Вы находитесь на странице: 1из 11

Tumen Naiiano Bonilla Caamal.

In k'at ka'aj a t'an ti' teen u tsikbal }uan T'u'ul



Na'alob, nin ka'ajen in tsikblatech u tsikbalil }uan
t'u'ul yete ma chiich leti'e' je'elo' nika'ajen in
tsikbaltech yo'olal le ma' chiicho'.

}unten yaakile' le ma chiicho' bin u pak' bu'ul, tu
pak'aj le bu'ulo' ka'aj jo'op' u jooya'tik yetel u ja'il
jaltun.Ku jooya'tik le bu'ulo'.

}a'alibe' jump'el k'iin ti' le je'elo' ma' chiicho' ka'aj
binij te' tu paach u pak'al bu'ul, le ka'aj k'uche' ka
jo'o'p' u man u xiimbalt u pak'al, u paach u pa'k'al
bu'ul ka'aj jtu yilike' le bu'ulo' ts'o'ok u laj
jook'la'aja', ba'ale' tu jaanta'al tumeen }uan t'u'ul , tu
jaanta'al le bu'ulo' tumen le }uano'.

Ka'aj jo'op' u tukultik ma chiich, ka'aj jo'op' u ya'alik
ma chiiche':
Bix ken in beetij. Le bu'ula' in pak'maje' tia'al in
kuxtal.

Ka'aj jo'op'u tsikbaltike' tu jaanta'al u pak'al bu'ul.


Ka'aj ts'a'ab tun antaj ti' wa consejo tumen ulak
mako'ob ba'ax unaj u beetik le ma chiicho'. }a'alibe',
le ma chiicho' ts'o'ok u tso'olol ti' tumeen le
jala'acho'obo' ba'ax unaj u u beetik, ka'aj a'alab ti'e':

Ka'aj u beete' juntul mak, peio ue lokok.


}untul mak ue lokok wa ue kib.
Ka'aj tu kaxtaj kib, lokok. Tu xa'ak'taj beya', Ka'aj
jo'op' u patik, u patik juntul mak, tu beetaj u k'ab,
tu beetaj pool, yich, u yook tulakl juntul mak.
Ka'aj bine', ka'aj tu wa'alkuntal le mak beya' tu
beel tu'ux ku taal le }uan t'u'ulo', ka'aj tu ts'aji' tu
wa'alkunsaj le mak beyo'.

}a'alibe' }uane', }uan t'u'ule' ka'aj jo'op' u taal tu
yak'abtale ka'aj jo'op' u taal janal, ook janal bu'ul, le
Contauo poi Naiiano Bonilla Caamal

Quieio que me platiques el cuento ue }uan T'u'ul.

Est bien te voy a platicai el cuento ue }uan T'u'ul
con uoa Chiich. Niia, te platicai la histoiia ue
uoa Chiich.

0na vez, uoa Chiich fue a sembiai fiijol, sembio
los fiijoles y los iegaba con el agua ue la
saiteneja, con esa agua los iegaba.

Entonces un uia uoa Chiich fue a vei su
sembiauo ue fiijoles. Cuanuo llego empezo a
iecoiiei toua la extension ue su sembiauo y se
uio cuenta que los fiijoles estaban biotanuo, peio
fueion comiuos poi }uan T'u'ul, estaba comienuo
sus fiijoles }uan.

Empezo a pieocupaise uoa Chiich, empezo a
ueciise uoa Chiich:
Qu voy a hacei. El fiijol lo sembi paia
subsistii.

Poi lo que empezo a comentai que le estaban
comienuo su sembiauo ue fiijoles.

Poi lo que iecibio ayuua, empezaion a uaile
consejos a uoa Chiich poi otias peisonas ue lo
que pouia hacei. Los auultos le aconsejaion lo
que pouia hacei, ellos le comentaion:

Baz una peisona peio ue lokok, una peisona
ue lokok o ue ceia.

