Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi

SLOBOMIR P UNIVERZITET
PRAVNI FAKULTET
ODJELJENJE DOBOJ

Diplomski rad
DIPLOMATSKI IMUNITET

Student: Mentor:
Dejan Stankovi, prof. dr Rodoljub Etinski
broj indeksa: 9/04

Doboj, 2008.
2
SADRAJ

1.Uvod 3
2.Izvori 4
3.Sudski imunitet drave imenovanja 6
4.Pravni osnov diplomatskog imuniteta 8
5.Privilegije i imuniteti diplomatske misije 11
5.1.Nepovredivost prostorija diplomatske misije 11
5.2.Zatita arhive i dokumenata 16
5.3.Vozila misije imaju imunitet 18
5.4.Nepovredivost rezidencije 19
6.Privilegije i imuniteti koji se odnose na rad misije 20
6.1.Sloboda komuniciranja (optenja) 20
6.2.Diplomatska valiza 22
7.Privilegije i imuniteti koji se odnose na lanove diplomatske misije 24
7.1.Nepovredivost linosti diplomatskog agenta 24
7.2.Imunitet od jurisdikcije 28
7.3.Sloboda kretanja 33
8.Osobe koje osim diplomata imaju pravo na imunitete i privilegije 34
9.Privilegije i imuniteti za dravljane drave prijema ili osobe koje su u njoj rezidentne 38
10.Period u kome vae diplomatske privilegije i imuniteti 39
11.Odricanje od diplomatskog imuniteta 41
12.Imuniteti i privilegije misija i njenih lanova pri meunarodnim organizacijama i
njihovih slubenika 43
13.Zakljuak 49
14.Literatura 50

3
1.UVOD

Diplomatsko pravo je sastavni dio meunarodnog javnog prava i sadri pravila meu-
narodnog prava koja reguliu odnose u meunarodnoj zajednici, prije svega odnose izmeu
drava, odnose izmeu drava i meunarodnih organizacija i odnose izmeu i u okviru samih
meunarodnih organizacija. Nastajanjem drava i neke vrste meunarodne zajednice, odnosno
svijesti o meusobnim odnosima tih drava nastaje i diplomatsko pravo. Istorijat diplo-
matskog prava nije tako dug kao to je istorijat diplomatije, odnosno diplomatskih odnosa,
koji poinju od prvih ljudskih zajednica, davno prije obrazovanja drave u savremenom
smislu rijei. Dakle, postojali su i prije ustanovljenja drave u savremenom smislu rijei
izaslanici plemena i pojedinih zajednica, pa i pravila o vrenju njihovih poslova. Od kada
istorija pamti i zapisuje odnose izmeu drutvenih grupa, postoji u izvjesnoj mjeri i obliku,
iako vrlo primitivna, i njihova diplomatija, njeni glasnici i posrednici. Oni su uvijek bili
nepovredivi i uivali su privilegije, optu zatitu i potovanje. Skoro svi stari narodi su imali
neku vrstu glasnika za pregovore o raznim vrstama udruivanja, za pregovore o miru, ali i za
objavu rata. Ve u antikom periodu se pojavljuje svijest o neophodnoj nepovredivosti
poslanika i pregovaraa, tako da se pojavljuju i prva pravila o tome i smatralo se da je lina
bezbjednost tih ljudi osnovni preduslov za izvrenje njihovih zadataka. Polazilo se od
stanovita da su diplomate svete linosti (sancti habentur legati). Ovakvo shvatanje o po-
sebnom poloaju diplomatskih predstavnika nije se ni kasnije izmijenilo u svojoj osnovi.
Otuda postoji obaveza drave prijema da diplomatskom predstavniku drave imenovanja
prui posebnu zatitu.
1

Izraz diplomatija potie od grke rijei diploma presaviti, a u svom osnovnom i
prvobitnom smislu oznaavala je akt suverena, ispravu presavijenu nadvoje kojom je strani
poslanik dokazivao da istupa u ime i za raun suverena koji ga alje, dakle ovlaenje ili
punomoje.
2
U Rimskoj imperiji rije diploma oznaavala je da neka osoba ima odreeni
status ili uiva neke privilegije. Ona je oznaavala i slubene putne dokumente koji su sluili
za putovanje putevima Imperije.
3

Diplomatija se moe shvatiti u irem i uem smislu. U irem smislu, shvata se kao
druga rije za svaku vrstu mirnog odravanja odnosa meu nacijama. U uem smislu, to je
profesija onih koji se bave vanjskim poslovima jedne drave.
Diplomatija je iri pojam od diplomatskog prava, jer mnogi pisci je shvataju kao
nauku i vjetinu istovremeno. Diplomatija je nauka jer spada u meunarodno javno pravo i
bavi se poznavanjem pravnih odnosa izmeu drava, utvrivanjem meunarodnih ugovora,
konvencija, sporazuma i tome slino. Diplomatija je i vjetina, jer pretpostavlja sposobnost
ureivanja, upravljanja i praenja politikih poslova u inostranstvu, na osnovu tradicije,
obiaja, formalnosti, celihodnosti, navike i naroito interesa.
4

Diplomatski odnosi su regulisani pravom iz istog razloga iz koga su regulisane i druge
oblasti ljudskih aktivnosti, dakle, iz opteprihvaene injenice da se jedino na taj nain moe
osigurati odgovarajue ponaanje. Uspostavljanje diplomatskog prava je zasnovano na elji
drava da se njihovi diplomatski odnosi zasnivaju na stabilnoj i ureenoj osnovi. Pravno
regulisanje odnosa meu suverenim dravama koje potencijalno mogu doi u sukobe daje
osjeanje sigurnosti.
Jedan od iskonskih principa meunarodnog prava od fundamentalnog znaaja za nor-
malno odravanje veza i odnosa meu dravama jeste neprikosnovenost diplomatskih pred-
stavnika.

1
Dr ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd 2006. godine, str. 355.
2
Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 123.
3
Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 66.
4
Dr ore N. Lopii, op. cit. str. 80.
4
Pojmovi diplomatski imunitet i diplomatske privilegije se uzajamno prepliu i teko ih
je u potpunosti razdvojiti. Diplomatski imunitet i privilegije predstavljaju skup povlastica koje
meunarodno pravo priznaje diplomatskim predstavnicima radi neometanog vrenja funkcije
diplomatske misije. Ustanova diplomatskog imuniteta vue svoj korijen iz pradavnog obiaja
nepovredivosti linosti stranog poslanika. Otuda, diplomatski predstavnik ne moe biti
podvrgnut hapenju ili pritvoru i osloboen je svake krivine, graanske i upravne jurisdikcije
drave kod koje akreditovan. Ista se prava priznaju i lanovima njegove porodice. Admi-
nistrativno i tehnko osoblje diplomatske misije uiva imunitete prilikom obavljanja slu-
benih dunosti.
Pod imunitetima se podrazumijeva u prvom redu osloboenje, odnosno izuzee u me-
unarodnom pravu u konkretnom sluaju od jurisdikcije organa drave prijema. Diplomatske
privilegije, odnosno povlastice se sastoje u oslobaanju diplomatskog predstavnika plaanja
svih poreskih, carinskih i drugih finansijskih dabina, predvienih unutranjim propisima
drave prijema. To su razne pogodnosti koje se daju diplomatskim misijama i njihovom
osoblju u dravi prijema. U irem smislu posmatrano, i imuniteti su jedna vrsta privilegija,
mada povlaeni poloaj diplomatske misije i njenog osoblja proizlazi iz prava na izuzee od
domae jurisdikcije. Prema nekim autorima pojam imunitet je mnogo ui od pojma privi-
legije.
U teoriji se istie da se diplomatski imuniteti daju po pravilima meunarodnog prava i
oni pogaaju i dotiu suverenost drave prijema, dok privilegije veim dijelom zavise od
unutranjeg prava drave prijema. Prema nekim autorima, privilegije zavise uglavnom od
drave koja ih daje, a za druge autore imuniteti i privilegije su ekvivalentni i poivaju na
meunarodnom pravu. Beka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961. godine, koja je
najvaniji akt koji regulie pitanje privilegija i imuniteta, podrava kompromisno rjeenje u
pogledu pomenutih razlika imajui u vidu njihov osnov i domet. Razlika izmeu privilegija i
imuniteta je u tome to privilegije imaju osnov u meunarodnom pravu, to je i sluaj sa
najveim, ali ipak ne i svim privilegijama. Ostale privilegije zavise od unutranjeg zakono-
davstva drave prijema, nisu obavezne i vie su izraz kurtoazije. U teoriji se odomaio izraz
privilegije i imuniteti po kojima se podrazumijeva sistem mjera kojima se obezbjeuje
zatien poloaj organa diplomatskog optenja i diplomatske misije kao cjeline.
Privilegije i imuniteti su ustvari derogacija primjene zakona i propisa drave prijema,
pod koje diplomatski predstavnici poptuno ne potpadaju. S druge strane zabranjena je svaka
zloupotreba privilegije i imuniteta diplomatskih predstavnika, pa su oni obavezni potovati
zakone i propise drave prijema i ne mijeati se u unutranje poslove te drave.
Cilj diplomatskih privilegija i imuniteta jeste da se obezbjedi uspjeno izvrenje
funkcija diplomatskih misija, a ne da se daje prednost pojedincima. To nisu lina prava zati-
enih pojedinaca, nego je to pravo drave da od druge drave zahtjeva odreeno ponaanje
prema osoblju svoje diplomatske misije. lan diplomatske misije se i ne moe sam odrei
nekih privilegija, a posebno ne imuniteta. To moe uiniti samo drava koja ga je imenovala i
bez njegove saglasnosti.
5

2.IZVORI

Diplomatsko pravo je sastavni dio meunarodnog javnog prava. Ono sadri pravila
meunarodnog prava koja se tiu odnosa u meunorodnoj zajednici, prije svega odnosa izme-
u drava kao osnovnih subjekata meunarodnog prava, ali i odnosa izmeu drava i meu-
narodnih organizacija, kao i odnosa izmeu i u okviru samih meunarodnih organizacija.
6

5
Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine, str. 126.
6
Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 11.
5
Izvore diplomatskog prava treba razmatrati u okviru konteksta izvora meunarodnog
javnog prva imajui u vidu da je diplomatsko pravo dio meunarodnog javno prava.
lan 38. Statuta Meunarodnog suda pravde razlikuje glavne i pomone izvore meu-
narodnog javnog prava. Glavni izvori su:
-meunarodne konvencije (opte ili posebne) koje predstavljaju pravila izriito priz-
nata od strane drava u sporu;
-meunarodni biaj, kao dokaz opte prakse koja je prihvaena kao pravo;
-opta pravna naela koja priznaju prosveeni narodi.
Pomoni izvori su sudske odluke i doktrina najpoznatijih strunjaka i oni slue dokazi-
vanju postojanja ili znaenja meunarodnih pravnih pravila, to znai da nemaju karakter
autonomnih izvora prava.
Izvori se primjenjuju ovim redoslijedom. Prvo se primjenjuju ugovori ako postoje i
ako mogu da se primjene. Ako ugovora nema, primjenjuju se obiajna pravna pravila, a zatim
opta pravna pravila. Izvori meunarodnog javnog prava su i obavezujue odluke meu-
narodnih organizacija. Jednostrani pravni akti drava mogu da budu izvori meunarodnog
javnog prava. Ovi akti mogu da budu elementi u procesu stvaranja obiajnog meunarodnog
pravila, ali ne i zaseban pravni izvor meunarodnog prava. Jednostranim aktima drava se ne
moe stvoriti novo pravilo meunarodnog prava.
7

Beka konvencija o diplomatskim odnosima, donesena u Beu 1961. godine, i
Konvencija o specijalnim misijama (kojom je dopunjena prethodno navedena Konvencija),
koju je usvojila Generalna skuptina UN 1969. godine ureuju bilateralne diplomatske
odnose. Beka konvencija o diplomatskim odnosima regulie detalje statusa permanentnih
diplomatskih misija i diplomatskih agenata koji su razmijenjeni izmeu drava. Ova Kon-
vencija pokriva oblasti kao to su diplomatski odnosi izmeu drava, uloga i status diplomate
i diplomatske misije, pitanje diplomatskih privilegija i imuniteta, kao i voenje odnosa od
njihovog uspostavljanja do njihovog prekida. Beka konvencija o diplomatskim odnosima je
predstavljala kodifikaciju postojeih pravila, kao i uvoenje novih pravila koja su bila
prihvatljiva veini drava. Konvencija je usvojena na Konferenciji Ujedinjenih nacija o
diplomatskim odnosima i imunitetima, odranoj u Beu od 2. marta do 14. aprila 1961.
godine, a stupila je na snagu 24. aprila 1964. godine. Iako je u poetku imala radni naziv Kon-
vencija o diplomatskim privilegijama i imunitetima, diplomatske privilegije i imuniteti u Kon-
venciji nisu direktno definisani nego su dati u nizu lanova Konvencije: osoba diplomate je
nepovrediva i drava kod koje se akredituje ima obavezu da titi svakog diplomatu od napada
na njegovu linost, njegovu slobodu i ast (lan 29.), drava koja akredituje ne moe uhapsiti,
niti zatvoriti osobu sa diplomatskim statusom (lan 31.), diplomatski predstavnik ne moe biti
prisiljen na svjedoenje (lan 31.), diplomata je osloboen od poreza (lan 34.), carina i
carinske kontrole (lan 36.).
8

Beka konvecija o predstavljanju drava u njihovim odnosima sa meunarodnim
organizacijama univerzalnog karaktera (donesena u Beu 1975. godine) ureuje multilateralne
diplomatske odnose. Posebna pitanja su regulisana posebnim ugovorima. Ovim konvencijama
treba dodati i sledee: Konvencija o privilegijama i imunitetima Ujedinjenih nacija koju je
usvojila Generalna skuptina Ujedinjenih nacija 1946. godine. Konvencija o privilegijama i
imunitetima specijalizovanih agencija, koju je potvrdila Generalna skuptina UN 1947.;
Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina protiv meunarodno zatienih osoba, uklju-
ujui diplomatske zastupnike, koju je usvojila Generalna skuptina UN 1973. godine.
9

Mnogi autori navedene konvencije nazivaju savremenim corpusom diplomaticusom, koji
odraava postojei status diplomatskih, specijalnih i stalnih misija i krunie vjekovna nasto-

7
Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006. godine, str. 13.
8
9
Rodoljub Etinski, op. cit. str. 337.
6
janja drava da obezbjede normalan razvoj meudravnih odnosa i punu zatitu predstavnika
drava i meunarodnih organizacija s ciljem omoguavanja neometanog vrenja svoje funk-
cije, a ne ostvarenja linih pogodnosti i interesa.
10

Bilo je pokuaja i prije donoenja Beke konvencije o diplomatskim odnosima da se
reguliu ova pitanja, ali su oni ostali nekompletni bilo u pogledu rezultata, bilo u pogledu
podruja. Na Bekom kongresu, 1815. godine, usvojena su pravila o rangu i pravu prvenstva
meu diplomatama, koja su kodifikovana i Protokolom konferencije iz Ahena 1818. godine.
Drave lanice este interamerike konferencije u Havani sporazumjele su se 1928. godine u
pogledu Konvencije o pravnom poloaju diplomata u svojim zemljama.
Poto meunarodno pravo nije precedentno pravo, odluka Meunarodnog suda ima
obaveznu snagu samo prema strankama u sporu i u odnosu na taj poseban sluaj. Ona ne
obavezuje formalno druge drave u istovjetnim situacijama. U svojoj dosadanjoj praksi,
Meunarodni sud se veoma rijetko pozivao na doktrinu. inio je to samo izuzetno u slua-
jevima kada je kod pojedinih teoretiara nailazio na temeljitu naunu analizu i obradu nekog
pravila. Sud se poziva na sudsku prasku i doktrinu na opti nain. On ne kae na koje se
konkretno sudske presude poziva ve to ini upuujui uopte na sudske presude.

