Вы находитесь на странице: 1из 115

Pequea Historia de Inglaterra

G. K. Chesterton

Pequea clave para la Pequea historia

Adems de las notas que acompaan a esta obra, conviene que el lector no familiarizado con la historia inglesa recorra las siguientes lneas, donde se ha procurado extractar los hechos absolutamente indispensables para la inteligencia de la Pequea historia. La provincia de Britania Redondeando cifras, la romanizacin de la provincia de ritania abarca del ao !" a. #. $. al %!" de la &ra vulgar. #ulio $'sar hizo un tanteo militar en la ritania el ao !! antes de #. $., ( al ao siguiente volvi. )a verdadera conquista romana comenz en %* a. #. $., ba+o Aulio ,lautio. A principio del siglo -, la ritania queda cortada de Roma por una doble causa. /0 )a conquista de las 1alias por los teutones2 las 1alias eran el camino entre 3nglaterra ( Roma2 40 )as invasiones de laxos, anglos ( +utos en 3nglaterra. &l re( britnico -ortigern les haba llamado para que le a(udaran a contener la furia de los salva+es pictos de &scocia ( de los piratas irlandeses2 pero los aliados no salieron ms de 3nglaterra. &ntre tanto, Roma (a haba de+ado all algunas simientes de cristianismo. La era de las leyendas. La derrota de los brbaros. )a 'poca del dominio anglosa+n va de %!" a /"/5. $hesterton subra(a los dos grandes hechos espirituales de esta 'poca. /0 )a enorme produccin legendaria, la efervescencia de la fbula2 ( 40 )a lucha ( triunfo final del cristianismo contra las divinidades furiosas de los brbaros invasores. 6e aqu, por otra parte, los hechos polticos que sirven de fondo a estos hechos espirituales. )os dos +efes sa+ones, 6orsa ( 6engist, tratan con -ortigern ( se establecen en la isla de 7hanet. ,oco despu's, 6engist asienta en 8ent su reinado. &l misterioso Arturo, figura mtica en quien se descubren los rasgos de una divinidad c'ltica, combate 9 dice la le(enda9 contra los invasores sa+ones, ( muere a manos de ellos. :iglos despu's, la figura de Arturo resurgir como centro del ciclo bretn de le(enda caballeresca, cristianizndose como la le(enda del 1rial. &n tanto, los invasores penetran ( establecen centros, reinados, en el ;orte <;orthumbria0, en el :ur <:ussex0, en el &ste <&ssex0, en el =este <>essex0. &l catolicismo avanza sobre ellos en dos olas, que al principio parecen chocar ( al fin se funden en la lnea ortodoxa. /0 ?na ola viene del =ccidente, de 3rlanda, de la catedral de 1lastonbur(, donde las primeras aguas cristianas se haban conservado sin merma. 40 =tra ola viene del =riente, con la misin romana de :an Agustn. &ste, en !@A, convierte a los sa+ones de 8ent, ( es el primer arzobispo de $anterbur(. ,ropagacin de monasterios ( gran actividad conventual. &gberto, re( de >essex, unifica a 3nglaterra ba+o su cetro. ,ero, a principios del siglo 3B, sobrevienen nuevas invasiones danesas que amenazan CdesbautizarD la tierra. &n EA/, el Cbuen sa+nD, que dice FicGens 9Alfredo el 1rande9, derrota, tras varios aos de lucha, a los daneses ( hace bautizar a su +efe 1uthrum. )os daneses triunfarn al fin, puesto que (a en /"/5 el re( de 3nglaterra es un dan's 9$anuto92 pero $anuto gobernar en nombre de
2

$risto2 de suerte que el verdadero triunfo de Alfredo 9explica $hesterton9 consiste en haber impuesto el bautismo a los invasores. San Eduardo y los reyes normandos. Aos /"/5 a //E@. &ra que va de la conquista normanda hasta la cruzada de Ricardo $orazn de )en. )a transicin del re( dan's de 3nglaterra al conquistador normando de 3nglaterra es la historia de un pretexto diplomtico que favorece una invasin militar2 ( esto acontece conforme a la diplomacia del tiempo, que era cierto cdigo de honor sobre la palabra empeada ( los deberes de armas. 6e aqu la historia. &duardo el $onfesor prometi su sucesin al heredero del ducado de ;ormanda. 6arold, otro posible sucesor de &duardo, ofrece respetar aquella promesa. ,ero a la muerte de &duardo, se declara re(, faltando a su palabra. 1uillermo 9vasallo del re( de Hrancia ( duque de ;ormanda, llamado ms tarde 1uillermo el $onquistador9 le obliga por las armas a cederle el trono, al cual se consideraba con derecho. ,ero 1uillermo 9advierte $hesterton9 fracasa en su intento de hacer de 3nglaterra una monarqua unida, a la manera de Hrancia. )o heredan sus enconados hi+os. primero gobierna 1uillermo 33, Rufo o el Ro+o, llamado tambi'n arbarossa2 ( tras 'ste, &nrique 3, o eauclerc <que equivale a Cfino letradoD0. I despu's 3nglaterra se divide en un caos feudal, donde sobrenadan, como pueden, &steban de lois ( &nrique 33, primero de los ocho re(es de la casa ,lantagenet. La era de las Cru adas. $hesterton describe el ambiente de las $ruzadas, ( pasea por varias 'pocas de la historia inglesa, igualmente dominadas por la fascinacin de #erusal'n. ,ero se refiere, sobre todo, a la primera cruzada, la cruzada de Ricardo 3, $orazn de )en, sucesor de &nrique 33. Fura esta cruzada de //@" a //@%. &s la primera experiencia del alma inglesa hacia el conocimiento de lo remoto. el principio de la epope(a naval britnica. &uropa era entonces una sola nacin, ( la 7ierra :anta el frente enemigo por conquistar. )a preocupacin de las $ruzadas dura hasta los das de &nrique -3 <ao /%A/0. El problema de los Planta!enet. &l autor retrocede al reinado de &nrique 33, que precedi a $orazn de )en, ( aun alude de paso a 1uillermo 33, el Ro+o, ( sus disputas con el arzobispo Anselmo, a HulG de An+ou 9que figura ba+o &nrique 3, eauclerc9 ( a &steban de lois, predecesor de &nrique 33. &ste gobierna de //!% a //E@. &ntre los sucesos de su reinado sobresale la contienda que sostuvo con 7oms de ecGet, arzobispo de $anterbur( desde //54, quien quera imponer al monarca ciertas prerrogativas eclesisticas. &n //A", los hombres de &nrique 33 dan muerte a ecGet. )a le(enda le transforma en :anto 7oms de $anterbur(. $hesterton, para estudiar el carcter de este hecho, prefiere examinar lo que de 'l queda en las tradiciones del siglo B3-, segJn el testimonio literario de $haucer <$uentos de $anterbur(0. )a muerte de ecGet 9dice9, es el primer acto hacia el quebrantamiento del poder central en 3nglaterra. ena+ena al re( el amor del pueblo. &ste descr'dito moral de la monarqua se nota ms en la 'poca del segundo hi+o de &nrique. #uan :in 7ierra. <&l autor salta aqu el reinado de Ricardo $orazn de )en, de que ha tratado en el anterior captulo, ( en torno al cual ha construido su Cteora de la cruzadaD0. #uan gobierna de //@@ a /4/5. &n este tiempo, los barones obtienen de 'l la $arta Kagna </4/!0, que establece constitucionalmente los privilegios de los nobles ( ciertas garantas +urdicas, en detrimento del poder desptico del re(. a+o &nrique 333, sucesor de #uan, los, barones,
3

capitaneados por :imn de Kontfort, exigen la confirmacin de la $arta Kagna, (, por la violencia, obligan al re( a acatarla. Kontfort funda as una especie de poder parlamentario frente al re(. ,ero es derrotado ( muerto por las huestes del re( en la batalla de &vesham </45!0. &n la tradicin po'tica de los tiempos medios, Hrancia es Cla dulce HranciaD2 $astilla, C$astilla la gentilD2 3nglaterra, por antonomasia, Cla alegre 3nglaterraD. "#u$ quiere decir la ale!re %n!laterra& Aqu $hesterton diserta sobre los aspectos risueos de la vida medieval, ( describe, especialmente, la organizacin de las libertades populares, mediante el sistema de los gremios ( privilegios ( sus muchas venta+as2 la aparicin de la clase campesina ( las nuevas condiciones de la vida rural2 las propiedades comunales de gremios, parroquias ( monasterios2 el gran desarrollo annimo del arte, todo caracterstico de los Jltimos siglos medios. )a organizacin del ,arlamento a que se refieren las Jltimas lneas del captulo tuvo lugar ba+o &duardo 3 9sucesor de &nrique 3339 el ao /4@!. La nacionalidad y las !uerras con 'rancia. &l autor estudia aqu las causas que determinaron la formacin de los sentimientos nacionales en la &uropa medieval ( los primeros efectos que esto produce en el reinado de &duardo 3, sucesor de &nrique 333. &n /4@/ se celebra en ;ortham un parlamento sobre la sucesin escocesa, ( &duardo, el rbitro, decide, como en la fbula, apropiarse el ob+eto de la disputa. &ntre los pretendientes, #ohn alliol ( Robert ruce, da la razn al primero, pero recordndole que es su vasallo. &l incipiente nacionalismo escoc's acaba por irritarse ante las obligaciones del vasalla+e, ( &scocia se subleva. >allace es el campen de los sublevados. &ntre 'stos iban Robert ruce, el nieto <futuro re( de la &scocia independiente0, ( $om(n, sobrino de alliol. alliol haba sido desterrado a ;ormanda. a+o &duardo 33 </*4*0 se firma una tregua con &scocia. ,ero la causa escocesa triunfar con Robert ruce, el nieto, ba+o &duardo 333 </*4E0. 6asta aqu el nacionalismo escoc's. a+o el mismo &duardo 333, que asciende al trono en /*4A, el nacionalismo franc's tiene una poderosa manifestacin. en /**A, &duardo 333 comienza la campaa de Hrancia, campaa provocada tambi'n por un conflicto de pretensiones dinsticas. )as guerras con Hrancia afirman el sentimiento patritico, que (a se revela claramente en la victoria de Azincourt </%/!0, ba+o el re( &nrique -. &ste abril del sentimiento patritico coincide 9dice $hesterton9 con el octubre de la sociedad medieval. &l captulo recorre, ms o menos, el perodo de /4A4 a /%*/, ao en que muere #uana de Arco, la herona de Hrancia. La !uerra de los usurpadores. &l autor retrocede un poco para destacar otros aspectos de la 'poca, ( luego adelanta algunos aos ms. Fe suerte que el captulo abarca desde la monarqua de Ricardo 33 </*AA0 hasta la cada de Ricardo 333 ( la subida de los 7udor </%E!0. ,rimero, una sublevacin del pueblo, de los labriegos, ( despu's, una serie de usurpaciones ( rias por la corona, dan carcter al ciclo. )a sublevacin acontece en /*E/, ba+o Ricardo 33, provocada por las cargas impuestas a la poblacin campesina ( los males ( pobrezas de la larga guerra de Hrancia. &l re( est dispuesto a transigir, pero el ,arlamento se lo impide. &l ,arlamento, que haba brotado de los gremios del pueblo, es (a una secta aristocrtica. &l re( (a no es intocable. &l duque de 1loucester se hace +efe de la oposicin parlamentaria. &l re(, en /*@A, se apodera del duque, que muere en la prisin, castiga a los amigos de 'ste e inaugura, con el golpe de &stado a
4

que se refiere el autor, un gobierno desptico, desconociendo ciertos actos anteriores del ,arlamento. ,oco despu's, el re( destierra a Hrancia a &nrique de 6ereford < olingbroGe0, hi+o del duque de )ancaster. &n /*@@ conduce una expedicin a 3rlanda, de+ando de regente al duque de IorG. &nrique de 6ereford vuelve de Hrancia, obtiene la sumisin del duque de IorG, ( cuando Ricardo 33 regresa, ha perdido el reino, ( se ve obligado a abdicar. &l ,arlamento erige en monarca a &nrique de 6ereford, primer re( de la casa )ancaster, que gobierna ba+o el nombre de &nrique 3-. &ste ( los dems monarcas de su casa <&nrique - ( -30 se esfuerzan por gobernar ba+o el conse+o del ,arlamento. &n tiempos de &nrique -3, el duque de IorG 9que alegaba pretensiones al trono9 rivaliza en el poder con el conde de :omerset, ( esta rivalidad acaba por engendrar la 1uerra de las Fos Rosas </%!"L/%A/0. la lanca <)ancaster0 contra la Ro+a <IorG0. )as dos casas se disputan el trono. $on el apo(o de >arMicG triunfa IorG. )os monarcas de esta casa son &duardo 3-, &duardo - ( Ricardo 333. $ontra 'ste se levanta &nrique 7udor, ( le derrota en la batalla de osMorth </%E!0. &n adelante, el 7udor gobierna con el nombre de &nrique -33. La rebeli(n de los ricos )*+,-.*--/0. :alvo una alusin a la poltica econmica de &nrique -33, el autor dedica este captulo a los reinados de &nrique -333 ( &duardo -3. &s la 'poca del Renacimiento en la cultura ( de la Reforma religiosa. $omienza a crearse una nueva aristocracia inglesa. $ambian los fundamentos econmicos de la sociedad, en merma de las comunidades populares ( monsticas ( en beneficio de los seores. &nrique -333 <el re( arba Azul0 se constitu(e defensor del ,apa, (a en lo diplomtico ante el re( de Hrancia, (a en lo teolgico ante )utero. &n /!"@, cuando empez a reinar, &nrique -333 se haba casado con $atalina de Aragn. &n /!4E sobreviene una crisis que divide su reinado en dos partes. &nrique se emperra en divorciarse, para contraer matrimonio con Ana olena. &l ,apa, que estaba a la sazn en manos de $arlos - 9sobrino de $atalina9, niega el permiso del divorcio. &ntonces &nrique -333 se declara cabeza de la 3glesia anglicana, rompe con Roma, ( se divorcia de propia autoridad. &n cuanto al fondo, se mantiene, si cabe decirlo, ortodoxo, ( persigue a los luteranos. $onfisca los bienes de los monasterios ( clausura 'stos, por ser los Jltimos reductos de la autoridad papal. &l levantamiento popular que esta poltica produ+o <,eregrinacin de 1racia, /!*A0 es tocado con dureza. &ntre tanto, el re( se ha casado secretamente con Ana olena </!**0, a quien despu's hace coronar como reina. &n /!*5 muere su primera esposa, $atalina. I el /@ de ma(o del mismo ao hace e+ecutar a Ana olena por adulterio, ( al da siguiente se casa con #uana :e(mour. Fel primer matrimonio haba nacido Kara2 del segundo, 3sabel2 del tercero, &duardo, que ser su sucesor inmediato. #uana :e(mour muere. &nrique se casa entonces con Ana de $leves, ( a poco deshace su matrimonio. :e casa con $atalina 6oMard, ( despu's la manda e+ecutar por infiel. Hinalmente, se casa con $atalina ,arr, que se las arregla, como #erezarda, para salvarse, ( aun logra sobrevivir a su terrible esposo. Fe paso, ( segJn los trances de su poltica pJblicoLdom'stica, ha ido desprendi'ndose de sus ministros ( conse+eros. >olse(, Koro, $romMell. &stos dos mueren decapitados2 aquel, preso. &nrique -333 muere en /!%A, ( le sucede su hi+o &duardo -3, que queda ba+o el protectorado del conde de 6etford <de la casa :e(mour0, quien pronto se nombra duque de :omerset ( hace barn a su hermano &duardo de :e(mour. &ste alcanza gran valimiento en la $orte, ( el de :omerset le hace e+ecutar por cargos de traicin al re(. )os nobles se apoderan de la tierra para mantener los ganados, que rinden ms que las cosechas, ( con esto arruinan ( saquean al pueblo. &duardo -3 es (a protestante. Espaa y el cisma de las naciones )*--/1*23/0.
5

Reinados de Kara 7udor ( de 3sabel <Kara, hi+a de &nrique -333 ( $atalina, la primera mu+er2 3sabel, hi+a de &nrique -333 ( Ana olena, la segunda mu+er0. Kara es catlica, ( persigue ( quema a los protestantes2 pero no devuelve a la 3glesia su antiguo poder. :us persecuciones estn como simbolizadas en los nombres de los tres mrtires de =xford. $rammer, Ridle( ( )atimer. &l primero </%E@L/!!50 fue arzobispo de $anterbur(. Nl sugiri a &nrique -333 la idea de atenerse, para su pro(ectado primer divorcio, no a la autoridad del ,apa, sino a la opinin de los letrados de 3nglaterra. &n adelante, le a(ud siempre a deshacerse de sus mu+eres. 7raba+ despu's, ba+o &duardo -3, por la Reforma, ( contribu( a formar el )ibro de =raciones en lengua inglesa. &l segundo </%E!L/!!!0 sancion, como individuo universitario, el primer divorcio de &nrique -333. =bispo de >orcester, predica la Reforma, por la cual sufre algunos castigos. a+o &duardo -3 renuncia al episcopado ( se dedica a la predicacin ( beneficencia. &l tercero </!""L/!!!0, obispo de )ondres, imbuido en las ideas reformistas, fue capelln de $rammer ( de &nrique -333. Ouiso defender las pretensiones de )ad( #uana 1re( al trono de 3nglaterra. Kara 7udor hizo decapitar a #uana 1re( en /!!%. &n /!!E, 3nglaterra pierde $alais, ba+o el ataque del duque de 1uisa. a+o la reina 3sabel, 3nglaterra cobra conciencia de su fuerza. Ferrota la armada 3nvencible </!EE0, ( aparece (a como una potencia cismtica, al lado de otras naciones del ;orte. )a reina 3sabel fue llamada la Reina -irgen, sin duda, como dice FicGens, por Cel profundo disgusto con que vea que se casara la genteD. La era de los puritanos. Fesde la segunda mitad del siglo B-3, ba+o la reina 3sabel, comienza a crecer el movimiento puritano, empeado en CpurificarD a la 3glesia de los abusos papales. a+o los &stuardo </5"*L/5EE0, el puritanismo se desarrolla. &n /54", una partida de puritanos <los C,adres peregrinosD0 se embarca hacia la nueva 3nglaterra, en busca de la libertad religiosa. haba comenzado la lucha entre los &stuardo ( los puritanos, de que habla $hesterton2 culmina en la decapitacin de $arlos 3. )os sucesos entre 3nglaterra ( &scocia a que el autor se refiere, pueden resumirse as. en tiempos de la reina 3sabel, Kara &stuardo, la reina de los escoceses, tena pretensiones al trono de 3nglaterra. &l ,apa, que desconoca a 3sabel, apo(aba a Kara &stuardo. &sta era esposa del heredero de Hrancia ( contaba con el apo(o de Hrancia. )a situacin se agrava cuando su esposo asciende al trono franc's <Hrancisco 330. #ohn 8nox ( otros reformistas propagan el protestantismo en &scocia con cierta ferocidad. Hrancisco 33 ( Kara &stuardo son catlicos, ( envan tropas francesas a &scocia para defender los monasterios. Fominado el protestantismo en &scocia, las tropas francesas podran continuar combatiendo en 3nglaterra, ( acaso conquistar a 3nglaterra. )a congregacin de los protestantes en &scocia pide ( obtiene el auxilio militar de 3sabel. Kuerto Hrancisco 33, Kara vuelve a &scocia. )a lucha, sorda, se prolonga entre la catlica Kara ( la protestante 3sabel. )os descontentos de &scocia se pasan a 3nglaterra, donde 3sabel les protege ms o menos abiertamente. Fel matrimonio de Kara con )ord Farnle( nace #acobo, futuro re( de 3nglaterra. Kuere Farnle(2 el pueblo considera a Kara cmplice de su muerte. I Kara, que tena el defecto contrario al de 3sabel, se casa con othMell. )os nobles escoceses se unen para defender de othMell a #acobo, el heredero2 ( acaban por poner presos a othMell 9que muere loco9( a Kara, que es obligada a abdicar en el poder, a su hermano el conde de Kurra(. Kara logra escapar, ( se refugia en 3nglaterra </!5E0, donde vivir prisionera, de castillo en castillo, diecinueve aos ms, tratando en vano de defenderse de las acusaciones que pesaban sobre ella. &n torno su(o se agita la conspiracin. 6a( levantamientos catlicos sangrientamente reprimidos. &l ,apa ( otros soberanos piensan en derrocar a 3sabel, poniendo a Kara en su lugar. &l duque de ;orfolG, que deseaba casarse con Kara, tercia en el complot, ( acaba en el cadalso </!A/0. I mientras estos sucesos
6

abran el abismo entre protestantes ( catlicos, llegan de ,ars las nuevas de la noche de :an artolom' ( la matanza de hugonotes </!A40. Hinalmente, en uno de tantos complots, Kara aparece claramente comprometida, ( es +uzgada ( decapitada </!EA0. Al ao siguiente, 3sabel derrota a la Armada 3nvencible. A 3sabel sucede, en /5"*, #acobo 3. hi+o de Kara &stuardo, ( con 'l ascienden al trono de 3nglaterra los &stuardo. #acobo 3, /5"*L/54%2 $arlos 3, /54!L/5%@2 tras la decapitacin de 'ste, ha( una interrupcin, en que gobiernan, con ttulo de C)ord ,rotectora, =liver $romMell, primero, ( despu's, su hi+o Richard2 ( luego, expulsado 'ste, se reanuda el gobierno de los &stuardo con $arlos 33, /55"L/5E!, ( termina con #acobo 33, depuesto en /5EE ( muerto en /A"/. El triun4o de los 5hi!s. 3. )a Restauracin </55"L/5EE0. )os &stuardo $arlos 33 ( #acobo 33. a0 :u poltica religiosa, de catlicos esc'pticos, no comprendida por un pueblo cada vez ms protestante, (, en todo caso, mu( partidario (a de su 3glesia nacional anglicana. &l pueblo cree ver conspiraciones en todos los centros catlicos. b0 :u poltica internacional, inclinada a Hrancia, les convierte en +efes de la oposicin de sus propios 1obiernos. &l solo nacimiento del hi+o de #acobo 33, ( la posibilidad de un heredero que continJe la poltica de los &stuardo, hace que los nobles acudan a 1uillermo de =range, nieto de $arlos 3. 33. )a Revolucin. 1uillermo de =range <en el trono, 1uillermo 3330, prncipe holand's, desembarca en 7orba(, el ! de noviembre de /5EE. #acobo 33 hu(e a 3rlanda. ?na hi+a de #acobo 33, Ana, sucede a 1uillermo en /A"4. A la muerte de 'sta, asciende al trono un prncipe alemn de 6annover, #orge 3 </A/%0. &l paso de 1uillermo a #orge, con la transicin de la reina Ana, es para $hesterton el paso de la 'poca en que el ,arlamento necesita todava de un monarca fuerte a la 'poca en que (a le conviene me+or un hombre d'bil en el trono. I $hesterton pone como e+emplos de la conducta de los nobles de aquel tiempo a $hurchill <Karlborough0 ( a 6enr( :t. #ohn < olingbroGe0. $hurchill </5*"L/A440 representa la traicin a #acobo 33, la traicin a los irlandeses en )imericG </5@/0 ( a los escoceses en 1lencoe </5@40. &n el ministro olingbroGe </5AEL /A!/0 se encarnan la tendencia monrquica ( la inclinacin a Hrancia. &n el examen de su poltica ( de la de $hatham nos lleva a los reinados que siguieron al primer #orge. #orge 33 </A4A0, #orge 333 </A5"0. $hesterton advierte que la poltica inglesa, con los >higs del siglo B-333 9los aristcratas liberales9, se acercaba a ,rusia. La !uerra con las !randes 6ep7blicas. 7ras algunas consideraciones sobre el carcter sinceramente retrico de la 'poca, en torno a las figuras de polticos ( oradores <;elson, ,atricG 6enr(, urGe, #unius, >alpole0, el autor hace ver cmo estos >higs 9slo liberales en el sentido aristocrtico de la palabra9 se ponen en lucha contra la RepJblica (anqui ( contra la RepJblica francesa. 7odo esto ba+o #orge 333, cu(o reinado va de /A5" a /E/@. )a declaracin de la independencia (anqui se hizo en % de +ulio de /AA5. Al llegar a ;apolen, a la guerra de &spaa ( la colaboracin de 3nglaterra, a los nombres de >ellington ( de ;elson, el asunto de la Pequea Historia se nos vuelve familiar ( sobra todo comentario cronolgico. La aristocracia y los descontentos.
7

7ransicin del siglo B-333 al B3B, que llega hasta la era de la reina -ictoria. <#orge 333, /A5"L/E/@2 #orge 3-, /E4"L/E*"2 1uillermo 3-, /E*"L /E*52 -ictoria, /E*AL/@"/0. )a clase propietaria lucha contra la aristocracia, ( ambas se echan en cara la situacin de la clase obrera, la cual 9a su vez9, lucha como puede por un poco de bienestar. &sto se resuelve en una guerra parlamentaria en torno a las reformas que proponen uno ( otro bando. $hesterton alude especialmente. /0 a la aprobacin de las bases fabriles, de /E54 en adelante, que tendan a me+orar la situacin del obrero, en cuanto a las condiciones higi'nicas del traba+o, la edad, las horas Jtiles, etc. &ste movimiento se prolonga por todo el siglo. 40 A la derogacin de las le(es de cereales, sobre exportacin e importacin de granos. )as le(es para regular el comercio de cereales datan de &duardo 333. A principios del siglo B3B, los economistas estn convencidos de que estas regulaciones artificiales no hacen ms que sacrificar el inter's comJn al supuesto inter's de algunos terratenientes. &n /E*5 surge en Kanchester un movimiento para derogar este cuerpo de le(es, ( se forma al ob+eto una liga librecambista <AntiL$orn )aM )eague0. ,oco a poco fueron ba+ando las tarifas de importacin </E%*L/E%50, no sin que esto causara trastornos polticos ( vaivenes ministeriales, ( para /E5@ tales tarifas quedaron abolidas. ,osteriormente, el partido conservador ha obtenido que se impongan, transitoriamente, tarifas moderadas. &ntre tanto2 el progreso industrial ha convertido a 3nglaterra en taller del mundo. )as industrias agrcolas, (a florecientes ba+o #orge 333, se desarrollan aJn ms cuando, en /A5A, rindle( une por un canal a Kanchester ( )iverpool, abriendo la era de los transportes acuticos. <)lego a haber unos tres mil canales navegables.0 6acia mediados del siglo B-333, la industria del hierro ( el carbn revoluciona al mundo, dando a 3nglaterra una primaca definitiva. #ames >att, en /A5!, transforma el motor de vapor, de simple +uguete, en corazn de toda industria. I el invento acaece precisamente cuando (a el traba+o manual no bastaba a la demanda fabril. Furante la guerra napolenica, 3nglaterra se alza con el monopolio de las industrias textiles. 7oda esta prosperidad 9dice $hesterton9 slo va aprovechando a la oligarqua2 ( le parece que $obbett lo previ as ( trato de levantar al pueblo contra el industrialismo. )o cual produce una serie de incendios ( saqueos de graneros ( talleres, que 9continJa el autor9 la historia calla, ( que en todo caso fueron reprimidos. &n este cuadro poltico, 3rlanda, mal gobernada ( ansiosa de autonoma, es tal vez la figura ms pat'tica, en quien el malestar cobra dignidad de reivindicacin religiosa. I $hesterton examina la poltica de ,itt, ( la encuentra +ustificada en sus medidas de guerra contra ;apolen, ( equivocada en sus medidas de conciliacin con 3rlanda. ,ara $hesterton, ,itt es el creador de una falsa poltica de seudo unin con 3rlanda. Hue ,itt quien realizo, en /E"", la unin de la 1ran retaa con 3rlanda <que (a antes se le haba unido ( vuelto a separar0. &sta unin fue el remedio de ,itt contra la rebelin irlandesa de /A@E, ( ,itt la logr comprando a los miembros del ,arlamento irland's. 3rlanda, amen de los graves males econmicos que ,itt vio claramente, padeca la necesidad. /0 de una emancipacin religiosa, ( 40 de una autonoma poltica. Fe aquella primera necesidad fue el portavoz Faniel =P$onnell </AA!L /E%A0, que, en /E4@, logro el triunfo de los catlicos irlandeses <libertad religiosa0, ( en /E%/ lucho en vano por destruir la unin con 3nglaterra. )a 3rlanda catlica le llama el C)ibertadorD. Fe la segunda necesidad <6ome Rule0, el instrumento fue $harles :teMard ,arnell </E%5L/E@/0, miembro de la $mara de los $omunes </EA!0, que desarrollo una estrategia de obstruccin continua en defensa de la autonoma de 3rlanda. &n /EE5, equilibrada la proporcin entre liberales (
8

conservadores, da su apo(o a 1ladstone, provoca as la cada de los conservadores, ( obtiene que se presente a la $mara un pro(ecto de 6ome Rule para 3rlanda2 pero el pro(ecto fracasa. &n todo caso, logr arrancar al ,arlamento muchos beneficios para 3rlanda, ( sus partidarios le llamaban Cel re( irland's sin corona. >illiam &Mart 1ladstone </E"@L/E@E0, miembro del ,arlamento desde /E*4, con intermitencias, ( primer ministro en /E5E, es aliado de ,arnell desde /EE5, ( en adelante sigue combatiendo por el 6ome Rule de 3rlanda </E@*. segundo fracaso0. &n 1eorge >(ndham </E5*L/@/*0, conservador, ve $hesterton la continuacin de la poltica de simpata hacia 3rlanda. &n este matrimonio mal avenido, el irland's 9mstico9 se subleva2 el ingl's 9humorista9 tolera ( sonre. La vuelta de los brbaros. ,ara $hesterton, la Revolucin francesa todava no llega a 3nglaterra. )a era victoriana fue una era de inmovilidad, a pesar de pequeos cambios conscientes ( cambios inconscientes algo ms considerables. 7ipo de los primeros. /0 &l plan de reforma electoral de /E*4, arrancado por el pueblo al ,arlamento, que slo aument la fuerza de la clase media ( debilit al traba+ador. C7ratamiento homeoptico de la RevolucinD, dice $hesterton. 40 &n /E55, en+amn Fisraeli <conde de eaconsfield, /E"%L/EE/0 extendi los beneficios de la reforma a los artesanos. ,ero, para $hesterton, esto no fue ms que un engaabobos. (a la clase obrera era lo bastante d'bil para de+arla votar sin peligro, ( (a la oligarqua haba descubierto el secreto de falsear con el soborno las elecciones. *0 &n /EE%, se vot un ,lan de Reforma de carcter (a social, en que por primera vez se conceda al pueblo algo de lo que en /E*4 se le haba escatimado. la plena ciudadana2 ( por primera vez el pueblo irland's fue admitido representativamente en el ,arlamento del Reino ?nido. ,ero $hesterton cree ver la mentira fundamental del nuevo sistema en el hecho de que uno de los primeros actos del nuevo ,arlamento 9hi+o de las reformas9 fue la creacin de numerosos talleres de pobres, que contemporneos tan ilustres como $arl(le ( 7homas 6ood llamaban Cla nueva astillaD. %0 )a le( sobre la Kendicidad </E*%0, cu(os antecedentes datan de los tiempos de la reina 3sabel, ( aun se remontan ms all, ( que regula la recaudacin de fondos de caridad, es para $hesterton un sistema en virtud del cual la pobreza aniquila la ciudadana ( la reduce a la esclavitud prctica. 7ipo de cambio inconsciente. las C7rade ?nionsD, resurreccin del gremio medieval, traen una visin nueva de las realidades sociales. )a clase dominante, para resistir al socialismo, hace concesiones. la ms importante, las le(es de :eguros del 7raba+o. Ahora bien. en esto, como en otras tendencias de la 'poca, $hesterton advierte la dominadora influencia de ,rusia, que (a, tras de sus triunfos sobre Finamarca </E5%0, sobre Austria </E550 ( sobre Hrancia </EA"LA/0, es omnipotente. Ia antes, la poltica oriental de 3nglaterra la haba llevado a favorecer a 7urqua contra Rusia <guerra de $rimea, /E!*L!50, suponiendo que Rusia era su verdadero enemigo. Fisraeli continJa esta poltica oriental. &n /EA! adquiri, para 3nglaterra, los primeros derechos sobre el $anal de :uez. &n /EA5 proclam a la reina -ictoria emperatriz de la 3ndia. &n el $ongreso de erln </EAE0, que arregl provisionalmente la cuestin balcnica, Fisraeli obtuvo lo que por el momento pareci una derrota de Rusia ( un triunfo de 3nglaterra. ,ero $hesterton recuerda que este 7ratado de erln era un cuadro de pavorosas amenazas futuras <la guerra de los alcanes, la guerra europea0. )a influencia de Alemania se de+aba sentir sobre 3nglaterra, tanto en materia de reformas sociales como en materia de cultura. )a guerra de /@/% vino a despertar a la 1ran retaa de sus sueos germanizantes.
9

I el libro conclu(e en un alegato por la &dad Kedia, por Hrancia, por el catolicismo, ( por una poltica gremial que contrarreste todo socialismo a la alemana.

10

I
Introduccin

Con sobrada raz n se !e "odr#a "re$untar que % !o !e atre&o 'aun ba(o e) est#!u)o de un desa*#o' a %o!"oner un ensa+o sobre )a historia in$)esa, "or !u+ "o"u)ar que as"ire a ser, +o, que no "retendo )u%ir %on erudi%i n de es"e%ia)ista- +o, que no so+ !.s que un ho!bre de) "/b)i%o0 1 esto res"ondo que se a) !enos )o bastante "ara ase$urar que toda&#a no ha es%rito nadie una historia desde e) "unto de &ista de) "/b)i%o0 2as que so)e!os ))a!ar historias "o"u)ares, !.s bien debieran ))a!arse anti3"o"u)ares0 4odas, %asi sin e5%e"%i n, est.n %on%ebidas en %ontra de) "ueb)o6 o )o i$noran, o intentan de!ostrar )aboriosa!ente sus errores0 7erdad es que 8reen ))a!a a su )ibro C,equea historia del pueblo ingl'sD0 Pero "are%e haberse *i$urado que a) "ueb)o )e i!"ortaba un %o!ino e) no!bre que )e dieran0 2)a!a, "or e(e!")o, 2a 9n$)aterra "uritana a una "arte de su obra, e 9n$)aterra nun%a *ue "uritana tan (usto ser#a deno!inar 2a :ran%ia "uritana a) ad&eni!iento de ;nrique e) na&arro0 Con i$ua) raz n, un historiador de) "artido <hi$ "udiera enton%es titu)ar 2a 9r)anda "uritana a) %a"#tu)o sobre )as %a!"aas de <e5*ord + =ro$hedai0 Pero donde )as ))a!adas historias "o"u)ares %ontrar#an de !odo !.s !ani*iesto )as tradi%iones "o"u)ares, es en )o %on%erniente a )a ;dad >edia0 Ha+ un %ontraste %asi % !i%o entre )o que nos di%en sobre )a 9n$)aterra de estos /)ti!os si$)os 'que ha &isto desarro))arse e) siste!a industria) !oderno ' + )o que nos %uentan de )os otros si$)os anteriores o !edie&a)es0 ?n hu!i)de e(e!")o dar. idea de) arte de $uardarro"#a %on que se "retende sa)ir de) "aso %uando se trata de i)ustrar )a era de )os abades + )os %ruzados0 @o ha%e !u%hos aos a"are%i una ;n%i%)o"edia "o"u)ar destinada, a!en de otras %osas, a di*undir entre )as !asas e) %ono%i!iento de nuestra historia0 Ho(e.ndo)a, do+ %on una serie de retratos de )os !onar%as in$)eses0 @adie iba a *i$urarse que todos *ueran autAnti%os, "ero "or eso !is!o interesaban !.s )os que ten#an que ser, a )a *uerza, re%onstru%%iones i!a$inarias0 ;n )a )iteratura de %ada A"o%a nun%a *a)tan !ateria)es e5%e)entes "ara re%onstruir e) retrato de "ersona(es %o!o ;nrique 99 o ;duardo 90 Pero )os autores de )a ;n%i%)o"edia no se *ati$aron en bus%ar)os ni se )es o%urri a"ro&e%har)os0 1s#, en )a esta!"a que "retende ser ;steban de B)ois, &eo 'Coh sor"resaD' un %aba))ero %ubierto %on uno de esos +e)!os de bordes de a%ero, retor%idos %o!o %re%iente, "ro"ios de) tie!"o de )as )e%hu$ui))as + e) %a)z n %orto0 E ten$o !is sos"e%has de que )a %abeza "ro%ed#a de a)$uno de esos a)abarderos que, en )os %uadros de historia, "resen%ian, "or e(e!")o, )a e(e%u%i n de >ar#a, reina de )os es%o%eses0 ;) a)abardero ))e&aba un +e)!o- e) +e)!o, Fno es %osa !edie&a)G Pues, !ira "or donde, %ua)quier +e)!o &ie(o )e &endr. !u+ bien a) re+ ;steban0 :i$urA!onos ahora que e) )e%tor, bus%ando e) retrato de Car)os 9, se en%uentra, en )u$ar de e), %on )a %abeza de un $uardia0 Hu"on$a!os que esta %abeza, %on su !oderno +e)!o in%)usi&e, "ro%ede de una instant.nea6 sea, "or e(e!")o, )a deten%i n de >rs0 PanIhurst, "ub)i%ada en e) =ai)+ HIet%h0 Eo %reo que "ode!os (urar)o6 e) )e%tor se ne$ar. rotunda!ente a ad!itir )a ta) %abeza "or retrato he%ho en &ida de Car)os 90 2o !enos que "ensar. es que se trata de una equi&o%a%i n in%ons%iente, de una errata0 E, %on todo, e) tie!"o que &a de) re+ ;steban a )a reina >ar#a es !u%ho !a+or que e) que !edia entre )a A"o%a de Car)os 9 + )a nuestra0 2a re&o)u%i n o"erada en )a so%iedad entre )os
11

"ri!eros %ruzados + e) /)ti!o de )os 4udor, es in%on!ensurab)e!ente !.s "ro*unda + %o!")eta que %uantos %a!bios ha "odido haber de Car)os a%.0 E, sobre todo, aque))a re&o)u%i n debe %onsiderarse %o!o esen%ia)#si!a en toda obra que "retenda ser historia "o"u)ar0 Porque esa re&o)u%i n nos ha%e &er % !o a)%anz nuestro "ueb)o sus !.5i!as %onquistas, + % !o, ho+ "or ho+, ha &enido a "erder)as todas0 E des"uAs de esto, %reo "oder a*ir!ar %on toda !odestia que no esto+ tan a+uno de historia in$)esa, + que ten$o tanto dere%ho "ara e!"render un resu!en "o"u)ar de e))a %o!o e) que )e ")ant a) %ruzado un %as%o de a)abardero0 Pero )o !.s %urioso, )o !.s aso!broso de esos )ibros que di$o, es e) des%uido ')a %o!")eta o!isi n !.s bien' de %uanto atae a )a %i&i)iza%i n !edie&a)0 H#- )as historias "o"u)ares e5%)u+en siste!.ti%a!ente e) estudio de )as tradi%iones "o"u)ares0 1) obrero, a) %ar"intero, a) tone)ero, a) a)bai), )es han enseado que )a Carta >a$na es a)$o tan re!oto %o!o e) "in$Jino, %on )a di*eren%ia de que su %asi !onstruosa so)edad no se debe a que se ha+a quedado atr.s, sino a que se ade)ant a su tie!"o0 Pero nun%a )es han di%ho que )a te)a !is!a de )a ;dad >edia est. tra!ada %on e) "er$a!ino de )as %artas + "ri&i)e$ios- que )a so%iedad *ue en otro tie!"o un &erdadero siste!a de %artas, + esto en un sentido que "re%isa!ente )e interesa !u%ho a) obrero0 ;) %ar"intero ha o#do hab)ar de )as %artas de )os barones, di%tadas, sobre todo, en a"o+o de )os "ri&i)e$ios de )os barones- "ero nun%a )e han di%ho una "a)abra sobre )as %artas de )os %ar"interos, de )os tone)eros + de!.s $re!ios "are%idos0 2os %hi%os, edu%ados %on )os !e%.ni%os !anua)es de )a es%ue)a, )o /ni%o que saben de) bur$uAs es que era un seor en%a!isado %on una so$a a) %ue))o0 @o se *i$uran, se$ura!ente, )o que e) bur$uAs si$ni*i% en )a ;dad >edia0 2os tenderos de )a era &i%toriana son in%a"a%es de i!a$inarse a s# !is!os to!ando "arte en a&enturas tan ro!an%es%as %o!o )a de Courtra), donde )os tenderos de )a ;dad >edia %onquistaron, e*e%ti&a!ente, sus es"ue)as0 E !.s a/n, "uesto que %onquistaron )as de sus ene!i$os0 :ina)!ente, "ara %ontar )o "o%o que se !e a)%anza de esta &erdadera historia, o*rez%o una !u+ sen%i))a e5%usa + raz n0 ;n !is !u%has andanzas he tenido o%asi n de %ono%er a un ho!bre que hab)a &i&ido re)e$ado a )as /)ti!as de"enden%ias de una $ran %asa, s )o a)i!entado %on )os des"erdi%ios, + %ar$ado, en %a!bio, %on todos )os traba(os0 HA que "retenden so*o%ar sus que(as + (usti*i%ar su !iserab)e estado %on unas historias que )e %uentan6 de % !o su abue)o *ue un %hi!"an%A, de % !o *ue su "adre un ho!bre si)&estre %o$ido "or unos %azadores, quienes )e do!esti%aron hasta redu%ir)e a un tAr!ino %er%ano a )a inte)i$en%ia0 1 )a )uz de estas e5")i%a%iones, e) "obre ho!bre debe &i&ir a$rade%ido de )a e5isten%ia %asi hu!ana que ahora dis*ruta, + %ontento %on )a es"eranza de de(ar tras de s# un ani!a) a)$o !.s e&o)u%ionado0 Pero he aqu# que e) sa$rado no!bre de Pro$reso, %on que se!e(ante historia se a!"ara, de( de satis*a%er!e en e) "unto !is!o en que sos"e%hA '+ des%ubr#' que era una i!"ostura0 E ahora se +a )o bastante sobre e) ori$en de !i ho!bre, "ara dar!e %uenta de que no &iene e&o)u%ionando desde aba(o, sino que 'sen%i))a!ente' )e han des"ose#do de su "uesto natura)0 Hu .rbo) $enea) $i%o no tiene nada de %o!/n %on e) .rbo) de) !ono, si no es que en sus ra!as ha+a "odido %o)u!"iarse a)$/n !ono0 Hu .rbo) es !.s bien %o!o e) .rbo) in&ertido ')as ra#%es a) aire', que *i$ura en e) es%udo de aque) %aba))ero !isterioso, %u+o e!b)e!a di%e6 =esdi%hado0

12

II
La provincia de Britania

;ste sue)o en que )os in$)eses &i&i!os $oz un d#a de) a)to "ri&i)e$io "oAti%o de ser e) tAr!ino de) !undo0 Hu e5tre!idad era )a /)ti!a 4hu)e, )a otra "unta de )a nada0 Cuando estas is)as, "erdidas en )a no%he de )os !ares de) @orte, se re&e)aron a) *in ba(o )os "otentes *aros de Ko!a, e) !undo sinti que hab#a a)%anzado e) )#!ite !.s re!oto de )a tierra6 ob(eto, !.s que de "osesi n, de or$u))o0 4a) senti!iento no era i!"ro"io a/n, ba(o e) %on%e"to $eo$r.*i%o0 ;n estos reinos que est.n a) e5tre!o de )a tierra hab#a rea)!ente a)$o que "udiAra!os ))a!ar e5tre!ado0 2a anti$ua Britania es, !.s que una is)a, un ar%hi"iA)a$o"or )o !enos es un )aberinto de "en#nsu)as0 =i*#%i) ser. en%ontrar, aun en )as re$iones !.s "are%idas, tan e5traas irru"%iones de) !ar en )os %a!"os + de )os %a!"os en e) !ar0 Hus $randes r#os no s )o %on%)u+en a) ))e$ar a) L%Aano, "ero a"enas "are%en di&idirse entre sus %o)inas0 ;) %on(unto de )a tierra, aunque ba(o en su tota)idad, se in%)ina &isib)e!ente a) Leste sobre )as es"a)das de sus !ontaas- + una tradi%i n "rehist ri%a a%onse(a bus%ar ha%ia donde se "one e) so) otras is)as toda&#a !.s *ant.sti%as0 E )os insu)ares tienen )a %ondi%i n de )a is)a que habitan0 1unque di*erentes entre s#, )as na%iones en que ho+ )a &e!os di&idida 'es%o%eses, in$)eses, ir)andeses, $a)eses de )as !esetas o%%identa)es'nada tienen de %o!/n %on )a "esada do%i)idad de) $er!ano de) %ontinente o %on e) bon sens franQais, que +a resu)ta !u+ a$udo, +a !u+ tri&ia)0 Cierto6 a)$o ha+ de %o!/n entre )os brit.ni%os, a)$o que ni siquiera )as )e+es de uni n )o$raron diso)&er0 E e) no!bre que !.s )e %on&iene a esta %ondi%i n %o!/n es e) de inse$uridad6 %osa natura) en ho!bres que andan sobre es%ar"aduras + "isando sobre )os e5tre!os de )o %ono%ido0 2a a&entura, e) so)itario a!or de )a )ibertad, e) hu!oris!o sin seso, son %ara%teres que des%on%iertan a sus %r#ti%os tanto %o!o a e))os !is!os0 Hus a)!as, %o!o sus %osas, son a$itadas0 7i&en en un %ontinuo e!barazo 'todos )os e5tran(eros )o notan', que ta) &ez se !ani*iesta en e) ir)andAs "or )a %on*usi n de) )en$ua(e, + en e) in$)As, "or )a %on*usi n de) "ensa!iento0 Porque e) dis"arate ir)andAs %onsiste en to!arse )ibertades %on )os s#!bo)os de) )en$ua(e- "ero e) dis"arate de) )e$#ti!o Mohn Bu)), e) dis"arate in$)As, es una atro%idad de "ensa!iento, una !i5ti*i%a%i n que reside en )a !ente0 He dir#a que ha+ una du")i%idad en estos es"#ritus, %o!o )a de un a)!a re*)e(ada en !/)ti")es a$uas0 Hon, de todos )os "ueb)os, )os !enos a*e%tos a )a "ureza %).si%a, aque))a i!"eria) sen%i))ez en que )os *ran%eses se desen&ue)&en %on *inura + )os a)e!anes %on rudeza, "ero que est. de) todo &edada a )os brit.ni%os0 Hon unos "er"etuos %o)onizadores + e!i$rantes- + es "ro&erbia) que dondequiera se insta)an %o!o en su %asa0 ;n %a!bio, en su "ro"ia tierra &i&en %o!o unos desterrados0 Hie!"re di&ididos entre e) a!or de) ho$ar + e) ansia de otra %osa distinta, e) !ar "udiera ser )a e5")i%a%i n 'o a%aso so)a!ente e) s#!bo)o' de su a)!a0 1s# nos )o di%e una inno!inada %an%i n de %una, que es e) &erso !.s be))o de )a )iteratura in$)esa + e) estribi))o t.%ito de todos )os "oe!as in$)eses6 C:obre las colinas, ( aJn ms all...D. ;) $ran hAroe na%iona)ista que %onquist )a Britania, "arAz%ase o no a) sobresa)iente se!idi s de CAsar + C)eo"atra, era %ierta!ente un )atino entre )os )atinos- A) ha des%rito nuestras is)as %on e) se%o "ositi&is!o de su ")u!a de a%ero0 E, sin e!bar$o e) bre&e re)ato de Mu)io CAsar sobre )os brit.ni%os
13

des"ierta en nosotros esa sensa%i n de !isterio, que es !u%ho !.s que )a si!")e i$noran%ia de )os he%hos0 Pare%e que estaban re$idos "or esa %osa terrib)e6 e) sa%erdo%io "a$ano0 ?nas "iedras, +a sin %ontornos de*inidos, "ero dis"uestas se$/n *i$uras ritua)es, dan ho+ testi!onio de) orden + )a )aboriosidad de )os ho!bres que )as a%arrearon0 4a) &ez no ten#an !.s %u)to que e) de )a @atura)eza- + aunque esto "uede haber %ontribuido a deter!inar )os %ara%teres *unda!enta)es que sie!"re han in*or!ado )as artes de )a is)a, e) %hoque entre este %u)to + )a to)eran%ia de) 9!"erio denun%ia )a "resen%ia de un e)e!ento que $enera)!ente brota de) natura)is!o + que es )o no natura)0 Pero CAsar nada nos di%e sobre estos e5tre!os de )a %ontro&ersia !oderna- nada sobre si e) )en$ua(e de este "ueb)o era %A)ti%o, + sabido es que a)$unos no!bres de )u$ar "er!iten su"oner que, en %iertas %o!ar%as a) !enos, era +a teut ni%o0 Eo nada "uedo aqu# a*ir!ar sobre )a &erdad de estas es"e%u)a%iones, aunque s# sobre su i!"ortan%ia0 E su i!"ortan%ia, hasta donde a*e%ta a !i ob(eto a%tua), ha sido !u+ e5a$erada0 CAsar no se "ro"on#a !.s que darnos una i!"resi n de &ia(ero- "ero %uando, tie!"o des"uAs, )os ro!anos &o)&ieron + trans*or!aron )a Britania en una "ro&in%ia ro!ana, si$uieron %onsiderando %on sin$u)ar indi*eren%ia todas esas %uestiones que tanto e5%itan )a %uriosidad de )os "ro*esores de ho+0 2o que a e))os )es "reo%u"aba era ha%er en )a Britania )o que hab#an he%ho en )as 8a)ias0 @o sabe!os si )os brit.ni%os de enton%es 'o )os de ahora' son iberos, %i!brios o teutones- s )o sabe!os que +a a) "o%o tie!"o eran ro!anos0 =e %uando en %uando a"are%en en 9n$)aterra a)$unos &esti$ios- "or e(e!")o, un "a&i!ento ro!ano0 ;stas anti$Jedades ro!anas, !.s que robuste%er, e!"obre%en )a rea)idad ro!ana0 ;))as ha%en &er %o!o distante )o que toda&#a est. !u+ %er%a, %o!o !uerto )o que est. &i&o0 CNue ser#a ")antar e) e"ita*io de un ho!bre en )a "uerta de su !oradaD Hasta "odr#a ser un %u!")i!iento, "ero de nin$/n !odo una "resenta%i n "ersona)0 2o i!"ortante "ara :ran%ia + "ara 9n$)aterra no es "oseer &esti$ios ro!anos, sino ser &esti$ios ro!anos0 E !.s que &esti$ios son re)iquias, "uesto que toda&#a o"eran !i)a$ros0 ?na *i)a de .)a!os es una re)iquia ro!ana !.s )e$#ti!a que una *i)a de "i)ares0 Casi todo )o que ))a!a!os obra de )a @atura)eza es %o!o una *un$osidad na%ida en torno a )a "ri!iti&a obra de) ho!bre, + nuestros bosques son )os !us$os que &isten )os huesos de un $i$ante0 Ba(o )a si!iente de nuestras %ose%has + )as ra#%es de nuestros .rbo)es, ha+ %onstru%%iones en que )os *ra$!entos de te(a + )adri))o no son !.s que e!b)e!as desta%ados- + ba(o )os !antos de %o)or de nuestras *)ores %a!"estres +a%en )os %o)ores de) !osai%o ro!ano0 Britania *ue %o!")eta!ente ro!ana "or %uatro%ientos aos %aba)es!u%ho !enos tie!"o ha sido tierra de "rotestantes, + !u%h#si!o !enos ha sido "ueb)o industria)0 E )o que quiere de%ir ro!ano ha+ que a%)arar)o aqu# bre&e!ente, so "ena de no entender )o que su%edi des"uAs +, sobre todo, in!ediata!ente des"uAs de )a ro!aniza%i n0 Her ro!ano no si$ni*i%aba ser s/bdito, %o!o en e) %aso de )a tribu sa)&a(e que es%)a&iza a otra, o en e) sentido que "udiera dar)e e) %#ni%o "o)#ti%o de nuestro tie!"o que es"era, %on abo!inab)e e5"e%ta%i n, e) des%ae%i!iento de 9r)anda0 Conquistadores + %onquistados, a!bos eran "a$anos, + a!bos ten#an institu%iones en que &e!os )a inhu!anidad de) $enti)is!o6 e) a)arde de) triun*o, e) !er%ado de es%)a&os, )a ausen%ia de ese sensiti&o na%iona)is!o de )a historia !oderna0 Pero si a)$o su"o ha%er e) 9!"erio ro!ano no *ue destruir na%iones, antes %rear)as0 2os brit.ni%os no estaban or$u))osos de ser)o, sino de ser ro!anos0 ;) a%ero ro!ano tanto era una es"ada %o!o un i!.n- o !.s bien era un es"e(o redondo en que &en#an a %onte!")arse todos )os "ueb)os0 ;n %uanto a Ko!a %o!o ta), )a "equeez !is!a de su ori$en %#&i%o era una $arant#a "ara )a a!")itud de) e5"eri!ento %#&i%o0 C)aro es que Ko!a so)a no hubiera "odido $obernar e) !undo- es de%ir, no hubiera "odido $obernar a )as de!.s razas %o!o e) es"artano $obernaba a) i)ota, o %o!o e) nortea!eri%ano $obierna a) ne$ro0 ?na !.quina tan enor!e ten#a que ser !u+ hu!ana- ten#a que "oseer un !anubrio que %on&iniese a %ua)quier !ano0 ;) 9!"erio ro!ano era !enos
14

ro!ano a) "aso que )o$raba ser !.s i!"erio- no ha trans%urrido !u%ho tie!"o desde que Ko!a daba %onquistadores a Britania, %uando +a Britania da e!"eradores a Ko!a0 =e )a Britania, %o!o se %o!")a%en )os brit.ni%os en re%ordar)o, de )a Britania "ro%ed#a )a e!"eratriz ;)ena, !adre de Constantino0 E *ue Constantino, %o!o es bien sabido, quien hizo *i(ar aque))a "ro%)a!a que )as "osteriores $enera%iones han estado )u%hando o "or !antener o "or arran%arii0 Porque nin$/n ho!bre ha "odido ser indi*erente res"e%to a )a re&o)u%i n %ristiana- + ta!"o%o ha de "retender)o e) autor de este )ibro0 Hin de(ar de ser "arado(a, ha%e !u%ho que es un )u$ar %o!/n e) de%ir de aque))a re&o)u%i n que ha sido )a !.s re&o)u%ionaria de todas, "uesto que identi*i%a a) %ad.&er que "ende de una "i%ota ser&i), %on e) Padre que est. en )os %ie)os0 Pero )a %uesti n tiene ta!biAn una *ase hist ri%a i!"ortante0 Hin aadir una "a)abra sobre su tre!enda si$ni*i%a%i n es"iritua), es *orzoso ad&ertir aqu# que ta!biAn )a Ko!a "re3%ristiana %onser& "or !u%ho tie!"o %ierto *u)$or !#sti%o a )os o(os de )os euro"eos0 ;ste senti!iento %u)!ina ta) &ez en =ante- "ero in&adi "or %o!")eto )a &ida !edie&a), +, "or %onsi$uiente, se re*)e(a toda&#a en e) !undo !oderno0 Ko!a a"are%#a %o!o una re"resenta%i n de) Ho!bre, "otente, aunque %a#do, "orque era )o !.s $rande que e) Ho!bre hab#a rea)izado0 ;ra teo) $i%a!ente ne%esario que Ko!a triun*ara, aunque *uera s )o "ara %aer des"uAs0 E )a teor#a de =ante i!")i%a )a "arado(a de que )os so)dados ro!anos daban !uerte a Cristo, no s )o "or dere%ho, sino "or dere%ho di&ino0 Para que )a )e+ *ra%asara a) ser so!etida a )a "rueba su"erior, ten#a que ser &erdadera )e+, + no una si!")e i)e$a)idad !i)itar0 =e suerte que )a !ano de =ios se !ani*iesta en Pi)atos %o!o en Pedro0 Por eso e) "oeta de )a ;dad >edia se e!"ea en "robar que e) $obierno ro!ano era si!")e!ente un buen $obierno, no una usur"a%i n0 Porque e) te!a esen%ia) de )a re&o)u%i n %ristiana estaba en !antener que aun e) buen $obierno, es tan !a)o %o!o e) !a)o- que ni e) buen $obierno )o es bastante "ara re%ono%er a Cristo entre )os )adrones0 E esto no s )o es tras%endenta) "or su"oner una trans*or!a%i n ")ena de) es"#ritu- )a %a#da de) "a$anis!o se e5")i%a "or )a %o!")eta insu*i%ien%ia de )a %iudad + de) ;stado- de donde se dedu%e una %o!o )e+ eterna que ))e&a en su seno e) $er!en eterno de )a rebe)i n0 Ha+ que tener)o bien "resente %uando se estudia )a "ri!era !itad de )a historia in$)esa6 de aqu# na%e toda )a "u$na entre sa%erdotes + !onar%as0 Por !u%ho tie!"o se !antu&o e) dob)e $obierno de )a %i&i)iza%i n + )a re)i$i n- + en todas "artes su%ed#a )o !is!o, antes de que sobre&iniera e) "ri!er %on*)i%to0 E dondequiera que este %on*)i%to se "rodu%e, a%aba "or un estado de i$ua)dad0 ;5ist#a )a es%)a&itud, desde )ue$o, %o!o en )os ;stados !.s de!o%r.ti%os de )a anti$Jedad- ta!biAn e5ist#a un r#$ido o*i%ia)is!o, %o!o en )os ;stados !.s de!o%r.ti%os de nuestros d#as0 Pero no hab#a nada "are%ido a )o que ho+ ))a!a!os aristo%ra%ia, + !enos a )o que ))a!a!os do!inio de una raza sobre otra0 ;ra aquA))a una so%iedad %on dos ni&e)es6 e) de %iudadanos i$ua)es + e) de es%)a&os i$ua)es- + todo %a!bio que se "rodu%#a en e))a su"on#a un %re%i!iento "au)atino de) "oder e%)esi.sti%o a e5"ensas de) i!"eria)0 E n tese que )a $ran e5%e"%i n a )a i$ua)dad ')a es%)a&itud' se iba !odi*i%ando )enta!ente, a) i!"u)so de esta dob)e %ausa0 He debi)itaba a )a &ez %on )a diso)u%i n de) 9!"erio + %on )a %onso)ida%i n de )a 9$)esia0 2a es%)a&itud no %onstitu#a "ara )a 9$)esia una di*i%u)tad de do%trina, sino un h.bito de i!a$ina%i n "or re%ti*i%ar0 1rist te)es + )os de!.s sabios de )a $enti)idad, que de*inieron )as artes ser&i)es o /ti)es, hab#an enseado a &er en e) es%)a&o un instru!ento, un ha%ha "ara %ortar !adera o )o que se hubiera de %ortar0 ;) %ortar no )o %ondenaba )a 9$)esia, "ero )e "are%#a que aque))o era %ortar &idrio %on dia!ante, donde se est. sie!"re ba(o )a sensa%i n de que e) dia!ante es !u%ho !.s "re%ioso que e) &idrio0 E e) %ristianis!o no se %on*or!aba %on )a sen%i))a no%i n "a$ana de que e) ho!bre ha na%ido "ara traba(ar, &iendo que sus obras son !enos in!orta)es que e) ho!bre0 1) ))e$ar a este "unto de )a historia in$)esa ha+ )a %ostu!bre de re*erir una *rase, una in$eniosidad de 8re$orio >a$no- +, en e*e%to, Aste es e) !o!ento
15

de re*erir)a0 He$/n )a teor#a ro!ana, )os sier&os b.rbaros eran %osas /ti)es"ero e) !isti%is!o de) santo )e hizo &er en e))os %osas orna!enta)es6 @on 1n$)i sed 1n$e)i, e5%)a! - que "uede tradu%irse6 @o son es%)a&os, sino a)!as0 E n tese de "aso que en e) "a#s !oderno !.s %o)e%ti&a!ente %ristiano, Kusia, sie!"re se )es ha ))a!ado a)!as a )os sier&os0 2a "a)abra de) $ran Pont#*i%e, tan tra#da + ))e&ada, es ta) &ez e) "ri!er &is)u!bre de esos ha)os dorados que se ad!iran en )as (o+as de) arte re)i$ioso0 2a 9$)esia, "ues, sean %ua)es *ueren sus errores, "ro%uraba, "or su !is!a natura)eza, !a+or i$ua)dad so%ia)- + es una equi&o%a%i n *i$urarse que )a (erarqu#a e%)esi.sti%a traba(aba de a%uerdo %on )a aristo%ra%ia o ten#a a)$o de %o!/n %on e))a0 ;ra una in&ersi n de )a aristo%ra%ia- en su tAr!ino idea) %uando !enos, )os /)ti!os hab#an de ser )os "ri!eros0 1que))a "arado(a ir)andesa 'un ho!bre &a)e tanto %o!o otro, + !u%ho !.s' es%onde esa se%reta &erdad que a &e%es se ha))a en )as %ontradi%%iones- en e) %aso, es%onde una &erdad que es e) es)ab n entre e) %ristianis!o + )a %iudadan#a0 ;) santo es e) /ni%o ser su"erior que no de"ri!e )a di$nidad de sus se!e(antes6 no tiene %on%ien%ia de su su"erioridad ante e))os, "ero )a tiene !.s que e))os de su "ro"ia in*erioridad0 E !ientras !i))ares de !on(es + sa%erdotes !in/s%u)os iban ro+endo, %o!o ratones, )as )i$as de )a ser&idu!bre, otro "ro%eso se o"eraba6 e) debi)ita!iento de) 9!"erio0 ;ste "ro%eso resu)ta di*#%i) de e5")i%ar hasta en nuestros d#as0 1*e%taba a todas )as institu%iones de todas )as "ro&in%ias, + es"e%ia)!ente a )a es%)a&itud0 E de todas )as "ro&in%ias, )a que !.s hab#a de resentir)o era )a Britania, que %a#a en )os )#!ites de) 9!"erio, + !.s a)).0 Hin e!bar$o, no se "uede %onsiderar ais)ada!ente e) %aso de Britania0 2a "ri!era !itad de )a historia in$)esa ha &enido a ser in%o!"rensib)e en )a es%ue)a, "or e) "rurito de %ontar)a sin atender a) %on(unto de )a %ristiandad en que tu&o su "arte + $)oria0 Eo esto+ %on >r0 Oi")in$ %uando "re$unta6 FNuA %ono%er. de 9n$)aterra quien s )o a 9n$)aterra %ono%eG- + so)a!ente !e a"arto de A) %uando "retende que ha+ que ensan%har )as inte)i$en%ias !ediante e) estudio de <a$$a3<a$$a + 4o!bu%t/0 ;s, "ues, ne%esario, aunque di*#%i), de%ir en unas %uantas "a)abras )o que a%onte%#a en e) resto de )a raza euro"ea0 2a !is!a Ko!a, %readora de todo este !undo "oderoso, era e) "unto !.s dAbi)0 ;) %entro se hab#a ido des&ane%iendo, + ahora +a desa"are%#a0 Ko!a hab#a )ibertado a) !undo a) "aso que )o $obernaba, + +a no "od#a $obernar)o0 Ha)&o )a "resen%ia de) Pa"a + su %re%iente "resti$io sobrenatura), )a Ciudad ;terna no se distin$u#a de %ua)quiera de sus %iudades "ro&in%ianas0 ;) resu)tado *ue )a a"ari%i n, no de un .ni!o de rebe)d#a, sino de un a!")io )o%a)is!o0 1)$o de anarqu#a, "ero nun%a sub)e&a%i n0 Porque )a rebe)i n requiere "rin%i"ios +, en %onse%uen%ia, autoridades0 8ibbon dio a su $ran des*i)e hist ri%o en "rosa este no!bre6 =e%aden%ia + %a#da de) 9!"erio ro!ano0 E e) 9!"erio de%a+ , es &erdad- "ero no %a+ 6 que a/n "erdura0 >ediante un "ro%eso !u%ho !.s indire%to que e) de )a 9$)esia, esta des%entra)iza%i n, este i!"u)so, ta!biAn &ino a so%a&ar )a anti$ua es%)a&itud0 ;n e*e%to, e) )o%a)is!o hab#a de dar )u$ar a esa e)e%%i n de (e*es territoria)es que ))a!a!os *euda)is!o, + de) que a su tie!"o hab)are!os0 Pero e) )o%a)is!o tend#a a destruir )a "osesi n dire%ta de) ho!bre "or e) ho!bre, si bien esta 9n*)uen%ia !era!ente ne$ati&a nada &a)e (unto a )a in*)uen%ia "ositi&a de )a 9$)esia %at )i%a0 2a es%)a&itud "a$ana de )os /)ti!os tie!"os, %o!o nuestro !oderno industria)is!o 'que se )e "are%e !.s %ada d#a', se desarro)) en ta) es%a)a, que a) %abo +a no *ue "osib)e re$ir)a0 ;) es%)a&o a%ab "or sentirse !.s e5trao a su re!oto + tan$ib)e seor que a ese otro nue&o Heor intan$ib)e de )a nue&a %reen%ia0 ;) es%)a&o se trans*or! en sier&o- es de%ir, "od#an en%errar)e, "ero no "od#an de(ar)e a*uera0 Ea "ertene%#a A) a )a tierra- "ronto )e "ertene%er#a a A) )a tierra0 1un en )a )en$ua &ie(a + arti*i%ia) de )a es%)a&itud !obi)iaria ha+ aqu# una di*eren%ia6 )a di*eren%ia entre e) ho!bre %on%ebido %o!o si))a + e) ho!bre %on%ebido %o!o %asa0 Canuto iii "uede "edir su trono"ero si quiere su sa)a de) trono, tiene que ir a bus%ar)a "or s# !is!o- a su es%)a&o "uede ordenar)e que a%uda- a su sier&o s )o "uede ordenar)e que "er!anez%a donde est.0 =e suerte que )as dos )entas trans*or!a%iones tend#an
16

a trans*or!ar a) anti$uo utensi)io en ho!bre0 ;ste e!"ez a e%har ra#%es, + de )as ra#%es a )os dere%hos no ha+ !.s que un "aso0 E en todas "artes ese !o&i!iento i!")i%aba una des3%i&i)iza%i n6 e) abandono de )as )etras, )as )e+es, )as %arreteras + !edios de %o!uni%a%i n, )a e5a$era%i n de) %o)or )o%a) hasta e) e5tre!o de) %a"ri%ho0 Ea en )os )#!ites de) 9!"erio, se!e(ante des3%i&i)iza%i n "udo a)%anzar e) $rado de )a barbarie de*inida, en &irtud de )a &e%indad de )os sa)&a(es, sie!"re "rontos a sus%itar )a estAri) + %ie$a destru%%i n de )as %osas "or e) *ue$o0 Con e5%e"%i n de )a *unesta + a"o%a)#"ti%a ")a$a de )an$ostas de )os hunos, es e5%esi&o hab)ar de) di)u&io de )os b.rbaros, aun en )as A"o%as !.s os%uras, a )o !enos %uando se trata de) %on(unto de )a %i&i)iza%i n anti$ua0 Pero no es e5a$erado %uando de )os tAr!inos de) 9!"erio se trata + sobre todo de aque))os tAr!inos %on %u+a des%ri"%i n se abren estas ".$inas0 E en aque) re!oto e5tre!o de) !undo era )a Britania0 Puede ser &erdad, aunque no estA "robado, que )a !is!a %i&i)iza%i n ro!ana *ue !.s dAbi) en )a Britania que en otras "artes- en todo %aso, era +a una %i&i)iza%i n !u+ %i&i)izada0 He %on%entraba en torno a $randes %iudades %o!o EorI, Chester, 2ondres- "orque sA"ase que )as %iudades son !.s anti$uas que )os %ondados + !u%ho !.s que )os "ueb)os0 2as %iudades se %o!uni%aban !ediante un siste!a de %arreteras, que eran + son )os huesos de) esque)eto de )a Britania0 Pero a) des!a+ar )a anti$ua Ko!a, )os huesos se *ueron quebrando ba(o e) "eso de )a barbarie, + )a de) @orte )a "ri!era6 )a de )os "i%tos que &i&#an !.s a)). de )as !ar%as de 1$r#%o)a i&, en )as ))anuras ba(as de ;s%o%ia0 4oda esta A"o%a tor!entosa est. ))ena de a)ianzas te!"ora)es entre )as tribus, "or )o %o!/n de %ar.%ter !er%enario, + de "a$os que se ha%#an a )os b.rbaros %on e) ob(eto de atraer)es o %on e) de a)e(ar)es0 E "are%e "robado que, en !edio de aque))a %on*usi n, )a Britania ro!ana %o!"raba )os au5i)ios de )as razas !.s rudas que &i&#an en esa $ar$anta de =ina!ar%a donde ho+ est. e) du%ado de H%h)esPi$0 1unque se )es ))a!ara "ara "e)ear %ontra un ene!i$o deter!inado, e))os, natura)!ente, "e)eaban %ontra todos0 E sobre&ino enton%es un si$)o de %o!bate %ontinuo, ba(o %u+as tre"ida%iones e) &ie(o sue)o ro!ano se "art#a en di!inutos *ra$!entos0 1%aso es )#%ito disentir de) historiador 8reen %uando a*ir!a que no "uede haber "ara un in$)As !oderno )u$ar !.s sa$rado que )os a)rededores de Ka!s$ate, donde se su"one que dese!bar% )a $ente de H%h)esPi$, o %uando a&entura que )a historia de nuestra is)a %o!ienza &erdadera!ente %on )a ))e$ada de estos "ueb)os0 1%aso sea !.s e5a%to de%ir que ese !o!ento !ar%a a"ro5i!ada!ente, "ara )a historia de 9n$)aterra, e) "rin%i"io de) *in0