Poi lo que comenzo a buscai el mateiial. Lo
ievolvio ue esta maneia, y comenzo a foimailo,
comenzo hacei un humano, le hizo la cabeza, la
caia, los pies, touas las paites ue una peisona.
Bespus lo puso a esta peisona ue esta foima, en
el camino uonue entiaba }uan t'u'ul, ahi lo puso,
paio esa peisona ue esta maneia.

Ni mouos, }uan, cuanuo empezo a caei la noche,
}uan T'u'ul vino a comei, entio a comei fiijol,
ka'aj k'uche' ku yilike' wa'akbal juntul maaki',
leti'e' ma' tu k'ajooltaj le }uan tu'ulo' wa le mako'
ue kib, ka'aj jo'op' u ya'alik ti'e' mako':


Tselabaj tin beel, tumeen tene' nin ka'aj in kaxt in
kuxtal. Wey yaan u muul in ta'e' wey yaan u muul in
wiixe'- ku ya'alik }uan tu'ul.

}a'alibe' ma' tu nukaj ti' tumeen le mako', pues
tumeen el mako' ue kib. Ku ya'alik ti' le mako':

Tselabaj tin beel, tumen wa ma' ta luk'ul tin
beele' kin koocha'tikech - ku ya'alik le }uan tu'ulo'.

Le mako' ma' tan u nukik, ka'aj tu koojchajtaj
ka'aj koochabta'abe' ti' taak' yook }uan tu'uli', como
tatak'kil le ki'bo', taak'ij.

Ts'o'ok u taak'al beyo' ku ya'alike':

Cha' in wook tumeen wa ma'e' kin koocha'tikech
yetel junlak' u ts'iit in wooka'.

Tu koocha'taj beya' yetel ulak' junts'iit u yook, ti'
taak'i'. ku ya'alike':

Cha'a'e' tumeen wa ma'e' kin lajikech.


Ka'aj tu lajaj le mako' ti' taak u k'aabi' tumeen ue
kib.

Cha'aeni' ka'aj xi'iken janal, tumeen tene' nin
ka'aj in kaxt in kuxtal.

Chen tu t'aan }uan.

Wa ma' ta cha'ikene' kin lajikech.

Ka'aj tu lajaje' ka'aj taak' }uan t'u'ul, bey yanila'. Ku
ya'alik }uan t'u'ule':

Cha'aeni', wa ma'e' kin t'esnak'tikech.

cuanuo llego vio que habia una peisona paiaua
en el camino, l no puuo iuentificai que aquella
peisona eia ue ceia, poi lo que le empezo a uecii
a esa peisona:

Fueia ue mi camino, poique yo estoy aqui paia
buscai algo ue comei, yo aqui naci y aqui cieci -
uijo }uan T'u'ul.

Peio no le contesto esa peisona, poique l eia ue
ceia. Entonces le uijo a esa peisona:

Fueia ue mi camino, poique si no quitas, te
uai una pataua - uijo }uan t'u'ul.

Aquella peisona no contestaba, poi tal motivo lo
pateaion, cuanuo lo pateo se pego el pie ue }uan
T'u'ul, como estaba pegajoso la ceia se pego.

Bespus ue que se pego uijo:

Suelta mi pie, ue lo contiaiio te pateai con el
otio.

Lo pateo ue esta foima con el otio pie y se le
pego, poi lo que uijo:

Sultalo, ue lo contiaiio te voy a uai una
bofetaua.

Entonces le uio una bofetaua al sujeto y se le
pegaion las manos poique es ue ceia.

Sultame paia que vaya a comei, poique yo
vengo a buscai mi alimento.

}uan hablaba solo.

Si no me sueltas, te uoy otia bofetaua.

Al uaile la bofetaua }uan queuo pegauo, asi
estaba. Poi lo que }uan T'u'ul uijo:

Sultame ue lo contiaiio te voy a uai un
panzazo.
Ka'aj tu t'esnak'tal beya', ka'aj taak' u nak' ti le
kibo'. Chu'uk tumen bey le ki'bo' ma' patchaj u
bini', ti' taak' le }uano'.

