Biuletyn Instytutu Zachodniego

Rzd CDU/CSU/SPD wobec wyzwa gospodarczych. Pierwsze dowiadczenia

Cztery miesice jakie mijaj od ukonstytuowania si rzdu wielkiej koalicji CDU/CSU/SPD to bez wtpienia okres zbyt krtki, aby moliwe byo z jednej strony dokonanie oceny stopnia zwartoci nowego gabinetu tudzie pokuszenie si o prb oszacowania szans na pen realizacj przedwyborczych obietnic z drugiej. O ile partia CDU kierowana przez Angel Merkel sza do wyborw pod hasem: Tak trzyma (Weiter so), to opozycyjna socjaldemokracja prezentowaa wyborcom cay wachlarz zmian. Najwaniejszymi postulatami w sferze gospodarki byo wprowadzenie pacy minimalnej (Mindestlohn). Przejawem denia do realizacji tzw. sprawiedliwoci spoecznej miao by take wyrwnanie wstecz wiadcze finansowych przysugujcych osobom wychowujcym dzieci. Do zaskakujco z postulatem tym wystpowaa bawarska CSU. Jej siostrzana partia CDU, zadowolona z dotychczasowego stanu rzeczy, optowaa za utrzymaniem status quo, w tym przede wszystkim za powstrzymaniem si przed podnoszeniem podatkw. Autor:

Nr 163/2014 020514
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Pozna

Tomasz Budnikowski
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski Korekta: Hanna Ranek

Nieatwo

byo

wic

wypracowa

program,

ktry

maksymalnym stopniu uwzgldniaby postulaty wszystkich trzech partii tworzcych nowy rzd. Zawarte pod koniec listopada ubiegego roku porozumienie koalicyjne zawiera w swym aspekcie gospodarczym i spoecznym wiele bardzo ambitnych celw. Na czoo zdaje si wybija konieczno zwikszenia wydatkw inwestycyjnych.

Do najwaniejszych celw zaliczono take popraw sytuacji finansowej pracownikw najemnych, co ma nastpi poprzez realizacj powszechnie obowizujcej pacy minimalnej. Czynnikiem, ktry w najbliszej przyszoci moe przyczyni si do spowolnienia tempa wzrostu niemieckiej gospodarki, moe by stosunkowo niewielka skonno do inwestycji. Tradycyjnie dua otwarto firm niemieckich z jednej strony i wysoka cena niemieckiej pracy sprawia, e inwestorzy niemieccy wykazuj wysok skonno do kapitaowego zaangaowania si poza granicami kraju. Z drugiej strony za, na co zwracano uwag w kampanii wyborczej, istnieje due zapotrzebowanie na dziaalno inwestycyjn w sferze infrastruktury czy szkolnictwa. Patrzc z perspektywy kilku miesicy na kampani wyborcz poprzedzajc jesienne wybory parlamentarne, mona miao stwierdzi, e gwnym postulatem socjaldemokratw byo wprowadzenie powszechnie obowizujcej pacy minimalnej. Instytucja ta funkcjonuje w 21 spord 28 pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Nie oznacza to jednak, e w RFN brak jakichkolwiek rozwiza w tym zakresie. W przypadku niemaej czci zatrudnionych najniszy poziom wynagrodzenia gwarantowany jest branowymi ustaleniami taryfowymi. Zgodnie z porozumieniem koalicyjnym z pocztkiem 2015 r. na terenie caego kraju mocy obowizujcej ma nabra paca minimalna, ktrej wysoko ustalono na poziomie 8,5 euro za godzin. Dopuszczono jednak moliwo pniejszego wprowadzenia w ycie tego rozwizania. Jak podkrela jednak w wywiadzie udzielonym tygodnikowi Der Spiegel Andrea Nahles, federalna minister pracy i spraw spoecznych, wyczenia mog mie charakter incydentalny i w adnym razie nie powinny obejmowa caych bran. Generalnie rzecz biorc, tak czy inaczej poczwszy od 1 stycznia 2017 r. w caym kraju winna obowizywa paca minimalna na poziomie 8,5 euro. Jak podkrela Andrea Nahles, krok ten ma na celu dowartociowanie pracy. We wspomnianym wywiadzie przyznaje jednak, e instrument ten nie bdzie panaceum na bezrobocie dugookresowe. Take w przyszoci bdzie si trzeba ucieka do zewntrznego dofinansowania w przypadku zatrudnienia osoby pozostajcej bez pracy przez okres przynajmniej 12 miesicy. Kolejnym postulatem prezentowanym w kampanii wyborczej przez SPD bya moliwo skrcenia okresu aktywnoci zawodowej dla osb mogcych wykaza si dugim staem pracy. Ju na pierwszym wyjazdowym posiedzeniu gabinetu w styczniu biecego roku federalna minister Andrea Nahles przedstawia zaoenia planowanych

