..

TYPCl{OM

1



195
, :
:
, < '
:
1000


... 5

. . . . . . . . . . . . . "',' . . . . . . . . . . " 7
Hadiibeglc: Turski dOlkumeati zu:pe: iz sto!i;IN'a, (24 faksi-
Illila). I-YIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 23
Dr. sacir Si:kiric: ......... " 51
-
69
.
1875 . . . . . . . . . . . . . . . . .,. . . . 85
sabanovli'c: Tursk:i izvor.i za istlQfiju 117

. . . . .. 151
Hazim S,ab,afl'ovic: Natlp:i.s KIa.saplcica u Uzku i
DZiiri 156
Korkut: Sremsko ostrvo . . 161

iz g,odine 922/1516 -- . . . 163
bosan.sk'Jg iz glOdi.n:e 94811641 - . . . . 166
1. Hakk.J i na'rold, u u i s,t'o!j,ecu
Ha'dzibegic) ....... , . . . . . . . 168

- 173
I -
1 I Aj,a1c - 182 I
OSllla:n Ti.irkiye tOipraik hulkHku -
183 / Dr. Mustafa Akdlag: imj::ar:a1t'orlugunHn' devrin,d,e
Tli:kiyenin iktisadi v.aziryet:i - 186 /
Devletinin Merk,ez 191.




































*)
v TYPCiKH
6










-
-



















1938



drefatiri tahrir defterleri),
jre


1521 1523
1530
1545




1938
, ijep

jla



1523


IOIBoj
1523



10

1) 1939, 356-7.
2) 1545 Cajplaje[JY, 1 (1948), 129----138;
1530 (1948), 189-200.
8
j1e

1523 1521

1521
-- -
j1e 1521





1)

Koj1a
106
30 9


106

927 (1520/21)/)
jie 7 927 (15 1521).4)



Ka!jle




:31

1) IH 10' IP 10' IK IH IH
,) XXIV (1940), 26-9.
Y:B,eIK
tS <1'\,:,,(')1..; <.S.J}I <.SJA...I "sr!.) fl.)
( ,,; )L....i v..r" ..

-
927.
40) ",::1.:6_; -..i\t"":; v../:'" "-:- ... ...,; .. ':11 (.l_1\ ('
1521 1523 - 1
9
122,
j1e
929 1523).
ICiBa:jl
j1e IQIR. j1e


KalKa Ijle

jle








l';le
929
jle
j1e
929
6
8
cedild vilayeti
Kara Dag b'er emr,j

'1'0-


9 10

vi/:iarye'ti Kara Dag ber def!teri aHk).
10'
]{ojle

(r<:smi ar1us),

M1ecTY (d,efiteriaHk),



IOIB1or
5) ,cuaTip'a (resmi arus)
tapu:slu), tJapusu)
(diitiliH resmi) [!1],
38; IV-V [1 949-5{)] , 3415<).
10


rlOip



11 58

58
58 v. 59
1521 59
60 67
,jle 67
Aajie


klrmasl,
IjJe
IA!OicTa
.




,
IcaMo




1527

U!e
3:1
1523
20

Taij
j1e


1489

6) (1879), 229.
7) serbischen Dyn.a:stien Ornojevic (s. Wie::1er Ak. -- 1886)

8) 24), 756--7.
1521 1523 -
11


(musellem)
2) 1523
j1e
6 8.
u'e


1523





!jle

(defteri atik).

[521

1523
olHe



jle

;ile
Hla
9)
Arif, 63-4 -
- IY-Y, - 1523 ICY

12
t-';':') .. I -' (.IY-)p- o..\;..cl)1 L\1,
Y.. l .... ) ":"" ..
..

.>})I
.... ,)I} .. JI ) -' .. (.IY-
,,1) ... , 0))1 ",:",.,L.I
i;i o\s);) !J)).i.
)"rL!;
fl" jl.:ly' 0..\;..\:1)1 .; .. 1
..\:-; 1 ':}),
j .. J--I;) t:)


.>})I ) .. , fl" )I.{
.. <Ii.. ... ) .jt:\)1
.;.tJ .,:..;) .. 0y") .s-) S;y") \ t,Ql) ",:",):JI .j.,lj':})1
0..\::;) .. I iJ<: ':})\)"';u
o..d)
"ll \::.i 1J1,,:<:! I i]\1A i)-')
f' \;1 f'''J 121.,)\ 1 rfl" ..s

2)
3) .;;
4)
5)
6)'
7)

9) ...l'..J'
Tp'e1h.e
11) ....; san,cakbeyilne
.::L;t3, ... l,.., cpelJ'a.

18)
1521 1523 - I
13
)))) J.I;. ...... ))1 J.t->
J-",Y..IJ '-;'"'"11:. .... jk. ..
... (..\l; Ul))) JL. ..
15 \;1 ... o"jU) ... ,.-
ji.;)).i I:1J I S') J-jf;\) }I.$.G=
... ,-:,,):1)1 1.5")'"');;.L...)
:3;li--,;:<'.J:. 4i.f: ... 15) ...
,-:,,):1)1--,:; ... 0,,1} J",I> ... ) O)'i
J'";U) ... '-:");} ...
\> .....i",; oJ.: .... \:; .. .. ..\;. ':lJI :3).; 1 <.i l) ,-:,,--'!.' t;; 17)
JI ....... f ... uj\j ...... )':ll
.... -;1 SI .-.5 o ... u':l)1 "-,,,\;,
J':ll ... .. )
:3).i..\:f:::=:> "1;: ,,"'\;. iS)4J 1$).;\:1\1

... ... \: .. '};:' o;...t.. rt ... 1
).: .. ), \:.. ':l)1 f"'" .(, .. \:.. rt ':l .... '
..\? .. .. .;U) "-fl uk;... .. J .. I
1 0)))1 04.>
" .
,-:".,1( ... \;1 J)t.t; f"'J jij)
--,:; .!. .... "':i \.jl;. ji..j) J)\.t:; i)
... ... -' ... .k ... JI )t..1 )t..1 0)))1 W
uot;. )4';\;' ... ..11
15)
1(') .;\....,
17)
18) t.S)../.. t.;..

10) ... ;.,,-\.

1521.

14 .
--------------------
22))}1 J-:I JJ)I r1--" u
l
... L?"Li-
",.: .. .... '..5}-<) .... ) 1"1_A '..5.;: .Jfb rt'L-< ):' 23\..:)1
... "'l: .... <\,; .... ..;...i"\"A
24)
IJ..)\i <5"\; rl;JI .... I '..5) <5"\; ...
.... \.:-- oI.;j:",,\; J_I <5"\; .... <5"\; ....

25,\,\ 1 "
,
..\:; SI" ('1-.. ....
.. Jl.. '..5..\.:1,,1..\:; ('1-.0 ,):, ..;...11











21) JII.

22) j,i) \
23) ,511
24)
25) (:', ($11\ .. ", .
1)
--
. . ." \
1523

XXIV, 33:2--7.
2)
20


3) 1521
1521 1523 - 1

15

alKO

jle
Ka!jle

Ice
FJ1eKa




Ica Ka!j1a'

Ipaje


4) rQlsa
5) )lia
6)
7)
KOjlZ 33
20


8)


9)
10)
33


11)

12) '1521
16

O'gI'u)

I}:oje
HlelKa



jre mahrusa),


H3Melhe



xa1ca.19)






oAperyeHacYIMa

(rres111i




Hajrrorper
(resmi 11





Kaio


jre
'l'oMe

i5)
",'(IsJ.alm 3, ciiz 2'5 -
i6)
i7)
j1e rQrtaklclIIk).
i8)
19) (defteri ,atik).

1'523 !GoMecy

20) (!)
21) TeI<iCTY.
22)
23)
"')

25) =



1521 1523 - 1 17
jle
(cizye)

- 36

jle


3)
9 10

(detteri atlk) ,

arus). jle

(resmi aru.s).
26)
TYlpCKoj, 2<0-1).
27) ICEJ


YMeeliO

1)




-



(pajle)
HalM

'11


2
18

(bad-u-hava badi ha-
va)2)







1000 600

Kojle

1.588/9

ht

(XIV,
- 1941, 93-6)

2) \Y")l:.
3)
gerdek), cinayet) A'roif, u m i 1
s m [iki!]Jci,si], 63; .. [1949-5.0],37.0'-1)_
4)
(11,949-5.0), 3.07 :6 310 42. -

5)

310 42).
Arif,
u 11 m i 1 i s m [11], 7-1.0; 310-311),
(s'iya.set).

6) (1916);
448-450 4:69-472
7) <3 168&-9 (1949
-50),273 TeKiCT), 280-1
________ 1521 1523 ---=- 1
19
LS' ... ...,'-:jA l)J\;I.;'
..... )))1 <1. ..... )))1 2))\ <1._1)\ "k d._\; tj)15 .1. ):1,1
\" ,,-1:\ .;,:;; ) <\:11 "ll ,,--)))\ .1..,) ) ,,:1\ f
.k ..... ) "ll i.5:f ..:...!I <1.5<1.-.1)1 tj
iSJ))\ ,,-1)1 <l.k"';:' "7'); .. l\ ",-1)\ ,,-1)\
"7'):..1:'.\ : iS) "7'),\ .::1;)" .J'.5f ,,:\1 r..>'J': 51 .. )"' \S.5 J;l.i
<\ll ... -\)\ "l\ ,,-,,)\ .1 .. ) .. :\\ ",-1)\
. tj ,,:\\ si .. ...tj';; .. .;:.;)),,)1 ",:!I
...t:i ) "7'...t) -.5'o\! .. ) )\5::31) 4),,_;\
LS'0\; )<::.1 ) \-*.1 ... 7)),,) "l\ .1. 'S'
"'""}!::::= 5).:l.,jh ":-).1. 51 <\:11 .. .1. s\ -.5'0; iS)\
":-).1. ))1 ))1 0)))1
":-).1.)1 \ i .. l \ .1. .. 1 SI I \.$'0 \; .. I <1.1" d. d._J:>
d.:!1 "7'):': I ,J.Y,.iJ':
.k ..... ) "l \ i <1._1) 1 <1.-1) 1 ..::..: ... 1" f" ,,-1_
t
jll; d.i.J. .1. i:=::::> 1
..:\\ "ll ';)1
-:--;:': 4.:1\ 4.ll .:_;-; .1 ... )
... :11 "l\ <1..... )))1 .1-) d\ d.ll .. -.i\!.if.')<)
"7'))1 ";...'!'.. 9)"7')..\11 r;\ ,,:5.1.)1 4.:11 "ll
,,:1\ "fl ,,-;\ "!' .. <l.ll if.')<) 4.=l\

1)
.")
3) Ip'ezevenkHk,
") "'-).) ,
5) ..J("f. Sfy. = K.r2,elitz, :2'0, Arif,
rn i 1 i s rn [II], 2); Radl{)lv IV, 1750 :\\-,:, =
") !SJl;,.-:
7) )J\L\
8) ):7"\;)1 otao =
g) '-,'JJJ.I"I.
20

if.f "5" .... )))1 4 .... ,,1;)14:_)
<4.:1\ ,,!' <4.:I\<4.!1 0\_;\ .1 ... )
\.;Ij ,,:11 ,,!' 0..\-':\ Y..:ii <4._I.}) I 51
<4. .... if.)5 <4.}\ .:,.JI )_ .. _5 <4.-1})\ 51 <4.:11 "!' ,,_I.})I
.u .:1 <\S.:.)I 4:11 ,,-!' ('j<:i <4.-:1 4-:1 .1 .... ) <4.:JI <4.!'
1 .1 .... ) "! 1 i ,,_I.}) \ )5 #0-).:.)1 ,,:11 "! 1 " ... ) 1
\.;..\;S)y) J.I-'} ",:11 ",!I <\!'
<4. .... * 4_f'.:.) 1 ",:11 <4.!' .:. SI 190\; 1
,,:11 i J<i <4.!' 4_1)1 .k .... ) <4.! 1 ".-1)1 <\)..\,.:1;
<4.-1;.1 10J.;I) ....
if.P .], .:,.\1] " .... )))1 ".:_r.r. 51
)f=\ d\ 4!\ ",-;1 ",!' <4.-:1 .1 .... ) ,,!\ \.;)1 12)["' ....
t:r';. <I. .... J))IlJ:\.;:, [..\;] J..\.'.i; . 190\i
,,:\1 SI Y.."}i (..)0\; 04._11 ".:-i 41 . .11; )))1
)1). J. .. I$'I &,,:...5 .r. 51
SI " .... ) )'. "'-)i1j.i. Jl .. 1 .;:..;), ", ... ) ,,:11
) ..\-,:1 \;1 ,,1))1 SI ",:11 ..11 4 ... ] )))1 J\ ..
)))1 J. ... \f:::::> 1 "f:::::> "' .... .. 1 .. \ ..\ij\S"J;1
J--!.f) 1.5.1")1 rlJ \11)
. ":.'.$.5.:1.;\ )))1 ))1. "-')1 .... I)
t,J')f f"') S)J...I$' '-'"))" 0..\1\ ... d..\I)1 if.).,t; t,J')I ("'))
,,:t)1
)\f i)tvl \.S.0\i ,,-);L:,I \11) . Cj\i -') -,I}I
f,:1ic <4."'j .. ...
10)
11) , = (Zenker, 705).
12)

13) "-: 1 ....;
14)
15) \,
....
16) ( d!. + f.F.- ).
1521 1523 - 1



21

. iye
j1e
















jle tile

jie

KOUia 7), (kan cilr-

2)
Ta'zir 80
') Tafsil =
fasl =
5) Ota1ci Kraelitz, Sultan Mehm:eds II, Mitt.
ZHr osm. GeSlchkht,e 1, 1, 21 d).
6) HaHe10
7)
ki:s.as

22 _______________ _



Ha1jl




,alKo




alKO

HeKIQlr




aKIQI

CT!OIKY,




arus),









8) Ice
9)
10) .1;): Zenker).
IMIOM at

11)
,atik)
12)
HADZIBEO/C
TURSKI DOKUMENTI GRBALjSKE ZUPE
IZ XVII STOLjECA
bibl:ioteka u Sp1itu do>s:tavila prosle godine Zemalj,skom muze}u 31
dokumenat tHrskO'Iillf jeziku i trazila da :se ,da,de sadrzaj tih Pre-
gledajuCite dokum-ente sam zadO'voljstvom konstatO'vati da se 27 iSiprava
odnosi z'Upu, dO'k kao nallija potpadala pod
tur'slku Medu 24 zva,nicne turske isprave iz raznih godina XVH
Sltroljeca (od 1615-1647 i od 1672-1683 ge'd.), dva ni5U d'atirana,a
dan od 1708/9 godi.ne.
b
Ove pronasao u bibliotecci Srpsiko-:pravoslavnog opstetsitva Si-
benbl\iu Dlusa,n bibliotekar Gra,dske biblicrteke u Splitu. Srpsko-
pravoslav.ne opCine znajru, kakO',siu ti dokumenti dospjeli do rac'Unaju,
da ito olkO' 1900 g.c
gore zvanicnih isprava iz XVII ISltoljeca
kaO' iS1torij:ski'h izvora , dacemO' u i tO' turskom transkribovanom tekstlu i
prevodu, uz to don.ijeti i faksimir;:e Ovo su :prvi
menti, tkoji se s ovO'g podrucja.
U s1Vim ovim dokumentima Grbaljsika zupa se kao
kadiluka.
d
U veCirn1 tih Se naziva 1
(od 1615 g.) se Gribljan i Grbljian, u b,r. 16 (od 1646/7) Gi'rblan,
u dokumenrtilmlabr. 22 i 23 (old 1687) napisanro
Jedno dozvola za boravak, drugo l1E;sto oste6eno pismo crnogorskog kadije liadzi
Murteza-a, nekom Ismailu.
Sto se ticedruga 4 jcdno potvrda od 45 grosa od 1689 g., dvije
isprave su dozvole za slobodno kretal1je u Oskiidar-u od 1841 i 1844 g., jedl10
CorbadZije Yasilikija od 1874 " .. da I1jegov punom06nik Andrija Corbadzija moze podigl1uti iz
drz. blagajl1e 600 grosa za barut. sto ga utrosio :prigradnji nekog puta u Brusan-
skom vilajetu.
Drug Beri6 obilaze6i naisao i u drugim mjestima dokumel1te
j.ezilku, oibjaviti. .
d) Iz dokumel1ata se moze zakljuciti. da CrnaGora podijeljena 1523
g. se spominje kao jedl1a tome otpalo sto
da poz.nati u tek jz 1656 godine. 011
su p.odelu (rne nahil}e u cetvrri;i vijeka. (Dr. Er,d.,
S 'tal r Be.ograd 1926, str. 58-59.) Ispravno I. Ruvarca. da
podije!jel1a u i vijeku kao i Srbija i Bosl1a i liercegavil1a.
011 t 11 g r i 11 Zemul1 1899, str. 63-64.)
24 Hadzibegic
u se s1ijedeca mjeSlta Grbaljske Zupe: Sisic, Dub,
Sutvare, Majine, 06enik, Bukov,ik, Bensac, Bratesic, Prerad, Senoko'S, La-
stva, KuHn (?), Sv. Mornar, Ruvis'te, Peliin:ova, Jakocevic, Po'tovic, Svinils:t:e,
Kolenik, Brasoviria, (?) i Nlircevo. Izvan Grblja Isle Risan, Novi i
u Ridanskoj nahiji Grahovo.
sto poz.nato, Gora potpala pod care'vilniU 1499
stala .dlro s:kadarsrkog Za vrijeme Skenderbega (1514-1528)
pOlseb.ni aiza toga :pono'vo skadarslkio'lm sallidzarku.
su drza1i svojim r1ukama SIVtU Borku Kc'tora, Perasta i Bu.dve.
e
su
zatUlZ,eli 1497, i ostao u rukama do 1715 g'i kada po:tpao pod
taciku vil:aisit. Za vrljeme ka'ndijsikog (1645-1669) i rata (1685-1699), Ikla,cia
StU blli strani, ni,siu ilmlali faktic'ke vlasti orvim
d,rucjemJ Turskj' od 1672-1683 (br. 17-23) pokazuju, da Gr'balj
:kandijskog rata i i stvarno pod upravom i to kao' nahija
Ikadbl:uka.
Obzirom da se Grbalj smatra
gorislkog kadi1uka i da s,e svi spo'fOlvina rjesavajtU pred za
Goru, to iz togap,roizlazi da i Crna Go'ra u stoljec'U po'd
upravom.
g
:polozaju Crne Go're za vrijeme ra'ta N.Tomic ovo:
Prema mnogim pOldlacima Cirs:to mletackog !zvora, koji su nam pri ruci, vidi ISle
razliika mleitaclko-crnogo'rsklh i tur!sko-
r g r s k i h drHg'o:j, s1:crani pre S'Ulejman Ce,tinje jelsren
1692 i posl<e toga. Pre tog dogadaja Mlietacka republi,ka GO'ru z.a
svoju IteritorijtU i u l1jjlOj prettst:avnika svoj1e vlaSlti guvernera
Grblcica; posle to'ga pak njene vl],asiti nestaje, i njen uticaj
plemena slabi i to ato'1i:ko slablja rat.na akcija prema i u
lS!e vise primice kraj Morejskog
zakljuCivanja Hgovo'ra i,zmedll clanova hriscanslkog saveza i
PO'rte u Karlovcima 1699, kao i pri ugovora s Portom 1701
Vuk St. Karadzi6 Novi i Risan bili su turski gradovi gotovo do svrsetka
vjjeka, i juznoj strani Lustica, Krtole, sve
harac samo se Pastrovi6i dice i ponose da to nigda nijesu nego. da su u ta
vremena s oruzjem otimali i branili. poblolri i ce<s,to su se vladom
pribijali uz i s zajedno se od Turaka; zato i sad govori da su te
tri opstine sastavljale petu crnogorsku nahiju. r G r i k t r s k str. 11).'
f) N. opsirno govori crnogorskom ustanku u pocetku morejskog rata 1684-85.
citira jedan dokumenat kotorskog Zen'a" u s,e ,naVloldi, SH blt.a
uz MI.etacktU koj,a su uz skada'rskog sandzakbega, koja ,su ostala 'neutralna.
(Letopis Matice Srp'ske za 1903. sv.
g) osnovu mletackih izvora dokazivao i 01 i t i k i d s r
Gore 1528-1684 g. 'str. 67-94), to usvaja i Dr. Erdeljanovi6 i
da sve do 1684 godine potpunopod turskom vlas6u i u trajnom s
(S t r r G r str. 59). Za crnogorskog kadiju Opste poznato,
da sedeo tu.r.skj k3l(:]Ii.j.a. Jedan, od tih kadija iz ibajickogbratstva Medovi6a.
se i sad zove jedan deo Cetinja Medovina i jedan vis u Glavica.
(Isto djelo, str. 59-60). Pozl1ato takoder i misljenje Ilariona R.uvalca. da su Crnogorska
od pocetka XVI veka do kraja veka pod Turskim gospodstvom i pod
skom t g r i Zemun 1899).
h) N. G r z m r s k g r t (1684:--1699), Beograd 1907, str.275.
GrbaLjlSki dokumenti iz st,oJjeca
25
Mletacka repu.blika po1agala nikakva nego
priznala ka.o

1 1 poslije ovog mi>r'a olstao
upravom.
U veCini iz,ricito se podvla.ci, da Grbalj!slka carsiki has
(havassl kojim jz ,dra
neke bas.tirne fi1uridzijske i da su placale filurij,sku prilstojb!u) Druge s:u
lzvjesnilh daca s'to posjednici 'radi1i u gribaljrskoj
koja pripa1dala

Iz br. 1 vidimo, da dnevni.ca
majs:tora u solanl 1615 go,di'ae 14 rukci, da kas.nije porvisena 18 a!kci,
da 1635 g. 20

,solani vodio brigu na.zir u parstarvljao rte
ma.jlStore i odredivao
Posto su bilbl upravitelji ,carskih ha.sova, to su orl1ii iZrdavalitaplje ha IZremlje,
odnos:no basHne, prodajle prelliaza bliznje roda:ke. su upuCi-
s:ud radi dobirvanja i s:urdske potv'rde.
m
Ilffila slucajeva ,datapij'u iz,daje i nazir Novog.
n
naziri su se brirlllu1i Gr-
barl:jskoj te S:U ,to prodaj'U UiSlt:Ujplrunj,a - tef-
viz) ikoje su vezane za u so,lani.
o
Ukoliko bilo kakvog
spora orko stvar SlUocLu.p
naziri - in!Speiktor) Novom se: Mehmed kapetan
(dok. br. 1 od 1615), Abdulkerirm sin MUSitafin br. 7 o,d 1627 i 10 od 1630 g.)
i sln (dok. br. 12 Olc\l 1635 g.).
Medu doikumentima 14 SUrdlSkih izdatih od s't,rane
'k1a.dija, jedrlllu OId:lukru; kaid'ije Mehmeda rsl)na Husejll10va od 1674 (dok. Ibr.
20) i rjesenje kaldije ,za Rirdansku o,d 1627 (dok. 8). dokumen-
tima dHznolslt kadije v'rsili su (1616), Musta-
fa (1620), Ali sl.n (1621), si.n (1624), RamadalI1i (1628), Mus,ta.fa
sin (1633), Husejn sin Mehmedov (1637 g. u 3 (1627),
(1675) i JUIs:uf (1683 g. u 2 Kod j,ednog sudlsikog rjesenja robki-
nUlt gornji dio, kojem Ikadije i nljegov licni pecat, it,e Sre sa sigur-
noscu moze utv,rdirti njegovo ime. ako uzmemo u obzir da rjesenje da-
tirano 28 1672 (,dolk. 17), dla soudlSiko rjesenJeod 26 julia
iste odcrnorgOirskog rkadije (doik. 18), OInrda Is:e s
ze Ipretposttavitl, da rj,ese.nje d'oruio isti kadija.r
sud. rj,e,senja s:u raz!iciti.
-----
i) N. isto djelo, str. 279-80.
Dokumenti br. 5 (od 1624) i 16 (od 1647).
k) Dokumenti br. 7 (od m'1627) i 17 (od 1672).
1) 'brl 12.
Imamo dvije isprave izdane od strane emina: jedno ta'pija iz 1623 g. bl.
5), izdana od strane liasana sina Osmanova; drugo odobrenje za prodaju jedne njive jz
1708/9 g., izdano od strane Omera (dok. br. 24).
Dok. br. 19 od 1672.
Vj.di dok. Ibr. 7 od 1627 g.
Vidi dok. br. 10 od 1630 g.
r) Osim tOJ?;a jedno nedatirano pismo crnogorskog kadije liadzi Murteza
llekom Ismail-efendiji, u kome istice da duznost crnogorskog kadije preuzeo 5 zulhidzeta, bez
naznake godine. U tom pismu navodi, kako se bivsi kadiia liasim ustezao da preda
U svim navedenim Crna Gora se naziva Karadza Dag, 11 "vom
Kara Dag.
26 Had.zibegit

se govori Roviste (dok. 15 o.d
1637), prcdaji jedne od dan i sa 3 akce haraca i
dvije vino,grada bez haraca za 520a:kci (dok. 20 od 1674),
daji 'tefviz) sa i u selu Pobo.ri Isa gla-
koja pada Za 30 grosa (dck 21 od 1675), te proldaji
u sinoru sela Lastve, i drUlge u sinoru i'stog seil'a za 20 grosa (dok 23 od 1683).
dvijes'UCiske odluke, u se r j-esava U d1olk.
23 (o,d 1683) g'ovori ise u selu Dragonis kc.e-
ISU dobiIe :tapij<u od grbaljs:kog Rizvan-age. Na njiho.vo traze-
se iu,tvrduje i Sa suda.
U od 1627 g. (dolk. 8), izdatog od kadije za
sku odbija se VLlkasina iz sela Bratesic u Grbalj:skoj
da s,e ustupi 'bastina, da za zivota
U se da KapetaJJ tu bastinu us:tupio. s sveste:niku
Meza\inul iz sela Sisic. Na oSlnovu ovetapije svesteniku izdao potvrdu
(te111essuk) obrazlozel1je za odbijal1j.e ik:cerke istice se,
da deciziji (fetva) l1ialsljeds,tvo iza

sudskim od 1616 g. (dok 2) U'tvrduje se da iz sela
Sisic Sil1U dio s

izdrzava do
U rjesel1Ju od 1672 g. (dok. 18 govori se sp:o,ru 1L! po,gledu
l1epokretl1e Neki Redze:p iz Novog od sluda, da se
koja f;'er'i)
govcij Is:upruzi lza Mu.stafe Abdu!ahova) akoju drzi siin
iz Grbal:jske Crnogo.rski kadija Redzepa, spc-
,sa dokazao, da to kupio otacpr;je sest
za 40 grosa.
{z 4 od 1621 g. da sud odblja l1eke zlbog
dokaza.
Postoje dva su:d:ska Ll pogledu u 'tudi od
1637 g .. (do'k. 13) se u vil10grade i
pod globe od 3000 ak6. Dmgim od 1672 g. (dok. 17)
z.abral1juje se .pod i od4000 a:kci, da rse l1iko smije
u imetak iz sela La,s,tve. izjavljuje pred S111-
d'om, da daje glavarinu i druge orbaveze i da vrsi sve sto s:pada ka-
begorvi1ffila i te da radi u solanr.
U sudsikiom 1620 g. (dok. 3) govori se !prortuza:kol1iitolt11 posrtup-
k!U emilHa Duri iz sela sisic, tese sel,a Dab,
Sisic i Sutvarajmel1ovaniosllobada od daval1ja 'trazeHog
Upadaju 06 dvije sUrd,sike odJuke, U kojima se gov1ori kod
skih U br. 6 od 1624 g". Ni!kOll'a iz sela se s,uldu
da ga kod sil1 Vuk,s'anoviz
dokaza, to s'e OiS110VU jednog vojvode, jed!11og sveslte-
i dr:ugih utvrdujeda DurO'
drugom od 1637 g.(dok. 14) Rade iz ,sela
tuzbH sudu protiv ga rkod
zbog cega tr,e:ba da plati 5000 dokaza,
to tuZba
GrbalJ:ski dokumenti iz XVH S!IOIIJ'-'=ec.:.c=-a___________ 27
Naro.cito treba je1d:au odluku od 1633 g. (br. 11). selia
se s.ud.u, da uzeot za10g ime krvarine zbolg ublstva nelkog
Andrije, iako su pozna,te. Sud rjese.nje da s,tanovnici treba daplacaju
mate:rija11!1!u kaznlu, kad IS!U 2ato smiJu
s odgovaraju u slucaju da s.e Z3il:b'g
Ako ,pak b'Udu uznemirivali 0lsta10 stanovnistvo, da p1ate sv'ojilill SJudija:ma
3000 akci kaz:ne, 10.000 akci. .
mog10 \'ezi :s ikrvnom osvetom. Posto serialiIslko pra'Vo S:toj.i
. priacip'U da svak OIdgovara za svoja djela, ':0 dase os.ve,ta
moze to1eri,sati pred rjese.nje znaCi10 :suzbijanj;e ikrvne
pod prijetnjom visoke kaz1fi,e. I,SltO tako pred Iill'oze Iblti
mirenja, jer da i'sku,sl propisan'U kaznlll.
U vezi s htjeo bih da sikrenem jednu nago.dbu pre1d No-
od 1629/30 g'. (d;ok br. 10). se govori spor:u Dura Da:besica i Mara
.s:ina Sltepova iz se:,a Si'sic, Se kaze u taj lJtidi su
pred nazirom konstatuje 1 ugJQvarada stranka koja se
k3is1nije ima da 3000 akci kazne. Nazir im otome iz,daje ilspravH,
da sluca!j,u potrebe mog1i pokaz.a,ti. Da li nagoctba blii s
krvaolm
l
moze s.e iz samog
U svim su,dskim rjesenjima navode se pri.su,tni svjedoci. U 8 :sllld. isprava sv'je,doci
s'u, samo hriscani, u dva slu,caja Slll s.amo u 6 dokumena'ta navode se kao
s:vJedoci i jedni i drugi.
Na dokumeptima br. 8, 13, 14, 15, 19,21 i 22 napisanoje sta predme't
ispra,ve.
'sno se iz sV1e.ga za:k1juOiti, grba1jski pr,uza].u
dosta ,grade za izucavanje istorijebvog ;di'jei!ia naseg primorja., Grba1J kao
carski has,te prema spahija. SUld:sku v1alslt imao crnogbrski
kad,jja, direktni S'U i U Grblju utur:s:kom perliodu
od spahija zavi,sinih se1jaika. OdnolS prije toga o,d vre-
krRi1jra lJrosa 1I, ko:ji zupu Grbal.ji Kotor.u,s
taj Grblja !Sltran.e Turaka Ulki1nut.
U ined,U! su kao narodne
neku v1ast u i veza i
Otome se govori. Spominje s,e i ve1ik brojlimena
i prezimena.
", Va'zan po,dlatak, da Grba1j zasebna i pripadao Gori.
Navedene dokUlmenfie tUISik:om Itekistu i prevo:d:u
dom.
s) Ivo Stjepcevic u svojoj knJizi Q t r i 1 (str. 51) .veli
Kad kotorska posta!a vlasnicom i medu irada!ne, gra-
danima pripadose tezaci. koJise nala:zahu naodnosnom zem\jisht. Predvidajuci da silom
pri1ika mogao koJi opcinski .posjed biti izguib!jen i opet povracen, da se izbjegnu
tualne nesug!asice, odredbom 15 1355 od!ucuje se: ako se dogodi. da zupa Grba!j,
BHela;. Ledenice ili koje drugo podrucje nase bude u koje doba djelomicno i1i u
oduzeto i pos!ije povraceno, neka udjeli, utanaceni izmedu nas gradana. ostanu, kao sto su
podijeljeni, ,zajedno s 1Judima. da. svakiostane" naJ ..
u djelu se iihosi. kako Kotorska posta!a Grblja
!9-30) kao i seljl 3ickim bunalma u Grbl}u zbo,g te Kotoranima (str. 59 i da1Je).
28 Hadzibegic
Grbaljski dokumenti iz XVH vijeka.
1
12 juta 1615 - Po,tvrda sina Andrijina, za gr1balj:-
s:ke uz od 14 akci, izdana od strane Mehmed Kapeta1,1a, naz:ka u Her-
cegnovom.
TurSlki te:illst glasi:
Vech-ita!hrir-i budur ki: Griblyan ehalisi,nden Domko zimmi

ak<;e ile Grblyan uSitager

2
) iken olmagla'
karye-i veJ:e,d-i Andriya, ,talib
balada maha,jj->i usrf:ager
si1l mevacilb i.izre eda Ikli blr an
haH-i mezIbCira hidmetinden havalsllna tabi olursa yerine alh,ar tayin
kavlHe ber v'ech-i temessuk yed-i taliib.e
bir ferd mi.izahim
Tahrire:n fi evasit-i sene erbein el'f.
Prevod gornjega slijedeci:
Be11Jde
Mehme.d Kapu:dan,
No,\ra.8)
P,o'Vod :pisanju isprave Pos:to o:d grbaljskih stanQvalka sticeln:iik
4
)
umro kao majlstor u s 14 akci, te Sllluzba
to sin AHdrijjn, iz :spomenutog. sela trazio, 'te uz gore
'n:avede11Ju pos:tavljen za maJstora u sluzbl od:redel1'o mjels:to. Doikle god u
svojoj :sl!uzbl DUJd'e manjkavo'Slti, neka se s godine ugo-
di'nu isplacuju nave:del11Ji nacin. MeduHm cas izosta.ne o:d!'slazbe spo-
menultom i olda se razono:di, da se odSltrani i da se njegovo
stavi drugi. S takvim napisana i.sprava poltvrda i izdata
Neka ga :11Jiko sa strane sipT'ecava i ne
Pisano sredinom dzumadel-ahira 1024 godine.
2
Sluga
Kapetan,
nazir Novoga.
9 decembra 1616 - SudSlk1a isprava iz,dana od kadije IIbra-
sina kojom se utvrduje, da Vuksanova kCi Radna ,iz :s:ela
poklonbla svome dio koji pripao iza njeno:g s ltimda}e
sin izdrzava do
g18ls,i (U in:vokaciji: =
ke-ma zukira fi-hi. 8il\-faikir
Karaca Dag -'afa (Pecat kadije)3)
1) Dakumenat ovdje ostecen. te od rijeci (deset) samo slovo
2) Zbog ostecenosti dokumenta od rijeci ustager (majstor) ostalo samo us ...
8) Na poledini dokumenta nalazi se pecat("miihiir,,) navedenog nazira to tacno nasuprot
potpisa. Tako i kod drugih dokumenata izdanih od strane nazira i drugih
4) Rijec zimmi (sticenik) upotrebliava turskepodanike nemus1imane i
vreje). Za nemuslimane strane 1,:JOdanike upotrebIiava se termin harbk
U pecatu stoji Mazhar-i Rahim Ibra:him (Ibr'ahim \ko.j<i
losivo,g).
GribaL;iski' dokumenti iz 29
Se!beb-i tahrir-i kitab ki: Karaca Dag kazasina tabi nahiyesinde
karyeden bint-i V'uklsan mahzar-l kazadaoglu Guro
veled-i VUi!{]S'an muvacel1esinlde taikirir-i kelalm idiip: bir hissatapu
idim. Halen tasarrufumdad'1r. Mezbur og.1um Guroya blSls,a-
sal1ilJa eyledim ki bes!eye. Guro dahi hibeyi
tasdik eyledikte, S1hhat-l vesika e'cl-it-,temessiik ketb
'tahrir merkum Guro vaz-olundu. El-vak1i fi evahir-i zbl/k'ade min
sene elf.
$uhud-ul-hal: Ivo vell:ed-i Ray<;iko Vuksan, Ray<;i:ko,
Rayi<;
u prevod1u zn.aci:
8tvar kao sto u Napisao ponizni Ibra!him, Mehmedov,
kad:ija za Gor'U - da (Al1ah) olbojioi oprosti. (Pecat kadije)
Povod pisanju knjige s1ijedeci: Sticenica (Ra,da), kCi Vuksa-
iz se;!:a imenu Sisic u GrbaljiSrkoj nahiji, koja pripada Crna Gora,
izjavi1a sudu u prislustvu svoga Sli'na sina V'uksanova, Jedan d'io
sam uz Sada u posjed'U. Iddo
bastine poklanjam pokIonom
6
) s da
dok umrem. i spomen,1Jjti po:klon i rijeci,
to u svrhu dokaziivaaJa Iniapisal1a i sastavljena isprava valjaaos.ti i
izdata navedenom .
Dogodi1o se zu1kadeta 1025 godine.
Svje1doci: Ivo sin Rajciko Nikica, Vuklsan, RaJciko, Ra. '
i drugi.
KaiSlni}e isprava podnesena UIVi>d i kad!iji Ali-
, siau EmruIlahovu, koji tom pblozaju itZa spomenU'tog'kadije
drugi kadija
7
) stavio ispravi
subuiihi 'adem-i Namaka-hu al-falkir'
EmpuJ!,ah,s) al-k3di Karaca Dag - 'af'a (Pecat kadije)9)
,toz'naci: Vazi sto u ispravi obzirom da OtSiporeno.
Napi!sao Ali, siln ka.dij,a za - (Allalh) olb1ojici
oprosti. (Pecat)
6) 8tO se vidi iz turskog teksta za upotr,ebt1jen jie hilbe. Tlaj izraz d,o-
lazi kod 'illulka; 8to moglo znaciti da taj dio bastine. koji majka 1Joklanja svom sinu. u
potpunom vlasnistvu. Medutim. samJ izjavljuje pred sudomda tajdio bastine doblla
ilza smrti uz prvstoj,bu zvanu tapu. se pak 'pristoi'ba uzimala pri prenosu
mirijske zemHe. prodaje i1i smrti njenog posje,dnika. P08tO posjednik
ove zakonu (malik) samo uzivaocem
ili to mogao pokloniti upravom smislu, nego zapravo
LIst'upiti to svoje pravo uzivanja. za postoj1 ferag.
Upotreba izraza II ispra'vi d.olazi zbog toga 5to u koja se
klanja i mulkovnih predmcta. kao 5to su zgrade i oruda.
7) Od ovog kadilj;e isp!"lalvu br. 4 od da svim sudskim
odlukama ,potvrda ka,dije i njegov pecat (mtihtir) stoH iznad odIllke, prislltl1ih svjedoka
ispod. Na isti potvrda kasnijeg kadije stav!jena iznad potvr,dc prvog, koji OVll ispravu
izdao. Kadije mjcsto potpisa stavljaju pecat sa svoHm
8) U tekstu izostavljcl1 prvi dio ove rLjec
9) U pecatu stoj;i [Emr
l
]u1!ah, al-melik al-vasik (Pouzdanom goSPOdarll
ponizni sin Emrul-Iahov).
30
HaGzibeg:c .

3
20 marta 1620 -- Izvold iz SJud,slkog registra kadije Must:afe, prema
kojem se ,iz 8iiSic davanja gIo'b,e, izjava sta1nov-
l1ika sela Dub, 8isic i Sutvara.
Tekst toga izv,o,daglasi:
. Imal1kuIa ma'rifa al-fakir ta'iHa
stafa al-Ika,di Karaca Dag -- 'afa kadije)lO)
sure1t-i sici1 b1udl1r ki: Odl1be Guro Mayit; Istep'o
Pe:rjit;e Guro Petrl<;:, l'SJveto Pe.tro,
Rade Rado Brano v'e .sair karye meclis-i karyeden
baio8-lUls'-.sicil Guro zimmi takrir-i ke,I'am eylediler
ki: Tarlb-,i kitap.(an \luksan
anda yog:ken :SHCU' gunahl bi!z,e .
akt;esit;iin mezbur eyle,di,taleb ideriz aIlveri1-
mesini bl'e1b e,derizdediklerinde, mezburun akval-l fasblesi alld
'
igl
it;digi m-ezbur alakasl mer:kum Guro
zikr-oll'uaan akt;e taleb ,o'lunma;mak ,beraet-i zimmetiHe
Tahriren fi rebi-i1-a.hir iS!ene tio8'in v'e elf.
Knez Maro Nilko ka:iye Mayine, Knez Aleksa 0-
"C;enikten, Vuk PerlO, Niko Rade
pTevodu gl!'alSli:
Izvod uzet iz miginaIa Sa uzvisenom Mus,t.afe,
za Crnu Goru -- ;fleka oip'ros:ti. (Peca1t kadiJe)
pi:sanj'u izvo,da iz sUldlskoOg regi:stra
StepoPrzica i Petric iz Isela zvanog Dub, te Sveto i Petar iz
se:J'a zvanog 8isic, Ziltim Rade Brajan i Rado Brano iz i os:tali seljaci izjavi1i
su seriatskom Isu,du

sticenika iz sela Sis'ic, koji
pOV1od za registar (izvod ilZ regis.tra),IS1lijedece:
Prije o'V'e i:stprave za i5 grosa vilna
Vuk8an'a traz1,o z,a 11.j1e.gov1o vi11.o od iak.o
kod nje,ga iako krivke. da se to uzme za:konu. Obzirom
da oni tako vele, iPosto navedeni Kovac ni1klakve veze s novcanom
koj!U' oSln,ovu neopravrd!anih 'rijeci; niltJ s s,t,o ga
popio,to presoUda njegovom osl;'oba.denju od svake
da ,se od navedenog trazio ISipome11.u:ti
reblul-ahira 1029
svje,doci: K11,ez Marko Nik'o, iz sela Knez ViUceta Aleksa iz
Ocenilka, Vuk Niko Kovac, Ra,de Braj:an.
4
16 oktobra 1621 -,- Sudska crna.gorrslk,og 'k'3Ictije :Slil11,a Emrubl1ah'OlVa,
prema kojoj Lazar, Domikov, trazi od Slavka, iz Is.ela Huikovika u
Grbaljlskoj nahiji os,tetu za livadu majike. ta. ovaj o,dblja,
zitelj dorkaza, Ito setU1z,ba ()ldlbija.
10) U rpecatuje napisano: .. Mustafa (Dosta All(ih. njegov
rob Mustafa).
tekstte odluke:
Al-amr z.ukira fi-hi. NamaJka-hu al-fakir
rUI:'Jah, a!-kadi Karaca Dag - 'afa (Pecat kadije)ll)
Sebeb-i tatlrir-i oldur ki: HavaSS-l Grblan Bukovik
(?) karye sakinleriaden IlSilavo veled-i Yovan kimesne
!;"ei:1up Lazar veled-i Domko zimmi mar,zar1adatakrir-i ve ta'blr-i
mezbOr Lazar dolma (dl:::lama) talebeder.
Mezbl1r vaHdesi Rizlk yedi ilSe versin,
lieYL1 cevaib taleb bir
kadlr da'Va!Sl Islavo-
beraet-i Ii ecl-it-temessuk ketb tahrir
Iki yaM-{ haceNe muzek:kir-i
Tahriren fi zilkad'e seneselasin elf.
Istipo Knez, L atk Istepan, Peko GOro And1riya,
Peko Pe:ko gayruhum.
s1ije'deci:
Stvar kao st10 u ispray.i. Allahu
kadija za Crnl1 - (AlIah) oprosti .. (Peca,t
kadije)
Povod .pisanjl1 isprave Covjek Slavo, sin
sela zvanog Buk,cvilk l1 Gr;baljskoj koja ,s'pada l1 dosao cas1ai
seria1tlslki sUJd i pred izjavio i
izlozio SI:rijed'ece:

Lazartrazi od za 1iya,du .njegove jednl1 do-

veze s Lazara.
taj neka dade. Tako Kada zatrazen dokaz, koji
se podudarao s tuzioca, mogao dati odgo'Vora
kako. 'tuzba Lazara te donesena odluka:, ko-
se oslobada Slavo. Uz to napisana i sastav1'jena odluka l1 svrhL1
dlClkaza,da l1 slucaju potre1be posluziti kao podloga za sto
Pisano mjeseca zullk1a,deta 1030
Svjedoci: St.ipo Knez, Latk\o', Stepan, Peko Duro Andrija, Peko
Duric, Peko i
5
11 decembra 1624 ---;- carskih hasova t1 Grbaljlslkoj Hasa.n izdaje Ita-
koja oSltala iza i Stepa iz sela Sii3lic,
braci Duru, Peru i Vuceti iS t-rrl1, da daju
tekst glasi:
Vech-i 'tahrir-i ki: Hava.sS-l nahiyesinde
Mir<;eta ISrtepo, ve::'edan-i murd \ta-
.r1an ta:pu
GOro tapuya talib ragib
1sal tapu. (ahz)
11) Vidi 7 i 9.
32
Hadzibegic
,cemi' kvabi' levahikiyle mezburlara ,tefviz sa:l sal
ri.ilslum-l eda keyfe olmak yedlerine
vaz' kli hakim efendi hazretleri hi.iccet-i
Ta:hrir.en fi evahir-i sene 1034.
u prevodou znaci:
El-fakir,
Hasan,
Povod pi.sanJu iSlPrave Posto su imelHU Mirceta i Stje-
sinovi iz sela zvanog Sisic u Grbalj.skoj koja spada u carski
has, te posto bastina, koja 11 posjedl1, potpa:la
to Sl1 :spomenl1tioh sticenicli i Vl1ceta 'trazil1ii i
da se izda l1Z prenosn:u pristojbou. 1 POSltO od l1zeta pr.enolSlna pris,toj.ba
l'adi d'ostavljanja carskoj 'Iblagajni, bastina s:a
svim ;pripadajucim objek'tima. Dokle god budu iz godif!e 11 daval1i za
mogu s raspolaga,ti Iktako za sto iz-
data tapija. i njegova visos,t gospodio st1dija izvo1i izdati se-
riiatsku ispra,vu.
Pisano kraj1em safera, pobJedonosnog; 1034
6
POlliz.ni,
Hasal1, elill1i.n.
18 aprila 1624 -- St1lds'ka odl-uika crnogorskog kadi'Je Ahmeda, sina kojom
se odblja ,tlt1zba iz protiv kovaca sina Vt1'ksal1ova, da
'ga navodno deounciraoki:JlCt
ke-ma afkar Ahmed 'Ali, al-kadi Karaca Dag
'afa (Pecat kadije)13)
Se:beb-i tahrir-i ki: Dag hava,s14) Grblan
tabl' Bensak [karye Nilkola,
demkci Gt1ro veled-i Vt1ksan karyedel1 mezoort1 mah-
ihzar mahzarl1lda taikrir-i da'va j.d1i.ip: Guro gamz-
idi.ip ki klZ1n ketndi.i papas ge<;i.iriip ak<;e
zulum Gt1rodal1 st1a'! olt1nt1p ecri tal'eb e,de-
gibob-es-st1al ve-l-inlkar, beyyine't.aleb 1O'1.ulllidlt1kta
ityan-l beyyil1edel1 izhar-l acz idiip tahlif dedikte, Guro
gammazllktan haJberolmalglyle E!.lezi 'aleybls-
eylemegin, eha!itsin.den Knez Kl1cz Niko, Kl1ez
Crdal1 V'oyvoda, Radi<; sairleri dahi GOront111 iyil
1i
igiae eyledik-
vekaa bi-,t-taleib ikle1'b ye,d-i talibe vaz' def'-olundlu.
fi ,cumadel-ahir1e sene selas'inve selaslne elf.
$t1bUd-
'
ul-hal: veletd-i Istepo vell!ed-i Is
'
teipan, Ivan veled-i
Guro veled-i Mail1i<;, Racte veled-i Pero veled-i Domko, Vtrko veled-i Dam-
Niki<;e veled-i gayruht1m.
12) Na poledini nasuprot ovoga potpisa pecat, u kome Raci-i liltf-i
Rahman, Iiasan Osmal1 M;lostivog, Iiasal1 Osmal1ov).
13) pecatu stoji: bel1idJe .aleyke ittikalit<, sto u
znaci: ti, koji Zl1as stanje, oslanjam se te, Ahmed sil1
14) i u drugim dokumentima. mjestCJ "havas trebal0 da stoji: havaSS-l
15) Ovdje dokumel1at ostecel1.
16) lstn.
Gr'baL;rski dokumenti jz sto,!jeca