3.SUDSKI IMUNITET DRAVE IMENOVANJA

Treba praviti razliku izmeu sudskog imuniteta drave imenovanja od imuniteta diplo-
matskih predstavnika. S obzirom na to da misija nije posebno pravno lice ona nema sudski
imunitet. Ona je organ drave imenovanja i akte ne vri u svoje ime ve u ime te drave, pa e
se u sluaju eventualnog spora na njeno mjesto supstituisati drava. Takav spor, kao i pret-
hodno pitanje da li je tuba u konkretnom sluaju dopustiva, e se rjeavati ne u skladu sa di-
plomatskim pravom nego saglasno meunarodnim pravilima o imunitetima drava. Iz tih
razloga Beka konvencija o diplomatskim odnosima ne govori o sudskom imunitetu diplo-
matske misije, ve o sudskom imunitetu diplomatskih predstavnika, odnosno lanova misije.
Savremena je tendencija da se sudski imunitet stranih drava sve vie suava.
11
Diplomatsko
predstavnitvo preduzima uglavnom tri vrste radnji. Prvu grupu ine radnje koje misija
preduzima kao organ spoljnih odnosa drave odailjanja u sklopu svojih slubenih funkcija.
Misija obavlja pregovore, razgovore, daje note, izjave, zvanino istupa u ime i za raun
drave imenovanja na planu primjene meunarodnog prava. Ovo se odvija unutar meu-
narodnopravnog poretka i ako doe do nekog prekraja prava, rije je o meunarodnom pravu
i meunarodnoj odgovornosti to ne spada u nadlenost sudova drave prijema. Ovo pitanje
se moe rijeiti diplomatskim putem, meunarodnom arbitraom ili pred meunarodnom
sudskom instancom kao to je Meunarodni sud pravde (International Court of Justice).
Takoe, diplomatska misija preduzima akte iz oblasti prava drave odailjanja
(odluuje o statusu slubenika, preduzima discliplinske mjere...). Ni ovdje sud drave prijema
ne moe rjeavati spor izmeu njenog slubenika i misije, jer je apsloutno nenadlean
nedostaje mu tzv. stvarna nadlenost. Ni u jednom od ova dva sluaja se ne postavlja pitanje
imuniteta, jer sudovi drave prijema ne mogu ni po kakvom pravnom osnovu o sporovima te
vrste uopte raspravljati.
Budui da se svakodnevni ivot diplomatske misije i njenih slubenika odvija u stranoj
dravi, misija je jednostavno prinuena da preduzima odreene pravne radnje u sklopu
unutranjeg pravnog poretka drave kod koje se akredituje (razni pravni poslovi oko kupovine
automobila, namjetaja, kancelarijskog materijala, zakup zgrada, razne nabavke, sklapanje
ugovora o koritenju PTT usluga, saobraajne nesree, naknade teta...). To su sve pri-

10
11
7
vatnopravni odnosi izmeu misije i fizikih ili pravnih lica drave prijema i ako doe do
spora, nadleni su sudovi zemlje prijema. U takvim sluajevima se postavlja pitanje kada i u
kojim sluajevima misija, odnosno strana drava, moe biti tuena pred sudom zemlje pri-
jema, a kada se tuba mora odbaciti zbog pravila o imunitetima strane drave. Ta rjeenja su
razliita u raznim zakonodavstvima, to zavisi i od prirode pravnog posla, odnosno akta o
kojem je rije i od ciljeva koji se njima postiu.
Sudovi svih drava do Prvog svjetskog rata su u svojoj praksi primjenjivali princip
punog sudskog imuniteta strane drave saglasno naelu rimskog prava par in parem non
habet iurusdictionem (jednak jednakome ne moe suditi).
Ovo se shvatanje zasnivalo na shvatanju da svaki dravni slubenik preduzima radnje
u ime drave koju zastupa. Akt diplomate je u stvari akt drave koja ga je akreditovala. Otuda
se nije ni mogue sporiti zbog nekog akta misije jer je strana drava pokrivena imunitetom u
odnosu na sudstvo druge zemlje. Na osnovu ovoga, naravno, ne treba izvui zakljuak da su
potraivanja privatnih lica ili neke tete koje su pretrpjeli od strane misije ostajala neispla-
ena, odnosno bez obeteenja. Ako se ne bi mogao sporazumjeti sa misijom, domai
graanin bi u vanparninom ili drugom postupku, saglasno domaem zakonodavstvu, dokazao
svoje pravo, a onda bi njegova drava, diplomatskim putem, rijeila spor sa misijom, odnosno
dravom. Teorija apsolutnog imuniteta drave se najvie zadrala u SAD i Velikoj Britaniji.
Meutim, mnoge, posebno evropskokontinentalne drave su davno poele, pod uticajem
belgijske i posebno italijanske sudske prakse, naputati teoriju apsolutnog imuniteta drava.
Princip sudskog imuniteta je relativizovan, s tim to postoji stalna i uporna tendencija na
daljem ograniavanju njegovog domaaja. ak je i u SAD i Velikoj Britaniji dolo prije
nekoliko decenija do ozbiljnih promjena i revizije stanovita o apsolutnom suverenitetu strane
drave. Sudska praksa je poela da razlikuje akte misije koji imaju slubeni karakter (akti de
iure imperii) od onih koji nisu te prirode ve su komercijalnog karaktera (akti de iure gestionis
ili de iure privatii), priznavajui imunitet samo za one prve. ak je i ameriki Stejt Depart-
ment javno obznanio 1952. godine da nee vie podravati stav da strana drava ima imunitet
u sluajevima kada uestvuje u komercijalnim poslovima, odnosno u aktima iure gestionis, s
tim to e imunitet strane drave i dalje biti garantovan za akte iure imperii. Istu praksu je
poela primjenjivati i Velika Britanija od pedesetih godina prolog vijeka.
Kriterijumi prema kojima treba razlikovati ove vrste akata su relativni i to razlikovanje je
zadatak suda u svakom konkretnom sluaju. Pri razlikovanju se koriste dva elementa: priroda
samog akta i ciljevi koji se datim ponaanjem ele postii. Koliko je nejasna granica izmeu
akata slubenog i akata komercijalnog karaktera najbolje pokazuje sudska praksa sudova
razliitih drava (npr. italijanski sudovi su ugovor o snabdjevanju oruanih snaga proglasili
aktom privatnopravne prirode, a sudovi SAD i francuske su ovu vrstu ugovora tretirali kao
akte slubenog karaktera). Imajui u vidu i ovakve razlike u tumaenju, ipak, se moe
zakljuiti da je meunarodna sudska praksa prilino ujednaena.
Spor koji je nastao usljed djelovanja misije i u kome imunitet drave nije prihvaen
odvija se neto drugaije od obinog spora protiv nekog pravnog lica, a i tok postupka
pokazuje opravdanost nepriznavanja sudskih imuniteta misiji. Tuena strana je drava, a ne
misija. Spor vodi javni pravobranilac tuene zemlje (attorney general), tuba i ostali spisi se
dostavaljaju diplomatskim putem pravobraniocu. Nakon poetka postupka, strana drava
nema vie nikakva posebna prava pred domaim sudom zemlje prijema ve je stranka kao i
bilo ko drugi. Meutim, ak ni po pravnosnanosti presude prostorije misije, zgrada i pokret-
nosti u njima ne mogu biti predmet izvrenja, usljed imuniteta koji su priznati Bekom kon-
vencijom o diplomatskim odnosima.
Bez obzira na postojanje sudskog imuniteta drava, domai dravljani e moi
ostvariti svoja prava u situaciji kada je do nekog potraivanja dolo usljed akta u pogledu
koga drava uiva sudski imunitet. Na primjer, ako je zgrada predstavnitva uzeta pod zakup
8
od privatnog lica, a zakupnina nije plaena iz bilo kog razloga. Naizgled ugovor o zakupu dje-
luje kao da je rije o aktu de iure gestionis. Meutim, sa aspekta misije gledano, zgradu je
zakupila misija u slubene svrhe i to se nje tie radi se o aktu de iure imperii za koji drava
uiva sudski imunitet. U ovakvim sluajevima bi se, najprije, radilo o docnji, nego o odbijanju
da se dug isplati. Ponekad, diplomatska misija ne moe iz administrativnih ili drugih razloga
ispuniti svoje obaveze iz oblasti privatnog prava, a ne zato to to neko nee ili to nema
novca. U takvom sluaju pravno lice e se obratiti vlastitom ministarstvu spoljnih poslova da
bi se ovaj problem rijeio. S druge strane, u veini zemalja zakonodavstvo doputa da se
diplomatsko predstavnitvo unaprijed odrekne imuniteta i dobrovoljno pristane da se spor
rijei pred sudom, ako bi u tom sporu inae vailo naelo imuniteta drave. Ako bi se u
takvom sluaju drava naknadno pozvala na sudski imunitet, ono ne bi bilo prihvaeno. Ako
nita od ovoga ne bude uinjeno, odnosno ako misija odbije da plati svoj dug ili uini neto
to bi bila duna, a titi je sudski imunitet drave, pojedincu ostaje mogunost da se obrati
sudu drave odailjanja, gdje nema nikakvih imuniteta. Ipak, vrlo je rijetka mogunost da
doe do ovakvih sporova izmeu strane drave i pojedinaca. To je za svaku dravu neprijatna
situacija. Drava kod koje se akredituje e uiniti sve da ne doe do ovakvog spora, jer je to
neprijatno za nju iz politikih razloga. Ona e u najveem broju sluajeva radije platiti nego
dopusiti da spor ne ide pred sud, ak i kad pojedinac nije sasvim u pravu.
Za razliku od imuniteta strane drave pred sudovima, koji nije apsolutan, moe se
konstatovati da postoji stav sudova u veini savremenih drava da strana drava uiva potpuni
imunitet od izvrenja sudske odluke, iako u praksi nekih drava postoje izuzeci. Princip je da
ministarstvo pravosua rjeava sva sporna pitanja u vezi sa izvrenjem sudske presude protiv
strane drave i da bez odobrenja tog resora izvrenje ni u kom sluaju nije mogue.
Jo uvijek nije meunarodnopravno ureeno pitanje odgovornosti drave, odnosno
sudskog imuniteta. Komisija UN za meunarodno pravo se decenijama bavi ovim pitanjem,
ali ono jo nije stiglo do stepena kodifikacije. Najozbiljniji pokuaji ureivanja ovog pitanja
su pokuaji ove komisije i Harvardskog instituta koji je 1932. godine i pripremio tekst o
odgovornosti drava. Grupa uglednih naunika iz ruske federacije je napravila jedan nacrt o
odgovornosti drava, koji nije potvren od drava da bi postao obavezan dokument u
meunarodnom pravu.
U naoj sudskoj praksi se nisu esto deavali sluajevi tubi protiv stranih drava, ali
se na osnovu nekoliko odluka naih sudova u sporovima protiv stranih diplomatskih predstav-
nitava potovao puni sudski imunitet strane drave.

4.PRAVNI OSNOV DIPLOMATSKOG IMUNITETA

Postoje tri teorije (doktrine) o diplomatskim privilegijama i imunitetima: teorija
eksteritorijalnosti, predstavljanja i funkcionalna teorija. Teorija eksteritorijalnosti tvrdi da su
prostorije misije dio teritorije drave odailjanja i polazi od injenice da diplomata i u
inostranstvu ostaje slubenik svoje zemlje iz ega proizilazi pravni zahtjev, koji se temelji na
pravnoj fikciji, da se prema diplomati treba tako postupati kao da on nije ne teritoriji drave
kod koje se akredituje. Ova torija, koja se primjenjuje od 16. vijeka, proistie iz uenja
klasine kole meunarodnog prava koja je pravni osnov diplomatskog imuniteta definisala
na osnovu fikcije eksteritorijalnosti. Prema ovim shvatanjima, koje je teoriski razradio Hugo
Grocijus (u svojoj knjizi De Iure Belli ac Pacis), vlada kada boravi u inostranstvu nalazi se
extra territorium, dakle, pravno van zemlje u kojoj fiziki boravi. Budui da ambasadori
predstavljaju linost vladara, to se i oni uzimaju kao fikcije, kao da su van teritorije one sile
kod koje vre svoje funkcije, i podlijeu jedino zakonima svoje zemlje. Prema ovoj teoriji,
pravni status diplomatskih predstavnika bio je najtjenje vezan za linost vladara, a ovaj je
9
smatran personifikacijom drave (Drava, to sam ja). Parcela sa zgradom ambasade je
smatrana kao fiktivni dio dravne teritorije, odnosno produetak teritorije drave slanja, a
aktivnosti koje se u njoj obavljaju tretiraju se kao da su obavljene na teritoriji drave slanja.
Ova teorija opravdava nepovredivost linosti diplomate, nepovredivost prostorija misije, kao i
rezidencije ambasadora. Meutim, ona je u sukobu sa zahtjevom da je diplomat duan
potovati zakone zemlje u kojoj se akredituje. Ukoliko bi on u potpunosti bio eksteritorijalan,
smatralo bi se da se ne nalazi na teritoriji drave u kojoj ti zakoni vae, nego ne teritoriji
svoje drave, pa je nelogino da mora potovati zakone zemlje prijema. este povrede eksteri-
torijalnosti u praksi doprinose da se princip eksteritorijalnosti esto potvruje kao pravna
fikcija: provala kulturnih revolucionara u britansku ambasadu u Pekingu, zaposjedanje
belgijske i portugalske ambasade u Kinasi, povreda kineske ambasade u Pragu od sovjetske
ambasade. Ova teorija nema danas veliki znaaj i ne uzima se kao relevantna za definisanje
diplomatskog imuniteta i privilegija. Meutim, sama rije eksteritorijalnost je zadrana u
diplomatskom pravu i tim pojmom se obuhvata skup imuniteta koje uivaju diplomatski
predstavnici.
Teorija predstavljanja (reprezentacije) smatra da povlastice i imuniteti poivaju na
tome to diplomatska misija personifikuje dravu koja akredituje. Prema ovoj teoriji, diplo-
matska misija je ovlatena da prezentuje efa drave zemlje iji suverenitet mora biti potovan
i u linosti njenog predstavnika u inostranstvu. Princip nepovredivosti linosti diplomate pola-
zi prvobitno od toga da je diplomat lino predstavnik suverena i da mora biti garantovana
nesmetana komunikacija izmeu njega i efa drave. Izjednaavanje samog predstavnika sa
onim koga on predstavlja vodi tome da se prema predstavniku postupa isto kao i prema
suverenu lino. Ova teorija je bila u doba renesanse opteprihvaena kada su meunarodni
odnosi ujedno bili i odnosi izmeu kraljevskih porodica. Radi se, dakle, o monahirstikoj
teoriji prema kojoj je diplomata imao zadatak da bude veza izmeu dinastija i da linim veza-
ma sa suverenom utie na vanjsku politiku. Tako je suveren ili najvii autoritet drave koja
akredituje osjeao linu povredu u sluaju povrede prava njegovog predstavnika. Protiv privi-
legija i imuniteta koji se daju na osnovu ovog principa moe se rei da je teko uskladiti
princip line prezentacije diplomatskog predstavnika sa suverenitetom drave kod koje se
akredituje, zatim, da nakon ukidanja monarhija ova teorija gubi na atraktivnosti, jer diplo-
matski predstavnik predstavlja efa drave vie formalno, a u svakodnevnom radu on slijedi
instrukcije svoje vlade, te da ova teorija ne opravdava injenicu da diplomata posjeduje
imunitet i kada nastupa kao privatna osoba. Ovdje je posebno naglaen sukob suvereniteta, jer
je teko nai razlog zbog kojeg bi se jedan suverenitet povlaio pred drugim.
Funkcionalna teorija je trea teorija koja pravni osnov diplomatskih povlastica i
imuniteta vidi u ulozi nesmetanog vrenja funkcija diplomatskih misija. Ovu teoriju pojedini
autori nazivaju i teorijom neophodnih preduslova za uspjeno obavljanje funkcije ili teorijom
funkcionalne nunosti.
12
Osnovna postavka ove teorije je da diplomata moe svoje poslove
obavljati u inostranstvu uspjeno i neometano jedino ako je osloboen svih optereenja od
vlasti u dravi u kojoj je akreditovan. Funkcionalna teorija je dobila na znaaju poslije 1945.
godine, kada je dolo do znaajnog porasta diplomatskog personala. Ova teorija se moe rela-
tivizirati ako se ima u vidu da postoje i druga predstavnitva drave slanja u dravi prijema
iji slubenici ne uivaju privilegije i imunitete, a obavljaju svoje funkcije. Ipak, ukidanje
diplomatskih privilegija i imuniteta ne bi dovodilo demokratizaciji nego vulgarizaciji diplo-
matske slube i gubljenju aristokratske note, koju je ova sluba uvijek imala. Komisija za
meunarodno pravo je svoj rad zasnivala na shvatanjima ove doktrine.
Dio teksta Preambule Beke konvencije o diplomatskim odnosima iz 1961. godine
glasi: Svjesne da ove privilegije i imuniteti ne slue da bi se davale beneficije pojedincima,

12
Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008, str. 140.
10
nego da bi se diplomatskim misijama, kao predstavnitvima drava, osiguralo uspjeno
obavljanje njihovih funkcija... Ovdje je jasno iskazano opredjeljenje za princip funkcionalne
nunosti kao princip na kome se temelje privilegije i imuniteti. Komisija je slijedila ovu
teoriju u rjeavanju problema za koje u praksi nema jasnih pokazatelja, dok je takoe, imala
na umu reprezentativni karakter efa misije i same misije. Na osnovu ovoga se moe zakljuiti
da je teorija predstavljanja jo uvijek prisutna u praksi, a i princip eksteritorijalnosti nije
naputen, jer se ovom teorijom veoma afirmie nepovredivost diplomatske misije i diplo-
matskih predstavnika, odnosno osoba koje uivaju diplomatski imunitet, tako da je ona
osnova za diplomatski azil, prisutan u latinoamerikim zemljama. Teorija funkcionalne nu-
nosti privilegije i imunitete dovodi na neophodni minimum koji se mora potovati. Prema
tome, teorija predstavljanja i funkcionalna teorija su najznaajnije za definisanje pravnog
osnova diplomatskog imuniteta. Na tim postavkama zasnovani su svi pravni akti koji se
odnose na ovu materiju.
13

Preambula Beke konvencije utvrdila je, dakle, da se privilegije i imuniteti daju u
svrhu efukasnog obavljanja funkcije diplomatske misije. Takoe je vano napomenuti da se
lanom 47. ove konvencije za diplomatske privilegije i imunitete uvodi princip reciprociteta,
prema kome se diplomatske privilegije od zemlje u kojoj se akredituje mogu traiti u onoj
mjeri u kojoj se doputaju diplomatama te zemlje u zemlji koja akredituje.
U teoriji meunarodnog prava postoje i druga shvatanja koje pravni osnov privilegija i
imuniteta nalaze u reciprocitetu, obiajnom pravu, ili u preutnom sporazumu. Razmjenjujui
diplomatske predstavnike drave se preutno saglaavaju o priznanju i garantovanju privile-
gija i imuniteta. Meutim, ova shvatanja su danas prevaziena i naputena u doktrini i praksi.
Ona su odraz minulih epoha, kada su jedini subjekti meunarodnog prava bile drave. Osim
toga, u procesu demokratizacije (liberalizacije) meunarodnih odnosa i spoljna politika je
demistifikovana, a time su i odbaene razne fikcije kao apsurdne.
14