17

III
La era de las leyendas

8rande ser#a nuestra sor"resa si, en !itad de )a )e%tura de una "rosai%a no&e)a %onte!"or.nea, se nos trans*or!ase Asta 'sin de%ir a$ua &a' en un %uento de hadas0 8rande si una de )as don%e))as de 8ran*ord &, tras de haber barrido e) %uarto %on%ienzuda!ente %on su es%obita, sa)iese &o)ando !ontada en e) "a)o de )a es%oba0 @o nos aso!brar#a !enos que una de )as seoritas de )as no&e)as de Mane 1usten, tras de en%ontrarse %on un dra$ n !i)itar, to"ase "o%o !.s a)). %on un dra$ n !ito) $i%o0 E e) %aso es que )a historia brit.ni%a o*re%e una transi%i n se!e(ante ha%ia e) *ina) de) "er#odo estri%ta!ente ro!ano0 @o bien sa)i!os de he%hos ra%iona)es + hasta !e%.ni%os, %a!"a!entos + obras de in$enier#a, atareadas buro%ra%ias + ta) o %ua) $uerra *ronteriza, todo %o!")eta!ente !oderno '"or su uti)idad o su inuti)idad', %uando +a esta!os entre %a!"anas errantes + )anzas de en%antadores + %o!bates %on ho!bres ta))udos %o!o )os .rbo)es o "equeines %o!o hon$os0 1hora e) so)dado de )a %i&i)iza%i n no %o!bate +a %ontra )os $odos, sino %ontra )os duendes, + )a tierra se &ue)&e un )aberinto de %iudades !ara&i))osas, des%ono%idas "ara )a Historia0 2os eruditos "resu!en, "ero no )o e5")i%an, que un $obernador ro!ano o un (e*e $a)As "udieron a"are%er, a )a in%ierta )uz de) %re"/s%u)o, ba(o )os ras$os de) tre!endo + nonato 1rturo0 Pri!ero &ino )a era %ient#*i%a, + tras e))a )a !ito) $i%a0 ;ste %ontraste se a"re%iar. !e(or !ediante un he%ho que ha re"er%utido !u%ho tie!"o en )a )iteratura in$)esa0 Por !u%ho tie!"o se %re+ que e) estado brit.ni%o des%ubierto "or Cesar hab#a sido *undado "or Bruto0 ;) %ontraste entre aque) sobrio des%ubri!iento + esta *ant.sti%a *unda%i n es de )o !.s % !i%o6 se dir#a que e) C&t tu, ruteD de CAsar se %on&ierte en un %hus%o FConque t/ "or aqu#G Pero tanto e) he%ho %o!o )a *.bu)a tienen su &a)or, "orque a!bos dan testi!onio de) ori$en ro!ano de nuestra so%iedad insu)ar, + !uestran % !o )as tradi%iones que "are%en "rehist ri%as "ueden no ser !.s que "rerro!anas0 Cuando )a tierra de )os an$)os era )a tierra de )os duendes, )os duendes no eran )os an$)os0 4odas )as "a)abras que nos sir&en "ara orientarnos en !edio de este dAda)o de tradi%iones son !.s o !enos )atinas0 E no ha+ en nuestra )en$ua "a)abra !.s )e$#ti!a!ente ro!ana que )a que da no!bre a )as )e+endas6 ro!an%e0 2as )e$iones ro!anas abandonaron e) sue)o brit.ni%o en e) si$)o 97, )o %ua) no quiere de%ir que %on e))as se *uera )a %i&i)iza%i n ro!ana, sino que en ade)ante hab#a de quedar !.s e5"uesta a !ez%)arse o a "ade%er0 Casi es se$uro que e) %ristianis!o ))e$ a Britania "or )os %a!inos que abriera Ko!a"ero %on toda %erteza ))e$ antes que )a !isi n o*i%ia) ro!ana de 8re$orio >a$no0 ;s se$uro, ade!.s, que "osteriores in&asiones $enti)es, %a+endo sobre )as inde*ensas %ostas, enturbiaron !u%ho )a %orriente0 ;s, "ues, ) $i%o su"oner que tanto )a *uerza i!"eria) %o!o )a nue&a re)i$i n "ade%ieron aqu# !.s que en nin$una otra "arte, + que )a "intura de )a %i&i)iza%i n $enera), intentada en e) anterior %a"#tu)o, no es abso)uta!ente *ie)0 Pero no est. ah# )o !.s i!"ortante0 ?n he%ho *unda!enta) $obierna toda )a A"o%a, + e) "enetrar)o no es i!"osib)e "ara un ho!bre de ho+, %on s )o in&ertir su "ensa!iento0 Ha+ en )a !ente !oderna una aso%ia%i n #nti!a entre )as ideas de )ibertad + de *uturo0 =e toda nuestra %u)tura sur$e )a no%i n de que han de &enir !e(ores d#as0 E )os ho!bres de )as ;dades b.rbaras estaban %on&en%idos de que se hab#an ido )os d#as *e)i%es0 Cre#an &er )a )uz ha%ia atr.s, + ha%ia ade)ante adi&inaban )a
18

so!bra de nue&os daos0 @uestra A"o%a ha "resen%iado )a )u%ha entre )a *e + )a es"eranza, que a%aso debe de ser resue)ta "or )a %aridad0 E en %a!bio, )a situa%i n de aque))os ho!bres era ta), que es"eraban, s#, "ero es"eraban, si &a)e de%ir)o, de) "asado0 2as !is!as %ausas que ho+ indu%en a ser "ro$resista, indu%#an enton%es a ser %onser&ador0 >ientras !.s &i&o se %onser&ara e) "asado, !a+or "osibi)idad de &i&ir )a &ida (usta + )ibre- !ientras !.s se de(ara entrar e) *uturo, !.s i$noran%ia + !.s "ri&i)e$ios in(ustos habr#a que su*rir0 4odo )o que ))a!a!os raz n era uno %on )o que ))a!a!os rea%%i n0 E as# ha+ que tener)o "resente a) e5a!inar )a &ida de )os $randes ho!bres de )a A"o%a- de 1)*redo, de Beda, de =unstano &i0 Hi e) !.s radi%a) de nuestros re"ub)i%anos se tras)adara a aque))os tie!"os, ser#a un "a"ista o un i!"eria)ista radi%a)0 Porque e) Pa"a era todo )o que hab#a quedado de) 9!"erio, + e) 9!"erio, todo )o que hab#a quedado de )a Ke"/b)i%a0 Pode!os, "ues, %o!"arar a) ho!bre de enton%es %on e) &ia(ero que de(a tras s# %iudades )ibres, %a!"os )ibres, + se &a internando en un bosque0 E e) bosque es )a !.s "ro"ia !et.*ora, no s )o "orque rea)!ente )a sa)&a(e &e$eta%i n de ;uro"a %o!enz a irru!"ir aqu# + a)). "or )as %arreteras ro!anas, sino ta!biAn "orque )a idea de) bosque ha des"ertado sie!"re otra idea que *ue %re%iendo a !edida que e) orden ro!ano de%a#a0 2a idea de) bosque se %on*unde %on )a idea de) en%anta!iento, i!")i%ando )a no%i n de que )as3%osas "oseen una natura)eza dob)e o son di*erentes de s# !is!as- de que )as bestias se %ondu%en %o!o )os ho!bres, + no so)a!ente 'dir#a un in$enioso de )os de ahora' )os ho!bres %o!o bestias0 Pero re%uArdese que a esta era de )a !a$ia hab#a "re%edido )a era de )a raz n0 1s#, a !odo de %o)u!na %entra) que sostu&iera e) "intores%o edi*i%io de )a *antas#a, %ree!os &er a un %aba))ero %i&i)izado en !edio de )os en%anta!ientos sa)&a(es- %ree!os "resen%iar )as a&enturas de un ho!bre que se ha quedado %uerdo en un !undo que se ha &ue)to )o%o0 Ltra %osa6 %on ser aque))os tie!"os b.rbaros, nin$uno de )os hAroes de sus tradi%iones es b.rbaro- son hAroes "or %uanto son anti3b.rbaros0 Ho!bres rea)es o !ito) $i%os, + !u+ a !enudo )o uno + )o otro, ))e$aban a ser o!ni"resentes entre e) "ueb)o, %o!o )os dioses, + &i&#an en )as !.s *u$a%es !e!orias + en )os re)atos !.s !odestos en )a e5a%ta !edida en que )o$raban do!ear )as tor"ezas de )a $enti)idad + "reser&ar )a ra%iona)idad %ristiana heredada de Ko!a0 1rturo $an su reno!bre "orque !at a )os $enti)es- )os $enti)es que )e dieron !uerte no $ozan de no!bre %ono%ido en )a Historia0 2os in$)eses, que des%ono%en )a historia de 9n$)aterra + toda&#a !.s )a de 9r)anda, han o#do hab)ar de un ta) Brian Boru &ii 'aunque e))os sue)en "ronun%iar Bor/', + se i!a$inan &a$a!ente que es un di%ho bur)es%o0 ?n di%ho bur)es%o %u+a $ustosa suti)eza no )es ser#a dab)e a"re%iar si e) re+ Brian no hubiera derrotado a )os $enti)es en 9r)anda en )a $ran bata))a de C)ontar*0 1) )e%tor in$)As nun%a habr#a ))e$ado e) no!bre de L)a* de @orue$a si Aste no hubiera "redi%ado )os ;&an$e)ios %on )a es"ada-, nun%a habr#a ))e$ado hasta e))os e) no!bre de) Cid si este no hubiera %o!batido a )os !oros0 E aunque 1)*redo Qe) $randeQ "are%e haber !ere%ido este no!bre "or s )o sus !Aritos "ersona)es, no *ue tan $rande %o!o )a obra que hubo de rea)izar0 2o "arad (i%o de) %aso es que 1rturo resu)ta !.s rea) que 1)*redo, "or ser aquA))a una A"o%a de )e+endas0 1nte sus )e+endas, )os !.s ado"tan "or instinto una a%titud bastante dis%reta, "orque, de )as dos, )a %redu)idad es !u%ho !.s dis%reta que )a in%redu)idad0 @o i!"orta $ran %osa saber si )a !a+or#a de aque))os re)atos es o no &erdadera- aqu# '%o!o en e) "rob)e!a Ba%on3HhaIes"eare', darse %uenta de que )a %osa no i!"orta es e) "ri!er "aso ha%ia )a so)u%i n0 Pero antes de dese%har %ua)quier intento de re%onstru%%i n de )a historia "ri!iti&a !ediante )as )e+endas &ern.%u)as, re%uerde e) )e%tor estos dos "rin%i"ios, a!bos en%a!inados a %orre$ir e) es%e"ti%is!o %rudo e insensato que ha a%abado "or esteri)izar tan *e%undo sue)o6 1R 2os historiadores de) si$)o S9S se su(etaron sie!"re a )a re$)a de dese%har e) testi!onio de )a $ente que ha o#do %ontar %uentos, + de a%e"tar
19

s )o e) de aque))a %)ase de $ente a quien nadie ha %ontado nada0 Por aqu# se ha ))e$ado a des"ersona)izar %o!")eta!ente a 1rturo, en aten%i n a que )as )e+endas son *a)a%es- + en %a!bio, de una *i$ura %o!o )a de Hen$ist se ha he%ho una "ersona)idad i!"ortant#si!a, si!")e!ente "orque nadie )a ha %onsiderado bastante her!osa "ara *antasear a "ro" sito de e))a0 ;sto es %ontrario a) sentido %o!/n0 1 4a))e+rand )e atribu+en una in*inidad de sa)idas in$eniosas que son ")u!as de otras %orne(as- "ero nadie se )as habr#a atribuido si 4a))e+rand hubiera sido un ne%io- si un !ito, !u%ho !enos0 Cuando se %uentan !ara&i))as de a)$uien, nue&e &e%es de %ada diez "uede ase$urarse que ese a)$uien e5iste0 Cierto es que a)$unos %on%eden )a rea)idad de )as hazaas, ad!itiendo ta!biAn que en e) tie!"o que ta)es he%hos su%edieron hubo un ho!bre ))a!ado 1rturo- "ero e) distin$o se quiebra de "uro suti), "orque +o no entiendo % !o se "uede %reer que ha+a habido un 1r%a + un @oA, +, sin e!bar$o, se$uir ne$ando que ha+a habido un 1r%a de @oA0 2R E he aqu# e) otro "unto que %on&iene tener "resente6 durante estos /)ti!os aos, )as in&esti$a%iones %ient#*i%as han tendido a %on*ir!ar, no a disi"ar, todas )as )e+endas "o"u)ares0 Hea e) e(e!")o !.s sen%i))o6 )os !odern#si!os "i%os de )os e5%a&adores !odernos han desenterrado en Creta un s )ido )aberinto de "iedra, que %orres"onde a) de) >inotauro, tenido "or tan *abu)oso %o!o )a !is!a Nui!era0 1 !u%hos "are%er. esto tan es%anda)oso %o!o en%ontrar )as ra#%es de) arbusto !.$i%o de Muanito e) de )os %uentos, o )os esque)etos de )a a)a%ena de Barba 1zu)- +, sin e!bar$o, as# *ue0 1de!.s, %uando se trata de) "asado, sue)e o)&idarse que '"or "arad (i%o que "arez%a' e) "asado si$ue siendo "resente, aunque ho+ +a no es %o!o *ue, sino %o!o "are%e haber sido0 E es que e) "asado no es !.s que un as"e%to de )a *e0 FNuA %reen%ias ten#an )os ho!bres de a+er sobre sus "adresG >ateria es Asta en que todo nue&o des%ubri!iento resu)ta in/ti), "or e) so)o he%ho de ser nue&o0 2os ho!bres "ueden haberse equi&o%ado res"e%to de )o que %re#an ser, "ero no res"e%to de )o que %re#an "ensar0 Por eso, a ser "osib)e, %on&iene i!a$inar )o que "od#a *i$urarse un ho!bre de estas is)as, en )a ;dad >edia, sobre sus ante%esores + )a heren%ia que )e hab#an de(ado0 9ntentarA ordenar a)$unas sen%i))as no%iones, se$/n e) $rado de i!"ortan%ia que "udieron tener "ara un ho!bre de aque))a A"o%a- si he!os de entender a nuestros "adres 'que hi%ieron de este "a#s )o que ho+ es', !.s nos i!"orta re%onstruir su &erdadera %on%e"%i n de )a tradi%i n hist ri%a que no su "asado &erdadero0 =es"uAs de %onsu!ado aque) %ri!en bendito, %o!o en su %andoroso )en$ua(e )e ))a!aban )os !#sti%os '+ que *ue "ara aque))os ho!bres un a%onte%i!iento so)o in*erior en tras%enden%ia a )a %rea%i n de) !undo' e) santo MosA de 1ri!atea, uno de )os %ontados ade"tos de )a nue&a *e que "are%en haber "ose#do a)$una riqueza, se dio a na&e$ar %o!o !isionero, + a) %abo de *ati$osos &ia(es &ino a "arar a estas is)as que, a )os o(os de un ho!bre de) >editerr.neo, eran %o!o )as /)ti!as nube%itas de) %re"/s%u)o0 =ese!bar%o en )a %osta !.s o%%identa) + !.s .s"era de esta tierra .s"era + o%%identa), + )ue$o se en%a!ino ha%ia un &a))e que )os do%u!entos ))a!an e) &a))e de 1&a)on0 2as ))u&ias abundantes, e) %)i!a sua&e de sus "raderas o%%identa)es, o quiz. e) re%uerdo de a)$una tradi%i n "a$ana, nos )o "resentan %o!o un "ara#so terrena)0 1qu# *ue %ondu%ido 1rturo, %o!o a) %ie)o, des"uAs de haber sido !uerto en 2eon#s0 1qu# ")anto e) "ere$rino su bord n, + Aste e%ho ra#%es + e!"ez a *)ore%er %o!o un .rbo) de @a&idad0 ?n toque de !ateria)is!o !#sti%o distin$ue a) "ensa!iento %ristiano desde sus or#$enes6 su a)!a !is!a es %uer"o0 ;ntre )as *i)oso*#as estoi%as + )as ne$a%iones orienta)es 'sus "ri!eros ene!i$os' %o!bat#a &a)erosa!ente "or aque))a )ibertad sobrenatura) que "er!ite %urar en*er!edades %on%retas !ediante e) uso de sustan%ias %on%retas0 E )as re)iquias se es"ar%#an %o!o )as se!i))as0 E todo e) que to! "arte en )a di&ina tra$edia $uard "ara s# *ra$!entos tan$ib)es de) Heor, que !.s tarde hab#an de ser $Ar!enes de i$)esias + de %iudades0 E Han MosA tra(o %onsi$o 'hasta ese santuario de 1&a)on que ho+ re%ibe e) no!bre de 8)astonbur+' e) &aso en que se &erti e)
20

&ino de )a /)ti!a %ena + )a san$re de )a Cru%i*i5i n0 E aque) sitio &ino a ser e) %entro de un %i%)o uni&ersa) de )e+endas + de "oe!as "ara Britania + "ara ;uro"a0 4a) es )a tradi%i n, !u)ti")i%ada + nu!erosa, de) Hanto 8ria)0 Poder %onte!")ar e) &aso sa$rado era )a re%o!"ensa %on%edida a aque) %oro de "a)adines &a)ientes que %o!#an %on e) re+ 1rturo, en )a 4ab)a Kedonda, s#!bo)o de heroi%a *raternidad i!itado !.s tarde "or )a %aba))er#a de )a ;dad >edia0 ;n )a "si%o)o$#a de) e5"eri!ento %aba))eres%o, e) &aso + )a !esa son ob(eto de )a !a+or i!"ortan%ia0 2a !esa redonda no so)o i!")i%a uni&ersa)idad6 ta!biAn i$ua)dad0 9!")i%a e))a 'aunque %)aro est. que %on a)$unos !ati%es' )a no%i n de) no!bre de "ares que se a")i%o a )os %aba))eros de Car)o!a$no0 1s#, )a 4ab)a Kedonda es tan ro!ana %o!o e) ar%o redondo, que ta!biAn "udiera ser un s#!bo)o6 en &ez de )a ro%a bruta en%ara!ada sobre )as otras, e) re+ era )a %)a&e de un ar%o0 1 esta tradi%i n de )a di$nidad i$ua) &en#a a aadirse un e)e!ento *ant.sti%o "ro%edente de Ko!a, aunque no ro!ano6 e) Pri&i)e$io que in&ert#a todos )os "ri&i)e$ios- e) *u)$or de) %ie)o "reado de !.$i%os "resti$iose) %.)iz &o)ador, o%u)to "ara e) !a+or de )os hAroes, que s )o hab)a de a"are%er a )os o(os de aque) %aba))ero que era %asi un nio0 ;sta )e+enda '%on dere%ho o sin A)' "rest a )a Britania un "asado %aba))eres%o, + )a Britana *ue durante si$)os un es"e(o de )a uni&ersa) %aba))er#a he%ho Aste To sueoR de )a !a+or tras%enden%ia "ara e) "or&enir, + sobre todo, %uando )a irru"%i n de )os b.rbaros0 ;stas + otras )e+endas )o%a)es han desa"are%ido ba(o )a se)&a de )os %uentos que ins"iraron0 4anto "eor "ara )a seriedad de )a !ente %onte!"or.nea6 nuestros "adres, que se di&ert#an %on ta)es %uentos, ta!biAn se to!aban )ibertades %on e))os0 1que))os &ersos que di%en6 &l buen re( Arturo, seor de esta tierra, era un noble re(, ( se rob tres celemines de cebada, est.n !.s %er%a de) es"#ritu !edie&a) que )a aristo%r.ti%a "o!"a de 4enn+son&iii0 ;ntre estas bu*onadas de) hu!or "o"u)ar, ha+, sin e!bar$o, a)$o de sustan%ia6 + )o debieran tener "resente )os que s )o re"aran en do%u!entos o*i%ia)es + deso+en )a &oz de )a tradi%i n0 Hi e) dar %rAdito a )as %o!adres "uede %ondu%ir a )as !a+ores e5tra&a$an%ias, a "eores tAr!inos %ondu%e e) s )o dar *e a )as que "asan "or e&iden%ias es%ritas %uando no son ta)es e&iden%ias- si a de"urar)as *uAra!os, )as /ni%as que &a)dr#an "ara este "ri!er %a"#tu)o de )a Historia a"enas ))e&ar#an unas ".$inas0 4a)es e&iden%ias nos hab)an de unos %uantos he%hos, + no e5")i%an nin$uno0 E e) he%ho ais)ado, des%one%tado de) "ensa!iento %onte!"or.neo que )e "resta sentido es !u%ho !.s en$aoso que una *.bu)a0 Haber que e) %o"ista "uso ta) "a)abra e i$norar )o que si$ni*i%aba %on e))a, es una *a!osa insensatez0 Her. tan i!"rudente %o!o se quiera e) a%e"tar a )a )etra )a )e+enda de Hanta ;)ena, nati&a de Co)%hester e hi(a de) buen re+ Co)e- "ero no )o es tanto, no )o es tanto %o!o, )o que a)$unos "retenden in*erir de %iertos do%u!entos000 ;s &erdad que )os natura)es de Co)%hester rend#an %u)to a Hanta ;)ena, + ta!biAn "udieron tener un re+ ))a!ado Co)e0 2a tradi%i n !.s %on$ruente ase$ura que e) "adre de )a santa era un hoste)ero- + e) /ni%o a%to que de A) %ono%e!os, %uadra bien %on esa "ro*esi n0 1%e"tar aqu# )a )e+enda no es tan i!"rudente %o!o )o ser#a in*erir %r#ti%a!ente, de )os testi!onios es%ritos + de )a *a!a de )os ostra)es de Co)%hester, que )os natura)es de Co)%hester eran ostras0

21

IV
La derrota de los !r aros

?sa!os e) tAr!ino %orto de &ista a !anera de %ensura- "ero no usa!os e) tAr!ino )ar$o de &ista, que, se$/n esto, deber#a ser un e)o$io0 E, sin e!bar$o, tan en*er!edad es )o uno %o!o )o otro0 Bien est. que di$a!os de un ho!bre ruin + %on*inado a )as !odernidades que, "or ser !u+ %orto de &ista, )as %osas hist ri%as )e de(an indi*erente0 Pero interesarse s )o en )o "rehist ri%o ser#a una %a)a!idad no !enor, *ruto de )a !u+ )ar$a &ista0 E esta %a)a!idad ha %a#do sobre !u%hos ho!bres i)ustrados, que dan en bus%ar, entre )as tinieb)as de )as A"o%as !.s )e(anas, )as ra#%es de su raza o razas *a&oritas0 2as $uerras + es%)a&itudes, )as "ri!iti&as %ostu!bres !atri!onia)es, e!i$ra%iones %o)osa)es + !atanzas que sir&en de *unda!ento a sus teor#as, todo eso ni es historia ni ta!"o%o )e+enda0 1ntes que *iar de e))o in$enua!ente, &a)e !.s entre$arse a )a )e+enda, "or arbitraria + )i!itada que sea0 Por )o !enos, %on&iene de(ar !u+ %)ara )a %on%)usi n de que )o "rehist ri%o no es hist ri%o0 4a!biAn de otra !anera "uede a")i%arse e) sentido %o!/n a )a %r#ti%a de a)$unas i!"ortantes teor#as ra%iona)es0 Hu"on$a!os, "or e(e!")o, que )os historiadores %ient#*i%os nos e5")i%an )os si$)os hist ri%os %o!o %onse%uen%ia de una di&isi n "rehist ri%a entre e) ti"o hu!ano de )os %ortos de &ista + e) de )os )ar$os de &ista, "ro"or%ion.ndonos abundantes e(e!")os e i)ustra%iones0 ;nton%es, inter"retar#an )a %uriosidad )in$J#sti%a a que !e he re*erido a) e!"ezar e) %a"#tu)o %o!o %onse%uen%ia de haber sido )os %ortos de &ista )a raza %onquistada, de donde "ro&ino e) que su no!bre "asara a ser tAr!ino des"e%ti&o0 @os dar#an unas des%ri"%iones !u+ $r.*i%as de )a ruda )u%ha entre )as tribus- nos har#an &er % !o e) "ueb)o de )ar$a &ista resu)taba sie!"re he%ho "edazos !ientras se %o!bat#a %on ha%has + %u%hi))os, hasta que no se in&entaron e) ar%o + )as *)e%has, %on )o %ua) )a &enta(a "as a )os de )ar$a &ista, + sus ene!i$os quedaron he%hos "o)&o0 Her#a !u+ *.%i) es%ribir un tre!endo no&e) n sobre esta !ateria, + !u%ho !.s es%ribir una tre!enda teor#a antro"o) $i%a0 =e a%uerdo %on esa tesis, que redu%e todos )os %a!bios !ora)es a %a!bios !ateria)es, nuestros historiadores "odr#an e5")i%ar e) he%ho de que )os &ie(os se &ue)&en %onser&adores "or e) bien %o!"robado de que se &ue)&en de )ar$a &ista0 Pero a/n quedar#a a)$o ine5")i%ab)e "ara des%on%ertar nuestros %.)%u)os + des%on%ertar a nuestros intAr"retes0 ;n e*e%to su"on$a!os que durante tres !i) aos de historia, abundantes en toda %)ase de )iteratura, no a"are%iera una so)a re*eren%ia a esa %uesti n o%u)ar, que era )o que todo )o hab#a "ro&o%ado + o%asionado-, su"on$a!os que en nin$una de )as )en$uas hu!anas, &i&as o !uertas, hubiera una "a)abra "ara desi$nar a) )ar$o de &ista + a) %orto de &ista- su"on$a!os, en su!a, que nun%a se hubiera !ani*estado )a !enor %uriosidad sobre )a %uesti n que di&idi a) !undo en dos, hasta que no se )e o%urri "ro"oner)a, a)). "or 1750, a un *abri%ante de )entes0 Creo que en este %aso sobrar#an razones "ara dudar de que este a%%idente *#si%o hubiera tenido )a i!"ortan%ia hist ri%a que se )e atribu+e0 Pues bien6 su%ede e5a%ta!ente )o !is!o %on e) a%%idente *#si%o que di&ide a )os %e)tas de )os teutones, + a Astos de )os )atinos0 @o entiendo "or quA a )os rubios )es ha de estar "rohibido ena!orarse de )as !orenas, + ta!"o%o entiendo en quA se han de !odi*i%ar )as $anas de ro!"er)e a a)$uien )a %abeza "or e) he%ho de que ten$a e) %abe))o )a%io o %res"o0 He$/n todas )as a"arien%ias, se$/n todos )os testi!onios, en todo han re"arado )os ho!bres, !enos en estas %ir%unstan%ias, a) !atarse o "erdonarse
22

)a &ida, %asarse o abstenerse de ha%er)o, + entronizar o es%)a&izar a sus se!e(antes0 ;n estos %asos, )o que in*)u#a era e) a!or a deter!inado &a))e o a)dea, )u$ar o *a!i)ia- e) entusias!o "or un "r#n%i"e + su o*i%io hereditario- )a "asi n arrai$ada en )a )o%a)idad- )as e!o%iones aso%iadas a )a $ente de ta)es !ontaas + ta)es !ares- )as !e!orias hist ri%as de una %ausa %o!/n o a)ianza, +, sobre todo, )a &oz ina"e)ab)e de )a re)i$i n0 Pero de) di%hoso "rob)e!a de )os %e)tas + )os teutones, que abar%an )a !itad de )a tierra, de Ase, "o%o o nin$/n %aso se ha he%ho0 ;n nin$/n !o!ento de )a Historia ha sido !oti&o e*i%iente )a %uesti n de raza- !enos a/n6 ni siquiera ha sido una e5%usa0 2os teutones nun%a han tenido un %redo, nun%a tu&ieron una %ausa- + a"enas ha%e unos %uantos aos que han e!"ezado a %rear su hi"o%res#a %ara%ter#sti%a6 e) %ant0 2os historiadores ortodo5os !odernos, 8reen "arti%u)ar!ente, ad&ierten que, de todas )as "ro&in%ias ro!anas, )a Britania ha sido )a /ni%a ")ena!ente re"ob)ada "or )a raza $er!.ni%a0 @o )es "asa "or )a !ente, a t#tu)o de !odesta atenua%i n, )a idea de que esta sin$u)aridad "ueda ser de) todo *a)sa0 He re*iere 8reen a )o "o%o que sabe!os sobre )a so%iedad teut ni%a, + nos da de e))a una des%ri"%i n idea), adornada %on uno que otro toque, que hasta e) !.s )i$ero a*i%ionado dese%har#a %o!o sos"e%hoso0 1se$ura, "or e(e!")o, que )a base de )a so%iedad teut ni%a era e) ho!bre )ibre- + de )os ro!anos nos di%e, en %a!bio, que )as !inas, si estaban so!etidas a) rA$i!en de traba(os *orzosos, han de haber sido un e)e!ento de %onstante o"resi n0 Cuando es sabido que tanto )os ro!anos %o!o )os teutones ten#an es%)a&os, 8reen s )o to!a en %uenta, entre )os teutones de a+er + de ho+, a) ho!bre )ibre- + a) re*erirse des"uAs a )os ro!anos, razona di%iendo que si e) ro!ano trataba !u+ !a) a sus es%)a&os, )os es%)a&os han de haber sido !u+ !a)tratados0 2e "are%e su!a!ente e5trao que 8i)dasi5, e) /ni%o %ronista brit.ni%o, o)&ide )a des%ri"%i n de) $ran siste!a teut ni%o0 He$/n )a o"ini n de este 8i)das, si!")e &ariante de )a de 8re$orio, )a %osa "od#a de*inirse as#6 non Angli sed diaboli0 Pero a) !oderno $er!an *i)o )e e5traa que )a o"ini n %onte!"or.nea no ha+a &isto en )os teutones !.s que )obos, "erros + %a%horros de )a (aur#a de )a barbarie0 CCo!o que di*#%i)!ente hubiera "odido &er otra %osaD ;n todo %aso, %uando Han 1$ust#n arrib a estas tierras "ro*unda!ente barbarizadas ')o %ua) "uede de%irse que *ue )a se$unda o ter%era !isi n %i&i)izadora que e) >ediod#a en&iaba a estas is)as', no %re+ en%ontrarse %on nin$/n "rob)e!a etno) $i%o, ad!itiendo que )os hubiera0 Con A) + sus %on&ersos se reanuda )a %adena de )os testi!onios )iterarios, + "ode!os +a re"resentarnos e) !undo que e))os en%ontraron0 Hab#a un re+ en Oent, + !.s a)). de )as *ronteras hab#a otros reinos se!e(antes, $obernados todos, a) "are%er, "or $enti)es0 2os no!bres de )os !onar%as eran no!bres teutones"ero )os autores de )as narra%iones %asi ha$io$r.*i%as que a esta A"o%a se re*ieren no nos di%en, ni "are%en habArse)o "re$untado, si )a "ob)a%i n era o no de san$re "ura0 E no es i!"osib)e que, %o!o a%onte%#a en e) %ontinente, s )o )as %ortes + )os !onar%as ha+an sido teut ni%os0 2os %ristianos en%ontraron a))# %on&entos, "rote%tores, "erse$uidores- "ero si no en%ontraron anti$uos brit.ni%os, es a%aso "orque no )os bus%aban- + si es que se ha))aron entre "uros an$)osa(ones, no tu&ieron e) $usto de "er%atarse de e))o0 Cierta!ente, + se$/n testi!onio $enera) de )os historiadores, ha%ia )as !ar%as de 8a)es se notaba un %a!bio "er%e"tib)e0 Pero ta!biAn es %onstante que, inde"endiente!ente de )as di*eren%ias de raza, ha+ sie!"re una transi%i n a) "asar de )a "ob)a%i n de )os ))anos a )a de !ontaa0 @o- )o !.s i!"ortante, )o que !.s interesa a )a historia de %uanto en%ontraron en )a Britania )os !isioneros, es e) he%ho de que a)$unos reinados %orres"ondieran, e*e%ti&a!ente, a di*eren%ias de )a "ob)a%i n, di*eren%ias que toda&#a e5isten %o!o enton%es0 2a anti$ua @ortu!br#a es toda&#a una %osa !.s rea) que )a a%tua) @orthu!ber)and- Husse5, toda&#a es Husse5- ;sse5, toda&#a es ;sse50 E ese ter%er reino sa( n, %u+o no!bre se bus%ar#a in/ti)!ente en e) !a"a !oderno, e) reino de <esse5, se ))a!a e) Pa#s de L%%idente T<est Countr+R, + es en e) "resente e) !.s &erdadero de )os %uatro0
23

;) /)ti!o en a%e"tar )a *e %ristiana de todos aque))os reinos $enti)es *ue >er%ia, que %orres"onde, !.s o !enos, a )as ho+ ))a!adas tierras !edias T>id)andsR0 ;) re+ no bautizado, Penda, resu)ta "or eso un tanto "intores%o, as# %o!o "or )os saqueos + )as a!bi%iones *uriosas a que debe su re"uta%i n0 4anto, que ha%e "o%os d#as, uno de esos !#sti%os que ser.n todo, !enos %ristianos, hab)aba de %ontinuar )a obra de Penda en ;a)in$6 no en !u+ $ran es%a)a, "or *ortuna0 @o es *.%i) a&eri$uar ho+, ni a%aso i!"orta, )o que %re#a o )o que de(aba de %reer e) re+ Penda- "ero este /)ti!o ba)uarte de su reinado resu)ta interesante0 ;) ais)a!iento de )os de >er%ia ta) &ez se deb#a a) he%ho de que e) %ristianis!o &en#a de )as %ostas orienta)es + o%%identa)es0 2a %orriente orienta) es )a !isi n de Han 1$ust#n, que hab#a %on&ertido +a a Canterbur+ en %a"ita) de )a is)a0 E )a o%%identa) estaba re"resentada "or todos )os residuos de) %ristianis!o brit.ni%o0 1!bas, si no "or e) %redo, %ho%aban "or )a di*eren%ia de )as %ostu!bres0 :ina)!ente, )a a$ustiniana "re&a)e%i 0 Hin e!bar$o, )a obra de e&an$e)iza%i n rea)izada en e) Leste hab#a sido enor!e0 Posib)e es que )a so)a "osesi n de 8)asto!bur+, &erdadero trozo de 4ierra Hanta, ha+a %ontribuido !u%ho a) "resti$io de )a e&an$e)iza%i n o%%identa)- "ero quedaba !.s a)). de 8)asto!bur+ otro "oder toda&#a !a+or + !.s "atAti%o6 de a))# irradiaba sobre toda ;uro"a )a $)oria de )a edad dorada de 9r)anda0 1))# )os %e)tas ))e$aron a ser )os %).si%os de) arte %ristiano, que se !ani*iesta %on %uatro%ientos aos de ade)anto en e) 2ibro de Oe))s50 1))# e) bautis!o de) "ueb)o era un *esti&a) es"ont.neo, %o!o una &erbena, + brotaban o)as de entusiastas e&an$e)istas %o!o &erdaderas !u)titudes que %orr#an a %o!uni%ar una buena nue&a0 Con&iene re%ordar todo esto a) estudiar ese os%uro + dob)e destino que nos ha unido a 9r)anda, "orque !u%hos han dudado de una unidad na%iona) en %u+os or#$enes no se en%uentra )a unidad "o)#ti%a0 Hi 9r)anda no era un reinado, era en rea)idad un obis"ado0 9r)anda no *ue %on&ertida, sino %reada "or e) %ristianis!o, %o!o se *unda )a "iedra de una i$)esia- + todos sus e)e!entos, %ua) ba(o una &estidura, quedaron $uare%idos ba(o e) $enio de Han Patri%io0 1s# &ino a ser !.s indi&idua), "or )o !is!o que "ara e))a )a re)i$i n no era !.s que una re)i$i n, sin %onni&en%ias se%u)ares0 9r)anda, que nun%a *ue ro!ana, *ue sie!"re ro!anista0 2o %ua) ta!biAn es a")i%ab)e, aunque en !enor es%a)a, a) asunto de que dire%ta!ente trata!os0 ;s una "arado(a t#"i%a de aque) tie!"o e) que s )o )as %osas no !undanas tu&ieran A5itos !undanos0 2a "o)#ti%a es una "esadi))a- )os re+es son inestab)es + )os reinados !udab)es, + rea)!ente no "isa!os sue)o se$uro !ientras no sea sue)o %onsa$rado0 2as a!bi%iones !ateria)es, si no sie!"re estAri)es, %asi sie!"re quedan de*raudadas0 4odos )os %asti))os est.n +a en e) aire- s )o )as i$)esias se asientan en )a tierra0 2os &isionarios son )os /ni%os ho!bres "r.%ti%os, aun "or )o que res"e%ta a ese ob(eto tan e5traordinario 'e) !onasterio', que &iene a ser en !u%ho )a %)a&e de toda aque))a historia0 4ie!"o ))e$ar. en que )o arranquen de nuestra tierra %on una &io)en%ia tan %uriosa %o!o in&asora, de donde resu)ta ho+ tan di*#%i) "ara e) )e%tor in$)As e) *or!arse una idea %aba) de )o que *ue e) !onasterio +, "or )o !is!o, de )o que *ueron aque))as A"o%as0 ;s indis"ensab)e dedi%ar aqu# a esta !ateria a)$unas "a)abras0 ;n e) testa!ento terrib)e de nuestra re)i$i n a"are%en a)$unos idea)es terrib)es + %asi i!"#os, e))os en un tie!"o, "ro&o%aron )a *or!a%i n de se%tas que "ro*esaban una "er*e%%i n %asi inhu!ana en a)$unas de sus e5%e)en%ias6 %o!o )os %u.queros que renun%ian a )a "ro"ia de*ensa, o )os %o!unistas que renun%ian a )a "ro"iedad "ersona)0 Con raz n o sin e))a, )a 9$)esia %ristiana ha %onsiderado sie!"re estas &isiones %o!o a&enturas es"iritua)es0 E ha "ro%urado re%on%i)iar)as %on )a &ida hu!ana nor!a), de%)arando que son buenas es"e%ia)!ente, "ero sin ad!itir que sea ne%esaria!ente !a)o e) a)e(arse de e))as0 2a 9$)esia ado"t , "ues, )a o"ini n de que en e) !undo ha de haber de todo, aun en e) !undo re)i$ioso, + %onsider a) que rehusaba )as ar!as, )a *a!i)ia o )a "ro"iedad, %o!o !era e5%e"%i n que %on*ir!aba )a re$)a0 Pero )o bueno es que rea)!ente )a %on*ir!aba, "orque e) )o%o que se ne$aba a o%u"arse de sus ne$o%ios, resu)t ser e) ho!bre de ne$o%ios de aque))a A"o%a0 2a so)a "a)abra !on(e es +a una re&o)u%i n, "orque
24

si$ni*i%ando so)edad, &ino a si$ni*i%ar %o!unidad, que es so%iabi)idad0 2a &ida %o!una) ))e$ a ser una reser&a + re*u$io de )a indi&idua), un hos"ita) "ara toda %)ase de hos"ita)idades0 =es"uAs &ere!os % !o se a")i% a )a tierra %o!/n esta !is!a *un%i n de )a &ida %o!una)0 ;n tie!"os de indi&idua)is!o no se "uede ha))ar nada %o!"arab)e- "ero en )a &ida "ri&ada, "or e(e!")o, no es di*#%i) re%ordar uno de esos ho!bres que se ha%en a!i$os de una *a!i)ia + sie!"re )a a+udan desde a*uera, %o!o un hada !adrina0 =e%ir que !on(es + !on(as *ueron "ara )a Hu!anidad %o!o una es"e%ie de santa )i$a %onstituida entre )os t#os + )as t#as de )a *a!i)ia hu!ana, es a)$o !.s que un buen %histe0 E que e))os hi%ieran "or )os ho!bres )o que nadie !.s "udiera haber he%ho, +a es un )u$ar %o!/n0 2as abad#as ))e&aban e) diario de) !undo, %o!bat#an todas )as ")a$as de )a %arne, enseaban )as "ri!eras artes tA%ni%as, "reser&aban )as )etras "a$anas, +, sobre todo, "or una "er"etua urdi!bre de %aridades, !anten#an a) "obre !u+ )e(os de su a%tua) estado de deses"era%i n0 4oda&#a %onsidera!os indis"ensab)e e) %ontar %on una buena reser&a de *i).ntro"os"ero ho+ a%udi!os a )os que se han enrique%ido, + no a )os que se han e!"obre%ido0 Por /)ti!o, )os abades + abadesas eran no!brados "or e)e%%i n, "or donde se introdu(o e) $obierno re"resentati&o, des%ono%ido "ara )as anti$uas de!o%ra%ias, + que es en s# !is!o una idea se!i3sa%ra!enta)0 Hi "udiAse!os %onte!")ar desde a*uera nuestras institu%iones, &er#a!os que )a so)a idea de trans*or!ar a un !i))ar de ho!bres en un so)o ho!bre $i$antes%o, + en%a!inar)o a <est!inster, !.s a/n que a%to de *e, es un a%to de !a$ia0 2a historia /ti) + "ro&e%hosa de )a 9n$)aterra an$)osa(ona se redu%e a )a historia de sus !onasterios0 ;stos, "a)!o a "a)!o, + %asi ho!bre a ho!bre, di*und#an )as enseanzas + enrique%#an )a tierra0 Pero he aqu# que, ha%ia )os %o!ienzos de) si$)o no&eno, sobre&iene un s/bito %a!bio, %o!o en un "ar"adeo, + enton%es "are%e que toda aque))a obra ha sido &ana0 1que) !undo, hen%hido de anarqu#a, que estaba !.s a)). de )as *ronteras %ristianas, )anz una nue&a o)a, % s!i%a + %o)osa), + )o arras todo0 Por )as "uertas orienta)es, abiertas desde )as "ri!eras in%ursiones b.rbaras, entr una ")a$a de !arineros sa)&a(es de =ina!ar%a + ;s%andina&ia, + otra &ez )os b.rbaros re%iAn bautizados desa"are%ieron entre )os no bautizados0 =urante todo este tie!"o, e) !e%anis!o %entra) de $obierno que quedaba en Ko!a se hab#a ido retardando %o!o re)o( a) que se )e a%aba )a %uerda0 Ha+ un in!enso %ontraste entre )a ener$#a aso)adora de )os !isioneros que se a)ar$aban hasta )os )#!ites de) 9!"erio + )a "ar.)isis $a)o"ante de )a %iudad %a"ita)0 ;n e) si$)o 9S, e) %oraz n se "ar sin que )as !anos tu&ieran tie!"o de a%udir en su au5i)io0 E toda )a %i&i)iza%i n !on.sti%a que se hab#a desarro))ado en )a Britania ba(o )a onda de )a "rote%%i n ro!ana "ere%i sin a!"aro0 2os reinos de (u$uete de )os turbu)entos sa(ones *ueron deshe%hos0 8uthru!, e) (e*e "irata, !at a Han ;d!undo5i, asu!i e) %etro de )a 9n$)aterra Lrienta), i!"uso tributo a )a es"antada >er%ia + se a)z a!enazador %ontra <esse5, /)ti!a tierra de )os %ristianos0 E e) re)ato "osterior no es !.s que e) re)ato de )a destru%%i n + desdi%has de esta tierra6 su%esi n de derrotas %ristianas %on a)ternati&as de !#seras &i%torias que sab#an a !enos que una derrota0 H )o en una de e))as, )a estAri) "ero her!osa &i%toria de 1shdoPn 5ii, "uede &is)u!brarse "or "ri!era &ez, entre )a nieb)a de) %o!bate, + de una !anera se%undaria + deses"erada, )a $ran *i$ura que ha dado su no!bre a )a /)ti!a *ase de )a tor!enta0 Porque e) triun*ador no *ue e) !is!o re+, sino e) her!ano !enor de) re+0 ;nton%es a"are%e "or "ri!era &ez, aunque de !odo hu!i)de + a%%identa), e) no!bre de 1)*redo0 ;ra Aste un ho!bre habi)#si!o, + en eso %onsiste e) interAs de sus "ri!eros aos6 en que %o!binaba una *ria)dad %asi &u)$ar, una $ran a"titud "ara )os ardides in%esantes + %o!bina%iones daosas "ro"ias de su tie!"o, %on )a ardorosa "a%ien%ia de )os santos en )os tie!"os de "erse%u%i n0 4odo )o arries$aba "or )a *e, + %on todo ne$o%iaba, !enos %on )a *e0 ;ra un %onquistador sin a!bi%iones- un autor %ontento %on ser un tradu%tor- un ho!bre sen%i))o, %on%entrado, "rudente, atento a )os &ai&enes de una situa%i n que iba $obernando %on %aute)a + auda%ia, + que a )a "ostre )o$r sa)&ar0
25

=esa"are%e un d#a, a) sobre&enir )o que "are%i ser e) triun*o + estab)e%i!iento de*initi&o de) "a$anis!o, + se su"one que andaba a%e%hando, %o!o *ora(ido, en una is)ita so)itaria que ha+ entre )os i!"enetrab)es "antanos de) Parret, ha%ia aque))a desierta re$i n o%%identa) donde )a *uerza de) destino "are%e haber arru!bado a )as razas abor#$enes0 Pero 1)*redo, se$/n A) !is!o )o de( es%rito en "a)abras que son %o!o su desa*#o %ontra e) si$)o, ten#a "or %ierto que un buen %ristiano no debe "edir nada a) destino0 E %o!enz de nue&o a atraer a )os arqueros + )an%eros de )as dis"ersas )e$iones que a/n quedaban "or )os %ondados de L%%idente, +, sobre todo, a )os ho!bres de Ho!erset0 ;n )a "ri!a&era de) ao 878, )os )anza sobre e) %a!"o atrin%herado de )os &i%toriosos daneses de ;thandune0 ;) asa)to tu&o tanto A5ito %o!o e) de 1shdoPn, + se "ro)on$ en un sitio "or todos %on%e"tos a*ortunado0 8uthru!, e) %onquistador de 9n$)aterra, + todos sus "rin%i"a)es %a"itanes, se en%erraron en sus ba)uartes + "a)izadas- %uando, a) *in, tu&ieron que rendirse, esa rendi%i n "uso tAr!ino a )a %onquista danesa0 8uthru! *ue bautizado, + e) tratado de <ed!ore ase$ur )a )ibertad de <esse50 1) )e%tor de ahora, )o de) bautis!o )e "are%er. %osa de risa, +, en %a!bio, %onsiderar. %on interAs )os tAr!inos de) tratado0 E e) )e%tor de ahora se equi&o%ar. sin re!edio0 Porque ha+ que so"ortar )a !onoton#a de )as *re%uentes re*eren%ias a) ar$u!ento re)i$ioso que ))enan esta A"o%a de )a historia in$)esa- de otro !odo, no habr#a historia in$)esa0 E donde !e(or se %o!"rueba esta &erdad es en e) %aso de )os daneses0 ;) bautis!o de 8uthru! es !u%ho !.s i!"ortante que e) tratado de <ed!ore0 ;) tratado no "asa de ser un %o!"ro!iso que ni siquiera *ue duradero- un si$)o !.s tarde, Canuto, re+ danAs, era e) &erdadero $obernador de 9n$)aterra0 Pero si e) danAs )o$r !antener )a %orona, ta!"o%o abandon +a )a %ruz0 =e suerte que )o /ni%o "erdurab)e *ue )a i!"osi%i n re)i$iosa ))e&ada a %abo "or 1)*redo0 1) !is!o Canuto, s )o )e re%uerdan )os ho!bres %o!o un &#&ido testi!onio de )a *ra$i)idad de) "oder terreno, %o!o un re+ que quiso "oner su %orona a )a i!a$en de Cristo + so!eter so)e!ne!ente a )os %ie)os e) i!"erio es%andina&o de) !ar0

26

V
"an #duardo y los reyes nor$andos

Hor"render. a) )e%tor )a e5%esi&a i!"ortan%ia %on%edida a) no!bre que en%abeza este %a"#tu)o0 Hi )o esta!"o aqu#, es "orque quiero insistir, a )os %o!ienzos de )o que "ode!os ))a!ar )a "arte "r.%ti%a de nuestra historia, en ese a)$o i!"er%e"tib)e + e5trao que %onstitu+e )a *uerza de )os !onar%as dAbi)es0 1 &e%es se ne%esita tanta i!a$ina%i n "ara a"render %o!o "ara o)&idar0 Pido a) )e%tor que se es*uer%e "or o)&idar %uanto ha+a )e#do o a"rendido en )a es%ue)a, + "or %onsiderar )a !onarqu#a in$)esa ta) %o!o a"are%e a sus o(os0 Ha$a de %uenta que su %ono%i!iento de )os anti$uos re+es "ro%ede s )o, %o!o "ara )a !a+or#a de )os ho!bres en tie!"os de !a+or ino%en%ia, de )os %uentos in*anti)es, de )os no!bre de )u$ares, de )as dedi%atorias de i$)esias + asi)os, de )as %har)as de )as tabernas, de )as tu!bas de) %e!enterio e%)esi.sti%o0 Hu"on$a ahora e) )e%tor que %a!ina "or una %arretera in$)esa ')a que &a de) &a))e de) 4.!esis a <indsor, "or e(e!")o' o &isita a)$unos &ie(os re%intos de )a %u)tura, %o!o L5*ord + Ca!brid$e0 ?na de )as "ri!eras %osas que ha de en%ontrarse "on$a!os que sea ;ton, )u$ar trans*or!ado "or in*)uen%ia de )a aristo%ra%ia !oderna, "ero que toda&#a $oza de su bienestar !edie&a) + de(a adi&inar su re!oto ori$en0 Hi se )e o%urre "re$untar "or e) ori$en de ;ton, un %hi%o de )a es%ue)a sabe )o bastante "ara %ontestar)e que *ue *undado "or e) re+ ;nrique 790 Hi des"uAs &a a Ca!brid$e, + %onte!")a %on sus "ro"ios o(os esa %a"i))a de) %o)e$io que se a)za art#sti%a!ente sobre )as de!.s, a !anera de %atedra), )e o%urre "re$untar quA es aque))o, + )e di%en que es e) Co)e$io de) Ke+0 Pre$unta quA re+, + )e di%en que ;nrique 790 ;ntra des"uAs a )a bib)iote%a, bus%a en )as en%i%)o"edias e) no!bre de ;nrique 79, + se en%uentra %on que e) $i$ante de )a )e+enda, que tan $i$antes%as obras nos ha )e$ado, a"enas resu)ta en )a Historia un "i$!eo %asi i!"er%e"tib)e0 ;ntre )a !u)titud de n/!eros %ontra"uestos en )a $ran quere))a na%iona) re"resenta e) n/!ero de una so)a %i*ra0 2as *a%%iones %ontendientes )o arrastran %o!o a un "obre *ardo de barati(as- sus anhe)os ni siquiera "are%en "re%isos- !u%ho !enos "ueden resu)tar satis*e%hos0 E, sin e!bar$o, sus anhe)os se han in%or"orado en "iedra + !.r!o), en rob)e, en oro- + ah# %ontin/an er$uidos, en !edio de )as )o%uras re&o)u%ionarias de )a 9n$)aterra !oderna, !ientras que e) &iento dis"ersa, %o!o ta!o )i$ero, )as a!bi%iones de )os que )e sub+u$aron en &ida0 1hora bien6 ;duardo e) Con*esor, %o!o ;nrique 79, no s )o ha sido un in&.)ido, sino %asi un idiota0 ;s *a!a que era ".)ido %o!o un a)bino, + que e) senti!iento que ins"iraba a )os su+os era !.s bien ese te!eroso re%e)o que ins"iran )os !onstruos !enta)es0 Hu %aridad %ristiana ra+a en anarquis!o- )as anA%dotas de su "iedad re%uerdan a )os )o%os %ristianos de )as $randes no&e)as an.rqui%as de Kusia0 =i%en que es%ondi a un )adr n &u)$ar, "orque e) )adr n no ten#a )a %u)"a de ne%esitar !.s de )o que "ose#a0 ;5trao %ontraste %on )as "retensiones ordinarias de )os !onar%as, que quisieran ha%er i!"osib)e e) robo dentro de sus do!inios0 Con todo, )a Hu!anidad ha tenido a)abanzas "ara )os dos ti"os de !onar%as- + )o %urioso es que, entre )os dos, e) !onar%a in%o!"etente ha ))e&ado sie!"re )a !e(or "arte0 E )o !is!o que "ara ;nrique 79, )as a)abanzas a) re+ ;duardo tienen una si$ni*i%a%i n "r.%ti%a bien de*inida0 Hi %onsidera!os e) as"e%to %onstru%ti&o de nuestra ;dad >edia, +a no e) destru%ti&o, nos en%ontra!os %on que un a)deano idiota es e) ins"irador de )as %iudades + )os siste!a, %#&i%os0 Hu se))o est. i!"reso en )as sa$radas
27

*unda%iones de )a 1bad#a de <est!inster0 2os &i%torioso, nor!andos, a )a hora de )a &i%toria, se in%)inaban ante su re%uerdo0 1s#, en )a %A)ebre ta"i%er#a de Ba+eu5 urdida "or !anos de nor!andos %on e) *in de "ro"oner una (usti*i%a%i n ob(eti&a de )a %ausa nor!anda + de $)ori*i%ar e) triun*o nor!ando, a) Conquistador no se )e atribu+e !.s que e) he%ho de )a Conquista + )a in$enua *.bu)a "ersona) que )e sir&e de e5%usa- + )a historia se interru!"e brus%a!ente %on )a derrota de )as *i)as sa(onas en Batt)e0 ;n %a!bio, sobre e) *Aretro de aque) triste bu* n de%rA"ito que (a!.s %o!bati , a))#, + s )o a))#, a"are%e )a !ano %e)este "ara %onsa$rar + a"robar )a autoridad de) "oder que $obierna a) !undo5iii0 ;) Con*esor es, "ues, una "arado(a &i&iente, sobre todo "or %uanto destru+e )a o"ini n re%ibida sobre )o que era e) in$)As de enton%es0 Ea he di%ho que no es de) todo e5a%to hab)ar de )os an$)osa(ones0 ;) an$)osa( n es %o!o un $i$ante, !ito) $i%o + "erniabierto, que ")antara un "ie en 9n$)aterra + e) otro en Ha(onia0 Con todo, antes de )a Conquista, hab#a se$ura!ente en Britania una %o!unidad o unos $ru"os de %o!unidades que ten#an no!bres sa(ones, + %u+a san$re era, "robab)e!ente, !.s $er!.ni%a +, sin duda a)$una, !enos *ran%esa que )a de )as %o!unidades que en%ontra!os des"uAs de )a Conquista0 =e estos $ru"os hu!anos se tiene ho+ una o"ini n que es e) re&erso de )a rea)idad0 2a i!"ortan%ia de) an$)osa( n se ha e5a$erado, "ero se han i$norado en %a!bio sus &irtudes0 He su"one que )o que tene!os de an$)osa(ones es )o que tene!os de "r.%ti%os- + )a &erdad es que )os an$)osa(ones eran !.s soadores que )os !is!os %e)tas0 He su"one que )a in*)uen%ia de aque))a raza era sa)udab)e o ')o que "ara !u%hos &a)e )o !is!o ' "a$ana0 E )o %ierto es que estos teutones eran e) ti"o de )o !#sti%o0 H )o una %osa hi%ieron )os an$)osa(ones, + Asta tanto !.s ")ena!ente %uanto que estaban ")ena!ente dotados "ara e))o6 %ristianizar a 9n$)aterra0 CHi )a %ristianizaron +a '"or de%ir)o as#' antes de na%erD H )o de una %osa *ueron in%a"a%es )os an$)os, + esto de una !anera ob&ia6 de ser in$)eses0 Pero %ristianos si que )o *ueron, + hasta %on "arti%u)ar in%)ina%i n a !eterse !on(es0 Cuando )os es%ritores )es a)uden &a$a!ente %o!o a nuestros tos%os abue)os, %o!eten una $ra&e in(usti%ia + des%ono%en e) bien que )es debe!os6 a e))os )es debe!os que nuestra historia %o!ien%e %on )a *.bu)a de un .n$e) de %andor, que nuestra %r ni%a %o!ien%e '%o!o tantas %r ni%as, en e*e%to' %on )a dorada ini%ia) de un santo0 Ha%iendo &ida !on.sti%a, nos "ro"or%ionaron in!ensos bene*i%ios en todos )os rdenes de sus !/)ti")es + es"e%ia)es %a"a%idades, "ero no '+a se &e' en )a %a"a%idad sin$u)ar de ser nuestros abue)os0 1 )o )ar$o de )a %osta norte de :ran%ia, donde e) Con*esor hab#a "asado sus "ri!eros aos, se e5tienden )as tierras de uno de )os !.s "oderosos &asa))os de) re+ de :ran%ia, e) duque de @or!and#a0 ;) + su "ueb)o 'uno de )os e)e!entos !.s "intores%os, !.s %uriosos de )a historia euro"ea' nos a"are%en ho+ se!i3borrados entre )a nieb)a de o%iosas disquisi%iones, que "ara e))os hubieran sido ininte)i$ib)es0 2a "eor es )a que atribu+e e) no!bre de nor!andos a )os arist %ratas in$)eses durante e) bri))ante "er#odo de )os /)ti!os tres%ientos aos0 4enn+son )e ad&ert#a a una da!a ))a!ada 7ere de 7ere que )a *e sen%i))a es !.s &a)iosa que )a san$re nor!anda0 Pero un erudito historiador que ha "odido *i$urarse que 2ad+ C)ara ten#a, rea)!ente, san$re nor!anda, era, "or su "arte, un a")astante e(e!")o de *e sen%i))a 5i&0 He!e(ante %reen%ia '+ )o entende!os !e(or a) tratar de )a idea "o)#ti%a de )os nor!andos ' %onstitu+e una ne$a%i n de )a &erdadera i!"ortan%ia hist ri%a de aque))a raza0 ;sta %a"ri%hosa !oda o)&ida "re%isa!ente )o que ha+ de !e(or en )os nor!andos, as# %o!o o)&ida, se$/n he!os &isto, e) &erdadero &a)or de )os sa(ones0 @o sabe uno quA a$rade%er !.s a )os nor!andos6 si su a"ari%i n o su desa"ari%i n0 Po%os *i).ntro"os han sabido o%u)tarse !e(or + !.s "ronto ba(o e) anoni!ato0 2a !a+or $)oria de) a&enturero nor!ando est. en haberse entre$ado, %on toda e) a)!a, a su a&entura + haber tenido *e, no s )o en sus %a!aradas, sino ta!biAn en sus s/bditos + aun en sus ene!i$os0 :ue )ea) "ara
28

e) reino que a/n no hab#a edi*i%ado0 Bru%e 5&, e) nor!ando, se hizo es%o%As, + e) des%endiente de) nor!ando, Htron$boP5&i, se hizo ir)andAs0 9!"osib)e su"oner que e) nor!ando ha+a "odido !antenerse %o!o una %asta "ri&i)e$iada hasta nuestros d#as0 E esa )ea)tad, desinteresada + a&enturera, que se re&e)a ta!biAn en otros %a"#tu)os de )a historia nor!anda, )u%e "arti%u)ar!ente en e) que aqu# nos i!"orta e5a!inar0 ;) duque de @or!and#a ha "odido ser un &erdadero re+ de 9n$)aterra- sus "retensiones a )a heren%ia de ;duardo e) Con*esor, su e)e%%i n "or e) Conse(o, + aun )os si!b )i%os "uados de tierra, en Husse5, no son !eras * r!u)as &a%#as0 E aunque ni )o uno ni )o otro sea e5a%to, se a%er%a !.s a )a &erdad de%)arar a 8ui))er!o e) Conquistador "ri!er re+ de 9n$)aterra, que no de%)arar /)ti!o re+ de 9n$)aterra a Haro)d e) destronado0 Cierta e!bro))ada teor#a, re*erente a )as os%uras razas que se entre!ez%)aron en aque))as A"o%as no !enos os%uras, ha "retendido sa%ar ar$u!entos de) he%ho de que )as *ronteras nor!andas de :ran%ia, %o!o "or otra "arte )as an$)o3orienta)es de 9n$)aterra, su*rieran, durante e) si$)o 9S, in&asiones de) @orte0 Por )o %ua) 'di%en', )os or#$enes de )a %asa du%a) de @or!and#a, + )a de quiAn sabe %u.ntas *a!i)ias !.s, deben bus%arse en ;s%andina&ia0 ;) inne$ab)e don de $obierno + de %rea%i n )e$is)ati&a que !uestran )os nor!andos en todas "artes, "retenden atribuir)o "ar%ia)!ente a una reno&a%i n de )a raza "or in*usi n de nue&a san$re0 Pero si )os "artidarios de esta teor#a quieren %o!"arar ti"os, estudiando )as dos razas se"arada!ente, &er.n que e) *ran%As inta%to + sin !ez%)a de san$re es%andina&a ha !ostrado sie!"re !a+or %a"a%idad de %i&i)iza%i n que e) es%andina&o sin !ez%)a de san$re *ran%esa0 2os %ruzados no "ertene%ientes a) $ru"o de )os &iIin$os %o!batieron tanto T+ $obernaron !u%ho !.sR %o!o )os &iIin$os que nun%a *ueron %ruzados0 Pero )a &erdad es que estos re$ateos est.n de !.s0 Con%edere!os un &a)or a"re%iab)e a )a in*)uen%ia es%andina&a en )a na%iona)idad *ran%esa + en )a in$)esa, %uando a%e"te!os que e) du%ado de @or!and#a era tan es%andina&o %o!o "od#a ser)o )a %o!ar%a de @orPi%h0 >as este debate o*re%e otro "e)i$ro, "or %uanto tiende a e5a$erar )a i!"ortan%ia "ersona) de )os nor!andos0 Por $randes que ha+an sido sus ta)entos %o!o seor, e) nor!ando no "asa de ser un au5i)iar de in*)uen%ias !.s &astas + su"eriores0 ;) dese!bar%o de 2an*ran% 5&ii es ta) &ez una *e%ha !.s !e!orab)e que e) dese!bar%o de 8ui))er!o0 E 2an*ran% era ita)iano6 %o!o Mu)io CAsar0 ;) nor!ando no ha sido aqu# una es"e%ie de !ura))a o estorbo bruta) a)zado en )os tAr!inos de un 9!"erio, sino a)$o %o!o una "uerta0 Co!o una de esas "uertas que %onstru+o en nuestro sue)o + a/n se %onser&an, %on su ar%o redondo, su traza ruda + sus robustas %o)u!nas0 Por esa "uerta "enetro )a %i&i)iza%i n0 1s#, 8ui))er!o de :a)aise tiene en )a Historia !e(or t#tu)o que e) de duque de @or!and#a o re+ de 9n$)aterra, "orque *ue )o !is!o que Mu)io CAsar, o )o !is!o que Han 1$ust#n6 un e!ba(ador de ;uro"a en Britania0 8ui))er!o a*ir!aba que ;duardo e) Con*esor, %o!o %onse%uen%ia de )os %o!"ro!isos que %ontra(o durante )os aos de su edu%a%i n en @or!and#a, hab)a "ro!etido )a %orona 9n$)esa a) heredero de aque) du%ado0 @un%a sabre!os )o que ha+ de %ierto en esta a*ir!a%i n6 no es en si !is!a i!"osib)e ni ta!"o%o i!"robab)e0 ;n %uanto a ta%har esta "ro!esa, si )a hubo, de anti"atri ti%a, es querer bus%ar en e) %aos de )os "ri!eros tie!"os *euda)es no%iones de) deber que s )o !.s tarde hab#an de "re%isarse- ha%er de esta "ro!esa un %ar$o "ersona), es querer que )os anti$uos brit.ni%os %antaran +a e) Ku)e Britannia000 8ui))er!o %o!enz "or (usti*i%arse a)e$ando que Haro)d, e) "rin%i"a) nob)e sa( n + "robab)e "retendiente a) trono, siendo huAs"ed su+o a %onse%uen%ia de %ierto nau*ra$io, hab#a (urado sobre re)iquias sa$radas no dis%utir )os dere%hos de) duque a) trono de 9n$)aterra0 4a!"o%o sabe!os nada de este e"isodio- "ero desentendernos de A) ser#a des%ono%er e) es"#ritu de )a A"o%a0 Pre%isa!ente e) sa%ri)e$io de que se a%usaba a) "er(uro Haro)d "udo in*)uir en e) Pa"a %uando bendi(o un estandarte "ara )os e(Ar%itos de 8ui))er!o"ero en e) Pa"a !is!o no "udo in*)uir %o!o en e) .ni!o de )a $ente- + de )a $ente de Haro)d, no so)o de )a de 8ui))er!o0 Posib)e es que )os de Haro)d
29

ne$aran e) he%ho- "osib)e es que esta ne$a%i n sea )a %ausa de que )a ta"i%er#a de Ba+eu5 insista notoria!ente en )a trai%i n "ersona)0 E ha+ un deta))e !u+ di$no de tenerse en %uenta $ran "arte de esta %A)ebre %on!e!ora%i n hist ri%a no se re*iere a )os a%onte%i!ientos que &en$o re%ordando, sino que trata un "o%o de )a !uerte de ;duardo, + otro "o%o des%ribe )as di*i%u)tades de )a e!"resa de 8ui))er!o, que tu&o que ta)ar bosques "ara )a %onstru%%i n de na&#os, + %ruzar e) %ana), + %ar$ar sobre )a %o)ina de Hastin$s, donde dio %uenta de )a tena%idad destru%tora de )as huestes de Haro)d0 1hora bien6 )o que "ro"ia!ente !ere%e e) no!bre de %onquista, no )o hizo e) duque 8ui))er!o sino des"uAs que hubo dese!bar%ado + derrotado a Haro)d sobre )a %osta de Husse50 H )o en estas o"era%iones "osteriores des%ubri!os )a nota de) nue&o + %ient#*i%o !i)itaris!o de) %ontinente0 ;n &ez de !ar%har sobre 2ondres, se "uso a rodear)o- + %ruzando e) 4.!esis, en <a))in$*ord, %ort a )a %iudad de) resto de) "a#s + )a ob)i$ a rendirse0 =es"uAs se hizo e)e$ir re+ %on todas )as *or!a)idades "ro"ias de una su%esi n "a%#*i%a de ;duardo e) Con*esor, +, tras bre&e estan%ia en @or!and#a, &o)&i otra &ez a )a %ar$a "ara redu%ir a toda 9n$)aterra0 1tra&esando %a!"os de nie&e, aso) )as "ro&in%ias de) @orte, se adue de Chester, +, !.s bien que %onquistar)o, %onstru+ un reino0 4a) es )a *unda%i n de )a 9n$)aterra hist ri%a0 Pero )as te)as te(idas en honor de) duque no nos %uentan nada de esto0 2a ta"i%er#a de Ba+eu5 se interru!"e (usta!ente donde %o!ienza )a &erdadera %onquista nor!anda0 ;n %a!bio, des%ribe a) deta))e %ierto insi$ni*i%ante saqueo de Bretaa, %on e) so)o *in de que Haro)d + 8ui))er!o a"arez%an %o!o %o!"aeros de ar!as, + es"e%ia)!ente "ara que ad!ire!os a 8ui))er!o en e) "re%iso !o!ento de entre$ar )as ar!as a Haro)d0 E en esto ha+ !.s sentido de )o que un es"e%tador !oderno "udiera *i$urarse, "orque est. aqu# e) se%reto de )a nue&a era + todo e) anti$uo si!bo)is!o de )as ar!as0 Ea he di%ho que e) duque 8ui))er!o era &asa))o de) re+ de :ran%ia, + esta "a)abra 'en uso + abuso' "uede a*ir!arse que es )a %)a&e de )a &ida se%u)ar en aque))a A"o%a0 8ui))er!o "are%e haber sido un &asa))o !u+ )e&antis%o, + en )as *ortunas de su *a!i)ia se nota )a &ena de )a rebe)d#a6 sus !is!os hi(os, Ku*o T8ui))er!o 99R + ;nrique 9, )e ator!entaron %on a!bi%iones "o%o *i)ia)es0 Pero ser#a un desatino su"oner que estas di*eren%ias "ersona)es ha+an "odido a)terar e) siste!a estab)e%ido aqu# antes de )a Conquista, + que Asta s )o &ino a robuste%er + ha%er !.s &isib)e0 ;ste siste!a se ))a!a *euda)is!o0 Nue e) *euda)is!o es ras$o esen%ia) de )a ;dad >edia, en %ua)quier "arte "uede a"renderse- "ero !.s bien "ertene%e a esa !oda hist ri%a que bus%a e) "asado en )a %a))e <ardour, + no en )a %a))e <at)in$0 Porque e) tAr!ino !edie&a) sue)e a")i%arse a todo e) "er#odo que &a desde )os or#$enes in$)eses hasta )os %o!ienzos de )a era &i%toriana0 ?n so%ia)ista e!inente )o ha usado +a as#, re*iriAndose a nuestros ar!a!entos, que es %o!o a")i%ar)o a nuestros aero")anos0 =e i$ua) !odo, )a a"ari%i n (usta de) *euda)is!o, + )o que en A) hubo de /ti) o de %ontrario "ara e) desarro))o de )a &ida, sue)e %on*undirse %on no%iones que son entera!ente !odernas, + es"e%ia)!ente anda !ez%)ado %on ideas sobre )a %asta (er.rqui%a de )os squires o %aba))eros0 E e) *euda)is!o es %asi e) "o)o o"uesto de )a %aba))er#a0 =esde )ue$o, )a "ro"iedad de) squire es abso)uta + "a%#*i%a0 >ientras que e) *euda)is!o es, "or de*ini%i n, un arrenda!iento, + %on ser&idu!bre !i)itar0 2a renta, en &ez de "a$arse en oro, se "a$aba en a%ero, en "i%as + *)e%has %ontra )os ene!i$os de) seor0 Pero aun estos seores no )o eran en e) sentido !oderno de )a "a)abra6 todos, "r.%ti%a + te ri%a!ente, &en#an a ser arrendatarios de) re+- + toda&#a este quedaba, a &e%es, so!etido a un "a"a o a un e!"erador0 Por si!")i*i%a%i n, "uede de*inirse e) *euda)is!o %o!o un arrenda!iento a %a!bio de so)dados- "ero en esta si!")i*i%a%i n est. "re%isa!ente e) e!bro))o0 ;n )a natura)eza de) *euda)is!o ha+ una !araa, ha+ un eni$!a que es %ausa de )a !itad de )as )u%has hist ri%as de ;uro"a, + sin$u)ar!ente de 9n$)aterra0
30

=a!os e) no!bre de !edie&a) 'a *a)ta de un tAr!ino !e(or' a %ierto ti"o de ;stado + de %u)tura que en%ontra!os en tie!"os de )os $odos + de )os $randes es%o).sti%os0 2o !edie&a) es, ante todo, un siste!a ) $i%o0 Hu !is!o %u)to "or )a autoridad era un i!"erati&o de )a raz n, %o!o tendr.n que ad!itir)o todos )os que sean %a"a%es de razonar, aun %uando, %o!o Hu5)e+, nie$uen )as "re!isas o re%ha%en )as %onse%uen%ias de se!e(ante "rin%i"io0 Hiendo ) $i%o, e) %riterio !edie&a) era !u+ e5i$ente en "unto a )a radi%a%i n de )a autoridad0 E e) %aso es que e) *euda)is!o nun%a *ue ni ) $i%o ni e5a%to sobre este "unto0 ;) *euda)is!o *)ore%i antes de que %o!enzara e) rena%i!iento de )a ;dad >edia, + as# &ino a ser "ara este, +a que no )a se)&a "or ta)ar, a) !enos )a dura !adera de sus %onstru%%iones0 ;) *euda)is!o *ue un hi(o be)i%oso de )as edades b.rbaras, anterior a )a &erdadera ;dad >edia- *ue )a era de )os b.rbaros, que )os se!i3b.rbaros tu&ieron que destruir0 E no )o di$o %o!o %ensura6 e) *euda)is!o era %osa harto hu!ana- en e) &o%abu)ario de )a A"o%a se )e ))a! ho!ena(e, "a)abra que %asi quiere de%ir hu!anidad0 Con todo, )a ) $i%a !edie&a) "udo ))e$ar a ser inhu!ana en sus e5tre!os0 1 &e%es era e) "re(ui%io e) que de*end#a a) ho!bre, + era )a raz n quien )o que!aba0 2as unidades *euda)es brotaron de) hir&iente )o%a)is!o de )as edades b.rbaras, %uando entre &a))e + &a))e se a)zaban, %o!o inquebrantab)es $uarni%iones, )as !ontaas sin sendas0 ;) "atriotis!o ten#a que ser "arroquia)- )os ho!bres eran de ta) re$i n, no de ta) "a#s0 ;n estas %ondi%iones, e) seor &en#a a ser !.s "oderoso que e) re+0 Pero esto "rodu(o, no un seor#o )o%a), sino una es"e%ie de )ibertad )o%a)0 E Aste %ar.%ter de nuestro *euda)is!o %on&iene tener)o !u+ "resente, "orque es toda )a )ibertad que )os in$)eses han a)%anzado + !antenido0 ;) se%reto de) siste!a estaba en esto6 en teor#a, e) re+ era e) a!o abso)uto, i!a$en de )a "ro&iden%ia terrestre, %on "oder des" ti%o + dere%ho di&ino- )o %ua), en sustan%ia, si$ni*i%a autoridad natura)0 ;n %ierto res"e%to, e) re+ no era !.s que un seor, aunque e) /ni%o seor un$ido "or )a 9$)esia + a%e"tado "or )a Ati%a de )os tie!"os0 Pero donde se daba )a !a+or rea)idad te ri%a, "od#a darse ta!biAn )a !a+or rebe)d#a "r.%ti%a0 ;) %o!bate era !u%ho !.s i$ua) que en esta nuestra A"o%a de )as !uni%iones, & )os $ru"os %ontrarios "od#an ar!arse en un instante %on ar%os sa%ados de )os .rbo)es o "i%as aderezadas en )a *ra$ua0 Cuando )os ho!bres son natura)!ente !i)itares, no ha+ !i)itaris!o0 E siendo e) reino una es"e%ie de e(Ar%ito territoria), )os re$i!ientos eran ta!biAn otros tantos reinos0 2as subunidades eran sub)ea)tades, + e) &asa))o )ea) "ara su seor "od#a ser rebe)de "ara e) re+, as# %o!o e) re+ "od#a ser un de!a$o$o que )ibertaba a) &asa))o de )a tiran#a de) seor0 ;ste enredo ha sido )a %ausa de )as tr.$i%as "asiones sus%itadas "or )a trai%i n, %o!o en e) %aso de 8ui))er!o + Haro)d, este su"uesto traidor, en quien e) de)ito resu)ta sie!"re una rein%iden%ia + sie!"re una e5%e"%i n0 Ko!"er este nudo era a )a &ez *.%i) + terrib)e0 2a rebe)i n era enton%es %onsiderada %o!o una trai%i n, "uesto que era una deser%i n en !edio de )a %ontinua bata))a0 1hora bien6 en 9n$)aterra, esta $uerra %i&i) se hizo !.s intensa que en nin$una "arte, + a%ab "or "re&a)e%er )a ener$#a !enos )o%a) + )a !enos ) $i%a0 Hea %osa de )a idiosin%rasia de estas is)as, %u+os %ontornos a"are%en desdibu(ados %o!o nieb)as !arinas T+a )o not.ba!os a) %o!enzar esta historiaR, o sea que rea)!ente e) se))o ro!ano se ha+a esta!"ado aqu# !enos que en )as 8a)ias, e))o es que nuestro subsue)o *euda) no resisti a) intento de *undar )a Ci&itas =ei, o ;stado !edie&a) t#"i%o0 2o /ni%o que "udo ha%erse *ue un %o!"ro!iso, que $enera%iones !u+ "osteriores han dado en ))a!ar )a Constitu%i n0 Ha+ "arado(as "er!itidas si han de ser&ir "ara enderezar ae(os errores, + hasta "uede e5a$er.rse)as sin "e)i$ro, sie!"re que no &en$an ais)adas0 4a) )a que "ro"on$o a) %o!enzar e) "resente %a"#tu)o re*iriAndo!e a )a ener$#a de )os !onar%as dAbi)es0 Hu %o!")e!ento 'a")i%ab)e a) %aso de )a %risis de) $obierno nor!ando' es )a debi)idad de )os !onar%as *uertes6 8ui))er!o de @or!and#a triun* "or e) !o!ento, "ero no de*initi&a!ente- hab#a en su $ran triun*o un $er!en de *ra%aso %u+os *rutos brotar#an des"uAs de su !uerte0 Hu
31

