BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO SREDNJOVJEKOVNO PRAVO I FEUDALNO STATUSNO PRAVO 1. Pravna priroda feudalnog posjeda u Bosni sva vlastela u posjedu svojih feuda, feude uivali kao oevinu odn. posjed koji su naslijedili od svojih predaka nosioci prava nisu bili pojedinci nego cijela rodovi ili cijela bratstva, pa se vlastelinske batine zovu plemenita batina ili plementina jednom darovana batina nije se mogla povratiti, a vladar je mogao oduzeti batinu samo ako neki vlastelin izvri izdaju

2. Sistem vazaliteta u Bosni odnos vladara i njegovih feudalaca naziva se vazalitetom i postojala su dva vazaliteta: krunski i hijerarhijski krunski gdje je centralna vlast bila jaka i gdje su svi feudalci bili direktno vezani za vladara (krunu) a u Bosni je to bila samo krupna vlastela, a obina vlastela je zavisila od krupne vlastele pripadnici nie vlastele bili obavezni na vjernu slubu (vojna obaveza i sluenje na dvoru svog gospodara) vailo pravilo vazal mog vazala nije moj vazal tj. Vladar je sa niom vlastelom mogao komunicirati samo posredstvom krupne vlastele (vodilo do velikog uticaja i moi krupne vlastele a slabljenja centralne vlasti)

3. Imunitetska prava vlastele to su prava feudalca na posjedu i svaki je uivao trojaki imunitet: ekonomski, administrativni i sudski ekonomski: pravo vlastelina da ubire feudalnu rentu (radna-kuluk, naturalna i novana renta) administrativni: pravo vrenja upravno policijske vlasti nad naseljenicima njegovog posjeda, kao i da sudi svim naseljenicima feuda- sudski (vrlo snaan i samostalan poloaj) obaveze vlastele prema vladaru bile neodreene i labave (vojna-da slui vladaru orujem vladaru kako najbolje moe) i nisu davali vladaru nikakvu odreenu godinju dadbinu

4. Zavisni zemljoradnici obino se nazivali kmetovima ili kmetiima i bilo im je zabranjeno naputanje vlastelinskih posjeda samovoljno odn. prelaenje s jednog vlastelinstva na drugo obaveze prema gospodaru nisu izriito poznate a vjerovatno su bili obavezni da rade na imanju gospodara-kulue 90 dana (u Srbiji 104, a u Slavoniji 150 dana)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

imali su obavezu zalaznine po kojoj su bili duni davati smjetaj i hranu svom vlastelinu i njegovoj pratnji te stranim poslanicima kad putuju kroz Bosnu teko su ivjeli i ne pruaju nikakav otpor Osmanlijama

5. Vlasi (stoari) zavisni stoar Vlah (rije starogermanskog porijekla znai Rimljanin) tokom vremena postepeno nastanjivali Bosnu i od nekadanjeg nomadskog naina ivota prelaze na ivot u katunima u kojima provode zimske mjesece,a kasnije se spominju i stalna stoarska sela u direktnom odnosu prema vladaru sa obavezom da mu daju dio proizvoda u stoci i da vre komordijsku slubu u ratu i daju tovarne konje za prijenos soli iz dalmatinskih gradova imali su laki poloaj od zemljoradnika jer su po katunima imali odreenu samoupravu sa svojim vlakim starjeinama

6. Robovi vlastela nikad nije drala robove jer se trgovina robljem smatrala nedostojnom i sramnom pa su se njom zanimali uglavnom stranci katolika crkva zabranjivala dranje robova katolike vjere u XV st. poveao se obim trgovine bosanskim robljem, a su i seljaci prodavali svoju djecu u ropstvo za vrijeme gladnih vremena

7. Gradovi i gradsko stanovnitvo ve u doba Kulina bana tri vea grada sa utvrdama: Vrhbosna, Visoko i Drijeva (Narenta) mirna vladavina Stjepana II obiljeena privrednim usponom (razvoj rudarstva te trgovina i eksploatacija plemenitih metala-razvila se trgovina sa dalmatinskim i prekomorskim gradovima formiraju se rudarska naselja: Srebrenica, Olovo, Kreevo, Fojnica a najveu korist imaju vladari i krupna vlastela kuje se prvi bosanski srebreni novac-dinar glavni uvozni artikl bila so iz dubrovakih solana, te luksuzna roba za potrebe vlastele izvozili se lovaki i stoarski proizvodi razvijaju se domai rudarski i trgovaki centri: Foa, Jele, Jajce, Konjic, Zvornik, Srebrenik, Rogatica, Prozor, Trebinje.. stanovnici gradova preteno trgovci, zanatlije i rudari, a veinu gradskog stanovnitva inili su stranci (Dubrovani kao trgovci i Sasi kao rudari) dok je domae gradsko stanovnitvo bilo malobrojno i nikad se nije oformilo kao poseban graanski stale i nije u politikom ivotu Bosne igralo nikakvu posebnu ulogu

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

II PRAVNI SISTEM 1. Sudovi

WWW.STUDOMAT.BA

bili vlastelinski (patrimonijalni) i svaki vlastelin imao pravo da sudi zavisnim ljudima svog posjeda (sudio tako to je sjedio na nekoj kamenoj stolici, odatle pratio raspravu i izricao presudu) sporovi izmeu bosanskih podanika i Dubrovana raspravljani u jednom mjeovitom pograninom sudu koji se zvao stanak (sud se sastojao od 12 porotnika i jednog sudskog izvritelja sa obje strane) Dubrovani su imali i svoje konzule koji su rjeavali njihove meusobne sporove nastale iz trgovakih poslova i drugih odnosa po Bosni Sasima i drugim stanovnicima gradova sudio je knez koga je imenovao vladar, a u nekim gradovima postojalo je i gradsko vijee nije bilo posebnih dravnih sudova ili sudova na dvoru vladara

2. Sudski postupak podaci malobrojni, a u pogledu odreivanja mjesne nadlenosti u sporovima izmeu Bosanaca i Dubrovana tuba se podnosila sudu nadlenom za tuenu stranu dokazna sredstva najee zakletva, a stranci su pri zaklinjanju pomagali i saklevetnici znaajna ustanova u sudskom postupku bilo je pravo azila koje je bilo razvijeno i esto koriteno u nemirnim bosanskim vremenima Dubrovani su pravo utoita davali bosanskoj vlasteli, a i crkvi je pripadalo pravo azila

3. Krivino pravo i sistem kazni podaci malobrojni, a u pogledu odreivanja mjesne nadlenosti u sporovima izmeu Bosanaca i Dubrovana tuba se podnosila sudu nadlenom za tuenu stranu dokazna sredstva najee zakletva, a stranci su pri zaklinjanju pomagali i saklevetnici znaajna ustanova u sudskom postupku bilo je pravo azila koje je bilo razvijeno i esto koriteno u nemirnim bosanskim vremenima Dubrovani su pravo utoita davali bosanskoj vlasteli, a i crkvi je pripadalo pravo azila

