t

nipnoilx ruaxittntrni uveutAMALARI-z|7z, Prof, Dr, ismail

QALLI
soRU 1)
Bir da! golri ortalama olarak 4aydalSmilyonm3 su toplamaktadrr. Yrlrn diler aylarrnda ise
ya$rglar ancak goldeki su kayrplarrnr kargrlamaktadrr. Biriken bu suyun enerjisinden yararlanrlmak
istenmektedir. Yaprlan olgtimler sonucu ise 1150 m'lik bir drj5ri eldesi ongorrilmtigttir. Bu durumda;
z) Golde biriken suyun brr.it enerjisi ne kadardrr? Hesaplayrnrz.
b) Boylece ortalama brrit gricU ve ortalama debiyi bulunuz.
Qozarn
z)
a) Golde biriken su miktarr 1LSO m den dLigrirrildri$ti takdirde meydana gelecek potansiyelenerji;
m.g'z
=
p.V-g-2, 1000'15.106
.9,8L'1150,
m.g.z
=L69,2-!072,
mx g x z
:1,69 .1014
(kg (m/sz)m) (Nm) elde edilir.
lkwh bilindifrigibi, 1 kWh
=
L,36.75
.
3600
=
367200 kp+ndir.
L kp
=
9, 81 N olduiuna gore, bunu (Nm) ye donti5ttirerekL kwh
:
3602232 Nm olacaktrr.
Buradan hareketle golde biriken suyun brtit enerjisi orantr yaprlarak;
t
-11
l,bv'lu^'
,r*r-
=
46915357 kwhelde edilir.
&) Elde edilen enerji miktai"r yrla boltindti$tinde brtit grig igin;
469L5357
P
brit
:
12
.
30
.
24,
P
br,t:
5430 kW bulunur.
Gtjlde birken suyun yrllrk ortalama debisi ise;
15000000
Qort:
36s;4 u,600,
Qort:
o,4756m3
f
s olur.
soRU 2)
Sabit donme sayrsrnda dcjnen bir radyal su pompasrnrn defri5en debisine baflr olarak verilen basma
ytiksekli[i ife verim degerleri agafirdaki gizelgede gonilmektedn giZELGE 1.
Pompa (H
seo
=
IS metre) yriksekli{e su basmaktadrr. Boru gapr (D
=
250 mm, Boru boyu L
:
l2OOmve )"= 0,030) olarak verilmigtir. BritLin yersel kayrplar ihmal edilecektir. Buna gore;
gizELGE
1
a) Sadece bir pompa,
b) Aynr ozelliklere haiz iki paralel pompa,
c) Aynr pompalar seri ba$lr olarak kullanrhrsa, her bir pompanrn verecefi debiyi, verimi ve pompa
milgticrinri bulunuz.
o
(It/ddk)
0 700 200 300 400 s00 600 700 800 900 1000
H^
(m)
28 28 27,9 27,4 26,5 25,2 23.4 20,8 17,6 13 6,8
n
(%)
0 27 48,5 64 72 74,5 75 74 70 59 38
h"
(m)
15 75 15 75,7 75,2 75,2 15,3 75,4 15,5 15,7 1_5,9
SAU MUH, FAK. MAK, UAN. NAruVU, A.ONOOLWEM.K VE HLDROLLK MAK|NELER| ANA BiLiM DALI 7
!!p!gL!t
M/|KLNELER| UYGULAMAaTT-^777,
prof.
Dr. ismait
QALL|
-'i-
CozArw
z)
a) KISMA ve VER|M rGnisi yantnda BoRu KAREKrrnisriGi tGnisi'ni de gnmek igin B1RIJ
xaa rxrmi sri G i re ni si oru xtr m i e tde ed i tm e I i dir.
H^
=
H
s"o
+) r'-
,
I
no
=
#i#.
ez,
H,n= 1s *
8.0.0,30.1200
3,L42.g,
g1 .0,25s
Hrn= 15 + B, 47 '10-7 'Q2
Burada (Q It/dak) alrnacaktrr. onarix /e bakrldrfrnda; tek pompa igin, H^= LS,sm,e
=
843lt/dakve q
-
O,66 okunur. Pompa milgticri ise
p-il
=
3,24 kW olur.
eneriX 2'de iki pompanrn paralel galrgmasr
durumdaki ORTAK KTSMA finiSi verilmigtir.
