TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 3167
Nisan 1978

ICS 93.020
1. Bask

KAZIK TEMELLERN HESAP VE DZENLENMESNDE GENEL KURALLAR Design and Construction Methods of Pile Foundations

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

!!NDEK!LER
0 - KONU, TANIM, KAPSAM ..................................................................................... "
0.1 - KONU........................................................................................................................ 1 0.2 - TANIMLAR ................................................................................................................ 1
0.2.1 - Kazk Temel......................................................................................................................... 1 0.2.2 - U Kaz! ........................................................................................................................... 1 0.2.3 - Yzen Kazk......................................................................................................................... 1 0.2.4 - Kazk yk (Emniyetli Kazk Yk)..................................................................................... 1 0.2.5 - Sa!lam Zemin (U Zemini)................................................................................................. 1 0.2.6 - Ta"yc Zemin ..................................................................................................................... 1 0.2.7 - Ta"yc Olmayan (Zayf) Zemin ......................................................................................... 1 0.2.8 - Normal Temel ...................................................................................................................... 1 0.2.9 - Etkili Kazk Uzunlu!u........................................................................................................... 1 0.210 - Kazk Snr Yk................................................................................................................. 1

0.3 - KAPSAM ................................................................................................................... 2

" - GENEL .................................................................................................................. 2

1.1 - KAZIK E#TLER$..................................................................................................... 2 1.2 - KAZIK TEMELLER$N DZENLENMES$NDE TASARIM ESASLARI.......................... 2 1.3 - DENEME YKLEMELER$ $LE KAZIKLARDA SINIR YKLER$NN (KR$T$K YK) VE KAZIK YKLER$N$N BULUNMASI ............................................................................. 5
1.3.1 - Kazk Snr Yklerinin Deneme Ykleri ile Bulunmas ......................................................... 5 1.3.2 - Yk Halleri ........................................................................................................................... 6 1.3.3 - Emniyet Katsays ................................................................................................................ 6

1.4 - YKLEME DENEMES$N$N YAPILMASI .................................................................... 7

1.4.1 - Genel Esaslar ...................................................................................................................... 7 1.4.2 - Uygulama Esaslar .............................................................................................................. 8 1.4.3 - Deneme Yklemce! Raporlar ............................................................................................. 9

2 - TRK STANDARTLARININ UYGULANMASI HAKKINDA TZK HKMLER!NE GRE YAPILACAK !#LEM............................................................ 9 ATIF YAPILAN STANDARDLAR ............................................................................ "5

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

KAZIK TEMELLER!N HESAP VE DZENLENMES!NDE GENEL KURALLAR 0 - KONU, TANIM, KAPSAM

0." - KONU
Bu standard, kazk temellerin tanm ve bullarn hesap ve dzenlenmesinde gz nnde bulundurulacak esaslara, bu temellerde kullanlabilecek kazklara olu"abilecek kuvvet va etki biimine gre kazk e"itleri ile bunlarn zemine emniyetle iletebilecekleri yklerin deney yklemeleri ile bulunmalna dairdir.

0.2 - TANIMLAR
0.2." - Kazk Temel
Kazk temel, yap yklerinin iletilmesinde kazklarn kullanld! temel e"ididir.

0.2.2 - U Kaz$
U kaz!, tand! kazk yknn tamamn veya byk bir blmn u ksmlarndan sa!lam zemine sten kazktr.

0.2.3 - Yzen Kazk

Yzen kazk, ta"d! kazk yknn tamamn veya byk bir blmn, kazk evre yzeyinin srtnmesi ile zemine ileten kazktr.

0.2.4 - Kazk yk (Emniyetli Kazk Yk)

Kazk yk, temele galon yap yknden, kaz!n payna d"en va temelin tasarmnda kazk tarafndan emniyetle ta"nmas ngrlen yktr.

0.2.5 - Sa$lam Zemin (U Zemini)

Sa!lam zemin, zelikleri ve yaps, kazk yknn tamamn veya byk bir blmn, kaz!n sadece u ksmndan alabilmeye uygun bulunan, kaya, ok sk kum ve akl vb. sk"trlamayan zeminlerdir.

0.2.6 - Ta%yc Zemin

Ta"yc zemin, kazk yknn byk bir blmn kaz u ksmndan almaya yetecek kadar sert ve k olmayan, ancak kazk evre yzeyinde olu"turaca! srtnme kuvvetleri ile kazk yklerinin iletilebilece!i yapda, yumu"ak ve gev"ek kil, "iltti kil vb. sk"trlabilen zeminlerdir.

