HOA ÐÀM số 21

Ch Nht, 06 thng 4, 2014
WWW.HOADAMNEWS.COM
B mi 2014. S 21
hoam
M LA, CN GI V KHO NHN CA NGUYN XUN HONG
Ngi Mu: HUNH NGC NHT H
TRONG NHNG TNG QUAN VN HA
GI TR I CHIU
TU S
TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG HOA V VIT NAM

ON VIT HOT
TRNH THANH THY
T mt cuc in m ging anh Hong chp chng, nh v mng nh

Xem trang 14
rn nhng thnh qu ri rc qua nhiu th h, mt gia ti vn ha c dng ln, to thnh mt c nht tr cho ton th chu. Nhng nh lut v thng tn ph mi ngha tt p nht, v nhng tham vng cung di ca con ngi. Ngy nay, gia ti vn ha ng phng ch cn li trong tr tng tng ca chng ta. XEM TRANG 4
TM BT
S IM LNG CA BIN
TRN TRUNG O
NI AN TR BNH NG OAN HN THP LOI CHNG SINH
CC GCH CM NHANG,
TRN TIN DNG in bn l ng c cc vng hoa, hnh nh cc vt k nim khc... Ti hi bn mnh v ngha ca nhng ni y, bn ti cho bit l cch thn nhn, ngi dn y tng nim
Sau gn hai th k thc hin cuc cch mng k ngh ln th nht, t khong 1760 n gia th k 19, vi s ra i ca my chy bng hi nc, cc nc u-M nhanh chng tr nn hng mnh v thnh vng
tip theo trang 6
BO
NGUYN NH BN
Ti sinh ra min ni nhng hai mi nm qua, s phn li y v min bin. Thnh ph ti ang sng l thnh ph bin. Ngi trng ti hc trc y cng nhn ra bin v vn phng ti ang lm vic hin nay c
tip theo trang 38
rong nhng ngy c bn b a i thm th nhng thng cnh Sydney, c Chu, ti khng ngng ngc nhin khi thnh thong nhn thy ct n, tr
nhng ngi b tai nn giao thng cp i sinh mng, v l nhng du hiu cao thc v v tn trng lut giao thng. Tt nhin, ti hiu v ngha thc t ca
Xem trang 27
H, c l khng ring gia nh h m c thnh ph cng hi hp ch cn bo n. Rt cuc ch c mt cn ma ln!

tip theo trang 26
CC L THUYT PH BNH VN HC CHNH T U TH K 20 N NAY

1
NGUYN HNG QUC trang.18
V HNH TRNG CA CC TU S PHT GIO VIT NAM HI NGOI TI I HC DREXEL
MT NH TH VIT NAM TRNH LUN N TIN S
TRONG S NY
S 21
CH NHT, 06 THNG 4, 2014
GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA - TU S, tr.1 l CC GCH CM NHANG, NI N TR BNH NG OAN HN THP LOI CHNG SINH - TRN TIN DNG, tr.1 l S IM LNG CA BIN - TRN TRUNG O, tr.1 l M LA, CN GI V KHE NHN CA NGUYN XUN HONG - TRNH THANH THY, tr.1 l TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG QUC V VIT NAM ON VIT HOT, tr.1 l BO NGUYN NH BN, tr.1 l MT
BCH XUN PH vi phu nhn (tri) v cc gio s trong ngy bo v v chc mng lun n tin s, 4 thng T, 2014. nh: Daniel Gilbert Valencia
NH TH VIT NAM TRNH LUN N TIN S V HNH TRNG CA CC TU S PHT GIO VIT NAM HI NGOI TI I HC DREXEL - TRN TRUNG O, tr.2 l TNH NNG CN - nguyn tc TULKU RINPOCHE, THCH N TR HI dch, tr.3 l PHT GIO VI NAM, BIN C V T LIU - VH, tr.3 l TH PHM CNG THIN: MT CHIU NO CALIFORNIA, tr.11 l NH VN V THI GIAN NGUYN XUN HONG, tr.15 l BCH XUN PH, TH GIA B BN NH KHNG - UYN NGUYN, tr16 l BI LUN LM TI NH NGUYN XUN HONG, tr.17 l TH NG VN QUY: V T CI M, tr.17 l CC HC THUYT PH BNH VN HC CHNH T U TH K 20 N NAY - NGUYN HNG QUC, tr.18 l TH NGUYN MAN NHIN: CNH TR / TN NGY / MT D BO TRNG / LINH TH, tr.20&21 l BNH HN THC - TRN QUANG C, tr.22 l NGHA - HONG LONG, tr.24 l TH NGUYN LNG V: KHC CN DNG TRN NG V, tr.27 l BC NH VI I MT LIC TUN KHANH, tr.29 l TH NGUYN TN C: SI GN... HT HT..., tr.31 l TRANH XM CHI ca HA S TRN MNH C, tr.34
m th Su 4 thng 4, 2014 va qua, nh th Bch Xun Ph bo v thnh cng lun n tin s vi ch nghin cu rt c bit: Mindful Leadership - A Phenomenological Study of Vietnamese Buddhist Monks in America with Respect to their Spiritual Leadership Roles and Contributions to Society (Lnh o bng chnh nim -- Mt cuc nghin cu c tnh hin tng v cc tng s Vit Nam ti Hoa K v vai tr lnh o tm linh v ng gp cho x hi). Nh th Bch Xun Ph sinh ngy 7 thng Su, 1976 ti Vng Nm, Phc L, Quy Nhn, Bnh nh nhng ln ln Hoa K t 1991. Sau khi tt nghip trung hc ti thnh ph Lincoln, Nebraska , Bch Xun Ph theo hc nhiu trng i hc ti M v tt nghip nhiu bng cp trong c C Nhn Khoa Hc Sinh Hc (Bachelor of Science in Biology with minor in Chemistry/Psychology) ti University of Nebraska, 1998; Cao Hc Ha Hc (Masters Degree Program in Chemistry) ti University of California, Davis, 2001; Cao Hc Gio Dc v Lnh o v Nghin Cu Chnh Sch (Masters Degree in Education in Leadership and Policy Studies) ti California State University, Sacramento 2005. Ngoi ra, Bch Xun Ph hon thnh rt nhiu nghin cu gi tr v khoa hc, gio dc, qun tr v lnh o. Anh c thng nhiu hc bng gi tr nh Sacramento Leadership Fellowship ca thnh ph Sacramento, Ronald E. McNair Project Scholarship, Papadakis Public Service Fellowship, UC Davis fellowship. Nh th cng l tc gi ca cc thi phm M, Cm Xc v Em (2004), Hng Lng - Perfume of the Heart
(2007). Bch Xun Ph cng l tc gi ca nhiu tm bt, tiu lun hng v tui tr bng ting Vit v ting Anh ng trn nhiu tp ch. Bch Xun Ph hin l gio vin ging dy mn ha hc ti trung hc Mira Loma High School ti Sacramento t 2002 v ng thi l mt Huynh Trng Gia nh Pht T Kim Quang Sacramento. Ngoi ra, Bch Xun Ph cn l thnh vin tch cc ca n t thin Buddhist Pathways Prison Project, mt t chc thin nguyn nhm chuyn ti tinh thn t bi ca Pht Gio n i sng y bo ng ca t nhn ti cc nh t California. Mi nm, hng trm sinh vin gc Vit tt nghip tin s ti cc trng i hc danh ting M nhng c th ni y l ln u tin mt lun n tp trung nghin cu v hnh trng ca cc tng s Pht Gio Vit Nam trn ng hong dng Pht Php y kh khn v nhiu vn nn ti hi ngoi sau 1975. D sao, theo nh th Bch Xun Ph S c mt v pht trin ca Pht Gio, trong c Pht Gio Vit Nam, gp phn quan trng cho s ha bnh, hng thnh, nhn cch con ngi v tri t m. Hoa m xin chc mng Huynh trng Tm Thng nh v knh chc anh sm hon thnh tm nguyn mang tinh thn Pht Gio vo i sng bng Chnh nim, lnh o bng thn gio, bng hnh ng, s dn thn. HOA M TRN TRUNG O chp bt
Nhm Kt Tp HOA M
Chu trch nhim: NGUYN VIT 9741 Bolsa Ave Suite: 216. Westminster, California 92683. 714.765.9844 Mi kin xy dng, ng gp bi v, tranh, nh, xin gi v a ch: hoadamnewsl@gmail.com
TNH NNG CN
Trch LM VIC MT NGUN VUI ca TULKU RINPONCHE, THCH N TR HI dch
PHT GIO VIT NAM

BIN C v T LIU (1975-1995)
Theo t liu Vn Phng II Vin Ha o, Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht ti Hoa K, 1996
tm b ta c gio dc phi ni v lm th no c ngi khc chp nhn, tn ng. Khi cn l tr con chng ta t nhin ci m nhng ng thi ta cng b l thuc vo ngi ln v vy ta hc tp bng cch noi gng cha m, thy bn. i theo s dn dt ca h em li cho ta phn no s an ninh bo m, i sng dng nh tri chy hn khi ta lm nh tt c mi ngi. Phn ng chng ta hc cch nhn thc v hnh ng cn c trn tiu chun m mi ngi ch i ta phi theo, hn l cn c vo iu g ngha i vi chnh mnh. Cui cng ta m ra qu l thuc vo tiu chun ca ngi khc n ni ta khng cn bit thc s mnh cm thy th no.
THNG 9, 1985: HA THNG THCH C NHUN B BT GIAM

Ha thng Thch c Nhun, nguyn Chnh Th K Vin Tng Thng, tc gi nhiu tc phm Pht Hc ni ting, vo thng 9 nm 1985 b cng an n bt ti cha Gic Minh, ni ngi c ng. Cng an kt ti Ha thng c vn cho y Ban Bo V Pht Gio v Cu Nguy Dn Tc do i c Tu S v Tr Siu lnh o.
Hy cnh gic vi chnh mnh:

Khi da trn nhng phn on v nhn thc nng cn th thc kh m thy r nhng s tht v nhng cm ngh thm kn nm bn di nhng mt n hp dn. Nghe ngi no ni ngi v c v ng vi ta, ta tng chng h thng yu ta nng nn, nhng gp lc hon nn h lm ng mc ta mt mnh trong cn bi ri th ta mi v l. Khi cho nhng hnh ng kiu y qua i, khng chm mt vi chng mt cch trung thc, ta dn dn m ra quen vi ci thi nng cn trong bn thn v ni ngi khc. V mi ngi xung quanh ta ai cng c li hnh x tng t nn nhng mu mc ca thi nng cn him khi b lt ty. Ci thi nng cn hi ht y tht d chu, n li cn lm ta yn ch, v th c ngha l him khi ta phi nhn li nhng li lm ca chnh mnh. Nhng v do quen luyn nhng ngn n ni chi chut, ni di trng trn v nhiu tr nng cn khc, m ta khng cn u kh nng pht trin nhng phm tnh ca li hnh x trung thc. i chng ta thiu mt chiu su v ta on tuyt vi s tht v con ngi ni tm ta. Ngi ta bo mt ngi trung bnh ni lo mi ngy trn hai trm ln. Ni nhng s ni lo v hi gi th din hoc khi tn thng ngi khc l chuyn c khuyn khch hc ng, trong gia nh, ni lm vic. Phn ln nhng cu ni lo y l nhng cu p hi ht m ngi khc ch i nghe ta tr li. V d khi c hi Mnh gii khng? ta bo vn mnh trong khi s tht ta khng nh th. Nhng ngi ln thng dy con ci bng tm gng ca h, rng c n nhng cu ni lo khng phi v hi cng c th chp nhn c na. S ni di ny dn n s ni di khc, cho n lc cn mt cy p trung thc th ta trnh n. Mc d trong tm ta c nhiu cm ngh khi ln, ta cng che giu chng. Chng ta thn mt lch s hp tc vi nhau ch khi nhng giao tip khng vt qu mt mc b ngoi nng cn. Ta cm thy d chu nu t b nhng yu sch t ln cho ta. Nhng khi b y hi qu gii hn thng thng, th thi thn thin ca ta bng bin mt. Mc d vy, ta vn c gi mt phong thi m xui, giu i bt c him hn no ta cm thy. Nhng khi ta hnh ng nh th khng c g xy ra, th thc s ni bt mn trm trng ang dn dn cht cha trong tm ta.
28 N 30 THNG 9, 1988: NH NC M PHIN TA X CC HC GI PHT GIO

Sau hn 4 nm giam gi khng xt x, Nh nc CSVN m phin ta ti thnh ph H Ch Minh kt ti cc v tng s v tn Pht go u tranh cho t do nhn quyn ti Vit Nam. Trong phin ta ny, 21 Tng Ni v Pht t b tuyn n nh nht l 4 nm t cho n t hnh. Hai hc gi Pht gio ni danh l Thch Tu S v Thch Tr Siu (L Mnh Tht) b lnh n t hnh; Tn Tht K v Phan Vn Ty lnh n chung thn kh sai; i c Thch Nguyn Gic v L ng Pha 15 nm t; Ha thng Thch c Nhun, i c Thch Chn Nguyn, Hong Vn Cng v Ng Vn Bch 10 nm t... S C Thch N Tr Hi v i c Thch Nh Minh 4 nm ri t. Do s can thip ca cng ng Pht gio hi ngoi v quc t, Nh nc hy n t hnh i i hai v thng ta Thch Tu S v Tr Siu, gim thnh 20 nm t kh sai; cc v cn li khng c gim n. Trc , ngy 21 thng 9, 1988 mt phin ta khc x 100 ngi thuc lc lng Phc Quc do ng Trn Vn Lng cm u. Trong s c mt tng s Pht gio l i c Thch Tm Quang, tr tr cha Long Quang, huyn Long Thnh tnh ng Nai, b kt ti h tr tinh thn cho lc lng ni trn v b tuyn n 20 nm t kh sai. Cng may i c thot c ra ngoi nc nn ta x n khim din. ng Trn Vn Lng b kt n t hnh v cng c gim n thnh chung thn kh sai do p lc quc t can thip ng lc vi v n ca cc Tng s Pht gio phin ta 28-30, thng 9, 1988. (Cn tip)
LP TRNG CA CHNG TI L LP TRNG CA PHT GIO, L LP TRNG CA TON KHI DN TC. Nm 1998, H ni th Thng Ta, cng vi mt s ngi khc. Trc , ng tuyt thc trong t. Trc khi th, h mun Tu S k vo l n Xin Khoan Hng gi ln ng Ch Tch Nh Nc Trn c Lng, Tu S tr li: KHNG AI C QUYN XT X TI, KHNG AI C QUYN N X TI. H ni khng vit n th khng th. Tu S khng vit, v tuyt thc. H phi th ng, sau 10 ngy tuyt thc. Hm l ngy 1.9.1998. - VIN LINH
(Khi Hnh S 31).
N P S THT BN RONG:
Sng nh th th c gi tr g? Khi sng hi ht, th hng kh nng v cm thc ta b chn vi di nhng tr chi tinh vi, di nhng th on v sc nng ca bt mn tr thnh mt phn ca i ta. Chng ta khng cn
tip theo trang 6
VAI TR CA I CHIU HC
i chiu hc (Comparative Study) khng phi l mt vn mi m. Mc d tnh cch cn yu ca n trong cc kho cu v ng phng hc ch c t thnh vn cch y khng lu, c l cha trn mt na th k, c th ni, n c thnh hnh nh mt phong tro c ch ch t khi Trung tm Nghin cu Trit hc ng Ty ra i, vi mt t tp ch Philosophy East and West do Charles A. Moore lm ch bin, xut bn u tin vo nm 1951. Trc , v sau , tc l vo nhng nm 1939, 1949, 1959 v 1, c nhng kha Hi tho ca cc Trit gia ng Ty, cng do Moore sng lp.[1] Mt kha hi tho khc, c bit v Pht gio Thin tng v Tm phn hc, di s hp tc ca Erich From, nh tm phn hc nhn bn tr danh, v Daisetz Taitaro Suzuki, t tng gia ng phng li lc, t chc ti Vin i hc Quc gia T Tr M Ty c (Autonomous National University of Mexico), trong tun l u ca thng tm, nm 1957, Cuernavaca, Mexico. Kha hi tho ny qui t khong nm mi nh tm tr hc v tm l hc.[2] y l n lc ca cc hc gi danh ting th gii i vi nhng vn cn bn ca con ngi v nhng vn lin h gia hai nn vn ha ng Ty.
ng khc, trong nhng n lc ring r ca tng tc gi trong mi vn ring bit, i chiu hc l mt ci g rt phc tp v cng khng km m h v bp bnh, nhng li rt thit yu. Chng ta c th ni, nhng hy vng cng nh nhng tht vng ca cc tc gi u Ty khi hng ti di t chu ny phn ln b chi phi bi phng php i chiu hc ca h. Ni mt cch tng qut hn, mi n lc u nhm chun b mt cuc i thoi no gia ng v Ty, m thnh qu l mt vin tng ha bnh ca th gii, nh li ca Coomaraswamy tng by t.
ca mnh, trong mt truyn thng vn ha, mong thc hin s gp g. y, trong i chiu hc, iu kin chun b tin khi l phi loi b u c t gio, ngha l thi a cn nhc hn km gia nhng gi tr.
Nhn mt cch i cng nh trn, chng ta thy ngay rng vn ch dnh cho nhng chuyn gia m thi. D vy, hu ht chng ta c l cn ghi m mt n tng do chnh sch vn ha ca ngi Php li. Chnh sch l s dng cht liu bn x i ph vi nhng i khng ca dn bn x. Khin cho Merleau - Ponty, mt trit gia Php hin Mt cuc i thoi nh vy i, phi ln ting xt li cn cha c thc hin ng theo bn ca vn , ni cch bng s mong mi ca mi ngi. by: Ti sao chng ta Nhng n khng phi l mt khng th nhn bng i mt khng tng. Cc trit gia ln ca k khc? ca th gii Ty phng hin i cho chng ta thy cn Cn bn ca vn phi c phi c mt cuc i thoi t trn ngha sng ng nh vy, cu vn tnh trng ca mt nhn cch; mi quan nguy c ca nhn loi ngy h sinh tn ca mt con ngi nay. Chng ta c th ghi nhn khng phi l nhng cuc mi lo u ca Carl Jung v giao dch thng mi m con im ny. ng ni: i vi ngi b bin thnh mt ha nhng phn thnh ca vn phm. Tuy nhin, trong mt minh Ty phng, ti rt nghi ngha khc, ngi ta mun ng; v ti cng e ngi khng ni rng, lm th no thu km nu Ty phng phi thu hiu nhng kht vng thit yu nhn tinh thn ng phng. ca mt dn tc, v sau , Tuy nhin, c hai i nghch c th li cun c dn tc y y gp g. ng phng theo mt ha hn no ca hon ton bin thi; n b xo mnh. Trong kha cnh ny, trn mt cch tai hi v ton mt chnh sch vn ha nh din.[3] vy, di mi hnh thc, lun lun l nhng vin thuc bc Cuc gp g theo kiu c ng, m hu qu tt hay m t , qu l mt s kin xu khng do s tin liu ca va khi hi va bi t. Ngi ngi nut n. ta khng th t chi bn cht
GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

TU S
nh: Internet
Trn bnh din khc, chng ta cng c mt cu hi tng t: Ti sao chng ta khng th nhn bng chnh i mt ca mnh? Trc cu hi ny, chng ta khng th lm mt khch hng i tm s thch bng cch i chiu cc gi tr ca thng trng; n i hi chng ta phi thng trc i din vi chnh mnh, nu khng mun sng trong mt th gii bng bt. Bc s Jung nhn xt: Mt ngi ng phng ri s tr thnh ci g, nu y b qun mt l tng Gic ng ca mnh? Tt c nn t tng vn hc ngh thut ca ng phng ch ni ln mt kht vng tuyt i duy nht l Gic ng, tnh dy t cn m vng in cung, thnh tu s mnh ca mnh, trong bn tnh chn tht ca mnh, bng kh nng ti thng ca mnh. T mt hng nh th, vn ca chng ta s bt u gia lng sng ng ca mt nhn cch, v m rng vo chiu kch ca th gii. Do , i chiu khng phi l vn mi m, trn phng din hc thut cng nh trong tc ng ca t tng. N nh l mt du hiu trng thnh ca ngha tn ti. Cho n lc, mi rng buc gia Ta v th gii ca ta c tht cht trong tng quan v tn, by gi l lc trin n mt hng v c o ca ngha tn ti. Tuy nhin, mt vi nt qu gin lc nh va k cha cho chng ta thy c vai tr ca i chiu hc. Trc ht, n ch nh phng php hc thut vo kho cu. Nhng k cng, n l bn cht tc ng ca t tng. Di y s l mt t trng hp in hnh i vi nhng g c thc hin, trn nn tng mnh danh l i chiu hc.
Ngoi ba phong tro ng ghi nhn trn, ring ti chu, cn c mt con ng trm lng khc, tri di di nhng Trong nhng cng trnh thng trm ca lch s, nhng tng c thc hin, y ci ngha sng thc ca n chng ta c th nhc n ba bt chp thi gian. l phong tro ni bt nht ca con ng ca ngh thut, trn t tng trit hc Ty phng; , cc th h tip ni nhau chng gy nh hng su trong mt th gii lng l vi rng trong cc hot ng lin nhng kht vng trung thnh h n nn ng phng hc. nht ca i sng. V th n - Th nht, trn lnh vc ngn cha h l mt phong tro. ng v lun l hc, hnh nh Nhng ngi ta knh cn ng tr ca Wittgenstein gy tng cho n tc hiu l gia nn nhng t sng ngm lm ti vn ha ca Vin ng. rung chuyn c kin trc v i ca trit hc Ty phng. By gi chng ta hy ni ti Trong lnh vc ng phng cc lnh vc i chiu trong hc, nhng n lc ti to mt phng php lun . nn trit hc v Tnh Khng theo kiu mi, v nhng c I. I CHIU gng phc hi h thng nht nguyn tuyt i Vednta, hu TRN NGN NG nh ang bo hiu mt hnh V LUN L nh nht tr no ca ton b chu, vn l ci hnh nh C l phi k t sau th chin cha tng c trong lch s. II, Wittgenstein mi c nhc nh n trong mt t tc gi - Th hai, trn lnh vc tm ng phng hc; nhng c l, phong tro tm phn hc, nhc nh thnh vn trong mt vi nhng n lc cha tr cho vi tc phm li phi i v ci gi l cn bnh ca thi i tr thnh mt phng sau na. Cn nh, c nhc php kho cu mi m v cng nh nh mt thm quyn c gi tr, ri tr thnh thi khng km to bo, c a thng, chc chn l qu mi s cc nh ng phng hc m. y l s thn trng ng s dng trit . Nht l cc ch , v tnh cch un khc nh Thin tng v Mt tng, trong ngn ng cng nh trong trong s ng k nht l t tng trit hc ca WittgenLama Govinda v Suzuki, - Sau ht, phong tro hin sinh stein. Th d, Jayatilleke, mt hc gi Tch lan, trong mt tc mang li cho u chu mt phm trit hc, trch dn np sng m hin nay qu quen thuc vi chng ta. Cng Wittgenstein nh mt thm quyn, v cng khng qun trong phong tro ny, Thin tng thi vo th gii ng bc l s hnh din ca mnh vi mt ghi ch rng: vinh phng mt sinh kh mi m. Mc d c nhng bin thi a d c tham d cc kha ca dng v sau, ngha l rt gn Wittgenstein ti trng Trinity College, Cambridge, trong y, c hai phong tro, hin nhng nm 1945-1947. C l sinh v Thin, l s bng
tip theo trang 8
I CHIU TRONG PHNG PHP LUN
v ca cn khng hong trm trng trn ton th gii.
tip theo trang 1