Prevod:
Stvar s'to. sLijedi u usprarvi. Napilsao kadija 'za Crnu
Goru --:- (AlIah) obo.jki oprosti. (Pecat kadije)
PQyod pisanju ,j,sprave Nikola jz sela zvanog pripa,da
GrbaJjsko.j Ikoja carsiki has, se nalazi IJ kadiluku, do.Vleo.
pre,d sUld Sticeniika iz !spomenute ko.vaca DUlru, sina Vuksanova,
jz s,ela zvanog Sisic, te u prisUltnosti ,iz::'o.z:o.
nr;lene denu.ncirao. kod da sam narvodno stavio srvoju svestenicku kapu
g!avu dj:ev,oj,ci, \te uzeo. 1000 a!kci Meni na:ni-
Jeta nrepravda i steta. Trazim, da s:e Duro. ispita i POSlto to.
rekao, !te ilzvlrs,eno i dat negativan zatrazeno od
tuzioca ,da pod'nese dokaz. nije <u dokaz, nego. rekao
da.se zakune. Nato g,e spome;nu.ti zakleo koji 'POIs!ao. in.dzi1
de!jre) Isa:tu (lsUrs) -- fl'@ika, spa'S, da nista z.na za navedenu denunciju. 1
:stanovnki se!a KnezVojo, Knez Niko, Knez Andrija, Grdan VoJvlQlda, Radic i
drugi po.lsvj'eido.cbli su za Duru da ,dobar, te napilS.ano.
kako stoji i predarto.
Napi,s:ano ,d.zumade!-ahira 1033 go.di'ne.
, . Svjedoci: Vals:ko. Vu>ksanov, Stepo sin Stefa.no.v, Ivan sin Kova.cev, Du.ro sin
Mai,nrica, Rade sin Brajano.v, Pero sin Do.mkov, Vukl()< ,Slin Dalffiljalnorv, Nikica sin Ko.va-
cev i
7
1 februara 1627 -- Potvrda izda.na ,od srtrane nalz,ira u Hercegnorvom Abld1u!keri-
's!ina srvestenilku do.kq!z, da pravo.na basltinu,
o.'stala iza iz se!a Bratesic, koj\u! ICn UZ prenosnu Od
s,e kceri, jer za Zivo.ta oceva primila iSlJam.
17
)
Tek:s.t g Iasli :
tarhrir-i hurl1f budur GrbIan nahiye.sinden karye saki,n-
'kllZl Grahovada hidmet:karIlIla varup ,ba'basl
M1-i lma1ne ge(!ilp murd o/.dukta bi\a rii:sOm ve
ve :kai!imagiy1e Nova mulkataaS1 nazlrl
rl Papasveleld-i tefviz yigirmi
iken ve meml1leha-i edelrken mezbUr ikllZl
Keri.me hat.u'n tasarrufuna mani o.lup huzuru'illuzdada'va ve mUISlli1h.(1n
tava.ssut ehali-i karye ve ehaH-i Gr:blan ey!e,dbler ki
tun ba
l
!}a!sl dey'UJ zimmirden muslimana miras
diade mezkt1r o!ma.k
rlden yediae vakt-l itbraz .
fi sittin ve selaslne ve e!f.
_____
El-fakir
A:b,dulkerim
En-nazir No:va.18)
17) Na isp,narve n'a!p,isano Kcer Vukasinova prela s
18) Nil mJestu ovOga potpisa, poledini stavljen pecat s te:kstom: Abdulkerim
stafa,
3
34


PreVlold:
Povod pi:sanjy isprave sticenika imenu Vulklasina, stanOVIHiika
sela zvanog B,ratesic od Grbaljsike zaposUla se 'kao sluzavka IUI Grahovu i za
zivo'ta .slvoga IOCa Vukasina primbla i.slam.Ka:da spomenuti ostala
bez pristojbl, sltUziba u solani i napus1t,ena, ,te nazir
novske mukata-e u istu ust,upio svesteniiku, Vukov>u.
i Ipored {oga poslje,d1ovao 25 ka'o prav'i posjledlniik i duz-
nost u carskoj sOI:iani, da ga u njegovu pO'sjed,u zena Keri:ma, kCi
spomenutolg preda iznijela svoju tuzbu, posredovali su iz-
medlu n'j!ih i Ijudira1di Svi sela kao i tStaHovnici Grblja POlslvje-
doci1i su ,da navedena ilsJam, doik otac jo:s u z,d;rav,lj,u.
naisljledstvo iza nemu:sEma,na Ipripada mus1imanu, to se od izdaje ova
potvrda da moze po,srjedO'vati (uziva:ti) bastinu u s:mislH ,isprava, koje
u d!a premapotrebl mogao poikazati.
srediinomdzumadelll-lula 1036 godine.
8

Abidalikeriim,
nazir

15 1627 - Su.dSlka odluka strane SaHha, sina MutS1tafina, kadije
Z::t nahij,u, se traze11'j!e kcer'ke

Vuikasina iz sela Brate-

sic, da se u1sltupi oceva bastina, da za zivota iSlliam. Na-
ved'ena nastanj-ena u Grahovu u


Turski tek'st odluke glalsi:
Al-sahh almazkur ke-ma huva alll-fakir Salih Mus,tafa,
Nahiye Rigan - 'afa (Pecat ka1di1je)20)
nablyelS!indeGrah,o'va karye saki,neleriHden Ab,dulla,h
hatun haZ1ra oIup nalm karye Papas
Mezalin z:imml ihzar (idap) takrir-i dava kllup dedi
karyede tasarruf eder sual
taleb dedikte mez(bur) papastaln sual olunduikta ceva,bvirap
ded'i ki: Baibamdan kalup ,e!dip-dururuz.
di'n,d,e 'nwzar oIHHdu!kita, mahtum
dahi iibraz
ve ehali-i karye edayi dediler iki: Me!zbUre babarsl sagll-
$ehad1e!ttleri haYYJz-1 kabulde fetvaY-1 muce-
zimmiden mu!s:limana miras yoiktur, d'eyt! mezbure Kerime kel-ma
ka1n mezkur Papas Mezalin olmak 'talebiyle
dine ivalkiti .
Cera zaliik ve sel1ete sittitn, ve selalsine ve elf.
Baiba Omer Durak HaSatl1
Ketha:dia, Bekir Kethada ve gayruhum.
Na ovomdokumentu ,pri vrhu iznad turskog teksta napisano "Kcer Vukasinova prela
s
19) dokumenat s strane nesto ostecen. Zbog toga sam morao dopuniti turski
tekst tim mjestima. .
20) U pecatu napisano: Raci-i liitf-i Mustafa Boga SrulIith
sin Mustafin).
GrbalJlSki XVII 35
Prevod:
Ova potvrda adgovara Napisaa po.nizni Sa1:i'h, ,sin Mu-
stafin, ,s,udija za Ridansiku - (Al1ah) (Pecat kadije)
Zena Kerima, kCi AbdHllahova, selu ,z,vanam GrahO'vo u
Ridarusikoj nahij'i, pris.tupi1a casnom seriatskom s:udu i ,dovela stice!l1ika imenu
MezaHna, ,nals:taIJJje<nog .u selu Bra'tesic,te u i.zliOzi1a
svoJu tHzb'u i rekla olta'c Vukasin pasj'e,dovao basHnu u sel:UI zvanom Bra-
te&k. Trazim da sestvar ispita i da prav,da ';zv:rsi. Kada 'ta rekla, up'i.tan
i re:kao ovo.: OSitaJa i jle
drzimo o,snovu SltO sma kupHi Sa tapijam od Mehmeda kapetana. Kada j1e
pregledana se nalazl u njego1vo.j pokazao i potvrdH nazira
Abd,ulkerim age, izdata oSlnovu tapije IS 1 svi
sela SH rekli da posta.Ja
do'k ,o.tac j'os z,dravllj:u. su svje.d!ocanstva takva da ih keba
usvojiti, te posto pr,e!ma pravnoj decizlj:i mwsIiman prava naslje!dsltlva iza
nemusilimana, ta se odblja SPO'ille.HU1ta Kerima. Donesena o.dlulkada
Minu Hziva - kao i - svestenik Na izdaje
se i,slPrava, da se u s'lucaju potrebe mogao pozvalti 'nj:u.
i napisano casIJJog sevala 1036 ga,diin,el.
Svjedo.ci: Orner Suba!s'a, Mehmed, Ibraihim Hasarn Ket
huda (6elhaja), Bekir KethlUlda i drugi.20
a
)
9
3 juna 1628 - Sudlsil\.a odJuka crnogorlSlkog kQdij,e Rama:dana, kojom se zabra-
StepJ, sinH Nikinu, iz sela Prijeradi, da se miJesa u bastilnu i olstali Ruze,
kceri Durine, ,da Sluldski da 'ta njoj ostavi,o si.n

tewst glasi:
ke-ma zulk:ira Namaka:h'u
al-mavla tb>i Karaca Dag hilafelten - 'afa (Pecat kadi'jle)21)
Seb,eb-i [tahrir-i ki] :22)
nablyesine ta:bi' karye Ruja Guro
(zimmiye) Prera,d karye Ist,epo veJed-l Nirko
b,ast-l keJam id[tip dedi Ogl.um Yovode.ryaya gHti,gi zamanda taht-l ;ta-
ve bag vaz'] Mezblir
mani'd:ir, men' Idef' taJeb dedilkite (mezlbllr ISlte-
deldi ki: Mezbur vaz' deyu cevab verme-
gin, mez>kur da'VaISll11Ja taleb o1:undukita, vele,d-i
Vuksan Istepo veJed-i Nilko edaY-l idtip Slehadetleri haYYlz-1 kab:filde vaki'
olica:k beraet-i htikm-olttnup zimmi da'vadan eger
dah1-id'erse mtista:hlk olmalk yedifi'e vaz' def'
du ki vaik>t.-l hacette ibraz ihticac edine.

Napoledini ovog dokumenta napisano ovo: Kako se prela kci Vukasinova s

Mezali za bastinu ota se tur ... sudu neda niSt ...
21) U r:'ecatu stoJi: be'nde Ramadan ... dosta (sluga) Ra-
madan).
2') Na mjestima dokumenat ostecen. Tekstu zagradama dodat s strane
prema smislu.
3'
36
Tahfiiren fl evahir-i ramadan sene s,eb'in ve selasine ve elf.
$'hhtM-ul!:-h31: Mustafa Ab,dullah, Niko, .... , Vasko Niko
Mar:o y,ova:n ve gayru:hum.
Prevod:
.. .. ,
Stvar kao ii'to u ils,pravi. Napisao uzvisenom Allahu Ra-
mad'an, S1udija za Cfinu - Ineka (Allah) oprosti. (Pecat kadije)
Povod pi:sanju isprave ovo: Sticenica imenu Ruza, kCi Durina :stanovnik
sela Si':';ic, koje portpa,da iPod u
Stepa, ISI<'11'a Prerad, izjavila i reklaovo: Kada

Jovo more, ostavio SVQljlu bastinu, koju

imao u posjedu. sticenik ometa u posjedu. Trazim da se sprijeci
i odSltrani. Kada Ito r-ekla, Stepo) rekao ovo: sticeni:k
nije ostavio svo'j'ti cu'Vanje. Posto takav oldlgovor, te zatrazeno
od da dokaz, koji od'golvara njel10j ,tUizbl, posvjedocili su
VUlksanov i sin Ni1k:il1. Obzirom 'da su njihova svjedoeanstva takva da
se mogu primiti, to doneselila prelSlu<da 100d odlgovorl1osti,
spomenuti odblja od tuzbe. Ako se bHde mijesao, da1t.i 3000 akci
novcane kazne. U !tom se ilz.daje {)va isprava, da u sl!,ucaju potfieb.e
gla pokazati i njl1.1 se pozvati.
Napisano krajem 1037 godi11e.
Svjedoci: MUlstafa sin Abdullahov, Niko. ., Valslko NiiklQ .. " Jovan
dTUgi.
10
1629-1630 - iz'vrseno pred Abdu!1ahom, 'sinom
izmedu Da'besica, iz sela Sisic i Mara, Stepi'na iz :Slela Bratesic u Gr-
baljskoj s tim da koj,j podligne da plati 3000 akci glo'be.
U ,tursikomteks!tu stoji
Vech-i tezkk-e b'tidur ki: Grblan nalJ11l karyeden Guro v,elled-,i
Maro veled-i Istepo da'valarr
ve mUSllihun tavassut mezbur zimmileri islah Mez-
bur zimmilerd,el11 her da'vaya iderse ak<;ectirme ImtisJahlk o:lmak
ikavl olundu, vakt-l 'haoette ibraz fi 1039.'
Prevod:
EI-faikir
-aga,
En-nazir Nova.23)
PovQld isprave O,VO: Dabesica, iz :sela zva110g Sisic od Gr-
baljske nablje i Maro, Ste:pi:l1: iz se;a BrateiSic ISiU
spor, te izmedu posredovali lj;udi u mirenja ih god od
nav,e,denih s U!govorel1o da da dade 3000 akci novca-
ne kazne, u s;!'ucaju potrebe da pokaze.
24
)
23) Na po]edini nalazi se pecat, u kome u sredini napisano:. AbduIkerim Mustafa,
i oko toga teksta, blijedo i moze se proCitati.
"') Interesantno je,da kod ove nagodbe l1aveden predmet spora. Ne moze se sa si-
gurnoscu reci, moglo biti, da srijedi mirenje.
GrtalJlSJki dOKumenB izXVII
1039 godine.
11
POlliiz:ni
Abldulke.ri:m -aga,
nazir u NolVom.
37
17 novembra 1633 - Prepis iz ,slt1ldtskog registra ka:dilj:e Mustafe,
l:brahimova, u se kako sela Prijeracbl tuz.e, da d:all:i
zalog povodom ubistva Andrije, sina iako :S'u poznate. Sud rjesava,
da im jamci namire stetu, ako im zalog izgubl.
TurSlki tekist glasi:
Haza $1l'ra't. al-sici1 vaka'a 'indi. Harrara-hu a!::-fakir Mustafa al-kadi Karaca
- 'a,fa kadije).25)
Bais-i sici1 k:i: Karaca Dag kazaSlln,a tabl' Prerad eha-
1isi bi-els1riblm mecl.is-i geliiip yine mezbl1re ,s.akinlerind!en
(?) V1el::e,d-i iddia idup dediler ki: Bundan akdam
Andre veled-i zimmii ka'tl-eyledi'kleri mils:b,et i'ken dem-i diyet
i<;iln rel1in Sua1 olunup ihkak-l (hak) taleb ideriz,
d.ed1kle1rinde fiJvaki' katil1er iken saYlr :ehalinin asla kat'acerimeye mil!S,ta-
hik kayd-l :Slicbl ki kefi11eri Gt1re
veled-i Luka Mare vele,d-i Radoye saYlr ren,ci.de etlmeyeler.
Ege'r rehinlerin zayi' iderlerse, kefi11er tazmiH idilp saYlr
hakimlerine il<; zablt1erine ak<;e cerimevereler
h,uirt1f bi-gil,nah yedlerine
vaz' -olundu:
,Tahriren fi evaslrt-l c1l'madel-u.la 1043.
Ha,ci MUlsltafa kal'a-i Resne, A'hmed HaciOmer kal'a-i
mezbt1r, DUlr Sakevi<;e gayrul1'Um min-el-hadi,rt1n.
Prevod:
prepis regiS<tra koj:i na.lazi kod mene. Napisao pO!lliiz:n-i MUSlt.afa, ka-
dija za -.: Heka oprosti. (Pecat kadi1j'e)
Povold za pre'Pis iz regiSltra ISllijedeCi: Svi srtanovnici sela Prerad, koje
pod Crnogor.ski ikadilutk, su casnl seriatJs'ki .Slud i u prisutnosti stice:nika
Dana, sin,a Tomina, st3lnovnika nalvedenog sela, SlU tuzb'ui rekli
1 pored toga sto pozna1to i utv,rdeno, da su u:bi1i sticenika Andrij.u,
Lumara, od svih nas uzet zal0.g za krvarinu. da Sle Istvar ilspi!ta i da se za-
dovolji pravda. Posto :su .to rekli, zatvede:no u reguSltar, ka.da SiU ubke pOIznate,
da lo.staH stano'Vnici nikako i treba da daju kazne. Prema
naverdene dvojice sti6elIlici Duro sin i Maresin Radoja
neka o.s:rtaJ.o Ako izg.u.be njihov zalog, treba i
njihoovi ja1mci da sltetu. ib,udu uZl1emiriva1i 0.stal0 ima da
dadu sUlcbljama 3000, njihovim komandantima 10.000 akci novcalne kazne.
jetakodonesena p.re:sluda, napisana iSipr3'Va i predana SLrOitiIIIJi, Ikoja
nikakva grij.eha.

1043 godine.
Svje:dOiCi: Hadzri Mu:stafa iz tvrdave Risa.n, Ahmed sin HadJZi iz
dene tvrdaye, Dur Allii iz Sac.e'Virce, mu.hzir, i drugi
25)U pecatu napisano Mazhari feyzi Rahim. Mustafa Ibrahim (Mustafa sin
kOji nagraden blagodati Milostivog).
38
Hamid Hadzfbeg,ic
12
18 februara 1635 - Nazir u Novolffit Ma1hmud, sin Merhmedov, izdaje potvrd'lI
Jovanu i Vojinu, Sll.1I pos;tavljeln.i maj:s:tori u solani uz dnevnku
o.d 20 akci, obzirom ,da majlslt'Or Pero, sin i:maodnevnicu od 18
arkci, .napustio posao.
tekst glasi:
Vech-i hurUf budur ki: Senerkos mahat1idoe
yevmi selkiz ak<;e ile us:tager Pero veled-i HIS1tagerHk
yogken iki SUYIU harabe idup posltasl ibtal kall:up hild-
k3.dlr ulstagerli'gin.den feragatidup yerine rafiiiln yo,van
ve Voyi1n kimesrn,eler ustagerHk bldmetine kadlr OI!iUp iki ak<;e
belesinde tararkJki zam- oLunup memleha-i ye'Vmi ak<;e luilt1fe
taah,h,ad yedlerine hurUf vaz'
fi sene 1044.
El-faikir
Mahmu-d, En-,n.azir Nova.2
6
)
Prevod:
pils,anjH isprave Jedan Pero, sin maj,slt,or
Grba1jsrkoj solani mj,estu zvanom Senekos uzdnoevnicu od 18 arkci, i pore1d itoga
stQi nije imao nikakve maln.jikiavosil:i u slvom poslu, porkvarila se njegova pOlsta,
pOISlta o:s:tala porkvarena, to nije mogao Is:luZ\b'U
majstorsku duznost. Mjesto njega po'kazali su se s:posobnim za vrsenrj1e majstoflsrke
duzuosti dvojica i Vojilu, parsJedlnici ove ilsprave, t,e im
dvije akce povisice za njihoov rald i kao :prlata u navedenoj solani im 20
akci dnevno, im iz,data ova isprava:
7
)
I?Jagoslovenog mjese,ca ramazalHa 1044 god,i,ne.

Mahmud, nazir u No'Vom.
13
26 aprila 1637 - Na {uzrbu Gerasima, kaludera u blizi.ni Lals:tve u Gr-
balj:s:koj nahiji, ka:dija Husejn, 'Slin Ahmedov, dOfiiosi odlurku, da se
po,tomci n.ekih zavjestaca, lkoji su olsltavi1i manastirlu s.vo1j!e !ujive i \vi1nogra1dle
d1a se u dobro. UkoHko pOSll'UsajH, imada plate
kaznu od 3000 aikci.
Turski tek'St gJalsi:
. fi-hi ke-ma Harrara-hu al-fakir slubha:nlehu Ahmed
al-kadi Karaca Dag' - 'afa 'anhuma. (Pecat)2
8
)
26) i kod drugih 'dokumenata, izdatih od strane nazira, poledini stavljen pecat,
kome pise: Bende Mahmud Mehmed [sluga) Mahmud sin Mehmeodov).
27) sto smo vidjeli kod dokumenta br. 1, nadnica majstora u solapi iznosi1a 1615
.l!;odi'ne 14 akci. Prema ovomdokumentu. ta dnevnica kasnije 18 akci, 1635 g.
20 akci. vjerovatno zbog pada vrijednosti akce.
28) U sredini pecata stoH: Huseyn Abduh, okol0 napisano: Iftah rahmetik,
hakki hatemi muhri nebiyyik (Boze otvori vrata tvoje mi10sti u cast znaka tvoga
sa stl1an'a: Teveokkuli (OsIanjam se svog stvorite1ia).
Gt1Da1ilSiki dokumenti iz s1:IOI1jeca 39
Bais-i tahrir-i ki: HaVaSS-l humayun Grblan nahiYe!Slilade Lastva
karye vaki' oll:an Gera!sim habis g'eltip
tezal1um-i ki: Nahiye-i bazl kimesnelerin babalarl de-
I1eJleri zikr-olunan bagda'11 ,tarladan birer Ibadehu evlad-
dahl v'e ,taarruz ideriler. ve
taleb j,derim, dedikte bl1hakika zikr-olu,na!l olmamak i<;iin
tenbih milteaebbih miriye ak<;e cerayime miilSitahlk
deyu yed-i Italil}e verildi.
Tahriren fi zi1blcce lli sene er'beine ve elf.
$uhud-ul-hal: Durgu1t OSlman, Ist'epo Dimiter ve gayr.uhum.
Prevod:
81to rU lspravi adgo\'ara pra:vam .Sltanju. Napisao uzvisenol11 AIlalhu
nizni Hu!sejn, si'11 Ahmedav, kadija za Garu - ne!ka (Allah) opralsti.
(Pecat
P<ovad 'pisanju ispralve ovo: Pustinjak Gerasim, kal,uder manas1tira,
kaji se nalazi bIizi.ni sela zva,nog Lastva u kaja rlSik i has,
dosao pred seriatslki s:ud iovaka se t,t1lzio svoj.e slta'11je: Qc.evi i djiedovinekih
od lj<udi iz navedene nahije lZavij1estaH su manastiru nekoliko vinagra-
da i SIU pace1ida ta al11eta'ju. 1 sada !se mijesaju i
padaju. Trazim, da se ad sltrane seriata (siuda) sprijece i Kada to
relkaa, stvarno su od strane s,eriata 'opamenuti, da ol11etaju za:vije-
kaji se 'b,u,du aipametiliima da dadu firskUSH 3000 akci kazne.
U tam izdata ava
Napisano pacetkom z.ul-bldzeta 1046
Sv'j,edaci: DU'rgut Ab,dulah, Stepo Dil11itar


14
7 avg'usta 1637 - Sudska adluka kadije Husejna, sina Ahmedava,
kajam se octbija tuZba Rada iz sela Mezalina da ga
kod nazira Mahmud-age.
Turskd tekist ave a,dluke s1ijedeCi:
ke-ma bl-hi. Harrarah\u i1ey-hi Hus1e,yn
kadi Karaca Dag - 'afa 'a.nhuma. (Pecat ka.dijeY9)
Karaca Dag hava:ss-l humayun GrbIan nablyesinde Bensak nam kar-
yeden Ra.de Brayava zimmi geiliip sahib-ul-kitab
zimmii ihzar iddia idiip: Kerime l1atun evine varup Mu-
stafa gavga idi.ip ak<;e cerime kat' -idup gi.inahlm k!til1i
hayf gibb-(s:)-sual papazcevab viriip dedi ki: evi-
Radeyidaveit Mustafa ile gavga ve mezlb<ur Rade
AJsla haber ve agahll11 deyu cevab viriip, hilaf-l na-hak
mud,deiden taleb alundukta, beyyineden 'aciz. papaz-l merkUlma
allunup Ra.de da'vadan Ida'vasl lagv-
hazihi-I-velsika huv,e-Il'-hakika ketb-alunup yed-i talibe vaz'-olunup
vakt-i haceHe ibraz idiip
Na poledini dokumenta stoji: tIocet s dete (?) gostece (?)
29) ISltJi br. 13.
40 Hadzibegic
Cera zaHke fi evaS1t-l rebj' .. sene erbe'ine
elf.
Knez Rayi<;, Niko ... , Istepo Dimeter, .. , Gu-
re Hisarak, Petro gayruhum min-el-11adlrun.
Prevod:
sto 111 jspravi, ol1ako kako u Allahu po:nizni
HUlsejn, Sil1 Ahmedov, za Crnu Goru - neka (A!ilah) oprosti. (Pecat kadije)
Brajova i!z sela Z1fanog Bel1sak u Grblja.nskoj koja
ha.s, koja pripada kadiluku, dosao pred seriatlski sad idoveo
ilmenu Mezalina te u njego,vom t,vrdio ovako:
dosao .ukUCl1 zene Kerime i svadao 'Sle s M118taf0111. tamo zva'o,
sam sam dosao i Iza toga navedeni
koji odr'edi,o 5000 akci nikakva gri-
jeha i t'O prava nepravda. Kod svesternik odgovorio i rekao
Nrti sam L! kuct1 navedene Kerime zvao Rarda, niti sam se svada,o s Ml1s,tafom,
sam rse tru,zio nazirl1 spome11utog Rada. Otome uopste Z11am 11ista. TalklO
011 Kada od tuzite}ja za1traze'aO ,da dokaze, da ga
11epravedno tuzio, 011 mogao navesti Zatraze110 od sves1t,e-
nika da s,e zaku11e. Ka,da se zakleo Rade ,0Idblj,ei11 od tuzbe.
l1eOrS!110Va11osti 11jegove tuzbe 11apisal1a ispra\ia kako st\'ar stoji, i iZldata
u slucaju potrebe: moze pokazati i 'se pozvati.
i napi!S,alo se 1047
Svjedoci: Ra'jic, Niko ... , Stepo Dimitar, ... Hisarac, Duro
sarac, Petro idrugi prirsl1tl1i.29
a
)
15
7 avgusta 1637 - Sudska isprava izdata od crnogorsikiog kadije HUlsejna,
sina Ahmedova, prema kojoj iz sela u pri;SlUit110S.ti Meza-
Stepe, Ivova, izjavl'jluju da su pretci prodaiJi je,d,11I11 11jegovu
djed'1l za 12 gTosa.
tekst glasi:
Vaka'a l-ikrar al-vari:s li Sa:hihu11 'jn.de fi-hi. Namaka-hu a.1'-
fa!kir s.ubl1al1ehu Hu,s,eY11 Ahmed al-kadi Karaca Dag' - 'afa 'a11huma.
(Pecat kadijeYO)
Sebeb-i ta'hrir-i sihhat 11i,sab ki: Dag tabj' hava:Sls-l
humayu
'
J1J Grblal1 11ahiy.esinde karyedel1 Rad,c veled-i Marko ve!l;ed .. j
Ni:kola Ivo veled-i Niko veled-i veled-i Istepo
sahib-ul-kiltab Mezalin Istepo veIJed-i Ivo
zimmi mahzarmda ikrar kelam (idiip) '" mafiulf ki,t'a
rtarlaYl bizim olupba'de-hu 1S!e-
neden miitecavizdir ik:i Istepo ve1ed-i Ivo dedesi:ne ak<;e hara-
ciYlle 011 iki -i Takririmiz... kiibel-i
muradlmdlr dedikte, mezbur Iste-
bi-I-muvacehe ve ika,b'U:I: e'dicek, huvel-vaki' bi-t-taleb hazihi-I-vesika ...
bir sebeb-i '1emessiik yedine vaz'
Na poledini napisano: tIocet .kako se prela ...
30) Isti .kod dokumenata br. 13 i 14.
dokumenti iz 41
Tahrken eVasllt-l li sene ve elf.
$ahUd-ul-hal: Knez Vule, Niko ... , Niko Brayova, Niko I.stepo

Prevod:
Priz.nanje koje dato lod Is:trane .nasljednika prodaji. u ispravi
z.nanju. Naipisao Ai;;lahu HU1sejn,
do'v', kadija 'za - neka (Allah) (Pecat ka.dije)
PovOld knjigek1Oijoj OVO: Pred !seriatSiki sud dosH
SL! Ra.de sin sin Niko,Ji,n, Ivo sin Nikin sa svojlCI111
Ivan sin lilijin i Marko si.n Stj:epO'v iz sela zvanog It1lahiji.
koja carski hals, koja p.ripad:a ikadi1L!kL! te SL! L! pris:ulstvL!
Stepa, sina Ivolva, posjedl1ika ove ispra've priznali i izjavili ova-
ko: Njiva p'oznata pod ... pripadal:a SL!
l1Ltti nasi vise od 60 proda1i :sla
3 alkce haracadjed'Ll Stepa, Ivova, za 12 grosa.
Neka se o:bzir 11asa izjava. da se sa serjatske strane (od sL!da,) iZlda
pOltvrda. Kad'a su IQlni ,to rekli, Stepo Lt to po'tvrdio
te ovaj 11apisa11 kako jest, d ..a
pOItv1rda.
Pisano s,redi'11lOl111 107 4
Svjedoci: Kllez Niko ... , Niiko Braj,ova, Niko Stjepo

16
. 1646-1647. - (cehaja) sil11J i Reis
Ab.di, sil1 izdajiLt tapiju bastinL! koja jeostala iZla l\1iustafe iz
:Sela Ba11sak L! koja cars:kli has, potpada pod inls:pektorat L!
Herceg11ovo1m. izdaje . i Rebij.i.
,tekst glasi:
Vech-itahrir-i bL!dIUIl" ki: Nova tabl'
Bansak karye Isalkinleriade11 fevt MLlistafa ev1a.dl ziUku-
Itaht-l tasarTLtf'Lll1Jda
vecihle tapLtya taH:b ve ragib
klZ ve ReblY'e> hatunlara vaz'
eda ve 10:1-
hi.iccet-i ihSal1li eyleye.
1056.
Bende
Mustafa Kethada

Na poledini Iiocet zabastinu ..

Abldi Rei:s
31)
31) U pecatu prvoga stoH: Iiasbi Samed. Mehmed (Dosta blagost Sa-
meda. Abdi sin Mehmcdoy). kod drl1"og pise Bel1de Mustafa Mellmed sluga
stafa sil1 Mehmedov).
42
HamLd Hadfibegic
Prevod
'
:
Poy,od pisanju lisp'r'aNe Selima MUSltaf!e, stanov-
se'1a Ba.n.sac Grba'lj:sik>oj koja od p,ripadra in-
spekto1rat'U 'nijeostao ,niko od muske djece, te ,basti.na
i '11eobradena, ,to potr,ebnl() ,d'a 'Sle p,rema carskom izda uz pre-
n!OlSln.U pri,stoj'bu, te tapija izda:na De1mdj.i li Re-
blji, SlU! i 'trazi1e da se izda pod tapiju. god budu plalcale
plrils1J01j!bu neika ih niko, sprecava i ne'ka smeita U njihovom
posjedu. Neka

gosp,odi,n s:ud4ja izvoH izdati serialtSlku

ispravu .. Godine 1056.
17
PonilZni

sluzbenik

Ab,di Reis
sl
28 1672 --- kadije, koJom Sie zabranjluij'e da
niko smije pr'aviti stet'U sin,a Marova, iz sela LaSltve u

nahiJi 1 odreauj!e se za onoga, koji ,t,o bu.de
. . .
Karaca Dag tabi' hoavass-l QrbIan nahiyesilnde LaSltva Inam
ka,ry.e.den olup veled-i Maro' zimmi mahfil-j din-i
nif-i IkreJ1am vebas:1:-1 an-H-me'ram eyledi ki: YiiJ1e karyei mezbftr,de
vebaglarl1l1J1 veevlerimi ciimle kali1 ('Ve) 'kes.j'r olanlar
irs-i i:IJJtilkal eden miilkiimii zarar
eVillIesi;n}e:r, d'edikte, dahi C'ilZyei virmek iizre her te:kq:if
vlrmek Uz:reyim. Gereik gerek beylerin' gere'k ,emi-n:lerin gerelk
t!u'zla her e'da i1die'fim, dedikl1:e, he,r ta,r-
lalarlill dahil olup her kim garelt klrk degnege, cerimeye
miistahllk olsun, dedtkte, fi-l-vaki' Mihoye her kim ga.ret j,d:erse
iizerin.e! mii!Stahlk ollSiu,n, d,edikt,e,
mezbOr taleblle hurftf ket\b ter'kim lehu ta-
lebu-hu def'
Ce,ra zalilke fi evahir-i li sene selasi.n se-
manin,e elf.
Voyvo,da NikoJ.a" Kn:ez Mai1'lo, Niko ve:leJd'-i BaY'ko'Vilk, Ivo
Gftrilk:, Nilklol veled-J
Pr,evod:
s:in iz sela Lastva u
hiji, koja ca'rslki has, pripa'dla kadiillU:k1u GOlra, Jzj1avio pred
serilat,Slkimsud:om i pJIe,d uivisene vjere i iznio 0\110:
NeJka niko uIa.zi i ost,e6uje \linograde, kuce, basce i
SVe bl;llo iH seI'U, StJOI put,em seTiai1Sikog nasljed-
stv,a preSil:o od twkoder spremrun da ,dlajem glava1ri:HU
i ,da' dadem, kalda god zatrazi. stogod spada
bbloemi:nima', za s:lulibuu \'1rsibl. Kogod 'bluidle 'ulazi.o u
nji'Ve i pravio Sitetu, se 40 bati'11a i 4.000 alkci kazne.
32) Kod ovog dokumenta. nedostaje gornji dio, kome se nalazi potvrda i pecat kadiie.
sUOIljeca 43
------------------------
re'k1a,o. U s tiffi, stvarnokoglOld IbHde ulazrio i pravio stetH nj!vama,
tog Miha, neika se 'kazai sa 40 batilna i 4.000 akci novcane kazne. Na njegovo -traz,elnje
napis.ana iisQrava za jest i predana
i narpisano svetog muharema 1083 godine.
Svjed!oici: VojV'oda NiikO'la, Maro, Niiko sin Bajkov,ica, IvO' Sill Durica, Sta-
nisa LUicin, Ni:ko sin Perov i drugi prisutni.
18
26 jula 1672 -- Sud,s:ka ka,dije Ne:ki Roe.dzep iz tvrda-
ve u koja IOSltalaiza
Mustafe. Stanisa siln iz Grbaljsike izjavl1juJe da jeto njegav
otac kupia prije Seiilt godiina. se utvrduje svJedacima, te se odbija.
Turski tekSlt
Al-amr zu:ki,ra fi-hi. a:fikar 'A1i :kadai
Dag hilafeten -- 'afa 'alnhu. (P,ecat)33)
Se:beb-i ta:hrir-i blJ.1rdur ki: Nava zevc olan Re-
kimesne a,ti-zikr vekiI efendi
seyn Durak kimcsneler mec1is-i nebe-
ve mahfi1-i din-i miinif-i Ahmedide yirHe Dag 't'abj' IhasS-l hH-
mayun veled-i Luka zimmi iize.rine
ta:krir-ida'va eyledi ki: akdam alan Mustafa i:bn-i Abdullah naiill
irs-i intikal ede,n miil:kiinii l1aIallma i,n,tilkal eden miibkiillH
tall,eb dedikite, mer:kum sene lidiirp balb,am
idiip Rad!O veleld-i Marka ve Nika veled-i ve Istepo
veled-i ... , Rado verl
i
cd-i VIUI<;eta Inam bi-l-me.clis
eYlllediler ki: Mezlblk Mustafa blzim kllrk adeid
,dahi ederiz, dediklerri:nden, kabUl
vaki' v3l1{'i'a muceblyile hiikm-olunup talebiyle hurUf ketlb
ve men le,hu-t-taleb-,e def'-ol);ufld'u.
Cera zaHke ve hur'rilra fi Clyablr-i

sen,e sela!sin ve ve elf.

ibn-i Huseyn Mehmed ibn-i Ahimed
ibn-i Hasan, Huseyn irbn-i Knez Knez ve gayruhum.
Prevod:
Stvar kao sto na:vedeln,a u ilSlpra,vi. Napilsaa najpOiniz:n,iji covjek Ali, ka-
dij'a za Crnu Ikao - nelka (Allah) (Pecalt
pisanjH knjige kadoj temel:j Muz Redzep
iztvrdave Novi kaa nize osnovu
ljudi HUlslejn Efendije i Husejna SU1base, Dura!kova, doveo pre1d
poslanikO'v sluld :i prerd /sud uzvisene vjere sticen:ika

sina L'Ukilnoa, iz Grlbaljske koja cafiski 11a:s, pripa-

da kadi1ukH Crne Gar,e, te u 'l1jegovoj pris:utnas.ti po,dnJio proltiv l1jega oVHtuib!u:
imetak 'kaji prije vremen,a rpresao pHtem seriaus/kog
od strane Itasta MUlstafe, sina Abdullahova, imelta:k koj:i presaO' ffiOrjl!.ll iSlU-
o,d Injenog Kada ,an to navedeni od'govori:ol:
sest god'ina, to ota:c ikupia. svjedaike. Na sucLu pr,i!Sluit,ni sti-
celnki imenu Ra,da sin Nirka' Islin. Vu:k'sa:nav, St,epa i RadO' ,sin
33) U pecatu napisano: Bendei liuda (Bozji rob
44 Hadzibeg,_ic_' _________ ____ _
Vucetiln avako ,su pasvjedoci1i: svjedaci da Mu'Stafa prodao
s:vaj Za 40 u aasO'j pris>utnosti. 1 ta svjedacimo. Posto su oni Ito rek1i,
'takvo da se do:nesena odJulka stvar-
Na traz,enje navedenog Stanise isprava i U!slt.upljen.a
l1i'ocu.
te ,napisano reblul-evve1a 1083 ga,din,e.
Svjeda!Ci: Mehmed Sil1 Husejn Balse, Ahmed
Hasanav, Husejn sin Mehmed Knez Rado, Knez Mirka i drugi.
Na gornje isprave napiSai!1a ukosa slij.edece:
Sebeb-i tah'rir-i b>u,dur ki Istal1i$a I)urada satin kab,z
ak<;e deyu $:lhid1eriz ideriz, dey,u ikrar $ud.
znaci: PO'vad pisanju isprave Stanisa Kupia sam i pri-
i sam dao, za ta smo i .svj'eldocima. Tako dato.
19
Mjeseca novembra 1672 - izdata 1:::ld strane Mehmed-ag'e, nazira iz No-
vog, sveSteniku VUkLl i dvjema kcerima dio kaja IOsta:1a sla-
iza kceri iz se1a Sisic Ll
Turski teklst gllasi:
'tahrir-i b,udur ki: NO'va Karaca Dag tabj'
karye1de:n firar Istane Istepo
ba$tine hisaslsl 'vie mlLl!attal tapiuya mustahak
firs1ri Papaz Vuk klzlar! ... '" k-
me.sneler talib mezburler yedinden resm-i itapu
tapILl'-
verblJdi. Vakt-l hacetlt.e ibraz oilana.
fi receb 1083.
P!ievod:
Mehmed-aga
Nava.34)
Povod a1va: Posta iza kcer'ke Stepine, kaja
iz sela Sisic Ll GrbaljSlkaj potpClJda pod ka,dill,uk
Gore, pripada il1lspekto,ratLl u Novom, astaa i dilOl Iba-
su'ae 'koj!i pripaa iza majke,ta potrebll1o da se izda pod tapij.u.
Vuk i njeg1clve kceri ... i ... su i t,rabli daim se
izda pOld tapijLl, te jleod tarpijlsika pris!tojba, lkoJa pripadadrzavi. Da u
njiihov1u pOlsJedu smetao, iZld'ata tapija, da se sl,ucaju potre1be
maze
u 110VembrH, redzerpa 1083 godi.ne.
20
6 1674 - SadSika odJluikia podg'orickog kadije Mehmeda,
kajom se a
l
Sl110VU izjava Htv.rduje Ida DUira,v, !iz sela Sisic ku-
i vinog'rad od Stepa, iz se1a Sv. za 520 aikci.
Na poledini se nalazi pecat, necitljiv.
Na poledil1i stoji od IV<lI1<l !Jastil1e.
Gribal,)ski dokumel1ti iz stlOllje_c_a_--'-__________ 4_5
Turski teks,t glas,i:
fi-hi va namatka-hu iley-hi s:uibhane-hu
hammed Hu'seyn, al-kadi Podgoric;a fi Karaca Dag - 'afa 'anhuma. (Peca1t
kadije )3\\)
Sebeb-i tahrir-i sihhat-i budur ki: [Karaca Dag tabi' Grblan]
karye Marko veiled-i Guro
'takrir-,i Sv. Troyic;a karye
den Istepo veJe:d-i zimmi Mornar mevzi'de vaki' bir bir
kita tarlai vle Ru'vi:)te iki c;apallk bag nak,d akc;eye
- vardlr, istilma' huccet-i
dedigilnld:e, Istepo Iveled-i Guran ve
Rade veled-i Ma,ro ve Vukic;a zimmiler mabli1-,i kazada vech-i
zimmi-i zikr haraciyle ve bag harac;s.iz
i1e tefYliz meiblag-l mezkuru
dabl ideriz,de,diikler:inde ma:kibUl y,eka' bi-t-taleb hurUf
ketb ve ta1ib yedin.e def'
Cera zal1ik ve hurrira fi evahir-i
(ve)
Ahmed <;:ellebl, Osman Ib. Mustafa
Kelt.huda, Mehmed taibj'-i mahkeme, veled-i 1vo veIed-i Guro,
Niko veled-i

011'0 s'to stoji u iispravi od prodaje i ustupanja, Allah,u
Mehmed, si:n Husejl11ov, kadija za kadil
l
,uk Pc,dgoricu u Gori -
(Allah) IOprosti. (Pecat kad:ije)
Povo,d pisanj.u kojoj ovo:
ro, sta,nov1nik zva1nlolg Sisic od nahije (Grbalj, koj'a potpad,a pod ka-
GOTe), izjavio pred OVlo:
sticenilk Stepo, jedan od sela Sv.
da'O izYjesnoJg vremel11a za 520 akci od da,n i
mj:elsJ<u zvanom i dvijemotike mjestu R.uviste, za SitO
(svjed'oike). da se saslusaju i da se izda seriatska OId1llulka.
Plo;sto j1e 'to reka,o, Stipo Rade sin Marov i Vuki-
su pre1d sudom kalQ sto rekao, ovo: Svjedoci
i slvjedlolCimo da prodao iUJsttupio
njivu Sa haracem, Yinograd bez ha.raca i da '1110-
se to stvari
ova isprava i
s,e ,dlJlgodblo i napisa1l0 svetog i mjeseca
1085
Svjedoci: Omer Ahmedla sin Mehmed Efeadi!}e, Musta-
fa Kethuda, iz 'SUId'a, Mi10s Ivo sin Durov, Niko sila
PerlolV.
Sa stra.nedokumel1ta tarla bag ,akc;e haraciyle
sto njiva iv,j!n,ogra.d prodal1i s-u sa akce ha-
raca.
35) Pecat nije samo se moze procitaN
46
21
28 marta 1675 - St1Jdska iSp!raiVa crnogo,rskog kadije koja Isa,drzi izjavu
Doki,ne ze,ne ,iz sela Pebl!11fOlVa, bas'Hnu, Qid maijke Ruze
iz sela PoblOri, prodala mj.esitaina iz sela Sisi,c.
tekst ove i,sp,rav,e glasi:
fi-hi miln al--tarfvi.d, al-fakir va tal'a-
Osman al-mav:la Karaca Dag - 'afa 'anhiU. (Pecat kadijeY6)
Seb,e,b-i tahri!r-i ,sihh,alt-i nisaboldur ki: DagtleiVabl inden havas:s-l
Grblan karye zimmiyelerifiiden Vidaa zevcei Go-
ka mecli:s-i ne'bevid.e yi:ne nam karye zimmi1eriladen
Vuiko ve Yovo ve Pelro Voyin zimmiJIer mahzar-
bi-,t-tav' ve-r-riza bi-lkerh ve-l-ceza ikrar ve i'tiraf idiip: Karyei Polbolrlda
Ruja: irs-i ,eyle<diigiim Gt1ro
ve ev yerine ve kali1 k,e:sir mez,bt1rt1n

