Funkcjonowanie rodziny dotknitej bezrobociem w rodowisku wiejskim w opinii pracownikw socjalnych OPS Czarne. S!"P ...................................................................................................................................# $.

%&' (S)O *+%,O*OC(' -&"C(- SPO.+C%/01 ( PS0C2O3O4(C%/01 5 (+!3+ 3(!+,'!-,0 P,%+61(O!- .................................................................7 $.$.6e8inicyjne ujcie bezrobocia .........................................................................................7 $.9. ,odzaje bezrobocia ........................................................................................................: $.#. Przyczyny bezrobocia ...................................................................................................$# $.7. Skutki bezrobocia dla jednostki i rodziny ..................................................................$; $.7.$. Skutki bezrobocia w aspekcie spo<ecznym i psycholo=icznym .............................9$ 9. %&' (S)O *+%,O*OC(' ( &+4O P.0 /' F-/)C&O/O '/(+ ,O6%(/0 (+&S)(+& ......................................................................................................97

9.$. *ezrobocie a 8unkcjonowanie rodziny wiejskiej ........................................................97 9.9. Problemy rodzin dotknitych zjawiskiem bezrobocia ...............................................9: 9.#. Polityka spo<eczna wobec bezrobocia ..........................................................................## #. 1+!O6O3O4(' *'6'> .'S/0C2 .................................................................#: #.$. Przedmiot i cel bada? ..................................................................................................#: #.9. Problemy badawcze i hipotezy .....................................................................................79 #.#. 1etody@ techniki i narzdzia badawcze .....................................................................77 #.#. Charakterystyka terenu i przebie= bada? ..................................................................7; 7. ,O6%(/' (+&S)' S0!-'C&( *+%,O*OC(' .............................................7A 7.$. 5rodowisko rodzinne wobec bezrobocia......................................................................7A 7.9. Psychospo<eczna sytuacja rodziny wiejskiej ...............................................................B7 7.#. 1etody walki z bezrobociem .......................................................................................B; /(OS)( % *'6'> ..........................................................................................................CD 0)'% E,F6+. ( 3(!+,'!-,0 ................................................................................C9 '/+)S GankietaH .................................................................................................................C; SP(S 0),+SF .............................................................................................................;$ SP(S !'*+3 ........................................................................................................................;9

'

S!"P Bezrobocie naley do gwnych problemw rynku pracy. Zjawisko to, szczeglnie zrnicowane regionalnie, przyczynia si do znacz cego rozwarstwienia dochodowego ludno!ci, co z kolei wpywa na wzrost poziomu ubstwa oraz grup marginalizowanych. Brak moliwo!ci realizacji aspiracji zawodowych oraz osi gania dochodw pozwalaj cych na prawidowe egzystowanie w spoecze"stwie traktowane jest jako gwna negatywna konsekwencja przemian gospodarczych. Zjawisko bezrobocia naley obecnie do jednych z najwaniejszych problemw spoecznych na !wiecie. #ozostawanie bez pracy przez duszy okres czasu powoduje negatywne skutki spoeczne, gospodarcze czy demogra$iczne, przyczynia si rwnie do powstawania negatywnych zjawisk spoecznych, ktre czsto prowadz do ubstwa, czy marginalizacji. Bezrobocie czsto skutkuje licznymi patologiami spoecznymi oraz wpywa na zaburzenie wizi spoecznych. %elem pracy jest wykazanie, w jaki sposb $unkcjonuj bezrobociem na obszarach wiejskich. #ierwszy rozdzia pracy zawiera in$ormacje dotycz ce problematyki bezrobocia, przede wszystkim wyja!nia istot, rodzaje, przyczyny i skutki zjawiska w rnych jego aspektach. & drugim rozdziale opisano, w jaki sposb konsekwencje bezrobocia wpywaj na $unkcjonowanie rodziny wiejskiej oraz z jakimi problemami borykaj si rodziny do!wiadczone t trudn sytuacj . & trzecim rozdziale przedstawiono metodologi bada", w szczeglno!ci cel, problemy badawcze, metody i techniki zastosowane w badaniach. %zwarty rozdzia pracy jest podsumowaniem przeprowadzonych bada", przedstawia midzy innymi obraz rodziny wiejskiej w !wietle problemu bezrobocia, a wic jak wygl da sytuacja psychospoeczna rodziny wiejskiej w obliczu problemu i jakie metody stosowane s w walce z tym zjawiskiem. #rac zako"czono wnioskami, wynikaj cymi z przeprowadzonych bada". rodziny dotknite

>

$. %&'

(S)O *+%,O*OC('

-&"C(- SPO.+C%/01

PS0C2O3O4(C%/01

5 (+!3+ 3(!+,'!-,0 P,%+61(O!$.$. 6e8inicyjne ujcie bezrobocia #roblematyka zwi zana z bezrobociem naley do jednych z najbardziej istotnych zagadnie" polityki spoecznej pa"stwa, poniewa ma negatywny wpyw na rozwj spoeczno gospodarczy kraju. Bezrobocie jest konsekwencj w $unkcjonuj cym systemie gospodarczym, spowodowanym brakiem moliwo!ci wykonywania pracy w stosunku do wystpujacego w danej gospodarce potencjau pracy. & literaturze spotykamy si z wieloma de$inicjami bezrobocia, co zapewne wynika z wielowymiarowo!ci i zoono!ci tego zjawiska. (ne nauki inaczej de$iniuj to pojcie. Zdaniem Z. #isza, ,,wskazanie precyzyjnej i rwnocze!nie uniwersalnej de$inicji tego zjawiska jest trudne )gwnie ze wzgldu na jego zoony i wieloaspektowy charakter*. Bezrobocie wyrasta na rnym i specy$icznym dla poszczeglnych krajw podou kulturowym, ekonomicznym, technicznym i prawnym+ przejawia si w wielu $ormach i jest uwarunkowane szeregiem czynnikw. ,ego zoono!- sprawia, e inne kryteria wyznaczaj ce tre!- de$inicji bezrobocia interesuj ekonomist, prawnika, polityka spoecznego, a inne . socjologa, psychologa czy politologa//0. Bior c pod uwag makroekonomiczne i makrospoeczne ujcie tego problemu, naley podkre!li- jego przedmiotowe i podmiotowe podej!cie do bezrobocia. ,,#odej!cie przedmiotowe traktuje bezrobocie jako kategori analityczn rynku pracy i oznacza niezrealizowan poda pracy, bd c rezultatem nierwnowagi midzy poda siy roboczej )zasobami pracy* a popytem na prac )miejscami pracy*. & tym rozumieniu, wskazuj cym wyra1nie na przyczyn zjawiska, bezrobocie wystpuje jako problem ekonomiczny. Z kolei podej!cie podmiotowe zakada rozpatrywanie bezrobocia od strony jednostek dotknitych brakiem pracy i oznacza stan bezczynno!ci zawodowej osb zdolnych do pracy i zgaszaj cych gotowo!- do jej podjcia, dla ktrych podstaw egzystencji s dochody z pracy. 2o okre!lenie zawiera odniesienie do spoecznych aspektw bezrobocia i wskazuje, e jest ono rwnie wan kwesti spoeczn 34.
0 4

Z. #isz, Zadania spoeczne, &yd. 5kademii 6konomicznej, &rocaw 0777, s. 008 9. :lonek, Bezrobocie w #olsce w ;; wieku w !wietle bada", 9rajowy <rz d #racy, &arszawa 0777, s. =4

Ze wzgldu na $akt, i bezrobocie stanowi problem spoeczny, pojcie ujto jako ?powszechnie zauwaana dolegliwo!- spoeczna, z czego wynika take, i wadza publiczna zobowi zana jest do dziaa" w kierunku jego minimalizacji3'. ,edna z de$inicji bezrobocia mwi nam, e ,,!wiat bezrobocia// to !wiat samych tylko bezrobotnych, ich specy$icznych problemw, trudno!ci, jakie napotykaj oni i ich rodziny// > ,,)...* to zjawisko ekonomiczne wystpuj ce w mniejszym lub wikszym stopniu, w gospodarce kadego pa"stwa. @znacza sytuacj, w ktrej popyt na si robocz jest mniejszy od jej poday, czyli na rynku pracy wystpuj wolne zasoby siy roboczej3A. & ujciu przedmiotowym oznacza ,,nie zrealizowan nierwnowagi midzy poda )chonno!- zatrudnieniow gospodarki*//B. Cocjologowie bezrobocie okre!laj jako ? stan bezczynno!ci zawodowej jednostek zdolnych do pracy i zgaszaj cych gotowo!- do jej podjcia, z podkre!leniem, e chodzi przede wszystkim o jednostki dla ktrych podstaw egzystencji s dochody z pracy3 =. Z ekonomicznego punktu widzenia ?Zasoby siy roboczej )zasoby pracy* to wszyscy pracuj cy w gospodarce oraz niepracuj cy, ktrzy mog pracowa- i deklaruj chpodjcia pracy, ale w danym okresie nie mog jej znale1-. Die zalicza si do nich np. dzieci i modziey szkolnej oraz emerytw. Ctrona popytu na rynku pracy to wielko!zapotrzebowania na konkretn wiedz i umiejtno!ci, zgaszana przez producentw przy okre!lonym poziomie pacy. & sytuacji kiedy oglna poda pracy przewysza oglny popyt na prac, przy danym poziomie pacy realnej, wystpuje w gospodarce bezrobocie, czyli stan, w ktrym cz!- pracownikw jest nie zatrudniona3 E. ,ak dowiadujemy si z Feksykonu przedsibiorczo!ci, ,,cz!- osb w wieku produkcyjnym, skonnych do podjcia pracy na typowych warunkach, mimo poszukiwania, nie znajduje zatrudnienia. (ozmiar bezrobocia bezwzgldnego stanowi rnic midzy zasobami siy roboczej, a osobami zatrudnionymi. poda pracy, bd c rezultatem siy roboczej )zasobw ludzkich* a popytem na prac

'

5. Grebenda, ,. &dz, Hycie codzienne bezrobotnych w regionie Irnego Jl ska, &yd. <niwersytet &arszawski, &arszawa 0774, s. >4. > 2. Borkowski, 5. :arcinkowski, Cocjologia bezrobocia, &ydawnictwo Knterart, &arszawa 077B, s.0A A 2ame, s. 0B B 9. :lonek, 2radycja bada" bezrobocia w #olsce . zagadnienia metodologiczne, ?&iadomo!ci Ctatystyczne// Dr B, 0774, s.' = 2ame, s. 0= E #. <rbaniak, #odstawy ekonomii.%z. 4 :akroekonomia, &ydawnictwo e:#i4, #ozna" 0777, s. B8

B :iara wzgldna, czyli stopa bezrobocia, wyraana jest stosunkiem rozmiarw bezrobocia do zasobw siy roboczej37 Fiteratura ekonomiczna wskazuje na trzy cechy osb bezrobotnych, mianowicieL ,,a* bezrobocie dotyczy osb pozostaj cych bez pracy, tzn. nie wykonuj cych pracy najemnej i nie pracuj cych na wasny rachunek+ b* bezrobocie dotyczy osb zdolnych i gotowych do podjcia pracy na typowych warunkach wystpuj cych w gospodarce+ c*bezrobocie dotyczy osb poszukuj cych pracy//08. :. 9abaj pojcie bezrobocia okre!la jako?przesunicie zasobw pracy ze s$ery pracy do s$ery bierno!ci zawodowej, w ktrej nie uczestniczy si w procesach pracy. Bierze si udzia natomiast w podziale produktu wytworzonego przez innych pracownikw3 00. <waa on, e ,, bezrobocie jest zaprzeczeniem zatrudnienia. @znacza ono przesunicie zasobw pracy ze s$ery wytwarzania do s$ery bierno!ci zawodowej304. Datomiast ,. (eszke de$iniuje bezrobotnego ,,jako czowieka wbrew wasnej woli pozbawionego pracy zarobkowej. Bezrobotnym jest si dlatego, e si pracy nie znalazo b d po utracie poprzedniej, b d1 po przerwie w zatrudnieniu//0'. Zgodnie z de$inicj :idzynarodowej @rganizacji #racy, ,, osob niepracuj c musi byosoba, ktra w badanym okresie )najcz!ciej = dni* nie wykonuje adnej pracy przynosz cej jej dochd lub zarobek, b d1 nie pomaga w prowadzeniu rodzinnej dziaalno!ci gospodarczej, w wymiarze nawet jednej godziny w tygodniu. 9ryterium jednej godziny odnosi si do wszystkich kategorii ludno!ci . od 0A roku ycia3 0>. ?(egulacje prawne, ktre dotycz bezrobocia s traktowane jako przynale ce do prawa pracy lub do prawa z zabezpieczenia spoecznego. Motychczasowe prawo pracy byo i jest pojmowane jako prawo osb wykonuj cych okre!lony rodzaj pracy, z wy czeniem osb, ktre s zdolne do jej wykonywania i chc j wykonywa-, lecz z braku stosownych o$ert jej nie wykonuj 30A.
7

&. 9asperkiewicz, C. :ikosik, Feksykon przedsibiorczo!ci. #ojcia . osoby . instytucje, &yd. <niwersytetu Ndzkiego, Nd1 077', s. 07 08 &. #omykao, 6ncyklopedia biznesu, Oundacja Knnowacja, &arszawa 077A, s. =0 00 :. 9abaj, Cpoeczne aspekty rozwoju, elementy przeciwdziaania ubstwu i bezrobociu, #&6, &arszawa 4888, s.48 04 6. Or tczak, Z. Ctrzelecki, ,. &itkowski )pod red.*, Bezrobocie wyzwanie dla polskiej gospodarki, I<C, &arszawa 077', s. >B= 0' K. (eszke, &obec bezrobocia+ opinie, stereotypy, &yd. Ccholar, &arszawa 077A, s. 40 0> &. (aty"ski, #roblemy i dylematy polityki spoecznej w #olsce, Mi$in, &arszawa 488', s.B4 0A K. 5damczak, #roblemy bezrobocia w!rd absolwentw na lokalnym rynku pracy na przykadzie woj. Fubuskiego, :ajus C.%, Zielona Ira 488A, s. 0A

= Zgodnie z <staw o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu, bezrobotnego okre!la si jako ,,osob, o ktrej mowa w art. 0 ust. 4 pkt 0 i 4, niezatrudnion i niewykonuj c innej pracy zarobkowej, zdoln i gotow do podjcia zatrudnienia w penym wymiarze czasu pracy obowi zuj cego w danym zawodzie lub subie, z zastrzeeniem lit. g, nieucz c si w szkole w systemie dziennym, zarejestrowan we wa!ciwym dla miejsca zameldowania )staego lub czasowego* powiatowym urzdzie pracy, jeeliL Puko"czya 0E lat, z wyj tkiem modocianych absolwentw, Pkobieta nie uko"czya B8 lat, a mczyzna BA lat, Pnie nabya prawa do emerytury lub renty z tytuu niezdolno!ci do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej dziaalno!ci nie pobiera zasiku przedemerytalnego, !wiadczenia przedemerytalnego, !wiadczenia rehabilitacyjnego, zasiku chorobowego, macierzy"skiego lub wychowawczego, Pnie jest wa!cicielem lub posiadaczem )samoistnym lub zalenym* nieruchomo!ci rolnej w rozumieniu przepisw 9odeksu cywilnego, o powierzchni uytkw rolnych przekraczaj cej 4 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalnoP rentowemu z tytuu staej pracy jako wspmaonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni uytkw rolnych przekraczaj cej 4 ha przeliczeniowe, Pnie jest wa!cicielem lub posiadaczem )samoistnym lub zalenym* gospodarstwa stanowi cego dzia specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisw podatkowych, chyba e dochd z dziaw specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osb $izycznych, nie przekracza wysoko!ci przecitnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 4,8 ha przeliczeniowych, ustalonego przez #rezesa Iwnego <rzdu Ctatystycznego, na podstawie przepisw o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalnoP rentowemu z tytuu staej pracy jako wspmaonek lub domownik w takim gospodarstwie, Pnie podja pozarolniczej dziaalno!ci od dnia wskazanego w zgoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej dziaalno!ci albo nie podlega P na podstawie odrbnych przepisw P obowi zkowi ubezpieczenia spoecznego, z wyj tkiem ubezpieczenia spoecznego rolnikw, lub zaopatrzenia emerytalnego, Pjest osob niepenosprawn , ktrej stan zdrowia pozwala na podjcie zatrudnienia co najmniej w poowie wymiaru czasu pracy obowi zuj cego w danym zawodzie lub subie, Pnie jest osob tymczasowo aresztowan lub nie odbywa kary pozbawienia wolno!ci, P nie uzyskuje miesicznie dochodu w wysoko!ci przekraczaj cej poow najniszego wynagrodzenia, z wy czeniem przychodw uzyskanych z tytuu odsetek lub innych

E przychodw od !rodkw pieninych zgromadzonych na rachunkach bankowych, z zastrzeeniem lit. d, Pnie pobiera, na podstawie przepisw o pomocy spoecznej, zasiku staego, staego wyrwnawczego, gwarantowanego zasiku okresowego lub renty socjalnej//0B. Zdaniem ekonomistw, oprcz skutkw negatywnych, bezrobocie wywouje take skutki pozytywne. ,,Bezrobocie uruchamia wzmoon konkurencj o miejsca pracy midzy potencjalnymi pracownikami, co prowadzi do wzrostu kwali$ikacji i umiejtno!ci zawodowych. :otywuje do ksztacenia, do inwestycji w kapita ludzki. #rzyczynia si rwnie do poprawy gospodarowania w skali mikroekonomicznej. Iro1ba utraty pracy zwiksza motywacj pracownikw do solidnej pracy i wikszej dyscypliny. Brak pracy jest rwnie czynnikiem ograniczaj cym nadmiern pynno!- zatrudnienia, w znacznie mniejszej skali nastpuje samowolne porzucenie pracy. &ystpowanie na rynku pracy wolnej siy roboczej pozwala pracodawcom na zwolnienie nadmiernej liczby zatrudnionych w stosunku do potrzeb danego miejsca pracy. #rzedsibiorcy mog zatrudnia- pracownikw w takiej liczbie i strukturze, jaka jest optymalna z punktu widzenia ich potrzeb30=. Bezrobocie naley do najbardziej $undamentalnych kwestii spoecznych. Brak pracy powoduje zaburzenia w zaspokojeniu podstawowych potrzeb yciowych ludzi. #rzekada si to rwnie na zwikszenie skrajnego ubstwa, zagroone zostaje bezpiecze"stwo socjalne jednostki i spoecze"stwa. Daley podkre!li-, i wzrost tego zjawiska prowadzi w konsekwencji do marginalizacji spoecznej.

