Direktno Ubrizgavanje Benzina

(Unutranje formiranje smee)

Direktno ubrizgavanje benzina*

Funkcionalna ema direktnog ubrizgavanja benzina*

Homogeno i slojevito punjenje kod direktnog ubrizgavanja

Homogeno punjenje (homogeneous charge) Puni se ceo cilindar ubrizgavanjem goriva u cilindar tokom usisavanja. Za vee momente i snage (brojeve obrtaja). = 1: Redukcija emisije, bez azotnih oksida

Slojevito punjenje (stratified charge) Puni se deo cilindara ubrizgavanjem goriva u cilindar tokom sabijanja. Za manje momente i snage (brojeve obrtaja). > 1: Ekonominost potronje goriva

U zavisnosti od uslova rada zahteva za obrtnim momentom i brojem obrtaja (snagom),..., motor vozila prelazi sa jednog naina punjenja na drugi.

Homogeno i slojevito punjenje

Dodavanje goriva, takt: Usisavanje, 1

Dodavanje goriva, takt: Sabijanje, >1

Homogeno punjenje
(princip)
Gorivo se ubrizgava u cilindar za vreme usisavanja (GDI) Sastav smee je stehiometrijski, =1, ili blago bogat, <1 Vreme za homogenizaciju smee i ravnomeran raspored smee po cilundru je dovoljno Niska toksinost sagorevanja Bez vika kiseonika ne stvaraju se azotni oksidi. Dovoljan je trostepeni katalitiki konvertor. Nije potreban dodatni konvertor za redukciju azotnih oksida. Primena za srednja i velika optereenja i snage (brzine motora)

Homogen rad kod direktnog ubrizgavanja benzina je vrlo slian nainu rada kod indirektnog ubrizgavanja ubrizgavanja u usisini vod: Puni se ceo cilindar. Razlika u formiranju smee: Kod direktnog ubrizgavanja koristi se kinetika energija mlaza za rasprivanje goriva u cilindru. Meanje goriva sa vazduhom, isparavanje i homogenizacija odvija se samo u cilindru. Kod indirektnog ubrizgavanja rasprivanje goriva odvija se u usisnim vodovima. Meanje goriva sa vazduhom i isparavanje poinje u usisnom vodu, a nastavlja se u cilindru uz homogenizaciju. Koristi se toplota zidova usisnih vodova za isparavanje goriva.

Slojevito punjenje (princip)

Vazduh (sa recirkulisanim izduvnim gasovima) ulazi kroz usisni ventil u cilindar za vreme takta usisavanja Gorivo se ubrizgava direktno u cilindar neposredno pre upaljenja (kraj sabijanja)

Smea se formira samo sa delom vazduha u radnom prostoru cilindra. Oko smee je ist vazduh ili vazduh i izduvni gasovi (EGR). Gorivi sloj se nalazi u definisanoj oblasti u prostoru, oko sveice, zbog paljenja. Izolacioni sloj oko gorivog sloja zajedno ine vazduh i izduvni gasovi. Izol. sloj fiziki odvaja gorivi sloj od zidova prostora za sagorevanje i gubitaka toplote kroz zidove toplotna izolacija. Time se potronja goriva smanjuje ekonominost raste. Viak kiseonika i visoka temperatura sagorevanja stvaraju azotne okside. Na granici gorivog sloja i okruujueg vazduha smea je vrlo siromana, pa raste koliina azotnih oksida. Za smanjenje koliine NOx u izduvnim gasovima koristi se intenzivna recirkulacija izduvnih gasova. U cilindar ulaze zajedno vazduh i izduvni gasovi, koji su inertni i sniavaju temperaturu sagorevanja. (Vie toplote za grejanje inertne smee sniava vrnu temperaturu menja se cv smee). Leptir je potpuno otvoren (WOT) jer se ne usisava smea, koja bi poveavala punjenje (GDI), nego samo vazduh (+EGR). Otvoren leptir daje minimalno priguenje i time smanjuje pumpne gubitke. Kompresija odgovara konstruktivnom stepenu kompresije, jer nema razreivanja vazduha. Prekid rada motora sa slojevitim punjenjem Za poveanje optereenja zahteva se vie toplote. Dodaje se vie goriva pa smea u gorivom sloju postaje bogatija. Raste temperatura sagorevanja, a gorivom sloju nedostaje kiseonik. Gorivo se cepa (cracking) i poinje stvaranje estica ugljenika. Tada sledi prelazak na rad sa homogenom smeom. (Punjenje celog cilindra smeom). Motori sa direktnim ubrizgavanjem benzina uopteno se smatraju hibridnim zbog ubrizgavanja u radni prostor (kao dizel motori), i paljenja smee stranim izvorom energije (kao oto motori). Nastanak estica i azotnih oksida, estice: U gorivom sloju (gde nema dovoljno O2 + Temperatura ). Azotni oksidi: Na granici dva sloja (gde ima dovoljno O2 +Temperatura )