0.2.7 - Ta%yc Olmayan (Zayf) Zemin

Ta"yc olmayan (zayf) zemin, kazk evresinde, kazk yknn iletilmesine yetecek kadar bir srtnme olu"turamayacak kadar zayf balk vb. zemindir.

0.2.8 - Normal Temel

Normal temel, kazk va keson temeller d"nda kalan, har trl mnferit mtemadi ve radye temellerdir

0.2.9 - Etkili Kazk Uzunlu$u

Etkili kazk uzunlu!u, yzen kazklarda, ta"yc zemin katmanlar iinde kalan kazk uzunlu!u toplamdr.

0.2"0 - Kazk Snr Yk

Kazk snr yk, deneme yklemesinde, basn kazklarnda nemli miktarda kazk oturmasn, ekme kazklarnda ise nemli miktarda kazk ykselmesini ba"latan yktr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

0.3 - KAPSAM
Bu Standard, kazk temellerin hesap ve dzenlenmesinde gz nnde bulundurulacak esaslar ve kazklarn ta"yabilece!i kazk yklerinin deney yklemeleri ile .bulunmasn kapsar. Gev"ek zeminlerin sk"trlmas amac ile kullanlan kazk aklma i"lem ve uygulamasn kapsamaz.

" - GENEL
Kazk temellerde, zeminin durum ve zelikleri ile, ta"yc zeminin veya sa!lam zeminin derinli!ine gre, a"a!da akland! gibi, kazk temel sistemlerinden biri kullanlr. Sa!lam zeminin derinli!i, kullanlabilecek kazk uzunluklar kadar veya daha az ise ve sa!lam zeminin stnde yeterli kalnlkta ta"yc zemin bulunmad!nda veya sa!lam zeminin stnde tamamen zayf zemin bulunmas halinde u kazklarndan olu"an kazk temel sistemi kullanlmaldr. Sa!lam zeminin derinli!i kullanlabilmesi mmkn bulunan kazk uzunluklarndan fazla oldu!unda ve sa!lam zeminin stnde yeterli kalnlkta ta"yc zemin bulundu!unda yzen kazklardan olu"an kazk temel sistemi kullanlmaldr. Yap temeli altnda yeterli kalnlkta ta"yc zemin bulundu!unda, sa!lam zeminin derinli!i, sa!lanp kullanlabilecek kazk boylan ile ula"labilecek durumda ise kazk temelin dzenlenmesinde u kazklarndan veya yzen kazklardan yararlanlabilir. Gerekti!inde yzen kazklar ile u kazklan bir arada da kullanlabilir. Ta"yc zemin, derinle"tike sertle"ip daha az sk"trlabilir hale geliyorsa ve bu durumda kazk temelde olu"abilecek oturma, ayn zemindeki bir normal temelde beklenen oturmadan daha az ise yzen kazklardan olu"an bir kazk temel sistemi daha gvenle kullanlabilir. Kazk temellerin yapmnda, yzen kazklarn kullanlmasndan olabildi!ince kanlmal vs u kazklan yzen kazklara tercih edilmelidir.

"." - KAZIK E#TLER!

Kazk temellerin yapmnda kullanlacak kazklar, nceden yaplm" olarak i"yerine getirilebilece!i gibi, yerinde kazlarak hazrlanan kuyularda beton dklerek de olu"turulabilir. Bu "ekilde i"yerine nceden yaplm" olarak getirilen ah"aptan, elikten vs betonarmeden veya 1) n gerilimli betondan kazklar TS 3169 standardna uygun olmaldr. $"yerinde alan deliklere beton dklerek yaplan kazklar ise TS 3188 standardna uygun bulunmaldr. akma kazklar zemine, "ahmerdanlarla aklarak, preslenerek veya ekseni etrafnda evrilip dndrlerek yerle"tirilirler. Delme kazklar ise zeminde alan uygun biim ve boyuttaki deliklerin iine, nce gerekli elik donatlarn yerle"tirilmesi vs sonra beton dklmesi suretiyle olu"turulur. Kazk temellerin yapmnda, nceden yaplm" paralarn, i"yerinde yaplan ksmlarla birle"tirilmesi yolu ila meydana getirilen kazklar da kullanlabilir.

".2 - KAZIK TEMELLER!N DZENLENMES!NDE TASARIM ESASLARI

Kazk temellerde yap yklerinin sadece kazklar ile zemine iletilmesi sa!lanmal ve kazklar bu esasa gre hesaplanarak dzenlenmelidir. Kazk temellere iletilen yap ykleri, d"ey olabilece!i gibi, baz ya.tay kuvvetlerinde bu arada etkisi sz konusu olabilir. Bu sakildeki yatay ykler, e!imli (d"ey olmayan) kazklar (rne!in, sacaya! kazklar) tarafndan kar"lanabilece!i gibi, ankraj vb. i"lerde e!ilme etkisi altnda kalan kazklara da ta"ttrlabilir.