0B 0=

Mz. < nr >= z 077B r., poz. 400 z p1niejszymi zmianami 6. 9wiatkowski, Bezrobocie. #odstawy teoretyczne, #&D, &arszawa 4884, s. ==

7 $.9. ,odzaje bezrobocia Bezrobocie stanowi jeden z najwikszych i najtrudniejszych problemw spoecznoP gospodarczych. @d dawna stanowi przedmiot zainteresowania zarwno socjologw jak i psychologw. ,,Bezrobocie w #olsce zbliyo si do poziomu ' milionw osb tj. 0BQ ludno!ci czynnej zawodowo. Bezrobocie wystpuje wwczas, gdy liczba osb poszukuj cych pracy jest wiksza ni liczba ludzi zdolnych do pracy, chc cych pracowa- i akceptuj cych istniej cy poziom wynagrodze", pozostaje bez pracy30E. & zaleno!ci od wielu kryteriw bezrobocia, w literaturze wyrnia si rne jego rodzaje. Ze wzgldu na gotowo!- do podjcia zatrudnienia, wyrnia si bezrobocie przymusowe i dobrowolne. Z bezrobociem przymusowym mamy do czynienia, gdy ,,poszukuj cy pracy nie mog jej uzyska-, mimo i przy danym poziomie pac realnych chcieliby j podj -3 07, a wic wtedy gdy jednostka chc c podj - prac bez wzgldu na wysoko!- wynagrodzenia, nie jest w stanie tego zatrudnienia znale1-. Datomiast bezrobocie dobrowolne jest ,,skutkiem sytuacji, w ktrej og zadowolenia pracownika z posiadanego czasu wolnego jest wikszy od sumy korzy!ci, jak daje mu uksztatowany na rynku pracy poziom pacy realnej//48. :wimy o nim wwczas, gdy osoba bezrobotna, posiadaj ca odpowiednie kwali$ikacje do wykonywania okre!lonej pracy nie chce jej podj - ze wzgldu na nieodpowiednie warunki. Bior c pod uwag przyczyny powstawania zjawiska, wyrnia si bezrobocie $rykcyjne, bezrobocie strukturalne, bezrobocie koniunkturalne. Bezrobocie $rykcyjne, $unkcjonuj ce na rynku pracy jest stanem przej!ciowym, co oznacza, e ,,wystpuje w gospodarce bez wzgldu na aktualnie panuj ce warunki do jej rozwoju. @bjte s nim osoby, ktre chwilowo pozostaj bez pracy, gdy s w trakcie zmiany miejsca zatrudnienia340. ,,,est ono zwi zane z naturaln ruchliwo!ci siy roboczej, ktr umoliwiaj mechanizmy rynku pracy i pena swoboda zmiany miejsca pracy. @znacza ono stan okresowej dezaktywacji zawodowej ludno!ci spowodowanej nie brakiem miejsc pracy, ale przej!ciowym niedostosowaniem struktury poday pracy do potrzeb rynku pracy, ma

0E 07

6. 9wiatkowski, Bezrobocie #odstawy teoretyczne, #&D, &arszawa 4884, s. 0' #.<rbaniak, #odstawy ekonomii, %z. 4 :akroekonomia, &ydawnictwo e:#i4, #ozna" 0777, s.B8 48 ,. <nolt, 6konomiczne problemy rynku pracy, &ydawnictwo Knterart, &arszawa 077B, s. >4 40 #. <rbaniak, #odstawy ekonomii, %z. 4 :akroekonomia, &ydawnictwo e:#i4, #ozna" 0777, s. B>

08 mobilno!ci zawodow i przestrzenn siy roboczej oraz niedostateczn sprawno!ci

po!rednictwa pracy//44. ,est to najcz!ciej spowodowane np. zmian miejsca zamieszkania, zmian zakadu pracy czy te wykonywanego zawodu. ?Czacuje si je na 4P'Q zasobw siy roboczej. Ct d wystpowanie bezrobocia na tym poziomie uznaje si za stan penego zatrudnienia w gospodarce. Mopiero przekroczenie poziomu bezrobocia $rykcyjnego nazywane jest bezrobociem rzeczywistym, czyli strukturalnym lub koniunkturalnym3 4'. ,,C dwie interpretacje tego zjawiska. ,edna zakada, e pracownicy niezadowoleni z warunkw staj si ?dobrowolnymi bezrobotnymi3 i druga interpretacja dopatruj ca si przyczyn bezrobocia $rykcyjnego w wymaganiach pracodawcw. Diezalenie od 1rde zerwania kontraktu o prac, wane jest, e dochodzi do swoistego ?o!mielenia si3 zrywaj cego kontrakt. ,e!li ma by- zachowana wzgldna dowolno!- kontraktu o prac i je!li ludzie maj mie- szanse poprawienia swojej sytuacji, a pracodawcy . szanse znalezienia lepszych pracownikw, to bezrobocie $rykcyjne jest konieczne. Maje ono pewn nadziej na zmian na lepsze. Die stanowi duego problemu spoecznego. %zas poszukiwania pracy w warunkach bezrobocia $rykcyjnego mona potraktowa- jako koszt transakcyjny zwi zany z niepen o rynku34>. @ bezrobociu strukturalnym mwimy wwczas, gdy ludzie pracuj cy zmuszeni s do przekwali$ikowania si w celu dalszej pracy. ? )...* wystpuje w sytuacji braku dostatecznej ilo!ci kapitau do stworzenia miejsc pracy3 4A. 2aki stan rzeczy zwykle jest dugotrway i moe trwa- nawet kilka lat. ,,< podoa bezrobocia strukturalnego le midzy innymi innowacje w wytwarzaniu wyrobw, stosowaniu technologii, organizacji pracy )uywa si wwczas okre!lenia bezrobocie technologiczne* oraz upadek nierentownych i niekonkurencyjnych gazi produkcji, co skazuje na przymusow dezaktywizacj cae grupy spoeczne. &kraczanie w $az cywilizacji in$ormacyjnej pobudza proces rewolucji naukowoPtechnicznej, ktry ma charakter globalny i zwi zany jest z szybkim rozprzestrzenianiem si innowacji, co przyczynia si do znacznej eliminacji nakadw pracy czowieka w wyniku powszechnie wkraczaj cej
44 4'

wiedz

robotyzacji

produkcji34B.

,,Zmiana

struktury

gospodarki

tworzy

dla

2ame, s.B> 2ame 4> :. :arody )pod red.*, &ymiary ycia spoecznego #olska na przeomie ;; i ;;K w, &yd. Daukowe Ccholar, &arszawa 488=, 0>4 4A 2ame 4B Z. Zioo, 2rans$ormacja struktur subregionalnych #olski poudniowoPwschodniej w procesie zmian systemu gospodarowania, ?#race 9omisji Dauk 6konomicznych #5D3, @ddzia 9rakw, 9rakw 0777, nr 4>, s. E

00 bezrobotnych bardzo trudn sytuacj osobist L pomimo znacznej aktywno!ci w poszukiwaniu pracy, nie mog oni odnie!- na tym polu sukcesu, dochodzi do dugotrwaego bezrobocia, wyniszczaj cego materialnie rodziny bezrobotnych, powoduj cego, e popadaj one w ndze. Bezrobocie strukturalne stwarza take sytuacj, gdy pewne grupy zawodowe trac sw pozycj i pomimo stosowania przez nie ostrych $orm protestu spoecznego, nie odzyskuj swej pozycji sprzed zmiany. Zwalczaj c bezrobocie strukturalne, rz dy zwykle zachcaj do zmiany zawodu, doksztacania si i przekwali$ikowania34=. & literaturze na temat problematyki bezrobocia w #olsce czsto moemy spotka- si z okre!leniem ?bezrobocie strukturalnoPpatologiczne34E. ,est to rodzaj bezrobocia strukturalnego, prowadz cego u nich do utrwalania postawy beznadziejno!ci i tym samym do braku motywacji do poszukiwania staej pracy. Datomiast u pracodawcw wywouje niechdo zatrudniania osb dugotrwale bezrobotnych347. :wi c o bezrobociu koniunkturalnym, musimy wiedzie-, i jest ono ,,zalene ktrych dziaaj podmioty rynkowe i ktre wpywaj od aktualnych warunkw produkcyjnych, handlowych, kredytowych, podatkowych i innych, w na osi gane przez nich e$ekty najcz!ciej zaamanie koniunktury niedostatecznym popytem ekonomiczne3'8. 2akie zachowania na rynku powoduj bezrobocia. Bezrobocie koniunkturalne ,,jest

gospodarczej, co z kolei moe prowadzi- do zwolnie" z pracy i tym samym do wzrostu wywoane konsumpcyjnym i inwestycyjnym, powoduj cym niski stopie" wykorzystania istniej cych zdolno!ci produkcyjnych3'0. ,,#ojawia si w $azie recesji gospodarczej, za! w okresie rozwoju moe by- cz!ciowo lub cakowicie zlikwidowane. Cpowodowane jest ono cykliczno!ci rozwoju gospodarczego i spadkiem globalnego popytu na towary i usugi. ,est ono !ci!le zwi zane z wahaniami koniunktury gospodarczej. Cpadek globalnego popytu prowadzi do spadku produkcji, to za! powoduje zmniejszenie zatrudnienia. Z niedostatecznym popytem globalnym mamy do czynienia wwczas, gdy jest on niszy od poziomu zapewniaj cego pene zatrudnienie3'4. Ze wzgldu na czas pozostawania bezrobotnym wyrnia si bezrobocie krtkoP, !rednioP i dugookresowe.
4=

:. :arody )pod red.*, &ymiary ycia spoecznego #olska na przeomie ;; i ;;K w, &yd. Daukowe Ccholar, &arszawa 488=, s. 0>' 4E 9. :lonek, Bezrobocie w #olsce w ;; wieku w !wietle bada", &yd. 9rajowy <rz d #racy, &arszawa 0777, s. =4 47 2ame '8 #. <rbaniak, #odstawy ekonomii, %z. 4 :akroekonomia, &ydawnictwo e:#i4, #ozna" 0777, s.BA '0 :. Dasiowski, Cystem rynkowy. #odstawy mikroP i makroekonomii, &yd. 9ey 2eRt, &arszawa 077E, s. '' '4 B. (ysz . 9owalczyk, Feksykon polityki spoecznej, K#CP<&, &arszawa 4880, s. 0A'

04 @ krtkookresowym bezrobociu mwimy, gdy czas pozostawania bez pracy nie przekracza trzech miesicy. Jredniookresowe bezrobocie trwa od trzech do dwunastu miesicy pozostawania bez pracy, natomiast dugookresowe trwa powyej jednego roku. Ze wzgldu na $orm w jakiej bezrobocie wystpuje wyrnia si jawne i ukryte. Bezrobocie jawne ustalane jest na podstawie statystyk ewidencji w urzdach pracy lub na podstawie opartego na standardach midzynarodowych, badania aktywno!ci ekonomicznej ludno!ci )B56F*. Bezrobocie ukryte ,, wymaga specjalnych bada" ankietowych lubSi zastosowania statystycznych metod szacunkowych//''. ,, @soba wykonuj ca prac na tym stanowisku nie jest potrzebna, jej wydajno!- jest bardzo niska, co wicej, nie oczekuje si, by bya wysza. :iejscem bezrobocia utajonego s produkcyjne3'>. ?Daley wszelako pamita-, i granice pomidzy poszczeglnymi typami bezrobocia nie s ostre. Die mona zatem powiedzie-, e na danym rynku pracy wystpuje jeden czy te dwa !ci!le okre!lone rodzaje bezrobocia. Bezrobocie przyjmuje najcz!ciej posta- zjawiska, ktre posiada swoj dynamik, cechy i elementy wzajemnie przenikaj cych si i podlegaj cych staym zmianom relacji zachodz cych pomidzy czynnikami ekonomicznymi, psychospoecznymi, kulturowymi i politycznymi. &ynikaj z tego pewne trudno!ci gospodarstwa rolne, rzemie!lnicze, mae zakady

klasy$ikacyjne bezrobocia, ktre ze wzgldu na swoj emergencj, wieloczynnikowo!- i wieloaspektowo!- nie daj si uj - w sztywne ramy typologicznych przyporz dkowa"3'A.

'' '>

5. 9urzynowski )red.*, #olityka spoeczna, CIG @$icyna &ydawnicza, &arszawa 488', s. 7 :. :arody )pod red.*, &ymiary ycia spoecznego. #olska na przeomie ;; i ;;K w, &yd. Daukowe Ccholar, &arszawa 488=, s.0>= 'A &. <rbanik, Bezrobocie i zatrudnienie w maym mie!cie, &yd. Daukowe <C, Czczecin 4884, s. 0E

0' $.#. Przyczyny bezrobocia Bezrobocie jako zjawisko spoeczne znane jest na caym !wiecie. Daley wzi - pod uwag, e bezrobocie, jak wiele innych problemw spoecznoPekonomicznych nie wynika tylko z jednej przyczyny. ,ednak podstawowe przyczyny bezrobocia wynikaj czynnikw jak ,,recesja gospodarcza, spadek produkcji, zahamowanie konsumpcyjnego i inwestycyjnego, ale take wzrost wysoko!ci eksportu//'B. Ckala bezrobocia wi e si z tempem, w jakim rozwija si gospodarka pa"stwa. Iospodarka, ktra podupada prowadzi do znacznego wzrostu liczby osb pozostaj cych zarwno bez pracy jak i dochodw, natomiast gospodarka o dynamicznym wzro!cie, przeciwnie. Z ekonomicznego punktu widzenia, zjawisko bezrobocia spowodowane jest ograniczeniami w dziaaniu swobodnych mechanizmw rynkowych, wynikaj cych z ingerencji zwi zkw zawodowych, ktre sprzeciwiaj si obnieniu poziomu pac zgodnie z wymogami wystpuj ce na rynku pracyL de$icyt siy gospodarki rynkowej i zmuszaj pracodawcw do redukcji stanowisk pracy. Kstotne znaczenie dla powstawania bezrobocia maj roboczej i ukryte bezrobocie, oraz znieksztacona struktura zatrudnienia. Me$icyt siy roboczej polega na ,,wystpowaniu nadwyki agregatowego popytu na si robocz nad poda //'= Zjawisko de$icytu siy roboczej !ci!le wi e si z wystpowaniem ukrytego bezrobocia, ktre ,,wystpuje w sytuacji, gdy zmniejszenie liczby pracownikw w przedsibiorstwie nie powoduje uszczerbku w rozmiarach produkcji tego przedsibiorstwa3.'E Zjawisko bezrobocia powi zane jest rwnie z systemem edukacji. ,,Diedostosowanie ksztacenia zawodowego do potrzeb rynku pracy jest powodem bezrobocia w!rd absolwentw szk rnych typw, ktrzy po raz pierwszy wchodz na rynek pracy. Diski poziom wyksztacenia oraz przestarzae przygotowanie zawodowe, nieadekwatne do potrzeb rozwijaj cych si podmiotw gospodarczych, skazuje modzie ko"cz c szko na przymusow bezczynno!- zawodow i wiele jej negatywnych skutkw. Cystem ksztacenia, gwnie szkolnictwa !redniego i wyszego oraz instytucji prowadz cych kursy zawodowe do spenienia wan rol w dziedzinie zmian kwali$ikacji, unowocze!nienia wiedzy i doksztacania osb, ktre poszukuj pracy//'7. z takich popytu

wysoko!ci importu w stosunku do

'B '=

:. 9abaj, Ctrategie i programy przeciwdziaaniu bezrobociu, &yd. Ccholar, &arszawa 488>, s. =E (. :ilewski )red.*, 6lementarne zagadnienia ekonomii, &yd. #&D, &arszawa 077', s.00' 'E 2ame, s. 00> '7 Z. #isz )red.*, Zadania spoeczne, &yd. 5kademii 6konomicznej, &rocaw 0777, s. =8P=0

0> #olska wie! poniosa wysokie koszty trans$ormacji ustrojowej. Daley zaznaczy-, e na polskiej wsi istnieje znacz ce bezrobocie utajone. Z analiz Knstytutu 6konomiki (olnictwa i Iospodarki Hywno!ciowej, e ,,gospodarka wiejska, w tym rolnictwa, ulega znacznej degradacji. & osiedlach popegerowskich oraz na obszarach pooonych zwaszcza w poudniowej i wschodniej cz!ci kraju bezrobocie wiejskie przybrao niepokoj ce rozmiary3>8. Zmiany, jakie zaszy w 07E7 roku doprowadziy do sytuacji, e ,,polska gospodarka w ci gu kolejnych lat podlegaa procesowi potrjnej restrukturyzacji, poniewa zostaa poddana trans$ormacji ustrojowej zgodnie z zasadami rynku, oddziaywaniu globalizacji, a take dostosowaniu do integracji z <ni 6uropejsk 37$. %o istotne, w sektorze pa"stwowym powoana zostaa 5gencja &asno!ci (olnej Ckarbu #a"stwa )5&(C#*, reguluj ca proces trans$ormacji w rolnictwie
>4

,,:ieszka"cy

wsi

popegeerowskich z alem odnosz si do likwidacji gospodarstw pa"stwowych. @becni wa!ciciele, ktrzy dzierawi , b d1 stali si wa!cicielami byych #I(Pw, wedug nich zatrudniaj zbyt mao pracownikw. Iwnie jest to kilka do kilkunastu osb, podczas gdy w okresie $unkcjonowania #I( zatrudniay one niekiedy ponad 088P0A8 pracownikw. Daley pamita-, e gospodarstwa te czsto czyy si w kombinaty, obejmuj ce 'P> gospodarstwa i wwczas zatrudniay nawet '88 osb. <wolnienie tak duych zasobw pracy w wyniku restrukturyzacji terenw wiejskich i przejmowanie ich przez 5gencj &asno!ci (olnej Ckarbu #a"stwa spowodowao gwatowny przyrost bezrobotnych na obszarach wiejskich3>'. ,,9olejne lata, w ktrych nastpowaa restrukturyzacja #I(, czsto przez ich bankructwo, doprowadzia nie tylko do zwolnie" grupowych byych pracownikw, ale take ogromnej dewastacji maj tku. Dowi wa!ciciele, czsto dzierawcy byych gospodarstw, drastycznie ograniczali zatrudnienie, :ona zatem przyj -, e lata 077>P077B okazay si szczeglnie niekorzystne dla pa"stwowych gospodarstw rolnych. Fikwidacja gospodarstw wi zaa si z pozbawieniem miejsc pracy byych pracownikw, gdy nowi wa!ciciele, prowadzili najcz!ciej jednokierunkow gospodark nastawion wy cznie na produkcj ro!linn , np. ziemniakw. Czybki upadek i powolna restrukturyzacja rolnictwa pa"stwowego
>8

&. :ichna, (egionalne zrnicowanie czynnikw wytwrczych, produkcji rolniczej, 1rde utrzymania ludno!ci wiejskiej oraz in$rastruktury obszarw wiejskich w 077E roku, Knstytut 6konomiki (olnictwa i Iospodarki Hywno!ciowej, &arszawa 0777, s.07 >0 6. (ydz, Czanse i bariery aktywizacji obszarw wiejskich #olski #nocnej, #omorska 5gencja (ozwoju (egionalnego, <stka 077A, s. >= >4 <stawa z 07 pa1dziernika 0770 r. o gospodarowaniu nieruchomo!ciami rolnymi Ckarbu #a"stwa., Mz.<. z 0770 r., nr 08=, poz. >B> >' ,. Oalkowski, 6. (ydz, &ielo$unkcyjna gospodarka na obszarach wiejskich, 9omisja Ieogra$ii (olnictwa i Iospodarki Hywno!ciowej #2I, &C# w Cupsku, Cupsk, s. 4'A

0A okazay si terapi szokow w s$erze spoecznej, burz c jednocze!nie uksztatowany przez dziesiciolecia wizerunek spoecznoPgospodarczy powiatu supskiego. @dgrna i obligatoryjna likwidacja #I( i rozdysponowanie mienia popegeerowskiego zwiastoway na rynku pracy w rejonach #I( sytuacj wrcz katastro$aln . Mramatyczna redukcja zatrudnienia i zwi zane z ni przeksztace" bezrobocie strukturalne stay si jednym z istotnych pa"stwowego rolnictwa3>>. Zatem restrukturyzacyjnoPwasno!ciowych

bezrobocie stanowi powany problem spoeczny, gospodarczy i moralny. :arginalizacja ekonomiczna i spoeczna obja nie tylko pracownikw byych #I(, ale take ich rodziny i cae osiedla popegeerowskie. ,,Moktrynalna i liberalna polityka zastosowana wobec #I( doprowadzia nie tylko do zuboenia pracownikw rolnych, ale przyczynia si do powstania swoistych enklaw wtopionych w typowe tereny wiejskie, w ktrych w skumulowanej i nasilonej postaci wystpuj wszystkie trudne spoecznie problemy polskiej wsi natury spoecznej i gospodarczej. 2en obraz dowodzi zdaniem, e w procesie likwidacji #I( problem ludzi w nich zatrudnionych potraktowany zosta w sposb sprzeczny z cywilizacyjnymi zasadami. & trwaj cym procesie przeksztace" wasno!ciowych w naszym kraju w tak bezwzgldny sposb nie potraktowana zostaa adna grupa spoecznoPzawodowa. & dodatku do!- czsto win za zaistnia sytuacj w osiedlach popegeerowskich prbuje si obarczy- samych pracownikw, wskazuj c na ich niezaradno!- i niski poziom wyksztacenia3>A. 2rans$ormacja ustrojowa, dokonana na pocz tku lat 78. ;; w., oznaczaa radykalny przeom polityczny oraz $undamentalne zmiany systemu gospodarczego i spoecznego. Iwnymi zaoeniami tych zmian byoL d enie do zrwnowaenia budetu, twarda polityka monetarna, ustabilizowanie kursu walut, wprowadzenie wewntrznej wymienialno!ci pieni dza, liberalizacja cen oraz restrykcyjna polityka dochodowa. %elem wprowadzonego programu byo take podjcie dziaa" stabilizacyjnych poprzez tumienie in$lacji i zrwnowaenie gospodarki, ktre z kolei tworzyy podstawy do wdraania regu gospodarki rynkowej. ,,@gromne zmiany, zarwno w skali makroP, jak i mikroekonomicznej, wywoaa trans$ormacja rynku pracy. & wyniku wprowadzenia rynkowych mechanizmw i rozwi za" instytucjonalnych zniky niedobory siy roboczej i nadwyki popytu na prac, charakteryzuj ce gospodark centralnie planowan , a pojawiy si nadwyki poday pracy i jawne bezrobocie. Ficzba bezrobotnych zacza
>> >A

radykalnie wzrasta-, co byo skutkiem

2ame, s. 4'= &. Mzun, &ie! i (olnictwo, #a"stwowe gospodarstwa rolne w procesie przemian systemowych w #olsce, 488A, nr ' )04E*

0B gwatownego spadku aktywno!ci gospodarczej i niedopasowania strukturalnego na rynku pracy3>B. #odkre!la si, i jedn z przyczyn takiej sytuacji na rynku pracy jest niedopasowanie struktury poday i popytu na prac, zwaszcza je!li chodzi o posiadane wyksztacenie, zawd i kwali$ikacje, co ma swoje odzwierciedlenie w braku zgodno!ci midzy cechami kwali$ikacyjnoPzawodowymi bezrobotnych i wolnych miejsc pracy oraz zwiksza bezrobocie strukturalne. ,,Motyczy to rnej skali ukadw przestrzennych, ale szczeglnie widoczne )i odczuwalne* jest to w skali regionalnej czy lokalnej. < podoa powstania bezrobocia strukturalnego, ktre jest bezrobociem dugookresowym, mog lee- zmiany technologii, czynniki demogra$iczne, zmiany struktury popytu konsumpcyjnego lub konkurencja zagraniczna. Diedopasowania strukturalne prowadz pocz tkowo do trudno!ci z obsad wolnych miejsc pracy mimo istnienia duej liczby bezrobotnych, w duszej perspektywie natomiast powoduj niewspmiernie niskie do oczekiwanych spadki bezrobocia w okresach poprawy koniunktury gospodarczej3>=. & kolejnych latach re$ormowania gospodarki zauwaono pewne obnienie poziomu bezrobocia, spowodowane w duej mierze otwarciem rynkw europejskich i nasilaj c si emigracj zarobkow . @d pocz tku 077A roku obserwuje si powolny spadek liczby bezrobotnych, co w pewien sposb jest rwnie wynikiem wej!cia w ycie nowej ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu z 0> grudnia 077> r. >E, ktra ograniczya kr g osb mog cych ubiega- si o status bezrobotnego. Zmiana dotyczya zwaszcza osb rejestruj cych si jako bezrobotne, a pracuj cych na p etatu, na podstawie umowy agencyjnej, umowyPzlecenia, umowy o dzieo czy wykonuj cych prac chaupnicz . Ze wzgldu na otwarcie rynkw europejskich i nasilaj c bezrobocia obniya si. Moskonale wiadomo, e bezrobocie stao si w ostatnim czasie zjawiskiem masowym i jawnym. #rzyczyn tego zjawiska jest wiele, a najwaniejsze z nich naley upatrywa- w braku przepywu in$ormacji dotycz cych zmniejszenia zapotrzebowania miejsc pracy, jest w likwidacji niektrych ograniczenie produkcji. gazi Brak przemysowych, czy zmniejszeniu popytu na niektre zawody na rynku pracy. #owodem pracownikw odpowiedniego wyksztacenia osb ubiegaj cych si o prac i nierzadko patologie spoeczne rwnie przyczyniaj si do powstawania bezrobocia. si emigracj zarobkow stopa

>B >=

2rans$ormacja spoecznoPgospodarcza w #olsce, (%CC, &arszawa 4884, 6. 9ry"ska )pod red.*, #olski rynek pracy . niedopasowania strukturalne, K#iCC, &arszawa 488>, s. 40 >E <stawa o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu z dnia 0> grudnia 077>r., Mz.<. z 077A r., Dr 0, poz. 0.

