Adem Doğangün

Adem Doangn, Betonarme yaplarn hesap ve tasarm, CD ilaveli gelitirilmi 4. Bask, Birsen Yaynevi, 2008.
NDEKLER
NSZ III
SEMBOLLER X
1. GR 1
1.1. Betonarmenin Tarihsel Geliimi 3
1.2. Betonarmenin Uygulama Alanlar 4
1.3. Betonarme Yaplarn Yma,Ahap elik Yaplara Gre stn ve Zayf T. 5
1.4. Betonarme Yaplara likin Kanun Standard ve Ynetmelikler 8
1.5. Betonarme Yaplarda Belirsizlikler 12
1.6. Betonarme Yaplar in Snr Durumlar 13
1.6.1. Tama gc snr durumu 13
1.6.2. Kullanlabilirlik snr durumu 16
1.7. Betonarme Yaplarn Tasarmnda Gerekli Bilgi ve Belgeler 21
1.8. Betonarme Yaplarn Kullanmna Kadar Geen Aamalar 22
1.9. Betonarme Yaplarn na Edilecei Yerin Seimi 24
2. BETONARMEY OLUTURAN MALZEMELER 27
2.1. Betonun Bileiminde Bulunan Malzemeler 28
2.1.1. imento 29
2.1.2. Agrega 32
2.1.3. Karm ve bakm sular 38
2.1.4. Katk maddeleri 39
2.2. Karm Hesaplar ve Beton retimi 41
2.3. Betonun Tanmas ve Yerletirilmesi 49
2.4. Betonun Kr, Bakm ve Kalp Skm 52
2.5. Donatnn retimi 54
2.6. Donatnn Yerletirilmesi 62
2.7. Donatnn D Etkilere Kar Korunmas ve Beton rts 62
KONUYLA LGL RNEK SORULAR 65
3. BETON VE DONATININ ZELKLER 67
3.1. Betonun zellikleri 67
3.1.1. Dayanm 67
3.1.2. Gerilme-ekil deitirme ilikisi 74
3.1.3. Poisson oran 77
3.1.4. Elastisite ve kayma modlleri 77
3.1.5. Is genleme katsays 79
3.1.6. Bzlmesi ve imesi 80
3.1.7. Snmesi 82
3.1.8. Dayankll 85
3.1.9. Geirimsizlii 85
3.1.10. Snflandrlmas 85
3.2. Donatnn zellikleri 87
3.2.1. Dayanm 87
3.2.2. Gerilme-ekil deitirme ilikisi 87
3.2.3. Poisson oran, elastisite modl ve kayma modl 88
3.2.4. Is genleme katsays 88
3.2.5. Snflandrlmas 89
3.3. Beton-Donat Kenetlenmesi 90
3.3.1. Dz kenetlenme 91
3.3.2. Kanca ya da fiyongla kenetlenme 92
3.3.3. Kaynakl enine ubukla kenetlenme 93
3.3.4. Mekanik kenetlenme 93
3.3.5. Demet donatnn kenetlenmesi 93
3.3.6. Etriyelerin kenetlenmesi 93
3.4. Donatnn Eklenmesi 94
3.4.1. Bindirmeli ekler 94
3.4.2. Manonlu ekler 96
3.4.3. Kaynakl ekler 96
4. TAIYICI SSTEM SEM 99
4.1. Tayc Sistem Bakmndan Yap Gvenliinin Temel lkeleri 100
4.1.1. Yeterli dayanm 100
4.1.2. Yeterli rijitlik 103
4.1.3. Yeterli sneklik 105
4.1.4. Yeterli kararllk (durayllk) 110
4.1.5. Yeterli snm 110
4.1.6. Yeterli uyum (adaptasyon) 111
4.2. Tayc Sistem Seimine Etki Eden Faktrler 113
4.2.1. Mimari snrlamalar 113
4.2.2. Arazinin ve Zeminin Durumu 113
4.2.3. Yapm (ina) sresi 114
4.2.4. Yapm teknolojisi 114
4.2.5. Yap maliyeti 115
4.2.6. Deprem durumu ve yapnn davrann etkileyen parametreler 115
4.2.6.1. Deme sistemindeki boluklar 115
4.2.6.2. Perde duvarlarn plandaki konum ve dzeni 118
4.2.6.3. Yapnn her iki dorultudaki rijitlii 119
4.2.6.4. Burulma olumas durumu 123
4.2.6.5. Planda knt durumu 129
4.2.6.6. Elemanlarn ortogonal olmama durumu 131
4.2.6.7. erevelerin sreklilii 132
4.2.6.8. Zayf kat oluumu 133
4.2.6.9. Yumuak kat oluumu 135
4.2.6.10. Tayc dey elemanlarn sreksizlii 140
4.2.6.11. Ksa kolon durumu 143
4.2.6.12. Kuvvetli kiri-zayf kolon durumu 145
4.2.6.13. Braklacak derz miktarlar 146
4.2.6.14. Yaplar arasnda braklacak boluk 148
4.2.6.15. Dzensiz ktle dalm 149
4.2.6.16. Tayc olmayan elemanlarn arl 150
4.3. Tayc Sistem eitleri 151
4.3.1. Geleneksel ereveli sistemler 151
4.3.2. Perde duvarl sistemler 152
4.3.3. Eik elemanl ereveli sistemler 153
4.3.4. Boluklu perde duvarl sistemler 154
4.3.5. Perde duvarl-ereveli sistemler 154
4.3.6. Tp sistemler 155
4.3.7. Taban izolasyonlu sistemler 156
4.4. Tayc Sistem Seimine likin Koullar 158
5. YAPILARA ETKYEN YKLER 159
5.1. Ykler 159
5.1.1. Kalc yk 161
5.1.2. Hareketli yk 164
5.1.3. Rzgar yk 168
5.1.4. Deprem yk ve hesap yntemleri 171
5.1.5. Yatay Zemin tkisi 197
5.1.6. Scaklk deiimi bzlme farkl oturma vb ned. ol.etki 197
5.1.7. Sv basnlar 198
5.1.8. Yklerin birletirilmesi 198
5.2. Kesit Hesaplarna Giri 200
5.2.1. Tasarm kesit etkilerinin belirlenmesi 200
5.2.2. Betonarme elemann mukavemet durumunun belirlenmesi 204
5.2.3. Tama gcne gre yaplan hesapta dikkate alnan kabuller 206
5.2.4. Kesitlerin tama glerinin hesab ve tasarm 209
6. DEMELER 215
6.1. Deme Hesaplarnda Etkili Olan Parametreler 221
6.2. Kirili Demeler 229
6.2.1. Bir dorultuda alan kirili demeler(BDKD) 229
6.2.1.1. Srekli Kiri Teorisiyle BDKD yapsal zmlemesi 230
6.2.1.2. BDKD boyut ve donatlara ilikin koullar ve tasarm 234
6.2.1.3. Saysal uygulama 238
6.2.2. ki dorultuda alan kirili demeler 246
6.2.2.1. Yaklak Yntemle yapsal zmleme 248
6.2.2.2. Boyut ve donatlarna ilikin koullar ve tas. emas 252
6.2.3. Kirili demelerde karlalan zel durumlar 65
6.3. Kirisiz Demeler 267
6.3.1. Moment Katsaylar Yntemiyle yapsal zmleme 269
6.3.2. Zmbalama 274
6.3.3. Boyut ve donatlarna ilikin koullar ve tasarm ak emas 284
6.3.4. Saysal uygulama 287
6.4. Dili Demeler 302
6.4.1. Bir dorultuda alan dili demeler 304
6.4.1.1. Srekli Kiri Teorisiyle yapsal zmleme 306
6.4.1.2. Boyut ve donatlarna ilikin koullar ve tasarm emas 307
6.4.2. ki dorultuda alan dili demeler 316
6.4.2.1. Yapsal zmleme 316
6.4.2.2. Boyut ve donatlarna ilikin koullar ve tasarm emas 317
6.5. Elastik Plak Teorisiyle Yapsal zmleme 330
6.6. Akma izgileri Yntemiyle Yapsal zmleme 331
6.7. Edeer ereve Yntemiyle Yapsal zmleme 333
6.7.1. Saysal uygulama 350
6.8. Demelerde Sehim Kontrol 376
7. KRLER 381
7.1. Kirilere Yk Aktarm 382
7.2. Kiri Boyut ve Donatlarna likin Tanmlar ve Ynetmelik Koul. 386
7.3. Etkili Tabla Genilii 399
7.4. Kirilerin Yapsal zmlemesi 402
7.5. Kirilerin Davranlar 407
7.5.1. Tek donatl kesite sahip kiriler 408
7.5.2. ift donatl kesite sahip kiriler 411
7.6. Kiri Kesitlerinin Hesap ve Tasarm 414
7.6.1. Tek donatl dikdrtgen kesitler 416
7.6.2. ift donatl dikdrtgen kesitler 431
7.6.3. Tek donatl tablal kesitler 446
7.6.4. ift donatl tablal kesitler 461
7.6.5. Deiik geometrilerdeki kesitler 465
7.7. Kirilerde Kesme Etkisi 472
7.7.1. Kesme donatsz kiriler 473
7.7.2. Kesme donatl kiriler 477
7.7.3. Srtnme kesmesi 479
7.7.4. Kirilerin kesme gvenlii ve kesme donatsnn belirlenmesi 481
7.8. Kirilerde Burulma Etkisi 503
7.9. Ksa Konsollar 516
7.10. Yksek Kiriler 521
7.11. Kirilerde Sehim ve atlak Kontrol 521
8. KOLONLAR 537
8.1. Kolon eitleri 537
8.2. Kolonlara Yk Aktarm 539
8.3. Kolon Boyut ve Donatlarna likin Tanm ve Koullar 541
8.4. Kolonlarn Davranlar 551
8.5. Kaln (Ksa) Kolonlarn Hesap ve Tasarm 566
8.5.1. Eksenel basn etkisindeki kolon 566
8.5.2. Bir dorultuda bileik eilme etkisindeki kolon 570
8.5.3. ki dorultuda bileik eilme etkisindeki kolon 609
8.6. Narin Kolonlarn Hesap ve Tasarm 622
8.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii ve Kesme Donatsnn Belirlenmesi 634
9. BRLEM BLGELER 651
9.1. Kolon-Kiri Birleim Blgesi 652
9.2. Kiri-Deme Birleim Blgesi 657
9.3. Kolon-Deme Birleim Blgesi 657
9.4. Kolon-Temel Birleim Blgesi 658
10. PERDE DUVARLAR 659
10.1. Boluksuz Perdelere likin Kural ve Koullar 660
10.2. Boluklu Perdelere likin Kural ve Koullar 666
10.3. Perde Duvarlarda Krlma 667
10.4. Perde Duvarlarda Dikkate Alnacak Tasarm Kesit Etkileri 668
10.5. Perde Duvarlarn Dayanm 669
10.6. Perde Duvarl Sistemlerin Modellenmesi 677
11. MERDVENLER 679
11.1. Merdiven Elemanlarnn Tanmlanmas 680
11.2. Merdivenlerin Depremde Davranlar 688
11.3. Betonarme Merdivenlerde Tayc Sistemler 689
12. TEMELLER 705
12.1. Temel Altndaki Zeminin Davran 705
12.2. Temellerin Snflandrlmas 715
12.3. Duvar Alt Temelleri 717
12.4. Tekil Temeller 721
12.4.1. Eksenel yk etkisindeki tekil temeller 726
12.4.2. Eksenel yk ve moment etkisindeki tekil temeller 730
12.4.3. Tekil temel sisteminde balant kirileri 742
12.4.4. Birleik Kolon Temelleri 743
12.5. Srekli Temeller 758
12.5.1. erit Temeller 759
12.5.2. ki dorultuda erit (alan) temeller 766
12.6. Radye Temeller 768
13. RNEK BR YAPININ PROJELENDRLMES 777
13.1 Tayc Sistem Seimi 778
13.2 at Yklerinin Hesab 779
13.3 Kirilerin nboyutlandrlmas 780
13.4 Demelerin nboyutlandrlmas ve Yklerin Belirlenmesi 780
13.5 Merdivenin Tasarm 783
13.6 Kolonlarn nboyutlandrlmas 785
13.7. Demelerin Tasarm 787
13.8 Kiri Yklerinin Belirlenmesi 794
13.9 Yatay Yklerin Belirlenmesi 797
13.10. Yapsal zmlemelerin Gerekletirilmesi 801
13.11. telenmelerin Kontrol 812
13.12. Kirilerin Tasarm 812
13.13. Kolonlarn Tasarm 819
13.14. Birleim Blgelerinin Kesme Denetimi 823
13.15 Temellerin Tasarm 823
KAYNAKLAR 827
DZN 839
BAINDA 843

