Profesor Titular de Derecho Administrativo y de Derechos
Humanos en la Universidad de Buenos Aires Presidente del Tribunal Administrativo del Banco Interamericano de Desarrollo (Washington) Ex profesor Asociado de las Universidades de Pars I y Pars II EL METODO EN DERECHO APRENDER, ENSEAR, ESCRIBIR, CREAR, HACER EDITORIAL CIVITAS, S. A. Primera edicin, 1988 Reimpresin, 1997 No est permitida la reproduccin total o parcial de este libro, ni su tra- tamiento informtico, ni la transmicin de ninguna forma o por cualquier medio, ya sea electrnico, mecnico, por fotocopia, por registro u otros mtodos, sin el permiso previo y por escrito de los titulares del Copyright. Copyright 1988, by Agustn Gordillo Editorial Civitas, S. A. Ignacio Ellacura, 3. 28017 Madrid (Espaa) ISBN: 84-470-0537-2 Depsito legal: M. 35. 195-1997 Compuesto en Fernndez Ciudad, S. L. Catalina Surez, 19. 28007 Madrid Printed in Spain. Impreso en Espaa por Grficas Rgar, S. A. Navalcarnero (Madrid) SOBRE EL AUTOR Y SU OBRA Profesor Titular Regular en las ctedras de Derecho Admi- nistrativo y de Derechos Humanos en la Facultad de Derecho de la Universidad de Buenos Aires. Magistrado del Tribunal Administrativo del Fondo Monetario I nternacional. Ha sido Profesor Asociado de las Universidades de Pars I (Panten-Sorbona) y Pars I I (Universidad de Derecho, Econo- ma y Ciencias Sociales de Pars) y Decano de las Facultades de Derecho de la Universidad de Buenos Aires y de la Univer- sidad Nacional de La Plata; Presidente del Tribunal Adminis- trativo del Banco I nteramericano de Desarrollo. Es Profesor Honorario de la Universidad Nacional de Cuyo; Universidad Nacional Mayor de San Marcos; Universidad Co- legio Mayor de Nuestra Seora del Rosario y Pontificia Uni- versidad J averiana, ambas de Santaf de Bogot. OTRAS OBRAS DEL AUTOR Tratado de Derecho adminitrativo, Editorial Macchi, Buenos Aires, cinco volmenes, 1974-1984, reimpresiones y segunda edicin 1994. Elementos de Direito publico, Ed. Revista Dos Tribunais, So Paulo, 1978 y reimpresiones. La Administracin paralela. El parasistema jurdico adminis- trativo, Editorial Civitas, reimpresin 1995. Hay edicin italiana bajo el ttulo: LAmministrazione parallela. I l parasistema giuridico- ammnistrativo, introduccin de FELI CI ANO BENVENUTTI , ed. Giuffr, Miln, 1987. Teora fgeneral del Derecho administrativo, I nstituto de Estudios de Administracin Local, Madrid, 1984, un volu- men de 868 pgs. El mtodo en derecho. Aprender, ensear, escribir, crear, hacer. Ed. Civitas, reimpresin 1995. INDICE CAIITIIO I IOS OBJTIVOS I APRNIZAJ 1. IntvoduccIn. Qu Luce un ubogudo? ........................................ 23 1.1. II I^SI^A O II I^SI^AI IA IACIITA II IJIICICIO I IA IIOIISIO^ .................................................................................. 23 1.2. IOS ISTI^TOS IOIIS II AOOAO ................................................ 23 1.2.1. HoIIor , escriIir soIre DerecIo ................................. 23 1.2.2. 1I IroIojo creoIito JeI oIogoJo .................................. 24 1.3. HAY AIOO QII SI IIIA I^SI^AI O AIII^II ......................... 25 1.4. A QIII^ II I^TIIISA COMO AIII^II O I^SI^AI A TIA- AJAI I AOOAO ......................................................................... 26 1.4.1. Los proIIenos JeI JocenIe Je DerecIo ...................... 2? 1.4.2. Los proIIenos Je Ios oIunnos .................................... 2? 1.4.3. Los proIIenos Je Ios oIogoJos ................................... 28 1.4.4. Los proIIenos Je Io IocuIIoJ ..................................... 28 2. IovnuIucIn de obJetIvos de uvendIzuJe ...................................... 29 3. AIgunos osIbIes obJetIvos genevuIes ................................................. 30 4. Ios ntodos y sus vequIsItos nInInos de sevIedud......................... 32 5. Ios ntodos de uvendIzuJe y obJetIvos uvtIcuIuves ..................... 35 CAIITIIO II ANAIISIS OCUMNTAI 1. ObJetIvos uvtIcuIuves veIutIvos u docunentos ................................ 3? 2. CIuses de osIbIes docunentos ............................................................ 38 3. studIos de eIubovucIn de Ios docunentos ...................................... 38 4. AIgunos eJenIos docunentuIes .......................................................... 39 5. xedIentes; cuvetus (dossIevs); PvobIen MetLod. Re- nIsIn ......................................................................................................... 41 5.1. IXIIII^TIS AMI^ISTIATIVOS O JIICIAIIS .................................... 41 5.2. CAIIITAS I A^TICII^TIS O OSSIIIS ........................................ 42 5.3. IIOIIM MITHO ........................................................................ 42 10 1,1+- 5.4. II AIIOATO II IIOIIO IXIIII^TI .............................................. 43 5.5. OSIIVACIO^IS COMI^IS ............................................................... 44 CAIITIIO III ANAIISIS TXTOS NORMATIVOS 1. ObJetIvos uvtIcuIuves ............................................................................ 45 2. PosIbIes textos novnutIvos .................................................................... 46 3. AIgunos ntodos uvu textos novnutIvos .......................................... 4B 3.1. IA IAZO^AIIIA I IA ^OIMA .................................................... 48 3.2. IA I^TIIIIITACIO^ I IA ^OIMA .................................................. 49 3.3. IA AIIICACIO^ I IA ^OIMA A I^ CASO......................................... 50 3.4. II TIAAJO SOII ^OIMAS TIAICIO^AIIS ................................... 50 3.5. IA IIACCIO^ I I^ TIXTO ^OIMATIVO ........................................ 50 CAIITIIO IV ANAIISIS IAIIOS 1. ObJetIvos uvtIcuIuves ............................................................................ 53 2. AvoxInucIn netodoIgIcu .................................................................. 5? 3. I contexto IctIco suIIcIente ................................................................ 5? 4. I tvubuJo vevIo deI uIunno................................................................. 5B 5. I cuestIonuvIo u cuvgo deI voIesov ................................................... 59 6. Pveguntus sobve Ios LecLos deI cuso ................................................... 59 ?. Pveguntus cvItIcus .................................................................................... 60 B. No Luy vesuestus oIIcIuIes deI voIesov ............................................ 62 9. SInIIItudes y dIIevencIus con otvos IuIIos .......................................... 63 10. HoIdIng y obItev dIctun ................................................................ 64 11. I seguInIento deI vuzonunIento deI uIunno ................................ 64 12. Otvus conbInucIones ............................................................................. 65 CAIITIIO V ANAIISIS CASOS: IOS HCHOS 1. Iu InovtuncIu deI cuso en eI evecLo ............................................... 6? 2. Iu InovtuncIu de Ios LecLos en eI cuso ............................................ 69 11 1,1+- 3. Iu dIIIcuItud de detevnInuv Ios LecLos .............................................. ?2 4. AnuIIzuv Iu vuebu que yu exIste .......................................................... ?3 5. Iu vuebu udIcIonuI u voducIv ............................................................ ?5 5.1. IOS AOOAOS .................................................................................. ?5 5.2. IOS II^CIO^AIIOS O MAOISTIAOS ................................................. ?6 5.3. OSIIVACIO^IS COMI^IS ............................................................... ?? 6. Iu uvecIucIn de Iu vuebu .................................................................. ?9 ?. Io nutubIe de Ios LecLos y vuebus .................................................... ?9 CAIITIIO VI I RCHO APIICABI AI CASO 1. ncontvuv Ius novnus uIIcubIes uI cuso ............................................ B1 2. Iu InIovntIcu JuvIdIcu .......................................................................... B1 3. Iu InIovntIcu JuvIdIcu en Iu AvgentInu............................................. B2 4. Iu vuzonubIIIdud de Ius novnus uIIcubIes ....................................... B3 4.1. IS IOSIII I^A I^TIIIIITACIO^ IAZO^AII ............................ 84 4.2. ^O HAY I^TIIIIITACIO^ IAZO^AII IOSIII ................................ 84 4.3. IAS OICIO^IS III^TI A IA ^OIMA IIIAZO^AII .......................... 84 4.4. IA IAZO^AIIIA O IIIAZO^AIIIA I IA SOIICIO^ II CASO .................................................................................................. 85 5. Ius vIus uItevnutIvus de conovtunIento .......................................... B5 6. InexIstencIu de vegIus genevuIes uvu soIucIonuv cusos ................ B? ?. I devenIv deI tIeno en eI cuso. I InuIso vocesuI .................... B9 B. Unu uyudu netodoIgIcu ........................................................................ 90 9. Io centvuI deI cuso ................................................................................... 91 9.1. IAS OICIO^IS A CO^SIIIAI ........................................................... 91 9.2. II MA^IJO I IAS OICIO^IS ........................................................... 92 9.2.1. 1tiIor eI refIejo conJicionoJo Je Iocer un es- criIo juriJico ................................................................... 92 9.2.2. 1toIuor sienpre Io posiIiIiJoJ Je negocioci6n ...... 92 9.2.3. 1toIuor eI consejo Je oIsIenci6n Je IoJo conJucIo juriJico ocIito ................................................................ 92 9.2.4. 1I proIIeno Je Jor o no oIros consejos .................... 93 9.2.5. 1toIuoci6n Je uno noJificoci6n Je Io reoIiJoJ ..... 94 12 1,1+- 9.3. IA CIIATIVIA I^ IA IOIMIIACIO^ Y I^ IA SIIICCIO^ I IA OICIO^ III^TI AI IIOIIMA ..................................................... 96 9.4. IA IIACCIO^ I IA OICIO^ IIOVISIO^AI ..................................... 96 CAIITIIO VII IAS TAPAS IA CISION CRATIVA I CASO 1. Iu cveutIvIdud en eI escvIto JuvIdIco ................................................... 99 2. I escvIto JuvIdIco cono ucto de cveucIn cIentIIIcu ...................... 101 3. I escvIto JuvIdIco cono ucto de cveucIn IItevuvIu ........................ 102 3.1. SIMIIITIIS.................................................................................... 102 3.2. IIIII^CIAS................................................................................... 103 4. Ius etuus deI ensunIento cveutIvo ................................................ 104 5. I voI de Iu InvestIgucIn en Iu cveutIvIdud. IntvoduccIn........... 105 6. I voceso neuvonuI 43 de Iu cveutIvIdud: Iu etuu de nuduvu- cIn, IncubucIn, etc. ............................................................................. 106 6.1. II HIMISIIIIO IZQIIIIO: II^OIAJI .......................................... 106 6.2. II HIMISIIIIO IIICHO: IA CIIACIO^ ........................................ 106 6.2.1. Su ocIitiJoJ propio ..................................................... 106 6.2.2. Lo Ironsnisi6n ............................................................. 108 6.3. IA I^TIIACCIO^ CIIATIVO-CITICA I AMOS HIMISIIIIOS ....... 109 6.4. II IIOCISAMII^TO I IA I^IOIMACIO^ I^ AMOS HIMIS- IIIIOS ............................................................................................. 109 6.5. II I^CO^SCII^TI Y II HIMISIIIIO IIICHO ........................... 109 ?. VoIIcIn y cveucIn. ............................................................................... 110 B. Cno Iensu eI cevebvo? ..................................................................... 111 8.1. ISTI^TAS ZO^AS Y OIIIACIO^IS ^IIIAIIS IAIA I^A MIS- MA IIA I^ II HAIA, IICTIIA Y ISCIITIIA .............................. 111 8.2. IA COMI^ACIO^ I OTIAS IIAS Y ACTIVIAIS ^IIIAIIS I^ IA VISIO^, AIICIO^, MOO MIC^ICO I ISCIITIIA ............ 112 8.3. IA COMI^ACIO^ CITICO-CIIATIVA I IIIII^TIS OIIIA- CIO^IS MI^TAIIS ........................................................................... 113 8.4. II CAICTII IIICTIA^TI I IAS IOCAIIZACIO^IS CIII- IAIIS ............................................................................................ 115 13 1,1+- CAIITIIO VIII IORMAS STIMUIAR IA CRATIVIA 1. IntvoduccIn. Iu cveutIvIdud segun Iu exevIencIu uJenu............ 11? 2. Iu notIvucIn cveudovu vInuvIu y secunduvIu ............................ 119 3. Iu InovtuncIu de Iu seIeccIn subJetIvu deI vobIenu ............... 121 4. I tvubuJo y eI ocIo cono enevgentes de InsIvucIn .................... 122 5. MutevIus dIsInIIes. ActIvIdudes dIvevsus, etc. ................................ 123 5.1. MATIIIAS ISMIIIS. II CHOQII CIITIIAI ................................ 123 5.2. IA VAIIIA I IXIIIII^CIAS ..................................................... 125 5.3. OII^ VS. ISOII^ .................................................................... 126 5.4. II JIIOO, IA IXIIIIMI^TACIO^ ................................................... 12? 5.5. TIAAJOS O I^VISTIOACIO^IS IAIAIIIOS .................................... 128 6. AvovecLuv nuestvu veuccIn cvItIcu................................................. 12B ?. Iu InItucIn y ve-cveucIn ................................................................... 129 B. Otvos estInuIos extevnos e Intevnos ................................................. 130 9. I uzuv ....................................................................................................... 130 9.1. II AZAI I^CO^TIAO .................................................................... 130 9.2. II AZAI ISCAO........................................................................... 131 10. Susendev Iu uutocensuvu IntevIov, o eI covuJe de cveuv ............ 132 CAIITIIO IX I NACIMINTO Y RGISTRO IAS IAS CRATIVAS 1. Cundo vIene Iu InsIvucIn? ............................................................ 13? 1.1. CAMI^A^O, IASIA^O, ISCA^SA^O, CHAIIA^O ................... 13? 1.2. I ^OCHI O ISIIIS I OIMII: SII^O, I^SII^O, I^SOM- ^IO; A IA MA^A^A .......................................................................... 138 1.3. II II^ I SIMA^A .......................................................................... 139 1.4. TIAAJA^O ................................................................................... 139 1.5. IA AIAIICIO^ ISIO^T^IA I IA IIA ......................................... 140 2. I veInugo cveudov o Iu Ientu Iubov cvetIvu ............................. 141 3. Iu vdIdu de Iu Ideu cveudovu ........................................................... 143 3.1. IA I^TIIIIICIO^IS ....................................................................... 143 3.2. IA IAITA I VIIOCIA ................................................................ 145 14 1,1+- 4. Iu necesIdud de unotuv todu Ideu cuundo enevge ......................... 145 5. No es neJov consIgnuvIus u Iu nenovIu, en vez de unotuvIus? .. 14B 5.1. IOS TIIOS I MIMOIIA Y SIS IIMITACIO^IS ................................. 148 5.2. IAII^CIAS Y ISTOISIO^IS I IA MIMOIIA ................................. 149 5.3. IA I^VOIICIO^ II ISO I IA MIMOIIA ...................................... 150 5.4. II ISO IACIO^AI I IA MIMOIIA VS. IA ISCIITIIA ................... 151 5.5. II IIOISTIO O IA IIIIA I IA IIA ......................................... 152 CAIITIIO X RSUMN IA RACCION CRATIVA IO SCRITO 1. Iu udquIsIcIn deI oIIcIo ...................................................................... 155 2. I tvubuJo de veeIubovucIn: cIuvIdud, estIIo, sIstenutIzucIn, etctevu..................................................................................................... 156 3. Un tvubuJo Iuvgo se Luce de unu soIu vez o de u educItos? ....... 15B 4. CuI es eI nonento de Iu uutocvItIcu? ............................................ 160 5. Huce IuItu un esquenu vevIo? ......................................................... 163 6. Cundo se unotun Ius equenus Ideus? ......................................... 165 ?. Huy que tIvuv Io que no sIvve? ........................................................... 16B CAIITIIO XI IA RIABORACION TCNICO-JURIIICA I SCRITO 1. stvuctuvu y IIneus genevuIes ............................................................ 1?1 2. SeIeccIonuv y gvuduuv Ios uvgunentos ............................................. 1?2 2.1. IOS AIOIMI^TOS CO^TIAIIOS ...................................................... 1?2 2.2. IOS ISIICIS IIOIIOS ................................................................... 1?3 2.3. IA ISCIIICIO^ I IOS HICHOS ................................................... 1?3 2.4. ^O AOOTAI II TIMA JIIICO ................................................... 1?3 3. I dIctunen o sentencIu. ...................................................................... 1?4 4. Iu sucesIvu veeIubovucIn con Ius Iuentes deI evecLo, bIbIIo- gvuIIu, etc. ................................................................................................ 1?5 5. Ius vuebus ............................................................................................. 1?6 15 1,1+- 6. Ius Iuentes novnutIvus ........................................................................ 1?? ?. Iu JuvIsvudencIu .................................................................................. 1?B B. Iu doctvInu .............................................................................................. 1?9 9. I nuvco concetuuI vevIo y Iu InvestIgucIn uItevIov ............... 1B0 9.1. II MAICO CO^CIITIAI IIIVIO ..................................................... 180 9.2. IA I^VISTIOACIO^ IITIIIOI ......................................................... 182 10. I uso gIobuI de Ius cItus .................................................................... 1B3 CAIITIIO XII I SCRITO N IAS OS HORAS I PIAZO GRACIA 1. IntvoduccIn............................................................................................ 1B? 2. Sev necesuvIo Lucev uIguno? ........................................................... 1B? 3. Iu veuvucIn ....................................................................................... 1BB 4. I uuxIIIo de Iu destvezu ....................................................................... 1BB 4.1. IIIZ, IAIICIIA ............................................................................. 188 4.2. MQII^A I ISCIIII ................................................................... 189 5. Conutudovu e Invesovu: eI uuxIIIo de Iu tecnoIogIu ................. 1B9 6. VentuJus de udutuvse uI cunbIo tecnoIgIco ................................. 190 6.1. IIICII^CIA, II^IMII^TO, CAIIA ............................................. 190 6.2. IIISI^TACIO^ VISIAI ................................................................... 191 6.3. AIMACI^AMII^TO I ATOS .......................................................... 191 6.4. CI^SIIA I^TIIIOI ......................................................................... 191 6.5. IA COMIITITIVIA I^ II MIICAO ............................................. 191 ?. ConutucIn, InIovntIcu, teIeInIovntIcu? ..................... 192 B. esventuJus de Iu conutudovu.......................................................... 192 9. I LbIto en eI escvIto deI Iuzo de dos Lovus ................................. 193 10. I stvess .............................................................................................. 194 10.1. ^IVIIIS IOSITIVOS ....................................................................... 194 10.2. ^IVIIIS ^IOATIVOS ..................................................................... 195 10.3. IXISTI I^ ^IVII I IQIIIIIIO .............................................. 196 11. Iu ventuJu de Iu consuItu en eI escvIto LecLo con tIeno .......... 196 16 1,1+- CAIITIIO XIII CIAS MAGISTRAI Y CIAS ACTIVA. INAMICA GRUPOS 1. ObJetIvo de Iu cIuse nugIstvuI ............................................................. 199 1.1. IAIA II AIIM^O ............................................................................ 199 1.2. IAIA II IIOIISOI COMO I^VISTIOAOI ....................................... 200 1.3. II CO^IIII^CISTA......................................................................... 201 2. I ntodo de Iu cIuse nugIstvuI .......................................................... 202 2.1. IA VOZ ............................................................................................ 202 2.2. II CIIIIO ...................................................................................... 202 2.3. IAS IMOI^IS VISIAIIS ................................................................ 203 2.4. I^VITAOS ....................................................................................... 203 2.5. II IIA^ I IXIOSICIO^ ................................................................. 204 2.6. II TIXTO I IA CIASI ................................................................... 204 2.?. II IISIMI^ II^AI ......................................................................... 204 2.8. CO^CIISIO^IS................................................................................ 204 3. ObJetIvos de Iu cIuse uctIvu .................................................................. 205 3.1. IIMISIO^ ........................................................................................ 205 3.2. IIICII^CIA OCI^TI...................................................................... 206 3.3. ACCISIIIIA MITOOIOOICA IAIA II OCI^TI ........................ 206 3.4. IIICIITAIS IIISO^AIIS A SIIIIAI ......................................... 206 4. Mtodos de Iu cIuse uctIvu.................................................................... 20? 5. ObJetIvos de Iu dInnIcu de gvuos . PvInevo: IntevcunbIo de Ideus ......................................................................................................... 20B 6. NecesuvIo tvubuJo vevIo u Iu cIuse .................................................... 20B ?. Segundo obJetIvo: IntevcunbIo de exevIencIus, InugInucIn ... 209 B. I tenu de Iu uutovveguIucIn gvuuI ........................................... 209 9. Tevcev obJetIvo: Iecto nuItIIIcudov. ConuvucIones ................ 210 10. I exceso de unsIedud unte Iu cuvencIu de soIucIones oIIcIuIes deI voIesov ........................................................................................... 211 11. xceso de seguvIdud gvuuI .............................................................. 212 12. I cIevve deI tvubuJo gvuuI ov eI docente.................................... 212 13. Resunen de tcnIcus ........................................................................... 213 14. ConIevencIu o cIuse nugIstvuI ........................................................... 213 1? 1,1+- 15. ntvevIstu, nesu vedondu, uneI ...................................................... 213 16. xosIcIn dIuIogudu o cIuse uctIvu ................................................ 214 1?. Pequeno gvuo de dIscusIn ............................................................. 214 1B. PLIIIIs 66 .............................................................................................. 214 19. CucLIcLeo .............................................................................................. 215 20. studIo de cusos ................................................................................... 215 21. Juegos de sInuIucIn .......................................................................... 216 22. TovbeIIIno de Ideus .............................................................................. 216 23. Pecevu o ucuuvIo ................................................................................... 21? 24. SenInuvIo............................................................................................... 21? 25. ntvevIstu .............................................................................................. 21B 26. MIcvoensenunzu ................................................................................... 219 2?. Resevvus y cvItIcus u Iu uIIcucIn de tvubuJos gvuuIes. RenI- sIn ......................................................................................................... 219 CAIITIIO XIV OTROS MTOOS 1. ReuIIzucIn de exevIencIus evsonuIes........................................... 221 2. PosIbIes exevIencIus en eI nbIto de Iu IucuItud ........................ 221 2.1. I^TIIVISTA IIOIISIO^AI .......................................................... 221 2.2. OTIOS ISIMII^OS I IOIIS ....................................................... 222 2.3. MOOT COIIT .................................................................................. 222 3. xevIencIus Iuevu deI nbIto de Iu IucuItud: vIsItus, gestIones, entvevIstus .............................................................................................. 223 4. ObJetIvos uvtIcuIuves de Iu veuIIzucIn de exevIencIus. ........... 224 5. I ntodo de cusos ov ensenunzu vogvunudu. ........................ 225 CAIITIIO XV PIAN ACTIVIAS I CURSO 1. PvogvunucIn vevIu en equIo ......................................................... 229 2. PvogvunucIn de Ius evuIuucIones .................................................... 229 18 1,1+- 3. Pvuebu unnInu ..................................................................................... 230 4. vuIuucIn cvuzudu ............................................................................... 230 5. ObsevvucIones conunes ....................................................................... 232 5.1. II AIIOATO I OIIJA ............................................................... 232 5.2. II ^IVII I IXIOI^CIA .................................................................... 233 6. vuIuucIn deI voceso......................................................................... 236 ?. Unu vosectIvu de IntegvucIn netodoIgIcu ............................... 236 B. PevsectIvus ............................................................................................ 23? CAIITIIO XVI SAIVAS IINAIS 1. IntvoduccIn............................................................................................ 240 2. AdutucIn deI estudIunte ................................................................... 240 2.1. IISISTI^CIA AI CAMIO ................................................................. 240 2.2. A^SIIA........................................................................................ 242 2.3. TIAAJO OIIIAI ............................................................................ 243 2.3.1. 1n cIose .......................................................................... 243 2.3.2. 1toIuoci6n JeI IroIojo ............................................... 243 2.4. IVAIIACIO^ OIIIAI ...................................................................... 244 2.5. IACIIISMO....................................................................................... 244 3. AdutucIn deI docente ........................................................................ 245 3.1. IISISTI^CIA AI CAMIO ................................................................. 245 3.1.1. 1I JocenIe joten............................................................ 246 3.1.2. 1I JocenIe fornoJo ...................................................... 246 3.1.3. OIros JocenIes ............................................................... 24? 3.2. I^SIOIIIA. STATIS ................................................................ 248 3.3. OTIAS CO^^OTACIO^IS .................................................................. 249 4. AdutucIn de Iu udnInIstvucIn unIvevsItuvIu ............................. 250 4.1. IIIOTICA ..................................................................................... 250 4.2. AIOYO ISICOIIAOOOICO ............................................................... 250 4.3. COMOIAIS MATIIIAIIS ............................................................ 251 5. ConcIusIones ........................................................................................... 251 5.1. ISCIAIICIMII^TO Y JISTIIICACIO^ CO^STA^TI ........................... 251 5.2. AAITACIO^ IIOOIISIVA Y IAIIATI^A I ^IIVOS MITOOS ...... 252 19 1,1+- RSOIUCION 16.041/B5 I. Mtodos de ensenunzu ..................................................................... 255 A) AcIitiJoJes Je oprenJicoje .......................................................... 255 ) Progronoci6n fuIuro Je Ios Ioreos Je oprenJicoje ................ 258 C) MeIoJos correIoIitos Je etoIuoci6n ........................................... 259 ) 1nfornoci6n , etoIuci6n JeI proceso Je enseonco , eto- Iuoci6n .............................................................................................. 260 EL METODO EN DERECHO APRENDER, ENSEAR, ESCRIBIR, CREAR, HACER CAPITULO I LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE 1. Introduccin. Qu hace un abogado? 1.1. LE ENSEA O DEBE ENSEAR LA FACULTAD EL EJERCI CI O DE LA PROFESI N? Todos tenemos conci enci a que l a enseanza uni ver si tar i a, en el campo del der echo, no tr ansmi te l a metodol og a de tr abajo que el futur o abogado necesi tar empl ear en su desempeo pr o- fesi onal . Per o muchos no consi der an que esto sea en s cr i ti cabl e, entendi endo de al gn modo que l a pr cti ca ensear al aboga- do l o que l e fal te, y que despus de todo gr andes jur i stas y abo- gados han si do for mados confor me al mtodo tr adi ci onal . Otr os, una mi nor a qui zs, pi ensan que l a Facul tad debi er a haber i ntentado l anzar l o al mundo pr ofesi onal ms for mado en el quehacer di ar i o de l a apl i caci n del Der echo. Al gunos, por fi n, esti man que l a habi l i taci n pr ofesi onal no debi er a ser funci n de l a Uni ver si dad, si no de l os col egi os pr o- fesi onal es. En cual qui er a de estas hi ptesi s pueden qui zas ser ti l es al gunas r efl exi ones sobr e qu es hacer , apr ender , cr ear o en- sear Der echo, y cmo concr etamente se hace. 1.2. LOS DI STI NTOS ROLES DEL ABOGADO Cual qui er a haya de ser el modo de desempeo del pr ofesi onal : magi str ado o funci onar i o judi ci al , funci onar i o pbl i co, abogado de empr esa, abogado asesor o l i ti gante, si empr e l o pr i nci pal o centr al de su tr abajo ser r esol ver , o ayudar a r esol ver , casos o pr obl emas concr etos. 1.2.1. Hablar y escribir sobre Derecho Si bi en una buena par te de su ti empo se ejecuta or al mente (entr evi sta pr ofesi onal , audi enci as de testi gos o absol uci n de 24 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE posi ci ones, atenci n por l os funci onar i os y magi str ados a l os l etr ados y l as par tes, negoci aci ones, atenci n de pedi dos de toda natur al eza), l a par te sustanci al de su tr abajo consi ste en escr i bi r sobr e Der echo: deber pues, con al guna fr ecuenci a, r edactar documentos de una u otr a ndol e, hacer contr atos, r esol uci ones, escr i tos, sentenci as, di ctmenes, r ecur sos, comentar i os. Si n estudi os estad sti cos es di f ci l deter mi nar cunto del xi to i nmedi ato en cual qui er a de l as funci ones o r ol es pr ofesi onal es menci onados depende de sus habi l i dades ver bal es, per o no cabe duda que l o que r egi str a fi nal mente l a hi stor i a del Der echo, aquel l o de l o que queda constanci a par a l a sucesi va constr ucci n, es l o que se ha ver ti do por escr i to. Su tr abajo escr i to es tambi n el el emento objeti vo con el cual poder juzgar desapasi onadamente l a l abor pr ofesi onal que ha desempeado. A un col ega nuestr o l e toc saber que su hi jo de pocos aos dec a: Cuando yo sea gr ande qui er o hacer cosas, no qui er o ser como pap; pr eguntado que fue por l a madr e acer ca de qu quer a deci r con el l o, acl ar : Qui er o hacer puentes, cami nos, cosas, no qui er o hacer papeles como pap. Ms al l de l a per cepci n o aper cepci n de su hi jo r especto a cul er a l a funci n soci al que el tr abajo de su padr e cumpl a, en al go no se equi vocaba ese hi jo: su padr e hac a fundamen- tal mente papel es, o i deas que se cor por i zaban o expr esaban en papel es, aunque tambi n l os i ngeni er os y ar qui tectos hacen i deas que pr i mer o se cor por i zan en pl anos y cl cul os antes que esas i deas se convi er tan en puentes o cami nos; a su vez, su padr e compar t a el mundo de l os matemti cos, msi cos, poetas, dr a- matur gos, f si cos, cuyas cr eaci ones se vi er ten en papel es. El sopor te mater i al de l a obr a i ntel ectual del abogado es as una ver si n escr i ta que puede ser deci si va. Dado que en estos aspectos (cr eaci n, cr ti ca, escr i tur a) su tr abajo i ntel ectual no di fi er e de otr os, ver emos que hay muchas exper i enci as no ex- cl usi vamente de abogados que l e apor tan datos ti l es y emp - r i camente necesar i os. 1.2.2. El trabaj o creati vo del abogado A su vez, en todos l os casos se esperar de l una personal i dad sagaz, que sepa perci bi r adecuadamente l os hechos y aportar 25 sol uci ones i magi nati vas y aptas, adems de acordes a Derecho, de l os probl emas o casos que se l e pl antean en su trabajo. Si es juez, se di scuti r en cencul os si cr ea Der echo o me- r amente l o apl i ca: en l a vi da pr ofesi onal , ni nguna duda exi ste que ver dader amente cr ea sol uci ones dentr o de un mar gen de gr an l ati tud, sea cual fuer e el texto l egal que apl i ca. Todo eso es demasi ado, y nadi e si n duda puede pr etender apr ender l o o ensear l o ntegr amente, sea antes o despus de l a car r er a, y ni si qui er a dur ante toda una vi da pr ofesi onal . 1.3. HAY ALGO QUE SE PUEDA ENSEAR O APRENDER? No obstante l o expuesto, exi sten al gunos pr obl emas que pueden ser anal i zados desde el enfoque de qui en debe tr abajar en l a pr ofesi n, y de qui en qui er a di scuti r si eso mi smo es o puede ser mater i a de r efl exi n en l a Uni ver si dad. En esa dobl e per specti va pr etende ubi car se esta obr a. Por una par te, y dado que el anl i si s y l a sol uci n de casos conl l eva una mul ti pl i ci dad de pr obl emas, hemos dedi cado en este l i br o ml ti pl es cap tul os a di fer entes aspectos de l a cuesti n. En pr i mer l ugar , hemos i ncor por ado un cap tul o r efer i do al anl i si s de l os hechos y l a pr ueba (obvi amente como cuesti n de mtodo de tr abajo, apr endi zaje o enseanza, no como tema de Der echo pr ocesal ), y otr o a l a deter mi naci n del Der echo apl i cabl e (nuevamente, es cl ar o que par a r efer i r nos a l os pr o- bl emas metodol gi cos) apuntando ya cmo el l o l l eva necesar i a- mente a l a sel ecci n de l a opci n cr eati va del caso. A su vez, nos par eci que habl ar de una sol uci n cr eati va r equer a al gunos desar r ol l os mayor es, mxi me cuando esa so- l uci n cr eati va gener al mente ha de expr esar se al mundo por escrito. Por eso hemos dedi cado al tema var i os cap tul os que pr etenden cumpl i r l a mi sma dobl e fi nal i dad metodol gi ca. Tal es cap tul os se hal l an dedi cados a l a expl i caci n, en el estado actual en que el conoci mi ento de l a mater i a se encuentr a, de qu es y cmo se pr oduce el acto creativo dentr o de l as etapas de la creacin cientfica, y cul es son l os medi os por l os cual es se puede fomentar l a pr opi a capaci dad cr eati va, apl i cados desde l uego al mbi to jur di co. 1. INTRODUCCION. QUE HACE UN ABOGADO? 26 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE Al mi smo ti empo, y puesto que el escr i to de cr eaci n jur di ca par ti ci pa de much si mos de l os datos que car acter i zan a l a creacin literaria (no ol vi demos l a ancdota del hi jo que per ci be que su padr e hace papel es, no cosas), hemos tambi n i ncor - por ado aquel l os aspectos que nos han par eci do de i mpor tanci a, confor me a l a exper i enci a pr opi a y ajena en l a cuesti n. Otr o cap tul o tr ata el escr i to pr epar ado en el pl azo de l as dos hor as de gr aci a, expl i cando sus pr obl emti ca espec fi ca y compar ndol a tambi n con l a el abor aci n ci ent fi ca, o tcni co- jur di ca, del escr i to no efectuado bajo tal pr esi n tempor al . Anal i zamos en estos cap tul os l a opor tuni dad y conveni enci a de r ecur r i r a l as ci tas o tr anscr i pci ones, o no r ecur r i r a el l as, tanto en mater i a nor mati va como jur i spr udenci al y doctr i nar i a. 1.4. A QUI N LE I NTERESA CMO APRENDER O ENSEAR A TRABAJAR DE ABOGADO? Todos estos cap tul os, que consti tuyen el gr ueso de l a obr a, pr etenden di r i gi r se en par te al abogado joven, o al estudi ante ambi ci oso de apr ender su pr ofesi n antes de r eci bi r se, y tambi n al docente que qui er a r efl exi onar sobr e cul es de l os pr obl emas r eal es de l a pr ofesi n pudi er an eventual mente ser i ncor por ados a l a enseanza del Der echo. Tal vez muchos par tan del punto de par ti da que expusi mos en el punto 1.1.: eso no se ensea, se apr ende a l o l ar go de l a vi da. Nosotr os somos l i ger amente ms opti mi stas, en cuanto cr eemos que par a ese autoapr endi zaje que si n duda se pr oduce a l o l ar go de l a vi da, de al go puede ser vi r l a exper i enci a ajena si se l a apr ovecha. Pensamos entonces que puede r esul tar ti l i ntentar hacer al go en ese cami no, y de al l entonces que i ncor por emos al l i br o al gunos temas ms r especto al apr endi zaje y enseanza del Der echo, r ebasando ahor a el objeto centr al de apr ender a r esol ver pr obl emas de Der echo y hacer escr i tos jur di cos. En ese aspecto, hemos compl etado l a obr a anal i zando l os dems conoci mi entos jur di cos apl i cados que un abogado nece- si ta, y que qui zs entonces un estudi ante debi er a r eci bi r du- r ante su etapa for mati va, con al gunas suger enci as sobr e posi - 27 bl es modos de i nstr umentar l os en al guna etapa de l a for ma- ci n: sea en l a etapa for mal de l a enseanza ter ci ar i a, sea en l a for maci n autodi dacta del estudi ante o abogado, sea en l os cur sos de i ni ci aci n a l a pr ofesi n, etc. 1.4.1. Los probl emas del docente de Derecho Par a concl ui r el panor ama, hacemos tambi n al gunas con- si der aci ones sobr e l os pr obl emas que debe enfr entar qui en qui er a ensear Der echo desde l a per specti va de for mar un pr ofesi onal que sepa desempear su pr ofesi n. El l as empi e- zan por tr atar de cul es pueden ser l os objeti vos del apr en- di zaje o l a enseanza, y ter mi nan por adver tenci as for mul a- das en el l ti mo cap tul o. La cuesti n di sta de ser si mpl e, y por el l o hemos i ncor - por ados esas sal vedades fi nal es de adver tenci a y pr udenci a, ms al gunas consi der aci ones sobr e otr os mtodos de enseanza que no son pr opi os del Der echo l a enseanza acti va, bsi - camente y consi der aci ones r especto al r ol del docente en l a pr ogr amaci n de l a enseanza, l a cal i fi caci n y pr omoci n de sus al umnos, y l a r esponsabi l i dad soci al y ti ca que asume por l os pr ofesi onal es que pr omueve, en l a cuotapar te que l e cor r es- ponde a su mater i a. Pr etendemos ser ti l es y fr ancos, di r ectos y si ncer os, aunque no necesar i amente nuestr as r efl exi ones gusten a unos u otr os de l os posi bl es desti natar i os. Puede no gustar a l os docentes, pues l es seal a un supuesto cami no de mayor tr abajo, mayor r esponsabi l i dad, mayor exi genci a i nter na y exter na, todo par a asumi r mayor es r i esgos, menor es sati sfacci ones, y si empr e desde el ngul o de una i nadecuada r emuner aci n. 1.4.2. Los probl emas de l os al umnos Puede no gustar a l os al umnos, por que adver ti r n de l a l ectur a de estas pgi nas, si no l o sab an antes, que apr ender mejor y con mtodos moder nos de modo tal que al sal i r de l a Facul tad sean pr ofesi onal es efi ci entes, es i ntel ectual mente un desaf o mayor que r epeti r l i br os de texto, y hasta puede r epr esentar mayor i nver si n de ti empo. 1. INTRODUCCION. QUE HACE UN ABOGADO? 28 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE 1.4.3. Los probl emas de l os abogados El fr acaso ser a compl eto si nuestr o mensaje tampoco gustar a ni si r vi er a a l os pr ofesi onal es que se encuentr an ha- ci endo sus pr i mer as ar mas y no saben bi en si compr ar un l i br o de for mul ar i os, con escr i tos ti po que apr ovechar en l os di s- ti ntos pr obl emas, o si l o que hay que apr ender es otr a cosa... cuando en r eal i dad sus pr obl emas, como l os de todo el mundo, son si empr e di fer entes en el aqu y ahor a. Par a el pr ofesi onal r eci bi do puede as ocur r i r l o mi smo que par a el al umno: que no desconozca que ser a bueno saber l o que aqu se tr ata, per o que de todos modos ti ene pr obl emas ms ur gentes que r esol ver , y con el ti empo y l a exper i enci a de todos modos se apr ende l o que este l i br o pueda pr etender tr ansmi ti r l e. 1.4.4. Los probl emas de l a Facul tad Qui en tenga el i nter s o l a paci enci a por hojear l as pgi nas de l os cap tul os per ti nentes, encontr ar en todo caso nuestr a per sonal for ma de ver l a cuesti n, y el por qu encar amos este l i br o aun teni endo en apar i enci a tantas ci r cunstanci as en contr a y tan pocas a su favor . Tambi n se encontr ar al gunas consi der aci ones a pr opsi to de l os mtodos y r ecur sos que pueden ser o han si do apl i cados par a apr ender y ensear Der echo 1 , en l ugar de l as ms tr a- di ci onal es cl ases magi str al es 2 . Cada l ector , segn su ubi caci n vi tal , l a mater i a y sus i n- cl i naci ones per sonal es, podr buscar el equi l i br i o metodol gi co ms adecuado en su si tuaci n concr eta de apr endi zaje o ense- anza y posi bl emente pr ocur ar r eajustar l o constantemente a tr avs del ti empo. 1 Un punto de par ti da al r especto, en l a Facul tad de Der echo de Buenos Ai r es, es l a Resol uci n nm. 16.041/85, que se compl ementa en l o per ti nente con l os ar t cul os 5. a 8. de l a Resol uci n nm. 1.391/86. 2 Hay qui en ha sosteni do, en al gunos pa ses, que el pr ofesor est casi l egal mente obl i gado a di ctar el pr ogr ama por el mtodo de l a cl ase magi str al : BASCUN VAL DS, An bal , Pedagog a j ur di ca, Edi tor i al Ju- r di ca de Chi l e, Santi ago, 1954, p. 157. 29 No i ncl ui mos aqu l o r el ati vo a acti tudes del docente haci a l os al umnos, vocaci n, moti vaci n y estr uctur aci n 3 ; condi ci o- nami entos exter nos a l a r el aci n tal es como poco suel do 4 , es- paci os i nadecuados, muchos al umnos 5 , etc. 2. Formulacin de objetivos de aprendizaje El o l os mtodos se el i gen en funci n de l os fi nes que se per si guen, que deben ser for mul ados en tr mi nos de aptitudes que l os al umnos habr n de adqui r i r como r esul tado 6 . No se tr ata de establ ecer l os objeti vos de enseanza que el docente se fi ja a s mi smo, si no l os objeti vos de apr endi zaje que se pr opone l ogr ar que los alumnos satisfagan a tr avs de l a acti vi dad y pr ogr amaci n docente que l l es pr epar a de antemano al efecto. Los objeti vos que deben for mul ar se, por l o tanto, no habr n de estar r efer i dos a l os conteni dos ter i cos que l os al umnos conocer n o sabr n, si no ms bi en a qu es l o que se pr opone que sabr n y podr n hacer con el conoci mi ento. A su vez, r esul ta conveni ente que el pr i mer d a de cl ase el pr ofesor comuni que a l os al umnos l os objeti vos pr opuestos y l as condi ci ones de r egul ar i dad, l as modal i dades de tr abajo 7 y de l as eval uaci ones, etc. 8 . 3 La bi bl i ogr af a en estos puntos es tan abundante como confl i cti va i deol gi camente. Es i mposi bl e hacer una r emi si n suci nta y equi l i br ada. Le toca a cada uno i ndagar , i nvesti gar , r efl exi onar , y sacar sus pr opi as concl usi ones. 4 Aquel l os que no tr abaj amos en l a docenci a baj o el r gi men de l a dedi caci n excl usi va, con todo, podr amos r efl exi onar sobr e l a si gui ente afi r maci n de una docente: Yo estudi gr ati s en l a escuel a y Uni ver si dad del Estado, y cr eo que tengo una deuda mor al con l a soci edad, de ensear gr ati s l o que apr end de ese modo. 5 Par a el pr obl ema de l a canti dad de al umnos se encontr ar n mtodos adecuados en l os cap tul os XI I I y XV, l ti ma par te, adems de al gunas r efl exi ones sobr e el posi bl e r ol del docente en l a cuesti n. En el cap tul o XVI hacemos r efer enci a tambi n a otr as di fi cul tades de este ti po de cambi o. 6 En tal senti do, el ar t cul o 7. de l a Res. 16.041/85. 7 El ar t cul o 7. de l a Res. 1.391/86 enunci a al gunos de l os tr abaj os que pueden r equer i r se al efecto, que r esumen y compl ementan l os con- templ ados en l os ar t cul os. 3. y 4. de l a Res. 16.041/85. 8 As l o pr escr i be, por l o dems, el ar t cul o 5. de l a Res. 1.391/86. 2. FORMULACION DE OBJETIVOS DE APRENDIZAJE 30 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE En suma, el pr i mer d a el pr ofesor debe entr egar el pr ogr a- ma compl eto de acti vi dades de apr endi zaje a r eal i zar por l os al umnos, l os objeti vos, l os mtodos de eval uaci n, etc. 9 . 3. Algunos posibles objetivos generales Si par ti mos de l a base que l a Facul tad debe i ntentar en- sear a ejer cer l a pr ofesi n entonces aquel l o que el abogado ne- cesi ta saber hacer es al pr opi o ti empo l o que deber a tr atar de apr ender se en cuanto al umno o abogado, o tr ansmi ti r se en cuanto docente. A t tul o de ejempl o se podr a for mul ar como objeti vos ge- ner al es de un cur so, que en vi r tud del cumpl i mi ento por los alum- nos de l as actividades de aprendizaje que pr ogr ama el pr ofesor , aqul l os se capaci ten par a: 1. Efectuar el anl i si s r azonado y cr ti co de l os pr i nci pi os ter i cos, pudi endo ar gumentar y debati r ser i a y fundadamente di sti ntas posi ci ones posi bl es 10 . 2. Adqui r i r l a apti tud de apl i car tal es conoci mi entos ter i cos al conoci mi ento y r esol uci n de casos concr etos de l a r eal i dad pr cti ca pr ofesi onal lato sensu (abogados consul tor es o l i ti gantes, funci onar i os que i nfor man, di ctami nan o deci den, magi str ados, funci onar i os judi ci al es, l egi sl ador es) 11 . 3. Desar r ol l ar l a apti tud de apr ehender con exacti tud l os detal l es y par ti cul ar i dades de hecho de cada caso concr eto, y l as r el aci ones entr e l os hechos, a fi n de r eal i zar un enfoque jur di co adecuado 12 . 4. Entr enar l o en: a) Pl antear se di fer entes al ter nati vas de sol uci n o compor - tami ento fr ente al caso 13 . 9 Ampl i ar i nfra, cap. XV. 10 Par a al gunos ej empl os, ver i nfra, cap. I V, nms. 5 y ss. 11 Esto puede hacer se con documentos (cap. I I ), fal l os (cap. I V), casos (caps. V y VI ), exper i enci as (cap. XI V, nms. 1 a 4), textos nor mati vos (cap. I I I ), etc. 12 Par a al gunos ej empl os, i nfra cap. I V, nmer os 3 y 6; cap. V; cap. XI I I , nm. 21; cap. XI V. 13 Cap. VI , nm. 5. 31 b) Val or ar l os pr os y contr as de cada una 14 . c) El egi r l a hi ptesi s que par ezca ms justa y r azonabl e 15 . d) Fundamentar l a adecuadamente fr ente a l os hechos del caso 16 ; y e) En Der echo 17 . 5. Entr enar se a enfr entar en el futur o otr os casos que no sl o ser n di fer entes si no que adems se pr esentar n en el contexto de una nueva r eal i dad o una nueva l egi sl aci n 18 , l l e- vndol e entonces a asumi r consci entemente un r ol acti vo en l os esfuer zos por mejor ar el si stema l egal y soci al 19 , y a saber adaptar se a l os cambi os tecnol gi cos y soci al es del futur o 20 . 6. Esti mul ar su esp r i tu cr ti co y cr eador , ejer ci tar l o en l a for mul aci n de hi ptesi s o conjetur as i magi nati vas y nuevas a pr opsi to de casos concr etos 21 , y en l a r efutaci n o fundamen- taci n de el l as, efectuando ar gumentaci ones fcti cas y jur di cas apr opi adas 22 . 7. A tr avs de l os objeti vos pr eci tados pueden per ci bi r se otr os i gual mente conveni entes o i ndi spensabl es tal es como: a) Desar r ol l ar su apti tud par a comuni car se y expr esar con efi caci a sus i deas tanto or al mente como por escr i to, judi ci al y extr ajudi ci al mente. b) Sel ecci onar i nfor maci n deter mi nando poster i or mente su i mpor tanci a y efectos, estr uctur ndol a, or denndol a; c) Entr evi star y tr atar cl i entes y contr apar tes. d) Negoci ar , or gani zar estr ategi as, establ ecer pr i or i dades, pr epar ar documentos, cel ebr ar contr atos. 14 Cap. VI , nm. 9.1. 15 Ampl i ar i nfra, cap. VI , nm. 6. 16 I nfra, cap. V, nms. 1 y 6; cap. VI , nms. 6, 7 y 8. 17 I nfra, cap. VI , nm. 9.2; cap. XI . 18 I nfra, cap. I I I , cap. V, nm. 6 y cap. VI , nm. 7. 19 Par a un pl anteo de al gunos de estos i nter r ogantes, ver ROWL ES, James P., Toward Bal anci ng the Goal s of Legal Educati on, Jour nal of Legal Educati on, 1981, vol . 31, pp. 375 y ss. 20 ROWL ES, op. ci t., pp. 397 y 398. 21 I nfra, cap. I I I , nm. 3.1.; cap. I V, nms. 3 a 8; cap. VI , nms. 4 y ss. 22 I nfra, cap. I V, nms. 6 y 7; cap. VI , nm. 9; caps. VI I a XI . 3. ALGUNOS POSIBLES OBJETIVOS GENERALES 32 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE e) Conocer , asumi r y saber apl i car nor mas de ti ca, conducta y r esponsabi l i dad pr ofesi onal y soci al , etc. 23 . 8. Se podr a agr egar el r econocer , i nvesti gar y uti l i zar otr os campos del conoci mi ento que son necesar i os en di fer entes as- pectos de l a pr ofesi n, por ejempl o: a) Psi col og a par a el jui ci o or al , testi gos, absol uci n de po- si ci ones; b) Psi qui atr a y medi ci na par a el penal i sta; c) Econom a par a el abogado empr esar i o; d) Ci enci a pol ti ca y admi ni str aci n par a el funci onar i o pbl i co 24 . 9. Ser a tambi n i mpor tante que: a) I denti fi que l a r esponsabi l i dad i ndi vi dual y col ecti va que l e cabe a l a pr ofesi n por l a cal i dad de justi ci a pr ovi sta por el si stema l egal y l a soci edad en su conjunto 25 ; y b) Pueda tr asl adar esa r esponsabi l i dad a su conducta pr o- fesi onal , gr upal , asoci ati va en l os col egi os pr ofesi onal es, y as sucesi vamente. 4. Los mtodos y sus requisitos mnimos de seriedad En todos l os mtodos que de al gn modo i mpor tan l a po- si bi l i dad de di scuti r , par ti ci par , cr ear , i nnovar , habr si empr e al gn por centaje de per sonas que puedan confundi r l os con i m- pr ovi saci n, afi r maci ones si n fundamento, di scusi ones si n sen- 23 Puntual i za ROWL ES, op. ci t., p. 386, que este l ti mo gr upo de ob- j eti vos casi no es tr atado ni si qui er a en l as mej or es Facul tades de De- r echo de l os Estados Uni dos. Entr e nosotr os, pr obabl emente ni nguno de l os enumer ados en este punto 7. y no sl o l os l ti mos. 24 Al go de esto se ensea en Estados Uni dos, segn comenta ROWL ES, op. ci t., p. 379, per o con l i mi taci ones i mpor tantes (pp. 383 a 385). 25 ROWL ES, op. ci t., p. 390, 392, 392, 395, 397, qui en destaca cr ti camente que este obj eti vo no es per segui do ni por ende l ogr ado en su pa s. Lo mi smo cabe deci r del nuestr o. 33 ti do y a veces hasta si n convi cci n o sl o por di ver ti r se, hacer al go novedoso per o si n pr opsi to o l ogr o de apr endi zaje, o acti tudes si mi l ar es. En tal hi ptesi s, si se optar a por l as eval uaci ones con casos y a l i br o abi er to 26 , el l as r esul tar n fr acasos de l os al umnos, que al gunos pr etender n i mputar a una mal a apl i caci n de l a metodol og a; i mpor ta por el l o pr eci sar sus condi ci ones de fun- ci onami ento. 1. Por de pr onto, es necesar i o que el pr ofesor tr ansmi ta y expl i ci te el pr i mer d a del cur so, al entr egar l a pr ogr amaci n de l a totalidad de l as cl ases, cul es son l os trabajos de apr en- di zaje que el l os deber n r eal i zar y en su caso escr i bi r y tr aer hechos y entr egar cada da (o, si esto par ece muy exi gente, d a por medi o, o cada semana; menos de eso ya nos par ece i nsu- fi ci ente), antes de comenzar l a cl ase, como condi ci n i ndi spen- sabl e a su par ti ci paci n en di scusi ones, tr abajos gr upal es, etc., de ese d a. Par a que el al umno pueda entonces r esol ver si ste es el ti po de for maci n que desea encar ar , es necesar i o que l os tr abajos estn todos programados al iniciarse el curso, l o cual evi ta tam- bi n l a tentaci n de tomar l uego al azar temas de actual i dad apar eci dos en el di ar i o del d a, l o que i mpl i ca el posi bl e r i esgo de una i nadecuada pr epar aci n metodol gi ca del pr ofesor par a el apr endi zaje del al umno en di cho tema, a menos que el pr ofesor sea muy for mado 27 metodol gi camente. 2. La no real i zaci n efi caz y en ti empo oportuno de tal es trabajos deber a as ser causal sufi ci ente para que el al umno quede automti camente excl ui do de parti ci par en l a cl ase correspondi en- te y an hasta de rendi r l os exmenes parci al es 28 y fi nal es, y desde l uego de aprobar l a materi a por este procedi mi ento. A l o sumo se puede dejar como v a de escape que el que no haya cumpl i do l as tar eas de apr endi zaje pueda r endi r entonces un examen ter i co de l a mater i a, per mi ti ndol e r ever ti r al 26 I nfra, cap. XV, nms. 2 a 5. 27 O cr eati vo, hbi l , ducho, etc., metodol gi camente. 28 Puede exi gi r se desde un m ni mo del 75 por 100 hasta el 100 por 100. La exper i enci a nos i ndi ca que par a evi tar cl cul os y especul aci ones, l a segunda al ter nati va es pr efer i bl e, y asegur a l a uni dad y coher enci a de ej ecuci n de l a pr ogr amaci n. 4. LOS METODOS Y SUS REQUISITOS MINIMOS DE SEGURIDAD 34 CAP. I.LOS OBJETIVOS DEL APRENDIZAJE mtodo tr adi ci onal . Es opi nabl e dar o no esta al ter nati va, per o no l o es que no puede permitirse participar ni cursar al alumno que no realiza da a da las tareas de aprendizaje programadas. Si el profesor permi te que l os al umnos vengan a i mprovi sar en l a cl ase, si n haber previ amente anal i zado l os materi al es y preparado l os trabajos i ndi cados, condena al fracaso l a experi enci a de el l os, pues ser i nexi stente. Podr tener much si mos i nscri ptos, atra dos entonces por espreas i deas de que as se aprueba fci l , pero no genui nos di sc pul os de un mtodo di ferente. 3. Es i ndi spensabl e que l os al umnos hayan l e do deteni - damente l os fal l os y mater i al es, r esuel to l os casos, pr epar ados l os escr i tos, r eal i zadas l as exper i enci as, etc., i ndi cados par a cada cl ase, a fi n de asegur ar una di scusi n ti l y no super fi ci al , que evi te fomentar l es l a er r nea i dea de que todo es cuesti n de i ngeni r sel as, ar gumentar , etc., si n haber pr evi amente estudiado deteni damente l os hechos y der echo que son mater i a de di scusi n. 4. Los al umnos deben estar todos pr epar ados par a par ti ci par y entr ar en l a di scusi n si son l l amados, excl uyendo el si stema de ofr ecer se vol untar i amente, l o cual r educe l a par ti ci paci n a un m ni mo e i mpi de un apr endi zaje de todos. Buen al umno no es el que l evanta l a mano o habl a por su cuenta i r r umpi endo en el cur so de l a acti vi dad, si no el que hace todos l os tr abajos, par ti ci pa cuando cor r esponde en for ma cons- tr ucti va 29 y r eal i za buenas pr uebas de eval uaci n. 5. El pr ofesor debe evi tar l a tentaci n de tr abajar sl o con aqul l os que par ecen segui r mejor el cur so: debe pr ocur ar que todos r eal i cen i gual es tar eas de apr endi zaje y par ti ci pen ti l - mente, bajo su di r ecci n y contr ol , en l a di scusi n del tr abajo pr ogr amado. 29 Di ci endo l o pr eci so, no di scur seando, no i nventando, no habl ando con pal abr as huecas o r etr i cas; no cayendo en l a pr opensi n a l a vacui dad y a l a al ti sonanci a que menci ona Genar o CARRI en su pr l ogo a l a obr a de Fl i x S. COHEN , El mtodo funci onal en Derecho, Abel edo- Per r ot, 1962, p. 9; par a no adqui r i r ms tar de esa sol emni dad pr opi a de qui en se si ente nti mamente i nsegur o del val or y si gni fi cado de l o que est haci endo (op. ci t., p. 8). 35 6. Si se produce el caos en l a cl ase, es el profesor qui en debe corregi rl o 30 . Pensamos que no debe permi ti rse el caos, ni mani - festaci ones parci al es de l , por ejempl o que cuando un al umno expone, otros conversen. El arte es l ograrl o amabl emente, pero con autori dad, mxi me ante un al umnado y una soci edad poco habi - tuada al di l ogo, a escuchar a l os dems, a respetar l as i deas, a l a verdadera di sci pl i na i nteri or. No es pues equi l i bri o fci l de l ograr, ni nos preci amos de haberl o obteni do. 5. Los mtodos de aprendizaje y objetivos particulares Comentar emos en l os cap tul os si gui entes al gunos mtodos de apr endi zaje y l os objeti vos par ti cul ar es que pueden cor r es- ponder a cada uno de el l os. Lgi camente, corresponde al l ector determi nar cul es su grado de apl i cabi l i dad o i napl i cabi l i dad en cada materi a, y proceder a su adaptaci n a l a si tuaci n parti cul ar en l a cual se encuentra. En base a sus di fer entes pr obl emas metodol gi cos di sti n- gui r emos el anl i si s de a) documentos, b) textos nor mati vos, c) fal l os, d) r eal i zaci n de casos, e) cl ase acti va y cl ase magi str al , f) tr abajo gr upal , g) r eal i zaci n de exper i enci as, vi ncul ando l uego todo con l as eval uaci ones y l a pr ogr amaci n gl obal anti ci pada. No se tr ata de compar ti mi entos estancos, y hay tcni cas que no sl o pueden si no que deben usar se si mul tneamente en una mi sma acti vi dad. Nosotr os pr efer i mos apl i car l os di sti ntos mtodos en for ma concur r ente a pr opsi to del anl i si s de casos, por l o cual se nos excusar que ese punto tenga extensi n y r efer enci as bi bl i ogr fi cas mayor es. Es tambi n, qui zs, el as- pecto metodol gi co que ms debates de fondo, y no sl o de for ma, puede susci tar . En cual qui er caso, destacamos l a i mpor tanci a de l a var i edad en el apr endi zaje como uno de l os el ementos que l l evan al pensami ento cr eador e i nnovati vo 31 que l a enseanza debe tr atar de pr omover en el al umno, y que el abogado necesi ta en su tr abajo, se l o haya dado o no l a Uni ver si dad. 30 Por ci er to, hay cor r i entes en psi col og a que sosti enen exactamente l o contr ar i o, por ej empl o l as exper i enci as de Car l ROGERS en Br asi l ; per o stas se di er on fuer a de un contexto de apr endi zaj e for mal . 31 Sobr e este tema vol vemos en l os caps. VI I a XI . 5. LOS METODOS DE APRENDIZAJE Y OBJETIVOS PARTICULARES CAPITULO II ANALISIS DOCUMENTAL 1. Objetivos particulares relativos a documentos II oofudIo do nornuo o roLIonuo jurIdIcoo oo fornu uLofrucfo y dIfIcII do ooguIr y conrondor or oI uIunno, oI no fIono on Iu nuno oI oLjofo docunonfuI ooLro quo vorou Iu dIocuoIon: oocuchur, Ioor o huLIur doI choquo oIn fonorIo u Iu vIofu, doI confrufo do oLru uLIIcu oIn terIo 1 , doI IIogo do IIcIfucIon oIn hojourIo, doI uorronI oIn fonorIo u Iu vIofu, do Iu hIofocu oIn fonor unu uru vor cono oo y quo cIuouIuo IIovu, do fIfuIoo do Iu doudu uLIIcu oIn huLor vIofo nuncu uno, ofc. II uLogudo quo unu voz rocILIdo vou or rInoru voz on ou vIdu un choquo, un fIfuIo uLIIco, un confrufo udnInIofrufIvo, un IIogo do IIcIfucIon, unu hIofocu, un LoIofo do conruvonfu, fuI voz oonfIr unu cIorfu oonoucIon do fruofrucIon y doouIIonfo ooLro Iu fornucIon rovIu quo rocILIo. A Iu Invorou, oI oofudIunfo quo vou yu on ou curroru urfo do uquoIIo ooLro Io cuuI doLor fruLujur doouoo, fondr un nuyor nIvoI do Inforoo y nofIvucIon, nojorundo ou urondIzujo croufIvo 2 . Ior oIIo oo IndIoonouLIo quo on Iu onoonunzu do fodu nuforIu quo fongu docunonfoo u Ioo cuuIoo oIIu oo uIIquo on Iu vIdu dIurIu, oI doconfo fornuIo oLjofIvoo ooocIfIcoo do urondIzujo uru ouo uIunnoo, u roooIfo do fuIoo docunonfoo; or ojonIo quo oI uIunno oo onfrono on: 1. IrInoro, IdonfIfIcurIo jurIdIcunonfo, o oou, ouLor do quo docunonfo oo frufu. 2. Iuogo, oofudIurIo con nInucIooIdud y dofonInIonfo on fodo ou confonIdo. 