Kritika davanja privilegija i imuniteta diplomatskim predstavnicima
Nasuprot diplomatskim misijama i njihovom osoblju, predstavnitva drave slanja i
njihovo osoblje koje obavlja ostale dravne djelatnosti (kulturni instituti, turistiki biroi, biroi
za obavljanja vanjskotrgovinske djelatnosti, predstavnitva dravnih trgovinskih organizacija,
privrednih komora, predstavnitva dravnih aviokompanija...) nisu privilegovani ako im
drava kod koje se akredituje nije posebnim sporazumom dodijelila privilegije. S obzirom na
to da i ove institucije obavljaju poslove u interesu drava slanja, esto se istie argument da bi
i oni trebali da imaju odreene privilegije, a ne samo diplomate.
15

Pravni status diplomatske misije
Savremeno shvatanje pravnog statusa diplomatske misije prvi je u doktrini razradio i
argumentovano obrazloio A. Maresca. Diplomatska misija je dravni organ koji, za razliku
od ostalih dravnih organa, djeluje van dravne teritorije, u inostranstvu, i s obzirom na to
svojstvo, posjeduje pravnu linost, dakle predstavlja pravno lice.
16
Diplomatska misija (to
vai i za ratne brodove i ratne avione) na dijelu drave prijema ne mijenjaju pravni status
teritorije na kojoj se nalaze, tj. ona je i dalje pod suverenitetom drave prijema.
17
Diplomatska
misija posjeduje pravnu linost kao organ drave, ali je pogreno smatrati pravnim licem per
se. Dakle, pogreno bi bilo je smatrati u onom smislu u kome to svojstvo imaju samostalna
pravna lica u meunarodnom pravu (npr. meunarodne organizacije), odnosno unutranjem

13
Mirza Pai, op. cit. str. 140.
14
Smilja Avramov, Milenko Krea, op. cit. str. 154.
15
Mirza Pai, Diplomatija, op. cit. str. 142.
16
17
11
pravu drava (ustanove, preduzea, fondacije...). Misija nije pravno lice nezavisno od drave
koju predstavlja, ve u funkciji svog svojstva dravnog organa. S druge strane, mnotvo
elemenata proisteklih iz prakse i potvrenih Bekom konvecijom o diplomatskim odnosima,
ukazuju da je poloaj same misije, kao dravnog organa, drugaiji od poloaja efa diplo-
matske misije i diplomatskih agenata koji predstavljaju dio osoblja misije. Jedna od razlika je
u tome to se diplomatska misija ustanovljava i poinje sa radom po drugaijem postupku od
postupka koji se odnosi na imenovanje diplomatskih predstavnika. U obraanju organima
drave prijema diplomatski predstavnik istupa u ime misije, a ne u ime efa misije saglasno
uobiajenoj formuli koju sve drave koriste: Ambasada... ima ast da ukae.... Zatim,
diplomatska misija djeluje nezavisno od njenog efa i osoblja, utoliko to ona ne prestaje s
radom u funkciji bilo kakvih promjena vezanih za njen diplomatski sastav. Misija posjeduje
posebne olakice koje se razlikuju od onih koje se daju osoblju, a, takoe, i rad misije prestaje
po drugom osnovu od onog koji uzrokuje prestanak rada efa i osoblja misije.
Starije diplomatsko pravo je samu ustanovu diplomatske misije u izvjesnom smislu
zaklanja linou samog vladarevog izaslanika. Istorijski gledano, poslanik, odnosno amba-
sador je bio lini predstavnik suverena. Poslanik je bio nepovrediv samo zato to je pred-
stavljao suverena. Iz tih razloga je uivao imunitete i posebne privilegije. Na osnovu toga da li
je predstavljao imperatora, papu, kralja ili kneza stepenovan je sistem privilegija. Privilegije i
imuniteti odnosili su se, samo djelimino, reklo bi se, refleksno na njegovu svitu, stan i kance-
lariju u kojoj obavlja svoju dunost. Imajui u vidu ovakve stavove prema diplomatskim
predstavnicima, stariji teoretiari nisu posebno definisali pravni poloaj misije. Oni to ine
samo uzgred raspravljajui o diplomatskom agentu, njegovom pravnom poloaju, nje-govim
privilegijama i imunitetima. Krajem XIX i s poetkom XX vijeka dolazi do izmjene prirode
diplomatskih odnosa. Oni se sve vie zasnivaju na odnosu izmeu dviju drava umjesto
odnosa izmeu dva suverena i stoga se poinje i drugaije gledati na diplomatsku misiju. Kao
institucija, ona se poinje izdvajati od linosti diplomatskog agenta i dobijati vlastito pravno
obiljeje i status, tako da Beka konvencija u potpunosti pravi razliku izmeu misije i linosti
efa misije, kao i diplomatskog i drugog osoblja.
18

5.PRIVILEGIJE I IMUNITETI DIPLOMATSKE MISIJE
5.1.Nepovredivost prostorija diplomatske misije
Prije svega, pod prostorijama misije se podrazumijevaju na prvom mjestu zgrade ili
dijelovi zgrada u kojima je smjetena diplomatska misija, obuhvatajui i sporedne prostorije i
dvorite i drugo vlasnitvo, kao to je npr. bata, vrt, prostor za parkiranje. Jasno je da se pod
prostorijama misije ne podazumijevaju prostorije u kojima su smjetene bibiloteke, infor-
mativni centri drave imenovanja i sline ustanove koje nisu stvarni dio diplomatske misije.
19
Pravilo o nepovredivosti prostorija diplomatske misije vue svoj korijen iz klasinih
diplomatskih pravila. Grocije je to pravo objasnio paralelom s funkcijom i linou poslanika.
Prema ovom shvatanju, kao to je usvojena fikcija da poslanik oliava linost suverena, tako
vai i fikcija da je njegov stan ili zgrada gdje radi produetak dravne teritorije njegove zem-
lje, pa se ona nalazi van drave prijema (extra territorium). Teorija eksteritorijalnosti je bila
vladajua sve do kraja XVIII vijeka. Smatralo se, na osnovu ove teritorije, da za zloin
izvren u stranoj misiji ili stanu diplomate mora biti sueno po zakonima i od strane sudova
drave slanja. Teorija eksteritorijalnosti je danas u potpunosti naputena, iako se koristi ovaj
termin da bi se oznaio imunitet koje uiva predstavnitvo.
20

18
Branimir M. Jankovi, op. cit. str. 88.
19
20
12
Prostorije misije su nepovredive. Veina drava se slae da nepovredivost prostorija
diplomatske misije treba da bude apsolutna i da ona mora da bude iznad drugih vrijednosti i
razloga. Ovo je jedan od najbitnijih imuniteta koji se odnosi na diplomatske misije, iji je
zadatak omoguiti normalan rad i bezbjednost diplomatskih predstavnika. Nepovredivost
prostorije misije ne proizlazi iz nepovredivosti efa misije. Nepovredivost prostorija misije i
pripadajueg zemljita proistie iz imuniteta koji uiva zgrada koja se koristi za potrebe vlade
drave slanja, a nepovredivost stanova diplomatskog i administrativnog osoblja proistie iz
diplomatskog statusa osobe koja u tom stanu ivi. Stepen nepovredivosti je u oba sluaja
isti.
21

O nepovredivosti prostorija diplomatske misije govori 22. lan Beke konvencije o
diplomatskim odnosima. Nijedna od sljedeih kodifikacija diplomatskog prava nije mogla da
obezbjedi takvu neprikosnovenu nepovredivost prostorija diplomatske misije kao to je to
uspjela ova konvencija (konzularne, specijalne misije i misije pri meunarodnim organi-
zacijama su dobile mnogo slabiji stepen zatite, predviajui mogunost ulaska organa drave
prijema u pojedinim kritinim sluajevima ak i na osnovu same pretpostavke da je dobijena
saglasnost). Ova nepovredivost ima dva aspekta gledajui iz ugla drave domaina. Drava
prijema ima s jedne strane pasivnu obavezu koja se sastoji u uzdravanju vrenja bilo kojih
akata vlasti u prostorijama misije, a s druge strane ima aktivnu obavezu, koja se sastoji u
dunosti da preduzme odgovarajue mjere za obezbjeenje normalnog rada misije. Drava
domain je obavezna sprijeiti svoje slubenike da ulaze u prostorije misije iz bilo kojeg
slubenog razloga. To znai da nikakvo pismo, ni bilo kakav sudski poziv ili dokument ne
moe biti uruen unutar prostorija misije putem odgovarajue slube. Uruenje ne smije da se
obavi ni na vratima misije. Ako odgovarajua sluba ne ue u prostorije misije, ali izvri
svoju dunost na vratima, takav akt moe predstavljati povredu potrebnog potivanja misije.
Meutim, dostava moe da se obavi preko ministarstva spoljnih poslova drave odailjanja,
tako to bi slubenik ambasade svakodnevno podizao potu. Samo ef diplomatske misije
moe da da pristanak za ulazak organa drave prijema u prostorije misije.
Postojali su pokuaji pojedinih drava da oslabe apsolutnost i neprikosnovenost
prostorija misije unoenjem izuzetaka (npr. za sluaj poara, vremenskih nepogoda itd.), a
neke drave su pokuale da u tekst Konvencije unesu odredbu da drava domain moe u
odreenim situacijama primjeniti jednostrane mjere zatite. Meutim, veina drava je odbila
ove izuzetke podravajui nedvosmislen stav Komisije Ujedinjenih nacija za meunarodno
pravo (International Law Commission) da nepovredivost prostorija misije treba da bude
apsolutna i iznad drugih vrijednosti i razloga. Sjedinjene Amerike Drave su u svojim
komentarima na nacrt Beke konvencije o diplomatskim odnosima sugerisale da se smatra da
je ef misije dao saglasnost za ulazak u prostorije misije kada je hitan ulazak nuan radi
zatite ivota i imovine, kao i u sluaju poara koji ugroava susjedne zgrade. vajcarska je
istakla svoj stav: Nepovredivost prostorija misije ne bi smjela da ometa preduzimanje odgo-
varajuih koraka da se ugasi poar koji moe da ugrozi susjede ili da bi se sprijeilo izvrenje
krivinog djela u zgradi misije. U miljenju iznijetom u komentaru na nacrt Beke kon-
vencije o diplomatskim odnosima, vajcarska vlada istie da princip nepovredivosti ne isklju-
uje samoodbranu ili mjere za spreavanje diplomate da izvri krivino djelo. Vlada Japana
nije imala ovakve stavove u pogledu granienja nepovredivosti prostorija diplomatske misije.
Meutim, predstavnici ove drave su predloili unoenje u Konvenciju odredbe da je ef
misije duan da sarauje sa vlastima drave prijema u sluaju poara, epidemije ili druge
ekstremne situacije. Postojao je zajedniki prijedlog Irske i Japana da se u Konvenciju unese
odredba da drava prijema moe primjeniti jednostrane mjere zatite misije u optim kriznim
situacijama ili opasnostima. Pri tome je dolo do znaajnog neslaganja, jer postoji opasnost da

21
Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine str. 110.
13
se dravi domainu u potpunosti prepusti odluka o tome ta su vanredne okolnosti koje
opravdavaju njenu intervenciju, pa su podnosioci prijedloga povukli svoj prijedlog. Meksiko
je imao prijedlog koji je predviao ovlaenje drave domaina da pri graevinskim radovima
zahtijeva da misija napusti parcelu. Meutim, ovaj prijedlog nije dobio potrebnu veinu.
22

Pretpostavlja se da e ef diplomatske misije, u ovakvim i u sluajevima kada bi time
bili ugroeni ivoti i imovina graana i javna sigurnost, postupati u dobroj vjeri i da nee
uskratiti dozvolu za ulazak u prostorije diplomatske misije. U teoriji se iznose stavovi da bi to
bila zloupotreba prava, te bi povlailo meunarodnu odgovornost drave o ijoj se diplo-
matskoj misiji radi. Interesantan primjer u praksi se desio u zgradi Ambasade Sjedinjenih
Amerikih Drava u Moskvi. U ambasadi je izbio poar, a izmeu diplomatskih predstavnika
i vlasti je dolo do kompromisnog rjeenja koje je vodilo rauna o nepovredivosti zgrade
misije, s jedne i zatiti javne sigurnosti i imovine s druge strane. S druge strane, poznat je
sluaj vezan za sovjetsku ambasadu u Londonu, kada sovjetski predstavnici nisu dozvolili
britanskom isledniku za smrtne sluajeve da utvrdi uzrok smrti jednog djeteta kako to
zahtjeva britansko zakonodavstvo. Meutim, u prolosti se desio i jedan suprotan primjer.
Jugoslovenska ambasada je u jednoj dravi pozvala lokalne vlasti da utvrde razloge smrti
jednog svog slubenika, odriui se nepovredivosti prostorija misije. Takoe, postoji obaveza
drave imenovanja da ne dozvoli da se prostorije diplomatske misije zloupotrebljavaju za bilo
koje svrhe nespojive sa funkcijama misije, imajui u vidu da su se u prolosti deavali
sluajevi kada zgrada misije poslui za napad na prolaznike ili za naoruavanje pobunjenikih
grupa.
23

ak i drave koje su zagovarale apsolutnu nepovredivost prostorija misije, istakle su
da misije u sluajevima katastrofe treba da zatrae pomo drave prijema. Dakle, iako je
nepovredivost prostorija diplomatske misije apsolutna i nepovrediva i da organi drave
prijema mogu da uu u iste samo uz saglasnost efa misije, ozbiljne katastrofe, posebno poa-
ri, koji mogu da ozbiljno ugroze ljudske ivote, ukljuujui i ivote lanova misije, sigurno ne
mogu da budu razlog da se njihova sudbina prepusti stihiji. Sovjetska delegacija pri izradi
Konvencije, iako je bila najodluniji zagovornik apsolutnog imuniteta prostorija, iznijela je
prilino fleksibilan stav o takvim situacijama: U izuzetnim okolnostima poara ili druge
katastrofe koja ozbiljno ugroava javnu bezbjednost, misije bi, ako ne mogu same da rijee
situaciju, oigledno zatraile pomo organa drave prijema. Blie ponaanje svojih organa u
ovakvim situacijama odredilo je ministarstvo spoljnih poslova u svojoj okrunici (cirku-
larnom dopisu) maja 1975. godine: Ako je zbog hitnih mjera (ugroavanje ivota ili ozbiljno
oteenje stvari treih lica) neophodna intervencija vatrogasne slube, a saglasnost efa misije
nije mogue blagovremeno dobiti, odgovorni ef intervencije je, prema slubenoj procjeni,
ovlaen i obavezan da naredi da snage za suzbijanje vatre ili pomone snage mogu da uu u
nepokretnosti koje koriste diplomate kako bi mogle da se sprovedu neophodne mjere. Ove
mjere se moraju ograniiti na bezuslovno nune korake. Pri tom se, koliko je mogue,
izbjegava da angaovane snage dou u dodir sa arhivom misije, koliko je ona raspoznatljiva.
Ovakav stav je pogodan za zloupotrebe i sigurno nije u potpunosti u skladu sa Bekom
konvencijom o diplomatskim odnosima, koja prostorijama misije daje apsolutnu nepovre-
divost, ali vodi rauna o ekstremnim situacijama, kada je intervencija za spreavanje
katastrofe hitna i neophodna, a odreena saglasnost ne moe odmah da se dobije. Postoje
mehanizmi koje drave preduzimaju kako bi sprijeile ovakve zloupotrebe. Drava koja
akredituje moe reciprono da primjeni istu mjeru prema dravi kod koje se akredituje i koja
je bez neophodne potrebe prekrila nepovredivost prostorija diplomatskih misija. Praksa je
pokazala da poari i sline nesree nisu prouzrokovali estu potrebu za ulazak u prostorije
misije. Ipak, do sada je bilo nekoliko otvorenih, grubih nasrtaja organa drave prijema na

22
Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 189. godine.
23
Mirza Pai, Diplomatija, op. cit. str. 190.
14
nepovredivost prostorija diplomatske misije. Primjer u ovom kontekstu se desio u Pakistanu
1973. godine. Iako je iraki ambasador odbio da da saglasnost, pakistanska vlada je naredila
nasilan ulazak policije u prostorije irake misije. Tom prilikom su, navodno, naene velike
koliine naoruanja, to je za posljedicu imalo otkazivanje gostoprimstva irakom ambasa-
doru. Poznat je i sluaj iz 1989. godine kada su amerike trupe zaposjele kubansku i
nikaragvansku ambasadu zbog navodne, inae neosnovane sumnje da se Noriega nalazi u
njima.
Pored ovoga, moe se postaviti pitanje: da li organi domae drave mogu povrijediti
privilegiju nepovredivosti diplomatskih prostorija u sluaju da se neki krivac nalazi tamo.
Dogodili se da bilo koji bjegunac nae utoite u bilo kojoj od prostorija stranih misija, organi
drave prijema ne mogu sami neposredno izvriti pretres prostorija i hapenje krivca. Takav
akt bi predstavljao veliku povredu meunarodnog prava i nanio bi vie tete nego koristi ako
bi krivac bio uhapen. Organi drave prijema mogu samo preduzeti zatitne mjere da krivac
ne bude sklonjen iz zgrade i da mu se ne izgubi trag, a redovnim diplomatskim putem se moe
traiti njegovo izruenje. Postoji miljenje da bi se mogla izvriti privremena suspenzija
nepovredivosti, ako bi ambasada odbila da izrui krivca. Odluku u ovakvim sluajevima e
donijeti vii organi na osnovu shvatanja teorije, dosadanje prakse drava i drugih okolnosti.
24

