hoam

KHO V LUT X TI TRM CP QUA CC TRIU I

TRN QUANG C

Ch Nht, 20 thng 4, 2014

WWW.HOADAMNEWS.COM

B mi 2014. S 23

VANG VANG TRI VO

CI CHT
CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C

Xt ra th lut L khoan hng, lut Trn h khc, lut L nghim minh, lut Nguyn xc thc. Lut thi nay c pht hnh chnh, ci to, t giam, tuy chm ti vn minh, song cha nghim dn n
XEM TRANG 34

XUN
NG NHN DNG

TRNH THANH THY

hiu ngi bi quan nhn xt dn mnh nh mt ci thi quen bit h thn; cng khng cn ci kh nng bit ni gin trc ci xu v ci c din ra trc mt. Mi c nhn vn ni gin khi b ngi khc i xe ln ng, cng bit h thn khi mc ci qun rch. Nhng i vi nhiu chuyn ln, vi nhng iu ng xu h chung th li th . XEM TRANG 8

Vn ngn ng l vn ca mun thu, khng ring g ca ngi Vit. Trong bi vit ny, ti mun bn v mt thc trng ca ting Vit m n lc, chng ta khng th khng suy ngh v n mt
tip theo trang 31

TM BT

NHN LI CHIN TRANH

TRN TRUNG O

30 NM,

THNG IP
T BIN LN
VNH HO mt i dng xanh thm, mnh mng, trng l.

Hnh: L VN HNG

D NH
HONG LONG

Thnh thong ti c trong Internet mt vi l th c ni dung by t thi khng ng ca ngi vit i vi s chnh sch ca ng v nh nc, c gi ra t trong nc. Cc tc gi ca nhng l th tuy khc nhau tn h, a ch, nhng thng k chung di mt tn gi l cc cu chin binh lo thnh. Nhng l th nh th chc khng phi c vit
tip theo trang 3

bi u xe bc ln thm dnh cho ngi i b, ngi ta vn cha thy c bin. Phi leo mt con dc thoai thoi vi nhng bi hoa vng vn cao khi u, dn n mt vng hi i l thin; t ni y, nhn quan mi bt cht m bng trc

u vn cn du vt ca nhng dng dung nham en tuyn ng thnh Tng n hi u tung nhiu tng lp, tng chng nh nhng cnh bay ln trong v khc min trng trang giy dy ca ca sng nc v gi cun huyn s t tri b thiu hy bi lng thnh thang. to ha t hng triu Trin ni lm chm , di xung tn triu nm trc. y l bin. y l bi ct lao xao bt nc trng. Ri rc

Gia dng chy tun trn bt ngt ca s i thay, anh vn lun gi cho mnh mt khong lng vi ring mt hnh bng c xa ngy no lun nh v im xut pht, lun nui dng ci s tm trong cuc hnh trnh.
XEM TRANG 26

tip theo trang 2

CHIN TRANH NH MT THI PHP

NGUYN HNG QUC

xem trang 10

tip theo trang 1

THNG IP
T BIN LN

TRONG S NY
S 23
CH NHT, 20 THNG 4, 2014
VANG VANG TRI VO XUN NG NHN DNG, tr.1 l KHO V LUT X TI TRM CP QUA CC TRIU I - TRN QUANG C, tr.1 l CI CHT CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C TRNH THANH THY, tr.1 l THNG IP T BIN LN - VNH HO, tr.1 30 NM, NHN LI CHIN TRANH TRN TRUNG O, tr.1 l D NH - HONG LONG, tr.1 l PHT GIO VIT NAM, BIN C V T LIU VH, tr.3 l VN HC PHT GIO, CON NG TRI THC VT THOT - THCH NGUYN SIU, tr.4 CHIN TRANH NH MT THI PHP - NGUYN HNG QUC, tr.10 l T TNG CHNH TR VIT NAM THI CN HIN I: VIT NAM U TH K XX: THOT TRUNG THUC TY - ON VIT HOT, tr.10 l PHT GIO VIT NAM: CHNH TR, LCH S V CH NGHA H V QUC T - PHM CNG THIN, tr.15 l IU VN CA NH VN V PHIN C TRONG TANG L CA NH VN MAI THO - V PHIN, tr.28 l th NGY DO THI: NGI BN SNG, tr.30

Hnh: C NHT V NH

nc. Bin phng ty ni bin phng ng. Bn ny bn kia nhn nhau khng thy bn b, nhng nc thm mnh mng ch l mt. Xa ht bn kia, xuyn qua trng trng sng xanh v my trng, l qu m. Ni , sau hn ba mi nm, nhiu i thay. Ngi ta ni vy. Tt nhin l phi vy. Vn vt v lng ngi thay i trong tng giy pht, tng st-na, khng l hn ba mi nm m chng g i thay? Khng g i thay mi l chuyn l, v chuyn l nh th l iu khng th chp nhn c. Nhng m i thay theo chiu hng no? Xu hng vn minh tin b ca nhn loi d nhanh hay chm th no, d vn dng ch thuyt, ch trng, thc h no, tt cng phi nhm n mc ch ti hu l mang li hnh phc thc s cho con ngi, cho x s, cho ton hnh tinh. Hnh phc y, qua kinh nghim di lu ca lch s loi ngi, cho thy rng khng nht thit phi l s sung tc, tin nghi ca vt cht hay k thut. Tri li l ng khc. C ngha rng i sng con ngi, cng n gin chng no, cng d c hnh phc chng ny. Nhn thc ny xem ra c v i ngc vi xu th thi i, khi m hu ht con ngi u hm h chy ua vi thi gian, tin bc v k thut tn tin. Nhng k thut tn tin chng qua cng ch l cch c nhiu thi gian hn bng cch rt ngn n li: trong mt khong thi gian nh, c th lm c nhiu vic hn; nhiu vic hn c ngha l tng thm c hi cho s hng th tin nghi, cng c ngha l to thm nhiu tin bc v ti sn. Bng phng cch y, con ngi ln qun trong n lc va to tc vt cht va n l vt cht, va to tc thi gian va n l thi gian. Xt cho cng, con ngi ch t tri mnh trong trng vy ca rng buc, phin no, lm nhng k n dch sut kip cho vt cht v thi gian.

Hnh phc khng phi l lm c tht nhiu vic trong mt thi gian rt ngn. Hnh phc chnh l khng cn phi lm g c, v t v l, trong mt thi gian rt di. Hnh phc khng phi l c th s hu c rt nhiu th, thu gom v vt ti sn, vt dng v tin bc y dy chung quanh mnh. Hnh phc chnh l bung x tt c, khng cn vng bn vo bt c th g. Hnh phc y, nhn mt chnh tr, x hi, th l t do; nhn phng din tm linh, tn gio, th l gii thot. Tri cao, bin rng, s d p l do ch bao la bt ngt, khng b khng bn. Khng ai trong cuc i m khng b m hoc bi v v cng v tn ca tri v bin. Nhng tri th xa qu, khng chm n c, cn bin th ni y, gn gi, sinh ng, chn c th dm ln, tay c th s n, v thn c th hp ln trong . Ngi ta c nhiu kinh nghim, k nim t bin, v hc t bin rng nhiu hn l tri cao. Hnh nh ca bin c dng rt nhiu lm n d trong vn chng, trong kinh in: i dng thng kh. Bin ln sinht V c mt s ngi c sinh ra t bin khng th khng ni ti. Nhng ngi ny, gi tr ln b, c k gi trn tm mi, c k ch l hi nhi cn trong bng m. mt lc no , h ln lt xung thuyn, ra bin, b li tt c sau lng. Gia nh, bn b thn thuc, ti sn, t ai, lng xm, cha chin, nh th, nh miu, ngi trng c, k nim, k vt, v trn tt c nhng th y: qu hng. Lnh nh trn bin ln nhiu ngy tm mt bn b t do. Tay khng tc st, khng th tm c t do v hnh phc ni chnh qu hng ca mnh di mt chnh th h khc, h phi gom ti sn tin bc
tip theo trang 14

Nhm Kt Tp HOA M
Chu trch nhim: NGUYN VIT 9741 Bolsa Ave Suite: 216. Westminster, California 92683. 714.765.9844 Mi kin xy dng, ng gp bi v, tranh, nh, xin gi v a ch: hoadamnewsl@gmail.com

Tranh: NGUYN NHT TN

tip theo trang 1

30 NM,
NHN LI CHIN TRANH
bng my vi tnh hin i nh ti ang s dng m c l bng nhng cy vit c rut cao su mm, bm mc bng tay c ct gi k lng t lu lm. Nhn vo tn tui v chc v, ti bit cc c thuc th h in Bin v khng t l ngi ca thi ma thu 1945 cn li. a ch ca cc c tuy khc nhau nhng ging nh l th tp th, phn ng sng trong cc khu nh cng c tn chung l Khu Tp Th. Trong sut by, tm mi nm ca i mnh, cc c sng, lm vic v c rn luyn tha hnh ch th ca cp trn ch khng quen t vn , cc c tp chu ng au n ch khng c php rn la. V v th, vit mt l th l mt vic kh khn, gi l th n cc cp ng v nh nc trung ng l mt can m cha tng ngh n v ph bin l th rng ri ngoi qun chng qu tht l mt hnh ng phi thng. So vi vic m ngn tm vng vt nhn lao vo phng tuyn thc dn trong nhng ngy cn trai tr, hnh ng vit l th gi ln trung ng ng ngy nay c th cn nguy him hn nhiu. Nhng k m cc c lo s s tr th, dm pha, nghi k khng phi bn thc dn mt xanh, mi l d phn bit m l nhng ngi cng t chc, cng ng, cng gi nhau l ng ch v ngay c nhng k cn thuc hng con chu cc c. Ti hnh dung ci m cc c tp trung nhau nh mt ngi no trong nhm tho l th, chc phi b mt, hi hp hn c gi ra trn v xc ng hn c m cui cng bn cnh v con trc ngy ln ng i Lai Chu, H Nam, H Bc khng bit c ngy tr li, ca my chc nm v trc. Cc c lo s l phi. Nhng k m cc c chng i ngy nay, khng nhng bit r ni n chn m cn l ngi quyt nh cc ch tiu lng thc, thc phm, tin hu tr, ph cp nh ca cc c. Nhng k khng nhng nm quyn sinh st cho on i ngn ngi cn li ca cc c m cng c lun c quyn xa b qu kh m cc c v cng trn qu. Ti ngh n cc c v thng cc c rt nhiu. Khng phi sau khi c nhng l th c gi t cc khu nh tp th, khng phi sau khi ra c nc ngoi m ngay c t thi mi ln ti min Nam trc 1975, hnh nh cc c vn rt p trong lng ti. Ti cha bao gi ngh tt c nhng ngi Vit Nam sng bn kia sng Bn Hi l cng sn, tri li tin rng n khut sau m my en c ti ng tr vn c nhng tm gng sng ca lng yu nc chn thnh. Dn tc no trn th gii cng yu thng v gn b vi t nc ca h, nhng ti vn c mt nim tin ch quan rng con ngi Vit Nam nng lng vi qu hng t nc nhiu hn cc ging dn khc. Bi v khng c mt t nc no, , mi ngn ni, mi dng sng, mi con ng c gn gi bng mt gi t nh ng b chng ta phi hy sinh trong sut dng lch s. Nhng ngy cn trung hc, ti hc thuc lng bi th Nh ti ca Yn Thao v Bn kia sng ung ca Hong Cm. C hai bi th c ng trong tp ch Bch Khoa Si Gn, trong c nhng cu lm ti ri nc mt:
tip theo trang 14

PHT GIO VIT NAM

BIN C v T LIU (1975-1995)
Theo t liu Vn Phng II Vin Ha o, Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht ti Hoa K, 1996

14-09-1991: HT HUYN QUANG GI TM TH N TNG TN VIT NAM HI NGOI:

ip theo sau Tm Th ca Ha Thng Thch n Hu, Ha Thng Thch Huyn Quang, Ph Vin trng Vin Ha o, hin ang b cng an a phng qun thc ti cha Hi Phc Qung Ngi, cng gi n Tng Ni Pht t Vit Nam hi ngoi mt bc Tm Th khc, ku gi ha hp thng nht th theo k vng ca Ha Thng n Hu cng nh nguyn vng chung ca i khi Pht gio trong v ngoi nc.

16-09-1991: HT THCH QUNG GI TM TH N TNG TN VIT NAM HI NGOI:

Ha Thng Thch Qung , Tng Th K Vin Ha o GHPGVNTN, sau khi c bc Tm Th ca Ha Thng Thch n Hu gi cho Tng Ni Pht t Vit Nam hi ngoi, cng vit mt Tm Th khc gi ra nc ngoi. Ni dung Tm Th ny cng ku gi Tng Ni Pht t hi ngoi sm thc hin nguyn vng tm huyt m Ha Thng Thch n Hu nhn nh: ha hp, thng nht phc v Dn tc v o php. Qua 3 bc Tm Th ca 3 v lnh o ti cao ca Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht ti qu nh gi ra nc ngoi, ngi ta c th on bit c phn no ni b tc suy vi ca Pht gio trong nc. R rang l trong khi Nh nc CSVN v nhng Vit kiu nh d ru rao tuyn truyn l c t do tn gio Vit Nam th qua ci nhn tinh t ca nhng nh lnh o chn tu Pht gio, tt c nhng sinh hot c v tp np ng o ti cc ni th t tn gio cng ch l hnh thc ho nhong biu hin mt th tn ngng l hi dn gian ch khng c thc cht ca chnh php. Do vy, cc v ny tha thit ku gi s ha hp thng nht cc h phi Pht php v Dn tc. Ngoi ra, li ku gi ca 3 bc Tm Th cn gi gm nim k vng tp hp sc mnh ca Pht gio Vit Nam khp nm chu khi u cho mt phong tro u tranh trc din nhm phc hi Gio hi truyn thng.

Hnh: C NHT V NH

31-10-1991: HT THCH N HU GI THNG IP N TNG NI PHT T VIT NAM HI NGOI:

Sau khi gi Tm Th ku gi thng hp v nhn c phc th t pha Tng Ni hi ngoi nguyn mt lng phng mnh, Ha Thng Thch n Hu thay mt Hi ng Lng Vin li gi Thng ip n Tng Ni Pht t Vit Nam ang hnh o nc ngoi, ngh thnh lp Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht Hi Ngoi.

VN HC
CON NG TRI THC VT THOT
THCH NGUYN SIU

PHT GIO,

Nn vn hc Pht gio l phng tin con ngi ly m thm nhp chng tnh Pht php ri vt thot qua nhng g b tri buc, giam hm trong bin i sinh t trm lun. Nn vn hc Pht gio gio dc con ngi qua nhiu phm tr trong i sng, nh nn vn hc Thin - d yu ch ca Thin bo rng: Ngn ng o on. Tm hnh x dit. Trc ch nhn tm. Kin tnh thnh Pht. Con ng ngn ng phi chm dt. Ln vt ca tm i c xa b. Ch thng vo lng ngi. Thy tnh m thnh Pht - l mt nn vn hc s dn khi con ngi th nhp vo t tnh gic ng ca mnh. Ch v Thin S s dng vn hc Thin nh mt cng n ngi tu Thin gia tm nghin cu m t o.

I. Vn Hc Thin - Khi Mt Cng n

Hu ht cc Thin S trao truyn tm n hoc thc y hc tr ca mnh vo th dn nn tm thc bng v th gii tm linh u s dng ngn t nghch l, hay hnh ng k qui, nghch thng. Nh ngn ng nghch thng, hnh ng nghch thng m ngi hc tr hot nhin t ng. Nh Thin S T Dung dy T Liu Qun bng cu thoi u: Vn php quy nht, nht quy h x. Mun php u quy v mt, vy mt quy v ch no? T Liu Qun tri qua bao nhiu nm thng nghin cu, ngy m tnh

thc suy ngm. S tham cu ny ging nh g p trng, mo rnh chut, nht tm ch khng xao lng, khng chnh mng, l l. S tp trung tm vo mt im - nht tm, chnh l iu kin nh bt vng thc tnh thc dy khi, y li vng tm tnh tm c tu thnh. Cu thoi u hay mt cng n ca nh Thin c th lm cho ngi tu Thin phi mt n, mt ng, lm lc qun c chnh mnh. Nh cu chuyn: C mt v o s tp trung tm vo s qun tng, t duy v s hnh thnh ca v tr vn hu, v s hin hu ca cc thin h... m qun mnh ang i trn ng, nn nhiu ln v o s b sp chn vo g. T s

sp chn vo g trn ng y ng suy ngh ti sao di i chn khng c con mt thy ng i. T s suy t ny, v o s gia tm, thnh , nht quyt tnh tm qun chiu ni chn c i mt, cho n mt hm tm thnh, t v o s c c i mt di chn, v k t v o s i trn ng khng cn b sp g na. Ngi thi y gi v o s l Tc Mc Tin Nhn - ng tin c mt ni chn. Vn hc Thin l vn hc nghch thng khng theo l bnh thng, ngi thng hay ni. Mt nn vn hc mang tnh bt thng v vt ln trn tt c cc nn vn hc bnh thng ca ngi i. T s suy t cho n li ni, t c

ch sng hng ngy cho n cc hnh ng vic lm cng tri ngc. C l nn vn hc Thin dy cho con ngi tp t duy, qun chiu mi np sng con ngi thnh nghch thng, khc thng, tm thc con ngi khng sng theo tp qun ngn i v xui theo dng sinh t, lun hi, gi phi nh thc tm linh thy c bn lai din mc. Gi tr nh thc ca vn hc Thin l nghch thng trn ci bnh thng ca th nhn, nhm in su vo tm thc con ngi mt du n t con ngi ph tung mi thnh tr c hu, mi thi thng nh kin vt trn v vt thot. Nh li ni ca T Liu Qun: Thch dun tru iu

trng nht trng. Quy mao pht t trng tam cn. - Bp mng trn di mt trng. Ph pht lng ra nng my cn. (Vit Nam Pht Gio S Lc - TT Mt Th, tr. 203) Theo thi thng v ci nhn ca con ngi x hi th lm sao c c mt mng mc trn di mt trng v lm g ra c lng ly lm pht trn, nng ti my cn. y chnh l ch u huyn ca nn vn hc Thin a ngi n s ng. Qua nhiu hnh dng nh thc tm t hnh gi bt mnh phi i din vi chnh mnh thy c ci ngun ca bn gic, m khng phi lng qun, vong thn ca kip ngi sinh t. T

Hnh: C NHT V NH

s nh thc, vn hc Thin dn dng qua bao s nghch l, qua bao ni rng trng ip, sng su, bin c cho hnh gi khc phc v vt qua m t o. Nh hnh nh mt chic thuyn cho ln non hoc bn v nga chy ua di bin l iu con ngi khng th tng tng ni, nhng vn hc Thin th khng t nhng hnh nh ny, hm nng tm tr hnh gi trn con ng tm cu gic ng: Cao cao sn thng hnh thuyn. Thm thm hi tu m. Lung linh nc chy qua o. Nga ua di bin thuyn cho ln non (sd. tr. 203). Nhng hnh nh ny in su vo tm thc ca hnh gi nh mt cng n

c khi trong mi thi gian cho n khi chn mui nh tri cy th ri rng. Bng ti ca tm c qut sch. Nhng c l ca th nhn ch l mng. Nht thit hu vi php nh mng, huyn, bo, nh nh l dic nh in. ng tc nh th qun. Tt c cc php hu vi php sanh dit - ging nh mng huyn, nh sng mai, nh nh chp chiu t, nh rng nng bui hong hn, tt c u khng tht. Vy th nga c ua di bin hay trn ng i, thuyn c cho trn non hay trn mt nc n ging nhau u c khc g. ch thc vn hc Thin xy dng cho tm thc hnh gi bng ci nhn: Ch php tng duyn sinh.

Dit phc nhn duyn dit. Cc php do nhn duyn m sinh, v cng do t nhn duyn m dit. Hnh gi thy c bn lai din mc ca mnh nh li ni ca Lc T Hu Nng: u ng t tnh vn thanh tnh u ng t tnh vn chng sanh dit u ng t tnh vn t y u ng t tnh vn chng lay ng u ng t tnh hay sanh vn php. (Php Bo n Kinh Mai Hnh c. tr. 20) Mt khi t tnh vn d thanh tnh, vn chng sanh dit... th cc php hin by trc mt t tnh ca n cng thanh tnh, t tnh ca n cng

chng sanh dit, nht st na. Nhng s d cc php c sanh c dit, c thng c on... l v tm sinh phn bit - nh st na nn cc php trng trng dy khi thnh thin hnh vn trng. Vn hc Thin m mt con ng tri thc vt thot. L Sn yn ta chit giang triu V o sanh bnh hn bt tiu o c hon lai v bit s L Sn yn ta chit giang triu M ta L Sn sng chit giang Khi cha n hn mun vn n ri cng chng c g l M ta L Sn sng chit giang

Tri thc vt thot l ci hiu bit vt ln trn ci hiu bit thng tnh ca con ngi. Ci hiu bit nh nhin, tch lng. Nh nhin nh bn th ca v tr vn hu v tch lng nh cc php t xa n gi khng h c sinh c dit, nh bi k: Ch php tng bn lai Thng t tch dit tng Xun o bch hoa khai Hong oanh liu thng. Cc php t xa nay Tng n thng vng lng Xun v trm hoa n Hong oanh ht trn cnh Nh nhin l vy. Tch lng l vy. Hay

ni mt cch khc, Thin l vy. l con ng tri thc vt thot c biu hin qua ngn ng nh li ni ca v Thin S: Si ti ba mi nm trc cha hc o th thy ni l ni, thy nc l nc, ri sau nh nhn duyn cc thin tr thc hng dn con ng hc o th thy ni chng phi l ni, thy nc chng phi l nc. Nhng ba mi nm sau tu tp, n rong ru ni ghnh , ung nc lnh ni sui trong, ta thin di ci tng gi, tm t thong dong nh my nh gi th thy ni l ni, thy nc l nc. Vn hc Thin a hnh gi thong dong n con ng vt thot, nh c v Tng

hi Triu Chu: Th no l ca T S t Ty Trc qua? Triu Chu ni: Cy tng bch ngoi sn. khi mt cng n, mt cu thoi u cho ngi tham cu, ri vt thot qua phm tr i i, sai bit.