0= $.7. Skutki bezrobocia dla jednostki i rodziny

@statnie lata charakteryzuje znaczny wzrost liczby osb pozostaj cych bez pracy. &ysokie bezrobocie wystpuje zwaszcza w!rd ludzi modych. Czczeglnie trudna jest sytuacja kobiet i ludno!ci pozarolniczej zamieszkuj cej tereny wiejskie, charakteryzuj ce si duym bezrobociem ukrytym. Oakt, i zjawisko bezrobocia postrzegane jest jako problem spoeczny, skania do przypuszczenia, e ma ono rwnie swoje konsekwencje. ?#ozostawanie przez wzgldnie dugi okres ludzi bez pracy najcz!ciej oznacza dla nich obnienie poziomu ycia, $rustracje i kon$likty rodzinne. Mla gospodarki natomiast stracon okre!lon wielko!- produkcji oraz wiksze wydatki budetowe, zwi zane z wypacaniem zasikw dla bezrobotnych i wzrostem kosztw rz dowych programw walki z bezrobociem3>7. Zdaniem ekonomistw, bezrobocie dziki zwikszaniu wydatkw budetowych powoduje wzrost in$lacji, natomiast socjologowie i psychologowie skutki upatruj dotykaj nie tylko jednostk pozostaj c w patologiach spoecznych, z ktrych cz!- wystpuje w!rd bezrobotnej modziey. Ckutki bezrobocia bez pracy, ale take jej rodzin. #rawidowo rozwijaj ca si rodzina powinna spenia- szereg $unkcji.A8 Bezrobocie jest przyczyn narastania spoecznych problemw dotycz cych kwestii ubstwa, edukacji, zdrowia, kontaktw spoecznych, wzrostu przestpczo!ci i wielu innych kopotw trapi cych spoecze"stwo i kadego czowieka indywidualnie. &ywouje negatywne skutki spoeczne zarwno w s$erze ekonomicznej jak i psychospoecznej, ktre w miar wyduania si okresu pozostawania bez pracy coraz bardziej si nasilaj . Brak pracy prowadzi zawsze do obnienia standardu ycia, wywouje pojawienie si poczucia krzywdy, $rustracji, sprzyja izolacji spoecznej, staje si czynnikiem utraty kwali$ikacji zawodowych, pogarsza stan zdrowia, wpywa na wzrost kon$liktw spoecznych i zachowa" patologicznych. ,,#ogbiaj cy si niedostatek, izolacja spoeczna, niemono!- znalezienia nowego zatrudnienia, zaleno!- od innych, upokorzenia, poczucie obnienia statusu i zamknicia w domu pogarszaj samopoczucie psychiczne. Zwikszaj bowiem niepokj o przyszo!-, rozdranienie, poczucie bezradno!ci, obniaj samoocen. Da samopoczucie bezrobotnego
>7 A8

#. <rbaniak, Bezrobocie i zatrudnienie w maym mie!cie, &yd. Daukowe <C, Czczecin 4884s. =0 ,. Czczepa"ski, 6lementarne pojcia socjologii, #&D, &arszawa 07=8, s. '8'

0E silnie wpywaj jego wyobraenia o tym, jak inni go postrzegaj i oceniaj . te wyobraenia wywouj czsto poczucie napitnowania3A0. Z przeprowadzonych bada" psychologicznych wynika, e ,,bezrobocie w duym stopniu rzutuje na powstawanie w rodzinie atmos$ery napicia, stresu )nie naley zapomina-, e moe take wzmacnia- wizi rodzinne*, obnienie osi gni- szkolnych dzieci itp. obnienie dochodw )poziomu ycia* powoduje konieczno!- zrezygnowania z planw, ycia kulturalnego, marze". & znacznym stopniu dekomponuj planw w zgoa odmiennej sytuacji ekonomicznej3A4. &iadomo, e pozostawanie bez pracy przez duszy czas powoduje zaamanie $unkcji ekonomicznoPkonsumpcyjnej rodziny, ktra musi by- speniona, aby rodzina moga prawidowo $unkcjonowa-. (odzina jest podstawow komrk , w ktrej nastpuje proces wychowania i socjalizacji. & momencie, gdy ten etap zostanie zaburzony, to rwnie na innych szczeblach pojawi si trudno!ci. Badania przeprowadzone w #olsce pokazuj , e prawie wszystkie rodziny dotknite tym problemem nie uzyskuj dochodw na poziomie minimum socjalnego, a znaczna ich cz!yje na granicy ndzy. & szczeglnie dramatycznej sytuacji materialnej znajduj si samotne, bezrobotne matki, czsto utrzymuj ce si z zasiku, ktry najcz!ciej stanowi sum znacznie nisz od minimum socjalnego i nie pozwala na nawet na zaspokojenie osobistych potrzeb osoby bezrobotnej, a wiadomo, e w rodzinie niepracuj ce, ktre trzeba utrzyma-. ?<trata staego 1rda dochodw i brak perspektyw na szybkie zatrudnienie stanowi dla czonkw rodziny obci enie psychiczne, ktrego konsekwencjami s L P poczucie utraty statusu spoecznego, P zwikszony poziom lku o przyszo!- wasn i rodziny, P zagroenie statusu ojca i ma, ktry traci pozycje gowy rodziny i podstawowego ywiciela, P kon$likty i nieporozumienia pomidzy czonkami rodziny, Pniemono!- zachowania autorytetu ojca lub obojga rodzicw, ktrzy nie s utrzyma- dotychczasowego standardu ycia rodziny,
A0
A4

realizacj rl czonkw rodziny,

zatem konieczna w tym momencie jest umiejtno!- prze$ormuowania zada", obowi zkw,

przecie s dzieci i czsto inne osoby

w stanie

K. (eszke, &obec bezrobociaL opinie i stereotypy, &yd. Daukowe Jl sk, 9atowice 0777, s.A8 2. Borkowski, 5. :arcinkowski, 5. %herowP<rbaniec )pod red.*, #olityka spoeczna, rodzina, bezrobocie, 9sigarnia 5kademicka, 9rakw 077=, s.0B

07 P naruszenia spjno!ci rodziny, wywoane emigracj za prac , pojawienie si problemw wychowawczych, ktni mae"skich, poczucie osamotnienia, niska samoocena, niezadowolenie z ycia//.A' 2rans$ormacja gospodarcza i spoeczna spowodowaa dezintegracj ycia rodzinnego, zwaszcza rodzin zamieszkuj cych tereny wiejskie. Cpowodowao to powikszenie obszaru problemw yciowych zarwno rodzicw jak i dzieci. Z tego powodu dochodzi do eskalacji kon$liktw rodzinnych. Zjawisko obserwuje si najcz!ciej w rodzinach, w ktrych dochodzi do zakce" je!li chodzi o s$er ekonomiczn . ,,Bezrobocie rodzicw, a tym samym ycie w ubstwie materialnym, wywouje stres w!rd czonkw rodziny, jest 1rdem napiemocjonalnych, bywa te przyczyn rozlu1nienia wizi emocjonalnej, a nawet dezintegracji wsplnoty rodzinnej. Diedostatek !rodkw $inansowych do ycia powoduje zaburzenia w zaspokajaniu potrzeb biologicznych i psychicznych w rodzinie. #rzyczynia si to bowiem do traumatyzuj cych sytuacji ycia rodzinnego3A>. & ostatnich latach moemy zaobserwowa- wci rosn ce yje w ubstwie3AA. Da podstawie przeprowadzonych bada" przez M. &aloszek, do czynnikw powoduj cych destabilizacj ycia rodzinnego nale gwnie ,, bezrobocie, poczucie niesprawiedliwo!ci spoecznej przez ludzi, chaos in$ormacyjny w zakresie podstawowych kwestii egzystencjalnych, rozproszone moliwo!ci uzyskania pomocy, niski poziom kultury ycia, wyksztacenia, brak szerszych aspiracji yciowych3 AB. Mugotrway brak pracy prowadzi do ,,degradacji ekonomicznej jednostki i rodziny, potguj c bied oraz rozszerzaj c s$er ubstwa. Dajbardziej dramatyczn sytuacj materialn maj rodziny dugotrwale bezrobotnych !wiadczeniobiorcw pomocy spoecznej, ktre byy pod opiek o!rodka )niskie dochody, wielodzietno!-, inwalidztwo, choroba*//A=. Degatywne skutki bezrobocia odciskaj ogromne pitno na $unkcjonowaniu rodziny osoby trac cej prac. & tym przypadku wskazuje si na istnienie tzw. typu rodziny bezrobotnego. ,,2yp rodziny bezrobotnego to zjawisko, w ktrych przynajmniej ojciec pozostaje bez pracy i utrzymuje rodzin z zasiku dla bezrobotnych lub innych 1rde.
A' A>

zuboenie spoecze"stwa,

wystpuj ce zarwno w !rodowisku miejskim jak i wiejskim. ,,@koo 'AQ rodzin w #olsce

#. Bohdziewicz, Ckutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym, (ynek #racy 077=, nr B, s. >A M. &aloszek )pod red.*, Dowe stulecie dziecku, &yd. @MD, Zielona Ira 4880, s. 4>E AA M. &aloszek, Czanse edukacyjne modego pokolenia ze !rodowisk wiejskich. Mokument czasu przemian, &yd. @MD, Zielona Ira 4880, s.0= AB 2ame, s.0E A= &. (aty"ski, #roblemy i dylematy polityki spoecznej w #olsce, Mi$in, &arszawa 488', s. 04'

48 9umulacja negatywnych czynnikw zlokalizowanych w regionie )makrostrukturalne*, w bezpo!rednim !rodowisku zamieszkania rodziny )mezostrukturalne* oraz dotycz cych samej rodziny)mikrostrukturalne* objawia wizj nierzadko pozbawionej pozytywnej wizji ycia, doznaj cej destrukcyjnego oddziaywania bezrobocia . rodziny3 AE. Bezrobocie prowadzi do emigracji ludzi wyksztaconych, ktrzy maj problem z zatrudnieniem si w kraju. Zdaniem psychologw, ,,bezrobocie jest do!wiadczeniem stresuj cym, zmuszaj cym jednostk do zmiany dotychczasowych wzorw zachowania. Cprawia, e wielu bezrobotnych do!wiadcza poczucia nieprzydatno!ci spoecznej, ktra moe prowadzi- do cikich zaama" psychicznych, narastania napi- i kon$liktw z najbliszym otoczeniem3A7. Daley zaznaczy-, e zjawisko bezrobocia jest bardzo niekorzystne zwaszcza je!li chodzi o ludzi modych. ?,eeli mody czowiek nie podejmie zatrudnienia w okresie ' lat od uko"czenia nauki, traci zdolno!- socjaln do adaptacji pracowniczej. ,eeli nie znajdzie zatrudnienia w okresie B miesicy od uko"czenia szkoy, powinien podj - nauk nowego zawodu lub poszuka- moliwo!ci przekwali$ikowania si3B8. Bezrobocie trwaj ce bardzo dugi okres sprzyja pogbianiu nieprawidowych postaw wobec pracy. ,,:odzi bezrobotni maj wyolbrzymione oczekiwania $inansowe wobec przyszej pracy. #rzebywanie w !rodowisku bezrobotnych sprawia, e modzi bezrobotni nie wstydz si swojej sytuacji i nie zabiegaj w sposb szczeglny o jej zmian. Mo czasu zaoenia rodziny przebywanie bez pracy traktowane jest jako przeduenie wakacji, a zasiek jako kieszonkowe3B0.

AE A7

(. B. &o1niak )pod red.*, Bezrobocie w maych miastach, Ctudia Batyckie, 9oszalin 077=, s. 084 K. 5damczak, #roblemy bezrobocia w!rd absolwentw na lokalnym rynku pracy, :ajus C.%, Zielona Ira 488A, s.=7 B8 &. (aty"ski, #roblemy i dylematy polityki spoecznej w #olsce, Mi$in, &arszawa 488', s.B= B0 6. 9asprzak, Cukces i poraka bezrobotnych na rynku pracy, Ctowarzyszenie #sychologia i 5rchitektura, #ozna" 488B, s. B8

40

$.7.$. Skutki bezrobocia w aspekcie spo<ecznym i psycholo=icznym Ckutki bezrobocia mog by- rozpatrywane na rnych paszczyznach, midzy innymi na politycznej, spoecznej, ekonomicznej. Z uwagi na to, i skutki psychospoeczne s niew tpliwie najbardziej dotkliwymi skutkami bezrobocia, dlatego wa!nie na nie zwrc szczegln uwag.
,,#o zmianie ustroju politycznego w latach 78Ptych nie tylko w #olsce, bezrobocie zwi zane z now ideologi i kryzysem ekonomicznym stao si istotnym problemem spoecznym i psychologicznym3 B4. Bezrobotny bardzo szybko spostrzega, e nadmiar czasu wolnego i brak uporz dkowanych zewntrznych wymaga" sprawia, e jego sytuacja staje si podobna do sytuacji ?wzgldnej deprywacji3, gdy jest pozbawiony wielu wanych graty$ikacji emocjonalnych, spoecznych i ekonomicznych, co jest skutkiem zerwa" wizi z dawnym !wiatem pracodawcy i zatrudnionych. Cytuacja taka jest stresowa nie tylko dla bezrobotnego, ale take dla jego rodziny. Budzi zarwno niepewno!-, lk, jak rwnie obnia samoocen, status spoeczny. Da og te zwiksza zainteresowanie sob , co na zewn trz postrzegane jest jako stan depresyjny, zwaszcza u ludzi starszych3B'.

,,Kndywidualne koszty bezrobocia to koszty, ktre ponosi bezpo!rednio osoba bezrobotna )i jej rodzina* w zwi zku z utrat pracy+ s to koszty zwi zane z utrat dochodw z pracy, natury psychospoecznej oraz zdrowotne3B>. Megradacja materialna wpywa niekorzystnie na realizacj $unkcji opieku"czoPwychowawczej rodziny. &ikszo!- ludzi bezrobotnych znajduje si w wieku aktywnego rodzicielstwa, wic w przypadku utraty pracy zmieniaj si $ormy opieki nad dzie-mi. Bezrobotne matki czsto ze wzgldu na brak !rodkw $inansowych rezygnuj z opieki przedszkoli, ktre peni rol wyrwnawcz , zwaszcza wobec dzieci pochodz cych z rodzin, gdzie wychowanie pozbawione jest elementw edukacyjnych i stymuluj cych rozwj intelektualny dziecka Bardzo wana dla rodziny jest $unkcja emocjonalnoPekspresyjna, ktra podlega wpywom bezrobocia, szczeglnie dugookresowego. #rzeprowadzone badania wykazay, e ,,w pierwszej $azie bezrobocia nastpuje konsolidacja, zacie!nienie wizi rodzinnych. Bezrobotni otrzymuj wsparcie psychiczne od innych czonkw rodziny. Ctarsze dzieci wykazuj ch- do pomocy, poczucie odpowiedzialno!ci, zamiary wcze!niejszego podjcia pracy. 5le wraz z wyduaniem si okresu bezrobocia narastaj kon$likty w rodzinach//BA.
B4 B'

,. 2erelak, #sychologia pracy i bezrobocia, &yd. 5.2., 9atowice 077', s. 4B= 2ame B> ,. Cztumski, #olityka spoeczna, Cpoeczne skutki bezrobocia modocianych, nr 0S0774, s. = BA 5. 9otlarskaP:ichalska, #roblemy opieku"czoPwychowawcze, (odzina, a bezrobocie, nr ASB, 077>, s. 00

44 Bezrobotny traci swoj pozycj w rodzinie, obnia si jego autorytet w oczach

wspmaonka i dzieci. Mochodzi do pogorszenia si stosunkw pomidzy rodzicami i dzie-mi. 2ym samym obnia si pozycja dzieci bezrobotnych rodzicw w !rodowisku rwie!niczym. Zostaje zaburzone poczucie bezpiecze"stwa. & rodzinach bezrobotnych naraona na ograniczenia i de$ormacje jest $unkcja socjalizacyjna. Bieda, kon$likty nie sprzyjaj wszechstronnemu rozwojowi dzieci, ksztatowaniu si w sposb pozytywnego systemu warto!ci, wzorw i norm postpowania. Zdaniem 5. 9otlarskiejP:ichalskiej, ,,rodziny bezrobotnych $unkcjonuj bezplanowy, bezzadaniowy, utrwalaj c przy tym zarwno u dorosych jak i u dzieci roszczeniowe postawy wobec pa"stwa i jego instytucji. Cytuacja taka sprzyja ,,ksztatowaniu sie osobowo!ci uzalenionej od zewntrznych warunkw. Mzieci maj spoecze"stwo nie moe budowa- swojej przyszo!ci//BB. Bezrobocie ma istotny wpyw na wzrost patologii spoecznych. @soby pozostaj ce bez pracy przez duszy czas czsto naduywaj alkoholu, czy !rodkw psychoaktywnych, co znacznie pogarsza ich sytuacj yciow . ,est do!wiadczeniem wywouj cym silny stres, ktry powoduje, e jednostka zmuszona jest do zmiany dotychczasowego ycia, przystosowuj c si do nowych warunkw. Zdaniem psychologw, poczucie wyobcowania, izolacji spoecznej prowadzi do negatywnych zmian w stanie zdrowia. &edug bada" przeprowadzonych przez ameryka"skich badaczy ,,zbieno!- wska1nika bezrobocia z zaburzeniami sercowoP naczyniowymi, marsko!ci w troby, alkoholizmem, chorobami psychicznymi, w cznie z samobjstwami. Bezrobotnych cechuje $atalizm, apatia, obnia si ich sprawno!psycho$izyczna//B=. ,,Da podou bezrobocia powstaj zjawiska patologii spoecznej jako przejawy dezintegracji, ktre s potencjalnym zagroeniem bezpiecze"stwa publicznego. Maje si odczuzwikszenie rnych rodzajw przestpczo!ci )napady, wamania, kradziee, rozboje, gwaty, morderstwa, chuliga"stwo*, demoralizacji, alkoholizmu, narkomanii, prostytucji, ebractwa. Czczeglnie na te zjawiska s naraone grupy osb o nikej moliwo!ci powrotu do ycia zawodowego i mocno obci onych niekorzystnymi spoecznymi uwarunkowaniami oraz modociani3BE. utrudnione ksztatowanie umiejtno!ci samorealizacyjnych i samosterowniczych+ na takich jednostkach

BB B=

2ame, s. 04P0' ,.O. 2erelak, #sychologia pracy i bezrobocia, 529, &arszawa 077', s.40 BE G . (etkiewicz, I. 9optas, #olityka spoeczna, CpoecznoPpsychiczne nastpstwa bezrobocia, nr 0S0774, s. 0B