vt bc. Cui th k 19, in nng c ch to v s dng trong cng nghip, a cc nc u chu vo giai on cng nghip ha ln th hai. Vi lc lng hi qun trang b v kh mnh cng vi cc i thng thuyn ln vt i dng mang hng ha n khp ni trn th gii, gia th k 19, cc nc Ty phng trn n chu chim ng nhiu nc lm thuc a. Trong bi ny chng ti s im qua chnh sch i ph vi Ty phng ca 2 nc Nht Bn v Trung Hoa, v i chiu vi chnh sch ca Vit Nam. hn nhiu quc gia khc trong khu vc ng Bc . Ngay c vic trng la, theo s liu, cng ch c du nhp vo Nht bn khong nm 100 trc Cng Nguyn. Vic ch to v s dng st cng c du nhp t Triu Tin. Quc gia Nht Bn c kinh v Thin hong, nhng s tranh chp gia cc th lnh a phng v cc i gia nh qu tc ko di sut chiu di lch s Nht Bn. Cho n gia th k 16, Nht Bn mi bt u tm n nh, d tranh chp quyn lc vn cn din ra gia mt vi i gia quyn qu. y cng l thi k m u cho nc Nht tip cn vi Ty phng. Ngi B o Nha n Nht nm 1543v m ra thi k mu dch ko di gn mt th k. Ngi Ty Ban Nha n Nht nm 1587, tip l ngi Ha Lan, nm 1609. Thin cha gio n Nht nm 1549 v sau mt thi gian ngn c ti khong 100.000 n 200.000 ngi Nht tr thnh tn Thin cha gio. Nhng nh lnh o Nht Bn t bt u tm hiu phng Ty, ch n cc c hi mi pht trin kinh t, cng nh s thch thc chnh tr i vi quyn lc ca h. Nm 1587, lnh cha Hideyoshi cho rng s c mt ca o Ki-t lm chia r ni b Nht Bn, lm chiu bi cho Chu u xm chim Nht. Lut cm o Thin Cha c ban hnh, nhng cha c thi hnh trit . Trong thi gian cm quyn ca Mc Ph
NHT BN
Lch s cho thy Nht bn, nh l mt quc gia, hnh thnh chm
Tokugawa(c Xuyn Mc Ph), cng gi l Mc Ph Edo, ko di t 1603 cho n nm 1868, Nht Bn p dng chnh sch Sakoku (ta quc) ng ca bin gii Nht, khng cho Ty phng vo, tr Ha Lan, Trung Hoa v Triu Tin.
Cng vi chnh sch ta quc ny, nm 1620, lut cm o Ki t c trit p dng. Tt c nhng nh ging o ngoi quc u b trc xut khi nc Nht. Ton b cc cng ng gio dn b tiu dit, tt c nh th b ph hy. Nhng ngi theo o
TNH NNG CN
tip theo trang 3
c th cm nghim lc th, nim vui no mt cch su xa lm, thng nhng cm gic hi lng nht ca ta cng nhum mc cm phm ti v lo u. Ta cng n p nn thc cht bn trong ta, th p lc cng dn cha bn trong, bt lp dng nng lng hnh ng v tng quan vi k khc. S n p ny cn c th a chng ta n li hnh x cc oan, vn l li thot cho nhng nng lng b nht kn bn trong. Khi em nhng gi tr nng cn ca mnh vo cng vic, ta tr nn thin xo trong vic to ra ci cm gic l mi s u sung s. Khi chng ta khng lm xong mt cng vic g cho ng k hn, ta c th a ra trm l do nh vt liu khng n kp, thiu thng tin, ngi no b m nhiu ngy..., nhng bin bc ca ta c th rt
nh: SNG NHA TRANG
nh: UYN NGUYN
Ki t u phi ln trn, nhiu ngi phi sng trong nhng nh hm di t c th tip tc sinh hot o. Vic bun bn ca ngi u Chu th vn c php tip tc. Chnh sch cm o gt gao, trit ny ko di cho n thp nin 1870 mi chm dt, v hot
ng Ki t gio mi chnh thc c php tin hnh tr li. C l nh hng su m ca Pht gio cng tinh thn v s o hu thun cho chnh sch chng Ki t gio quyt lit, trit v lu di ny ca Nht Bn. V c l cng l l do khin Ki t
gio khng pht trin mnh c Nht, nh mt s nc chu khc. Nm 1853 v 1854, Thuyn trng hi qun M Matthew C.Perry buc c Nht Bn phi m ca cho M vo bun bn. Nhiu quc gia khc
cng gy p lc buc Nht Bn phi k kt cc hip c bun bn bt bnh ng. Vic ny gy bt mn trong dn chng, v nht l trong gii i danh gia. Phi yu nc pht ng chin dch sonn ji (ngha l Tn Hong, Nhng Di), tn trng Thin
hong ui ngi ngoi quc ra khi x s. Cui cng Thin hong Minh tr thng th Mc Ph, ln ngi nm 1867, v thc hin chnh sch m ca vi Ty phng v canh tn nc Nht.
tip theo trang 12
cht ch thun li. Vo nhng lc nh th ta cn khng dm ngh n s chn thc, v tr li chn tht th s phi by thi thiu thin ch, s th ca ta i vi nhu cu trong cng vic. Chng ta c th lm ra v bn rn, song k thc l ta ang t cng t tp trung vo ngh lc ca ta vo cng vic cng tt. V ta hnh ng v lm vic mt mc nng cn, nn thng ta khng nh c nhng chi tit n gin nht v nhng g ra lm mt tun trc, hoc ngay c mi hm qua. Ta thy kh m nh li nhng g mnh hon tt, hoc bit ng ci hng no ta ang hng n. S nng cn hi ht c bn cht che m nhn thc ca ta v thc ti v by chng ta vo mt li sng trong ngay c nhng hot ng gii tr cng c v trng rng chn
chng. Do v khng tm thy s vin mn no trong ta, ta tm kim hnh phc v tha mn ti sn vt cht v thnh cng trong x hi. Nhng th ny c th lm giu kinh nghim, nhng v ta khng thc s thng thc nn khng th bit chn gi tr ca chng. Nu c ai nu ln tnh nng cn ca cuc i ta, ta s ph nhn iu y, ta khng thy th l nng cn. D tm ta c ng vi li phm bnh y, ta cng khng bit cch no tr li trung thc. ta dng nh khng mun nhn k thc ti v li cn hoi nghi v nhng ngi c gng sng chn thc lim khit. Thay v tn thn s trung thc, ta cn bc b phm tnh y ni ngi khc. Do vy nhng ngi no lm mt n lc sng cuc i lng thin cn phi mang thm mt gnh nng (b
nghi ng - ND) lm cho h thy thc kh tng tin nu khng mun ni l kh sng cn.
Lng nghe tri tim:

Nhng s tht vn l mt ci g rt ng ng tin bt go. Tnh trung thc ging nh vng rn v gi. Khi trung thc vi chnh mnh v vi ngi khc, nh snh ca s tht ta sng mi nhn thc v hnh ng ca ta. Khi bit m tm hn ra trc tnh cht chn tht ca cuc i th ta c th pht trin bn cht ca ni tm ta, v s t tri mang li mt li nhn mi m khong t. Ta c th gi c s n nh tm hn d gp nhng cnh ng kh khn. S d chng ta sng cuc i nng cn ch v ta c tng l nhng thng ip t tri tim ca mnh. Tht d
dng lng nghe sp ti y tim ta bo cho ta bit ta ni di vi bn mnh nh th no, hoc ln ti y ta c mc cm phm ti v chng ch, tm c bo cha ra sao. Khm ph thc cht ca ni tm ta khng phi l mt iu g b quyt, v tm tr, cm thc ca ta sn sng bo cho ta bit mi s v chnh ta. Tt c nhng g ta cn lm ch l: bit lng nghe.
lun hin din lc ta khng hon tt cng vic mnh, th ta c th ng n mt ngun nng lng v ng c thc y ln hn ta ngh. Cuc i tr nn phong ph trn y sinh lc. Nh dng phng tin kho lm i ta thm phong ph v mang li tnh sng to cho mi vic mnh lm, m ta c th i su vo trng tm bn cht chn thc ca ta. Khi y ta s t n mt s hiu bit v mc ch cn ca cuc i, v ta thng thc nim vui do s dng th gi v nng lng ca mnh mt cc tt p. Trch LM VIC MT NGUN VUI ca Tulku Rinponche, THCH N TR HI dch
i Su:
Ch cn pht trin s tnh thc l chng ta c th bt ti trn tnh cht nng cn m ta mang li cho cng vic v nhng hot ng khc ca mnh. Khi xem cng vic l mt ngun tng trng v sng to ta s thy c mt nng lng tun chy mang ta thc hin bt c mc tiu no ta chn la. Khi thot c ni lo lng v mc cm phm ti lun
tip theo trang 5

tc phong din ging ca Wittgenstein kh li cun, nht l i vi mt ngi ln ln trong mi trng kinh in ca Pht gio, nn mi c nhng li cc ch nng hu nh th. N nng hu n D. Friedman, ngi vit ta cho tp sch y, Early Buddhist Theory of Knowledge, cng khng qun nhc li c duyn gn nh hn hu, v nh li Friedman ni, nh c duyn vinh d y m Jayatilleke c coi nh l mt tp hp him hoi ca nh trit hc gm cc mt ng hc, s hc v phng php hc.[4] Cng nn ghi nhn rng, chng ta khng c bin hang chut thnh tri ni, quan trng ha nhng cc ch ri rc. Nhng mt s thc hi khi hi, l mi khi mt cnh ca bao dung ca Ty phng va c h m, l c hi cho cc nh ng phng tm thy mt ng minh c lc, trong ci th yu ca mt nn vn ha sa a ng phng hin nay. Nhng trong lc y, Malcolm ni, ng cng nh cc thnh gi khc u thc rng n lc kho cu ca Witt. c ci g quan trng. Cc bui ging ca Witt. u bt u bng mt khong trng, Tr li Wittgenstein. trong vng vi pht, Nhng ngi c ng loi b nhng ci ci may mn tham gi l nhng xc cht d cc kha ca Witt tng trong u c, genstein u ghi li v chun b cm hng cm tnh nng hu cho nhng tng ti trc mt tc phong li mt. Sau , bui hc cun. Norman Malcolm bt u, m tt c b chng hn. ng ny phn trong thn th l mt trong nhng ng u l ting ni. thn tn ca WittMalcolm vit: Ngi genstein, theo di ta khng th nghe ng cc kha ging trong ni m khng c cm tam c nguyt u tng l ang ng ca nin kha 1939-40. trc mt mt nhn Malcolm ni, by gi cch kh li cun. ng chng thu thp Trong khi ng ni, tt c g trong kha hc c nhng ng nt , mi n vi chc trn khun mt ca nm sau, mi c c ng tr nn linh hot li cn thn nhng ghi mt cch gi cm l ch. Bi v, cc vn lng. Ci nhn su c Witt. t ra qu thm i khi vi nhng kh, v li ging ca nh sng d thng, Witt. li qu c o. Tt c ni ng gi ln
mt tc phong ngoi hng.[5] Vi mt tc phong din ging c o, mt nh lun l hc vi nhng xc cht ca tng i khi cng c lm cho cui gt u. Ti khng r tc phong ca Witt. c th kch ng mnh lit nhng ngi trng thnh trong nn vn hc Pht gio n mc no. Nhng m t ca Malcolm gin tip gy ra mt cm tnh su m. N c th lm ngi ta nh li nhng ngy trm mc ca c Pht ngay sau khi ngi va c o. y l thi gian ca quyt nh gia hai th gii k o, mt bn l th gii ca v ngn vng lng, v mt bn l th gii ca tri kin phn bit. S kin y tr thnh mt un khc nan gii, v tr thnh ti tho lun phong ph sut trn mt th k k t khi ngi Ty phng bt u bc vo th gii ca o Pht. S im lng b gn cho ci nhn hiu qui n l Bt kh tri lun hay Hoi nghi ch ngha. Thi hoi nghi ca Hume thc tnh Kant, th s im lng ca c Pht khin cc nh Ty phng quay tr li d hi Hume chn mt gii php tha ng. Kt qu l cng d trng. Nhng, khi m Witt. xut hin, cng trong mt thi im lng l lng, ngi ta coi y l c hi hn hu. Cha mt ai, d
khinh sut n ti a, c th gn cho thi im lng ca Witt. nhng nhn hiu nh Bt kh tri lun hay Hoi nghi ch ngha. Cng lm, ngi ta gi ng l mt nh lun l hc thn b. Nu th, by gi ngi ta cng khng c cch g li c th gn nhng nhn hiu y ln s im lng ca c Pht mt cch ngy th. T , Wittgenstein n vi th gii ng phng nh mt thm quyn tuyt i. Jayitlleke kt lun: Nh lai vt ngoi khi nim v sc, th, tng, hnh v thc; Ngi nh mt i dng su thm khn d. Nhng g ngi ta c th ni v Ngi, l nhng ci khng h c ni Ngi v th l ngi ta phi im lng. Chnh trong kha cnh ny, n tng t vi quan im ca mt nh Thc chng lun: Nhng g ngi ta khng th ni, ngi ta phi im lng. Nhng thi ny khng th ln vi bt kh tri lun. Do , khng phi l c ci g m c Pht khng bit, nhng v ci Ngi bit trong chiu hng siu vit khng th chuyn thnh li bi nhng gii hn ca ngn ng v ca kinh nghim thng tc.[6] y l mt trng hp i chiu kh l th. Trc tin ngi ta ch mun lm mt cch thng thng l
PHM CNG THIN
Anh se hin anh se hin Ca rng cy khng ai ln ting Bong ti tran vu tru tan hoang Ting th ku trn u con kin Kin la ngay xa t mng m Nm nghe con nga nhay qua b Em v bn y qun i nhe Anh chng bao gi bit n th Mt hang ao trng pht trong sng Vu tru chiu nay sao qua bun Ti p kin mn trong gac lanh Nghe mua xun dy ng phng ng phng xanh la dy tung hoanh ng phng vang dy cht chim oanh Tri Paris chiu nay nhn loai ngu Em i i va nh qun anh i anh bun trn gian i ch Mt anh bun nh chim khng th Ca sng nay ca i nay nt v thanh th Rng th hin ng phng im ting Anh v ri my moc bn hin em i tri t chim ri ng phng ln bm ngay tan bin.
ANH SE HIN
trng dn mt thm quyn ngoi ti binh vc, bin minh v cng c cho nim tin c hu trong mnh. Nhng ngay lc , ngi ta cng khm ph ra mt sc thi b n ca nim tin y, m chnh ngi p n cng khng hay, trc khi lm cng vic i chiu. N ging nh trng hp khi mt ngi khm ph ra mt khun mt no y ht ca mnh, vi nhng cm gic thng hay ght, th lp tc y c lun cm gic rng mt mnh ng thng hay ng ght. Hin nhin, trong trng hp Witt. v c Pht, ngi ta phi thy c nhng tng t no . Nhng im lng lun lun l mt thi kh hiu v do khng th ging nhau nh tc gia hai ngi. Ngi ta s tm n Witt. trong nhng tng t khc, v li din t bng li hn l bng thi im lng. iu ny khng phi l khng th lm c. Th ly mt th d. Trc ht, ngi ta c th b li cun n Witt. trong ngn tay ch mt trng ca c Pht. y, cng trong thi tng t, Witt. ch ngn tay vo mt vt, v ni: tove. ng mun ni g? - y l mt cy vit ch? - y l mt ci trn? - y l ci bng g? - y l ci mt? - y l ci cng? Ngn tay c th mun gii thiu cho ngi ta mt cy vit ch, ng thi n cng c th ch cho dng trn, vt cng. Vy iu g xc chng rng ngn tay a ra gii thiu rng ting tove c ch bng ngn tay l cy vit ch, ch tove khng phi l di, hay tove l cng hay tove l ci g khc?[7] Trng hp nh vy kh l th, n lm chn ng ngi c ngay t pht u, v n t li cn bn ca s i chiu. Ngha l, n bo hiu nhng phn ng ngc ca i chiu. Thay v, qua s i chiu y, Pht vn l Pht v Witt. vn l Witt; ngi ta b phn ng ngc ca i chiu n lm ln gia hai ri pht biu mt cch bng by rng mnh vi ta tuy hai m mt, ta vi mnh tuy mt m hai. Qu y nh cc lun s Nht thit hu b ca Pht gio cnh gic: Khi nghe ni Pht l s t vng, ng vi ngh ngay rng Pht l th n tht v so ng tuy hai m mt. Nh vy, ngi ta khng th khng cnh gic trc nhng phn ng ngc ca i chiu.
Tranh: INH TRNG CHINH
Wittgenstein l kt tinh s thnh tu cao nht ca nn trit hc t bin Ty phng. ng, ngi ta tm thy mt c kin trc trit l vng chi, nhng y l s vng chi ca nhng mnh vn ri rc. Hnh nh trung thc ca vn minh Ty phng l . N to dng nn mt th gii m trong mi ngi l mt n v nguyn t c liu, b nm ra gia mt trn gian phi l. Lm th no ti lp mi dy lin lc mt thit gia ngi v ngi, trn nn tng gi l nhn bn, y l vn sinh t ca cc t tng gia Ty phng hin i. Hin nay, cn qu sm ghi nhn mc nh hng ca Wittgenstein trn lnh vc trit hc ng phng. Tuy nhin, mt khuynh hng phn tch, vn chu nh hng ca Witt. trc tip hoc gin tip, ang c manh nha ti y. iu ny c ghi nhn qua cuc Hi tho Trit hc ti Tn li, n , vo nm 1962, gm 13 nh trit hc tr, khong t 30 n 35, v c coi l c trin vng v trit. Cuc Hi tho ny cng nn ch , vi chc t ca S. Radhakrishnan, mt trit gia thuc hng lnh t ca n hin i. Tt nhin, cng ngy tn tui Wittgenstein cng c nhc nh n nhiu trong cc
tc phm Pht hc hay ng phng hc. Tnh trng ri s cng khng khc trc y, mi ln nhc n Tnh Khng lun hoc Vednta th ngi ta c thi quen nhc n Bin chng php; hoc tn tui ca Long Th gn lin vi Heidegger. V c l, chng bao lu na, khuynh hng phn tch tr nn thnh hnh chng ta c th nhc n nh mt so ng. Nhng tng quan trn lnh vc ngn ng v lun l nh th cung cp cho chng ta mt nn tng cn c ca i chiu hc. Bi v, mt s kin khng chi ci l ngy nay, cha mt ai c th thu hiu nn minh trit ca ng phng mt cch su sc nu khng c mt cn bn no v trit hc Ty phng. y l mt tn kch va khi hi va bi t ca chng ta. Vy th, ci gi l V ngun ca chng ta ang cn l mt khng tng xa vi. Lm sao chng ta c th li ngc n tn ngun sui khi phi mang theo nhng chic my phng thanh v i, tr phi mun lm khuy ng v vn c dng sui trong mt? D sao, chng ta cng khng qun li ni ca mt trit gia Ty phng c ln hin i, rng ngi ta nh mt thn cy phi cm su gc r xung lng t
mi mong vn mnh ln cao vi cnh l to rng. Li ni s cn l thm quyn tuyt i chng ta gi vng nim tin ca mnh cho n lc khng tng tr thnh s thc.
II. I CHIU TRN LNH VC TM L

Phong tro th hai m chng ta s nhc n ngay y l nhng i chiu trn lnh vc tm l. Ring trong cc kho cu v Pht hc, y c th ni l lnh vc kh li cun. K t khi ngi Ty phng n vi Pht hc, sau mt thi gian di nh i vo m cung ri rm, th nhng cng hin t nhng i chiu trn lnh vc tm l ng coi l du hiu ch ng. Khng phi rng chng gii quyt c tt c mi vn , nhng ngi ta c th t trn cn bn ny m d ra c ng dy lin h gia con ngi v th gii ca n, trong mt kin trc v i. Bi v, v tr quan trong nn minh trit n , trong c c Pht gio, c cn c trn cc cp bc din tin ca tm linh, hay ni mt cch xc thc hn, cn c trn nhng trnh hot ng ca thc, Ed. Conze gi l nhng tin mc nhin (tacit assumption) m nhng ai nghin cu v trit hc n

khng th khng bit n. Mi tng quan gia con ngi v th gii ca n c khm ph ngay trong cc cp bc ca thin nh hay yoga. y ty theo mi cp bc, vi nhng yu t tm l hot ng thng trc no , ngi ta c mt hnh nh th gii tng xng. Th gii thun vt cht, hay th gii thun tinh thn, tt c ch sai khc nhau bi trnh hot ng ca thc, ngha l ty theo cng rung chuyn v tc vn chuyn ca thc. Cn c trn tc vn chuyn v cng rung chuyn ny m Lama Govinda[8] th phc ha mt hnh nh lch s v cc sinh hot t tng ca nhn loi, ni chung, v ring n k t thng c V cho ti thi i c Pht. ng nhn xt mt cch in hnh rng, nu t khi thy, trong thi i bnh minh ca t tng, thc ca nhn loi m hng n chp nhn mt cch hi lng vi nhng tc ng va yu va chm ca th gii vt cht, th ngy nay, hnh nh th gii ca chng ta c th l mt thn ngi v i. Nhng ng phng, ngi ta ch s dng phng php ni quan, hay mt cch xc thc: ni tnh. Bng ni tnh, chng ta s thy th lc vn chuyn ca thc; n vn chuyn nh dng thc xung o t. Do th gii mang nh tng ca bin dch bt tuyt, v ngha tn ti ca con ngi v th gii ca n ch l thong chc. Nu ni tnh ghi du th cch hng ni trong i sng thc ca ng phng, th hng ngoi c coi nh l th cch c trng ca Ty phng. Ngi Ty phng coi hng ni nh l du hiu bt thng, bnh hon. Freud, ng t ca Tm phn hc, coi nh l thi t yu mnh ca tm tr. Bi v, hng ni nh vy l rt lui t th, chng li tnh cm
trong i sng cng ng. Nhng Carl Jung li c mt ci nhn khc[9]. ng ni nu ai c th i chiu gi tr thc tin gia ch hng ni v hng ngoi s hiu r s xung t v mt xc cm gia ng v Ty. D nhin, ngi ta mun n lc a con ngi vt ln c hai con ng hng ni hay hng ngoi, thc ca n sinh hot trong mt th gii ton din. l mu ngi thi i m tt c u mun qui t v n. Ring trong mu ngi c hu ca ng phng, Carl Jung cn nu ln mt hnh nh khc ca thc. y l mt hnh nh ton din; mt hnh nh hu nh vng bt trong th gii Ty phng. ng ni: S pht trin ca trit hc Ty phng trong hai th k trc dy cui cng c lp tm tr con ngi trong mi trng ring bit ca n v rt n ra khi ci mt nguyn thy vi v tr[10] ng phng, ngi ta ni n ch Tm vi mt ngha v cng rng ri. N khng ch ring cho mt s tc v c bit ca tm l. Khi ngi ta ni n
nhng ch nh Tm i ng Tm Ph Bin, hay c th hn, Thin a chi Tm tm lng ca tri t, th y khng ch l mt li ni vn hoa, biu tng. M ch thc, ci tm y, ci Tm lng y, va nh l cn bn tn ti ca th gii, m cng va chnh l hot ng thng trc ca tm bnh thng trong mi ngi. Nh vy, khi ni Tm bnh thng l o, cu ni y khng phi l qu xa xi, kh hiu, nhng th hin cho c ci Tm mi l mt cng trnh gay cn. Carl Jung li ni: ng phng, tm l mt thnh t v tr, l bn cht chn tht ca hin hu; n l iu kin ct yu ca tri thc, v do , ca hin hu ca th gii kh tri.[11] T trn nhn xt ny, ng ni ng phng khng c s xung t gia tn gio v khoa hc. ng gi s xung t y l mt ti li kh ca tri thc. Khng phi ring Jung, m hu ht cc nh ng phng hc, nu khng mun ni l tt c, trn lnh vc ny, u cm nhn Tm nh mt m hnh kin trc ca th gii. Mt cch no , th
10
PHM CNG THIN
MT CHIU NAO O CALI FORNIA

gii ny l thc hay mng, v mc thc hay mng ch l nhng bin thi trong cc sinh hot ca tm l. iu ny cng tr nn r rt i vi Vednta[12]; y thc ti tnh ca th gii c ghi nhn qua nhng hot ng ca tm l vi bn trnh l thc, ng mng, ng say v thot ha. Trong trnh thc, hot ng ca thc hng ra ngoi gii, to nn tnh trng phn ly gia ta v th gii ca ta. Thc ti nh th c kinh nghim mt cch khch quan; nhng khch quan cha phi l ngha rt ro ca chn l, v thc ti tr thnh h o. Bi v, n c khi ta n v bin mt khi ta i. ng khc, trong gic mng, th gii nh ch xut hin cho ta, nhng s thc ca n chnh l s thc ca ta. Nhng hnh nh xut hin trong gic mng, xut hin khng cn mt trt t mch lc no c, n n nh th l nh th, bt chp gii hn ca khng gian v thi gian. n mt trnh cao hn, trong gic ng say khng mng m, thc hot ng trong mt mi trng m ta v th gii khng cn l hai na. Cui cng, trng thi th t, thot ha, c ta v th gii u bin mt, v y l thc ti tuyt i. Bn trnh ca thc ti ny c th lm nn tng trn ngi ta tin ti cc quan im ca Kant v Hegel, vi nhng n lc cho ngha T Thc. Xa hn na, chng cng c th dn ti Hin tng lun ca Husserl.[13] Tm nh mt m hnh kin thc ca th gii y cng c th ni ng cho Pht gio, v n s to thnh mt ng dy nht tr qun xuyn t Nam n Bc. S nht tr ny to thnh nn tng ca Thin tng. Ngay gia lng chu, Thin tng l kt qu ca cuc i thoi v cng ho hng gia hai nn vn ha c sc ng phng, ngang qua ng ng Pht gio. Ngy nay, cng chnh Thin tng dn ng cho s gp g ng Ty. Bi v, ngi ta tm thy ni Thin, ni thc ca Thin, mt ngun sng ng, kt tinh v thc y c mt th gii ca t tng, vn hc v ngh thut. Trn lnh vc sinh hot ca thc, y l mt cuc gp g ca nhng n lc mun cha tr cn bnh thi
I. Mt gian phong nho mt bui chiu Mt ngi ta ca ng bun thiu Mt c gai nho bng qua ph Mt ting chim xa lot xung eo II. Mt gian phong cu mt bui chiu Mt ngi ta ca ng iu hiu Mt ngi lng le bng qua ph Mt ke xa bun len ngo theo III. Mt gian phong ti mt bui chiu Khng ngi ta ca ng iu hiu Khng ai bc nhe bng qua ph Khng ting bng kh rung xung eo
i, nh nhn xt ca Erihc From, khi ng vit v Tm phn hc v Thin. Mc d, t cn bn, Tm phn hc v Thin c nhng khc bit su xa. Mt ng, Pht gio Thin tng l s kt hp gia tinh thn suy l v tru tng ca n vi thin bm c th v thc tin ca Trung hoa.[14] V ng khc Tm phn hc l con ca ch thuyt nhn bn v duy l Ty phng... Nhng trong cu cnh, mc ch ca Thin cng chnh l nhng g Tm phn hc mong thnh tu: nhn thng vo bn tnh ca mi ngi, thnh tu c t do, hnh phc v tnh yu, gii phng nng lc, cha tr tnh trng bnh hon v qu qut.[15] Bnh hon v qu qut, l nhng hnh nh trung thc ca x hi ngy nay, di con mt ca mt nh Tm phn hc. From, trong mt tc phm v Tm phn hc v Tn gio, ghi li bc tranh kh ng nghnh, v cng rt thng thy i vi chng ta. y, ti mt ng t, c n hiu xanh . Khi mi ngi cng ng li ch i, ngi ta s khm ph ra trn gng mt mi ngi u c bao ph mt ln khi m ca
tm trng hong ht bt an; mt mi lo s no , khng duyn c. D nhin, khng ai b hi thc, nhng tt c sng trong tm trng b hi thc. Nh vy c ngha rng mi ngi u mang sn mt triu chng ca cn bnh thn kinh ca thi i. Mt chng bnh mi m ca th k, v do , cn phi c mt phng php cha tr mi m ca th k. Thin c th cung cp cho mt quan nim thch ng. Tm phn hc s tm thy Thin mt mu ngi khng bnh hon, mt quan nim v s lnh mnh ca con ngi. Bnh hon ca mt ngi khng phi l mt bin c xy ra cho ring n. Ngi ta gi l chng bnh ca thi i, bi v con ngi lun lun b khut phc trc nhng p bc ca thi i; n l thi i ca n. Bin tnh ca chng bnh ny l nhng cuc ni lon tp th, nhng phong tro, nhng hin tng, v.v Bin chng trong mi ngi, th y l nhng th bnh nh bt c mi th bnh m ta c th n ving mt bc s y hc: mt ng, b m nh, hay hi hp, v v s trng hp
ri lon khc. Nhng chng l nhng th bnh bt tr. Bi v s cha tr khng phi ch lm tiu tan nhng triu chng y. From ni: Nhng ai kh s v tnh trng vong thn, s cha tr khng ct lm bin mt chng bnh, m ct thng trc trong trng thi lnh mnh.[16] Vong thn l cn bnh trm kha ca thi i, ca th k, v phng php cha tr hu hiu nht l t bnh nhn thng trc trong trng thi lnh mnh: y l quan nim cha tr mi m ca From trong ngnh Tm phn hc, khc hn vi cch cha tr ca Freud. V cng chnh quan nim mi m m From mun tm n mt cng s vin c lc ca mnh t phng ng li, tc l Thin tng. Tm phn hc, cng nh tt c cc ngnh hc khc ca Ty phng trong th k hin ti, u t co mt thi i hoang tn, trong , mi ngi u cm thy lo s bt an trong trng thi c liu kh hiu ca n. Khng phi v m nh hay o tng ca mt ngi to nn cm gic cho chnh n. Phi ni rng l
11
tip theo trang 7