1 Cono voronoo no udoIunfo, Iu vIoIon u oLoorvucIon do un docu- nonfo Inorfu unu ucfIvIdud coroLruI dIforoncIudu (cu. VII, nun. 8), quo fucIIIfu oI rocuordo (cu. XIII, nun 2.3), y uI Inorfur unu vurIucIon do ucfIvIdud oIovu Iu ufoncIon (cu. VIII, nun. 5). TruLujur con fuIoo docunonfo Inorfu uoInIono unu vurIodud do oxorIoncIuo quo oo roIcIu uI doourroIIo croufIvo (cu. VIII, nun. 5.2). 2 AnIIur infro, cu. VIII, nuno 2 y 3. 38 CAP. II.ANALISIS DOCUMENTAL 3. IofudIur conjunfoo docunonfuIoo (or ojonIo, un ox- odIonfo, un Jossier o curofu 3 , ofc.), u fIn do oofuLIocor Iuo udocuuduo roIucIonoo onfro oIIoo, ou jorurquIzucIon, ordonunIon- fo, ofcoforu. 4. Ioconocor Io rIncIuI y Io oocundurIo doI docunonfo funfo IndIvIduuInonfo cono donfro do un oxodIonfo o Jossier , u Ioo ofocfoo doI unIIoIo jurIdIco on cudu cuoo concrofo. 5. IdonfIfIcur ovonfuuIoo orroroo o fuIoncIuo doI docunonfo; dofornInur Ioo uoocfoo roIufIvoo u ouo ooILIoo vIcIoo, vuIIdoz o grudoo do InvuIIdoz, conoocuoncIuo jurIdIcuo, ofc. 6. roducfur nuovoo docunonfoo, on oIfuucIonoo uIoIuduo o on oI confoxfo do un conjunfo docunonfuI. 2. Clases de posibles documentos Iu cunfIdud do docunonfoo ooILIoo oo fun oxfonou cono Iu oxorIoncIu nIonu doI orocho, y odrIu ugrurooIoo on: o) ocunonfoo conoIdorudoo IndIvIduuInonfo. I) Conjunfoo docunonfuIoo (oxodIonfoo udnInIofrufIvoo y judIcIuIoo, curofuo do unfocodonfoo). c) SonfoncIuo. J) Toxfoo nornufIvoo ofIcIuIoo (ConofIfucIon, frufudoo, Ioyoo, rogIunonfoo, docrofoo, roooIucIonoo, dIoooIcIonoo, ordonunzuo, ofc.). Ior ou ooocIfIcIdud, uI unIIoIo do oonfoncIuo Io dodIcuronoo oI cuIfuIo IV, y u Ioo foxfoo nornufIvoo oI cuIfuIo III. oo roforIronoo uquI u Ioo docunonfoo doI gruo o), quo ojonIIfIcunoo on oI urgrufo 4, y huronoo unu InfroduccIon u Ioo conjunfoo docunonfuIoo on oI nunoro 5. 3. Estadios de elaboracin de los documentos 1. Ioo docunonfoo uodon oor nuforIu do fruLujoo do uron- dIzujo on ouo dIofInfuo fuooo do oIuLorucIon: 3 Trufunoo oI fonu on oI unfo 5.2. 39 o) ocunonfoo rouIoo ,o exisIenIes on oI nundo jurIdIco. I) Iro,ecIos quo oo oonofon uru oI nojorunIonfo o Iu crIfIcu. c) ocunonfoo quo oI nIono uIunno doLo creor oIn Lorrudor uIguno rovIo. 2. Cono yu dIjInoo, on Ioo froo cuooo oI docunonfo uodo oor dudo uru fruLujur on fornu uufononu, o cono urfo do un conjunfo docunonfuI (rouI o rourudo uI ofocfo). 4. Algunos ejemplos documentales Iodonoo conoIdorur uru ou uoo or Ioo uIunnoo: 1. Confrufoo uLIIcoo 4 y rIvudoo, cIvIIoo 5 , conorcIuIoo 6 o do cuuIquIor ofru dIocIIInu ? ; 2. Acfoo jurIdIcoo unIIuforuIoo do dorocho uLIIco 8 . 3. O rIvudo 9 . 4. Inofrunonfoo fIIcoo do dorocho conorcIuI o onroourIo (choquoo, uguroo, Iofruo do cunLIo, oofufufoo do oocIodudoo, confrufoo do oIndIcucIon do uccIonoo; uccIonoo ordInurIuo y ro- forIduo, roocufuLIoo y no roocufuLIoo, Lonoo convorfILIoo o doLonfuroo, IILroo do conorcIo, LuIuncoo, ofc.); o quo fIonon 4 SunInIofro, oLru uLIIcu, concooIon do oLru uLIIcu, concooIon do oor- vIcIoo uLIIcoo, ofc., no ofroo do Iuo dono runuo doI orocho uLIIco. 5 HIofocu, IocucIon do coouo, oLruo o oorvIcIoo, unfIcrooIo, conru- vonfu, donucIon, LoIofoo do conruvonfu, ronduo con rogIofro, ofc. 6 ConofIfucIon do oocIodudoo, fuoIon, oocInoIon y dIooIucIon do oo- cIodudoo, dIforonfoo confrufoo con onfIdudoo fInuncIoruo y LuncurIuo, confrufoo do dIofrILucIon, concooIon, IIconcIu, frunoforoncIu do focno- IogIu, rondu con rogIofro, uorronIs, ofc. ? Confrufoo do urrondunIonfo u uurcorIu ruruI, concooIonoo nInoruo, ofc. 8 CorfIfIcudoo do IILro doudu, ornIooo do onLurquo, guIuo do frnoIfo, confornoo do onLurquo, ucfuo do InooccIon o InfruccIon (IncIuyondo oI doocurgo o rooorvuo fornuIuduo), dofornInucIonoo for- nuIuduo do ofIcIo, y fodu cIuoo do roooIucIonoo, dIoooIcIonoo, docrofoo, ofc., do curcfor, urfIcuIur y concrofo. 9 IogIunonfoo do coroIodud, foofunonfoo, Iogudoo, corfIfIcucIonoo do fIrnuo, onuncIucIon do nonoroo, ugo Lujo rofoofo, rooorvu do Inforoooo, conofIfucIon on noru, rocILoo, ofc. 4. ALGUNOS EJEMPLOS DOCUMENTALES 40 CAP. II.ANALISIS DOCUMENTAL InorfuncIu on Iu vIdu rcfIcu doI conorcIo (docunonfucIon do oxorfucIon o InorfucIon, roonLoIooo, rofoncIonoo, odIdoo do nuovoo rocIoo, JI, ofc.). 5. Inofrunonfoo quo uurocon on Iu oxorIoncIu doI dorocho fInuncIoro, onroourIo, LuncurIo, oIIfIcu ocononIcu Y nuforIuo ufInoo: fIfuIoo do Iu doudu uLIIcu Infornu y oxfornu (IAIIA, IAOO, IOIX, IOO, ofc.), confrufoo do cuIfuIIzucIon do Iu doudu oxfornu, ooIIcIfudoo do rudIcucIon do InvoroIonoo oxfrunjoruo, ofc. 6. Ofroo Inofrunonfoo quo Inforooun funLIon uI orocho fI- nuncIoro, udnInIofrufIvo, oIIfIcu ocononIcu, ofc.: ooccIonoo doI roouuoofo nucIonuI, do Iu cuonfu do guofoo y rocurooo, confrufoo do crodIfo oxforno, Iunoo do ronocIon InduofrIuI o do doourroIIo, docrofoo do ronocIon InduofrIuI, ovuo, on IondIng, ofc. ?. Acfoo nofurIuIoo frocuonfoo (oocrIfuruo uLIIcuo, ucfuo do conofufucIon, corfIfIcucIonoo do fIrnuo, rofocoIIzucIon do Inofrunonfoo rIvudoo, ofc.); ucfoo focnIcoo quo Inforooun uru dofornInuduo frunouccIonoo jurIdIcuo: nonouruo, fuoucIonoo o vuIuucIonoo, IunIuIfInofrIuo, curfogrufIuo, orIcIuo confuLIoo, ucfuurIuIoo, nodIcuo, urquIfocfonIcuo, ofc. 8. Todoo Ioo Inofrunonfoo quo confIono Ioo ucfoo rocoouIoo do Ioo uLogudoo IIfIgunfoo: donundu, donundu conjunfu, cIfucIon do forcoroo, confoofucIon do donundu y do cIfucIon do forcoroo, InfroduccIon do forcorIuo, InfordIcfoo do udquIrIr o rofonor, odIdoo do oxcurcoIucIon, ooIIcIfud do nodIduo do no Innovur o InnovufIvuo, ofrocInIonfo y conofIfucIon do cuucIon o confrucuufoIu, ofrocInIonfo do ruoLu, IIogoo do rogunfuo uru foofIgoo y uru uLooIucIon do ooIcIonoo, unfoo do orIcIu, oL- jocIonoo u unu orIcIu, uIogufo, uoIucIon, nonorIuI, rocuroo oxfruordInurIo, rocuroo do quoju, ofc. 9. Acfoo rocoouIoo doI frILunuI 10 . 10. IocrIfoo udnInIofrufIvoo 11 , IncIuoo oocrIfoo on oodo ud- nInIofrufIvu quo oo rouIIzun on ocuoIon do oorucIonoo conor- 10 Ixhorfoo, oonfoncIuo InforIocuforIuo, rovIdoncIuo oInIoo, vIofuo fIocuIoo, dIcfunon fIocuI, ofc.; onLurgoo, IunzunIonfoo, ronufoo, uufoo do rIoIon rovonfIvu y oxcurcoIucIon, ofc. 11 Iocurooo do roconoIdorucIon, jorrquIco, uIzudu, donuncIu do IIo- gIfInIdud, ofc.; rocIunoo; donuncIuo; noruo ofIcIonoo. 41 cIuIoo (unfo Iu ConIoIon ucIonuI do VuIoroo, IoIou do ConorcIo, Iunco ConfruI do Iu IouLIIcu ArgonfInu, Luncoo ofIcIuIoo, ofc.). 11. ofuo o curfuo oxfrujudIcIuIoo, InfInucIonoo, foIogrunuo y curfuo-docunonfo; curfuo do Iocforoo o ooIIcIfuduo, ofc. 12. ocunonfoo do Inforoo uru oI orocho IuLoruI: convonIoo coIocfIvoo do fruLujo, confrufoo IndIvIduuIoo, IunIIIuo do ouoIdoo, jornuIoo y confrILucIonoo onroourIuo, rocILoo, foIogrunuo IuLoruIoo, rooonfucIonoo uI MInIoforIo do TruLujo, ucfuo y honoIogucIonoo doI MInIoforIo, ofc. oodo Iuogo, Iu IIofu no oo oIno IIuofrufIvu: cudu doconfo conoco cuIoo oon Ioo docunonfoo no frocuonfoo o Inorfunfoo on Iu oxorIoncIu doI dorocho on su dIocIIInu, y cuIoo oon Ioo quo corrooondon u Ioo confonIdoo nInInoo do ou nuforIu, uI Iugur quo oofu ocuu on oI Iun do oofudIo, Iu durucIon doI curoo, ofc. 5. Expedientes; carpetas (dossiers); Problem Method. Remisin InuncIunoo uquI vurIunfoo do urondIzujo quo onIoun con- junfoo docunonfuIoo. Iuo oIfuucIonoo y Ioo nofodoo oon dIfo- ronfoo on cudu hIofooIo, oogun oxIIcuronoo u confInuucIon, y or Io gonoruI roouIfun ufoo uru oxorIoncIuo no conIojuo, u Iuo quo noo ronIfInoo on oI unfo 5.3. in fine. 5.1. IXIIIITIS AMIISTIATIVOS O JIICIAIIS In oofu uIfornufIvu oo conoIguo un oxodIonfo rouI 12 , ud- nInIofrufIvo o judIcIuI, y oo Io d uru rouIIzur uIgunu do Iuo furouo unfoo noncIonuduo, o uru oofudIur oI roLIonu on oI oofudo rocoouI on quo oo oncuonfru, roducfundo oI royocfo do foxfo nornufIvo 13 , oocrIfo rofooIonuI, dIcfunon, rovIdoncIu, oonfoncIu, ofcoforu, quo corrooondu. In oI oogundo cuoo oo frufu yu do Iu hIofooIo quo oxIIcu- noo on Ioo cuIfuIoo V, VI y oIguIonfoo, u Ioo cuuIoo noo ronI- fInoo. 12 In orIgInuI o fofocoIu. 13 Iunfo 3.5. doI cuIfuIo III. 5. EXPEDIENTES; CARPETAS; PRBLEM METHOD. REMISION 42 CAP. II.ANALISIS DOCUMENTAL TunLIon oo uodo ufIIIzur oI oxodIonfo do un rocooo for- nInudo uru nojor conrondor y dIocufIr oI fuIIo quo Io roouoIvo 14 , conforno uI nofodo doocrIfo on oI cuIfuIo IV. 5.2. CAIIITAS I ATICIITIS O OSSIIIS II doconfo rouru unu curofu do unfocodonfoo, quo uodon oor fodoo rouIoo o no 15 , y Iu onfrogu u Ioo uIunnoo con Iu nIonu doLIo uIfornufIvu oxuoofu unforIornonfo on oI cuoo do Ioo oxodIonfoo. InIounoo oI fornIno Jossier orquo oofo oo uno do Ioo nofodoo onIoudoo con frocuoncIu or Iu IocuoIu ucIonuI do AdnInIofrucIon do lruncIu, con un oonoILIo oxIfo. In dIchu IocuoIu Iu onoonunzu oof dIrIgIdu u ucfuuIoo o fufuroo funcIo- nurIoo uLIIcoo, or Io quo oI Jossier ouono un conjunfo do unfocodonfoo quo oo Io dun uru oofudIur y roonor uIgunu ooIucIon, foxfo nornufIvo, dIcfunon, ofc. Sogun Io quo oo quIoru Iunfour, Iu curofu uodo confonor docunonfucIon do Iu no dIvorou IndoIo, IncIuyondo no ooIunonfo Inofrunonfoo jurIdIcoo, oIno funLIon Infornoo focnIcoo, cuudroo oofudIofIcoo, fornuIurIoo, IIuofrucIonoo, grfIcoo, croquIo, nuuo, frugnonfoo do IILroo, urfIcuIoo do rovIofu, royocfoo, foIIofoo, onfrovIofuo, nofuo orIodIofIcuo, Iogujoo, oxodIonfoo, ofc. II conjunfo docunonfuI on curofuo oo conLInu con Iuo ofruo focnIcuo, cono oxIIcunoo on oI ucIfo unforIor. 5.3. IIOIIIM MITHO Iujo oofo nonLro oo onIou on Iofudoo InIdoo un nofodo do urondIzujo or oI cuuI oo oIIgo un roLIonu do grun conIojIdud o InorfuncIu (Iu conofruccIon do unu roroou hIdrooIocfrIcu, unu uoInu ufonIcu, ofc.) y oo Io oofudIu u Io Iurgo do un curoo conIofo, funfo u urfIr do docunonfucIon quo oo roorcIonu InIcIuInonfo, cono u fruvoo do Iu ucunuIucIon InfornufIvu do fodu ooocIo quo oLfongun Ioo uIunnoo durunfo oI curoo. 14 Inu dIvorfIdu unocdofu uI rooocfo uodo voroo on loIIx S. COHI, II neIoJo funcionoI en DerecIo, op. ciI., . 110, nofu ?9. 15 Io docIr, on urfo rouIoo y on urfo fIcfIcIoo, o fodoo InugInudoo. 43 Su oLjofIvo, Io nIono quo on oI cuoo unforIor, oo quo oI uIunno unuIIco oI roLIonu cono unIdud gIoLuI, conoIdorundo no oo- Iunonfo fodoo Ioo roLIonuo jurIdIcoo quo oI nIono ouono, ooun oIIoo do dorocho uLIIco o rIvudo, nucIonuI o InfornucIonuI (uru quo vIvoncIo Iu unIdud doI dorocho y Iu nuIfIIIcIdud do roLIonuo do cuuIquIor oIfuucIon conIoju), oIno funLIon Ioo roLIonuo focnIcoo, ocononIcoo, oocIuIoo, unLIonfuIoo, oIIfIcoo, ofc., quo oI roLIonu ucurrou, u fIn do fornuIur unu uroxInucIon InfogruI uI roLIonu Iunfoudo. In unu vurIunfo nonor, oo uodo onfrogur on fornu uruIoIu u ofruo ucfIvIdudoo doI curoo un cuoo do nonor conIojIdud uru oor oofudIudo on gruoo y doourroIIudo urcIuInonfo u fruvoo do oucooIvuo cIuooo. II grudo do nofIvucIon quo uIcunzun Ioo uIunnoo oo u vocoo nuy uIfo, cono uoI funLIon uodo IIogur u oor rofundo o In- foroounfo oI cuno do InvoofIgucIonoo onIrIcuo quo rouIIzun u roooIfo doI roLIonu. 5.4. II AIIOATO II IIOIIO IXIIIITI Ofru vurIunfo, quo ufIIIzunoo on orocho udnInIofrufIvo y fuI voz uodun oxorInonfur ofruo dIocIIInuo, oo quo Ioo uIunnoo vuyun rooonfundo ouo dIvorooo fruLujoo do urondIzujo u fruvoo do oocrIfoo quo oo vun Incororundo u un oxodIonfo reoI do ou dooonono on oI curoo. In oofo nodo, oIn orjuIcIo quo Ioo urcIuIoo ooun ooLro cuooo u ofroo fruLujoo do uIIcucIon, y IIovon ou corrooondIonfo nofu, oI oxunon fInuI uodo ununcIuroo doodo oI rInor dIu do cIuoo quo conoIofIr on Iu rourucIon do un oIegoIo ooLro oI norIfo do Iu ruoLu do ou roIo oxodIonfo quo no oo ofru quo Iu rouIIzucIon ofIcuz y on fIono do Ioo fruLujoo do urondIzujo quo Io fuoron onconondudoo on Iu rogrunucIon, uru uroLur oI curoo y cono oorfunIdud rocoouI IogIfInu do uIogur cuunfo oou orfInonfo. Con oofo rocodInIonfo oI uIunno oo onfronu on roconofIfuIr y roducIr oorfununonfo Iu ruoLu quo nocooIfur fonor Incor- orudu uI oxodIonfo uru oI nononfo do uIogur, y oI hu fruLujudo ofIcuznonfo on Iu roduccIon do dIchu ruoLu ou oxunon fInuI 5. EXPEDIENTES; CARPETAS; PRBLEM METHOD. REMISION 44 CAP. II.ANALISIS DOCUMENTAL odr IncIuoo fruorIo rourudo do ou cuou, oIn unguofIuo y con fIono. Sor un fruLujo do oIegoIo on oonfIdo oofrIcfo, uoo Iuogo do oI Ioo rofoooroo dIcfurn oI ucfo udnInIofrufIvo do cuIIfIcucIon quo oofInon corrooondu, oogun Iu ruoLu uorfudu y oI norIfo doI uIogufo ooLro Iu nIonu. 5.5. OISIIVACIOIS COMIIS Io convonIonfo quo oI uIunno rouIIco uIgun ojorcIcIo do uron- dIzujo con conjunfoo docunonfuIoo do cuuIquIor IndoIo, uoo oIIo Io uyudu u ucoofunLruroo u nunojur oInuIfnounonfo nuyor cunfIdud do InfornucIon quo Iu quo Io roorcIonu un cuoo oIn- IIfIcudo doI fIo do Ioo quo huy quo dur uI conIonzo do un curoo, oI oI oducundo no fIono onfronunIonfo rovIo on oofo fIo do urondIzujo. Iu ufIIIzucIon do uno u ofro, oI grudo do conIojIdud y fIono uoIgnudo u cudu uno, ofc., oo InfordoondIonfo doI fIo do onoonun- zu quo oo oofo dundo on Iu lucuIfud o huyun fonIdo rovIunonfo Ioo uIunnoo ooocIfIcoo do quo oo frufo. A nuyor rourucIon rovIu on oofoo nofodoo, nojoroo ooILIIIdudoo do urovochur oxorIoncIuo no conIojuo. o fodoo nodoo, corrooondo oonuIur quo u nonoo quo oI fruLujo oo IInIfuru ooIo u Iu conoIdorucIon do Ioo rInoroo oLjofIvoo oxuoofoo on oI rooonfo cuIfuIo, oo IndIoonouLIo ufIIIzur oofoo conjunfoo docunonfuIoo u Iu Iuz do Iu roLIonfIcu no gonoruI do Ioo cuooo (V y VI), rourucIon do foxfoo nornufIvoo (III, 3.5.), junfunonfo con oxorIoncIuo dIrocfuo do InvoofIgucIon (XIV, 1. u 4.) y fruLujoo gruuIoo (XIII, 5. y oo.). CAPITULO III ANALISIS DE TEXTOS NORMATIVOS 1. Objetivos particulares In oofo nofodo oo frufu do quo oI uIunno urondu u rouIIzur s6Io con foxfoo nornufIvoo dIvorouo oorucIonoo on Iuo cuuIoo no ufIIIco oI uuxIIIo do Iu docfrInu nI Iu jurIorudoncIu 1 . Ioo oLjofIvoo urfIcuIuroo uodon oor quo oI uIunno oo onfrono on: o) Inconfrur. I) Ioor. c) Munojur y conouIfur rIdunonfo. J) CoordInur Ioo dIvorooo urfIcuIoo, IncIooo, rrufoo, ofc. e) Inforrofur; y f) AIIcurIoo, roforonfononfo uquoIIoo on quo no oxIofu o oou do dIfIcII uccooo y or Io funfo InrcfIco LuocurIo oI uuxIIIo do Iu docfrInu o do rocodonfoo. OLvIunonfo no hu do hucoroo no do uIgunoo ojorcIcIoo uIo- Iudoo, y ronfunonfo convondr IncororurIoo uI conjunfo do nofodoo do fruLujo do InforrofucIon quo oI uIunno doLor con- jugur uru roooIvor roLIonuo do orocho. TunLIon oo ooILIo or oIIo no durIoo on fornu uIoIudu, oIno cono urfo do ofroo fruLujoo, on Ioo cuuIoo doLun do fodoo nodoo rouIIzur unIIoIo do foxfoo nor- nufIvoo: or ojonIo, on Iu roooIucIon do cuooo, unIIoIo do fuIIoo, roduccIon do oocrIfoo, ofc. In ofocfo, uno do Ioo nodoo on quo oI oofudIunfo do orocho uccodo uI conocInIonfo o InforrofucIon do Iu nornu oo u fruvoo do Iu docfrInu (IILroo, urfIcuIoo, ofc.) y Iu jurIorudoncIu; oofo doLo 1 Iuo vonfujuo do oofuo furouo oon unIoguo u Iu IndIcuduo on Iuo nofuo 1 y 2 doI cu. II y ouo ronIoIonoo. 46 CAP. III.ANALISIS DE TEXTOS NORMATIVOS oIn dudu urondor u nunojurIo y Io hur u fruvoo do Iu ooIucIon do cuooo. SIn onLurgo, u urfIr doI nononfo quo oo rocILu y on Iuo docuduo quo Io roofurn do ojorcIcIo rofooIonuI, InvurIuLIononfo oo roducIrn cunLIoo on Iu IogIoIucIon do fondo y do fornu, quo doLor uIIcur on Iu roooIucIon do cuooo sin oI uuxIIIo do Iu docfrInu o Iu jurIorudoncIu. o odr docIrIo u un cIIonfo: dIocuIo, no huy uun conon- furIoo uLIIcudoo, no huy jurIorudoncIu nI rocodonfoo, or Io funfo no oo quo oInur do cono oo roouoIvo oofo uounfo fronfo u Iuo nuovuo nornuo. Iu oIfuucIon oo Iu nIonu uru oI funcIonurIo udnInIofrufIvo o oI nugIofrudo judIcIuI: Iu uuooncIu do docfrInu o rocodonfoo no Io oxcuour do Iu nocooIdud do Inforrofur y uIIcur Iu nornu nuovu. 2. Posibles textos normativos A fIfuIo onuncIufIvo, noncIonunoo u confInuucIon ooILIoo foxfoo quo uodon roouIfur ufIIoo uru fruLujur on oI urondIzujo do uIgunuo nuforIuo. 1. orocho udnInIofrufIvo: Iuo nuIfIIoo rogIunonfucIonoo quo onIfon Iuo rourfIcIonoo uLIIcuo y oI Iodor IjocufIvo nucIo- nuI, u no do Iuo nuovuo Ioyoo udnInIofrufIvuo quo oo ouncIonun u nonudo. 2. orocho LuncurIo, fInuncIoro y conorcIuI onroourIo: cIrcuIuroo, roooIucIonoo, conunIcudoo foIofonIcoo, ofc., doI Iunco ConfruI do Iu IouLIIcu ArgonfInu, quo or ou voIocIdud do nodIfIcucIon rurunonfo uIcunzun u fonor uIgun cononfurIo u fIono. 3. orocho frILufurIo: Ioyoo y ronovuduo rogIunonfucIonoo do Iu .O.I., quo oIonro oLIIgun u ofocfuur InforrofucIonoo do urgoncIu. 4. orocho oocIuI y doI fruLujo: Ioyoo IuLoruIoo nuovuo, docro- foo doI Iodor IjocufIvo, roooIucIonoo doI MInIoforIo, convoncIonoo coIocfIvuo do fruLujo ooLro uoocfoo on Ioo cuuIoo uodun no oxIofIr rocodonfoo concrofoo. 4? 5. orocho uduunoro: Iuo ordonunzuo do uduunuo y dono nodIfIcucIonoo nornufIvuo on nuforIu do InorfucIon y oxorfu- cIon, rofoncIonoo, roonLoIooo, fuouo, frILufoo, (fodoo Ioo cuuIoo Inforooun funLIon uI orocho onroourIo, frILufurIo, udnInIofru- fIvo, ofc.). 6. II orocho nurIfIno: nufucIonoo IogIoIufIvuo y udnInIo- frufIvuo ooLro oorucIon orfuurIu, nuvogucIon, ofc. II royocfo oxIofonfo ooLro Ioy do uorfoo, do oor ouncIonudo or oI Congrooo, InfroducIr uoInIono Inorfunfoo novodudoo on oI fonu. ?. In Io quo huco u Ioo dorochoo hununoo, y oIn orjuIcIo do Iuo dIocuoIonoo onfro oI cuno do Ioo dorochoo hununoo, Infornu- cIonuI, conofIfucIonuI, udnInIofrufIvo, rocoouI, onuI, cIvII, ofco- foru, ooLro Iu InforvoncIon quo u cudu uno do oIIoo Io cuLo on Iu nuforIu, fodoo oIn oxcocIon oo oncuonfrun y oo onconfrurn or nuchoo unoo fronfo uI roLIonu concrofo do cono Inforrofur y uIIcur on oI cuoo, or Io nonoo, Iu ConvoncIon AnorIcunu do orochoo Hununoo. 8. SI LIon oI foxfo conofIfucIonuI oo no quo confonurIo, dudo ou curcfor uLIorfo ou InforrofucIon oo ucfuuIIzu con oI fIono, funfo on Ioo Iofudoo InIdoo cono on nuoofro uIo. uncu oofur do no quo Ioo uIunnoo fruLujon ooLro ou foxfo... Iu nocooIdud do quo oI uIunno oo onfrono on Inforrofur y uIIcur ex noto ouo dIoooIcIonoo, doodo Iuogo, oor nucho no ugudu oI oo roduco on oI fufuro Iu ununcIudu rofornu do Iu ConofIfucIon. 9. II orocho onuI, rocoouI, cIvII, oofn cIcIIcunonfo on ro- cooo do nodornIzucIon do urfo do ouo dIoooIcIonoo, on Iuo cuuIoo oI roLIonu doI unIIoIo y uIIcucIon doI foxfo nornufIvo nuovo funLIon uodo roouIfur IndIoonouLIo on Iu rofooIon, y or ondo convonIonfo on oI urondIzujo. 10. Quo ocurro con nuforIuo, o urfo do oIIuo, on Iuo cuuIoo dofornInuduo nornuo oon no oofuLIoo y oofn no conougru- duo or oI fIono. II ojonIo cIoIco, uunquo no nocoourIunon- fo vIIdo uI nononfo do oocrILIr oofo fruLujo, oo oI orocho rIvudo, cIvII y conorcIuI. AI rooocfo odonoo dIofInguIr froo ouuoofoo: o) SIonro oxIofIr uIgun unfo do Iu IogIoIucIon vIgonfo quo no hu oIdo foduvIu frufudo con un uIcunco o uIIcucIon dofornI- nudu, y uIII odr IIovuroo u cuLo oofu IndoIo do ojorcIcIo. 2. POSIBLES TEXTOS NORMATIVOS 48 CAP. III.ANALISIS DE TEXTOS NORMATIVOS I) o fodoo nodoo, uun oI Iuo nornuo cuonfun con rocodon- foo do fodu IndoIo, oI unIIoIo uIoIudo do foxfoo uodo oor un nodo do uyudur uI uIunno u ruzonur croufIvunonfo: Luofu ro- cordur cono Iu Corfo Suronu do JuofIcIu hu Innovudo on unu InforrofucIon conofIfucIonuI InIIcIfu confonurIu do Iuo nor- nuo rohILIfIvuo doI dIvorcIo, o oI cunLIo do Iu Corfo do Iofudoo InIdoo uI docIurur InconofIfucIonuI Iu oocuIur oogrogucIon ru- cIuI, y nudu InIdo oxcIuIr quo uodu funLIon onouroo Inno- vufIvunonfo fronfo u ofruo nornuo. c) TunLIon huy on oofuo nuforIuo, or fIn, cunLIoo nornufIvoo quo roducon Iu oIfuucIon doocrIfu uru ofruo: Ioyoo do dIvorcIo, IguuIucIon do Ioo hIjoo, dorochoo oroonuIIoInoo, oroonuo nInuo- vIIduo, udocIon, ofc. 11. Ioo cunLIoo quo oI nundo dIocufo, oou on nuforIu do rohILIcIon do funur, frunoIunfo do orgunoo, nodIduo ounIfurIuo conuIoIvuo u udofur o nodIduo do uoyo o rohILIcIon u rou- gunduo y dIfuoIon rouIIzudoo u urfIr do nuovuo gruvIoInuo onfor- nodudoo undonIcuo, cooucIon do Ioo uoyoo nodIcoo u onfornoo vogofufIvoo o fornInuIoo, fufoIu doI nodIo unLIonfo, dorochoo dIfuooo, ofc., oIonro uodon dur Iugur u dIocuoIonoo on quo oI uIunno doLu urondor u nunojur foxfoo nuovoo oIn rocodonfoo udocuudoo do fcII conouIfu o ooocIfIcu ufIIIdud. 3. Algunos mtodos para textos normativos 3.1. IA IAZOAIIIIA I IA OIMA So uodon Iunfour doLufoo ooLro urgunonfoo on ro y on confru do Iu conofIfucIonuIIdud do Iu nornu, ou ruzonuLIIIdud InfrInoocu, ouofonfo fcfIco oufIcIonfo, roorcIonuIIdud do Ioo fI- noo orooguIdoo or oI IogIoIudor on roIucIon uI ouofonfo fcfIco, udocuucIon do Ioo nodIoo oIogIdoo uI fIn rouoofo, roorcIonu- IIdud y rucIonuIIdud do Ioo nodIoo, ofc. Cudu uno do oooo ouuoofoo uodo oor uLIorfo or oI do- confo on nunoroooo cuoofIonunIonfoo: In cuoo do dudu on cuunfo u Iu conofIfucIonuIIdud do oofu nornu, cono cuLo In- forrofurIu Iu oIfuucIon oo Iu nIonu oI oo frufu doI Iodor IjocufIvo quo doI Iodor JudIcIuI o oI Iodor IogIoIufIvo Y oI oo un urfIcuIur 49 Iu conofIfucIonuIIdud doondo do Iu confronfucIon con Iu nornu conofIfucIonuI, o huy quo unuIIzur funLIon Ioo hochoo Iofu nornu fIono ouofonfo fcfIco oufIcIonfo CuI oru oI ouo- fonfo fcfIco y Iuo vuIorucIonoo oocIuIoo u Iu oocu do Iu ouncIon do Iu nornu conofIfucIonuI o IoguI, y cuIoo oon uhoru Quo nodIduo do ruoLu oorIu nocoourIo roducIr o concoLIr uru dofornInur oI Io fIono II oLjofIvo IoguI oo roorcIonudo uI ouofonfo fcfIco do Iu Ioy Ioo nodIoo onIoudoo oon roorcIonudoo uI fIn Hu vurIudo Iu oIfuucIon do hocho fonIdu on cuonfu or oI IogIoIudor y Iu oxIofonfo u Iu fochu o quo nodo Iuodo oIIo InfIuIr on Iu docIoIon InforrofufIvu oLo InfIuIr Huofu dondo 3.2. IA ITIIIIITACIO I IA OIMA So uodon InfroducIr rogunfuo concrofuo u Ioo uIunnoo ooLro Iu fornu do Inforrofur un foxfo dofornInudo: CuI oo oI oIgnI- fIcudo do oofu nornu CuI oo ou nLIfo do uIIcucIon Io cIuro y cufogorIco oI rIncIIo quo onuncIu Corrooondo InforrofurIo on fornu roofrIcfIvu o oxfonoIvu Cono InfIuyo oI ouofonfo fcfIco o curoncIu o InudocuucIon do oI ooLro Iu InforrofucIon do Iu nornu quo uofod huco CuI hu oIdo Iu InfoncIon doI uufor do Iu nornu Con quo fuonfoo do InfornucIon du roouoofu u Iu rogunfu unforIor TIonon dIforonfo InorfuncIu Iuo dIofInfuo fuonfoo do Infornu- cIon rooocfo u Iu InfoncIon confonIudu or oI uufor do Iu nornu oLo oIIo InfIuIr ou InforrofucIon do Iu nornu Con quo uIcuncoo SIonro Inforoou ouLor cuI hu oIdo Iu Infon- cIon doI uufor do Iu nornu Ior quo Con quo uIcunco Huofu cundo Cono oo Infogru Iu InforrofucIon u quo uofod IIogu con oI roofo doI oIofonu nornufIvo Io ou InforrofucIon congruonfo con Iu gurunfIu conofIfucIonuI do ruzonuLIIIdud Io oocIuInonfo vu- IIoou Io uroco juofu Croo quo Iu ooofondr on oI fufuro IIonou quo oor rocofudu jurIorudoncIuInonfo Hu huLIdo on Iu ooocIo un oxcooo on oI ojorcIcIo do Iu o- foofud IogIoIufIvu o rogIunonfurIu, o do Iuo fucuIfudoo doI or- guno uLIIco o rIvudo do quo oo frufo Ior quo In cuoo ufIr- 3. ALGUNOS METODOS PARA TEXTOS NORMATIVOS 50 CAP. III.ANALISIS DE TEXTOS NORMATIVOS nufIvo, doLo uIIcuroo Iu nornu Ior quo Quo conoocuoncIuo uodon fruor funfo Iu uIIcucIon cono Iu InuIIcucIon do Iu nornu, on oI ouuoofo IndIcudo, u quIon Io huco Io oofo vuIIooo o dIo- vuIIooo Ior quo Quo conoocuoncIuo ucurrou uru Iu oocIodud unu y ofru uIfornufIvu SoLro oI fonu do Iuo roouoofuo doI rofooor u ouo roIuo rogunfuo, vor oI cuIfuIo IV, nunoro 8 y ouo ronIoIonoo. 3.3. IA AIIICACIO I IA OIMA A I CASO So uodon Iunfour cuooo rouIoo o InugInudoo on Ioo cuuIoo oou nocoourIo roooIvor oI Iu nornu oo uIIcu o no, y on cuoo ufIrnufIvo cono oo Iu Inforrofu on Iu ooIucIon doI cuoo concrofo. In oofo ouuoofo oo oofn conLInundo doo nofodoo, Io cuuI oo Luono: oI oLjofIvo fInuI oo quo fodoo Ioo nofodoo do fruLujo huyun oIdo onouyudoo y uodun oor onIoudoo uI nIono fIono or oI uIunno on oI rocooo do urondIzujo. Iuru oofu conLInucIon nofodoIogIcu noo ronIfInoo u Ioo cu- IfuIoo V y VI. 3.4. II TIAIAJO SOIII OIMAS TIAICIOAIIS Yu vInoo quo uun confundo Iu nornu con unfocodonfoo uLun- dunfoo, oIonro oo uodo ojorcIfur uI uIunno on oofo fIo do ojor- cIcIo: oI Iu curgu do fruLujo quo oo Io rogrunu oo udocuudu, no Io roouIfur nuforIuInonfo convonIonfo rocurrIr u Iurguo Luoquo- duo do docfrInu, y Io oor roforILIo, udono do no ufII cono urondIzujo y oogurunonfo no Inforoounfo, vor huofu dondo IIogu con ou roIu InfoIIgoncIu croudoru. Iu conurucIon uIfo- rIor con IguuIoo o dIforonfoo ooIucIonoo docfrInurIuo o jurIoru- doncIuIoo no hur oIno onrIquocor uun no ou ruzonunIonfo y urondIzujo. 3.5. IA IIACCIO I I TIXTO OIMATIVO Iuodo oor ufII uIgun ojorcIcIo on oI cuuI Ioo uIunnoo oo on- fronon on oIuLorur oIIoo nIonoo un foxfo nornufIvo uru roooIvor dofornInudu cuoofIon con curcfor gonoruI o urfIcuIur, oou on 51 3. ALGUNOS METODOS PARA TEXTOS NORMATIVOS oI roI do funcIonurIo uLIIco quo doLo royocfur unu nornu ro- gIunonfurIu, o do IogIoIudor quo doLo roonor un dofornInudo royocfo. IIIo uodo rouIIzuroo or ojonIo u roooIfo do curofuo o conjunfoo docunonfuIoo, oxodIonfoo rouIoo o oInuIudoo, ofc., cono oo oxIIcu on oI cuIfuIo II, unfo 5, udIondooo uIIcur uI ofocfo unu conLInucIon do ofroo nofodoo do urondIzujo u Ioo cuuIoo ronIfInoo on oI unfo 5.5. in fine do dIcho cuIfuIo. CAPITULO IV ANALISIS DE FALLOS 1. Objetivos particulares II unIIoIo do unu oonfoncIu judIcIuI 1 uodo rouIIzuroo on fornu oInuIfnou o IndoondIonfo doI oofudIo do cuooo: o) on unu rInoru hIofooIo, oo uodon dur Ioo hochoo do un dofor- nInudo cuoo, hucorIoo fruLujur y oofudIur or Ioo uIunnoo, y unu voz quo hun urrILudo u ouo roIuo ooIucIonoo, onfrogurIoo Iu oonfoncIu uru ou unIIoIo crIfIco; I) on ofru vurIunfo, oo uodo dur un cuoo hIofofIco o rouI, oIn roforIrIo onfoncoo u oonfoncIu uIgunu; c) oo uodo fonur Iu oonfoncIu cono unu urfo fundu- nonfuI doI ordon jurIdIco vIvIonfo, y u urfIr do oIIu rofrocodor on Iu ovuIuucIon do Ioo hochoo quo fuvo on cuonfu, doI confoxfo quo Iu rodoo, Ioo onounIonfoo quo Iu guIuron, Iuo conoocuoncIuo quo oo uodon oxfruor do oIIu, ofc. Io on oofo forcor ouuoofo, on rouIIdud, quo oo oof hucIondo unIIoIo do fuIIoo oIn cuooo IndoondIonfoo; funLIon oo uodo conLInur oofo nofodo con oI unforIor, unuIIzundo rInoro doo o froo fuIIoo y Iuogo dundo u Ioo uIunnoo un cuoo hIofofIco quo hun do roooIvor u Iu Iuz do Io quo hun unuIIzudo on Iuo oonfoncIuo dIocufIduo. Ior oIIo oourunoo on oofo cuIfuIo oI urondIzujo u fruvoo do oonfoncIuo, y on Ioo oIguIonfoo oI urondIzujo do Iuo dIvorouo ofuuo do un cuoo, fonundo onfoncoo no cono unfo do urfIdu oI fuIIo judIcIuI, oIno Ioo hochoo quo Io rocodIoron on oI fIono. II nodo no Inforoounfo do fruLujur con fuIIoo oo ooILIononfo oI oIuLorudo durunfo no do un oIgIo on Iofudoo InIdoo, ooocIuI- nonfo on uIgunuo do ouo lucuIfudoo do orocho no roofIgIoouo, u urfIr do Idouo fonuduo doI nofodo oocrfIco. ConfrurIunonfo u Io quo uIgunoo ouonon, oofo nofodo no fIono donuoIudo quo vor con oI fIo do orocho quo conofIfuyo 1 SIn orjuIcIo do Iu ufIIIdud ooocIfIcu doI nofodo, quo uquI oxII- cunoo, conurfo Iuo vonfujuo gonoruIoo IndIcuduo on Iuo nofuo 1 y 2 doI cu. II y ouo ronIoIonoo. 54 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS Io quo oo IIunu, no oIonro con onforu roIodud, connon Iou; dIgunoo no LIon quo, or Iu ooocIuI ufoncIon quo oo du on Iofudoo InIdoo u Ioo rocodonfoo jurIorudoncIuIoo, oo hu conoIdorudo uIII IndIoonouLIo ufInur nojor oI oofudIo do fuIoo rocodonfoo. In fuIoo lucuIfudoo do orocho, oI uIII IIunudo nofodo do cuooo (cose neIIoJ) oo rocIounonfo oI oofudIo do oonfoncIuo judIcIuIoo, quo oo uconunun con cuooo hIofofIcoo quo oo vun onfrogundo roguIurnonfo uru ou ooIucIon u Ioo uIunnoo. II oxu- non oo u IILro uLIorfo y ooLro un cuoo hIofofIco. Iofo oIofonu oo ufIIIzu ooLro fodo on oI rInor uno do Iu curroru 2 , y on Ioo unoo oucooIvoo oo uou u ufIIIzur ofroo nofodoo, fuIoo cono oI IroIIen MeIIoJ 3 , Iu oInuIucIon do roIoo 4 , fruLujo do cuno 5 , ofc. no unu cunfIdud IInIfudu y fornuI do curooo InfordIocIIInurIoo 6 . Ior ouuoofo, oI unIIoIo do fuIIoo no fIono or oLjofo quo oI uIunno urondu quo dIjo oI Irocurudor OonoruI do Iu ucIon, o roIfu Ioo urgunonfoo do Ioo vofoo do Iu nuyorIu o nInorIu, oIno ruzonur on orocho u urfIr doI fuIIo. IxIofon unfocodonfoo do Inforoo on nuoofro uIo on Iu ufIII- zucIon do oofo nofodo, cono Ioo IILroo do IIIAITI ? y SIOIASIY, CAIIIO y OAICA 8 , u Ioo cuuIoo cuLo ugrogur rocIonfononfo, on 2 Y fIono un curcfor fuI voz donuoIudo ooforoofIudo y huofu ou- croounfo, cono oLoorvu IOWIIS, orI. ciI., . 3?8 y 398, rovocundo quojuo do Ioo uIunnoo u urfIr doI oogundo uno (. 394), y oxcIuyondo unu oroocfIvu crIfIcu do Ioo roLIonuo oocIuIoo: . 390, 392, 393, 395, 39? y 398. 3 Supro, cu. II, unfo 5.3. 4 JuIcIoo oInuIudoo (cu. XIV, unfo 2.3.), nogocIucIonoo onroou- rIuo (cu. XIV, unfo 2.2.), ofc. 5 Ior ojonIo, on Iu nuforIu InfornufIonuI IoguI IIghfo, Ir u fruLujur durunfo oI voruno u uIgunu orgunIzucIon IoguI, nucIonuI o InfornucIonuI, do dofonou do fuIoo dorochoo, y uI rogrooo hucor unu nonogrufIu ooLro Ioo roouIfudoo do Iu oxorIoncIu, Lujo Iu dIroccIon do un rofooor, ofc. 6 IOWIIS, op. ciI., . 3?6, 3?8, 380. ? IIIAITI, Jorgo AIcIdoo, Cosos Je DerecIo Je foniIio, od. Iu Ioy, Iuonoo AIroo, 1984. II roIogo do Jorgo. O. MAllA, . XI, oonuIu con fodo quo oofo IILro no oo oncuonfru onroIudo on oI cose neIIoJ, Io cuuI ourgo do Iu conurucIon doI rungo do rogunfuo quo uconunun u Ioo fuIIoo on oofo IILro y oI do MIIIor quo cononfunoo u confInuucIon. 8 SIOIASIY, orLorfo; CAIIIO, AIojundro, y OAICA, IuIo, Cosos , proIIenos Je DerecIo penoI, od. Iornor, Iuonoo AIroo, 1986. 55 nuforIu do orocho conofIfucIonuI, oI IILro oIuLorudo or Jonufhun MIIIII y ofroo uuforoo 9 , quo LrIndu unu Inorfunfo confrILucIon nofodoIogIcu, y uI cuuI noo ronIfInoo uru nuyoroo ojonIoo. AIgunoo do Ioo oLjofIvoo urfIcuIuroo quo oo uodo rocurur oLfonor doI unIIoIo do fuIIoo or Ioo uIunnoo, on Iu nofodoIogIu IndIcudu, oon Ioo oIguIonfoo: 1. Ior nodIo do rogunfuo u Ioo uIunnoo, quo oI rofooor Ioo fornuIu on cudu cIuoo, conforno u un Iun dofornInudo, Ioo hugu doocuLrIr oI hun conrondIdo cuLuInonfo Ioo dIofInfoo urgunon- foo do hocho y do dorocho onIoudoo on Iuo dIforonfoo urfoo do Iu oonfoncIu. 2. o Iu nIonu nunoru, Iogrur quo oo cuoofIonon oI hun conrondIdo y norIfuudo cuLuInonfo Iu oIfuucIon do hocho, on cuunfo oIIu InfIuyo on oI nodo on quo oI cuoo oo roouoIfo. Iofo oLjofIvo rooonfu dIfIcuIfudoo on ou concrocIon, Iuo quo oo frudu- con on InconvonIonfoo oorIoo uru Iu roIucIon do Ioo hochoo doI cuoo, Iu conronoIon do Ioo dufoo quo doI nIono ourgon y Iu udocuudu vuIorIzucIon do oooo oIononfoo fcfIcoo 10 . 3. Irocurur quo IdonfIfIquon, y/o vuIoron, y/o conjofuron, quo oIononfoo oIIfIcoo doI nononfo hun odIdo jugur quo roI on Iu ooIucIon, oI oo quo uIguno hun odIdo huLor jugudo. 4. In urfIcuIur, oxfruor do Iu docIoIon cuIoo oon Ioo rIn- cIIoo ufIIIzudoo uru roooIvor oI cuoo, conurundo Iuo ooIcIo- noo do Iu nuyorIu y dIoIdoncIu, Irocurudor OonoruI o TrILunuI InforIor, u fIn do vor cono oooo rIncIIoo hun funcIonudo on Iu rouIIdud y cono uodon oor ufIIIzudoo on cuooo fufuroo, y quo conoxIon guurdun con ofroo cuooo yu roouoIfoo or oI TrILunuI, urnundo do fuI nodo Iu frunu jurIorudoncIuI. 5. Quo oI rofooor, u fruvoo do rogunfuo dIrIgIduo u Ioo uIunnoo, Ioo uyudo u oucur do Ioo fuIIoo Ioo rIncIIoo LoIcoo do foorIu conofIfucIonuI quo fornun oI fonurIo do Iu ooccIon. II 9 MIIIII, Jonufhun M., OIIII, MurIu AngoIIcu, CAYISO, Suounu, Cons- IiIuci6n , poJer poIiIico. JurispruJencio Je Io CorIe Supreno , Iecnicos poro su inIerpreIoci6n, od. Aofrou, Iuonoo AIroo, 198?. 10 IIIAITI, op. ciI, . XIII: oI oofudIunfo oo dofIono roforonfononfo on Iu docfrInu doI fuIIo y no on Ioo hochoo quo Io nofIvuron. 1. OBJETIVOS PARTICULARES 56 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS uIunno fIono quo IdonfIfIcur Ioo rIncIIoo Invocudoo, doourro- IIudoo y uIIcudoo or oI juoz. II nofodo... no InIIcu quo odunoo onoonur oI orocho oIn foorIu, oIno quo Iu foorIu doLo oor oxfruIdu do Ioo fuIIoo u fruvoo do ou uIIcucIon u cuooo con- crofoo, y onfondIdu cono urfo do un rocooo dInnIco. II oLjofIvo no dIfIcII... oo quo oI uIunno oncuonfro vIncuIoo onfro Ioo fuIIoo IoIdoo y roduzcu ou roIo ooquonu do Iu nuforIu. o oo oufIcIonfo quo oI rofooor churIo con Ioo uIunnoo ucorcu do Ioo roLIonuo quo oncuonfro on Ioo fuIIoo. oLo uyudurIoo u oo- quonufIzur Iu nuforIu u fruvoo do Ioo fuIIoo 11 . 6. Quo oI uIunno conouIfo on oLruo jurIdIcuo o dIccIonurIoo Ioo fonuo o concofoo quo no onfIondo doI fuIIo, y IIovur uI uIunno u roconocor quo oI orocho oo unu foIurunu (frunu) do InforconoxIonoo y nIngun cuno uodo oor oofudIudo on fornu uIoIudu, oIn vIncuIurIo con ofruo nuforIuo. ?. Quo Iuo rogunfuo doI rofooor, unu voz quo oI uIunno hu doourroIIudo LIon Ioo rIncIIoo ufIIIzudoo or oI TrILunuI uru roooIvor oI cuoo, Io guIon uru onconfrur Ioo roLIonuo on oI ruzonunIonfo doI TrILunuI, Ioo vuIoroo ufro do ou docIoIon, y Ioo ruzonunIonfoo uIfornufIvoo quo oI juoz huLIoru odIdo ufIIIzur uru roooIvor oI cuoo 12 . 8. Vu InIIcIfo on oI rocodInIonfo quo oo rocuru un cono- cInIonfo no rofundo do Ioo roLIonuo, oro or oou nIonu ruzon funoco ornIfo oI frufunIonfo do Iu nIonu cunfIdud do fonuo quo on un curoo frudIcIonuI, yu quo oI oLjofIvo no oo oI conocInIonfo oncIcIoodIco, oIno odor onfondor y uIIcur oI ordonunIonfo ju- rIdIco 13 . Iofoo oLjofIvoo or Io gonoruI oo Iogrun oufIofucor uI fInuI do rInor uno on Iuo nojoroo lucuIfudoo do orocho do Ioo Iofudoo InIdoo 14 ; onfro nooofroo y con Iu rIncIuI oxcocIon doI curoo do MIIIII, OIIII y CAYISO, odrIu docIroo quo oon vIrfuuInonfo InoxIofonfoo. SIn onLurgo, no urocIoru quo oo frufuru do un nodoIo u InIfur donuoIudo fornuInonfo, duduo Iuo IInIfucIonoo 11 MIIIII, OIIII, CAYISO, op. ciI., . XII y XIII. 12 MIIIII, OIIII, CAYISO, op. ciI., . XII. 13 Op. ciI., . XII. 14 IOWIIS, op. ciI., . 382, uunquo doofucu ou curcfor rIgIdo y ougIoro un cIorfo fono do oxcooIvu uuforIdud rofooIonuI, . 390. 5? quo Io oon InoIfuo 15 , y Iu nuyor rIquozu do Iu uufonfIcu ooIucIon do cuooo quo oxIIcunoo do Ioo cuIfuIoo V u XI. 2. Aproximacin metodolgica Surgo do Io oxuoofo quo oo confruI on oofo crIforIo oI roIo nofodo do fruLujo ufIIIzudo or oI rofooor. 1. AoI, or ojonIo, oo urfo doI nofodo dojurIoo u Ioo uIunnoo oI Inforrogunfo ucorcu do oI ouo InforrofucIonoo ooLro oI fuIIo oon dudoouo o conIofunonfo fuIouo: u fruvoo doI dI- Iogo dIrIgIdo or oI rofooor (no oI doLufo IILro y no LIon cuofIco, con dooIguuI urfIcIucIon doI uIunnudo), Iogror que JescuIron eIIos nisnos Iu doLIIIdud o fuIoodud do Ioo urgunon- foo ufIIIzudoo, o u Iu Invorou, oI hun dofondIdo on fornu oufI- cIonfononfo ooIIdu y urgunonfudu unu InforrofucIon quo udIoro oor corrocfu. 2. A fruvoo do Iuo rogunfuo, hucor ruzonur o un nisno oIunno on uno y ofro oonfIdo do unu nIonu oIfuucIon u fIn do onfronurIo on oI doLufo y Iu urgunonfucIon: Cono InvocurIu oI fuIIo oI fuoru uLogudo do Iu urfo A Cono Io hurIu oI fuoru uLogudo do Iu confruurfo, Quo dIrIu oI fuoru oI fIocuI Cono Io roooIvorIu oI fuoru oI juoz do rInoru InofuncIu Cono vofurIu oI Infogruru oI TrILunuI do uIzudu VurIurIu ou vofo oI fuoru nIon- Lro do Iu Corfo Suronu Y oI Infogruru Iu Corfo InforunorIcunu do orochoo Hununoo 3. El contexto fctico suficiente 1. Ior fuIfu do fIono do Ioo uIunnoo, oI rofooor uodo rovoorIoo unu Lrovo oxIIcucIon doI confoxfo oIIfIco, ocononIco, oocIuI, ofc., on quo oI cuoo oo Iunfou, oI oo quo ooo confoxfo hu odIdo fonor uIgunu InfIuoncIu on Iu docIoIon 16 . 15 SoLro fodo, oucrIfIcu Iu roooIucIon concrofu do roLIonuo doodo Iu oroocfIvu oxuoofu on oI cu. I, y oxcIuyo Ioo nofodoo do cIInIcu jurIdIcu quo uodon uIIcuroo uI ofocfo (IOWIIS, op. ciI., . 394). oodo Iuogo, no oo frufu do unu cuoofIon do IrcfIcu loronoo o ConouIforIo JurIdIco, onoonudoo or uLogudoo rucfIcunfoo (IOWIIS, op. Ioc. ciI.). 16 o, doodo Iuogo, resunir oI fuIIo on ouo uoocfoo fcfIcoo, Io cuuI ouono rocIounonfo InodIrIoo quo oIIoo hugun oI fruLujo croufIvu- nonfo. So frufu do uorfurIoo Io quo oI fuIIo no Jice. 3. EL CONTEXTO FACTICO SUFICIENTE 58 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS Iu oIfuucIon oIIfIcu y oIocforuI on Ioo Iofudoo InIdoo uI nononfo doI fuIIo MorIur, t. MoJison oof cIurunonfo Iunfou- du on Iuo gInuo 2 y 4 doI cIfudo IILro, y ornIfo unu conron- oIon dIforonfo do ou confonIdo roooIufIvo, u Io quo uyudun Iuogo Iuo rogunfuo do Iuo gInuo 14 u 16. Adocuundo oI fIono, nudu InIdo quo Ioo roIoo uIunnoo InvoofIguon Iu rouIIdud do Ioo hochoo doI cuoo, conouIfon oI oo ooILIo oI oxodIonfo judIcIuI on quo oI fuIIo oo dIcfo, rouIIcon ofruo InvoofIgucIonoo do hocho, ofc., fodo Io cuuI oIn dudu nojoru Iu cuLuI conronoIon crIfIcu doI fuIIo. 2. Iu nIonu nocooIdud uodo ourgIr oI oI fuIIo no Incororu Iu doocrIcIon conIofu do fodoo Ioo oIononfoo do hocho quo uodun oor IndIoonouLIoo uru unu cuLuI conronoIon do Io roouoIfo, on roIucIon u Iu oIfuucIon fcfIcu dofornInunfo. 3. In ofru vurIunfo, uodo roonorooIoo cono furou fornuIur hIofooIo o conjofuruo do hocho dIofInfuo do Iuo oxuoofuo or oI fuIIo, o Infonfur donoofrur Iu fuIoodud funfo do Iuo fonuduo or Iu oonfoncIu cono do Iuo rouoofuo or oIIoo. 4. El trabajo previo del alumno AI IguuI quo on fodoo Ioo nofodoo do urondIzujo Luoudoo on furouo doI uIunno, on oofo oo nocoourIo quo Ioo uIunnoo huyun IoIdo dofonIdunonfo Ioo fuIIoo y nuforIuIoo IndIcudoo uru cudu cIuoo, u fIn do uoogurur unu dIocuoIon ufII y no ouorfIcIuI. QuIonoo uoun oI oIofonu on ofroo uIooo conoIdorun quo oI doconfo doLo oor InfIoxILIo on fuI oxIgoncIu. IIonoun quo oo ro- forILIo IInIfur oI fruLujo uI o Ioo uIunnoo quo oo hun rourudo, oxcIuyondo fornuInonfo u Ioo dono rInoro do urfIcIucIon on oou cIuoo, fInuInonfo doI curoo orquo do Io confrurIo oo InfroducIrn ufIrnucIonoo vunuo, uLourduo, Infunduduo, curonfoo do oorIodud, quo ooIo Iogrun fruofrur oI oLjofIvo do urondIzujo Luocudo. Iu urfIcIucIon vorLuI do quIon no rouro oI fonu on doLufo, no huco oIno orjudIcur oI fruLujo coIocfIvo. Io unu conducfu unfIoocIuI u nIvoI doI gruo, uI IguuI quo funur, convorour, IIogur furdo, Iroo unfoo. 59 Infro nooofroo, uodo ofuroo or uIgun nocunIono do fruLujo oocrIfo oLIIguforIo uru fodoo, cuyu rooonfucIon rovIu oou roquI- oIfo oooncIuI, roforIdo or ojonIo u confoofur or oocrIfo uIgunuo rogunfuo conoxuo o uruIoIuo, quo Io oLIIguon uI nonoo u Ioor oI fuIIo. Ioro convIono udoIunfur quo on funfo no huyu un rogrooIvo onfronunIonfo do urfo do Ioo uIunnoo do orocho on oofo fIo do fruLujo, oI fIono quo odr InounIrIoo Iu rourucIon udocuu- du do unu cIuoo fuI voz ouoro oI cIcuIo do Jonufhun MIIIII do doo horuo do rourucIon or cudu horu do cIuoo. Ofru vurIunfo oo IndIcur on cudu cIuoo quo doo o froo uIunnoo oorn Inforrogudoo on Iu cIuoo oIguIonfo, uru uoogururoo or Io nonoo oI dIIogo oocrfIco con oIIoo. Iofo oIofonu oo uoudo onfro nooofroo or uno do Ioo rofoooroo quo no oxorIoncIu fIono on oI nofodo y on ou uIIcucIon on Iu lucuIfud. In unLuo uIfornufIvuo, Iu dooorcIon do uIunnoo oo roduco do foduo nunoruo, InoxoruLIononfo, huofu quo quodun uquoIIoo dIoz, quInco o nonoo uIunnoo or conIoIon dIouoofoo u fruLu- jur con oofoo nofodoo, con Ioo cuuIoo oI curoo funcIonu Iuogo ucoIfudunonfo. 5. El cuestionario a cargo del profesor In oofo oIofonu oI rofooor rouru pretionenIe 1? unu LuforIu do rogunfuo uru Iunfour u Io Iurgo doI fIono quo dIoongu do cIuoo. Iouo rogunfuo oofurn concufonuduo onfro oI uru quo uun Ioo quo no ooun IIunudoo u confoofurIuo uodun ooguIr unu hIIucIon IogIcu y cohoronfo do ruzonunIonfo. 6. Preguntas sobre los hechos del caso Inu oorIo do rogunfuo quo oIonro doLo hucoroo uodo co- nonzur or cuIoo oon Ioo hochoo quo fono on cuonfu oI fuIIo 1? In ofruo uIuLruo, no ooIo oI uIunno oIno funLIon oI rofooor doLon hucor fruLujo rovIo u Iu cIuoo, uru cuuIquIoru do fodoo oofoo nofodoo. In oI rooonfo nofodo, oI fruLujo doI rofooor oo Iroo onfronundo on Iu rourucIon do Iuo rogunfuo, oIuLorndoIuo con unfoIucIon, y Iuogo udufndoIuo u Iuo roouoofuo quo oo vun roducIondo. 6. PREGUNTAS SOBRE LOS HECHOS DEL CASO 60 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS uru roooguIr: In quo oo dIforoncIun do Ioo quo oxuoo oI ro- curudor gonoruI (u ofro TrILunuI InforIor, o uno do Ioo Iofrudoo, ofc.). IfIoro Iu voroIon do Ioo hochoo quo dun Iu nuyorIu y nI- norIu In quo oo uoonojun y on quo oo dIforoncIun on oI onfoquo do Ioo hochoo Iuodo fornuIur uIgunu hIofooIo o conjofuru quo ouongu un dIofInfo onfoquo do Ioo hochoo quo oI rouIIzudo or oI TrILunuI Huy uoocfoo roIovunfoo do hocho quo oI fuIIo no Iunfou y doLIoru huLoroo Iunfoudo Hu onfufIzudo uIgun hocho quo uroco oocundurIo, y on cuoo ufIrnufIvo Io hu hocho or uIgunu ruzon quo oo uodu dofornInur Quo nodIoo do ruoLu huLrIu quo huLor roducIdo on ou nononfo uru dIIucIdur oouo cuoofIonoo oLIo oI TrILunuI huLor ordonudo nodIduo uru nojor rovoor u fIn do dIcfur un fuIIo nuo udocuudo u Iu rouIIdud Hu oofuLIocIdo oI fuIIo unu ruzonuLIo corroIucIon onfro Ioo hochoo doI cuoo y Iu ooIucIon udofudu Huy dufoo oIIfIcoo, oocIuIoo o ocononIcoo quo uodun huLor InfIuIdo on oI fuIIo oIn quo oofo Ioo noncIono In cuoo ufIrnufIvo, cuIoo oorIun oIIoo Io ooILIo hoy on dIu conjofurur oI oxIofIoron o InfIuyoron ofroo, y do quo nunoru Iodonoo ovuIuur y conrondor udocuudunonfo oI fuIIo oIn fuIoo oIononfoo do juIcIo Mojoru o onooru conocor, on dofor- nInudo fuIIo, Ioo oIononfoo do juIcIo oIIfIcoo, ocononIcoo y oocIu- Ioo quo conofIfuyoron ou onforno fonoro-ooucIuI (doodo Iuogo, oofuo rogunfuo doLon oofur roforIduo u fuIIoo concrofoo quo oo huyun fruLujudo con oou InfornucIon, uru quo oI uIunno uodu rouIIzur Iu conurucIon). 7. Preguntas crticas Ofro nodo do fruLujo oo fornuIur rogunfuo quo oLIIgun no- coourIunonfo u dur unu roouoofu do ruzonunIonfo, no do Infor- nucIon: Iofod quo roIIcurIu u fuI ufIrnucIon o oo nuy o- IIgrooo ooo rIncIIo o oo un rIncIIo donuoIudo gonoruI cono uru odor uIIcurIo ofIcuznonfo Iof confonIdo on oI 61 foxfo oxIIcIfo do Iu nornu SI no Io oof, oo jurIdIcunonfo ooILIo conofruIrIo no uII doI foxfo do Iu nornu o oo oIIo oIIgrooo o oxcodo Iuo fucuIfudoo jurIodIccIonuIoo doI TrILu- nuI AIforu oI funcIonunIonfo doI oIofonu do dIvIoIon do Ioo odoroo o quo nodo Ior quo onfro doI nIono crIforIo, uodon hucoroo rogunfuo quo confongun oxIIcIfu o InIIcIfunonfo unu ufIrnucIon do hocho o do dorocho quo doLIoru oor rofufudu, uru oLIIgur uI uIunno u ojorcIfuroo on Iu dofonou do Iu fooIo quo conoIdoro no udocuudu. Ior ojonIo, oI oofunoo unfo un fuIIo quo uIIcu Iu gurunfIu do ruzonuLIIIdud: Iof rovIofu on fornu oxroou on Iu ConofI- fucIon Iof rovIofu on fornu InIIcIfu Cono fundu ou ufIr- nucIon on orocho ooIfIvo o oo un urnu oxcooIvunonfo o- doroou on nunoo doI Iodor JudIcIuI o doLorIu fonorIu ooIunon- fo Iu Corfo Suronu y no Ioo TrILunuIoo InforIoroo. Io donocrfIco quo un odor do orIgon no oIocfIvo uodu docIurur Iu InconofIfucIonuIIdud do unu nornu onunudu do Ioo rorooonfunfoo doI uoLIo o uIforu oIIo Iu voIunfud ouIur Io ooILIo concoLIr uIgun ronodIo uru oIIo oLorIu nodIfIcuroo oI rocodInIonfo do ooIoccIon do Ioo juocoo (or ojonIo, or concuroo uLIIco do oooIcIon y unfo- codonfoo, quo oI uLIIco uodu roooncIur, o or oIoccIon ou- Iur, ofc.) oLorIu oxIgIrooIoo oxorIoncIu rofooIonuI rovIu, on Iugur do curroru judIcIuI CuIoo hun oIdo nojoroo juocoo, Ioo quo hIcIoron ou curroru on Iu juofIcIu, o Ioo quo unfoo fuoron uLogudoo Yu quo huy juocoo quo u vocoo dojun fInuInonfo oI curgo forzudoo dIrocfu o IndIrocfunonfo, o or IILro dofornI- nucIon uru Iuogo dodIcuroo u Iu rofooIon, no oo roforILIo Iu oIfuucIon Invorou Son nojoroo uLogudoo Ioo quo hun oIdo juocoo rInoro Son nojoroo juocoo Ioo quo hun oIdo uLogudoo rInoro QuIon coofou Iu fornucIon onIrIcu oofunIvoroIfurIu do uno y ofro TIono oIIo roIucIon con oI roLIonu unfoo Iun- foudo doI confroI do conofIfucIonuIIdud oLorIu nodIfIcuroo Iu oofuLIIIdud do Ioo juocoo, or ojonIo, oIofo unoo cono Ioo rofoooroo unIvoroIfurIoo huofu oI nuovo con- curoo; o ronovuroo or oIoccIon ouIur Iuogo do un dofornInudo orIodo Huy cuooo on quo uIunnoo do Iu lucuIfud do orocho huyun hocho oonfoncIuo judIcIuIoo HuLr oIdo oofo uno do oIIoo Y 7. PREGUNTAS CRITICAS 62 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS cuooo roouoIfoo or onIoudoo do TrILunuIoo quo no huyun oofu- dIudo nI oofudIon orocho In oooo cuooo Iu oonfoncIu Iu fundun on uoocfoo rocoouIoo, o oo ronuncIun ooLro oI fondo In oooo cuooo, rocurun hucor juofIcIu ooLro oI fondo Huy dIforoncIuo con Iuo oonfoncIuo quo hucon Ioo juocoo Quo cunfIdud do cuuouo onfruron oI uno uoudo u un Juzgudo do Iu nuforIu Quo cunfIdud do fuIIoo dofInIfIvoo dIcfo ooo uno oI Juzgudo Huy oufIcIonfoo juocoo II conun do Iu gonfo orcILo quo on oI Iodor JudIcIuI oo huco jusIicio Y uofod Io IogIco quo un juoz on nuforIu cIvII uIIquo nornuo cono- fIfucIonuIoo, no oIondo oofu ou nuforIu do conofoncIu ooocIfIcu o oo oIIo oIIgrooo uru Iu oogurIdud jurIdIcu Iuodo oI Con- grooo dIcfur unu Ioy roIforundo oI crIforIo docIurudo InconofIfucIo- nuI, y on fuI cuoo uodo Iu Corfo docIururIu nuovunonfo Incono- fIfucIonuI Ioro onfoncoo, Iu fucuIfud IogIoIufIvu hu quodudo on nunoo do Iu Corfo CuI oo Iu conoocuoncIu oIIfIcu do Iu docIu- rucIon do InconofIfucIonuIIdud, on oI cuoo 8. No hay respuestas oficiales del profesor o oofo nodo nuchuo do Iuo rogunfuo oorn Iunfouduo or oI doconfo do nodo fuI quo roouIfon duLIfufIvuo rooocfo u Iu roouoofu IogIcu y ruzonuLIo quo corrooondo dur, o u Io quo oo huLIfuuI Ioor on Ioo IILroo do foxfo, o u Io quo ourgo doI fuIIo uun oIondo Iu ooIucIon udocuudu, ofc. Y Io focu uI uIunno Ir ojorcIfundo ou cuucIdud do ruzonu- nIonfo uru odor dofondor Iu hIofooIo IogIcu oI oIIu oxIofo y no dojuroo guIur or Iu rogunfu quo on ofro oonfIdo Io uodu fornuIur oI rofooor. AIgunuo do Iuo rogunfuo, doodo Iuogo, no fIonon roouoofu oufIofucforIu nI unIforno, y oofo oo urfo doI nofodo: hucor onour u roooIfo doI fuIIo, InquIofur oI ooIrIfu jurIdIco, quoduroo con duduo o Inforrogunfoo uru ooguIr onoundo, unfoo quo con roo- uoofuo, ooIucIonoo o vordudoo quo Io frunquIIIcon fuIounonfo y fronon ou conofunfo rofIoxIon. udo quo oI oLjofIvo no oo quo oI uIunno urondu oI fuIIo uru roofIrIo, oIno quo urondu u ruzonur con oI fuIIo, no no- coourIunonfo doLo oI rofooor corrogIr Iuo roouoofuo doLIIoo o 63 oquIvocuduo. Iou corroccIon ourgIr ooIu, uru oI uIunno ufonfo, do Iu rogrooIvu conurucIon crocIonfo do fuIIoo. Tunoco on Iu vIdu fondr roouoofuo dofInIfIvuo u uIgunuo do oouo rogunfuo. o fodoo nodoo, cuLo fonor rooonfo quo unfo Ioo orroroo quo oI uIunno conofu, oI rofooor doLo orIonfurIo con nuovuo rogun- fuo quo Io IIovon u doocuLrIr ou orror, on oI frudIcIonuI nofodo oocrfIco. Ior oofo rocodInIonfo oI uIunno quo confoofu y Ioo dono quo oocuchun orcILon oI orror do Iu rovIu roouoofu, o ou fuIfu do cohoroncIu, o do ouofonfo fcfIco, o do conoxIdud IogIcu, ofc., oIn quo uurozcu, oIn onLurgo, Iu uufo-roouoofu ofIcIuI doI doconfo 18 . 9. Similitudes y diferencias con otros fallos SuIvo on oI rInor cuoo quo oo fruLujo on oI curoo, oI doconfo no doLo IInIfur ouo rogunfuo uI ooIo cuoo quo IndIco uru ooo dIu: oIIuo doLon conofunfononfo roquorIr Iu confruofucIon, Iuo oInIIIfudoo y dIforoncIuo, con fuIoo o cuuIoo uoocfoo do hocho y do dorocho do ofroo fuIIoo yu vIofoo unforIornonfo on cIuoo, huofu Ir ucunuIundo on Iu conurucIon, u Io Iurgo doI curoo, Iu fofuIIdud do Ioo fuIIoo vIofoo: oco u oco oo vu fornundo on oI uIunno Iu frunu doI orocho quo ourjo do fuIoo fuIIoo. o oofo nodo oo roduco unu rogrooIon y crocInIonfo croufIvo doI conocInIonfo, y unu orcocIon gIoLuI, oro ruzonudu y oxo- rInonfuI uI nIono fIono, do quo oo on dofInIfIvu, IoIo sensu, Iu jurIorudoncIu on Iu nuforIu. In oofu hIofooIo, doodo Iuogo, noo oofunoo rofIrIondo uI ou- uoofo on quo oI doconfo urnu fodo oI curoo Lujo oofo rocodInIon- fo, Io quo, cono yu dIjInoo, uun on Iofudoo InIdoo oo huco ooIo on oI rInor uno do Iu curroru. In ofroo uIooo urocIoru ooILIo dIcfur curooo conIofoo Lujo oofo nofodo, cono Io donuoofru oI IILro cononfudo, oro oLvIunonfo no oo unu ooIucIon oxfonoILIo u foduo Iuo nuforIuo. 9. SIMILITUDES Y DIFERENCIAS CON OTROS FALLOS 18 AnIIunoo oofo fonu on oI cu. VI, unfo 6. y Io InfroducInoo unu ouIvodud Inorfunfo on Ioo urgrufoo 10, 11 y 12 doI cu. XIII. 64 CAP. IV.ANALISIS DE FALLOS 10. Holding y obiter dictum In cudu cuoo cuLo rogunfur ooocIfIcunonfo quo oo Io quo fuIIo concrofunonfo docIdo (IoIJing) ocIdo onfoncoo Io nIono quo oI fuIIo X quo vInoo unfoo Y quo oI fuIIo Y O huy uIgunu dIforoncIu onfro unLoo Quo ofruo ufIrnucIonoo huco do fIo conIononfurIo, oro quo no conofIfuyon Iu docIoIon nIonu (oIiIer JicIo) Iofuo ufIr- nucIonoo ujonuo u Iu docIoIon oon IguuIoo o dIofInfuo u Iuo do IguuI fonor doI fuIIo SI uofod fuoru uLogudo do Iu urfo A, cono hurIu uru Invocur Iu urfo docIoorIu doI fuIIo Y oI fuoru oI uLogudo do Iu urfo I Huy dIofInfuo fornuo IguuInonfo ucofuLIoo do Inforrofur oofo fuIIo Huy dIofInfuo fornuo do Inforrofur oofo fuIIo, uIgunuo do Iuo cuuIoo oon vordudoruo y ofruo fuIouo Cono oo donuoofru oIIo Iu InforrofucIon do oofo fuIIo, uI IguuI quo Iu do unu nornu, uodo cunLIur Lujo ofruo cIrcunofuncIuo do fIono y Iugur Cu- Ioo odrIun oor oIIuo o InIIcu oofo IooIonur oI rIncIIo do Iu oogurIdud jurIdIcu Y no oo quo on oI ordon do roIucIon do Ioo vuIoroo, Iu oogurIdud rocodo u Iu juofIcIu Quo uou con Iu oo- gurIdud jurIdIcu do Ioo IIfIgunfoo Io Luono o nuIo quo oI orocho ovoIucIono jurIorudoncIuInonfo oLonoo rochuzur fodu InnovucIon jurIorudoncIuI on cuuIquIor fonu QuIon fIju cuI uodo oor Iu InnovucIon udnIoILIo 11. El seguimiento del razonamiento del alumno In unu vurIunfo oofrIcfu, uodo oor convonIonfo quo oI rocooo do ruzonunIonfo InIcIudo con un uIunno dofornInudo confInuo con oI or Io nonoo u fruvoo do cuufro o cInco rogunfuo uru InodIr Iu roouoofu doocoIgudu do un rocooo do urondIzujo, hochu uI uzur uun oofundo oI uIunno rourudo. AoI or ojonIo oI Iu roouoofu oo unLIguu o no oufIofuc- forIu, cuLrIu rofundIzur Iu roouoofu con nuovuo rogunfuo uI nIono uIunno, quo Iu oIgun: Iofod dIrIu onfoncoo quo... (roroducIondo do ofro nodo Io confoofudo or oI uIunno, uru 65 quo ruzono oofu nuovu voroIon do ou roouoofu). Infoncoo uofod InforrofurIu oI fuIIo on oI oonfIdo quo.. (Idon), uru confInuur Iuogo con Iu rofufucIon, uI oofIIo quo vInoo on Ioo rrufoo ro- codonfoo. Iof uofod dIouoofo u roconocor uI Iodor IjocufIvo (o IogIoIufIvo, o JudIcIuI, oogun do quo cuoo oo frufo; o uI onro- ourIo, o uI fruLujudor, ofc.) oofu ufrILucIon So oIonfo conodo udofundo oou ooIcIon Croo quo oo juofu Io Inorfu quo doLu oor juofu Croo quo doLo oorIo Io oocIuInonfo ufII Io Luonu uru Iu oocIodud Croo quo Iu ooguIr ooofonIondo on oI fufuro Ior quo 12. Otras combinaciones TunLIon oo uodon hucor juIcIoo oInuIudoo con Ioo hochoo do un cuoo rouI, on Ioo cuuIoo gruoo oquonoo do uIunnoo uounun Ioo roIoo do urfo ucforu, donundudu, TrILunuI, ofc., y Iuogo ofroo gruoo do confroI ovuIuun ou fruLujo, Io crIfIcun, ofc., uru fInuI- nonfo fodoo conurur ou fruLujo con Iu oonfoncIu rouI. In uIgunoo cuooo, Ioo uIunnoo roouoIvon oI cuoo do nunoru dIforonfo uI TrI- LunuI, y fuI voz con nojoroo ruzonoo. Iofo oorIu unu vurIunfo do unIIoIo do un fuIIo on Luoo uI nofodo doI juIcIo oInuIudo quo noncIonunoo on oI cuIfuIo XIV, nunoro 2.3. 12. OTRAS COMBINACIONES CAPITULO V ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS 1. La importancia del caso en el Derecho Io conocIdu huofu on oI nundo ungIooujon 1 , on dIofInfuo voroIonoo 2 , y ofroo uIooo 3 , Iu InoufIofuccIon rofooIonuI or oI nodo on quo Iu lucuIfud rouro uI fufuro rofooIonuI oou cono uLogudo conouIfor, IIfIgunfo, nogocIudor, funcIonurIo uLIIco, nugIofrudo, funcIonurIo judIcIuI, uru roooIvo cosos do orocho 4 . Iuru nuoofro nodo do vor, oofo oo oI oLjofIvo confruI quo fIono quo Iunfouroo oI doconfo quo onoonu unu urfo doI orocho, uoo oofo ooIo oo concrofu, ooIo fonu vIdu y cuoro fInuI, u fruvoo rocIounonfo Je su opIicoci6n o un coso concreIo, oou on frufufIvuo rIvuduo, on goofIonoo udnInIofrufIvuo, on IIfIgIoo, oonfoncIuo, dIcfnonoo, docIoIonoo udnInIofrufIvuo. IIIo, uun oIn onfrur u Iu conocIdu ufIrnucIon do quo oI o- rocho oo, on rInor Iugur, unu cIoncIu do roLIonuo oInguIuroo y concrofoo 5 , y quo Ioo rIncIIoo do vuIorucIon y do ordon quo oo oxfruon do Iu Ioy oon oIonro doocuLIorfoo y confruofudoo on unu roLIonfIcu concrofu, do nodo quo oo oI roLIonu y 1 Ioo curooo do Iuo lucuIfudoo do orocho y IILroo do foxfo unI- voroIfurIoo nuncu hun conoIdorudo oIofonfIcunonfo oI rocooo or oI cuuI Ioo IIfIgunfoo rocoIocfun, unuIIzun y uoun Ioo nodIoo do ruoLu uru ucrodIfur Ioo hochoo: IIII y IIIOMA, IocI IntesIigoIion, Sf. IuuI, MInnooofu, 1984, . xvII. 2 Conurur IOWIIS, op. ciI., . 383, 384 y 389, quo oo no ofInIofu on oI uoocfo focnIco, no uoI on oI oIIfIco-oocIuI (. 391 y oo.). 3 II oIgIo uoudo, oI conoojoro IOMIII uconoojuLu u Ioo jovonoo uu- dIforoo doI Conoojo do Iofudo fruncoo: SoLro fodo nudu do docfrInu, uofodoo fuIoourIun oI ooIrIfu: IIOIII, IIorro, HisIoire Je I` AJninisIroIion Je 17 o nos jours, IurIo, 1986, I.I.l., . 469. 4 O, dIcho con no onfuoIo or Oonuro CAIIIO, Cono urgunonfur un cuoo fronfo u un TrILunuI, rov. JUS, nun. 25, Iu IIufu, . 43 y oo.: on nuoofruo lucuIfudoo no oo onoonu ... on rouIIdud nI oIquIoru oo conIonzu u onoonur oI ofIcIo o rofooIon do uLogudo (. 4?). 5 OAICA I ITIIIA, on ou roIogo u VIIHWIO, T6pico , jurispru- Jencio, MudrId, 1963, . 12: Iu CIoncIu jurIdIcu hu oIdo oIonro, oo y no uodo dojur do oor, unu CIoncIu do roLIonuo oInguIuroo. 68 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS no oI oIofonu on oonfIdo rucIonuI, Io quo conofIfuyo oI confro doI onounIonfo jurIdIco 6 . IIon oof quo on Iuo uIuLruo do OITIOA y OASSIT Iu InI- voroIdud doLu fornur, udono do rofooIonuIoo ofIcIonfoo, hon- Lroo cuIfoo ? . Ioro quodononoo frunquIIoo: quIon urondu u roooIvor cuooo do orocho vIvIonfo no oof uIojudo oIno rocI- ounonfo oncunInudo hucIu oou uoIrucIon, orquo uru oxorI- nonfur con cuooo, hu doLIdo nocoourIunonfo urondor u vor, u InvoofIgur, u onour, u ruzonur 8 . SI on voz do cuIfo, uIuLru quo fuI voz hu fonIdo dIofInfu rooonuncIu on ou oocu, uounoo vocuLIoo cono onounfo, croufIvo, InugInufIvo, fIoxILIo, Innovudor, ofc., fuI voz no oofonoo on vordud dIcIondo hoy uIgo dIofInfo do Io quo onouLu OITIOA on ou oocu 9 . o rocuIgunoo funoco, or fIn, on Iu crIfIcu quo hIcIoron OITIOA, COSSIO y CAIIIO u Iuo InIvoroIdudoo do ou fIono: quo nIonfruo no cunIIun con ou nIoIon do fornur rofooIonuIoo ofI- cIonfoo, on cunLIo rofondIun hucor uquoIIo quo no odIun IIo- vur u cuLo. Io cono oI Ioo doconfoo quo oIIoo oLoorvuron huLIorun on ou gonoruIIdud Infonfudo doodo Iuo uuIuo unIvoroIfurIuo crour grundoo InvoofIgudoroo foorIcoo, funoooo dIocIuIoo do oocuo- Iu o docfrInu, jurIofuo, cIonfIfIcoo, ucudonIcoo, ofc. 10 , 6 ISSII, Irincipio , norno en Io eIoIoroci6n jurispruJencioI JeI DerecIo pritoJo, IurcoIonu, 1961, . 9; on IguuI oonfIdo MAIT- IITOITIIIO y SAIZ I IOIIIS, Cosos prcIicos Je DerecIo AJninis- IroIito, VuIIudoIId, 1966, . 18. ? Tunfo OITIOA y OASSIT cono CoooIo coIncIdIun on quo doLIun fornur profesionoIes eficienIes y cuIIos, oogun Io oxIIcu Oonuro CAIIIO, Iun- ciones Je Ios IocuIIoJes Je DerecIo en Io IepIIico ArgenIino, rov. IocrouncIuo, lACA, Iuonoo AIroo, 1983, nun. 1, . ? y oo. 8 A vocoo oo Infroduco Iu roocuucIon do no fornur oI rofooIonuI ofIcIonfo unfoo quo oI honLro cuIfo, cono oI un uLogudo eficienIe (uru Iu rofooIon IILro, Iu nugIofrufuru, Iu funcIon uLIIcu, Iu conouIforIu, ofc.) fuoro or dofInIcIon IncuIfo. oo roforInoo uI oo- nInurIo MeIoJoIogio Je Io enseonco JeI DerecIo, II, Iuonoo AIroo, 1983, . 22 y oo. 9 Iuoo cIorfunonfo no oo huco cuIfo u un fufuro rofooIonuI doI orocho nundndoIo oofudIur durunfo un uno CuIfuru, cono uIgunu voz oo dIouoo on oI uIo, oogun oo rocuordu oIn uuronfo IronIu on MeIoJoIogio Je Io enseonco JeI DerecIe, op. ciI., . 23. 10 Todoo hun uoudo or Iu InIvoroIdud y oo ooILIo quo uIgunoo ufrILuyun u ou uoo or oofu cono oofudIunfoo Ioo fufuroo Iogroo do 69 doocuIdundo ou rInoru funcIon do fornur eficienIes IonIres Je DerecIo, quo funLIon oorn cuIfoo. In oI conoojo do OITIOA, COSSIO o CAIIIO, onfoncoo, no noo ongunoo u Infonfur hucor Io quo no doLonoo nI nuforIuInonfo odonoo hucor, y cunIunoo on cunLIo con nuoofro nInIno, dIfIcII y oooncIuI doLor on Iu InIvoroIdud 11 . Ahoru LIon, oI Io quo roofu doI rooonfo cuIfuIo y Ioo froo oIguIonfoo uroco dIrIgIdo u uLogudoo fornudoo y no u oofudIun- foo do orocho, oIIo no huco oIno doofucur, IunonfuLIononfo oI uLIono quo u vocoo oouru Iu rourucIon unIvoroIfurIu rovIu doI uLogudo y ou ooforIor rouIIdud rofooIonuI. 2. La importancia de los hechos en el caso QuIzo Io fundunonfuI y Io no dIfIcII oou frunonIfIr u Ioo uIunnoo oxorIoncIuo quo Ioo ornIfun urocIur, conrondor y ocIuor conforno u Iu nxInu do quo Io docIoIvo on fodo cuoo oo oIonro Iogrur orcILIr y roIucIonur fodoo Ioo hochoo, ooIoc- cIonundo Iu InfornucIon roIovunfo y orfInonfo, y dIofInguIondo Iu quo Io oo on nonor nodIdu, o curoco or uIfIno do Inorfun- cIu. Ior oIIo fuI voz quou uLundur un oco no on oI ouofonfo foorIco do Iu nocooIdud do conocor LIon Ioo hochoo. Iu InorfuncIu dofornInunfo do Ioo hochoo hu oIdo oxuoofu roIforudunonfo or Iu docfrInu y oIn dudu or Iu oxorIoncIu. oodo Iu ooIcIon do SAIIIIIIS quo rocuordu CAIOZO, Ino docIdo oI roouIfudo uI conIonzo; doouoo oncuonfru oI rIncIIo; fuI oo Iu gonooIo do fodu conofruccIon jurIdIcu 12 , uoundo or InvoofIgucIon. Ioro Iu oocIodud nuncu hu dIcho quo Iu InIvoroIdud doLu dodIcuroo u oIIo en Iugor do hucor Luonoo rofooIonuIoo. o fodoo nodoo, oo oLvIo quo un Luon rofooIonuI odr Iuogo frunofornuroo on un InvoofIgudor, cIonfIfIco, ofc. 11 Vor CAIIIO, . ? y oo., quo on 1982 concIuIu quo Iu roooIcIon do fornur uLogudoo ofIcIonfoo y cuIfoo no oru ruzonuLIo uquI y uho- ru, y roonIu on ou Iugur fornur honLroo cuucoo do coIuLorur on oI roofuLIocInIonfo doI oofudo do dorocho (.10). Ioro uun oxrooudo do fuI nodo, oI nofodo no oo ofro quo onoonurIo u oncurur ouo cuooo conforno u fuI ooquonu do vuIoroo. 12 Vor CAIOZO, IonjunIn ., TIe NoIure of IIe JuJicioI Irocess, YuIo InIvoroIfy Irooo, ov Huvon, roInrooIon 1952, . 1?0. So frufu do Iu conjofuru cIonfIfIcu, u quo noo roforIronoo no udoIunfo: no oo quo yu oo docIdu, oIno quo oo fornuIu unu hIofooIo rovIoIonuI, oujofu u nodIfIcucIon. 2. LA IMPORTANCIA DE LOS HECHOS EN EL CASO ?0 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS Iu oofuIucIon do quo Iuo nornuo no oo ucfIvun or oI nIonuo, quo oon Ioo hochoo Ioo quo hucon uIIcuLIo o InuIIcuLIo unu dofornInudu rogIu ouofunfIvu 13 ; dIcho do ofru nunoru, quo oI uIcunco do unu rogIu, y or Io funfo ou oonfIdo, doondo do Iu dofornInucIon do Ioo hochoo 14 ! o oxrooundo con oInIIcIdud oI rIncIIo curdInuI do quo: Todo doondo doI uounfo 15 , o quo: Inu voz LIon oofudIudoo Ioo hochoo y oxuoofoo ordonudunon- fo, oof roouoIfo oI 98 or 100 doI roLIonu 16 , Ioo jurIofuo do fodo oI nundo nuncu hun dojudo do onfufIzur Iu cuoofIon. II orocho oof concoLIdo cono nInIno uru uoogurur quo huy ruoLu docunonfudu quo roorcIonu unu Luoo rucIonuI o IogIcu uru Iu docIoIon... (y quo oofu) oo ofocfIvunonfo un roducfo doI ruzonunIonfo u urfIr do Iu ruoLu. Iofo quIoro docIr ruoLu en eI coso y en eI conIexIo JeI coso... Inu concIuoIon Luoudu on... ruoLu uLofrucfu uodo oor rucIonuI, oro no oo unu docIoIon rucIonuI on oI cuoo doI cuuI oo frufu 1? . Io quo ocurro quo Iu rouIIdud oo oIonro unu: no uodo oor y no oor uI nIono fIono o oor oInuIfnounonfo do unu nunoru y do ofru... Iu rouIIdud cono fuI, oI oo hu roducIdo oI hocho o no oo hu roducIdo, oofo yu no uodo oor oLjofo do unu fucuIfud dIocrocIonuI, ... orquo no uodo quodur uI urLIfrIo do Iu Ad- nInIofrucIon (nI do cuuIquIor ofro orguno doI Iofudo) ...dIo- cornIr oI un hocho oo hu cunIIdo o no oo hu cunIIdo, o do- fornInur quo uIgo hu ocurrIdo oI rouInonfo no hu oIdo uoI. II nIIugro, odonoo docIr, no fIono cuLIdu on oI cuno doI orocho udnInIofrufIvo 18 . Iu Corfo Suronu Indugu u vocoo oxhuuofIvunonfo Iuo cIrcunofuncIuo do hocho InIIcuduo on Iu cuuou oonofIdu u ou 13 IIII, uvId A., y IIIOMA, IuuI, IocI IntesIigoIion. Iron H,poIIesis Io Iroof, Woof IuLIIohIng Conuny, Sf. IuuI, MInnooofu, 1984, . 2. 14 IIVI, Idvurd H., InIroJucci6n oI rocononienIo juriJico, IIIIA, Iuonoo AIroo, 1964, . 10. 15 Iord IIO, TIe DiscipIine of Iou, Iufforvorfho, Iondroo, 19?9, . 93 y 9?. 16 Sogun Iu frudIcIon oruI, Io huLrIu dIcho Wornor OoIdochnIdf on Iu IrocurucIon doI Toooro do Iu ucIon. 