiaskie ucit, czyli przekazywa wiedz, umiejtnoci lub je przyswaja, ale te przyzwyczaja do czego. Podobnie analiza danych nie wskazaa, by pewne grupy respondentw specycznie czsto uyway uczelni, uczelni wyszej czy szkoy wyszej. Take wpozostaych odpowiedziach na to pytanie nie wyrniono takich (istotnych), ktre mogyby wspkonstytuowa jdro uczelni jako co wyranie innego od szkoy. Podsumowujc wic t cz analizy, mona sprbowa sformuowa wstpn denicj kognitywn uniwersytetu, zca wiadomoci ograniczenia danych, jakimi s skojarzenia. Podobne prby bd podejmowane te przy niektrych innych pyta-

82

Wyniki odpowiedzi na pytania

niach, by stopniowo rekonstruowa obraz przedmiotu bada zarwno do kocowego podsumowania, jak iudoskonalenia metody. Tak wic ze skojarze wyania sinastpujcy prol obrazu uniwersytetu: co robi: miejsce, wktrym siuczy, zdobywa wyksztacenie, studiuje; co to jest: szkoa (posiada te specyczn nazw: uczelnia); kto: studenci iprofesorowie; co si tam dzieje: egzaminy izaliczenia oraz wykady izajcia; inne rzeczy zwizane: wiedza, miasto. Prol koncentruje si na aspekcie edukacyjnym, tym, e uniwersytet jest dla badanych przede wszystkim szko, miejscem nauki, atake studiw izdobywania wiedzy.

Pytanie 2. Uniwersytet to
Pytanie drugie, wktrym poproszono respondentw odokoczenie zdania (Uniwersytet to ), miao na celu uzyskanie kognitywnych denicji uniwersytetu uywanych przez respondentw. Zebrane odpowiedzi skategoryzowano ze wzgldu na to, jakiego aspektu dotyczyy. Cowane, wtym pytaniu respondenci proszeni byli oudzielenie jednej wypowiedzi, wic procenty odpowiedzi irespondentw s tosame. Wpytaniu odenicj wspczynnik stereotypizacji liczony wedug formuy Bartmiskiego wynosi Ws=37,8 i,co ciekawe, jest niszy ni wprzypadku skojarze, ktre zwykle s najbardziej indywidualne. Wtym przypadku wynika to zprzyjtego sposobu kategoryzacji danych wpytaniach 1. i2., poniewaoile wpytaniu 1. oskojarzenia do wsplnej kategorii zaliczono odpowiedzi wskazujce na wyrazy zarwno uczelnia, jak iszkoa wysza, o tyle wpytaniu 2. odenicj pozostawiono te odpowiedzi osobno. Jednak ta decyzja nie rodzi problemw przy porwnaniu wynikw odpowiedzi na oba pytania, poniewa atwo mona zsumowa zarwno kategori uczelnia, jak iszkoa wysza zpytania drugiego (uzyskamy wtedy 37% respondentw) ikolejn kategori miejsce zdobywania wiedzy, nauki. Uzyskan tak liczb(50,4%) moemy porwna ze wspczynnikiem zpytania pierwszego Ws=63. Jest te oczywicie moliwe przeprowadzenie analizy bardziej szczegowej, czyli wyrnienie, jaka cz respondentw wpytaniu pierwszym wskazywaa osobno na wyrazy uczelnia (16,1%) iszkoa wysza (7,2%). Porwnanie tych wskanikw ukazuje, e s one nieznacznie (68%) czciej uywane do deniowania ni jako wolne skojarzenia.

83

4. Wyniki bada

Tabela 4.2.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 2. Uniwersytet to

2. Uniwersytet to ...
uczelnia, uczelnia wysza* szkoa wysza miejsce zdobywania wiedzy, miejsce nauki istudiw* szkoa ksztacenie, nauczanie nauka studia prestiowa, renomowana uczelnia* przyszo (lepsza, inwestycja w...)** instytucja naukowa dobra, najlepsza szkoa iuczelnia pastwowa szkoa, uczelnia ludzie (gwnie naukowcy)** tytu magistra (zdobycie) budynek szkoa ycia inne pozytywne inne negatywne inne pozostae brak odpowiedzi Ogem

Czsto
253 177 143 102 73 57 33 29 28 22 19 15 10 10 13 9 30 10 53 47 1133

Procent
22,3 15,6 12,6 9,0 6,4 5,0 2,9 2,6 2,4 2,0 1,7 1,3 0,9 0,9 1,1 0,8 2,7 0,9 4,7 4,2 100,0

Procent skumulowany
22,3 37,8 50,4 59,4 65,8 70,9 73,8 76,4 78,8 80,8 82,5 83,8 84,7 85,6 86,8 87,6 90,2 91,1 95,8 100,0

Czsto niewaona
262 196 143 101 69 49 33 31 26 18 18 15 12 12 10 9 28 8 49 46 1135

N=1135, Ws=37,8, Ws_sk=50,4, r_odp=1,0

Tak wic najwiksze kategorie wskazuj, e uniwersytet to dla badanych przede wszystkim jednostka dydaktyczna. Najczstsze kategorie, takie jak uczelnia (22%) iszkoa wysza(15%), wydaj si wskazywa wprost na ten aspekt. Podobnie kolejne kategorie wyonione wtrakcie analizy dotycz take wprost szkoy (9%) oraz

84

Wyniki odpowiedzi na pytania

okrelaj uniwersytet jako miejsce zdobywania wiedzy, miejsce nauki istudiw (12,6%), co wydaje si praktycznie tosame zwczeniejszymi odpowiedziami. Jeli do wspomnianych powyej dodamy jeszcze kolejn kategori ksztacenie, nauczanie to otrzymujemy obraz uniwersytetu jako instytucji onastawieniu (woczach badanych) na ksztacenie iedukacj razem prawie 66% badanych. Niejednoznaczna pozostaje interpretacja kolejnych dwch kategorii: nauka istudia, ktre te zdaj sipasowa do edukacji. Odpowiedzi adresujce wprost funkcj naukow stanowi 2% zbioru (instytucja naukowa). Gdyby chcie zinterpretowa niejednoznaczn semantyk odpowiedzi zawartych wkategorii nauka (5%) jako wskazujc na badania naukowe, mona by liczy na wzrost tej kategorii do 7% odpowiedzi. Jednak pomys ten (wobec powyszych akapitw iodpowiedzi na pozostae pytania) nie wydaje si mie mocnych podstaw wpozostaych danych empirycznych. Jak ju wspomniano, wiele wypowiedzi itekstw zajmujcych siproblematyk roli uniwersytetw we wspczesnym wiecie wskazuje na podwjn rol uniwersytetw, zarwno jako instytucji badawczych, jak iksztaccych. Zwykle, za Humboldtem, deniuje si te funkcje jako nierozerwalnie ze sobzwizane iuzupeniajce si wzajemnie, jednak zwykle wskazuje si na prymarnfunkcjnauki jako rda przekazywanej irozwijanej wiedzy. Wanalizowanych danych dominuje jednak aspekt dydaktyczny ibadani wydaj si praktycznienie dostrzega aspektu naukowego. Sytuacj mona wyjania oczywicie tym, e badani nie byli wznakomitej wikszoci pracownikami uniwersytetw (jedna osoba si przyznaje do pracy na uczelni ikilka podaje liczb lat nauki przewyszajc standardowe wartoci). Jednak to, e respondenci nie pracuj na uczelniach, nie wyklucza tego, e mogwiedzie, czym sione zajmuj szczeglnie na najwyszym poziomie oglnoci (nie wnikajc juwspecyk rnych dyscyplin nauki). Jako kolejn, osobn grup odpowiedzi mona wyrni te skierowane na aspekty prestiu irenomy uniwersytetw oraz zwizanego znimi wartociowania ich dziaalnoci jako zzaoenia dobrej ilepszej. Nie do koca jasne jest te, wjaki sposb naley rozumie odpowiedzi wskazujce na pastwowo uczelni uniwersyteckich czy jest to dla respondentw ich atut (presti, solidno, stabilno), czy te raczej sabo (anachronizm, biurokracja)? Na odpowied na to pytanie moe pozwoli analiza pozostaych pyta, szczeglnie ocechy uniwersytetu. Pozostae, mniej liczne odpowiedzi wskazuj na to, e dla okoo 2% badanych uniwersytet to nadzieja na przyszo, zwykle lepsz, anauka traktowana jest wtedy jako inwestycja wprzyszo. Jeszcze mniej liczne s odpowiedzi, wktrych uniwersytet

85

4. Wyniki bada

rozumiany jest jako tytuy nadawane na uniwersytetach czy budynki; rzadki jest te zwizek frazeologiczny szkoa ycia. Warty jest take porwnania stosunek odpowiedzi pojedynczych skategoryzowanych jako inne: ujawniajcych pozytywne nastawienie (np. interesujce miejsce, wspaniae miejsce, fajna perspektywa) inegatywne (np. strata czasu, produkcja bezrobotnych, to zo) oraz pozostaych, niedajcych siprosto przyporzdkowa do jednej zobu powyszych kategorii. Wykazuj one do niski udzia wtej puli odpowiedzi negatywnych oraz oglne nacechowanie pozytywne ineutralne. Jak wskazuje podsumowanie ztabeli 4.2.2., wikszo cech denicyjnych (80%) podawana jest zperspektywy wntrza systemu, awic dotycz one szkoy, uczelni, nauki itp. Tylko 8% to odpowiedzi odnoszce si do odmiennych aspektw, nie edukacyjno-naukowych.
Tabela 4.2.2. Odpowiedzi na pytanie 2. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia

2. Uniwersytet to ...
uczelnia, szkoa wysza, wyksztacenie, nauka, szkoa, studia, instytucja naukowa, nazwy uniwersytetw presti, przyszo, ludzie, szkoa ycia, budynek inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie

% zodpowiedzi wkolumnie

Wewntrzne

80,0

80,0

Zewntrzne inne, nie wiem, brak odpowiedzi

7,8 12,2 100,0

7,8 12,2 100,0

Analiza danych pod ktem zmiennych demogracznych nie wskazuje staych, istotnych zrnicowa odpowiedzi ze wzgldu na: pe, grupy wiekowe, wielko gospodarstwa domowego, dochody. Mieszkacy miast powyej 200 tys. mniej mwionauce, awicej oprestiu, naukowoci ipastwowoci uniwersytetu. Mieszkacy maych miast (do 50 tys.) iwsi wicej mwi onauce, budynkach, amniej onaukowoci. Mieszkacy wsi wicej mwionauce, studiach, inwestycji wlepsz przyszo, ludziach iuniwersytecie jako lepszej szkole, amniej oprestiu. Widoczne rnice midzy duymi imaymi miejscowociami najprawdopodobniej wynikaj zmoliwoci kontaktu zuniwersytetami czy innymi uczelniami znajdujcymi si (bd nie) wmiejscu za-

86

Wyniki odpowiedzi na pytania

mieszkania. Ztym temoe si wiza rodzaj stratykacji: lepsza szkoa, anie odlegy presti (bardziej postrzegany przez mieszkacw miast). Ciekawa sytuacja jest te wprzypadku zatrudnionych wsferze budetowej, ktrzy znaczco czciej podaj sowo uczelnia, izatrudnionych wgospodarstwach rolnych (ale nie rolnikach) preferujcych szkoa wysza co zdaje si korelowa zwczeniejszymi wynikami iwnioskami. Wprzypadku wojewdztw trudno owskazanie prawidowoci. Zmniejszych, cho zauwaalnych rnic, mona wskaza, e wgrupie wiekowej 18 24 mniej byo odpowiedzi uczelnia iszkoa wysza, awicej miejsce zdobywania wiedzy, miejsce nauki istudiw. Wjednoosobowych gospodarstwach nieco rzadziej (o7,2%) podawano te odpowiedzi zkategorii uczelnia. Analizujc zwizek liczby osb wpodgrupach ze stabilnoci udzielonych odpowiedzi, zauwaono, e powyej 125135 respondentw dane te s stabilne inie wykazuj wikszych waha.

Pytanie 3. Jakie s cechy typowych polskich uniwersytetw?

Pytanie ocechy typowych polskich uniwersytetw miao na celu uzyskanie cech uniwersytetw takich, jak je aktualnie postrzegajbadani. Forma pytania, szczeglnie wyraenie typowe zostao zaczerpnite zbada Jerzego Bartmiskiego (2012), askuteczno jego formuy zostaa potwierdzona wkilku badaniach, ktre autor mia moliwo przeprowadza lub analizowa od czasu ogoszenia tej propozycji przez Bartmiskiego.
Tabela 4.3.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 3. Jakimi cechami okreli(a)by Pani/Pan typowe polskie uniwersytety?

3. Jakimi cechami okreli(a)by Pani/Pan typowe polskie uniwersytety?

wysoki poziom (nauczania) dobre, bardzo dobre wiedza, nauka tradycyjne, stare dostpne, otwarte* presti, renoma*

Liczebno

% zN wkolumnie
10,4 7,5 6,2 5,2 4,1 4,7

% zodp. wkolumnie
7,1 5,1 4,2 3,5 2,8 3,2

Niewaona liczebno
128 87 74 59 49 50

118 85 70 59 47 53

87

4. Wyniki bada

3. Jakimi cechami okreli(a)by Pani/Pan typowe polskie uniwersytety?

nie dla kadego, trudno si dosta, wduych miastach** kadra, dobra kadra* dobrze ksztac ksztac duo studentw, przeludnione* znane, synne* due drogie niepraktyczne, oderwane od realnoci* rne kierunki** bezpatne skostniae nowoczesne niski poziom mdro pastwowe biedne, niedonansowane* inne pozytywne inne negatywne inne pozostae nie wiem/trudno powiedzie Ogem N=1135, Ws=17,9, r_odp=1,47

Liczebno

% zN wkolumnie

% zodp. wkolumnie

Niewaona liczebno

43 37 35 43 42 37 27 26 24 25 23 17 18 17 18 16 11 93 49 218 417 1668

3,8 3,3 3,1 3,8 3,7 3,3 2,4 2,2 2,1 2,2 2,1 1,5 1,6 1,5 1,5 1,4 1,0 8,2 4,3 19,2 36,8 147,1

2,6 2,2 2,1 2,6 2,5 2,2 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4 1,0 1,1 1,0 1,1 1,0 0,7 5,6 2,9 13,1 25,0 100,0

46 45 39 39 38 36 28 28 25 26 22 21 20 18 16 16 12 88 52 218 400 1680

Co ciekawe, kolejne dwie najczstsze kategorie zawieraj odpowiedzi wartociujce wprost: wysoki poziom nauczania idobre, bardzo dobre zsumowane stanowi tyle, ile poowa liczebnoci kategorii nie wiem/trudno powiedzie. Wart podkrelenia jest te sposb wartociowania do oglny: wysoki poziom ibardzo dobre to

88

Wyniki odpowiedzi na pytania

praktycznie to samo. Gdyby podliczy razem wszystkie kategorie zawierajce wartociowanie wyraone wprost, otrzymamy wsumie 34,6% odpowiedzi, wtym pozytywne: 27% (wysoki poziom, dobre, dobrze ksztac, presti/renoma, dobra kadra, mdro, inne pozytywne) inegatywne: 7,6% (niepraktyczne, skostniae, niski poziom, niedonansowane, inne negatywne). Podsumowujc kwestie wartociowania, warto zauway, e najwiksz grup stanowi odpowiedzi, ktre trudno jednoznacznie sklasykowa jako pozytywne czy negatywne (54%), kolejn odpowiedzi raczej pozytywne (3233%), atylko okoo 14% odpowiedzi negatywne. Wtym pytaniu jest te najwyszy odsetek odpowiedzi rzadkich czy pojedynczych ujtych wkategori inne cznie stanowi ona ponad 21% caoci udzielonych odpowiedzi, arednio prawie co trzeci respondent udzieli takiej odpowiedzi. Jeli wic doda odpowiedzi zkategorii inne ibraki odpowiedzi otrzymujemy: 45% odpowiedzi i66% respondentw, co wydaje si wiadczy take oniskiej konwencjonalizacji obrazu uniwersytetu wrd badanych. Diagnoza ta potwierdza si take, jeli spojrzymy na (znaczn) liczb kategorii oscylujcych wokolicach 12%. Pozostae grupy odpowiedzi s ju (jak wspomniano powyej) raczej rzadkie ikoncentruj si wok kilku wikszych aspektw: 1) wiedza/nauka, 2) tradycja iwiekowo vs nowoczesno, 3) renoma isawa, 4) jako (ksztacenia ikadry), 5) odpatno (drogie ibezpatne), atake 6) wielko iliczba studentw. Zczego moe wynika niska konwencjonalizacja wypowiedzi iwysoki odsetek ich braku? Czy zniewiedzy ibraku kontaktu, jakby wskazywaa analiza demograczna? Ale chyba mona tewysun hipotez, e izbraku zainteresowania ogln denicj ifunkcje znali prawie wszyscy (pytania 1. i2.), natomiast cechy okrelajce ju raczej tylko zainteresowani, majcy styczno. Wtym miejscu warto te postawi pytanie, na ktre wramach tego badania nie mona udzieli jednoznacznej odpowiedzi owpyw wiedzy wstpnej na zainteresowanie iprzyszy kontakt zuniwersytetem. Temat ten jednak wymaga osobnych bada. Analiza odpowiedzi ze wzgldu na to, zjakiego obszaru systemowego pochodz, wskazuje do ciekawy rozkad tyche. I tak praktycznie tyle samo stanowi odpowiedzi odnoszce si do wntrza systemu naukowo-edukacyjnego, jak ite mwione niezalenie od niego. Jednak wydaje si, jeli porwnywa odpowiedzi na to pytanie zodpowiedziami na poprzednie, e to wyrwnanie wynika wduej mierze ze znacznej liczebnoci kategorii inne. Dua jest take, wspomniana kilka akapitw wczeniej, liczba brakw odpowiedzi.

89

4. Wyniki bada

Tabela 4.3.2. Odpowiedzi na pytanie 3. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

3. Cechy uniwersytetw
wysoki poziom (nauczania), dobre, wiedza, nauka, kadra, ksztac, dobrze ksztac, niski poziom tradycyjne, stare, dostpne/otwarte, presti/renoma, nie dla kadego, znane/synne, due, drogie, niepraktyczne inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
35,8

% zodp. wkolumnie
24,3

Zewntrzne

42,8

29,2

inne, nie wiem

68,5 147,1

46,6 100,1

Analiza danych pod ktem zmiennych demogracznych nie wykazuje wikszych odchyle, poza zanalizowanym powyej brakiem odpowiedzi. Zmniejszych rnic: kobiety bardziej podkrelaj presti, dobr kadr isaw uniwersytetw. Korzystajcy zInternetu jego ograniczon dostpno ipresti, alicencjaci wiedz/nauk. Rolnicy irobotnicy niewykwalikowani oraz gospodynie domowe iwaciciele nie wypowiadaj si kilkukrotnie, najczciej o(nie-)dostpnoci istaroci, prestiu oraz ksztaceniu ibezpatnoci tak jakby nie widzieli takich moliwoci.

Pytanie 4. Jakie s podane cechy idealnego uniwersytetu?

Pytanie opodane cechy idealnego uniwersytetu miao na celu uzyskanie cech uniwersytetw, ktrych badani yczyliby sobie, przy czym niekoniecznie postrzegaj je waktualnych uniwersytetach. Tu forma pytania, szczeglnie wyraenie idealne, zostaa opracowana przez autora na potrzeby badania, wtym przypadku zdystansem wstosunku do rozwizania zaproponowanego przez Jerzego Bartmiskiego, gwnie wcelu wzmocnienia yczeniowoci iidealnoci uzyskanego obrazu, ize wiadomoci, e idealny nie istnieje. Tu jednak nie chodzio oto, co ludzie uwaaj za moliw realno, araczej owyjcie nieco dalej, wkierunku idealizacji. Przy okazji uzyskano te cechy, ktre s wbadanym kontekcie wartociowane pozytywnie, co zapewnia formua pytania; podobn funkcj maj te dwa kolejne pytania, ozalety iwady. Istotno takich rozstrzygni trudno przeceni przy analizie tekstw, kiedy badacz zwykle nie moe ju zapyta autora, co mia na myli ijak wartociuje dane sowo czy cech.

90

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.4.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 4. Jaki powinien by idealny uniwersytet?

4. Jaki powinien by idealny uniwersytet?

wysoki poziom dobra kadra przyjazny, dbajcy ostudenta* praktyczny, praca po studiach* dostpne (dla wszystkich) dobrze ksztac bezpatny, darmowy* dobrze wyposaony, zaplecze, bogaty** tani istypendia* nowoczesny otwarty prestiowy, renomowany, ceniony** dobry duo kierunkw tradycja wiedza nie dla kadego wymagajcy niezaleny, nieskorumpowany* duy zorganizowany ciekawy inne nie wiem, trudno powiedzie Ogem N=1135, Ws=23,1, r_odp=1,54

Liczebno
134 128 125 117 109 86 75 62 52 49 54 33 33 27 22 18 26 17 15 14 11 9 231 302 1747

% zN wkolumnie
11,8 11,3 11,0 10,3 9,6 7,6 6,6 5,5 4,5 4,3 4,7 2,9 2,9 2,4 1,9 1,6 2,3 1,5 1,3 1,3 1,0 0,8 20,3 26,6 154,0

% zodp. wkolumnie
7,7 7,3 7,1 6,7 6,2 4,9 4,3 3,6 2,9 2,8 3,1 1,9 1,9 1,6 1,3 1,1 1,5 0,9 0,9 0,8 0,6 0,5 13,2 17,3 100,0

Niewaona liczebno
139 139 121 113 110 97 76 62 56 50 45 34 32 26 21 19 18 17 15 12 11 12 240 286 1751

91

4. Wyniki bada

I jak wida wtabeli (4.4.1.), w odpowiedzi na pytanie czwarte ocechy idealnego uniwersytetu, podobnie jak wpytaniu trzecim (ocechy typowego uniwersytetu), najwiksz grup stanowi odpowiedzi typu nie wiem/trudno powiedzie cho tu grupa respondentw nieudzielajcych takich odpowiedzi jest o10% mniejsza. Jednak wtym pytaniu grupa odpowiedzi inne jest wiksza o7% wstosunku do pytania trzeciego. Wstpnie wskazuje to na wiksz ilo bardziej zrnicowanych wyobrae ioczekiwa wrd respondentw istosunkowo wikszich grup ni wpytaniu ocechy typowych uniwersytetw. Potwierdza to czciowo przyjt form pytania, ktra umoliwia wikszej grupie respondentw wypowiedzenie swojego zdania poprzez utrudnienie ucieczki wodpowiedzi typu nie wiem, oktre atwo wprzypadku pytania oprawdziwy uniwersytet. Uzyskany efekt wzrostu liczby odpowiedzi iich nieco tylko wikszej stereotypizacji (Ws=23 wobec 17,9 wpoprzednim pytaniu), cho moe mao zaskakujcy (iwstpnie zaoony), niesie jednak daleko idce konsekwencje dla uniwersytetw wPolsce. Skoro oczekuje si od uczelni wicej, ni si wie, to prawdopodobnie: po pierwsze ludzie wiedz mao, po drugie maj wasne (wci do zindywidualizowane) wyobraenia, apo trzecie ich spenienie wie si zpotwierdzeniem wasnej wizji wiata, awkonsekwencji przekonania otym, e uniwersytet jest dobry. Bo kto zczytelnikw (klientw) nie wie, jak powinny dziaa rmy czy instytucje, zusug ktrych korzystamy? Auniwersytet jest dla badanych (jak wiemy zpytania 2.) przede wszystkim instytucj edukacyjn. Wkonsekwencji spenienia oczekiwa otrzymujemy zadowolenie zuniwersytetu (rmy). Przeciwnej sytuacji nie trzeba ju wyjania. Kluczowe s wic oczekiwania od uniwersytetu ito, na ile jest on wstanie je speni. Tu zkolei konieczne jest wstpne badanie ipotem monitorowanie zarwno wiedzy ooczekiwaniach, jak imoliwoci ich spenienia. Potem take konsekwentna komunikacja, tak by osoby majce kontakt zuniwersytetami wiedziay, czego mog (aczego nie) oczekiwa dugofalowo buduje to wzajemne zrozumienie, zaufanie ipozytywny odbir. Na podstawie analizy danych mona stwierdzi, e aktualnie aspekt ten jest nieco zaniedbany. Generalnie dwie najczstsze odpowiedzi zasadniczo powielaj si wpytaniach ocechy uniwersytetu typowego iidealnego: brak odpowiedzi iwysoki poziom. Jednak nastpne odpowiedzi wskazuj kierunki oczekiwa od uniwersytetu. Cz znich jest nowa wstosunku do pytania ocechy uniwersytetu: przyjazny, dbajcy ostudenta, praktyczny, dobrze wyposaony, tani iotwarty, niezaleny, zorganizowany. S to cechy podane, ktrych respondenci nie widz, mwic otypowych uniwersytetach.

92

Wyniki odpowiedzi na pytania

Druga cz to niejako wzmocnienie cech uznanych (wczeniej) za waciwe dla typowych uniwersytetw, przy czym podawane s one tu 23 razy czciej ni wpoprzednim pytaniu. Wyrnione rnice pomidzy stanem obecnym aoczekiwanym wydaj si wskazywa decyty, czy temwic agodniej: podane kierunki zmian. Cechy te to: dobra kadra, dostpne dla wszystkich, dobrze ksztac, bezpatne/darmowe, nowoczesne. Analizujc kolejne odpowiedzi, dostrzec mona ponownie tylko odpowiedzi znane ju zpytania trzeciego tu jednak podane zostay 23 razy rzadziej ni przy okrelaniu typowoci. Mona wnosi, e cechy te wskazuj na aspekty, ktre s zdaniem respondentw wystarczajco obecne. Dotycz one takich waciwoci, jak: presti/ renoma, dobry, tradycja, wiedza, nie dla kadego, duy, awic s to cechy wpewnym stopniu wyjtkowe, ekskluzywne (moe poza wiedz), ktre nie jest atwo uzyska. Zkolei analiza zalenoci midzy pytaniem trzecim (jakie stypowe uniwersytety) iczwartym (oczekiwania od idealnych uniwersytetw) pokazuje kilka zwizanych ze sob kategorii. Zistotnych korelacji naley wymieni: 1) pomidzy 30 a 60%: niepraktyczne praktyczne, skostniae praktyczne, 2) pomidzy 25 a 29%: ksztac wysoki poziom, nie dla kadego przyjazny, dobra kadra dobrze wyposaony, skostniae przyjazne. Nisze zwizki uznano za nieistotne. Zauwaono cztery istotne autokorelacje: nie wiem 49,5% (69%), wysoki poziom 35% (33,6%), dobra kadra 32% (10%), tradycja 25% (77,3%). Wprocentach podano liczb respondentw powtarzajcych odpowied zpytania trzeciego wpytaniu czwartym. Natomiast liczby wnawiasach oznaczaj sytuacjanalizowan zdrugiej strony ile procent respondentw wypowiadajcych odpowied wpytaniu czwartym powiedziao j te wczeniej wpytaniu trzecim. Jak wic wida, najwysz stabilno wkomunikacji ocechach uczelni maj tradycja ibrak odpowiedzi, czyli mwienie konsekwentnie tego samego albo niemwienie niczego. Analiza danych ze wzgldu na perspektywy, zktrych mwi si ocechach idealnych uniwersytetw, wykazuje znaczc rnic na tle wczeniejszych pyta, poniewa po raz pierwszy liczba odpowiedzi udzielanych zperspektywy zewntrzsystemowej jest znaczco wiksza ni tych dotyczcych wprost systemu nauki iedukacji. To bardzo wana informacja, gdy wskazuje, e oczekiwania le poza aktualnym systemem uniwersytetw.