Ts'o'ok u sastale' ka'aj bin ma chiich u xiimbalt u
pach u pak'al bu'ul. Le ka'aj k'uch te' tu paach u
pak'al bu'ulo', ka'aj bin yilaj le }uane', lubij. Le
}uano taak'al ti' le kibo':

- Teech }uan lubech, in puuts'ulileche' }uan lubech
- ku ya'alik.

}a'alibe' ma' chiich, ma'alob ts'o'ok a chukiken,
ma'alob - ku ya'alik.

Ka'aj ensa'ab }uan te' kibo', ka'aj bisa'abij:

Ba'ale' ma' chiich - ku ya'alik.

Pues ts'o'ok in lubul. Yaan a jaantiken.

Yaan in jaantikech oonsikil }uan kin in beetej.

0 oonsikil t'u'ul ken in beetej, oonsikilil }uan, taaj
ki', uch in jaantej.
 

Na'alob ma chiich, ma'alob- ku ya'alik.

}a'alibe' ka'aj k'ala'ab so'oy, k'a'al tu so'oy }uan
beyo', laj oiai ku bin cha'antbil tumen la
abiltsilo'obo'. Ti' yaan }uani' ti' ku sutikjunbaj
}uani',k'ala'an so'oy, ku ya'alaj ti'e':

Yaan tun in jantikech }uan, buka'aj ki'il a
woosikilil wale'.

Aaa ma'alob ma chiich- ku ya'alik- ma'alob yaan a
jantiken- ku ya'alik.

Peio ts'aten u ts'ook u pajtalil wa opoituniuau
antes a jaantiken.

Na'alob, ma'alob }uan - ku ya'alik.

Y le uio un panzazo ue esta maneia, y se le pego
la baiiiga en la ceia. Y ue esta foima fue atiapauo
poi la ceia, no se puuo maichai, se pego }uan.

Al amanecei fue uoa Chiich a visitai su
sembiauo ue fiijol en la milpa, cuanuo fue a
visitai a }uan, habia caiuo. }uan se habia pegauo
en la ceia.

T }uan ya caiste, estabas piofugo }uan, caiste
le uijo.

Ni mouos uoa Chiich, est bien ya me
pescaste, ni mouos ieplico.

Cuanuo bajaion a }uan ue la ceia, lo llevaion:

Peio uoa Chiich menciono.

Pues ya me atiapaste. Ne vas a comei.

Te voy a comei, pipin ue }uan voy a comei.

Pipin ue conejo voy a piepaiai, pipin ue
}uan, est muy bueno, hace tiempo que no lo
como.

Est bien uoa Chiich, est bien menciono.

Pues lo enceiiaion en el gallineio, fue enceiiauo
}uan, a caua iato iban los nietos. Ahi estaba }uan,
ahi estaba uanuo vueltas, estaba enceiiauo en el
gallineio, y le uijeion:

Pues te voy a comei }uan, que iico sei tu
pipin.

Est bien uoa chiich uecia Ne vas a
comeivolvia a uecii.

Peio uame la ltima posibiliuau u
opoituniuau antes ue que me comas.

Est bien, est bien }uan contesto.

Ba'axtun u ts'ook a opoituniuau.

Eske tene' jats'uts in wook'ot. Wa ka'aj a wila'aj
in wook'ote' ma chiich, jum, yaan u ki'imaktal a wool
ts'o'kole' ka jaantiken.

}e'elo' ma'alob }uan.

Tu chiimbal le k'iin walkila' ka'aj a'alab ti' }uane'
ka'aj jook'ok:

Na' ta puts'ul }uan'.

Na' tin puts'ul, ma' tin puutsul - ku ya'alik.

Ts'o'okole' ka jaantiken. Si ti' kin ook'ot te'ela'.

Na' ta puts'ul }uan.

Na' tin puuts'ul chiich, ma' tan.