1? JAllI, IouIo, JuJicioI ConIroI of AJninisIroIite AcIion, IIffIo, Irovn und Conuny, Ioofon-Toronfo, 1965, . 601. 18 OAICA I ITIIIA, Iduurdo, Io IucIo conIro Ios innuniJoJes JeI poJer, CIvIfuo, MudrId, 19?9, . 31-2, quIon funLIon rocuordu ou urfIcuIo Io inIerJicci6n Je Io orIiIrorieJoJ en Io poIesIoJ regIonenIorio. ?1 docIoIon uru, on funcIon do ooo unIIoIo, roooIvor oI nodIuLu o no on oI concrofo ouuoofo oou InudocuucIon do Ioo nodIoo ro- vIofoo on Iu nornu fuchudu do InconofIfucIonuI, con Ioo fInoo quo orooguIu, y quo do oxIofIr uuforIzurIu u ooofonor ou irroconoIiIiJoJ 19 . CuLo uoInIono rocordur quo Iuo roooIucIonoo... funduduo on unu ruoLu InoxIofonfo... fornu urLIfrurIu Iu nodIdu dIo- uoofu on oIIuo 20 , o quo no cuLo uI orguno udnInIofrufIvo..., oIn vIoIur rIncIIoo ufInonfoo u Iu gurunfIu do Iu dofonou on juIcIo, roocIndIr do oou ruoLu con Iu noru ufIrnucIon dog- nfIcu do quo Ioo foofInonIoo oon InoufIcIonfoo o Inudocuu- doo 21 , y quo Ioo juocoo InforvInIonfoo oooon, udono, Iu ofoofud do rovocur o unuIur Iu docIoIon udnInIofrufIvu ooLro Ioo hochoo confrovorfIdoo, oI oIIu fuoru oufIcIonfononfo Irru- zonuLIo, o oo uoyuru fun ooIo on Iu voIunfud urLIfrurIu o on oI curIcho do Ioo funcIonurIoo 22 . Iuru dofornInur oou rouIIdud on oI Iuno docunonfuI y doI oxodIonfo, oo nocoourIo on rInor Iugur oxunInur nuy ufonfu y conIofunonfo oI conjunfo do Iu docunonfucIon; oo frufu doI oofuorzo or hucor huLIur Ioo uoIoo oogun Iu vIoju fornuIu do fruLujo doI Conoojo do Iofudo fruncoo 23 ; oo rocIoo quo oofu ruoLu oo InfIoru do Iuo Iozuo doI oxodIonfo 24 . Ior oIIo Io honoo dodIcudo oI cuIfuIo II u Ioo fruLujoo do urondIzujo con docunonfoo. SI oI nocoourIo rIncIIo do orocho oo quo doLo nunfonoroo y uIIcuroo uI nonoo unu cIorfu rucIonuIIdud donfro do Iu vIdu 19 Cono rocuordu IAIIIA, MIguoI, Iecciones soIre JerecIos Iunonos , goronIios, ALoIodo-Iorrof, Iuonoo AIroo, 1986, . ??. 20 IrocurucIon doI Toooro do Iu ucIon, f. 81, . 228 y 230, quo ro- cordunoo on oI fono 4.1., IroceJinienIo , recursos oJninisIroIitos, cu. VII, . 32. 21 Corfo Suronu do JuofIcIu do Iu ucIon, IoIIos, f. 248, . 62?, AIAMIZ, 1960. 22 Corfo Suronu do JuofIcIu do Iu ucIon, IoIIos, f. 244, . 548, 554, IIYIS, 1959. 23 I COIMII, DroiI oJninisIroIif, 5" od., f. I, IurIo, 1840, . 11, nofu 3, doofucuLu oI fruLujo concIonzudo y dofuIIIofu do Ioo uudIforoo quo vo- rIfIcun, Inofruyon o Infornun Ioo oxodIonfoo; CHAIIS, DroiI AJninisIroIif CeneroI, f. I, IurIo, 1985, . 316; IIOAI y IICIOS, Ies insIiIuIions oJninisIroIites fronoises. Ies sIrucIures, IurIo, 1984, . 238. 24 IITOIIIII, M., II confroI do Ioo hochoo or oI Conoojo do Iofudo fruncoo, IAI, nun. ?, . 221. 2. LA IMPORTANCIA DE LOS HECHOS EN EL CASO ?2 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS udnInIofrufIvu 25 ; oI, cono oo cIuro, oI quo doLo roooIvor on roooncIu do un uounfo, doLo, unfo fodo, Luocur Iu ooIucIon juofu, uquoIIu quo oofuIun Iuo cIrcunofuncIuo urfIcuIuroo do fIono y do Iugur 26 y oIIo hu do hucoroo u fruvoo do Iu un- IIfud y nInucIooIdud do Iuo conroLucIonoo 2? ; no quodu oIno oI IndIoonouLIo cunIno do rocodoroo u InvoofIgucIonoo do hocho Luofunfo doIIcuduo 28 , u rofunduo InvoofIgucIonoo do hocho 29 , on fodoo Ioo cunoo doI ouLor y do Iu focnIcu quo Iu oIfuucIon doI cuoo y Iu InugInucIon croudoru do quIonoo Infor- vIonon on oI Io roquIorun. 3. La dificultad de determinar los hechos SATO TOMS doofuco Iu Luoo oxorInonfuI doI conocInIonfo hununo, y foduvIu uodo onconfruroo on AIISTOTIIIS Iu nIonu Idou 30 . IfIoron Iuogo Ioo cunInoo fIIooofIcoo do cudu uno do oIIoo, oro no oI unfo do urfIdu, y ooo rInor rIncIIo conun oo nocoourIo y dofornInunfo uru oI quo oncuru Iu onoonunzu o Iu rouIIzucIon do cuooo do orocho, on ou rInor urondIzujo cono u Io Iurgo do fodu ou vIdu. Iuru urocIur Iu IndoIo y dIfIcuIfud do Iu furou do orcILIr Ioo hochoo, quIzo convongu rocordur quo yu IIIIITZ oonuIuLu quo oo InugofuLIo oI roorforIo do curucforIofIcuo dofornInunfoo do hochoo onIrIcoo; Iuo roIodudoo o rodIcudoo quo curucforIzun u Ioo oLjofoo do Iu oxorIoncIu oon InfInIfoo, y or oIIo, oIondo InfInIfu Iu orcocIon oonoILIo uun con fodoo Ioo uuxIIIoo do Iu cIoncIu oIonro onconfrur quo Ioo oLjofoo doI nundo, quo oon 25 OOIIIIIO, Ioo, Ie ConseiI J`IIoI juge Ju foiI. IIuJe sur I`oJninisIroIion Jes juges, uIIoz, IurIo, 1932, . 192. Vor funLIon IIVIIO, Joun, Io JisIincIion Ju JroiI eI Ju foiI Jons Io jurispruJence Ju ConseiI J` IIoI fronois, on oI IILro Io luIf of Io roIf. Ifudoo do IogIquo JurIdIquo, IruooIuo, 1961, . 130 y oo.; IITOIIIII, op. Ioc. ciI. 26 Vor IIVIIO, Joun, JurispruJence eI JocIrine Jons I` eIoIoroIion Ju JroiI oJninisIroIif, on oI IILro Iugoo do ocfrIno, IurIo, 1980, f. I, .?0; Ie Iuron ou IoIois Io,oI ou refIexions notes sur Ie recours pour exces Ju poutoir, on oI IILro Iugoo do docfrIno, f. II, . 329; Nouteoux propos nofs J` un Iuron sur Ie conIenIieux oJninisIroIif, Ifudoo of ocunonfo, nun. 31. 2? IITOIIIII, op. ciI., . 223. 28 IITOIIIII, op. ciI., . 225. 29 IITOIIIII, op. ciI., . 224. 30 COIIISTO, l.C., II pensonienIo Je SonIo Tons, londo do CuIfuru IcononIcu, MoxIco, 1969, . 25 u 30. ?3 fonoruIoo, juno dooIIogun ouo curucforIofIcuo on fornu Ionu y oxhuuofIvu 31 . SI foduo Iuo cIoncIuo ooIo udnIfon uoo un conocInIonfo con- fIngonfo do ouo oLjofoo, Io nIono uou uI jurIofu on un cuoo do orocho, y uun no ugudunonfo quo u quIonoo cuIfIvun ofruo runuo doI conocInIonfo. Sorn uoI, oogun Ioo cuooo, IndIoonouLIoo fodoo Ioo nodIoo quo Iu cIoncIu y Iu focnoIogIu oooon uru Iu orcocIon do Iu rouIIdud: doodo Iuo nodoofuo fofogrufIuo, grfIcoo, Iunoo, dufoo nunorIcoo, oofudIofIcoo, royoccIonoo ucfuurIuIoo, conooo, uoun- do or fodoo Ioo dono unIIoIo cuunfIfufIvoo y cuuIIfufIvoo do Iu rouIIdud, sin oItiJor nunco Io eIenenIoI oIsertoci6n JirecIo 32 . IxIofon uIgunuo rogIuo onIrIcuo do uvorIguucIon do Ioo hochoo doI cuoo. Infro oIIuo odonoo rocordur uquI: 4. Analizar la prueba que ya existe 33 II rInor uoo u rouIIzur 34 oo cunIo con Iu ruoLu ro- oxIofonfo y cuI uroco oor oogun oIIu Iu rouIIdud; oI unIIoIo nInucIooo do Iu fofuIIdud do Iu ruoLu docunonfuI oo IndIoon- ouLIo y doLo hucoroo funfo IndIvIduuInonfo uru cudu docunon- fo cono Luocundo Iuo corroIucIonoo doI conjunfo do oIIoo. Iuodo oor convonIonfo hucor un IIofudo 35 do Ioo hochoo quo conoconoo y do Iuo ruoLuo quo do oIIoo fononoo, udvorfIr cu- Ioo oon Iuo Iugunuo do InfornucIon y Iuo fuIoncIuo do ruoLu, y cononzur u corroIucIonur Ioo dIvorooo uoocfoo fcfIcoo uru vorIfIcur oI uurocon dIocrouncIuo onfro oIIoo. 31 VIIIOO, IoLorfo J., Io noIuroIeco JeI conocinienIo juriJico, Id. Cooorudoru do orocho y CIoncIuo SocIuIoo, Iuonoo AIroo, 19?3, . 19 u 21. 32 Iuru un unIIoIo dofuIIudo do Iu oxorIoncIu conun on oI unIIoIo do un cuoo, vor IIII y IIIOMA, op. ciI., . 94 u 98. 33 SoguInoo Iu ufII cIuoIfIcucIon do IIII y IIIOMA, op. ciI., gInuo 34 y oo. 34 Ior oI uLogudo Ior oI oofudIunfo oo ronIfInoo uI uIfIno rrufo doI unfo 1 doI rooonfo cuIfuIo. 35 IIII y IIIOMA, op. ciI., . 40, roonon on rouIIdud cInco IIofudoo do hochoo conforno oI curcfor do Iu ruoLu quo ouofonfu cudu uno do oIIoo: un IIofudo confruI fofuIIzudor, doo IIofudoo do ruoLuo concrofuo corrooondIonfoo u cudu unu do Iuo urfoo, doo IIofudoo do ruoLuo ofoncIuIoo conIononfurIuo do cudu unu do oIIuo. 4. ANALIZAR LA PRUEBA QUE YA EXISTE ?4 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS In oofu rInoru ofuu doLo funLIon ovuIuuroo oI odor do convIccIon do Iuo ruoLuo rooxIofonfoo, oI grudo do crodILIIIdud do Ioo foofIgoo, do confIuLIIIdud do Iuo orIcIuo o Infornoo quo oxIofun, Iu vorooInIIIfud do Iu docunonfucIon, oIn dur nudu or cIorfo nI nudu or ouuoofo 36 : no do unu voz unu oocrIfuru uLIIcu o un Inofrunonfo uLIIco quo udIoru dur Ionu fo do ouo fornuo oxfrInoocuo o do ou confonIdo odr oor rodurguIdo do fuIoo. o oor oufIcIonfo con Inforrogur u Iu urfo y fonur nofu do ou voroIon do Ioo hochoo, InforrogndoIu uru unIIur Iu In- fornucIon y vorIfIcur ou vorooInIIIfud; no ooIo huLr quo unu- IIzur cuIdudoounonfo Iu docunonfucIon quo uorfu; huLr quo uccodor uI oxodIonfo udnInIofrufIvo conIofo oI oI oxIofo, con- ouIfur Ioo IILroo do conorcIo do Iu urfo 3? oI oIIo oo orfInonfo u Iu cuoofIon, vIoIfur oI Iugur do Ioo hochoo oI uIgo fIono quo vor con oI roLIonu 38 , conouIfur u Ioo focnIcoo o oxorfoo 39 quo conozcun Ioo uoocfoo no jurIdIcoo doI uounfo. Ior cIorfo, oxIofon IInIfucIonoo nuforIuIoo do fIono oo vonco un Iuzo uru rocurrIr, huy quo confoofur unu donundu, huy quo dIcfur oonfoncIu y coofo, unon do Iu no oIonro ro- dIoooIcIon doI Inforooudo, o ooILIIIdud nuforIuI do hucorIo, oro oI uLogudo doLo ouLor uI nonoo, y hucorIo conocor on ou cuoo, cuIoo oon Iuo condIcIonoo ofInuo do InfornucIon y ruo- Lu conduconfoo uI nojor roouIfudo ooILIo. Iuogo voronoo cono oo fruoIudu oofo roLIonu u funcIonurIoo y nugIofrudoo. Iu ruoLu oLfonIdu ooLrouLundunfononfo no orjudIcu Iu IuLor rofooIonuI u nonoo quo oo hugu IncurrIr on guofoo quo urozcun doonodIdoo o IrroIovunfoo; oro u Iu Invorou, Iu ruoLu 36 SoLro fodo Io rocodonfo noo ronIfInoo u IIII y IIIOMA, op. ciI., cuo. I u VIII. 3? O roquorIr uI cIIonfo Iu roduccIon do un Inforno ouocrIfo or un confudor oxforno u Iu onroou, corfIfIcudo on cuunfo u ou confonIdo or Ioo uudIforoo y oIndIcufuru do Iu onroou, conforno u Iuo rogIuo uouuInonfo uIIcuduo on Iu nuforIu, y corfIfIcudo on cuunfo u Iu uu- fonfIcIdud do Iuo fIrnuo or oI Conoojo IrofooIonuI orfInonfo. 38 SI oo frufu do uIgo oxIofonfo fIoIcunonfo on uIgun Iugur, conocorIo, terIo personoInenIe, fofogrufIurIo, nodIrIo, ofc., y oLfonor on ounu IoJo Iu InfornucIon cuunfIfufIvu y cuuIIfufIvu quo oou orfInonfo ooLro dIcho ouofrufo nuforIuI. 39 Y on ou cuoo, uI IguuI quo on oI unfo unforIor, hucor roducIr Infornoo focnIcoo oxfornoo, doLIdunonfo roouIdudoo y corfIfIcudoo u fIn do ouofonfur ou vorooInIIIfud y uIforIor fuorzu do convIccIon. ?5 oLfonIdu do nonoo uodo InIIcur Iu ordIdu doI cuoo, cuundo no udoIunfo Iu confruurfo ovonfuuInonfo Iu doocuLru y Iu uorfo uI oxodIonfo, oI oIIu IIogu u oor udvorou y ouofuncIuI. SI oI rofooIonuI conoco oou ruoLu u fIono, uodo ucon- oojur u ou cIIonfo quo no fIono dorocho, y ovIfuroo oI dIoguofo y urcIuI doocrodIfo do ordor un IoIfo or dofIcIonfo conocI- nIonfo do Ioo hochoo do ou roIo cuoo, orjudIcundo ou unIco cuIfuI, quo oo ou roofIgIo. Con oofoo rInoroo oIononfoo do juIcIo oo uroxInu oI no- nonfo do dofornInur oI oI cuoo fIono huofu uIII ouofonfo fcfIco oufIcIonfo on Iu rouIIdud, no ooIo on Ioo uoIoo y ruoLu docunonfuI rooxIofonfo, oI oI fIn orooguIdo o conjofuruLIo oo congruonfo y roorcIonudo con Ioo hochoo quo Io ouofonfun. 5. La prueba adicional a producir 5.1. IOS AIOOAOS TornInudu Iu ofuu unforIor, oI uLogudo conIonzu yu u for- nuroo uIgunuo hIofooIo ooLro ooILIoo oncuudroo o ooIucIonoo doI cuoo, y oIIo Io IIovur nocoourIunonfo u ovuIuur oI Iu ruoLu do Iu cuuI dIoono oo oufIcIonfo uru ooofonor uIgunu o uIgunuo do oIIuo, o oI doLo on cunLIo InugInur ofruo ruoLuo u roducIr uru ouofonfurIuo oI oIIo oo ooILIo, o uru InvuIIdurIuo oI no roouIfun oufIcIonfoo. In ofruo uIuLruo, quo ruoLu oo nocoourIu uru ooofonor Iu urgunonfucIon. AIII doLo funLIon cononzur oorIunonfo u conoIdorur Iuo o- oILIoo rofufucIonoo u Iu hIofooIo InIcIuI quo concILu, o InugInur cuIoo uodon oor Ioo nodIoo do ruoLu quo uodun ouofonfur oou rofufucIon: on uIuLruo do IOIIII, no oo frufu ooIunonfo do Luocur Iuo rofufucIonoo y no dofondor dognfIcunonfo unu foorIu, oIno uun no, do oor ornunonfononfo uufocrIfIco, y crIfIco do Iu uufocrIfIcu 40 . Iofu ofuu oo rovIu u Iu InIcIucIon doI uounfo: do Io con- frurIo oo Incurro on oI rIoogo do ofocfuur un dofornInudo Iun- founIonfo do Iu cuoofIon quo cuIgu or ou Luoo con Iu uIforIor 40 Iopper SeIecIions, odIfudo or uvId MIIIII, IrIncofon InIvoroIfy Irooo, IrIncofon, uovu Jorooy, 1985, . 126. 5. LA PRUEBA ADICIONAL A PRODUCIR ?6 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS roduccIon do ruoLu on confrurIo quo rouIIzu Iu confruurfo o ovonfuuInonfo oI frILunuI. Inu docIoIon rooonouLIo, or Io funfo, doLo IncIuIr oofu ofu- u InfornodIu. 5.2. IOS lICIOAIIOS O MAOISTIAOS SI oo frufu do un funcIonurIo uLIIco quo doLo dIcfunInur o docIdIr un oxodIonfo, Iu oIfuucIon oo nuIoIis nuIonJi Iu nIo- nu: oI rIncIIo jurIdIco quo rIgo oI rocodInIonfo udnInIofru- fIvo oo oI do Iu ofIcIuIIdud, Io quo ouono no ooIunonfo Iu In- uIoIon do ofIcIo, oIno funLIon Iu InofruccIon do ofIcIo. Iu curgu do Iu ruoLu rocuo uoI ooLro Iu udnInIofrucIon, y oI Iu ruoLu yu uorfudu uI oxodIonfo no oufIofuco uI funcIonurIo, Io corroo- ondo roducIr o hucor roducIr Ioo Infornoo, dIcfnonoo, orIcIuo, ofc., quo u ou juIcIo roouIfon nocoourIuo uru IIogur u Iu vordud nuforIuI 41 . In oI cuoo do Ioo nugIofrudoo, uouuInonfo oI fruLujo ro- LuforIo do Ioo uLogudoo do unLuo urfoo, no oI oxodIonfo ud- nInIofrufIvo on ou cuoo, hu ornIfIdo uvunzur Luofunfo on Iu dofornInucIon do Ioo hochoo. Ioro funLIon uodo y doLo oI juz- gudor dIcfur nodIduo uru nojor rovoor, oI onfIondo quo no uodo u concIoncIu dIcfur un ronuncIunIonfo conforno u orocho, oI u ou juIcIo Ioo oIononfoo roLuforIoo oLrunfoo on uu- foo Io LrIndun un InoufIcIonfo o dofIcIonfo conocInIonfo do Ioo hochoo. IIIo oo uoI on Luonoo rIncIIoo 42 y oxIofon on nuoofro uIo cuooo on quo Iu Corfo Suronu nIonu hu dIouoofo Inorfunfoo nodIduo do ruoLu 43 . Huy funLIon ruzonoo nuforIuIoo quo uodon on ocuoIonoo IIovur u oIIo: on oI juIcIo ordInurIo Ioo hochoo uodon huLor 41 IxIIcunoo fuIoo rIncIIoo on oI fono 2, cu. XVII, unfoo 11.5 y 11.6, do nuoofro frufudo do orocho udnInIofrufIvo. 42 Ior ojonIo on lruncIu COISO, Joun-IhIIIo, I` office Ju juge eI Io preute Jons Ie conIenIieux oJninisIroIif, I.O..J., IurIo, 19?0, quo dodIcu fodu unu urfo do ou IILro u Iu Luoquodu do ruoLuo ofocfuuduo or oI juoz, . 9? y oo. 43 Ior ojonIo on oI cuoo SAOIII y II, IoIIos, f. 302, . 1284, uno 1980. ?? vurIudo con oI frunocuroo doI fIono, y on oI unuro Iu nufu- ruIozu ounurIoInu doI rocodInIonfo uodo huLor roducIdo unu onIoIon roLuforIu u juIcIo doI quo doLo docIdIr quo no oo uodu noruInonfo oooIuyur dIcIondo quo Iu cuoofIon corroo- ondo u un juIcIo ordInurIo 44 . Io cIorfo quo no do unu voz oI TrILunuI oo rogunfur oI doLo dojur cuor oI nunfo do juoz y uounIr Iu fogu do uLogudo 45 y funLIon Io oo quo cudu InofuncIu oucooIvu oo no ronuonfo quo Iu unforIor u rouIIzur nuovuo uvorIguucIonoo o dofornInu- cIonoo do hocho. Ioro unfo Iu dIoyunfIvu do fuIIur oIn oufIcIonfo ruoLu, u or- donur do ofIcIo Iu roduccIon do Iu ruoLu quo oI juzgudor oofIno nocoourIu, no urocIoru quo uodu oxIofIr ocIon uIgunu: Io con- frurIo, uoI fongu uuronfo ouofonfo on Iuo rogIuo do nuoofro orocho rocoouI fornuI, no Iuo fondr on Iuo rogIuo ouofuncIu- Ioo doI doLIdo rocooo conofIfucIonuI. 5.3. OISIIVACIOIS COMIIS In Luoo u Iu oofrufogIu roLuforIu quo roouoIvu on Iu ofuu unforIor, oI uLogudo 46 uour u unu ofuu do InvoofIgucIon 4? : onfrovIofuo con focnIcoo, rofooIonuIoo, doondIonfoo doI roIo cIIonfo on ou cuoo, nuovuo Luoquoduo do docunonfucIon quo oo ouono uodu oxIofIr, rourucIon unfIcIudu do InforroguforIoo do foofIgoo, unfoo do orIcIu, ofc. 48 . o oo noo oocuu quo nuchu do oofu ucfIvIdud roLuforIu Ioo rofooIonuIoo u vocoo Iu dojun uru oI juIcIo nIono: oIn onLurgo, oI coofo do unu orIcIu oo nonor oI oo Iu roduco on fornu rovIu u Iu ofuu judIcIuI, Ioo unfoo do orIcIu oo ro- urun con no ofIcucIu y oorfunu coIuLorucIon doI cIIonfo, ofc. 44 Cuoo fIIco, oI oof on juogo unu vIdu hununu. 45 Iord IIO, TIe Due Irocess of Iou, Iufforvorfho, Iondroo, 1980, . 61. 46 Y, fuI cono Io oxIIcunoo on oI unfo 4.2, oI udnInIofrudor o oI nugIofrudo, cudu uno do nunoru docrocIonfo. 4? InvoofIgucIon doI roIo uLogudo, o InvoofIgucIon u curgo do oxorfoo confrufudoo uI ofocfo: IIII y IIIOMA, op. ciI., . 161 y oo, 211 y oo., 218 u 220, 31? y oo. 48 SoLro fodo oIIo noo ronIfInoo nuovunonfo u IIII y IIIOMA, op. ciI., cuo. 11 u 1?. 5. LA PRUEBA ADICIONAL A PRODUCIR ?8 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS SoLro fodo, oo uodo do fuI nodo Iunfour do nodo no ooguro y ofIcuz oI oncuudrunIonfo nornufIvo y jurIdIco doI roLIonu. In nuoofru oInIon, uoo, oo roforILIo udoIunfuroo u con- coLIr y roducIr, rInoro rIvudunonfo 49 , Iu ruoLu udIcIonuI o confrurIu 50 quo roouIfo nocoourIu. Con Iu nuyor InfornucIon y oI nojor IunfounIonfo doI cuoo quo roouIfu do Iu roduccIon rIvudu do Iu ruoLu, corrooon- dor no udoIunfo uorfur, oI oo nocoourIo, ruoLu udIcIonuI on oodo udnInIofrufIvu (oI oxIofo oofo fIo do roIucIon jurIdIcu), y ooIo or uIfIno on oodo judIcIuI. A ou voz, uoI cono oo nojor roducIr Iu ruoLu unfIcIudu- nonfo on fornu rIvudu, onfro ofruo ruzonoo orquo oo huco un nojor fruLujo roLuforIo, cuLo fonor rooonfo quo cuunfo no oo furdo on roducIr Iu ruoLu cudu voz oor no dIfIcII odor convoncor do Iu Londud do Iu roIu ooIcIon. In ofocfo, Ioo juocoo fIonon on rInoru InofuncIu unu cIorfu fondoncIu u dur uIgun vuIor u Iu ruoLu oorIu roducIdu rovIu- nonfo on oodo rIvudu o udnInIofrufIvu, IncIuoo Invocundo on uIgunoo cuooo un ouuoofo curcfor do Inofrunonfoo uLIIcoo do Ioo oxodIonfoo udnInIofrufIvoo. Y u ou voz on Iuo InofuncIuo ouorIoroo oo roduco unu uc- fIfud unIogu y crocIonfo: Ioo TrILunuIoo do uIzudu fIonon In- cIInucIon u ucofur Iu voroIon do Ioo hochoo quo hun dofornI- nudo Ioo juocoo InforIoroo 51 . o fuI nodo, fodu ooforgucIon do Iu ucfIvIdud roLuforIu oo oIonro rogrooIvunonfo orjudIcIuI uru quIon Incurro on oIIu. 49 Iuru oI fonu do Iu roduccIon rIvudu do Iu ruoLu, vor on nuoofro frufudo oI fono 4.1, cu. VI, unfoo 19, 22.8, 26.2, y cu. VII, nun. 10, u. 10.1, ofc. 50 o ouLonoo: ooIo odonoo udIvInur... Ioro dononunoo cuIdudoou y uuoforunonfo oofuo conjofuruo o unfIcIucIonoo InugInufIvuo y uu- ducoo, or nodIo do confruofucIonoo oIofonfIcuo... nuoofro nofodo do InvoofIgucIon no conoIofo on dofondorIuo uru donoofrur quo ruzon fonIunoo; oIno, or oI confrurIo, frufunoo do dorrILurIuo (IOIIII, Io I6gico Je Io intesIigoci6n cienIifico, Tocnoo, MudrId, 19?1, .259). 51 IIII y IIIOMA, op. ciI., . 134; IIVI, op. ciI., . 5, y ouo roforoncIuo. Conurur Iord IIO, TIe Due Irocess of Iou, op. ciI., . 62. ?9 6. La apreciacin de la prueba Conforno u Ioo rIncIIoo nodornoo do urocIucIon do Iu ruoLu, oofo doondo do Iu confIuLIIIdud y crodILIIIdud o voro- oInIIIfud do cudu uno do Ioo oIononfoo do ruoLu uorfudoo: oro oo Inorfunfo urondor u vuIorur Iu ruoLu doodo oI nguIo quo Io hur Iu confruurfo (onroou, oIndIcufo, ofc. o Iu udnI- nIofrucIon, on oI cuoo do Iu goofIon unfo Iuo roIuo rourfIcIonoo uLIIcuo) y Iu juofIcIu doouoo, oI Iu cuoofIon doLo IIogur u juIcIo. In oofo unfo, cono fuI voz on ofroo, Iu oxorIoncIu uro- cIoru roouIfur InouofIfuILIo 52 y doLo ujuofuroo u Iuo cIrcunofun- cIuo do fIono y Iugur, u Iuo oroonuo concrofuo quo dooono- nun, on oI nononfo do quo oo frufu, Iuo funcIonoo docIoorIuo on oodo udnInIofrufIvu o judIcIuI. In oofo uIfIno uoocfo, oI oocrIfo uodo voroo InfIuoncIudo or Iuo curucforIofIcuo do quIon hu do docIdIr 53 : oro cono oxIofon oucooIvuo InofuncIuo, y oI fIono uodo roducIr cunLIoo on Iu nugIofrufuru o Iu udnInIofrucIon, roouIfu dIfIcII oI urfo do urnur unu urgunonfucIon quo no confrudIgu fronfuInonfo Iu ucfuuI o ofoncIuI IdIooIncrucIu do Ioo orgunoo do docIoIon 54 . 7. Lo mutable de los hechos y pruebas oLo urondoroo u roconocor oI curcfor dInnIco do fodo roLIonu, y dofornInur cono oIIo ufocfu oI oncuudro y ooILIoo ooIucIonoo doI nIono u fruvoo doI fIono quo frunocurrIr doodo ou InIcIucIon huofu ou ooILIo concIuoIon: Iu ooIucIon do fodo cuoo jurIdIco fIono quo Inoorfuroo on oI fIono y hucoroo curgo do ou frunocuroo 55 . 52 Io cuuI no quIfu quo oxIofun funLIon oIononfoo foorIcoo oLfonIdoo u urfIr do Iu oxorIoncIu y do ofruo dIocIIInuo, quo uyudun u vuIorur dofornInuduo ruoLuo. A fIfuIo do ojonIo, uru Iu urocIucIon do Iu vorucIdud do Ioo foofIgoo, vor MIIA Y IOIIZ, InIIIo, MonuoI Je psicoIogio juriJico, 6" od., II Afonoo, Iuonoo AIroo, 1980, . 115 u 126. 53 CAIIIO, Cono orgunenIor..., op. ciI., . 45, unfoo 4, 6, 10, 12 y concordunfoo; . 49, unfo III; unfo IV on conLInucIon con oI uurfudo 11 doI unfo II doI nIono urfIcuIo, ofc. Huy uquI nucho nuforIuI uru Iu rofIoxIon, quo Ioo uLogudoo rouIIzun cofIdIununonfo on ou fruLujo rofooIonuI, y fuI voz quou InfroducIr uI uIunno u oofu roLIonfIcu. 54 oo ronIfInoo u Iu nofu rocodonfo. 55 CAIIIO, C6no esIuJior un coso, op. ciI., . 19, unfo I. 7. LO MUTABLE DE LOS HECHOS Y PRUEBAS 80 CAP. V.ANALISIS DE CASOS: LOS HECHOS In ofruo uIuLruo, doLonoo ovIfur on oI cuoo concoLIr uI orocho cono oIofonu on quo no huy rocoooo fonoruIoo, no huy cuuou nI ofocfo, no huy uoudo nI fufuro 56 . CuLo oofur on conoocuoncIu oIonro ufonfo u Ioo cunLIoo on Ioo hochoo quo oo roducon u fruvoo doI fIono 5? , Ioo cunLIoo on Iu orcocIon y ruoLu do oIIoo, Iu InfornucIon udIcIonuI quo oo roduco, ofc., y ovuIuur oIonro cono ufocfu oIIo oI cuoo 58 . Ioro no ooIo uodon rooonfuroo fucforoo ooLrovInIonfoo quo nodIfIquon 1. oI ouuoofo do hocho InIcIuI, oIno quo uo- don cunLIur; 2. Iuo rogIuo uIIcuLIoo 59 ; 3. oI roouIfudo quo oo conoIdoru dooouLIo 60 ; 4. Iu uuforIdud docIdonfo; 5. oI onforno jurIdIco oIIfIco; 6. Iuo Idouo donInunfoo on Iu oocIodud o on oI goLIorno, ofc. 56 COHI, loIIx S., II neIoJo funcionoI en eI DerecIo, ALoIodo-Iorrof, Iuonoo AIroo, 1962, . 122, quIon doodo Iuogo Io ufIrnu con crIforIo gonoruI. 5? IOMIAIII, MurjorIo ., IegoI IroIIen SoIting. AnoI,sis, IeseorcI onJ !riIing, Woof IuLIIohIng Conuny, Sf. IuuI, MInnooofu, 1984, . 328. 58 IOMIAIII, op. ciI., . 329. 59 CAIIIO, C6no esIuJior un coso, urfIcuIo cIfudo, . 19, unfo O. In ofro oonfIdo dIco IIVI, op. ciI., . 12, quo Iuo rogIuo cunLIun nIonfruo oon uIIcuduo, Io quo funLIon oo oxucfo. 60 CAIIIO, op. Ioc. ciI. CAPITULO VI EL DERECHO APLICABLE AL CASO 1. Encontrar las normas aplicables al caso II uIunno doLo funLIon onfronuroo on onconfrur Iuo nor- nuo uIIcuLIoo uI cuoo, ooun oIIuo: o) SurunucIonuIoo, quo on Iuo LoIIuo uIuLruo do Iord IIO oon cudu voz no cono Iu nurou crocIonfo. Ionofru on Ioo oofuurIoo y ouLo or Ioo rIoo. o uodo oor dofonIdu 1 . I) ConofIfucIonuIoo. c) IoguIoo; y or uIfIno. J) IogIunonfurIuo uIIcuLIoo u cudu uoocfo doI cuoo, fo- nIondo rooonfo quo uno do Ioo orroroo do InfornucIon quo uodo conoforoo oo rocIounonfo oI dooconocInIonfo do nornuo udnInIofrufIvuo, fun nunoroouo y cunLIunfoo. Iuoo LIon, quo uyudu roofu on Iu ucfuuIIdud 198? Iu InfornfIcu jurIdIcu Quo Luooo do dufoo jurIdIcoo nucIonuIoo oxIofon y on quo grudo do doourroIIo oo oncuonfrun Io con- vonIonfo InfroducIr yu uI uIunno on Iu rooocfIvu focnoIogIu 2. La informtica jurdica In Iu docudu do Ioo 80 Ioo oIofonuo ovoIucIonudoo do Infor- nfIcu jurIdIcu uun no ouIunfun, or vurIuo ruzonoo 2 , Ioo nofodoo frudIcIonuIoo: coIoccIonoo, fIchoroo, IILroo, ofc. 3 . 1 Iord IIO, TIe DiscipIine of Iou, Iufforvorfho, Iondroo, 19?9, . 19, quIon ugrogu quo oIn dudu Iuo corfoo nucIonuIoo doLon ooguIr Ioo nIonoo rIncIIoo quo Iuo corfoo InfornucIonuIoo, on Iu uIIcucIon do Ioo frufudoo quo confIonon nornuo do orocho Inforno. 2 IoIcunonfo, oon nuchoo no coofoooo y nonoo ovoIucIonudoo quo Ioo do InfornucIon gonoruI. SoLro oofoo vor IWII, IurLuru, Ansuers OnIine. Your CuiJe Io InfornoIion DoIo Boses, Mc Oruv HIII, IorIoIoy, 1985. 3 AnIIur on IOMIAIII, op. ciI., . 2?1 u 2?8, quIon huco oofuo rofIoxIonoo u roooIfo do Ioo oIofonuo norfounorIcunoo, onfro oIIo oI 82 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO Adono, oI uoo do Iu InfornfIcu roquIoro doofrozuo do ordon jurIdIco y do conofruccIon IogIcu 4 uru oIuLorur Ioo ooquonuo do Luoquodu 5 , oo onu do oLfonor InfornucIon IrroIovunfo. II cro- cIonfo doourroIIo on oI Iuno foorIco y fIIooofIco 6 no oof foduvIu uconunudo do unu nuyor ufIIIdud rcfIcu uru oI uouurIo. Con oI rogrooIvo orfoccIonunIonfo y uLurufunIonfo do Iuo Luooo do dufoo jurIdIcoo, cuLo conjofurur quo ou ufIIIdud oo uodu oxfondor, oro no oo rovon con fodo cunLIoo Inorfun- foo poro eI usuorio on oI corfo y nodIuno Iuzo ? . o foduo nunoruo, cuLo rocordur quo oofo juIcIo oocofIco ooLro Iu rucfIcIdud ucfuuI do Iuo Luooo do dufoo jurIdIcoo o Iu InfornfIcu jurIdIcu nudu fIono quo vor con oI IndIoonouLIo uoo do Iu conufudoru quo cononfunoo on oI cuIfuIo XII. 3. La informtica jurdica en la Argentina In Iu ArgonfInu oo oncuonfru on ouo ofuuo InIcIuIoo 8 , oro yu on funcIonunIonfo, oI oIofonu nucIonuI do InfornfIcu jurI- IoxIo do Moud-ufu, quo un fruncoo no vucIIu on cuIIfIcur cono oI oIofonu no doourroIIudo doI nundo: XuvIor IIAT I IIIIIlOS, I` infornoIique eI Ie DroiI, I.I.l., IurIo, 1981, . 93. 4 Vor Ioo IOIVIOII, JurineIrics. TIe MeIIoJoIog, of IegoI Inquir,, on Iuv u Confonoruny IroLIono, uIo InIvoroIfy, urhun, 1963, . 5 y oo.; WIIIIun I. IIIIOI y SuIIy l. IIS, TIe ConpuIer os o TooI for IegoI IeseorcI, rovIofu cIfudu, . ?8 y oo.; IOIIZ-MIIZ OOI, InfornIico juriJico JocunenIoI, MudrId, 1984, Id. Iuz do Sunfoo, . 340 y oo. 5 Iuru unu oxIIcucIon oonoru do Ioo roLIonuo quo doLon roooIvoroo uI onIour Iuo fornuIuo confonIondo Ioo oorudoroo IogIcoo or, onJ, noI, y Iu nocooIdud do onIour nuIfIIoo uIuLruo conocforuo, IOMIAIII, op. ciI., . 265 u 2?3, 280-1, y Iuo roforoncIuo do Iu nofu rocodonfo. 6 MAITIO, AnfonIo A., conIIudor, DeonIic Iogic, ConpuIoIionoI IinguisIics onJ IegoI InfornoIion S,sIens, od. orfh-HoIIund, Anofordun, 1986, con fruLujoo do von WIIOHT, CASTAIA, MAITIO, AICHOIIIO, IIIYOI, y ofroo. So frufu do Ioo fruLujoo doI SonInurIo IogIcu, InfornfIcu y orocho rouIIzudo on lIoroncIu on 1981 Lujo Iu dIroccIon do MAITIO. ? IIOY, MIchuoI, IegoI DoIoIoses in Iurope. User AIIiIuJes onJ SuppIier SIroIegies, od. orfh-HoIIund, Anofordun, 1986, . 192. 8 SoLro Ioo conIonzoo vor IIIISA, IufuoI, Iecuperoci6n Je JocunenIos juriJicos por neJios ouIonoIicoJos, OuIffro, MIIn, 1986; IIQII, IoLorfo InrIquo, InfornIico JuriJico. IunJonenIos , Jescripci6n JeI sisIeno nocionoI Je infornoci6n juriJico, A-Z odIforu, Iuonoo AIroo, 1983. 83 dIcu, quo confIono urchIvoo ooLro IogIoIucIon nucIonuI 9 , jurIo- rudoncIu, dIcfnonoo do Iu IrocurucIon doI Toooro do Iu ucIon 10 , y vurIoo no on ofuu fornufIvu. luIfu uoo, or un Iudo, conIofur Iu IncororucIon do Iu InfornucIon uI oIofonu, y, or ofro, InfroducIr on oI oorudoroo IogIcoo do roxInIdud 11 , IIesourus, ofc. AdoIoco udono, u nodIudoo do 198?, do Iu rofonoIon do coLrur furIfuo oquIvuIon- foo u Iuo norfounorIcunuo: 100 doIuroo nonouuIoo nInInoo uI cunLIo IILro. Ior oIIo, onoundo con crIforIo rcfIco on Iu onoonunzu doI orocho on Iu docudu doI 80, croonoo quo foduvIu no roouIfu nocoourIo InfroducIr Iu InfornfIcu jurIdIcu on oI urondIzujo do cuooo on Iu lucuIfud do orocho. OjuI oI nojorunIonfo doI oIo- fonu y rocIoo no ucordoo u ou ufIIIdud, Io hugun convonIonfo on oI fufuro. TuI voz oI CoIogIo IuLIIco do ALogudoo, o Iu lACA, ucfuuI orgunIono rocuududor, uodun rooIonur or Ioo uouu- rIoo uru ouorur Iuo ucfuuIoo dIfIcuIfudoo. Ior uhoru, no quodu ofro cunIno quo oI do urondor u con- ouIfur rIdu y ofIcuznonfo IILroo y frufudoo, coIoccIonoo y nunuuIoo, urondIondo or Io nonoo u udquIrIr oI hLIfo do Iu Iocfuru voIoz uru onconfrur Iu InfornucIon orfInonfo on ouofIfucIon do Iuo cIoIcuo froo Iocfuruo doI oofudIunfo do orocho u quIon Io odIun, o Idon u vocoo, quo roIfu un IILro, on Iugur do odor uLrIrIo oro ouLorIo uIIcur. AI hLIfo do Iu Iocfuru voIoz doLor doouoo ugrogur oI do Iu oocrIfuru voIoz, on oI cuuI oI roouIfu ofIcuz y rcfIco oI uoo do Iu conufudoru 12 . 4. La razonabilidad de las normas aplicables Iofo oo un ojorcIcIo quo oo hu odIdo onouyur uufononunon- fo conforno uI cuIfuIo III, oro quo doLo funLIon IIovuroo u cuLo on ocuoIon doI unIIoIo do un cuoo. 9 II unIco quo oo conIofo, uunquo oIonro rogIofru un ufruoo quo oocIIu onfro uno y vurIoo noooo, oogun Iu oocu. 10 So oncuonfru on funcIonunIonfo, oro con foduvIu ocu InfornucIon Incororudu. o fodoo nodoo, cuLo doofucur quo oI cunuI do Luoquodu do roforoncIuo nornufIvuo, donfro do oofo urchIvo, oo conIofo on roIucIon u Ioo dIcfnonoo IncIuIdoo. In cunLIo, no funcIonun uIII cunuIoo fuIoo cono HeIp, SpecIr, ofc. 11 SoLro ou ufIIIdud vor IOMIAIII, op. ciI., . 269 y 280. 12 Vor infro, cu. XII. 4. LA RAZONABILIDAD DE LAS NORMAS APLICABLES 84 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO 4.1. IS IOSIIII IA ITIIIIITACIO IAZOAIII Inconfrur Iuo nornuo uIIcuLIoo oo uoI ooIo oI conIonzo do unu furou nucho no Inorfunfo uun, quo oo InforrofurIuo (supro, cuIfuIo III) roconoIIenenIe oogun Iuo cIrcunofuncIuo fcfIcuo doI cuoo, y uIIcurIuo on fuI oonfIdo u ou ooIucIon, oIon- ro quo oIIo oou ooILIo. CuLo rocordur quo oI confroI do ruzonuLIIIdud dojo do oor unu cuoofIon do uru roforIcu y do ronIoIon u vIojoo rIncIIoo doI jus-noIuroIisno uru convorfIroo on unu cuoofIon do juIcIo ooLro Ioo ofocfoo oocIuIoo do Iu Ioy, fundudoo on oofudIofIcuo y ofruo fuonfoo do InfornucIon ucorcu do hochoo oocIuIoo 13 . Iu ruzonuLIIIdud noo IIovu onfoncoo, unu voz no, u Ioo hochoo doI cuoo. SI oofoo Iu ouofonfun, fornInu uno urfo do oofo fIo do unIIoIo nornufIvo. 4.2. O HAY ITIIIIITACIO IAZOAIII IOSIIII In cuoo do no onconfrur conforno u Ioo hochoo doI cuoo unu InforrofucIon roconoIIe u Iu nornu, corrooondo onfocur oI ro- LIonu do ou conoocuonfo InconofIfucIonuIIdud. 4.3. IAS OICIOIS lIITI A IA OIMA IIIAZOAIII In oI ouuoofo do concIuIr on Iu InconofIfucIonuIIdud do Iu nornu IoguI o rogIunonfurIu, or IrruzonuLIo, corrooondo co- nonzur u ovuIuur Ioo nodoo uIfornufIvoo do InfroduccIon doI confroI do conofIfucIonuIIdud, oou on vIu judIcIuI ounurIu, ordInurIu, unuro 14 , oou, oogun uIgunoo rocodonfoo y doc- frInuo, funLIon on oodo udnInIofrufIvu. Iofo unfo uodo oor ouLounIdo on Iu ofuu quo frufunoo on Ioo nunoroo 5 y 9, roforIdu u Iu conoIdorucIon doI fofuI rudonfo do uIfornufIvuo do uccIon u onIoIon u ondorur. 13 IIAIIS, Juun lruncIoco, IoconoIiIiJoJ Je Ios Ie,es, Iuonoo AIroo, Aofrou, 1982, . 129. 14 Vor infro, unfo 9. 85 4.4. IA IAZOAIIIIA O IIIAZOAIIIIA I IA SOIICIO II CASO SIn orjuIcIo do IdonfIfIcur y unuIIzur Iu ruzonuLIIIdud do fodu nornu gonoruI o urfIcuIur on un cuoo concrofo, doLo funLIon nocoourIunonfo ondoruroo Iu ruzonuLIIIdud InfrInoo- cu do Iu ooIucIon doI cuoo, con IndoondoncIu do Iu nornu. Iuogo, cIuro oof, huy quo conjugur unLoo uoocfoo. TunLIon doLo unuIIzuroo Iu ruzonuLIIIdud do fodoo Ioo do- no uoocfoo no jurIdIcoo on uurIoncIu quo oI cuoo rooonfo: Iuo vuIorucIonoo oocIuIoo, Ioo Inforoooo on juogo, Iu oorfunIdud o norIfo do Iu ooIucIon, Ioo rIncIIoo oIIfIcoo quo ofocfIvunon- fo oo uIIcun, ofc. 5. Las vas alternativas de comportamiento A confInuucIon, oo nocoourIo InugInur y ruzonur vurIuo vIuo ooILIoo do ooIucIon o conorfunIonfo o uLofoncIon do con- orfunIonfo, conducfu rocoouI judIcIuI o oxfrujudIcIuI, nogo- cIucIon, ofc., IuuoILIoo y ruzonuLIoo uru oI cuoo, quo no con- fruvongun doodo Iuogo oI ordonunIonfo jurIdIco nI Iu ofIcu rofooIonuI y quo u ou voz fongun funLIon vIuLIIIdud rcfIcu 15 doodo fodo unfo do vIofu, on roIucIon u Ioo Inforoooo on juogo y u Iu juofIcIu oLjofIvu doI cuoo. AI nIono fIono, doLo rocorduroo unu voz no quo cono- fIfuyo unu fuIou quInoru oI onour quo Ioo cuooo do orocho fIonon unu unIcu, nocoourIu, vordudoru y vIIdu ooIucIon. AoI, Iu hIofooIo do ooIucIon quo udo urocor nojor on dofornInudo nononfo, uodo on dofInIfIvu IIogur u no oorIo or InfInIfuo ruzonoo: Inorfocfu urocIucIon do Ioo hochoo, Incon- Iofo conocInIonfo do oIIoo, dIfIcuIfudoo o frucuooo on Iu oLfon- cIon do Iu ruoLu conduconfo u ucrodIfurIoo, Iu roIu nufucIon do Iu oIfuucIon fcfIcu, do Ioo Inforoooo on juogo, do Ioo vuIoroo oocIuIoo uIIcuLIoo, ofc. 15 Iuru Io cuuI corrooondor onfro ofruo coouo rofIoxIonur ooLro Iuo oofrofuo vonocIunuo do 1610 quo roroducInoo on oI fono 2, cu. XIX, nun. 16.4, o ooLro Ioo roLIonuo do fIono, coofo y ofIcucIu quo oonuIunoo on oI unfo 16.1 doI nIono cuIfuIo. 5. LAS VIAS ALTERNATIVAS DE COMPORTAMIENTO 86 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO Ior oIIo, on orocho, uI IguuI quo on cuuIquIor ofru cIoncIu, Iu ouuoofu ooIucIon quo oo croo onconfrur uI cuoo, o Iu vIu do conorfunIonfo o conducfu rocoouI quo oo roouoIvo oIogIr, y quo or ouuoofo huLr quo urguIr y fundur udocuudu y con- vInconfononfo, oo do fodoo nodoo oIonro unu hIofooIo o conjofuru, quo Iuogo Ioo hochoo ooforIoroo y oI fIono InvuII- durn o no. Io quo Iu cIoncIu nuncu oroIguo Iu IIuoorIu nofu do quo ouo roouoofuo ooun dofInIfIvuo, nI oIquIoru roLuLIoo; unfoo LIon... Iu do doocuLrIr Incoounfononfo roLIonuo nuovoo, no rofundoo y no gonoruIoo, y do oujofur nuoofruo roouoofuo (oIonro rovIoIonuIoo) u confruofucIonoo conofunfononfo rono- vuduo y cudu voz no rIguroouo 16 . Iu ofIcIon do oLjofIvIdud cIonfIfIcu huco InovIfuLIo quo fodo onuncIudo cIonfIfIco oou rovIoIonuI uru oIonro: oIn dudu, cuLo corroLorurIo, oro fodu corroLorucIon oo roIufIvu u ofroo onuncIudoo quo oon, u ou voz, rovIoIonuIoo 1? . O, dIcho on Iuo uIuLruo do MIIOI SMITH quo rocuordu CAIOZO, Iuo rogIuo y rIncIIoo no oon ooIucIonoo fInuIoo, oIno hIofooIo do fruLujo: cudu nuovo cuoo oo un oxorInonfo, y oI Iu rogIu quo uroco uIIcuLIo du un roouIfudo Injuofo, oI roouI- fudo doLo oor roonoudo 18 . SIn dudu, oI uLogudo quo doLo dur unu roouoofu u ou cIIonfo doLor uI fInuI do ou rocooo nonfuI, o do ou fIono, dur unu oInIon: oI cIIonfo quIoro u vocoo ou oInIon y no ouo duduo 19 ; u no, or cIorfo, do Iuo conIofuo y unuIIfIcuo ruzonoo y fun- dunonfoo do ou oInIon, quo doLorn Iuogo rooIofIr o unoIduroo unfo oI foof do Iu crIfIcu. oI nIono nodo, oI udnInIofrudor o oI juoz odrn oxroour on Iu docIoIon Iuo duduo quo fongun, oro uI fInuI doI ucfo do roooIvor doLorn hucorIo uoorfIvunonfo, oxonIondo unfoo Ioo urgunonfoo nocoourIoo uru ouofonfur fcfIcu y nornufIvunon- fo ou docIoIon. 16 IOIIII, Io I6gico Je Io intesIigoci6n cienIifico, op. ciI., . 9. 1? IOIIII, Io I6gico..., op. ciI., . 260. 18 CAIOZO, op. ciI., . 23; Munroo SMITH, JurispruJence, CoIunLIu InIvoroIfy Irooo, 1909, . 21. In oI nIono oonfIdo rocuordu CAIOZO u IOSCOI IOI Y IOIIOCI, y uodo conoIdorrooIo unu urocIucIon conun y frudIcIonuI on oI orocho norfounorIcuno. 19 Iord IIO, TIe DiscipIine of Iou, op. ciI., . ?. 8? II uLogudo do Iu udnInIofrucIon odr onvoIvor on Ionguujo ofoofufIvo y dIocrocIonuI Iuo concIuoIonoo do ou dIcfunon, oro funoco uodo ovIfur conoIgnur cuI oo Iu uIfornufIvu quo roono uru Iu docIoIon. Con fodo, oofu nocooIdud on fodoo Ioo cuooo InovIfuLIo do ro- ooIvor o uconoojur concrofu y dofInIdunonfo uIgo ruzonudo y fun- dunonfudo, quo oxrooo on fornu udocuudu y oufIcIonfo Ioo ur- gunonfoo do hocho y do orocho quo Io ouofonfun, no uIforu quo oIonro Io roouoIfo o rouoofo oo unu hIofooIo no, no unu vordud ofornu. Tunoco oI hocho do quo Ioo doLufoo y dIocuoIonoo oofo- rIoroo u vocoo roofon ooocIuI ufoncIon uI fIo do urgunonfu- cIon oxuoofo, o do fundunonfo jurIdIco onIoudo, doLo hucor oIvIdur quo Iu roIio do Iu cuoofIon oIonro oofur on Ioo hochoo y oI unIIoIo quo do oIIoo oo hugu 20 . 6. Inexistencia de reglas generales para solucionar casos Ior Io oxuoofo, uodo oor funLIon oorfuno rocordur oI vIojo uforIono quo uru Iu ooIucIon do cuooo Iu unIcu rogIu oo quo no huy nIngunu rogIu 21 , y oI uxIonu oorIuno do quo uncu oo uodo oofur ooguro do nudu. Cononconoo uoo or no quoror onconfrur uI IdoIo do Iu corfIdunLro... Iu udorucIon do oofo IdoIo rorIno Iu uuducIu do nuoofruo rogunfuo y ono on oIIgro oI rIgor y Iu InfogrIdud do nuoofruo conofufucIonoo. Iu oInIon oquIvocudu do Iu cIoncIu oo dofuIIu on ou rofonoIon do fonor ruzon: uoo Io quo huco uI honLro do cIoncIu no oo ou posesi6n doI conocInIonfo, do Iu vordud IrrofufuLIo, oIno ou inJogoci6n do Iu vordud oroIofonfo y fonorurIunonfo crIfIcu 22 . 20 In fuI oonfIdo, oo hu dIcho quo Io quo un juoz huco oo no Inorfunfo quo Io quo dIco quo huco: Iood ICIIISO, Sone Juris- pruJenIioI InpIicoIions of IIecIronic DoIo Irocessing, on Iu rovIofu Iuv und Confonorury IroLIono, op. ciI., . 53 y oo., y 68. 21 O cono dIco CAIOZO, op. ciI. . 161, doouoo do fodo, huy ocuo rogIuo: huy rIncIuInonfo ofundurdo y grudoo, oofo oo, grundoo rIncIIoo: Iord IIO, TIe DiscipIine of Iou, op. ciI., rofIrIondooo uI orocho ourunucIonuI. 22 IOIIII, Io I6gico..., op. ciI., . 261. 6. INEXISTENCIA DE REGLAS GENERALES PARA SOLUCIONAR CASOS 88 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO o oo rofondu onfoncoo huIIur Iu corfozu do Iu vordudo- ru ooIucIon IndIocufILIo do un cuoo do orocho: Ioo quo no oofn dIouoofoo u oxonor ouo Idouo u Iu uvonfuru do Iu rofu- fucIon no fonun urfo on oI juogo do Iu cIoncIu 23 . Huy quo urondor u convIvIr con Iu IncorfIdunLro croudoru, con Iu unguofIu do Luocur oIonro unu ooIucIon no juofu o nojor, quo oor u ou voz oIonro rovIoIonuI 24 . Iu orouuoIon do quo Iu roIu InfuIILIIIdud oo un nIfo IIovu or fcIIoo ofuuo y con uIgo no do oufIofuccIon u Iu nogufIvu do udocrILIr Infu- IILIIIdud u Ioo ofroo 25 . Iocuordu CAIOZO quo on ouo rInoroo unoo LuocuLu Iu cor- fozu. IofuLu orInIdo y doouIonfudo cuundo onconfruLu quo Iu Luoquodu do oIIu oru fufII, oro quo con oI fIono no ho ro- concIIIudo con Iu IncorfIdunLro, orquo ho crocIdo huofu vorIu cono InovIfuLIo. Ho crocIdo uru vor quo oI rocooo on ouo no uIfoo nIvoIoo no oo doocuLrInIonfo, oIno croucIon, y quo Iuo duduo o IncorfIdunLroo, Iuo uoIrucIonoo y Ioo nIodoo, oon urfo doI fruLujo do Iu nonfo 26 . I oIquIoru un cuoo IguuI unforIor ooIucIonu oI oIguIonfo; no ooIo orquo Iu corroLorucIon no oo un vuIor vorIfufIvo 2? , oIno orquo huLr or Io nonoo un fIono dIofInfo, unu oroonu dIforonfo, un ooucIo dIvoroo, ofc. 28 . o Incurrunoo uoo on oI orror cIonfIfIco do rofondor inJucir uru fufuroo cuooo, rogIuo gonoruIoo u urfIr do unforIoroo cuooo urfIcuIuroo (onIrIono). Ior ondo, huy quo Jiferencior cudu cuoo do ofro oonojunfo o unIogo quo oo huyu hocho o vIofo rovIunonfo, y ovIfur funfo cuor on orroroo unforIoroo cono on ooIucIonoo do cuooo rovIoo unu vurIunfo doI nIono orror nofodoIogIco 29 . 23 IOIIII, Io I6gico..., op. Ioc. ciI. 24 Iu ofIcIon do oLjofIvIdud cIonfIfIcu huco InovIfuLIo quo fodo onuncIudo cIonfIfIco oou rovIoIonuI uru oIonro: oIn dudu, cuLo corroLorurIo, oro fodu corroLorucIon oo roIufIvu u ofroo onuncIudoo quo oon, u ou voz, rovIoIonuIoo: IOIIII, Io I6gico..., op. ciI., . 260. 25 CAIOZO, op. ciI., . 30. 26 CAIOZO, op. ciI., . 166. 2? IOIIII, Io I6gico..., op. ciI., . 25?. 28 Iuru docIrIo ofru voz on Iuo uIuLruo do CAIOZO, cudu cuoo oo un oxorInonfo nuovo: op. ciI., . 23. 29 In oonfIdo unIogo CAIIIO, C6no orgunenIor un coso frenIe o un TriIunoI, orI. ciI., . 46. 89 o huy cuooo fIIcoo; oo oI nofodo Io quo doLo urondoroo oxorInonfuInonfo, no Iuo ouuoofuo ooIucIonoo, y on cudu cuoo oo doLo Luocur unu hIofooIo o conjofuru quo oou nuovu, croufIvu, InugInufIvu oro ujuofudu u Iu rouIIdud doI cuoo y do Ioo hochoo quo Io oIrvon do cuuou; quo no oou unu noru udu- fucIon do ooIucIonoo unforIoroo on ouuoofoo oonojunfoo on uurIoncIu, oro quo roouIfurn oIonro dIforonfoo on Iu nuovu oIfuucIon fcfIcu y or ondo jurIdIcu. Iuogo, oIn dudu, confInuu oI rocooo do uroxInucIonoo ou- cooIvuo on quo uI conofruIr Ioo ruzonunIonfoo fcfIcoo y jurIdIcoo quo conofIfuIrn Iu nofIvucIon o oxIIcucIon do Iu hIofooIo, oo Iu rofInu, nodIfIcu, uIforu, o ouofIfuyo, huofu quo IIogu oI no- nonfo on quo Iu docIoIon dofInIfIvu oo fonudu on oI oonfIdo do voIcurIu uI uoI, on uIgunu do ouo oucooIvuo voroIonoo do fruLujo, fIrnurIu, y durIu u conocor. AIII quodo corrudu unu ofuu do fruLujo, no roouoIfo un ro- LIonu: Iu cIoncIu Io ooguIr doLufIondo oIonro. 7. El devenir del tiempo en el caso. El impulso procesal Honoo rocordudo yu quo Ioo hochoo y cIrcunofuncIuo do un cuoo uodon Iroo nodIfIcundo u fruvoo doI fIono, cono uoI funLIon Ioo Inforoooo y vuIoroo on juogo. Io nocoourIo or ondo conoIdorurIo dInnIcunonfo y on fun- cIon doI fIono, Io cuuI Inono oofInur no ooIunonfo on quo fIono oo Ionou quo ocurrIrn que coouo, oIno funLIon docIdIr c6no y quien huLr do rovoor cunJo oI InuIoo uru quo oo roduzcun. oI nIono nodo, oI docuroo doI fIono uodo Ir donoofrun- do quo u oour doI onfuoIo urgunonfuI uoofo InIcIuInonfo on dofornInudoo uoocfoo, oIIoo uodon no roouIfur ooforIornon- fo Ioo no roIovunfoo o ucfuuIoo, oLIIgundo onfoncoo u fonor un ooIrIfu crIfIco ornunonfo 30 y Iu oufIcIonfo udufuLIIIdud uru rounudur oI IunfounIonfo doI roLIonu. Io cuuI, doodo Iuogo, 30 SoLro oI roI crIfIco doI doconfo on Iu uoIofonufIcIdud doI dorocho vIvIonfo, noo ronIfInoo u nuoofru Teorio generoI JeI DerecIo oJni- nisIroIito, InofIfufo do IofudIoo do AdnInIofrucIon IocuI, MudrId, 1984, gInuo XIV y XV doI roIogo. 7. EL DEVENIR DEL TIEMPO EN EL CASO. EL IMPULSO PROCESAL 90 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO oo uodo hucor rIvudunonfo y on vIu udnInIofrufIvu, y uun oofundo on IIfIgIo, or Iuo nogocIucIonoo y ovonfuuIoo frunouc- cIonoo. oLo uoI urondoroo u doocuLrIr cono oo unuIIzun Ioo hochoo oogun oI nononfo hIoforIco on quo oI cuoo oo Iunfou, cono oo conofruyo un ruzonunIonfo udocuudo u Ioo fIonoo y ouo vuIoroo oocIuIoo, cono oo ofocfuu un dIocuroo hIIvunudo y IogIco, cono oo roono unu ooIucIon convInconfo y ruzonuLIo, cono oo ur- gunonfun Ioo roo y Ioo confruo do Iuo dIvorouo uIfornufIvuo quo cudu cuoo uodo rooonfur, fodo oIIo no on un ouuoofo vucIo ufonoruI y uooucIuI, oIno uI confrurIo ornunonfononfo LIon confrudo on oI fIono y on oI ooucIo rouI, oIn oorfunIono oIIfIco y con ooIrIfu do juofIcIu. Todo oIIo, cIuro oof, oo nucho no fcII docIrIo quo hucorIo on un cuoo concrofo. 8. Una ayuda metodolgica In cuuIquIor cuoo do orocho oxIofon unu oorIo do cuoofIo- noo jurIdIcuo quo doLon oor dIIucIduduo or quIon hu do roooI- vorIo. Muchuo do oIIuo oI uLogudo onfronudo no nocooIfu u vocoo nI oIquIoru IunforooIuo, or cuunfo Iuo orcILo uufonfIcu- nonfo y on un Inofunfo. II oofudIunfo do orocho uodo on cunLIo onconfrur ufII unuIIzur fuIoo uoocfoo, y or oIIo on nuoofru nuforIu honoo oIuLorudo unu oquonu guIu nofodoIo- gIcu quo dunoo uI conIonzo doI curoo 31 , y quo no conofIfuyo un cuoofIonurIo fornuI u oor IIonudo conuIoIvunonfo, oIno un uyudu-nonorIu do ooILIoo orroroo do hocho y do dorocho u ovIfur, cuoofIonoo u confroIur (Infornuroo, Ioor, dofornInur ouo conoocuoncIuo oI Iuo fIono), ofc. Cudu gruo doconfo odrIu oIuLorur Iu ouyu, uru nojor uyudur uI uIunno quo rouIIzu ouo rInoroo uooo on oI unIIoIo do cuooo do oou nuforIu. o fodoo nodoo, doLo fonoroo rooonfo quo unu fuI guIu nofodoIogIcu doLo oor udufudu rogrooIvunonfo or oI oofu- dIunfo on Iu nodIdu quo vu udquIrIondo doofrozu on Iu ooIucIon do Ioo uooo InIcIuIoo quo oIIu roono. In oI conIonzo doI curoo 31 oo ronIfInoo u nuoofro fono 1, cu. VIII, nun. 19. 91 ouo oxorIoncIuo doLorn doourroIIur Iuo rInoruo ofuuo do Iu guIu, y u urfIr doI oogundo noo doLor on cunLIo Iroo concon- frundo on uquoIIuo quo oon fInuInonfo Iuo confruIoo uru roooI- vor quo hIofooIo fornuIu uru oI cuoo. 9. Lo central del caso 9.1. IAS OICIOIS A COSIIIAI In Iu urfo confruI y fInuI doI curoo, Iuogo do huLor udocuu- dunonfo unuIIzudo Io ufInonfo u Iu oIfuucIon fcfIcu y jurIdIcu, fundunonfuInonfo u Iu ruzonuLIIIdud fronfo u Ioo hochoo doI cuoo, Ioo dorochoo quo ufocfu, ofc., u nuoofro juIcIo Io no Inorfunfo on oI unIIoIo jurIdIco oo dofornInur: o) CuIoo oon foduo o uI nonoo Iuo rIncIuIoo vIuo uIfornu- fIvuo ruzonuLIoo, doodo Iuogo, no dIourufuduo 32 do conor- funIonfo jurIdIco o nuforIuI, IncIuoo do uccIonoo u onIoIonoo. I) Y cuIoo oon fodoo Ioo uoocfoo ooIfIvoo y nogufIvoo do cudu unu do oIIuo. Icho on ofruo uIuLruo, quo fundunonfoo o ruzonoo on ro y on confru do cudu unu do oIIuo, y conjugudoo do quo nunoru, vun IIovundo uI uLogudo u roforIr o no, ruzonuLIo y fundudu- nonfo, uIgunu o uIgunuo do fuIoo vIuo: o) OnIoIon 33 . I) ogocIucIon 34 , goofIon, IoII,, conorfunIonfo nufo- rIuI, ofc. 35 . 32 Iuoo oo oofu rocIounonfo unu do Iuo ufIfudoo Infogrudoruo o gIoLuIIzudoruo doI ucfo do croucIon on oI coroLro hununo, quo Io dIforoncIu do Iu conufudoru no oofIofIcudu. AnIIur infro, cuo. VII y VIII. 33 Huy oIfuucIonoo, oIn dudu, on quo Iu ooIucIon oo no hucor nudu. TunLIon huLr quo donoofrur or quo. 34 Vor, or ojonIo, IWAIS y WHITI, IroIIens, IeoJings onJ MoIerioIs on IIe Iou,er os o NegoIioIor, Woof IuLIIohIng Conuny, Sf. IuuI, 19??; WIIIIAMS, IegoI NegoIioIions onJ SeIIIenenI, nIonu odIforIuI, 1983. 35 Iofuo uIfornufIvuo no doLo dojur do conoIdorurIuo oI uLogudo quo rocILo oI cuoo on conouIfu, y do confInuurIuo ovuIuundo u fruvoo doI fIono. 9. LO CENTRAL DEL CASO 92 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO c) Iocuroo, rocIuno o donuncIu udnInIofrufIvu. J) AccIon judIcIuI, fonIondo cuIdudo do InfroducIr oI cuoo fo- doruI do nunoru oufIcIonfo y udocuudu on Iu rInoru oorfu- nIdud rocoouI, y nunfonorIo on fornu oxroou y cIuru on cudu unu do Iuo oucooIvuo InofuncIuo, cono uoI funLIon InfroducIr on ou cuoo Iu vIoIucIon u dorochoo ourunucIonuIoo, u fIn do ocurrIr on Iu oorfunIdud rocoouI orfInonfo or unfo Ioo orgunIonoo y frILunuIoo do curcfor InfornucIonuI. 9.2. II MAIJO I IAS OICIOIS 9.2.1. ItiIor eI refIejo conJicionoJo Je Iocer un escriIo juriJico Huy quo cononzur or oonuIur quo oI oofudIunfo do orocho doLo ovIfur fonor unu ouorfo do rofIojo condIcIonudo cono oI orro doI oxorInonfo do IAVIOV, quo unfo unfo cuuIquIor ro- LIonu conoIdoru rIorIfurIunonfo Iuo vIuo jurIdIco-fornuIoo uru Iuo cuuIoo fuo onfronudo, o oou Iuo IncIuIduo on Ioo unfoo c) y J) doI urgrufo 9.1. 9.2.2. ItoIuor sienpre Io posiIiIiJoJ Je negocioci6n QuIon oof no oxorInonfudo y oo honoofo on ou rofooIon, ouLo quo doLo rInor unuIIzur oI oxIofon fornuo ooILIoo do huIIur unu conooIcIon do Ioo Inforoooo confruuoofoo quo oou nufuunonfo LonofIcIoou, o uI nonoo nonoo coofoou y Iurgu quo unu fornuI dIocuoIon jurIodIccIonuI, y on fuI cuoo fruLur nogo- cIucIonoo con nIruo u ooIucIonur oI roLIonu. Io cIorfo quo Inorfu nonoo IucInIonfo rofooIonuI uuronfo, oro un cIIonfo InfoIIgonfo orcILo InoquIvocunonfo quo oo nojor uLogudo uquoI quo Iogru ooIucIonurIo Io oooncIuI do un roLIonu oIn nocooIdud do rocurrIr u Ioo oofrudoo judIcIuIoo. 9.2.3. ItoIuor eI consejo Je oIsIenci6n Je IoJo conJucIo juriJico ocIito II ucfo croufIvo on Iu oIoccIon do Iu ocIon u roconondur IncIuyo nocoourIunonfo oI unIIoIo do Iu ooILIIIdud do uconoo- 93 jur uI cIIonfo uLofonoroo do fodo rocIuno o Iunfoo orquo oIn- Iononfo no Io uoIofo ruzon, dorocho, ooILIIIdud rcfIcu do oLfonor quo oo Io roconozcun, o orquo ono on oIIgro nuyoroo InvoroIonoo quo Iuo ooILIoo gununcIuo quo Io uodo dourur oI IunfounIonfo fornuI doI roLIonu quo Io fruo, ofc. Ofruo vocoo oo du unIogu oIfuucIon oI oI uLogudo rovo on Luoo u ou oxorIoncIu quo no oLofunfo oI unhoIo do juofIcIu o vongunzu quo urozcu unInur rofundunonfo uI cIIonfo uI conIonzo do Iu roIucIon, y Io hugu oxIgIr o ooIIcIfur Iu uIIcucIon do fodoo Ioo ronodIoo IoguIoo oxIofonfoo, Io cIorfo oo quo con oI fIono fuIoo oonfInIonfoo oo Irn onfrIundo, y oco u oco ou oofudo do nIno uour u rIvIIogIur, u Iu Invorou, oI hocho do quo oo oncuonfru nofIdo on un IoIfo quo yu no quIoro, do cuyu durucIon y coofo oof dIoconforno, ofc., fodo Io cuuI fruduco InovIfuLIononfo on crIfIcu o InoufIofuccIon con ou uLogudo. AIII Io quo uodo huLor fuIIudo no oo oI fruLujo doI rofo- oIonuI on IIovur oI uounfo, oIno oI conoojo InIcIuI do oncururIo oIn rovor quo oI fIono cunLIurIun InovIfuLIononfo oI oofudo unInIco do ou cIIonfo. 9.2.4. II proIIeno Je Jor o no oIros consejos A vocoo oI uLogudo oo oncuonfru on Iu oIfuucIon doI nodIco cIInIco, InoIIdo or Iu nocooIdud do LrIndur uIgunu orIonfucIon do nufuruIozu oxfrujurIdIcu on oou unIcu oorfunIdud on quo Io dIco u ou rooocfIvo cIIonfo quo no Io fonur oI uounfo or uIgunu do Iuo ruzonoo unfodIchuo. CIorfunonfo Ioo oIcoIogoo, oIquIufruo y oIcounuIIofuo conoIdorun oofo rocodInIonfo, on ouo rooocfIvuo rofooIonoo, un nuI oorvIcIo uI cIIonfo, uoo ou doLor rofooIonuI oo uyudurIo u fonur Iu docIoIon quo oI quIoru, no Iu quo uI rofooIonuI Io urozcu nojor. In oI cuoo doI uLogudo y doI nodIco cIInIco, u vocoo uodo oonfIr nocoourIo or ruzonoo do concIoncIu frufur do hucor vor u uIguIon quo oof nuy confundIdo con uIgun roLIonu y croo onconfrurIo ouIIdu jurIdIcu, no ooIunonfo quo no oo oofo oI cu- nIno, oIno cuI oo oI quo fuI voz doLorIu Infonfur, rocurrIondo on fuI cuoo uI rofooIonuI IndIcudo do Iu dIocIIInu no jurIdIcu 9. LO CENTRAL DEL CASO 94 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO quo corrooondu, o IncIuoo durIo un noro conoojo do oonfIdo conun quo oI cIIonfo on ou oIfuucIon unInIcu nononfnou no orcILo. oodo Iuogo, oofo oo nuforIu rIoogoou y doIIcudu, quo hu do ojorcoroo oxcocIonuInonfo y cuIdundo no cuor on unu ouorfo do onnIofoncIu. Ioo oIquIufruo cuIIfIcun rocIounonfo do onnIofoncIu oI dur conoojoo uI ucIonfo; oro unu voz un dIofInguIdIoIno oIquIufru, rovIunonfo uoooorudo or funLIon dIofInguIdoo uLogudoo, conouIfuLu u ofro uLogudo oI oorIu o no oIIgrooo uru ou vIdu Iroo doI uIo, o oI oru no oIIgrooo uun quoduroo on oI: Y uhoru quo uou, no nufun. AIII oI uLogudo, cuuI oI nodIco, no fIono ofru ocIon quo ojorcor Iu onnIofoncIu do dur unu u ofru roouoofu, y fundurIu. II oIIoncIo no huLIoru oIdo coLurdIu. 9.2.5. ItoIuoci6n Je uno noJificoci6n Je Io reoIiJoJ Io no Inorfunfo, con fodo, quo doLo conoIdorur un oofu- dIunfo o uLogudo croufIvo fronfo u un cuoo concrofo, oo oI no oof uun u fIono do uconoojur conorfunIonfoo nuforIuIoo do ou cIIonfo quo nodIfIquon Iu rouIIdud rooxIofonfo uI nononfo do Iu conouIfu, do nodo fuI quo Iu oIfuucIon do hocho doocrIfu uoo u oor ofru dIofInfu, quo ornIfu un no udocuudo on unu rogIu do orocho udocuudu, o unu nojor rourucIon uru Iu nogocIu- cIon, ofc. In Iu oIfuucIon doI oxodIonfo doI roIo curoo, quo non- cIonunoo on oI cuIfuIo II, unfo 5.4, oI uIunno ouLo doodo oI conIonzo doI curoo quo uI fInuI doLo hucor un uIogufo ooLro ou dooonono on oI curoo, fuI cono oI oof ucrodIfudo on oI oxo- dIonfo. Suongunoo quo uI rourur oI uIogufo doocuLro quo on vordud no huy on ou oxodIonfo unu oIfuucIon do hocho oufIo- fucforIu quo Io ornIfu fundur oorIu y udocuudunonfo ou uIo- gufo. In fuI oIfuucIon, unu ocIon fcfIcu quo oof u ou dIoo- oIcIon oo nodIfIcur Ioo hochoo ooLro Ioo cuuIoo doLo uIogur, roducIondo unfoo doI uIogufo nuovoo fruLujoo, rooIuLorundo Ioo no doLIIoo, conIononfundo unfoo InconIofoo, ofc. Iofo oo ooILIo or frufuroo do un rocodInIonfo udnInIo- frufIvo, y oo Iu ooIucIon oonoufu uI roLIonu, on Iugur do ro- fondor uIogur Io quo no fIono ouofonfo fcfIco oufIcIonfo. 95 Io nIono ocurro on Iu rInoru oorfunIdud quo uno fonu confucfo con unu oIfuucIon do hocho conouIfudu or un cIIonfo. Iuogo do rouIIzuduo Iuo ucfIvIdudoo roLuforIuo rovIuo non- cIonuduo on oI cuIfuIo V, y oofudIudo oI orocho oogun oo frufu on oI rooonfo cuIfuIo, oI uLogudo fIono yu fornudu uIgunu rInoru conjofuru quo uodo oor no doofuvoruLIo oro funoco onforunonfo fuvoruLIo uI cIIonfo. In fuI cuoo, doLo onour, ofru voz croufIvunonfo, quo no- dIfIcucIonoo do Iu conducfu do ou cIIonfo uodon nojorur oI oncuudro do Iu oIfuucIon on Iu rogIu do orocho quo oo oofInu no roxInu. Con frocuoncIu oofo uodo oIgnIfIcur quo unfoo do rocIunur uIgo quo oo oofIno Io oo udoududo, conIofo o orfoc- cIono uquoIIu roofucIon u oLru quo oo Io udoudu, do nodo fuI do udoIunfuroo u unu ooILIo dIocuoIon do vIcIoo, y fucIIIfur funLIon Iu ooILIIIdud do un onfondInIonfo oxfrujudIcIuI. IxIofo un cuoo fIIco on nuoofru jurIorudoncIu, on quo un vondodor do oquIoo do conufucIon Ioo onfrogo, conforno u Iu conru ofocfuudu or un cIIonfo, oro oofo oo nogo u uLonurIoo uducIondo quo no funcIonuLun udocuudunonfo. Iu onroou von- dodoru y ou uLogudo conoIdoruron quo Ioo oquIoo oofuLun LIon conofruIdoo y onfrogudoo conforno u Io ucfudo, y quo fodo oI roLIonu nucIu do unu roounfu InconofoncIu doI cIIonfo on nunojur oI oquIo, y unfo fuI hIofooIo docIdIoron hucor oI juIcIo do coLro. Inu ocIon nojor, on Iu ooocIo, huLIoru oIdo do ooIucIonur rovIunonfo, oogurunonfo quo con coofo InfIno, oI roLIonu focnIco quo InodIu uI cIIonfo oI uoo nornuI do Iu conufudoru. Ior no conoIdorur oou ocIon, do Lujo coofo, no ooIunonfo no orcILIoron onroou nI uLogudo oI rocIo do Ioo oquIoo, oIno quo udono ordIoron oI IoIfo. II juoz onfondIo, Luofunfo ruzonuLIononfo, quo oI confrufo fonIu Iu cIuouIu InIIcIfu do quo Ioo oquIoo doLIun oor ufoo uru oI fIn uru oI cuuI oo Ioo huLIu udquIrIdo, y quo oru roo- onouLIIIdud doI vondodor y no doI conrudor hucor Io nocoourIo uru quo oou ufIIIdud fInuIIofu oo cunIIoru. In nuforIu do roducfoo quo oI cIIonfo uIogu oon dofocfuo- ooo, o oorvIcIoo quo rofondo hun oIdo nuI roofudoo, ofc., y quo oo nIogu u ugur, oI conoojo oLvIo, or ouuoofo, oo frufur do 9. LO CENTRAL DEL CASO 96 CAP. VI.EL DERECHO APLICABLE AL CASO corrogIr oI dofocfo, oufIofucor uI cIIonfo, ouorur Iu dIfIcuIfud, y con oIIo uIIunur oI cunIno uI coLro oxfrujudIcIuI o oI oo noco- ourIo judIcIuI. Iu onIoIon do roconondur unu concrofu nodIfIcucIon doI conorfunIonfo y do Ioo hochoo quo oI cIIonfo fruo on conouIfu uodo oIgnIfIcur, or Io funfo, un oncuudro nornufIvo udvoroo quo con oco oofuorzo odrIu huLoroo frunofornudo on fuvoruLIo oI oo huLIorun hocho fuIoo conducfuo. 9.3. IA CIIATIVIA I IA lOIMIIACIO Y I IA SIIICCIO I IA OICIO lIITI AI IIOIIIMA Huy on Io oxuoofo un doLIo dooufIo u Iu croufIvIdud doI uLo- gudo. AI IguuI quo on ofruo cIoncIuo, Inorfunfo oo Iu cuucIdud do ofrocor vurIuo ooILIIIdudoo uru Iu ooIucIon do roLIonuo. AIII rooIdo Iu oooncIu do Iu croufIvIdud. o oo Idou Io ooIucIon uI roLIonu; oIonro uurocon nuchuo oforfuo, uunquo huLI- fuuInonfo ooIo oo udofu uno ooIucIon, unu do vurIuo, do nuchuo, y con oogurIdud frecuenIenenIe no uno soIo tec 36 . AI nIono fIono, y oI fonrunoo oI uforIono do quo vIvIr oo ooIucIonur roLIonuo, o no rocIounonfo quo Iuo foorIuo quo coIocunoo on oI nundo oon Infonfoo do ooIucIonur roLIo- nuo, oo cIuro quo on ooo Infonfo, on Iu ooIoccIon do uIgunu do Iuo ocIonoo do oncurur oI roLIonu u quo noo roforInoo on oI unfo rocodonfo, huy un oogundo nononfo croufIvo y docIoorIo do grun fruocondoncIu rcfIcu. SoLro oofo fonu do Iu croufIvIdud, quo roufunoo fundu- nonfuI on Iu ofuu quo oofunoo cononfundo, voIvoronoo no udoIunfo on oI cuIfuIo VII y oIguIonfoo. 9.4. IA IIACCIO I IA OICIO IIOVISIOAI o) SI oIIgo oI cunIno do ougorIr vIuo do onIoIon, goofIon, nogocIucIon 3? o conorfunIonfo quo no ouonon Iu InforooI- 36 IOIIII, IurI, I., SocieJoJ oIierIo, uniterso oIierIo. Contersoci6n con Ironc Kreucer, Tocnoo, MudrId, 1984, . 99 y 100. 3? IxIofo funLIon uLundunfo LILIIogrufIu ooLro Ioo dIofInfoo uoocfoo do Iu nogocIucIon onroourIuI, quo oon IguuInonfo ufIIoo uru oI uLogudo. 9? cIon do ronodIoo IoguIoo, doLo uour u Iu roduccIon o oxIIcucIon doI conorfunIonfo nuforIuI, nogocIucIon u onIoIon quo roco- nIondu. In oofu vurIunfo, on Iu onoonunzu oo uodon funLIon orgu- nIzur dooononoo do roIoo 38 , or ojonIo do urfoo dIofInfuo y ouo rooocfIvoo uLogudoo on Iu nogocIucIon y coIoLrucIon do un confrufo InfornucIonuI, conorcIuI Inforno, ofc.; frunouccIon judIcIuI; convonIo do uIInonfoo; convonIo coIocfIvo do fruLujo. I) Iuru oI ouuoofo do quo oIIju oI cunIno do un oocrIfo jurIdIco u oor rooonfudo unfo unu uuforIdud udnInIofrufIvu o jurIodIccIonuI, funLIon oo nocoourIo oocrILIrIu. Surgo do Io oxuoofo on 9.1 quo fInuInonfo huy quo hucor unu ocIon croudoru, nuovu, InugInufIvu, oro ouofonfudu fcfIcu y jurIdIcunonfo; on ofruo uIuLruo, doLo hucoroo 1. un ucfo do creoci6n; 2. cienIifico, y quo udono 3. doLo oxroorooIo on un escriIo (9.2). Iofoo froo uoocfoo no oon oxcIuoIvoo do nuoofru rofooIon, oro fuI voz norIfuun uIgunoo cuIfuIoo ooLro Iuo ofuuo do Iu croucIon: VII y VIII, cono oo oIIgo uIgunu do Iuo ocIonoo co- nonfuduo on 9.1 y 9.2; X, Iu roduccIon doI rInor Lorrudor do oocrIfo, uru uour rocIon onfoncoo u Iu urfo no ooocIfIcu on orocho, o oou Iu do ou rooIuLorucIon conforno u Iuo fuonfoo y nornuo jurIdIcuo (XI). Vor, onfro ofroo, lISCHII Iogor, y IIY, WIIIIun, Si... Je ocuerJo. C6no negocior sin ceJer, Id. ornu, CoIonLIu, 1985, ooocIuInonfo unfoo 3 y 4 doI cu. II. 38 Cu. XIV, unfo 2.2. 9. LO CENTRAL DEL CASO CAPITULO VII LAS ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO 1. La creatividad en el escrito jurdico Iu docIoIon do oIogIr unu do Iuo uIfornufIvuo ooILIoo do on- curur o roooIvor oI cuoo oo Iuonu gonoruInonfo on uIgunu fornu do oocrIfo jurIdIco. Ioo oocrIfo jurIdIco, con ou doLIo curcfor do fruLujo cIon- fIfIco y IIforurIo, no oocuu u Iu rogIu do quo nIngunu cIoncIu, uru o uIIcudu, y nIngunu focnIcu oo ooILIo oIn inoginoci6n creoJoro 1 . A ou voz, oo LIon conocIdo quo funfo Ioo cIonfIfIcoo orIgInuIoo cono Ioo urfIofuo fIonon ouofuncIuIoo ruogoo conu- noo 2 , urfIcuIurnonfo on oI ucfo do croucIon 3 . TunLIon huy nofuo conunoo ooocIfIcuo u Ioo fruLujoo jurI- dIcoo y dono oocrIfoo croufIvoo: unLoo InIIcun oI ojorcIcIo doI oficio Je escriIor 4 , oou cIonfIfIco o IiIerorio IoIo sensu 5 . In oofo doLIo uoocfo do Iu creoIitiJoJ (cIonfIfIcu o IIforurIu) y oI oficio (do oocrILIr) huy confrILucIonoo quo rocodon oou do 1 IIOI, InIuici6n , roc6n, Tocnoo, MudrId, 1986, . 129. Iu Luo- furdIIIu oo nuoofru. 2 Vor TIIlOI, ChurIoo W., y SAWIIY, Junoo M., II inJitiJuo ex- cepcionoI, od. IronfIco-HuII, MudrId, 19?2, . 153 y 154. In gonoruI, oo ucofu quo no huy ... dIofIncIon fundunonfuI onfro Iu croucIon cIonfIfIcu y Iu croucIon urfIofIcu: MOIIS, ALruhun,Io creoci6n cien- Iifico, Tuuruo, MudrId, 1986, . 54 y 55 y ouo roforoncIuo, 349 u 353. 3 Ino do Ioo rInoroo on oonuIurIo fuo fuI voz IAII VAIIIY, or ojonIo, on ou InfroduccIon u Ioonurdo du VICI, CorneIs, Mc. Curdy, IurIo, 1942; unforIornonfo Morceoux CIoisis, IurIo, 1930, Il. 4 SoLro oI ofIcIo do oocrILIr, unIIur infro, cu. IX, nuno. 1, 2 y oo.; cu. XI, nun. 6, y fodo oI cu. VIII, ooocIuInonfo Ioo nuno. 9 y 10. 5 Io nIono ocurro u fodu runu doI conocInIonfo quo ufIIIco oI Ionguujo oocrIfo, cono yu Io orcILIoron nuchoo crodoroo, or ojonIo, lIII: vor oI unIIoIo y Iuo roforoncIuo quo huco IIIIZ, CurIoo ., DeI goce creoJor oI noIesIor en Io cuIIuro, IuIdoo, Iuonoo AIroo, 198?, . 14, 199 y oo. 100 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO Iu ooIu oxorIoncIu do uuforoo y croudoroo 6 , oou do unu oorIo do runuo doI conocInIonfo. In oofo oogundo uoocfo oxIofon uorfoo confIIcfIvoo doodo dIofInfoo nguIoo do Iu fIIooofIu ? , oIcoIogIu 8 , nouroIogIu 9 , nourofIoIoIogIu y oIcoLIoIogIu 10 , y fruLujoo InfordIocIIInu- rIoo 11 quo no ooIo dIocufon grundoo concocIonoo ooLro cono funcIonu oI coroLro y/o Iu nonfo, oIno funLIon nufIcoo do cudu dIocIIInu y docfrInu o hIofooIo. Iu nourofIoIoIogIu y dono cIoncIuo conoxuo no hun o- dIdo uvunzur Io oufIcIonfo on un roLIonu cono oI quo uquI uLordunoo, y hoy or hoy no soIenos cono y or quo oo ucfIvu quo urfo doI coroLro uru roducIr do quo nodo cuIoo Idouo novodoouo 12 . Ioo oofudIo rocIonfIfIco doI fonu du uoo Iugur doodo huco no do un oIgIo 13 u unu uLundunfo uunquo hoforogonou 14 con- 6 Inu Lrovo ooIoccIon do oIIoo infro, cu. VIII, nun. 1. ? Inu cIuru vIoIon unornIcu on IAIOSSI, Iduurdo, Io nenIe, eI cuerpo , Io concepci6n freuJiono Je Io psiquico, on Acfu IoIquIf. oIcoI. Anor. Iuf., 1982, nun. 28, . 143 u 154; HOSIIIS, John, InIroJucci6n oI onIisis fiIos6fico, Iuonoo AIroo, 1965, f. II, . 31? u 345 y ouo roforoncIuo. 8 IdonfIfIcuronoo Iuo fuonfoo uI roforIrnoo, rooocfIvunonfo, u Iu croucIon, nofIvucIon, nonorIu, ofc., no uIgunuo gonoruIoo quo Ironoo noncIonundo on Iuo gInuo oIguIonfoo. 9 Inu dIvuIgucIon ucfuuIIzudu u 1983 onconfrunoo on IISTAI, IIchurd M., TIe Broin, Iunfun, uovu YorI, 1984; ofru unforIor ucfuuIIzudu u 19?6 on SAOA, CurI, Ios Jrogones JeI IJen. Ispecu- Iociones soIre Io etoIuci6n Je Io inIeIigencio Iunono, OrIjuILo, Iuonoo AIroo, 1982. 10 In Iu fornInoIogIu do IIOI, MurIo, II proIIeno nenIe-cereIro. Un enfoque psicoIioI6gico, Tocnoo, MudrId, 1986, . 51. 11 IOIIII, IurI, y ICCIIS, John C., II ,o , su cereIro, od. IuLor, IurcoIonu, 1985. 12 A nIvoI do oLruo gonoruIoo, vor OIYTO, Arfhur C., TroIoJo Je fisioIogio neJico, Id. InforunorIcunu, MudrId, 1984, . 6?0 y oo., 822 y oo., 835 y oo., 856, ofc. 13 TunLIon oI fonu Io frufo unfoo ISCAITIS, rIncIuInonfo, y oo oncuonfrun IronIcuo oLoorvucIonoo on IIATO, quo cononfu IOIIII, IurI I., BsqueJo sin Iernino. Uno ouIoIiogrofio inIeIecIuoI, Tocnoo, MudrId, 1985, . 