Ni v nc Nht hin i khng th khng nhc n Fukuzawa Yukichi(1835-1901), mt ngi c coi nh Voltaire ca nc Nht. Fukuzawa xut thn trong mt gia nh v s o, thuc ng cp thp. ng hc ting Ha Lan, ting Anh, sm c t tng t do, phng khong. ng c nhiu dp thp tng cc phi on chnh quyn Nht i M v u chu. ng thy c vai tr quan trng ca gio dc nn vit sch v m trng, v lp ra trng i hc u tin ca nc Nht (Keio-Gijuku University). Trong cc trc tc ca ng, ng k l cun t in Anh-Nht, t in u tin ti Nht, b sch a l th gii v b sch k s k v i sng u-M, k li nhng g ng bit v Ty phng, qua cc chuyn i cng tc ca ng. ng a ra quan im c lp quc gia qua c lp c nhn, theo ng mun mi ngi dn Nht phi tng cng sc mnh v hiu bit ca bn thn, cng nhau xy dng mt nc Nht hng cng, sc cnh tranh vi tt c cc nc. ng cho rng cc nc Ty phng hng cng c l nh tp trung vo gio dc, pht huy s c lp c nhn, s cnh tranh v trao i t tng. Nh th, nc Nht lc u cng khng c li s xm nhp ca Ty phng, bng chnh sch b mn ta cng, trong mt thi gian lu di, t gia th k 17 n gia th k 19. p lc qun s cng cc hip c bun bn bt bnh ng lm c triu nh v gii thc gi, v s o, cng thc tnh, nhanh
chng nhn ra s yu km ca nc Nht nn chp nhn m ca canh tn nc Nht. Vi s ng thun quc gia cao nh th, ch trong vng vi thp nin, Nht Bn tr nn hng cng, sc nh bi qun i nh Thanh nm 18941895, v ph tan c lc qun v hi qun Nga nm 1904-1905. Trung Quc Nhn sang Trung quc, tnh hnh khc hn. Trc khi sc mnh qun s v thng mi Ty phng trn n Trung Hoa, quc gia ny l mt ch hng mnh nht Chu. Theo nhiu s liu th ngay t th k 15, c Trnh Ha c lc ch huy mt hm i gm 300 thuyn bum v 30.000 ngi i qua eo bin Malacca, gh Bengal, n v vi ni ng Phi. Di i vua Ung Chnh, vo gia th k 18, nc Trung Hoa c lc bnh trng lnh th, rng n 13 triu cy s vung, so vi ngy nay l 9.6 triu. Nhng k t u th k 19 tr i, Trung Hoa suy yu dn vi ni lon v ngoi xm. Bn ngoi
th ch Trung hoa b cc cng quc u chu p bc. Bn trong th kinh t tr tr, nhn dn cng kh, ni lon khp ni. Min Nam Trung hoa b nhm Thi Bnh Thin Quc ca ngi Hn quy ph, chim ng nhiu vng, dng ngn c phn Thanh phc Minh. Quan li th tham nhng, lm quyn bc lt nhn dn. Triu nh th mu thun, bt ha. Nm 1861 nhn lc vua mt, T Hy Thi Hu thc hin o chnh cung nh, bt giam 8 v quan trong ban nhip chnh, chim ot hon ton quyn lc chnh tr. T cho n khi b mt nm 1908, b nm trn quyn lc chnh tr, quyt nh nhng vn trng i nht ca Trung Hoa. T Hi Thi Hu nm quyn bnh ng vo lc u-M trn n uy hip Trung quc. B li mt di sn chnh tr gy nhiu tranh ci. Trc y, d lun quc t thng a ra nhng nhn nh tiu cc v b v cho rng b gy ra s sp ca nh Thanh v ca Trung Hoa. Nhng nhiu nghin cu gn

m nh v hnh ca c mt thi i. Triu chng khng nm ring ti mt ngi, m nm trong lng th k. Mt quan nim c v m h. Nhng chng ta phi bit rng, thc khng hot ng trong mt mi trng ring bit, n vi n. Nhng xung t trong thc c phn nh tt c s xung t ca th k. Thin tng lun lun nhc nh ngi ta hy nhn thng vo chn din mc ca chnh mnh, lt b ht nhng m trang sc khng thit thc, do kin thc, truyn thng hay tp qun x hi mang li. Nhng th ch t co tm trng bnh hon ca chng ta, thay v lm cho chng ta thy r ngha thit thc ca s sng. Ni y, Suzuki cng tm thy mt ng hnh c lc. ng dng danh t V thc ca Tm phn hc m t trng thi V Nim ca Thin tng. Chng ta cn nh rng, trong ngnh Tm phn hc, From mang li cho V Thc mt ngha khc hn Freud. Vi Freud, V Thc l mi trng ri lon, phi l, ca nhng g b dn nn t mt thc. Nhng Jung, ngc li, V Thc l nhng ngun mch ca tr sng sut. From so snh, c Freud v Jung u ly V Thc lm nn mng, m bn trn l c kin trc ca thc. Nhng nn mng V Thc ca Freud l ni tp hp nhng xu xa en ti ca ngi; cn nn mng V Thc ca Jung th cha ng kho tng khn ngoan sng sut. V thc trong quan nim ca Freud khng th c din t nh l V Nim ca Thin tng. Bi v, Thin tin tng kh nng ti thng ca con ngi, cm su gc r trong t tnh ca n. V nim c ngha l khng cn nhng tc ng b km ta ca thc. N din t tm trng an nhin bnh thn ca mt Thin s. Mt cch no ,
chng ta c th mng tng mt bin khi hon ton phng lng, khng mt gn sng, lp tc c mt bu tri dy y trng sao phn chiu nguyn hnh trn vn trong lng bin. Trong tm trng , chng ta khng cn b t trc mt th gii hn lon phi thng xuyn i ph. Hin nhin, khng phi chng ta b nm ra gia cuc i ny nh mt bng ma vt v trong m ti, thy xa l vi tt c, vi chnh mnh. Cm gic lc loi l du hiu vong thn ca th k chng ta. From gi n l mt th k khng mc ch, khng nh hng; ngi ta c cm gic hnh nh b nm ra gia mt th gii v ngha, trong mi ngi ch l mt n v kinh t, m gi tr l tiu chun ca mt ha phm trn thng trng, trn th trng nhn cch. Ni mt cch khi hi hn, gi tr ca mt ngi c nh gi theo ng lng m y c th kim c trong mt thng. ng mt ngoi, ngi ta s thy rng Tm phn hc v Thin c nhng m t nh nhau, v ci gi l
tnh trng vong thn ca th k. Chng ta th nghe From. ng ni, mt ch b chi hoi mt qu banh khng chn, bi v trn c tm hn n bung th theo tri banh. V nh vy, n lp li mt c ch trong tnh cch khng h lp li ca cuc chi[17]. i vi chng ta, ngi ln, trong mt cuc chi v i ca mt kip nhn sinh, tr chi cng lc cng tr nn v v, nhm chn, cho ti mt lc, i sng tr thnh nht nho, v ngha. Nhng i vi mt Thin s, ngay n c ci cng vic n ung thng thng cng l ngha ti hu ca Thin. Khng c g lp li nhng cng chng c g mi m trong th gii ca Thin. Trn mt chiu hng nh vy, hin nhin Thin v Tm phn hc gp g nhau, trong n lc cha tr cn bnh ca th k, gii phng con ngi khi tnh trng vong thn ca n. Chng ta c th ghi li kt qu ca cuc gp g gia Thin v Tm phn hc. From ni: D Thin c hu ch cho Tm phn hc nh th no, theo quan nim ca mt nh tm
12
Tranh: HONG LONG
y nh gi li cng vic tr quc ca b, trong c nhng nhn nh khch quan cho rng s sp ca nh Thanh ni ring, v ca ch phong kin ni chung ti Trung Hoa, l h qu tt nhin ca thi i hn l trch nhim ca c nhn T Hi Thi Hu. S gia Sterling Seagrave, trong cun sch xut bn nm 1992, cho rng T Hi
Thi Hu l mt nh lnh o b mc kt gia khuynh hng bi ngoi, vn c ca triu nh, vi khuynh hng chnh tr thc t, hp thi i hn. B mun dng nh hng v quyn lc ca mnh duy tr c triu i nh Thanh khng b sp v s tranh chp gia hai khuynh hng chnh tr ny. Nhng din bin lch s Trung Hoa trong thi k hu bn th k
19 cho thy quan im ny c c s. Ngay sau khi ch hng mnh Trung Hoa b tht bi trong cc trn chin tranh vi cc nc u chu, nhiu ngi trong gii s phu v quan li Trung Hoa, c ngi Mn v ngi Hn, u cho rng phi nhanh chng thay i. H ch trng cuc vn ng t cng. i din cho nhm ny l Tng Quc Phin v L Hng Chng. H tm
n mt s t sinh vin du hc ngoi quc, trong c Ung Wing hc Yale nm 1854. Ung Wing ngh triu nh gi 120 sinh vin du hc, phn ln qua M. T Hi cng cho mua 4 tu chin ca Anh, nhng khi tu chin v n Trung Hoa, trn tu ton binh lnh Anh, h ch tun theo lnh ca chnh ph Anh nn T Hi cho tr tu v li Anh. T Hi cng cnh gic vi nhng quan im t
do dn ch ca cc du hc sinh, do , nm 1881 b khng cho gi hc sinh i du hc na. Cuc vn ng t cng coi nh chm dt. Tuy nhin s tht bi ca Trung Hoa trong cc cuc chin vi cc nc Ty phng lm gii nho s thc tnh. Nhiu ngi khuyn ngh triu nh thc hin ci cch su
tip theo trang 15
phn hc Ty phng, ti by t lng cm t ca ti i vi tng phm ng phng qu gi ny, nht l Bc s Suzuki, ngi thnh cng din t n trong mt cung cch m tt c tinh ty ca n khng my may thiu st, trong n lc phin chuyn t tng ng phng sang Ty phng, khin cho ngi Ty phng, nu y c gp bi ri, c th thng hiu c Thin, ty c duyn cho n khi t mc ch. Lm sao s thng hiu y c th c, nu khng phi rng Pht tnh c trong tt c chng ta rng con ngi v cuc sng l nhng phm tr ph bin, v rng, s chng c trc tip v thc ti, s tnh thc, t ng, l nhng kinh nghim ph bin?[18] Ni tm li, i sng v kinh nghim sng l ca ring mi ngi, nhng l qu tng cho tt c mi ngi, nu ai sn lng tip n, vi tt c s thnh khn t y lng. Vt ln cn bnh trm kha ca th k, con ngi trong th cch sng ng ca n, khng cn mt gii hn rng buc gia ta v ci khng phi ta. Trn tt c, khng cn gii hn
cch bit ng Ty trong .
III. I CHIU TRONG TRIT HC HIN SINH
N lc gii phng con ngi ra khi tnh trng vong thn ca th k, t , t mi dy lin h gia ngi v ngi trong mt th gii m rng, khng ch l n lc ring bit ca Tm phn hc v Thin. Theo mt cch ni ring bit, tt c n lc sinh hot ca Trit hc Ty phng hin i u nhm thit lp mi trng siu nghim gia lng mt th gii ang m rng ra mi chiu hng. S mnh ca trit hc khng cn l khm ph chinh phc, do , mi tng quan gia cc c th trong mi trng siu nghim khng cn c thc hin nh l mi quan h ch khch. Mi trng siu nghim by gi c bc lo di mt quang cnh kh phc tp, bi v, ni y khng cn l ch ng tr ca mt th tr nng siu vit kinh nghim, m chnh l quang cnh tng giao, t th tnh ca mi c th bng kinh nghim c bit
ca chng. Ngha l, ni y khng phi l th gii siu vit kinh nghim, nhng l th gii ca kinh nghim siu vit, khi c th p v lp v dy ca bn ng c bit, giao hi trc tip vi th gii: n khng u, nhng li trong tt c Partout ou nulle part (MerleauPonty). V by gi, ngha ca tng giao khng cn t trn quan h tc dng, m t trn chnh quan h th tnh: khng phi l v tr hay vai tr trong mt t thi ch cch no . Ngi ta s khng t vn rng, lm th no ha hp hai lng nc ca hai ly nc m ni dung ca mi bn khng b thit hi, thm hoc bt. T hng y tr i, chng ta c mt li mi trong phng php i chiu trit hc. Chc chn, chng ta s khng c bt c mt tiu chun c nh no lm s y, kho st v nh gi. Mi trit gia l mt tiu chun c bit cho vic vn dng phng php. Mi h thng t tng, t n, cng c mt l li nh gi ring bit. Trn tt c, mi cng trnh ca trit hc c coi nh l din hnh di s thc
y no t kht vng mun thu ca con ngi. Hng i l ring ca mt ngi, nhng, c l, tt c ch i trn mt con ng c nht. y l con ng no? Karl Jaspers, mt trit gia hin sinh c hng, ni: H tt c cc trit gia ln ca nhn loi c gp nhau trong mt cn tnh c nht, ngay gia lng thc ti v chn l khng? i vi mt cu hi nh vy, khng th c cu tr li. Nhng trong cu hi ny cha ng mt sc mnh thc y chng ta tin ti ci Mt c nht.[19] on vn trch dn trn l mt trong ba ch ch m Jaspers ra cho tc phm ca ng, vit v cc trit gia ln ca nhn loi. y, ch trit gia khng gii hn ni tc gi ca mt h thng t tng trit hc, n ch cho nhng nhn cch m i sng h l ngun cm hng bt tn ca t tng trit hc; nh Pht v Cha Jesus. Hnh nh ca h, mt s mang nhng s kin lch s, mt s l hnh nh huyn thoi c gy dng qua nhiu th h sau. Mt nhn cch nh vy c nhin vt ngoi i sng c bit v
tr thnh hnh nh c trng ghi m nhng kht vng su xa v vnh cu ca nhn loi. Do , khi kho cu v h, vn khng ch gii hn trong i sng c bit ca mt nhn vt lch s; n tri rng thnh chiu kch ca th gii. Nhng quan im v x hi, v tm l, ngay c lp trng t tng, khng cn l im ta vng chi cho ta i din vi h trc hnh nh trung thc ca hc. i vi nhn cch v i sng ca Socrates ca Pht, ca Jesus v ca Khng T bn thnh trit m phm (The paraidgmatic individuals) v ch c bn Jaspers ni: Thi c tnh cch trit l ca chng ta i vi h l nh th ny: chng ta c thc y bi nhng g m h cng c nh nhau v chng ta i din vi h trong t cch nhn tnh. H, khng ai c th khc bit chng ta. Mi v l Mt vn t ra chng ta khng ngt gy thc mc.[20] V thm na, ng ni: Chng ta bit rng, trong thc ti c bit ca chng ta khng ai bc y theo hc. (),
tip theo trang 15
13
tip theo trang 1
NGUYN XUN HONG

my, ti ang ni chuyn vi Ngi i trn my c mi tc bng tri cm rng trng ra v tr. Ti nhc nh n nhng sng tc ca anh, c l ti gi anh tri v lng ng i dng k c. Nhng dng ch trong cun Vn, s tay ma h nm 2001 c ln ca m. Ti cng hc c ci trit l ca cha: khng c g ln m khng b mt ci ln vt qua, khng c g p m khng b ci p khc ln t. Ci mnh bit bao gi cng rt nh. Ci mnh tng l chn l, i khi ch l mt ht bi thi Hin lnh khng nhng ghi chp, ty bt hay tc phm ca anh. C l anh mn ting ni ca nhn vt ng B. phn nh phn no nhng bc bi, p lc i sng dy ln p vo anh. Ti ang c nhng ngy thng khng vui. Nhng ngy thng m
M LA, CN GI V KHO NHN CA
khng tin c Dracula trong i sng ny. Chng qua ch l sn phm ca tr tng tng. Tht ra by gi ti mi bit ti c mt ngh sai. Th gii chng ta qu tht c ma qu, c h ly, c Dracula. Dracula sng tr trn gia chng ta. Chng ni ci i ng sinh hot nh chng ta. Chng lun lun than van thiu thn ngho tng mc d chng khng h tng thiu. Chng thch v vt, bc ht, thch d mi vo i sng ngi khc may ra moi mc cht i t k li bng ging h h. Chng ging nh con di ngc ngoc t mt ng phn. Chng ng vai mt tn c cht kin thc nhng l mt th kin thc n ong cp nht
mng Da Mu), nn gc nhn khuyt i mt na. Ti c dp i su vo th gii vn chng v tu bt m thm hng v trit hc ca anh. Thp thong u trong nhng tc phm, khng ct chuyn, nhng bn khon, k l, trn tr di dng t s nhn vt khng t tn. c phi l nhng mnh trit l sng tim n trong con ngi anh khng? Tui tr ca y u? Ci tui tr r di ct cht ng c phn lc vo i sng y, ci tui tr nh con nga bt kham lng ln ht y tung ln ng xung. Y l chic chong chng xoay mi xoay mi khng ngng. iu bun thm l y khng h thy chng mt. Y tnh to trong
Nhc s Trnh Cng Sn v nh vn Nguyn Xun Hong, 1979. - nh t liu: VY TRNGGIA
lt lt ra trc mt ti. Anh vit v nhng nht nhnh quanh cuc sng, ca mnh, ca ngi, bn thn c, nhn xt, t duy v quan nim sng. Sc bn, nhn hu, sng sut v thm m nhiu t tng trit l nhn sinh l nhng c th trong dng suy tng ca anh. Anh vit Ti l mt ngi nh qu. Ci th ngi tng l thnh ph m tri i sao n ci lng ng bng [ni nh th l xm phm ci lng ri!]. Ti cng khng phi v khng bao gi l mt nh tr thc. Ti c hc i ba ch c vit. M ti khng hc ch nhiu. Cha ti ch hc i sng. Ti hc c lng nhn
bao gi ng ngha vi s ngu dt. Lm thinh khng phi l khng bit ni. Bt bo ng khng phi l khng c kh nng tn cng. Ti bit th no l mt a tr bi i. Ti tng l mt a tr nh th. Mi con ngi sinh ra vi mt nhn sinh quan khc nhau, tiu cc, tch cc, ym th hay nhp th. Ngi lc quan lun ngh v mt tt ca mi vic, gi cch nhn lc quan; ngi bi quan li lun ngh v mt xu ca mi vic, gi cch nhn bi quan. Nguyn Xun Hong thng trang tri nhng nhn xt v cuc i, con ngi v v tr trong phn ln
bng dng gia m bn b ai cng nhn ti nh mt con qui vt mang hnh dng ngi. Mt con qui vt tr mt, thot mt ci t mt ngi thnh mt th, thot mt ci t ci dng v lng ho thnh tay lu manh xo quyt, thot mt ci t s thanh tao tr nn th l cc cn Con qui vt c mi th b ngoi ca mt con ngi bnh thng, nhng khi n h ming ra cho ngi ta thy nhng chic rng nanh nhn hoc y mu me ca mnh. Con qui vt c nhng ngn tay cm bt nhng khi nhn k ch l mng vut ca mt th Dracula ang bu vo c ngi. Ti vn
t nhng trang bo, nhng cun sch cha kp tiu. Nhng con qu Dracula khng th sng nu khng ht mu ca ngi khc. Nhng n s khng ht c mu ai nu trc ht n khng lm cho ngi khc tin n l mt con ngi t t. Ngi ta c tng n mm nh mt ming bng gn, nhng thc ra n l mt cc ch, t st. N l mt con vt thng minh cha y nc c. (Trch qun c ph Starbucks-NXH) Ti thuc mt th h ca ngi c sau 1975 nn t c c hi c cc tc phm ca anh c in trc . Mi c c anh gn y(phn ln nhng bi c dn ln trang
s quay cung v mt mi trong s bt ng. Y tham lam nhng lng trn y bao dung. Phi. Chnh nh chp nh ca i sng y ng phi ci tn cng ca y huyt, cng lc vi vinh quang y khm ph ni nhc nhn. nh sng y chi chang qu lm y m la.Ta khc no con b gi ngi gm nhm nhai li ngn c qu kh, nhng ngn c vn a ho v nghin nt. Trn u ta l bng ti ca tri t v trong ta ch l vt tch ca mt thi qua. Y tng nc mt c th chy gin gia trn mt mi y. Dng khng, nh th thi. Nhng chng c g ht. Nhng git
14
NGUYN XUN HONG