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

zmian. Sprowadzaj si one do obnienia, i to ju od lipca 2014 r., wieku emerytalnego. W stan spoczynku bd mogy przej osoby po osigniciu wieku 63 lat, jeli bd mogy si wykaza 45 letnim staem pracy, w ktrym opacay skadki na ubezpieczenie spoeczne. Reforma kryje w sobie jednak pewne istotne niebezpieczestwo, z ktrego najwyraniej nie zdawali sprawy jej autorzy. Nowe przepisy przewiduj bowiem, e beneficjentami nowego rozwizania mog by osoby, ktre w okresie swej 45-letniej aktywnoci zawodowej korzystay ze wiadcze z tytuu bezrobocia przez okres nie duszy ni 24 miesice. Nic wic nie stoi na pr zeszkodzie, aby ju za par miesicy osoby w wieku 61 lat i wykazujce si wystarczajco dugim staem zawodowym zdecydoway si na dwuletnie bezrobocie po to tylko, aby po tym okresie zyska uprawnienia do emerytury w penej wysokoci. Pomijajc ten oczywisty bd autorw reformy, warto mie na uwadze, i przeprowadzone do tej pory symulacje pokazuj jednak, e moe to si okaza nierealne. Warunkiem utrzymania wysokoci emerytur na w miar przyzwoitym poziomie okae si, bez wtpienia, konieczno podniesienia odpisw, jakie osoby czynne zawodowo bd musiay przekazywa na utrzymanie systemu emerytalnego. Przewiduje si, e skadka emerytalna w 2030 r. uksztatuje si na poziomie nie mniejszym ni 22%. Oceniajc wchodzc w ycie od lipca 2014 r. reform systemu emerytalnego, nie mona abstrahowa od reakcji, z jak decyzja ta spotyka si w niektrych pastwach europejskich. Trudno si dziwi zwaszcza reakcjom artykuowanym szczeglnie w Grecji czy w Hiszpanii. Wszak jeszcze nie tak dawno ka nclerz Merkel nawoywaa obywateli tych pastw do zintensyfikowania pracy. Dzi za jej rzd, wbrew tendencjom obserwowanym w wikszoci wysoko rozwinitych pastw, zdecydowa si na pewn form obnienia granicy wieku emerytalnego. Oceny tej nie moe zmieni wychodzca czsto z krgw rzdzcej koalicji opinia, i ustawow granic wieku emerytalnego pozostaje 67. Kolejna decyzja z zakresu polityki spoecznej podjta zostaa z inicjatywy bawarskiej CSU. Tym razem, jak mwi promotorzy reformy, rzecz idzie o nadrobienie pewnej niesprawiedliwoci w wysokoci wiadcze przysugujcych w zwizku z wychowaniem dzieci. Tzw. emerytura dla matek (Mtterrente), jako dodatek do normalnie wypracowanego wiadczenia, przysugiwa dotd jedynie kobietom (lub ojcom), ktrych dzieci przyszy na wiat poczwszy od 1992 r. Od 1 lipca 2014 r. take osoby, ktre urodziy dzieci przed t dat otrzymywa bd 28 euro miesicznie na kade dziecko. Gest ten, noszcy w sobie bez wtpienia istotny walor sprawiedliwoci, spowoduje oczywicie konieczno poniesienia niemaych wydatkw. Oblicza si, e tzw. emerytura dla matek kosztowa bdzie rocznie 6,5 mld euro. W pierwszych latach

