1

Encyklopedia Kosmosu
autor: Piotr Cieliski
konsultacja: Krzysztof Zikowski
ondy
3

ondowanie ukadu soneczne!o
Za cel pierwszych misji sond obrano
najblisze nam ciao niebieskie - Ksiyc.
W pierwszych miesicach podboju
kosmosu kilka amerykaskich i rosyjskich
sond prbowao dolecie! do "rebrne#o
$lobu. %ez powodzenia. &opiero rosyjska
'una ( w s)yczniu (*+* roku zbliya si
i mina Ksiyc. ,ie by )o peny sukces.
-iaa )ra.i! w powierzchni "rebrne#o
$lobu i rozbi! si/ lecz nie wycelowaa.
&opiero we wrze0niu (*+* r. 'una 1 s)aa
si pierwszym ludzkim obiek)em na
Ksiycu. 2 kolejna 'una 345 pokazaa
nam po raz pierwszy/ jak wy#lda je#o
ciemna s)rona. 2merykanom udao si
)ra.i! w Ksiyc dopiero w (*61 r./ kiedy
sonda 7an#er 8 rozbia si na je#o
powierzchni. %yy )o prawdziwie
pionierskie la)a. 9zasy szli.owania )echniki
i umiej)no0ci nawi#acji kosmicznej. &zi0
jednak/ po 8: la)ach/ nadal kosmiczne
misje nie s ru)yn. ,a przykad w (***
roku ,2"2
s)racia w ods)pie dwch miesicy dwie
sondy marsjaskie - -ars ;olar <andera
i -ars 9lima)e =rbi)era.
;o co sondujemy >kad "oneczny?
;opycha nas ciekawo0!/ ale )ake
przezorno0!.
Ziemskie zasoby powoli wyczerpi si/
Ziemia si przeludni i za0mieci odpadami.
%y! moe )rzeba bdzie w przyszo0ci
przenie0! si na inn plane)/ dru#
Ziemi. ,ajpierw )rzeba jednak j znale@!
i by! przy#o)owanym do przeprowadzki.
Ao jednak nie wszys)ko. Bednym z
#wnych celw misji kosmicznych jes)
rwnie odkrycie/ czy ycie narodzio si
i is)nieje poza Ziemi. %y! moe jes)e0my
rzadkim wybrykiem na)ury/ wynikiem mao
prawdopodobne#o zbie#u okoliczno0ci. %o
na razie ycia poza Ziemi nie odkry)o. &o
)ej pory nie zos)ao po)wierdzone
sensacyjne doniesienie naukowcw
amerykaskiej a#encji kosmicznej ,2"2
z sierpnia (**6 roku o znalezieniu 0ladw
mikroor#anizmw w marsjaskim
me)eorycie 2C<D8::(/ k)re#o wiek
oszacowano na 8/+ mld la). ,aukowcy
spieraj si/ czy obe i podune )wory/
k)re zobaczyli w mikroskopie
elek)ronowym 2merykanie/ )o skamieliny
marsjaskich mikroo#ranizmw/ czy )e
na)uralne krysz)ay o )ak dziwnym
ksz)acie. Wiemy ju/ e w >kadzie
"onecznym prno szuka! in)eli#en)nej
cywilizacji.
W minionych s)uleciach/ zanim jeszcze
czowiek i je#o maszyny wychyliy nosa
poza Ziemi/ panowa wikszy op)ymizm.
<udziom wydawao si/ e nie )ylko
plane)y/ ale i Ksiyc jes) zamieszkany
przez jakie0 s)wory. Erancuski uczony
2ra#o )wierdzi/ e nawe) na kome)ach
moe is)nie! ycie/ a i czowiek m#by
)am sobie poradzi!. Beszcze pod koniec
FGF wieku woski as)ronom "chiaparelli
widzia przez )eleskop sieci kanaw na
-arsie/ k)re je#o zdaniem byy sys)emem
nawodnie in)eli#en)nej cywilizacji. ;o)em/
ju w naszym wieku/ wzrok as)ronomw
z nadziej zwrci si ku Wenus.
Wydawao si/ e na )ej spowi)ej biaymi
chmurami planecie panuj wszelkie
warunki do rozwoju ycia/ klima) jes)
ciepy/ sprzyjajcy rozwojowi bujnej/ cho!
mao zrnicowanej ro0linno0ci.
Awierdzono/ e Wenus moe by! w )akim
s)adium jak Ziemia w epoce w#lowej
sprzed 4::-8:: milionw la). ,ic z )e#o.