Pompalartn paralel baflr durumda ilk pompaya ait verilen KTSMA fGnisiyatayda iglem yaprlarak
efde edilir. (Paralelbafh pompalarda toplam debi, her bir pompanrn verdiiidebidir, (epararet=
Qr+ Qz
*
Qs*"'.).
Ama toplam debi higbir zaman paralel ba$lr pompalarrn verdif,i debi kadar
defildir ve her zaman daha krigrjkttir. Bunun nedeni pompalar
ortak galrgrrken
olugan boru
karakteristi[i e$risinin gidigatrdrr. Yani boru boyunca olu5an stirtrjnme kayrplandrr. GRAF\K 2,de
Aynt cizelliklere haiz iki pompanrn paralel baglanmasrndan dolayr oluqan ortak krsma efrisi
gortilmektedir.)
Sorunun bagtnda verilen gizelge pompalarrn paralel bailanmasr durumunda
ihtiyaca k6fi gelmeyecektir.
Onun igin bu gizetgeyi (Q|ZELGE
2) (e
=
LBOO It/d.ak) ya kadar
uzatmak gerekir.
Grafikten (H^= L7,2m,Qropt= !62OIt/dakve q: O,7O) okunur. Tek pompa debisi ise
(0
=
810 It/dak) olur. Pompa milgricri ise (pmit
=
3,L4 ftI,fl bulunur.
b) GRAF|K 2'de iki pompanrn seri gahgmasr durumdaki IRTAK KTSMA eGniSi verilmigtir. (Seri
ballama paralel baglama gibi srkhkla kullanrlmaz. Burada sabit debiye kargrhk basma yrikseklifinde
artt$ soz konusudur. O ytizden dilgeyde gahgarak pompalarrn ORTAK KISMA e6niSi elde edilir
(GRAF.K 2)(sERi BAGLT DURUMUN 6zril gox
xaDEMELipaMpALARDtR)
Hmtopt: t6m, H^:9m,Q:980 lt/dakve
l=
O,43 okunur.
Pompamtl gici tse P^i1= 2,98 kW olarak hesaplanm.
c) Bu grk b)
Stkktnda
gozillmttgtitr.
.Q2
GE2
O
(It/dak)
700 800 900 7000 7200 1300 7400 1500 7500 1700 1800
tu{m} 75,4 75,7 75,9 15.9 76,2 76,9 76,7 16,9 77,2 17.7 77,7
SAU MUH. FAK MAK. MUH. BdLAMU. N|NNONLTIMLK VE HiDRoLiK MAKLNELER| ANA BiLiM DALI
ninnoilx ulrciwrtnni uveutaMALARI-z|72, Prof. Dr. ismsil
CALLI
6RAFIK 1
e nnrixz
800 1ss0 LzaS 14s0
v
c
K
i
ilt
E
X
t
s
I
q
%
80
7A
0
50
40
30
2A
10
o
v
E
R
li
M
E
H
t
5
I
q
%
6g
50
40
30
zg
tr
E
I
;tl-
J
=lrJ
tn
:c
E
VT
25
E
E
r20
;tl-
'=
v
t=
z
vl
5
st0 vAn. FAK. MAK.
ptUn.
noLuv[i. ainnoniuaptix vr nionoilx udxinrttni eue niilu odtt
uinnoilrc udxit'tgtnni uveuraMALARI-z072,
prof.
Dr. ismail
QALLI
_
soRU 3)
Bir nehrin debisi yrlda (3 ay) devam eden
yaErS mevsiminde ortalama olarak
(12lrrr3
/s)
ve diier zamanda ise ortalama
olarak (3, t rns
/s)
dir. Bu nehirden akan
suyu drizgrin bir gekilde kullanmak igin bir
biriktirme goleti (Baraj Go[i) inga edilecektir.