Drava domain ima posebnu obavezu preduzimati sve odgovarajue mjere da bi se
sprijeio nasilan ulazak, odnosno bilo kakav upad u prostorije misije, ili njihovo oteenje,
bilo kakvo ometanje mira misije, povreda njenog dostojanstva i digniteta. Drava prijema, da
bi ispunila svoje obaveze, mora preduzimati i specijalne mjere, koje, ukoliko je to potrebno,
prevazilaze uobiajene mjere kojima se ispunjava opta dunost odravanja reda i mira. To su
dodatne mjere predostronosi: pojaano obezbjeenje, kontrola nad teroristikim i slinim
organizacijama neprijateljskim prema dravi imenovanja, zabrana i kanjavanje takvih
djelatnosti. To se odnosi i na rezidenciju efa misije i za stanove ostalih lanova diplo-
matskog osoblja misije. Prilikom zatite diplomatske misije ulaz u prostorije, u svakom
sluaju, mora ostati slobodan. lanovi misije i posjetioci misije ne smiju biti ometani, niti im
se smije dosaivati. Nije dozvoljen ni tzv. zvuni teror, koji podrazumijeva koritenje
akustinih sredstava, posebno megafona ili ozvuenja na neprikladan nain. Drava prijema
se izlae meunarodnoj odgovornosti ukoliko ne bi obezbjedila nepovredivost prostorija
misije. Meunarodna odgovornost se sastoji u obavezi izvinjenja, odnosno izraavanja alosti,
naknadi tete, obavezi pronalaenja i kanjavanja krivaca i dr. Ukoliko je teta diplomatskoj
misiji napravljena zbog politiki motivisanih napada, neke drave pribjegavaju praksi
nadoknade tete stranim diplomatskim misijama. Ova naknada se realizuje bez priznavanja
pravne obaveze i povezana je sa odreenim pretpostavakama u koje se ubraja i osiguranje
reciprociteta. Pravna obaveza nadoknade tete nije uvedena u tekst Beke konvencije, jer
drava prijema i drava slanja mogu imati veoma razliito miljenje o tome je li drava
prijema preduzela sve to je u njenoj moi da bi zatitila prostorije misije drave slanja. Ovo
obeteenje se zasniva diplomatskoj kurtoaziji (courtoisie) i principu reciprociteta, a ne na
pravno utemeljenoj obavezi. Da bi se izbjegle beskonane rasprave, teta se nadoknauje kao
ex-gratia ili isplata bez priznavanja prava obaveze. Spor se, ukoliko do njega doe zbog
naknade tete, moe iznijeti i pred Meunarodni sud pravde. Treba napomenuti da je
Jugoslavija nekoliko puta isplatila naknadu tete stranim diplomatskim misijama zbog napada
ili samih demonstracija protiv tih misija. Primjer za to je napad na belgijsku ambasadu u
Beogradu, prilikom masovnih demonstracija zbog ubistva Patrisa Lumumbe. Meunarodni
sud pravde (International Court of Justice) se bavio pitanjem odgovornosti drave za
nepotovanje obaveze nepovredivosti prostorija misije 1980. godine u sporu izmeu SAD i
Irana. Naime, u novembru 1979. godine oruana grupa (grupa militantnih studenata) je zapo-

24
ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd, 2006. godine, str. 301.
15
sjela ameriku ambasadu u Teheranu i zadrala u zatoenitvu ambasadora i jo oko
sedamdeset lica koja su se tamo zatekla. Dva lana ambasade su poginula i priinjena je
materijalna teta. Iranske snage bezbjednosti nisu uinile nita da odvrate i sprijee
demonstrante od nasilnog ulaska u prostorije misije. Amerika ambasada je traila pomo, ali
vlasti Irana nisu uinile nita da im obezbjede sigurnost. Meu taocima su se nalazile i osobe
koje su imale status lanova diplomatskog osoblja na osnovu Beke konvencije o diplo-
matskim odnosima i koji su kao takvi priznati od strane Irana. Dokazano je neodgovarajue
ponaanje prema taocima. Otpravniku poslova SAD je uskraena zatita koju je zatraio od
Ministarstva vanjskih poslova. Homeini je pozdravio demonstrante i zabranio bilo kakve
pregovore sa vladom SAD o vraanju taoca. Vladu SAD je nazvao neprijateljem, a ambasadu
centrom pijunae. Iran je u nekoliko kasnijih pokuaja odbio pregovore. Sud je naao da su
bile osnovane injenice na kojima se zasnivala tuba SAD. Podaci koje je Sud posjedovao
nisu sa sigurnou dokazivali da se akti demonstranata mogu pripisati dravnim vlastima
Irana, ali je Iran bio obavezan kao drava prijema da preduzme odgovarajue mjere da bi se
zatitila ambasada. Organi Irana nisu uinili nita da bi sprijeili napad, prekinuli i nagnali
demonstrante da se povuku iz prostorija i oslobode taoce. Ovakvih propusta nije bilo u
slinim sluajevima, kada su iranske vlasti adekvatno reagovale. Sud zakljuuje da je rije o
jasnom i ozbiljnom krenju obaveza Irana prema SAD na osnovu odredbi Beke konvencije o
diplomatskim odnosima, Beke konvencije o konzularnim odnosima i Ugovora o prijateljstvu,
privrednim odnosima i konzularnim pravima zakljuenog izmeu SAD i Irana iz 1955.
godine. Sud je u dispozitivu presude: utvrdio da je Islamska Republika Iran na vie naina
prekrila i nastavila da kri obaveze prema Vladi SAD na osnovu meunarodnih ugovora koji
vae izmeu ove dvije drave i na osnovu dugotrajnih obiajnih pravila; Sud je utvrdio da je
krenje ovih obaveza meunarodna odgovornost Irana prema SAD; naredio je Vladi Irana da
odmah preduzme sve mjere da bi ispravila nelegalnu situaciju nastalu u novembru 1979, kao i
posljedice ovih dogaaja i da u tom cilju: odmah oslobodi otpravnika poslova i ostalo
diplomatsko i konzularno osoblje i povjeri ih sili zatitnici, osigura njihov bezbjedan povratak
i naputanje iranske teritorije, bez odlaganja povjeri sili zatitnici prostorije, imovinu, arhive i
dokumente koje pripadaju amerikoj ambasadi u Teheranu; Sud je, takoe, odluio da nijedan
lan diplomatskog i konzularnog osoblja SAD ne moe biti podvrgnut nikakvom sudskom
postupku, niti obavezi svjedoenja; utvrdio je obavezu Irana da naknadi tetu SAD nastalu
neposredno ili posredno u opisanim dogaajima; i da e oblik i iznos naknade utvrditi Sud,
ako se stranke o tome ne dogovore.
25

Drava prijema ima, takoe, obavezu da preduzme sve mjere da bi se izbjeglo
naruavanje mira misije i njenog dostojanstva. Smatra se da je mir misije naruen ako u
neposrednom vidnom polju personala ambasade i posjetilaca ambasade grupe osoba de-
monstriraju protiv drave slanja ija je to misija i pri tome istaknu uvredljive transparente ili
ako upuuju verbalne uvrede protiv vlade drave koja akredituje. Permanentno trajanje
ovakve situacije moe predstavljati psihiko optereenje zaposlenima u ambasadi, jer se moe
tumaiti da je dolo do povrede asti i psihikog integriteta diplomate. Napadom na dignitet
misije smatraju se napadi na simbole drave istaknute na prostorijama misije (kao to je npr.
skidanje grba ili oznaka na vanjskom zidu misije ili paljenje zastave drave slanja).
Veoma esti u diplomatskoj praksi poslije Drugog svjetskog rata bili su sluajevi
ulaska demonstranata u ambasadu, devastiranje njenog prostora, pa i dranje osoblja diplo-
matske misije kao taoca.
Drava je duna da zatiti prostorije misije ako je napadnu demonstranti. Meutim, u
praksi se deavalo da se policija sukobi sa demonstrantima u nekim sluajevima, a nekada je
pasivno stajala po strani. Kada drava prijema unaprijed dobije obavijest da bi moglo doi do

25
International Court of Justice: United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran, Judgment, 1980.
16
provaljivanja u prostorije misije, bilo da je obavjetenje dobila od same misije ili od sredstava
informisanja, obavezna je poslati policijske snage koje e drati demonstrante pod kontrolom.
Lokalne vlasti treba da djeluju i bez poziva misije ukoliko demonstranti ugroze rad misije.
Ipak, tada ne mogu ui u prostorije misije bez izriitog odobrenja efa misije. Ukoliko su
pozvani da uklone osobe koje su provalile u prostorije misije, to treba da urade u najkraem
razumnom roku. Dunost drave prijema, u ovakvim sluajevima, nije samo da osigura
vanjsku zatitu nago i da vrati misiju u prethodno stanje, odnosno u posjed osoblju misije.
Najea praksa je da demonstracije moraju biti najavljene organima javnog reda drave
prijema, koji potom prave tampon-zonu izmeu prostorija misije i demonstranata, onemogu-
avajui demonstrante da ugroze ne samo sigurnost nego i rad misije. Tampon-zona je
najee ulica koja se ogradi odgovarajuim ogradama ili preprekama koje demonstranti ne
mogu savladati.
Posljedica nepovredivosti prostorija misije je imunitet od svake vrste pretresa (ak i na
osnovu odluke suda), od rekvizicije (konfiskacije), zaplene i izvrenja. Postojala su miljenja
da je ovo pravilo suvino, jer ne mogu biti izvrene aktivnosti na koje se odnosi, a da se ne
povrijedi pravilo po kojem lice koje nije lan diplomatskog osoblja ne moe ui u prostorije
misije bez izriite saglasnosti efa misije. Ipak, i ovo pravilo ima svoj znaaj jer se odnosi i na
sluaj kada se ne mora ui u prostorije da bi bilo prekreno. Ako su prostorije iznajmljene,
mjere izvrenja mogu biti preduzete protiv privatnog vlasnika ako je osigurano da se ne ulazi
u prostorije misije.
Jedna od diplomatskih privilegija koje su njegovane od poetka moderne diplomatije
bila je i mogunost da se u okviru prostorija diplomatske misije moe urediti prostor gdje e
lanovi diplomatske misije praktikovati svoju vjeru. Ova mogunost nije kodifikovana Be-
kom konvencijom, ali se na nju moe primjeniti odredba iz Preambule Konvencije da pravila
obiajnog prava treba dalje da vrijede za sva pitanja koja nisu decidno regulisana ovom kon-
vencijom.
Postavlja se pitanje, da li diplomatska misija moe da sprijei domau dravu da
eksproprie zemljite misije ako joj je ovo potrebno za izvoenje javnih radova. Nepovre-
divost prostorija misije omoguava dravi slanja da sprijei dravu prijema da koristi zemlju
na kojoj se nalaze prostorije misije (npr. za vrenje javnih radova, proirivanje puteva). S
druge strane, treba imati na umu da je stvarno vlasnito nad objektom subjekt prava zemlje u
kojoj se taj objekat nalazi. Smatra se da su nepokretnosti misije podvrgnute zakonodavstvu
drave prijema i da postoji moralna obaveza da se javno planiranje prostora ostvaruje, ali i
obaveza domae drave na naknadu tete, davanje adekvatne kompenzacije i stavljenje
drugih odgovarajuih prostorija na raspolaganje diplomatskoj misiji. U svakom sluaju, dra-
va slanja bi trebalo da sarauje u ovakvim okolnostima u implementaciji plana koji je drava
prijema planirala. Ukoliko se moraju obaviti neki radovi ili premjetanje misije zbog nekog
javnog interesa (najee izgradnja ili rekonstrukcija puta, metroa...), onda se preporuuje da
se to obavi na nain koji e biti dogovoren prethodnim pregovorima, maksimalno potujui
dignitet i mir diplomatskih misija. Komisija za meunarodno pravo (ILC) nije smatrala
pogodnim da se u sam lan Beke konvencije ukljui stav koji bi ovo sadravao. U toku
izrade Konvencije je bilo prijedloga o izuzimanju eksproprijacije od principa nepovredivosti,
ali oni nisu dobili neophodnu podrku, jer unoenje teksta koji ovo de facto omoguava ne bi
bilo u skladu sa dosadanjom praksom. Dunost drave koja akredituje da bude kooperativna
se zasniva na moralnoj osnovi i na to ukazuje samo tekst komentara Konvencije.
26

Takoe, i u sluaju prekida diplomatskih odnosa, privremenog ili stalnog povlaenja
osoblja misije i u sluaju ratnog stanja vai zatita prostorija misije.

26
17
ire tumaenje odredbi Konvencije koje se odnosi na imovnu misije obuhvata i
bankovni raun misije. Ovo pitanje se veoma komplikuje u praksi ako se ovi bankovni rauni
koriste u komercijalne svrhe. U Bekoj konvenciji je definisana obaveza drave prijema da
olaka dravi slanja da shodno svojim zakonima stekne prostorije potrebne za njenu misiju ili
da joj pomogne da doe do prostorija misije kupovinom ili na neki drugi nain. Takoe, ona
je duna da pomogne misijama da dobiju pristojne stanove za svoje lanove. Misija ima pravo
da istie zastavu i grb drave koja akredituje na prostorije misije, ukljuujui i rezidenciju
efa misije i na prevozna sredstva efa misije.
U Bekoj konvenciji je, takoe, odreeno da se zatita tie i prevoznih sredstava
misije, namjetaja, arhive, dokumenata i posebnih predmeta koji se nalaze u okviru zatienih
prostorija. Na samoj konferenciji pri izrade Konvencije na prijedlog ukrajinske delegacije
je u ovaj stav dodana formulacije other property, to se odnosi na predmete koji su na
zemljitu ambasade, ali ne i van nje. Uneena je u ovaj stav, na prijedlog panske delegacije, i
odredba and the means of transport, ime se tite vozila ambasade i kada se nalaze van,
npr. parcele na kojoj je izgrada ambasade. Italijanska delegacija je istakla da nepovredivost
tranportnih sredstava moe doi u obzir samo ako se ona koriste u oficijelne svrhe i u okviru
normalnih aktivnosti misije.
27

5.2.Zatita arhive i dokumenata
Zatita arhive i dokumenata, odnosno prepiske je definisana u lanu 24. Beke
konvencije. Saglasno ovim odredbama arhiva i dokumenti misije su nepovredivi u svako
doba i ma gdje se oni nalazili. Preduzimaju se sve mjere da bi se obezbjedila njihova zatita i
da bi se izbjegle eventualne krae, povrede ili unitenja. lan 24 ne definie pojam arhive,
niti pojam dokumenata diplomatske misije, ime se daje mogunost ireg tumaenja, pa i
bolje zatite. Nepovredivost arhive i dokumenata ne znai samo izuzee od upotrebe u
pravnom procesu, nego se ona odnosi i na zatitu privatnosti diplomatske komunikacije, koju
bi trebalo da potuje zemlja prijema.
28
Arhivu ne sainjavaju samo slubeni akti, ve i svi
nacrti, zabiljeke, koncepti i ifarski materijali. Diplomatske misije, radi zatite tajnosti svojih
dokumenata, imaju ifre, odnosno sistem ifara za ije se uvanje preduzimaju posebne mjere
predostronosti.
Na samoj sjednici Komisije za meunarodno pravo 1958. godine prilikom izrade ove
konvencije je bilo prijedloga da rije dokumenti u tekstu lana treba izostaviti i da je tvrdnja
da se nepovredivost odnosi na arhivu i dokumente, bez obzira na prostorije u kojima mogu
biti, bila pretjerana. Komisija nije usvojila ovakav stav i u svom prijedlogu je potvrdila da
dokumenti misije, bez obzira jesu li odvojeni od arhive ili joj pripadaju, moraju biti nepovre-
divi kao i sama arhiva, bez obzira na kome se mjestu nalaze. Rije dokumenti je dodana jer se
odnosi i na dokumente u pripremi (npr. dokumenti o pregovorima koji su u toku ili nacrte
sporazuma, koji se u strogom tumaenju ne mogu smatrati arhivom). Iako je nepovredivost
arhive i dokumenata misije, dobrim dijelom pokrivena regulisanjem nepovredivosti prostorija
i vlasnitva misije, ipak je poseban lan Konvencije potreban zbog vanosti nepoverdivosti
arhive i dokumenata u funkcionisanju misije.
Na osnovu francuskoitalijanske inicijative u Konvenciju je uvedena formulacija u
svakom trenutku i ma gdje se nalaze. Francuska delegacija je obrazloila potrebu vremenske
neogranienosti zatite, ukazujui na prekid diplomatskih odnosa, kao i oruane konflikte.
Francuskoitalijanska inicijativa je imala i prijedlog koji je predviao da dokumenti misije
koji se nalaze van misije treba da budu prepoznatljivi po slubenim oznakama. Meutim, ovaj
prijedlog nije dobio potrebnu podrku, jer se nije htjela dati ansa tenji da slubeno
oznaavanje arhive i dokumenata postane uslov za njihovu nepovredivost.