}e'elo' ma'alob.

ka'aj je'eb le so'oyo', ka'aj taal le paalalo'obo', }uane'
ka'aj jo'op' u yook'ot, tu yook'ot le }uan t'u'ulo'. Tu
yook'ot beya', tu yook'ot }uan, tu p'iit le }uano', tu
yook'ot. Le ma chiicho' tu che'ej:

}ajaja', jajaja', jajajaj', jajaja' tu che'ej.

Basta tu wixikubaj ma chiich, tu wixikubaj ma
chiich, ikil u cha'antik o yook'ot }uan. Ku bin
paachnaj beya' ku ka'aj suut, ku bin paachnaj beya'
ku ka'aj suut, tu siit' }uan. Na' chiiche' tu papaxk'ab
ki'imak yool, tu cha'antik u yook'ot }uan t'u'ul.

Le ka'aj bin paach naj beya' ma' ka'aj suunaji',
puts'ij, puts''ij. Le ka'aj bin }uan le ka'aj jo'op' u
man kaxtbile'mina'an, binij.


Ka'aj jo'op' u yok'ol ma Chiich:

Tu tusajen le }uana', tu tusajen, tu ya'alaj tene'
ma' tu puts'ul.
Y cul es tu ltima opoituniuau.

Lo que pasa es que yo bailo muy bonito, si
vieias como bailo uoa Chiich, juum, vas a
contentaite luego me comes.

Est bien, }uan.

Estaba ynuose la taiue, como esta hoia cuanuo
le uijeion a }uan que salieia:

No te escapas }uan.

No me escapo, no me escapo contesto.

Luego me comes, auems aqui voy a bailai.

No te escapas }uan.

No me escapo Chiich, no me escapo.

Est bien.

Cuanuo abiieion el gallineio, vinieion los nios y
}uan empezo a bailai, bailaba }uan T'u'ul. Estaba
bailanuo ue esta foima, asi bailaba }uan, biincaba
}uan, bailaba. Boa Chiich se ieia:

}ajaja', jajaja', jajajaj', jajaja' se ieia.

Basta se oiinaba uoa Chiich ue tanto ieiise, se
oiinaba ue tanta iisa, poi vei bailai a }uan. Se iba
uetis ue la casa y iegiesaba, estaba saltauo }uan.
Boa Chiich aplauuia, estaba contenta, poi vei
bailai a }uan T'u'ul.

Cuanuo se fue uetis ue la casa no iegieso, se
escapo, se escapo. Cuanuo }uan se fue
comenzaion a buscailo, no lo encontiaion, se
habia iuo.

Entonces uoa Chiich se puso a lloiai:

Ne engao }uan, me engao, me uijo que no se
escapaba.

Bix tun ken beetej paalale'ex.

Pues p'uuts'ij, ma' tu suut.

Ka'aj jo'op' u yo'k'ol ma chiich, tu yok'ol ma chiich.
}a'alibe' }uane' binij, najchaji.

Peio }uane' u amigo juntul koj, u amigo juntul koj,
ku ya'allik ti' le kojo'.


Yaan jump'el chan baxal in kaxtmaj.

Ba'ax baxalil.

Ko'ox ka in we'estech.

Ka'aj binej }uano' yetel u amigo koj, te' so'oy tu'ux
k'alab le }uano', ti' ook yetel le kojo'. Ka'aj ook
yetel le kojo' ku ya'alik ti'e'.

Na' tun a wojeli', jats'uts le chan baxal je'el in
kaxtmaja'.

Bix a wa'alik.

}ats'uts, ja'alibe'.

Bixtun.

Esk lela' yaan a wa'alik ti' le so'oyaj, ka wa'alik
ti'e': k'alajbaj so'oy, je'abaj so'oy, k'alajbaj so'oy,
je'abaj so'oy, bix a wilik. Tene' beey in beetiko', tene'
kin wokoli' kin jook'oli'. 0okeni'.

Ba'ale' komo ts'aaba'an le ja' look tun ti'al u
joychokoltalo', tia'al u jaanta'al le }uan ka'aj
puts'o', pues le ja'o' p'aatal tu look.

}a'allibe' le kojo' ka'aj jo'op' u ya'alik beyo:

K'alabaj so'oy, je'abaj so'oy.