II. Vn Hc Bt Nh T Tnh S Vt Vn Khng

Bng tr tu - Bt Nh ch v B Tt qun chiu mi s vt c hnh thnh u do duyn sinh th chng khng c t tnh tn ti bi chnh n. y l ci nhn thm thu thc cht ca s vt. o Pht gio dc con ngi c chnh t duy, chnh kin,

chnh nh, chnh tu... nhn ng s tht ca s vt, m khng lm tng si dy l con rn. T tnh si dy l vn khng hung na thy si dy thnh con rn li cng sai quy hn na. Nh bi k: Bch nht kin thng thng th ma D l kin thng thng th x Ma thng sanh thng du tr lon Khi kham thng thng cnh sanh x Ban ngy thy dy, dy l gai, Ban m thy dy, dy l rn Gai thy thnh dy l tr lon Hung na l thy dy thnh rn (th ci tr lon n c no) Nh vy bit thc

cht ca s vt vn khng, khng thc th, khng tn ti bi chnh n. T , o Pht gio dc con ngi bng nhn quan tinh t, tnh gic, chnh nim qun chiu thc th ca s vt. Trong phm tr ny, T ca Trung Qun Lun - MdyamakaSstra, Ngi Long Th - Ngrjua - ni: Chng sinh cng chng dit, Chng thng cng chng on Chng mt cng chng khc, Chng n cng chng i. Ni ln c php nhn duyn y Kho dit tr cc th l lun Ti ci u knh l Pht, thuyt Nhn duyn cao nht

trong cc thuyt. (Trung Lun - HT Thin Siu. tr. 9) B Tt Long Th (Ngrjuna) lm lun thuyt minh l Trung o tht tng bng cch qun st tht tng trc tip cc php, phn tch, so snh, i chiu gia cc mt ca mi php tm ra tht tnh ca n, cui cng ch thy cc php do nhn duyn m hin hu, khng php no c tht tnh... (sd) Nhn s vt bn ngoi ri qun chiu t thn mi ngi cng u khng tht c. V t thn con ngi khng tht c nn t thn con ngi nm trn tin trnh ca s sinh, gi, bnh, cht. Cht l s kt thc ca ba

Hnh: C NHT V NH

tng trng: sinh, gi, bnh. Nh vy t thn ca con ngi khng c tht tnh bi chnh n. iu ny c ni rt r trong kinh Bt Nh: Khi B Tt Qun T Ti (Avalokitrsavara) thc hnh Bt Nh Ba La Mt su xa, soi thy rng, c nm Un (Skandha); v thy nm Un khng c t tnh trong chng. (Thin Lun 3. Tu S, 1989. tr. 327) V t thn con ngi khng c tht tnh bi chnh n nn t thn con ngi mi lun thay i, bin chuyn t thu cho i cho n ngy cht. Sut mt qu trnh ca ci gi l cuc sng cu mang v hin by khng bit bao nhiu tng trng - (cc tng trng y cng khng c tht tnh).

Nh trong phn Bt Nh v Nh Huyn, qua cuc vn p ca Pht v Tu B : Pht hi Tu B : Ny Tu B , ng ngh sao, Huyn (My) khc vi Sc (Rpam), Sc khc vi Huyn? Li na, ng ngh sao, Huyn khc vi Th (Vedan), Tng (Samjn), Hnh (Samskra) v Thc (Vijnna)? v Th, Tng, Hnh, Thc khc vi Huyn? Tu B tha: Bch c Th Tn, chng khng khc. Nu Sc khc Huyn, Sc khng phi l Sc, nu Huyn khc vi Sc, Huyn khng phi l Huyn. Huyn l Sc v Sc l Huyn. Th, Tng, Hnh v Thc cng vy. (Thin lun 3. Tu S, 1989. tr. 398)

Vn hc Bt Nh khai trin ngun tri thc diu dng con ngi khng m chm trong th gii hu vi, bt bo tri ni. Chnh ngun tri thc diu dng ny l phng tin cho bao nhiu ngi, hnh gi th t s tu m thnh thnh gi. Vn hc Bt Nh cng cho con ngi mt ci nhn tch cc vo s vt mun mu, mun v, thin lu, chuyn bin. Chnh th trng thin lu, chuyn bin ca vn hu m tr tu - Bt Nh chuyn m khai ng, chuyn phm thnh thnh, nhng khng cu chp - nhn ng cu khng - vt thot. Bng ci nhn tch cc v xy dng , vn hc Bt Nh gi mt vai tr quan trng trn con

ng gic ng gii thot. khng b dnh mc trong ci ti, hay ng chp m thng tnh con ngi lun sng vi ci ti, hay chp ng y, vn hc Bt Nh ph tung tt c mi rng buc c hu ca con ngi, v m ra cho con ngi mt chn tri ho nhin, nh thi. Ni y, mi th mang tnh sai bit, i i, khng cn, mi hnh thi ch quan, vng chp cng mt, ch thun mt th gii chn nh, mt khung tri tch tnh. Vn t Bt Nh cng bt dt, nhng v biu hin t tnh ca vn hu m phi dng phng tin Bt Nh din t mt th ngn ng nh l: Tht t l a bt th

nht trn. Phng tin mn trung bt x nht php. Nh bi k ca Vnh Gia Huyn Gic trong Chng o Ca: Liu liu kin v nht vt Dic v nhn dic v Pht i thin th gii hi trung u Nht thit Thnh Hin nh in pht Thy t r ! Chng c g ! Khng ngi ta cng khng Pht i thin th gii nh cnh bo trn i dng Ht thy Thnh Hin nh in chp (sd. tr. 435) (cn tip) THCH NGUYN SIU

VANG VANG TRI VO

XUN
NG NHN DNG
trch NG VNG NGN NM, Ngi Vit xut bn ti Hoa K, 2013

o u th k 20, trong khi quc Anh cn ang cai tr c n , nh th Allama Muhammad Iqbal thc gic nhng ngi Hi Gio trn

bn o phi tp hp li dng thnh mt quc gia; nu khng s b chm khut, tan bin trong bin ngi theo n Gio. Iqbal vit: Cc dn tc sinh ra t tri tim ca thi

s. ng ku gi cc ng o phi gi ly tm hn dn tc, nu khng th: Cc ngn ni cng bin thnh nhng cng rm, cun theo cn gi thi.

Hn Dn Tc
Trong mt ngn nm Bc thuc, chc phi c nhng thi s ngi Vit ging nh Muhammad Iqbal. H ct li tha thit nh Phm

Hnh: C NHT V NH

Duy sau ny ht: Ti yu ting nc ti! Trong hai th k u, thi B Trng, B Triu, ngi Vit khng ngng ht nhng cu lc bt: Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc phi thng nhau cng; m L D thy ghi trong Th ph i B Trng. Tnh dn tc nh nhng ngn la nhen nhm trong tri tim tng ngi, dn dn kt t thnh thc tp th ca mt dn tc, ch n lc bng ln. S thn L Vn Hu ca ngi Hai B Trng nh sau: Trng Trc, Trng Nh l n b ni ln nh ly c 65 thnh tr, lp quc, xng vng d nh gi bn tay. Th m t cui i nh Triu cho n i nh Ng hn mt nghn nm, ngi mnh c ci u

b tay lm ti t ngi Tu, m khng bit xu h vi hai ngi n b h Trng. kin ny qu khe kht, nhng s gia nu ln nhng yu t tm l quan trng to thnh thc dn tc ca ngi Vit: T tin chng ta bit xu h; cho nn khng chu ci u lm ti t cho ngi ngoi quc. Trong cc th k sau, hai tm l vn l nhng ng lc mnh nht thc y ngi Vit Nam chin u bo v nn c lp. By gi l th k 21, dn tc cng c th phc hng nh bit xu h v khng chu ci u. Nhng chuyn ng ln trong x hi Vit Nam ang biu l c hai tinh thn . V khng chu ci u nn bao nhiu ngi ang h ho i l qun o Hong Sa v phn n khi cc

ng dn Vit b nh, ui, git v b bt cc trong vng bin nc mnh. V ai cng cm thy xu h v dn mnh ngho hn tt c cc nc ng m ng l mnh cng phi tin b nh h. L Vn Hu yu nc, nhng qu n vo ti liu, sch v, nn vit nng li. Thc ra, ngi Vit ginh c c lp nh sut ngn nm vn chin u, khng phi ch nh cc cuc khi ngha trong my chc nm u th k th 10. T cuc khi ngha ca Hai B Trng n thi Ng Quyn, t tin chng ta khng h chu ci u b tay lm ti t cho ngi Hn. Ti sao s gia ph phn vi vng nh vy? V ngi chp s ch ch n nhng

bin c c ghi li trong sch c. Cc cuc ni lon, cp thnh, git quan qun h, nhng ngi xng vng, xng c ngi Trung Hoa ghi li. l cc hnh nh bt thng; coi nh nhng nhiu ng a phng (noise) trong cng cuc bnh thin h ln lao ca cc triu i bn chnh quc. Cc s gia Trung Hoa kh nhn thy cng cuc bo tn ni ging Vit, vn ng tin ti nc Vit Nam c lp l mt cng trnh tp th v lu di. Chuyn ng chnh nm trong mt qu trnh vn ha. Trong lng mc, gia rung ng, trn sng, trn bin, bao nhiu th h sut mt ngn nm kin tr, bn b, vn trau gii ting ni, lu truyn cc s tch, gi gn np sng v hn tnh dn Vit. Cc
tip theo trang 16

VIT NAM U TH K XX: THOT TRUNG - THUC TY

ON VIT HOT
www.diendantheky.net

T TNG CHNH TR VIT NAM THI CN HIN I:

gy 9 thng 6 nm 1885 l mt ngy cn c ghi nh trong lch s Vit Nam ni chung, v lch s vn ha-chnh tr Vit Nam ni ring. Ngy tuy cch y gn 130 nm nhng li rt gn v rt c ngha trong bi cnh quan h Vit-Trung hin nay. l ngy triu nh nh Thanh k vi Php Ha c Thin Tn cng nhn Php bo h Vit Nam v phn nh ng bin gii gia Vit Nam v Trung Hoa. cng l ngy chm dt vic Vit Nam l thuc Trung Hoa, chm dt tc l Vit Nam triu cng thin triu phng Bc. Ngy cng chnh thc m ra thi k Vit Nam ri vo vng nh hng ca phng Ty, khi i bng Php thuc sau tip ni vi nh hng M v Nga mt tin trnh n tn hm nay vn cha tht s chm

dt. Ch ngha Mc v ch CS, cng nh ch ngha t bn, l ph sn kinh t, chnh tr v vn ha-chnh tr ca nn vn minh phng Ty. Di ch CS, Vit Nam hin nay vn cha ra khi qu o Ty phng . Ni ng hn, Vit Nam hin nay cn trng trnh gia hai ng li kin quc t bn v cng sn, cha tm c mt nh hng pht trin va Vit va thi i. Tnh trng ny th hin kh r qua mt s tiu ng chnh tr m m, gn nh v ngha, nh kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. Ha c Thin Tn 1885 nh vy m u cho giai on Vit Nam thot khi trt t th gii thin triu phng Bc nhng li b a dn vo mt trt t th gii mi do phng Ty sp t. Trung Hoa b buc

phi chuyn nhng quyn qun l Vit Nam cho Php. y tt nhin khng phi l nhng ngn t c s dng chnh thc trong ha c, d c th c hai quc gia k kt ha c ngm hiu vi nhau. Trong thc t, ngay sau khi th chin II chm dt, trong tin trnh phc hi quyn lc v v th Trung quc nh mt cng quc phng ng, c hai chnh quyn Trung Hoa, i Loan v Bc Kinh, u tm cch ly li tm nh hng v nhng phn lnh th nm di quyn cai qun ca Trung Hoa trc khi u M trn sang Chu v cp ot mt. Tng Gii Thch, ti hi ngh Quc Lin Washington v San Francisco nm 1945, 1946, ln ting i li quyn qun l cc vng t m h Tng cho l trc y thuc Trung quc. Trung hoa Dn quc cng a

ra ng li b 9 on t ngy . Ch ngha bnh trng i Hn t c c hai chnh th Trung Hoa i Loan v Bc Kinh phc hi, trc ht bng cch li dng cc thi c thun li chim ng mt s hi o thuc vng bin Nam Hi. Vic Bc Kinh p Vit Nam CS phi k kt Hip c Bin gii t lin VitTrung ngy 30 thng 12 nm 1999 l mt trong nhiu hnh ng c th khc, th hin chnh tr ca Trung quc nhm chm dt hiu lc ca Ha c Thin Tn nm 1885, a Vit Nam tr v li v tr qun l v trong tm nh hng ca Trung quc. Nh vy, trong hn mt th k, t Ha c Thin Tn nm 1885 n Hip c Bin gii Vit-Trung nm 1999, Vit Nam vn cha thot ra khi gng km ca hai th gii Trung hoa v Ty phng. y l mt vn nn

nn tng nht nu cha gii quyt c tn ci gc th Vit Nam cha th c phc hng nh mt quc gia thc s c lp v pht trin vng bn. Chng ta s tr li vn quan trng ny vo phn cui ca lot bi t tng chnh tr Vit Nam cn hin i. Tr li vi thi Php thuc, sau khi k Ha c Thin Tn vi Trung hoa, Php hon tt qu trnh kim sot ton b Vit Nam. Nam K thuc Php t 1862. Trung K v Bc K chnh thc c t di s bo h ton din ca Php t sau Hip c 1884. Nam K chu nh hng ca nn gio dc v vn ha Php sm nht, trong khi phi 40 nm sau Bc k v Trung K mi thc s ra khi nh hng ca nn Hn hc. Ti Nam k, Php p

CHIN TRANH NH MT THI PHP

Trch MY VN PH BNH V L THUYT VN HC, tc gi NGUYN HNG QUC, Ngi Vit Books ti xut bn ti Hoa K, 2014

i mi, trc ht, l i mi cch nhn. C th ly ti chin tranh lm v d. c v s ngi, Vit Nam cng nh khp ni trn th gii, c bit ti M v Php, vit v chin tranh Vit Nam. C th ni, cha c cuc chin tranh no thu ht s ch ca gii nghin cu n nh vy. Tuy nhin, hu ht u tp trung nhn chin tranh t gc lch s v chnh tr. T

gc lch s, ngi ta xem chin tranh nh mt ci g kt thc, , ngi ta bit r ai thng ai bi; vn ch cn l tm hiu nguyn nhn, mc v ngha ca nhng s thng bi m thi. T gc chnh tr, ngi ta - nht l ngi Vit Nam ta nhn chin tranh Vit Nam nh mt ci g ang tip din, th hin ti, , h vn l chin s, ng hn trong mt chin tuyn nht nh, lng si sc th hn, nh ci thi

trc 1975, vi ngi bt (hay bn phm computer) trong tay, c nhm thng qun th m... chi. Vn ho chin tranh Tic, cho n nay, rt him ngi nhn chin tranh Vit Nam t gc vn ho. M, theo ti, mi chnh l gc nhn cn thit v th v nht, t , chng ta c th thy c t nht hai kha cnh quan trng ca chin tranh: mt, nhng ng lc m thm ng sau cc

quyt nh v cc cch ng x trong chin tranh; v hai, v s cc cuc chin tranh khc v cuc chin tranh kt thc y: nhng cuc chin tranh trn sch bo, phim nh, loi phng tin truyn thng v, quan trng hn c, trong chnh tm hn nhng ngi tng tham d, mt cch trc tip hay gin tip, vo cuc chin tranh y. Kha cnh th nht chnh l vn ho chin tranh trong khi kha cnh th hai l vn ho

hu chin. Trong vn ho chin tranh, c ba iu, theo ti, ng k nht: ch trng phinhn ho k th, m hc v bo ng v o c hc v s ph hoi. Tuy nhin, c l, trnh ng nhn, cn xc minh v ch vn ho mt cht. L do, nh Raymond Williams tng ghi nhn, y l mt trong nhng ch phc tp nht trong ting Anh, v c l, ngh cho cng, khng phi ch

10

Hnh: C NHT V NH

dng chnh sch trc tr, coi Nam k l mt phn lnh th hi ngoi ca Php. Ngay sau khi chim ng ton b 6 tnh min ng v min Ty Nam k, chnh quyn Php gii tn tt c h thng hnh chnh ca triu nh Hu, thay bng h thng hnh chnh mi ca Php. Chng trnh gio dc v cc k thi Hn

hc b hy b ngay t nhng nm u tin Php chim Nam k. Chnh sch chnh tr v vn ha gio dc ny gy ra s chng i quyt lit trong thnh phn s phu Hn hc v trong dn chng ti vng t vn tch cc ng h Nguyn nh trong cuc chin vi Ty Sn. Ngi Php phi tn nhiu cng sc v thi

gian dp tan cc cuc khng chin. ng thi, s bt hp tc ca nhn dn Nam K i vi cc chng trnh vn ha, gio dc Php khin cho k hoch Php ha ti Nam K khng c kt qu nhanh chng nh chnh quyn Php mong mun. Nhiu ngi trong chnh quyn thc dn cn cho rng phi mt

vi th h mi c th trit tiu c Hn hc cng vi ch Hn, thay th hon ton bng Php ng v vn ha t tng Php. Trong vic to nh hng vn ha v t tng, ngn ng l cng c cn thit. nhanh chng loi b c ch Hn v nh hng Hn hc, ngi Php dng ch quc

ng nh ngn ng chuyn tip sang Php ng. Ch vi nm sau khi chim ton b Nam K, ngy 22 thng 2 nm 1869 Ph c Marie Gustave Hector Ohier k ngh nh bt buc dng ch Quc ng thay th ch Nho trong cc cng vn. ca thc dn Php l ch dng
tip theo trang 12

trong ting Anh. Phc tp ch yu v n c s dng qu nhiu v do , thay i qu nhanh. T vn ho Vit Nam, vn ho M, vn ho ng phng, vn ho Ty phng... n vn ho m thc, vn ho doanh nghip, vn ho chnh tr... ri n vn ho nh t, vn ho tui tr, thm ch, vn ho McDonald, vn ho Nike... ngha ca ch vn ho kh c th l mt c. C ngi, ngay t u thp nin 1950, tng lm thng k th, pht hin c n 164 nh ngha khc nhau v vn ho. D vy, chng ta cng khng cn thit phi i qu xa vo cc nh ngha y. Ti ch mun dng li mt nh ngha c nhiu nh nhn chng hc s dng nht: vn ho l h thng ngha c mt cng ng sng to v chia s. L mt h thng ngha, vn ho bao

gm nhng biu tng, nhng nim tin v nhng gi tr nn tng da theo , cc thnh vin trong cng ng, v phng din nhn thc, c th din dch v nh gi cc hot ng v cc s kin khc nhau, c th phn bit c ci ng v ci sai, ci tt v ci xu, ci o c v ci v lun, ci c th v ci khng th chp nhn c; v phng din thm m, phn bit ci p v ci xu, ci hay v ci d, ci ng yu v ci ng ght, v.v... H thng ngha y, mt mt, l nhng yu t nhn-ho con ngi (loi vt khng h bit n khi nim gi tr), mt khc, ng vai tr ch o trong vic hnh thnh cng ng, mt th cng ng tng tng (imagined community), ni theo Benedict Anderson, , mi thnh vin c th truyn thng vi nhau v cm thy c si dy lin

kt vi nhau. C th ni, khng c h thng ngha, s khng c cng ng: cng ng, nh vy, va l nguyn nhn li va l kt qu ca vn ho. iu ny lm cho tnh tp th tr thnh mt trong nhng c im ni bt nht ca vn ho: vn ho l nhng g ngi ta c th th c bng gio dc v c th lu truyn t th h ny qua th h khc. Nhng nhn mnh n vai tr ca gio dc cng l nhn mnh n hai tnh cht: mt, tnh cht th quyn th hin qua vai tr ca nh nc, yu t quyt nh chnh sch, chng trnh, v do , din mo ca gio dc; hai, tnh cht tn ngng: do c gio dc t lc va mi lt lng, ngi ta d ng cc quy c vn ho l nhng iu linh thing, cn phi c chp nhn mt cch v iu kin: c l khng phi ngu nhin m trong ch

culture (vn ho), c t t cult, ngha l sng bi. Hai tnh cht y cho thy vn ho, nh Michel Foucault thng nhc nh ri rc trong nhiu tc phm khc nhau, thc cht l mt th quan h quyn lc. Vn ho cung cp cho ngi ta nhng ci l--tnti (rationale), nhng nn tng trn ngi ta kin to bn sc cho cng ng, nhng ci khung nhn thc mi thnh vin trong cng ng d c nhng hi m ging nhau khi i din vi mt trng hung hay mt hin tng c th no . Nu vn ho l mt hnh thi ca quyn lc, khng u tnh cht quyn lc y li th hin r rt cho bng trong vn ho chin tranh. Nu vn ho l mt h thng ngha, vn ho chin tranh c th c nh ngha l

mt h thng ngha lm nn tng cho cch suy ngh ca c x hi khi i din vi chin tranh v nhng hu qu ca n. Vn ho chin tranh bao gm nhng quy c v quy phm c th gip ngi ta phn bit bn v th, chnh ngha v phi ngha, iu g nn lm v iu g khng nn lm. N cng gip ngi ta xc nh li mi thang bc gi tr, ng thi, a ra mt th t in mi nh ngha mt s nhng khi nim cn bn mi ngi trong x hi c ci nhn ging nhau. V d, min Bc, trc nm 1975, tt c nhng ch nh chin tranh hay ngi hay nhn loi, v.v... u phi gn lin vi tnh lch s c th: ngi ta c th b buc ti l thiu lp trng chnh tr hay khng c quan im r rng nu s dng cc t y nh nhng khi
tip theo trang 13