93

4. Wyniki bada

Tabela 4.4.2. Odpowiedzi na pytanie 4. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

4. Cechy idealnych uniwersytetw

wysoki poziom, kadra, dobrze ksztac, dobre, kierunki, wiedza, nauka przyjazny, praktyczny, dostpne, bezpatne, tani, nowoczesny, otwarty, presti/renoma, tradycja, stare, nie dla kadego, wymagajcy, niezalene, duy, zorganizowany, ciekawy inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
37,6

% zodp. wkolumnie
24,5

Zewntrzne

69,5

45,0

inne, nie wiem

47,0 154,1

30,5 100,0

Analiza danych pod ktem zmiennych demogracznych nie wykazuje wikszych odchyle zwyjtkiem kilku kategorii. Najmodsza inajstarsza grupa znajniszymi dochodami osobistymi oraz rolnicy irobotnicy niewykwalikowani wicej odpowiedzi nie wiem. Mniej nie wiem grupa znajwyszymi dochodami osobistymi isfera budetowa, pracownicy umysowi, kadra iwaciciele jak pokazuje analiza mocny zwizek zwyksztaceniem. Mniejsza liczba odpowiedzi zkategorii dostpne zwizana jest zniszymi dochodami osobistymi iwprzeliczeniu na osob wgospodarstwie domowym, atake zwyksztaceniem licencjata oraz grup spoeczn rolnikw. Uniwersytet powinien by bardziej dbajcy dla kadry ipracownikw przedsibiorstw pastwowych oraz ponownie licencjatw.

Porwnanie zwynikami Uniwersytetu Wrocawskiego

Poniej przedstawiono odpowiedzi oraz wnioski wypywajce zpytania owyobraenie idealnego uniwersytetu (Jaki powinien by idealny uniwersytet?). Pytanie to byo czci badania wizerunku Uniwersytetu Wrocawskiego wsrod studentow, azadano je wbadaniu przeprowadzonym w2009 roku. Referowane wyniki opublikowano midzy innymi wartykule Badanie wizerunku wewnetrznego Uniwersytetu Wrocawskiego wsrod jego studentow. Cele, metody, dobor proby iwyniki zbiorcze (Grech 2011a). Obraz wyaniajcy sie zwynikow wydaje sie do prosty. Uniwersytet powinien by po pierwsze: zorientowany na studenta, otwarty na jego potrzeby, przyjazny; po drugie: aktywnie podejmujcy dziaania, by by na czasie, zmieniajcy sie (nowoczesny, ak-

94

Wyniki odpowiedzi na pytania

tywny); po trzecie: stawiajacy na praktyczny rozwoj iwymagajacy tegoz, anie wkuwania teorii. Kolejne aspekty wymienione przez respondentw studentw dotycza dobrej organizacji, wyposazenia wsprzet ikomputery oraz niestwarzania barier wdostepnosci iotwartosci dla wszystkich, wtym szczegolnie barier nansowych. Porownano te odpowiedzi ztym, jak widziany by uniwersytet przez jego studentw. Napodstawie rnic mozna wskazac kierunki zmian wewntrznych. S to przede wszystkim: nastawienie na studenta, nowoczesnos, praktyczna uzytecznos zdobywanej wiedzy (wprzyszej pracy zawodowej), lepsza organizacji pracy uczelni oraz wyposazenie wodpowiedni sprzet. Porwnujc powysze wyniki ztymi uzyskanymi wbadaniach autora, mona wskazac zarwno na podobiestwa, jak irnice wzakresie wyobraenia ideau. I tak wyobrazenia ideau wrd populacji (2012) istudentw (2009) pokrywaj si przede wszystkim woczekiwaniu: nastawienia na studenta, praktycznoci (studenci podkrelaj to znacznie czciej), wysokiego poziomu, dobrej kadry, kompetencji oraz dostpnoci. Rni sinatomiast wduo mniejszym odsetku brakw odpowiedzi wrd studentw oraz wikszym nacisku tyche na nowoczesno, aktywno, otwarto idobr organizacj. Ponadto studenci Uniwersytetu Wrocawskiego (studiw stacjonarnych) mniej mwili oniskich kosztach nauki, co zracji trybu studiw izwizanym znim brakiem staej odpatnoci wydaje sizrozumiae.

Pytanie 5. Jakie s zalety polskich uniwersytetw?

Pytanie ozalety uniwersytetw wzaoeniu miao dwie istotne funkcje. Pierwsza znich towyonienie tych zcech, ktre s postrzegane przez respondentw jako aktualnie pozytywne. Druga, nie mniej wana, to skontrastowanie aktualnych zalet zideaem, anastpnie zaktualnymi cechami typowych uniwersytetw uzyskanymi wpytaniu trzecim (kiedy jeszcze nie proszono badanych owartociowanie). Dodatkowym efektem pytania jest teuzyskanie listy cech, co do ktrych mona mie pewno, e s przez respondentw wartociowane pozytywnie, co wliteraturze przedmiotu od lat stanowi przedmiot zainteresowa isporw (np. Puzynina, Laskowska, Habrajska iAwdiejew), ktrych czsto nie sposb jednoznacznie rozstrzygn tylko na gruncie analizy tekstw. Tumetody ankietowe mog stanowi znakomite uzupenienie analiz jzykowych.

95

4. Wyniki bada

Tabela 4.5.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 5. Jakie s zalety polskich uniwersytetw?

5. Jakie s zalety polskich uniwersytetw?

wysoki poziom ksztacenie kadra dostpne presti, znane, cenione** bezpatne (darmowe)* jest ich duo (wybr) tanie istypendia* wiedza nie ma zalet polskie wsppraca iwymiany zagraniczne* tradycja przyjazne, dbaj ostudenta* studenci, wielu studentw* wyposaenie, zaplecze* dobre nowoczesne due inne (pozytywne) nie wiem Ogem N=1135, Ws=25,6, r_odp=1,3

Liczebno
153 137 104 86 74 75 41 29 20 17 17 19 16 14 14 15 10 10 8 221 404 1485

% zN wkolumnie
13,5 12,1 9,2 7,6 6,5 6,6 3,6 2,6 1,7 1,5 1,5 1,7 1,5 1,3 1,3 1,3 0,9 0,9 0,7 19,5 35,6 130,9

% zodp. wkolumnie
10,3 9,2 7,0 5,8 4,9 5,1 2,7 1,9 1,3 1,1 1,1 1,3 1, 1,0 1,0 1,0 0,7 0,7 0,5 14,9 27,2 100,0

Niewaona liczebno
159 139 107 90 77 75 47 27 21 18 18 18 17 13 13 12 12 10 8 211 390 1482

Przejdmy najpierw do analizy tego, co respondenci wymieniaj jako zalety (tabela 4.5.1.). Najwikszy udzia wpuli odpowiedzi ma, podobnie jak wpoprzednim pytaniu (oidealny uniwersytet), kategoria nie wiem. Stanowi ona zbioru odpowiedzi, audzieli jej co trzeci badany. Trawestujc to, mona powiedzie, e jedynie badanej populacji ma cokolwiek do powiedzenia na temat zalet uniwersytetw. Czy to duo,

96

Wyniki odpowiedzi na pytania

czy mao? Jeli wzi pod uwag tylko to badanie iporwna liczb brakw odpowiedzi, to pytanie to sytuuje si powyej redniej dla caego badania iwpierwszej pitce (analizujc rangi) nie jest jednak wtym wzgldzie wyjtkowe. Ci, ktrzy udzielali takiej odpowiedzi (nie wiem), to przede wszystkim osoby po 59. roku ycia, zjednoosobowych gospodarstw domowych, zdochodem osobistym poniej 800z idochodem na osobwgospodarstwie poniej 700 z, emeryci irencici oraz pracujcy wgospodarstwach rolnych, take robotnicy niewykwalikowani igospodynie domowe. Przewaaj take osoby niekorzystajce zInternetu zwyksztaceniem podstawowym izawodowym. S to wic osoby, ktre zracji wyksztacenia czy sytuacji nansowej miay/maj utrudniony dostp do uniwersytetw inie korzystaj zmedium, jakim jest Internet. Kolejne zalety uniwersytetw dotycz dobrego ksztacenia, na wysokim poziomie (odpowiedzi wysoki poziom, dobrze ksztac) tu analiza socjodemograczna nie wykazuje znaczcych rnic mona wic zaoy, e jest to do rozpowszechnione istabilne mniemanie. Mniej oaspekcie dobrego ksztacenia mwi tylko pracownicy sfery budetowej, cho moe to by nieregularno przypadkowa. Zdaniem badanych, kolejnym atutem polskich uniwersytetw jest ich kadra, awic osoby (wsp-)odpowiedzialne ze wymieniony wczeniej wysoki poziom idobre ksztacenie. Take znajdujc si na kocu tabeli kategori odpowiedzi dobre uznano za funkcjonalnie zwizan zkadr. I gdyby zsumowa wymienione przed chwil odpowiedzi jako du grup, stanowi one bd cznie 27,3% zbioru odpowiedzi na to pytanie. Nastpna dua grupa to odpowiedzi wskazujce na szeroko rozumian dostpno uniwersytetu: dostpne/otwarte, bezpatne/tanie, jest ich duo wsumie 12,6% odpowiedzi. Ostatnia ju grupa odpowiedzi, ktra przekracza poziom 2% respondentw, dotyczy prestiu uniwersytetw. Tu nie ma wikszych rnic midzy grupami respondentw, zwyjtkiem rolnikw igospody domowych, ktrzy nie wymienili adnej odpowiedzi ztej kategorii. Analizujc rnice midzy zaletami astanem idealnym, czyli ile zwyobraenia ideau zostao ju zrealizowane, mona zauway kilka istotnych zalenoci: 68% osb, ktre nie wiedziay, jaki powinien by idealny uniwersytet, nie zna te zalet; 41% badanych, ktrzy wczeniej twierdzili, e idealny uniwersytet powinien mie wysoki poziom, taki poziom uwaa za zalet polskich uniwersytetw; 28% respondentw, ktrzy twierdzili, e ideaem jest dobre ksztacenie, nie wie, jakie s zalety;

97

4. Wyniki bada

po 20% osb, ktre jako cech idealnego uniwersytetu wymieniay dobr kadr, podaje dobr kadr iwysoki poziom jako zalety. Zpowyszego zestawienia mona wycign dwa najwaniejsze wnioski. Pierwszy znich to taki, e wiedza oideale ma znaczny zwizek (aprawdopodobnie iwpyw) zpostrzeganiem zalet, oraz drugi, e aktualne zalety realizujce wyobraony idea uniwersytetu to przede wszystkim wysoki poziom idobra kadra.

Rnice izwizki midzy postrzeganiem zalet astanem obecnym

63% osb, ktre nie znay cech typowych polskich uniwersytetw, nie wymienia te zalet. Analizujc szczegowo zalenoci midzy pytaniami 3., 4. i5., zauwaono sta grup liczc 153 osoby, ktre udzieliy odpowiedzi nie wiem na wszystkie trzy pytania jest to ponad 13% wszystkich badanych. 46% badanych, ktrzy okrelili typowe uniwersytety jako charakteryzujce siwysokim poziomem, podaje t odpowied take jako zalet, a20% podaje take kadr; 36% uwaajcych, e typowe uniwersytety s dostpne, podaje to take jako zalet; 32% uznajcych typowe uniwersytety za prestiowe podaje wysoki poziom jako zalet; zludzi uznajcych typowe uniwersytety za wyposaone wdobr kadr 40% wskazuje kadr, a35% wysoki poziom jako zalety polskich uniwersytetw. Podsumowujc t cz analizy, warto podkreli, e zaoony zwizek miedzy wysokim poziomem ikadr zosta potwierdzony wodpowiedziach czci respondentw. Analiza danych ze wzgldu na perspektyw systemow (tabela 4.5.2.) wskazuje na przewag perspektywy wewntrznej nad zewntrzn przy do wysokim udziale brakw odpowiedzi iinnych. Sytuacj t mona wyjani charakterem pytania ozalety uniwersytetw, ktre sw form zwraca uwag na sam podmiot pytania, czyli uniwersytet. Wtym jednak przypadku zastanawiajcy jest 23-procentowy udzia odpowiedzi zewntrzsystemowych, wskazujcych na pewngrup odpowiedzi dostrzegajcych zalety uniwersytetw wich relacjach zotoczeniem/innymi subsystemami spoeczestwa. Wynik ten zdaje si tepotwierdza zaoenie okategoryzowaniu gwnej funkcji uniwersytetu jako funkcji edukacyjnej, zarwno ze wzgldu na to, jakich odpowiedzi udzielali badani, jak ize wzgldu na ich znaczny udzia wcaej puli.

98

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.5.2. Odpowiedzi na pytanie 5. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

5. Zalety polskich uniwersytetw

wysoki poziom, ksztacenie, kadra, dobre, kierunki, wiedza, studenci, wyposaenie dostpne, presti, bezpatne, jest ich duo, tanie, nie ma zalet, polskie, wsppraca iwymiany zagraniczne, nowoczesny, tradycja, dobre, due inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
37,4

% zodp. wkolumnie
29,5

Zewntrzne

37

28,3

inne, nie wiem

55 129,4

42,2 100,0

Pytanie 6. Jakie s wady polskich uniwersytetw?

Pytanie owady uniwersytetw wzaoeniu miao dwie istotne funkcje. Pierwsza znich towyonienie tych zcech, ktre s postrzegane przez respondentw jako aktualnie negatywne. Druga, nie mniej istotna, to skontrastowanie aktualnych wad zideaem, anastpnie zaktualnymi cechami typowych uniwersytetw uzyskanymi wpytaniu trzecim (kiedy jeszcze nie proszono badanych owartociowanie). Kolejnym istotnym celem zaoonym podczas ukadania pytania byo te uzyskanie zestawu cech, co do ktrych mona mie pewno, e s przez respondentw wartociowane negatywnie, co, jak ju wspomniano, czsto jest problemem podczas bada skoncentrowanych na analizie tekstu. Analizujc zestawienie kategorii uzyskanych na podstawie odpowiedzi respondentw na pytanie 6. Jakie s wady polskich uniwersytetw? (tabela 4.6.1.), ponownie na pierwszym planie widzimy spory udzia kategorii nie wiem, nie znam, trudno powiedzie, ktry siga prawie 45% badanych. Jeli doliczy do tego odpowiedzi zkategorii brak odpowiedzi inie maj wad, to okazuje si, e ponad poowa (54,4%) respondentw nie podaje wad uniwersytetu. Jest to wic pytanie ztrzeci (lub drug, jeli liczy take brak odpowiedzi inie maj wad) najwysz liczb odpowiedzi nie wiem wcaym badaniu. Wicej odpowiedzi typu nie wiem jest tylko wpytaniu onajgorsze uniwersytety wPolsce. Zpowyszego zestawienia mona wnioskowa, e badani najmniej (chtnie) wypowiadaj si onegatywnych stronach uniwersytetu, jakby panowaa zasada, e otym, co negatywne/ze si,nie mwi, lub te po prostu ich nie znaj.

99

4. Wyniki bada

Tabela 4.6.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 6. Jakie s wady polskich uniwersytetw?

6. Jakie s wady polskich uniwersytetw?

drogie, patne, dla bogatych nie maj wad niepraktyczne, niedostosowane trudno znale prac braki wwyposaeniu izapleczu trudno sidosta, niedostpne przepenione, mao miejsc niski poziom brak pienidzy, nansowania organizacja ibiurokracja skostniae, zamknite kadra korupcja, kumoterstwo podejcie do studenta braki wkierunkach ksztacenia jest ich za mao tylko wduych miastach pomoc socjalna za maa trudne, duo wymagaj inne nie wiem, nie znam, trudno powiedzie brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=17,2, r_odp=1,18

Liczebno
135 97 62 38 34 46 40 43 39 38 33 28 17 22 18 24 10 13 16 64 519 10 1346

% zN wkolumnie
11,9 8,6 5,5 3,3 3,0 4,0 3,5 3,8 3,5 3,3 2,9 2,5 1,5 2,0 1,6 2,1 0,9 1,1 1,4 5,7 45,7 0,9 118,6

% zodp. wkolumnie
10,0 7,2 4,6 2,8 2,5 3,4 3,0 3,2 2,9 2,8 2,4 2,1 1,2 1,7 1,4 1,8 0,7 0,9 1,2 4,8 38,5 0,8 100,0

Niewaona liczebno
138 97 62 42 39 46 46 44 38 35 36 27 18 20 20 22 13 13 12 68 508 12 1356

Warto te od razu si przyjrze liczbie odpowiedzi wkategorii inne, ktra jest do niska, bo wynosi zaledwie nieco ponad 5% zbioru odpowiedzi i7% respondentw, awic znaczco poniej redniej dla wszystkich pyta. Mona wic przyj, e na to

100

Wyniki odpowiedzi na pytania

pytanie albo nie odpowiadano, albo odpowiadano wdo mao skonwencjonalizowany sposb (Ws=17,2). Warto zwrci uwag na liczb kategorii wtabeli, ktrych jest mniej ni wpoprzednich pytaniach (19). Przejdmy do analizy tego, co respondenci wymieniaj jako wady. Najistotniejsza grupa odpowiedzi wskazuje na aspekt nansowy: uniwersytety postrzegane s jako drogie, patne czy wrcz nastawione na osoby bogate. Wpodobnym tonie utrzymane s odpowiedzi wskazujce na niewystarczajc pomoc socjaln. cznie odpowiedzi te stanowi ponad 11%, audzielio ich 14% ankietowanych. Druga grupa odpowiedzi wskazuje na niepraktyczno, niedostosowanie do aktualnych realiw itrudnoci wznalezieniu pracy po studiach odpowiedzi tych udzielio cznie 10% badanych, ajeli doliczy jeszcze skostniae, to ponad 13%. Nastpne wady to zdaniem badanych: trudnoci wdostaniu si, przepenienie, jest ich za mao ito, e s tylko wduych miastach oraz braki niektrych kierunkw studiw co daje cznie 13% respondentw. Ostatnie dwie grupy wskaza koncentruj si wok brakw wwyposaeniu inansowaniu (7%) oraz niedostatkach organizacyjnych, skostniaoci ibiurokracji (6,6%). Wymienionych powyej 5 duych grup odpowiedzi wyczerpuje prawie cay katalog wad uniwersytetw zebranych wramach tego pytania. Upraszczajc, mona je podsumowa jednym zdaniem: nie do, e s tylko dla bogatych, to itak s biedne, sabo wyposaone izorganizowane, aczowiek nie ma pracy po ich ukoczeniu. Jest to obraz do ciekawy, wskazujcy na instytucj, ktra mimo e jest klientem bogatszej czci spoeczestwa, nie radzi sobie zwasnym, czsto biurokratycznym ianachronicznym wntrzem, przez co staje si niedostosowana do wspczesnoci. Cociekawe, wci jednak jest ona podana ipozytywnie oceniana. Zjednej strony wida wic niespenione oczekiwania socjalne imoliwoci uczestnictwa, zdrugiej za niedostatki merytoryczno-praktyczne iorganizacyjne. Odpowied nie wiem czciej wskazuj osoby niekorzystajce zInternetu zwyksztaceniem podstawowym izawodowym, mieszkajce na wsi ipowyej 40. roku ycia, zdochodami osobistymi poniej 800 z oraz emeryci, rolnicy, robotnicy niewykwalikowani igospodynie domowe, atake osoby zdziemi usamodzielnionymi. Na kwesti ograniczenia dostpu zracji kosztw czciej wskazujmieszkacy maych miast (do 50 tys.). Na niedostosowanie iniepraktyczno modzie wwieku 1824 lata iosoby korzystajce zInternetu oraz te zgospodarstw domowych,

101

4. Wyniki bada

wktrych, zdaniem respondentw, starcza na wszystko bez potrzeby wyrzecze. Na przepenienie ibiurokracj/organizacj czciej wskazuj maestwa izwizki partnerskie bez dzieci. Na takie wady, jak biurokracja, skostniae, kadra znaczco czciej narzekaj osoby zwyksztaceniem wyszym, co, cho zrozumiae, jest to te niepokojce prowadzi to do wniosku, e wady te znaj zautopsji. Powysze stwierdzenie mona uoglni na wiele wad uniwersytetw wymieniaj je czciej ci, ktrzy mogje zna zosobistego dowiadczenia, co jest otyle alarmujce, e wskazuj raczej na istnienie realnych problemw dostrzeganych przez ludzi ni tylko na opinie krce wrd nich. Analiza danych ze wzgldu na perspektyw systemow wskazuje na niewielk przewag perspektywy wewntrznej (26,3% odp.) nad zewntrzn (24,6%) przy wysokim (49%) udziale brakw odpowiedzi, braku wad iinnych. Wady sigajce poza ramy uniwersytetw toprzede wszystkim: cena, niepraktyczno, trudno wznalezieniu pracy po ukoczeniu uczelni. Wady wewntrzne to przede wszystkim kwestie organizacji, wyposaenia, przepenienia, niskiego poziomu zaj ikadry, atake biurokracji ipodejcia do studenta.
Tabela 4.6.2. Odpowiedzi na pytanie 6. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia

6. Wady polskich uniwersytetw

braki wwyposaeniu, trudno sidosta, przepenione, niski poziom, organizacja, skostaniae/ zamknite, kadra, korupcja/kumoterstwo, podejcie do studenta, braki wkierunkach drogie, niepraktyczne/niedostosowane, trudno znale prac, brak pienidzy nie wiem, nie maj wad, brak odpowiedzi, inne Suma

% zN wkolumnie

% zodp. wkolumnie

Wewntrzne

42,2

35,5

Zewntrzne

24,2

20,3

inne, nie wiem

52,3 118,7

44,1

Porwnanie liczby iprocentowego udziau odpowiedzi sklasykowanych jako wewntrz- izewntrzsystemowe wpytaniach 5. i6. wskazuje na ciekaw waciwo: zalet (pytanie 5.) jest wicej imaj one charakter bardziej wewntrzny, wad natomiast jest mniej imona je zakwalikowawrwnym stopniu jako wewntrzne izewntrzne.

102

Wyniki odpowiedzi na pytania

Wady astan idealny

Zajmujc si zwizkiem midzy wadami (pytanie 6.) astanem idealnym (pytanie 4.), wskazano najwiksze grupy zwizanych ze sob odpowiedzi: na oba pytania odpowiadaj nie wiem 222 osoby, czyli 19% wszystkich respondentw; 75% tych, ktrzy nie wiedzieli, jaki powinien by idealny uniwersytet, nie wymienia wad; 36% badanych uznajcych wysoki poziom jako cech idealn nie podaje wad i13% twierdzi, e nie ma wad to razem poowa tej grupy; 2729% zosb uznajcych za podane cechy dobr kadr iprzyjazno dla studenta nie podaje wad; zkolei ztych, ktrzy uwaaj, e podanymi cechami s dostpno dla wszystkich, tanio ibezpatno, 3138% nie podaje wad, ale 2430% twierdzi, e wad jest dostpno dla osb bardziej zamonych. Analizujc zwizki wodpowiedziach na pytania owady istan obecny, zauwaono konsekwencj grupy osb udzielajcych odpowiedzi nie wiem na poziomie 70%. Poza tym nie zauwaono specjalnych rnic, araczej konsekwencj wpodkrelaniu cech gwnie negatywnych uznanych za typowe (niepraktyczne, przepenione, nie dla wszystkich), take wpytaniu owady.

Pytanie 7. Co polskie uniwersytety daj spoeczestwu?

Pytanie oto, co polskie uniwersytety daj spoeczestwu, zadano wcelu uzyskania odpowiedzi wskazujcych na to, jakie s funkcje uniwersytetw nie tylko dla jednostek (jak wpytaniu drugim), ale take wperspektywie spoeczestwa. Pytanie to jest wic uzupenieniem pytania drugiego odenicjuniwersytetu, wktrym spodziewano si, erespondenci spojrz raczej zbardziej indywidualnego punktu widzenia. Dziki temu uzyskano rozszerzon list dziaa iich efektw, ktre s przypisywane uniwersytetowi. Dokonujc wstpnej analizy tabeli, warto zwrci uwag na liczb kategorii wtabeli, ktra jest mniejsza ni wpoprzednich, przez co s rednio bardziej liczne. Na szczycie tabeli lokuj si dwie kategorie obardzo zblionej liczebnoci (po 2324% respondentw), obie dotycz ksztacenia iwyksztacenia jedna wprost ludzi (wyksztaconych ludzi), druga oglniej wyksztacenia. Jednak jako e na uniwersytetach ksztaci si mog jedynie ludzie, obie kategorie wydaj si wtym aspekcie zbiene. Przy czym oile jedna znich zwraca uwag na aspekt efektu: wyksztaceni ludzie, otyle druga wskazuje na proces imoliwo wzicia wnim udziau. cznie wypowiada je 48% badanych, co przy niskim wskaniku redniej liczby odpowiedzi na jednego respondenta (1,36) istosunkowo nielicznej grupie nieudzielajcej odpowiedzi, wskazuje na wysok konwencjonalizacj tematu.

103

4. Wyniki bada

Tabela 4.7.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 7. Co polskie uniwersytety daj spoeczestwu?