"rin%i"a) ob(eto era redu%ir e) or$anis!o de 9n$)aterra a una aristo%ra%ia "o"u)ar %o!o )a de :ran%ia0 1 este *in des"edaz )as "osesiones *euda)ese5i$i &oto dire%to de su!isi n "or "arte de )os &asa))os, + se &o)&i %ontra )os barones de todas )as ar!as, desde )a a)ta %u)tura de )os e%)esi.sti%os e5tran(eros hasta )as !.s rudas re)iquias de )a %ostu!bre sa(ona0 Pero e) "ara)e)o de este estado de %osas %on e) de :ran%ia ha%e a/n !.s &erdadera nuestra "arado(a0 ;s "ro&erbia) que )os "ri!eros re+es de :ran%ia *ueron unos !ue%os- que )os inso)entes !a+ordo!os de "a)a%io eran )os re+es de )os re+es0 Con todo, e) !ue%o se %on&irti en #do)o, en #do)o "o"u)ar de sin i$ua) "oder, ante e) %ua) se in%)inaban todos )os !a+ordo!os + )os nob)es0 ;n :ran%ia sobre&ino e) $obierno abso)uto, "re%isa!ente "orque no era $obierno "ersona)0 ;) re+ era una entidad %o!o )a re"/b)i%a0 2as re"/b)i%as !edie&a)es se !anten#an r#$idas, ani!adas de) dere%ho di&ino0 ;n )a 9n$)aterra nor!anda, en %a!bio, "are%e que e) $obierno *ue de!asiado "ersona) "ara "oder ser abso)uto0 ;n %ierto sentido re% ndito, "ero rea), 8ui))er!o e) Conquistador *ue de he%ho 8ui))er!o e) Conquistado0 1 )a !uerte de sus dos hi(os, todo e) "a#s se derru!b en un %aos *euda), s )o %o!"arab)e a) que "re%edi a )a Conquista0 ;n :ran%ia, )os "r#n%i"es, que hab#an sido es%)a&os, se trans*or!aron en seres e5%e"%iona)es, %asi sa%erdotes, + uno de e))os ))e$ a ser santo0 Pero nuestros !a+ores re+es %ontinuaron sie!"re siendo barones, +, "or )a !is!a %ausa, nuestros barones &inieron a ser nuestros re+es0

32

VI
La era de las cru%adas

Hi e) %a"#tu)o anterior %o!enzaba in&o%ando e) no!bre de Han ;duardo, Aste "udiera %o!enzar %on e) de Han Mor$e0 Hu "ri!era a"ari%i n %o!o Patr n de) "ueb)o o%urri , se$/n se %uenta, a instan%ias de Ki%ardo Coraz n de 2e n, durante )a %a!"aa de Pa)estina, de )a %ua), %o!o &ere!os, data )a *or!a%i n de una 9n$)aterra nue&a ba(o e) "atronato de un santo nue&o0 Pero !ientras e) Con*esor es una "ersona rea) en )a historia in$)esa, Han Mor$e, a"arte de su )u$ar en e) !artiro)o$io %o!o so)dado ro!ano, di*#%i)!ente "udiera de%irse que re"resenta nin$una rea)idad0 Hi quere!os entender )a !.s nob)e + )a !.s o)&idada de )as re&o)u%iones, )o !e(or es %onsiderar 'aqu# ta!biAn' esta "arado(a6 e) "ro$reso + )a i)ustra%i n que si$ni*i%a e) "aso de una %r ni%a a una )e+enda0 1%abo de )eer, en una %ontro&ersia "eriod#sti%a, %ierta ase&era%i n que )o !is!o "udiera haber en%ontrado en %ua)quier otro do%u!ento inte)e%tua) de nuestra A"o%a0 =i%e as#6 2a sa)&a%i n, %o!o !u%has otras %osas buenas, no "uede &enirnos de) e5terior0 ;sto de ))a!ar e5terno + no interno a un *en !eno es"iritua), es e) "ro%edi!iento %orriente de )a e5%o!uni n !odernista0 Pero, trat.ndose de una %uesti n !edie&a), nos atre&e!os a o"oner %ontra esta "retendida e&iden%ia )a tesis %ontraria0 Pon$.!onos en )a a%titud de )os que %onsideraban que %asi todas )as %osas buenas &en#an de a*uera, %o!o una buena noti%ia0 Por )o de!.s, %on*ieso que no "uedo sentir!e i!"ar%ia) en esta !ateria, + que )a *rase trans%rita !e "are%e un &erdadero desatino sobre )a natura)eza !is!a de )a &ida0 Eo no "uedo %reer que e) !e(or !Atodo de a)i!enta%i n "ara un nene %onsista en %hu"arse )os dedos- ta!"o%o !e "are%e que )a !e(or a)i!enta%i n !ora) %onsista en %hu"arse uno su a)!a, ne$ando )a de"enden%ia de =ios o de a)$una otra buena %osa e5terna0 2a $ratitud es )a *or!a su"erior de) "ensa!iento, + )a $ratitud es una *e)i%idad !ez%)ada de sor"resa0 ;sta *e en )a re%e"ti&idad + en e) res"eto de )as %osas e5ternas nos "er!itir. entender !e(or )as tradi%iones de aque))os tie!"os0 Cuando )a !oderna 1)e!ania es !.s !oderna, es de%ir, !.s )o%a, es %uando se e!"ea en bus%ar)e a todas )as %osas un no!bre a)e!.n, es de%ir, en %o!erse su "ro"io idio!a, es de%ir, en tra$arse su )en$ua0 E donde )os !edie&a)es a"are%en !.s )ibres, !.s %uerdos, es en su a%e"ta%i n de no!bres + e!b)e!as %o!")eta!ente a(enos a )os )#!ites de su horizonte habitua)0 ;) !onasterio no s )o re%ibe a) e5tran(ero, sino que ta!biAn )e %anoniza0 ?n si!")e a&enturero %o!o Bru%e 5&iii es entronizado, + su ))e$ada se )e a$rade%e %o!o a un )e$#ti!o %aba))ero errante0 2as !.s de )as &e%es, e) santo "atrono de )as %o!unidades !.s "atri ti%as es un *orastero0 >u%hos santos *ueron ir)andeses- "ero Han Patri%io, "atr n de 9r)anda, no era ir)andAs0 1s#, a) "aso que )os in$)eses iban %onstitu+endo una na%i n, se de(aban atr.s, "or de%ir)o as#, a )os innu!erab)es santos sa(onessu"eraban "or %o!"ara%i n, no s )o )a santidad de ;duardo, sino ta!biAn )a s )ida *a!a de 1)*redo, + se &o)&#an ha%ia e) hAroe se!i3!ito) $i%o que, en a)$/n desierto orienta), da !uerte a) i!"osib)e !onstruo0 ;sta transi%i n, este s#!bo)o, son "rodu%to de )as Cruzadas0 2as Cruzadas *ueron, en su ro!.nti%a rea)idad, )a "ri!era e5"erien%ia de )a !ente brit.ni%a ha%ia e) %ono%i!iento, !.s a/n que de )o e5terior, de )o re!oto0 Co!o toda %osa %ristiana, 9n$)aterra ha "ro%urado nutrirse, sin a&er$onzarse, de sustan%ias e5ternas0 =esde )as %arreteras de CAsar hasta )as i$)esias de
33

2an*ran%, ha es"erado su "an de =ios0 Pero ahora )as .$ui)as, )anzadas a) &iento, %o)u!bran +a )a "resa )e(ana- en &ez de es"erar e) a)i!ento e5terior, &an a bus%ar)o0 2os in$)eses han "asado de) instante de )a a%e"ta%i n a) instante de )a a&entura- %o!ienza )a e"o"e+a na&a) in$)esa0 4razar e) $ran !o&i!iento re)i$ioso que arrastr a 9n$)aterra + a todo e) !undo o%%identa), a)ar$ar#a des"ro"or%ionada!ente este )ibro, aunque &a)e !.s eso que no dar)o "or estudiado en unas %uantas a)usiones &a$as e ine5"resi&as, %o!o sue)en ha%er )os su!arios hist ri%os0 ;) error de nuestros !Atodos de historia "o"u)ar resa)ta "arti%u)ar!ente en e) trata!iento de Ki%ardo Coraz n de 2e n0 @os hab)an de e) + de su "artida a )as Cruzadas %o!o de )a es%a"atoria de un %hi%o de es%ue)a que se e!"eara en %orrer a) !ar0 He$/n esto, se trata de una tra&esura a!ab)e, di$na de "erd n0 E )o %ierto es que !.s bien debe entenderse %o!o )a "artida de un in$)As de ahora, %ons%iente de sus res"onsabi)idades, ha%ia e) *rente euro"eo0 2a %ristiandad era enton%es una na%i n /ni%a, + e) *rente era )a 4ierra Hanta0 7erdad es que Ki%ardo ten)a una natura)eza a&enturera + ro!.nti%a- "ero "ara un so)dado de raza no es "re%isa!ente un dis"arate e!"earse en ha%er )o que !e(or sabe ha%er0 E donde !.s se nota e) error de nuestras inter"reta%iones hist ri%as, es en que, nadie se "reo%u"a de %o!"arar nuestro %aso %on e) de )a ;uro"a %ontinenta)0 @os basta, "ues, %on sa)&ar e) estre%ho de =o&er "ara des%ubrir e) so*is!a0 :e)i"e 1u$usto, %onte!"or.neo de Ki%ardo en :ran%ia, ten#a *a!a de ser un estadista !u+ %auto e i)ustrado- + :e)i"e 1u$usto ta!biAn *ue a )a Cruzada0 E es que )as Cruzadas eran "ara todos )os euro"eos inte)i$entes una e!"resa de a)ta "o)#ti%a + de )a !.s "ura do%trina0 Heis%ientos aos des"uAs de que )a %ristiandad, brotada en e) Lriente, se derra!ara sobre e) L%%idente, una nue&a *e a"are%i %asi en )as !is!as re$iones orienta)es- una $ran *e que &en#a en "os0 de )a otra, a !odo de so!bra $i$antes%a0 Co!o una so!bra, era %o"ia + era a) !is!o tie!"o i!a$en %ontraria0 ;s e) is)a!is!o, e) %redo de )os !usu)!anes, que a%aso debe %onsiderarse %o!o )a /)ti!a e5")osi n de )os orienta)is!os a%u!u)ados Tta) &ez de )os hebra#s!os a%u!u)adosR, $radua)!ente re"e)idos, %on*or!e )a 9$)esia se ha%#a !.s euro"ea + )a %ristiandad !.s %ristiana0 Hu "rete5to era e) odio a )as ido)atr#as- "ara e) is)a!is!o )a ;n%arna%i n era un si!")e %aso de ido)atr#a0 =os tesis ata%aba )a nue&a *e6 )a idea de que =ios "udiera en%arnar, + )a de que "udiera des"uAs radi%ar en )a !adera o )a "iedra0 Ba(o )as %enizas de) in%endio %ristiano quedan a)$unas as%uas &i&as- "uede su"onerse que un *anatis!o tan e5a$erado %ontra e) arte + )a !ito)o$#a era, a )a &ez, un desarro))o de )a %on&ersi n %ristiana + una rea%%i n %ontra e))a6 a)$o %o!o un "ro$ra!a de )as !inor#as hebrai%as0 =e suerte que e) is)a!is!o &ino a ser una here(#a %ristiana0 2as "ri!eras here(#as, en e*e%to, eran un desen*reno de re%ti*i%a%iones + e&asiones de) do$!a de )a ;n%arna%i n, que trataban de de&o)&er a Mes/s )a rea)idad de su %uer"o, aun a e5"ensas de )a sin%eridad de su a)!a0 2os i%ono%)astas $rie$os re%orr#an 9ta)ia ro!"iendo )as estatuas "o"u)ares, a%usando a) Pa"a de ido)atr#a, hasta que *ueron derrotados de una !anera harto si!b )i%a "or )a es"ada de) "adre de Car)o!a$no0 4odas estas ne$a%iones *renAti%as in*)a!aron e) es"#ritu de >aho!a, + )anzaron, a) *in, sobre )a tierra abrasada una %ar$a de %aba))er#a que %asi %onquist a) !undo0 E si ha+ quien o"ine que )a dis%usi n de )os or#$enes orienta)es es %osa que "ara nada a*e%ta a )a historia de 9n$)aterra, he a res"onder que este )ibro, Ca+D, est. ))eno de di$resiones, "ero que Asta no es una de e))as0 1) %ontrario6 es ne%esario tener !u+ "resente que e) =ios se!ita ronda, %o!o a"are%ido, a )as "uertas de )a %ristiandad, + esto en todos )os rin%ones de ;uro"a, "ero es"e%ia)!ente en e) que aqu# nos "reo%u"a0 E si a)$uien )o duda, que se !o)este en darse un "aseo "or )as "arroquias in$)esas, en un radio de treinta !i))as, + "re$unte "or quA est. des%abezada esa 7ir$en de "iedra o % !o se ro!"i esotra &idriera de %o)ores0 2e %ontestar.n que, ha%e "o%o tie!"o, hasta en sus "ro"ias %a))es + %asas &o)&i a re*)uir e) A5tasis de) desierto, + )a *uria de )os i%ono%)astas rea"are%i en estas ateridas is)as de) @orte0
34

?n e)e!ento %ara%ter#sti%o en )a sub)i!e + siniestra si!")i%idad de) 9s)a! era e) no re%ono%er )#!ites0 Hu ho$ar nati&o era e) desa!"aro6 na%i entre n !adas, en arena)es deso)ados, + ))e$ a todas "artes, "orque no &en#a de nin$una0 Pero )os sarra%enos de )a ;dad >edia dis*razaban esa %ondi%i n n !ada de) 9s)a! ba(o )a !.s%ara de una %i&i)iza%i n e5quisita, !.s %ient#*i%a, aunque !enos art#sti%a + %readora que )a de )a %ristiandad de aque) tie!"o0 ;) !onote#s!o !us)#!i%o era, "are%#a ser, )a !.s ra%iona)ista de )as dos %reen%ias0 Ke*ina!iento +a sin ra#%es, resu)taba sin$u)ar!ente ade%uado "ara e) !ane(o de )as abstra%%iones6 testi$o, e) .)$ebra0 ;n "aran$ n %on esta %u)tura, )a %ristiana era %osa toda&#a instinti&a en !u%ha "arte, aunque sus instintos eran !u+ *uertes + se$u#an !u+ otros %a!inos0 ;) %ristianis!o estaba ))eno de a*e%tos )o%a)es, )o %ua) to! *or!a en aque) siste!a '"orque siste!a era' de %er%as + di&isiones, que es )a tra!a + en%asi))ado de) !undo !edie&a), desde )as re$)as de )a her.)di%a hasta )as do%trinas sobre )a "ro"iedad de) sue)o0 ;n sus usos + )e+es, en sus estatuas, )as !is!as *i$uras + %o)ores que en sus tabardos + en sus es%udos6 a)$o a )a &ez estri%to + a)e$re0 ;) interAs "or )as %osas e5ternas no era un si!")e "unto de "artida, sino un e)e!ento en )a %on%e"%i n de )a %ondu%ta0 Hasta )a bien&enida %on que sa)udaban a) que ))e$aba de a))ende sus !uros era un re%ono%i!iento de que )os !uros e5ist#an rea)!ente0 ;n %a!bio, )os que sienten que su &ida )o ))ena todo, %on*unden )os )#!ites de su &ida %on )os de) !undo0 1s# )os %hinos, que ))a!aban a) b)an%o ro!"edor de) %ie)o0 ;) !edie&a) a!aba su "arte de )a &ida %o!o una "arte + no %o!o un todo- en %uanto a )a (usti*i%a%i n de )a &ida, )a es"eraba de a*uera, de otra "arte0 He %uenta de un !on(e benedi%tino que a%ostu!braba bende%ir %on )a * r!u)a enedictus benedicat, a )o %ua) un *ran%is%ano i)etrado )e %ontest tranqui)a!ente Hranciscus franciscat0 ;sta *a%e%ia es toda una "ar.bo)a sobre )a historia !edie&a)0 Kea)!ente, a )o que des"uAs hab#a de ha%er Han :ran%is%o se )e "uede desi$nar %on e) &erbo *ran%is%are0 Pero aque) "ri!iti&o !isti%is!o indi&idua) estaba toda&#a !u+ %er%a de ori$en- a) !edie&a)is!o de )os or#$enes )e %orres"onde )a * r!u)a enedictus benedicat- es de%ir, que )a bendi%i n &iene de otro, e) %ua), a su &ez, ha sido bende%ido "or otro, + que s )o e) bendito "uede bende%ir0 Pero, "ara un ho!bre de )as Cruzadas, e) otro, e) e5terior, no era un in*inito %o!o "ara )a !ente re)i$iosa de )os !odernos0 4oda %osa e5terna era "ara A) un sitio %on%reto0 ;) !isterio de )a )o%a)idad, *uerte!ente asido a) %oraz n hu!ano, a"are%e hasta en )os as"e%tos !.s etAreos de) %ristianis!o, +, a) %ontrario, no se )e des%ubre aun en )as o"era%iones !.s "r.%ti%as de) 9s)a!0 9n$)aterra re%ib#a a)$o de :ran%ia, + :ran%ia de 9ta)ia, 9ta)ia de 8re%ia, 8re%ia de Pa)estina, Pa)estina de) Para#so0 @o se trataba s )o de que e) sa%erdote de )a "r 5i!a "arroquia bendi(era )a %asa de) "ro"ietario de Oent, + %on*ir!aran )a bendi%i n, "ri!ero Canterbur+ + des"uAs Ko!a0 Ko!a no se adoraba a s# !is!a, %o!o en tie!"os $enti)es0 Ko!a anhe)aba ha%ia e) Lriente, a )a !isteriosa %i!a de su %reen%ia, a un )u$ar donde )a !is!a tierra era santa0 E, s/bita!ente, a) &o)&er ha%ia a)). )os o(os, se en%uentra %on )a *az de >aho!a0 1))# !is!o, sobre su tierra %e)este, se a)zaba, deso)ador, un $i$ante de )os desiertos, "ara quien todas )as tierras eran i$ua)es0 Her#a !enester que e5")i%.ra!os )as e!o%iones que !o&#an a )os ho!bres de )as Cruzadas, "orque )os )e%tores de ho+ en d#a i$noraban abso)uta!ente )os senti!ientos de sus abue)os, + sin se!e(ante e5")i%a%i n no hubiAra!os entendido e) %ar.%ter /ni%o de )a quere))a entre e) %ristianis!o + e) is)a!is!o, ni e) bautizo de *ue$o de )as "osteriores $enera%iones0 @o era una si!")e dis"uta entre dos ho!bres que desean a"oderarse a )a &ez de Merusa)An, sino una dis"uta !orta) entre e) que ne%esita a"oderarse de Merusa)An + e) que no entiende e) "orquA de esta ne%esidad0 4a!biAn tienen sus Hantos 2u$ares )os !usu)!anes- "ero no )os %on%iben %o!o %on%ibe e) o%%identa) un %a!"o donde +a%er o un .rbo) que )e sir&a de te%ho0 ;) !usu)!.n %onsidera )a santidad %o!o %osa santa- "ero no %onsidera )os )u$ares %o!o )u$ares0 2a austeridad, que )e %ierra )as "uertas de )o !eta* ri%o- )a $uerra &a$abunda, que )e &eda todo re"oso, )o in%a"a%itan "ara entender esa e5a)ta%i n, ese *)ore%i!iento de nuestros "atriotis!os )o%a)es0 ;) is)a!is!o ha "odido dar a 4urqu#a un i!"erio, nun%a una na%i n0
35

1hora bien6 esta a&entura %ontra un ene!i$o !isterioso + "oderoso "rodu(o un e*e%to enor!e en )a trans*or!a%i n de 9n$)aterra0 Porque a"rendi!os !u%ho a) &er, en "ri!er )u$ar, )o que )os sarra%enos ha%#an, + en se$undo, )o que de(aban de ha%er0 1) "onernos en %onta%to %on a)$unas %osas buenas de que %are%#a!os, tu&i!os )a *ortuna de "oder i!itar)as, + a) %onsiderar todas )as %osas buenas de que e))os %are%#an, nuestro des"re%io ha%ia e))os en%ontr una (usti*i%a%i n *ir!e %o!o e) dia!ante0 2os %ristianos "uede de%irse que s )o %obraron ")ena %on%ien%ia de su re%titud a) entrar en $uerra %on )os !usu)!anes0 2a rea%%i n a )a &ez !.s ob&ia + !.s re"resentati&a que sa)i de esta )u%ha, "rodu(o )os !e(ores *rutos de) que ))a!a!os arte %ristiano, + es"e%ia)!ente esas !ani*esta%iones $rotes%as de )a arquite%tura $ ti%a, que est.n !.s que &i&as tirando %o%es0 7erdad que e) Lriente, obrando %o!o at! s*era o es"e(is!o, esti!u) e) es"#ritu de L%%idente, "ero in&it.ndo)e a ro!"er e) %anon de )os !usu)!anes !.s que a so!etArse)e0 =i(Arase que a%onte%i a )os %ristianos )o que a) %ari%aturista que se e!"eara en re&estir %on %osas e5"resi&as todas aque))as )#neas orna!enta)es, en "oner)es %abezas a todas esas ser"ientes des%abezadas, + ".(aros a todos esos .rbo)es e5entos de &ida0 2a estatuaria se estre!e%i + brot enton%es, ba(o e) &eto de) ene!i$o, % !o ba(o una bendi%i n0 E )a i!a$en, "or e) he%ho !is!o de ser #do)o "ara e) %ontrario, se %on&irti , no s )o en ensea, sino en ar!a0 E )a nu!erosa hueste de "iedra se derra! "or )as %a))es + )os a)tares de ;uro"a0 =e !odo que )os i%ono%)astas hi%ieron toda&#a !.s estatuas de )as que des"edazaron0 ;) )u$ar que o%u"a Coraz n de 2e n en )a *.bu)a + )e+enda de) "ueb)o est. !u%ho !.s %er%a de su &erdadero )u$ar hist ri%o que e) de ese des%artado !atasiete que )e su")anta en nuestros uti)itarios )ibros de es%ue)a0 ;) ru!or "o"u)ar est. sie!"re !u%ho !.s %er%a de )a &erdad hist ri%a que )a o"ini n edu%ada de nuestros d#as- "orque )a tradi%i n *ue sie!"re !.s &erdadera que )a !oda0 ;) re+ Ki%ardo, ti"o re"resentati&o de) %ruzado, "or e) so)o he%ho de %onquistar $)oria en e) Lriente, a)%anz "ara 9n$)aterra a)$o !u+ distinto de )o que hubiera )o$rado %onsa$r.ndose a )a "o)#ti%a interior, a )a !anera de) re+ Muan5i50 Hu $enio + "resti$io !i)itares dieron a 9n$)aterra a)$o que hab#a de durar)e %uatro%ientos aos, + sin )o %ua), es in%o!"rensib)e toda )a historia de este )ar$o "er#odo6 )a re"uta%i n de ir a )a &an$uardia !is!a de )a %aba))er#a0 2as $randes no&e)as de )a 4ab)a Kedonda, + )a de&o%i n de )a %aba))er#a "ara e) no!bre de) re+ brit.ni%o, datan de esta A"o%a0 Ki%ardo no s )o *ue un %aba))ero6 ta!biAn *ue un tro&ador- + as#, )a idea de %u)tura + %ortes#a se un#an indiso)ub)e!ente a )a idea de) &a)or in$)As0 ;) in$)As !edie&a) "od#a hasta sentirse or$u))oso de ser %ortes- )o %ua), des"uAs de todo, no es "eor que sentirse or$u))oso de) dinero o de )os !a)os !odos, que es )o que, este /)ti!o si$)o, han dado !u%hos in$)eses en ))a!ar sentido %o!/n0 Puede de%irse que )a %aba))er#a *ue e) bautis!o de) *euda)is!o0 :ue un intento de in%or"orar )a (usti%ia, + aun )a ) $i%a de) %redo %at )i%o, dentro de un siste!a !i)itar "ersistente- de trans*or!ar en ini%ia%i n su dis%i")ina, + sus desi$ua)dades en (erarqu#a0 1 esta $ra%ia de )a nue&a A"o%a "ertene%e, desde )ue$o, aque) %u)to de )a di$nidad de )a !u(er, que so)e!os %onsiderar i!")#%ito en )a "a)abra %aba))er#a, a%aso *a&ore%iAndo)a0 E ta!biAn hab#a aqu# una "rotesta %ontra uno de )os errores de )a %i&i)iza%i n sarra%ena, en $enera) !.s re*inada que )a %ristiana0 2os !usu)!anes )e ne$aban a )a !u(er hasta e) a)!a, ta) &ez %on e) !is!o instinto que )es ha%#a retro%eder ante )a idea de) na%i!iento sa$rado, %on su ine&itab)e %onse%uen%ia de )a $)ori*i%a%i n de )a !adre- o ta) &ez "or e) !ero he%ho de que, habiendo &i&ido ori$inaria!ente en tiendas !.s bien que en %asas, se hab#an a%ostu!brado a tener !.s bien es%)a&as que no es"osas0 ;s *a)so que e) senti!iento %aba))eres%o de idea)izar a )a !u(er *uera una si!")e a*e%ta%i n, sa)&o en e) sentido en que todo idea) i!")i%a a)$o de a*e%ta%i n0 @o ha+ "eor )i$ereza que )a de no "er%ibir )a "resi n de un senti!iento $enera), s )o "orque )os a%onte%i!ientos )o %ontrar#en0
36

2a Cruzada &a)e + "esa !.s %o!o un sueo que %o!o una rea)idad0 =esde e) "ri!er P)anta$enet55 hasta e) /)ti!o 2an%aster 55i "reo%u"aba e) .ni!o de )os !onar%as in$)eses, dando a sus bata))as, "or *ondo idea), a)$o %o!o un es"e(is!o de Pa)estina0 1s#, de&o%iones %o!o )a de ;duardo 55ii "or su reina, &en#an a ser un &erdadero est#!u)o &ita) "ara una !u)titud de %onte!"or.neos0 Cuando nuestros i)ustrados turistas se a$o)"an, en e) e5tre!o o%%identa) de )a %osta, dis"uestos a re#rse de )as su"ersti%iones de) Continente, "ara to!ar sus bi))etes + *a%turar sus equi"a(es, no se si rea)!ente se diri$en a sus es"osas %on una %ortes#a !.s %o!"uesta que )a de sus "adres, en )os tie!"os de ;duardo, o si es que se detienen a !editar sobre )a )e+enda de )as a!ar$uras de un !arido, )e+enda aso%iada a) no!bre !is!o de Charin$ Cross55iii0 Pero es un $ra&e error *i$urarse que )as Cruzadas s )o a*e%taban a esa %a"a so%ia) "ara quien )a her.)di%a era un arte + )a %aba))er#a una etiqueta, %uando )a &erdad es todo )o %ontrario0 2a "ri!era Cruzada, es"e%ia)!ente, *ue un )e&anta!iento un.ni!e de) "ueb)o, en un sentido !u%ho !.s rea) que !u%hos de )os ))a!ados !otines + re&o)u%iones0 2os $re!ios, e) $ran siste!a de!o%r.ti%o de )a A"o%a, debieron, en !u%ho, su "oderoso desarro))o a )a ne%esidad de a$ru"arse "ara %o!batir "or )a Cruz- "ero +a tratarA de esto !.s ade)ante0 1 !enudo no era aque))o un re%)uta!iento de ho!bres, sino una e!i$ra%i n de )as *a!i)ias en !asa, a !odo de nue&os $itanos que se tras)adaran ha%ia e) Lriente0 E es +a "ro&erbia) que, a !enudo, )os nios or$anizaban "or s# so)os una %ruzada, %o!o ho+ or$anizan una %harada0 >e(or )o entende!os si nos de%idi!os a %onsiderar toda %ruzada %o!o una %ruzada de )os nios0 ;n e*e%to, )as Cruzadas estaban ))enas de todo )o que e) !undo !oderno adora en )os nios, "or )o !is!o que )o ha aho$ado en )os ho!bres0 2a &ida de )os %ruzados, %o!o )os !.s rudos testi!onios de sus artes !.s &u)$ares, est. ))ena de todo aque))o que &e#a!os desde )a &entana de nuestro %uarto in*anti)0 >.s tarde "ode!os &er)o !e(or, "or e(e!")o, en )os interiores de >e!)in$, "ob)ados de *)e%has + re(as-0 "ero abunda, sobre todo, en )as artes !.s &ie(as + !.s in%ons%ientes de aque))a A"o%a0 ;s a)$o que do!esti%a )as tierras distantes + trae e) horizonte a) ho$ar0 1que))os ho!bres "are%#an en%uadrar, dentro de )os rin%ones de sus "equeas %asas, )os tAr!inos de )a tierra + )os e5tre!os de) %ie)o0 Hu "ers"e%ti&a era tos%a, "ueri), "ero, a) *in, era "ers"e%ti&a, + no )a de%orati&a insi"idez de) orienta)is!o0 ;n una "a)abra6 su !undo, %o!o e) de un nio, abundaba en redu%%iones a es"e%ie !in/s%u)a, %ua) en un %o!"endio de )a tierra !ara&i))osa de )os %uentos0 Hus !a"as son !.s ))a!ati&os que )os %uadros0 Hus ani!a)es se!i3*abu)es%os, siendo !onstruos, son a )a &ez %o!o ani!a)i))os !i!ados0 ;s i!"osib)e tradu%ir en "a)abras )a i!"resi n de aque))a at! s*era, tan &#&ida, que tanto era at! s*era %o!o a&entura0 E "re%isa!ente esas &isiones e5traterrenas se trans*or!aban enton%es en %osa do!Asti%a + *a!i)iar, !ientras que )os %onse(os de )os re+es + )as quere))as *euda)es resu)taban, %o!"arati&a!ente, %osa re!ota0 2a 4ierra Hanta estaba !u%ho !.s %er%a que <est!inster e in%on!ensurab)e!ente !.s %er%a que Kunn+!ede55i&0 ;) dar una )ista de )os re+es + "ar)a!entos in$)eses, sin %on%eder un instante de aten%i n a este he%ho "rodi$ioso, a esta trans*or!a%i n !#sti%a de )a &ida diaria, es una )o%ura, de )a que "uede darse una )i$era idea %on un "ara)e)o !oderno en que se in&ierten e) &a)or de )o re)i$ioso + )o se%u)ar6 es %o!o si un es%ritor %)eri%a) o !on.rqui%o se e!"ease en darnos una )ista de )os arzobis"os de Par#s de 1750 a 1850, ad&irtiendo !inu%iosa!ente que uno !uri de &irue)as, otro de seni)idad + e) de !.s a)). "or un %urioso a%%idente de de%a"ita%i n- +, a todo esto, no hi%iera )a !enor re*eren%ia a) he%ho, o siquiera a) no!bre de )a Ke&o)u%i n *ran%esa0

37

VII
#l pro le$a de los Plantagenet

;n !ateria de a)ta %r#ti%a, es "unto de honor de%)arar que %iertos te5tos "o"u)ares + %iertas autoridades %are%en de %rAdito "orque son tard#os0 4a!biAn se su"one que dos a%onte%i!ientos se!e(antes, re*eridos a distintas A"o%as, son sie!"re e) !is!o a%onte%i!iento, + que s )o es a%e"tab)e )a &ersi n !.s "r 5i!a a) he%ho0 He!e(ante *anatis!o ob)i$ar#a a in%urrir, a !enudo, en errores de he%ho, "orque i$nora )as !.s %o!unes %oin%iden%ias de )a &ida hu!ana- %on*or!e a ese %riterio, a)$/n %r#ti%o de !aana "odr. ase$urar que )a historia de )a torre de Babe) no "uede ser !.s anti$ua que )a torre ;i**e), "uesto que %onsta que, e*e%ti&a!ente, en )a ;5"osi%i n de Par#s hubo %ierta %on*usi n de )en$uas0 E e) %aso es que )a !a+or "arte de )os do%u!entos !edie&a)es a%%esib)es a) )e%tor !oderno son inne%esaria!ente re)atos tard#os, %o!o )os de Chau%er + )as ba)adas de Kobin Hood- "ero no "or eso son !enos di$nos de aten%i n + aun de *e "ara e) %r#ti%o (ui%ioso0 ;n "arte, )o que queda de una A"o%a, es )o que tu&o en e))a una &ida !.s intensa + robusta0 2eer )a historia a) re&As es una %ostu!bre !u+ re%o!endab)e0 Para un ho!bre de ho+ es !u%ho !e(or in&esti$ar )a ;dad >edia a tra&As de HhaIes"eare '%u+as "a)abras entiende ")ena!ente + que est. toda&#a nutrido %on )a0 sustan%ia !edie&a)', que tratar de in&esti$ar)a en Caed!on55&, de quien nada "uede saber, + de quien "oqu#si!o saben )as autoridades que de A) se autorizan0 E )o que es %ierto "ara HhaIes"eare )o es !.s de Chau%er0 Hi rea)!ente quere!os %ono%er )os ras$os do!inantes de) si$)o S99, no es !a) !Atodo "re$untarse quA quedaba de e))os en e) si$)o S790 Cuando e) )e%tor ho(ea )os Cuentos de Canterbur+, que, siendo tan di&ertidos %o!o )os de =i%Iens, son tan !edie&a)es %o!o )a %atedra) de =urha!, FquA es )o "ri!ero que se "re$untaG FPor quA se ))a!a Cuentos de Canterbur+G FNuA bus%aban )os "ere$rinos "or e) %a!ino de Canterbur+G =esde )ue$o, se &e que to!aban "arte en a)$una *iesta "o"u)ar %o!o a)$/n asueto !oderno, aunque !u%ho !.s $ozosa + )ibre0 E no %reo que a%e"te!os %o!o una e&iden%ia %ontundente de "ro$reso e) que aque))os asuetos deri&asen de) %u)to de )os santos de) %ie)o, !ientras que )os nuestros deri&an de )as dis"osi%iones de )os banqueros0 Pare%e !entira, "ero +a en nuestros d#as es *orzoso re%ordar a )a $ente que un santo quiere de%ir un ho!bre su!a!ente bueno0 2a no%i n de una su"re!a%#a "ura!ente !ora), %o!"atib)e hasta %on )a estu"idez + e) *ra%aso, es una idea que nos sub)e&a + aso!bra a *uerza de ser *a!i)iar, + que ne%esita, %o!o !u%has otras %osas de aque))as &etustas so%iedades, de a)$/n absurdo "ara)e)o !oderno que nos )a ha$a "er%ibir en toda su *uerza + raz n ori$ina)es0 7ea!os6 si en una %iudad !oderna en%ontr.se!os un "i)ar %o!o )a %o)u!na de @e)son, "on$o "or %aso, nos e5traar#a saber que e) hAroe que est. en )o a)to hab#a sido *a!oso "or )a %ortes#a e hi)aridad que sab#a %onser&ar durante )os a%%esos %r ni%os de) do)or de !ue)as0 Hi des"uAs &iAra!os &enir "or )a %a))e una "ro%esi n %on banda de !/si%a + un hAroe !ontado en un %aba))o b)an%o, nos sor"render#a a&eri$uar "or toda e5")i%a%i n que aque) ho!bre hab#a sido !u+ "a%iente %on una seora t#a su+a, !edio %hi*)ada0 Hin e!bar$o, s )o %on estas i!.$enes i!"osib)es "ode!os darnos %uenta de )a no&edad que su"on#a )a idea %ristiana a) ado"tar a) santo %o!o %osa "o"u)ar + re%ono%ida0 E, sobre todo, ha+ que "enetrarse de que este $Anero de $)oria, siendo e) !.s a)to, era ta!biAn e) !.s ba(o en %ierto sentido0 2os !ateria)es de que estaba he%ha
38

esta $)oria eran )os !is!os de) traba(o hu!i)de + )a os%ura &ida do!Asti%a6 no ne%esitaba de )a es"ada ni de) %etro, sino !.s bien de) azad n + de) b.%u)o, + as#, "od#a ser )a a!bi%i n de) "obre0 E todo esto ha+ que "er%ibir)o, !.s o !enos %)ara!ente, antes de e5a!inar )os $randes e*e%tos de )a historia que sir&e de *ondo a )a "ere$rina%i n de Canterbur+0 2os "ri!eros &ersos de) "oe!a de Chau%er, "ara no hab)ar de )os !i))ares que &ienen des"uAs, nos ha%en &er a) instante que a))# no se trata de una or$#a )ai%a, re)a%ionada %on a)$una so!bra de ritua) re*erente a) no!bre de a)$/n dios '%o!o "udo "asar en )a de%aden%ia de) "a$anis!o'0 Chau%er + sus a!i$os "iensan en Hanto 4o!.s, "or )o !enos %on !.s *re%uen%ia que en Han 2ubbo%I, un %)Ari$o de >ar$ate0 Cre#an *ir!e!ente en )as %uras !i)a$rosas obradas "or !edia%i n de) santo- tan *ir!e!ente, a) !enos, %o!o %ua)quier %onte!"or.neo i)ustrado + "ro$resista %ree en )as de )a seora ;dd+ 55&i0 FNuiAn era, "ues, ese Hanto 4o!.s a %u+o santuario a%ud#an aque))as $entesG FE "or quA era tan i!"ortanteG Hi hubiera un adar!e de sin%eridad en )a "retensi n de "redi%ar historia so%ia) de!o%r.ti%a, en &ez de "ro"oner esas )istas de no!bres de re+es + bata))as, he aqu# )a &erdadera + natura) senda "ara a%er%arse a) %ono%i!iento de )a *i$ura que dis"ut a) "ri!er P)anta$enet e) do!inio de 9n$)aterra0 2a &erdadera historia "o"u)ar debe %uidarse !.s de su "o"u)aridad que de su do%trina + su arte0 ;n aque))a A"o%a, !i))ares de a$ri%u)tores, %ar"interos, %o%ineros, ha%endados, %o!o en )a abi$arrada !u%hedu!bre de Chau%er, sab#an se$ura!ente !.s de Hanto 4o!.s que de Be%Iet, a quien ta) &ez no o+eron no!brar en su &ida0 >u+ % !odo ser#a des%ribir e) "er#odo que si$ui a )a Conquista %o!o un !ero )aberinto *euda) 'que as# *ue, en e*e%to', hasta que sobre&iene un "r#n%i"e de 1n(ou55&ii + re"ite e) es*uerzo uni*i%ador de )a Conquista0 4a!biAn "are%e que es !u+ *.%i) hab)ar de )as %a%er#as de) re+ Ko(o 55&iii en )u$ar de hab)ar de sus edi*i%a%iones, que han durado !u%ho !.s, + que A) a%aso a!aba !.s0 >u+ sen%i))o es %ata)o$ar )as %uestiones que dis"ut %on 1nse)!o 55i5, o!itiendo )a que !.s )e i!"ortaba a 1nse)!o + que Aste "ro"uso %on una e5")osi&a sin%eridad6 FPor quA =ios *ue ho!breG 4odo esto es tan *.%i) %o!o de%)arar que un !onar%a re&ent de %o!er )a!"reas de )o %ua), "or otra "arte, "o%as enseanzas "ode!os sa%ar ho+ en d#a, %o!o no sea e) que %uando un re+ !uere "or %u)"a de su $)otoner#a, es raro que )os "eri di%os )o %on*iesen0 Pero, si )o que quere!os es saber rea)!ente )o que "asaba en 9n$)aterra durante aque))a A"o%a tan os%ura, %reo que s )o )o "odre!os a&eri$uar trazando '%on*usa, "ero &er#di%a!ente' )a historia de Hanto 4o!.s de Canterbur+0 ;nrique de 1n(ou, que tra(o a )a !onarqu#a nue&a san$re *ran%esa, ta!biAn tra(o un nue&o i!"u)so a )a idea "or )a que sie!"re %o!batiera e) *ran%As0 2a idea de que en )a 2e+ ro!ana ha+ a)$o i!"ersona) + o!ni"resente0 ;s esta idea )a que toda&#a nos ha%e sonre#r a )a )e%tura de un %uente%i))o "o)i%ia%o *ran%As, %uando se hab)a de que )a (usti%ia abri una !a)eta de !ano o de que )a (usti%ia %orri tras un %o%he de "unto0 E, rea)!ente, ;nrique 99 "rodu%e esta i!"resi n de haber sido una *uerza de "o)i%#a he%ha ho!bre- un sa%erdote %onte!"or.neo %o!"araba su &i$i)an%ia in%ansab)e %on e) ".(aro + e) "ez de )a es%ritura, %u+os %a!inos nadie %ono%e0 Pero !onarqu#a era de%ir )e+, + no %a"ri%ho, + su idea) era e) %rear una (usti%ia tan $ratuita + tan e&idente %o!o )a )uz de) d#a, no%i n que toda&#a %ensura!os en a)$unas *rases he%has sobre e) in$)As de) re+ o e) %a!ino rea) de) re+0 Pero, aunque )a rea)idad tendiese a ser i$ua)itaria, "or s# !is!a no tend#a a ser hu!anitaria0 ;n )a !oderna :ran%ia, %o!o en )a anti$ua Ko!a, a !enudo e) no!bre de )a Musti%ia es e) 4error0 ;) *ran%As es, sobre todo, re&o)u%ionario nun%a anarquista0
39

1hora bien6 e) es*uerzo de )os !onar%as que, %o!o ;nrique 99, quisieron reedi*i%ar)o todo %on*or!e a) ")an de )a )e+ ro!ana, no s )o *ue %ontrariado + obstruido de !i) !odos "or )os in%ontab)es %a"ri%hos + a!bi%iones *euda)es, sino %ondi%ionado ta!biAn "or e) i!"erio, de a)$o que era enton%es )a "iedra *unda!enta) de )a %i&i)iza%i n0 @o s )o hab#a que traba(ar de a%uerdo %on )a 9$)esia, sino dentro de e))a0 Porque "ara aque))os ho!bres, una i$)esia era !.s bien %o!o un !undo en que &i&#an, que no un sitio adonde iban de tie!"o en tie!"o0 Hin )a 9$)esia, no habr#a )e+ "osib)e en )a ;dad >edia, as# %o!o )a Ke*or!a no hubiera tenido Bib)ia a no haber 9$)esia0 @u!erosos sa%erdotes e5"on#an + e!be))e%#an e) =ere%ho ro!ano- !u%hos a+udaron a !antenerse a ;nrique 990 E toda&#a ha+ otro e)e!ento en )a 9$)esia que +a%#a en sus !is!os *unda!entos, %o!o un de" sito de dina!ita, + que estaba destinado a destruir + reno&ar e) !undo en todo tie!"o6 un idea)is!o !u+ %er%ano a) Qi!"osibi)is!oQ %ir%u)aba, %o!o %orriente o%u)ta, "ara)e)a!ente a todas )as %ana)iza%iones "o)#ti%as de aque))a era0 ;) !ona%a)is!o era e) seno en que se abis!aban innu!erab)es uto"#as sin "osteridad, "ero %on "er"etuidad0 Pose#a e) !ona%a)is!o, %o!o una + otra &ez )o denot , tras )ar$os "er#odos de %orru"%i n, un e5trao se%reto "ara e!"obre%er en un instante6 una *a%u)tad de destruir %o!o )a de) hon$o0 ;ste &iento de te!"estad de )a A"o%a de )as Cruzadas sor"rendi a :ran%is%o de 1s#s, +, arran%.ndo)e de sus riquezas, )e arro( a )a %a))e0 4a!biAn azot sobre 4o!.s Be%Iet, bri))ante + "o!"oso %an%i))er de) re+ ;nrique, +, brind.ndo)e una $)oria u)traterrestre, )e arrastr a un *in san$riento0 Be%Iet era un ti"o %ara%ter#sti%o de )os tie!"o en que era !u+ "r.%ti%o no ser "r.%ti%o0 2a %ontienda que )e en*rent a sus a!i$os, no "uede a"re%iarse bien a )a )uz de esos debates )e$a)es + %onstitu%iona)es, que tanto han in*)uido en )as des$ra%ias de) si$)o S7990 1%usar a Hanto 4o!.s de i)e$a)idad o intri$a %)eri%a), %uando a)z %ontra )a )e+ de) ;stado )a de )a 9$)esia, ser#a tan tor"e %o!o a%usar a Han :ran%is%o de "o%a %ien%ia her.)di%a, %uando se de%#a her!ano de )a 2una + e) Ho)0 Podr. haberse dado e) %aso de hera)distas que *ueran )o bastante est/"idos "ara a*ir!ar)o as#, aun en aque))a era de )a ) $i%a"ero no es ar$u!ento bastante "ara dis%utir %on )as &isiones !#sti%as o %on )as re&o)u%iones0 Hanto 4o!.s de Canterbur+ era un $ran &isionario + un $ran re&o)u%ionario- "ero, hasta donde e))o a*e%ta a 9n$)aterra, ni su re&o)u%i n tu&o A5ito ni sus &isiones *ueron ")ena!ente satis*e%has0 ;n )os )ibros de te5to a"enas nos di%en de A) a)$o !.s que su ro!"i!iento %on e) re+, a %ausa de %iertas re$)a!enta%iones, siendo )a !.s i!"ortante )a de si )os %)Ari$os de)in%uentes hab#an de ser (uz$ados "or e) ;stado, o "or )a 9$)esia0 ;n e*e%to, Asta *ue )a "rin%i"a) %ausa de )a dis"uta, "ero s )o )a entendere!os insistiendo en un "unto que tanto traba(o )e %uesta entender a nuestra !oderna 9n$)aterra6 )a natura)eza de )a 9$)esia %at )i%a, %uando %onstitu#a $obierno, + e) sentido en que di%ha 9$)esia era, a )a &ez, una re&o)u%i n "er!anente0 2o "rin%i"a) es )o que sie!"re se o)&ida- + )o "rin%i"a) es aqu# que )a 9$)esia %ontaba %on una !.quina de "erdones, !ientras que e) ;stado s )o dis"on#a de una !.quina de %asti$os0 2a 9$)esia as"ira a ser %o!o una "o)i%#a di&ina, que a+udaba a) reo a es%a"ar !ediante una a"arien%ia de "ro%eso0 ;staba en )a natura)eza de )a institu%i n e) %asti$ar )o !.s )e&e!ente "osib)e, %uando de he%ho hab#a que i!"oner "ena !ateria)0 ?n !oderno, !etido en e) asunto de Be%Iet, hubiera sentido que sus si!"at#as se di&id#an entre )os dos bandos- "orque si e) ")an de) re+ era e) !.s ra%iona), e) "unto de &ista de) arzobis"o era e) !.s hu!ano0 E, a "esar de )os horrores que enne$re%ieron )as dis"utas re)i$iosas, tie!"o des"uAs, este %ar.%ter de hu!anidad &ino a ser, en %on(unto, e) %ar.%ter hist ri%o de) $obierno de )a 9$)esia0 He ad!ite, "or e(e!")o, que %osas %o!o e) des"o(o o e) !a)trato "or "arte de) arrendador, eran "r.%ti%a!ente des%ono%idas dondequiera que e) "ro"ietario era )a 9$)esia0 ;n d#as !.s tristes, este "rin%i"io toda&#a se !antiene, en e) he%ho !is!o de que )a 9$)esia entre$ara a) brazo se%u)ar a )os
40

%u)"ab)es, %uando hab#a que !atar)es, aunque *uera "or de)itos de orden re)i$ioso0 2as no&e)as !odernas %onsideran esto %o!o una si!")e hi"o%res#a"ero e) ho!bre que trata %o!o hi"o%res#a toda in%on$ruen%ia hu!ana, es un hi" %rita "ara %on sus "ro"ias in%on$ruen%ias0 1s#, nuestra A"o%a no "uede entender a Hanto 4o!.s ni a Han :ran%is%o, sin a%e"tar )a e5isten%ia de una %aridad ardiente + *ant.sti%a, en &irtud de )a %ua) e) $ran arzobis"o se %on&ierte en de*ensor de todas )as &#%ti!as de este !undo, dondequiera que )a rueda de )a *ortuna !a%ha%a )a %ara de) "obre0 Puede haber sido de!asiado idea)ista6 "retend#a "rote$er a )a 9$)esia %o!o a una es"e%ie de Para#so terrena), %u+as )e+es )e "are%#an tan "aterna)es %o!o )as de) Cie)o, "ero que a) re+ )e resu)taban tan %a"ri%hosas %o!o )as de) reino de )a *antas#a0 Pero, si !u+ idea)ista era e) sa%erdote, e) re+ era, rea)!ente, !u+ "r.%ti%o- + aun es (usto a*ir!ar que )o era de!asiado "ara sa)ir bien en )a "r.%ti%a0 E aqu# rea"are%e 'e ins"ira, a !# entender', toda )a historia "osterior de 9n$)aterra 'esa &erdad %asi ine*ab)e que he "ro%urado indi%ar tratando de) Conquistador6 que a%aso era de!asiado i!"ersona) "ara ser un "uro dAs"ota'0 2a &erdadera !ora) de nuestra historia en )a ;dad >edia +o %reo que es suti)!ente %ontraria a )a &isi n de Car)+)e, quien se *i$uraba &er a un ho!bre "oderoso + terrib)e *or(ando + a(ustando e) ;stado a) !odo de un herrero0 @uestros ho!bres enAr$i%os )o *ueron de!asiado "ara nosotros + "ara s# !is!os0 =e!asiado enAr$i%os "ara rea)izar su sueo de una !onarqu#a (usta + equitati&a0 ;) herrero ro!"i sobre e) +unque )a es"ada que se estaba *or(ando0 Hea o no %ierto que esta e5")i%a%i n "uede ser&ir de %)a&e a )a !u+ e!bro))ada historia de nuestros re+es + barones, a%)ara !u+ bien )a situa%i n de ;nrique 99 + su ri&a)0 ;nrique 99 se "uso *uera de )a )e+, "or su anhe)o abso)uto de )e$a)idad0 4a!biAn A), aunque de un !odo !.s *r#o + re!oto, se %on&ierte en de*ensor de) "ueb)o %ontra )as o"resiones *euda)es- + si su "o)#ti%a se hubiera i!"uesto en toda su "ureza, habr#a he%ho i!"osib)es e) %a"ita)is!o + )os "ri&i)e$ios de otros tie!"os0 Pero "are%#a "resa de aque))a inquietud %or"ora) que se des%ar$a dando "unta"iAs + e!"e))ones a )os !ueb)es- + a)$o de esto *ue )o que )es i!"idi , a A) + a sus herederos, sentarse tranqui)a!ente en e) trono, %o!o )os herederos de Han 2uis0 Continua!ente se arro(aba %ontra e) es%urridizo + %asi intan$ib)e uto"is!o de )os sa%erdotes, %o!o ho!bre que )u%ha %on un *antas!a- %ontestaba )os desa*#os tras%endenta)es %on )as "erse%u%iones !ateria)es !.s ba(as- +, a) *in, en un d#a ne$ro '+ "ienso que ta!biAn de%isi&o "ara )os destinos de 9n$)aterra', una "a)abra su+a en&i a )os %)austros de, Canterbur+ a %uatro asesinos *euda)es- iban a a%abar %on un traidor, + %rearon un santo0 =e )a tu!ba de aque) ho!bre sur$i a) "unto una es"e%ie de e"ide!ia de %uras !i)a$rosas0 Para ad!itir estos !i)a$ros ha+, "or )o !enos, )a !is!a e&iden%ia que "ara )a !itad de )os he%hos hist ri%os, + e) que )os nie$a, )os nie$a "or razones do$!.ti%as0 Pero a)$o su%edi des"uAs, que "ara )a %i&i)iza%i n !oderna resu)ta !u%ho !.s !onstruoso que un !i)a$ro0 9!a$#nese e) )e%tor a >r0 Ce%i) Khodes ob)i$ado a to)erar que )e %aba)$ue en%i!a un b er en )a %atedra) de Han Pab)o, %o!o satis*a%%i n a a)$una !uerte in(usta %ausada durante )a e5"edi%i n de Ma!eson 555, + tendr. una )i$era idea de )o que si$ni*i% e) he%ho de que )os !on(es azotaran a ;nrique 99 sobre )a tu!ba !is!a de su &asa))o + ene!i$o0 ;) "ara)e)o !oderno es % !i%o, "ero )a &erdad es que )os a%onte%i!ientos !edie&a)es a que !e re*iero tu&ieron una &io)en%ia que, "ara nuestras !odernas %on&en%iones, resu)ta % !i%a0 2os %at )i%os de aque) tie!"o $obernaban su %ondu%ta "or dos "rin%i"ios do!inantes6 e) todo "oder de )a "eniten%ia %o!o res"uesta a) "e%ado, + e) todo "oder de )os a%tos e5ternos, tan$ib)es + e&identes, %o!o "rueba de )a "eniten%ia0 ?na hu!i))a%i n e5tra&a$ante, des"uAs de una !ani*esta%i n de or$u))o e5tra&a$ante, restauraba e) equi)ibrio de )a sa)ud0 7a)e )a "ena insistir en esta
41

teor#a, "orque e) o)&idar)a es %ausa de que )os !odernos no a%ierten a desenredar )a historia de este "er#odo0 8reen, "or e(e!")o, di%e $ra&e!ente que )os a%tos de tiran#a + )os *raudes de :u)I de 1n(ou 555i, ante%esor de ;nrique, *ueron toda&#a e5a$erados "or aque))a ba(a su"ersti%i n, que )e ))e& a ser arrastrado %on una %uerda a)rededor de un te!")o, azotado + %)a!oroso, + todo "or )a !er%ed de =ios0 2os !edie&a)es hubieran di%ho si!")e!ente que bien "udiera ser que aque) ho!bre au))ara, "ero que sus au))idos eran e) /ni%o %o!entario que ) $i%a!ente )e to%aba ha%er0 Por )o de!.s, se habr#an ne$ado a ad!itir )a idea de que sus %)a!ores eran una %antidad que hab#a que su!ar a sus "e%ados, en &ez de restar)a0 1 e))os )es hubiera "are%ido si!")e!ente absurdo e) tener i$ua) horror de) ho!bre que es horrib)e!ente "e%ador + de) que "ade%e horrib)e!ente0 Pero %reo que "ode!os a&enturar, aunque %on )as &a%i)a%iones "ro"ias de )a i$noran%ia, que e) idea) an$e&ino de )a (usti%ia rea) "erdi !.s %on )a !uerte de Hanto 4o!.s, que )o que en aque) !o!ento "udo !ani*estarse en e) horror de )a %ristiandad, "ues de&ino )a %anoniza%i n de )a &#%ti!a + )a u)terior "eniten%ia "/b)i%a de) tirano0 Pero todo esto *ue, en %ierto sentido, "asa(ero6 e) re+ re%obr e) "oder de (uz$ar a )os %)Ari$os- + otros re+es + (usti%ieros "osteriores %ontinuaron e) ")an !on.rqui%o0 >.s debo ha%er notar T+ es )a /ni%a e5")i%a%i n "osib)e a )os e!bro))ados a%onte%i!ientos que hab#an de &enir des"uAsR que en aque) !o!ento, + a) de%retar aque))a !uerte, )a %orona "erdi "ara sie!"re )o que hubiera "odido ser e) si)en%ioso + *ir!e sostAn de su "o)#ti%a6 !e re*iero a) "ueb)o0 9n/ti) re"etir que e) des"otis!o sue)e resu)tar de!o%r.ti%o6 su %rue)dad %on e) "oderoso es bondad %on e) dAbi)0 1 un aut %rata no se )e "uede (uz$ar, %o!o a un "ersona(e hist ri%o, "or sus re)a%iones %on )os de!.s "ersona(es0 ;) a")auso no )e &iene, &erdadera!ente, de esos %ontados a%tores que se !ue&en en e) i)u!inado es%enario de )a aristo%ra%ia, sino de aque))a enor!e audien%ia que, "or *uerza, est. en )a os%uridad !ientras e) dra!a se re"resenta0 ;) re+ que "rote$e a )os innu!erab)es, "rote$e a )os inno!inados, + %uando distribu+e %on !a+or $enerosidad sus %aridades, es un &erdadero %ristiano ha%iendo e) bien a hurtadi))as0 ;sta es"e%ie de !onarqu#a, que *ue un "ositi&o idea) de )a ;dad >edia, no ten#a "or quA *ra%asar ne%esaria!ente en )a rea)idad0 2os re+es *ran%eses nun%a *ueron !.s !iseri%ordiosos "ara e) "ueb)o que %uando *ueron des"iadados "ara %on )os "adres- +, "robab)e!ente, es %ierto que un zar que *ue $ran seor "ara )os que )e rodeaban, *ue a !enudo un "adre%ito a*e%tuoso en innu!erab)es %asitas "obres0 ;s de una "robabi)idad a")astante que ta) "oder %entra), aunque, a) *in, ha+a !ere%ido ser derro%ado en :ran%ia, %o!o en 9n$)aterra, hubiera "odido i!"edir, aqu# + a))., en deter!inado !o!ento, e) que unos %uantos se a"oderasen de) "oder + )a riqueza "ara %onser&ar)os hasta nuestros d#as0 Pero en 9n$)aterra, e) "oder %entra) se *ue derru!bando en &irtud de a%tos, de )os que )a !uerte de Hanto 4o!.s *ue e) "ri!er e(e!")o0 ;sta !uerte *ue un %hoque de!asiado &io)ento %ontra )os instintos de) "ueb)o0 E quA se entend#a en )a ;dad >edia "or e) "ueb)o '%osa !u+ "e%u)iar + !u+ i!"ortante' )o dirA en e) "r 5i!o %a"#tu)o0 ;n todo %aso, )os a%onte%i!ientos u)teriores "are%en %on*ir!ar se!e(ante %on(etura0 Porque no s )o a%onte%i que e) $ran "ro+e%to '"ero de!asiado "ersona)' de) "ri!er P)anta$enet *ra%asara, en !edio de) %aos de )a $uerra de )os Barones, %o!o antes e) $ran "ro+e%to '"ero de!asiado "ersona)' de) Conquistador hab#a *ra%asado en e) %aos de )a transi%i n de) re+ ;steban 555ii0 ?na &ez que he!os dado )o que )es %orres"onde a )as *i%%iones e inten%iones %onstitu%iona)es, toda&#a nos "are%e que aqu#, "or &ez "ri!era, )a !onarqu#a "erdi a)$o de su *uerza !ora)0 ;) %ar.%ter de) se$undo hi(o de ;nrique, es de%ir, Muan555iii T"orque Ki%ardo "ertene%e !.s bien a) %a"#tu)o anteriorR, dio a )a !onarqu#a %ierto se))o, que, %on ser a%%identa), *ue si!b )i%o0 @o quiero de%ir que Muan ha+a sido una !an%ha ne$ra en e) oro "uro de )os P)anta$enet6 e) te(ido estaba !u%ho !.s !ez%)ado + tra!ado de )o que "are%e0 Hino que, rea)!ente, Muan *ue un P)anta$enet desa%reditado +, "or )o !is!o, un P)anta$enet estro"eado0 @o quiero de%ir ta!"o%o que *uese un
42

ho!bre !u%ho !.s !a)o que )a !a+or#a de sus %ontrarios- "ero era !a)o de aque) !odo es"e%ia) que sus%ita, a un tie!"o, )a ene!i$a de )os buenos + de )os !a)os0 ;n un sentido !.s suti) que e) de esa ) $i%a de re$ateos, )e$a) + "ar)a!entaria, in&entada !u%ho tie!"o des"uAs, este re+ se )as arre$)o en &erdad "ara de(ar !a) "uesta )a %orona0 1 nadie se )e ha o%urrido de%ir que )os barones de) reino de ;steban ha%#an "ere%er de ha!bre a )os ho!bres en sus %a)abozos, a *in de "ro!o&er )as )ibertades "o)#ti%as, o )es %o)$aban "or )os "ies, %o!o una "eti%i n si!b )i%a de) )ibre "ar)a!entaris!o0 =urante e) reinado de Muan + de su hi(o, ta!biAn *ueron )os barones quienes se aduearon de) "oder, + no e) "ueb)o- "ero enton%es %o!enz a haber %ierta (usti*i%a%i n "ara e))o, tanto a )os o(os de )os %onte!"or.neos %o!o de )a historia0 Muan, en uno de sus arti*i%ios di")o!.ti%os, hab#a "uesto a 9n$)aterra ba(o )a sa)&a$uardia "a"a), %o!o se "one un ;stado en Chan%i))er#a 555i&0 E, "or des$ra%ia, e) Pa"a, %u+os %onse(os hab#an sido $enera)!ente bondadosos + )ibera)es, estaba e!"eado "or aque) enton%es en )u%ha !orta) %on e) e!"erador a)e!.n, + ne%esitaba a"ro&e%har hasta e) /)ti!o "enique que )e o*re%ieran0 E en Aste + otros "untos, e) "artido de )os barones %o!enz a ado"tar %ierto "rin%i"io de %ondu%ta, )o %ua) es +a e) es"inazo de una "o)#ti%a0 >u%has narra%iones %on&en%iona)es, que &en en )os %onse(os de )os barones a)$o %o!o nuestra C.!ara de )os Co!unes, a)a!bi%an todo )o que "ueden "ara de%ir que e) "residente e!"ua ho+ una !aza %o!o )a que )os barones b)and#an en )as bata))as0 Hi! n de >on*ort no era un entusiasta de )a teor#a %onstitu%iona), que !antendr#a !.s tarde e) "artido de )os <hi$s 555&, "ero ten#a sus entusias!os0 Cierto es que *und un Par)a!ento sobre )a base de )a !.s %o!")eta ausen%ia de !enta)idad- "ero, en %a!bio, %on una $ran "resen%ia de .ni!o 'que a)%anza un sentido "ro*undo + hasta re)i$ioso, si se re%uerda que su "adre *ue un ene!i$o terrib)e de )os here(es' su"o %o!batir, a) )ado de Aste, es"ada en !ano, antes de )a %a#da de ;&esha!0 2a Carta >a$na no *ue un "aso ade)ante en e) %a!ino de )a de!o%ra%ia, sino un "aso atr.s en e) des"otis!o0 ;sta dob)e inter"reta%i n nos *a%i)ita )a inte)i$en%ia de todos )os u)teriores su%esos0 ?n rA$i!en aristo%r.ti%o a)$o to)erante &ino as# a %onquistar, + !u%has &e%es )o !ere%i , e) no!bre de )ibertad0 E toda )a historia de 9n$)aterra "odr#a resu!irse ad&irtiendo que, de )os tres idea)es de )a di&isa *ran%esa '2ibertad, 9$ua)dad, :raternidad' )os in$)eses han de!ostrado $ran a"e$o a) "ri!ero + han "erdido, en %a!bio, )os otros dos0 =entro de )a %o!")i%a%i n de) !o!ento, !u%ho "udo ha%erse, tanto en "ro de )a %orona %o!o de un nue&o a$ru"a!iento de )as *uerzas de )a nob)eza, se$/n "rin%i"ios !.s ra%iona)es0 Pero )a %o!")i%a%i n no "asa de ser %o!")i%a%i n, !ientras que e) !i)a$ro es un he%ho abso)uto que todo e) !undo "od#a entender0 Hasta d nde "udo ))e$ar Hanto 4o!.s Be%Iet, es un eni$!a de )a Historia6 e) *ue$o de su auda%#si!a teo%ra%ia *ue so*o%ado, + su obra qued sin %u!")ir, %o!o un %uento de hadas sin a%abar0 Pero e) "ueb)o %onser& su !e!oria0 E "ara e) "ueb)o, Be%Iet &ino a &a)er !.s !uerto que &i&o, + hasta tu&o '!uerto' !.s e*i%a%es tareas que rea)izar0 ;n e) "r 5i!o %a"#tu)o &ere!os )o que era e) "ueb)o en )a ;dad >edia + )o e5traa que ahora nos resu)ta su situa%i n0 1rriba he!os &isto +a % !o, en )a ;dad de )as Cruzadas, )as %osas !.s !ara&i))osas "are%en de) todo *a!i)iares, + % !o, a *a)ta de "eri di%os, )a $ente )e#a historias de &ia(es0 2as "intores%as de%ora%iones !artiro) $i%as de !uros + &entanas hab#an *a!i)iarizado, aun a )os !.s i$norantes, %on )a idea de que en otras "artes de) !undo hab#a unas %ostu!bres %rue)es + e5traas- todos sab#an a)$o de aque) obis"o a quien deso))aron )os daneses, o de )a &ir$en que!ada "or )os sarra%enos, de) santo )a"idado "or )os (ud#os + de) otro que des%uartizaron )os ne$ros0 E no %reo que de(ara de tener i!"ortan%ia a )os o(os de) &u)$o e) que, entre todos aque))os !.rtires, uno de )os !.s es")Andidos hubiera ha))ado )a !uerte a !anos de un !onar%a in$)As + en sus !is!os d#as0 ;n e*e%to6 a)$o hab#a en e))o de) a!biente *ant.sti%o de )as "ri!iti&as no&e)as A"i%as, a)$o que re%ordaba )a historia de aque))os dos a!i$os at)Ati%os,
43

uno de )os %ua)es "e$ !u+ *uerte + !at a) otro0 1%aso, desde aque) instante, quedaron (uz$adas, aunque en si)en%io, !u%has %osas- + +a )a %orona a"are%i a )os o(os de) &u)$o %on un !isterioso se))o de inse$uridad, %o!o e) de Ca#n, + una a!enaza de "ros%ri"%i n "ara )os re+es de 9n$)aterra0

44

VIII
&ue quiere decir 'La alegre Inglaterra(

;2 equ#&o%o que ha "odido e!bro))ar + deshu!anizar de) todo )a "ri!era !itad de )a historia in$)esa es *.%i) de des%ubrir6 %onsiste en re)atar )os he%hos de )os destru%tores "ro*esiona)es + )a!entar des"uAs que toda )a historia sea un "ro%eso de destru%%i n0 ?n re+ es, en e) !e(or de )os %asos, una es"e%ie de e(e%utor %oronado- todo $obierno es una "enosa ne%esidad- + si enton%es e) $obierno "are%#a "eor que nun%a, es "orque ta!biAn resu)taba !.s di*#%i) que nun%a0 2o que ho+ son )as "eri di%as &isitas de ins"e%%i n de )os (ue%es, eran en aque) tie!"o )as "eri di%as %orrer#as de) re+0 2)e$ un d#a en que )a %)ase %ri!ina) era tan "otente, que e) $obierno s )o "od#a !antenerse !ediante una "er"etua $uerra %i&i)0 Cuando e) ene!i$o so%ia) %a#a en !anos de) $obierno, o se )e !ataba, o se )e !uti)aba de un !odo atroz0 =es"uAs de todo, e) re+ no "od#a "oner)e ruedas a )a "risi n de Ponton&i))e + ))e&ar)a a todas "artes %onsi$o0 2e(os de !# e) ne$ar que ha+a habido &erdaderas %rue)dades en )a ;dad >edia- "ero es (usto re%ono%er que s )o a*e%taban a aque))a "arte de )a &ida, que +a es bastante %rue) "or s# !is!a, + que enton%es a"are%#a !.s %rue), "or )o !is!o que era !.s arro(ada0 Cuando se nos o%urra i!a$inar que nuestros ante%esores eran unos ho!bres que i!"on#an tor!entos, no estar#a !a) que re%ord.ra!os de "aso que ta!biAn desa*iaban a) tor!ento0 Pero nuestros %r#ti%os de) !edie&a)is!o "re*ieren es%rutar en estas horrendas "enu!bras, + no tienen o(os "ara )a )uz de) d#a !edie&a)0 ?na &ez que se han, dado %uenta de que )os $uerreros %o!bat#an + )os &erdu$os ahor%aban, "resu!en que toda otra !ani*esta%i n de )a &ida en aque))a A"o%a *ue estAri) e ine*i%az0 E %ensuran e) horror de) !on(e ha%ia )as !is!#si!as a%%iones que antes hab#an %ensurado en e) $uerrero0 9nsisten en )a esteri)idad de )as artes de )a $uerra- "ero no ad!iten siquiera )a "osibi)idad de que )as artes de )a "az *ueran, a) !enos, "rodu%ti&as0 CCuando "re%isa!ente en )as artes de )a "az + en e) ti"o de )a "rodu%%i n es en )o que )a ;dad >edia ha sido /ni%aD E esto no es ditira!bo, sino historia "uratodos )os entendidos re%ono%en esta enor!e "rodu%ti&idad, aun %uando "uedan detestar)a0 4odas esas %osas !e)odra!.ti%as, ordinaria!ente desi$nadas %on e) no!bre de !edie&a)es, son !u%ho !.s anti$uas + $enera)izadas, %o!o e) de"orte de) torneo o )os usos de) tor!ento0 ;) torneo, en e*e%to, *ue un "er*e%%iona!iento %ristiano + )ibera) de) anti$uo %o!bate $)adiatorio, "orque +a aqu# arries$aban e) "e))e(o )os "ro"ios seores, + no so)a!ente sus es%)a&os0 ;) tor!ento, )e(os de ser "e%u)iar de )a ;dad >edia, es una i!ita%i n de )a Ko!a "a$ana, + su so)a a")i%a%i n a )os que no eran es%)a&os es +a una %onse%uen%ia de esa )enta e5tin%i n de )a es%)a&itud que a&anza "or toda )a era !edie&a)0 ;) tor!ento es una %ostu!bre ) $i%a, !u+ %o!/n en )as so%iedades )i!"ias de *anatis!o, %o!o en e) $ran i!"erio a$n sti%o de )a China0 2o /ni%o "ro"io + sin$u)ar de )a ;dad >edia, %o!o )a dis%i")ina es"artana )o es de ;s"arta o )as %o)u!nas rusas de Kusia, es su %uadro so%ia) de "rodu%%i n, su don de ha%er, *abri%ar + desarro))ar todas )as buenas %osas de este !undo0 1qu# a"enas "ode!os dar idea de )a &ida !edie&a) in$)esa0 2as dinast#as + Par)a!entos "asaban %o!o nubes %a!biantes sobre un "aisa(e *Arti) + estab)e0 2as institu%iones que a*e%taban )a &ida de) "ueb)o "uede de%irse que eran %o!o e) tri$o, o %o!o )os .rbo)es *ruta)es, "or %uanto %re%#an de aba(o arriba0
45