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

III - IZVORI PRAVA SREDNJOVJEKOVNE BOSNE 1. Izvori prava i pitanje zakona

WWW.STUDOMAT.BA

nije bilo opih pravnih pravila u vidu pisanih zakona, meutim podaci iz glave IX Ljetopisa popa Dukljanina ukazuju na mogunost da je ipak postojao jedan pisani zakon Ljetopis se smatra jednim od najstarijih knjievnih dijela meu Junim Slavenima, a napisao ga je nepoznati sveenik iz Barske nadbiskupije njegova hronika u opisivanju dogaaja u vremenu od X-XV st. je puna nevjerovatnih vijesti pa je postao predmet brojnih historijskih analiza Ljetopis ima legendaran karakter ne odnosi se ni na jednu konkretnu junoslavensku feudalnu dravu, te stoga ima veliki znaaj za pravnu historiju svih junoslavenskih naroda

2. Javne isprave i liste to su osn. izvori prava koje je u vidu povelja vladar izdavao pojedinim fizikim i pravnim licima, a vei dio povelja imao je karakter meunarodnih ugovora ostale javne isprave predstavljale su vlasteoske povelje (sauvane neke u Veneciji) kojima su bosanski vladari davali zemljine posjede svojoj vlasteli kako dvorska kancelarija nije bila vrsto organizovana listine i povelje nisu bile tipizirane (svaka za sebe bila je posebna tvorevina) povelja se sastojala iz tri osn. dijela: protokol (uvod), tekst i zavrna odredba protokol se sastojao iz invokacije (prizivanje Boga- U ime oca i sina i svetog duha amen!), a poslije toga ila je titula i ime vladara koji izdaje povelju (Ja ban bosanski..) u tekstu povelje se izlae kako je dolo do njenog izdavanja odnosno dogaaj usljed kojih je konkretna isprava izdata povelja je propisivala pravilo ponaanja i predviala kaznu u sluaju nepotivanja pravila (sankcija ili kazna nije nikad bila konkretizirana) zavrni dio povelje se sastojao od potpisa i peata a obino je potpisivao pisar zvani dijak kao ef dvorske kancelarije (peat u vidu metalnog privjeska sa grbom i likom izdavaa) dosta podataka za historiju prava sadre i natpisi na stecima

3. Dubrovako i bosansko pravo imovinsko pravni i drugi odnosi su regulirani obiajnim pravom (consuetudo) u poetku mjeavina rimskog i bizantskog prava i slavenskih obiaja a kasnije prava srednjovjekovnih trgovakih gradova u Italiji politika autonomija manifestirala se donoenjem tzv. Statutarnih odredaba kojima se regulirao javni i privatni ivot kodifikacija statutarnih odredaba potvrena na gradskom zboru 1272. ime je Dubrovnik dobio svoj temeljni zakon Dubrovaki statut prvobitno se sastojao od 7 knjiga

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

poslije Statuta 1277. objavljen carinski zakon iz kojeg se vidi ime su sve Dubrovani trgovali od 1301. redovno voeni zapisnici sjednica Malog i Velikog vijea i Vijea umoljenih (senata) u dva zbornika nazvana po boji svojih korica Zelena i uta knjiga upisivane su odredbe statutarnog karaktera 1794.objavljuje se i pomorski zakon koji se temeljio na dubrovakim pravilnicima o plovidbi iz 1745. i 1781.g. PRAVO U OSMANSKOJ BOSNI

I VJERSKA STRUKTURA OSMANSKE DRAVE 1. Proces prihvatanja islama dugo vremena se odralo uvjerenje da su bosanski muslimani potomci starih bogumila bosanskih koji su usljed stalnih nasrtaja katolicizma i pravoslavlja prihvatili islam da bi se uz pomo ove uzviene vjere zatitili od obiju crkava (po tom svatanju prihvatanje islama dogodilo se masovno i u jedan mah po padu Jajca 1463.g. dok je jo sultan Mehmed II Fatih bio u Bosni) irenje islama bio je proces koji je trajao nekih 250.godina te da su islam prihvatili kako bivi bosanski krstjani tako i katolici i pravoslavni te pripadnici svih slojeva stanovnitva a posebno seljatva popularna predrasuda da je bosanska vlastela prva prihvatila islam kako bi sauvala svoje posjede nacionalistika srpsko i hrvatsko historiografija insistiraju da se prihvatanje islama odigralo u znaku psiholoke i fizike prinude (to miljenje oborio Vladislav Skari-XIX vijek ne bi zatekao nijednog kranina) islam su jednostavno irile ljudske prilike i okolnosti

2. Milet sistem u Osmanskom carstvu ivio veliki broj etniki, vjerski i jeziki raznorodnog nemuslimanskog stanovnitva (u prvom redu krani pravoslavne vjeroispovijesti) koji su imali status zatiene manjine a zvali su se milleti oni su svoje statusne, privatno-pravne i porodine odnose regulirali na osnovu kanonskog prava (izuzetak su bili bosanski katolici franjevakog reda koji su uivali slobodu vjeroispovijesti iako im je vjerski poglavar-papa bio stranac sa stanovita osmanske drave

3. Bosna Srebrena Franjevci se istakli kao rodoljubi i uvari uspomene na bosansku srednjovjekovnu dravu njihov starjeina fra Aneo Zvizdovi hrabro je izaao pred sultana Mehmeda II Fatiha i zatraio slobodu daljeg vjerskog djelovanja to mu je ovaj i odobrio te izdao 28. maja 1464.g. ahdnamu to jest obavezu-jamstvo ime su katolici u Bosni dobili mir i pravo vjeroispovjedanja 5

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

time je u Bosni nastala franjevaka provincija kasnije nazvana Bosna Srebrena

4. Pravoslavna crkva pravoslavno stanovnitvo imalo status zatiene manjine (zimmi) ve poetkom XVI st. spominje se u Sarajevu prvo pravoslavno naselje Gornja Varo u blizini Baarije gdje je podignuta stara pravoslavna crkva 1557.g. uspostavljena je Peka patrijarija a odluku je donio sultan Sulejman I Velianstveni jer su srbi kao pripadnici pomonih vojnih redova imali znaajnu ulogu prilikom osmanskih osvajanja u Podunavlju srpska crkva imala feudalni status i organizaciju sa brojnim povlasticama (jedan od najveih feudalnih zemljoposjednika) crkva djelovala slobodno a pojedinim manastirima dodjeljivani zemljini posjedi kao timari, crkve i manastiri nabavljaju i tamparije (prva tamparija 1519.g. nabavljena u Veneciji i prenijeta u Gorade u crkvu sv. ora, a u Banjoj Luci je otvorena pravoslavna bogoslovija