11

tip theo trang 11

VIT NAM U TH K XX: THOT TRUNG - THUC TY

T TNG CHNH TR VIT NAM THI CN HIN I:

Hnh: FACEBOOK TIM PHAM

quc ng nh chuyn ng loi ch Nho v gip Php ng tr thnh ngn ng chnh thc ti Nam K trc, v sau , trn ton ci Vit Nam. Ngi Php hy vng sau vi th h Php ng s gip ng ha Vit Nam vo nn vn ha v t tng Php. iu k th ca lich s li chnh l chnh sch s dng quc ng ny. Chnh nh chnh sch ny m quc ng pht trin c. Ch quc ng mi u c cc c o B o Nha t ra, ghi m ting Vit bng mu t La tinh, cng ch nhm p ng mt nhu cu nht thi l dch kinh sch Ki t gio phc v cho vic truyn o. Nhng cng trnh ghi m u tin xy ra ngay t gia th k 16 khi cc gio s B o Nha n truyn o ti min Bc Vit Nam. Nm 1651, gio s c L (tc Alexandre de Rhodes) khi son v in cun

t in phin m quc ng u tin. Nm 1838, gio s JeanLouis Taberd, son v in cun t in hon chnh hn, kh gn vi ch quc ng ngy nay. Nhng trong sut 300 nm k t khi c ghi m, ch quc ng khng h c triu nh Vit Nam bit n, cng nhn v s dng. N c m thm t pht trin trong dn gian nht l trong cng ng Ki t gio. Phi i n khi ngi Php chim Nam K, ch quc ng mi chnh thc c cng nhn, v t pht trin ngy mt su rng cho n ngy nay. Trng Vnh K l ngi Vit u tin s dng v pht trin ch quc ng mt cch cng khai rng ri. ng l mt tr thc uyn bc ca Vit Nam lc . Theo T in Vn Hc, do Nguyn Hu Chi bin son, th ng c cc nc u Chu thi cng nhn l mt trong 18

nh bc hc trn th gii. Theo nhng s liu khc, ng thng tho 27 ngoi ng, tr thnh mt trong nhng ngi bit nhiu ngn ng nht Vit Nam, v c th trn ton th gii, t n nay. ng cng khng nhp quc tch Php v vn thng mc quc phc khn ng o di. Nm 1865, ng t u chu v nc v xin ra t bo quc ng mang tn Gia nh bo. y khng nhng l t bo u tin ca Vit Nam m cn l t bo u tin dng quc ng, do Trng Vnh K lm gim c v Hunh Tnh Ca lm ch bt. T bo tn ti sut 30 nm, n nm 1897 mi chm dt. Ngoi vic gp phn to ln vo vic pht huy ch quc ng, Ptrus K cn c cng gii thiu phong tc tp qun Vit Nam cho ngi Php v t tng-vn ha Php cho ngi Vit qua cc bi vit v cng trnh dch thut ca ng.

Vi hn 100 tc phm v bi vit, Trng Vnh K c nhiu ngi i sau nh gi l mt trong nhng hc gi ln ca Vit Nam u thi k Php thuc. ng tip thu t tng v phng php lm vic ca Ty phng, c gng vn dng kin thc mi gip ngi Vit hiu v vn dng vn ha v vn minh Php vo vic xy dng t nc. ng khng chng li ngi Php, cng tc vi Php nhng khng hon ton v quyn v v li ring. Cui i, ng sng trong c n v tng qun. Trn ngi m ca ng ngi ta thy khc dng ch trch ra t Sch ca Job trong Cu c, Xin hy thng xt ti, hi cc anh ch l nhng ngi bn ti, ni ln s phn ca Job b Thng v loi ngi la b. N cng ni ln tm s ca chnh ng. i vi ngi ng thi ch trch ng hp

tc vi Php, ng mn cu cch ngn La tinh vi h m khng theo h (Sic vos non vobis) t by quan im ca mnh. ng cng l ngi u tin pht hin ra mt s cu ca mt bi ph m cho ti nay vn cha bit tc gi, v khi ch thch bi ph ny ng t r tm trng ngm ngi ca k mt nc, v vn gi Php l gic d lc ang hp tc vi h. l bi Gia nh tht th vnh. Cc hc gi ngy nay su tm c trn vn bi ph ny, chc chn phi do mt s phu Nam b sng tc, v c hc gi cho l ca Phan Vn Tr. D ca ai, bi ph tuy ngn ngi ny din t c mt cch va hnh tng va xc cm tnh cnh ngi dn, gii s phu quan li, v tnh hnh chnh tr, x hi ni chung trong thi k u Php chim Nam K. Xin trch dn mt vi on: 5. Inh i sng rn kinh

12

CHIN TRANH NH MT THI PHP

nim chung chung, mun thu. iu nghch l th v l, qu nhn mnh vo tnh lch s, ngi ta cng c th bin cc hin thc thnh cc khi nim tru tng: k th khng phi l nhng con ngi c th m l thc dn, quc, ngu hay phn cch mng, v.v... Ngi ta cng y mnh qu trnh phi-nhn ho (de-humanization) ny bng cch xem k th nh nhng con th: ch, chn, co, th d, si lang, hm beo, v.v... Ngay c khi buc phi xem k th l ngi th ngi ta cng tm cch tc bt cht ngi y bng mt h thng i t nhn xng cc hn ch: thng, con v m. Mi k th nam u l thng, v mi k th n u l con hay m. Nhng bin php phi-nhn ho k th nh th lm cho hnh ng git ngi c min tr trch nhim o c: git k th ch l git mt khi nim, mt con th hay mt k cha thnh ngi. Vy thi. Cn lu l khng phi ch Vit Nam mi c hin tng phinhn ho nhm vo k th. C l u cng th. Chin tranh l th. Nhng cuc chin tranh c xem l v quc li cng nh th: s ti nhc v cm hn ca ngi dn nhng ni b chim ng l iu rt d v cng rt nn c thng cm. y, ti ch ghi nhn s kin ch khng hm ph phn. V ghi nhn s kin phi-nhn ho k th th cng xin ghi nhn thm mt s kin na: hnh ng git k th khng nhng b min tr o c m cn, hn na, c thm m ho thnh mt ci p. Git ngi l p. Mu chy l p. Thi khng chin chng Php, Nguyn Tun tng v tri tim ca mt ngi dn qun b gic git vi c thu tin nu v vt mu trn thi th mt c gi b hm hi vi l ng hng. Thi 1954-75, L Anh Xun say sa m t ci p ca mt dng mu phun thnh vi: V anh cht trong khi ang ng bn / Mu anh phun theo la n cu vng. Rng hn, Phm Tin Dut m t ci p ca con ng ra trn: ng ra trn ma ny p lm, Xun Diu m t cm gic sung sng khi cm v kh: i, m i khi tay cm v kh, v Ch Lan Vin tuyn b dt khot: Hi ci hm chng / Ta yu ngi hn vn o hoa hng. tc, gn lin vi nn kinh t nng nghip, vn yu chung nhng v p du dng v kn o, thch trng hn thch mt tri, thch h ao hn sng bin, thch nhng mu sc nhn nht n s hn nhng g chi chang rc r, thch ni v tnh yu hn s cm th. D nhin, s thay i ny khng c g ng ni. Ci gi l m hc truyn thng cng khng c l do g tn ti vnh vin. S thay i khng din ra di hnh thc ny th cng din ra di hnh thc khc. Ch c iu l, vi s thay i nh th, ci b thit thi u tin chnh l vn hc: tht kh tng tng nhng k yu hm chng hn hoa hng c th thc tm yu c vn hc nh mt ngh thut thun tu ca ngn ng. u th ca hm chng i vi hoa hng chc chn cng chnh l u th ca cuc sng trn ngh thut, ca tinh thn thc dng trn tinh thn thm m, ca ci c ch trn ci p. Nhng u th ny t nhiu mang tnh phi-vn hc, nu khng mun ni l phn-vn hc, ni, ni theo Roman Jakobson, ngn ng c s dng m khng cn phi gn lin vi bt c mc ch no khc hn chnh n. Khng phi ngu nhin m T Hu vit: Du mt cy chng tr gic M / Hn nghn trang giy lun vn chng. Vi cch nhn nh th, vai tr ca ngi cm bt thay i: hn thp hn ngi cm sng, thp hn nhng ngi trc tip chin u hoc trn mt trn qun s hoc trn mt trn chnh tr. Trong bi Cu chuyn vi ngi bn c, sng tc nm 1972, Nguyn nh Thi vit: Anh hn ti anh l ngi chin s / Lun lun i mt vi qun th. M c l khng phi ch c Nguyn nh Thi. Tm l thy mnh thp b hay tha thi kh ph bin thi khng chin chng Php cng nh thi chin tranh Nam Bc, 1954-75. Ngi cm bt mt hn nim
tip theo trang 28

tip theo trang 11

M hc bo ng
Khi ca ngi chin tranh nh th, ngi ta dn dn hnh thnh mt th m hc bo ng, , c nhng iu bnh thng vn b xem l tn c hay ng gh tm bng tr thnh nhng ci p. Tuy nhin, ti khng mun nh gi th m hc ny t gc o c. Ch gii hn trong phm vi thm m, cch nhn nh th r rng l lm thay i tn gc r cc quan im m hc truyn thng ca Vit Nam, mt dn

ca Bc, hi hng trm h dt cu ca T le kn thi tri Nam, m mt nm canh khng ting trng 6. Ho kit tm phng lnh mt, sa c gi hc lc h kinh. Anh hng kim chn n thn, st th nc c cn lng tng. 7. T Bn Thnh tri qua ch Si loi tanh hi lang l bit bao nhiu. Ni sp ti Cu Kho, qun mi r ly lng nn qu lm. 8. Cu Th Ngh cng ni Ch Qun cha Gi-giu c vnh ru. Cha Cm m tri n Cy Mai, PhtB Tt chu ngho m bng. Trong bi cnh dn tnh hn mang nh th cch cai tr trc tip ca Php gp phi s ty chay bt hp tc ca ngi dn. Trng hc mi m ra hu

nh khng c hc sinh. Dn lng b bt buc phi gi con em n hc. Mt quan chc Php thi cho bit hc sinh c triu tp n trng nh tuyn m lnh, v i hc c coi nh mt th thu. Mi n nm 1900 m ton ci Nam K ch c 4000 hc sinh cc cp, hc nh nhng con vt c vi khi nim khoa hc v mt t ting Php. Trng Vnh K c th coi l ngi tiu biu cho thnh phn tr thc Ty hc mi u tin ch trng ha hp vi Php gp phn nng cao dn tr qua cc hot ng bo ch, vn ha, gio dc. Thnh phn ny lc u cn rt t, va v nn Ty hc cha pht trin va v tinh thn khng chng thc dn Php cn rt mnh. Dn chng th a s bt mn v gi thi chng i thm lng v bt hp tc. S phu th t chc khng chin hay c v lng yu nc ca ngi dn. H bt tun lnh

triu nh, khng chu u hng thc dn. Nguyn nh Chiu i din cho thnh phn s phu ny. D ui m v sng trong tng thiu, ng nht nh khng u gic, lun sng cng nng dn ngho kh, dng vn th c v li sng c o ngha, khch l lng yu nc, ca ngi cuc chin u chng thc dn Php. Quan Php n d ng hp tc, mun gip ng c cuc sng sung tc. ng mt mc khc t v ch yu cu c t chc l t vong hn nhng ngi dn cht trong trn mc, nhn kch thch cuc chin chng gic xm lc. Php ng , v trong bui t l ny ng c bi vn t do chnh ng vit gy xc ng cho hng trm nng dn tham d, m theo s liu, u i khn tang trng xa cc cnh ng. Nu Trng Vnh K i din cho lp tr thc mi u tin theo Ty hc th Nguyn

nh Chiu i din cho tng lp Nho s cui cng ti Nam K, vn tin v sng theo o l Khng Mnh, d Php chim Nam K, v Ty hc thay th Hn hc. Trong bi cnh Nguyn nh Chiu nh mt ngi sao phng ng rc sng ln ln cui trc khi bu tri phng Ty chp xung ton ci Vit Nam. ng cng biu tng cho ch dn tc quyt khng chu khut phc trc ngoi xm, khng ngng chin u chng mi gian t: D ui m gi o nh Cn hn c mt ng cha khng th. D ui m khi danh nh Cn hn c mt n d tanh rnh Ch bao nhiu o thuyn khng khm, m my thng gian bt chng t. Khi Hip c Thin

Tn c k kt gia nh Thanh v Php nm 1885 th Nam k thuc Php c 30 nm, Ty hc bn r. Cn ti Bc k v Trung k ngi Php p dng chnh sch bo h, cai tr gin tip thng qua quan li ngi Vit. Nn gio dc Hn hc c truyn cn c gi li mt thi gian cho n khi cc trng hc mi, p dng chng trnh gio dc Php pht trin tng i . Cc khoa thi Hn hc b bi b ti Bc k nm 1915 v ti Trung k nm 1919. K t nm 1920 tr i Ty hc mi hon ton thay th Hn hc trn ton ci Vit Nam. Thi i Ty thuc tht s bt u, thay th cho hng ngn nm Hn thuc v mt chnh tr, vn ha-t tng v hc thut. ON VIT HOT (18.4.2014)

13

30 NM,
NHN LI CHIN TRANH
m bung xung dng sng ung - Con l ai? Con u v? H mt cnh lip - Con vo y bn pha tng che La n leo lt soi tnh m Khun mt bng ln nh dng ging Ngm ngi tc trng ang thm k Nhng chuyn mun i khng ni nng. (Bn kia sng ung, Hong Cm) hay l:

m nay ti tr v lnh lnh Sng su bun lp lnh sao la tha ng qun nu v mn giang h Chp tay sng ti m v Nguyn Hu Lng ti y bn tri th qunh qu Nm im lm nh mt nm m ma C cn khng! Em hi mt m gi? Nhng ngi thn yu khc bui ti xa. (Nh ti, Yn Thao) Ti thng t nh, nu c sinh ra cng thi vi cc c v c can m, con ng p nht m ti chn c l

cng l con ng m cc c i: Ngi ra i u khng ngonh li Sau lng thm nng l ri y (t nc, Nguyn nh Thi) Sau 1975, nghe bi ht Tm o chin s m v nm xa ca nhc s Nguyn Vn T vit trong thi chng Php, ti cng v cng cm ng:Tm o y by lu nay con qu hn cm go, ngi m ngho trong o rch, o rch nn thng, o rch nn thng, cc con ra i my chin trng, mang theo c

tnh thng ca m. Trong hnh nh ngho nn, au xt tot ln mt v p thing ling ca tnh m v tnh t nc. Nm ngoi, trong mt bui tho lun vi cc bn tr, tnh c trng hp vi thi gian Vit Nam ang k nim 50 nm trn in Bin Ph, mt bn hi cm tng ca ti i vi nhng ngi ng xung trn phng tuyn in Bin Ph trn ng tn cng vo so huyt ca tng De Castries. Ti tr li ngi bn tr rng ti rt c cm tnh v knh trng nhng ngi cht trn ng

Hnh: C NHT V NH

tip theo trang 2

THNG IP
T BIN LN
l, tiu ty, vt v nh nhng hn ma bng qu lc v t a ngc. t chn trn vng t mi, h lp tc c ngi nc ngoi tip cu bng lng nhn o, m vng tay cho n nh l thnh vin mi ca x s t do, m ng lc cng b chnh quyn trong nc kt n nh nhng k phn bi t quc v qu hng. Bt u t y, vi hai bn tay trng, h lm li cuc i. Cuc i c, cuc i mi, c chm dt v khi u t bin ln. Th nn, lng khng th khng ln, tnh khng th khng bao la. Hn ba mi nm vt ln vi cuc sng, t vic hc hnh cho n ngh nghip, h tri qua c sc vn ha, tm l chao o, vt bao gian kh, kh nhc, ng mua mt chuyn i. Li gom c sinh mnh ca mnh nh i t do. Trong i dng thng kh y, trong bin ln sinh-t y, nhiu ngi, rt nhiu ngi trong s h, b cp bc, hm hip, git hi, bi chnh nhn vin cng lc ca t nc mnh cng nh ca hi tc cc nc lng ging, hoc b p bc lm n l tnh dc sut kip mt ni chn xa l no ; nhiu ngi cht i cht kht; nhiu ngi b bo ln, sng to nhn chm. Lng mu v nc mt ca h khng snh c nh nc i dng, nhng mn v au xt hn rt nhiu. Nhng k may mn sng cn, tri git n b bin ca nhng nc lng ging, lam cay, t hai bn tay khng, dng nn s nghip hin hch ca c nhn, gia nh, v mt cng ng ln mnh. Ngi ta ni h phn quc, phn dn tc nhng k thc chnh h li l nhng ngi yu nc, yu dn nng nn nht. Ngy m canh cnh nh nc thng ni. Thng nm hc hnh v lm vic n nh i sng m lng no ngui trc kh nn ca qu hng. T k thnh danh giu c cho n ngi gi nua yu km nhn tr cp hng thng ca chnh ph, lc no cng sn dnh mt phn tin, mt phn qu gi v qu hng. T thin tai cho n tai ha gy nn bi nhng k bo ngc v tnh,

nhng ngi sinh ra t bin lc no cng tin phong, mau mn nht dang tay cu gip cho nn nhn qu nh. Ngi ta ni h l nhng ngi y cm th, cc oan, nhng k thc h l nhng ngi rt mc t bi h x. H khng v mt thiu s cm quyn m b qun hng triu ngi dn thng kh. H khng v mt tp on tham nhng, hi l, thi nt, m b mc ng bo trc nhng ni nguy nan. ni chn t do sung tc h tt phi bn lng th ght nhng ai! Chng qua l v thng dn thng nc m bt bnh vi nhng sai tri ca tp on tham . Bin c khi im lng nh t, nhng cng c lc thnh n dng oai. Khng phi im l nhu nhc hn yu; khng phi thnh n l cm th, bo ng. Ch l im lng lng nghe, thu sut, v ln ting l ni ci kht vng t do hnh phc ca sinh dn. Sinh t bin ln, h c tm lng bao dung nh bin: tng tha th nhng k y i,

giam cm, hnh h, bc lt mnh, lun ngh n ni i kh ca ng bo v lun sn sng em ti sc mnh xy dng qu hng. H tm thy t do, nhng c vng t do cho k khc vn cha ngui. H tip tc nhn ni, ch i s hi u hng thin ca nhng k xu-c. l lng nhn, l tr tu, m cng l sc mnh ca h. H, nhng b s sinh nm y by gi tr thnh nhng bc cha m ca nhng b s sinh th h mi; nhng thanh nin nhit huyt can trng nm y, by gi ng trc thm lo nin. Nhiu ngi trong s h ra ngi thin c. Nhng bin ln hy cn . Mnh mng, khng cng, khng tn. T bin ln, gi thng ip nhn t, tr tu v nhn ni v t m qu cha. VNH HO