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

dla finansowania tego przedsiwzicia mona bdzie wykorzystywa rezerwy zgromadzone na funduszu emerytalnym. W momencie objcia steru rzdw w Berlinie przez wielk koalicj ich warto szacowana jest na 19,4 mld euro. Gdyby utrzymao si status quo, na sfinansowanie nowego przedsiwzicia w caym czteroletnim okresie rzdw CDU/CSU/SPD potrzeba bdzie 26 mld euro. Na pierwszym zamknitym posiedzeniu rzdu w podberliskim Merseburgu obok reform rynku pracy i polityki spoecznej bardzo duo uwagi powicono koniecznoci kontynuowania zmian w polityce energetycznej pastwa. Proces stopniowego odchodzenia od energetyki nuklearnej przy jednoczesnym wzrocie znaczenia odnawialnych rde energii realizowany jest w Niemczech od wielu ju lat. Wraz z uformowaniem si jednak nowego rzdu sprawa ta nabraa jakby nowej dynamiki. Dzieje si tak z wielu wzgldw. Po raz pierwszy zdecydowano si utworzy ministerstwo, ktre ma si zajmowa gospodark i energetyk. Przestawienie si na nowe rda energii okazao si procesem znacznie kosztowniejszym, ni si tego pocztkowo spodziewano. Rosncy udzia funduszy pastwowych w jego finansowaniu wywoa reakcj Komisji Europejskiej. Zgodnie z traktatem koalicyjnym federalne ministerstwo gospodarki i

energetyki ma opracowa reform finansowania procesu restrukturyzacji energetyki. Zmianie ma ulec regulujca te zagadnienia od 2010 r. ustawa o odnawialnych rdach energii (Erneuerbare-Energien-Gesetz). Miaa ona na celu zapobiec niepodanym konsekwencjom wynikajcym z rnicy w kosztach wytwarzania energii. S one bowiem szczeglnie wysokie w przypadku alternatywnych rde jej pozyskiwania. Pene uwolnienie cen prdu mogoby pocign za sob katastrofalne skutki dla gospodarki niemieckiej. Na razie na niemieckim rynku energetycznym mamy do czynienia z pewn istotn dywersyfikacj cen. O ile gospodarstwa domowe, firmy usugowe, a take zakady rzemielnicze za kad zuyt kilowatogodzin paciy w 2013 r. dodatkowo 5,28 eurocenta, to z obowizku tego zwolnieni s wielcy uytkownicy przemysowi. Nale do nich przede wszystkim zakady z dominacj energochonnych technik wytwarzania, a wic przemys chemiczny, metalowy, papierniczy. Z uprzywilejowanej pozycji korzysta mog take koleje niemieckie. Wszystko to sprawia, e wicekanclerz Sigmar Gabriel nie bdzie mia atwego zadania przy opracowywaniu nowej wersji finansowania strukturalnych przemian w niemieckiej energetyce. Musi on uwzgldnia interesy przemysu wglowego z jednej strony, a producentw zielonej energii z drugiej. Nie moe przy tym abstrahowa od ambicji rzdw krajowych, popierajcych za wszelk cen funkcjonujce na ich terenie przedsibiorstwa. Jak by tego byo mao, Niemcom grozi postpowanie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

administracyjne ze strony Komisji Europejskiej. Ju w grudniu ubiegego roku zwrcia ona rzdowi niemieckiemu uwag na niczym nie uzasadnione uprzywilejowanie energochonnych gazi przemysu. Jeli wyjanienia skadane przez wicekanclerza oka si nieprzekonujce, wszystkie firmy niemieckie zmuszone bd paci za energi cen niemale stukrotnie wysz, ni ma to miejsce obecnie. Tak czy inaczej Bruksela zakazaa udzielenia jakichkolwiek dalszych przywilejw wszystkim, tzn. 1663, firmom korzystajcym z taszej energii.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tomasz Budnikowski prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego, ekonomista, zainteresowania badawcze: rynek pracy w Polsce i na wiecie, gospodarka Niemiec, katolicka nauka spoeczna.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5