5. Sefardi izgonom iz panije 1492.g. i Portugala 1496.g. brojni Jevreji nali utoite u Osmanskom carstvu jer im je sultan Bajezit II iz osjeaja ovjenosti dozvolio da se nasele na elu Jevrejske zajednice bio je nadrabin Moa Kapsali i imao je sa osmanskim dvorom veoma dobre odnose u Sarajevo su se Jevreji doselili najkasnije 1540/41.g. (nekih 30 porodica) a kasnije su im se pridruile i nove skupine pa je 1565.g. osnovana sefardska jevrejska opina u Sarajevu nikad nisu ivjeli u getu, rasuli su se po mnogim gradovima Bosne i izgradili 37 sinagoga (8 u Sarajevu) a Bosna je bila rasadite rabina i hahama Jevreji su imali znaajnu ulogu u kulturno-politikom i privrednom ivotu Sarajeva i BiH (ljubomorno uvali svoj vjerko-kulturni identitet, hebrejski kao obredni i panski-ladino kao svoj govorni jezik)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

II PRAVO I SUDSTVO U OSMANSKOJ BOSNI 1. Izvori prava u osmanskoj dravi

WWW.STUDOMAT.BA

osnov pravnog poretka inilo je muslimansko pravo openito poznato kao erijat (jasni ili pravni put) izvori erijatskog prava su Kuran i suna (hadis) , a postupak tumaenja erijatskog prava naziva se idtihad pa se analogijom zvanom kijas stvaralo pravo na osnovu osjeaja pravinosti kao sistem normi erijatsko pravo je slino rimskom pravu, a u procesu tumaenja erijata formirale su se i pravne kole zvane mezhebi koje se po njihovim osnivaima nazivaju hanefijska, malikijska, afijska i hanbelijska erijatsko pravo je u naelu nastojalo obuhvatiti cjelokupni ivot muslimana pa je sadravalo kako propise o vjerskim obredima tako i razne svjetovne norme obligaciono pravo kao i agrarno i finansijsko ostalo je izvan domena erijata ali su jazovi izmeu erijatskog prava i normativnih potreba drave premotavani zakonodavnom aktivnosti sultana kroz zakonike zvane kanuni, fermani i hatierifi

2. Krivino pravo osnov krivinog prava bilo erijatsko pravo a sva su se krivina djela dijelila u tri grupe: u prvu grupu spadala krivina djela za koja su kazne bile tano odreene (blud , kleveta, alkohol, kraa i razbojnitvo); u drugu grupu spadala su krivina djela za koja su kao kazna bili predvieni odmazda i plaanje umira ; u treu grupu spadala su krivina djela za koja je bila predviena samo vrsta kazne kao to je batinanje, globa odnosno novana kazna sultan je kao ef drave odmjeravao svojim kanunnamama vrstu i visinu kazne za mnoga krivina djela (nastojei da svoju kaznenu politiku prilagodi fiskalnim potrebama drave pa su preovladavale imovinske kazne) erijat nije pravio razliku u kanjavanju s obzirom na staleku pripadnost poinioca krivinog djela (pravila se jedino vjerska i spolna razlika)

3. Sudska organizacija sudsku vlast vrio kadija (presuivao, vodio krivine sporove po erijatskom pravu, a veinu sporova nemuslimani su rjeavali na osnovu svog milletskog prava kadija bio nadlean za sve sporove koji su se ticali administrativnog, poreskog i zemljinog prava, vodio poslove starateljstva nad maloljetnicima, vrio nadzor nad poslovanjem vakufa, u njegovom prisustvu odreivane su cijene u ariji svim poslovima koje je obavljao kadija je vodio posebne knjige zvane sidili, a suenjima i vijeanjima kod kadije prisustvovalo je 10-12 vjerodostojnih ljudi muslimana i nemuslimana (neformalna porota)

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

nije postojala institucija apelacije to jest albe a stranka je mogla nezadovoljna presudom obnoviti postupak ali pred istim kadijom pored kadije organ sudske vlasti bio je i muftija kao najstariji islamski sveenik koji je u obliku fetve davao odgovore kako da se rijei izvjesno konkretno erijatsko pitanje

4. Gradska i druga lokalna uprava i samouprava u Carstvu su se razlikovale etiri vrste naselja, to su bili velegradovi (eher), mali gradovi ili (kasabe), zatim trgovi ili (bazari) i sela (karije) stvarna urbanizacija Bosne poela je, ustvari, sa uspostavom osmanske vlasti Znatnu ulogu u toj ranoj organizaciji Bosne imali su razliiti derviki redovi koji svoje tekije ili stanita uspostavljaju pored vode ili drugih zgodnih i pogodnih mjesta tako su nastali i razvijali se eher Sarajevo, eher Banja Luka i drugi gradovi i kasabe stanovnitvo pojedinih gradova moglo je posebnom carskom poveljom biti osloboeno izvjesnih nameta i obaveza, u Bosni je to bio jedino sluaj sa Sarajevom, ije je stanovnitvo bilo osloboeno izvjesnih obaveza u korist bosanskog (vezira) u gradovima je postojala posebna samouprava sve zanatske i trgovake djelatnosti bile su obuhvaene esnafskom organizacijom esnafi su djelovali kao samostalne organizacije na osnovu svojih statuta. Time su bile propisane odreene mjere i standardi kojih se svaki lan esnafa morao pridravati u izradi ili proizvodnji svoje robe i pri pruanju usluga muterijama tome su se starali organi esnafa, njegova skuptina i uprava zvana (londa) na elu esnafa stajao ehaja ili ustabaa, to je u pravilu bio najbolji ili glavni majstor u jednom esnafu esnafske uredbe u Bosni su ukinute 1850.g. za vrijeme Omer-pae Latasa, kada se prelo na slobodno-trite ili kapitalistike standarde i pravila privreivanja

5. Vakufi po erijatskom pravu vakuf je dobro ili imovina koju zavjeta, zvani vakif, dobrovoljno ostavlja na javnu upotrebu i opekorisne svrhe vakufiti se mogla samo nepokretna imovina, kao to su zemlja, stambene zgrade i privredni objekti, odnosno izuzeta iz pravnog prometa ta se imovina vie nije mogla prodati ili na drugi nain otuiti, ako neko kao svoj vakuf sagradi damiju, on gubi pravo vlasnitva im se u njoj obavi prva javna molitva najee su se podizali imareti, musafirhane te vodovodi i javne esme erijatski sud je istovremeno, obino na prijedlog vakufa postavljao muteveliju (upravnika) koji je vodio poslove datog vakufa vakuf je u pravilu bio opi i samostalni (srf) ijim se je dobrima koristila muslimanska zajednica, ali i nemuslimani, pa i stranci i svi putnici namjernici 8