14

nh vo b ch huy ca tng De Catries. Tr li nh vy khng phi v ti cha suy ngh k. Tht ra, t khi bit ngh v t nc, ti suy ngh v ci cht ca nhng ngi Vit Nam rt nhiu. Khi ni cm tnh vi nhng ngi cht khi tn cng vo in Bin Ph khng phi ti khng bit rng trong thi im c mt mt chnh ph khc, hnh thnh nh kt qu ca hip c H Long 1948 v sau trong hip c k kt ti in lyse gia Bo i v Tng Thng Php Vincent Auriol nm 1949. Theo ni dung chnh ca c hai hip c, Php cng nhn nn c lp ca Vit Nam. Tht ra, ch l chic bnh v m dn Vit Nam chng th no n c. S gia Phm Vn Sn min Nam vit trong Vit s ton th: Nhng sau 80 nm sng di quyn Php, nhn dn Vit Nam hiu r ngi Php qu nhiu, li nhn vo Bo i v thnh phn chnh ca chnh ph Bo i, nhn dn cng ht tin tng, v vy m cy bi quc gia tc cy bi Bo i khng c hiu qu. L mt s quan cp i t, ph trch phng qun s thuc B Tng tham mu qun i Vit Nam Cng Ha,

l ra ng phi vit khc i cho thch hp vi bi cnh chnh tr Vit Nam sau hip nh Geneva, nhng khng, s gia Phm Vn Sn c mt ci nhn sng sut. ng vit t tri tim yu nc v vit cho hng trm nm sau ch khng phi tho mn cc nhu cu chnh tr nht thi. i t Phm Vn Sn, ngi cht trong tri t Vnh Ph nm 1980, v cc n lc ca thc dn nhm tiu dit lng yu nc bn b ca nhn dn Vit Nam chng khc g l vic cm dao chm nc, chng th no ch c lng yu nc ca ngi Vit Nam. Khi ni cm tnh vi nhng ngi lnh cht trn ng tn cng vo in Bin Ph khng c ngha ti khng bit rng ng H Ch Minh l mt cn b ca tam Quc t Cng sn v nhng ngi lnh o phong tro Vit Minh phn ln l ng vin cao cp ca ng Cng sn ng Dng. Lenin khng nh cuc cch mng chng thc dn l mt b phn ca cch mng x hi ch ngha trn phm vi ton th gii v cng chnh Lenin cho rng cc nc thuc a lc hu c kh nng nhy vt ln ch ngha x hi m khng cn

thng qua giai on pht trin ca ch ngha t bn. Ngay t ngy thnh lp ng Cng sn ng Dng, t tng lun lun l t tng ch o cho cuc cch mng x hi ch ngha ti Vit Nam. Ti knh trng v qu mn nhng ngi ng xung, n gin bi v h l nhng ngi yu nc. Tnh yu h dnh cho ni chn nhau ct rn l mt tnh yu thun khit v v cng trong sng. Lng yu nc ca h khng nhp t u c nhng c hun c bng xng mu t nhiu ngn nm lch s, ln ln trong li dy bo ca cha v li ru ca m. Trong cuc phng vn ngy 26 thng 2 nm 2005 ca i BBC, nh th Hong Cm cng xc nhn: Lc y ti cn tr ( t ti nm 1940), tham gia cch mng l v tinh thn yu nc ch cng khng bit g v cc ch ngha. Ti vit cc v kch mang cht lch s, xut pht t lng yu nc. Mt ngi nh nh th Hong Cm, c bng t ti, mt trnh gio dc c xem l cp cao ca thi by gi, vn khng bit g v ch ngha Mc-L th hng ngn, hng vn, hng triu tm hn nng dn chn

cht Vit Nam khc lm sao hiu c th no l duy vt lch s, duy vt bin chng, gi tr thng d, thi k qu v h chc cng chng quan tm n cc ng Cc Mc ru xm hay ng Lnin trn hi l ai. Ti tin tuyt i a s nhng ngi cht trong cuc chin chng thc dn l nhng ngi hy sinh cho c lp, t do ng ngha. H ng xung cho thanh bnh sm c vn hi trn qu hng kh au v bt hnh Vit Nam. H ng xung trong n ci, bi v ngay c khi nhm mt la i h vn tin rng h ang cht cho t quc, ang cht cho tng lai dn tc nh t tin h cht trn sng Bch ng, trn bn Chng Dng, trong m D Trch, gia ni rng Yn Th. H cht i trong gic m tuyt p v mt t nc tng lai, mt t nc ca Hng Vng thng yu v giu mnh. Tuyt i a s, nu khng mun ni rng tt c, u tin nh th. Ti khng tin mt ngi Vit Nam no c th ly thn mng mnh lp vo sng thc dn hay ly thn mnh lm n k khu pho khi ri xung h su ch mong mt ngy t

nc Vit Nam s bin thnh mt thin ng, con ngi lm theo nng lc hng theo nhu cu, mun g c ny nh khng nh trong kinh in Mc-L. Khng! Nhng nng dn Vit Nam yu nc t b rung vn ra i theo ting gi ca non sng nh mt thi vang vng t Ch Linh, Lam Sn, Bch ng, t bn ngn nm lch s. H tng m ly nhau m ht V nc, rung nng anh v anh cy, gian nh tranh mc k gi lung lay... o anh rch vai, qun ti c hai ming v, ming cn ci but gi chn khng giy, thng nhau, ta nm ly bn tay. Khng ai gn gi vi t nc hn l nng dn v cng khng ai yu t nc hn ngi nng dn. C i h gn lin vi b ao, rung la. H nh Ty ch v mt l do n gin, c sng thanh bnh, t do trong cn nh tranh, bn b ao tha rung ca h. ngha ca qu hng trong lng ngi nng dn trong sng nh th . V cho d nhng ngi nng dn o vi th c tham gia vo ng cng sn i na, vic tham gia ca h cng ch yu l c t chc ha nhm mc ch
tip theo trang 16

PHT GIO VIT NAM

CHNH TR, LCH S V CH NGHA H V QUC T
Trch chng tm Nhng bc chn nh nhng tr v s im lng - PHM CNG THIN nhau tho lun v nht l quyt nh nhng vn trng i ca Pht gio v ca Qu hng Vit Nam. Th tnh c mt i hi l quyt nh, ch khng phi ch l hi tho l lun lin min chung quanh nhng ti to ra do c tng tng bnh hon ca nhng ngi nh mt th tnh ca Pht Gio v th tnh ca Qu hng. Hn na, i hi tn gio, nht l Pht Gio th khng th no ging nh mt i hi chnh tr, v chnh Pht Gio quyt nh th tnh ca chnh tr. l bi hc th nht ca Pht Gio, nht l Pht Gio Vit Nam, m tt c chng ta c s mng ti cao rao truyn gia s sp ton din ca nn vn minh hin nay. Khoa hc chnh tr v nhng th ch chnh tr u xut pht t trit hc Hy Lp (nht l t Platon v Aristote). V ngay c t lng su thm ca T Tng Hy Lp, th tnh ca chnh tr, ci Ousia ca Polis, l nhn cho ra ni lu tr (Topos) ca s cng sinh tnh th (Synousia) ca ci con vt c quyt nh bi Ting Ni, tc l con ngi con vt chnh tr, tc l con vt c lu tr chung nhau trong mt th t tnh th lun (Polis Ontologique), tc l phng s (Topos) cho s Xut Hin, Bng V ca Chn L (theo ngha Hy Lp, Altheia), ci g git t x rch ra ngoi s che y uyn nguyn (Lth) v tr con ngi tr li th tnh con ngi, tr v qu hng tr v th tnh ca qu hng. Bi hc th nht m

Bc Chn Th Tm Ln ng Thc Hin Vic Tr V S Im Lng

I. PHT GIO VIT NAM, CHNH TR, LCH S V CH NGHA H V QUC T. Vi tt c ni vui mng v lng xc ng t khi xy ra trong i sng qu my mc ca x hi Ty phng hin nay, ti xin knh cho ton th cc tiu bang Hu K hin ang c mt ti y cng

c Pht dy cho chng ta (nht l chng ta nhng Pht t Vit Nam) l Pht Gio quyt nh Chnh Tr (ti ni: Pht Gio, ch khng ni n nhng tn gio khc, v Pht Gio khc nhng tn gio khc im u tin, tc l im ny), ton th Lch S Vit Nam chng minh iu (v ci g chng minh cho Lch S cng chnh l Pht Gio, v Pht Gio khng phi l mt tn gio c tnh cch lch s, nhng tri li nhng tn gio
tip theo trang 22

15

tip theo trang 9

VANG VANG TRI VO

XUN
ut c qu ng ln dng gy gc chng li gm ao, khi cht i c dn lp miu th lm thn. Cc c gi nh chuyn c k li cho con chu. C ngi ngi k s tch Lc Long Qun vi u C, chuyn thn Kim Quy xy thnh C Loa, v tng n thn. C ngi k s tch cc v tng ca Hai B Trng tun tit, ri cng lp n th hng nm cng vi. C ngi ht ln nhng cu ca dao tng ngi ca B Triu. Cc ngh s bin tng , gc cy thnh tng thn, tng Pht, th cng trong cc miu, cc cha. Nhiu th h cng nhau dng ln mt np sng vn ha lm nn tng xy dng ngi nh dn tc. Nn tng vn ha gip dn Vit gn b vi nhau, chia s mt tnh t gi l Hn Nc, theo ngha ch Ethos trong ting Hy Lp. Bao nhiu th h nui dng mt ngn la m thm, ch n ngy si ni bng ln. Ngi ta cm thy mt Hn Nc khi mi ngi dn cng t ho v mt qu kh, cng hy vng v tng lai; v mi ngi cng tin vo nhng gi tr cn

s gia ngi Hn khng th thy nhng phn mm chm n ny. Nhng chuyn ng lng l, m thm bn trong cc ly tre lng tch ly vo k c tp th dn Vit. Nhng thi s nng dn ct ging ht, sng tc ti ch cc cu v, ri trong ny ra nhng ht ngc c chuyn i. Nhng thy tu nu gng o hnh trong cuc sng hng ngy; v dy mi ngi nhn v tr vi con mt thn nhin sc khng v tng. Rt nhiu nng dn o vi khng chu ci u lm n l, c lc

gi gn, nhng mc tiu cng theo ui. Khi c hi ti, khng ai bo ai, mun ngi nh mt cng ni ln ginh c lp.

Nn vn ha xy ngi nh chnh tr
Mt quc gia ra i nh s kt hp ca hai yu t, chnh tr v vn ha. Thiu mt trong hai iu kin ny th quc gia kh vng. Ernest Gellner (Conditions of Liberty: Civil Society and Its Rivals, London: Allen Lane, 1994) nhn li

tip theo trang 15

30 NM,
NHN LI CHIN TRANH
hp ng chin u, t n chin thng d dng hn m thi. Nu h sinh ra Qung Nam h s gia nhp Vit Nam Quc dn ng, sinh ra Qung Tr h s gia nhp i Vit, sinh ra Cn Th, Vnh Long h s gia nhp Dn x ng. l trng im ca cc ng phi chng Php trong nhng thp nin u ca th k 20. Trong thc n s ca ngi dn Vit, cc t chc chng thc dn l nhng chic phao h bm sang b c lp. Ngi dn hin lnh ngy lm sao bit c con ng h i khng dn n c lp, t do, hnh phc m dn n ngho nn, lc hu, c ti v lm sao bit c chic phao h bm cng l chic by buc cht cuc i h cho n ngy nay. Ti sinh ra v ln ln min Nam nhng ti nhn lch s t hng con tim v bng l tr ch khng nhn t in Kremlin, White House, khu Trung Nam Hi Bc Kinh hay bng nhng kin thc v l lun mt chiu. Ti hc hiu rng cuc chin tranh chng thc dn Php l cuc chin tranh chnh ngha. l cuc chin gia dn tc Vit Nam b tr chng li thc dn Php bc lt v n l t nc chng ta. Cuc chin bt u khi ting i bc ca tng thc dn Rigault de Genouilly bn vo Nng nm 1859 chnh thc pht ng cuc chin tranh xm lc cho n khi chng rt ra khi Vit Nam vo nm 1954. Trong gn mt trm nm , mu ca hng triu ngi Vit Nam xung

khp ba min, t rung la Tin Giang n chu th sng Hng, t Cn o n Runion, t di Trng Sn trng ip n ni rng m u Vit Bc. Bn tai ti nh vn cn nghe ting h Vit Nam vn tu ca Nguyn Thi Hc, li dn d ca Phan Chu Trinh, ting go thng thit ca Nguyn An Ninh, l th vit bng mu ca Phan Bi Chu, ging th hng trng ca L ng A, ting sng Chu Giang v vo thn xc ca Phm Hng Thi. Ngi yu nc bng tnh yu trong sng, khng nh thu, nh mn cho mt ch ngha, mt thc h ngoi lai vong bn hay cho mt quyn li quc no s khng bao gi cht, khng bao gi b lng qun. Khong cch gia thng nc v hi nc khng phi l mt chic cu di m tri li, rt ngn v mng nh si tc. Chic cu nhn thc ngn n ni nu ch bc thm mt bc na, mt ngi yu nc s tc khc tr thnh k bn nc. l thc cht ca cuc chin gi l Chng M cu nc

sau 1954 n 30 thng 4 nm 1975. Nhiu ngi nhn cuc chin Vit Nam nh nhn vo mu nc bin. Ty theo thi gian v ch ng ca mi ngi, nc bin c mt mu sc khc nhau. Nhng mu tht s ca git nuc khng thay i d sng, tra, chiu, ti, trong b hay ngoi khi. Tng t, cuc chin Vit Nam c gi bng nhiu tn gi: ni chin, chng quc, y nhim, nh thu v.v, nhng bn cht ca cuc chin vn ch l mt m thi. Nh vy, bn cht ca cuc chin t 1954 n 1975 l g? Trong cc nh ngha v chin tranh, ti vn ng vi nh ngha ca Karl von Clausewitz nht, chin tranh l s tip tc ca chnh tr bng nhng phng tin khc (War is the continuation of politics by other means). V t nh ngha , nhn li cuc chin Vit Nam, thay v i tm nhn hiu quc gia no trn tng v n, trn mi chin xa hay th nghim DNA, mu da, chng tc ca tng xc cht, c l chng ta phi tm hiu nguyn nhn v mc ch ca

cuc chin xy ra trn t nc mnh, khng phi trong thi chin m ngay c trc v sau cuc chin. Ni v mc ch chin tranh, khong nm 1970, ti c c mt cun sch ca gio s Nguyn Vn Trung. Ti khng nh chnh xc tn ca tc phm nhng nh rt r gio s dnh nguyn trang u vit mi mt cu: Ni cho cng, cuc chin Vit Nam vn l cuc chin tranh thc h. Cu ni kch thch s tm hiu ca ti rt nhiu v bn cht v mc ch ca cuc chin Vit Nam m cc bn tham d ang nhm n. min Nam, chng ti ln ln vi nhiu cu hi v rt t cu tr li, trong khi , th h tr min Bc ln ln c tt c cu tr li ch sn m khng cn i hi. Nu ai hi mt trm em, hay thm ch mt ngn em hc sinh Vit Nam tt nghip ph thng v l do ca cuc chin tranh c mnh danh l gii phng min Nam, ti tin ngi hi s nhn v nhng cu tr li ging ht nhau, l

16

lch s cc nc Chu u khi trnh by hin tng ny. Khi thc v bn sc dn tc (vn ha) vng chc, li c xc nh bng mt t chc qun l x hi (chnh tr) ph hp, th d dng lp quc. Cc phn tch ca Gellner c th gip chng ta hiu r hn ti sao s phn dn tc Vit khng ging cc sc dn khc min Nam Trung Quc, d tt c u b ngi Hn chim ng v h trong cng mt thi gian. Cc sc dn pha Ty chu u nh nhng c duyn may mn dng thnh quc gia tng i sm hn cc nhm ngi gia v pha ng. thnh hnh nh th no? Cc ho kit mnh nht chinh phc mt lnh th, lp ra nhng vng quc, sau thnh cc nc Php, Anh, Ty Ban Nha. Khi vng quc thnh hnh th cng vc li trng hp vi a bn sng ca nhng nhm ngi m a s chia s vi nhau mt nn vn ha ring t lu i. Nn tng vn ha biu hin trong ting ni, phong

tc, thc n, qun o, v cc tp qun c th. Vic lp quc cng khng d dng, cn tri qua nhiu th thch, tranh chp v trao i gia cc ng vua. C lc c mt vng Aquitaine ca dn Php li c t di quyn ng vua nc Anh trn mt hn o cch xa; sau cuc chin 100 nm mi tch ra c ni v vi nc Php. Cc nc Ha Lan, B thay i bn nhiu ln, ty thuc th lc gia cc ng vua. Nhng ni chung, cc nc Ty u hnh hnh nh ci nn nh vn ha v ci khung nh chnh tr t ln trn n khp vi nhau sau nhiu c gng iu chnh. C lc vua Php coi mnh lm ch c Ty Ban Nha, t mt ngi anh em ln lm vua; nhng h khng bt c dn a phng dng ngn ng Php. Nn mng vn ha ca mi dn tc ngy cng vng chc hn. Dn tc v quc gia hp lm mt n v, sau nhiu th k cc quc gia ny u bn vng. Cc nc gia lc a chu u nh c, cng xy dng c

nhng nn vn ha c th, trong ngn ng, tnh cm, phong tc, t ngn nm. Nhng h khng may mn bng cc nc pha Ty, v nhng sn nh chnh tr dng u tm b, khng chc chn, lu bn. Cc quc lin tip thay i, cc v vng hu mc c v trao i vi nhau xem ai c cai tr nhm dn no, h theo mt quc ny, mai li theo ng hong khc. Trong vng t ca mi nn vn ha c sn, khng ai xy dng cc nh ch chnh tr ring bit v lu di; d trong lng ngi, nhu cu t xc nh bn th dn tc vn lun no nc. Ti th k 19, nh tinh thn cch mng t nm 1789 nh thc c chu u; ngi dn ni ting cng nh cc nhm ni ting c si sc ch lp quc. V h thy r rng mnh c mt nn vn ha ng hnh din m cha dng ln c mt ci khung nh chnh tr ng kch thc trn ! Ni nh Ernest Gellner, l nhng c du vn ha ang ch mt chng r chnh tr n xin ci! Hai trm nm sau, cc dn tc nm

trong Lin bang X vit hay Nam T cng nn nao lp quc nh vy. Ngi c v ngi cn may mn hn dn pha ng ca h. Bi v c vng ny b cc quc Habsburg (oHung), quc Nga hay quc Ottoman chia ct, ginh git vi nhau sut lch s. Khi cc quc trn suy yu, cui th k 19 th s phn ca h li ty thuc nhng cuc mc c gia cc nh ngoi giao cc cc siu cng nh Von Metternich hoc De Talleyrand. u th k 19, cc dn tc ng u nn nng i lp quc. Nhng n nm 1867 Hungary mi c t tr trong quc Habsburg; nm 1878, cc nc Serbia, Romania v Montenegro mi c lp, sau hi ngh Berlin nh cc quc Nga, o thng trn thng cng h ni ln chng quc Ottoman. Mi ti th k sau, nm 1909, mi n lt Bulgaria c lp. Nhiu dn tc ng u c lp chm hn, phi ch n nhng hi ngh quc t khc trong th k 20. Nhiu dn tc cn bt hnh hn na; sau khi ginh c c lp
tip theo trang 20

Hnh: IMICHAEL TRAN

chng gic M xm lc thng nht t nc. Gic M xm lc? Phi chng v gic M xm lc Nam Hn, Nht Bn, i Loan, Ty c nn ngy nay cc quc gia ny mi tr nn nhng nc giu c nht nh trn th gii. Thng nht t nc? Vng, khng mt ngi Vit

Nam no mun ct i phn da tht ca mnh hay mun t nc mnh phi chia i, chia ba, nhng nu i s thng nht bng sinh mng nhiu triu ngi dn v ti, nhiu trm ngn ngi Vit Nam vn cn ang mt tch, hng vn c gi Trng Sn nh mt tui xun

trong rng su ni thm, mt nn kinh t i sau nhn loi hng th k, phi chng l mt gi nn i? c c nh Kim Nht Thnh nhng sau cuc th la 1950 khng cn nui gic mng xm chim Nam Hn ln na. Bo cha c Erich Honecker cng cha bao gi dm

ngh chuyn phiu lu thng nht nc c bng con ng v lc. Trc 1975, ti nghe rt nhiu v quc gia, cng sn nhng ai cng bn nh nhau, chng bao nhiu ngi dnh thi gian nghin cu k cng v ph bin rng ri v

th no l quc gia v th no l cng sn. Mt s khng t cc nh lnh o min Nam tng l s quan trong qun i Php hay phc v trong chnh quyn thuc a Php nn cng khng thch nghe qu nhiu nhng mu chuyn khi dy lng yu nc chng thc dn v h