1) Atf yaplan Trk Standardlannn numaralan ve yaym tarihleri bu metnin sonunda belirtilmi"tir.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu nedenle, temel kazklar, ta"dklar ve temel zeminine ilettikleri yklerin ve etkilerin biim ve ynlerine gre de e"itlenirler. Kazk temellerin tasarmnda kullanlan kazklar iin olu"acak normal kuvvetin cinsine gre : Basn kazklar, ekme kazklar, olmak zere iki kazk e"idi. Kazk yknn kazkta olu"turaca! etkinin biimine gre : Eksenel ykl kazklar, E!ilme etkisindeki kazklar. Ayn zamanda hem eksenel yk hem de e!ilme etkisindeki kazklar olmak zere kazk e"idi sz konusudur. Kazk temcilerin dzenlenmesinde, eksenel ykl kazklar, e!ilme etkisindeki kazklar ve ayn zamanda hem eksenel yk hem de e!ilme etkisindeki kazklar ayr, ayr veya bir arada kullanlabilirlerse de, olabildi!ince eksenel ykl olan kazklarn kullanlmas tercih edilmelidir. Kazklar her ne "ekilde olursa olsun, kar"snda kalacaklar kuvvet ve etkilerin olu"ulaca! gerilmeleri, yapmlarnda, kullanlan malzemeye gre emniyetle kar"layabilecek "ekilde yaplm" bulunmaldr. Kazk temellerde bir kaz!n payna d"ecek ykn hesaplanmasnda, uygun yakla"m metotlar kullanlmaldr. Temel sistemi iinde kuvvetin iletilmesinde hiperstatik durumda bulunan kazklarda kazk yk, gerek zeminin ve gerekse kaz!n sakil de!i"tirmesi, birlikte gz nne alnarak hesaplanmaldr. Kazk temellerde, yap yklerinin kazklara tamamen iletildi!i ve kazk yklerinin bile"kesinin, yapnn kazk temele iletti!i yklere e"de!er oldu!u hesapla gsterilmi" olmaldr. Kazklarn en kesit boyutlar kaz!n uzunlu!una, istenilen kazk ykne ve kazk malzemesi ile yapm tekni!ine gre seilir. Ancak, burkulma sakncas nedeni ila, basn kazklarnn kalnlk veya ap 25 cm'den daha az olmamaldr. Kazklarn, serbest kalacak st ksmlar varsa, bu ksmlar iin, mesnetlenme "ekli de gz nnde tutularak burkulma sa!lanmas yaplmaldr. Temel kazklarndan olu"an bir temel grubunda, kazk normal kuvveti bakmndan ayn cins kazklar (basn kaz! veya ekme kaz!) ve kazk yapm "ekli malzemesi vs uzunlu!unun olabildi!ince ayn olmas sa!lanarak "ekil de!i"tirme ve oturma biim ve miktarlarnn benzerli!i temin edilmelidir. Bu husus zellikle hiperstatik sistemlerde nem ta"r. Temel kazklarnn ta"ma kapasitesi, zemin e"it ve zelliklerine. zemin suyunun durumuna, kaz!n ta"yc zemindeki etkili uzunlu!una, "ekil ve en kesit biim ve bykl!ne, d" yznn yapsna, u ksmnda pabu bulunup bulunmad!na ve pabu varsa pabucun biim ve boyutlar ile aralklarna ba!l olarak de!i"ir. Genel olarak kazklarn ta"ma kapasitesinin ve kazk yklerinin hesaplanmas, zemin stati!i, esaslarna gre ve deneysel (ampirik) metotlar ile yaplmaz. Deneysel metotlarn kullanlabilmesi iin, o blgenin ok iyi tannmas ve o zeminde veya kyaslanabilecek yeterlikte benzer bir ba"ka zeminde daha nceki deneme yklemelerinin ok ciddi ve titiz bir tutum ile yapld!ndan emin olunmas gerekir, benzeyen ve bu katmanlardaki zeminin zelikleri de ta"yc zemin katmanlarnn derinli!i birbirine benzeyen ve bu katmanlardaki zeminin zellikleri de birbirine yeterince benzer olan zeminlerde, yukarda sz edilen kyaslama yaplabilir.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu durumda zemin zeliklerinin benzerli!inin tayininde, ta"yc zemin katmanlarnn, zemin mekani!i asndan tantc de!erlerinin benzerli!i esas alnr. Bu zeliklerden kohezyonlu zeminlerde alnacak rselenmemi" numunelerin gzeneklilik, su miktar, dane da!lm granlometri de!erleri ile hokezyonsuz zeminlerde dane yaps ve dokusu ila zeminin sklk derecesinin benzerli!i ncelikle aranmaldr. Kazklarn ta"ma gc, i"yerinde en az kazkta yaplm" ykleme denemesi sonularna dayanlarak bulunmu" ise bu konuda TS 3108 ve TS 3139'da belirtilen yk de!erleri a"labilir. Yzen kazklarda kaz!n, ta"yc zemin tabakalar arasnda kalan ksmnn uzunlu!u yeterli olmaldr. rne!in kum ve akll zeminlerde, ba"ka bir nedenle daha byk veya daha kk bir uzunluk gerekmiyorsa, yakla"k 3 m'lik bir kazk etkili uzunlu!u gereklidir. Ayrca, yzen kazklarn u ksmlarnn altnda ta"yc zemin katmanlar bulunmal ve bunlarn mi-n mum kalnlklar #ekil-1 ve #ekil -2'de belirtilenlere uygun olmaldr. Kazklar olabildi!ince ayn derinlik ve ayn uzunlukta dzenlenmelidir. Ta"yc zeminin meyilli olmas vb, nedenler ila bunun yaplmas mmkn olmad!nda, kazklarn yapm veya aklma i"lemlerine, daha derin ve uzun olanlardan ba"lanlmal ve daha az derin olanlarn daha sonra yaplmas sa!lanmaldr. Kazklar yaknlarndaki di!er kazklarn ta"ma kapasitelerine olumsuz etkiler yapabilirler. Bu nedenle kazk temellerin tasarmnda kazk ara mesafelerinin, akma kazklar iin #ekil-3'de ve delme kazklar iin #ekil-4'de verilenlere uygun olmas sa!lanarak bu saknca nlenmelidir. Tasarmda, akma kazklarda zamann etkisi de gz nnde tutulmaldr, zellikle ince kumlu ve killi zeminlerde, akma i"leminden uzun bir sre sonra, kaz!n ta"ma kapasitesinde bir art" grlr. Kazklarda, negatif d" yzey srtnmesi, kazklarn ta"ma kapasitelerinde sonradan azalmalar meydana getirebilir. st ksmdaki zemin katmanlarnda, sonradan kmeler meydana gelmesi, binada veya kazklarn st ksmlarnda negatif d" yzey srtnmesi olu"turarak, kazklara, tasarm srasnda gz nne alnmam" ilve yklerin etki etmesine neden olabilece!i gzden uzak tutulmamaldr. Byle bir durum sz konusu oldu!unda, daha uygun bir kazk yaps seilmesi veya kazk ara mesafelerinin arttrlmas yolu s bu etki azaltlabilir. Kazk temellerde ta"yc zemin zerinde ta"yc olmayan bir zemin katmann bulunmas halinde bu zayf zeminin st yzeyindeki bir toprak y!n vb. geli"igzel y!lm" bir yzey yknn yatay haroketler veya simetrik olmayan basnlara sebep olarak kazklarda ayrca e!ilme zorlamalar meydana getirebilece!i unutulmamal ve gerekli nlemler ile byle bir durumun olu"masna engel olunmaldr. Ta"yc zemin katmanlarnn kademeli olmas veya nemli derecede meyilli bulunmas halinde yaplacak kazk temellerin tmnn veya temeldeki bir kazk grubunun, ta"yc zeminde veya bu zeminin kademelerinde kopma olu"turmas sz konusu olabilece!i unutulmamaldr. Bu gibi durumlarda zeminde kopma olu"mamas gven altna alnm" olmal ve bu husus hesapla gsterilmi" bulunmaldr. Temel zeminindeki suyun kaldrma kuvveti, zemin suyunun ve yap temelinin kotu ve dolaysyla temelin, su iinde kalan ksmnn boyutlarna ba!l olup bu kuvvet, ekmeye al"an temel elemanlar veya ekme kazklan ile dengelenir. Kazk temelli bir yapnn temel zemininde, kaldrma kuvveti olu"turabilecek durumda yeralt suyu bulunmas halinde yapya etki edebilecek kaldrma kuvveti, temel hesabnda gz nne alnarak, yapnn zemin suyunun, kaldrma kuvveti bakmndan emniyet altna alnmas sa!lanmaldr. Bu hesapta, suyun kaldrma kuvveti iin, I. ve II. yk hallerinde 1,4 ve III. yk halinde ise 1,2 emniyet katsays kullanlmaldr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