Podr. haber !e(ores so%iedades, as# %o!o no tene!os que ir !u+ )e(os "ara bus%ar otras "eores- "ero di*#%i) ser#a en%ontrar otra so%iedad !.s es"ont.nea0 1s#, "or e(e!")o, "or !u+ *ra$!entario + de*e%tuoso que "ueda haber sido aque) $obierno, no ser#a!os (ustos %o!"ar.ndo)o %on nin$uno de )os $obiernos )o%a)es de ho+ en d#a0 4odo $obierno )o%a) "ro%ede, en nuestros tie!"os, de arriba- en e) !e(or %aso, es una %on%esi n, + )a !a+or#a de )as &e%es no "asa de ser una i!"osi%i n0 2a !oderna o)i$arqu#a in$)esa, e) !oderno i!"erio $er!.ni%o, son se$ura!ente !u+ a"tos "ara su(etar )as !uni%i"a)idades a un ")an, o, !.s bien, a un !o)de0 Pero )os !edie&a)es no s )o ten#an autono!#a, sino que su autono!#a era de auto3*abri%a%i n0 @atura)!ente, a !edida que e) "oder %entra) de )as !onarqu#as na%iona)es se robuste%#a, )as re$iones auton !i%as a%ud#an a )a san%i n o a"roba%i n de) ;stado- "ero esto no era !.s que )a a"roba%i n de un he%ho "o"u)ar "ree5istente0 2os ho!bres se a$ru"aban +a en $re!ios + "arroquias !u%ho antes de que se soara siquiera en )as %artas de $obierno )o%a)0 Co!o )a %aridad bien entendida 'que ta!biAn iba "or )os !is!os %a!inos', su Ho!e Ku)e %o!enzaba "or )a "ro"ia %asa Tat ho!eR0 2as rea%%iones de A"o%a "osterior han de(ado a )a !a+or#a de )a %)ase edu%ada en estado de %o!")eta ine"titud "ara i!a$inar un *en !eno se!e(ante0 2a %)ase edu%ada s )o !ira +a a )as !u)titudes %o!o a$entes de destru%%i n, aun %uando a%e"te e) dere%ho que )es asiste "ara destruir0 Pero ha+ que es*orzarse "or %o!"render que en aque))os si$)os )a !u)titud, )e(os de destruir, "rodu(o- que aque))as obras !aestras )as ))e& a %abo un artista de !u%has %abezas, un artista de !u%hos o(os + !u%has !anos0 E si a)$/n es%A"ti%o a )a !oderna, en su odio "or e) idea) de!o%r.ti%o, en%uentra !a) que hab)e +o de obras !aestras, "or ahora s )o quiero res"onder)e que )a !is!a "a)abra obra !aestra "ro%ede de )a ter!ino)o$#a de )os artesanos !edie&a)es0 Pero +a hab)are!os des"uAs de este + otros "arti%u)ares de) siste!a %or"orati&o- aqu# s )o se trata de) desarro))o entera!ente es"ont.neo que tu&ieran esas institu%iones, )as %ua)es "are%#an *or!arse en )a %a))e, %o!o una rebe)i n si)en%iosa, %o!o !ot#n que %ua(ara en !o)des estatuarios0 ;n )os !odernos "a#ses %onstitu%iona)es no se da e) %aso de institu%iones "o)#ti%as que "ro%edan a ta) "unto de) "ueb)o- todas son %on%edidas a) "ueb)o0 H )o ha+ una %osa que se !antiene hasta ho+ atenuada + a!enazada, "ero *ir!e toda&#a, %o!o un *antas!a !edie&a)6 )as 4rade ?nions0 ;n !ateria de a$ri%u)tura su%edi a)$o %o!o un hundi!iento $enera) de tierra que, "or a)$/n "rodi$io su"erior a )as %at.stro*es de )a $eo)o$#a, en &ez de ser ha%ia aba(o *uera ha%ia arriba0 2a %i&i)iza%i n rura) &ino a o%u"ar un ni&e) %o!")eta!ente nue&o + !.s a)to que e) anterior, "ero sin $randes %on&u)siones so%ia)es ni, a) "are%er, $randes %a!"aas0 1%aso sea este e) /ni%o e(e!")o en )a historia de que )os ho!bres ha+an %a#do ha%ia arriba- o, "or )o !enos, de que )a $ente a quien se arro(a a e!"e))ones %ai$a sobre sus "ies, o de que )os &a$abundos, a) "erderse, den %on )a tierra "ro!etida0 He!e(ante %osa no "uede ser, ni )o *ue en &erdad, un a%%idente- "ero, e5a!in.ndo)o bien, des%ubri!os que *ue una es"e%ie de !i)a$ro0 1)$o %o!o una raza subterr.nea a"are%i enton%es ba(o e) so), a)$o des%ono%ido en )a %i&i)iza%i n heredada de) 9!"erio Ko!ano6 )a $ente %a!"esina0 1 )os %o!ienzos de )a ;dad >edia, )a $ran so%iedad %os!o"o)ita, que antes hab#a sido "a$ana + ahora se %ristianizaba, era un ;stado es%)a&o, %o!o )o *ue des"uAs de )a anti$ua Caro)ina de) Hur0 Ha%ia e) si$)o S97 era +a un ;stado de "ro"ietarios %a!"esinos, %o!o )a !oderna :ran%ia0 @o "orque se hubiera de%retado )e+ a)$una %ontra )a es%)a&itud- ta!"o%o )a hab#a %ondenado "or de*ini%i n nin$/n do$!a- nin$una $uerra se hab#a "ro!o&ido en su %ontra, ni )a hab#a ta!"o%o re%hazado nin$una nue&a raza o %asta reinante- "ero e) he%ho es que )a es%)a&itud se hab#a ido disi"ando so)a0 ;sta trans*or!a%i n, ad!irab)e + si)en%iosa, nos da a%aso )a !edida !.s (usta de )o que *ue durante
46

)a ;dad >edia e) "eso de )a &ida de) "ueb)o + de )a &e)o%idad %on que en aque))a *.bri%a es"iritua) se %onstru#an )as nue&as %asas0 4a) !o&i!iento *ue an ni!o + enor!e, %o!o todo he%ho %ara%ter#sti%o '%atedra), ba)adas, ro!an%es' de aque))a re&o)u%i n0 He ad!ite $enera)!ente que )os e!an%i"adores !.s e*i%a%es + %ons%ientes *ueron )os ".rro%os + )as her!andades re)i$iosas- "ero de e))os no ha sobre&i&ido nin$/n no!bre, + nin$uno de e))os ha re%ibido )a re%o!"ensa de $)oria que )e debe e) !undo0 9n%ontab)es C)arIsons e innu!erab)es <i)ber*or%es 555&i, sin e)e!entos "o)#ti%os ni no!bre "/b)i%o, traba(an a%ti&a!ente (unto a )os ni%hos !ortuorios + en )os %on*esionarios de todas )as a)deas de ;uro"a- + as# desa"are%i e) &asto siste!a de )a es%)a&itud0 1%aso es )a obra !.s a!")ia que se ha+a rea)izado (a!.s "or %onsenti!iento !utuo de )as dos "artes0 ;n esto + otras %osas !.s, )a ;dad >edia *ue )a edad de )os &o)untarios0 :.%i) es darse %uenta de )as di&ersas eta"as de) "ro%eso- "ero esto no e5")i%a e) he%ho de que )os $randes "ro"ietarios de es%)a&os a*)o(aran )a $arra, )o %ua) s )o ad!ite una e5")i%a%i n "si%o) $i%a0 ;) ti"o %at )i%o de )a %ristiandad no s )o &en#a a ser un e)e!ento, sino un %)i!a o a!biente- en aque) %)i!a )a es%)a&itud no "od#a %re%er0 Ea he dado a entender, a "ro" sito de )a trans*or!a%i n de) 9!"erio Ko!ano 'te) n de *ondo de aque))os si$)os', que ta)es e*e%tos eran %onse%uen%ia ne%esaria de) %on%e"to !#sti%o sobre )a di$nidad de) ho!bre0 ?na !esa que hab)a + que anda, o un taburete que %obra a)as + se es%a"a "or )a &entana, no ser#an +a un ob(eto !ane(ab)e- ser#an un !ueb)e in!orta)0 Pero aqu# '+ en todas "artes' s )o e) es"#ritu e5")i%a e) "ro%eso, + nun%a e) "ro%eso e5")i%a e) es"#ritu- ha+ que estab)e%er dos "untos "re&ios, sin )os %ua)es no se entiende % !o ha sido %reada, o destruida, esta $ran %i&i)iza%i n "o"u)ar0 2os que ))a!a!os *eudos hab#an sido antes )as villae de )os seores "a$anos, %ada una %on su res"e%ti&a "ob)a%i n de es%)a&os0 E en aque) "ro%eso de e!an%i"a%i n, %o!o quiera que se )o entienda, se nota que dis!inu+e e) a"etito de) seor a a"ro&e%harse de todo e) *ruto de )a es%)a&itud, "ersistiendo s )o un deseo de a"ro&e%ha!iento "ar%ia), que, a) *in, se redu%e a %iertos dere%hos o "a$os, !ediante )os %ua)es, e) es%)a&o no s )o "uede usar de )a tierra, sino bene*i%iarse de sus "ro&e%hos0 Con&iene re%ordar que en !u%has "artes '+ es"e%ia)!ente )as !.s i!"ortantes' de) territorio, )os seores eran abades, !a$istrados e)e$idos "or )a %o!unidad !#sti%a, +, a !enudo, a)deanos de ori$en0 2os ho!bres de )a %o!ar%a no s )o re%ib#an de sus %uidados !u%ha (usti%ia, sino ta!biAn !u%ha )ibertad "or su des%uido0 E ha+ que obser&ar dos as"e%tos %uriosos de esta situa%i n6 desde )ue$o '%o!o en todas "artes se di%e', e) es%)a&o se !antu&o "or !u%ho tie!"o en e) estado inter!ediario de sier&o0 ;sto si$ni*i%a que e) estaba ads%rito a) ser&i%io de )a tierra, + )a tierra estaba %on*iada a su a!"aro0 @o se )e "od#a des"o(ar, + ni siquiera "erdonar e) a)qui)er, "ara dar a )a "a)abra su sentido !oderno0 ;n )os or#$enes de )a institu%i n, e) es%)a&o era "ose#do- +, ahora, e) es%)a&o no "od#a ser des"ose#do0 Hab#a &enido a ser, "ues, %o!o un "equeo terrateniente, s )o "or e) he%ho de que no era e) seor, sino )a tierra, quien )e "ose#a0 @o %reo que ha+a ries$o en indi%ar que aqu#, "or una de tantas "arado(as de esta A"o%a tan e5traordinaria, )a !is!a estabi)idad de )a ser&idu!bre *ue "ro&e%hosa "ara )a )ibertad0 ;) a)deano de ahora hered a)$o de )a estabi)idad de) es%)a&o de a+er0 @o &ino a )a &ida en !edio de una dis"uta $enera), donde todos trataran de arrebatar)e )a )ibertad, sino que se en%ontr rodeado de &e%inos que %onsideraban su "resen%ia %o!o %osa nor!a) + sus *ronteras %o!o *ronteras natura)es, + "ara quienes todo intento de %o!"eten%ia quedaba aho$ado ba(o e) "eso de %ostu!bres inquebrantab)es0 1s#, !ediante una tra!"a o trastorno, que nin$/n no&e)ista ha osado toda&#a a"ro&e%har, e) "risionero se %on&irti en $obernador de su anti$ua %.r%e)0 E as#, durante a)$/n tie!"o, %asi "udo de%irse que todos )os in$)eses ten#an "or %asa un %asti))o, "uesto que )as %asas hab#an sido %onstruidas %on bastante so)idez "ara ser&ir de %a)abozos0
47

;) se$undo as"e%to de )a %uesti n es este6 %uando sobre&ino )a %ostu!bre de no %eder a) seor sino una "arte de) "rodu%to de )a tierra, e) resto se subdi&idi $enera)!ente %on*or!e a dos ti"os de "ro"iedad6 "ri!ero, )os sier&os dis*rutaban "ri&ada!ente de una "arte de) bien- + se$undo, )o de!.s )o dis*rutaban en %o!/n, + $enera)!ente, en %o!/n %on e) seor0 =e aqu# esa i!"ortante institu%i n de )a ;dad >edia6 )a "ro"iedad territoria) %o!/n, que %oe5ist#a %on )a "ri&ada0 ;ra, a) !is!o tie!"o, una a)ternati&a + un re*u$io0 2os !edie&a)es, %on e5%e"%i n de )os !on(es, no eran %o!unistas- "ero eran todos %o!unistas "oten%ia)es0 ?n e*e%to %ara%ter#sti%o de )a i!a$en ne$ra e inhu!ana que ho+ so)e!os tener de aque) tie!"o, es que nuestras no&e)as hist ri%as des%riban a )os !a)&ados intern.ndose en )as se)&as o %a&ernas sa)&a(es- "ero nun%a )os des%riben re*u$i.ndose en )as tierras %o!unes, )o %ua) era un %aso !u%ho !.s *re%uente0 Porque )a ;dad >edia %re#a en )a reden%i n de )os !a)&ados, + as# %o!o e5ist#a esta idea en )a &ida %o!una) "ara )os !on(es, ta!biAn e5ist#a en )a tierra %o!una) "ara )os a)deanos0 1quA) era su &asto hos"ita) %a!"estre + su $ran ta))er a) aire )ibre0 ?na %o!una no era una %osa desnuda + ne$ati&a, %o!o esos basureros o !atorra)es que sue)e haber !.s a)). de )os suburbios, + que ho+ ))a!a!os %o!unas en 9n$)aterra0 ;ra !.s bien una reser&a de riquezas, %o!o un $ranero0 E, en e*e%to, se )e reser&aba de)iberada!ente a !odo de ba)anza, %o!o ho+ se hab)a de )a ba)anza de) Ban%o0 1hora bien6 todas estas "ro&isiones que tend#an a sanear )a distribu%i n de )a "ro"iedad, bastan "or s# so)as "ara ha%er %o!"render a %ua)quiera que ten$a )a %abeza en su sitio que a)$/n es*uerzo !ora) se hab#a he%ho, %on e) *in de obtener !a+or (usti%ia so%ia)- que no es "osib)e que e) si!")e azar de )as e&o)u%iones ha+a trans*or!ado a) es%)a&o en sier&o + a) sier&o en "ro"ietario r/sti%o0 Pero si ha+ quien %rea toda&#a que )a %ie$a *ortuna, sin nin$/n tanteo ha%ia )a nue&a )uz, "udo traer, en )u$ar de) estado de es%)a&itud a$raria, )a nue&a %ondi%i n %a!"esina, no tiene !.s que %onsiderar )o que su%ed#a en todos )os de!.s rdenes + as"ira%iones hu!anas0 ;nton%es de(ar. de dudar0 Porque &er. enton%es a )os !edie&a)es o%u"ados en %onstruir un esque!a so%ia), que %)ara!ente "ersi$ue un *in hu!anitario + a%usa un deseo ardiente de i$ua)dad0 E este siste!a no "uede ser *ruto de) a%aso, %o!o )as %atedra)es de )a A"o%a no "ueden ser "rodu%tos de) terre!oto0 2a !a+or "arte de) traba(o, *uera de )as "ri!eras tareas de )a a$ri%u)tura, se desarro))aba ba(o )a ins"e%%i n i$ua)itaria de )os $re!ios0 =i*#%i) es en%ontrar tAr!ino "ara a"re%iar )a distan%ia entre se!e(ante siste!a + )a so%iedad a%tua), + a"enas "ode!os rastrear )as hue))as que ha de(ado0 @uestra &ida diaria est. %o!o tendida sobre un !anto de des"o(os de )a ;dad >edia, entre )os %ua)es abundan )as "a)abras !uertas, +a sin sentido0 1ntes he dado un e(e!")o0 @ada "uede e&o%ar !enos )a i!a$en de) %o!unis!o %ristiano que )a %o!una de <i!b)edon0 E )o !is!o ha+ que de%ir a "ro" sito de insi$ni*i%an%ias %o!o )as )etras !is!as que es%ribi!os en nuestras %artas + tar(etas "osta)es0 2a !isteriosa "a)abra trun%a, e) !onos#)abo ;sq, que en in$)As "one!os a %ontinua%i n de) no!bre de )a "ersona, es una "atAti%a re)iquia de %ierta re!ota re&o)u%i n, que trans*or! )a %aba))er#a en no&e)er#a0 @o ha+ dos %osas !.s di*erentes que e) esquire !edie&a) + e) !oderno squire0 Con )a anti$ua "a)abra esquire se desi$naba un estado in%o!")eto + de no&i%iado6 e) de) es%udero, no&i%io de )a %aba))er#a- )a se$unda "a)abra, en %a!bio, desi$na una situa%i n se$ura + %o!")eta6 desi$na a) seor, "ro"ietario + dueo de )a 9n$)aterra rura) en si$)os !.s re%ientes0 @uestros esquires no a)%anzaban su estado !ientras no renun%iaban a todo %a"ri%ho "arti%u)ar "or a)%anzar )as es"ue)as0 ;squire no si$ni*i%a +a squire, + ;sq no si$ni*i%a +a nada0 Pero toda&#a queda en nuestras %artas %o!o un $arabato de ")u!a + tinta, indes%i*rab)e (ero$)#*i%o "rodu%ido "or )os e5traos $iros de nuestra historia, que han trans*or!ado una dis%i")ina !i)itar en una o)i$arqu#a "a%#*i%a, + a Asta, *ina)!ente, en una !era ")uto%ra%ia0 E en otras *or!as de )os trata!ientos so%ia)es "ueden en%ontrarse otros eni$!as hist ri%os "or e) esti)o0 Por e(e!")o, )a !oderna "a)abra >ister %ontiene
48

ta!biAn )a hue))a de a)$o que se ha "erdido0 1un en su sonido ha+ %ierta $ra%iosa debi)idad, que denun%ia e) en%o$i!iento de )a enAr$i%a "a)abra de que "ro%ede0 E, en e*e%to, re%uerdo haber )e#do un %uento a)e!.n, una historia de Hans n THa!sonR, donde a Aste se )e daba e) !odesto no!bre de Hi!son, que se$ura!ente ha%e a"are%er a Hans n toda&#a !.s trasqui)ado0 1)$o de este triste di!inuti&o se ad&ierte en )a e&o)u%i n de >aster a >ister0 He aqu# )as razones de )a i!"ortan%ia &ita) que "osee )a "a)abra >aster0 ?n $re!io era, a"ro5i!ada!ente, una 4rade ?nion, en que %ada uno era su "ro"io a!o0 ;s de%ir, que nadie "od#a traba(ar "ara nin$/n !er%ado si no se a*i)iaba en )a 2i$a + a%e"taba )as )e+es de aque) !er%ado- "ero, en %a!bio, traba(aba en su "ro"ia tienda, %on sus instru!entos, + $anaba todo e) "ro&e%ho "ara s#0 Pero )a "a)abra in$)esa %orres"ondiente a a!o, ;!")o+er, e) que e!")ea, si$ni*i%a una de*i%ien%ia !oderna, que ha%e de) todo ine5a%ta )a a")i%a%i n de )a "a)abra >aster0 ;) >aster es !.s que un si!")e "atr n0 ;s e) !aestro de )a obra, !ientras que ho+ s )o si$ni*i%ar#a e) (e*e de )os obreros0 ;s %ar.%ter *unda!enta) de) %a"ita)is!o !oderno e) que e) dueo de un bar%o no se"a ni "ara quA sir&e un bar%o- que e) terrateniente no %onoz%a ni e) %ontorno de sus tierras- que a) "ro"ietario de una !ina de oro s )o )e interese )a "or%e)ana anti$ua, o que e) "ro"ietario de un *erro%arri) &ia(e e5%)usi&a!ente en $)obo0 C)aro es que "odr. tener !.s A5ito si siente a)$una "redi)e%%i n "or sus "ro"ios ne$o%ios- "ero, desde e) "unto de &ista e%on !i%o, "uede $obernar e) ne$o%io "or e) si!")e he%ho de ser %a"ita)ista, no "orque ten$a )a !enor a*i%i n o e) !enor %ono%i!iento de )a industria que "osee0 ;n e) siste!a de $re!ios, e) $rado su"erior era e) >aster, e) !aestro, )o %ua) su"one una &erdadera !aestr#a en e) o*i%io0 E, "ara de%ir)o %on )os tAr!inos que in&entaron en aque))a A"o%a )os %o)e$ios, todo "atr n de obreros era un !aestro de 1rtes, >aster o* 1rts0 2os otros $rados su%esi&os eran6 o*i%ia) + a"rendiz0 Pero Astos, %o!o )os $rados uni&ersitarios %orres"ondientes, eran $rados "or )os %ua)es %ua)quiera "od#a "asar- no eran %)ases so%ia)es0 ;ran $rados, no %astas0 E Asta es )a e5")i%a%i n de ese te!a no&e)es%o tan *re%uente de) a"rendiz que se %asa %on )a hi(a de) !aestro0 Cosa que a) !aestro no )e %ausaba sor"resa a)$una, as# %o!o ta!"o%o "odr#a (usti*i%ar )a indi$na%i n aristo%r.ti%a de nin$/n >0 10 T>aestro en 1rtesR e) que su hi(a se %asara %on a)$/n B0 10 TBa%hi))er en 1rtesR0 Hi de )as (erarqu#as estri%ta!ente a%adA!i%as "asa!os a) idea) estri%ta!ente i$ua)itario, nos en%ontra!os de nue&o %on que quedan ahora unos &esti$ios de) anti$uo siste!a, tan a&eriados e in%one5os, que "rodu%en un e*e%to % !i%o0 @uestras a%tua)es %o!"a#as han heredado )a %ota de !a))as + )a riqueza re)ati&a!ente $rande de )os anti$uos $re!ios- "ero nada !.s0 2o que a aquA))as %on&iene no hubiera %on&enido a estos0 E no es di*#%i) en%ontrarse %on a)$una &enerab)e %o!"a#a de %onstru%%iones, en )a %ua) in/ti) es de%ir que no ha+ un so)o a)bai), ni quien ha+a %ono%ido a uno "ersona)!ente, "ero %u+os "rin%i"a)es a%%ionistas en dos o tres ne$o%ios $ordos, + unos %uantos !i)itares a!o)dados a )a &ida !ue))e, + a!i$os de )a buena %o%ina, re"iten, en sus brindis + %har)as de sobre!esa, que )a !a+or $)oria de su &ida %onsiste en habArse)a "asado *abri%ando )adri))os a)e$ ri%os0 4a!biAn "udiAra!os en%ontrar "or ah# %ierta &enerab)e %o!"a#a de en(a)be$adores, &erdadera!ente di$nos de ta) no!bre, "or %uanto ne%esitan &a)erse de otros "ara toda obra de en%a)adura0 ;stas %o!"a#as rea)izan, sin duda, a%tos de %aridad, a &e%es !u+ !eritorios- "ero sus *ines distan !u%ho de )os *ines de )os anti$uos $re!ios0 Porque Astos bus%aban %on )a %aridad un *in se!e(ante a) que, en su )#nea, %u!")#a )a "ro"iedad de )as tierras %o!una)es, que era resistir )os !a)es de )a desi$ua)dad, o '%o!o hubieran di%ho )os honrados seores de )a $enera%i n "asada' resistir a )a re&o)u%i n0 ;) anti$uo $re!io no s )o "ro%uraba e) !anteni!iento + e) A5ito de) arte de )a a)bai)er#a, sino de todos + %ada uno de )os a)bai)es- trataba as# de re%onstruir )as ruinas de %ada a)bai) "arti%u)ar, + de "ro"or%ionar una b)usa b)an%a a todo b)anqueador a)$o deteriorado0 4odo e)
49

anhe)o de )os $re!ios era e) re!endar a sus za"ateros re!endones %o!o re!endaban Astos )os za"atos- e) zur%ir a sus ro"eros + &estir)os %on sus reta)es- e) re*orzar )os es)abones !.s dAbi)es de )a %adena- e) se$uir)e )a "ista a )a /)ti!a o&e(a0 ;n su!a, e) !antener inquebrantab)e e) *rente de )os "equeos ta))eres %o!o una )#nea de %o!bate0 Para e) $re!io, "resen%iar e) desarro))o de un $ran ta))er era %o!o "resen%iar e) %re%i!iento de un dra$ n0 >ientras que, ahora, ni )os )e$#ti!os en(a)be$adores que ha+a en )a %o!"a#a de !arras "odr#an "retender que e) ob(eto de di%ha %o!"a#a sea i!"edir que e) ta))er $rande se %o!a a )os ta))eres "equeos, ni )a ta) %o!"a#a "retender. haber des")e$ado e) !enor es*uerzo en ta) sentido0 1 )o su!o, )a !a+or $enerosidad de estas %o!"a#as "ara %on un en(a)be$ador que se de%)are en quiebra, no "asar. de ser una es"e%ie de %o!"ensa%i n- nun%a ser. una reinsta)a%i n6 nun%a se restaurar. a) quebrado dentro de) siste!a industria)0 2a %o!"a#a es tan %uidadosa de) ti"o, %o!o des%uidada "ara %on e) indi&iduo "arti%u)ar, "or )o %ua), se$/n )as !odernas *i)oso*#as e&o)u%ionistas, e) ti"o !is!o se &a destru+endo0 2os anti$uos $re!ios, %on e) !is!o ob(eto i$ua)itario, e5i$#an de !odo "erentorio e) !is!o siste!a de ni&e)a%i n de "a$os + sa)arios que es ho+ un ar$u!ento de "rotesta %ontra )as 4rade ?nions0 Pero ta!biAn e5i$#an, + esto no "ueden ha%er)o )as 4rade ?nions, un ti"o e)e&ado de %a"a%idad art#sti%a, que aso!bra toda&#a a) !undo a) re&e).rsenos en )os rin%ones de )as anti$uas *.bri%as ruinosas, o en )os %o)ores de )as &idrieras estre))adas0 @o ha+ artista, no ha+ %r#ti%o, que se nie$ue a ad!itir, "or !u+ a)e(ado que este de )a es%ue)a $ ti%a, que hab#a en aque) tie!"o una "eri%ia art#sti%a an ni!a, "ero uni&ersa), "ara !o)dear todos )os /ti)es de )a &ida0 2a %asua)idad ha he%ho ))e$ar hasta nosotros !u)titud de ob(etos $roseros, bastones, banqui))os, !ar!itas, %azue)as, todo he%ho se$/n )as *or!as !.s e5"resi&as, + %o!o si estu&iera "ose#do, no de diab)os, "ero s# de duendes0 Porque, en &erdad, todos aque))os ob(etos +, sobre todo, si %o!"ara!os e) anti$uo siste!a %on otros u)teriores, eran "rodu%to de una tierra !ara&i))osa + de un "a#s )ibre0 ;s tan %ierto %o!o do)oroso e) que )as 4rade ?nions, )a !.s !edie&a) de )as institu%iones !odernas, no han "odido %onser&ar e) anti$uo idea) de "er*e%%i n estAti%a- "ero e) "retender sa%ar de aqu# un ar$u!ento de %ensura, es no "er%atarse de )a *ata)idad tr.$i%a de ta) de%aden%ia0 2as 4rade ?nions son %on*edera%iones de ho!bres sin "ro"iedad, que tratan de %o!"ensar su "obreza %on e) n/!ero + %on e) %ar.%ter de ne%esidad que tiene su traba(o0 2os $re!ios eran %on*edera%iones de "ro"ietarios que "ro%uraban ase$urar a %ada uno en )a "osesi n de su bien0 E Aste es rea)!ente e) /ni%o rA$i!en en que )a "ro"iedad e5iste de un !odo "ositi&o0 @o se "odr. hab)ar de una %o!unidad de ne$ros donde )a !a+or#a sean b)an%os, aunque dos ne$ros de )a !inor#a sean $i$antes0 @o se %on%ibe una %o!unidad de ho!bres %asados donde todos sean so)teros, %on e5%e"%i n de tres que tienen un harAn en su %asa0 ?na %o!unidad de ho!bres %asados su"one que )a !a+or#a )o estAn, + no que s )o dos o tres )o estAn %on e5%eso0 ?na %o!unidad de "ro"iedades su"one que )a !a+or#a de )os aso%iados ten$an "ro"iedad, + no que ha+a dos o tres %a"ita)istas + )os de!.s sean unos "arias0 2os a$re!iados eran !u%ho !.s ri%os toda&#a T+ aqu# entran )os sier&os, se!i sier&os + a)deanosR de )o que "udiera su"onerse a) %onsiderar s )o que eran %a"a%es de "rote$er )a "osesi n de )as %asas e instru!entos + )a (usti%ia de )os "a$os0 Cua)quier estudio e5a%to de )os "re%ios de )as %osas en aque) tie!"o "er!ite &er %u.n %onsiderab)e era e) "ro&e%ho /)ti!o de) traba(o, he%has todas )as dedu%%iones de) %aso + habida %uenta de )as di*eren%ias de )a !oneda0 Porque "o%o i!"orta e) no!bre de )a !oneda, %uando a&eri$ua!os que, "or una o dos de )as !oneditas !.s "equeas, se "od#a %o!"rar un $anso o un $a) n de %er&eza0 E aun donde )a riqueza indi&idua) era !u+ es%asa, )a %o)e%ti&a sie!"re era $rande6 )a de )os $re!ios, )a de )as "arroquias, +,
50

es"e%ia)!ente, )a de )as *unda%iones !on.sti%as0 Con&iene tener)o bien "resente a) )eer )a historia "osterior de 9n$)aterra0 Por otra "arte, i!"orta notar que )os $obiernos )o%a)es brotaron de) siste!a $re!ia), + no e) siste!a de )os $obiernos0 1) bosque(ar )os sanos "rin%i"ios de esa so%iedad desa"are%ida, nadie "ensar. que !e "ro"on$o "intar e) Para#so "erdido, o que !e *i$uro aque))a A"o%a )ibre de )os errores, )u%has + "enas que en todo tie!"o han *ati$ado a )a Hu!anidad, + no !enos en nuestro tie!"o0 1) )ado de )os !is!os $re!ios + en re)a%i n %on e))os, hubo un abundante desarro))o de e5"edi%iones ar!adas + %o!bates0 E es"e%ia)!ente se "rodu(o, durante a)$/n tie!"o, una ri&a)idad be)i%osa entre e) $re!io de )os !er%aderes, que &end#an )as %osas, + e) de )os artesanos, que )as ha%#an, %on*)i%to en e) %ua) a%abaron "or "re&a)e%er estos /)ti!os0 Pero, sea que do!inaran estos o )os otros, )os (e*es de )os $re!ios &en#an a ser (e*es de )as "ob)a%iones, + no a )a in&ersa0 =e )o %ua) toda&#a quedan a)$unos tena%es testi!onios6 ta) )a institu%i n, +a de) todo an !a)a, de) 2ord !a+or de 2ondres, + )a %ere!onia de )a entre$a de )a %iudad0 4antas + tantas &e%es nos han re"etido que e) $obierno de nuestros "adres estaba *undado en )as ar!as, que no est. "or de!.s ad&ertir que Aste a) !enos, e) de )os $re!ios, su $obierno !.s *a!i)iar + %onsuetudinario, se *undaba en )as herra!ientas- $obierno, "ues, en que e) instru!ento de traba(o era e) %etro0 B)aIe, en una de sus *antas#as si!b )i%as, di%e que en )a ;dad de Lro, e) oro + )as $e!as "od#an arran%arse de) "uo de )a es"ada "ara "oner)os en )a !an%era555&ii0 E a)$o de esto "asaba en este inter!edio de )a de!o%ra%ia !edie&a), que *er!entaba ba(o )a dura %orteza de )a !onarqu#a + )a aristo%ra%ia0 1))#, )os utensi)ios de )a "rodu%%i n a)%anzaban "o!"as her.)di%as0 2os $re!ios so)#an ostentar unos e!b)e!as !u+ %o!")e(os + ha%er "ro%esiones re"resentati&as de )os o*i%ios !.s "rosai%os, de suerte que s )o "ode!os i!a$inar)as %o!o des*i)es de $ente &estida %on tabardos de ar!er#a, + aun %on h.bitos re)i$iosos, "ero h.bitos + tabardos he%hos de "ana tos%a + %on botones de n.%ar0 =os obser&a%iones, "ara ter!inar, + %on esto habre!os redondeado nuestro bosque(o de aque))a so%iedad, +a tan e5traa + tan *ant.sti%a a nuestros o(os0 1!bas se re*ieren a )as )i$as de )a &ida "o"u)ar %on )a "o)#ti%a, que son toda )a tra!a %on&en%iona) de )a historia0 2a "ri!era, !.s e&idente, "or su i!"ortan%ia en )a A"o%a, se re*iere a) "ri&i)e$io0 Para &o)&er a) "ara)e)o de )as 4rade ?nions, e) "ri&i)e$io de un $re!io "uede %orres"onder a ese re%ono%i!iento que )os *erro&iarios + otros CtradeLunionistasD re%)a!aron ha%e a)$unos aos, sin A5ito0 ;n &irtud de este "ri&i)e$io, "ose#an )os $re!ios )a autoridad de) re+, de) $obierno %entra) o na%iona)- )o %ua) era de su!a i!"ortan%ia "ara )os !edie&a)es, que %on%eb#an )a )ibertad %o!o un estado "ositi&o, + no %o!o una e5%e"%i n ne$ati&a0 9$noraban ese ro!anti%is!o !oderno que ha%e de )a )ibertad una idea a*#n de )a so)edad0 4a) o"ini n se tradu%e en )a *rase que %on%eb#a a un ho!bre )a6 )ibertad de &i&ir en )a %iudad, no )a )ibertad de )os desiertos0 E aadir que ta!biAn %ontaban )os $re!ios %on )a autoridad de )a 9$)esia es %asi o%ioso0 Porque )a re)i$i n %orri %o!o hebra de oro "or toda )a $rosera urdi!bre de aque))a &ida "o"u)ar, !ientras "ura!ente "o"u)ar se !antu&o0 >.s de una so%iedad !er%anti) "udo tener su santo "atr n antes de %ontar %on e) se))o rea)0 2a otra obser&a%i n se re*iere a) he%ho de que *ue aqu#, en e) seno de estos $ru"os !uni%i"a)es, que +a e5ist#an de antes, donde se *or! )a se)e%%i n de )os "ri!eros ho!bres que hab#an de e!"render )a !.s a!")ia, + a%aso )a /)ti!a, de )as e5"erien%ias !edie&a)es6 e) Par)a!ento0 4odos he!os )e#do en )a es%ue)a que, %uando Hi! n de >ont*ort o ;duardo 9 %on&o%aron "or "ri!era &ez a )as %o!unas a %onse(o, "ara que sir&ieran "arti%u)ar!ente %o!o %uer"os %onsu)ti&os en )a *i(a%i n de i!"uestos )o%a)es, ))a!aron a dos bur$ueses de %ada %o!ar%a0 ;n estas "a)abras, a "o%o e5a!en, hubiAra!os "odido des%ubrir todo e) se%reto de )a %i&i)iza%i n
51

!edie&a)0 Para eso hubiera bastado "re$untarse quA eran )os bur$ueses + que %asta de .rbo) )os "rodu%#a0 E enton%es habr#a!os %a#do en que 9n$)aterra estaba !ateria)!ente ))ena de "equeos Par)a!entos, %on %u+os si))ares se edi*i% e) !a+or0 E si entre todas estas %or"ora%iones "o"u)ares %o)e%ti&as )os )ibros de Historia s )o nos hab)an de )a !a+or Tdesi$nada toda&#a en in$)As, %on e)e$ante ar%a#s!o, "or su ar%ai%o no!bre de Casa de )os Co!unesR, no ha+ que aso!brarse0 2a e5")i%a%i n es !u+ sen%i))a + hasta !u+ triste6 es que e) Par)a!ento *ue, de todas esas %or"ora%iones, )a /ni%a que %onsinti en trai%ionar + aniqui)ar a )as otras0

52

I)
La nacionalidad y las guerras con *rancia

Hi a)$uien desea saber )o que quere!os de%ir %uando a*ir!a!os que e) %ristianis!o *ue + es una %u)tura o una %i&i)iza%i n, "odre!os e5")i%.rse)o de un !odo a)$o tos%o, "ero !u+ %)aro0 7ea!os6 F%u.) es, entre )os &arios usos de )a "a)abra %ristiano, e) !.s %o!/n o, !e(or di%ho, e) !.s estab)e%idoG =esde )ue$o que "osee un si$ni*i%ado su"erior, "oro ta!biAn "osee ho+ en d#a !u%hos se%undarios0 1 &e%es, %ristiano quiere de%ir e&an$e)ista- otras '+ en un sentido !.s re%iente', %ristiano equi&a)e a %u.quero0 ;n o%asiones, %ristiano quiere de%ir "ersona !odesta que %ree *ir!e!ente tener a)$una se!e(anza %on Cristo0 Poro )a ta) "a)abra se ha e!")eado ta!biAn "or !u%ho tie!"o %on si$ni*i%a%i n !u+ "re%isa, dando a entender una %u)tura o una %i&i)iza%i n0 Benn Cunn, en )a 9s)a de) 4esoro, no )e di%e a Mi! HaPIins !e siento de) todo e5trao a %ierto ti"o de %i&i)iza%i n, sino que )e di%e6 no he "robado e) a)i!ento %ristiano0 2as %o!adres de) "ueb)o, a) &er a una seora que usa e) %abe))o %orto + "anta)ones de ho!bre, no di%en6 1d&erti!os %ierta di*eren%ia entre su %u)tura + )a nuestra, sino que di%en6 Ea "odr#a &estirse %o!o %ristiana0 E e) he%ho de que este senti!iento so !ani*ieste aun en )a !.s sen%i))a + est/"ida %har)a diaria os una e&iden%ia de que e) %ristianis!o ha sido una rea)idad intens#si!a0 Poro, %o!o +a )o he!os &isto, ta!biAn ha sido a)$o !u+ )o%a)izado, "arti%u)ar!ente en )a ;dad >edia0 E ese &#&ido )o%a)is!o que )a *e + est#!u)os %ristianos "are%#an a)entar, %ondu(o a )a "ostre a un "arroquia)is!o )i!itado0 2)e$ a haber %a"i))as ri&a)es de un !is!o santo, + una es"e%ie de due)o entre dos i!.$enes de )a !is!a di&inidad0 E !ediante un "ro%eso, que ahora tene!os e) "enoso deber de estudiar, sur$i una &erdadera "u$na entre )os "ueb)os de ;uro"a0 2os ho!bres e!"ezaron a sentir que todo e5tran(ero no %o!#a ni beb#a a) !ode)os %ristianos, + '%uando sobre&ino e) %is!a *i)os *i%o' hasta a dudar de que e) e5tran(ero *uera %ristiano0 E en e) *ondo hab#a !.s0 Porque, !ientras )a estru%tura interna de )a ;dad >edia era un a!")io "o"u)ar#si!o + un estre%ho senti!iento de %a!"anario, en )as $randes )#neas, + es"e%ia)!ente en )os ne$o%ios e5ternos, %o!o )a $uerra + )a "az, )a !a+or#a de )as %osas Tno todas, "or %iertoR eran !on.rqui%as0 Para %o!"render )o que era e) re+, ha+ que es*orzarse "or a"re%iar e) ")ano de *ondo '%o!o entre tinieb)as + aurora', sobre e) %ua) resa)tan )as "ri!eras *i$uras de nuestra historia0 ;) ")ano de *ondo no es !.s que )a $uerra %ontra )os b.rbaros0 >ientras e))a dur , e) %ristianis!o no s )o *ue una na%i n, sino %asi una %iudad, + %iudad sitiada0 <esse5 era una !ura))a de ta) %iudad- Par#s, una torre0 E %on )a !is!a )en$ua + e) !is!o es"#ritu, Beda "udo haber es%rito )a %r ni%a de) sitio de Par#s, o 1bbo "udo entonar e) %anto de 1)*redo0 1 esto si$ui una %onquista, que *ue ta!biAn una %on&ersi n0 =urante )os /)ti!os tie!"os de )as edades b.rbaras + e) a)bor de) !edie&a)is!o, todo se resue)&e en )a e&an$e)iza%i n de )os b.rbaros0 E )a $ran "arado(a de )as Cruzadas est. en que, siendo )os sarra%enos su"er*i%ia)!ente !.s %i&i)izados que )os %ristianos, *ue un $ran a%ierto instinti&o e) "er%atarse de que, en e) *ondo, no eran !.s que unos destru%tores0 ;n e) %aso, !u%ho !.s si!")e, de) "a$anis!o n rdi%o, e) desarro))o de )a %i&i)iza%i n resu)t !.s si!")e0 Pero s )o en )os /)ti!os d#as de )a ;dad >edia, +a !u+ %er%a de )a Ke*or!a, se )o$r
53

i!"oner e) bautis!o a) "ueb)o de Prusia, )a tierra sa)&a(e de) otro e5tre!o de )a 8er!an#a0 E no ha de *a)tar a)$/n zu!b n que '"er!itiAndose un equ#&o%o "ro*ano entre )a &a%una + e) bautis!o'ad&ierta toda&#a que no "are%e haber)es "rendido e) bautis!o a )os "rusianos0 ;) "e)i$ro b.rbaro se *ue redu%iendo "o%o a "o%o- + si no sie!"re )os "oderes de) is)a!is!o se de(aban ro!"er, a) !enos se de(aban dob)ar0 2os %ruzados "erdieron, a) *in, toda es"eranza, "ero ta!biAn toda uti)idad0 E a !edida que e) "e)i$ro tradi%iona) se iba disi"ando, )os "r#n%i"es euro"eos, que se hab#an %on$re$ado "ara )a de*ensa, se *ueron quedando so)os, *rente a *rente, + tu&ieron tie!"o de "er%atarse de que ta!biAn entre e))os hab#a %ierta "u$na0 4oda&#a estas ri&a)idades "udieron haberse so*o%ado, o "ur$arse en una es%ara!uza sin i!"ortan%ia, a no ser "or esa es"ontaneidad %readora de )a &ida )o%a) '%ondi%i n que +a he!os e5")i%ado + que tend#a a !u)ti")i%ar en un instante )os !oti&os de &ariedad'0 1s#, )as !onarqu#as se en%ontraron %on que, sin darse %uenta, hab#an &enido a ser re"resentati&as de )as di&er$en%ias entre unos + otros "ueb)os0 E !.s de un re+, in&esti$ando su .rbo) $enea) $i%o o tratando de estab)e%er sus t#tu)os, se en%ontr %on que .rbo) + t#tu)os se %on*und#an %on )as se)&as + )as tradi%iones de toda una %o!ar%a0 ;n 9n$)aterra, esta transi%i n est. si!bo)izada en e) a%%idente que tra(o a) trono a uno de )os ho!bres !.s nob)es de )a ;dad >edia555&iii0 ;duardo 9 ))e$ en&ue)to en todos )os es")endores de )a A"o%a0 ;ra %ruzado, + hab#a %o!batido a) sarra%eno0 Hab#a sido e) /ni%o ri&a) di$no de Hi! n de >ont*ort en aque))as $uerras de )os barones, que, %o!o he!os &isto, *ueron e) "ri!er &is)u!bre, !u+ &a$o toda&#a, de )a do%trina en &irtud de )a %ua) 9n$)aterra no hab#a de ser $obernada "or sus re+es, sino "or sus barones0 ;duardo, %o!o Hi! n de >ont*ort, + toda&#a %on !a+or so)idez, "ro%edi a desarro))ar )a $ran institu%i n !edie&a) de) Par)a!ento0 E a he!os &isto que Aste no era !.s que un or$anis!o su"er"uesto a )as de!o%ra%ias "arroquia)es "ree5istentes, + que a) "rin%i"io s )o %onsisti en una Munta de re"resentantes )o%a)es, que hab#an de dar su o"ini n sobre )a !ateria de )as %ontribu%iones )o%a)es0 =e suerte que na%i %on e) siste!a de )as %ontribu%iones, + %on A) se desarro)) - + a tra&As de todos )os traba(os de) Par)a!ento, a"unta )a teor#a que hab#a de %ondu%ir)o !.s tarde a )a "retensi n de *i(ar todos )os i!"uestos "or s# !is!o0 Con todo, en )os %o!ienzos, no *ue !.s que e) instru!ento de )os re+es !.s equitati&os, +, sin$u)ar!ente, de ;duardo 90 @o ha+ duda que a)$una &ez tu&o ;duardo di*eren%ias %on sus Par)a!entos, + aun "udo dis$ustar a )a $ente T)o %ua) nun%a ha sido )a !is!a %osaR- "ero, en %on(unto, se "ort %o!o un &erdadero !onar%a re"resentati&o0 E aqu# se "resenta a nuestra %onsidera%i n un "unto di*#%i) + %urioso, que, "uede de%irse, !ar%a e) *in de )a historia %o!enzada "or )a %onquista nor!anda0 @un%a se "ort ;duardo !.s de a%uerdo %on )os "rin%i"ios de )a !onarqu#a re"resentati&a '+ aun de )a !onarqu#a re"ub)i%ana' que %uando e5"u)s a )os (ud#os555i50 2a %uesti n ha sido tan !a) inter"retada, a ta) $rado se )a ha %on*undido %on esa est/"ida a&ersi n "or una raza de tanto "resti$io hist ri%o + tan bien dotada %o!o )a (ud#a, que !ere%e ".rra*o a"arte0 ;n )a ;dad >edia, )os (ud#os ))e$aron a ser tan "oderosos %o!o i!"o"u)ares0 ;ran )os %a"ita)istas de aque))os tie!"os )os que ten#an dinero en ban%a dis"uesto "ara )os ne$o%ios0 Hin duda que "or eso !is!o eran /ti)essin duda que "or eso !is!o se usaba de e))os0 4a!biAn es &erdad que "or eso !is!o se abusaba de e))os0 ;) abuso no %onsist#a, %o!o sue)en de%ir )as no&e)as, en que )es sa%aran )os dientes u otros absurdos "or e) esti)o0 2os que han )e#do a)$o de esto, a "ro" sito de) re+ Muan, i$noran, $enera)!ente, que se trata de un re)ato in&entado "ara ata%ar a) re+ Muan0 ;) he%ho es !u+ dudoso +, en todo %aso, se da "or e5%e"%iona), "or )o %ua) !.s bien era %onsiderado %o!o %ontrario a )a re"uta%i n de) !onar%a0 @o- e) abuso que de )os (ud#os se ha%#a era !u%ho !.s "ro*undo + serio a )os o(os de un ho!bre rea)!ente %i&i)izado + sensib)e0 2os (ud#os "od#an que(arse, %on (usti%ia, de que )os "r#n%i"es + seores %ristianos, + aun )os obis"os + )os "a"as, e!")eaban "ara e!"resas %ristianas T%o!o )as Cruzadas + )as %atedra)esR e) dinero que s )o
54

e))os hab#an )o$rado a%u!u)ar !ediante aque))a usura, que )os !is!os %ristianos a%usaban %o!o no %ristiana0 =es"uAs, %uando sobre&inieron tie!"os !.s !a)os, )os %ristianos entre$aron a) (ud#o a )a *uria de) "obre, a quien aque))a uti)#si!a usura hab#a arruinado0 ;sta era )a &erdadera, in(usti%ia, + "or eso se sent#an o"ri!idos )os (ud#os0 Por des$ra%ia, e) %ristiano, %asi "or )as !is!as razones, &e#a en e) (ud#o un o"resor0 E )a a%usa%i n !utua de tiran#a ha sido )a %ausa de todas )as re&o)u%iones antise!#ti%as0 1 )os o(os de) "ueb)o, e) antise!itis!o no "are%#a una e5%usab)e *a)ta de %aridad, sino si!")e!ente un senti!iento de %aridad0 Chau%er "one )a !a)di%i n de) hebreo en bo%a de una du)%e "riora que ))oraba %uando &e#a un rat n en )a tra!"a0 E %uando ;duardo, ro!"iendo %on )a %ostu!bre $uberna!enta) de nutrir )a riqueza de )os banqueros, )es e5"u)so de sus tierras, e) "ueb)o )o %onsidero, !.s que nun%a, a )a &ez %o!o un %aba))ero andante + %o!o un "adre a!oroso0 Co!o quiera que este asunto se (uz$ue, e) anterior retrato de ;duardo no resu)ta *a)so0 ;ra e) ti"o de) !onar%a !edie&a) !.s (usto + %ons%iente, + s )o as# se entiende )a natura)eza de) obst.%u)o %on que tro"ez + )u%ho hasta !orir0 Co!o era (usto, era e!inente!ente )e$a)0 E re%uArdese '"ara no equi&o%arnos' que !u%has de )as dis"utas de aque) tie!"o eras dis"utas (ur#di%as, + que no era otra %osa e) arre$)o de )as di*eren%ias din.sti%as + *euda)es0 ;n ta)es %ondi%iones, ;duardo se &io un d#a ))a!ado a ser .rbitro entre )os "retendientes ri&a)es de )a Corona es%o%esa, + "are%e haber dese!"eado su %ar$o %on honradez0 Pero su "reo%u"a%i n )e$a), %asi "edante, )e ))e&o a ha%er, de "aso, e) %onsiderando de que e) re+ de ;s%o%ia estaba ba(o su soberan#a, sin duda i$norando e) es"#ritu que, de "aso, sus%itaba en su %ontra0 Porque este es"#ritu %are%#a enton%es de no!bre, + ho+ )e ))a!a!os na%iona)is!o0 ;s%o%ia se resisti 0 E )as a&enturas de %ierto %aba))ero sub)e&ado, <a))a%e de no!bre, dotaron a ;s%o%ia de una de esas )e+endas que &a)en !u%ho !.s que )a historia0 =e %ierto !odo es"e%ia), ta!biAn enton%es )os sa%erdotes %at )i%os de ;s%o%ia *or!aron e) "artido "atri ti%o anti3an$)i%ano- + as# se hab#an de !antener aun en tie!"os de )a Ke*or!a0 <a))a%e *ue derrotado + e(e%utado0 Pero +a )a ))a!a hab#a %undido0 ;) re+ ;duardo no &io !.s que una trai%i n a )a equidad *euda) en e) he%ho de que uno de sus %aba))eros, ))a!ado Bru%e, se adhiriese a )a nue&a %ausa na%iona)0 E e) &ie(o !onar%a ha))o )a !uerte en un ra"to /)ti!o de *uror, a )a %abeza de una tro"a in&asora + en )as *ronteras !is!as de ;s%o%ia5)0 2as /)ti!as "a)abras de) re+ e5"resaron su &o)untad de que sus huesos *ueran se"u)tados en e) !is!o *rente de )a bata))a0 Hus huesos eran de "ro"or%iones $i$antes%as0 ;) e"ita*io de )a se"u)tura de%#a as#6 1qu# +a%e ;duardo e) 8i$ante, !arti))o de )os es%o%eses0 ;) e"ita*io era &erdadero, "ero, en %ierto sentido, %ontrario a )a inten%i n a"arente- es &erdad que e) re+ *ue !arti))o de )os es%o%eses- "ero no "ara ro!"er)os, sino "ara *or(ar)os, "orque "uso a ;s%o%ia en e) +unque + )a &o)&i es"ada0 1 !enudo ad&ertire!os en nuestra historia, sea "or )as razones que *uere '%oin%iden%ia o $iro sin$u)ar de )os he%hos', que nuestros !.s "oderosos !onar%as *ueron in%a"a%es de de(ar en "os de s# un trono se$uro0 2o !is!o a%onte%i %on e) !onar%a si$uiente, %uando, resu%itadas )as dis"utas de )os barones, e) reino de) @orte, ba(o )a %a"itan#a de Bru%e, )o$ro )ibertarse en )a a%%i n de ar!as de Banno%Iburn T1314R0 Por otra "arte, este reinado nos a"are%e %o!o un si!")e inter!edio, + en )a !onarqu#a si$uiente nos en%ontra!os +a %on )a tenden%ia na%iona)ista ")ena!ente desarro))ada0 2as $randes %a!"aas *ran%esas, en que tanta $)oria a)%anz 9n$)aterra, se ini%iaron ba(o ;duardo 999 T1337R, + "or instantes *ueron %obrando un sentido na%iona)ista0 Pero "ara darse %uenta de este "ro%eso, ha+ quA "er%atarse antes de que ;duardo 999 a)e$ara, sobre e) trono de :ran%ia, )a !is!a "retensi n estri%ta!ente )e$a) + din.sti%a que ;duardo 9 a)e$ara "ara e) de ;s%o%ia0 1qu# )a "retensi n "od#a ser !.s dAbi) en e) *ondo- "ero, en )a *or!a, era tan %on&en%iona), %o!o )a otra0 ;) re+ !ani*est su dere%ho a un reino, %o!o un %aba))ero "odr#a a)e$ar e) su+o "ara "oseer una "ro"iedad- en a"arien%ia,
55

aque))o no era !.s que un ne$o%io entre abo$ados in$)eses + *ran%eses0 ;) "retender que se ha+a tratado a) "ueb)o %o!o a un hato, de %arneros que se %o!"ra + se &ende, es des%ono%er e) %ar.%ter de )a historia !edie&a) "or %o!")eto, "orque )os %arneros no tienen 4rade ?nions0 2as ar!as in$)esas deben !u%ho de su "oder a )a $uardia de &o)untarios, + e) A5ito de )a in*anter#a, + "arti%u)ar!ente de )os arqueros, se debe en !u%ho a que estaba *or!ada "or aque) e)e!ento "o"u)ar que +a en Courtrai 5)i hab#a des!ontado a )a $ran %aba))er#a *ran%esa0 Pero )o esen%ia) es que, !ientras )os (uristas dis%ut#an )os e5tre!os de )a )e+ s.)i%a, )os so)dados, que en otro tie!"o hab)aban de )a )e+ de )os $re!ios o de )a )e+ de )a $)eba, hab)aban +a de )a )e+ in$)esa + )a )e+ *ran%esa0 2os *ran%eses *ueron )os "ri!eros en "er%ibir una rea)idad a)$o su"erior a )a de )a "ro"ia %iudad, )a her!andad de) traba(o, )os dere%hos *euda)es o )a %o!unidad de )a a)dea0 4oda )a historia de esta transi%i n est. %ontenida en e) he%ho de que )os *ran%eses hab#an %o!enzado +a a ))a!ar a su na%i n )a 4ierra >a+or0 :ran%ia *ue )a "ri!era de )as na%iones, + sie!"re ha sido )a nor!a de )as na%iones, )a /ni%a de )a que se "ueda de%ir que no es !.s que una na%i n0 Pero, a) %ho%ar %on e))a, 9n$)aterra )o$r una %oordina%i n se!e(ante0 2as &i%torias de Cre%+ + de Poitiers T1346 + 1356R *ueron sa)udadas %on un a")auso, que ta) &ez era +a "atri ti%o, %o!o )o *ue e) que !.s tarde hab#a de *este(ar )a &i%toria de 1zin%ourt T1415R0 ;sta no o%urri , %ierta!ente, sin que antes sobre&inieran a)$unas re&o)u%iones internas, de )as que hab)are!os des"uAs- "ero )as $uerras *ran%esas obraron %o!o un *en !eno %ontinuo "ara i!"u)sar e) na%iona)is!o0 4a!biAn *ue %ontinua )a tradi%i n que arran%a de 1zin%ourt0 He !ani*iesta esta tradi%i n en unas ba)adas rudas + her!osas, anteriores a )os $randes isabe)inos0 ;) ;nrique 7 de HhaIes"eare no es e) ;nrique 7 de )a historia, "ero es !u%ho !.s hist ri%o0 @o s )o es !.s %uerdo + $enia), sino que es una "ersona !.s i!"ortante0 Porque )a tradi%i n no "ro%ede de ;nrique, sino de aque) "ueb)o que trans*or!aba e) no!bre de ;nrique, Henr+, en e) di!inuti&o *a!i)iar Harr+0 ;n e) e(er%ito de 1zin%ourt no hab#a s )o un Harr+, sino !i))ares0 E )a *i$ura que HhaIes"eare !ode) %on )os !ateria)es )e$endarios de )a $ran &i%toria, es rea)!ente )a que %orres"onde a )a &isi n que se ten#a de) in$)As !edie&a)0 7erdad es que e) in$)As !edie&a) no hab)aba en &erso, %o!o HhaIes"eare, "ero )e hubiera $ustado ha%er)o0 E %o!o no era %a"az de ha%er)o, %antaba- e) "ueb)o in$)As nos a"are%e en )os do%u!entos de )a A"o%a %o!o un "ueb)o esen%ia)!ente %antor0 @o s )o era e5"ansi&o, sino e5a$erado0 E quiz. que no s )o "ara %o!batir )e $ustara tirar e) ar%o0 ;sta her!osa + *ant.sti%a i!a$ina%i n, que se !ani*iesta en )as %an%iones bur)es%as + e) hab)a &u)$ar de )os in$)eses "obres de nuestros d#as, estaba en )a era *e)iz de )a in*an%ia, %uando 9n$)aterra %o!enz a ser na%i n0 7erdad es que e) "obre de ho+, ba(o e) "eso de )os "ro$resos e%on !i%os, ha "erdido +a su a)e$r#a, %onser&ando s )o e) hu!oris!o0 Pero en e) risueo abri) de) "atriotis!o, )a re%iente unidad de) ;stado a"enas "esaba sobre )os ho!bres0 E un za"atero re!end n de) e(Ar%ito de) re+ ;nrique, que antes de sa)ir a )a $uerra "udo "ensar que aquA) era e) d#a de Han Cris"#n de )os za"ateros, no ten#a in%on&eniente en %a!biar e) santo + $ritar, %on )a !.s sin%era e*usi n, &iendo que )as )anzas *ran%esas quedaban %e$adas "or una te!"estad de *)e%has6 CHan Mor$e "or )a a)e$re 9n$)aterraD 2as %osas hu!anas son de una %o!")e(idad !o)est#si!a6 aque) abri) de) "atriotis!o era, a) !is!o tie!"o, un o%tubre de )a so%iedad !edie&a)0 ;n e) %a"#tu)o "r 5i!o tratarA de ha%er &er )as *uerzas que, "o%o a "o%o, desinte$raron )a %i&i)iza%i n0 Pero, desde aqu#, es ne%esario insistir en que, a ra#z de )as "ri!eras &i%torias, %o!enz a %re%er !.s + !.s )a o)a de a!ar$ura + de estAri)es a!bi%iones, a) "aso que )a $uerra %on :ran%ia se a!orte%#a0 :ran%ia era, "or aque) enton%es, !enos di%hosa que 9n$)aterra, )as trai%iones de sus nob)es + )a debi)idad de sus !onar%as )a hab#an !a)tratado %asi tanto %o!o )as in&asiones de )os 9nsu)ares0 Con todo, su !is!a deses"era%i n + su
56

hu!i))a%i n "are%ieron !o&er a) Cie)o + en%ender aque))a )uz, que aun e) historiador !.s indi*erente se siente tentado a %onsiderar %o!o un !i)a$ro0 E a%aso este a"arente !i)a$ro es )o que ha he%ho que e) na%iona)is!o "arez%a eterno0 Pode!os %on(eturar, aunque aqu# ser#a !u+ )ar$o e5")i%ar)o, que )a $ran trans*or!a%i n Ati%a de) anti$uo 9!"erio %ristiano ))e&aba en s# a)$/n e)e!ento, a %u+o in*)u(o todas )as %osas $randes, que "o%o a "o%o hab#an de na%er, re%ib#an e) bautis!o de una "ro!esa o, a) !enos, de una es"eranza de "erennidad0 Pare%e que aun )as ideas %ontu&ieran enton%es una "reo%u"a%i n #nti!a de in!orta)idad- as#, e) !atri!onio, de %ontrato, se %on&ert#a en sa%ra!ento0 Hea )o que *uere, e) he%ho es que, aun en )as %osas !.s se%u)ares de nuestro tie!"o, toda re)a%i n a) territorio nati&o %onser&a un %ar.%ter !.s sa%ra!enta) que %ontra%tua)0 @o nos %uesta nada %on*esar que )as banderas son tra"os &ie(os + )as *ronteras si!")es *i%%iones- "ero )os !is!os que se han "asado )a !itad de su &ida di%iendo esto, se de(an !atar a estas horas "or un tra"o &ie(o + se de(an ha%er ai%os "or una *i%%i n0 1) sonar, en 1914, e) %)ar#n de )a $uerra, )a Hu!anidad, antes de darse %uenta de )o que ha%#a, se a$ru" "or na%iones0 Hi &ue)&e a sonar e) %)ar#n de aqu# a !i) aos, no ha+ e) !enor indi%io ) $i%o "ara su"oner que )a Hu!anidad no &ue)&a a ha%er e5a%ta!ente )o !is!o0 Pero aun %uando este estado de %osas no estu&iere destinado a durar, )o senti!os %o!o si *uera eterno0 @o es *.%i) de*inir )a )ea)tad, "ero !u%ho nos a%er%a!os di%iendo que )a )ea)tad es )a ener$#a que o"era en )as ob)i$a%iones que se %onsideran %o!o i)i!itadas0 E e) mnimum de deber + de%en%ia que se e5i$e de) "atriota es un mximum de )o que se "ide aun en )a %on%e"%i n !.s e5traordinaria de) !atri!onio0 ;) "atriotis!o no es )a si!")e %iudadan#a0 ;) "atriotis!o quiere )o !e(or + )o "eor, a) ri%o + a) "obre, en sa)ud o en quebrantos, a )as &erdes + a )as !aduras, ora en !edio de )a "ros"eridad + $)oria, ora en )a des$ra%ia + de%aden%ia de )a na%i n- + no %onsiste en &ia(ar %o!o "asa(ero en )a na&e de) ;stado, no, sino en hundirse %on e))a, si ))e$a e) %aso0 9n/ti) re"etir aqu# )a historia de aque) terre!oto en que, sobre )a %on*usi n + )a hu!i))a%i n de )as %oronas, un deste))o que ba(a de) %ie)o a )a tierra de(a &er )a i!"eriosa *i$ura de una !u(er de) "ueb)o0 1que))a !u(er, en su so)edad "a)"itante, era toda una Ke&o)u%i n *ran%esa0 ;ra )a "rueba de que e) &erdadero "oder no estaba en )os !onar%as *ran%eses ni en )os %aba))eros *ran%eses, sino en )os !is!os *ran%eses0 Pero que aque))a !u(er ha+a "odido "er%ibir a)$o su"erior a e))a, que no era e) %ie)o- e) que ha+a &i&ido %o!o una santa + "ere%ido %o!o una !.rtir, se))aron %on se))o sa$rado e) senti!iento na%iente de )a na%iona)idad0 E e) he%ho de que %o!batiera "or una na%i n derrotada, + que, aunque tu&o &i%torias, qued derrotada en de*initi&a, ha%e a"re%iar !e(or ese !isterioso e)e!ento de de&o%i n que, aun entre )os "eores "esi!is!os, %ara%teriza a) a!or "atrio0 1qu# s )o nos i!"orta %onsiderar e) e*e%to que "rodu(o su sa%ri*i%io sobre )a *antas#a + )a rea)idad de )a &ida in$)esa0 Eo nun%a he esti!ado "atri ti%o e) tributar a !i tierra %u!")i!ientos !.s o !enos %on&en%iona)es- "ero no entiende a 9n$)aterra e) que no entienda que aque))a triste a&entura 'donde tan indis%utib)e!ente #ba!os errados' est. #nti!a!ente re)a%ionada %on una sin$u)ar %ua)idad, en que he!os a)%anzado raros a%iertos0 @adie "odr. de%ir, %o!"ar.ndonos %on otras na%iones, que ha+a!os *ra%asado "re%isa!ente en )a edi*i%a%i n de )os se"u)%ros "ara )os "ro*etas que he!os )a"idado, o que nos han )a"idado a nosotros0 2a tradi%i n in$)esa es !u+ a!")ia, + a%aba sie!"re "or adorar no s )o a )os $randes e5tran(eros, sino ta!biAn a )os $randes ene!i$os0 1) )ado de sus in(usti%ias, sue)e as# !ani*estar $enerosidades i) $i%as0 ;s %a"az de desdear, "or si!")e i$noran%ia, a un nob)e "ueb)o, + de &enerar %o!o a un se!idi s a una "ersona)idad e!inente0 1un en estas ".$inas "odrAis en%ontrar !.s de un e(e!")o6 "orque de <a))a%e, &erbi$ra%ia, ha%e!os en nuestros )ibros un ho!bre !e(or de )o que *ue, as# %o!o atribui!os des"uAs a <ashin$ton una %ausa !e(or que )a que en e*e%to !antu&o0 4ha%Iera+ se bur)aba de) retrato que de <a))a%e ha%e >iss Mane Porter 5)ii, %uando )e re"resenta %a!ino de )a
57

$uerra + ))orando a ).$ri!a &i&a, en un "aue)o de batista- "ero en esto, >iss Porter era %o!")eta!ente in$)esa, + no "or eso !enos e5a%ta0 Porque ta) idea)iza%i n era, en todo %aso, !.s &erdadera que )a no%i n que 4ha%Iera+ ten#a de )a ;dad >edia, se$/n )a %ua) )os !edie&a)es eran un hata(o de hi" %ritas + %erdos ar!ados0 ;duardo, que "asa "or tirano, era %a"az de )a %o!"asi n hasta )as ).$ri!as- + es !.s que "robab)e que <a))a%e, %on o sin "aue)o de batista, ha+a ))orado a)$una &ez0 1de!.s, )a no&e)a de >iss Porter tiene un sentido rea)6 )a rea)idad de) na%iona)is!o0 E e))a entendi !e(or a )os "atriotas es%o%eses de antao que su %ensor a )os "atriotas ir)andeses que ten#a de)ante0 Porque su %ensor, 4ha%Iera+, *ue un $ran ho!bre- "ero en esta !ateria *ue tan "equeo, que %asi resu)ta in&isib)e0 E e) %aso de <a))a%e o de <ashin$ton, + de otros que "udiera %itar, !e sir&en %o!o e(e!")o de esa !a$nani!idad e5%Antri%a, que, en %ierta !anera, "uede %o!"ensar a)$unos de nuestros "re(ui%ios0 >u%has insensate%es he!os %o!etido- "ero, a) !enos, he!os he%ho una buena %osa, que es b)anquear a nuestros !.s ne$ros ene!i$os0 Hi esto hi%i!os "ara un audaz !erodeador es%o%As + "ara un rudo "ro"ietario de es%)a&os de 7ir$inia, F% !o hab#a!os de de(ar de ha%er)o en nuestra a"re%ia%i n de*initi&a de )a *i$ura !.s b)an%a que a"are%e en )a abi$arrada "ro%esi n de )a HistoriaG ;n este "unto, hasta %reo "er%ibir en )a !oderna 9n$)aterra una &erdadera o)a de entusias!o0 ?n $ran %r#ti%o in$)As ha es%rito un )ibro sobre )a hero#na, s )o "ara %ensurar a un $ran %r#ti%o *ran%As que no )a hab#a e)o$iado bastante0 E no %reo que ha+a un so)o in$)As en nuestros d#as que, ante )a "ro"osi%i n de haber sido un in$)As de aque) tie!"o, no se a"resurara a rehusar )a $)oria de %aba)$ar %o!o %onquistador %oronado a )a %abeza de )as )anzas de 1zin%ourt, si "od#a %a!biarse "or aque) os%uro so)dado in$)As de quien %uentan )as hazaas que ro!"i su )anza e hizo %on )os dos *ra$!entos una %ruz "ara Muana de 1r%o0