NH VN V THI GIAN
Ngun nh: DA MU
rn vch tng trong cn phng nh ca Mai Tho hm Song Long, Qun Cam, treo mt s nh. Nhng bc nh ca Mai Tho thi tr. Mt bc nh do nhip nh gia L Phc chp Mai Tho my nm sau ny, trc ngy anh mt sc. Mt khun mt trm t, lnh. Nhng np nhn ca thi gian ui mt. Chic khn qung c dy. Mi tc tha nhng khng c si bc. i mt ng xung, ci nhn nh phng vo khong khng. Mai Tho vng chc. Rt n ng. Nhiu bc nh i thng ca anh rt
p. Ti hiu v p ngoi hnh ca mt ngi n ng khng nht thit phi c khun mt ca Alain Delon, cng khng cn ci thn xc vm v nhng thiu b c ca Mike Tyson. Chnh ci sn si ca mt ln da kh nt, ci dng cao m vng, sng mi thng. ci cm bnh, ci lnh ca mt nhn, ci say m khi ni v ch ngha, ci phong thi sng ung dung, ci tm lng vi bn b lm cho Mai Tho tr thnh mt ngi n ng quyn r. Mt bc nh khc en trng - Mai Tho chp vi thi s
V Hong Chng. Ti nh hnh nh c hai ng ngi trn thm nh. Nhiu ln Mai Tho cho ti bit anh rt thch tm nh ny. L ra ti hi ti sao. Nhng ti khng hi. Nm 1985, Mai Tho cho in tp Chn Dung Mi Lm Nh Vn Nh Th Vit Nam. Mi lm chn dung c minh ha t nhng cht liu ca k nim v tr nh ca Mai Tho, ch khng phi c vit bng tc phm hay ti liu vn hc. Trong 15 chn dung y, V Hong Chng l chn dung th nht vi ta bi My Thng Cui Cng Vi
V Hong Chng. Bi vit chim gn 40 trang trong tp sch ch dy 190 trang. C th ni l mt bi vit trn ngp tnh bn v cung n trc s phn mong manh ca nh th V Hong Chng trong nhng ngy thng Nm 1975. Mai Tho vit: Mt bui ti, n thm V Hong Chng, c ng cho coi nhng th t bn b ngy trc ca ng t H Ni gi vo. Th ca Lu Trng L, Hong Lp Ngn, Hong Cm. Nhng l th ngn nht l ca Nguyn Tun. Ch
vn vn hai cu: My li hi thm c nhn. Th bt tn ngn. V Hong Chng ci: Thng Tun ngy xa vi tao thn lm. Khm Thin, bn n, tao u n , m n s. Ch dm dng bn ch th bt tn ngn. My c tr li bn h khng? My c tr li bn h khng? l cu Mai Tho hi V Hong Chng. Ti sao my tao? Ti ngc nhin cch xng h ca Mai Tho vi V Hong Chng. Thi s V ln tui hn Mai Tho nhiu. ng V c th my-tao vi Mai Tho,
tip theo trang 15
nc mt y cng khng cn na trong i y. Phi c ci g khu gi y tr li thi tr tui. T bo trn i sng y cht cng dy cm c th c c mt cm gic. Y qu gi nh li tui thanh xun..Ta qu bc nhc lm anh hng thm mt ln na. Y l mt th hoa lc bnh ang tri lnh nh di gm cu qun lng. (Trch Qu kh mt ln na-NXH). Hay, Thi quen, ti coi i sng nh mt chui nhng thi quen, nhng thi quen tt v xu an kt vo nhau chng cht (.) Thi quen lm ta dng dng ht mi s vt, tr tng tng kh cn v cm xc cng tr nn chai cng (trang 61). i sng b ba vy bi nhng u n nhm chn, nim tin cng tn ra
(trang 64).(Trch Sinh Nht-NXH) Trong ci nhn sinh quan tch cc thi trai tr, anh bc xung i, nhp th, ph ht nng lc mnh vo i sng, lng ln nh con nga bt kham, i lm, i dy. Gt nga hng chng li, mt b ming che gio dc, o c bt con nga phi i thng mt ng. Cng km, nhp phi lng, anh lng thng qua cc trin xanh i sng nh mt g lng t nhn du. i khi, ti trm ngh, ng sau nhng trm lng khun php ca mt nh m phm y, th no anh chng c nhng lc si ni, lng mn, day dt, bo t trng trng? Tuy nhin c l cc vai tr lm thy, lm chng, lm cha, lm ch bt km gt phng ca mt con nga rng di li n ch cn g c nhng vt mng
nh nhng th thi trn my. Tr chi vn chng a anh vo mt sn chi mi vi nhiu b bn v nhng cuc hnh trnh bt tn ca ngi vit. Lm ch bt mt t tp ch vn hc l t Vn cho anh c hi c nhiu hn bao gi ht. Khi ni chuyn vi anh, ti hay hi nhng k nim anh c vi nhng bn b thi anh cn iu hnh Vn. C th tng thc anh nm gi mt kho tng v tn v nhng huyn thoi, k nim, nhng mu chuyn vui bun ca cc vn ngh s trong cc thp nin trc v sau 75 nhng vi mt c tnh khim tn, im m, chng mc, anh t tit l iu g. Sau nhng pht thm hi bnh tnh, ti mun tm nhng li quan tm an i su xa ni cho anh nghe nhng bn tnh vng
v lm ti ngc ng ri chuyn qua chuyn vn chng. Ti hi anh v phn on anh vit trong S tay ma h 2001, v cun Lp lnh sao tri ca Thch N Tr Hi v nhng cm nhn su xa khi c xong, v n tr li c nhng cu hi ca anh i tm v hnh phc v i sng. Anh khng nh r Thy i. Anh bo, anh va xong th tc Chemo ln u m khng thy au. Sarcoma v nhng cn au gm ln nh ting v min man nh vo thnh gic, x ng con ngi. Sinh, lo, bnh, t gom li phiu ht qut vo khng gian, di xung ci ngi, n bng khp chn mt ting hi triu mkh. C l m la trong bi th 27: Sng Cht v Thi gian bng rc sng trong tm thc v anh khng cn cm thy au na. Thng c hay cng bng khi
ngi to ra nhng cn au v nhng dc lc song song? Anh loay hoay l gii, anh nhn thc qua bi vit ca Ni S Tr Hi, cuc i nh m la cht lo, cht tt. Bit c ci ngn ngi ca i sng v vic tn dng c s vn ton hnh phc. Xem nh ci ta, trn p s ham mun, vt dc. Trong cn bo t hng thy i anh ang phi chng ny, ti cu mong anh c an lnh, vng tay cho chng, trn y nng lc vt qua. Nh iu ny nha anh Hong, nh anh vit nm no, Sau ci cht l g? L khng g ht. C chng l nhng ngn gi. Ngn gi thi nhng li bay i. Ngn gi thi tr nhng li tr li TRNH THANH THY
15
BCH XUN PH,

UYN NGUYN
TH GIA B BN NH KHNG
Tranh: INH TRUNG CHNH
c th Hng Lng ca bn tr Bch Xun Ph, php danh Tm Thng nh i h khng, em c nm v thng! (tr.22)
1. Bn tm giao c ng ti Sacramento, thng mn gi tng nhau tp th mi Hng Lng, t hi Tt Vit. Th mang v t u ging, khng xp ngay ln ngn k
nh thng l. Thnh thong trc gi ng, nh n li ln gi ra xem. Mi trang mi bi khi lt qua, v nh bc chn bn ang thong dong thin hnh trn nh Kim Sn, hn th th bay:
My, ngi tm cnh nh l huyn khng, h tht mt m my tri. (tr.44) hoc, mt bi khc: mt ng my trng nh
bay ngang tri thnh thi! (tr.99) By gi th bn, nu ch c m cha tng gp g bao gi, lm lc, t tng l th ca mt v tng, bi lan man hi hm nh
NH VN V THI GIAN
nhng chng l Mai Tho cng my-tao vi h V? Ti c li bi Mai Tho vit v V Hong Chng thm mt ln na. Ti ngng li on: Ti n thm Gc Bt thng ngy [nh vy] v thng vo bui chiu. Thng, v mun, v cu, vi ti. Hai mi nm sinh hot th vn ca min Nam, c ng nhn cho kt giao, ri thn thit my tao v c ng xem nh mt tm lng tri k, d tui ti thua tui ng ng mt Gip mi hai nm, ti n thm mi ch ca thi s rt nhiu ln. Chng hn c li mt th ngy 12 thng By, 1995, nh vn Nguyn nh Ton
[lc cn Si Gn] gi cho Mai Tho, qua Duy Trc, nhn dp thi s Du T L t chc m Mai Tho, c on vit: ng L [L Hong Phong] va ti chi. Nghe tao nh vit th cho my, ng gi li thm. Vn cha cha bnh vn chng. ng bo vit v Mai Tho tht kh. Tao c bo vi ng, coi nh mi thng vit vn c mt mnh t, ch ngha ca n l c. H n lp y c mnh t thnh mt ci bi xanh c , mc m nhng ch li lm. Ci hay
ca Mai Tho l n vit mt ch cng Mai Tho, mt cu cng Mai Tho. Th l qu ri Ti cht hiu. V ti hiu ti sao Phm Cng Thin sut sot tui ti, ngha l thua Mai Tho n mt con Gip m c my-my-tao-tao vi tc gi Sng Ch Mt Ln, trong khi th ti lc no cng c anh-anh-ti-ti vi Mai Tho. Ti hiu ti sao nh vn Nguyn Tun cng la tui vi b ti nht nh khng cho ti ung ly
ru ng va rt ra cho mi ngi. Ch v ti gi ng bng bc. Phi chng nh vn khng c tui. Nh vn ch c gi i v cht. Nh vn khng m ci khong thi gian sng. Thi gian ca mt nh vn l ngha nhng dng ch h vit ra. L ci kh nng th hin sng to. L chnh ch ngha t nhng trang sch h mang n cho i sng. NGUYN XUN HONG
16
thin, tng cu ch nh ln sng khi, tan bin, li c khi gy gn, dt khot: Ting chung ngn tnh thc! (tr.145) S tnh thc l hnh vi khng ch cn thit nhc nh ring chn thin mn, m chnh lc ta ang i-ngnm-ngi gia i thng, phong vn dp du khi trt ci trn lng tm ngn gi c, th th bn bit u s khin ta chm vo bc mn v thc, bt gic bng tnh. Th nh th c diu dng m toang ra mt no v ca , nhip phc thn, tm. Trn bng tng NPR i pht thanh quc gia: Sau y l mi lm giy, trong yn lng. (tr.127) R rng, bi th trn l mt s nhp cuc bng tinh thn thin qun trong i sng hng ngy, khng ch ring ngi th Bch Xun Ph, php danh Tm Thng nh, m cn p dng cho tt c chng ta mang hoi bo hng n nhng gi tr tt p ca i sng. S tnh thc c thc hnh ngay tng giy pht hin ti, trong mi hnh vi, cu ni v cch suy ngh. Khi , tiu ng v i ng cng khng cn ch bn. Vt tri bay tng n ai lnh o. (tr.) Trn y, khng hn l li tra vn, nhng l p n chng? bi cn tranh lun l cn vng mc vo ci v cng Khng Nh, l hin trng phn toi ca chng ta ang mc phi, nhn trong tng th bc tranh i sng sinh hot nhn loi trn bnh din ton cu, quc gia v ngay trong cng ng nho nh. Cho n khi, con ngi chin thng c chnh mnh, l k
th hung hn duy nht ca kip ngi. Ba sau tp th Hng Lng ca Bch Xun Ph,php danh Tm Thng nh Im lm vin si nh thon diu vi nm nghe bin ca sng v gn xa th mnh trn ct nm nghe gi ht cht hiu ra rng mn khuyt nh trng. (tr.100) c bi th ny, ngi c cm nhn g, ti mang tm trng man mc vui. Ci cch bn yu th v bc vo th gii thi ca ta nhng bc thin hnh tht ng yu, ngay c khi by t ni lng vi ngi tnh: Khng em khng em ngy bun t ti khng em khng em m di lnh lo Vi em vi em ngy m hng hi vi em vi em th gii vui theo. (tr.67) Tui tr, ai chng yu nng nn chy bng! Tnh yu, trc nhn v trc ngn, bn khng i ngi vit thnh th, hn nhin bi bn cht n l (as it is): nim vui, an ninh rng buc: v! (tr.137) 2. By gi, mnh c th xp li tp th Hng Lng ca bn, ri t ngay ngn vo k sch. Ting th khng v th tt bt, m vang tng cu ch du tht ngn, m lm thnh nhng bc si rng i vo th gii th lng lng, cn ha hn ngn di n mai sau. Li na, trong tnh bn thm giao, thin ngh tu cha hay tu ch bn u th hin cn ci vng chi lm ri. Cho nn khng ch c th thy o tm ca bn ngy ngy c
NG VN QUY
V T Ci m
Ti t a ph mi v y. M sng trng lc bng hao gy. m u mt chui tri ging lnh. Th gii cho ti my thng ngy. Em ra bin gii n ngi xa. Trn gian ng li thng nm va. Tnh nhn n t hnh tinh l. Mt ti u thai thu i tha. Ti t ci m em trn. Lm sao thy c gii h ngn. Nhp hn dng th trng huyn thai. Em ng tri m cu tng. Nh vy l ti sng li . L cn vng ly h trn nh. L cha gii thot i trt. Ti vn l ti gia thc h
Th Nm ba mi Thng By 2009
di mi sng thm, m ngay trong i sng hng ngy, khi vo lp, lc n cha vi n em o lam, bn lun lun gi s chnh nim. Thi thong, ngh lc mnh ang i din vi bn, nu phi nh l mt v Pht tng lai, u cng l l tt nhin:
Qua sng nh c chic b qua b bn , vc b i u? (tr.42) C ngi vt qua, n b, m tng ng! Bn th ni: Qua bn kia sng, ti c b Khi ngonh li
u ng lng l u bn n bn kia! (tr.43) B bn trong th Bch Xun Ph, l b bn nh Khng. 6, 2012 UYN NGUYN
Bi lun lm ti nh
I NHP
Ti bc vo i nh loi tho mc Ri bng ln ln nh l th rng Xng tht m cha cho cng ting khc Anh em mi ngi tng cht yu thng Ma thu cha qua l vng cha ri Thy gio bng bun tay v iu thuc Khi cng v tnh ht v thnh thi Cha mt bun su nh bin c V m gi nua tc ri bi Ting sng u lng mi ngy mt qu Sng cng hng h rt cn nim vui
II THN BI
Nm ln by tui theo li m dy Ti lm hc tr mt sng mi ti ng lng phn tru ngi mi c di Sng sm n trng ngi ngh ngi Bn b cha thn bi cho cha thuc
NGUYN XUN HONG
III KT LUN
Ma thu i qua ma thu tr li Ti cht thy mnh tui sp ba mi Sng sng dng chn nhn quanh lp hc Nhn li i mnh bun n th ?
17
CC L THUYT PH BNH VN HC CHNH T U TH K 20 N NAY