Golette en yriksek konumdaki su seviyesi su
tLirbin grkrqrna gore (202 m) yukarrda
olacaktrr. Bu brtit (geometrik) drigriden
yararlanmak igin in5a edilecek hidroelektrik
tesiste, her biri(1450m) uzunlu$unda ve yrik kayrp katsayrsr (2: O,025) olan (3) cebri boru ile
beslenen (3) ttirbin grubu bulunacaktrr. Her cebri borudaki toplam yrjk kaybr geometrik
dtiStintln (%3, s)'ii mertebesinde olacaktrr. Trjrbinlerin genelverimi (%BL) verildigine gore;
a) Golet hacmini hesaplaylnrz.
b) Cebri boru gaplarrnr bulunuz.
c) Tesisin toplam etken gricr.inil hesaplayrnrz.
gozarw
s1
a) (3 ay) devam eden yagrglardan dolayr golette ortalama debi (12 m3/s),(9 ay) devam eden
kurak mevsimde ise ortalama debi (3,Lm3/s) oldufruna gore, nehrin biryrl boyunca tagrdrfir su
miktart goz cinrinde bulundurulursa, hidroelektrik tesiste tLirbinlerin kullanaca{r ortalama debi;
12.3 + 3,r.9
, Qort:5,325m3 /s
Qort =
olacaktrr. Elde edilen bu defrer nehrin (9 ay) srire ile verdi$i debiden daha briytik oldufundan,
olu5turulacak golet yagl$ mevsiminde suyu toplayacak ve kurak mevsimde fark debiyi
saflayacakttr. Ya[r5 mevsiminde gcilette suyun birikmesini sa!layacak ortalama debi ise'
LZ
-
5,325
=
6,675 m3
/s
olacaktrr. Kuralrk donemi yani (3 ay) boyunca birikecek su hacmi (L ay 3O gtin) kabulU ile,
6,675' 3
.
30
.
24
-
3600 (rn3
/t.
ay' gin' sq.at. saniye)
:
51904800 m3
olarak bulunur.
b) Ttirbinler igin verilen bnit yani geometrik yLikseklik (2OZm) oldufiundan her bir boru igin boru
sr.irtrinme kaybr;
\r fa
thropr:
0,035 '202,
/htopt:7,O7
m
elde edilir. Goletten tr.irbinlere gelen cebri borular birbirlerine paralel baflandr[rndan sadece bir
boru igin hesap yaprlarak boru gapr bulunur. Toplam debi bilindi$inden beher borudan gegen debi
t2
Qr:?, Qt:
5,325
3'
Qt:
L,77Sm3
/s
bulunur. Boru boyunca meydana gelen kayrplar igin,
\- $'A'L
/hr"r,
=
Vffi-
Q2
egitligi kullanilarak,
SAU TIUH, FAK, MAK. MUH. BOLUMU. HIDRADINAMIK VE HIDROLIK MAKINELERI ANA BILIM DALI
ainnoilx ruexittttrni uveuteMALARI-zL7z,
prof,
Dr, ismait
QALL|
::=_==___
D1=
.Q|,
DI
B'0.025
.
1450
1,7752, Dr
=
B4Ztnmelde edilir.
7,07
-3,L42
'9,8L
c) Hidroelektrik tesisinin etken gricri ise;
Petk
= P' 9' Qtopt'
Ho'
4,
Petk
=
1000' 9,81' 5,325'
QAZ
-
7,07)' O,82,
Petk:8827 kW bulunur.
soRU 4)
(n=96Od/dak) sabit donme saytst ile dcinen ve agaf,rda gizelgede defigen debiye gore pompa
manometrik ytikseklifi ile verim defierleriverilmi5tir. Bu pompa golden emdigi suyu, seviyelerifarklr
(Ave B) haznelerine basmaktadtr. Pompadan (M) konumuna kadar ve her iki hazneye giden boru
gaplarr aynt olup (D:500 mm) dir. Srirekli yrik kayrp katsayrsr da her boru igin aynr olup
(1": 0,025) dir. Pompa basma taraftndan (Lr
=
ZtB m) den sonra boru iki kola ayrrlmakta ve
birinci boru (L2
=
545m) ile (4) deposuna ulagmakta, ikinci boruda (Ir
=
1090m) sonra (B)
deposuna varmaktadtr. Alt su seviyesine gdre (,4) deposu rist seviyesi (4Om),(B) deposunun ise
(25m) dir. Yersel kayrplarrn tamamt ihmal edildi$ine gore; pompanrn (Aue B) haznelerine basrlan
debilerini ve pompa mil gUcrinri hesaplayrnrz.
POMFA
G6L
qoz}rw
a1
Sisteme baktldtfrtnda (1) borusu; (2 ile 3) borusuna seri bafrlr, (2) borusu ile (3) borusu ise
birbirlerine paralel ballr duruma ozel ornektir. Dolayrsryle (2ue3) borularrnda meydana gelen
stirlrinme kayrplarr birbirine e5ittir. Pompa suyu en fazla (40 m) geometrik ytikseklige basmaktadrr.