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

u Bosni su postojali brojni mali i veliki vakufi najpoznatiji su za bili vakufi Isa-bega Ishakovia, utemeljitelja Sarajeva, te Gazi Husrevbegov vakuf

6. Mulk mulk ili erazi-memluke je bio privatna svojima za razliku od erazi-mirije, dravnog vlasnitva posjednik mulka imao neogranieno pravo raspolaganja svojim posjedom posjednik je mogao svoj mulk za ivota prodati ili na drugi nain otuiti, a u sluaju smrti njegova su mulkovna dobra nasljeivana po odredbama erijatskog prava mulkom obino su bili obuhvaeni kua sa okunicom, baom i pola dunuma zemlje u Bosni su u narodnom, kolokvijalnom govoru mulk zemlje obino nazivane (milja) odnosno (miljevi)

III TANZIMAT (REFORMA) I TANZIMATSKO PRAVO 1. Hatierif od Gulhane sultan Abdul Medid poeo svoju vladavinu 1839.g. izdavanjem poznatog Hatierifa od Gulhane (Plemenitog ili asnog dekreta iz kue rua) esto naziva osmanskom Poveljom sloboda kao (Bill of Rights) sultan ovim aktom na prvom mjestu garantira svim svojim podanicima, bez obzira na religiju ili sektu, potpunu sigurnost ivota, asti i imetka dalje se obeava uvoenje stalnog naina razrezivanja i ubiranja poreza (proklamira jednak i redovan sistem regrutiranja vojnika i trajanje njihove slube) odreeno je da e ubudue svako optueno lice, poslije istrage i ispitivanja, biti javno sueno u skladu sa carskim i (Boanskim pravom) svako ko posjeduje imovinu bilo koje vrste slobodan je s njom raspolagati bez ikakve smetnje od strane drugog lica bie donijet rigorozan zakon protiv pristrasnosti i uzimanja mita (ruvet), koje (Boanski zakon) proklinje i to je jedan od osnovnih uzroka raspadanja Carstva Hatierifom od Gulhane poelo je razdoblje reformi (tj.dovoenja stvari u red)

2. Hati Humajun (Hatt-i Humayun) pored Hatierifa od Gulhane drugi temeljni pravno-politiki akt Hati Humajun iz 1856.g. Hati Humajun je u osnovi potvrdio i proirio listu obeanja datih Hatierifom od Gulhane (Hati Humajun je direktan rezultat) uslov za uzlazak u koncert Evrope bio je da osmanska vlada prihvati reforme kojima bi se garantirala jednakost svih graana Carstva. Porta se sloila da se izda nova reformska povelja u vidu (spontanog) carskog dekreta 9

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

sveano proglaenje Hati Humajuna obavio je sultan poetkom 1856.g. u prisustvu velikog vezira i mnogih drugih uglednih linosti ovom je poveljom proglaena jednakost svih sultanovih podanika, bez obzira na vjeru, jezik ili rasu proglaeno striktno pridravanje godinjeg budeta, osnivanje banaka, angairanje evropskog kapitala, kodifikacija krivinog i trgovakog prava, reforma zatvora, uspostavljanje mjeovitih sudova, zabrana upotrebe uvredljivih epiteta i ukidanje smrtne kazne za otpadnitvo od islama Hati Hamujunom iz 1856.g. oznaen je poetak druge evropeizacije osmanskih institucija

3. Ramazanski zakon (zakonik) Osmanski zakon o vlasnitvu nad nekretninama, pravnoj nauci je openit kao Ramazanski zakon ili zakonik, jer je donijet u mjesecu ramazanu 1858.g. (regulirani oni odnosi u agraru koje je zatekao Hatierif od Gulhane) tom legalizacijom garantirano je ifluk-sahibijama batinsko (nasljedno) pravo na zemlju Ramazanski zakon razlikuje, s obzirom na njihovu pravnu prirodu pet kategorija zemljine svojine (mulk) mulk je predstavljao privatno vlasnitvo kojim je njegov titular mogao neogranieno raspolagati, kako za ivota tako i u sluaju smrti (za ivota vlasnik je mogao svoj mulk prodati, dati u zakup u sluaju smrti vlasnika mulk imanje je nasljeivao po odredbama erijatskog prava erazi-mrija -tu je spadala sva ziratna, tj. obradiva zemlja i znatan dio uma (na ovoj je zemlji vrhovno pravo vlasnitva pripadalo dravi) izuzeta iz pravnog prometa tako su ovim zakonom posjednici mirijskih zemljita (ifluk-sahibije i drugi) dobili odreeno pravo raspolaganja svojim posjedom mirijska zemlja, meutim, nije mogla biti predmet testamentalnog nasljeivanja (vakufske zemlje) ramazanski zakon nije, donio nikakve bitne promjene opinske zemlje (erezi-metruke) koje su bile u vlasnitvu seoskih opina (tu su najee spadali zajedniki paaluci i ispae, ume i vode, kojima su se seljaci slobodno koristili za svoje potrebe, petu kategoriju nekretnina spadale su puste zemlje (mevati) su obuhvatali ledine, movarna i neplodna zemljita

4. Saferska naredba poslije donoenja Ramazanskog zakona osmanska vlada je u septembru 1859.g. izdala posebnu Uredbu o iflucima u Bosni (Seferska naredba, jer je objavljena u mjesecu saferu Saferskom su naredbom konano ozakonjeni postojei agrarni odnosi u Bosni (naredbom je,. Ustvari, ozakonjeno postojee obiajno agrarno pravo, odnosno uspostavljanja iflukih odnosa) tako je nastalo odreeno obiajno agrarno pravo

10

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

prema Seferskoj naredbi, posjednik zemljita je vlasnik koji to zemljite moe uz suglasnost drave prodati, zamijeniti, zaloiti i ostaviti svojim nasljednicima (seljaka koji dri i obrauje zemlju Seferska naredba smatra zakupcem nema svojinskih prava na zemlju, mada njegov zakup ima dugoroni i nasljedni karakter) odnosi izmeu posjednika i kmeta reguliraju se putem meusobnog zakupnikog ugovora koji se u naelu zakljuivao na odreeno vrijeme kmet je mogao sam napustiti zemljite otkazati zakupniki ugovor, ali tek po zavretku etve i smirivanja ljetine (ako bi zakupac napustio zemlju prije nego to je ljetina smirena, morao bi nadoknaditi posjedniku svu eventualnu tetu) kmet je imao pravo pree kupovine ukoliko bi vlasnik prodavao ifluk, sve ove gradnje na ifluku (kmetskom selitu) izvodio je zemljoposjednik, a odravanje i popravke vrio je kmet ova naredba je zateeno stanje agrarnih odnosa postavila na privatno-pravnu osnovu tretirajui ih kao dugoroni i nasljedni zakup zemljita