4' &edug C. 9ozaka, zachowania patologiczne s ,,naruszeniem okre!lonego wzoru

spoecznego, s stanami ktre w mniejszym lub wikszym stopniu stanowi zagroenie dla interesw spoecznych i interesw jednostki. #atologie spoeczne s to wic takie rodzaje zachowa", ktre pozostaj w sprzeczno!ci z systemem wzorw spoecznych pre$erowanych w danej spoeczno!ci//B7. Zagroenie materialnej egzystencji wasnej i rodziny zwi zane jest nierozerwalnie z destabilizacj ycia rodzinnego. Cytuacja wymaga zmiany przyzwyczaje" konsumpcyjnych, uporania si ze !wiadomo!ci , e obci enie obejmuje $inansowo i psychicznie wszystkich czonkw rodziny. Z bada" wynika, e istnieje !cisy zwi zek pomidzy dochodem w rodzinie, a reakcj na bezrobocie//=8. Byt materialny bezrobotnego zaley od innych i staje si on podatny na ich wpyw. 2a podatno!- psychiczna i uzalenienie na wpywy powoduje, e jednostka atwiej ulega sugestiom grup zdezorganizowanych, a nawet przestpczych. Mlatego te, osoby pozostaj ce bez pracy przez duszy czas potrzebuj & zwi zku z trudn sytuacj wynikaj c wsparcia ze strony najbliszego otoczenia, a z bezrobocia, dochodzi do ograniczenia w nierzadko wymagaj specjalistycznej pomocy psychologicznej. kontaktach spoecznych, aktywno!ci zawodowej. Darastaj ce zjawisko powoduje coraz wiksze poczucie bezradno!ci, zmniejsza motywacj i umiejtno!- samodzielnego poszukiwania pracy, zmiany zawodu czy kwali$ikacji. Zjawisko bezrobocia czsto ley u podstaw przemocy w rodzinie. Diew tpliwie stanowi ogromny problem szczeglnie dla rodziny nim dotknitej. ,est to nie tylko problem oglnospoeczny, ale rwnie wewn trzrodzinny, bowiem trudna sytuacja w jakiej znale1li si czonkowie rodziny wpywa na caoksztat relacji i interakcji zachodz cych pomidzy nimi. #odsumowuj c, bezrobocie trwaj ce przez duszy czas dotyka nie tylko tych, ktrzy zostali pozbawieni zatrudnienia, ale do!wiadcza rwnie ich rodziny oraz cae spoecze"stwo. &raz ze wzrostem nasilaj cego si zjawiska nastpuje ograniczenie kontaktw spoecznych lub cakowity ich brak, dochodzi do kon$liktw w rodzinie, wzrasta $rustracja, niezadowolenie, pogarsza si stan zdrowia, dochodzi do osabienia wizi spoecznych w rnych s$erach ycia, a przede wszystkim powoduje powstawanie patologii spoecznych.
B7 =8

a take do zaburzenia w strukturze czasu. #owysze procesy

kumuluj si i nasilaj tak bardzo, e czsto nie mona ju przywrci- do jednostki do

C. 9ozak, #atologie w!rd dzieci i modziey. Feczenie i pro$ilaktyka, Mi$in, &arszawa 488=, s.04 2ame, s. 4'

4> 9. %&' (S)O *+%,O*OC(' ( &+4O P.0 /' F-/)C&O/O '/(+

,O6%(/0

(+&S)(+&

9.$. *ezrobocie a 8unkcjonowanie rodziny wiejskiej (odzina to najwaniejsza, podstawowa grupa spoeczna.=0?Z terminem rodzina spotykamy si zarwno w jzyku potocznym, w praktyce ycia spoecznego zwykle w odniesieniu do istot ludzkich, jak i w rnych dziedzinach nauki. @dnosi si on zawsze, mwi c najoglniej, do zbioru elementw podobnych lub maj cych wsplne pochodzenie3=4. ?(odzina stanowi duchowe zjednoczenie szczupego grona osb, skupionych we wsplnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziw lub domnieman czno!- biologiczn , tradycj rodzinn i spoeczn . Irup rodzinn wyrnia spo!rd innych grup wspwystpowanie nastpuj cych cechL wsplne zamieszkanie czonkw, wsplne nazwisko, wsplna wasno!-, ci go!- biologiczna oraz wsplna kultura duchowa3='. ?,est ona swoistym !rodowiskiem wychowawczym, w ktrym zachodzi proces zaspokajania potrzeb, ksztatuj si wzory postpowania oraz tworz si zasadnicze elementy osobowo!ci dziecka3=>. #odstaw do prawidowego $unkcjonowania w spoecze"stwie jest prawidowo przeprowadzony proces socjalizacji w rodzinie. Idy zostaj zakcone podstawowe $unkcje rodziny, ten proces zostaje zwykle zaburzony. Z. 2yszka=A wymienia nastpuj ce $unkcjeL :aterialnoP ekonomiczna . jej zadaniem jest zaspokajanie materialnych potrzeb czonkw rodziny, a take niektrych potrzeb spoecze"stwa. Ounkcja ta realizuje si zwykle poprzez prac zawodow rodzicw, oraz poprzez edukacj dzieci, jako inwestycj na przyszo!-. @pieku"czoPzabezpieczaj ca . jej zadaniem jest zapewnienie bezpiecze"stwa materialnego i $izycznego czonkom rodziny, zwykle w jej zakres dziaa" wchodzi pielgnacja niemowl t i maych dzieci, pomoc materialna dla osb starszych )rodzicw, dziadkw itp.*, a take opieka $izyczna nad osobami niedonymi.

=0

=4 ='

G. Ctasiak., 9sztaty i wntrza rodziny, &ydawnictwo &iedza #owszechna, &arszawa 07=A, s. 0> O. 5damski, Cocjologia mae"stwa i rodziny, #a"stwowe &ydawnictwo Daukowe, &arszawa 07E>, s. 40 => M. &aloszek )pod red.*, Dowe stulecie dziecku, &yd. @MD, Zielona Ira 4880, s. 4>= =A 2. #ilch, K. Feparczyk, #edagogika spoeczna, &yd. Hak, &arszawa 077A, s. 0'=

4A #rokreacyjna . jej zadaniem jest powoywanie do ycia i wychowywanie modych pokole"+ z jednej strony, rodzina suy zaspokajaniu potrzeb rodzicielskich mczyzny i kobiety, a z drugiej, jest podstaw pokole". Ceksualna P su ca zaspakajaniu potrzeb seksualnych pary mae"skiej. FegalizacyjnoPkontrolna . ma na celu przyswajaniu norm etycznych i spoecznych oraz stosowanie kontroli zachowania poszczeglnych czonkw rodziny, w cznie z sankcjami za amanie przyjtych zasad. &a!ciwie sprawuj ca przez rodzin ta $unkcja zapobiega dewiacyjnym zachowaniom modziey poprzez kontrol ich zachowania lub te skuteczn interwencj we wa!ciwym momencie. Ctraty$ikacyjna P okre!la status spoeczny ze wzgldu na pochodzenie rodzinne. Meterminuje przynaleno!- czonkw rodziny do okre!lonych klas czy warstw spoecznych. Czczeglnie istotne znaczenie ma w tradycyjnych spoecze"stwach, gdzie urodzenie si w rodzinie zajmuj cej okre!lon pozycj spoeczn praktycznie uniemoliwia jakikolwiek awans. Mzisiaj nie ma ona ju tak wielkiego znaczenia, a poza tym status ten moe ulega- zmianom, np. przez zdobycie do!wiadczenia czy wysokiej pozycji spoecznej. Cocjalizacyjna . jej zadaniem jest ksztatowanie osobowo!ci dziecka, przygotowanie go do ycia w spoecze"stwie, do penienia rnych zada" spoecznych poprzez przekazywanie wiedzy, wpajanie wzorcw zachowania i okre!lonego systemu warto!ci,. Ounkcja ta odgrywa niezmiernie wan rol dla spoecze"stwa, od niej bowiem zaley ksztat przyszych pokole". Ounkcja ta obejmuje nie tylko socjalizacj dzieci, ale rwnie rodzicw przez ich potomkw. Diejednokrotnie pod ich wpywem rodzice s kierunku. 9ulturalna . jej zadaniem jest zapoznanie pokolenia z dziejami kultury danego spoecze"stwa oraz uwraliwianie na warto!ci estetyczne i duchowe. Hycie rodzinne powinno umoliwia- dziecku uczestnictwo w !wiecie kultury i sztuki, rozwija- wasne predyspozycji oraz zdolno!ci. & rodzinie czowiek uczy si jzyka, obyczajw, postaw oraz wa!ciwych zachowa", a take tego wszystkiego, co skada si na tradycj czyli istotnych dla danej spoeczno!ci z punktu widzenia kultury warto!ci, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. (eligijna . ma za zadanie wychowywa- potomstwo w duchu religijnym. #oprzez uczestnictwo w rozmaitych praktykach religijnych czowiek internalizuje wa!ciwy danej religii kodeks moralny )tzn. przyjmuje za wasne narzucane z zewn trz postawy, pogl dy, normy i warto!ci*. zmuszeni przemodelowa- swj system warto!ci. Ounkcja ta wic dziaa nie tylko na linii rodzice P dzieci, ale take w przeciwnym istnienia spoecze"stwa, poprzez przyczynianie si do wymiany

4B (ekreacyjnoPtowarzyska . jej zadaniem jest zaspokajanie potrzeb utrzymywania kontaktw z lud1mi, niezbdnych dla zachowania rwnowagi psychicznej, uniknicia poczucia osamotnienia, dla psychicznego odprenia i wypoczynku. (odzina jest tu traktowana jako przysta" chroni ca jej czonkw przed wrogim !wiatem zewntrznym, zapewniaj ca odpoczynek po stresuj cym dniu pracy oraz zapewniaj ca regeneracj si. 6mocjonalnoPekspresyjna . jej zadaniem jest zaspakajanie potrzeb intymnego kontaktu psychicznego, ktry zwykle nie moe by- zrealizowany poza gronem najbliszej rodziny, czyli zwi zek uczuciowy midzy wspmaonkami, wzajemne zwi zki uczuciowe midzy rodzicami a dzie-mi i rodze"stwem, oraz o wizi uczuciowe zachodz ce w ramach trzech pokole". Ounkcja ta suy zaspokajaniu podstawowych potrzeb emocjonalnych czowieka, mianowicie mio!ci, przynaleno!ci oraz bezpiecze"stwa. 9ady czowiek odczuwa bowiem potrzeb posiadania kogo! bliskiego, ktremu moe zau$a-. Zaspokojenie tego typu potrzeb daje mu poczucie osobistego szcz!cia i ma wpyw na prawidowy rozwj jego osobowo!ci. Zaniedbania w tym zakresie pokutuj za! przez cae ycie. ,,Diedostatek !rodkw $inansowych do ycia powoduje zaburzenia w zaspokajaniu potrzeb biologicznych i psychicznych w rodzinie . przyczynia si to do traumatyzuj cych sytuacji ycia rodzinnego3=B. Da podstawie wasnych bada" nad wystpowaniem zaburze" rodzinnejL P 5tmos$era napita, charakteryzuj ca si poczuciem zagroenia, P 5tmos$era haa!liwa . wystpuj ca w rodzinach, gdzie bez przerwy dochodzi do ktni i awantur, P 5tmos$era depresyjna . gdy cech dominuj c jest przygnbienie, smutek i rezygnacja3==. &iadomo, e czynniki te wpywaj negatywnie na peny i harmonijny rozwj osobowo!ci dziecka, bowiem ,,powinno si ono wychowywa- w !rodowisku rodzinnym maj c poczucie bezpiecze"stwa, w atmos$erze szcz!cia, mio!ci i zrozumienia3=E. &edug (. &roczy"skiego do czynnikw wpywaj cych na $unkcje rodziny nale L ,,P warunki bytowe, ktre pozwol na zaspokojenie potrzeb biologicznych, rozwojowych, wychowawczych+
=B ==

nerwicowych u dzieci i

modziey K. @buchowska wskazuje na nastpuj ce rodzaje traumatyzuj cej atmos$ery wzajemn nieu$no!ci , niedomwieniami,

M. &aloszek )pod red.*, Dowe stulecie dziecku, &yd. @MD, Zielona Ira 4880, s. 4>E K. @buchowska, Mynamika nerwic. #sychologiczne aspekty zaburze" nerwicowych u dzieci i modziey, #&D, &arszawa 07=B, s. 004 =E &. #omykao )pod red.*, 6ncyklopedia pedagogiczna, &yd. Knnowacja, &arszawa 077=, s.=7

4= P czynnik, okre!lony jako czas pracy i czas wolny rodzicw+ P poziom spoeczno T kulturalny rodzicw i ich umiejtno!ci wychowawcze+ P zgodne poycie rodzicw3=7 &edug bada", wikszo!- osb dorosych zamieszkuj cych tereny wiejskie nie ma adnej koncepcji na popraw wasnej sytuacji. ,,Brak nadziei i pesymizm rzutuj na niedostrzeganie moliwo!ci zmiany wasnego pooenia i wsi. @gromna cz!badanej spoeczno!ci wiejskiej wykazuje poddanie, rezygnacj, bezradno!- b d1 oczekiwanie3 E8. ,e!li nawet kto! prbuje podj - jakie! dziaania w kierunku poprawy swojej trudnej sytuacji, na przykad poprzez zaoenie wasnej dziaalno!ci, czy wyjazdu za granic to i tak brakuje mu na ich urzeczywistnienie pienidzy kredyty s zbyt wysoko oprocentowane, a poza tym z powodu braku zatrudnienia nie ma moliwo!ci jego uzyskania. Musze pozostawanie bez pracy powoduje, e te $unkcje zostaj zaburzone, gdy dochodzi do zakce" w yciu rodzinnym oraz pogorszenia stosunkw w!rd czonkw rodziny. ?<trata staego 1rda dochodw i brak perspektyw na szybkie zatrudnienie stanowi dla czonkw rodziny obci enie psychiczne, ktrego konsekwencjami s L P poczucie utraty statusu spoecznego, P zwikszony poziom lku o przyszo!- wasn i rodziny, P zagroenie statusu ma i ojca, ktry traci pozycj gowy rodziny i podstawowego ywiciela, P kon$likty i nieporozumienia pomidzy czonkami rodziny, P niemono!- zachowania autorytetu ojca lub obojga rodzicw, ktrzy nie s w stanie utrzyma- dotychczasowego standardu ycia rodziny, P naruszenia spjno!ci rodziny, wywoane emigracj za prac , P pojawienie si problemw wychowawczych, ktni mae"skich, poczucie osamotnienia, niska samoocena, niezadowolenie z ycia3E0. Zdaniem 5.Ba"ki ?bezrobocie w pewnym stopniu wzmacnia wizi rodzinne, a kryzys osoby bezrobotnej nie przenosi si na stan psychiczny wspmaonka3 E4. ,,Mla ludzi modych brak pracy oznacza nierealno!- zaoenia rodziny3E'.

=7 E8

(. &roczy"ski, #edagogika spoeczna, #&D, &arszawa 07EA, s. B4 M. &aloszek, Czanse edukacyjne modego pokolenia ze !rodowisk wiejskich. Mokument czasu przemian, &yd. @MD, Zielona Ira 4880, s.0= E0 C. Borkowska, #. Bohdziewicz, Fokalna polityka na rynku pracy, &ydawnictwo K#iCC, &arszawa 0777, s. 00> E4 5. Ba"ka )red.*., Bezrobocie. #odrcznik pomocy psychologicznej, &yd. #(KD2PB, #ozna" 0774, s.04 E' 2ame, s. 0>

4E &edug bada" KpiCC @@ niemono!- zaspokojenia potrzeb dzieci wywouje u rodzicw niezawinione poczucie winy i bezradno!-. < dzieci za! bezskuteczno!- usiowa" rodzicw moe budzi- uczucie alu, a czsto i zawodu. <bstwo i bieda w rodzinach bezrobotnych uniemoliwiaj dostp do dbr kultury, imprez rnego rodzaju, turystyki i wypoczynkuP a wszystko to nie sprzyja wytwarzaniu si wsplnoty intelektualnej i kulturalnej rodziny. Bezrobocie prowadzi do osabienia wizi !rodowiskowych i towarzyskich, a nastpnie do izolacji spoecznej. & przeprowadzonych badaniach uzyskano in$ormacje, i bezrobotni postrzegali, e pozycja ich dzieci w szkole i w !rodowisku rwie!niczym ulega pogorszeniu3E>. Zdaniem 5. (ajkiewicza ?z opublikowanych wynikw ostatniego Cpisu dowiadujemy si te, e w jednej czwartej )dokadnie w 4=Q* rodzinnych gospodarstw domowych mieszka bezrobotny a w 788 tys. gospodarstw nikt z poszukuj cych pracy nie ma zatrudnienia. Km liczniejsze gospodarstwo domowe, tym wiksze zagroenie bezrobociem. @ ile, co sme )dokadnie 0'Q* 4Posobowe gospodarstwo domowe dotknite jest brakiem zatrudnienia dla osoby zdolnej do pracy, to wystpuje ono a w >8Q gospodarstwach BPosobowych. &!rd modziey miedzy 48 a 4> rokiem ycia bezrobotni stanowi a >0,0Q. #rawie 0=E tys. osb, to bezrobotni z wyszym wyksztaceniem3EA. & badaniach przeprowadzonych przez I. :atuszak w!rd bezrobotnych absolwentw szk wyszych stwierdza si, i ,, pierwsze do!wiadczenia zwi zane ze statusem bezrobotnego zadecydoway, e prawie U ankietowanych absolwentw obawia si przyszo!ci, albo wrcz jest pewna, e przyniesie ona pogorszenie warunkw ich ycia3EB.

9.9. Problemy rodzin dotknitych zjawiskiem bezrobocia

E>

M. Iraniewska., B. BalcerzakP#aradowska, M. Iogosz, &spczesne zagroenia realizacji podstawowych $unkcji rodziny, K#iCC, &arszawa 077>, s. 0B EA 5. (ajkiewicz, #amitniki bezrobotnych, t.KK., Knstytut Iospodarstwa Cpoecznego, CIG, &arszawa 488', s. = EB ,. &oli"ska, #olityka spoeczna, #rzeciwdziaanie bezrobociu, 0770, nr ', s. '=

47

Bezrobocie to chyba najwikszy problem, jaki dotyka wspczesne rodziny i wpywa na ich zuboenie. ,,Bezrobocie niezmiennie w najwikszym stopniu dotyka rodziny najbiedniejsze, a wic maj ce najnisze dochody per capita oraz najgorzej oceniaj ce sytuacj materialn swoich gospodarstw domowych. Zaleno!- ta jednak wynika raczej z $aktu, e to bezrobocie osoby pozostaj cej we wsplnym gospodarstwie domowym niekorzystnie wpywa na kondycj materialn rodziny. Knne czynniki sprzyjaj ce do!wiadczaniu bezrobocia w rodzinach respondentw to nisze wyksztacenie oraz zamieszkiwanie w mniejszych miejscowo!ciach. Km lepsze s warunki bytu badanych, im wyszy poziom wyksztacenia i, co si z tym wi e, bardziej znacz ca pozycja zawodowa oraz im wiksza miejscowo!- zamieszkania, tym rzadziej problem bezrobocia dotyczy ich rodzin3E=. Zdaniem G. %udaka, ,,bezrobocie jest jednym z najdotkliwszych zjawisk wpywaj cych na dezintegracj rodziny, cz ce si z ubstwem i patologi spoeczn 3 EE . 2ak wic ten problem poci ga za sob kolejne, gdy, ,,sytuacja pozostawania bez pracy przez dorosych czonkw rodziny oznacza nie tylko katastro$ materialn i upo!ledzenie socjalne, ale take kon$likty rodzinne, deprecjacj warto!ci, a nawet zachwianie oddziaywa" wychowawczych na dzieci3E7. Badania wskazuj , e rodzice , ktrzy przez duszy czas pozostaj bez pracy, s s$rustrowani, co obserwuje si w ich kontaktach z dzie-mi. 2akie zachowania osabiaj wizi rodzinne, psuj atmos$er w domu a przede wszystkim zaburzaj poczucie bezpiecze"stwa dzieci. Mochodzi do nasilania si kon$liktw, a rodzice trac autorytet w oczach dzieci.78 Da pewno ogromnym problemem jest bezrobocie spowodowane niskimi kwali$ikacjami zawodowymi, a czsto rwnie ich brakiem. & poszukiwaniu wyj!cia z tego pooenia pomagaj asystenci rodziny. ,ednym z wanych zada" pracownikw pomocy spoecznej jest miedzy innymi wspieranie rodzin w edukacji dzieci i dorosych, motywowanie do poszukiwania pracy zgodnej z moliwo!ciami i zdolno!ciami klientw oraz wspieranie ich w utrzymaniu zatrudnienia lub kontynuacji podejmowanych dziaa" podnosz cych kwali$ikacje zawodowe, a tym samym wiksze szanse na rynku pracy.
E=
EE

Zdaniem ,. 9wieci"skiego

www.onet.biznesL %B@CL bezrobotny w co czwartej polskiej rodzinie, 0A. 8A. 4804

,.&ilk )red.* & subie dziecku KK. (odzina ;; wieku wobec dobra dziecka, 9atedra #edagogiki (odziny, 9<F, Fublin 488', s.4B0 E7 2ame, s.4B0 78 2ame, s.4BE

'8 ?wszelkie wysiki w celu wyrwnywania warunkw szans maj sens wtedy, i tylko wtedy, gdy>> podejmowane s w najwcze!niejszych latach rozwoju dziecka, czyli w wieku 4.B lat. 2ylko wtedy moliwe jest przerwanie bdnego koa reprodukcji kulturowej z udziaem szkoy, a zwaszcza procesu marginalizacji i wykluczenia wci wysokiej i od lat nieomal niezmiennej cz!ci zbiorowo!ci uczniw i absolwentw szkolnictwa powszechnego, ktrzy nie tylko nie maj dostpu do kultury symbolicznej, ale s bezradni na rynku pracy, a poziom i jako!- ycia s niezmiennie niskie P nie z ich winy370. #roblemem rodzin borykaj cych si z bezrobociem jest ubstwo, nios ce ze sob wiele zagroe" wi cych si z trudn sytuacj materialn i maj cych wpyw na $unkcjonowanie rodziny. ,,Diski poziom warunkw materialnych wynika z maych zarobkw albo z bezrobocia, saba kondycja zdrowotna warunkowana jest niedoywieniem )niekiedy wrcz godem* i trudnymi warunkami higienicznymi, a niskie osi gnicia szkolne dzieci, powoduj niskie kompetencje poznawcze i zawodowe374. ,,&ynikiem biedy jest ogromne zaduenie #olakw. ''Q gospodarstw domowych jest zaduonych. A8Q polskich rodzin by przetrwamusi nieustannie poycza- na ycie. Brak pienidzy powoduje ze 08Q polskich rodzin nie paci czynszu, ''Q ma zalego!ci w paceniu czynszu. #olskich rodzin nie sta- ani na mieszkania ani na ycie. #roblemy dotykaj tez tych gospodarstw w ktrych nie ma adnych problemw, a oboje maonkowie pracuj na etacie. #roblem pogbia nieustanny wzrost cen. @wocuje to tym e BAQ polskich rodzin nie ma oszczdno!ci. 9olejnym problemem s $atalne warunki mieszkaniowe #olakw. 48Q #olakw yje w ruinach sprzed KK wojny !wiatowej. A8Q w mieszkaniach przeludnionych, ponad poowa modych #olakw mieszka z rodzicami. 48Q polskich rodzin nie ma w domu wanny ani prysznica, >BQ polskich rodzin nie ma dostpu do ciepej wody. Mostpu do wodoci gu nie ma prawie AQ #olskich rodzin, ubikacji 04Q, 44Q ogrzewania. & #olsce brakuje mieszka" dla 4.888.888 rodzin. @soby ubogie wikszo!- swoich dochodw wydaj na mieszkania, utrata pracy powoduje wic bezdomno!-. 9redyty mieszkaniowe realnie s dostpne dla 08Q #olakw. Bieda zmusia ju ponad 4.A88.888 #olakw do emigracji. %z!- z nich nie znalaza jednak szcz!cia na obczy1nie. #odobnie jak w #olsce, tak i w krajach <nii 6uropejskiej polscy pracownicy ko"cz jako darmowa sia robocza37'.