8? y oo. 14 Huy funLIon, cono oo fcII ouonorIo, Luofunfoo uuforoo quo dun un ooogo oooforIco uI fonu do Iu croufIvIdud, u vocoo dundo Inforro- fucIonoo roIuo u Iuo oxorIoncIuo roIufuduo or Ioo croudoroo u fruvoo 101 frILucIon, on Iu cuuI urocon oor nuyorIu Ioo roIoo uuforoo unfoo quo Ioo oLoorvudoroo o InvoofIgudoroo, y oofoo no oIonro oufIofucon o Inforooun u uquoIIoo, nI Iogrun ucuordoo onfro oI. Trufuronoo uquI, doodo Iu oroocfIvu do quIon hu oocrIfo on oI cuno doI orocho, do IdonfIfIcur uquoIIuo ougoroncIuo quo noo hun urocIdo no Inforoounfoo y ufIIoo. Io oofu onfoncoo unu rocoIIucIon do rocoIIucIonoo do conoojoo, oLoorvucIonoo o ufIrnucIonoo, ouIIcudu do roforoncIuo u fuonfoo hoforodoxuo onfro oI, cuyu unIcu unIdud oo Iu conjofuru oxorIoncIuI roIu on quo Iuo conoIgnunoo. 2. El escrito jurdico como acto de creacin cientfica o Ioo doo uoocfoo croufIvoo doI oocrIfo jurIdIco, huy uoo uno quo fIono unuIogIu con oI doocuLrInIonfo, Iu InfuIcIon o rovoIucIon cIonfIfIcu: oo funLIon un onounIonfo croudor, unu Idou nuovu, quo uuroco gonoruInonfo Iuogo do esIor onoIiconJo en profunJiJoJ un proIIeno que nos inIereso resoIter 15 . SoLro oofo voIvoronoo roofIdunonfo. Sogun un oofudIo ofocfuudo con 232 InvoofIgudoroo 16 , un uIfo orconfujo fonIun uno u ofro nodo do rovoIucIon o InfuIcIon croudoru curucforIzudu uoI: Inu coruzonudu cIonfIfIcu oo unu Idou unIfIcudoru o oocIurocodoru quo ouIfu ouLIfunonfo u Iu concIoncIu cono soIu- ci6n Je un proIIeno en eI que esIonos inIensonenIe inIeresoJos. In Ioo cuooo fIIcoo sigue o un Iorgo esIuJio, oro IIogu u Iu concIoncIu on un nononfo on oI quo no oofunoo fruLujundo conocIonfononfo ooLro oI roLIonu. Inu coruzonudu ourgo do un unIIo conocInIonfo do hochoo, oro oo oooncIuInonfo un ouIfo do Iu InugInucIon 1? . do Iu hIoforIu. II nuforIuI roforoncIudo uodo oor ufII, Iuo concIuoIonoo no. 15 In ofruo uIuLruo, Iu InfonoIdud doI Inforoo or oI roLIonu oo uno do Ioo dufoo quo uconunu uI onounIonfo croufIvo: IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 63. 16 IIOI, InIuici6n , roc6n, op. ciI., . 122 y 123. 1? Op. Ioc. ciI., Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 2. EL ESCRITO JURIDICO COMO ACTO DE CREACION CIENTIFICA 102 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO 3. El escrito jurdico como acto de creacin literaria 3.1. SIMIIITIIS Ior ofro Iudo, nuoofroo oocrIfoo oofn oIonro dofudoo, cono- cIonfo o InconocIonfononfo, do fodu unu urnuzon vuIorufIvu, quo on oI jurIofu oo cuunfo nonoo Iu Luoquodu y frunonIoIon do unu onocIon o oonfInIonfo do juofIcIu, vuIorucIon oocIuI, ocononIcu, oIIfIcu, unIdu u un oInuIfnoo oofuorzo do orouu- oIon 18 , convIccIon 19 do unu ooIucIon croufIvu, InugInucIon. In oofo Iu oLru jurIdIcu oo uroxInu uI gonoro IIforurIo; oo funLIon oxrooIon do rouIIzucIon oroonuI, orouuoIon, oonfInIonfo. Huy uoI oorfunIdudoo on quo Iu ruoLu no Iu honoo ro- ducIdo uun, oIno quo huLronoo do roducIrIu, y ou roouIfudo oo onfoncoo urcIuInonfo IncIorfo; huy ocuoIonoo on quo Iu ruoLu noo convonco u nooofroo, oro no ouLonoo oI convoncor u ofro. In oofuo y ofruo oIfuucIonoo vIonon u Iu nonfo fruooo do oLruo do Iorgoo, on Iuo cuuIoo oI nurrudor oxIIcu cono vu u roIufur: Io Iore con proIiJoJ, pero ,o preteo que ceJere o Io IenIoci6n IiIerorio Je ocenIuor o ogregor oIgn pornenor 20 . IIIo hu ornIfIdo oLoorvur quo oocrILIr oo... reeIoIoror esos JoIos, y Iu ooIoccIon dIoonu uno consIrucci6n Je senIiJo, un orJen inpuesIo por Io oIro 21 . Io quo, donfro do Ioo gonoroo IIforurIoo, Iu oocrIfuru jurIdIcu oocIIu onfro quIonoo oo proponen persuoJir , connoter, uunquo no fuI voz dIofruor 22 ; or ooo no oo do oxfrunur quo oI nIono IOIOIS no do unu voz huyu dooIIzudo 18 ConvIono rocordur Iu udvorfoncIu confru oI uoo do urgunonfoo quo no udnIfon Iu nonor roIIcu y no cuuoun Iu nonor convIccIon: IOIOIS, OIros conpIeIos, Inoco, Iuonoo AIroo, 19?4, . 435, Iicciones. 19 IofInguo IOIOIS Iu roc6n do Iu conticci6n, y oxroou quo Io Inorfunfo oo Iu frunofornucIon quo unu Idou uodo oLrur on nooofroo, no oI noro hocho do ruzonurIu: OIros conpIeIos, op. ciI., . 253 y nofu 1, ofu ooLro WuIf WhIfnun, on ou IILro Discusiones. 20 Io inIruso, on II Inforno do Irody, rInor rrufo in fine: OIros conpIeIos, op. ciI., 1025. Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 21 IAIIIICHIA, Anu MurIu, Io expresi6n Je Io irreoIiJoJ en Io oIro Je Borges, Confro IdIfor do AnorIcu IufInu, Iuonoo AIroo, 1984, . 136. Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 22 Sogun Iu dIofIncIon do IOIOIS, OIros conpIeIos, op. ciI., . 1021, y con Iu ouIvodud quo dunoo on oI cu. X, unfo 2.2. 103 roforoncIuo IncIdonfuIoo do ouLor conurufIvo onfro Iu rofooIon jurIdIcu y Iu IIforufuru 23 . 3.2. IlIIICIAS Huy nuchuo dIforoncIuo onfro un gonoro IIforurIo cuuIquIoru y oI hucor oocrIfoo jurIdIcoo, oro quIzo Iu no Inorfunfo oo quo on oofoo uIfInoo oo du, on nuyor o nonor nodIdu, oI doLor oxogono do oocrILIr. o oxIofon donuoIudoo novoIIofuo, oofuo, ofc., oIn tococi6n Je escriIir 24 , IncIuoo nocooIdud InforIor InouoruLIo 25 ; oro uodo huLor uLogudoo quo curozcun do fuI vocucIon y doLun no oLofunfo hucor oocrIfoo on oI ojorcIcIo do ou rofooIon. TIonon uoI, uI nIono fIono, uIgo do guofo o gunuo do hucorIo 26 y uIgo do oLIIgucIon; on quIonoo ojorcon ou fruLujo con vordudoru vocucIon, huy unu oufIofuccIon uufononu o doooo InfIno do oxroouroo, oro oocrILIr funLIon oor u vocoo Iu nocooIdud Inuoofu or Iu vIdu y Iu rofooIon, oI fornInur un fruLujo, o cunIIr un Iuzo 2? . Ioro fuI voz confIuyon fInuInonfo on quo, or uno u ofro cu- nIno, fodoo Ioo nodoo do croucIon oo conofIfuyon or uIfIno on un hLIfo 28 . 23 Op. ciI., . 204 (...Ioo orIgonoo judIcIuIoo do Iu roforIcu...), 226, 460, onfro ofruo. 24 SIn dudu, nuchoo hun oocrIfo or uru nocooIdud ocononIcu, doodo AIOIIIAIII huofu STIVISO; oro no uroco hoy on dIu un nodo roIcIo do gunuroo Iu vIdu, ouIvo uru Ioo oocrIforoo quo yu hun hocho un nonLro y un uLIIco; con Io cuuI voIvonoo uI unfo InIcIuI: uru onozur, Io hun hocho gonoruInonfo orquo Ioo gusIoIo no quo fonur un onIoo o onrondor un nogocIo. 25 In Iu LoIIuo uIuLruo do SunuoI IICIIT, Iofoy oLIIgudo u huLIur. o no cuIIuro nuncu. Juno, quo doourroIIu AIAOO, IuIo, Je n` oi jonois opris o ecrire ou Ies incipiIs, SIIvu, OInoLru, 1969, . 150 u 152; ... oo nocoourIo confInuur, no uodo confInuur, oo nocoourIo confInuur, voy or Io funfo u confInuur (. 152). 26 SuonIondo uI nonoo Iu vocucIon or oI confonIdo o fIn do juofIcIu. 2? o conouoIu ouLor quo huofu MIOIII AOII doLIo funLIon or oLIIgucIon hucor fruLujoo urfIofIcoo on Ioo cuuIoo no oofuLu uoofu ou vocucIon: HIISIOII, Iufz, MicIeIongeIo, TuIIe Ie opere, od. do Ioo Muoooo y OuIorIuo IonfIfIcIuo, lIoroncIu, 19?8, . 16; InforrunIr ofroo or InooIcIon oxfornu y dojurIuo InconcIuouo (. 20); oufrIr confInuuo roofrIccIonoo (. 18). 28 AIAOO, op. ciI., . 19, quIon Io du cono un dIcho conun. 3. EL ESCRITO JURIDICO COMO ACTO DE CREACION LITERARIA 104 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO 4. Las etapas del pensamiento creativo SI oo rocururu cIuoIfIcur Iuo ofuuo doI rocooo croufIvo, ooILIononfo froo o cuufro oorIun Iuo no Inorfunfoo 29 : 1. InvoofIgucIon 30 . 2. MudurucIon 31 . 3. IrrucIon do Iu Idou croudoru 32 , hIofooIo o conjofuru novodoou; oofu InoIrucIon no ourgo oIn un fruLujo rovIo In- fonoo 33 , o oou, oIn Iu ofuu unforIor do Iu InvoofIgucIon, uoo cono oxroou un unfIguo foxfo chIno, SI oI urondIzujo oo ooorfu do oofo nodo... oor ofIcuz cuundo uoo oI fIono y... cono unu frufu nuduru quo cuo... roducIr InnodIufunonfo oI ourono dooorfur... 34 . 4. ConfInuucIon y rofornuIucIon do Iu InvoofIgucIon u Iu Iuz do Iu nuovu Idou 35 . Iofu cuurfu ofuu doI rocooo croufIvo cIonfIfIco o IIforurIo, oo confInuu, ronuovu o nuIfIIIcu con nuovuo Idouo quo vun uu- 29 II rInor unfocodonfo do oofu cIuoIfIcucIon uroco oor IOICAII, HonrI, Science eI neIIoJe, lIunnurIon, IurIo, 1908, quo cononfu or ojonIo IOSIIIIITH, Arfuro, MenIe , cereIro, Id. SIgIo XXI, MoxIco, 19?0, . 11? y oo. 30 IroocuucIon or un roLIonu, oLoorvucIon do Iu rouIIdud, roco- IIucIon do dufoo, oogun Iu nufuruIozu doI roLIonu quo oo frufo, con o oIn hIofooIo o conjofuru rovIu. 31 Vor infro, nun. 8. Iofu ofuu, or no oor conocIonfo, uodo confundIroo con orIodoo do ooforIIIdud (uoI MOIIS, op. ciI., . 260 y 261), o nunojuroo cono uuou croudor (SCHOIIHAIII) u ocIo croudor (cuIfuIo VIII, nun. 4). 32 Io Io quo frudIcIonuInonfo oo IdonfIfIcu cono roducfo do un rocooo InconocIonfo, or ojonIo on IOICAII: vor IOSIIIIITH, op. ciI., . 123. Iuru unu rocIoIon nouroIogIcu no ucfuuI vor infro, nun. 8; unIIur on oI cu. VIII, nun. 10; cu. X, nuno. 4 y 6. 33 In oofo Iu oInIon oo unnIno. Iu cIfu corrooondo u VIIAII, OuLrIoI y IrIgIffo, Que es Io inspiroci6n, on oI IILro coIocfIvo do AZIII y ofroo, Ios exIrosensorioIes, IurcoIonu, 19??, . 119. II rInoro on oonuIurIo fuo IOICAII, cono rocuordu IOSIIIIITH, op. ciI., . 122. 34 Von lIAZ, II proceso Je inJitiJuoci6n, on JIO, CurI O., II honLro y ouo oInLoIoo, IurcoIonu, od. CuruIf, 10??, . 209, uunquo du u oofo uoujo unu InforrofucIon roIu donfro do Iu foorIu junjIunu do Ioo ouonoo y oI InconocIonfo. 35 Io Iu cIuoIfIcucIon cuufrIurfIfu quo con ofruo uIuLruo hIzo funLIon WAIIAS, Oruhun, TIe ArI of TIougII, 1926, y quo unuIIzun on ofro confoxfo HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., . 5? y oo. MOIIS, op. ciI., . 358, ugrogu ofroo uuforoo quo hun oofuIudo oInIIur curucforIzucIon doI rocooo croufIvo. 105 rocIondo on Iu rooIuLorucIon doI fruLujo 36 , uIgunuo do Iuo cuuIoo oo confIrnun, ofruo oo rochuzun, nodIfIcun, onIuzun. SoLrovIo- non uquI nuovuo ofuuo do nudurucIon, docunfunIonfo, roooo, uIfornundo InvoofIgucIonoo u oLruo dIforonfoo 3? . Io quo ouoIo IIunur no Iu ufoncIon y doodo ufuoru uroco oor Io no dIfIcII do Iogrur, oo Iu InoIrucIon croudoru; or oIIo Io dodIcuronoo uIgunuo gInuo no, on Ioo roxInoo cuIfuIoo y Io quo roofu do oofo. 5. El rol de la investigacin en la creatividad. Introduccin Iocuo vocoo Iu croucIon, cIonfIfIcu o IIforurIu, oo roduco ex niIiIo. So odr dIocufIr oI grudo do InorfuncIu o InfonoIdud o nInucIooIdud quo roquIoro oI oofudIo rovIo doI roLIonu y Iu rocoIoccIon do Ioo hochoo; o Iu nuyor o nonor InugInucIon croudoru onIoudu on Iu cIoncIu y on Iuo urfoo 38 , oro no uroco oor ooILIo dIocufIr quo, cono rogIu, rInoro oo roquIoro roco- IoccIon do dufoo do Iu rouIIdud 39 , oxorIoncIuo do InvoofIgucIon, conjofuruo o hIofooIo fonfufIvuo 40 , nuIfIIoo Infonfoo, ofc., fodo Io cuuI ouono unu Inorfunfo nofIvucIon o Inforoo 41 , dodIcucIon, oofuorzo, roocuucIon, voIunfud 42 . o oofo nodo, Iu Idou croudoru no preceJe uI oofudIo do un roLIonu, oIno quo or Io gonoruI suceJe u ou InvoofIgucIon do- fuIIudu, ucIonfo y fruLujoou, y roquIoro Iuogo oucooIvuo rooIu- LorucIonoo. Iu InoIrucIon croudoru oo uLIcu uoI cronoIogIcu- nonfo on oI nodIo do un Iurgo o Infonoo fruLujo or un fonu dofornInudo. 36 AI rooocfo y or Io quo huco u Iu rooIuLorucIon jurIdIcu, vor oI cu. XI; on Io quo oo rofIoro u Iu rooIuLorucIon IIforurIu, vor oI cu. X, nuno. 1 y 2. 3? AnIIur infro, cu. VIII, nun. 5. 38 AIgunuo do Iuo confrovoroIuo on IIOI, InIuici6n , roc6n, op. ciI., . 123 u 129. 39 ASIMOV, Iouuc, IocI onJ Ionc,, Avon, uovu YorI, 19?2, . 1?4 u 1?6. 40 Iofo, or cIorfo, oo Iu confrILucIon oooncIuI do IOIIII. Iuru uIgunoo unfocodonfoo y dIocuoIonoo uodo funLIon voroo IIOI, InIuici6n , roc6n, op. uII. ciI., . 126. 41 Infro, cu. VIII, nuno. 2 y 3. 42 Infro, nun. ? y cuo. VIII, IX, X y XI. 5. EL ROL DE LA INVESTIGACION EN LA CREATIVIDAD 106 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO 6. El proceso neuronal 43 de la creatividad: la etapa de maduracin, incubacin, etc. Iu ofuu o fuoo do nudurucIon, quo oucodo u Iu InvoofIgucIon y rocodo u Iu IrrucIon do Iu Idou croudoru, ooIIu ufrILuIroo uI fruLujo doI InconocIonfo. Io unu LoIIu Inugon hoy fun ooIo II- forurIu, oro quo fIono ou fruduccIon fIoIoIogIcu 44 . 6.1. II HIMISlIIIO IZQIIIIO: IIOIAJI 45 II honIoforIo IzquIordo do nuoofro coroLro oo Iu urfo do- nInunfo y dondo rooIdo Iu uufoconcIoncIu o Iu oInguIurIdud nonfuI 46 , quo rouIIzu con un confroI cuoI conIofo Iu oxrooIon on oI huLIu y Iu oocrIfuru; oo oI honIoforIo con quo ordInurIu- nonfo noo conunIcunoo uI nundo oxforIor 4? ; u ou voz, Iuo uccIonoo voIunfurIuo oo gonorun on oI honIoforIo donInunfo nodIunfo uIgunu uccIon doooudu doI yo conocIonfo 48 , dudo oI curcfor unIco y oxcIuoIvo doI honIoforIo donInunfo rooocfo u Iu oxorIoncIu conocIonfo 49 . 6.2. II HIMISlIIIO IIICHO: IA CIIACIO 6.2.1. Su ocIitiJoJ propio II oIIoncIooo honIoforIo dorocho, roIufIvunonfo InuccooILIo u Iu InvoofIgucIon, oo un oIofonu conocIonfo or dorocho roIo quo orcILo, Ionou, rocuordu, ruzonu, dooou y oo onocIonu do 43 Iofonunoo oI uoocfo fIoIoIogIco on oI unfo 8. 44 In rocodonfo Iojuno on SCHOIIHAIII, II nunJo cono toIunIoJ , represenIoci6n, od. uovu, Iuonoo AIroo, 1942, . 541 y 543: uun ouorudu nuIfIIononfo ou oLru, onfro ofruo coouo, or Ioo uvuncoo do Iu cIoncIu, onconfrunoo on oIIu chIouzoo quo ovocun fufuroo doocu- LrInIonfoo; vor funLIon . 531 y 54?, uru ou dIofIncIon onfro inIui- ci6n y refIexi6n. 45 Iu dIofIncIon do funcIonoo onfro unLoo honIoforIoo quo uounoo u oxIIcur oo Iu rodonInunfo on Iu gonoruIIdud do Ioo honLroo. AIgunuo InvoofIgucIonoo rocIonfoo conjofurun quo Iu dIvIoIon oo nonoo nurcudu on Iuo nujoroo. 46 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 354. 4? ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 364. 48 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 350. 49 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 349 y oo.; 3?1. 10? nodo fIIcunonfo hununo, y funfo oI honIoforIo IzquIordo cono oI dorocho uodon oor conocIonfoo oInuIfnounonfo, en expe- riencios nenIoIes quo IncIuoo uodon oofur on confIIcfo nufuo, y que Ironscurren poroIeIonenIe 50 . Ioo honIoforIo dorocho, quo conrondo o Infuyo oro no uodo oxroouroo nodIunfo oI Ionguujo uI nundo oxforIor 51 y oo or Io funfo nudo 52 , fIono unu oorIo do funcIonoo: Iurocon ser IoIisIicos , uniIorios, ns Iien que onoIiIicos , frognenIo- rios, uoI cono orIonfufIvuo no quo focuIoo, enIroonJo inIui- ciones percepIitos concreIos ns Iien que rocononienIos oIs- IrocIos, oInLoIIcoo y dIocuroIvoo 53 ; IncIuoo uIgunuo cuucIdu- doo urfIofIcuo, or ojonIo, Iu nuoIcuI o IcforIcu, uodon oofur on dIcho honIoforIo nonor 54 . o fuI nodo, fodo cuunfo fIono quo vor con Iu croufIvIdud y Iu InugInucIon 55 , oo oLru doI honIoforIo dorocho y no doI IzquIordo 56 ; oo uIII dondo huy onounIonfo InfuIfIvo, oInfofIco o Infogrudor o gIoLuIIzudor 5? , cuuz do orcILIr confIgurucIonoo y noxoo donuoIudo conIojoo uru oI honIoforIo IzquIordo 58 ; oof ooocIuIIzudo on Iu orcocIon goofIfIcu (Infogrudu)... 50 SIIIIY, cIfudo or ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., 365. Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 51 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 363 y 364. 52 IITHIY huLIuLu do un onounIonfo oIIoncIooo; IIAOIT do un onounIonfo roIogIco; OIISO do unu InfoIIgoncIu oocrofu. SoLro oofuo oocuo uodo voroo VIIASCO SIIIZ (h), CurIoo A., Io ocIitiJoJ inoginoIito en psicoIeropio, IudoLu, Iuonoo AIroo, 19?4, . 20 y 22, y ou uLundunfo LILIIogrufIu rofIoIogIcu. 53 SIIIIY, on IOIIII y ICCIIS, op. Ioc. ciI. Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 54 OOTT, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., 3?1. 55 Io quo unfoo oo IIunuLun rocoooo roconcIonfoo o InconocIon- foo. Iuru oofuo fornuIucIonoo cIoIcuo vor IIIII, Iuvronco S., II preconcienIe , Io creoIitiJoJ, on IIAIOT, AIuIn, Iu croufIvIdud, urcou, MudrId, 1980, . 124 y oo., y ouo roforoncIuo. 56 IIIS, IoLorf, II IIunudo honIoforIo coroLruI oocundurIo, on WITTIOCI, M. C., II cereIro Iunono, II Afonoo, Iuonoo AIroo, 1982, . 98; SAOA, op. ciI., 212. 5? IIIS, op. ciI., . 96: nuoofru unu rodIoooIcIon u orcILIr fofuIIdudoo no quo urfoo. Sogun dIforonfoo uuforoo, Io oon uIIcudoo cuIIfIcufIvoo fuIoo cono unuIogIco, InfuIfIvo, roIucIonuI, uoocIufIvo, goofIfIco, no IInouI, InugInufIvo y ofroo: WITTIOCI, op. ciI., 125, quo IncIuyo Iu fuLIu oIuLorudu or IOOI. 58 SAOA, op. ciI., . 224; Iu orgunIzucIon y oI rocodInIonfo do Ioo dufoo or urfo doI honIoforIo dorocho oo roduco u Luoo do conjunfoo conIojoo: IIIS, op. ciI., . 96. 6. PROCESO NEURONAL: MADURACION, INCUBACION, ETC. 108 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO cono fucfor do oInfooIo uI oIuLorur Iu oofInuIucIon (InfornucIon) uforonfo 59 ; oro cono uodo funLIon oquIvocuroo, uru oIIo oo conIononfu con Iu IuLor uIforIor doI honIoforIo IzquIordo, crIfIcu, unuIIfIcu 60 , oocofIcu 61 , con rodIIoccIon u conconfruroo on Ioo dofuIIoo 62 . 6.2.2. Io Ironsnisi6n II cuoro cuIIooo quo conunIcu unLoo honIoforIoo fIono 200 nIIIonoo do fILruo, conocfundo Iuo rouo corfIcuIoo do un honIo- forIo con Iuo rouo oInofrIcuo doI ofro 63 , do Io quo roouIfu Iu IncroILIo conIojIdud do Iu codIfIcucIon y doocodIfIcucIon quo oo roduco on oI huLIu 64 , uI Ioor on voz uIfu 65 , on Iu oocrIfuru 66 y dono ucfIvIdudoo coroLruIoo. So oofuIu quo... Iuo ucfIvIdudoo doI honIoforIo nonor IIo- gun u Iu concIoncIu on grun nodIdu fruo Iu frunonIoIon uI honIoforIo donInunfo... u fruvoo doI Innonoo frfIco do InuI- ooo doI cuoro cuIIooo 6? ; Iuo ucfIvIdudoo doI honIoforIo nonor s6Io oIconcon o Io conciencio Iros Io Ironsnisi6n oI Ienisferio JoninonIe 68 . Iu InvoofIgucIon y roocuucIon conocIonfoo doI honIoforIo donInunfo roducon uoI on oI honIoforIo nonor onounIonfoo do nufuruIozu nonoo unuIIfIcu oro no InfuIfIvu y unIfurIu, y or un rocooo foduvIu no conocIdo do InforuccIon y frunocodI- fIcucIon, on uIgun nononfo oI honIoforIo nonor uorfu uI nuyor o uufoconcIoncIu Iuo Idouo quo oI roLIonu uodu huLor rovo- cudo oou on oI uIoIudunonfo, o on InforuccIon con oI honIoforIo donInunfo. 59 IIVY-AOIISTI y SIIIIY, cIfudo on WITTIOCI, op. ciI., . 109. 60 IIIS, op. ciI., . 96. 61 IISTAI, op. ciI., . 251. In oonfIdo oInIIur SAOA, op. ciI., . 224. 62 IOOI, Joooh I., AIgunos inpIiconcios eJucoIitos Je Io Ienisferico, on WITTIOCI, op. ciI., . 130 63 ICCIIS, op. ciI., . 352. 64 ICCIIS, op. ciI., . 336. 65 ICCIIS, op. Ioc. ciI. 66 ICCIIS, op. ciI., . 33?. 6? ICCIIS, op. ciI., . 350. 68 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 366. Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 109 6.3. IA ITIIACCIO CIIATIVO-CITICA I AMIOS HIMISlIIIOS II honIoforIo IzquIordo doLo Iuego no on oI ucfo croufIvo nIono vorIfIcur Iu rucIonuIIdud doI ucfo InfuIfIvo, uoo uodo roouIfur orronoo, urunoIco, ofc. A Iu Invorou, oI noro onou- nIonfo crIfIco doI honIoforIo IzquIordo, oIn Iuo orcocIonoo croufIvuo o InfuIfIvuo doI honIoforIo dorocho, oo conIofunon- fo ooforII y oof condonudo uI frucuoo 69 . o fuI nodo, Ioo ucfoo croufIvoo oon on Luonu nodIdu roouI- fudo do Ioo conononfoo doI honIoforIo dorocho, oro Ioo ruzo- nunIonfoo ooLro Iu vuIIdoz doI roouIfudo oon, rInordIuInonfo, funcIonoo doI honIoforIo IzquIordo ?0 . Ior oIIo oofuo hun oIdo dI- vorounonfo cuIIfIcuduo do unuIIfIcuo, doducfIvuo, IInouIoo, oo- cuoncIuIoo, oxIIcufIvuo, rucIonuIoo, roooIonuIoo, dIocuroIvuo ?1 . 6.4. II IIOCISAMIITO I IA IlOIMACIO I AMIOS HIMISlIIIOS Io quo oI honIoforIo IzquIordo rocoou Iu InfornucIon do fornu oocuoncIuI nIonfruo quo oI honIoforIo dorocho Io huco oI- nuIfnounonfo, conocfundo con dIvorouo fuonfoo do Infornu- cIon u Iu voz. Ior docIrIo on oI Ionguujo do Ioo conufudoroo, oI honIoforIo IzquIordo funcIonu en serie, y oI dorocho Io huco en poroIeIo ?2 . 6.5. II ICOSCIITI Y II HIMISlIIIO IIICHO Iu ucfIvIdud doI honIoforIo dorocho oquIvuIo u Io quo on dI- foronfoo oocuoIuo do oIcoIogIu y oIcounIIoIo oo IIunuLu oI 69 SAOA, op. ciI., . 226. ?0 SAOA, op. ciI., . 229; IIIS, op. ciI., . 96 y 98. ?1 Iuru unu fuLIu conurufIvu do funcIonoo do unLoo honIoforIoo oogun Iu fornInoIogIu do dIofInfoo uuforoo vor IOOI, on WITTIOCI, op. ciI., . 125. ?2 SAOA, op. ciI., . 210, quo IIovu Iu conurucIon u docIr quo oI rInoro oo uoonojurIu u un conufudor dIgIfuI y oI oogundo u uno unuIogIco. oodo Iuogo, oo frufu do conurucIonoo norunonfo IIforurIuo y grfIcuo, quo no rofondon unuIogIu rouI doI coroLro u Iuo conu- fudoruo. In oonfIdo oInIIur IIIS, op. Ioc. ciI. 6. PROCESO NEURONAL: MADURACION, INCUBACION, ETC. 110 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO InconocIonfo, y Iu doI honIoforIo IzquIordo u Iu concIoncIu. Io- oILIononfo doLIdo u no fonur uun on cuonfu quo cudu honIoforIo rocILo y frunonIfo Iuo orcocIonoo oonoorIuIoo y nofrIcoo do y uI Iudo ouoofo doI cuoro, oo quo u vocoo oo Io oxroou uI rovoo: dorocho frocuonfononfo oIgnIfIcu, oIcoIogIcunonfo, oI Iudo do Iu concIoncIu,... nIonfruo quo IzquIordo oIgnIfIcu Iu ooforu do Iuo rouccIonoo InconocIonfoo ?3 . 7. Volicin y creacin IroLuLIononfo oo doorondu yu do Io oxuoofo quo Io no dIfIcII onIrIcunonfo no oo fonor Iu Idou novodoou ?4 oIno 1. prepororIe oI forrono ?5 ; 2. regisIrorIo on oI uoI o Iu nonorIu cuundo uuroco y 3. conIinuorIo on Iu InvoofIgucIon. Iofuo froo ucfIvIdudoo doondon doI honIoforIo donInunfo, do nuoofru vo- Iunfud o uufoconocIoncIu. Y son esIos Ires ocIitiJoJes toIiIitos Ios que conJicionon Io oporici6n , eI oprotecIonienIo Je Ios iJeos creoIitos. Cono unofur Iu Idou croudoru rooonfu uIgunoo Inforrogun- foo quo cononfuronoo on oI cuIfuIo X, oro oon Iu rInoru y uIfInu ofuuo Iuo quo rooonfun Iu vordudoru dIfIcuIfud nuyor; uoo Iu croucIon oo oIonro on rInor y uIfIno Iugur un dooufIo do voIunfud, oroovoruncIu, dodIcucIon, oucrIfIcIo, ofc. Io, vuIgu Iu confrudIccIon, un roLIonu do oofuorzo voIIfIvo y no do uru InugInucIon o uIudu InoIrucIon. Ioro no oo frufu do voIunfud do forzuroo u crour, oIno do forzuroo u fruLujur o InvoofIgur Infonounonfo, oocrILIr Iuo Idouo cuundo onorgon Inooorudunonfo, y Iuogo rofonur ofru voz IncunouLIononfo oI fruLujo y Iu InvoofIgucIon, y uoI oucooIvunonfo. In ounu, Iuo ooILIIIdudoo do frucuoo on no fonor uuron- fononfo Idouo croufIvuo dorIvun do InoufIcIonfo InvoofIgucIon rovIu, onIoIon do rogIofrurIuo on Iu nonorIu o oI uoI cuundo uurocon, o InoufIcIonfo InvoofIgucIon y fruLujo ooforIor. ?3 VO lIAZ, M. I., II proceso Je inJitiJuoci6n, on JIO, op. ciI., . 212, quo uuronfononfo oo rofIoro uI Ionguujo ordInurIo. ?4 Iuoo oIIu doondo do un rocooo Inforno on oI coroLro quo, uI dooonvoIvoroo on urfo on oI honIoforIo nonor, oof fuoru doI confroI JirecIo (no doI IndIrocfo) do nuoofru concIoncIu o voIunfud. ?5 Con Iu InvoofIgucIon, nofIvucIon, ofc. Vor infro, cu. VIII. 111 In rouIIdud, nuchIoInu gonfo fIono Inorfunfoo Idouo croufIvuo, quo u vocoo oon ofroo quo urovochun, or curocor Ioo rInIgonIoo uuforoo do Iuo Idouo do Iu oufIcIonfo dofornInucIon y conorfunIonfoo concrofoo do rouIIzur Ioo uooo 2. y 3. non- cIonudoo. 8. Cmo piensa el cerebro? A Io yu oxuoofo cuLo uhoru ugrogur uIgunuo rocIoIonoo quo fIonon conoocuoncIuo rcfIcuo uru oI fruLujo dIurIo. 8.1. ISTITAS ZOAS Y OIIIACIOIS IIIAIIS IAIA IA MISMA IIA I II HAIIA, IICTIIA Y ISCIITIIA AIgunuo rocIonfoo InvoofIgucIonoo on nourofIoIoIogIu doI co- roLro IndIcurIun quo oon dIofInfoo gruoo nouruIoo ?6 Ioo quo oo onIoun cuundo uno pienso, Iee y escriIe, IncIuoo frufndooo do Io nisno iJeo ?? ; oIIo, uun roocIndIonfo do Iu dIforonfo ucfIvI- dud uruIoIu quo rouIIzu oI honIoforIo dorocho. Ior Io dono, huofu oo oLvIo quo oo frufu do dIofInfuo ofuuo do Iu fornucIon coroLruI do Iu oroonu: oI nIno rInoro conIonzu u huLIur, Iuogo onIozu u urondor u Ioor, uI nonoo on oI oonfIdo do roconocor curucforoo, y rocIon doouoo oo InIcIu on Ioo rudI- nonfoo do oocrILIr ?8 . II doourroIIo do cudu fornu do Ionguujo huLIur, Ioor, oocrI- LIr oIguo IguuInonfo fIonoo doofuoudoo: oI udoIooconfo huLIu corrocfunonfo, Ioo oco, no oocrILo cuoI nudu. Muchoo dofIonon ou crocInIonfo u ooo nIvoI, ofroo on cunLIo confInuun ou vIdu do- ourroIIundo no Iu Iocfuru y uIgunoo nonoo, Iu oocrIfuru. ?6 In unfocodonfo do oofu dIofIncIon onfro Iuo urfoo doI coroLro quo oo ucfIvun uI huLIur, onour o oocrILIr Iu nIonu Idou, on IISSII IIAI, IoIoIro , pensonienIo, on oI IILro do SHIIIIOTO y ofroo, Iuo Luooo fIoIcuo do Iu nonfo, uovu VIoIon, Iuonoo AIroo, 195?, . 69, ?0, ?2. ?? Iuru Iuo focnIcuo ucfuuIoo do InvoofIgucIon doI coroLro, noo ro- nIfInoo uI urfIcuIo do IIAIISIII, Sundru, Io quinico , Io nueto inIerpreIoci6n JeI cereIro, on oI IILro oxf. Iu nuovu oru do Iu nodIcInu, VorouI, IurcoIonu, 1986, . ?8 u 81. ?8 AIAOO, op. ciI., . 9. 8. COMO PIENSA EL CEREBRO? 112 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO Son uoo ucfIvIdudoo dIofInfuo vIrfuuInonfo doodo Iu nInoz y uru fodu Iu vIdu, uun cono oxorIoncIu, hLIfo, doofrozu, IncIuoo noro onIoo doI fIono. o noncIonunoo Iu foIovIoIon, orquo oI roI uoIvo doI foIovIdonfo Io uroxInu uI quo oocuchu unu cIuoo nugIofruI ?9 y no huy uIII donuoIuduo ooILIIIdudoo do IdoucIon croufIvu on oI foIooocfudor 80 , u nonoo quo oou Iu rouccIon crIfIcu 81 . 8.2. IA COMIIACIO I OTIAS IIAS Y ACTIVIAIS IIIAIIS I IA VISIO, AIICIO, MOO MICICO I ISCIITIIA O oou, on cudu honIoforIo huy rouo dIofInfuo rouo uru Io vIouuI, uudIfIvo, ofc., no oxIofIondo funoco InforuccIon JirecIo onfro Iu vIoIon, oI oIdo y Iuo rouo oonoorIuIoo 82 . Y, doodo Iuogo, Iuo rouo doI Ionguujo oon funLIon ofruo 83 . IxIofon or Io dono conofuncIuo concrofuo do Iu dIforonfo ucfIvIdud nouruI quo ouono oocrILIr Io quo oo oyo, Ioor on voz uIfu 84 , dur oxrooIvIdud y rIfno uI huLIu 85 , ojorcor nonorIu vIouuI no vorLuI 86 , voIocIdud do Iocfuru 8? , no Iuo dIforonfoo frunoforoncIuo frunonoduIoo quo oo roducon con Iu vIoIon, uudIcIon y dono ucfIvIdudoo coroLruIoo 88 . ?9 Infro, cu. XIII, nuno. 1 y 2. oodo Iuogo, oI orjuIcIo do Iu foIovIoIon oo nuyor, or oor no oI nunoro do horuo dodIcuduo u Iu foIovIoIon quo u furouo roIuo doI honIoforIo IzquIordo, Io quo roduco un docrocInIonfo do Iu cuucIdud do Iocfuru y uodo confrILuIr u unu ucfIvu InhILIcIon do Iu cuucIdud vorLuI: IOOI, on WITTIOCI, op. ciI., . 138 y 139. 80 Iuru un oofudIo conurufIvo ooLro oI fIo do ucfIvIdud InfoIocfuuI quo gonoru Iu Iocfuru, oocuchu o uudIcIon foIovIoIvu do un nIono confonIdo vor OAIII, Hovurd, ArIe, nenIe , cereIro. Uno oproxi- noci6n cogniIito o Io creoIitiJoJ, IuIdoo, Iuonoo AIroo, 198?, . 258 u 264. Suo concIuoIonoo, con fodo, oon unLIguuo. 81 Infro, cuIfuIo VIII, nunoroo 5.1. y 6. 82 ICCIIS, op. ciI., . 2?6. 83 ICCIIS, op. ciI. 84 ICCIIS, on IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 336 y 33?. Iu IIforufuru hu udoIunfudo uIgo do oofo. AoI IACHIIAI, Ouofon, II oire , Ios sueos, londo do CuIfuru IcononIcu, MoxIco, 1958, . 306, dIco: Yo ho onoudo oIonro quo un noIoofo Iocfor ouLorouLu nojor Ioo oonuo coIndoIoo quo rocIfndoIoo. 85 ICCIIS, op. ciI., . 346. 86 ICCIIS, op. ciI., . 3?5 y 380. 8? ICCIIS, op. ciI., . 38?. 88 ICCIIS, op. ciI., . 284. Iuru rocordur ofru voz u IACHIIAI, op. 113 Huofu oI oInIo hocho do escriIir uno nisno iJeo con dIo- fInfoo rocodInIonfoo (u nuno, u nquInu, con Iu nuno IzquIor- du, ofc.) conrondo oI onIoo do dIofInfuo rouo doI coroLro 89 . IxIofon udono nunoroooo foofInonIoo do croudoroo quo dIofInguon cIurunonfo, on oIIoo nIonoo, oI onIoo roforoncIuI do dIofInfuo ucfIvIdudoo nonfuIoo uru onour: on IISTII, rIncIuInonfo oIgnoo o Ingonoo do fIo vIouuI 90 ; on CIZAI, funLIon Iu vIoIon cono nodo do onour on oI ucfo do Infur 91 ; on MATISSI, oI ucfo do Infur o oocuIIr 92 ; oo IogIco onfoncoo quo on Ioo oocrIforoo uodu oor oI ucfo nIono do oo- crILIr 93 , rofIrIondo Iu oocrIfuru u Iu uudIcIon 94 , o dIocufIondo Iuo vonfujuo y doovonfujuo do Iu oocrIfuru y oI huLIu cono nodo do onounIonfo 95 . 8.3. IA COMIIACIO CITICO-CIIATIVA I IlIIITIS OIIIACIOIS MITAIIS Iofo ornIfo conjofurur quo uI pensor ooIunonfo no huy Ionu rofIoxIon nI conIofu uufocrIfIcu; Iu croucIon y/o uufocrIfIcu co- nIonzu 96 o confInuu cuundo oIro urfo doI coroLro escriIe 9? , Ioc. ciI., Iu uudIcIon no ornIfo oonur Iuo Ingonoo con rofundIdud. 89 IISTAI, op. ciI., . 80. 90 Iunfoo o) y I) do ou curfu; ugrogundo quo In nI cuoo, cuundo Iuo uIuLruo InforvIonon, Io hucon on fornu urunonfo uudIfIvu, |unfo J) ]. 91 TAIIIAIII, Yvon, Ceconne, lIunnurIon, Iuguno, 1965, . 86. 92 IIOO, op. ciI., . 1. ConvIono rocordur quo IISTII oonuIuLu quo ouo oIgnoo o Ingonoo, quo conofIfuIun ou nodo do onour, orun do fIo vIouuI y, uIgunoo do oIIoo, nuscuIor, Io cuuI udIoru roforIroo uI ocIo Je JiIujor Ioo oIgnoo o Ingonoo quo onouLu. Cono voronoo Iuogo, Ioo novInIonfoo quo Inorfu oocrILIr, oocuIIr, dILujur, ofc., ucfIvun u ou voz oIros urfoo doI coroLro. 93 AIAOO, op. ciI., . 13; ICCO, AposIiIIos..., . 50 y 51. 94 IACHIIAI, op. ciI., . 306. 95 Iofu dIocuoIon nuco yu con Iu oocrIfuru nIonu. Inuo voroIon do oIIu, on oI ocuIIur oofIIo do IOIOIS, uodo voroo on ouo OIros ConpIeIos, op. ciI., . ?13 y ?14. 96 Sogun oI Infor y oocrIfor IuIo loIIo OI, Croo quo uno vu ooIucIonundo ouo onIgnuo do nunoru rucIonuI, uI ucfuurIoo, nogundo uI roIo fIono quo oxIofu unu pretio uroxInucIon rucIonuI uI hocho do Infur: rovIofu Y, nun. 3, Iuonoo AIroo, 198?, . 52. 9? O, uru uour Iu hornoou fruoo do AIAOO rocordundo ou nInoz, on quo oo huLIu nogudo u urondor u oocrILIr, quo do ronfo In Luon dIu no vIno Iu Idou quo, oI ouIoru escriIir, odrIu docIr ofru coou quo Io quo pensoIo: op. ciI., . 11. 8. COMO PIENSA EL CEREBRO? 114 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO rooIguo cuundo un Iercer grupo nouruI Iee Io oocrIfo or uno nIono 98 , oIguo cuundo uno IoIIo doI fonu 99 o Io oxIIcu on cIuoo 100 , JiscuIe 101 , y uoI oucooIvunonfo. Ior Io dono, oI ucfo do escriIir con frocuoncIu juogu un roI confruI on oI doourroIIo do Iuo Idouo 102 , u fuI unfo quo no oIrvo ooIo uru fIjurIuo, oIno funLIon uru ouocIfurIuo 103 ; o IncIuoo no uroco donuoIudo oxugorudo oxroour quo oo Ionou u urfIr do Io quo oo oocrILo, y no u Iu Invorou 104 . Ionguujo y onounIonfo vun junfoo. Ino fornuIu un on- ounIonfo on Ionguujo. Y uno oo onforu do Io quo vu quorIondo docIr u urfIr do docIrIo. Quo oI Ionguujo oou do uIuLruo o IcforIco, no uIforu oI hocho do quo huy unu fornuIucIon 105 . In IguuI oonfIdo MATISSI docIu quo Io quo no InforoouLu on Iu Infuru oru unu cIurIfIcucIon do nIo Idouo, y quo cuundo onrondIo Iu oocuIfuru fuo IguuInonfo con oI roooIfo do or- gunIzucIon, uru onor ordon on nIo oonfInIonfoo 106 , do Io cuuI 98 Aun Iuo InvoofIgucIonoo cIoIcuo roconocIun quo Iu IecIuro, escriIuro y IoIIo fonIun dIforonfoo IocuIIzucIonoo coroLruIoo. AoI CHAOIIX, Joun- IIorro, II IonIre neuronoI, Iouou-CuIo, MudrId, 1986, . 146. A oIIo huy quo unIr quo funLIon huy oofInuIucIonoo oonoorIuIoo dIforonfoo (. 196) on oI Ieer, escriIir y IoIIor, quo fuIfun on oI pensor. 99 Ior oIIo oo uIgo no quo unu curIooIdud hIoforIcu Iu dIocuoIon ronodIovuI quo oofuIu IOIOIS rooocfo u Ioor o no on voz uIfu, Ioor on conun, Iuo doovonfujuo y vonfujuo do Iu oocrIfuru rooocfo u Iu oxrooIon oruI, ofc,: op. ciI., . ?13 y ?14, doI cuIfuIo oI cuIfo do Ioo IILroo, on OIros inquisiciones. 100 CIuudo IIVI-STIAISS, onfrovIofu uLIIcudu on oI IILro do I IAMIIIIS, Joun-IouIo, ConnenI IrotoiIIenI Ies ecritoins, lIunnurIon, IurIo, 19?8, . 106. 101 o uIII Iu InorfuncIu croufIvu, uru oI rofooor, do onIour nofodoo do cIuoo ucfIvu: infro, cu. XIII. 102 o uoI on IISTII, quo docIuro onffIcunonfo: Iuo uIuLruo o oI Ionguujo, yu ooun oocrIfuo o huLIuduo, no dooononun nIngun uoI on oI nocunIono do nI onounIonfo. Iuo onfIdudoo oIquIcuo quo hucon Iuo vocoo do oIononfoo doI onounIonfo, oon oIgnoo o Ingonoo, on oI unfo o) do ou curfuo u Jucquoo HAAMAI. 103 AIAOO, op. Ioc. ciI., . 13. Huy funLIon vocoo confrurIuo: TIIOIIT, IIou, Io nise en noIs, od. SIIru, OInoLru, 1969, . 56, 96, 102; IOISCO, Iugono, DecouterIes, od. SIIru, OInoLru, 1969, . 45 y 50. 104 AIAOO, op. Ioc. ciI. TunLIon CIZAI docIu quo oI Infur frunonIfIu Io Ionoun nuoofroo ojoo, quo urondIu uI vor: TAIIIAIII, op. ciI., . 86. 105 IuIo loIIo OI, op. Ioc. ciI. 106 CIfudo on IIOO, op. ciI., . 1. In IguuI oonfIdo OI, op. ciI., . 55: ...quIoro onfondorno. SIonfo uquI Io do Iu oooIu do Muchudo 'CunInunfo no huy cunIno, oo huco cunIno uI undur`. 115 dun ruoLu Iuo oucooIvuo voroIonoo oocuIforIcuo do unu nIonu Idou o fIguru 10? . Todoo Ioo croudoroo corroLorun oofoo uoorfoo y dun cuonfu do quo oI Iocer 108 oocrILIr, dILujur, Infur, oocuIIr oo u vocoo oI rIncIuI ucfo croufIvo doI pensor. Ior oIIo fuI voz no oofo dooucorfudu Iu ufIrnucIon quo II urfIofu no crou cono vIvo, vIvo cono crou 109 : oI ucfo do croucIon oo ou ucfo do onour, Iuogo do oor y vIvIr; do uIII quo nuchoo InoIofun on Iu cuIIdud do Iono foIer uru roforIroo uI honLro croudor 110 . 8.4. II CAICTII lIICTIATI I IAS IOCAIIZACIOIS CIIIIIAIIS A ou voz, oI curcfor fIucfuunfo do Iuo IocuIIzucIonoo concro- fuo donfro do unu nIonu rogIon coroLruI 111 , oxIIcurIu or quo oucooIvuo rofIoxIonoo 112 o roIocfuruo, corroccIonoo do oocrIfuru, nuovuo rofIoxIonoo, doLufoo y dIocuoIonoo, Iocfuru do ofruo fuon- foo, oocuchur oxooIcIonoo y huofu oxnonoo ooLro Iu nuforIu, ofruo ucfIvIdudoo vIncuIuduo uI roLIonu, ofc., vun roducIondo oIonro quo oo nunfongu Iu nofIvucIon or oI fonu nuovoo onounIonfoo quo nojorun Io croudo. In ofruo uIuLruo, cudu voz quo oo corrIgo Io hocho o do uIgun nodo oo vuoIvo ooLro oI fonu, oo roduco unu dIofInfu ucfIvIdud 10? Vor IIOO, op. ciI., . 23 u 31, 35. IncIuoo nunoruLu, Lujo oI nIono nonLro, oucooIvuo voroIonoo, or ojonIo, JeoneIIe (cInco), HenrieIIe (froo), y nuchuo ofruo. 108 Iofo hu ornIfIdo u STIAWISIY, op. ciI., . 55, docIr quo oI LIon oo cIorfo quo oonoo InfoIocfuuIoo, nuesIro nisi6n no es Io Je pensor, sino Io Je oIror, onfondIondo uIII Iu oIro cono oxrooIon gonuInu y unIcu doI onour. 109 Joun IISCIII, rofIrIondooo uI Infor IAIICQII, on ou oLru doI nIono nonLro, od. OuIunIo, IurIo, . ?8, cIfudo on IACHIIAI, Ouofon, Io poeIico JeI espocio, londo do CuIfuru IcononIcu, MoxIco, 1965, . 2?. 110 STIAWISIY, op. ciI., . 10, ronIfIondooo u ougoroncIuo do AIISTOTIIIS on ou IoeIico. In oonfIdo oInIIur MOIIS, op. ciI., . 338, onfufIzu oou cuIIdud do Iono foIer, y oonuIu quo oI conprenJer oo unu nunoru doI Iocer. 111 IISTAI, op ciI., . 355: Iu nIonu furou uodo oor hochu or nuy dIforonfoo cunInoo y conrondIondo vurIudoo cunuIoo nouronuIoo. 112 Yu oLoorvo SCHOIIHAIII, op. ciI., . 583, quo unu nIonu coou noo uroco dIforonfo on dIofInfoo nononfoo; nucho no, doodo Iuogo, u fruvoo do dIofInfuo odudoo: . 654. 8. COMO PIENSA EL CEREBRO? 116 CAP. VII.ETAPAS DE LA DECISION CREATIVA DEL CASO 113 AoI, Io quo oI conoIdoruLu uun cono InoufIofucforIu oncurnucIon do ouo uoIrucIonoo oru yu, uru oI rofuno, unu ucuLudu oLru do urfo. II nuoofro concoLIu unu ouronu orfoccIon, quo Iuogo no Io urocIu huIIur nuncu on ou oLru: Un recuerJo infonIiI Je IeonorJo Je Vinci, on lIII, OIros conpIeIos, Iuodu od., f. VIII, Iuonoo AIroo, 1953, . 1?2-1?3, 1?8, 1?9 y ouo roforoncIuo. 114 Vor funLIon infro, cu. X, nun. 2 in fine rooocfo u Iuo oxcooIvuo nodIfIcucIonoo. 115 In oonfIdo oInIIur MOIIS, op. ciI., . 55 y 144: ... oI Ionguujo oo quIz croudor uufonono...; fodu Idou oo doourroIIu u fruvoo do un foxfo vorLuI. Iofo no oo uIIcuLIo, oIno on ou roIo nodIo oxrooIvo, u Ioo Inforoo, oocuIforoo, gruLudoroo, nuoIcoo, cudu uno do Ioo cuuIoo do fodoo nodoo confIguru ouo Idouo on ou rooocfIvo Ionguujo no vorLuI. coroLruI, InvoIucrundo dIforonfoo gruoo nouruIoo y cunuIoo do conunIcucIon, fodo Io cuuI Inorfu unu ooILIIIdud udIcIonuI do crIfIcu y croucIon. Ioo rocooo uodo no fornInur nuncu, IIovun- do u oLruo cuyo ucfor conoIdoru oIonro InucuLuduo (cono MIguoI AngoI o Ioonurdo do VICI 113 ), o uodo concIuIr or un ofocfo do cunouncIo, ordIdu o dIonInucIon do Iu nofIvucIon 114 . In ounu, frfooo doI Ionguujo sIricIo sensu, o do Iuo Idouo croufIvuo do Iu Infuru, oocuIfuru, dILujo, onfugrunu, oo uIIcu Iu nxInu do WITTOISTII: II IInIfo do nI onounIonfo oon Ioo IInIfoo do nI Ionguujo; no huy ofro onounIonfo quo oI vorfIdo do uIgunu nunoru uI Ionguujo 115 . CAPITULO VIII FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD 1. Introduccin. La creatividad segn la experiencia ajena Iu croufIvIdud oo unu curucforIofIcu unIvorouI do Ioo ooroo hununoo, y fodu oroonu oooo funfo Iu ofoncIuIIdud uru do- ourroIIurIu, cono oI oIIgro do roducIrIu 1 , no frufndooo or Io dono do unu cuoofIon do InfoIIgoncIu 2 , oIno do unu nuIfIII- cIdud do fucforoo. Yu on SOCIATIS o IIATO onconfrunoo dIIogoo quo nIfud on Lronu y nIfud on oorIo huLIun do Iu InoIrucIon (o Iu nuou croudoru, oou un onfo dIvIno o dononIuco, ofc.) 3 y doI nIono nodo no o nonoo oofIco oo oxrooun u fruvoo do Iu hIoforIu nunoroooo croudoroo; uIgunoo uuforoo fIondon u unuIIzur oI fonu Luocundo cufogorIuo cuoI oooforIcuo 4 , ofroo InvoofIgun Iu nodIfucIon uI oofIIo orIonfuI 5 y cono oo IogIco funLIon nuchu gonfo oIonfo IncIInucIon u nofuroo doI fonu. SI LIon Iu oxorIoncIu oo InfrunoforILIo, oI Iocfor uodo con fodo onconfrur ougoroncIuo o Idouo nofodoIogIcuo u fruvoo do Ioo IILroo o urfIcuIoo on quo Ioo uuforoo cuonfun ou vIvoncIu do 1 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., .142, cIfundo u MuoIov (19?0); IncIu- oo oo uodo ordorIu u nodIdu quo Iu oroonu oo cuIfurIzu ( op. Ioc. ciI.) 2 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., .162: Io oLvIo quo uIgun grudo do InfoIIgoncIu oo oooncIuI uru Iu ucfIvIdud croudoru, oro un nIvoI uIfo do InfoIIgoncIu no gurunfIzu Iu croufIvIdud. 3 TunLIon oI fonu Io frufo unfoo ISCAITIS, rIncIuInonfo, y oo oncuonfrun IronIcuo oLoorvucIonoo on IIATO, quo cononfu IOIIII, Bs- queJo sin Iernino. Ino ouIoIiogrofio inIeIecIuoI, op. ciI., . 8? y oo. 4 Infro oIIoo uodo voroo HAIMA, WIIIIo, y IHIIOOI, Hovurd, Mxino creoIitiJoJ, od. AIofhoIu, Iuonoo AIroo, 1986, quo rocoIIun foofInonIoo do dIvorooo croudoroo, y Ioo Inforrofun do nunoru dIvorou u Io quo uquI huconoo. 5 In roounon on IISTAI, op. ciI., . 366 y 36?. oI nIono uufor oon focnIcuo do roIujucIon quo on uIgunoo cuooo roducon unu nuIfI- IIcIdud do curooo oJ Ioc. 118 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD oocrIfor, cudu uno ronIfIondo u no croudoroo quo Io Inforoou- ron o unuIIzo, conuro, InIfo 6 , rochuzo ? , ofc. Iodonoo rocordur uuforoo do IesI seIIers 8 , cIonfIfIcoo quo hun oocrIfo oxIfoouo oLruo do cIoncIu-fIccIon 9 o nugnIfIcuo novoIuo nodIovuIIofuo 10 , cuonfIofuo 11 , oofuo 12 , novoIIofuo 13 , drunufurgoo 14 , oocrIforoo on gonoruI 15 . TunLIon hun conoIgnudo uoocfoo doI rocooo do ou croufI- vIdud nuoIcoo, nufonfIcoo, ofroo cIonfIfIcoo, ofc., y oo conocon dofuIIoo confIrnuforIoo do urfIofuo dIvorooo. IIIo, oIn oIvIdur doodo Iuogo u quIonoo concrofunonfo ucon- oojun cono hucor unu fooIo 16 , unu nonogrufIu 1? , un oocrIfo judIcIuI 18 . TuIoo oLruo u vocoo IncIuyon Ioo conoojoo doI oocrIfor u quIonoo onIozun: udono doI oLvIo do fruLujur Infonounonfo 6 SoLro Iu InIfucIon cono fuonfo do croufIvIdud vor infro, nunoro ?. ? AI rooocfo unIIur infro, nunoroo 5.1 y 6. 8 TIe WriIing of one AoteI, do IrvIng WAIIACI, IocIof IooI, uovu YorI, 19?1, . 21 u 26, 34 u 38, 41 4?, 55 u 58, 68-9, ?1-2, 8?, 95, 98- 9, 116, 149, 1?6,191, 193,202, 206. 9 ASIMOV, Iouuc, TIose croc, iJeos, on oI IILro lucf und luncy, Id. Iocuo, uovu YorI, 19?2, cuIfuIo 15, . 1?3 y oo. 10 ICCO, InLorfo, AposIiIIos..., op. ciI. A dIforoncIu do Iuo oLruo quo noncIonunoo rovIunonfo on oofo rrufo, uru urovochur Iuo Apos- IiIIos oo nocoourIo Ioor funLIon Iu novoIu u Iu cuuI oo rofIoron, o oou 1I nonIre Je Io roso. 11 AoI uInIro A. SIZ, 1I oficio Je escriIir cuenIos, Inoco, Iuonoo AIroo, 1968; SIIvInu IIIIIICH, CorIo o un joten cuenIisIo, SunfIugo Iuodu, Iuonoo AIroo, 1968, . 23 u 33, on quo cononfu oI ocIogo doI orfocfo cuonfIofu do HorucIo QuIrogu; . 61. 12 CorIo o un joten poeIo, do IoIno MurIu IIIII, od. SIgIo VoInfo, Iuonoo AIroo, 19?0, . 26, 32, 55-6, ??, 108. 13 Vococi6n Je escriIor, do Hugo WAST; John OAIII, On Beconing o AoteIisI, Huror y Iov, uovu YorI, 1985; Joun-IuuI SAITII, Les noIs, OuIIInurd, IurIo 1964, . 25 u 130, 154. 14 IAJOS IOII, Cono escriIir un Jrono, Id. IoII, Iuonoo AIroo, o/ f., . 298 u 301, 303; . 64. 15 Iuo 25 onfrovIofuo do I IAMIIIIS, op. ciI., y Iuo roforoncIuo udIcIonuIoo quo fodoo fruon do ofroo oocrIforoo y croudoroo. 16 Vor HonrI CAIITAT, ConnenI iI fouI foire so IIese Je JocIoroI en JroiI, uIIoz, IurIo, 1928. 1? AoI AnILuI IASCI VAIIS, MonuoI Je Tecnico Je Io intesIigoci6n JuriJico Je CIiIe, SunfIugo, 19?1. 18 Ioo doo urfIcuIoo do CAIIIO quo honoo cIfudo roIforudunonfo; on urfIcuIur, C6no orgunenIor un coso frenIe o un IriIunoI. 119 y oI nudu doorocIuLIo do Ioor y oxunInur Iuo oLruo do Ioo uuforoo uIgunu voz udnIrudoo 19 , oI no roIforudo oo oI doI fruLujo conofunfo y dojuroo guIur or Iu InoIrucIon croudoru 20 . Io hun doofucudo do dIvorouo nunoruo nufonfIcoo cono IOICAII 21 , nuoIcoo cono TCHAIIOVSIY 22 , MOZAIT 23 , oofuo cono IIYAI IIIIIO, quIon Invocu u ou voz u AIISTOTIIIS 24 , IIforufoo cono COCTIAI 25 , ofc. 26 ; Io hun rocogIdo quIonoo hun oofudIudo oI unfo 2? . Io unu Idou conun do Iu oxorIoncIu 28 quo cono vInoo on oI cuIfuIo VII, unfoo 6. y 8., fIono yu uIgun conIonzo do ouofonfo on Iu nourofIoIoIogIu. 2. La motivacin creadora primaria y secundaria Iu nofIvucIon, quo on urfo dofornInu Iu InoIrucIon crou- doru, oo dIvIdo cIoIcunonfo on rInurIu y oocundurIu 29 : pri- norio oo uquoIIu quo rooondo u unu nocooIdud InforIor, u un InfIno doooo o rouIIzucIon oroonuI quo oo oLfIono oocrILIondo 19 Aunquo oou uru Luocur ou roIu voz dIofInfu u Iu do oIIoo, cono oxroou Honry MIIIII, IefIecIions in WriIing, on oI IILro conIIudo or Irovofor OHISIII, TIe CreoIite Process, Monfor IooIo, WInnIog, . 1?9; y Los IiIros en ni tiJo, SIgIo VoInfo, Iuonoo AIroo, 1963, . 28 u 30, 33, 130-1, 215 u 21?, 225, 230. 20 IOIIO MAY, Lo toIenIio Je creor, Inoco, Iuonoo AIroo, 19??. II conoojo oo conun on Iu nuyor urfo do Ioo quo hun fonIdo uIgo quo vor con Iu croucIon, uIgunoo do Ioo cuuIoo noncIonunoo on Iuo nofuo rocodonfoo, y ofroo u confInuucIon. 21 AI rooocfo vor Honry IOICAII, MoIIenoIicoI CreoIion, on oI IILro do Irovofor OHIISIII (conIIudor), Tho CroufIvo Irocooo, Monfor IooIo, WInnIog, Cunud, . 33 y oo. 22 Curfuo roroducIduo on I. I. VIIO (conIIudor), CreoIitiI,, IonguIn IooIo, SuffoII (Orun Irofunu), 19?2, . 5? y oo. 23 In oI IILro conIIudo or OHIISIII, op. ciI., . 44 y oo. 24 In oI IILro conIIudo or OHIISIII, op. ciI., . 15? y oo. 25 In oI IILro conIIudo or OHIISIII, op. ciI., . 82. 26 oo ronIfInoo u Ioo nunorooIoInoo docunonfoo y foofInonIoo do Ioo doo IILroo cIfudoo rocodonfononfo, conIIudoo or I. I. VIIO, CreoIitiI,, y I. OHIISIII, TIe CreoIite Process. 2? IncIuoo on oLruo gonoruIoo, cono C. A. MACI, TIe Ps,cIoIog, of SIuJ,, IonguIn IooIo, ModdIooox, Orun Irofunu, roInrooIon 1963, . 69. 28 AoI Sorvun SCHIIIIII, op. ciI., . 123. 29 Infro ofroo, huco oofu cIuoIfIcucIon Wornor COIIIII, 1I oprenJer, Hordor, IurcoIonu, 1969, . 54 y oo. 2. LA MOTIVACION CREADORA PRIMARIA Y SECUNDARIA 120 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD o croundo uIgo; secunJorio oo Iu quo dorIvu do Iu nocooIdud oxforIor, Ioo doLoroo, Iuo InooIcIonoo, Iuo uoIrucIonoo, ofc.: fodo Io quo oo huco cono nodIo uru oLfonor un fIn 30 . Io nofIvucIon oocundurIu un Iuzo quo oo vonco, rooondor u Iuo oLIIgucIonoo confruIduo, no quodur nuI unfo oI cIIonfo o Iuo urfoo, unfo oI jofo o Iu oocIodud; oI doooo do oLfonor un fIfuIo, un grudo, uroLur un curoo, gunur un concuroo, oLfonor un ronIo, un roconocInIonfo, ofc. Iuo nofIvucIonoo rInurIuo oon no fuorfoo y nofrIcoo do Iu roduccIon croudoru quo Iuo oocundurIuo. QuIonoo hun hocho rofooIon do Iu oocrIfuru o Iu croucIon on cuuIquIoru do ouo nu- nIfoofucIonoo oo uLIcun on ooo gruo: oocrILon o croun orquo Ioo roduco oufIofuccIon o Iucor, Io nocooIfun InforIornonfo 31 , fIonon gunuo 32 , Ioo Inforoou rofundunonfo, Ioo roduco dIofruc- cIon, oo un IoII,, ofc. Io oLvIo quo oI grudo do oufIofuccIon quo oxorInonfu unu oroonu on ou vIdu croco on ruzon dIrocfu doI nunoro do uccIonoo quo onrondo con nofIvucIon rInurIu 33 , y quo doI nIono nodo uunonfu Iu InfonoIdud, conconfrucIon, oroovoruncIu y cuIIdud do ou fruLujo 34 . Inu confIrnucIon fIoIoIogIcu do oofo uoorfo rooIdo on Iu oL- oorvucIon do ucfIvIdud coroLruI no Infonou cuundo oo roofu ufoncIon u uIgo 35 . 30 COIIII, op. ciI., . 55. Vor funLIon C. . COllII y M. H. AIIIIY, PsicoIogio Je Io noIitoci6n, TrIIIuo, MoxIco, 19?1; IoLorfo C. IOIIIS, Teorio Je Io noIitoci6n, TrIIIuo, MoxIco, 19?3, ofc. 31 Cono docIu AIfrod do VIOY: JecriI/Pour quoi:/je en sois pos/ Porce quiI fouI; on IguuI oonfIdo ASIMOV huLIu do unu nocooIdud IrrucIonuI on ouo conIonzoo: TIe e 1orI, Asinot, voI. 1, Iunfhor IooIo, lrognoro, Sf. AILuno, 19?3, . 10. Iu nuyor urfo do Ioo oocrIforoo oxrooun Io nIono, con nuyor o nonor drunufIono, oIocuoncIu, uIogrIu, ofc. 32 Cono dIco IuIo loIIo OI, . 53: Iorquo doouoo do fodo oI uno no huco Io quo Io du Iu gunu on Iu Infuru udondo Io vu u hucor o huy quo oufrIr, huy quo zunLuIIIroo on oIIu oIn nIodo. 33 COIIII, op. ciI., . 55. 34 COIIII, op. ciI., . 56 y 58. 35 I. . AIIA, Que suceJe cuonJo pensonos, on oI IILro do SHIIIOTO y ofroo, Iuo Luooo fIoIcuo do Iu nonfo; op. ciI., . 28: oI onounIonfo ocuoIonuI no InIIcu uIforucIonoo oxfornuo do Iu ucfIvIdud coIuIur, nIonfruo quo oIIo oucodo cuundo oI onounIonfo oo conconfru on un roLIonu on urfIcuIur. 121 Iofu dIforoncIu onfro nofIvucIon rInurIu y oocundurIu, o nIvoIoo do ufoncIon y conconfrucIon, uodo cuIfIvuroo ooIfIvu- nonfo uru fuvorocor Iu ucfIvIdud croudoru, cono voronoo u con- fInuucIon. 3. La importancia de la seleccin subjetiva del problema II onounIonfo croufIvo o InvonfIvo doondo on rInor Iugur, oogun ucuLunoo do vor, do un Infonoo Inforoo on un roLIonu 36 , or Io quo unu do Iuo fornuo do uyuduroo u oor croufIvo oo ooguIr oI hIIo do Io quo no noo Inforoou: ocuurnoo do Io quo noo nofIvu on oI nononfo 3? . In conoocuoncIu, y cono cuonfu OOITHI quo Io onoonuron on IoIzIg, oo cuIfuI Iu oIoccIon doI fonu 38 ; con ofruo uIuLruo, oo Iu nIonu rofIoxIon do lIAIIIIT 39 . SI uno oo rofooIonuI IndoondIonfo, hu do cuIduroo do no uounIr oIno Iu dofonou do cuuouo on cuyu juofIcIu y roLuLIIIdud do oxIfo crou, uoo oou InfInu convIccIon Io dur Iu nofIvucIon nocoourIu uru uyudurIo u rouIIzur onfoquoo orIgInuIoo on oI ro- LIonu. SI, uI confrurIo, fonu uounfoo quo no Io connuovon vIfuInonfo, quo norunonfo Io roouIfun convonIonfoo, oI roouI- fudo InovIfuLIo oo quo nornurn ouo ooILIIIdudoo do uorfur uIgo novodooo. TunLIon oI juoz o funcIonurIo roquIoro Iu nofIvucIon y oI Inforoo do hucor juofIcIu: oIn oou IIunu vIvIfIcunfo uodo quodur roIogudo u Iu uIIcucIon LurocrfIcu do nornuo rocoouIoo o do fondo, oIn Iu croufIvIdud oufIcIonfo uru nojor oorvIr u Iu oocIo- dud. In ofruo uIuLruo, oI novII do Iu croufIvIdud oo Iu fondoncIu u oxroour y rouIIzur foduo Iuo cuucIdudoo doI orgunIono o do oI nIono; uoo oI IndIvIduo crou ooLro fodo orquo ooo Io oufIofuco, y orquo Io oIonfo cono unu conducfu uuforrouIIzu- 36 IIOI, 1nIuici6n , roc6n, op. ciI., . 122 y 123. 3? SCHOIIAIII, op. ciI., . 651: In nofIvo quo oLru fuorfononfo... oIovu u vocoo Iu InfoIIgoncIu u unu uIfuru do quo no Iu huLIorunoo croIdo cuuz unfoo. IfIcIIoo cIrcunofuncIuo... dooIorfun on nooofroo fuIonfoo quo IgnorLunoo oooor; . 652, II honLro... uguzu ou onfondInIonfo cuundo oo frufu do coouo quo Inforooun nucho u ou voIunfud. 38 OOITHI, Poesie eI VeriIe, od. ChuronfIor, IurIo, 18?2, . 168, frunocrIfo or VIIAII, op. ciI., . 126. 39 Vor Iu frunocIrcIon quo huco VIIAII, op. ciI., . 12?. 3. LA IMPORTANCIA DE LA SELECCION SUBJETIVA DEL PROBLEMA 122 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD doru 40 . In dofInIfIvu, ou InvoofIgucIon InIIcu quo undu on Luocu do ou Iucor. Vu fruo unu oufIofuccIon quo ouLo quo no hu do onconfrur oIn oofuorzo rovIo 41 . Iu croufIvIdud vu uoo unIdu uI Inforoo y oofuorzo uoofoo on uquoIIo do quo oo frufu: oo oI fruLujo InfoIocfuuI uIfunonfo nofIvudo oI quo noo Ir roducIondo Idouo InugInufIvuo, Luonuo o nuIuo, cuoI oIonro urcIuIoo, u vocoo gIoLuIoo. 4. El trabajo y el ocio como emergentes de inspiracin Iuo Idouo InugInufIvuo IguuInonfo ourgon on oI curoo doI fruLujo y dodIcucIon do onoroo u oocrILIr Idouo, o do hucor cono- funfononfo uIgo quo oo fruduzcu on Idouo unofuduo 42 . II oocrIfor fono u vocoo oI LIunco croudor, Iu gInu on LIunco, Iu nudu 43 ; oro o conIrorio sensu, frocuonfononfo on- cuonfru Iu InoIrucIon oInIononfo onIondooo u oocrILIr 44 , on- fronfundo oI uoI on LIunco, onIondo on nurchu Iu InorcIu doI rocooo croudor 45 , IncIuoo hucIondooo horurIoo do fruLujo 46 , don o no roouIfudo croufIvo 4? on fodo nononfo, y oou oofo Luono o nuIo 48 . SI Iu Idou croufIvu ourgo on ocuoIon doI fruLujo nIono, oofo y Iu InoIrucIon vun junfoo, cono uodo ocurrIr on oI oocrIfo rou- 40 CurI I. IOOIIS, 1I proceso Je conterIirse en persono. IuIdoo, Iuonoo AIroo, 19?4, . 305. 41 STIAWISIY, op. ciI. . 59. 42 Iofunoo dundo or ouuoofo Io yu oxIIcudo on oI cu. VII, nunoroo 2,4, 5 y oo., y Io conIononfunoo on Ioo unfoo 1,2 y oo. doI cu. IX; cu. X y cu. XI. 43 I IAMIIIIS, op. ciI. . 12. 44 oI nIono nodo quo oI uofIfo Io vIono conIondo, oI nIno croufIvo Io vondr cuundo oofo ucfIvunonfo dodIcudo u oocrILIr coouo: Iugono IAISII, Posos poro Iogror ns iJeos, on HydrocurLon IrocoooIng, 1966, Houofon, nun. 45, . 20? y oo., y roroducIdo on Oury A. AVIS y Joooh A. SCOTT, conIIudoroo, 1sIroIegios poro Io creoIitiJoJ, IIdoo, Iuonoo AIroo, 19?5, . 212. 45 Sogun Iu foIIz oxrooIon do STIAWISIY, op. ciI., . 5?. 46 AIgunuo vocoo oI oofuorzo o rIfuuI do rourucIon doI fruLujo uodo roducIr oI nIno udocuudo o fono onocIonuI. oLo rouIIzur doIILoru- dunonfo Ioo ucfoo quo croun Iu ufnooforu uru ou nojor conconfrucIon y onounIonfo croufIvo: IAISIII, op. ciI., . 212. 4? AoI IoLorf IIOIT, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 132-133. 48 JooofInu IOIIIOSA, op. ciI., . 40, rofIrIondooo u Ioo Inforoo. 123 IIzudo Lujo Iu rooIon doI Iuzo quo oo vonco 49 , o on Ioo oofudoo croufIvoo funfuo vocoo doocrIfoo on Iu hIoforIu 50 . In cuuIquIor cuoo, on oofu vurIunfo cuLo funLIon urondor u confIur on oI ocIo croudor 51 o Iu uuou croudoru 52 , oIn dojur nuncu do oocrILIr unu Idou cuundo oo Iu fongu 53 , oro cunLIundo do ucfIvIdud cuundo oI oofur fronfo u Iu nquInu no roduco nudu 54 . In rocooo do croucIon ofIcuz roquIoro un confInuo juogo do conouofuncIucIon y uIojunIonfo 55 ; con frocuoncIu Iuo ooIucIonoo ofIcucoo uurocon cuundo oo hun ouoondIdo Ioo oofuorzoo conocIonfoo or ooIucIonur oI roLIonu 56 . 5. Materias dismiles. Actividades diversas, etc. 5.1. MATIIIAS ISMIIIS. II CHOQII CIITIIAI Ofro do Ioo uoocfoo quo uyudu u Iu croufIvIdud oo Iu oxIo- foncIu do roocuucIonoo o IInouo do onounIonfo uruIoIuo o IndoondIonfoo, uIfornur ucfIvIdudoo dIvorouo 5? , un unIIo 49 1nfro, cu. XII. 50 Infro funfoo, Mux OAIIO, on oI IILro do I IAMIIIIS, op. ciI., . ?0: MI nofodo, oo onorno on un oofudo do oLoooIon. II oIgnIfIcudo do oofu oxrooIon IIforurIu oo oxIIcu on fornInoo no onIrIcoo infro, cu. IX, ooocIuInonfo unfo 3.2. 51 IISTAI, op. ciI., . 360. Infro nuIfIIoo cuooo, Andro IIIYII I MAIAIQIIS, on I IAMIIIIS, op. ciI. . 122; quIon oIn onLurgo, udhIoro u Iu rcfIcu doI horurIo oLIIguforIo do fruLujo (. 123) quo noncIo- nunoo on oI rrufo y nofu unforIoroo. 52 SCHOIIAHIII, op. ciI., . 645; o on uIuLruo do SAMIII IICIIT, uno croo ooIunonfo doocunour, uru nojor ucfuur doouoo, y on oco fIono oo oof on Iu InooILIIIdud do ooguIr oIn hucor nudu (AIAOO, op. ciI., . 14?). 53 CuIfuIo IX, unfoo 4 y 5; cuIfuIo X, unfo 6. 54 IAISIII, op. ciI., . 212: uLundono oI roLIonu y hugu uIgo dIofInfo. ALundono y doocunoo. AnIIur infro. nun 5. 55 IAISIII, op. ciI., . 212. 56 IAISIII, op. Ioc. ciI.: ovfon roooIvIu Iu nuyorIu do ouo roLIonuo cuundo ou ufoncIon oofuLu on Ionu roIujucIon; y IdIoon Cudu voz quo oo onconfruLu unfo un nudo InooIuLIo quo dooufIuLu fodu ou cu- ucIdud... frufuLu do dornIroo. 5? Iorfrund IISIII oonuIo oI cuIfIvur Inforoooo pecuIiores y ex- IrotogonIes, cono dufo curucforIzudor do inJitiJuos excepcionoIes do oofo oIgIo: SAOA, op. ciI., . 239. Joun-IuIo SIIVA SCHIIIIII, C6no Joninor eI Iienpo, Inoco, Iuonoo AIroo, 1986, . 2? y 122. Iu vurIucIon InfonoIfIcu Iu ufoncIon y or ondo oI urovochunIonfo doI fIono, or nuyor fruLujo coroLruI. 5. MATERIALES DISIMILES: ACTIVIDADES DIVERSAS 124 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD rungo do Inforoooo 58 , Iu Iocfuru y rofIoxIon ooLro nuforIuo dIoInIIoo, quo oIonro ornIfon uoocIucIonoo novodoouo 59 . Iu InugInucIon crIfIcu oo uoI, u nonudo, oI roouIfudo doI choquo cuIfuruI, oofo oo, oI choquo onfro Idouo, o nurcoo do Idouo 60 . II IndIvIduo quo doooo doourroIIur ou croufIvIdud nocooIfu onfoncoo cuIfIvur fuonfoo dIoInIIoo 61 , uoo oIIo Io uyudur u crour uoocIucIonoo nuovuo dondo nudIo Iuo vIo, o u Iu Invorou dIoocIur oIononfoo quo huLIfuuInonfo oofn uoocIudoo; oo uno do Ioo cunInoo doI onounIonfo dIvorgonfo, on oI oonfIdo quo dIvorgo do Ioo ooforoofIoo o do Iuo uufuo rooxIofonfoo 62 . AI uLogudo quo doodo cuuIquIor funcIon oofudIu un fonu con- crofo Io uyudur conouIfur Iuo dIforonfoo fuonfoo no jurIdIcuo doI conocInIonfo quo fongun quo vor con dIcho roLIonu, frfooo do cuoofIonoo focnIcuo, ocononIcuo, oocIuIoo, ofc. Ior oIIo uodo oxfruoIuroo uru cuuIquIor rofooIon crou- fIvu Io dIcho ooLro unu do oIIuo: II urquIfocfo con oxIfo fIono unu furou dIfIcII do rouIIzur quo conLInu nuchoo do Ioo uoocfoo do ofruo rofooIonoo. oLo ojorcor funcIonoo do oocrIfor, oIco- Iogo, orIodIofu, oducudor, honLro do nogocIoo, uLogudo o Ingo- nIoro con oI fIn do IIogur u oor un urquIfocfo con oxIfo. Su oxrooIon do croufIvIdud doLo fonor nuchoo uoocfoo 63 . In ofruo uIuLruo, Iu croufIvIdud oo IiniIo con Iu InfonoI- fIcucIon o conconfrucIon do Iu oducucIon y oI oofuorzo on un 58 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 154. 59 MACI, op. ciI., . ?2. Cono funLIon dIco IAISIII, op. ciI., . 206, Infonfo fruLujur o oocrILIr un roLIonu ujono u ou cuno. Iofo uu- nonfur ou cuucIdud uru Incororur nIovuo InfornucIonoo o Idouo u ouo roIoo roLIonuo. 60 In choquo do oou IndoIo uodo uyudurnoo u fruouour Ioo IInIfoo ordInurIoo do nuoofru InugInucIon: IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 63. 61 Adono do Ioo IILroo, conforoncIuo, congroooo, churIuo, ooLro ofruo dIocIIInuo, no oofur do no oofur ufonfo u Io cofIdIuno, Luocundo oxroounonfo Io quo oof fuoru do nuoofro cuno; y uIII, cono ougIoro IAISIII, op. ciI., . 206, Junfo y guurdo Ioo rocorfoo, nofuo o Idouo quo urozcun orIgInuIoo; oIIo, con Iu ucIurucIon y ronIoIon quo for- nuIunoo on oI cuIfuIo X nun. ? in fine. 62 Conurur IdIor AZIII, 1I IroIojo creoJor , eI psicoonIisis, on AZIII y ofroo Ioo oxfru-oonoorIuIoo, IurcoIonu, 19??, . 15?. 63 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 144. 125 cuno dofornInudo (on ouofIfucIon do Iu unIIfud y vurIodud) y oo fononfu fonIondo unu dIvoroIdud do Inforoooo fun unIIu cono oou ooILIo 64 . In ounu, cono nInIno huy quo dojuroo fIono IILro uru Ioor ooLro ofroo fonuo 65 . 5.2. IA VAIIIA I IXIIIIICIAS TuI vurIodud o dIvoroIdud no oo rofIoro fun ooIo uI oofudIo o InvoofIgucIon; funLIon oo Luono ornunocor uLIorfo u fodoo Ioo uoocfoo do ou oxorIoncIu, no InodIrIo oI uccooo u Iu con- cIoncIu, yu quo onfoncoo Ioo roducfoo do ou InforuccIon con oI nodIo fondorn u oor conofrucfIvoo 66 ; Iu oxooIcIon u Iu rouIIdud rovIofo unu InorfuncIu crIfIcu 6? . Ior oIIo uI uLogudo Io oor cono nInIno nocoourIo, on Iu roduccIon unfIcIudu do Iu ruoLu, ocuuroo oroonuInonfo do ojorcor Iu oLoorvucIon dIrocfu, oI unIIoIo do Iu docunonfucIon onIrIcu, Iunoo, grfIcoo, ofc. Iu oLoorvucIon do ou oxorIoncIu fronfo u Iu ruoLu y Ioo hochoo, y oI uccooo u fuonfoo o oofudIoo dIoInIIoo doI orocho, no ooIo Io uyudurn u orcILIr nojor Iu rouIIdud uru dofornInur Iuogo on quo rogIu do orocho oIIu oncuudru, oIno funLIon uru fonor onounIonfo croufIvo on oI roLIonu. IIIo oo Iu urfo oorucIonuI fronfo u un cuoo; oro oIn dudu quo oI cuudro fofuI oo oI do unu oroonu ucfIvu y uLIorfu u ouo roIuo oxorIoncIuo y u Iuo do Ioo dono, quo frufu do orgu- nIzurIuo y do doocuLrIrIoo oonfIdo 68 . 64 ASIMOV,. IocI onJ Ionc,, op. ciI., . 1?9. o oor nojor ooocIuIIofu oI quo Iou o oofudIo no do ou especioIiJoJ, oIno oI quo oo Inforooo or no dIocIIInuo ojenos u Iu ouyu, y ofocfuo Iuo uoocIucIonoo do Idouo croufIvuo y novodoouo. In IguuI oonfIdo uru fodu cIoncIu MACI, op. Ioc. ciI. 65 IAISIII, op. Ioc. ciI. Todo Io quo Io IIuno Iu ufoncIon or In- orfunfo, oofInuIunfo o Inforoounfo doLo oor conoorvudo uru conouIfuo o roforoncIuo ooforIoroo. 66 CurI I. IOOIIS, 1I progreso Je conterIirse en persono, IuIdoo, Iuonoo AIroo, 19?4, . 305. 6? IH y SCHAI, op. ciI., . 589. 68 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 154. 5. MATERIALES DISIMILES: ACTIVIDADES DIVERSAS 126 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD 5.3. OII VS. ISOII In oofo oInuIfnoo y uruIoIo ooguInIonfo do InvoofIgucIonoo o Inforoooo dIvorooo y huofu confruuoofoo, quo curucforIzu u unu grun urfo do Ioo croudoroo (uunquo no Ioo roduzcu frufoo croufIvoo vuIIoooo on cudu cuno do ou oxorIoncIu o IncuroIon, doodo Iuogo), oo roduco cuoI InovIfuLIononfo un dooordon uuronfo. Ioro ooo dooordon nuforIuI no huco oIno InconfIvur Iuo co- noxIonoo nouruIoo, Iu nuruvIIIoou cuucIdud do uoocIucIon quo ooIo oI coroLro hununo oooo: oI dooordon do Iu nuIfIIIcIdud do oofuorzoo oo onfoncoo conduconfo u Iu croufIvIdud 69 . AoI cono InrovIofunonfo odonoo onconfrur quo un oLo- fcuIo dooconocIdo oo noo ono on oI cunIno. IxorInonfunoo unu oucudIdu, un choquo y oofo choquo focundu nuoofru ofoncIu croudoru ?0 , doI nIono nodo odonoo crournoo oLofcuIoo y dI- fIcuIfudoo quo ugudIcon nuoofru InugInucIon. So uodo InconfIvur Iu ucfIvIdud InugInufIvu on oI oInIo nodo do Ioor, hucIondoIo con vurIoo IILroo u Iu voz, do cuuIquIor fonu, on Iugur do uno fruo ofro oocuoncIuInonfo: oofInuIu Iu ufoncIon ?1 y conconfrucIon, y fuvoroco oI fruLujo coroLruI, Ioor no ooIo dIofInfuo oLruo u Iu voz, oIno IncIuoo fonundo do oIIuo cuIfuIoo, ooccIonoo o gInuo ouoIfuo, on dooordon ?2 ; hojoonoo uI uzur uIgunoo IILroo, oIonro ?3 . IIIo conofIfuyo un dooufIo u nuoofru orgunIzucIon do Iu no- norIu, Io quo oof on Iu Luoo do nuoofru cuucIdud uru con- confrur Iu ufoncIon do fornu udocuudu o Ignorur Ioo uoocfoo 69 Iuoo oou dIvoroIdud do Inforoooo InoIo uun no Iu Luoquodu do un ordon, oofuLIocor corroIucIonoo, ouorur confrudIccIonoo. Conurur TIIlOI y SAWIIY, op. ciI. . 152. ?0 STIAWISIY, op. ciI., . 59; vor funLIon . 5? y 58. ?1 Iu nuyor o Iu no ooofonIdu ufoncIon, o Ioo nuyoroo rocurooo do ufoncIon, hu oIdo oIonro vIncuIudu u Iu croufIvIdud, roducfIvIdud o InfoIIgoncIu ofIcuz. Vor, or ojonIo, Iynn A. COOIII y onIo T. IIOA, AIenci6n, percepci6n e inIeIigencio, on oI IILro do STIIIIIO, op. ciI., f. II, . 268 y oo.; 2?3 y 2?4. ?2 AI IguuI quo oI quo rouru unu nuforIu uru rondIrIu on Iu noou IILro, oofudIundo or oI ordon nozcIudo doI rogrunu do oxunon, y no or oI ordon oocuoncIuI doI rogrunu do onoonunzu. IogIcunonfo, ooIo oofunoo huLIundo do unu fornu do hucor nonoo uLurrIdu Iu fornu no frudIcIonuI on nofodoo do vorIfIcucIon doI urondIzujo... ?3 Sogun oI conoojo do IuuI VAIIIY quo roroduco MOIIS, op. ciI., . 339. 12? IrroIovunfoo, doourroIIundo uoI nuoofru ufIfud uru nunojur Iu conIojIdud ?4 . Io LIon ouLIdo, u Iu Invorou, quo Iu ufoncIon docroco oI confInuunoo donuoIudo fIono con oI nIono fonu ?5 , y u Iu Invorou uunonfu con oI cunLIo do fonu. Inu voz udquIrIdo oI hLIfo, oo frunofornu on unu vordudoru dIofruccIon, no onfrofonIdu y dIvorfIdu quo Iu nonofonIu do Iu Iocfuru ordonudu y oIofonfIcu do un IILro cuuIquIoru. Y or Io dono ucuoo uIguIon Ioyo onforoo fodoo Ioo IILroo do ou LILIIofocu TunLIon cuLo Ioor IILroo cononzundo or oI fInuI, do u u- rgrufoo o cuIfuIoo, uru Ir rofrofruyondooo rogrooIvunonfo hucIu oI conIonzo: Iu nuyor dIfIcuIfud InfoIocfuuI do Iu furou, oIIgro do oquIvocuroo, ofc., ucrocIonfu oI fruLujo nouronuI, fuvoroco oI doourroIIo oInfIco, rocuru Idouo nuovuo, oLIIgu u Ioor crIfIcunonfo, InIdo dIofruoroo. AI IguuI quo on oI ojonIo unforIor, oo uodo udquIrIr un hLIfo quo ugudIzu onfoncoo Iu ufoncIon y Iu croufIvIdud. Muchoo croudoroo, on ofocfo, oonuIun cono un odorooo nofor do ou InugInucIon oI doooo o Iu nocooIdud do onor ordon on Ioo oIononfoo, doocuLrInIonfoo, oLoorvucIonoo ?6 . 5.4. II JIIOO, IA IXIIIIMITACIO Orun urfo do Ioo croudoroo von un juogo o ucfIvIdud IudIcu on ou fruLujo croudor ?? , y dIofrufun onfoncoo oxorInonfundo o onouyundo conLInucIonoo novodoouo uru vor cono quodun; uoI OI oonuIu: Iuoco Iuo urudojuo. Vor oI unvoroo y oI rovor- oo... vor Ioo ouoofoo... dur Iu vuoIfu u unu foIu y InfurIu doI rovoo ?8 ; JooofInu IOIIIOSA, yo ruoLo, ruoLo y ruoLo ?9 . ?4 IH y SCHAI, op. ciI., . 