17

cng khng t nng vic xy dng mt h thc quc gia dn tc no hon chnh. Mt s ngi c gi l tr thc trong x hi min Nam th xem vic chng chnh ph, chng M l mt thi trang, mc d nhiu trong s h n lng M. X hi min Nam trc 1975 hn nhin khng phi l mt x hi l tng. Min Nam c tham nhng, c cy quyn, c lng on, c c ti, c tham , c lng ph, ni chung c cc bin chng tiu cc ca mt t nc va thot ra khi ch phong kin v thc dn. Nhng ng thi min Nam cng c cc iu kin v nhn t cn thit xy dng mt x hi dn ch php tr. Ging

nh vic trng cy n tri, nhng ht mm dn ch cng phi c gieo, phn bn, ti nc, chu ng nng ma, gi bo, truc khi m chi, ny lc, m hoa v kt tri. Mc d ang chp chng trn hnh trnh dn ch ha nh th, khng c ngha l hng triu ngi lnh min Nam chin u khng l tng. Mt ngi lnh ngha qun gc chic cu u lng my anh du kch khi v git sp cng l mt biu hin hng hn ca l tng t do v ch quyn. Chic cu l huyt mch kinh t ca lng, l trc giao thng chnh ca lng, l v p ca lng, v bo v chic cu l nhim v sng cn m ngi

lnh ngha qun phi lm cho bng c. L tng t do ca mt dn tc d thing ling v i bao nhiu cng bt ngun t nhng hnh nh nh nhoi nhng y ngha . Trong sut 20 nm t sau 1954, nhn dn min Nam, khng c mt con ng no khc hn l phi chin u bo v quyn c sng trong mt x hi h chn la. Pht xut t chnh sch chia tr ca thc dn v hon cnh trng thnh, khng t nh lnh o min Nam bt u cuc i chnh tr hay binh nghip trong hng ng Php, nhng ging nh hng triu ngi dn min Nam khc, h chung lng

nhau chin u bo v quyn c ni nhng iu h ngh, quyn c sng ni h mun sng, quyn i nh th, i cha h chn, quyn c ht bi ht h thch. D qu kh khc nhau nhng h u ng xung nh nhng ngi yu nc. Trong tri tim ca nhn dn Vit Nam, Phm Hng Thi, Lng Ngc Quyn hay i Cn, i Cung u l nhng anh hng dn tc. ng qun, nhng ngi b gi l Ngy, l theo Ty, theo M kia khng ch phi bo v min Nam m cn phi chin u trong iu kin v cng kh khn gi tng c lao, tng khong khng gian ca vng tri, tng hi

l ca vng bin Vit Nam. Ht ct Hong Sa vn cn mu mu ca h. Th nhng, s phn cc quc gia nhc tiu th u v thi no cng vy, nu tng hp vi quyn li ca quc th sng v ngc li th cht. Bi v mc ch ca ng Cng sn Vit Nam rt tng hp vi quyn li ca LinX v Trung Quc nn vinh quang ny thuc v ng Lao ng Vit Nam nh L Dun ni, trong lc nhiu cp lnh o min Nam phi t st hay sp hng i vo t bi v quyn li ca nhn dn min Nam (chin u bo v v xy dng cc nn mng t do dn ch ring

18

min Nam) khng cn tng hp vi sch lc th gii ca tng thng Richard Nixon. Tht ra, khng phi i n khi tng thng Nixon thay i ng li chin tranh mi dn n s sp ca min Nam, chnh sch ca M ti Vit Nam tht bi ngay t trong trng. nh nhau vi ba nc tin phong v hng h nht trong khi cng sn quc t (Vit Nam, Trung Quc, Lin X) m ch nhm bo v min Nam Vit Nam th s tht bi l vn thi gian m thi. Danh tng c Erwin Rommel chng tng vit Phng th l t st sao. Trong chin tranh i Hn, nu qun i ng minh khng b

Ichon, gii phng Seoul, vt v tuyn 38, chim c th Bnh Nhng ca Bc Hn, m ch lo phng th min Nam th s phn Nam Hn cha bit s ra sao. Sau 1975, chnh ng b th th nht L Dun xc nh cuc chin t sau 1954 n 1975 l chin tranh thc h gia cng sn v t do. Trong din vn cho mng chin thng vo u thng 5 nm 1975, ng L Dun khng cn che giu tham vng nhum c nc Vit Nam khi tuyn b: Vinh quang ny thuc v ng Lao ng Vit Nam quang vinh, ngi lnh o ca giai cp cng nhn, giai cp tin phong

trong s nghip gii phng dn tc v a c nc tin nhanh, tin mnh, tin vng chc ln ch ngha x hi. Cu ni tin nhanh, tin mnh, tin vng chc... tr thnh mt trong nhng cu khu hiu ph bin nht trong thi k . Cu khu hiu di lng thng ny lm tn nhiu vi v mc nht trong nhng nm m ngi dn khng c o mc sau 1975. Ngoi ra, trong tc phm c xem nh l kinh in, Di l c v vang ca ng, ng L Dun cng nhiu ln khng nh mc ch cui cng ca cch mng ti Vit Nam l a t nc tin ln ch ngha x hi hin i (cng nghip, nng

nghip v khoa hc k thut), to iu kin vng chc cho ch ngha cng sn khoa hc trong tng lai. Ni chung, ng Cng sn Vit Nam t khi thnh lp vo nm 1930 cho n nay, tuy khc nhau v chin lc ca mi thi k v hot ng di nhiu tn gi (ng Cng sn ng Dng, Hi nghin cu ch ngha Mc ng Dng, ng Lao ng Vit Nam, ng Nhn dn Cch mng min Nam, ng Cng sn Vit Nam) nhng hon ton nht qun v t tng v mc ch chnh tr. Ngi c s thc mc, th th cng sc ca ng Cng sn trong cuc chin u

chng thc dn Php y gian kh nhng cng rt vinh quang l g? Xin tha, t nh ti c dy rng khi gip ai th ng cu n phc, v gip ngi ch mu cu li lc ring t th khng phi gip ngi m ch l mt hnh ng u t trn s kh au ca k khc m thi. T khi thnh lp ng Cng sn ng Dng cho n 1954, gii lnh o cng sn chin u trong hng ng ngi Vit yu nc, vng, nhng mc ch cui cng ca h khng phi l c lp dn tc hay thng nht t nc. Ba mi nm, k t 1975, mt khong thi gian
tip theo trang 24

19

tip theo trang 17

VANG VANG TRI VO

XUN

ri, n gia th k 20 li ri vo trong mt quc Lin X mi ra i; sau nm 1989 mi c c lp tht s. Nhng phn tch trn y ca Ernest Gellner gip chng ta hiu thm mt phn ti sao dn tc Vit Nam vn cn trong khi dn cc vng bn kia bin gii b ng ha. T tin ngi Vit nui dng c mt nn nh vn ha vng; n th k th 10 bt u dng ln ngi nh chnh tr. Sau li c thi gian xy cn nh thm vng chc. Gia ti vn ha ca dn Vit c sn t trc thi k ng Sn; gn gi v bi b t hng ngn nm trc; to thnh nn tng cho thc dn tc v ch t ch, sn sng ch ngy dng ln mt ngi nh

chnh tr. Cc sc dn lng ging gn nht pha Bc hoc thiu c hi to ra nn tng vn ha, hoc khng c dp ghp nn vn ha vo mt ci khung chnh tr nn b nut vo Trung Quc. Nhng ng vua Nam Chiu, i L, Nam Hn, Ng, S cng tng thit lp triu nh ring mt gc tri. Nhng bn di cc ngi nh chnh tr ny, dn chng di quyn h khng chia s vi nhau mt nn vn ha thun nht. mt tnh Qung ng, sau nhng t di dn t min Bc xung, c nhiu nhm rt ng c; nhiu ting ni, nhiu phong tc; qu kh khc nhau, c n thc n cng khc nhau, cha sc kt hp thnh thc dn

tc vi nhng nim hy vng chung cho tng lai. Ngi nh chnh tr ca cc ng vua kh ng vng, v khung nh c dng trn mt nn mng cha chc. Cc ng vua khng c sn mt mi rng buc t lu i vi ngi dn; chnh h chc cng khng c nh xy dng mt dn tc. H ch nhm chim quyn hnh, m rng vng kim sot; v nu c th thu tm c thin h. Khi cc ng vua tht trn, ngi chnh tr ca triu i sp , th nhng sn nh h dng ln cng tan tnh; chnh ngi dn sng trong cng khng thit tha, tic nui, mun dng li. Nhng sc dn Trng (Choang), dn Tiu, dn H, dn u Vit, Mn Vit, dn Ng vn rt ng ngi; nhng ti sao t h cha to thnh dn tc mnh ginh quyn t ch? C l v h gm nhiu sc dn sng chung trn cng mt vng t nhng cha khng hi cc iu kin a d v lch s to ra mi rng buc vi nhau cht ch. Np sng da trn gia tc, b tc, cao tnh mu m rut

tht, n khi gp bin th nhng ngi thuc cc sc dn khc nhau kh kt hp li. So vi h, ngi Vit Nam may mn hn, v s di dn ngi Hn n t hn, v dn Vit tng i ng o hn v thun nht hn. Trong th k u Cng Nguyn, nc ta c hng triu dn, i a s cng gc Lc Vit. Nhiu quc gia thnh lp trong cc th k 19, 20 cng ch bt u vi dn s nh vy thi. Cc sc dn phc tp sng min Nam Trung Quc tri qua kinh nghim cng khc nhng dn tc ng u. C hai vng t u b cc hong t xa em qun ti chim ri thay nhau cai tr. Nhng ti ng u trong lch s c nhiu quc ln xung, cnh tranh, ginh git ln nhau. Cc quc o-Hung, Nga, Th Nh K vn li khc nhau v vn ha, nht l v tn gio v ngn ng. H khng thi gi ng ha cc sc dn a phng, d c nui nh . Trung Quc th khc. Cc hong Tn, Hn tin qun ti u l va dng ln mt khung

20

nh chnh tr, va bi p mt nn vn ha c bit ca ngi Hn. Cc triu i sau c th tip tc s dng c hai di sn ny. Cc hong vn l dn n m min Hoa Bc thng tr dn n go min Hoa Nam vi mt ci khung nh chnh tr duy nht; lu lu thay i ch nhng khung nh vn khng i. Sng hng ngn nm di cng mt mi nh Hoa H, cc sc dn nh kh g ra. Mi ln dng ln mt ci khung nh mi cho ring mnh th chng bao lu li b git sp! Cng thi gian , ngi Hn cng mang nn nh vn ha ca h ti t ln. Nn nh ny vn rt vng vng, mi th k li kin c hn. Vn ha c truyn ca cc dn tc nh ngy cng yu i di p lc vn minh sng Hong. Cc triu i Tng, Nguyn, Minh, Mn Thanh thng nht Trung Quc tha k c ci nn vn ha ln khung nh chnh tr c dng ln t i Hn, i ng. Khi nh Thanh sp , th vn ng thuyn tt c, mt quc gia mi chnh thc ra i trm ln c lc a; trong mi ngi t nhn h l dn Trung Quc.

Trong cng thi gian nn vn ha ring ca ngi Vit vn c gn gi v bi p thm. Da trn np sng c ngun gc vng ng Nam li c vn minh n tip sc, t tin chng ta thot khi ln sng Hn ha nh bn ch v cng nh may mn. Th k th mi, c du vn ha Vit Nam thnh hn vi ch r l quc gia i C Vit! C du bng tnh dy sau gic ng trn trc mt ngn nm. Ging nh thi s thc dy trong tri t nhn thy: Mt tri hng nh trng Thc lng ta bui sm Gi mt thi rn rng Gi nghe bin dy sng. V c du ht nh Thanh Tm Tuyn: Vang vang tri vo Xun Ta bt ku mng r Tim ta chy Rc sng nh trng ngn! Tri tim ca dn tc vn chy sut mt ngn nm ch ti ngy c chng Sn Tinh ti a nng v dinh. Nhng khi m n cha v, duyn th chp ni th c du vn ha Vit Nam cng ln ln, khc hn hnh nh thi nc Vn Lang c. Dn tc ta tip nhn thm c nhiu iu hc hi

t vn minh Trung Hoa, nn tng cng thm vng chc. Mt sc mnh gip dn tc Vit sng cn v pht trin trong c hn ngn nm kh khn, l tinh thn ci m, sn sng n nhn cc tro lu vn ha t ni khc ti m khng mang mc cm k th. Vn ha mt dn tc cng ging mt dng sng c rt nhiu ph lu a nc t bao nhiu ngun sui vo. Cc nn vn ha rc r v lu bn nht khng t sinh, t pht m cng khng ng bng, ng yn ti ch, tr khi cht, ch cn l nhng ph tch trong vin bo tng. Vn ha Vit Nam l mt thc th sinh ng, thnh hnh lin tc sut my ngn nm, v cn chuyn ha, bin thi khng ngng. Tinh thn bao dung, ci m v t m hc hi gip cc dn tc mnh hn. Ngi Vit khng ght b, khng t chi nhng iu ng hc hi. Khi Trn Quc Tun khch l tng s, ng nu cc tm gng trong s k Trung Hoa. Khi Nguyn Tri hch ti qun Minh, ng nhn danh o l Nho Gio.

Khng th ni c MT nguyn nhn no khin dn Vit Nam ng vng sau bao nhiu th k nh vy. Tm hiu cc yu t h tr cho tinh thn c lp ca ngi Vit, chng ta ch c gng hiu hn mt cht nhng khng th tham lam i tm mt cn nguyn gii thch tt c hin tng ny vi nhng tng quan nhn qu nh trong mt b my ng h. Nu mun nu ln mt nguyn nhn ln nht, ng c mnh nht thc y ngi Vit gi gn c lp i vi ngi Hn, th chng ta ch c th ni, nh dn mnh vn quen ni t my ngn nm nay: Nh Phc m ca T Tin! L do khin dn Vit Nam vn gi c mt quc gia c lp, l v t tin mnh, khng ai bo ai quyt nh nh vy. Ni nh L Vn Hu, v t tin chng ta bit xu h v khng chu ci u. Ngi Vit no cng cm thy nh Nguyn Tri vit trong Bnh Ng i Co: u cng nh tri t t tng linh thing lng thm ph tr nn c nh th! (Th do thin a t tng chi linh, hu d mc tng m hu, nhi

21

Hnh: C NHT V NH

tip theo trang 15

PHT GIO VIT NAM

CHNH TR, LCH S V CH NGHA H V QUC T
L, t Aristote cho n Hegel v Karl Marx, t Anaximandre cho n ngy hm nay, tt c trit hc, tt c tro lu t tng ch quanh qun trong m cung v cng tn ca ci c, v ci khng, ca ci l v ci khng l, v t con ngi khng cn bit n ni cho ng hong, con ngi t con vt bit ni bin thnh con vt ba hoa mm mp li nhi, ham r r nhau hi tho hi hp nh mt Ting Ni Chn Thc; chnh tr khng ra chnh tr, tn gio khng ra tn gio, ming th c ni Qu Hng v Dn Tc hoc o Php v Dn Tc, nhng khng ci g ra ci g, tt c u tr thnh ba hoa li nhi ngi ta t v nghim trng tha thit tho lun ci ny hay ci kia, nhng thc s th khng ai thc s ai, khng ai thc s dm sng cht vi ci mnh ngh, ci mnh ni v ci mnh sng. Tt c no ng u mt li, tt c mi gi tr u b o ngc, l Ch Ngha H V m Vit Nam hin nay ang b thng tr. l bi hc th ba m chng ta, nhng ngi Pht t Vit Nam, phi rao truyn x hi Ty phng: Pht Gio ph v tt c loi hnh thc ch ngha h v quc t. Ti xin lp li ba bi hc c Pht dy cho chng ta m chng ta c th mang n cho x hi Ty phng: - Pht Gio quyt nh chnh tr; - Pht Gio quyt nh lch s; - Pht Gio quyt nh th tnh ca Ch Ngha H V Quc T.

khc u l tn gio c tnh cch lch s). Bi hc th hai m chng ta, nhng Pht t Vit Nam, l Pht Gio quyt nh lch s, tt c mi mn s hc, u c quyt nh bi nim cn bn v Thi Gian, v th tnh ca thi gian l chnh tnh th; th tnh ca tnh th l ci L (T n), v th tnh ca ci ang l l ci KHNG L (t m n); t my ngn nm, tt c cc t tro Ty phng v ng phng c hi tho h lun lin min ln qun loay hoay gia ci L v ci Khng

T Trong Pht Gio.

Ngi ta c th trch ti tru tng trit l vin vng xa la thc t. THC T! THC T, THC T l g ? Chnh v hiu sai my ch Thc T m nc Vit Nam b lng gt v ru ng v hin nay ang a c dn tc xung ch sp ton din. Ti xin cung knh nhc li cho qu v bit rng Karl Marx vn l mt trit gia (d Marx t cho l vt qua mi trit hc truyn thng). V c ai ng chnh ci anh trit gia tru tng d

II. THC T l g? Ngha ca THC

VANG VANG TRI VO

XUN

c. Ngn nm thi Bc thuc khng mt th ngn nm ti chc chn s khng mt. Hin nay, bn cnh nc Vit Nam cng khng phi ch c Trung Quc l cng quc duy nht, nh thi B Trng, L Bn hay Ng Quyn. iu ng lo lng khng phi ch l mnh cn c c lp hay khng; m nn lo nc mnh chm tin qu, trong khi nhng nc chung quanh, k c Trung Quc, ang c tin rt nhanh. ng lo l d nc mnh vn cn nhng dn mnh khng ui kp cc nc trn th gii v kinh t, chnh tr v c vn ha. T tin chng ta ginh ly c lp khng phi con chu sau ny chu sng mi nh mt nc ngho hn. Nu bit xu h, ngi Vit Nam khng th ci u chu nhc nh vy. Nc Vit Nam cn c phc hng. Cn lm sao cho dn mnh n mc, c hc hnh, c sng t do, v nn o l trong x hi khng suy i hn na. nc mnh c th ng ngang hng vi cc nc vng ng pht trin! Ni n pht trin, ngi ta thng ch ngh n vic ci t c cu v thi hnh cc chnh sch

kinh t hiu qu hn. Nhng khi nhn li mt ngn nm dng nc, chng ta cn thy yu t vn ha quan trng hn c. Mun pht trin, mi dn tc cn mt nn tng tinh thn, mi ngi tin tng ln nhau v t tin vo vn mnh chung. Phn tch qu trnh Pht trin Th gii Th Ba (Third-World Development, 1989), Gio s Nguyn Quc Tr nhn mnh phc hng vn ha l nhu cu tuyt i cc nc cn ngho m cnh ca pht trin. Mun tin b v kinh t, phi xy dng c mt nh ch chnh tr cho dn chng thy ng tin cy. Nh lng tin vo tng lai, nh bit lut php cng minh, ai c lm th c hng, ngi ta s n lc lm vic. Mt nh ch chnh tr c dn tin phi da trn mt nn tng tinh thn. Nguyn Quc Tr khng nh, Khng mt x hi no c th tn ti nu thiu mt nn tng tinh thn. Nhng nc nh Nam Hn v Singapore thnh cng trong qu trnh pht trin nh c nhng chnh quyn bit phc hng vn ha, lm sng li cc gi tr tinh thn truyn thng lm quy tc n vi nhau, v iu hp vi nhng gi tr mi tip th t phng Ty. Nh

tr nhin d; ). Trong huyt qun chng ta dng mu nng ca ng cha ngn nm trc vn cn co chuyn ng. Thi s Hu Loan sng cm gic khi ng trn o C (tn mt bi th): Mu thing si do dt T ngun thing ng Cha. Chnh t tin, trong hai ngn nm qua, quyt nh nc mnh khng th bin mt, dn mnh khng chu an phn lm dn Trung Hoa. Khng mt c nhn hay mt nhm ngi no quyt nh; y l mt la chn t nhin, khng cn ai thuyt phc ai. Trong nhng cuc ni dy, hng vn, hng trm ngn ngi Vit Nam sn sng hy sinh nh ui ngoi xm ra khi nc mnh. Nguyn vng ln nht ca h l g? H mun con chu mnh, cc th h sau mnh vn cn l ngi

Vit, khng thnh ngi Hn! Ngay nhng khi sau ny ng vua cc ph lo hp Hi Ngh Din Hng th chc mc ch cng khng phi hi kin dn trc khi quyt nh chin hay ha. ng vua ch mun nhn thy mt cc c yn lng, bit rng ton dn thng nht ch gi nn c lp. thc bit xu h v khng chu ci u c th khi ng cuc phc hng nc Vit Nam by gi. Phc hng bt u t vn ha Trong thi gian cun sch ny ang thnh hnh, ngi Vit Nam trong v ngoi nc ang t chc nhiu cuc biu tnh i qun o Hong Sa v cc cc thuc Trng Sa b Trung Quc chim. Trong khng kh si ni, nhiu ngi t lo mnh c th mt nc! Phi tin rng nc Vit khng bao gi mt

22

Hnh: L VN HNG

t nhn l c th, tn l Marx, a qu hng Vit Nam n tnh cnh hin nay. Ti mun tr v ch THC T trong Pht Gio, THC T, ch Phn gi l Bhtakoti, ci bin t ca s thc; trong Bt Nh Pht Gio, mt v B Tt khng nn bao gi lu tr li vi Thc T, v Thc T ca Pht Gio

l Thc T ca mi thc t chnh tr, lch s v mi ch ngha. l bi hc th t ca c Pht m chng ta c th mang n cho x hi Ty phng. Hng i ca Pht Gio Vit Nam l i Ti Gic Ng, i ti s Tnh Thc. M Gic Ng Tnh Thc c ngha l th hin thc hin mt S Quyt

nh V i Nht ca kip ngi, mt i Th Nguyn cho tt c chng sinh; trong bt c mi trng hp nghch cnh ln lao nht vn nh bt ng, vi lng t bi v bin v vi tr Bt Nh v hn, t gii thot mnh v gii thot tt c chng sinh, v mnh l chng sinh. Gic ng, v li ch cho tt

c chng sinh. l Pht B Tm. X Hi Ty phng hin ang ri vo nhng cn khng hong mi bnh din, gia cc tro lu t tng trit l, thc h ca nhn loi. Hng i ca Pht Gio Vit Nam l Quyt nh i ti Gic Ng, Quyt nh i ti Nht Thit Chng Tr.