7. Co polskie uniwersytety daj spoeczestwu?

wyksztaconych ludzi wyksztacenie, ksztacenia* kadry, specjalistw* wiedz postp, odkrycia* naukowcw bezrobotnych prac mdrych ludzi nauk tytuy: magistrw iinynierw** inteligencjielity nic wyszy poziom moliwoci, przyszo* presti, renom* kultur pienidze kontakty inne negatywne inne nie wiem Ogem N=1135, Ws=48,0, r_odp=1,36

Liczebno
263 281 167 131 73 52 52 55 43 49 30 30 23 20 15 16 14 11 8 24 106 88 1552

% zN wkolumnie
23,2 24,8 14,7 11,5 6,5 4,6 4,6 4,9 3,8 4,3 2,6 2,6 2,0 1,8 1,3 1,4 1,2 1,0 0,7 2,1 9,4 7,8 136,7

% zodp. wkolumnie
17,0 18,1 10,8 8,4 4,7 3,4 3,4 3,6 2,7 3,2 1,9 1,9 1,5 1,3 1,0 1,0 0,9 0,7 0,5 1,6 6,8 5,7 100,0

Niewaona liczebno
277 271 164 133 74 54 55 51 47 40 35 29 21 21 16 14 14 9 8 23 99 82 1537

Kolejna do liczna kategoria (25% respondentw) wskazuje na kadry, specjalistw (15,6%) jako zysk spoeczestwa zuniwersytetw, take ona zwraca wic uwag na efekty ksztacenia, tym razem wodniesieniu do rynku pracy. Do rynku pracy odnosz

104

Wyniki odpowiedzi na pytania

si take dwie inne kategorie: bezrobotni (4,8%) ipraca (4,6%). Przy czym, cowarto zauway, pozytywnie odnosi si do tego aspektu 20,2% badanych (15,6+4,6), anegatywnie ponad cztery razy mniej (bezrobotnych 4,8%). Kolejna grupa odpowiedzi dotyczy postpw, odkry, nowych moliwoci, przyszoci irozwoju na wyszym poziomie (postp, odkrycia, wyszy poziom, moliwoci, przyszo). Kategorie zsumowane wtej grupie zostay podane przez 10,8% respondentw. Wydaje si, e take na naukowy aspekt uniwersytetu zwracaj uwag badani, gdy mwi, euniwersytet daje spoeczestwu naukowcw (4,8%) inauk (3,5%). Nie do koca jasne jest tu, jak zakwalikowa odpowiedzi wskazujce na magistrw iinynierw, awic absolwentw uniwersytetu. Nie s oni naukowcami, cho teoretycznie mog wybra tak drog rozwoju. Wprzypadku tych odpowiedzi mona wic mwi owskazywaniu aspektu naukowego uniwersytetw, ito wstopniu dotychczas nienotowanym wtym badaniu. Liczc ostronie, mona uzna, e onauce wsensie bada, odkry irozwoju wiedzy oraz osobach j uprawiajcych (naukowcy) mwi cznie okoo 11% (analiza danych wykazaa, e takich odpowiedzi udzielaj inni respondenci, tylko 4% si powtarza). Ajeli doda jeszcze nauk, ktra wtym kontekcie wydaje sibardziej pasowa nie tylko jako uczenie si, to okoo 16% badanych. Take nie do koca pewne jest to, jak interpretowa odpowiedzi dotyczce wiedzy (8,3%). Czy traktowa je wkategoriach postpu wiedzy, rozwoju nauki itp., czy te raczej bardziej dydaktycznie, jako moliwo zdobywania wiedzy, moe niekoniecznie odkrytej na tym uniwersytecie, jednak ustabilizowanej isprawdzonej (na co wskazywayby odpowiedzi na wczeniejsze pytania). Ostatni do liczn grup odpowiedzi s wskazania na to, e uniwersytety daj mdrych ludzi (4,3%) oraz inteligencj, elity spoeczestwa (2,6%). Odpowiedzi te s omawiane osobno od odpowiedzi dotyczcych wyksztacenia czy kadry, gdy,jak si wydaje, wskazuj na zupenie inny rodzaj ksztacenia nie chodzi tu wszake owiedz, szczeglnie wjej rozumieniu regukowo-ksikowym, ale raczej opewn wyksztacon zdolno ogldu rzeczywistoci irozwizywania problemw wsposb bardziej kreatywny, ni przewiduj standardowe rozwizania. Przygldajc si kolejnym, chomniej licznym kategoriom, zauwaono, e wskazujone zarwno na pewnego rodzaju dobra niematerialne (presti, kultura) jak imaterialne (pienidze) czy przekadajce si na moliwoci wsppracy irozwoju (kontakty).

105

4. Wyniki bada

Liczba odpowiedzi inne lokuje sina poziomie rednim dla badania, natomiast liczba braku odpowiedzi (7,3%) nawet zsumowana zodpowiedzi nic (1,9%) lokuje si raczej wniszych wartociach na tle innych pyta. Podsumowujc analiz pyta od 3. do 7., zestawiono grup osb, ktre konsekwentnie udzielay odpowiedzi nie wiem na te wszystkie pytania. Przygldajc si bliej charakterystyce spoeczno-demogracznej tej grupy, dokonano jej charakterystyki ze wzgldu na zmienne, ktre s rnicujce. Pe, miejsce zamieszkania nie rnicuj grup. Natomiast im wicej odpowiedzi nie wiem (szczeglnie pytania 37), tym wiksza szansa, e respondenci to emeryci irencici, powyej 60 lat, ktrych osobisty dochd utrzymuje si wprzedziale 8001500 z (araczej do 1100 z), raczej robotnicy niewykwalikowani iosoby niekorzystajce zInternetu. Znaczco czciej badani to osoby zwyksztaceniem podstawowym imajce trudnoci zzaspokojeniem podstawowych potrzeb materialnych. Raczej nie s to pracownicy przedsibiorstw prywatnych ani pracownicy umysowi. Bardzo ciekawe wyniki ukazuje analiza odpowiedzi na pytanie Co uniwersytety dajspoeczestwu?, poniewa, jak siokazuje, zyski te praktycznie wtej samej mierze majcharakter zwizany zsystemem nauki iksztacenia (43% odp.), jak idotycz innych aspektw organizacji ycia spoecznego (41,5% odp.). Mona to podsumowa wten sposb, e podobna liczba odpowiedzi (irespondentw) uwaa samo wyksztacenie, nauk inaukowcw jako zysk spoeczestwa, tym samym przejmujc niejako perspektyw uniwersyteck ijej hierarchi wartoci. Stosunkowo niski jest teodsetek brakw odpowiedzi iodpowiedzi typu inne.
Tabela 4.7.2. Odpowiedzi na pytanie 7. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

7. Co uniwersytety daj spoeczestwu?

wyksztaconych ludzi, wyksztacenie, naukowcy, nauka, tytuy kadry, wiedz, postp, bezrobotnych, prac, mdrych ludzi, inteligencj/elity, wyszy poziom, moliwoci/przyszo, presti/renoma, kultura, pienidze inne, brak odpowiedzi/nie wiem, nic Suma

% zN wkolumnie
74

% zodp. wkolumnie
54

Zewntrzne

43

32

brak odpowiedzi, inne

19 136

14 100

106

Wyniki odpowiedzi na pytania

Pytanie 8. Jacy ludzie pracuj na polskich uniwersytetach?

Pytanie ocechy pracownikw uniwersytetw, cho wydaje si wychodzi poza zakres podstawowych charakterystyk opisujcych uniwersytet jako taki, jest istotnym uzupenieniem uzyskanego dotychczas obrazu. Ato ze wzgldu na fakt, e adna szkoa czy uczelnia nie uczy sam tylko swojobecnoci, araczej dziki osobom wniej zatrudnionym. Icho zjednej strony mona oddziela idea czy zaoenia instytucji od jej personelu, to zdrugiej strony odpowied na pytanie oto, czy obrazy instytucji ijej pracownikw s ze sob zgodne, wydaje si wyznacznikiem spjnoci iwiarygodnoci caego obrazu. Atake, jak pokazuj rozliczne przykady, to wanie pracownicy, ich zachowania ikomunikaty s zwykle zwizane ze zmian postrzegania rm iinstytucji, czsto ocharakterze kryzysowym. Na ile takie kryzysy, jakie s udziaem rm, dotycz te uniwersytetw, jest kwesti otwart ichyba na wiksz skal niemajc precedensu wrd polskich uniwersytetw. Cho, jak pokazuj historie kilku niepublicznych uczelni wyszych szeroko opisywane wmediach, ta cz szkolnictwa wyszego nie moe spa spokojnie, aiuniwersytety nierzadko traaj na pierwsze strony gazet wzwizku zsytuacjami zwizanymi zzachowaniem pracownikw czy politykwobec studentw. Icho, jak wykazuje midzy innymi niniejsze badanie, maj one duo wikszy kapita zaufania spoecznego iich obraz jest raczej pozytywny, to ite zasoby nie s nieskoczone. Przechodzc do analizy danych, mona zauway, e poziom konwencjonalizacji wypowiedzi jest bardzo podobny do tego wpoprzednim pytaniu, niewiele wysza jest rednia liczba odpowiedzi, ale ronie te grupa odpowiedzi zakwalikowanych do kategorii inne na poziomie 15% respondentw (i11% odpowiedzi). Najwiksze grupy odpowiedzi dotycz zaledwie kilku istotnych aspektw. Po pierwsze szeroko rozumianego wyksztacenia iprzygotowania, zarwno zperspektywy pozytywnej: wyksztaceni, kompetentni, dobrzy, odpowiedni, dobrzy fachowcy, dydaktycy, umiejcy przekaza wiedz (cznie 52%), jak inegatywnej: niekoniecznie kompetentni (5,6%), co daje razem 57% respondentw. Fakt, e jedyna mocna negatywna kategoria dotyczy wanie kompetencji, wydaje si potwierdza to, e jest to cecha polaryzujca, niejako rnicujca dobrych izych pracownikw uczelni. Analiza socjodemograczna wskazuje, e liczba odpowiedzi zkategorii wyksztacenie jest wprost proporcjonalna do liczby osb wgospodarstwie domowym (od 28 do 46%) iodwrotnie proporcjonalna do wynagrodzenia. Mniej mwi onim take robotnicy niewykwalikowani. Zkolei kategori niekoniecznie kompetentni podkrelaj waciciele ikadra, atake (niestety) osoby zwyksztaceniem wyszym.

107

4. Wyniki bada

Tabela 4.8.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 8. Jacy ludzie pracuj na polskich uniwersytetach?

8. Jacy ludzie pracuj na polskich uniwersytetach?

wyksztaceni mdrzy tytuy ifunkcje: profesorowie, doktorzy etc.** kompetencja, wiedza, specjalici** niekoniecznie kompetentni naukowcy oddani pracy, pasjonaci, ambitni* dobrzy, odpowiedni, dobrzy fachowcy* inteligentni, inteligencja uczciwi iodpowiedzialni* dydaktycy, umiejcy przekaza wiedz rni dowiadczeni wybitni, znani* zdolni starsi normalni, przecitni bogaci inne negatywne inne pozytywne inne nie wiem Ogem N=1135, Ws=48,9, r_odp=1,45

Liczebno
400 156 108 93 63 65 62 59 44 43 45 40 36 27 27 21 8 13 16 59 104 164 1653

% zN wkolumnie
35,2 13,7 9,6 8,2 5,6 5,7 5,5 5,2 3,8 3,8 4,0 3,5 3,2 2,4 2,4 1,9 0,7 1,1 1,4 5,2 9,2 14,4 145,6

% zodp. wkolumnie
24,2 9,4 6,6 5,6 3,8 3,9 3,7 3,6 2,6 2,6 2,7 2,4 2,2 1,6 1,6 1,3 0,5 0,8 1,0 3,6 6,3 9,9 100,0

Niewaona liczebno
410 145 113 98 60 68 66 65 46 43 42 39 39 25 25 19 10 12 18 58 98 151 1650

108

Wyniki odpowiedzi na pytania

Kolejna grupa dotyczy specycznych dyspozycji, ktrych zdobycie wtoku wyksztacenia nie jest ju takie proste, aczasem wogle mao moliwe. Nale do nich: mdro, inteligencja, zdolnoci czy te po prostu bycie wybitnym, znanym (prawdopodobnie na bazie tych specycznych dyspozycji). Wszystkie te cechy zsumowane podaje cznie 20% respondentw, tym samym ilociowo jest to druga dua grupa cech pracownikw uczelni. Kolejna grupa okrelajca pracownikw ma charakter opisu stwierdzajcego fakt, e na uczelni pracuj naukowcy iosoby posiadajce rne stopnie itytuy naukowe. Cociekawe, jest to jedyna grupa pracownikw zauwaana przez badanych opracownikach administracji czy technicznych nie wspomnia aden zrespondentw, wydaje si wic, e jest to grupa wopinii badanych specyczna dla uniwersytetw. Odpowiedzi ztej grupy zostay wypowiedziane przez 19% respondentw, przy czym czciej przez mieszkacw miast 50200 tys. oraz osoby zwyksztaceniem licencjackim. Ostatni grup pokazujc jaki aspekt prolu pracownikw uczelni jest ta, ktra wskazuje na to, e s to oddani pracy, ambitni pasjonaci (6%). Kolejne grupy s ju znaczco mniej liczne iistotne, ialbo nie koncentruj si na niespecycznych aspektach (rni, normalni 4,5%), albo podkrelaj ich charakterystyki wiekowe czy ekonomiczne (starsi, bogaci). Liczba odpowiedzi wkategoriach inne oraz nie wiem take jest bliska redniej dla caego badania. Przy czym wart podkrelenia jest fakt, e kategoria inne pozytywne jest najliczniejsza wrd studentw iuczniw. Porwnujc uzyskane wyniki zpropozycjami rnych badaczy ilozofw nauki, mona znalekilka przykadw (wikszo jest do do siebie podobna). Dlatego te zdecydowano si na przytoczenie zestawienia istotnych cech natury spoecznej imoralnej, ktrymi powinni si charakteryzowa uczeni. S to, zdaniem prof. Czeowskiego (Wincawski 1994: 32), nastpujce waciwoci: a)wytrwao wpokonywaniu przeciwnoci; b)systematyczno pracy; c)dokadno; d)sumienno; e)rzetelno (przeciwiestwo obudy); f)skromno; g)odwaga przekona. Jak wic wida, perspektywy obecne na poziomie spoeczestwa ipropozycje idealne, formuowane wramach uniwersyteckich, zwracaj uwag na inne aspekty, gw-

109

4. Wyniki bada

nie za spraw innych wytycznych wstpnych. Badani widz pracownikw uczelni gwnie wroli dydaktykw, podczas gdy uczeni raczej jako badaczy. Dominuje perspektywa wewntrzna (46% odp.), co wskazuje na to, e zperspektywy respondentw zasady zatrudniania pracownikw uniwersytetw reguluje bardziej sam uniwersytet ijego wewntrzne zasady ipotrzeby (wyksztacenie, tytuy, kompetencje, naukowcy) ni zewntrzne punkty odniesienia (33% odp.), takie jak mdro, inteligencja, uczciwo. Oczywicie cechy te si nie wykluczaj, awskazuj na odmienne perspektywy oceny.
Tabela 4.8.2. Odpowiedzi na pytanie 8. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

8. Jacy ludzie pracujna uniwersytetach?

wyksztaceni, tytuy, kompetencja, naukowcy, wiedza, specjalici, dobrzy/fachowcy, dydaktycy mdrzy, niekoniecznie kompetentni, oddani pracy, inteligentni, uczciwi, rni, dowiadczeni, wybitni, zdolni, starsi, normalni, bogaci inne, brak odpowiedzi/nie wiem, nic Suma

% zN wkolumnie
68

% zodp. wkolumnie
46

Zewntrzne

47

33

nie wiem, brak odpowiedzi, inne

30 145

21 100

Gdyby uzna powysze podsumowanie za zbyt pobiene potraktowanie tematu, tomona spojrze zperspektywy, ktr prbujustanowi sami naukowcy wypowiadajcy si na temat tego, jakich cech oczekiwa od pracownika uniwersytetu. Wskazujoni na nastpujce podane cechy, ktre wymieniono powyej lub ktre mona znale uinnych autorw (Gokowski 1999: 6075). I tak Janusz Gokowski (1999: 6075) pisze zarwno ofunkcjach uniwersytetu, jak iospoecznych rolach uczonego (1999: 7075), atake osporze oksztat uniwersytetu (1999: 409413).

Porwnanie zwynikami bada Uniwersytetu Wrocawskiego

Wramach wspominanych ju bada wizerunku Uniwersytetu Wrocawskiego zadano te studentom pytanie: Jaki jest wykadowca Uniwersytetu Wrocawskiego?. I cho brzmiao ono inaczej ni wniniejszym badaniu iinna bya grupa respondentw, to dokonano krtkiego porwnania uzyskanych wynikw. Kategorie odpowiedzi wskazuj na podobne zakresy: wyksztacenia, kompetencji, inteligencji imdroci, ktre

110

Wyniki odpowiedzi na pytania

s stereotypowo zwizane zrol wykadowcy. Poza tym obrazy te raczej si rni. Studenci wskazuj wicej cech, ktre wynikaj zkontaktu zprowadzcymi zajcia, szczeglnie s to takie odpowiedzi, jak: wymagajcy, nudny, miy, przyjazny, ale te aroganci czy konserwatywni. Wich odpowiedziach zkolei praktycznie nie pojawiaj si tytuy istopnie naukowe, braki kompetencyjne oraz naukowa cz aktywnoci pracownikw Uniwersytetu Wrocawskiego, atake uczciwo. Nie uchylaj si take od odpowiedzi tak czsto, jak badani zprby oglnopolskiej. Powysze rnice wskazuj na niedostrzeganie zarwno naukowej pracy wykadowcw, jak ibrakw kompetencyjnych czy dydaktycznych, istotnych dla pozostaych respondentw. Potwierdza to tez odydaktycznej roli uniwersytetw.

Pytanie 9. Jacy ludzie studiuj na uniwersytetach?

Pytanie ocechy studentw uniwersytetw jest drugim zserii pytauzupeniajcych oglny obraz uniwersytetu oobraz istotnych grup wewntrznych opracownikw zapytano ju wpoprzednim pytaniu. Badani wpierwszej kolejnoci wskazuj na aspekty zwizane zszeroko rozumian ambicj czy deniem do pewnego celu (dni wiedzy, ambitni, mylcy odobrej pracy, pracowici, wytrwali) wszystkie odpowiedzi wypowiada 42% badanych, anieco czciej kobiety. Tak wic studia uniwersyteckie to przede wszystkim cel lub sposb realizacji ambicji ioczekiwa zwizanych zarwno zaspektem osobistym (wiedza), jak ispoecznym (praca), ale te pewnego podejcia do ycia (pracowici), co mona zgeneralizowa jako oglne nastawienie: praca wcelu realizacji ambicji icelu. Przez przeciwiestwo mona zaoy, e studia najprawdopodobniej nie s dla osb mniej ambitnych czy leniwych itp., co znajduje potwierdzenie wodpowiedziach na pytanie 13. oto, dla kogo s dostpne iniedostpne uniwersytety. Analizujc zmienne socjoekonomiczne, zauwaono, e odpowied dni wiedzy, znaczco czciej podaway osoby zgospodarstw czteroosobowych izdochodem 300500 z na osob, studenci iuczniowie oraz korzystajcy zInternetu, arzadziej gospodynie domowe irobotnicy niewykwalikowani oraz waciciele rm. Zkolei odpowied ambitni rzadziej wskazywali rolnicy iosoby niekorzystajce zInternetu, aczciej osoby samotnie wychowujce dzieci oraz zwyksztaceniem licencjackim. Kolejne kategorie, ktre wskazuj na podobny aspekt, to zdolni, utalentowani iinteligentni; podsumowane razem daj 20% respondentw, s wic drug (ze wzgldu na czsto) grup odpowiedzi. Wskazuj one predyspozycje ocharakterze jednostkowym, wyposaenia, zktrymi niejako przychodzi si na wiat i/lub ktre miao si szans bardziej rozwin iwskazuj na przekonanie badanych okonieczno-

111

4. Wyniki bada

ci pewnej predestynacji do studiw. Co ciekawe, respondenci zatrudnieni wgospodarstwach rolnych irolnicy znaczco czciej podawali odpowied zdolni, utalentowani, anie podawali odpowiedzi inteligentni.
Tabela 4.9.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 9. Jacy ludzie studiuj na uniwersytetach?

9. Jacy ludzie studiuj na uniwersytetach?

dni wiedzy, wyksztacenia* modzi ambitni, chccy co osign zdolni, utalentowani zamoni mdrzy rni wyksztaceni, najlepsi uczniowie* wszyscy, kto chce* inteligentni studenci mylcy o(dobrej) pracy pracowici, wytrwali bez pomysu na ycie inne negatywne inne pozytywne inne nie wiem Ogem N=1135, Ws=37,2, r_odp=1,46

Liczebno
211 212 211 179 94 80 75 67 42 48 39 30 23 21 60 36 119 110 1658

% zN wkolumnie
18,6 18,6 18,6 15,8 8,3 7,1 6,6 5,9 3,7 4,3 3,5 2,7 2,0 1,9 5,3 3,2 10,5 9,7 146,1

% zodp. wkolumnie
12, 12,8 12,7 10,8 5,7 4,8 4,5 4,0 2,6 2,9 2,4 1,8 1,4 1,3 3,6 2,2 7,2 6,6 100,0

Niewaona liczebno
215 207 205 179 94 84 78 61 53 45 44 25 22 18 54 30 116 100 1630

Grupa odpowiedzi zamoni iwyksztaceni (razem 14% respondentw) wskazuje na kapita nansowy ispoeczny, ktry zdaniem respondentw jest niezbdny, by sta si studentem. Istotne wydaje si tu zwrcenie uwagi na pewn cykliczno wobrazie wiata stojcym za t odpowiedzi: studiowa id zamoni iwyksztaceni, dziki czemu bd bardziej wyksztaceni izamoni. Wydaje si, e jest to cykl samowzmac-

112

Wyniki odpowiedzi na pytania

niajcy, oktrym pisao juwielu autorw (systemowo ioedukacji), aktrego konsekwencj jest co najmniej utrzymanie, araczej wzrost rozwarstwienia spoecznego wtych dwch zwizanych ze sobaspektach. Odpowied zamoni bya czciej wskazywana przez badanych zpicioosobowych gospodarstw domowych oraz pracownikw przedsibiorstw pastwowych, awic osoby, ktrych ten problem najbardziej moe dotyczy. Kolejna za wzgldu na czsto wystpowania grupa kategorii pokazuje, e wobrazie czci badanych studenci s zrnicowani istudiuj praktycznie wszyscy (12,5% respondentw). Ato zkolei wskazuje na przekonanie opowszechnej dostpnoci uniwersytetw, niejako przeciwstawne do dwch wczeniejszych grup odpowiedzi. Co ciekawe, przekonanie to jest do rwno rozoone, ajedyne istotne wyjtki to wiksza (od redniej) frekwencja wrd kadry oraz absolwentw uczelni oraz to, e praktycznie nie wystpuje ono wrd badanych zgospodarstw domowych wikszych ni czteroosobowe. Zkolei kategoria modzi (18,6% respondentw) wskazuje na postrzeganie studentw zperspektywy tradycji, wktrej na studia (dzienne) id gwnie ludzie zaraz po ukoczeniu szkoy redniej. Cho obecnie moliwe jest podejmowanie studiw take przez osoby starsze (gwnie na studiach zaocznych iwieczorowych), to, jak pokazuj dane statystyczne (May rocznik statystyczny 2011, tab. 3., s. 239), moliwo ta nie jest wykorzystywana. I tak podczas gdy wgrupie wiekowej 1924 studiuje wostatnich latach 5557% osb, to wprzedziale 2529 lat ju tylko okoo 10%. Natomiast powyej 30. roku ycia odsetek ten stanowi okoo 1%. Wsytuacji, wktrej od kilkunastu lat mamy swobodniejszy dostp do wyksztacenia wyszego wPolsce, trudno jest wytumaczyniski odsetek studiujcych faktem, e wszyscy, ktrzy chcieli studiowa, ju s po studiach. Wydaje si, e zjednej strony raczej pokolenia starsze dorastay wsystemie, wktrym wyksztacenie wysze nie byo uwaane za tak istotne ipowszechne, zdrugiej za przekonanie onieadekwatnoci wieku do czasu rozpoczcia studiw moe by obecnie jedn zblokad przed podjciem studiw. Coistotne, respondenci zatrudnieni wgospodarstwach rolnych irolnicy znaczco czciej podawali t odpowied. Kategoria mdrzy (7,5%) nie wskazuje jednoznacznie na rdo mdroci, to, czy pochodzi ona ze studiw, czy jest uprzednia, jest jednak wraz zkategori inni jedn ztych, ktre pojawiy si take wpytaniu opracownikw. Omawianie kategorii studenci postanowiono ograniczy do stwierdzenia, e jest to swoista tautologia czy te po prostu, podobnie jak wodpowiedziach na pytanie pierwsze, posuenie si prostym trikiem denicyjno-funkcjonalnym: skoro studenci, to osoby studiujce. To kto studiuje? Studenci. Odpowied ta wskazuje najprawdo-

113

4. Wyniki bada

podobniej na brak szerszej wiedzy oprzedmiocie bada, co znajduje czciowe potwierdzenie wtym, eodpowiedzi tej czciej udzielali respondenci zwyksztaceniem podstawowym iniekorzystajcy zInternetu, arzadziej zwyksztaceniem wyszym. Wpytaniu oto, jakie osoby studiuj na uniwersytecie, niewielki jest udzia odpowiedzi zakwalikowanych do kategorii inne negatywne (kategoria zawierajce pojedyncze odpowiedzi otakim charakterze, np. leniwi, gupi, tumoki, kombinatorzy) to 3,5% odpowiedzi i5,3% respondentw. Poza tym znaleziono jeszcze jedn grupodpowiedzi jednoznacznie negatywnych: bez pomysu na ycie 1,1% odpowiedzi, 1,9% respondentw. Odpowiedzi zkategorii nie wiem udzielio 8,8% badanych, co lokuje si wniskich wartociach na tle caego badania; wspczynnik konwencjonalizacji Ws=37 lokuje si wwartociach rednich dla caego badania, ale raczej wyszych. Wydaje si to wiadczy otym, e obraz studenta nie jest bardzo skonwencjonalizowany ipozostawia respondentom pole do kreatywnych odpowiedzi, tym samym dajcszanse na wprowadzenie nowych znacze czy te wzmocnienie ju istniejcych. Wydaje si, e jednym zczynnikw decydujcych opodejmowaniu studiw jest przekonanie otym, czy pasuje si do studiowania, itutaj mona wskaza kilka kluczowych obszarw, wktrych przekonania te mog stanowi utrudnienie widoczne take wdanych statystycznych. Gwnym takim obszarem jest wiek, adokadniej modo, ktra to moe powstrzymywaosoby po 30. roku ycia od podejmowania studiw. Kolejnym jest przekonanie opewnego rodzaju predestynacji, specjalnych zdolnociach czy umiejtnociach niezbdnych do studiowania, atrzecim wymagania nansowe. Przygldajc si danym zperspektywy systemu, do ktrego si odnosz, mona zauway, e badani najczciej okrelaj osoby studiujce zbardzo zrnicowanych perspektyw zewntrznych wobec systemu nauki iszkolnictwa wyszego (modzi, ambitni, zdolni, zamoni itp.). Takie odpowiedzi stanowi ponad 60% caoci zbioru. Nastpnie mona wyrni prawie 20-procentowy zbir odpowiedzi nazywajcych osoby studiujce okreleniami zwizanymi zsystemem nauki iszkolnictwa, jednak s to tylko trzy okrelenia iodnosz si one niejako do trzech etapw: przed nauk (dni wiedzy), wtrakcie (studenci) ipo odebraniu czci (?) wyksztacenia (wyksztacone) co zdaje sipotwierdza wczeniejsze spostrzeenia iwyniki dotyczce gwnej funkcji uniwersytetw jako szk wyszych. Oczywicie samo pytanie zwraca uwag tylko na osoby studiujce isam aspekt ksztacenia/studiowania, wic spodziewano si znacznego udziau takich odpowiedzi, jednak tu wystpuj praktycznie tylko takie. Pozostae odpowiedzi (inne, nie wiem) stanowi grup okoo 19% caoci zbioru.