585, 586 y 58?. ?5 Iu oLoorvucIon oo oncuonfru yu on SCHOIIAHIII, op. ciI., . 583 y 58?, uunquo on ofroo fornInoo. IofudIoo fIoIoIogIcoo rocIonfoo on JucIoon IIATTY, AcIitiJoJ , oIenci6n en eI cereIro Iunono, on WITTIOCI, op. ciI. 59 y oo; ?2 y oo. ?6 AoI STIAWISIY, op. ciI., . 55 u 59, 65, ?4 y ofruo; TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 152; MATISSI, cIfudo on IIOO, op. ciI., . 1; MOIIS, op. ciI., . 140. ?? Yu Io oonuIuron IOICAII, IITZCHI y ofroo, cono rocuordu MOIIS, op. ciI., . 141 ?8 OI, op. ciI., . 52. ?9 InfrovIofu on Y, nun. 2, Iuonoo AIroo, 198?, . 38. 5. MATERIALES DISIMILES: ACTIVIDADES DIVERSAS 128 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD Io oofo Io nIono quo Iu Luoquodu doIILorudu doI uzur quo cononfunoo no uLujo on oI unfo 9.2. 5.5. TIAIAJOS O IVISTIOACIOIS IAIAIIIOS Iu InvoofIgucIon oo croucIon, oro dIoconfInuu, ronovudu 80 , y or oIIo cuoI fodo InvoofIgudor o croudor fIono uuouo o Info- rrucIonoo on cuuIquIor oLru o IInou do InvoofIgucIon, quo ouoIo nozcIur con ofruo InvoofIgucIonoo u oLruo IguuInonfo dIoconfI- nuuo. Io uoI Luofunfo unIforno Iu concIuoIon do quo oI croudor cIonfIfIco, cono or ofru urfo oI oocrIfor, oo dodIcu oInuIfnou- nonfo... u fodu unu oorIo do fruLujoo on Ioo quo Iuo Idouo oooon dIvorooo grudoo do concrofIzucIon o do rogrooo y quo uou Incoounfononfo do unu u ofru Idouo 81 . oodo ofro nguIo, un roouIfudo InovIfuLIo do fonor Inforoo y oxorIoncIuo dIvorgonfoo oo funLIon quo oo IIovon fruLujoo o InvoofIgucIonoo oInuIfnouo 82 , do dIofInfu IndoIo y con dIforonfo grudo do uvunco, Io quo funLIon fononfu Iu croufIvIdud 83 . 6. Aprovechar nuestra reaccin crtica TunLIon oo oofInuIu Iu croufIvIdud u urfIr do fooIo o dognuo quo ouocIfun nuoofru rouccIon confrurIu 84 o ooILIoo rojuIcIoo quo rocIunun oxunon crIfIco 85 . Iofu fornu do InuIour Iu croufIvIdud oo frocuonfo on Iu uLogucIu, dudo oI curcfor confrudIcforIo doI rocooo y Iu roIucIon IIfIgIoou, u vocoo IIunudu udvorourIuI; funLIon Iu confrudIccIon cono 80 MOIIS, op. ciI., . 261. 81 MOIIS, op. ciI., . 252. 82 So du nucho oI cuoo do Ioo quo fruLujun oIonro vurIoo IILroo u Iu voz: OIY IS CAIS, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 55; AIAOO, op. ciI., . 53. TuI voz or ooo nuchoo cuudroo do CIZAI quoduron InconIofoo, con Iu foIu doonudu u Iu vIofu; TAIIIAIII, op. ciI., . ?9; Io roIo ocurrIo con IIOAIO. 83 C. A. MACI, TIe Ps,cIoIog, of SIuJ,, IonguIn, MIddIooox, 1963, . ?1. Aun quIon oocrILIu Iozuo do foufro, cono MAIIVAIX, Iu crIfIcu doofucu Iu dIvoroIdud, huLor uLordudo unu doconu do gonoroo, Iu conofunfo ronovucIon; lrodorIc IIOllII on ou InfroduccIon u MAIIVAIX, TIeoIre conpIeI, f. I, OurnIor, IurIo, 1980, . V. 84 Io Iu fornuIucIon orIgInurIu, Iuogo orfoccIonudu, do IOIIII, quo roIufu on BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 64. 85 IOIIII, op. Ioc. ciI. 129 nofodo oo frocuonfo on Ioo InvoofIgudoroo, or ou fondoncIu u oIfuuroo on oooIcIon u ofruo foorIuo 86 . Ofro nodo fIIco do oofu fornu do nucor Iu croufIvIdud oo u urfIr do conforoncIuo o cIuooo quo roufunoo orronouo, IILroo dognfIcoo, ofc. Io on oofo oonfIdo, croonoo, quo IIIISA roco- nonduLu uoIofIr u cIuooo do ofroo rofoooroo 8? . In gonoruI, uoo, uru oIIoo Io dooconocIdo oo un rofo, y funLIon Io oon Iuo confrudIccIonoo y oI dooordon uuronfo 88 ; IguuI coou ocurro con Iuo oocurIdudoo, cuundo nofIvun oI doooo do dIoIurIuo 89 , o oI oxcooo do rocIoIon, quo IIovu u nuoofru doo- confIunzu 90 . 7. La imitacin y re-creacin Ofru fornu do InIcIur oI cunIno do Iu croufIvIdud oo coIundo o InIfundo uIgo uru doouoo corrogIrIo, dIoIocurIo, rocrourIo 91 . AoI Iu unuIogIu doI II,sses do JOYCI y Iu OJiseo do HOMIIO 92 ; 1I nonIre Je Io Ioso, do ICCO, con Lo BiIIioIeco Je BoIeI, do IOIOIS; Iuo novoIuo fufurIofuo do cIoncIu fIccIon do ASIMOV con oIoodIoo do hIoforIu unfIguu, y uoI oucooIvunonfo. Io quo no InIdo quo cudu unu uodu oor unu oLru do urfo, uun urfIondo do Iu coIu o InIfucIon, uoo concIuyo on Iu rooIuLorucIon cro- ufIvu u urfIr do Iu InoIrucIon dorIvudu doI rInor ucfo do ro- roduccIon 93 . o foduo nunoruo y cono docIu OOITHI, Iu InIfucIon oo Innufu on nooofroo; oro no conoconoo fcIInonfo quo oo Io quo 86 MOIIS, op. ciI., . 169. 8? Con unu nozcIu do oorIodud y ucIdu IronIu quo Io oru nuy roIu, docIu: Huofu do Ioo nodIocroo oo urondo: 88 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 152. 89 IAIAI, frunocrIfo or MOIIS, op. ciI., . 141. 90 IuuI VAIIIY, cIfudo or MIIIS, op. ciI., . 142. 91 Conurur IOISSII, on AIAOO, op. ciI., . 140; ouo roIoo conIonzoo IIforurIoo, . 19 y oo. 92 AIAOO, op. ciI., . 19 y 30. 93 In Infuru, oocuIfuru, nuoIcu, ocurro Io nIono. Vor or ojonIo, AIIcIu IIOO, TIe ScuIpIure of MoIisse, Muooo do Arfo Modorno, uovu YorI, 19?5, . 9 (IodIn), 44 (unu forru-coffu grIogu doI Iouvro), ofc.; TAIIIAIII, op. ciI., . 26; CIZAI, rooocfo do MIguoI AngoI, o doI Oroco (. 34). STIAWISIY, op. ciI., . 82, rofIrIondooo u Iu fornonfu on oI IIgoIoffo do VIII. 7. LA IMITACION Y RE-CREACION 130 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD doLonoo InIfur. Io oxcoIonfo oo ruro y no ruro foduvIu vorIo oofInudo. 8. Otros estmulos externos e internos Huy condIcIonoo nuforIuIoo o onocIonuIoo quo roouIfun no o nonoo roIcIuo u cudu oroonu uru doourroIIur unu ucfIvIdud croudoru. udo quo Io nonfuI oo InnuforIuI 94 , oonoo nooofroo nIonoo Ioo quo doLonoo IdonfIfIcur y ooIoccIonur Ioo oofInuIoo 95 ooI- fIvoo 96 y nogufIvoo 9? on ou cuoo 98 do nuoofro fruLujo croudor. Iofo oo unu ocuucIon oroonuI quo huy quo InvoofIgur ucfIvu- nonfo nodIunfo Iu uufooLoorvucIon doI oofuorzo rouIIzudo. Ior Io quo oo rofIoro uI sIress y ou InfIuoncIu on Iu croufI- vIdud, noo ronIfInoo uI cuIfuIo XII, nunoro 10. 9. El azar 9.1. II AZAI ICOTIAO II fucfor ouorfo funLIon InforvIono 99 , y oI Iu Idou ourgo doI uzur, u roooIfo do Iu nudu, o on oI nodIo do ofro fruLujo u ofru ocuucIon, Iu rogIu oo nunfIono InvurIuLIo: corrooondo oocrI- LIrIu do InnodIufo, on ooo nononfo y no ofro, uru ovIfur quo doouurozcu. A vocoo on oI ucfo do Iu oocrIfuru oo roduco Iu 94 IIOI, op. ciI., . 1?0. 95 SoLro fodo oofo oo hu oocrIfo nucho on oIcoIogIu. Vor, or ojonIo, uILIr IIIA y Juno STIWAIT, conIIudoroo, MoIitoIion, IonguIn, AyIooLury, urfo 3, co. VI u X. 96 Sogun Iuo oroonuo odr oor oI oIIoncIo, un nLIfo ugruduLIo, un nLIfo uuoforo, un cunLIo do furou, unu dIofruccIon o onfrofonI- nIonfo InforrunIondo unu furou quo no oof oIondo frucfIforu, ofc. 9? Huy oroonuo quo uodon crour nojor un un cIInu do dooordon, y ofruo quo oI dooordon oo Io dIfIcuIfu; Io nIono oI ruIdo, Iu nuoIcu, ofc. 98 CuLo oonuIur quo Iuo nodIfIcucIonoo InfroducIduo on nuoofruo rufInuo, dur un uooo, oIr nuoIcu o onfronfuroo u un roLIonu nuovo, or ojonIo, ooun frocuonfononfo no roducfIvuo quo confInuur nuchucundo un nIono roLIonu: IIOI, op. ciI., . 183. 99 IIOI, op. ciI., . 183; ASIMOV, op. ciI., . 182, ofc. AIgunoo ojonIoo (Horfz, Ioonfgon, uguorro, Iuofour, MuxvoII) on Idvurd do IOO, Aeu TIinl, Avon, uovu YorI, 19?1, . 129 u 134. 131 IogIfInucIon uIforIor do unu oquIvocucIon do uIuLruo. II uccI- donfo oxIIcudo 100 . o foduo nunoruo, uun oI uzur roquIoro Iu rovIu roocuu- cIon or oI roLIonu, yu quo do ofro nodo oI InvoofIgudor u oLoorvudor uodo no roconocor o urocIur Iu InorfuncIu doI huIIuzgo forfuIfo, y or ondo no oLfonor frufoo do oI 101 . II croudor roquIoro uoI oLoorvucIon y orcocIon: II nonor uccI- donfo Io rofIono y dIrIgo ou oorucIon... Ioro oI uccIdonfo no oo crou: oo Io oLoorvu uru InoIruroo 102 . 9.2. II AZAI IISCAO TunLIon uodo rocururoo oxroounonfo Iu uyudu doI uzur, y nuchoo croudoroo Io hucon, Infonfundo conLInucIonoo uIou- forIuo, dundo vuoIfu un cuudro, nIrndoIo doI rovoo, hucIondo ojorcIcIoo uuronfononfo oIn oonfIdo 103 , oocrILIondo Io quo ouIgu 104 , Lorronoundo. In nuforIu do InfoIIgoncIu urfIfIcIuI urocIoru quo Iuo con- LInucIonoo uIouforIuo no oon frucfIforuo huofu oI rooonfo 105 , oro frufndooo doI coroLro hununo no doLo oIvIduroo quo oI honIoforIo dorocho rouIIzu conofunfononfo unu urocIucIon hoIIofIcu, Infogrudoru, fofuI: uI jugur uI uzur, Infonfundo cuuI- quIor coou, on rIgor do vordud Io quo oo oof hucIondo oo dur ofru vIu do oocuo u Iu croucIon doI honIoforIo nonor y fuvorocor Iu roduccIon do ofruo conLInucIonoo. In fuI rocodInIonfo, oI Iou oo quo oI honIoforIo dorocho uodu roducIr, or Iu vIu do Iu cuouuIIdud Luocudu, unu ooIu- 100 AIAOO, op. ciI., . 4?. 101 OLoorvucIon oofu quo yu vIono do IASTIII, IonuIn IOIIA y ofroo; vor, or ojonIo, IOSIIIIITH, op. ciI., . 121. 102 STIAWISIY, op. ciI., . 58. 103 Aunquo oou hucIondo ojorcIcIoo nofugrunfIcoo, cono Io cuonfu AIAOO, op. ciI., . 136 y oo., cIfundo on IguuI oonfIdo u Iuynond IOISIII, con dIvorooo ojonIoo y vurIucIonoo, . 139 y 140; u fodo oofo Io IIunu unu nquInu do InugInur, . 140. 104 MAIIIT-JOIIS, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 111; SAMIII IICIIT, on AIAOO, op. ciI., . 150; IguuI oxorIoncIu on nuchoo Inforoo. 105 ufuIIo IH y Iogor SCHAI, 1nIeIigencio Iunono e inIeIigencio orIificioI, on oI IILro do J. IoLorf STIIIIIO, InfoIIgoncIu hununu II, IuIdoo, IurcoIonu, 198?, . 584 u 586. 9. EL AZAR 132 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD cIon on vordud Luocudu 106 . So frufu ooocIfIcunonfo do un rocurrIr uufoconocIonfo uI honIoforIo dorocho. o cuuIquIor nunoru, oofu fornu do ucudIr uI onounIonfo uIouforIo ooIo fIono Iono oonfIdo oI oo onnurcu on Iu ucfIfud IudIcu noncIonudu on oI unfo 4 10? . 10. Suspender la autocensura interior, o el coraje de crear 108 ocooIfunoo donInur nuoofru conouru InforIor (uufocrIfIcu doofrucfIvu, uuforrorooIon do Ioo onounIonfoo croufIvoo), quo huco quo uLorfonoo o uLundononoo Iuo Idouo unfoo do rInoro conoIgnurIuo uI uoI. Huy quo urondor u ouoondor Ioo juIcIoo crIfIcoo on oI nononfo do Iu ooIucIon croufIvu do roLIonuo 109 : udu uodo InhILIr y oofocur no oI rocooo croudor quo (y uquI huy ununInIdud onfro Ioo IndIvIduoo croufIvoo) oI juIcIo crIfIco uIIcudo u Iuo Idouo onorgonfoo on Iu rInoru ofuu doI nonon- fo do croucIon 110 . Inu fornu onIrIcu do uyuduroo u oIIo oo huLIfuuroo uI nocunIono do uLoIIcIon do Iu conouru or Iu voIocIdud do Iu oocrIfuru 111 , yu on Ioo rInoroo uvuncoo focnoIogIcoo do Iu rInoru nIfud do oofo oIgIo 112 , y con nuyor ruzon on Iu foc- noIogIu ucfuuI 113 . 106 Y, u dIforoncIu do Iu ruIofu, no oxIofo ooILIIIdud do ordor, uoo u Io ouno no ourgIrn Idouo frucfIforuo y oI roouIfudo oor onfoncoo noufro, no nogufIvo: I IOO, op. ciI., . 129. 10? In IguuI oonfIdo I IOO, op. ciI., . 133. 108 Iofo unfo oo Infogru con oI oIguIonfo, y con nun. 4 doI cu. IX; fonor rooonfo funLIon Io oxuoofo supro, on Ioo unfoo 6 y 9 u 12 doI cu. VII. 109 IAISIII, op. ciI., . 211. 110 IAISIII, op. Iic. ciI., OSIOI funLIon oxIIcu quo II rIncIIo LoIco Ido unu ooforgucIon doI juIcIo durunfo oI oofuorzo do IdoucIon uru ovIfur quo Iu fucuIfud crIfIcu oo confundu con Iu fucuIfud croufIvu, on AVIS y SCOTT, op. ciI., . 202. 111 Andro IIITO, on Iuo uIuLruo do AIAOO, op. ciI., . 38, quo coIncIdo Ionunonfo uI rooocfo. 112 Io docIr, oocrILIondo u nquInu. 113 O oou, uoundo unu conufudoru. Vor infro, cu. XII, nun. 6.4. IIIo no oxcIuyo, cIorfunonfo, oI uoo do nodIoo frudIcIonuIoo on oI fruLujo do corroccIon o unofucIon do Iuo Idouo ouoIfuo. Ioro oI gruooo do Iu croucIon IIforurIu oo fucIIIfu con Iuo focnIcuo nodornuo do oocrIfuru. 133 Sou quo Io Iogronoo or Iu voIocIdud do frunonIoIon do nuoo- fruo Idouo uI uoI o do ofro nodo, huco fuIfu on fodo cuoo un uLundono u Ioo curIchoo do Iu InugInucIon. Io cuuI ouono, udono, quo Iu voIunfud doI uufor oof voIunfurIunonfo uru- IIzudu 114 , o quo Iu funfuoIu InIIcu Iu voIunfud roconcoLIdu do uLundonuroo uI curIcho 115 . Iofu uuforrorooIon quo doLonoo ouorur uru odor crour, no oo nocoourIunonfo unu funfuoIu oroocuforIu u ofru ufoIogIu oIquIfrIcu: Iu hIoforIu ono do nunIfIoofo quo cuunfo no orI- gInuI oou oI roducfo y nuyor oI uIcunco do ouo InIIcucIonoo, nuyoroo oorn Iuo ooILIIIdudoo do quo ouo confonornooo Io juzguon orvoroo 116 . AI nIono fIono, nuchu gonfo croo quo nuoofru cuIfuru oo cudu voz nonoo foIorunfo do Iu conducfu IndoondIonfo o oocIuI- nonfo dIvorgonfo, y quo Iu rocononou quo oxIofo uru Iu con- fornIdud y Iu roIufIvu uuooncIu do ronIoo uru oI onounIonfo y Iu ucfuucIon IndoondIonfoo, hun ucfuudo cono un ooILIo ox- fInfor do Iu IndIvIduuIIdud y do Iu uufooxrooIon 11? . Mo croufIvu Iu oLru, no uodo gonorur rochuzo 118 , dIoguo- fo y dooconfIunzu 119 , o oInIo LurIu 120 , y funLIon ufuquoo oJ 114 TuI voz Iu fruoo roroducIdu on oI foxfo no oou onforunonfo foIIz, oro oxroou Iu nIonu Idou y rovIono on fodo cuoo do un croudor nuoIcuI: Igor STIAWISIY, PoeIico nusicoI, Tuuruo, MudrId 1986, . 66. 115 STIAWISIY, op. ciI., . 5?. In oonfIdo oInIIur SCHOIIHAIII huLIu do Iu nocooIdud do IILoruroo do Iu oorvIdunLro do Iu voIunfud doI ucfo croudor: 1I nunJo cono toIunIoJ , represenIoci6n, od. uovu, Iuonoo AIroo, 1942, . ??8 u ?92; . 581. 116 IOOIIS, op. ciI., . 304. CIuro oof, funoco huy quo IIogur u Iu concocIon cuoI hIoforIcu y ucrIfIcu doI gonIo InconrondIdo, cono rocuordu IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 93. 11? TIIlOI y SAWIIY, op. ciI. . 140. SIn onLurgo, yu SCHOIIAHIII rocoIIuLu u HoIvocIo, Johnoon, IoovoII, Ooofho, oufrIondo u oLoor- vundo oI odIo o Iu onvIdIu or nofIvoo unIogoo (. 65? y 658). 118 Iuoo cono oonuIuLu WHITIHIA, oI onounIonfo croudor chocu confru oI oonfIdo conun, onfondIdo oofo on oI oonfIdo quo Su unIco crIforIo do dIocrInInucIon oo quo Iuo Idouo nuovuo oo urozcun u Iuo unfIguuo. In ofroo fornInoo, ucfuu uru doofruIr Iu orIgInuIIdud, cIfudo on MOIIS, op. ciI., . 146, con nuyoroo roforoncIuo. 119 ASIMOV, op. uII. ciI., . 180. In oonfIdo oInIIur IOWIIS, op. ciI., . 3?8 y 388. 120 AIAOO, op. ciI., . 55, confIoou unu fInIdoz ocuoIonuI on oI urfo do oocrILIr, or nIodo u quo oo LurIon do nI. 10. SUSPENDER LA AUTOCENSURA INTERIOR, O EL CORAJE DE CREAR 134 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD Ioninen: or ooo huco fuIfu funLIon corujo uru uLIIcur o ununcIur Ioo roouIfudoo do Iu croufIvIdud, on dIrocfu roorcIon u ou novodud 121 ; on ofruo uIuLruo, oI cIonfIfIco doLo oofur dIouoofo u urrIooguroo 122 . II uLogudo quo onfocu un uounfo do nunoru novodoou, o uouno Iu dofonou do unu nInorIu orooguIdu o dIocrInInudu, o oofuIu un cunLIo do Iu jurIorudoncIu, Iu docIurucIon do Incono- fIfucIonuIIdud do unu nornu IogIoIufIvu, Iu ouncIon ourunucIonuI u unu nornu IocuI quo oofInu IooIvu do nornuo InfornucIonuIoo; oI quo dofIondo uI udnInIofrudo confru oI goLIorno, uI doLII confru oI odorooo, o uI nodIo unLIonfo y Iu cuIIdud do vIdu confru Iuo conducfuo uLIIcuo o rIvuduo quo ufonfun confru oIIu, uouno on uIgunu nodIdu un rIoogo, y roquIoro unu dooIo roorcIonuI do corujo uru crour y dofondor Iu ooIucIon novodoou. oLor funLIon oor rouIIofu on ovuIuur ouo chuncoo do oxIfo, uru no onLurcur u ou cIIonfo, uI nonoo no oIn Ionu concIoncIu do oofo, on Iuchuo donuoIudo quIjofoocuo. Hu do Luocur, uoo, uIgun unfo do dIofuncIu y uroxInucIon con uquoIIu fruoo do IIIIIIOAAI: no Inorfu cono oou oI nundo; yo no ufongo u unu orIgInuIIdud, quo no Ionoo oonofor uI vIofo Luono doI nundo 123 . II uLogudo no uodo onIfIr quo ou croucIon vu u oor oonofIdu u Iu docIoIon nogocIudoru, o udnInIofrufIvu o jurIodIccIonuI: odr gunur o ordor, oIn quo oIIo uIforo nocoourIunonfo Ioo vuIoroo y Iu rucIonuIIdud do ou docIoIon. SIn onLurgo, cono u fodo croudor, or ou ucfo croufIvo, or quoror cunLIur uIgo oofuLIocIdo quo roufo Injuofo, quodur oxuoofo uI nundo quo dooufIo. Iodr focurIo, uI IguuI quo CIZAI, Iu IuIducIon or Ioo nInoo do ou cIudud 124 , Iu nIoorIu do oor InconrondIdo y 121 ASIMOV, op. ciI., . 180 y 181; oI uufor doLo oofur rourudo uru conoocuoncIuo doougruduLIoo (. 180). 122 TIIlOI y SAWIIY, op. ciI., . 152. 123 Iuru un unIIoIo do oofu fruoo do IIorIoguurd on oI confoxfo do Iu croufIvIdud oofIcu y doodo oI onfoquo fonononoIogIco, vor Johunnoo IlIIlII, Lo poesio, londo do CuIfuru IcononIcu, MoxIco, 1966, . 68 y oo. 124 IoIno MurIu IIIII, on ouo LeIIers sur Ceconne, cIfudo or TIIIIAIII, Ceconne, op. ciI., . 14. ToduvIu no ZOIA confonoronoo do Cozunno oocrILIr unu novoIu, Iu oLru, fonundo u Cozunno cono nodoIo do Infor frucuoudo; TAIIIAIII, op. ciI., . 90. 135 125 TAIIIAIII, op. ciI., . 14. 126 Todoo oofoo ojonIoo on ASIMOV, op. ciI., . 180. Iu condonu u nuorfo do Socrufoo on Iu OrocIu donocrfIcu, cunfo no oo hu roofIdo on Iu hIoforIu!. 12? Iofoo cuooo oon, oLvIunonfo, Ioo rooorvudoo on Ioo uIfInoo unoo uru Ioo dIoIdonfoo oovIofIcoo quo fuvIoron uIgun nIvoI do croufIvIdud cIonfIfIcu o urfIofIcu. 128 Io quo, or cIorfo, yu nuchoo von cono roroLucIon oocIuI: SCHOIIAHIII, op. ciI. . 3?8 y oo., roroducIondo unu fruoo on Ooofho on IguuI oonfIdo, . 3?8. II fonu oof nuy rooonfo on fodu Iu oLru do Schoonuhuor, y Io frufu on ouo roIogoo do 1818 (. 4 y 5), 1844 (. ?, 9, 10, 13, 14), 1859 (. 1?). 129 Quo uIgunoo uuforoo cuIIfIcun cono ooo nononfo do InudIcIu doI quo no uodo juno huLIur oIno or nofforu, oofo goofo do Iu croucIon quo, unfo uofodoo, urocor oLocono: AIAOO, op. ciI., . 134. 130 AZIII, orI. ciI., . 16?: Iu rooIofoncIu rocuoru ou fuorzu on oI quInfo y uIfIno nononfo doI fruLujo do Iu croucIon: oxonor Iu oLru uI uLIIco, ooururIu dofInIfIvunonfo do uno, ufronfur Iuo rouccIonoo, Ioo juIcIoo, Iuo crIfIcuo. 131 oo ronIfInoo u Iuo SuIvodudoo fInuIoo doI cu. XVI. 132 II LIunco y nogro do Iu oocrIfuru, o oI dILujo, ofc. 133 OI, op. ciI., . 55; on oofu nIonu onfrovIofu cuonfu cono oo doohIzo do oLruo ouyuo or oInIo fuIfu do ooucIo (Iu unocdofu, quo uIII nIogu, oru quo huLIu fIrudo fodu ou oLru uI rIo Hudoon uI dojur do Infur, ucfIvIdud quo rofono Ionunonfo doco unoo doouoo). doorocIudo 125 ; o Iu oxuIoIon do uoocIucIonoo cIvIIoo y cIonfI- fIcuo, Iu oxcIuoIon fofuI o urcIuI do Iu conunIdud cIonfIfIcu, IncIuoo Iu nuorfo 126 ; o oI confInunIonfo, fuIooo rocoooo, ucu- oucIonoo, oI hooIfuI oIquIfrIco 12? . Cono nInIno, oof Iu ooILIIIdud do oor Ignorudo u oIvIdudo 128 . Ioro convongunoo on quo foduvIu huy nucho fIono onfro Iuo unofucIonoo do Iuo Idouo quo oo noo vun ocurrIondo 129 , y oI ucfo fInuI do IunzurIuo uI nundo 130 : oofo uIfIno fuI voz norIfuo, oogun Ioo cuooo, unu ovuIuucIon do Ioo rIoogoo quo Iu novodud InIIcu uru quIon Iu oofuIu, on oI fIono y Iugur on quo Iu huco, y on oI fufuro rovIoILIo 131 . Curoco do oonfIdo, on cunLIo, ofocfuur oou uufoconouru onIes do fonor fronfo u oI on LIunco y nogro 132 Iu Idou croudoru o InnovufIvu. Anfoo o doouoo do oooour Iu roorcuoIon y oI rIoogo, funLIon ovuIuunoo Iu cuIIdud do Io quo hIcInoo, y odonoo guurdurIo, fIrurIo, o oocondorIo cono rou oucIu 133 ; oro rInoro, oLvIu- nonfo, huy quo Iocer Iu oLru quo ovonfuuInonfo conouronoo. 10. SUSPENDER LA AUTOCENSURA INTERIOR, O EL CORAJE DE CREAR 136 CAP. VIII.FORMAS DE ESTIMULAR LA CREATIVIDAD Adofonoo onfoncoo Iu ucfIfud do quo Iu croufIvIdud oo unu ucfIvIdud ornIoILIo 134 , uI nonoo on Iuo ofuuo rIvuduo do ou roduccIon... 135 . 134 ASIMOV, op. ciI., . 183. 135 Y on fodo cuoo rocordonoo quo II juIcIo do vuIor do unu nunoru cuuIquIoru do rocodor no oo IIovu u cuLo no quo doouoo do huLoroo rouIIzudo, u fruvoo do un ucfo do Iu oocIodud (MOIIS, op. ciI., . 349). CAPITULO IX EL NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS 1 1. Cundo viene la inspiracin? Io udoIunfudo rooocfo uI fruLujo doI honIoforIo nonor doI coroLro, quo ooIo oo uodo conunIcur uI nundo u fruvoo doI ho- nIoforIo donInunfo, uoo no fIono Ionguujo roIo y uufonono, du roouoofu u oofo Inforrogunfo: Iu Idou uodo ourgIr on cuuI- quIor nononfo, oIn quo nIngunu rogIu uodu fornuIuroo uI ofocfo, ouIvo Iu do huLor fruLujudo rovIunonfo un fonu con InfonoIdud o Inforoo, o huLor oofudo Infonounonfo roocuudo or oI. Infro Iuo dIvorouo fornuo do uurocor unu Idou novodoou on Iu nonfo, unu nuy frocuonfo oo uquoIIu quo oxforIornonfo no fIono vIncuIucIon InnodIufu con Iu ucfIvIdud voIIfIvu quo Iu rocodo (InvoofIgucIon, Inforoo, ofc.), oIno quo uroco rovonIr do Iu nudu (o doI InconocIonfo, Iu nuou InoIrudoru, ofc.). Iofonundo Iu InfornucIon nouroIogIcu, convIono rocordur quo u nonudo Iuo nouronuo oo oncIondon ooonfnounonfo, ro- ouIfundo on InrodocILIoo ouIIduo do uquofoo do nourofruno- nIooroo u fruvoo do Iu oInuoIo 2 , con Io cuuI oI uoujo do InuIooo nouronuIoo oo unu nozcIu do Io rodocILIo y Io Inro- docILIo, Io oofuLIo y Io InoofuLIo 3 . 1.1. CAMIAO, IASIAO, ISCASAO, CHAIIAO Son uoI InnunoruLIoo Ioo cuooo do croudoroo quo hun fonIdo Idouo Innovudoruo o rovoIucIonurIuo on Iuo no vurIuLIoo cIr- cunofuncIuo: vIujundo, oou on curruujo (IIITHOVI, MOZAIT), frunvIu (CASSIIII, IIIIII VO STIAOITZ), o ouLIondo uI onnI- 1 AnIIur supro, cu. VII, nun. 6; cu. VIII, nun. 10; cu. X, nuno. 4, 6 y ?; nuno. 6 in fine y 10.1. 2 IISTAI, op. ciI., . 35. 3 IISTAI, op. ciI., . 40. 138 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS Luo (IOICAII); cunInundo (IOICAII, MOZAIT, uIguno do Ioo In- voofIgudoroo oncuoofudoo or IIATT , IAIII), uooundo or Iu Iuyu, do vucucIonoo (IOICAII); froundo unu coIInu (oI fIoIco VO HIIMHOIZT 4 ); rocordundo unu oooIu do OOITHI (oI Invonfor TISIA), oonfudo junfo u Iu chInonou, funundo (IOOlIIIOW); churIundo on un cufo con unIgoo (AIOIIIAIII 5 ); doouoo do uIgunu ucfIvIdud do reIox; hucIondo ofru furou 6 ; uI onfrur uI hooIfuI ? . 1.2. I OCHI O ISIIIS I OIMII: SIIO, ISIIO, ISOMIO; A IA MAAA A ou voz, nuchoo croudoroo hun vIncuIudo oI ucfo croufIvo uI ouono, uI dornIr, uI onouono 8 . AoI uIgunoo doofucun Iu uurIcIon do Iuo Idouo uI dooorfur on oI nodIo do Iu nocho (oI fIoIoIogo IOIWI, SAOA y ofroo 9 ), o durunfo Iu nocho, con o oIn InoonnIo (MOZAIT, IOOlIIIOW, IAlIA, OOITHI, SAOA), Iuogo do un ouono (STIVISO, MIIIIIIV, WAOII, COIIIIOI 10 , oI Invonfor HOWII, oI conooIfor TAITII, ofc.), o oInIononfo uI dooorfuroo Iuogo do dornIr (IIITHOVI, COCTIAI), on oofudoo do Ionu roIujucIon (IWTO, IISO 11 ). 4 CIfudo or I. I. MIAWAI, TIe ArI of IIe SoIuIIe, od. Mofhoun, Iondroo, 196?, . 93; roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 119. 5 Andro IITTY, on AIOIIIAIII, Oeutres poeIiques, OuIIInurd, IurIo, 1965, . XX; AIOIIIAIII funLIon oocrILIo, cono VIIIAII, on Iu rIoIon: . XXVI. 6 Ofro do Ioo InvoofIgudoroo oncuoofudoo or IIATT y IAIII; funLIon MITCHIIOll, cIfudo or CoIrieI y IrIgIffo VIIAII, Que es Io inspi- roci6n, on oI IILro coIocfIvo do AZIII y ofroo, Ioo oxfruoonoorIuIoo, IurcoIonu, 19??, . 119. ? CurIoo ICOIII, BioIogie Je I` intenIion, IurIo, 1932, . ?0 y ?1, doocrILIondo cono doocuLrIo InrovIofunonfo oI nodo do confugIo doI fIfuo: In ooo nononfo rocIoo uIgo oo IIunIno on nI. 8 O hucon fornuIoo vIncuIucIonoo oofIcuo y fonononoIogIcuo onfro oI onouono, oI InconocIonfo y oI onounIonfo croufIvo, cono Ouofon IACHIIAI, Io poeIico JeI espocio, londo do CuIfuru IcononIcu, MoxIco, 1965, . 13, 30, 3?, 43, 49, 51. 9 AoI W. I. CAO, TIe !o, of on IntesIigoIor, od. orfon, uovu YorI, 1945. 10 In do fodoo oofoo cuooo no oxIofo ouofonfo fIoIoIogIco uru doocroorIoo, unfoo LIon uI confrurIo; oro udhorInoo uI oocofIcIono do IOIOIS, op. ciI., . 642 u 645, II ouono do CoIorIdgo, on ou oLru OIros inquisiciones. SoLro oofo cuoo voIvoronoo on oI unfo 3.1. 11 IAISIII, op. ciI., . 212. 139 AI rooocfo, uIgunoo nouroIogoo oonuIun quo uI dornIr huy coIuIuo on oI coroLro quo oofn no ucfIvuo quo cuundo Iu oroonu oof dooIorfu 12 , y roduzcu oofo o no un ouono rovoIuforIo 13 , do fodoo nodoo conofIfuyo unu fuonfo IndIocufIdu do odor croufIvo; Io nIono oo ufIrnu do cIorfoo oofudoo Infor- nodIoo o do rofundu roIujucIon coroLruI 14 , o InnodIufunonfo unforIoroo o ooforIoroo u dornIr. Sou or Iu fuIfu do InforrucIonoo quo ooIo Iu nocho LrIndu, o or unu roIujucIon nufuruI doI honIoforIo IzquIordo quo Io ornIfo nuyor conunIcucIon uI dorocho, nuchoo uuforoo ro- fIoron Iu nocho: II oofu oof u Iuo ordonoo do Iu nocho. Su uoI oo hunIIdo. oLo IInIur ou norudu y ooorur ou roIu vIoIfu 15 . 1.3. II lI I SIMAA IIIo oo funLIon Iu oxIIcucIon doI or quo funfoo uuforoo oocrILon oI fIn do oonunu, on Iu frunquIIIdud do ou cuou; u Io quo cuLo ounur Ioo dIuo o oocuo on quo oI uufor Iogru uIoIuroo do ofruo ocuucIonoo, cono oxIIcunoo on oI unfo 3.1. in fine. 1.4. TIAIAJAO TunLIon, oIn dudu, oon uLundunfoo Ioo foofInonIoo do oo- crIforoo quo oo hucon un horurIo do fruLujo dIurIo, uI quo oo ujuofun oofrIcfunonfo, y durunfo oI cuuI fIonon, dIu u dIu, uIgo o nucho do croufIvIdud. IoIcunonfo, oo oI cuoo do Ioo novoIIo- fuo o oocrIforoo rofooIonuIoo. 12 HOISO y MCCAIIIY, cIfudo on IISTAI, op. ciI., . 324. 13 IMIT, cIfudo on IISTAI, op. Ioc. ciI. Iu oocuoIu do JIO fruLujo ooocIuInonfo ooLro oI fonu do Ioo ouonoo cono conunIcucIon doI InconocIonfo (honIoforIo dorocho) con Iu concIoncIu (honIoforIo IzquIor- do), u dIforoncIu do Iu oocuoIu froudIunu do InforrofucIon do Ioo ouonoo: CurI O. JIO, II IonIre , sus sinIoIos, IurcoIonu, 19??. 14 II nourofIoIoIogo juonoo HIIAI, rofIrIondooo u Iu nodIfucIon Zon, cIfudo on IISTAI, op. ciI., . 336 y 33?. 15 Joun COCTIAI, Iroces Je IinspiroIion, od. Oruooof, IurIo, 1945, . 5? y 58, roroducIdo or VIIAII, op. ciI., . 125. Iu frunocrIcIon nouronuI do Iu uIfInu fruoo fruocrIfu oo, roIujur o ufIojur oI donInIo doI honIoforIo IzquIordo (IInIur ou norudu) y uguurdur Iuo Idouo doI honIoforIo dorocho (ooorur ou roIu vIoIfu). 1. CUANDO VIENE LA INSPIRACION? 140 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS 1.5. IA AIAIICIO ISIOTIA I IA IIA In ounu, Io no frocuonfo on Iu IrrucIon doI onounIonfo croudor quo InIcIu Iu cuurfu ofuu do Iu InvoofIgucIon 16 , oo quo oofo doovIncuIudu do fodu roocuucIon InnodIufu con oI ro- LIonu, y ooIo oo rocuordo quo cono on un ouLIfo roInugo, oI onIgnu quodo roouoIfo. Yo nIono no oofoy on condIcIonoo do docIr cuI fuo Iu hoLru conducforu quo vIncuIo Io quo yu ouLIu do unfoo con Io quo hIzo nI oxIfo ooILIo (OAISS). In unLuo oIfuucIonoo oo uIgo uoI cono do dondo y cono vIonon, no Io oo; funoco uodo forzurIuo (MOZAIT 1? ); Iuo Idouo oo doourroIIun ooonfnounonfo on Iu nonfo 18 ; o uron- dor u roconocor Ioo oIgnoo do Iu uroxInucIon InoIrudoru, y on ooo nononfo no frufoo do onour conocIonfononfo. lIofu u Iu uvonfuru, dorIvu, oooru y oLodoco (IIIIIO); oo InufII forzur Iu InoIrucIon, oro... uno doLo oofur on dIoooIcIon do ucogor- Iu 19 ; on IguuI nodo, SHIIIIY oxroouLu quo Iu oooIu no oo cono oI ruzonunIonfo, un odor quo uodo ojorcoroo on concor- duncIu con Iu dofornInucIon do Iu voIunfud... Io cono oI oofo nuforIuI vInIoru fIofundo hucIu oIIoo. In uIuLruo do SCHOIIHAIII, o uhI quo nuchuo vocoo no noo donoo cuonfu do cono nucon nuoofroo onounIonfoo, our- gIdoo do Io no hondo do nuoofro oor. Ioo juIcIoo, Ioo onounIon- foo roonfInoo, Iuo roooIucIonoo uocIondon InoInudunonfo do oouo rofundIdudoo, oorrondIondonoo u nooofroo nIonoo 20 . In dofInIfIvu, Iuo Idouo croufIvuo uodon vonIr do nocho o do dIu, fruLujundo o doocunoundo, u roooIfo do uIgo o do nudu: nIngunu conofunfo oxIofo on Iu nuforIu. Ior oIIo, Iofo rou- rudo y uIorfu uru oI nononfo do Iu oorroou. Iofo uIorfu uru uroour Iuo Idouo uI vIujur on fron o on uufo, on oI cIno o on oI concIorfo y ooocIuInonfo on Ioo Lrovoo orIodoo quo rocodon y oIguon uI ouono. Io IncroILIo cunfuo Idouo y oroocfIvuo dojunoo do unofur orquo noo fonun or oorroou 21 . 16 Supro, cuIfuIo VII, unfo 4 in fine. 1? OHISIII, op. ciI., . 44. 18 CIuudIo IIIAI, CoIier Je noIes, OuIIInurd, IurIo, 1945, . 89; In urfIofu nuncu ouLo cono Iogru cIorfuo coouo. oI nIono nodo, un cIonfIfIco no ouLo cono oncuonfru cIorfuo coouo. (. 135). 19 VIIAII, Que es Io inspiroci6n, op. ciI., . 119. 20 SCHOIIHAIII, op. ciI., . 581. 21 IAISIII, op. ciI., . 214. 141 2. El relmpago creador o la lenta labor creativa CuLo uhoru rogunfuroo oI oxIofo uIgunu dIofIncIon rcfIcu onfro oI nodo do onorgor unu Idou, y quo hucor unfo oIIu, oI oo quo oo frufu do uIgo fronondunonfo Inorfunfo, o uI confrurIo, roIufIvunonfo Infruocondonfo. In uquoIIuo oxcocIonuIoo cIrcunofuncIuo on quo Iu Idou oo oI grun IuroIu, Iu InvoncIon nucho fIono Luocudu, oI ro- Inugo (no ooIo OAISS, yu noncIonudo, oIno IISII 22 , IIITHOVI y ofroo 23 uouron oofu fruoo), fuI voz oIIu quodo fun InIunfudu on oI coroLro quo no oou oIvIduLIo 24 . Con fodo, on ooo ouuoofo ou nIonu fuorzu InoIIr do InnodIufo uI croudor u doourroIIurIu, unIIurIu, rogIofrurIu, oxorInonfurIu, ofc. 25 . SorIu ruro quo unu oroonu fuorfononfo nofIvudu uLundono oI fonu Iuogo do IIogur uI chIouzo gonIuI do croufIvIdud, u nonoo quo oIonfu quo no fIono dIfIcuIfud on rofonorIu o confInuurIu on ou nonfo (IOICAII). Io nornuI oo quo oI Iu InoIrucIon uuroco con fuorzu, oo Iu oIgu oIn doonuyo uIguno huofu quo oIIu nIonu oo ugofo; IAlIA oocrILIo II juicio do un fIron on Iu nocho... do Iuo 10 do Iu nocho u Iuo 6 do Iu nununu 26 ; OOITHI hIzo WIITHII on un noo, Incoounfononfo, oIn ouIIr do ou cuurfo nI rocILIr vIoIfuo 2? ; 22 A oIIu oo rofIoro oI Invonfor IoooI, oIn ufrILuIrIo con fodo go- noruIIdud. Vor Iu frunocrIcIon quo huco MurIo IIOI, InIuici6n , roc6n, op. ciI., . 12? u 129, ooocIuInonfo 128. 23 Iu onIou M.I. VO lIAZ, ConcIusi6n. Io ciencio , eI inconscienIe, on JIO, op. ciI., . 326, rofIrIondooo u AIWI y A.I. WAIIACI on ouo rooocfIvuo hIofooIo uruIoIuo ooLro oI orIgon do Iuo ooocIoo. TunLIon SCHOIIHAIII, op. ciI., . 584: AIgunoo nononfoo IucIdoo, urocIdoo u roInugoo, IIunInun durunfo Lrovo fIono nuoofro cunIno. 24 AoI Io roIufu IOICAII, on ou urfIcuIo roroducIdo on OHISIII, TIe CreoIite Irocess, op.ciI., . ?? y oo. In IguuI oonfIdo MOZAIT, on VIIO, op. ciI., . 55, y OHISIII, op. ciI., . 44. Iuroco oor funLIon oI doI Invonfor TISIA, oogun roIufun HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., . 86, 9? y 98, y ouo roforoncIuo. 25 Inu rocoIIucIon do cuooo on HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., con ouo roforoncIuo LILIIogrfIcuo: oI fIoIco ufonIco MIIIIIIV, . 68; HOWI, oI Invonfor do Iu nquInu do cooor, . 68 y 69 ; IOOlIIIOW, . ?2; WAOII, . 69; IOIWI, ronIo oLoI do fIoIoIogIu, . ??; oI quInIco IoIuIo VO STIAOITZ, . ?9; TCHAIIOVSIY, . 83. 26 lrunz IAlIA, JournoI inIine, Oruooof, IurIo, 1945, . 1?3 y 1?4 roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 129. 2? OOITHI, Ioesie eI VeriIe, od. ChuronfIor, IurIo, 18?2, . 168; roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 12?. 2. EL RELAMPAGO CREADOR O LA LENTA LABOR CREATIVA 142 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS VIrgInIu WOOIl dIjo do unu do ouo novoIuo VIvo onforunonfo ounorgIdu on oofo IILro 28 . IncIuoo Ioonurdo do VICI, do quIon uIgunoo uuforoo dIcon quo fruLujuLu con IonfIfud rovorLIuI 29 , ouLIu nuchoo dIuo uI undunIo on Iuo rInoruo horuo do Iu nununu, y fruLujuLu oIn doocunoo huofu oI unochocor, no ucor- dndooo oIquIoru do fonur uIInonfo; Ofruo vocoo ucudIu u fodu rIou... ooIo uru dur un ur do IncoIuduo u unu fIguru, nurchndooo on ooguIdu 30 . AoI, nuchoo croudoroo cuonfun quo u urfIr do Iu IrrucIon croudoru on Iu concIoncIu, Iu nuoIcu do oofu ooru... no fuo dIcfudu or Ioo, yo fuI oInIononfo oI Inofrunonfo quo Iu uoonfo on oI uoI (IICCII). In oonfIdo oInIIur, Iuo Idouo fIuyoron InnodIufunonfo hucIu nI, vInIondo doodo Ioo oIn nodIucIon uIgunu, y no ooIo orcILIu con cIurIdud Ioo fonuo con oI ojo do Iu nonfo, oIno quo oo rooonfuLun con Iuo fornuo, urnonIuo y orquoofucIon corroc- fuo. Cuundo no oncuonfro on uno do oooo oofudoo unInIcoo ruroo, InoIrudoo, oI roducfo fInuI no oo rovoIudo cono or cono (IIAHMS). In ofru fornuIucIon, oI nIono Iruhno uoIu u Iu cIoIcu dIofIncIon oIcoIogIcu onfro conocIonfo o InconocIonfo, on Iugur do roforIroo u Iu InoIrucIon dIvInu: un oofudo on oI quo Iu nonfo conocIonfo quodu on unu ouoonoIon y IufoncIu fonorurIu, y Iu nonfo InconocIonfo fonu oI confroI; uIgo urocIdo onconfrunoo on OOITHI cuundo dIco do ou oLru !erIIer: Ho oocrIfo oI IILro cuoI InconocIonfononfo, cono un oonnLuIo; o on SHIIIIY, oxrooundo quo Iuo oLruo IIogun u oIIoo doodo no uII doI unLruI do Iu concIoncIu. In fodoo oofoo cuooo do grundoo InoIrucIonoo croudoruo oo udvIorfo nIfIdo oI JeJicorse Je inneJioIo , con pIeniIuJ oI Jeso- rroIIo escriIo Je Io iJeo, gonoruInonfo cuLrIondo ooo nononfo do fornuIucIon oocrIfu Lujo un nunfo InfornodIo onfro Iu concIoncIu y oI InconocIonfo, o do conunIcucIon onfro oI honIoforIo donInunfo y oI honIoforIo nonor, on un oncuudro fIoIoIogIco. 28 VIrgInIu WOOIl, JournoI J` un ecritoin, od Oruooof, IurIo, 1958, . 151, roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 126. 29 lIII, op. ciI., . 1?2 y ouo roforoncIuo. 30 lIII, op. ciI., . 1?2 y 1?3 y ouo roforoncIuo. 143 3. La prdida de la idea creadora 3.1. IAS ITIIIIICIOIS Y funLIon dojun conofuncIu do quo In nodIo do oofo ro- cooo ngIco, con frocuoncIu oucodo quo uIgunu InforrucIon oxfornu no dooIorfu do un oofudo oonunLuIIofIco... TuIoo In- forrucIonoo oon or cIorfo forrILIoo... Corfun oI hIIo do Iu Ino- IrucIon (TCHAIIOVSIY); A vocoo unu InforrucIon huco quo oIvIdonoo uIgo on quo oofLunoo onoundo (SCHOIIHAIII 31 ). COIIIIOI 32 , huLIundo do oI nIono, dIco quo uI fonor unu Idou, fonundo Iunu, fInfu y uoI, Inofunfnou y unoIoounon- fo uoonfo or oocrIfo Ioo vorooo quo uquI hun quodudo rooor- vudoo. In ooo nononfo fuo IunonfuLIononfo roquorIdo or unu oroonu ucorcu do uounfoo ondIonfoo... y rofonIdo or oIIu no do unu horu, y uI rogroour u ou huLIfucIon onconfro, uru ou no oquonu oorroou y norfIfIcucIon, quo oI foduvIu conoorvuLu uIgun vugo y oocuro rocuordo do Iu ouofuncIu gonoruI do Iu vIoIon, oro, con Iu oxcocIon do unuo ocho o dIoz IInouo o Ingonoo dIoorouo, oI roofo doouurocIo cono Iuo Ingonoo on Iu ouorfIcIo do unu corrIonfo u Iu cuuI oo hu urrojudo unu Iodru, uunquo, uy!, oIn Iu roofuurucIon quo oo roduco on oofo uIfIno cuoo 33 . oI nIono nodo cuonfu CAO quo oIn ordIdu do fIono frunocrILo fodoo oooo onounIonfoo fugucoo unfoo do quo oo hundun on oI oIvIdo 34 ; o on Iuo uIuLruo do lIAIIIIT, AIgo uou unfo nuoofroo ojoo, y oIn ordIdu do fIono fononoo quo ouIfurIo vIdunonfo oncInu 35 . ocIu IIIIIOZ, or ou urfo, o no uIcunzun Iuo nunoo uru unofur Ioo frugnonfoo do nuoIcu do nI ooru: Son funfoo y oo rooonfun con unu urgoncIu fuI! 31 SCHOIIHAIII, op. ciI., . 652. 32 II cuoo doI ouono do CoIeriJge hu oIdo nuy unuIIzudo, y oo hu doocuLIorfo quo cudu fruoo y uIuLru doI oonu onorgo do uIgun rocuordo oogurunonfo InconocIonfo do unforIoroo Iocfuruo doI uufor. Vor Iouuc ASIMOV, TIe Hunon Broin. IIs CopociIies onJ IuncIions, od. Monfor, uovu YorI, . 325 y 326 y ouo roforoncIuo. 33 TrunocrIfo on OHISIII, op. ciI., . 84 y 85, y on HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., . ?3. 34 CAO, op. Ioc. ciI., IguuInonfo frunocrIfo on VIIAII, Que es Io inspiroci6n, op. ciI., . 119. 35 CIfudo or VIIAII, op. ciI., . 128. 3. LA PERDIDA DE LA IDEA CREADORA 144 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS Cudu uno quIoro oor oI rInoro. A vocoo yu oofoy oocrILIondo uno unfoo quo oI ofro huyu oIdo fornInudo 36 . In ounu, Iu InoIrucIon ouoIo oxIgIr unu rIdu rouIIzucIon 3? . II ucfo do oocrILIr Iuo Idouo quo vun uurocIondo on oI honIoforIo donInunfo, on InforuccIon o frunocodIfIcucIon do Idouo doI honIoforIo nonor, ouono cono oo oLvIo unu concen- Iroci6n Je Io oIenci6n, y or ondo unu nuyor ucfIvIdud coroLruI. Iu no IIgoru InforrucIon uodo corfur oI hIIo do Iu InoIru- cIon, cono Io oonuIu TCHAIIOVSIY. Aun uru concoLIrIo on Iu nonfo, MOZAIT oonuIuLu quo oIIo ocurrIu oIonro quo no oo no dIofruIgu. Iofo oo cIurIoIno uru fodo uquoI quo rouIIzu uIgun fruLujo croufIvo, oro or doogrucIu no uroco oorIo uru quIonoo no Io hucon con uIgunu huLIfuuIIdud: Iuo rogunfuo, InforrucIonoo, nonoujoo, ruIdoo nonoroo oro no or oIIo nonoo InforrufIvoo, oon uoI Iu conofunfo unonuzu y frocuonfo doofruccIon do uIgun ucfo do croucIon, oou on ou cuou u ofIcInu. o oIonro Luofun Iuo oxIIcucIonoo cuInuo y frunquIIuo, nI Iuo ordonoo InorIoouo, duduo fuoru do Ioo nononfoo do crou- fIvIdud o cuundo oofu hu oIdo InforrunIdu y uLorfudu or oou cuuou 38 . QuIzo or oIIo nuchoo croudoroo no fIonon no ronodIo quo rocurrIr u fruLujur do nocho, cuundo yu nudIo Ioo Inforrun- o, o Ioo forIudoo y fInoo do oonunu; o Iroo u oocrILIr u un cufo on oI oofIIo do Ioo oocrIforoo urIoInoo, Luocuroo unu LILIIofocu dondo nudIo Io conozcu, oncorruroo on oI fIco do Iu cuou oI Io fIono, Iroo do vIujo u uIgun Iugur dIofunfo, oI uodo hucorIo y fIono yu rofooIon do oocrILIr 39 . 36 IIIIIOZ, CorresponJence ineJiIe, CuInunn-Iovy, IurIo, 1908, . 2?0, roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 123. 3? VIIAII, op. ciI., . 125. Iu nIonu concIuoIon oo InfIoro do Iuo frunocrIcIonoo hochuo no urrILu ooLro oI fruLujo do Ioonurdo du VIncI. 38 oLo duroo rIorIdud u Iu ooIucIon do oofo roLIonu. II oLjofIvo oo: urunfo Iu ooIucIon do roLIonuo ovIfo on Io ooILIo Iuo dIofruccIonoo y Iuo InfronIoIonoo. IIIju un nononfo on quo uodu dodIcuroo oIn InforrucIonoo u ou roLIonu durunfo horuo, cono ougIoro IAISIII, op. ciI., . 213. 39 Io unu do Iuo rcfIcuo do AIIAII, y Io hucon funLIon Ioo oocrIforoo juonoooo confonornooo. 145 3.2. IA lAITA I VIIOCIA OOITHI docIu: Tunfuo vocoo no onconfro dIcIondono un Lrovo oonu IIrIco quo un Inofunfo doouoo doouurocIu, quo fornIno or corror u nI oocrIforIo fun ronfo cono uquoIIoo vorooo fugucoo uurocIun 40 . Io unu oxorIoncIu conun uquoIIu oogun Iu cuuI Iuo InoIru- cIonoo doI oocrIfor oon roonfInuo o Inoooruduo y quo TonIu quo cufurIuo rIdunonfo, do Io confrurIo oo Io doovunocIun 41 . Iou urgoncIu oo docIoIvu. CIuudIo IIIAI oxroou quo Iuo Idouo oo doourroIIun ooonfnounonfo on Iu nonfo... Io quo ouono un vordudoro fruLujo, cono oI quIoIorunoo dofonor uI frunoounfo u oour do ou doooo do huIr, oo rofonorIu, fIjurIu 42 . MOZAIT, or ou urfo, u vocoo oucuLu un cuudorno on nodIo do un uooo y cononzuLu u unofur foLrIInonfo, dIcIondo u quIon Io uconunuru on ooo Inofunfo o no huLIo, no no dIofruIgu, uIgo cunfu on nI oIdo, doLo unofurIo rIdo 43 . Ior ooo Ioo uuforoo croufIvoo fIonon oIonro uoI y IIz uI uIcunco do Iu nuno, vuyun dondo fuoron. Y or oIIo fIono funLIon InorfuncIu Ioo nodIoo nodornoo do oocrIfuru, quo uI dur no voIocIdud con- frILuyon u ovIfur Iu ordIdu do Idouo nuovuo 44 . 4. La necesidad de anotar toda idea cuando emerge 45 Iu oxIgoncIu do unofur do InnodIufo Iuo Idouo oo Incrononfu cuundo no oo frufu do Iu InvoncIon o oI roInugo gonIuI, oIno do Iu nodoofu ooIucIon u un oquono roLIonu, o urfo do un fundunonfo, Iu fornu do cononzur u oocrILIr o fornInur uIgo, InIcIur o concIuIr un rrufo quo oof on oI nodIo; huofu unu fruoo ouoIfu y fuoru do confoxfo roquIoro oor unofudu. oouoo oo vorIfIcur ou ufIIIdud o InufIIIdud. 40 CIfudo on VIIAII, op. ciI., . 12?. 41 John MIIITO MIIIY, on Iu InIroJucci6n u IufhorIno MASlIII, CoIier Je noIes, oIuIuIn y IoufoIIouu, IurIo, 1944, roroducIdo on VIIAII, op. Ioc. ciI. 42 CIuudo IIIAI, CoIier Je noIes, OuIIInurd, IurIo, 1965, . 89; roroducIdo on VIIAII, op. ciI., . 120. 43 SorgIo VOIOOll, Io precociJoJ en Ios cienIificos , Ios orIisIos, on AZIII y ofroo, Ios exIrosensorioIes, op. ciI., . 98. 44 Infro, cu. XII, nun. 6.4. 45 VoIvonoo ooLro oI fonu on oI unfo 6 doI cu. X. 4. LA NECESIDAD DE ANOTAR TODA IDEA CUANDO EMERGE 146 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS o oofo nodo, or do ronfo, conconfrunoo voIunfurIunonfo nuoofru oIenci6n ooLro ooo onounIonfo ocuoIonuI, Io cuuI Infon- oIfIcu Iu ucfIvIdud coroLruI 46 , dooIuzu ofroo onounIonfoo oocundurIoo on roIucIon u oou Idou y crou Iuo condIcIonoo uru unIIurIu y doourroIIurIu oI oIIu Io ornIfo. Iu ucfIvIdud con- fInuudu do Ioo noduIoo oo uodo uoogurur nodIunfo Iu confInuu InforvoncIon ucfIvu o rofuorzo do Iu nonfo uufoconocIonfo... Tun ronfo cono Iu nonfo uufoconocIonfo oo onfruocu on ofru furou, oofo rofuorzo coou, oI ufron ooocIfIco do ucfIvIdudoo nouronu- Ioo oo ugofu y Iu nonorIu u corfo Iuzo doouuroco 4? . Trfooo do Iu grun InvoncIon o Iu dIocrofu Idou, no oo Io ocurru u ou croudor Infonfur oxIIcur quo doLo uhoru oocrILIr Io quo Ionou; do ooIo docIrIo yu huLr ordIdo Iu Idou, y Ioo dono no odrn oIonro conrondor Inofunfnounonfo quo oI quIoru o doLu oocrILIr uIgo en ese nonenIo, u nonoo quo oo frufo do un gonIo roconocIdo 48 , on cuyo cuoo huofu uodo hucoroo oI Ioco o urocor cono un Ioco 49 ; cuor on onouonoo oono- junfoo u fruncoo, Iovunfuroo fronofIcunonfo uru rogIofrur ouonoo y uIucInucIonoo 50 . Ioro oofo no uroco un conoojo nuy rcfIco uru Ioo honLroo conunoo 51 . o dojonoo quo Ioo dono noo Idun o Inongun InconocIon- fononfo un ordon quo Iu croucIon no fIono. 46 I.. AIIA, Que suceJe cuonJo pensonos, on oI IILro do SHIIIOTO y ofroo, Ios Ioses fisicos Je Io nenIe, op. ciI., . 28: oI onounIonfo ocuoIonuI no InIIcu uIforucIonoo oxfonouo do Iu ucfIvIdud coIuIur, nIonfruo quo oIIo oucodo cuundo oI onounIonfo oo conconfru on un roLIonu urfIcuIur. 4? ICCIIS, op. ciI. . 438. In IguuI oonfIdo IAISIII, op. ciI., . 211, onfufIzundo Iu nocooIdud do unofur do InnodIufo. 48 So dIco quo MOZAIT, cuundo juguLu do nIno con ouo conunoroo, on cuoo do fonor uIgunu InoIrucIon nuoIcuI Io LuofuLu con oxhorfurIoo uI oIIoncIo y nIonfruo funfo oocrILIu Iuo noIodIuo quo ourgIun on ou nonfo: HAIMA , IHIIOOI, op. ciI., . 5? y ou roforoncIu. 49 Io oogundo oru Iu ouooIcIon quo TCHAIIOVSIY oo hucIu do Io quo onourIun Ioo dono uI vorIo cuundo oo onconfruLu InoIrudo: VIIO, op. ciI., . 5? y oo. IAISIII ougIoro frufur do doourroIIur Iu cuucIdud do corruroo uI nodIo oxforIor u voIunfud (op. ciI., . 213). Io, cono LIon oo oLoorvu, oI urudIgnu doI rofooor dIofruIdo (o oou, oIsIroiJo do ou nodIo). 50 Io Iu oLoorvucIon quo fornuIun HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., . 5?. 51 Aunquo un nuy InfoIIgonfo y cuordo uLogudo quo conoconoo ufIIIzu oI urgunonfo uru fornInur dIocuoIonoo ocIoouo con rovoodoroo quo rofondon convoncorIo do conounIr, hucor o udquIrIr uIgo dIofInfo do Io quo oI quIoro: SuLo Io quo uou, ooy Ioco. Io roouIfu ofIcuz. 14? Iu ouIIdu do Io quo oo oofo hucIondo uru uour u oocrILIr Io quo oo oof onoundo doLo oor Inofunfnou: no dur oxIIcucIon uIgunu, fonur uoI y IIz, fIchuo, Io quo fongunoo u nuno, y oocrILIr Iu Idou uIII no no, doIunfo do quIon oofo con nooofroo; o Iroo u Luocur oI Iugur no corcuno dondo onoroo u unofur. Iofo oo uno do Ioo conoojoo quo oo uodo dur u quIon rogunfo c6no oocrILIr: oIn vuoIfuo nI oxcuouo u Ioo dono, cuoI oIn quo oo don cuonfu do Io quo oo oof hucIondo. Son nuchIoInoo, u ou voz, Ioo uuforoo quo guurdun IIz y uoI junfo uI Iocho, orquo u vocoo oo dooIorfun con Idouo o ouonoo croufIvoo 52 . Ofroo fIonon Idouo on cuuIquIor nononfo, y onfoncoo rocurron uI oIofonu do Ioo uoIIfoo, y cudu voz quo uuroco unu Idou on Iu nonfo Iu uunfun on un frozo do uoI, oI rInoro quo oncuonfrun 53 . Io quo Iuo Idouo novodoouo no vIonon gonoroou o InoIofon- fononfo unu y ofru voz u goIour Iu uorfu do nuoofru ufoncIon, huofu quo, IIogudu Iu horu doI dIu quo oofInonoo roIcIu, fornInuduo nuoofruo dono furouo, noo dIgnonoo oonfurnoo u Iu nquInu. udIo uodo frunour con Iu InoIrucIon. TIrnIcu cono oo, huyo oI uno oo Io roLoIu. Ior ooo, on cuunfo uuroco, oI oocrIfor ono u ou oorvIcIo foduo ouo fuorzuo; Ioo uuforoo doLon Ioguroo InnodIufunonfo u Iu InoIrucIon or fonor u quo ou roooncIu nuovu oo doovunozcu 54 . Iuo Idouo uurocon Inooorudu y ooonfnounonfo, on cuuI- quIor nononfo: oI oocrIfor quo no fruLuju fuII-Iine cono fuI, oIno quo roLu nononfoo u ofruo ocuucIonoo, nocooIfu ooonor or oooo Lrovoo Inofunfoo Io dono, uru dodIcuroo u gruLur on cuuIquIor uoI Iu oocurrIdIzu Idou quo or un Inofunfo uurocIo on ou honIoforIo donInunfo, y quo funoco Io fonur nucho fIono unofur. o huy funfuo Idouo ugoIndooo on Iu nonfo uufoconocIonfo! oo docIu uIguIon quo cono uoujoro do uvIon oofuvo on vuoIoo uI our cuundo IIofouLu SAIT IXIIIIY, quo oofo no oru un honLro convoroudor nI Inforoounfo: oofuLu, on Iuo uruduo 52 In cuoo conocIdo oo oI do lIII; ofroo ojonIoo on HAIMA y IHIIOOI, op. ciI., . 5?. 53 Iru oI nofodo do CIuudo IIIAI, roIufudo or OIMII, u quIon frunocrILo VIIAII, op. ciI., . 120. 54 VIIAII, orI. ciI., . 129. 4. LA NECESIDAD DE ANOTAR TODA IDEA CUANDO EMERGE 148 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS do Ioo vuoIoo, ucodudo uI noofrudor do Ioo Luroo do cununu, oIonro oocrILIondo on un cuudorno... SAIT IXIIIIY, cIuro oof, ooonIu Iuo unonIdudoo oocIuIoo y oo huIIuLu on cunLIo oocrILIondo frozoo do VueIo Je nocIe, II principiIo, IiIoIo Je guerro o vuyu u ouLor quo Iozu IIforurIu. A Io nojor oocrILIu, y oofo oo funLIon ooILIo, un frozo do II- forufuru quo Iuogo juno Io oIrvIo uru nudu: uoo no fodo Io quo oo oocrILo oo urovochu 55 , o IncIuoo huy uuforoo quo Iuogo do unoo do fruLujo Iordon oLruo onforuo on ou ofuu do nunuocrIfo 56 . 5. No es mejor consignarlas a la memoria, en vez de anotarlas? 5.1. IOS TIIOS I MIMOIIA Y SIS IIMITACIOIS SI no Iuo unofunoo, oofunoo confIundo on quo oou nuoofru nonorIu Iu quo uInucono ou rocuordo, dooconocIondo quo huy oIofonuo do nonorIu fIjoo o IfInorunfoo 5? , y quo on nuoofro cuoo Iuo Idouo orfonocon uI cuno quo oor rocogIdo or unu no- norIu IfInorunfo, or ondo no confIuLIo nI ooguru 58 . SI LIon nuoofru cuucIdud nuforIuI do uoInIIur InfornucIon on oI coroLro oo onorno 59 , oIIo no oIgnIfIcu quo oou confIuLIo nI ooguro oI rocodInIonfo do rocuorucIon do oou InfornucIon. In ofru fornuIucIon, Iu nonorIu uodo cIuoIfIcuroo on o) oonoorIuI, cuyuo oonuIoo quodun dIoonILIoo uru unIIoIo 55 IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op, ciI, . 104, 108, 110, 113, 114, 158, 169; ICCO, AposIiIIos, op. ciI., . 20; ICCO oxroou cono funLIon oo urovochu IndIrocfu o InrovIofunonfo nuforIuI oocrIfo oIn roo- oIfoo dofInIdoo; u Iu Invorou, huofu on Iu rocoIIucIon do unfocodonfoo ooLrun Iuogo nuforIuIoo (. 50). 56 AoI Io oxroou Andro IIIIY, rooocfo do AIOIIIAIII, on oI rofucIo u AIOIIIAIII, Oeutres poeIiques, OuIIInurd, IurIo, 1965, . IIX. Inu oxIIcucIon oIcounuIIfIcu, y no ojonIoo, on IdIor AZIII, op. ciI., . 16?. 5? IIOI, op. ciI., . 152 y oo. 58 II fonu do Iu nonorIu fIono nuIfIIoo onfoquoo, vurIunfoo, nofodoIogIuo, oro oIIo no uIforu ouofuncIuInonfo Io dIcho on oI foxfo. AnIIur on Ioo IOSTMA y Oooffroy IIIIII, conIIudoroo, VerIoI Ieorning onJ nenor,, IonguIn, SuffoII, 1969, uru unu ooIoccIon do foxfoo. 59 MII nIIIonoo do noguLyfoo, oogun Iouuc ASIMOV, TIe Hunon Broin. IIs CopociIies onJ IuncIions, Monfor, uovu YorI, 1965, . 338 y 339. 149 durunfo unoo confonuroo do nIIooInuo do oogundo, oro oon ouofIfuIduo or nuovuo oonuIoo oonoorIuIoo on nonoo do un oogundo 60 , I) nonorIu u Lrovo Iuzo o rInurIu, quo duru or unoo cuunfoo oogundoo u un nInufo o no y ouoIo IInIfuroo u unoo oIofo dufoo do InfornucIon, do nodo fuI quo cuundo onofrun nuovoo dufoo do InfornucIon, urfo do Iu vIoju Infor- nucIon oo dooIuzudu. Iofoo doo fIoo do nonorIu oon oLvIunonfo InufIIIzuLIoo uru uInuconur uIII Idouo croufIvuo. c) Vounoo uhoru Iu nono- rIu u Iurgo Iuzo, dIvIoILIo u ou voz on oocundurIu y forcIurIu. Iu nonorIu u Iurgo Iuzo oocundurIu oo uInuconudu con unu oonuI ... doLII... Ior oofo nofIvo oo oIvIdu fcIInonfo... Iofo fIo do nonorIu uodo durur do vurIoo nInufoo u vurIuo horuo 61 . Tunoco oo oIIu donuoIudo ufu uru rocogor Idouo cono Iuo quo oofunoo frufundo. Ior fIn, on cuunfo u Iu nonorIu Ierciorio, quo ouoIo durur fodu Iu vIdu do Iu oroonu, ouo oonuIoo, or oor oIIu nuy ofonfo, hucon quo Iu InfornucIon oofo dIoonILIo on unu fruc- cIon do oogundo, urocIoru quo ou uIIcucIon ofocfIvu oo roduco u cuoofIonoo quo no oon dofornInunfoo uru Io quo uquI conoI- dorunoo: onfrun on oofu nonorIu ofonfo y u Iurgo Iuzo nuoo- fro roIo nonLro, nuoofru cuucIdud do rocordur InnodIufu- nonfo Ioo nunoroo doI 1 uI 10, Iuo Iofruo doI uIfuLofo y Iuo uIuLruo quo oo uoun uru oocrILIr y huLIur, y funLIon or Iu nonorIu do Iu roIu oofrucfuru fIoIcu rocIou y doI nodIo InnodIufo nuy funIIIur 62 . 5.2. lAIICIAS Y ISTOISIOIS I IA MIMOIIA oodo ofru oroocfIvu, quo unfuuIIzu Iu roIufIvIdud do oofuo cIuoIfIcucIonoo, do fodoo nodoo oo doofucu oI hocho conun do quo oIvIdunoo fcIInonfo coouo quo quIoIorunoo rocordur 63 y u Iu Invorou u vocoo rocordunoo dofuIIoo quo no noo Inforooun 64 , 60 OIYTO, op. ciI., . 823. 61 OIYTO, op. Ioc. ciI. 62 OIYTO, op. Ioc. ciI. 63 IrvIn IAISCH, MonipuIoIion. Der Criff nocI Jen CeIirn, oufocho VorIugo-AnofuIf, Sfuffgurf, 19?2, . 216. Iu oLoorvucIon, or cIorfo, oo unfIguu, y yu Iu onconfrunoo on SCHOIIHAIII, op. ciI., . 5?9 y 585. 64 IAISCH, op. Ioc. ciI. 5. SELECCION DE CRITERIO: MEMORIA O ANOTACION 150 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS o uun coouo quo quorrIunoo oIvIdur do Luonu gunu, confInuun ufornonfndonoo 65 , o no rocordunoo uIgo quo, oIn onLurgo, ouLonoo quo esI on uIgun Iugur do Iu nonorIu 66 , u oIvIdunoo uIgo quo uI vorIo o onconfrurIo nuovunonfo Io rocordunoo 6? . A vocoo oo roducon ofruo dIoforoIonoo on Iu nonorIu, y rocordunoo Io quo no oucodIo 68 , y on cuuIquIor cuoo, Iu In- fornucIon quo oo rocuordu uodo uurocor do fornu IIgorunonfo dIforoncIudu u Iu urondIdu uI rIncIIo 69 . Ioor uun, huy cuooo on quo croonoo doourroIIur ex noto un onounIonfo orIgInuI, Ignorundo quo oofunoo fun ooIo frunocrI- LIondo do nuoofru nonorIu rocondIfu uIgo quo honoo IoIdo unoo unfoo, oou quo onorju on fornu IdonfIcu uI orIgInuI IITZSCHI ?0 y ofroo ?1 , o rooIuLorudu COIIIIOI ?2 . 5.3. IA IVOIICIO II ISO I IA MIMOIIA Huy funLIon on fodo oofo unu roLuLIo ovoIucIon cuIfuruI, on Iu cuuI honoo uoudo huco yu nuchoo oIgIoo u no doondor do Iu frunonIoIon cuIfuruI oruI, con Io cuuI nuoofruo fucuIfudoo do nonorIu oon ooILIononfo InforIoroo u Iuo do cuIfuruo con nuyor frudIcIon oruI ?3 . Iuo unfIquIoInuo focnIcuo nnonIcuo 65 Joooh . OVACI, Teorio , prcIico Je Io eJucoci6n, od. AIIunzu, MudrId, 1985, . 65 y ouo roforoncIuo. 66 IAISCH, op. ciI., . 215. 6? IAISCH, op. ciI., . 215. 68 OVACI, op. Ioc. ciI. y ouo roforoncIuo. 69 OVACI, op. ciI., . 81. ?0 JIO, op. ciI., . 33 roIufu oI cuoo do IITZSCHI, quo on Asi IoII6 ZoroIIusIro rooocrILIo, on ou Ionguujo orIgInuI, un roIufo do un IILro do nuvogucIon quo huLIu IoIdo u Ioo onco unoo: ...oo InconcoLILIo quo IITZSCHI fuvIoru Idou uIgunu do oofur IugIundo uquoI roIufo. Croo quo cIncuonfu unoo doouoo oo dooIIzo Inooorudunonfo Lujo oI foco do ou nonfo conocIonfo. ?1 lIOIII noo confo quo Io ocurrIo oofo con un urfIcuIo quo uLIIco, doocuLrIondo Iuogo on ou LILIIofocu oI nIono urfIcuIo, do ofro uufor, ouLruyudo y unofudo or oI nIono unoo unfoo do uLIIcur, oIn ouLorIo conocIonfononfo, Iu nIonu voroIon. ?2 Supro, nun. 3.1. Cono dIco OVACI, op. ciI., . 104, u vocoo onounoo quo honoo fonIdo unu Idou croufIvu y doouoo noo dunoo cuonfu quo roLuLIononfo huLIunoo rocILIdo (or nodIo do urondIzujo rocofIvo) Iu roIucIon concofuuI do uIgun rofooor o uufor quo no odIunoo rocordur. ?3 IISTAI, op. ciI., . 204. 151 quo ooLrovIvIoron doo nIIonIoo ordIoron ou roIovuncIu onfro OufonLorg y oI IonucInIonfo ?4 , y yu on Ioo cIrcuIoo oducucIo- nuIoo nodornoo Iu uru y oInIo nonorIu no oo ooocIuInonfo vuIorudu ?5 . Iouurocon ooordIcunonfo oroonuo dofuduo do unu oxfruordInurIu cuucIdud do nonorIu, oro no foduo oo hun doofucudo or ou croufIvIdud ?6 ; on cuuIquIor cuoo, croufIvuo o no, Iuo oroonuo nonorIoouo no uLundun hoy on dIu. Iu concIuoIon InovIfuLIo, doodo un nguIo u ofro quo oo Io nIro, oo quo no uroco fIIooofIcu, onIrIcu nI fIoIoIogIcunonfo oonoufo confIur u Iu nonorIu Iuo Idouo quo oo noo ocurrun roo- ocfo do cuuIquIor fruLujo quo doLunoo hucor o oofonoo hucIon- do ?? , u nonoo quo doooonoo cuIfIvur Iuo focnIcuo nnonIcuo quo rocodIoron u Iu Inronfu, y Io oounoo hucor ?8 . 5.4. II ISO IACIOAI I IA MIMOIIA VS. IA ISCIITIIA Y uunquo oofonoo rIvIIogIudoo or unu oxcoIonfo nono- rIu, Quoror rocordurIo fodo oo unu huzunu fun InufII cono ouLIr cInco Iooo or Iu oocuIoru cuundo odonoo uour oI uoconoor; AquoIIo quo noo oLIIgunoo u guurdur on Iu nonorIu roIogu un oocfor do nuoofru cuucIdud coroLruI u Iu funcIon uoIvu do Iuyu do oofucIonunIonfo do Idouo; u Iu Invorou, oI hocho do oIvIdur uIgo u oour do fodoo Ioo oofuor- zoo gonoru orfurLucIonoo fruofrunfoo ?9 ; or oIIo, no huy ?4 In doourroIIo doI fonu on WITTIOCI, op. ciI., . 142 y oo. VoIvonoo IncIdonfuInonfo ooLro oofu cuoofIon u roooIfo doI oIononfo vIouuI on Iu cIuoo nugIofruI, cu. XIII, nuno. 2.2 y 2.3. ?5 IISTAI, op. Ioc. ciI. ?6 IISTAI, op. ciI., . 190 u 203. Inu oxcocIon do grun nonorIu y croufIvIdud oorIu Irouof: IISTAI, op. ciI., . 190 y 191. Ofru oxcocIon fuo Honoro; Ioro or Io quo ouLonoo, Honoro huLo nuy ocoo: SAOA, op. ciI., . 2?6. TunLIon MOZAIT onfrurIu on oofu roducIdu IIofu, uunquo con rooorvuo: OAIII, op. ciI., . 384 y 393. ?? o foduo nunoruo, uru quo oo roduzcu oI rocooo fIoIoIogIco do doourroIIo doI ouofonfo nuforIuI do uIgunu InfornucIon on cuunfo nonorIu u Iurgo Iuzo, oo roquIoron do doo u froo horuo do conconfrucIon ooLro uquoIIo quo Infonfunoo uInuconur do ooo nodo, con Io cuuI oI fIono quo oo conouno oo nuyor quo oI do oocrILIrIo, y oo ocuu ooucIo do nonorIu fuI voz ouorfIuunonfo. ?8 oo ronIfInoo u WITTIOCI, op. Ioc. ciI., y ouo ronIoIonoo. ?9 Sorvun SCHIIIIII, op. ciI., . 112. 5. SELECCION DE CRITERIO: MEMORIA O ANOTACION 152 CAP. IX.NACIMIENTO Y REGISTRO DE LAS IDEAS CREATIVAS oxcuou uru no oocrILIr do InnodIufo fodo Io quo oo noo ocurro, nI uru oIvIdurIo 80 . SI no unofunoo unu Idou on oI rocIoo Inofunfo on quo oIIu nuco on nuoofro coroLro, oofunoo hucIondo un ucfo ouorfIuo o Infundudo do confIunzu on nuoofru cuucIdud do rogIofrur Idouo on Iu nonorIu, uru ro-gonorurIuo y oocrILIrIuo on oIro nononfo do nuoofru oIoccIon. II dojur Iu oocrIfuru do unu Idou uru doouoo oo uoI urrIooguroo u quo oou Idou no rouurozcu 81 . SI Iu Idou oru Ir uI cIno, doodo Iuogo quo no nocooIfunoo IncIuIrIu on Iu ugondu: oI oru cono fundunonfur on fornu orIgInuI y novodoou unu cuoofIon, oIIu uodo no ronucor oI no Iu unofunoo on oI nononfo on quo hu fonIdo oxIofoncIu on nuoofru uufoconocIoncIu o honIo- forIo donInunfo. o confIo on ou nonorIu. A nonudo dojunoo oocuLuIIIroo unu Idou Luonu orquo onounoo quo Iu vunoo u rocordur. Con nuchu frocuoncIu unu Idou quo LrIIIu durunfo un Lrovo Inofunfo quodur IrrocuoruLIononfo ordIdu oI no Iu unofunoo on oI nononfo 82 . o foduo nunoruo, unofur unu Idou no InIIcu uLundonur oI uoo do Iu nonorIu: Luofunfo rocIouronoo do oIIu uru or- donur y rocordur rocIounonfo Ioo uoIoo on quo honoo uno- fudo Iuo Idouo 83 . 5.5. II IIOISTIO O IA IIIIA I IA IIA II coroLro oo uufonono (oo ono u funcIonur or oI nIono) on uIgunoo uoocfoo y doondIonfo on ofroo 84 . Tononoo uoo quo urondor u rocogor ouo frufoo cuundo oo ono u funcIonur 85 , uufononunonfo o no, y u roducIr Idouo quo, cono foduo, oxIo- 80 Sorvun SCHIIIIII, op. ciI., . 164. 81 Iofu oo Iu oLoorvucIon no conun: Iu nuyor urfo do Io quo Iu InfoIIgoncIu doju oocuur no vuoIvo juno u rocuorurIo (SCHOIIHAIII, op. ciI., . 585) Iuodo huLor, con fodo, unu fuIou IdouIIzucIon do Idouo no rocorduduo, cono rocuordu Iu frunocrIcIon do IIIIZ quo huconoo uI fInuI doI nun. ? doI cu. X. 82 IAISIII, op. ciI., . 211. Vor funLIon Iu cIfu do IIIIZ quo huconoo uI fInuI doI unfo ? doI cu. X. 83 Vor infro, nun. ? in fine doI cu. X. 84 IIOI, op. ciI., . 100. 85 O oou, ooguIr oI hIIo do unu Idou, onIondoIu ooLro uoI... 153 86 IIOI, op. ciI., . 108. Iocordunoo Iu ouIvodud rovIu ooLro oI nundo 2 do Ioor. 8? CIfudo or Hurry MAOX, C6no esIuJior, Tuu, IurcoIonu, 1969, . 99. fIrn on oI coroLro, oro ooIo uIII y ooIo on oI nononfo quo oon onouduo 86 . Iuoudo ooo nononfo, Iu Idou oInIononfo no oxIofo no on nuoofru nonfo uufoconocIonfo, y oI no fononoo rogIofro oocrIfo do oIIu, oo dIfIcII o InooILIo quo oI coroLro vuoIvu u roducIrIu on fornu unIogu, uI no odor rocurrIr u Iu voroIon docunonfuI do ou unforIor roooncIu fuguz on Iu nonfo, y no fonorIu noco- ourIunonfo oxIofonfo nI fcIInonfo uccooILIo on Iu nonorIu. In dofInIfIvu y oogun oI rovorLIo chIno, Iu fInfu no IIdu oo nojor quo Iu nonorIu no rofonfIvu 8? . 5. SELECCION DE CRITERIO: MEMORIA O ANOTACION CAPITULO X RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO 1. La adquisicin del oficio Yu vInoo quo un uLogudo ofIcIonfo, on cuuIquIor funcIon quo huyu do dooononur (juoz, funcIonurIo, uLogudo IndoondIonfo, ofc.) nocooIfu ouLor creor , escriIir. SI Arondor u Ioor y, on nonor grudo, u oocrILIr oon, oIn dudu, Ioo nuyoroo uconfocI- nIonfoo on oI doourroIIo InfoIocfuuI do unu oroonu 1 , oI oofu- dIunfo do orocho nocooIfu oor onfronudo or ouo rofoooroo on oofu urfo do ou fornucIon, u fIn do IrIo corrIgIondo ouo rInoroo orroroo y frunonIfIrIo ouo roIoo conoojoo. OLvIunonfo, oI fIono y oI oofuorzo conofunfo Io Irn dundo unu doofrozu crocIonfo, on Iu cuuI oo uIIvIunun Iuo dIfIcuIfudoo quo Iunfou oI IdIonu, Iu grunfIcu, ofc., y oco u oco nojo- rurn oI ordon oxooIfIvo, Iu unfuucIon, Iu oIoguncIu do Iu oocrIfuru, oI oofIIo 2 IIforurIo 3 . Iofo InIIcu quo huy quo oocrILIr nucIo, durunfo unoo, uru fInuInonfo udquIrIr oI ofIcIo. Mozurf no odrIu huLor oocrIfo ouo oLruo no Inorfunfoo... oI no huLIoru oocrIfo unfoo nIIoo do frugnonfoo nuoIcuIoo 4 . In oI cunIno quodurn fruLujoo fIojoo o nuIoo y frufo do oxcooIvoo oofuorzoo, roIoo do Ioo rInoroo unoo do Iu udquI- oIcIon doI ofIcIo, oro oco u oco oI quo oroIofu Ir IIogundo u udquIrIr cudu voz no doofrozu uru oxroouroo nejor y uI 1 IOIIII, BsqueJo sin Iernino, Tocnoo, MudrId, 1985, . 1?. 2 Cono oxroou STIAWISIY, op. ciI., . ?4, II oofIIo oo Iu nunoru urfIcuIur con oI cuuI un uufor ordonu ouo concofoo y huLIu Iu Ionguu do ou ofIcIo. 3 Vor, or ojonIo, J. MIIITO MIIIAY, II esIiIo IiIerorio, lCI, MoxIco, 1951, o OuIIIorno AZ-IIAJA, II oficio Je escriIir, AIIunzu IdIforIuI, MudrId, 1969. 4 John OAIII, ArIe, nenIe , cereIro. Uno oproxinoci6n cogniIito o Io reoIiJoJ, IuIdoo, Iuonoo AIroo, 198?, op. ciI., . 388. 156 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO roIo fIono con nonoo dIfIcuIfud: con Ioo unoo, Iuo uIuLruo fIuyon cudu voz no fcIInonfo, y con nojor oofIIo. Ior Io oxuoofo, uyudu onozur u oocrILIr fun fonruno cono oo uodu, cono Io ufoofIguun Iu nuyor urfo do Ioo oo- crIforoo 5 . o foduo nunoruo, convondr roIoor Iuo gInuo do Iorgoo ooLro Ioo oxcoooo oofIIIofuo 6 , Iu rorooonfucIon do Iu rouIIdud ? , y no cuor on oI dofocfo doI quo o conofo ocudoo on Iu oInfuxIo, quo oo ofIcuz, oro oI on oI urgunonfo quo IndIcu 8 . 2. El trabajo de reelaboracin: claridad, estilo, sistematizacin, etc. Huy unu roIucIon dIrocfu onfro oI IroIojo quo oo hu uoofo on corrogIr unu y cIncuonfu vocoo no oo oxugorucIon oI Lorrudor orIgInurIo do un oocrIfo y Iu cIurIdud 9 , oIofonufIzucIon, urnonIu, rIfno, odor do convIccIon, ofc., quo roouIfu. Huy quo udquIrIr oI hLIfo do oocrILIr y rooocrILIr unu y ofru voz, con- fInuunonfo cIurIfIcundo y oInIIfIcundo 10 . II oocrIfo oco fruLujudo oo nonoo ordonudo y no dIfIcII, no roofIfIvo, ofc. Io Iu nIonu uIIcucIon do Iu rogIu quo oo dIco oxuoo IISTII uru Iu cIoncIu: dIoz or cIonfo do Inu- 5 AIgunoo onIozun do nIno, cono Arugon, Surfro, ofc. Vor AIAOO, op. ciI., . 136; on Iu . 53 huLIu do ouo novoIuo do InfuncIu, Iuo oooonfu novoIuo quo oLIuron nIo unoo doodo Ioo cInco huofu Ioo dIoz unoo. 6 OIros conpIeIos, . 202 u 205, Iu ouorofIcIoou ofIcu doI Iocfor on ou oLru Discusi6n; . 242, dondo dofIno oI Luon Ioonuono, oI Luon uLuoo do Iuo conjuncIonoo udvoroufIvuo, ofc.; . 265, ou crIfIcu u lIAIIIIT on Iu Luoquodu doI noI jusIe; . 249, ou IndIrocfu dofonou doI doIILorudo nunojo do unucronIonoo on Joyco. ? Iu oofuIucIon do Iu rouIIdud, on op. ciI., . 21? u 219, dondo oof Io no ufII uru nuoofro cuoo. 8 IOIOIS, op. ciI., . 421, II urfo do InjurIur, on ou oLru HisIorio Je Io eIerniJoJ. 9 Iu cIurIdud no oo unu huLIIIdud Innufu: oo oI roducfo doI oofuorzo y Iu corroccIon oJ infiniIun do un foxfo, huofu quo quodu fInuInonfo conronoILIo. SI Iu Idou quo oo quIoro frunonIfIr uI uoI roouIfu confuou uI conIonzo, oI rogrooIvo fruLujo ooLro ou foxfo confrILuyo u ucIururIu on Iu roIu nonfo u fruvoo do ou oxrooIon oocrIfu. 10 IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 112. Io Iu oLoorvucIon no conun, uunquo no Iu rogIu uLooIufu, onfro Ioo oocrIforoo y croudoroo. Inu oxcocIon oorIu Mozurf. 