Nhn ti gng sng ca Pht Gio Thin Tng Nht Bn v hin nay ca Pht Gio Mt Tng Ty Tng, v ngh ti nh hng to ln v i quyt nh ca Thin Nht v Mt Ty Tng i vi tt c tro lu khoa hc, trit hc, ngh thut ca x hi Ty phng, Pht Gio Vit Nam quyt nh tip tc th tnh
tip theo trang 32

nn nh vn ha , cc nh ch chnh tr, kinh t mi vng chc. Nguyn Quc Tr thy mt l do chnh khin cc quc gia ngho tht bi trong vic pht trin l tnh trng tinh thn ca c x hi suy yu : Mi ngi khng tin vo gung my cai tr, v cng khng cn tin tng ln nhau. Nim tin mt v cc gi tr nn tng c tn, m nhng gi tr mi cha thnh hnh lp vo khong trng . Nn np o l c khng nhng b b ri, m c khi cn b ght b. Hu qu l cht keo vn ha tng gn b mi ngi trong mt mng li, bao gm cc quyn li v ngha v vn c cng nhn l gi tr trong qu kh, nay bin mt. Nhng ci xu vn b nn o l c kim ch nay c th lng, c c hi ny sinh mnh hn. Trong khi , ngi ta cha c gng xy dng nn np mi ph hp vi kinh t th trng. Nhng gi tr thnh hnh nh th ch dn ch: Tn trng lut php; tn trng cc kin bt ng; cng vic ca ngi cm quyn phi minh bch, cng khai; phi trnh xung khc gia quyn li cng v t. l nhng cung cch sng l nn tng vn ha ca

cc x hi dn ch ra i v chuyn bin cng vi kinh t t bn u chu. Kinh t c th thay i rt nhanh, cn np sng vn ha th chuyn ha chm hn. Cc nc u M mt hng th k to nn li sng dn ch. Cc tp qun chung ca x hi v nh ch chnh tr ln lt c t ra ngn nga khng cho kinh t t bn chi phi tt c i sng. Khi bt u thay i, v thiu nn tng vn ha mi nn ngi ta b li cun vo nhng t nn vn i km theo kinh t t bn lc khi cha c thun ha. Kinh t tin ln v mi ngi tm li lc, ng c thc y l kch thch lng tham. Nu khng c thc phng, vic kim tin t n tr thnh mt gi tr. Ngi c tin c x hi knh trng, t li tr thnh mc tiu ca i sng. Nhng gi tr o c c truyn trc kia vn dng kim ch lng tham v c v k, b qun dn khi mi ngi ch lo kim tin. Ngi quyn th lm quyn, tham nhng, u c trc li v lut l kinh t cha minh bch. Khi nhn ln ngi dn thy gii quyn qu, giu sang khng theo nhng quy tc o l c truyn na. Dn dn khng ai tin c mt trt t tinh thn chia s vi nhau. Khng

cn b rng buc bi cc quy tc o l; m cc rng buc bng php lut li cha c thit nh v cn nhiu thi gian mi tp thnh thi quen. Khong trng tinh thn ny a ti tnh trng phi lun (anomie). Khng cn tin c cc quy tc lun l, ngi dn ch bit s bo lc, ai cng ch lo cho mnh v gia nh mnh, th ng, th trc cc ch li chung ca x hi. V h khng nhn u thy c ngi thc s lo cho cng ch, m cng khng hy vng mnh c th lm g xy dng cng ch. Trong vn ha cc nc ng, truyn thng tn trng quyn hnh vn i km vi tinh thn trch nhim ca ngi nm quyn. X hi thm nhun mt nim tin tng h tng gia ngi thng tr v dn b tr, mt hp ng x hi mc nhin to th cn bng trong nhiu th k. Khi ch cao quyn hnh m b qua phn trch nhim tng ng, quyn hnh khng b gii hn bng lut php vi cc nh ch gi cn bng, th gung my chnh quyn tr thnh mt kh c trc li; ri dng li lc cng c quyn bnh. Bn hp ng x hi truyn thng b xa mt.

Trong bui giao thi, nhng quy c sng chung mi cha thnh hnh, cha c nn np. X hi cha thi gi to c v cha thi gi tp luyn nhng thi quen mi, nh tn trng lut php, trnh quyn li cng v t xung khc, v chp nhn nhng kin bt ng. Nim tn nhim chung gia ngi vi ngi b soi mn. Nhng ngi cm quyn bit h khng c dn tin, phi dng bo lc e da, hoc dng li lc mua chuc bo v quyn hnh. Nim tn nhim chung mt, cht keo gn lin x hi tan r. Nh Mnh T m t, khi ngi trn khng c o l no theo, ngi di khng c lut l no rng buc (thng v o qu, h v php th), th mt quc gia kh tn ti c. Tnh trng vn ha trng rng l l do khin nhiu nc ngho trong th gii th ba tht bi trn con ng pht trin. Nhng nc Nht Bn, Nam Hn, i Loan, Singapore c bo v h thng cc gi tr lun l truyn thng, ngay trong lc bc vo ng pht trin kinh t; cho nn h thnh cng. Nguyn Quc Tr nu ra cc nhn xt trn y t nm 1988. Mt phn t th k i

23

VANG VANG TRI VO

qua, nc Vit Nam vn cn mt phong tro phc hng tinh thn, dng li nim tin chung, pht trin kinh t. Nm 1945 dn tc Vit Nam mt ln bng tnh, mi ngi u nc lng ginh c lp, tin tng vo kh nng xy dng mt tng lai t do, hnh phc. C hi b b l. Mun pht trin trong th k 21 ny cn xy dng li mt nim tin, mt nim hy vng chung cho c dn tc. Ch khi c t do hi hp, t do pht biu, chng ta mi c c hi cng tham d mt phong tro phc hng tinh thn nh vy. Ch dn ch t do khng bo m s xy dng nn lng tin trong x hi. Cn cc ch c ti u i km vi cc th on gian tr, chc

XUN

ba khu hiu l: Chn dn kh, khai dn tr, hu dn sinh. Vn ha (dn kh, dn tr) l quan trng nht. Phi xy dng li nim tin chnh mnh, phi nng cao trnh hiu bit ca ngi dn. Kinh t (hu dn sinh) s theo sau. Nhng mc tiu ny by gi cn cn thit hn mt trm nm trc. Nhiu ngi bi quan nhn xt dn mnh nh mt ci thi quen bit h thn; cng khng cn ci kh nng bit ni gin trc ci xu v ci c din ra trc mt. Mi c nhn vn ni gin khi b ngi khc i xe ln ng, cng bit h thn khi mc ci qun rch. Nhng i vi nhiu chuyn ln, vi nhng iu ng xu h chung th li th . Hon ton lnh cm trc cnh nhng ng bo oan khut ko nhau i ku cu. Lnh m trc cnh cc em b i hc m i xanh xao v thiu n, trc cnh cc tr em nm, mi tui khng c i hc v cha m khng tin np cho cc trng cng lp. Chc chng ta phi nhn nhau t hi: Ci g gy ra tnh lnh

chn s ph v nim tin chung, a ti tnh trng phi lun l. Nhng khi sng trong ch t do dn ch mi ngi bit mnh phi tn trng lut php. Tp dn dn thnh thi quen, ri nhn ngi khc thy tin rng h cng tn trng lut php nh mnh, th nim tn nhim chung bt u t nhin ny n. Nh Schelling vit: Ti c th tin anh nu bit ti c th kin anh.

m tp th ny? ng b mnh ngy xa c th nh th hay khng? Khng, chc t tin mnh vn khng hn yu nh th! Nu chng ta khng ngh mnh may mn sinh ra nc Vit Nam, th t nht cng phi c mong con chu sau ny s c ngi, c lc cao hng tht ln: May mn thay, sinh lm ngi Vit Nam! Ngh n t tin, phi thy l mt bn phn. Chng ta c th bt chc T Xng m chc Tt c nc n vi nhau Sao c cho ra ci ging ngi! Sng lm sao cho ra con ngi c phm gi. Thc hnh iu c nguyn ca T Xng cng khng kh lm. Sng t t vi nhau cho xng ng lm ngi. n nh th no th gi l t t? Ch cn sng bnh thng vi nhng quy tc m t tin vn dy : L lnh m l rch. i cho sch, rch cho thm. Hoc nhng quy tc m loi ngi khp ni ang tp cho nhau : Tn trng ngi hng xm ca mnh. Coi mi ngi u bnh ng. Nhiu quc gia a ra

Ta v cho kp xun sang

Mt trm nm trc, Phan Chu Trinh nhn thy iu Nguyn Quc Tr nu ra: Phc hng dn tc phi bt u t vn ha. Phong tro Duy Tn pht ng Qung Nam nu ln

tip theo trang 19

30 NM,
NHN LI CHIN TRANH
Vit Nam c. H ch l nhng ngi cho vay ly li nng bng mu xng ca bao nhiu th h Vit Nam. Hy so snh cch sng ca nhng y vin B Chnh tr, y vin trung ng ng v cuc i ca nhng ngi c gi l ch nhn t nc ang lay lt di gm cu Long Bin thy ci mc li m dn tc ta phi tr cho ng Cng sn Vit Nam cao n bao nhiu. Bt c ngi Vit Nam c mt cht kin thc kinh t, chnh tr v nhn lch s mt cch khch quan phi cng nhn rng, nu khng c thc h cng sn, Vit Nam khng nhng vn l mt dn tc thng nht m cn c i sng t do, dn ch, nhn bn v giu mnh gp trm ln hn hm nay. TRN TRUNG O

di v mt vt chm au nhn dn Vit Nam thc ra rng thng nht t nc ch l iu kin tin cho mc ch cng sn ha ton ci Vit Nam. Hnh ng t sch v mt cch khng phn bit, xa b mi tn tch vn ha c, i tin nm by lt, b t hng trm ngn ngi, y i kinh t mi hng triu ng bo l nhng bng chng hin nhin n mc khng ai cn c th chi ci c. Nu ch nh M ginh c lp dn tc v thng nht t nc, ti sao h thi hnh cc bin php y a, trng pht, ty no v cng tht nhn tm nh lm sau 1975 i vi chnh ng bo mu m ca mnh? Trong quan im , ng Cng sn khng c cng trng hay n ngha g vi dn tc

24

cc khu hiu hng dn di dn mun nhp tch. Cun sch hng dn nhp quc tch Australia nhn mnh n mt c im ca nc c l x hi cng bng. Quy tc cng bnh c gii thch l nc c ai c kh nng v c gng lm vic th i sng s kh hn, m khng cn phi cha m giu c hoc gia nh quyn th. y l nhng gi tr mi trong vn minh nhn loi, nh ch dn ch t do. Vic thc hin quy tc ny ty thuc cch t chc chnh quyn, h thng gio dc, t php, lut l kinh t, sao cho mi ngi c c hi tin th nh nhau. Nhng cng khng phi ch i sau khi c x hi thi hnh cc quy tc ln nh vy th mi c th sng t t. C t t vi nhau ngay trong i sng, trong cch c x vi xm ging, ngay vi nhng khch qua ng khng quen bit. Vn ha thun m th hin trong cc hnh vi nho nh, khng cn cc khu hiu ln lao v tru tng. Ngi ta c th nhn ra mt nc vn minh qua cch sng hng ngy ca nhng ngi dn bnh thng.

Trong cun sch ch dn v nhp quc tch, chnh ph Anh quc dn d cc cng dn mi mt iu: Nh gi cho ci vn nh mnh sch s ng hong (khng y rc hoc c di); n ngy rc th nh em thng rc hay ti rc ra ng, m ch ch dnh ring cho rc, v khng em ra qu sm trc gi n nh. Nhng hnh vi nh , khi tr thnh thi quen hng ngy, s to nn mt x hi t t. Ngi Vit Nam c th sng t t vi nhau, ngay by gi. Mi ngi c sng cho t t, ri ngi khc s theo. D thy cn c ngi khng t t, mnh vn gi t cch con ngi t t. V tng lai ca nc Vit Nam. Khi nghe cu ht m du ca Huy Tun: Mt ngy nng rt hin, nng lung linh trong vn, bng hoa ang ci thng tht thng chng ta thy nhc s ang din t c m ca c dn tc. Lng ngi Vit Nam vn sn sng n gic m m du . S c ngy tr em Vit Nam c sng trong mt t nc an ha, t do, dn ch. Trong vn

cc em c nghe ting chim ht, nhn hoa ti. S c ngy ngi Vit Nam thy bng cnh st th yn lng hn m khng s hi. Nhiu dn tc trn th gii ang c sng nh vy. S c ngy vic bun bn ngay thng vn sinh nhiu li nhun, ngi lm quan khng cn ni di vn c thng tin. V lut php bo m c hi cng bnh, ai c kh nng v c gng s c x hi tng thng. S c ngy ngh dy hc nui sng gia nh nh gio, h khng cn bt hc sinh n nh hc thm. Cc em n trng khng bao gi qun ci cho cc thy, c; v cc thy c nhn hc sinh u mm ci hnh din, v ngoi vic ch truyn dy kin thc h cn lm gng sng cho cc em hc theo. Chng ta tin tng rng ngy khng xa. Phc hi mt np sng thun hu, ngay thng, chnh trc; sng li cc gi tr o l m Chu An, Nguyn nh Chiu; Phan Chu Trinh sng. Chng ta s tr v ngi nh c ca t tin; ng trc bn th s khn kha, xin nguyn

c gng gip cc th h sp ti c th ni: May mn thay, sinh lm ngi Vit Nam, nh Ng Thi Nhim hn 200 nm trc ngh! thc dn tc chy mt ngn nm gip ngi Vit Nam khng b xiu bt mt hn tnh, khng b cun chm vo bin ngi Trung Hoa. Chng ta vng lng tin tng tng lai, v ngi Vit Nam vn sng trong Ngun Thing ng Cha nh Hu Loan cn thy dt do trong mu. Vo th k th mi, t tin chng ta rn rng ch ma xun lp quc. Gi y, dn tc cng ang chuyn mnh, lng no nc nh mt thi s sp c v nh sau mi nm mt sm soi khe nc ta ha thn thnh vn c s. Trong lng thi s nghe thy: Ting bin li rng nao nc gic Ta v cho kp xun sang (Ta V, T Thy Yn) Ngy v sp n ri. Ci g ti ch cng cc, s phi thay i. Mt dn tc ang ro rc ch ma Xun tr li. NG NHN DNG

Hnh: IMICHAEL TRAN

25

Hnh: C NHT V NH

D NH
A
nh i vo vng tm t khc khoi. y nhng du vt bi xa ca thi gian lm m i nhng ni nim k c v nhng d nh c xa nhng khung cnh vn cn mng tng ra c. Trong bui chiu bung xung, dng hnh anh trm t bn ly c ph v khi thuc ngy no vn cn in du. Khi thuc tan long vo khng kh nhng vn cn d v sau mi nm. Anh cng lng l ngi xung bn cnh. Ch ngi yn khng ni li no. Ngoi sn kh v bui chiu vn nh thu , gi vn ht iu nhc mun i. Ch l trn dng nm thng bt tn chy tri, bao nhiu mng o thnh mt on k c, phong kn thm su m ch c nhng bui chiu tn i khi anh ln gi li trang sch thanh xun ngy no mi tm ra c. V anh i

26

vo trong on thng nm vo thm chnh anh c xa. Cng i su vo cng ti m, i ch anh phi dng n soi. D nh ca quy trong vng su tm ti cn nu anh n tn by gi. C iu tm thc anh khc. Anh mang theo t cao tri rng i vo trong d nh ca nhng nm thng thanh xun, chiu soi li nhng vng hoang vu ti m, a cn gi mt lnh thi vo nhng ng ngch thm su. Vng tm t sng dn ln, ti mt hn. Gia dng chy tun trn bt ngt ca s i thay, anh vn lun gi cho mnh mt khong lng vi ring mt hnh bng c xa ngy no lun nh v im xut pht, lun nui dng ci s tm trong cuc hnh trnh. Bng hnh y cn nh mt ngn hi ng lun nhc nh anh quay v nng ta ni hi o t thn gia bin khi y sng gi. Si Gn, ngy 14/4/2014 HONG LONG

27

IU VN CA NH VN V PHIN C TRONG TANG L CA NH VN

(ngy 15 thng 01 nm 1998 ti Little Saigon, Nam California)

MAI THO
A
nh Mai Tho, Trc hip nh Genve, anh vi ti mi ngi mt ni, mt hon cnh, cha tng bit, cha tng nghe ni n nhau. Sau Genve, mt cuc di c gy c hi cho chng ta quen bit, ri cng nhau eo ui nhng hot ng trn mt lnh vc chung, khin mi ngy mi gn nhau thm. Vy khi s mt cuc di c a chng ta n vi nhau, ri hm nay, ti cng nhng v c mt ti y trong cuc tin a anh, tt c u l di dn. L nhng k sinh mt ni sng mt ni. Trong cng ng di dn ny, anh thuc th h nhng ngi ca hai cuc di c. Mt cuc di c t Bc vo Nam, mt cuc di c na t ng sang Ty. Cuc di c th nht y hm h, hy vng. By gi hi tng li, chng ta nh v nhng dng ch u tin ca mnh trn mt bo, nhng thin truyn, bi th, cun sch u tin ca mnh c xut bn, nhng bn nhc, cu ca, nt v, nhng v kch, cun phim u tin c hnh thnh. Nh v bui bnh minh ca i mnh, cng l bnh minh ca mt thi k. Thi y qua i hn bn mi nm. Thi y xa ri. Th h ca hai cuc di c ang suy tn mn mi trn qu ngi. Chng ta - ring trong hng ng vn hc - chng ta mt dn nhiu bc ti danh. Nhng hc gi nh cc c Hong Vn Ch, Bi Hu Sng, Cao Vn Lun, Lng Kim nh, o ng V; nhng vn nhn ngh s nh Thanh Nam, V Khc Khoan, Thc Vnh, Phm nh Chng, Duyn Anh... ra i. V nay, n lt anh. Anh, ngi kt tp vn hu dng ln mt trong nhng tp ch vn ngh u tin Min Nam sau cuc di c th nht. V anh

V PHIN
www.diendantheky.net

cng l ngi kin tr gi vng s lin tc ca mt tp ch vn ngh ti hi ngoi sau cuc di c th nh. Anh ch bung bt sau khi lm trng bnh. Th h ca hai cuc di c cn li tha tht, suy yu. Hot ng chuyn ln sang th h ca mt cuc di c. Trn khp cc lnh vc sch, bo, ca, nhc, v, s ngi ca mt cuc di c mi lc mi xut hin ng thm, ng ra nhn lnh trch nhim. Trong vng na th k qua, th cuc nhiu ln thay i, lc lng tham chin trn t nc ta thay i; sch

lc i bn ty lc i thay, cc din trn chnh trng v chin trng by ra nhiu din bin. Nhng tu trung c mt iu khng thay i, l s phn chia ca ngi Vit Nam ra mt pha ch trng c ti ton tr, ct ginh ly quyn li phe ng; v mt pha khc ch trng bo v t do, nhn quyn. Trc sau khng thay i, chng ta ng v pha quyn lm ngi. n nay, l pha ang hng chu hu qu ca tht bi. Chuyn bin lch s th chm chp di lu, m kip ngi th ngn ngi. Mt th h

tip theo trang 13

CHIN TRANH NH MT THI PHP

t tin, t nim t tin ca mt cng dn n nim t tin ca mt vn ngh s: cui cng, hn hon ton mt nim v vn bn sc; hn hon ton hi lng vi cc b ng phc hn ang mc. Nn lu l, khc vi vn ho thi bnh, vn ho chin tranh, nh Paul Fussell ghi nhn, bao gi cng l mt nn vn ho vng phc, , tp th bao gi cng c cao hn c nhn, s hp nht bao gi cng c khuyn khch hn s phn r, ci chung bao gi cng c ca ngi hn l ci ring. Trong mi trng hp, ci b thit thi u tin vn l bn thn vn hc: chc khng c g ng ngc nhin khi, sut c my chc nm, khng ngt mu chin trng v m hi trn trang giy, ngi ta vn khng to c nhng tc phm no thc s c ngha v phng din ngh thut? cch tt nht tn dng yu t bt ng l sn sng ch p ln mi quy c v quy lut thng thng ca chin tranh. Va mi tuyn b nh chin l n sng ngay: bt ng. ngay khu dn c, ni khng ai ngh l c th xy ra chin trn, n sng: bt ng. ng nht chin thut khng b v chin tranh: bt ng. Vn vn. Nh ph v nhng quy c v quy lut ca chin tranh nh th, chng ta nhiu ln thng trn. Nhng ci gi chng ta phi tr khng phi nh: nhng con ngi c o to trong vn ho chin tranh xem vic ph v quy c nh mt sc mnh nh th,

Nhng cng dn phi quy c

Chin tranh Vit Nam li l th chin tranh du kch. Khng c lc lng du kch no sc c th ngang nhin dn trn ra nh nhau vi i phng c. Th mnh duy nht ca du kch ch nm ch: bt ng. Mt trong nhng

sau ho bnh, tr thnh nhng cng dn phi quy c (unconventional), nhng k t chi mi quy c cn thit trong mt x hi dn s, thm ch, cn xem vic ph v nhng quy c y l mt hnh ng khn ngoan, mt iu kin thnh cng. Ni cch khc, trong x hi Vit Nam ngy nay, hu nh mi ngi, trong mi cp v mi lnh vc, t chnh tr n kinh t, gio dc, vn hc, ngh thut, v.v... u hnh x nh nhng tn du kch: ai cng thch len lch theo nhng ng tt v tm cch qua mt tt c nhng lut l hin c. Theo ti, y chnh l mt trong nhng th thch ln nht v nghim trng nht m dn tc Vit Nam ang phi i din: khng th xy dng mt t nc giu mnh v dn ch khi cha c mt x hi dn s; nhng khng th c x

hi dn s khi hu nh mi ngi, t gii lnh o n thng dn, t gii tr thc n gii v hc, u khng c thc tn trng, thm ch, khng tha nhn, cc quy c chung. Khi ngi ta xem vic ln ng, i ngc chiu v vt qua n m khng b cng an bt pht l nhng chin tch ng t ho th, khng phi x hi dn s m ngay c cc loi vn ho chuyn ngnh nh vn ho doanh nghip, vn ho chnh tr, vn ho th thao, vn ho vn chng, v.v... cng kh m hnh thnh c bi v iu kin u tin ca mi th vn ho bao gi cng l s ng thun v mt s quy c chung v hnh x theo cc quy c y. Nhng biu hin v nhng bin chng ny ca vn ho chin tranh v cng a dng nu chng ta nhn vo cc tc phm vn hc c xut bn trong

28

ang suy tn, mt th h na ri c kp trng thy li qu hng trong thnh vng t do chng? D sao, chng ta ng v pha nn chn ng, v lm nhng vic phi lm. Ti khng dm ni vn gii chng ta tng c cng tch g ln lao i vi quc gia dn tc. Vn chng ngh thut khng o ln c thi th, khng tiu dit c ci g, cu vn ni ci g mt cch ngon mc, thn k. Vn chng ngh thut, n ch trao cho cuc sng mt ci hn. Trong cuc sng ca tp th di dn, phn trch v ca chng ta l biu dng cc gi tr tinh thn m mnh vn thit tha. Hm nay, nhng sch, bo, ca, nhc, ha ca chng ta ang pht biu; v mai sau nhng vn ha phm y s cn nhc nh cho ai ny bit nhng lo u, mng vui, thp thm ca cng ng di dn i vi tng din bin xy ra trong nc, nhng suy tng ng gp ca chng ta vo s nghip tranh th t do trong nc. Khng c nhng c gng y, cuc sng ca chng ta ngoi lnh th quc gia ch cn l nhng ma may xui ngc mu sinh, trong mc ch t tn. Nh th s tht l thm hi. Xe c ho nhong khng , tin bc xng xong, nh ca thnh thang khng : cuc sng y v hn. Anh Mai Tho, L thnh phn ca th h di dn chng c ti u tin trong nc, khi thot ra ngoi, anh em phn cn li ca i mnh ng gp vo s biu dng nhng gi tr tinh thn ca cng ng ta hi ngoi. Anh tn ty vi cng vic mnh, v anh n cn hng dn, gy dng nhng ti nng thuc th h s thay th mnh. Chng ti bit n nhng hot ng khng ngng mt i ca anh, v cm thy vn gn gi vi anh sau khi anh ra i. Chng ti tin rng anh s thnh thi an gic ngn thu, v anh chu ton p mt cuc i phong ph. Anh Mai Tho, Chng ti vnh bit anh!