Yani bu durumda (Hgeo= 40m) altnmaltdtr. Bdylece (1) borusu ile (2) borusunda meydana gelen
srirttinme kaybryazrlrrsa, istenilen BORU KAREKTERISfiO| rcnisidenklemielde edilir,
Yukarrda konu edildi[i gibi
Q1
:
Qz
*
Q3
dir. Ayrrca;
I
I
m
25m
I
I
J-
hx(u-a): ht
(u-s),
#++'el.:4!4
oz
o
(m3
/d.ak\ 0 10 20 30 40 50 60
Iim
(tn
bJ 67,5 55 59,5 50 33 2A
tt (/o) 0 40 66 80 81.5 70 50
hu
(m)
SAA MUH, FAK, MAK, MAH. BALUMU, NiNNONiI,IeMiKVE HiDRoLiK MAKLNELER| ANA BiLiM DALI
n ipRo ri K MaKi N r LEN TnGULLMALART
-
2 0 7 2, Prof,
Dr. ismail
CALLI
yazilarak
matematiksel
iglem sonucu;
e nnrix t
,(,
F
tt't
'a
7s
g
F
Y
l!
460
Y
90
80
70
60
50
40
30
20
10
51,5 m
>E
,(t
J
.tr
E
vl
to
t'-
10
30
i-o
)o
7A
Q DEBIm3/dak
39 m3/dak
KISMA IGnisi ile BIRTJ KAREKTERisri6i
EGRisi
Qs =
O,7O7
.Qzue
er =
1,207
.e2
ilrX,i,!fliii;
Her iki boru isin gerekli
defierler
vazrldrktan sonra BoRU KAREKrERisriGi
16nisi iein
h*
=
40 + 0,007437
.ei
olaca{r ortaya grkmlS
olur' De$i5en
debiye gcire yaprlan
hesaplamalar
agafrdaki gizelgeye
yazrlarak,
GRAF\K 7'deki B,RU KARrt<rriisriGi
ronisi ewe'"i,i,.n,s
;il;."'''
Boylece pompa
n
=
960 d/d.ak sabit donme hrzrnda
EalrSrrken bastr[r debi
Q =
3g m3
/d.ak,
Basma
yriksekf
i{i H^ :
S].,S rnv r7:0,
g1
olarak otrnrr. Buradan
Qz =
ZZ,g47
m3
/d.ak
ve
Qs =
16,L53 m3
/dak
hesaplanrr.
l\4ilgticti ise
p_;1
=
4OS,4Z kW bulunur.
SAU MUH. FAK. MAK. *UN.SOLU
ninnoilx runrcixntrni UY;UuAMALARI-zI7z, Prof. Dr. ismail
;ALLI
soRU s)
Santrifrij bir pompanrn maksimum bir seviyeden su gekmesi istenmektedir. Verilen de$erler goyledir.
Verilen lere gore Ma ksim u rn emme ytikseklifii ni hesa playrn tz.
vtnitturcn
Konum
Akrgka n
Su srcakft$r
Bu srcaklrfia kargrhk
gelen Buharlagma Bastnct p6
Suyun Yo[unlu$u p
ENPY
Depoda suyun Htzt c4
Ernme Borusunda SLirttinme
Kaybt hpr^^"
Bulunan seviye deniz seviyesi
ve Basrnct p1
QdzArw
s)
Pompanrn kavitasyonsuz galt5mast igin,
Agrk depo,
Su
200 c,
23OO N
/m2
998 kg/m3
2rnSY
O rn/s
ttnSY
101300 N/m2
Pat^ - Pbuh
Dtu r r
:
-
-
h"^
aks -
hk"^
"
hertmaks
=
p'g
Patm - Pbuh
hk"*
"
-
ENPY
p'g
101300
-2300
hemmaks
=
-t-2,
998. 9. 81
h"^
aks
:
7,tt tnSY bulunur.
Uygulamada giivenlin dtigriniilerek emme ytikseklifii en aztndan (0,5 m) daha dii5tik
segilmelid ir. Boylece e mniyetli ma ksi m u m em me yr"ikse kl i[i,
h"^rnok,
=
6,61 rnSY olur,
sAU MUH MK utx. utitt. BoLiiMti. HiDRoDiNAMiK vE HiDRaLiK MAKLNELER| nrrtn niilu oeu 7