Slojevito punjenje (postupak)

Gorivo se ubrizgava za vreme sabijanja
Gorivo se ubrizgava pod visokim pritiskom (150-200* bar) mlazom vrlo sitnih kapljica velike brzine. Vazduh u cilindru je topao jer je sabijen (takt kompresije). Smea gorivog sloja Trenje kapljica o zagrejan i gust vazduh (sabijen) pri kretanju mlaza razvija toplotu i intenzivira isparavanje goriva. Gorivi sloj je lokalan oblak isparenog goriva u delu radnog prostora oko sveice. Oblak je okruen istim vazduhom. (+EGR). Samo sloj sa smeom gorivi sloj, moe da sagori. U prostoru izvan gorivog sloja nema smee/goriva. (Granina povrina izmeu dva sloja nije potpuno otra) Smea cilindra je vrlo siromana, posmatrajui gorivi i izolacioni sloj oba sloja proseno u cilindru. (>1, do 10) Prenoenje gorivog sloja ka sveici i paljenje Prenoenje do elektroda i dranje gorivog sloja oko elektroda vri se usmerenim kretanjem vazduha (+EGR), a sloj se pali varnicom. Za usmeravanje gorivog sloja kod ubrizgavanja mogue je koristiti i zid gornju povrinu klipa. U neposrednoj blizini elektroda sveice moe se upaliti i vrlo siromana smea, sa ak 1.7 Leptir je otvoren (unthrottled, WOT). Izduvni gasovi se intenzivno recirkuliu (EGR)

Potreban je dodatni konvertor za redukciju azotnih oksida koji nastaju na granici izmeu gorivog i negorivog sloja, gde je smea siromana zbog vika vazduha.

Nain stvaranja i dovoenja sloja sa smeom u blizinu sveice: Zidom/Vazduhom

Gornja povrina klipa zida prostora za sagorevanje, je oblikovana tako da kretanjem vazduha uva sloj sa smeom od irenja po okolnom prostoru Voenje gorivog sloja zidom Udubljenje u klipu oblikovano je kao usmeriva goriva deflektor mlaza goriva. Mlaz goriva se ubrizgava ka deflektoru, od kog se odbija i usmerava prema sveici. Osa vrtloga vazduha u cilindru je paralelna sa osom cilindra (swirl). Usmeravanje usisnim vodom je takvo da vazduh struji oko ose cilindra, t.j. kruno pored zidova cilindra. Kretanje klipa ka SMT daje dodatnu energiju mlazu goriva za kretanje prema sveici. (Zapremina radnog prostora se smanjuje u taktu kompresije). Klip hladi gorivo koje usmerava i moe da se stvara film* goriva na klipu to je nepovoljno za sagorevanje (sastav izduvnih gasova). Ideja je u osnovi u suprotnosti sa koncepcijom termoizolaciononog sloja i vodi u pogoranu emisiju toksinih gasova. Voenje gorivog sloja vazduhom Ideja: Smanjenje emisije toksinih gasova prekidom kontakta goriva sa klipom. Udubljenje u klipu oblikovano je za stvaranje vrtloenja vazduha, usmerenog prema sveici. Osa vrtloga je paralelna sa gornjom povrinom klipa (tumble). Mlaz goriva se ubrizgava ka vrtlogu, koji podie gorivo svojim kretanjem prema sveici. Vrtlog vazduha ini vazduni jastuk koji spreava kontakt smee i klipa. Kretanje klipa ka SMT podie vrtlog i daje dodatnu energiju vrtlogu za podizanje mlaza goriva prema sveici. (Kao i kod voenja zidom). Voenje sloja zidom i vazduhom nema otrih granica. Uvek je prisutno voenje i zidom i vazduhom. Zavisno od ugla brizgaljki i koliine ubrizganog goriva: Na malim brojevima obrtaja uglavnom se gorivi sloj (oblak) nalazi iznad klipa. Na veim brojevima obrtaja gorivi sloj dohvata klip, i kad je proces zasnovan na voenju vazduhom (inercija gorivog sloja). Poloaj brizgaljki i sveica kod voenja sloja zidom i vazduhom: Brizgaljke su smetene izmeu usisinih ventila, a sveice centralno na komori za sagorevanje.