;ierwsze sondy/ k)re do)ary do Wenus
w la)ach 6:./ rozwiay )e nadzieje. <udzkie
maszyny byy #niecione jak puszki coca-
coli. 9i0nienie a)mos.ery byo )am s)o razy
wiksze ni na Ziemi. ;lane)a okazaa si
)e za #orca/ a jej a)mos.era - )rujca.
;o)em okazao si/ e adna z plane)
>kadu "oneczne#o nie jes) na )yle
podobna do Ziemi/ by czowiek m# )am
zamieszka! bez ochronne#o ska.andra
i zapasw przywiezionych z Ziemi.
,ie )racimy jednak nadziei/ e )ra.imy na
jakie0/ chocia najbardziej prymi)ywne
ycie w naszym ukadzie. ,a Ziemi
mikroor#anizmy po)ra.i poradzi! sobie
w najbardziej eks)remalnych warunkach.
"po)ykano je ju w zimnych lodach
2n)ark)ydy/ na dnie oceanw/ #boko pod
powierzchni Ziemi/ bez dos)pu do )lenu.
9ae .lo)ylle sond szykuj si
w nadchodzcej dekadzie do poszukiwa
w pozaziemskiej przes)rzeni ycia/ albo co
najmniej warunkw/ k)re mu sprzyjaj.
<a)a *:. przyniosy decydujce zmiany
w bezzao#owym podboju dalekie#o
kosmosu. 2merykanie/ k)rzy przoduj
w badaniach kosmosu/ zmienili swoj
s)ra)e#i bezzao#owych lo)w. Zamias)/
jak w la)ach H:. i D:./ wysya! prawdziwe
krowniki kosmosu/ najeone jak
najwiksz liczba przyrzdw badawczych
cikie do #ranic adowno0ci rakie)y/
a przy )ym bardzo dro#ie/ pos)awili na
du liczb bardzo )anich s)a)kw.
"zans na realizacj maj dzi0 w >"2
)ylko )e misje/ k)rych cakowi)y kosz) nie
przekracza 1+: mln dolarw. Ao )ylko
uamek kwo)y/ jak kosz)oway misje sond
Iikin# 3ponad 4 mld w przeliczeniu na
dzisiejsze pienidze5. =s)a)ni dro#
i wielk sond jes) 9assini/ k)ra
w pa@dzierniku (**H r. wyruszya
w kierunku "a)urna. -a wielko0! 1/+
pi)ra/ way prawie 6 )on i kosz)owaa 4/+
mld dolarw. "ze.owie )ej misji dos)aj
z pewno0ci palpi)acji serca na sam my0l
o )ym/ e moe si ona zderzy! z maym
kamyczkiem zabkanym w przes)rzeni
kosmicznej albo np. mie! ukry) wad w kompu)erze.
5
,ie jes) a)wo przemierza! olbrzymie
odle#o0ci. Be0li wyobrazimy sobie Ziemi
jako okr#e wino#rono/ )o Ksiyc -
wielko0ci pes)ki od wi0ni - kry
w odle#o0ci okoo :/+ m. "oce 3bdzie
miao rozmiar czowieka5 0wieci (+:
me)rw dalej. &o Bowisza 3rozmiarw
due#o #rejp.ru)a5 jes) ponad :/+
kilome)ra/ do "a)urna 3wielko0ci
pomaraczy5 - prawie (/+ kilome)ra. >ran
i ,ep)un 3cy)ryny5 - widniej w odle#o0ci 4
i 8/+ km. 9zowiek ma w )ej skali wielko0!
a)omu.
,ajblisza #wiazda odle#a jes) o 8: )ys.
km. 2 najdalsza ziemska sonda/ Ioya#er/
leci obecnie w odle#o0ci zaledwie ok. (:
km. "ondy Ioya#er ( i 1 oraz ;ioneer ( i 1
ju wyleciay poza orbi) najdalszej plane)y
- ;lu)ona. Znajduj si na kursie do innych
#wiazd. ;oruszaj si jednak )ak wim
)empem/ jak na kosmiczne skale
odle#o0ci/ e do)r do najbliszych
#wiazd za kilkadziesi) )ysicy la). Arzeba
mie! nadziej/ e wcze0niej wymy0limy
szybsze sposoby podrowania.
Aechnika lo)w pozaziemskich
,a razie lo)y sond kosmicznych
przypominaj kamie wyrzucony z procy.