114

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.9.2. Odpowiedzi na pytanie 9. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

9. Jacy ludzie studiujna uniwersytetach?

dni wiedzy/wyksztacenia, wyksztaceni, studenci modzi, ambitni, zdolni, zamoni, mdrzy, rni, wszyscy, inteligentni, mylcy odobrej pracy, pracowici, bez pomysu na ycie inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
28

% zodp. wkolumnie
19

Zewntrzne

90

61

nie wiem, inne

29 147

20 100

Porwnanie zwynikami Uniwersytetu Wrocawskiego

Porwnujc otrzymane wyniki zdanymi uzyskanymi wramach bada przeprowadzanych wrd studentw na Uniwersytecie Wrocawskim (Grech 2012), zauwaono pewne ciekawe zbienoci irnice. Nim jednak do nich przejdziemy, konieczne jest wskazanie rnic midzy obydwoma badaniami. Pierwsz rnic jest grupa respondentw: studenci dzienni, drug brzmienie pytania: Jaki jest student Uniwersytetu Wrocawskiego?, trzeci czas (2009) imetoda przeprowadzenia kwestionariusz papierowy wypeniany samodzielnie przez badanych. Rnice mona zauway przede wszystkim na dwch poziomach: a)rnice wodpowiedziach. Na czele hierarchicznej listy odpowiedzi ustudentw znajduje si odpowied: otwarty (22% respondentw), ktra nie pojawia siwniniejszym badaniu. Kolejne rnice wodpowiedziach to: wyluzowany, przyjazny, wesoy, zmczony, ciekawy wiata, ale te leniwy ikulturalny by wymieni tylko odpowiedzi przekraczajce prg 5% respondentw. Zkolei wbadaniu wrd studentw nie pojawiy siwogle odpowiedzi, takie jak: dni wiedzy, zamoni czy bez pomysu na ycie; b)rnice whierarchii odpowiedzi. Studenci Uniwersytetu Wrocawskiego znaczco czciej podkrelaj odpowiedzi, takie jak: pracowici (10 razy), inteligentni (5razy), wyksztaceni (2 razy), arzadziej mwi omodoci (5 razy). Podobne miejsca na licie rangowej wraz z podobnym udziaem procentowym respondentw zajmujodpowiedzi: ambitny, mdry.

115

4. Wyniki bada

Jak wic wida, obraz studentw wedug populacji jest zasadniczo rozbieny zautoobrazem studentw Uniwersytetu Wrocawskiego, cho moe to by wynikiem waciwym tylko dla jednego uniwersytetu nie wydaje si jednak, e jest to wiksza waciwo systemowa. By jednak mc to jednoznacznie potwierdzi, wskazane sbadania porwnawcze na innych uniwersytetach.

Pytanie 10a. Jakie s najlepsze polskie uniwersytety?

Kolejne pytanie skadao sizdwch czci: pierwszej, wktrej proszono owymienienie najlepszych polskich uniwersytetw, idrugiej, wktrej respondenci byli proszeni ouzupenienie swojej odpowiedzi poprzez wskazanie tego, co wyrnia te wymienione wanie przez nich uczelnie. Tym samym uzyskano trzy rodzaje istotnych danych: (a) list uniwersytetw uznawanych przez badanych za najlepsze, (b) list wyrnie, aporednio powodw, dla ktrych sone uznawane za najlepsze. Na kocu wreszcie moliwe jest sporzdzenie zestawienia (c) cech charakterystycznych dla kadej zwymienionych uczelni. Analiz warto zacz od wspczynnika stereotypizacji, ktry wtym pytaniu osiga najwysz warto wcaym badaniu, Ws=90,3, co jest rwnoznaczne ztym, e ktry zdwch pierwszych uniwersytetw wymienia teoretycznie prawie kady badany, abiorc pod uwag, e 17% badanych nie udzielio odpowiedzi, robiby to praktycznie kady badany. Szczegowa analiza danych pokazuje jednak, e 15% respondentw nie wymienia ani UJ, ani UW, czyli ktr zuczelni wymienio 66% wszystkich badanych. Tak wysokie wartoci wynikaj oczywicie porednio ztego, oco pytano badanych nazwy konkretnych uniwersytetw, ktrych lista jest skoczona iznacznie krtsza nilista moliwych odpowiedzi na inne pytania. Przechodzc do bardziej szczegowej analizy, na pocztek postanowiono porwna liczb brakw odpowiedzi, ktra wtym pytaniu jest poniej redniej dla caego badania iwprzeliczeniu na liczb badanych rwna jest 17% caej prby. Czciej nie odpowiadali lub mwili nie wiem badani powyej 59. roku ycia, zwyksztaceniem podstawowym izawodowym, zjednoosobowych gospodarstw domowych zdochodami osobistymi poniej 1500z izatrudnieni wgospodarstwach rolnych, rolnicy irobotnicy niekorzystajcy zInternetu wcigu ostatnich 30 dni. Zkolei liczba odpowiedzi wkategorii inne utrzymuje sina poziomie podobnym do innych pyta, wktrych proszono badanych owymienienie najlepszych czy najgorszych uniwersytetw, iwynika zniewielkiej liczby wymienianych obiektw, do ktrych odnosiy si odpowiedzi badanych.

116

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.10a.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 10a. Prosz wymieni najlepsze uniwersytety wPolsce

10a. Prosz wymieni najlepsze uniwersytety wPolsce.

Jagielloski Warszawski (wWarszawie 10) UAM wPoznaniu (Poznaski 50, wPoznaniu 4) Wrocawski lski UMK Toru KUL wLublinie Gdaski UMCS wLublinie lubelski dzki Rzeszowski UKW wBydgoszczy inne uniwersytety (poniej 1%) krakowski (prawdopodobnie UJ) AGH iPolitechniki medyczne ekonomiczne (wtym SGH) przyrodnicze, rolnicze artystyczne, prywatne, wojskowe inne nie wiem/brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=90,3, r_odp=1,78

Liczebno
617 407 127 88 67 69 62 33 33 33 30 15 12 29 56 55 20 33 12 13 15 196 2024

% zN wkolumnie
54,4 35,9 11,2 7,8 5,9 6,1 5,5 2,9 2,9 2,9 2,6 1,3 1,0 2,6 4,9 4,8 1,7 2,9 1,1 1,1 1,3 17,3 178,3

% zodp. wkolumnie
30,5 20,1 6,3 4,4 3,3 3,4 3,1 1,6 1,6 1,6 1,5 0,7 0,6 1,4 2,8 2,7 1,0 1,6 0,6 0,6 0,8 9,7 100,0

Niewaona liczebno
618 410 118 81 70 70 65 41 35 32 32 14 11 32 53 57 22 32 10 12 14 189 2018

117

4. Wyniki bada

Osoby, ktre studiujlub studioway na uniwersytetach znajdujcych si na pierwszych czterech miejscach listy, znaczco czciej wymieniaj je jako najlepsze (40 80% badanych studiujcych na tych uczelniach). Tymczasem osoby, ktrych uniwersytety znalazy siponiej pierwszych czterech miejsc, albo wogle nie wymieniaj swoich uniwersytetw, albo robi to relatywnie rzadziej ni osoby wspomniane powyej. Ponadto zwykle czciej podaj te uniwersytety zpocztku listy ni wasne. Sytuacja ta moe wiadczy orozpowszechnieniu przekona uzyskanych wbadaniu ipewnej mocy ich oddziaywania realnoci iniejako obowizywaniu tych przekona dla badanych. Osoby aktualnie studiujce czciej podaj pierwsze cztery uniwersytety zlisty ni niestudiujce ipozostae, co moe wiadczy oich aktualnie lepszym postrzeganiu wrd studentw. Zkolei UMK wToruniu (1945 r.) iKUL (1918r.) s wymieniane rzadziej przez aktualnych studentw, co moe wynika zarwno zich mniejszej popularnoci, jak imniejszego udziau wprbie grupy badanych osb ztych miast. Zestawiajc uzyskanlist najlepszych polskich uniwersytetw zlist wszystkich polskich uniwersytetw (www.nauka.gov.pl), zauwaono, e powyej progu 1% respondentw nie zmieciy si uniwersytety ztakich miast, jak: Biaystok (1997r.), Kielce (2011r.), Opole (1994 r.), Olsztyn (2001 r.), Szczecin (1984 r.), Zielona Gra (2001r.). To, co czy te uniwersytety, to pooenie wmniejszych miastach ikrtsza historia istnienia, aco za tym idzie mniejsza szansana dotarcie do odbiorcw. Zdrugiej strony jednak ta sytuacja wskazuje na celowopodjcia dziaa komunikacyjnych. Jest jeszcze UKSW wWarszawie, cho tu sprawa jest niejasna zracji tego, e podobnie jak UW znajduje si wWarszawie icz respondentw moga, majc ten fakt na myli, nie specykowa tego dokadnie. Ciekawe wydaje si te porwnanie postrzegania uczelni znajdujcych si wjednym miecie, co wydaje si czciowo moliwe wprzypadku Lublina (KUL iUMCS), ktre zostanie wykonane wdalszej czci tekstu.

Pytanie 10b. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety?

Jak wspomniano we wstpie do omwienia pytania, pytanie 10. miao dwie czci: prob owymienienie najlepszych polskich uniwersytetw oraz gdy badani tego dokonali, podanie tego, co je wyrnia. Wtabeli 4.10b.2. zestawiono podliczenie skategoryzowanych odpowiedzi na drug cz pytania.

118

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.10b.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 10b. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety?

10b. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety?

tradycja poziom, wysoki poziom znany stary, najstarszy renoma kadra, najlepsza kadra kierunki presti najlepszy, dobry, dobrze ksztaci historia region, blisko* wielko popularny miasto (wktrym jest)** absolwenci dobrzy iznani* religijny, katolicki nowoczesny atwiej po nim oprac wysoko wrankingach warunki studiowania, zaplecze techniczne otwarty, przyjazny studentom* niczym inne nie wiem brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=32,9, r_odp=1,46

Liczebno
183 191 144 112 114 98 85 73 67 50 46 46 39 37 33 28 26 18 19 20 11 13 201 274 206 2134

% zN wkolumnie
16,1 16,8 12,7 9,9 10,1 8,6 7,5 6,4 5,9 4,4 4,1 4,0 3,4 3,3 2,9 2,5 2,3 1,6 1,7 1,8 1,0 1,1 17,7 24,1 18,2 100,0

% zodp. wkolumnie
8,6 9,0 6,8 5,2 5,4 4,6 4,0 3,4 3,1 2,3 2,2 2,2 1,8 1,7 1,5 1,3 1,2 0,8 0,9 0,9 0,5 0,6 9,4 12,8 9,7 100,0

Niewaona liczebno
184 182 146 115 120 106 82 77 74 48 49 43 39 38 31 27 25 19 19 16 10 13 209 274 193 2139

119

4. Wyniki bada

Wtabelarycznym zestawieniu kategorii odpowiedzi mona wyrni dwie podgrupy tych istotnych. Pierwsza znich to odpowiedzi najczciej podawane, ktrych liczebno przekracza sum redniej ijednego odchylenia standardowego dla tabeli. S to odpowiedzi, takie jak: tradycja iwysoki poziom, apodsumowane razem s wypowiadane przez 32,9% respondentw. Kolejne odpowiedzi, ktrych czsto sytuuje si wzakresie pomidzy rednidla tabeli awartoci jednego odchylenia standardowego (79,4+ 73,1=152,5): znany, renoma ipresti, stary/najstarszy, kadra, kierunki, zsumowane razem stanowi 30% caoci. Wpowyszych podliczeniach celowo pominito kategorie, takie jak: nie wiem, brak odpowiedzi czy inne, by skoncentrowa si tylko na znanych cechach uniwersytetw. Gdyby jednak przeprowadzi analiz, uwzgldniajc take kategorie wskazujce liczb brakw odpowiedzi, to wanie ta grupa byaby najliczniejsza. Tak wic wzalenoci od wyboru perspektywy mona na pytanie owyrniki najlepszych polskich uniwersytetw odpowiedzie dwojako. Albo twierdzco, wymieniajc na pierwszym miejscu tradycjiwysoki poziom, albo wpewnym sensie negatywnie, wskazujc na to, e najliczniejsza grupa badanych takich wyrnikw po prostu nie podaje, czciowo zpowodu braku wiedzy otym, jakie s najlepsze uniwersytety (189 osb), czciowo za nie umiejc uzasadni wczeniejszych swoich wskaza na najlepsze polskie uniwersytety (275). Sytuacja ta wskazuje na dwie do istotne kwestie. Pierwsza znich jest natury metodologicznej to potwierdzenie waciwej konstrukcji pytania zoonego, wktrym to najpierw pytano oznane uniwersytety, adopiero potem ouzasadnienie. Druga zkolei ma charakter merytoryczny iwskazuje skal zjawiska zarwno braku wiedzy onajlepszych, wyrniajcych si uniwersytetach, jaki i, co waniejsze, braku uzasadnie tego, dlaczego ten, anie inny uniwersytet jest lepszy. Prawdopodobnie wic cz wyraonych przez badanych odpowiedzi, wskazujcych na te najlepsze uniwersytety ma charakter do fasadowy, niepoparty wiedz mogc te przekonania dugofalowo obroni ipodtrzyma, co wykazano powyej. Wporwnaniu odpowiedzi na to pytanie zodpowiedziami na wczeniejsze pytania ocechy aktualne ipodane mona zauway, e: a)cechy typowych uniwersytetw inajlepszych pokrywaj si wzakresach takich jak: tradycja, wysoki poziom inajlepszy/dobrze ksztaci, renoma ipresti, dobra kadra, znany, najstarszy; b)rni si nieco: dostpnoci (typowe s bardziej dostpne) ikierunkami (wymienianymi czciej wkontekcie najlepszych uniwersytetw), wiedz (wymienian wkontekcie typowych);

120

Wyniki odpowiedzi na pytania

c)zgodnie zpytaniem 4. idealne uniwersytety powinny by, anajlepsze s podobne wtakich aspektach, jak: wysoki poziom, dobra kadra; d)zgodnie zpytaniem 4. idealne uniwersytety powinny by, anajlepsze nie s: przyjazne, praktyczne, dostpne, dobrze wyposaone, tanie; e)nie byo przez respondentw wskazywane, e powinny by, as: renomowane, stare, maj unikalne kierunki. Przygldajc si danym zperspektywy systemu, do ktrego si odnosz, mona zauway, e badani bardzo rzadko wskazuj na cechy wyrniajce, ktre byyby wprost zwizane zsystemem nauki iszkolnictwa. Wnajlepszym razie (jeli wliczymy wto kadr) stanowi one okoo 19% caoci. Odpowiedzi niezwizane wprost zsystemem stanowi prawie 50% caoci zbioru, apozostae (inne, nie wiem, brak odpowiedzi) 33%. Gdyby spojrze zkolei na dane zperspektywy poszczeglnych uniwersytetw, to wysoki udziamajodpowiedzi zwizane ztradycj, wiekiem, histori itp. Sytuacja ta wydaje si wiadczy otym, e budowanie rozrnie zachodzi przede wszystkim woparciu oprzeszo, tradycje ielementy otoczenia uniwersytetw.
Tabela 4.10b.2. Odpowiedzi na pytanie 10b. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

10. Wyrniki najlepszych polskich uniwersytetw

wysoki poziom, kadra, kierunki, absolwenci, tradycja, znany, stary, renoma, presti, najlepszy/dobry, historia, region, wielko, popularny, atwiej oprac, miasto, nowoczesny, dostpny, katolicki, wysoko wrankingach, otwarty/przyjazny, warunki studiowania inne, nie wiem, brak odpowiedzi, niczym Suma

% zN wkolumnie
36

% zodp. wkolumnie
19

Zewntrzne

91

48

nie wiem, inne

61 188

33 100

Zestawienie 10c. Wyrniki wybranych polskich uniwersytetw

Poniej wykonano szczegowe zestawienie wyrnikw czterech uniwersytetw uznanych przez badanych za najlepsze (tabela 4.10c.1.). Kryterium wyrnienia poszczeglnych grup byyby wartoci redniej iodchylenia standardowego dla liczeb-

121

4. Wyniki bada

noci wystpie poszczeglnych uniwersytetw, opisane podczas omawiania odpowiedzi na pytanie 10a. Zewzgldu na liczebnoci odpowiedzi sensowne wydaje si to tylko dla trzech pierwszych uniwersytetw zlisty rangowej przedstawionej wtabeli 4.10a.1. Ograniczenie to wynika zprzyjtej metody ustalania wanoci, ktr oparto na dwch miarach: redniej iodchyleniu standardowym liczonych dla listy rangowej odpowiedzi. Miary te policzono wdwch wariantach. Pierwszy znich policzono dla tabeli (4.10a.1.) ipowyej redniej znalazy sitylko trzy uniwersytety: UAM, UW iUJ. Powyej zsumowanych wartoci redniej ijednego odchylenia standardowego odpada UAM, apowyej dwch odchyle pozostaje tylko UJ. Wdrugim przypadku miary te policzono tylko dla wymienionych wtabeli uniwersytetw (bez innych uczelni) icho wartoci liczbowe wyszy nieco wysze, to nie zmieniaj one opisanego powyej ukadu. Tak wic poniej zostanporwnane izanalizowane wyniki nastpujcych uniwersytetw: Uniwersytetu Jagielloskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza wPoznaniu iUniwersytetu Wrocawskiego (pomimo nieznacznie mniejszych wartoci wskanikw dodano go dla porwnania). Co wane, pomidzy badanymi uniwersytetami nie wida wikszych rnic, szczeglnie pierwsze trzy uczelnie zlisty nie wykazuj rnic wikszych ni 34% wgwnych wyrniajcych cechach. I tak podobne do siebie ze wzgldu na: tradycj, poziom, renom, kadr, kierunki, jako ksztacenia oraz fakt, e s znane, s UJ, UW, UAM iUWr. Uniwersytet Jagielloski wydaje si najbardziej prototypowy, wikszo cech utrzymuje si wwartociach rednich iwysokich najbardziej wyrnia si tym, e jest znany. Najniej za (cho nieznacznie) wskazywane s wjego przypadku nastpujce aspekty: atwo uzyskania pracy przez absolwentw, warunki studiowania, otwarto, przyjazno. Uniwersytet Warszawski podobnie jak Uniwersytet Jagielloski jest do prototypowy, znieznacznymi wyrnikami wpostaci wysokiej pozycji wrankingach, asaboci wpostaci mniej licznych wskaza na otwarto iprzyjazno. Uniwersytet Adama Mickiewicza wPoznaniu wyrnia siczstszymi wskazaniami respondentw na kierunki studiw. Mniej otrzymuje natomiast wskaza na cechy, takie jak: znany, renomowany, religijny, katolicki oraz absolwenci dobrzy/znani. Na tym tle nieco odstaje Uniwersytet Wrocawski zmniejszym naciskiem respondentw na tradycj, wysoki poziom, histori ikatolicko, aza to wikszym na wiek uczelni, regionalno, nowoczesno, dobrych absolwentw itakiewarunki studiowania. Analizujc liczb odpowiedzi typu nie wiem, brak odpowiedzi, zauwaono, e nie rnicuje ona specjalnie badanych uczelni.

122

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.10c.1. Zestawienie najczciej podawanych cech polskich uniwersytetw uznanych za najlepsze

Jagielloski
10c. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety? tradycja poziom, wysoki poziom znany stary, najstarszy renoma kadra, najlepsza kadra kierunki presti najlepszy, dobry, dobrze ksztaci historia region, blisko* wielko popularny miasto (wktrym jest)** absolwenci dobrzy iznani* religijny, katolicki nowoczesny atwiej po nim oprac wysoko wrankingach

Warszawski
% zN wkolumnie

UAM wPoznaniu
% zN wkolumnie Liczebno

Wrocawski

% zN wkolumnie

166 146 113 99 86 70 53 59 49 47 32 33 27 25 20 13 22 11 18

26,8 23,7 18,3 16,1 14,0 11,3 8,7 9,6 8,0 7,7 5,3 5,3 4,4 4,1 3,3 2,1 3,6 1,7 3,0

105 98 72 57 61 46 39 38 25 28 23 29 22 19 19 10 16 6 18

25,7 24,0 17,6 14,1 15,0 11,4 9,5 9,3 6,0 6,8 5,6 7,1 5,3 4,7 4,6 2,5 4,0 1,5 4,4

31 34 14 20 11 16 17 10 10 10 7 3 2 7 4 1 4 4 2

24,0 26,8 11,3 15,6 8,6 12,3 13,6 7,9 7,6 7,9 5,1 2,2 1,8 5,6 2,8 0,8 3,0 3,1 1,7

14 20 9 18 10 8 6 5 6 2 7 0 5 3 6 3 5 4 2

15,8 22,1 9,8 19,9 11,7 9,6 7,1 5,4 7,0 2,3 8,3 0,0 6,0 3,1 6,8 3,9 5,9 4,1 2,1

123

% zN wkolumnie

Liczebno

Liczebno

Liczebno

4. Wyniki bada

Jagielloski
10c. Co wyrnia najlepsze polskie uniwersytety? warunki studiowania, zaplecze otwarty, przyjazny studentom* niczym inne nie wiem brak odpowiedzi Ogem

Warszawski
% zN wkolumnie

UAM wPoznaniu
% zN wkolumnie Liczebno

Wrocawski

% zN wkolumnie

17

2,7

13

3,3

4,40

7,2

11 6 131 168 7 1429

1,8 0,9 21,3 27,2 1,1 232,0

5 3 100 131 1 984

1,2 0,7 24,6 32,3 0,3 241,5

5 3 33 37 0 291

3,70 2,40 25,80 29,20 0,00 227,2

2 2 21 29 3 196

2,5 2,0 23,9 32,8 3,8 223,1

N=1135, Ws UJ=50,5, Ws UW=49,7, Ws UAM=50,8, Ws UWr=37,9

Porwnujc prole uniwersytetw pooonych wjednym miecie Lublinie zauwaono, eKUL postrzegany jest jako bardziej tradycyjny i(nieznacznie) bardziej katolicki oraz wyrniajcy si kierunkami. UMCS natomiast widziany jest jako bardziej renomowany iprestiowy oraz dobrze ksztaccy. Poza tym nie zauwaono wikszych rnic pomidzy uczelniami, cho wtym miejscu warto przypomnie ornicy wliczbie wskaza na obie uczelnie oraz odpowiedziach typu lubelski, ktre trudno jednoznacznie zaklasykowa take porwnanie proli odpowiedzi KUL, UMCS ilubelski nie pozwala na jednoznaczne sklasykowanie ostatniej grupy odpowiedzi.

Pytanie 11. Jakie s najgorsze uniwersytety wPolsce?

Pytanie onajgorsze polskie uniwersytety miao dwa gwne cele. Pierwszym znich byo zwerykowanie wstpnego zaoenia, e lista wymienionych uczelni bdzie odmienna (lub lustrzana) od tej uzyskanej przy pytaniu onajlepsze. Drugim porednie (poniewanie pytano ju wprost) wywnioskowanie, co decyduje onegatywnej ocenie.

124

% zN wkolumnie

Liczebno

Liczebno

Liczebno

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.11.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 11. Prosz wymieni znane Pani/Panu najgorsze uniwersytety wPolsce

11. Prosz wymieni znane Pani/Panu najgorsze uniwersytety wPolsce.

nie wiem nie ma takiego/adne prywatne Szczeciski Rzeszowski KUL Uniwersytet Biaostocki Zielonogrski szkoa Rydzyka Warszawski dzki UMK Toru UWM Olsztyn mae, wmaych miastach UKW wBydgoszczy Wrocawski lski lubelski Gdaski Politechniki Jagielloski UMCS Kielce inne Ogem N=1135, Ws=6

Liczebno

% zN wkolumnie
83,4 4,2 1,8 1,0 1,1 0,9 0,7 0,9 0,6 0,8 0,5 0,6 0,4 0,4 0,6 0,4 0,3 0,2 0,2 0,3 0,2 0,2 0,2 3,1 102,8

% zodp. wkolumnie
81,1 4,0 1,7 1,0 1,0 0,8 0,7 0,8 0,5 0,7 0,5 0,6 0,4 0,4 0,6 0,4 0,3 0,2 0,2 0,3 0,2 0,2 0,2 3,1 100,0

Niewaona liczebno
938 47 20 12 11 9 9 9 7 7 6 6 6 6 5 5 5 5 4 4 3 2 2 38 1166

947 47 20 12 12 10 8 10 6 9 6 7 5 4 7 4 3 2 2 3 3 3 2 36 1168

125

4. Wyniki bada

Respondenci zapytania onajgorsze uniwersytety wznaczcej wikszoci (86,7%) nie wymieniaj adnego, tylko mwi, e nie wiedz, bd te, e takiego nie ma. Pozostae odpowiedzi s nieliczne, adna nie przekracza progu 5% odpowiedzi czy respondentw, ajedynie trzy majudzia wikszy ni 1% respondentw bd rwny: prywatne, szczeciski, rzeszowski. Zczego moe wynika tak wysoki udzia braku odpowiedzi wymieniajcych jakiekolwiek uniwersytety? Skoro najlepsze uniwersytety ikryteria suce do ich wyrnienia s jasne, to dlaczego nie dzieje si tak znajgorszymi? Taka sytuacja wydaje si moliwa do wyjanienia poprzez wynikajcy zpozostaych czci badania oglny pozytywny image uniwersytetw, iwkonsekwencji idce za tym przekonania typu: skoro s takie dobre imusz (jako colepszego) by dobre, inie s znane uniwersytety ze, to najwidoczniej ich nie ma (ibynie moe). Ten sposb mylenia ma jedn ciekaw, szczeglnie zsystemowego punktu widzenia, waciwo: sam si stabilizuje. Najbardziej ciekawe wtym kontekcie wydaje si znalezienie odpowiedzi na pytanie oprzyczyny braku negatywnoci, inne niwynikajce zfaktu, e uniwersytety byy zawsze dobre. Moliwe izpunktu widzenia systemowej teorii komunikacji cakowicie sensowne jest, e takowych nie ma ibynie musi, gdy kady system otwarty dy do samopodtrzymywania iwszelkie zmiany nastpuj raczej na drodze zachodzcych wczasie waha. Przechodzc do analizy kolejnych odpowiedzi, mona zauway, e najczciej podawane s uczelnie charakteryzujce si zarwno peryferyjnym pooeniem, wmniejszych miastach, jak iwzgldnie krtk, kilkunastoletni histori. Warto te zauway, e na licie znajduj si take uniwersytety uznawane za najlepsze (pytanie 10a), jednak frekwencja ich wystpie jest podobnie niska jak pozostaych. Analiza krzyowa, ze zmiennymi demogracznymi, nie przynosi szczeglnych rezultatw, take ze wzgldu na niewielk liczb osb, ktre wskazay jakiekolwiek uniwersytety.