Trch MY VN PH BNH V L THUYT VN HC, tc gi NGUYN HNG QUC, Ngi Vit Books ti xut bn ti Hoa K, 2014
hn tm lc di y ch nhm cung cp cho bn c mt tm bn ca cc l thuyt vn hc ln trn th gii t u th k 20 n nay, ch yu gip bn c d theo di cc lp lun trong cun sch ny. Khi c, xin bn c lu cho mt im: khng c mt l thuyt no c th c tm lc mt cch trung thnh v trung thc, do , tm bn ny ch nn c s dng nh mt c s tham kho, t , c thm, hn l nh gi cc l thuyt y. Vi mc ch gii thiu, ti ch chn mt s nhng l thuyt chnh v c nh hng nht m thi. l: 1. Hnh thc lun ca Nga (Formalism) 2. Ph Bnh Mi ca Anh M (New Criticism) 3. Cu trc lun (Structuralism) 4. Hu cu trc lun / Gii kin to (Poststructuralism / Deconstruction) 5. Cc l thuyt Mc-xt (Marxist Theories) 6. Thuyt ngi c (Reader Theory) 7. Phn tm hc (Psychoanalysis) 8. N quyn lun (Feminism) 9. Thuyt lch pha (Queer Theory) 10. Ch ngha hu thc dn (Postcolonialism) 11. Ch ngha tn duy s (New Historicism) v Ch ngha duy
vt vn ho (Cultural Material- im lng hoc tm cch tho ism) hip vi cc quan im vn hc Mc-xt vn ang gi v tr Ring phn ch ngha hu c tn trong sinh hot tr thc hin i (postmodernism) v thi by gi. trnh by trong chng Mt phin bn h(u h)in cho vn Trong s nhng ngi li, c hc Vit Nam ri nn y ti Mikhail Bakhtin, ngi, trong khng nhc li. m thm, hon thnh nhiu cng trnh nghin cu sau ny, c xut bn, c 1. Hnh thc lun khi xem l nhng thnh tu ln, ca Nga c ngi cn cho l ln nht nhn loi trong c th k 20. Hnh thc lun ca Nga ra i Trong s nhng ngi di tn, trc cuc cnh mng v sn Roman Jakobson thnh lp vo nm 1917. Thnh vin l Nhm ngn ng hc Prague nhng sinh vin vn hc v ti Tip Khc vo nm 1926, t ngn ng hc rt tr, hu ht , lm ny sinh hai nh ngla tui trn di 20, thuc hai hin cu xut sc khc l Jan nhm chnh: Nhm Ngn ng Mukarovsky v c bit, N.S. hc Moscow c thnh lp Troubetzkoy, tc gi cun Cc vo nm 1915 v Hi nghin nguyn tc ng m hc, cun cu ngn ng th (thng c sch gi cm hng v c gi tt l Opojaz) Petersburg xem l mu mc cho Claude c thnh lp vo nm 1916. Levi-Strauss trong cc cng Hai i biu ni bt ca nhm trnh nghin cu nhn chng trn l Roman Jakobson v hc, m u cho trng phi Petr Bogatyrev; trong khi i cu trc lun sau ny. Cng biu ca nhm di l Viktor thuc Nhm ngn ng hc Shklovsky, Yury Tynyanov v Prague, Ren Wellek, khi nh Boris Eikhenbaum. Cc cng c ti M, cng vi Austin trnh nghin cu ca nhm Warren vit cun L thuyt vn Hnh thc lun c nh hng hc, mt trong vi cng trnh su rng trong gii tr thc Nga l thuyt c nh hng nht vo nhng nm u tin ca trong cc i hc Anh M trong thp nin 1920. Tuy nhin, sau trn thp nin 1950 v na u , bt u t 1924, chng b ca thp nin 1960. Bn thn cc nh Mc-xt, ng u l Roman Jakobson, sau khi t Trotsky trong cun Vn hc Tip Khc di c sang M, v cch mng, ph phn kch tr thnh mt trong nhng nh lit. Mt s thnh vin di tn ra ngn ng hc ng thi l nh khi nc Nga; s li hoc l thuyt v th hng u th
18
nh: UYN NGUYN
gii. Nh vy, c th ni nhm Hnh thc lun ca Nga c nhng ng gp ln lao trong vic lm thay i din mo ca nn nghin cu vn hc th gii khng phi ch trong thi cc thnh ca nhm vo cui thp nin 1910 v u thp nin 1920 m cn c trong nhiu thp nin sau qua nh hng m cc thnh vin to nn i vi nhiu trng phi khc, t Ph Bnh Mi n cu trc lun v, thm ch, c hu cu trc na. Mt trong nhng ng gp c ngha nht ca Hnh thc lun l n lc bin ngnh nghin cu vn hc thnh mt khoa hc c lp ch khng phi ch l mt ph sn ca lch s, trit hc hay x hi hc nh trc . nghin cu vn hc c th bin thnh mt khoa hc thc s, cc nh Hnh thc lun thay i i tng nghin cu: trc, ngi ta xem l tc gi hay tc phm; nay, vi cc nh Hnh thc lun, l tnh vn chng (literariness), ci lm cho cc tc phm vn hc c xem l vn hc; ci gi l tnh vn chng, iu h quan tm nht l cc th php (devices); cc th php, iu h quan tm nht l cc chc nng; v trong cc chc nng, iu h quan tm nht l chc nng l ho (defamiliarisation) ngn ng. Ni cch khc, theo cc nh Hnh thc lun,
vn hc l ni ngn ng thot khi tnh trng b t ng ho v mn nhn theo thi quen tr thnh mi m, y tnh ngh thut, lm ti mt ci nhn ca con ngi v hin thc. Nhim v chnh ca nh nghin cu vn hc, do , tp trung ch yu vo vic phn tch nhng s d bit trong ngn ng vn chng v ngn ng thc dng trong i sng hng ngy cng nh pht hin nhng ci l b bin thnh t ng ho v nhng ci l thc s l, ngha l pht hin nhng ci ch t (the dominant) trong tng tc phm c th.
phi kin thc hay thi ca h i vi cuc sng.
Xem th php (device) l trung tm ca tnh vn chng, cc nh Hnh thc lun bc b quan nim cho ngh thut l suy ngh bng hnh nh ca cc nh tng trng ch ngha, ng thi cng loi tr hin thc, iu quan tm bc nht ca cc nh Mc-xt, ra khi qu trnh nghin cu vn hc. Vi h, vn hc l cch kinh nghim tnh ngh thut ca hin thc, cn bn thn hin tng th li khng quan trng. Hn na, h cn gim nh n ti a vai tr ca ngha trong tc phm vn hc, i ngc li Quyt tm xy dng mt khoa hn ch trng ca tt c cc hc vn hc, cc nh Hnh thc nh nghin cu theo khuynh lun loi tr hu nh tt c hng o c, chnh tr, x cc yu t phi vn chng ra hi, tm l hc v phn tm khi phm vi nghin cu ca hc. h. Xem tnh vn chng l i tng trung tm ca nghin Xem l ho nh chc nng cu vn hc, cc nh Hnh trung tm ca cc th php thc lun Nga h b tc ngh thut, cc nh Hnh thc gi, k trc c cc nh lun, mt mt, gin tip lng mn ch ngha xem nh c v cho cc tm ti v th nhng thin ti c d v cc nghim trong sng to, k c nh hin thc ch ngha xem nhng cch lm cho ngn ng nh nhng th k ca thi tr thnh th thp; mt khc, i. Vi h, tc gi ch cn lm thay i quan nim l nhng ngi th th cng, v lch s vn hc: khng nhng k nm vng cc k phi l mt chui di nhng thut lm mi ngn ng v cc s tha k im xuyt mt t phng php t s, bit cch sng to vi nhng quan h sp xp cc vt liu ngn t nhn qu gia cc hin tng mt cch hon ho: ti nng vn hc m thc cht l mt ca h c nh gi mc qu trnh u tranh cc k gay hon ho ny ch khng gt ph v nhng gi tr
19
thm m c ng thi xy dng nhng gi tr thm m mi; trong cuc u tranh y, ni dung ch chim v tr th yu so vi hnh thc, v trong hnh thc, nhiu yu t cch tn c th tr thnh lc hu v so c v xu hng t ng ho. Trong chiu hng y, cc nh Hnh thc lun, c bit Nhm ngn ng hc Prague, quan nim nhng s thay i trong lch s vn hc khng xut pht t nhng thay i trong i sng kinh t, chnh tr hay vn ho ca x hi m xut pht t nhu cu l ho nhng th php mn v c: lch s vn hc, do , tr thnh lch s ca cc ch t: thi Phc Hng, cc ch t y n t ngh thut to hnh; thi Lng mn, t m nhc; thi Hin thc, t ngh thut ngn ng, v.v... Mt trong nhng h qu chnh ca tt c cc mi quan tm va trnh by l s quan tm c bit ca cc nh Hnh thc lun i vi cc th loi: theo h, mi th loi s dng nhng th php khc nhau v c nhng lut l phn b cc ch t khc nhau. V d, vi h, th c xem l nhng
s bo ng c t chc i vi nhng li ni thng ngy. Bo ng m iu, nhp iu v c ng ngha: ch trong th ngn vang hn, c ngt nhp mt cch l hn, hn na, c kh nng pht ngha su sc v a dng hn. S quan tm c bit i vi cc th loi ny s c tip tc y mnh trong tro lu cu trc lun sau ny.
rng sang hu ht cc quc gia ni ting Anh khc. Trc thp nin 1960, phn ln cc nh Ph Bnh Mi ca Anh v M u khng bit g v Hnh thc lun ca Nga, tuy nhin, trong quan im vn hc ca h li c kh nhiu im tng ng. C hai u bc b ch ngha thc chng trong nghin cu vn hc v ch tp trung vo vn chng c hiu l nhng g tn ti trong mt vn bn nht nh m thi. C hai u c gng xy dng l thuyt vn chng ca mnh bng cch t vn chng trong th i lp vi nhng hnh thc din ngn phi vn chng khc; ci gi l vn chng, h u nhn mnh n vai tr ca cu trc v mi quan h lin lp gia cc yu t thuc vn bn. Tuy nhin, khc cc nh Hnh thc lun ca Nga ch tp trung vo cc th php, cc nh Ph Bnh Mi, trong khi quan tm n cc yu t hnh thc, vn khng qun vic tm kim ngha ca cc tc phm vn hc. Nhng khi quan tm n ngha, cc nh Ph Bnh Mi li khng ng thun vi
2. Ph Bnh Mi ca Anh v M
Ph Bnh Mi, thot u, xut hin ti Anh vi hai i biu: I. A. Richards v T.S. Eliot t gia thp nin 1920, sau , pht trin mnh ti M vi cc i biu chnh nh John Crowe Ransom, W. K. Wimsatt, Monroe Beardsley, Cleanth Brooks, R. P. Blackmur v Allen Tate t u thp nin 1940 n khong gia thp nin 1960. Nh vy, thi gian Ph Bnh Mi pht huy nh hng ko di kh lu, c l lu hn bt c mt trng phi ph bnh no khc ti M. Khng nhng lu, nh hng y cn v cng su m: Ph Bnh Mi c ging dy trong hu ht cc trng i hc M, v t M, lan
nhau. Trong khi I.A. Richards nhn mnh vo kha cnh biu cm ca ngn ng v vo kinh nghim c th T.S. Eliot li cho th khng phi l ni cho cm xc tun tro m l ni kim ch cm xc: theo ng, nhng bi th hay thng giu tnh t tng v nu c cm xc, cm xc y thng c/b khch quan ho, ngha l c din t mt cch gin tip thng qua vic m t cc s vt hay s kin. Trong khi , cc nh Ph Bnh Mi khc thuc th h sau khng ch nhiu n kinh nghim c m ch tp trung vo vn bn vi nhng c im khch quan ca cc phng tin c s dng din t m thi. B m nh bi ngha, cc nh Ph Bnh Mi phi i din vi mt vn m cc nh Hnh thc lun ca Nga khng h gp phi: u l yu t ch o trong vic hnh thnh ngha ca mt tc phm vn hc? Wimsatt v Beardsley tr li cu hi y bng phng php loi tr: ngha khng n t nh ca tc gi, iu m hai ng gi l ngu lun v nh (intentional fallacy);
n cng khng n t kinh nghim cng nh nhng phn hi ca ngi c, iu hai ng gi l ngu lun v cm th (affective fallacy). ngha ch nm trong vn bn. C th ni trong khi cc nh Hnh thc lun quan tm n vn bn, cc nh Ph Bnh Mi tn sng vn bn: Wimsatt v vn bn nh mt bc tng bng ngn t (the verbal icon), cn Brooks li v vn bn vi mt chic bnh trang tr tuyt ho (the well-wrought urn). Ch bit n vn bn, cc nh Ph Bnh Mi cho khng nhng kin thc ngoi-vn chng m c kin thc thuc lnh vc nghin cu vn hc s cng khng cn thit i vi cc nh ph bnh: vi h, ch c mt th lch s m nh ph bnh cn phi thng tho, l lch s ca ch. Nh ph bnh khng nhng cn hiu chnh xc ngha ca cc t m cn phi bit c lch s pht trin ca cc ngha, cc sc thi biu cm khc nhau trong cc ngha y. Phn tch vn bn, cc nh Hnh thc lun ch n cc th php v chc nng ca tng th php, cc nh Ph Bnh Mi li ch n cu trc; trong cu
NGUYN MAN NHIN
cnh tr
mt li ni di mng v d gy nh li dao co nhp nhy trn mn hnh di vi nc cu ha tr em chi nn th trong o ma v giy ng nhng con c heo mu xm le ra ci li thch cao dy iu nhy ca m n b vt cn nhng con sng cht nhng gic m bin thnh tro nim am m rch
tn ngy
l th gii? ting gm r ca ng nt nut bui bnh minh mt ngi no ng mt mnh trn bng gh cng vin trng khng c g pha bn kia gic ng ngoi tr con ch v bng ti khng c ting ni khc khng c linh hn khc i mi b khu ng nh th mi m tit c v mu ngi n ng bn ngi nh trng rng ngi thy mi cht trong m my bun ng
20
trc, khc vi cc nh cu trc lun sau ny, h ch c bit ch n phng din ngha; trong ngha, khc cc nh Hnh thc lun vn ch n cc yu t lm l ho, h ch tp trung vo mi quan h tng tc gia cc b phn khc nhau; trong cc mi tng tc y, h ch n c nhng khc bit ln nhng s tng t: vi h, mi tc phm l mt chnh th va thng nht va phc tp: l s ho iu ca nhng s xung khc. Xut pht t s ho iu ca nhng s xung khc ny, c im ni bt nht ca th, theo Wimsatt v Brooks, l tnh cht tr tru (irony): tc gi mun ni mt iu, n khi thnh th, ngha m ngi c cm nhn c c khi li khc hn; c nhng cch ni, thot u, ng l th ny, ngm li, thy khng hn l nh vy; gia iu c ni v iu c m ch, gia ngha en v ngha bng nhiu khi c khong cch xa vi vi. Do tnh cht tr tru ny, bi th ch c th tn ti c trong chnh n, vi t ng v cc quan h c hu ca n: n chng li mi hnh thc din xui hay tm tt: c
din t di cch khc, bi th s bin mt. Xem mi tc phm l mt chnh th t nhiu c lp, khc vi cc nh Hnh thc lun, cc nh Ph Bnh Mi tp trung ch yu vo vic phn tch, din dch v m t cc tc phm vn hc hn l nhn nh v gi tr thm m hay ngha cch tn ca chng. Gii hn trong nhng mc tiu c th nh vy, h i xa v phng din thc hnh hn l phng din l thuyt. Sau gn na th k hot ng, cc nh Ph Bnh Mi vn khng xy dng c mt h thng l thuyt m hc hoc l thuyt ngn ng hc thc s hon chnh lm ch da cho cc thao tc phn tch v din dch ca h. Nhng b li, nh nhn mnh vo cc thao tc phn tch v din dch c th, h li gt hi c rt nhiu thnh tu trong lnh vc gio dc, c bit trong vic rn luyn k nng tip cn vn bn qua phng php c gn (close reading), t , lm xut hin nhng nh ph bnh thc hnh xut sc thuc mi lnh vc v trnh khc nhau.
3. Cu trc lun
Cu trc lun, vn thnh hnh trong thp nin 1960 v na u thp nin 1970, c xem l mt cuc cch mng, thm ch, l cuc cch mng ln nht trong lnh vc nghin cu vn hc cng nh cc ngnh nhn vn v khoa hc x hi ni chung trong th k 20. Trn cn bn, cu trc lun tip tc con ng Hnh thc lun v Ph Bnh Mi khai m, chng hn, tham vng bin nghin cu vn hc thnh mt khoa hc trong i tng phn tch chnh l vn bn v ch l vn bn m thi. Tuy nhin, t im chung ban u y, cu trc lun i rt xa, hnh thnh hn mt h thng l thuyt v phng php lun hon chnh khng nhng ch c th c ng dng trong lnh vc vn hc m cn v s cc lnh vc khc na. Cu trc lun, trong lnh vc vn hc, c xy dng trn ba nn tng chnh: Th nht, l thuyt ngn ng ca Ferdinand de Saussure (1857-1913), ngi ch trng, mt, v phng din phng php lun,
ch quan tm n kha cnh ng i m loi b kha cnh lch i ca ngn ng; hai, kha cnh ng i, ch tp trung vo tnh h thng vi nhng quy lut v quy c chung nht v loi b nhng biu hin ca ci h thng y, v d, nhng li ni c th hng ngy; v ba, vi t cch l mt h thng, ngn ng thc cht l nhng k hiu; mi k hiu l mt kt hp gm hai mt, ci biu t (signifier) v ci c biu t (signified), gn cht vi nhau bng mt th quan h rt tng i v hm h, , ngha ch c hnh thnh t nhng s khc bit gia cc k hiu. Th hai, cc pht hin ca Nhm ngn ng hc Prague trong ni bt nht l Roman Jakobson, ngi xut cch nh ngha th da trn cc chc nng giao tip: theo ng, ngn ng, trong giao tip, mang nhiu chc nng khc nhau, nhng khi chc nng thi ca chim vai tr ch o, ngha l khi s giao tip ch tp trung vo bn thn thng ip, vo ngn ng to thnh thng ip, lc y ngi ta c th. Th ba, cc cng trnh nghin cu nhn chng hc
v huyn thoi, h thng thn tc, cch nu nng v cch t duy trong cc x hi s khai ca Claude Levi-Strauss, ngi lm sng t ci iu Roland Barthes khi qut thnh lun im: vn ho, trong mi kha cnh, l mt ngn ng. Trong li dn nhp bi lun vn phn tch bi th Nhng con mo ca Baudelaire vit chung vi Jakobson, Levi-Strauss tuyn b: Trong cc tc phm th ca, nh ngn ng hc nhn ra cc cu trc rt ging vi cc cu trc trong cc huyn thoi m cc nh dn tc hc tng bt gp trong qu trnh phn tch ca h. c xy dng trn nhiu nn tng nh vy, khc vi Hnh thc lun v Ph Bnh Mi, cu trc lun c tnh cht lin ngnh r rt. Vi cc nh cu trc lun, nghin cu vn hc ch l mt lnh vc ca h thng k hiu hc rng ln v a dng. Bi vy, cu trc lun khng phi ch l mt phng php lun, mt l thuyt hay mt trng phi m cn l c mt tro lu. im chung ca c tro lu cu trc lun
mt d bo trng
l ban mai thi im thch hp nh cp tng t nhng lm hoa di khng ai nhn thy bui sng bin mt trong m chy rng khng kh nh nhng con chim gin d ti i tm cu tr li t trn cc ngn i xanh xao t m tro bi bao ph ngi cht s tht l mt vt trn ngc n bit lm p bng nhng qu m khng t vt nhng ting leng keng ca tr mc ng ch cn l ngn gi ng thi qua tn cy cao nht
linh th
ti, mt bng ma mc chng t k thc dy t y bin su bn di bu tri rn cn nhng m ti giu trong mu xm mt trng cm ming ni la ngy nng. yn tnh. kh th mt tri nut ti trong ci hng khng l hoang d ting ku ti ln ln nh bi nm hoang khng chu cht
nh: NGUYN MAN NHIN
21
l u ngi ta cng theo ui mt mc tiu ging nhau: cu trc. ui theo cu trc, cc nh cu trc lun khng quan tm n ngha ca tng tc phm c th nh cc nh Ph Bnh Mi. H cng khng quan tm n ci gi l tnh vn chng nh cc nh Hnh thc lun. Vi cc nh cu trc lun, mc tiu cao nht ca nghin cu vn hc l pht hin ra ng php ca vn chng, tc nhng quy c lm cho mt hnh thc din ngn no tr thnh vn chng. Cng cuc tm kim ng php vn chng y, Roland Barthes, dn n l thuyt v cc m (codes) chi phi cch vn hnh ca tiu thuyt; Tzvetan Todorov v Grard Genette, s pht trin ca thi php hc, t s hc (narratology) v l thuyt v cc th loi; Claude Levi-Strauss, l thuyt v huyn thoi v vn ho dn gian ni chung; Vladimir Propp v c bit, A. J. Greimas, l thuyt v truyn dn gian; Roman Jakobson, l thuyt v s chuyn ho t trc la chn sang trc kt hp v t phong cch n d sang phong cch hon d trong th; Jonathan Culler, l thuyt v kh lc
(competence) v tnh kh thc (intelligibility) ca vn hc, tc nhng iu kin v quy lut chi phi cch thc din dch chng ta c th hiu v cm cc tc phm vn hc, bng cch , ni rng phm vi ca khi nim cu trc: n khng ch nm trong tc phm m cn nm c trong ng tc din dch ca ngi c. Xem cu trc v ng php vn chng l i tng kho st v phn tch chnh, cu trc lun vt hn cc l thuyt vn hc trc n v tnh khoa hc vi nhng nguyn tc mang tnh phng php lun c th, mt h thng khi nim r rng, mt kh nng ng dng gn nh v gii hn. Tuy nhin, khi chn trng tm nghin cu nh vy, cu trc lun cng ng thi b qua cc tc phm v tc gi c th. Hu qu l, mt, do mi ngi mi m i tm nhng quy lut v quy c ph qut, lnh vc ph bnh thc hnh tng i yu; hai, khi lc quy mi hnh thc din ngn vo mt h thng k hiu, ranh gii gia tnh vn chng v tnh phi vn chng b xo nho, mt mu qung co, do , cng c ngha tng
ng vi mt kit tc; ba, b hn ch trong cch nhn ng i, di mt cc nh cu trc lun, mi ci vit u khng c khi ngun, do , h khng t ra vn nh gi v tnh c sng ca bt c mt vn bn no: vi h, mi vn bn u hnh thnh t nhng g c vit trc c ri. Ni cch khc, cu trc lun c nhng ng gp gii hn trong c lnh vc ph bnh ln lnh vc vn hc s. Phn cn li, ni cu trc lun c nhiu thnh tu nht, l l thuyt, nhng l thuyt ca cu trc lun ch yu l l thuyt din dch hn l l thuyt m hc, do , tuy cu trc lun c xem nh mt tro lu rng ln nhng n li thiu nhng chiu su trit hc cn thit c th thc y qu trnh vn ng ca vn hc. Ni cch khc na, khi lng kin thc s m cc nh cu trc lun tch lu c trong lnh vc nghin cu vn hc sut hn mt thp nin hu nh ch gii hn trong vic gip ngi c hiu su sc nhng iu kin hnh thnh vn chng hn l chnh bn thn vn chng.
4. Hu cu trc lun/ gii kin to