".3 - DENEME YKLEMELER! !LE KAZIKLARDA SINIR YKLER!NN (KR!T!K YK) VE KAZIK YKLER!N!N BULUNMASI
Zemin ok iyi tannyorsa ve elde daha evvel yaplm" ciddi ve gvenilir deney sonulan var ise, basn kazklarnda kazk ykleri bu bilgilerden yararlanlarak hesaplanabilir. Elde yeterli bilginin bulunmamas ve zeminin ta"ma gc ve yklenebilme yetene!inden ku"ku duyulmas veya ta"yc zeminin yeterince gl olmamas halleri ile kazklarn evvelce sa!lanm" bilgilere gre bulunmu" kazk yklerinden daha bykleri ile yklenmeleri istendi!inde deneme yklemelerine ba"vurulur. ekme kazklan ve ankraj kazklarnda ise ok kk kuvvetler d"nda kazk ykleri mutlaka deneme yklemeleri ile tesbit edilmelidir. Ykleme denemelerinde, temel kazklarnn "uur yk de!enleri bulunur. Sonra bu snr yklerinden ve yapda sz konusu olan yk hali de gz nnde tutularak. Madde 1.3.3'de akland! gibi bulunacak emniyet katsaylarna blnmesi yolu ile kazk ykleri hesaplanr. Bu hesaplamada : forml kullanlr. Bu formlde : Q cm = Qk k