5. Medella (Osmanski graanski zakonik) Osmanski graanski zakonik, knjiga pravnih propisa predstavlja slubenu kodifikaciju erijatskog obligacijonog, parninog i dijelom stvarnog prava (zakonik ustvari sadri jedno modernizirano i kodificirano hanefijsko tumaenje erijata) Medella se sastoji od dva uvodna (govora) i esnaest knjiga u govoru prvom daje se definicija pravnike nauke (llmi Fikjh) kao poznavanje erijatskih pravila o postupanju i ivljenu u drugom (govoru) skupljeno je i navedeno 99 (temeljnih pravinih prava) odnosno opih pravnih naela Medella je i poslije pripasti Carstva ostala u upotrebi u Turskoj do 1926.g., kada je zamijenjena novim, sekularnim kodeksom graanskog prava (taj novi Turski graanski zakonik) PRAVNI SISTEM BOSNE I HERCEGOVINE I AUSTRO-UGARSKA 1. Sudstvo slino upravi u pravosuu je zadrana osmanska organizacija sudstva. prvostepeni su bili kotorski sudovi kojih je bilo 48. Apelacionu vlast vrilo je 6. okrunih sudova. U Sarajevu je od 7. jula 1879.g. poeo djelovati Vrhovni zemaljski sud pri svim tim kotarskim sudovima postojali su i erijatski sudovi

2. Finansijski sistem jedno od centralnih pitanja bosansko-hercegovake uprave u toku austrougarske vladavine predstavljale su finansije. Novopazarskom konvencijom i Zakonom o upravljanju BiH postavljen je princip samofinansiranja bosanskohercegovake uprave 11

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

naredbom od 24. decembra 1879.g. BiH je od 2. januara 1880.g. prikljuena opem carinskom podruju Austro-Ugarske monarhije. To je znailo da se ukida pogranina carinska linija izmeu Monarhije Zemaljska vlada je 1. marta 1880.g. izriito zabranila osmanski bakarni i papirni novac, osim zlatnih i srebrenih medidija, altalika, balika i kasida.

3. Poreski i monopolski sistem carine su donosile znatan prihod ali je osnovni teret samofinansiranja bosanskohercegovake uprave snosio bosanski seljak u vidu neposrednih poreza (to je pripremno zadran osmanski sistem neposrednih poreza dok su svi posredni porezi vrlo brzo prenijeti u cijelosti iz Austro-Ugarske) osnovni neposredni porez bila je stara osmanska zemljarina, zvana desetina desetina je zato 1906.g. pretvorena u (desetinski paual) to je bio jedan prelazni stadij izmeu desetine i modernog zemljinog poreza novim sistemom odreena je prosjena desetina ili desetinski paual za period od deset godina koji e se davati sa jednog zemljita ili parcele radi uspjenog obavljanja finansijskih poslova i privlaenja kapitala iz Monarhije nastojala je zemaljska uprava razviti u BiH odgovarajui bankarski sistem

4. Agrarni odnosi traei za sebe BiH, Austro-Ugarska je tokom istone krize i na Berlinskom kongresu stalno isticala da su agrarni odnosi osnovni uzrok sukoba koji potresaju Bosnu i da je osmanska uprava nesposobna da rijei to pitanje Careva vojna kancelarija izdala je 12. oktobra 1878.g. naredbu zemaljskom poglavaru Josipu Filipoviu da se reguliranje agrarnih odnosa izmeu posjednika (ifluk-sahibija) i zakupca (kmetova) vri na osnovu osmanskih zakona, posebno Saferske naredbe istovremeno je izvrena slubena recepcija osmanskog zemljinog i agrarnog prava Monarhija se plaila da bi naglo i radikalno rjeenje agrarnog pitanja izazvalo krupna ekonomska i demografska pomjeranja Austro-Ugarska se orijentirala na rjeavanje agrarnog pitanja putem fakultativnog otkupljivanja kmetovskih selita, dobrovoljnim sporazumom izmeu age i kmeta ili zakupca (na toj je osnovi otkup tekao veoma sporo) praksu dobrovoljnog otkupa kmetova uz pomo vlade sankcionirao je poslije dugih politikih borbi Bosanskohercegovaki sabor zakonom od 13. juna 1911.g. o davanju zajmova za fakultativno otkupljivanje kmetovskih selita bez obzira na spor tempo otkupa, muslimanski su zemljoposjednici stalno slabili i propadali. ta je situacija kulminirala u trenutku raspada Austo-Ugarske u jesen 1918.g. kada su seljaci silom i jednostrano prisvojili zemlju koju su, pod zakup drali, palei jednovremeno mnogim muslimanskim zemljoposjednicima kue i gospodarske objekte (stanje anarhije i bezvlaa u agraru) regent Aleksandar Karaorevi faktiki je sankcionirao svojom proklamacijom seljatvo ve 6. januara 1919.g. 12

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

5. Graanska prava lanovi 2-30 bh. Ustava sadre odredbe o graanskim slobodama, poznate iz veine graanskih ustava i deklaracija o pravima To znai da je ovim lanom u BiH proglaena opa graanska jednakost. U tom se smislu lanom 8 svim graanima BiH (ujamava sloboda vjere i savjesti) prema Ustavu priznata vjerska udruenja bila su: muslimansko, srpskopravoslavno, rimsko i grko-katoliko, evangelistiko uivanje graanskih prava (nezavisno od ispovijedanja vjere) ali se (ispovijedanjem vjere ne smiju uskraivati graanske dunosti)

BOSNA I HERCEGOVINA U PRAVNOM SISTEMU JUGOSLAVIJE IZMEU DVA SVJETSKA RATA I VIDOVDANSKI USTAVNI I PRAVNI POREDAK 1. Pravni karakter i struktura Vidovdanskog ustava Vidovdanski ustav je imao karakter jednog ustavnog pakta ili sporazuma zakljuenog izmeu Ustavotvorne skuptine, kao narodnog predstavnitva i kralja kao dravnog suverena. Vidovdanskim su ustavom ozakonjeni: (1) nacionalni unitarizam, (2) dravni centralizam, (3) monarhijski oblik vladavine, (4) ogranieni parlamentarizam, (5) privatno-vlasniki (buroaski) ekonomski poredak o Nacionalni unitarizam se govori o nazivu drave, njenom grbu, zastavi i jeziku. Ustav smatra da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan jedinstven narod koji ima imena. o Logina posljedica nacionalnog unitarizma je dravni centralizam. o Monarhijski oblik vladavine, koji je ve odreen prvim lanom Vidovdanskog ustava. o Kraljeva ustavna ovlatenja najvie su bila izraena u odnosu na Narodnu skuptinu. Kralj je prema Ustavu imao prema Narodnoj skuptini izrazito nadreen poloaj. o Vidovdanski ustav je, najzad, ozakonio privatno-vlasniki sistem Privatno-vlasniki odnosi tieni su nizom posebnih zakona.