Nedostaci koncepcije voenja gorivog sloja zidom/vazduhom

Ideja slojevitog punjenja je uvedena zbog nedostataka idealnog sagorevanja, =1, koji, iako stehiometrijski, ima nedostatak (pored nikad idealne homogenizacije) u hlaenju i kondenzaciji smee koja se nalazi u blizini zidova prostora za sagorevanje. Toplota hlaenja i kondenzacije smee na zidu predaje se zidu - greje zidove prostora za sagorevanje i odvodi se sa zidova u sistem za hlaenje motora. (Toplotni gubici). (Smea je na vioj temperaturi od klipa, pa je prenos toplote od smee na klip, smea gubi toplotu i gorivo se kondenzuje). Emisija toksinih gasova: Kada plamen doe do zidova, mora prvo da ugreje smeu (u kompresiji ispari tena faza, ali je smea hladna), zbog ega se toplota gubi, a sagorevanje je sporije (razvueno, otklon u p,V dijagramu). Termo-izolacioni sloj treba da sprei kontakt smee sa zidovima prostora za sagorevanje, tako da se ni smea ne hladi. Film goriva na deflektoru klipa jeste ohlaena smea prevedena u tenu fazu.

Nain stvaranja i dovoenja sloja sa smeom u blizinu sveice: Mlazom

Gornja povrina klipa zida prostora za sagorevanje je oblikovana tako da kretanjem vazduha uva sloj sa smeom od irenja po okolnom prostoru i kontakta sa klipom Voenje gorivog sloja mlazom Gorivi sloj se stvara ubrizgavanjem goriva u neposrednu blizinu sveice. Mlaz goriva ima oblik konusa ili koninog omotaa (upljeg konusa) i ubrizgava se ciljajui omotaem konusa elektrode sveice. Prednost u odnosu na voenje zidom/vazduhom: Direktnim voenjem goriva ka sveici (bez pomoi vazduha) izbegava se kontakt gorivog sloja sa klipom. Uslovi za formiranje sloja: Vreme je skraeno u odnosu na voenje zidom i vazduhom jer klip mora prii blie sveici (SMT) da se gorivi sloj ne bi rairio po celom prostoru za sagorevanje. Za skraeno vreme ubrizg. potrebni su vei pritisci nego kod voenja zidom i vazduhom. Vei pritisci daju mlaz koji ima veu kinetiku energiju, pa su kapljice sposobne da dublje prodiru kroz vazduh (penetriraju) pre nego to ispare. Poveava se mogunost da kapljice dohvate klip. To je nepoeljno zbog stvaranja filma goriva na klipu. Zahtev za poveanjem brzine kapljica je oprean sa smanjenjem prodornosti mlaza. Stoga je potrebno smanjiti prenik kapljica da bi se smanjila inercija kapljica (kinetika energija) i vreme potrebno za isparavanje trenjem o vazduh pri kretanju. Smanjenje kapljica i poveanje njihove brzine nalae manje otvore na brizgaljki i vee pritiske ubrizgavanja u odnosu na voenje zidom/vazduhom. Manje kapljice imju relativno veu povrinu isparavanja s ozirom na zapreminu, a broj kapljica u itj koliini goriva je vei. Poloaj brizgaljki i sveica: Brizgaljke su smetene na vrhu komore za sagorevanje, sveica sa strane, na pravcu mlaza goriva.

Slojevito ubrizgavanje: Formiranje i voenje gorivog sloja sa voenjem zidom, vazduhom i mlazom

Uporedne karakteristike za sva tri naina voenja gorivog sloja: Oblik prostora za sagorevanje gornje povrine klipa Pravac/Ugao ubrizgavanja (mlaz je pun na slikama) Poloaj brizgaljki i sveica meusobno u prostoru za sagorevanje

(Na slikama klip je na putu ka SMT, prostor za sagorevanje jo nije formiran).

Slojevito ubrizgavanje benzina: Formiranje i paljenje gorivog sloja voenim zidom i mlazom
Kod voenja gorivog sloja zidom koristi se vihorenje vazduha. Brizgaljka je sa strane, tako da vihor zahvata mlaz, a sveica centralno u cilindru Kod voenja gorivog sloja mlazom i ravne gornje povrine klipa mlaz je oblika upljeg konusa. Brizgaljka je centralno postavljena, sveica sa strane u cilindru

Od oblika prostora za sagorevanje zavisi i oblik mlaza. Levo: Ubrizgavanje Desno: Sagorevanje

Direktno ubrizgavanje benzina* voenje mlazom, otvoren presek

Centralna brizgaljka, sveica sa strane Gornja povrina klipa
na levoj strani udubljenja za ventile u fazi preklapanja** na desnoj strani deflektori za prevrtanje vazduha, (motor ne radi samo sa slojevitim punjenjem) u sredini centralno udubljenje za formiranje oblika prostora za sagorevanje koje spreava irenje gorivog sloja pri radu sa slojevitim punjenjem.