70

9. :arzecGolka 9. )pod red.*, :arginalizacja w problematyce pedagogiki spoecznej i praktyce pracy socjalnej, &yd. 5kademia Bydgoska, Bydgoszcz 488A, s.'A 74 C. 9awula )pod red.*, #edagogika spoeczna. MokonaniaPaktualno!ci perspektywy, &yd. 5dam :arszaek, 2oru" 4880, s. A>4 7' www.prawy.pl, (ealne problemy polskich rodzin, 00.80.4880'.

'0 Bardzo istotnym problemem jest wyuczona bezradno!-. Zdaniem B. %ikowicz, istnieje zaleno!- pomidzy bezradno!ci , a ,,nieuzasadnionym, gwatownym rozwarstwieniem spoecznym, poczuciem doznawania niezawinionej biedy, utrat publicznych, rozpadem wsplnot i indywidualizacj spoecze"stwa37>. #ozbawienie dochodw z pracy prowadzi do gwatownego obnienia poziomu ycia osoby bezrobotnej i jej rodziny, do konieczno!ci rezygnacji z wielu podstawowych potrzeb, zwi zanych take z edukacj i kultur . (odzin bezrobotnych nie sta- na ksztacenie swoich dzieci i na ich rozwj intelektualny. Degatywne skutki w s$erze materialnej s najbardziej dotkliwe w rodzinach bezrobotnych niepenych i wielodzietnych. Diektre rodziny szukaj wyj!cia z trudnej sytuacji materialnej poprzez emigracj jednego czonka rodziny, ktra przynosi korzy!ci materialne, ale jednocze!nie wiele szkd moralnych w postaci nostalgii za krajem, domem i rodzin osobie bd cej na emigracji, a dla osb pozostaych w kraju kopoty wychowawcze z dzie-mi, zwikszenie obowi zkw rodzinnych. Dajbardziej niekorzystna dla rodziny i spoecze"stwa jest emigracja matek, pozostawiaj cych mae dzieci, a nawet niemowlta, u ktrych moe byzagroony rozwj emocjonalny bez opieki i blisko!ci matki. Diejednokrotnie e$ektem emigracji jest rozbicie rodziny. 7A @soba bezrobotna ponosi take koszty natury psychospoecznej. Dale tutaj w szczeglno!ci obci enia )stresy* zwi zane z degradacj pozycji spoecznej, prowadz ce do osabienia wizi spoecznych, do izolacji od !rodowiska i wzrostu kon$liktw z otoczeniem, rodzin )spadek autorytetu w rodzinie, kopoty wychowawcze, rozwody*, a take do utraty tosamo!ci. Bezrobocie dotyka godno!ci czowieka, wywouje tym samym negatywne zmiany w jego s$erze psychicznej )skonno!ci do samobjstwa*. Dadmiar wolnego czasu prowadzi do apatii i $rustracji. Czczeglnie silny zwi zek midzy bezrobociem a depresj wystpuje u ludzi starszych. Bezrobocie prowadzi te do degradacji moralnej szczeglnie ludzi modych i dorastaj cej modziey, tym samym znieksztaca proces wchodzenia w dorose ycie. Da podou bezrobocia powstaj zjawiska patologii spoecznej jako przejawy dezintegracji, ktre s potencjalnym zagroeniem bezpiecze"stwa publicznego. daje si odczu- zwikszenie rnych rodzajw przestpczo!ci, demoralizacji, alkoholizmu, narkomanii, prostytucji, ebractwa. Czczeglnie na te zjawiska s naraone grupy osb o nikej moliwo!ci powrotu zau$ania do instytucji

7> 7A

B. %ikowicz, &yuczona bezradno!- modziey, &yd. <9&, Bydgoszcz 4887, s. 0B 6. Or tczak )red.*, Bezrobocie . wyzwanie dla polskiej gospodarki, I<C, &arszawa 077', s. 0=B

'4 do ycia zawodowego i mocno obci onych niekorzystnymi spoecznymi uwarunkowaniami oraz modociani.7B Bezrobocie jest czynnikiem wpywaj cym na wzrost patologii spoecznej. Zjawisko to czsto ley u podstaw przemocy w rodzinie. @soba bezrobotna, czsto nie radz c sobie ze swoimi emocjami wyadowuje je na innych czonkach rodziny. Bezrobocie sprzyja rozwojowi patologicznych zjawisk spoecznych np. przestpczo!ci, narkomanii, alkoholizmu. &ywiera rwnie negatywny wpyw na stan zdrowia bezrobotnych i ich rodzin. &!rd nasilaj cych si zachowa" patologicznych zwi zanych z bezrobociem najcz!ciej wystpuj L alkoholizm, przestpczo!-, prostytucja. &zrasta naduywanie alkoholu przez bezrobotnych, a to z kolei w duym stopniu pogarsza na jako!- ycia rodzinnego, obnia poziom materialny rodziny, narusza poczucie bezpiecze"stwa domownikw. %zsto wiec osoby pochodz ce z rodzin ekonomicznie, spoecznie, kulturowo upo!ledzonych . chc c skompensowa- do!wiadczone przez nich braki . popadaj w kon$likt z prawem lub normami spoecznymi. #odsumowuj c, trway brak pracy jest czynnikiem, ktry ma decyduj cy wpyw na zaspokajanie wanych potrzeb spoecznych w rnych s$erach ycia. Bezrobocie powoduje narastanie takich spoecznych problemw, jak problem ubstwa, problem edukacji, czy zdrowotny.

9.#. Polityka spo<eczna wobec bezrobocia

7B

G. (etkiewicz, I. 9optas, #olityka spoeczna, CpoecznoPpsychiczne nastpstwa bezrobocia, nr 0S0774, s. 0B

''

#olityka spoeczna to praktyczne i celowe dziaania pa"stwa, jego organw i organizacji pozarz dowych skupiaj cych si na szukaniu i skutecznym wdraaniu rozwi za" problemw dotycz cych duych grup spoecznych. #olityk spoeczn ujmuje si jako planow dziaalno!- pa"stwa i wystpuj cych z jego ramienia lub wspdziaaj cych z nim organizacji, zapewniaj c optymalne warunki rozwoju jednostki i spoecze"stwa oraz coraz lepsze i szybsze zaspokajanie potrzeb indywidualnych i spoecznych, a w szczeglno!ci zapewniaj c wzrost stopy yciowej i jej korzystne przemiany strukturalne oraz wa!ciwe warunki i stosunki pracy i wypoczynku ludno!ci. 2erminem ?polityka spoeczna3 okre!la si take nauk o celowym oddziaywaniu na istniej cy ukad stosunkw spoecznych i przeksztacaniu ycia ludno!ci7=. #olityka spoeczna jako nauka zajmuje si badaniem zmian zachodz cych w spoecze"stwie. Miagnozuje kwestie spoeczne, opisuje je oraz wyja!nia przyczyny ich powstawania i wskazuje sposoby rozwi zania. &edug 5. 9urzynowskiego, polityka spoeczna jest ,,czynnikiem integracji !rodowiska naukowego specjalistw zajmuj cych si upowszechnianiem wiedzy o rzeczywisto!ci i sposobach jej wdraania i upowszechniania w praktyce spoecznej, w tym w dydaktyce// 7E. Ze wzgldu na $akt, e ksztatuje ona warunki zaspokajania potrzeb indywidualnych i zbiorowych, wiedza oglna . teoretyczna jest tu niezbdna, poniewa uatwia modernizacj i usprawnianie praktyki. Ct d tak du rol przypisuje si w polityce spoecznej badaniom obiektywnych warunkw bytu spoecznego i subiektywnych ocen tych warunkw. Bez tych bada" nie moe powsta- dobra teoria polityki spoecznej, a bez niej dobra jej praktyka 77. #olityka spoeczna ma za zadanie nauczy- jak radzi- sobie bez pomocy pa"stwa, zmusi- do samodzielno!ci i kreatywno!ci. #odstawowym celem polityki spoecznej jest skuteczne zaspokajanie potrzeb ludzkich w taki sposb, aby umoliwiao to prawidowy i zrwnowaony rozwj spoecze"stwa. Zwykle wymienia si trzy gwne cele polityki spoecznej, midzy innymi ksztatowanie odpowiednich, tj. na miar moliwo!ci gospodarczych, warunkw pracy i bytu ludno!ci. #olega to na tym, e kade wspczesne pa"stwo musi dba- o tworzenie oglnych podstaw zapewniaj cych spoecze"stwu zaspokajanie swoich potrzeb poprzez prac zarobkow , a nie pracuj cym ju zawodowo . moliwo!- utrzymania si z rent i emerytur lub innych !wiadcze" spoecznych.
7= 7E

6ncyklopedia #edagogiczna, #&D, t. ', &arszawa 488>, s. A=' 5. 9urzynowski )red.*, #olityka spoeczna, CIG, &arszawa 4880, s.0E 77 2ame, s. 0E

'> @d wielu pokole" polityka spoeczna zajmuje si gwnie problemami dotycz cymi bezrobocia, ndzy i niedostatku oraz chorb. Ze wzgldu na rozmiar i dotkliwo!- tych kwestii stay si one priorytetowymi problemami polityki spoecznej. Bezrobocie jest czsto przyczyn ubstwa, ktre z kolei ma wpyw na poziom wyksztacenia, zy stan $izyczny i psychiczny osb nim dotknitych oraz ich rodzin. Bezrobocie rodzicw jest czsto przyczyn niepowodze" dzieci. Ze wzgldu na brak pienidzy modzi ludzie nie s w stanie zdobyodpowiedniego wyksztacenia, co powoduje problemy ze znalezieniem pracy i usamodzielnieniem si. Diepewno!- i brak stabilizacji yciowej s przyczyn malej cego przyrostu naturalnego, ktry ma zgubny wpyw na gospodark pa"stwa. Bieda i spoeczne wykluczenie czsto przyczyniaj si do rozwoju patologii spoecznych takich jak alkoholizm, narkomania, prostytucja, bezdomno!-.088 Mora1na pomoc spoeczna jest niezbdnym celem i obowi zkiem polityki spoecznej ale jej skuteczno!- niestety jest niewielka. 5by udao si przezwyciy- sabo!ci polityki spoecznej konieczne wydaje si wytyczenie dugookresowych celw nakierowanych na dobro caego spoecze"stwa zamiast dora1nych celw istotnych tylko dla pewnych grup spoecznych. %ele polityki spoecznej nie powinny sprowadza- si tylko do dawania jamuny okre!lonym grupom spoecznym. #odmiotami polityki spoecznej nazywamy wszystkie organy, instytucje, organizacje spoeczne, ktre realizuj zgodnie podmioty z cele i zadania tej dziedziny. Iwnym podmiotem polityki zasadami w i regulacjami ewolucji prawa. Cpoczywa pocz tkw na nich spoecznej jest pa"stwo, czyli wadza publiczna. #odmioty polityki spoecznej dziaaj obowi zuj cymi wyksztaciy si odpowiedzialno!- za skuteczne rozwi zywanie kwestii spoecznych. &spcze!nie dziaaj ce wyniku sigaj cej pa"stwa kapitalistycznego. #odmioty te klasy$ikowane s Kstotne znaczenie wedug wielu kryteriw, )np. obszar

dziaania, charakter i rodzaj, skal zasigu, zakres problemw*.080. w s$erze polityki spoecznej ma samorz d terytorialny, ktrego podstawow jednostk jest gmina, peni ca niemal wszystkie zadania administracyjne na poziomie lokalnym. & zadaniach tych priorytetowe znaczenie maj obszary !ci!le zwi zane z polityk spoeczn , takie jak miedzy innymiL ochrona zdrowia, pomoc spoeczna, gminne budownictwo mieszkaniowe, edukacja publiczna.

088
080

2ame, s. 04P 0' 9. I bicka, :. Irewi"ski,)red.*, &ok polityki spoecznej, &C#, &arszawa 488E, s.'>E

'A & ograniczaniu bezrobocia i neutralizacji jego skutkw naley stosowa- rnorodne !rodki i dziaania. #ierwszoplanow rol odgrywaj te, ktre su aktywizacji osb pozostaj cych bez pracy. 5ktywizacja jest moliwa poprzez podtrzymywanie uczestnictwa bezrobotnych w yciu zawodowym, stworzenie moliwo!ci zatrudnienia )cho-by okresowego* do ktrych zaliczaj si midzy innymi prace interwencyjne i roboty publiczne. <stawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy stwarza moliwo!ci organizowania dla modziey stay, ktre oznaczaj nabywanie przez bezrobotnego umiejtno!ci praktycznych do wykorzystania pracy przez wykonywanie zada" u pracodawcy. <stawa wprowadza moliwo!ci organizowania dla bezrobotnych tzw. przygotowania zawodowego w miejscu pracy, ktre oznacza zdobywanie nowych kwali$ikacji lub umiejtno!ci zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zada" zawodowych na stanowisku pracy. Zarwno sta jak i przygotowanie zawodowe organizowane s bez nawi zywania stosunku pracy z pracodawc a skierowani do tych $orm aktywizacji zawodowej otrzymuj z #<# stypendium. <stawa o pomocy spoecznej nakada na samorz d obowi zek opracowania powiatowej strategii rozwi zywania problemw spoecznych. #rzyjcie tego dokumentu do realizacji w drodze uchway (ady #owiatu umoliwi nie tylko budowanie zintegrowanego systemu pomocy spoecznej na terenie powiatu, ale rwnie pozwala na pozyskiwanie !rodkw z budetu pa"stwa i z $unduszy pomocowych na realizacj poszczeglnych zada" okre!lonych w strategii. :isj powiatu sierpeckiego w zakresie pomocy spoecznej jest uzyskanie odczuwalnych spoecznie przez jednostk pozytywnych e$ektw w zakresie priorytetowych obszarw polityki spoecznej, jakie stanowi L ubstwo, bezrobocie, niepenosprawno!-, niewydolno!- wychowawcza rodziny, staro!- i uzalenienia. @dk d samorz dy przejy zadania zwi zane z problematyk bezrobocia ich zadaniem jest niedopuszczenie do zwikszenia si bezrobocia. Kch celem jest zmniejszenie bezrobocia oraz jego skutkw poprzez stwarzanie warunkw do powstawania nowych miejsc pracy, dostosowanie pro$ilu ksztacenia zawodowego do wymogw lokalnego rynku pracy, pomoc osobom bezrobotnym i zagroonym bezrobociem. %ele te s realizowane poprzez prowadzenie po!rednictwa pracy, bie c analiz sytuacji na rynku pracy, sta wspprac z mediami, przekazywanie in$ormacji do osb zagroonych bezrobociem, bezrobotnych, uczniw i pracodawcw, pomoc prawn , tworzenie grup wsparcia dla osb dotknitych dugotrwaym bezrobociem, pomoc $inansow .

'B Knstytucj polityki spoecznej pa"stwa jest pomoc spoeczna, maj c na celu umoliwienie osobom i rodzinom przezwycianie trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one w stanie pokona-, wykorzystuj c wasne uprawnienia, zasoby i moliwo!ci.084 Da podstawie ustawy z dnia 48 kwietnia 488> roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy )Mz. <. 488> r. Dr 77 poz. 0880* osoby bezrobotne mog korzystaz takich $orm aktywizacji zawodowej jak dodatek aktywizacyjny, prace interwencyjne, prace spoecznie uyteczne, sta i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, poyczki szkoleniowe, roboty publiczne, stypendia w okresie kontynuowania nauki, szkolenia, wsparcie dziaalno!ci gospodarczej, zwrot kosztw przejazdu i zakwaterowania. Bezrobotnemu posiadaj cemu prawo do zasiku przysuguje dodatek aktywizacyjny, jeeliL ,,z wasnej inicjatywy podj zatrudnienie lub inn prac zarobkow u innego pracodawcy ni by zatrudniony lub dla ktrego wykonywa inn prac zarobkow bezpo!rednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny. Modatek przysuguje w wysoko!ci A8 Q podstawowej kwoty zasiku przez poow okresu, w jakim przysugiwaby bezrobotnemu zasiek.308' #race interwencyjne oznaczaj zatrudnienie i maj bezrobotnego przez pracodawc w wyniku umowy zawartej ze Ctarost w szczeglnej sytuacji na rynku pracy. na celu wsparcie osb bd cych

Motycz one bezrobotnych do 4A. roku ycia,

dugotrwale bezrobotnych, kobiet, ktre nie podjy zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych, ktrzy po odbyciu kary pozbawienia wolno!ci nie podjli zatrudnienia, lub bezrobotnych niepenosprawnych oraz dla bezrobotnych powyej A8. roku ycia. #race spoecznie uyteczne oznacza prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiku na skutek skierowania przez Ctarost i organizowane przez Ctarost w jednostkach organizacyjnych pomocy spoecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmuj cych si pomoc charytatywn lub na rzecz spoeczno!ci lokalnej. Mo wykonywania prac spoecznie uytecznych mog by- kierowane rwnie osoby uczestnicz ce w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielniania, lokalnym programie pomocy spoecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, jeeli podjy uczestnictwo w tych $ormach w wyniku skierowania urzdu pracy na podstawie art. A8 ust. 4 ustawy z dnia 48 kwietnia 488>r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy )Mz. <. z 488Er. nr B7, poz. >0A z p1n. zm.*. Zgodnie z art. A' ustawy z dnia 48 kwietnia 488> r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ctarosta moe kierowa- do odbycia stau osoby bd ce w szczeglnej sytuacji
084 08'

art. 4 ust.0 ustawy z dnia 04 marca 488> roku o pomocy spoecznej )Mz. <. Dr B>, poz. A7' ze zm.* 5rt. AA ustawy z dnia 48 kwietnia 488>r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy )Mz. <. z 488Er. Dr B7 poz. >0A z po1n. zm*.

'= na rynku pracy, o ktrych mowa w art. >7 teje ustawy tj. bezrobotnych do 4A roku ycia, bezrobotnych dugotrwale albo po zako"czeniu realizacji kontraktu socjalnego, o ktrym mowa w art. A8 ust. 4 pkt. 4, albo kobiet, ktre nie podjy zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych powyej A8 roku ycia, bezrobotnych bez kwali$ikacji zawodowych, bez do!wiadczenia zawodowego lub bez wyksztacenia !redniego, bezrobotnych samotnie wychowuj cych co najmniej jedno dziecko do 0E roku ycia, bezrobotnych, ktrzy po odbyciu kary pozbawienia wolno!ci nie podjli zatrudnienia, bezrobotnych niepenosprawnych oraz osoby bezrobotne w okresie do upywu 04 miesicy od dnia okre!lonego w dyplomie, !wiadectwie lub innym dokumencie po!wiadczaj cym uko"czenie szkoy wyszej, ktre nie uko"czyy 4= roku ycia.08> Zgodnie z art.>B ust 0 pkt. 0 <stawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy )Mz. <. z 488Er. Dr B7, poz. >0A, z p1n. zm.* Ctarosta ze !rodkw Ounduszu #racy moe przyzna- bezrobotnemu jednorazowo !rodki na podjcie dziaalno!ci gospodarczej, w tym na pokrycie kosztw pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa zwi zane z podjciem tej dziaalno!ci, w wysoko!ci okre!lonej w umowie, nie wyszej jednak ni BPkrotnej wysoko!ci przecitnego wynagrodzenia, a w przypadku gdy dziaalno!- jest podejmowana na zasadach okre!lonych dla spdzielni socjalnych, wysoko!- przyznanych bezrobotnemu !rodkw nie moe przekracza- >Pkrotnego przecitnego wynagrodzenia na jednego czonka zaoyciela spdzielni oraz 'Pkrotnego przecitnego wynagrodzenia na jednego czonka przystpuj cego do spdzielni socjalnej po jej zaoeniu. Bezrobotny zamierzaj cy podj - dziaalno!gospodarcz moe zoy- do Ctarosty wa!ciwego ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub pobytu, albo ze wzgldu na miejsce prowadzenia dziaalno!ci, wniosek o przyznanie ze !rodkw Ounduszu #racy jednorazowo !rodkw na podjcie dziaalno!ci gospodarczej, w tym kosztw pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa dotycz cych tej dziaalno!ci. 08A &ymienione $inansowane s powyej $ormy wspomagaj ce aktywizacj zawodow bezrobotnych gwnie ze !rodkw Ounduszu #racy przyznawanych w $ormie tzw. wynikiem zabiegania o dodatkowe $undusze od :arszaka , w szczeglno!ci z 6uropejskiego Ounduszu

?algorytmu3 jak rwnie s

&ojewdztwa, z :inisterstwa Iospodarki i #racy jak rwnie $unduszy pomocowych o$erowanych przez <ni 6uropejsk Cpoecznego. #odsumowuj c, skuteczno!- dziaa" polityki spoecznej w duym stopniu zaley

od sprawnej wsppracy midzy jej podmiotami. &sppraca ta powinna by- oparta

08> 08A

art. A' ustawy z dnia 48 kwietnia 488> r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy art.>B ust 0 pkt. 0 <stawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy )Mz. <. z 488Er. Dr B7, poz. >0A, z p1n. zm.*

'E

jednak nie tylko na $ormalno!ci podlegania jednych podmiotw drugim, ale przede wszystkim powinna by- budowana na stosunkach partnerskich. Bez wzgldu na charakter, zakres, czy $unkcje podmiotw polityki spoecznej wszystkie one maj te same nadrzdne cele.