2. Senermenski ugovor i BiH Od svih meunarodnih ugovora koje je Kraljevina SHS zakljuila samo se Senermenski ugovor, odnosno mir sa Austrijom, neposredno ticao Bosne i Hercegovine. lanom 204. ovog ugovora potvrena je teritorijalna cjelovitost Bosne i Hercegovine . Pored toga , odnosno Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca obavezala se da e muslimanima Bosne i Hercegovine pruiti punu zatitu svim njihovim ustanovama.

13

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

Senermenski ugovor je 10. maja 1920.g. proglaen za privremeni, poslije donoenja Vidovdanskog ustava za stalni zakon, te je kao takav predstavljao osnovni pozitivno-pravni izvor zatite manjina u Jugoslaviji.

II ESTOJANUARSKA DIKTATURA I RAD NA UNIFIKACIJI PRAVA 1. Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature estojanuarski reim je odmah pristupio zakonskom ureenju odnosa sa priznatim crkvama i vjeroispovijestima. U vrlo kratkom roku donijeti su, odnosno aktivirani zakoni o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Jevrejskoj i Islamskoj vjerskoj zajednici. Zakon o izboru patrijarha SPC od 6. aprila 1930.g. i Zakon o izboru reisululeme od 4. juna iste godine. Ostao je jedini nerazjanjen poloaj katolike crkve, iji se status nije mogao rijeiti bez sporazumom sa Vatikanom. Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature zasnivalo se na tri osnovna principa: o (1) naelo su sve priznate vjeroispovijesti meusobno ravnopravne; (2) vjerske zajednice su podreene dravi; i (3) vjerske zajednice imaju status javnih korporacija koje uivaju dravnu zatitu i materijalnu pomo Drava je ovim zakonodavstvom prenijela na crkve i vjerske zajednice neke svoje funkcije, u oblasti branog prava.

2. Likvidacija agrarne reforme u BiH Jedan od osnovnih problema koji je diktatura naslijedila iz parlamentarnog reima bilo je agrarno pitanje . Stanje anarhije i bezvlaa u agraru, Aleksandar ozakonio je u svom manifestu 6. januara 1919.g. U trenutku stvaranja zajednike jugoslavenske drave 1. decembra 1918.g. u BiH je preko 62% privatne zemlje bilo u muslimanskom (bonjakom) vlasnitvu. Trebalo je potpuno socijalno-ekonomski unititi muslimanske zemljoposjednike, a Bonjake u cijelosti nacionalno-politiki razoriti i podjarmiti. estojanuarskim reim odluio je likvidirati agrarnu reformu. To nije bio nimalo lahak zadatak. Trebalo je zadovoljiti zemljoposjednike i veleposjednike, ali i izbjei nezadovoljstvo seljatva i njegovo eventualno suprotstavljanje vlastima. Nizom zakona, reim je propisivao nain likvidacije agrarne reforme posebno za svaku od pokrajina BiH je, u odnosu na druge pokrajine, prola najgore. Naknada za jedan hektar za oduzeta kmetska selita u BiH ispod svake stvarne vrijednosti zemlje. BiH, kao i sve druge zemlje u Evropi, nije mogla izbjei dokidanje ostataka bivih feudalnih odnosa. Problem je u tome to to nije uinjeno uz pravinu naknadu i u skladu sa ekonomskim pravilima agrarne reforme. U stvarnosti agrara reforma posluila je kao sredstvo jednostranog obezvlaivanja Bonjaka i postizanje odreenih nacionalno-politikih ciljeva.

14

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO PRAVO U USLOVIMA NARODNOOSLOBODILAKOG RATA Foanski propisi Naela iznijeta u lanku E. Kardelja posluila su kao osnov za donoenje prvih propisa o NOO-a. Te propise donio je Vrhovni tab Narodnooslobodilake vojske Jugoslavije (NOVJ) za vrijeme svog boravka u Foi u februara 1942.g. Odatle se popularno zovu Foanski propisi. Ovi propisi sastoje se iz dva akta. U prvom se govori o zadacima i ustrojstvu NOO-a, a u drugom se daju objanjenja i upustva za rad NOO-a u osloboenim krajevima. Prema propisima NOO su privremeni i izborni organi vlasti sa osnovnim zadatkom da aktiviraju i ujedine sav narod u (borbi protiv okupatora i njegovih domaih slugu) Njihov zadatak je, takoer, da u borbi protiv faizma ostvaraju jedinstvo itavog naroda i svih njegovih rodoljubivih snaga. Sve to je bilo uz okupatora, a protiv NOB-e i NOP-a predstavljalo je (staru vlast)

Krajiki propisi U septembru 1942.g. negdje u Bosanskoj Krajini Vrhovni tab izdao je nove propise o NOO-ma kojima su oni dobili potpunu potvrdu kao pravi, stalni i jedini organi narodne vlasti. Po mjesecu u kojemu su objavljeni ovi propisi se zovu (Septembarski) a po kraju u kojem su donijeti (Krajiki) Krajiki propisi se ustvari sastoje iz dvije naredbe Vrhovnog taba. Prvom naredbom regulira se nain iznova NOO-a, drugom se obrazuju vojnopozadinski organi vlasti Smisao donoenja ovih novih propisa o NOO-ima to oni prestaju vie biti privremeni i postaju stalni organi narodne vlasti. Krajikim propisima ozakonjeno je ope i jednako pravo glasa po kojem pravo da biraju i budu birani imaju svi mukarci i ene sa navrenih 18 godina ivota. Krajikim propisima, najzad, formirani su i vojnopozadinski organi. To su bile komande podruja, komande mjesta i partizanske ili seoske strae. U zadatke vojnopozadinskih organa spadali mobilizacija ljudstva, staranje o ishrani snabdijevanju vojske, obrazovanje vojnih radionica i organiziranje javnih radova.