Hu cu trc lun l bc pht trin t nhiu mang tnh t bin ca cu trc lun bt u vo khong cui thp nin 1960. Pht trin: phn ln nhng cy bt tiu biu nht ca hu cu trc lun cng tng l nhng l thuyt gia xut sc ca cu trc lun; nhng vn tng c t ra trong cu trc lun cng tip tc m nh cc nh hu cu trc lun. Nhng s thay i ny c gi l t bin v n khng cn gi bao nhiu du vt c. R nht l trong thi : trong khi cu trc lun tn sng tnh khoa hc, hu cu trc lun tuyn b thng thng: ch l mt o tng; trong khi cu trc lun tin tng c mt chn l no ang ch i c pht hin, hu cu trc bit r ci chn l y c th thay i v trin hn n khng cng; trong khi cu trc lun mun ng vai tr nhng anh hng trong vic khm ph th gii ca nhng k hiu nhn to, trong c ngn ng v vn hc, hu cu trc lun tin hnh tt c nhng cng vic khm ph y vi mt thi hoi
nghi v t nhiu diu ct. Tuy nhin, nhng thay i trong thi ny, tht ra, ch l biu hin hay, ng hn, h qu ca v s nhng thay i khc trong quan im v phng php lun. Th nht, trong cch nhn v ngn ng: trong khi cc nh cu trc lun, t gc ng i, nhn ngn ng nh mt h thng khp kn v tnh ti, cc nh hu cu trc lun, phn no chu nh hng t Mikhail Bakhtin, ngi va c dch v gii thiu Php vo gia thp nin 1960, cho ngn ng bao gi cng thuc v mt cuc i thoi no , ngha l, bao gi cng trong qu trnh vn ng, do , gn lin mt thit vi x hi v lch s. S khc bit trong cch nhn ngn ng ny dn n s khc bit th hai trong cch ghi nhn i tng nghin cu: vi cc nh cu trc lun, l tng n v nh v ring l nh hnh v, m v, hoc huyn v (mythemes) - theo cch gi ca Levi-Strauss, vi cc nh hu cu trc lun, l din ngn (discourse), tc ngn-ng-ang-cs-dng. Nu vi cc nh cu trc lun, tt c mi hin hu u
BNH HN THC
TRN QUANG C
gy 3.3 m l tt Hn thc. Tuy bit tc ny phng theo ngi phng Bc, k nim ngy Gii T Thi cht chy (1) song ta ch cng gia tin, ch khng ai tng g n Gii T Thi (2). Vo ngy ny, ngi Vit thng lm bnh tri nc, by c bn, cng gia tin (3), cho nn bnh tri cn c gi l bnh Hn thc (4). Tc n bnh tri vo ngy Hn thc Vit
Nam nhiu kh nng c du nhp vo thi L, thnh hnh vo giai on L Trung Hng Nguyn. Nm 1773, L Qu n cho bit: Tc nc ta trng nht bnh tri nc, mi nm c ngy mng 3 thng 3 th lm bnh y. Ngi phng Bc cng c, gi l Thy on (5) Ch Nam ngc m gii ngha (c vit vo khong th k 16 thi L) gii thch: Tri nc c hiu Thy on, trong ng ngoi bt ni hn lnh nh.(6)
Trc , theo ghi chp ca L Tc (sang Trung Quc nm 1287), ngi thi Trn, vo tit Hn Thc, em bnh cun tng nhau (7). Qua bi th Tng bnh xun cho ngi thin s Trng Hin Khanh, lm nm 1291, Trn Nhn Tng vit: Hm nay ng ngy mng 3 thng 3, trn chic mm chm hnh my by bnh Xun thi, y l phong tc c ca An Nam xa nay. (8) Theo Ch nam ngc m gii ngha, bnh
Xun thi cng chnh l tn gi khc ca bnh cun. Sch ny ng thi cho bit: Quyn bnh nhiu nhn cng ngon, hiu l bnh cun ln trn kho thay (9). Nh vy, vo thi Trn, thm ch c th truy ln thi L, nhm tit Hn thc, ngi Vit n bnh cun v c tc em bnh cun tng nhau, cha c tc n bnh tri nh thi L Nguyn v sau. Bnh cun cn c gi l bnh Xun thi (thi:
rau), trong c nhn (c th gm c rau ln tht), c cun trn li, hnh dng kh gn vi bnh cun ngy nay. PS: Ti nhiu ln cp, c nhiu phong tc, truyn thng c c duy tr trong mt khong thi gian nht nh ri mt i, nhng ch cho phong tc mi, truyn thng mi. T u tc, o qun, cho ch n, nc ung u nh vy. Cho nn thit k thy tc no
22
l nhng h thng k hiu, tc l mt loi ngn ng, vi cc nh hu cu trc lun, tt c u l nhng hnh thc din ngn. Nu vi cc nh cu trc lun, mi k hiu u gn lin vi ngha, tc u biu t (signify) mt ci g , vi cc nh hu cu trc lun, mi din ngn, nh Michel Foucault chng minh, u gn lin vi quyn lc, qua , cc thit ch v k cng c hnh thnh. Tnh quyn lc ca din ngn mnh n , mt lc no , trong lch s, con ngi v cc hot ng ca con ngi, t v th ch nhn, tr thnh sn phm ca din ngn: V d, theo s phn tch ca Foucault, i sng sinh l ca con ngi, khi c din ngn ho, tc khi c phn loi v c ban pht cho nhng ngha nht nh, li tr thnh yu t cn bn quy nh bn sc ca c nhn, buc c nhn phi cm, ngh, hnh x v sng theo nhng din ngn y. S thay i trong i tng va k dn n s thay i trong quan nim v bn cht ca vn hc: vi cc nh cu trc lun, vn hc tn ti di hnh thc vn bn, mi vn bn
c mt cu trc duy nht; vi cc nh hu cu trc lun, mi vn bn li lin h vi nhiu vn bn khc c trc , do , cc vn bn ch chia s vi nhau mt s m (codes) chung nhng khng c vn bn no thc s c lp v bit lp. Ngay chnh hin thc cng tr thnh mt th vn bn, hnh thnh bi cc m khc nhau. Bi vy, khng c quan h tt yu no gia tc phm vi hin thc m ch c quan h gia vn bn v vn bn m thi. Mi vn bn tn ti trong quan h chng cht vi v s cc vn bn khc: n ging mt bc khm dt bng v s cc trch dn khc nhau. iu ny dn n hai h qu chnh: mt, vn bn l mt ci g lun lun d dang, lun lun c hnh thnh, tn ti trong qu trnh sn xut lin tc; hai, tnh thng nht ca n khng ni xut pht m ch yu ni tip nhn, hay ni cch khc, k c kh nng to nn s thng nht ca vn bn khng phi l tc gi m chnh l ngi c. Trong ngha ny, Roland Barthes tuyn b: Tc gi cht. V cho tc gi
cht, trong vic tm hiu vn hc, cc nh hu cu trc lun b nng bi cm gic bt lc. y cng l s khc bit quan trng gia hu cu trc lun v cu trc lun. Trong khi cu trc lun tin tng l ngha nm u trong cu trc ca tc phm, hu cu trc lun quan nim ngha l mt tin trnh bt nh v hu nh v gii hn. Quan nim ny gn lin vi thut ng differance do Jacques Derrida a ra ch bn cht ca k hiu ngn ng nh mt ci g va khc bit va trin hn, trong , ngha l mt ci g va c mt va vng mt v khng bao gi thc s c mt trn vn c. Khc vi Saussure, Derrida cho k hiu khng phi l mt cu trc khp kn ca hai mt biu t v c biu t m ch l cu trc ca nhng s d bit: mt ci biu t khng nht thit dn n mt ci c biu t tng ng m thng, nu khng mun ni lun lun, dn n nhng ci biu t khc, v chng ta s khng bao gi vn ti c ci c biu t cui cng m bn thn n li khng phi l mt ci biu t ca mt ci g khc. Nh
vy, sau mi ch l mt (hay nhiu) ch khc b gch b: trong cc bi vit ca ng, Derrida hay s dng bin php gch b, ng hn, gch nhng khng b (sous rature / under erasure): ch b gch cho vn xut hin nh thng bi v d bt ton, chng vn cn thit: chng tn ti nh nhng vt m. Qu trnh c thc cht l mt qu trnh truy tm nhng vt m y. l mt qu trnh khng c im kt thc. ngha ca tc phm, do , l mt ci g hon ton bt nh. Trong cuc hnh trnh bt nh y, din dch cng bin thnh mt vn bn, i hi mt hay nhiu s din dch khc. Ni cch khc, ngn ng dng phn tch ngn ng ch l mt th siungn ng (metalanguage) v n lt n, siu-ngn ng cng tr thnh i tng nghin cu ca mt th siu-ngn ng khc; hu qu l mi hnh thc din ngn, k c ph bnh, u mang tnh h cu: khi tt c u l h cu, chn l khng thnh vn na. Trong cc nh tin phong ca hu cu trc lun nh Michel Foucault, Jacques Lacan, Roland
Barthes, nhng quan nim mang tnh gii kin to ca Jacques Derrida c nhiu nh nghin cu vn hc M hng ng nhit lit: h tm thy trong cch c mi m ca Derrida mt chin lc phn tch c th lm bc l bn cht bt quyt ca cc hnh thc din ngn, trong c vn hc. Trong s nhng ngi ny, c nhng tn tui ln nh Paul de Man, Geoffrey Hartman, Barbara Johnson v J. Hillis Miller. Qua h, gii kin to (deconstruction) tr thnh mt tro lu thnh hnh v c nh hng cc ln trong sinh hot ph bnh vn hc v vn ho ti M, v t M, lan sang nhiu quc gia khc.
5. Cc l thuyt Mc-xt
Cc l thuyt vn hc Mc-xt c th c chia thnh hai nhm chnh: chnh thng v bng thng (paraMarxism). Nhm c xem hay t nhn l chnh thng tp trung quanh l thuyt hin thc x hi ch ngha khi pht ti Lin x v sau lan rng sang tt c cc quc gia theo ch x hi ch ngha, trong c Vit Nam. Dng bng
tip theo trang 38
(Trn) An Nam ch lc: Hn Thc, em bnh cun tng nhau; i th t, Trn Nhn vng Trc Lm o s, tng Thin s Trng Hin Khanh bnh xun. Hm nay ng ngy mng 3 thng 3, trn chic mm chm hnh my by bnh Xun thi, y l phong tc c ca An Nam xa nay. (Nguyn) K thut ca ngi An Nam: Bn bnh qun. (L, th k 16, 17) Ch Nam ngc m gii ngha: Quyn bnh nhiu nhn cng ngon, hiu l bnh cun ln trn kho thay; Xun thi: Bnh cun.
, hnh nh no khc vi ci ta quen thuc, ci nh kin ca ta th bo rng n khng thun Vit. V cng ch nh d c
tin, ngh rng phong tc no cng l phong tc truyn thng, c t ngn i (ngn nm).
CH THCH: 1, 3. Tiu hc Bn quc phong tc sch (cn gi An Nam phong tc sch). 2. Vit Nam phong tc.
4. Bi th Bnh tri nc ca H Xun Hng, trong Tp tho tp v Xun Hng thi sao c chp vi tn Vnh Hn thc bnh
(Vnh bnh Hn thc). 5. Vn i loi ng. 6, 9. Ch Nam ngc m gii ngha. 7, 8. An Nam ch lc.
23
Hnh: IMICHAEL TRAN
NGHA
B
y gi ngi ngm li, anh thy mnh kinh qua ci cht nh mt iu ng nhin. Khi y anh cn tr, cn di kh, cn nhiu cn bng pht d di ca pho hoa ma h, ca sao bng ngang tri. Anh c cho rng chnh vic tri nghim nhng th cc oan mi chnh l ngha cuc i. V cng ngu ngc v t ph, anh phi tr gi t cho nhng cn in, nhng s c tin ca mnh. Anh chong vng, l tm thn m a mu v chn c ng c xa nhn l rng my bay m lng khng sao chu ni. Hiu ht v thm thit qu. Anh nhm mt nhy xung lng bin su. Trong ln nc vy ba, hnh nh cuc i anh cho n khi tri qua trc mt ln lt chi tit nh mt cun phim quay chm. Ln u tin anh nhn thy mnh lng ph cuc i, khng c s chun b y cho cuc gip mt kinh khip vi sinh t i s nhn sinh. Anh vng vy mun thot nhng tay chn ui dn, hai mi mt nng tru a anh chm vo mt vng ti en. Nghe au n khp mnh my, anh rng sc m mt ra thy mnh ang nm trn b ct. nh mt tri chi gt tng lm mt anh n tung, u c anh quay cung nh cn gi lc. Cn sng hu hay v tnh no a anh v y, gia chn my nc ny. Anh tnh to dn. Ngi dy trn b ct, anh thy mnh chm dt cuc y i. T v mnh
24
hai ba ci n nn v ti ngu si, anh ngh cho li sc ri bt u leo cy hi nc da ung v ng mt con thuyn. Nhng thng ngy lnh nh trn bin, t tm ng i bng mt tri v tinh t, bng c tri tim mnh khin anh c mt s chuyn bin mi. t nhin anh thy tt c tht p v hon ho. T nh mt tri, ln nc xanh, v ti ngon ca con c cu c n s vng chc ca con thuyn anh lm vt bin. Anh v n nh, ngh ngi, nhn l rng my bay m nghe lng m du thanh thn. Khi quyt nh tm n ci cht anh cm thy tt c mi iu trn i u chng cn ngha g na. Nhng khi tr li c vi cuc i, t ch c chnh mnh anh thy vn vt trong tng giy pht u mang li cho anh mt ngha mi. C anh cng vy. Thanh tn, ti mi bt tn. Nu khng c mt ln cht i lm sao bit mnh c th ti sinh tng giy pht. Nu khng c mt ln ngng ng li thi gian, sao ta bit th no l vnh cu. V nu khng i tn cng ca tuyt vng, sao ta bit c ngha ca cuc i mnh chnh l khonh khc by gi v y? Si Gn, ngy 30/3/2014 HONG LONG
25
BO
NGUYN NH BN
ng c cm gic nh nng rt nh sau lng mnh. Hai bn con ng nh dn n chic cu st c, rt nhiu cy ln b cn bo m qua lm gy, cc cng nhn v sinh kp dng ca ct ra tng on nh xp gn gng trn va h nhng cnh l vn cn vng vi kh nhiu trn ng. Vng tay ca nng vn du dng m qua vng bng ng, cm vn ta trn vai nhng gi y c hai u bit h bc qua mt ranh gii khc. gia chic cu st nng hi: Mi u thng t m sao c bo h anh?. , ch l mt cht hon lu thi, m qua em ng c khng? m qua, cng nh mi m k t ngy nng ni phi chia tay ng v b tc v n vi mt ngi khc vt thot khi ci bng nhng trong quan h ca h, ng nm nghe ting chung gio ng gn nh vng n vo lc 4 gi sng. Bn cnh v ng vn ng say. phng bn, nh sng n ng ca hai c con gi c v nh hi cha. ng nm , lng cm nh mt xc cht d tai vn nghe mi m thanh, mt vn bt mi nh sng. Chng hai gi sng, khng ai ng cn bo u ma li t ngt chuyn hng v pha nam. D vy n ch l mt cn bo rt v khu vc trung tm thnh ph gn nh khng nh hng g nhiu, ch c ting ma rn r trn mi nh v thnh thong mt cn gi mnh la qua, p ln mi tn nh k cn ku long xong
Khi nhng ting chung gio ng vang ln th gn nh cn bo i xa, ma cng ngt v c ting xe my chy ngang qua cn hm trc nh. ng ngi dy, nhm c li hn ca nng qua tin nhn in thoi v vo phng v sinh ra mt... Em khng ng c, ch chp chn, anh c nghe gi rt ln khng?. Nng tr li, nh th nng bit rt r m qua ng cng mt ng nh nng. ng va chy xe qua cu va ngh v ci bt hnh ca nhng ngi tm thy tnh yu khi qu tr. Sinh cch nhau mt khong thi gian di hn mt th h, v sao ng v nng c th hiu nhau, chia s gn nh tt c nhng quan im v cuc sng v thng thu cm nhng khi ngh v nhau? Anh c nghe, nhng bo khng i qua thnh ph, m hnh nh n tt qua y. D, cy gy qu nhiu! Qua khi cy cu st, th trn hin ra. St b sng t nhng chic gh i ca nhng qun c ph nhng ngay lc tri bng ti sm li, ri ma o t ri. Thi tit phng nam n ha gi y c nhng du hiu bt thng. ng nhn ga, chy nhanh vo chic cng qun, lt qua nhng nhn vin phc v ang hi h bt d, che bt nhng ma cng kp lm t o c hai * Xe lt qua mt bng binh, ng nhn thy nhng poster qung co phim le lot mi nh
rng h tng cng nhau v ci rp phim ny nhng vi vng i ra khi n va tt bi khng chu ni ting rn r ca mt c gi bn dm mc vy rng cng khch hng ca mnh hnh lc ngay cch ch h mt hng gh. T ci rp phim , dc theo con ng l nhng qun n, qun c ph h tng n v c c mt thi gian rt di lng ng nhi au khi i qua v n gi ln nhng k nim n cn c, nhng gi y ci cm gic khng cn na. ng nh thi gian u chia tay, trong ni bun tng chng suy sp, ng thng ly vi cun sch thin, c tht chm, nghin ngm tng ch, nghin ngm c hiu rng ci ni au in cung ch l nhn v qu ca tham i v dc. V ri n s qua i, chc chn qua i... Gi y khi tt c lng li, n ch cn l k c. Nhng k c phi chng cng ch l mt dng nng lng ca tham i, n cng l dc? Cn ci nng lng ang to nn cn bo ngoi khi kia l t u? Anh v i, tri sp bo, em va xem mc d bo thi tit trn ti vi. Cn cch nh chng nm trm mt, ma o t tun xung. Ngi i xe my vi v tt vo l, ly o ma khoc vi. Ma qu ln, m trng c con ng trc mt v o ma tr thnh v ch. C l cn bo cui ma ang tht s n gn. * Nghe ting kn xe, ngi ra m cng l c con gi ln ang hc trung hc.
Ma vn m m trn mi tn. Va vo ti ca nh, ng va r o ma va hi: Con v sm vy? Nh trng cho v. Sp c bo ln ri ba, ba v nh nhanh i, t ht ri. Nng a cho ng ci khn lng ln, hi du dng: C nhn tin nhn em khng?. ng mm ci: Anh ngh l ma ln thi, bo c khi no v thnh ph ny Anh qun hi u ma ma nm ngoi ri sao? Cn bo v lc gn sng, anh u dm ng. ng li ci: , hi n cng ch tt ngang, bo ngn thi m!. Em th lo s lm, nh mnh c v khng chc lm, ch s bo lm tc mi, anh i cha, em dn cm. m. Nhng cnh ca c ng kn nh cn thit cho mt s cch ly an ton. Bn ngi trong gia nh nm bn nhau trn chic ging 2x2m. C ng v nng v c hai a con khng ai mun ng. H, c l khng ring gia nh h m c thnh ph cng hi hp ch cn bo n. Rt cuc ch c mt cn ma ln! NGUYN NH BN
26
tip theo trang 1
CC GCH CM NHANG,
tng nim cng ng; nhng cc gch cm nhang bn ng qu ti th mang ngha tn ngng dn gian. C l c hai iu l biu tng nhn vn v c hai u tin gi tr nhn vn chnh l cnh ca ln ni lin th gii ca ngi sng v ngi cht. Tui th ti mi khi i ng gp cc gch cm nhang u chp tay ly x, l l ngha ti khng c dy trong trng hc, ch l ngi ln tui v ng b cha m khuyn dy. T l ngha i vi nhng oan hn ang tm tr hoc an tr trong hng khi quanh cc gch m ti bt u c nhng bi hc u i v th gii siu linh, ti c thc v vic dng gian ni ti sng cng l ni ng hin hu s hin linh ca ch v ci tri v hng linh ca ngi ci m ty. Cc gch cm nhang vi ti l ci m gn k, l lit v ci m gn gi nht. Tht lng m ni ti thy ch v thnh, thn cha nh miu... xa xi hn, kh chia s hn. V c l nhng ngi dn chn cht qu ti u c cm gic v khong cch v s chia s ca ci ngi v ci siu linh bnh d nh vy. Khi ti trng thnh, nhiu bc tr gi, nhiu v trng thng mit ngoi c ni vi ti rng: Thn, Thnh th phng l phi o. Sao dn qu cu my cc gch m cng th l vy, chng c trit l no c! Ti ngh n gin rng: nhng oan hn gn gi vi ngi sng v ngi sng chia s vi oan hn cn phi c mt th trit l no sao? Khng c, khng linh hin sao? Ti cng c cc trit thuyt duy tm ca cc tn gio, cng c hc gio l ca tn gio ti chn. Ti hiu gi tr cu ri, dn o... lm nn nn tng c tin hng thin cho con ngi. Nhng khi gn gi, chia s vi nhng m hn cht bt c k t quanh ti l cch chia s c t ng lc cn tn ch khng thin v l tn. Nhng d sao cng ni qua ci ngun vic cm nhang cc gch. Theo nhiu nh nghin cu, vic th cng c
tinh thn vn minh tng nim ngi khut ca cng ng dn c. Nhn nhng im tng nim y hoa dnh tng ngi khut ny, ti bt cht nh v nhng cc gch cm nhang bn ng cng c hn nhng ngi cht v tai nn giao thng, cht v t qu gia ng, cht n lc, t t, rn cn... min Nam qu ti. Ai l ngi min Nam u khng l trc nhng cc gch, thng l gch c cng c khi l vi cc ...bng nhin xut hin vi khi nhang lm ni an tr cho nhng linh hn t nn trn ng. c, nhng vng hoa k vt bn ct n, vch ph l gi tr vn minh
NGUYN LNG V
khc cm dng trn ng v
nh thi s joseph hunh vn 1. mun thu ng ngc ng bn i (*) mi lm nm cm dng u ni i l bng bi m ngn ngt git git trm thu li c thch sng i
ch c n ci kia cha tt ch cn cu th kia long lanh ru rt sn ch nhau trong khuya khot ch trng khng ch tch mch cng nh ch c nh sao kia cha rng ch cn mt su kia mong ai tn em trong chic l kh gi cun khc cu th bit ly m rch vai gi cun ng thu cm dng xanh m rch vai nn m gp ghnh rt xa m rt gn m huyt m trn ng v sp nga nh v qun 2. trn ng v hn s ha m gom xng my t cht hng trm chiu cng s c rt nhiu gt l s c rt nhiu l kh v thm thng qu vch ngc i u un ngi khc th trn nhng vch chiu chiu lin chiu m sng chiu kh nn chiu si gn ru mu nt c liu thng qu nhng nim tri li hn ngi c th trn vn g nu rng xao xc gi au gn l nghn mi cu th a mt xanh trm su
gi cun ng thu cm dng bay vi cnh di dm ht bi gy hai bng im chng thm nhc g na qun nh cng ly say mm khng hay 3. ny khc cm dng trn ng v mi lm nm ta vn lng nghe vn m ngc chiu ngc khuya ngng i cu th tuyt bi m u h chi u h chi ting vng l kh bi m kia l m huyn h cao hng th nhn trng xa hc c cn khng th cng trn vi h v h chi ting h ca mun chiu bi m kia l m l reo l nng ca ngn thu l ym thm l cc em ang ht ngt hng gieo mun thu ng ngc cng vy thi ngi lau nm thng nhn xa vi li c thch th huyn m g nhp ngi ci im ta khc nn sng i 02.2010, hiu nh 02.2013 (*) th joseph hunh vn (1942-02.1995.)
27
CC GCH CM NHANG,
oan hn ngi cht ca dn qu ti. Ngi min Nam t thi m ci l ngi lu vong. t mi hoang vu khng cha, khng nh th, khng am miu v vi dch nn, chin nn, tai nn... hn mi ngi u c hai ni s, s nhng oan hn hc m ang vt vng, s khi cht thnh nhng hn oan khng ni an tr. C hai ni s u c gc t tm l lo s khng ni an tr ca i ngi chn hoang vu phiu dt m thnh ci nim l, dng cc gch, lm vi cc ... cm nn nhang cho hng hn ai va t nn bn ng. Ti lun lun tin rng: Bng tm lng v ngha ca vic dng tm ni an tr cho nhng m linh l cch th hin tnh yu nhn loi su sc trong mi ngi min Nam qu ti. C nhng ngi b con qu ti c i ngho kh khng s hu c tc rung no c t chi chim, nhng vi linh hn ngi gia ng t nn th lun sn lng cng ba vt cm, i kha c, da rau hng linh ngi t nn c yn lng, m hn. Ngy nay khng ring g min Nam m trn khp Vit Nam, cc tn gio ua nhau ph trng honh trng cc ni th t; chuyn cng khng c ngha l qu ti khng cn nhng cc gch cm nhang. Trong th gii hin i, con ngi cn rt t hn xut pht t cc tnh trung phn. Th c hn vn l tnh ngng thng thy ca c dn vng ven bin, nhng a phng ny nghi l t tng c hn lun truyn i v ni th c hn c gi l dinh c, miu c hn, cha c hn c t lu i. Tp tc ny c lin quan n trit gio ca o Gio v Pht Gio. Nu tha nhn tp tc dng cc gch cm nhang cho oan hn l mt gc tn ngng dn gian, c t nh hng cc trit l tn gio, chuyn , cng ch gii thch ngha v o hc; ch khng phi l chuyn ng m c tm nim su sc v mi lin h gia tm nguyn ngi sng v hng linh khong trng chim nghim tm linh, nhng ngay c khi tm hn con ngi mun gi li cho mnh mt t khng gian v thi gian suy t ring v cc ci duy linh th lin b nhng trit gio v bin gii khoa hc huyn b li tut vo m n o phn bit ranh gii, ngi v ma hoc i hi hn thua a v cc ci duy linh. Trong khi , ngi qu ti t ngy xa cho n tn hm nay, ch vi cc gch cm nhang l trn vn ni an tr bnh ng, l rng ca tnh nhn loi cho oan hn thp loi chng sinh. TRN TIN DNG
ng trn ci gch ni gia Vit v c, ti khng phi l k ri b qu hng: Ti ch ri b mt mnh t v mang c qu hng theo vi mnh...
y l cun sch y nht v phng php dy ting Vit cho ngi ngoi quc cng nh cho tr em Vit Nam hi ngoi. Ni dung bao gm cc vn chnh: Cc l thuyt, phng php v nguyn tc ging dy ngn ng; Cch thc dy ting Vit, t vic dy ni n vic dy c, dy vit v dy t vng Cch thc dy hc mt cch sinh ng hc sinh thy hng th khi hc ting Vit.
y tm n vi L Vn Ti, nh th kim ho s c gc Vit. Cng nh tt c nhng tc phm ngh thut sng gi, tranh v th ca ng s lm thay i cch nhn v cch c ca bn. L Vn Ti l mt con ngi vng vy gia hai b, ng chnh vnh gia hnh tng v vn bn, gia bu tri v mt t, mang mu en v mu trng vo nhau. ng vit v v nhng hnh nh p rn ngi.
28
TUN KHANH
BC NH VI I MT LIC
T
rong tt c nhng bc nh m ti c, bc nh chp chung vi v chng anh Nguyn Bc Truyn, l mt bc nh c iu rt l. Bc nh chp vo mt bui sng u h, nng nh nhng ln cao. nh nng ht vo gng mt tng ngi, d dng thy c iu . Ti vn nhn i nhn li bc nh nhiu ln, trong , i mt lic ca ch Phng l im ph hng khng gian ca tm nh, lun lm ti ngm ngh. Vi nhng nh nhip nh, l mt tm nh sai k thut, ng vt i. Nhng vi ti, th li l mt bc nh n cha mt cu chuyn di ca i ngi. Bc nh nh mt chng vt ca thi i, m mai sau c th tr thnh gio khoa un khc v s phn con ngi ni qu hng ang chp chng, y nhng iu phi lo u lc ny. L do ca i mt lic y, ti nh, l khi chng ti ng k nhau v nh chu Nhi, con ca t nhn chnh tr Nguyn Vn Rng (anh Rng ang chu n ti tri Xun Lc, ng Nai) chp gim. Ngay khi , c bng mt ngi n ng bc qua ca, v nhn chng ti. Ti ngh, v c l c 3 cng ngh, li l mt an ninh chm nhn ng. Anh Truyn c l nhn thy, nhng vi anh, th chc qu quen vi nhng cnh nh vy. Ti th ch bit nhn ngi l mt cch v tri, nhng ch Phng th bt ng linh hot, im lng cng ngi quan st, cho n khi ngi l khut dng. Bn nng ca ring mt ngi ph n hay ca c loi ngi trc nhng him nguy, khin h tr nn nhanh nhy bt thng. Nht l t khi ch Phng yu mt ngi n ng c thi chnh tr i lp vi nh nc Vit Nam, vn tri qua nhng iu kinh hi, nghi hoc, nn tr thnh bn nng vi nhng g bt thng chung quanh mnh. Anh Truyn v ch Phng gp v yu nhau hon cnh tht tr tru, nhng nhiu ng cm. Ch Phng l mt tn Ho Ho Lp V, ng Thp, mt vng m cng an cha bao gi c th l bn, cn anh Truyn l mt ngi tranh u t do, cng tri qua nhng cam go kh tng c. D mi bit nhau, Anh Truyn v ch Phng sm chia nhau ni au v phn lm ngi trn nc mnh. Mi y thi, ngy 24-2-2014, khi cng nhau n ta i s c H Ni, an ninh chm xng n nh anh Truyn mt b bt mu, mt sng bm, nm gc gia ng. V d l ph n, ch Phng cng b m vo mt, sut ngt. m ng xut hin can thip, an ninh b i. Ngi ta k rng ch Phng vi 2 dng nc mt ln di, nhng vn kin cng du chng ca mnh ng ln tip tc i. Trc , ngay ti nh mnh. Ch Phng chng kin tnh yu ca mnh c ci gi nh th no. Ngy 9-2, hng trm
tip theo trang 15
guyn Th T Huy k chuyn mt nhn vt h cu mn c vit bn co trng li sng gi di bao trm trn x hi hin ti. Khng cn ni ra, ai cng bit, tc gi mun mi ngi thc tnh, t chi cch sng . Bt u, phi c ngi ni ra: Ti ang sng trong di tr! Ti t chi, khng mun sng di tr na!
gi l hnh bc i, tng con sng ca i dng cun theo, xa sch tng du chn i. Lu li trong khch o nh tin thn, phng pht mi hng, v sc mu qu kh khng phai nht. Nh huyn tng, nh chim bao, nh thnh ph gia h khng, cng vy, nhng g xut hin, tn ti, ri hy hoi. i ri i cha Thng phng la trng ong a gia tri.
rong mi bi th, trong c tp th, ti nht tng ht sng, m cht nghe lnh but m thm, bi u trong hoi nim xa xi, i mt u huyn ca mt thi, mt on i thnh thin c. Nhng ht sng trong lng tay cht thong tan; dng thi gian ngng ng, ng cng thnh ht bi, ray rt. Cn g na chng? Trong ta l ni l rng L trm ting ht dng trn mi. Vn cn ngn vang mi , li ru ca M, trong vn th su-tm.
29
tip theo trang 1
S IM LNG CA BIN
lng nghe nh ting c chn ai ang bc. T tm cm , nhc s Trm T Thing c ln vit trong bi T Ting Ht Tip Ni ca anh:Bn chn i, lng vn mong v. D sao, cc vn ngh s vn l ngi may mn v t ra h c c hi lm vi bt i ni u ut trong lng qua thi ca nhc ha, bao nhiu ng bo khc, khng c nng khiu vn chng, m nhc, phi m thm chu ng. Nu cuc sng hi ngoi khng phi qun qut o cm, u tt mt ti, nhiu ngi Vit c th cht v khng hong tinh thn. Nhng ngy cn Vit Nam, khi nghe bi th ca nh th Du T L (ti ch nh mi cu u): Ra bin chiu nay thy mu mu , c c trn i VOA hay BBC g , m t cnh vt bin tht hi hng. Hn nhin ti khng ngh vt bin s nh nhng nh ngi trn chic du thuyn nhng ti cng khng cm nhn c mc ca kinh hong cho n khi chnh mnh ngi trn thnh ghe mong manh va cht my
xy trn mt vnh Boston, bn kia l i Ty Dng bt ngt. Thi gian di tri qua, cuc sng tm quen dn nhng ngy mi v y tht l kh chu. Nht l nhng ngy ma bo, bin i thnh mu en sm, xa xa mt chic ghe nh c ang v tr, tng thm phn m m. Bin va lm cho ti s hi khi lin tng n nhng ngy cn lnh nh hn hai mi nm trc, nhng ng thi cng va c mt sc ht v hnh khin nhiu khi ti ng hng gi m m nhn ra bin. Cc trit gia thng ni trong mi pht giy chng ta ang sng u c bng dng ca qu kh v du hiu ca tng lai. Ti ngh h ni ng. i vi mt ngi Vit Nam t nn, qu kh v tng lai khng ch l bng dng v du hiu thi, hn th na, l hai cuc i cng sng, cng tn ti, cng nu ko nhau, x y nhau v cng mnh lit. Mt git ma ri, mt chic l rng ngoi hin, mt ting sng v vo b cng lm chng ta chong thc dy,
tip theo trang 15
v ang bng bn trn bin thng 6 nm 1981. Thi gian chm chm tri qua. Mt gi ri hai gi. Ting cu kinh dng li trn nhng vnh mi kh. Li nim Pht ngng trong nhng thn xc mt mi. t tri u im lng. Khng ai ni vi nhau mt li no. Trng vng. Trng vng ngay c trong suy ngh ca con ngi. Nh thng, hn gin u bit mt. Tt c nh ang dn mnh bc vo mt cuc i khc. Khng ai tuyt vng bi v chng cn ai hy vng. V nh th cho n khi ting my ghe li n, cuc hi hnh tip tc. Bin mang ti v li bi ct trng v hng dng liu, ni ti ng thn th nhn chic trc thng bay xa, bay xa, mang theo ngi thn yu nht ca ti. Bin mang ti v li phng C Mn, Qun Ba, Nng, ni ti sng nhng ngy u tin khng gia nh vi ngi anh h v ch du h kht khe, kh tnh. Khng ai bit v s khng bao gi ai bit, trn nhng i ct trng dc b bin Sn Ch, tng c mt thng b mi chiu m thm ng nhn v pha bin ch i mt tin vui. Tin vui khng bao gi n vi n. Nu mai mt tr v ti nht nh s i tm thng b. Ti nh rt r thn hnh m tong teo ca n khi ng ch nhng chuyn xe M ch hng xin qu giang qua Nng. Ti nh rt r chic o sn vai thng b mc trong ma ng, chic chiu rch, chic ging tre ni n ng. V ti cng
nh n, mt thng b can m, na m thc dy ra i, d cha bit s i u. Trn cn ct trng kia, sau ba mi nm, vn cn in du chn ca n nh hn su trong k c con ngi. Ti tng c dy rng ti l ch nhn ca chnh mnh ch khng ai khc v ch ca ti quyt nh cho hnh ng ca ti ch khng t u khc. Hc v hiu thng khng qu kh khn nhng thc t khng phi bao gi cng d dng nh th. Ti i qua cuc i ny nh mt chic l vng khi cha tui xanh. Ti bay trong ging bo v bay qua nhiu bin c mnh mng, bao nhiu ln tng chng ri rng v mc nt trong mt gc chn tng no . Nhng chiu ma bn i Ty Dng, ti cng bng hong nh li Thi Bnh Dng, nh li ngy trn bin, nh Manila, Palawan, nh n nhng ngi khng may mn nh ti. Dc b bin , ni ti lng nghe tm s ca nhng em b, cu chuyn v nhng ng bo bt hnh, s chu ng ca nhng ngi sng st, ri nhng thng nm sau, ti ghi li trong Em B Vit Nam V Vin Si, Ngi Lnh Gi Va Cht, Tha M Chng Con i, v nhng bi th khc. Trong nhng ngi Vit Nam bt hnh c ngi anh ti mang n, ngi gip ti c hi vt bin. Nhng dng ch ny nh nn hng tng nh v anh.
Ti vn nh ngy anh a chic ghe v, ti hi anh s dng n lm g. Anh p gn vt bin. Ti ci khng tin anh ni tht, khi nhn chic ghe qu nh, nhng cng chng ni g thm. Chuyn tu b khng phi l vic ca ti, bit hay khng cng chng ch g. Anh mn ngi sa li. Ct na trn ca chic ghe v ng thm mt lp vn bn ngoi. Sa mi v li cao hn. Anh mua mt chic my nh ng Bn Chng Dng em v gn vo. Thng sau ti tr li sng, chic ghe c thnh chic tu c chiu di mi mt v chiu ngang ch mt mt ri. Tuy nh nhng c dng dp mt chic tu nh c hn l chic ghe i sng trc y. Anh bo ti v bng ca tu vn l mt chic ghe nn ch c th ni cao n th l cng. Ti c my ngi th ng ghe a i mt vng quanh sng. Ngi trn sn ghe nhn nc sng Nh B mu vng c, mt cm gic bt an cht dng ln trong lng khi ngh n ngy no s ra bin vi chic ghe vn vn mi mt ny. Anh dn ti ng s, s i bin c. Anh bo ti xung tu sng vi anh ti cng v ng vai thy th. Ti li ci v ti khng rnh bi li v cng cha h lm ngh bun bn trn sng, trn bin bao gi. Anh nghim ging Nhng nu c chuyn g xy ra trn b th ch my cng c th i thot c. Ti bit anh sp xp nh th v lo cho ti nhng mt phn khc ti
tip theo trang 37
BC NH VI I MT LIC
cng an xng vo nh ch p ph, nh ngi ri gii i. Hng xm chung quanh kinh hong. Lin tc nhiu m sau, nhng bng en ngang nhin leo vo nh ch tm cch ph hoi i sng, khng b tinh thn. Nhng ngi ph n trong nh th hong s, im lng, ngi c th trong nh. Nhng anh Truyn khng v s hi m ngng li. Ci ngy ti gp anh Nguyn Bc Truyn v ch Bi Th Kim Phng Saigon, l ngy anh Truyn vn ro rit chy vy, tm cch lm ci g gip cho cc con em ca t nhn chnh tr ang gp kh khn. Ch Phng vn , bn cnh anh. nh mt ch v cng du dng v t ho khi nhn anh Truyn ni chuyn vi ti. l mt trong nhng nh mt c gi tr xc tn tnh yu, ln lao nht, m ti c th chng kin trong i mnh. V cng nh mt , trong pht giy tch tc ca bc nh ghi li, ti nhn thy nh chp ca ngi n b bc qua sng gi v nay sn sng lao ra i ph, che chn cho tnh yu ca mnh. i mt lic, sc v
khng h s hi , ti nhn i nhn li v mm ci: Tm nh ni qu nhiu iu. Ti gi bc nh cho mt ngi bn nc ngoi, nh gi gim
nh mt k vt qu gi. Tm nh vi i mt lic , vi ti, l mt cu chuyn cn phi c k li, minh ho tht sng ng, vo mt ngy no . D nhin, khi , n s
l mt phn ca lch s m ngi Vit bc qua, hc v nh khng bao gi quay tr li. TUN KHANH
30
NGUYN TN C
Sign... ht ht...
Hn chui vo hp dim v qut la in n th l cng khi quay v li Si Gn rc hng nh mi em nng Ch c xanh xanh cy l r trn u Ch c nhng gic m va qua i Ch nhng ni bun ang kh ho Ch c tnh yu va nhen ln t queo ru v nhng con ng Nhng con ng bc hi m bi Nhng mu sinh ng ngc iu tn Ch c gi hoi nghi thi trn gc ti Chiu cn vng cc kh vn cha qua Hn chui vo nh bun hiu bun nhch Mt c phone thi my u chiu nhu Thng bn h v go ln nh cht ui Chiu nay vui i ng nh na ni rng.
31
tip theo trang 13