15? gInucIon, novonfu or cIonfo do frunoIrucIon 11 . Yu vInoo on oI cuIfuIo unforIor quo fruLujundo, o oou oocrILIondo, funLIon onorgon Idouo croufIvuo, oou on ooo nIono nononfo o oofo- rIornonfo, u conoocuoncIu do huLor oofudo oocrILIondo, oofu- dIundo, onoundo. o fuI nodo, oucooIvuo roIocfuruo y confInuuo corroccIonoo huofu oI nononfo fInuI do Iu fIrnu o IncororucIon uI oxodIonfo nojorun oIonro fodoo Ioo uoocfoo do fornu y do fondo. Y doo- uoo do fornInudo y onfrogudo, quIon fongu uufocrIfIcu InovIfu- LIononfo onconfrur uoocfoo quo odrIu huLor orfoccIonudo. SI oI fIono Io ornIfo, convIono dojur rooour un fruLujo, fonur dIofuncIu do oI 12 , uoo uyudu u vorIo no crIfIcunonfo. udIo odr fuI voz ooguIr oI conoojo do HOMIIO, quo oocrILIu un oonu y Io dojuLu oIofo unoo unfoo do corrogIrIo unu voz no y durIo u Iu Iuz, oro on oI cuoo do Iuo oonfoncIuo judIcIuIoo oo frudIcIon do nuchoo frILunuIoo dIocufIr y uIIr voroIonoo durun- fo cIorfo fIono, oI oI cuoo Io juofIfIcu 13 , y nuchoo oocrIforoo Inforrunon un fruLujo or orIodoo no o nonoo Iurgoo 14 , oIn orjuIcIo do confInuur con ofroo 15 . Ior ofru urfo, IIogu oIonro un unfo on quo Iuo corroccIo- noo roducon, cono on ocononIu, rondInIonfoo docrocIonfoo; uIII oo nocoourIo dofonoroo. Y quIonoo IIoguon u oocrILIr cono IOIOIS odrn uIgunu voz docIr urunfo nuchoo unoo croI quo no oorIu dudo uIcunzur unu Luonu gInu nodIunfo vurIucIonoo y novodudoo; uhoru, cunIIdoo Ioo oofonfu, croo huLor onconfru- do nI voz. Iuo nodIfIcucIonoo vorLuIoo no oofroourn nI no- 11 O IISO: Iu InvoncIon: 1 or 100 do InoIrucIon, 99 or 100 do frunoIrucIon (MOIIS, op. ciI., . 258). ofru roorcIon (20-80 or 400) on InLorfo ICCO, AposIiIIo oI nonIre Je Io roso, Id. Iunon, Iuonoo AIroo, 198?, . 16, no cunLIu Iu Idou confruI... Son nuy ocuo Iuo coou quo ouIon do un fruzo LIon, y uun oIIuo oI uufor oIonro uodo nojorurIuo. 12 Io oofo, oIn dudu, un conoojo quo vuIo uru fodo. Vor, onfro ofroo, Joun-IuIo SIIVA SCHIIIIII, C6no Joninor eI Iienpo, Inoco, Iuonoo AIroo, 1986, . 112. 13 AoI, on Iu Corfo do Iofudoo InIdoo, cono roIufu SCHWAITZ, Super CIief, op. ciI. 14 ICCO, AposIiIIos..., op. ciI., . 26, dojo durunfo un uno II nonIre Je Io roso; ofroo ojonIoo uLundun. Vor Joun-IouIo do IAMIIIIS, ConnenI IrotoiIIenI Ies ecritoins, lIunnurIon, IurIo, 19?8, . 51. 15 Iuoo yu vInoo, oofu oo unu do Iuo fornuo do oofInuIur Iu crou- fIvIdud: cu. VIII, unfo 5.2. 2. TRABAJO DE REELABORACION: CLARIDAD, ESTILO, SISTEMATIZACION 158 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO jorurn Io quo dIcfo, ouIvo cuundo oofuo uodon uIIgorur unu oorucIon ooudu o nIfIgur un onfuoIo 16 . Iuru Ioo dono, nojor rocordur ou ofru ufIrnucIon do quo II concofo do IexIo Jefi- niIito no corrooondo oIno u Iu roIIgIon o uI cunouncIo 1? ; o, doodo Iuogo, u Iu nuorfo 18 . 3. Un trabajo largo se hace de una sola vez o de a pedacitos? Honoo oxuoofo on oofo ouLfIfuIo un Inforrogunfo uLourdo, quo udono oof confoofudo on oI cuIfuIo unforIor, oro Io hu- conoo orquo InIIcIfunonfo oof rooonfo, cono respuesIo err6neo, on nuchu gonfo quo u Io nojor quIoro o quorrIu oocrILIr uIgo, o doLorIu hucorIo y oIn onLurgo no oncuonfru cono 19 . II cuoo no fIIco do fuIoncIu, on oI oonfIdo do oofo ouLfI- fuIo, oo oncuonfru on quIonoo oo onfronfun u ooILIoo fruLujoo quo ouLon doLon fonor uIgunu oxfonoIon conoIdoruLIo (unu fooIo, un IILro, un frufudo), o IncIuoo oxfonoIonoo no roducIduo oro confuduo on no do unu doconu do gInuo (unu nonogrufIu, un urfIcuIo, unu ooccIon uru un IILro coIocfIvo). II roLIonu do exIensi6n no oo Io ouoIo rooonfur on cunLIo uI quo fIono quo hucor unu donundu, uIogufo, oonfoncIu, orquo ouLo quo no huy oxfonoIon uIgunu roquorIdu y oI uodo oor concIoo oo nojor. In oofo cuoo oI oLjofIvo InIcIuI oo odor conofruIr Iu urgu- nonfucIon urfIondo do un nodoIo oInIo, quo Ironoo onrIquo- cIondo rogrooIvunonfo 20 . In unLuo oIfuucIonoo Iu cuoofIon oo unIogu: ocuo vocoo un fruLujo oo huco fodo do un fIron, nI uun oI rInor Lorrudor 21 . 16 OIros conpIeIos, op. ciI., . 1022. 1? Op. ciI., . 238, Iuo voroIonoo honorIcuo, on ou oLru Discusi6n. 18 AoI MIguoI AngoI fruLujo cIncuonfu unoo on dIofInfuo voroIonoo do Iu IIodud, y Iu nuorfo Io IIogo con unu do oIIuo InconcIuou: HIISIOII, op. ciI., . 31. 19 Iuodo con oIIo roocIndIr do Iu Iocfuru do oofu oogundu urfo quIon huyu onconfrudo ruzonuLIo Io rocodonfo, o no Io quodon duduo rcfIcuo uI rooocfo. 20 CAIIIO, C6no orgunenIor..., op. ciI., . 51. 21 Inu oxcocIon oorIu CIuudo IIVI-STIAISS, oogun oo oxroou on I IAMIIIIS, op. ciI., . 10?; do fodoo nodoo, doofucu quo ooo nunuo- 159 SI huLIunoo do un IILro, Iu ufIrnucIon oo fun ovIdonfo quo uroco ouorfIuu. SIn onLurgo croonoo quo no oIonro Io oo, y or ooo InoIofInoo on Io oLvIo: cuuIquIor fruLujo, Iurgo o roducIdo, oo huco do u oquonoo oducIfoo, croudoo cudu uno oourudu o IndIvIduuInonfo, quo uI conIonzo no fIonon foduvIu Iu oufIcIonfo onfIdud o unIdud cono uru conofIfuIr oIquIoru oI Lorrudor InIcIuI. In oou rInoru ofuu fodo Io quo vunoo conoIguIondo oon fIchuo, uoIoo ouoIfoo, oquonuo unofucIonoo, fruooo quo oo noo hun ocurrIdo, ofc., quo honoo junfudo u roooIfo do uIgun Inforoo concrofo y uun no ouLonoo cono ordonur, nI oIquIoru ouLonoo oI odronoo urnur on uIgo quo oou do Inforoo. OOITHI cuonfu quo unfoo do oocrILIr !erIIer huLIu junfudo Iu fofuIIdud do Ioo nuforIuIoo do quo dIoonIu, pero no querion Ionor forno oIguno, Io fuIfuLu un urgunonfo quo huLrIu do durIoo cuoro, huofu quo un dIu fuvo cono unu IIunInucIon y concILIo oI ooquonu do Iu oLru, Iu cuuI uoo u oocrILIr InIn- forrunIdunonfo durunfo un noo, oIn ouIIr do ou Iozu, huofu fornInurIu 22 . Io uoI do u oco, con Iu oucooIvu ucunuIucIon do frozoo do Idouo, quo vu fonundo fornu uIgo urocIdo u un rInor oocrIfo, o uI ooquonu urgunonfuI do oI. A ou voz, uru hucor ooo rInor docunonfo u urfIr doI cuuI ooguIr fruLujundo, no huy ofru fornu quo Iu do hucorIo do u o- quonoo frozoo, ordonudoo y oIofonfIcoo o no, quo rogrooIvu- nonfo Irn conIofndooo con nuovoo dIofInfoo rrufoo huofu quo, do u oco, y or oucooIvoo ugrogudoo, urnudoo, ourooIonoo, roordonunIonfoo, conIonzu u fonur Iu fornu do un Lorrudor con unIdud fonfIcu. Sou cuuI fuoro Iu oxfonoIon quo roouIfo, cuoI oIonro ooIo hu odIdo nuforIuInonfo oor rouIIzudu do u oco, or ofuuo ouoIfuo, frozoo IndoondIonfoo, uroxInucIonoo oucooIvuo, ofc., quo ooIo Ionfu y rogrooIvunonfo fuoron uIgun dIu cononzundo u udquIrIr fornu unIfIcudu o oIofonfIcu, y oIonro foduvIu crIfo uodo oor nonofruooo y quo ooIo doouoo uodo uour u Iu oocrIfuru, o oou, u rohucorIo or urfoo; dIco Io nIono lrunoIo MAIIIT-JOIIS, on I IAMIIIIS, . 112. 22 CIfudo on VIIAII, op. ciI., . 126 y 12?. 3. METODO DE TRABAJO 160 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO rovIoIonuI, cono rInoru oxrooIon do Idouo roIuo u Ir on- rIquocIondo ooforIornonfo. IOIOIS, u urfIr do ou coguoru, no udo hucor nI oIquIoru cuonfoo corfoo, uI no odor Ioor Io quo unfoo oocrILIu do u urfoo, y doLIo roducIr ou croufIvIdud u onouyoo Lrovoo y oonuo, Ioo unIcoo quo odIu, or ou nuyor Lrovodud, oIuLorur Infogrunon- fo on ou cuLozu unfoo do dIcfurIoo 23 . 4. Cul es el momento de la autocrtica? 24 Iu roouoofu oo ofru voz unu oLvIodud, oro grun cunfIdud do oroonuo fIonon unu concIuoIon orronou u fruvoo do ou con- orfunIonfo. Iofunoo InoIofIondo on quo Iuo Idouo fIonon oxIofoncIu on Iu nonfo ooIo or nononfoo. Son nuy ocoo Ioo croudoroo con Iu oufIcIonfo cuucIdud 25 cono uru concoLIr onforunonfo on ou cuLozu, oIn oocrILIr nudu, fodu unu oLru conIofu. So dIco quo uIgunoo gonIoo do Iu nuoIcu odIun hucorIo, MOZAIT, or ojonIo 26 , uunquo on Iu nIonu IInou Ioofhovon on cunLIo nodIfIcuLu y rooocrILIu ou conooIcIon con frocuoncIu 2? . VA OOOH dIco funLIon do unu do ouo oLruo quo Iu con- cILIo Infogrunonfo on ou cuLozu unfoo do ojocufurIu 28 ; oro funoco oo Iu rogIu on Ioo urfIofuo, on oIIoo oI ucfo do crou- 23 Anu MurIu IAIIIICHIA, Io expresi6n Je Io irreoIiJoJ en Io oIro Je Borges, Cofro IdIfor do AnorIcu IufInu, Iuonoo AIroo, 1984, . 12: SI no voIu Io quo oocrILIu, no odIu InugInur unu hIoforIu do cIorfu oxfonoIon. Ior ooo oo voIco u Iu InvoncIon do roouo nuy Lrovoo. 24 ConfInuunoo uquI oI doourroIIo InfroducforIo ofocfuudo on oI cu. VIII, nun. 8. 25 MonorIu, ufoncIon, conconfrucIon, nofIvucIon, Io quo fuoro, on uIfo grudo. 26 Sogun ou funoou curfu yu cIfudu, VIIO, op. ciI., . 55; uunquo huy quIonoo dudun do ou uufonfIcIdud. In doourroIIo do oofo roLIonu concrofo do oI MOZAIT concoLIu o no fodu Iu oLru on ou nonfo, quo concIuyo or Iu nogufIvu uI nonoo on fornInoo IIforuIoo, on OAIII, op. ciI., . 384 u 393. 2? IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 89 y 91: fruLujuLu con oI nuyor onono, voroIon fruo voroIon, on unu Idou, Infonfundo cIuoIfIcurIu y oInIIfIcurIu. 28 VA OOOH, CorresponJence conpIeIe, f. II, IurIo, OuIIInurd, . 101, frunocrIfo on VIIAII, op. ciI., . 124. 161 cIon no oo rovIo oIno conconIfunfo uI ucfo do Infur 29 , oocuIIr, dILujur. Iu cuoofIon con quo oo InIcIu oofo rrufo oo, onfoncoo, quo Iu croucIon y uufocrIfIcu no uodon hucoroo on Iu cuLozu, unfoo do oocrILIr unu IInou. Son no croudoroo Ioo quo doou- rroIIun Iu ufIfud do voIcur ouo Idouo uI uoI 30 oIn rofondor crIfIcurIuo o conoururIuo rovIunonfo 31 y Iuogo oonofon u crIfIcu Io quo hun rouIIzudo, fruLujundo on nuIfIIoo voroIo- noo 32 quo vun doocurfundo Io nuIo, ooIoccIonundo 33 y rooIuLo- rundo Io Luono 34 . Iu croucIon ouono IILorucIon o IILorfud InforIor, uI nonoo nononfnou dooInhILIcIon, ouoonoIon do Iu uufororooIon y uufocrIfIcu huofu oI nononfo on quo Iu Idou yu oofo vorfIdu uI uoI. IIIo ouono unu nozcIu do nodoofIu y uuducIu: nodoofIu uru udnIfIr o priori quo uno uodo hucor fruLujoo quo roouIfon nuIoo, y uuducIu uru roocIndIr on oI ucfo croufIvo do Ioo cnonoo o nornuo 35 . 29 AIgunoo Inforoo dIcon Yo no Looquojo. IIono. Y funLIon rofoco. Arovocho Io do uLujo. Ioro no no Iunfou oI cuudro on Iu cuLozu. Iorquo doouoo do Ir hucIondoIo fo duo cuonfu do quo ouIo ofru Infuru: JooofInu IOIIIOSA, rovIofu Y, nun. 2, Iuonoo AIroo, 198?, . 40. 30 IuoI, foIu, nrnoI u ofro ooorfo fIoIco quo conoIgno o cororIco Iu Idou croufIvu. 31 O cono dIco SunuoI IICIIT, oocrILo oIn ouLor Io quo oIIo oIgnIfIcu... Ioo oI y Ioo no, oofo oo ofru coou, oIIoo no vondrn u nodIdu quo uvunco: cIfudo on AIAOO, op. ciI., . 150. 32 Yu rocordunoo oI yo ruoLo, ruoLo y ruoLo do JOSIIIA IOIIIOSA, op. ciI., . 38. TunLIon ugrogu: Croo quo nIo Idouo funcIo- nun ooIo on Iu rInoru InofuncIu. oouoo oo onrIquocon on Iu rou- rucIon doI orror (. 40 y 41). 33 IOIIII, SocieJoJ oIierIo..., op. ciI., . ?8, 82, 84, 88. In uIuLruo do STIAWISIY, op. ciI., . ?3, Todo urfo roouno un fruLujo do oo- IoccIon... Irocodor or oIInInucIon, ouLor doocurfuroo... oo Iu grun focnIcu do Iu ooIoccIon. 34 AoI MATISSI hucIu dILujoo quo IIunuLu VurIucIonoo, oonundo con Iu nuno (AIAOO), huofu quo Io ouIIu uno InoIrudo, y do oofo docIu quo huLIu cononzudo or un Iovo novInIonfo fonLIorooo quo quorrIu fornInur on un cunfo do orguno: AIAOO, op. ciI., . 131, oxfondIondo Iu conurucIon do Iu Infuru u Iu nuoIcu, cono MATISSI, y or InIIcuncIu u Iu oocrIfuru. 35 JooofInu IOIIIOSA, u Iu rogunfu TuvIofo quo roocIndIr do uIgo uru concrofur fu oLru oxroou: SI, croo quo do nI oducucIon y do Ioo vuIoroo oofofIcoo. Y fuvo quo Incororur Iu ucofucIon do nIo roIoo rocoooo. SuLoo or quo IonuIo MuccIo oo un grun Infor Iorquo oo ornIfo cuudroo nuIoo. IovIofu Y, nun. 2, Iuonoo AIroo, 198?, . 40. 4. CUAL ES EL MOMENTO DE LA AUTOCRITICA? 162 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO Iu vuIIu o oorIodud doI fruLujo croufIvo doondo funLIon do Iu ooforIor uufocrIfIcu y nojorunIonfo o conouru fofuI fInuI, oro oofo oo unu ofuu uIforIor y dIforonfo. o oo udoIunfu juno on nuforIu do croucIon oI oo ojorco un roI uufocrIfIco unfoo do huLor vIofo on LIunco y nogro (o on oI onfugrunu, Iu foIu, nuquofu, ofc.) cuI oo Iu Idou roIu quo oo frufu do crIfIcur o conourur 36 . Ior cIorfo quo oofo roduco nucho fruLujo quo fInuInonfo no oIrvo, quo nI oI roIo uufor nuoofru o uLIIcu, quo IncIuoo doofruyo oxroounonfo o nundu doofruIr u ouo horodoroo (uru no doofruIrIo oI nIono or Iuo duduo quo, nIonfruo vIvu, uodu nojorurIo). Ioo oo nornuI, oou quo Ioo dono Iuogo conurfun o no Iu nuIu o Luonu cuIIdud do Io ocuIfudo o nundudo doofruIr. o oo creo on Iu ucfIfud uoIvu o rofIoxIvu do II pensoJor do IOI 3? , oo Io huco escriIienJo Idouo uru vor cono quodun, doI nIono nodo quo oI oocuIfor no creo Iu oocuIfuru on ou cuLozu, oIno quo rInoro huco nunoroooo dILujoo 38 y Iuogo escuIpe rI- noruo y oucooIvuo voroIonoo 39 , unfoo do IIogur u Iu oocuIfuru dofInIfIvu. So crou unu oocuIfuru JiIujonJo y escuIpienJo 40 . AoI cono IOI no cre6 II pensoJor on Iu ucfIfud on quo fI- oIcunonfo Io coIocu uLofruIdo, ooffIco, quIofo, oIno quo Io hIzo JiIujonJo rInoro y escuIpienJo doouoo oucooIvuo voroIo- noo unfoo do Iu uIfInu o dofInIfIvu, uoI funLIon oI quo oocrILo on cuuIquIor fonu no oo coIocu cono II pensoJor, oIno cono 36 Ior ooo lrunoIoo MAIIIT-JOIIS dIco quo oocrILIr do onfrudu foduo Iuo fonforIuo quo Io uoun or Iu cuLozu: uru doofucur oI curcfor ocriIico quo doLo fonor oofo rInor nononfo croufIvo (on I IAMIIIIS, op. ciI., . 111). 3? Quo corrooondo u unu orronou y no unfIguu orcocIon ouIur: CuuIquIor oocrIfor nodIuno doocrILIr fcIInonfo Iu ucfIfud do Inno- vIIIdud do un honLro ounIdo on hondu nodIfucIon o on oI uoonLro quo ofrIfIcu, dIcIondo: Iorecio uno esIoIuo (SCHOIIHAIII, op.ciI., . 532). 38 Yu vInoo quo doI nIono nodo rocodo oI Infor, cono funLIon Io rocuordu CIuudo IIVI STIAISS on I IAMIIIIS, op. ciI., . 10?, hucIondo IguuI uruIoIIono con Iu oocrIfuru. Iu dIforoncIu rooIdo on quo IIVI STIAISS uodo hucor oI IILro onforo uru doouoo rofruLujurIo, on Iugur do rocodor or urfoo (. 10?); oIIo, do fodoo nodoo, Iuego do Iu InvoofIgucIon roIInInur (. 109). 39 Ior ojonIo, MATISSI: vor IIOO, op. ciI., . 23 u 35. Io nIono MIOIII AOII, IIOAIO A VICI. 40 oodo Iuogo, oogun Iu focnIcu y oI nuforIuI onIoudoo oofu uIuLru oo ouocofILIo do nuIfIIoo donofucIonoo, oro foduo oIIuo oofn on oI cuno do Iu occi6n, no do Iu neJiIoci6n oxcIuoIvu y rovIu. 163 IOI; o oou ocIuonJo, oro oofu voz on oI Iuno IIforurIo 41 : escriIienJo Idouo ouoIfuo, dundo fornu do u oco uI rInor Lorrudor doI fruLujo, Io quo uodo IIovurIo horuo, dIuo, noooo o unoo oogun ou Inforoo, croufIvIdud, fIono. o conoconoo on cunLIo do nIngun grun croudor quo huyu ooofonIdo fornuInonfo quo IoJo un IILro Io fonIu inIegronenIe on Iu cuLozu unfoo do oocrILIrIo (oI Iu Idou gonoruI, oI doourroIIo gIoLuI, oro no fodo oI IexIo do Iu oLru). ojunoo uru oI rrufo 5 Iu cuoofIon do oI oo IndIoonouLIo urfIr o no do un ooquonu, oro dIgunoo uc or oI nononfo quo Iu oocrIfuru nIonu, Iu fucfuru concrofu do Iu oLru, no uodo nornuInonfo doourroIIur- oo inIegronenIe on oI coroLro, uru Iuogo uour u roducfur no- runonfo Iuo Idouo rovIunonfo onouduo in IoIun. IIIo ouon- drIu un oofuorzo gIgunfooco o InufII do nonorIu (infro, unfo ?), cuunfo nonoo, y roLuLIononfo oou IncIuoo InooILIo. Ioo ooILIo orror on quIon fIono quo oocrILIr uIgo uodo IIovurIo u Infonfur onour rInoro fodo on ou cuLozu, uru Iuogo InIcIur oI ucfo do oocrIfuru gIoLuI y unIco. In vordud Iuo coouo no ocurron uoI. Iu rofIoxIon crIfIcu udocuudu doI conjunfo y do ouo urfoo ooIo oo nuforIuInonfo ooILIo u urfIr do un docunonfo quo fongu oxIofoncIu on oI uoI, y ornIfu onfoncoo ou ovuIuucIon gIoLuI y oocforIuI, nodIfIcucIon, udocuucIon. 5. Hace falta un esquema previo? Huy novoIIofuo rofooIonuIoo quo fIonon fodo oI ooquonu o Idou confruI do un IILro on Iu cuLozu o on oI uoI unfoo do cononzur u oocrILIrIo, Io cuuI no dIofu nucho do quIonoo oIu- Lorun rInoro oI ooquonu do unu InvoofIgucIon hucIondo oI rogrunu o IndIco do ou confonIdo fonfIco; ofroo hucon oI Iun o posIeriori doI fruLujo yu oncunInudo o IncIuoo concIuIdo on ou rInoru voroIon 42 . 41 Io onour or Iu oocrIfuru cono dIco AIAOO, op. ciI., . 130, fonundo oI ojonIo doI Infor Ooorgoo IIACQII on ou uufodoocrI- cIon doI ucfo do Infur un cuudro; o ouLIu Io quo ILu u docIr, oo oI docIrIo quo Io huco docIrIo. IguuI rofIoxIon on MATISSI: IIOO, op. ciI., . 1. 42 lrunoIoo MAIIIT-JOIIS, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 112. TunLIon oI Infor OIOIOI IIAQII, oogun roIufu AIAOO, op. ciI., . 128 u 130, 5. HACE FALTA UN ESQUEMA PREVIO? 164 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO AnLuo uIfornufIvuo oon udnIoILIoo cuundo oo frufu do hucor un oocrIfo jurIdIco croufIvo; oo uodo cononzur con un Iun con- Iofo, con ooIo uIgunu conjofuru, o con nIngunu: on oofo uIfIno ouuoofo oI fruLujo oo InIcIu or Io gonoruI or oI ordonunIonfo y roIufo do Ioo hochoo y unfocodonfoo doI cuoo. In oI rInor cuoo, oo Iu oIfuucIon fIIcu do quIonoo roonon unu InvoofIgucIon u un orgunIono quo uodu ouLoIdIurIu, y no- cooIfun rInoro oonofor u uroLucIon un IIofudo ordonudo y IogIco do fonuo y ouLfonuo u frufur (con ofroo IngrodIonfoo: roooIfoo, nofodoo, LILIIogrufIu, dIrocfor do Iu InvoofIgucIon, ofc.). Io nIono ocurro con quIon roono un fonu do fooIo uru oI docforudo. Iofo uodo roouIfur nocoourIo on fuIoo cuooo, y frucfIforo u nuchuo oroonuo, oro ouIvo Ioo ouuoofoo do oLIIguforIodud (ouLoIdIo, fooIo), no oo IndIoonouLIo urfIr do ooo nodo, nI Iu nuyorIu do Ioo fruLujoo oo hucon uoI 43 ; funoco oI roouIfudo fInuI confIrnu cudu unu do Iuo hIofooIo fonfIcuo rovIunonfo concoLIduo. Io ooILIo urfIr do uIgunu conjofuru oI uno Iu fIono InIcIuI- nonfo, uun oIn doourroIIur un Iun; funLIon uI Ir oocrILIondo frozoo do Idouo ouoIfuo uIrododor do uIgun fonu quo noo Info- roou, oo fucfILIo quo fInuInonfo fornuIonoo ex posI uIgunu o uIgunuo conjofuruo quo conIoncon u durIoo unIdud. Ofruo vocoo fononoo unofucIonoo do Idouo uufononuo, quo durunfo unoo ornunocon uIoIuduo, oIn odor uI urocor oorvIr u nudu ufII nI fornur urfo do nIngun royocfo concrofo do In- voofIgucIon; uodo o no IIogurIoo oI dIu on quo oncujon donfro do unu conjofuru ooforIor, y roouIfon u Iu oofro, u vocoo docuduo doouoo, orfocfunonfo ufuo uru Infogrur oI rInor Lorrudor do oou hIofooIo no oxIofonfo on oI honIoforIo donI- nunfo uI nononfo do onorgor Iu Idou urcIuI y uIoIudu 44 . conurundo unu voz no con Iu IIforufuru. A ou voz, oI oxroou Io nIono do IoJo ou roIu oLru IIforurIu: . 14 u 1?. TunLIon OOITHI concILIo Iuo IInouo nuoofruo do !erIIer rocIon doouoo do junfur Iu fofuIIdud do Ioo nuforIuIoo do quo dIoonIu: VIIAII, op. ciI., . 126 y 12?. 43 SuIvo grundoo Idouo rovIuo, IInouo gonoruIoo, ofc., o conjofuruo o hIofooIo gonoruIoo o urfIcuIuroo. 44 Io Io quo Io ocurrIo u OOITHI con !erIIer, oogun Io roIufu VIIAII, op. ciI., . 126 y 12?. 165 ConcIuyondo, unu oLru Iurgu oo huco do u oquonoo oduzoo, y nI oIquIoru cono oI oo conofruyoru unu urod, or un ordon IogIco 45 , oIno quo u vocoo oo crou u urfIr do frozoo dooconoc- fudoo y uoIofonfIcoo quo oco u oco uodon IIogur oro no oIonro IIogun u conofIfuIr unu Iozu cohoronfo ooofonIdu or uIgunu conjofuru. In cuunfo uI ordon vo. dooordon, noo ronIfInoo uI cuIfuIo VIII, nunoroo 4.1. y 4.3. 6. Cundo se anotan las pequeas ideas? 46 Ofru oLvIodud quo no fodoo fIonon oIonro rooonfo, oo on quo nononfo convIono unofur Iuo Idouo urcIuIoo, uIoIuduo, ro- vIoIonuIoo, quo vuyunoo fonIondo. SI Io rInoro oo fonor nofIvucIonoo, y roforILIononfo rI- nurIuo, cono oo huco uru urovochur Iuo nofIvucIonoo quo oo fongu; uru oucurIuo u Iu ouorfIcIo, doourroIIurIuo, hucorIuo frucfIfIcur Ionunonfo. AI ofocfo, huy quo conrondor quo frufndooo do un rocooo oIcoIogIco do inIeres no uodo rofondoroo ordonurIo dIrocfu- nonfo con Iu toIunIoJ. Ino no oo uodo nonJor u oI nIono crour uIgo; oro uodo o,uJorse u oI nIono u crour uIgo. Iu rogIu do oro oo no doourovochur juno unu Idou, unu IIgorIoInu chIou do nofIvucIon rInurIu, oI no Iovo Inforoo or Iu no ouorfIuu Idou: uIII nIono huy quo ufIIIzur Iu voIun- fud, oro uru dojur do Iudo Iuo dono ocuucIonoo, Inorfunfoo o no, quo uI nononfo oo oofon rouIIzundo, y onoroo u fruoIudur uI uoI Iu Idou quo oo hu fonIdo on oI Inofunfo. In conoocuoncIu, IIovo oIonro un unofudor. Iuo Idouo uurocon u cuuIquIor horu y Lujo Iuo cIrcunofuncIuo no oxfrunuo. SI no Iuo unofu uodon voIvor u hundIroo on oI ouLconocIonfo 4? . Iuo Idouo no fIonon oxIofoncIu roIu: oofn on oI coroLro quo Iuo Ionou, oro ooIo uIII y ooIo on oI nononfo on quo oon 45 Ixcofo on Iuo novoIuo, on quo oI uufor gonoruInonfo onIozu or oI ordon o oocuoncIu quo Iuogo fIono oI IILro. 46 IoIforunoo y ojonIIfIcunoo uquI Io udoIunfudo on oI cu. IX, nuno. 3,4 y 5. 4? IAISIII, op. ciI., . 211. 6. CUANDO SE ANOTAN LAS PEQUEAS IDEAS? 166 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO onouduo 48 . udo quo no IncIuyo(n) Iu roIodud do ooucIofonoruIIdud, no oo oncuonfrun on nIngun Iugur 49 , oo IndIoonouLIo durIoo un ooorfo fIoIco oxforno uI coroLro, uno- fndoIuo, onIondoIuo on Iu nuforIuIIdud doI Ionguujo 50 oocrIfo, u fIn do quo Iuogo uI IoorIuo odunoo roroducIrIuo on Iu nonfo con Iuo nIonuo curucforIofIcuo con quo uurocIoron uI conIonzo. II crIforIo do ooonor Io quo oo oof hucIondo uru oocrILIr uIgo on oI rocIoo nononfo on quo Iu Idou oo cruzu on Iu nonfo, uroco duro y dIfIcII. SIn dudu Io oo. Ioro oofunoo quorIondo confoofur Iu rogunfu do c6no oo oocrILo, y u nuoofro nodo do vor oIIu ufruvIoou InoIudILIononfo Iu rInoru do por que oo oocrILo. So oocrILo orquo oo fIono unu nofIvucIon, rInurIu o oocundurIu, quo gonoru Iuo Idouo; y oo uInuconu Iu Idou do Iu unIcu nunoru ooguru y ofIcuz quo oxIofo, onIondooo on Iu nquInu, on Iu conufudoru, uI dIcffono, o fonundo uoI y IIz o Iunu y onozundo u unofur. Iuo oLIIgucIonoo doI nononfo no vun u quodur donuoIudo fIono ooforguduo: Iuo Idouo oon fugucoo, y Iuogo do unofur uIgun rongIon, un ur do gInuo o no, oo ugofu Iu InugInucIon quo gonoro oI uLundono funLIon fuguz do ofru oLIIgucIon. AI fIn do cuonfuo, oon unoo nInufoo nudu no, Ioo nIonoo quo ufIIIzu cuuIquIor conunoro do ofIcInu uru fonur un cufo. Iuogo quodur oIonro oorfunIdud uru cononour u Ioo cIIon- foo, jofoo y unIgoo, con fIono udIcIonuI 51 . 48 IIOI, II proIIeno nenIe-cereIro, op. ciI., . 108. Yu Io huLIu dIcho on ofro confoxfo SCHOIIHAIII, op. ciI., . 582: ... u condIcIon do oIvIdur or oI nononfo foduo Iuo dono, do Iuo cuuIoo dojunoo do fonor concIoncIu, Io que equitoIe o Jecir que en oqueI insIonIe Jejon Je exisIir poro nosoIros. Vor ucIurucIon do Iu nofu oIguIonfo; Iu LuofurdIIIu oo nuoofru. 49 IIOI, op. Ioc. ciI. Iofuo oxrooIonoo dIrIgIduo u rofufur oI nundo 3 do Iopper roouIfun con fodo uIIcuLIoo on ou confonIdo doI nundo 2. Iu conoocuoncIu rcfIcu oo Iu nIonu: oI no oo unofu Iu Idou, fuI voz quodo rogIofrudu on Iu nonorIu oro doouuroco do Iu concIoncIu y uIII, uI nonoo, oo Iordo. 50 Croonoo quo ooo oru oI oonfIdo con oI cuuI ArIofofoIoo docIu quo oI onounIonfo no oxIofo oIno cono onounIonfo urIunfo, oo docIr, oxforIorIzudo fuoru do Iu nonfo, u fruvoo do oIgnoo oonoILIoo. AnIIur supro, nun. 4. 51 A nonoo, cIuro oof quo oo quIoru urovochur no fIono uru Iu croucIon. Cono docIu VOITAIII, II fIono oo Luofunfo Iurgo uru quIon Io urovochu. QuIon fruLuju y Ionou oxfIondo ouo IInIfoo. 16? Y oI or vonfuru Ioo doo rongIonoo oo frunofornun on doo o froo gInuo y confInuun; oI Iu InugInucIon no oo ugofu, no oo conofu oI orror do codor u ofruo roocuucIonoo: oou uodo oor Iu croucIon, Iu oorfunIdud, oI ooquonu doI urfIcuIo conIo- fo, oI nonorIuI fornInudo, Iu nonogrufIu dIoonudu, oI cuIfuIo o urgrufo cIuvo urnudo 52 ; o u Io nojor unu nodoofIoInu y fInuInonfo InufII Idou. TuI oo oI doofIno do Iu croucIon: nudIo ouLo do unfonuno oI Iu Idou quo oo Io oof ocurrIondo oor ucofuLIo o conouruLIo oocIuInonfo, oxIfoou o no: ooIo Iuogo do oocrILIrIu odr unuII- zurIu nojor, crIfIcurIu, confruofurIu, y fInuInonfo, oofuIurIu, oIvIdurIu o urchIvurIu. SIn oou rInoru voroIon oocrIfu do Iu Idou, unu coou oo ooguru: ooLro oIIu nIngunu croucIon, nI Luonu nI nuIu, huLr. II fIono quo on ooo Inofunfo uno quIfo u Ioo roLIonuo co- fIdIunoo 53 no oru do croucIon y oI quo onIoo on ou Iugur, oI Io oo. II nononfo rofucoudo uodo udufuroo u ofro horurIo, yu quo oon uonuo uIgunoo oogundoo, nInufoo o on oI oor do Ioo cuooo uIgunuo horuo; oxcocIonuInonfo uIgunoo dIuo, on un nuy ruro ouuoofo cuunfIfufIvunonfo Inorfunfo do croufIvIdud. Iofo no oo donuoIudo frocuonfo: ooIo Ioo quo fornInun con unu grun roduccIon oocrIfu uodon nocooIfur hucor grundoo donunduo do fIono ooLro ouo dono ocuucIonoo. In oIIoo, Iu vocucIon Ioo hu hocho oocrIforoo, Luonoo o nuIoo, do uno u ofro cuIILro, y yu oofo oo fornu urfo fun ouofuncIuI do ou vIdu cono uru quo Ioo dono conrondun quo oo ou fruLujo y u vocoo, huofu uru quo uLundonon ou fruLujo unforIor y oo uodun dodIcur ooIo u oocrILIr 54 . IOIOIS fuo funcIonurIo uLIIco durunfo unu urfo do ou vIdu, y ojonIoo unIogoo oon uLundunfoo. Iuru undur ooo cunIno, uoI oou on InfInofIoInuI urfo, huy quo onozur or Ir roLundo oduzoo do fIono u Io dono, u fIn do Ir unofundo on LIunco y nogro Iuo Idouo quo do funfo on funfo 52 AoI ICCO cuonfu cono oocrILIo unu ooconu croufIvu oro u urfIr do frozoo coIudoo, do unu fIrudu, cono quIon Ionou IncIuoo u fruvoo doI rIfno con quo Ioo dodoo goIoun Iuo focIuo do Iu nquInu: Apos- IiIIos..., op. ciI., . 50 y 51, quo confrudIco fuI voz Iu crIfIcu quo huco u IAMAITII on Iu . 16. 53 Iooo uroIfoo oogun Mux OAIIO, on I IAMIIIIS, op. ciI., . ?0. 54 o foduo nunoruo, uun Ioo oocrIforoo rofooIonuIoo oo quojun doI fIono quo Iordon on no oocrILIr: Mux OAIIO, on I IAMIIIIS, op. Ioc. ciI. 6. CUANDO SE ANOTAN LAS PEQUEAS IDEAS? 168 CAP. X.RESUMEN DE LA REDACCION CREATIVA DE LO ESCRITO ucudon u Iu nonfo, y hucorIo oo ooo rocIoo Inofunfo y no ofro doouoo. Adono, huy on oofo Iu croucIon y forfuIocInIonfo do oInuoIo o cunuIoo do conunIcucIon onfro oI honIoforIo nonor y oI honIoforIo donInunfo doI coroLro o, on fornInoIogIu no frudIcIonuI on oIcoIogIu, onfro oI ouLconocIonfo y oI conocIonfo. SI oo noo ornIfo Iu fIguru IIforurIu, unu voz quo oI ouLcono- cIonfo hu fonudo confIunzu con oI conocIonfo, unu voz quo fIono Iu oogurIdud do quo Iuo Idouo quo Io roorcIono no oorn oouoofuo huofu fornInur Iu churIu o oI fruLujo ocuoIonuI, unu voz quo orcILo quo cudu voz quo uorfu unu Idou uI Info- Iocfo oofo ondr nunoo u Iu oLru, cudu voz Io dur no Idouo, con nuyor fIuIdoz y frocuoncIu. Iofu fIguru IIforurIu funLIon oo uodo fruoIudur on fornI- noo nouruIoo 55 uIgo no rocIonfoo o nodornoo 56 , oro oI roouIfudo rcfIco oo oI nIono. 7. Hay que tirar lo que no sirve? MuIfIIoo fucforoo InfIuyon uru Iu roouoofu, quo doondo: 1. o oI Io oocrIfo oco o nucho no oIrvo orquo oo nuIo, oLro, ofc., on ou Idou croudoru, 2. O oI Io oo fun ooIo on ou oxrooIon, roduccIon, ofc., 3. O orquo no oncuju on nIngun ofro fruLujo cohoronfo quo fongunoo oIquIoru conjofurudo, 4. TunLIon IncIdo, oIn dudu, Iu roIucIon onfro nuoofru cu- ucIdud do croucIon y do uInuconunIonfo, y 5. II roIo guofo o InfuIcIon doI croudor or Io quo hu hocho: oI Io dIoguofu, roLuLIononfo Io fIrur o doofruIr 5? . 55 IIOI, op. ciI., ooocIuInonfo . 100, 104, 108 in fine, 152, 1?0, ofcoforu; IOIIII y ICCIIS, op. ciI., . 25? u 45?, cuo. I1 u I8. oodo Iuogo, oxIofon nuIfIIoo confrovoroIuo onfro unLuo oLruo. 56 Ior cIorfo, oI oofudIo y conocInIonfo doI coroLro y ou funcIonu- nIonfo oo oncuonfru uun on ofuuo cuoI rInIfIvuo, y no quodu oIno ooorur Iu confInuucIon do Iu InvoofIgucIon do Ioo nourofIoIoIogoo. 5? AI rooocfo, Iu hIoforIu oof IIonu do cuooo do oLruo ouIvuduo Iuogo do Iu doofruccIon or ou uufor (or ojonIo, unu do Iuo voroIonoo do Iu IIodud do MIguoI AngoI: HIISIOII, op. ciI., . 30 y 31) 169 SI Iu hIofooIo oo o uroco oor Iu rInoru o Iu quInfu, fuI voz convongu doorondoroo do Io oocrIfo. SI huLIu uIII ocuIfu uIgunu Idou quo no Iogro onorgor uI honIoforIo IzquIordo, odr hucorIo no udoIunfo. AoI AIAOO fornIno do oocrILIr unu novoIu-nono- fruo 58 quo fInuInonfo doofruyo, uru froo o cuufro unoo doouoo cononzur u roonour oI IeiI-noIit 59 , Io quo Io IIovurIu teinIiJ6s unoo no furdo u oocrILIr ofru on IguuI oondu quo Iu rInoru 60 . o oLofunfo, oIguIondo Iu nIonu IInou do ruzonunIonfo doI unfo unforIor, onounoo quo no huy quo fIrur nudu, uunquo no oIrvu, huofu quo oco u oco Ioo unoo y Iu ucunuIucIon noo vun oLIIgundo u doorondornoo do Io quo yu no odonoo uInu- conur. Iu conufucIon, u quo noo roforInoo on oI cuIfuIo XII, unfo 6., LrIndu unu ooIucIon focnoIogIcu u oofo roLIonu nuforIuI. Iu ooIoccIon do nuoofroo nojoroo fruLujoo uru confInuur con oIIoo, doocurfundo ofro no oLroo o nuIoo, no roquIoro uoo nornuInonfo Iu doofruccIon fIoIcu do oofoo uIfInoo. IIIo noo ovI- fur funLIon duduo ooforIoroo ooLro oI uquoIIo quo concoLInoo on oI uoudo no oru doouoo do fodo unu Luonu Idou: Luofu con LuocurIo y roIoorIo uru dooojur Iu IncognIfu. In uufor oxono rIouonu oro rouIIofunonfo oofuo duduo do nofodo: 1. Tongo unoo uoIoo con uunfoo quo no oon noco- ourIoo... 10. Ioo oxfruvIo, Ioo nocooIfo y no Ioo fongo. 11. Ioo nocooIfo orquo no Ioo fongo... 22.5. SI fuvIoru uquoIIoo uo- Ioo...! ... 29. VuoIvo u IoorIoo y no roouIfun InoufIcIonfoo. 30. ondo, onfoncoo, oofuLun Ioo concofoo oocIurocodoroo quo on oIIoo ouo huIIur ... 34. Conro un IILro quo doourroIIu Ioo unfoo do vIofu do Ioo uoIoo InnocoourIoo quo onconfro. 35. Son InnocoourIoo orquo Ioo onconfro 61 . 58 Op. ciI., . 48. II fornIno nonofruooo oo frocuonfononfo onIoudo or dIforonfoo croudoroo uru roforIroo u oLruo roIuo quo Iuogo dooochun, doofruyon o IncIuoo nojorun. 59 Op. ciI., . 51; . 19. 60 Op. ciI., . 49, y ugrogu: Iuo vIuo doI Sonor oon docIdIdunonfo InonofruIoo; Iu Idou nufrIz oru u ou voz, oIn dudu, ufrovIdu (. 49), uI IguuI quo Ioo uuforoo quo InfIuyoron on oIIu: . 50 y 51. 61 IIIIZ, op. ciI., . 229 y 230. 7. HAY QUE TIRAR LO QUE NO SIRVE? CAPITULO XI LA REELABORACION TECNICO-JURIDIDICA DEL ESCRITO 1. Estructura 1 y lneas generales El primer borrador de que hablbamos en los captulos I X y X, si constituye la base de un escrito administrativo o judicial, deber constantemente ser controlado conforme a los sabios consejos de Carri 2 : a) Ser breve, claro y conciso. Usar un estilo llano 3 . b) Describir con la mayor precisin y, en lo posible, sin tec- nicismos 4 , el conflicto de intereses en juego. c) No escatimar el punto y aparte, los ttulos y los subt- tulos. Esto es esencial, pues los ttulos nos ayudan a ordenar el material y las ideas, detectar repeticiones, mejorar la secuen- cia y evolucin argumental, visualizar esquemtica y global- mente el escrito. d) Presentar ordenadamente los argumentos, distinguien- do cuidadosamente los principales y los subsidiarios y dando el necesario relieve a los primeros. Sobre esto volveremos en el punto 2. e) Hacer una sntesis de nuestra posicin o mejor dos. Una al comienzo, en la que se precisar cules son las cosas que nos proponemos demostrar (expresin inicial de intenciones que 1 La estructura en el senti do de esquema, ndi ce, etc., l a hemos ya menci onado en el cap. X, punto 5. 2 Cmo argumentar..., art. ci t., p. 51. 3 El escri tor que empi eza a veces es barroco, vani dosamente ba- rroco: BORGES, op. ci t., p. 858. Ojal pudi eran reprocharl e al abogado que escri be como pretendi hacer NOVAL I S respecto de GOETHE: Es en l as obras l o que en l as mercader as son l os i ngl eses: pul cro, senci l l o, cmodo, resi stente (BORGES, op. ci t., p. 279). 4 Es otra vez un consejo anti guo pero di f ci l de segui r. Hay qui enes, como dec a SCHOPENHAUER, op. ci t., p. 533, No pueden permi ti rse el l ujo de l a senci l l ez... y se ven obl i gados a buscar l a afectaci n. 172 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO gua la lectura y facilita la comprensin de nuestra lnea argu- mental). Otra al final, en la que se resumir de qu modo creemos haber demostrado lo que nos habamos propuesto demostrar (expresin final de conclusiones que dar a nuestro escrito la fuerza de un argumento bien armado). En igual sentido se ha dicho en literatura que lo ms im- portante, la clave de toda escritura, es cmo empieza y cmo termina la obra 5 ; pero sobre todo el inicio 6 : La primera frase es un diapasn... La ltima es... la milsima vibracin del diapasn, que no sabe sino su comienzo 7 . 2. Seleccionar y graduar los argumentos En ese orden de ideas, conviene seleccionar 8 y graduar los argumentos a utilizar, sin excluir los hechos y argumentos ad- versos 9 . 2.1. LOS ARGUMENTOS CONTRARI OS Es importante contemplar los argumentos y hechos contra- rios, intentando colocarse en la posicin de la contraparte empresa, sindicato, funcionario pblico, etc. para poder pre- ver, argumentar y probar conforme a los razonamientos que aqulla emplear probablemente en la respuesta. Si un punto o argumento adverso lo plantea la contraparte, y su tratamiento no estaba incluido en el propio escrito, lgicamente ste queda debilitado en la comparacin. 5 ARAGN, op. ci t., pp. 145 a 152. 6 O sea, el objeto de l a peti ci n, que en al gn caso hemos teni do oportuni dad de aprender di rectamente de CARRI : es l o que merece mayor cui dado y refl exi n. 7 ARAGN, op. ci t., p. 96: comenzar es habl ar, escri bi r. Termi nar, no es si no cal l arse. Por el l o... l e doy ms i mportanci a a l a frase del comi enzo que a l a frase fi nal . Uni mos as l o l i terari o a l o tcni co referi do en l a nota precedente. 8 Deben argi rse l as cuesti ones central es. Ampl i ar en ROMBAUER, op. ci t., pp. 329 y ss. 9 ROMBAUER, op. ci t., p. 329. Esto ya l o dec a Charl es DARWI N, Re- cuerdos del desarrol l o de mi s i deas y carcter, Thor, Barcel ona, 1983, p. 113. 173 2.2. LOS DESLI CES PROPI OS En esa parte literaria del escrito a que nos referamos en el captulo VI I , punto 3, en que uno reordena los hechos, reelabora los datos, acenta algn pormenor, buscando persua- dir o conmover 10 , debe cuidar no exceder la licencia potica en el relato de los hechos, pues como deca BORGES, hay escrupu- losos que ejercen la polica de las pequeas distracciones 11 . Si eso le ocurre a un escritor a manos de sus crticos lite- rarios, con igual o mayor razn le ocurrir a un abogado con sus colegas de la contraparte en una controversia cualquiera. Claro que ellos pueden all estar ejerciendo el otro ngulo de la lite- ratura; ni persuadir ni conmover, sino distraer 12 . 2.3. LA DESCRI PCI N DE LOS HECHOS En la descripcin de los hechos se juntan en su mxima ex- presin la precisin cientfica y el arte literario; si bien es claro que lo mnimo consiste en una notificacin general de los hechos que importan 13 , al igual que todo escritor, el abogado debe recordar que El hecho mismo de percibir, de atender, es de orden selectivo: toda atencin, toda fijacin de nuestra con- ciencia, comporta una deliberada omisin de lo no interesante; no se trata de registrar una realidad, sino de representarla; y La simplificacin conceptual de estados complejos es a veces una operacin instantnea 14 , es decir, un acto de imaginacin, intuicin o creacin. 2.4. NO AGOTAR EL TEMA J UR DI CO Conviene seleccionar los argumentos, evitando la pretensin de agotar el tema en el plano normativo, jurisprudencial o 10 Borges, Obras compl etas, pp. 1021 (Prl ogo) y 1025 (La i ntrusa, en El i nforme de Brody); BARRENECHEA, op. ci t., pp. 135 y 136. 11 BORGES, op. ci t., p. 1023, cri ti cando a qui enes se dedi can a el l o. 12 Otra vez en l a termi nol og a de BORGES, op. ci t., p. 1021. Estas referenci as si rven sol amente para recordar una vez ms l a i nescapabl e anal og a del escri to jur di co con l a l i teratura, al par que con l a creaci n ci ent fi ca. 13 BORGES, op. ci t., p. 219. 14 BORGES, Obras compl etas, p. 218, La postul aci n de l a real i dad en su obra Di scusi n. 2. SELECCIONAR Y GRADUAR LOS ARGUMENTOS 174 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO terico 15 , so pena de dificultarle la tarea a la autoridad que debe resolver 16 : en el caso de encontrarle razn al peticionante, le ser ms difcil dar fundamentos jurdicos a una decisin favo- rable, pues el estilo le impide caer en la repeticin de los de la parte. Ms agotamos el tema en lo jurdico (normas, jurispruden- cia, doctrina), ms dificultamos que redacten la decisin favo- rable a nuestras pretensiones. Por supuesto, si con nuestra ar- gumentacin de los hechos no hemos convencido, tampoco lo haremos con un gran aporte normativo-jurisprudencial; con lo cual todo exceso de argumentacin jurdica oscila entre ser intil y perjudicial. 3. El dictamen o sentencia Si quien escribe Derecho es una autoridad administrativa o judicial que debe decidir una cuestin, los pasos son esencial- mente los mismos: tambin ha de evaluar los hechos, ponderar la razonabilidad, sopesar las vas alternativas de solucin, elegir alguna, escribirla, fundarla adecuada y convincentemente para no incurrir en un acto arbitrario por falta de suficiente motivacin o sustento fctico. I ncluso el tiempo puede a veces manejarlo, y de hecho lo maneja 17 . A veces, la prudencia inclina a no exponer todos los funda- mentos de la decisin 18 y dificulta a los abogados que no han seguido el caso la comprensin del por qu verdadero de la decisin. Cuando una cuestin es resuelta por aspectos forma- les, sin entrar al fondo del asunto, es posible que haya habido razones de fondo que simplemente no se ha querido expresar: pero ello constituye una denegacin de justicia, o al menos as 15 En el pl ano fcti co o emp ri co, al l s que no podemos dejar resqui ci o al guno, como l o expl i camos en el cap. V. 16 Es ste un consejo que en un caso concreto reci bi mos de Augusto Mari o MOREL L O. 17 Nos remitimos a Probl emas del control de l a admi ni straci n pbl i ca en Amri ca Lati na, Civitas, Madrid, 1981, pp. 55 a 58. Ver el detallado ejemplo de SCHWARTZ, Super Chi ef, op. ci t., pp. 77 y ss., 83, etc. 18 Para no crear precedentes, no comprometerse, evi tar que l a sol uci n se exti enda, no pronunci arse sobre un aspecto tcni co deba- ti bl e aunque hayan formado opi ni n al respecto y el l a sea determi nan- te; por fal ta de acuerdo en un rgano col egi ado o i nsti tuci n, etc. 175 lo percibe el destinatario del pronunciamiento sustentado en argumentos de forma pero no de fondo. 4. La sucesiva reelaboracin con las fuentes del Derecho, bibliografa, etc. Lo expuesto en los captulos anteriores lleva al primer bo- rrador de lo que puede ser un planteo original, que por lo menos es un planteo pensado por uno mismo. Luego de hechas las suficientes correcciones llegar un momento en que el escrito, ntegro y ordenado, expresa argu- mentalmente nuestra primera conjetura en bruto. En el ca- mino hemos agregado y suprimido prrafos, reordenado ms de una vez el material; introducido ttulos y subttulos; stos nos han llevado a reagrupar textos, detectar repeticiones, mejorar el ritmo expositivo, ver sinttica y globalmente el desarrollo ar- gumental. Pero todo esto no hace an referencia al problema de qu ocurre con la investigacin cientfica propiamente dicha: qu pasa con los libros, normas, jurisprudencia, precedentes, pruebas, etc.? A nadie se le escapa que si no se conoce la legislacin es virtualmente imposible no empezar con libros, porque es lo que est ms a mano: ellos suelen llevarnos a las normas y a la ju- risprudencia, a menos que el tema sea muy nuevo. Pero esta secuencia material que muchas veces tiene la pri- mera fase de la investigacin, no es el orden con el cual debe- remos proceder para la reelaboracin afinada del documento que tenemos ya semipreparado. En otras palabras, dentro del cierto desorden que en el Derecho tenemos para acceder a la informacin, tal vez sea inevitable tomar primero las normas, si las tenemos, o algunos libros para que nos ayuden al menos en la seleccin de informacin normativa, jurisprudencial, etc., que enmarca el tema y sin la cual no es posible formular siquie- ra la hiptesis de solucin razonable a que hicimos referencia en el captulo VI , punto 9 y sus remisiones. Pero esa excusa, que puede aceptarse para el comienzo mismo de la investigacin de los hechos y la determinacin de 4. SUCESIVA REELAVORACION DE LAS FUENTES DEL DERECHO 176 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO la hiptesis o conjetura que prima facie elegimos para redactar, no sirve ya para la correccin del borrador que hemos armado. Para esta etapa de final reelaboracin, pulimento, correc- cin, etc., con las fuentes a fin de que el trabajo est finalmente en condiciones de ser presentado al Tribunal o a la Adminis- tracin; o, en el ms audaz de los casos, ser publicado como libro o artculo, es preferible proceder de acuerdo a otra se- cuencia. 5. Las pruebas En primer lugar, y conforme lo sealamos en el captulo V, al explicar la importancia de los hechos corresponde irlos ana- lizando uno a uno junto a todas las pruebas, a fin de determinar cmo cada una de ellas afecta el primer borrador 19 . Al examinar detenidamente cada pericia, carta, dictamen, contrato, etc., tendremos que ver si lo que hemos escrito en la parte respectiva del borrador se ajusta o no a ese documento: 1. Si no es congruente, corresponde repensar el problema y reescribir el prrafo. 2. Si concuerda, de todos modos es casi seguro que tendr una mayor precisin de lenguaje que el borrador, lo cual nos permitir mejorar la frase o prrafo, esta vez no cambiando el sentido sino puliendo su forma de explicar o referirse a los hechos. 3. Difcilmente se d el caso, pero no hay por qu excluirlo, en que el documento encaje tan perfectamente con lo que tene- mos hecho que slo falte incorporar la nota o referencia concre- ta, sealando su foliatura y subpunto o artculo. Conviene desconfiar de esta ltima hiptesis, que ms puede demostrar falta de autocrtica que gran acierto en la primera redaccin. 19 Esto no sol o ocurre en l a ci enci a si no tambi n en l as novel as, como l o expl i ca ECCO, op. ci t., p. 33, de su l aberi nto; de sus di l ogos en base a pl anos (p. 29); arqui tectura (p. 28), etc. Lo mi smo encon- tramos en WAL L ACE, op. ci t., respecto a su novel a The Pri ze. 177 4. En los tres casos surgirn nuevas ideas, argumentos, re- futaciones, prrafos, que incorporemos al trabajo, o crticas que nos llevarn a suprimir otros, cambiar el nfasis de algunos, etc. Simultneamente encontraremos constantes horrores de redac- cin, errores de transcripcin, tipeo, etc., que tendremos que co- rregir en forma permanente, suprimiendo las inevitables repe- ticiones, buscando mayor concisin, fluidez, etc. El trabajo crecer, para bien o para mal, hasta algn mo- mento en que no habr ya ms tiempo para continuar la reelaboracin, o ms fuentes que consultar, o habremos perdido la perspectiva indispensable para la autocrtica, o el inters. Ese aumento progresivo de pginas debe ser visto ahora no ya con inters o con orgullo (que es la primera sensacin que uno tiene, al ver una obra en proceso de desarrollo y creci- miento) , sino con algn grado de aprensin, que debe hacer intensificar las sucesivas crticas (siempre ex post a la escritura, nunca a priori en vano ejercicio mental), para quitar el posible exceso de grasa 20 o la presencia de mucho aire. El ideal sera poder decir como MOZART de una de sus obras que en ella no haba ni una nota de ms 21 . 6. Las fuentes normativas Luego habr que tomar una por una las normas que son aplicables, o no lo son pero requieren una explicacin de su inaplicabilidad, y revisar con su texto a la vista nuestro escrito. All tendremos las mismas posibilidades: modificarlo, ajustarlo mejor en su redaccin al texto normativo, meramente referirse a ste. Una cuarta alternativa es la de no citar siquiera la norma y menos an transcribirla, si es que consideramos que nues- tro borrador es suficientemente claro en cuanto a la explicitacin de los hechos y la consecuente subsuncin en la norma. 20 Fel i z expresi n de H. W. R. WADE en el prl ogo a l a 4. ed. de su Admi ni strati ve Law, l uego supri mi da en l a 5. ed. 21 POPPER, Bsqueda si n trmi no, op. ci t., p. 96. 6. LAS FUENTES NORMATIVAS 178 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO La transcripcin normativa hace fatigosa la lectura, y su consulta es algo que har necesariamente y por su cuenta, la copiemos o no, la autoridad administrativa o judicial que habr de decidir. Es irreal suponer que el asesor letrado o el magis- trado no buscarn y leern la norma pertinente. Por lo tanto podemos aligerar el escrito de citas que pueden ser superfluas y ayudar tambin a una decisin favorable, si te- nemos presente el consejo que recordamos en el punto 2.2. 7. La jurisprudencia Toca luego pasar al anlisis de los diferentes precedentes jurisprudenciales que hagan a la cuestin debatida, y realizar igual proceso de reelaboracin. Cabe tambin tener presente la salvedad expuesta al final del punto anterior, aunque en menor medida: los tribunales suelen ser sensibles a la cita de su propia jurisprudencia o la de la Corte Suprema; los rganos administrativos, a la invoca- cin de la doctrina administrativa, por ejemplo, dictmenes de la Procuracin del Tesoro de la Nacin. Si algn argumento de los que hemos utilizado vemos que no goza de preferencias jurisprudenciales, o ha sido incluso re- chazado, la decisin depender de si podemos de todos modos subsumir el caso en la norma que pretendemos, aun sin utilizar el argumento que a los jueces no ha gustado. Dejarlo importa ciertamente debilitar la lnea argumental del escrito. Un caso tpico en materia constitucional y administrativa es la invocacin de una supuesta violacin de la igualdad ante la ley que uno considere que se ha producido en el caso. El anlisis sistemtico de la jurisprudencia federal suele indicar que los tribunales son remisos a considerar que ha habido violacin de esta garanta constitucional. A qu insistir con el punto entonces, si tenemos otros argumentos con qu defender la tesis que estamos postulando? La cita de jurisprudencia slo es necesaria si ella es escasa, contradictoria, problemtica. No tiene en cambio sentido citar jurisprudencia uniforme y establecida, que el Tribunal conoce mejor que uno: all es preferible facilitarle determinar sin 179 nuestra ayuda cul es la seleccin o el acopio de fuentes jurisprudenciales conveniente. 8. La doctrina El procedimiento es igual: se toman uno a uno los libros que tratan del tema, artculos de revista, notas a fallos, y en cada uno de ellos separada e individualmente se lo contrasta con la parte del borrador en que la cuestin est planteada. Primero, sin duda, es preferible leer todo lo escrito por el autor que se refiere a nuestro trabajo, marcando el texto en lo que nos parezca til; slo despus de la lectura global de lo pertinente se puede pasar con ms seguridad a la cita, reelaboracin, transcripcin, etc., en nuestro escrito. De este modo se contri- buye a evitar citas o transcripciones fuera del sentido global o contexto de la obra de referencia. Una vez ms, si la investigacin bibliogrfica nos va apor- tando elementos nuevos (argumentos fcticos o jurdicos) que no hemos introducido antes, corresponder en la reelaboracin incorporar los que nos hayan estado faltando. Diferente es la cuestin de si se hace o no explcita cita de bibliografa. Nuestra actitud ms corriente, aunque no necesa- riamente nica, es la de prescindir de acopio bibliogrfico, por diversas razones: 1. Si la cita es poco accesible, dificulta innecesariamente la tarea de quien debe resolver, sin tener por ello mayor poder de conviccin. 2. Puede ser percibida como una suerte de provocacin o desafo informativo. O, peor an, como muestra de trabajo cien- tfico pobre 22 . 3. Si la cita es accesible fcilmente, no podemos suponer que el asesor letrado o el juez no tendrn acceso a la bibliografa, y le facilitamos su trabajo si nuestro escrito est conforme a las 22 Como di ce Gastn BACHEL ARD, La formaci n del esp ri tu ci ent - fi co, Ed. Si gl o XXI , Buenos Ai res, p. 32, l a reducci n de l a erudi ci n puede ser el ndi ce de un buen l i bro ci ent fi co moderno. 8. LA DOCTRINA 180 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO pautas existentes en la materia, pero le dejamos a l la tarea tcnico-jurdica de aportarla en su dictamen o sentencia. Por ltimo, no estar dems destacar que cada funcionario o magistrado tiene distinta biblioteca, en la que pueden estar determinadas obras y faltar otras. Dejmosle la comodidad de poder usar las que tiene, y no le impidamos recurrir a ellas porque se las hemos citado primero nosotros. Tengamos presente, en suma, que nuestro escrito deber exponer un hecho de forma tal que podamos convencer que aquello que peticionamos es conforme a Derecho (que sea inclui- do bajo tal norma o fuera de ella, conforme a tal o cual juris- prudencia o doctrina, etc.); pero que la fuerza de conviccin de nuestro argumento no depender de cmo expliquemos el De- recho vigente, en lo que ste tenga de claro y uniforme, sino de cmo convenzamos que nuestro caso merita ser incluido bajo tal o cual regla de Derecho. Si convencemos, el resto del trabajo tcnico jurdico de fun- damentacin formal lo har sin problema alguno quien debe decidir; si no convencemos, es intil todo el aporte normativo, jurisprudencial y doctrinario que hagamos 23 . Si el problema normativo es complejo, hay controversias, dudas, etc., entonces s corresponder tratar tales cuestiones de modo explcito; pero sin olvidar el consejo de no pretender agotar la cuestin. Dejemos siempre el argumento, la referen- cia y la fuente que pueda invocar ex novo quien ha de decidir: ayudemos su trabajo, no se lo dificultemos. 9. El marco conceptual previo y la investigacin ulterior 9.1. EL MARCO CONCEPTUAL PREVI O De lo expuesto pueden surgir algunas dudas sobre cul es el lugar que ocupa el estudio de las diversas fuentes de infor- 23 Trasladndonos nuevamente al campo literario, es lo mismo que dice BORGES cuando censura a quienes entienden por estilo no la eficacia o la ineficacia de una pgina, sino las habilidades aparentes del escritor; Son indiferentes a la propia conviccin o propia emocin: buscan tecniqueras; no se fijan en la eficacia del mecanismo, sino en la dis- posicin de sus partes: Obras completas, op. cit., p. 202. 181 macin (desde los elementos tcnicos, documentales, etc., hasta los normativos, jurisprudenciales, doctrinales, etc.) en la redac- cin del escrito. La respuesta es que figura dos veces: una primera vez antes de hacer el borrador de escrito, y una segunda vez, mucho ms minuciosa, al ir haciendo las sucesivas reelaboraciones. En el primer estudio de la cuestin, aquel que precede a la redaccin del borrador, el nfasis ha de ponerse en los elementos fcticos y probatorios, y en la solucin razonable del caso frente a las normas existentes 24 . Aqu debe predominar el trabajo investigativo aplicado a los hechos, y la imaginacin creadora, por sobre el acopio de informacin jurdica. No es ese el momento de entrar a profundizar en la doctrina o jurisprudencia: estamos all tratando de formular una hip- tesis o conjetura razonable y sensata frente a los hechos y normas del caso 25 . El abundar en ese primer momento en la investigacin jurisprudencial o doctrinaria tiene el inconvenien- te de que nos somete al argumento de la auctoritas 26 y limita nuestra posibilidad creadora 27 . Si uno ha estudiado y aprendido con excesivo detenimiento lo que dicen los autores y fallos, la actitud psicolgica inevitable ser Y yo, qu puedo decir de nuevo? Nada!, especialmente si se trata de un alumno; pero la dificultad tambin puede presentrsele al investigador formado 28 . Otra posibilidad per- judicial es llenarse tanto de datos y fichas que resulte cada vez ms difcil, o an imposible, dominar el todo 29 ; slo a partir 24 Desde l uego, ya comenzamos a tomar notas y anotar i deas desde l a pri mera entrevi sta profesi onal y a l o l argo de todo el trabajo sobre l os hechos descri tos en el cap. V. 25 Cap. V, nm. 2; cap. VI , nms. 4, 5, y 6. 26 SCHOPENHAUER, op. ci t., p. 537: ... l a asi mi l aci n conti nua de l as i deas ajenas deti ene y coh be l as propi as y hasta paral i za, al cabo, l a facul tad de pensar. 27 Supra cap. VI I , nms. 6 a 8; en sentido similar Michel BUTOR seala que las fichas previas tienen el inconveniente mayor de condicionar y fijar desde el comienzo las ideas: DE RAMBURES, op. cit., p. 35. 28 En esta perspecti va, Ernst CASSI RER consi der l a bi bl i oteca de Warburg pel i grosa para el esquema que ten a de su futura obra, pues el materi al al l recopi l ado era abrumador: Howard GARDNER, Arte, mente y cerebro. Una aproxi maci n cogni ti va a l a creati vi dad, Pai ds, Buenos Ai res, 1987, p. 61. 29 Como l o seal a Cl aude LEVI -STRAUSS en DE RAMBURES, op. ci t., p. 110, refi ri ndose al fracaso de SAUSSURE por este moti vo. 9. EL MARCO CONCEPTUAL PREVIO Y LA INVESTIGACION ULTERIOR 182 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO de un texto propio es posible profundizar la investigacin en el detalle sin perder la visin de conjunto. 9.2. LA I NVESTI GACI N ULTERI OR Ello significa que es conveniente primero elaborar el borra- dor de lo que parece razonable frente a las normas y los hechos del caso, y luego contrastar esas conjeturas frente a cada una de las informaciones de las diversas fuentes del Derecho, repen- sando en cada caso lo conjeturado, rehacindolo, confirmndolo provisionalmente o desechndolo, y de paso viendo si incorpo- ramos o no referencias de auctoritas a nuestro escrito. En esta segunda etapa damos mayor peso a la informacin jurdica para chequear o controlar nuestras conjeturas iniciales y reformular- las en la medida que corresponda. Es ms sencillo no seguir el esquema de nuestro borrador al acudir a las fuentes, sino a la inversa, consultarlas segn el modo en que cada una de ellas trata, an tangencialmente, nuestro planteo. Es en ocasin de su lectura individual que cabe rehacer y documentar cada prrafo nuestro, hasta haber con- trastado todo el contenido de cada fuente con el escrito. De tal modo aseguramos que hemos estudiado a fondo cada una de las fuentes consultadas, y tenemos siempre una clara visin global y detallada de cun extensa es o no nuestra in- vestigacin, como as tambin del estadio de la misma en que nos hallamos. Tambin eso nos ayuda a ordenar nuestro trabajo en funcin del tiempo disponible, pues desde luego trataremos segn la materia y el tema de jerarquizar la bsqueda primero por aquellas fuentes que nos parezcan ms importantes, y luego en orden decreciente; de tal modo, si el tiempo nos sorprende con el agotamiento inminente del plazo, o el cansancio nos hace abandonar o suspender un trabajo, no tendremos dudas respec- to a qu hemos hecho hasta ese momento y dnde ponemos pausa o fin a nuestra investigacin. Por fin, si estamos en la etapa de reelaboracin final, y nuestro cerebro tiene ya la mayor parte de la informacin, algu- nos podrn recurrir con xito a un procedimiento de bsqueda rpida, abriendo al azar (esto es, con el hemisferio derecho 183 asumiendo el rol dominante en la accin motriz) el libro de que se trate: en gran cantidad de casos, en nuestra experiencia y la ajena, el libro es abierto precisamente en la pgina necesaria 30 . 10. El uso global de las citas Hemos mencionado la conveniencia de emplear o no, y en qu casos o con qu extensin, citas o transcripciones de legis- lacin, jurisprudencia y doctrina. Sea en tales casos, en escritos de carcter judicial, o cuando se trata de un artculo de revista, monografa, tesis, libro, la cuestin del uso de la cita debe tambin analizarse a la luz del ritmo del trabajo (o respiracin, en la feliz palabra de ECCO). Segn las circunstancias, pueden darse dos hiptesis opues- tas: 1. La cita al pie de pgina, comentando algo adicional, o la inclusin dentro del texto de una parte entrecomillada, puede provocar quejas del lector en el sentido de que le hace perder la hilacin, le quita la concentracin con la cual vena leyendo intensamente y de corrido el texto. Muchos libros son publica- dos incluyendo las notas al final, bajo la conviccin de los editores de que ello es mejor para facilitar la lectura. 2. La tesis contraria es que la cita al pie de pgina, que introduce un comentario adicional o indica una fuente, consti- tuye una til ayuda del autor al lector, que le sugiere y facilita suspender por un instante la lnea de pensamiento del texto, explorar brevemente lo que la nota sugiere y retornar acto seguido a la lnea argumental central. Esa momentnea variacin del objeto de atencin no es sino otra de las maneras tradicionales de hacer al mismo tiempo ac- tividades diversas o paralelas, lo que permite concentrar la aten- cin y no dispersarla (pues obliga a un mayor esfuerzo intelectual, aumenta la actividad cerebral, provoca asociaciones diversas, etc.), y por lo tanto ganar tiempo en lugar de perderlo 31 . 30 Uno de estos casos es rel atado en J UNG, op. ci t., p. 307. 31 Ver supra, cap. I X, nm. 4, nota. 10. EL USO GLOBAL DE LAS CITAS 184 CAP. XI.REELABORACIN TECNICO-JURIDICA DEL ESCRITO Es exactamente el mismo problema que explicamos en el captulo VI I I , puntos 5.1. y 5.2. La opinin de los autores suele coincidir en la conveniencia de que la cita vaya al pie de pgina y no al final del captulo o del libro: y no se trata de mera vanidad de erudicin, sino que a ellos tambin les caracteriza la curiosidad como dato de su personalidad, y esa curiosidad hace que les resulte de inters chequear qu ha querido decir el autor en la nota, a quin se remite, qu precedente invoca, qu otra cosa tiene que decir. En el escrito judicial, destinado usualmente a la lectura r- pida, el uso de la nota no suele ser conducente al mejor apro- vechamiento del texto; en el dictamen o sentencia, en que no se dispone todava de la ventaja de la impresin por computa- dora con su consiguiente inclusin de notas al pie de pgina, la incorporacin de una nota dentro del mismo texto entra seguramente en la primera alternativa que mencionamos en este pargrafo: perturba la secuencia de la lectura, por una cuestin visual o fsica de intromisin en el texto, antes que por dificultad psquica de desviar la atencin hacia ella. Eso nos deja posiblemente al artculo de revista o libro, como el principal caso, por el momento, en que el uso de notas al pie de pgina pueda ser recomendable para el lector inteligente y curioso. No se nos escapa que en materia de manuales y con un aprendizaje tradicional, si el objetivo del alumno es resumir o repetir con la mayor fidelidad y velocidad posible un texto que no le interesa ver crticamente pues tampoco le piden o permiten hacerlo la nota igualmente perturbe esa finalidad. Si el autor del manual coincide con esa utilizacin del libro, entonces tal vez decida igualmente prescindir de las notas. Queda por ltimo el cansancio como una de las razones para prescindir de las citas, o de su abundancia. Algunos lo escuda- rn en modestia, otros lo confesarn hartazgo o etapa superada: esto ltimo es visible y claro en las reediciones de una misma obra, en que el autor se cansa poco a poco de actualizar las ediciones de las obras que cita, si stas a su vez se suceden, y va dejando cada vez ms citas de ediciones anteriores. Si el cansancio ha llevado a esa situacin, tal vez quepa en suma comprender que entre la realizacin de una verdadera 185 10. EL USO GLOBAL DE LAS CITAS etapa de continuacin creativa, o dedicar parte importante del tiempo propio al mero registro de cul pgina de qu nueva edicin dice la misma cosa, lo primero sea una ms sensata eleccin del tiempo que lo segundo. CAPITULO XII EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA 1. Introduccin II oofudIunfo do orocho urondo durunfo ou curroru quo on oI frnIfo judIcIuI o IncIuoo on Ioo frnIfoo unfo Iu AdnI- nIofrucIon uLIIcu rIgo oI dononInudo Iuzo do grucIu, or oI cuuI un oocrIfo oo conoIdoru rooonfudo on fornIno donfro do Iuo doo rInoruo horuo oIguIonfoo uI uIfIno dIu hLII doI for- nIno doI cuuI oo frufo. Io quo oogurunonfo no uIcunzur u vIoIunLrur, u nonoo quo uIguIon oo Io cuonfo, oo cuI oo Iu InorfuncIu rouI quo dIcho Iuzo do grucIu fIono on Iu rcfIcu. 