Pytanie 12a. Jakie s najlepsze uniwersytety na wiecie?

Ostatnie ztrzech pyta okonkretne uniwersytety nakierowane byo na uzyskanie listy znanych respondentom najlepszych uniwersytetw tym razem wperspektywie caego wiata, anie, jak wpytaniu 10., tylko Polski. Podobnie jak wpytaniu 10. itu zapytano oto, co wyrnia podawane przez badanych uczelnie. Wydaje si, e warto jeszcze wyjani kolejno tych dwch pyta wkwestionariuszu. Postanowiono rozpocz od pytania okontekst polski jako zjednej strony bliszy badanym, azdrugiej chciano obraz skonstruowany dla kontekstu lokalnego umie-

126

Wyniki odpowiedzi na pytania

ci potem (take wwiadomoci badanych) wkontekcie wiata. Przy okazji chciano take unikn sytuacji, wktrej badani zapytani najpierw owiat podadz uniwersytety polskie, atym samym wiksza cz danych bdzie zdublowana czy wpewnym sensie stracona poprzez spycenie obrazu. Jednoczenie badani uznajcy wybrane polskie uniwersytety za najlepsze take wwiecie mogli je wtym pytaniu poda, zczego, jak mona zobaczy wtabeli 4.12a.1., skorzystali.
Tabela 4.12a.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 12a. Prosz wymieni znane Pani/Panu najlepsze uniwersytety na wiecie

12a. Prosz wymieni znane Pani/Panu najlepsze uniwersytety na wiecie.

Oxford Cambridge Harvard Sorbona Yale Jagielloski Europa inne** amerykaskie MIT amerykaskie inne** polskie inne** angielskie** Stanford inne nie wiem/brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws= 47

Liczebno

% zN wkolumnie
29,3 18,0 15,7 8,6 5,0 3,2 2,6 1,6 1,6 1,7 1,6 1,2 1,1 1,4 43,2 135,7

% zodp. wkolumnie
21,6 13,2 11,6 6,3 3,7 2,4 1,9 1,1 1,2 1,3 1,2 0,9 0,8 1,1 31,8 100,0

Niewaona liczebno
327 204 169 98 62 36 31 18 18 18 18 15 12 15 482 1523

333 204 178 97 57 37 29 18 18 20 18 13 13 16 490 1541

Przystpujc do analizy odpowiedzi na pytanie oznane respondentom najlepsze uniwersytety na wiecie, warto zacz od przyjrzenia si wielkoci/dugoci listy odpowiedzi. Zawiera ona wsumie 15 kategorii odpowiedzi, zczego 8 stanowi nazwy uniwersytetw, ktre zostay wymienione przez choby 1% badanych. Wtej semce

127

4. Wyniki bada

znajduj si dwa uniwersytety zWielkiej Brytanii (Oxford, Cambridge) cznie wymieniane przez 47% badanych s one wymieniane najczciej itym samym zajmuj dwa pierwsze miejsca na licie rangowej. Kolejne cztery uczelnie s zUSA (Harvard, Yale, MIT, Stanford) 22% respondentw, jedna zFrancji (Sorbona) 8,6% ijedna zPolski (UJ) 3,2%. Trzy pierwsze pozycje listy zostay wymienione cznie przez 63% respondentw istanowi prawie 46% caoci zbioru odpowiedzi, dwie pierwsze odpowiednio 46,8% i34%. Jeli jednak dokona podobnych oblicze, biorc pod uwag tylko osoby, ktre udzieliy jakiejkolwiek odpowiedzi, innej ni nie wiem, to okae si, e trzy pierwsze miejsca zlisty to cznie 107% respondentw i67% odpowiedzi, adwa odpowiednio 81% i51%. Analizujc szczegowo materia empiryczny, stwierdzono, e ktrykolwiek zpierwszych dwch uniwersytetw zosta podany przez 38% badanych, ponadto prawie 100 razy wystpoway one wodpowiedziach badanych razem. Podsumowujc, mona wic powiedzie, e dla badanych najlepsze uniwersytety znajduj si waciwie tylko wtrzech, agwnie wdwch krajach: Wielkiej Brytanii iUSA. Jeli porwna listotrzyman zbadania ze wspczesnymi rankingami uczelni, to okae si, e zwyjtkiem Sorbony iUniwersytetu Jagielloskiego generalnie pokrywaj si one wtych zestawieniach. Ciekawe te jest, skd pojawia si wodpowiedziach respondentw Sorbona iUJ, ktre nie mieszcz si zwykle nawet wpierwszych 100 miejscach rankingw (Shanghai ARWU, cole des Mines de Paris MINES ParisTech, QS World University Rankings). Wprzypadku Sorbony trudno mwi, co dokadnie badani mieli na myli, gdy po podziale uczelni w1971 roku dzi trzy uniwersytety uywaj tego czonu jako czci nazwy, jednak aden znich nie znajduje si wczowkach wspomnianych rankingw. Wida wic, e wiedza badanych ma wtym przypadku charakter historyczny. Wkategorii inne znajduj site odpowiedzi, ktre ze wzgldu na niewielkliczebno nie przekroczyy progu 1% respondentw, jednak by nie traci danych, pogrupowano je wedug kraju. I tak np. wkategorii polskie inne znajdujsi takie odpowiedzi, jak: warszawski, wrocawski czy polskie, awkategorii amerykaskie inne np. West Point, Chicago, Columbia itp., zkolei kategoria amerykaskie ujmuje odpowiedzi otakim wanie brzmieniu (amerykaskie). Wtabeli 4.12a.2. zestawiono, jakie uczelnie byy najczciej wymieniane razem. I tak jak mona zobaczy, kolokacje te s zgodne zczstoci wszystkich odpowiedzi. Odstajcy wynik mona wskaza jedynie wprzypadku Uniwersytetu Jagielloskiego, ktry znaczco czciej podawany jest wssiedztwie innych polskich uniwersytetw.

128

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.12a.2. Uniwersytety, ktre byy wymieniane razem przez badanych

Uniwersytet 1
Oxford Oxford Oxford Oxford Oxford Oxford Oxford Cambridge Cambridge Cambridge Cambridge Harvard Harvard Harvard Harvard Harvard Sorbona Sorbona Sorbona Yale Jagielloski

Uniwersytet 2
Cambridge Harvard Sorbona Yale MIT Stanford Jagielloski Harvard Sorbona Yale MIT Sorbona Yale MIT Stanford Jagielloski Yale Jagielloski MIT Stanford inne polskie

Razem
93 59 44 22 8 5 2 40 19 14 5 14 11 4 6 3 9 3 2 4 7

Razem (% zuniwersytetu nr 1)
28 18 13 6,7 2,4 1,5 0,6 9,3 19,6 7 2,5 8,3 6,5 2,4 3,6 1,8 9,2 3 2 6,5 19,4

Pytanie 12b. Co wyrnia najlepsze uniwersytety na wiecie?

Jak wspomniano we wstpie, pytanie 12. miao dwie czci: prob owymienienie najlepszych wiatowych uniwersytetw oraz gdy badani tego dokonali, podanie tego, co je wyrnia. Wtabeli 4.12b.1. zestawiono podliczenie skategoryzowanych odpowiedzi na drug cz pytania.

129

4. Wyniki bada

Tabela 4.12b.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 12b. Co wyrnia najlepsze uniwersytety na wiecie?

12b. Co wyrnia najlepsze uniwersytety na wiecie?

znany renoma poziomem (wysokim) tradycja presti dobry, dobrze ksztaci, najlepszy kadra (dobra) absolwenci: znani idobrzy popularny, duo studentw elitarny stary, najstarszy wiatowy, angielski, amerykaski kierunki studenci nowoczesny historia infrastruktura/zaplecze pienidze praca po studiach przyjazny studentom/ sposb nauczania inne nie wiem/niczym brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=32,7

Liczebno
127 111 110 85 62 44 43 35 33 30 28 22 21 21 19 18 18 13 11 9 94 26 240 1220

% zN wkolumnie
17,5 15,3 15,2 11,7 8,5 6,0 5,9 4,8 4,6 4,1 3,8 3,0 2,9 2,9 2,6 2,5 2,5 1,8 1,5 1,2 13,0 3,6 33,1 168,3

% zodp. wkolumnie
10,4 9,1 9,0 7,0 5,1 3,6 3,5 2,9 2,7 2,5 2,3 1,8 1,7 1,7 1,5 1,5 1,5 1,1 0,9 0,7 7,7 2,1 19,7 100,0

Niewaona liczebno
132 115 108 87 73 41 40 34 28 30 30 22 20 20 14 20 14 13 13 11 89 24 237 1215

130

Wyniki odpowiedzi na pytania

Zestawienie cech najlepszych wiatowych uniwersytetw (tabela 4.12b.1.) wskazuje na trzy gwne wyrniki wopinii badanych: to, e s znane, renomowane imajwysoki poziom oraz dwa drugorzdne: tradycje ipresti. Porwnanie zdanymi dotyczcymi uniwersytetw wPolsce wskazuje daleko idc zbieno pierwszej pitki, anawet dziesitki odpowiedzi (80% odpowiedzi jest identycznych) oraz cho niewielkie, tojednak interesujce rnice wich kolejnoci, ktre uwidoczniono wtabeli (4.12b.2.). Najwaniejsz rnic wydaj si cechy rnice obie listy, czyli historia ikierunki charakterystyczne dla uniwersytetw wPolsce iabsolwenci oraz elitarny dla uniwersytetw wiatowych. Wskazuje ona na rnice wkryteriach oceny wzalenoci od kontekstu. Jeli zestawimy jeszcze rnice whierarchii odpowiedzi, to zauwaymy, e najbardziej zgodnie ocenia si uniwersytety przez pryzmat poziomu ikadry, anajbardziej rozbienie przez pryzmat cech, takich jak stary, renoma, presti, ifakt, e postrzegany jest dobry.
Tabela 4.12b.2. Zestawienie cech wyrniajcych dla uniwersytetw polskich iwiatowych

12b. Co je wyrnia? wiat

znany renoma poziom tradycja presti dobry, dobrze ksztaci, najlepszy kadra absolwenci: znani idobrzy elitarny stary/najstarszy

nr wpyt. 12.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

10b. Co je wyrnia? Polska

tradycja poziom znany stary/najstarszy renoma kadra kierunki presti dobry, dobrze ksztaci, najlepszy historia

nr wpyt. 10.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Przygldajc si danym zperspektywy systemu, do ktrego si odnosz, mona zauway, podobnie jak wprzypadku danych dotyczcych polskich uniwersytetw, przewag perspektywy zewntrzsystemowej (53%) nad wewntrzn (18%) wokrelaniu wyrnikw uniwersytetw. Zarwno wyrniki, jak iproporcje praktycznie powielaj dane dotyczce Polski, oczym szerzej napisano wpoprzednim akapicie.

131

4. Wyniki bada

Tabela 4.12b.3. Odpowiedzi na pytanie 12b. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

12b. Wyrniki najlepszych wiatowych uniwersytetw

wysoki poziom, kadra, kierunki, absolwenci, studenci znany, renoma, tradycja, presti, najlepszy/dobry, elitarny, stary, popularny, wiatowy, historia, nowoczesny, infrastruktura, pienidze, praca po studiach, przyjazny inne, nie wiem, bak odpowiedzi, niczym Suma

% zN wkolumnie
32

% zodp. wkolumnie
19

Zewntrzne

87

52

nie wiem, brak odpowiedzi, inne

50 169

29 100

Zestawienie 12c. Wyrniki wybranych wiatowych uniwersytetw

Jeli przyjrze sibliej charakterystykom uniwersytetw uznanych za najlepsze, to mona zobaczy, e podobnie jak wprzypadku polskich uniwersytetw nie odbiegaj one znaczco od redniej, szczeglnie dotyczy to pierwszej trjki (Oxford, Cambridge, Harvard). Rnice pojawiaj si dopiero wprzypadku kolejnych uczelni zlisty. Itak wprzypadku Sorbony badani kadwikszy nacisk na fakt, e jest to znana, tradycyjna, elitarna istara uczelnia zdobrkadr (czyby wpyw Marii Skodowskiej-Curie?). Yale zkolei jest zdaniem badanych bardziej znany, tradycyjny iwiatowy, nie znaj oni natomiast absolwentw ani historii tego. Natomiast Uniwersytet Jagielloski nie wyrnia si specjalnie na tym tle, ani tym, e jest znany, ani tym, e ma renom, tradycjczy presti. Nie jest take jego wyrnikiem elitarno ani infrastruktura czy atwo wuzyskaniu pracy po studiach.

132

Wyniki odpowiedzi na pytania

Tabela 4.12c.1. Zestawienie najczciej podawanych cech wyrniajcych najlepsze wiatowe uniwersytety

Oxford
12c. Co je wyrnia? razem kategorie % zN wkolumnie
21,4 19,3 19,0 14,7 12,2 8,0 8,3 4,3 6,7 5,8 5,2

Cambridge
% zN wkolumnie
19,1 19,6 19,6 15,7 14,7 6,9 3,4 6,4 5,4 4,9 4,4

Harvard
% zN wkolumnie
20,1 24,3 18,3 13,6 14,2 8,3 9,5 4,7 4,1 3,0 5,9

Sorbona
% zN wkolumnie
26,5 20,4 13,3 26,5 9,2 5,1 10,2 7,1 10,2 11,2 3,1

Yale
% zN wkolumnie
30,6 16,1 11,3 9,7 12,9 6,5 6,5 0,0 4,8 3,2 0,0

znany renoma poziom (wysoki) tradycja presti dobry, dobrze ksztaci kadra (dobra) absolwenci: znani, dobrzy elitarny stary, najstarszy popularny, duo studentw wiatowy, angielski, amerykaski kierunki studenci historia nowoczesny infrastruktura/ zaplecze pienidze

70 63 62 48 40 26 27 14 22 19 17

39 40 40 32 30 14 7 13 11 10 9

34 41 31 23 24 14 16 8 7 5 10

26 20 13 26 9 5 10 7 10 11 3

19 10 7 6 8 4 4 0 3 2 0

16 9 11 12 6 10 9

4,9 2,8 3,4 3,7 1,8 3,1 2,8

6 8 3 12 6 2 5

2,9 3,9 1,5 5,9 2,9 1,0 2,5

6 10 4 4 5 6 2

3,6 5,9 2,4 2,4 3,0 3,6 1,2

5 5 4 4 2 6 3

5,1 5,1 4,1 4,1 2,0 6,1 3,1

6 2 4 0 4 1 3

9,7 3,2 6,5 0,0 6,5 1,6 4,8

133

4. Wyniki bada

Oxford
12c. Co je wyrnia? razem kategorie % zN wkolumnie
1,8 1,5 13,1 4,0 22,9 100,0

Cambridge
% zN wkolumnie
1,5 2,9 13,7 6,9 23,5 100,0

Harvard
% zN wkolumnie
2,4 2,4 13,0 5,9 25,4 100,0

Sorbona
% zN wkolumnie
2,0 3,1 24,5 9,2 27,6 100,0

Yale
% zN wkolumnie
3,2 1,6 21,0 11,3 27,4 100,0

praca po studiach przyjazny studentom/ sposb nauczania inne nie wiem/ niczym brak odpowiedzi Ogem

6 5 43 13 75 327

3 6 28 14 48 204

4 4 22 10 43 169

2 3 24 9 27 98

2 1 13 7 17 62

Pytanie 13a. Uniwersytety s dostpne dla:

Pytanie Uniwersytety s dostpne dla: , aniedostpne dla miao na celu wyonienie postrzeganych preferencji iogranicze wdostpnoci do uniwersytetw. Sposb sformuowania pytania zawiera wsobie celowo poczynione zaoenie, e uniwersytety s dla wybranych osb czy grup dostpne, adla innych niedostpne, tym samym chciano sprawdzi, ilu badanych zgodzi si ztakimi tezami. Tak wic jednym zpierwszych pyta, na ktre warto odpowiedzie, jest pytanie oto, ilu badanych zgodzio si zsugesti zawart wpytaniu. Jeli zsumowa iodj od caoci odpowiedzi, takie jak: dla wszystkich, nie wiem ibrak odpowiedzi, to otrzymujemy okoo 70% badanych, ktrzy twierdzco uzupenili sugesti, e dla kogo polskie uniwersytety sniedostpne. Zauwaono te, e wporwnaniu do innych pyta zadanych wtym badaniu udzielono na to pytanie relatywnie niewielu odpowiedzi, co moe by spowodowane zarwno tematem pytania, jak i(moe bardziej) jego form (proba odokoczenie zdania). Jednoczenie bardzo niska jest te liczba brakw odpowiedzi iodpowiedzi typu nie wiem oraz odpowiedzi zakwalikowanych do kategorii inne. Wszystko to wydaje si wiadczy otym, e wiedza na temat tego, dla kogo s dostpne uniwersytety, jest wrd badanych rozpowszechniona ie wikszo znich zgadza si zzaoeniem tkwicym wpytaniu: 55% specykuje charakterystyki ludzi, dla ktrych dostpne suniwersytety, szczegowo, aponad 25% mwi, e dla wszystkich. Podobnie sytuacja przedstawia si,jeli chodzi oodpowiedzi na drug cz pytania, oto,

134

Wyniki odpowiedzi na pytania

dla kogo niedostpne s uniwersytety. Tutaj co prawda prawie czterokrotnie wiksza jest liczba odpowiedzi nie wiem, jednak odpowiedzi te wydaj si symetryczne wobec odpowiedzi dla wszystkich. Po porwnaniu liczby odpowiedzi teza oich symetrycznoci uzyskuje dodatkowe wsparcie, potwierdzone nastpnie wanalizie krzyowej danych: 185 osb (awic okoo poowy rzeczonej grupy) udzielio odpowiedzi wedug opisanego schematu. Pozostali badani ztej grupy wskazywali zwykle jako czynnik (nie)dostpnoci kwestie (braku) zdolnoci, pracowitoci (lenistwa), (braku) wiedzy.
Tabela 4.13a.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 13a. Uniwersytety s dostpne dla:

13a. Uniwersytety s dostpne dla:

wszystkich, wikszoci* posiadajcych pienidze, bogatych* zdolnych, inteligentnych* chccych si ksztaci, zdobywa wiedz modych osb zmatur ambitnych wyksztaconych, uczniw, studentw** mdrych najlepszych, dobrze siuczcych* ludzi (rnych) nielicznych, wybranych ludzi zmiast posiadajcych znajomoci inne nie wiem brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=43,6

Liczebno
292 203 150 138 73 54 55 56 42 41 30 27 12 5 27 66 1 1272

% zN wkolumnie
25,7 17,9 13,2 12,2 6,4 4,8 4,8 5,0 3,7 3,6 2,6 2,4 1,0 0,4 2,4 5,9 0,0 112,0

% zodp. wkolumnie
22,9 16,0 11,8 10,9 5,7 4,3 4,3 4,4 3,3 3,2 2,4 2,2 0,9 0,4 2,1 5,2 0,0 100,0

Niewaona liczebno
300 188 140 140 76 61 60 60 45 38 27 28 14 4 28 67 1 1277

135

4. Wyniki bada

Przechodzc do analizy kategorii odpowiedzi wskazujcych, dla kogo dostpne s uniwersytety, mona wyrni kilka gwnych grup odpowiedzi proli. Pierwszy znich, wspomniany ju wczeniej, wskazuje na wszystkich (lub prawie wszystkich), awic braki ogranicze. Kolejne dwa prole wskazuj, e albo trzeba comie: ato pienidze, ato matur czy wyksztacenie, albo jakim by: zdolnym, modym, ambitnym czy mdrym. Jeli porwna liczebno tych grup, to grupa, ktrmona nazwa roboczo trzeba mie, liczy 27,7% respondentw (i24,7% odpowiedzi), aodpowiednio grupa trzeba by 28,1% respondentw, podczas gdy grupa, ktr mona by nazwa wystarczy by (dla wszystkich), liczy 25% respondentw (iprawie 23% odpowiedzi). Sone wic rozoone mniej wicej rwno. Pozostaj odpowiedzi wskazujce na to, e wystarczy chcie (12% respondentw), oraz pozostae, inne inieliczne juodpowiedzi. Tylko jedna osoba nie udzielia odpowiedzi na t cz pytania.

Pytanie 13b. Uniwersytety s niedostpne dla:

Zkolei analiza odpowiedzi na drug cz pytania: aniedostpne dla wskazuje na kilka aspektw, ktre powodujwopinii badanych niedostpno uniwersytetu dla wybranych osb. Najliczniejsza grupa odpowiedzi wskazuje na biednych jako osoby, dla ktrych uniwersytety sniedostpne. Zestawiajc odpowiedzi udzielone wtej (drugiej) czci ztymi udzielonymi na pierwsz cz pytania, uzyskujemy 158 osb, ktre stwierdziy, e uniwersytety s dostpne dla bogatych iniedostpne dla biednych, awic 84% zgodnoci wkierunku bogaty (dostpne) biedny (niedostpne) i62% jeli analizowa wkierunku odwrotnym. Kolejne kategorie odpowiedzi s ju znaczco mniej liczne. I tak na pierwszym spord pozostaych kategorii miejscu mona wskaza na aspekt chci do nauki czy te raczej jej braku (72+42+47+19=180=15% respondentw). Na kolejnych braku zdolnoci (50+34+14=98% respondentw) ibraku wyksztacenia (51+35=86=8% respondentw). Tylko trzy osoby nie udzieliy odpowiedzi na t cz pytania. Podsumowujc analiz caoci pytania 13., warto podkreli symetryczno ispjnoodpowiedzi wtrzech gwnych prolach. Przechodzc zkolei do podsumowania perspektyw, zktrych odpowiadano na te pytania, atake ich porwnania, zauwaono, co nastpuje. Wpierwszej czci pytania oto, dla kogo dostpne suniwersytety, 25% respondentw wskazuje na kryteria wewntrzsystemowe (gwnie zwizane zwyksztaceniem); wdrugiej czci pytania za udzia tych cech spada do 17,5% (o8%). Podobna sytu-

136

Wyniki odpowiedzi na pytania

acja wystpuje, jeli chodzi oudzia cech zewntrzsystemowych tu jednak spadek jest wikszy, z78% (dostpne) do 60%, awic o18%. Rnica wspomniana wpowyszych zestawieniach odnajduje si we wzrocie liczby odpowiedzi typu nie wiem.
Tabela 4.13b.1. Zestawienie kategorii odpowiedzi na pytanie 13b. aniedostpne dla:

13b. aniedostpne dla:

biednych nie ma takich osb tych, ktrzy nie chc si uczy nieukw leni mniej zdolnych isabszych bez matury gupich przecitnych, zwykych ze wsi imaych miast mao ambitnych niewyksztaconych, zma wiedz wybranych starych obcokrajowcw pracujcych niepenosprawnych tych, ktrzy si nie dostali mniej inteligentnych inne nie wiem brak odpowiedzi Ogem N=1135, Ws=34,4

Liczebno
320 71 72 42 51 50 47 34 35 36 19 36 11 10 6 6 5 8 14 59 263 2 1197

% zN wkolumnie
28,2 6,2 6,4 3,7 4,5 4,4 4,2 3,0 3,1 3,2 1,6 3,2 0,9 0,9 0,5 0,6 0,5 0,7 1,2 5,2 23,1 0,2 105,5

% zodp. wkolumnie
26,7 5,9 6,1 3,5 4,3 4,2 4,0 2,8 2,9 3,0 1,6 3,0 0,9 0,9 0,5 0,5 0,4 0,6 1,1 4,9 22,0 0,2 100,0

Niewaona liczebno
303 72 72 50 51 52 51 34 35 38 21 35 11 10 3 6 6 5 12 55 265 3 1190

137

4. Wyniki bada

Tabela 4.13a.2. Odpowiedzi na pytanie 13a. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

13a. Uniwersytety sdostpne dla:

chccych siuczy, zmatur, wyksztaconych..., najlepszych, dobrze si uczcych wszystkich, posiadajcych pienidze, zdolnych, modych, ambitnych, mdrych, ludzi (rnych), nielicznych, ludzi zmiast, posiadajcych znajomoci inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
25,6

% zodp. wkolumnie
23

Zewntrzne

78

70

nie wiem, brak odpowiedzi, inne

8 111,6

7 100

Tabela 4.13b.2. Odpowiedzi na pytanie 13b. pogrupowane ze wzgldu na obszar systemowy, do ktrego si odnosz

Obszar odniesienia
Wewntrzne

13b. aniedostpne dla:

tych, ktrzy nie chc siuczy, nieukw, osb bez matury, niewyksztaconych biednych, nie ma takich osb, leni, mniej zdolnych, gupich, przecitnych, ze wsi imaych miast, starych, wybranych, obcokrajowcw, pracujcych, niepenosprawnych, tych, ktrzy si nie dostali inne, nie wiem, brak odpowiedzi Suma