Q cm=Emniyetli kazk yk. Q k =Kazk snr yk k =Emniyet katsays dr.

".3." - Kazk Snr Yklerinin Deneme Ykleri ile Bulunmas

Deneme yklemesi, bir temel kaz! (ekme veya basn) zerinde kademeli olarak giderek artan ykler uygulanarak ve her yk kademesinde meydana gelmi" olan d"ey yer de!i"tirmeler (basn kazklarnda oturma ekme kazklarnda ykleme) tesbit edilerek yaplr. Bu denemede kaz!a uygulanan ykler ile bunlara kar"lk kazkta olu"mu" bulunan toplam d"ey yer de!i"tirmeler bir eksen takmnda gsterilerek deneme yklemesinin yk -oturma (ykselme) e!risi elde edilir (#ekil-5). Ykleme denemesi srasnda kazklarda gzle grnen oturmalar (ekme kazklarnda ykselme) olu"turan veya oturma veya ykselmede nemli art"lara sebep olan yk snr yk (Qk ) dr. Snr yk Qk #ekil - 5'de grlen yk - oturma (ykselme) e!risinde d"ey yer de!i"tirmelerde yk art"na oranla nemli derecede fazla art"n grld! ve e!rinin te!etinin e!iminde birden nemli artmalarn olu"tu!u noktasndaki yk de!eridir. Deneyde ve e!rinin incelenmesinde bu durum kesinlikle fark edilemiyor ve snr yk de!erinin bu "ekilde bulunmas mmkn olmuyor ise, delme kazklarda 2 cm 'lik toplam oturma olu"turan, akma kazklarda ise kazk apnn % 2,5'u kadar (0,025 d) kalc oturma (ykselme) meydana getiren yk, snr yk olarak kabul edilir. Ykleme denemelerinde yk - oturma e!risi zerinde snr yk de!erinin teshiline yarayacak bir krklk olu"mam" bulunmas vo toplam kme miktarnn yukarda belirtilen de!erlere ula"amam" olmas halinde, kaz!a yklenebilmi" olan e: byk yk, snr yk olarak alnr : Q max=Qk Ancak, deneme yklemesi bir sre sonra tekrarland!nda, daha byk bir yke ula"myorsa, bu son ve daha byk yk snr yk olarak kabul edilerek hesap yaplr. Bu "ekilde tesbit edilen snr yk de!erlerinden, Madde 1.3'de akland! gibi hesaplanacak kazl ykleri, yapda herhangi bir oturma veya ykselmeye neden olmamal ve yapnn kullanl" ile konstrksiyonuna zarar verebilecek farkl oturmalar olu"turmamaldr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu yk, kaz!n zemin d"nda ve serbest kalan blmnn uzunlu!u gz nne alnd!nda, burkulma dayanmnn a"lmasna veya kazk yapmnda kullanlan malzemeye gre belirecek emniyet gerilmesi de!erinin stnde zorlanmasna sebep olmamaldr. Deneme kazklarnn tertiplenmesi, bunlarn snr ykleri, ileride yapnn yklerini ta"yacak gerek temel kazklarnda bulunabilecek snr ykleri ile yakla"k olarak ayn de!erde olacak "ekilde yaplmaldr. Deneme yklemesi sonularna gre va Madde 1.3 uyarnca hesaplanan kazk ykleri, tasarm ve uygulamada esas alnmal va bu suretle hesap ve tasarm ile uygulama arasnda uygunluk sa!lanmaldr.