Bix a wilik. }ats'uts le baxalo' masa'.

Y como le haiemos nios.

Ni mouos, ya se fue.

Boa Chiich se puso a lloiai, se puso a lloiai. Be
esta maneia }uan se fue, se alejo.

Sin embaigo }uan tenia a un amigo puma, se
llevaba con un puma, y le uijo:


Tengo un juego que hall.

Qu tipo ue juego.

vamos paia que lo veas.

}uan y su amigo puma fueion al gallineio uonue
estaba enceiiauo, ahi entio con el puma. Cuanuo
entio con el uijo:

Lo que no sabes es que este juego que s me
est bonito.

Be veias.

Est bonito, vas a vei que si.

Y como es.

Es que le vas a uecii al gallineio, le uices:
ciiiate gallineio, biete gallineio, ciiiate
gallineio, biete gallineio, como lo ves.. Asi le
hago, entio y salgo. Entia.

Como habian puesto agua paia calentai paia
cocei a }uan, peio se habia escapauo, pues el agua
seguia calentnuose en el fuego.

Entonces el puma empezo a uecii:

Ciiiate gallineio, biete gallineio.

Como ves. Est bonito este juego, veiuau.

}ats'uts }uan.

Be'elo' beoia kin jan suuta' - ku ya'alik.

Ka'aj tu ptaj le kojo'. Ka'aj bin leti'.

Beoia kin suuta' - ku ya'alik.

Na'alob.

Ka'aj binij, le kojo' ku yokol tu jook'ol:

K'alajbaj so'oy, je'abaj so'oy.

Na ka'aj tu'ubti' le kojo' ku ya'alike':

K'alabaj so'oy, k'alabaj so'oy, k'alajbaj so'oy.


Ka'aj k'aal le so'oy tu jaajilo'.

Le ka'aj man le paalalo'ob u yabil le x-Chiicho', le
chan x-Chiicho', ku ya'aliko'obe':

Chiich, le }uane', ts'o'ok u suut, ti' yaan ti' le
so'oyo', ko'oten a wilej, jach beey }uane'.


Ka'aj bin ma chiich, ku ya'alike':

Paalale'ex ma' }uani', juntul, juntul ba'aba'al -
ku ya'alik - juntul ba'aba'al yaani', ma' }uani.
Taase'ex le chokoj ja'o' ka'ak jooychokoj ja'ate'ex -
ku ya'alik.

}e'el tun ku ch'uuya'al le ja' tu look tia'al u
jooychokoj ja'ata'al }uano'. Ka'aj lala'ab yook'ol koj,
jook' yaalkab koj tu kachal tak le so'oyo' ka'aj
puts'ij. }oots'ol yook koj, tu bin yalkab:

Yaan in chukik le chan }uana kin jaantik - ku
ya'alik - tumen tu tusajen - ku ya'alik- tu tusajen,
je'ela' ts'o'ok in jooichokolja'ata'al ka'aj bini'.


Est bonito }uan.

Entonces ahoiita iegieso uijo.

Bejo al puma y l se maicho.

Ahoiita iegieso menciono.

Est bien.

Y se fue, el puma entiaba y salia.

Ciiiate gallineio, biete gallineio.

Be iepente al puma se le olviuo:

Ciiiate gallineio, ciiiate gallineio, ciiiate
gallineio.

Y el gallineio se ceiio ue veiuau.

Cuanuo ciuzaion los nietos ue uoa Chiich,
uijeion:

Chiich, }uan ya iegieso, est uentio uel
gallineio, vamos paia que veas, cieemos que es
}uan.

Y uoa Chiich fue a veilo y uijo:

Nios no es }uan, es un animal feioz
menciono es otio animal el que est ahi, no es
}uan. Tiaigan el agua caliente paia echiselo.


Entonces fueion a buscai el agua que estaba en el
fuego paia echiselo a }uan. Lo ueiiamaion en su
espalua y salio coiiienuo, quebio el gallineio, se
escapo. Coiiia con la espalua quemaua.

voy a pescai a }uan paia comimelo se
uijo poique me engao, me engao, poi su
culpa ya me echaion agua caliente en la espalua
luego se fue.