Direktno ubrizgavanje benzina* voenje mlazom, otvoren presek

tapiasta bobina Sveica sa tri elektrode prema masi Brizgaljka za gorivo centralna, pod malim uglom u odnosu na osu cilindra, usmerena tako da omota konusa gorivog sloja ravnomerno popuni prostor za sagorevanje, kada je klip u SMT. (Moe se proceniti ugao kunusa ubrizgavanja goriva s obzirom da omota konusa treba da dohvati elektrode sveice).

Uporedne osobine sistema direktnog ubrizgavanja benzina sa voenjem zidom/vazduhom i mlazom Kod voenja mlazom: Putanja ubrizgavanja i voenja gorivog sloja
Kraa i direktna prema sveici, bez kruenja kao kod voenja klipom/vazduhom.

Vreme za pripremu smee i pritisak za ubrizgavanje

Krae, nego kod voenja klipom/vazduhom. Potreban je vei pritisak, oko 200 bar, u odnosu na 150 bar kod voenja klipom/vazduhom*. (Ipak, oko 10 puta manji pritisci u odnosu na dizel CR. Benzin ima manju gustinu od dizel goriva i lake isparava).

Toplotno naprezanje sveice

Promene temperature sveice su vee, jer se hladno gorivo brizga direktno u pravcu vrue sveice i hladi sveicu. Kontakt goriva i sveice je neposredniji nego kod voenja zidom/vazduhom, gde se smea u podizanju ka sveici greje.

Tanost u konstrukciji i izradi (cena)

Sveica i brizgaljka zahtevaju veu tanost po meusobnom poloaju i orijentaciji u prostoru nego kod voenja vazduhom. Mlaz/zid = Ciljanje elektroda sveice povrinom omotaa koninog mlaza / prinoenje (celog) gorivog sloja elektrodama. Voenje zidom ne zahteva veliku tanost. Za voenje mlazom potrebno je i tanije odravanje pritiska u akumulatoru goriva. Od tanosti pritiska zavisi da li e mlaz doi samo do sveice, ne i do klipa, to treba izbei zbog stvaranja filma goriva. (Priguivanje klapnom menja pritisak u cilindru).

Potronja goriva
Kod voenja mlazom potronja goriva je manja. Isparavanje goriva je efikasnije zbog vee brzine mlaza (vei pritisak ubrizgavanja) i kasnijeg ubrizgavanja, kada je temperatura vazduha u prostoru za sagorevanje via. Ubrizgano gorivo nema kontakt sa klipom, pa se ne stvara film, koji je osnovni razlog za loije sagorevanje kod voenja zidom/vazduhom. Kada plamen doe do filma goriva na klipu, toplota plamena odlazi na isparavanje goriva u filmu (disipacija toplote) pa se plamen smanjuje i gasi. Gorivo iz filma ne sagoreva potpuno. Stvaranje filma goriva na klipu je kondenzacija i predaja dela toplote smee klipu, koja je izgubljena za mehaniki rad.

Poreklo zahteva za veim pritiscima ubrizgavanja dizel motora u odnosu na oto motore
Gorivo uporedne osobine Viskoznost* i gustina** dizel goriva su vee nego kod benzina, pa su vei otpori strujanju kroz otvore brizgaljke (unutranje trenje fluida) Isparljivost dizel goriva je manja od isparljivosti benzina, potrebne su sitnije kapljice Smea vreme i nain formiranja Vreme za formiranje smee je krae, samo u taktu sabijanja, potreban vei pritisak ubrizgavanja. (Kod oto motora smea se formira u taktu usisavanja za homogen najei nain rada motora, vezan za srednja i veika optereenja. Nain formiranja smee kod savremenih dizel konstrukcija zasniva se na poveanju relativne brzine mlaza u odnosu na vazduh (trenje kapljica o vazduh) i smanjenju veliine kapljica (atomizacija) zbog poveanja ukupne povrine isparavanja kapljica iz mlaza uz smanjenje njihovog dometa (penetracija) zbog manje mase, potreban vei pritisak ubrizgavanja (kod oto vrtloenje vazduha). Pritisak u cilindru na kraju takta kompresije je oko 2 puta vei kod dizel motora nego kod oto, gustina vazduha u koji se gorivo ubrizgava je vea kod dizela. Osobine goriva, vreme na raspolaganju za spravljanje smee i nain spravljanja smee (rasprivanje pritisak, isparavanje kinetika energija kapljica goriva i sitne kapljice te homogenizacija ubrizgavanje po celom prostoru sa vie otvora brizgaljke 9/6) uslovljavaju desetak puta vee pritiske ubrizgavanja kod dizel motora u odnosu na oto motore. Temperatura paljenja: Dizel gorivo se pali na ~350 C, benzin na ~500 C. (Detonacija, benzin dobija aditive) Dizel gorivo nije primenljivo za oto motore.