Beton
Arm
oluan
malze
salan
sergile
gerekm
ve ar
Dolay
zelli
deim
donat
elema

Beton
ve p
grle
1
narme, kelim
teriminden t
n bir yap
emenin birl
nabilmesi i
emesi, dier
mektedir. Bu
ralarndaki
ysyla, iine
i gsterece
mesi nedeniy
yerletirilm
anlarn beton
n ve donatnn
performansla
ebilecei gib
1
me olarak Fran
tretilmi bir
malzemesid
liktelik olu
in de beton
bir deyile h
unun iin bet
kenetlenmen
e yerletirilm
ek diye bir
yle oluabile
mesi ya da
nla kaplanma
n ayr malze
ar Tablo
bi, belirli b
nszcada don
r kelime, ma
dir. Betonarm
uturmas zo
n ve donat
her birinin z
ton ve donat
nin (aderan
mi her do
kural yoktu
ecek atlakla
a d etkiler
s gibi durum
emeler olarak
1.1 de k
bir etki iin
Be
Flatir
GR
natlm beto
alzeme olarak
meden bahs
orunludur.
nn kendind
zerine den
tnn istenen
nsn) tam
onatyla beto
ur. rnein
ar nlemek
re kar ko
mlarda beton
k eitli etkil
karlatrlma
n beton ya
etonarme
ron Binas

on anlamna g
k ise beton v
edebilmek i
Bu birlikte
den beklenen
n grevi yerin
zelliklere s
olmas gere
on mutlaka
n, bzlme
amacyla be
orumak ama
narmeden sz
ler altndaki
aktadr. Bu
a da donatd
eden yap
s (1907-1
gelen Bton
ve donatdan
iin bu iki
eliin tam
n davran
ne getirmesi
sahip olmas
ekmektedir.
betonarme
ve scaklk
etonun iine
acyla elik
z edilemez.
davranlar
u tablodan
dan birinin
lm
1908)
1.1

1. GR

15

ekil 1.3den grlebilecei gibi riskli blge yani ykn F
d
den daha byk,
dayanmn ise R
d
den daha kk olma ihtimali daima bulunmaktadr. Ancak,
karakteristik yk etkisi 1,0 den byk bir katsay ile arplarak ve dayanm
birden byk bir katsayya blnerek riskli blge her iki taraftan
daraltlmakta, dolaysyla da gvenli blge alan artrlmaktadr.

Tama gc snr durumuyla ilgili olan ve meydana gelmesi halinde can ve
mal kaybna neden olabilecek yap davranlar ekil 1.4-1.6 da
grlmektedir. Bu yap davranlar, yapnn tamamnda ya da bir ksmnda
dayanm yetersizlii sonucunda krlmas, dengesini kaybederek devrilmesi,
stabilitesini kaybederek burkulmas eklinde ortaya kmaktadr.

ekil 1.5. Tama gc snr
durumuyla ilgili yap
davran-devrilme
Foto Youd, EERI
ekil 1.4. Tama gc snr durumuyla
ilgili yap davran-gme
1. GR

23

ekil 1.12. Kullanlan bir yapnn geirmi olduu aamalar

Yapm aamasna kadar olan aama proje aamas olarak adlandrlrsa,
projeler genellikle sadece ruhsat almak iin resmi bir belge olmas
Blgenin imara almas
Arsa iin zemin incelemelerinin yaplmas
Tayc sistem tasarm
na malzemesinin seimi (betonarme,elik, ahap, tula)
Tayc sistem elemanlarnn seimi ve yerletirilmesi
(perde duvar, kolonlar, kiriler, deme ve temel sistemleri)
Elemanlar iin n boyutlarn seilmesi (nboyutlandrma)
Yklerin belirlenmesi
Eleman boyutlarna bal olarak kalc yklerin belirlenmesi
Yap kullanm amacna gre hareketli yklerin alnmas
Deprem blgesinde ise deprem yklerinin belirlenmesi
Rzgar ykleri
Dier ykler
Yapsal zmlemenin gerekletirilmesi
Ykler tayc sisteme etkitilerek kesit etkilerinin (M, N, V, T)
hesaplanmas (elverisiz yklemeler de dikkate alnarak)
Yk bileimlerine gre tasarm kesit etkilerinin (M
d
, N
d
, V
d
,T
d
)
hesaplanmas
Projenin hazrlanmas ve denetim
Yapnn projesine uygun olarak inas ve denetim
Kullanm-bakm-onarm
Evet Hayr
Kesitlerin tasarm (kesin tasarm)
kesitler ynetmeliklerdeki boyut ve donat
snrlarna uygun olarak tasarlanabiliyor mu?

Betonarme yaplarla ilgilenen bir teknik eleman, iki temel yap malzemesi,
dier malzemelere gre daha yakndan ilgilendirmektedir. Bunlar isim olarak
hemen herkes tarafndan bilinen beton ve donatdr. Bu malzemelerin
isimlerinin hemen herkese bilinmesine ramen, zelliklerinin bu konuda
alan baz teknik elemanlar tarafndan bile tam olarak bilindiini sylemek
maalesef mmkn deildir. Bunun bir sonucu olarak lkemizde zellikle
depremlerde ok sayda yap, bu iki malzemenin tekniine uygun
olmamasndan dolay hasar grmekte ya da yklmtr. Deprem olmasa bile,
beton ve donat kalitesizlii nedeniyle yklan binalarla da zaman zaman
karlalmaktadr.

Beton ve donatnn zelliklerini aklamaya gemeden nce, uygulamada
bazen kaplama amacyla (ss olsun diye) kullanlan malzemelere verilen
nemin, bu iki temel malzemeye verilmediini, bunun da can ve mal kaybna
neden olabilecek olaylara zemin hazrladn belirtmekte yarar vardr.

Donat, demir cevherinden fabrika ve atlyelerde retilmekte, retildikten
sonra da iyi korunmas halinde zelliklerinde nemli deiiklikler
olmamaktadr. Dolaysyla da teknik elemann, donatnn atlye ya da
fabrikada retildikten sonra verilen zeliklerini bilmesi genellikle yeterli
2
BETONARMEY OLUTURAN
MALZEMELER
Mustafa
Nazl
2. BETONARMEY OLUTURAN MALZEMELER

52
2.4. Betonun Kr, Bakm ve Kalp Skm

Beton karm hesaplar ve retimi ne kadar mkemmel olursa olsun, kr ve
bakm iyi yaplmam betonun kendinden beklenen performans gstermesi
imkanszdr. Beton kalba yerletirildikten sonra ilk bir hafta ok nemlidir.
nk bu bir haftalk sre iindeki ortamn scakl ve nemi betonun
mekanik zelliklerini byk oranda deitirmektedir. Bu nedenle, beton
yerletirildikten sonra kalp ile rtl olanlar dnda tm yzeyler iddetli
ya, rzgar ve mekanik etkenler gibi d etkilere ve nem kaybnn neden
olaca i etkilere kar geerli bir teknikle korunmaldr.

TS1247 de betonlama iin normal hava koulu ortam scaklnn +5
o
C ile
+30
o
C arasnda olduu, ar rzgr ve yan bulunmad hava durumu
olarak belirtilmektedir
2.38
. Souk hava artlarnda, yeni dklm beton
yzeylerin; branda, hasr ya da benzer bir malzeme ile en az 72 saat sreyle
korunmas ve imentonun hidratasyonu iin gerekli snn salanmas
gerekmektedir. imentonun hidratasyonu 10
o
C nin stndeki bir scaklkta
nemli ortamda meydana gelmektedir. Bunun salanamamas; kimyasal
reaksiyonun kesilmesine, beton kesitinin klmesine ve dayanmnn
dmesine neden olmaktadr. Normal ortam koullarnda bu durumun
olumamas iin uygulanan beton kr tekniklerinden bazlar aada
verilmektedir:

1) Su pskrtmek suretiyle koruma: Bu teknikte beton yzeyi; slatlm
uvalla, jt beziyle ya da hasrla kaplanarak srekli nemli tutulmaktadr.
Bunun iin periyodik aralklarla yeterli miktarda su pskrtmek
gerekmektedir. Pskrtlen suyun scaklnn, beton scaklna olabildiince
yakn olmas, zararl etkiler olumamas asndan uygun olmaktadr. Ayrca,
sklmemi ahap kalplarn ek yerlerinden almamas iin kalplarn da
nemli tutulmasnda yarar bulunmaktadr. Beton kr iin uygulamada
maalesef yaygn olarak yaplan gnde bir ya da iki kez plak beton zerine su
serpmenin, zellikle havann scak olduu mevsimlerde yeterli olmas
beklenmemelidir.

2) Buhar kr ile koruma: Bu teknik daha ok fabrika ve atlyelerde
retilmi olan betonarme ve ngerilmeli beton elemanlara
uygulanabilmektedir. Buhar kr scakl yaklak 65
o
C olup kr sresi 1
gndr. Bu tekniin stnl dierlerinin 7 gn civarndaki kr sresini bir
gne indirmesidir.

3) Su geirmez katla koruma: Bu teknikle beton nemlendirildikten sonra,
yzeyi kraft kad ya da ziftli kat ile, kat kenarlar 200 mm st ste
gelecek ekilde rtlmektedir. st ste gelen ksmlarn almamas iin bu
ksmlar zerine arlklar konmaktadr.
1998 de yaynlanan Kaynak
2.41
de elik tketiminde doal sertlikteki S220
eliinin lkemizdeki oran %85 gibi byk bir oran olduu, gelimi
lkelerde ise bu orann %5 civarnda olduu belirtilmektedir. Bu durum,
lkemizde zellikle son yllarda byk depremlerin meydana gelmesinin de
etkisiyle deimitir.