15

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

SOCIJALIZAM I PRAVO U BOSNI I HERCEGOVINI I PRAVO NA OSNOVAMA DRAVNOG SOCIJALIZMA 1. Agrarni i drugi imovinski zakoni Privremena narodna skuptina je po hitnom postupku pristupila donoenju zakona o agrarnoj reformi kolonizaciji i eksproprijaciji.(zakon o agrarnoj reformi) Zakon je postavio princip da zemlja pripada onom ko je obrauje. Cilj agrarne reforme bio je da se ogranii i postepeno ukloni eksploatacija tueg rada na bazi posjedovanja zemlje. Bez naknade je oduzet i viak zemlje preko 10 hektara, crkvama, manastirima, samostanima i drugim vjerskim ustanovama, kao to su vakufi. Uz naknadu u visini jednogodinjeg prinosa ili prihoda oduzet je zemljoradnicima viak zemlje preko 3 hektara kao i zemljoradnicima koji su posjedovali vie od 20 hektara. Sva tako oduzeta zemlja ula je u zemljini fond openarodne imovine. U taj fond ula je i zemlja oduzeta od protjeranih pripadnika njemake narodnosti iz Vojvodine tzv. folksdojera. Rukovanje i nadzor nad tom imovinom vrila je Dravna uprava narodnih dobara (DUND) Na dijelu te zemlje zasnovana su krupna dravna poljoprivredna dobra, ali je najvei dio te zemlje, posebno u Vojvodini i dijelovima Slavonije, dat takozvanim kolonistima. Kolonisti su bili manje ili vie siromani seljaci iz takozvanih pasivnih i (ustanikih) krajeva, uglavnom iz Bosanske Krajine, Like i Crne Gore, Zakonom o eksproprijaciji izvreno je razvlaivanje, liavanje prava svojine i oduzimanje drugih imovinskih prava svim onim koji su sudskom presudom proglaeni saradnicima okupatora.

2. Ustav FNRJ i BiH U toku rada na ustavu, Ustavotvornoj skuptini su stizali od graana razliiti prijedlozi i sugestije u pogledu nekih ustavnih rjeenja i formulacija., tadanji ministar Milovan ilas rekao je da je (karakteristian prijedlog jednog muslimana, da bi trebalo unijeti estu buktinju u na dravni grb) Tim povodom ilas je rekao da Ustavotvorna skuptina ne moe raspravljati o tome da li su Bonjaci nacija ili nisu, jer je to (teorijsko pitanje) koje se ne moe rjeavati (jednim dekretom) Ako bi estu buktinju trebalo unijeti kao simbol est federacija (republika), onda bi se o tome moglo raspravljati, istakao je ilas. Ali , poto se stalo na stanovite da svaka nacija treba dobiti svoju buktinju, onda u svakom sluaju mora biti samo pet buktinja. Time ne negiram (posebne crte kod Muslimana) Izglasavanjem Ustava FNRJ 31. januara 1946.g. Ustavotvorna skuptina je obavila svoj zavrni in. Odmah je nastavila dalji rad kao Narodna skuptina FNRJ.

16

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

3. Nacionalizacija i druge privredne mjere

WWW.STUDOMAT.BA

Nova vlast je za osnov ekonomske politike, po sovjetskom uzoru, uzela nacionalizaciju privrede. Nacionalizacija se kao vid podravljanja, odnosno oduzimanja privatne imovine u korist drave poela provoditi jo od 1946.g. Od bivih vlasnika preuzeta su sva velika privredna, industrija druga preduzea domaeg i stranog privatnog kapitala. Novi Zakonom o nacionalizaciji iz 1948.g. nacionalizirana su i sva manja trgovaka preduzea i radnje. Tom imovinom upravljala je i rukovala Dravna uprava narodnih dobara (spomenuti DUND) DUND je postavljala prinudne upravitelje, prinudne uprave i delegate. Ekspropriiranu, konfisciranu, sekvestriranu i nacionaliziranu imovinu DUND je potom predavala na koritenje odgovarajuim saveznim i republikim ministarstvima. Proces nacionalizacije u Jugoslaviji dovren je zakonom iz 1958.g.

4. Kolektivizacija poljoprivrede Uporedo sa agrarnom reformom i kolonizacijom pristupilo osnivanju seljakih radnih zadruga sa razliitim stepenom podrutvljavanja zemlje, stoke i orua za rad Tom je akcijom KPJ htjela opovrgnuti optube sa sovjetske strane da je skrenula sa puta socijalistike izgradnje. Cijela je akcija bila kontraproduktivna, a zbog manje-vie prisilnog naina na koji je provoena izazvala je mnoge otpore meu seljatvom. 1950.g. u zemlji bilo skoro sedam hiljada seljakih radnih zadruga. Vlasti nakon toga, poinju sa postepenim rasformiranjem seljakih radnih zadruga. Slubena odluka o njihovom rasputanju donijeta je 1953.g.

II PRAVO SAMOUPRAVNOG SOCIJALIZMA 1. Ustav 1963. Godine Vlast je sve ove procese normativno objedinila i podigla na nivo formalnih ustavnih principa, donoenjem novog Ustava 7. aprila 1963.g. Ovim ustavom dotadanja FNRJ dobila je novi slubeni naziv Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ), koji e zadrati do kraja svog postojanja 1992.g. Ovim je ustavom, kao osnova SFRJ definiran slobodan udrueni rad i samoupravljanje radnih ljudi i graana, uz pravo odluivanja o proizvodnji na drutvenim sredstvima i drugim oblicima rada i raspodjeli njihovih rezultata u sferi drutvenih djelatnosti. U praksi se ubrzo pokazalo da je cijeli sistem drutvenog samoupravljanja od poetka bio i ostao birokratiziran. On je u biti predstavljao puku transmisiju partijske drave koja je putem partijskih komiteta sve kontrolirala i drala u svojim rukama. 17

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

2. Ustav 1974. Godine

WWW.STUDOMAT.BA

Ustav iz 1974.g. je rezultat jedne od najteih i najsloenijih dravnopravnih i politikih kriza kroz koje je Jugoslavija prola u vremenu od 1945.g. pa do svog raspada 1991/92.g. Taj je ustav predstavljao zadnju Titovu veliku politiku pobjedu. Sredinom ezdesetih godina, u uslovima sve vee privredne krize, izraen je koncept sveobuhvatne reforme jugoslavenske ekonomije, sam SKJ inicirao ovu reformu, cijeli je proces zakoen upravo od strane raznih partijskih komitetskih kadrova koji su shvatili da bi realizacijom ovog pokreta ostali bez dotadanje direktivne vlasti u sferi ekonomije. Ta je oblast bila centralizirana, velikih privrednih sistema ije je sredite i sjedite bilo u Beogradu. Polarizacija i sukob se kreu uglavnom na liniji Hrvatska-Srbija kao dva glavna konstituensa Jugoslavije. U Hrvatskoj se formira jedno partijsko politiko jezgro, nastoji iznuditi amandmane na Ustav SFRJ, kojima bi se Jugoslavija od federacije pravno i faktiki pretvorila u konfederaciju. U cijelom tom projektu Vojvodina i Kosovo, dobile bi jednak status sa republikama kao konstituensima Federacije. Nasuprot tome, tadanje srbijansko liberalno vodstvo pristaju na redefiniranje federalne drave, ali bez diranja u status autonomija u sastavu Srbije. 1971.g. izglasani u Saveznoj skuptini ustavni amandmani, kojima je Jugoslavija iz federalne faktiki pretvorena u konfederalnu dravu. Tito je na partijskom plenumu, krajem 1971.g. jednostavno smijenio cjelokupno hrvatsko vodstvo, a ubrzo potom i nosioce liberalizma u Srbiji. Njihovim uklanjanjem sa politike scene stvoren je prostor za donoenje novog ustava. Novi odnosno zadnji ustav SFRJ, u koji su ugraeni svi amandmani iz 1971.g. usvojen je krajem februara 1974.g.