% zN wkolumnie
17,5

% zodp. wkolumnie
16,6

Zewntrzne

60

56,4

nie wiem, inne

28,5 106

27 100

5. Podsumowanie iwnioski

Po analizie odpowiedzi na pytania, ktr przedstawiono wrozdziale czwartym, postanowiono na koniec podsumowa najwaniejsze wyniki uzyskane wbadaniu, anastpnie wycign wnioski dotyczce aktualnego postrzegania uniwersytetw. Generalizujc, mona powiedzie, e opinie wyraane wbadaniu, zarwno ouniwersytetach, jak iich pracownikach istudentach, s pozytywne; tych, ktre wskazuj na wady czy braki, pojawia siznacznie mniej. Wysoka liczba brakw odpowiedzi wniektrych pytaniach, szczeglnie owady czy najgorsze uniwersytety, wskazuje, e wznacznej czci spoeczestwa prawdopodobnie panuje regua, wmyl ktrej ouniwersytecie albo mwi si neutralnie, dobrze... albo wcale. Uzyskane dane mona take interpretowa wten sposb, e znaczna czpopulacji moe nie wiedzie owielu aspektach uniwersytetw, szczeglnie takich jak: cechy uniwersytetw, zalety, wady oraz wpewnej mierze otym, jaki powinien by idealny uniwersytet. Jednak, co bardzo wane, czsto nawet jeli badani nie wiedzieli czy nie mieli opinii oaktualnym stanie, to posiadali wyobraenia ostanie podanym idealnym. Sytuacja ta ma skutki widoczne bardziej dugofalowo, kiedy oczekiwania (nie) s speniane mona oczekiwa efektw wpostaci zmian wpostrzeganiu uczelni. Przechodzc do szczegowych aspektw konstrukcji kognitywnej ikomunikacyjnej uniwersytetu, mona powiedzie, e najistotniejsz, dominujc funkcj tego jest edukacja, ktra to wyania si zodpowiedzi na kilka pyta zarwno oskojarzenia, oto, czym jest uniwersytet, jak i ooczekiwania wobec niego czy wreszcie take, gdy zapytano wprost ojego funkcje. Alicja Waszkiewicz wreferowanym ju wczeniej badaniu wyrnia siedem rl organizacji wymiarw wizerunku uczelni, wramach ktrych uniwersytet wystpuje jako: nauczyciel, twrca nauki ikultury, autorytet moralny, pracodawca, podmiot wspierany nansowo, inwestor, transmiter wadzy (Waszkiewicz 2012: 3372). Zaspektw wyrnionych przez AlicjWaszkiewicz najmocniejsze potwierdzenie znalaza jeszcze (poza nauczycielem) funkcja tworzenia nauki, atake, niewyr-

139

5. Podsumowanie i wnioski

niona wprost przez A. Waszkiewicz, azwizana znauk, rola katalizatora postpu. Funkcje, takie jak tworzenie kultury czy transmisja wadzy, znalazy niewielkie poparcie wdanych oglnopolskich. Zkolei funkcja pracodawcy jest niejednoznaczna: wpytaniu 7. jest kategoria daje prac, moe byona jednak rozumiana co najmniej dwojako nie tylko jako pracodawca, ale take instytucja, wktrej ksztacenie uatwia znalezienie (daje) pracy. Nie udao si natomiast odnale wzebranych danych poparcia dla dwch kolejnych funkcji wymienionych przez A. Waszkiewicz: inwestor iautorytet moralny, co wydaje si wiadczy oniedostrzeganiu tych aspektw przez badanych reprezentantw mieszkacw Polski. Wbadaniu wyrniono te aspekty niewskazane wpowyszej propozycji, s to: 1) oczekiwanie zapewnienia pracy (po ukoczeniu studiw) oraz 2)uniwersytet jako instytucja zapewniajca presti wspoeczestwie. Zkolei jeli zapytano ocechy charakteryzujce uniwersytety, otrzymano odpowiedzi skoncentrowane na wysokim poziomie, dobrej kadrze, tradycji, prestiu iotwartoci oraz ponownie na realizacji funkcji dydaktycznej; by wymieni tylko najwaniejsze znich. Jak ju wspomniano powyej, badani oczekuj wicej, ni wiedz oaktualnych cechach uniwersytetw. Cz ztych oczekiwa jest nowa wstosunku do pytania ocechy uniwersytetu: przyjazny, dbajcy ostudenta, praktyczny, dobrze wyposaony, tani iotwarty, niezaleny, zorganizowany. S to cechy podane, ktrych respondenci nie widz, mwic otypowych uniwersytetach, s to przede wszystkim: wysoki poziom, dobra kadra, dostpno itp. Podobnie jeli chodzi ozalety, to s one (poza wysokim poziomem brakw odpowiedzi) take znacznym powieleniem cech znanych zpoprzednich pyta, takich jak: wysoki poziom, dobre ksztacenie, kadra, dostpno, presti. Tym samym przyjto, e cechy, ktre zostay wymienione wodpowiedzi na pytania ozalety, wymieniane winnych pytaniach (np. ocechy aktualnych uniwersytetw), mona uzna take za zalety. Podobnie jest wprzypadku wad. Jeli chodzi za oto, co badani wskazujjako wady uniwersytetw, to zwraca uwag zarwno wysoki poziom nieudzielania odpowiedzi na to pytanie, jak ito, e odpowiedzi koncentruj si na kilku gwnych wadach, takich jak: drogie, niepraktyczne, nie mona znale pracy po ukoczeniu studiw, atake to, e trudno si dosta na przepenione uczelnie. Porwnujc list aktualnych cech izalet, mona zauway, e znaczna cz jest wsplna, co wiadczy ooglnie pozytywnym postrzeganiu uniwersytetu. Lista wad jest od nich zasadniczo rna iwniektrych przypadkach stanowi lustrzane odbicie zalet. Obraz dopenia kilka cech wskazujcych podane kierunki rozwoju.

140

5. Podsumowanie i wnioski

Pracownicy uniwersytetw s okrelani stanowczo pozytywnie icechy te s istotne zperspektywy systemu nauki iszkolnictwa: wyksztaceni, mdrzy, posiadajcy stopnie itytuy, dobrzy, cho czasem widziani s te jako niekompetentni. Studenci uniwersytetw to dla badanych osoby, dla ktrych studia to przede wszystkim kwestia realizacji ambicji idenia do rnych celw, moliwych do spenienia dopiero po ukoczeniu studiw. Poza ambicjami, to co okrela studentw, to zdolnoci, wiedza imdro, ale take zamono jako (wspomniany wpytaniu oto, dla kogo s dostpne uniwersytety) istotny czynnik selekcji. Wtym miejscu warto te nawiza do odpowiedzi wanie na wspomniane powyej pytanie okryteria dostpu do uniwersytetw. I tak najwiksza grupa badanych deklaruje, e uniwersytety s dostpne wznacznej mierze dla wszystkich, bez rnic (25%). Jeli jednak mwi siju ojakichkryteriach, to pozytywnymi s: ch nauki, zdolnoci iwiedza (oraz zamono). Negatywnymi kryteriami selekcji s natomiast pienidze (ich brak 28%), atake lenistwo iniech do nauki dla takich osb uniwersytety s zdaniem respondentw niedostpne. Wostatniej czci podsumowania postanowiono omwi midzy innymi temat najlepszych polskich (pytanie 10.) iwiatowych (pytanie 12.) uniwersytetw oraz tego, co je wyrnia. Lista wyrnikw jest do staa iporwnywalna dla kilku uznanych za najlepsze uniwersytetw polskich: Uniwersytetu Jagielloskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Cechy te to gwnie: tradycja, wysoki poziom, fakt bycia znanym, dugi wiek istnienia, renoma, kadra. Sone wic wznacznej mierze tosame zaktualnymi cechami uniwersytetw. Najlepsze wiatowe uniwersytety (Oxford, Cambridge, Harvard) charakteryzowane c cechami podobnymi do polskich, rnice to wiksza widoczno absolwentw ielitarno (dla wiatowych), atake kierunki oraz historia (dla polskich). Jako ostatnie byo pytanie onajgorsze polskie uniwersytety tu respondenci uznali, e chyba nie ma oczym mwi, bo poza tym, e zwykle wymieniane s te mode ipooone wmniejszych miastach, to liczba tych wskazajest niedua, natomiast pado bardzo duo odpowiedzi typu nie wiem (83% badanych), co potwierdza tez, e ouniwersytecie nie mwi si le. Na koniec warto jeszcze raz wrci do pytania oto, jak wytumaczy tak oglnie pozytywny obraz wyaniajcy si zodpowiedzi. Czy taki jest obraz wumysach respondentw? Czy to raczej moc dyskursu? Amoe efekt ankietera, oktrym trzeba pamitawbadaniach przeprowadzanych wmetodologii wywiadw bezporednich? Czyte moe znaczenie ma poczenie tematu bada ze wskazanym wczeniej efek-

141

5. Podsumowanie i wnioski

tem ankietera, ktry mimo tego, e nie by zuniwersytetu, to jednak przeprowadzabadania, wktrych ouniwersytetach nie wypada mwi le. Udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na te pytania nie wydaje sido koca moliwe, przede wszystkim zracji niemonoci zajrzenia do gw respondentw. Jednak opierajc sina charakterze danych ibrakw odpowiedzi, warto wskaza na moliwo, wktrej jednoznacznie pozytywny obraz uzyskany wbadaniu moe by nieco zbyt tendencyjny. Jeli porwnauzyskane wyniki zpodobnymi badaniami przeprowadzonymi wrd studentw Uniwersytetu Wrocawskiego, to widoczny jest nieco gorszy obraz uczelni, jednak pogorszenie zwizane jest zdugoci studiowania wprost proporcjonalnie. Zaleno ta wspiera tez, e osoby niemajce stycznoci zuczelniami mogmie znaczco lepszy obraz tyche. Powyszy wniosek jest niepokojcy, bo skoro osoby majce styczno zuniwersytetem oceniaj go gorzej ni pozostae, to szczeglnie wsytuacji, wktrej liczba osb uzyskujcych wostatnich latach wysze wyksztacenie drastycznie wzrosa istanowi okoo poow kadego rocznika zdajcego egzaminy maturalne, przyszo uniwersytetu nie jawi siju tak optymistycznie jak teraniejszo ukazana wtym badaniu. Wtej sytuacji wskazane s dokadniejsze badania porwnawcze rnych uczelni, przeprowadzane synchronicznie idiachronicznie. Cz tych bada mona wczy do ewaluacji studiw ikariery absolwentw, szczeglnie niedugo po ukoczeniu uniwersytetu.

Porwnanie najwaniejszych miar statystycznych

Poniej wtabeli 5.1. zestawiono najwaniejsze miary oglne dotyczce poszczeglnych pyta. Zdecydowano si na te miary, ktre obrazuj zebrane dane wsposb moliwie najbardziej oglny, czyli liczba odpowiedzi, ale take brakw odpowiedzi iodmw udzielenia teje. Wbadaniu brao udzia 1135 respondentw, ktrzy mogli udziela wicej ni jednej odpowiedzi. Tu wyjtkiem jest pytanie 2., wktrym proszono ojedn tylko odpowied, atake poniekd pytanie 13., ktrego forma moga faworyzowa pojedyncze odpowiedzi. Specyczna sytuacja bya take wpytaniach ocechy najlepszych uniwersytetw polskich iwiatowych, gdzie mona byo podakilka uczelni ido kadej poda kilka cech.

142

5. Podsumowanie i wnioski

Tabela 5.1. Zestawienie zbiorcze oglnych charakterystyk odpowiedzi na poszczeglne pytania zawarte wankiecie

Odp. niewiem/brak odp.

rednia odp./resp.

% resp.nie wiem

rednia odp. na resp. nie wiem

1,88 1,00 1,74 1,73 1,48 1,34 1,40 1,53 1,51 1,95 2,53 1,18 1,63 1,10 1,13 1,07

Liczba odp. inne

% resp. inne

Liczba odp.

Zagadnienie

skojarzenia uniwersytet to* cechy typowych idealny zalety wady co daj spoeczestwu jacy ludzie pracuj jacy ludzie studiuj a) najlepsze uniwersytety wPolsce** b) co je wyrnia ** najgorsze uniwersytety wPolsce a) najlepsze na wiecie** b) wiat co je wyrnia** uniwersytety s dostpne dla* uniwersytety s niedostpne dla*

2090 1133 1668 1747 1485 1346 1552 1653 1658 2024 2134 1168 1541 1220 1272 1197

63,0 50,4 17,9 23,1 25,6 17,2 48,0 48,9 37,2 90,3 32,9 6,0 47,3 32,7 43,6 34,4

47 46 417 302 404 519 88 164 110 196 480 947 490 266 67 265

4,1 4,1 36,7 26,6 35,6 45,7 7,8 14,4 9,7 17,3 42,3 83,4 43,2 23,4 5,9 23,3

215 93 360 231 221 64 130 179 205 15 201 36 16 94 27 59

18,9 8,2 31,7 20,4 19,5 5,6 11,5 15,8 18,1 1,3 17,7 3,2 1,4 8,3 2,4 5,2

1,84 1,00 1,47 1,54 1,31 1,19 1,37 1,46 1,46 1,78 1,88 1,03 1,36 1,07 1,12 1,05

*jedna odpowiedmoliwa, uzupenienie zdania; ** pytanie zoone

Analiza tabeli wskazuje te pytania iobszary, ktre wyrniaj sina tle caego badania. Po kolei idc, mona zacz od tych pyta, wktrych badani mieli najwicej do powiedzenia, zarwno wsumie, jak i wobu sposobach przeliczenia na osob. S

143

Liczba resp. nie wiem

1088 1089 718 833 731 616 1047 971 1025 939 655 188 645 869 1068 870

Ws

5. Podsumowanie i wnioski

to: skojarzenia oraz lista najlepszych polskich uniwersytetw ipowizana zni lista cech je wyrniajcych. Nastpne wkolejnoci s cechy idealnych iaktualnych uniwersytetw. Najmniej zkolei respondenci powiedzieli, uzupeniajc zdanie Uniwersytet to , co nie dziwi zracji formy pytania, atake wymieniajc najgorsze polskie uniwersytety oraz okrelajc, dla kogo niedostpne s polskie uniwersytety. Kolejne s wyrniki wiatowych uniwersytetw ito, dla kogo s dostpne polskie uniwersytety. Wydaje si wic, e s to te tematy, oktrych badani wiedz najmniej. Poniewa te aspekty omwiono szczegowo ju podczas analizy pyta, warto tylko przypomnie, e zperspektywy komunikacji tematy, oktrych wie siwicej, to te, oktrych najprawdopodobniej mwi si wicej, std te wie si wicej i,co za tym idzie, mona onich atwiej mwi jest to wic cykl samowzmacniajcy. Wszelkie zmiany wtych (iinnych zakresach) wymagaj niejako przeamania irozpoczcia komunikacji na nieuywane dotychczas tematy. Tu widoczna jest te rola mediw, poniewa oile wprzypadku uczelni polskich mona oczekiwa, e wiedza iopinie onich dochodziy do badanych rnymi drogami, o tyle wprzypadku uniwersytetw lecych poza Polsk rola mediw masowych wydaje si znacznie wiksza. Liczba odpowiedzi typu nie wiem ibrakw odpowiedzi liczona cznie nie wydaje si zwizana wprost zliczb odpowiedzi na pytania, araczej wydaje si wskazywa (cznie zliczb odpowiedzi) na fragmenty obrazu wiata, ktre s bardziej imniej znane respondentom, te, wktrych mog copowiedzie, bd jest to dla nich trudniejsze czy wrcz niemoliwe. I tak do najlepiej opracowanych tematw nale: skojarzenia idenicja ponad 95% badanych ma tu co do powiedzenia i,jak pokazaa analiza danych, odpowiedzi te s bardzo podobne. Przy czym, co ciekawe, wprzypadku skojarze, awic bardziej indywidualnego nikolektywnego obszaru obrazu wiata, maj prawie dwa razy wicej do powiedzenia. Co moe istotne, byy to te dwa pierwsze pytania wbadaniu. Kolejne dwa tematy, na ktre co do powiedzenie ma wci ponad 90% badanych, dotycz tego, dla kogo dostpne s uniwersytety ico dajspoeczestwu. S to wic fragmenty obrazu wiata opracowane wstopniu pozwalajcym powiedzie co prawie kademu. Najwicej uchyle od odpowiedzi jest natomiast wprzypadku pyta onajgorsze polskie uniwersytety (83% respondentw), apotem, cho ju prawie dwukrotnie mniej, wpytaniach owady inajlepsze uniwersytety wPolsce oraz wyrniki wiatowych uniwersytetw. Te obszary obrazu wiata badanych wykazujwic albo sabe opracowanie na poziomie oglnospoecznym, tzn. niektrzy badani maj rozbudowane te aspekty obrazu wiata, podczas gdy pozostali kompletnie nie (4283% respondentw), albo te nie s one dla sporej grupy istotne. Analiza redniej liczby odpowiedzi

144

5. Podsumowanie i wnioski

respondentw, ktrzy nie uchylili si od jej udzielenia, wskazuje na niewielkie opracowanie tematu od 1,18 (najgorsze) do 1,34 (wady) odpowiedzi na respondenta, przy redniej dla badania 1,5. Przechodzc do porwnania liczby odpowiedzi wprzeliczeniu na respondenta, mona wyrni dwie grupy pyta, wktrych badani mieli najmniej odpowiedzi na zadane pytania: pierwsza znich to grupa pyta, wktrych forma nieco ograniczaa liczb odpowiedzi, awic pytania oto, czym jest uniwersytet idla kogo jest dostpny iniedostpny. Druga grupa zawiera wymienione ju powyej pytania onajgorsze uniwersytety wPolsce oraz wyrniki najlepszych wiatowych oraz wady polskich uniwersytetw. Najwicej zkolei odpowiedzi wprzeliczeniu na jednego badanego udzielono wpytaniach onajlepsze polskie uniwersytety iich wyrniki oraz skojarzenia. Przechodzc do analizy stopnia stereotypizacji, mierzonej przy pomocy wspczynnika stereotypizacji zaczerpnitego zpracy Jerzego Bartmiskiego (Bartmiski 2012), ktry pokazuje, jaka cz badanych udzielia dwch pierwszych odpowiedzi, mona wyrni najbardziej inajmniej zesterotypizowane obszary. I tak najniej zestereotypizowany jest obszar najgorszych polskich uniwersytetw (6,0), przy zaoeniu, e brak odpowiedzi nie jest odpowiedzi stereotypow; wprzeciwnym wypadku odpowiedzi na to pytanie byyby drugim najbardziej zestereotypizowanym (po najlepszych polskich uniwersytetach) obszarem. Kolejne pytania, na ktre udzielono mao stereotypowych odpowiedzi, dotycz wad icech typowych uniwersytetw, atake ich zalet iideau, co moe wskazywa na to, e cechy, szczeglnie negatywne ipozytywne, kady postrzega bardziej indywidualnie, mniej sugeruje si opiniami innych. Zkolei najbardziej stereotypowy jest obraz wspomnianych ju najlepszych polskich uniwersytetw (Ws=90), atake skojarze (!) idenicji. Jak wspomniano powyej, odpowiedzi na oba pytania byy do podobne. Rwnie do zestereotypizowane (Ws=4748) s odpowiedzi na pytania oto, jacy ludzie pracuj na uniwersytetach, co one daj spoeczestwu oraz jakie s najlepsze uniwersytety wiatowe. Na koniec pozostawiono porwnanie liczby odpowiedzi wkategorii inne wrnych pytaniach. Najmniej odpowiedzi zakwalikowano do kategorii zawierajcej pojedyncze, niepowtarzajce siodpowiedzi wpytaniach onazwy najlepszych inajgorszych uniwersytetw, co wydaje siotyle oczywiste, e wynika zcharakteru pytania logicznie zamknitego, oelementy ze skoczonej listy uniwersytetw. Podobny stopie spjnoci, bo wikszo danych przyporzdkowano do spjnych kategorii, wykazuj te odpowiedzi na pytania oto, dla kogo s dostpne iniedostpne polskie uniwersytety. Najwicej zkolei odpowiedzi pojedynczych, ktre nie pasoway do innych, znaleziono wpytaniach ocechy typowych iidealnych uniwersytetw, atake ozalety isko-

145

5. Podsumowanie i wnioski

jarzenia oraz to, jacy ludzie studiuj. Wydaje si wic, e s to te tematy, wktrych kolektywne odpowiedzi albo s mao opracowane, albo badani oparli si na indywidualnym obrazie wiata.

Profilowanie idefinicja kognitywna

Na podstawie uzyskanych danych zrekonstruowano prol idenicj kognitywn uniwersytetu wpopulacji mieszkacw Polski. Poniej zaprezentowano prol uniwersytetu zrekonstruowany przy pomocy faset; koncepcja oraz kategorie faset zostay zaczerpnite zprac Jerzego Bartmiskiego iAnny Wierzbickiej oraz opracowane na podstawie danych uzyskanych wbadaniu. UNIWERSYTET znaczenie jdrowe: [kategoria] [role] [synonim] [opozycja] [przestrze] [funkcje spoeczne] [dziaania] [co daje ludziom] [cechy] [ewaluacja pozyt.] [ewaluacja neg.] miejsce zdobywania wiedzy, nauki, ksztacenia 1) szkoa wysza uczelnia, szkoa wysza brak lub szkoa podstawowa (wkontinuum) instytucja ibudynek ksztaci ludzi, pracownikw specjalistw wiedza, postp, odkrycia, nauka naukowcw (reprodukcja), mdrych ludzi ksztaci, prowadzi studia, badania naukowe wykady, zajcia, egzaminy, zaliczenia wyksztacenie, uatwia zdobycie pracy presti, renoma, wysoki poziom, dobre tradycyjne, stare, dostpne, otwarte, chonie dla kadego znane, due, drogie, bezpatne wysoki poziom, dobrze ksztaci, kadra presti, znane, renoma drogie, co ogranicza dostp biedniejszym brak przyjaznoci ipraktycznoci braki wyposaenia inansw 2) miejsce naukowe [prototyp] szkoa nauczyciel, twrca nauki ikultury, katalizator postpu

dostpne, bezpatne/tanie

146

Prolowanie i denicja kognitywna

[idea]

przepenione, mao miejsc, skostniae, biurokratyczne wysoki poziom, dobra kadra, dobrze ksztaci

przyjazny, praktyczny, dostpny dla wszystkich, bezpatny/ tani [czas] nowoczesny, dobrze wyposaony to inwestycja, perspektywy na przyszo

[ludzie pracownicy] wyksztaceni, mdrzy, kompetentni, specjalici, dobrzy, fa- chowi [ludzie studiujcy] [ludzie dla kogo] profesorowie, doktorzy, naukowcy pasjonaci, inteligentni, dydaktycy, uczciwi dni wiedzy, modzi, ambitni, zdolni, zamoni, mdrzy wyksztaceni, rni, studenci 1) wszyscy 2) posiadajcy rodki nansowe lub wyksztacenie 3) trzeba by: zdolni, modzi 4) trzeba chcie si ksztaci 5) modzi, wyksztaceni

[ludzie dla kogo nie] biedni, nie chc siuczy, nieuki, leniwi, mniej zdolni, bez matury [wzorowy reprezentant] UJ, UW, Oxford, Cambridge, Harvard, Sorbona [frazeologia] szkoa ycia, dni wiedzy Zkolei denicja wwersji krtszej, pisanej wformie bliszej tradycjom sownikowym, moe wygldana przykad tak: Uniwersytet to szkoa (instytucja), ktrej funkcj jest przede wszystkim ksztacenie na wysokim poziomie wszystkich (szczeglnie chtnych, ambitnych, modych, zdolnych izamonych) przez wyksztacon imdr kadr (profesorw idoktorw). Drug (mniej istotn) funkcj jest rozwj wiedzy ipostpu. Celem ksztacenia (zperspektywy studentw) jest zdobycie wyksztacenia oraz zapewnienie osobom wyksztaconym (specjalistom) pracy po studiach. Uniwersytety charakteryzuje jako (poziom), tradycja ihistoria, kadra, dostpno. Uniwersytety rnicuje si na podstawie: tradycji, poziomu, wieku, faktu, czy sznane, renomy iprestiu oraz kadry.

147

5. Podsumowanie i wnioski

Krytyka dotyczy: braku przyjaznoci ipraktycznoci oraz kosztw studiowania, co ogranicza dostp biedniejszym studentom. Na pytanie, czy wpopulacji oglnopolskiej uniwersytet jest kategoripodstawow (rodkow), odpowied wydaje si raczej negatywna. Wynika to zomawianych ju odniesie do szkoy (powszechnej) jako podstawy iksztacenia jako jej gwnej funkcji, ktra nie wydaje si unikalna dla uniwersytetu. Gdyby poszukiwa takiej wyrnialnoci wrd funkcji drugorzdnych, mona wtedy wskaza na rozwijanie nowej wiedzy, katalizowanie postpu. By mc to rozstrzygn, wskazane jest jeszcze przeprowadzenie porwnywalnych bada, wktrych konieczne byoby uzyskanie odpowiedzi na pytanie oto, jakie instytucje czy osoby tworz wiedz, rozwj ipostp. Gdyby wyniki wskazyway na uczelnie, lub jeszcze lepiej: uniwersytety, wtedy mona mwi opewnej prototypowoci uniwersytetu, poniewa, jak wskazuje si wliteraturze, prototyp jako punkt odniesienia, poziom podstawowy, posiada zwykle wyrnialne, dziaajce funkcje (Langacker 2009). Tym, co przeamuje prototypowo odniesie do szkoy, mogyby by odpowiedzi wskazujce na studiowanie istudentw, ktre to nie do koca musz by tosame znauczaniem iuczniami tyche, ktre itu wydaj si prototypami. Rozstrzygnicie tego wymagaoby osobnych bada nad rozumieniem obu wyrazw, szczeglnie e odpowiedzi na pytanie oto, jacy ludzie studiuj na uniwersytetach, zadane wniniejszym badaniu nie przynosi jednoznacznych odpowiedzi, zwaszcza jednoznacznie wskazujcych na aspekt edukacyjny. Odnoszc sido modeli przedstawionych wrozdziale pierwszym, mona zauway, e wwiadomoci badanych dominuje raczej model paryski (edukacja) irozwinity na jego podstawie brytyjski (Oxford, Cambridge) oraz pojawiaj si nazwy uniwersytetw amerykaskich, znane najprawdopodobniej zprzekazw medialnych. Jeli odnie uzyskane wyniki do przedstawionej wrozdziale drugim koncepcji programw komunikacji Michaela Fleischera, wydaje si, e ouniwersytetach komunikuje si gwnie wramach programu edukacja, atake uzupeniajco nauki cise inauki humanistyczne (wiedza, nauka, postp) oraz gospodarka, poprzez odniesienia do rynku pracy. Porwnujc uzyskane wyniki bada zomwionymi wpierwszej czci pracy modelami uniwersytetu, mona zobaczy znaczn przewag ksztacenia jako dominujcej spoecznie roli. Cytujc profesora Tadeusza Czeowskiego, ktry wkrtkim tekcie powiconym ideaowi uniwersytetu (Wincawski 1994: 2937) wskazuje na istotne, jego zdaniem, cechy charakteryzujce uniwersytety:

148

Prolowanie i denicja kognitywna

Naczelnym zaoeniem struktury uniwersyteckiej jest podwjna rola uniwersytetu jako instytucji badawczej iszkoy zawodowejprzygotowujcej do zawodw tak zwanych akademickich, to jest wymagania wadania metod naukow (Wincawski red. 1994: 31),

warto podkreli niedostrzeganie przez respondentw badawczej roli uniwersytetw. I to wanie na to oraz na komunikowanie moliwych irealnych wyobrae idealnego funkcjonowania uczelni ijej spoecznej uytecznoci, jak siwydaje, warto pooy nacisk podczas komunikowania zarwno pojedynczych uczelni, jak icaej brany. Szczeglnie e, jak wskazaa analiza odpowiedzi na pytanie 4., oczekiwania jej dotyczce le poza aktualnym systemem uniwersytetw. Wydaje si to szczeglnie wane wobecnej sytuacji zmian spoecznych ireorganizacji szkolnictwa wyszego. Wspczenie pojawiaj si rne gosy dzielce nauki na lepsze igorsze, bardziej imniej potrzebne, uyteczne iekonomiczne. Mniej jest natomiast dyskusji otradycji uniwersytetu irozwoju teje. Autor nie roci sobie praw do zabierania gosu wtej dyskusji, szczeglnie przy wiadomoci tego, jak wiele ju wtym temacie powiedziano. Dlatego te zdecydowano si na realizacj badania wrd mieszkacw Polski, by mc zobaczy, jak aktualnie postrzegany ioceniany jest przez nich uniwersytet jako instytucja odugiej tradycji. Wydaje si, e wrezultacie badania udao siwskaza te elementy, ktre, choistotne, nie s przez respondentw dostrzegane, ina bazie takiej wiedzy mona podj dyskusj nad ewentualnymi zmianami zarwno wramach poszczeglnych uniwersytetw, jak ina forum midzyuczelnianym. Tu mona przytoczy sowa profesora Stanisawa Kozyra-Kowalskiego, ktry zajmujc si problemem funkcji uniwersytetu, stwierdzi, e jest ni nie tyle
dotrzymywanie kroku zmianom koniunktur gospodarczych, lecz wyprzedzanie tego rodzaju zmian. Mona to uczynijedynie poprzez dostarczanie wzgldnie wyspecjalizowanej wiedzy ocharakterze uniwersalnym, oglnym (Kozyr-Kowalski 2005: 52).