Qituz c1i'zye-
siyle 't,efviz eyiledim. Kalbz-i semen-i ma'dt1,cJi ve tes1im-i
mahdt1d kl1dlm. keyfie ve yahtar
sarrif offs:ulll'lar, dedigindei muk- [irr!e1i] merkumenill1 'el-mez6t1-
rt1n vica'h,en tas-[dik] ve iidicek veka' bi-t-taleb klelt:b ve
taH - ye,dler:ine Idef'
Cera za1iike ve hurri.ra fi gurrei sene 'Si:t-
semanine elf.
Suht1d-'I11-hal: K11Jez Mirko, Lazo V1eled-i Yovo, Istepo vele,d-i Rade, 've1e,d-i
YOiVa,n, Radie velle\d-i .Jivoyi<;, veled-i Ivo, Maro veled-i Hasan ib. Dt1Jralk,
Mustafa, muhzir, Yovan
ma.hkeme Ve' gay,ruhum el-hadllrt1n.
Pr'ev:od:
sto u iiSpravi od pI10ldaJe i 'I1s:uupanja, .nap,ilsao uz'\'ise:nom Allahu
n>iz,n,i Osrman, ka,di!j;a uzasQ:iUJpstvu za Gor'l1 - ne:ka [Al1ah]oprOlsti.
valljane isprave slijedece:
___ Sticenica i.meII1tU Vidna, Je,d'na \OId sticenka sela Pe1i-
nOiVa u na:hijii Gtlb'alj, j1e carlski pripa.da kadi1uku Gore, u
sti sticenilka ime'l1iu VlUlka, Mi1osa, VQij1ina, i Pera, sinova h,r'ils:Cana
Sisic, pr,eldl posla1ni'koMim seriatskim i
dragovolj,no i odsebe, pod si10m i 0'\'0: 'SaJmt d'efinitiv,nlom
pro1da:la baSt;in:u Dura VuikJmana i kuciste mojle velike.
sto p'l1tem seria1tskog nasljediStva pripalo od majke sticenice
Ruze, i us:tllpi1a za 30 grlosa sa glava.rinom (-eizye), koja
otpa.da. sam odredeni novca i predala sam oZlnaten,u prod:anu stvar.
Od raspo!{.azUl Sa ,uiStuplj'enim imetlkom kako hoce i ze:le. Posto j1e tlO
rekla, nave.deni u cijlu klQirist Idatopriznanje pOltvr,dibl su navedene, k01ja
priZln,anje, u i usmeno su tlO t,e traze-
napisa.na ii5:prava i pre,data
te svetog i P1agoslo'\'enog mjes.e:ca
1086 gto,d'ine.
36) U pecatu stoji kratko: Bende Osman (Sluga Osman).
37) Ovdje kao i drugim mjestima dokumenat IQstec.eJf11, te po,j:edJinih
rijeci 8to u gornjem tekstu istav/jeno u zagrade. '
dokumenti iz XVH stJOlljeca 47
Knez Mkko, Lazo JOiV'OV, Radov, rsin Ra-
de sirn Zivojica, Dimiter sIn rSi.n sin
Ahmed sin Mustafin, pozivar, sluzitelJj Sruda, Javan sllwzi,teljsu-
da i drugi prisutrni.37
a
}
22
12 1683 - Sudska odl1uka ka:dije JUJsufa, kojom se utvrdujre,
da Ivana, 'kCi VUlkova, iz Jakocevic u OrrbaJjsklOj prodala sirnJu
Vojrinorvu, iz sel!a Larstve z.emlj'e, koJe pripale iz,a muza silna Radova.
Turski tekst Orve odlliuke glasi:
fi-hii min ar!-Ibey' va aH;ira, narnaka-hu al-fakk i1ey-hi rva ta'aaa,
Yusuf kadai Karaca Dag -- 'afa (Pecat kadije)38)
Serbelbr-i tahri.r-i hilccet-ri n:isarb ki: Karaca Dag kazasl Grb-
,nahiy:esinden karyei saki,nlerinden Ivana veled-i Vuko nasraniye
meclils-i -i karyeti Lastva Vu!ko velIed-i
zimmi taikri:r-.i ke1am :v'e idiip ki:
miird !karyei PlOtoV1i<; Vule veled-i Ralde
barnai ii11tikaleden karyeri silnorunda vaki' OIVasllnda
ki' ki bir taraf Niko veled-i ve taraf Ivo v'eled-i taraf Rarde
Pilkan taraf-i arhar tarik-i ISlv.i,ni$'te K'oleniga mLii\ktarr-
vedig,err karyei Lastva Groyevo harmani vaki' ,k<i taraf
Niko verled-i bir taraf Mirklo ve!ed-i taraf
taraf-i a.har Ist,ipo miilk karyei I_astva Mirinre
vaki' bir tarraf rke,nisa talrlasiyle taraf kenisatarlalSliyle taraf Ni-
kola veledi Papaz taraf-i alhar Niko veled-i Rade yrigir'mi
rayic-i aJk<;eye kabz-l seme'11-'i ma'dftd tes-
ma,hld!Od kI!d.1m. miilk-i
yah.tar mutesarnf oIsun, dedikte mukirrei mezbllreni,n el-mukarrrun-leh eil-
merkum tasdik $ifahen ,tahrkik edicek
vakt-l hacetltre ibraz idiip ed,ine.
za1ik hurriraJ Ii sene erbe'in Hs'ine elf.
Knez Maro, Knez Knez Mkko, Mirk!o BO$kto,
Kaluger, Istepo Rade gayruhum
Prevod:
sto u i.spravi od prodaje i kupovinre, napiilsao uzvilsenom Ail1ahru
nizni .J'Usuf, kad'ija zaka,di1uk Crnu Gortt - ne:k (Ablah) prosti. (Pecat kadije)
Povold pi:S3JnjiU! knjiige i isprave j1e QiViO: Hriscanka ikcer-
ka stanovnirk sela Jakocevic u Grbaljskoj koja
Gore, pred casrnim seriatskii:m sudom u Sitic.e,n'irka
Vuka:, VOljtirnova, se'ta Lastve, ovarko izjlavila i
zelju i u svom odg.ovoru rekla pr.ije pres,!ro
od mogumrlog Vula, sina Radova, stalnovnirka sela Potorvic,
se nal!azi u Mircevo u Pot,ovic i 'tlO: od
Svil1iste tdo KOleniika, s,t.o s jed'nle \Sitrane Niko sirn s je,dne SltrraJne sin
Dalbu,srkov, s jedne Rade Piikan s dru!ge stralne jalV'ni put; druge

Na poledini dokumentanapisano Kako proda Vidna s bracom

38) U pecatu stoji: Bendei Jusuf (Bozji sluga Jusuf).
48

mulk njive u sinoru sela Cals:tve ispod gumna Gorojevo, s jedne strane
Harkasa, s jedne strane Mirko sin Boslkov, s jedne st:rane ,crkvena s
drl1ge 'sl1:rane crkvena :s druge strane Stipo Mezalin; te moju muJ;k njivu ta'ko-
der 11 sinoru sela ispod Mirine, sto s jednu stranl1 crkvena njiva i s
sltranu crkvena s jed:ne stra:ne Niko sinsvestenika, s druge strane sil1
Radov, to sam prodala za 20 grosa, za koji salda u
:odred'eni iznos i predala prodat1u stvar.
Od danas to njegov kupl
l
J
:eni te kCIlko i ze1i nek s raspolaze.
da ,to relkla, navedeni u koris:t dato priznainje ri'jleci
dene, koja dala to priz:Hanje, u prils'l1stvu i IUltvrdio, te
isprava napisana stal1Jl1, da US1lucaj'U potreb:e pckazati i
se pozva1ti.
i godilne 1094.
Svjedoci: Knez Knez Knez Mirko, Scepan, Mirko Bosko,
kalt1der, Rade i d'rugi
23
26 1683 - Srl1ldska odlll1ka ka:dije Jt1Jsttfa, Se
tapije grbal1:Jskog nazira Rlzvan-atge utvrduje, Stana i V iz sela 11 Gr-
baljskoj nahiji pravo ralspolagatis koja ostala :iza nj:ihovog
Nika, sil1a '
te:kslt glasi:
Al-amr zukira ta'ala,
Yt1,sluf :kaldai Dag - 'afa 'an-hl1. (Peca\t kad';je)39)
Sebelb-i kitab nisab ki: Karalca Dag kazas1
Grbla tevabj' indan Ikaryei Diragol1i$ sakineleriln,den Istana
$er'-i $erif-i takrir-i idup ki:
Bandan Niko veled-i 101t1p evla,d-1
biz dabl tapu
oldukta ol,an it.apulaYl1p ve ta-
raf-1 $er'iden ,tapH naiki;i kibel-i $er'iden
rilmesi,n dediklerinde,
oIup Rizvan-aga ta-
mucebil1ce taraf-1 $er'id!en llukm-o:lll111t1p

huve-I-vaki' bi-t-ta::leb ketb ta1iblJ.l1 yedlerill1e vaz' def'-
ibraz i,dup .ift,tiC3lC edeler.
za!;lik fi Itis'-
elf.
tabj' defterda:r, St11eymal1 ,sakin-i Noya, Int1h-
zir Hasan, Knez Rade,
Prevod:
Stvar sto ispravi. Napisaot1.ZV1SenO'ill po:nizni
Jl1sl1f, kadija za kadillJik oprosti. (Pecat kadije)
39) Isti kod br. 22.
Grbal';lsku iz stlOllje'ca
49
----------------------- -----------------------
PlOvod pisanju knjige i ilsprave
Hriscan'ke Stana i stanovnice sellia Dragonisa, koje pripada Gr-
baljlskoj koja spada u !k1ad.illuk Gore, izjavile su poslaniko-
seriat'sikim SIU'C]<Oill i Idlale s1ijedeCi na!s
otac Sticenik Niko, sin Dimitrov, i posto n:ije muske djece,
njegove rlOdene kceri, te seriait,u pravo tapije pripada nama,to od Grbail
l
j-
skog nazira Rizvan-age uzelitapiju i sa,da u nasim T,razimoda se od stra-
seriatskog s.uda potvrdi nasoijl tapiji i da se od s.tra:ne s,erialtskog suda izda
seriatslkaodllu'ka. PIO.sto SlU njihovoj tapiji, koja
u njiho'vo:jlruci. kako s'u gore iznijele, tap.ijl11
s tapiji od seria1tskog suda
pres'11da i izdata ims'eriaitlska odl'uka. Da od danas mogle s tim raspo[agati kalO
sa svolj:im vlaSlnistvlOm, napisana ova ispravaonako kako stvar
Sltoj.i i predata, da 11 lslucaju potreb'e mOg11 pokazati i se
zva<ti.
i sabana 1094 godine.
SV1jledoci: Ahmed Bese koji kodd!eftera, Sulej!man No-
vog, pozivar Hasan, Knez Rade, Mirko Bosko i d,rugi
24
1708/1709 godina -- Isprava izdana od sves'ten.iku
vezi prodaj.e od i u selu u

g1asi:
Vech-itahrir-i ki: Grbla,n nahiyesinde karyei KoEde Niko V11ko
zimlill\l karyei eki,n taTlaYl sahib-ul-
arz ma'rif.etiy1e Papaz -eyled:im.
damkj zira'at ve haraset idup Irusum-l orfiyesil1 arz
<eIda taraf-l ahardan bir ferd lilllani'
. olmamak memhur1u ki vakt-l hace'tlte ibraz idup ih-
ticac
Tahrirel1 fi ... 1120.
Halsan, Murteza, Iknez V11ko, Iknez Ivo, Ikaez
Pero, Ilknez,
El-fakir

PovlO,d isprave ovo: U stitenika Nika V 11ka iz
sela (?) 'u! Grba1jskoj sam sa zl1anjem gospodara ze'l111je defin,iltiiv-
prodajom od dal1 i oranja u selu Bresovina Mihaljlu za 16
grosa-rijala. Dok g,od bud.e obtradivao i sijao i davao seriatsk11 delseti.nu
i pristojbe neka s raspoil'aze kao v1as:niS<tvom.
da niko s dr11ge 11 (polsjed1u), izdaje
111111' se ova potvrda s pecatom, da sl<ucaju potrebe mogao po:ka'zati i
se pozva,ti.
'0) Na poledini, nalazi se pecat navedenog. ali
4
50 Hamiid Hadzibegic
PIsano mjeseca ... 1120
SVijled,oci: Sulejman Hasan, Hasan Murteza, Knez Knez Knez Pero,
Knez, MHos Vojin.
Paniz.ni

Df. SAClR SJKJRJC
SUDl KOMENTATOR SADIJINA
GULISTANA
(Prilog izucavanju komentara perzi1jske klasike)
i nals,tanjeni u zemljama i
Azij'e, jos su davna zajednicke i politicke odnose, koji su
'o!stavi1i d\ulboke brazdle njihovoij\ ilsltorij.i. ZiveCi nekad nekad u tje-
snjoj; lvezi 11'tjecali su jedni i dlllhoVHe
kultu,r:e.
Perzijanci., zdrav i mst:ar na;rod, stajal1>i jos u SltO-
starog nia mnoglOi vecem stepenltil od slusjednih i
ZiveCi Azije ilslk,usi!isu SVle, rolbovalnja i sla-
sti pO':liticke slob\Clde, se i s,tvoriIi ,drzavu se kroz
istorijskih odrzala do ovadrzava nekad ob,uhvatala za-
padu arapske, sjeveroisltoku turske krajeve, su ovatrl
roda zivjela tijesHom dodir 0lbo'g3ltio
. iz 'Nh Firdevsi,j,a s'vojoj
Arapskim u i Istoljecu i
postala jios Kako s,u Perzijanci u ,toj zajednki Plo!liitickom
svijescu i u
islamskih naroda, najobllnijri. Is.tina, perz'i:jsiki jezik ust1ulpa mje>stlO
arapskom, perzijlslka bogata i predaja ."s,eoCituj:e u
i u Slel kojii piisu
zi!jlskim Jezj;kom za razJ.iku iIi pehlevij:sikog,klCi:j:i
j:ezilk perzijskog naroda isl3Jmiza1cije. U Perzijanci da-
dose i Is,vj,et,s.koj Htera:turi d!u,hova, koj1i su is,toriju acwj,e-
obogaHlidjeblJma Da sa'111O
tijle od
,
Firdevsi (umro 1020 go,d.) auk1t,or cuv,enog 1
,d.j:ela. U obradena i romaiJ1ti,cna
od najlsltari:jioh vre'111e'na do pjie:slnikovihdan.a. Obilnoscu grade 60.000
kompozicije, ljiepotom d'i:kcij'e, s:ti1a i saroHkoscu
prikazi,v.a.nja dJel0 spada medu letp'Slke poezije svij,et3l. Fir-
devsija svoj'im sebl od mjesta :slvjetskoj

4*
52 Dr Sacir ___ _______ --:-__
Omer 1124), zastupn.lk ideja slavnog filozofa i lijecnika Si-
d.igao vrhunac n:jegove epigrame 4 stirha pod
ru!bl'ii. s1avaln kao u k pjresai:k.
zova,n i jre i Njie'govestihlOlve, pune
mi!sII!i, sarkazma i re1ativnog cirnizma uviJek
sHcki tumacilti. Liberalizam ovog pisca i njegorva teska g.Jav,ni S'l1 razlogda S11
pj1eiSme tek iza n:lleglolvre srmrrti sabraac u zblrku, ta

od'l1sevl1ljelfl l1 mo.de.rnom Isvij.e'tl1, narocito kod Enrg1eza i

kana1ca.
Feriduddin Attitr 1230) pros1avio se i
Se i kao bi.ograf.
1273) razradio sistemaltski sredio M.tarorve
Siticne 'idejlC' u djrell1 koja se s smartra OSJn!olv!nim
d;jelom
Mustafa MusHhuddin Sitdi 1291) razblazio alsketizam At.tara i
dragih S'vojih p,re,thodaika i ga zivim ikroja prozima \1ljl1dSki zi-
vot. zema1jrsk,e uziltkene 'smatra i1iUiZornim, s}ecanje prl1za covjiCkl1
l1zita,k. tome Zivot. 'treiba i ga
asketizmom. Siidija iz.noseCi i
v1as1tJHe doziv1j'aj,e rU svom (rl1zicnjak) i Bustanl1 (>crvijetnjak),
dJeHma rperzijslkJo'g duha. Na nep.osredan i'zaes.e:ne su tl1 i covje-
ojieg karak,tera i zivim pisac daje Citaocl1 eHCike savjete.
Muhamed Hafiz 1389) l1 svoj'im razradl1}e ideje
. 's1avluja i ugo.dn!o. drustvo
zna iskori:slblti prredme.ti SIU kaJima ovaj pasv,eCl1jeSivH svoj.u pjre-
Ivje
'
sltinl1. Bez i koje zapazalllilOlko.d
.. fiz ,pi,sao svoje pJesme l10biCajjieni.m kicenim stil:rom pratkav ihdivnom elegancij'om.
nacin d'aa j1e milslticno nil1ca!d
sigurni gdje j1e pr,ava granica i a1egorije. Nj.e'govi stihavi izya'nredan
to za 'teskoca.
Abdurrahman Diitmi 1492) od HafiZlc!\'ih nase!jJC,d,ai!ka jedilni ve1ilki
lirrik :po:s1jednjli perziJski k1asi.cnri pjesnik. i kord Hafiza i 11 ajegovim se
pj'elsmama zbi1jjla i misltika. Os:i:m nekaliko vecih spjevova aslta-
via j>ecijielatri divana (zbirr!ke pjes.ama Pored poezije
pras1ayia se radovima perzij.skom i jezi!kl1, akao
pi'sac spa'da med.u prve i .
Jos za ,,1a!(]a1nja l1 AziJi (1084-1300) i
knjizevni l1tkaj !jia!k. U njlihovlOlj drzavi !sl1l1,Zlble:ni i knj:izevrni j>ezi!k perzijls!ki.
Kada pad v'ijeka rl1sevilnamasei!ldzl1c:ke drzave OsmanHje osnovali
SYOjH, l1tkaj podrucjima drzavillog i z1vlO,ta olSitaa u
, pttnaj> sna:zi. Spomelnl1:tiperzijski p'Lsci Sl1 kaa 1ektirra olbra-
zovan:im krl1govima, Sl1 ned'O'sltizivi
knJizevnkima :sve da prepororda, palavicam XIX Iv:ijeka. Os:im toga
'piJSici i jezikl1. Inase
'Fatihava ve1
1
ikog vez'irra Marhml1d. pasUl 1474), Dervis pa'sl1 Bajezild1agica
" star'Ca 1603), Nerkesiju(l1mr.o 1634), \fl1sJ.etriju 1688), R;asd.ijl1 (1699) i
Fevzij.l1 pisca (1747).
dakle,da su dj,ei:la perzijskih klais,ika prev:od,ena turski jezik
i radi i jednos,tavno-
sti s,tiIai radi fri:vol<nostii su privlllac'iI1i
Potreba tada
jeziku valjanih jezika, pe;rzijlska su skoro od-
r-eda pisana obrad'i\ti
stranu djeJa. Vaznos't ovatkvill radova u starri\j1edoba, ali pre-
sav u knjizev'11utradiciju, nosi1o sebi k1ice uturskoj
/
Medu rad,n:ike pIC'[lju Ibnli Sejjidi Alija 1524),
1531)/) (1561), (159]) , 1616) i Sudija
(1596). Nas ovdje izblize i11lteresujLl ,dj'eIa naseg SUdije.
U drLlgoj pollclviiC'i XVI vijeka sto\i.ci ve!::ikih vezira pasa Sokolo-
1579), iz Sokolovica kod Radog. covjek krupnih spo-
sobnosti i i ve'liiiki vezir Turske Nj.egova
Llgled privLl'k1i SLl dOSlta 1111',adih I}Lldi iz k,raljleva Ll i druge tUTsike
da SkO'JHjLl da se uglednih
10zaja. Medu ovake spada Sudija, pravog Naziv Sudi
m.j:eSlto seJa b1izu
Sokolovica zayicaja, gdje glas nasao
odjeka. tek s,to svrsenih zapocElc, SVOjiLl !k!arijerLl,
zvijezda zasla iJle kao i nasi pot:islilLlt Ll pozadinu. Da ro-
den dva decenija se SVOjOlill bistrinOffi i uce11l0lSCLl i.stakao
za zivota. Ovako spa,da,u sitl1e lj'Llde, se za zivota
ar1ri prava vrijednos,t iizbije kasnije vidjelo iz djela.
Slki su covjek1u sacuvalitek O!skudne bilj,eske i pojedine
iz njegova ziivlCita razasJUte
Skolovao najpri:jle u svaJ priJici u

. se zapJUtio s'tudije u ISltanbLll, on:da Ll Perz.ij:stki j,ezitk de OId
Llcenjaka i MLlsJihuddin U!rije 1571 )5) Ll gradLl Amed,
Ll po'kraj,ini Dijaribekr. Da Sudija, u Bag,dadu da-
d'e se zakljuciti s1ijedecoj 11 Gulis,tana:6) U dOlba Sa,dije
bagdad:ski su ci,sto ampski i perzijski jezik. Sa,da to
gomila nezl1alicakoJti Za vrijie111e svlclg puto-
Ll i u Meki hadz1u.7) Na :v:ise Hafizova
iIi Sadijina vel; da ,dOrl'aIZio Ll dodir sa
1) Komentarisao samo uvod G 1 i s t
2) nedolaz:i kontradikciju sa tvrdnjom Mehmed Tahira II djelu Q s m m ii 11
f 1 er Istanblll 1.333 (1.914-5), sv. str. 323-324.da Sudija iz foce . II Bosni, jer
blizu foce, grad Turcima mnogo poznatiii o,d
3) Sudi, m t r G IS t str. 27, 1.249 (1.833-4), Drzavna 5tamparija.
. r,7
rijec (miris!jiva glina koja se upotrebljllje kao ve1i:
smo se II SarajeVll, Bosni. Spomenlltll stav1jajll II breme,
kao 5to su bremc za II Istanbll111. U te list to ostajc vrijeme II bremi,
zatim ga istlpesu i i potr'ebi II upotrebljuju.
4) lbid., str. 121 i 303.
5) Atiil, "Zej1u5sekiiik, str. 170; Siimi, sv. str. 3.966.
") Str. 387.
7) Sfidi, m t r G u 1 s t 121, st,r
'
. 416 ii 447.
8) N. str. 217.
54 Dr Sacir Sikiric
i S ralspravljao lteza da nijie u Perziji
sto u Hafizova Divana (sv. II, 18tr. 331) dva daslu
pr'ica1!i da se stillOv1i, tu raspraV11ja, naJaze ,napisanli u Hafizovu
Za vlade za vezirovanja Soko!ovica, kada se vratio u Sudija
u dvO'rcu predavalOl odaibralruim koji su se 'Obrazoval;li za vi,solka
drzavna zvanj'a.
9
) SU, Basagic, Sudiju ISI]usaIi Bosl11ijlaci i HeficegO'voi,
pasa Baj1e,ZJiidag,ic koji ga u predg'olV1oiru
's Nalkon :jle sa profesorlSlkog
polozaja i ,do ziv,io Sie Sudija se
tuzi ISIVOjlu zi!,u s!uldbinuu sltarostPl) i s,tO' ga sultan za1boravli1o,12) a1i Iz.ahva-
IjiUU!uCi t'Oj, zap,oISltavljenJolsti dana,s djela. svje-
doce da ol!Jirazovan, p'0znavao i perzijski, vrl,o dobro
a:rapSikii Ijiez'ilk, vrl0 kaprkiozna
i Katib

i Basagi'c,15) S'ilgl'alSlHo rtvrrdie
l
da Sadija
umro god. 100011591-2, rtacno st!O Tabllr
16
) da
grod. 1005/1596-7 i da salhrarHj,ell1 lu l:sltanbrulu A'ksa,raju u JUlsluf
dza'1llije. se s:tavio !kira'j'il
1is,tana :
. ..:::.-fi-" Jl- \
\Sj.J.J \S'':; j.J-4
.Jf_W
..:-.'- --... f .
\SjJ.J l .}<_
u.J_1.J1
U casu, kada gla
'
s rec'e sv'rseno blj'ese, ako pitas,
jutro hidzre<t.srke glOldine, 3dal1 ,safera, kada G'Ospod nje-
gov Slvr'seta:k. Neka sreta'n ci1tao1cu, p:repiSlivacu i
bluldle ispravio i poglrieske.
vrijednosrt slova u rij:eci.J.i polkaizuje da do'v,rsen glOlC]inJe
1004/1595-6 ij1e a!ulktolr godlIne 10051
1596-7.71)
Sudija !Ostavio ISILi!jledeca djeilra:
1) 'll 3
2) Guliisltana i Busrana;
3) Dzelaluddlin
4) Prevod turslki i kOlillleln:talr Sablje arapskO'j od Ibn
dziba;
5)
6)
PrevOidi tur,skii 101 arapsk,o!j od isrtog pilsca;
Pr'ev'od a1rapiskog t,ur,ski Isferaini1na djel1la Ed-dalv'
taiksi;
9) Nadzi, s m i,str. 175.
10) s i li r g v i u S 1 s k .k 11 i z v s t S,a:ra,;evo, 1912, str.
30-32.
11) Sadi, m t r G u 1 i s t str. 498.
12) St1di, m t r f i z v [) 1 v sv. IlI, str. 131.
13) Z s s e!k, i k, str. 332.
z 1 k sv. 1, sk 7.
15) Basagi6, BIQtS. i lierc., str. 30; Znameniti Bosnjaci liercegovci uTur-
skoj carevini, str. 71.
16) S m l:i m ii f 1 r sv. str. 323-324.
17) Handzic, z. r d, str. 63.
Sudi fuao koment,at'or GuHstan.a
55
7) Glosa i t;umac Kadi-111irav djela Hidajet'Ul-hik-
i
8) Prevod turlsiki arapSikiClg dj!ela Takrilratt all
'
a od
el- HaIMiiba.
19
)
pod 1 i 2 su tl lSit,al1bulu.
Kalka se iz naslava vid'i Sluldijiin knj,izevni rad i Nas
tl sllucaj'tl i,nteresuju njeglo.v,i perz'ijs,kih ikll!asliika, jer vr'i-
jednolsti tih ,radava podijeljlena ISIU iSltoricara. Dok
turlski p.i,sac Sami itvrdi da Stl SudiJirri komenta.ri
i kri,ticki,20) Mualim NadZi ga djela
vrve

Izmed'l1 dvije tvpdnj:e Mehmed Tahiruda:ra
. da su stampana dje';,a korisn.a tl
plogresaka prO'Nv pravi1a perzij,skog jezika.
22
,)
S. Basagic/
3
) i

blrane StldiUit1 O'd uda-

tl

u pa>triOlt.ske zke i marljiva'St i tl

tarisanj1u pe>rzijskih ,d1j,ela i pablij'a1njIU
Kafije, LamiiJe, i Semije. Basagictl dOlkazao dn
Stl k\}meatatari prije kriva 111jesta radi jezika i
poez;je. S se i Is:lazu svi
klasiika.25)
Da se uvj1elr1bli isblHskoj tlze-
njegov Gtui1lista:na od Sadije i braij!tl
njegavlO sa OISltalih g1dje se
slazu. Odabrabl sma ta perzijslko dje:'o,
posl!jie,dnji rad, 'tl daa sve tl perzijslka11l
Sudija se u :svakalffi ISllucaj.u, kada svaje pfOitivniike s.Luzi i,gram rijeci
cest.Qi ljtl't,e j1e1tkog sarikazma. na>raCitIOl proHv
se arapskim 'kamentaram i S3Jll sluzi. 1 Su.rUrija mjes1timice .oStr()
prethodl1e :se negdje pa'cc,tktl S'voga,
iSp'ricava da to iz nego natlcnu "vrhtl, dak Sad.ija takvog
'nigdje Na jednom 1. S. i Su-
rarije, izrazava se .slijedeci nacin: V'is,C' nego ludo od avih da s,u se 'Sla 0'\'01-
liko spreme tlSludibl dj>elakaa sta jie Gulistan. Dr.ug'om OIpet
k011l
27
) avih komentatora dodaje: sa ovo1iko spr,e11le
tl perz.iijlskom p!isa:ti djeltl.
18) Ibld., str. 63-64.
19) Brockelmann. G s h i h t d r r 13) i s h L i ': t r t ur',
str. 5\34.
20) S. Sftmi, ii u s u 1 wm, sv. V, str. 2677.
21) Nftdzi S 1 1 95-97.
22) Mehmed s m laI 1 i m ii 11li f 1 r sv. 1. str. 323-324.
23) s i i tI u i s 1. k str. 31-32 .
. 24) i Z. r d. str. 63.
25) S. Basagic, Z>ll i ti tI r v t i s i
71.
26) Komentar Gulistana, str.236.
27) Ibid. 290.
r U U r s k r v i
56
Slijede6i primJer,l pruzilti mog1t1'C!lOislt da s,tecemo prav,u vrijedno-
s.ti SudiJil1ih rado'Va:
!) U recenici ..:......i.;) bogobojazno8ot) Sudija
Gillistana, str. 4 i 20) nastavak Slffii(llt1ra kopulom, koj.a veze prediikatsa IS,u-
Lamiija ,i Sururija
28
) ,ta kopula gl(llsi .:.....0\ i navoqe :u kom se :sI.uca'j:u
\ kao v,okal moze ispus;titi. volkal zapra'vo prlpada osnovi rijeci
2D
)
Sudija pravo.
2) ..:..-.; u zahval'nosti povecanj1e blagodati SltI.
4). s pravom smat:ra .>J.i\ kao ope'tovanje 30), poJa.va koJa u
jez,iikll vrJo cesta, dok 1. S. i Sururij:a It;vrde da prijedlog
samo rad,j po.ljepsa1vanj.a izraza.
Isto ta1ko Sudija pr.aIVO kad gi:'aiS i u rij.eci 'saV!cikaJ:om
kao 1. S. Alij,a i ;
, ,
. 3) .. (" L5-.i:..>", (svakidah koji ,j,zade). Sudija p,ravo k\a1d It'vrdi da
je1r i i d'rug'o glagoIski prvo pal8ota10 od
k(llko! u:li,ma


recenicu ..:.\) (.;i. <.:f -' (i kada -- dah - izade, oC'aksanj.e
za covj.eka, str. 5) 'dia od uJ.J, od kako tvrdi Lam,i!ija.
Sudi')a u svim svoj.ilm :penijsklih djela zalu'zeo p;r.i'11cipije.lll1o sltan.oV'i-
u svakoj poblj,aj.uCid1r.uge ilslt:ice, da naime
tiv pe.rzijsko;g glagola tvori od prezC!nltske o&nove, aiko !jloj -se dO'da . nas:tav(lIk -:- .
i,nf.i,n.niva tvore seonda svi gIiagol'ski olbJi,oi. Ako II prije
Slugll!aSJ11iika d .i1i t iS;toji koj,i dr.ugi glals osim pr.
bit;i ipostalti, .se iold ta!kvog ill1Jfi11iitiva 'tvori samo aor,ist i parHc.ip per-
felkta.
33
) St,var stoj,i ovalko: P.erzilj!Slk!i gla'gol p.reZJe'ntslk.u i
prete'fitskll.
34
) Ise !SlVrsHj:e d t i jednalka Slk!raceil1o:111
,lkoji .ako se od oduzme ,nas.tavak.:r _: pr. dati, pre't.
OI&tlOiva skracen.i gla!si .. Od ove tvori 's,e preterit i par'tkip
p.e,r f ekJta.
PrezentSlka osnova sle tvor,i od preter;i,tSlkeda se od'baci kraj:njli 08110-
ve d t pr . .:;J.;\' oSlt:ati, prez. IOlSn. ul .. koji st.aljli prij1e
d It vrlQ ces:to trpi raZ11ie' d!oS>ta veliik b,r!oj' perz. gJagiOla, .i IU
jezilCiima, nepravil1llluspregu u p'rezColl'tu,
(prez. j,ed,na,ka 2 1. impe'ra:[,va) i prekativ'll. tome Sudijiil10 is-talk:nu-
to stainovislte i'spravno. Istina od :slvake prez. se napravi1ti '11'0vi
P0l!lD:cll:nalstavka pr. doci, prez. no-vi u4
t,o se:kunda1rna tvor,ev,i,na.
35
)
28) t 1 i s t rukopis u Oazi Husrevbegov'oj biblioteci br. 278.
29) Vidi Salemann i Shu:kovski, r s i s h r ti k. 2 dzdanje. Berlin, 1925,
42, str. 56-57 i ensen, N u r s i s h r t k. 1931, lfjS, strana
137-139.
30) Jensen, N. O:r 238, str. 182.
31) Ibid., 228, str. 173; Sal. Shuk. r 67. str. 73.
32) Isto stanorvis,te Sudiji zauzeo i pisac poznatog perz.-turskog ['jecnika r h g i
s 11 r 1, sv. 1. 1. 1201b, r
33) Sudi. Komentar Ouldstana, str.
. 34) Sal.-Shuk., 39-41, str. 50-51 i Jenscn 144-145, str. 122.
35) ensen. 156. str. 129. .
Sudi kao ____________ 5_7
5) PobljajuCi 1. S. Aiblje, LamHje, i Semije
36
) (str. 5)
Itlyrdi da u stihu:
1.5\.>.;' .tf:>.!.: .. ( "-; utJ>
za rooba da i;s:pr,iku za s!Voj podnese gospodara)
treba dod3tti d:3ttivni Rijec u ovom Is1<ucaju llQ,giCik:i siU1bjekat kao u
).): v..I u=Jl;;" .. lukavog dNvisa It,a ... ).37)
ova poja:va u peri,i!jlslkOlm n.ije rijetka.
Istotaiko Su.dij'a u gornjem sllucaju prevodi rijec ::, ne do-
bro kao Lamiiij1a i drug"i, jer ItO premda
38)
6) Nije st1an.ovist1e (8tr, 6 18) kad, pobijajlu6i 1. S. i druge,
uzima da geagol (dre,n.ijleti) moze glasit,i .39)
pod 5 (str. 7) i tacniij!c preveJ.i.
40
)
7) ces:tik'U .. ;' Sudija (str. 7), 1. S. i
koji negdje ciltalJ'U i (ni). primje6u:je da se ta negacija moze
i talko .cita:t<.i, se pise .41) Nailstom rij,ec (mjesto) oni
vlast.i'tom u:.j Sl1dija pravo kaze da ijie prve
sad,rzain u drugoj r,ijeCi.
8) ObradujuCi (str. 8): L5jJ.J opskrb'U -
Bog - ne u.skracu.l:e radi teskog grijeha) glas s u L5j)) smatra Sruld.ija o!sinorvnim
i koblko id!opusta da nastavalk koj,i smatra
ga arapiSlkim,ka:ko, uzima


9) lJ stihru 8 i 9)
\
.. \. L -
1.5).:>
dareZlj,iv,i, koji riznice I01p'skrbil'j:ujes zoro3Sitrovca i 1.5
u 1.>-';) Sudija, Lamiija i licnim
stavkom za 2 1. silngulara. odredeni


stanoviste jie opravdano !kad protivno
rijec tl gornjem stiIhu h6r.44)
10) ProHv.no LamiiJi, i nas (str. 9-10) r,ilj!ec .::5
u recenki ,).fi-'( u-.)jj l; .. )l: (Naredio vjetru istocrnjakuda pros1t:re
smaragd.nu prostirlkiu) uzi:ma, kao preterit, kao partkip perfeiMa,
da za s1ijedece Isilicne oblilke (str. 11) dopusta t1ll Is:ti sl'lU'caj iS'a riljleCima
.>..:. i .. (8tr. 11 i 12).
11) Na8tavak kod \...,;1:;.. ,) u recenioi (str. 1 \jt:;..).:>
o,)I drvecu obuikao ogfitac zelenog 1isca kao novol;jeltnltl Stl-
ispra:vno, kao dativn.i, 'kao posesivni naiStavaik, kakvim ga slilla!traju
36) t r G u 1 i s t rUkJpis U Gazi Iit1srev. biblioteci br. 306.
37) Jensen, 258, str. 191-192.
38) Ibid., 73, str. 59.
39) Ibid. 151, st,r. 125. Sal. Shuk., 41, 51.
40) ensen, 100, str. 84.
41) Jensen, 219, 3, str. 168.
42) Ibld., 85, str. 69.
43) Ibld., 23, str. 29. Sal.-Sht1k., 19, str. 34--35.
") Sal.-Shuk, 4, str. 11.
58
i Isto tako p,rijedlog urijeci ispravno kao, ne
sa radi.
12) Sudija u 'stihiu (str. 12) lj (Dati jedan hljeb
u rukLl i da ga jedes) (ipes:nka) kao perzij:sku
daje Nj,ojl, veli, jeziik!U odgo'vara
13) U (str. 12)
.f .s .;..:.l;: \ /.:. ..>\') .f -.1'
(Sve rad,i tebe i vrsi - o,dredenu - zapo1vijed, nij'e se
pokoravas) Sudija i Kafiijlu koji aeopraiVdano,uz,i-
prefiks :; kao ukras tvrdi da taj prefiks svoje
gIagoI &\:.\,) drzati, dOlnijeti
,d,ovest:i.4ii) U j'zl1lagaII1lj!a Sud.ija str. 42, 45, 55, 56, 71, 72
75 ovake pre'fi:klse za na!gla:savanje (.I{t; ),
ni svjestan uloge kOld perzijlsikolg glagola, ko1j1a
,
Ta1ko 1111. U\-.1 znac,i svezarti, UU pri'veza:ti,
doci:, si6i, nositi, prog:atati.46)
od k01 koj,i g'lagolsiki prefiks
(..t\j
14) iz:raza ul:-.J(;. svije1t>a) i 1. S. (str. 13)
- SUldija tacno kOHs,tatt1je da naSltavak
nastavak sa1110 _41)
15) (-_:- (krapalll, ci1jielnjen) Sudija (s:tr. 13) prediba'ourje
tvr,de da se jedarn bozji posl1'anilk . ilstilcao
/ i:sticuci da to mogH vrijed,i i za njrega.
16) Za nastavak _ i (ladar) (str. 14)
datalj' nastavalk oZlnacHje priipa:dlnoSlt i da polkaz1uje
os,o'bu se (Slt!aIno) Sudij.ino i'spralv'no,
nas.tatvak ./r5 i1i drai51U! falnlkcija,48) kako i kasaije (Sltr. 15 i 16)
kornsta
r
taje.
49
)
17) SudiJa s spoOituje 1. S. Aliji, i Sururijida nislul ni
p.erziij!s1kog u:kulsa (sltlr. 15) nastavak ..>\f"_ izraza Ci.taj.u ..>'6'.50)
18) Isto tako Sudija Ikard izraz ..>rS:;."..> (nesredelnih (str.
15) Ikao slozenka, pridjev i kao sto Cine i
19) Rijec (:nada) cit'ati i ,kako tvrdi (sltr. 15 i 115).51)
20) Sudiijla 'do sikrajnoSltli S.ilt\l1icalv' kad 1. S. i s.to
ferhengj Suilri p.od
46) Sal.-Shuk., 67, 63; Jensen, 228. str. 173.
47) Jensen. 39. str. 32; Sal.-Shuk., 12, str. 25.
48) Sal.-Shuk . 826 str. 92 li ferhengi Suilri kod rijeci
49) svojf r h g dZiraz dos1ovno uzeo Lamiino stanoviste.
50) Sat.-Shuk., str. 93, f r h g i S il r i pod ..>\5 i .f' odn ..>'6'.
51) ferheng,j Suilrli pod J.:.i.
Sudi komentatop
59
...,..\ p:revode sa <.5:5' covjek, Isa .. --f' neko. da izrazu .;5'
odgovara !('? rij,eCi mogao med-ultim u pravu
kad rriljec (str. 18) prevodi besHdlno, saljivo, kako uzima:

21) Lamiija (strf. 19) sto prefiks ... u iz.razu smatra
dok Su,djJa, kOI11JS!t'attuje da ovdjeovaj prefiks daijle zna-
futura.52)
22) U recenki (Sltr. 19) j\.JI .>-:.. \) .;;.. (jer sagor -tj.
lepirici -dusa ode, glas.ane ispHSlt.i) Sudija .;;'" , ka.o
terit, d:olk ga 1. S. Sururija i Semija suglasno par1t:ilc:ipom
f1ekta.
53
)
23) Sl1'd
r
ija pogrres:no Lamiijlu, koj,i t'vrdi da s'e Ll glagola sa \
izmedu toga glasa i prefiksa iIi negaciije ...; 'spojni ko,nSOinan:t da' se iz-
bjegne zijev, .!-:G se .!-'l:i dode).54)
24) grijresi ISlto r,ecenki (sitr. 21) (vljecna vl1ast!)dop!u,-
sta, pro1tivno da se .. u lilliozecMa!tli i
25) recenku ci.) ,,(, ":";.0) ..::.-\ 0::'(:;\ i\Y .. ( <.5.!-0-
(Sudijin dobar glas, koj:i dICPH). u uSita svtj;eta kao i popHlarnost njegovih
djela, koja su se rasiri1a z,eml1rje) Lamblja 0::'\;:;\ i .. ;:;.)
perfeikta, drolk ih Sud'ija uzima kao 3 t. jedn. preter'ilt1a. Kod iste Sl1ldi-
Selmiju, koj,i u pr,ij
'
edrl0g.)::. u srpsko-
hrvartl. prijediloga s lolkartirvom 11 Hsltima), ovdje ovaj prijedl:OIg
s (ru usta).55)
26) Umjesno izraza ii"' kao lit(
caln,a do,znaka). primjecujre (sltr. 22-23): Ovaj izraz, dakle,
ne tr,e'ba 11zimati 11 obzir slijepog tapkarnja komeatatrora, jer
27) Sudiij,a ispravlja (s:tr. 25), rkoji d.L. prevodi vrhovn:i
( :I; >, jrer ta vladarr. -
28) 1. S. Lamblja i gr,ijese u praviblma sintakse
Sl1diijia gr1uobo predrbacuje nepoznavanje (Srtlr. 25).
29) Kad tumaci ISltr. 26) tacno, da
t,e dvije s,toje u genit. vezi pO!srve iz meltri6k,e Inluzde, kako 11zi-
1. S. i


U stihu (s'tr. 27) .)::' dnu'ga dj.elovaJo
s pravom 1. S. Aliji, i koji zamje<njuju sa
zrnaci!o ljepota druga.
31) Sudija, lo,s.uduj.e (srt,r. 28), koji za (odani) veJ.i da
'Orblliik mj.elsto
32) Ni Lamiija ni prav() sto rijoe.c (zemlja, d,rz.ava)
mnozinom od :SIUtO, kako, kaze ,Sudija, (sltr. 29).
52) Jensen, 160, str. 134-135, Sal.-Shuk., 48, str. 59-60.
53) ensen, 175, str. 146? Sal.-Shuk.. 53, s.tr.
54) Jensen, 25-3, str. 24, 160, 1, str. 134, Sal.-Shuk., str. 16.
55) F r h g i S u fj r i po,d .)::.,
56) .. 16--2, str. 31.
60 Dr SaCir Sikirit

33) Kod 't:umacenja sklo:pa (cijela zemll}a Siraz) Sudija (str. 30)
protivno S,emiji, umjes:no, sltavlja u ge'n.Viezu sa Jedi;no kao
drugi, zapazioda 14 u si:1u,caijlu cist, kao
pr. u (cijela ze'mlja Tt1ran).57)
34) Sudija i,spravlja Lamiijlul (str. 20-21), koji doptJsta ,d:a se rij.ec moze
. citat.i i 1..;; - za!gto? .
. ?
35) Nasta.valk 15 - U slozenici (:oSt>rih. paHdzi) Sudija (st,r. 21), pra,vo,
smatra cla'nQm, Semi'jla i nastavkom za tvorbu apstraktnih

/36) SadiJi,n stih (str. 22)
/.. -./ -
15";"
(Kad se vratih, za!t'elkoh zeml:'ju u leopardi 'SIU napustili na'rav) Sudija,
pro':'ivno svim smatra da se ,odnosi 1;:IlUJl3ig'uove Tata!re.
Njegov'o stailloviste log.iOn:ije. Rijec u gor'J;1J:em sHhtJ smatra pre-
teritom, Jer jasno da partkip perfe!kta.
37) Net.llmjes,no predba.cuje Lamiiji (s!t:r. 32--33) kojitN'rid'i da do-
!'az,i o,d ..::.-\..; ;59) Isto tako u zabludi, ka'd, prot.iv,no 1. S. i d:ozvolja-
va da se voikativna ceSlt.ica 15 \ moze citati i Ji .60) .
. 38) U rijeci (ti si, str. 33) Sudijapogresno smatra prvo 15 da spada 'korjenH
iilJeci, .neo,d.redenim Prv:o 15 ovdJe d10lazi kao ,da
se iZbjegne zijev, adrugo kopula.
61
)
39) Sudijtn prevod recenice 1..>' sam) sa r:J):J, nego
r.li:J (str. 34) .
40) Receniou (str. 34) ?-;,.:51..>' Jl .. Sudija pr,evo,di 1 sI:.i-
jede6e, odgovarajuce izgo\y'orih, nego Semija 'ilc.i,nio
stihove stanju odg:o,vara
'
j'u6i1ffi1.
41) S1.1ldija (st,r. 35) sto vez'nik (ka:ko, jer, rijeC.ima
(Ka.dia ots:tade mnogo) !UtZima kao p;ogodJbeni,
uzrocni vezniik. tako spoCituje Lamiiji i Semiji taj veznik sm3'traju up;tnim,
Ovdj.e krilticar pravo, jer u gornj,empr,ilffiljeru v'eznik,62)
k.oji t1 OIgo d'be:nolj, realnoj recenki mo,ze imaiti i pogodbeno kao arap. vez-
nik .63) op,et u kad 1. S. Alij
,
u, i sto rijeci
15 sm3itraju kac dok 't:o,uist.inu, neodredeni
,42) U
v..\ ;:. ...('15\
(Oti, kome ped!eSeit, 6es se za ovo - p:reostalih - pe-tl
57) Jensen, 65, str. 55; pod
58) SaI.-Shuk., str .. 97.
59) Jensen, 219, st'r. 168, 3; Sa1.-Shuk., str. 17.
80) Ibld., 56,str. 43.
81) Ibld .. 165, str . .138.
82) Sa1.,-Shuk., str. 84-85.
83) Jensen. 389, str. 319; kif u v r i d, pod Sravni Sudijin t r G
. I.i s t str. 134.
. 64) Sal.-Shuk., 75-d str. 84 i 85; Jensen, 247-d, str. 187 332, 5, str. 257.
61
;:. os.im, kako IJam.i'j,a, nego 1 prev:od
ovo.g stiha jetacniji kod Sudije, u Semije,
43) 1. S. (str. 36) Sudija ispravl,ja i da perz. (tovar) odgorvara
arapska griJesri sto (oid:laza!k) Slmatra mjesto
1s:t:o tako pog,r1eskada .. nego ,
d ok t.i v od olvog IkJo,r
44) Sudijino statHo'viste ispravn.o (str. 36) ka,da glagol prevo,di
ti i d'ovrsilti, predatii1i preporuciti, kaiko uzima


45) Rijec u (sltr. 37-38) )./' <.>" i zao
umrijeti) Sud'ija smatra aorilsltom. sto tvr,di Se:mija da ,to skra-


takoder, sto SUldija <.>" za nagla-
savan1jie, ta CeSl:ka oZlnacuje trajnoslt, glagolsk.e radnje.
67
) d'rzim da
u slttcajtt mjeslto <.>/' mnogo ib10JJe odgovarao prj}og .. !' ISiVi, sve, jer <.>"
rijetkodolazi t1Z g'lagoi1l, Ikoji prefikis .. ' .68)
46) Pogreska Ikad Sudija (str. 38) 'dopusta da rijeci stihu ;..:"'
..::-,} bra:s.njenklu sppemi u !svoj grob) mogtt'Sltajati tt ge-
ni,tivnoj vez.i, bez geniti'vn:o:g nastavka.
GH
)
47) ln<t:eresa.ntan SUldijin prevod stiha (sltr. 38)
.) \.. S"'J.i \ \:;1 -.::.-;
(Zivot Slnijeg, jttlsiko slvnce ga [jos] ostavi, medutim iivi jos uvijeik nesvje-
SltaIH). 1. S. i uzimaju ovdje glagol neprelazan
prevode: Ziivot j.U']lskom suncu, g'a ostad,e, zivi ...
da istini premda i tt SVOIill 'USiV'O-
SU1dijino 70)
U Sudija prvi vokalom aU
cita se sa Qvo j1e tacl1o, rijec /;- znaci Z,iVOlt, nego
ra L>J:":J zll1aci vl,;ere zivota
48) IzlazttCi prijedlog .. , (Sltr. 40 i 52) u (da operem) i (za:pambl)
predlbaouje i taj ol'ako izgov'arajtt olbr3lZovan.i
,
I .\;);, neki :seljaci ga


49) Nas komentato,r oSlud1uje sto u s,tihu (str. 40)
v:
j
,,5'<5-<'.)\ .. F ,,:.:..;
(Otsjecena .j,ezika sjed'eci u agliu gluh i od covje1ka, koji vlada svoJim
jezikOiffi) tvrdi da Su izrazi F (''' llpotrijeblljen.i u iz me1t:ricke od-
65) ferhengi Suur'i podVi.;.\).,)-;.
66) Jcnsen, 263, str. 195-196; Sal.-Shuk., 63, str. 69. IsN slucaj i u s!ozenici
(str.39).
67) Sa!.-Shuk., 49, str. 61. Na str. 146 m t r Sudija da _.. cestica za
nag!asavanje, <.>' oZl1acuje trajnost.
68) Jensel1, 162, str. 136-137.
69) 96, str. 80; Sal.-Shuk., stlr. 45.
70) f r h g i S u u ri pod rdjeci ..
. 71) Jensen, 160, str.134; Sal.-Shuk., 48, str. 59.
62
Dr Sacir Sikiric
mah iza Itolga prizillajcda ovi imati singt11arno. SiUldija
o.pet pogodio. bo.lje slt.iha Semija i ko.ji prevodi kao, gIuhi i

50) Sudija tvrid'i da s:u izrazi - - - ....
zijslkii se glas v ovo.m jeziku

Tr'ebao. jos sa\mo
do.datida se ilst,o Ita:ko g'laso.vi d i z -:?' (krilv). N.ije
dalkle S. Sururije i Kafilj.e Ida .,.,t(ara:bizi.rano. od 'JIj5.
51) U recenici ,)f'g; (avrij-ede.n po.gleda) parrt. perfeikta,
Sudija, .netacno, preteritom. Prvi opet grijes,i 5to. iulvrijede.n prevodi
rsr d it .
52) Obi!rk ,).):. ....::5 (bUid,e recena, str. 42) pasiv Ij:e d.io ..:t5,
5to. SU1dija zapazio..
53) Sadij.in jezik t1 vi!i.cama t. za zubll11a, 8tr. 44).
Z.a rD" Sudija, veli da ne glasi1ti rtS. toga o.va riij!ec ne zlHac'i
vilka, Hego. tek moze

54) Sudija tacn:o ispralvl!tja (str. 44) da u perzijsko.m ne mo.ze
Citti S.itna nego svila.
55) Prevod Isltiha (str. 45)
..5'
(Ako bori se sa s te ne veze nikakav :o:bzir) pre)cizniji
kod SU!d:ije Inego i kod dlrugog
56) U kanstrUlkciji '..1.:'''>\ ,) (Zestina zjlme rijec
parti1cip Ikako uz.ima i pre;teri1t" 'Sa gla.
g,o.1am ,) tvari Is:ti s!1:ucaj .i kod ,) s:iigao.
74
)
57) i (s:tr. 47-48) Sudija ispravl10 tvrdi da
il11ena ne stQje \Tezi sa rij1eci oL. pr.
.L,.' = mjes'C!c (1 perzij,ske godiae). Ist,o ta'ko 0.'11, pri.
da Perzijarnci raounaj\UI mjesecl10j gadi.ni, kako
t1zima i -
58) Nijetac'no (&t1r. 49) 5to u .1. (v:o,da) svr;setak .\ _
Si1dij.a ga ,ispravljada jeto ad rij,eci, taik1av 'ilastavak u
.L( i .',).,)
59) Semija tumaceCi recenku (Sltlr. 51) ... \jl:...f rt1za
apstanka), :u.zima da _ oZl1acuje jedn,i:Hu ... ,., SlUldija
ga, tacna, ispravl!ja da taj avdje znaci
60) V1rl0 karakteriSlt,icna i svill11 os:ta1i111
liza i :prlev:ord stiha (str. 52).
. .. ".\
<1.).) <.). u \:-.1.) .J'fi ....
- atki!ni 1i:st iz moga ruzicnjaka). Sl.tdija 'tvrdi IdJa
72) 11 g i S u pod o.)L::.S.
7") r g i S u d pod r'fi rr5
74)Sal.-Slll1k., str. 68. Isti slucaj str. 74 m t r

ZllaCl ruza, gl:agol cita ova'ko i daje Imlu
ti i'z Gulistana jedan list, obkini jedan list i td.. Isti,na Sa!dija Ina
ovako aludira'O', 'tIO! samo aluzilja, prevod sltiha onaikli kako gore
Daj'uCi izraz\u\ gO'rnje znacenje Sudija ko Mark!ovo
nada sve, se u ovakvim
r
61) slucaju slbl6nlo i (stvoritelj) u
obliku .)lf";:? (str. 53). jedan rjecnik kao sto ci1ta Sudija.
umjesl10 isp,rav1ja kO'ji i 1
djelo) Sudija str. 225 i 257) sve rij,ecni1ke i .)\.)}"".
62) Rij'ec o.u.' Sudija, tacno, prevodi sa (!Sitr . .57), kao 1. S.