hc l nhng du hiu lun n Siu hnh ch hng, khng hc.[22] phi l nhng kiu 1- T Hin sinh lun mu bt chc.[21] Trc ht, cuc i Ni cch khc, c li ca mi trit gia c cuc i v t tng th c nhn theo con ca hc, tc l i ngay mt ca mt s gia vo th gii ca chnh ngh thut. Tc l, ch ta, gia lng th gii. cn n lc sao chp Phng php, nu nhng g c th thu mun gi l phng thp c t nhng php, i vi chng s kin lch s chung ta, ch c th khch quanh mt cuc i: quan v khoa hc va thi i ca trit gia, chng; phn cn li, vi hon cnh x hi, chng ta phi theo mt vi nhng ngun nh chiu hng ch quan hng t trc v trong ngha Lin chung qui l s mnh ch th gia lng trit l ca ng. Di th gii siu nghim. nh sng ca mt Trong chiu hng ng li kho cu, k ny, chng ta c cho cu gii thch v nh rng Jaspers theo gi, y tnh cch phng php i chiu khoa hc nh vy, k sau y: T Hin sinh thc khng phi l
tip theo trang 13
hnh nh ca mt trit gia tng hin hin qua nhiu th h. Phi ni, ng li a ra mt hnh nh mi v cng v qu mi m nn qu xa l. Nu s mnh ca Pht, ch l thit lp mt trt t bnh ng cho x hi n ng thi, s mng qu t can d n i sng ca cc dn tc ti nhng nc chu khc. Chng ta phi tm n Ngi qua hnh nh no ghi m trong lng cc dn tc chu; y mi l iu c ngha, ch khng phi hnh nh trung thc rt ra t s kin lch s ca mt hong t trong dng h Thch Ca. Cng vy Cha
Jesus phi l Cha Cu Th, phi l hnh nh c tn th bi Gio hi, v bi tt c tn Cng gio trn th gii. Ngi l ngi Do thi nhng khng phi l ngi Do thi. l mt nghch l. Nhng nghch l li vn l th tnh ca i sng. chng ta thy ngay ngha nghch l trong nhng nhn nh ca Jaspers v c Pht: Mt hnh nh trn vn v Pht ch c th cn c trn mt xc cm su xa pht xut t tt c nhng on vn no vn c th gn cho Pht mt cch xc tn (d l khng bao gi xc thc).[23] Bi v, nhng iu ni v Pht trong cc kinh in ch l nhng xc tn ca cc th h theo sau, ch khng l xc thc i vi tnh cch lch s ca Ngi. Trong cc kinh in, Pht c th l mt nhn vt lch s, cng c th l mt nhn cch siu vit. C hai cng xut hin trc chng ta mt cch tri ngc. Nhng c hai cng lc l ngun sui cm xc v i sng, v ngha ca con ngi, th y v by gi, chng ta cng gi ln ngun cm xc y trong chnh mnh. Cuc i ch mt lm xut hin, ri bin mt, nh sng mai,
nh bt nc, nh dn nng trn ng hoang; nhng vi nhng ai c cm xc trc cuc i , nh tng c cm xc trong nhiu th k qua, th nhn cch ca Pht vn cn sng nh ngy no trn Hi Linh sn cng b s mnh ti thng ca nhng bc Gic ng xut hin gia th gian ny. Mt trit gia ln khng tn ti ring bit gia bn vch tng h thng t tng ca mnh; ng sng trong s sng ca nhn loi, sng trong kht vng mun thu con ngi, sng nh tng sng v cha tng cht. Bi v, hin sinh l s biu l ca th tnh, khng c khong u v khong cui. S biu l ca th tnh l s thnh tu ca th gii, khng qu kh khng v lai. S thnh tu ca th gii l gii hn c bit ca chng ta. Jaspers ni: Tm v ngun mch, chng ta hy hnh nh t hin hnh trong chng ta.[24] Ngun mch y l ngun hin sinh v ngun tr thc. ngun hin sinh, nhn cch sng ng, vt ln thi gian lch s. Ngun th thc, nhng s kin xc thc m mt s gia ngh thut c th khai qut trong

rng. Trong s ny c Ngy Nguyn v Phng Qu Phng, t nm 1842, a ra k hoch m h gi l Tr Hi Thin, l k hoch phng th duyn hi. H ngh m ca cho ngi nc ngoi vo lm n bun bn, canh tn qun s, bang giao vi nhiu nc khc nhau h cm chn nhau. Ring Phng Qu Phng, sng Thng Hi thuc Anh, chu nh hng ca ch ngha t bn, ngh canh ci gio dc, hc cc mn khoa hc, k thut v kinh doanh t bn. ng cng a ra l thuyt Th Dng, duy tr tinh thn Khng Mnh nhng p dng khoa hc k thut ca phng Ty. Nhng vn ng canh tn ny u nm trong phong tro Dng v (Yanwu) do L Hng Chng, Tng Quc Phin ch trng, c nhiu quan li cp tin ng h. H ku gi lin kt vi t bn u-M, m cc cng xng qun s, ch to my mc, v kh. Nh phong tro ny, xut hin mt s x nghip t doanh v hp doanh gia t nhn v chnh ph. Ti nhiu a phng, nhng ngi c tin mua sm my mc, m cng ty. ng thi cc nh t bn uM cng m cc cng xng ch to sn phm tiu dng ti cc a phng m triu nh nh Thanh buc phi nhng cho h. Nhng canh ci trn
y phn ln do cc nho s tin b v nhng ngi giu c ch trng v ch ng thc hin. Nhng phong tro Dng v cng nh cuc vn ng t cng khng ch trng thay i th ch chnh tr. Phi n khi xy ra chin tranh Trung-Nht, vic mt nc nh yu hn nh thng mt ch tng t ho thng lnh ton thin h lm dy ln phong tro i thay i ton din. Hai ngi i u trong phong tro ny l Khang Hu Vi v Lng Khi Siu, a ra khu hiu vn ng ton bin, tc bin (bin i ton din v nhanh chng). H vn ng cc nho sinh c nhn cng h dng kin ngh ln triu nh. Lng Khi Siu dn 190 c nhn ln kinh lun bn thi cuc. Khang Hu Vi cng 3,000 c nhn dng th xin thc hin bin php. Nhng nhng ngh ca hai nhm ny u khng c triu nh chp thun. Nm 1896 Khang Hu Vi li khuyn ngh bin php, ku gi duy tn. Ln ny vua Quang T ang nm thc quyn,
T Hi Thi Hu rt vo hu trng. Vua cng mun canh tn nn cho mi Khang Hu Vi v Lng Khi Siu vo triu bn lun. Tt c cc ngh ca hai ng u c nh vua chp thun, t vic canh tn gio dc, ci t thi c, n lp ngn hng, lm ng xe la, lp hi bun, m rng ngn lun Ch trong mt thi gian ngn, hn mt trm, o chiu c ban ra thc hin cc ci cch ny. T Hi bit c tm cch ngn cn v ra lnh giam lng Quang T. Khang Hu Vi v Lng Khi Siu u phi b trn qua Nht. Lich s sau ny gi y l cuc ci cch 100 ngy (Bch nht duy tn). T cng, Dng v hay Duy tn u ging nhau mt im: vn duy tr ch qun ch chuyn ch. Nhiu tr thc tn hc khng ng duy tr ch qun ch chuyn ch. Nhng ngi ny chia thnh hai khuynh hng. Mt khuynh hng ch trng ch qun ch lp hin nh Nht bn, trong c Vin Th Khi, c lc xng vng mt
thi gian ngn, sau li vn ng c lm Tng Thng Lm Thi, sau cch mng Tn Hi 1911. Mt khuynh hng khc, ch trng ph b ch qun ch, thay th bng ch dn ch. Ngi ng u khuynh hng ny, Tn Dt Tin, lnh o thnh cng cuc cch mng Tn Hi lp ra nc Cng Ha Trung Hoa, v nhng ngi Cng sn, hin ang lnh o nc Trung hoa cng sn. Nh vy ti Trung Hoa, vic Ty phng trn vo xm ln, xu x v h nhc Trung quc, to ra 3 khuynh hng chnh tr vi 3 phn ng khc nhau. Khuynh hng bo hong th tm cch canh tn t nc trong khun kh ch qun ch Khng gio. Khuynh hng th hai ch trng canh tn theo m hnh qun ch lp hin. Khuynh hng cch mng ch trng thit lp ch dn ch nh cc nc Ty phng. Khuynh hng ny thng th nhng li dn n tranh chp gia hai ng li cch mng v kin thit, hon ton khc nhau, m hu qu l to ra
32
nm m thi gian v lch s. Tm v ngun mch hin sinh s khng c cuc i no sng thc ngoi i sng ca chnh ta, do , mi hnh nh phi tun tro t th tnh ca chnh ta. Vi ngun tr thc, mt s gia ngh thut khng cn thit phi l ngh s. Cn c trn mt phng php nh va c m t, chng ta c th hiu ti sao Jaspers ch la chn c bn hnh nh trit gia m phm ca nhn loi, m khng c v th nm. H khng phi trit gia thc th, v khng thit lp mt h thng t tng. H l hin thn ca s sng, vt ln thi gian v lch s. Trong s , Ty phng ch c hai v ng l ngun sui bt tn ca i sng: Socrates v Cha Jesus ng phng cng ch c hai: Pht Thch Ca v Khng T. 2- n Siu hnh hc. Trong trng hp ny, Siu hnh hc khng c coi nh l mt cng trnh hay mt thnh qu ca tr nng, ca duy l. Siu hnh hc ch thc l nhng ci nhn v th gii v siu vit th.
Chnh trong nhng ci nhn ny, ngi ta thy c c tnh ca mt trit gia.[25] Kht vng c bc l trong trit l l kht vng tuyt i. N lc suy t ca trit gia l m rng i sng hin sinh vo chiu kch v tr. Trong chiu kch ny, ta v th gii ca ta l mt ton din siu vit. Siu hnh hc khm ph nhng con ng tt p nht dn ta n ch giao hi trc tip vi tuyt i, v l ch giao hi trc tip trong th tnh ton din ca n. Hnh vi giao hi ny i hi chng ta phi b gy mi gii hn phn ly. Khi m th gii vn cn hin hin nh mt ton th ngoi ta, bng mt khong cch, mi giao hi s ch xy ra ngoi mi trng hin sinh ch thc. Hnh vi giao hi trong chiu hng siu vit l i sng hin sinh trong th gii siu nghim. Nhng li l mt du hiu tht bi ton din ca con ngi. D sao, trit l vn c coi nh l vn hnh nghch l ca s sng. Trn bnh din kinh nghim thng tc, mi i sng l mt thc ti khch quan, c th lm i tng
cho tr thc khoa hc. l bnh din m trit l c th vn dng kh nng suy l n mc ti a. ng khc, trn bnh din siu vit, i sng bm su gc r vo trong lng t tuyt i. N khng l i tng cho bt c loi tr thc no. i sng ca mt trit gia ln cng l ngha vn hnh nghch l . V vy, tin khi, chng ta c hai con ng tip xc vi trit gia. Ngha l c hai bnh din ca trit l, hai con ng ca Siu hnh hc, do , c hai hnh nh tri ngc nhau ngay trong mt trit gia. Con ng th nht ca siu hnh hc l qu trnh duy l ca tr nng. N mun t n mt tr thc khch quan, mt ci nhn chung m ai cng phi chp nhn. Jaspers ni: Nhng nh siu hnh hc khng c khoa trng mt th kin thc khng th chi ci, mt cch khoa hc; h cng khng phi l nhng k cung cp lc th tr nng c tnh cch m cm[26]. Do , con ng khc ca Siu hnh hc l con ng Hin sinh. Tin n gn mt trit
gia ln, chng ta phi cng lc tin bng hai ng ng ca Siu hnh hc. Nhng g m mt trit gia ln pht biu, chng ta khng khc t tr nng chp nhn. Tr nng c nhim v kin thit ngay trong chng ta ci h thng hi din vi trit gia trong ngun mch hin sinh ch thc. y l hnh vi hi din ch khng cn l i din na. Hi din trong lnh vc Siu hnh hc cng l mt cch ni khc v s hin din ca th tnh trong tnh cch ton din ca n, bao hm c ta v th gii ca ta, khng c mt gii hn phn ly. Chng ta s c hng dn bi nh sng ca siu vit th. Di nh sng ny, chng ta s nhn thy nhng kht vng nhit thnh nht ca mnh, qua phong thi t duy ca mt trt gia. Nh vy, Siu hnh hc khng phi l lnh vc ring bit ca ng hay Ty. Trong s cc trit gia c Jaspers mnh danh l nhng nh Siu hnh hc, Ty phng c trng bi hai v: Plotinus v Spinoza, v h c lp v t do, ngoi ngun mch tn gio. ng phng,
Jaspers cng ch cp hai: mt Lo T ca Trung hoa, v mt Long Th ca n . Trn cn bn hc thut ca trit l, Lo t v Long th l hai trit gia ln ca ng phng, v cng chnh t hai v ny m mt quang cnh mi din ra trong nhng i din trc tip ca ng v Ty ngay gia lng ca th tnh hin hu. Hiu c h l tm ra u mi i vo lng sng ca ng phng. Nu khng hiu Lo T, ngi ta khng th hiu c Khng T. Cng vy, khng hiu Long Th tc l khng hiu Pht. Tuy nhin, s hiu bit y ch c th c trn lnh vc Siu hnh hc ca tr thc trit hc. Cn gia lng sng ng ca hin hu, c l mi ngi vn l mt ht ct trong i dng th gii. ng phng n lc khng ngng m rng ht ct vo chiu kch bao la v tn ca v tr. Ty phng mun thc hin nhng cuc hi din, hay nhng cuc i thoi, vi ng phng, cng khng th qun c tnh cch ny. Khi kt lun v Pht, Jaspers vit: Ni
nh: HU ZI
hai nc, hai chnh th Trung hoa nh hin nay.
KT LUN
So snh hai trng hp Nht Bn v Trung Quc, chng ta thy c mt im tng ng. C hai
nc u may mn cha b chim ng nn kp canh tn t nc, d c hai u b p lc bng qun s, v phi nhng b hoc mt s vng t nc (Trung quc), hoc m mt s hi cng cho ngoi xm vo bun bn (c
Trung quc v Nht Bn). Vit Nam th khc, b Php chim ng ton b min Nam t nc ngay t nhng nm u ng chm vi qun lc Php. V Php tip tc tin nh cho n khi chim c ton b Vit Nam. S
kin tu M bn ph ngoi Tokyo v tu Php bn ph Thun an gn nh cng mt thi gian vi cng mt tm mc, nhng mc tiu tht khc xa nhau. Nht bn ch cn chp nhn m ca mt s hi cng cho M v cc nc Ty phng
vo bun bn l vic bn ph c chm dt. i vi Trung hoa cng gn nh th. Cc cng quc u M ch cn c mt s khu vc trn t Trung Hoa t do lm n bun bn l h khng tip tc
tip theo trang 36
33
tranh XM CHI ha s TRN MNH C

Pht gio, tun chy mt ngun mch m nhng ngi Ty phng chng ta cha tng li ti, v do , c mt gii hn trong s hiu bit ca chng ta.[27] Tip , Jaspers li vit: Ni Pht v Pht gio, ngi ta tm thy mt l li ha gii bao la v t n thnh thc tin. Nhim v ca chng ta l phi t mnh lm quen vi n c th hiu n ty theo kh nng.[28] Nhng kt lun ca Jaspers khng ch t co s tht bi ca Ty phng trc mt cuc hi din, hay mt cuc i thoi no trong th gii ng phng, m ngay trn ngha hin sinh ch thc, chng cng t co lun s tht bi ca con ngi trc siu vit th. Chng ta c th ni, trong th gii Ty phng, hoc Thng Siu Vit Th cht cho loi ngi t ng ln bng i chn ca chnh n; hoc n phi ci mnh khut phc trc hin din tuyt i v nh ca Thng . Nhng ng phng, chnh ta l Thng , Tat Twam Asi: My L Ci . Nh vy, mt th gii va c m rng ra c c t chc nhng cuc i thoi l th gia ng v Ty, th cng chnh th gii khp cht gii hn tr nng ca con ngi li. Tt c nhng n lc ca Ty phng b tan bin thnh lp sng m bao ph c mt th gii trng trng v tn trong tm tr ng phng. Ni
y, chng ta cng th gi li ci cm khi ngm ngi ca Th. Stcherbastky, mt hc gi Pht gio ngi Nga, v c th ly lm kt lun cho tt c cng trnh ca Ty phng khi h mun thnh tht hiu bit ng phng. ng vit: Mc d mt th k tri qua k t khi s kho cu c tnh cch khoa hc v Pht hc c khi s u chu, n nay chng ta vn cn m mt v nhng gio thuyt cn bn ca tn gio ny, v nn trit hc ca n.[29]
khi sng m mt; hay nh khi ng trc nhng bch ha trn cc di t ni lin Hoa-An, m s sng tri qua di lp bi m ca ma sa nng tp. l hnh nh trung thc nht ca nhiu th h tip ni nhau trn con ng trm lng ca ng phng. V cng l nhng cuc i thoi m thm gia hai nn vn minh Hoa-An v i ca ng phng, trn nhng lp ru phong xm xt. Bi v, ni y ngha bin dch ca thi gian l dng sui dn ngc v n tn cng ngn ngun ca s sng. trn dng sui , nhng git nng chiu c ng thin thu thnh khonh khc v tri rng khonh khc thnh thin thu. Trong ci hng v c liu mn m ca mt ht ct gia lng bin, th gii bao la nh i dng khng gii hn t nhin c m trn trong lng ht ct. D nhin, iu ny khng cn l m t ca t tng hay trit l na. N l kha cnh trm
TRN CON NG TRM LNG CA NG PHNG

By gi chng ta c th gc li mi cng trnh kho cu trn phng din hc thut i mt vi ng phng trong bn cht trm mc xa xi ca n. Ging nh khi chng ta ng trc nhng bc tranh thy mc ca Trung hoa, m chn din mc ca th gii hin sau lp
34
mc ca t tng, v l phong thi sng ng ca vn hc ngh thut. ng phng l mt th gii trm mc xa xi, m ngh thut li l con ng ca ci trm mc . Ngh thut khng y con ngi ra khi mi trng xo ng ca lch s, nhng cng khng lm t lit nhng kht vng tuyt i ca con ngi. Trong ngh thut, con ngi ly ngay cht kiu au kh ca th gian dng thnh ngha cu cnh ca i sng. ch trn ngha ny, chng ta mi hy vng lt trn tnh cch tr ngy trong nhng chiu bi i thoi ng Ty. Bi v, qua con ng trm lng ca ngh thut, chng ta mi c th xc cm su xa trc nhng g m t tng v trit hc khng bao gi ni c.
cch thnh tht hn bt c lnh vc no. Coomaraswamy, trong mt tc phm i chiu ngh thut ng Ty[30], c l khi k vng rng s hiu bit thnh khn gia ng v Ty qua con ng ngh thut s mang li ha bnh v hnh phc ca th gii.
n l du hiu ca nhng cuc phn u ca con ngi trong s tn ph ca thi gian. Trong Mt tng Pht gio, mu sc li cn biu trng cho l tng hnh ng ca con ngi hu hn trong mt th gii v hn, siu vit khng gian v thi gian. Di tc ng ca thi gian, i sng l mt ci g rt mong manh, v hnh phc l mt th cht lng khng th nm bt c. Cht lng l mu ca mt con rng hung d, b thn sm Indra dng li tm st nh tan tng mnh. Mu n chy vo th gian, thnh cht lng hnh phc, thnh nhng con rn cm d. Loi ngi sn ui hnh phc nh mt k bt rn bng hai tay khng. Nhng chn l ti hu cng khng g khc hn l con rn c . t n chn l l t c hnh phc vnh cu, l bng hai bn tay khng m nm c con rn, v k t , con rn tr thnh cht lng mt ngt ca hnh phc tuyt vi.
c pht, sau khi Gic ng, Ngi ngi thin nh gia mt cn ma ln, v rn thn Mucalinda em chn ci u ca n ph ln c Pht che ma cho Ngi. Trong mt tc phm ca Thin tng Vit nam, c vit di triu nh L, c k mt huyn thoi rng, Php Loa tn gi, mt t tm c ca iu ng Gic Hong, tc vua Trn Nhn Tn, mt hm n kht qu, chy khp ng hoang m khng tm ra git nc. Ngi thc tay vo hang, nm c u mt con rn, v b lun vo ming nut. Nhng khi va chui qua khi c, rn tr thnh nc. Nc y bng, ri nc li nhiu na cho n khi tr thnh mt i dng: by gi tn gi Php Loa tr thnh mt cnh bo lnh nh trn bin ca. Khc phc c cm d l nm c u con rn nm ci hng v mt ngt ca hnh phc. D n hay d Trung hoa, hnh
Ngy nay, nu mun c nhng cm xc chn thnh trc nhng c m, v nhng phn u gian kh, ca t tin chng ta, ch c mt con ng trm lng ca ngh thut. Trn con ng , hnh nh u tin m chng ta bt gp, l nhng phn u i vi thi gian, c bc l trong nhng thng trm ca lch s. Thi gian l mt hung thn tn bo, bt con ngi phi khut phc v au kh; nhng cng chnh thi gian dt thnh nhng c m vnh cu ca con ngi. Nhng c m Vy, chng ta cn phi c tip ni by t t li nn tng ca tri qua nhiu th h, i chiu hc. N s bng nhng phng m ra mt ng li tin ca ngh thut. ng Ty c th thu Mu sc trn cc bch hiu ln nhau mt ha ca ngh thut
phc lun lun vn l mt th cht lng. Cht lng chy xui thnh mt dng sng bin ng ca thi gian. Ch trong nhng pht trm mc chng ta mi c th trm mnh vo sui thng thc hng v hiu ht ca hnh phc. Th gii trong cm xc ngh thut cng l nhng git nng chiu c ng trn dng sui. Cng cm xc su xa trc nhng v thng bin dch, con ngi cng cm thy bc ti gn mt th gii huy hong bt ngt. i sng ca ng phng i hi con ngi phi tr nn trm lng nh gia lng bin su, cho tt c gic quan ca n c bn nhy, bt kp nhng bin dch o t nh thc ca v tr. Yoga, Thin nh, hay nhng php tnh ta khc ca ng phng, c mc ch nh ch mi gn sng tp nhp trn mt sinh hot thc, tm ca ta l mt i dng bnh lng. l giy pht m mt nh ph bnh vn hc Trung hoa th k VI ni rng:
35
nh: L VN HNG
tip theo trang 33