#. 1+!O6O34(' *'6'> #.$. Przedmiot i cel bada?

.'S/0C2

'7 (ozdzia trzeci po!wicony jest metodologicznym problemom bada" pedagogicznych. :etodologia bada" pedagogicznych wedug :. Nobockiego toL ?nauka o zasadach i sposobach postpowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice3.08B &. Zaczy"ski badanie naukowe okre!la jako ? wieloetapowy proces zrnicowanych dziaa" maj cych zapewni- nam obiektywne, dokadne i wyczerpuj ce poznanie obranego wycinka rzeczywisto!ci przyrodniczej, spoecznej lub kulturowej308=. Zdaniem autora, wynikiem badania naukowego jest ,,wierny obraz rzeczywisto!ci. 5by uzyska- taki obraz, w badaniu naukowym naley przestrzega- nastpuj cych etapwL P etap sytuacji problemowej P etap $ormuowania problemw i hipotezy roboczej P etap $ormuowania zmiennych i wska1nikw P etap empirycznego wery$ikowania hipotez P wnioski ko"cowe308E. Zdaniem ,. #ietra badanie naukowe to ?swoiste badanie okre!laj ce jako!- i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cele i granice pracy naukowej3087. #rzedmiot bada" &. #u!lecki de$iniuje jako ?!ci!le zde$iniowany wycinek obiektywnie istniej cej rzeczywisto!ci spoecznoPprzyrodniczej, stanowi cej obiekt zainteresowa" poznawczych okre!lonej dyscypliny naukowej 3008. Datomiast C. Dowak twierdzi, i ?przedmiotem bada" s obiekty i zjawiska, o ktrych w odpowiedzi na podstawowe pytanie chcemy $ormuowa- twierdzenia3000. ,ak pisze Z. Zaborowski, na przedmiot i cel bada", ,,wpyw maj pewne czynniki, dziki ktrym badacz pre$eruje niektre zagadnienia, s toL P potrzeby spoeczne+ P stopie" naukowego sproblemowania zagadnienia+ P osobiste pre$erencje.//004 ,,%el bada" to okre!lenie ko"cowe e$ektu bada", uszczegowienie tego co si zamierza osi gn -.//00' & pedagogice wyrniamy celeL
08B 08=

:. Nobocki, :etody, techniki bada" pedagogicznych, &yd. Kmpuls, 9rakw 488E, s. 0' &. Zaczy"ski, #raca badawcza nauczyciela, &Ci#, &arszawa, 07BE, s. 7 08E 2ame, s. 08 087 ,. #ieter, @glna metodologia pracy naukowej, #&D, &arszawa, 07B=, s. 'A 008 &. #u!lecki, :etody bada" pedagogicznych, &ydawnictwo @MD, 9alisz 07EA, s.0 000 C. Dowak, :etodologia bada" spoecznych, #&D, &arszawa 07EA, s.'8
004 00'

Z. Zaborowski, &stp do metodologii bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07=', s. 0'= &. Zaczy"ski , #raca badawcza nauczyciela, &Ci#, &arszawa 07E0, s.>B

>8 a* teoretyczne, b* poznawcze, c* praktyczne. ,,%ele teoretyczne . to wszelkie poznanie zmierzaj ce do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalaj cej budowa- uoglnienia, generalizacj, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywisto!ci. & kadym badaniu empirycznym kryje si cz stka owego teoretycznego poznania.//00> ,ak pisze Z. Zaborowski ,, cele teoretyczne zwi zane s z poszukiwaniem rnych zaleno!ci w obrbie procesw dydaktycznych.// Datomiast ,,cele poznawcze dotycz diagnozy sytuacji wychowawczej, opieku"czej i dydaktycznej w rnych instytucjach i !rodowiskach, okre!lenie stopnia rozwoju $izycznego, umysowego i spoecznego dzieci i modziey, a take poszukiwanie lepszych $orm organizacyjnych metod ksztacenia i wychowania.// ,,%el praktyczny . wynika z przekonania, e badania mog potrzebnych in$ormacji300A. ,erzy Brzezi"ski wyrnia cele zewntrzne i wewntrzne bada" naukowych. ,, %ele zewntrzne wynikaj z $unkcji, jak peni nauka w spoecze"stwie, w yciu ludzi, a wic ,,na zewn trz//, gdzie jest stosowana do realizacji pewnych zada" teoretycznych lub praktycznych. %ele wewntrzne to cele, jakie sobie uczony zwykle stawia bezpo!rednio w swojej pracy badawczej, czyli cele czysto poznawcze3 00B. ,ak pisze 5. :aszke, ?cel to po dany, przewidywany stan rzeczy, ktry jednostka pragnie w wyniku swojego dziaania osi gn -300=. #rzedmiotem niniejszej pracy jest $unkcjonowanie rodziny dotknitej bezrobociem w !rodowisku wiejskim. %elem mojej pracy jest zbadanie opinii pracownikw socjalnych @#C %zarne na temat $unkcjonowania rodzin dotknitych bezrobociem w !rodowisku wiejskim. Badania obejmuj L Pzbadanie wpywu bezrobocia na sytuacj wewn trzrodzinn rodzin dotknitych bezrobociem Pokre!lenie psychospoecznej sytuacji rodziny wiejskiej dotknitej bezrobociem Pokre!lenie podejmowanych dziaa" w walce z bezrobociem komu! suy-, dostarczy-

00> 00A

2. #ilch , Zasady bada" pedagogicznych, &yd. Hak, &arszawa 077A, s.07P48. Z. Zaborowski, &stp do metodologii bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07=', s. >7 00B ,. Brzezi"ski, :etodologia bada" psychologicznych, #&D, &arszawa 077B, s. '8 00= 5. :aszke, :etodologiczne podstawy bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza :&D, @lecko 077>, s.48

>0 Pzbadanie zaleno!ci pomidzy opiniami dotycz cymi bezrobotnych rodzin, a czynnikami socjodemogra$icznymi.

#.9. Problemy badawcze i hipotezy Cte$an Dowak okre!la problem badawczy nastpuj coL ,,#roblem badawczy to tyle , co pewne pytanie lub zesp pyta", na ktre odpowiedzi ma dostarczy- badanie300E.
00E

C. Dowak, :etody bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07=8, s. 40>

>4 &edug &. Zaczy"skiego problem badawczy to ,,pytania staj ce si sownym s$ormuowaniem dostrzeonych trudno!ci i s jednocze!nie dobrowolnie obranymi zadaniami poznawczymi. @we pytania przechodz od oglnych do bardziej szczegowych3007. :. Nobocki problem badawczy traktuje jako ?swoiste pytanie lub zesp pyta", na ktre odpowiedzi ma dostarczy- badanie3048. G. :uszy"ski uwaa, e problem badawczy jest ,,pytaniem, ktre stawiamy samym sobie i na ktre odpowied1 moemy uzyska- jedynie w wyniku pewnych czynno!ci badawczych3040. Zdaniem 2. #ilcha ?problem badawczy to pytanie o natur badanego zjawiska, o istot zwi zkw midzy zdarzeniami , to mwi c inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej $ormie pytania3044. #roblem badawczy konstruuje si w $ormie pytania. Zdaniem ,. Brzezi"skiego ,, mog to bypytania rozstrzygnicia, zaczynaj ce si od partykuy ,,czy...3, na ktre s zwykle dwie alternatywne odpowiedzi typuL ,,tak3 lub ,,nie3 oraz pytania dopenienia, zawieraj ce pytajnikL ,,jaki..3, ,,kiedy ...V3, ,,w jakich warunkach ...V3, ,,w jakim stopniu ...V3 itp., na ktre mona udzieli- wiele alternatywnych odpowiedzi304'. ,ak twierdzi :arta Iuziuk, ?s one bardzo oglne i dotycz bezpo!redniego istnienia i zakresu problemu zawartego w tytule pracy. #ytania takie rozbija si nastpnie na szereg problemw )pyta"* szczegowych304>. & swojej pracy s$ormuowaam nastpuj cy problem gwny, a nastpnie go uszczegowiam. #roblem gwnyL ,ak $unkcjonuje rodzina wiejska dotknita bezrobociem w opinii pracownikw socjalnych @#C %zarneV #roblemy szczegoweL 0. & jaki sposb sytuacja bezrobocia wpywa na $unkcjonowanie rodzinyV 4. ,akie dys$unkcje w yciu spoecznym rodzin pozostaj cych bez pracy powoduje bezrobocieV '. ,akie postawy deklaruj bezrobotni wobec bezrobociaV
007 048

&. Zaczy"ski, #raca badawcza nauczyciela, &CK#, &arszawa 07BE, s. 44 :. Nobocki, :etody bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07E4, s.AA 040 G. :uszy"ski, &stp do metodologii pedagogiki, #&D, &arszawa 07=0, s. 0E0 044 2. #ilch, 2. Bauman, Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 4880, s. >' 04' ,. Brzezi"ski, 6lementy metodologii bada" psychologicznych, #&D, &arszawa 07E8, s. A0 04> :. Iuziuk, #odstawy metodologiczne prac promocyjnych, &ydawnictwo @lszty"skiej &yszej Czkoy im. ,. (usieckiego , @lsztyn 488>, s. ''

>' >. ,akie dziaania podejmuj bezrobotni w celu poprawy swojej sytuacjiV A. ,aka jest zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia, a pci V B. ,aka jest zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia, a wiekiem osb pozostaj cych bez pracyV =. ,aka jest zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia, a wyksztaceniem osb pozostaj cych bez pracyV E. ,aka jest zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia, a struktur rodzinyV 9olejnym, wanym etapem w caej procedurze badawczej jest s$ormuowanie hipotez badawczych, ktre s odpowiedziami na pytania zawarte w problemie. &edug &. @konia ?hipoteza to przypuszczenie, nie sprawdzone twierdzenie, ktre ustala b d1 wyja!nia cechy badanych zjawisk lub zwi zki midzy nimi. Cprawdzenie hipotezy odbywa si przez wyprowadzenie z niej wnioskw empirycznych, przy czym im wicej prawdziwych zda" z hipotezy wynika, tym wikszy jest stopie" jej uzasadnienia//04A. Zdaniem :. Nobockiego ,, hipotezy robocze s oczekiwanym przez badacza wynikiem planowanych bada". C zawsze tylko zaoeniami bada", a nigdy ich wynikiem//04B. Datomiast G. :uszy"ski uwaa, e hipoteza to ,,przypuszczenie dotycz ce zachodzenia pewnych zjawisk lub zaleno!ci midzy nimi, ktre pozwala wyja!ni- niewytumaczalny dot d zesp $aktw bd cych pewnym problemem//04=. 9ieruj c si literatur chciaabym przedstawi- swoj hipotez wyja!niaj c zaleno!ci. Kstnieje zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia w !rodowisku wiejskim, a czynnikami socjodemogra$icznymi, takimi jak pe-, wiek, wyksztacenie czy struktura rodziny. <waam, e rodziny dotknite bezrobociem nie wkadaj poprawi- swoj sytuacj yciow i $unkcjonowanie w spoecze"stwie. wiele wysiku, aby

#.#. 1etody@ techniki i narzdzia badawcze.

04A 04B

&. @ko", Cownik pedagogiczny, #&D, &arszawa 0774, s. =8 :. Nobocki, :etody bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07E4, s.AE 04= G. :uszy"ski, &stp do metodologii pedagogiki, #&D, &arszawa 07=0, s. 44=

>> :etoda jest ? sposobem, w jaki musimy postpowa- w pewnej dziedzinie tzn. sposobem, w jaki musimy organizowa- nasze dziaanie podporz dkowuj c je pewnemu celowi304E. #edagogika de$iniuje metod jako ?zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmuj cych cao!postpowania badacza, zmierzaj cych do rozwaenia okre!lonego problemu naukowego+ okre!lony powtarzalny sposb rozwi zania problemu3047. &edug :. Nobockiego ?metody s zespoem zaoe" dotycz cych celowych czynno!ci przydatnych w rozwi zywaniu okre!lonych problemw badawczych3 0'8. 2. #u!lecki stwierdza, e metoda to ?wyprbowany oraz cechuj cy si szans uycia w podobnych przypadkach zesp !wiadomie zastosowanych czynno!ci i !rodkw, zdeterminowanych przedmiotem docieka", maj cych na celu gruntowne poznanie okre!lonego wycinka obiektywnie istniej cej rzeczywisto!-30'0. &. @ko" okre!la metod ,, jako taki sposb postpowania, na ktry skadaj si czynno!ci my!lowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejno!ci//0'4. Zdaniem ,. #ietera ,,metoda naukowa, czyli droga naukowa poznawania prawdy, obejmuje og sposobw i !rodkw pomocniczych, za pomoc naukowe danego rodzaju//0''. 2. #ilch wyrnia w pedagogice nastpuj ce metody bada"L ,,6ksperyment pedagogiczny. :onogra$ia pedagogiczna. :etoda indywidualnych przypadkw. :etoda sondau diagnostycznego30'>. 2echnik bada" nazywa- bdziemy ,,zesp czynno!ci wykonywanych przy posugiwaniu si dan metod //0'A. ktrych rozwi zuje si problemy

04E 047

2. #ilch )pod red.*, 6ncyklopedia #edagogiczna ;;K wieku, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 488>, s.40= &. Mutkiewicz, #odstawy metodologii bada", &yd. Ctachurski, 9ielce 4880, s.B7 0'8 :. Nobocki, :etody i techniki bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza Kmpuls, 9rakw 488', s 4= 0'0 &. #u!lecki, :etody bada" pedagogicznych, &ydawnictwo @MD, 9alisz 07EA, s.00 0'4 &. @ko", Cownik pedagogiczny, #&D, &arszawa 0774, s. 0=B 0'' ,. #ieter, Zarys metodologii pracy naukowej, #&D, &arszawa 07=A, s. =0 0'> 2. #ilch, 2. Bauman, Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 4880, s. >E
0'A

Z. Ckorny, #race magisterskie z psychologii i pedagogiki, &Ci#, &arszawa 07EA, s. 7>

>A &edug 5. 9ami"skiego na technik bada" skadaj sprawdzalnych in$ormacji, opinii, $aktw//0'B. 2. #ilch przyjmuje, e techniki bada" s ,,czynno!ciami okre!lonymi przez dobr odpowiedniej metody i przez ni uwarunkowanymi.//0'= 5lbert :aszke okre!la technik badawcz jako ?zesp konkretnych, praktycznych czynno!ci zwi zanych ze zbieraniem materiaw niezbdnych do przeprowadzenia analizy i wysuwania na tej podstawie wnioskw i uoglnie"30'E. & swojej pracy zastosowaam metod sondau diagnostycznego. 2. #ilch metod t okre!la jako ,, sposb gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych, opiniach i pogl dach wybranych zbiorowo!ci, nasilaniu si i kierunkach rozwoju okre!lonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych . posiadaj cych znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobran grup reprezentuj c populacj generaln , w ktrej badane zjawisko wystpuje30'7. ,,2ym czym dla studium indywidualnych przypadkw s losy jednostek ludzkich okre!lonego rodzaju, tym dla sondau diagnostycznego jest okre!lone zjawisko spoeczne//0>8. @glnie mwi c, badania sondaowe obejmuj wszelkiego typu zjawiska spoeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany !wiadomo!ci spoecznej, opinii i pogl dw okre!lonych zbiorowo!ci, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia. %hodzi tu wic o wszystkie zjawiska, ktre nie posiadaj instytucjonalnej lokalizacji, a s jakby rozproszone w spoecze"stwie. & badaniu opinii i pogl dw wybranych zbiorowo!ci najcz!ciej stosuje si takie techniki jakL wywiad, ankieta, analiza dokumentw osobistych, techniki statystyczne i inne. & swoich badaniach jako technik badawcz wykorzystaam ankiet. Dajszersze rozumienie tego sowa odnosi si do bada", w ktrych wykorzystuje si in$ormacje pozyskane od osb lub instytucji. ,,5nkieta jest sposobem zbierania in$ormacji za pomoc drukowanej listy pyta" zwanej kwestionariuszem, bez po!rednictwa ankietera. si ,, ...czynno!ci praktyczne,

regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalaj cymi na uzyskanie optymalnie

0'B

(. &roczy"ski, 2. #ilch, :etodologia pedagogiki spoecznej, #5D, &rocawP&arszawaP9rakwPIda"sk 07=>, s.'0 0'= 2. #ilch, Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 077E, s.>4 0'E 5. :aszke, :etodologiczne podstawy bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza :&D, @lecko 077>, s.0A' 0'7 2. #ilch, Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 077E, s. A0 0>8 (. &roczy"ski, 2. #ilch, :etodologia pedagogiki spoecznej, #5D, &rocawP&arszawaP9rakwPIda"sk 07=>, s. '>

>B Ctanowi technik o wysokim stopniu samoczynno!ci, a rola osb badaj cych sprowadza si do rozprowadzenia i zebrania kwestionariuszy30>0. Zdaniem 2. #ilcha ankieta jest ,,technik gromadzenia in$ormacji, polegaj c na wypenieniu najcz!ciej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na og o wysokim stopniu standaryzacji, w obecno!ci lub cz!ciej nie w obecno!ci ankietera//0>4. #ytania ankiety s najcz!ciej zamknite i zaopatrzone w tzw. ka$eteri, czyli zestaw wszelkich moliwych pyta". Ze wzgldu na wysoki stopie" kategoryzacji ankieta staje si podstawowym narzdziem kontaktu badanego z badaj cym. 5nkieta jest niezast piona w badaniach pedagogicznych jako narzdzie poznawania cech zbiorowo!ci, $aktw, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Darzdziem badawczym jakim si posuyam jest kwestionariusz ankiety. & kwestionariuszu ankiety najcz!ciej stosuje si ka$eterie zamknite, czyli ograniczony zestaw moliwych odpowiedzi, ka$eteria potwarta, czyli obok zestawu moliwych odpowiedzi istnieje punkt oznaczony sowem ,,inne//, oraz ka$eteria koniunktywna, ktra pozwala na wybr kilku odpowiedzi na dane pytanie w kwestionariuszu ankiety. & badaniach ankietowych stosowane s czsto ankietyL ustne, audytoryjne, !rodowiskowe, pocztowe, tele$oniczne, prasowe i okazjonalne. & mojej pracy zastosowaam ankiet !rodowiskow , w przypadku ktrej kwestionariusz ankiety dostarczany jest bezpo!rednio do r k ankietowanego i w ustalonym terminie odbiera si wypenion ankiet. 2a technika zapewnia te do!- du liczb zwrotw ankiet.

0>0

5. :aszke, :etodologiczne podstawy bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza :&D, @lecko 077>, s. 0=8 0>4 2. #ilch, Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 077E, s. =8

>= #.7. Charakterystyka terenu i przebie= bada? &ybr terenu bada" to nie tylko dobr odpowiedniego terytorium. 2en etap procesu badawczego 2. #ilch okre!la w sposb nastpuj cyL ,,... wybr terenu bada" to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnie" , cech i wska1nikw, jakie musz by- zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup spoecznych lub w ukadach i zjawiskach spoecznych i nastpnie wytypowanie rejonu, grup, zjawisk i instytucji jako obiektw naszego zainteresowania//0>'. 2erenem moich bada" jest @!rodek #omocy Cpoecznej w %zarnem. Knstytucja pooona jest w centrum miasta w woj. pomorskim, w powiecie czuchowskim. #racownicy socjalni tam zatrudnieni swoimi dziaaniami obejmuj tereny wiejskie, do ktrych nale L Noa, &yczechy, Momy!l, 9rzemieniewo, Fdyczek Mrugi, :alinowo, #r dy, Momisaw, 9ijno, Cierpowo, Cokole, Bi"cze, Dadziejewo, &ygonki, Irabowiec, ,anowiec, Biernatka, (aciniewo, &ierzbnik, &ronkowo. Dajwiksz cz!- osb korzystaj cych z pomocy o!rodka stanowi osoby z okolicznych wsi, gdzie skala bezrobocia jest do!- wysoka. Jrodowisko rodzinne badanych jest bardzo zrnicowane. Dajwiksz o!rodka pomocy spoecznej. &ikszo!- mieszka"cw zamieszkuj cych tereny wiejskie ma wyksztacenie podstawowe i zawodowe, rzadko !rednie i wysze. Badania przeprowadzono za pomoc kwestionariusza wypenianego przez 7 pracownikw socjalnych na podstawie dokumentacji rodzin dotknitych bezrobociem . !wiadczeniobiorcw @!rodka #omocy Cpoecznej w %zarnem. Badaniami objto wszystkie wiejskie gospodarstwa domowe, korzystaj ce z pomocy, w skad ktrych wchodzia przynajmniej jedna osoba bezrobotna. Zebrane ankiety byy dokadnie przeze mnie analizowane. &szystkie wypowiedzi respondentw zostay poddane analizie ilo!ciowej i jako!ciowej. Da podstawie otrzymanych danych opracowaam tabele, ktre przedstawiam w rozdziale czwartym, bd cym analiz wynikw bada" niniejszej pracy. grup stanowi rodziny ubogie, gdzie czsto jedynym 1rdem utrzymania jest zasiek rodzinny czy pomoc z

7. ,O6%(/'
0>'

(+&S)'

S0!-'C&( *+%,O*OC('

2ame, s.=0.