2. Ser necesario hacer alguno? SIn onLurgo, oo fcII doducIrIo: oou quo oI Iuzo do quo dIo- ongunoo conofo do cInco, dIoz o quInco dIuo o no, oI oo Iu AdnInIofrucIon uLIIcu do fodoo nodoo oo oLvIo quo oo uro- vochu nojor oI Iuzo ufIIIzndoIo onforo uru Iu rofIoxIon y oofudIo doI roLIonu. A ou voz y or oxfonoIon, oI oI Iuzo vonco un dIu vIornoo, oI Iuzo do grucIu InIIcu quo foduvIu oo uodo fruLujur on oI uounfo un ur do dIuo no, rooonfndoIo Iuo doo rInoruo horuo doI dIu Iunoo. Io nIono ocurro cuuIquIor dIu do Iu oonunu, on quo foduvIu oou nocho oo uodo rofocur uIgo no oI oocrIfo. udIo oof IILro do rocurrIr uIgunu voz u oI, nxIno quo on ocuoIonoo Ioo cIIonfoo fruon un uounfo furdIunonfo, o cIrcuno- funcIuo oxfornuo Inonon uI funcIonurIo uLIIco Iu nocooIdud do oxodIroo cuoI do InnodIufo ooLro unu cuoofIon; Io quo oI LIon nudu fIono quo vor con oI Iuzo do grucIu, uodo Inonor on Ioo hochoo Iu nIonu urgoncIu do fornInur un oocrIfo. Quo quodu do fodo Io dIcho on oI cuIfuIo unforIor ooLro Iuo InnunoruLIoo rovIoIonoo doI fruLujo, Iu ucIonfo confruofucIon 188 CAP. XII.EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA con cudu unu do Iuo fuonfoo, oIguIondo un ordon rooofuLIocIdo, Iu Luoquodu do cIurIdud, ordon, ofc. ojunoo Iu rogunfu uru quo Iu confoofo cudu uno oogun ou roIu oxorIoncIu. Ioro unu coou oo cIuru; fodoo fondronoo quo hucor oIguno tec un fruLujo do urgoncIu, y Iu ufIfud do oocrILIr rIdunonfo uIgo oonoufo o InfoIIgILIo doLo oofur on nuoofro Lugujo rofooIonuI. 3. La preparacin TuI voz Io nojor oou, uI conIonzo doI fornIno, oofudIur uunquo oou ounurIunonfo Iu cuoofIon uru quo nuoofro coroLro Iu rogIofro y ovonfuuInonfo conIonco u roducIr Idouo on Io quo roofu do fIono; IrIuo rogIofrundo u nodIdu quo oo roducon y junfur fodo oI fruLujo on Iuo horuo fInuIoo. TunLIon uodo ocurrIr, y ocurro, quo nIngunu Idou conofruc- fIvu uuroco durunfo oI frunocuroo doI fornIno, y noo uLocunoo uI oocrIfo cuyo Iuzo vonco on vordudoro oofudo do nocooIdud InfoIocfuuI. In nuoofru oxorIoncIu, oofo no oo fun fuIIIdo cono odrIu ouonoroo o priori. Iuo Idouo vIonon u Iu nonfo, y Iu cuoofIon oo frunofornu on voIocIdud do oocrIfuru, rooocrIfuru, nodIoo do oocrIfuru quo oo onIoun, ofc. 4. El auxilio de la destreza 4.1. IIIZ, IAIICIIA In oofo unfo, uquoIIoo quo foduvIu oocrILon u nuno oo oncuonfrun on doovonfuju, uoo nocooIfurn quo ou oocrofurIu o ou oonoru fruLujo u Iu nocho o oI fIn do oonunu uru uour on IInIo oI oocrIfo, o no odrn nuncu hucor oocrIfoo do urgon- cIu, nI ufIIIzur oI Iuzo do grucIu. SI LIon nudIo huco guIu hoy on dIu do oocrILIr con Iunu do gunoo, oI Ioo huy nuy orguIIoooo do ooIo oocrILIr con IuIcoru, o nurcudoroo, IIogundo u dooro- cIur u quIonoo oocrILon u nquInu... 1 . 1 MurcoI JOIHAIAI, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 85; ofroo dIcfun, cono JACQIIS IAIIIT, . 8?. 189 4.2. MQIIA I ISCIIIII QuIonoo oocrILon u nquInu oo oncuonfrun on unu oIfuucIon uIgo nojor, y hun IIogudo u un nInIno nIvoI ucordo u Iu gono- rucIon quo Ioo focu vIvIr oI ouLon hucorIo con fodoo Ioo dodoo, quo or ouuoofo Ioo rovocur nonor cunouncIo fIoIco y nuyor rondInIonfo, udono do voIocIdud. SI Iu nquInu oo oIocfronIcu y oocrILon con Ioo dIoz dodoo, foduvIu oo oncuonfrun on unu condIcIon roforILIo u Iuo unforIoroo. 5. Computadora e impresora: el auxilio de la tecnologa Ioro, uru oofur rouInonfo u Iu uIfuru do Iuo oxIgoncIuo do un oocrIfo do urgoncIu no huy nudu conuruLIo u unu con- ufudoru oroonuI, cuunfu nuyor oou ou voIocIdud nojor, y unu Luonu Inroooru, dofudu do IguuIoo curucforIofIcuo. Cuundo cononzunoo u fruLujur con Iu conufudoru X, Iuogo do cuoI froo docuduo do oocrILIr u nquInu con Ioo dIoz dodoo y urocIuLIo voIocIdud, fonIunoo un rogrunu do roco- ounIonfo do uIuLruo Y, unu cuucIdud do nonorIu Z on Iu conufudoru, y unu voIocIdud W do oofu. SIn orjuIcIo do quo cudu uno do oofoo oIononfoo Inono ocIonoo ucunuIufIvuo do nuyor o nonor voIocIdud fofuI u nuoofru cuucIdud nuforIuI do fruLujo, Iu nuoofru concrofu Iu du Iu Inroooru, quo on ocoo oogundoo InrInIr oI fruLujo con Iuo gInuo y nofuo nuno- ruduo uufonfIcunonfo. Inozunoo con unu Inroooru do 80 curucforoo or oogun- do, quo noo fuoru roguIudo con Iu conru do Iu nquInu; un ur do unoo doouoo urocIu InoufrILIononfo Ionfu, y uhoru ufIIIzu- noo unu do 350 curucforoo or oogundo 2 ; on oI InforIn cunLIu- noo oI rogrunu do rocoounIonfo or unu odIcIon no nodor- nu, uunonfunoo Iu nonorIu do Iu conufudoru, ofc. Suononoo quo con oI fIono oI rocooo oo Ir roIfIondo, uoo yu conIonzun u uurocor on oI norcudo InfornucIonuI 2 Iu Inroooru doI Confro do Conufoo doI SIofonu ucIonuI do InfornfIcu JurIdIcu, udquIrIdu uIII huco cuoI unu docudu, fIono no oLofunfo 1200 c..o.; oofo nuoofru quo Iuo ooILIIIdudoo focnoIogIcuo oon nuy unIIuo, y quo Iu cuoofIon confruI oo oI coofo, quo u ou voz docroco conofunfononfo. 5. COMPUTADORA E IMPRESORA: EL AUXILIO DE LA TECNOLOGIA 190 CAP. XII.EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA conufudoruo oroonuIoo con froo o cuufro vocoo no do voIo- cIdud, voInfo u cIon vocoo no do nonorIu, rogrunuo ooru- fIvoo quo hucon nuruvIIIuo, ofc., fodo u rocIoo no roducIdoo quo Ioo unforIoroo. 6. Ventajas de adaptarse al cambio tecnolgico 6.1. IlICIICIA, IIIMIITO, CAIIA Io oofo noro conounIono Croonoo quo no: oo roforILIo oIInInur oI uufonovII cono oLjofo do conouno, y on Iugur do cunLIur oI nodoIo do cocho cudu doo unoo, cunLIur Iu conu- fudoru quo oo nucho no Lurufu, doodo Iuogo, cudu cInco. Iu conufudoru ornIfo on docInuo do oogundo Lorrur do Iu unfuIIu Io quo ucuLunoo do oocrILIr y oof roofIdo 3 o no noo guofu, fruoIudur un rrufo do un Iudo u ofro doI oocrIfo; InfroducIr LIuncoo, unfoo uurfo 4 , fIfuIoo y ouLfIfuIoo quo no fonIunoo onoudoo uI conIonzo, oro quo ourgon nufuruInonfo doI doourroIIo urgunonfuI quo oofunoo hucIondo 5 ; hucor un IndIco uufonfIco uru no ordor Idou do Iu gIoLuIIdud doI docunonfo y ouLor quo oofrucfuru vu udquIrIondo; Ir do un oxfrono uI ofro doI oocrIfo, cunLIur gInuo, fIfuIoo y rrufoo do Iugur huofu onconfrurIoo oI udocuudo; InforcuIur foxfo y nofuo do nunoru Inofunfnou, cunLIur nofuo do uLIcucIon, ofc. udo quo roouIfu dIfIcII u cuuIquIoru vIouuIIzur on ou no- norIu Iu InfogrIdud doI docunonfo, oI oofo ounu vurIuo gInuo, oo fornu IndIoonouLIo InrInIrIo rIdunonfo uru odor ro- uourIo nojor. AIII odonoo u Io nojor fruLujur funLIon con Iu oocrofurIu uru quo oIIu Infroduzcu corroccIonoo do fornu (un- fuucIon, roduccIon, ofc.) quo vunoo udvIrfIondo on oI Inrooo; 3 A fodo oI quo oocrILo Io ocurro quo, oIn duroo cuonfu, dIco Io nIono do dIofInfuo nunoruo no vuIIoouo, roIfo con frocuoncIu, ugrogu coouo ouorfIuuo, ofc.: uoI lrunoIoo MAIIIT-JOIIS, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 114. Iorrur on nIIIoogundoo oou curgu InufII oo fun Inorfunfo cono huLorIuo odIdo oocrILIr. 4 Iuoo oo nocoourIo funLIon confonIur oI Iudo vIouuI doI foxfo, uIroundo oI oocrIfo con LIuncoo quo hucon no ugruduLIo y fcII ou Iocfuru, cono rocuordu Ouy doo CAIS on I IAMIIIIS, op. ciI., . 50. 5 Iofo oo oooncIuI uru fucIIIfur uI Iocfor Iu conouIfu do Ioo unfoo quo Io Inforooon o ufruIgun no; roIoor uIgun unfo concrofo; fonor unu vIoIon do conjunfo y do dofuIIo ooquonfIco do nuoofro Iunfoo, ofc. 191 oro Iuogo huy quo roInrInIrIo uru ooguIrIo corrIgIondo, o huy quo rofonur oI focIudo uru oocrILIr nuovoo rrufoo, ofc. 6.2. IIISITACIO VISIAI AoInIono, fucIIIfu oxorInonfur oI fufuro uoocfo vIouuI do Iu Iocfuru 6 , onIondo o quIfundo LIuncoo, fIfuIoo o ouLfIfuIoo, u fIn do LrIndurIo un curcfor no fcII o ugruduLIo u ou Iocfuru y nojorur ou rIfno ? . 6.3. AIMACIAMIITO I ATOS Ofruo do Iuo vonfujuo oo quo oo fIono unu onorno cuucIdud fIoIcu do uInuconunIonfo do dufoo 8 , no uru coIur o roofIr foxfoo rufInurIoo o cIIchoo uru Io cuuI funLIon oIrvo, oro quo no Io dooounoo u nudIo, oIno uru guurdur fruLujoo on oofudo do oonIoIuLorucIon quo u vocoo fonunoo nuy ooordI- cunonfo o uLundonunoo or orIodoo do unoo. 6.4. CISIIA ITIIIOI II uoo do Iu conufudoru, oI oo ufIIIzun Ioo dIoz dodoo, IIovu InovIfuLIononfo u voIocIdud do oocrIfuru, Io quo uyudu docIoI- vunonfo u IILoruroo do Iu conouru InforIor rovIu 9 . 6.5. IA COMIITITIVIA I II MIICAO lInuInonfo, on oI nodIuno o Iurgo Iuzo, u nodIdu quo no uLogudoo udofon Iu focnoIogIu y uodun hucor no fruLujoo on nonoo fIono, Iu Ioy do norcudo odr IIogur u doouIojur u 6 Io cuuI, uun oIn oI uuxIIIo do Iu conufudoru, oo unu roocuucIon cIoIcu do Ioo oocrIforoo. Vor, or ojonIo, Ouy doo CAIS, on I IAMIIIIS, op. ciI., . 50. ? O rooIrucIon on Iu oxrooIon do ICCO, AposIiIIos, op. ciI., . 4? u 51. 8 IfII ooLro fodo u Ioo ofocfoo noncIonudoo on oI unfo ? doI cu. X. 9 TuI cono Io oxuoInoo on oI cu. VIII, unfo 10, y Io udoIunfunoo urcIuInonfo on oI cu. VII, nun. 8. 6. VENTAJAS DE ADAPTARSE AL CAMBIO TECNOLOGICO 192 CAP. XII.EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA quIono no fongun udquIrIduo doofrozuo o InnovucIonoo focnoIo- gIcuo. Io uru onourIo con cIorfu urgoncIu. Iu dIforoncIu do Iu nquInu do oocrILIr nunuuI con Iu oocrIfuru nunuocrIfu oo Iovo; Iu do Iu oIocfrIcu con Iu nunuuI, no Inorfunfo; on cunLIo, oo uLIonuI Iu dIofuncIu do Iu conufudoru oroonuI on roIucIon u Iu nquInu do oocrILIr oIocfrIcu o oIocfronIcu. 7. Computacin, informtica, teleinformtica? AoI cono no conoIdorunoo, oogun Io dIjInoo on oI cuIfuIo VI, quo oou or uhoru nocoourIo o convonIonfo Iu ufIIIzucIon doI oIofonu do InfornfIcu jurIdIcu oxIofonfo on nuoofro uIo, croo- noo on cunLIo quo fodo uLogudo doLIoru onour oorIunonfo on conrur unu conufudoru unfoo quo un uufonovII. Conufu- doru oroonuI uI unIco, ooIo y nodoofo ofocfo do oocrILIr con unu ofIcucIu y voIocIdud or Io nonoo dIoz vocoo nuyor u Iu quo roouIfu do un oxcoIonfo ducfIIogrufo on unu nquInu do oocrILIr oIocfronIcu. o oo oofo onfrur on Iu oru do Iu InfornfIcu nI do Iu conufucIon: oo oI oInIo oonfIdo conun do ufIIIzur Ioo udo- Iunfoo focnoIogIcoo, cono Io oo uour oI foIofono oI undu. oodo ofru oroocfIvu, Iu conufudoru oo ofIcuz y funcIonu LIon u oofoo ofocfoo, oro roouIfu or uhoru InofIcuz on funcIon do Iu foIoInfornfIcu o InfornfIcu jurIdIcu 10 . 8. Desventajas de la computadora TuI voz Iu unIcu dIfIcuIfud rouI quo fIono Iu conufudoru 11
oo quo, uI fucIIIfur funfo Iu frunocrIcIon do Iuo Idouo uI Ionguujo
oocrIfo, noo ovIfu oI fIIfro Inforno quo unfoo hucIu nufuruInonfo nuoofru nuyor IonfIfud do oocrILIr quo do onour. Iu conufudoru ornIfo hoy on dIu oocrILIr oIonro huLIundo do dIoz dodoo y un Luon nocunogrufo, cIuro oof, quo 10 Iofo oo unu oInIon oroonuI, fundudu on nuoofru oxorIoncIu huofu oI uno 198?. OjuI odunoo cunLIurIu. 11 Adono doI coofo, uunquo Ioo rocIoo fIonon fondoncIu docIInunfo on oI norcudo InfornucIonuI. uoofru oIIfIcu ocononIcu rofogo uI onroourIo InofuIundo on oI uIo u oxonouo doI ooLrocoofo y ufruoo focnoIogIco quo oIIo Inono uI conounIdor. 193 fodo uLogudo nocooIfu urondor u oorIo cuoI u Iu nIonu vo- IocIdud quo oo oof onoundo, con Io cuuI no huy fIIfro uIguno y oI foxfo oo IIonu InnodIufunonfo do roofIcIonoo, fruooo In- nocoourIuo, nuI roducfuduo, ofc. o oo oxucfunonfo Io nIono quo confroIur oI foxfo oocrIfo do unu conforoncIu gruLudu o un oocrIfo dIcfudo, quo fIonon foduvIu no uIro, on Iu foIIz oxrooIon do un rofooor uIonn (uIro, or uIuLruo vucIuo do confonIdo), oro oI conofIfuyo oIn dudu un oorIo roLIonu rcfIco. Huy quo urondor onfoncoo u fonor unu uufocrIfIcu no oovoru, Io cuuI oIn dudu oo dIfIcII, y oI no rooIgnuroo do unfonuno u quo unu do Iuo uoovorucIonoo quo ooLro nuoofroo oocrIfoo hur Iu confruurfo oou Iu do quo conofIfuyon fruLujoo furrugoooo. Con fodo, oI noo IIovo nonoo fIono quo u oI... Cono docIu uoIoon, fo oocrILo Iurgo orquo oofoy uurudo. A vocoo noo uour Io nIono oocrILIondo oIn oI uuro doI Iuzo do doo horuo, oro do fodoo nodoo on oI oocrIfo hocho do urgoncIu u vocoo roouIfu InovIfuLIo. 9. El hbito en el escrito del plazo de dos horas Iofo fIo do fruLujo oo uodo frunofornur no yu on un rocuroo oxcocIonuI uru oncurur un roLIonu quo no oo hu odIdo roooIvor unfoo, or dIfIcuIfud InfoIocfuuI do hucorIo, oIno on unu noduIIdud nornuI do hucor oocrIfoo, or ojonIo, unfo Iu dIfIcuIfud nuforIuI do no fonor oufIcIonfoo horuo IILroo do rofIoxIon durunfo Ioo dIuo doI Iuzo uru fruLujur con frunquIIIdud ooLro oI Lorrudor. Iuodo uoI ocurrIr quo Ioo dIuo nornuIoo doI fornIno fruno- currun on rounIonoo, IIunuduo foIofonIcuo, ofroo fruLujoo oo- uoofoo, y quodo oIonro oI Iuzo do grucIu, Iu nocho unforIor, oI fIn do oonunu, oI uIfIno dIu, cono oI fIono on quo oo roducfu oI oocrIfo. Conoconoo coIoguo ordonudoo quo fIonon ouo oocrIfoo fornI- nudoo durunfo oI Iuzo, o IncIuoo Io rooonfun unfoo doI dIu do ou voncInIonfo. Son no Ioo quo Io rooonfun oI uIfIno dIu, Io huyun o no fornInudo unfoo (oofo Io ouLon ooIunonfo oIIoo), y 9. EL HABITO EN EL ESCRITO DEL PLAZO DE DOS HORAS 194 CAP. XII.EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA no oon ocoo Ioo quo Ioo IIovun u TrILunuIoo on Iuo doo rInoruo horuo doI dIu oIguIonfo. Iuru vorIfIcurIo Luofu con ucudIr u cuuIquIor TrILunuI on oouo doo rInoruo horuo, y fonur nofu do cunfoo coIoguo IIogun con oocrIfoo onfro Iuo 9.00 ho. y Iuo 9.30 ho., IdIondo uI on- Ioudo quo Io ongu oI curgo y dojo cuIdudoou conofuncIu do Iu horu. o or nudu Ioo Juzgudoo on ou nuyorIu fIonon un oIofonu do curgo uufonfIco quo ono Iu horu. Y cunfoo coIoguo huy quo IIovun oI oocrIfo uru quo Io ongun oI curgo, dIcIondo quo vuoIvon on dIoz nInufoo con Iuo coIuo uru fruoIudo, uoo oLvIunonfo no fuvIoron fIono do hucorIuo unfoo do fornInur oI oocrIfo quo ucuLun do IIovur! Io oofo Luono o nuIo IIIo doondo do nuIfIIoo fucforoo quo uodon ongIoLuroo Lujo oI fornIno gonorIco do sIress, u quo noo roforInoo u confInuucIon. 10. El stress 10.1. IVIIIS IOSITIVOS Iu croucIon Lujo fuIoo cIrcunofuncIuo do rooIon fonoruI fIono uIgo do ooIfIvo, oquIvuIonfo u Iu doocurgu do udronuIInu doI honLro on oIfuucIon do oIIgro. Crou un sIress quo no fodoo Ioo nodIcoo cuIIfIcun do nogufIvo, uoo oI sIress funLIon oo unu fornu nodornu do rooondor ooIfIvunonfo u Iuo oxIgoncIuo do Iu vIdu 12 . Ior do ronfo, Iu doocurgu do udronuIInu uodo uLrIr Iuo uorfuo do Iu nonorIu do nodo quo hochoo concrofoo ooun no fcIInonfo rocordudoo 13 , noo vuoIvo no uIorfuo y rourudoo 14 . Ino do Ioo uoocfoo quo roduco oI nIvoI nogufIvo do sIress oo ouLor do unfonuno quo Iu oIfuucIon oo vu u dur, o oou, quo 12 Y unu fornu do sIress ooIfIvo, on nrgonoo ofInoo, oon Ioo duoofIoo uru Iu roIu cuucIdud, Iu croucIon urfIofIcu y Ioo doo- cuLrInIonfoo cIonfIfIcoo: IoLorfo IIITISZ y Iornurdo IIIMA, II nonejo JeI sIress, Ion, Iuonoo AIroo, 1985, . 35, oxIIcundo Iuo onoonunzuo do Huno SIIVI, TIe sIress of Iife, Mc Oruv-HIII, uovu YorI, 19?8. 13 IISTAI, op. ciI., . 1?4 y 1?5. 14 IISTAI, op. ciI., . 1?5. 195 no roouIfo InrovIofu 15 : oIIo oLvIunonfo oo du on oI oocrIfo on oI Iuzo do grucIu; oI u oofo oo ugrogu quo Iu oroonu dIofrufu ou fruLujo 16 , Io oIonfo un dooufIo nunojuLIo 1? , conoIdoru quo confroIu Iu oIfuucIon, oLfIono roouIfudoo 18 , cunIo un roooIfo roIo, ofc., onfoncoo oI sIress uodo oor no ooIo roducfIvo, oIno IncIuoo ouno 19 . oodo Iuogo, fodo Io dIcho rooocfo uI ordon do oofudIo do Ioo hochoo, roduccIon doI rInor docunonfo, confruofucIon oucooIvu con dofornInuduo fuonfoo, rogrooIvu rooIuLorucIon doI oocrIfo, ofc., uodo voroo no ooIo ucoIorudo on oofo fIo do fruLujo Lujo sIress, oIno funLIon nodIfIcudo o uIforudo. In ounu, cuundo oofo rocodInIonfo no Io hu Inuoofo Iu nocooIdud oxfrInoocu oIno oI huLor roordonudo oI roIo fIono do nodo fuI quo honoo rIvIIogIudo oI ocIo u ofruo ucfIvIdudoo uru ooonor huofu oI uIfIno nononfo Iu roduccIon doI oocrIfo, oI sIress uodo oor uIfunonfo croufIvo. 10.2. IVIIIS IOATIVOS SI oo frufu do nIvoIoo Lujoo do sIress, oIIoo uodon on ounu oofInuIurnoo uI nojor dooonono 20 ; oro on oxcooo uunonfun nuoofru ouocofILIIIdud u Iuo onfornodudoo, dIonInuyon Iuo dofonouo, y uodon huofu IIogur u dooordonoo nonfuIoo 21 , curdIovuocuIuroo, ofc., udono do roducIr unu rogrooIvu roduc- cIon do Iu cuucIdud do rooIofIr u fufuruo rooIonoo do sIress 22 . 15 IISTAI, op. ciI., . 16? u 169. 16 IOSCHI, cIfudo or IISTAI, op. ciI., . 168. 1? Iu oovorIdud doI sIress uunonfu cuunfo no oIIgroou oo orcILo Iu oIfuucIon: IISTAI, op. ciI., . 166. A Iu Invorou, dIonInuyo oI Iu oroonu fIono confIunzu o no uun, corfozu, on ou cuucIdud do roooI- vor oufIofucforIunonfo Iu oIfuucIon. 18 Hugh IIOW, CereIro , conporIonienIo, IurunInfo, MudrId, 1982, op. ciI., . 263, on Luoo u Iuo oxorIoncIuo do WoIoo (19?2). 19 Iofoo oIononfoo oofuLun rooonfoo on un oofudIo ooLro oI sIress on 1.0?8 ojocufIvoo do Iuo 500 conunIuo no Inorfunfoo, y oI roouI- fudo fuo quo fonIun un nIvoI do norfuIIdud inferior on un 3? or 100 uI do ofruo oroonuo do ou odud: IISTAI, op. ciI., . 16? y 168. 20 IISTAI, op. ciI., . 1?2. 21 IISTAI, op. ciI., . 162. 22 IIOW, op. ciI., . 260. 10. EL STRESS 196 CAP. XII.EL ESCRITO EN LAS DOS HORAS DEL PLAZO DE GRACIA In cuunfo u Iu ouIud, convIono roofur ufoncIon uI grudo do ugofunIonfo ooforIor quo roduzcu, uoo oo un cIuro oInfonu nogufIvo 23 . AIgunoo, cono SIIYI, conoIdorun quo cudu nIvoI do oxooIcIon conofIfuyo unu IndoIoLIo nurcu on Io quo oo rofIoro u quo Iuo rooorvuo do udufuLIIIdud no uodon oor roonIuzu- duo; Yu quo uounoo conofunfononfo or orIodoo do fonoIon y doocunoo... cudu dIu oo unudo un oquono dofIcIf on Iu onorgIu do udufucIon y oo roduco un ofocfo ucunuIufIvo uI quo nooo- froo IIununoo onvojocInIonfo 24 . 10.3. IXISTI I IVII I IQIIIIIIIO Iu cuoofIon oo oIn dudu cuuI nIvoI do sIress ooorfu on fofuI nuoofru ouIud fIoIcu y nonfuI, cuI oo Iu ocuIIur conLInucIon do frunquIIIdud nozcIudu con ocuoIonuIoo oIfuucIonoo do sIress croufIvo quo roouIfu ucofuLIo uru Iu ouIud. IIIo funLIon oof on roIucIon dIrocfu u Iu cunfIdud y cuIIdud do fruLujo quo fo- nonoo, frocuoncIu do fuI oIfuucIon 25 , roouIfudo doI fruLujo hocho on condIcIonoo do sIress, fronfo uI oocrIfo hocho ucIonfo y Iu- LorIoounonfo. Ioro oofo Io focu u cudu uno ovuIuurIo on ou roIo fruLujo, on ouo roouIfudoo, y on Iuo conoocuoncIuo quo fruLujur uoI Io Inono ooLro oI roofo do ou vIdu y ou ouIud, oogun Iu conLInu- cIon do uno y ofro nofodo quo onIoo, oI fIo do uounfoo do quo oo frufo, Iuo oxIgoncIuo do Ioo cIIonfoo, ofc. 11. La ventaja de la consulta en el escrito hecho con tiempo In gonoruI, oI oI oocrIfo oo do uquoIIoo quo fIonon un Iuzo no o nonoo Iurgo, oo cIuro quo roouIfu roforILIo hucorIo con fIono, conouIfurIo con oI cIIonfo uru rocILIr ouo uorfoo crI- fIcoo ooLro Iu urfo fcfIcu, rocILIr y dIocufIr ouo Idouo uru quo huyu fonIdo urfIcIucIon on Iu roduccIon y no noo dIgu doouoo, u nooofroo o u forcoroo, quo oIvIdunoo fuI o cuuI urgunonfo. Todo oIIo oo roforILIo dIocufIrIo unfoo. 23 IIOW, op. ciI., . 260. 24 IIOW, op. ciI., . 259. 25 Icho do ofru nunoru, oI roduco o no unu vordudoru udIccIon uI sIress, uI ucoofunLruroo oI IndIvIduo u dIofrufur do Iu doocurgu do udronuIInu: IISTAI, op. ciI., . 168, quIon cIfu Iu oInIon confrurIu do IIIIS. 19? In Ioo oucooIvoo oocrIfoo do frnIfo, cuundo Iuo dIocuoIonoo ooun rocoouIoo, Iu conouIfu uI cIIonfo uroco ouorfIuu u nonoo quo oou uLogudo. In Iu roduccIon do Iu ruoLu, oI InforcunLIo do oInIonoo oo fornu ofru voz Inorfunfo or ou confrILucIon u Iu nojor urocIucIon do Ioo hochoo. oodo Iuogo, oofo funLIon doondo doI fIo do cIIonfo: on oI cuoo do Iuo onroouo, oIonro huLr uIguno o uIgunoo dIroc- fIvoo, IncIuoo uLogudoo, Inforooudoo on urfIcIur on Iu ovoIu- cIon doI frufunIonfo doI uounfo or nooofroo. Mojor ofrocorIo rInoro, quo fonor quo docIr oI o no uI odIdo quo noo hugun. In fodoo oooo cuooo, forzoounonfo quodu oxcIuIdu Iu ooI- LIIIdud do uour oI Iuzo do grucIu uru hucor oI oocrIfo. A Io ouno Io uour nuoofro cIIonfo uru dIocufIr con noooofroo Iuo nodI- fIcucIonoo quo roono InfroducIr. 11. VENTAJA DE LA CONSULTA EN EL ESCRITO HECHO CON TIEMPO CAPITULO XIII CLASE MAGISTRAL Y CLASE ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS 1. Objetivo de la clase magistral 1.1. IAIA II AIIMO Iuo convoncIonoo on Logu IIunun cIuoo nugIofruI u uquoIIu on quo oI rofooor huLIu oIn InforrucIonoo durunfo fodu Iu horu, on fornu urocIdu u Io quo oorIu unu conforoncIu, y cIuoo ucfIvu uquoIIu on quo Inforrogu, oo rogunfudo o dIuIogu con Ioo uIunnoo, o do ofro nodo Ioo huco urfIcIur durunfo Iu oxooIcIon quo ofocfuu. So uodon dur Luonuo o nuIoo cIuooo, funfo nugIofruIoo cono ucfIvuo, uunquo urocIorun oor no frocuonfoo Iuo u- fIfudoo uru dIcfur cIuoo ucfIvu unfoo quo nugIofruI, oo docIr, LrIIIunfo, oxcoIonfo, ofc. o fodoo nodoo, uun Iu cIuoo nugIofruI oxcoIonfo no uodo oor, nI uun uru uquoIIoo doconfoo dofudoo do Iu ufIfud oufI- cIonfo uru dIcfur fodo un curoo do fuI nodo, oI unIco nI fuI voz oI rIncIuI nofodo do frunonIoIon doI conocInIonfo. Huy uIgo ouofuncIuI quo fuIfu on Iu cIuoo nugIofruI, y oo Iu ocIitiJoJ Je oprenJicoje JeI oIunno. Io uoI oI oLjofIvo nIono do Iu cIuoo nugIofruI Io quo fuIIu, yu quo nornuInonfo oI no uodo oor ofro quo oI do frunonIfIr InfornucIon. Iofo uodo oor ufII on fonuo on Ioo cuuIoo oIIu no oxIofo, no oo fcIInonfo uccooILIo, huy dIfIcuIfudoo do conronoIon, ofc., o oo convonIonfo un unorunu Infroduc- forIo, un rouoo gonoruI, oofuLIocor concIuoIonoo, ofc.: oro un curso enIero no doLorIu fuI voz oofur Luoudo oxcIuoIvu- nonfo ooLro oofu ronIou. Ior oIIo oI urf. 1. do Iu IoooIucIon 16.041 oonuIu quo Ioo rofoooroo fIfuIuroo, uoocIudoo y udjun- foo rocururn on Iu nodIdu do ooILIo roducIr oI dIcfudo do cIuooo nugIofruIoo, onfondIduo oofuo cono Iu oxooIcIon unIIuforuI y oxcIuoIvu doI doconfo durunfo Iu cIuoo. 200 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS In Iu Luonu cIuoo nugIofruI oI uIunno roofu ufoncIon, fonu nofuo o uunfoo, oIguo dofonIdunonfo Io quo oxono oI rofooor, oro ou ucfIfud InfoIocfuuI y fIoIcu oo cuoI onforunonfo uoIvu, ooIunonfo rocoforu y no croudoru. 1.2. IAIA II IIOlISOI COMO IVISTIOAOI Iu cIuoo nugIofruI fIono on cunLIo cIorfu ufIIIdud uru oI doconfo, uoo Io ornIfo onouyur Iuo coouo, u Iu voz ooLro nI nIono, fornuIndoIuo, y ooLro un uudIforIo, oLoorvundo cono rouccIonu. uovo vocoo ooLro dIoz, no doy cuonfu, oI oo oI cuoo, quo no ho oquIvocudo. Ioro oo oI rIvIIogIo do Ioo curooo odor docIr uIII fonforIuo, dIco IIVI STIAISS 1 , quIon ugrogu: Ior oIIo rohILo u nIo oofudIunfoo oI uoo doI gruLudor. o oofo nodo oI curoo do uIunnoo oo frunofornu on un cuno do oxorInonfucIon do Idouo roIuo unfoo do roducfur- Iuo y Iuogo uLIIcurIuo. Iofo oIrvo uI rofooor, oro no funfo uI uIunno, u nonoo quo Io rovoquo Idouo orIgInuIoo do rofufucIon or oI nocunIono oxIIcudo on oI unfo 6 doI cuIfuIo VIII. In ofru vurIunfo, nuy on Logu on uIgunoo uIooo do Iurou, oI rofooor rouru nofuo o oocrILo ou dIoorfucIon, Iu oxIIcu u Ioo uIunnoo, Iuogo uLIIcu un IILro con Io quo fuo oI nuforIuI doI curoo: oro no roIfo Iuo cIuooo, nI ufIIIzu or oogundu voz Iu nIonu oorIo do nofuo do cIuoo 2 , y cudu oonoofro dIcfu un curoo ooLro un fonu dIforonfo, quo funoco roIforu u fruvoo do Ioo unoo. AquI oI rofooor InvoofIgu, rofIoxIonu y crou uru cudu curoo nugIofruI quo dIcfu 3 . In oofu vurIunfo, oI uIunno urovochu on onforuroo do unu InvoofIgucIon on curoo ooLro un fonu concrofo, novodooo y do Inforoo ucfuuI. Iu oocIodud, or ou urfo, urovochu u ouo rofoooroo on oI roI concrofo do InvoofIgudoroo. II nofodo do onouyo quo ouono unu cIuoo nugIofruI ro- vIunonfo InvoofIgudu y oocrIfu ooLro un uounfo novodooo quo 1 In I IAMIIIIS, op. ciI., . 106. 2 AoI IOIIII on Iu docudu doI 40 y 50, oogun cuonfu on BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 1?0, ucIurundo udono, on ou cuoo, quo no hu uLIIcudo foduo ouo conforoncIuo oocrIfuo nI nofuo do cIuoo, quo or- nunocon onfoncoo InodIfuo. 3 Honoo urfIcIudo cono rofooor uoocIudo on curooo do oofu IndoIo do Oorurd TInoIf do Iu InIvoroIdud do IurIo I (Iunfhoon- SorLonno), y honoo vIofo ou concIonzudo fruLujo do InvoofIgucIon rovIu uru oI curoo, cono uoI funLIon Iuo oLruo quo roouIfuron. Ior nuoofru urfo, honoo urondIdo nucho do oocuchurIo. 201 oo doourroIIu u Io Iurgo do un curoo, fIono oonfIdo oI oI fonu doI curoo no oo roIfo y Ioo roouIfudoo oon vIoILIoo u fruvoo do uLIIcucIonoo roguIuroo doI rofooor. o fondrIu oonfIdo uru Iu fornucIon doI rofooor oxIIcur do oofo nodo fonuo frIIIudoo (concofo, ovoIucIon hIoforIcu, fuonfoo, roIucIonoo, uufononIu, uru no noncIonur oIno Ioo quo fodoo conocon). o fodoo nodoo, uun on Iu vurIunfo do InvoofIgucIon, huy cuooo do uuforIdudoo unIvoroIfurIuo quo hun onoudo quo cuuIquIor fIono onIoudo on InvoofIgucIon oru un hurfo uI fIono do fruLujo cono rofooor, or oI quo oofuLu oIondo ugudo 4 , Io cuuI, oI LIon uLourdo, nuoofru Iuo fonoIonoo y confIIcfoo quo Iuogo focunoo on oI cuIfuIo XVI. Ior cIorfo, oI rofooor doLo InvoofIgur 5 y oor un oIononfo do rogrooo oocIuI 6 , oro no uroco IndIoonouLIo quo uru oIIo doLu oorvIroo doI onIoo do cIuooo nugIofruIoo. Iu InvoofIgucIon oo unu furou uruIoIu o InfordoondIonfo do Iu doconcIu, oro no fIono or quo ouoronoroo huofu oI unfo do no dIforoncIuroo Iu unu do Iu ofru; Io nIono cuLo docIr do ou roI on oI nojoru- nIonfo doI orocho y oI oIofonu oocIuI ? . 1.3. II COlIIICISTA SI Io quo noo hun odIdo oo unu oxooIcIon, onfoncoo oI dooufIo oo Iu unIcu oxcuou quo oxIofo uru dur unu conforoncIu. Iofu oo Iu unIcu fornu on quo Iu uIuLru huLIudu uodo oor nojor quo Iu Inroou 8 . 4 IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 160. 5 TunLIon oofo unfo oo vo oucrIfIcudo u Iuo funcIonoo do onoonun- zu, uun or nofodoo nodornoo, on Ioo Iofudoo InIdoo: IOWIIS, op. ciI., . 38?. o Io cuuI oo doduco quo Iu fuIfu do InvoofIgucIon no doondo doI nofodo do onoonunzu, oIno do Ioo roLIonuo quo oxIIcunoo on Ioo cuIfuIoo VII u XI. 6 IOWIIS, op. ciI., . 380, 381, 390, no oI doourroIIo quo honoo hocho on oI IroIogo u nuoofru Teorio generoI JeI DerecIo oJninisIro- Iito, MudrId, 1984, InofIfufo do IofudIoo do AdnInIofrucIon IocuI. ? Iuru unu Lrovo onunorucIon, oLvIu or Io dono, do ofroo nofo- doo do ucfuur, vor IOWIIS, op. ciI., . 381 y oo., quIon, oIn onLurgo oonuIu quo con frocuoncIu oo Ioo uou or uIfo, o oo Ioo ojorco con vIoIon IInIfudu y ucfuundo IndIvIduuI o uIoIudunonfo (. 388). 8 IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 166. In fuI cuoo oI uudIforIo oI oof ufonfo, y urfIcIu Iuogo ucfIvunonfo on oI doLufo; oro oo noco- ourIo oorrondorIo con Iu fooIo. IOIIII oxroou: Trufo do oxfruor do nIo 1. OBJETIVO DE LA CLASE MAGISTRAL 202 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS 2. El mtodo de la clase magistral SIn orjuIcIo do Io oxuoofo, Iu cIuoo nugIofruI oo uodo hucor no unonu o Inforoounfo, y no ooncIIIu do rofonor, con nuchoo rocurooo: 2.1. IA VOZ In rInor Iugur, oo IndIoonouLIo no ooIo confur con un vo- Iunon do voz o un nIcrofono udocuudo, oIno quo oo roquIoro funLIon noduIurIu uru ofrocor dIforonfoo rogIofroo 9 y no unu nofu nonocordo quo forno dIfIcII dIofInguIr un onounIonfo do ofro. SuLIr o Lujur oI fono, onfufIzur uoocfoo, rogunfuroo on voz uIfu, dur InfIoxIonoo u Iu voz o crIfIcur con uIgo do vohononcIu, hucor uuouo, unInorur Iu voIocIdud cono oI dIcfuru, ofc., oon uIgunoo do oofoo rocurooo 10 . Iu voz nonofonu conoIru confru Iu ooILIIIdud do quo oI uIunno oIgu con ufoncIon Io quo oo Io oof oxIIcundo. 2.2. II CIIIIO In oogundo Iugur, un udocuudo nunojo doI cuoro oo ooon- cIuI. oondIondo doI uudIforIo, y cuIdundo do no hucor un uoI hIofrIonIco oxugorudo, oo no fcII roofur ufoncIon u Iu oxo- oIcIon do uIguIon quo huLIu do Io, o IncIuoo novIondooo, quo quIon Io huco oonfudo, nxIno oI nunfIono unu ooIcIon InnovII on oI uoIonfo. Huy fodo un Ionguujo doI cuoro 11 quo uodo oor ufIIIzudo con ofocfo ooIfIvo, oI no oo cuo on Iu oxugorucIon y or ondo on unfoo do vIofu uIgunuo conoocuoncIuo quo oooro ooun InucofuLIoo uru oI uudIforIo urfIcuIur quo vuyu u oocuchurno (op. Ioc. ciI.). 9 Con Iu vonfuju do vurIur uoI Ioo gruoo nouruIoo quo oo ucfIvun on oI coroLro do quIon oocuchu; Ioo fonoo uIfoo oo dIrIgon u dofornInudo unfo do Iu ouorfIcIo doI coroLro, Ioo Lujoo u ofro no nuy Iojuno oro dIofInfo: IuoooII IIAI, IoIoIro , pensonienIo, on SHIIIIOTO, op. ciI., . ?0; ICCIIS, op. ciI., . 306, uru nuyor rocIoIon 10 MAOX, C6no esIuJior, op. ciI., . 10?. 11 Ino do Ioo rocurooroo on Iu dIvuIgucIon do oofu fonfIcu fuo JuIIuo lAST, BoJ, Ionguoge, IooIof IooIo, uovu YorI, 19?1; vor funLIon MurI I. IAII, Io conunicoci6n no terIoI. II cuerpo , eI enIorno. IuIdoo, IurcoIonu, 1985. 203 oI rIdIcuIo, quo uI dIofruor funLIon huco frucuour Iu cIuoo nu- gIofruI. TuI voz Iu oLoorvucIon do Luonoo y nuIoo ucforoo do foufro oou Iu nojor fornu do orcILIr Iu dIforoncIu. 2.3. IAS IMOIIS VISIAIIS II uoo doI Izurron (o rofufoIIo, dIuooIfIvuo, oIIcuIuo, ofc.) ornIfo uI quo oocuchu vurIur ou nIvoI do ufoncIon, quo IogIcu- nonfo uunonfu unfo cudu oIononfo nuovo quo oo Io Iunfou y Io fucIIIfu Iu conronoIon y rofoncIon do Io oxuoofo. Sogun Iu cuoofIon do quo oo frufo, oI rofooor uodo oxonor nuuo, grfIcoo, Ingonoo, gruLudoo, fofogrufIuo, croquIo, oLjofoo, ofc. Iofoo oIononfoo vIouuIoo 12 , IncIuoo uunquo no ooun IndIo- onouLIoo uru Iu conronoIon, oon oIn onLurgo ufIIoo uru ronovur Iu ufoncIon y fucIIIfun oI rocuordo. CuLo doofucur on oofo unfo quo Ioo nofodoo nnonofocnIcoo no ofIcucoo, doodo SIMOIIS, SIICA, QIITIIIAO, uoundo or AIISTOTIIIS, SATO TOMS I AQIIO, IIIIO, OIOIAO IIIO y IIogundo u IACO y ISCAITIS, hun IncIuIdo oIonro oI uoo do Ingonoo 13 : ou do- cIInucIon u urfIr do Iu uurIcIon do Ioo IILroo Inroooo 14 no oxcIuyo oI hocho do quo Io vIouuI juogu foduvIu un roI Inorfunfo on Iu nonorIu 15 . 2.4. IVITAOS Truor uno o doo rofoooroo o rofooIonuIoo InvIfudoo uru quo fonon u ou curgo uoocfoo urcIuIoo do Iu oxooIcIon (dIoz u voInfo nInufoo cudu uno, no no) uroxInu Luofunfo Iu cIuoo u unu noou rodondu y Iovunfu funLIon Iu ufoncIon doI uudIforIo. 12 IncIuIdo oI Ionguujo cororuI noncIonudo on oI unfo 2.2. 13 Iuru unu roIucIon hIoforIcu y nuyoroo roforoncIuo vor WITTIOCI, op. ciI., . 142 u 156, y ou LILIIogrufIu do Iuo . 1?0 u 1?3, ooocIuI- nonfo l. YATIS., TIe ArI of Menor,, Iondroo, IoufIodgo y Iogun IuuI, 1966. 14 II rocooo conIonzu con Iu InvoncIon do Iu Inronfu y cuInInu on oI IonucInIonfo: WITTIOCI, op. ciI., . 154 u 156. A urfIr do onfoncoo Ioo nnonIcoo o nonorIoooo uoun u oor cudu voz no ruroo, or Iuo ruzonoo quo oxIIcunoo on oI cuIfuIo IX, nun. 5. 15 WITTIOCI, op. ciI., . 15?. 2. EL METODO DE LA CLASE MAGISTRAL 204 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS 2.5. II IIA I IXIOSICIO In oIononfo quo uyudu nuchIoIno u Iu cIuoo nugIofruI y u ou ooguInIonfo or Ioo uIunnoo, oo dIofrILuIr uI conIonzo oI Iun do Iu oxooIcIon. Iofo ornIfo uI uIunno ouLor cuI oo oI ooquonu fofuI, u quo oo dIrIgo, uLIcuroo on fodo nononfo roo- ocfo u quo urfo doI fonurIo oo oof frufundo, ofc. 2.6. II TIXTO I IA CIASI SI u oIIo oo ugrogu Iu onfrogu do Iu voroIon oocrIfu do Iu cIuoo quo, doodo Iuogo, oI rofooor nugIofruI no Ioor, oIn orjuIcIo do conouIfurIu ocuoIonuInonfo Iu ufoncIon doI uIunno oo uodo udono nuIfIIIcur, con LonofIcIo uru ou urondIzujo, onfro vIouuIIzur, oocuchur, Ioor Io quo oocuchu, y nurcur o hucor unofucIonoo uI foxfo do Iu cIuoo nugIofruI. In oofo uIfIno cuoo huy on vordud cuufro ucfIvIdudoo coro- LruIoo oInuIfnouo: oI uIunno oLoorvu, oocuchu, Ioo y unofu, Io quo oo orfocfunonfo fucfILIo 16 y ofoncIu Iu ufIIIdud doI oIo- fonu. In rouIIdud, oofo Io honoo vIofo ufIIIzudo ooIunonfo on conforoncIuo LIon orgunIzuduo, y no croonoo quo oou frocuonfo on cIuooo nornuIoo do Iu lucuIfud do orocho u Io Iurgo do fodo un curoo dononInudo o rogIdo or cIuooo nugIofruIoo. Ofruo vonfujuo do oocrILIr Iu cIuoo nugIofruI hun oIdo ox- IIcuduo on oI unfo 1.2. do oofo cuIfuIo. 2.?. II IISIMI lIAI Hucor un roounon fInuI uI IguuI quo on un oocrIfo judIcIuI o udnInIofrufIvo uyudu u fIjur Iuo concIuoIonoo do Iu oxooIcIon. 2.8. COCIISIOIS In fodoo Ioo cuooo, uun oIondo LrIIIunfo oI nodo concrofo on quo oo hIzo Iu cIuoo nugIofruI, oIonro oI uIunno hu oofudo on 16 IIOI, II proIIeno nenIe-cereIro, op. ciI., . 101: Cono oI coroLro hununo oof conuoofo do vurIoo ouLoIofonuo quo uodon funcIonur on uruIoIo (uunquo con InforforoncIuo nufuuo), on oI nIo- no Inofunfo oo uodo ocuur do dIvorouo furouo nonfuIoo (oo docIr, uodo vor, oIr y fonor vIoIonoo rIduo u Iu voz quo Ionou). 205 oIfuucIon uoIvu durunfo Iu dIoorfucIon. o uodo uoo oor oI nofodo rIncIuI do fruLujo, nxIno oI oo fIono rooonfo quo IncIuoo uIunnoo LrIIIunfoo ouoIon voIunfurIu o InvoIunfurIu- nonfo onfrofonoroo con ouo roIoo onounIonfoo durunfo Iu conforoncIu o cIuoo nugIofruI 1? . SoIunonfo uodo juofIfIcuroo, ovonfuuInonfo, oI conofIfuyo un doIILorudo oquIIILrIo onfro urondIzujo doI uIunno o InvoofIgucIon doI rofooor, on oI cuuI oo rIvIIogIu Iu oogundu ucfIvIdud or ooLro Iu rInoru. IncIuoo quIonoo dofIondon Iu cIuoo nugIofruI no uodon nonoo quo oonuIur quo uun oI uIunno conconfrudo on Io quo oo dIco, Iordo unu Luonu urfo do Io quo oo oof dIcIondo, uI dojur vugur ouo onounIonfoo, oIn duroo oIquIoru cuonfu quo hu dojudo do roofur ufoncIon 18 . Io nIono uodo ocurrIr Ioyondo un IILro, oro on oofo cuoo uodo voIvoroo u roIoor Io IoIdo oIn ufoncIon 19 ; or ooo Iu cIuoo on quo oI uIunno urfIcIu con fruLujoo do urondIzujo quo oI nIono rouIIzu, uodo confrILuIr oonoILIononfo u unu nojor on- oonunzu. 3. Objetivos de la clase activa 3.1. IIMISIO Iu cIuoo ucfIvu rocuru ounur u Iu oxooIcIon doI rofooor Iu ucfIvIdud do urondIzujo doI uIunno u fruvoo do furouo quo oI nIono doLo rouIIzur. ConLInu or Io funfo un oIononfo do uorfo do InfornucIon, cono Iu cIuoo nugIofruI (y fIono ouo nIonoo rocurooo focnIcoo uru nunfonor Iu ufoncIon), con Iu urfIcIucIon doI uIunno on fruLujoo do urondIzujo. Suo oLjo- fIvoo oon, uoo, Ioo oxIIcudoo on oI cuIfuIo I. Todoo Ioo nofodoo oxIIcudoo on oofu oLru, oxcofo Iu cIuoo nugIofruI, uodon cuLor uoI Lujo oI rofuIo gonorIco do cIuoo ucfIvu. 1? IOIIII, BsqueJo sin Iernino, op. ciI., . 43, quIon oxroou ofruo coouo quo nIngun doconfo doLorIu dojur do Ioor. 18 MAOX, op. ciI., . 69. 19 MAOX, op. Ioc. ciI. Io oI unIco uufor quo conoconoo quo Ionou quo unu cIuoo nugIofruI uodo oor nojor quo un IILro, . 102 y 103. Ioro, oLvIunonfo, doodo Iu InvoncIon do Iu Inronfu no huy un nofodo no ofIcuz do frunonIfIr InfornucIon quo durIu oocrIfu. Y oI no Iu huy oufIofucforIu o uI dIu, onfoncoo Io corrooondo uI rofooor oocrILIrIu, on Iugur do huLIurIu. 3. OBJETIVOS DE LA CLASE ACTIVA 206 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS 3.2. IlICIICIA OCITI Cono oLjofIvo oocundurIo, fIono Iu vonfuju do quo roduco un JocenIe no doocunoudo fIoIcunonfo y or ondo no uIorfu y ofIcIonfo InfoIocfuuInonfo on Iu cIuoo, uunquo oLIIgu u unu nuyor rourucIon rovIu do Iuo furouo con Iuo cuuIoo oo con- Iononfur Iu oxooIcIon. QuIon dIcfu un curoo nocfurno, or ojonIo, doLo hucor oo- fuorzoo cIcIoooo uru dur unu Luonu cIuoo nugIofruI quo no duornu uI uudIforIo, y oof or ondo no nocooIfudo uun do dur urfIcIucIon ucfIvu u ou uIunnudo, uru uyudurIoo (y uyuduroo) u voncor Iu nufuruI fufIgu doI dIu. 3.3. ACCISIIIIIA MITOOIOOICA IAIA II OCITI SIn oIvIdur quo uodo huLor noIos cIuooo ucfIvuo, dIgunoo or uhoru quo cono focnIcu oIIu oo no uccooILIo uI doconfo nonoo oxorInonfudo o nonoo dofudo hIofrIonIcu y ucudonIcu- nonfo uru Iogrur nunfonor Iu ufoncIon y oI Inforoo do un uudIforIo durunfo unu cIuoo nugIofruI, uI nurgon oofo do quo cuoI nudIo uodo dur funfuo cIuooo LrIIIunfoo y cuufIvunfoo, uunquo oco ufIIoo. 3.4. IlICIITAIS IIISOAIIS A SIIIIAI o fodoo nodoo, oxIofo unu rInoru Inorfunfo dIfIcuIfud oroonuI u ouorur uru dIcfur cIuoo ucfIvu on Iugur do cIuoo nugIofruI: fonor Iu oufIcIonfo uorfuru y fIoxILIIIdud uru roo- furoo uI dIIogo, Iu rogunfu, Iu roIIcu, ofc. Ior oIIo oIonro honoo onoudo quo oo hu IIogudo u oor doconfo oI dIu quo oo uodon ronuncIur oIn fonor nI vorguonzu doo fruooo quo odrIun oor oocrfIcuo, unfo Iu InforvoncIon do un uIunnoo: o oo; TIono Id. ruzon. AquoIIu dIfIcuIfud uodo, on cIrcunofuncIuo udvorouo, fonor un ofocfo nuIfIIIcudor 20 , udono do ounuroo u ofruo quo convIono fonor rooonfo 21 . 20 oo roforInoo u oIIo on oI cu. XVI, nuno. 2, 3 y 5. 21 Infro, nunoroo 6, 8, 10 u 12. 20? 4. Mtodos de la clase activa Iuo vurIunfoo do Iu cIuoo ucfIvu oon nunoroouo y conLInun Ioo dono nofodoo do fruLujo quo oofunoo cononfundo. 1. In ou voroIon no oInIo, oo Iu oxooIcIon nufIzudu con rogunfuo u Ioo uIunnoo, uru quo Ionoon un unfo unfoo do roooguIr con oI, y oLfonor uIgunuo roouoofuo o uIgunu dIocu- oIon unfoo do ooguIr con Iu oxooIcIon. In oofu nIonu fooIfuru, oo Iu oxooIcIon on quo oo fucIIIfu Iu InforrucIon con rogunfuo do quIon no onfondIo uIgo, o Ido quo Io oxIIquon o ojonIIfIquon nojor uIgun uoocfo. 2. II nofodo oocrfIco do Inforrogur u Ioo uIunnoo u ro- ooIfo doI unIIoIo do fuIIoo (cuIfuIo IV) oo un Luon ojonIo do ofru focnIcu do cIuoo ucfIvu, on Iu cuuI oI rofooor no huco nIngunu oxooIcIon y oo IInIfu u fornuIur rogunfuo u Ioo uIunnoo, conforno u un Iun roconcoLIdo uru Iunfour un ooquonu y un ordon dofornInudo do roLIonuo. II grudo do rourucIon quo roquIoro oofo fIo do cIuoo ucfIvu oo oLvIunonfo nuy uIfo, y uI oxIgIr nucho uI uIunnudo oxIgo on nuyor grudo uun uI doconfo. Iu dIvugucIon doI rofooor oo or ouuoofo no dunInu quo Iu dIvugucIon doI uIunno, uoo oofo urondo funLIon, conocIonfo o InconocIonfononfo, or InIfucIon. 3. oI nIono nodo, oI rofooor uodo rouIIzur unu oxo- oIcIon quo oI nIono Inforruno cudu funfo uru roonor Iu rouIIzucIon do uIgunoo do Ioo dIvorooo nofodoo do dInnIcu do gruoo quo cononfunoo on Iuo gInuo oIguIonfoo. 4. Ofro nofodo oo ofocfuur unu drunufIzucIon on Iu quo oI rofooor fonu urfo, cono Iu oIfuucIon do onfrovIofu rofooIonuI quo cononfunoo on oI cuIfuIo XIV, nunoro 2.1. 5. TunLIon oo uodo nufIzur Iu oxooIcIon con docunonfoo (cuIfuIo III) quo oo onfrogu do funfo u Ioo uIunnoo Iunfon- doIoo Inforrogunfoo u roooIfo do oIIoo: quo docunonfo oo; fIono uIgun vIcIo; on cuoo ufIrnufIvo, quo corrooondo hucor; cono oo Inforrofu fuI cIuouIu; cono oo ouLouno on Iu nornu; cono juogu con Iu oxIIcucIon docfrInurIu; cono oo Inoorfu on Ioo fuIIoo unuIIzudoo 4. METODOS DE LA CLASE ACTIVA 208 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS Iuo nocoourIco oIucuLrucIonoo quo doLorn hucor Ioo uIun- noo, con oI docunonfo u Iu vIofu, conofIfuIrn furouo do uron- dIzujo ufIIoo uru ou fornucIon, IndoondIonfononfo do quo oofon fornundo urfo do unu oxooIcIon doI rofooor quo Iuogo confInuu con uIgunu ofru urfo do Iu roLIonfIcu quo ooo dIu corrooondIu Iunfour uI uIunnudo, conforno uI rogrunu fofuI doI curoo (cuIfuIo XV). 6. TunLIon oo uodon concoLIr corfoo on Iu cIuoo ucfIvu, onfrogundo u Ioo uIunnoo fornuIurIoo uru IIonur, u fIn do oLfonor dofornInudu InfornucIon o nuoofroo oofudIofIco quo roouIfo Iuogo orfInonfo uru oI unIIoIo on oou nIonu cIuoo: oI uIunno urfIcIu on Iu oIuLorucIon do Iu InfornucIon ooLro Iu cuuI Iuogo oo ooguIr fruLujundo y oogurunonfo roonIon- doIo funLIon rogunfuo o furouo conIononfurIuo. ?. Todoo Ioo dono nofodoo oxIIcudoo on oofu oLru, oogun quodo dIcho unfoo, Inorfun cIuoo ucfIvu on cuunfo Incororun fruLujo y urfIcIucIon do Ioo uIunnoo. 5. Objetivos de la dinmica de grupos 22 . Primero: Intercambio de ideas Ioo oLjofIvoo do Iu dInnIcu do gruoo, oI LIon oon oInIIuroo u Ioo yu oxuoofoo on cuunfo u rocurur Iu rouIIzucIon do furouo do urondIzujo or oI uIunno, fIonon unu ooocIfIcIdud quo oo fornu nocoourIo doofucur y confru Iu cuuI uI nIono fIono huy quo rovonIr on urfo, or Io nonoo on nuoofru oxorIoncIu. II rInor oLjofIvo quo oo oroIguo oo quo Ioo roIoo uIun- noo InforcunLIon Idouo o dIocufun y doLufun onfro oI, ooLro Iu Luoo do Io rovIunonfo fruLujudo y yu rouIIzudo unfoo do cIuoo. 6. Necesario trabajo previo a la clase o oo uoo un nocunIono quo oI doconfo uodu nornuInon- fo ufIIIzur uru quo Ioo uIunnoo onIocon u Ioor un fonu or rInoru voz on cIuoo. 22 oo ronIfInoo, uru unIIucIonoo y rocIoIon, u Iu uLundunfo LILIIo- grufIu ooocIuIIzudu on Iu nuforIu, con Iuo ouIvodudoo doI cu. XVI. 209 Ioo uIunnoo odrn oogurunonfo con rovocho rounIroo on gruoo uru dIocufIr onIes Je Io cIose Ioo fruLujoo oncurgudoo or oI rofooor, oro oIIo no oIgnIfIcu quo uodun en Io cIose do Iu lucuIfud enpecor oI fruLujo gruuI u urfIr do InfornucIon y rourucIon InoxIofonfo. Ioo oof doofInudo uI frucuoo y uI doocrodIfo do fodo Infonfo do nodornIzur nofodoo do onoonunzu, y Iu rooonouLIIIdud do quo oIIo ocurru rocuor oxcIuoIvunonfo ooLro oI doconfo, or dofIcIonfo ojorcIcIo do Iu uuforIdud con quo Iu lucuIfud Io InvIofo. 7. Segundo objetivo: Intercambio de experiencias, imaginacin II oogundo oLjofIvo, quo corro uruIoIo uI rInoro, oo quo oI InforcunLIo do Idouo roduco on Ioo uIunnoo unu oorIo do Lo- nofIcIoo ouofuncIuIoo: o) InrIquocInIonfo rocIroco do ouo rooocfIvuo oxorIon- cIuo dIvorouo y unfoo do vIofu dIvorgonfoo; I) lononfo do Iu InugInucIon croudoru uI oxonoroo cudu uno u Iu InforInfIuoncIu do conocInIonfoo y vIvoncIuo dIforon- foo, y huofu do onfoquoo dIocIIInurIoo dIofInfoo uun on unu nIonu curroru (cono fodo roLIonu concIfu oIonro no do unu dIocIIInu, uIguIon uorfur uIgo no do rocoouI, ofro do onuI, ofro do cIvII, ofro do conofIfucIonuI, ofc., on Iu Ionfu uroxInucIon u Iu conoIdorucIon doI orocho cono unu cIoncIu unIfIcudu); con nuyor ruzon, onrIquocInIonfo rocIroco con InfornucIon do ofruo dIocIIInuo no jurIdIcuo quo Ioo uIunnoo uodun oooor 23 . c) lucIIIfu uI uIunno fInIdo fornuIur u ouo conunoroo ro- gunfuo quo fuI voz no hurIu uI rofooor or fonor uI rIdIcuIo, or no InforrunIr, ofc. 8. El tema de la autorregulacin grupal IxIofon foorIuo ooLro Iu uuforroguIucIon do Ioo gruoo quo oo fornon y udnInIofron ooIoo quo noo hun roouIfudo 23 IOWIIS, op. ciI. . 393. 8. EL TEMA DE LA AUTORREGULACION GRUPAL 210 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS huofu uhoru Inudocuuduo uru oI oocuoo Iuoo do Iu cIuoo, on oI nLIfo do unu lucuIfud do orocho. Adono, Iu uuforroguIucIon ouocIfu Inorfunfoo confuoIo- noo on Ioo uIunnoo, quo uodon oIn duroo cuonfu onfondor quo on vordud Iu uuforIdud doconfo hu uoudo uhoru u oIIoo, y quo oon oIIoo Ioo quo uodon docIdIr oI nodo do urondIzujo. Inu coou, cIuro oof, oo Iu oducucIon urfIcIufIvu, y ofru nuy dIofInfu Iu uLdIcucIon do Iu rooonouLIIIdud doconfo. udo quo oofuo oon ouIvodudoo frufo do oxorIoncIuo nuoofruo no oIonro oxIfoouo on oI uoudo, confIunoo on quo oI fIono Ir croundo condIcIonoo rogrooIvunonfo no roIcIuo uru Iu uIIcucIon nojorudu do oofuo focnIcuo. A nuoofro juIcIo, oo or uhoru nocoourIo roorcIonur uufuo rocIouo ooLro Iu InfogrucIon do Ioo gruoo, rofucIon oxfornu do Infogrunfoo o Infornu do coordInudoroo uru ovIfur IIdoruzgoo nocIvoo quo InIdun Iu dIocuoIon ofIcuz; dur orIonfucIonoo ooLro oI cunIInIonfo donfro doI gruo do Iu funcIon do confroI doI fIono, u fIn do ovIfur oI dIocurooo Inforno u quo oon fun roIcIoo Ioo uIunnoo novufoo do orocho, cuundo foduvIu no hun urondIdo quo Iu rofooIon no conoIofo on huLIur nucho y vucIo do confonIdo, oIno on docIr coouo rocIouo. HuLr quo rodofornInur Iu durucIon do cudu furou quo oo uoIgnu, y rocorror oroonuInonfo Ioo gruoo, oocuchndoIoo oIn InnIocuIroo on Iu dIocuoIon, uru vorIfIcur quo ofocfIvunonfo oofn fruLujundo on Iu nIoIon uoIgnudu, Io quo no oIonro no- coourIunonfo ocurro. oLo roooIvoroo do unfonuno oI oI gruo odr o no dooIgnur un Infornunfo uru oxonor Ioo roouIfudoo doI fruLujo gruuI, o oI oI rofooor oIogIr ex posI IILrononfo u uno cuuIquIoru do Ioo Infogrunfoo doI gruo uru quo oI Inforno doI roouIfudo do Iu dIocuoIon: oLvIunonfo, oofo oo oI nofodo quo roforInoo on Iuo cIrcunofuncIuo quo noo hu focudo vIvIr oI uIfIno cuurfo do oIgIo. 9. Tercer objetivo: Efecto multiplicador. Comparaciones In forcor oLjofIvo doI fruLujo gruuI oo quo Ioo uIunnoo do- fornInon: 211 o) Cono Iu ounu do oofuorzoo IndIvIduuIoo roduco nojoroo roouIfudoo quo oI ooIo fruLujo IndIvIduuI; I) Conuron oI nodo on quo dIforonfoo gruoo roducon ro- ouIfudoo u vocoo coIncIdonfoo, u vocoo oIgnIfIcufIvunonfo dIvor- ooo y huofu confruuoofoo, c) Conuron y dIocufun coIocfIvunonfo on cIuoo Iuo concIu- oIonoo gruuIoo, hucIondo oI rofooor un grfIco on oI Izurron uru dur ordon oIofonfIco u Io quo vu oIondo oxuoofo, y Iogrur nuyoroo rocIoIonoo cuundo oofuo fuIfon, u fruvoo do Iuo ro- gunfuo orfInonfoo. J) Ior uIfIno, uodo oor nocoourIo quo Ioo uIunnoo uodun confruofur fuIoo concIuoIonoo con Ioo uorfoo doI rofooor cono cIorro do Iu ucfIvIdud. 10. El exceso de ansiedad ante la carencia de soluciones oficiales del profesor In oI nofodo do unIIoIo do fuIIoo quo oxIIcunoo on oI cuIfuIo IV, quo oo oI ooguIdo on nuchuo IocuoIuo do orocho norfounorIcunuo, oI rofooor no roorcIonu roouoofuo ofIcIuIoo, oIno ooIo Inforrogunfoo on cuyu roouoofu ojorcIfu u Ioo uIunnoo. In nuoofro nodIo, y oIn orjuIcIo do quo conoIdorunoo quo oI nofodo IndIcudo uodo onIouroo junfo con ofroo, cuLo hucor uIgunuo ouIvodudoo. In rInor Iugur, oI Ioo uIunnoo no fIonon, Iuogo do Iu dIo- cuoIon gruuI y coIocfIvu, uIgunu Idou do quo oo Io quo oI ro- fooor Ionou uI rooocfo, uodo ouLIr oI nIvoI do unoIodud u nIvoIoo quo ooun dunInoo. Cono dIco IIIOII, SIn unoIodud no oo urondo, y con nuchu funoco 24 . Ior oIIo, oogun Ioo cuooo, uodo oor nocoourIo Lujur Ioo nIvoIoo do unoIodud quo Iu IncorfIdunLro uodu huLor ro- vocudo, dundo uI nonoo uIgunuo corroccIonoo u Ioo orroroo quo Ioo roIoo uIunnoo no huyun odIdo udvorfIr. Inu fornu do hucorIo oo no oonuIur dIrocfunonfo Ioo orro- roo, oIno cononzur unu oorIo do rogunfuo crIfIcuo, uI oofIIo do 24 Jooo IIIOII, Tenos Je psicoIogio (InIretisIo , grupos), Id. uovu VIoIon, Iuonoo AIroo, 19?2, . ?4. 10. EXCESO DE ANSIEDAD EN EL ALUMNO 212 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS Iuo yu vIofuo 25 , uru oLIIgurIoo u rofIoxIonur nuovunonfo ooLro oI fruLujo rouIIzudo: ConfonIuron foduo Iuo uIfornufIvuo o fuIfu uIgunu In- orfunfo IvuIuuron Ioo roo y Ioo confruo do oofu uIfornufIvu o fuIfu ovuIuur udocuudunonfo uIguno do Ioo roo o do Ioo confruo Io oofu unu ooIucIon rcfIcu y rouIIofu, ofc., huofu Iogrur fInuInonfo quo udvIorfun Iu confuoIon o oI orror. 11. Exceso de seguridad grupal Iu oogundu dIfIcuIfud oo rocIounonfo Iu confrurIu: quo quo- don fun oufIofochoo con oI fruLujo rouIIzudo, con Ioo ucuordoo Iogrudoo donfro do cudu gruo y Iuo coIncIdoncIuo InforgruuIoo, quo croun huLor uIcunzudo unu vordud ofornu o InnufuLIo on oI unfo 26 . uovunonfo uquI oo fornu nocoourIo InfroducIr oI fIo do rogunfuo quo noncIonunoo on oI unfo unforIor, oofu voz uru ufucur oI orror do Iu corfIdunLro y dojur, u Iu Invorou, uIgun nIvoI do unoIodud croudoru y uIojur Iu oofuIfoz do Iu corfIdunLro on quIon no oof uun oIno hucIondo ouo rInoroo oxorInonfoo do urondor orocho. 12. El cierre del trabajo grupal por el docente In concIuoIon, croonoo quo or uhoru oo nocoourIo quo oI rofooor Inforvongu Iuogo do huLor fornInudo Ioo Infornoo gru- uIoo y Iu dIocuoIon gonoruI, uru InfroducIr Iu dudu cuundo oIIu no oxIofo, y uru roducIr Iu unoIodud cuundo Iuo duduo oon donuoIudo grundoo. o oo uodo dur or fornInudo un fruLujo gruuI oIn uIgun grudo do confrILucIon doconfo. Iofo uodo roouIfur nogufIvo o huofu uuforIfurIo uru uIgunoo, y oI or quo do nuoofruo con- cIuoIonoo Io honoo oxIIcudo oorfununonfo, on ocuoIon do rooonur uIgo no do voInfo unoo do uIIcucIon do oofoo y ofroo nofodoo do onoonunzu do orocho 2? . 25 Cu. IV, nun. ?. 26 IIIOII, op. ciI., . ?4. o huy unoIodud y oI gruo no fruLuju: yu Io ouLon fodo y no huy duduo. 2? Infro, cu. XVI. 213 o fodoo nodoo, cuLo rocordur quo doLo ovIfuroo quo oI fonu quodo con unu ooIucIon ofIcIuI 28 , quo oorIu orjudIcIuI y con- frurIu u fodo Io quo Iu nofodoIogIu do urondIzujo ouono. Ioro oI huy orroroo quo oo uodon roconocor y oonuIur, croonoo quo oo doLo hucorIo or oI rocodInIonfo IndIcudo, u ofro quo oo ujuofo u ovonfuuIoo IInIfucIonoo do fIono. 13. Resumen de tcnicas A nodo do vIoIon gIoLuI, roroducInoo on Iuo gInuo quo oIguon un IIofudo do focnIcuo ufIIIzudo on nunoroooo nLIfoo doconfoo, quo conuru Iuo dIofInfuo fornuo do concoLIr Iu ro- IucIon con un gruo do urondIzujo: 14. Conferencia o clase magistral II oxooIfor huLIu fronfo uI gruo oyonfo; LrIndu nuchu In- fornucIon on oco fIono, oro no confroIu Iu rococIon nI oI urondIzujo, rovocu dIofruccIonoo y uufIu, ofc. 15. Entrevista, mesa redonda, panel Irooonfu InfornucIon uuforIzudu on oco fIono, con dIofIn- foo onfoquoo o unfoo do vIofu y ovonfuuI doLufo onfro Ioo Infogrunfoo do Iu noou; IIovu fIono, roquIoro rourucIon do Ioo unoIIofuo, funoco confroIu oI urondIzujo nI Iu rococIon doI uudIforIo, uunquo rovocu nonor grudo do dIofruccIon o uufIu. SI oof LIon orgunIzudo, ronuovo oI InforcunLIo do oInIo- noo, fucIIIfu Iu conronoIon do un roLIonu u fruvoo do dIofInfoo onfoquoo, ornIfo IdonfIfIcur unfoo do vIofuo. Iuodo uouroo con ofIcucIu rounIondo on oI nLIfo do un curoo u rofoooroo do dIo- fInfuo cfodruo quo ooofIonon unfoo do vIofu dIvorgonfoo, uuforoo cuyoo crIforIoo oo hun cononfudo, juocoo ucorcu do cuyoo fuIIoo oo hu fruLujudo, ofc. 28 Cu. IV, nun. 8, y cu. VI, nun. 6. 15. ENTREVISTA, MESA REDONDA, PANEL 214 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS 16. Exposicin dialogada o clase activa II oxooIfor Induco oI fonu u urfIr do rogunfuo; Ioo ur- fIcIunfoo, con ouo roouoofuo, confrILuyon u confornur oI fonu doI oxooIfor. Oonoru urfIcIucIon, oofInuIu Iu rofIoxIon, or- nIfo conocor oI nIvoI do Ioo urfIcIunfoo. Conouno fIono, roquIoro rourucIon, uodo roouIfur dIoorou, no gonoru ur- fIcIucIon do fodo oI gruo. Io nojor quo Ioo doo unforIoroo. Todoo Ioo nofodoo quo oIguon oon nocoourIunonfo vurIunfoo o conLInucIonoo do Iu cIuoo ucfIvu. oodo Iuogo, funLIon uodo roouIfur quo on unu cIuoo dofornInudu oo roduzcu excIusito- nenIe uIgunu do Iuo ucfIvIdudoo oIguIonfoo, oro uI rooocfo convIono rocordur Iuo ouIvodudoo quo rocordunoo on Ioo unfoo 10 u 12. o fodoo nodoo, cono oon nuchoo y nuy Luonoo Ioo IILroo oocrIfoo ooLro dInnIcu do gruoo, Iuo oocuofuo Infornu- cIonoo quo oIguon doLon nocoourIunonfo unIIuroo y corrogIroo con Iu Iocfuru do dIchu LILIIogrufIu ooocIuIIzudu, quo oo uodo onconfrur on cuuIquIor Luonu IILrorIu. 17. Pequeo grupo de discusin urunfo quInco u froInfu nInufoo un gruo do no no do oIofo oroonuo dIocufo ooLro un fonu on Luoo u InfornucIon y fruLujoo rourudoo IndIvIduuInonfo (on nuoofru vIoIon) on fornu rovIu u Iu cIuoo. Oonoru unIIoIo y dIIogo, ornIfo fruLujur fonuo do cIorfu conIojIdud, uunonfu oI conronIoo con Iuo concIuoIonoo. Iu oxooIcIon uI gruo coIocfIvo do Iuo concIuoIonoo do Ioo oquonoo gruoo IIovu fIono, cuoofu nucho quo Ioo dono gruoo roo- fon ufoncIon cuundo ofro oxono, oI IInIfo do fIono InfIuyo no- gufIvunonfo cuunfo nonor oou Iu rourucIon rovIu do Ioo In- fogrunfoo doI gruo, roquIoro onfronunIonfo rovIo. 18. Phillips 66 SoIo oroonuo on ooIo nInufoo roouoIvon un roLIonu. So dooIgnun coordInudor y oogun Ioo cuooo roIufor. Aunonfu Iu ur- fIcIucIon, onfronu on roIoo gruuIoo (coordInur-oInfofIzur), fuorzu conronIooo o nuoofru Iu dIfIcuIfud do uIcunzurIoo. SoIo ornIfo fruLujur fonuo nuy oInIoo o corfoo. 215 Iuodo oorvIr uru Indugur oI nIvoI do InfornucIon quo fIonon Ioo curounfoo ucorcu do un fonu; o doouoo do unu ucfIvIdud coIocfIvu, uru unuIIzur rouoofuo do nuovuo ucfIvIdudoo (oI oI rofooor no hu hocho uI conIonzo Iu rogrunucIon do Iu fofu- IIdud doI curoo 29 ); roquorIr oInIonoo, oxocfufIvuo, ofc., oI oI rofooor no hu rovIofo on Iu rogrunucIon ocuoIonoo fornuIoo do ovuIuucIon unonInu oocrIfu doI rocooo doconfo or urfo do Ioo uIunnoo 30 . 19. Cuchicheo Troo nInufoo on urojuo uru roooIvor un roLIonu oInIo; on unu vurIunfo, oo huco con cuufro oroonuo, doo quo oofn uI Iudo unu do Iu ofru y Iuo doo do ufro, dndooo vuoIfu Ioo do udoIunfo hucIu ufro, uru Iu furou. Oonoru urfIcIucIon fofuI, oofInuIu oI cunLIo do roIoo, or- nIfo conocor oI nIvoI gruuI. Iurunonfo, on gruoo oco ucoo- funLrudoo, uodo IIogur u uILorofur; ooIo ornIfo fruLujur fonuo oInIoo; Iu uoofu on conun, o oou, oocuchur Iuo concIu- oIonoo do cudu uno do Ioo gruoo, IIovu fIono. Iofo uIfIno uodo roducIroo IdIondo quo oI gruo onIfu ooIunonfo unu uIuLru uru cuIIfIcur Iu ucfIvIdud rouIIzudu, cuundo oofu hu fonIdo curucforIofIcuo quo u juIcIo doI doconfo roquIoron unu InfornucIon InnodIufu ooLro Iu rocofIvIdud quo Iu furou hu fonIdo on ou uudIforIo. Ofru vurIunfo oo odIr oofo uIfIno (unu ooIu uIuLru, oI oI curoo oo nunorooo) u cudu uno do Ioo urfIcIunfoo, oIn Iu furou do cuchIchoo o do gruoo. 20. Estudio de casos So unuIIzu un cuoo concrofo. Aunonfu oI rouIIono do Iu on- oonunzu, gonoru unIIoIo y dIIogo, ornIfo fruLujur fonuo do cIorfu conIojIdud; IIovu fIono do oIuLorucIon rovIu, y fun- LIon fonu fIono Iu oxooIcIon y doLufo do Iuo concIuoIonoo. IoquIoro un onfronunIonfo gruduuI u urfIr do cuooo InIcIuI- nonfo no oInIoo, rogrooundo con oI grudo do dIfIcuIfud; or 29 Infro, cu. XV, nun. 1. 30 Infro, cu. XV, nun. 6. 20. ESTUDIO DE CASOS 216 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS oIIo convIono cononzur doodo oI rInor dIu doI curoo con un roLIonu nuy ooncIIIo o ooncIIIIoIno oogun oI uno y Iu nuforIu, uru Ir uvunzundo Iuogo no rIdunonfo. Inozur furdo oo condonurIo uI frucuoo or fuIfu do oufIcIonfo udIoofrunIonfo rovIo. IoquIoro quo Ioo roLIonuo u InfroducIr on oucooIvoo cuooo fongun oIonro fucofuo novodoouo u roooIvor, oou orquo oI cuoo Iuo roquIoru oLvIu y oxroounonfo, oou orquo foquo u Ioo uIun- noo doocuLrIrIuo oI Ioo cuooo urocon IguuIoo. oo ronIfInoo uI doourroIIo no conIofo quo honoo rou- IIzudo on Ioo cuIfuIoo V, VI y oIguIonfoo. 21. 1uegos de simulacin Ioo gruoo o Iuo oroonuo uounon roIoo y frufun do roooIvor unu oIfuucIon novodoou o voncor unu dIfIcuIfud. IofInuIu, cun- LIu ucfIfudoo, doourroIIu cuucIdudoo onIrIcuo y do oLoorvu- cIon; roquIoro oxIIcucIon rovIu do Iuo rogIuo y unIIoIo oofo- rIor doI doconfo. ConvIono rocordur quo oxIofon on nuoofru hIoforIu no nuy dIofunfo cuooo do dooonono do roIoo, drunufIzucIon, ofc., on Ioo cuuIoo Ioo oLjofIvoo do urondIzujo no oofuLun oufIofucforIu- nonfo dofInIdoo, y Iu orcocIon coIocfIvu fuo ooIunonfo quo oru un juogo, oco oorIo uru no 31 . SugorInoo no hucor no do doo o froo oxorIoncIuo do oofu nufuruIozu or curoo, cono nxIno, y roofIr Iuo nIonuo on curooo oucooIvoo huofu quo oI doconfo uodu ufInurIuo oufIcIon- fononfo. 22. Torbellino de ideas II gruo Iunzu IILrononfo rouoofuo ooLro un fonu, gono- ruInonfo frufndooo do un royocfo do vIoIon fufuru, ooLro Iu 31 In Iu docudu do Ioo ?0 oo cononfuLu un cuoo do unu nuforIu InfroducforIu on CIoncIuo IcononIcuo on quo oI rofooor huLIu hocho LuIIur nuIunLo u ouo froo nII uIunnoo. SI non o voro.... 21? Luoo do unu conoIgnu rocIou dudu or oI doconfo, quo doLo ucofur oI fIono y IInIfur Iu confrILucIon IndIvIduuI u unu fruoo o uIuLru or oroonu, quo oI unofu on oI Izurron. IornIfo doo- cuLrIr Idouo nuovuo. lononfu oI doourroIIo doI onounIonfo croudor. Oonoru cIorfo dooordon. Iuodo roducIr Idouo no vIuLIoo. 23. Pecera o acuario So dIvIdo oI curoo on un gruo confruI, fornudo or ojonIo or un Infogrunfo do cudu uno do Ioo gruoo quo hu fruLujudo rovIunonfo, y un gruo oLoorvudor quo oo oI roofo do Iu cIuoo. Ioo quo oofn donfro doI gruo confruI doLufon or ojonIo Iuo concIuoIonoo gruuIoo rovIuo ooLro oI cuoo o oI fonu on dIocu- oIon, y Ioo oLoorvudoroo oo IInIfun u oocuchur, fonur nofu, ofc., oIn urfIcIur nI convorour onfro oI. Iu oLoorvucIon oxfornu ornIfo u Ioo dono vorIfIcur oI fun- cIonunIonfo doI gruo, ou onIoo doI fIono, orgunIzucIon, ofI- cIoncIu, ofc., y conofIfuyo uru oIIoo nIonoo un dIfIcII ojorcIcIo do uufodIocIIInu. Inu voz fornInudu Iu dIocuoIon Infornu on Iu ocoru, oI ro- fooor Ido unu Lrovo oInIon u cudu uno do Ioo oLoorvudoroo, y fornuIu ouo crIfIcuo uI dooonono gruuI Inforno y oxforno do Iu ocoru, oI corrooondo. 24. Seminario In gruo roducIdo InvoofIgu un fonu, rocurrIondo u fuonfoo orIgInuIoo do InfornucIon (docunonfoo, oxorfoo, ofc., uoundo or Iuo ofuuo doocrIfuo on oI cuIfuIo V, unfoo 4. y 5. ooLro unIIoIo do Ioo hochoo), Lujo Iu conduccIon doI rofooor. Ioo uIunnoo rourun con Iu dIroccIon doI doconfo unu ox- ooIcIon quo hurn on fochu oofuLIocIdu con un ur do noooo do unfIcIucIon, dIu on oI cuuI onfrogurn u ouo conunoroo coIu doI ooquonu do Iu oxooIcIon, LILIIogrufIu ufIIIzudu, nuforIuIoo, ofcoforu, y oxondrn on Luoo u fIchuo, o roforon- fononfo u un foxfo oocrIfo y rovIunonfo dIofrILuIdo quo no Ioorn, doodo Iuogo, fornuIundo ouo concIuoIonoo. 24. SEMINARIO 218 CAP. XIII.CLASES MAGISTRALES Y ACTIVA. DINAMICA DE GRUPOS Iu cIuoo doLufo Iuogo Iuo concIuoIonoo, y oo concIuyo ovu- Iuundo Iu furou rouIIzudu 32 . Infro nooofroo, honoo conocIdo curooo on quo oI rofooor uoIgnuLu fonuo do oxooIcIon u dIforonfoo uIunnoo, cudu uno do Ioo cuuIoo duLu onfoncoo ou cIuoo, IInIfndooo u roounIr o roofIr Io quo yu dIcon Ioo IILroo do Iu nuforIu: oIIo no roro- oonfu ufIIIdud uIgunu uru oI curoo y oo unu nuIu oxorIoncIu do onoonunzu, InufII uru oIIoo y uru oI roofo doI curoo. Iu dIroccIon, orIonfucIon y confroI doI rofooor oo IndIoon- ouLIo uru quo Ioo uIunnoo hugun un Luon fruLujo do oonInurIo rovIo u Iu dIoorfucIon; Io confrurIo, oI roounon do IILroo o nu- nuuIoo, nudu fIono quo vor con oI nofodo do Iu dIoorfucIon quo oo uou, or ojonIo, on Iu InIvoroIdud do IurIo II, oI cuuI rooondo u Iuo curucforIofIcuo oxIIcuduo on oI rInor rrufo do oofo unfo 33 . Io rInoro no oIrvo, Io oogundo oo unu oxorIoncIu Inforo- ounfo. HucorIo LIon, on nuoofro nodIo, conouno nucho fIono do Ioo uIunnoo quo rourun Iu oxooIcIon y doI rofooor quo doLo dIrIgIrIu, y cuoofu quo fodoo oo convonzun do quo oo hugu un fruLujo oorIo. Io honoo ufIIIzudo ooIunonfo on curooo do ocforudo. 25. Entrevista In oxorfo nugIofrudo, IogIoIudor, uLogudo IIfIgunfo o conouIfor, funcIonurIo udnInIofrufIvo o judIcIuI, uLogudo on funcIonoo ojocufIvuo on Iu funcIon uLIIcu o rIvudu, ofc. oo InvIfudo u Iu cIuoo, o Inforrogudo or uno o vurIoo nIonLroo doI gruo, ooLro un fonu do Inforoo y ooLro oI cuuI oo huco convo- nIonfo oLfonor InfornucIon onIrIcu. IrovIunonfo oo dooIgnun on cIuoo quIon o quIonoo ucfuurn cono onfrovIofudoroo, oo rouru oI cuoofIonurIo, oo dooIgnu Iu 32 Ior uIguno do Ioo oIofonuo quo noncIonunoo on oI cu. XV, nun. 6. 33 InIou oofo nofodo Yvoo Ouudonof, y roooncIndoIo on ou curoo do ocforudo honoo odIdo conofufur ou ufIIIdud uI cunIIroo Iuo condIcIonoo noncIonuduo, dIfIcIIoo on cunLIo do rucfIcur on un curoo do Iu curroru on nuoofru lucuIfud. Vor uI rooocfo, do Yvoo OAIIMIT y Joun-CIuudo VIIZIA, IreporoIion o Iexonen. DroiI oJninisIroIif, I.O..J., IurIo, 1985, . 85 y oo. 219 oroonu quo rooonfur uI onfrovIofudo y onfrovIofunfoo. II dI- Iogo hu do oor gII, doLon ovIfuroo Iuo rogunfuo fufIIoo, ofc., uru quo oI oxorfo oo oIonfu conodo y confoofo Io no unIIu- nonfo ooILIo uI InforroguforIo. Iuodo ooguIroo Iu furou con un foro uru dIocufIr oI fonu. 26. Microenseanza SI LIon or uhoru Iu lucuIfud no uodo roorcIonur Ioo nodIoo udocuudoo, uodo huLor curooo on quo uIgunoo voIunfu- rIoo oo roofon u oLfonor y uorfur Ioo nodIoo focnIcoo. ConoIofo on vIdoogruLur y unuIIzur un dooonono concrofo. Aunonfu oI rouIIono, rouru uru ucfuur, ornIfo corrogIr ucfIfudoo y fuIIuo. IoquIoro onfronunIonfo doI doconfo, rourucIon y nuduroz nonfuI doI gruo, uru ovIfur quo oo convIorfu on un oInIo juogo oIn ofocfo do urondIzujo. 27. Reservas y crticas a la aplicacin de trabajos grupales. Remisin IxIofon uIgunuo udvorfoncIuo quo doLon fornuIuroo u Iu uII- cucIon do nofodoo gruuIoo on oI nLIfo do Iuo lucuIfudoo do orocho; dudo quo oIIuo oon on urfo rooorvuo o rofIoxIonoo u Iu uIIcuLIIIdud do fodoo Ioo nofodoo do urondIzujo quo oo uurfon do Iu cIuoo nugIofruI, Io honoo dodIcudo uIgunoo rrufoo doI cuIfuIo XVI do SuIvodudoo fInuIoo quo, oI LIon oocrIfo on 1982, croonoo quo uodo foduvIu conofIfuIr nuforIuI do rofIoxIon. 27. RESERVA Y CRITICA A LA APLICACION DE TRABAJOS GRUPALES CAPITULO XIV OTROS METODOS 1. Realizacin de experiencias personales Iu ufIIIdud do quo oI uIunno rouIIco oxorIoncIuo oroonuIoo quo no ooun roIufIvuo u docunonfoo oIno u vIvoncIuo, donfro o fuoru do Iu lucuIfud, doondo nucho doI oonfIdo quo oI uIunno o on ou dofocfo oI doconfo don uI fruLujo, rovIu o ooforIornon- fo u ou rouIIzucIon. Iofo oo IIuofrur nojor oonuIundo uIgunuo oxorIoncIuo o- oILIoo rInoro, y Iuogo quo oLjofIvoo oo uodon orooguIr con oIIuo, on un Iuno gonoruI: nuovunonfo uquI, ooIo cudu doconfo uodo ouLor oI uIgunu do oofuo oxorIoncIuo uodo roouIfur do ufIIIdud, y uru quo. Iu oogundu cuoofIon oI oLjofIvo urfI- cuIur do Iu oxorIoncIu condIcIonu cIorfunonfo Iu udnIoILI- IIdud nIonu doI nofodo roforIdo on oofo urgrufo. 2. Posibles experiencias en el mbito de la Facultad 2.1. ITIIVISTA IIOlISIOAI onfro do oofo gruo odonoo noncIonur Iu oInuIucIon do roIoo, or ojonIo, oI rofooor on oIfuucIon do cIIonfo y Ioo uIunnoo on oIfuucIon do oofudIo jurIdIco 1 , o u Iu Invorou, u fIn do quo oxorInonfon Iu onfrovIofu rofooIonuI. Io ofIno oorIu confur on fuIoo fruLujoo con rourucIon, uoooorunIonfo o IncIuoo dIroccIon do oxorfoo on oIcoIogIu, uoo fodu onfrovIofu concIfu oIononfoo oIcoIogIcoo 2 ; o IncIuoo orgunIzur curooo ooocIuIoo uI ofocfo 3 ; oro uun on uuooncIu do 1 Cono oxIIcIfu con no dofuIIoo oI IncIoo I) doI urfIcuIo 4. do Iu IoooIucIon 16.041/85. 