Na koniec warto jeszcze wskaza kolejne badania, ktrych przeprowadzenie wydaje si celowe. Pierwsza kategoria to porwnanie uniwersytetw zinnymi uczelniami wyszymi: politechnikami, uczelniami medycznymi, artystycznymi, co staje si tym istotniejsze, e wostatnich latach wiele akademii przeksztacio si wuniwersytety przymiotnikowe. Kolejna to badania porwnawcze postrzegania poszczeglnych uczelni, szczeglnie wyrnionych wbadaniu, zarwno przeprowadzane wgrupach wewntrznych (pracownicy, studenci), jak izewntrznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem absolwentw. Wtrakcie analizy danych zauwaono te niedostatek danych ointerakcjach wewntrznych, trudno na podstawie zebranych odpowiedzi odpowiedzie na pytanie, co si robi na uniwersytecie, szczegowo ipoza ksztaceniem. Brak ten mona naj-

149

5. Podsumowanie i wnioski

prawdopodobniej uzupeni, zadajc oto stosowne pytania (ktrych nie zadano wniniejszym badaniu) oraz analizujc system jzyka. Badanie koncentruje sina wiedzy czonkw spoeczestwa, uytkownikw jzyka, anie na systemie, itake takie badania warto przeprowadzi wramach uzupenienia wynikw.

Konstruktywizm czy kognitywizm?

Kognitywizm pomaga uporzdkowa dane, proponuje ram zwizan ze sposobami dowiadczania ikategoryzowania wiata przez ludzi. Konstruktywizm natomiast, czynic mniej zaoe oramach poznawczych czowieka, pozwala na zbieranie danych wsposb bardziej otwarty na kategoryzacje uywane przez badanych, tym samym uatwiajc lub wrcz umoliwiajc badaczowi poznanie tych zakresw obrazw wiata, ktrych, mimo kompetencji jzykowej, kulturowej ikomunikacyjnej, nie dostrzega, czasem zpowodu nakadania wasnych ram interpretacyjnych na materia. Tu podejcie konstruktywistyczne wydaje si pomocne przy dostrzeganiu tych ogranicze.

Aneks A.Wzr ankiety

Uniwersytety wPolsce Szanowni Pastwo, zapraszam do udziau wbadaniu naukowym, ktrego celem jest poznanie Pastwa opinii na temat wspczesnych polskich uniwersytetw. Ankieta jest anonimowa, dzikuj za pomoc wbadaniu. 1.Zczym kojarzy siPani/Panu uniwersytet? 2.Uniwersytet to: 3.Jakimi cechami okreli(a)by Pani/Pan typowe polskie uniwersytety? 4.Jaki Pani/Pana zdaniem powinien by idealny uniwersytet? 5.Jakie s Pani/Pana zdaniem zalety polskich uniwersytetw? 6.Jakie s Pani/Pana zdaniem wady polskich uniwersytetw? 7.Co Pani/Pana zdaniem polskie uniwersytety daj spoeczestwu? 8.Jacy ludzie Pani/Pana zdaniem pracuj na polskich uniwersytetach? 9.Jacy ludzie Pani/Pana zdaniem studiuj na uniwersytetach? 10. Prosz wymieni znane Pani/Panu najlepsze uniwersytety wPolsce. Co je wyrnia? wyrnia si: wyrnia si: wyrnia si: 11. Prosz wymieni znane Pani/Panu najgorsze uniwersytety wPolsce?

151

Aneks A. Wzr ankiety

12. Prosz wymieni znane Pani/Panu najlepsze uniwersytety na wiecie. Co je wyrnia? wyrnia si: wyrnia si: wyrnia si: 13.Prosz dokoczyzdanie: Uniwersytety wPolsce s dostpne dla: a niedostpne dla: pe: [ ] kobieta [ ] mczyzna wiek: lat miejsce zamieszkania: typ: [ ] wie [ ] miasto do 50 tys. [ ] miasta 50200 tys. [ ] miasta pow. 200 tys., wprzypadku miast nazwa: wyksztacenie: [ ] podstawowe [ ] zawodowe [ ] rednie [ ] studenci [ ] wysze: [ ] lic. czy [ ] magisterskie jeli: student, to pytamy o: 1.aktualn uczelni 2.ostatni ukoczon uczelni jeli wyksztacenie wysze inie studiuje, to o: 1.ostatni ukoczon uczelni. dla wszystkich studiujcych izwyszym: kierunek: miasto studiw:

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Tabela 6.1. Rozkad dochodw respondentw

Dochd netto respondentw

Brak dochodw Do 800 PLN 8011500 PLN Pow. 1500 PLN Ogem Odmowa odpowiedzi Ogem

Czsto
150 124 309 429 1012 123 1135

Procent
13,2 10,9 27,2 37,8 89,2 10,8 100,0

Procent wanych
14,8 12,3 30,5 42,4 100,0

Procent skumulowany
14,8 27,1 57,6 100,0

Tabela 6.2. Rozkad dochodu na osob wgospodarstwie domowym respondentw

Dochd na osob wgosp. domowym

Brak dochodw Do 300 z 301500 z 501700 z 701900 z 9011100 z Pow. 1100 z Ogem Odmowa odpowiedzi Ogem

Czsto
9 31 74 98 125 170 485 992 143 1135

Procent
0,8 2,7 6,5 8,6 11,0 15,0 42,7 87,4 12,6 100,0

Procent wanych
0,9 3,1 7,5 9,9 12,6 17,1 48,9 100,0

Procent skumulowany
0,9 4,0 11,5 21,4 34,0 51,1 100,0

153

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Tabela 6.3. Rozkad lat spdzonych na nauce wrd respondentw

Lata spdzone na nauce

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 29 30 31 Ogem

Czsto
2 1 4 52 70 21 68 248 231 120 62 63 34 94 39 13 3 4 1 1 1 1 1 1 1135

Procent
0,2 0,1 0,4 4,6 6,2 1,9 6,0 21,9 20,4 10,6 5,5 5,6 3,0 8,3 3,4 1,1 0,3 0,4 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 100,0

Procent wanych
0,2 0,1 0,4 4,6 6,2 1,9 6,0 21,9 20,4 10,6 5,5 5,6 3,0 8,3 3,4 1,1 0,3 0,4 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 100,0

Procent skumulowany
0,2 0,3 0,6 5,2 11,4 13,2 19,2 41,1 61,4 72,0 77,4 83,0 86,0 94,3 97,7 98,9 99,1 99,5 99,6 99,6 99,7 99,8 99,9 100,0

154

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Tabela 6.4. Rozkad zatrudnienia respondentw

Zatrudnienie
Przeds. pastwowe Przeds. prywatne Sfera budetowa Gospodarstwo rolne Emeryci irencici Bezrobotni Niepracujcy Ogem

Czsto
71 489 56 25 282 76 136 1135

Procent
6,3 43,1 4,9 2,2 24,8 6,7 12,0 100,0

Procent wanych
6,3 43,1 4,9 2,2 24,8 6,7 12,0 100,0

Procent skumulowany
6,3 49,3 54,3 56,5 81,3 88,0 100,0

Tabela 6.5. Rozkad grup spoecznych, do ktrych nale respondenci

Grupa spoeczna (pracownicza)

Kadra Pracownicy umysowi Handel Robotnicy wykwal. Robotnicy niewykwal. Rolnicy Waciciele Gospodynie domowe Uczniowie, studenci Inne Ogem

Czsto
60 244 169 284 112 58 29 56 91 32 1135

Procent
5,3 21,5 14,9 25,0 9,9 5,1 2,6 4,9 8,0 2,8 100,0

Procent wanych
5,3 21,5 14,9 25,0 9,9 5,1 2,6 4,9 8,0 2,8 100,0

Procent skumulowany
5,3 26,8 41,7 66,7 76,6 81,7 84,2 89,2 97,2 100,0

155

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Tabela 6.6. Rozkad czstoci korzystania zInternetu

Korzystanie: Internet (30 dni)

Tak Nie Ogem

Czsto

Procent

Procent wanych
58,1 41,9 100,0

Procent skumulowany
58,1 100,0

659 476 1135

58,1 41,9 100,0

Tabela 6.7. Rozkad czstoci sytuacji gospodarstw domowych wrd respondentw

Sytuacja gospodarstwa domowego

Samotna osoba, bez dzieci Maestwo lub zwizek partnerski, bez dzieci Samotna osoba, zdziemi Maestwo lub zwizek partnerski, zdziemi Samotna osoba, dzieci usamodzielnione Maestwo lub zwizek partnerski, dzieci usamodzielnione Ogem

Czsto
219 92 57 444

Procent
19,3 8,1 5,0 39,1

Procent wanych
19,3 8,1 5,0 39,1

Procent skumulowany
19,3 27,4 32,4 71,5

142

12,5

12,5

84,1

181 1135

15,9 100,0

15,9 100,0

100,0

156

Aneks B. Tabele charakteryzujce skad prby

Tabela 6.8. Rozkad sytuacji nansowej gospodarstw domowych wrd respondentw

Sytuacja nansowa gospodarstwa

Starcza na wszystko bez specjalnych wyrzecze yjemy oszczdnie idziki temu starcza na wszystko yjemy bardzo oszczdnie, aby odoy na powaniejsze zakupy Pienidzy nie starcza na wszystkie podst. potrzeby Odmowa Ogem Systemowe braki danych

Czsto

Procent

Procent wanych
20,6 41,6

Procent skumulowany
20,6 62,2

233 470

20,5 41,4

218

19,2

19,3

81,4

193 17 1131 4

17,0 1,5 99,6 0,4

17,1 1,5 100,0

98,5 100,0

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw zwyksztaceniem wyszym iwtrakcie studiw

Miasto studiw absolwenci

Zakoczone kierunki studiw
Tabela 7.1. Rozkad kierunkw studiw, ktre ukoczyli badani zwyksztaceniem wyszym

Jaki kierunek studiowa/aPan/ina tej uczelni?

pedagogika zarzdzanie ekonomia administracja polonistyka socjologia informatyka chemia prawo historia ochrona rodowiska psychologia turystyka nanse zyka gospodarka lologie humanstyczne

Czsto
34 14 11 13 9 7 7 6 5 5 3 3 3 3 3 3 7 16

Procent
3,0 1,2 1,0 1,1 0,8 0,6 0,6 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,6 1,4

Procent wanych
16,2 6,7 5,2 6,2 4,3 3,3 3,3 2,9 2,4 2,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 3,3 7,6

Procent skumulowany
16,2 22,9 28,1 34,3 38,6 41,9 45,2 48,1 50,5 52,9 54,3 55,7 57,1 58,6 60,0 61,4 64,8 72,4

159

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw z wyksztaceniem wyszym

Jaki kierunek studiowa/aPan/ina tej uczelni?

inynieryjne medyczne nase, handel rodowisko inne odmowa udzielania odpowiedzi Ogem Systemowe braki danych Ogem

Czsto
12 8 5 8 23 2 210 925 1135

Procent
1,1 0,7 0,4 0,7 2,0 0,2 18,5 81,5 100,0

Procent wanych
5,7 3,8 2,4 3,8 11,0 1,0 100,0

Procent skumulowany
78,1 81,9 84,3 88,1 99,0 100,0

160

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw z wyksztaceniem wyszym

Tabela 7.2. Rozkad miast, wktrych studiowali badani zwyksztaceniem wyszym

Wjakim miecie Pan/iwtedy studiowa/a?

brak danych Warszawa Krakw Lublin Wrocaw Katowice Pozna Kielce Biaystok d Rzeszw Szczecin Gdask Radom Supsk Toru Bydgoszcz Olsztyn Ciechanw Zielona Gra Gliwice Opole Sopot Jelenia Gra inne pojedyncze: Gdynia, Gliwice, Iawa, Koszalin, owicz, Pock, Putusk, Starachowice, Wabrzych, ary, ywiec Ogem

Czsto
925 32 26 17 17 15 13 10 7 8 6 6 5 5 5 5 4 4 3 3 2 2 2 2

Procent
81,5 2,8 2,3 1,5 1,5 1,3 1,1 0,9 0,6 0,7 0,5 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2

Procent wanych
81,5 2,8 2,3 1,5 1,5 1,3 1,1 0,9 0,6 0,7 0,5 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2

11

1,1

1,1

1135

100,0

100,0

161

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw z wyksztaceniem wyszym

Obecne kierunki studiw

Tabela 7.3. Rozkad kierunkw studiw, ktre studiuj badani bdcy aktualnie wtrakcie studiw

Jaki kierunek Pan/iobecnie studiuje?

zarzdzanie pedagogika stosunki midzynarodowe informatyka prawo mechanika ochrona rodowiska socjologia ekonomia historia elektronika itelekomunikacja budownictwo logistyka administracja inne Ogem Systemowe braki danych

Czsto
7 6 4 4 4 3 2 2 2 2 2 2 2 2 14 58 1077 1135

Procent
0,6 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 1,2 5,1 94,9 100,0

Procent wanych
12,1 10,3 6,9 6,9 6,9 5,2 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 24,1 100,0

Procent skumulowany
12,1 22,4 29,3 36,2 43,1 48,3 51,7 55,2 58,6 62,1 65,5 69,0 72,4 75,9 100,0

162

Aneks C. Tabele charakteryzujce respondentw z wyksztaceniem wyszym

Miasto studiw aktualni studenci

Tabela 7.4. Rozkad miast, wktrych studiuj badani bdcy aktualnie wtrakcie studiw

Wjakim miecie Pan/iobecnie studiuje?

nie dotyczy Krakw Rzeszw Pozna Warszawa Gliwice Katowice Kielce Lublin d Olsztyn inne pozostae: Bydgoszcz, Czelad, Gdask, Jaworzno, Kalisz, Legnica, Supsk, Sulechw, Szczecin, Toru, Wrocaw, Zielona Gra Ogem

Czsto
1078 10 7 6 5 4 3 3 3 2 2

Procent
95,0 0,9 0,6 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2

Procent wanych
95,0 0,9 0,6 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2

12

1,1

1,1

1135

100,0

100,0

Bibliografia

Altkorn J., 2004, Wizerunek rmy, Dbrowa Grnicza: Wysza Szkoa Biznesu. Antas J., 1991, Omechanizmach negowania. Wybrane semantyczne ipragmatyczne aspekty negacji, Krakw: Universitas. Antas J., 2008, Okamstwie ikamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Krakw: Universitas. Antonowicz D., 2005, Uniwersytet przyszoci: wyzwania imodele polityki, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych. Anusiewicz J., 1990, Problematyka jzykowego obrazu wiata wpogldach niektrych jzykoznawcw ilozofw niemieckich XX wieku, [w:] J. Bartmiski (red.), Jzykowy obraz wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 277307. Anusiewicz J., 1994, Jzyki subkultur, [w:] Jzyk aKultura, t. 10, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Anusiewicz J., 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Anusiewicz J., 1998, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne, t. 12, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Anusiewicz J., 2000, Jzykowy obraz wiata ikultura, [w:] Jzyk aKultura, Jzykowy obraz wiata ikultura, t. 13, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Anusiewicz J., Dbrowska A., Fleischer M., 2000, Jzykowy obraz wiata ikultura. Projekt koncepcji badawczej, [w:] A. Dbrowska iJ. Anusiewicz (red.), Jzyk aKultura, Jzykowy obraz wiata ikultura, t. 13, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Anusiewicz J., Skawiski J., 1994, Sownik polszczyzny potocznej, Warszawa Wrocaw: PWN. Awdiejew A., 1987, Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzi, Krakw: Uniwersytet Jagielloski. Awdiejew A. (red.), 1999, Gramatyka komunikacyjna, Warszawa Krakw: PWN. Awdiejew A., Habrajska G., 2004, Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej, t.1, ask: Leksem. Awdiejew A., Habrajska G., 2006, Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej, t.2, ask: Leksem. Babbie E., 2004, Badania spoeczne wpraktyce, Warszawa: PWN. Babbie E., 2008, Podstawy bada spoecznych, Warszawa: PWN.

165

Bibliograa

Balicki B. et al. (red.), 2010, Radykalny konstruktywizm. Antologia, Wrocaw: Gajt. Barbacka J., 2007, Strona internetowa jako medium jzykowej autoprezentacji uniwersytetu, Uniwersytet dzki: niepublikowana praca doktorska. Bartmiski J., 1980, Zaoenia teoretyczne sownika, [w:] J. Bartmiski (red.), Sownik ludowych stereotypw jzykowych. Zeszyt prbny, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 736. Bartmiski J., 1988a, Denicja kognitywna jako narzdzie opisu konotacji sowa, [w:] J. Bartmiski (red.), Konotacja, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Bartmiski J.,1988b, Kryteria ilociowe wbadaniu stereotypw jzykowych, [w:] Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jzykoznawczego, nr 41, Krakw: Polskie Towarzystwo Jzykoznawcze, s.91104. Bartminski J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, jezykowy obraz swiata, [w:] J. Bartminski (red.), Jezykowy obraz swiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 103120. Bartmiski J., 1993a, Oprolowaniu poj wsowniku etnolingwistycznym, [w:] Philologia Slavica. K 70 letiju akademika N.I. Tolstogo, Moskva: Nauka, s. 1217. Bartminski J., 1993b, Styl potoczny, [w:] Jzyk akultura. Potoczno wjzyku iwkulturze, t. 5, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 37 54. Bartminski J., 1993c, Oprolowaniu pojec, [w:] J. Bartminski (red.), Prolowanie pojec. Wybr prac. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 717. Bartmiski J. (red.), 2003, Jzyk wkrgu wartoci, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Bartmiski J. (red.), 2004, Jzykowy obraz wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Bartmiski J. (red.), 2006, Jzyk, wartoci, polityka. Zmiany wrozumieniu nazw wartoci wokresie transformacji ustrojowej wPolsce. Raport zbada empirycznych. Lublin: Wydawnictwo UMCS. Bartminski J., 2008, Wartoci iich prole medialne, [w:] I. Kaminska-Szmaj, T. Piekot, M. Poprawa (red.), Ideologie wsowach iobrazach, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 2341. Bartminski J., 2010, Pojecie jezykowego obrazu swiata isposoby jego operacjonalizacji, [w:] P.Czaplinski, A. Legezynska, M. Telicki (red.), Jaka antropologia literatury jest dzisiaj mozliwa?, Poznan: Poznaskie Studia Polonistyczne, s. 155178. Bartmiski J., 2012, Jzykowe podstawy obrazu wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Bartmiski J., Tokarski R. (red.), 1993, Odenicjach ideniowaniu, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Baszkiewicz J., 1997, Modo uniwersytetw, Warszawa: ak. Bauman T., 2001, Uniwersytet wobec zmian spoeczno-kulturowych: casus Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego. Bba S., Liberek J., 2001, Sownik frazeologiczny jzyka polskiego, Warszawa: PWN.

166

Bibliograa

Berger P.L., Luckmann T., 1983, Spoeczne tworzenie rzeczywistoci, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Bertalanfy L. von, 1984, Oglna teoria systemw, Warszawa: PWN. Biskupska K., Fleischer M., Grech M., Parus M., Przyborska A., 2003a, System polskich metafor kulturowych (prba empirycznej rekonstrukcji), [w:] J. Jaska, A. Olearczyk (red.), Prawda ametoda. Aporie myli wspczesnej, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 119141. Biskupska K., Fleischer M., Grech M., Parus M., Przyborska A., 2003b, Das System der Kulturmetaphern (an polnischem Material), [w:] Wirklichkeitskonstruktion. Beitrge zur systemtheoretischen Konstruktivismusforschung, Dresden: w.e.b. Bory W., 2005, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, Krakw: Wydawnictwo Literackie. Brzeziski J., 1997a, Teoria ieksperyment analiza wspzalenoci, [w:] J. Gokowski, P. Kisiel (red.), Ogldy iobrazy wiata spoecznego, Pozna: Wydawnictwo IF UAM. Brzeziski J., 1997b, Uniwersytety europejskie aprzysze szkolnictwo wysze wPolsce, [w:] H.ytkowicz (red.), Idea uniwersytetu uschyku tysiclecia, Warszawa: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Brzeziski J., 2005, Metodologia bada psychologicznych, Warszawa: PWN. Brzeziski J., 2008, Co zagraa uniwersytetowi?: wykad prof. dra hab. Jerzego Mariana Brzeziskiego wygoszony na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego 12 marca 2008 roku, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Budzyski W., 2002, Wizerunek rmy. Kreowanie, zarzdzanie, efekty, Warszawa: Poltext. Carley K.M., 1997, Network Text Analysis: The Network Position of Concepts, rozdzia 4, [w:] C.Roberts (Ed.), Text Analysis for the Social Sciences: Methods for Drawing Statistical Inferences from Texts and Transcripts. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, s. 79100. Carley K.M., Kaufer D.S., 1993, Semantic Connectivity: An Approach for Analyzing Semantic Networks, Communication Theory, 3(3), s. 183213. Chopecki J., 2004, Wposzukiwaniu syntezy: oproblemach szkolnictwa wyszego nie tylko wPolsce, Rzeszw: Wysza Szkoa Informatyki iZarzdzania. Chopecki J. (red.), 2006, Uniwersytet, spoeczestwo, gospodarka, Rzeszw: Wydawnictwo Wyszej Szkoy Informatyki iZarzdzania. Czachur W., 2011, Dyskursywny obraz swiata. Kilka reeksji, [w:] test idyskurs text und diskurs 4, s. 7997, http://tekst-dyskurs.pl/tid_4.html, dostp: 20.04.2013. Czeowski T., 1994a, Oideale uniwersytetu, [w:] W. Wincawski (red.), Tosamo uniwersytetu: antologia tekstw Profesorw Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru: Uniwersytet Mikoaja Kopernika. Czeowski T., 1994b, Uniwersytet nowoczesny, [w:] W. Wincawski (red.), Tosamo uniwersytetu: antologia tekstw Profesorw Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru: Uniwersytet Mikoaja Kopernika.

167

Bibliograa

Day D., Edwards H., 2006, Kreowanie marki zpasj, Krakw: Ocyna Ekonomiczna. Dbrowska A., 1998, Sownik eufemizmw polskich, czyli wrzeczy mocno, wsposobie agodnie, Warszawa: PWN. Denzin Norman K., Lincoln Yvonna S., 2009, Metody badan jakosciowych, Warszawa: PWN. Dijk T. van, 2001, Dyskurs jako struktura iproces, Warszawa: PWN. Dugosz-Kurczabowa K., 2003, Nowy sownik etymologiczny jzyka polskiego, Warszawa: PWN. Dugosz-Kurczabowa K., 2008, Wielki sownik etymologiczno-historyczny jzyka polskiego, Warszawa: PWN. Domurat A., 2009, Identykacja wartoci osobistych wbadaniach psychologicznych. Wartoci jako cele dziaa iwyborw, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Drozdowicz Z. (red.), 2009, Uniwersytety: tradycje dzie dzisiejszy przyszo, Pozna: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Duszak A., 1998, Tekst, dyskurs, komunikacja midzykulturowa, Warszawa: PWN. Eco U., 1996, Uniwersytet amass media, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Grzegorczyk A., Sjka J. (red.), 2008, Fenomen uniwersytetu, seria Filozoa iLogika, nr 104, Pozna: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Fleischer M., 2002a, Teoria kultury ikomunikacji, Wrocaw: Dolnolska Szkoa Wysza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Fleischer M., 2002b, Konstrukcja rzeczywistoci, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Fleischer M., 2003a, Corporate identity ipublic relations, Wrocaw: Dolnolska Szkoa Wysza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Fleischer M., 2003b, Polska symbolika kolektywna, Wrocaw: Dolnolska Szkoa Wysza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Fleischer M., 2004, Kognitywny wizerunek Wrocawia, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Fleischer M., 2005, Obserwator trzeciego stopnia. Orozsdnym konstruktywizmie, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Fleischer M., 2007, Oglna teoria komunikacji, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Fleischer M., 2008a, Koncepty elementy sterujace komunikacji, Wrocaw: Atut. Fleischer M., 2008b, Jak empiryczna moe by nauka okomunikacji, [w:] M. Fleischer, Konstrukcja rzeczywistoci 2, Wrocaw: Atut, s. 49111. Fleischer M., 2010, Communication design, czyli projektowanie komunikacji, dz: Primum Verbum.