>E

7.$. 5rodowisko rodzinne wobec bezrobocia Da podstawie dokumentacji w opinii zasignitej u pracownikw socjalnych badanej zbiorowo!ci przewaay gospodarstwa z jedn osob bezrobotn , znacznie mniej stanowiy gospodarstwa, w!rd ktrych dwie osoby byy pozbawione pracy.
&ykres 0. Ficzba osb bezrobotnych w wiejskich gospodarstwach domowych

Liczba osb w gospodarstwie domowym

9% 18%

3% 1% 1 2 3 4 5 i wicej

69%

WrdaL badania wasne

Da sytuacj materialn gospodarstw z osobami bezrobotnymi ma wpyw typ danej rodziny. & najtrudniejszej sytuacji znajdoway si osoby samotnie wychowuj ce dzieci oraz osoby samotne. & rodzinach takich, je!li osoba dorosa nie posiada staych 1rde dochodw, nie moe liczy- na pomoc wspmaonka i sama boryka si z trudno!ciami $inansowymi. %zsto warunki mieszkaniowe takich rodzin s gorsze, a zaspokojenie potrzeb edukacyjnych dzieci schodzi na dalszy plan. Dajatwiej przezwyciy- trudno!ci w rodzinie bezdzietnej oraz penej.
&ykres 4. 2ypy rodzin w gospodarstwach domowych

Typ rodziny w gospodarstwie domowym

8 6 4 2 1 12 9 2 73 !soby samot"e !soby samot"e z dzie#mi $a%&e'stwa z dzie#mi (odzi"y bezdziet"e 2 (odzi"y wie)opo*o)e"iowe 4

WrdaL badania wasne

>7 #e- nie stanowi czynnika znacznie rnicuj cego stop bezrobocia, chocia niewielk przewag w!rd gospodarstw domowych dotknitych bezrobociem i korzystaj cych ze wsparcia o!rodka pomocy spoecznej stanowiy kobiety. Bezrobocie w!rd kobiet czsto wynika rwnie z penionych przez kobiety $unkcji opieku"czych nad innymi czonkami rodziny.
&ykres '. Bezrobocie ze wzgldu na pe-

Bezrobocie, a pe

48% 52%

+obiety $&czy,"i

WrdaL badania wasne

Dajliczniejsz grup w badanej populacji stanowili bezrobotni w !rednim wieku 'A.>7 lat. Dieco mniejsz grup stanowi modzi ludzie do '> roku ycia, ktrym na pewno jest atwiej znale1- zatrudnienie.
&ykres >. #rzedzia wiekowy bezrobotnych

Bezrobocie, a wiek
12%

27% -o 34 )at 35.49 )at powy&ej 49

61%

WrdaL badania wasne

A8 &ikszo!- bezrobotnych zamieszkuj cych tereny wiejskie ma wyksztacenie zawodowe i podstawowe. Bezrobotnych z wyksztaceniem wyszym jest zdecydowanie najmniej. :ona zauway-, e problem bezrobocia wystpuje we wszystkich grupach niezalenie od poziomu wyksztacenia. <waa si, e wysze wyksztacenie w coraz mniejszym stopniu chroni przed bezrobociem, jednake daje najwiksz szans na zatrudnienie, natomiast nie daje jego gwarancji.
&ykres A. Bezrobotni, a wyksztacenie

Wyksztacenie bezrobotnych
8 63 6 4 2 1 19 15 3 2 podstawowe zasad"icze zawodowe /red"ie wy&sze

WrdaL badania wasne

#odstawowym 1rdem utrzymania bezrobotnych na terenach wiejskich jest pensja, emerytura lub renta ktrego! z czonkw rodziny. Z pienidzy najbliszych yje a >8 proc. bezrobotnych. Diewiele mniej osb korzysta z pomocy opieki spoecznej najcz!ciej w $ormie zasikw. 9olejnym 1rdem dochodu w!rd bezrobotnych s prace dorywcze, co daje 4B proc. bezrobotnych. #rawdopodobnie dua cz!- tych osb pracuje sezonowo, zwaszcza w takich branach, jak budownictwo, czy rolnictwo. Z opinii pracownikw socjalnych wynika, e osoby posiadaj ce minimalne wsparcie, jakie zapewnia uprawnienie do zasiku dla bezrobotnych przez okres jego pobierania, powstrzymuje si przed ubieganiem si o pomoc z jednostek organizacyjnych pomocy spoecznej. Mopiero w momencie utraty prawa do zasiku dla bezrobotnych lub w przypadku rodzin wieloosobowych !wiadczenia z pomocy spoecznej staj si gwnym 1rdem dochodu.

A0
&ykres B. Bezrobotni, a 1rdo utrzymania

rdo utrzymnia bezrobotnych

4 3 2 1 1 3 1 2 4 3 26 praca "ajem"a w%as"e gospodarstwo doc0d "ajb)i&szyc0 pomoc z opie*i spo%ecz"ej prace dorywcze

& celu poznania opinii na temat wpywu bezrobocia na !rodowisko rodzinne bezrobotnych, zadaam pytanieL ,ak #ani zdaniem bezrobocie wpywa na !rodowisko rodzinne bezrobotnychV
2abela 0. &pyw bezrobocia na !rodowisko rodzinne bezrobotnych

9ategorie odpowiedzi 2endencja do przenoszenia si bezrobocia na innych czonkw rodziny Mziedziczenie postaw i zachowa" osb bezrobotnych @graniczenie moliwo!ci rozwojowych dla modych pokole", dorastaj cych w takich rodzinach &zrost patologii spoecznych, tj. alkoholizm, narkomania, kon$likt z prawem Knne (azem
WrdaL badania wasne

#racownicy socjalni DX7 Y Q > >>,A 0 4 00,0 44,4

4 P 7

44,4 P 088

& powszechnej opinii pracownikw socjalnych, bezrobocie nie pozostaje bez wpywu na !rodowisko rodzinne osb bezrobotnych. Diepokoj ce jest to, i zauwaa si zjawisko przenoszenia bezrobocia na innych czonkw rodziny, co dotyczy >>,A proc. bezrobotnych, czsto traktowany jako model $unkcjonowania rodziny. Bezrobocie sprzyja powstawaniu patologii spoecznej, co stanowi 44,4 proc. bezrobotnych @soby takie s bardziej podatne na alkoholizm, dochodzi czsto do przemocy, dzieci

A4 popadaj cz!ciej w narkomanie , a take kon$likt z prawem, co czsto przekada si na dziaania destrukcyjne i nieakceptowane spoecznie. Z wynikw bada" wynika rwnie, e 44,4 proc. ma ograniczone moliwo!ci rozwojowe. Z byciem osob bezrobotn wi si rne dolegliwo!ci i dys$unkcje. Mlatego zadaam pytanieL ,akie #ani zdaniem dolegliwo!ci i uci liwo!ci zwi zane s bezrobotn V
2abela 4. Molegliwo!ci i uci liwo!ci zwi zane z byciem osob bezrobotn

z byciem osob

9ategorie odpowiedzi

#racownicy socjalni DX7 Y P 0 A 4 P P 0 P P P 7 Q P 00,0 AA,B 44,4 P P 00,0 P P P 088

#oczucie odrzucenia Bezczynno!Brak !rodkw $inansowych Diskie poczucie warto!ci Ctres Kzolacja od swego !rodowiska spoecznego @sabienie wizi rodzinnych Myskryminacja dzieci #roblemy zdrowotne Knne (azem
WrdaL badania wasne

& opinii respondentw, osoby bezrobotne najbardziej odczuwaj brak !rodkw $inansowych. &yniki bada" wskazuj , e takie odczucia ma ponad poowa bezrobotnych. Bezrobotni maj rwnie niskie poczucie wasnej warto!ci, co powoduje, e takie osoby zamykaj si w sobie, nie doceniaj wasnych zalet, a tym samym staj si nie!miae, co utrudnia im normalne $unkcjonowanie w spoecze"stwie, a take relacje w kontaktach z innymi. Bezrobocie powoduje znaczne osabienie wizi emocjonalnej w rodzinie, co zakca jej prawidowe $unkcjonowanie. & celu poznania opinii na temat postaw, jakie deklaruj osoby bezrobotne wobec sytuacji bezrobocia, zadaam pytanieL ,akie #ani zdaniem s postawy osb bezrobotnych wobec bezrobociaV
2abela '. #ostawy osb bezrobotnych wobec bezrobocia

A' 9ategorie odpowiedzi #racownicy socjalni DX7 Y Q B BB,= P P e 0 00,0 4 44,4

#ostawy roszczeniowe Bierno!:entalno!- spoeczna, pomoc $inansowa si naley #okoleniowe korzystanie z pomocy, uzalenienie !rodowiska od korzystania z pomocy (azem
WrdaL badania wasne

088

Z bada" wynika, e wikszo!- bezrobotnych, bo a ponad poowa bezrobotnych wykazuje postawy roszczeniowe w stosunku do instytucji. Z powodu kolejnych poraek w poszukiwaniu pracy, ro!nie obojtno!- i coraz wiksze zanienie samooceny i wiary we wasne moliwo!ci. &!rd wielu bezrobotnych panuje przekonanie, e pomoc ze strony o!rodka pomocy spoecznej po prostu si naley.

7.9. Psychospo<eczna sytuacja rodziny wiejskiej 9onsekwencje bezrobocia dotykaj nie tylko cae rodziny, ale rwnie osoby, ktre utraciy prac. Cytuacja jest dla nich bardzo trudna, i nie wi e si to tylko z pogorszeniem sytuacji materialnej, ale zdecydowanie wpywa na samopoczucie bezrobotnych. #raca oprcz 1rda dochodw, dla wielu ludzi stanowi podstawowy element ycia, dziki pracy czowiek moe si samorealizowa-, decydowa- o pogl dach, postawach czy aspiracjach zawodowych. %elu poznania opinii, zadano pytanieL ,akie jest samopoczucie osb bezpo!rednio po utracie pracyV

A>
2abela >. Camopoczucie bezrobotnych bezpo!rednio po utracie pracy

9ategorie odpowiedzi

#racownicy socjalni DX7 Y Q #oczucie krzywdy, zaamanie, B BB,= rozpacz Cpokj 0 00,0 Zadowolenie P P @bojtno!-, bezradno!4 44,4 (azem 7 088
WrdaL badania wasne

Z bada" wynika, e samopoczucie bezrobotnych tu po utracie pracy jest zdecydowanie ze. #esymistycznie podchodz krzywdy, czuj do przyszo!ci. #onad poowa bezrobotnych ma poczucie sytuacj . 44,4 proc. bezrobotnych w opinii si zaamane zaistnia

pracownikw socjalnych wyraa obojtno!- i bezradno!- wobec bezrobocia. 2rudna sytuacja $inansowa bezrobotnych zmusza czsto ich rodziny do podjcia dodatkowych wyrzecze". Mlatego zadaam pytanieL ,akich #ani zdaniem wyrzecze" dokonuj rodziny bezrobotnychV

2abela A. &yrzeczenia podejmowane przez rodziny bezrobotnych

9ategorie odpowiedzi

#racownicy socjalni DX7 Y Q BB,= 44,4 P 00,0 088

(ezygnacja z wyjazdw na czasy (ezygnacja z zakupw droszej ywno!ci @graniczenie wydatkw na dzieci (ezygnacja z dodatkowej edukacji dzieci Zmniejszenie wydatkw na pras, ksi ki, kino (azem

P B 4 P 0 7

AA
WrdaL badania wasne

&yniki bada" wskazuj , i w rodzinach bezrobotnych znacznie ograniczono wydatki na ywno!-. Zrezygnowano z zakupu droszej ywno!ci na rzecz ta"szej. & mniejszym stopniu ograniczono wydatki zwi zane z potrzebami dzieci, i w niewielkim stopniu zmniejszono wydatki na kultur. Iwatowny spadek dochodw rodziny najcz!ciej prowadzi do przymusowego oszczdzania, poprzez ograniczanie, a czsto te do rezygnacji z zaspokojenia niezbdnych potrzeb yciowych. Dastpstwem bezrobocia jest rwnie pogorszenie si atmos$ery rodzinnej, co negatywnie wpywa na $unkcjonowanie caej rodziny. & ty celu zadaam pytanieL ,ak #ani zdaniem bezrobocie wpywa na atmos$er w rodzinieV
2abela B. &pyw bezrobocia na atmos$er w rodzinie

9ategorie odpowiedzi

#racownicy socjalni DX7 Y Dasilenie kon$liktw midzy maonkami = &zrost sytuacji kon$liktowych rodzicw z 4 dzie-mi &zrost zrozumienia, sytuacja bezrobocia P zbliya do siebie rodzin (azem 7
WrdaL badania wasne

Q ==,E 44,4 P 088

Z analizy bada" wynika, e brak pracy jest przyczyn wielu kon$liktw miedzy maonkami, ale rwnie pomidzy rodzicami i dzie-mi. Diemono!- zaspokojenia wielu potrzeb niew tpliwie wpywa na relacje w rodzinie. 2aka sytuacja wpywa szczeglnie na osabienie wizi emocjonalnej, co znacznie zakca $unkcjonowanie caej rodziny.

AB

7.#. 1etody walki z bezrobociem & celu poznania opinii na temat dziaa" podejmowanych przez bezrobotnych w zwi zku z podjciem pracy, zadaam pytanieL ,akie zdaniem #ani dziaania podejmuj bezrobotni w zwi zku ze znalezieniem pracyV
2abela =. Mziaania bezrobotnych w poszukiwaniu pracy

9ategorie odpowiedzi Hadnych, gdy wol korzysta- z pomocy Czukaj pracy z wasnej inicjatywy %zsto odwiedzaj #<# (azem
WrdaL badania wasne

#racownicy socjalni DX7 Y Q = ==,E 0 00,0 0 00,0 7 088

A= Da podstawie wynikw bada" mona s dzi-, e bezrobotni nie robi nic, aby polepszy- swoj sytuacj yciow . & !wietle tych wynikw mona przypuszcza-, i badane osoby nie poszukuj aktywnie pracy i nie s zainteresowane jej podjciem. 2ylko niewielki procent bezrobotnych poszukuje zatrudnienia z wasnej inicjatywy i tyle samo regularnie odwiedza #owiatowy <rz d #racy. & celu poznania opinii na temat $orm pomocy, z jakich najcz!ciej korzystaj osoby bezrobotneV
2abela E. Oormy pomocy, z jakich korzystaj osoby bezrobotne

osoby

bezrobotne , zadaam pytanieL Z jakich #ani zdaniem $orm pomocy najcz!ciej korzystaj

9ategorie odpowiedzi Moradztwo #omoc $inansowa #oradnictwo Czkolenie Hywno!(azem

WrdaL badania wasne

#racownicy socjalni DX7 Y 0 = P P 0 7

Q 00,0 ==,E P P 00,0 088

Z bada" wynika, e wikszo!- bezrobotnych korzysta z pomocy $inansowej, najcz!ciej w postaci zasikw. 2ylko nieliczni korzystaj z doradztwa i ywno!ci. :ona zaryzykowastwierdzenie, e pomoc spoeczna jest metod na ycie, ksztatuje postawy bierne, zamiast uczy- aktywno!ci. C dz c po opiniach pracownikw socjalnych na temat korzystania bezrobotnych z pomocy spoecznej mona uzna-, e pomoc spoeczna uzalenia. @!rodki pomocy wcale nie pomagaj wychodzi- z ubstwa, a utrwalaj je. Ctaj si wic atw $orm ycia. Mlatego zadaam pytanieL %zy #ani zdaniem, moliwe jest uzalenienie si od pomocy spoecznejV

2abela 7. :oliwo!- uzalenienia bezrobotnych od pomocy spoecznej

9ategorie odpowiedzi 2ak Die Die mam zdania (azem

WrdaL badania wasne

#racownicy spoeczni DX7 Y Q E EE,7 P P 0 00,0 7 088

AE Badania wskazuj , e osoby korzystaj ce z pomocy spoecznej, zwaszcza bezrobotne, mog si od niej uzaleni-. Dasuwa si wniosek, i uzalenienie od tej $ormy pomocy sprawia, e wszelkie prby aktywizacji tych osb nie s akceptowane.

Kstnieje wiele czynnikw, ktre mog by- przeszkod w poszukiwaniu zatrudnienia przez osoby bezrobotne. Mlatego zadaam pytanieL ,akie czynniki #ani zdaniem uniemoliwiaj znalezienie pracy osobom bezrobotnymV
2abela 08. %zynniki uniemoliwiaj ce znalezienie pracy bezrobotnym

9ategorie odpowiedzi Brak kwali$ikacji zawodowych Brak motywacji Brak znajomo!ci, ,,ukadw3 Brak odpowiednich o$ert pracy <zalenienie od korzystania z pomocy spoecznej #rzyzwyczajenie si do sytuacji bezrobocia (azem
WrdaL badania wasne

#racownicy socjalni DX7 Y Q ' >>,A P P P P 4 P 0 00,0 ' 7 '',' 088

&!rd czynnikw i sytuacji utrudniaj cych podjcie pracy najcz!ciej wskazywane byy przyczyny zewntrzne, a mianowicie brak odpowiednich kwali$ikacji zawodowych. Diepokoj ce jest zjawisko, e wielu bezrobotnych nie czyni adnych wysikw w poszukiwaniu pracy, gdy zwyczajnie s przyzwyczajeni do sytuacji bezrobocia. #racownicy socjalni podkre!lali, e bezrobotni poszukuj c pracy narzekaj na brak o$ert pracy zgodnych z

A7 ich wyksztaceniem. & ocenie respondentw, bezrobotni uwaaj , e utrudnieniem w podjciu pracy jest brak kontaktw i znajomo!ci.

/(OS)( % *'6'>

%elem moich bada" byo zbadanie opinii pracownikw socjalnych @#C %zarne na temat $unkcjonowania rodzin dotknitych bezrobociem w !rodowisku wiejskim. Da podstawie przeprowadzonych bada" mona wysun - nastpuj ce wnioski. Badaj c wpyw bezrobocia na $unkcjonowanie rodziny, mona zauway-, i zjawisko to wywiera wysoce degraduj cy i dezorganizuj cy wpyw na wikszo!- $unkcji spenianych przez rodzin. #ozbawienie dochodw z pracy prowadzi do gwatownego obnienia poziomu ycia osoby bezrobotnej i jej rodziny jak rwnie do konieczno!ci rezygnacji z wielu podstawowych potrzeb, zwi zanych take z edukacj i kultur . (odzin bezrobotnych nie stana ksztacenie swoich dzieci i na ich rozwj intelektualny. Degatywne skutki w s$erze materialnej s najbardziej dotkliwe w rodzinach bezrobotnych niepenych i wielodzietnych. @soba bezrobotna ponosi take koszty natury psychospoecznej. Dale tutaj w szczeglno!ci obci enia zwi zane z degradacj do utraty tosamo!ci. Badaj c opinie na temat postaw osb bezrobotnych wobec sytuacji bezrobocia, wnioskowamona, e osoby bez pracy wykazuj postawy roszczeniowe w stosunku do instytucji. Diepowodzenia wynikaj ce z poszukiwania pracy powoduj , e w wyniku poniesionych kolejnych poraek wzrasta obojtno!-, a tym samym brak wiary we wasne moliwo!ci. Oaktem wynikaj cym z bada" jest spostrzeenie, i bezrobocie stao si dla znacznej cz!ci pozycji spoecznej, prowadz ce do osabienia wizi spoecznych, do izolacji od !rodowiska i wzrostu kon$liktw z otoczeniem, rodzin , a take