3. Ljudska i graanska prava prema Ustavu iz 1974. godine U naelnom smislu rijei prava graana su veoma iroko postavljena. Ona se mogu klasificirati u tri osnovne grupe: (1) pravo na samoupravljanje i drutveno-politiku aktivnost, (2) lina prava i slobode graana, (3) socijalno-ekonomska prava. Uz prava Ustav je graanima odredio i odreene dunosti. o U prvu je grupu Ustav svrstao pravo graana na samoupravljanje, koje je u naelu obuhvatilo slobodu udruivanja, slobodu ugovora i javnog istupanja, slobodu izraavanja nacionalne pripadnosti i vjeroispovijesti. o Meu lina prava spadalo je pravo na ivot i dravljanstvo, slobodu kretanja i nastanjivanja, pravo na nasljeivanje. o Ustav 1974.g. je odredio da je za svakog zaposlenog najdue radno vrijeme u sedmici 42 sata. Svaki je zaposleni imao pravo na dnevni i nedjeljni odmor, svaki je zaposleni uivao potpuno socijalno osiguranje, koje mu je osiguravalo mnoga prava, kako za ivota, tako i u sluaju smrti.

18

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

Ustav iz 1974.g. je lanom utvrdio sluajeve besplatne zdravstvene zatite graana koji takav tretman nemaju po osnovu radnog odnosa i iz radnog odnosa. Ustav je utvrdio posebnu zatitu majke, djece i maloljetnih lica, te boraca, vojnih invalida i lanova porodica palih boraca. Ustav iz 1974.g. garantirao svim graanima SFRJ pravo na obrazovanje. Po tom lanu Drava, ili po tadanjoj ustavnoj terminologiji (drutvena zajednica) je bila duna da osigura materijalne i druge uslove za osnivanje i rad kola i obrazovnih institucija svih nivoa. Ovim je ustvari potvrena praksa besplatnog kolovanja uvedena jo 1945.g. Na osnovu besplatnog i slobodnog obrazovanja ikolovale su se generacije intelektualaca iz do tada potisnutih naroda.

+
BOSANSKO SREDNJOVJEKOVNO PRAVO Brak i porodica Vlasnitvo i obligacije Testament gosta Radina PRAVO U OSMANSKOJ BOSNI Izvori katolikog kanonskog prava Izvori pravoslavnog crkvenog prava Izvori jevrejskog prrava erijatsko brano pravo enidbeno pravo katolike crkve Brano pravo pravoslavne crkve Brano pravo Jevreja erijatsko nasljedno pravo Pojam i poeci Tanzimata PRAVNI SISTEM BIH I AUSTRO-UGARSKA Izvori prava Opci graanski zakonik BIH U PRAVNOM SISTEMU JUGOSLAVIJE IZMEDJU DVA SVJETSKA RATA Pravni sistem Kraljevine SHS Primjena partikularnog zakonodavstva Srpski graanski zakonik Opti imovinski zakonik za Crnu Goru Unifikacija prava Zatita zemljoradnika Kodifikacija krivinog prava Unifikacija graanskog procesnog prava Radno zakonodavstvo

19

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

BOSANSKO PRAVO U USLOVIMA NARODNOOSLOBODILAKOG RATA Pravo u vrijeme NOR-a Sudstvo u NOR-u Deklaracija o pravima graana BiH SOCIJALIZAM I PRAVO U BIH Novi pravni poredak Zakon o udruenom radu

20

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

PITANJA
1. Komparativno pravo 2. Pravna priroda feudalnog posjeda u Bosni 3. Imunitetska prava vlastele 4. Vlasi i robovi 5. Sudovi u srednjovjekovnoj Bosni 6. Vlasnitvo i obligacije 7. Izvori prava i pitanje zakona 8. Javne isprave ili listine 9. Proces prihvatanja islama 10. Millet sistem 11. Bosna Srebrena 12. Pravoslavna crkva 13. Sefardi 14. Izvori prava u osmanskoj Bosni 15. Izvori katolikog kanonskog prava 16. Izvori pravoslavnog crkvenog prava 17. Izvori jevrejskog prava 18. Krivino pravo u osmanskoj Bosni 19. erijatsko brano pravo 20. enidbeno pravo katolike crkve 21. Brano pravo pravoslavne crkve 22. Brano pravo Jevreja 23. erijatsko nasljedno pravo 24. Sudska organizacja u osmanskoj Bosni 25. Gradska i druga lokalna uprava i samouprava 26. Vakufi i mulk 27. Pojam i poeci Tanzimata 28. Hatierif od Glhane 29. Hati Humajun 30. Ramazanski zakon 31. Saferska naredba 32. Medella 33. Izvori prava u AU 34. Opi graanski zakonik 35. Finansijski, poreski i monopolski sistem 36. Agrarni odnosi 37. Pravni karakter i struktura Vidovdanskog ustava 38. Primjena partikularnog zakonodavstva 39. Srpski graanski zakonik (cit.''nita ne valja'') 40. Opti imovinski zakonik za Crnu Goru 41. Vjersko zakonodavstvo estojanuarske diktature 42. Unifikacija graanskog procesnog prava 43. Foanski i krajiki propisi 44. Pravo za vrijeme NOR-a 45. Sudstvo u NOR-u 46. Deklaracija o pravima graana u BiH 47. Ustavi iz 1963. i 1974. 48. Anglosaksonsko pravo u BiH

WWW.STUDOMAT.BA

21

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

POJMOVI
Allgemeines Brgerliches Gesetzbuch Barski rodoslov Dijak Dominium utile Erazi memluk erazi metnik erazi mevat erazi mevkufk erazi miri Eshatokol Feraiz Ferman Fikh Formule penali Gracijanov dekret Hadd Hatierif Homo liberes Ibadet Idab Idma Kabul Kanunnama, Koraboracija Krivina Krmija Ladino Landesgericht Mehr Mohar Muzarea Nacionalizacija Nomokanon Pentateuh Pravina, Raptores hominum Rotnici Scheriatsobergericht eher Siyaset Talak Turski paragraf Umir Unifikacija Vakufnama Zalaznina Zimmi Zinaluk ZUR

WWW.STUDOMAT.BA

22

BOSANSKO KOMPARATIVNO PRAVO

WWW.STUDOMAT.BA

23