27
28
18
Ovo je staro obiajno pravilo koje je bilo prihvaeno jo u davna vremena jednostavno
to se bez takvog pravila ne bi moglo raditi, a koje je Konvencijom samo kodifikovano.
29

Diplomatama bi bilo vrlo teko raditi ako dokumentacija i arhive ne bi bili zatieni, imajui
u vidu da je njihova djelatnost sama po sebi povjerljivog karaktera. Drava prijema, kao i
svaka druga drava, je duna da potuje nepovredivost dokumenata strane misije. Drava
kod koje se akredituje je ak obavezna, doe li na bilo koji nain u posjed strane diplomatske
arhive ili prepiske, ta dokumenta zatiti i neotvorena ih vrati vlasniku. Nepovredivost same
misije je garancija nepovredivosti arhive. Dobrim dijelom je ta garancija i uzrok nepovre-
divosti stana diplomatskog predstavnika, a protee se i van misije, recimo na spise koje
diplomata sa sobom nosi odlazei na neki sastanak, pregovore... Iako sve drave nastoje da
ostvare uvid u dokumentaciju stranih misija, one to ne mogu initi silom, niti javno, ve
pribjegavaju raznim prikrivenim nainima. Poznata je afera Drajfus (Dreyfus) koja je poela
tako to je istaica u njemakoj ambasadi, inae francuski pijun, predavala papire iz korpe
za otpatke u kancelariji njemakog vojnog ataea francuskoj kontraobavjetajnoj slubi.
Inae, zatiene su, ne samo arhive, ve i svakodnevna druga dokumenta, koncepti i bilo ta
napisano, kao i knjige ifara, tablice... Kada je rije o ifri, zabrana ne obuhvata samo
deifrovanje. Ako strunjaci za desktriptau otrkriju sistem ifre kompjuterom ili na drugi
nain takav se postupak ne smatra prekrajem.
Postavlja se pitanje, ta se deava ako misija ili lanovi njenog osoblja propuste voditi
odgovarajuu brigu o dokumentima, tako da oni padnu u pogrene ruke. Da li je i tada drava
prijema obavezna smatrati ih nepovredivim? Ne postoji direktan odgovor na ovo pitanje sve
dok se ne pojavi sluaj u praksi, odnosno sve dok ne bude poznato kako su dokumenti otueni
iz misije.
Arhiva i dokumenti stranih misija su stalno zatieni i ta zatita se protee i za sluaj
prekida diplomatskih odnosa, stalnog ili privremenog povlaenja osoblja diplomatske misije
ili u sluaju nastanka ratnog stanja. Meutim, krenje nepovredivosti arhive i dokumenata
dogaa se u vanrednim situacijama, odmah prije ili poslije prekida diplomatskih odnosa, tako
da protesti drave slanja tu mnogo ne pomau. Praksa je da se prilikom prekida diplomatskih
odnosa ili u sluajevima objave rata ili potrebe da se napuste prostorije misije iz drugih
razloga arhiva i dokumenti unite ili povjere nekoj treoj, u ratu neutralnoj sili (tzv. sili
zatitnici) koja najee ima diplomatsko predstavnitvo u zemlji prijema. Drava kod koje
se akredituje je, iako takve sile nema, obavezna da potuje nepovredivost arhive misije koja je
ostavljena poto su je diplomate zemlje u pitanju napustile.

5.3.Vozila misije imaju imunitet
Motorna vozila diplomatskih misija su, takoe, nepovrediva. Ona su izuzeta od
pretresa, rekvizicije, konfiskacije ili mjera izvrenja.
30

Prema Bekoj konvenciji zabranjeno je lepanje vozila koja su parkirana na mjestima
gdje je to zabranjeno. Ipak, samo izuzetno, lepanje ovih vozila se moe dozvoliti ako takvo
parkiranje ugroava ivot ili zdravlje drugih uesnika u saobraaju. Takvi sluajevi su velika
povreda saobraajnih propisa koja je u vezi sa konkretno prepoznatljivim opasnostima (na
primjer zagraivanje ulaza u bolnicu ili hitnu pomo). Vozilo se mora ponovo vlasniku staviti
na raspolaganje na mjestu odakle je odlepano ili na parking diplomatske misije. Da li je pri
tome diplomata osloboen plaanja trokova za prevoz vozila, zavisi od zemlje do zemlje.
Obino je osloboen plaanja kazne (npr. za nepravilno parkiranje). est sluaj povrede ove
nepovredivosti se deava kada policija zaustavi i pretrai automobil. Diplomata mora voditi
rauna da nijedna neprivilegovana osoba ne koristi vozilo diplomate. U Srbiji se jednom
dogodilo je jedna ena diplomatskim kolima vozila dvojicu vojnih studenata. Predstavnitvo

29
30
Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006. godine, str. 346.
19
kome su kola pripadala i ena koja ih je vozila dobili su izvinjenje zbog ovog sluaja koji je
doao kao posljedica nepoznavanja privilegija i imuniteta diplomatskih predstavnika.
31

Ukoliko se u prtljaniku vozila diplomate pronae droga, ona smije biti zaplijenjena
iako je imovina diplomate i lanova njegove porodice nepovrediva prema Bekoj konvenciji o
diplomatskim odnosima. Nepovredivost i imunitet se moraju interpretirati razumno kao i
ostale pravne institucije. Oni moraju biti u skladu sa duhom i ciljem vrenja diplomatskih
funkcija, u skladu sa modernim pravnim shvatanjima, a ponekad moraju biti i ogranieni ako
u konkretnom sluaju vode besmislenim rezultatima. U gotovo svim dravama posjedovanje
je droge kanjivo kao teko krivino djelo. Pravna obaveza drave prijema je da osigura da
nepovredivost i imunitet ne moe postojati za takve dijelove imovine diplomate ili lanova
njegove porodice ije je sticanje i posjedovanje mogue samo uz izvrenje krivinih djela. U
ovakvim sluajevima ostaje problematian pretres diplomate uz primjenu fizike prisile ili
upad u zakljuani stan zbog pretresa. U oba sluaja to e biti mogue samo na osnovu
pouzdanih saznanja o posjedovanju opojnih droga.

5.4.Nepovredivost rezidencije
Pored slubenih prostorija u kojima je smjeteno diplomatsko predstavnitvo i privatne
rezidencije diplomata su nepovredive. Ove rezidencije uivaju istu zatitu i nepovredivost kao
i slubene prostorije misije. Zatita rezidencije i imovine diplomate, kao i zatita njegove
linosti imaju dugu tradiciju u diplomatskoj praksi.
Izraz privatna rezidencija u sutini predstavlja prebivalite, ali ima i iroko znaenje,
jer se odnosi i na privremenu rezidenciju diplomatskog agenta (na primjer kue, stanovi za
odmor, letnjikovac, vikendice). Privatna rezidencije moe oznaavati i sobu u hotelu ili
apartman. Ona ne mora biti u njegovom vlasnitvu, nego moe biti i iznajmljena.
Nepovredivost rezidencije proizlazi iz nepovredivosti linosti diplomatskog predstav-
nika. Drava kod koje se akredituje je obavezna da osigura nepovredivost prostorija privatne
rezidencije. Domaa drava nije samo obavezna da ne napravi bilo kakvu povredu privatnog
stana diplomate nego i da ga odbrani i od napada treih osoba. Meutim, ostalo je ne-
razjanjeno pitanje ta drava kod koje se akredituje mora konkretno uiniti da bi optimalno
ispunila svoju obavezu zatite. To se u praksi odreuje na osnovu opasnosti koja prijeti u
konkretnom sluaju. Posebnu zatitu u okviru personalnih i materijalnih mogunosti dobijaju
prostorije onih misija i stanovih onih diplomata koji od sluaja do sluaja izgledaju posebno
ugroeni. S obzirom na uveanje broja misija i njihovog personala, ni najbogatije zemlje
nemaju mogunost da sprijee svaki kriminalni napad na prostorije diplomatske misije i
stanove diplomata. Imajui u vidu da se veliki broj privremenih stanova, vikendica i sl. rijetko
notifikuju, ostaje otvoreno pitanje kako e drava prijema ispuniti svoju dunost njihove
zatite i preduzeti sve potrebne mjere. Prije nego to se pristupi procesu naknade tete, mora
se paljivo provjeriti je li diplomatska misija ili pogoeni diplomata ispunio sve svoje
obaveze notifikacije. Pitanje zatite rezidencije diplomatskog predstavnika izuzetno je proble-
matino u sluaju rata ili oruanih sukoba, bombardovanja glavnog grada, u uslovima
potpunog prekida komunikacija.
Pored nepovredivosti rezidencije predstavnika, nepovredivi su i njegovi dokumenti,
njegova korespondencija i njegova imovina (osim kad je to doputeno pravilima koja predv-
iaju izuzee od jurisdikcije). Pod imovinom se podrazumijevaju stvari u njegovoj privatnoj
rezidenciji, ali ona se odnosi i na ostalo vlasnitvo diplomatskog agenta, kao to su motorno
vozilo, njegov bankovni raun, stvari koje koristi za svoje line potrebe ili stvari koje su mu
potrebne za svakodnevni ivot.

31
ore N. Lopii, op. cit. str. 300.
20
Zatita nepovredivosti se ne odnosi samo na slubenu, nego i na privatnu korespon-
denciju diplomatskih predstavnika i ne podrazumijeva da oni na vanjskoj strani oznae doku-
mente kao diplomatsku korespondenciju. Slanje pote na ovakav nain za dravu prijema
moe izazvati tehnike probleme u identifikaciji te pote, to je potrebno da bi bila zatiena
nepovredivost takve pote. Ona ne smije biti zaustavljana, otvarana, niti podvrgnuta skeni-
ranju x-zracima.
Drava koja akredituje moe se odrei prava na nepovredivost u konkretnom sluaju.
To e se najee desiti kada postoji potreba da se u okviru krivinog postupka koriste slu-
bene usluge drave kod koje se akredituje pri pretresu stana da bi se prikupili dokazi. To se
moe desiti i kada sam diplomatski predstavnik postane rtva zloina. U ovakvim slua-
jevima odricanje od imuniteta mora biti nedvosmisleno saopteno i u praksi je to najee u
formi diplomatske note koju drava slanja, putem svoje diplomatske misije, upuuje mini-
starstvu spoljnih poslova drave prijema s obzirom na to da se iskljuivo radi o pravu drave
koja akredituje, a ne o individualnom pravu predstavnika. Diplomatski agent nije ovlaten da
upuuje obavjetenja ovakve vrste bez saglasnosti drave slanja koja ga je postavila za svog
predstavnika u zemlji prijema.
32

6.PRIVILEGIJE I IMUNITETI KOJI SE ODNOSE NA RAD MISIJE
6.1.Sloboda komuniciranja (optenja)
Drava kod koje se akredituje omoguava i titi slobodnu komunikaciju misije za sve
slubene potrebe. Dunost je drave prijema da dozvoli i titi slobodu optenja misije. Tree
drave su, takoe, dune da ne ometaju ovu slobodu optenja, odnosno da obezbjede istu
slobodu i zatitu kao i drava prijema.
33
Diplomatska misija se moe, u komunikaciji sa
vladom, drugim misijama i konzulatima drave koja akredituje, gdje god se oni nalaze,
koristiti svim dozvoljenim sredstvima, ukljuujui i diplomatske kurire, potu, telefone,
telegrafe, radio i kodirane poruke. Misija moe otvarati i koristiti stanice za beini prenos, ali
samo uz saglasnost drave prijema. Beka konvencija o diplomatskim odnosima je ovu
slobodu regulisala lanom 27. Formulacija ovog lana sva dozvoljena sredstva se odnosi,
izmeu ostalog, i na sredstva komunikacije kao to su koritenje vazdunog saobraaja,
beine komunikacije, satelitske tehnike i sredstava koja su postala standard poslije donoenja
Beke konvencije, kao to su faks i elektronska pota. Ove odredbe postavljaju opte principe
i posebno naglaavaju da u komunikaciji sa svojom vladom, kao i drugim misijama i kon-
zulatima te vlade, kad god je potrebno, misija moe koristiti sva odgovarajua sredstva,
ukljuujui diplomatske kurire i kodirane ili ifrovane poruke.
Meutim, nisu rijetka u praksi ogranienja slobode optenja od strane domae drave.
Poznati su primjeri neizdavanja viza, kidanja telefonskih veza, zadravanja kurira i dr. Koje
su preduzimali organi istonoevropskih zemalja prema naim diplomatskim predstavnicima,
krei na taj nain pravila meunarodnog prava.
U prolosti je kominikacija diplomatske misije bila ograniena i svodila se na komini-
ciranje sa vladom drave slanja i sa njenim konzulatima u dravi prijema. Kao posljedica raz-
voja saobraaja, komunikacione i informacione tehnologije ova praksa je danas promijenjena.
Pod slobodom komuniciranja (optenja) se podrazumijeva opteprihvaena sloboda
koja je neophodna za neometano funkcionisanje misije. Svaka misija izvrava svoje zadatke
kao dio mree, a ne samostalno. Ona sakuplja i dobija informacije, a s druge strane, alje
informacije. Njen posao je otean sve dok misija nema sigurnosti u primanju, slanju infor-
macija i posebno u pregovaranju sa dravom prijema i funkciji praenja razvoja situacije i iz-
vjetavanja svoje vlade.

32
33
Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000, str. 114.
21
Sloboda komuniciranja se odnosi na sve slubene potrebe bilo da se radi o komuni-
kaciji sa vladom drave koja akredituje, sa slubenicima ili vlastima drave prijema (po
pravilu preko ministarstva inostranih poslova), sa misijama ili konzulatima drugih vlada, sa
meunarodnim organizacijma, kao i sa graanima drave prijema.
Ako misija eli da koristi vlastiti beini predajnik, ona mora, u skladu sa meuna-
rodnim konvencijama o telekomunikacijama, traiti posebnu dizvolu od drave kod koje se
akredituje. U principu, takav zahtjev se ne odbija. Treba se potovati princip da su ista pravila
dobijanja ovakve dozvole za sve korisnike ovakve komunikacije. Prilikom izrade Konvencije
bilo je nesuglasica u okviru Komisije za meunarodno pravo u pogledu dobijanja odobrenja
za opremu za beini prijenos poruka. Britanski lan se pozivao na princip nepovredivosti
misije, nasuprot emu se veina izjasnila o obavezi da se dobije odobrenje za opremu za
beini prenos. Komentar Komisije za meunarodno pravo ukazuje na obavezu da se dobije
dozvola uz potovanje jednakog tretmana u dobijanju tih dozvola.
Na bekoj konferenciji je prevagnulo miljenje da je obavezno izdavanje dozvola zbog
bojazni od zloupotrebe koritenja opreme za beino emitovanje u propagandne svrhe, to
predstavlja direktno mijeanje u unutranje poslove drave kod koje se akredituje. Istaknuto je
da su neograniena sva ostala komunikaciona sredstva misije, tako da obaveza da se dobije
dozvola za opremu za beini prenos poruka ne moe predstavljati povredu principa slobodne
komunikacije misije.
Pojam sloboda komunikacije se odnosi i na nepostojanje restrikcija i zabrana u komu-
nikaciji i nikako se ne moe tumaiti kao pravo na besplatne telefonske usluge. Misija ima
obavezu da uredno plaa telefonske raune. Telefonska linija moe biti iskljuena misiji, kao i
svakom graaninu zemlje prijema ukoliko se ove uskuge ne bi plaale. Jedino to u sluaju
diplomatske misije zemlja prijema moe odluiti jeste da se takve mjere trebaju predu-zeti u
krajnjem sluaju i uz saglasnost ministarstva spoljnih poslova zemlje prijema. Davalac
telefonskih usluga trebalo bi da dobije odobrenje ministarstva spoljnih poslova za iskljuenje
telefonske linije na zahtjev koji iznese sa predoenim dokazima o neplaenim raunima. Da
se pravo na slobodu komunikacije ne bi povrijedilo, u takvim sluajevima se trae tehnike
mogunosti da se komunikacije, ipak, ostvari. Tako se npr. omogui primanje poziva, ali
onemogue pozivi iz misije da ne bi dolo do stvaranja novih rauna prije plaanja posto-
jeih.
34

Bekom konvencijom je zabranjeno postavljanje ureaja za prislukivanje, jer se nji-
hovim postavljanjem kri ne samo sloboda komuniciranja, nego i svi vidovi nepovredivosti
prostorija diplomatske misije. Suprotno ovim pravnim odredbama, obavjetajne i sigurnosne
slube domae drave su pribjegavale metodama prislukivanja diplomatskih misija i njenog
osoblja i u toku hladnog rata, a nakon njega najee radi spreavanja organizovanih teroris-
tikih aktivnosti.
35

Slubena korespondencija (prepiska) diplomatske misije je nepovrediva. Slubena
korespondencija podrazumijeva svu korespondenciju koja se odnosi na misiju i njene funkcije
(akta i druga dokumenta). Misije preduzimaju mjere bezbjednosti radi zatite povjerljive
korespondencije tako to upotrebljavaju ifre ili pribjegavaju ustanovi diplomatske pote koju,
po pravilu prati poseban diplomatski kurir.
36
Tajna ifre se smatra nepovredivom, iako
kontrapijunae skoro svih drava pokuavaju da deifrovanjem poruka stranih misija,
prislukivanja telefonskih razgovora i ugraivanjem prislunih aparata u objekte stranih misija
dou do njihovog sadraja, to esto i uspjeva.
37