58

)
La guerra de los usurpadores

;2 "oeta Po"e, aunque a!i$o de Bo)in$broIe 5)iii, e) !.s $rande de )os de! %ratas de) "artido 4or+, &i&#a en un a!biente en que aun )os 4ories "arti%i"aban un "o%o de )as o"iniones de) bando o"uesto, de )os <hi$s0 E nun%a )a o"ini n de )os <hi$s se !ani*est %on !.s $ra%ia que en e) &erso e"i$ra!.ti%o de Po"e6 CFerecho divino de los re(es es gobernar torcidoD 0 Ea se &e que no trato de disi!u)ar )a e&idente ter$i&ersa%i n de) %on%e"to de dere%ho di&ino, se$/n )o entend#an :i)!er 5)i& + otros "edantes %aba))eros de antao0 ;stos "ro*esaban e) absurdo idea) de )a no resisten%ia a %ua)quier Poder na%iona) + )e$iti!o, aunque no %reo que esto sea !.s ser&i) + su"ersti%ioso que e) !oderno idea) de )a no resisten%ia a )os Poderes i)e$a)es + e5traos0 Pero e) si$)o S799 *ue una era de se%tas, es de%ir, de "ueri)idades- + )os *i)!eristas hi%ieron de) dere%ho di&ino un anto(o "ueri)0 >u+ anti$uas eran sus ra#%es re)i$iosas "or una "arte, "ero ta!biAn !on.rqui%as0 E !ez%)ado %on !u%has otras %osas di&ersas, + aun o"uestas, de )a ;dad >edia, se ra!i*i%a, a) *in, en )as !i) dire%%iones que ahora &a!os a %onsiderar0 7e.!os)o %on e) *.%i) e"i$ra!a de Po"e, + %on&en$a!os en que, a *in de %uentas, es de una *i)oso*#a !u+ "obre0 Porque e) e"i$ra!a CFerecho divino de los re(es es gobernar torcidoD, aun %onsiderado %o!o una *is$a 5)&, e)ude rea)!ente )a no%i n de) dere%ho0 4ener dere%ho a ha%er una %osa no es )o !is!o que ha%er)a bien0 2o que Po"e di%e sat#ri%a!ente de) dere%ho di&ino es )o que "udiAra!os de%ir, %asi %asi en serio, de %ua)quier hu!ano dere%ho0 Hi un ho!bre tiene dere%ho a) &oto, Fa%aso no tiene dere%ho a &otar !a)G Hi un ho!bre tiene dere%ho a e)e$ir !u(er, Fa%aso no tiene dere%ho a es%o$er)a !a)G Eo, "or e(e!")o, ten$o dere%ho a e5"resar estas o"iniones- "ero &a%i)ar#a +o un "o%o antes de a%e"tar e) %o!"ro!iso de de!ostrar que s )o "or eso !is o"iniones han de ser ne%esaria!ente %orre%tas0 1hora bien6 )a !onarqu#a !edie&a), que no era !.s que una "arte de) $obierno !edie&a), "uede re"resentarse a"ro5i!ada!ente en esta "ro"osi%i n e) $obernante tiene dere%ho a $obernar en e) !is!o sentido en que e) &otante tiene dere%ho a) &oto0 Puede, "ues, $obernar !a)- +, a !enos que $obierne horrib)e + e5traordinaria!ente !a), %onser&a su situa%i n de dere%ho, as# %o!o %onser&a un ho!bre "ri&ado su dere%ho a) !atri!onio + a )a )o%o!o%i n, a !enos que "ierda )a %abeza de un !odo absurdo + e5tra&a$ante0 7erdad es que )as %osas eran a)$o !.s %o!")i%adas, "orque )a ;dad >edia, a) %ontrario de )o que "or ah# se i!a$inan, no estaba re$ida "or una dis%i")ina de a%ero0 1que))a ;dad era !u+ %o!")e(a + ))ena de %ontradi%%iones0 E aun ser#a *.%i), estab)e%iendo di&isiones %asu#sti%as sobre e) +us divinum o e) primus nter pares, e) !antener que )os !edie&a)es )o eran todo0 Ea se ha "odido !antener seria!ente que eran todos $er!anos0 Co!o quiera, es !u+ %ierto que "or )a in*)uen%ia de )a 9$)esia, %uando no de )os e%)esi.sti%os e!inentes, e) $obierno re%ib#a %ierta %onsidera%i n sa%ra!enta), que ha%#a de) !onar%a a)$o terrib)e, +, "or )o !is!o, %on&ert#a *re%uente!ente a) ho!bre en tirano0 2as des&enta(as de se!e(ante des"otis!o son !ani*iestas0 Pero sus &enta(as ha+ que es*orzarse "or entender)as, no "or )o que &a)en en s# !is!as, sino "or )o que i!"orta "ara )a !e(or inte)i$en%ia de nuestra historia0 2a &enta(a de )a teor#a de) dere%ho di&ino o )e$iti!idad ina!o&ib)e, he)a aqu#6 que "one un )#!ite a )as a!bi%iones de) ri%o0 Roi ne puis- e) Poder rea), *uere o no *uere un "oder di&ino, en a)$o se "are%#a a) "oder de )os %ie)os6 no
59

era &ena)0 2os !ora)istas %onstitu%iona)es de(an entender que e) tirano + e) %ana))a tienen )os !is!os &i%ios0 Pero a%aso es !enos re%ono%ida )a e&idente &erdad de que e) tirano + e) %ana))a tienen )as !is!as &irtudes0 E )a &irtud de que a!bos "arti%i"an es"e%ia)!ente es e) no ser esnobs6 )a $ente ri%a )es i!"orta un %o!ino0 7erdad es que en otra A"o%a se %onsideraba )a tiran#a %o!o a)$o %e)este, %asi en e) sentido !enos sub)i!e + !.s )itera)0 ?n si!")e "arti%u)ar no es"eraba !.s ))e$ar a ser re+ que ))e$ar a ser e) &iento de) Leste o e) )u%ero de) a)ba0 E, %ontinuando )a !et.*ora, %on&endre!os en que ni e) !o)inero !.s "er&erso "od#a en%adenar a) &iento "ara que s )o so")ara su !o)ino, ni e) hu!anista !.s "edante "od#a "retender que e) )u%ero de) a)ba )e sir&iera de ).!"ara de traba(o0 E, sin e!bar$o, a)$o de esto a%onte%i rea)!ente en )a 9n$)aterra de *ines de )a ;dad >edia0 E se !e o%urre que )a "ri!era sea) *ue )a %a#da de Ki%ardo 990 2as "iezas hist ri%as de HhaIes"eare son, a &e%es, !.s &erdaderas que hist ri%as6 son tradi%iona)es- +, as#, re"resentan )a re)a%i n entre !u%has %osas que quedaron &i&as en e) re%uerdo, !ientras que !u%has otras se han o)&idado0 1%ierta a) en%arnar en Ki%ardo 99 )a "retensi n de) dere%ho di&ino, + en Bo)in$broIe5)&i, )a a!bi%i n de )os barones, que a%ab "or trastornar e) orden !edie&a)0 Pero en tie!"os de HhaIes"eare, en tie!"o de )os 4udor, e) %on%e"to de) dere%ho di&ino era +a !u+ se%o + e5a$erado0 HhaIes"eare no "udo re%o$er)o, en su as"e%to !.s "o"u)ar + nue&o, "orque &ino a )a &ida en )as /)ti!as horas de un "ro%eso de endure%i!iento %ara%ter#sti%o de )as "ostri!er#as de )a ;dad >edia0 1%aso e) !is!o Ki%ardo era un "r#n%i"e %a"ri%hoso e inso"ortab)e, e) es)ab n *)a%o "or donde se ro!"i )a *uerte %adena de )os P)anta$enet0 4a) &ez sobraban razones %ontra e) coup dP'tat5)&ii de 1397, + ta) &ez su "ariente ;nrique de Bo)in$broIe tu&o $ran "arte de )a o"ini n en %ontra %uando, en 1399, %o!eti )a "ri!era usur"a%i n "ositi&a que se re$istra en nuestra historia0 Pero "ara entender en toda su a!")itud una tradi%i n, que ni HhaIes"eare "udo a$otar, %onsidere!os a)$o que a%onte%i durante )os "ri!eros aos de) reinado de Ki%ardo 99, + que *ue )o !.s i!"ortante de este reinado, + a%aso de todos )os reinados que aqu# resea!os bre&e!ente0 ;) "ueb)o in$)As, )os ho!bres que ha%#an )as %osas %on sus !anos, a)zaron )as !anos %ontra sus seores, a%aso "or )a "ri!era &ez en )a Historia, + %ierta!ente "or )a "ostrera0 2a es%)a&itud "a$ana hab#a )enta!ente desa"are%ido, no "orque "ere%iera de he%ho, sino "orque se trans*or! en otra %osa !e(or0 ;n %ierto sentido, no !uri , sino que &ino a )a &ida durante )a ;dad >edia0 ;) a!o de es%)a&os se en%ontr %o!o e) que, habiendo ")antado unas esta%as "ara ha%er una "a)izada, &iera que estas e%haban ra#%es + e!"ezaban a retoar, tro%adas en otros tantos arbo)i))os0 ;s de%ir, que +a )as esta%as &a)#an !.s, aunque se "od#a dis"oner de e))as !enos que antes, +, sobre todo, eran !enos trans"ortab)es0 E )a di*eren%ia entre )a esta%a + e) .rbo) es )a que &a de) es%)a&o a) sier&o, o, a) !enos, a) )ibre %a!"esino, en que e) sier&o "are%#a trans*or!arse "or instantes0 ;n e) !e(or sentido de )a $astad#si!a *rase, aque))o era una e&o)u%i n so%ia), aun "or e) $ran "e%ado que ))e&aba i!")#%ito0 4a) "e%ado %onsiste en que, siendo esen%ia)!ente ordenada + "a%#*i%a, era esen%ia)!ente i)e$a) o, !e(or di%ho, a)e$a)0 ;s de%ir, que )a e!an%i"a%i n de )as %o!unas hab#a a&anzado !u%ho- "ero no )o bastante "ara ser %onsa$rada "or una )e+0 2a %ostu!bre no estaba es%rita, )o !is!o que "asa %on )a Constitu%i n in$)esa- + )o !is!o que esta entidad e&o)uti&a, "ara no ))a!ar)a e&asi&a, sie!"re estaba e5"uesta a que )a "isotearan )os ri%os, as# %o!o ho+ arrastran sus "esados %o%hes sobre )as a%tas de) Par)a!ento0 ;) %a!"esino era toda&#a un es%)a&o )e$a), + "ronto hab#a de re%ord.rse)o uno de esos &ue)%os de )a *ortuna que trans*or!an )as e5a)ta%iones de una *e en e) buen sentido de )as Constitu%iones %onsuetudinarias, o no es%ritas0 2a $uerra %on :ran%ia ))e$ a ser un azote, tan "er(udi%ia) "ara 9n$)aterra %o!o )o era +a "ara :ran%ia0 9n$)aterra quedaba des"o(ada a %ausa de sus !is!as &i%torias- en )os e5tre!os de )a so%iedad, e) )u(o + )a "obreza au!entaban- +, !ediante un
60

"ro%eso %u+a e5"osi%i n %orres"onde !.s bien a) si$uiente %a"#tu)o, e) buen equi)ibrio de) !edie&a)is!o qued roto0 :ina)!ente, una ")a$a *uriosa, a )a que ))a!aban )a >uerte @e$ra, %undi %o!o un hura%.n "or )as %o!ar%as, !en$uando a )a "ob)a%i n + arruinando "or %o!")eto )a obra de) !undo0 Hubo es%asez de traba(o, en%are%i!iento dA %o!odidades- + )os $randes seores hi%ieron )o que de e))os se "od#a es"erar6 se %on&irtieron en abo$ados + !antenedores de )a )etra de )a )e+- a"e)aron a unas re$)as, +a de) todo %adu%as, "ara redu%ir otra &ez a) sier&o a )a ser&idu!bre dire%ta de )as edades b.rbaras0 Pero a) anun%iar su reso)u%i n a) "ueb)o, e) "ueb)o se )e&ant en ar!as0 2as dos dra!.ti%as historias en que <at 4+)er a"are%e re)a%ionado %on )a re&o)u%i n, de un !odo &a$o a )os %o!ienzos + de un !odo %ierto en )as /)ti!as *ases de esta, no son, en !anera a)$una, desdeab)es, a des"e%ho de nuestros a%tua)es historiadores, que "retenden "rosai%a!ente que toda historia dra!.ti%a es desdeab)e0 2a tradi%i n sobre )a "ri!era hazaa de 4+)er es si$ni*i%ati&a, %o!o he%ho no s )o dra!.ti%o, sino do!esti%o ade!.s0 ;s )a &en$anza de un insu)to he%ho a )a *a!i)ia- + ha%e de )a )e+enda de )a sub)e&a%i n, a "esar de sus inde%en%ias in%identa)es, a)$o %o!o una "rotesta de )a de%en%ia5)&iii0 ;) "unto es i!"ortante, "orque )a di$nidad de) "obre es %osa que ho+ %asi no %uenta %uando se dan %asos se!e(antes, + %ua)quier $endar!e, %on s )o una orden i!"resa + unas %uantas "a)abras hue%as, "uede ho+ ha%er )a !is!a %osa, sin ries$o de que )e ro!"an )a %ris!a0 ;) "rete5to de) )e&anta!iento + )a *or!a que ado"t )a rea%%i n *euda), *ue un i!"uesto de %a"ita%i n0 Pero esto s )o era "arte de un !o&i!iento $enera), "ara ob)i$ar a )a "ob)a%i n a) traba(o ser&i), + as# se e5")i%a e) *eroz )en$ua(e de) $obierno, una &ez que )a re&o)u%i n qued so*o%ada- )en$ua(e en que a!enazaba %on e!"eorar !.s )a %ondi%i n de )os sier&os0 2as %ir%unstan%ias en que sobre&ino e) *ra%aso de )os sub)e&ados son !enos dis%utib)es0 ;) "o"u)a%ho de!ostr una $ran *uerza !i)itar + $ran sentido de )a %oo"era%i n- se abri "aso hasta 2ondres, + se en%ontr , en )as a*ueras, %on una %o!"a#a, a %u+a %abeza iban e) re+ + e) 2ord !a+or de 2ondres, quienes se &ieron ob)i$ados a a%e"tar un "ar)a!ento0 ;) !a+or a"ua) trai%ionera!ente a 4+)er, + aque))a *ue )a sea) de )a !atanza0 2os %a!"esinos se arre!o)inaron, $ritando6 CHan !atado a nuestro %a"it.nD0 E enton%es a%onte%i a)$o ines"erado- a)$o que nos de(a &er, %o!o en un /)ti!o re).!"a$o, a) ho!bre sa%ra!enta) %oronado de )a ;dad >edia0 ;n aque) terrib)e instante, e) dere%ho di&ino ))e$ a ser di&ino0 ;) re+ era toda&#a un nio6 su &oz ha de haber sonado "or sobre aque))a !u)titud %on esa a$uda nota in*anti)0 Pero de %ierta entraa !anera, toda )a ener$#a de sus !a+ores + )a $ran tradi%i n %ristiana de que "ro%ed#a )e "ose+eron en un instante, + ade)antando su %aba))o ha%ia e) "ueb)o, $rit as#6 7uestro %a"it.n so+ +o, + "ro!eti dar)es "or s# !is!o )o que so)i%itaban0 7erdad es que !.s tarde quebrant )a "ro!esa- "ero )os que s )o han &isto en esto una "rueba de )a )i$ereza (u&eni) + )a *ri&o)idad de) !onar%a, no s )o de!uestran ser inter"retes su"er*i%ia)es, sino i$norar de) todo e) %ar.%ter de )a A"o%a0 Para entender este su%eso, ha+ que darse %uenta de que *ue e) Par)a!ento e) que in%it + aun ob)i$ a) re+ a re"udiar a) "ueb)o0 Porque %uando, habiendo de"uesto )as ar!as )os $ozosos re&o)u%ionarios, se &ieron trai%ionados, e) re+ "idi a) Par)a!ento una transa%%i n hu!anitaria, + e) Par)a!ento )a re%haz ira%undo0 Ea aqu# e) Par)a!ento no es un %uer"o $uberna!enta), sino una %)ase $obernante0 ;) Par)a!ento de) si$)o S97 !ira +a a )os %a!"esinos %o!o e) de) si$)o S9S !ira a )os %artistas 5)i50 =e !odo que aque) Conse(o, %on&o%ado "ri!era!ente "or e) re+, %o!o se %on&o%a un (urado + otros %o)e$ios se!e(antes, a *in de que )a $ente sen%i))a e5"usiera sus razones %ontra )os i!"uestos e5%esi&os, se hab#a trans*or!ado +a en un %entro de a!bi%i n, es de%ir, en una aristo%ra%ia0 E en ade)ante sie!"re habr. $uerra ')a hubo enton%es, )itera)!ente, %u%hi))o en !ano' entre )os Co!unes, %on C !a+/s%u)a, + )as %o!unas, %on !in/s%u)a0 E, a "ro" sito de %u%hi))o, n tese que e) !atador de 4+)er no s )o era un nob)e, sino un !a$istrado e)e%ti&o de )a o)i$arqu#a !er%anti) )ondinense, aunque no "uede ser %ierto que su "ua) ensan$rentado *i$ure en )as ar!as de )a %iudad de 2ondres0 2os )ondinenses de
61

aque) tie!"o eran !u+ %a"a%es de asesinar a un ho!bre, "ero no de $rabar un ob(eto tan abo!inab)e (unto a )a %ruz de su Kedentor, en e) )u$ar que o%u"a e*e%ti&a!ente )a es"ada de Han Pab)o0 ;) Par)a!ento hab#a &enido a ser 'he!os di%ho' una aristo%ra%ia, "or ser un ob(eto de a!bi%i n0 4a) &ez e) *en !eno es !.s suti)- "ero, en todo %aso, es e&idente que si a)$/n d#a )os ho!bres %odi%ian e) "uesto de (urados, ese !is!o d#a e) Murado de(ar. de ser una institu%i n "o"u)ar0 Con&iene tener esto "resente, %o!o %ontra3%on%e"to de) +us divinum, o autoridad *i(a, "ara entender )a %a#da de Ki%ardo0 Hi a Aste )e destron una rebe)i n, *ue una rebe)i n de) Par)a!ento, de aque) %uer"o que se hab#a !ostrado toda&#a !.s des"iadado que A) "ara %on )as rebe)iones de) "ueb)o0 Pero esto no tiene $ran i!"ortan%ia0 2a tiene, + $rande, e) que, una &ez de"uesto Ki%ardo, *ue +a "osib)e subir un es%a) n !.s arriba de) Par)a!ento0 4re!enda transi%i n que hizo ta!biAn de )a %orona un ob(eto %odi%iab)e0 2o que uno "uede arrebatar, otro ta!biAn "uede arrebatar)o- )o que )a %asa de 2an%aster obtu&o "or *uerza, ta!biAn "uede obtener)o "or *uerza )a %asa de EorI0 ;) en%anta!iento que !anten#a )ibre de todo "e)i$ro a) re+ indestronab)e se hab#a disi"ado- + durante tres )a!entab)es $enera%iones, )os a&entureros estu&ieron )u%hando + %a+endo a )o )ar$o de )a resba)osa es%a)inata san$rienta, en )o a)to de )a %ua) %onte!")aban un *en !eno nue&o "ara )a i!a$ina%i n !edie&a)6 un trono &a%#o)0 2a inse$uridad de) usur"ador )an%asteriano, debida a) he%ho de ser usur"ador, es )a %)a&e de !u%has %osas, a)$unas de )as %ua)es de%)arar#a!os buenas, a)$unas !a)as, + todas buenas o !a)as, %on esa e5%esi&a *a%i)idad %on que %a)i*i%a!os )o que est. +a tan )e(os0 =esde )ue$o, ob)i$ a )a %asa de 2an%aster a in%)inarse ante e) Par)a!ento, e!bro))ada situa%i n, que +a he!os tratado de e5"oner0 E no %abe duda que sea bueno, en %ierto sentido, "ara )a !onarqu#a, e) estar ate!"erada "or una institu%i n que, "or )o !enos, %onser&aba a)$o de su anti$ua %)aridad + )ibertad de "a)abra0 Pero, "or otra "arte, era un !a) "ara e) Par)a!ento, "or %on&ertir)o en a)iado de )as a!bi%iones de )a nob)eza, %o!o ade)ante se &er.0 4a!biAn )a inse$uridad ))e& a )a %asa )an%asteriana a dob)e$arse ante e) "atriotis!o, )o %ua) era a%aso !.s "o"u)ar- a ado"tar "or &ez "ri!era e) in$)As %o!o )en$ua de )a Corte, + a re%o!enzar )a $uerra de :ran%ia, ba(o )as $)oriosas banderas de 1zin%ourt0 2a ob)i$ asi!is!o a dob)e$arse ante )a i$)esia, o, !e(or di%ho, ante e) a)to %)ero, en e) sentido !enos nob)e de )a "a)abra %)ero0 ?na &i%iosa os%uridad &a enne$re%iendo )os /)ti!os aos de )a ;dad >edia, + se !ani*iesta en )as nue&as + re*inadas %rue)dades %ontra )os here(es de )a /)ti!a sie$a0 ;) !.s )i$ero %ono%i!iento de estas here(#as basta "ara %o!"render que no eran s#nto!as de )a *utura Ke*or!a0 Porque no se entiende que se ))a!e "rotestante a <+%)e* )i, %o!o no se ))a!e as# a Pe)a$io o a 1rrio- + si Mohn Ba)))ii *ue +a un re*or!ista, 2ati!er)iii no )o era toda&#a0 Pero si estas nue&as here(#as no "ueden %onsiderarse %o!o "re%edentes de) "rotestantis!o in$)As, "or )o !enos anun%ian +a e) o%aso de) %ato)i%is!o in$)As0 Cobha!)i& no en%endi un %irio "ara )a %a"i))a de )os no %on*or!istas, "ero 1runde))& en%endi una antor%ha + "e$ *ue$o a su "ro"ia i$)esia0 1que))a i!"o"u)aridad que %a+ sobre e) anti$uo siste!a re)i$ioso, + que !.s tarde se trans*or! en un anta$onis!o na%iona) %ontra >ar#a, *ue sus%itada %ierta!ente "or )a ener$#a en*er!iza de )os obis"os de) si$)o S70 2a "erse%u%i n "odr. ser *i)oso*#a, + hasta una *i)oso*#a de*endib)e- "ero en a)$unos obis"os era una "er&ersi n0 1))ende e) %ana), uno de e))os "resid#a e) (ui%io de Muana de 1r%o0 Pero esta "er&ersi n, esta ener$#a en*er!iza es )a que $obierna durante )a A"o%a que su%edi a Ki%ardo 99, + es"e%ia)!ente en aque))os *eudos que se hi%ieron e!b)e!as ir ni%os %on )as rosas '+ %on )as es"inas' in$)esas0 2as "ro"or%iones de este )ibro i!"iden entrar en e) torbe))ino !i)itar de )as $uerras de EorI + 2an%aster, ni se$uir "aso a "aso )as es"e)uznantes &en$anzas + res%ates que ))enan )a &ida de <arPi%I, Qe) ha%edor de re+esQ, + de )a be)i%osa &iuda de ;nrique 70 7erdad es que )os ri&a)es no se dis"utaban "or *rus)er#as,
62

%o!o sue)e de%irse %on !ani*iestas e5a$era%iones, ni ta!"o%o estaban %o!batiendo si!")e!ente "or )a Corona, %o!o e) )e n + e) uni%ornio0 1un en !edio de )a tor!entosa "enu!bra de )os tie!"os heroi%os, "uede ad&ertirse, un )e&e !atiz de !ora)idad0 Pero una &ez que se ha di%ho que 2an%aster )u%haba, en /)ti!o an.)isis, "or una !onarqu#a a"o+ada en e) Par)a!ento + en )os obis"os, + EorI )u%haba "or )os restos de) anti$uo siste!a, donde e) !onar%a no %onsent#a inter!ediarios entre A) + su "ueb)o, he!os he%ho todo e) %o!entario de interAs "o)#ti%o "er!anente a que "uede dar )u$ar e) % !"uto de )os ar%os de Barnet o de )as )anzas de 4ePIesbur+ )&i0 E e) que entre )os +orIistas ha+a a"are%ido %ierto &a$o senti!iento, %o!"arab)e a )a orienta%i n "o)#ti%a de )os 4ories, tiene a)$/n interAs, "or %uanto sir&e de (usti*i%a%i n a )a /)ti!a + !.s i!"ortante *i$ura de )a a$uerrida %asa de EorI, %on %u+a %a#da a%ab )a $uerra de )as =os Kosas0 Para "er%ibir )a e5traa $a!a de %o)ores de aque) %re"/s%u)o !edie&a), "ara entender % !o sobre&ino )a trans*or!a%i n, si no )a !uerte, de )a anti$ua %aba))er#a, nada !e(or que estudiar e) %aso de Ki%ardo 9990 =esde )ue$o "ode!os de%ir que %asi en nada se "are%#a a )a %ari%atura %on que, des"uAs de !uerto, "retend#a "intar)e su su%esor, tan in*erior a A) en !u%hos sentidos0 @i siquiera era %or%o&ado, sino que ten#a un ho!bro a)$o !.s a)to que otro, "robab)e e*e%to de su *uriosa bra&u%oner#a en un %erebro natura)!ente sensib)e + dAbi)0 Pero su a)!a, si no su %uer"o, se nos re"resenta %o!o )a or$u))osa + a)ti&a i!a$en de un %aba))ero de )os !e(ores tie!"os0 @o era un o$ro san$uinario6 !u%hos de )os ho!bres a quienes !and e(e%utar se )o ten#an bien !ere%ido- )o de )a !uerte de sus sobrinos, no es !.s que una *.bu)a, + "ro%ede de )a !is!a *uente que aque))a otra de que na%i %on %o)!i))os + e) %uer"o %ubierto de "e)o0 Hin e!bar$o, su !e!oria nos a"are%e en&ue)ta en una nube ro(iza, + )a at! s*era de aque) tie!"o est. tan %ar$ada de %arni%er#as, que no nos atre&e!os a %reer)e in%a"az de )o que a%aso no hizo0 Pero ha+a sido o no un ho!bre bueno, *ue, a) "are%er, un re+ bueno + hasta "o"u)ar0 E, F"or que, ta) &ez %on raz n, se nos *i$ura que su*r#a !u%hoG Hu e5traordinario entusias!o "or e) arte + )a !/si%a es una anti%i"a%i n de) Kena%i!iento- +, sin e!bar$o, "are%#a in%)inarse a) anti$uo sentido de )a re)i$i n + )a "iedad0 Hi %onstante!ente e%haba !ano a) "ua) + a )a es"ada, no es que s )o )e $ustara %ortar %abezas, es que era tre!enda!ente ner&ioso0 Co!o &i&i en )a era de nuestros *a!osos retratistas, no "od#a *a)tar un be))o retrato %onte!"or.neo que nos "er!ite "er%ibir %)ara!ente a)$unos ras$os de su %ar.%ter0 ;n e) retrato, e) !onar%a a"are%e to%ando %on una !ano una sorti(a que ))e&a en )a otra, + ta) &ez ha%iAndo)a $irar, "ro"io $esto de un te!"era!ento inquieto, que no "od#a !enos de arrastrar)e o ha%er o%iosidades %on e) a%ero0 ;n su %ara se re&e)an todas aque))as %ondi%iones que dieron %e)ebridad a su no!bre, %on&irtiAndo)e en a)$o !u+ distinto de %uanto )e "re%edi + su%edi 0 1que))a %ara es de una notab)e be))eza inte)e%tua)- "ero ha+ en e))a a)$o que no "ode!os ))a!ar ni bueno ni !a)o, + ese a)$o es )a !uerte6 )a !uerte de una A"o%a, )a !uerte de una $ran %i&i)iza%i n, )a !uerte de todo aque))o que un d#a resonara, ba(o e) so), en )os %.nti%os de Han :ran%is%o, + arro(ara ha%ia )os horizontes )e(anos )as na&es de )a "ri!era %ruzada "ero que ahora, en !edio de )a "az, se %orro!"#a, &o)&iendo sus ar!as %ontra s#, !atando a )os "ro"ios her!anos, aniqui)ando toda )ea)tad, (u$.ndose en a"uestas )a %orona, en*ure%iAndose hasta en )a *e, %onser&ando tan so)o, entre )os %ad.&eres de su &irtud, %o!o /ni%a $ra%ia, e) &a)or, que *ue )o /)ti!o en desa"are%er0 Pero, bueno o !a)o, ha+ en Ki%ardo de 8)ou%ester a)$o que ha%e de A), &erdadera!ente, e) /)ti!o re+ !edie&a), + est. %o!"endiado en aque) $rito que )anzara %uando, en )a /)ti!a %ar$a de BosPorth )&ii, iba derribando a sus ene!i$os6 C4rai%i nD Para A), %o!o "ara )os !onar%as nor!andos, trai%i n era )o !is!o que des)ea)tad0 E en e) %aso, e*e%ti&a!ente, hubo des)ea)tad0 Cuando sus nob)es )e abandonaron antes de )a bata))a, e) re+ no &io en este a%to una nue&a %o!bina%i n de )a "o)#ti%a, sino un "e%ado de sus *a)sos
63

her!anos + de sus "Ar*idos ser&idores0 ?sando enton%es de su $ran &oz, %o!o de una tro!"eta her.)di%a, desa*i a sin$u)ar %o!bate a su ri&a), a) !odo de )os "a)adines de Car)o!a$no0 Pero su ri&a) no %ontesto, ni era "osib)e0 2a era !oderna hab#a %o!enzado0 ;) desa*#o resuena a tra&As de )os si$)os, sin ha))ar res"uesta, "orque desde enton%es nin$/n re+ in$)As ha &ue)to a %o!batir de ese !odo0 U), que a tantos hab#a !atado, %a+ !uerto, a) *in, + sus +a des!edrados e(Ar%itos quedaron deshe%hos0 1s# a%abaron )as $uerras de )os usur"adores, + e) /)ti!o + !enos (usti*i%ado de todos, un &a$abundo de )as !ar%as $a)esas, un %aba))ero &enido quien sabe de donde, re%o$i )a %orona in$)esa, que hab#a %a#do ba(o una es"inera0

64

)I
La re elin de los ricos

Hir 4ho!as >oro)&iii, a"arte de aque))os enredos !#sti%os en que se !eti + donde %a+ , a) *in, "reso + des"uAs !uerto, debe %onsiderarse %o!o e) hAroe de )a @ue&a Cu)tura6 aque))a *u)$urante aurora de) d#a de )a raz n, que durante tanto tie!"o ha he%ho %onsiderar a )a ;dad >edia %o!o una so!bra abso)uta0 Por dis%utib)e que sea su a%titud ante )a Ke*or!a, su a%titud ante e) Kena%i!iento es indis%utib)e0 ;ra, sobre todo, un hu!anista, + de )o !u+ hu!ano, "or %ierto0 ;n !u%hos sentidos era un !oderno, )o %ua) no es )o !is!o que ser hu!ano, %o!o a)$unos equi&o%ada!ente su"onen0 E ta!biAn era hu!anitario0 Bosque( un idea), o, !e(or di%ho, un siste!a so%ia) i!a$inario, %on a)$o de )a in$enuidad de >r0 H0 80 <e))s )i5, "ero %on una iron#a !u%ho !a+or que )a "retendida iron#a de >r0 Bernard HhaP0 @o ha+ "ara quA %ensurar )as no%iones !ora)es de su ?to"#a, "ero s# dire!os que en )as %uestiones + so)u%iones a))# "ro"uestas radi%a )o que, a *a)ta de !e(or no!bre, ))a!are!os su !odernidad0 1s#, su e5a!en sobre )a in!ora)idad de )os ani!a)es es una tesis tras%endenta)ista, que sabe +a a teor#a de )a e&o)u%i n, + sus bur)as, a)$o $roseras, sobre )os "re)i!inares de) !atri!onio, "odr#an ser to!adas en serio "or )os !odernos eu$enAsi%os0 4a!biAn "ro"one una !anera de "a%i*is!o, aunque, "or %ierto, de buena !anera )a rea)izan )os uto"ianos0 ;n su!a6 a )a &ez que era, %o!o su a!i$o ;ras!o, un sat#ri%o de )os abusos !edie&a)es, no "uede ne$arse que e) "rotestantis!o debe de haber)e resu)tado !u+ estre%ho0 Pero si no era un "rotestante, "o%os "rotestantes "udieran ne$ar)e e) no!bre de re*or!ista0 H )o que era un inno&ador en %osas que interesan !.s a )a !ente !oderna que )a !era teo)o$#a6 era, en su!a, )o que ho+ so)e!os ))a!ar un neo"a$ano0 Hu a!i$o Co)et)5 re"resentaba esa )ibera%i n de) !edie&a)is!o, que "udiAra!os ))a!ar e) "aso de) !a) )at#n a) buen $rie$o0 ;n nuestras dis%usiones !odernas so)e!os %onsiderar)os %o!o una !is!a %osa, "ero )a enseanza de) $rie$o era )a no&edad de )a A"o%a, !ientras que e) )at#n sie!"re se hab#a hab)ado "o"u)ar!ente, aunque *uera un )at#n de todos )os diab)os0 >.s (usto es de%ir que )os !edie&a)es eras bi)in$Jes + no que su )at#n era )en$ua !uerta0 ;) $rie$o de )a nue&a A"o%a nun%a ))e$ a tener tanta di*usi n, "ero )os "o%os que )o$raron a"render)o, sintieron que res"iraban "or "ri!era &ez aire )ibre0 ;ste es"#ritu de) he)enis!o se re*)e(a %)ara!ente en >oro, en su uni&ersa)idad + urbanidad, su equi)ibrio de raz n + su %uriosidad serena0 Posib)e es que %o!"artiera a)$unas de )as e5tra&a$an%ias + errores de $usto, que ine&itab)e!ente ten#a que traer en&ue)to aque) es")Andido inte)e%tua)is!o de rea%%i n anti3!edie&a)0 :.%i) es que %onsiderara )as $.r$o)as $ ti%as %o!o adornos b.rbaros, o que no )e %on!o&iera e) sonido de )a tro!"a de )a ba)ada !edie&a) de Che&+ Chase, %o!o )e %on!o&#a a H+dne+ )5i0 2a riqueza de) "a$anis!o anti$uo, en $enio, en en%antos + en hero#s!o %i&i)0, a%ababa de re&e)arse a )os o(os de aque))os ho!bres %on toda su des)u!brante "er*e%%i n, + es rea)!ente dis%u)"ab)e que ha+an %o!etido a)$unas in(usti%ias "ara %on )as re)iquias de )as edades b.rbaras0 7er e) !undo "or )os o(os de >oro, es &a)erse de )as &entanas !.s a!")ias de que enton%es se dis"on#a, es %onte!")ar "or "ri!era &ez e) "aisa(e de 9n$)aterra en toda su e5tensi n, a )os re*)e(os de un so) na%iente0 1 A), en e*e%to, )e to% &er )a 9n$)aterra de) Kena%i!iento, e) tr.nsito de )a ;dad >edia a )a ;ra >oderna0 =e !odo que &io !u%has %osas + di(o !u%has %osas, todas !u+ inte)i$entes + atra%ti&as- "ero, de "aso, ad&irti
65

ta!biAn a)$o, que es, a) !is!o tie!"o, una es"antosa qui!era + un he%ho rea) + %otidiano0 ;), que tan a!")ia + "ro*unda!ente %onsideraba e) es"e%t.%u)o de su tie!"o, *ue quien di(o6 2os %orderos se est.n %o!iendo a )os ho!bres0 ;sta sin$u)ar a)e$or#a de aque))a $ran A"o%a de e!an%i"a%i n + de )u%es da testi!onio de un he%ho que sue)e "asar inad&ertido en )os re)atos de %on(unto que a ta) A"o%a se re*ieren0 ?n he%ho que nada tiene de %o!/n %on )a tradu%%i n de )a Bib)ia o e) %ar.%ter de ;nrique 7999, o de sus !u(eres, ni %on )os debates trian$u)ares de ;nrique, 2utero + e) Pa"a0 @o eran )os %orderos de) Pa"a )os que se estaban %o!iendo a )os ho!bres "rotestantes, o &i%e&ersa, no, ni ta!"o%o ;nrique, durante su bre&e + azaroso "a"ado, hizo que )os $anados se %o!ieran a )os !.rtires, %o!o en tie!"o de) "a$anis!o )os )eones0 2o que >oro quiere de%ir %on aque) s#!bo)o "intores%o, es que )a a$ri%u)tura e5tensi&a estaba de(ando e) sitio a )a $anader#a e5tensi&a0 8randes es"a%ios de tierra, que antes estaban *ra%%ionados + eran "ose#dos en %o!/n "or $ru"os de ha%endados, quedaban ahora ba(o )a soberan#a de un "astor so)itario0 ;sto )o ha e5")i%ado, de un !odo e"i$ra!.ti%o, + "re%isa!ente a )a !anera de >oro, >r0 M0 Hte"hen en un notab)e ensa+o, que %reo so)o "uede en%ontrarse en )as %o)u!nas de 4he @eP <itness0 1))#, >r0 Hte"hen de%)ara "arad (i%a!ente que, e) que en &ez de una ha%e %re%er dos es"i$as, no !ere%e )a ad!ira%i n que de ordinario se )e tributa, sino e) trata!iento de asesino0 E traza )os or#$enes !ora)es de ese !o&i!iento, que %ondu(o a )a !u)ti")i%a%i n de )as es"i$as, +, "or aqu#, a) asesinato, o a) !enos, a )a destru%%i n de tantos ho!bres0 He$/n A) '+ as# ha+ que a%e"tar)o, si se quiere e5")i%ar e) ori$en de) *en !eno %on toda &era%idad', di%ho *en !eno "ro%ede de un re*ina!iento %re%iente, + en %ierto sentido !u+ ra%iona), de )a %)ase dire%tora0 ;n %o!"ara%i n a) nue&o estado, e) anti$uo seor resu)ta $rosero, + no es !.s que un $ran ha%endado en &ida + %ostu!bres0 Beb#a &ino %uando era "osib)e, "ero entre tanto no ten#a in%on&eniente en beber %er&eza barata, %o!o e) "ueb)o0 E )a %ien%ia no )e hab#a sua&izado a/n )as %arreteras %on as*a)to0 4oda&#a, en tie!"os "osteriores a estos, %ierta $ran da!a )e es%rib#a a su !arido que no "od#a ir a reun#rse)e "orque )os %aba))os de) %o%he estaban tirando de) arado0 ;n ")ena ;dad >edia, )os !.s $randes eran %asi )os que ha%#an )a &ida !.s ruda, "ero en tie!"os de ;nrique 7999 %o!ienza )a trans*or!a%i n0 Ea en )a $enera%i n si$uiente se ha "o"u)arizado una *rase que es sinto!.ti%a de) *en !eno + de )os ")anes a!bi%iosos de adquisi%i n territoria)0 =e ta)es o %ua)es seores se di%e que est.n ita)ianizados0 E %on esto se a)ude a una be))eza !.s %uidada en )as %osas de uso diario, a )os %rista)es de)i%ados + %)aros, a) oro + )a ")ata, no tratados +a a )a !anera de "iedras b.rbaras, sino !ode)ados en *or!a de ta))os + $uirna)das !et.)i%as- a )os es"e(os, )os nai"es, )os brinquios )5ii + a)ha(as de arte- en su!a, a )a "er*e%%i n en )as ba$ate)as0 Ea no se trataba aqu#, %o!o entre )os art#*i%es "o"u)ares de) $ ti%o, de aque) toque%i))o art#sti%o, %asi in%ons%iente, que se daba a )os ob(etos de uso ne%esario, sino que era un desborda!iento de) a)!a en un arte %on!o&edor + %ons%iente, a")i%ado, sobre todo, a ob(etos inne%esarios0 ;) )u(o na%i a )a &ida en %uanto se )e dot de a)!a0 E %on&iene tener "resente esta &erdadera sed de be))eza que se a"oder de )os ho!bres, "orque es una e5")i%a%i n, + ta!biAn una dis%u)"a, de !u%has %osas0 2a %)ase de )os &ie(os barones hab#a sa)ido !u+ !er!ada de )as $uerras %i&i)es, que a%abaron %on )a bata))a de BosPorth, + qued !u+ debi)itada %on )a artera "o)#ti%a de ;nrique 799)5iii, aque) re+ que *ue tan "o%o re$io0 ;) !is!o era +a un ho!bre a )a !oderna- "ronto &e!os que sus barones de(an e) sitio a una nob)eza de ho!bres !odernos0 E aun )as &ie(as *a!i)ias se ")ie$an a )as nue&as orienta%iones0 1)$unos ')os HoPard )5i&, "or e(e!")o, a )a &ez *i$uran %o!o *a!i)ia &ie(a + *a!i)ia nue&a0 ;) es"#ritu de )as %)ases su"eriores se &a reno&ando &isib)e!ente0 2a aristo%ra%ia in$)esa, que es )a "rin%i"a) %rea%i n de )a Ke*or!a, !ere%e, sin duda, %ierto a"re%io, + %asi todos est.n +a %on*or!es en que !ere%e !u%ho a"re%io- *ue sie!"re una %)ase "ro$resista0 He a%usa a )os arist %ratas de enor$u))e%erse de sus ante%esores- "ero de )os arist %ratas
66

in$)eses de enton%es ser#a !.s (usto de%ir que se han enor$u))e%ido de sus des%endientes0 Para sus des%endientes a)zaron robustos edi*i%ios + ha%inaron riquezas- "ara e))os "ro%uraron $anar un "uesto %ada &ez !.s a)to en e) $obierno- "ara e))os, sobre todo, a%o$ieron toda nue&a %ien%ia o todo nue&o ")an de *i)oso*#a so%ia)0 He a"oderaron de )os bene*i%ios de )a $anader#a + "astura(es- "ero, de "aso, dese%aron todos )os "antanos0 Ke%hazaron a )os sa%erdotes, "ero es%u%haron a )os *i) so*os0 =urante e) reinado de )a nue&a %asa de )os 4udor se &a *or!ando una %i&i)iza%i n nue&a + !.s ra%iona) que )a otra0 2os hu!anistas dis%uten )a autenti%idad de )os te5tos, )os es%A"ti%os desa%reditan, no so)o a )os santos %ristianos, sino ta!biAn a )os *i) so*os "a$anos-, )os es"e%ia)istas e5a!inan e inter"retan )as tradi%iones000, + )os %arneros de&oran a )os ho!bres0 Ea he!os &isto que en e) si$)o S97 hubo en 9n$)aterra una re&o)u%i n de )os "obres0 ;stu&o a "unto de triun*ar, + no "uedo disi!u)ar !i %on&i%%i n de que eso hubiera sido )o !e(or "ara nosotros0 Hi Ki%ardo 99 hubiera sa)tado sobre e) %or%e) de <at 4+)er, o, !e(or di%ho, si un Par)a!ento no )e hubiera des!ontado des"uAs- si hubiera )o$rado %on*ir!ar )a )ibertad de )os %a!"esinos %on a)$una *or!u)a de autoridad rea), %o!o era +a habitua) que %on*ir!ara %on una %arta rea) )a %onstitu%i n de )as 4rade ?nions, se$ura!ente enton%es )a historia de nuestro "a#s ser#a un es"e%t.%u)o de *e)i%idad tan %o!")eta %o!o %abe en )o hu!ano0 ;nton%es e) Kena%i!iento habr#a ))e$ado a ser, en su hora, un siste!a de edu%a%i n "o"u)ar, + no )a %u)tura de un C)ub de estAti%os0 2a nue&a %ien%ia habr#a sido tan de!o%r.ti%a %o!o )a anti$ua en )os )e(anos d#as de) L5*ord + e) Par#s !edie&a)es0 ;) arte e5quisito de )a es%ue)a de Ce))ini no habr#a sido !.s que e) $rado su"erior en )a es%a)a de )os o*i%ios de un $re!io0 ;) dra!a shaIes"iriano hubiera sido re"resentado "or obreros sobre tab)ados eri$idos en !itad de )a %a))e, %o!o Pun%h + Mud+, )a !.s be))a rea)iza%i n de )os !i)a$ros !edie&a)es, que %orr#a a %ar$o de un $re!io0 2os a%tores no hubieran sido enton%es )os %riados de) re+, sino )os a!os de s# "ro"ios0 ;) $ran Kena%i!iento habr#a sido )ibera), + )a edu%a%i n, )ibera)0 Hi todo esto es un sueo, "or )o !enos era una "robabi)idad irre*utab)e en deter!inado !o!ento0 2a re&o)u%i n !edie&a) tu&o %o!ienzos !u+ a*ortunados "ara que a)$uien "udiera "re&er su *in desastroso0 Pero e) Par)a!ento !edie&a) "re&a)e%i , + otra &ez hundi a )os %a!"esinos en aque))a situa%i n e!barazosa + equ#&o%a0 =e%ir !.s ser#a e5a$erar + anti%i"ar a%onte%i!ientos0 Cuando ;nrique 7999 &ino a) trono, +a )os $re!ios estaban a)$o o"ri!idos, aunque, en a"arien%ia, nada hab#a %a!biado, + aun "uede ad!itirse que )os %a!"esinos toda&#a "udieron re%obrar su terreno0 >u%hos de e))os eran a/n sier&os en )a teor#a, "ero &i&#an ba(o e) % !odo seor#o de )os abades0 ;s de%ir, que e) siste!a !edie&a) aun se %onser&aba0 E %reo que hubiera "odido se$uirse desarro))ando, %uando he aqu# que he%hos ines"erados sobre&inieron + )o trastornaron todo0 ;) *ra%aso de )a re&o)u%i n de )os "obres dio )u$ar a una %ontrarre&o)u%i n6 )a re&o)u%i n de )os ri%os- + Asta s# tu&o A5ito0 ;) e(e de ta) re&o)u%i n era un %on(unto de he%hos de %ar.%ter "o)#ti%o + hasta "ersona), que "ueden redu%irse a dos6 )os !atri!onios de ;nrique 7999 + )a %uesti n de )os !onasterios0 2os !atri!onios de ;nrique 7999 han sido "or !u%ho tie!"o, + hasta e) %ansan%io, !oti&o de bur)a "o"u)ar- + en toda bur)a "o"u)ar, + !.s si ha ))e$ado hasta e) %ansan%io, ha+ una &erdad de tradi%i n0 Porque una %osa bur)es%a no "uede durar hasta e) %ansan%io si no %ontiene un e)e!ento de seriedad0 ;nrique *ue !u+ "o"u)ar durante sus "ri!eros aos, + )os e5tran(eros %onte!"or.neos nos han de(ado $)oriosos retratos de) (o&en "r#n%i"e de) Kena%i!iento, radiante en su !aestr#a de todas )as nue&as dis%i")inas rena%entistas0 Pero +a en sus /)ti!os d#as, e) re+ "are%e %asi un !ani.ti%o, +a no ins"ira a!or %ierta!ente, + e) !iedo que in*unde no es e) que in*unde e) "erro $uardi.n, sino e) "erro rabioso0 E no ha+ duda que en este %a!bio in*)u+o "or !u%ho )a in%on$ruen%ia, !.s a/n6 )a i$no!inia de sus bodas a )o Barba 1zu)0 Pero es (usto re%ono%er que, a%aso %on e5%e"%i n de )a
67

"ri!era + )a /)ti!a, *ue %asi tan desdi%hado %on sus !u(eres %o!o e))as )o *ueron %on se!e(ante !arido0 2o que ro!"i )a entereza de su honor *ue, se$ura!ente, su "ri!er di&or%io- asunto desa$radab)e que, de "aso, ro!"i ta!biAn !u%has otras %osas !.s &a)iosas + uni&ersa)es0 Para entender )as razones de su *uria, ha+ que "er%atarse de que e) re+ no se ten#a "or ene!i$o, sino 0"or a!i$o de) Pa"a- ha+ en esto %o!o una so!bra de )a historia de Be%Iet0 ;) re+ hab#a de*endido a) Pa"a en e) terreno de )a di")o!a%ia- + a )a 9$)esia en e) de )a %ontro&ersia- + %uando se %anso de su reina + e!"ez a a"asionarse "or una de )as da!as de esta T1na Bo)enaR, se *i$uro que en aque))a A"o%a de %on%esiones %#ni%as bien "od#a un a!i$o ha%er)e una %on%esi n %#ni%a a su a!i$o0 Pero es "ro"io error, %ausado "or )a desi$ua)dad %on que )as !anos de )os ho!bres ad!inistran )a *e %ristiana, e) que nun%a "ueda "re&erse en que instante )a *e se !ani*estar. "re%isa!ente en toda su "ureza- + e) so)o he%ho de que )a 9$)esia, en sus "eores A"o%as, no di$a o no ha$a ta) o %ua) %osa ni "or %asua)idad, es +a un he%ho di$no de sus A"o%as !.s $)oriosas0 Hea, "ues, %o!o *uere, ;nrique quiso re%ostarse sobre )os a)!ohadones de 2e n, + sinti que su brazo hab#a %ho%ado %ontra )a dura ro%a de Pedro0 ;) Pa"a )e ne$ e) nue&o !atri!onio, + ;nrique, ba(o )a ne$ra te!"estad de) des"e%ho, ro!"i todas )as anti$uas re)a%iones que hab#a entre su trono + e) "a"ado0 1%aso no se dio %uenta %)ara de toda )a tras%enden%ia de su a%to, + "uede !antenerse que ho+ ta!"o%o nos da!os %uenta0 =esde )ue$o, e) no se %onsidero anti%at )i%o, + "or !u+ % !i%o que "arez%a, no "ode!os %onsiderar)e %o!o anti"a"ista, desde e) instante en que e) se %onsideraba, en %ierto !odo, %o!o un Pa"a0 =e aqu# data, "ues, esa do%trina !oderna que tanto ha de in*)uir en )a historia6 )a do%trina de) dere%ho di&ino de )os !onar%as- do%trina que es "re%iso no %on*undir %on )a do%trina !edie&a) se!e(ante0 E esto e!bro))a !u%ho )a %ontinuidad de )a &ida %at )i%a dentro de) an$)i%anis!o, "orque re"resenta una %o!")eta no&edad, + "ro&o%ada "re%isa!ente "or e) "artido !.s anti$uo0 Por des$ra%ia, )a su"re!a%#a de) re+ sobre )a 9$)esia na%iona) brit.ni%a no era un !ero %a"ri%hi))o !on.rqui%o, sino que &ino a ser, durante a)$/n tie!"o, un %a"ri%ho de )a !is!a 9$)esia0 Pero de(ando a"arte "untos %ontro&ertib)es, no %abe duda que )a %ontinuidad de nuestra tradi%i n se interru!"e "e)i$rosa!ente a) ))e$ar aqu#, + se interru!"e en un dob)e sentido, a )a &ez hu!ano e hist ri%o0 ;nrique no s )o %ort a 9n$)aterra de ;uro"a, sino, )o que es !.s i!"ortante, %ort a 9n$)aterra de 9n$)aterra0 ;ste $ran di&or%io e%h "or tierra e) &a)i!iento de <o)se+, e) e*i%az !inistro que hab#a tendido )as es%a)as entre e) 9!"erio + )a !onarqu#a *ran%esa + %reado en ;uro"a )a !oderna ba)anza de )os Poderes0 Hue)e re"resent.rse)e %on este di%ho )atino6 &go et Rex Keus- "ero si su obra deter!ina una A"o%a en nuestra historia, no es tanto "orque ha+a "ronun%iado ta)es "a)abras, %uanto "or haber su*rido )a situa%i n que e))as des%riben0 Cua)quier "ri!er !inistro de ahora "udiera e!")ear esa di&isa6 &go et Rex Keus, "orque +a nos he!os o)&idado de que )a "a)abra !is!a !inistro quiere de%ir ser&idor0 <o)se+ *ue e) /)ti!o $ran ser&idor, + se )e retir de) $obierno des"idiAndo)e si!")e!ente- a%to "ro"io de una !onarqu#a que toda&#a era abso)uta0 >.s tarde, en )a !oderna 1)e!ania, )os in$)eses se aso!brar#an de &er que a Bis!ar%I se )e des"idiera %o!o a un !a+ordo!o0 Pero toda&#a hubo !.s- hubo a)$o que "rob hasta d nde ))e$aba e) nue&o "oder en sus inhu!anos e5tre!os, + *ue e) a%abar %on e) !.s nob)e de )os hu!anistas de aque))a edad0 4o!.s >oro, que a &e%es "are%e un ;"i%uro de )os d#as de 1u$usto, !uri %o!o un santo de )os d#as de =io%)e%iano0 >uri %on una $)oriosa iron#a, + su !uerte nos ha re&e)ado )a "arte !.s sa$rada de su a)!a6 su ternura + su *e en e) &erdadero =ios0 Pero e) hu!anis!o su*ri %on su !uerte una !onstruosa !uti)a%i n- i!a$inaos )o que hubiera sido un >ontai$ne !.rtir0 Porque as# es %o!o ha+ que entender)o- a)$o &erdadera!ente no natura) in&adi "or aqu# e) natura)is!o rena%entista, + "are%i a)zar *rente a e) )a $ran a)!a de aque) %ristiano0 Hea)ando a) so), di(o
68

>oro, %on esa sen%i))ez *ran%is%ana que "uede a!ar )a @atura)eza, "or )o !is!o que no )a adora6 7o+ a subir a donde est. este0 E as# "arti ha%ia su re+ e) so), que "or tantos turbu)entos d#as + aos hab#a de "onerse, %ono quien se o%u)ta de *uror0 Pero e) "ro%eso de *en !enos so%ia)es a que e) !is!o >oro a"are%e so!etido ')o he!os obser&ado a) %o!enzar este %a"#tu)o' se de*ine !.s %)ara!ente, +a des"e(ado de nebu)osas %ontro&ersias, en )a se$unda *ase de )a "o)#ti%a de ;nrique, es de%ir, )a %uesti n de )os !onasterios0 C)aro es que e))a "rodu(o ta!biAn una %ontro&ersia, "ero una %ontro&ersia que, d#a "or d#a, se a%)ara + se aquieta0 2a 9$)esia, en )a A"o%a rena%entista, hab#a ))e$ado a una &erdadera %orru"%i n- "ero )as "ruebas de esto son su!a!ente di*erentes, se$/n que sur(an de )as "retensiones des" ti%as de) trono o de )os re)atos de) "rotestantis!o0 @o ha+ "ara que %itar )as %artas de )os obis"os + otras autoridades, en que se denun%ian )os "e%ados de )a &ida !on.sti%a, "orque son habitua)!ente !u+ &io)entas0 Con todo, di*#%i)!ente )o ser#an !.s que )as de Han Pab)o a )as "uras + "ri!iti&as i$)esias0 ;) a" sto) se diri$e en e))as a aque))os "ri!eros %ristianos, que tanto han sido idea)izados, + )os trata %o!o si *ueran )adrones + asesinos0 2a e5")i%a%i n, "ara )os que $ustan de a"urar suti)ezas, "odr#a ser si!")e!ente que e) %ristianis!o es una re)i$i n "ara ho!bres, + no s )o "ara ho!bres buenos0 Cartas %o!o Astas se han es%rito en todo tie!"o, + "ara &o)&er a) si$)o S79, estos do%u!entos no "rueban tanto que )os abades *ueran !a)os, %uanto que eran buenos )os obis"os0 1un )os que %reen *ir!e!ente que )os !on(es eran )i%en%iosos, no se atre&en a ase$urar que ha+an sido o"resores, + as# resu)ta &erdadero e) di%ho de Cobbett, de que )os !on(es "ro"ietarios nun%a i!"usieron rentas !u+ e5%esi&as, +, "or )o !is!o, no "udieron in%urrir en e) absentis!o0 Hin e!bar$o, aun en )as !e(ores institu%iones hab#a un "unto *)a%o, as# %o!o en )as "eores %ierta robustez inne$ab)e, + aque) *)a%o es una %onse%uen%ia de) error de )a A"o%a0 Casi sie!"re )a de%aden%ia de un buen or$anis!o se debe, en "arte, a %ierta di&isi n interna- )os abades *ueron aniqui)ados "orque de(aron de !antenerse unidos0 E de(aron de !antenerse unidos, "orque en e) es"#ritu de )a A"o%a 'que era a !enudo e) "eor ene!i$o de )a A"o%a' estaba )a %re%iente di&isi n entre e) ri%o + e) "obre, + de aqu# "ro&ino ta!biAn esta di&isi n entre e) %)ero "obre + e) %)ero ri%o0 E )a des)ea)tad "arti aqu#, %o!o de %ostu!bre, de aque) ser&idor de Cristo en%ar$ado de) ta)e$o0 4ene!os un %aso !oderno de ataque a )a )ibertad, aunque en un ")ano in*erior0 ;sta!os habituados a &er que )os "o)#ti%os se diri(an a )os $randes %er&e%eros o a )os "ro"ietarios de $randes hote)es "ara insistir en )a inuti)idad de !u)titud de estab)e%i!ientos "/b)i%os de !enor %ate$or#a0 Pues bien6 )os "o)#ti%os de) tie!"o de )os 4udor %o!enzaron "or ha%er a)$o se!e(ante %on )os !onasterios- se diri$ieron a )os %abezas de )as $randes %asas + )es "ro"usieron )a e5tin%i n de )as "equeas0 2os $randes seores !on.sti%os no resistieron, o, a) !enos, no resistieron %on bastante ener$#a, + %o!enz enton%es e) saqueo de )as %asas re)i$iosas0 Pero si )os abades seores obraron "or un !o!ento %o!o &erdaderos seores, no era esto bastante a )os o(os de )os seores !.s "oderosos "ara e5%usar)os de haber obrado *re%uente!ente %o!o abades0 ?na !o!ent.nea a)ianza a )a %ausa de) ri%o no "od#a borrar e) re%uerdo de sus !i) "equeas inter&en%iones en "ro de) "obre, + "ronto hab#an de %on&en%erse de que )a A"o%a de su *.%i) $obierno + su des%uidada hos"ita)idad era %osa de a+er0 2as $randes %asas, ahora ais)adas, *ueron destruidas una a una, + e) !endi$o, "ara quien e) !onasterio hab#a sido una es"e%ie de taberna sa$rada, a) &o)&er a A), "or )a no%he, )o en%ontraba en ruinas0 Porque +a %orr#a "or e) !undo una nue&a *i)oso*#a !.s a!")ia, que a/n $obierna nuestra so%iedad0 =ebido a e))a, )a !a+or "arte de )as !#sti%as &irtudes de )os anti$uos !on(es han "asado a )a %ate$or#a de $randes "e%ados0 E e) !a+or "e%ado de todos, )a %aridad0 Pero e) "o"u)a%ho, que un d#a se )e&antara ba(o e) re+ Ki%ardo 99, no estaba de) todo desar!ado- antes se edu%aba en )a ruda dis%i")ina de) ar%o +
69

de )a "odadera, + estaba or$anizado en $ru"os )o%a)es, se$/n )as a)deas, )os $re!ios + )os *eudos0 ;) "ueb)o de %asi !edia 9n$)aterra &o)&i a a)zarse un d#a, + )ibr una bata))a *ina) en de*ensa de )a ;dad >edia0 ;) a)!a "rin%i"a) de )a nue&a tiran#a, un *eo su(eto ))a!ado 4o!.s Cro!Pe)) )5&, se hab#a sin$u)arizado %o!o &erdadero tirano, + estaba r."ida!ente %on&irtiendo todo $obierno en una es"antosa "esadi))a0 ;) !o&i!iento "o"u)ar *ue en "arte a")a%ado "or )a *uerza- + es una %ara%ter#sti%a de) !i)itaris!o !oderno este &a)erse de %#ni%as tro"as "ro*esiona)es, re%iAn tra#das de e5traa tierra, + a)qui)adas "ara destruir )a re)i$i n in$)esa0 Pero, %o!o en e) %aso de) )e&anta!iento anterior, )a &erdadera %ausa de )a derrota *ue e) *raude0 Co!o en aque) %aso, e) )e&anta!iento hab#a "ro$resado )o bastante "ara ob)i$ar a) $obierno a "ar)a!entar- + e) $obierno tu&o que re%urrir a) sen%i))o e5"ediente de tranqui)izar a) "ueb)o %on "ro!esas, + des"uAs quebrantar )as "ro!esas + quebrantar a) "ueb)o !is!o, se$/n e) "ro%edi!iento a que )os !odernos "o)#ti%os nos han a%ostu!brado en %aso de hue)$as $enera)es0 ;) a)za!iento re%ibi e) no!bre de Pere$rina%i n de $ra%ia, + su "ro$ra!a se redu%#a "r.%ti%a!ente a restaurar )a anti$ua %reen%ia0 Hi, %o!o en e) %aso de )a otra rebe)i n, i!a$ina!os )o que hubiera sido de 9n$)aterra a) triun*o de 4+)er, su"one!os ahora que esta rebe)i n hubiera triun*ado, obtendre!os esta %onse%uen%ia6 e) triun*o habr#a ))e&ado o no habr#a ))e&ado a una re*or!a, "ero habr#a i!"osibi)itado )o que ho+ ))a!a!os )a Ke*or!a0 ;) reinado de) terror estab)e%ido "or 4o!.s Cro!Pe)) se %on&irti en una inquisi%i n ne$ra e into)erab)e0 1un )os historiadores que !enos si!"at#as !uestran "ara %on )a anti$ua re)i$i n, %on&ienen en que se e!")earon a) e5tir"ar)a "ro%edi!ientos horrib)es, que nun%a, antes ni des"uAs, se e!")earon en 9n$)aterra0 1que) era un $obierno de torturas, he%ho ubi%uo "or e) es"iona(e0 2a e5"o)ia%i n de )os !onasterios se e(e%utaba es"e%ia)!ente, no s )o %on una &io)en%ia b.rbara, sino ta!biAn %on una !inu%iosidad &erdadera!ente !ezquina0 He dir#a que hab#a re$resado e) danAs, "ero %on&ertido ahora en dete%ti&e0 2a in%onstan%ia de) re+ "ara %on e) %ato)i%is!o %ontribu+ , sin duda, a "ro&o%ar )a %ons"ira%i n, + %on e))a nue&as bruta)idades "ara %on )os "rotestantes- "ero esta *ue una rea%%i n !era!ente teo) $i%a0 Cro!Pe)) "erdi , a) *in, e) *a&or de su inde%iso !onar%a, + *ue e(e%utado- sin e!bar$o, e) terroris!o %ontinu %ada &ez !.s terrib)e, "or e) he%ho !is!o de haberse redu%ido a )a so)a % )era de) re+0 E %u)!in en un su%eso e5trao, que re%uerda si!b )i%a!ente )a !ateria de que he!os tratado ".$inas atr.s0 Porque e) dAs"ota se &en$ as# de un rebe)de, %u+o desa*#o "are%i ))e$ar hasta A) resonando a tra&As de tres si$)os0 1bandon e) santuario !.s "o"u)ar de 9n$)aterra Te) !is!o santuario adonde Chau%er se diri$iera un d#a a %aba))o + %antandoR, s )o "orque a))# hab#a ido e) re+ ;nrique a arrodi))arse + a ha%er a%to de %ontri%i n0 =urante tres si$)os, )a 9$)esia + e) "ueb)o hab#an ))a!ado santo a Be%Iet, + ;nrique 7999 se atre&i a ))a!ar)e traidor0 ;sto "udiera %onsiderarse %o!o e) "unto !.s e5tre!o de )a auto%ra%ia- "ero, rea)!ente, no *ue as#0 Porque enton%es se de( &er '!.s que nun%a' %ierta e5traa %ondi%i n de nuestra &ida hist ri%a, de )a que he!os tenido +a *u$iti&os &is)u!bres6 e) "oderoso !onar%a era dAbi)- era in%on!ensurab)e!ente !.s dAbi) que )os !onar%as "oderosos de )a ;dad >edia0 Pre&isto o no, a) *in sobre&ino su *ra%aso0 2a bre%ha "or A) abierta en e) dique de )as anti$uas do%trinas de( entrar un $o)"e de o)a que, "uede de%irse, )e arrebat 0 ;n %ierto sentido, desa"are%i antes de !orir- "orque en e) dra!a que ))ena sus /)ti!os d#as, ;nrique no dese!"eaba +a su "ro"io "a"e)0 He entender. !e(or si de%i!os que es in/ti) dis%utir %on :roude sobre si )os %r#!enes de ;nrique quedan (usti*i%ados "or su anhe)o de %rear una *uerte !onarqu#a na%iona)- "orque si tu&o ta) deseo, nun%a )o rea)iz 0 2os 4udor *ueron, de todos nuestros , "r#n%i"es, )os !enos %a"a%es de de(ar tras s# un $obierno %entra) se$uro0 2a "eor A"o%a de )a !onarqu#a sobre&ino, as#, s )o una o dos $enera%iones antes de )a A"o%a en que )a !onarqu#a *ue !.s dAbi)0 Pero unos %uantos aos !.s tarde, a) %orrer de) tie!"o, )as re)a%iones de )a %orona + sus nue&os ser&idores hab#an de quedar trastornadas, a) e5tre!o de horrorizar a) !undo- + e) ha%ha,
70

santi*i%ada "or )a san$re de >oro + !an%hada %on )a de Cro!Pe)), ba(o )a orden de uno de )os des%endientes de este !is!o sier&o de re+es, hab#a de es$ri!irse "ara !atar a un re+)5&i0 2a !area que, irru!"iendo as# "or )a bre%ha, arrastr %onsi$o a) re+ %o!o a )a 9$)esia, *ue )a re&o)u%i n de )os ri%os, es"e%ia)!ente de )os nue&os ri%os0 He &a)#an Astos de) no!bre de) re+, + no hubieran "odido !antenerse sin su a"o+o- "ero, a) %abo, resu)t que hab#an saqueado e) "oder de) re+, )o !is!o que saquearon )os !onasterios0 Hu"uesto e) estado $enera) de )as %osas, aso!bra &er e) redu%id#si!o n/!ero de $ente a%auda)ada que se !antu&o en )a su(e%i n de) re+0 E )a %on*usi n *ue toda&#a !a+or "or e) he%ho de que ;duardo 79 as%endi a) trono siendo toda&#a un nio, %on*usi n que s )o "uede a"re%iarse "or )a di*i%u)tad de trazar una )#nea di&isoria entre )os dos reinados0 1) %asarse %on una !u(er de )a *a!i)ia He+!our, ;nrique hab#a )o$rado tener un hi(o +, de "aso, traer a) Poder a) "rototi"o de )as *a!i)ias que en ade)ante hab#an de $obernar "or !edio de )a e5a%%i n + de) "i))a(e0 ?na !onstruosa tra$edia, )a e(e%u%i n de uno de )os He+!our "or su "ro"io her!ano, hab#a a%onte%ido durante )os aos de i!"oten%ia de) re+ nio, + e) He+!our triun*ante *i$uraba ahora (unto a) trono, %o!o )ord "rote%tor, aunque e) !is!o no su"iera bien de%ir a quien "rote$#a, "orque a su *a!i)ia no "or %ierto0 E en todo %aso "uede a*ir!arse, sin e5tre!o, que no hubo +a "rote%%i n "ara )as %osas hu!anas ante )a a&ari%ia de aque))os %an#ba)es "rote%tores0 =iso)u%i n de )os !onasterios he!os di%ho- "ero aque))o *ue !.s bien )a ruina de toda )a anti$ua %i&i)iza%i n0 2e$u)e+os, )a%a+os, "resta!istas, )os !.s ba(os entre )os a*ortunados, saquearon e) arte + )a e%ono!#a de )a &ida !edie&a), %o!o )adrones que saquean un te!")o0 Hus no!bres, %uando no )os %a!biaron "or otros, son )os no!bres de )os $randes duques + !arqueses de nuestros d#as0 Pero si "asea!os )a !irada "or nuestra historia, &ere!os que e) a%to de destru%%i n !.s *unda!enta) o%urri %uando )a $ente ar!ada de )os He+!our "as de) saqueo de )os !onasterios a) saqueo de )os $re!ios0 2as 4rade ?nions !edie&a)es se derru!baron- )a so)dades%a arruin sus edi*i%ios, + sus *ondos &inieron a !anos de )a nue&a nob)eza0 E este si!")e in%idente %onser&a todo su sentido, a des"e%ho de )a a*ir!a%i n, &erdadera en s# !is!a, de que )os $re!ios, %o!o todas )as de!.s %osas "or enton%es, no estaban +a en ")eno a"o$eo0 @ada ha+ !e(or que e) sentido de )a "ro"or%i n- "odr. ser %ierto que CAsar no se sent#a !u+ bien de sa)ud aque))a !aana de )os idus de !arzo"ero de%ir que )os $re!ios desa"are%ieron "or si!")e de%aden%ia, ser#a %o!o ase$urar que CAsar "ere%i tranqui)a!ente, + debido a) "ro%eso natura) de una en*er!edad, a) "ie de )a estatua de Po!"e+o0