63) Stih (str. 57)
U\':'.) ;L.):.
god u sjeni njegov'e paznje, g'ri!jeh izg'ledati Ik1a'O anepr.ijatelj
mubl:N prijatelj) SU'd.ija preve:o, kao Sem.ija, prevod gJ,alsi: .....
od straha pred smj1eti l1ista prigO'\lO'riti, alko
prijatellj!a, od straha p,osta1ti prijatelj..
Kod :ovog i jos mjes1ta, SU1d.ija, t\lrdi da ..5../"
>>lko god potj-ece od .. kO'.
64) Pogresna Sudij'ina (str. 59) da g1ag101 rodilti (se)
z'nalce11je kao u-':il!\j da se rO'di) pada imad'ne dva objekta.
65) Dok prevod'i stih (str. 59)
\.) rl .. .;:.5 U"'l.;. f\ ...::.-<::.
Sudija ga, a11a!ize, isprav'11O A:k.c. dcYb'rO'ta st\lorite!"ja :s,vije1ta
Za pot1rebe,to Sudija ,ispra\lno
sto < u smatra

Neodredeni
zapravo, ' .se u pise i:z O'rtografs:ke


66) da rt;JS (dobra glasa) sl1ozenka, pridl}ev i kalko
tvrldi Kafija (s:tr. 60).
67) A:na1izirajuCi ,s:tih (8tr. 60) 1.> ('1.> ';/.) -=--.; J.l.:... -=--:-\ ...
frizerka) Sudiija da j1e (potreba) i!nfll1ii>tiv, koij>i stoji u
vezi Sa (frizerka). Itac 110 , imenka,
koja znacel1ij.e par1t:icipa pasiv:nogat. t. .1s:to pogreslJ1lO da rijec
.. J.t.:".sma'tra participO'm sa ( J_ .. t; (-\ .. ;.1\7'). u.isti'11'U,
koji Za'l1ii111a>nje (':"' )...:... (.1) .
68) (8tr. 60-61) da _ u
(prO'pustaj i neod!redeni i1i za tivO'rb'U apstraktnih
IISlto tako pravo 'ni Sudi'ja, koji uO'bzir prvu O'rvdje
ovaj 11astavak odredel1i
69) i su u zaibludi (str. 61) ka,d pretposlta'\lljaj'U da
izraz,u : .:\1, (grupa il1idijski'h clan.O\ld:je kako SUldi1jia
uizima, genitiYl1i .
75) Jensel1, 29, stT. 26; 18, str. 34. Komel1tal' Oulistana, str. 61.
64
Sacir Sikiric

70) Recenicu (sltr. 61-62) J.;:S v"s:: ... <5-: Jh::. r:-=--' - Bu-
- mora dugo ocekivati doik misao izgo,vori) tuma-
da te'sko govorio. Sudija, tacno, pri!illje6u}e da ti:slj1ed razmi-
ISlpor:o govorio ..
71) Sudijin.a primjed'ba mje.stu (s'tr. 62) da nasltavak 15 _ U rijeCi (dos1t'a)
zatvorib!U, apstraktnih kao Semija, Za oznaktl pripadnoS'ti,
ka!ko t\v:rd1i
72) U st.ihu (str. 62--63) u-: u-: LJ:J.J (1 prije zavrsi nego sto reikJiliu
doS'ta!) g,rijesi st:o uzima da ,f' Qlvdje zrnaCi i (bud,i!).
73) zamjenilc'a tl recen.ici : (Neka velilka nij,egova str. 63)
Is:e kaln,celara, kako Sadija, ka'ko tlZiiffia Lamiija. Isto
j1e tako Stl!d.ija tl pravtl kad,a Semijiu, da veza U sltlbljekat-
sko ,z.naceilije. opet Sudija s pravom zamJerava sto izraz smatra ,i,nfiniti-
mje:s1t1o
74) '-':':: drslk,c,Sit, ako IUltoku govora
pokazao smje!ost). QVidje (ISltr. 63) Ij1ed:an komentator, ni Sudija, protu!illacio
oblika u p:ogodbenoj koj:i se
nagiIasi pres:umpcija.
7
(;)
75) Rijec (str. 64) Sudija, 'kao i drugi prevod,i
medutim jedna mjera s'rebra, dakle srebreai se
. rij,ec o:vdje vilse p.uta, do!azii u
76) U IStihU (s:tr. 65)
u-i -::..,... -=--: 151; .J1f
- treba - o!nda (jer) stav!j1en temelj,
zi,d), dok d1rugi \>ultaj:u, tumace6.i izraz -=--: 15l4' Sudija tvrdi da ta
slozenica grijesi, sto tl LiRiI 15-, koji neodre-
da pripada Mogao se uvjer,it.i iz slije-
deceg prilmjera:
77) Lamiija i Semija (S!tr. 66) Ikod
proikusaj se dia gil1as U rijeci "::-:':>.1" radi metra tr,eba 6itati
bez vokala. SU'dija da ,d!a taj l1astavak bez vokala, zabo-
rav!ja da sa.m v;ise mje.sta ovog !\omenta<ra rekao da kOin:SOinant pred
na'Sltavlk{)lm mora ,dobiti ___ , dakilie . 77) Dokraja 1. S:
. ji,n1o stanoviste da prvobltno glasilo .. ::J15.:> .
18:t,o Ita.ko 1. s. Alija se!sa
i S,elmija S;U pOSVe za}ultali od gllagola
(udariti).
78) Iz.raz (sta OId svih jedini ispravno prevoid1i (str,
66).
7") Jensen, 390, str. 315.
77) Sal.-Shuk., 33, str. 44; Jensen, 90, str. 74-75; Sudi, Komentar liafizova sv.
str. 138. Sto u modernom perz. jeziku pred posvoj. l1astavkom u pluralu stoji vokal pr.
ruka), misllim da gen. nastavka kod rastavljenih zamjenica kao
u l:..:1 = u (..:..;.,:.) .
Sudi ka'o 65
79) Araps:ka (rjjetkoSlti) od o.).)li, od kako Sudija
(str. 67).
80) Za r.J..}d.. (sltr. 70) da se 11as. Sudija ga
ispravlja i
81) ..:..:"\) (jezikom kojim govori:o) prevodi Sud,ija
kao 1. S. i jezikom koji u (s:tr. 70).
82) Izraz c.Sy.) (str. 72) 11 recenki .) c.SY) Ij\ bil'a
jednu s\'rhu) Sudija, ne'tacno, prev,o,di lice ili
83) Rijec j,edne perzijske kako veli SU1dija,
kako Semija.
84) (str. 74) kad tvrdi, pils,cu Dekajikul-ahbara, da
nastavak postao od .)::;\.80)
85) Semilj,a putu (str. 75) sto za ":''1 (les) tvrdi da od
Sadija Ida neos,novanu eltiri101ogijlu.
Za re.cenk,1.1 ...::.-\ .>.;) je)tv'rd:i i protivno
da Itreibtallo .>.;).81)
86) Glagoil u'>';[ Sud1ija, ostale prevodi zi!vjeti,
Iostalti Zivot1.1.82)
87) Izraz c.s)\; kao Sito Sudija 'tvrdi, araps1k:i,
(str. 76).
88) Glag'ol - Sudija kao Semija
(sltr. 77).
89) Sudija, i'spravlja koj; ptOsve prrevoldi istih
c.s u ) ..su L.> \.1;. .1:s:;. c.SA -,'7 .).;\ .5"' L.>
ko se igra koji pobjegne,
igra se [cijele] vojtSke).
90) Iz.raz ..:..;;5" ):s.) (str. 79) 1. S. prevodi zagrli ga
Sudija, tacHo, zagr:li ga.
91) ZaculdlO: da Sadjja (str. 79), pOIV!o,deci se za poz,nabl izraz
.)..JS <.>I.} (rucinio ga jre prijestolja) za Isvoga zivota
ga v'lada'rem.
92) Za (.: (pollovka) Sadijla, tvrd,i da stoj.i 1.1 vezi sa
jl:

jedl10g
93) S:ve do 'str. 81 gdje god dodc rijec Sudija :;mla-
tra da s;Llz.i nag'lasavanj.1.1, ordavde dalje prevodi iz 'ra.z:o-
ga .5' UI iz razloga toga ...
94) Sururija perrz. ./), g'a S1.1dija ispra'vlja
(str. 81). '
. , ..
95) Rijec ./" Sadija (str. 82), bez prr.
izraz1.1 ;. (za jre prevod;i g'la'Va kod
de:nja IU


78) Sal.-Shuk., 5, str. 12.
79) Da C.S.}.) moze znaciti F r 11 g i S u r i.
80) Sal.-Shuk., str. 92.
5
Dr SaCir Sikiric
96) Sururij.a i (s:tr. 85-86) potpuno nacisto da glagol (usa-
diti) (va>tru), Sudilj.a 'kons.t3otuje.
97) da glagoJ (padMi kisa) biti i (str. 86), ka-
ko Itvrdi Sudija.
98) izraza \.1'''; (krsc3onin) Sad,ija (str. 87) da potjece od
mjesta .:;t;.J u Si,riji. znamo da to mj.e:sto u id.a se arap. zove
, .
(Nazaret).
.
99) )1 od 4; (dobar) Sadilj!a (str. 88),
100) Rijec i,).,l' (covj>ek, (str. 88), Sudija is
pravno tvrdi da itiaj izraz moze s:iHgU'!arno i znace,nje (kao u 3Irap
85)
-,
101) Ara.p. rij,ec (...!.; (drug u SudilJi .1 ..L; Itv.rdnja
t3ooaa.
102) 1. S. i pravo, k3oko tvrd'i Sudija, ,)5
(hrabri
103) Glagol (rasti)' i prelaznim, dakl!e prouzroko-
,vati. da .raiste.
104) Sudija, protivno 1. S. Sururiji i Semiji, ispravno, uzima (Sltr.
95) da arap. ri!jlec odo..!.;S:::-: (splet:ka), iod
.105) U ,;.;,'/ ..::...:<-) (!kad s.e stanovnistvo smanji10) Supurija,
gresno, Cita znaCi izgubl<o
106) Se1illJilja r ij1ec cgH;SHo pre\Todi mjesto .ko zna
zika, ka,ko uzima SUldija.
106) Sudija shvaca da gJagol .:;},),,;,. (Jesti) u .:;,),) (osje-
glagol kao pr. L;},)Jd,. /' (bri,nuti se).
. 107) (SltT. 108) Sud.ij.a, i.spravno, prevodi bolest kao
Sururija.
108)
sve komentator,e Sudija (str. 110)
:san), Cita ;:-'\? (spavanje do p'odne)86)
109) rij,eci daje z.nacenj.e Slt-ude:n i zilma, Su,dij3o, ispravno,
uJZima prvo


110) (ISitr. 123) da rijec (v;se puta) trelba
ciltati kak'o 1. S. '
111) Sudij.a, 'kao.i (str. 183) da gl1'agol (sla1t.i,
ilffila z,nacelnje. Da moz,e i kao L;J.:-.J (iSltiCi) moze
se uvjeriti u Suuri,lliu FerhengH.
81) Jensen, 165, st1'. 137-138.
82) f r h 11 g i S fi r:i pod L;J.:1. Odatle ,dobio z11acenje i tur, gl.
83) Je11se11; 137, str. 118,
84) Su-dd, m nt r, str. 97.
85) SraYni Sudi, m 11 t str. 231 i 232.
86) Sravni gore br. 92. .
87) svom f r h 11 g yeli da ta zima ( U=-;;), ali jz stiha,
tu navodi, Jasno vidi da znaci. studen i hladnoca.
67
112) Ni jedan od Sad'ij,a, pr.ilffilj'etio da cestica
i 'kao pr. 8tr. 181, 193 i 215 Komentara

s.e iz navedenih Sudij,i'ne pogre15ke 'U G.ulista-
iZl10se po[oV1ku uk'Upl1og broja osta.liih Ta!ko
blti i u Ois'talim I1Ij,egovim ra.dovima. Sudija
u sretnijem polozajlu od d,rugih :komel1ltatora, se mogao :korilstiti, i ko-
ristio se Ij,e, djeIilma.. Njegovi opet ra.dovi nadmasuju oSlta:le u tom 15to
svaku ili gramaHcki i analizi,ra, svakoljl
k'aze onda daje prevod. Dfiugi ko:menta,tori rade tako te-
meljito. 'bez gramatiakog razg.Ialbanja prevo,de salffilO
nlkad o,sim toga naroCito Sururija, u
ve op15,j.rl1e nepotrebl1e di,gres.llj'e, dok SIU i osvrti
srta 'U te:kSltu u'vijek Isadrzaja. Jedi,ni prigovor
blti stihove analiziia pre.mda u sIucaj:u gdje seuip'u:sti u
ricka odaje vrlo Oyog
u vidlU sve i Cinjeniou da 'SIU Su'diji:na dlj,ell'a vrlo
bogatim poznavanjem t'tir,SklO'g jle:zika sa veHkim izlaganju i p1obl-
ostaJih jasno i Ba15agic,8n) uglavnom, p,ravo kad
l vrdi da St1ld.ija os1:avio iza sebe .spomel1ike. Isto ,tako, s drug'e
u pravu i Nadzi
80
) st.o I1dseg ucenjaikom,
'jle zaista (J.,.;,t;) i svojeglav ... .)..,..;-). Da karakterna crta
previse da t1 mnogo pogl"esaka.
Iz 'Ivega izl'ozenog da Sudija k.J.L i ostali koment3ltol"i perziljiSlkjh 'kla-
sika g'l"ijesi, ali nj,ego'Vi l"adovi svojom mnogo ,s,ve ostale ra-
dove O've 'v'f.ste.
88) v. Sal.-Shuk.. 38. str. 48.
89) Basa:gic, s a,ci 11 r,c. u i,s 1. k i z .. str. 31.
90) NaldZi.
5*















1I, 1.

OCHCIBY

IMopa:o




1) 1, 1, 1940, CTIP'.
582-653.
2) CTip. 653.
70

958

'

... \ L
u: - '-'''''- F 1.1.
rJ) t1; J.\t\ j.1A..
- i; .... \:='" 1
f ... _ ...
... 0.').'))\;1 .

J'.')\I-,"I cl.i
JJ
1 cl:...t", 1:'\ ....
).f..i. 0),,\ JyDJ )))\
).f.jA;'''O).JjJ'i O).f..i..
.. '6'6.;
i .
.. ... :..1 .. 04.)";'" f .... "-:\
;...)\; ;. ..
) ... ..b...1)1 I'..r.,J
.

-



cYJmiHa -
.

j1e



:ffiOIC:OBY HeKa:1t
'1\0, 1';}

4) IP'
I'P '1"0 :BlpeMe BetpC'
'
71



lQi

HelKa
958.


cBalKOra


IKoja

35

29 984 (26 1578) 61

aiKo 958






932 18 1525
jle



*
72


5)
h 18 IP' IIIIoJaB-
h
6) IP iJO 131.
') 653.
72

.

24 997
(10 V 1589)

)#1
u\':' r .)1-,'"
...\...;}. jt.!I ,1ji...\lI) ,\..,s(.!I '\f\l\
. ,-:",6".0\ o,..\i) .. ,1.) - ...: .. ).
.;,...i .. .:.ut\ ..\-;1 Jtr 1-,4\" JI)A \1\
10 ____, \
..: ... .:f. .6'"..1)\ l3j i\.) - LS/).)ji.-'.)
.. <-;I)).t,f (.)\....
, JtA::I\ ..1.,.1
.... .... ..
.. t
l
) .;.. ... .. .. H; .. \11 ... ---1)1 ..
).1,. :..19 .. -,,"\ ul".}
.:.1.. '-:"'fr...) .. :-'( .. i \1) U..\j ))I?-I
<-;1)5 0.).1))) <-;1)..\,;1 ul:l .. 0.).1. f)(.l) .... .;.\;
)..\,;lo.J. o.)..t....IA..i dJ..\I)'.;.. ... )} <-;1))1 ';1.) )
) ';'\:"..f ) .. u\:l)1 c.>)S(!
.f. c.,1 );-.. .ft ).)fl.)
. -""' t.I:jJo.J.).) ;--l.ult(6 ... )Ij
.'"
u\:l)1 d' f o..\:jJf= uLA1'>.J...>;k ).:f.j.t
).A:..t) 1 1 o.f.t)\1 ,-:",) .. 1 .. ___ .!t.:5
... t..:)1AA -,,"l ).)\.0 0..\;).))1, r A:";' r':::'"
. 0))1 J>.L '-:"') ..... 1 .;.\1.. .;A.i,,:_f').1..)
. o-U )!l Jy}JI ... )2:.11 .... ) ;-, ... It.!J ) if
. __ -..,.15..111 IAtI
.. .. I
) ) ti' .. : ..... if ).:.\11 ... t:1)1
,1A
7
... 66.;
73


.

,4.,l.

olBaj

Myparr --


--
f

...
, --









HaiB':X
(Hersek











15 997


8)
!{aI9'

") 1 1589
74



KalKo

pY'KaM1a
24 997.


06-
)1 IC
3 997.
*
* *
















* *



1014 (10 1 1606)



\tl') .. ? IY. ..\ ... 1
.. )Jt .. ) .. 1 .. JI ('\)..;; r;i< .. ):_,)
J .. \l1 0,)\.-11 I.J""")A
t:1). (1)CJI.I)A\l1 ,1')1 )f''':'''
.... rll..i" ,1') ,)t.J1 1
75
,)"" tJ) ts..;; ! i)ts("-'I
)tl - r' f IS):{-I

..\1$""' .. -' .;..;1..1-", J\f').J. !
..jfdi,. d)JJ)1 ..jfdi,. ..\1"1 \ c.l ... )" i t
Jt)1 "'!.)..I'.s"" ..j.rdi --','.\ ..
":"I.J. ":t)..I.;.1 i\]\I1 ... .,: ... 0))\
);1:, Jl;. )1.;"

.. ),\1;" .1)) o..l.jy"\'!o 01; ,-:,\k - ,)1)'" ... ,,).)

r--\bc\ 0..\S"'..IJ)j' 1S}l1)_1 ":t)1 ....;\),. J:tl
..6;".,t') .d)\ 0..\-;..\:))1 d)JJ) 1 o..\-;:I..jfdi)
l,. ":tJJ1 f'J":;:::"'.t.)" ":t)\ ).)\""
J)t); 1S.;1$""'..I1f=
) ) )t",,\ .!. ) ) )
\ 1 \ ) 1 A.r .:, \,. r"
;-. .. "iy" V ..j.r';;)
.\s").) \dl.,. 0)))1 U.r';." i t
.. 0))\ Jt)\ ):,. ,)(""
jl.t.1 .. 61 .. JAI .)) \
0))1 \""\4,. #)1
0),1 U.r';." \"..\4.. 0.u..IJ.f. ) - "S"'i).))):: ":t)..\-;:I r
J)I "-:)--','.1 J-f ....4;';'
':'..\,0..\.4; \,.
. ... 1 .....AI\? " ..
....4\1) 0.r ...... ,,:...., ;-. .. )t; ;-. ..
HeI<!3'I{,a'B

o#t;.J r...Y.)J
76


- \ e,S';'l.iJ\ (..;:i. .. I\ c.lkl.\











-




-



-


-


-
clY IK;ao

IKaja
j1e
900


-





10) 1, III, 12 II 998 18 1590)
ie 14 18 1604 rlOiA. 22
1026 21 16117) Enzyk10paedie des Js1am, 196, s. v. Ahmeod
11) 2 1494
12) 5 983 31 1575)
8 1003 20 1591)
des 1s1am, III, 788, S.'
77
--------------------- ----------------------








T0lV!e



(?)






(?)




1014.


a.:rlp'CI:id,:




--


IQ'MIQITY

13. dli S. I dei SS-i Am-b,r,i cHrett'c, passadi
Boslsina ordina che (qvale pretendeva che Grusc C::::lnali fosse suo san-
giarcco S!ua eredita) debbain coruto cosa dj slc,rt,e alouna,
esendo qvelIe !terre gia daH' a!ntichita del1' 'ragulsea.
Egira 1024 1614
* *

13) miitefer<ika 96 !JiaYKa, 1949,
'92.
78

10 V !589 (24
997)



Ha!iln han,
10 I 1606 1014)




890 18 III
1485)


.

4 IX
1485


Tlaj
900 2 1494)

yiiz dedetm s.u1:tan Murad han. ','

I, III,
III, 900
III, II 27
983 (31 1585) ,jie 8
1003 20 1 1591)
daksan sekiz, 998
900,
5 953 (4 1546)

Letter .. et dj Levaate
26

9 1590 13 IV 1591

900, 998 999
HeI'IQi
xlalHaM.
14) r IP IC 1, 1, 198, 8 CTIP. 199, 5.
15) 204"
16) II, IC
I
8. 2, 1938,
519-582,

79

900

Varisi o'lmag! m:i:riyeaid d'1f



_

IHe


23 1590 ry


150.000 1000 3ial 150

1000
dKpehy
150

20 1517
923), 73 1590 150,



3
10,000.000 100.000

jarcHo

17) op:cit. s,tr. 534, vr. 6: ". che siamo debltorlil ad
Ch,erzegoukh di 150 ducati 'p'er 150 d!a che morto, sta'ti soliti p;algare
1000 ,ch'e faIs<issima et ,s.f2Icciatilslsima bugia, sapek.

III
1949, 14 40.
1683 12
100.000 1'0 ji IOIKaMa
li'e I;,e 40 40 JIrp,a,Mia
IClpe61p1a, 17 BelKla

3iCiI1ple
400 IcaMo 1/10
18) 5'24 4 9
Cika!'a"
M:\-1pia1'd, III
29 1 1593 16 II 1895 3 IV 1596
80





Uie B!pleMe

S!ua lejr-edii:ta.
BepolBaTHo








jla k
Ije OIH
ICly



/a:iP IH I, 8176, 941).
I (<;:ig-ale zade)
BcIPY, ;Bip,eMe II Ijle
alra II
III
1J:'aTY
III 1005 169)
j1e IOlcTalol ICaMO 40 j1e
1014 19 V 1'6(5) ($. Sami, s.
<;:.iga;le zade, Istanbul, 1822).
I;,e
1018>0
jle'


1":lrl3 j1e
Ice
11113
II
(dev:;;irme)
II,'
i g i r =
TYlPICK10IM



JeM':iH, J,eMle;Ha,. 980
1572)
1574 0'.'1" TY1j::i:iK'e
(Halk-ul-vad) .ile o,c!rao 14 988
(25 1580)

81
-----------------------
24 997 (1 V 1589)





9 III 1590 (:nazor)
IKaIIOO'



100




HelMa,
6

990 (5 1'582)
100.000

997 17 IV
1589) 1110
11 999 (2 VIII
25 1001 (29 1 1593)

CTI,=laHaM,a, 1593
Bojl:lI<e 1:1, ICie 11002
27 1593) BleloifIP,alIY.

6 110103 (16 II
'01'310 IBipeMe 29
10103 (7 (],595)
'BIO'jlCIKY

CIBe

.. 4
31
16 1004 (19 XI ] 595) KlaiK,O

,CIBIOM
'CT3IP'Qlr
4 1004 (3 1\1 ]696)
90
"
7


C:VI'd.T!pa, "Ie
1003 16 IX 1594) 01;'1'

1:'BOI'e


Sami, m u s-u m, IV, 1311:1 (1894),
2635s. Sinan; EnzykIopaedie des IV. 464, s.
Kod,ja Si,l1aln 'pasha <;eIebi Seyahatl1amesi, 552).
19) 519, 28.
6
82

9 1590
6 6
X1alHY






15 1590


Ijle
29 1590
4


yroBiopca 11






V

H1e






9 VI 1590
2.000

5.000 Mlorao




20) 'CiTt:'. 20.
21) 574, 33.
22) BIP'. 30.
23) 2: Per portuto troua!r,e.
24) 575.
jlg:
TalKlolIje 1 1,
K10'fd, IJ)
CI!IQ'M 1, 154, 'CTIP. 572.
II Hlet; 1590
"
25) 526, 8,

83

500
4 1590

OIA 5.500
1'0

8.000


3.000 pO'8sialte tutto fin<O aI1a somma ,di tre
l'i su'd'ebli dr'app:1
8 1590


8.500 ...

8.500
16 III 1591








15





OIIJ<Or ,
TOIMe


26) ICTP.. 546, 25.
27) 559, 4.
28) ... ui Iiberta di poit'er 'IJ,er la
Hbe:roa<tiron.e .et \]:,er liberationre nO'stra di garlbrugl.i et d'i - zelchi.ni 8.500, :Jltna.
Ii do,ni sapete. ,
6*


1875
75

1839
Ha.i

HerlOI



IMHOrO

XIX



XIX
...

1872 IKoHType
1874


1) [)
TYlp
ICY
.k
1874 IP 1875 1902, (:. 40).
36-37).
2)
3) lee
IpaT,a LIJplHe 1862
(C'l1P1. 26).
1872 YICTaH3'K. 1873


10'

175173;192173 194173). -

86





.

.

21 1874

1875 40
)1;31

j1ep

15 1292
9/21 1875


HalMJjepa





.







4) 1874 YIOT,aHKa
1875 1905, 47-52. - YlcTa-
1875 10' 1928, IX.
114/74.
6) JQi IB 1(:0 10 1875 1876
GalP'ajeiBIO 1925, 'C'l1P'. 10.
17/29 1875
150 IOICIOl6a.
40
ICiTIp'aHe
5.0
81/75.)
1875 87



17/29
jaHyalpa 1875


IKajMeKaMa


1'0 - -

'l'aj

IBpaTe














ai








7) '3031.
8) 12/24 Majla 1875
ICe 101
ICTp1dHe ICY





ICle' lIo!pry.

'C'l10Ke

88

-
-

cBode
'CMaTp!liOCe




0-,


10)


9 1292 1 1291 (1113











TaIKa\H


. 9) :BOii 16-17.

'1]0' 'CIe 110')
134) .
10) TYlplClKe io OMelP'

ICY

jle


jle'/QI
26, IC'!1P.' 240 -
11) . 342.
18175
89
17/29 1875.,




":1














- -


TypCII<ie pYiKe









16/28
12) 178175.
13) 24;-IV 1875
25 la


BYIKO'BIi!lh


YIC:KOKa

TYIP'aIKa.
IHla
ICe
Ty\pICKY. olpl.13.)
14) Hd,B,. (CTIP'. 86-87.
15)
ICY ICc


90
15/27















10) alp,. 322/75.
ice




Bosna, 342,)
17)
101
MjelPIe

1'0 He!I10Ce
le JIIPYI1e
h ,Blia IP
26, 242.)
18) '10 1928) IC


IDplBa

, 1875
ij!e 25-30


'CIKe

u'e jie

Ice

IC'Tp'aHY
...

KHe3lo1Bla. 331110

101 51-52.)
Ice
,cBIp.xy
29 11
10/22
1875
91
24
(6










21 (3-





27
9
29 10
11-22
/BiHX 3, 7 8
14/26

TOIK



7/19

10 POIK


6/18
20




19) . 309/75.
20) iB 1874-1875
r
Ulei

27
AH'IiO
InOHe

Y!CTaHIK'Y. ,77)
92

1877


cRe TOIM,e






YCTClHIKla







17/29 1875


16 1291

200
20
5-6



10
..


5-10
. IOBa!-

21) 1'00-2'0'0
200.000
HelKY
K{:,aiTaK 'J10:ria

BIP'eMeHY 17/29 6/18 1875 .
.
YCTa'Ha'liCa
1875 93

18/30 1875.


16 1291







-





200





18/30 1875.




OIPIY-


1'00


22) 178/75.
BlOlj.

ja!BHIQi
Ice 'CBID,;,v,IX
iCe



43)
BYlKlOlBIHh ,JI,aITYMa, ']10'
23) 88/75.
94

100


...
,?BaMiOl.
Mjc\p1e

. 19


24 (6-VIl) 1875.

<


YCTaHfIKa




OHJ:f



24 (6-VII) 1875;


<jle


11

A1a




TOIM






400 40

24) 89/75.
25) 64175.
1&75 95
(?),








23 1291
!j1e


HalKoH


50

400
4.0




cBalK,e






YCT1alHKY.
cTBalp




AIK10
01<0

'OB3i}


1'10

26) 62175.
21) 262175.
96
25 1875.


1) .
2) cmap
3) MocTapcKo.i

4)
5)
6)

,_ 7) ?28)

6.



.
.
IKa/KO





jte




M01cTalp

IK'Ojy 50-60


25 (7-VII) 1875.



(2,5%),





28) 63/75.
29) 65/75.
1875

97


calBjeTe

dBaiK





AIKO

CT!plaHe,







'l\)IKY

28 1875.





j1e



v

Capa!j1eBa



30 (12-VII) 1875.

35.





30) 158175.
31) 66175.
7
98
----------------------------------




ClBaIK,

4
1/13 1875.

30 (l2-VII)

BojClKa




alKo Talj
.ie


300






kKe
,


.'1'3
i



2/15 1875.

1 jiaB-


.


10


112) '3!;1', 316/75,
33) 9175 1.
34) 304175,
99
Y'CTiaHKY 18r?5
----------------------
2/14 1875.

IOIBO:

T10

3/15 1875.







CTOI!.}y


1'1.





1'1
Mi'ecTO

v .ie'nHo,j
MlfI ie


300 70--80
35) ZIO,. 302/75.
MICXTI.jIP:a
Icy HP 1'0

100

-----------------------------------



IKaa
BpeM1eHa
>>iAKO



calTa

j1e

- -
,



KalKlo.



3 1291

4 1291 1875.)




4/16 1875.




300




4/16 1875.



300

38) alp. 9175, 2.
37) 9/75, 3.
3_) 'ajPI. 9/75, 5.
_________ 1_0 1


BajlcKa.


400 600
MocTaiP'ClKor
800


7/19 1875.

6 1291





4 1291
7/19 1875.
6


18/30 1875.),
75.000





75.000




KalKa

7/19 1875.





.. . 9/75, 9.
&0) IdiP. 9/75, 9.
9/75, 8.
102





- -



olBa'KBor

110
- -

7/19 1875.

















jre

.



MocTapClK0.i







'2) 71175.
___ _____ 1875
103









Halc d6aBje-

8/20 1875.





9

8/20 1875.
III

j1e









8/20 1875.

6 1291 [
1875.]

7 1291


Kpa'lY


43) 83/75.
44) 307/75.
40) alp,. 9/75, 11.
104 .



BiojcKe.



BojciKe.











8/20 1875.
XalcaH


.








v
oBalj


alK<Q










06) 9/75, 10.
105




aiKo


8/20 1875.







cY'l1pa



9 1291 ..
48
)
9/21 1875.

8 1291


oBC:UKBe
"l1e



Balc.49)
10/22 1875.

ICY



TONIJ,





47) 85175.
48) 84175.
9175, 12.
106

.

7 1291








13/25' 1875.


















50

caBjleTa-





IB,ehy
IKaa 10 1291

50) 9/75, 13.
51) 9/75, 14.
107
1875

14/26 1875.

13 1291

HeM1a.52)
14/26 1875.





12


OIKO 60
Hohla:c






'CBojle









Bo:jOKi3!




14/26 1875.

0
IKojy

150 K1oj1a

-----------
52) 9175, 17.
alP. 9/75, 15.
108

cTi1aHe







15/27 1875.

0
14 1291









BOljcKe.





16/28 1875.



15 1291 clalM 15













54) <lip. 9/75, 16.
5i) 'd\PI. 9/75, 18.
1875 _r. _________ l_O_9




taMo





, , . \ .












20 (1-Vffi) 1875.

,
16 1291

-




[.1-





jialcHo
-

,





56) 322/75,
11


Ipje-

21 (2-VIII) 1875.


,
OIBiY



HaIK!OH



20 1291



22 (3-VIII) 1875.59)


IH


20 1291
21 IKalKOcy


Tle






57) ,alp. 264175.
58) ,aIP. 86175,
59)
Ice ICTiE1alP 20 21
ICT. CIBOj KaIKa:B

Ice 25 (16 1875
O'Bla
22 24 jYJId,
111



500-600

150



HaHOIBO

Baij:cKe.

YKip'aTKo CB3K'Olj 1:lalBHa


aEalK'Hor

iMle













BojClKe


,

24 1875.




10
HelMajy

301/75.
112

1''0








HelKia


25 (6-VIII)( 1875.


KalKo
V





110

'I1pe6a




j1e

1"0



cTplalHe
oalble





lal CIY



61) alp. 225/75.
62) 224/75, IC!mc 1.
63) 224175,
113 1875

26 1875.



O;}MiaX

1/13 1875.



IKpeHiYO



500
22 V



TalK!o.

ry
.


3/15 1875.
cr<oja

IKOjy

3/15 1875.

KJIeK


6") 87175
65) 31;=11. 310175.
8
_1_1_4 ______________ ____ _
400
(?) IMljeCT:a

500 2000



J{loja

BJal



(?),
14 ,
.
.
4/16 1875.





llie
700







4/16 1875.


capa1jeHcKor


IKipeHYo
MOCTalp.,
66) atp. 311175.
67) aljJI. 313175,
68) 277175,
69) Q'jJI.274175,
1875 ________ -.,-_1_15






hy

IKla-






5117 1875.


3000 6





6118 1875.