".3.2 - Yk Halleri
Kazk temellerin tasarmnda, snr yklerden kazk yklerinin hesaplanmasnda emniyet katsaylar a"a!daki yk hallerine gre tesbit edilir. I. Yk Hali : Yapnn kendi yklerin ve normal harekeli yklerin (rzgr yk dahil) tesir etmesi hali I. yk haildir. II. Yk Hali : Yapda I. yk haline ilveten e"itli nedenler-Is etki yapan geici ve byk hareketli yklerin (in"aa safhas ykleri) tesir etmesi hali II yk halidir. III. Yk hali (zel hal) Yapda II. yk haline ilaveten e"itli nedenlerle olu"acak beklenmeyen yklerin i"letme safhasnda para d"mesi hali) tesir tmesi hali III. yk halidir.

".3.3 - Emniyet Katsays

Deneme yklemesi sonularndan Madde 1.3'de akland! "ekilde kazk yklerinin hesaplanmasnda kullanlacak emniyet katsaylar, kaz!n ekme veya basn kaz! oldu!unu ve yapda gznnde bulundurulmas gerekli yk haline gre izelge-1'-de gsterilmi"tir. Emniyet katsays olarak izelge - 1'de gsterilenlerden daha kk de!erlerin kullanlmas, yani daln byk kazk yk de!erleri gerekti!inde, ayn zeminde ve kullanlmas tasarlananlar ile ayn cinsten kazklar zerinde birka deney yklemesi yaplm" bulunmaldr. Bu "ekilde yeterli sayda ykleme deneyi yaplm" olmas halinde her ykleme deneyinde bulunan srr yk de!erlerinin aritmetik ortalamas alnarak, kazk yknn hesaplanmasnda esas kabul edilecek snr yk de!eri bulunur. Ancak bu halde, en kk ve en byk snr yk de!erlerinin ortalama de!erden fark, ortalama de!erin %30 undan fazla olmamaldr. Farkn % 30'u amas halinde on kk snr yk de!erinin 1,2 kat alnarak hesaplarda esas olacak snr yk de!eri bulunur. izelge - 1'de ekme.kazklan iin verilen emniyet katsays de!erleri, mnferit ve di!er kazklardan yeterince uzaktaki ekme kazklar iin geerlidir. kme kazklar, bir kazk grubunun yaknnda bulunuyorsa ve ekme kazklarnn etkiledi!i zemin blm di!er kazklarn etkiledi!i zemin blm ile m"terek ise veya ekme kaz!n etkiledi!i zemin bolm ile yakndaki di!er kazklarn etkiledi!i zemin blm birbirleri ile kesi"iyorlar ise, ekme kaz!nda kabul edilecek kazk yk de!eri yeterince azaltlarak emniyet sa!lanmaldr. Titre"im ve sarsnt etkileri, kazklarda oturma miktarlarnn artmasna ve bu nedenle de kazk, ta"ma gcnn azalmasna sebep olur. Bu bakmdan, hareketli yklerin iinde sarsnt ve titre"im etkileri olanlarn nemli yeri bulunan yaplarda emniyet katsaysnn tespitinde ok ihtiyatl davranmal, gerekti!inde bu konuda uzman olan ki"i veya kurumlarn bilgisine ba"vurulmaldr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

".4 - YKLEME DENEMES!N!N YAPILMASI

".4." - Genel Esaslar
Kazklarda ykleme .denemeleri Madde 1.3'de belirtilenlere uygun olarak yaplmal ve ykler ile olu"turduklar oturma veya ykselme miktarlar, ilgili maddelerde belirtildi!i gibi yeterli duyarlkta llerek, snr ykleri yelerince shhatli olarak bulunmaldr. ZELGE " Snr Yklerinden. Kazk Yklerinin Bulunmasnda Emniyet Katsaylar (k) Kazk e"idi Emniyet Katsays (k) Sra No. Deneme Yklemesi Yaplan I nci Yk II nci Yk III nc Yk Ayn #art- Hali Hail Hali lardaki Kazk Says

Basn Kazklan

1 2

1 2 1 2 2

2 1.75 2 2 1.75

1.75 1.5 2 1.75 1.75

1.53 1.33 1.75 1.53 1.53

2/1 E!ime 1) ekme Kazklan Kadar 2/1 E!im 1) $in

3 4 5

Zaman zaman ekme ve basn 6 kar"snda kalan kazklar

1.75

1) E!imi 2/1 ile 1/1 arasndaki kazklar iin emniyet katsays, e!im asna gre 4. ve 5. sradaki de!erler arasnda enterpolasyon yaplarak bulunur.