tch nhin ngng l, t tip thin ti, ti yu ng dung th thng vn l. Tc l, trong giy pht trm mc su xa , xc cm tr thnh bn nhy v bao la, n trc nhac thin thu trong khonh khc v khonh khc trong thin thu. Cng trong giy pht , mt khi xc cm c bc l trong ci nhn, ci nghe, th c mt th gii rng ln khng cng tn hin hnh ngay trong i mt v hai tai. Qua xc cm y, tm hn ca con ngi c m rng n tip mi ngi mi vt ngay gia lng sng ng ca hin hu. Ngi ta ni tm hn ng phng l mt tm hn trm mc v bao dung, chnh l ch . Ty phng rt k vng vo tinh thn ca ng phng m ta c th din t qua phong thi ca sinh hot ngh thut nh va k. N l mt cn bn m tt c nhng ngi i thoi c th hiu nhau mt cch trc tip qua con ng trm lng. Ngi ta c mt so ng v ng phng, theo , Mt l Tt c v Tt c l Mt. So ng mun dnh cho ng phng ci th
nh chim Trung hoa na. Mi vic sau din ra nh th no l ty triu nh, gii thc gi v nhn dn Trung hoa, Nht bn t quyt nh. Nu trc khi Nht Bn kp canh tn, m ca, v trc khi Trung hoa kp lm cuc cch mng lt ch qun ch, M hoc cc nc Ty phng khc quyt tm chim ng hai nc ny, th cha chc Trung Hoa v Nht bn gi c c lp v yn n canh tn.V s
phn ca c hai nc ny cha chc kh hn Vit Nam. Ring Nht bn cng thi hnh chnh sch ng ci v tn st gio dn Ki t gio quyt lit v lu di khng km, nu khng ni l trit hn Vit Nam. y, phi chng yu t a l chnh tr ca Vit Nam, ca ng giao thng hng hi gia Thi Bnh Dng v n dng, c tnh quyt nh cho s phn ca Vit Nam? V nu yu t a l chnh tr ng c quan tm th phi
chng quan im v vn minh tin b ca chnh nh ci cch hng u Nht bn Fukuzawa, ngi c coi l cha ca nc Nht canh tn, ng chng ta suy ngm. Quan im l: vn minh ty thuc thi gian v hon cnh. Hon cnh (ia l chnh tr ca Vit Nam) v thi gian (chim Nam K ch 2 nm sau khi bn ph th uy Nng) hon ton khng thun li cho Vit Nam kp canh tn t nc nh Nht bn v ngay c Trung
mnh ca con ngi khng ni, gia nhng k ni nhiu trong mi cuc i thoi. Mnh hay yu, cha phi l vn quan trng nhng c iu chc chn l xa nay, vi gia ti vn ha s, ng phng cha h c thi trch thng trong bt c cuc i thoi no. y mi l iu c ngha.
TRC MT GIA TI
Trn nhng thnh qu ri rc qua nhiu th h, mt gia ti vn ha c dng ln, to thnh mt c nht tr cho ton th
chu. Nhng nh lut v thng tn ph mi ngha tt p nht, v nhng tham vng cung di ca con ngi. Ngy nay, gia ti vn ha ng phng ch cn li trong tr tng tng ca chng ta. Cng trnh hc thut khng mang li ngha nguyn vn ca n. Ln ting bo nguy trc mt s sp no , cng ch l kt qu hp l ca mt cng trnh hc thut, khng hn khng km. Bi quan hay lc quan, khng thnh vn na. Tuy nhin, c mt s thc khng th chi ci, l k t khi thn tng Napolon ca mt Au chu thng nht di l tng cng ha b sp , v nhng cuc Th chin tip theo, tt c cc ngnh hc thut ca Ty phng trn mi lnh vc sinh hot ca vn ha, trong th gii hin i, u by t mt tnh trng tan r ton din ca th gii. Do , chng ta c th nhn thy r rng u ty hu hng no li khng c gng thit lp mi dy lin h
mt thit trong ngha tng quan nhn bn cho cc cng ng th gii. Theo , mi dy tng quan nhn bn, v bnh ng, gia cc cng ng nhn loi trn th gii l hy vng trc mt vin tng ha bnh. Nu trc y, nhng bc thy ca trit hc Ty phng nh Hegel hay Husserl, c thi trch thng i vi ng phng, th ngy nay, nhng thin ti trit hc nh Nietzsche, Heidegger, cho ch c Jaspers v MerleauPonty, v,v, to nn mt trc din mi m ca ng phng. Thm na, nhng tin b ng k trong cc ngnh kho cu mang li cho danh t nhn bn, v bnh ng, mt ni dung khc hn trc kia. Trong khi, trit hc Ty phng vi nhng ng hng mi m v phong ph mang li cho ng phng mt vi khch l v sc tnh v th ng v vai tr ca mnh trc kht vng ho bnh v nhn o ca th gii, th ngc li, nhng tin b vt bc ca khoa hc Ty

36
tip theo trang 30
S IM LNG CA BIN
khi c c hi ko m bn b ca ti theo. D ng hay khng, ti cng khng c chn la no khc. Tin bc v cng sc u l ca anh. Anh xem ti nh mt a em nh. Mi chiu khi anh ngoi sng v, chng ti thng hn nhau trong mt qun ru. Anh em chng ti mn ch tr chuyn hn l nhu nht v c hai u khng bit ung ru. Hon cnh ca anh rt ging ti. Anh cng ln ln t Nng chin tranh v ngho kh. Anh vo Si Gn hc v hc chung trng i hc vi ti, khc nhau ch, khi anh ln bc cao hc ti cn l sinh vin nm th nht. Chuyn i kh bt
ng. Anh ch cho ti thi gian v cho m ti. Anh khng cho bit chnh xc ngy gi v ngi ti s dt theo b bn. Anh bit tnh ti. Ti ha hn vi nhiu ngi. Mt phn ti chng tn km g, phn khc v tnh ti hay chu lng bn. Nhng a c ti ha dt theo u b b li. iu ny gy ra nhiu gin hn ng tic gia chng ti cho ti tn ngy nay. Ngy i ti ng vai thy th tht. Anh hn mi ngi ti mt con lch nh ngoi ba lng Chu Hi. Ti theo ghe n Chu Hi v ng m li trong con
Hoa. Khi so snh cch tip cn v i ph vi Ty phng ca ba nc Nht bn, Trung hoa v Vit Nam, ti mun a ra mt cch nhn khc vi cch nhn thng thng t trc n nay, cho rng vua quan v tr thc Vit Nam bo th, khng thc thi, khng nhanh chng m ca canh tn. V do , mt nc. Ti cho rng chng ta mt nc trc khi kp canh tn. Nht Bn m ca canh tn khi Minh tr thin hong nm quyn bnh nm 1868. Lc v ba thp nin sau nc Nht hon ton yn n tip tc canh tn, v khng b
mt mt tc t no. Nm chng ta mt 1/3 t nc. Nu Nht Bn c Fukuzawa, chng ta cng c Bi Vin, Nguyn Trng T, Phm Ph Th.Ngay c Cao B Qut, sau chuyn i Tn Gia Ba v, trc tip thy c nhng tin b ca vn minh mi, khng th ngi im, can gin khng c, phi lm lon b chm u. Khng khc g trng hp ca Shin Nht,k trc khi Minh tr Thin hong ln ngi. Nhng con ngi Vit Nam yu nc, hiu bit v mun canh ci t nc nh th khng t, nhng d h c mun, triu nh c mun,
c cn kp na khng, v liu ngi Php c chu ngi yn nhn triu nh v s phu yu nc Vit Nam canh tn t nc hay khng? Mi dn tc, mi quc gia c v tr a l, vn ha v lch s c th. Chng ta khng th b qua nhng nt c th ny trong vic xt nh t tng v chnh sch chnh tr ca mi quc gia dn tc, cng nh trong vic la chn t tng v chnh sch chnh tr cho quc gia dn tc mnh. ON VIT HOT (28/3/2014)
lch ch khch vt bin. Tri gn sng nhng khng thy ai n c. Chng ti thc dy nhn ra sng. Nc rt ht. Con lch kh nh mt con ng lng hp. Chic ghe vt bin ca chng ti nm chnh vnh bn b lch. Chic bnh li nh nh chic qut bn ang phi mnh trn cn. Nhn bnh li, ti thm t hi, vi mn chi tr em ny lm sao ch ni sng bin ng. Mi n su gi sng, nc bt u dng ln v khch vt bin khng bit t u cng dn dn xut hin. Mi ngi lo ngi nhn chic ghe nh nhoi trong lc mt tri sp mc. Cng an v du kch c th n bt c lc no. Nhiu ngi lo s b v. Anh ti cng l ra phi li chic ghe cng b cuc. Nhng nhiu ngi khc, trong c ti, quyt ch ra i. Mt ngi khch t ng nhn trch nhim li chic tu. V nh th, chng ti i. Chic ghe nh tri bng bnh trn bin ng hai ngy hai m. Mt mi nhiu hn l i kht. Cui cng sau bn chc gi v mt ln my cht, tng nh s cht, chng ti c mt tu hi qun M vt. Ti nhn th anh trong thi gian tm tr o
Palawan. Anh ang lo ng mt chic ghe khc, ln hn v chc chn hn nhiu so vi chic ghe bu sa li m ti i. Chng ti hn gp nhau o, nu khng kp, ha s tm nhau d ni no. Trong l th cui cng, anh bo tin ang chun b ra i. Anh ra i tht nhng khng bao gi n. B con anh Nng v khch vt bin gn c trm ngi cng i vi anh cng khng bao gi n. Anh cht nh hng trm ngn ng bo khc cht trn bin ng. Ti mang n anh nhiu lm. Khng c s gip ca anh, hm nay c th ti cn lang thang mt ni no Vit Nam. Ti t tn a con gi t ca ti cng tn vi con gi duy nht ca anh k nim cho tnh anh em tuy ngn ngi nhng y bin c ca chng ti. Bao nhiu ngi Vit cht trn bin khi nh anh. Theo c lng ca nhiu c quan thin nguyn quc t, khong na triu ngi cht trong gi bo, trong i kht, trong bn tay hi tc t sau 1975. Tht ra, con s cng ch l con s tng trng, cn in vo khong trng
tip theo trang 39
phng, vi v s tin nghi m n mang li, lm gc ng tinh thn ng phng trong tham vng ngu ngc ca mnh. Cui cng, hnh phc vn l mt th cht lng, v l mt th rn c cm d, nh Long Th tng cnh gic: Nh bt rn bng hai tay khng khng ng cch, (...), nu hiu lm ngha cu cnh ca s sng, tai hi s dnh cho k tr nng thp km. TU S
[1] Ti liu ca Philosophy East and West University of Hawai Press, Vol XXII, No 1-4, 1967 [2] Zen Buddhism and Psychoanalysis, Erich From n hnh, London, 1960. [3] The Tibetan Book of the Great Liberation, Psychological Commentary by C. G. Jung, ed by W. Y. Evans Wenz, Oxford University Press, New York 1968 [4] K N Jayatilleke, Early Buddhist theory of Knowledge, Ta ca Friedman, George Allen, 1963 [5] Ph lc v Luduig Wittgenstein ca Norman Malcolm, trong Le Cahier bleu et le Cahier brun, bn Php Gallimard 1965 Jayatileeke op.cit, tr. 476 [6] Ph lc v Luduig Wittgenstein ca Norman Malcolm, trong Le Cahier
bleu et le Cahier brun, bn Php Gallimard 1965 Jayatileeke opicit, tr, 476 [7] L. Wittgenstein, Le Cahier bleu, tr. 27 [8] The Psychological Attitude of Early Buddhist Philosophy [9] The Tibetan Book of The Great Liberation, Com. By C Jung p. xxx [10] Ibid x x i x [11] Ibid p x x x I v [12] Cf Krishnachandra Bhrattacharyay Studies in Vedantism (Ch An approach through Psychology), Stuides in philosophy, Vol I 1926 [13] Ibid, tr, 18-91 [14] Erich From, Zen Buddhism and psychoanalysis, tr.77 [15] Ibit., tr.122 [16] Ibit.., tr.86 [17] Ibit.., tr.128 [18] Ibit.., tr.141 [19] Karl Jaspers, The Great philosophers, bd. Anh, vol. I tr.4 [20] Ibit.., tr.105 [21] Ibit.., tr.105 [22] Ibit., cc dn ngn ca Vol. I v II [23] Ibit.., vol. I tr. 32 [24] Ibit., tr.97 [25] Op. Cit, vol. II, tr, 3, 4 [26] Ibit.., tr, 4 [27] Vol. I, tr. 50 [28] Ibit.., tr. 50 [29] The conception of Buddhist Nirvna, 1927 [30] ) The Transformation of Nature in Art, 1934
37
tip theo trang 23
thng c cc l thuyt ph bin cc quc gia Ty phng vi nhng i biu ni bt nh Pierre Macherey v Lucien Goldmann Php, Theodor W. Adorno, Walter Benjamin v nhm Frankfurt c, Fredric Jameson M, Raymond Williams v Terry Eagleton Anh, Mikhail Bakhtin Nga, v c bit Georg Lukacs tuy sng v lm vic Hungary, mt quc gia theo ch x hi ch ngha nhng tc phm ch yu lu hnh Ty u v Bc M. S khc bit gia hai nhm l, mt, nhm u ch yu da vo quan im xem vn hc nh mt b phn trong gung my chnh tr ca Lenin trong khi nhm sau ch yu da vo quan im cho tnh khuynh hng trong vn hc cng kn o bao nhiu cng tt by nhiu ca Engels; hai, nhm u chu s lnh o v kim sot cht ch ca chnh quyn trong khi nhm sau c t do - hoc c ginh cho mnh ci quyn t do - tm ti v pht biu. Nhng s khc bit y dn n hai s khc bit na: th nht, trong khi nhm u ch dng li mt s tn iu cng nhc th nhm sau pht trin l thuyt vn hc Mc-xt mt cch sng to v rt a dng; th hai, trong khi nhm u ch cn l mt di tch lch s th nhm sau vn cn nh hng kh su rng trong sinh hot l thuyt vn hc v tr thc ni chung trn th gii. Tht ra, ngay trong nhm gi l Mc-xt
bng thng cng c rt nhiu d bit. Nguyn nhn chnh l tt c u da vo mt nn mng rt m h: hai ngi sng lp ra ch ngha Mc l Karl Marx v Engels li khng chuyn v vn hc v vit rt t v vn hc. T nhng pht biu t i y, khai trin thnh nhng l thuyt vn hc hon chnh, nhng ngi t xem l t ca Marx phi vn dng nhiu ngun khc nhau: hoc cc quan im v trit hc ca Marx, hoc thm ch, ca Hegel qua s din dch ca Marx hoc quan im phn nh lun ca Lenin, v.v... im chung ca cc l thuyt vn hc Mcxt c th tm gn vo my im chnh: Mt, khc cc nh Hnh thc lun, cu trc lun hay Ph Bnh Mi ch tp trung vo vn bn, cc nh Mc-xt tp trung ch yu vo mi quan h gia vn bn v nhng yu t ngoi vn bn. Nhng khc vi cc nh phn tm hc nhn mnh n i sng bn trong ca tc gi, cc nh Mc-xt li nhn mnh n bi cnh hin thc x hi chung quanh tc gi. Khc cc nh x hi hc khc, cc nh Mcxt lc quy ci gi l hin thc x hi ny ch yu vo cuc u tranh gia cc giai cp vn gn lin vi cc phng thc sn xut nht nh, v vo m hnh cu trc gm hai phn: h tng v thng tng, trong , h tng l yu t quyt nh. Ci gi l quyt nh ny c nhiu ngi din dch theo nhiu cch khc nhau dn n nhng quan
im khc hn nhau: mt s ngi b xem l dung tc cho h tng hon ton quyt nh thng tng; mt s ngi khc cho phn thng tng cng c nh hng ngc li phn h tng, tuy nhin, mc nh hng y nh th no li l mt ti tranh lun dng dai v gay gt khc. Bn thn Marx v Engels th li quan nim vn hc mt b phn ca kin trc thng tng t chu nh hng ca h tng kinh t v c th pht trin hoc duy tr gi tr c lp vi cc phng thc sn xut hay quan h x hi. Louis Althusser sau ny theo gt Marx v Engels, phn i tnh tt nh ca c s kinh t v quan nim mt s lnh vc trong kin trc thng tng, nh vn hc ngh thut, t nhiu c tnh cht t tr. C l y l mt trong nhng im yu ln nht ca ch ngha Mc khin cho cc l thuyt gia Mc-xt, mt mt, kh thng nht vi nhau; mt khc, cng kh xy dng c mt h thng l thuyt tht cht ch v nht qun. Hai, ging nh hu ht cc l thuyt tin-cu trc lun, k t Plato v Aristotle tr i, tt c cc l thuyt Mcxt u quan nim vn hc l mt s phn nh hin thc. Tuy hin, trong khi Lenin v nhng ngi theo Lenin cho vn hc phn nh hin thc theo kiu gng soi, Lukacs li cho vic phn nh y c lc qua mt tin trnh sng to phc tp, tr thnh mt th kin thc v hin thc, v l kin thc th khng c
s tng ng mt i mt gia nhng g tn ti trong th gii khch quan v nhng g ngi ta ang c trong u na. Vi Theodor Adorno, tc phm vn hc khng phi l mt th kin thc v hin thc hay mt phn nh tng chi tit ca hin thc m n xut hin t bn trong hin thc, bc l tt c nhng mu thun ni ti ca hin thc; hay ni theo li ng, ngh thut l th kin thc tiu cc ca th gii hin thc. Vi Louis Althusser, hin thc, khi c phn nh vo tc phm vn hc, chu s chi phi ca tr tng tng, kh nng, mt mt, gip chng ta hiu c thc ti, mt khc, y chng ta ra xa khi thc ti. Vi Pierre Macherey, tc phm vn hc l mt sn phm lao ng trong hin thc ch l mt trong nhiu yu t v b nho nn li trong qu trnh sn xut phn ln din ra ngoi tm thc ca nh vn. Vi Terry Eagleton, vn hc c th khng trc tip phn nh hin thc nhng li khng th khng phn nh thc h ca thi i hiu theo ngha l ton b h thng biu hin (nh tn gio, thm m, php l, v.v...), nhng yu t tc ng mnh m ln cch nhn hin thc ca tng c nhn. Ba, hu ht l thuyt vn hc Mc-xt, xut pht t lun im cho cc trit gia ch din dch th gii trong khi nhim v chnh l phi ci to th gii ca Marx, u nghing v tnh cht quy phm hn l thun m t. Ni cch khc, cc l thuyt gia khng phi ch m t vn hc m
phn ln, vi nhng mc khc nhau, u i vn hc phi tham d vo cuc u tranh trong x hi hoc t nht xc lp mt h thng gi tr trong nhn mnh n chc nng dn thn ca vn hc. Nu quan h gia vn hc (nh mt b phn ca kin trc thng tng) v hin thc (nh mt biu hin ca c s h tng) l khu yu nht ca ch ngha Mc th tnh cht quy phm ny l mt trong nhng nguy c ln nht ca cc l thuyt vn hc Mc-xt khin ngi ta c th nghi ng s khc nhau cn bn gia hai nhm chnh thng v bng thng, tht ra, ch l s khc nhau gia mt bn t th cm quyn v mt bn th khng. Ni cch khc, nu c quyn lc sn trong tay, tnh cht quy phm rt d bin thnh mnh lnh v do , l thuyt rt d b bin thnh gio iu, khuynh hng nghing v Engels s bin thnh khuynh hng nghing v Lenin. C ba c im chung va k kh m h c th tp kt cc l thuyt gia Mc-xt vo mt trng phi r rt. Hu qu l phn ln cc l thuyt Mc-xt u va l Mc-xt li va l mt ci g khc, t , chng ta c nhng nh Mc-xt theo khuynh hng cu trc lun nh Goldmann, Althusser hay Macherey, hoc khuynh hng hu cu trc lun nh Eagleton v Jameson, v.v... (Cn tip) NGUYN HNG QUC
38
tip theo trang 37
S IM LNG CA BIN
ca mt bng thng k. Ti tin khng ai bit v s khng bao gi bit c bao nhiu ngi Vit Nam cht trn bin ng t sau ma bo la 1975. Thnh thong chng ta vn c nhng li ku gi, nhng gii sng tc vn th, t truyn, khuyn khch ng hng cn sng st, vit li, k li cuc i t nn, kinh nghim vt bin nh nhng bi hc lu truyn cho hu th. Vng, l nhng c gng tt nhng ai s l ngi cm bt vit ra y. Ti v mt s b con khc k li v chuyn i ca
chng ti tuy hi hp nhng khng gy nhiu thit thi, mt mt. Trong lc nhng cu chuyn cn c nghe, nhng bi hc cn c k li, s khng bao gi c k. Lm sao t c cnh nhng ngi ph n Vit Nam nm trn trung trn sn ghe nh nhng con c va c ko ln, ang ch m bng, p ? Lm sao t c tm trng ca ngi chng b tri cht, nhn ngi v mang thai b hi tp hip dm trc mt? Lm sao t c ting ku ca em b ln su, ln nm khi nhn xc m mnh b nm xung bin su? Lm sao t c cnh ngi thoi thp phi n tht ngi va cht ko di s sng trn chic ghe cht my lnh nh nhiu thng tri trn bin ng? Khng, nhng cu chuyn vt bin bi thm l nhng vin nghn cn nng ln s phn ca ng bo bt hnh v s mun i li trong lng bin. Bn trong chic ca knh dy ca vn phng lm vic, vo nhng ngy ging bo, nhng ngn sng ln nh vo b , tung bt cao n tn chn tng, gi thi mnh n ni x nt nhng tm bng qung co cm dc bn tu. Nhng ln nh th, ti ngi tng tng
n nhng iu k l c th ang xy ra trong vng nc pha bn kia. Ti cm gic nh c mt xc cht ang tri, mt bn tay va nh ln mt nc, mt tia mu va pht ra t ming c. Ti c lng tai nghe nhng khng nghe g c. Lp king cch m dy ngn gia cn phng m p ni ti lm vic v ging bo pha bn kia nh ngn cch gia hin ti no v qu kh y thiu thn ca ti. Timtudo1Nhng nu khng c lp knh dy kia liu ti c nghe c g khng? Vn c th l khng. Cuc sng x ngi cun ti i xa, xa n mc nhiu khi khng cn bit mnh l ai na. Ti vn c mi ngy bao nhiu tin bun v t nc, ti thy mi ngy bao nhiu cnh bt cng nng ln s phn ng bo. Nhng, ngoi tr nhng bi th, bi vn vit khi nhn ri, ti vn dng dng nhn bn tay ca nhng em b Vit Nam nm su tui ang vy mi nhng khch mua dm Campuchia, v ti vn lnh lng nhn git nc mt ca nhng c gi Vit Nam ang chy trn ng ph i Loan. Phi chng con p o cm ngn i dng sng l tng thi tui tr ca ti? Phi chng hng ro danh li che khut i kh nng bit lng nghe ting ku go thng thit ca qu hng v c ting gi ca chnh tri tim mnh? C th c hai. Bin, v th, vn lng yn, cm nn nh ni au ca ng bo ti v t nc ti. TRN TRUNG O
K ha: NGUYN NHT TN
39
40

HOA ÐÀM số 21

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

HOA ÐÀM số 21

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Ch Nht, 06 thng 4, 2014

Ngi Mu: HUNH NGC NHT H

TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG HOA V VIT NAM

TRNH THANH THY

T mt cuc in m ging anh Hong chp chng, nh v mng nh

NI AN TR BNH NG OAN HN THP LOI CHNG SINH

H, c l khng ring gia nh h m c thnh ph cng hi hp ch cn bo n. Rt cuc ch c mt cn ma ln!

CC L THUYT PH BNH VN HC CHNH T U TH K 20 N NAY

NGUYN HNG QUC trang.18

V HNH TRNG CA CC TU S PHT GIO VIT NAM HI NGOI TI I HC DREXEL

MT NH TH VIT NAM TRNH LUN N TIN S

PHT GIO VIT NAM

THNG 9, 1985: HA THNG THCH C NHUN B BT GIAM

Hy cnh gic vi chnh mnh:

28 N 30 THNG 9, 1988: NH NC M PHIN TA X CC HC GI PHT GIO

GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

I CHIU TRONG PHNG PHP LUN

v ca cn khng hong trm trng trn ton th gii.

tip theo trang 1

TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG HOA V VIT NAM

tip theo trang 3

nh: SNG NHA TRANG

nh: UYN NGUYN

Lng nghe tri tim:

tip theo trang 5

GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

PHM CNG THIN

Tranh: INH TRNG CHINH

II. I CHIU TRN LNH VC TM L

GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

PHM CNG THIN

MT CHIU NAO O CALI FORNIA

Tranh: INH TRNG CHINH

tip theo trang 7

TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG HOA V VIT NAM

GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

Tranh: HONG LONG

cch bit ng Ty trong .

III. I CHIU TRONG TRIT HC HIN SINH

tip theo trang 1

NGUYN XUN HONG

M LA, CN GI V KHO NHN CA

Nhc s Trnh Cng Sn v nh vn Nguyn Xun Hong, 1979. - nh t liu: VY TRNGGIA

NGUYN XUN HONG

Tranh: INH TRNG CHINH

BCH XUN PH,

Tranh: INH TRUNG CHNH

NGUYN XUN HONG

Tranh: INH TRNG CHINH

CC L THUYT PH BNH VN HC CHNH T U TH K 20 N NAY

nh: UYN NGUYN

phi kin thc hay thi ca h i vi cuc sng.

NGUYN MAN NHIN

4. Hu cu trc lun/ gii kin to

Hnh: IMICHAEL TRAN

tip theo trang 1

tip theo trang 1

Tranh: INH TRNG CHINH

tip theo trang 13

GI TR I CHIU TRONG NHNG TNG QUAN VN HA

TIP CN TY PHNG: NHT BN, TRUNG HOA V VIT NAM

hai nc, hai chnh th Trung hoa nh hin nay.

tranh XM CHI ha s TRN MNH C