(3) Donatnn yzey zellikleri: Bu bakmdan tip donat bulunmaktadr:
1) Nervrl (N),
2) Dz Yzeyli (D),
3) Profilli (P),
ekil 2.9 dan grld gibi dz yzeyli donat, yzeyinde betonla
kenetlenmeyi artrc nervr ya da profiller bulunmayan yzeyi dz daire
Donatnn kalitesi betonarmeye ilikin hesaplar ve davran asndan
balca neleri deitirebilir?
1-Belirlenecek donat alann: Donat kalitesi
arttka ,kesite yerletirilecek donat alan
azalmaktadr. S220 yerine S420 seilse yaklak
yars kadar daha az donat alan gerekli.
S220 iin 191 MPa
S420 iin 365 MPa
2) Yap arln: Kaliteli donat kullanlmas
durumunda daha az donat konulacandan yap
arl azalacaktr. rnek olarak S220 dikkate
alnarak yaplan hesaplarda binann arl
6000kN ise bu S420 iin 4000 kN a debilir.
W
) T ( R
) T ( A
V
a
t
=
S220 iin 6000 kN
S420 iin 4000 kN
3) Donatlar arasndaki mesafeyi:
antiyelerdeki en nemli sorunlardan birinin
sk donatlar arasna beton yerletirilmesi
olduu sylenebilir. Dayanm yksek donat
kullanldnda az donat gerekeceinden
donatlar arasndaki aralk alacaktr.
S220 iin 30 mm
S420 iin 50 mm
3) Sneklii: Donat kalitesine bal olarak
malzeme snekliliinde de deiiklikler
olmaktadr. Ancak sneklik iin kolayca kalite
arttka sneklik artar demek uygun deildir.
Sneklik - diyagramnn altndaki alanla ilgili
olduundan diyagramlara gre karar vermek
daha uygundur.
S220
S500
S420b
2.42
ekil 2.13 de zaten yaklak 40 cm aralkla yerletirilmi olan etriyelerin,
paslanma nedeniyle kesitlerini kaybederek tel haline gelmeleri grlmektedir.

ekil 2.13. Paslanmaya kar yeterince korunamayan donatlar

Beton rtsnn grevleri: Donaty korozyona kar korumak, beton-donat
kenetlenmesini salamak amacyla donat ile d ortam arasnda bir beton
rts bulundurulmaldr. Beton rtsnn bu grevleri yannda, yangna
kar dayanm artrmak ve betonun ufalanmasn engellemek gibi grevleri de
bulunmaktadr.

Yapm srasnda beton rtsnn salanmas, dolaysyla da donatnn
konumunu koruyabilmesi iin kullanlan elemanlar daha nce ekil 2.8 de
tantlmt. Ancak, beton rtsnn projesinde 20mm olmasna ramen,
yapm aamasnda ekil 2.14 de grld gibi yaklak 150 mm ye kmas
da uygun deildir. Bu durumda kolonun tama gc projelendirmede dikkate
alnan deer olmayacak, ekirdek betonunun boyutlar azalacandan daha
kk bir deer olacaktr.

ekil 2.14. Yapm aamasnda ar byklkte braklm beton rts

Beton karmna giren imento, agrega ve suyun zelliklerinin, betonun
dayanmna ve dier zelliklerine etkileri nceki blmde irdelenmiti. Bu
blmde ise beton ve donatnn retildikten sonraki zellikleri irdelenmekte
ve beton-donat kenetlenmesi (aderans) zerinde durulmaktadr.

3.1. Betonun zellikleri

Betondan beklenen en nemli zellik, yap kullanm amacna gre deimekle
beraber, genellikle basn dayanmdr. Ancak, sv tutucu yaplar gibi baz
zel mhendislik yaplarnda, geirimsizlik gibi dier zellikler de nemli
olabilmektedir.

3.1.1. Betonun dayanm

Betonun dayanm terimi, basn, ekme ve kesme (kayma) gerilmesi
oluturan tm d etkilerine kar beton dayanmlarn kapsamaktadr. Bu
dayanmlar deer olarak bykten ke doru basn, kesme ve ekme
dayanm eklinde sralanabilir. Betonun kesme dayanm basn dayanmnn,
%35-%80i, ekme dayanm ise basn dayanmnn %10u civarndadr
3.1
.
BETON VE DONATININ
ZELLKLER
3
3. BETON VE DONATININ ZELKLER 86
Tablo 3.4. Beton snflar ve baz zellikleri

zellik Normal beton snflar
Beton snf C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50

f
ck

Karakteristik basn
dayanm,(MPa=N/mm
2
)
16 18 20 25 30 35 40 45 50
f
ck, kp

Edeer kp karakteristik
basn dayanm, (MPa)
20 22 25 30 37 45 50 55 60
f
cd

Tasarm basn dayanm,
(
m
=1,5 iin, MPa)
11 12 13 17 20 23 27 30 33
f
ctk

Karakteristik ekme
dayanm, (MPa)
1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,1 2,2 2,3 2,5
f
ctd

Tasarm ekme dayanm,
(
m
=1,5 iin, MPa)
0,90 0,95 1,00 1,15 1,25 1,35 1,45 1,55 1,65
E
c

28 gnlk betonun
elastisite modl, (MPa)
27000 27500 28000 30000 32000 33000 34000 36000 37000
G
c

28 gnlk betonun
kayma modl, (MPa)
10800 11000 11200 12000 12800 13200 13600 14400 14800
k
1
Basn blou katsays,
0,85 0,82 0,79 0,76 0,73 0,70
c

Poisson oran,
0,20
cu

Ezilme birim ksalmas,
0,003
t

Is genleme katsays,
10
-5
/
o
C
Notlar:
1) Deprem Ynetmelii-2007 de en dk beton snfnn C20 olmas ngrlmek-
tedir.
2) Edeer kp dayanm iin kenar uzunluklar 150 mm olan kp dikkate alnmak-
tadr.
3) k
1
katsays, beton basn blgesindeki gerilme dalm iin kullanlan edeer
dikdrtgen basn blounda kullanlan bir katsaydr. Basn blou derinlii;
tarafsz eksen derinliinin k
1
katsays ile arpmndan elde edilmektedir.
4) C50 den daha fazla dayanma sahip betonlar yksek dayanml (performansl)
olarak kabul edilmektedir. Tama gc yntemi geleneksel betonlar iin
gelitirildiinden,bu betonlar iin dorudan kullanlamaz ve Deprem Ynetmelii
hkmleri de bu betonlardan ina edilen yaplar iin geerli deildir.
5) Tasarm dayanmlarnn belirlenmesinde malzeme katsays
m
=1,5 olarak
alnmtr.

Bir yapnn tayc sistemi, zerine etkiyen ykleri ve kendi arln gvenli
bir ekilde zemine aktarma grevini yerine getirebilmelidir. Bu ar grevi
nedeniyle, yapnn iskeleti olarak da dnlebilecek olan tayc sistemin
seimi ve tasarm son derece nemli olmaktadr.

Yaplarn tasarm mimari tasarm ve tayc sistem tasarm olarak iki
evreden olumaktadr
4.1
. Bu nedenle, bazen yanl bir ekilde konunun dnda
gibi grlen, mimarlar da depreme dayankl yap tasarm konusunda bilgili
olmak ve tasarmlarnda bu konuya nem vermek durumundadr. naat
mhendisleri ise, mimari tasarm dikkate alarak, yap tayc sistemini,
bilimin nda teknie ve zellikle de kendisinin uygulamakla ykml
olduu ynetmelik ve standardlara uygun olarak hesaplamak ve tasarlamak
zorundadr. Dolaysyla her mimari tasarm iin teknik ve ynetmelikler
asndan uygun bir tayc sistem bulunmayabilir. Bu durumda, mimari
tasarmn yeniden dzenlenmesi gerekecektir. Bylesi istenmeyen ve zaman
alc durumlarn meydana gelmemesi ve her ynyle uygun bir tayc sistem
oluturulabilmesi iin mimarn, inaat mhendisinin ve zeminle ilgili eitli
disiplinlerdeki teknik elemanlarn birlikte almalar ve bilgi alveriinde
bulunmalar zorunlu olmaktadr. Yaadmz depremlerden edindiimiz ac
TAIYICI SSTEM SEM
4
4. TAIYICI SSTEM SEM

144
Ksa kolon oluumunu engellemek iin ne yapmal?

Sonradan ksa kolon olumasnn nne gemek iin;
(a) yapm srasnda kolonla duvar arasnda derz braklacak ekilde
duvar rlebilir,
(b) kolon ile duvar arasna skabilir kpk tr bir malzeme ile dolgu
yaplabilir,
(c) kolonun kenarlarna yeterli miktarda duvar rlebilir (ekil 4.38).

ekil 4.38. Yapm aamasnda ksa kolon oluturulmamas iin alnabilecek nlemler

Deprem Ynetmelii ksa kolonlar iin ne ngrmektedir?

Deprem Ynetmeliinde ksa kolon oluumunun engellenemedii
durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti (V
e
) iin,

+
=
cd w
r
n
a
e
f A
V
M M
V
22 , 0
(4.17)

bants verilmektedir. Bu bantdaki M
a
ve M
ksa kolonun alt ve st

ularnda kesit tama gc momentinin 1,4 ile arplmas suretiyle elde
edilen kapasite momentleri (M
a
1,4 M
ra
ve M
1,4 M
r
),
n
ksa kolonun
serbest boyunu, V
r
kolon kesitinin kesme dayanmn, A
w
kolon enkesiti etkin
gvde alann, f
cd
ise beton hesap dayanmn gstermektedir.

Deprem Ynetmeliinde ksa kolon durumuyla ilgili olarak, dikkate alnacak
kesme kuvvetinden baka enine donat aral iin de koullar getirilmektedir.
Ksa kolon boyunca kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum
enine donat ve yerletirme koullarnn uygulanmas ve dolgu duvarlar
arasnda kalarak ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlarn
tm kat yksekliince devam ettirilmesi ngrlmektedir (ekil 4.39).
derz
ezilebilir
malzeme
yeterli
genilikte
duvar
(a) (b) (c)

5.1.Ykler

Kullanm sresince yapya etkiyebilecek ve tasarmnda dikkate alnmas
gerekli olan eitli fiziksel etkiler yk olarak tanmlanmaktadr. Scaklk
deiimi, bzlme ve farkl oturma gibi eitli fiziksel etkilerin yap
elemanlarnda oluturduu ve istatistiksel bir dalm gsterdikleri kabul
edilen i kuvvet bileenleri ise yk etkisi olarak tanmlanmaktadr. kuvvet
bileenleri iin teknik literatrde kesit etkileri ya da kesit tesirleri terimleri de
kullanlmakta olup bunlar bilindii gibi eilme momenti (M), kesme kuvveti
(V), burulma momenti (T) ve eksenel kuvvettir (N). D ykler yapsal
zmlemede (M,V,N,T nin belirlenmesinde) dikkate alnmaktadr. Betonarme
hesaplarda ikinci aama gibi deerlendirilebilecek yk ya da yk etkileri
sonucu oluan bu i kuvvet bileenlerine gre eleman kesitlerinin tasarlanmas
(boyut ve donatlarnn belirlenmesi) gerekmektedir.