"onda wyrywa si spod wadzy
ziemskie#o cienia na pokadzie rakie)y.
=s)a)ni s)opie rakie)y jes) odpalany na
ziemskiej orbicie i nadaje sondzie )ak
prdko0!/ by mo#a pomkn! ku innej
planecie/ plane)oidzie lub komecie. Ao jes)
jednak ju os)a)nie JpchnicieJ. &alej
sonda leci si bezwadu. -a jedynie
niewielki zapas paliwa/ eby co jaki0 czas
kory#owa! kierunek lo)u/ a u celu np.
wej0! na orbi) plane)y lub na niej
wyldowa!. "ilniki nie mo# dziaa! non
s)op/ #dy szybko zabrakoby paliwa. 2 nie
mona bra! zby) wiele paliwa w podr/ bo
wyniesienie na orbi) kade#o
doda)kowe#o kilo#rama sono kosz)uje.
W zamian sondy spry)nie rozpdzaj si
po drodze/ korzys)ajc z siy #rawi)acji
mijanych plane). Aen sposb napdu
zwany jes) me)od wspoma#ania
#rawi)acyjne#o. ;rzela)ujc )u obok
plane)y sonda jes) chwy)ana w jej pole
#rawi)acyjne/ za)acza wok niej uk
i po)em jes) wyrzucana z wiksz
prdko0ci.
"onda oczywi0cie nie zyskuje ener#ii za
darmo. "ama wprawdzie przy0piesza/ ale
plane)a nieznacznie zwalnia. -ona )e
)ak zaprojek)owa! )or lo)u koo plane)y/
aby jej oddziaywanie #rawi)acyjne
zmniejszyo prdko0! sondy. Aor lo)u
sondy zwykle przypomina spiral/ k)ra
za)acza kr#i wok "oca/ zbliajc si
do plane)/ zanim skieruje si w kierunku
os)a)eczne#o celu lo)u. Aaka )echnika lo)u
zaoszczdza paliwa 3i
pienidzy5/ ale zabiera czas. $alileo np.
lecia do Bowisza 3rozpdzajc si po
drodze za pomoc Wenus i Ziemi5 a
sze0! la).
9o w przyszo0ci bdzie napdzao sondy/
ruszajce na podbj >kadu "oneczne#o?
&la bezzao#owych sond kosmicznych na
razie najlepszy bdzie napd jonowy.
;ierwsza sonda napdzana silnikiem
jonowym/ zwana &eep "pace (/ ju
wyruszya w podr. ,iesie niewielki
zapas paliwa - pynne#o #azu ksenonu.
Bony ksenonu s rozpdzane w polu
elek)rycznym silnika sondy i wyrzucane z
nie#o z wielk prdko0ci. "ia odrzu)u
pcha sond w przeciwn s)ron. Bes) )o
napd cichy/ ekolo#iczny i bardzo wydajny.
,iewielki zapas paliwa wys)arcza/ by silnik
dziaa nawe) i kilkadziesi) la). W )ym
czasie/ cho! powoli i z mozoem/ moe
rozpdzi! sond do prdko0ci bliskich
prdko0ci 0wia)a. Aaka szybko0! pozwoli
sondzie przemierza! odle#o0ci mierzone
w la)ach 0wie)lnych. ,ajblisze #wiazdy/
odle#e o 8 la)a 0wie)lne/ znajd si wic w
zasi#u ludzkich apara)w.
W #abine)ach kons)ruk)orw rozwijane s
)e zupenie .an)as)yczne 3na razie5
koncepcje. Bedn z nich jes) napd
Ja#lowyJ. "onda rozwijaaby na orbicie
#i#an)yczny a#iel/ zbudowany
z superlekkie#o ma)eriau/ k)ry apaby
powiewy wia)ru soneczne#o/ czyli
naadowanych czs)eczek 3elek)ronw i
pro)onw5 wyrzucanych ze "oca. Wia)r
soneczny odpychaby sond od "oca/
kierujc j w odle#e rejony >kadu
"oneczne#o/ po opuszczeniu k)re#o
sonda musiaaby oczywi0cie us)awi! )ak
swj a#iel/ by zapa! wia)r innych #wiazd
i pomkn! dalej/ e#lujc w przes)rzeni
midzy#wiezdnej/ )ak jak dawni e#larze
po ziemskich oceanach.