500



10.000





,



cTpaiX




20
70) 320/75.
8'"
116

-----
TOIK


71) idlpl. 312175.
'aBlo

aBlriY'CTa
-




HAZIM SABANOVIC
TURSKIDIPLOMATICKI IZVORI
ZA ISTORljU NASIH NARODA

Turski izvorl znacaJ za izucavanje istorije
od pocetka do sredi!ne XIX vijeka, od samoslt,alnih balkail'skih drzava i
naSlt1upa sv,e d,o oslob,od'enja naroda ilSpod tu'r'ske vlastito-
kom XIX 'vijeka. Ovi su izvori' SkOTO !j:edina vrela za poz:navanje unutrasnjih priNka
pod kioj,ilffila s.u zivj,eli nasi u d'Olba turske vladavine u nasim zem1jama. S
10 arhivama !st'o,ris:ku gradu za ova pita'nja.Za-
pad.ne a:rhive materijaC! istoriji Ba1ka'11lS1kog poluot1clka
za znacaj,a. U zapadni1ffi se vTie1ima moze naCidetalj-
grade za istorij'il Jugoslav,ije,koji su usasta:Viu AustriJe,
Madarske iz;a dije10ve nase narodne 'teriltorije kOlj!i SIU u
susjed'8'tvt1 Zivo1t nasega naroda pod u Uil'U-
trasnjosti moze 'se, u dOvlol1>j,noj mJeri o:svijeHiti arhivSlki:m mate-
mogu pruzi>ti vecolj! mjer,i iz-
vori.Sta vjs,e, O'vi Is'e '+zvori dad:u llpotrij1eblti i za ilstOf'ij'il nasih ,naroda prije
d!ola:ska Poznato da se turska up,rava pr'ilagodavati POISlto-
ustanovama i pri1ikama. Ona sto Ij,e nas1a
u zemljama koj,e.je osvojila. Razum1jivo 'jie zat,o da u svojoj upravi kod nas

od stare aldmini.strat'ivne kao S1U: vo'jlvlOda,

Upoznati ranu :kod nas z:naci
ItrJente nase pozne 'Sirednjevje!k!ovne

Imaj,uci u vid.u da Tur,ci ,n,i u pravu, OIsim se'riata, His.u mnogo donij-e1i
i da su preuzeli mnoge pravn,e t1staH6ve osvojenih narod'a, moze i istorik
naci dragooj.ene grade u praViillim Seria,t nije dovo1jan da
reg'ilHse sve prav1n,e odnose u carSiLVIU su suil:tan,i izda'V'ali razne Ikanune u su
u1ne,seni e1ementi zako.na" ,drzava narodne
Ovi su izvor,i od vaznosti za i isitoriju

1 etnolog 'u izvorima d,oiSlta grade
naciHU zivota itd,). .
Turski zanim1jiv za nase filo10ge. U nj,ima se
SltO Slusr,ecemo s naSum sk1a.d itd.), sa 's:ta.rim
snJm mjes,nim (Hrelj'evo, V1citr:n, Zgosta, PohvaHci 'itd.)
1) Vladislav Skaric: Istor:iski tursk.am jeziku. Pregled, Sarajevo
1912; l!sti: Istorijski izvori turskom jeziku. Srpski glasnik 1921.
118
Vaznost tUirSlklh izvora za Inasih -nije nJi sada ostala pos'Ve
Na nlj:iho'V znacaj skr,etali 'S\UI paznj.u: Dr. Basag.ic, Skaric, Dr. Tru-
he:l!ka i N '1 ljudi od, na1.tke ko j.i 8u"ovil111 odricali
vrijednost.
U Bugal1s!koj p,ro.f. S '1'!; 'ffi p.os:tavio turske izvor,e l1]a prvlO ffilj:esto
medu pi:sane spomeni!ke bugars!ke od pooeJtlka tur:s!ke 'vladalViI1le do oslobode-
BugarlS!ke (1393--1762). Madruri su n1'!.jbolje znacaj oIVih iz,vora za '1'811:0-
riju pod Tur.cioma (1541-1699), su n.aseg stoljeca
o'SlIlova1!i u :s,voj lstori!Slki i up!uti1i akademiJka Dr. Imre
r s da i,z ttirskih arhiva i bibliOlteka prevodi i pUibi1icira turlSlke
za isto'riju pOId turskOlm
U :SlalIlll rrudJu poklu.sao da p'rilkazem turSlke izV'ore za i.storij1u :n:aSih naroda.
O'Vom p'riHkom gO!Voriti samo i epigraf.Slk.im dok
pisci 'bl,ti prikalZani drugom zajedno s i '.ist1oriogra-
fijoiml i koja se oonosi i!s:tori,ju nasih
1
PODJELA TURSKIH ISTORISKIHIZVORA
Na . iSltlolri.ske izvoir1e ISIe skoro potpu:no
podjela iiZv.ora.
2
)Samo 'oIVdje otpadaJu s:abor:s!ki spisi i zapilsnki grad-
8kih opcina. da ovi izvor'.i imaJu poseooe karal\<.teris:ltike,
koje S!U rezultalt ,naclina uredenja drzave, razni,h rujle!ni,h orgalI1Ja,
poli:ti.ckih, Sll1dskih' i ..
istQ,riski izvor,i su svi sluZibeni akti, carska pisma, fermani, bera:ti,
l1g1o'VlQir.i, o,dl'u\ke koje IS.u izdavale gradanske, i s:u,dske drzarv:ne vlaSlt,i u 0.8-
imperiji, kaol i razrne a'dministra'tivne, sud\ske, i
koje 811.11 vodilH i sastavlj,ali organi V:la'Sti.
3
)
Uzim8lj,uci za 0Slt10V vlast jete a!kte iIZldruvala,o'Vise: izvo1ri mOlgu piOldije1itti
gru:pa. !s to,ga stanovista turSlki i poslj'edinjii sluzbleni
istOlriograf Turs!k!e carevine, prof. Ab,owrahimlan s er f (1853-1925), dij.eJi 'turslke
isto,riske lzvore cet:iri veliike skUiprine:
por1te i ca,rSikoga divana;
2) i defteri carsikog katastra;
3) AkJti i knjig'e Iracu'DJOlVodstva i filnanlSij.a i
4) ;sreriatsiklh sll1dova. '"
Glasoviti madar,s!ki.turko1log F ,e;k t olbazirese o'Vakvu turskih ,
izvora prema prIrodi vlasti iod !koj1e SIU ti aklti nego neovisno od toga
sve rturs!k.e dokumente idJvije v,e'blke grupe:
1) Svjetovni i
-----
') Vid( tame St. StanaJevjc: 1 s t r s r s k g r ,d S r d m v k
Val. 1. (i z v r i m Beag.r.ald 1937. str. 1-3; F. Sisic: r i r i k z v r
hrvatske histardje. Zagroo 1914, str. 17d dalje; Istj: Izvari 'Povljjesti
'"Pavjjest Heoi'cegovine. Izd. Napretka, Sarajeva 1942, str. 1-2.
3) Osmanska turski ie;vari za ist,Q1rijla
1, Safija 1938, str. 1'9, 20
4) lsp. Abdurrahman Seref: Evraki atika vesiliki t'ilrihiyyemli!z u
.... mecmuasi IstanbulI, 1910, br. 1, str. 9-19.
Turski izvolf1
119
2) Duhov:al

ovalkva podj'ela neltacn,a i iiStlOFiski jer svi LSltari iSlto
riSlki izvo1rl svjetovnog karaikitera, kako'je toulkazao i bugarsiki Gallla:b G
labov.
6
)
, Uzimaj1uti pod}elu SNlefa za i,sp:ravnu Galabo!V dlijeq1i
tri grupe ovalko: .
vlad.e;
Dolkumenti administralt:ivnih vrastl i
vla.sti.
Ova podjelJ!a izgle.da naj.i,spravnija, stoga prikazati o'V.e
izvore.
DOKU1\'lENTI VRHOVNE VLADE
Ovalffilo spadaj:u:
1) porte (Ib<il!b-i i deHeri .divana
spadajtU akti izdalni u ime Isu'lta:na kao: ferma:ni, bera.ti, i vlastorucna pisma
sultalHa t-i h:u u za1tim drzavni ugovor:i, korespodenoij.a vlade sa pot-
drzavni.m or.gani,ma, :voj1nim i vlade svoj.no-gra-
danskim 'upravitelj,ilffila pokraji.na iltd.
2) lbornici zako:na i naretlaba h k d f te r 1 r i) i
3) Kll'j'ige i a!kti carskoga'kal1:als,tra hakatni). 1'10 sp.isi (kuyii-
d t), kOij1i pr'.iikaz1uju sVa!ki komad zelmlJjista, i ra.znim
i.mperij-e. U ubiljezeno mjesto (sanld'zak, .nahiij!a,
.maha.l.a) i g,ra'!1ice gdje se .dol1:icno nalazi, .nj.ego'Vauziva1o!Ca
IU t s r i f) . i sve
da zemllija 11 mulk, vakuf, mk.iju i
raZniel drulge ka:tegorije i da ona prelazila iz jednoga Sltatu8a ,dru:gi. Sve te kalte-
gorije i u orve deHere tako, da krioz 'njih
plratiti ikarakter SlVakog komada raz:ni.m 'se desi1a
koja poromj\ena 8 nelkim z,elffillj,e, kada pr., mulk rpostao vakiuf, ti
mar zeamet, dir'lik, mu:k.alta itd., tada sef drzavnog katastra (In.i s d z
izvrs:ti staviti Ikarakit;erad!o-
ticnog i sv'oj potpis.
7
)
Za na.sih .n.arlOlda pod iz ove grupe na.jvazniji t. ZV. tU
d ft r 1 r i. pr'Uzaj!u pod.atke pravnom pol0zaj\U1 Jed:i.nih polkrajina,
poUioza:jlU s:pahij.a, i ra:je, r.ijeci pi1tanja
prav:nog i ekonomsikog nasjIh Tlur6ma.
deft.eri 'usltva\ri Za pojedine :s:andzake 'nesto smi-
sJ-u sto ,olvaj i.zraz znac.i. U njima n8!Selja, halSov1, ze-
ameti i do\t'icnog ISU naV'e,deni oibveznki,
iznosi' i vrls:te proreza kao kategorije sluz.bi olnih kojli S:U1
oslobodeni od U deflbere nada.lje -uneseni majd8!ni, i
pr.ihodi .. U sadrza:no sve stlo 8andza
'
k. Veci,na
5) Is:p. Ludvig Fekete: Ednfiihrung in die osm,an:isc.h-tiirk:iscd1e
tik ,der in Budimlplesta 1926, str. i 81.
8) G. str. 19-20.
7) Isp. Seref: &tr. 11.
.120 Hazim 5abanoovic

ovih deHera pocetku za ikoji se defter
S'U izvor prvoga reda za i po'1ozaj ,n,aro-
da u koje se odinolse.
uz ,to daju podat:ke sa:s:tavu kra.jla Ik,oji se 'O,d-
nose, Jer su poreSlki iHj,iihova nalvedeni.
8
)
daikle, da su ovi Idefteri vaZHi izvori za
naroda pod
4) i (muhaseba,t) i
m 1 i U se og1eda stanj,e carstva., i Ib1u-
dzeti, u knjigama :pretsta\/ljaju
Itumacenje odredaba/) su za povijest
skog prema za nasu
5) drugi aikti klOj1e su izdavali svi os:ta1i o.rganiv:lade, kao. b!U'jrui:,djje ka-
zalslkera i defteridara, fetve

spadajll1 svi spisi i akti, ko su vladi odpot(j'n,Je-
u ikao sto s,u i up,ra:vitelji begI,e,r-
bezi vaJ,ije, defterdari idr., kao i svi raz;n,j ISil!Uzbe,ni spisi i
koj,e s.u vo.di1e vl1,aSlti.

l11jesto ovdij1e :kadijs\ki si>dzi1itj. seriatskih sluldova. U
s:u ikalC:tije s daln u sva IOldlutke
(h u d z et), zakladnice (v a1k u Sp,ilsle
(k ss a/ml) i raz.ne druge aikte iz zivota SIU spadabl u stvarn.u
nostseriatJslkih ISiUdija kao u:n;vierzalnih
prevlardalva pra!vlna sadlr'ze i za i
istoriju, S.u seriatsiki 'Su.dovi S\'e 1839 godine takoreci
c&rSltva. su sUld,iIi 11 nalslj.eldnim i pupilalrnill1
nego i u agra,rno sporovima izmedu ffu.da:laca i iZ'l11edu
i su izrica1i oSl1de za prestupe i vrsi!i nadzlor nad
i rad,ol11 vlasti, sto spadal0 11 njlhovu
nadJlrez.nos:t :S!U prOlslijedili dalje.
Osilffisu.dsikiih i a\kafa SIU u Isvoje registre
drzavnoJ It:radkij,i Is:ve arkte koj.i IS'U dolazili od Icentral!inih vlasti iz
Car.igraldia berate sunana, b;uj'ruldije veliikih vezilra ittd.) i upuCiv'a:l1i
ili samo da se zaved!u u ISito ta:ko Ikadijle su zavod,i\e u svoje
sidz.l1:e i svoj'e po\kraji<ne. Osim Itoga su izvj1estavali cara i
vezira podrucju. Preko s:u
isJ,e sve pretstavke l1aroda vlardli 11 Istarabul Stoga se u
prepirsi mnio'gih sll1zbenih dokul11enata
dataka o.d opce.g z.nacaja.
Isp. Dardev: s s to r i g r ad s k m
istoriskli casopis. v 1939. sv. 1-2, 5tr. 356-357.
9) Seref: str. 11-13.
r 11 i v ugoslovenski
121
naza.lost, u najstarijim 's;idzit
1
.ima u naS1m krajevima
prepi\se sama odnelkaliko iOwaikvih sac'uvanesidble iz XVlvij.
ad ikajih S>u nas sacuvana ,d,va (iz 1556/7 i 156516) u cjelini i je,dan (iz 1551/2) sa-
U pak iz vijelkaovakvih aka':a
taka, pr., u ,sidziCu iz 1692/4 pored ostalag vise fer-
berata i bujr:uldija. Za sad nemaguce astanavitikada su kad.i,je
zavoditi SVe akte u svo.je znarma da se to. praik-
ticira vijeka,10) g. 1777 izdat jedan ferman kajim se.
nareduje svim :kadijama u zemlji da u ISivalje sidzi!e zavode svih akata
od sltrane Parte, jer se vel!ika begIer!bega i
bega


ARHIVI
i8troriski iZ1vari rSlU i bibliatekama. Stoga
o.vdje paznj'u neke bogartijie arh>ilv,e i bibliotelke koj,e sra'drzajiU
dalku'!henrte istarrij:u. mjestu dolaze:
Carigradski arhivP2)
U Carigradu, sredirstu naJvise tUirskih izva-
ra za narsi,h narodaad XIX vijeka. Samo. vrlo Iteska dalti jasanuvid
u stanje arh.l:va, jer jos i opilsaHi. Nasa znanja
stanjlu i se padatarka.
Arhiv Pretsjednistva vlade
Sve do 1846 alrhiva. Dotle su daklu,-
blli pahranjivani u ,ad kojih se bijed-
nlom .stanjH. Spomenute gadiHe prets.j:e:d,nik vlad!e Mustafa Resri,d pais1a nared.io
jeda se sagradi naracita za arhiv uzoru. Tako ,adarre.nte- .
arihivu se arhiv zvaa z 1 v r k, zatil11
h i v re t s}e d i s t v v 1 d
Na prremda u u ra.ni,j,e pastajao drzalvni arhiv u
ipark su se stari Isrpisi :kancelarija Kasnije,
nl za Resild pase posvlecena patre'bna paznja arhiva1i}ama, kaje nis:u
skoncen:tri>sane u arhivu, nego p>re1tezan dio i dalje als.taOH
kalilko maga6na >UJ koj.lma !SrU pahranjeni stariji sp.isi. Gad. 1871 izdvojeni ISU iz
arvakvog magacina ,star: arkti Viso.k'e Porrte i preneseni sagradeni ar-
Tada u arhiv pTen1esena 62.312 i akata Visake Parte koji se
razd'oblj!e od 173,0 ,d,a 1839 g. Dakamenti iz ranijleg rpro.-

10) Isp. v li 1 S i h at-n s Istanbul 1315, sv. V,str. 451.
") Saf>vetbeg Basag.icRedzep.atc: t k u u t u r s 1 s t s i '[,Ie g 0-
v S:alrajevo 1900, str. 109.
12) Ov;a'j carrigra.dskih IblhJiva napisan Seref:
Evrakli atlka vesaiki tarihliyemiz u 1,1910, str. 9-19; MusaXazim:
Vesaiki tarihiyemiz, naistom mjestu, 2, str. 65-69; St. Stanojeviic: Carigrad-
s k i r 11 i v II, 1936, sv. 1-4, str. 47 ff; Branis1av Durdev: s s t r i g d-
s m r h i v 1939, sv. 1-2, str. 356-357: i v pre-d,govor prvog sveslka.
122 Hazim Sabanovic
__ ._---_ ... _._._._._-_._--------
God. 1884 prvo i sakupJijenog
Ali ovaj posao izv,rsen za:starjeJ,om sist1e:mu,to godi1f1e1 1893 IQ!vaj
sistem odbacen i zapoceto sredi'vanje 3Thivsikog preTna kanlcelarija1m1a iz
potekao i saldrzajlu u i1nvenltare.
Do god. 191 poras.tao brOijl arhiv 350.000 brojeva ,d'Okumeria-
ta, sva OVa bila mladeg poriJekla
13
) (,pos1iJe 1840 g.). Iz tJo'g se vidi da
jedot!1e stari:h
Sto'g'a sve do govora urede-
l1im !U TUfiSlkoj. Sve dotle s'u raznim lezala
akta u kancelarija!mla, i vezana u
denlkove i1i u tor'bama i saf1ducima. Oslm

masa
ra'Sture11a jlavl1im i iZigraaama, O'S'O-
blto

U 'carigradskih arhivavazl1a godina 1933, ka,da vlaae
prikuplje1nO i sve do cega se mOgl]:o doCi i utri zgrade Visoike
Porte. Nataj u \tOikJUI od Itr1 godi:ae (1933-1936) OIV,e zg,raae
preko 20 raznih alkata i ,aokUJmenata. sa Sofije preneseao
979 ve1ikih sand1ulka dolkumenata u jedauzgradu Visoke Porte, u privremenel
storije Arhi:va v.lade.
8t'o ,do s8!da i kako srede:no i popilSlano zna se
u ovoiillle arhiv!u materijala za
i8tolrij\u: naroda.
lod tihdokume:na:ta Ikojl su prist,upacni radnkim31 jesu:
1) De fit r i r s k g d i v 1l (Divan-i defterlelrl)
Ovi defteri su u dobroj :sa:cuvani. ih 1592 sveska od Isva:ki :sve-
zak saldrzaje poprecno 200 spisa, svega bIizu 350.000 koj.i 'S,u sredenl
Ovi ,spisi ,datirajiu od 1554 swe redom do najlnovije proSil1olSlti.
Samo od 1554 Ido 1564 neki Od O!vJjh deftera 15 svezaka
scacin.j:avaju prepisku k t u 185 svezalka prepisku sa beg1erbez'i:ma
od Rumelije, 42 sveslka ugovore. 'su dalj.e 263 knj;ige itzV. ii h i
m d ft r 1 r pruzajiU podatke rvaz;n,ilI11 d'Oiga,dajiI03i. Ovi defiteri
zaklj,ucke i 'n,are,dbe !carskoga divana S\U' oni s to ,l1Jeka
sta sil!uZbternih diiIvana, istovreme'11oi z:bornki zalkiolna
i


13) Isp. Seref: str. 15 ,i 16.
14) Isp. St. Stanojevic: r i g r d s kd r hd vi, 1936, sv. 1-4, stf. 417.
15) Isp. Mfisa Kazim: V s k i ta r i h i i z, 1, 1910, 2, 8tr. 65-69.
Najstar,ijli ,dodanas poznati m ii h:i m d f t ,11 iz 1544-1546, ,ai ula1azi
s.eu Arhivu muzeja Topkapusalraya u Istanbulu. Ovaj defter sadrzaje 530povjer1Jivih
upucenih li drugim organima. Spomenute
godine su predhodile ve1ikom protiv Austrije s obzirom to ovaj defter sa-
drzaje na:jvaznije hi<storijj neIPoznate zapise vojske ;( kao i vrlo
vazne podatke organizaciji Turskog carstva u casu kada se ono vrhuncu 8voje
Zbog tursko ist,olrI;.sk,o drHstlvo jos 19411, g.da izda
i to fototipskii i u (IS]J:'. 111 t 1941, 20,
str. 638). naravno samo da i!J.Ozdravim'O drustva i nestrpljivo
oceku}e1l1o sv.j!es1lii ko.Jiko taj izvo,r baciti 8vjetIa i ,istoriju nasih
naroda u neispitanodoba.
,drustvo staVlilo de u zadata:k da sistematski izdaje sve stare vazne ;isto-
rijske spomenike, se tako s,pomenutog deftera Ipr;iprema medu ostalim i izda-
jednog starog deftera 11 t 11 1941, 2{), str.
TUl'ski dipl,omatick&izvOIri
123
2) Defteri Carskog Ikatastlra (Oefterl hiikiirnii Defterhiine).
Ooik defteri ,carskogdi\'a!113 prvenstvel10 za poli'tlcku ilsltorijH,
doHe katastarski ili Itapijski ,deftieri opet vazlIlloSlt za ekornomsku i
istoriju. OV.i akti i defte,ri potjecu iz arhive {arskog ,dirzavl1og kaltastra,
se 'sastojala od l1ekoiliko Istoitirna hi1jada i kl1jiga.
u l1ekio,l;ko i s'tajao u sta.nju.
Iz su arhiVie iranije izdvo,j.eni Sa!Ino It u d ft ri i prerneSlel1i u
oSl1ovai11i ,sa;v u vrij1eme u G 1 v 11 U
r k i u k a1t s t r (Kadasltro u Al1kari.
Odljleljel1}e pretsjednisltvavlade 'u Ista:l1ibu1H u su def-
tleri ,sredel1o. Defteri su popilSani i sredel1i krol101oski. Ovdje ima
deftera za svaki 1lJelkrudal1ji SaI1JdZalk l1asoj Od deftera za
s311ldza:k zavedel1 pod 144 saSltavlJe<l1 za
Sulejmana (1520-1566). U Se l1a1azi smederevska
t v1a:sikizakOll1 ovoga sa.ndzaka. OddJeftera za sa11'dza:k Bosnu naJ111te!resalntIJiiji .su
18, l1ajstari,j,i 56 iz g. 1516 i ,b,r. 211 z.a vrijeme su1tal1a u
se za Zapoze.ski ISa'l1!dzak vaz,an ,deftelrbr.
243 u se na1azi kal11ul1-11ama ovog sa11'dza.ka deflter 650. Zatim rli za
hercegovaciki, temisvarski, seged:ill1!siki, s:kadarski, i drrug1e sarndzaike. Oe!fteri
. br. 106 i 122 odnose se Go:r'Uu doba Ske.nder-bega elVli Drugi j,edef-
ter vrlo va\za.n z,bog i zakona.
16
) Veliku paz,nj'U
zasluzuJe i def'ter za Novo (!blr. 11) i narhiju He6kerek (br. 265). Ovakvih za nasu
istoriju vazni'h spomenilka i jos ffi110g0.
ovog centrail'11og arh.iva u Carigradu jos dJeseltak ra:znih i
i neurede.nih arhiva', IOd ,kJoJ:ih su najpolZll1a:tiji i najuredeniji:
Arhiv Topkapu Saraja
dal1as uredel1 arhiv u Uprava ovog arhiva iZld:aJe
ka.f\toteku arhi'Va u oblliku vodjca iz koga se jasno ,sve u se
na1azi vrlo i za nas,e krruj.ev'e poseb,no za i
vijek.
17
)
Arhiv ministarstva vakufa
Orgall1iizoval11 god. 1841. U su saikiup1jCl11Ji spisi razl1ih valkufa u blvsiem
Cars'tvu. Svaki u arhiv:u svoj zarsebl1i (ik t), bez IQ1bzira gdJe
se na.l'azi. Iz toga 'Se j!alsnOllViiidi su kajtovi i za nasu istoriju. Naj-
dije10ve ovih dosid:ea pretSitavlj:aju vaku.f-l1wme (zavj,e.stalj.na pisma) raZil1ih
vakufa.
Stara arhirva mufti1uka (f et v h i kadi-
Iulka su takoder u lmij]eri IsacUlva,n.i. Najstariji ca:rigra.dski sidzil pOltje-
i,z g. 1521, sacuvani sarajevski potj<elce iz g. 1556.
Iz ,ovoga i nepotpunog ,priIkaza carigradskih arhiva se ipak za-
k1jlubli da 10'11; kriju neiscr,pivo vlreilio za istoriju l1asih od XVI do
XIX vijeka.
16) Isp. Br. Durdev: str. 357, Zapist XXIV, 1939, 26-29.
17) postanku i sadrzaIu ovog.arhiva 'T,o:plkapusa:1rla,y Muzesi Kl-
1 v u z u Sv. 1, 1938 Predgovor.
124 Hazim Sabanovic
* *
Ucjelinu ovoga izlaganja ulaze zblrke turskih dolk,umenata, za is.to-
rij,u naisih koje se 'nlailaze u blbliotekama i muzeJima u
rorpi Par'iz, Venecija, MOlskva, Lenj.i'ngrad, Lon
Sofija, Bratisla!va i narocito Bo.l'Ogna, gd}e se cuva zname1nilta zblrka grofa
si,glia iz Beckog rata.
18
) Podalci Js:torilskim turskom
jeZ'i:k'u 1.1 zblrkama SlU i Drugo.g svjeitskog rata' dos:ta Os:k,Ud,ni, danas
ratnog mn.ogih jios nijelzvjesna. Od svega onoga sto
pr., uglavnom za sto pruza u svom
Katalogu rukopilsa Nar01dHe biblicteke u

Prema tim u
se birblioteci nalazi vrllio veblk prvoraz.redanarhivski za iSltoriju nasih
u XVI XVH v,ije!ku. Tu se med,u\ osta1im nalazi raz,nih
deftera 'nekadanjeg BUldimskog pasal;iUka su pri!i!kom
Budima iiSpod turs:ke vlasti g. 1686. svom sadrzaju to su:
1) Poplsi vojske turskih garnizon.a u
2) Razne rporeske knjige,
3) .defteri i
4) Porpisi
Poz.nato da se BudilI!ski pasaCuk za :svog opstojanj'a (1541-1686) rpr,cte.zao
duboko u unutraslnjolst zemlje. su pasalukL1 pripa.da1i samo sandzaci
Srijem, Pozega i dr., nego i Smedere\'o, Krusevac (Aladzahi.sar), Vucitrn.
Stoga L1 i sve podat'ke dot:lcnog defte,ra i za mnoge
drL1ge 'ilase Ima tu ,deftera koji seiskljL1Civo odnos:e e.din 'sandzake
sa nase terit'o,rije. Tu se nalaz.i i j:edan popis vojske bosa>nskog ,s:andzaka i
njegolvih gradova '1z g. 1645-1648 II, br. 1321).
S>e ono sto ral1ij.e, govofieci arhiv.ima,
znacaju detitera, jasno kolbl,ko SL1 dieft.er.j za
nasu rprijeka potreba da se sto prijie i izdajH, nils,u
zrtvom .'rata.
poslije car.igradskih arhiva i bogatstv1.1 ;jzvora
za nasjh naroda dolazi:
arhiv u Dubrovniku
20
)
U ogromno 'lstorisko b:1ago
republike <s vladom i s,vim evropskim
poseibno s i HercegovinQim. Dubrovcani su ,drzali
lare za jeziik poseIbIThL1tL1f1skl1 kancelari.jlL1 koj.u SL1 vodi1iti. i u
18) Isp. Beigl: S S i g ,11 f r s i 1 r s i g 1 u s v u i ! i s
biblioteci u (Bo!ogna. 1901. str. 537
19) f.jUgel: Die Arabischen, pers[s.chen und turkischen
d r k. k. of i t h k z u W Sv. str. 441-476.
20) turskim u dubroyackom pisa1i su Efendic: D r
g m i i k i t u r s k u D u r v i k r t za god. 1940. str. 157-
165; Dervis Korkut: Nesto turskim A!rhiva dubrovack1og GZ
XL, 21928. str. 145 ff. VJ. Skarlic: Istorijska grada turskom ,jeziku u du-
r v 'k!o r h i Vreme (beogradski 1932, 3682; Friedrich Oiese: D i s m
i s h-t r k i s h U r k d m r h li d s R k t r s t s i D r
i k (R g u z .31). Festslc.hrift G. zum Ge'burtstag. 1932, str. 41-56.
Turski dipi1o'maticki izv{),ri
125
kojoj se sakupljalo, sredivaloi SV1e 8t'O; bilo u ,ve!Zi s turs.kim jezikomI drza-
DUJbrovcani su utom pU'no razumijevanja. GodiI1le 1749 Vijece UmoUijlenih
zaklj.uCilo da dragoman za jezik izradi abecedni pop,is sivih turskih spisa U
kancelar,iji, da se .o,ni Itaik.o
Pc.s!ije p.ropastl g. 1808 turski :S1p'isi su izlozeJli stradarujl1 ih
velilk broj nestao, su za svo;Xe okJUtpaclje (1808-1812) ispraz,njiu-
Sekr'e>tariJat tl1rski taJko nepazlj/l'V'o postupan.i s 'turskim sp'i:sima, da ih svako
bez smetaje 21)
Au>strija medatlm za svo,j,e iz p,ra'l\itic'fl'O pravnih i razloga
pokazala vi,s'epaz'nje prema spisima.
Jedan dio arhivalija iz Oll!brovnika negdje u jUJlU 1833 g.oid1I11e prenes1e:ri U
,jle odnesen i ve1iik:,idio turske grade. \Uigovor.u (10
septembra 1919 god.) Austrija se oibavezala, ,da sva aikta Oulb,rovackog arhiva, koja
Sl1 se nailaz,ila u Be1cu, vrati JHgoslaviji. Na o'SJruo'vu toga 11 proljece 1920 delegat
nas,e vla,d'e Dr. R d oinlJi p,re
1
ni,o taj u odI.uc:i 'VIlade
pri,vremeno u Arhivu Srpske AkademiJe, odakle ga oikupator za okupacij<e
o,d[1io. NaikoJl OsloQodenja poclil1!Ze!te su mjere da se t.o vrati, 5t;0, i .j,zvirseno.
Orije,ntaJna zblrka C!ubrovacko,g arhivaiz nij1e U pot:pu[1'osti vracena 1920
godi;I1Ie. su 'nestaEi m:nogi rwkopisi, akta i s'tampane knjlige, koje S>l1 slazi1>e zu
i diplomatici. Takio, pr.,i.z grupe
sche ManuSicripten odllieseno 38 komada vracen je,daH. Isto tako ni
iz grupe kojih odneseno 12 Od 1194 broja odnesenih Ar-
vrace!n,ol oko 100'0
No po'red svih i drugih u alrhivu se ipatk s:ve
preko 10.000 tursik:ih dok,ume,nata iosam knJiga iz
:$adrz!\vaju preV'od'e kratke izv.o,de tih
knJige, kojeje oplsao prof. f ,d i naj:bolji Itl'Vid
U sa,ctr!aj turs:kih d,olkumenata u arblvu, to 'Ovdj<e
re/zimira'ti:
Prva nosi naslov: Traduzioni di capitulazioni di firman'd, sadr-
i!aJe prevo'de fermana od sultana Mehmeda do Selima
Druga knjiga t ri i d 1875, daje sa,drzaj grupa turslcih spisa
edmetima 'p,re'ma, t,ame g>rup,e i nase'
21) Isp. D r g m k r i t u r s k u D 1] r v i k
G r t za god. 1940, str. 165. ..
22) I8p. Glisa EJezovi6: u 'r s k i s i Beograd 1940, ,8tr. V.
23) Iz ovih se naslova vidi ,da ovdje 'Podataka za nasu istoriju ih
ovd!j/e s oZfn.zlko'ill d,okumenata POjedinim predmetima:
As.ia. 7; 6; 6; Bossina lieTzegovina (pokHsarI u 6;
Affilbla'&cia,tori Cospli .(pokJld,sari u 80; Assassinii 'iz zasjede), 23; AJgerini
(AlZiirci), 1; maJgi sia (tu,rska drZavna blagajna, fiscus) '6; Bossina (Bosna), 11;
Buda (Budim), 2; Belgrado (Beograd), 1; Bastimenti Raguse;i 'brlOdovi), 30:
(stcKa). 17; stabili nepokretna 4; Cere (vosak), 9; (koza), 26;
CasteJ (Kaste! Novi) , 20; Comstibilli (ljudska hral1a), 6; Cairo (Kairo), 4; (konzuli),
21; Caplitulazioni ImpH (carske kapitu!acije, ugov,{.jri), 9; 59 stranka); Chiese Impro
Ott,omal1lO (lc'rokV'e u 4; (Konav!e) 15; Cio.nfil1e (granice)', 1;
merzio Impro (trgovii:na u . Carstvu), 8; Ga,di (ka;diJ,e), 4;
merdzani), 7; Corsari (gusari), 3; Capital1ato (kapetanija), 18; Dazio (car.ina, porez,
met), 7; Dolcigno (Ulcin.j), 12; Defter,daro di Bossfna (sef finaQ1cijske u.prave u , 6; (85 stra-
DO>gana (carinamica), 2; delle (tLlfski komisar Plocama), 4; de
Stango komisar u Stol1U), 1; della scale (pristanisni 4; 2;
126
I-Iazim

Treca l1a'slov: Reg,istre di comandamenti limperiali. 11attisceri-
f i t l,a z '1 dat registar i kre,tak sadrzaj carskih na,rieden,ja i
od Mehmeda II do Se1ima Dokumenti su grupisani sadrzaju su vr10

Cctvrta "L' d i d 11 u r 1 t i d i s s 'd i s s li su date
gTUj:'e r u d i pl31sa i hercegovackih sandzakbegova. su
predmetima.
il1deks sadrzaje bujru1d1jeod kraja XVI do potk'raj
I d i d g l' z !p'retstav\ja indeks od oko 300 (.izvjestaja
i prestavkika,dija i pasa) od 1558 do 1786 g., bez reda. Sl1 izviestajli
pase i herccgovackog zatim kadije o,d Stoca,
stara, Cernke, (Plevlja), Sofije. foce, Novog Pazara Ber-
kooie, U!oga, Prokuplja, "Uskoplja i Ruscuka.
Sesta su: "I d i d i h g g t t sadrzaj,e hudzete svih ka-
d,i,ja i ,kl?,dija od Nleretvoe (Ko11i;lica), Bl:agaj.a, Podg,OII'ilce,
Ol1'ogosta (Nikic). Luke, Beograda, Uzica. Draca. Dril1'dpolja. Smirl1e.
Sk l1t,lf filipopolja (Plovdiv), Skop!ja, Lesa, Avlone, Di Scebte, d'i Scio,
))di Rablk i di Sel1er. kaziaskera Rumelije i blagajskog.
Seclma Inventario de scriture al10 1724.
dolaze sadrzajiU grL1pisal1i i velikih vezira. pasa i hcrcegovackJih san-
dzakbegia" \p'i)s!ije mallo hudzeta jr arza.
Osma L t t r s r i t t i l:i g t r sacdrzaje formularc
skih plisama, z'3itim preprse tUlr:skih p'i:sam,a, s i pocetka XIX


l' ,ed D l' Z g 11' h i v m u D l' V i k t l' s k i h d 11\, m
nata jos Itamo's'.njoj, G1'a-dskoj bib1i,otecd,.
Uz D1'zav,ni a1'hiv lt1I D:t.tb1'o'vlniku oj(jJmah paznj'll d1'1ugu v1'l'o
veiJ,iku; vaznu isp1'ava u Dalma,ci.jii.
Drzavni arblv u Zadru
Ne boga:tstvH blaga nego i bogatstvu
isp1'alV'a D1'zavni arhiv u Zad1''l1 zauzima jed'llo od 11
Jugi::;,sla:v.iji. ,1'aznovlrlsnoslti i isprava za naukl1 u pO'gle-
du zblrku. Tlu, pr1ye svega postoji s:tOltinjak svezaka spi-
Sa mletackihc11'ag'O'lmlana t:t i d 1 d l' g m v,e g. 1620 do 1797.
Gabella. 13; (zito), 63; Giud'dicatura 185; (carina, 19;
Iiercegovina, 12; Imrp1i plsma sultana), 9; Cettered'aviso
33; Lettere rpisma), 41; Cazzaretti 3; Liti (trgo-
vacki sporovi), 5; Ragusei (dubrovacki trgovci), 92; Mercanti f.orcstieri (stral1'i trgovci),
1; Turchi (,turski. trgovci), 3; (kovani. 7;' Mo1'unta
1; 3; Miglio (proso,) 6; MiUDasciri tllrskc vladc), 2; Mablg-
1; Malich'iane (malikane. drzavno prihod 1; Novo Pazza-
ro (Novi Pazar). 2; Niscial1'i scerifi (nisani carski ferman), 2; (plovidba), 1; Na-
ka,di,;,e), 1; (drz,av!janstvo), 7; Omiciidi 15); Og1io
1; 4; 2; PrcS'idii della (d'izdar.i tvrdava).
1; P,olsta (po'sta), 9; P.r1mor.ie, 2; Rume:llia" 5; 51; R'iposto lettcre d'aviso
(odgovori obavjcsta,jna pisma), 14; Rliccevute dei 1;
z.ia1i degl' 13; Re11ig'iosi La,tini (Lat.insiki fiCdov-
u Osm. Carstvtl). 2; Sooppie (Skop!je), 4; Scutari (Sk3idar). 3; Sophia (Sofija). 2; Sale
(S'O), 42; Scl1iavi SUZll'ji) , 35; Scale deli' Impro Ottn.o 11 Osm. Carstvu), 30;
Stagl10 (Ston), 1; Stra,de Maestre (glavnli drumovi), 1; Salnitro (s aJitr , 2; Salonicco (Solun),
2; 5; (podanici). 4; Stolaz (Stolac), 1; , Tributo (.da-
nak), 15; Testimal1ii falsi (Ia:zna svje,docanstva), 10; (Tripolis), 1; Vlino (vino), +; Venditore
del sale (prodavac soli u Gabeli), 7; Venz,iani 22; Uskoki. 5; Vam (dug),
2; Vettovog1ie (zivotne 2; Isp. GZB XL, 19208, str. 147-8.
24) Isp. f. str. 163----165.
____________ _ ____ ___
127
mlletac:kilh vlasti u Dalmaciji sa su:s,j:ed:nim /turskim i
znata:n originalniih vlas:ti u
i HercegOlvini: viezira, kapetana, ka:dija,dizda<ra i Uz o:rigiln/al'e
pri10zeni Sru vrlo cesto i talijanslki rtil1 Ka'd se
da u Il1nogo dokumenata iz XVI 1 vijeka, on.da laiko
znacaj za istorri:jiuBosne, Hercegovine, Likei CmeGorie.
Pored oVe mjeso<vite tu se nalazi devet deb:elil1 sv,ezaka sa
oko 1500 6sto tursikil1 isprava. Ove rt r\c he vir.lo Iv'e1ilku
vaz:nost za istoriju Bos.nei Heroegorvi,ne u XVI,
Uz to se",u arhivu u Zadru j10s mnogo turslkih jsp\rava
gradskih .iopc,i,nslk:ih arhiva koj.i SIU /sa:da
u


Ka,d smo kod Dalma:cije da i po:z:nate tamosnje zbirke tur-
- skib isprra:va:
Franjevacki sanlOstan u ,k r s k alko 600 raz:n:ih isprava iz
v
i
ladavine u Makarskom od rpoce1t!ka do
vij:eka. OV'e se iisprave ad:nose i proslost ovoga samors.tana, i:sto
tako pruzaju stanovitu gradu za poznavan:jB u Ikraju ono.ga
doib'a.
Turskih i,sprava <takode:ri u nekim drugim da:1matinskim U
sovcu, pr. ih oko 600, u Zaos/t,rogu olka 400, u Zivogoscui. Omislu
t 1 s rk i r h i v u S 1 i t u cuva 537 isprava portjecu
iz XVI i vi,jerka. dOlsta oC:uvana
i:s,prava iz arhiya stare Ovi polazajiUJ,
vl1as!ticama i u oklviru
Ovoj zbirci rpripada i stotinja:kturskihdorkumerna:ta
kOljli se cuvaju u Ar'heoloskom u Splitu.
G r d s k i i t ik S 1 i t u oko 25 ,tufis!kih dokumenata koji
tjtec,uiz yije1ka, odnOlStl se zupu GtbaiJj.
D rz v i r h i v u g r ad u koleillc:iJu turskih doku
menata, :naroci:to iz Srpskog ,ustanka.
i .i It 1 z i ik S r s k k d m i u rk g r ad
jle nastala od tJlrskih u koji su go-
din:e 1924 povraceni iz privremeno u akad:emiji. Ova se zblrka
Idalje razvijaila novim alkvizi:cijama darnas kad su a:kti
vra6eni Dubrovni:k ipak preka 200 odabranih koderksa i isprava.
zbi.rrka Historiskog instituta .)'u/golslavensike akade-
znanolslti i umjetnosti Zagrebu.
26
) jeo:snovana teik g. 1927, dalnlas
prelko 1600 ,odabranih rkodeksa i 600 .turskih isprava. Medu ikodeksima istor;'skog zln,a-
isHcu se sest mladih st1d&kih sidZila
27
), nekoli:ko zblTki turskih zakona
i
25) Isp. Sabanovic: ArhJvisticka istrav!ivariia u Dalmaciji. Godrisnjak
Istoriskog drustva Bosne Herceg{)vine 1950.
26) Isp. Al
l
eksej 01es:ni/cki: Zada,ci o'cijentalist:ike u Jugos.laviiji.
r t za 1940 g. str. 111-114; Isti: N as () r i t 1 g Iirvatska crevija. Ood. V, 1932,
str. 195-198.
27) medu a.stalim;.ed:1!1 tuzlanski Njegov glavni sadrza,j iscr.p]jen u Clanku
u 11 t 11 Z 1 s.k m s r z tI 1 v i 111 S m s t g v,i k od Spahe
GZM XL V 1:933, str. 71 ff. . -.
128
Hazim S,abanovic
---
Na N. R. Crne bilti turskih dokumenata,
cito vakufSlkih, podataka.
Isto :tako znamo kakva sUldbllna dolkumente u ;
Jugu gdje blaga sve do Drugog svj'etskog' rata prnicno
tek da spasena i sacuvana
V k u f s k Ibi 1 i Olt k u i t 1 u u se osta1im stara
'seriatskog S!uda i u kojoj se. nalazi:1o oko 200 protokola
(!sidZi.1a). Sav taj mate:rijal nala:zi sedana!s u 1 s t r i s Ik i st i t t1lt. u u S k
1
Turski arhivi u Bosni
Za razliku od dfiUlgih nasih Ll BOlsni sve do oslobodenja nije postojao
nij,edan arhiv, nego ;jle sva b,riga za arhivslkog blaga prepustena
privatnoj inkijativi.
Rad saJblranju i cuvanjH i umjetni6kih U B'OSl1i
i zapoceo ,jle :alsniva:nje'm 'U1 Z s k g d r
stva odnosl1o Z'emaIjskog ffiLlzeja Za Bosnu i Hercegovinu (1888).
Muzej zadataik davrsi i ulogiU, kako nije uvl,jlelk
ma
1
terijalnih ulslrov,a kalkve zakol1iske po,dloge, rad uvijek
Njegova nastojanja na)maHje su obuhvatila rad prlkuplljanju i 6u.vanju
arhivskog materijala. Ne rmloze se re'Ci da nije nista dobro
kalko taj rad nazalos:t uzak i l1edostatan.
P.ored ustanova i nadkstava, koja su nekada vise
like i vrijedne a:rhive, u su porod,ke svo,J kakav Itakav
f(rhiv. feudaliizma Ll Bosni i imalo mequ
za p-os.ljedicu i prakti6nu bezvr;j'ednost ovakvih isprava kOljle SIU dotle
te se od tada prosveCivala paznja, su ue,>:apecak,
slkrinjeitaiVane, dok SiU u
Orij,entalni institut u Sarajevu
jle kod iko'j'a zardacima sa
:kluplj:a izV1ore za i:stClrijlu naroda. oS!l1iovanteik godi-
izra.stao ijle iz Turskog Z'emaljsk'oig muzeja u Saraj,evIU i
zblrke bivseg Instit-uta za prou:cavanje BaIkana.
1) Prirod,no da. oSHivanje Turskog a.rhiva Zemalj!sikog mu.zeja u SaraJJevu
U muzej,a (1888). i s.e
krugu kaslilrO uvidjela pOlt,reba izvora i g;rade.
sada nikakvih oba'vjestel1ja postanku, razvoju i 'uvoga
arblva. Nema ih u iz g. 1938.
Kada tacno os,nova.n arblv ustanoviti, s,taraarhiva
samog veli'kim dijelom ,ul1ls:teaa. 'stvarno egzistira od pocetkaovoga
vljeka. arhivskog lffi:aterijala zapoceto potkraj 1908 godiae, pra,vno
arhiv g. 1913. ,te godiilIe u arhivtl
107 istocn.ih i knj.iga. se a1i irh

Godine 1915 prenesen VilajetS:ki u kome ok,o 200.000 a.ka:ta
iz POlsJ.jlednjih decenrijatursike uprave u Bosni, od g. 1850 do 1878. 1z ovoga
do sada pregledano oko 40.000 dokumenata.

u j-eseln 1930 u arhiv prenesena arhiva bivseg Ge,ne,rai!nog aUlstri-
skog u Sarajevu (1850-1878), koja se dot1e u bivsoj Bansko:jl upf"a-
Sada j'e.o1v'a arhiva izdvojena i prenesena u nlQvooslnovani Drzavni arhiv u
jev'U.
U 1938 godine i dio arhive Ban.jlaluclko'g mu:te-
(okruzlja) takoder iz
Go'di,r1e 1938 u arhivlul turskih ..
broj porastao 5108 brojeva, do krajla 1949 g.
zl1lia't.ao p'0,rastalc,. .
Od svega toga samo d,esetak potjece iz XVI vije-
ka, oko 150 i,z vijeka, sav iQsta1i pot:Jece iz i XIX vijelk,a.
Posebnu ovoga i k1nj.ige sludskih
sidzila, kadiIuka u Bosni i iz i XIX 'vijeka.
. Ovi si,dzi!i zavedeni u knjiga i pod
po'tjecu iz sl'ijedecih kadHulka i godina:
1. Mostarskih sidzila ima devet to:
]. liz g. 1631-33. p.otpun.
2. jz g. 1669-70 i 1731-32. ustvari samo fragmenti sidzi!a iz spomenufih
godil1a.
dina.
3 iz g. 1680-85 i 1763; i to su takoller samo odlomci dvaju sidZ>ila iz go-
4 iz g. 1771-72 sa odlomcima sidzila iz g. 1773 i 1785.
5 iz g. 1779-81
6 dobr. 9 potjecll [z medllvTemena o,d 1818-1871 godinc .
. 2. k i s i d z i 1 ima samo jedan (br. 10) ]692-93.28) ,
3. Od br. 11do br. 24 Sll sidzili Od samo pot-
(br. 13), svi ostabl su dosta manjkavi, cesto samo fragmenti, potjecu iz ovih godina:.
l1iz g. 1735-78; to su odlomci od neko1iko liz t05l;a mcduvremena.
Hr. 12 iz g. 1735--36 i g.1781.
13 iz 51;. 1750-56; kompletan.
14 iz g. 1736-1760; samo odlomci.
15 iz g. 1773-81
16 iz g. 1775-84i 1794; odlomci.
17 iz g. 1786-88; odlomc1.
18 jz g. 1786-99; samo odlomci.
19 jz g. 1789-1790; samo odlomci.
20 iz g. 1853-54 :plo.tPUll1. '
4. Od t s s k h s id z i 1 samo .iedan (br. 21).
5. Zenicklih sidHla tri:
22 iz g. 1756-59. samo odlomak.
23 iz 51;. 1828-1838. kompletan.
24 i,z g. 1861-63
6. 1 g s kj h s li d zi 1 sest:
25 potjece g. 1756-62 sa odlomoima dvaju sidzila istog jz g. i 1798,
7. r v i k i h s i d z i 111 su svi' novjjcg datllma.N (br. 26)
potjece iz g. 1785-88, osta1i prestavljaju skoro neprekiiI1t1t slijed protoko]a travnickog kadi1uka '0(1
god. 1826--1876, zavedeli'i su pod 26-42. . .
8. F'ojnickih sidzlHa cietiri:
Najstariji. br. 43, potjece 'z \?:. 1784-89.
45 iz g.
Br. 46 iz \?:.1865-77.
28) Sa,drzajovoga sidzi!a prikazao Dr. k'a u radu:
j.ackQig sidz!1a, 1919, str. 19. iz GZM 1918, str. 1>57-176.
9
130 Hazim
u UlOsdvlal ,siK:\Zi[a t ,11 i s ko g k d i 1 u k 50 iz g. 1282-85 i
51 dz g. 1291-96) i jedan ,iz G 1 47 i/z g. 17930-99), z Oolr (br. 48 iz g.
1238-66), r u s (br. 49 liz g. r i d r (br. 52 iz g. 128s.l-93) i D u V (br. 53
iz g. 1288-95). Gracani6ki potjece s kraja 18, prozorski iz srecl;ine 19 vijeka Svi
oostall'i i,z d,ailla tu,rske U Bosni neki i iz vremena pos1ije okupacije
(duvanjski br. 54 iz g. 1880-89). samo u nesto akata i ,iz g. 1766.
Pored s.ildzbla ima ovdje i MkoJiko drugih sluzbenih knjiga
i filIla:ooiljlskolg sadJrzaja' iz XIX vij1elka.
Dalj.e u vise kode:ksa sadrza}u ,razne ka\nlun-.na:me
tolkaInog znacaja. Izvor.ne hiistor'lske grade i IU raznim rukopisima.
arblv zbl,rku, u postoljle znatni dijelovi
raznih pOorOodionih arhliva (IHa dokumenti Dzenetica,
Halsanage i Teskel1edzica iz Travnika itd.).
2) POf1ed Turslkog arhiva u muzeJu u Sarajeviu zasebna
i 1 s:t it u ta z i s t r z i v 1 k
1908 godi,ne kUls:to:s t s h. Premda iOiVOg
Jinlstituita V1ec pripoJena blblioteci
da se izvrls:i i uriif.ika,cija oibii,ju orijcentalnih zbi riki , p.ralklt,ic-
izvede>aa Itek iza Osi101bodenja. I,llIstitut zatvor.en stvarnoj'os 1926,. NaJznacajniji
tu arhiv iz Foce, a1i iu potje1ou jz

Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevt1
SVOojOom zblrkom iSltoonih foukopiisa Gazi bibliot:elka
vrel0 iz,v,ora za povij,eSlt BO\Slne. ioma i od ,koje se
arhiv Oove blblioteke. arhiv,u Uldare:n zblrlkom
hamed Bn:veri ef. d i zajedno sa syojom biblioteikoml i
svoj:im ovoj, bibHo:teci. zbirka pOSleibnlO inventarisana i
ima prelko 1200 iz i 'v:ijeka lokaInog sarajev-
slko,g znacaj:a. Ovaj arhiv kasnije s ;]OS 2000 dokumenata.
No, se povj.esinih :tice, u.ovoj su bibIiotelci 84 Iknjige proto-
ko},a (sli,dZi1) sLVda. Oni p,r:e,tstavljaju vr100 vazne izvore bosaln-
ske poseb'flio pak za XVIII ,i XIX vijek Ovi su zavedeni Ina poseb1nom
mj,e,stu ustarom inventar,u blba.i,oteke.
Najstardjli sacuvani sidZil <br. 1) potjece iz god. 1551/52. nazalost, od njega se sacuvalo
samo
Drugi najstarHi sidzi! potjece iz g. 1556/1558; uglavnom potpun. ga
davtIo stekla zaslugom [Jrof. r s v I a!k v d 6
Tre6i 8tar08ti (br. 2) potjeceiz g. 1565/66. takoder potpun, sadrzaje i nesto
grade iz g. 1564 i 1561.
CetvTti sidzi! (br. 3) iz g. 1770, sadTzaje stitne sudske teku6e poslove.
pocetku i vakufnama.
Sidzi! br. 4 samo 67 lista kOojima se nalazi nekoHko zapisa iz g. 1727/28;osta10 su
Prepisi odnosno iormulari sud$kih akata bez datuma.
Si:d'Zil! 1:>r. 5 nijie' sal118jev.skiJ kako to u stoji nego mostarski, potiece lZ 1765-68
od vise mostarskih kadHa.
KOodeks br. 6 Ule u j,nventaoru zavedenlQ, l1e.l{O zbirka formulara koju za
sebe sastavio neki piisar sarajevskog suda g. 1774. u kodeks prepisaodosta sIuZbenoih
od ko.jdh prema vl'ijednost dokumenata iz g.