Bir yapnn amaca uygun olarak projelendirilebilmesi iin, hizmet sresi
boyunca etkisinde kalaca yklerin gereki bir ekilde belirlenmesi
gerekmektedir. nk tama gc ve kullanlabilirlik snr durumlar iin,
5
YAPILARA ETKYEN YKLER VE
KEST HESAPLARINA GR
5. YAPILARA ETKYEN YKLER VE KEST HESAPLARINA GR

162
Kalc ykler atdan balayp aa doru dikkate alnarak, temellerde son
deerine ulamakta ve buradan zemine aktarlmaktadr. Dolaysyla herhangi
bir seviyedeki kalc yk deeri; sadece o seviyedeki yk deeri olmayp bu
seviyenin stnde kalan yklere de baldr (ekil 5.2).

ekil 5.2. Dey ve yatay yklerin yapya etkimesi

Demeler zerindeki kalc ve
hareketli dey ykleri kendi arlklar
ile birlikte kirilere aktarrlar
Kiriler, demelerden
gelen yklerle
zerindeki duvar
yklerini ve kendi
arlklarn kolonlara
aktarr.
Kolonlar kirilerden gelen
yklerle kendi arlklarn
bir alttaki kolona ya da
temele aktarrlar
Aala
yap
tayc
sitemi
arasnda
benzerlik
vardr.
Ktleler kat
seviyesinde
toplandndan
depremden doan
yatay yklerin kat
seviyelerinde
etkidii kabul
edilmektedir.
Rzgar ykleri
yatay yk olarak yap
yzeyine etkimektedir.
Temeller kolonlardan
gelen yklerle kendi
arlklarn zemine
aktarrlar
5. YAPILARA ETKYEN YKLER VEKEST HESAPLARINA GR.

203
Saysal uygulama 5.3. Aada iki katl ve iki aklkl erevenin yapsal
zmlemelerinden elde edilen kesit etkileri eksenel kuvvet (N), kesme kuvveti (V) ve
eilme momenti (M) grlmektedir. Bu kesit etkilerine gre donat hesabnda dikkate
alnacak tasarm kesit etkilerinin belirlenmesi (a kiri mesnet (kolon) genilii 600 mm)

Yukardaki ekilde * ile gsterilen zemin kat tavannda sol kiriin ve orta
kolonun tasarm momentleri belirlenecektir. Kiriler:250x500mm, kolonlar
600x300mm. Tasarm kesme kuvveti a/2+d mesafesinde hesaplanmaktadr.

KR N:
Tasarm kesme kuvveti V
d
:
V
d1
=1,4 V
g
+1,6 V
q
V
d1
=1,492+1,655,2=91,1 kNm
V
d2
=V
g
+V
q
+V
E
V
d2
=92+55,2+101,37=248,6 kNm (V
d
=248,6 kNm)
(a) Kalc ykler etkisinde (G) elde edilen kesit tesirleri
N (kN)
KR50X25 KR50X25
KR50X25 KR50X25 -100.24 -231.98 -111.42
-228.29 -458.51 -205.50
K
6
0
X
3
0

K
6
0
X
3
0

K
6
0
X
3
0

K
6
0
X
3
0

K
6
0
X
3
0

2
2
.
9
1

2
5
.
7
5

-
3
6
.
3
9

-
2
7
.
7
4

K
6
0
X
3
0

-36.39
-8.65
27.74
4.83
5.81
-10.64
-
8
7
.
5
2

-117.05 1
2
4
.
4
0

1
0
2
.
2
1

9
8
.
7
0

8
1
.
3
5

-
8
9
.
4
0

-
1
1
5
.
3
3

57.28
31.92 -51.90 20.18 -17.43 36.80 -14.50
-46.93
-5.77
4
2
.
9
4

5
4
.
5
8

5
4
.
6
6

100.5
3
6
.
0
2

2
6
.
6
9

3
5
.
8
8

3
3
.
5
9

2
4
.
6
2

-47.88
-
1
0
4
.
6
3

-
8
7
.
2
0

1
9
9
.
9
4

244.64
1
1
2
.
2
9

9
7
.
6
5

2
6
2
.
2
0

2
2
6
.
4
6

4
1
.
0
8

9
4
.
7
5

1
0
1
.
3
7

4
3
.
3
8

-
4
9
.
4
6

-
3
2
.
9
3

3
.
2
0

-
5
4
.
3
2

-
2
7
.
3
4

2
1
.
4
1

-
1
5
.
6
7

1
2
.
1
8

-
7
0
.
7
4

7
9
.
2
6

-61.65
7
8
.
0
2

-
5
8
.
9
4

7
1
.
9
8

5
3
.
5
6

5
0
.
8
5

-70.74 -149.91 -50.85
-142.72 -277.88 -104.41
-5.93
-27.34
11.67
2.43 3.49
15.67
47.22
17.79 -34.81 15.80
-7.30
-19.21 -25.02
22.00 -10.48
-
6
8
.
3
5

-112.29 -202.28 -87.20
-138.77 61.17
-422.96
48.13 -338.27
49.46
46.26
83.47
140.99
12.07
112.76
-41.08
-135.83
-2.30
-8.92 144.75
43.38
V (kN) M (kNm)
N (kN) V (kN) M (kNm)
N (kN) V (kN) M (kNm)
(b) Hareketli ykler etkisinde (Q )elde edilen kesit tesirleri
(c) Deprem etkisinde (E) elde edilen kesit tesirleri
*
*
*
*
*
*
*
*
* *
*
* *
*
V
q
=55,2

2
a
d +
V
g
=92

2
a
d +
V
E
=101,37

2
a
d +
*
-17.43
genlerin
orantsndan
bulunabilir.
genlerin
orantsndan
bulunabilir.
5m
5. YAPILARA ETKYEN YKLER VEKEST HESAPLARINA GR.

209

ekil 5.32. Aklk ve mesnette gerek dalm yerine edeer dikdrtgen dalm dikkate
alnmaktadr.

5.2.4. Kesitlerin tama glerinin hesab ve tasarm

Betonarmede kesitlere ilikin hesaplar genel olarak kesit hesab ve kesit
tasarm olarak iki grupta deerlendirilmektedir. Bunlar betonarme
elemanlarn hebiri iin ayrntl olarak ilgili blmlerde sunulmaktadr.
Aada sadece bir n bilgi olmas asndan kesitlerin tama glerinin
belirlenmesinde kullanlan bantlar topluca Tablo 5.19 da sunulmaktadr.
Tabloda kullanlan semboller ilgili blmde ve semboller listesinde
tanmlanmaktadr. Tabloya gore belirlenen tama gleri ile tasarm kesit
etkileri ile karlatrlarak kesitin o kesit etkisini dolaysyla buna neden olan
yk tayp tayamaca belirlenebilir.
c: Tarafsz eksen derinlii
k
1
: Edeer basn blou derinlik katsays
a: Edeer basn blou derinlii (a=k
1
c)
z: Moment kolu
F
c
:Bileke basn kuvveti
F
s
:Bileke ekme kuvveti
f
cd
: Betonun tasarm basn dayanm
c
b
w
Tarafsz
eksen
F
s
F
c
0,85f
cd
ekme
blgesi
Basn
blgesi c
b
w
F
s
0,85f
cd
ekme
blgesi
Basn
blgesi
a/2
a
z
F
c

(a)
(b)
b
w
A
s
F
s
0,85f
cd
z=(d-a/2)
F
c
ekme
blgesi
Basn
blgesi
a
F
c

F
s
z=(d-a/2)
c

a
0,85f
cd
F
c

F
s
gerek
dalm

kabul
edilen
dalm

z=(d-a/2)
(c)

(d)

Kalnl, dier iki boyutuna gre ok kk olan ve dzlemine dik
dorultuda yklenmi tayc elemanlara plak ad verilmektedir. Deme
terimi kirili ve kirisiz demelerde, sadece deme plan, dili
demelerde ise plakla birlikte dileri (kk kirileri) de kapsayacak ekilde
kullanlmaktadr.

Demeler farkl kriterlere gre snflandrlmakta ve ayn tip deme iin
bazen farkl isimler kullanlmaktadr
6.1-6.3
. Bu kitapta, demeler; kirili,
kirisiz ve dili deme olarak ana balk altnda aklanmaktadr.
1- Kirili demeler (kirili plak demeler)
a) Bir dorultuda alan kirili demeler (hurdi demeler, ekil 6.1a)
b) ki dorultuda alan kirili demeler (dal demeler, ekil 6.1b)
2- Kirisiz demeler ( kirisiz plak demeler )
Tablasz ve balksz kirisiz demeler ( ekil 6.2a)
Tablal kirisiz demeler ( ekil 6.2b)
Balkl kirisiz demeler ( mantar demeler, ekil 6.2c)
Balkl ve tablal kirisiz demeler ( ekil 6.2d)
3- Dili demeler
a) Bir dorultuda dili demeler
Dolgusuz (grnr) dili deme (nervrl deme, ekil 6.3)
Dolgu bloklu dili deme (asmolen deme, ekil 6.4)
b) ki dorultuda dili demeler (kaset demeler, ekil 6.5)
DEMELER

6
Mustafa Nazl
6. DEMELER

236
Tablo 6.2. Bir dorultuda alan kirili demelere ilikin koullar

Byklk Sembol / Snr deerler ve aklamalar
Deme kalnl h
f

60 mm
Tavan demelerinde,bir yerin
rtlmesine yarayan ya da yalnz
onarm, temizlik vb. durumlarda
zerinde yrnen demeler
80 mm Normal demelerde
120 mm
zerinden tat geen
demelerde
sn
/25
Basit mesnetli deme

Bu
koullar
mutlaka
salanmal
sn
/30
Srekli deme

sn
/12
Konsol deme

sn
/20
Basit
mesnetli
Deme kalnlklar
bu deerlerden
byk seilirse
sehim hesab
yapmaya gerek
yoktur. Kk
seilirse sehim
hesab yapmak
gerekecektir.
sn
/25 Kenar aklk
sn
/30 aklk
sn
/10 Konsol
Net beton rts c
c
15 mm
ekme donats
oran

0,003
0,002
S220 (B-I) iin
S420 (B-III) ve S500 (B-IV) iin
Datma donats
oran ve alan
d
0,2 A
d
= 0,2 A
s

ekme donats
aral
s
s

1,5 h
f
200 mm

Datma donats
aral
s
l
300 mm
Asal donatya
dik ksa mesnet
donats alan ve
aral
A
km

0,6 A
s

8/200
8/300
5/150

S220 (B-I) iin
S420 (B-III) iin
S500 (B-IV) iin
Ksa dorultuda
aklk donatsnn
mesnetten mesnede
kesilmeden ve
bklmeden
uzatlacak ksm

2
1
A
s
Bir aklkl demelerde
3
1
A
s
Srekli demelerde
6. DEMELER

290

ekil 6.58. Kirisiz demelerin Kuzey-Gney dorultusunda kolon ve orta eritlere ayrlmas

HERBR DEME N TOPLAM STATK MOMENTN (M
O
) HESABI:

Dou-Bat dorultusu 2-2 Aks:

2A-2B ve 2D-2E demeleri iin

( )
2
2
2
13 79 4 75 6 0 4
256 77kNm
8 8
, , ,
,
d n
o
p l l
M

= = =
2B-2C ve 2C-2D demeleri iin
( )
2
2
2
13 79 4 75 5 0 4
173 25 kNm
8 8
, , ,
,
d n
o
p l l
M

= = =
Dou-Bat Dorultusu 3-3 Aks:
3A-3B ve 3D-3E demeleri iin
( )
2
2
2
13 79 4 5 6 0 4
243 26kNm
8 8
, , ,
,
d n
o
p l l
M

= = =
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
5

m

6 m 5 m 5 m 6 m
A
5

m

4
,
5

m

4
,
5

m

B C D E
A
B C D E
1,45
2,50
m
2,50
m
2,50
m
1,45m
1,325 2,25 2,25 2,25
1,325
3,2 m 5,5 m 5,0 m 5,5 m 3,2 m
6. DEMELER

310
6.4.1.3. Saysal uygulama

Saysal uygulamaya konu olan bir dorultuda alan dili demeler iin
kalp plan ekil 6.70 de verilmektedir. ekilden grld gibi, bir di aks
karlarak bu diin yapsal zmlemesi yaplmaktadr.

ekil 6.70. Saysal uygulamaya konu olan dili deme boyutlar ve kesiti

Demeler konut olarak kullanlan mekanlara ait olup 30 mm deme
kaplama harc, 20 mm sva (kireli imento harc) ve 20 mm kalnlnda
4
,
0

m

4
,
0

m

12,6 m
8
,
6

m

A B C
A C
n
=5,4 m
n
=5,4 m
=6,0 m
=6,0 m
b
w
= 100 mm
e= 400 mm
t=70 mm
280 mm
h=350 mm
Datma donatlar
bunlar iin hesap yaplmayacak
B
6. DEMELER..

319

6.4.2.3. Saysal uygulama

Saysal uygulamaya konu olan kaset demelerin plan ekil 6.73 de
verilmektedir. Demeler snf olarak kullanlan mekanlara ait olup 20 mm
deme kaplama harc bulunmaktadr. Malzeme C25-S420.

ekil 6.73. Saysal uygulamaya konu olan kaset deme boyutlar ve kesiti
10 m 10 m 10 m
30,6 m
1
0

m

1
0

m

1
0

m

3
0
,
6

m

200 mm 700 mm
3,9 m 2,25 m
600 mm 600 mm
500 mm
2,25 m
0
,
5
m

Orta ksmdan alnan kesit
3,9 m
B
B
A
A

Betonarme yaplar iin seilen tayc sistemlerde, genellikle kiri
bulunmaktadr. Tayc sistem iinde kirilerin iki temel grevinden sz
edilebilir. Bunlardan birincisi, dey dorultuda etkiyen ve demeden
aktarlan kalc/hareketli ykler ile varsa zerindeki duvar yklerini,
mesnetlendikleri kolon ya da perdelere aktarmaktr. Bu ykler dey olarak
etkimektedir. kincisi ise, zellikle deprem ve rzgar nedeniyle yapya etkiyen
yatay ykleri, demelerle birlikte dey tayc elemanlara aktarmaktr.

Kirilerde, yklemeye ve mesnetlenme biimine bal olarak eilme momenti,
kesme kuvveti, burulma momenti ve eksenel (normal) kuvvet meydana
gelebilir. Ancak, yapsal elemann ynetmelik gerei kiri olarak
boyutlandrlp donatlabilmesi iin tasarm eksenel kuvvetinin ok kk
olmas gerekmektedir. Bunun snr, A
c
toplam kiri kesit alann, f
ck
betonun
karakteristik basn dayanmn gstermek zere,

N
d
0,1 f
ck
A
c
(7.1)

olarak verilmektedir. Eer bu koul salanamyorsa, kirilerin betonarme
hesaplarnda dikkate alnan basit eilme etkisi artk geerli olmayacaktr. Bu
durumda szkonusu elemanlar iin, kolonlarda olduu gibi eksenel (normal)
kuvvetin de dikkate alnmas gerekmektedir.
7
KRLER
: www.ncdot.org
7. KRLER

398
Tablo 7.2. Kirilerin boyut ve donatlarna ilikin koullar

Byklk Sembol

Snr deerler ve aklamalar

Kiri ykseklii h
k
300 mm
Zorunlu koullar
3h
f

/ 10 Basit mesnet Sehim hesabn
zorunlu olmaktan
karan kiri
ykseklikleri
/ 12 Kenar aklk
/ 15 aklk
/ 5 konsol
3,5b
w

n
/4 salanmazsa gvde donats gerekir
Kiri genilii b
w
250 mm (Deprem Ynetmelii koulu)

200 mm (TS500 koulu)
Kolon genilii + kiri ykseklii
Net beton rts c
c
25 mm (yap kenarlarndaki kirilerde)

20 mm (yap iinde bulunan kirilerde)
Mesnet ve aklkta
ekme donats
oranlar
yd
ctd
f
f
8 , 0

ekme donats
oran

0,85
b
Zorunlu koul
0,02 DepremYnemn.sadece iin)
0,235 f
cd
/ f
yd
(aklkta sehim iin nerilen koul)
ekme ve basn
donat oranlar fark
-
0,85
b

0,235 f
ctd
/ f
yd
(aklkta sehim iin nerilen koul)
Boyuna donatlar
arasndaki yatay ve
dey net aralk
e
1

ve
e
2

25 mm

4D/3
D en byk agrega ap
Sneklik dzeyine gre
sarlma blgesinde
etriye aral
s
k
d / 4
8
min

150 mm
Sneklik dzeyi
yksek ; normal
h
k
/ 3
10
min

150 mm
Orta blgede etriye
aral
s
o
d / 2 V
d
3 V
cr
ise
d / 4 V
d
> 3 V
cr
ise
Sarlma blgesi
uzunluu
k
2 h
k
Boyuna donat ap 12 mm
Etriye ap
w
8 mm
Gvde donats
h
k
>600 mm olan
kirilerde
Alan
A
sl

0,001 b
w
d

0,30 A
s
(Deprem Ynetmelii koulu, A
s
kiriteki
en byk ekme donats alan)
ap
10 mm (TS500 koulu)
12 mm (Deprem Ynetmelii koulu)
aral 300 mm
7. KRLER

486

ekil 7.67a. Kirilerde kesme donats (etriye) hesab

ekil 7.67b ye git
Evet
Kirilerin Kesme Dayanmnn Salanmas
n Tasarma Gre Belirlenenler
Mesnet aksndaki kesme kuvveti: V ve kiri yk : p
d

Beton Snf: f
cd,
f
ctd
(N/mm
2
)
Boyuna ve enine donat snf: f
yd, ,
f
ywd
(N/mm
2
)
Etriye ap (
w
) ve kol says (n)
Kiri boyutlar : b
w
,d, ve mesnet genilii: a

0, 22
d cd w
V f b d
min
/ 3
10
150mm
k
k
h
s
/ 2 ( 3 )
/ 4 ( 3 )
d cr
o
d cr
d V V
s
d V V

>
Hayr
Hayr
Kesit uygun deil,
boyutlar artrlabilir.
Kesme donats hesabna
gerek yok, minimum etriye
yerletirilmeli
Evet
0, 65
d cr ctd w
V V f b d =
2
4
w
sw
n
A

=
w d c
V V V =
Sarlma blgesi Orta blge
Yksek Normal
2h
k
w d c
V V V =
sw ywd
o
w
A f d
s
V

=
sw ywd
k
w
A f d
s
V

=
Sneklik dzeyi
0,8
c cr
V V =
0, 3
sw ctd
w
k ywd
A f
b
s f
0,8
c cr
V V =
0, 3
sw ctd
w
o ywd
A f
b
s f
1
Yerletirilecek
etriye minimum
koullar
salamal
( )
2
d d
a
V V p d = +

Betonarme yaplar iin seilen tayc sistemlerin hemen hepsinde kolon
bulunmaktadr. Sadece tayc sistemi tamamen betonarme perde duvarlardan
oluan sistemlerde kolon bulunmayabilir. ereve sistemli yaplarda ise dey
tayclar sadece kolonlardan olumaktadr. Bu sistemde kolonlara iki nemli
grev dmektedir. Bunlardan birincisi yapya etkiyen tm dey ve yatay
ykleri, temel sistemine gvenli bir biimde aktarmaktr. kincisi ise yatay
yklerden dolay meydana gelecek rlatif kat telemelerinin izin verilen
snrlar iinde kalmasn salamaktr. Dey tayclar kolonlar ve betonarme
perde duvarlardan oluan perde duvarl-ereveli sistemlerde ise kolonlarn
grevi azalmakta, zellikle de telenmeleri karlama grevi byk oranda
betonarme perde duvarlar tarafndan yerine getirilmektedir.

8.1. Kolon eitleri

Betonarme kolonlar genellikle sarg donatsnn biimine bal olarak etriyeli
ve fretli (spiral donatl) kolonlar olarak iki snfa ayrlmaktadr. Dier bir
snflandrma da kaln kolon ve narin kolon olarak yaplmaktadr. Ancak bu
ayrm, kolonun grnne bakarak yapmak mmkn deildir. Yaplacak
narinlik hesaplarndan sonra, kolonun narin ya da kaln kolon olduuna karar
verilebilir. Her birinin davran, bu blmde ayrntl olarak irdelenmektedir.
KOLONLAR
8
8. KOLONLAR.
539
donat dzenlemesi ekil 8.2 deki gibi yaplmaktadr. Drtgen kesitli olarak
yaplmas mmkn olsa da, uygulamada genellikle ekirdek alan daire olan
fretli kolonlar tercih edilmektedir. ekirdek alan dndaki ksm, kalp
iilii kolayl bakmndan altgen ya da baka ekillerde de olabilmektedir.

ekil 8.2. Betonarme yaplarda uygulanan fretli (spiral donatl) kolonlar

8.2. Kolonlara Yk Aktarm

Kolonlar, etki alan (A
k
) olarak tanmlanan alandaki btn dey ykleri ve
rijitliine bal olarak ald yatay ykleri tamak zorundadr. ekil 8.3 de
ke kolonlar (1A, 1C, 3A, ve 3C), kenar kolonlar (1B, 2A, 2C ve 3B) ve i
kolon (2B) iin etki alanlar grlmektedir. Bu ekilden grld gibi sadece
dey ykler dikkate alndnda genelde en fazla yk; i kolonlara, i
kolonlardan daha az kenar kolonlara ve en az da ke kolonlara
etkimektedir. Dolaysyla sadece dey yklerin dikkate alnd bir
tasarmda, en byk boyutlar i kolona, en kk boyutlar ise ke kolona
verilecektir. Ancak, depremden dolay ya da baka nedenlerle, yapya yatay
yklerin etkimesi halinde durum deimektedir. Tayc sistemin
zelliklerine bal olmakla beraber, yatay ykler etkisinde en fazla ke
kolonlar zorlanabilir. Bu nedenle ke kolonlara sadece dey ykleri
dnerek, bunlara ok kk boyutlar vermek, yatay ykler iin bu
kolonlarn yetersiz kalmasna yol aabilir.
D
d
o

ekirdek
alan
Sarg donats
s
Boyuna donat
s
D: ekirdek alan ap
8. KOLONLAR.
551

ekil 8.11. Kolonlarda enine donatlara ilikin koullar

8.4. Kolonlarn Davranlar

Eksenel basn (merkezi basn, basit basn) etkisindeki kolonlarn ve bileik
eilme etkisindeki kolonlarn davranlar birbirinden farkldr.