Gnna wersja )e#o pomysu mwi/ e a#le
sondy bd popychane przez wizki
po)nych laserw/ umieszczonych na
ziemskiej orbicie. ,iezwykle saby wia)r
soneczny nie zdoa popchn! zby)
cikich sond. 2le w )ej chwili rozwaa si
kons)rukcje minia)urowych sond/ maych/
lekkich i Jin)eli#en)nychJ/ k)rych caa
chmara bdzie pene)rowa! >kad
"oneczny. "ame bd wybieray cel/
same )e odezw si do Ziemi/ je0li co0
ciekawe#o znajd.
Krdo
Lrdem niniejsze#o )eks)u jes) Mncyklopedia Kosmosu/ znajdujca si na pycie <iceum-AG/
w .olderze ;ro#ramy.
Teleskop Hubble'a ju dziaa
Teleskop Hubble'a znw dziaa.
Amerykascy astronauci wymienili w
nim uszkodzone urzdzenie. !odczas
te" na"trudnie"sze" dotd naprawy
teleskop# po raz pierwszy od
umieszczenia $o na orbicie# by
wyczony.
%&erce Hubble'a znw bi"e% '
o(wiadczy rzecznik a$enc"i )A&A *ob
)a+ias.
,ontrolerzy mis"i na !rzyldku
-ana+eral odetc.n/li z ul$# $dy
0
okazao si/# 1e dokonana w (rod/
wymiana urzdzenia kontroli mocy
zakoczya si/ pomy(lnie. !o
ponownym wczeniu baterii#
wyczone" na czas pracy astronautw#
bardzo cenny teleskop Hubble'a zacz
ponownie przekazywa2 dane.
-akowite wyczenie teleskopu byo '
zdaniem ekspertw ' ryzykownym
posuni/ciem. 3d m$ kosztowa2 4
mld dolarw i uszkodzenie teleskopu.
)iemnie" ryzyko pod"/to# by zwi/kszy2
mo1liwo(ci obserwacy"ne Hubble'a.
5perac"i dokonali astronauci 6o.n
7runs8eld i *ick 9inne.an z
siedmioosobowe" zao$i promu
kosmiczne$o -olumbia# ktry 14
marca ma powrci2 na :iemi/.
,osmiczny teleskop Hubble'a ;a
wa(ciwie imienia Hubble'a< zosta
umieszczony na orbicie w
1==> roku. 6est to re8lektor ;optyczny
teleskop zwierciadowy< z $wnym
zwierciadem o (rednicy 4#? m.
5bserwac"e przez ten teleskop# wolne
od zakce atmos8erycznyc.#
znacznie poszerzyy wiedz/ nie tylko o
odle$ym @szec.(wiecie# ale tak1e o
Akadzie &onecznym. Teleskop
Hubble'a da"e lepsze obrazy Barsa ni1
"akiekolwiek lunety ziemskie.
5pisC Teleskop Hubble'a# orbitu"cy poza atmos8er ziemsk# dzi/ki czemu dostarcza
dokadnie"sze obrazy kosmosu. AutorC )A&A.
5pisC &aturn w podczerwieni. :d"/cie upami/tnia"ce sm rocznic/ wystrzelania na
orbit/ kosmiczne$o teleskopu Hubble'a. 6est zo1eniem trzec. 8oto$ra8ii zrobionyc. w
styczniu 1==D. *1ne kolory odpowiada" r1nym wysoko(ciom i skadowi
c.emicznemu warstw c.mur# ktre to zbudowane s $wnie z krysztakw
amoniakalne$o lodu. !ier(cienie &aturna rzuca" cie na $rn pkul/ planety# w
lewe" cz/(ci te$o cienia widoczny biay pasek to podczerwone (wiato soneczne#
przecieka"ce przez olbrzymi przerw/ -assinie$o. )a zd"/ciu widoczne rwnie1
dwa ksi/1yce ' Tet.ys ;u $ry# na prawo< i Eione ;na dole# po lewe"<. AutorC )A&A.
5pisC B$awica planetarna )7- F051# zd"/cie upami/tnia"ce dziesi/ciolecie bada
prowadzonyc. przez kosmiczny teleskop Hubble'a. 5dle$a o F#5 tys. lat (wietlnyc.#
zna"du"ca si/ w $wiazdozbiorze 5ra. 6e" (rednica wynosi ok. >#D roku (wietlne$o# a
wielko(2 przewy1sza ok. F>> razy wielko(2 Akadu &oneczne$o. AutorC )A&A.
,a)alia Nlesicka
=