_______________ ___________
Sidii!i od 7 do br. 85 sadrzavaju neprekinut sudskih sarajevskog
serijatskog suda od g. 1762 do 1852: dakle od druge polovine XVIII do sredine XIX vdjeka.
Samo 's:i!dzil br. 10 od 10110ga


Kako se iz ovoga klratkolg pr,egl'eda veHk broj sarrajelV:skih sidz.ila
narocilto iz st.oil,jleca. Mnogi s,u propa:1i Iza v:rijeme ra'z-
pozara i ratova, se pro!na6i:. Vjerovatno ihilillla
gdje zblrk,a EUIgena Savojskog. Jedan sarajevski si,dzi'l 'll!alaz.i se u

skog istoriskog drustva u 1,s.tanbulu (Nr. 514), potj.ece iz g. 1693/94 i g. 1717. o,ko
30 s,irdzi!ra Siuda a\ulSltrijski 1878 g. iilZ jedne ka.ncelarije

Arhiv franjevackog samostana u Fojnici
,d,okumenlti Ikod nas i uraz!1lim
Bo,s,nli, Hercegovini i U franjeva5kom Fojnici ori-
iz druge vijeka (najstarije Is,uctvije tezkere
carskih hasova iz g. 1479) dalje sve do kraja turs:ke vlalda'vi:ll!e.
stoljeca nalgomi1ao se Qlvd:j!e broj naj,raZ1novT\snijlih aka1ta: ferma,na, Iberata,
rHblija, hHdzeta, fe1tvi, temesU:ka itd. Viseo,d iSipr31va
iz samog vijeka u OVOiffi (1913) unatoc strasnoga
pozara od g. 1664, sto bilo 'SU se spilsi o'dasvud:aovamo iSlnO-
sili i da j1e ,za 'njli1h posebni, od pozara su
(f,ra1njeVlc:i) zaklanja1i i dr,uige (Fr. t i i Franjevacki samo-
stan od sto'ljeca U Zagrebu 1913 sk 34). Danas Isav ta:jl materi-
sreden u 13 fascilkala i korj'i u'kaz1ulj;u da t\U 3.000 Itlulnsikih
Dr. at s v i svojim regestama 1962
pored ac:ta turcka irelativno broj acta bosnen-
sia et o,d tlUlrls:kih spisaizostavio preko 600 n.ellegestiranih turskih
kao sasvim nepoznatih spi,s,a, jer ima:li
d,u !tim nepoznatim spisi1m1a sam dva doikumeIllta izctruge
polovin.e viJeka, :lz ilstog stavl'Jena su u regi:Sltri>illla u
kals:nije vriljleme. pregledom ovo.ga arh1va ustanovio ,sam da u
Q'ko 150 dokumenata \U! or.igilnalJ!u ili p'fIepisu iz XVI 1z
i .XIX vi:se stoti'na raznih aikalta u originalu i istotako
veIikbroj sa!Svim pa:pira 'taik'od:a tu ,usltvari ikloj:ih 2000
'vise vr.i,jiednih Na se odnose uikazao dovolljno
prof. Dr. Mata,slOvic i njegovi prethodnici koji su se sluz.i'1i
U naj;tjesnjoj vez'i s arhivom franj1evaokO'g u Fojlnici IStoji
, Arihiv franjevackog samostana u S'u'tj,esci. tur:sikih ,d:o-
z,birrka za fOljlnickom samo u taiko
stalrlh Za svoga relM,iVlno rada u arhivu nilsam
akt iz vijeka, nego jedan, dva s kraja vijeka. Nesto
SitIQJ\l. IS iz vijeka,dok iz i XIX vijeka 'izobiljie. Sa-
1 ibroj: u o,riginalu. ,S:U pr1epi.si fojnj,ckih
v:rl!o cesto. dopunjuju foj;nbl)ku s kojO'm iS:U', razumilji\'lo, i
sad,rZll>lll! sa:sV!lm sroda!.
'0) Isp. S z 1 ...
s r v g v t i r s t g d i Sarajevo 1932,
str. 74-..84.
132 Sc
u z St r sr s k r k v u S r v u takoder znatnu zblrk\1
turs:kih p.isama koja se pol,C1zaj pravoslavne crkve \1 pocetkol1l
do XIX vijeka.
Ova:kovih blti i \1
i .d'a sada gdje sto od toga l1isam mogao do-
z:l1iati.
Vakufska dir-ekcija 1\11 Sara.j:evu zbirku vakufnama raznih
vakU'fa u i u u prep,isu.
i to rela<tivl1o sasvim Im1a10 sto i propalo,
Uprava Gazi Hu!srev-begova vakufa tako.de.r ne:koliko
koji se ovaj vakuf.
Takovih su vaikuJska BOS11i;
govini, Sal1idzaku i a1i se nazalost toga do sad,a sacuvalo. Zna s:e',
pr., da ,j:edo'sta yakufskih dokuiffilenata do drugog svj.etskog Irata L!
kufu, se d.ail1as za trag Z!l1a.
E:t g r f Iski m u z :U 11 L u i takoder ne8to turskih dokume-
koji s.e odnose Bosansku
Drzavni arhiv 11 Sarajev11
, su ilstoriski doziv1java1i kod nas ta'ko razlog sva-
kako donekle i to sto u sve do Osi:oboden.ja L!.stal1Q1ve koja
s.e za nji'h kako valja staralti. potrebi IHdovolJeno tlek 1947 g. kada
tt Sarajevu arhiv koj3 jedo sadasabrao medu ostalilffi i
stotina razil1ih turskih d'okume:nata.
,zblrke turskog u Pored Itoga
se za koleikcije ovih dokumenata kod jedi

IZDA V ANJE TURSKIH IZVORA ZA ISTORIJU
NAsIH NARODA
(BibIiografski pregled)
Pocetak rada naizdavanju turskih u svrhe: nalazimo '\1
polovini proslog stoljeca. rad zapoceo Mad1jar Antoine Gevay,
i t-umac a1.1striSikog minils
l
tarstva poslova.
iz alI1stri,j;skog Staatsarhiya u itaj rad idanas vrij.ed-


Nastavljaci Gevayeva nalaz.i!i SHse jos c\iug'o medtt Madarima i
30) Ge'vay: U r k u 11 d u J1od kt 11 S tii k z u r Q s 11 i h t d r V
11 1 t i s s z S h s t r r i 11, U g u d d r f r t in XVI. u d XVH.
26 - k61t
k k 6 t s i k k I Becs. 1836 UgQ.\'ora u 26 1625). Isti:
Az 1627 d1k september k61t bekek6tes cikkelyei.
Recs, 1837 ugovora sklop!jcHog SZOI1Yll 1.3. 1627 g.). Posliel111j(! dva djcla
i icziku. ' .
___ Izv,olri .
133
krugu i,strazivaca.
31
) 1 s!k6r6 sve pocetka Istoljeca najv,i'se
;'spi'tilvanju turskih spom-enika pokazali su i9trazivaci ovih
narocla.
plc>ce:tlka naseg stolj.eca ispitiva.nj,e is:tor.isk'ih ,izvora
uzima razmjere.U IOIVO racli u IstanbHLu Imr.e; Karacson 1908 'dq
1911 g.), koji prvi evropslk'i.h arhivista primlje!llJ u turske arhive,32) zatim Gr-
zegorzevsky u So , Se.Jfuclin Kemu:ra, Ciro Fehim S:paho i
dr. u Sarajevu. ,skoro !Svi oni ralde bez metoclicke spreme na'Uiciv8i
v1is1e a'utodiidakticki Ci,taju
. Ovo stanje izmijenjeno tek za vrijeme i poslij1e svjetskog rata, ikada
s.u pryi temelji obradi turske paleografij-e i diplomaltike. S ovog pc,drUCja.
do' sada dva zl1acajna dJeJla, koja moralm!o pos:eb-no s:pomenU'ti.
.iln, Sprachoe aulS cler zweiten des
15. Jahorhu-nclerlts od r 1 i!t z drugo il1 die 'OS-
maniSlchtiirki:s:che der Hotmalssigketit ii1 U:ngarl1 Dr. Lucl-
wi,ga F k t
8'to :Jle sada turskih 'Sipomel1ika da1eJko za-
ma8itosti kakV!ul vicllmo u ra,d,u izdavanju zap.adnih i:zv'ora.
ov.dje pOkU8a!ti ,da a!bece.dl1im redom 8tO tom d'O
sada kod l1aS i u svij1etH, olbzku.CJ se pri tom ug::a'vnom zblrke
prlloge koji sadrzavajlu ,tJuI'Isike za istoriju naroda.
Z.aI su sHJedece kratke:
GIVZ - Glasnik vlielf'sik1e'
GZM - Gl'alsnik Zem.a1j,s!ko.g
MSOS - des SerruiiI1atr;s Spr,a,chen.
GSND - Glasnik naucllq.g
SKG - SriPlski knj!izevni g]Ja,sn.ik.
- MiltteiJ.uHge'1JJ aus
SAN - Srpsk.a
-
MOG - z:ur G1elSlchkhte.
- Tarih-i osmani
A1.iCic Ahmed: prilog povijesti Livna. Sa.ra.jevo 1941, .
23. (Otisaik i,z GIVZ 1941).
o>volj: ui ilSltor,ijat i o>plis pet
uLiV!nu o-bj,avi.o i sest 'llI3itpisa ISOVtih i l1ekl'h Na8a
storiografi.jia mora pozaM.i tragic.nu i preranu 'Slmrt ovog. ma.riljivog is.trazivaca pro-
810st1 Bo:sne, :koji ka.o zflt!va fa8izma.
Fr. Behrnauer: Sultan Ahmeds 1. Bestalungs - und Vertrags-
Uv k d f ii r G i 1 lal,t h ri v m S m I Arhiv fiir Osteflretlicblsche:r
schkhts-Q.uellen 1857. - Repilczky Jalnos: Na g r s v r s : r Ik l'e v 1
s k m t. 1859 (Madarski prevodi turskih pisama koja seodrlOse grad
- T6r6k-magyar emlekek. okmanytar I-IX. k6tet.
Budapest. (Tursko madarski histofiijski velik dioove kolekcije dokumenata:
od 9 svezaka sl1 madaiski prevodi turskih dokumenata:)- Velics Antal:M g ar r sz g
t r k k i s t r i d f r kI-II. Budap'es't 1886 es 1890 (Madarski prevodi
nickih deftera kojj s'e odn.ose Madarsku). . . '.
32) Plod njegovih istrazivanja u turskim su ,d'okumenH. koji su
u dva toma: Rakoczi -en'ligracio okmanyai 1717-1803; Budapest
6 r k rh g yaTok I v I t r 1533--'-1789. Budapest 1914 (Turski spomenicio Rakoczijevoj
cmigraoiji u i Zoornik tursko madarskih
134 . Hazim Sabanovic
i.nge Fra;nz: Zweli ausdleln Jahren
1008/1600 uad 1023/1614. Mitzwe'i LlichtdrucktaJeln. Sonderarbdir1uc'k: alusd'e:n MSOS
. .
Bd., S. 161-190). Berlin 1937, 8tr. 30.
Ovaj rad dvij.e :turske u izvornolffi dOlblrim
fa1kisimilima, nj.emackom prevodu, komenta;rirma: i karak!terilstilkama.
Prva darovnica izdata veziru i seraskerru
,druga kizlar-agi Kako su obao,va covjeka rodolmJ iz BOSl!1e ovi
ddkume:ati zlnacaj! i Za; dZldart:i SIU vrlo savjesn>o.
i g r, marokkarnisches StaatsS!chreiben cle.n Freilsltaat Ra-
guza 1194/1780. (SoaderaJbldrruak a,uS den MSOS stir. 191-
201). Berlin 1927. Uporedi dodatak uz 1:0 istom mjestu XXXI Ja;hrg., S.
98-99. BerEn 1928.
(Prtkaz u Ii s r i s i928. str. 254 ff od de .Cenival-a.
Sva tri gornja clo'kumelIl!ta izdao pisac u p>Osebr11Oill pod
i g r, Fraaz: AIUls Siidstavlkns Tiirlkenzei!t. drei
1927, ge1dru,cktin 43 sk.
Prlikaz vid1 u Ungacrische Jahrbiicher 1928. str. 171 od Ii. u
Morgenblatt-u LXIII. 1928., 29 februara od L u r
i g r, Franz: Die Briicke von Mostar, Morge:nbilatt, (Zgib.), LIII Jahrg.,
.N'g 115, o,d 15 1938, str. 11.
Pisarc ulkazuj!e iz koga proi!zlazi, da
stars:ki po,digao Hajredi11974/1567.
Upor,edi i MOlstarski sltari most (1ist g. 1932 br,
11-12) gdje s>U saopceni natpisi mOlsta i dva ovorm
mostu.
i g r, Franz: Das Archivdes Osman-Pascha. Nach den
sltanldeln der Badischen zu Kalrllsr:uhe he,rausg'e,gebenUlIl!d erlauiterrt.
Berlin, 1931. Gedruckt in der Is,tr. + 64 i 181.
O\fj rlokumeI1l:; su prethodno pOld .naslovo'ill MSOS XXXIV
Jahrgarng, BerIi:n 1931, Sitr. 1-64, pripadarjluCi u XXXV godis!tu iste
. edicije. Izmedu brojlnilh turskih koji 'se nalaze Badischreln Laadesblbliro-
thek u Karlsruhe-u Bablnger prronasao 1 ovdje obUiayiiol 84 kioji s,e od-
Osman-pasu Bos!njalka, kOijii igrao lu10gu potkraj
XVH
Medu ovim arktima serazna piJsma, naredble i dr., koji su
pasi '1 k10ji oSlvj!etlij'avaj,u nJegovu .. Oni Cine prikaz.uju
zi'V1ot jedne ilicnosti u svim kao i karakteristike zivolta
hiljada Pisac u mOHografije u uvodu dogadaje, koje se
odnose, !zatimd.acy faksiml1e svih dokumenata, uz kratJka reg,eslta
njemackom. Prilozeni f ak:simiLi pretstavljaj:u najvec.u vrij,e,dnostovoga rada.
33
)
r klt r v i Fehlm: JecJrnabujruldija Prvom 11'starnkiu. GSND.
XI, 1932, str. 145--157.
ob!Javljen teJkst i prevl()ld bujI1ul1dije iDosanskog vaLije Mustafa-
pase; kojo:mse Bosnja:ci poziv'aj.u da guse ISrrpski 'Ustana:k,i darta prv.i 'Pwt diploma-
ti,cka ob,rarda bujlr:uJ'dij,e.
33) Prikaz vMi u Oriente Moderne XI. 1931. str. 503-504 ROlss:i);
blatt Nr 86, Zagreb 27. 1932 (Josip Nagy); Deutsche LHteraturzei.tung LV, 1934
Taeschner); K5z1emenyek 1932. str. 148-154 (L. Fekete); Upo-
redi 11 t Istanbul, 1941. br. 20. str. 610 (L. F k t
Turski tzvori
135
jr a:k: t r v i F'ehim: d'okumenti mana:stira Sv. Trojke kod Pleva-
Sp.omenik Srpske LXXIX. Drug1i' raZlred 62, str. 27-85 sa sest falkiSi-
Sarajevo 1935 i
U mana,s:tiru Sv. Trojke kod preko 800 'raznih turskih dokume-
nata, se ,tH:u ovog isuSijiednih manasitira. Ov'djle p,isac dao' 200 ov:ihdoku-
menata da od 6 vaz.nijih saopCio tekst i potpuHe prevo-
o,d ostalih prevode, krace ,d'uze ilz'viO'd'e od'nosHo r,egesta. Pre1dgo-
vor ovO'g rada poucan' 'za koji se Iz njega, kao i
ci,jelog ovog ra,da vidi se i Ishvatanje ovog uvazeno,g nalseg
naCinu turs1kih kod Dje!10 registar '!
se do'klu.melnti prvenstyeno man.a:sti.ra u se
zaj.u dOls:ta l1J01vih po,jied.inost:i i 6 dru'gim Posao izvrsen vrl0 savjesno,
samo pozalilti, sto autor nije mogao najstarijeg saoUlvanog



rk Lutfi: aSlrlarda
zirai hukuki ci1t: Kanunlar. Is,tanbull945.
Fiilozofslkog Istanlbu1skog un.iv,erzite't'a (lstanbIul. U,ri;i'versj.t'e!Si. Edeblyrut faJkiiI-
tesi N!! 256. Str. LXXII + 559 + 61.
U doba 'olsjeca ise u Turskoj: zi'vlji rad izdavanju istorislki.h ,izvora.
Jedan korak u tim na.stoja'llijima pretstavlj<a svakako i z:bornik Sltarih
turskih zakona. Bark3ln profesor i filozofSikog
fakullteta sebl u prikaze i finansiske agrar-
ekonomije :UI i vijeku. za to djel0
izdavanju izvora pitanju. Prvi znatnijii .tih nastoja-
jeste zbornik Za sveske nav'ijestio OSltale izvore

prvi svezak sadrza;je 107 razIJJih 'uurslkih agra:.rniih zaJko,na
iz i :vij.elka za sve dije10,vle .imperije onoga doba. Svi
tekstovi uzeti su iz ka'tastarskih deftera koj:i se u a.rhivu
nistva vlade u ISltanbulu i1i u Gl1avnojdirekciji ka:tastra u Ankari.
Nas zborn.ik ov,dje interesHje t! pfivolffilredu 8tO se nailazi
SlU se odnosi1e razne turske sa.ndz3lke nasoj
ro,dnoJ teritoriji. Taikve u ovom:e zb.orniku s.u:
1) iz g. 978/1570.
2) Ohri.dska iz g. 1022/1613.
3) za Skopil,je i Solun jz vre.me,na su!Jtana Se1.i.ma
4) Srij\e.mslka iz vremena sultana Murata III.
5) iz g. 934/1527.
6) bosanskog sandzaka iz g. 922/1516, 1530 i 1540.
7) Ka.nannama pozeskog saJndzaka iz g. 952/1545. Od ovIh :kod Inla'S
izdate i pozna1te bosanska iz g. 1530 i pozelska, izdao ih Branis1av
Durdev.
Za ,nasH su od Interesa u i neke druge kanurJJname koje
s.e odnoSle raz,ne pokraji,ne Balkana koje su naseljene il1,asim zivljem
s3ldrzavajlu propi:seopceni1tijeg ka:ra:ktera. Taikova pr., sofijiSlka
34) Osvrt vi,di u L. Pekete: Tiirk Ve arzet
t i g i m s 1 HeL1eten, Istaabul 1941, br. 20, str. 611. Madarski tekst ovog clanka iza-
sao u r 5 i s os m r h i v u Budapest 1939.
136
iz"g. 1525., za san:dzak Clrm-en iz
kanunnama nikopolj.skog v.ilajeta iz istO'g vremena. U se nailazi Jedan zakon
Za'tim dvije Za Jedna 'iz su1i:a-
druga liz g. 1569. Imaju tu daJje dvije kanunname j'urucima iz XVI
vijeka, rumelijslko:g ilz g. 1530. U nj,oj se govori i Ci
ganima l1 smed,erevskom sandzak'U, u Branicevo i u Nisu. Osam
u odnose se raz,ne dbHasti Madarske. Pisa,c redaka
prevod svihonih iz ovoga zbO'rnilka kojesui,nteresantne za nasu
nauk1Ui, nisu kod nas iZidate.
Upoltrebu djela o:laiksava opsezan i indeks.
s Neizdati srpskom 1805 i 1813 godi-
Srpski glasnik XIV, 1905 str. 27-34, 122-130, 212-220, 287-
293.
U nModnoj lbiblioteci SoHjii nalaze se cko 318 sudslkih Isidzila koji sadrzaju
vaz3ln izvornitufIski a,rhivskll samo za Bugarsk,u ,neg,o i za
zemlje. Nalj:stariji iz g'. 1604 najmladi g. 1850. Tu i
nekolilklo d:ef.tera iz Srpskog 'Ulstanka. 1z p.is.ac ,o,vdje saopcio u prevodu
i neikablko aik:ata kaiJi se odnose HSlta:nak.
s g i Safvet-beg. Najstarij,i ferman begiava GZM IX, 1897, str.
437-446 i posebno.
Nij1e 1[0' nikakav ferman nego Kasima
koju, 29 marlta 1498 g. icZ-
dao: knezu ad Egila. pisana perzijskim
jezikoffi, smo jed'lnlui uvrstili u prikaz. U clanikudat
dOlbar i slolboldnijiprevod darO'vnlce.
nadena 'U porodici j1e Basagic osnovu te i
'tradicije da starenlk nasih Cengica. U tom
aktaza nasu istoriju. Jnaceto vazan prino:s doslta malglo-
istorij,idinaisiiije ijiel za u pita1n!j:u dO
potpuno svjetla 'uteske i socijall-
u Original avog vaznog
za1.a5t
jti Ha:dii vakuf uTravniku, prilog
pov,jesti Sarajevo 1942, str. 39 (Otisak IZ g. 7-12).
lJ monograflji nalazi Se yakuf-name bosanskog ve'z:ra [),
Ibrahim-P?se (1703-1705) za u Travln:iku, i nekoli:kO' natpisa
sa iSP '
t i Sokot:ovj'6ev Drini. Nar. za g. 1945 .
. SOlkblovicevu mostu iz,dat do sada tri pu:ta. put ga
ad 1 u kalendaru za 1907g., i tacno.
svjetskam ra:tu most djelimicno porusen tom
35) Basagicev Clanak Oibjavljen i U W'issenschaftliche Mitteilungen
, s li r r g v i Bd. VI. 1899 (W.ien), str. 478 pod
Der' 1 t s t Fel r in and r g i g s (zasebno). svratio pozornost p:oz,na-tbg
pr.ofesora londoll1skog r s ko g, koji ga iznova lizdao
p,bra:diq. Vidi,A S u r g h of Q s i 1<:'1 h g i r u 11 u (90311448)
uEuIJetin afthe School of Oriental Studies (Un.ivers1ityof London) sv_ IX,dio 4,
str. 927-960. London 1939.
dip,),omaticki izv.Ofi'---________ . ____ 13_' 7
d.s:teCeni natpi,s. 'izvrsena i ovoga ,n,atp.ilSa ga
taffi i,Zidao or k u t (GZM XI,1929, 115-120) i pravilno
pjes.nika koji sastavio, tek u Berj:ticevu radu

t i Priboj Limu pod 1418-1912. Sarajlev10
1945.
Prirkazuj,u,ci proslolst Priboja pilsa:c saopCio medu os.tailim tekSlt i prevod
kufn.irme Hasana sina Musitafina, ,turske posa,de 11 od 7 jula
1758. daj,e dosta grade za povijest ovoga iz doba. Tlekst
skorasnjem prepisu.
r k 1 m Karl: Urkunde al1S Ungafin. Der
1917, 345-48.
u st'yarl reviziran prevod i ,j,ednog izvoda iz kadisrkog sidzilla
kadiluka Kuca g. 1556/963. arkt 'objavio ranije, sa isvojim
prevodom G. u svom Idjelu fur ubler das Osma-
n;sc11-Turkische, (2. str. 10-12). Znacaj dolkumenta 11 tOIffi, stose iz
ga cij,ena psenice, i u nekim It,oga
Mehmed R.: Turske starine u Beagra.du. Beogradske
Ood .. LV, 1937, br. 1-3, str. 69-70, br. 4-6, str. 253.
Prikaz:ujuci ostatkle turskih u Beogradu pisac u prevodu
natpils tl1rbetu vezira Damad pase, natpis turbetu sejha Mustafe
'l natp.i!s sa Alipast Maras1ije. Od, Hek,ih oibjalvljeni
su aV1dje i f'o:tografski
Remzi: Bitka kod Grocke poslle iSU Turci Itre6 put
.zauzeli Beograd (prema dokumentima). Beogradske opls:ti.aske novine.God.
19.39, br. 11 str. 712-722.
OVdje iprevo.d pisma velikog vezira i seraskera Meh-
med pase :sbojnog Ikod Grocke iz g. 1739 i dva
pisma uizvodu osvojenjlu faksimil i prievod natpi;sa:sa
beogradsrkoj inatpiis sa kamena Elci Ha,dzi
Ibrahim pas,e (iz g. 1708).
D 11 r d Branislav: deftera crnogofiskog sandzaka iz vreme,aa
b,ega Zapisi knj. XXIV', 1940, 26-29 (Cetinje).
Ra.deCi 11 Arhivl1 vlade 11 Carigraclu 1938 g., Durdev prep.isao
medll1 os:talim i dva dleftera; u radll1 saopCio krace izvode iz njih:
D U r d Branislav: iz 1588/9 godine. GZM, se-
rija IV-V, 1950, 269-284 (18a faksilffililom)'.
do sada jedi:nom poznatom prepisu u kodeksu 2 arhiva Zemalj-
8k'og muzeja u Sarajevu, ovdje saop6otursikitekst i previQ,d na:j,starije
poznate kanun-l1ame za sandzak Srijem. Kako prepis dosta 10s, jle
izdanju prblozio faksimil izda1tog tek8ta. Po,daci koje daj.e O'Va
sVij'.eHost U i martoloza.
D r d

Nesto vlaskilffil starj;esinama pOld turskolffil upravom. GZ

1940, 8tr. 49-67.
138
, Hazim'
Na vise pr,elPisa za
iLZ d'O:ba Sulej.mana dvaberata s faksimi1ima, izvornim bekstom i prevodi.
mate ferman prepisu. potjecu iz godi,ne 1632-1651, svi se
USlta:no,ve kneza i primi6ura.
D Iu r d Branislav: Poze'$ka kanun,nama iz 1545 godi,ne. GZM, serija'
1946, Sltr. 129-138. '
Zia: vrijeme sva'jih studiJa ls1talnlbl11'Iu plsac iz originala p,repisa'O i :Qvdje
blkiraa izvarni tekst i prevod naj:starijleg turskag zakOlI1i'ka (kanun-na-
)
V vk' ' I
za pozesl 1 san '
D r d Branisla'V: pad 'tursk,om upra'V'Om. Istoriskicas,aqJ'is;
Organ Jstarislkog 1nSltibuta SAN I, 1948, 132-166. \
Ovast'udija Branislava Durde:va za'llima staga 8ta Sll

Id'Va turlska diokumenta ustanavi Iknez'Ova. i t'O jeda,n
ku sinu 'iz i mel{/tub basa:nskog divana sporu kne-
za Danje Jase,nilc'e i zaima Mahrnuda aika ba8tine Tonk,o iz g. 1644.
Sll O'bjavlj
'
eni u faJksim.i1im'a:, tralnskripciji i prevodu.
D r de Branislav: Kan11'nnama ibosanskog 'sandzaka iz godine 1530. GZM.
Nava seri'j'a, SV. III, 1948, s:tr. 189-200.
abjavlj.en izvarrii tekst i pre'Vod o.nig,1nalne bosanske kanun-name i:z
deftera (Tapudefter) Arhi:va Preltrsjedini8uva vlade Ilstanbulu br. 157.
za sa:d'a najstariji ko.d na:s zalkanski spa'menik Basni.
f Id i Placanjle ,danka Tlur,cima. Gajret,
gad. 1939, str. 218-220.
Uz ra1d pisaJc Qibij'avia :negativ fermana Isulta'lia Murata
IV iz 1638 godLne, :se nalaze turlskim da put dubravaokim
poklisarimaka.d nase harac Carigrad.
, ,E'1'e
'
z!Qv.rc, Tursko-srpski du'brava.ckog arhi.va lSa 17 faksi-
miil,a .i vise cntezavode.nioh zigO'va. BeO'grad 1932 (Ot'ilsak iz fi1aloga,
XI, 1931), 5tr.84.
Me-du ovim spolme.nkima ima i 14 f,ermana i ijieiZ,ik:u., ka-
j1e pisac u faiksimiHma i prevodlu. potjecu iz ad 1563
-1752 i saapceni su Na kraJu ,rj.e1cnilk ISitraonih' i malnJe r;ijeci i
i mje.snih .
1 z v i G1isa: Turs.ki Skaplju. (OtirSak iz GSND, knj. I, 1929,
sv. 1-2 Skaplje 1930, str. 122. .
U a'VOIm p,ionirskam radu ispitivanjlu tur,skih stariina Skoplj,a i
osniivacima pet vakufnama pr'evodu, ,diJelO1m faJksJ!ffii-
i sedalm .sta:r.ih iiSlti naal1l.' ,OVii dia!kJummti pOltJeou U'gla'V1nom dz i
XVI iSlDaljieca,a prillOzeni f ,dajlll ,ra,du
1 z v i c,G1isa: Pri10zi za ista'riju manaSltira Bukova Ikod i
blize idalje alko1ine. Bratstvo 1941, str. 130-175.
priLo,zi ad' pr,evada, apsknih i ko.rilsnih sest,
turslkih dokumenata odnalSe spoamen'u;ti manastir i onu
kraji!nu iz vremena od 1816"""':1826 Svi QlVi repra'duci:rani u
vrlo JalSnim faksi,mi1ima.
izv,ol"i
139
z v i Gliis'a: Turski spomenki za i Srblje. Beogra'd-
ske ops.tinSkJe novIne XLVj 1927, br. 4-6, 'str. 261-264.
1 z v i Glisa: Turski u Skopljlu. GSND, sv. 3-:-4, Odj,e'lj,a!k za
drustvene ,nauke, 1930, ,str. 177-192.
Ovdje ohjiavljeno 14 raznih na1tpisa sa tJurskih spolmenilka u Skopil1j'U iz vr:e '
od 1446 do 1813 g. .
1 z v i GliSa: Turski u Skoplju. GSND, o.dj. 2,Sltr. 243
-261.
Nas:tavljaj.uci svojl rad isp-itivanju turskih .spomen-i,k&u Skoplju, pisa'c u
cla'nku dao jeld,an ferman Iz 1724 g., vise biljezaka iz ISlkopskih 's1dzbla, Jedan
iZlvjestaij; pr,egledu mOlsta Var,daru iz 1735 g. i Sa IIlialdig,tIolbnih
spomenilka. Sve to saopceIlio 'U tekst'u '1 pr,evodu. .
ez v i Gllsa: Sko!'psiki LsaikolVi,c,r i Pasa Jigit-beg. sH. 159

.p1tanje po:r.ijleikla s1kopSk.ih Ishalk!ov;i.Ca pLsa.c .ov,dj,e saop60
jos natpisa sa' razn,1h starih turskih u Skoplju .u telkstu
i prevod,u. natpiisi iz od 1503 do ..
1 z i Glisa: Tu-r'Ski Sa'brao, sredio, 'preveo, i
Glisa Elezovic. 1, sv.I, 1348-1520. Beograd 1940, str. XXIV + 1204. IZJd,a-
Srpske Aka'demije. ,za is:torisku i gradlu,. Serija 1,
knj. 1.
iz' tu-rsk.e DubroiVaCikog SrpSika Akademija
preuze.la .s:e:be moralnu obavezu daioh izda. 1 pocelada izdaje
kako ostale, i tur'SJke dok'Umente o'voga 'arhiva. Go.di'ne' 1930 Pretsjednis,tvo
Akadeinije i8crpno pretresl'Ol pitanje priblra.Ilijai
i istorijske grade i u tu ISvrh'u 'UI.stanovilo pos:eban Q{H)or. Na poziv Akademi-
pOSllu potkraj 1931 g. Gli!s'a sa Sej.h
starjesinom Rifailjske telkije. u . Skoplju, se sej:h b,rzo napustio Beogra,d,
Bl,ezovic nastavi'ol lSam. 1 :tako se nakon V'iise ra.da
zamasni zbor:Hik tur'Slkih spomeni!ka, koj.i prie:tstavlja najlZlnacajnijiu
zbirk:u ne SalffilOI kod nas, nego i svijleJ:t!:. u OiVom Zborniku
225 'turskih spomenika kojis'u saopceni u prevodiu, dobrim dijelom
i u lt:ur'sikJu la,tinJku. Od toga ovdje
prvi. puta obj;a'vljeHO, osta1i su !uzeti iz drugih i radJov&. Pored
llat.a iz oznacenog perioda u zbirci ima '1 dvadesetaik. iz ka-
Odlilke 'OiVOga SiU turskih pli-
sama 'turskom i Zat'im, c,esto vrlo
ljeSke, kome,n:tari Naravno, opsezni posao :ni oSltalti 'bez
i omaski, i pored sVleiga toga, djeil.a pret'Stavlja postovanjado-
stojan i prijielko SiVakom radnilku
vijes:ti obu'hvacenog razdoblja. .
F i i Denato: Fi\fmani edilti dei sultani Idli
civili di Bosnia di EriegoiVi:na. Fkenza 1884,
str. V + 156. ..
U tri franjevacka centralne Bosn:e Kresevo i Kr. Sutjeska)
sacuval.e su 'se cj;elo1vite zbirke turskih !UI Od 'tih ,do-
kumenatalzdati su u zbornik'U loatins,kl prevpdi od54 ferim1ana i 4 bujruldije
140 Hazim Sabanovic
su izdate su prevodi,uzeti iz A,tanackoviceva: ruko-
pisnog zbornika ikoj.i se u Toli!Sl i IU kako s,uto ustanovbli Matasovic
Jelenic. Matalsovic upozorio, da ilZldanj.e slabo ida kro-
noloskim i


F k Dr. Lud\vig: die der
tiirkischen Ungarn. 1. Lieferung. 1926.' LXVIIII +135,
oiktav sa 18 ta!bli.
Do!k Kraelitz 1:1. svojoj zlbirci dao di'Plomatlcku obrad-u jedne vrste tur-
s,kilh carskih doHe Fekete u djelu t1uirsku
1,eografiij-u i obradio vise vrsta t:urskih olbj.avio
turskih u i prevodu,
da posluze vise kao u'zorci raznih vr.sta 'turskih
gJedis.ta, nego kao zbirka istoriskih izvora. su isaopcend
solidnoscu. Djelu su prblozenl Ij:asni svih
Za nasu is.tc,rijJ u djeLu. bosanskog .sandzaka
II jz godine 1572. Pismo j1e izdato u Luci i Id.okazuje
da stoJ.ica g. 1580 prenesena iz Sarajeva u
Luku.
37
)
F k t Ludwig: Turkische Schriften au.s Ardhive des Niko.laus
1606-1645. 1932,S1tr. LXXI + 501 s 10 tabli i 1
U glasovl,tog madarlskog drzavnika Palatina NikOlle Esterhazy-a se
uz druge i 150 turskih pisama iz oznacenog pNioda koja su lorvdje tako, da
77 pilsama u originalu i prev!Od'UI, od OIstali:h .su dalti
izvodi i Isuvise kratki.
Ne!ki od su od osobite vaznOlsti za historijiu Madarske, a1i
u ovomod;Jicnom zborniku dosta grade i jugoslovenski ist,orik. 1z ovih.se do-
ostali'illI jalsno ogleda vezira i pasa
onoga.

su pisall beglerbezi idru.giturski d,rzayni.,
u Madarskoj, od kojih su mnogi sinovi Bosne (Musa-pasa, Murteda-pasa i
,d'r.). Uz djel0 deset jasnih dokumenat.a i kar,ta
Madarske iz ,doba. Na kraju su dati odlicni indeksi i
je.ziku, pocetku su iznesene i jezi,cn:e osoblne sto zna-
za .turko'!o'giju. Rad L. F,ekete u Isvak,om pogledu


F i 1 i 10 V i Nedi!/11I: bujruldiijie Gajreta za god.
1941, str. 203--226.
Ovdje SiU objavljen.i prepisi i fjf1evodi trij>u
Ib.asallskog vezira, se njegovtl 1714 godine.
U clanktl dat i.slcrpan prikaz dogadaja koje se b'uj;ruldiJe odnose.
36) Dr. Josip Matasov'i6: f i k r g s t Spomenik Srpske Akademije 1926, (uvod).
73) Vidi prikaz u Le MOllde Orientale 1928 (Z,eble'rlsteen).
38) tom p,itanju osnovu ovih ,dokumenata F . S,pa1ho clanak: d s
bosanskih vezira i bu,dimskih pasa. "Naroldna g. 1935.
39) F . Baij!r,akltareviC: Esterhazije'vi ,burski ,spis,i Jugos!a'viji
>k '"' 17 'V.eka). Sepa,na,t iz G1asnika Istorijskog drustva u Sadu. knj. sv. 3,
str. 342-357. Ispise ovdje preveo feketeova regesta dvaju
sama i jedno u osnovu prHoze;nog snimka, jer to za nas intcresantno pismo fekete
mjesta pogresno shvatio, revizija gli:13J potrebaa. Prikaz O'v()'ga Zborl1ika vidi u
N v m r u 1931-313" br. 23-24, .str. od i u G I s
k u I s t. d f! U S t va u Novom Sadu, IV, sv. 11 (Fehim
___ Turski izv-=0::c,ri"--_____________ 14_'
F i 1 i Nedim: Jedna Z'Vornickog sandzaka. GZM. Nova se-
iSV. III, 1948, str. 223-234.
Dc, sada pronadena samo zvornickog sa,ndzaka. Ovdje
turlslkitekst i pr"evo.d te Ona potjece jz druge polovine XVI

Filipovic, Nedim: Carska serija IV-V 1950,
285-294.
Godine 1563 vrsio se u Bosni novi kata8tarski popis tom prilikom
uput,i,c pov;jereniku toga popisa zaimu Besaretu jednu vrlo.
santHl1 i vaznu instru:kciju koju Izdao uizvornom teks:tu i prevodu
i ulkazao njen znacaj za nauku.
G r z g r ze s k Jan: Z sidzyllatow wyprawu wieden-
skiej a,cta (tekSlt turecki i polski) w1e L\vowie, 1912, str. 264 + 144.
U radu pisac probrao, POlijski dobrim d,ijelom i u origi-
129 turskih iz sudlskih protokola nekadasnjeg kadiluka t1
Sofiji. Dlckumenti potjccu s kraja XVH vijeka (1680-1685), odnose se razna
pita.nja iz djielokruga kadiJ,l1ka. U aekih pojedino-
st.i i za nasu iz
d z i g i Bosal1Jslka kanun-nama iz 1565 godine. NOIva se-
rija, sv. 1948, str. 201-222.
Na osnovu jednog rukopisa :turskog arhiva spomeautog (lmTentar
br. 1, sltar,i b'r. 1054), pi's:ac objavk: teks't iprevod zabo-
sanski iz g. 1565. su narocito znacajne odredbe ciflucilill'a i
zakon tapij:i.
d z i gi suJltana iz prvl.h
godina njegove vlade. GZM, s.erija 1950, 295-382.
Jos 1912 godine kasnije tekst kanun-
h m d r i f i to beckogl pe1tcarigradslkih rukopi-
sa, !se rpored svega potkral.o vise pogre!siaka, medu i takovih
iz kojih se vidi da sam izdavac shvatio raz,umio neka Sada
Hadzibegic ovo.gaizdanja ; pet ruko'Pisa pre-veo ovaji
za
-
kon nas jezik naz,aacivsi pri sveznatnije razlikie
Ha,dzibegic obHlhvatio i ISve 'kaaun-name II koju izdao Dr.
Kraeli'tz g. 1921 u (1,1921. 8tr. 1-48).
d z i g i Opsada Niksiea 1877 g. prema izvlj,estaju
zapi:si. IV, sv. 1-3, s'tr. 49-65.
clanku u prevodu izvjestaj niksic'kog kadije Ruhi
t)ozica crnogorskoj opsadi Niiksica 1877 g.
d z i Mehmed: fetvi nasihl11iuftija iz dOlba. Gajret
za god. 1939, :str. 206--217.
Fetve ka.oizvori, Za pravnu istor,ijll1 veIilku
Ov.dje su istakniu:te diplomaticke fetvi,
sest fetvi domacih muftija s faksimiIimal prevodima.
6 r . SP1t;111a. Gazi' iz godine 1127
hidzri 714 pOIslije I-Ir.). GZlV\/ JV, 1892, 387 rf:
142
ustvari bera,t spomenutO'g suMana da imenO'vati svo-
ga kon,zu!a u Tripolisu i Cipru. 'jle be.rat ovdk objalvlj!en .u islabom
vod'u s faksimHO'm.
Georg: Turkilsche (Mit 4 Abibiildulngen). Der Islam 1917,
269-287.
Kad Madars!ka akademija .pocelalzdavati pisma ,budimskih
prof. pisma ,t1h
forsirao nj'ihova izdava,n,ja i .u gornJem prilOlgu saOlpeio, !kao prolb,u, cetlri tako,va
sma: Originalna pismo badimskog pase MarkgrOlfu
mannu od 8 sep:tembra 1685 g., zatim Mustafe SO'kdloviea
d:ijiKOIvina (Schaflnsel, danas Csepel Isziget) iz 1571 g., da posalj,e 200 cera'hora za
gradnjlu velikag mosta Peste i Budima. Dalje, jedno pisma istO'g kojim
se nareduJe isl,j
'
eden,je pravnog sporal najpaslij.e prok,Jamacij.u Kara Mustafa-
iz g. 1683 Is!talnovqi:ke
I
d i Alij1a: Ferman 'Sultana Selima III 01 :plovidibi broda L'Onorat'e B9'ccese.
GZM, IV. 1892, 8tr. 783.
Ov,dje d,a.t snima!k i prevad fermana.
mu r Turski dOlk.umenti za po'Vljest katoilika. GZM,
XXI, 1909, 8tr. 559-575.
Kelffi!ura spada medu prve radnike iZld'avanju tufiskih spomenika.
SitupajluCi ovame poslu bez j,kakve metOldolos>ke i spreme, njegovi
luju mno'gim krupnim i nedostatcima. cesta pogresno dokumen-
ta, miJen:jlaa njihav pravapis, 1 s'UvEse slobodna, cesto Da-
cesta pr(xaCUJnavaa, stoga njego'Ve radOlve treba cesto
riti. Ali ipa!k, u svo}e doba olb'jav'k"onako !kako umiol mogao velik
turskih dokumenata koji znatnu i:storijsku gradu, nJegov radSitoga, .
p()lred svih SV!Q'jih. nedostataka., ko'ji lakO' pada:jlu u orijentalisti, nego i
svakom ipak i upo1reblj'ivan sve d.oHe, dok se
izvr8i njiegova revilZija.
nj.egov prilog sastoljd od devet pre,pisa raznih turslkih dolkumenata i
p.revoda ozThace.riom pitanju, meduvreme,n,a od 1703-1830.
m UJ Sejfudi1n: u Sarajevu. GZM,
1908-1911.
U c.etiri navedena godista Glasni!ka pisac pod
op!seznu grac:tu 41 sarajevskoj dzamij'i i druglm u:stanovama. Citav
ovaj rad vise zbirku predme!tu, nego neku
obra,diU. Dokumenti su uzeH i.SlkLjiucivo iz saraJevskog kadiluka, saO'p-
ceni SIU sik\raeenim p,revodima.
r SejfHddin: Stara hriseanska crkva u Sarajevu. GZM, 1911, str.
297-302.
Ni Ito nika.k!va rasprava, tekst i prevod iz 1792 g. i
nekoI'llko sluzlbenih turskiih po,da:taka pravoslav1naj crkvi u Sarajevu, datih samo
u prevodiu.
m u r Se,jjfudin: Bi1Je8ke iz prosLosti katoHka i njihovih bogo-
turskim Sarajev'o 1916, str. 80.
Turski
143

Ne radi se ov,djeo ne:kim bbljes:kama, ,kako to nas10v ovog radaupucuje, nego
52 turSlka p010zaj:u katolicke crkve i puka u BOIsni podturskom
s:u i saop6eni u izvornom tekstu s ne:koliko faksimbla i
prevodima. Je.dan od dokumenata po,tjec,e iz (Ahdnama), dva iz
\iijle'ka (1568 i 1592), osta1ii iz od 1708 do 1852 g.
m u r SeJft1tdin: Prvi USltanak pod Karadordem od go,d. 1219/1804-
1279/1862, tu.rskim i,zvorima, Sarajev'o 1916, Is,tr. 396.
Ni ovo dj1el0 nikakav zaokruzen prikaz,kako se naslovu oceki'valo,
,ruego dosta veH!ka, i p'otpuna zbirka tarskih dokumenata srps:kolm
ustanku. Ovdje u i prevodu o,b,j;avljeno 160 ,zvanicnih turskih pi,sama, ruaj-
vise iz saraj,evskih
u r Sejfudin: Saraj'ev:ske muftije od 926/1519-1334/1916 Sara-
jevo 1916, s,tr. 31. .
Por,ed kra1Jki!h biografskih pod,ataka i to bas uvijek pouzdanih, ovdje se nalazi
; 'lliekoliko izvornih turskihdokumenata ovoj Lnstitu.ciji.
IffiI u r Sejfudin i Corovic Vladimir: Pri10zi za i,storij.u pravoslavne crkve
u Bosni i u i XIX st01jecu. GZM XXIV, 1912, str. 413-442.
OV! prilozi sadrz,avaju oSita1im i 15 sto u originalu i prevodu, sto opet u
krat'kom izvodu saopcenih Dokumenti potjecu od 1763-1805 i
dalti Sl1 nesto savjesnije nego u o'stalilm radovima.
ii 1 Fuad: kanun-name1eri. IstanbuI 1331, sv. 1,
1--2 i 3.
ure,dnik gornj;e revije pod gornjim nas1ovom o,bjavio Idvije ka-
U dva izdao 'dosta losim prepisima tzv.
hiha. kao uvod ima bludilmsku zatim d.io kanun-
koji se vise sIaze satzv. :kanun-name-i Ice.did. Ovgje ima mnogo prepi,sa
ISU i za nals!u nauklu. i
U trecem broju rev1jie publkirao Iklanu.n-namu koju sa-
stavio 'et-Tevkii ]676. kanun-nama govori drzav-
,otrganima utoli:ko mOlze i nas
r ku t, Oervis: Nesto turski'm dokumenHma arhiva OabTovac'kog. Otisak
ilZ GZM XL, 1928, str. 145-160 i poselbno. Sarajevo 1928, str. 15.
Uz nekoHko podaitaka turskim arhivu, 0lv1d.:je saop-
ceno u 18 od iz vremena od 1603 do 1805. tre-
tiraj'U pruzaju nelsto pojedinosti.
r k u t, Derviis: Jeda.n Ikrv.i lillIed:u Arnal1'tima. Gajiret
za god. 1939, str. 148-158.
publiciran ;transkriblran tekst i prevod ,joedinog akta
sela Decana i Crnobrega u srezu od 31 augusta 1887

r 1 i t z Gre'ifenhorst Friedrich, SuHan Mehmed des Erolberefls.
MOG Bd. 1, 1. \Vien 1921, str. 48.
r it z Friedrich, Urkand'en Sprache aus der zwei-
HaIfte de:s 15 Be-iltrag Wien 1922,
S!t,r. XIV + 111. -- Sitzurugsbe,rkhteder der pohbl.-hist.
3. Wi,en 1922.
144 Hazim sabanovic
------------------------------
publiika:cija dvOStfiuku vrijednost i iSi!'uzi pruza
zbirku spomenika, pret.stavlja 'kamen teme-
za izgradllij.u Oislmansiko- tursk'e 'd:iplomatike.
u dobro zbl.rci spomenika objavllljlel1a su
24 origi
1
nalnatlu,fiska pisma iz stoljeea. se u Drzavl10m
arhivu u Moskvi, za,dnj,e, 24) uze,t,o iz jednogsv-eska turskih spomenika Naltio'11al
bib1iotelke u Sva iQ'Stala pOltjecu jz Drzavnog arhiva u Dubrovniku, oda:kle su
s mnogim i g. 1833 odnese113 u
Dr. Kraelitz Ij:eiz tih 23 kO'111ada, prepisao dao
fa
,
ksimi1e, i s