71

)II
#spaa y el cis$a de las naciones

2a re&o)u%i n "rodu%ida "or )o que ))a!a!os e) Kena%i!iento, + %u+o resu)tado *ue "ara a)$unos "a#ses )o que ))a!a!os )a Ke*or!a, %aus dentro de )a "o)#ti%a interior de 9n$)aterra un e*e%to dr.sti%o !u+ "re%iso6 ta) *ue e) a%abar %on )as institu%iones de) "obre0 @o *ue este su /ni%o e*e%to, "ero s# e) !.s &isib)e0 =e enton%es "ro%eden todos )os a%tua)es "rob)e!as de) %a"ita) + e) traba( 0 Hasta que "unto ha+an "odido %ontribuir a e))o )as teor#as teo) $i%as en bo$a, es !ateria que se "resta a !u%has %ontro&ersias0 Pero nadie "odr. ne$ar, a )a &ista de )os he%hos !is!os, que )a !is!a A"o%a + %ir%unstan%ia que dieron ori$en a) %is!a re)i$ioso dieron ori$en a) a%tua) estado de anarqu#a de )os ri%os0 1un e) "rotestante !.s e5tre!ado ad!itir. que A) "rotestantis!o, %uando no ha+a sido aqu# una %ausa, *ue un "rete5to- + e) !.s e5tre!ado %at )i%o ad!itir. que e) "rotestantis!o, %uando no ha+a sido un "e%ado, *ue un %asti$o0 Cierto es que este "ro%eso no se desarro))a en toda su *uria hasta *ines de) si$)o S7999, A"o%a en que e) "rotestantis!o se estaba trans*or!ando +a en es%e"ti%is!o0 Cierto es que !u%ho se "odr. de%ir sobre e) he%ho de que e) "uritanis!o ha+a sido, a *in de %uentas, un dis*raz de) "a$anis!o, + )o que e!"ezara "or ser un a"etito desordenado de %osas nue&as entre )a nob)eza de) Kena%i!iento, a%abara en e5tra&a$an%ias, %o!o e) C)ub de) :ue$o 9n*erna)0 ;n de*initi&a, )o "ri!ero que )a Ke*or!a "rodu(o *ue )a *or!a%i n de una aristo%ra%ia nue&a + e5traordinaria!ente "oderosa, + )a desa"ari%i n a%e)erada "or instantes de todo )o que e) "ueb)o "od#a, dire%ta o indire%ta!ente, "oseer + ha%er %ontra )os intereses de aque))a aristo%ra%ia0 4oda )a historia "osterior )o re&e)a as#0 Pero e5a!ine!os )a situa%i n es"e%ia) de )a %orona0 ;n rea)idad, e) re+ hab#a &enido a quedar "reso entre )a !u)titud de %ortesanos que se a$o)"aron en torno a A) a) &er des$a(arse )a "uerta0 ;n esta %arrera desen*renada ha%ia )a riqueza, e) re+ se qued atr.s, + era in%a"az de ha%er nada so)o0 =e )o %ua) ha+ "ruebas e&identes en e) reinado que &ino tras e) %aos de ;duardo 790 >ar#a 4udor, hi(a de Cata)ina, )a reina di&or%iada, ha re%ibido "o"u)ar!ente un a"odo ne*ando)5&ii0 E e) "re(ui%io "o"u)ar es !u%ho !.s di$no de estudio que )os so*is!as eruditos0 Hus ene!i$os se en$aaron !u%ho res"e%to a su &erdadero %ar.%ter, "ero no en %uanto a) resu)tado de sus a%tos0 @o ha+ duda que, en %ierto sentido )i!itado, era )o que se ))a!a una buena !u(er, (ui%iosa, %ons%iente + a)$o de)i%ada0 Pero ta!"o%o ha+ duda de que era una !a)a reina, !a)a "ara !u%has %osas, + "arti%u)ar!ente "ara ade)antar )a %ausa de )a que estaba tan ena!orada0 ;n su!a, es &erdad que se "ro"uso que!ar, de) "ri!ero a) /)ti!o, a todos )os ene!i$os de) Pa"a, + que se )as arre$) "ara ha%er)o0 Hu *anatis!o, %on%entrado en %rue)dad, + %a"az, sobre todo, de %on%entrarse en %iertos sitios + en %orto tie!"o, de(a en )a !e!oria de )os ho!bres un re%uerdo san$riento0 E Aste *ue e) "ri!ero de )a serie de )os $randes a%%identes hist ri%os que %ontribu+eron a des&iar de) anti$uo rA$i!en, si no )a o"ini n uni&ersa), a) !enos )a &erdadera o"ini n "/b)i%a0 2a %re!a%i n de )os tres *a!osos !.rtires de L5*ord "uede si!bo)izar este he%ho- "orque si uno de e))os, "or )o !enos 2ati!er, era un re*or!ador
72

de) ti"o !.s hu!ano + robusto, otro de e))os, Cra!!er, se hab#a "ortado tan %obarde!ente + %on tan *r#&o)o esnobis!o en )os %onse(os de ;nrique 7999, que a su )ado e) !is!o 4o!.s Cro!Pe)) "are%e un santo0 Pero de )o que "ode!os ))a!ar )a tradi%i n de 2ati!er, e) "rotestantis!o sano + )e$#ti!o, hab)are!os !.s ade)ante0 Por )o de!.s, ta) &ez )os !.rtires de L5*ord %ausaron !enos %o!"asi n + do)or, en su tie!"o, que e) &er !orir en )a ho$uera a tantos ho!bres *an.ti%os + os%uros, %u+a !is!a i$noran%ia + %u+a !is!a "obreza daban a su %ausa una a"arien%ia de "o"u)aridad !a+or de )a que, en e*e%to, ten#a0 Pero estos as"e%tos abo!inab)es de aque) reinado toda&#a se desta%aron !.s + "rodu(eron, %ons%iente o in%ons%iente!ente, !a+or es"anto a) %u)!inar en )a !uerte de )os !.rtires de L5*ord, que es un he%ho deter!inante en aque))a A"o%a de transi%i n0 2a di*eren%ia entre )a era anterior + )a "osterior est. en que, ahora, aun en ")ena !onarqu#a %at )i%a, +a no "od#a )a i$)esia %at )i%a re%obrar sus "ro"iedades0 4odo e) eni$!a est. en que, siendo )a reina >ar#a tan *an.ti%a, este a%to de (usti%ia, re%)a!ar )o que se deb#a a )a 9$)esia, rebasa )as !.s e5tre!adas *ronteras de) *anatis!o0 4odo e) %ar.%ter de )a A"o%a est. en que, siendo )a reina >ar#a )o bastante e5a)tada "ara %o!eter errores en no!bre de )a 9$)esia, no era )o bastante audaz "ara re%)a!ar )os dere%hos de )a 9$)esia0 2a reina se "er!it#a arrebatar )a &ida a !u%hos ho!bres dAbi)es, "ero no arrebatar a a)$unos "oderosos sus "ro"iedades, o, !e(or di%ho, )as de otros0 Pod#a %asti$ar )a here(#a, "ero no e) sa%ri)e$io0 He en%ontraba en e) %aso de !atar a )os que no iban a )a i$)esia, + de(ar i!"unes a )os que iban a robar )os orna!entos de )a i$)esia0 FNuA *uerza )a ob)i$aba a estoG @o %ierta!ente su "ro"ia a%titud re)i$iosa, que era de una sin%eridad !e%.ni%a- ta!"o%o )a o"ini n "/b)i%a, que si!"atizaba, natura)!ente, !u%ho !.s %on )as %osas hu!anas de )a re)i$i n T%osas que e))a no se "reo%u"aba de restaurarR, que no %on aque))as inhu!anidades de )a re)i$i n en que "on#a e))a todo su %e)o0 2a *uerza que )a ob)i$aba a tan absurdo "ro%eder, "ro&en#a "ues, de )a nue&a nob)eza + de )a nue&a riqueza, a quien )os "erse$uidos no quer#an rendirse, + e) A5ito !is!o de )as "erse%u%iones "rueba que )a nob)eza era +a !.s *uerte que )a %orona0 He hab#a usado de) %etro %o!o de una "a)an%a "ara *orzar )a "uerta de) tesoro, + de) es*uerzo, e) %etro se hab#a roto o, a )o !enos, dob)ado0 4a!biAn ha+ un *ondo de &erdad en )a tradi%i n de que )a reina ten#a )a "a)abra Ca)ais es%rita sobre e) %oraz n, "uesto que, en sus d#as, &o)&i a) "oder de :ran%ia )a /)ti!a re)iquia de nuestras %onquistas !edie&a)es0 >ar#a "ose+ aque))a so)itaria + heroi%a se!i3&irtud de )os 4udor6 era "atriota0 Pero !u%has &e%es )os "atriotas resu)tan "atAti%a!ente atrasados, %on res"e%to a su tie!"o, "orque e) he%ho !is!o de "reo%u"arse de )os ene!i$os tradi%iona)es no )es de(a re"arar en )os nue&os ene!i$os0 ?na $enera%i n !.s tarde, Cro!Pe)) o*re%er. un e(e!")o de) !is!o error, aunque in&ertido, + se e!"ear. en !irar %on o(os hosti)es a ;s"aa, %uando no debi haber)os a"artado de :ran%ia0 Ea en nuestros d#as, )os (in$os o "atrioteros de :ashoda a!enazaron a :ran%ia, en &ez de %uidarse de 1)e!ania0 Hin )a !enor inten%i n anti"atri ti%a, )a reina >ar#a ado"taba, a) *in, una "osi%i n de) todo anti"atri ti%a %on res"e%to a) !.s $ra&e "rob)e!a interna%iona) de su "ueb)o0 He aqu# un se$undo s#nto!a de )a trans*or!a%i n que tra(o %onsi$o e) si$)o S796 !e re*iero a) "rob)e!a de ;s"aa0 Hi(a de una reina es"ao)a, se des"os %on un "r#n%i"e es"ao), + no &io, sin duda, en esta a)ianza !.s de )o que su "adre &iera0 Pero "ara )a A"o%a en que )a su%edi su her!ana 9sabe) ' !u%ho !.s a(ena a )a anti$ua re)i$i n, aunque es%asa!ente a*e%ta a )a nue&a ', + %uando *ra%aso e) "ro+e%to de otro !atri!onio es"ao) "ara )a !is!a 9sabe), +a hab#a !adurado un nue&o e)e!ento hist ri%o, !.s a!")io + !.s "oderoso que )os !eros %o!")ots entre "r#n%i"es0 2os in$)eses, !etidos en su
73

is)a, %o!o en un bote ais)ado en e) !ar, hab#an &isto "asar (unto a s#, )a so!bra de una a)ta e!bar%a%i n0 2as ideas he%has que %orren a "ro" sito de) ori$en de) i!"erio brit.ni%o, + )os $randes d#as de )a reina 9sabe), no so)o e!bro))an )a &erdad, sino que "are%en %ontrade%ir)a0 He$/n )o que se a%ostu!bra a de%ir sobre esta A"o%a, 9n$)aterra se dio %uenta "or "ri!era &ez de su $randeza, des"erez.ndose %on %ierto ade!.n i!"eria)0 E )a &erdad es que enton%es %o!"rendi 9n$)aterra su "equeez0 ;) $ran "oeta de aque))os $randes d#as no )os %onsidera $randes, sino "equeos %o!o a)ha(as0 2a idea de )a e5"ansi n uni&ersa) no se des%ubre "or %o!")eto hasta e) si$)o S7999- + aun enton%es a"are%e !u%ho !enos &#&ida + e*i%az que )as %on%e"%iones dire%tri%es de) si$)o S790 ;n este si$)o no es e) i!"eria)is!o )o que se re&e)a a )os in$)eses, sino e) anti3i!"eria)is!o0 9n$)aterra, en )os %o!ienzos de su historia !oderna, %o!"rende que, "ara )a hu!ana i!a$ina%i n, )a suerte de una "equea na%iona)idad ser. sie!"re una %osa heroi%a0 2o que su%edi %on )a ar!ada, *ue "ara 9n$)aterra )o que Banno%Iburn)5&iii "ara )os es%o%eses o >a(uba)5i5 "ara )os boers6 un triun*o que aso!bra a) triun*ador0 2a *uerza %ontra )a que %o!bat#an era "re%isa!ente e) i!"eria)is!o en su ")eno + %o)osa) sentido, %osa in%on%ebib)e desde )os d#as de Ko!a0 ;) ene!i$o re"resentaba, sin e5a$erar, )a %i&i)iza%i n !is!a0 2a $randeza de ;s"aa &ino a ser )a $)oria de 9n$)aterra0 E so)o se "uede a"re%iar )a auda%ia de su desa*#o o )a *ortuna de su a&entura asu!iendo que )os in$)eses eran, ante )a ;s"aa de aque) tie!"o, tan os%uros, tan rudi!entarios, tan "equeos %o!o )os boers en )a historia !oderna0 Ho)o se "uede entender )a tras%enden%ia de aque) su%eso, %onsiderando que, "ara )a !a+or "arte de ;uro"a, )a %ausa de )a 1r!ada 9n&en%ib)e re"resentaba %asi un "unto de &ista %os!o"o)ita + %o!/n %o!o una %ruzada0 ;) Pa"a hab#a de%)arado que 9sabe) era una reina i)e$#ti!a, + ) $i%a!ente no hubiera "odido ha%er otra %osa tras de haber in&a)idado e) !atri!onio de su !adre- "ero )a &erdadera %uesti n era otra, + a%aso se trataba de arran%ar a 9n$)aterra, %on un $o)"e de*initi&o, de toda %o!uni n %on e) !undo adu)to0 >ientras tanto, aque))os "intores%os %orsarios in$)eses, que *ueron )a ")a$a de) 9!"erio es"ao) en e) @ue&o >undo, eran tratados de si!")es "iratas en e) Hur, +, tA%ni%a!ente, as# era )o (usto0 Ho)o que ha+ dere%ho a (uz$ar retros"e%ti&a!ente, %on %ierta $enerosa debi)idad, )os asa)tos tA%ni%os que &ienen de "arte de) !.s dAbi)0 Porque en aque))a A"o%a, %o!o "ara ob(eti&ar de un !odo i!borrab)e e) %ontraste, ;s"aa, o, !e(or di%ho, e) 9!"erio, %on ;s"aa "or %entro, desarro))o todo su es*uerzo + "are%i %ubrir e) !ar %on una *)ota %o!o )a )e$endaria de Mer(es0 He )anz sobre )a is)a %ondenada, %on e) "eso + )a so)e!nidad de un Mui%io :ina)- !arinos + "iratas %ho%aban %ontra )a in!ensa *)ota, en unos bar%os di!inutos que zozobraban ba(o )os in!ensos %aones e intentaban %o!batir a bordo de &erdaderos es%o!bros in%endiados"ero, a /)ti!a hora, "are%i a)zarse )a tor!enta en e) !ar, barriendo )as %er%an#as de )a is)a, + )a $i$antes%a *)ota desa"are%i 0 2o abso)uto de aque) triun*o, e) si)en%io abru"to en que e) "rodi$io ene!i$o "are%i su%u!bir, hirieron una %uerda que, desde enton%es, no ha %esado +a de &ibrar0 2a es"eranza de 9n$)aterra data de aque))a hora deses"erada, "orque no ha+ &erdadera es"eranza que no ha+a %o!enzado "or ser una es"eranza deses"erada0 ;) des$arra!iento de )a in!ensa red na&a) &ino a ser un si$no de que aque))a "equea %osa que se hab#a sa)&ado, sobre&i&ir#a a )a !a+or0 Con todo, nun%a, en %ierto sentido, &o)&er#a!os a ser otra &ez tan "equeos, ni tan $randes0 Porque e) es")endor de )a era isabe)ina, que sue)e %o!"ararse a una aurora, *ue !.s bien un %re"/s%u)o0 Hea que )a %onte!")e!os %o!o e) *in de) Kena%i!iento, o %o!o e) *in de )a &ie(a %i&i)iza%i n !edie&a), aun e) %r#ti%o !.s %.ndido ha de %on&enir en que aquA) es e) *ina) de una era $)oriosa0
74

Pre$/ntese e) )e%tor que es )o que !.s )e des)u!bra entre )as !a$ni*i%en%ias isabe)inas, + &er. % !o son )os &esti$ios !edie&a)es, de )os que +a no queda ni so!bra en )os tie!"os "osteriores0 ;) dra!a isabe)ino, "or e(e!")o, es una de )as tra$edias rea)es de )a A"o%a !is!a6 "ronto )os "uritanos hab#an de "isotear su antor%ha te!"estuosa0 9n/ti) de%ir que )a "rin%i"a) tra$edia de )a A"o%a *ue )a "rohibi%i n de )a %o!edia- "orque )a %o!edia, que rea"are%i en 9n$)aterra des"uAs de )a Kestaura%i n, era %o!"arati&a!ente *r#a + e5tran(era0 ;n )os !e(ores %asos, s )o es %o!edia "orque es hu!or#sti%a-, "ero no en e) sentido de re"resentar )a *e)i%idad + )a a)e$r#a0 @ tese que, en )as historias de a!or de HhaIes"eare, )os "ersona(es de buen a$Jero + )os que dan )as buenas noti%ias "ertene%en %asi a un !undo que &a a desa"are%er, bien sean *rai)es, bien sean hadas0 E otro tanto a%onte%e %on )os idea)es isabe)inos0 2a de&o%i n na%iona) a )a Keina 7ir$en en nada "ade%e "orque )a 9sabe) hist ri%a ha+a tenido un %ar.%ter duro + astuto0 2os %r#ti%os "odr.n de%ir, %on raz n, que, a) sustituir a )a 7ir$en >ar#a "or )a Keina 7ir$en, )os re*or!istas %a!biaron una &ir$en &erdadera "or otra *a)sa0 Pero esto no quita que e) %u)to "o"u)ar ha+a sido &erdadero, aunque restrin$ido0 PiAnsese )o que se quiera de esta Keina 7ir$en deter!inada, )o %ierto es que )as hero#nas tr.$i%as de )a A"o%a son una &erdadera )e$i n de reinas &#r$enes0 E no %abe duda que )os !edie&a)es hubieran entendido !u%ho !e(or que )os !odernos e) !artirio de !edida "or !edida0 E )o que se di%e de) t#tu)o de &ir$en, ta!biAn de) de reina0 2a !onarqu#a !#sti%a, $)ori*i%ada en e) Ki%ardo 99, "ronto hab#a de ser de"uesta en )a rea)idad, + de un !odo !u%ho !.s ruinoso que en e) Ki%ardo 990 2os !is!os "uritanos que arran%aron )as %oronas de %art n a )os a%tores de) teatro hab#an de arran%ar )as %oronas a )os &erdaderos !onar%as0 4oda "anto!i!a quedaba "rohibida, + toda !onarqu#a "asaba a )a %ate$or#a de una "anto!i!a0 HhaIes"eare !uri e) d#a de Han Mor$e, + %on e) !uri !u%ho de )o que Han Mor$e re"resenta0 @o quiero de%ir que ha+a !uerto e) "atriotis!o, "orque e) "atriotis!o, a) %ontrario, se ha de )e&antar, in*)e5ib)e, "ara ser e) or$u))o de )as $enera%iones &enideras0 Pero ha+ !.s que "atriotis!o en )a i!a$en de Han Mor$e, ba(o %u+o a!"aro "uso Coraz n de 2e n a 9n$)aterra en )os desiertos de Pa)estina0 2a idea de) santo "atr n tra#a %onsi$o, desde e) *ondo de )a ;dad >edia, un e)e!ento /ni%o e insustituib)e6 )a &aria%i n sin anta$onis!o0 2os Hiete Ca!"eones de) Cristianis!o)55 se !u)ti")i%aron setenta &e%es en otros tantos "atronos de )as %iudades, )os %o!er%ios + )os ti"os so%ia)es- "ero )a so)a idea de que todos eran santos, e5%)u#a toda "osib)e ri&a)idad en e) he%ho de ser todos "atronos0 ;) $re!io de )os za"ateros + e) $re!io de )os "e)eteros, ba(o )as res"e%ti&as enseas de Han Cris"#n + Han Barto)o!A, "od#an &enir a )as !anos a) en%ontrarse un d#a en )a %a))e- "ero no "od#an i!a$inar siquiera que Han Cris"#n + Han Barto)o!A estaban a esa !is!a hora d.ndose "uetazos en e) %ie)o0 =e i$ua) !odo, en e) %a!"o de bata))a, )os in$)eses "od#an in&o%ar a Han Mor$e, + )os *ran%eses a Han =ionisio- "ero no %re#an rea)!ente que Han Mor$e )e tu&iera "arti%u)ar inquina a Han =ionisio, ni a )os que )e in&o%aban0 Muana de 1r%o, que, en "unto a "atriotis!o, era )o que !u%hos %onte!"or.neos ))a!ar#an una *an.ti%a, era ta!biAn, en esto de )os santos "atronos, )o que !u%hos %onte!"or.neos ))a!ar#an una !u(er i)ustrada0 1hora bien6 es inne$ab)e que e) %is!a re)i$ioso tra(o %onsi$o una di&isi n !u%ho !.s "ro*unda e inhu!ana0 Ea no se trataba de una a)$arada entre de&otos de dos santos que se !anten#an en "az entre s#, sino de una $uerra entre )os %re+entes de di&inidades ene!i$as0 ;) que a )os bar%os es"ao)es se )es ))a!ara e) Han :ran%is%o o e) Han :e)i"e, %osa que nada si$ni*i%aba a) "rin%i"io, "ronto &ino a ser "ara )a nue&a 9n$)aterra una %ausa tan tras%endenta) de %on*)i%to, %o!o e) que se )es ))a!ara e) Baa) o e) 4or0 C)aro que esto era !era!ente si!b )i%o, "ero si!b )i%o de un estado de %osas !u+ rea) + !u+ serio0 Por aqu# entr en )as $uerras re)i$iosas esa no%i n que )a %ien%ia !oderna a")i%a a )as $uerras de razas6 )a no%i n de )as $uerras natura)es, no "rodu%idas "or una dis"uta deter!inada, sino "or )a natura)eza
75

!is!a de )os "ueb)os en )u%ha0 1s# "as "or nuestro sendero )a so!bra de) *ata)is!o Atni%o, + a )os )e(os, !u+ en )a so!bra, hubo un estre!e%i!iento !isterioso, de) que +a )os ho!bres no se a%uerdan0 >.s a)). de )as *ronteras de) de%adente 9!"erio se e5tend#a aque))a e5traa tierra, tan &a$a + tare !o&ediza %o!o e) !ar, donde )as $uerras barb.ri%as se hab#an desarro))ado en un )ar$o her&or0 Casi toda era +a %ristiana "or )a *or!a, "ero a"enas %i&i)izada0 ?n ".)ido re*)e(o de )a %u)tura de) Hur + de) Leste tend#a sobre )a %o!ar%a sa)&a(e un )e&e !anto %o!o de hie)o0 Por !u%ho tie!"o esta re$i n, a !edio %i&i)izar, hab#a &i&ido en soo)en%ia, "ero ahora %o!enzaba a soar0 ?na $enera%i n antes de 9sabe), %ierto $ran ho!bre que, a "esar de su &io)en%ia, era *unda!enta)!ente un soador '>art#n 2utero', hab#a )anzado desde su sueo unos a)aridos %o!o truenos, en "arte "ara de)atar )as !a)as %ostu!bres, + en "arte ta!biAn "ara ata%ar )as buenas obras de) %ristianis!o0 ?na $enera%i n des"uAs de 9sabe), e) desarro))o de )as nue&as do%trinas "or toda aque))a tierra sa)&a(e, hab#a hundido +a a )a ;uro"a %entra) en una %#%)i%a $uerra de )os %redos0 2a %asa que estaba "or )a )e+enda de) Hanto 9!"erio Ko!ano, )a de 1ustria, )a a)iada $er!.ni%a de ;s"aa, %o!bati "or )a anti$ua re)i$i n %ontra )a )i$a $er!.ni%a, que %o!bat#a "or )a re)i$i n nue&a0 ;n )a ;uro"a %ontinenta) )a situa%i n era &erdadera!ente %o!")i%ada, + )o *ue !.s a !edida que se disi"aba e) sueo de restaurar )a unidad re)i$iosa0 2a *ir!e deter!ina%i n de :ran%ia 'e) %onstituirse na%iona)!ente en e) sentido !oderno de )a "a)abra', era otra di*i%u)tad !.s0 :ran%ia quer#a inde"endizarse de toda %o!bina%i n + redondear sus *ronteras, + esto )a ))e& 'aunque odiaba a sus "rotestantes', a dar %ierto a"o+o di")o!.ti%o a !u%hos "rotestantes e5tran(eros, si!")e!ente "ara %onser&ar )a ba)anza de) Poder %ontra )a $i$antes%a %on*edera%i n de )os es"ao)es + )os austria%os0 @ue&a di*i%u)tad era e) re%iente )e&anta!iento de un "oder %a)&inista + %o!er%ia) en )os Pa#ses Ba(os- un "oder des%on*iado + razonador que se de*end#a &a)iente!ente de ;s"aa0 ;n %on(unto, "uede de%irse que )a $uerra de 4reinta 1os *ue e) a)u!bra!iento de todos )os "rob)e!as interna%iona)es !odernos, era %o!o una re&o)u%i n de )os se!i3$enti)es %ontra e) Hanto 9!"erio Ko!ano, era %o!o e) ad&eni!iento de una nue&a %ien%ia, una nue&a *i)oso*#a + una nue&a Ati%a de) @orte0 Hue%ia inter&ino, + !and en au5i)io de )a nue&a 8er!ania a un hAroe !i)itar0 Pero e) hero#s!o !i)itar de enton%es o*re%e una e5traa !ez%)a de estrate$ia, %ada &ez !.s %o!")e(a, + de %rue)dad, %ada &ez !.s "ro"ia de %an#ba)es0 =entro de )a !atanza $enera), no *ue Hue%ia e) /ni%o "oder euro"eo que ha)) su %a!ino0 Ha%ia e) @oroeste, en tierra estAri) + "antanosa, hab#a une "equea + a!bi%iosa *a!i)ia de "resta!istas, que se hab#an he%ho %aba))eros- una *a!i)ia %auta, *ru$a) !u+ e$o#sta, que a%e"t sin $ran arrebato )as teor#as de 2utero, + e!"ez a "restar a) "rotestantis!o sus %riados + sus so)dados %asi sa)&a(es0 ;) "rotestantis!o )es "a$ bien, %on%ediAndo)es su%esi&os honores, %ada &ez !.s a)tos0 Pero en aque) tie!"o su /ni%o "rin%i"ado )o *or!aban )as !ar%as de Brandenbur$o0 4a) era )a *a!i)ia de )os Hohenzo))ern0

76

)III La era de los puritanos

NuA aburrido seria )eer e) re)ato de una a&entura e!o%ionante donde, siste!.ti%a!ente, en &ez de )os no!bres &erdaderos de )as "ersonas + )as %osas, se "usieran &o%es sin sentido, %o!o trique + traque0 :i$uraos, "or e(e!")o, que nos %ontaran de un re+ que estaba en e) tran%e de %on&ertirse en un trique, u ob)i$ado *ina)!ente a ha%er entre$a de) traque, o que )a "/b)i%a e5hibi%i n de un traque hab)a "ro&o%ado un *urioso !ot#n, "orque se &io en e))a una $rosera !ani*esta%i n de) trique0 Pues a)$o "are%ido a%onte%e %uando se intenta, ho+ "or ho+, %ontar )a historia de )as )u%has teo) $i%as durante )os si$)os S79 + S799, ha%iendo %on%esiones a) dis$usto abso)uto "or )a teo)o$#a, %ara%ter#sti%o de )a $enera%i n a%tua), o, !.s bien di%ho, de )a in!ediata anterior0 2os "uritanos, %o!o su no!bre )o indi%a, eran, ante todo, unos entusiastas de )o que %onsideraban )a re)i$i n "ura0 1 &e%es, se e!"eaban en i!"oner)a a )os de!.s, + a &e%es se %on*or!aban %on "ra%ti%ar)a e))os )ibre!ente0 Pero no har#a!os (usti%ia a sus !e(ores %ua)idades + a sus idea)es *unda!enta)es si no nos "re$unt.ra!os, ni "or %asua)idad, quA era "re%isa!ente aque))o que unas &e%es se %on*or!aban %on "ra%ti%ar + otras "retend#an i!"oner0 1s# es %o!o )os !odernos ad!iradores de) "uritanis!o i$noran !u%has %osas entre )as !.s ad!irab)es de )os "uritanos0 1 !enudo se )es e)o$ia "or )o que )es era indi*erente + aun abo!inab)e en $rado su!o, %o!o )a )ibertad re)i$iosa0 E, en %a!bio, se )es entiende !u+ !a) + aun se )es ha%e in(usti%ia en su "reo%u"a%i n ) $i%a "or )o que rea)!ente )es interesaba, %o!o e) %a)&inis!o0 He ha%e de e))os un ob(eto "intores%o, + esto !ediante "ro%edi!ientos que e))os hubieran re%hazado enAr$i%a!ente, en no&e)as + dra!as que e))os hubieran que!ado en )a ")aza "/b)i%a0 4odo en e))os nos interesa, !enos )o /ni%o que a e))os )es interesaba rea)!ente0 Ea he!os &isto antes %o!o )as nue&as do%trinas %o!enzaron en 9n$)aterra "or ser una si!")e e5%usa "ara e) "i))a(e ")uto%r.ti%o, +, sobre esto, no ha+ !.s que de%ir0 Pero %on&iene aadir a)$o, a) re*erirse a )as $enera%iones !.s re%ientes, "ara quienes +a )a &i%toria sobre )a 1r!ada 9n&en%ib)e era una )e+enda a)usi&a a )a )ibera%i n de )a anti$ua es%)a&itud "a"a)- )e+enda tan !i)a$rosa + %asi tan re!ota %o!o )as )ibera%iones des%ritas %on tan rea)ista esti)o en )os )ibros 6ebreos, que ahora )es eran +a a%%esib)es0 2a in!ensa %at.stro*e es"ao)a )es "are%#a !u+ se!e(ante a )o que en%ontraban en )as ".$inas no %ristianas de )a ;s%ritura- "od#a sus%itar en e))os %ierta &a$a idea de que, %o!o en e) 1nti$uo 4esta!ento, )a e)e%%i n de 9n$)aterra hab#a sido "resa$iada "or )os te!"estuosos or.%u)os de) a$ua + de) !ar- idea que *.%i)!ente se trans*or!ar#a en ese herAti%o or$u))o de tribu de que )os a)e!anes son e) e(e!")o !.s sa)iente0 1s# es %o!o )os ;stados %i&i)izados se trans*or!an de na%i n %ristiana en "ueb)o es%o$ido0 Pero aun %uando su na%iona)is!o ))e$ue a ser "e)i$roso "ara e) %on%ierto de )as na%iones, no de(a de ser na%iona)is!o0 2os "uritanos, de) "ri!ero a) /)ti!o, eran "atriotas, notab)e su"erioridad sobre )os hu$onotes *ran%eses0 Cierto es que, "o)#ti%a!ente, no eran a) "rin%i"io !.s que un a)a de )a nue&a %)ase "udiente, que, tras de des"o(ar a )a 9$)esia, des"o(ar#an a )a %orona- "ero, aun %uando *ueran %riaturas de aque) $ran !o&i!iento de e5"o)ia%i n, "uede de%irse que )a !a+or#a )o era sin saber)o0
77

;n )a aristo%ra%ia estaban !u+ bien re"resentados- "ero !u%hos "ertene%#an a )a %)ase !edia- entiAndase, a )a %)ase !edia de )as %iudades0 2a "ob)a%i n a$r#%o)a "obre, que a/n era !a+or#a, se %on*or!aba %on bur)arse de e))os o detestar)es0 E n tese que, siendo e)e!entos dire%tores en )as a)tas es*eras de )a na%i n, eran in%a"a%es de "rodu%ir %osa a)$una que tu&iera e) %ar.%ter de )o que %on %ierta a*e%ta%i n ))a!a!os *o)I)ore0 4odas )as tradi%iones "o"u)ares de )a A"o%a, en %an%iones, brindis, ri!as o re*ranes, son de ori$en !on.rqui%o0 =e )os "uritanos no nos quedan !u%has tradi%iones ora)es6 "ara se$uir)es, tene!os que habArnos)as %on )a )iteratura %u)ta0 ;sto no es nue&o, + !u%hos )o habr.n obser&ado +a- ta!"o%o es )o !.s i!"ortante, +, desde )ue$o, no es )o que e))os "ensaban de s# !is!os0 ;) a)!a de) !o&i!iento "uritano est. toda en dos %on%e"%iones, o, !e(or di%ho, en dos eta"as6 )a "ri!era es e) "ro%eso !ora), que "er!ite a) "uritano ))e$ar a %ierta %on%)usi n- + )a se$unda, )a %on%)usi n !is!a a que ))e$aba0 Co!en%e!os "or e) "rin%i"io, tanto !.s %uanto que esa "ri!era eta"a es )a que se !ani*estaba en aque))a a%titud so%ia) + e5terna que !.s i!"resionaba a )os %onte!"or.neos0 ;) honrado "uritano que a)%anzaba )a (u&entud en !edio de aque) !undo arrasado "or e) "i))a(e de )os $randes, se sent#a do!inado "or un "rin%i"io de %ondu%ta, que es uno de )os tres o %uatro $randes "rin%i"ios orientadores de) ho!bre0 4a) era e) "rin%i"io de que nuestra !ente "uede %o!uni%arse so)a + dire%ta!ente %on )a !ente de =ios0 Pode!os de%ir que Aste es e) "rin%i"io anti3sa%ra!enta)- "ero, en &erdad, se a")i%a, +, en e*e%to, as# )o a")i%aba e) "uritanis!o a !u%has otras %osas, ade!.s de )os sa%ra!entos de )a 9$)esia0 He a")i%a i$ua)!ente, + as# era a")i%ado, a) arte, a )as )etras, a) a!or de )a )o%a)idad, a )a !/si%a + aun a )as buenas !aneras0 2a *rase entre e) ho!bre + su Creador no debe !ediar nin$/n sa%erdote no es !.s que un des"o(o raqu#ti%o de toda una do%trina *i)os *i%a0 ;) &erdadero "uritano %onsideraba i$ua)!ente que nin$/n %antor, %uentista o &io)inista deb#a intentar un tras)ado de )a &oz de =ios, en e) )en$ua(e de )a be))eza terrestre0 E, %o!o se &e, e) /ni%o "uritano $enia) de nuestro tie!"o, 4o)stoi, a%e"ta ")ena!ente esta %on%)usi n, de%)ara que )a !/si%a es una nonada, + "roh#be a sus "ro"ios ad!iradores )a )e%tura de sus ad!irab)es no&e)as0 Por )o de!.s, )os "uritanos in$)eses no s )o eran "uritanos, sino ta!biAn in$)eses- +, en %onse%uen%ia, no sie!"re bri))aban "or su %)aridad !enta)0 ;) &erdadero "uritanis!o *ue !.s bien es%o%As que no in$)As- "ero in$)As era su "oder dire%tor0 ;n %uanto a )a do%trina de) "uritanis!o, aunque a)$o e5tra&iada, es de*endib)e6 )a &erdad inte)e%tua) es e) /ni%o tributo di$no de )a !.s a)ta &erdad de) uni&erso0 E )a se$unda eta"a de este estudio %onsiste en a&eri$uar %u.) era )a &erdad, res"e%to a esta &erdad de) uni&erso, se$/n )a o"ini n de )os "uritanos0 Hu raz n indi&idua), des&in%u)ada de )a tradi%i n %o!o de) instinto, )es "ro"or%ionaba un %on%e"to de )a o!ni"oten%ia de =ios, que no si$ni*i%aba !.s que )a i!"oten%ia de) ho!bre0 Con 2utero ')a *or!a "ri!iti&a + !.s atenuada de) "ro%eso "rotestante', s )o se arries$aban a de%ir que nin$/n a%to de) ho!bre "odr#a a"ro&e%har)e, e5%e"to su %on*esi n de Cristo0 Con Ca)&ino dieron un "aso !.s, + ase$uraron que ni aun esto "od#a a"ro&e%har)e, dado que )a L!ni"oten%ia hab#a dis"uesto "re&ia!ente e) destino de) ho!bre- que )os ho!bres hab#an sido %reados "ara "erderse + sa)&arse0 ;n estos ti"os, )os !.s "uros de todos, )a ) $i%a de) siste!a a"are%e en estado in%andes%ente, + nos des%ubre una * r!u)a que debe!os bus%ar, %o!o entre )#neas, en todo e) eni$!a )e$a) + "ar)a!entario de) "uritanis!o0
78

Cuando )ea!os6 ;) "artido "uritano quer#a introdu%ir %iertas re*or!as en )a 9$)esia, debe!os entender6 ;) "artido "uritano quer#a una a*ir!a%i n !.s ")ena + !.s %)ara de que )os ho!bres *ueron %reados "ara "erderse + sa)&arse000 Cuando )ea!os6 ;) e(er%ito "uritano es%o$#a a )os ho!bres se$/n su $rado de de&o%i n, debe!os entender6 ;) e(Ar%ito "uritano es%o$#a a aque))os ho!bres que "are%#an !.s %on&en%idos de que e) ho!bre *ue %reado "ara "erderse + sa)&arse000 Ha+ que aadir que este terrib)e !o&i!iento no se )i!it a )os "a#ses "rotestantes, sino que ta!biAn )o si$uieron a)$unos $randes ro!anistas, hasta que *ue %ondenado "or Ko!a0 E es que era e) es"#ritu de )a A"o%a, + as# debe tenerse "resente %o!o una %onstante "reo%u"a%i n "ara no %on*undir e) es"#ritu de )a A"o%a %on e) es"#ritu in!orta) de) ho!bre0 Porque "o%os habr. ahora, %ristianos + no %ristianos, que, %onsiderando hasta que "unto e) %a)&inis!o se a"oder %asi de Canterbur+, + aun de Ko!a, debido a) $enio + hero#s!o de Pas%a) o de >i)ton, de(en de e5%)a!ar %o!o )a seora en e) dra!a de >r0 Bernard HhaP6 CNue es")AndidoD CNue $)orioso000D CE quA suerte haber "odido es%a"arD0 2a %on%e"%i n "uritana de) $obierno de )a 9$)esia era e5a%ta!ente )a auton !i%a o $obierno de s# !is!o- "ero, "or %iertas razones "arti%u)ares, se trans*or! en un $obierno e$o#sta0 ;ra equitati&a, +, sin e!bar$o, era e5%)usi&a0 ;n )o interior, e) s#nodo o %on&ent#%u)o tend#a a ser una "equea re"/b)i%a"ero, "or des$ra%ia, una re"/b)i%a e5%esi&a!ente "equea0 ;n re)a%i n %on )a &ida de )a %a))e, e) %on&ent#%u)o resu)taba, "ues, !.s que una re"/b)i%a, una aristo%ra%ia0 E era, ade!.s, )a !.s abo!inab)e de todas )as aristo%ra%ias6 )a de) e)e$ido0 Porque no se "ose#a en &irtud de) dere%ho de na%i!iento, sino de un dere%ho anterior a) na%i!iento, + era, as#, )a /ni%a entre )as nob)ezas que ni )a !uerte "od#a i$ua)ar0 =e suerte que, "or una "arte, tene!os en )os "uritanos !.s sen%i))os un e(e!")o de &erdaderas &irtudes re"ub)i%anas6 )a a%titud de reto ante e) tirano, )a a*ir!a%i n de )a di$nidad hu!ana, + 'sobre todo' un ))a!a!iento a )a "ri!era &irtud re"ub)i%ana, que es )a "ub)i%idad0 ?n re$i%ida, &iAndose %ondenado a !uerte, %o!"endi as# este senti!iento, que no "or a*e%tado %are%e de nob)eza6 CPero no )o he he%ho a es%ondidasD0 Con todo, + a "esar de su e5tre!ado idea)is!o, nada hi%ieron "ara re%obrar un so)o ra+o de )uz que debiera i)u!inar "or i$ua) a todos )os na%idos6 )a *raternidad de )os ho!bres que han re%ibido e) bautis!o0 ;ran %o!o aque) terrib)e %ada)so que e) re$i%ida !iraba sin "estaear6 eran "/b)i%os en sus %osas, "atri ti%os en sus inten%iones, "ero no "o"u)ares0 E nun%a "are%e habArse)es o%urrido )a ne%esidad de ser "o"u)ares0 @un%a *ue 9n$)aterra !enos de!o%r.ti%a que durante e) %orto tie!"o que *ue re"/b)i%a0 2a )u%ha %ontra )os ;stuardo, que es )a ".$ina si$uiente de nuestra historia, sur$i de una a)ianza, que a a)$unos "are%er. a%%identa), entre dos %orrientes6 )a "ri!era, esta inter"reta%i n inte)e%tua) de) %a)&inis!o, que se "uso a )a !oda entre )a $ente %u)ta, %o!o en nuestros d#as )a inter"reta%i n inte)e%tua) de) %o)e%ti&is!o0 2a se$unda, e) he%ho, !u%ho !.s anti$uo, que hizo "osib)e )a "rodu%%i n de este %redo + quiz. de esta nue&a so%iedad i)ustrada, a saber6 )a re&o)u%i n aristo%r.ti%a ba(o )os /)ti!os 4udor0 E su%edi a)$o que "udiera %o!"ararse %on )a *.bu)a de) "adre + de) hi(o que se (untaron "ara e%har aba(o una i!a$en de oro, "ero uno "or horror de )a ido)atr#a + otro "or a!or a) oro0 2a tra$edia + )a "arado(a eterna de 9n$)aterra est.n en que, "ara e))a, )o eterno de )a "asi n sie!"re "asa, + s )o subsiste )a "arte terrestre de )a "asi n0 Pero esto, que es %ierto "ara 9n$)aterra, +a )o es !enos "ara ;s%o%ia- + de aqu# )a $uerra an$)o3es%o%esa que a%ab en <or%ester)55i0
79

;) "ri!er %a!bio de *rente en a!bos "a#ses hab#a sido rea)!ente un a%to ))eno de !ateria)idad, un !ero a%to de &anda)is!o de )os barones0 ;) !is!o Mohn Ono5)55ii, aunque ha &enido a ser un hAroe na%iona), *ue un "o)#ti%o antina%iona) en e5tre!o0 ;) "artido "atri ti%o, en ;s%o%ia, era e) de) %ardena) Beaton)55iii + >ar#a ;stuardo0 Hin e!bar$o, e) nue&o %redo ))e$ a ser "o"u)ar en )as tierras ba(as de ;s%o%ia, en un sentido que nuestra tierra in$)esa ha i$norado %o!")eta!ente0 ;n ;s%o%ia e) "uritanis!o era )o esen%ia), + )o a%%esorio era )a !ez%)a de )a o)i$arqu#a "ar)a!entaria + otras o)i$arqu#as0 ;n 9n$)aterra, )a o)i$arqu#a "ar)a!entaria era )o "rin%i"a), + )o a%%esorio, )a !ez%)a de "uritanis!o0 Cuando %o!ienza a *or!arse )a te!"estad %ontra Car)os 9, tras e) "er#odo !.s o !enos transitorio en que $obern su "adre 'e) su%esor es%o%As de )a reina 9sabe) )55i&' )a indi*eren%ia entre )a re)i$i n de!o%r.ti%a + )a "o)#ti%a aristo%r.ti%a a"are%e !u+ %)ara en e) e(e!")o que sue)e %itarse0 2a )e+enda es%o%esa nos hab)a de Menn+ 8eddes, )a "obre !u(er que )e arro( un banqui))o a )a %abeza a) sa%erdote )55&0 2a )e+enda in$)esa nos hab)a de Mohn Ha!"den )55&i, e) $ran seor que )e&ant un %ondado %ontra su re+0 ;) !o&i!iento "ar)a!entario de 9n$)aterra se redu%e as# a un asunto entre %aba))eros, seores + sus re%ientes a)iados )os !er%aderes0 1que))os seores "od#an to!arse a s# !is!os %o!o )os (e*es &erdaderos + natura)es de )os in$)eses, "ero eran unos (e*es que no %onsent#an desorden en )as *i)as00 =e !odo que, en )as *i)as en que *i$uraba Ha!"den, no se %onsent#a nin$/n Ha!"den0 2os ;stuardo tra#an "robab)e!ente de ;s%o%ia una idea !u%ho !.s ) $i%a + !edie&a) de) "a"e) que )es to%aba en e) reino0 2a %ara%ter#sti%a de aque))a na%i n es, en e*e%to, )a ) $i%a0 ;s "ro&erbia) que e) re+ Ma%obo 9 era tan "edante, %o!o es%o%As- "ero no se ha re"arado en que Car)os 9 ta!"o%o era !enos "edante, siendo tan es%o%As %o!o e) otro0 4a!biAn "ose#a )as &irtudes es%o%esas6 &a)or, di$nidad sen%i))a, a*i%i n a )as %osas inte)e%tua)es0 2o que ten#a de es%o%As, )o ten#a de anti3in$)As, + nun%a "udo en%ontrar un tAr!ino !edio- a &e%es quiere "artir un %abe))o en dos, + )o que ha%e es quebrantar a)$una "ro!esa0 E, sin e!bar$o, "udiera haber sido toda&#a !.s in%onstante, %on ta) de haber sido !.s es"ont.neo + !.s %on*uso- "ero era de )os que todo )o &en en b)an%o + en ne$ro, de !odo que resa)tan !.s sus %ontradi%%iones, + queda de A), sobre todo, e) re%uerdo de )o que &io en ne$ro0 =esde e) "rin%i"io trat %on e) Par)a!ento %o!o %on un ene!i$o de%)arado, + a%aso %o!o %on un e5tran(ero0 ;) resu)tado de esto es harto %ono%ido, + no tene!os aqu# "or quA i!itar a) seor aque) que quer#a ))e$ar a) *in de) %a"#tu)o "ara a&eri$uar )o que "asaba %on Car)os 90 Hu !inistro, e) $ran Htra**ord, qued &en%ido en e) intento de ha%er de A) un !onar%a *uerte a )a !anera de) re+ de :ran%ia, + 'Ki%he)ieu *ra%asado' "ere%i en e) %ada)so)55&ii0 Co!o e) Par)a!ento se *undaba en e) "oder de) dinero, Car)os a"e) a) "oder de )a es"ada, + a) "rin%i"io no )e iba !a)- "ero "ronto )a *ortuna %a!bi , ante )a riqueza de )a %)ase "ar)a!entaria, )a dis%i")ina de) nue&o e(Ar%ito + e) $enio + )a "a%ien%ia de Cro!Pe))0 E Car)os a%ab )o !is!o que hab#a a%abado su $ran !inistro0 Hist ri%a!ente, )a dis"uta se reso)&i , a tra&As de innu!erab)es ra!i*i%a%iones, que han sido estudiadas %on !.s aten%i n de )a que !ere%en, en )a %uesti n de si "uede o no e) re+ a)zar un i!"uesto sin )a a"roba%i n de) Par)a!ento0 Caso t#"i%o *ue e) de Ha!"den, e) $ran !a$nate de Bu%Iin$ha!, que dis%uti )a )e$a)idad de un i!"uesto de Car)os, %u+o ob(eto era )a %onstru%%i n de un na&#o0 1s# %o!o )os !is!os inno&adores se &en ob)i$ados a bus%ar )os *unda!entos sa$rados de a)$una tradi%i n, )os %aba))eros "uritanos a"e)aron a )a )e$endaria Carta >a$na !edie&a)0 E a%ertaron tanto !.s %on una tradi%i n &erdadera, %uanto que )a %on%esi n de Muan *ue, %o!o +a he!os &isto, anti3 des" ti%a, sin ser "or eso de!o%r.ti%a0 ;stos dos %on%e"tos nos e5")i%an )as
80

dos *ases de) "rob)e!a de )a %a#da de )os ;stuardo, *ases que, "or ser !u+ di&ersas, &a!os a e5a!inar se"arada!ente0 ;n %uanto a )a %uesti n de!o%r.ti%a, ni e) !.s %.ndido "odr. &a%i)ar, en &ista de )a %)aridad de )os he%hos6 es !u+ "osib)e que e) Par)a!ento %o!batiera en no!bre de )a &erdad, "ero es insostenib)e que ha+a %o!batido en no!bre de) "ueb)o0 1) a%abar e) otoo de )a ;dad >edia, e) Par)a!ento era a%ti&a!ente aristo%r.ti%o + a%ti&a!ente anti3"o"u)ar0 2a institu%i n que i!"idi a Car)os 9 e) %o)e%tar *ondos "ara )a !arina es )a !is!a que antes i!"idiera a Ki%ardo 99 e) dar )ibertad a )os sier&os0 ;) $ru"o que re%)a!aba ahora %arb n + !inera)es a Car)os 9 es e) !is!o que !.s tarde re%)a!ar#a )as tierras %o!una)es a )as a)deas0 E eran )os !is!os quienes, a"enas dos $enera%iones antes, hab#an %o)aborado so)#%ita!ente a )a destru%%i n de %osas que, no s )o a*e%taban a )os senti!ientos "o"u)ares, %o!o )os !onasterios, sino que ten#an una uti)idad "o"u)ar in!ediata, %o!o )os $re!ios + "arroquias, $obiernos )o%a)es + !er%ados0 2a obra de )os $randes seores "odr. haber tenido '+ es dudoso' otros as"e%tos !.s "atri ti%os + "ositi&os- "ero, en todo %aso, e) Par)a!ento era e) r$ano de )os $randes seores0 2a Casa de )os Co!unes era, &erdadera!ente, )a Casa de )os 2ores0 Considere!os ahora e) otro as"e%to de )a %a!"aa %ontra )os ;stuardo6 e) senti!iento anti3des" ti%o0 He aqu# una %uesti n !u%ho !.s di*#%i) de a%)arar + !u%ho !.s di*#%i) de (usti*i%ar0 Contra )os ;stuardo se han di%ho )as !a+ores insensate%es, "ero a"enas se habr. dado )a &erdadera e5")i%a%i n de )as razones que asistieron a sus ene!i$os0 E es que estas razones de"enden de )o que !.s $enera)!ente o)&ida!os en nuestras historias6 )as %ondi%iones de) %ontinente euro"eo0 Porque ha+ que tener en %uenta que, si )os ;stuardo *ra%asaron en 9n$)aterra, no *ra%asaron as# )as %ausas "or )as que e))os %o!batieron en e) resto de ;uro"a0 =i%has %ausas se redu%en a )o si$uiente6 "ri!ero, )os e*e%tos de )a %ontrarre*or!a, que hi%ieron a"are%er e) %ato)i%is!o de )os ;stuardo a )os o(os de )os "rotestantes sin%eros, no %o!o )as as%uas /)ti!as de )a ho$uera, sino %o!o e) ardiente *ue$o de )a %on*)a$ra%i n0 Car)os 99, "or e(e!")o, era un ho!bre de te!"era!ento inte)e%tua) enAr$i%o, es%A"ti%o + %a"ri%hosa!ente irritab)e- su %on&i%%i n res"e%to a )a *i)oso*#a de) %ato)i%is!o era tan %o!")eta, que %asi )a "ro*esaba a su "esar0 Por otra "arte, en :ran%ia se estaba *or!ando una aristo%ra%ia tan tre!enda %o!o una Basti))a0 ;ra, desde )ue$o, !.s ) $i%a +, en !u%hos sentidos, !.s i$ua)itaria + equitati&a que )a o)i$arqu#a in$)esa- "ero en %aso de rebe)i n o siquiera de resisten%ia, &ino a ser una &erdadera tiran#a0 1))# no hab#a nada de ese a"arato in$)As de sa)&a$uardias de )os (urados + buenas %ostu!bres que estab)e%e e) anti$uo dere%ho %o!/n- "ero hab#a, en %a!bio, )a lettre de cachet, ina"e)ab)e + !.$i%a0 ;) in$)As que &io)aba una )e+ se en%ontraba !u%ho !e(or que e) *ran%As en i$ua)dad de %ir%unstan%ias- + un sat#ri%o *ran%As "udiera retru%arnos que e) in$)As se en%ontraba "eor que e) *ran%As en %aso de %u!")i!iento de )as )e+es0 ;ra e) seor e) que daba nor!as a )a &ida de )os de!.s ho!bres- "ero e) he%ho de dese!"ear un !a$isterio, !.s bien era un *reno "ara su "oder0 Co!o a!o de "ob)a%iones, era !.s *uerte que )os de!.s- "ero %o!o a$ente de) re+, !.s dAbi)0 1) de*ender, "ues, se!e(ante estado de %osas, )os <hi$s no de*end#an )a de!o%ra%ia, "ero s# )a )ibertad0 E de "aso, a)$/n resto de )as )ibertades !edie&a)es, aunque no )o !e(or6 e) (urado, "ero no )os $re!ios0 1un e) *euda)is!o i!")i%aba %ierto e(er%i%io de )ibertades que &en#an en&ue)tas en e) siste!a aristo%r.ti%o0 Con raz n, )os que a!an ta) situa%i n se a)ar!an ante e) 2e&iat.n de) ;stado, que "ara Hobbes era un !onstruo000 "ero "ara :ran%ia era un ho!bre0 Por des$ra%ia, e) "uritanis!o iba +a "asando en todo aque))o en que rea)!ente era "uro0 ;) ti"o de esta transi%i n est. en%arnado en aque) ho!bre e5traordinario %u+a "o"u)aridad %onsiste, "re%isa!ente, en haber dado e) triun*o a) "uritanis!o0 L)i&er Cro!Pe)) a"are%e en )a historia, !.s que %o!o e) (e*e de) "uritanis!o, %o!o e) do!esti%ador de) "uritanis!o0 Cro!Pe)) era un
81

ho!bre "ose#do, en su (u&entud %on toda se$uridad, + "robab)e!ente durante toda su &ida, de aque))as so!br#as "asiones re)i$iosas $enera)es en su A"o%a0 Pero a !edida que su *i$ura %obra i!"ortan%ia, "are%e desta%arse en e), !.s que e) "uritanis!o de ;s%o%ia, e) "ositi&is!o de 9n$)aterra0 ;) era un seor "uritano, "ero !u%ho !.s seor que "uritano, + %on A) e!"ieza +a ese "ro%eso en que e) $obierno de )os seores habr. de %on&ertirse de) "uritanis!o a) "a$anis!o0 1qu# est. )a %ausa de todo )o que se ha di%ho de e), en e)o$io + en %ensura- as# se e5")i%a %ierta re)ati&a %ordura, %ierta to)eran%ia + aun %ierta !odernidad en a)$unos de sus a%tos- as# aque))a $roser#a, ta!biAn re)ati&a, aque))a %rudeza, aque) %inis!o + ade!.n anti".ti%o en !u%hos otros0 ;ra e) re&erso de) idea)ista- )ue$o era absurdo querer ha%er de e) un idea)"ero, %o!o )a !a+or#a de )os seores, era un in$)As $enuino, a quien no )e *a)taban "atriotis!o ni "reo%u"a%i n "or e) bien "/b)i%o0 Hu !anera de a"oderarse de) $obierno, destru+endo un $obierno tan i!"ersona) %o!o idea), *ue, hasta en su sinraz n, un ras$o "ro*unda!ente in$)As0 2o de !atar a) re+ no se !e *i$ura %osa !u+ su+a, ni %reo que a e) se )e hubiera o%urrido "ri!ero0 Pare%e !.s bien una %on%esi n a )os a)tos e inhu!anos idea)es de )os "uritanos !.s e5tre!istas, %on quienes tu&o que obrar de a%uerdo en un "rin%i"io, aunque a) *ina), tu&o que %ho%ar0 ;n este a%to no %ro!Pe))iano hubo, "ues, !.s ) $i%a que %rue)dad0 Nue A), "or su "arte, trat %on %rue)dad bestia) a )os nati&os ir)andeses, a quienes e) e5%)usi&is!o es"iritua) a )a !oda %onsideraba %o!o bestias )55&iii0 Porque su te!"era!ento "r.%ti%o )e arrastraba !.s *.%i)!ente a ha%er inhu!anidades en )o que e) %onsideraba %o!o /)ti!os )#!ites de )a %i&i)iza%i n, que no a e(e%utar una es"e%ie de sa%ri*i%io hu!ano en e) teatro + %entro de )a %i&i)iza%i n0 Cro!Pe)) no es un re$i%ida re"resentati&o0 ;n %ierto sentido, aque))a de$o))a%i n *ue su"erior a A)0 ?n &erdadero re$i%ida )a habr#a he%ho en un estado de A5tasis o &isi n, + e) no se sinti turbado "or )a !enor &isi n0 Pero e) &erdadero %hoque entre )o re)i$ioso + )o ra%iona) de) !o&i!iento seis%entista a%onte%i si!b )i%a!ente durante aque) *at#di%o d#a de =unbar )55i5, en que )os *renAti%os "redi%adores es%o%eses do!inaron a 2es)ie + )e ob)i$aron a ba(ar a) &a))e "ara ser &#%ti!a de) sentido %o!/n de Cro!Pe))0 Cro!Pe)) se di(o que era =ios quien )e hab#a "uesto en sus !anos, +, en todo %aso, *ue e) =ios de aque))os ho!bres, e) =ios absurdo + so!br#o de )os sueos %a)&inistas, tan o"resor %o!o una "esadi))a + tan "asa(ero %o!o Asta0 1que) d#a no triun* rea)!ente e) "uritano, sino e) Phi$, e) in$)As de )os %o!"ro!isos aristo%r.ti%os0 1un )a Kestaura%i n, que &ino a )a !uerte de Cro!Pe)), *ue un %o!"ro!iso o transa%%i n aristo%r.ti%a + de) ti"o Phi$0 4a) &ez e) "ueb)o se re$o%i( , %o!o si se tratara de )a &ue)ta de un re+ !edie&a)"ero e) Prote%torado + )a Kestaura%i n se "are%#an entre s# !.s de )o que e) "ueb)o se *i$uraba0 1un en )as %osas su"er*i%ia)es, en que )a !onarqu#a restaurada "are%i ser una )ibera%i n de*initi&a, no *ue !.s que una tre$ua0 1s#, "or e(e!")o, e) rA$i!en "uritano se )e&ant , "rin%i"a)!ente, !er%ed a )a a+uda de) !i)itaris!o, %osa des%ono%ida de) todo en )a ;dad >edia0 4ro"as es%o$idas + "ro*esiona)es, se&era!ente dis%i")inadas, "ero bien "a$adas, *ueron e) instru!ento de "oder de )os "uritanos0 Cierto que estas tro"as *ueron desbandadas, a) *in, + que tanto )os 4ories %o!o )os <hi$s, a) sobre&enir )a Kestaura%i n, se o"on#an a que )os e(Ar%itos se reor$anizaran0 Pero e))o era in!inente, "orque estaba en e) es"#ritu de) nue&o + austero !undo %reado "or )a $uerra de 4reinta 1os0 4odo des%ubri!iento es %o!o una en*er!edad in%urab)e, + ahora se hab#a des%ubierto +a que toda !u)titud "uede trans*or!arse en un %ie!"iAs de hierro, %a"az de asustar a !u)titudes !a+ores, aunque !enos or$anizadas0 9$ua)!ente, hubo que e&itar )os saqueos de )a *iesta de @a&idad de !anos de )os "uritanos en )a A"o%a de )a Kestaura%i n- "ero +a =i%Iens tu&o que e&itar)os otra &ez de )os uti)itarios, + toda&#a ser. !enester que a)$uien )os e&ite de !anos de )os &e$etarianos + otros austeros su(etos de este (aez0
82

;) e5trao e(Ar%ito "as + se des&ane%i %asi %o!o una in&asi n de !usu)!anes, "ero su "aso "rodu(o )a a)tera%i n que sie!"re "rodu%en e) &a)or ar!ado + )a &i%toria, aun %uando s )o sea una a)tera%i n ne$ati&a6 "rodu(o una ru"tura %o!")eta en nuestra historia, una ru"tura de !u%hos rdenes, + "arti%u)ar!ente en )a tradi%i n de nuestras sub)e&a%iones "o"u)ares0 Pare%e un s#!bo)o &erba) e) que )os "uritanos ha+an *undado en 1!Ari%a )a nue&a 9n$)aterra, "orque rea)!ente hab#an tratado de *undar)a aqu# !is!o0 Por una "arado(a, ha+ a)$o "rehist ri%o en )a !is!a %rudeza de su no&edad0 1un )as %osas !.s anti$uas + r/sti%as que e))os e&o%aban, se ha%#an %o!o !.s r/sti%as a) reno&arse as#0 1) obser&ar )as "r.%ti%as de )o que se ))a!a su s.bado (ud#o, "udieron haberse &isto en e) %aso de a"edrear a )os &erdaderos (ud#os0 E todos e))os, + %on e))os e) es"#ritu $enera) de su A"o%a, trans*or!aron en una &erdadera e"ide!ia )o que antes era un !ero e"isodio6 )as que!as de bru(as0 2os destru%tores + )a %osa destruida desa"are%ieron (unta!ente, "ero su re%uerdo es toda&#a !.s nob)e que %ierto )e$a)is!o bizantino de a)$unos %#ni%os Phi$s, que a"are%en entre )os %ontinuadores de su obra0 2os "uritanos *ueron, sobre todo, antihist ri%os, %o!o )os *uturistas de 9ta)ia, + hab#a %ierta $randeza in%ons%iente en e) he%ho de que su !is!o sa%ri)e$io *uera "/b)i%o + so)e!ne %o!o un sa%ra!ento- hasta a) ser i%ono%)astas eran ritua)es0 Pro"ia!ente, e) que uno de e))os ha+a %ortado )a un$ida %abeza de) ho!bre sa%ra!enta) de )a ;dad >edia ante )a !u)titud a$o)"ada en <hiteha)), no es !.s que un e(e!")o se%undario de )a e5traa + &io)enta sen%i))ez que )es era %ara%ter#sti%a0 Porque otro de e))os, en )os )e(anos %ondados de) reino, %ort e) es"ino de 8)astonbur+, de) que hab#a brotado toda )a historia de Britania0

83

)IV
#l triun+o de los ',higs(

Podr. o no a%e"tarse que )a Ke*or!a ha+a re*or!ado de &eras- "ero es indudab)e que )a Kestaura%i n no restaur nada0 Car)os 99, !.s que un &erdadero re+, *ue sie!"re un (e*e de )a o"osi%i n %ontra sus "ro"ios !inistros0 Co!o era un "o)#ti%o a&isado, su"o %onser&ar su "uesto o*i%ia)- en %a!bio, su her!ano + su%esor, que era "o)#ti%o de una nu)idad in%on%ebib)e, "erdi e) "uesto0 Pero e) trono, en uno + otro %aso, no era +a !.s que uno de tantos "uestos o*i%ia)es0 ;n %ierto sentido, Car)os 99 estaba bien dotado "ara desen&o)&erse entre )as no&edades de) tie!"o0 >.s que de) si$)o S799, "are%e +a un ho!bre de) S79990 ;ra in$enioso %o!o un "ersona(e de %o!edia, + de %o!edia de Hheridan, no de HhaIes"eare0 E !.s !oderno se )e &e toda&#a %uando se de)eita %on e) e5"eri!enta)is!o "uro de )a Ko+a) Ho%iet+ + e5a!ina %on a"asionada aten%i n aque))os (u$uetes que hab#an de trans*or!arse en terrib)es !.quinas %ient#*i%as0 Con todo, ten#a, a) i$ua) de su her!ano, dos "untos de re)a%i n %on )o que *ue sie!"re en 9n$)aterra )a !a)a %ausa6 )a de "erder0 ;) "ri!ero, %u+a i!"ortan%ia dis!inu+e a) %orrer de) tie!"o, era e) odio a su re)i$i n0 ;) se$undo, %u+a i!"ortan%ia au!enta a !edida que nos a%er%a!os a) "resente si$)o, era su )i$a %on )a !onarqu#a *ran%esa0 Pero antes de "asar a )a A"o%a de )a irre)i$i n, ha+ que e5a!inar )as dis"utas re)i$iosas, "orque )a %uesti n es harto %o!")i%ada + di*#%i) de e5"oner0 2os 4udor %o!enzaron a "erse$uir )a anti$ua %reen%ia antes de abandonar)a, + Asta es una de esas %o!")e(idades "ro"ias de )as A"o%as de transi%i n, que s )o "ueden e5"resarse en %ontradi%%iones &erba)es0 ;) ho!bre t#"i%o de )a A"o%a isabe)ina %re#a en e) *ondo, + )o %re#a *ir!e!ente, que )os sa%erdotes deben "er!ane%er so)teros- "ero a) !is!o tie!"o estaba dis"uesto a ator!entar + destrozar a todo e) que *uera sor"rendido en tratos %on )os /ni%os sa%erdotes que se !anten#an %A)ibes0 ;ste !isterio, que "od#a e5")i%arse de !i) !odos, en&ue)&e "or %o!")eto a )a 9$)esia brit.ni%a + hasta a) !is!o "ueb)o brit.ni%o0 Ea se &ea en este *en !eno una %ontinuidad %at )i%a de) an$)i%anis!o, o +a una )enta e5tir"a%i n de) %ato)i%is!o, es indudab)e que un ".rro%o %o!o Herri%I)555, "or e(e!")o, +a en ")ena A"o%a de )a $uerra %i&i), estaba ))eno de su"ersti%iones, que eran t#"i%a!ente %at )i%as, en ese sentido que V "udiAra!os ))a!ar %ontinenta) euro"eo0 Con todo, !u%hos ".rro%os de este !is!o ti"o ten#an +a una "asi n "ara)e)a + o"uesta, "or de%ir)o as#, "ues &e#an en e) %ato)i%is!o %ontinenta), !.s que una e5tra&iada 9$)esia de Cristo, una "ositi&a + %ons%iente 9$)esia de) 1nti%risto0 Por eso es ho+ tan di*#%i) a"re%iar )a &erdadera "ro"or%i n de) "rotestantis!o- "ero de su e5isten%ia no se "uede dudar, + es"e%ia)!ente en )os %entros i!"ortantes %o!o 2ondres0 ;n tie!"os de Car)os 99, des"uAs de )a "ur$a de) 4error "uritano, ta) do%trina se hab#a he%ho a)$o !.s hu!ana + %onnatura) que e) si!")e e5%)usi&is!o de) %redo %a)&inista o )a astu%ia de )os nob)es de )a A"o%a de )os
84

4udor0 2a rebe)i n de >on!outh)555i de!ostr que +a e) "rotestantis!o ten#a un a"o+o "o"u)ar, aunque toda&#a insu*i%iente0 2a *uerza anti"a"ista era +a !u)titud, aunque nun%a ))e$ a ser "ueb)o0 1%aso era una %re%iente !u%hedu!bre urbana su(eta, "or su"uesto, a esa e"ide!ia de en$aos "ar%ia)es %on que, ho+ "or ho+, (ue$a %on )as !u%hedu!bres urbanas e) "eriodis!o sensa%iona)ista0 E una de esas noti%ias a)ar!istas T"ara no usar e) no!bre !u%ho !enos tA%ni%o de !entirasR, *ue )a %ons"ira%i n "a"ista)555ii, tor!enta que Car)os 99 su"o resistir "rudente!ente0 Ltra, *ue )a *.bu)a de) nio es%ondido en e) %a)entador, de )a sustitu%i n de) heredero )e$#ti!o, tor!enta que a%ab "or arrastrar %onsi$o a) re+ Ma%obo 99)555iii0 Hin e!bar$o, e) $o)"e *ina) hubiera resu)tado i!"osib)e, a no haber sido "or unos de esos )o%a)is!os absurdos, "ero %asi a!ab)es, a que e) te!"era!ento in$)As es tan in%)inado0 ;) debate sobre )a 9$)esia an$)i%ana, enton%es %o!o ahora, di*iere de )os de!.s debates en un "unto esen%ia)6 no es un debate sobre )o que debe ser una institu%i n, o )o que en e))a debiera !odi*i%arse, sino sobre )o que es a%tua)!ente0 ;nton%es, %o!o ahora, uno de )os "artidos s )o se interesaba en )a 9$)esia an$)i%ana, "or %onsiderar)a %at )i%a- e) otro, s )o "or %onsiderar)a "rotestante0 1de!.s, a )os in$)eses )es a%onte%#a a)$o que no hubiera "odido su%eder entre es%o%eses o ir)andeses6 !u%h#si!os ho!bres de) "ueb)o eran adi%tos a )a 9$)esia an$)i%ana, sin haberse "re$untado si era %at )i%a o "rotestante0 He$ura!ente que su "oder era distinto de) que hab#a tenido )a 9$)esia !edie&a), "ero !u+ distinto ta!biAn de) estAri) "resti$io de )a nob)eza que se adhiri a )a 9$)esia an$)i%ana un si$)o !.s tarde0 >a%au)a+, %on !u+ di&erso "ro" sito, dedi%a a)$unas ".$inas a "robar que )os sa%erdotes an$)i%anos de) si$)o S799 eran %o!o unos ser&idores de %ate$or#a, + nada !.s0 1%aso est. en )o (usto, "ero no ))e$a a "er%atarse de que ta) estado de %osas no era !.s que )a "ro)on$a%i n de%adente de) sa%erdo%io de!o%r.ti%o de )os tie!"os !edios0 ;nton%es un sa%erdote no re%ib#a trata!iento de %aba))ero, "ero un %a!"esino re%ib#a e) !is!o trata!iento de) sa%erdote0 E en )a 9n$)aterra de enton%es, %o!o en )a ;uro"a de nuestros d#as, a !u%hos )es "are%#a que e) sa%erdo%io era un estado !.s di$no que )a nob)eza0 ;n su!a, que enton%es )a 9$)esia na%iona) era, a) !enos, &erdadera!ente na%iona), + esto de un !odo &#&ido "ara )a sensibi)idad, aunque &a$o "ara )a !ente0 1s#, "ues, %uando Ma%obo 99 a!enaza a esta %o!uni n, sus%ita en su %ontra un !o&i!iento !u%ho !.s "o"u)ar que )a si!")e "edanter#a de )os seores <hi$s0 E a.dase a esto 'aunque $enera)!ente sue)e o)&idarse' e) que )a ))a!ada in*)uen%ia "a"ista se %onsideraba enton%es %o!o %osa re&o)u%ionaria0 ;) (esuita era, a )os o(os de) in$)As, !.s que un %ons"irador, un anarquista0 2as es"e%u)a%iones abstra%tas son a)$o que aterroriza a) in$)As, + es"e%u)a%iones abstra%tas %o!o )as de) (esuita Hu.rez son %osas de e5tre!a de!o%ra%ia, + aqu# ni siquiera soadas0 2os intentos de to)eran%ia de) /)ti!o &.sta$o de )os ;stuardo "are%#an, "ues, a !u%hos- a)$o tan &a%#o %o!o e) ate#s!o0 2os %u.queros eran )os /ni%os in$)eses seis%entistas %a"a%es de %ierta abstra%%i n tras%endenta), + e) t#!ido transa%%ionis!o in$)As se estre!e%i %uando una + otra *uerzas se "usieron de a%uerdo0 Porque )o que "uso de a%uerdo a ta)es e5tre!os *i)os *i%os, "or e) so)o he%ho de ser *i)os *i%os, no *ue una si!")e intri$a de )a %asa ;stuardo6 no *ue una si!")e intri$a de )os ;stuardo )o que %ondu(o a) *ati$ado + %a"ri%hoso Car)os 99 a "a%tar a)ianza %on e) suti) + desinteresado <i))ia! Penn )555i&0 ;n e*e%to, $ran "arte de )a o"ini n in$)esa &io %on &erdadera a)ar!a )os ")anes de to)eran%ia de) ;stuardo, sin%eros o *a)sos, "ero que )e "are%#an te ri%os +, "or )o !is!o, *ant.sti%os0 1que))o era !u+ a&anzado "ara )a A"o%a, o, "ara usar un )en$ua(e !.s inte)i$ente, era de!asiado tenue + etAreo "ara ta) at! s*era0 E a este a"e$o a )o %on%reto que !ani*estaban )os in$)eses
85

!oderados debe aadirse, aunque no sabe!os en quA dosis, un odio + %asi una !an#a "erse%utoria ha%ia todo )o "a"ista, que, "or )o !enos, era sin%era0 ;) ;stado, %o!o he!os &isto, hab#a ser&ido durante !u%ho tie!"o de instru!ento de tortura %ontra )os sa%erdotes + sus "artidarios0 He hab)o enton%es de re&o%ar e) edi%to de @antes, que i$ua)aba a )os hu$onotes + a )os %at )i%os ro!anos, "ero )os "erse%u%ionistas in$)eses nun%a tu&ieron que re&o%ar tan to)erante edi%to0 Porque enton%es )os "artidarios de )as "erse%u%iones, tanto aqu# %o!o en :ran%ia, eran !a+or#a0 Pero hab#a una "ro&in%ia en que este "artido %o!eti )a )o%ura de "erse$uir, + de !odo toda&#a !.s atroz, a )a !a+or#a6 aqu# ))e$o a) %o)!o + des")e$ todo su %ar.%ter terror#*i%o ese )ento %ri!en que se ))a!a $obierno de 9r)anda0 @o nos ser#a "osib)e des!enuzar aqu# )a tra!a de i!"osib)es )e+es, ba(o )as %ua)es se a"rision a aque))a %o!ar%a hasta *ines de) si$)o S7999- baste de%ir que )a a%titud de )os ir)andeses est. tr.$i%a!ente re"resentada, e #nti!a!ente )i$ada %on )a e5"u)si n de )os ;stuardo, en un he%ho "ara sie!"re i!borrab)e0 Ma%obo 99, hu+endo de )a o"ini n de 2ondres, ta) &ez de 9n$)aterra, *ue a re*u$iarse a 9r)anda, e 9r)anda se a)zo en ar!as "ara de*ender)e0 ;) "r#n%i"e de Lran$e, que )a aristo%ra%ia hab#a ))a!ado a) trono, dese!bar%o en aque))a is)a %on un e(er%ito an$)oho)andAs, $ano )a bata))a de) Bo+ne)555&, "ero &io sus e(Ar%itos detenidos antes de ))e$ar a 2i!eri%I "or e) $enio !i)itar de Patri%I Hars*ie)d )555&i0 ;) $o)"e *ue tan rudo, que )a "az so)o era "osib)e !ediante )a "ro!esa de )a )ibertad re)i$iosa de 9r)anda, %on%edida a %a!bio de )a rendi%i n de 2i!eri%I)555&ii0 ;) nue&o $obierno in$)As o%u"o )a %iudad, + )o "ri!ero que hizo *ue quebrantar su "ro!esa0 @o ha%e *a)ta %o!entario nin$uno0 ;ra ne%esario, era *ata), que )os ir)andeses no o)&idaran nun%a este a%to- "ero toda&#a es !.s tr.$i%o que )os in$)eses )o ha+an o)&idado0 Porque e) que o)&ida su "e%ado, )o si$ue %o!etiendo una + otra &ez0 @ue&a!ente se !ani*est )a tor"eza "o)#ti%a de) ;stuardo en !ateria se%u)ar, +, sobre todo, interna%iona)0 2os arist %ratas, en quienes re%a+ e) Poder des"uAs de )a re&o)u%i n, +a no ten#an )a !enor *e sobrenatura) en e) "rotestantis!o, %o!o %osa o"uesta a) %ato)i%is!o, "ero ten#an una $ran *e natura) en 9n$)aterra, %o!o %osa o"uesta a :ran%ia, + ta!biAn, de %ierto !odo, en )a o"osi%i n de )as institu%iones in$)esas %ontra )as *ran%esas0 E as# %o!o estos ho!bres, )os !enos !edie&a)es que se ha+a &isto, "od#an (a%tarse de "oseer a)$unas )ibertades !edie&a)es, %o!o )a Carta >a$na, e) Par)a!ento + e) Murado, ta!biAn "od#an *undar en una )e$#ti!a )e+enda de )a ;dad >edia e) "ro" sito de !o&er $uerra a :ran%ia0 ?n o)i$ar%a t#"i%o de) sete%ientos, %o!o Hora%e <a)"o)e, "od#a que(arse de que en una &isita a una anti$ua i$)esia, e) $u#a )e i!"ortunara d.ndo)e o%iosas in*or!a%iones sobre un ta) Han Nuien Habe Cu.ntos %uando A) estaba e!"eado en e5a!inar )os restos de Muan de 8ante0 E as# )o de%)ara, %on toda )a sen%i))ez de) es%e"ti%is!o, + sin "er%atarse de )o !u%ho que se a)e(a de Muan de 8ante a) hab)ar as#0 Pero aunque ta) %on%e"to de )a historia !edie&a) no *uera !.s que un bai)e de !.s%aras, toda&#a, en %ierto sentido si!b )i%o, e) in$)As "od#a "onerse )a ar!adura de) Pr#n%i"e @e$ro o )a %orona de ;nrique de >on!outh "ara sa)ir a $uerrear %on e) *ran%As0 Para esto bastaba, en &erdad, %on que )os arist %ratas *uesen "o"u)ares, %o!o )o son sie!"re )os "atriotas0 Cierto es que )os /)ti!os ;stuardo estaban !u+ )e(os de ser anti"atriotas, + Ma%obo 99, en "arti%u)ar, "udiera de%irse que es e) *undador de )a !arina brit.ni%a0 Pero en !ateria interna%iona), )as si!"at#as de )os ;stuardo estaban %on :ran%ia- en :ran%ia se re*u$iaron a!bos, e) !a+or antes, + e) !enor des"uAs de su $obierno- + :ran%ia %o)abor en )os /)ti!os es*uerzos (a%obitas "ara restaurar e) )ina(e0 Para )a nue&a 9n$)aterra, + es"e%ia)!ente "ara )a nue&a nob)eza brit.ni%a, :ran%ia era e) ene!i$o0
86