Trajanje i pritisci ubrizgavanja benzina, poreenje direktnog sa indirektnim ubrizgavanjem (oto)

Ugao direktnog ubrizgavanja u cilindar obhvata samo dva takta, usisavanje i sabijanje, to ini 2 x 90 = 180 stepeni ugla okretanja kolenastog vratila. Ugao indirektnog ubrizgavanja u usisini vod ima na raspolaganju sva etiri takta, 720 stepeni, (4x vie po uglu). Krupnije kapljice manjih brzina, manji pritisci ubrizgavanja jer je usisni vod na visoj t od cilindra, a vreme za isparavanje due. Vreme za formiranje smee kod direktnog ubrizgavanja u cilindar pri slojevitom punjenju je bitno manje u odnosu na vreme kod ubrizgavanja u usisini vod, oko 1/5. Na praznom hodu vreme je manje od 0.5ms. Brzina mlaza direktnog ubrizgavanja mora biti velika, jer se isparavanje vri (i) trenjem kapljica goriva iz mlaza o vazduh tokom ubrizgavanja, a raspoloivo vreme je kratko. Veliina kapljica direktnog ubrizgavanja mora biti manja u odnosu na ubrizgavanje u usisini vod, oko 1/5 (povrina isparavanja). Kapljice su prosene veliine 20m. Velika brzina mlaza i mala veliina kapljica zahtevaju velike pritiske ubrizgavanja, jer manji otvori na brizgaljkama daju vee otpore protoku goriva kroz otvor brizgaljke. Kod slojevitog ubrizgavanja na zid/vazduh pritisci ubrizgavanja za dobro formiranje smee u raspoloivom vremenu iznose oko 150 bar. Kod slojevitog ubrizgavanja mlazom raspoloivo vreme za pravaljenje smee je jo krae. Pritisci ubrizgavanja mlazom su vei i iznose 200 bar. Pritisak kod direktnog ubrizgavanja varira u zavisnosti od naina rada motora 50-150 bar. (tednja energije utroene na stvaranje samo potrebnog pritiska i protoka u pumpi visokog pritiska isporukom goriva prema zahtevu nainu rada motora.) Samo najvee snage motra zahtevaju i najvee snage pumpe za gorivo.

Naini rada motora kod direktnog ubrizgavanja benzina

Nain rada motora zavisi od optereenja i uslova rada, a odreuje ga raunar (EM*). Motor zagrejan na radnu temperaturu
Homogen (konvencion.) Slojevit (gor.sloj+izol.sloj) Homogen siromaan Homogen slojevit (dva ubrizgav.)

Takt ubrizgav.

=1 ili <1 : Usisavanje =1+(vazduh+EGR) : Sabijanje >1 : Usisavanje >2 (siromaan) : Usisavanje <1 (bogat) : Sabijanje Homogen sa zatitom od detonacije (sa dva ubrizg: usisav. + sabijanje) (ograniene mogunosti na male snage)

Motor hladan i u zagrevanju

Hladan Start
Slojevit

Takt ubrizgavanja
Sabijanje Usisavanje + Sabijanje Sabijanje + irenje Usisavanje

Zagrevanje
Homogen deljen Slojevit (dva ubrizgavanja) Homogen (konvencionalan)

Ubrizgavanje goriva i trenutak (ugao) paljenja smee za razne naine rada motora*
Zagrejan motor Homogen Slojevit Homogen siromaan Homogen slojevit Homogen sa zatitom od detonacije Hladan start Slojevit Hladan start i zagrevanje motora i katalizatora Homogen deljen Slojevit, dva ubrizgavanja Homogen konvencionalan Razlika izmeu homogenog slojevitog i homogenog sa zatitom od detonacije je u koliini ubrizganog goriva Homogen deljen (zagrevanje) ubrizgava najveu koliinu goriva i ima najkasnije paljenje,15-30iza SMT (irina intervala oznaava ugao ubrizgavanja, ne oznaava koliinu ubrizganog goriva)

Oblasti primene pojedinih naina rada motora kod direktnog ubrizgavanja benzina*