Tng MAI THO ca iu khc gia U M

sut chin tranh cng nh sau . Tuy nhin, c l s l ti cho mt bi vit khc, sau ny. y, ti mun chuyn sang mt kha cnh khc: vn ho hu chin. Xin lu : khng phi vn ho thi hu chin m l vn ho hu chin. Vn ho thi hu chin ch l th vn ho thoang thong cht hng hoa chin tranh. Vn ho hu chin l th vn ho c lm t cht bt chin tranh. Mt th hu-vn ho chin tranh.

by gi. Ngi ta tip tc nh nhau trong k c v trong nhng gic m. iu ny phn no gii thch ti sao ngi ta c vit v chin tranh mi. K thng vit, nh; k thua cng vit, thm ch, cn vit nhiu v vit hng hn nhng k chin thng na. Ti sao th nh? Vit Nam, cho n nay, hnh nh cha ai ni n tnh chnh tr ca k c, nht l cc loi k c tp th (collective memory) v k c vn ho (cultural memory). iu khng cn bn ci l tm quan trng ca k c: th nht, trong phm vi x hi, khng c k c, s khng c lch s; khng c lch s, s khng c tin b; khng c tin b s khng c vn minh v vn ho; th hai, trong phm vi c nhn, k c l yu t chnh to nn ngha cho nhng vic lm ca chng

ta, t , to nn hnh nh ca chnh chng ta, cui cng, nh , chng ta c mt bn sc ring: c th ni, chng ta c hnh thnh bi nhng g chng ta nh. Chia hai phm vi c nhn v x hi nh trn, tht ra, l cho tin. Trn thc t, k c c kh nng lm cho c nhn v x hi tng thng vi nhau: thng qua k c, ni tm c ni kt vi ngoi gii, qu kh c ni lin vi hin ti, c nhn c gn lin vi x hi: bt c s thay i no trong k c cng mang li s thay i trong hnh nh ca c c nhn ln x hi. M k c th hay thay i lm. K c khng phi l nhng cun phim hay nhng bc nh c nh, lu lu chng ta c th m ra xem, ln no cng ging ln no. Khng phi. Thc cht, k c, mt

Vn ho huchin tranh
C th ni nhng ai tng trc tip tham d vo chin tranh s khng bao gi thot khi cuc chin tranh y. Nhng ngi lnh tng gi t v kh gn ba mi nm v trc vn tip tc sng trong tm th lnh trng cho n tn

phn, l sn phm ca qu kh, nhng phn khc, li l sn phm ca hin ti. Ngi ta khng phi ch c th khi phc k c m cn c th ti cu trc (re-structure) k c phc v cho nhng nhu cu hin ti ca mnh. Ti cu trc c ngha l s dng nhng cht liu c sn: iu ngi ta thay i l lm cho nhng cht liu y c mt trt t mi, hnh dng mi, mu sc mi, v t , mt ngha mi. Cng cng mt trn nh, nhng lc ny l mt chin bi, lc khc, li l mt chin thng: ln no cng l k c v ln no ngi ta cng thnh thc v trung thc c. Cng vic ti cu trc k c nh th xy ra mi ngi, mi ni, mi lc v mi vn . Khng c g l chin tranh. Ngay nhng kinh nghim sng thng nht cng th. Mi ln nh l mi ln ci nh y li c

mt cu trc mi: qu kh c nh mt bc khm (mosaic) mi. C th, nh mi l mt nhu cu, hn na, mt am m: nh, ngay c nh mt kinh nghim bt hnh, cng c ci th ca n. Chm m trong nhng ci th y, nhiu ngi, rt nhiu ngi, t nguyn tr thnh t nhn chung thn ca qu kh. Ngi Vit Nam li cng c v say m vi qu kh. Mt phn, t cn bn trn nn kinh t nng nghip, x hi Vit Nam thng chm thay i, ci bng ca qu kh, do , thng ph ln hin ti. Phn khc, vn ho Vit Nam, cho n tn ngy nay, ch yu vn da trn nn tng truyn ming, lch s vn cn dng phi thai, tuyt i a s, do , vn cn sng
tip theo trang 30

29

tip theo trang 29

CHIN TRANH NH MT THI PHP

vi k c. Cho d ri Vit Nam v sng hi ngoi lu n my, nhng nt tm l y vn m nt trong con ngi Vit Nam: phn ln vn sng vi k c hn l vi lch s, sng vi nhng kinh nghim trc tip v nhng tin n hn l vi nhng g c chn lc, xc minh v t nhiu c khch quan ho. Hn na, cng i xa qu hng, ngi ta li cng chm m trong k c. Tuy nhin, iu quan trng l ngi ta nh qu kh khng phi ch v lu luyn vi qu kh m cn l v nhng nhu cu thit yu trong hin ti. Khi ti cu trc k c, ngi ta cng ng thi ti cu trc c hnh nh ca chnh mnh trong hin ti. Mi ng thi nh li, do , c th c xem l mt d n, thm ch, d phng: n hng ti hin ti v tng lai nhiu hn c quay v vi qu kh. Cc hc gi ngnh Vn ho hc hay ni n tnh chnh tr ca k c l v th. D nhin, y, khi ti cu trc k c, ngi ta chu nhiu p lc, t nhng p lc ni ti, xut pht t tnh cht logic gia cc hnh nh trong qu kh v ngha ca chng, n nhng p lc ngoi ti, t thin kin x hi n kh quyn chnh tr chung quanh. v ti cu trc qu kh Vi quan nim nh vy, chng ta c th xem cc tc phm vn hc ngh thut v chin tranh xut hin sau nm 1975, khng nhng bng ting Vit m cn bng cc ngn ng khc, nh c mt vn bn hu chin, qua , chng ta c th nhn thy trn chin u khc lit ca nhiu ngi thuc nhiu gii v nhiu dn tc khc nhau trong vic ginh git ngha ca chin tranh Vit Nam bng cch a ra nhng cu trc hnh nh v nhng cch din dch khc nhau v qu kh. C th ly phim nh Hollywood v ti chin tranh Vit Nam lm v d. C th ni mi cun phim v chin tranh Vit Nam khng phi l nhng n lc ti hin s tht lch s m ch yu l mt n lc ti cu trc qu kh cho mt d n trong hin ti. Nhng nm sau 1975, khi khng kh phn chin ti M cn mnh, hu ht cc cun phim v chin tranh Vit Nam, t Coming Home n The Deer Hunter hay Go Tell the Spartans, v.v u tp trung vo kha cnh bi kch ca cuc chin. lm g? bin chnh, mt phn, cho phong tro phn chin trc ; phn khc, cho u th ca cc tr thc phn chin trong h thng i hc v truyn thng i chng ca M sau khi chin tranh chm dt: h khng phi l nhng ngi tn trnh ngha v m l nhng ngi c vin kin v dn thn cu dn tc ra khi mt nguy c thm bi. Nhng t u thp nin 1980 th mi s thay i. Vi s xut hin ca phim Rambo, First Blood 2, phim nh v chin tranh Vit Nam bng c m hng anh hng ca rt r, , lnh M khng cn l nhng k thua trn na m l nhng anh hng hu nh bt kh xm phm: s tht bi tm thi ca h trc kia ch yu xut pht t h thng t chc hnh chnh mang tnh ca quyn. Ti sao c s thay i nh th? L do ch yu n t nh hng ca Ronald Reagan, ngi quyt nh ra sc tuyn truyn chng li nhng ci gi l hi chng Vit Nam, c v cho nim t tin v t ho v sc mnh ca Hoa K: Hoa K khng thua ai c; Hoa K ch c th thua chnh n: n thua khi n mt quyt tm ginh chin thng n cng. Nhng g chng ta nhn thy trong phim nh Hollywood, chng ta cng c th nhn thy ngay trong vn hc ngh thut Vit Nam. Vi mc , c l, t t gic hn, gii vn ngh s Vit Nam thng cng vit v chin tranh Vit Nam nh mt cch ti to chnh mnh. Nhng n lc ti to y thay i theo thi gian v theo

thi tit chnh tr chung quanh. Ngay sau nm 1975, lc cn Vit Nam, Nguyn Mng Gic vit b trng thin Sng Cn ma l trong ni bt ln hnh nh nhng tr thc chao o gia cn lc lch s, ch yu vi s thay i ca cc triu i, t Trnh Nguyn sang Ty Sn. Va mi vt bin n Indonesia, ng bt tay ngay vo b trng thin th hai, Ma bin ng trong ni bt ln hnh nh nhng tr thc min Nam v mng v cch mng. Trong c hai trng hp, qu kh u c la chn v cu trc theo nhng d n trong hin ti, nhm bin minh cho nhng quyt nh trong hin ti: thi im u, l vn hp tc vi ch mi; thi im sau, l s tnh ng v ly khai. Khng phi ch Nguyn Mng Gic v cng khng nn cn c vo hin tng ny quy kt bt c iu g i vi Nguyn Mng Gic: n lc ti din dch v ti cu trc qu kh nh th l hnh ng ph qut hu ht mi ngi cm bt. Bi vy, i din vi ti chin tranh, trong c chin tranh Vit Nam, chng ta khng cn, khng nn, v tht ra, cng khng th t ra vn chnh xc trong vic ti hin hin thc. Mt phn, ci hin thc y khng phi l ci g ngoi chng ta, nh nhng Thng , c th quan st trn vn c. ch l mt th siu t s khng bao gi c tht c. Hin thc no cng l mt hin thc c tng c nhn kinh nghim mt cch c th t mt gc c th. Hin thc chin tranh, vi cc v tng lnh, ch

yu l tm bn kh rng vi nhng mi tn ngon ngoo; trong khi , vi ngi lnh, l hm h, sng n, m hi, v mu tht, trong c th c c mu tht ca chnh mnh. Phn khc, nh phn tch, trong gii lm vn hc ngh thut, khng ai vit v qu kh ch v qu kh: ngi ta vit v qu kh t hin ti v cho hin ti; khng ai vit v chin tranh ch v chin tranh: ngi ta vit v chin tranh khng nh v ti khng nh bn sc cng nh th ng ca chnh h. Mt ngi lnh min Nam s vnh vin l nhng k tht trn thm hi nu khng t ginh cho mnh ci quyn k li cuc chin tranh Vit Nam, trong , mnh tng c lc thng trn, hoc nu tht trn, cng tht trn mt cch anh dng, trong , mt trong nhng biu hin anh dng nht l dm t khc ngha ca cuc chin tranh m nhng ngi chin thng /ang tin hnh. Mt ngi lnh min Bc s vnh vin b xem l mt cng c v hn ca chin tranh nu khng t ginh cho mnh ci quyn vit v chin tranh, , mnh tng c lc chy nc mt khi chng kin ci cht, c khi l ci cht ca k th: C ci nhn c to v anh hng ch ngha ca ngi bi trn ln ci nhn mun vn ln tnh nhn o ch ngha ca ngi thng trn u rt d dn mt m hng ging nhau trong vn hc: phn chin.

Hay hay d, mi l vn !
Vi mi ngi, tt c
tip theo trang 36

Nhng n lc ti din dch

NGY DO THI

Ngi Bn Sng
M
i nm ri mi nm ngi bn sng m thm chic bng c n lng l Ta lng nghe i ta qunh qu Bi hong hn chy rng tri qu Sng dy ta : Tri chy tri chy i C ni : Hy ln ong nh dng sui V git sng m th thm nhn gi : Hy ri yn dng b bung khng Tui gi theo dng bin bit bin ng Cn ly tre lng sng che bng lng Sng lp lnh n nh ai thp sng Cn vng gie om m lp l Sng khng i khng m ti kia Chiu khng y khng vi m man mc Thu khng tng khng gim m bng bc Sng khng ng khng khi m trng trng Ting chung cha tnh mch mng lung Tri thanh tnh m Ging Thnh C T ( ng lng kip v thng sinh t Rng rng nh c ha thng Chn Nh !) Bn sng l vng xao xc ma thu Ta c thp trong n le li Con ng lng im ln ting gi Li mun trng hun ht vng a Tri t v bin khng ci khng b Ta nghe ta c n vi vi Hay ra : Ta cn li ... ci cn li : Mt ci lng gi tch mch trng khng Cn gi thoang thoang thong mi nhn lng Mi mang mang ca thi gian vo ti Mi mt lnh ca sng chiu ging li Bi sng trng bng bnh di trng Ta ngi ru ta ngn nm : Yt yt ba la yt Ba la tng yt ...

30

Hnh: IMICHAEL TRAN

CI CHT CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C

cch nghim tc. l nguy c dit vong ca mt th ting Vit m ngi min Nam Vit Nam dng trc nm 1975 hay cn c gi l ting Vit Si Gn c. Th ting Vit ang mt dn trong i sng hng ngy ca ngi dn trong nc v chng chng th chy, n s bin thnh c ng, hoc ch cn tm thy trong t in, khng cn ai bit v nhc ti na. iu ti ang lo lng l n ang cht dn ngay chnh trong nc ch khng phi ngoi

nc. Ngi Vit hi ngoi mang n theo hnh trnh di tn ca mnh v s dng n nh mt th ngn ng lu vong. Nu ngi Vit hi ngoi khng dng, hay nn vn hc hi ngoi khng cn tn ti, n cng m thm cht theo. Nhn ting Vit Si Gn c t t bin mt, lng ti bng gn mt ni cm hoi. iu ti thy, c l nhiu ngi cng thy, thy m thy, khng lm g c. S ra i ca n m thm ging nh nhng du tch ca nn vn ho

nht, nh cng ho VN vy. Ngi ta khng th tm ra ngha trang Mc nh Chi, C Thnh Qung Tr, ngha trang Qun i, trng v b Th c, v.v... Tt c thay i, b ph hu hoc bin i nh mt sp xp ca nh mnh hay mt nh lut ca to ho. Nhc n ting Vit Si Gn c l nhc ti min Nam Vit Nam trc 1975. V cuc u tranh thc
tip theo trang 32

31

tip theo trang 31

CI CHT CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C

h m Nam, Bc Vit Nam trc b phn i. Sau ngy Vit Nam thng nht nm 75, min Nam thc s bc vo s thay i ton din. Th ch chnh tr thay i, ko theo x hi, i sng, vn ho v cng vi , ngn ng cng chu chung mt s phn. Min Bc thay i khng km g min Nam. Ting Vit min Bc chu s thm nhp ca mt s t ng vng min Nam. Ngc li, min Nam chu nh hng trc tip s chi phi ca ngn ng min Bc trong mi lnh vc. Ngui dn min Nam tp lm quen v dng nhiu t ng m trc y h khng bao gi bit ti. Nhng: xut, bi dng, kim tho, s c, h khu, cn h, n tc, to con, xe con, to ng, mt bng, phn nh, bc xc, tiu dng, tn dng tt, nh cc,

ch o, quyt sch, o c, quy phm, quy hoch, bo qun, knh pht sng, cao tc, doanh s, i tc, thi bao cp, ch bao cp, ch xem, nng cp, lc cng, nn cng nghip m nhc, chm nh, chm th, nh cao tng, p n, phn thc, sinh thc kh, t vng, hi chng, phn phi, mc t, kt t, i t, ngh s u t, ngh s nhn dn,v.v...dn d tr thnh nhng t ng quen thuc trong i sng hng ngy ca ngi dn min Nam. C nhng t ng min Nam v min Bc trc 75 ng ngha v cch dng ging nhau. C nhng t cng ngha nhng cch dng khc nhau. T nh ch qun l l trng nom, coi sc. Min Nam ch dng t ny trong lnh vc thng mi trong khi min Bc dng rng hn trong c lnh vc c nhn nh mt ngi con trai cu hn mt ngi con gi bng cu: Anh xin qun l i em. Hoc t ch cng vy, min Nam ch dng trong mi trng chnh tr nh ch dn ch. Min Bc dng bao qut hn trong nhiu lnh vc nh ch xem, ch bao cp. C nhng

t min Bc dng o ngc li nh n gin - gin n; bo m - m bo; di du - du di; vi dp - dp vi. v.v... Song song vi vic thng nht t nc, chnh quyn Vit Nam thng nht ho ting Vit v gi l ting Vit ton dn. Cui nm 1979, u nm 1980, y ban Khoa hc X hi Vit Nam phi hp vi Vin Khoa hc Gio dc t chc mt s cuc hi tho v vn chun ho ting Vit. B Gio dc cng thng qua mt s quy nh v chnh t trong sch gio khoa ci cch gio dc. Ngy 01/7/1983, Quyt ngh ca Hi ng chun ho chnh t v Hi ng chun ho thut ng c ban hnh v p dng cho cc sch gio khoa, bo v vn bn ca ngnh gio dc. Khi ting Vit c thng nht v chun ho, ton quc s dng chung mt th ngn ng theo mt tiu chun, mu mc nht nh. Ting Vit Si Gn c, gm nhng t ng m ting Vit min Bc c t ng thay th, s b qun i hoc b o thi. Nhng t ng thng

dng cho cuc chin trc s bin mt trc tin. Nhng: trc thng, cng qun, tc chin, a phng qun, thit vn xa, xe nh binh, lnh cng, gii chc(hu) trch, dt im, phi tun, cho bi, tuyn phng th, tri bc pha, vin thm, binh chng, phi hnh, gia binh, p chin lc, nhn dn t v, chiu hi, chiu m, v.v hu nh t, thm ch khng c dng trong hin ti. Nhng t ng thng dng khc nh ghi danh, i xem b thay th bng ng k, tham quan. Nhiu t ng dn dn bc vo qun lng nh:s gia nh, t khai gia nh, phn nh, ng ry, cao c, bng khon nh, tnh t, i danh t, tc t, gii t, kho th, khn h, khao thng, hu s, kh c, trc b, t thc, bin c, du ngon, n lot, lm phong ph, lin hp, g ngha, gio hc, gio quy, hm h, trng l, thm thnh, t tht, chn bnh, chi dng, gii nghim, thit qun lut, v.v... hi ngoi, khi bt u cm bt, trong tm thc mt ngi lu vong, vit, i vi ti, l mt ng tc m v ra mt con ng:

ng hoi hng. Nhiu ngi vit hi ngoi cng tm n con ng v c hng nhanh nht ny nh ti. Hn na, i u vi cn chn ng vn ha thng to nhiu p lc, ti xem vit nh mt phng php gii to v trm y ni ht hng, rng khng ca mt ngi va ly d vi qu hng t t sau mt hn phi di. Ti khng bao gi n vic mnh vit cho ai, loi c gi no, trong hay ngoi nc, v h c hiu th ngn ng mnh ang dng hay khng v lc , ch c mt vi t bo in t lin mng mi bt u xut hin hi ngoi. Sau ny, nh k thut in ton ngy mt pht trin, cu giao lu gia trong v ngoi nc c ni li, c gi trong v ngoi nc c c hi tip xc, tho lun, c v vit cho nhau gn nh trong gang tc. l lc ti c tip xc vi dng vn hc trong nc v lm quen vi nhiu t ng mi l cha tng c nghe v dng. Ngc li, trong nc cng vy, s ngi ln mng c nhng g c vit bi ngi cm bt ngoi nc cng khng t. Th h chng ti c

tip theo trang 23

PHT GIO VIT NAM

CHNH TR, LCH S V CH NGHA H V QUC T
st rc chnh tr v lch s. Nam M A Di Pht Om Mani padm Hum. (Tham lun c vo ngy ch nht 23-121984 ti Thin Vin Quc T Los Angeles International Buddhist Meditation Center vo dp i Hi Khong i K IV ca Tng Hi Pht Gio Vit Nam ti Hoa K t chc ti Los Angeles, Calitomia-USA) PHM CNG THIN trung thc ca mnh (va Thin va Mt va Tnh, va Nguyn Thy, va i tha v Kim Cang tha) soi sng con ng tr v qu hng v em li s an bnh, bnh thn tm linh cho Ty phng. l iu ti cho rng khng th no mt i Hi Pht Cio khng quyt nh, thay v c quanh qun chuyn v minh, nh ai l hi ch, ai l chn tu, quy ch phi nh th no, biu quyt ra lm sao, tt c mi tranh lun chia nm x by kt b lp nhm m ti cho rng ng khinh b, v ngu xun, tt c nhng th y ng cho i hi ling vo