}a'alibe' ka'aj jo'op' u man kaxtbil, tu man
kaxantbil }uan, ma' tu kaxta'al. Ka'aj ilabil, ka'aj
ilabe' ku ya'alik ti'e'.

}uan, yaan in jantikech.

Ba'axten ka jaantiken, ma' amigo'oni'. A wojel k-
et bisbai, jach ma'alob k-et bisikbaj, ma' unaj a
jaantikeni'.

0naj in jaantikech tumen teche' jach ya'ab ta
tusilen, ta wa'alaj ten le so'oy, je'abaj so'oy, k'alabaj
so'oy. Tene' ka'aj tin wa'alaj k'alaba'e' ka'aj k'aaleni'.
Ka'aj taal ma chiiche' ka'aj tu jooi chokolja'aten,
je'elo' ilej joots'olen. Yaan in jaantikech.



}um, wa ka'aj a wil jump'el chan baxal ts'o'ok
in kaxtike', jats'uts, yaanal sajkab, yaanal sajkabe'
bix a wilik. weye' le jats'uts le sajkaba' . 0oken a
wilej.

0 machmaj le sajkab }uan beya':

0oken a wilej, ooken a wilej, lela' leti'e' ka'ana' in
lat'maj le ka'an beya'. Wa ka cha'aik le sajkaba' ku
jutul le ka'ana'.

Bix a wa'alik.

Beyo'. Ts'o'okole' yaan jump'el chan baxal xan
te'ela' - ku ya'alik }ump'el chan baaxal.

Te' ichil le sajkabtuno' yaan leti'e', yaan le
xuuxo'ob ch'uyen ch'uuyo'ob sajkab, te' ichil le
sajkabo' yaan le xuuxo'ob beya', peio yaan yik'el
tun. Ku ya'alike':

Lela' jump'el chan baxal xan.

Bix a wa'alik }uan.

Leti', wa ka wilik tin xantal ma' tin suute' ka

Entonces lo fue a buscai, estaban buscanuo a
}uan, no lo hallaban. Cuanuo lo vieion le uijeion:


Te voy a comei }uan.

Y poi qu me vas a comei si somos amigos.
Sabes que somos cuates, nos llevamos bien, no
uebeiias ue comeime.

Bebeiia ue comeite poique t me has
engaauo bastante, me uijiste que le uijeia al
gallineio: biete gallineio, ciiiate gallineio.
Cuanuo yo mencion: ciiiate no se volvio a
abiii, luego vino uoa Chiich y me echo agua
caliente en la espalua, miia como me uejo. Te voy
a comei.

}uum, si vieias un juego que enconti, esta
bonito, es bajo la cueva, bajo la cueva, Como lo ve.
Aqui la cueva esta linua. Entia paia que veas:


}uan sostenia la cueva ue esta maneia:

Entia paia que veas, entia paia que veas, este
es el cielo que sostengo. Si lo sueltas el cielo se
cae.

T ciees.

Asi es. Auems aqui hay un pequeo juguete
uecia un pequeo juguete.

Entonces uentio ue la cueva habia vaiios panales
ue avispa, uentio ue la cueva estaban los panales
llenos ue avispas. Poi lo que uijo:


Este es un juego.

Ests seguio }uan.

Si es, si ves que me taiuo y no iegieso lo
k'olik le chan baxal beey jump'el chan campanae'
- ku ya'alik.

Na'alob - ku ya'alik.

Peio ma' tin xantal beoia ts'o'ok in suuta'.

Na' ka'aj tu cha'ak'abtal, ka'aj p'at le kojo' u lat' le'
sajkabo', ka'aj puuts' }uan. Bin }uan u ta'akubaj tu
ka'aten. Yaake' ku y'ubik le kojo' ts'o'ok u ka'anal
nuka'aj jutul le sajkabo', ka'aj tu ya'alaje' :

Pa'atik in peksik le chan campana'.