Kada su ostali d11'brovackog arhiva u Beograd, ovi 811
ostali i l11isu sreea da su se u OVOij iz/blrci sacu1vali
dobri faksimi1i.
znacaj za dOlba nas,e povije8ti koje se od-
pokoji popratio
ipak zbirka '11Iij:etirh,e posta;la 8uvisna. '
r s v 1 k v i Cek,re!klcije.
Prilog puvljesti Sarajeva .stoljeea. Saraj;evo 1938, Sltr. 24. (Pres;t. iz GIVZ 1938).
studiji faksimbl: arapsikog teksta i prevod vakufname
tog od augusta 1526 g.
r s v 1 k v i Hamdija: Vodovodi i vodi u Saraj.evll.
Izdanj;e Gradske stedionice opCi:ne grada Sarajeva, 1939, 8tr. 236.
U djelu saopeerllO ols,talim i l1atpisa sastarill sarajev-
skill ces'aJna originalu i pre'vodu, nekoil,i!ko natpisa s mOlstova i kao i naj.stariji
u se klcld na:s vodovod.
r s v k v i Turabl-beg'ov vakuf u Tuz1i. Pri10g povijesti
stOlljeea (Otisak iz GIVZ). Saraj,evo 1941, s;tr. 23.
prilozen i prevod Tura:li-begove
iz g. 1572 '1 zavjestanjima u I1oku, Ca,c'ku, i Stupu
(sela u ikadi1uiklu) i DO'11joj Tuzli.
L s z 10 W sk Turske isprave u fruskogorskim u Srijemu.
zemalj.9kog arhi<va 1, 1899, 8tr. 41, 52, 97
i 108.
God. 1772 Ijle u od
k'ojih 1 et z 1, tumac jezika u Pe:trovaradinu,
izvode i1i skraeene pre'Vode koj'i ovdje Isaopeeni.
kako dobra regesta, ipak svje:tlo / pod 'vlaseu
turslkih od prvih dana
(.aa,j;stariji iz 1541 go,d.),pa sve do pocet'ka Tre1ba poza!ilti za
prije, sto jz1vadci sturi i
se, vise vezira, kadiskiih hudzelta itd.
d'1 Dr. Hercegovac'ki spoil11<enici re.da iz
doba. Sv. 1, god. 1463--1699. Izd. drustvo za jugo-
Mos:tar 1934, 5tr. + 307, .
U zborniku imaju 4 turska akta tra11lskriblrana u s
potjecu iz 1575 gOld., saopeel1i su i rdavo.
______________ T-urski ______ _
145
t s v i

Dr. Josip: Fojnicka regesta. Sp'omeniik Srpske kl1j:.
LXVII, Sremski Karlovci, 1926.
U ovom dJelu dat ,medu ostalim prvi prikaz {urlskih s:pomenika kod
nas, zatim regels1ta fojnickog arhilVa kO'me pret,eznu zauzimaju turslka
Samo su ta reg.eista dosta aC1esce pogresnO'
at i v i Vil,adimir: Balltici prava i 'Povi -
jest: Pr,i1kupio Vla.dim1'r MaHJelV:ic. Zagre1b 1929g., s!tr. 43.
Ova rasprava sadrzaje medu olS.tal'lm iOls,am (jedan
iz 1704 g.; oSltalo su sudske odl.uke O'.d 1705-1849). saO'pceni u
i :prO'f. kome pisac da'o, hrvatski prevod. Akti '
su ugJ.avnom sadrzaj:a. '
h m ed" i-Hi O'smani
asi. Istantbul 1912/13. DO'datak
Pod gornJim -naslovO'm Ariflbiejl ipublicira'o' dva t-urska zakonika O'd kO'ji.h
jleldan izdO'ba' II, jz Sulejmana Prva kanun-nama odnosi
vrhOlV'l1e organe dr'zavHe uprave, adruga agrarn.e,:krivicne i dru:g,e stvari. U dru-
g'9,.,J,se' medu 'nalaz,i i jedna kaaun-nama (sltr. 23) i vlaslki
63).
'1
r i z v i Riza: pop.is sarajevskih janicara 'iz pc,cetika vijeka.
GZM XXIX, 1917, str. 105-114.
Iz ovog se pO'pisa vi.di '1 U1s:trO'jstvo saraj,evskih janicar,a pod
vog ops,tanka. -
u d r i z O''V i c,Riza: Turslki dolkumenti u arhjY1U, GZML, 1938,
sv. II, str. 69-72.
pj!sac ovdje u prevo1du tri iz arhiva, iz neke'
knjige 30/32, Bosnlu i Hercegovinu, potje'cu iz 1585, 1623 i 1633 g.
, . ", .
u de r i z v i Riza: NekaHko muhurova bosansikilh va1ij,a.GZM
1916, s.tr. 166.
s- da opils'e pecate pisac 'olVdjie obJalvio vise
bujru1diija valija iz i SiU se sacuvabldo-
'bri pecati ,tih n Ovo kod nas prvi rad f r g i st ke, koj6j
drugdj'e jos posve6e,na potrebna ;Pa'Zlnja.
u f t i Dr: Asim:Moschee und StIfotung pasa''S Banja-L'uka. Inaugu-
ral-Di.sertation genehmigt ,der der Philoso-
pblsch1e:n der L-eipzig. Leipzig 1941, str, 68.
U OVOijl diser.raciji, prema vise prepi,sa, puibill;,cirante'ks:t i nj.emacki prevod
kuf-name namjesnika i iv,ezira Ferhad-pase Sokol
'
olVica, za
gov.u dza1ffiliju t1 Luci iz godine 1587. saopcen i natpls s ove
sa.o izvrsen
N Hubert: Turkische IUlild Brilefe. 2 A-bblld:ungen). ner
Islam 1917, 288-298.
ovdje publilk'olVao 4 turska :pi,sma, od z:t na!S o,d intere'Sa fak
i ptevod j'ednog 'berata veziru A,b,durahman-pasi
Qld 7 1682 g. u vi'd,u namire Ikojom se po!tvrduje naplata t'opcij:a .za
10
146 Sebanovit
zadnji kvartal 1092 i prvi kvartal 1093 g.od tal1vila duga pa:se. ZaNm hudzet
se potvrduje da jie' pasa isplatio iznos. Pisacte t,ekstoye
shvatio i pr:eveo 'ih pogresno.
01 s i k Aleiksej: Suzi ;z Prizrena, turski
veka. GSND knj. 'z.a ,d'fiustvene nauke 1933, str. 69-82.
.jle og,ledu pri1O1ze,n natpis s nadgrabnog kamena Suzi i Itekst
gove vakufname s prevodom.
v i h, Prinosi povijesti GZM ..
Meducvim prinosima i nekOll1;ko 1Z sre.c1ine sto.l}
u dosta pfievodu ifaksimi1 jednog fermana Mehomeda III .iz 1601.
S f t Raguz3i (Dubr'ovnik) tarih
II, 1912, br. 17, :sltr. 1062--1070.
Dajiuc; kraCi pri1kaz istorije DU'brovacik1e republike, pisac ije ,clvldje saop60,
du ostalim, cetiri dokumen:tao odnosima Republike i Po,rte.
Sv; potjecu izdrugre polovice stoljeca.
S k r i Vladis!av: Popis bosalHsikih spah.ija iz 1123/1711 god. GZM XLII, 1930,
sv. za :jstoriju i etln,ograHju, 'str. 1-99.
'UvidajuCi vazillosttursk;h spomenika za istoriju nalsih naroda, Skaric se kao i
Truhelka dao ,dosta kasno turskog jez;ka, ga i dao zahvalne
pri1'oge s tog podrUicj'a. nj'egov rad ovaj Za tur-
sko-ruskog rata 1711 u ISU ucestvovaU i n,eki odredi 'blciSanskih spahija izvrsena
kontrolna ; popis ovihodreda. Pored
u ovom ratu, tu !s.u navedena i njihovih s 'OiZna-
kom sela, zupe i sandzaka u kome se tj IHmari l1ia,laze kao i sumaran iznos prihoda.
Ovaj popis pisa!n si,j:akatolilll :se mora istaCi da Skaric tu, pored svih heprocl-
tanih i desifrovanih mjesta velik u.spjeh.
Popis pruza uvid tjmarsku podjelu jcdnog bosanskog vi-
lajeta, k.oja !se polkilaipala sa podjelom.
Skaric, Vladislav: Starizakon ozirist.ima. GZM (1),1936, str. 37-48.
Ovdje pisac oib,jiavio tursikitekst i pre1vod s.tarogtufis:kog zakol1a
oziristima. Dva zadnja retika Skaric razumjo iIh stoga
preveo.
Izdavanje ovalkvihtekS!tova kasni:j:ih Iosill prepisa moze biti bez

S k ar i Vil.adi.slav: Turski a:grarni zakonici za sandzake BO'snu i
od 1074. GZM, XLVI, 1934 str. 107 ff.
U namjeri da popravi ranije Trluhelkino bOlsanske pisac
O'vd,j:e saopCio 'c,ve dvije se l11edusobno skoro razlikuju,
aIi nijre mnogodoprinio.
S k r i Vl'adisilav: Turski srpsko pravoslavnom naro.d,u i crkvi
u Sarajevu. Braltstvo, list .za vjerlsko i prosvjecivanj.e.(Sarajevo) God. XIV,
1938, 33--41, 58-66, 94-105,
RekIi d,a 11 muze:jlu stare pravoslavne cr'kv,e u SarajeVi11 nekoliko sto-
akata raznim pClsilovima t.e proslih vjekova. Od :tih akata Slkaric
ne'ka upcit.ri,jeblo u svome radu Srpsko narod; crkva u Sarajevu u 17 i
18 vije'ku, il ovdje 0.11 te dok'till11Jelnte 11 prevodu u
Turski Izvori
147
Skq.,ric, Vladislav: vijest Zm.ijanj1u. Razyiltak IV, 1937, ibr.12,
str. 360-361. '
Ovdje s:u 111' prevodu saopcena dva' regestal j.edan kostaji11ickog kadije,
tic:u S,e Ikrieza' ord Omas.kog iz god. 1633. '
S k 1 v i Osman: kre,diiti'ma u Bosni za (1463-1878)
. SarajevQ 1944;str. 48.
Ovom radu. pi'saIG pri1o'zio fakslimil jedne sads.ke presucte iz god. 17031 snim-
ke ob,racana dvaj:u banjaI.tI!Okih va.:kufIl iz 1658 i 1708 god.
S 1 v i Osman: lz .nase prosIosti, Gajre1t 1935, br. 6. sk 99-101.
U s.u cl'ankJUI publi.cirani 'izvodi dvatj:u vaznih i s,tarih turs.kih
. spomeni!ka iz na,sih krajeva. Jedan b,erat ,begl:e.rbega iz 1471. Sokolovicu 1z
846-1442 god.) iDdat SiT Mer'du i jed,an hudzet sar. kadij,e 'iz 1519 g.
I ,'. .
Tesarnj prije ,tri stoljeca (1639-1642), Sa,rajevo1941
(Pres't. iz Nar: Uzdanice za god. 1942.) 15 str,
Priikazuj!uci kUllturrueteikovine sta,rog Tesnja, pisac pri1ozio Isnimak dvaju
obracUrna vakufa, Cengica vakufa u Tes.njru i jedan
obracUln nelk;og krscartina.
Sp Turskiradarski GZM XXV, 1913, Istr.133-194.
U radu su telkstolvi cetki tu-rs:ka rud'arska zalk:ona iz vre-
8uutana Sulejlffiana (1520-1566). izdanje
pis.u s:t,olga sikoro nije fJ!i mlOgl0 bez
s i Hazim: Novi u odjel:u
u Salrajlevu. GZM, 1942, str. 357-370.
.su dati izvodi iz 18 koji pot1jlecu ug,1avnom iz' XVIII
stolljeca, odnose se uredenje odnosa b1os. Kraj-i'ni i 'un,ose r!1ieSito svje-
kronollo'glijru 'bosanskih namjes.ni'ka Oi!log
S v i Popis kadi1uka Ev,ropskoj GZM za 1942, 8tr.
307-356.
Tu publiciran tarski :tekst i prevod jednog popisa 'kadillHkau EvropskoJ
sikoj iz 1745 godilne.
i SVret. i D r orb.njak v i Dr. Mi1os: Spisark fermana i povelljla poro-
d'ice Dro'bnja!ka iz Risna. Preve1i i za stampu prire,dJlli Sv,et. Tom,i,c Dr. Drrob-
nja:kovic, Beograd1938, str. 38.
U spi,skJu se cetiri fermana su izda!t'i po,rodici.
Al'i to niSiu izvorni ,nego dosta nreuspje1italijaruski izvodi, :koJ; 'SU o'VdJj:e
saopceni s prevodom s:rpski, popraceni komentarom. Grada 'lz
v,reme-na od g. 1612 do 1687, 'trassU'nto.bio izdalt puta Koltoru
1798 godine.
Muzesi Kl1av-uzu. Sv. 1. Istanbu11938, str.
96 + XIV; ISV. 11, Istarnbu'l, 1940, str. 192 + XXVIII.
Uprava Athiva MuzeJa lIopkaprusaraj iZld,aje ISv,eskama g,or,njimnas}ovom
ka.rtoterku dolkwffilelnata 'toga Uz pojedi:n.e sveske karr:tOltle:ke 8U
regesta od t,o'ga a'rhiva. Medu b.i:ti
10'"
148
Hazim Sabanovic
talkovih koj,j se dkektno odnoSle nasu prols;[ost 'treba pratiti. Iz
se Ikarto'teke vidi, da u za Inasu
povi.jiest, posebno pak za i stoiljece.
r u h lk Dr. Stari agrarni zakonik za Bosnu. GZM
1917, str. 427-475.
su i prevod; d'viju 'bosanskih iz 1565,
druga iz 1637) i jledan spis starnlju erazije iz sredine vijeka. S'utekstovi 1Sa
,osncivu samo jednog kasnijieg i ba's dobroig prepisa takiQ d.a pOlsao
zahtijeva reviziju kao i svl ostali Truhelkini radovi s ov,o'ga po,drucja,
mogu zadovoljiti historica,ra, pogo:tO'vu orijenta,Jis;tu.
r u h llk Dr. turske listine ffi3laastira Duza. GZM 1908, 'Sltr.
113-115.
U Duzi kod nekoli'ko tur,skih spomenilka ,od kojih
sac odabrao i u dosta losem pr,evodlu saop60 tri kao hudzet iz g.
1517 i dva fermalna iz g. 1632 i 1695), ko,j;i se agrarne prblike i odnose
crkve Uo'vom radu napravljlcno omasaka,
da prosto ne>ltpotrebljiv.
u h k Dr. spomenici dubrovacke GZM
1911, s1"r. lff.
Uz 'turs:ke pisane i 18 aka
ta pisanih turskim jeziko'l11 bez prevoda. Desetak
izdanjl1 Elezovic, popratio ih i u svoje

r u h 1 k Dr. Gazi Husrevbeg, zivot i doba. GZM XXIV, 1912,
1910. str. 91 ff.
U pog'lavlju 'studije saopceno 11 tekstl1i pet do
i arap.s:ko'l11 jeziku, koj>i se valkl1f4).
Turski dokumenti u iz dr,u.ge stol'lj:eca.
sv. 2, 1949, 177-208sa 11 tabli.
U Bosni sacuvan vrilo o'rigina!aih doku111enata iz druge,
polovine vij,eka i tek sada ovdje izdato neko1.iko tih isprava u tra:nskripciji,
prev10du i fa1ksimilima. saldrziniOini su dosta raznovrSlni: >j:edlna pr,esu,da spora iz
medu !seljakai spahije, najstariji poznat berat u Bosni, tri isprave
vima Ibosanslkog kralja, ,dva 'hu,dz!eta i dva ,earska berata, jeqalto revidi.
izdailijie Foj,nicke
* *
su sv,e pl1lb!ikacije i prinosi turskih izvora za povijest
nasih naroda. je,da tu stoga sto
bill0 mog1UicedoCido svih obav,jie:stenja
'0) S m i (} Z i Ii u, s"r v g v t r i s to g d i s i Sarajevo 1932 g.
U su spomcnici .. d ostalog saopceni vazniji sacuvani dokumenti liusrevbegovih zaduzbina
u 'izvO'fnomteikstu i prevodu sa ,dva faksimBa. se l1a]<lZe tri vakufname iz god.
15:3/1>, 1537 i 1538, njegove j,eJdna, iz 1531 s faks,imilom, adruga iz 1618 g., koja
ovdje prvi put saopcena u prevo,dll s faksimilom orig'inalu, koji se nalazi u Drezdenll, i
iz Sefket S i sve ostale f. S h Nje-
gOVl prepl
I
S'! '1 plreVIQdl ,o'v1hdokumenat3J iIJablikovani Trl!IIClkilloj monografiji lil!srev-
begl! sa ovdje naialO'st bez ikakvih ispravaka,
Turski dipilomatickj izvo,fii 149
Po,red na\1iedenih, tu:rsike su spomenike izd,avali, sto, Zl1am, UiOS L. Kuliscl1,
Schre,II,41) Galab Galabov,42) DarevPanco, Ahmed Refik, Rypka,
i dr., u radovima i u drugim radovima nekih navedenih p'isaca
dOlkumenata koji se direktno odnosiIi povj'eSt nas;h naroda, nilsu
us!i u okvir ovog prikaza.
41) Smatrajuci izdavanje al1alizira:nje pojedinil1 dokumenata uvijeklakim zadatkom, vi-
dimo da se u Ho'vije doba uzimaju za predmet doktorskil1 teza fakultetima. Medu
oViim tczama mozemo spomenuti Sehella koJJ postao profesor !berHnskog
teta: Di S i d r ti r ki s 11 S 1 ta di r u s s:i s 11
i g ,d r Z v 1721 s 1774 u d d i r s t r u s s i s h i t
1 t i v h r 1761. (Sonderabdr.uek MSOS, 1-82) 1930. Medt1 jos
starjja djela spada: L. Kulisch: Die der
t h k z t1 s s 1. de'l" dcr Jahrg.
XLI. S. 125 ff. Mozdai s.toga - fekete - 5tO su neki tekstovi II njcgovom
djelt1 pisani sijakat-p:smom, ispalo slabo ..
42) Galab s m s k t t1 r s k i i z v r i z 1 g r S k t s t i sv. 1,
1938. Poseban otisak :i'z OodiSnjaka sofijskog ist.-bl. fakt1ltet, knj. XXXIV, 2.
69 U ovom radt1 str. 8-18 data bllgarskih radova izdavanjll
dokL1mcnata kaoi bibIiogIaf>ija radovi drt1gilJ koji Sll jzdavali turske izvore za historijll Bllgarske.
Oalabov 1942 g. izdavati za historijll SoHje u
"S f i k r z v i k v

1) LII (1940)

.ef1aka
'
n-l liva-i
1527,

.




1527
1) L. Barkan, ve alslrlal"da, OsmanII zirai huku-
ki ve 1 cbld: Kanunlar. Istaln'buI 194'5.
2) Tarihi OSilllS.,llii ell'ciimen-i
mecmuasl 1912/113
3) 324-'5.
4) LII (1940), 56---<60,
56-7.
5) 371.
6) M10lj



7)

Hef10
152





1527
7
1527,
8
92.
83

9


25



1527
7



1527
komornih.
9
) PYKU-
komornir;a



1527.

II) 1545

1 (1940).11) 206
243.







8)

. .
9)
f::j}.J';.
10) 303-6.
11) 129-38.
153



III) 1530
1516, 1530/3)
1II(l948);14)
1530 1516


. blibercin

IV) 1588/9


IV-V

III (1574-1595).16)

1588/9




1588/9
70 80
80



,

1588/9 (resmi dOiIlliim)
180 50


,

1588/9

resmi otlak


- (resmigiyahve hime)

1588/9 40
12) 11545 III.
13) 399-401.
14)

16) 306-12. --:-
17) IV-V, 270.
18) 271 .. 277) 1
19) 271-2 (278) 7
'0) 272 (279) 1-1 9
154

t:y
(bundan akdem tahrir olundukda)
40 iisltib-l sablk iizere
kaydolundl).2i)
1588/9
86
39

1588/9






1588/9.



1588/9

1588/9

1588/9
1588/9
70 80
80

1588/9

1588/9,

1589 1595
1588/9

1588/9
1588/9



1588/9

21) 272 (279) 11
22) CTjpl. 274 (282) 25
23) 271 (277) 1 3
155
1588/9
cJ,)";I.;...,)1I> cJt:....,,! c.S)S"'J.S'\.JY,J\j.J cJ.Jt;.J ot(
.. c.S)o.:"u d...x..J ("; o.:\...f-J..x.

,

(resmi giyah),

(resmi hizem)25).:.


, '.


26)
.:",)..;L;.. .:,,\:- ." .lf' rj
. ";-' c.S)-,: d...x.J 4.!1...r cJ,)..;1.;.. .,)11> ."


(resmi giyah),

(resmi hizem)... .

1588/9
271J).\S') tt

Kpehy.III!)
.
.


10
()




j\h:...;
c.Sj\.J_b 31) 1545
. .
. 24) 272
25) C'I1P1. 27'9
28) . 308,
27) 273
28) 280 32).
20) 3110, 19
30)

31) 275 22 . ,
156

1588/9


(seter
filurisi) 1588/9




1588/9


NATPIS NA KASAPCICA MOSTU U UzICU I NJEGOV AUTOR
PJESNIK DZARl CELEBI
1.
u casopis,u Ilstoriskog 1nstituta SAN (1, 1948, 105-131)
prof. 1 z v i pod nas10vlOm: Iz putopisa CeLeblje, u
i IOtpis Uzica. povodom E1'ezovic saopCio
grafski snimak, svoj prepils i prevod naltpisa, sto stajao
mOSltulliekog Muhamed bega Detinje 'U Uzicu. su most
sapcica most. Natpis sto stajao vr100 vazan za nauku, to
vidj'eti. ga saopCio u sv'om pu:topisu samo 1 da
Elezovic nije fotografski toga natpisa, danals
njego!v potp'Uilltekst, sada vise ni toga natpi:sa ni mosta
s'U' 1945 tal.t most digii u zrak. tome mi danas
ne u da znamo koliiko navedeni prepils tacan, kaze
zovic utome vIdi glavll'u vaznos,t ovoga n
Kad sam svojevremeno spomelliUlti dio Evilijina O'pazi,o sam
da taj spjevao D z i 1 i, jedan potpuno
v,ij'e'ka iz Uzica, jiezi:ku. Ta,da :sam pO'kusaoO da njemu
nestO' saznam. I sto Evlija istice Dziiri vrsna 1
pjesnilka, Za njega ne ni jedan drugi pozna!t i pristupacal1 {urski kl1jizev111
historik, biograf pisa,c Na OSI11,0VU toga z.a.kiI,juciO' da l1atpi's
najstar.ij1i pozna1ti i gotoOvo Siiguran, izvor u se sac,uval0 l1j,egova
autora, pjesnika Dzari U tome drzim, zl1acaj ovoga natpisa za
nasu nlaakiu:. Iz njega i oSltalih podataka pr1uza sam ranije nesto
kazati zivotu i radu ovoga zaboravljenog pjesn;ka.
kad Isada u EIezovicevu izdaln,j,u toga natpisa mjesto imena D z ii r [,
kako ime ad d, nasao sam se casov;to u
svoj1e ranije zakljucke.
Pogotovo kad nas Elezovic da 'Uspio da ima potPUlllO
tacan prepis toga natpisa. Drzao ipak i,dr1ugo ci1tanj,e.
gotovo kad tu Elezovic doveO' u pitanje i,sprav.!1ost blanja Evlije
32) 16)
..

..:..-\;\ 273

157
ZahvaljujuCi ElezoYicu sto uz svoje izdaaj!e prHozio i fot'ografski snimak toga
na>tpisa, makar i onako slab, mog'Uce prepisa. Bez toga zaista
ne :nl'Og'Uce pravilno 'ocijeniti ,vrijed,no:st Evlijina prepisa, pogotovo ne
mogH pouzdano pravo lodnOisno pj-e,snicki p'sreudonim (ma'bJa:sr) njlegova
Kad sa;m fotografs\kog snimka izvrsio revizi,j!u
pisa dosao sam do izvjesnih rezlUltata pokazujuda izmedu Evlijina i moga ci1anja
onoga dijela natpi.sa koji Ije prepilsao, nema bllt!ntirh razlika, dok su razilikre izmedtt
toga i EJ.ez'oviceva citanja dosta i .ve1ilke. Isto tako n-ekih
raz:J,jka izmedtt i Blezoviceva citanja drjelova natpisa kojiih nema kod
Stoga drzim da svoje rezrultalte saopcim i oibrazlozim zasto
mogu usvojiti nelka mjresta B!ezov,iceva
se dalj'nlja izlaganja mogla Isv-ega Evlijin prepis i
svoj prevo,d toga dijela spomenutog natpisa.
u\.)..,y. 6-..) d; Muhamed bega prati bozija dobrota,
<.:><: (\; kod :svijtt uziva dOibar glas
Njegovim do'brilill puna'su
r s'tia> (svije!ta)]
<..?\;; 15';\:- Ugledavsi blagosiljatelj Dzari
rece
.t\

K'ako sli pod,iga,o diva,n bog ga

bi1agoslovio! ,
Godine 1037-1627128.
Evliji,n prepis spomentttog natpisa Elezovic ovako:
Mehmed b-eg se milosti Ty;orca,
Svet se ispu:ni njegovim
Videvsi ga u upotrebi (misli mos:t)lzrece ,d,atum Imo1itve.nilk:
divnu Ii sagradismo - Boze!
1037 12 1627) (Istr. 119).
Kad seuporedi nais prevod toga teks:ta saovlm kod Elezovica, zapaza se
ostalim da Elezovic rijec z r i 11eksioki i prematomu preve1o.
Itaiko postuipio, jer Ije smatrao da Bvlij1a ovaljs,tih netacno proci,tao se
stoga. trudio dataj tekst poveze sC'sta1im kazivanjima
l)zarl Celebiji koja sam . .
Elezovi6ev prepis i prevod cije!oga toga
glasi:
ib'ik karini lutfi yez,edan
Dolu dirr ... der efvah.
i:Mi:
Cihan h,alkirueola gtizarga.ih.
Hu'd,aven.da, budur seaden mtiradi:
haYfiita dergah!
dayii Hadad
Neziba kopri etdik! - Bareke,
beg m1r10sti Bozirjoj.
Njegovim ... rspunjena su sva poboz,n,a uSlta.
Podigavsi jedinstveni most
Ljudi111a svega' s:veta neka bude ,j,edan
divan put.
V-el:itki Boze! od se iste:
bud,e primlje,no pred
prestolom.
Vidrevsi 2elezair iz:rece
datum: .
krasna 1i mosta nacinismo! - Bla/?:o-
slc:vi ga, BOze! (str. 124).
158
Nas prepis toga na>tpisa arapskim slovima prema spomel1utom g,iasi:
u\)..J:. v..) d:.
().lS \ :il;. t5 \ t5 t:J> ,/'-?- '-;-'
.().) t5.)\ ... ' u;':-
..t\.:J.;\! t5 ..... i.f'l:-:j...; c..f\.) t5.J.;.) t5.;l:--
U nasem prepiSH turs.kom i prevod\u: ovaj gIasi:
blk karilni yezdaQ bega prati bozjja
nam.'j niki ile efvah svij!u! uziiva dobar gl.as (dos,J,.: nj'ego.
ci:sri itdi
Cihan ha,lkilna gilzerga11
HU1davenda, milradi:
hayrita dergah
didi dai tarih:
Ne ziba jjt,di,n,-barekalla!
Viiffi su dobrim imenom i:sp'LI'njlena usta
svi<jlu).
Podize JClvaj i
oi,jeloga svijet.a divno prielazi'&t,e
Boz-e, o,d t.e:b,e iSie zeli ovo:
!Qva bude primljiena tvom
prestoilju.
blagolsiljatelj Dzari rece
sa
'Ka!ko si pod.igaodivan most, bog ga

Kad G. svoj pr1epis toga natc!pilsa sonim EvHje,
jedosao do zaklljiUcka, da Evlija pl"'oci.t'ao i tacno prepisao prvll lStrofll
(treba stih!),drugu svakako nije tacno pr'ociltao; mada nas-e stiha nije
Said hodza v;d,i m d h i Sa
se pretpostavkom mogao cetvrtu, petlu i s,estu sltrofll Evlija
preskocio opet netacno proCi.tao, OSffi:ll str!ofu, koja
tlpravo hronostih, sasvim dOlbro; procbliao, i pr,episao i gtodinu, kad most sagraden,
izracunao d. str. 124).
kada E!ezovicev ; sv6j prepis istog natpisa
vio sam da od sveg'a lonoga 8'tl0 Eleiovic prigovara Evliji samo to, ,da
Evlija i'zostavio treCi do sestog S1tiha. zaista mozemo pozaliti sto Evlija
ne natpise Sa u narocito kad s;u dllgi, nego tl svoj pu:topis
samo one n1jiihove dijel'ove u os.nivac dOlt.icne zad'LIzbj'!1Je.
datum po,dizanja. ne zamJeriti. Pogotovo nepraved!no
osporavati stoga pouzdanost u cita<nju podaci izglClda<jiU
jos
Isto'vr,emeno sam utvrdi!o da se Evlijin prepis sedmo,g stiha zaiista podudara
sasvim sa fotografskim i da Evllja, bas sve Ali
nije opazi1o pogre!sku. Naproti:v ispi!:ivanje pokaz.u-
da Elezovic pogresa'ka i da su njegove gla1vn.e upra-
mj'ClsHma gd,je Evlijina St,oga se OIn sasvim
nep.ravedlf10 IOlbolri,o EvblJiifl Pored toga postojteneke ne bas b,eznaca<Jn.erazH-
ke izmedu moga i EJ.ezoviceva i u koji!h l11elffiia ,kold EvJi,je.
Zat'o sada liznijetri te razliikel poklusati da 'c:brazlQlzim ,Za&t,O' se S:a ci,ta-
njem GHs'e EJ.ez!Ovi,ca.
U stihu mjesto z d kod Elezo.vica stoji z d sto
v slagarska gr,eska. Nj;egovo dr,u,gog st1ha ali P1o-
gtesno i sto pro'citao, Fotografs!ki istil1a, mjestu n,a1j..
159
jasan, ,se ipak sa vise napora l110ze ustanoviti da Itu 8toji ...d r
r r (?) f v h kako predlaze El'ezovic, svakako i k i it f v h
kako pfiocitao i Na snil11ku Se razabrati svi EvHjiiltre
koja uzt'O i vise potvrda sani.o uturlskoj
frazeologiji, neg10 i u svega Itoga se
citaHj,e i nesto, sto kaiko s,e to vidjeti upore-
prev,oda ovoga stilha k10d i Ellezovica.
U Cit'anjutreceg stlha i ElezO'vica kakve razHke,
rijec. i Itd prev,odi ISa r doslje,dno i cetvrti stih preveo opta-
s'to takoder USyo,jiti. Jetako vj<eroyatno
stoga sto 1 i r g z r g h, mjestotoga
stoJi birguzergah, a1ko 'se i ovdje oslagarskim grelsikama
1 mj,esto 1 i g z r g h g z er g h), prevod smio
biti talkav, da u rijec1 i za 1 i za U stlhu
snilmlk.u st'Oji 1 U h r1, ' kod Elezovica 1 h r to svakako
Najveca razlika izmedu aasega i Elezoviceva ciltanja i pr,evoda
.stlhu, gdje ,drz,eCi se usvajam uJglav:nom Evlijino
tanje rijeci u Sltihu zbog koj:e Elezovic drzi, da Evlijataj stih netacnlO
procitao, se u sasvimni s Bv1ij!olml s Elez@,vic.em.
Kod ovaj s:blh glasi:
G6rub Cari didi It r i h i dai.
prema s,aim!ku ci,ta:
d i '1 ad d i t d i tarih.
da stoji:
G6rub Cari didi dai
Ka,d se ovi prepisi upored,e, se da se i raz1ilkuje
8to Ev1ij'a t ar i h i alito
sao, se stoga zadrzavati, nego d1a u
Citanj,u siguran.
DPU!kcije stoji s razlikama i Ev1ijina s j'edne, i E1Iezovi-
ceva citaln:ja s druge Mj;e.Slto D z r kaklo proCitao. Evlija i kako
utvr,dio ,snilm1ku, Elezovic nala.zi d a,d (2eljezar). U
natpis.u UOpce za rijec d d diok
D z r tamo Ijiasna. razlika ovdje bitna, :t1oga
stihu Se vi,di rijec d i d i kalko stoji ikod Evli,jie, i t.d i
(,u:ci!ili) kako procitao Elezovic. Mjesto d i kako i kod Evlije i Iklod
Elezovic da i ,t r i vi,di rt r h. '
u jedl10 koje rijesiti, Evl';ja
ga nisu opazili. Na p'ocetklt sti.ha i'spo,d i isp.red rijleci d 01 u
se jasno vidinesto kao r-i ,ali se ne mogu dos'j'etiti sto to

Ovaj privukao paznju u redu sJoga, sto djel0
nasega zaibIorav1jienog pjesnika XVH vijeka iz Uzica koji pjevao
jeziku i sto se upravo u natpisu sac'Uvao najstariiji i po,red
g1otovo koji daje mogucl1:Qs:t da nesto
160
Dzari nijedrun LStariJi knjizev.ni istOlrvk blagraf.
dr'age tu,riS'ke pisce sa Balkana i njega spas'i.o ad pasvemasnj'e
zabaravi opet slavrui turski pu.vapi.sac C:elebija. Uzku pise
dtu astalim
Medu ljiU;dima imajiU obrazovanih kruj:ize'v'nika i ljudi.
Dziiri kaji i sa:da divan (zbir:ku :pj,esama) i biser-
po.kazao 'zaista veliku pjesnicku spjievao i
zir,a 'se imiti.raj'u tudi fa,rmi :kako p:re-
v.odi ElezOtviC) s\tihave] Js,tanbu1i ik.oji covjeka t\P'ralvo
pcaravaj'u. (S i h t 418).
po.daci pf10makli suzac'Udo samo paznji glasavitih zap'ad-
is:trazivaca turske istari,5e Hammeru i Glbbu, nega i Basa:gi,cu,
ta:ko da u dje1ima nekom Dzar;i
d z i prvi djelomiCHaIsk10riSltio 'padatke pruza
Izdaj.uci Miradzijj<u: Sa'bita Uzicanina (GIVZ 1940) u pag'j.avlj1u
svaga rada (Uzke za Sabita), aSHavu poznatih izvora i blerat:u.re,
spomenuo paredSablta: i druge lijiU1dei knjizevni:ke iz Uzka 'kaji s'u pisaIi ari-
jezkima. Medu i pjeSlnikaD z r i 1
i s!mo 'na g'ornjeg citata iz Ali nilj;e
natpi\s kod i iz tO'ga izvea patreban zakljucak. Naprablv, kak,o Uzicu
istog vijeka zivia ne$'tO' Mu,stafa Z r i (umra 1697), kaji jie pored
'ka'a i Dzari napisaa ,dlivan Ha,ridzic prev.idivsi garnjl
n atpils, napilsaO'ovu recenicu: se baijiim da Dzari sa
go,re i Dzari iskrivljena Zari.
sam pr'ev,a'd'ia pl.lt'opisa po,kusao
nesto kazem pjesni,ku, pared ono'ga Slt<o kazaO'
dzic, magaO' 'iIs\kolrilstiti jas i ukazati da
balj;a:zan Ziir!j.e i Dza.rije Ootklanja 'ime u na.tpisu
i da taj Inatpis najstariji sasvim izvar
jos jedan pa'datak Dzari Radeci
r'Ukopi:saGazi Husrevbegove bib1ilOtelke u Sarajeiv'u, naisaO'
s.kiihrukapis.a naoaia'nalrue blbliOote:ke u BerJ.i:nu j;eda.nkoodeks pi'Sanfirapslki,
pe:rzijski i diro ovO'ga riu.kapilsa i'spunje41 stihovima najp_aznati-
turski.hklasicll'ih Baikij.e, Fuzilblje,Nev<ijle i d:r.
li'kO

,iIZ n.asih krajeva kaj,i pjevali jeziku. su:

svajim gazelima Mastarac Sabiihi (u.mra 1051/1641), (oulmra 108711676): i
t'roljka Uzicana.: Siibllj 1712). Mezaki 1087/1676) i nas Dzari. (Up.W.
Per'ts:ch, V r IZ h i s s rt ii r ,k i s h d 'Sc h r i f t d r k ni g-
1 i h i 1 i t e!k h z u r li 1889, br. 29, 22)'
potvrdu.j;e, bar ind'irektna, gornju EvIijoinu kaa V'rs.niU pj\esniku
svoga 'Vremena, jer i u rukopis.j:1 uvrsten druge g!,asavJte turske
pj'esnike. Dzariju kaa vrs:nu pj,esn.iku i
stD nazir1e na.srti'hove tu.rlskag pjesni1ka Fehima (1627-1648) SlU
se mnogi drugi glasaviti p}esnk;, Na,zlffi i S,ejh GaJiib i,z i L'ef-
koc,a1i. Nami,k Kemal, Herse1kli 'Arif Kas.im pasa, dr.
iz vijeka. '
U rukopisu nalaz,e se prepisi pis.mo
skapsJk,og .kadij'e iz g. 1037/1628, beogra,dskom kadij,i ,od 28
sevaJ.a 1083/16 februara 1673 j-edan alkt biu,din'J,Iskog kadije iz g. 108011670)
161
osno'v'll njihovih datuma mozemo sadosta sigurnosti pretposltaviti da
dio zblrke nastao nekako u doba Dzari Celebij'ei to negd.je nasem pod.rucju,
od Uzica.
Na OSnOYU sv,ega ,toga sa,da mozemo sa tvrditi da u
vini vijeka zivio u Uzicu pjes:ni1k koji u cetvrblni
vijeika pjesnikna g'lastU, da 1627 natpis Kasapcica mosltlH U
l]zku, da naplsao citaydiyan i tlspj.elih nazka s,tihov\e gla-
Fehmi da dozivio du'boku i da
ziv jos 1664 g, kada Celebl kroz Uzice.
Hazim sabanovic
SREMSKO OSTRVO
St. StanojeYic u posebnolj, ralspravi (Glas 126, 77) nesumnj:ivo utvrd:o
da Srem nazi'van ostrvom. Di.nic cpet u G!asl1iku u No-
vom Sa1du 441--3) objasnilQ zaMo nazivan OIst,rvom.
Kada u koj:ima se Srem l1aziva cezire-i Srem i
vodi sa Sremsko Ostrv'o, 'blh objasniti zapravo znaci arapskom jeziku
g z i r !kolja su 09 kao sto su, uze1i i maoge drage

U jezilkJu g z i r tri znacenja: na}c,esce zn.aci oSltirvlOl, rue!ka-
da nekad'a zemlj,u izmedu rije:ke, zemlj1u koju zao!kruzuje
jedna rijeka.
Zbog toga kada hoce da OZl1ace upotrebljavaju rrijec gle'z:ire, rna ka,
zu l-g z i r t !-h d r (Zeleno st.rv , to danasnji Madagas:kar. Istu rilj,ec
upotreblj:avaju za plO1aostrvtO, G z r et l-A r
sOlpotamlju, izmed:Ui .ri:jle!ke Eufrata i Tigrisa zovu Dz,elzira. 1sto su tako nazva1i
dzezilrom z i t i Ib m pre,djel po!krajini Dij.ari Be!kr
'kraju dels.ne rij'eke Tigrisa koji 150 km udaljel1 od taj pre'djel orpko-
Ijujre Tigris obIiku polumjeseca. Geziriet Misr zoyt! jedno mjest,o ne:kada,njeg Fus'ta-
ta bIizini radi t'oga sto Nil za syojih opko1i to mjesto.
dan predljel Fus'tata; Aleksandrij,e u Egiptu, S11 nazvali z i r e!t 11-
S i rad,j t'oga sto se nalazi ruka'vima Nila. .
syemu ako se radi odnlQsno arapskim u
se g z i r do,dajle mjestu i1i pokraj,i,ni rijekama, s!obod:no
se rijec g z i prev-esti Sa nasom
Besim Korkut
11



KANUN-NAMA BOSANSKOG SANDZAKA
IZ GODINE 922/1516

Original u Pretsjednistva vlade u

DeHN 56.