32

Hnh: IMICHAEL TRAN

Hnh: IMICHAEL TRAN

tip theo trang 32

CI CHT CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C

ngi ta u ym gi l th h mt ri, th h ba ri hay na nc na m, ci g cng mt na. Na trong na ngoi, na ty na ta, na nam na bc, na n na kia, ci g cng mt na. Do , nhiu lc ti phn vn khng bit mnh nn dng na no vit cho thch hp na. Na ca nhng t ng Si Gn c hay na ca ting Vit thng dng trong nc? Mnh c nn thay i li vit khng? Ti ngh nhiu ngi vit hi ngoi cng gp kh khn nh ti v cui cng, mi ngi c mt la chn ring. Khng ch trong lnh vc vn chng, thi ph m cc lnh vc ph thng khc nh gio dc v truyn thng cng va phi vn gay go ny. Vic s dng nhiu t ng thng dng ca quc ni hi ngoi gp nhiu chng i v to ra nhng cuc tranh lun lin min, dai dng. Cc c quan truyn thng nh bo ch, truyn thanh, truyn hnh thng xuyn b

ch trch v phn i khi h s dng nhng t trong nc b coi l ch ca Vit Cng v c yu cu khng nn tip tc dng. Nht l Nam Cali, bo ch v gii truyn thng rt d b chp m cng sn nu khng kho lo trong vic ng ti v s dng t ng. Chic m v hnh ny, mt khi b chp, th nn nhn xem nh b cng ng ty chay m i vo tuyt l, ht lm n v a bn hot ng chnh l cng ng a phng . Trong cun DVD ch 30 nm vin x ca Thy Nga Paris, chng ta c xem nhiu hnh nh cng ng ngi Vit hi ngoi c gn gi bn sc vn ho Vit Nam bng cch m cc lp dy Vit ng cho cc con em. Khp ni trn th gii, t ni t ngi Vit nh c nht cho ti ni ng nht nh M, u c trng dy ting Vit. Ring Nam California, M, hot ng ny ang c s khi sc. Ngoi nhng trung tm Vit ng ng k Little Saigon v San Jos, cc nh th v cha chin hu ht u m lp dy Vit ng cho cc em, khng phn bit tui tc v trnh . Nh th Vit Nam Cali ca M th rt nhiu, mi qun ht, khu, x u c mt nh th v c lp dy Vit ng. Cha Vit Nam Cali by gi cng khng t. Ring vng

Westminster, Qun Cam, Cali, i vi con ng li c mt ngi cha, c khi trn cng mt con ng m ngi ta thy c ti 3, 4 ngi cha khc nhau. Vic bo tn vn ho Vit Nam c cc v hng dn tn gio nh linh mc, thng ta, ni s nhc nh gio dn, i chng mi ngy. Lp hc ting Vit cng ngy cng ng v vic hc ting Vit tr thnh mt trong nhng mi quan tm hng u ca cng ng lu vong. Ti Trung tm Vit ng Hng Bng, nm nay s hc sinh nhp hc ting Vit ln ti 700 em. Nhng thy c dy ting Vit u lm vic thin nguyn hon ton, ht lng ch dy cho cc em, nht l cc em va vo lp mu gio ting Vit (trch Vit bo, Ch nht, 9/24/2006) V vn gio trnh th mi ni dy theo mt li ring, khng thng nht. Sch gio khoa, c ni son v in ring dy hoc t mua cc trung tm Vit ng. Cn i hc cng c lp dy ting Vit cho sinh vin, sch thng c t mua c. Mt ging s dy ting Vit tm s vi ti: Khi no gp nhng t ng trong nc th mnh trnh i, khng dng hoc dng t thng dng ca Si gn c trc 75 v nu dng cha m ca sinh vin, hc sinh bit c, phn i hoc kin

co, lc y phi i sch th phin cht. S d ng v khc t vic s dng ting Vit trong nc ca ngi Vit hi ngoi c th a ting Vit hi ngoi n tnh trng t mnh c lp. Thm na, vi s pht trin rm r ca k thut in ton v th gii lin mng, bo ch, truyn thng ca chnh ngi Vit hi ngoi n vi mi ngi qu d dng v tin li. c gi c ln mng l c c ting Vit Si Gn c nn h dng nh khng c nhu cu tm hiu ting Vit trong nc. Kt qu l ting Vit trong v ngoi nc ch nhau!!! Vic ngi Vit hi ngoi chng i v ty chay ngn ng Vit Nam ang dng trong nc c vi nguyn do: Th nht l do s khc bit ca thc h. Nhng ngi Vit Nam lu vong phn ln l ngi t nn chnh tr. H t b tt c ra i ch v khng chp nhn ch cng sn nn t chi dng ting Vit trong nc l gin tip t chi ch cng sn. Th hai, s khc bit ca t ng c dng trong c hai lnh vc ng ngha v ng php. y l mt th d in hnh. Trong cng mt bn tin c dch t mt hng thng tn ngoi quc, nh

bo trong nc v ngoi nc dch thnh hai vn bn khc nhau: Trong nc:

Tu ngm ht nhn Nga bc chy

Interfax dn mt ngun tin Hi qun Nga cho hay ngn la bt ngun t phng in ha v dng c bo v l ht nhn c kch hot, do khng c e da v nhim phng x. Pht ngn vin hm i ny cho hay: La bc ln do chp in h thng cp nng lng phn mi tu. (http://vnexpress. net/Vietnam/Theioi/2006/09/3B9EDF89/) Ngoi nc:

Ha hon trn tu ngm Nga

Hi qun Nga ni rng l phn ng ht nhn trn tu Daniil Moskovsky t ng ng li v khng c nguy c phng x xy ra. Chic tu c ko v cn c Vidyayevo. Nguyn nhn ha hon c th do chm giy in. (http://www.nguoiviet.com/absolutenm/anmviewer. asp?a=48362&z=75) Mt ngi Vit hi ngoi khi c vn bn th nht s gp nhng ch l tai, khng hiu ngha r rng v s
tip theo trang 36

33

KHO V LUT X TI TRM CP QUA CC TRIU I

Facebook TRN QUANG C

m hiu cc lut hnh s thi qun ch, c th thy triu nh Vit trc y lun c nhng iu lut x nghim hnh vi trm cp, d l trm cp thng thng. Nhng trng hp c bit nh trm bu vt, n tn, t kh, lng tm v.v. lin quan n triu nh u nht lot x t, y ti khng bn ti. iu lut c th x ti trm cp vo thi L, hin cha c t liu trc tip cp. Ch bit, nh L x nng

i vi ngi trm tru, c th l pht nh 100 trng (1). Vi ngi n trm tru v git tru th c hai v chng u b pht nh 80 trng, chng chu ti phc dch trong qun i, v chu ti phc dch trong nh trng du nui tm, ng thi phi n tru cho ngi b trm (2). Cn lu , lut nm 1125 quy nh ti git ngi ch b pht 100 trng, tr 50 ch vo mt (3). Ng Th S sau ny ph lut nh L x qu nh, ng thi cho

l li ln ca nh L (4). Chnh v vy c c s suy lun, ti trm cp ca ci thng thng vo thi k ny cng lm ch b nh vi chc trng m thi. Nh Trn ln thay nh L vo nm 1226. Bn nm sau ban hnh b lut mi. L Tc gin tip cho bit: Vi k trm cp, ln u trm pht nh 80 trng, tr hai ch Phm o (phm ti n trm) vo mt, phi n 9/10 n trm. Khng th n th bt v con lm

n l. Ti phm th cht chn tay. Phm ln ba th git (5). S thn nh Nguyn, Trn Cng Trung, nm 1293 sang s cng ghi nhn: Hnh php rt tn khc, k n trm v o tu b cht ngn chn, ngn tay (6). Lut nh L s nh du bi b Quc triu hnh lut (cn gi lut Hng c) ban hnh vo khong 1470-1497 thi L Thnh Tng. B lut ny quy nh: K trm mi phm ln u th phi y i

34

Hnh: Facebook TRN QUANG C

chu xa. K trm c ting v k trm ti phm th phi ti chm. K gia ban ngy n cp vt cng x ti (tng t nh pht ci to lao ng ngy nay), ly c ca th phi bi thng 1/3 tang vt... n b c gim ti (7). i chiu vi ghi chp ca Ton th v Hnh lut ch ca Phan Huy Ch, c th thy trm cp thi k ny ngoi chu ti lu (y), ti (phc dch), cn b cht ngn tay. Phan Huy Ch cho bit, nm 1721, triu nh L Trnh ng Ngoi cho i ti cht tay v lu y thnh i y v phc dch chung voi ty theo nng nh xc nh thi hn nh ti x cht hai bn tay v y i chu xa th thnh i phc dch chung voi sut i ... Tuy nhin, nhng k trm cp b ti cht tay v lu y th khng theo l ny (8). Lut ca ng Trong thi cha Nguyn

Phc Nguyn (tr v t 1614 - 1635) quy nh: Ti nng, tn trm s b chm u; nu ti nh nh trm g, ln u hn s b cht mt ngn tay, ln th hai cht mt ngn khc, ln th ba s b ct tai, ln th t s b chm u. (9) Triu nh nh Nguyn sau khi thnh lp cho tham kho hnh lut ca cc i, c bit chm chc lut Hng c thi L v lut nh Thanh Trung Quc, bin son v ban hnh b Hong Vit lut l (thng gi l lut Gia Long) vo nm 1815. B lut ny x ti trm cp da trn gi tr ca tang vt b trm: Phm trm cp thc hin song khng ly c tin ca, pht 50 roi, min tr ch. Song ly c tin ca th phi tr ti... Phm ln u th tr ln cng tay phi hai ch Thit o (trm cp). Ti phm tr ln cng tay tri.

Phm ln th ba th x gio (tht c). C th: Trm 1 lng ti 10 lng nh 70 trng. 20 lng nh 80 trng. 30 lng nh 90 trng. 40 lng nh 100 trng. 50 lng nh 60 trng, x ti 1 nm. 60 lng nh 70 trng, x ti 2 nm... 100 lng nh 100 roi, lu y 2000 dm... 120 lng tr ln x ti gio. (10) Xt ra th lut L khoan hng, lut Trn h khc, lut L nghim minh, lut Nguyn xc thc. Lut thi nay c pht hnh chnh, ci to, t giam, tuy chm ti vn minh, song cha nghim dn n, cha sng dn theo. Thnh th chc nm gn y quan trm dn cp, phm php thnh by, khng c cch no ngn c! Ch thch ch Nm trn cc tranh dn trong K thut ca ngi An Nam (t tri

qua phi): 1. n trm tro tng. 2. Trm b kha. 3. n trm di tng. 4. n trm khn Cc ch: 1, 2, 3. i Vit s k ton th. Ln lt l cc o lut c ban vo nm 1042, 1117, 1125. 4, 8. Lch triu hin chng loi ch - Hnh lut ch. 5. An Nam ch lc. 6. An Nam tc s. 7. Quc triu hnh lut. 9. Bo co v s mnh mi ca cc cha x Dng Tn x ng Trong. 10. Hong Vit lut l.

35

tip theo trang 30

CHIN TRANH NH MT THI PHP

nhng n lc ti cu trc qu kh u c ngha chnh tr: chng nhm phc v cho mt d n hay d phng no trong hin ti v tng lai. Vi gii cm bt, bt k ngha chnh tr y nh th no, mi n lc ti cu trc qu kh ch thc s ng k khi chng mang tnh thm m. Ni cch khc, trong lnh vc vn hc ngh thut, chin tranh ch l mt thi php (poetics). L thi php, tc l ngh thut. Mt s th hin, ch khng phi l hin thc. Mt cuc chin tranh c th mang tnh chnh ngha hay phi ngha; nhng mt tc phm vit v chin tranh th ch c vn hay hay d m thi. Tim OBrien, mt trong nhng nh vn hng u ca M chuyn vit v chin tranh Vit Nam, pht biu trong cun The Things They Carried: Mt cu chuyn tht v chin tranh th khng bao gi bay mi o c. N khng dy bo, khng khuyn hnh, khng a ra nhng in hnh v cch ng x tt lnh, khng kim ch con ngi h khi lm nhng vic h lun lun lm. Nu mt cu chuyn c v o c, ng tin n. C iu cn lu l, trong th gii ngh thut, ci hay nht bao gi cng c xem l ci ng nht. Chin tranh v ho bnh ca Leo Tolstoy khng phi l tc phm vit ng nht m l tc phm vit hay nht v cuc chin tranh Nga Php. Nhng khi n c xem l hay nht, n t ng c xem l chun mc, t , khng phi ch c cuc chin tranh Nga Php m hu ht cc cuc chin tranh khc u bt chc Chin tranh v ho bnh. Ni cch khc, nh vn ln l k buc hin thc phi bt chc mnh. Ch khng phi ngc li. NGUYN HNG QUC
1. Raymond Williams (1983), Keywords, A Vocabulary of Culture and Society, London: Fontana Press, p. 87.

2. Bernardo Bernardi (1977), The Concept and Dynamics of Culture, The Hague: Mouton Publishers, tr. 10. 3. Hannerz, U. (1992), Cultural Complexity: Studies in the Social Organization of Meaning, New York: Columbia University Press, tr. 3. 4. Benedict Anderson (1991), Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread of Nationalism, London: Verso. 5. V quan h gia nh nc v vn ho, c th xem Michael J. Mazarr, Race and Culture: a World View, The Washington Quarterly, Spring, 1996 (Cng c th xem trn Expanded Academic website.) 6. Xem thm chng Culture and Cult trong cun An Intelligent Persons Guide to Modern Culture ca Roger Scruton, Duckworth xut bn ti London nm 1998, tr. 5-20. 7. Tiu biu nht l v nh th Vit Phng b ph bnh v my cu th: Ta thng M cho hng vn nm i sp ti / Cho c thi chu con ta s hi / V u / Ngy xa xa trc nm 2000 / Ngi ta git nhau mng ngi nh hn si? Ch ngi ta y b ph phn gay gt. Xem Hong Trung Thng (1979), Cuc sng th v th cuc sng, H Ni: Vn Hc, tr. 72. 8. T Hu c hai cu th: Thc dn a ch mt by / Chng l th vt, ta y l ngi. V d v chuyn ny rt nhiu v rt d tm nn ti thy khng cn phi trch di. 9. Nguyn Tun (1981), Tuyn tp Nguyn Tun (tp 1), Nguyn ng Mnh su tm, tuyn chn v gii thiu, H Ni: Vn Hc, tr. 42.

10. Roman Jacobson (1987), Language in Literature (Krystyna Pomorska & Stephen Rudy bin tp), Cambridge: The Belknap Press of Havard University Press, tr. 62-94. 11. Paul Fussell (1996), The culture of war, Society, Sep-Oct 1996; reproduced at Expanded Academic ASAP: http://0-web1.infotrac.galegroup.com.library.vu.edu. au/itw/k/619/185/44345726w1/ purl=rc1_EAIM_0_18688 805anddyn=8!xrn_55_0_ A18688805?sw_aep=vut_main. 12. Ti liu v phim nh M v ti chin tranh Vit Nam rt nhiu. V d: Richard Morris v Peter Ehrenhaus (bin tp) (1990), Cultural Legacies of Vietnam: Uses of the Past in the Present, Norwood: Ablex Publishing Corporation; Andrew Martin (1993), Receptions of War: Vietnam in American Culture, Norman: University of Oklahoma Press; Albert Auster v Leonard Quart (1988), How the War Was Remembered: Hollywood & Vietnam, New York: Praeger; Michael Klein (1990), The Vietnam Era: Media and Popular Culture in the US and Vietnam, London: Pluto Press; Jerry Lembcke (1998), The Spitting Image: Myth, Memory, and the Legacy of Vietnam, New York: New York University Press.. 13. Xin lu cm t trong gii lm vn hc ngh thut. Ti khng bn n nhng gii khc nh gii s hc hay bo ch, nhng ngi ch yu lm vic vi t liu v v t liu. 14. Dn theo Hong NgcTun, Vn chng v chin tranh Vit Nam v nhu cu sng to bt php mi, Hp Lu, s 71 (6&7.2003), tr. 21.

tip theo trang 33

CI CHT CA MT NGN NG: TING VIT SI GN C

khc bit nh nhng ch: phng in ho, c kch hot, chp in, h thng cp nng lng... Hn th na, Vit Nam mi bt u m ca thng thng giao dch vi quc t; nhng t ng mi v in ton, k thut, y khoa, chnh tr, kinh t, x hi, t vo. C nhiu t ng rt kh dch st ngha v thch hp nn mnh ai ny dch. Ngoi nc dch hai ba kiu, trong nc bn nm kiu khc nhau, ngi c c tha h m on ngha. C ch th dng nguyn bn, ngi c nhiu khi cn nhn ra v hiu ngha n nhanh hn l phin dch. Trong vic phin dch, theo ti, a danh, ng ph, tn ngi nn gi nguyn hn l phin dch hay phin m. Nu c th, xin ch thch t nguyn bn ngay bn cnh hay u bn di bi vit s gip ngi c d theo di hay nhn bit mt ch. T nh vic phin m cc a danh trn bn trong sch gio khoa ca B Gio dc trong

nc l vic ng khen nhng ti ngh, nu t t nguyn thy ln trn t phin m th cc em hc sinh cha hc ting Anh hoc hc ting An s d nhn ra hn. Xin ly t d l nhng a im c ghi trn tm bn ny. (http://i12.photobucket.com/albums/ a215/unisom/thualuonJPG.jpg) Ti thy mt hai a danh nghe rt l tai nh Cu d By, Ben d m khng bit ting M n l ci g, ngi ngm ngh mi mi tm ra: l hai a danh Coos Bay v Bend tiu bang Oregon, nc M! Ngn ng chuyn ng, t ng mi c sinh ra, t c s mt i nh s o thi ca nh lut cung cu. Ting Vit Si Gn c trong nc th cht dn cht mn; ngoi nc, nu khng c s dng hay chuyn ng pht sinh t mi v cp nht ho, n s b li thi v khng cn thch ng trong hot ng giao tip na. Dn d, n s b thay th bng ting Vit trong nc. Nht l trong nhng nm gn y, s chng i vic s dng ting Vit trong nc ngy cng gim v s giao lu vn ho xy ra khin ngi ta quen dn vi nhng g ngi ta phn i ngy xa. Tp ch, sch, bo ng ti v ph bin cc bn tin cng nh nhng vn bn trong nc. Ngi ta tm c nhiu ti

Hnh: IMICHAEL TRAN

liu, n phm, sch nhc quc ni c by bn trong cc tim sch. Cc i truyn thanh phng vn, i thoi vi nhng nh vn, nh bo, chnh tr gia v thng dn trong nc thng xuyn. c bit, gii ca s, nhiu ngi ni ting ra hi ngoi lu din, i i v v nh

cm ba. Gii truyn thng by gi s dng t ng trong nc rt nhiu, c ngi mc cho thin h ch trch, khng cn ngi ngng g khi dng t na. Khn thnh gi c kh chu v ch trch, h ch gii thch l thi quen n vo trong mu ri, khng chu th phi rng m chu.

S ra i ca mt ch ko theo nhiu th: con ngi, ti sn, nh ca, vn tc, lch s nhng c ci b li theo m ngi ta khng ng nht li l ci cht ca mt ngn ng. au lng lm thay! TRNH THANH THY

36