B8 bezrobotnych wygodn $orm ycia. Jwiadczenia z pomocy spoecznej staj si coraz

bardziej atrakcyjne, co dobitnie !wiadczy o procesie dziedziczenia bezrobocia i powielania zaobserwowanej u rodzicw postawy yciowej. & celu poznania opinii na temat dziaa" podejmowanych przez bezrobotnych w zwi zku z popraw swojej sytuacji, wnioskowa- mona, i bezrobotni nie robi nic, aby ich swoj sytuacja yciowa ulega polepszeniu. Diepokoj ce jest to, e bezrobotni nie poszukuj aktywnie pracy i nie s zainteresowani jej podjciem. 2ylko niewielki procent bezrobotnych poszukuje zatrudnienia z wasnej inicjatywy i tyle samo regularnie odwiedza #owiatowy <rz d #racy. &ikszo!- bezrobotnych korzysta z pomocy $inansowej, najcz!ciej w postaci zasikw. 2ylko nieliczni korzystaj z doradztwa i ywno!ci. Zdaniem pracownikw socjalnych, o!rodki pomocy wcale nie pomagaj wychodzi- z ubstwa, lecz je utrwalaj . :ona zaryzykowa- stwierdzenie, e pomoc spoeczna jest sposobem na ycie. Badaj c zaleno!- pomidzy wystpowaniem bezrobocia w !rodowisku wiejskim, a czynnikami socjodemogra$icznymi, mona stwierdzi-, e pe- nie wpywa znacz co na stop bezrobocia, chocia niewielk przewag w!rd gospodarstw domowych dotknitych bezrobociem i korzystaj cych ze wsparcia o!rodka pomocy spoecznej stanowiy kobiety. Bezrobocie wystpuj ce w!rd kobiet czsto wynika z penionych przez kobiety rl w gospodarstwie domowym i wychowywaniem dzieci. Dajliczniejsz grup w badanej populacji stanowili bezrobotni w !rednim wieku 'A.>7 lat. Dieco mniejsz grup stanowi modzi ludzie do '> roku ycia, ktrym na pewno jest atwiej znale1- jak kolwiek prac. &ikszo!bezrobotnych zamieszkuj cych tereny wiejskie ma wyksztacenie zawodowe i podstawowe. Bezrobotnych z wyksztaceniem wyszym jest zdecydowanie najmniej. :ona zauway-, e problem bezrobocia wystpuje we wszystkich grupach niezalenie od poziomu wyksztacenia. Da sytuacj materialn gospodarstw z osobami bezrobotnymi ma wpyw typ danej rodziny. & najtrudniejszej sytuacji znajdoway si osoby samotnie wychowuj ce dzieci oraz osoby samotne. %zsto warunki mieszkaniowe takich rodzin s gorsze, a zaspokojenie potrzeb edukacyjnych dzieci schodzi na dalszy plan. Dajatwiej jest przezwyciy- trudno!ci w rodzinie bezdzietnej oraz penej. #odsumowuj c, rozwaania nad zjawiskiem bezrobocia pozwoliy zauway-, i utrata zatrudnienia to nie tylko utrata 1rda utrzymania, ale take osobista tragedia kadego czowieka. Mugotrway stan bezrobocia wywouje brak wiary w siebie, wpywa na pogorszenie stanu zdrowia oraz stosunkw w rodzinie. #ozostawanie bez pracy istotnie oznacza zagroenie materialnej postawy egzystencji. #rowadzi te do degradacji moralnej

B0 szczeglnie ludzi modych i dorastaj cej modziey, tym samym znieksztaca proces wchodzenia w dorose ycie. Zjawisko bezrobocia zaburza $unkcj bezpiecze"stwa. %zsto dochodzi do rozpadu rodziny. Bieda, napicia i kon$likty, niepewna przyszo!-, nie tworz klimatu dla ksztatowania pozytywnego systemu warto!ci oraz wzorcw i norm postpowania. Da tym podou powsta w #olsce problemu marginalizacji rodziny. &i e si on z wy czeniem z uczestnictwa w yciu spoecznoPgospodarczym bezrobocia, choroby czy patologii. rodzin, szczeglnie dotknitych ryzykiem ubstwa,

0)'% E,F6+. ( 3(!+,'!-,0

3(!+,'!-,' P,%+61(O!-I 0. 5damski O., Cocjologia mae"stwa i rodziny, #a"stwowe &ydawnictwo Daukowe, &arszawa 07E> 4. 5damczak K., #roblemy bezrobocia w!rd absolwentw na lokalnym rynku pracy, :ajus C.%, Zielona Ira 488A '. Ba"ka 5. )red.*., Bezrobocie. #odrcznik pomocy psychologicznej, &yd. #(KD2PB, #ozna" 0774 >. Borkowska C., Bohdziewicz #., Fokalna polityka na rynku pracy, &ydawnictwo K#iCC, &arszawa 0777 A. Borkowski 2., :arcinkowski 5., %herowP<rbaniec 5. )pod red.*, #olityka spoeczna, rodzina, bezrobocie, 9sigarnia 5kademicka, 9rakw 077= B. Borkowski 2., :arcinkowski 5., Cocjologia bezrobocia, &ydawnictwo &arszawa 077B =. Brzezi"ski ,., 6lementy metodologii bada" psychologicznych, #&D, &arszawa 07E8 E. Brzezi"ski ,., :etodologia bada" psychologicznych, #&D, &arszawa 077B 7. %ikowicz B., &yuczona bezradno!- modziey, &yd. <9&, Bydgoszcz 4887 08. Mutkiewicz &., #odstawy metodologii bada", &yd. Ctachurski, 9ielce 4880 Knterart,

B4 00. 6ncyklopedia #edagogiczna, #&D, t. ', &arszawa 488> 04. Oalkowski ,., (ydz 6., &ielo$unkcyjna gospodarka na obszarach wiejskich, 9omisja Ieogra$ii (olnictwa i Iospodarki Hywno!ciowej #2I, &C# w Cupsku, Cupsk 0'. Or tczak 6., Ctrzelecki Z., &itkowski ,. )pod red.*, Bezrobocie wyzwanie dla polskiej gospodarki, I<C, &arszawa 077' 0>. I bicka 9., Irewi"ski :.,)red.*, &ok polityki spoecznej, &C#, &arszawa 488E 0A. Iraniewska M., BalcerzakP#aradowska B., Iogosz M., &spczesne zagroenia realizacji podstawowych $unkcji rodziny, K#iCC, &arszawa 077> 0B. Iuziuk :., #odstawy metodologiczne prac promocyjnych, &ydawnictwo @lszty"skiej &yszej Czkoy im. ,. (usieckiego , @lsztyn 488> 0=. Grebenda 5., &dz ,., Hycie codzienne bezrobotnych w regionie Irnego Jl ska, &yd. <niwersytet &arszawski, &arszawa 0774 0E. 9abaj :., Cpoeczne aspekty rozwoju, elementy przeciwdziaania ubstwu i bezrobociu, #&6, &arszawa 4888 07. 9abaj :., Ctrategie i programy przeciwdziaaniu bezrobociu, &yd. Ccholar, &arszawa 488> 48. 9asperkiewicz &., :ikosik C., Feksykon przedsibiorczo!ci. #ojcia . osoby . instytucje, &yd. <niwersytetu Ndzkiego, Nd1 077' 40. 9asprzak 6., Cukces i poraka bezrobotnych na rynku pracy, Ctowarzyszenie #sychologia i 5rchitektura, #ozna" 488B 44. 9awula C. )pod red.*, #edagogika spoeczna. MokonaniaPaktualno!ci perspektywy, &yd. 5dam :arszaek, 2oru" 4880 4'. 9ry"ska 6.)pod red.*, &arszawa 488> 4>. 9ozak C., #atologie w!rd dzieci i modziey. Feczenie i pro$ilaktyka, Mi$in, &arszawa 488= 4A. 9urzynowski 5. )red.*, #olityka spoeczna, CIG @$icyna &ydawnicza, &arszawa 488' 4B. 9urzynowski 5. )red.*, #olityka spoeczna, CIG, &arszawa 4880 4=. 9wiatkowski 6., Bezrobocie. #odstawy teoretyczne, #&D, &arszawa 4884 4E. Nobocki :., :etody, techniki bada" pedagogicznych, &yd. Kmpuls, 9rakw 488E 47. Nobocki :., :etody bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07E4 '8. Nobocki :., :etody i techniki bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza Kmpuls, 9rakw 488' #olski rynek pracy . niedopasowania strukturalne, K#iCC,

B' '0. :arody :. )pod red.*, &ymiary ycia spoecznego #olska na przeomie ;; i ;;K w, &yd. Daukowe Ccholar, &arszawa 488= '4. :arzecGolka 9. )pod red.*, :arginalizacja w problematyce pedagogiki spoecznej i praktyce pracy socjalnej, &yd. 5kademia Bydgoska, Bydgoszcz 488 ''. :aszke 5., :etodologiczne podstawy bada" pedagogicznych, @$icyna &ydawnicza :&D, @lecko 077> '>. :ichna &., (egionalne zrnicowanie czynnikw wytwrczych, produkcji rolniczej, 1rde utrzymania ludno!ci wiejskiej oraz in$rastruktury obszarw wiejskich w 077E roku, Knstytut 6konomiki (olnictwa i Iospodarki Hywno!ciowej, &arszawa 0777 'A. :ilewski (. )red.*, 6lementarne zagadnienia ekonomii, &yd. #&D, &arszawa 077' 'B. :lonek 9., Bezrobocie w #olsce w ;; wieku w !wietle bada", 9rajowy <rz d #racy, &arszawa 0777 '=. :uszy"ski G., &stp do metodologii pedagogiki, #&D, &arszawa 07=0 'E. Dasiowski :., Cystem rynkowy. #odstawy mikroP i makroekonomii, &yd. 9ey 2eRt, &arszawa 077E '7. Dowak C., :etody bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07=8 >8. Dowak C., :etodologia bada" spoecznych, #&D, &arszawa 07EA >0. @buchowska K., Mynamika nerwic. #sychologiczne aspekty zaburze" nerwicowych u dzieci i modziey, #&D, &arszawa 07=B >4. @ko" &., Cownik pedagogiczny, #&D, &arszawa 0774 >'. #ieter ,., @glna metodologia pracy naukowej, #&D, &arszawa, 07B= >>. #ieter ,., Zarys metodologii pracy naukowej, #&D, &arszawa 07=A >A. #ilch 2., Feparczyk K., #edagogika spoeczna, &yd. Hak, &arszawa 077A >B. #ilch 2., Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 077E >=. #ilch 2. , Zasady bada" pedagogicznych, &yd. Hak, &arszawa 0777 >E. #ilch 2., Bauman 2., Zasady bada" pedagogicznych, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 4880 >7. #ilch 2.)pod red.*, 6ncyklopedia #edagogiczna ;;K wieku, &yd. 5kademickie Hak, &arszawa 488> A8. #isz Z., Zadania spoeczne, &yd. 5kademii 6konomicznej, &rocaw 0777 A0. #omykao &., 6ncyklopedia biznesu, Oundacja Knnowacja, &arszawa 077(eszke K., &obec bezrobocia+ opinie, stereotypy, &yd. Ccholar, &arszawa 077A A4. #omykao &. )pod red.*, 6ncyklopedia pedagogiczna, &yd. Knnowacja, &arszawa 077=

B> A'. #u!lecki &., :etody bada" pedagogicznych, &ydawnictwo @MD, 9alisz 07EA A>. (ajkiewicz 5., #amitniki bezrobotnych, t.KK., Knstytut Iospodarstwa Cpoecznego, CIG, &arszawa 488= AA. (aty"ski &., #roblemy i dylematy polityki spoecznej w #olsce, Mi$in, &arszawa 488' AB. (eszke K., &obec bezrobociaL opinie i stereotypy, &yd. Daukowe Jl sk, 9atowice 0777 A=. (ydz 6., Czanse i bariery aktywizacji obszarw wiejskich #olski #nocnej, #omorska 5gencja (ozwoju (egionalnego, <stka 0777 AE. (ysz . 9owalczyk B., Feksykon polityki spoecznej, K#CP<&, &arszawa 4880 A7. Ckorny Z., #race magisterskie z psychologii i pedagogiki, &Ci#, &arszawa 07EA B8. Ctasiak G.., 9sztaty i wntrza rodziny, &ydawnictwo &iedza #owszechna, &arszawa 07=A B0. Czczepa"ski ,., 6lementarne pojcia socjologii, #&D, &arszawa 07=8 B4. 2erelak ,.O., #sychologia pracy i bezrobocia, &yd. 5.2., 9atowice 077' B'. <nolt ,., 6konomiczne problemy rynku pracy, &ydawnictwo Knterart, &arszawa 077B B>. <rbanik &., Bezrobocie i zatrudnienie w maym mie!cie, &yd. Daukowe <C, Czczecin 4884 BA. <rbaniak #., #ozna" 0777 BB. <rbaniak #., Czczecin 4884 B=. &aloszek M.)pod red.*, Dowe stulecie dziecku, &yd. @MD, Zielona Ira 4880 BE. &aloszek M., Czanse edukacyjne modego pokolenia ze !rodowisk wiejskich. Mokument czasu przemian, &yd. @MD, Zielona Ira 4880 B7. &ilk ,. )red.* & subie dziecku KK. (odzina ;; wieku wobec dobra dziecka, 9atedra #edagogiki (odziny, 9<F, Fublin 488' =8. &o1niak (.B.)pod red.*, Bezrobocie w maych miastach, Ctudia Batyckie, 9oszalin 077= =0. &roczy"ski (., #ilch 2., :etodologia pedagogiki spoecznej, #5D, &rocawP &arszawaP9rakwPIda"sk 07=> =4. &roczy"ski (., #edagogika spoeczna, #&D, &arszawa 07EA ='. Zaborowski Z., &stp do metodologii bada" pedagogicznych, #&D, &arszawa 07=' Bezrobocie i zatrudnienie w maym mie!cie, &yd. Daukowe <C, #odstawy ekonomii. %z. 4 :akroekonomia, &ydawnictwo e:#i4,

BA =>. Zaczy"ski &., #raca badawcza nauczyciela, &Ci#, &arszawa, 07BE =A. Zaczy"ski &. , #raca badawcza nauczyciela, &Ci#, &arszawa 07E0 0)'% C%'SOP(S1I 0. Bohdziewicz #., Ckutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym, (ynek #racy 077=, nr B 4. Mzun &., &ie! i (olnictwo, #a"stwowe gospodarstwa rolne w procesie przemian systemowych w #olsce, 488A, nr ' )04E* '. 9otlarskaP:ichalska 5., #roblemy opieku"czoPwychowawcze, (odzina, a bezrobocie, nr ASB, 077> >. :lonek 9., 2radycja bada" bezrobocia w #olsce . zagadnienia metodologiczne, ?&iadomo!ci Ctatystyczne// Dr B, 0774 A. (etkiewicz G, 9optas I., #olityka spoeczna, CpoecznoPpsychiczne nastpstwa bezrobocia, nr 0S0774 B. Cztumski ,., #olityka spoeczna, Cpoeczne skutki bezrobocia modocianych, nr 0S0774 =. &oli"ska ,., #olityka spoeczna, #rzeciwdziaanie bezrobociu, 0770, nr ' E. Zioo Z., 2rans$ormacja struktur subregionalnych #olski poudniowoPwschodniej w procesie zmian systemu gospodarowania, ?#race 9omisji Dauk 6konomicznych #5D3, @ddzia 9rakw, 9rakw 0777, nr 4> ')!0 P,' /+

0. 5rt. 4 ust.0 ustawy z dnia 04 marca 488> roku o pomocy spoecznej 4. 5rt. A' ustawy z dnia 48 kwietnia 488> r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy '. 5rt. AA ustawy z dnia 48 kwietnia 488>r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy >. 5rt.>B ust 0 pkt. 0 <stawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy A. <stawa o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu z dnia 0> grudnia 077>r., Mz.<. z 077A r., Dr 0, poz. 0. B. <stawa z 07 pa1dziernika 0770 r. o gospodarowaniu nieruchomo!ciami rolnymi Ckarbu #a"stwa., Mz.<. z 0770 r., nr 08=, poz. >B>

BB

E,F6.' (/!+,/+!O +I 0. www.onet.biznesL %B@CL bezrobotny w co czwartej polskiej rodzinie 4. www.prawy.pl, (ealne problemy polskich rodzin

'/+)S GankietaH

5nkieta
Szanowni Pastwo! Jestem studentk III roku na kierunku: Pedagogika-Praca socjalna w Spo ecznej !kademii "auk w #odzi, $%dzia &amiejscow% w Szczecinku. $ ramac' prac% licencjackiej prowadz( )adania na temat *unkcjonowania rodzin dotkni(t%c' )ezro)ociem w +rodowisku wiejskim. ,przejmie prosz( o w%pe nienie mojej ankiet%. !nkieta jest .zi(kuj(! anonimowa, a uz%skane w%niki zostan w%korz%stane na potrze)% w%-ej w%mienion%c' )ada.

1etryczkaI P<eJI 0. 9obieta 4. :czyzna iekI 0. 48P'8 lat

B= 4. '0P>8 lat '. >0PA8 lat >. A0PAA lat A. powyej AA lat ykszta<cenieI 0. !rednie zawodowe 4. wysze licencjat '. wysze magisterskie

$. (le PaniKa zdaniem jest osb w =ospodarstwie pozostajLcych bez pracyM a* 0 b* 4 c* ' d* > e* A i wicej 9. &akie typy rodzin przewaNajL w =ospodarstwach domowychM a* osoby samotne b* osoby samotne z dzie-mi c* mae"stwa z dzie-mi d* rodziny bezdzietne e* rodziny wielopokoleniowe #. jakim przedziale wiekowym jest najwicej osb bezrobotnychM a* do '> lat b* 'AP >7 lat c* powyej >7 lat 7. &akie jest wykszta<cenie bezrobotnych@ zamieszkujLcych tereny wiejskieM a* podstawowe b* zasadnicze zawodowe c* !rednie d* wysze B. &akie jest =<wne Ord<o utrzymania rodzin bezrobotnychM a* praca najemna

BE b* wasne gospodarstwo c*dochd najbliszych d* pomoc z opieki spoecznej e* praca dorywcza C. &ak PaniKa zdaniem bezrobocie wp<ywa na rodowisko rodzinne bezrobotnychM a* 2endencja do przenoszenia si bezrobocia na innych czonkw rodziny b* Mziedziczenie postaw i zachowa" osb bezrobotnych c* @graniczenie moliwo!ci rozwojowych dla modych pokole", dorastaj cych w takich rodzinach d* &zrost patologii spoecznych, tj. alkoholizm, narkomania, kon$likt z prawem e* Knne )napisz, jakie* ...................................................................................................................

;. &akie PaniKa zdaniem dole=liwoci i uciLNliwoci zwiLzane sL z byciem osobL bezrobotnLM a* #oczucie odrzucenia b* Bezczynno!c* Brak !rodkw $inansowych d* brak !rodkw $inansowych e* Diskie poczucie warto!ci $* Kzolacja od swego !rodowiska spoecznego g* @sabienie wizi rodzinnych h* Myskryminacja dzieci i* #roblemy zdrowotne j* Knne )napisz, jakie*................................................................................................................. A. &akie Pani zdaniem sL postawy osb bezrobotnych wobec bezrobociaM a* #ostawy roszczeniowe b* Bierno!c* :entalno!- spoeczna, e pomoc $inansowa si naley d* #okoleniowe korzystanie z pomocy, uzalenienie !rodowiska od korzystania z pomocy 9. &akie jest samopoczucie osb bezporednio po utracie pracyM a* #oczucie krzywdy, zaamanie, rozpacz b* Cpokj, zadowolenie c* @bojtno!- i sprawno!-

B7 $D. &akich Pani zdaniem wyrzecze? dokonujL rodziny bezrobotnychV a* (ezygnacja z wyjazdw na czasy b* @graniczenie wydatkw na dzieci c* (ezygnacja z dodatkowej edukacji dzieci d* Zmniejszenie wydatkw na pras, ksi ki, kino $$. &ak Pani zdaniem bezrobocie wp<ywa na atmos8er w rodzinieM a* Dasilenie kon$liktw midzy maonkami b* &zrost sytuacji kon$liktowych rodzicw z dzie-mi c* &zrost zrozumienia, sytuacja bezrobocia zbliya do siebie rodzin 12. &akie Pani zdaniem dzia<ania podejmujL bezrobotni w zwiLzku ze znalezieniem pracyM a* Hadnych, gdy wol korzysta- z pomocy b* Czukaj pracy z wasnej inicjatywy c* %zsto odwiedzaj #<# Knne .......................................................................................................................................... $#. % jakich PaniKa zdaniem 8orm pomocy najczciej korzystajL osoby bezrobotneM a* Moradztwo b* #omoc $inansowa c* Czkolenie d* Hywno!$7. Czy PaniKa zdaniem@ moNliwe jest uzaleNnienie si od pomocy spo<ecznejM a* tak b* nie c* nie mam zdania $B. &akie czynniki Pani zdaniem uniemoNliwiajL znalezienie pracy osobom bezrobotnymM a* Brak kwali$ikacji zawodowych b* Brak motywacji c* Brak znajomo!ci, ,,ukadw3 d* Brak odpowiednich o$ert pracy e* <zalenienie od korzystania z pomocy spoecznej $* #rzyzwyczajenie si do sytuacji bezrobocia

=8

SP(S

0),+SF

&ykres 0. Ficzba osb bezrobotnych w wiejskich gospodarstwach domowych...................>E &ykres 4. 2ypy rodzin w gospodarstwach domowych..........................................................>E &ykres '. Bezrobocie ze wzgldu na pe- ............................................................................>7 &ykres >. #rzedzia wiekowy bezrobotnych..........................................................................>7 &ykres A. Bezrobotni, a wyksztacenie.................................................................................A8 &ykres B. Bezrobotni, a 1rdo utrzymania...........................................................................A0

=0

SP(S !'*+3 2abela 0. &pyw bezrobocia na !rodowisko rodzinne bezrobotnych ....................................A0 2abela 4. Molegliwo!ci i uci liwo!ci zwi zane z byciem osob bezrobotn ........................A4 2abela '. #ostawy osb bezrobotnych wobec bezrobocia......................................................A' 2abela >. Camopoczucie bezrobotnych bezpo!rednio po utracie pracy..................................A> 2abela A. &yrzeczenia podejmowane przez rodziny bezrobotnych ......................................AA 2abela B. &pyw bezrobocia na atmos$er w rodzinie...........................................................AA 2abela =. Mziaania bezrobotnych w poszukiwaniu pracy.....................................................A= 2abela E. Oormy pomocy, z jakich korzystaj osoby bezrobotne...........................................A= 2abela 7. :oliwo!- uzalenienia bezrobotnych od pomocy spoecznej..............................AE 2abela 08. %zynniki uniemoliwiaj ce znalezienie pracy bezrobotnym................................A7