Bu i"te kullanlacak deneme kazklarn, gerek malzeme ve yapm sekli gerekse biim ve boyutlar asndan, yapda kullanlmas tasarlanan kazklarn tamamen ayn olmas sa!lanmal, zemin zelikleri, ta"yc zemin derinli!i, zemin suyu oran asndan yeterince benzerli gerekle"mi" bulunmaldr. Ykleme denemesinin uygulanaca! kazklarn says ve zemine da!lm, yapnn "ekline ve zeminin yapsna ba!ldr. Yap temelinin kaplad! alanda zemin zeliklerinde de!i"ikliklerin beklendi!i ksmlarda en az birer deneme kaz! bulunmaldr. nemli yaplarda, en kesit "ekli, malzemesi, yapm biimi vb. bakmdan de!i"ik her kazk e"idi iin en az 2 deneme kaz! dzenlenmeli, zeminde farkllklarn grlmesi veya beklenmesi halinde bu say yeterince arttrlmaldr. Deneme kazklarnn aralarndaki veya deneme kazklan ile di!er kazklar arasndaki serbest aralk 2,5 m'den kk olmamak zere kazk apnn 4 katndan az olmamaldr. Deneme kazklarnn bulundu!u ksmdaki zeminin yeterince tannabilmesi iin bu kazklar bir veya daha ok sayda sondaj deli!inin yaknnda bulunmal, civarda sondaj deliklerinin bulunmamas halinde ykleme deneyenden nce kazk yaknna en az bir sondaj deli!i alm" ve zemin hakknda gerekli bilgiler alnm" olmaldr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bir deneme kaz!nda hem basn ve hem de ekme denemesi yaplacaksa nce basn denemesi yaplmaldr. Deney ykleri kaz!a ve yapya herhangi bir zarar vermiyor ise. deneme yklemeleri deneme kazklan yerine yapnn gerek kazklan zerinde de yaplabilir. Basn kazklarnda ykleme denemesi srasnda kaz!n byk bir ksm akta ve serbest olarak kalyor ise burkulma emniyeti gzden uzak tutulmamal va gerekti!inde burkulmann nlenmesi konusunda tedbir alnmaldr.deneme yk de!erinin, kaz!n tasarmnda ngrlen ykn 2 katm a"mamas sa!lanmaldr. Bu kazklarda, denemede snr yk de!e: ine ula"lmas gerekmez.

".4.2 - Uygulama Esaslar

Ykleme denemesi yaplacak kazklarn herbirinin yapmnda, yapnn gerek temel kazklan iin dzenlenen formlar aynen dzenlenmelidir Ykleme denemesi akma kazllarda yaplacak ise, TS 3133'da belirtilen zel Form, delme kazklar sz konusu oldu!unda ise TS 3138'de aklanan form dzenlenmelidir. Ykleme denemesi yaplacak akma kazklarn her-biri iin TS 3139'da belirtilen kazk akma detayl formu hazrlanmal va ayrca akma i"lemi srasnda. "ahmerdann her on vuru"unda kaz!n zemine girme miktar llmeli ve TS 3133'da verilmi" bulunan akma diyagramna i"lenerek belirtilmelidir. akma i"lemine herhangi bir neden ile ara verilmi" olmas halinde bu husus da formlarda aklanmaldr. akma kazklarda deneme yklemesine, aklma i".nin b timinden hemen sonra ba"lanmamaldr. Deneme yklemesine ba"lanlmas iin, aklma i"leminin bitmesinden sonra, kohezyonsuz zeminlerde en az 3 gn ve kohezyonlu zeminlerde ise en az 3 hafta beklenilmelidir. Deneme yklemesinde, yklerin kazk eksenine paralel olarak etki etmesine ve kaz!n sallanp devrilmemesine zen gsterilmeli, deneme ykleri arpmamz olarak yava"a arttrlp azaltlmaldr. Sert darbe ve zellikle titre"imlerin olu"masndan kanlmal ve ykleme aletlerinde bu hususta gerekli tedbirler alnmaldr. Ykleme deneyinde yk kademeli yk - oturma e!risi ile bu e!rinin kazk snr yk de!erini gsteren krlma noktas ak seik grlebilecek "ekilde dzenlenmelidir. Bu ykleme kademelerinde, kazktaki oturma veya ykselme durana kadar yk de!i"tirilmemeli, deneme kaz!nn hareketi tamamen durduktan sonra ikinci bir ykleme kademesine geilmelidir. Kademeler, denemenin yapld! kazklarda hzl ve byk miktarda oturma veya ykselmeler olu"mayacak "ekilde ayarlanmal ve kazk larda hzl harekatlara engel olunmaldr. Denemede, deney yknn olabildi!ince snr ykne kadar arttrlmas sa!lanmaldr. Deneyde, kazklarda meydana gelecek oturma veya ykselmeleri en az 0,3 mm duyarlkla gsteren bir alet bulunmaldr Ayrca, basnc olu"turan hidrolik presin gstergesine ek olarak uygulanan deney ykn ve telenmeleri lecek bir dzen bulunmaldr. Btn bu l aletlerinin ve ykleme donatmnn kapasitesi, deney serisine uygun ve yeterli olmaldr. Ykleme denemesi yaplan kazklar, ister basn ister ekme kaz! olsun, istenmeyen a"n oturma ve ykselmeleri veya snr ykne ula"ld!n zamannda ve gecikmeden fark edebilmek iin, deneme ykleri ile bunlarn olu"turdu!u oturma veya ykselmeler hi beklenilmeden yk - oturma e!risine i"lenmelidir. Ykleme denemelerinde #ekil-6'-da grlen yk - oturma ve zaman - oturma diyagramlar hazrlanmaldr.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