Kolon davranlarnda, dolaysyla da tasarmnda aadaki
kolon parametreleri etkili olmaktadr:
(1) yanal telenmenin nlenip nlenmemesi,
(2) kolonun tek erilikli ya da ift erilikli olmas,
(3) kolonun kaln ya da narin olmas,
(4) etriyeli ya da fretli olmas.
Bu blmde nce bu hususlar aklanmakta daha sonra hesap ve tasarma
geilmektedir.
Temel
Kiri Kiri
S
a
r
l
m
a

b
l
g
e
s
i

c

O
r
t
a

b
l
g
e

min
/ 2
200 mm
12
o
b
s
/ 3
100 mm
c
b
s

/ 5
80 mm
c
D
s

Sneklik dzeyi
yksek etriyeli kolon
Fretli kolon
c
s
c
s
/ 6
500mm
c n
h

S
a
r
l
m
a

b
l
g
e
s
i

n

50mm
c
s
25
300mm
maks

min
/ 3
8
150 mm
c
b
s
Sneklik dzeyi
normal etriyeli kolon
8. KOLONLAR 562

ekil 8.21. Etriye kancalarnn kolon davranna etkileri

Fretli (spiral donatl) kolonlarda basn yk arttnda ilk olarak ekirdek
alan dndaki beton rts dklmektedir. Sarg donats ekirdek betonuna
basn uygulayarak, kolonun hem dayanmna hem de snekliine katkda
bulunmaktadr. Dolaysyla etriyeli kolonlarn ar hasar grd depremi,
ayn etkiye maruz fretli kolonlarn sadece hafif hasarla atlatma ihtimali
yksektir. Kolona etkiyen ykn ok ar artmas durumunda fretli kolonlar
da krlacaktr, ancak krlma etriyeli kolonlardaki kadar gevrek bir ekilde
olmayacak, daha snek bir ekilde gerekleecektir (ekil 8.22).

Fretli kolonlarda etriyelerin almas gibi bir durumla karlalmaz. nk
sarg donats spiral olarak kolonun ekirdek alann sarmaktadr. ekirdek
alanndaki da doru olan basn, sarg donatsnda ekme gerilmesi
oluturmaktadr (ekil 8.23). Dolaysyla da sarg donats, ancak kopmas
durumunda grevini terk etmektedir. Daha nce de belirtildii gibi, etriyeli
kolonlarda etriyelerin almas ya da etriye eksenine dik olarak uygulanan
kuvvet nedeniyle, etriyelerin da doru eilerek imesi gibi bir davranla
fretli kolonlarda karlalmaz. Bu nedenlerle depremlerde, fretli (spiral
donatl) kolonlarn, etriyeli kolonlara gre daha iyi bir performans
gsterecekleri sylenebilir. lkemizde son zamanlara kadar ok nadir olarak
kullanlm olmasna ramen son yllarda geirdiimiz byk depremlerden
sonra artk mhendislerimizin, bu tutumlarndan biran nce vazgeerek, daha
fazla fretli kolon tasarm yapacaklar umut edilmektedir.
(a) depremde etriyelerin
kolayca almas
8.6
(b) depremde etriyelerin
kesilene kadar almas
kesilen etriye
ular
8. KOLONLAR.
627
Saysal uygulama 8.12: ekil 8.57 de plan ve ereve grn verilen
yapnn zemin kattaki 2B kolonunun tasarmnn yaplmas: Kirilerin tamam
250 mm genilie, 400 mm ykseklie sahiptir. Demeler konut olarak
kullanlan mekanlara ait olup 120 mm kalnla sahiptir. Plan zerinde 50
mm deme kaplama betonu, 20 mm kalnlnda mee parke ve alt yzeyinde
20 mm sva (kireli imento harc) bulunmaktadr. Malzeme: C20 (f
ck
=20
MPa), S420 (f
yk
=220 MPa) Tula: 190 190 135 , at arl:0,938 kN/m.

ekil 8.57. Saysal uygulamaya konu olan kolon iin dikkate alnan yap zellikleri
5 m
3
,
5

m

3
,
5

m

D1 D1
D1
5 m
D1
300x300
300x300
300x300
300x300 300x300
300x300
300x300 300x300
400x450
A
B
C
1 2 3
K101 K101
K101 K101
K102 K102
K
1
0
3

K
1
0
3

K
1
0
3

K
1
0
3

K
1
0
4

K
1
0
4

3

m

3

m

3

m

4

m

1C 2C 3C
3B
3A
Rzgarn
esi yn
8. KOLONLAR 642

Evet
Kolonlarn Kesme Dayanmnn Salanmas
Tayc Sistem Tasarmna Gre Belirlenenler
Tasarm kesme ve eksenel kuvveti: V
d
, N
d
Beton snf: f
cd,
f
ctd
(N/mm
2
)
Boyuna ve enine donat snf: f
yd, ,
f
ywd
(N/mm
2
)
Enine donat,:etriye ap (
w
) ve kol says (n), A
sh

Kolon boyutlar : b, h, b
k

Hayr
Hayr
Kesit uygun deil,
boyutlar
artrlabilir.
Kesme donats
hesabna gerek yok,
minimum etriye
yerletirilmeli
Evet
1 0, 007 0, 65
d
d cr ctd
c
N
V V f b d
A

+ =

2
4
w
sw
n
A

=
w d c
V V V =
Sarlma blgesi Orta blge
Yksek Normal
sw ywd
w
A f d
s
V

=
Sneklik dzeyi
0,8
c cr
V V =
1
min
/ 3
8
150 mm
c
b
s
min
/ 2
200 mm
12
o
b
s
0, 3
sw ctd
c ywd
A f
b
s f
0, 3
sw ctd
o ywd
A f
b
s f
0, 22
d w cd
V A f
Dairesel kolonlar iin b
yerine d
o
kullanlmal.

Betonarme bir yapnn tayc sistemi esas olarak temel, kolon, kiri ve
deme elemanlarndan olumaktadr. Yap tayc sistemini oluturan
szkonusu elemanlarn tek balarna maruz kaldklar etkilere kar
koyabilmeleri, yapnn btn olarak gvenli olduu anlamna gelmez. Yapnn
btn olarak da gvenliinin salanabilmesi iin, bu elemanlarn birleim
blgelerinin de mutlaka yeterli dayanm ve sneklik gibi zelliklere sahip
olmas gerekmektedir.

Bir yapnn yapsal zmlemesini gerekletirirken birleim blgeleri iin,
eitli kabuller yaplmakta ve bu kabullere gre bir model seilmektedir.
rnein yapsal zmlemede ankastre bir birleim dikkate alndnda, yap
ina edildikten sonra da bu birleim ankastre gibi davranmaldr.
Davranmad zaman yapsal zmleme sonucunda bulunan, moment ve
kesme kuvveti gibi kesit etkileri, gerek deerden ok farkl olacak,
dolaysyla da bunlara gre yaplan tasarmlar geerli olmayacaktr.

Yapnn deprem blgelerinde ina edilecek olmas durumunda birleim
blgelerinin nemi bir kat daha artmaktadr. nk son yllarda yaam
olduumuz byk depremlerde, bir kez daha grld gibi, bir ok yap
birleim blgelerinde hasar grm, hatta baz yaplar bu nedenle gmtr.
ekil 9.1 de depremde krlm birleim blgeleri grlmektedir.
9
BRLEM BLGELER
9. BRLEM BLGELER..

657

1 2
1 25 ( ) - 1 25 420(678 6 615 7) -20000 659508N
e yk s s kol e
V , f A A V V , , , = + = + =
659508 N 0 45 0 45 250 600 17 1147500 N
e j cd
V , b h f , = = =

Saysal uygulamaya konu birleim blgesi iin V
e
< 0,45 b
j
hf
cd
olduundan
birleim iin kesme denetimi salanmtr. Dier dorultu iin de benzer
ilemler yaplarak denetim yaplabilir.

9.2 Kiri-Deme Birleim Blgesi

Birdkm yaplarda kiriler demelerle birlikte betonlandklarndan, beraber
almaya zorlanrlar. Ancak bu elemanlarn rijitlikleri farkl olduundan
birleim blgesinde sorunlar ortaya kabilir. Kirie dik deme donatlarnn,
kiri zerinden devam ettirilmesi ve bunlara dik datma donatlarnn
bulunmas eik oluacak basn kuvvetlerinin karlanmas iin yeterli olur.

9.3. Kolon-Deme Birleim Blgesi

Demeler iin Blm 6da daha nce belirtildii gibi, kirisiz demelerdeki
en byk sorun zmbalama sorunudur. Bu sorun da kolon-deme birleim
y dorultusunda
b
w3
=250 mm < ( ) h=450 mm
b
w4
=250 mm < ( ) h=450 mm
Deprem dorultusu
b
w2

b
w3

b
w4

b
h
b
w1

A
s1
=614
=678,6mm
2
A
s2
=414
=615,7mm
2
V
=20 kN
V
a
=25 kN
C25
S420
b=300 mm
h=600 mm
b
w1
=250 mm
b
w2
=250 mm
b
w3
=250 mm
b
w4
=250 mm
b
1
=125 mm
b
2
=175 mm
A
s1
=614 (x do.)
A
s2
=414 (x do.)
x dorultusunda
b
w1
=250 mm > ( ) b=225 mm
b
w2
=250 mm> ( ) b=225 mm
b
j
=2125 =250 mm
koul salanmadndan kuatlmam birleim szkonusu
V
kol
=min (V
a
;V
)
V
kol
=20 kN
Saysal Uygulama 9.1.
Birleim blgesinin kesmeye
kar denetiminin yaplmas


Dey yklerin kolonlar tarafndan karlanmasnda genelde sorunla
karlalmaz. Daha nce de belirtildii gibi minimum boyutlara sahip bir
kolon (250mm x 300 mm) yaklak 1000 kN deerinde bir eksenel yk
tayabilmektedir. Dolaysyla dey tayclar sadece kolonlardan oluan
ereve sistemler, dey ykler iin genelde yeterli olmaktadr. Ancak, rzgar
zellikle de deprem gibi yatay ykler iin de yeterli olabilmesi iin, kesit
boyutlarnn ar byk tutulmas gerekmektedir. Bu durumda ise yap
maliyeti artmaktadr.

Yapnn rijitliini artrarak, telenmesini engellemek iin tayc sistemde
perde duvarlarn kullanlmas, zellikle hemen her blgesi deprem riski
altnda bulunan lkemiz iin, bir zorunluluk olarak gzkmektedir. Perdelerin
eilme rijitlikleri ok byk olduundan, yapya etkiyen yatay yklerin byk
bir blm perdeler tarafndan karlanacaktr. Bu durumda daha kk
boyutlara sahip kolonlar tasarlama imkan doacaktr
10.1
.