34
35
36
37
22
6.2.Diplomatska valiza
Diplomatska pota putuje tzv. diplomatskom valizom, koja uiva posebnu zatitu.
To je tana, jedan ili vie paketa, pismo, vrea, ili specijalni kofer sa spoljnom oznakom da je
u pitanju diplomatska valiza (votani peat ministarstva inostranih poslova drave imeno-
vanja ili diplomatske misije). Kao i nepovredivost same misije i njenih arhiva, tako i pravila
nepovredivosti diplomatske valize imaju apsolutnu vrijednost.
38
Diplomatska valiza ne smije
biti otvarana, ni zadrana pod uslovom da paketi diplomatske valize nose vidne oznake svoje
prirode i po uslovom da sadre samo diplomatske dokumente ili predmete za slubenu upo-
trebu.
Diplomatska pota ne smije biti otvarana, niti zadrana. Prilikom izrade Beke kon-
vencije predloeno je nekoliko amandmana na ovu odredbu, s ciljem da se ogranii potpuna
zatita diplomatskog prtljaga. Francuska je predloila da pregledi prtljaga budu dozvoljeni u
prisustvu predstavnika diplomatske misije drave slanja. Sjedinjene Amerike Drave su
smatrale da je pregled dozvoljen uz saglasnost drave slanja, ukoliko te saglasnosti nema
prtljag moe biti vraen. Mnoge drave su smatrale da drava prijema moe odbiti sumnjiv
prtljag. Svi ovi dodatni prijedlozi su odbijeni i ostalo je pravilo da je zabranjeno otvaranje ili
zadravanje diplomatskog prtljaga pod bilo kojim uslovima. U kasnijoj praksi mnoge drave
su izrazile rezervu prema ovom pravilu i zadrale pravo da otvore i pregledaju prtljag u
izuzetno sumnivim sluajevima. Na ovakve postupke druge drave mogu uzvratiti istim mje-
rama na osnovu reciprociteta.
Ipak, nakon donoenje ove konvencije stvorene su tehnike predispozicije da se diplo-
matski prtljag pregleda i ako se ne otvori i ne zadri. Neke drave, meu kojima je i Italija, su
uvele pregled diplomatske pote rendgenzracima, a neke koriste dresirane pse
to je izazvalo masu protesta pojedinih drava, kao i veliku raspravu u doktrini da li je to u
skladu sa Bekom konvencijom ili ne. Kada je u pitanju amerika diplomatska pota, Stejt
department se negativno odnosi prema praksi rendgenskog pregleda pote. Britansko mini-
starstvi inostranih poslova je 1985. godine iznijelo stav svoje vlade prema kojem je politika
ove vlade je naelno protiv rendgenskog pregleda kao rutine, ali Britanija bi bila spremna
da skenira bilo koju diplomatsku potu (vreu) u specifinim okolnostima, kada je osnova za
sumnju dovoljno jaka. Obrazloenje britanskog ministarstva je da elektronsko skeniranje ne
povreuje ni zabranu otvaranja, niti zabranu zadravanja diplomatskog prtljaga.
39
Kasnije se u praksi postavilo pitanje moe li elektronsko skeniranje dovesti do oteenja
osjetljive elektronske ili komunikacione opreme u diplomatskom prtljagu. Zbog toga, da bi se
skenirao diplomatski prtljag, mora postojati dobar razlog i on ne bi trebao da bude predmet
opte i rutinske prakse skeniranja prtljaga.
Drava kod koje se akredituje ne smije ni privremeno uzeti pod prismotru kurirski
prtljag. Drava prijema moe ga ili propustiti ili, ako se radi o opravdanoj sumnji, vratiti.
Njeni slubenici moraju osigurati da od pristizanja do odlaska tranportnih sredstava, pred
oima lana diplomatske misije, prtljag odmah bude otpremljen. Nedoputeno je usporavanje
otpreme uz formalne izgovore, a potpuno neprihvatljivo za diplomatsku misiju da se poiljka,
zbog kraja radnog vremena, prepusti nadzoru carinskih vlasti do sljedeeg dana.
Radi obezbjeenja tajnosti, najpovjerljiviji dokumenti se alju diplomatskom valizom
koju prati posebno za to zaduen, tzv. diplomatski kurir. Drava kod koje se akredituje je
obavezna titi diplomatskog kurira u vrenju njegovih funkcija i pruati mu pomo.
Diplomatske imunitete mu priznaju drava prijema i tree drave kroz koje prolazi u tranzitu.
On ne moe da bude pritvoren niti pretresen. On mora da bude snabdjeven slubenim doku-
mentom (tzv. kurirskim pismom) kojim se potvruje njegovo svojstvo i oznaava broj paketa
koji ine valizu, kao i njihova destinacija. Pisani akt treba osigurati diplomatskom kuriru da

38
39
23
dokae svoj status i time izbjegne mogue rasprave sa vlastima drave prijema. Kurirski
dokumenti se pokazuju sa slubenim dokumentima. Diplomatski kurir uiva zatitu samo dok
prati diplomatsku valizu i dok je ne preda.
40
Diplomatski kurir ne gubi svoju zatitu prilikom
predaje kurirske pote, kao to je to sluaj sa ad hoc kurirom, nego je zatien sve dok
izvrava svoju dunost. U izvravanje dunosti diplomatskog kurira se ubrajaju: dolazak,
boravak u primjerenom roku u dravi prijema i odlazak. Ako se odlazak odgodi zato to kurir
mora ekati na novi kurirski prtljag, onda on uiva poseban status od vremena predaje do vre-
mena prijema novog kurirskog prtljaga. To proizlazi iz toga da je vrijeme ekanja u nepo-
srednoj vezi sa kurirskom dunou. Beka konvencija je, da bi se stvorile to ire mogunosti
za slanje pote i slubenih spisa diplomatske misije ili za diplomatsku misiju, predvidjela
mogunost da se diplomatska valiza povjeri zapovjedniku trgovakog putnikog vazdu-
hoplova, koji se ne smatra diplomatskim kurirom. Zapovjednik mora da bude snabdjeven
slubenim dokumentom u kome je oznaen broj paketa koji oznaava diplomatsku valizu.
Najee su u funkciji diplomatskih kurira ad hoc osoblje diplomatske misije zemlje slanja ili
druge osobe koje su nosioci diplomatskog ili slubenog pasoa, kapetani aviona ili brodova.
Ovaj sluaj treba razlikovati kada je pilot aviona specijalno imenovan kao diplomatski kurir
koji prevozi diplomatski prtljag. Nema razloga da se ovakav kurir tretira razliito od onog koji
prenosi diplomatski prtljag u automobilu koji lino vozi. Diplomatska misija moe i da anga-
uje nekog lana svog osoblja da neposredno preuzme valizu od zapovjednika vazdu-
hoplova.
41

Jo uvijek ne postoje podrobniji propisi o tome ta diplomatska valiza moe da sadri,
kojih dimenzija i kakvog oblika treba da bude. Paket koji ine diplomatsku valizu smiju
sadravati samo pisane materijale i predmete koji slue za slubenu upotrebu. Beka konven-
cija nije definisala listu predmeta koji se mogu smatrati predmetima koji se koriste za slu-
bene potrebe. Kao materijal za slubenu upotrebu se mogu smatrati i npr. medicinska oprema,
lijekovi ukoliko se diplomatska misija nalazi na podruju gdje je teko doi do takve opreme.
Strogo je zabranjeno u diplomatskom prtljagu transportovati eksploziv, oruje, drogu, alko-
hol. Bekom konvencijom o diplomatskim odnosima nisu data ogranienja u smislu veliine i
teine dijelova prtljaga, jer bi to povrijedilo meunarodno obiajno pravo. Neke zemlje su tek
kasnije bilateralnim sporazumima utvrdile ogranienja teine i veliine diplomatskog prtljaga.
Sjedinjene Amerike Drave su prilikom izrade Beke konvencije u svom komentaru na nacrt
Konvencije, predloile sledeu dopunu odredbe o diplomatskj valizi: Ma koji predmet koji je
radioaktivan ne moe biti smatran kao predmet za slubenu upotrebu diplomatske misije i
svaka diplomatska valiza koja sadri takav predmet moe da bude odbijena. Komisija za
meunarodno pravo je smatrala da Konvencija treba utvrditi nepovredivost diplomatskog
prtljaga pored mnogo optije odredbe da je zvanina korespondencija misije nepovrediva bilo
da je noena u torbi ili ne. Poiljke, pisma i diplomatska valiza ne smiju sadravati nita osim
slubene pote i predmeta za slubenu upotrebu i ne smiju se otvarati zbog npr. carinskog ili
nekog drugog pregleda.
Mogunost korienja diplomatske valize, koja je regulisana odredbama Beke kon-
vencije o diplomatskim odnosima, dovela je do velikih i estih zloupotreba, bilo privatno
(upuuju se npr. nakit, stvari od vrijednosti, umjetnine, predmeti za linu upotrebu, propa-
gandna literatura, oruje pa i droga za raun kakvog nesavjesnog diplomate), bilo da to ini
sama drava. Pojedine drave su kao diplomatsku valizu slale itave kontejnere, oruje,
subverzivni materijal... Dakle, praksa je pokazala da Beka konvencija nije jasno odredila
obim i karakter diplomatske valize, tako da se ona u savremenim uslovima mjeri i tonama.
Jedan sluaj u ovom kontekstu se desio 1984. godine kada je sovjetskoj ambasadi u
vajcarskoj dostavljena valiza u devetotonskom mercedosovom tegljau. vajcarske granine

40
41
Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006, str. 347.
24
vlasti su odbile da dozvole ulazak, jer je po vajcarskim pravilima diplomatska valiza mogla
da tei najvie do 450 funti. Granine i carinske vlasti u Beogradu su nekoliko puta imale
problema sa amerikim diplomatskim valizama od nekoliko tona. Koliko se daleko ide sa
zloupotrebama diplomatske valize, najbolje pokazuje injenica da je u Velikoj Britaniji i
Italiji bilo ak i pokuaja (otkrivenih i spreenih) prebacivanja ivih ljudi valizom. esto
navoen u literatiri je sluaj jednog izraelskog dravljanina u valizi izmeu Rima i Kaira.
42

Isti primjer je i pokuaj Argentine da u sanduku u kome se toboe nalazila diplomatska pota
provercuje jednog panskog emigranta iz SSSR-a. Sanduk je otvoren na aerodromu i pokuaj
je propao.
43
Jedan od problema koji svakodnevno iskrsava u praksi jeste kako sprijeiti razne
vidove zloupotrebe valize za prenoenje oruja, narkotika i drugih zabranjenih predmeta.
Nastoji se da se postigne sloboda optenja diplomatske misije s jedne strane i istovre-
meno bezbjednost drave prijema sa druge.
Pored pojma diplomatic mail (diplomatska pota), treba razlikovati i pojam diplomatic
cargo koji nije zatien kao diplomatska pota, ali je osloboen plaanja poreza i carina, ali ne
i unutranje kontrole.
Praksa drava razlikuje kurirski prtljag koji prati kurir i onaj koji ne prati kurir.
Kurirske poiljke koje ne prati kurir, ukoliko su oznaeni kao diplomatska pota, uivaju istu
posebnu zatitu kao kurirski prtljag koji prati kurir. Meutim, u praksi e sam kurir koji prati
prtljag biti prisutan, pa time i imati uvid u postupak organa drave prijema u pogledu
diplomatske pote.
44

Komisija UN za meunarodno pravo je 1989. godine izradila nacrt pravila o diplo-
matskoj poti i kuririma sa 32 lana nacrta, koji, ipak, nije konano usvojen. Nacrt se odnosi
na diploamtsku valizu koja se koristi za zvaninu komunikaciju drave sa svojim misijama, za
zvaninu komunikaciju tih misija sa dravom imenovanja i komunikaciju izmeu samih
misija.
45

7.PRIVILEGIJE I IMUNITETI KOJI SE ODNOSE NA LANOVE MISIJE
7.1.Nepovredivost linosti diplomatskog agenta
Linost diplomatskog predstavnika je neprikosnovena i nepovrediva. On ne podlijee
hapenju ili zatvaranju u bilo kakvom obliku. Drava prijema odnosi se prema njemu sa
dunim potovanjem i preduzima sve odgovarajue korake da sprijei bilo kakav napad na
njegovu linost, slobodu ili ast. Nepovredivost slui neometanom vrenju diplomatske funk-
cije. Ovo pravilo je apsolutne prirode, to znai da se obaveza potovanja neprikosnovenosti
stranog diplomate mora izvriti uvijek, bez izuzetaka i da od ovog pravila nema odstupanja.
Ova nepovredivost je, takoe, kodifikovana Bekom konvencijom o diplomatskim odnosima.
Opteprihvaen je stav u teoriji da je lina nepovredivost osnovna privilegija diplo-
matskih predstavnika i jedno od najstarijih pravila diplomatskog prava. Iz line neprikosno-
venosti proistiu i sve ostale privilegije. Ovo pravilo je nuna posljedica i proizlazi iz
osnovnog prava drava na nezavisnost i potovanje. Istoriju diplomatije karakteriu nastojanja
da se diplomatskom agentu, posebno efu diplomatske misije, obezbjedi lina neprikosnove-
nost. Ipak, istorija je puna i negativnih primjera koji su doveli do usvajanja odreenih pravila
ve u osamnaestom vijeku. Jo je u tom periodu dolazilo do vie incidenata hapenja i drugih
neprihvatljivih oblika ponaanja prema diplomatskim predstavnicima. U Londonu je 1717.
godine uhapen vedski poslanik zbog navodnog uea u zavjeri protiv engleskog kralja.
Francuske vlasti su godinu dana kasnije uhapsile panskog poslanika i zaplijenile mu papire,

42
43
ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd, 2006. godine, str. 300.
44
45
25
pod optubom da je pripremao zavjeru protiv francuskog regenta. Francuska je ipak odustala
od optube, iako su naeni dokazi za optubu, i straarno ga sprovela do panske granice.
Ruski car, Petar Veliki je naredio hapenje holandskog poslanika zbog mijeanja u unutranje
poslove Rusije. Holandija je opozvala predstavnika na zahtjev Rusije. Ratnu atmosferu
izmeu Rusije i Engleske je izazvalo uhapenje ruskog predstavnika u Engleskoj zbog duga
od 300 funti. Spor se rijeio javnim izvinjenjem engleske kraljice Ane i donoenjem prvog
zakona u svijetu o privilegijam i imunitetima diplomatskih predstavnika (Act of Anne
1708.).
46

Drave prijema preduzimaji opte i posebne mjere bezbjednosti. Opte mjere bezbjed-
nosti su razumne (shodne) mjere i one se preduzimaju u odnosu na sva predstavnitva i
njihove pripadnike. Rije je o optoj bezbjednosti zgrade misije i stanova diplomate putem
koja se ostvaruje pomou policijske strae, optoj kontroli nad strancima i domaim poli-
tikim grupama za koje se moe pretpostaviti da bi mogli izvriti napad na diplomatsko
predstavnitvo neke zemlje ili njene diplomate. Posebne mjere zatite se odnose na staranje o
nekoj konkretnoj opasnosti kojoj bi neka misija mogla biti izloena. Drava slanja nee
zamjerati domaoj dravi i njene odgovornosti nee biti ako na njenoj teritoriji bude napad-
nuto predstavnitvo ili lanovi misije, pod uslovom da nema ni indikacija koje bi ukazivale na
taj napad i pod uslovom da su postojale optte mjere bezbjednosti. Ako misija ukae na
opasnost dravi prijema i zatrai pomo, a ispostavi se da je ona neadekvatna, postojae
odgovornost drave prijema. Ukoliko je diplomata sam sebe stavio u situaciju da bude napad-
nut (sam je izazvao incident ija je bio rtva), odgovornost drave prijema e biti umanjena.
Meunarodni sudovi i arbitrae su zakljuivale da odgovornosti drave prijema uopte nema
ako je diplomata bio rtva nerazumnog vlastitog postupka u izuzetnim situacijama. Ipak,
ovakvi sluajevi su rijetki. Meunarodno pravo ne propisuje konkretne mjere koje se trebaju
preduzeti. To je stvar drave prijema i bitno je da one budu djelotvorne.
47

Dva su aspekta nepovredivosti diplomate: imunitet diplomate od djelovanja izvrnih
organa drave prijema i posebne obaveze zatite diplomate drave prijema. Do povrede ovog
pravila moe, dakle, doi injenjem kada povredu nanese sam dravni organ, to je danas
izuzetno rijetko, odnosno neinjenjem kada povredu nanesu privatna lica, domaa ili strana,
teroristi... Tada se odgovornost drave zasniva na injenici da njeni organi nisu preduzeli
odgovarajue mjere da sprijee povredu.
Nepovredivost linosti diplomatskog predstavnika obavezuje dravu kod koje se akre-
dituje da potuje i osigura potivanje linosti diplomatskog agenta. Drava prijema je stoga
duna preduzimati sve odgovarajue korake kako bi osigurala nepovredivost predstavnika.
Ukoliko je to potrebno, drava prijema moe angaovati posebnu pratnju za obezbjeivanje
nepovredivosti linosti diplomatskog predstavnika, pa ak i specijalnu gardu. U komentaru
Beke konvencije, Komisija za meunarodno pravo je ukazala da mjere sigurnosti koje je
drava kod koje se akredituje obavezna primjeniti da bi zatitila diplomatu idu i do uspostav-
ljanja specijalnog nadzora. Budui da je nepovrediv, diplomatski agent je izuzet od bilo
kakvih mjera prisile. Ovaj princip ne iskljuuje mjere samoodbrane ili, pod vanrednim
okolnostima, njegovu zatitu od kriminalaca ili prestupnika.
48