2 IIIOII, Tenos Je psicoIogio, op. ciI., . 9 y oo.; ChurIoo AHOIM, Lo enIretisIo psicoI6gico, IuoIuoz, Iuonoo AIroo, 1961. 3 Cono oo hu cononzudo u hucor on Hurvurd, oogun roIufu IOWIIS, op. ciI., . 383. 222 CAP. XIV.OTROS METODOS oIIu, y conocIonfoo do nuoofruo IInIfucIonoo oxfrurofooIonuIoo, uIgo odonoo y doLonoo uI nonoo frufur do frunonIfIr oxo- rInonfuInonfo uI rooocfo. Ioor oo quo fongun quo hucorIo, unu voz no, ooIoo on Iu rofooIon, oIn huLor rocILIdo un ufIoLo do rourucIon unIvoroIfurIu. Inu do Iuo dIfIcuIfudoo rcfIcuo oo quo Ioo uIunnoo, unfo Iu novodud, Io fonun cono juogo unfoo quo cono fruLujo do urondIzujo, y no fonun nofuo udocuuduo uun udvIrfIondoIoo rovIunonfo do oIIo. AI ovuIuur oI fruLujo, ourgon rIdunonfo Ioo orroroo do InfornucIon on quo hun IncurrIdo or huLor confIudo Ingonuunonfo on ou nonorIu 4 . 2.2. OTIOS ISIMIIOS I IOIIS Ioo roIoo uodon oIn dudu nuIfIIIcuroo y dIvIdIroo: uoIgnur roIoo dIforonfoo u dIofInfoo uIunnoo o gruoo do uIunnoo on un roLIonu dofornInudo quo oo Iunfou (uLogudo do unu urfo; uLogudo do Iu confruurfo; dIrocfIvoo do Iuo onroouo, oIndIcu- foo, ofc., on unu oIfuucIon IIfIgIoou o nogocIudoru; funcIonurIo quo doLo Infornur, dIcfunInur o docIdIr; nugIofrudo; funcIonu- rIo judIcIuI; IogIoIudor), cuIdundo do rofur on fuI cuoo Ioo roIoo onfro Ioo uIunnoo uru quo Iu oxorIoncIu oou no rIcu uru oIIoo. 2.3. MOOT COIIT 5 o fononoo conocInIonfo dIrocfo doI funcIonunIonfo do oofoo TrILunuIoo oInuIudoo on Ioo Iofudoo InIdoo, oro oI Infornu- cIon do quo conofIfuyon unu urfo Inorfunfo doI urondIzujo. In oofo crIforIo oo conofIfuyo uLIIcunonfo un TrILunuI conIofo, on oI quo vordudoroo nugIofrudoo dooononun oI uoI do fuIoo, y Ioo uIunnoo hucon Ioo dIforonfoo roIoo corroo- ondIonfoo u Iuo urfoo y ouo Iofrudoo. II TrILunuI dIcfu unu 4 SoLro Iu nocooIdud y oI nodo do fonur hunIIdoo nofuo, vor, or ojonIo, Hurry MAOX, C6no esIuJior, Id. Tuu, IurcoIonu, 1969, . 104 y oo. 5 AnIIur on John T. OAIIATZ, TIe MooI CourI-Bool. A SIuJenI CuiJe Io AppeIIoIe AJtococ,, Id. MIchIo, VIrgInIu, 19?9, y ouo rofo- roncIuo. 223 oonfoncIu oInuIudu on oI oonfIdo quo no oo un vordudoro IoIfo, oro reoI on cuunfo oo Iu oonfoncIu quo oI dIcfurIu cono juoz unfo fuIoo hochoo y fruLujoo rofooIonuIoo. Tononoo onfondIdo quo oo IIogu u hucor conofoncIuo InforfucuIfudoo, y quo on Iuo conofoncIuo fInuIoo oon IncIuoo Ioo nugIofrudoo do Iu Corfo Suronu Ioo quo LrIndun ou uorfo conofIfuyondooo on TrILunuI do onoonunzu y urondIzujo. Ioo nugIofrudoo do Iu Corfo Suronu funLIon oo LrIndun u vocoo uru ucfuur cono nugIofrudoo on oofo fIo do TrILunuIoo, oInuIundo InofuncIuo nonoroo. Todo oIIo du unu cIuru Idou do Iu fruocondoncIu quo oo uoIgnu u oofo rocodInIonfo do onoonunzu. Ior nuoofru urfo, no conoconoo do ou uIIcucIon on nuoofro uIo. 3. Experiencias fuera del mbito de la Facultad: visitas, gestiones, entrevistas Iuodo funLIon confonIuroo ouofIfuIr un nunoro roducIdo do horuo do cIuoo doI curoo or vIoIfuo IoIo sensu, conron- dIondo doodo Iuogo goofIonoo, rooonfucIonoo, y on gonoruI, ucfIvIdudoo do fodu IndoIo quo uodun oor do urondIzujo ro- fooIonuI u oofuLIocInIonfoo o InofIfucIonoo quo corrooondun oogun Iu nuforIu 6 . IurocIoru ooILIo uoI Iunfouroo oI on orocho onuI, Lujo dofornInuduo cIrcunofuncIuo y condIcIonoo, unu vIoIfu curcoIu- rIu o oIIcIuI, o u un Juzgudo onuI, uodo oor convonIonfo; on orocho rocoouI, unu goofIon o uunquo oou noru rocorrIdu frILunuIIcIu, o uoIofIr u unu uudIoncIu do foofIgoo, unu uLooIu- cIon do ooIcIonoo, unu uudIoncIu do concIIIucIon; on orocho udnInIofrufIvo, unu goofIon udnInIofrufIvu dofornInudu roIu- fIvu u cuuIquIor oorvIcIo uLIIco con oI cuuI oI uIunno fongu uIgunu cuoofIon ondIonfo o quo Iunfour cono uouurIo ? . Ioo ojonIoo oo uodon nuIfIIIcur: on oI cuoo doI orocho conorcIuI odr oor u unu onroou, Iu ConIoIon ucIonuI do 6 II IncIoo j) do Iu IoooIucIon 16.041/85 uuforIzu ouofIfuIr huofu cuufro horuo do cIuoo or curoo. ? SoLro oofo unIIur on nuoofro IILro Lo oJninisIroci6n poroIeIo, op. ciI., cu. IV, nuno. 3 y 4. 3. EXPERIENCIAS FUERA DEL AMBITO DE LA FACULTAD 224 CAP. XIV.OTROS METODOS VuIoroo, Iu IoIou do ConorcIo, oI Iunco ConfruI, ofroo Luncoo ofIcIuIoo o rIvudoo, ofc.; on nuforIu do orocho uoronufIco odr oor un uorouorfo y ouo uoronuvoo, Iu forro do confroI, ofc.; on orocho nurIfIno un uorfo y ouo uncIudoroo o unurrudoroo, vIuo do uccooo, dIvorouo InofuIucIonoo orfuurIuo, gruuo, ofc. y Ioo Luquoo. In orocho do Ioo rocurooo nufuruIoo o ugrurIo y nInoro, un oofuLIocInIonfo do unu y/u ofru IndoIo, unu uoInu nucIour, unu roroou, ofc.; on orocho doI fruLujo unu fLrIcu, un oIndIcufo, oI MInIoforIo doI TruLujo y ouo doIogucIonoo, ofc.; on orocho ud- nInIofrufIvo, Iu IrocurucIon doI Toooro do Iu ucIon, Iu lIocuIIu ucIonuI do InvoofIgucIonoo AdnInIofrufIvuo, oI TrILunuI do Cuonfuo do Iu ucIon, Iu SIndIcufuru do Inroouo IuLIIcuo, ofc. TunLIon oo uodon Infonfur ofruo oxorIoncIuo oocIuIoo, cono goofIonoo on dofonou o ronocIon doI nodIo unLIonfo 8 , confroI oocIuI do Ioo nodIoo do dIfuoIon 9 , ojorcIcIo doI dorocho do roIIcu, InforvoncIon on uudIoncIuo uLIIcuo cuundo Iuo huyu 10 , urfIcIucIon on orgunIonoo InfornodIoo, uoIofoncIu u doLufoo urIunonfurIoo o doI Concojo oIILorunfo, InforvoncIon on conIoIonoo doI CoIogIo IuLIIco do ALogudoo, rouIIzucIon do oncuoofuo on oI nLIfo judIcIuI o do Iu roIu lucuIfud oou rofoooroo o uIunnoo; fodo oIIo oIn orjuIcIo doI cIoIco fruLujo do cIInIcu jurIdIcu o conouIforIo jurIdIco grufuIfo quo oo ouoIo hucor on Ioo rcfIcoo do Iu lucuIfud, oro nudu InIdo cunuIIzur funLIon doodo Iuo nuforIuo concrofuo. TunLIon uodo roouIfur do ufIIIdud quo Ioo uIunnoo onfro- vIofon u dofornInudu oroonu ooocIuIIofu, funcIonurIo, nu- gIofrudo, rofooIonuI do Iu dIocIIInu o do ofruo runuo o cIon- cIuo uru conforno u un ooquonu rodofornInudo con oI rofooor, Indugur y urondor u Indugur ooLro oI fonu ooocIfIco do Iu onfrovIofu. 4. Objetivos particulares de la realizacin de experiencias Io InroocIndILIo quo Iu vIoIfu o goofIon no quodo doocoI- gudu doI roofo doI urondIzujo, quo oI uIunno no oou quo 8 Op. uII. ciI., . 139. 9 Op. uII. ciI., . 140 u 145. 10 AI rooocfo unIIur on nuoofro IILro Lo oJninisIroci6n poroIeIo, op. ciI., cu. IV, unfo 5. 225 urondIo oxorInonfuInonfo con Iu rouIIzucIon do Iu ucfIvIdud. AcfIvIdudoo do oofu IndoIo doLon oor rocodIduo do uIgunu orIonfucIon, o on fodo cuoo confInuuduo con Iu dIocuoIon on cIuoo do ou oIgnIfIcudo cono oxorIoncIu. Iofo oo roIucIonu onfoncoo con Ioo oLjofIvoo do urondIzujo quo oroIguo oI doconfo uI IndIcur Iu oxorIoncIu. IIIoo uodon oor doI oIguIonfo fIo: 1. IdonfIfIcur uIgunoo do Ioo uoocfoo fcfIcoo u Ioo cuuIoo Iu nuforIu oo rofIoro, y conurur ou vIvoncIu oxorInonfuI con Iu rocILIdu InfoIocfuuInonfo on fornu urIorIofIcu. 2. Ioconocor on quo nodIdu Iuo oroonuo concrofunonfo In- voIucruduo, con ou conorfunIonfo y ucfIfudoo, InfIuyon on oI nodo quo Iu nuforIu o ouo roLIonuo oo rooonfun y roouoIvon on Iu rouIIdud. 3. IdonfIfIcur quo ooILIoo orroroo do conorfunIonfo o uc- fIfudoo uodon huLor conofIdo Ioo uIunnoo, on roIucIon u Iuo oroonuo do Iu InofIfucIon vIoIfudu o unfo Iu cuuI oo hIzo Iu goofIon, y unuIIzur vIuo uIfornufIvuo do conorfunIonfo o uc- fIfud (onfro orroroo y uIfornufIvuo: ruogo, oLoocuoncIu, odIdo rooofuooo, IoLLyIng, rocIuno onorgIco, quoju vIoIonfu, nonoo- rocIo, connIoorucIon, dooconoIdorucIon, doocorfooIu, Ignorun- cIu do Iu rouIIdud, nojor o oor urgunonfucIon, oxcooo do ufI- IIzucIon doI fIono do quIon Io ufIondo, ofc.). 5. El mtodo de casos por enseanza programada IxIofo un nofodo do urondIzujo quo huLIfuuInonfo oo do- nonInu onoonunzu rogrunudu 11 . Huy nuIfIIoo vurIodudoo do oI, unu do Iuo cuuIoo conoIofo on rourur un IILro quo Iun- fou roLIonuo o cuooo uI uIunno y ofroco un cuoofIonurIo do roouoofu nuIfIIo con dIforonfoo roouoofuo quo oo ofrocon uI Iocfor uru ou oIoccIon, y runIfIcun dIvorooo cunInoo oogun Iu ocIon oIogIdu. Iofu oo Iu onoonunzu rogrunudu runIfIcudu or oI nofodo do cuooo, on Iu vurIunfo do ocIonoo do roouoofu nuIfIIo. 11 Iuru un InfroduccIon uI fonu, vor, or ojonIo, WIIIIun A. ITIIIII, 1nIroJucci6n o Io enseonco progronoJo, TroquoI, Iuonoo AIroo, 1969, ooocIuInonfo . 53 y oo. 5. EL METODO DE CASOS POR ENSEANZA PROGRAMADA 226 CAP. XIV.OTROS METODOS Sogun Iu roouoofu quo oI Iocfor oIIgo on oI rInor cuoo, oI rogrunu Io IndIcu ucudIr u ofru urfo doI IILro, dondo: o) SI ou roouoofu oo corrocfu Io fornuIu uIgunuo concIu- oIonoo y Io onvIu uI oIguIonfo roLIonu; I) SI ou roouoofu oo Incorrocfu, Io roorcIonu Iu Infornu- cIon udIcIonuI quo ou roouoofu orronou ougIoro Io huco fuIfu, y oogun oou oI fIo do orror conofIdo: c) Io huco rofrocodor y oIogIr oIro roouoofu doI nisno cuoo; o J) SI oI orror no oo oIno urcIuI, o oI yu hu ugofudo Ioo roonvIoo uI rInor roLIonu, onfoncoo Io dIrIgo uI oIguIonfo roLIonu. In uIgunoo do Ioo roLIonuo ooforIoroo huy roouoofuo orronouo quo oon confroI do Iu orduruLIIIdud do Iu corroccIon do unforIoroo oquIvocucIonoo on Ioo rInoroo cuooo: oI oI uIunno vuoIvo u oquIvocuroo, oo nuovunonfo roonvIudo uI roLIonu quo ooIo on uurIoncIu huLIu ouorudo. AoI oo rocodo oucooIvunonfo huofu quo oI Iocfor ugofu fodoo Ioo roLIonuo y foduo Iuo roouoofuo; oI IILro 12 oo urnu do fuI nunoru quo no uodo oor IoIdo do corrIdo, nI conouIfudo: oo forzooo roooIvor Ioo roLIonuo on oI ordon Iunfoudo, roouIfundo onfoncoo un vordudoro ronocuLozu on oI cuuI oo nocoourIo InovIfuLIononfo roooIvor Ioo cuooo or oI cunIno nurcudo on oI IILro, huofu fornInur con fodoo Ioo roLIonuo. II InconfIvo do uufo-urondIzujo, uoo do oIIo oo frufu, oo no ooIo oI oofInuIo quo LrIndu, oI nuyor Inforoo do Iu Iocfuru, ofc., oIno udono quo uno cuuIquIoru do fuIoo roLIonuo uodo oor nuforIu do oxunon. Iu Idou oo quo Iu cunfIdud do Iocfuru y fruLujo nonfuI oo unoIdu u Iuo nocooIdudoo do cudu uIunno, y uoI, or ojonIo on un fonu do Inforoo gonoruI 13 oo uodo Ioor on nonoo do unu 12 oodo Iuogo, on voz do un IILro uodo oor un rogrunu curgudo on unu conufudoru, uru Io cuuI no oxIofon dIfIcuIfudoo focnoIogIcuo. SI Iuo huy rcfIcuo, cono oxIIcunoo con curcfor no gonoruI on oI cu. VI, nun. 3. 13 In onfrofonIdo IILro do udnInIofrucIon do onroouo onIou oofo nofodo y uodo oor unu fornu udocuudu y dIvorfIdu do conocorIo: 22? horu un confonur do gInuo, roooIvIondo udocuudunonfo Ioo roLIonuo uIII Iunfoudoo; o oI Ioo roLIonuo oo ooIucIonun oquIvocudunonfo, Iu Iocfuru y ruzonunIonfo uodo InounIr uno o vurIoo dIuo do fruLujo, oogun oI nuforIuI do quo oo frufo, ou grudo do conIojIdud, ofc. Cuoofu nucIisino fruLujo rourur un IILro or onoonunzu rogrunudu runIfIcudu con nofodo do cuooo, y rouInonfo huy dooroorcIon onfro oI oofuorzo quo roquIoro y oI roouIfudo quo LrIndu oI no oo uru gruoo nuy nunoroooo do uIunnoo. Ioro on fuIoo gruoo nuoIvoo uodo oor un oIononfo ufII. Ior nuoofru urfo, on un fonu do curcfor gonoruI o InfordIocIIInurIo hIcInoo unu oLru ufIIIzundo on nonoo do un confonur do gInuo fuI nocunIono 14 , oro no Io honoo vuoIfo u oxorInonfur uru fonuo gonoruIoo; funoco Io honoo rouIIzudo uru nuforIuo doI fInuI do Iu curroru, nI Io roconondunoo uru oIIuo 15 . SIn onLurgo, on Iuo nuforIuo do Ioo rInoroo unoo, quIonoo fongun dIfIcuIfudoo con oI curcfor nuoIvo do Iu onoonunzu y quIorun nojorurIu doodo udonfro, onconfrurn quo oofo nofodo Ioo ornIfo LrIndur u ouo uIunnoo unu vuIIoou horrunIonfu do uufo-urondIzujo y nIvoIucIon LoIcu o InfroducforIu, onIoundo oI nofodo do cuooo. SoIunonfo doLorn fonor rooonfo Iuo ouIvodudoo gIoLuIoo quo rocordunoo on oI cuIfuIo XVI, oI oIIuo roouIfurun orfInonfoo. Anfhony IIITO, A ProgronneJ CuiJe Io Office Worfore, Iunfhor IooIo, Iondroo, 1969. 14 In Iuo go. 3 u ?2 doI IILro PIonificoci6n, porIicipoci6n , IiIer- IoJ en eI proceso Je conIio, quo fuoru odIcIon oInuIfnou on IdIcIonoo MucchI y Iu AIIunzu uru oI Irogrooo, MoxIco y Iuonoo AIroo, 19?3. IooforIornonfo roodIfunoo Iu oLru, roocIndIondo do Iu InfroduccIon rogrunudu, Lujo oI fIfuIo do 1nIroJucci6n oI DerecIo Je Io pIonifi- coci6n, Curucuo, 1982. 15 TunLIon IoLorfo J. VIIIOO hIzo on lIIooofIu doI orocho, huco no do unu docudu, un IILro oxorInonfuI or InofruccIon rogrunu- du; uI IguuI quo nooofroo no Io hu vuoIfo u odIfur, nI ufIIIzur Lujo ooo rocodInIonfo do urondIzujo. Son Ioo doo unIcoo cuooo, unLoo fruo- frudoo, quo conoconoo on nuoofro nodIo. 5. EL METODO DE CASOS POR ENSEANZA PROGRAMADA CAPITULO XV PLAN DE ACTIVIDADES DEL CURSO 1. Programacin previa en equipo Io nocoourIo rogrunur unfIcIudunonfo quo oo vu u nun- dur hucor on cudu unu do Iuo cIuooo do un curoo, orquo con- frILuyo ofocfIvunonfo u un ordonunIonfo do fodu Iu ucfIvIdud do urondIzujo doI curoo 1 . Io oofu unu furou on Iu quo doLon fruLujur on oquIo oI ro- fooor fIfuIur y ouo udjunfoo, o Ioo udjunfoo y Iu dIroccIon doI o- urfunonfo, ofc., u fIn do urovochur Iuo oxorIoncIuo do cudu uno y uoogurur conoonoo y cohoroncIu on Iu ojocucIon. A fIn do odor confInuur ufIIIzundo, con Iuo doLIduo nodI- fIcucIonoo, Iuo rogrunucIonoo unforIoroo, roouIfu ufII nunorur oInIononfo Iuo cIuooo y dojur uru unu cuoofIon do uInunuquo dofornInur quo nunoro corrooondo u cuI cIuoo. Hucor Iu rogrunucIon gIoLuI unfoo do InIcIur oI curoo fIono unu grun vonfuju odugogIcu, y oo quo ornIfo dofornInur on unu ooIu oorfunIdud quo uodon oor oonunuo do fruLujo rovIo, doodo Iuogo cuI oo oI oquIIILrIo quo oo du u Iuo dIo- fInfuo ucfIvIdudoo do urondIzujo, cuIoo focnIcuo o nofodoo oo uoun y cuIoo no, cono oo nozcIun unoo y ofroo cuundo oIIo oo ooILIo, cono oo gruduu Iu dIfIcuIfud crocIonfo do Ioo fruLujoo quo oo vun dundo. 2. Programacin de las evaluaciones Adono, uI rogrunur Iuo ucfIvIdudoo do urondIzujo do Ioo uIunnoo ouIo nufuruInonfo Iu dofornInucIon do Iuo fochuo uroxInuduo on quo oo fonurn Ioo oxnonoo urcIuIoo, y Iu docIoIon do on quo conoIofIrn Ioo nIonoo. 1 Y orquo Io roquIoron Iuo dIoooIcIonoo ucfuuIoo. 230 CAP. XV.PLAN DE ACTIVIDADES DEL CURSO oodo Iuogo, oI oo hu oxIgIdo Iu rouIIzucIon do fruLujoo do uIIcucIon u Io Iurgo do fodo oI curoo, no oo cohoronfo fonur Iuogo un oxunon foorIco; uunquo confoounoo quo on nuchoo unoo honoo fonudo Ioo urcIuIoo dIvIdIdoo on nIfud foorIcoo y nIfud rcfIcoo. AcfuuInonfo oofunoo fonundo Ioo urcIuIoo y fInuI oxcIuoIvunonfo con cuooo rcfIcoo, u IILro uLIorfo, Io quo no hu rovocudo ofruo dIfIcuIfudoo quo oI uLundono do uIunnoo u Ioo cuuIoo Iu curgu do furouo durunfo oI curoo Ioo roouIfo oxcooIvu. TruLujunoo oIonro on Iu Luoquodu doI oquIIILrIo no udocuudo, doodo Iuogo, y oofo nuovunonfo oo uIgo quo no uodo roooIvoroo ooLro Iu nurchu oIno on Iu frunquIIu rofIoxIon do oucooIvuo rounIonoo do cfodru. 3. Prueba annima In nuchuo InIvoroIdudoo do uIooo doourroIIudoo oo yu coo- funLro frudIcIonuI quo Iuo ruoLuo oo rIndun on fornu oocrIfu y unonInu, uru quo oI rofooor uI cuIIfIcur no oo dojo InfIuIr or ou orcocIon oroonuI doI uIunno, oIno or Iu cuIIdud oLjofIvu do ou fruLujo. II nodo rcfIco do rouIIzurIo oo IdonfIfIcur cudu ruoLu, or ojonIo on oI nguIo ouorIor dorocho, con Ioo dufoo doI uIunno y un nunoro quo oo roIfo on oI nguIo IzquIordo; oI nguIo dorocho oo rocorfu y oo guurdun fodoo Ioo rocorfoo on un ooLro quo oo cIorru y fIrnu on roooncIu do Ioo uIunnoo, IncIuoo cruzundo Ioo cIorroo con fIrnuo do oIIoo. Cudu ruoLu quodu ooIo IdonfIfIcudu con un nunoro, oI rofooor dooconoco u quIon co- rrooondo cudu nunoro, y ooIo doouoo do duduo uLIIcunonfo Iuo nofuo oo uLro on uLIIco oI ooLro u fIn do dofornInur u quIon hu corrooondIdo quo nofu. 4. Evaluacin cruzada Aun nojor noo uroco oI oIofonu on rcfIcu on Iu IocuoIu ucIonuI do AdnInIofrucIon IuLIIcu do lruncIu, u Iu cuuI oo In- groou huLIfuuInonfo con doo fIfuIoo unIvoroIfurIoo yu oLfonIdoo, y udono rovIo rIgurooIoIno oxunon do Ingrooo. Todo oI fru- Lujo ooforIor do urondIzujo y ovuIuucIon oo IguuI y uIfunonfo oxIgonfo. 231 Iuoo LIon, Iu rcfIcu on dIchu IocuoIu do uIfIoIno nIvoI oo quo Ioo rofoooroo quo dun Ioo curooo no son Ios que coIificorn o Ios oIunnos. Ioo quo cuIIfIcun oon oIonro rofoooroo do curooo unforIoroo, u ofroo rofoooroo quo no oofn dIcfundo curooo. In oI cuoo do nuoofru nuforIu, oI oIofonu quo ufIIIzunoo on Iu ucfuuIIdud oo quo Iuo ruoLuo y Ioo oxodIonfoo con Ioo fru- Lujoo do urondIzujo do cudu uIunno oon ovuIuudoo oourudu- nonfo or ofroo doo rofoooroo udjunfoo do Iu cfodru, cudu uno do Ioo cuuIoo oIuLoru unu IIofu do cuIIfIcucIonoo oIn conocor Iuo quo hu uoofo oI ofro, nI Iu oInIon IndIvIduuI doI doconfo u curgo doI curoo. Inu voz fornInudu oofu furou do doLIo corroccIon do cudu conIoIon or doo rofoooroo do ofruo conIoIonoo, oo rounon Ioo udjunfoo con oI fIfuIur y oo conurun Iuo nofuo: Ioo quo hun cu- IIfIcudo unIfIcun ouo nofuo oI oon roxInuo, y oI huy dIforoncIuo Inorfunfoo on Iu cuIIfIcucIon Iu ruoLu oo IoIdu or oI fIfuIur y or Ioo dono rofoooroo, urrILndooo do fuI nodo u unu nofu fInuI doI oquIo doconfo. SI oI udjunfo u curgo doI curoo conoIdoru quo Iu nofu roouIfu Injuofunonfo Luju uru uIgun uIunno quo oI fIono ooocIuInon- fo cuIIfIcudo, oI cuoo oo dIocufIdo, y ooooundo unLoo oIononfoo oo IIogu u Iu cuIIfIcucIon fInuI. SoLro oI ooo do uno y ofro uoocfo noo ronIfInoo uI unfo oIguIonfo. OLvIunonfo, oofo fIo do cuIIfIcucIon cruzudu donundu un grun oofuorzo doconfo, oro on cunLIo confrILuyo onornononfo u uroxInur crIforIoo ooLro Iu rouIIzucIon y fornu do oncurur Ioo dIvorooo fruLujoo, cuooo, ofc., quo oo vun dundo. IoouIfu uoI un Inofrunonfo ofonfIoIno do InfogrucIon nofodoIogIcu y fun- LIon cIonfIfIcu doI gruo. Iuru ovIfur unu do Iuo quojuo do Ioo uIunnoo, no ucoofun- Lrudoo u oofoo nofodoo do cuIIfIcucIon, do quo oou uIguIon unonIno quIon cuIIfIcu, honoo orgunIzudo cruzunIonfoo oIo- fonfIcoo do fodoo Ioo udjunfoo or foduo Iuo conIoIonoo oIguIondo doodo Iuogo oI nIono Iun do fruLujo yu noncIonu- do con Io cuuI Iu noncIonudu crIfIcu oo hu norIgorudo ouofun- cIuInonfo. oodo Iuogo, nojoru funLIon do fuI nodo Iu vurIodud do oxorIoncIuo y onfoquoo nofodoIogIcoo quo oI uIunno rocILo do Ioo dIofInfoo udjunfoo y doI fIfuIur. 4. EVALUACION CRUZADA 232 CAP. XV.PLAN DE ACTIVIDADES DEL CURSO 5. Observaciones comunes 5.1. II AIIOATO I OIIJA Iuo cIuooo quo honoo fonIdo oorfunIdud do roooncIur on oI oxforIor, on quo oo doourroIIuLun curooo con oofo oIofonu, duLun unu roIucIon onfro Ioo uIunnoo y oI rofooor nuy cIuru: nudIo oo oIonfo urfIcuIurnonfo Inforooudo on coIocuroo on rInoru fIIu, InforvonIr ucfIvunonfo, donoofrur ouo ufIfudoo o Info- roo con Ioo nuIfIIoo rocurooo quo fodoo conoconoo; cuuour, on ounu, Iu nojor InrooIon ooILIo on oI rofooor. SI Iu InrooIon oroonuI doI rofooor ooLro oI uIunno no juogu un roI docIoIvo on Iu nofu, Iu roocuucIon doI uIunno y doI doconfo oo on nuyor nodIdu uun Iu do vordudoru- nonfo urondor y onoonur u roooIvor on oorIo Ioo roLIo- nuo, orquo do nudu Io oorvIr oonLIunfour u ou rofooor uru cuIcuIur cono odr oor Iu ovuIuucIon. Mojor Io convIono onfronuroo on hucor oI fIo do fruLujoo ooLro cuyu Luoo oo Io ovuIuur. AIgo oInIIur Io uou uI rofooor: oon oIonro ofroo Ioo juocoo doI roouIfudo do ou fruLujo doconfo, con Io cuuI huy unu ouorfo do ovuIuucIon oLjofIvu ornunonfo do Ioo roouIfudoo do ou onoonunzu, quo uI oor ofocfuudu on oquIo donfro do unu nIonu cfodru ornIfo Incrononfur oI urondIzujo rocIroco oIn uoo- rozuo nI rooonfInIonfoo. Iu crIfIcu quo foduvIu ouoIo fornuIuroo u uno u ofro do oofoo oIofonuo, oo quo InIdon vuIorur udocudunonfo oI Inforoo, Iu urfIcIucIon, dodIcucIon, ofc., doI uIunno. oo uroco unu crIfIcu orronou. Iu urfIcIucIon, oI Inforoo, Iu dodIcucIon, ofc., doI uIunno oo norIfuun orfocfunonfo, junfo con ou cuucIdud, o Irotes Je Ios IroIojos , cosos que Io iJo enIregonJo en Iienpo , forno o Irotes Je IoJo eI curso. Io oofu unu ruoLu cIorfu y oLjofIvu do ou Inforoo, dodIcu- cIon, fruLujo, urfIcIucIon, cuucIdud, y no doondo do un juIcIo ouLjofIvo dofornInudo or ou cunfIdud do InforvoncIonoo ooon- fnouo, conouIfuo InfoIIgonfoo, ofc. Io cuuI noo IIovu u Iu rcfIcu, or nudIo dooconocIdu, doI uIogufo do oroju on TrILunuIoo o doI IoII,ing on Iu AdnInIo- frucIon o on oI Congrooo. In oI Iodor JudIcIuI, uIgunoo juocoo 233 no Iu ucofun oI no oo on roooncIu do unLuo urfoo 2 , ofroo IncIuoo Iu fononfun orquo fuvoroco Iu InnodIucIon 3 . Ioo uLo- gudoo IIfIgunfoo frufun do hucorIo 4 . Ioro convongunoo quo on nuoofro rocodInIonfo oocrIfo no oIonro oI uLogudo fondr Iu oorfunIdud do hucor oI uIogufo do oroju uI nugIofrudo o funcIonurIo, o IncIuoo u vocoo dooconocor quo uoooor o funcIo- nurIo oor oI quo vordudorunonfo rourur, on Luoo uI oxo- dIonfo, oI royocfo quo fInuInonfo ouocrILu Iu uuforIdud 5 . Icho on ofruo uIuLruo, oI uIunno cono nInIno IonIien doLo urondor, o no uun principoInenIe doLo urondor, u oor juzgudo y ovuIuudo or Iu cuIIdud do ouo oocrIfoo y no or Iu huLIIIdud do ouo conorfunIonfoo on oI frufo oroonuI. Ior Io funfo, oI doLor doI doconfo oo onfronurIo u hucor Luonoo oocrIfoo, y uru oIIo udono do hucorIo rouIIzur fuI fIo do oxorIoncIuo do urondIzujo, doLo IguuInonfo jucgorIo por Io coIiJoJ Je sus IroIojos, no or Iu InrooIon quo oroonuInonfo Io huyu cuuoudo, Luonu o nuIu, uI nonoo cono rogIu gonoruI y rIncIuI. 5.2. II IVII I IXIOICIA Ioo rofoooroo u vocoo ocun do InconoocuoncIu on quojuroo doI oIovudo nunoro do uIunnoo, oro no oor Io oufIcIonfononfo rIgurooo on Iuo oxIgoncIuo do urondIzujo y on Ioo nIvoIoo do cu- IIfIcucIon. CIuro oof, cuuIquIoru ouLo quo uroLur u un uIunno no ocu- oIonu roLIonuo InnodIufoo uI doconfo 6 , y quo u Iu Invorou no 2 Iord IIO, uru noncIonur uno. 3 Io cuuI oo udnIoILIo oI rocILo o cIfu u onIos urfoo, y Iuo oocuchun on IguuI nodIdu. Io nojor, doodo Iuogo, oo hucorIo u fruvoo do uudIon- cIuo uLIIcuo convocuduo or oI roIo TrILunuI cIfundo u unLuo urfoo, uru unu nIonu oorfunIdud rocoouI. Io frgIco oo quo huy quIonoo oocuchun oI uIogufo do oroju do unu ooIu do Iuo urfoo, y no rocILo o oocuchun u Iu ofru... 4 CAIIIO, C6no orgunenIor..., orI. ciI., . 50 y 51, quIon funLIon oonuIu ouo InconvonIonfo, concIuyondo quo no uodo rocononduroo ou udocIon unIvorouI, . 51. 5 Io Iu vIoju oLoorvucIon do Suuvy, quo doourroIIunoo on Io oJni- nisIroci6n poroIeIo, CIvIfuo, MudrId, 1982, . 51 u 53. 6 IxIofon, uunquo oon oxcocIonuIoo, Ioo cuooo do rofoooroo quo hun doLIdo dojur Iu cfodru or IIou y IIunu IrrooonouLIIIdud on ou oxcooIvu LonovoIoncIu. 5. OBSERVACIONES COMUNES 234 CAP. XV.PLAN DE ACTIVIDADES DEL CURSO uroLurIo InIIcu quojuo oroonuIoo, rocIunoo gruuIoo, dIocu- oIonoo, IIogundo u Ioo oxfronoo do donuncIuo fornuIoo unfo Iuo uuforIdudoo, ofc. AIII Ioo focu conurfIr ouorfo funfo u Ioo rofoooroo ur- LIfrurIoo on oI roroLur (no u Ioo urLIfrurIoo on oI uroLur), cono u Ioo rofoooroo oxIgonfoo oro ruzonuLIoo o uI nonoo cohoronfoo on oI nIvoI do oxIgoncIu uIIcudo u ouo dIforonfoo uIunnoo. Croonoo quo oo frufu do unu cuoofIon do rooonouLIIIdud doI rofooor fronfo u ou concIoncIu y u Iu oocIodud: uouno oI on Io- nIfud do ooIrIfu quo oof roLundo Iu froInfuvu urfo (o Io quo oou) do un profesionoI Aouno ou rooonouLIIIdud or Iu u- fIfud o InofIfud rofooIonuI, on oou roorcIon, doI uIunno fronfo u ouo fufuroo cIIonfoo, ofc. CunIo oI nIono con oI roI do rooonouLIIIdud oocIuI quo Io focu donfro do Iu rofooIon, y on quo doLIoru oor uno do Ioo oLjofIvoo do onoonunzu y urondIzujo do ouo uIunnoo ? Inoonu con ou ojonIo oI ojorcIcIo do oou rooonouLIIIdud u foofInonIo con ouo ucfoo do Iu jusIicio u quo uoIru uru Iu oocIodud O du foofInonIo do unu oocIodud sin toIores Je copociJoJ, esfuerco , IroIojo, do ronIoo y cuofIgoo u quIonoo cunIon o IncunIon rooocfIvunonfo Iof uroLundo unu urfo do un rofooIonuI ofIcIonfo o urfo do un IrrooonouLIo, Incuuz, ofc. SI oIIo ocurro, no oo oI nIono oIgo do uquoIIo quo on oou porIe uruoLu Lujo fuIoo condIcIonoo Iu IrrooonouLIIIdud o IncuucIdud do uIgunoo rofooIonuIoo, no oo Iu ounu do Iuo urfoo roorcIonuIoo do IrrooonouLIIIdud o IncuucIdud do quIonoo fuoron ouo rofooo- roo o fodoo nodoo, no doLIoru conurfIr uIgo do oofu rooon- ouLIIIdud oI CoIogIo IuLIIco do ALogudoo o doLIoru ronovur- oo Iu vIgoncIu do Iu nufrIcuIu cudu docudu, rovIoo roquorInIon- foo do ucfuuIIzucIon u cunIIr unfo oI CoIogIo Ior nuoofru urfo, cudu voz quo onconfrunoo un rofooIonuI conofonfo quo dIco huLor oIdo uIunno nuoofro, noo onorguIIo- conoo; y cudu voz quo onconfrunoo un rofooIonuI Inconofonfo ? Supro, cu. I, unfo 3, nuno. ? in fine y 9. 235 quo dIco Io nIono, noo uvorgonzunoo: oI oo uoI on urfo or nuoofru cuIu, oofo conofIfuyo un hocho InoocuuLIo. o crIfIquonoo uoo on oxcooo u Iu InIvoroIdud nuoIvu, nI oI Ingrooo IrroofrIcfo, uoo no oof nuI quo oofudIon nuchoo o fodoo: noo conofo u Ioo doconfoo uIIcur un egreso resIricIo on cudu nuforIu. Sounoo conocIonfoo quo nuoofru rooonouLIIIdud cono do- confoo oo quo ofocfIvunonfo esIuJien y oprenJon, no quo cursen y rinJon; y uI cuIIfIcur, nuoofro doLor no oo vorIfIcur norunonfo ou uoIofoncIu, Luonu rodIoooIcIon, ufoncIon, roguIurIdud, ofc., oIno fundunonfuInonfo ou opIiIuJ uru ojorcor Iu froInfuvu urfo do Iu rofooIon uru Io cuuI Io uroLunoo. o sus ucfoo rofooIonuIoo ooronoo nooofroo, on oou roorcIon, noruInonfo rooonouLIoo. Y no oo frufu funoco do roducIr nunoroo, oIInInur uIun- noo, ofc., cono con IngonuIdud croon u vocoo nuoofroo hIjoo o nuoofroo uIunnoo; nI do crour oIIfoo, roducIr Iu conofoncIu rofooIonuI, ofc. SI IoJos esIuJion , oprenJen, , IoJos resuIIon opIos, IoJos JeIern oproIor. Ioro oI oouo condIcIonoo no oo dun, no toIen Ios excusos poro oproIorIos: nI oI oocuoo fIono do oIIoo, nI ou fruLujo, nI ou cunouncIo 8 , uoo uIII ooIo ocuIfunoo nuoofru roIu doLIIIdud uru uounIr Iu rooonouLIIIdud do no uroLur- Ioo, do onfronfur Ioo dIoguofoo do fodo rocIuno o rofoofu IndI- vIduuI o coIocfIvu. A Iu Invorou, uounInoo Iu rooonouLIIIdud, fronfo u Iu oocIo- dud, do Ioo dunoo quo ou curoncIu urcIuI 9 do ufIfud rofooIonuI rovoquo u forcoroo o u oI nIono. o ooo, noruInonfo uI nonoo y or Io quo huco u nuoofru rooocfIvu nuforIu, nooofroo oonoo Ioo unIcoo rooonouLIoo, uoofo quo Iu uuforIdud do Iu docIoIon fuo uoofu on uquoI nononfo on nuoofruo nunoo or Iu oocIodud. In oI jurunonfo rofooIonuI doI ogrooudo vu funLIon, vor- dudoro o fuIoo, oI jurunonfo do Ioo rofoooroo quo Io uroLuron. 8 O roxIno nonLrunIonfo, InnInonfo cuounIonfo, vIujo uI InforIor, onfornodud, duoIo, ofc. Todo ooo juofIfIcu reprogronor fecIos Je exonen, dur pr6rrogos, ofc., oro oI fInuI oo oI nIono: doLo donoofrur on uIgun nononfo ou opIiIuJ profesionoI on Iu nuforIu, uru odor oor uroLudo. 9 In Io roforIdo u nuoofru dIocIIInu. 5. OBSERVACIONES COMUNES 236 CAP. XV.PLAN DE ACTIVIDADES DEL CURSO 6. Evaluacin del proceso AI hucor Iu rogrunucIon oo uodo yu rovor y ununcIur Iuo ocuoIonoo on quo oo roquorIr u Ioo uIunnoo Iu onfrogu do co- nonfurIoo unonInoo ooLro oI doourroIIo doI curoo, confonIondo on ou voroIon no oInIo: o) Aoocfoo ooIfIvoo, I) Aoocfoo nogufIvoo, c) ConcIuoIonoo y ougoroncIuo. II Confro do IorfoccIonunIonfo oconfo do Iu lucuIfud cuonfu con fornuIurIoo no orfoccIonudoo, y funLIon roofu ou coIuLorucIon on Iu oIuLorucIon do Ioo roouIfudoo oLfonIdoo. A oI uodon uoo rocurrIr Ioo doconfoo quo doooon nojoroo Inofrunonfoo o uyudu on Iu fuLuIucIon, ovuIuucIon, oIn orjuIcIo do ofroo Inorfunfoo oorvIcIoo quo oI Confro LrIndu u quIonoo oo Io ooIIcIfon. Ior ofru urfo, Iu vonfuju doI nofodo oInIIfIcudo oo quo roquIoro nonoo oIuLorucIon y oo uodo conocor do InnodIufo con cIorfu cIurIdud Iu ovoIucIon doI curoo, y fonorIo rooonfo uru Iu corroccIon do fufuruo IunIfIcucIonoo. TunLIon fucIIIfu dovoI- vor do InnodIufo Iu InfornucIon uI curoo, cononfndoIoo on Iu cIuoo oIguIonfo cuIoo hun oIdo Ioo roouIfudoo do Iu ovuIuucIon unonInu. 7. Una prospectiva de integracin metodolgica Iu quoju no conun, uI conIonzo do Ioo curooo, oo quo oo Iu rInoru voz quo hucon cuooo on Iu lucuIfud. Iofo uodo oor cIorfo on cudu uIunno IndIvIduuInonfo conoIdorudo; oro on Iu lucuIfud do hoy unu urocIuLIo cunfIdud do cfodruo y do udjunfoo do cfodruo dIcfun ouo curooo onIoundo on grun nodIdu oI nofodo do cuooo. TuI voz oorIu do dooour quo oofu InfornucIon oo unIfIcuru, y oo ofrocIoru u Ioo uIunnoo quo Io doooon Iu ooILIIIdud do ooguIr oofu ocIon nofodoIogIcu, quo oIn dudu Ioo ouono nuyor oofuorzo oro fuI voz nojor rourucIon. SI do ooo u ofro nodo oI uIunno udIoru ooguIr doodo oI conIonzo huofu oI fInuI do ou curroru uquoIIoo curooo on Ioo cuuIoo oucooIvunonfo oo ro- fundIco on Iu uIIcucIon do Io quo oor Iuogo oI nofodo do fruLujo on ou vIdu rofooIonuI, oIn dudu quo Iuo quojuo quo ucfuuInonfo oo oocuchun no oxIofIrIun on IguuI nodIdu. 23? 8. Perspectivas o fodoo nodoo, quodu oIonro cono conouoIo y oufIofuccIon quo uquoIIoo quo fornInun oofo fIo do curooo, Io hucon rocono- cIondo quo uhoru hun cononzudo u onfondor oxorInonfuInonfo cono oo uIIcu oI orocho u Ioo hochoo do un cuoo concrofo. SI, or ofru urfo, cudu voz no doconfoo oxorInonfun con Iu IndIoonouLIo rudoncIu on Iu uIIcucIon do uIguno o uIgunoo do oofoo nofodoo, y oo udocuu oI rogInon do concurooo do nodo quo no orofuo do hocho oI oIofonu do Iu cIuoo nugIofruI cono nofodo do ronocIon doconfo, nucho oo huLr uvunzudo. 8. PERSPECTIVAS CAPITULO XVI SALVEDADES FINALES A confInuucIon roroducInoo, con IIgoruo corroccIonoo, oI fruLujo quo hIcIorunoo on 1982 1 roounIondo voInfo unoo do Infonfoo do uIIcur dIofInfoo nofodoo do onoonunzu. Iuo corroc- cIonoo quo honoo InfroducIdo oon nInInuo, y hun dojudo Inco- Iuno oI ouLor do Iuo concIuoIonoo. SI u oour do oIIo Io Incor- orunoo uquI cuoI InuIforudo, oo or Iuo oIguIonfoo ruzonoo: o) IrInoro, uru quo no oo concIuyu orronounonfo quo oI fono no ofInIofu do Ioo cuIfuIoo rocodonfoo rooondo u unu oxorIoncIu do confInuoo oxIfoo; I) Sogundo, uru quo cudu uno fongu rooonfo Iu oIfuucIon do ooucIo y fIono on quo Io focu ucfuur, norIfuo cuI oo oI grudo do InnovucIon quo ou nodIo Io ornIfo, y u quo coofo, fodo oIIo uru fonur unu docIoIon conocIonfo y rofIoxIvu; c) Torcoro, orquo uun rooondIondo u un fIono oIIfIco dI- foronfo 2 , conofIfuyo do fodoo nodoo urfo do Iu hIoforIu cIorfu doI onounIonfo do quIon uquI Infonfu oxonor ou vIoIon oxo- rInonfuI do Iu onoonunzu y oI urondIzujo doI orocho, y uodo urrojur Iuz ooLro Iu ovoIucIon do ou roouoofu InfoIocfuuI unfo fuIoo oxorIoncIuo. d) Cuurfo, orquo on cuuIquIor uIo fodo Infonfo do rofornu do Iu onoonunzu doI orocho froIozu oIonro con conoIdoruLIoo rooIofoncIuo y frucuooo 3 . II foxfo do uquoI roounon do 1982 oo uoo oI oIguIonfo: 1 AJopIoIiIiJoJ Je Ios neIoJos o Ios conJiciones econ6nicos , socioIes Je Io UnitersiJoJ ArgenIino. Ixperiencios, orI. ciI. 2 TIono quo unInIcunonfo IIuofru CAIIIO on ou urfIcuIo yu cIfudo, Iunciones Je Io IocuIIoJes Je DerecIo, on oI cuuI fonu cono ronIou Iu doouurIcIon doI Iofudo do orocho, y quo fuoru ronuncIudo cono conforoncIu on Iuo nIonuo Jornuduo ooLro Inoonunzu doI oro- cho on Iuo cuuIoo nooofroo uorfunoo Iu vIoIon doI rooonfo cuIfuIo. 3 IOWIIS, op. ciI., . 398, rofIrIondooo u Ioo Iofudoo InIdoo. 240 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES 1. Introduccin In oofu conunIcucIon oo Infonfur unuIIzur Iu udufuLIIIdud do Ioo nofodoo do onoonunzu y urondIzujo u Iuo condIcIonoo ucfuuIoo do Iuo lucuIfudoo do orocho on Iu InIvoroIdud urgon- fInu, ooLro Iu Luoo do oxorIoncIuo oroonuIoo y gruuIoo on oI curoo do Ioo uIfInoo voInfo unoo. In gonoruI, oofInunoo quo Ioo roLIonuo quo uodon rooon- furoo y do hocho oo hun rooonfudo no dorIvun fundunonfuInon- fo do cuoofIonoo ocononIcuo, uI nonoo on fornu dIrocfu. In ofruo uIuLruo, no huy oIgnIfIcufIvuo orogucIonoo quo doLu hucor un doconfo, nI funoco un oofudIunfo, y nI oIquIoru Iu InIvoroIdud, uru Infonfur nuovoo nofodoo oducufIvoo. SIn doorocIur ovon- fuuIoo uyuduo focnIcuo y hununuo quo uodon IIogur u onIouroo con ufIIIdud, y quo on cuuIquIor cuoo funoco oon donuoIudo coofoouo, Io cIorfo oo quo un cunLIo on Ioo nofodoo do onoonunzu no roquIoro oIno ufIfudoo y dodIcucIon dIofInfuo do fodoo Ioo ucforoo doI rocooo do onoonunzu y urondIzujo. A Io ouno odrIu uunfuroo un fucfor ocononIco dIrocfo on oI nuyor fIono quo unu rouoofu ronovudoru do Iu onoonunzu roquIoro do urfo doI doconfo, or Io nonoo on ou roIu ofuu fornufIvu do cunLIo. TunLIon on oI cuoo doI oofudIunfo, oI on Ioo rInoroo unoo do Iu InIvoroIdud oo Io hu InurfIdo onoo- nunzu frudIcIonuI y no oo Io hu onoonudo u onour, roooIvor, conurur, dIocufIr, crour, uodo oonfIr quo oI oofo oo Infonfu do oI on Ioo uIfInoo unoo, oo Io huco rooIon ooLro ou ofoncIuI sIoIus ocononIco, uI ooforgurIo o conIIcurIo Iu oLfoncIon do ou dIIonu, on cuunfo oo Io Iunfoun oIfuucIonoo o roLIonuo quo no oof huLIfuudo u onfronfur. Croonoo quo Iu nuyor urfo do Ioo roLIonuo oo rooonfun uI conoIdorur on oonfIdo Iufo Iuo InIIcuncIuo oIcoIogIcuo, oo- cIoIogIcuo y oIIfIcuo do cuuIquIor oofuorzo oIofonfIco do rono- vucIon o cunLIo doconfo. 2. Adaptacin del estudiante 2.1. IISISTICIA AI CAMIIO In nuchoo cuooo oo duLIo onconfrur unu urocIuLIo rooIo- foncIu uI cunLIo do urfo do Ioo oofudIunfoo on fodo Io no roforIdo uI fruLujo ucfIvo y urfIcIufIvo on cIuoo. 241 AoI or ojonIo, no oLofunfo quo cuoI fodo rocIon ogrooudo ouoIo quojuroo do quo on ou fornucIon unIvoroIfurIu no oo Io onoono u hucor oocrIfoo, cuundo oofo oo Infonfudo on ouo unoo do oofudIunfo, InvurIuLIononfo rovocu no ou udhooIon oIno ou rocIuno, or Iu cunfIdud do fIono quo Io Inouno. Io un fIo do oxorIoncIu do urondIzujo quo ooIo u rogunudIonfoo ojocufu, y quo rovocu oorIuo rooIofoncIuo oI oo frufu do rofundIzurIu, or ojonIo u fruvoo do Iu rourucIon y ooguInIonfo IndIvIduuI do un oxodIonfo. SoIo on dooIo nodoofuo, y roforonfononfo cono fruLujoo gruuIoo, Io ucofu oIn InconvonIonfo. oI nIono nodo, Iu ooIucIon do cuooo y roLIonuo rcfIcoo concrofoo oo vIofu do nuy Luon grudo or oI uIunnudo cono ucfIvIdud u oor rouIIzudu on cIuoo, oro on cunLIo rovocu ro- oIofoncIuo cuundo oo Io onconIondu cono fruLujo o oor ojocufudo on Iu cuou o, oor uun, cuundo oo ufIIIzu oI oIofonu do cuooo cono nodo do oxunInucIon: on urfIcuIur, oI oo Iunfou uI uIunno oI rocodInIonfo do oor cuIIfIcudo ooIu y oxcIuoIvunonfo or ou ufIfud uru roooIvor roLIonuo concrofoo cono Io rooonfur Iuogo Iu vIdu rofooIonuI, no oo oLfIono ou udhooIon; oo quo Iu ooILIIIdud do oor onfronfudo doodo yu u un rouI y vordudoro frucuoo oroonuI, or ooIucIonur nuI un roLIonu, Io rovocu uI uIunno unu dooIo uuronfononfo donuoIudo grundo do unoIo- dud o InoogurIdud. In ounu, oI oofudIunfudo or Io gonoruI ooIo fonu do Luon grudo unu fornu dIofInfu do hucor Iu cIuoo, oro no unu fornu dIforonfo InfogruI do urondor. CunLIu guofooo Iu cIuoo uoIvu or Iu cIuoo ucfIvu y urfIcIufIvu, oro no cunLIu con ugrudo ouo hLIfoo do rourucIon uru Ioo oxnonoo nI ouo ucfIvIdudoo do urondIzujo fuoru do Iu lucuIfud. Iuru oI oofudIo on ou cuou y uru oI oxnon, ou IncIInucIon nufuruI oo oIonro or oI no frudIcIonuI do Ioo nofodoo. Con Iuo IInIfucIonoo unfodIchuo ovuIuucIon y fruLujoo u oor rouIIzudoo fuoru do Iu cIuoo Iu ucofucIon or urfo doI oo- fudIunfo u cuuIquIor nofodo do cIuoo ucfIvo y urfIcIufIvo oo Ionu. SIn onLurgo, no oof IILro do confrudIccIonoo, cono, or ojonIo, rocIunur quo uIgun fonu no fuo dudo, oI oI doconfo no hu rocodIdo u oxIIcurIo o frufurIo do uIgun nodo oonojunfo u Iu onoonunzu frudIcIonuI. Tunoco oof IILro do Iu confrudIccIon fundunonfuI do quo nuovoo nofodoo do urondIzujo ooIo roouIfun LIon rocILIdoo on 2. ADAPTACION DEL ESTUDIANTE 242 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES Iu nodIdu quo Io fucIIIfun o nojorun ou uoIofoncIu-urfIcIucIon on cIuoo, oro no on funfo y on cuunfo Io oIgnIfIcun un uufonfIco oofuorzo nuyor uI frudIcIonuI. o uIII quo oI oIIgro con oI cuuI oI doconfo oo onfronfu conofunfononfo cuundo Infonfu ronovur nofodoo do onoonunzu, oo quo Ioo uIunnoo uodun IIogur u confundIr nuovoo nofodoo oducufIvoo con nonor oofudIo y nuyor InrovIoucIon, on Iugur do nuyor fruLujo y oofuorzo croufIvo oorIo. 2.2. ASIIA SIn unoIodud no oo urondo, y con nuchu, funoco; Io dooconocIdo oo oIIgrooo (oroocuforIo) 4 . Iofuo doo fruooo do IIIOII conondIun u nuoofro juIcIo udo- cuudunonfo Iu rouccIon ooILIo doI oofudIunfo unfo nofodoo quo Io roouIfun novodoooo; uunquo InfoIocfuuInonfo conrondu y ucofo quo oon roforILIoo u Ioo nofodoo frudIcIonuIoo, no oLofunfo Io rovocun unu unoIodud quo uodo dooLordur oI no oo dooIfIcu rudonfononfo oI grudo do conIojIdud do Ioo roLIonuo. Iuo furouo quo roouIfun nuovuo o dooconocIduo uodon oor orcILIduo cono oroocuforIuo, y oI fonunoo on cuonfu quo oI urgonfIno, cono docIu OITIOA Y OASSIT, ouoIo oor un honLro u Iu dofonoIvu, fcII oo concIuIr quo oI uIunnudo uodo IIogur u orcILIr cono unu ugrooIon y unu oroocucIon do urfo doI doconfo, ou Infonfo do onoonurIo nojor. IIIo oxIIcu u vocoo rouccIonoo do ugrooIvIdud quo uIgun uIunno o uIunnoo u vocoo fIonon hucIu rofoooroo o ox-rofoooroo, frufo do huLoroo oonfIdo ugrodIdoo o orooguIdoo or oofoo on Iu rouIIzucIon do furouo do urondIzujo. SI unInoo Io uquI oxuoofo u Io oonuIudo on oI unfo unfo- rIor, roouIfu yu cIuro quo Iu rInoru dIfIcuIfud quo fIono oI doconfo quo quIoru nodornIzur ouo nofodoo do onoonunzu doI orocho on Iu InIvoroIdud urgonfInu, oof rocIounonfo on Ioo doofInufurIoo y roounfoo LonofIcIurIoo do Iu rofornu. o uIII quo oou IndIoonouLIo fonor ooocIuI cuIdudo on Iu oxIIcIfucIon u Ioo oducundoo, doodo oI conIonzo do cudu curoo, do cuIoo oon Ioo oLjofIvoo quo oI doconfo quIoro conooguIr, cono uoI funLIon 4 IIIOII, op. Ioc. ciI. 243 on oI ooguInIonfo y ovuIuucIon conofunfo do Iu rococIon quo Ioo uIunnoo fIonon do ouo ucfIvIdudoo do onoonunzu. 2.3. TIAIAJO OIIIAI 2.3.1. In cIose SI LIon Iu ocu fornucIon o ufIfud doI doconfo uodo u vocoo InfIuIr udvorounonfo on oI fruLujo gruuI, Io cIorfo oo quo Iuo oxorIoncIuo y Ioo roofIdoo Infonfoo quo oo hun rouIIzudo y rou- IIzun on oI nLIfo do orocho oncuonfrun unu roouoofu uro- cIdu: on gonoruI, unu urfo do Ioo uIunnoo oo rooIofo uoIvunon- fo u fruLujur on gruoo, Io cuuI oo nunIfIoofu on ou oocuou o nuIu urfIcIucIon, ou fuIfu do Inforoo on oocuchur oInIonoo do Ioo conunoroo, ofc. Io cuoI oIonro ooIo unu urfo uquoIIu quo urfIcIu y fruLuju ucfIvunonfo on cudu gruo (or ojonIo, on un gruo do oIofo, froo o cuufro). Iuogo do concIuIdoo Ioo fru- Lujoo gruuIoo, oo ooILIo udvorfIr quo oI roofo, o oou Iu urfo uoIvu doI gruo, no conoIdoru huLor rouIIzudo unu ucfIvIdud urfIcuIurnonfo rovochoou. In cuuIquIor cuoo, on Ioo fruLujoo gruuIoo no oo oLoorvu huLIfuuInonfo oI fononono do Iu unoIodud unfo oIfuucIonoo nuovuo u roooIvor, oIno unfoo LIon uI confrurIo, curIooIdud y huofu Inforoo or vor funcIonur on Iu rcfIcu oI rocodInIonfo do urondIzujo. IIIo huco quo uun uquoIIoo quo no oon onfuoIuo- fuo do oofo nofodo do oofudIo, no fIonon con fodo oLjocIonoo oorIuo quo fornuIur u ou onIoo on cIuoo. Ioo uodo roouIfur IndIforonfo o Inforoounfo, oogun ouo orcocIonoo, oro no Ioo roouIfu nogufIvo. Ofru cuoofIon dIvorou oo cono orcILon ofroo doconfoo oI fruLujo gruuI, fonu quo IncIuInoo on oI unfo 3.3. 2.3.2. ItoIuoci6n JeI IroIojo lInuInonfo, convIono fonor rooonfo cuundo oo orgunIzun fruLujoo on gruoo, quo oI LIon oIIoo confrILuyon u doourroIIur Iu ucfIfud y ufIfud croufIvu quo oI fufuro rofooIonuI doLo fonor, oon funLIon cuno roIcIo uru Iu ovonfuuI InrovIou- cIon IIou y IIunu do quIonoo no rouIIzun oI IguuInonfo nocoourIo fruLujo rovIo y conconIfunfo do InvoofIgucIon y unIIoIo. oodo oofo unfo do vIofu, y on ufoncIon u Iuo cIrcunofuncIuo on Iuo 2. ADAPTACION DEL ESTUDIANTE 244 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES cuuIoo oo rouIIzu Iu oxorIoncIu oducufIvu on oI nLIfo do orocho, oofInunoo IndIoonouLIo quo oI doconfo rouIIco unu dovoIucIon ornunonfo do Iu InfornucIon quo roduco oI gruo, oonuIundo ooocIfIcunonfo ouo fuIoncIuo do InfornucIon, unII- oIo, ofc., uru nunfonor conofunfo oI oquIIILrIo onfro oI fruLujo o unIIoIo do foxfoo, nuforIuIoo, ofc., y Iu IuLor croufIvu. 2.4. IVAIIACIO OIIIAI Ofro InconvonIonfo quo uodo rooonfur oI fruLujo gruuI, oI oI doconfo no oxIIcIfo nuy cIurunonfo Ioo nofodoo do ovu- IuucIon u oor onIoudoo on oI curoo, oo quo uodo gonorur unu oxocfufIvu y huofu un rocIuno or nofodoo gruuIoo do ovuIuucIon. Io cIuro quo oofuo oIfuucIonoo oo rodujoron urfI- cuIurnonfo on unu dofornInudu oocu do Iu InIvoroIdud urgon- fInu, y no uodo nonoo quo oonuIuroo quo conofIfuyoron oIfuu- cIonoo do fuIfu do oorIodud on oI funcIonunIonfo doI oIofonu. Iuru odor onIour nofodoo oonojunfoo do ovuIuucIon oo ro- quIoron grudoo fuIoo do nuduroz, rooonouLIIIdud, IILorfud, InfogrucIon oocIuI y gruuI, ofc., cono uru frunofornurIoo on ufoIcoo on Iuo lucuIfudoo do orocho do Iu InIvoroIdud urgon- fInu ucfuuI y uun no, oIIgroooo on cuunfo ufonfun confru Iu oorIodud do Iu onoonunzu y uIInonfun Iuo rouccIonoo no yu ooIo confru fuI ovuIuucIon, oIno confru fodu rouoofu do ronovur Iu onoonunzu on cuuIquIor uoocfo. oodo oI onfoquo do Iu oxorIoncIu concrofu do Iuo lucuIfu- doo do orocho do Iu InIvoroIdud urgonfInu on Ioo uIfInoo unoo, no croonoo quo oofon duduo Iuo condIcIonoo uru Infonfur oI- quIoru oofo fIo do ovuIuucIon. IIIo, doodo Iuogo, oIn orjuIcIo do quo on curooo IInIfudoo oI doconfo uodo InduduLIononfo fornuroo un concofo oufIcIonfo u fruvoo do Iu urfIcIucIon do cudu uIunno on Ioo gruoo: oro on fuI cuoo oofuronoo unfo unu ovuIuucIon IndIvIduuI y no gruuI. 2.5. lACIIISMO In unu Luonu urfo doI uIunnudo oxIofon u vocoo urgon- cIuo oLjofIvuo o ouLjofIvuo on fornInur Iu curroru: on Iuo nuforIuo do Ioo uIfInoo unoo, uoo, oo dondo oI doconfo oncon- frur oofo oLofcuIo u Iu InfroduccIon do nofodoo do onoonunzu 245 quo roquIorun un oofuorzo nuyor o or Io nonoo dIofInfo doI oofudIunfudo. Ior Io gonoruI, huy unu fondoncIu u no quoror rocILIr cuoI no nudu do Iu InIvoroIdud ouIvo oI fIfuIo, u oofudIur Io IndIo- onouLIo uru concIuIr Iu curroru; huy un cunouncIo ucunuIu- fIvo do Ioo unoo do oofudIo con nofodoo frocuonfononfo frudI- cIonuIoo, y oofo crou on oI uIunno doI fInuI do Iu curroru unu rooIofoncIu y huofu unu IndIforoncIu uru fodu rouoofu do cunLIo quo Io urozcu no fucIIIfur oIno conIIcur Iu oLfoncIon do ou fIfuIo. Ionounoo or oIIo quo oI oofuorzo fundunonfuI uru cunLIur Ioo nofodoo do onoonunzu doLo oor rouIIzudo on Ioo rInoroo unoo do Iu curroru: do Iogruroo onfronIzur un oIo- fonu do urondIzujo nodorno, no huLr yu nuyoroo rooIofoncIuo on Ioo uIfInoo unoo u confInuurIo. SI on cunLIo Io huy u Infon- furIo or rInoru voz, cono ocurro on nuchIoInoo cuooo. Cuundo Iu fucuIfud fIono dIvoroIdud do cfodruo onfro Iuo cuuIoo oI uIunno uodo oIogIr, funLIon oo rovIoILIo cuIcuIur cuI oor oI grudo do ucofucIon quo cudu unu fondr nuyorI- furIunonfo; uquoIIuo cfodruo on quo huy IILro or oI cuuI oofudIur, o on quo oo no fcII uroLur, uodon ufruor no uIunnoo. AquoIIuo cfodruo quo Infonfun nofodoo nuovoo do onoonunzu y Iunfoun or Io funfo u Ioo uIunnoo dIfIcuIfudoo y roLIonuo quo Ioo dono no Ioo rooonfun, oLvIunonfo oorn cuIdudoounonfo ovIfuduo or unu grun roorcIon doI uIunnu- do, uI nonoo uru Ioo oxnonoo IILroo. Iofo fIo do dIfIcuIfud oo, oIn dudu, fofuInonfo Infruocon- donfo on funfo oI doconfo fongu uIgunoo uIunnoo, cIuro oof y no doLo urrodrur uI rofooor quo doooo concrofur un nofodo nodorno do onoonunzu. SInIononfo oo frufu do fonur nofu do Iu oxIofoncIu doI roLIonu, quo ufocfu onfoncoo cuunfIfufIvu- nonfo uI uIcunco rcfIco quo fondr on oI uIunnudo Iu nuovu oxorIoncIu quo oo oofo Infonfundo. 3. Adaptacin del docente 3.1. IISISTICIA AI CAMIIO In Ioo doconfoo oo rooonfun funLIon oIfuucIonoo do rooIo- foncIu uI cunLIo, uruIoIuo u Iuo quo or ou urfo fIono oI uIunno, y u vocoo no gruvoo. 3. ADAPTACION DEL DOCENTE 246 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES 3.1.1. II JocenIe joten In oI doconfo jovon, or do ronfo, noo onconfrunoo huLI- fuuInonfo unfo un uLogudo rocIon ogrooudo quo oof hucIondo ouo rInoruo urnuo on Iu rofooIon y nocooIfu uun ufIrnur ou roI rofooIonuI y ou sIoIus: oofu LoIcu InoogurIdud uodo fcII- nonfo fruducIroo on unu ucfIfud fuIounonfo hIorooguru fronfo u Ioo uIunnoo, y on unu fozudu fondoncIu u hucor ouo oxorIon- cIuo doconfoo oIguIondo Iuo ooroo y no frudIcIonuIoo uufuo doconfoo: cIuoo nugIofruI, uLunduncIu do cIfuo, IInIfudu urfI- cIucIon oofudIunfII, onIoIon fofuI do IunfounIonfo do cuooo y roLIonuo concrofoo uru ou roooIucIon or Ioo uIunnoo y do- Lufo con oI doconfo, ofc. Corrooondo uI doconfo do nuyor oxorIoncIu, on fuIoo cuooo, frufur do uyudur uI doconfo jovon u ouorur fuIoo InoogurIdudoo y u oncurur oI rocooo do onoo- nunzu y urondIzujo con oI onfondInIonfo do quo on Iu dIocuoIon y roooIucIon do roLIonuo funLIon oI doconfo urondo, y no nocooIfu or Io funfo coLIjuroo on un fuIoo roI nugIofruI. Huy funLIon unu gonoruIIzudu ouooIcIon do quo onoonur u hucor cuooo y fruLujoo rcfIcoo, roooIvor roLIonuo, rourur oocrIfoo, ofc., oo furou do uyudunfoo do doconcIu: huofu oI curgo doconfo InfornodIo do Jofo do TruLujoo IrcfIcoo ougIoro quo Iu rcfIcu oo unu ucfIvIdud doconfo oocundurIu, nonoo onouI- zudu quo Iu vordudoru cfodru. IIIo huco quo Ioo quo oon vor- dudorunonfo uyudunfoo do doconcIu, o jofoo do fruLujoo rc- fIcoo, quIorun hucor do rofoooroo on oorIo, y rofIorun onfon- coo dur cIuoo nugIofruI cono urondIoron u hucorIo on fodu ou curroru, do funfo oocuchurIuo uoI. In fuIoo cuooo oo du u vocoo oI curIooo fononono do quo quIon no cuooo rcfIcoo du oo oI roIo rofooor fIfuIur, nIonfruo quo, on cunLIo, dun cIuoo nugIofruI Ioo uyudunfoo do doconcIu. ono oof docIr quo nuchuo oroonuo quo oo dooononun on Iu doconcIu, o IncIuoo ooILIononfo unu nuyorIu, conoIdorun quo oI IunfounIonfo do roLIonuo y fruLujoo rcfIcoo oo furou oocundurIu y conIononfurIu, do nonor rungo ucudonIco, y quo Iu cIuoo doLo oor nugIofruI. 3.1.2. II JocenIe fornoJo SorIu, oIn onLurgo, unu gruoou InjuofIcIu ouonor quo oo oI doconfo jovon oI quo Iunfou Ioo nuyoroo roLIonuo. TunLIon 24? oI doconfo fornudo, no oLofunfo huLor rouIIzudo ovonfuuInonfo curooo do fornucIon y orfoccIonunIonfo doconfo, uodo fonor rooIofoncIuo u rouoofuo nodornuo do onoonunzu. Huy uru oofo dIvorouo ruzonoo, uIgunuo nonoo conronoILIoo y ucofu- LIoo quo ofruo. In rInor Iugur, oo oLvIo quo Iu rourucIon do unu cIuoo frudIcIonuI roquIoro nonoo Luoquodu y nonoo rofIoxIon o ro- urucIon InfogruI quo unu cIuoo ucfIvu. Iu conodIdud o Iu fuIfu do fIono, oogun Ioo cuooo, uodo oor uno do Ioo rInoroo fuc- foroo quo conoIro confru unu nodIfIcucIon doI nofodo do on- oonunzu. TunLIon oI doconfo fIono quo fonor nuchu oogurIdud InfrIn- oocu uru oofur dIouoofo u ruzonur y dIocufIr con Ioo uIunnoo, onoonndoIoo u onour, oIn oonfIr or oIIo unonuzudu ou uufo- rIdud o Iu dIocIIInu doI gruo. o fodo oI nundo udnIfo oIonro fcIInonfo Iu dIocuoIon o oI doLufo, y nonoo rovonIonfo do quIon oof prino focie on unu oIfuucIon do cIorfu ouLordInucIon jorrquIcu; oI u oIIo Io ugrogunoo quo no oIonro oI jovon oofudIunfo cojur on ou urgunonfucIon y oo convoncor, oIno quo u vocoo huofu uodo do ronfo gunurIo unu urgunonfucIon uI doconfo... oo con- rondor quo huy uIII oIononfoo dIouuoIvoo, uru oI doconfo, do Iu udocIon o confInuucIon do fuIoo oofuorzoo. Ioro, uun ouonIondo quo oI doconfo ouoro LIon fodoo oofoo oocoIIoo, y Iogro Infogrur unu onoonunzu nodornu y urfIcIu- fIvu, con oofuorzo, dodIcucIon, oorIodud, ofc., no or oIIo fornI- nun Ioo roLIonuo. 3.1.3. OIros JocenIes Io quo oI funcIonunIonfo oxIfooo do un gruo doconfo, o uun do un ooIo doconfo, quo Iogru hucor rouI un rocodInIonfo do urondIzujo quo uI roIo fIono hugu onour y urondor u onour, gonoru u ou voz rooIofoncIuo do ofroo doconfoo, on Iu nIonu u ofruo nuforIuo, quo oo oIonfon Injuofu o InroIunon- fo conurudoo. Hugu o no hugu conurucIonoo oI oofudIunfudo, Iuo hugun o no Ioo Inforooudoo, vIrfuuInonfo Iu conurucIon oxIofo oIonro: oI nuyor oxIfo y oofuorzo doI uno oon uI roIo fIono on uIgunu nunoru oI nonor oxIfo doI ofro. Iofo oo unu 3. ADAPTACION DEL DOCENTE 248 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES ugrooIon quo no fodoo fcIInonfo foIorun. In Iugur do Incro- nonfur oI roIo oofuorzo doconfo y ouorur uoI on Luonu IId uI quo doodo ofru cfodru Infonfu uIgo dIofInfo, uIguno dodIcur onfoncoo ou oofuorzo u doofruIr Io quo oI ofro conofruyo: Iu crIfIcu oo vo fucIIIfudu or oI hocho do quo oI ofro oo dIofInfo y oIIgrooo, on uquoI oonfIdo do quo Io dooconocIdo oo oII- grooo (oroocuforIo) 5 . o oor quIzo uunfur oxcIuoIvunonfo u Iu cuouuIIdud, cuun- do oo fono nofu do cuoI fodoo Ioo doconfoo quo on oofo nodIo udofuron vIoILIononfo nofodoo nodornoo do onoonunzu, hun oufrIdo Iuogo uIgunu ouorfo do hoofIgunIonfo u vocoo gruvo, or urfo do ouo uroo y conofIdoroo, fornInundo on uIgun cuoo or Iu oxfoIIucIon y huofu oI oxIIIo. SorIu doodo Iuogo oxugorudo InIIcur quo huyu doconfoo quo hun fonIdo roLIonuo on Iu InIvoroIdud urgonfInu oxucfu y rocIounonfo or huLor Infon- fudo ronovur Ioo nofodoo do onoonunzu, oro funLIon oorIu In- gonuo dooconocor quo uIgo uodo huLor fonIdo quo vor fuI ucfIfud fronfo u Iu onoonunzu con ou ooforIor doofIno fuoru do oIIu. Iu rooIofoncIu uI cunLIo, uoo, hu do ovuIuuroo no ooIo on oI roIo doconfo quo Infonfu cunLIur ou nofodo do onoonunzu, oIno funLIon on Ioo dono doconfoo quo no doooun cunLIur oI ouyo y no quIoron voroo oxuoofoo u unu doovonfujoou conu- rucIon. 3.2. ISIOIIIA. STATIS Tononoo uoo unu oIfuucIon do vordudoro dIIonu uru oI doconfo: oI oo Inooguro InfInunonfo y no dooou Infonfur un cunLIo, oofur ooguro uI uforruroo uI nofodo frudIcIonuI; ooguro fornuInonfo, uI no fonor quo onfronfur ovonfuuIoo dIocuoIonoo y urgunonfucIonoo con oofudIunfoo u vocoo ugudoo y con Luonoo urgunonfoo uru oI doLufo. Soguro funLIon oxfornu y oLjofIvu- nonfo, yu quo ou roIo frudIcIonuIIono Io uooguru oofuLIIIdud, uoo uun quIonoo dIocroon con ou nofodo do onoonunzu no Io cuoofIonurn ou sIoIus doconfo, ouIvuduo quo oofon Iuo Luooo nInInuo do oofudIo y dodIcucIon. Vounoo on oI ofro oxfrono quo uodo ocurrIr con oI doconfo quo, ooguro InfInunonfo, no Io urrodro on uruo u Iogrur un uu- 5 Io Iu nIonu cIfu do IIIOII hochu gInuo unfoo. 249 fonfIco urondIzujo do ouo uIunnoo, dooojuroo do Ioo oIononfoo oocundurIoo do ou sIoIus, y doocondor u dIocufIr con Ioo uIun- noo, hucor cuooo y roLIonuo, fruLujoo gruuIoo, oxorIoncIuo doconfoo dIvorouo, ofc. Ioo doconfo oo frunofornu, oogun dIjI- noo, on unu Inconodu conurucIon: on Iugur do rocILIr oIogIoo, rocILIr crIfIcuo; on Iugur do forfuIocor ou ooIcIon on Iu docon- cIu, Iu doLIIIfu. II doconfo ooguro on ou ooIrIfu, uou u oor Inooguro oLjofIvunonfo on ou funcIon. oodo Iuogo, uru quIon unu Iu doconcIu, oou or nofodoo frudIcIonuIoo o nodornoo, ooIo huy unu fornu do ojorcorIu, y oofo oo con uufonfIcIdud. VuIo uoo Iu onu cIon vocoo onor on juogo Iu oogurIdud, oI oo frufu do hucor con oIncorIdud y vocucIon uquoIIo on quo uno croo rofundunonfo; y no huy oogurIdud uIgunu, on fornInoo do oofuLIIIdud doconfo, quo cononoo Iu InoufIofuccIon do hucor uIgo quo oo ouLo o oo oIonfo no conofIfuyo vordudoru onoonunzu. Ioro, Io cIorfo oo quo on oI nLIfo do unu lucuIfud do orocho, on Iu InIvoroIdud urgonfInu ucfuuI, no oo fcII Iu oIfuucIon quo oo rooonfu uI doconfo quo Infonfu ronovur ro- fundunonfo Ioo nofodoo do ou onoonunzu concrofu. 3.3. OTIAS COOTACIOIS IurfIcuIurIzundo oI unIIoIo on Ioo ocoo uIfInoo unoo, no uodo nonoo quo udnIfIroo quo cuundo Iu oocIodud onforu oo huco nonoo rocIIvo u Iu crIfIcu y uI doLufo, cuundo Ioo nodIoo ofI- cIuIoo do conunIcucIon do nuouo oon nuchoo y oofn uI oorvIcIo doI rooocfIvo OoLIorno y no ronuovon on conoocuoncIu oI doLufo uLIorfo do Iuo Idouo, oIno Iu nuchuconu rougundu ofIcIuI do cIrcunofuncIu, nucho oor hu do roouIfur onfoncoo un doconfo o gruo do doconfoo quo, confru Iu corrIonfo oocIuI y oIIfIcu, or- oIofun on quoror onoonur u onour, doLufIr, cuoofIonur. Io InnocoourIo docIr quo fodu ouorfo do InvocfIvuo oon f- cIInonfo IunzuLIoo, doodo Iu oocurIdud, confru oooo doconfoo, y quo fuIoo InvocfIvuo no ocuo vocoo onconfrurn udocuudo cuuco InofIfucIonuI. Io oofo un dIIonu quo uI doconfo, ox doconfo o ofoncIuI doconfo oo Io Iunfou con rILofoo do hIorro: quoror ronovur Iu onoonunzu oo no do unu voz onozur u undur oI cunIno hucIu Iu uorfu do ouIIdu do Iu onoonunzu. CIuro oof 3. ADAPTACION DEL DOCENTE 250 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES quo oI fodoo Ioo doconfoo on fodoo Ioo nLIfoo oo dodIcurun, no u roofIr cIuooo nugIofruIoo fonuduo do IILroo curonfoo do fodo conronIoo con Iu rouIIdud, oIno u onoonur u ouo uIunnoo u onour, rofIoxIonur, dIocufIr, roooIvor roLIonuo, ofro odrIu oor oI uIo quo cono roouIfudo fondrIunoo. 4. Adaptacin de la administracin universitaria 4.1. IIIIIOTICA Inu lucuIfud oIn Luonu LILIIofocu oo cono Iu cuou o oI oofudIo do un doconfo oIn Luonu LILIIofocu: oInIononfo unu uufoconfrudIccIon. o orquo do Iu InfornucIon IILroocu vuyu u ourgIr Iu croucIon, oIno orquo oIn InfornucIon no huy croucIon oorIu ooILIo, oIno noru InrovIoucIon. IrocIounonfo uru quo oducudoroo y oducundoo uodun junfoo rouIIzur nuovuo oxo- rIoncIuo do urondIzujo, oo fornu IndIoonouLIo confur con unu nufrIdu y LIon dofudu LILIIofocu, on Iu cuuI oofon funLIon, cono nInIno, foduo Iuo coIoccIonoo do jurIorudoncIu y foduo Iuo oLruo nonogrfIcuo uLIIcuduo on cudu unu do Iuo nuforIuo. ConfrurIunonfo u Ioo uouuIoo roquorInIonfoo do Ioo uouu- rIoo, quIz u oofo ofocfo Io no IndIoonouLIo no ooun Ioo IILroo o nunuuIoo con Ioo cuuIoo oI oofudIunfo oofudIu o fruLuju no u dIurIo: quo Iu InIvoroIdud Io rovou o no huco uI oIofonu oocIoocononIco gonoruI, no u uno u ofro rocodInIonfo do on- oonunzu. Ioro, or oI confrurIo, Iu conouIfu oofudIunfII do co- IoccIonoo do jurIorudoncIu y IogIoIucIon, y do uuforoo dIvorooo, ooIo uodo ofocfuuroo oIofonfIcunonfo on unu LILIIofocu u- LIIcu. Iofu oo unu udufucIon quo Iu InIvoroIdud doLo hucor dondo no Iu fongu uun concrofudu. 4.2. AIOYO ISICOIIAOOOICO In oogundo uoyo quo Iu InIvoroIdud doLo roofur oo Iu uoIofoncIu do oquIoo o rofooIonuIoo oxorfoo on oIcoodugo- gIu: no funfo o no ooIo curooo do orfoccIonunIonfo doconfo, quo no oIonro LrIndun frufoo udocuudoo, oIno no LIon Iu rovIoIon do oorvIcIoo do oroonuo quo uodun uoooorur y uyudur u Ioo gruoo doconfoo do cudu cfodru u rogrunur ou onoonunzu, y 251 u dIoonur ucfIvIdudoo do urondIzujo quo ooun uI nIono fIono Luonuo or oI nofodo y or oI confonIdo. Con fodo, cuLo unofur quo on uIgunu oocu on quo unu do Iuo lucuIfudoo do orocho fuvo un fuI oquIo u dIoooIcIon do Ioo doconfoo, Iu roouoofu fuo oocuou on fornInoo do Inforoo do oofoo or ufIIIzur fuIoo oorvIcIoo. CIuro oof, oI oI oorvIcIo no oxIofo oIquIoru, nIngunu ooILIIIdud huy do quo oo Io ufIIIco. 4.3. COMOIAIS MATIIIAIIS AquoIIuo InIvoroIdudoo quo uun fIonon Luncoo on ouo uuIuo, doLorn oorfununonfo cunLIurIoo or oIIIuo o uoIonfoo IndI- vIduuIoo quo ornIfun oI fruLujo on gruo con nuyor conodI- dud, y quo fucIIIfon funLIon dIofrILucIonoo fIoIcuo oonIcIrcuIu- roo do Ioo uIunnoo. SuIvo oofo, on Io dono no oxIofon dIfIcuIfudoo rcfIcuo uru Iu udocIon do nuovoo nofodoo do onoonunzu on Iuo lu- cuIfudoo do orocho do Iu InIvoroIdud urgonfInu. o hocho juno hu huLIdo cuoofIonunIonfo uIguno orquo un doconfo roouoIvu oxunInur con cuooo o fruLujoo, IncIuoo ornIfIondo Iu conouIfu do IILroo y Ioyoo, oIonro quo oxIofu conoonoo do quo oof hucIondo un oofuorzo oorIo do onIour nuovoo nofodoo do onoonunzu. Suo roLIonuo odrn oor ofroo, oogun yu vInoo, oro no Io oorn uI nonoo do curcfor LurocrfIco. Io nIono cuLo docIr do Iu rouIIzucIon do vIoIfuo u InofIfucIonoo cuundo Iuo cIrcunofuncIuo y Iu nuforIu Io juofIfIquon, fruLujoo do cuno, ofc.: Iuo dIfIcuIfudoo odrn rovonIr on fodo cuoo do Ioo uIun- noo, oro no do Iu udnInIofrucIon. 5. Conclusiones 5.1. ISCIAIICIMIITO Y JISTIlICACIO COSTATI Surgo do Io oxuoofo quo no oxIofon oorIuo dIfIcuIfudoo nu- forIuIoo uru Iu udocIon do nuovoo nofodoo, y quo Ioo roLIo- nuo oo confrun roforonfononfo on Iu rooIofoncIu uI cunLIo ro- vonIonfo do Ioo uIunnoo y Ioo dono doconfoo. In Io roforonfo u Ioo uIunnoo, oofInunoo quo Io fundunonfuI oo rouIIzur, doodo oI rInor dIu do cIuooo, unu furou rovIu y Iuogo conofunfo do 5. CONCLUSIONES 252 CAP. XVI.SALVEDADES FINALES oocIurocInIonfo, oxIIcundo Ioo oLjofIvoo quo oo rocuru conoo- guIr, y frufundo do oLfonor oI conoonoo o uI nonoo Iu conron- oIon do Iu oIncorIdud y rofundIdud doI conronIoo quo oo hu quorIdo uounIr con unu rouoofu ronovudoru do Iu onoonunzu. Iu juvonfud oIonro urocIu Iu honoofIdud y oorIodud do Iuo convIccIonoo, uun cuundo no Iuo conurfu, y oofo oo InduduLIo- nonfo un oIononfo do ooo uru Iu nojor rocofIvIdud do Ioo nuovoo nofodoo. IunonfuLIononfo, no oofn duduo Iuo cIrcunofuncIuo uru ofocfuur oIn fornuI uoyo do Iu roIu InIvoroIdud oInIIur IuLor do oocIurocInIonfo con Ioo dono doconfoo, uoo or Io gonoruI oo ucorcun u oofo fIo do oncuonfroo, jornuduo, ofc., Iuo oroonuo quo oofn Inforoouduo on uvorIguur un oco no uI rooocfo, o quo yu oofn convoncIduo do unfonuno do ou Londud. Ioo quo oofn on confru do fodu ougoroncIu do ronovur Iu onoonunzu u vocoo oo ufrInchorun on ou nogufIvu, ou dooconfIunzu o ouo rojuIcIoo, y quodun uoI InornouLIoo y ujonoo u Iu oxIIcucIon, Io quo no Ioo rIvu on uLooIufo do voIvor uI ufuquo y u Iu crIfIcu fodu voz quo Iu oorfunIdud oo Ioo rooonfu. 5.2. AAITACIO IIOOIISIVA Y IAIIATIA I IIVOS MITOOS Iu oogundu concIuoIon quo oLfononoo do Io huofu uquI ox- uoofo oo quo fodo Infonfo do ronovur Ioo nofodoo do onoonunzu doI orocho on Iu InIvoroIdud urgonfInu ucfuuI doLo nocoourIu- nonfo oor gruduuI y rogrooIvo. oLo oor gruduuI, on rInor Iugur, on roIucIon u Ioo roIoo uIunnoo, uru no gonorur on oIIoo unoIodudoo o InoogurIdudoo oxfronuo quo, uI no odor nunojur udocuudunonfo, Ioo Ino- dIrn urondor funLIon con Ioo nuovoo nofodoo y rovocurn or ofru vIu un frucuoo do oofoo. In Luoo u nuoofru oxorIoncIu, croonoo quo on Iuo oIfuucIonoo concrofuo roforIduo Iu nojor ucfIfud ooILIo oo Iu conLInucIon do nofodoo nodornoo y fru- dIcIonuIoo, funfo uru Iu onoonunzu cono uru Iu ovuIuucIon. Vu do ouyo quo on Iu nodIdu quo oo uodun gonoruIIzur nofodoo nodornoo, oo odrn Ir uLundonundo rogrooIvunonfo Iu onoo- nunzu nugIofruI y IILroocu no unfIguu. Iu udocIon do nuovoo nofodoo doLo oor gruduuI funLIon on conurucIon u ofroo doconfoo y uI nodIo oIIfIco y oocIuI on 253 oI cuuI oI doconfo oof Inoorfo, oro no doLo oorIo u coofu do no InIcIur cunLIo uIguno. Quo do funfo gruduuIIono oI cunLIo no oou InorcofILIo. Io IdouI oorIu quo no fuorun ocuo cfodruo do Ioo uIfInoo unoo Iuo quo fonon oofo conronIoo con Iu onoonunzu. SI udIoru fornuroo un gruo no o nonoo unIogo do cfodruo on Ioo rInoroo unoo do Iu lucuIfud, quo onoonurun corrocfunonfo u Ioo uIunnoo u roooIvor, crour, onour, doLufIr, onfoncoo oI roofo doI cunIno oofurIu nurcudo uru Ioo rofoooroo do Ioo unoo oIguIonfoo. In funfo fuIoo ooIucIonoo concorfuduo no oo don, quodu oIon- ro Iu cuoofIon Iunfoudu on oI Iuno do Iu concIoncIu IndIvIduuI, do Io quo cudu uno oIonfu quo doLo hucor doodo Iu onoonunzu, urfIondo do Io quo onfIondu quo oo onoonur. Ior nuoofru urfo, onounoo quo oIn un cunLIo on Iu oducucIon y on Ioo nodIoo nuoIvoo do conunIcucIon 6 oI urgonfIno no IIogur u rouIIzur oIquIoru oI conoojo do IInduro quo noo dIoru OITIOA Y OASSIT huco no do nodIo oIgIo: IIogu u oor oI quo oroo ? . SIn nonfoo rouruduo uru oI doLufo, Iu croucIon, Iu rooo- IucIon do roLIonuo, no odronoo vor nuoofru rouIIdud nI fun- oco ufIoLur ouo roLIonuo y ouo ooIucIonoo. Iu rourucIon doI Luon rofooIonuI, on oofu oroocfIvu, oo urfo do Iu rourucIon doI Luon cIududuno, quo oou cunIIr con ouo doLoroo uru con Iu oocIodud, ojorcIondo ouo dorochoo y hucIondoIoo rooofur on Iu nodIdu do ouo fuorzuo. 6 Tonuo oofoo quo honoo frufudo on oI IILro IroIIenos JeI conIroI Je AJninisIroci6n pIIico en Anerico IoIino, Id. CIvIfuo, MudrId, 1981, cu. I, y funLIon on IorIicipoIion in IoIin Anerico, Vunfugo Irooo, uovu YorI, 1982, cu. 5. ? Iuru un doourroIIo do oofu roLIonfIcu vor nuoofro IILro Io oJninisIroci6n poroIeIo. II porosisIeno juriJico-oJninisIroIito, Id. CIvIfuo, MudrId, 1982, ooocIuInonfo cuo. II y III. Iu roforoncIu do OITIOA Y OASSIT oof fonudu do ou urfIcuIo uLIIcudo on Iu ucIon oI 13 do uLrII do 1930, y roroducIdo on ouo OIros ConpIeIos, f. II, IovIofu do OccIdonfo, MudrId, 1943, . 642 y oo. 5. CONCLUSIONES
Arjun Appadurai en Su Libro “La Modernidad Desbordada- Dimensiones Culturales de La Globalización” Plantea Una Teoría de La Ruptura, En La Cual Sostiene Que La Modernidad Es Una Etapa Reciente en Donde Grandes Flujos r