168

Bibliograa

Fleischer M., Grech M., Ksiek A., 2003, Kognitywna ikonstruktywna semantyka konceptu prawdy, [w:] Kultura ikomunikacja, nr2, Wrocaw s.1823. Fleischer M., Grech M., Ksiek A., 2006, Die kognitive Semantik der Warheit, [w:] P. Grzybek, R. Khler (red.), Festschrift fr Gabriel Altmann zum 75. Geburtstag, Berlin New York: De Gruyter. Flick U., 2010, Projektowanie badania jakosciowego, Warszawa: PWN. Florida R., 2010, Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia wcharakterze pracy, wypoczynku, spoeczestwa iycia codziennego, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury. Fodor J.A., 2011a, Jzyk myli LOT 2, Warszawa: PWN. Fodor J.A., 2001b,Eksperci od wizw. Jzyk myleski ijego semantyka, Warszawa: Alatheia. Foucault M., 1977, Archeologia wiedzy, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., 2001, Metody badawcze wnaukach spoecznych, Pozna: Zysk iS-ka. Gackowski T., czyski M., 2009, Metody wbadaniach wizerunku wmediach, Warszawa: CeDeWu. Gajda S., 2001, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:] J. Bartmiski (red.), Wspczesny jzyk polski, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Gieysztor A., 1997, Systemy wartoci wtradycji uniwersyteckiej, [w:] H. ytkowicz (red.), Idea uniwersytetu uschyku tysiclecia, Warszawa: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Gokowski J., 1984, Autorytety wiata uczonych, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Gokowski J., 1996, Ethos nauki irole uczonych, Krakw: Secesja. Gokowski J., 1999, Uniwersytet itradycja wnauce, Krakw: Secesja. Gokowski J., Kisiel P. (red.), 2004, Patologia iterapia ycia naukowego, Krakw: Universitas. Grabias S., 1994, Jzyk wzachowaniach spoecznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Graszewicz M., Lewiski D., Stasiuk-Krajewska K. (red.), 2012, Wizerunek Uniwersytetu Wrocawskiego woczach studentw studiw stacjonarnych, Wrocaw: Atut. Grech M., 2003a, Konstrukty kulturowe substancji psychoaktywnych. Rekonstrukcja proli znaczeniowych isystemu relacji na podstawie bada ankietowych, [w:] Kultura ikomunikacja, nr 2, Wrocaw: Wydawnictwo DSWE TWP, s. 2445. Grech M., 2003b, Obraz wiata wpowieci radiowej Matysiakowie (wlatach 1968 i1978), [w:]M. Parus-Jaskuowska, A. Stabrowska (red.), Kultura ispoeczestwo PRL. Materiay ze studenckiej sesji naukowej, 26.04.2001, Wrocaw: Katedra Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 817. Grech M., 2007, Autoprezentacja niepublicznych szk wyszych na stronach domowych www, [w:] G. Habrajska, A. Obrbska (red.), Mechanizmy perswazji imanipulacji, d: Piktor. Grech M., 2009, Wizualna prezentacja wybranych polskich uczelni niepublicznych na stronach, [w:] A. Obrbska (red.), Komunikacja wizualna wprzestrzeni spoecznej, d: Primum Verbum.

169

Bibliograa

Grech M., 2010a, Komunikacja iwizerunek uczelni niepublicznych. Metodologia iwyniki bada empirycznych, d: Primum Verbum. Grech M., 2010b, Problem badania grup komunikacyjnych, [w:] A. aba (red.), Wspczesne teorie komunikacji 2, Wrocaw: Atut, s. 199205. Grech M., 2010c, Wszystko jest komunikacj. Projekt opisu struktury spoecznej imetodologii bada, [w:] M. Graszewicz iJ. Jastrzbski (red.), Teorie Komunikacji iMediw 2, Wrocaw: Atut, s. 199205. Grech M., 2011a, Wyniki badania wizerunku Uniwersytetu Wrocawskiego wrd jego studentw, communication design magazine, nr 1/2011, cd-magazine.uni.wroc.pl/artykul/wyniki_badania_wizerunku_uniwersytetu_wroclawskiego_wsrod_jego_studentow, dostp: 13.04.2013. Grech M., 2011b, Usieciowione schematy dyskursowe wtekstach autoprezentacyjnych polskich uczelni niepublicznych, [w:] G. Habrajska (red.), Komunikatywizm wPolsce wybrane zagadnienia zteorii ipraktyki, d: Primum Verbum. Grech M., 2012a, Badanie wizerunku wewntrznego Uniwersytetu Wrocawskiego wrd jego studentw: Cele, metody, dobr prby iwyniki zbiorcze, [w:] M. Graszewicz, D. Lewiski, K.Stasiuk-Krajewska (red.), Wizerunek Uniwersytetu Wrocawskiego woczach studentw studiw stacjonarnych, Wrocaw: Atut, s. 99132. Grech M., 2012b, Badanie wizerunku metody ankietowe. Metodologia badan, [w:] M. Grech (red.), Badanie wizerunku: ludzie, marki, brane, d: Primum Verbum, s. 1126. Grech M., 2012c, Wizerunek uniwersytetu woczach maturzystw istudentw, [w:] W. Winiowski (red.), Marketing Instytucji Naukowych iBadawczych 2, Warszawa: Instytut Lotnictwa, s.359382. Grech M., 2012d, Image of universities from the point of view of students and high school graduates, [w:] W. Winiowski (red.), Marketing of scientic and research organizations 3, Warszawa: Instytut Lotnictwa, s. 295320. Grech M. (red.), 2012e, Badanie wizerunku: ludzie, marki, brane, d: Primum Verbum, s.397. Grech M., Kimbar A., 2009, Modele konsumpcji prba rekonstrukcji na podstawie bada empirycznych, [w:] M. Graszewicz iJ. Jastrzbski (red.), Teorie Komunikacji iMediw 1, Wrocaw: Atut, s. 363370. Grech M., Ksiek A., 2003, Wizerunek kulturoznawstwa, [w:] Kultura ikomunikacja, nr 2,Wrocaw: Wydawnictwo DSWE TWP, s.6673. Grech M., Ksiek A., Przyborska-Borkowicz A., 2009, Dyskurs rm iinstytucji konstrukcja rzeczywistoci, [w:] I. Kamiska-Szmaj, T. Piekot, M. Poprawa (red.), Ideologie codziennoci, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 145158. Grech M., Siemes A. (red.), 2012, Badanie iprojektowanie komunikacji, Wrocaw Krakw: Libron, s. 192. Grech M., Zawada M., 2005, Stereotypizacja jzykowa ikulturowa pci. Wyniki bada empirycznych, 2 K Kultura iKomunikacja, nr 56, Wrocaw: Wydawnictwo DSWE TWP, s.98109.

170

Bibliograa

Grice H.P., 1980, Logika ikonwersacja, [w:] B. Stanosz (red.), Jzyk wwietle nauki, Warszawa: Czytelnik. Grin E., 2002, Podstawy komunikacji spoecznej, Sopot: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne. Grzegorczykowa R., 1990, Pojcie jzykowego obrazu wiata, [w:] J. Bartmiski (red.), Jzykowy obraz wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 4149. Grzegorczykowa R., 2002, Wprowadzenie do semantyki jzykoznawczej, Warszawa: PWN. Habrajska G., 2000, Metody ankietowe ianaliza tekstw wbadaniach jzykowego obrazu wiata, [w:] A. Dbrowska iJ. Anusiewicz (red.), Jzyk aKultura, Jzykowy obraz wiata ikultura, t. 13, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Habrajska G., 2002, Semantyka ipragmatyka informacji prasowej, [w:] Tekst wmediach, d: Wydawnictwo Uniwerytetu dzkiego. Habrajska G., 2008, Kategoria normatywnoci wanalizie tekstu, [w:] A. Dbrowska (red.), Jzyk akultura, t. 20, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 111118. Habrajska G., 2012, Wybrane zagadnienia wprowadzajce do nauki okomunikowaniu, d: Primum Verbum. Hague P., 2006, Badania marketingowe: planowanie, metodologia iocena wynikw, Gliwice: Helion. Hall C.S., Lindzey G., Campbell J.B., 2006, Teorie osobowoci, Warszawa: PWN. Hammerl R., Sambor J., 1990, Statystyka dla jzykoznawcw, Warszawa: PWN. Hammerl R., Sambor J., 1993, Ostatystycznych prawach jzykowych, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne. Hejwosz D.A., 2010, Edukacja uniwersytecka ikreowanie elit spoecznych, Krakw: Impuls. Herbst D., 1998, Corporate identity, Berlin: Cornelsen. Hofstede G., 2000, Kultury iorganizacje, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Jak studiuje si wPolsce?: badanie zadowolenia Studentw Erasmusa 2001/2002, 2003, d: Wydawnictwo WSH-E, cz. 1 i2. JanKomunikant, 2011, Sownik polszczyzny rzeczywistej (si rzeczy fragment), d: Primum Verbum. JanKomunikant, 2012, Style ycia wkomunikacji. Komunikacyjna stratykacja spoeczestwa, Wrocaw: Libron. Kamiska-Szmaj I.,1990, Rnice leksykalne midzy stylami funkcjonalnymi polszczyzny pisanej. Analiza statystyczna na materiale sownika frekwencyjnego (Lexical dierences between functional styles of written Polish. Statistical analysis based on the data from the frequency dictionary), Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Kamiska-Szmaj I., Piekot T., Zako-Zieliska M., 2006, Oblicza komunikacji 1. Perspektywy bada nad dyskursem ikomunikacj, t. 1 i2, Krakw: Tertium.

171

Bibliograa

Kardela H., 2004, Ogdena iRichardsa trjkt uzupeniony, czyli co bada gramatyka kognitywna, [w:] Bartmiski (red.), Jzykowy obraz wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Kardela H., Muszyski Z., Rajewski M., 2006, Podobiestwo (RRR Kognitywistyka 2), Lublin: Wydawnictwo UMCS. Kepinska O., Maron A., 2006, Kognitywny wizerunek uniwersytetu. Na podstawie badania ankietowego wsrd studentw UWr, Kultura iHistoria, nr 10/2006, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/148, dostep: 18.02.2013. Kiklewicz A., 2006, Teoria metafor pojeciowych: zagadnienia dyskusyjne, [w:] Jezyk. Komunikacja. Wiedza, Minsk: Prawo iEkonomika, s. 217273. Kobylarek A., 2004, Sytuacja spoeczno-zawodowa absolwentw uniwersytetu. Na przykadzie Uniwersytetu Wrocawskiego, Toru: Adam Marszaek. Koch W., Altmann G., 2000, Systems. New paradigm for human sciences, Berlin New York. Kostkiewicz J. (red.), 2007, Uniwersytet iwartoci, Krakw: Impuls. Kozyr-Kowalski S., 2005, Uniwersytet arynek, Pozna: Wydawnictwo Naukowe UAM. Kwiatkowski S., 2000, Przedsiebiorczosc intelektualna, Warszawa: PWN. Labuda G., 1998, Nauka, nauczanie, upowszechnianie nauki, Warszawa: PAN. Lako G., 2011, Kobiety, ogie irzeczy niebezpieczne. Co kategorie mwi nam oumyle, Krakw: Universitas. Lako G., Johnson M., 1988, Metafory wnaszym yciu, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Landry Ch., Bianco F., 1998, The Creative city, London: Demos. Langacker R.W., 1995, Wykady zgramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, P. ozowski, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Langacker R.W., 1998, Wstp do gramatyki kognitywnej, [w:]W. Kubiski, R. Kalisz, E. Modrzejewska (red.), Jzykoznawstwo kognitywne. Wybr tekstw, Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, s. 2879. Langacker R.W., 2009, Gramatyka kognitywna, Krakw: Universitas, s. 758. Laskowska E., 1996, Typy wartoci wtekstach potocznych, [w:] Z. Kryska iZ. Zagrski (red.), Poznaskie Spotkania Jzykoznawcze, t. 1, Pozna: Poznaskie Towarzystwo Przyjaci Nauk, s. 7682. Laskowska E., 1997, Dom irodzina wpotocznych wypowiedziach wartociujcych, [w:] G. Sawicka (red.), Dom wjzyku ikulturze. Materiay zkonferencji DOM wjzyku ikulturze, zorganizowanej wUniwersytecie Szczeciskim przez Zakad Etnolingwistyki wdniach 2224 marca 1995 roku, Szczecin: JotA, s. 89100. Laskowska E., 2000, Jzykowe rodki wartociujce wfunkcji nakaniajcej (na przykadzie wypowiedzi na sesjach Rady Miejskiej Bydgoszczy), [w:] K. Michalewski (red.), Regulacyjna funkcja tekstw, d, s. 342349.

172

Bibliograa

Laskowska E., 2004, Dyskurs parlamentarny wujciu komunikacyjnym, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego. Laskowska E., 2005, Przykad wizerunku jako obiektu trzeciej rzeczywistoci, 2 K: Kultura iKomunikacja, nr 12, s. 5861. Laskowska E., 2008, Przywoywanie ideologii wdyskursie, [w:] I. Kaminska-Szmaj, T. Piekot, M.Poprawa (red.), Ideologie wsowach iobrazach, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 4955. Laskowska E., Jaracz M., Benenowska J. (red.), 2008, Jzyk, spoeczestwo, wartoci, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Lewandowska-Tomaszczyk B., 2006, Konstruowanie znacze iteoria stapiania, [w:] J. lsarska, G. Habrajska (red.), Poetyka istylistyka kognitywna, Krakw: Universitas. Lewandowska-Tomaszczyk B., 2005, Podstawy jzykoznawstwa korpusowego, d: Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego. Lewiski M., 2004, Tre idyskurs jako przedmioty bada wanalizie zawartoci ianalizie dyskursu, 2 K Kultura iKomunikacja, nr 2/04, s. 210. Leydersdorf L., 2003, Sociological theory of communication, Universal Publishers. Libura A., 2010, Teoria przestrzeni mentalnych iintegracji pojciowej: struktura modelu ijego funkcjonalno, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Luhmann N., 1994, Teoria polityczna pastwa bezpieczestwa socjalnego, Warszawa: PWN. Luhmann N., 2007a, Funkcja religii, Krakw: Nomos. Luhmann N., 2007b, Systemy spoeczne. Zarys oglnej teorii, Krakw: Nomos. Luhmann N., 2009, Realno mass mediw, Wrocaw: Gajt. Makiewicz J., 1990, Kategoryzacja ajzykowy obraz wiata, [w:] J. Bartmiski (red.), Jzykowy obraz wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Maison D., Noga-Bogomilski A. (red.), 2007, Badania marketingowe. Od teorii do praktyki, Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne. Malmor I., 2009, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, Warszawa Bielsko-Biaa: Wydawnictwo Szkolne PWN. Maturana H., 1970, Biology of cognition, Urbana: University of Illinois. Maturana H., 1987, Kognition, [w:] S.J. Schmidt (red.), Der Diskurs des Radikalen Konstruktivismus, Frankfurt/Main: Suhrkamp. Mazurek-opaciska K. (red.), 2011, Uczelniany wewntrzny system zapewniania jakoci ksztacenia na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocawiu, Wrocaw: Uniwersytet Ekonomiczny. Melosik Z., 2009, Uniwersytet ispoeczestwo: Dyskursy wolnoci, wiedzy iwadzy, Krakw: Impuls. Morgan G., 2008, Obrazy organizacji, Warszawa: PWN. Nawojczyk M., 2002, Przewodnik po statystyce dla socjologw, Krakw: SPSS Polska.

173

Bibliograa

Newman J.H., 1990, Idea uniwersytetu, Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe. Ncka E., Orzechowski J., Szymura B., 2006, Psychologia poznawcza, Warszawa: Wydawnictwo Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej Academica. Niewiara A., 2009, Ksztaty polskiej tozsamosci. Potoczny dyskurs narodowy wperspektywie etnolingwistycznej (XVIXX w.), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego. Nobis A., 1999, Od emergencji do samoorganizacji, Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego. Nobis A., 2006, Zmiana kulturowa: midzy histori iewolucj, Wrocaw: Arboretum. Nowak A., Borkowski W., Winkowska-Nowak K. (red.), 2009, Ukady zoone wnaukach spoecznych, Warszawa: Scholar. Nowak L., 2009, Uwarunkowania zachowakonsumenckich modziey, Pozna: Wydawnictwo UE. Nowak P., Tokarski R., 2007, Medialna wizja swiata akreatywnosc jezykowa, [w:] P. Nowak, R. Tokarski (red.), Kreowanie swiatw wjezyku mediw, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 935. Nowakowska A. (red.), 2003, Sownik frazeologiczny, Wrocaw: Europa. Oczachowska A., Oczachowski D., 2008, Reprezentatywno wbadaniach nowe spojrzenie, [w:] Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, Wrocaw: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, s. 204254. Olins W., 2004, Omarce, Warszawa: Instytut Marki Polskiej. Oppenheim A., 2004, Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw, Pozna: Zysk iS-ka. Pamua S., 1996, Metoda analizy zawartoci prasy ijej zastosowanie wwybranych tygodnikach, Czstochowa: Wydawnictwo WSP. Pawowski A., 1999, Metodologiczne podstawy wykorzystania sownikw frekwencyjnych wbadaniu jzykowego obrazu wiata, [w:] A. Pajdziska, P. Krzyanowski (red.), Przeszo wjzykowym obrazie wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 8199. Pawowski A., 2001, Metody kwantytatywne wsekwencyjnej analizie tekstu, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego. Pawowski A., 2003, Oproblemie atrybucji tekstu wlingwistyce kwantytatywnej (na przykadzie tekstw Romaina Gary), [w:] J. Linde-Usiekniewicz, R. Huszcza (red.), Prace jzykoznawcze dedykowane Profesor Jadwidze Sambor, Warszawa: Wydzia Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 169190. Pervin L.A., John O.P., 2006, Osobowo. Teoria ibadania, Krakw: Wydawnictwo UJ. Piaget J., 1966, Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa: PWN. Pisarek W., 1978, haso: Jzykowy obraz wiata, [w:] S. Urbaczyk (red.), Encyklopedia wiedzy ojzyku polskim, Wrocaw: Ossolineum, s. 143. Pisarek W., 2002, Polskie sowa sztandarowe iich publiczno, Krakw: Universitas. Pisarek W., 2008, Wstp do nauki okomunikowaniu, Warszawa: WAiP.

174

Bibliograa

Pluciski P., 2012, Uniwersytet iduch epoki. Wtpliwoci wok starej idei wnowych kontekstach, [w:] P. uk (red.), Wiedza, ideologia, wadza: ospoecznej funkcji uniwersytetu wspoeczestwie rynkowym, Warszawa: Scholar. Polskie szkolnictwo wysze: stan, uwarunkowania iperspektywy, 2009, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Puzynina J., 1992, Jezyk wartosci, Warszawa: PWN. Rozmus A., 2010, Problem ksztatowania wizerunku ujcie interdyscyplinarne, [w:] D. Tworzydo, Z. Chmielewski (red.), Public relations wprocesie ksztatowania relacji zotoczeniem, Krakw, Rzeszw, Zamo: Konsorcjum Akademickie Wydawnictwo WSE. Rozwadowska B., 2009, Public relations. Teoria, praktyka, perspektywy, Warszawa: Studia EMKA. Rszkiewicz M., 2009, Diagnoza stanu szkolnictwa wyszego wPolsce. Wyzwania wobszarach strategicznych, [w:] Polskie szkolnictwo wysze: stan, uwarunkowania iperspektywy, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 1144. Sambor J. (red.), 1997, Zzagadnie kwantytatywnej semantyki kognitywnej, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne. Sapir E., 1978, Kultura, jzyk, osobowo, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy. Sawicka G., 1996a, Obraz domu we wspczesnej polszczynie, [w:] M. Biaoskrska (red.), Synchroniczne idiachroniczne aspekty bada polszczyzny, t. 3, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, s. 185196. Sawicka G., 1996b, Funkcje stereotypu wnominacji jzykowej, [w:] J. Anusiewicz iJ. Bartmiski (red.), Jzyk akultura, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, t. 12, Lublin Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 1220. Sawicka G., 1997a, Ksztatowanie si stereotypu DOMU wpolszczynie, [w:] Dom wjzyku ikulturze. Materiay zkonferencji DOM wjzyku ikulturze, zorganizowanej na Uniwersytecie Szczeciskim przez Zakad Etnolingwistyki wdniach 2224 marca 1995 roku, Szczecin: JotA, s2541. Sawicka G. (red.), 1997b, Dom wjzyku ikulturze. Materiay zkonferencji DOM wjzyku ikulturze, zorganizowanej na Uniwersytecie Szczeciskim przez Zakad Etnolingwistyki wdniach 2224 marca 1995 roku, Szczecin: JotA. Shaughnessy J., Zechmeister E., Zechmeister J., 2002, Metody badawcze wpsychologii, Gdask: GWP. Siemes A., 2011, Jak bada komunikacj dlaczego potrzebujemy podejcia jakociowego ina czym ono polega?, [w:] communication design magazine, nr 1/2011, www.cd-magazine. uni.wroc.pl, Instytut Dziennikarstwa iKomunikacji Spoecznej UWr. Sikora M., 1997, Problem wyboru teorii. Charakter kryteriw wyboru, [w:] P. Kisiel, J. Gokowski (red.), Ogldy iobrazy wiata spoecznego, Pozna: Wydawnictwo IF UAM. Silverman D., 2008, Prowadzenie bada jakociowych, Warszawa: PWN. Silverman D., 2009, Interpretacja danych jakociowych, Warszawa: PWN.

175

Bibliograa

Skpska G., 1994, Wstp do: Niklas Luhmann, Teoria polityczna pastwa bezpieczestwa socjalnego, Warszawa: PWN. Skpska G., 2007, Niklasa Luhmanna socjologia religii jako element oglnej teorii systemu spoecznego Wstp do: Niklas Luhmann, Funkcja religii, Krakw: Nomos. Skubaa-Tokarska Z., Tokarski Z., 1972, Uniwersytety wPolsce: rys historyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna. Spoeczna odpowiedzialno uczelni, 2008, Gdask: Politechnika Gdaska, Wydzia Zarzdzania iEkonomii, Katedra Zarzdzania Wiedz iInformacj. Stalmaszczyk P. (red.), 2008, Metodologie jzykoznawstwa. Od genu jzyka do dyskursu, d: Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego. Strahl D., 2000, Regionalny wymiar szkolnictwa wyszego wPolsce, [w:] Zarzdzanie iMarketing, nr 14, Aspekty makro imikroekonomiczne. Wrocaw: Wydawnictwo AE, s. 4152. Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego: 20102020: projekt rodowiskowy, 2009, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Studenci auniwersytet: badania nad wyborem studiw ifunkcjami uczelni, 2002, praca zbiorowa, Toru: Adam Marszaek. Sukowski ., 2002, Kulturowa zmiennosc organizacji, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Sztumski J., 2010, Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Katowice: lsk. Szymczak W., 2008, Podstawy statystyki dla psychologw, Warszawa: Din. lsarska J., Habrajska G., 2006, Kognitywizm wpoetyce istylistyce, Krakw: Universitas. Tabakowska E. (red.), 2001, Kognitywne podstawy jzyka ijzykoznawstwa, Krakw: Universitas. Tabakowska E., 2004, Kognitywizm po polsku wczoraj idzi, Krakw: Universitas. Tabakowska E. (red.), 2006, Ikoniczno znaku, Krakw: Universitas. Taylor J., 2001, Kategoryzacja wjzyku. Prototypy wteorii jzykoznawczej, Krakw: Universitas. Taylor J., 2007, Gramatyka kognitywna, Krakw: Universitas. Toer A., 1997, Trzecia fala, Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy, s. 658. Tokarski R., 1988, Element syntaktyczny wanalizie semowej, Etnolingwistyka, nr 1, s. 4776. Tokarski R., 1999, Przeszo iwspczesno wjzykowym obrazie wiata, Lublin: Wydawnictwo UMCS. Twardowski K., 2011, Odostojestwie uniwersytetu (pol., ang.), Pozna: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Uniwersytet zaangaowany: przewodnik Krytyki Politycznej, 2010, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Seria Przewodniki Krytyki Politycznej, nr 19. Warzywoda-Kruszyska W., Rokicka E. (red.), 2001, Uniwersytety wprocesie zmian, d: Przedsibiorstwo Specjalistyczne Absolwent.

176

Bibliograa

Waszkiewicz A., 2010, Tosamo organizacyjna awielowymiarowy wizerunek Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Odmiany tosamoci, Lublin: Wydawnictwo KUL. Waszkiewcz A., 2011a, Wizerunek organizacji. Teoria ipraktyka badania wizerunku uczelni, Instytut Dziennikarstwa UW, Warszawa: Ocyna Wydawnicza ASPRA-JR. Waszkiewicz A., 2011b, Wielowymiarowy wizerunek uczelni wyszej wPolsce, [w:] K. Stasiuk-Krajewska, D. Tworzydo, Z. Chmielewski (red.), Public relations dowiadczenia, badania, wtpliwoci, Rzeszw: Newsline. Wendland M., 2011, Konstruktywizm komunikacyjny, Pozna: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozoi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Wheeler A., 2010, Kreowanie marki, Warszawa: PWN. Whorf B. Lee, 2002, Jzyk, myl irzeczywisto, Warszawa: Wydawnictwo KR. Wierzbicka A., 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor: Karoma Publishers. Wilko A., 2002, Spjno istruktura tekstu, Wstp do lingwistyki tekstu, Krakw: Universitas. Wincawski W. (red.), 1994, Tosamo uniwersytetu: antologia tekstw Profesorw Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru: Uniwersytet Mikoaja Kopernika. Wolaniuk A., 2010, Uniwersytety iich rola worganizacji przestrzeni, d: Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego. Wonicki J., 2007, Uczelnie akademickie jako instytucje ycia publicznego, seria Monograe Fundacji Rektorw Polskich, Warszawa: Fundacja Rektorw Polskich. Wjcicka M., 2010, Uniwersytet: stabilno izmiana, Warszawa: Centrum Bada Polityki Naukowej iSzkolnictwa Wyszego, Uniwersytet Warszawski. Zgkowie H. iT., 1998, Biznesmen, uczony irobotnik. Aksjologiczne podstawy stereotypu jzykowego. Rekonesans, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiski (red.), Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocaw: Towarzystwo Przyjaci Polonistyki Wrocawskiej. Zimny R., 2008, Kreowanie obrazw swiata wtekstach reklamowych, Warszawa: Trio. uk G., 2010, Jzykowy obraz wiata wpolskiej lingwistyce przeomu wiekw, [w:] M. Karwatowska, A. Siwiec (red.), Przeobraenia wjzyku ikomunikacji medialnej na przeomie XX iXXI wieku, Chem: Wydawnictwo Drukarnia Best Print, s. 239257. uk P. (red.), 2012, Wiedza, ideologia, wadza: ospoecznej funkcji uniwersytetu wspoeczestwie rynkowym, Warszawa: Scholar.