".4.3 - Deneme Yklemce! Raporlar

Kazk ykleme denemeleri ve bunlarn sonulan, hazrlanacak bir ykleme raporunda belirtilir. Bu ykleme raporunda en az : Yapnn vaziyet plnnda, deneme kazklarnn vo civardaki sondaj kuyularnn yerleri, Zemin suyu durumu ve zemin suyu kotu, Civardaki sondaj kuyularndan alman numunelerin zemin mekani!i deney sonulan, Deneme kazklarnn boyut, "ekil ve e"itleri ile kazk ucunun "ekil ve boyutlar, Deneme kaz!nda kullanlan malzeme zelikleri, Betonarme ve n gerilimli beton kazklarla yerinde dklen kazklarda, beton kar"m ve da yanm ile donat cins ve miktar Kaz!n zemindeki yerine yerle"tirili"i hakknda geni" bilgi, kazk zemin son kotu hakknda bilgiler bulunmal ve delme kazklar iin TS 3138'de verilen form ve akma kazklar iin TS 3139'de verilen detayl orm ila akma diyagram verilmelidir. Bunlara ilveten, btn kazklar iin Form A dzenlenmeli ayrca, ykleme deneyi ile ilgili olarak #ekil - 6'da grlen zaman - oturma ve yk - oturma e!rileri il 3, ykleme deneyinde nemli grlen di!er hususlar belirtilmelidir.

2 - TRK STANDARTLARININ UYGULANMASI HAKKINDA TZK HKMLER!NE GRE YAPILACAK !#LEM

Bu standardn hkmlerinin yerine getirilmesi proje, hesap ve uygulama safhalarnda sorumlu kurulu"larca denetlenir.

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

#EK!L -" akma kazklarda kazk ucunun altnda bulunmas gerekli minimum ta%yc zemin kalnlklar.

#EK!L-2 Delme kazklarda, kazk ucunun altnda bulunan gerekli minimum ta%yc zemin kalnlklar.

10

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

#EK!L-3 akma kazklarda minimum kazk aralklar.

#EK!L-4 Delme kazklarda minimum kazk aralklar.

11

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Ok=Snr yk iin kalc oturma O max=Maksimum oturma #EK!L -5 Yk -Oturma (ykselme)

12

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

#ekil 6-Zaman - Oturma va Yk Oturma Diyagram rne$i

13

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

FORM -A
Deneme Yklemesi Hakknda Protokol: ......... Basn Deneyi ekme Sahife No..........

Yapmc Firma

#antiye Kazk No. Kazk Cinsi Kazk Boyu Toplam Zemin iinde Zemin d"nda lme cihazna kadar Zaman Saat l=..........m l0=.........m 1 l =.........m D"nceler

Yk Q 1. lm Manometre No . . lme aral! 0~..........bar ***) 2 Piston alan :A= cm bar***) MH MN****) 2. lm

Oturma veya Ykselme 1.lme cihaz No........... Okuma s1

2. lme s= cihaz No ......... ..... Okuma s2

Ykleme sresi

mm

mm mm

mm

mm

min h

min.

Ba"lang Biti"

Tarih

Saat

Hava

Scaklk

Su seviyesi

..... ............19...... .................... ..................... ...................... Denemeyi yapan Firmann sorumlusu *)Hidrolik pres kullanlyorsa **)Kontrol lm yaplmas veya ba"ka bir lm metodu kullanlmas 2 halinde ***)1 bar=0,1MM/m ****)1MN~100 ton

14

UDK 624.154

TRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Numaras TS 3168 TS 3169 Tarihi Nisan 1978 Nisan 1978

15