Deprem Ynetmeliinde
10.2
ve TS500
10.3
de planda uzun kenarnn (
w
),
kalnlna (b
w
) oran, en az 7 olan dey tayc sistem eleman perde olarak
tanmlanmaktadr. Bu deer olduka byk bir deer olarak
PERDE DUVARLAR
10
10. PERDE DUVARLAR 672
A-Sneklik dzeyi normal perde iin:

Sneklik dzeyi normal perdeler iin de kesme dayanm (V
r
) Denklem 10.9
ile belirlenebilir. Perde duvardaki enine donatlarn belirlenmesinde aadaki
bant ile belirlenen kesme kuvveti esas alnr.
1 5
0 22
r
e d
ch cd
V
V , V
, A f

Saysal Uygulama 10.1. Betonarme Perde hesab: ekil 10.13 de grlen 5
katl bir yapdaki bir perdenin betonarme hesaplar yaplacaktr. Perdenin en
kritik kesiti taban olup aada sadece bu kesite ilikin hesaplar
verilmektedir.

ekil 10.13. Saysal uygulamaya konu perde duvar

A-Sneklik dzeyi yksek perde iin:

Perde kalnl:
20 300 20 150
seilen 250mm
200mm 200mm
i
w w w
h / /
b b b
=
=

Ykseklik/uzunluk oran:
H
w
/
w
>2 koulu:

15
7 5
2
w
w
H
, = =
olduundan perde u blgelerinin oluturulmas

gerekmektedir. Sneklik dzeyine gre perde u blgesinin boyutlar
deimektedir. Tayc sistem perdelerden ve erevelerden olutuu iin

15 3000 15 200mm
seilen 250mm
200mm 200mm
i
wu wu wu
h / /
b b b
=
=

b
w
=0,25m
w
=2m
h
i
=
3
m

H
w
=
1
5
m

Perdedeki tasarm kesit etkileri:
N
d
=826 kN
M
d
=1500 kNm
V
d
=442 kN
C20-S420
V
t
=1002 kN
A
g
=1 m
2

A
p
=500 m
2


Ard arda sralanan yatay elemanlarn oluturduu, bir seviyeden baka
seviyelere inip kmay salayan yap ksm merdiven olarak
adlandrlmaktadr. Merdivenlerin tayc sistemi, betonarme olabilecei gibi
ahap ya da metalden de olabilir. Betonarme bir yapda kolon, kiri ve deme
gibi yapsal elemanlarda eit says birka gememektedir. Ancak
merdivenler iin durum tamamen fakldr. Merdivenin davranlarn
yorumlamak iin, kolonlardaki gibi etriyeli ve fretli kolon ayrmna benzer
bir ayrm yapma imkan yoktur. nk uygulamada, geometrik ve tayc
sistem zellikleri birbirinden farkl, onlarca merdivene rastlamak mmkndr.
Dier taraftan, merdiven elemanlarnn mesnetlenme koullar yaygn olarak
bilinen basit mesnet ve ankastre mesnet gibi tanmlara genellikle
uymamaktadr. Bu durumda merdiven tasarm yapan kiinin geree yakn
zme ulaabilmesi iin, mesnet koullaryla ilgili eitli kabuller yaparak
zmler gerekletirmesi ve elde ettii bulgular birlikte deerlendirmesi
gerekmektedir.

Btn merdivenleri kapsayacak bilgilerin verilmesi, kitabn kapsamn ar
artracandan, burada uygulamada daha yaygn olarak kullanlan betonarme
merdivenlere ilikin bilgileri vermekle yetinilecektir. Ancak, kullanlan
tanmlar ve genel prensipler btn merdivenler iin de geerli olduundan,
11
MERDVENLER
11. MERDVENLER.. 694
her bir kolun birbirinden bamsz olarak alt kabul edilmektedir. Bu
durumda, szkonusu mesnet koullarna sahip iki kollu merdivenlerin yapsal
zmlemesi, daha nce ekil 11.14 de gsterilen sistemlerin zm gibi
yaplabilir.

ki kat kiriine ve bir sahanlk kiriine oturan merdivenlerden ikisi ekil 11.16
da grlmektedir. Bu merdivenler, boyuna dorultuda mesnetlenmedik-
lerinden her bir kolun bamsz alt kabul yaplarak, yaklak olarak
yapsal zmlemesi gerekletirilebilir.

ekil 11.16. ki kollu merdiven uygulamalarna iki rnek
Sahanlk kirii
Kat kirii
Kat kirii
Sahanlk
Sahanlk kirii
Kat kirii
Kat kirii
Sahanlk
Sahanlk
Plan grn
ve mesnetlenmesi
Plan grn ve mesnetlenmesi
Sahanlk
11. MERDVENLER.. 702
Merdiven kol plann hesap ve tasarm:
Ave B mesnet reaksiyonlar:

2 21, 35 1, 375 25, 7 2, 08 112,17 Y = + =
kN
Sistem simetrik olduundan A=B=
112,17
56, 08kN
2
=

Aklk momenti ykler dikkate alnarak aadaki gibi belirlenebilir:

2
1, 375 1, 04
56, 08 2, 415 21, 35 1, 375 (1, 04 ) 25, 7 70,82kNm
2 2
M = + =
1 2 3 4 5 6 7 8
1,375 m 2,08 m
1,375 m
21,35 kN/m
18,3571,4
=25,7 kN/m
14,01,525
=21,35 kN/m
1
,
5
0

m

h
plak
9 10 11 12 13 14 15 16
1
,
4

m

1
,
4

m

2,08 m 1,25 m 1,25 m
0,25
0,25
1
2
3
4
5
6
7
8
1
,
5
2
5
m

BLM 1

Bir yapya etkiyen btn yklerin, yap emniyeti iin, zemine gvenli bir
ekilde aktarlmas gerekmektedir. Ykleri zemine aktarma grevi, temel ad
verilen yapsal elemanlara dmektedir. Dolaysyla, temelin szkonusu
aktarma ilemini yerine getirebilecek tayclk zelliklerine sahip olmas
gerekmektedir. Bunun iin temeller zemin tama gc almayacak ve yapda
zararl oturmalar meydana gelmeyecek ekilde tasarlanmak zorundadr. st
yap ne kadar mkemmel olursa olsun, temel sistemi yetersizse yapnn ayakta
kalmas mmkn deildir. zellikle 17 Austos 1999 Kocaeli Depreminde,
ok sayda yap temel yetersizliinden dolay ar hasar grm ya da
yklmtr
12.1
.

12.1. Temel Altndaki Zeminin Davran

Yapya etkiyen btn ykler, kolon ve perde duvar gibi elemanlar vastasyla
temellere, temellerden de mesnetlendii zemine aktarlmaktadr. Zemine
aktarlan ykler nedeniyle temel altndaki zeminde gerilme meydana
gelecektir. Zemindeki gerilme dalmnn ekli, ykleme eidine (tekil,
12
TEMELLER
www.cs.princeton.edu
12. TEMELLER..

738
Hesaplanan taban basn dalm aadaki ekilde grlmektedir. Bu
temellerin tasarm aadaki ekilde grlen taban basnc dikkate alnarak
yaplr. Ancak bu dalm grld gibi geometrik olarak dier dalmlara
gre biraz daha karmaktr.

Saysal uygulama 12.7: Aada zellikleri verilen eksenel yk ve iki
dorultuda eilme momenti tayan tekil temelin tasarmnn yaplmas.

1. adm: Temel boyutlarnn yaklak olarak seilmesi:
d
x y
zu
N
B B
f

2
1295
2m
650
x y
B B = = seilen 2 x 2 m kare temel.

2. adm: Dmerkezliin belirlenmesi:
175,1 201,8 2
0,135 ; 0,156 ; 0,33
1295 1295 6 6
, olduundan dmerkezlik ekirdek ierisinde kalmaktadr.
y
x
x y kritik
d d
x y kritik
M
M B
e e e
N N
e e e
= = = = = = = = =

3. adm: Zemin gerilmelerinin belirlenmesi :
Kolon Boyutlar:0,6x0,6 m
N
d
=1295 kN
M
dx
=201,8 kNm
M
dy
=175,1 kNm
C20/S420
f
zu
=650 kN/m
2
(1,5
zem
)
N
d
N
d
M
dy
M
dx
z4
=348,26 kN/m
2
(
zmaks
)
z3
=198,26 kN/m
2

z1
=218,4 kN/m
2

z2
=68,4 kN/m
2
(
zmin
)
12. TEMELLER..

757
2 2
1040 0 8
332 8 kNm
2 2
z
yd
,
M ,

= = =

6
2
2 332 8 10
750 750
0 85 17 1000
,
a
,

=

31 36mm , =
( ) ( )
6
2
1
332 8 10
986 mm
2 365 940 31 36 2
yd
sy
yd
M
,
A
f d a / , /
= = =

2
0 002 0 002 1000 750 1500 mm
s
min A , ( birimuzunluk ) d , = = =
1
s sy
min A A > olduu iin seilen donat : 816 (1608,5 mm
2
)

Saysal uygulamaya konu olan temellerin plan boyutlar aadaki ekilde
grlmektedir.

4,0
m
A B D
1
2
3
S1
S2 S3
S4
S5
S6 S7 S8
S9
S10 S11
S12
6,0
m
6,0
m
5
,
0
m

5
,
0
m

x
y
C
Btn ba
kirileri
b
w
=250 mm
h=400 mm
2,5 m
3

m

2,5 m
3,0 m
6,6 m
2
,
1

m

1118
418
618
8/250
8/250
618 618
8/250
816
816
12. TEMELLER..

773
Saysal uygulama 12.11: Seilen rnek bir yap iin radye temel tasarmnn
yaplmas. Malzeme C25-S420. Zemin kat kil olup C grubu zemi olup, en st tabaka
kalnl 20 m dir. Deprem Ynetmeliine gre Z3 snf zemindir. Zemin emniyet
gerilmesi (emin tama gc)
zem
=200 kN/m
2
olarak dikkate alnacaktr. Sert kil iin
dey yatak katsays Tablo 12.7 den k
o
=20000 kN/m
3
olarak alnmtr. Radye temel
kalnl 0,8m olarak seilmitir. Faydal ykseklik d=750mm dir. Temel hesab rijit
ve esnek kabullere gre yaplacaktr. Rijit kabul sadece taban basncnn
belirlenmesinde kullanlacaktr. Dier hesaplar SAP2000
12.17
programndan elde
edilen deerlerle yaplacaktr.

ekil 12.34. Saysal uygulamaya konu olan yapnn plan grn ve kat ykseklikleri

A-YAPISAL ZMLEMELERN GEREKLETRLMES:

Yapnn dey ykler G ve Q iin yapsal zmlemeleri gerekletirilmi ve bu
zmlemelerden temele oturan kolonlarn tamamnda eksenel kuvvetler
belirlenmitir. Kolon kuvvetlerine temel arl ve temelin zerindeki hareketli yk
ilave edilerek 1,4G+1,6Q yk birleimi iin temel tabanna etkiyen N
d
=18058 kN
eksenel kuvveti hesaplanmtr. Szkonusu temel yk birleimi iin temele etkiyen
moment ihmal edilebilecek dzeydedir.