Na' chan campanai' juntul xuux. Ka'aj tu peksaj le
xuux beya', ka'aj chi'ichiba'ab le kojo'. }ook' yalkab,
ka'aj juut sajakabe' je'el tun ku bino' kojo':
 

Yaan in jaantik }uan, ts'o'ok u tusiken, ts'o'ok u
ka'a tusiken le }uana'.

Ka'aj tu ka'a yilaj:

Ba'ax ka beetik }uan.

Nin ka'aj in bis su'uk - ku ya'alik - nin ka'aj in bis
su'uk.

Ba'ax ti'a'altech su'uk.

Tia'al in beetik in wotoch. }an kuchej.


Na', yaan in jaantikech.

Na', ma' jan kuchej su'ukaj.

Na' ka'aj tu k'axaj junkuch su'uk tu pu'uch le kojo'
ka'aj jo'op' u bino'ob.

Ts'o'ok in ka'anal, anteni' - ku ya'alik.

Ka'aj tu k'axaj tu pu'uch le kojo', ka'aj jo'op' u
bino'ob, yetel tu bino'obe' ka'aj tu t'abaj. T'aba'ab
golpeas este juguetito, es como una campana
uijo.

Est bien menciono.

Peio no me taiuo, enseguiua iegieso.

Luego solto el techo, paia que el puma lo
sostuvieia, y }uan se escapo. Se fue }uan a
esconueise ue nuevo. Caunuo el puma sentio
cansancio y estaba a punto ue caeise la cueva, se
uijo:
voy a movei la campana.

Aunque no eia una campana, eia un panal ue
avispas. Cuanuo movio el panal ue avispas
picaion al puma. El salio coiiienuo, la cueva se
cayo, el puma salio huyenuo:

voy a comei a }uan, ya me engao, este }uan
me mintio ue nuevo.

Cuanuo lo vio ue nuevo:

Qu haces }uan.

Estoy llevanuo zacate contesto estoy
llevanuo zacate.

Paia qu quieies zacate.

Paia que yo haga mi casa. Ne ayuuas
caigailo.

No, te voy a comei.

No, caiga un momento esta caiga ue zacate.

Y ue esta foima le amaiio una caiga ue zacate en
la espalua uel puma.

Ya me cans, ayuame menciono.

Cuanuo amaiio el zacate en el lomo uel puma,
comenzaion a caminai, mientias caminaban lo
le su'uk ti le kojo', ka'aj chu'uj le koj tu ka'ateno'.
Ka'aj, alkabnaj }uane' ma' jaanta'abi'.


0ujchaj bey tu man kaxtbilo', tak ka'aj kaxta'abi',
ku ya'alal ti'e':

Bejlae' yaan tun in jantikech }uan.

Na' jaantiken.

Ba'ax ma' in jaantikech. Ts'o'ok a seen tusiken.


Na'. Yaan jump'el chan baxal ts'o'ok in kaxtik.

Ba'ax baxalil.

Na je'ela', ko'oten a wilej.

}ump'el maata xa'an tun beya' ka'anal le xa'ano':

Ilawilej, ilawil bix kin in beetik - ku ya'alik
Tene' weey kin baxal sansmale', walkila kin
na'akal te baxalo'. Ilawila'ilej.

Ku na'akal te k'ab le xa'an beya', ku na'akali', ku
ka'antale' ku ka'a emel, ku na'akale' ku ka'a emel.

Letie' wa tun le baxalo'.

}uum, jats'uts ba'al, beoia kan a wila'.

Na'alob - ku ya'alik.

Ku na'akal tun beya', ku ya'alik ti'e':

Sats'ajbaj xa'an, sats'ajbaj xa'an.

Ku sats'ikubaj le xa'an beya', ku sats'ikubaj le
xa'ano'.

Sats'abaj xa'an.

Ku sats'ikubaj xa'an.
encenuio. Pienuio el zacate al puma, y se quemo
el puma ue nuevo. }uan se echo a coiie y no fue
atiapauo.