Izdanje: Lutfi v XVI-l n'lC 1 's 1 r 1 rd s 1 '1 i
perator'llugunda zirai huk'uki esaslarl.
u 1 1945, str.395-399.
Pr'e'vod gornjem izdanj'u.
[1] Uzvislelna ea'rska [zapo'Vil}e1d'], koja izdana za 's:to su OISIl10-
u Bosanskom je8t 'slijedeca:
Neka se zeameti i k'oji su o:snovani u defteru,
i ne :Ne1k,a se Jedan timar [d,rugOlffi] ,niti
neko [Jednog :tirmara]
Neka !se tezki,r.eli-timar,i kvare i pretvaraijiu ut'e:zkir'elsiz-ti-
[l8tO tako] ,neka se: t!eskiresilZ ltilmari pretva'raju u ;j:,ezkir,eli tirmare, Hego
nelka :oSltaju onalkYi kakvi 'Su. kad pos'taHu upraznjeni nelka s:e opteJt ,dadu
i tOlga yilaj'eta, :su dostoj'ni :blh zea-
neka se daju slV
1
rgl1UIti<m [spahijama] sandzaka. .
UpraZn:jeni [zeame1t sandzaka Heka seopet dade
[spablji] doticnog' [sandzaka], neka se daje svrgnutom [spahiji] drugog
sandzalka.
su d.osI,i ;z d.rugog sandzaka, i u vilajetu Bosni
(t es r r IU. f) zearhet tima'r od'u svoj'im kucama, to razlog
zaimi i Nma!r;ot.i, koji stanuju u Bosni b'u,d:u Ise nalaziIi i bH,dH
prisustvova1i (acestvovaH) u ,svakoj sliu'zbi k,o sandzakbeg iz-
vijesti tome onoga ko b1eglerbeg. za :tezkj,reH i ,za zeamete neka
begler1beg izvijesN njegovo vebl,canstvo padisaha - da b10g lovjekoVijleci
nJegovo earstvo do dana! - da se ,c,dnOlsHo
[spabljama] koji su Sa zeameta koji S,U
zeameta odnOSll<O i neka se i ne yrsi.
Neka se od1uz:imaju Injtihov'i timari zbog neznatnih
izlika u 'z-i h nego samo alko d1od<u nar<edenu (h i z t),
; Ufalde ne1ki koji Sy protivi cafiskoj zapovijedi, ako izvrse ubls:tvo.
lJ slucaju neka sandzakib1eg i kad:ija ilZ\vlje!SJte nekase ta .pi,s:ma sa- '
1 neka se o'Sln,ovu tih pi,sama odgov'ori Ik1oj:i Se potuze s m01tivalCijom:
Sv1rgnut s,am bez kri
l
v>ke r i Tako, ako se us:tanovida SIU sandzakbeg i
kadija sto ne s:t'oji ako S'u'bas,i u1Cinjena
pravda, nleka :se zeamet. po::vrdi, sandzaikibeg i kadija Ineka
se svrgnu.
11*
164
htio [da nesto sto se protivi
Za!kIOlnH, ga ko jedeftterdar upozori i pise sto j1e zabranjeno.
[2] P06to !su syi stari i u vilajetu predali za drzavnu blagajnu
porez kJ t; koj; jeodreden u Icarskom defteru, s su ser;-
atski pmezi (h u k u k i i i nameti odnjih nista
ako to se slusa, llteg'O se ';lrazi 'C)id l10mada
(h m
[3] N z r s [porezima] i h t i s i 1 h z.'1 r postao krunskadome-
(has) da bogovjekO'vjeci carstvo sve do
sudnjega dana! - su seriatSlki zajedno sa Ze-
z m i u konfislkovani Za earsku blagajnu.
[4] Ali u Pazaru ra,d,i izvrsenja carskih kazni (Sliyaset) Isj1e!di
od strane sandzakbega i neka sporazumu s izvrsuje
i Heka sprecavaju da se iz islamske zemlje uzme i ode dobar konj, loruzj1e,
ra::no i borbeno orude nevjernika. Neka prisi:1c [nevjernike] da to prodalj:u,
odtoga d'cibra i ratno Ofude zald,rze.
Samo se cuvaju toga da;h saljlt1" za to mvto i lzdavsi
[5] Kadzaimi, timarioti i gradova h 1 i h i s 11
prihoda svoje nekatim IJ1dugovlace. takve i
aepraYd1c' (z u 1 u ise. svrgne bez obzira
[61 Neka se Z3 do'Stavljanje opskrbe (z h r 11) u pogra-
neka se od i od gradske posade (hi s r r
iS!VO!ta za
re t), i se dade N.e:ka se koga uzima
vise
Slel iZ\1lo1i IHared'l:ti, da Sie i kojaod pogranlcnih tyrdava,
se pokrajil1i I:YJl k It) s zi,dar'ski radnici (s r
110 i sle dotjeraJu ,da prave tvrdavu; neka 'se ,s,u,j,menovani
r m t i dapoijxavl;Ja}u sve gradove U vilajetL1 Bosni
[odizvanrednih reza] krscana, koji S,u m s to r i neka
se gradov;grad,e .pod nadzorom a'r i f u toj zemlj'i uziva tima,r za
s'lluzbu. Kad [grad] bad.e glCltov, se dade i.z kase (Ib g-
se utj.er,uje.
[8[ Posto i sl1base i i 1 dr-
prihode pod u!k ii t 2(3), luzmu 1
glOlb,e u r1U [poslijetoga] nj1egoye vojyode Yise 111lsta
poreza za kaznu (l1 k k 1 S i s t). su 110YiO'tarije 1: Ispri-
kOlji su kadij1e u mog11 sprijeciit.i,
da Se kaz.ne kalko treba. to su da budu syrgnuti.
[9] Neka se izvrse t,jel,elsne nad ':: su zas\.uzili v jeS3lnjie,
ruke, poseriMu (ha d d) sibanje ispod (t a'z 1 r),
nis':a drugo uzimaju.
Za prekrsaje u rHill), za 11 odr,edeno sta se uzi-
l11elkas,e neuz,ilma
Za krad1jiyce (111 r 81 z), suzasluzili se [izgoyor
r.c;kli: Provalio tai:fmieu [! pobj.egao]. Neka
kradljiyca omogucio dapobjegne. Akc. ga
n,jeg'a budu
165
[10] Amaldari te pokrajilHe uzima1i SU, kad se proda u vrijedno-
sti od sedam i ICIsam akci,dvije;li akcutro8arine Stoga, 81to god
dode trg se toproda,trosarina se od dode
i 8
1
tO d'ode
ako se prroda tak,o nesto vrijednost cetrdeset akci, to Slei i od toga
akca od onoga, sto vr;jednost pet i deset akci, se
uzima tf<csarina : Ise uvode novotarije.
[11] to sto Se nekim s kuce kucu cetiri akce
ime poljaCine 1 i Se uzima . stari zakon da se s kuce kucu
uzimaju dvije akce; uzima sandzaikbeg, jednu timariot. Neka se preko toga
vise uz,ima.
[12) U uzima SIe' s kuce kucu livade t-
1 uk u r pret akci. [Od isada] ne:ka s,e [taj rez] uzima [samo] od mJesta
koja to kao u deftepu upisaf!o. mjestH gdje
I1pisana kao prihod neka Neka :se nasilje i

[13] [Sada] su podignlH,te crkv,e u kOlj,ii!ll\a postoja:e
od staroga Neka setakv,e novo podigllute crkve dada
siti; s od i popova borave, i dojavlljlHju
u zemlj'e - se strogo postHpi 'S:e strog1o kazlile.
[14] Krstovi koji SH p'lJ.tevima se po,ruse i lleka se dopHsta
da Se abH,dHce po,stavlij:aJu. ako ih se koji su ,t10
,kad;ja u se kadi1ukiu todogodi to zabrail'i i 'sprijeci,
zasluzio da b1ude
[15] Uzvisel1im illjegova ii di sjene b'Qlz.ilje,
se t'reba pokoravati, u i f elt) s s
jle u vilajetu hiljadu k i d z; da cuvaju (d r islamskih
zemal:ja.
1 ako blHlde da u grac1cve d<Ois:tavlja zahka, sa spa-
hilj:ama vrse cakj [tu] Na mjesto koje opasl1o ih ide i tu vr8e
slHz:b
'
upet u jednoj apiet u drHgoj Ineka
Hpotrebljava za posa"oi kOl1jie tereti
svojlim Neka opterecuju sluZbom (h i z klu-
(k u 1 u k)osim slHz.be vlacdaru ,d; h),
dalmH se Qivjekovjeci do sud,nj,elga
u primir _(f <t !t) i u caslOvima kojilh sve-
ga l1iljadu ljudi, svi vrse slHZbu i z t).
Sa bastil1a seriatska svi i avarizi
i svi t<eifieti (it k 1 i f-i v eikv.ivalel1at za sveto
dadH za carskH iz'11oS k <; u (lcarskoil11
defte,rcH u f' s s 11) i to da hi1jadH aki11<dzij.a[ daje]
h.iljada akci. Od 11cj:ihovih se l1zi111a.
Akil1dzija koji dode sl!uzlbu, se ka-
(s i s t), !se l1eL1Zilm
'
a k <;
[16] Neika u varosi koje su radi osigura11lja puteva za N v g
Pazara i Firuz-beg i i
varos r i dode dvadeset i u svakoj var08i Isa-
166
grade kucu se tu nastane i cuvajlu [te piuteve]. su s bivsim zapovjednlcima
napravili ugovor ovalj: tim putevima neko
neka se Isvi c'uvari [pu1t] bude blize, prisileda naknade stetu.
Neka pe:deset od vojnuka r od i N r t v'e (Nartova)
- cuva g,radove, Ikoji se nalaze pogranicnlm mj1estima.
Neka pedeset vdjlnuka c'Uva grad r t1 s (Akhisar). Kad se zavrsi njihova
smjena ne:ka t.ada dode [drugih] pe:deset !Sie zavrs:i1a
[grad] neka cU1vaj'U koji s.u dosbl smjeau.
Neka takoderl grad S i ovaj cluva pedeset koji
dodu svoj'U smjenu] neka se 'kalZ1ne kaznom (s i s t), neka s'e
uzimaj.u novcane.kazne (alk<;e).
I
[17] Na sinove, 1 rodakie ovoga vilaje:ta jle od davnih
odredeno sva:kul osalb-u t6dleset akcitZiv1 d,e 1 i i z (ekvivalel11.at za glava-
ri,nu harac). 1 plate za 'drzavnu bl,agajnu trideset spomenutih akci, neka
im Ise dr,ugo. ko su vo jnucka rezerva (IZ re v
i,d), neka uzivaju zemlj:u. vojnuk obraduje i ziralt,i
zetffilj'U, neka se Ita zabrani, dadu
Aiko nerko od v,olj:nuCke rezerve uziva neka se 'Uzme i dese-
tina u neka se uZfmle i ispe,ndza.
Ako od v,ojn.uka uziva haraoaku bastinu mlU\ ,se i harac,
neka Ise i ispen.dza, neka se i u
Aiko nelka od Irezer'v'e godisnje akcjb d
i z (ekvivalenat za g1avaril11lu harac) uziva zemlljlu nekog od ili ha.racku
stinu, n.eka se za blagajnu naplati onih trides.et akci cizye,
koj,e sam godisnje neka se napla:ti takoder i
zadrzav!1U blag3ijln'U, njenuis:pendzu ,i desle:tinu neka spahiijie .
. Neika sandzakbegovi lj'Udii mub3is:iri jaslU 1 neka ih
[vojnuke] i 'Upotrebljavajlu da k,o,s.e i suse da dogone
drva. Neka se opter1e6uj-u nikalkvom drrugom OIsim sl.uZbe njegovom
veHcanstvu - da carstvo potraje do sudnjeg neika
strogo Ikazne (s1 t) vojnruka, koj.i Id:od,e sJ,uzbu,
neka lillIU se IUlzimaju novcane k <;
Preveo: Sabanovic
KANUN-NAMA BOSANSKOG SANDlAKA
IZ GODINE 948/1541.
N Ovaj tekst ustvari samo novela raniiim
zakonima ovoga sandiaka i prema toma sadriaje samo odredbe
koje Sll ovdje drnkCije ili nove, prema rani}im.
Original u vlade u Defter 211.
Izdanj1e L. d., str. 401.
Prevod gornjem izdarnju.
se u spomenutom sallldzaku placalli su od starine
Kasnilj:e potkojni inspekt'or (nazir) 1 v z ukin'U!o placaI1ije (mukiit.a'a),
upisao d,ese!tinu i s.alarriJu. Kada ,sa.d nalogu popisivan spo-
me11JUlti salndzak, dos1i SU posjed,nici cif1uka (<;iftl.ik<;i) te za-
trazi'li i da cif1uke placaju otsjekOlilll (muka1a
c
a) s
167
Nasi su kr_a.x.e.'Vi dije10m godine h1adna i kiso;vl:ta mjesft..a, spahije ne dolaz,e
da desetinu iod priIhoda nasih stoga neka gumna i
n.eke njive padae snij;e:g i kisai nastane steta nasim proizvodiimiH:.
BuduCi da d08ao ,carski nalog (hilkilm)kojim naredeno da se godisnj.i do-
hoda:k cif1uka onih pristaj.u [da placaJu] vise nego 8tO IU 8ta-
rom defteru, obracuna u itako - ,tQ prema 'ca.rSkom odre-
deno obraounavanje u novcu 'onima koji pristalj:u [da taj iznos] bude visi od onoga
u staromdef:t!e!ru, i to s njihovim zavedeno 11' d'eofter, .i In:atajsu
nacin date u rU!ke p.otvrde s da iz godine u godinu placaJu
odredeni dlo svojih prihoda vlasnicima timara u
Oni od raje i naseljeni i f). u m upisani su kao raja,
zemlj-e, koje .se nalaze u rU!kama, ostavljene SlU u uzivanj.u (t1e-
sa-rruf). Njihovi ,dohooi upilsani su timara.
raju se In:aLazi i naseljena m zr m onih
su nanavo koje su [mezree] izvan deftera bez resmova, - upisans.
filurija.
zfJffiilje koje su pUSite od i k01e izvan d,eftera bez Iresmova, kad s'e daiu
in1t.eresenltima utapijiU uz r s 1; i ft 1 i k, dace se li,citaciJru
1 !k.a,d dode vrijeme predava!nja deftera, potvrdice se ko bu,de nudio
uZle'ce se njiho<va [r sfml-i] ,t u i [iznos] vise puta vrsene Iicitacije, da se dostavi
cait1skoj Na tarj su na,ci,n date u nJihove ruke tezk1re, zemlje (mez-
re'a) upi,sa.ne su njihove vla.snike (s h i
Buduci da se veci.na sp,omenU'tih zemaljanalazi opasnim Iffi!j:erstima, koja gra-
s nepri1j'ateI.jskim terittorijem, - ona ne potpun,o obradivati i ziratiti
Isvalki cif1uk uz pristan:a.k njegova V'l.asnika i p'odnosivosti zemlJlsta,
razrezan i neki [da u ekv1vale'nat za desetinu.
ka.d se .i obraditi, onda neka i
I1jJholVud.esetinu, salariu:u, i taksu mlinove, i desetinu Hvade.
Preveo: Sabanovic
168
1 ..
ZEMLJA 1 NAROD U ANADOLIJI XIV 1 XV STOLJECU
Turski istoricar lsmail Uzuncarsili vrlo plodan pisac.
U svojim djelima i raspravama se mnogo sluii bogatom turskom
arhivskom gra(tom. Zato su njegovi radovi od velikog interesa
istorijslm ovdje iznosimo ovu raspravu njegova djela
Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoylll1111 devletleri (Ankara
1937), str. 99-103.
U prvom dijelu ove rasprave objasnjava i dokazuje da su
Osmanlije SVOjll zemljisnll llpl'aVn ul'edili bejlika u
doliji. to dokazuje osnovu zabiljeski II osmanliiskim popisnim
(leftel'ima XV i XVI stoljeca, Sll prenesene zemljisnih deftel'a
Ovo usvajamo i daljem
l'azvoju timal'sko-spahiskog sistema su i neke
elemente fcudalnog uredenja pokorenih naroda.
toga 011 prelazi izlaganje poloiaja Anadoliju te
navodi i davala. Zatim iZllosi odnos
spalliji, odnosllo gospodaru i upl'avitelju
\7akufa. .
svega toga s pravom zakljucuje da i kod anadolijskih
begova postojala ista zem[jisna uprava kod Osmanlija do XV/
vijeka.
Jako se niegova rasprava odnosi zemlju i narod u Anadoliji,
izneseni podaci sn vaini utvrdivanje osmanskog
sistema, koji vladao i u nasim do
sl'edine vijeka.
Napomene od }-19 ([Ollate su tekst od
Iiamid Iiadzibegi6
Zasada dokumie.na:ta po!'ozaju naroda zemlji u
AnadoIiji za vrijeme bejlika. Iz tih teslko 'lz-
ispravan sUld. Kad deftera se odnose
period seldza6kedrza've u bismo tle deftiere uporediti ISa
snoil1 koju su kasnije uveli AIiipak u
su i u stoljec.u us!tanovili
se anadolijlsikih bejIika i 10 bera,tima i :kOlj;e .su iZ'CIJali
ovi begovi, ato su stvari takvog karaktera, da .svjetlosti.
Prije nego sto iZllieselilllO poIozaj i u
da pogIe.d organ:izaciju ove vflste kod Seldzuka u AnadoIiIj;i.
Iz da kod anadoIijski<h Seldzu:ka, i kod
Seldz:uka, :PlO:st'ojala organl.z3ICil1la. U (1)
da ista organizacija postorj:ala kod Zengija, i Ilhanija.
uprava nad i kod Velikih Seldzulka u
vim vazalnim drzavama.
Kod princlpijelno tri vrste pod haradzija
(h3lraciyye), u:srija i Od ovetri vrste u Anadoliji
postojalaz'emljisna zvana pripada drzavi iIi Se pripisUlj:e vl,adaru
kao pre:tsltavniku. ili vakuf,s.ke zemlje 'iz olvih
skih zemalja i date za ne'k.u iIi SIU odredle1ne i ustu:pljene d'O'bro'tv1o.rnoj
1) Er-revdateyn i Ibnul-Esir, diielovi ed,din Mzhmudu. dogadaji od
821 godine (1418), Edznadi halaka [ naizmjel1ionom timaru (benevbet tima1r). Od
!ijskih katastarskilI Malatje, ko,) govof<i kod
169
ustanovi za izvrsavanje neke duznosti. Naime prihodi k'ojibi imali da udu udr-
za'vnu kasu su begovima Ikao protunaknada za neku drzavnu sJuz'bu
kojoj licnosti koja zas1uzuje iE za 'svrhu.
Kod anado1'ijskih Seldz'Uika da od emirijs:kih zemaljadavala neka
za i 'vakuf. z.emlja kod 'Oibuhvatala has i timar, ko!) se
naz.ivaju iktaom (i,kta), te mulki valkuf. sada, pos1ije 'ovog kratkog pregleda, da
ispitamo da li postoji ovakva podj'ella i uprava zeml,je :kod anadolijskih 'bejlika.
Mi p'olslj:edujemo nijedan d,efter q upravljanju Sa zemljom i klasom
u bejJi<cima. Ali, kao sto gore spomenuli, u popisnim
imaju zabl!fjieske, koje su prlCinesene iz ,deftera Ible:gova. VeCina
ov:ih zablljeski pren.eta ilzd,efltera iz Podaci koj'i su
neseni iz deftera Karaman-ogula za su znacajniji od zabil,j:eski iz drugi,h b'ejlilka.
Ovaj bejlik, koji j1e pOlsjedova\o, seldzucke g,radove ka'o Kaj,seri,
Njgde i Aksaraj, u svojoj zemJ,je kao prirodno Seldzuke.
Po:s'to SlU OSIill!anlije seldziuckih bejHka u AnadoEji'
,drzavu i zauze1i nl)ihovu zemlJu, to su osmanEjs:ki i
popiSini reglst1ri (tahrirdeftii:rleri), koji su se pocevsi o,d
polovine Slt10IJeca usavrsjl,j,imaJi pfoenose' iz registara koji
se odnose timar, mulk i vakuf.2) Iz osmanJlijskih zablljesk'i da su kara-
manski re[;istri
IsJo tako u registJf'ima, u 'vezi s ,caim sto se
Ajdin, Mentese i Caadar-og\ule, govoTi se zemljama, koje Isuovi
vakuf 'i te beratima i kojle SIU ,da i do-
kumentovali.
3
)
Kada vladalr Murat 1, koji kao Gazi (pobj!eldo-
nosil'i car), 'od Husejn-b,ega kap,jo Aksehir, Bejsehlri .i druge gradove,
postavljanja svoje vojs.ke u tvrdave, oib,no!vio 'berate sa
timarnicima, koji su 'za taj beJlirk. Istotako i Jjl,dkim Bajezi,d
kada prik!juc'io zemlje Arjldin-oglu Isabega i okolku Mentese, ,timare
mjeslnih u tom b,ejlll,ku i obn.ovio sa njihoveberate.
4
)
Ist,o ta:ko saznaJemlOl iz kaitas.tarskih zabiljezaika, nakon su Osmanlije
prj'klj,ubli Malatju okolicu, da i za uprave Meml'uka provedena
timarska organizacija.
5
) Ikao rezultat naseg ispitivanja Ida vladar Akko-
junlija Hasan-bej oso.binama podlrucja pravio kao sto 811
kod Osmanbllj,a, te da su olv:i zakoni primjenj'lvani isto!ku i za Osma111ija.
6
)
Takoder da postojala jedna koja Itice ..
serije.
7
) Izmedu ostalog z.namo, da su kanun-name u d'rzavi tes,ke
za nJlrod, te da su Osman1ije dosta i dabl
iz

2) Defteri za Kajseri i za 810.
3) Saruhanski vakufski ,defter br. kratki regis.tar za Brusu, Bigu, Aj.din i
Mentese 285; 'U ,dosijeu Bajezida II Ajdinski vakufskidefter 24; 'U ,dosojjeu Javuza Dzu-
nejdbegovi vakufi; !pod 19 Ieel i pod 939 Karamanski opsirni registar.
4) Istorija Asik Pasazade, str. 59, fatih zamaninda Takeili,
,god. 14, ,str.
5) Defter za Malatju 283.
6) Zabiljeska iz katastra: defter 7, g,odina 923 (1517).
burda Damga
7} Deftcr za Kajseri
8) u 37 735. su dcftel"i 1I Iiazine-i
.170
od Du!.gad'ir-og'ula kOlja nared'ilada se izracLe
'
kanun-name
iiddevle (vladao od 1479-1515). Postoje njegovi i za lovacke Naza-
108t njegova mjestima.
Ovo smo g,ore iznij:eH pokazuje da su i
11 Anadoliji svoju upravu u obliku ikta-a (blmar), i vakufa.
Isto tako proizlazi da Osmanlije svoj,u orgaHizaciju u okv'irll isHh zakona
i ,da S'l1 zadrzali iQvaj sistem.
Posto smo dal1 ova tom,e da jle u anadoHjskim belj:licima llprav-
sa zemJj>om isti to mozemo ovdj1e preci :sovog predmeta i pruziti
podataka narodnom S10jH zvanom raja.
U XIV i stolije611 postojal,a raz1ilka izmedll gradskih i seoskih narod-
nih slojeva. Obzi<rom da mogao posta:ti posjednik mu1ka 11 grad'l1 i
- prema seljakll - s!'orbodn.ij,i. U gradO'v'ima i varosima pripad'nici
zanata SI1 sV'olj!l1 odredenu z,alse:bnuorganizaci1jlH i zanatske k'Olffilore (es,naf oda
1arl), svoj'e sejhOlve cehaje (ke1thuda, kahya), - starjle-
i jigitbas.e -izvrsni organ), brOlji ogranicen. Namd
gradu i davao 8ve vrste seriatskih i oblcajnih (za1konom usv>ojenih) poreza,
koji 811 bili razrezani. Ako koji od ovi,h sijao i obradivao zemljH 'izvan varosi
kaol seljak, oada i s te s:trane bioduza,n da'vati desetinu i pri,stojbu gospodalru ze-
Gradani i varosan;dava1i su porez bilo zaSto
bilo daje taj parrez, za Sl!HZbll da se 'l1trosi za nelkiu dobro-
tvornu rsvrhu, gradani su bl1i tamo davati :te p'0reze i pristoj.be.
sto se seljaka, zemlja kOfjiu obradivao njeg>ovo vlasnils:tvo.
jre pripadala dr.zavll. Raja se oV'dje nalazi1a !temeljH privremene
tapije (tapu) i s tilffil da prelazi njegov'l1 dljiecll i unucad se 'l1 njega dira1l0,
dokle zem!,ju ob,rad.ivao. SelJa:k ra!(110 zemlji, koj>U s
tapiljiom u svojoj 1 mJesto da za daje desetinH i
si, ta'111lo. nijedavao, davao tu deseHnu i priSltolj!be j1ednom spahijll, ko-
vlast z,bog sluzbe, iJj zapovjedniku
- knez, zapovjecLnik] gospoda.r,u Iffilulka [mii1k sahiIbi] up.ravHel,ju vaklufa
Ist>o tako, od st:rane 'v'lasti i pristOtj,-
od viinograda, od meda 'iz kos,nica, od ovaca i stvarl, raja j1e tima davaJ.a
desetl!lliU i pfIisto'j:be o:d svoga DeseHna, koj.a se od ze-
mal1jSlkih produkata, zaltrim prrilstojiba (<;ift prils'tojba ovce [ag-
resmi], pris:toj'ba od neozenjeno'g pr'istojlba
nak pristojJ)adzebrei1i kara kara Isacinjavaju
glavne p,ristojbe kOUie SIU se Hzimale.
Narod u se1ima idavao jedan dio pore1za vaik,ufu, j:e,dan
spah'iji (timar1i sipabl). sto se iz zablljesiki, StU lugJ.avnom
cetitri klwse: ralj,a ikta-u Itimaru, lZeamet!UI i hasu), raja vakufu
51), raja maliikani r1e:ayaSl) zajednicka raja veza:na za dvoj.eod ovih.
Seljak privremenu tapiju od olnoga kome raja, i tome
9) cift koja jedu,ga i siroka 40 koracaja. povrsina jednog
dunuma. Medtiltim cif1uk prema kanun-namama iznosi 70-130 dunuma. - - PristoJbi
cifIuk bllo dvije vrs1te: pristojba (tam i pristojba pola
cifluka cift resmi). U se dokumeJn:tu 'V'idi, da uzima,;)
pristojlbu cift resmi.
10) PfiistojIba neozenjene.
11) Bennak resmi porez. koji davao koJi Q1d Iprola
12) Porcz, sto ga 'davao koji
171
dava.o desetiau i p,rist,ojbe. slluzbi !kod svoga spah,ij.e,vakufa i1i gospo-
dara i duzan obradivati zemlju, koja u
mogao nap.ustki zeml]:UI i ZJemlju drugog, raja drugog. J.eldino
>kojoj radi lS,el,jak, biv8i. muLk posta,la iJibiv8i valk!uf prest,ala
to i ustupl.jena spahiji, s tim zajedno i Iraja p.romijell'lIa prema
i poslt:ala vakufslka, mul!kovna i .spahijska raja.
Neka su ,sela ,ne.ke :sl.uZbe, >kao pr. cuvati u
odgruj,ati za .1ov i dr.ugo, osJobodena od ne,kih P'P'reza [vanre,dni nameti
i t,ere<ti = potpuno
sald'ada se 'oS'Vlr.nelmo vojnioku
Drza'va sama ubirala i pr'i'st.oj,be koje zaved,ene ,d'ef:teru, 8to
da daje koja radila/ zemlji, kojl\l p.r1iv,remenu 'tapij.u,
koja r ipad,a.l drzavi. Ovaj prihod, kao 8tolsmo nl\lilti , odre-
kao nagrada za neku duznost i ustupan jedll'om be,gle,iblC\gu 'i'li' jed-
vakufu j,e,dlnom gospoda,ru mu-Ika. Kad prihoda i p,ri.stoj-
ili posredstvom .dT'UgOg tl Inla pralVo,
stavlja1i t.o u svoj hambar iprodav,ali, ka'da p,ro:daJe.
PoI.ozaj ,raij1e prema iili gospodaru mulkaili 'upraviteljltl Is:blci u
stvarima polozaju raje u evropskom feudaI.izmu, se mnogim raz-
OId njega. U Evropi zemlJa selljak kao nj1egov r01b. Med!u,t.im
{urSlki.m orga!nIirzaciji zemlJa spahiji'na 'Heg,o
drza:vlna. 1 Ispahij'a i 'raja mog1i .su doblttito pra'Vo OSnOV'li Isluzbe i
divaI1lJa i sijalIlj,a. spah.ija vrsio sl.uzb.u, svrgnu1:; selja.k
obradiva,o li sijao, zemlja 'bilao1duzet'a. P,rema tome u svim ikta-ima p,ra.vi glO-
spodar zemljle bila drzava. U pra'vim mulk rajla go-
.spoda'ra ma1i:ka.ne. 15to SliCii izmedu vl>aste.Jilna i raUletl Ovoga ,oibbllka
nisam u organizalciji 'begova. Aliovo. kasnijle zemlJi, ko-
,dat,a, kalo pra'Va koj'li OsmanliiJe spominjitl .mak-
od s odredenim doprinoiSlom). organIzacija
ilStovj.etna. jed,na drugoj, to stumnje, da Ij,e naCin kiO'd 'bejlilka u ovom
obIij.ku.
Ako zemljoradnik zemilja Isvaikalko da prede njegolvu rnuSikH,
dj,ecu; zenskoj ,djletci se davala. Ovaj propis postojao i Os.man1ija tl is:tom
obl.iku do .sredine XVI stoIjeca. ka.snije 'su .d'a pre-
ci i zenslku dje'cu pod us1o'Vom zemlje. ,
J(od a.nadobl:jiSkih bej1ilka klasa naroda potpuno i'li dje.lomicno
f(;tp.rostena ,o,dvanred'ni'h nameta ,telielt,a (teka1if) i ,d1es,e1tffne ,isto ka.o kod
Osma.n1ija. Na pr. raja Sejh Sa,druddin Konjevi-Ina vakufa .u
ra:t'a Ka!raman-og:u'la 'o,d vaI1Jrednjh 1 Saldr,uddina
su vanrednih nameta (aJV'arlz) tere,ta (telkalif), za1t1m old ,d,esetUne
i prilstojbl (resilffi ir'ii:sOm) koj'li su sija1i.
13
) Ist.o i
,raja Dzela.l,uddin vakufa od i te-reta. U ovo
spa1da i tlO, 8tO Isfend,jljar-oglu od nameta
ke .sela Af15ar u sreZ'U Kale.dzik zat,o;j:; jer su klatnac.
14
) U neki:m pak mjestima
sej1hovi telkiiJa S11 dj.eHmicI1lo od pri.stojbl pod 11Is!10-
da paze prolaznilke, da im da1jltl preno6iste i da ih hrane. Skoro SVii tl'ce.njac<i,
13) defter pod br. 939.
14) Defter vakufa u Cankir'i br. 192.
172
i s.e'j!lOvi Su oslO'bodeni od pristojbi, 'o,d van.redUilh itereta.
Ovapriy'ilegija i ul1ucad. sta vise i Osman1ije su to p
'
riznali
: berate.
15
)
U osmanli1jskim defterima govori se i ispravama u
koje su i.zda!i begoviod
i Mehme,d, te drugi begoYi, kao Slto su Dzan-
da:r i ovih 'berat od 876 godine (=
1462), :5t,O ga pod svojom izdao Isftlndijar-,oiglu Kasim-bej pi1t.a11'j!u
sJlOr'l!') i vakufa, postoji i kod u obliku/C)to se bez
primiti, da su i drugi anado1ijski begovi ovaj izdavali berate i
Sa tug:rom.
U defteru, koijii naden !U Arh;vu ev,rak- spisa), 3
koji sel odnosi popis u periodu II, gov,ori se ulstupanju
zen1lje kao mu1k (mtilk) i vakuf u Teke U defteru se poS't'Upci
oko popisa, koji Stl od stari:na stalno postoja1i, se u popilsa 'kolj,e su
za QVO p'cdrucje govori u pogledt1 mulka i vakufa, koje
Sl1 izdali begovl Teke ogullaf1).17) 1st,o tak() postoje berati
i l1'isan.i, (jbka b'e!ra.ti), koje su izdal; Yla'dari Men'tes,e-a Ah-
med-bej i Il!j.as-bej, te i Kasirn-!bej.18)
zabiJjeskama da zernJjis.ni sistem kojj kod
isti i begova. Berati i kod koje SU dava1i
za vakuf i Baljezid, Celebl (F.-atih Baj1ezjd isti
su kao Kasjl11-beja, od koga kra:ju
dj1ela.
Na ternelju svega o:voga sto sporntinul,j 111ozerno OSl1O'VU izvora bez ko-
da kod begova pos:tojala jsta zernljisna uprava,
stupa'k Sa i zakoni kao kod do XVI vijeka.
Zlbog toga pogr1Jesjti, ako kao doikaz neke zabiljeske orga-
nizaciji, Z(J koj'u t1 dokaza, da ista postojal'a kod anado1ijs.kih
gova. U podalci srno gore OSil'OVU dovolj:ni SU, da
stvar osvijetle toblko da v'jse za dokazivanje.
10
)
S turskog preveo Hadiibegic
15) djeda u Karamanskorn defteru br. 939
i defter za 1ce1 br. 19.
10) Dosije f'atiha od 871 (1466-67) i 884 g od. (1479) i berati Bajezida II od 886 god. (1481).
su i v1adari davali i kOlpije ,berata. Postoje muafnarne i
vakufski berati JiJ.dirirn Bajezi,da i to Su1ejman od 808 (1405-6), 1sa
od 805 (1403) i Musa od 804 (1402). sta 'vise Musa; kao p,oltvrda
jcdnom Ahmed, Mentese-og1u Ahrned Gazi dao berat za vakJUf. (Pariski
rodni rukop'isi, f'eridunov Munseat 79.) - Isti' ber.ati ima.ju u zblr-
kama Esad Efendine blblioteke pod 3436, list 280
17) Mecrnuas'I', gO'd. 14, str. 65 Hazinei evrak, Fatih dosiyesi, defter br. 9.
18) Vakufskidefter za Kastamonu i vakufski ,defter za Mentese (891).
19) sto sam u bi!jeskama pisuci ,dio koristio sarn se izmedu staroih
katastarskill zabiljeski osnovniiill i defterim,,, ra.znill sandzaka
zatim Asik Pasa-zad,e, Nudza:mJ Z'a,hi.re, Esir, fatiJl Mellmeddosyasl,
Mecmuasl (god .. 14) i nekim ca.sop,isim,a i privatnirn biljeskama.



ICB. 2,
1949, 177-208)


11

IC'y

CKOI:l1!

riaM
2
1 2),


1, 2 9),


jle





Me,Hle,



KOI;:!;
M,(ICTO



2
Vize-Slar'aj (?), izmedu 25 i 3 j,anuara
1472 -- 10--20 redzeba 876

,:leBOM
AaTYIMI.
K1o,je
11
1) 3 10
. 2, 177-20R.






11'
131



elvasit ev,zhir,




3 fi Sl3If'er, 884.
4..---:.13 884, .
. 4 fi r,ebi-ul-ahir, Is,e,ne
884, OIBe
13-21 1479--21-29 II 884.

rebi

fi
886,
11-20 1482-21-30 zu-'I 886.
6 ahir-ir-,rebleyn, sene 888,

29 9 1483--21-30
88&.
193<):




7 fi ablr-i sene 888,
3
1483-2]-30 888.
8 fi evasM-i rebi-ul-ahir,
901 29 1495
-8 1496--:--11-20 II 9011.
2) 1i 1, 1,
9-14--980 r 3' C::'lal

174


evail, evasit,
vahi.r<









9, 17
903

17 1498,
197 6

16
6 1498.


10
19 904
2 j,alHyalPY
1499 3
11199 Cl'lP',

1
S, L., 1469?
CIK
:vreICTO

()
..




alKTa.




A'P'ar!ocKIO
Ederne (Edirne) -
';Ie
j1e

9
IstanbHl,
U







nal
alp.a.nlCKe
KOlj:e Typ,C1KOM

Hle
htJd,zdzet 1, 7, 8);
temessuk 4); tezker.a


2),
6).







2
9.

IHla 'cBle 1'<0 'HlaM j1e

1





2.

Mura'd k!a'lehu daima. T,alroo,


Murad - .'.
d,l:ima!


MY'piaTOBa
'Murad
u r d -






p,olAa


3)
IH' 1,
1003, c'I1P1. 472 S.



8
.jre
11" <t i s
r t s
j1e



1'0 OHlatKO
r i;> i




Mytp'aT,




(melk.tii1p,) -


(mekttip)

(Do.J.ai

ogLi vi1ayeti).

IPYKe (mekttip).




(te'sar-
ruf).
HelK3 (mu.besarrifa)











- ...







175





'Jte
1131,








HIe

Betpryt.

876.5)
. . .

6)
*
'M,eIHC
TyplCKOM
.. ISla beg
me>ktiib MiYp.aT.
iKaK'o
I>o!p'e Isa b'e.g mu-
lleyhini:n 111ektiib









13)
.)

jle

111814, 5.
5)
6)

alKT
Saray, tab<j-i-VIiiza 183)
185
MjeCT1a




176
184, 4).



T,olMle









10- 1469 874),
i:e


10

';Ie

)v[,e




(Abd,ul1ah).
),I,or,;IO


;',"


611'0


llY;'C






7) 313


ryp,CKOIM

]6, 65 1.
MYlp,aT,
lp:eKa,o jle

!ie
Ice

.i:e,

*

2) oalM


9,




j!eAHle
198 '1



3HaTIRY





KOlje



,: babas!a,f',




Tevki' -i-refi' -i-htimslyrun 'vlasli'l. oHcak
kim: halde Novabri ve
halki adz:Ill gtindel[:tip:
'j:J'1Jrikler ve
h;l ide deg'i!ler d'ir. Haliy'ageltip ak<;e-
leti'nailup v,e itdirer. .. ,dieyii
blJdtird1i.
l!OM


Blpi3'Ta



8) IP'.C 79, 123 126.

2, 182, 2 "
183 2.



(lelvikJt'),















31
97 198 15)







N-v-b-r-i, ,3,
?-iv-b-r-i
.jle
Nev-
bri (N-v-b-r-y)
NeVibri,
, (C'np. 197, 3
1).
YOBalM'
0.31



N-v-b-r-y

*
KIP'ajy MOP'3:vI



Blp,e'Me


MeHla:Ta \ie


11

1
1113'
11 1940 74-77,
177
22 ip:ere!CTe jla
ICS'M

1924
CapajeBIY.










.




74--'77:



jlw

jlY j1e
Capaj1eBY ICI3'M



KalKaB 1924










873

I:a




1-163
11469


11<1


i}e 006-
12
178

74, 22



'110














'Rle
181
4)
(IstrajiniJk)
Tasi).




Kajla
Tasi 1 Istra;i:l1ik
'l'aJ




M1.J.jl

I'OIP'y
-







cBtJl;e Dr. Schek-y


PYKalM'a
.





Ci\M


181 '5).


OH10






*
.





n,ika

TIy;p. 67;
1 77. 5


-




JQPlyror


de Zambaur, 'dC/ ..
g i t d h ,r, (). 1 g i f' l' h i s-
t i r d l' I s 1 1927.

180, 1) 1489




181., 23.


1, 1\0

10,

'C'l1p. 27. '

117 1)
MalJIO









;,
13 1;1



1[' 77 13:


1, 1. MOjl).



;Ie
,OIH



Mp'I}e.
;Ie






;Ia










120'0





IperOCTe




'31 18-II-1885
(3 130'2).
)12


1, 1, !lI70--176.





179





Ica,PlajeBlcKoM
'



(Evkaf



1, 177



*

11.

KIj:'03 IPlaaHe

1916
proslosti b';),s,an-
skih
6
4





OBie




110'
OIH






9) I, ICill. 1,
1189, 3
12*
,180









'MrepKa, ')"


Ihtiryatsiz k.a-
gi.denrlelfe d.ah'i Geliip
h'a!ssa h.aruf salk:iH












jre
,8<





OBle


10
.



jra1lce
,
*



6'iya'h/at

Seyahiartri,armesi
8.
5, 190 IV


5)
Cubeptic


3.
7, VI,
195 7

'0'

Hle

8 197., Tra6.

3



Radt:sav, '1197, 13: 0.-

Vlav

jre
jre








96. 1949, 73


I
6
1947
ry



XVI


. -




i













IJ1I

'OICHOIBY jeAlIiolf




HaolclIioIB'Y XalMep
(Se-
Janiki)



$J)L,
(Fltigel II, 246, 1030).

HalC ..



Tarihi Selaniki




I;,e

JY1:elcTY "-1.3 aYTOIP,a!



KOlje
,kadlrgla: :11
Elp'CTe
ergaHon kilender





alay bay,pagl, kir lalt")

rnpe 110'
1)
Tarihi Mustafa efendi,

Ice


2)

Halc, Ttirkmen kl,Zl

181 '
HelfO
kadirga klr at



11BlpQeIbe

TyprCKe
(bir rivayete
g6re) 'KarKO



OIBY

_






Y:CI!1CIO











jle



KOI;e





's-selatln.

B,elp.oB,a'1'Ho
Ktin:h-u 'I-ahbarr.
TYIPICK,e

T'Y1pICKe





AOlraiJaja


182






IBlp'eMeHY




1, 1948, '1]3>---84).


BI3
II




,WI1pao






,cIB,ojOlj, IHa








HlaMe

jelpl
1911
1911),



I@D



1940),




.




64 A\jldlC
26 1470


201)'

1470

20 147'0
26


64;
199).
Aja1c 9 .
1475.
cBaKolJ;
]470 1475
1475
YTBIPIjyje
B1ehe


64).
31 1475.

203).


10 1476.
Hle,ro





64, 65),


IJe

1910, 622-623
h
1, ICH. 1, 1145-1149).

MeIjYIBIP,eMeHY 23 2
1477 27 ..

<01801;i
jlE<

,0'lleIT

IC'Be 2 '0;KTI06ip,a
1478

10
1476,
TIOM
ICl3!e 27 1477,

1913, 399).


OBIO





1934, 9; 42 l{jPIC-
22).
MYIP'a

iClB.olj:e



2 1478


Ice 14 1478.
21
1480 65),
31 9 j,YIHla)


184-185) ",.
jle

oHalKO

9 x,olhe
10






16 1481

28 1482

20 1483
ifIOBIil:

20
1484.
l'pla'f.
10 jaHyalpa 1486. 205),

16 1485,




183
1478 1483











Dr. Osman Turkiye
topl1ak hukuku [Helleten 47, Ankrarra 1948,
549-573]
OCIMaH


31],



iI1


a,pfEIOiM
Ijie



Ijie

yrrp,alBY IBO,j:HIe,

CTd1pe TypICK'e.









calB

(cLe:v1et miilkii-
miri), OIB,OIM
TOljl OB1d'j

OCMaiHICKiQlj
l!1PI3!BIJ1J
184


,aCHOIB

(6rfi hukuk)



'OIBY





TaMt
10'

,Blp,eMeHa TOMI\:iHe
ocHalBY

Typlc,K,aj



Yl1BIP'-
.. K6pri1lii M'Olja
- TY'P'aIH -



33.


IHle'


(arz-i miri).

!C1'IPlaIHe



- -



la,['2-1 suttani
a,r:azi [J,-i.ktaiyt! arz-
1 ,divan ia:l-keblr
dalalY j!elclY

'JIKO-
Ice

Ice
HaIK,oH




IBlp,aTe



10lZI.






KO:jlo'j
IC!BICIP





YBIP'-


ICIHoje





I;,e



tapu


1/5)
(ikta)
ak<;es.i, kap<;ur




110:

IKao'







loe Kojlel
IBlpicTe:

ICIB,e

jle


ICY
IKOjeCY
;j1e















oC'Tal5e ,plaj,a






Taji





Ice


130

Ice YCT03HIOil3e 1IG0jy IOIH

OIHiAa






ICIBlOlje







10'



oCT10IKY.
185


000




31
HBIlOI ICY
-
-

I01a:TipaIM10'

jlel
TYiPIOK'OIM








CM.aTPI3J (ba/b1a)






(tii're)


ICITI3J

ICXBa-
10

..









,C1:\p,aIHe



ICY
I<'Olje



YIJjplalB,oM
186
OBIG'j
11(11:1{-

IMldlce


'OIBIO-


pqj

j1e











OMelP'

jCiK,e





jlel





I10IT!p1e6aMa '.

MIHTelple,ca,

,O\Zt IC'!1PI3lH.':


Tlpte6a
f:Y

'Cle






IC11PY:KTYPlY

OBOfJa

3al1'0 'Kalp1dKTep




Dr. Mustafa Akdag, Osmanli imparatorlu-
gunun kurulu!? ve inki!1afi devrinde Tii.rkiye!nin
iktis'adi vaziyeti (Belleten
"
, 1949,
4'97-568).

elGOHOMICKOM Ty:plc.Ke

ABIa,


MIJ,eCiTY
:CB:je'l1CIIGOM
p,e:'l'KY CTIP'YKTYIPY.


u:e
,Cle




YIlI,ory













:ia




elGOHOMCIQOM 1G0Ja









MOIPle'













CTPB3i MaljtalPIC.Ke
XIV

XVI









'fIOlra

YHYTalP Ice







KOlje











IPYlKe

TOlfa


187
























'O'CHIOIBY




'rup,aBy ,QICHOIB,y
Bi3lnpaBO
raiyet (:paj1d.'),
sabjVb-,i r,ariy,et sahnbj
arz'




diir1'iIk.-la
palje,

30lpa




:Hiisum-I serbestiy'e
v,e \cinaiY'et). jle
2)
(cilzye)
3)
4)



sahib-i rai'Y'et
T,Olra.

XVI
188









(IKaKO' 1'10 Heidborn)

,sahib-.i .
pajel) IClaMO
Kalo,
Ice
i;JleJJ,



Ic
alKTepa.

tek1ilit'-i






1"0

i,e
'1
CKo'Plo
1430 35
resm-i bennak 12
Hesm-i agn1im 'OIBIIIie 1
170 1610
120
3,4

.(tek1ilif-l
divani'y'e)




.





ICT::IfuY
(iHa<<, evSl5t

(cizy,e). , Ice 'T1::IKotj:elPl
AII:Aalr H::IM 'OIPI-

HI&CBoj di'rlik Borj\-

31.

j1e



1) muka-
ta'a, 2)
(havass-l 3)
(t,ek1ilif-i divaniye),
331 QB,aIIl:Y

mukata'a
I1



YCIBOM

(k1itib) Ijie
tjIlBalHa

iKolj,a ICY
mukata'a
I;,e y>5ejPIY.



hava.Je. 3&1


IC




havaIe, muteferrika.
hass-I

ak<;esi) 60/0

X'dIC.


kaPlkulu.

Icy

10010
TejpleT (,cizye).






20 liierAHY

100






'KalO IPiel3YJ1T1aT
XVI

UlelP
IPlaje
(Ie





t.:
,al1pl!liHe ICIB'a

1548

4{)
60
3,: K!liCY
1/3.
120
2/3. TOI.r:a


.'Icy




(ifraz)
-
- 61110
IIJ!OIBehaHe

MYIP'aTa III

'1\0 ICy

'Rla

189



III






III Ice

I()

- ktirek<;i bedeli),

100 25
.




HajlBlehe.

!plaja
{'lpeillKa -
-
110Ira.

26
.
20


20
aIP,CK
50

aviiriZ
(ktirek<;i b,edeli). 1'O.!'Idl

.

1545
20
1) 48
II
25 30
MYlp1d'Ta 35 40 .



12
1
4

III
,{) jle 1/3 HeI10

1592
190



48 3S4
200 24 192

12
96

3a1io
30
70

16 NKIOI
(tefa-
vtit-i hasene, hii'Cicet ak<;esi),
100

140
I :jle


1604
140
400-500 11ora
5-6


(agnam be-
d 1i ) 140
26 gulamiye,
170


26
!Piaja
rCBaKe 1
100 122









rcy



MYJPiama
ICIV.iCTeM :J<Jorje

ue


jre:

ICe


miihimme


''IiOIM rC
XVII
!v!I01ry



ill110 l!Ja

io

CIM
33JTIO
'CIY


>CIB:Qj



:Q. (>>iCizye), iKIOjy

110'
1592
IOIHOM







48, 24 12
VIII






Q




rpJaj.e
1Z






rOIH .
pa\ily,

<;itft bozan resmi.
1045 = 1635

1950,
364-5, 285.) -


iCie


IIIIP<aJB\01.



Paii!Y.









Serbestiye. Y'!GO








lie
Xarc,














10


191
Osmanli D1evletinin
Merkez ve Bahriye
632.
Beh




(Tiirk


(OsmanJJi
metha!, OsmanLi DeNleti - Ka>]:'U-
kuLu Osmanbl De/V'Ietinin Sa.ray
Iat.i), 1948 (VIII
16)





..



ayTOIP'






















c:a.Mr.J





0'




192





(RiIc:::,u,t', Marsig1i











,

O'rIPO:W'd'H
aYTIQlp ICia


,Kaj1e
31


'['OIKY




'01 1I1'O!-

,{ V


'!'IaIBiOp'e
Y'IJ1pla,-


HalC

'0IATOB10iPHY

ICy


.oICIHYTKY
jleAHe

IIDal-










KIPlajy

xYMaljYHa
'!'eIP'X

10'




101



Ice

y,CTaJJ:llaIB1a,


'!blIH-



TYlptCKIOM

!CTp'aHItX

XVI,

r.iie





BiP,CTaIMa




II
,'Ie,

17





III
'::1
'C1Ea,1


AaT'd



CTBQ tCt3JCTG
()





M<JIplIla-
()
BpICT,aM'J



{)

TyplCKe
193
1iIPlajy

-1\1
48
95

,00'0.


Mle!-








13
Prilozi upotretiti sledecu tran.skripcij,u:
1) Turski tekstovi bliti transkribovanj sadasnjom turskom bez obzi-
da se vrsi tra'illskripcija tekstova pi.sanih arapskim Samo u slucaju da
seze1e dati trans1jiteraci.j,e, upoitrebice Se slova i perziske tran.skrip-

2) U arapskojtra<llJskri:pciji upatreblce se:
..:- = !, = 12;, = 1)., t = h, = 9, = s, = v<> = <;1, .1 = t, =
L = " L --:- g, = q, = \v, <5 = (Na\vedena su slOVa kod kojih moze
blti spora).
( .. se transkrjbovati kao samo iza emfaJticnih v<> .1
i tvrdih t L L) glasova; se transkribovatj sa ( .. I\.\ - .i.male).
transkribovac,e s-e kako j1e 'ovdetral1skriboval1O,
kao i ;; kada IU. vezi. kraju tralHskribovace se Sa i1i
.
NUl1a,c;ja (LY..)':;) Se transkribovati ovako: ,-,l, = babull , \,l, i ;, .... \,;.
hallfetell .
3) U perzisko:j transkripciji .se t1ip'otrebiti: ..::.. = , = = '?, z,
v<> -?, = k, g jzg'ovoru), ostala slova kao u

Perziski'izafe1t tral1skribovace se ovako: 1).ayat.
4) u slucaj1u upoltrebe arapske i perziske !t,ransk6pc:ije turskih kada se zele
dati tral1skripcije araps:kog pisma, za sagirnun se