Ayn yap iin deprem yk birleimi (G +Q +E) iin de yapsal zmlemeler
gerekletirilmi. Bu zmlemelerden temel tabanna etkiyen eksenel kuvvet
N
d
=12756 kN hesaplanmtr. Deprem durumunda yapya etkiyen yatay kuvvetlerin
her iki dorultuda temel tabannda oluturduu momentler M
d1
=6801 kNm ve
M
d2
=6850 kNm olarak belirlenmitir. (Bu momentler kat seviyelerine etkiyen
kuvvetlerin tabandan olan uzaklklar ile arpmndan belirlenebilir)
x
4
,
5

m

4
,
5

m

1
0
,
2

m

4,1 m 4,35 m
9,65 m
y
S1 (250/500) S2 (500/250) S3
(250/500)
S4 (500/250) S5 (500/250) S6
(250/500)
S7 (500/250) S8 (500/250)
S9
(250/500)

Betonarme bir yapnn projelendirilmesi iin gereken hesap ve tasarmlar toplu olarak
sunmak amacyla, bu blmde rnek olarak seilen bir yapnn projelendirilmesi iin
gerekletirilen ilemlerin aamalar zerinde durulmaktadr. Elle hesaplara yardmc
olmas amacyla, dey yklere gre BRO, yatay yklere gre MUTO yntemleriyle
de yapsal zmlemeler gerekletirilmitir. Ancak kesit tasarmlarnda sonlu
elemanlar yntemiyle yapnn boyutlu modellemesinden elde edilen deerler
kullanlmaktadr.

Yaplacak ilem aamalar:
(1) Tayc sistem seimi
(2) at Yklerinin hesab
(3) Kirilerin nboyutlandrlmas
(4) Demelerin nboyutlandrlmas ve yklerin belirlenmesi
(5) Merdivenin tasarm
(6) Kolonlarn nboyutlandrlmas
(7) Demelerin tasarm
(8) Kiri yklerinin belirlenmesi
(9) Yatay yklerin belirlenmesi
(10) Yapsal zmlemelerin gerekletirilmesi
(11) telenmelerin kontrol
(12) Kirilerin tasarm
(13) Kolonlarn tasarm
(14) Birleim blgelerinin kesme denetimi
(15) Temellerin tasarm
13
RNEK BR YAPININ
PROJELENDRLMES
13. RNEK BR YAPININ PROJELENDRLMES. 797
13.9 Yatay Yklerin Belirlenmesi

Yaplara etkiyen ykler genel olarak deprem ve rzgar etkisiyle olumaktadr. Daha
nce de belirtildii gibi yapdaki dzensizlik durumlarna bal olarak sadece Edeer
Deprem Yk Yntemiyle zm yeterli olabilecei gibi, bu yntemle zm yetersiz
kalarak Mod birletirme gibi dinamik yntemlere gre de zm gerekli olabilir (bkz
ekil 5.9). Uygulamaya konu olan yap iin, aada akland gibi, her iki ynteme
gre de derem hesab gerekletirilmektedir.

Edeer Deprem Yk Yntemi le Deprem Yklerinin Belirlenmesi
Deprem dinamik bir hareket olduu iin, etkiyen yklerin hesab iin kat ktlerinin
belirlenmesi gerekmektedir. Bu kat ktleleri dolaysyla da kat arlklar kolonlara
etkiyen kalc ykler daha nce belirlenmise kolon ykleri yardmyla kolayca
belirlenebilir. Dier durumda bilindii gibi bir elamann arl, hacmiyle birim
ktlesinin arpmndan belirlenebilir. (n hareketli yk katlm katsays 0,3 alnd)
.
i i i
W g n q = +

Kat arlklarnn belirlenmesinde yaplan yaklam:

Kat arlklarnn belirlenmesinde kullanlacak deerler:
Kiri birim boy arl ........ 0,25 0,50 25 =3,125 kN/m
Kattaki kirilerin toplam uzunluu(boluklar ihmal edildi)..(4)17+(4)13,5+9+(2)4,5=140,0 m
Normal deme m
2
arl (0,15)+kaplama+sva.. 0,15 25+1 =4,75 kN/m
2

Kattaki normal demelerin toplam alan(6)4,55+(2)3,54,5+(2)2,04,5=184,5 m
2

Dk deme m
2
arl (0,12)+cruf+ kaplama+sva. 0,12 25+1+0,20 12 =6,40 kN/m
2
Kattaki dk demelerin toplam alan....23,54,5=31,5 m
2

Balkon demesi m
2
arl (0,15)+kaplama+sva.... 0,15 25+1 =4,75 kN/m
2

Kattaki balkon demelerin toplam alan.....21,15=11,0 m
2

D duvar birim boy arl+sva..0,20 (2,8-0,5) 13,5+2 0,02 2,3 20 =8,05 kN/m
D kirilere oturan toplam duvar uzunluu..(2)17+(2)13,5=61,0 m
duvar birim boy arl+sva........... 0,135 (2,8 0,5) 13,5+2 0,02 2,3 20 =6,03 kN/m
W
4
W
3
W
2
W
1
W
z
Zemin kat
1. kat
2. kat
3. kat
4. kat
W
4
=at + deme (kalc yk ve hareketli yklerin
belirli bir yzdesi)+ kiriler+ merdivenin yars+
4.kat kolonlarnn yarsnn arlklar toplam
W
3
=4. kat duvarlar+ deme (kalc yk ve hareketli
yklerin belirli bir yzdesi)+ kiriler+ merdiven+
4.kat ve 3. kat kolonlarnn yar arlklarnn toplam
W
2
W
1
W
Z
1.kat ve Z. kat kolonlarnn yar arlklarnn toplam
13. RNEK BR YAPININ PROJELENDRLMES

822
Simetriden yararlanarak uygulamaya konu yapnn yars iin kolon aplikasyon plan
aada verilmektedir.

1016
1016 200
8/75 (sklatrma blgesi)
8/125 (orta blge
200
L=2240
10 16
1016
30
15 15
1016
1016
17 17
3210/8 228/12
L=100
L=100
1016
1016
30
15 15
814
S3
S6
S7
S8
S11 S12
S13
S18
S19
7
7
0

2
5

1
2
,
5

1
2
,
5

2
0

2
0

2
0

2
0

800
675
125
1016
S1
2
5
0

1
2
5

1
2
5

800
675
125
1016
S17
2
5
0

1
2
5

1
2
5

1016
S2
400
800
400
2
5
0

1
2
5

1
2
5

400
800
400
2
5
0

1
2
5

1
2
5

4
0
0

250
4
0
0

8
0
0

125 125
4
0
0

250
4
0
0

8
0
0

125 125
4
0
0

250
4
0
0

8
0
0

125 125
4
0
0

250
4
0
0

8
0
0

125 125
7
7
0

250
125 125
6
7
5

1
2
5

8
0
0

400
800
400
2
5
0

1
2
5

1
2
5

D
2 3 4
C
B
A
1
KOLON KALIP PLANI LEK:AIKLIKLAR 1/50, KOLON KESTLER 1/20
13. RNEK BR YAPININ PROJELENDRLMES

825
erit temellerin yapsal zmlemesi iin nerilen yaklama gre belirlenen ve ekilde
karlatrlmal olarak verilen kesme kuvveti ve moment diyagramlarndan grld gibi
olduka farkl deerler elde edilmektedir. zellikle de moment diyagramnda farkllklar
daha belirgin olmaktadr. Bir ynteme gre moment diyagram iaret deitirirken, dier
ynteme gre iaret bile deitirmemektedir. Bu durumda temellerin tasarmlarnda biraz
daha cmert davranmak ve temel kiriinde iaret deitirme durumlarn irdelemekte yarar
bulunmaktadr. Buna her ne kadar zemin incelemeleri yaplsa bile, zeminin davranndaki
belirsizlikler de eklendiinde, temellerin tasarm iin farkl durumlar dikkate almann
gerei ortaya kmaktadr.

Uygulamaya konu olan yapnn temel kalp plan aada verilmektedir. B-B aksndaki
temel kirilerindeki donat dzeni ise kalp plann takip eden ekilde verilmektedir.

TEMEL KALIP PLANI LEK:1/50
1 2 3 4 5 6 7
A
B
C
D
7 6 5 4 3 2 1
D
C
B
A
5000 2000 1500 1500
17000
2000 5000
S1
S10
S22
K01 K02 K03 K04
K05
K06 K07 K08
K09 K10 K11 K12 K13
K14
K15
K16
K17
K18
800/1000 800/1000 800/1000 800/1000
800/1000 800/1000 800/1000 800/1000
800/1000
800/1000 800/1000
800/1000
800/1000 800/1000 800/1000
800/1000
4
5
0
0

4
5
0
0

1
3
5
0
0

4
5
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

K
2
1

K
3
1

K
3
0

K
2
7

K
2
3

K
2
0

K
1
9

K
2
9

5000 2000 1500
17000
1500 2000 5000
4
5
0
0

4
5
0
0

1
3
5
0
0

4
5
0
0

S5 S3 S2 S4
S6 S7
S8 S9
S11 S12 S13 S14
S15
S16
S17 S18
S19 S20 S21
800/1000
8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

8
0
0
/
1
0
0
0

K
2
4

K
2
5

K
2
8

K
2
2

K
2
6

BAINDA.. 843

Bir yapnn inasna karar veriliyor
1
2 Zemin incelemesi yaplyor
Tayc sistem seiliyor
3
Ekonomik
olacak
Salam
(dayanml) olacak
Uzun mrl
(dayankl) olacak
Ynetmeliklere
uygun olacak
Konforlu olacak
evre ile
uyumlu
olacak
zgn olacak
mara uygun
olacak
naat mhendisi, mimar, mal sahibi ya da mteahhidin kendi ncelikleri farkl olsa da
tm bu hususlarda ortak karara varmak durumundadrlar.
Zemin grubu
ve snf?
Svlama riski?
En st tabaka
kalnl?
Heyelan riski ?
Zemin tama
gc?
Oturma durumu?
Elastisite modl,
Poisson oran?
Minimum temel
derinlii ?
Yer alt suyunun
seviyesi?
Zemin karakteristik
periyotlar?
naat mhendisi, jeoloji ve jeofizik mhendislerinin grlerini de alarak temel
tasarmna esas olacak zeminin mekanik ve dier zelliklerini belirlemelidir.
Mimar ve inaat mhendisi koordineli bir ekilde tayc sistemi tasarlamaldr. letiim
mutlaka gerekli. Aksi durumda tayc sistemde nemli deiikliklere gitmek gerekebilir.
Deme sistemi
kullanma uygun mu?
Aklklar kullanm
iin uygun mu?
Yeterince kolon
ve perde var m?
zgn m?
Depremde acaba
nasl davranr?
Zemine de uygun temel
sistemi ne olmal?
Hesab kolay olsun
zgn olsun
Dey elemanlar
mekanlar blyor mu?
Sneklik ?
i.1
i.1
Estetik olacak

Adem Doğangün

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Adem Doğangün

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Adem Doangn, Betonarme yaplarn hesap ve tasarm, CD ilaveli gelitirilmi 4. Bask, Birsen Yaynevi, 2008.

ksa kolonun alt ve st

Snr deerler ve aklamalar

250 mm (Deprem Ynetmelii koulu)

25 mm (yap kenarlarndaki kirilerde)

olduundan perde u blgelerinin oluturulmas

Вам также может понравиться