Gos Polski

- 24 -

Nr 44/2013

Wskazwki dydaktyczne
Jakiego typu bdy leksykalne moemy spotyka u osb uczcych si jzyka polskiego?
Bdy leksykalne stanowi ponad 30% zgromadzonych przez nas bdw osb z pierwszym jzykiem nalecym do grupy wschodniosowiaskiej. Bdy tego typu s zazwyczaj najtrudniejsze do uniknicia, poniewa podsystem leksykalny ma charakter otwarty. Oznacza to, i uczcy si w niewielkim jedynie stopniu moe wykorzystywa analogi jako metod tworzenia pocze wyrazowych (inaczej ni ma to miejsce w gramatyce, gdzie dua, ale jednak ograniczona liczba regu pozwala na tworzenie form gramatycznych wedug okrelonego wzorca). Tak wic bdy leksykalne maj zazwyczaj charakter jednostkowy i z trudem poddaj si grupowaniu. Bardzo du rol przy powstawaniu bdw odgrywa interferencja midzyjzykowa, w mniejszym stopniu interferencja (wzajemne oddziaywanie na siebie dwu albo wicej elementw zjawisk lub sytuacji) wewntrzjzykowa. W wyniku dziaania pierwszej z nich uczcy si przenosi do jzyka polskiego wyrazy obce lub reguy tworzenia wyrazw oraz zakres uycia wyrazw podobnych, wystpujcych w obu jzykach. Mechanizm ten jest szczeglnie silny w przypadku jzykw podobnych pod wzgldem strukturalnym. Przy interferencji wewntrzjzykowej uczcy si odnosi w sposb nieuprawniony reguy (ktrych nauczy si czsto wczeniej) do dziaa jzykowych, ktre reguom tym nie podlegaj (hipergeneralizacja). Widoczne to jest bardzo wyranie w wypadku sowotwrstwa rzeczownikw abstrakcyjnych. Uczniowie, ktrzy poznali waciwo formantu -o, maj tendencj do tworzenia przy jego uyciu wszystkich rzeczownikw abstrakcyjnych, np. *uparto, *odwano, *leniwo. Do bdw leksykalnych (zalenie od przyjtej typologii) mog by te zaliczane bdy sowotwrcze i stylistyczne. Wrd bdw leksykalnych mona wyrni kilka podgrup: W jzyku polskim nie wystpuj uyte w powyszych zdaniach kolokacje (czsto spotykane poczenie wyrazw, ktrego znaczenie wynika ze znaczenia jego skadnikw).

2. Wyrazy o podobnym znaczeniu, lecz rnej czliwoci gramatycznej (bdy akomodacji).

Mona je traktowa jako bdy leksykalno-gramatyczne, poniewa zwykle wystarczy wymiana jednego czasownika, aby wypowied staa si poprawna take pod wzgldem gramatycznym. * Polak przyjedajcy do Kazachstanu nie powinien jako szczeglnie si obawia, e nie bdzie wiedzia jego obyczajw. wiedzie zna; bd ten moe te zosta potraktowany jako skadniowy wiedzia, jakie s obyczaje. Kontaminacje dwu rnych konstrukcji gramatycznych (tu: zna obyczaje i wiedzie, jakie s obyczaje) s czst przyczyn bdw. *Niestety, nie potrafiem jeszcze wtedy tego wiersza na pami. potrafi umie (zna) Niestety, nie umiaem (znaem) jeszcze wtedy tego wiersza na pami. Mimo i wspomniane konstrukcje gramatyczne pojawiaj si ju w pierwszym etapie nauki jzyka polskiego, to bdy zwizane z ich uyciem spotyka si czsto take u studentw zaawansowanych.

3. Wyrazy z rnych rejestrw stylistycznych jzyka:

* Kady muzumanin powinien pojecha raz w roku do Mekki, o ile pozwala kasa. Wyraz pochodzcy z rejestru potocznego, uywany gwnie w jzyku mwionym. * Jeszcze bdc uczennic, uczestniczyam w wycieczkach archeologicznych, lubiam ekskursje do rnych historycznych miejsc. Wydaje si, e wymienione bdy maj rne rda. W drugim przykadzie widoczne jest przeniesienie z jzyka pierwszego uczcego si. Wyraz ten zarwno w polskim jzyku mwionym, jak i pisanym ma dzi warto archaizmu.

1. Wyrazy o wsplnej dominancie seman tycznej, ale rnej kolokacji (czliwoci semantycznej):
* Moe to rzeczywicie wina nauczyciela, ktry zwraca uwag na rzeczy drobiazgowe. Rzeczy drobiazgowe rzeczy drobne, niewane/drobiazgi. *Rosja ma wielkie bogactwa przyrodnicze. bogactwa przyrodnicze bogactwa naturalne. *Twj poziom ycia jest ciasno zwizany z tym, ile pracujesz. ciasno cile.

Gwiazdka * umieszczana jest przed wypowiedziami lub formami bdnymi.