2a trans*or!a%i n que )as re)a%iones e5teriores de 9n$)aterra e5"eri!entan a *ines de) si$)o S799 queda redu%ida a dos eta"as !u+ %)ara!ente de*inidas0 2a "ri!era es )a ))e$ada de un !onar%a ho)andAs, + )a se$unda, )a de un !onar%a a)e!.n0 ;n )a "ri!era a"are%en todas aque))as %ir%unstan%ias que "ueden ha%er de un re+ e5tran(ero un re+ natura)0 ;n )a se$unda, hasta )as %ir%unstan%ias que "udieran ha%er)o natura), s )o %ontribu+en a ha%er)o ne%esario0 8ui))er!o de Lran$e *ue %o!o un %a n !etido en )a bre%ha de un !uro%a n e5tran(ero, %ierta!ente, + que sir&i "ara una %ontienda !.s e5tran(era que in$)esa, "ero %ontienda en que 9n$)aterra +, sobre todo, su aristo%ra%ia se (u$aban !u%ho0 Pero +a Mor$e de Hanno&er era si!")e!ente un ob(eto e5trao !etido en un a$u(ero de) !uro "or )os arist %ratas in$)eses, quienes ad&irtieron "r.%ti%a!ente que no trataban !.s que de re))enar e) hue%o %on basura0 8ui))er!o, aunque %#ni%o, "udo %rearse )a )e+enda de) !.s se&ero + adusto "uritanis!o0 Por sus %on&i%%iones "ri&adas, era un %a)&inista0 Pero de Mor$e nadie sabe )o que *uera, e5%e"to que no era %at )i%o6 8ui))er!o hab#a sido en su tierra un !a$istrado, en "arte re"ub)i%ano, de )o que un tie!"o *ue un e5"eri!ento "ura!ente re"ub)i%ano- + esto, a )a )uz de )os idea)es de) si$)o S799, !.s %)aros + !.s *r#os0 Mor$e hab#a sido en )a su+a a)$o %o!o )o que era en su tierra e) re+ de )as is)as de )os Can#ba)es6 un $obernante sa)&a(e + "ersona), ni siquiera )o bastante ) $i%o "ara !ere%er e) no!bre de dAs"ota0 8ui))er!o era un ho!bre de inte)i$en%ia a$uda, aunque )i!itada- Mor$e no era inte)i$ente0 E en %uanto a )os in!ediatos e*e%tos de su ad&eni!iento, 8ui))er!o se %as %on una ;stuardo, + subi a) trono %o!o de )a !ano de )os ;stuardo- era una *i$ura *a!i)iar, un !ie!bro de )a *a!i)ia reinante0 Pero %on Mor$e entr en 9n$)aterra a)$o nun%a &isto o !u+ raras &e%es- a)$o que a"enas !en%ionan )os es%ritos de )a ;dad >edia o e) Kena%i!iento, + eso %o!o se !en%iona a) hotentote6 e) b.rbaro de a))ende e) Kin0 ;) reinado de )a reina 1na, que ))ena e) "er#odo inter!edio entre estos dos !onar%as e5tran(eros, es, "ues, )a &erdadera A"o%a de transi%i n6 es e) "uente entre )os tie!"os en que )os arist %ratas eran tan dAbi)es que ne%esitaban so)i%itar e) au5i)io de un ho!bre *uerte, + )os tie!"os en que eran +a tan *uertes que de)iberada!ente a%ud#an a un ho!bre dAbi) "ara $obernarse "or s# !is!os0 Hi!bo)izar es sie!"re si!")i*i%ar, + si!")i*i%ar de!asiado0 4eniAndo)o "resente, no ha+ ries$o en si!bo)izar aque) estado de %osas %o!o una )u%ha entre dos $randes "ersona(es, a!bos %aba))eros + ho!bres de $enio, a!bos &a)erosos + %ons%ientes de sus "ro" sitos, "ero dia!etra)!ente o"uestos en todo )o de!.s- uno de e))os era Henr+ Ht0 Mohn, 2ord Bo)in$broIe- e) otro, Mohn Chur%hi)), e) *a!oso %uanto in*a!e duque de >ar)borou$h0 2a historia de Chur%hi)) es, ante todo, )a historia de )a re&o)u%i n + su A5ito- )a historia de Bo)in$broIe es )a historia de )a %ontrarre&o)u%i n + su *ra%aso0 ;s Chur%hi)) un ti"o e5traordinario, "or %uanto o*re%e una !ez%)a de deshonra + de $)oria0 Cuando )a nue&a aristo%ra%ia se nor!a)iz , a)$unas $enera%iones !.s ade)ante, "rodu(o ti"os de aristo%ra%ia, + ta!biAn de &erdadera %aba))er#a0 2a re&o)u%i n nos redu(o a) estado de "a#s $obernado "or $ent)e!en- )as uni&ersidades + es%ue)as "o"u)ares de )a ;dad >edia, a) i$ua) de sus abad#as + $re!ios, hab#an sido a%a"aradas + %on&ertidas en )o que son ahora6 *.bri%as de %aba))eros, %uando no de snobs0 =i*#%i) es entender ahora que )as que ho+ ))a!a!os es%ue)as "/b)i%as, *ueron &erdadera!ente "/b)i%as en otro tie!"o0 Pero )a re&o)u%i n )as hizo %asi tan "ri&adas %o!o )o son ahora0 ;n e) si$)o S7999, a) !enos, hab#a $randes %aba))eros, en e) $eneroso + %asi e5%)usi&a!ente $eneroso sentido que se da ho+ a )a "a)abra0 ;ran ti"os no s )o honrados, sino de una honradez ro!.nti%a + te!eraria6 se ))a!aban @e)son + :o50 Ea he!os &isto que )os /)ti!os re*or!adores destru+eron "or *anatis!o )as i$)esias, que )os "ri!eros hab#an %o!enzado a destruir "or si!")e a&ari%ia0 1si!is!o, )os <hi$s de) si$)o S7999, a !enudo en%o!iaban,
87

"or !era !a$nani!idad, )o que )os <hi$s de) si$)o S799 hab#an he%ho "or !era !ezquindad0 Para a"re%iar hasta quA "unto era !ezquina esta !ezquindad, basta re%ordar que )os $randes hAroes !i)itares ni siquiera "ose#an )as &irtudes !i)itares a%ostu!bradas de )ea)tad a su "abe)) n u obedien%ia a sus su"eriores, sino que se abr#an %a!ino en )as %a!"aas que )es hi%ieron in!orta)es, %on e) .ni!o si$i)oso de un )adr n de %a!inos0 Cuando 8ui))er!o dese!bar% en 4orba+, "or in&ita%i n de a)$unos nob)es Phi$s, Chur%hi)), %o!o "ara dar un toque !.s a su i!ita%i n de 9s%ariote, se a%er% a Ma%obo %on a)a!bi%adas "rotestas de a!or + )ea)tad, (unt un e(Ar%ito %o!o "ara de*ender )a %o!ar%a de )a in&asi n, + des"uAs se )o entre$ tranqui)a!ente a) !is!o in&asor0 Po%os "ueden as"irar a rea)izar tan a%abada obra de arte- "ero %ada uno en su $rado, todos )os "o)#ti%os de )a re&o)u%i n estaban %ortados "or )a !is!a ti(era0 Cuando rodeaban e) trono de Ma%obo, a"enas habr#a uno que no estu&iera en %orres"onden%ia se%reta %on 8ui))er!o0 Cuando !.s tarde rodeaban e) trono de 8ui))er!o, a"enas habr#a uno que no %ontinuara en %orres"onden%ia se%reta %on Ma%obo0 :ueron Astos )os que derrotaron a )os (a%obitas ir)andeses, "or )a trai%i n de 2i!eri%I- Astos, )os que derrotaron a )os (a%obitas es%o%eses "or )a trai%i n de 8)en%oe)555&iii0 1s#, )a e5traa + es")Andida historia de 9n$)aterra durante e) si$)o S7999 *unda su $randeza en su "equeez, + es una "ir.!ide que se !antiene sobre )a "unta0 L "ode!os de%ir, "ara &ariar )a !et.*ora, que )a nue&a o)i$arqu#a !er%anti) se "are%#a, aun en )as e5terioridades, a su $ran her!ana, )a o)i$arqu#a !er%anti) de 7ene%ia0 4oda su so)idez estaba en su su"erestru%tura, + )a *)u%tua%i n, en )os *unda!entos0 ;) $ran te!")o de Chatha! + <arren Hastin$s )555i5 estaba a)zado sobre %i!ientos tan inestab)es %o!o e) a$ua + tan *u$iti&os %o!o )a es"u!a0 Ke)a%ionar e) e)e!ento inestab)e %on esa inquietud + esa in%onstan%ia de )os seores de) !ar, es, sin duda, %a"ri%hoso0 Pero es inne$ab)e que en e) ori$en, si no en )as /)ti!as $enera%iones, nuestra aristo%ra%ia !er%anti) o*re%e un es"e%t.%u)o, de!asiado !er%anti) "or %ierto, de a)$o que ta!biAn se ha notado +a %o!o ar$u!ento %ontra otro e(e!")o !.s anti$uo de )a !is!a "o)#ti%a, + que se ha ))a!ado Puni%a Pides0 ;) $ran !on.rqui%o Htra**ord 5%, a) %a!inar desi)usionado ha%ia )a !uerte, e5%)a! 6 @un%a "on$.is &uestra *e en )os "r#n%i"es0 ;) $ran !on.rqui%o Bo)in$broIe "udo !u+ bien haber %o!")etado6 E !enos en )os "r#n%i"es !er%aderes0 Bo)in$broIe re"resenta una o"ini n que "es !u%ho en )a historia in$)esa, "ero que e) %urso "osterior de )os su%esos ha%e +a %asi i!"er%e"tib)e0 Ha+ que es*orzarse "or &er)a %)ara!ente, "ara entender e) "asado + aun e) "or&enir de nuestra na%i n0 2os !e(ores )ibros de) si$)o S7999 est.n ))enos de e))a- "ero )a %u)tura !oderna "are%e, %on todo, no ad&ertir)a0 ;) do%tor Mohnson abunda en e))a6 as# %uando denun%ia e) $obierno de )a !inor#a en 9r)anda, %o!o %uando di%e que e) diab)o *ue e) "ri!er Phi$0 Bo)ds!ith abunda en e))a, + en e))a se ins"ira su be))o "oe!a sobre 2a a)dea abandonada, + )a e5"one te ri%a!ente %on $ran )u%idez en ;) 7i%ario de <aIe*ie)d0 HPi*t abunda en e))a, + se en%uentra, !er%ed a e))a, en %ierta *raternidad inte)e%tua) %on Bo)in$broIe0 ;n tie!"os de )a reina 1na, ta) o"ini n era, "robab)e!ente, )a o"ini n de )a !a+or#a de) "ueb)o in$)As000 Pero no s )o en 9r)anda hab#a %o!enzado a $obernar )a !inor#a0 ;sta o"ini n, tan bri))ante!ente e5"uesta "or Bo)in$broIe, ten#a !u%hos as"e%tos- + era, sin duda, e) !.s "r.%ti%o e) que "redi%aba que una de )as &irtudes de) dAs"ota es )a distan%ia0 2o que en&enena )a &ida hu!ana es e) tiranue)o de )as a)deas0 ;sta tesis si$ni*i%a que un buen re+ no s )o es una %osa buena, sino )a !e(or de )as %osas0 >as ta!biAn i!")i%a )a "arado(a de que un re+, aunque !a)o, es un buen re+, "uesto que su o"resi n se e(er%e sobre )a nob)eza + a)i&ia a) "ueb)o0 Hi es un tirano, tortura, sobre todo, a )os que torturan a) "ueb)o- + aunque a )a sa)ud de) a)!a de @er n "uede haber)e a"ro&e%hado !u+ "o%o e) asesinato de su !adre, no *ue una "Ardida a"re%iab)e "ara e) 9!"erio0
88

=e suerte que Bo)in$broIe ha%e de) (a%obis!o un siste!a ra%iona)0 ;n otros res"e%tos, era un %)aro + re"resentati&o es"#ritu de) si$)o S7999, un )ibre"ensador + de#sta, + un %).si%o de )a "rosa in$)esa0 Pero ta!biAn era ho!bre de $enio a&enturero + es")Andido &a)or "o)#ti%o, + ro!"i una /)ti!a )anza "or )os ;stuardo0 :ue derrotado "or )os "oderosos nob)es de) "artido de )os <hi$s, que *or!aban e) Co!itA de) nue&o rA$i!en de )a %)ase !edia- + %onsiderando quiAnes *ueron sus &en%edores, in/ti) de%ir que )e &en%ieron &a)iAndose de !a)as artes0 E subi a) trono e) "rin%i"i))o a)e!.n, o !.s bien )e ")antaron a))# %o!o a un !ue%o irres"onsab)e, !ientras e) $ran !on.rqui%o in$)As %a!inaba a) destierro0 Kea"are%e &einte aos des"uAs, + rati*i%a su *e, &ita) + ) $i%a, en )a !onarqu#a "o"u)ar0 E es ras$o e)o%uente de su distin%i n + nitidez inte)e%tua) e) e!"earse en !antener, en no!bre de aque) idea) abstra%to, a) heredero de un re+ que hab#a querido e)i!inar0 ;ra !on.rqui%o, no (a%obita- no quer#a )a su"er&i&en%ia de una *a!i)ia reinante, sino de) o*i%io de reinar, que tanto hab#a e5a)tado desde su destierro en su $ran obra ;) re+ "atriota0 Con&en%ido de que e) des%endiente de Mor$e era )o bastante "atriota, )e hubiera querido !.s re+0 4oda&#a, en sus /)ti!os aos, se arries$a en nue&os intentos, + esto %on !ateria tan "obre %o!o Mor$e 999 + 2ord Bute 5%i- + %uando Astos se )e ro!"en entre )as !anos, !uere %on toda )a di$nidad de) sed victa $atoni0 2a $ran aristo%ra%ia %o!er%ia) a)%anza enton%es toda su !a$nitud0 ;) bien + e) !a) de este desarro))o s )o "ueden a"re%iarse e5a!inando, de) "ri!ero a) /)ti!o, )o que *ueron )os *a))idos $o)"es de ;stado de Bo)in$broIe0 ;n e) "ri!ero, hizo )as "a%es %on :ran%ia + ro!"i %on 1ustria0 ;n e) se$undo, su "o)#ti%a "rodu(o otra &ez )a "az %on :ran%ia + )a ru"tura %on Prusia0 Porque, en e) inter&a)o, )a si!iente de )os %aba))eros "resta!istas de Brandenbur$o hab#a "ros"erado !u%h#si!o, a)%anzando esas "rodi$iosas "ro"or%iones que )a hab#an de %on&ertir en tan enor!e "rob)e!a "ara ;uro"a0 1 *ines de esta A"o%a, Chatha!, que en%arna + %rea si!b )i%a!ente )o que ))a!a!os e) 9!"erio Brit.ni%o, estaba en )a %i!a de su $)oria + )a de su "atria0 Ke"resentaba, en todo, )a nue&a 9n$)aterra, )a re&o)u%i n "arti%u)ar!ente, en %uanto ha+ en e))a de %ontradi%%i n a"arente a )os o(os de !u%hos, + de &erdadera e #nti!a %on$ruen%ia0 1s#, era un Phi$ + hasta )o que ho+ ))a!a!os un )ibera), %o!o des"uAs )o *ue su hi(o- "ero ta!biAn era un i!"eria)ista + )o que ho+ ))a!ar#a!os un (in$o o "atriotero0 Porque e) "artido <hi$ era e) "artido (in$o de enton%es0 ;ra un arist %rata, en e) sentido en que eran arist %ratas todos nuestros ho!bres "/b)i%os de enton%es- "ero era, %on !u%ho, un ho!bre !er%anti)izado, un &erdadero %arta$inAs0 Pose#a, "ues, %ondi%iones que ta) &ez ate!"eraban, "ero no estorbaban de) todo, e) ")an aristo%r.ti%o6 quiero de%ir, %ontaba %on )a %)ase !ed#a0 :ue Ma!es <o)*e, un (o&en $uerrero de )a %)ase !edia, e) que !uri en Nuebe% !andando )a $)oriosa e5"u)si n de )os *ran%eses- *ue Kobert C)i&e, un (o&en e!")eado de )a Co!"a#a de )as 9ndias Lrienta)es, e) que abri a 9n$)aterra )as doradas "uertas de )a 9ndia0 Porque una de )as !a+ores *uerzas de esta aristo%ra%ia de) sete%ientos estaba en "oder !ane(ar, sin *i%%iones, a )os bur$ueses ri%os- "or ah# no hab#a de hundirse e) siste!a so%ia)0 Chatha! era, ade!.s, un e)o%uente orador "ar)a!entario, + aunque e) Par)a!ento era tan estre%ho %o!o un senado, e) era ta!biAn un $ran senador0 ;sta "a)abra nos ha%e re%ordar aque))as nob)es *rases ro!anas que nuestros "ar)a!entarios so)#an e!")ear + que son %ierta!ente %).si%as, "ero no *r#as en !anera a)$una0 ;n %ierto !odo, nada ha+ !.s )e(ano de este hu!anis!o e)e$ante, aunque !u+ *)orido, de esta $enia)idad "rin%i"es%a + "atri%ia, de este a!biente de )ibertad + !ariner#a a&enturera, que aque) "equeo ;stado interior de Potsda!, %on sus !iserab)es sar$entos instru%tores, h.bi)es "ara *or(ar, de si!")es sa)&a(es, si!")es so)dados0 E, sin e!bar$o, su %a"it.n era a)$o %o!o una so!bra de Chatha!, "ro+e%tada sobre e) !undo, %o!o una so!bra e5a$erada + %ari%atures%a0 2os
89

)ores in$)eses, %u+o "a$anis!o se ennob)e%#a %on e) %a)or de) "atriotis!o, &ieron en aque))a %ari%atura a)$o %o!o una deri&a%i n $rotes%a de sus "ro"ias teor#as0 2o que era Chatha! era "a$anis!o, en :ederi%o e) 8rande no era !.s que ate#s!o0 2o que en aquA) era "atriotis!o, en este s )o "udiera ))a!arse "rusianis!o0 2a teor#a de )as re"/b)i%as %an#ba)es, a"tas "or natura)eza "ara de&orar a otras re"/b)i%as, hab#a %undido +a en e) !undo %ristiano0 2a auto%ra%ia de Potsda! + nuestra aristo%ra%ia, aunque de )e(os, %a!inaban "ara)e)a!ente, + "or un instante "are%i que hab#an unido sus destinos en un !atri!onio "o)#ti%o0 Pero no sin que e) $ran Bo)in$broIe, %on un estre!e%i!iento !orta), hubiera tratado toda&#a de i!"edir )as a!onesta%iones0

90

)V
La guerra con las grandes rep- licas

@un%a entendere!os e) si$)o S7999 !ientras "ersista!os en %reer que )a ret ri%a es arti*i%ia) "or ser art#sti%a0 Para nin$una de )as otras artes he!os in%urrido en )o%ura se!e(ante0 Hab)a!os de que un ho!bre to%a %on !u%ho senti!iento %uando ha%e que )as te%)as de !ar*i) de) "iano resuenen %on orden %on%ertado- o de%i!os que derra!a e) a)!a %uando ha%e &ibrar )as %uerdas de un instru!ento %on*or!e a una edu%a%i n tan tre!enda %o!o )a de) a%r bata0 Pero no "ode!os quitarnos de en%i!a e) "re(ui%io de que )a *or!a &erba) + e) e*e%to &erba) son *a)sos e hi" %ritas, %uando "retenden ser una %adena entre %osas tan &i&as + din.!i%as %o!o un ho!bre + una !u)titud0 =uda!os de) senti!iento de ta) orador a )a anti$ua s )o "orque sus "er#odos son !u+ rotundos + %o!"uestos "ara !e(or trans!itir su senti!iento0 1hora bien6 antes de ha%er %r#ti%a a)$una de) si$)o S7999, ha+ que %on&enir "re&ia!ente en su "er*e%ta sin%eridad art#sti%a0 Hu oratoria era "oes#a sin rit!os, + ten#a todo e) %ontenido hu!ano de )a "oes#a0 @i siquiera "uede de%irse que *uera una "oes#a sin !Atri%a, "orque aque) si$)o est. ))eno de $randes *rases '"ro*eridas a !enudo en instantes so)e!nes' que tienen esa "a)"ita%i n + rit!o de) %anto, %o!o si a) hab)ar se re%ordara un tono !usi%a)0 2a *rase de @e)son6 C3n honor 3 gained them, in honor 3 Mill die Mith themD TCon honor )as $anA, %on honor )as ))e&arA hasta )a !uerteR, tiene !.s rit!o que !u%hos de )os ))a!ados &ersos )ibres0 2a de Patri%I Henr+6 =ad!e )ibertad o dad!e )a !uerte, "uede ser un &erso de <a)t <hit!an0 ;ntre sus !u%has "er&ersidades e)e$antes, )os in$)eses tienen )a de "retender ser !a)os oradores- "ero )a A"o%a !.s %ara%ter#sti%a de nuestro si$)o S7999 des)u!bra "or su abundan%ia de oradores bri))antes0 ;n :ran%ia "uede haber !e(ores es%ritores, "ero no quien hab)e %o!o en 9n$)aterra0 ;) Par)a!ento %o!eti !u%has *a)tas, "ero *ue sie!"re )o bastante sin%ero "ara ser ret ri%o0 ;) Par)a!ento estaba %orro!"ido, )o !is!o que ahora, aunque )os e(e!")os de %orru"%i n ser&#an a !enudo de &erdaderos e(e!")os en e) sentido de a&isos !ora)es, !ientras que ho+ s )o son e(e!")os en e) sentido de !ode)os "or i!itar0 ;nton%es, %o!o ahora, e) Par)a!ento no ha%#a %aso de )os distritos e)e%tora)es, "ero ta) &ez )os e)e%tores no eran tan indi*erentes %o!o ho+ "ara %on e) Par)a!ento0 2o !is!o que ahora, e) Par)a!ento era un %entro de snobs, "ero ta) &ez res"etaba !.s )as %ate$or#as so%ia)es + te!#a !enos a )a riqueza0 E en todo %aso, e) Par)a!ento era un Par)a!ento- %u!")#a su deber !.s e)e!enta), hab)ando + e!"e.ndose en hab)ar bien0 @o se )i!itaba, %o!o ahora, a ha%er )as %osas dire%ta!ente "or )a !era in%a"a%idad de hab)ar de e))as, sino que era, "ara $)oria de nuestra "atria, a)$o %o!o una tienda de "a)abras, + nun%a una si!")e tienda "ara &ender + %o!"rar "uestos + "ro&e%hos0 E e) %uidado que )os ho!bres de aque) si$)o "on#an en )a oratoria era, %o!o en e) %aso de %ua)quier otro artista, una "rueba en "ro 'no en %ontra' de su sin%eridad0 ?n e)o$io entusiasta en )abios de BruIe es %osa tan e)aborada + ri%a %o!o un soneto a!oroso- "ero "orque BruIe es un entusiasta sin%ero, %o!o es sin%ero e) ena!orado0 ?na *rase %ondenatoria de Munius es %osa tan
91

%o!"uesta %o!o un t si$o de) Kena%i!iento- "ero "orque Munius, en e) %aso, estaba rea)!ente indi$nado, %o!o un en&enenador0 E e) que se ha+a dado %uenta de esta &erdad "si%o) $i%a no "odr. dudar un instante de) sin%ero entusias!o "or )a )ibertad entre )os arist %ratas de) si$)o S7999, %u+as &o%es resonaban %o!o e) taido de un %)ar#n sobre e) !undo0 Co!o quiera que se inter"reten sus absten%iones in!ediatas, aque))os ho!bres obraban sin%era!ente a) hab)ar de )a sa%ra !e!oria de Ha!"den o de )a !a(estad de )a Carta >a$na0 ;ntre aque))os "atriotas, a quienes <a)"o)e ))a!aba )os !u%ha%hos, hab#a !u%hos que eran rea)!ente "atriotas, o !e(or di%ho, rea)!ente !u%ha%hos0 L, si se "re*iere, entre )os arist %ratas <hi$s hab#a !u%hos &erdaderos Phi$s, en todos )os sentidos idea)es, que ha%#an de aque) "artido una de*ensa )e$a) %ontra )os tiranos + %ortesanos0 Pero si a)$uien quiere in*erir de) he%ho de que )os arist %ratas <hi$s *ueran Phi$s a)$una duda res"e%to a) he%ho de que *ueran &erdaderos arist %ratas, se )e "uede %ontestar %on una "rueba0 Ha+ !u%has "ruebas en %ontra- "or e(e!")o6 )as )e+es de) (ue$o + )as )e+es de )os &a))ados que se a"robaron en aque))os tie!"os o e) estri%to % di$o de) due)o + )a de*ini%i n de) honor en que aque))os ho!bres insist#an tanto0 E si toda&#a ha+ quien se "re$unte si esto+ en )o (usto ))a!ando a aque))o aristo%ra%ia, + de!o%ra%ia a) tiro %ontrario, he aqu# )a "rueba hist ri%a en que !e a"o+o6 %uando e) re"ub)i%anis!o a"are%i de he%ho en e) !undo, aque))os ho!bres )ibraron %ontra A) To, si se "re*iere, %ontra e))osR dos $randes bata))as0 1!Ari%a + :ran%ia, en e*e%to, re&e)aron )a &erdadera natura)eza de) Par)a!ento in$)As0 ;) hie)o "uede bri))ar %o!o una %his"a, "ero en "resen%ia de )a &erdadera %his"a se des%ubre que es hie)o0 1s#, %uando )a o)a de *ue$o de )a Ke&o)u%i n a)%anz )os es")endores he)ados de )os <hi$s, se o+ un %hirrido + hubo una )u%ha6 )a )u%ha de) *ue$o que quiere *undir e) hie)o, de) a$ua que quiere a"a$ar )a ))a!a0 Ea se ha &isto que una de )as &irtudes de )os arist %ratas era )a )ibertad, sobre todo )a )ibertad dentro de s# !is!os0 PudiAra!os ahora aadir que una de )as &irtudes de )os arist %ratas era e) %inis!o- no )es e!barazaban esas %on&en%iones a )a !oda, %on sus r#$idos *i$urones de "a)o6 e) ho!bre bueno, ))a!ado <ashin$ton, + e) !a) ho!bre, ))a!ado Bone+ 5%ii0 Por )o !enos, se daban %)ara %uenta de que )a %ausa dA <ashin$ton no ten#a una b)an%ura tan e&idente, ni )a de @a"o)e n una ne$rura tan e&idente %o!o )o "retenden )os !.s de )os )ibros que andan "or ah#0 Hent#an %ierta ad!ira%i n natura) "or e) $enio !i)itar de <ashin$ton + de @a"o)e n, + !iraban %on e) !a+or desdAn a )a Kea) *a!i)ia a)e!ana0 Pero, %o!o %)ase so%ia), e))os estaban %ontra @a"o)e n + %ontra <ashin$ton, + %ontra a!bos "or )as !is!as razones6 "orque a!bos estaban "or )a de!o%ra%ia0 Por no entender este "unto *unda!enta) 'es"e%ia)!ente en e) %aso de 1!Ari%a', se han %o!etido !u%has in(usti%ias a) (uz$ar a) $obierno aristo%r.ti%o in$)As de aque))a A"o%a0 4ienen )os in$)eses %ierta tenden%ia a equi&o%arse, que se !ani*iesta "arti%u)ar!ente en que, !ientras se %onsideran !u%has &e%es (usti*i%ados T%o!o en e) %aso de 9r)andaR, %uando est.n de) todo in(usti*i%ados, otras &e%es se dan *.%i)!ente "or in(usti*i%ados T%o!o en e) %aso de 1!Ari%aR %uando no )es *a)ta a)$una buena raz n en que a"o+arse0 ;) $obierno de Mor$e 999 i!"uso %iertas %ar$as a )a %o!unidad %o)onia) de )a %osta orienta) de 1!Ari%a0 He$/n e) dere%ho + )os "re%edentes, no estaba !u+ %)aro que e) $obierno i!"eria) se e5tra)i!itase a) i!"oner estas re$)as a )os %o)onos, ni )as re$)as eran "or s# !is!as tan tre!endas que (usti*i%aran una "rotesta "or "arte de )a %o!/n %asu#sti%a re&o)u%ionaria0 2os o)i$ar%as Phi$s ten#an sus errores, "ero en !anera a)$una eran desa*e%tos a )a )ibertad, sobre todo a )as )ibertades )o%a)es, ni ta!"o%o a sus a&entureros "arientes de a))ende e) !ar0 Chatha!, e) (e*e su"re!o de )a nue&a + na%iona)#si!a nob)eza, )a re"resentaba !u+ bien en %uanto a estar )i!"io de )a !enor !an%ha de
92

)ibera)idad o inquina %ontra )as %o)onias0 ;) )as hubiera he%ho )ibres + )as hubiera *a&ore%ido, %on ta) de "oder %onser&ar)as %o!o %o)onias0 BurIe, que era enton%es )a &oz e)o%uente de) "artido <hi$, + que !.s tarde hab#a de de!ostrar hasta quA "unto era )a &oz !is!a de )a aristo%ra%ia, iba toda&#a !.s )e(os0 1un @orth estaba dis"uesto a transi$ir- + aunque e) )o%o de Mor$e 999 hubiera querido o"onerse, +a hab#a *ra%asado e) ")an de Bo)in$broIe "ara )a re%u"era%i n de) "oder !on.rqui%o0 2a raz n que asist#a a )os a!eri%anos, )o que rea)!ente )es (usti*i%aba en aque))a dis"uta, era a)$o !u%ho !.s "ro*undo que )a dis"uta0 ;))os no )u%haban %ontra una !uerta !onarqu#a, sino %ontra una aristo%ra%ia &i&a- + as#, de%)araron )a $uerra a a)$o !u%ho !.s suti) + *or!idab)e que e) triste + an%iano re+ Mor$e0 Con todo, )a tradi%i n "o"u)ar, es"e%ia)!ente en 1!Ari%a, quiere re"resentarnos )a $uerra %o!o un due)o entre Mor$e 999 + Mor$e <ashin$ton- + +a he!os tenido o%asi n de ad&ertir que se!e(antes re"resenta%iones, aunque $r.*i%as "or e5tre!o, son, a &e%es, *a)a%es0 2a %abeza de) re+ Mor$e no era de !.s uti)idad en e) trono que en )a !uestra de una taberna- + toda&#a )a !uestra ser#a una sea) &erdadera, una sea) de )os tie!"os6 si$ni*i%ar#a que en aque))a taberna, "or e(e!")o, no se &end#a %er&eza in$)esa, sino a)e!ana- si$ni*i%ar#a todo aque) as"e%to de )a "o)#ti%a Phi$ re"resentado en )a %ondu%ta de Chatha!, que era to)erante "ara 1!Ari%a a se%as, "ero into)erante "ara 1!Ari%a a)iada de :ran%ia0 1que))a tab)i))a, en su!a, si$ni*i%ar#a e) a%er%a!iento a :ederi%o e) 8rande- si$ni*i%ar#a )a a)ianza an$)o3$er!ana que !u%ho tie!"o des"uAs hab#a de %on&ertirse en teor#a de )a anti$ua raza teutona0 Hab)ando %)aro, %on*ese!os que 1!Ari%a ob)i$ a )a $uerra0 Nuer#a se"ararse- otro !odo de de%ir que quer#a ser )ibre0 @o re"araba en sus "e%ados %o!o %o)onia, "ero insist#a en sus dere%hos %o!o re"/b)i%a0 ;) e*e%to ne$ati&o de una di*eren%ia tan ni!ia nun%a hubiera trastornado a) !undo, a no %ontar %on e) e*e%to "ositi&o de un $ran idea), que *ue rea)!ente una $rande + nue&a re)i$i n0 2a (usti*i%a%i n de )os %o)onos estaba en que se sent#an %a"a%es de ser a)$o, + sent#an '%on raz n' que 9n$)aterra no )es a+udar#a a ser)o0 9n$)aterra, "robab)e!ente, )es hubiera otor$ado toda %)ase de %on%esiones + "ri&i)e$ios %onstitu%iona)es, "ero nun%a )a i$ua)dad- no di$o )a i$ua)dad %on )a !etr "o)i, sino )a !utua i$ua)dad de )os %o)onos0 Chatha! hubiera transi$ido %on <ashin$ton, "orque <ashin$ton era un %aba))ero- "ero "ara Chatha!, un "a#s no $obernado "or %aba))eros era in%on%ebib)e0 BurIe "are%e que estaba dis"uesto a %on%eder)o todo a 1!Ari%a, "ero no todo )o que 1!Ari%a era %a"az de a)%anzar "or s# !is!a0 1nte e) es"e%t.%u)o de )a de!o%ra%ia a!eri%ana, se hubiera horrorizado tanto %o!o ante )a de!o%ra%ia *ran%esa, + nun%a hubiera "odido estar %on de!o%ra%ia a)$una0 ;n su!a, )os <hi$s eran arist %ratas )ibera)es + hasta $enerosos, "ero arist %ratas e) %abo- "or eso sus %on%esiones eran tan &anas %o!o sus %onquistas0 1qu# tene!os )a %ostu!bre de hab)ar, %on una hu!i)dad e5traa en nosotros, de) triste "a"e) que hi%i!os %uando )a se"ara%i n de 1!Ari%a0 @o sA si e))o au!entar. o dis!inuir. )as razones "ara sentirse hu!i)de, "ero sie!"re he sos"e%hado que tu&i!os !u+ "o%o que &er %on todo eso- +o %reo que %onta!os !u+ "o%o en e) asunto0 @osotros no desterra!os a )os %o)onos a!eri%anos, ni e))os *ueron arro(ados "or nosotros Hi$uieron, si!")e!ente, )a )uz que )es $uiaba0 2a )uz &ino de :ran%ia, %o!o )os e(Ar%itos de 2a*a+ette que a%udieron en au5i)io de <ashin$ton0 :ran%ia estaba en ")ena )u%ha %on aque))a tre!enda re&o)u%i n es"iritua), que "ronto habr#a de trans*or!ar )a *az de) !undo0 Hu do%trina, i%ono%)asta + %readora, *ue !u+ !a) entendida enton%es, %o!o toda&#a )o es, no obstante )a es")Andida %)aridad de esti)o %on que )a e5"onen Kousseau en su Contrato Ho%ia) + Me**erson en )a =e%)ara%i n de 9nde"enden%ia a!eri%ana0
93

=#$ase en !u%hos "a#ses !odernos )a "a)abra i$ua)dad, + !i)es de i!bA%i)es se a)zar.n a un tie!"o "ara a)e$ar que, !irados de %er%a, ha+ a)$unos que son !.s a)tos o !.s her!osos que )os de!.s0 CCo!o si =anton no hubiera ad&ertido que era !.s %or"u)ento que Kobes"ierre, o <ashin$ton no se hubiera "er%atado de que ten#a !e(or "resen%ia que :ranI)inD @o es este sitio ade%uado "ara ha%er una e5"osi%i n *i)os *i%a- nos )i!itare!os a de%ir aqu#, "or &#a de "ar.bo)a, que %uando de%)ara!os )a i$ua)dad de todos )os "eniques, no quere!os dar a entender que todos tienen )a !is!a a"arien%ia, sino que son i$ua)es en su %ar.%ter abso)uto, en su %ua)idad !.s i!"ortanteque son !onedas de %ierto &a)or, + que, do%e (untas, dan un %he)#n0 ;sto, "r.%ti%a!ente hab)ando- que hab)ando a )o si!b )i%o o !#sti%o, a/n "udiAra!os aadir que todas ))e&an i$ua)!ente )a i!a$en de) re+0 E e) %ar.%ter !.s "r.%ti%o de i$ua)dad, as# %o!o e) !.s !#sti%o, es, "ara )os ho!bres, e) ))e&ar todos "or i$ua) )a i!a$en de) que es Ke+ de )os re+es0 Hin duda que esta idea ha sido e) *ondo de toda %ristiandad, aun en )as institu%iones !enos "o"u)ares, "or )a *or!a de )o que "udo ser, "or e(e!")o, e) "o"u)a%ho de )as re"/b)i%as !edie&a)es de 9ta)ia0 1) do$!a de i$ua)dad de deberes %orres"onde e) de i$ua)dad de dere%hos0 4odas )as autoridades %ristianas ad!iten que es tan !a)o asesinar a un "obre %o!o a un ri%o, o saquear una %asa sin e)e$an%ia %o!o una %asa a!ueb)ada %on esti)o + $usto0 Pero e) !undo se hab#a ido a)e(ando !.s + !.s de estas no%iones e)e!enta)es, + nadie estaba !.s )e(os de e))as que )os arist %ratas in$)eses0 2a idea de )a i$ua)dad de )os ho!bres no es, en sustan%ia, !.s que )a idea de )a i!"ortan%ia de) ho!bre0 Pero esta idea resu)taba %ho%ante e inde%ente a una so%iedad %u+a "oes#a + %u+a re)i$i n %onsist#an "re%isa!ente en )a i!"ortan%ia de) $enti)ho!bre o %aba))ero0 Hubiera sido %o!o &er "resentarse a un ho!bre desnudo en ")eno Par)a!ento0 :a)ta aqu# es"a%io "ara e5")i%ar todo e) as"e%to !ora) de )a %uesti n- "ero basta )o anterior "ara que se &ea e) tie!"o que "ierden )os que a)e$an %ontra )a i$ua)dad )a di*eren%ia de ti"os o ta)entos hu!anos0 Nuienes entienden que dos !onedas &a)$an )o !is!o, aunque una bri))e !.s que )a otra, debieran entender ta!biAn que dos ho!bres ten$an i$ua) &oto, aunque uno bri))e "or su ta)ento + e) otro des)u!bre "or su estu"idez0 E si toda&#a se "a$an %on su s )ida ob(e%i n de que a)$unos ho!bres son !.s est/"idos que otros, no "uedo ha%er !.s que %on&enir %on e))os, so)e!ne!ente, en que a)$unos son !u+ est/"idos0 ?nos %uantos aos des"uAs de que 2a*a+ette &o)&iera de %o!batir "or )a re"/b)i%a a!eri%ana *ue e5"u)sado de su "atria "or o"onerse a )a *unda%i n de )a re"/b)i%a en :ran%ia0 4a), era e) #!"etu + *uria de) nue&o es"#ritu, que e) re"ub)i%ano de) @ue&o >undo &ino a ser e) rea%%ionario de) >undo 1nti$uo0 Porque %uando :ran%ia "as de )a teor#a a )a "r.%ti%a, )a %uesti n qued ")anteada en tAr!inos ta)es que no era "osib)e a")i%ar)e )as so)u%iones de) e5"eri!ento "re&io, he%ho sobre una "ob)a%i n es%asa + en una %osta %o)onia)0 2a !.s "oderosa de )as !onarqu#as "are%#a *undirse, %o!o un #do)o de hierro !onstruoso e in%on!ensurab)e, dentro de un horno toda&#a !a+or, e, irse re!ode)ando en un nue&o %ontorno tan %o)osa) %o!o e) anti$uo, "ero a/n no %o!"rensib)e "ara )os ho!bres0 Por )o !enos, !u%hos no "od#an %o!"render)o, + !enos que nadie )a aristo%ra%ia )ibera) de 9n$)aterra0 =esde )ue$o, no )e *a)taban buenas razones "ara !antener una "o)#ti%a %ontraria a :ran%ia, *uera Asta !on.rqui%a o re"ub)i%ana0 ;n "ri!er tAr!ino, hab#a que a)e(ar toda a!enaza e5tran(era de )as %ostas *)a!en%as- +, en !enor $rado, hab#a que atender a )a ri&a)idad %o)onia), en que tanta $)oria nos hab#an $anado )a "o)#ti%a de Chatha! + )as ar!as de <o)*e + C)i&e0 2a "ri!era de estas razones )a he!os &isto en nuestros tie!"os trastornarse %on una sin$u)ar iron#a0 1 *in de a)e(ar a) *ran%As de :)andes, nos arro(.ba!os, %on %re%iente *raternidad, en brazos de )os a)e!anes0 =e este !odo a)i!ent.ba!os + !i!.ba!os %ons%iente!ente a) "oder que, !.s tarde, hab#a de de&orar a BA)$i%a, %o!o nun%a :ran%ia )a hubiera de&orado, + que nos hab#a de a!enazar, a tra&As de) !ar, %on terrores que e) *ran%As no hubiera soado0
94

Pero hab#a %ierta!ente "ro*undos !oti&os que e5")i%aban )a %ontinuidad de nuestra a%titud "ara %on :ran%ia, antes + des"uAs de )a Ke&o)u%i n0 2a Ke&o)u%i n, ) $i%a e hist ri%a!ente *ue un "aso de) des"otis!o a )a de!o%ra%ia6 + )a o)i$arqu#a dista tanto de aquA) %o!o de esta0 Ca+ )a Basti))a, + esto, a )os o(os de )os in$)eses, no *ue !.s que )a trans*or!a%i n de un dAs"ota en un de!os0 Hur$i e) (o&en Bona"arte, + a )os o(os de )os in$)eses no *ue esto !.s que )a retrans*or!a%i n de) de!os en dAs"ota0 E no era error e) %onsiderar a!bas *ases %o!o *or!as a)otr "i%as de )a !is!a sustan%ia0 E esta sustan%ia era )a i$ua)dad0 Porque %uando !i))ones de ho!bres est.n su(etos "or i$ua) a una )e+, "o%o i!"orta que, de "aso, ta!biAn estAn su(etos a un !is!o )e$is)ador6 es uno !is!o e) ni&e) de )a so%iedad0 2o que )os in$)eses nun%a han entendido en @a"o)e n, en sus !i))ones de estudios sobre su !isteriosa "ersona)idad, es su enor!e dosis de i!"ersona)idad0 Con esto he di%ho +a )a "o%a i!"ortan%ia que tu&o0 ;) di(o un d#a6 Pasare a )a Historia %on !i % di$o en )a !ano- "ero en %uanto a )os e*e%tos "r.%ti%os, que tanto di*ieren de) reno!bre + )a *a!a, ser#a !u%ho !.s %ierto de%ir que su % di$o hab#a de "asar a )a Historia %on )a hue))a de su !ano en una *ir!a un tanto i)e$ib)e0 1s#, su testa!ento )e$a) ro!"i "oderosos ;stados + ))e& )a a)e$r#a a )os %a!"os, en sitios donde su no!bre !is!o es !a)de%ido o %asi i$norado0 =urante su &ida, es natura) que e) es")endor de sus hazaas !i)itares ha+a obsesionado )as !iradas, %o!o e) res")andor de )os re).!"a$os- "ero )a ))u&ia %onsi$uiente %a+ des"uAs %on %ierto si)en%io- s )o qued su *res%ura0 1"enas ha+ que re%ordar que, tras de destruir, una tras otra, )as %oa)i%iones de )os ;stados, en bata))as que quedan "or obras !aestras de) arte !i)itar, @a"o)e n *ue detenido "or dos *uerzas en %ierto !odo "o"u)ares6 )a resisten%ia de Kusia, + )a resisten%ia de ;s"aa0 2a "ri!era, %o!o tantas otras %osas rusas, era, "or !u%ho, una resisten%ia re)i$iosa- "ero en )a se$unda se de( &er !.s %)ara!ente a)$o que aqu# nos i!"orta !u%ho6 e) &a)or, &i$i)an%ia + a)to es"#ritu na%iona) de )a 9n$)aterra de) si$)o S79990 2a )ar$a %a!"aa es"ao)a re&e) + ))e& a )a &i%toria a) $ran so)dado ir)andAs, %ono%ido !.s tarde ba(o e) no!bre de <e))in$ton, que hab#a de a)%anzar !a+or *a!a %uando, en*rent.ndose a @a"o)e n, )o$r derrotar)e en )a bata))a de%isi&a de <ater)oo0 <e))in$ton, aunque de!asiado ) $i%o "ara ser un &erdadero in$)As, era un ti"o %ara%ter#sti%o de nuestra aristo%ra%ia- no )e *a)taban ni )a iron#a ni )a inde"enden%ia de es"#ritu0 Pero "ara entender hasta que "unto aque))os arist %ratas se !anten#an dentro de )os estre%hos )#!ites de su %)ase- hasta quA "unto i$noraban )o que estaba su%ediendo en su tie!"o, baste re%ordar que <e))in$ton se *i$uraba haber a")astado a @a"o)e n %on de%ir de A) que no era un &erdadero $ent)e!an0 Hi un %hino a&isado + %u)to di(era, re*iriAndose a 8ordon e) Chines%o5%iii6 @o es un &erdadero !andar#n, no har#a !.s que %on&en%ernos de que )as institu%iones so%ia)es de China !ere%en su re"uta%i n de r#$idas e in%o!"rensib)es0 ;) no!bre !is!o de <e))in$ton nos trae a )a !e!oria otro no!bre, + ta!biAn )a idea de que este otro no!bre, aunque &erdadero, es inade%uado0 >u%ho ha+ de %ierto en e) di%ho de que nun%a e) in$)As )o es tanto %o!o %uando est. )e(os de )a "atria, + nun%a des%ubre tanto e) sabor de su tierra %o!o %uando est. en e) !ar0 1)$o ha+ en )a "si%o)o$#a na%iona) a que nun%a se ha "uesto no!bre, sa)&o e) no!bre e5%Antri%o + e5traordinario de Kobinson Crusoe, no!bre que es tanto !.s in$)As %uanto que es i!"osib)e en%ontrar)e en 9n$)aterra5%i&0 ;s )i%ito dudar de que un %hi%o *ran%As o a)e!.n desee &er trans*or!ados en desiertos sus %a!"os de %erea)es o &ides, "ero000 C%u.ntos %hi%os in$)eses no desear#an que su is)a se trans*or!ara en is)a desiertaD 1un !e atre&o a de%ir que e) in$)As es de!asiado insu)ar "ara to)erar )a &ida en una is)a- que e) in$)As s )o &i&e ")ena!ente %uando su is)a se arran%a de) sue)o, %ue)$a en )os aires %o!o un ")aneta o &ue)a %o!o un ".(aro0 E, "or rara %ontradi%%i n, un d#a e) &erdadero e(Ar%ito in$)As se en%ontr a bordo de )os bar%os- )os insu)ares !.s &a)ientes se en%ontraron distribuidos sobre e) !o&edizo ar%hi"iA)a$o de
95

una $ran *)ota0 Co!o *u)$or i!"ere%edero, "are%#a bri))ar "or )os aires )a )e+enda de )a 1r!ada 9n&en%ib)e6 aquA))a era una in!ensa *)ota "ose#da %on )a $)oria de haber sido antao una *)ota "equea0 >u%ho antes de que <e))in$ton %onte!")ara )os %a!"os de <ater)oo, +a )os na&#os hab#an %u!")ido su !isi n + destrozado a )os na&#os *ran%eses en a$uas es"ao)as, de(ando sobre )os !ares, %o!o una )uz e!b)e!.ti%a, e) re%uerdo de )a &ida + !uerte de @e)son, que !uri %on sus %onde%ora%iones en e) "e%ho + )a !ano sobre e) %oraz n 5%&0 Porque )a !e!oria de @e)son es &erdadera!ente !#ti%a0 2a hora de su !uerte, e) no!bre de su bar%o, "are%en "reados de aque))a ")enitud A"i%a que )os %r#ti%os ))a!an e) (ue$o de )as %oin%iden%ias, + )os "ro*etas, )a !ano de =ios0 Hasta sus errores + quiebros son heroi%os, + en e) sentido !.s "uro + %).si%o, "orque s )o tu&o %a#das %o!o )as de un hAroe )e$endario, &en%ido a !anos de una !u(er, que no "or ene!i$o &ar n0 ;n A) se ha en%arnado )o que e) es"#ritu in$)As tiene de !.s "ura!ente "oAti%o, tan "oAti%o que se i!a$ina a s# !is!o de !i) !odos, + hasta se i!a$ina "rosai%o0 ;n tie!"os no re!otos, en ")ena era de )as )u%es, en un "a#s que se %on%ibe a s# !is!o %o!o tierra de ne$o%iantes + %a)%u)adores, donde )a $ente usa +a so!breros de %o"a + )as %hi!eneas de )as *.bri%as han %o!enzado a eri$irse %o!o torres de *unera) e*i%a%ia, este hi(o de un hu!i)de %)Ari$o a"are%e hasta e) *in en&ue)to en una nube res")ande%iente, + en$endra %on su &ida un %uento *ant.sti%o0 Ha de sobre&i&ir %o!o "erenne )e%%i n "ara )os que se obstinan en no entender a 9n$)aterra, %o!o !isterio indes%i*rab)e "ara )os que de entender)a se (a%tan0 =e he%ho, %ondu(o sus na&es a )a &i%toria, + !uri en a$uas e5tran(eras- "ero, en s#!bo)o, hizo !u%ho !.s0 Produ(o a)$o indes%ri"tib)e, a)$o inti!o, a)$o que suena %o!o a "ro&erbio nati&o6 *ue e) ho!bre que que! sus bar%os + e) que "rendi *ue$o a) 4.!esis "ara sie!"re0

96

)VI
La aristocracia y los descontentos

Consiste )a tra$edia de !u%has %osas &u)$ares en que, siendo intr#nse%a!ente de)i%adas, a%aban "or ha%erse $roseras de un !odo !e%.ni%o0 4odo e) que ha &isto, "or e(e!")o, )a "ri!era )uz de) d#a, %uando entra "or )a &entana, sabe que )a )uz de) d#a no s )o tiene toda )a be))eza, sino todo e) !isterio de )a )uz de )a )una0 ;s )a suti)eza !is!a de )os %o)ores de) so) )o que ha%e des%o)orido e) a!ane%er0 2o "ro"io a%onte%e %on e) "atriotis!o, + sin$u)ar!ente %on e) "atriotis!o in$)As, que, aunque ahu!ado %on nieb)as &erba)es + $ases densos, es en s# !is!o tan tenue + tan sua&e %o!o una at! s*era0 ;) no!bre de @e)son, que %ierra e) %a"#tu)o anterior, %o!"endia !u+ bien esta situa%i n- "orque a todo e) !undo )e suena + )e "e$a %o!o a trasto &ie(o de ho(a)ata, siendo as# que aque))a a)!a ten#a a)$o de )a *inura + *ra$i)idad de un (arr n de) si$)o S79990 ;n e*e%to- &e!os que )os te!as !.s !anoseados que %on @e)son se re)a%ionan ten#an en su tie!"o + en su &ida un sentido &erdadero, aunque "ara nosotros ha+an de$enerado +a en )etra !uerta0 Por e(e!")o6 )a e5"resi n in$)esa %orazones de rob)e re"resentaba !u+ bien )os !e(ores as"e%tos de aque))a 9n$)aterra que )a usaba %o!o su *rase "redi)e%ta0 1un %o!o si!")e !et.*ora !ateria), )a *rase era si$ni*i%ati&a de )a A"o%a6 "orque de rob)e no s )o se ha%#an "orras, no s )o bar%os de $uerra0 2a %)ase !edia in$)esa no daba a entender %on ta) *rase que se %onsideraba %o!o un hata(o de brutos0 2a so)a "a)abra rob)e e&o%a e) re%uerdo de aque))os os%uros + ad!irab)es interiores de )os %o)e$ios + %asas de %a!"o donde )os $randes seores, no de$enerados, %asi hi%ieron de) )at#n una )en$ua in$)esa, %ar$.ndo)o de &ino in$)As0 1que) !undo hab#a de ser i!"ere%edero, a) !enos en "arte0 Porque su *u)$or otoa) "as a )os "in%e)es de )os $randes retratistas in$)eses, a quienes se %on%edi , !u%ho !.s que a) resto de )os ho!bres, e) don de %on!e!orar a toda )a $ente de su %o!ar%a- + as# in!orta)izaron una so%iedad tan &asta + tan ").%ida %o!o )a obra de sus "in%e)es0 1%er%aos, "or e) .n$u)o e!o%iona), a una te)a de 8ainsborou$h, que "intaba a )as da!as %o!o se "intan "aisa(es, $randes e in%ons%ientes en su re"oso, + notareis %on %u.nta *inura )o$ra e) artista %o!uni%ar )a %ua)idad di&ina de )a distan%ia a )a te)a de) tra(e que &ue)a ha%ia e) *ondo de) %uadro0 E enton%es entenderAis !e(or otra *rase, +a sin sentido, que so)#an de%ir )os ho!bres de) !ar- )a *rase se arti%u)ar. en &uestra !ente ))ena de no&edad, %o!o entre %o!"ases de !/si%a, + %on "a)abras que os "are%er.n nun%a o#das6 CHor &ngland, home and beaut(D0 @o "retendo, a) de%ir esto, ha%er !ur!ura%iones insustan%ia)es sobre )a $ran bur$ues#a que hizo )a $ran $uerra en tie!"o de nuestros "adres0 Con !ur!ura%iones no "uede "enetrarse e) &a)or "ro*undo de aque))a so%iedad0 7i&#a Asta dentro de una %)ase e5%)usi&a, !as no %on una &ida e5%)usi&a, + se interesaba en todas )as %osas, +a que no en todos )os ho!bres0 >e(or di%ho6 %uando e5%)u+ a)$unas %osas de su radio, en &irtud de )as )i!ita%iones "ro"ias de) siste!a ra%iona)ista, que ))ena e) inter&a)o de) !isti%is!o !edie&a) a) !oderno, no nos "are%e que in%urriera en a%tos de )i$ereza inhu!ana0 2a !a+or bre%ha que hab#a en su a)!a, "ara )os que %o!o bre%ha )o %onsideren, era su %o!")eto + %o!")a%iente "a$anis!o0 Hasta en sus "udores de(aba &er
97

e) o)&ido de )a anti$ua *e- )os que a/n )a %onser&aban, %o!o Mohnson, eran e5%Antri%os0 2a asonada de )a Ke&o)u%i n *ran%esa a%ab aun %on )os ritos *unera)es de) %ristianis!o- + a e))a si$uieron in*initas %o!")i%a%iones, +, entre otras, una resurre%%i n0 Pero e) es%e"ti%is!o de aque))a so%iedad no era una !era or$#a o)i$.rqui%a- no se redu%#a a) C)ub de) :ue$o 9n*erna), que, "or )a e)o%uen%ia !is!a de su no!bre, !u+ bien "udiera %onsiderarse %o!o !ani*esta%i n re)ati&a!ente ortodo5a0 ;) es%e"ti%is!o *)otaba en )a at! s*era de )a !.s ino*ensi&a %)ase !edia, %o!o en )a obra !aestra que )a re"resenta, en 2a 1bad#a de @orthan$er, de Mane 1usten0 1bad#a que ahora s )o re%orda!os %o!o anti$Jedad, + a"enas %o!o abad#a0 @o ha+ !e(or i)ustra%i n de aque) estado so%ia) que )o que "udiAra!os ))a!ar e) ate#s!o de Mane 1usten0 Por des$ra%ia, ta!biAn "ode!os de%ir %on raz n de) $ent)e!an in$)As de aque) tie!"o, %o!o de %ua)quier $a)anteador o $ra%ioso, que su honor se *unda en )a deshonra0 Hu situa%i n re%uerda )a de aque) arist %rata de )a no&e)a en %u+o es")endor se nota )a !an%ha ne$ra de un se%reto + %o!o )a so!bra de una e5a%%i n0 =esde )ue$o, en )a historia de su as%enden%ia en%ontra!os una )a!entab)e "arado(a0 2os hAroes "retend#an des%ender de )os dioses, de seres su"eriores a e))os- "ero nuestro $ent)e!an es su"erior a sus as%endientes0 Hu $)oria no data de )as $randes Cruzadas, sino de )os 8randes Haqueos0 Hus "adres no ))e$aron %on 8ui))er!o e) Conquistador, sino que asistieron si!")e!ente, + de %ierto !odo equ#&o%o, a )a ))e$ada de 8ui))er!o de Lran$e0 Hus "ro"ias hazaas *ueron a &e%es ro!.nti%as en )os su)tanatos de )a 9ndia o en )os %o!bates de )os bar%os de !adera- "ero, en %a!bio, )os he%hos de sus abue)os se distin$uen "or su triste rea)is!o0 ;n esto, )a nue&a aristo%ra%ia se, "are%#a !.s a )os !aris%a)es de @a"o)e n que a )os %aba))eros nor!andos, aunque su situa%i n era !u%ho "eor "orque )os !aris%a)es so)#an des%ender de %a!"esinos + "astores- "ero )os o)i$ar%as, de usureros + )adrones0 E Asta era '%ua)idad o de*e%to' )a $ran "arado(a de 9n$)aterra6 e) arist %rata t#"i%o era ta!biAn e) ad&enedizo t#"i%o0 E "eor a/n6 "orque no s )o hab#a un robo en e) ori$en de )a *a!i)ia, sino que ta!biAn )o hab#a en sus h.bitos a%tua)es0 ;s una a!ar$a &erdad que, durante e) si$)o S7999, durante toda )a era de )os $randes dis%ursos Phi$s sobre )a )ibertad, + )os $randes dis%ursos tories sobre e) "atriotis!o, )a A"o%a de <andePash5%&i + P)ass+5%&ii, )a de 4ra*a)$ar + <ater)oo, en e) senado %entra) de )a na%i n se iba o"erando %)ara!ente un %a!bio0 ;) Par)a!ento a"robaba uno + otro "ro+e%to en%a!inado a autorizar a )os seores a %er%ar )as tierras que a/n quedaban en estado de "ro"iedad %o!una), %o!o residuos de) $ran siste!a de )a ;dad >edia0 2os Co!unes destru#an )as %o!unas6 no es equ#&o%o, es )a iron#a *unda!enta) de nuestra historia "o)#ti%a0 1un )a "a)abra %o!una "ierde enton%es su si$ni*i%ado !ora), + s )o %onser&a un !iserab)e sentido to"o$r.*i%o, %o!o desi$na%i n de a)$unos !atorra)es + !u)adares indi$nos de) robo0 ;n e) si$)o S7999 %orr#an sobre estos des"erdi%ios de tierra %o!una) unas historias de sa)teadores de %a!inos, que toda&#a se %onser&an en )a )iteratura0 ;n esas )e+endas se hab)aba de )adrones, s#- "ero no de )os &erdaderos )adrones0 4a) era e) "e%ado se%reto de )os %aba))eros in$)eses6 eran hu!anos, "ero arruinaban a )os ho!bres0 Hu idea), + aun )a rea)idad de su &ida, nos resu)tan !.s $enerosos + es"iritua)es que )a es"esa bruta)idad de )os %a"ata%es "uritanos o de )os nob)es de Prusia- "ero )a tierra "are%#a !ar%hitarse ante sus sonrisas, %o!o ante e) %eo de un in&asor0 Co!o a) *in + a) %abo eran in$)eses, %onser&aban, "or )o !enos + a su !anera, %ierto buen natura)- "ero su "osi%i n era de )o !.s *a)so, + una "osi%i n *a)sa ob)i$a a )a bruta)idad, aun %uando se sea bien in%)inado0 2a Ke&o)u%i n *ran%esa *ue %o!o un reto que &ino a re&e)ar a )os <hi$s )a abso)uta ne%esidad de entre$arse ")ena!ente a )a de!o%ra%ia, o de %on*esarse que no eran !.s que unos arist %ratas0 E %o!o en e) %aso de BurIe 5%&iii, su
98

e5"ositor *i)os *i%o, se de%idieron "or )a aristo%ra%ia0 Kesu)tado6 e) 4error B)an%o, e) "er#odo de )a re"resi n anti3(a%obina, que "uso a) des%ubierto sus &erdaderas si!"at#as !u%ho !.s que todas sus %a!"aas e5tran(eras0 Cobbet5%i5, e) /)ti!o + !.s $rande de aque))os bur$ueses de )a "equea %asta de ha%endados, a quien )as $randes "ro"iedades + estados iban de&orando "or instantes, *ue en%ar%e)ado "or s )o haber "rotestado %ontra e) he%ho de que )os !er%enarios a)e!anes azotaran a )os so)dados in$)eses0 E en aque))a dis"ersi n sa)&a(e de un !itin "a%#*i%o, que *ue )a !atanza de Peter)oo%, se us , en e*e%to, de so)dados in$)eses, "ero %on un .ni!o !.s bien a)e!.n0 E n tese '+ es )a s.tira !.s a!ar$a que de )a A"o%a "uede ha%erse' que )a re"resi n de )a bur$ues#a anti$ua era obra de so)dados que toda&#a ))e&aban e) t#tu)o de bur$ues#a6 Eeo!anr+ T8uardias rea)esR0 ;) no!bre de Cobbet tiene aqu# "arti%u)ar i!"ortan%ia0 8enera)!ente se )e i$nora, "or )o !is!o que es i!"ortante0 Cobbet *ue e) /ni%o que entendi e) %on(unto de )as tenden%ias de )a A"o%a, + )as desa*i en su %on(untonatura)!ente, se qued desa!"arado0 ;s %ara%ter#sti%o de )a historia !oderna que "ara aquietar a )as !asas basta di&ertir)as en un %o!bate- + basta un %o!bate, "orque $enera)!ente e) %o!bate es un si!u)a%ro0 1s# sabe!os que e) siste!a de )os "artidos ha ))e$ado a ser "o"u)ar, s )o en e) sentido en que es "o"u)ar un "artido de */tbo)0 ;n tie!"os de, Cobbet, )a o"osi%i n de )os bandos era a)$o !.s sin%era, "ero +a era %asi tan su"er*i%ia)0 2a anti$ua bur$ues#a a$r#%o)a de) sete%ientos + )a nue&a bur$ues#a !er%anti) de) o%ho%ientos estaban di&ididas "or una di*eren%ia de a"re%ia%i n sobre %osas e5ternas0 ;n )a "ri!era !itad de) si$)o S9S ha+ a)$unas &erdaderas dis"utas entre e) %aba))ero + e) !er%ader0 ;) !er%ader, %on&ertido a )a i!"ortante do%trina de) 2ibre Ca!bio, a%usa a) %aba))ero de !atar de ha!bre a )os "obres, en%are%iendo e) "an "ara %onser&ar sus "ri&i)e$ios a$rarios- + e) %aba))ero )e %ontesta, no sin raz n, a%us.ndo)e a su &ez de a$obiar a) "obre %on in*initos traba(os *abri)es "ara %onser&ar su "re"onderan%ia !er%anti)0 2a a"roba%i n de )as bases *abri)es T:a%tor+ 1%tsR *ue una %on*esi n de )a #nti!a %rue)dad que se so)a"aba ba(o )os nue&os e5"eri!entos industria)es, as# %o!o )a dero$a%i n de )as )e+es de %erea)es TCorn 2aPsR *ue una %on*esi n de )a debi)idad e i!"o"u)aridad re)ati&as de )a %)ase de )os squires, que hab#an ))e$ado a destruir hasta )os /)ti!os restos de )a *uerza rura) %on que "udo haberse de*endido e) %a!"o %ontra )a *.bri%a0 ;stas dis"utas &erdaderas o %asi &erdaderas nos han ))e&ado hasta )a !itad de )a era &i%toriana0 Pero !u%ho antes de que Asta se ini%ie, +a Cobbet ha &isto '+ )o de%)ara' que estas dis"utas s )o ten#an una rea)idad re)ati&a0 >.s bien "udo de%ir, en aque) su esti)o robusto, que %are%#an "or %o!")eto de rea)idad0 Pudo de%ir que )a sartAn a$r#%o)a + )a %a)dera industria) se estaban a%ha%ando e) tizne !utua!ente, aunque tiznadas a!bas a) *ue$o de )a !is!a %o%ina0 E, en )o sustan%ia), hubiera a%ertado, "orque e) $ran dis%#"u)o industria) de )a %a)dera, Ma!es <att Tque a"rendi de e))a )a )e%%i n de )a !.quina de &a"orR, era un ho!bre de su tie!"o, "or %uanto en%ontr a )os $re!ios !er%anti)es !u+ de%a#dos + atrasados "ara "oder a+udar)e en sus des%ubri!ientos, + enton%es re%urri a )a ri%a !inor#a que hab#a %o!batido + debi)itado a )os $re!ios desde e) d#a de )a Ke*or!a0 @o hab#a sartAn r/sti%a bastante "r s"era, %o!o )a que in&o%ara ;nrique de @a&arra, "ara "oder entrar en a)ianza %on )a %a)dera0 ;n otras "a)abras6 no hab#a &erdadera %osa "/b)i%a o riqueza "/b)i%a, "orque )a riqueza, aunque %ada &ez !a+or, %ada &ez era !enos "/b)i%a o %o!/n0 Hea !ateria de des%rAdito o %rAdito, e))o es que )a %ien%ia + e!"resa industria)es eran, en su!a, un nue&o e5"eri!ento de )a anti$ua o)i$arqu#a- + )a anti$ua o)i$arqu#a sie!"re hab#a estado dis"uesta a arries$arse en nue&os ensa+os, %o!enzando "or )a Ke*or!a0 E es si$no e&idente de )a %)ara inte)i$en%ia de Cobbet 'disi!u)ada a )os o(os de !u%hos ba(o su te!"era!ento *o$oso' e) haber &isto en )a
99

Ke*or!a, )a dob)e ra#z de) "oder de )os "ro"ietarios + de) industria)is!o, + haber %on&o%ado a) "ueb)o "ara %o!batir %ontra a!bos !a)es0 E e) "ueb)o hizo !.s "or se%undar)e de )o que )a $ente se *i$ura0 ;sta historia nuestra, es%rita "or snobs, tiene unos !utis!os )a!entab)es0 Cuando )a %)ase edu%ada )o$ra a")a%ar *.%i)!ente una re&ue)ta, !enos traba(o )e %uesta toda&#a e) su"ri!ir )a !en%i n de) he%ho0 1s# a%onte%i %on a)$unos as"e%tos *unda!enta)es de aque))a $ran re&o)u%i n !edie&a), %u+o *ra%aso, o !.s bien trai%i n, *ue )a &erdadera %risis de nuestra historia0 2o "ro"io a%onte%i %on )as sub)e&a%iones %ontra )a "o)#ti%a re)i$iosa de ;nrique 7999- + ta!biAn %on )os in%endios de $raneros + saqueos de ta))eres de )a A"o%a de Cobbet0 Por un instante a"are%e en nuestra historia )a %ara de) "o"u)a%ho, "ero )o bastante "ara des%ubrir uno de )os %ara%teres in!orta)es de) &erdadero "o"u)a%ho6 e) ritua)is!o0 @ada ha+ que sor"renda tanto a) do%trinario antide!o%r.ti%o %o!o )a &anidad %arna&a)es%a de tantas + tantas %osas que )a a%%i n de!o%r.ti%a dire%ta e(e%uta %on toda seriedad + a )a )uz de) d#a0 Pre%isa!ente )e sor"renden "or "o%o "r.%ti%as, %o!o )a ora%i n o )a "oes#a0 2os re&o)u%ionarios *ran%eses aso)aron una "risi n &a%#a s )o "orque era basta + s )ida + di*#%i) de aso)ar, es de%ir6 si!b )i%a de )a "oderosa !.quina !on.rqui%a de que no era !.s que e) %obertizo0 2os sub)e&ados in$)eses hi%ieron !ateria)!ente ai%os )a "iedra de) !o)ino de una "arroquia s )o "orque era $rande + dura + di*#%i) de ro!"er- es de%ir6 si!b )i%a de )a "oderosa !.quina o)i$.rqui%a que !o)#a in%esante!ente )os huesos de )os "obres0 4a!biAn un%ieron a un %arro a) a$ente de %ierto tir.ni%o "ro"ietario, + )e andu&ieron arreando "or todo e) "ueb)o, s )o "ara e5hibir a) %ie)o + a )a tierra su re"u$nante "ersona0 Pero des"uAs )e de(aron en )ibertad, + esto, %o!o quiera, es si$no de una !odi*i%a%i n na%iona) en e) !o&i!iento0 ;s t#"i%o de )as re&o)u%iones in$)esas tener %arreta, "ero no $ui))otina0 ;stas as%uas re&o)u%ionarias *ueron bruta)!ente a"a$adas- e) !o)ino %ontinu T+ %ontin/aR !o)iendo )o que, arriba se ha di%ho, + en %asi todas )as %risis "o)#ti%as u)teriores es )a !u)titud )a que ha tirado de) %arro0 Pero, desde )ue$o, tanto )as re&ue)tas %o!o )a re"resi n de 9n$)aterra no *ueron !.s que una so!bra de )o que hab#a de ser )a tre!enda sub)e&a%i n + &en$anza %on que e) !is!o %on*)i%to esta)) en 9r)anda0 1))., e) terroris!o, que en !anos de )os arist %ratas in$)eses no hab#a sido !.s que un ar!a transitoria + deses"erada T+ que, "ara ha%er)es (usti%ia, era i!"ro"ia de su %ondi%i n, "orque no ten#an )a %rue)dad en*er!iza ni )a in*)e5ibi)idad ) $i%a que e) terroris!o requiereR, dentro de aque))a at! s*era !u%ho !.s es"iritua), se trans*or! en )a es"ada ardiente de) re)i$ioso, + ))e$ a ser un *renes# de )a raza0 Pitt, e) hi(o de Chatha!, era %o!")eta!ente in%a"az de o%u"ar e) "uesto de su "adre, + ni siquiera "uedo i!a$inar)e %a"az de o%u"ar e) que )a Historia )e %on%ede0 Porque si A) era entera!ente di$no de )a in!orta)idad, sus e5"edientes ir)andeses, aun %onsider.ndo)os %o!o e5%usab)es en aque))os !o!entos, no *ueron %ierta!ente di$nos de )a in!orta)idad0 ;staba sin%era!ente %on&en%ido de )a ne%esidad na%iona) de sus%itar %oa)i%iones de "ueb)os %ontra @a"o)e n, derra!ando )a riqueza %o!er%ia), %asi e5%)usi&a de )a 9n$)aterra de enton%es, en )as !anos de sus "obres a)iados- + no %abe duda que esto )o )o$r %on ta)ento + %onstan%ia0 1) !is!o tie!"o tu&o que en*rentarse %on )a hosti) rebe)i n de 9r)anda + %on un Par)a!ento ir)andAs que era "ar%ia) o "oten%ia)!ente hosti)0 1) Par)a!ento )o derrot %on e) %ohe%ho !.s es%anda)oso, + a aquA))a )a a")a% %on )a !.s es%anda)osa bruta)idad, aunque bien "udo %reerse %on t#tu)os "ara ha%er de tirano0 Pero no s )o se &a)#a de) re%urso de) ".ni%o, o en todo %aso, de) "e)i$ro, sino que '+ esto no ha sido bien %o!"rendido' )a /ni%a &erdadera de*ensa de )os re%ursos de Pitt %onsiste en ser re%ursos de ".ni%o + "e)i$ro0 ;staba dis"uesto a e!an%i"ar a )os %at )i%os en su %a)idad de %at )i%os, "orque )a "reo%u"a%i n re)i$iosa no era e) &i%io de )a o)i$arqu#a- "ero no estaba dis"uesto a %on%eder )a e!an%i"a%i n de )os ir)andeses en su %a)idad de ir)andeses0 @o es que "retendiera a)istar a 9r)anda %o!o una re%)uta, sino
100

desar!ar)a %o!o a un ene!i$o0 =e !odo que su "osi%i n resu)taba desde e) "rin%i"io tan *a)sa, que no era "osib)e que arre$)ara nada0 2a ?ni n "uede haber sido una ne%esidad, "ero )a ?ni n no era ta) uni n0 Co!o que no estaba trazada "ara ser)o, ni nadie )a hab#a %onsiderado as#0 @o s )o he!os *ra%asado sie!"re en an$)izar a 9r)anda, %o!o a*ran%esaron a Bor$oa, sino que nun%a )o he!os intentado0 Bor$oa bien "uede enor$u))e%erse de un Cornei))e, aunque Cornei))e sea nor!ando, "ero 9r)anda nos har#a sonre#r si quisiera enor$u))e%erse de HhaIes"eare0 @uestra &anidad nos ha he%ho in%urrir en una %ontradi%%i n6 he!os querido %o!binar )a identi*i%a%i n %on )a "ri!a%#a0 ;s sen%i))a!ente "ueri) re#rse de un ir)andAs %uando ha%e de in$)As, e in(uriar)e %uando ha%e de ir)andAs0 2a ?ni n ni siquiera ha a")i%ado a 9r)anda )e+es in$)esas, sino !eras %oer%iones + %on%esiones di%tadas es"e%ia)!ente "ara 9r)anda0 E desde Pitt hasta nuestros d#as, ha %ontinuado esta a)terna%i n &a%i)ante- desde )os d#as en que e) $ran LWConne)), %on sus !onstruosos !#tines, ob)i$ a nuestro $obierno a es%u%har )a &oz de )os que "ed#an )a e!an%i"a%i n %at )i%a, hasta e) d#a en que e) $ran Parne)), %on su obstru%%i n, ob)i$ a nuestro $obierno a atender a )os que "ed#an e) rA$i!en auton !i%o TQHo!e Ku)eQR, nuestro &a%i)ante equi)ibrio s )o se ha "odido !antener "or !edio de $o)"es e5ternos0 1 *ines de) si$)o S9S %o!enz a desarro))arse e) !e(or de )os "ro%edi!ientos a")i%ab)es a) %aso0 8)andstone, )ibera) idea)ista aunque in%onse%uente, %o!"rendi a)$o tarde que )a )ibertad de que era tan "artidario en 8re%ia + en 9ta)ia ta!biAn e5i$#a sus dere%hos dentro de )a %asa- + enton%es "uede de%irse que )a e)o%uen%ia + e) An*asis de su %on&ersi n )e dieron, a )as "uertas de) se"u)%ro, una se$unda (u&entud0 E un estadista que "ertene%#a a) otro "artido adi&in que 9r)anda, si estaba resue)ta a ser na%i n, !.s )o estaba a ser un "ueb)o rura)0 8eor$e O+ndha!, $eneroso, i!a$inati&o, ho!bre "erdido entre )os "o)#ti%os, insisti en que aque))a a$on#a a$raria de desahu%ios, *usi)a!ientos + a)qui)eres e5orbitantes, deter!inar#a, %o!o )o hab#a di%ho Parne)), e) que )os ir)andeses a%abaran "or aduearse de )as ha%iendas + "ro"iedades0 ;n !u%hos sentidos, su obra "are%e %oronar ro!.nti%a!ente )a tra$edia de )a rebe)i n %ontra Pitt, "orque e) !is!o <+ndha! era de )a san$re de) (e*e re&o)u%ionario, + su es%rito es )a /ni%a re"ara%i n que hasta ho+ se ha he%ho "or toda )a san$re, &er$onzosa!ente derra!ada, que %orri %uando )a %a#da de :itz38era)d %i0 ;n 9n$)aterra e) e*e%to *ue !enos tr.$i%o- en %ierto sentido, *ue % !i%o0 <e))in$ton, que era ir)andAs, aunque de )a !inor#a, era !u+ rea)ista- +, %o!o !u%hos de sus "aisanos, era es"e%ia)!ente rea)ista "ara (uz$ar a )os in$)eses0 ?n d#a di(o que su e(Ar%ito era )a es%oria de )a tierra, + su di%ho no "ierde &a)or "or e) he%ho de que su e(Ar%ito ha+a resu)tado )o bastante /ti) "ara ser abono de )a tierra0 ;n todo %aso, aque) e(Ar%ito era %o!o un s#!bo)o na%iona) + un $uardi.n de) se%reto de )a na%i n0 2os in$)eses, a di*eren%ia de )os ir)andeses + es%o%eses, son una "arado(a &i&iente, "orque toda &ersi n *or!a) de sus "ro+e%tos + "rin%i"ios sie!"re resu)ta *a)sa + )es ha%e "o%a (usti%ia0 9n$)aterra no s )o ha he%ho de es%o!bros sus !ura))as, sino que se en%uentra %on !ura))as he%has dondequiera que a!ontona es%o!bros0 ;)o$io (usti*i%ado, si e)o$io es re%ono%er que aun en sus *ra%asos a%ierta0 1)$unas de sus !e(ores %o)onias eran estab)e%i!ientos "ena)es, + hasta "uede de%irse que estab)e%i!ientos "ena)es abandonados0 ;) e(Ar%ito estaba *or!ado, sobre todo, de, ".(aros de %uenta re%)utados en )as "risiones0- "ero era un buen e(Ar%ito de !a)os ho!bres- !.s a/n6 era un a)e$re e(Ar%ito de ho!bres in*ortunados0 4a) es e) %o)or + %ar.%ter de )a historia in$)esa, + es di*#%i) en%ontrar)o en )os )ibros, + !enos si son )ibros de Historia0 Kes")ande%e a &e%es en nuestras *i%%iones *ant.sti%as, %o!o en )as tonadas %a))e(eras0 Pero &i&e sobre todo en )a %on&ersa%i n0 Care%e de no!bre, %o!o no sea e) de in%on$ruen%ia0 ;n e) a)!a in$)esa todo )o do!ina una risa i) $i%a0 1s#, + %on notab)e "a%ien%ia, )a risa
101