Organi domae drave su obavezni da se uzdre od svake prisile prema linosti
diplomatskog predstavnika. Postavlja se pitanje odgovornosti drave prijema, ukoliko do
napada ipak doe zbog nedovoljnih mjera zatite, a drava odailjanja doe do saznanja da je
rije o nenamjernom i zaista pojedinanom aktu policajca ili drugog dravnog organa, povre-
da e se lako ispraviti. Drava prijema je najee duna da prui odgovarajue zadovoljenje
(izvinjenje ministarstva spojnih poslova, izraavanje aljenja), a ako se desila neka stvarna

46
47
48
26
lina ili materijalna teta i materijalna naknada, odnosno novano obeteenje. Akt izvinjenja
moe perdstavljati hapenje i kanjavanje poinilaca i spreavanje da se ubudue sline stvari
deavaju. Primjer koji ovo ilustruje se desio u Srbiji 2002. godine. Vojna policija je uhapsila
prvog sekretara amerike ambasade u Beogradu jer je ovom potpredsednik Vlade Srbije na-
vodno predao neka dokumenta pod reimom dravne tajne i drala ga zatvorenog petnaest
asova. Ministar inostranih poslova je izrazio aljenje ambasadoru SAD u Beogradu zbog
zadravanja i hapenja amerikog diplomate.
49
Organi drave prijema imaju pravo da legiti-
miu stranog diplomatskog predstavnika i to se ne moe okarakterisati kao prekoraenjem
ovlaenja. Organi drave prijema moraju postupiti s dunim obzirima prema predstavnicima
tek nakon legitimisanja. Nije doputeno da se prema licima koja uivaju diplomatski imunitet
prilikom kontrole saobraaja uzima krv na pregled ili se primoravaju na alko-test.
50

Iako nepovredivost podrazumijeva da je diplomatski predstavnik osloboen svih mjera
koje proizlaze iz prisile, time nisu iskljueni postupci s ciljem samozatite predstavnika, i u
vezi s tim, preventivne mjere u vanrednim okolnostima da bi se diplomata sprijeio u izvre-
nju zloina. Izuzeci od zabrane primjene prisilnih mjera protiv diplomata doputeni su onda
kada su potrebni radi zatite visokih vrijednosti: za zatitu samog diplomate (npr. da policija
sprijei diplomatu da nastavi vonju u pijanom stanju) i pri konkretnoj opasnosti za ivot i
zdravlje drugih osoba (npr razoruavanje diplomate ako je u situaciji da eli pucati na neko-
ga). U ovakvim sluajevima se mora voditi rauna o primjerenosti, odnosno da preduzete
mjere odgovaraju stepenu opasnosti situacije.
51
Organi drave prijema e biti u odreenim
sluajevima obavezni da djeluju protiv diplomate, ali ukoliko i samo onda kada je on, dakle,
ozbiljno prekoraio svoja ovlaenja, zloupotrijebivi svoj slubeni poloaj. Tome sleduje
proglaenje persona non grata i zahtjev da diplomata napusti dravu prijema. Tu ne postoji
prekraj od strane drave prijema, niti postoji bilo kakva prinuda prema diplomati, jer on biva
povuen u roku koji je drava prijema odredila. Ukoliko drava koja akredituje ne postupi po
zahtjevu, imuniteti po isteku roka prestaju i on postaje obini graanin, pa moe biti i silom
protjeran. Postoje i situacije kada se protiv diplomate koji nije prethodno proglaen nepo-
eljnom osobom moe primjeniti prinuda. To se deava kada je u pitanju ozbiljno ugroavanje
bezbjednosti drave prijema kada ona postupa u samoodbrani. Drava prijema moe diplo-
matskog predstavnika bez ikakvih formalnosti straarno sprovesti do najblieg aerodroma i
protjerati iz zemlje ako je bio umjean u zavjeru protiv te drave, u atentat na efa drave ili
neku drugu teroristiku aktivnost. Za tako neto moraju postojati jaki i oigledni razlozi i i-
njenica da svaki, ma i kratkotrajan, boravak takvog diplomate neposredno ugroava bez-
bjednost zemlje. ak i tada on ne moe biti hapen, zadravan i pritvoru, jer ga titi imunitet.
Drave e se radije uzdrati od toga, jer se ak i iz takvog akta moe izroditi spor sa dravom
slanja, a teret dokazivanja da je predstavnik prekrio sva pravila ponaanja uvijek e leati na
dravi prijema. Bude li se spor rjeavao pred meunarodnom arbitranom ili sudskom instan-
com uvijek postoji pretpostavka da je diplomata djelovao ispravno i saglasno meunarodnim
pravilima. Iz ovih razloga drava prijema e se najee uzdrati od primjene prisile protiv
diplomate, ak i ako je on oigledno kriv, pa se apsolutnost pravila neprikosnovenosti ogleda i
u ovome. Pored ovoga, sluaj kada se moe intervenisati protiv lica sa diplomatskim imuni-
tetom jeste kad bi se on zatekao na dijelu dravne teritorije (zabranjene ili granine zone) na
kome to lice nema pravo boravka i kretanja. Za kretanje u tim zonama nije dovoljno imati
samo diplomatsku legitimaciju, nego i posebno odobrenje. Samo zaustavljanje diplomata radi
legitimisanja nije povreda imuniteta. Diplomata koji odbije da se legitimie nema pravo na
bilo kakav protest ako se sa njim postupalo onako kako je zakonom propisano da se u takvom
sluaju postupa sa licem u njegovoj poziciji. Ipak, smatra se da, ako izvrni organ lino

49
50
51
27
poznaje diplomatu ili ga je tog dana ve legitimisao, ne treba ponovo da ga legitimie i smatra
se da je to povreda kurtoazije.
52

Vlasti pojedinih drava primjenjuju razliite mjere kako bi smanjile povean broj
prekraja lica sa imunitetom npr. u oblasti saobraaja i na taj nain ih primorale na potovanje
propisa. Veliki broj drava stavlja uplatnice za mandatne kazne na nepropisno parkirana vozi-
la, iako nema pravo da ih prinudno naplauje i vodi evidenciju o saobraajnim prekrajima,
koji ako se ponavljaju, u pojedinim dravama, mogu da budu razlog za proglaenje persona
non grata (npr. u Velikoj Britaniji). Pojedine drave su uvele sistem kaznenih talona,
poslije kojih slijedi oduzimanje vozake dozvole (npr. u SAD). vajcarska je na Bekoj
konferenciji o diplomatskim odnosima predloila slian amandman, koji ipak nije dobio
potrebnu veinu. Veliki broj drava smatra doputenim i bezbjednosnu kontrolu putnika na
aerodromima, ukljuujui i lica koja uivaju imunitet. Na osnovu toga pojedini teoretiari
smatraju da su i diplomatski predstavnici podvrgnuti suverenoj vlasti drave prijema, s tim to
za njih postoje izvjesni izuzeci (imuniteti i privilegije). Nedoputenu primjenu prisilnih
sredstava protiv diplomata predstavlja oduzimanje vozake dozvole kao kazne za saobraajni
prestup. Nedopustivi su prisilno izvreni alkoholni testovi (probe krvi, puhanje balona) u
smislu apsolutne nepovredivosti diplomata. I pored toga, neke drave trae da se izvri alko-
test pod izgovorom da je to u korist line sigurnosti diplomate. Tako je amerika admi-
nistracija u svojoj noti obrazloila da je test vozaa preventivan i slui da zatiti ne samo
eventualne rtve njegove vonje u alkoholisanom stanju, nego i samog vozaa. Ovo ne mora
biti samo izgovor ukoliko se diplomati, kada se utvrdi da je u alkoholisanom stanju, omogui
alternativni transport.
Nepovredivost (neprikosnovenost) diplomate je najstarije i jedno od osnovnih pravila
diplomatskog prava. U tom smislu je pod okriljem Organizacije ujedinjenih nacija donijeta
posebna konvencija za zatitu diplomata 1973. godine. Generalna skuptina OUN je dala
1971. godine nalog Komisiji za meunarodno pravo da pripremi nacrt lanova o zatiti nepo-
vredivosti diplomata i drugih osoba koje titi meunarodno pravo. Miljenja su bila podi-
jeljena, od onih koji su smatrali da Beka konvencija prua dovoljnu zatitu do onih koji su
potvrdili opravdanost donoenja nove konvencije. U decembru 1973. godine Generalna
skuptina UN je potvrdila i ponudila na potpisivanje Konvenciju o prevenciji i kanjavanju od
krivinih djela uinjenih protiv osoba pod meunarodnom zatitom, ukljuujui i diplomatske
predstavnike. Beka konvencija o diplomatskim odnosima o ovom pravilu govori u svom 29.
lanu.
Bilo je nekoliko nedoumica pri izradi ove konvencije. Komisija za meunarodno pra-
vo je pri definisanju pravila drava je duna preduzeti sve odgovarjue korake prvo predlo-
ila da se u ovaj lan unese formulacija razumne mjere (reasonable steps). Prema ovom
prijedlogu, drava kod koje se akredituje je duna da preduzima sve razumne mjere kako bi
zatitila nepovredivost diplomate. Meutim, belgijska delegacije se izjasnila protiv formu-
lacije razumne ukoliko bi to znailo razumno prema shvatanju drave prijema, to bi tada
imalo malo smisla. Ovaj izbor rijei bi bio neodgovarajui ukoliko bi se trebale primjeniti
mjere zatite, jer implicira da drava prijema odreuje kada i kakve korake zatite treba
preduzeti, pa je zato izabrana formulacija odgovarajue mjere, odnosno korake (appropriate
steps). Neke drave su otile i dalje, pa su zahtjevale da se koristi samo formulacija sve
korake, ali je ona odbaena jer bi u tom sluaju zahtjevi za zatitu osobe diplomate mogli ii
u nedogled i moglo bi doi do zloupotreba.
53

Meutim, postavlja se pitanje ta su to primjerene mjere ili koraci koji treba da budu
preduzeti. Oni se utvruju u praksi u skladu sa konkretnom situacijom pregovorima drave
slanja i drave prijema. Drava slanja moe preduzimati dodatne mjere osiguranja svog

52
Dr ore N. Lopii, op. cit. str. 341.
53
28
osoblja uz saglasnost drave prijema. Ipak, ako se ima u vidu da prvenstveno drava prijema
treba osigurati zatitu diplomatskog osoblja, onda i dodatni slubenici sigurnosti drave slanja
treba prilikom noenja i upotrebe oruja da potuju propise zemlje prijema. Problem se moe
javiti ukoliko diplomata, npr. eli ui kao putnik u avion, a ne eli da ga pregledaju. U toj
situaciji on moe insistirati na nepovredivosti osobe, meutim, avio kompanija moe odbiti
da ga vozi, jer iz sigurnosnih razloga ne eli primiti putnike koji nisu pregledani. U praksi se
ovo ne smatra povredom nepovredivosti osobe diplomate, jer on moe koristiti i druga
sredstva prevoza. Meutim, zahtjevi da bude podvrgnut policijskoj kontroli ili medicinskim
pregledima neprihvatljivi su sa stanovita nepovredivosti osobe diplomate.
54

Da bi se pospjeila zatita linosti diplomata, drave donose posebne propise o njiho-
voj zatiti. U nedostatku tih propisa, domai sudovi sude neposredno na osnovu meuna-
rodnih obiaja, odnosno Beke konvencije o diplomatskim odnosima i domaih propisa.
Krivinim zakonom SRJ titi se ast i ugled diplomatskog predstavnika strane drave. U
odlukama meunarodnog pravosua se ukazuje, u vezi sa funkcijama diplomatske misije, da
je nepovredivost diplomatskog agenta osnovna pretpostavka za odreivanje takvog odnosa.
U praksi su se deavali sluajevi da je izgovor za pritvaranje ili zadravanje diplomate
bio da njegov diplomatski status nije bio poznat, tako da diplomata u kontaktu sa izvrnim
organima zemlje prijema, prije svega, treba dokazati svoj diplomatski status.

7.2.Imunitet od jurisdikcije
Diplomatski predstavnik uiva imunitet od kriminalistike jurisdikcije (krivinog
sudstva) drave u kojoj se akredituje, kao i od graanske i upravne jurisdikcije (graanskog i
upravnog sudstva) sa odreenim izuzecima. Istorijski gledano, imunitet od graanske i
upravne jurisdikcije doao je nakon imuniteta u krivinim djelima. Smatra se da se u diplo-
matskoj praksi primjenjuje od 18. vijeka. Jurisdikcija koja je navedena obuhvata bilo koji
specijalni sud u datim kategorijama: trgovaki sud, sud uspostavljen radi socijalne legislative
i sve administrativne vlasti koje izvravaju jurisdikcionu funkciju.
Diplomatski predstavnik je potpuno izuzet od krivine jurisdikcije domae drave. To
se odnosi na sve njegove akte i ponaanja, a ne samo na one uinjene u vrenju slubene
dunosti.
55
Pravilo o imunitetu od krivinog gonjenja ima, kao i odredba Konvencije o
nepovredivosti linosti, apsolutnu vrijednost, te se diplomati ne moe suditi bez obzira da li je
inkrimisano djelo izvreno u vrenju slubenih funkcija ili kada je predstavnik djelovao kao
pravno lice.
Imunitet od krivinog sudstva drave prijema je logina posljedica line neprikosnove-
nosti diplomate. Naime, ako bi postojala mogunost da se diplomata povlai po sudovima
drave prijema nepovredivost njegove linosti bila bi besmislena, ve zbog same injenice da
okrivljenom u krivinoj stvari uvijek prijeti osuda lienja slobode, pa i tea, a u odnosu na
takvu osudu nepovredivost linosti je iluzorna i bespredmetna.
56

Diplomata ne moe biti lien slobode ni u sluaju tekog krivinog djela. Protiv njega
se ne moe u dravi u kojoj obavlja diplomatske funkcije pokrenuti nikakav krivini postu-
pak. Meu piscima meunarodnog prava se dugo vodio spor, da li u posebno tekim sluaje-
vima drava moe povesti postupak i izvesti na sud stranog predstavnika. Neki teoretiari su
smatrali da je to mogue. Oni su isticali da e priznavanje krivinog imuniteta imati za poslje-
dicu nekanjavanje diplomatskog predstavnika koji su se grubo umijeali u unutranje stvari
domae drave i poinili djela zbog kojih bi se graanima te drave mogla izrei smrtna
kazna. Neki su smatrali da krivini imunitet treba priznati samo za neka djela, dok bi za druga
diplomatski predstavnik mogao biti izveden pred sud domae drave. Danas je optepri-

54
55
56
29
hvaeno gledite da krivini imunitet vai za sva djela i da teritorijalna drava ne moe suditi
diplomatskom predstavniku, ve jedino moe traiti da on u svojoj zemlji bude kanjen.
Dakle, imunitet od sudstva ne znai slobodu od kanjavanja u apsolutnom smislu, jer ako mu
ne moe biti sueno u dravi prijema, diplomati koji je izvrio krivino djelo moe da sudi
sud njegove zemlje. On e to, po pravilu i uiniti, posebno kad je rije o obinom, a ne
politikom zloinu. Konano, sam diplomata moe ako smatra da je nevin zatraiti svoje
izvoenje pred sud, ali e to uiniti u dogovoru sa svojom dravom koja e cijeniti da li je
politiki oportuno da pristane da se imunitet povue u tom konkretnom sluaju.
57
Dakle, on
ipak, podlijee krivinoj odgovornosti jer pored toga to moe biti izveden pred sud drave
imenovanja, ali izuzetno i u sluaju odricanja imuniteta od strane drave imenovanja i pred
sud drave prijema (to je veoma rijetko). Krivini imunitet je od posebnog znaaja za
predstavnike, jer onemoguava lokalno sudstvo drave prijema da ometa vrenje diplomatskih
funkcija. Meutim, drava kod koje se akredituje uvijek ima mogunost da ga proglasi
persona non grata, da trai njegov opoziv ili da ga protjera van drave, a spise o njegovom
krivinom djelu proslijedi davi imenovanja. Drava imenovanja se moe odrei krivinog
imuniteta svog diplomatskog predstavnika i to se mora uraditi izriito. Predstavnik se ne moe
odrei svog imuniteta sam, po svojoj volji, nego jedino uz pristanak drave imenovanja.
U pogledu iskljuenja krivinog gonjenja za lica koja uivaju diplomatske imunitete,
nai propisi o krivinom postupku odreuju primjenu meunarodnog prava, odnosno Beke
konvencije o diplomatskim odnosima, koja predvia imunitet od krivinog sudstva drave
prijema. Drava prijema moe samo preduzeti potrebne preventivne mjere i onda ako je in
uperen protiv njene bezbjednosti, ali ne moe nastaviti gonjenje poinitelja krivinog djela.
58

Imunitet od krivinog sudstva obuhvata i imunitet od odgovornosti za prekraje u
nadlenosti sudskih, policijskih i upravnih vlasti.
Diplomatski predstavnik uiva imunitet i od graanske i od upravne (administrativne)
jurisdikcije. Za razliku od krivinog imuniteta, u pogledu ovih imuniteta u diplomatskoj
praksi postojala su ozbiljna kolebanja o tome da li ovi imuniteti treba da se odnose samo na
akte uinjene u slubenoj dunosti ili na privatne akte.
59
Imunitet od krivinog suenja je
odavno postao nesporan u praksi drava i dobio je, ak i prije Beke konvencije, snagu opte-
prihvaenog obiajnog pravila. Meutim, u teoriji i praksi je dugo postojao spor trebali diplo-
matu osloboditi od graanskog i upravnog sudovanja. Veina drava je prema svom unu-
tranjem pravu razlikovala dvije situacije. Imunitet se priznavao ako je diplomata u graan-
skopravnoj oblasti istupao u ime i za raun drave, dakle djelovao u slubenom svojstvu, dok
je odbijen ako se radilo o njegovim linim poslovima (privatne nekretnine, dugovi...). Krajem
devetnaestog i poetkom dvadesetog vijeka veina drava, osim Italije i ilea, je prihvatila
imunitet od granskog i upravnog sudstva i za privatne poslove diplomate uz neke izuzetke.
60