Paso el tiempo paia pouei encontiailo ue nuevo,
cuanuo lo encontiaion le uijeion:

Boy si te voy a comei }uan,

No me vas comei.

Poi qu no he ue comeite si me has engaauo
mucho.

No, enconti un nuevo juego.

Qu tipo ue juego.

Aqui esta, ven a veilo.

Es una mata ue huano, que estaba alto:

ven a veilo, miia como lo hago le uijoaqui
juego touos los uias, a estas hoias me subo a
jugai, miia.

Se subia en la mata ue huano ue esta foima, se
subia, se elevaba y volvia a bajai, subia y bajaba.

Y este es el nuevo juego.

}uum, est muy bonito, ahoia lo vas a vei.

Est bien contesto.

Se subia asi, y le uecia:

Estiiate huano, estiiate huano.

El huano se estiiaba asi, se estiiaba el huano.


Estiiate huano.

Se estiiaba el huano.

Nots'ajbaj xa'an.

Ku ka'amotsikubaj le xa'ano'.

Sats'abaj xa'an.

Ku ka'asats'ikubaj.

Nots'abaj xa'an.

Ku na'akal tu yemel le xa'an beya'.

Bix a wilik. Nasa' jats'uts, kuxtun ka'aj
na'akakechi'. Na'akeni'.

}e'el wa in kanike'.

}e'ele', na'akeni'.

Le ka'aj na'ak }uan, le ka'aj na'ak }uane' ka'aj jo'op' u
ya'alik xan, osea ka'aj jo'op' u ya'alik koj beyo':

Sats'abaj xa'an, motsajbaj xa'an.

Nientias tu ya'alik beyo', ka'aj leti', ka'aj jo'op'u
sats'ikubaj le xa'ano', tu sats'ikubaj le xa'ano', beoia
bix tun. Tu'ub ti' koje' bix ken un ya'alike' ka'aj u
mots'ubaj le xa'ano'. Xanxij ka'aj k'a'aj ti'. Ka'aj tu
ya'alaj ti'e':

Notsabaj xa'an, motsajbaj xa'an.

}ujump'iitile' ka'aj jo'op' u bin u motsikubaj, tu
motsikubai', hasta ka'aj tu motsajubai le xa'ano'
ka'aj tu pulajubaj koj. Ku ya'alike':

Yaan in jaantik le }uan kin in kaxtej.

Basta ka'aj kaxta'ab tun le }uano', ka'aj jaanta'ab
tumen koj. Beeytun ts'o'okik ti' le kojo', ma' chiich
yetel }uan. }aanta'ab tumen koj. Tik k-iliktune'
ka'aj ts'o'ok le, le ma chiich yetel le juano'.



Encogete huano.

Se encogia el huano.

Estiiate huano.

Se estiiaba.

Estiiate huano.

El huano bajaba y subia.

Como ves. veiuau que estEa chveie, Qu
tal si te subes. Sube.

Sei que apienua.

Si, sube.

Y se subio, cuanuo se subio }uan empezo a uecii
tambin, o sea empezo el puma a uecii:

Estiiate huano, encogete huano.

Nientias uecia eso, el huano comenzo a estiiaise,
se estiiaba el huano, Y ahoia como qu. Se le
olviuo al puma que iba a uecii paia que el huano
se encogieia. Paso un buen iato hasta que se
acoiuo. Poi lo que le uijo:

Encogete huano, encogete huano.

Be poco en poco el huano se fue encogienuo, se
encogia, hasta que se encogio el huano y el puma
se bajo, y menciono:

Cuanuo encuentie a }uan, lo voy a comei.

Basta que un uia fue encontiauo }uan poi el
puma y se lo comio. Be esta foima teimina el
cuento ue uoa Chiich, }uan y el Puma. A }uan se
lo comio el puma. Y asi teiminaion uoa Chiich y
}uan.

Seen uts, yuum bo'otik uon Naiiano.

Est muy bien, giacias uon Naiiano.

Вам также может понравиться