"are%i sobrenadar en )os d#as de) terror, !ientras que )os ir)andeses, !u%ho !.s serios, se sub)e&aban0 1que))a A"o%a est. su!er$ida en un torbe))ino de tiran#a- "ero e) in$)As, hu!orista, s )o %onser&a )a %abeza "ara a%o!odarse a) $enera) es%.nda)o0 ;n e*e%to, a !enudo a%e"ta una senten%ia absurda de a)$/n tribuna) de "o)i%#a, di%iAndose "ara sus adentros que sie!"re "odr. %ontrariar)a0 1s#, ba(o e) rA$i!en de re"resiones de Pitt, "usieron "reso a uno "or haber di%ho que Mor$e 97 era !u+ obeso- "ero i!a$ina!os que )e ha de haber a+udado a so"ortar e) %auti&erio )a %onte!")a%i n art#sti%a de )o !u+ obeso que era e) re+0 ;sta es"e%ie de )ibertad, de hu!anidad '+ no es !a)a es"e%ie ', )o$r sobrenadar entre )as %orrientes + re!o)inos de un "Asi!o siste!a e%on !i%o, )as inti!ida%iones de una A"o%a rea%%ionaria + )as se%as a!enazas de una %ien%ia so%ia) tan !ateria)ista %o!o )a que en%arnan )os nue&os "uritanos 'tan "uros +a, que hasta de )a re)i$i n se han "uri*i%ado'0 E en este )ar$o "ro%eso, )o "eor que "uede de%irse es que e) hu!orista in$)As ha ido des%endiendo, "o%o a "o%o, en )a es%a)a so%ia)- si :a)sta** era un %aba))ero, Ha! <e))er%ii +a es e) %riado de un %aba))ero, + a)$unas de )as restri%%iones !.s re%ientes "are%en en%a!inadas a redu%ir a Ha! <e))er a) estado de) 9n$enioso 4ra!"ista%iii0 Pero toda&#a *ue una *ortuna "ara nosotros que sobre&i&iera este andra(o de tradi%i n, esta so!bra de re%uerdo de )a 1)e$re 9n$)aterra- + una *ortuna ta!biAn, %o!o &ere!os, que toda nuestra %ien%ia so%ia) *ra%asara + toda nuestra "o)#ti%a quedara &en%ida ante e))a0 Porque "ronto hab#a de es%u%har e) taido de una tro!"eta anun%iando e) te!eroso d#a de) %asti$o, en que todos )os obreros de una tor"e %i&i)iza%i n hab#an de sa)ir de sus %asas + de sus a$u(eros, %o!o en una resurre%%i n de )os !uertos, "ara en%ontrarse desnudos, ba(o )os *u)$ores de un so) e5trao, + sin !.s re)i$i n que su sentido hu!or#sti%o0 E )os ho!bres re%ono%er#an a )a na%i n de aque) HhaIes"eare que se so)taba ha%iendo %histes + retruA%anos entre )a tor!entosa "asi n de sus tra$edias, a) o#r )os $ritos de aque))os !ozos que !ar%haban a tra&As de :ran%ia + de :)andes, di%iendo6 ;ar)+ =oorsD, %on *esti&as re!inis%en%ias teatra)es, %uando iban a *orzar )as "uertas de )a !uerte en )a !.s te!"rana (u&entud0

102

)VII
La vuelta de los !r aros

Ea he!os di%ho que )a /ni%a !anera de es%ribir una historia "o"u)ar es es%ribir)a a) re&As6 to!ad, "or e(e!")o )os ob(etos %o!unes que nos en%ontra!os a) "aso "or )a %a))e, + %ontad % !o + %u.ndo &inieron a dar a )a %a))e0 Para !i "ro" sito in!ediato %on&iene, en e*e%to, que e5a!ine!os dos ob(etos %o!unes que toda )a &ida he!os %onsiderado %o!o art#%u)os de !oda + res"etabi)idad0 ?no, a)$o es%aso en estos /)ti!os tie!"os, sea e) so!brero de %o"a- e) otro, %u+o uso es toda&#a indis"ensab)e, "on$a!os que sean )os "anta)ones0 2a historia de este "ar de ob(etos rid#%u)os nos da )a &erdadera %)a&e de )o que ha "asado en 9n$)aterra durante )os /)ti!os %ien aos0 @o ha%e *a)ta ser un !aestro de estAti%a "ara darse %uenta de que a!bos ob(etos son "re%isa!ente e) re&erso de )a be))eza, si se )es a"re%ia %on )o que "udiAra!os ))a!ar e) as"e%to ra%iona) de )a be))eza0 ;) %ontorno de )as "iernas hu!anas es "osib)e que sea !u+ be))o, %o!o ta!biAn )o son )as )#neas en que )a te)a sue)ta sue)e ")e$arse- "ero no "ueden ser be))os dos %i)indros de!asiado sue)tos "ara se$uir e) %ontorno de )a "ierna, + de!asiado estre%ho "ara %aer %o!o %ae esa te)a sue)ta0 @o se ne%esita tener un sentido sin$u)ar de )a ar!on#a "ara darse %uenta de que ha+ %ientos de *or!as de so!breros "ro"or%ionados, + que un so!brero que se &a ensan%hando ha%ia arriba, "or )a %o"a, est., en %ierto !odo, in&ertido0 Pero +a no es tan *.%i) darse %uenta de que este "ar de ob(etos *ant.sti%os, que a"are%en a nuestros o(os %o!o un "ar de %a"ri%hos in%ons%ientes, *ueron un d#a %a"ri%hos %ons%ientes0 @uestros ante%esores 'sea!os (ustos' no )os %onsideraban %o!o indi*erentes o &u)$ares6 )os %onsideraban, si es que no rid#%u)os, "or )o !enos e5tra&a$antes0 ;) so!brero a)to era )a /)ti!a "a)abra de) dandis!o e5a$erado de )a Ke$en%ia, + )os "eti!etres ))e&aban "anta)ones, !ientras que )os ho!bres de traba(o se$u#an usando %a)z n %orto0 ;n )os "anta)ones, "robab)e!ente ha+ %ierto %onta$io de orienta)is!o- + +a )os /)ti!os ro!anos )os &e#an %o!o un a*e!ina!iento orienta)0 Ha+ %onta$ios de orienta)is!o en !u%hos *)ore%i!ientos de aque))a A"o%a6 en )os "oe!as de B+ron, en e) Pabe)) n de Bri$hton000 Pero )o %urioso es que, durante un si$)o ))eno de seriedad, estos instant.neos %a"ri%hos ha+an "ersistido %o!o unos * si)es0 ;n e) Carna&a) de )a Ke$en%ia, unos %uantos )o%os se &istieron de *antas#a, + he aqu# que todos nos he!os quedado en tra(e de !.s%ara0 Por )o !enos %onser&a!os e) tra(e + he!os "erdido )a *antas#a0 2a %osa es %ara%ter#sti%a de )a era &i%toriana0 Por que )o !.s i!"ortante que su%edi enton%es *ue que no su%edi nada0 ;) a)boroto que hi%ieron "ara unas %uantas !odi*i%a%iones se%undarias "one de re)ie&e )a ri$idez %on que se %onser&aron )as )#neas "rin%i"a)es de )a arquite%tura so%ia), ta) %o!o estaban en )os d#as de )a Ke&o)u%i n *ran%esa0 He a%ostu!bra hab)ar de )a Ke&o)u%i n %o!o de a)$o que %a!bi )a *az de) !undo- "ero en 9n$)aterra no %a!bi nada0 =e suerte que e) que estudie nuestra historia, !.s que estudiar )os e*e%tos que )a Ke&o)u%i n "rodu(o, estudia )os que no "rodu(o0 Hi sobre&i&ir a )a inunda%i n es es")Andido, a )a o)i$arqu#a in$)esa sea %on%edido este es")endor0 Pero aun "ara )os "a#ses en que )a Ke&o)u%i n *ue rea)!ente una sa%udida, *ue )a /)ti!a sa%udida anterior a )os $randes
103

estre!e%i!ientos a%tua)es0 ;))a i!"ri!i %ar.%ter a todas )as re"/b)i%as, que s )o se "reo%u"aron +a de) "ro$reso + &i&ir de a%uerdo %on su tie!"o0 2os *ran%eses, a des"e%ho de rea%%iones su"er*i%ia)es, se han %onser&ado tan re"ub)i%anos en es"#ritu %o!o )o eran %uando usaron )a "ri!era %histera0 2os in$)eses, a "esar de re*or!as su"er*i%ia)es, se han %onser&ado tan o)i$.rqui%os en es"#ritu %o!o )o eran %uando se "usieron )os "ri!eros "anta)ones0 H )o una "oten%ia "uede de%irse que se ha+a desarro))ado, + eso de un !odo "rosai%o + a*anoso6 aque) ;stado de) @ordeste %u+o no!bre es Prusia0 E )os in$)eses %ada &ez estaban !.s %on&en%idos de que este desarro))o no deb#a a)ar!ar)es, "uesto que )os $er!anos de) @orte eran sus "ri!os, "or )a san$re, + sus her!anos, "or e) es"#ritu0 1s#, "ues, e) *en !eno !.s sa)iente de) si$)o S9S es que ;uro"a se !antu&o %asi in! &i), si se )a %o!"ara %on )a ;uro"a de )a $ran $uerra a%tua), + que 9n$)aterra se !antu&o %asi in! &i), si se )a %o!"ara %on e) resto de ;uro"a0 1d!itido esto, +a "ode!os dar su &erdadero &a)or a )os t#!idos %a!bios internos o"erados en nuestro "a#s, tanto a )os "equeos + %ons%ientes %o!o a )os &astos e in%ons%ientes0 2a !a+or#a de )os %a!bios %ons%ientes est.n %ortados "or e) !ode)o de) $ran P)an de Ke*or!a de 18320 ;ste P)an de Ke*or!a, &isto %on o(os sin%eros de re*or!ador, no re*or! nada0 =e "ronto "ro&o% una !are(ada de entusias!o "o"u)ar que, a) en*rentarse %on A), se des&ane%i 0 ;) P)an sir&i "ara dar dere%hos a )as !asas de )a %)ase !edia + "ara arrebatar)os a )os indi&iduos de )a %)ase traba(adora, + de ta) !anera ro!"i e) equi)ibrio entre )os e)e!entos %onser&adores + )os te!ib)es e)e!entos de )a re"/b)i%a, que )a %)ase $obernante resu)t *orta)e%ida0 ;) dato es i!"ortante, no %o!o dato ini%ia) de )a de!o%ra%ia, sino %o!o e) "rin%i"io de) !e(or !edio que (a!.s se ha+a in&entado "ara "os"oner + e&adir e) "rob)e!a de!o%r.ti%o0 =e aqu# e) trata!iento ho!eo".ti%o de )a re&o)u%i n, que tan "re%iosos resu)tados ha dado0 ?na $enera%i n !.s tarde, =israe)i, e) bri))ante a&enturero (ud#o, re"resentati&o de una aristo%ra%ia in$)esa que +a no era $enuina, e5tendi )os bene*i%ios de) P)an de Ke*or!a a )os artesanos, en "arte, rea)!ente, %o!o un ataque de "artido %ontra su $ran ri&a) 8)adstone- "ero !.s %o!o un !Atodo, !ediante e) %ua) era i!"osib)e dar un desaho$o a )a "resi n "o"u)ar, + des"uAs, re*renar)a !e(or0 2os "o)#ti%os de%)araron que +a )a %)ase obrera era )o bastante *uerte "ara tener dere%ho a) &oto- )a &erdad es que +a era )o bastante dAbi) "ara de(ar)a &otar sin "e)i$ro0 1s#, en tie!"os !.s re%ientes, )a %uesti n de) "a$o de )os "ar)a!entarios, que antes hubiera sido %onsiderada T+ resistidaR %o!o una !en$ua de )as *uerzas "o"u)ares, *ue a"robada tranqui)a!ente sin o"osi%i n + %onsiderada %o!o una si!")e e5tensi n de )os "ri&i)e$ios "ar)a!entarios0 Hi )a anti$ua o)i$arqu#a "ar)a!entaria abandon su "ri!era )#nea de trin%heras, es que se hab#a %onstruido +a otra !e(or- !ediante )a %on%entra%i n de *ondos "o)#ti%os %o!er%ia)es en e) "oder "ri&ado + e%on !i%o de )os "o)#ti%os, *ondos "ro%edentes de )a &enta de t#tu)os de Par + otras %osas !.s i!"ortantes, + a")i%ab)es a) !an$oneo de )as %ostos#si!as e)e%%iones0 1nte este *or!idab)e obst.%u)o, un &oto resu)taba tan &a)ioso %o!o un bi))ete de *erro%arri) %uando ha+ una interru"%i n "er!anente en )a )#nea0 E )a *a%hada + e5terior de este nue&o $obierno se%reto %onsist#a en )a si!")e a")i%a%i n !e%.ni%a de) ))a!ado siste!a de "artidos0 ;ste siste!a no %onsta, %o!o se su"one, de dos "artidos, sino s )o de uno0 Hi hubiera rea)!ente dos "artidos, no habr#a siste!a0 Hi ta) *ue )a re&o)u%i n de )a re*or!a "ar)a!entaria que "rodu(o e) P)an de Ke*or!a, a"re%iare!os otro de sus e*e%tos en )a re*or!a so%ia), ata%ada in!ediata!ente des"uAs de di%ho P)an0
104

;s una &erdad %o!o una torre que una de )as "ri!eras %osas que hizo e) nue&o Par)a!ento *ue e) estab)e%er aque))os tre!endos e inhu!anos ta))eres3 hos"i%ios, que tanto )os radi%a)es honrados %o!o )os honrados %onser&adores esti$!atizaban %on e) ne$ro a"odo de )a nue&a Basti))a0 ;ste a!ar$o no!bre resuena a tra&As de nuestra )iteratura, + e) %urioso "odr. en%ontrar)o en )as obras de Car)+)e + Hood- "ero !.s que una %o!"ara%i n %orre%ta, es un si$no de )a indi$na%i n que "ro&o% en )a o"ini n %onte!"or.nea0 :.%i) es i!a$inar a )os ) $i%os + oradores )e$a)es de )a es%ue)a "ar)a!entaria de) "ro$reso %o!")a%iAndose en sea)ar "untos de di*eren%ia + hasta de %ontraste entre estos ta))eres + )a Basti))a0 2a Basti))a era una institu%i n %entra), + )os ta))eres eran !u%hos, + derra!aron "or todos )os rin%ones de) "a#s %uantas si!"at#as + %uantos est#!u)os son de es"erarse de ta)es institu%iones0 1 )a Basti))a !andaban *re%uente!ente a su(etos de a)ta %a)idad + a $ente ri%a- "ero )a ad!inistra%i n de )os ta))eres3hos"i%ios, !u%ho !.s "r.%ti%a, nun%a in%urri en se!e(ante error0 1 "esar de )as !.s %a"ri%hosas arbitrariedades de )as lettres de cachet, hab#a antes %ierta &a$a idea tradi%iona) de que a un ho!bre s )o se )e a"risionaba %o!o %asti$o0 Pero )a nue&a %ien%ia so%ia) des%ubri que ta!biAn se "uede a"risionar a )os que no !ere%en %asti$o0 1de!.s, ha+ entre )a anti$ua + )a nue&a Basti))a una di*eren%ia *unda!enta)6 a Asta no se ha atre&ido nun%a e) "ueb)o, Asta no ha %a#do toda&#a0 2a nue&a )e+ sobre )a !endi%idad ta!"o%o *ue entera!ente nue&a, "orque no era !.s que )a %u)!ina%i n de un "rin%i"io "resentido en )a anterior )e+ isabe)ina, )a %ua) *ue, a su &ez, uno de )os !u%hos e*e%tos anti3"o"u)ares de) 8ran Haqueo0 Cuando e) saqueo de )os !onasterios + )a anu)a%i n de) siste!a !edie&a) de hos"ita)idad, )a &a$an%ia + )a !endi%idad &inieron a %onstituir un "rob)e!a que sie!"re se ha tendido a reso)&er !ediante )a es%)a&itud, aun en )os d#as en que )a es%)a&itud se ha distin$uido +a %)ara!ente de )a %rue)dad0 C)aro est. que a un ho!bre deses"erado )e "are%er.n !enos %rue)es >r0 Bu!b)e%i& o )a %o!isar#a, que e) dor!ir a )a inte!"erie + a ras de) sue)o, en %aso de que )e de(aran dor!ir en e) sue)o %&0 ;s e&idente que )e ser#a !e(or !eterse en un asi)o, o %o!o en tie!"os de) "a$anis!o, hubiera "odido &ender su )ibertad0 ;n uno + otro %aso, )a so)u%i n es )a es%)a&itud, aun %uando >r0 Bu!b)e o )os $uardias no sean %rue)es "ara %on e), en e) sentido %o!/n de )a "a)abra0 4a!biAn e) "a$ano "od#a tener )a suerte de en%ontrar un a!o bondadoso0 ;) "rin%i"io de )a nue&a )e+ sobre )a "obreza, que ha de!ostrado tener !u+ hondas ra#%es en nuestra so%iedad, es Aste6 e) ho!bre, "or %ausa de )a "obreza, + nada !.s, "ierde todos sus dere%hos %#&i%os0 1)$o ha+ de iron#a, "ues dudo que sea si!")e hi"o%res#a, en e) he%ho de que e) Par)a!ento que a"rob estas re*or!as ha+a sido e) !is!o que abo)#a )a es%)a&itud ne$ra, %o!"rando a )os "ro"ietarios de es%)a&os de )as %o)onias brit.ni%as0 Cierto que esta %o!"ra se e*e%tu a un "re%io tan enor!e que "are%#a un %han%hu))o"ero ne$ar )a sin%eridad de) senti!iento que !oti& este a%to, ser#a des%ono%er e) es"#ritu na%iona)0 <i)ber*or%e, e) abo)i%ionista, re"resent aqu# ese senti!iento re)i$ioso que data de <es)e+, + que es una rea%%i n hu!ana, &erdadera!ente *i)antr "i%a %ontra e) %a)&inis!o%&i0 Pero en e) es"#ritu in$)As ha+ sie!"re a)$o ro!.nti%o que a"unta ha%ia )as %osas re!otas0 E Aste es e) !e(or e(e!")o de )o que )os ho!bres "ierden "or )a "re&isi n0 4a!biAn es &erdad que $anan !u%ho- "or e(e!")o6 "oe!as que "are%en a&enturas + a&enturas que "are%en "oe!as0 ;n todo %aso, es un !atiz na%iona), ni bueno ni !a)o en s# !is!o, + de"ende de )a a")i%a%i n que se )e dA e) que "oda!os %a)i*i%ar)o, %on e) te5to de )a ;s%ritura, %o!o un anhe)o de &o)ar %on )as a)as de )a !aana + "erderse en )o !.s re!oto de )os !ares, o %on e) "ro&erbio que di%e6 e) que a )o )e(os di&isa, no !ira donde "isa0 ;n %uanto a )os !o&i!ientos in%ons%ientes de) si$)o S9S, tan )entos que *in$en )a in!o&i)idad, ta!biAn %a!inaban ha%ia ese ti"o *i)antr "i%o
105

re"resentado en )os ta))eres3hos"i%ios0 Pero ten#an que %o!batir %on una institu%i n na%iona) que ni siquiera era o*i%ia), + en %ierto sentido, ni siquiera "o)#ti%a0 2a 4rade ?nion !oderna es de ins"ira%i n, de %rea%i n $enuina!ente in$)esa6 toda ;uro"a )a %ono%e "or e) no!bre in$)As0 :ue )a e5"resi n in$)esa de ese es*uerzo euro"eo %ontra )a tenden%ia de) %a"ita)is!o a %u)!inar en siste!a de es%)a&itud0 E ta!biAn tiene un interAs "si%o) $i%o %auti&ador, "orque es una &ue)ta a) "asado en ho!bres que i$noran e) "asadouno de esos a%tos sub%ons%ientes que e(e%utan, a &e%es, )os que han "erdido )a !e!oria0 Habido es que e) "asado se re"ite, + )o !.s %urioso es que se re"ita in%ons%iente!ente0 @o ha+ en e) !undo ho!bre !.s i$norante de )as %osas !edie&a)es que e) obrero in$)As, si e5%e"tua!os a su "atrono0 Pero basta )a !.s )e&e no%i n de )a &ida !edie&a) "ara "er%atarse de que )a !oderna 4rade ?nion es un tanteo ha%ia e) $re!io de antao0 Cierto es que entre )os que &en %on buena %ara )a 4rade ?nion, o tienen bastante "ers"i%a%ia "ara ))a!ar)e $re!io, no se des%ubre )a !enor hue))a de !isti%is!o !edie&a) o de !ora)idad !edie&a)- "or eso su a%titud es un tributo tanto !.s sor"rendente + des%on%ertante a )a !ora)idad !edie&a)6 %o!o que "osee )a a")astante ) $i%a de )a %oin%iden%ia0 Hi tantos + tantos %abezudos ateos han sa%ado de su %on%ien%ia )a no%i n de que %ierto n/!ero de so)teros o so)teras deben reunirse a &i&ir (untos en %e)ibato "ara "ro&e%ho de )os "obres, o "ara )a obser&an%ia de %iertos o*i%ios + horas, FquA !e(or ar$u!ento en *a&or de )os !onasteriosG E !e(or que !e(or, si nuestros ateos nun%a han o#do hab)ar de !onasterios- + !.s a/n si odian hasta )a "a)abra !onasterio0 1si!is!o, e) ar$u!ento es !.s *uerte, "orque e) ho!bre que "one su %on*ianza en )as 4rade ?nions no se %onsidera %at )i%o ni %ristiano, Hino si!")e!ente so%ia)ista $re!ia)0 ;) !o&i!iento tradeunionista ha tenido que sa)&ar !u%hos obst.%u)os, in%)uso e) intento 'rid#%u)o' "or "arte de a)$unos abo$ados de %ondenar )a so)idaridad de )a 4rade ?nion a titu)o de %ons"ira%i n %ri!ina)0 CE eso que )a !is!a "ro*esi n de abo$ado es e) !.s *a!oso + bri))ante e(e!")o que de se!e(ante so)idaridad "ueda darseD ;sta )u%ha %u)!in a )os %o!ienzos de) si$)o SS en hue)$as $i$antes%as, que ra(aron a) "a#s en !i) "artes0 Pero, a todo esto, otra *uerza, res"a)dada "or !a+ores "oderes, %o!enzaba a !ani*estarse0 ;) "rin%i"io re"resentado "or )a nue&a )e+ sobre )a "obreza %ontinu su %a!ino, + )o !odi*i% en %ierto !odo, aunque !anteniendo su ob(eto0 Para e5")i%ar este *en !eno, dire!os que )os !is!os "atronos que or$anizaban )os ne$o%ios se "usieron a or$anizar )a re*or!a so%ia)0 Por eso de%#a "intores%a!ente un arist %rata %#ni%o en ")eno Par)a!ento6 1hora todos so!os so%ia)istas0 2os so%ia)istas, $ru"os de ho!bres %o!")eta!ente sin%eros, $uiados "or a)$unos ho!bres %ons"i%uos, hab#an insistido "ara !eter)e a )a $ente en )a %abeza )a idea de que )a no inter*eren%ia en e) trueque %ondu%e a )a abso)uta esteri)idad0 2os so%ia)istas "ro"usieron que e) ;stado no s )o inter&iniese en )os ne$o%ios, sino que )os !ane(ara, "a$ando a todos %o!o a (orna)eros i$ua)es, o a) !enos %o!o a (orna)eros0 2os "atronos se resist#an a abandonar su "osi%i n "ara trans*erir)a a) ;stado- + as#, a este "ro+e%to se )e e%h tierra en%i!a0 Pero )os "o)#ti%os !.s "rudentes se !ani*estaron dis"uestos a !e(orar )os sa)arios, + es"e%ia)!ente a %on%eder a)$unos otros bene*i%ios, sie!"re que *uesen %on%edidos a !odo de sa)arios0 =e aqu# una serie de re*or!as so%ia)es que, "ara bien o "ara !a), ))e&aban e) !is!o %a!ino6 e) "er!iso a )os e!")eados, "ara so)i%itar %iertas &enta(as en %a)idad de e!")eados, + %o!o %)ase "er!anente!ente distinta de )os "atronos0 2os "rin%i"a)es e(e!")os son6 )as dis"osi%iones to!adas sobre res"onsabi)idad de )os "atronos, "ensiones a )a &e(ez +, %o!o "aso !.s de%isi&o, )a )e$is)a%i n de se$uros de) traba(o0
106

;sta /)ti!a en "arti%u)ar, + en $enera) todo e) ")an de )a re*or!a so%ia), eran una i!ita%i n de) !ode)o $er!.ni%o0 4oda )a &ida in$)esa de esta A"o%a a"are%e rea)!ente do!inada "or 1)e!ania0 Ea he!os a)%anzado e) %o)!o de esa in*)uen%ia a%a"aradora que %o!enz en e) si$)o S799, *ue %onso)idada "or )as a)ianzas !i)itares de) S7999, + que e) S9S trans*or! en una *i)oso*#a, "or no de%ir !ito)o$#a0 2a !eta*#si%a a)e!ana ha suti)izado nuestra teo)o$#a, hasta e) "unto de que )a %on&i%%i n !.s so)e!ne de !u%hos sobre e) 7iernes Hanto era que )a "a)abra &iernes Ten in$)As *rida+R "ro%ede de )a "a)abra $er!.ni%a *re+a0 2a historia $er!ana se hab#a ane5ionado a )a historia in$)esa, a) "unto de que "ara todo "atriota in$)As era un deber enor$u))e%erse de ser $er!.ni%o0 ;) $enio de Car)+)e, )a %u)tura "redi%ada "or >attheP 1rno)d, aunque "ersuasi&os "or s# !is!os, no hubieran bastado a "rodu%ir se!e(ante e*e%to sin e) au5i)io de a)$una e5terna + "oderosa ener$#a0 @uestra "o)#ti%a interna hab#a sido trans*or!ada "or nuestra "o)#ti%a e5terior- + esta estaba %ada &ez !.s do!inada "or )os "asos de%isi&os de) "rusiano, eri$ido +a en "r#n%i"e indis"utab)e de )as tribus $er!.ni%as, + resue)to a e5tender )a in*)uen%ia a)e!ana sobre e) !undo0 =ina!ar%a era des"ose#da de dos "ro&in%ias- :ran%ia, de otras dos- + aunque )a %a#da de Par#s se sinti en todas "artes %o!o )a %a#da de )a %a"ita) de )a %i&i)iza%i n, %o!o un nue&o saqueo de Ko!a "or )os $odos, !u%ha $ente in*)u+ente de 9n$)aterra no &io en e))a !.s que e) s )ido A5ito de nuestros "arientes + a)iados de <ater)oo0 2os !Atodos !ora)es que %ondu(eron a esto, e) es%a!oteo a !er%ed de )as "retensiones de) 1u$ustenbur$o%&ii, )a *a)si*i%a%i n de) te)e$ra!a de ;!s%&iii, o *ueron disi!u)ados %on habi)idad, o no *ueron %)ara!ente a"re%iados0 Ea en nuestra Ati%a %o!o en nuestra teo)o$#a, )a a)ta %r#ti%a hab#a he%ho irru"%i n0 4a!biAn nuestro %on%e"to de ;uro"a se hab#a tor%ido + des"ro"or%ionado "or e) a%%idente !u+ natura) de )a des%on*ianza %on que ;uro"a &e#a )a %uesti n de Constantino")a + nuestra ruta de 9ndia, asunto que ))e&o a Pa)!erston, + !.s tarde a otro !inistro, a a+udar a )os tur%os, *i$ur.ndose que, e) /ni%o ene!i$o era Kusia0 ;sta rea%%i n a)$o %#ni%a est. re"resentada en )a e5traa *i$ura de =israe)i, que hizo un %on&enio en *a&or de 4urqu#a, donde se nota toda su indi*eren%ia nati&a "or )os s/bditos %ristianos de 4urqu#a, + )o se)) en Ber)#n a "resen%ia de Bis!arI0 =israe)i no de(aba de %o!"render )as in%on$ruen%ias + en$aos de )a %ondu%ta in$)esa, + a "ro" sito de e))o di(o a)$unas %osas inte)i$entes- sobre todo, %uando en )a es%ue)a de >an%hester de%)ar que su di&isa era Paz + 1bundan%ia, %on e) "ueb)o !uriAndose de ha!bre + e) !undo en ar!as0 Pero )o que di(o de "az + abundan%ia "uede ser&ir de %o!entario a )o que di(o de )a "az %on honor0 1) &o)&er de )a %on*eren%ia de Ber)#n, bien "udo haber di%ho6 Ls trai$o una "az %on honor- "az, donde est. en $er!en )a !.s terrib)e de )as $uerras- honor, donde sois (u$uetes + &#%ti!as de) &ie(o bra&u% n de Ber)#n0 Co!o )o he!os &isto, era sobre todo en !ateria de re*or!as so%ia)es en )o que 1)e!ania "are%#a $uiarnos + haber des%ubierto e) se%reto redentor de) "e%ado e%on !i%o0 ;n !ateria de se$uros de) traba(o, que *ue )a "rueba de%isi&a, se a")aud#a a 1)e!ania "orque ob)i$aba a sus obreros a reser&ar una "arte de sus sa)arios "ara en %aso de en*er!edad0 E !u%has otras dis"osi%iones en 1)e!ania e 9n$)aterra iban a )o !is!o6 a "rote$er a )os "obres en detri!ento de su "ro&e%ho0 ;n todo se &e#a que una "oten%ia e5traa !et#a su %u%hara en e) ")ato de )a *a!i)ia- "ero nadie ha%#a %aso de) !a)estar que esto "udiera %ausar, "ues toda dis"osi%i n %ontraria a esta %ondu%ta era %onsiderada %o!o *ruto de )a i$noran%ia, + +a )a i$noran%ia era enton%es "oderosa!ente ata%ada "or )o que se ))a!a )a edu%a%i n- e!"resa ins"irada ta!biAn, %on !u%ho, "or e) e(e!")o de 1)e!ania, + en "arte, "or su %o!"eten%ia %o!er%ia)0
107

He hab#a %re#do ad&ertir que )os $obernantes + $randes "atronos a)e!anes %onsideraban di$no de su $randeza e) a")i%ar )a !a+or or$aniza%i n + )a !.s !inu%iosa in&esti$a%i n de deta))es a )a %u)tura de )a raza $er!.ni%a0 ;) 8obierno era a"t#si!o "ara dis%i")inar eruditos %o!o dis%i")inaba so)dados + )as e!"resas de ne$o%ios eran a"t#si!as "ara !anu*a%turar es"#ritus %o!o !anu*a%turaban !ateria)es0 ;nton%es )a edu%a%i n in$)esa se hizo ob)i$atoria, se hizo )ibre- !u%hos ho!bres bieninten%ionados + entusiastas se %onsa$raron a %rear una es%a)a de re$)as + e5.!enes que "usieran en %onta%to a )os !.s e5"ertos de )a %)ase ba(a %on )a %u)tura de )as ?ni&ersidades in$)esas + )a enseanza %orriente de )a Historia + )a :i)oso*#a0 Pero no "uede de%irse que este %onta%to ha+a sido !u+ %o!")eto, o su rea)iza%i n tan "er*e%ta %o!o en 1)e!ania0 Hea )o que *uere, e) in$)As "obre, si$ui siendo, en !u%has %osas, )o que hab#a sido su "adre, + "are%i de%irse a s# !is!o que )a a)ta %r#ti%a era %osa de!asiado a)ta aun "ara atre&erse a %riti%ar)a0 E, a) *in, &ino un d#a en que *ra%asa!os0 E, a ser sabios, hubiAra!os dado $ra%ias a =ios0 Hin duda que )a edu%a%i n, si de edu%a%i n se hubiera tratado, es %osa !u+ nob)e- edu%a%i n en e) sentido de tradi%i n %entra) de )a historia, %on su )ibertad, honor *a!i)iar, + su %aba))er#a, que es )a *)or de) %ristianis!o0 Pero, Fque habr#a a"rendido e) "o"u)a%ho de nuestro tie!"o, si rea)!ente hubiera a"rendido )o que en nuestras es%ue)as + ?ni&ersidades se enseabaG Nue 9n$)aterra no era sino una "equea ra!a de) $ran .rbo) teut n- que una i!"enetrab)e si!"at#a es"iritua), %ir%undante %o!o e) !ar, nos hab#a he%ho sie!"re )os a)iados natura)es de) $ran "ueb)o de a))ende e) Kin- que toda )a )uz &iene de 2utero + de )a )uterana 1)e!ania, %u+a %ien%ia estaba toda&#a "ur$ando a) %ristianis!o de sus "uru)en%ias $re%orro!anas- que 1)e!ania era un bosque destinado a %re%er- que :ran%ia era un !ont n de estiAr%o) destinado a desa"are%er, un !ont n de estiAr%o) sobre e) %ua) %antaba un $a))o0 F1 que hab#a de %ondu%ir )a es%a)a de )a edu%a%i n sino a una ")ata*or!a en que un "ro*esor *arsante de!ostraba que un "ri!o her!ano era )o !is!o que un "ri!o $er!anoG FNue hubiera a"rendido e) desho))inador a) $raduarse, sino a abrazar a!orosa!ente a) sa( n, que era )a otra !itad de) an$)osa( nG 1) *in, ))e$ e) d#a000 E )os "obres i$norantes se en%ontraron %on que ten#an !e(or %osa que a"render- + se "restaron a e))o !u%ho !.s que sus %o!"atriotas edu%ados, "or )o !is!o que no ten#an nada que desa"render0 1que) sobre %u+a honra tanto se hab#a di%ho + %antado, se a$it de "ronto + "as )a *rontera be)$a0 E enton%es se des")e$aron a )os aso!brados o(os de )os ho!bres todos )os en%antos de su %u)tura + )os bene*i%ios de su or$aniza%i n- enton%es, %o!o en una aurora s/bita, re%ono%i!os )a )uz que hab#a!os estado si$uiendo, + )a i!a$en que hab#a!os "retendido i!itar0 Ma!.s en )a historia hu!ana )a iron#a de =ios hab#a de%idido (untar en una %at.stro*e ta!aas )o%uras "ara %on*undir a )os sabios0 2a turba %o!/n de )os "obres e i$norantes in$)eses, %o!o Astos s )o sab#an que eran in$)eses, ro!"i )as "o)&orientas te)araas de %uatro%ientos aos, + ))e$ a donde estaban sus abue)os- sus abue)os, que s )o sab#an que eran %ristianos0 2os in$)eses "obres, derrotados en todas )as sub)e&a%iones, &e(ados de !i) !odos, des"o(ados in!ensa!ente, "ri!ero de sus "ro"iedades + des"uAs de sus )ibertades, irru!"en en )a historia %o!o entre e) %)a!or de )as tro!"etas, + en so)os dos aos se trans*or!an en uno de )os e(Ar%itos de hierro de) !undo0 E %uando )a %r#ti%a de )os "o)#ti%os + )a )iteratura, "er%at.ndose, a) %abo, de )a heroi%idad de )a hazaa, bus%a %on )os o(os a) hAroe, s )o &e una !u)titud an ni!a0

108

Conclusin

;n este )ibro tan "equeo, dedi%ado a tan &asto asunto, "resurosa!ente a%abado entre )os a"re!ios de una enor!e %risis na%iona), absurdo ser#a "retender )as "ro"or%iones ar!oniosas- "ero de%)aro que *ue !i e!"eo %orre$ir una des"ro"or%i n000 He hab)a de "ers"e%ti&a hist ri%a, + +o en%uentro un e5%eso de "ers"e%ti&a en )a Historia- "orque es )a "ers"e%ti&a )o que ha%e de un $i$ante un enano + de un enano un $i$ante0 ;) "asado es %o!o un $i$ante que se "ierde a )a distan%ia + tiene sus "ies %er%a de nosotros- a &e%es, )os "ies son de ar%i))a0 Con harta *re%uen%ia, en )a ;dad >edia s )o quere!os &er e) %re"/s%u)o, aun %uando ad!ire!os sus %o)ores- + e) estudio de un ho!bre %o!o @a"o)e n so)e!os redu%ir)o a) estudio de 2a /)ti!a eta"a0 Ha+ quien %onsidera razonab)e tratar deta))ada!ente de )a anti$ua Haru! %i5, +, sin e!bar$o, %onsiderar#a rid#%u)o tratar deta))ada!ente de )as %ostu!bres (ur#di%as de Haru!- ha+ quien es %a"az de %onstruir en )os (ardines de Oensin$ton un !onu!ento de oro a 1)berto, !a+or que e) que (a!.s se ha+a %onstruido en !e!oria de 1)*redo0 Eo %reo que )a historia in$)esa ha sido !a) entendida, "orque )os historiadores no dan %on )a %risis "rin%i"a)0 =i%en que esta %risis a*e%ta a) "eriodo de )os ;stuardo, + !u%hos re)atos de nuestro "asado "ade%en de) !is!o !a) que >r0 =i%I %50 Pero aunque )a historia de )os ;stuardo *ue una tra$edia, +o %reo que ta!biAn *ue un e"#)o$o0 Hos"e%ho, en e*e%to 'no "odr#a ser !.s que una sos"e%ha', que e) trastorno *unda!enta) sobre&ino a )a %a#da de Ki%ardo 99, + %uando Aste *ra%as en e!")ear e) des"otis!o !edie&a) "ara "ro&e%ho de )a de!o%ra%ia !edie&a)0 9n$)aterra, %o!o )as otras na%iones de )a %ristiandad, no es un "rodu%to de )a !uerte de )a %i&i)iza%i n anti$ua, sino de su sa)&a%i n de )a !uerte, de su a%titud rea%ia ante )a !uerte0 2a %i&i)iza%i n !edie&a) brota de )a resisten%ia %ontra )os b.rbaros, %ontra )a desnuda barbarie de) @orte + )a !.s suti) de) Lriente0 E se desarro))a en )ibertades + $obiernos )o%a)es, ba(o e) "oder de !onar%as que re$#an )os $randes ne$o%ios de )a $uerra + )os tributos0 E as#, en nuestra $uerra de %a!"esinos de) si$)o S97, e) re+ + e) "o"u)a%ho "a%tan "or un !o!ento una a)ianza %ons%iente0 1!bos sent#an que hab#a a)$o !.s *uerte que e))os6 )a aristo%ra%ia0 2a aristo%ra%ia que asa)ta e) Par)a!ento + se eri$e en Par)a!ento0 Co!o su !is!o no!bre )o indi%a, )a C.!ara de )os Co!unes *ue en un "rin%i"io una asa!b)ea de ho!bres ))anos, %on&o%ados "or e) re+ %o!o "ara un (urado- "ero "ronto adquiere un %ar.%ter sin$u)ar0 Para *ortuna o des$ra%ia, "ronto se trans*or!a en un "oderoso or$anis!o de $obierno, + sobre&i&e a )a 9$)esia, a )a !onarqu#a + a) "ueb)o, + ha%e !u%has %osas, no "o%as buenas0 Crea%i n su+a es e) 9!"erio brit.ni%o- +, )o que rea)!ente &a)e !.s, a%aba "or %rear una aristo%ra%ia nue&a + natura), !.s hu!ana + !.s hu!anitaria que )as !.s de )as aristo%ra%ias0 Con %)aro sentido de )os instintos de) "ueb)o 'a) !enos hasta )os /)ti!os tie!"os', res"eta )a )ibertad, +, sobre todo, )a risa, que %asi hab#a &enido a ser )a re)i$i n de )a raza0 Pero, a) !is!o tie!"o, hizo ta!biAn otras dos %osas que %onsideraba %o!o "artes esen%ia)es de su "o)#ti%a6 "onerse de) )ado de )os "rotestantes, + des"uAs, + %asi %o!o una %onse%uen%ia, "onerse de) )ado de )os a)e!anes0
109

Hasta estos /)ti!os tie!"os, )os in$)eses !.s i)ustrados estaban honrada!ente %on&en%idos de que, en a!bos %asos, esto era "onerse a) )ado de) "ro$reso + %ontra )a de%aden%ia0 E )o que ahora se estar.n "re$untando !u%hos de e))os ine&itab)e!ente, + se "re$untar#an sin ne%esidad de !is "re$untas, es si ta) %ondu%ta no habr. si$ni*i%ado !.s bien una a)ianza %on )a barbarie "ara %o!batir a )a %i&i)iza%i n0 Por )o !enos, si ha+ a)$o inne$ab)e en esta &isi n hist ri%a que o*rez%o, e))o es que he!os re$resado a) "unto de ori$en, + otra &ez esta!os en "u$na %ontra )os b.rbaros0 E !e resu)ta tan natura) que in$)eses + *ran%eses se en%uentren en e) !is!o %a!"o, %o!o e) que 1)*redo + 1bbo %o!batieran (untos en e) si$)o ne$ro, %uando )os b.rbaros saqueaban a <esse5 + asediaban a Par#s0 Pero ta) &ez, ho+ "or ho+, son !enos se$uros )os si$nos que distin$uen )a &i%toria es"iritua) de )a !ateria)0 2as ideas est.n ho+ !.s !ez%)adas, se %o!")i%an en !ati%es *in#si!os + se so)a"an %on be))os no!bres0 Eo s )o ten$o un %riterio *unda!enta)!ente !ora) + "o)#ti%o "ara (uz$ar de) a)iento de) sa)&a(is!o que e) sa)&a(e, a) retirarse, de(a en "os de s# %o!o una "este en e) aire0 ;) a)!a de) sa)&a(is!o es )a es%)a&itud ba(o su %o!")i%ada !.s%ara de !aquinis!o + %u)tura, e) rA$i!en de 1)e!ania "ara %on e) "obre no es !.s que )a re%a#da de )os b.rbaros en e) rA$i!en de )a es%)a&itud0 ;n e) %a!ino de nuestras re*or!as a%tua)es, +o no &eo !edio a)$uno de sa)&a%i n- habr. que ha%er otra &ez )o que hi%ieron )os !edie&a)es %uando )a otra derrota de )os b.rbaros6 %o!enzar, %on $re!ios + "equeos $ru"os inde"endientes, )a restaura%i n $radua) de )a "ro"iedad "ersona) de) "obre + de )a )ibertad "ersona) de )a *a!i)ia0 Hi esto desean rea)!ente )os in$)eses, )a $uerra )es ha "er!itido a) !enos de!ostrar, a )os que "udieron dudar)o, que no han "erdido e) &a)or + )a %a"a%idad de sus "adres, + que saben rea)izar )o que se "ro"onen0 Hi no es esto )o que desean, si s )o han de %ontinuar !o&iAndose a) %ie$o i!"u)so de )a dis%i")ina so%ia) a"rendida de 1)e!ania, enton%es no nos queda !.s que )o que ha ))a!ado Be))o% 'sa$az des%ubridor de esta $ran %orriente so%io) $i%a' e) ;stado Her&i)0 E enton%es ser#a )#%ito in%)inarse a desear que )a o)a de )a barbarie teut ni%a hubiera arrasado nuestros e(Ar%itos, + que e) !undo s )o re%ordara que e) /)ti!o de )os in$)eses hab#a !uerto "or )a )ibertad0

*I.

110

i Ciudades ir)andesas sitiadas "or Cro!Pe)) en 16490 ii ;) edi%to de )a )ibertad re)i$iosa "ro!u)$ado en >i).n, ao 3130 iii 1016310350 i& 1$r#%o)a )e&ant un !uro de *rontera en e) tAr!ino de sus %onquistas, "or e) ao 80 de )a ;ra %ristiana, entre e) r#o C)+de + e) :orth T;s%o%iaR, %on una )#nea de *uertes de )a que quedan hue))as en Caneton + Bar Hi))0 ;n 122 *ue sustituido este !uro "or e) !uro de 1driano, "ero *ue re%onstruido en 142 ba(o 1ntonino0 & @o&e)a de ;)isabeth C)e$horn 8asIe)) T181031865R0 &i ;) &enerab)e Beda, "adre de )a historia in$)esa, !uri en 735- e) re+ 1)*redo Qe) 8rande na%i en 849 + !uri en 901- =unstano, abad de 8)astonbur+, en 9430 &ii Ke+ de 9r)anda T926R, !uerto en su tienda des"uAs de )a bata))a de C)ontar* T23 de abri) de 1014R0 &iii 4enn+son trat )a )e+enda art/ri%a en sus 9di)ios de) Ke+0 i5 Cronista in$)As de) si$)o 790 5 :a!oso ;&an$e)io que ho+ se %onser&a en 4rinit+, =ub)#n0 5i Ke+ de) 1n$)ia Lrienta) T8403870R0 5ii 1o 8710 5iii ;n Ba+eu5 T@or!and#aR, en )o que *ue e) Pa)a%io e"is%o"a), se %onser&a una %uriosa ta"i%er#a nor!anda The%ha, ta) &ez0 entre 1160 + 1200R, %u+as es%enas sue)e re"rodu%ir )a industria )o%a) en (arros + tazas de )oza- es )a historia de )a %onquista de 9n$)aterra "or 8ui))er!o e) @or!ando- %o!ienza ha%ia 1064 + a%aba %on )a derrota de )os sa(ones en Batt)e THusse5R, bata))a de Hastin$s, 14 de o%tubre de 10660 5i& 1)ude e) "oe!a de 4enn+son, 2ad+ C)ara de 7ere de 7ere0 5& Kobert Bru%e, e) abue)o, de ori$en nor!ando, que "or e) !atri!onio hab#a &enido a ser seor de 1nnanda)e, + dis"uta %on Ba))io), ante ;duardo 9, .rbitro + %o!/n seor, )a Corona de ;s%o%ia0 5&i Htron$boP, seud ni!o de Ki%ardo de C)are T!uerto en 1176R, se$undo %onde de Pe!broIe, %onquistador de 9r)anda, asisti a) sitio de =ub)#n T1169R, + ))e$ a ser re+ de 2einster0 5&ii 1%abada )a %onquista, 8ui))er!o hizo &enir de @or!and#a a 2an*ran% T1005/31089R, un )o!bardo que era "rior de )a 1bad#a de Caen T1062R, + )e no!br arzobis"o de Canterbur+ T1070R0 ;ra un "ro"a$ador de )a %u)tura ita)iana0 ;n torno a A) se a$ru"aban )oe sabios de )a A"o%a0 5&iii Kobert Bru%e, e) nieto T127431329R, hAroe na%iona) + re+ de ;s%o%ia, que se a)z %ontra )as i!"osi%iones i!"eria)istas de ;duardo 9, ;duardo 99 + ;duardo 999, ase$urando, a) *in, "or e) tratado de @ortha!"ton T1328 )a inde"enden%ia de ;s%o%ia0 5i5 Muan sin 4ierra, su%esor de Ki%ardo0 ;s re+ en 1199- !uere en 12160 55 ;nrique 99 T1154R, "rede%esor de Ki%ardo0 55i ;nrique 79 T1422R0 55ii Ke+ en 1272- !uere en 13070 55iii ;n )os terrenos de Charin$ Cross, donde a%tua)!ente se ubi%a )a esta%i n a )a que se re*iere e) autor, ;duardo 9 hizo )e&antar un !onu!ento "ara sea)ar e) sitio en que estu&o e) ata/d de su es"osa, 2eonor de Casti))a, antes de ser enterrado en )a 1bad#a de <est!inster0 He$/n una eti!o)o$#a "o"u)ar, Q%harin$Q "ro%ede de Q%hAre reinesQ6 e) trata!iento de querida reina que ;duardo )e daba a 2eonor0 55i& =onde se *ir! )a Carta >a$na, en 12150 55& Poeta in$)As de )a se$unda !itad de) si$)o 7990 55&i >ar+ BaIer ;dd+ T182131910R, *undadora de )a Cien%ia Cristiana0

55&ii ;nrique 99 era hi(o de Mo*re de 1n(ou0 55&iii 8ui))er!o 99, hi(o + su%esor de 8ui))er!o e) Conquistador0 55i5 1nse)!o T103331109R, dis%#"u)o de 2an*ran%, )e su%ede en 1095 en e) arzobis"ado de Canterbur+0 4iene que sa)ir desterrado a %onse%uen%ia de sus di*eren%ias %on e) re+ 8ui))er!o 990 =es"uAs )e &ue)&e a su "uesto ;nrique 9, %on quien ta!biAn tiene dis"utas, que nue&a!ente )e ))e&an a) destierro0 555 9n&asi n *ra%asada de) 4rans&aa), de) 29 de di%ie!bre de 1895 a) 2 de enero de 18960 555i :u)I de Merusa)An, %onde de 1n(ou, *i$ura en )a historia de 1109 a 1129 555ii ;steban de B)ois T1135R, que tu&o que %eder )a %orona a ;nrique 990 555iii Muan sin 4ierra0 555i& ;n 12130 555& ?no de )os $randes "artidos "o)#ti%os in$)eses de) si$)o S7999, ene!i$o de )os 4ories0 2os <hi$s su%eden a )os Koundheads + "re%eden a )os )ibera)es0 555&i 4ho!as C)arIson T176031846R + <i))ia! <i)ber*or%e T175931833R0 CA)ebres anties%)a&istas0
555&ii ;ste&a de) arado0

555&iii ;duardo, ))a!ado "or e) re+, su "adre ';nrique 999', &o)&#a a Merusa)An0 =e "aso "or 9ta)ia T1272R, re%ibi )a noti%ia de que su "adre hab#a !uerto + A) hab#a sido e)e%to re+ de 9n$)aterra0 2a %o!ar%a estaba en "az, + ;duardo 9 no se a"resur 0 =ese!bar% en =o&er en 12740 555i5 1o de 12900 5) >uri en Bur$h3u"on3Hands, 13070 5)i ;n Courtrai, :)andes, en e) ao de 1302, )os %iudadanos de 8ante + Bru(as triun*an de )a %aba))er#a re$u)ar *ran%esa0 5)ii Mane Porter T177631850R, no&e)ista in$)esa, %u+, obra !.s "o"u)ar es 2os %a"itanes es%o%eses T4he H%ottish Chie*s, 1810R0 5)iii He re*iere a Bo)in$broIe, e) estadista, que &i&i de 1678 a 17510 5)i& Hir Kobert :i)!er T1589G31653R, es%ritor "o)#ti%o que !antu&o )a teor#a de) dere%ho di&ino de )oe !onar%as en e) Patriar%a T1650R + otras obras0
5)& Bur)a que %on arte se ha%e de una "ersona, usando "a)abras ir ni%as o a%%iones disi!u)adas

5)&i He re*iere ahora a ;nrique 97 T136631413R, as# ))a!ado "or su )u$ar de na%i!iento0 5)&ii 8o)"e de estado0 ;n *ran%As en e) ori$ina)0 5)&iii He %uenta que un re%audador de i!"uestos trato bruta)!ente a )a !adre + a )a hi(a de <at, e) te(ero T4+)erR, en =art*ord, "ueb)o de Oent0 <at, que o+ )os $ritos desde su ta))er, a%udi "resurosa!ente, + dio !uerte a) re%audador0 2a otra 0historia dra!.ti%as sobre <at, a que e) autor se re*iere, es )a !uerte de <at a !anos de) )ord !a+or de 2ondres, + se %uenta "o%o !.s ade)ante0 5)i5 Chartists es e) no!bre de un $ru"o de re*or!istas "o)#ti%os3 obreros "rin%i"a)!ente3que a"are%e en 9n$)aterra "or 18380 =eben su no!bre a )a Carta en que e5"usieron a) "/b)i%o )as razones de su des%ontento %ontra e) "ro+e%to de )e+ *or!u)ado "or 8re+ en 18320 ;) "ro$ra!a de )os %artistas era un "ro$ra!a de a&an%e de!o%r.ti%o, en "untos re)ati&os a) su*ra$io + )a re"resenta%i n "ar)a!entaria0 Hasta 1839, "uede de%irse que s )o "ro%uran e) !e(ora!iento industria)- de 1840 a 1848 "rodu%en una a%%i n re&o)u%ionaria + so%ia)ista0 Hubo !otines + disturbios0 Para i!"edir un $ran !itin en )a %o!una de Oennin$ton, <e))in$ton tu&o que a%udir a )a tro"a0 E ta!"o%o *a)t un re%)uta!iento de "o)i%#as honorarios, entre )os %ua)es *i$ura 2uis Bona"arte Te) *uturo @a"o)e n 999R0 ;) !o&i!iento desa"are%i %on )as re*or!as )e$is)ati&as que !e(oraron )as %ondi%iones de) traba(o, "or 18490

) 2a ))a!ada 0$uerra de )as =os Kosas, entre )a %asa de 2an%aster + )a de EorI0 )i Nue se de%)ar %ontra )a 4ransubstan%ia%i n en 13810 )ii Puritano, 1585316400 )iii Pre)ado !uerto en 15550 )i& Hir Mohn L)d%ast)e, 2ord Cobha! T!uerto en 1417R, que se "uso de "arte de )os Q2o))ardsQ, o "artidarios de <+%)e*, + *ue %ondenado %o!o here(e "or e) arzobis"o 1runde) T1413R- "ero )o$r es%a"ar a 8a)es0 =es"uAs *ue a"risionado + que!ado0 )& 1rzobis"o de Canterbur+ + a!i$o de) duque de 8)ou%ester, desterrado "or Ki%ardo 99 en 1397, que a%onse(a a) *uturo ;nrique 99 ha%er ar!as %ontra Ki%ardo 990 :ue A) quien hizo en esta A"o%a )as "erse%u%iones a que e) autor se re*iere0 )&i 4riun*o de EorI sobre 2an%aster en 14710 )&ii ;nrique 4udor, en e) trono ;nrique 7990 )&iii 4o!.s >oro, 147831535, Can%i))er0 CA)ebre hu!anista, %u+o !.s *a!oso )ibro es )a ?to"#a T1515R0 4e )o$o + (urista, se o"one a )a Corona "ara te!")ar )os ri$ores de) %asti$o %ontra )a here(#a, + re"resenta, en %ierto !odo, )a autoridad de) "ueb)o0 >uere de%a"itado0 )i5 He re*iere a )a ?to"#a >oderna, de <e))s, "ub)i%ada en, 19050 )5 Muan Co)et T1467G31519R, ede%.n de Han Pab)o, *a!oso hu!anista, a!i$o de >oro + de ;ras!o0 )5i Hir Phi)i" Hidne+, "oeta T155431586R0
)5ii 1)ha(as "equeas0

)5iii 8obierna de 1485 a 15090 )5i& 9)ustre *a!i)ia in$)esa, que a%aso "ro%ede de )os HerePard de) si$)o 5, duques de @or*o)I desde e) si$)o S70 )5& 1490315400 @o!brado 7i%ario 8enera) en 15356 >uri e(e%utado0 )5&i 1)ude a L)i&erio Cro!Pe)) + a )a de%a"ita%i n de Car)os 90 )5&ii >ar#a )a Han$rienta6 B)ood+3>ar+0 )5&iii 4riun*o de )os es%o%eses de Kobert Bru%e %ontra ;duardo 99, en 13140 )5i5 4riun*o de )os boers %ontra )os in$)eses, en 18810 )55 Han Mor$e de 9n$)aterra, Han 1ndrAs de ;s%o%ia, Han Patri%io de 9r)anda, Han =a&id de 8a)es, Han =ionisio de :ran%ia, Hantia$o de ;s"aa + Han 1ntonio de 9ta)ia0 )55i Cro!Pe)) derrota a Car)os 99 en <or%ester, ao 16510 )55ii 1513315720 ;) "ro"a$andista de) "ro)etariado en ;s%o%ia0 )55iii 1494315460 ;ne!i$o de )a Ke*or!a0 He o"uso a) desi$nio de ;nrique 7999 de %asar a su hi(o ;duardo %on >ar#a ;stuardo0 :ue !uerto "or )os re*or!istas0 1494315460 ;ne!i$o de )a Ke*or!a0 He o"uso a) desi$nio de ;nrique 7999 de %asar a su hi(o ;duardo %on >ar#a ;stuardo0 :ue !uerto "or )os re*or!istas0 )55i& Ma%obo 9 $obern de 1603 a 16250 )55& ;) 23 de (u)io de 1637, "ri!er d#a en que se usaba e) !isa) in$)As en ;s%o%ia0 )55&i 1594316430 Me*e de )a o"osi%i n "ar)a!entaria, que se )e&anta %ontra )os "resu"uestos + re%auda%iones de Car)os 90 4o! "arte a%ti&a en )a or$aniza%i n de) e(Ar%ito "ar)a!entario, "ero !uri a) %o!enzar )a $uerra %i&i)0 )55&ii Htra**ord !uere en 16410 )55&iii ;) eu*e!is!o de ho+ )es ))a!a abor#$enes0

)55i5 ;) $enera) es%o%As 2es)ie, que !anten#a a Car)os 99, dio bata))a a Cro!Pe)) en =unbar, 16500 )555 Poeta )#ri%o "astora) T159131674R0 )555i Ma!es H%ott, duque de >on!outh, se )e&anta %ontra Ma%obo 99, en 1685, + es derrotado + de%a"itado0 )555ii 2a A"o%a era *Arti) en %o!")ots i!a$inarios + &erdaderos0 4itus Lates, que hab#a re%orrido &arios se%tas re)i$iosas + a%abado "or ha%erse (esuita, &iAndose e5"u)sado de )a Lrden "or su !a)a %ondu%ta, in&ent que )os Mesuitas %ons"iraban T1678R "ara !atar a) re+ + a%abar %on e) "rotestantis!o0 H%ha*tesbur+ + e) "artido u)tra3"rotestante dieron ".bu)o a )a in&en%i n0 ;) !a$istrado que entend#a de )a a%usa%i n a"are%i un d#a !uerto0 ;) "ueb)o se a$it 0 ;) Par)a!ento di%t !edidas %ontra )os %at )i%os0 He hab) de) "e)i$ro de que heredara e) trono un re+ %at )i%o T"or e) *uturo Ma%obo 99R0 E, a) *in, se %o!")i% de ta) suerte este e!buste %on )a "o)#ti%a interna%iona), que e) !inistro =anb+ tu&o que %aer, + en su )u$ar o%u" e) "uesto H%ha*tesbur+0 )555iii ;ntre )as %uestiones que se a$itaron %uando e) "r#n%i"e 8ui))er!o de Lran$e se a%er% a 9n$)aterra, resue)to a destronar a Ma%obo 99, una *ue )a de )a &era%idad de que )a reina hubiera tenido un hi(o &ar n0 Ma%obo 99 tu&o que "resentar a) Par)a!ento "ruebas de) he%ho0 )555i& Cu.quero, *undador de Pens+)&ania en 1!Ari%a T16441718R0 )555& ;n 16900 )555&i Ma%obita ir)andAs T164531693R0 )555&ii 4ratado de 2i!eri%I T1691R0 )555&iii ;ntre )os e"isodios de )a su!isi n de ;s%o%ia "or 8ui))er!o, )a !atanza de 8)en%oe T13 de *ebrero de 1692R, es *a!osa6 dos d#as estu&ieron )os de 8ui))er!o a%a!"ados entre )os >a%dona)ds de 8)en%oe, "ara disi"ar toda sos"e%ha sobre sus &erdaderos desi$nios, + una !aana )es ata%aron + aniqui)aron "or sor"resa0 2a in&en%i n de) ")an se debe a =a)r+!")e- su e(e%u%i n, a) %orone) Ha!i)ton0 )555i5 ;) !inistro <i))ia! Pitt, %onde de Chatha! T17081778R, dire%tor "or !u%ho tie!"o de )a "o)#ti%a in$)esa- + <arren Hastin$s T173231818R0 $obernador en Ca)%uta TBen$a)aR, ad!inistrador %o)onia) de 9n$)aterra0 5% 4o!.s <entPorth, %onde de Htra**ord T159331641R, $obernador de 9r)anda Tenero de 1632 a (u)io de 1633R, que hubiera deseado ha%er de Car)os 9 un dAs"ota a quien este a%ab "or entre$ar a )a &en$anza de sus ene!i$os )os re*or!istas0 >uri de%a"itado0 5%i >inistro de Mor$e 999 en 17610 5%ii Bona"arte0 5%iii Char)es 8eor$e 8ordon T183331835R, e) hAroe de Oartou!0 5%i& 1) "rin%i"io de) Kobinson se )een )as si$uientes "a)abras6 000>i "adre era un e5tran(ero de Bre!en que se estab)e%i "ri!ero en Hu))000 =es"uAs &i&i en EorI, donde se %as %on !i !adre, %u+o no!bre *a!i)iar es Kob#nson000 Por )o que +o re%ib# e) no!bre de Kobinson Oreutznaer- "ero )a %orru"%i n usua) de )a "a)abra en 9n$)aterra ha he%ho que nos ))a!en3!.s a/n6 que nos ))a!e!os nosotros Crusoe0 5%& 1s# )o re"resenta Kobert Houthe+ en su 7ida de Hora%io, 2ord @e)son0 >uri @e)son a )as %uatro + !edia, a bordo de) 7i%toria, re%ordando a 2ad+ Ha!i)ton, a su hi(a Hora%ia, + dando $ra%ias a =ios de haber "odido, antes de su !uerte, %u!")ir %on su deber de triun*ar0 5%&i 4riun*o de Coote sobre 2a))+, e) $obernador *ran%As de Pondi%her+, que estab)e%i )a su"re!a%#a in$)esa en e) sur de )a 9ndia T1760R0 5%&ii 4riun*o de C)i&e en )a 9ndia T1757R, que abri )as "uertas a) 9!"erio orienta) de 9n$)aterra0 5%&iii ;d!und BurIe T172931797R0 1utor de obras "o)#ti%as e hist ri%as, a!i$o de Mohnson0 =esde 1766 *i$ura en e) Par)a!ento0 Ke"resenta, en )a

"o)#ti%a in$)esa, e) "re(ui%io de) orden, )a des%on*ianza de )a Ke&o)u%i n0 5%i5 <i))ia! Cobbet T176331835R0 ;s%ritor + "o)#ti%o0 Perse$uido en 1810 + "risionero en @eP$ate dos aos0 ;n 1817 hu+e a 1!Ari%a, a!enazado otra &ez de %.r%e) "or haberse a)zado %ontra )a sus"ensi n de %iertas $arant#as %onstitu%iona)es0 >.s tarde, +a &ie(o, *or! "arte de) Par)a!ento, que hab#a a%e"tado a)$unas de )as re*or!as "or )as %ua)es Cobbet )u%h 0 % Hu%esos de) 16 de a$osto de 1819 en >an%hester0 >itin de obreros, $uiados "or Henr+ Hunt, en "ro de a)$unas re*or!as "ar)a!entarias0 2a tro"a diso)&i e) !itin- hubo !uertos + heridos0 ;) !itin tu&o )u$ar en e) %a!"o de Han Pedro THt0 PeterR, de donde, "or i!ita%i n de <ater)oo, se di(o Peter)oo6 e) sitio que ho+ o%u"a e) :ree 4rade Ha))0 %i He re*iere a )a rebe)i n + !otines de 9r)anda, "or 1798, que de%idi a Pitt a )a uni n de )os Par)a!entos ir)andAs + brit.ni%o0 %ii Criado de )a Posada de) Cier&o B)an%o +, des"uAs, de >r0 Pi%IPi%I0 =9CO;@H, Pi%IPi%I Pa"ers0 %iii Mohn =aPIins, dis%#"u)o de :a$ino, as# ))a!ado "or sus habi)idades0 =9CO;@H, L)i&er 4Pist0 %i& Bede) de) asi)o en que &i&i L)i&er0 =9CO;@H, L)i&er 4Pist0 %& Cosa que, "or un &erdadero es%.nda)o de estu"idez + de in(usti%ia, no es "er!itida- "orque es ini%uo %asti$ar a un "obre diab)o que se duer!e sobre un basurero, sin !.s %ausa que )a !u+ ob&ia de que no tiene re%ursos "ara %onse$uirse una %a!a0 %&i Monh <es)e+ T170331791R + Char)es <es)e+ T17071788R, *undadores de )a 9$)esia !etodista0 %&ii ;) duque de 1u$ustenbur$o, que a)e$aba dere%hos sobre )os du%ados de H%h)esPi$ + Ho)stein T=ina!ar%aR, *ue e) instru!ento de que se &a)i Bis!ar%I "ara in&adir + *ina)!ente %onquistar en no!bre de Prusia di%hos du%ados T1864R0 %&iii ;) te)e$ra!a que e) %onse(ero se%reto 1beIen )e en&i a Bis!ar%I3de ;!s a Ber)#n3, en que )e %o!uni%aba que e) re+ 8ui))er!o 9 se hab#a ne$ado a se$uir dis%utiendo %on e) e!ba(ador *ran%As, Benedetti, e) asunto re)ati&o a )a %andidatura de) "r#n%i"e 2eo"o)do de Hohenzo))ern a) trono de ;s"aa T13 de (u)io de 1870R0 ;ste te)e$ra!a daba a entender que )a ne$o%ia%i n aun "odr#a %ontinuar en Ber)#n, + Bis!ar%I quedaba autorizado, si as# )o %re#a %on&eniente, "ara dar)o a )a "rensa0 Bis!ar%I quer#a )a $uerra0 4a%ho %on un )."iz azu) a)$unas e5"resiones que quitaban *uerza a )a de%isi n de) re+, + e) do%u!ento quedo trans*or!ado en una rotunda ne$ati&a0 Bis!ar%I )o dio a )a "rensa0 1) d#a si$uiente se "rodu(o e) resu)tado que bus%aba Bis!ar%I6 Par#s "idi )a $uerra0 %i5 2a anti$ua Haru!6 e) %a!"a!ento ro!ano de Horbiodunu!, a) norte de Ha)isbur+0 2a %atedra) de Ha)isbur+ se %onstru+ en )a nue&a Haru! Tsi$)o S999R0 %5 >r0 =i%I, o Ki%hard Bab)e+, "ersona(e de =9CO;@H T=a&id Co""er*ie)dR, que ten#a %ierta %hi*)adura a "ro" sito de) re+ Car)os 90

Вам также может понравиться