Prema Bekoj konvenciji o diplomatskim odnosima, izuzeci od imuniteta od gra-
anske i upravne jurisdikcije su:
1.ako je rije o nekoj stvarnoj tubi koja se tie privatne nepokretnosti na teritoriji
drave prijema, osim ako diplomatski predstavnik posjeduje tu nepokretnost za raun drave
imenovanja za potrebe misije. Ovaj izuzetak se odnosi na nepokretnosti koje pripadaju lino
diplomatskom agentu. Sve drave imaju posebnu jurisdikciju prema nekretninama koje se na-
laze na njenoj teritoriji. Dakle, diplomata zadrava imunitet u onim sluajevima kada ta imo-
vina nije privatna, nego je posjeduje u ime svoje vlade za njene misije.
2.ako je rije o tubi koja se tie nasljea, u kojoj se diplomatski predstavnik pojavlju-
je kao izvrilac testamenta, administrator, nasljednik ili legator po privatnom osnovu, a ne u

57
58
Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine, 124.
59
Stevan orevi, op. cit. str. 124.
60
30
ime drave imenovanja. Ovaj izuzetak je baziran na argumentaciji da proces nasljeivanja ne
bi trebalo da bude ometan, pa se i diplomatski agent ne moe pozvati na diplomatski imunitet
radi odbijanja da se pojavi pred sudom ili da ne uestvuje u drugim aktivnostima u okviru
parnice oko nasljea. Na zahtjev panske delegacije pri izradi Konvencije je dodan dio po
privatnom osnovu, a ne u ime drave imenovanja (as a private person and not on behalf of
the sending state), ime se ukazuje na injenicu da se u ostavinskom postupku diplomata
pojavljuje kao privatna osoba i ne djeluje u ime drave imenovanja.
3.u sluaju tube u vezi sa bilo kojom profesionalnim ili trgovakim poslom koji
diplomata izvrava u dravi kod koje akredituje van svojih slubenih funkcija. Ovaj izuzetak
nastaje u sluajevima procesuiranja pred sudom profesionalnih i komercijalnih aktivnosti,
koje je preduzimao diplomatski predstavnik van svojih slubenih dunosti. Ukazano je da su
ovakve aktivnosti sasvim u suprotnosti sa pozicijom diplomatskog agenta, te da jedna od
moguih posljedica njegovog angaovanja na ovaj nain moe biti proglaavanje persona non
grata. Ipak, postoji mogunost da se dese ovakvi sluajevi i ako se dogode, treba biti osigura-
no da osoba sa kojom diplomatski agent ima profesionalne ili komercijalne veze, kao to su
kreditori ili povjerioci, ne bude uskraena za uobiajeno predvien postupak. Diplomata se
moe pojaviti i u ulozi investitora i zemlji prijema ili vlasnika objekata koji se izdaju. Neke
zemlje imaju stav da se aktivnosti diplomate kao vlasnika imovine koja se investira ili izdaje
ne ubrajaju u komercijalne aktivnosti, a druge zemlje zabranjuju svojim diplomatama da
investiraju u kompanije zemlje prijema i da u njima imaju suvlasniki udio. Osoblje misije
koje nema diplomatski status ne uiva imunitet od granske jurisdikcije u pogledu ovih
aktivnosti. Zabranu bavljenja ovim aktivnostima drava prijema moe ignorisati zbog po-
sebnih okolnosti, kao to su one kada diplomata ima neke posebne vjetine, npr. literarne ili
umjetnike, ili kada je limitiran rok u kome obavlja ove aktivnosti. U takvim sluajevima
diplomata ne uiva izuzee pred sudom u pogledu obaveza koje proistiu iz ugovora vezanih
za obavljanje ovih aktivnosti.
Nekada mogu postojati tekoe u definisanju granica diplomatskih funkcija, kao i gra-
nica izmeu komercijalnog i diplomatskog djelovanja. Ako diplomatski predstavnik dobije
instrukcije da podri promociju izvoza ili da da potrebnu pomo biznismenu iz svoje zemlje,
onda njegove aktivnosti ne mogu biti tumaene kao komercijalne i on tada djeluje u okviru
svoje diplomatske funkcije i bez dileme uiva diplomatski imunitet.
61

Uobiajeno je da diplomatski predstavnik za vrijeme slubenog boravka u dravi
prijema zakljui ugovor o najmu stana za sebe i svoju porodicu. On to ini radi obavljanja
svojih dunosti, pa na osnovu toga najam i svi ostali pravni odnosi koji iz njega proizilaze
potpadaju pod opta, a ne pod vanredna pravila o imunitetu.
Moe se postaviti pitanje da li je diplomata izuzet od zakonskih pravila u vezi sa
potpisivanjem ugovora o osiguranju (npr. pri obaveznom osiguranju vozila). Ukoliko se bude
pozivao na imunitet u potivanju obaveza iz ugovora o osiguranju, moe se desiti da ga
nijedno osiguravajue drutvo drave prijema ne eli osigurati pod tim uslovima, tako da ne
moe posjedovati i voziti automobil. Na osnovu toga je proisteklo shvatanje da diplomatski
imunitet titi diplomatu od jurisdikcije, ali da ga ne oslobaa zakonske obaveze koja proizilazi
iz ugovora kome je pristupio slobodnom voljom. Preporuka je da diplomata sarauje sa osigu-
ravajuim drutvima i odgovori na sve razumne zahtjeve.
Imunitet od graanske i upravne jurisdikcije ne odnosi se samo na direktne tube pro-
tiv predstavnika nego i na sferu porodinog ivota, kao to je razvod i slino, ukoliko
odredbama lana 31 Konvencije nisu duni pristupiti sudu. Pitanje koje je u praksi dobilo
veliku panju jeste sluaj smrti diplomate i postupka prema posmrtnim ostacima u tom slu-
aju. Prema odredbama Konvencije, njegova dunost se zavrava njegovom smru, a njegov

61
31
imunitet prestaje u nekom razumnom periodu poslije njegove smrti. Istraga o smrti diplomate
se ne moe provesti bez odobrenja misije.
62

Osim u pomenuta tri sluaja, nikakva mjera izvrenja ne moe se preduzeti protiv
lana diplomatskog osoblja i samo pod uslovom da se te mjere mogu provesti bez naruavanja
nepovredivosti njegove linosti ili njegove rezidencije. Kao to je ve reeno, drava imeno-
vanja se moe odrei sudskog imuniteta svog diplomatskog predstavnika (odricanje mora da
bude izriito). Meutim, odricanje od sudskog imuniteta u pogledu neke graanske parnice ili
zahtjeva u upravnom postupku ne smatra se odricanjem od imuniteta u pogledu mjera za
izvrenje presude, za koje je potrebno posebno odricanje.
63
Izuzee od izvrenja proizilazi iz
nepovredivosti osobe, imovine i rezidencije diplomatskog agenta. Ovo pravilo utvruje da je
limitirano izvrenje presude protiv diplomate. Npr., ako diplomata izgubi parnicu i utvrdi se
da nepokretnost u kojoj stanuje nije u njegovom posjedu, to ne znai da on ili ijedan lan
njegove porodice moe biti prisilno iseljen ili deloiran iz stana.
64

Kada se pred sudom nae proces koji ukljuuje diplomatski imunitet, sud ima dva
zadatka. Prvo, sud mora utvrditi da li, zaista, uiva imunitet osoba koja se na njega poziva,
drugo, sud mora uspjeno voditi proces uvaavajui injenicu da on ukljuuje diplomatski
imunitet. Pri utvrivanju postojanja diplomatskog imuniteta, potrebno je utvrditi koji stepen
provjere se zahtjeva i kojim sredstvima diplomata treba dokazati da uiva imunitet. Iako je
praksa kod svake drave razliita, uobiajeno je da sud trai pravnu pomo od izvrnog
organa vasti. U ovakvom sluaju najee se trai pravna pomo od ministarstva vanjskih
poslova zemlje prijema, koje izdaje odgovarajuu potvrdu ili sertifikat ili izjavu da vlada
zemlje prijema priznaje ili nastavlja priznavati diplomatski status osobi o kojoj se radi. Prema
odredbama Beke konvencije, ministarstvu vanjskih poslova zemlje prijema mora biti
notifikovan dolazak na dunost i odlazak sa dunosti svake osobe koja uiva diplomatski
imunitet i privilegije, pa je, stoga, ono i ovlateno za izdavanje sertifikata.
Ako drava kod koje se akredituje utvrdi da nije mogue izvriti jurisdikciju ili staviti
sluaj u uobiajenu proceduru, onda se u potpunosti odustaje od procesuiranja osobe koja ima
diplomatski imunitet ili se daljnje procesuiranje temelji na injenici da lanovi osoblja misije
ostaju subjekti jurisdikcije sudova zemlje slanja iako su oslobeeni jurisdikcije drave prije-
ma. U skladu s tim, moguno je da se optueni preda instanci drave slanja gdje ne uiva
povlateni status iako postoji mogunost javljanja praktinih i pravnih problema koja treba
rijeti u vezi s tim. Komisija za meunarodno pravo je utvrdila da dava koja akredituje nema
meunarodnu obavezu izvrti jurisdikciju nad svojim diplomatom osim ako su se drave
prijema i dave slanja dogovorile o posebnim sporazumima i odredle poseban sud koji e
procesuirati ove sluajeve. Suoena sa ovim potekoama i uviajui da drave nerado prave
strukturne promjene u svom pravnom sistemu, posebno za tako malu grupu ljudi, Komisija je
odluila samo dati generalni princip da imunitet od jurisdikcije dave kod koje se akredituje
ne znai po sebi i izuzimanje od jurisdikcije zemlje koja akredituje.
Ukoliko graanin drave prijema ima spor sa diplomatskim predstavnikom, on ili
njegov advokat prvo treba da se pismeno obrate samoj diplomatskoj misiji, odnosno njenom
osoblju. Ako ne dobiju nikakav ili dobiju nezadovoljavajui odgovor, onda se trebaju obratiti
lino efu misije. U ovoj fazi oteeni dravljanin drave prijema moe pokuati da uvjeri
ministarstvo vanjskih poslova svoje zemlje da preuzme sluaj. Da li e ministarstvo drave
prijema preuzeti sluaj ili ne, procjenjuje vlade te drave. Iako se radi o sudskom procesu,
dakle utvrivanju krivice, ipak je moguno da postoji otpor da se djeluje, jer to moe imati
negativne posljedice po prijateljske odnose dviju drava, to je, opet, pitanje politike pro-
cjene. Ako ministarstvo vanjskih poslova zemlje domaina preuzme sluaj, onda ono otvara

62
63
64
32
pregovore sa misijom. Ono moe zahtjevati da se izmire dugovi ili da se podigne imunitet
diplomati i da se sluaj preda nadlenom sudu. Ukoliko pregovori sa misijom ne budu imali
uspjeha, drava domain moe lana osoblja misije na koga se sluaj odnosi proglasiti kao
persona non grata. Ako diplomata odbije da napusti dravu poslije ovakve deklaracije,
ministarstvo moe proglasiti okonanje njegove funkcije, to povlai i okonanje uivanja
diplomatskih privilegija i imuniteta, tako da on moe biti izveden pred sud i kanjen na
uobiajen nain. Nikakve mjere ne mogu biti preduzete prema diplomatskom predstavniku,
sve dok se to ne desi ili dok drava prijema ne odlui podignuti njegov imunitet.
Diplomatski predstavnik nije obavezan dati izjavu kao svjedok. Ovo je stav 2 lana 31.
Beke konvencije. Ovaj princip proizilazi iz nepovredivosti diplomatskog agenta. Ne postoji
obaveza diplomatskog predstavnika da svjedoi, odnosno da da iskaz kao svjedok. Njemu ne
moe biti nareeno da svjedoi i da vri vjetaenje. To sigurno ne treba da znai da diplo-
mata u svakom sluaju treba odbiti saradnju sa vlastima zemlje u kojoj se akredituje (npr. u
istrazi kriminalnog djela kome je bio oevidac). Postoji moralna obaveza za njega da da
izjavu o dogaaju u kojem je poinjeno krivino djelo, a kojem je bio prisutan. Samo drava
slanja moe odluiti o tome hoe li mu podii imunitet i dopustiti da to uradi. Vlastima drave
kod koje se akredituje on treba dati informacije kojima raspolae. Ako se odrekne imuniteta,
on moe svjedoiti u pisanom ili usmenom obliku. U nekim zemljama postoje posebna pravila
koja se odnose na nain na koji e diplomatski agent dati svjedoenje u onim sluajevima u
kojima se on sloio da da iskaz. Neke drave primjenjuju praksu i nude diplomatama u
ovakvim sluajevima da daju iskaz u pisanoj formi ili da odgovore na pitanja postavljena u
pisanoj formi. Na ovan nain se izbjegava situacija da se agent pojavljuje pred sudom ili da
bude unakrsno ispitan. Meutim, u nekim zemljama sudovi nee prihvatiti izjavu svjedoka
datu pod tim okolnostima iako se sugerie dravama prijema da njihovi sudovi prihvate
svjedoenja u pisanom obliku ili ispitivanje svjedoka u zgradama ambasade, konzulata ili
rezidencije. Svi ovi napori imaju za cilj da se pomogne rasvjetljavanju sluajeva, a i da bi
diplomatski predstavnik izvrio svoju moralnu dunost ne ugroavajui svoje diplomatske
funkcije.
65

Komisija za meunarodno pravo je zakljuila da sluajevi kada diplomata mora svje-
doiti, ipak, ne treba da budu izriito navedeni. Generalno posmatrajui, diplomatski agent
treba potovati lokalne zakone i saraivati sa lokalnim vlastima u pogledu rjeavanja zloina
kojem je bio svjedok.
66

Imunitet diplomate od sudstva drave kod koje se akredituje ne oslobaa ga od juris-
dikcije zemlje koja akredituje. Ovo je etvrti stav lana 31. Beke konvencije koji ima vie
teorijski nego praktini znaaj.
67
Moe se desiti da se ova jurisdikcija ne moe primjeniti bilo
zbog toga to sluaj nije unutar optih kompetencija sudova te zemlje ili zato to njeni zakoni
ne odreuju lokalnu instituciju koja bi preduzela odgovarajue mjere. Komisija za meu-
narodno pravo je u prijedlogu nacrta Beke konvencije imala na umu da popuni ovu prazninu,
odreujui da bi u takvim sluajevima kompetentni sud trebalo da bude onaj sa sjeditem u
dravi koja akredituje. Meutim, ovaj prijedlog je u suprotnosti injenici da je jurisdikcija u
skladu sa mjesnom nadlenou. Neke drave su djelimino rijeile ovaj problem tako to su
primjenile pravila da je diplomatski agent domicilan u svojoj zemlji dok je na slubi u
inostranstvu.
Deavaju se i drugi oteavajue okolnosti da se diplomata procesuira pred sudom svo-
je drave. On se ne mora vratiti u svoju drave poslije slube, nego moe otii u treu zemlju,
gdje, takoe, moe uivati diplomatske privilegije i imunitete.

65
66
67
33
Tekoe mogu nastati i u vezi sa trokovima koje e imati onaj koji tui i takvi pro-
blemi su u stranoj dravi mnogo vei nego u vlastitoj, kao i oteana mogunost djelovanja
suda (npr. izvoenje dokaza, utvrivanje injeninog stanja i sl. o djelu koje se desilo u
stranoj zemlji.
Logino pitanje koje se postavlja u sluaju izuzetka od imuniteta je: ko o tom izuzeku
odluuje, odnosno ko utvruje da li u konkretnom sluaju postoji izuzetak od imuniteta. Tu je,
praktino, najmjerodavniji sud zemlje prijema, ali ako se odluka prepusti sudu zemlji prijema,
onda se to moe tumaiti i kao povreda osnovnih principa diplomatskog imuniteta.
68

7.3.Sloboda kretanja
Jedan od vrlo znaajnih uslova za obavljanje funkcija diplomatske misije je i sloboda
kretanja i putovanja njenog osoblja. Pravo je diplomatskih agenata i drugih slubenika, zbog
prirode svojih funkcija, da prate dogaaje u dravi prijema, informiu se o stanju u njoj i da se
slobodno kreu po itavoj teritoriji zemlje domaina. Beka konvencija utvruje da drava
kod koje se akredituje dozvoljava i titi slobodno kretanje i putovanje na svojoj teritoriji svim
lanovima misije, pod rezervom propisa o zonama u kojima je zbog nacionalne bezbjednosti
ulaz zabranjen ili posebno regulisan.
69
Bez ove slobode misija ne bi bila u mogunosti na
adekvatan nain vriti svoje funkcije (npr. zatita dravljana drave slanja ili izvjetavanje
svoje vlade o uslovima i razvoju dogaaja u dravi prijema). Sloboda kretanja je subjekt prava
i odredaba drave prijema, a koje se odnose na ulazak u zone kojima je pristup zabranjen ili se
pristup kontrolie zbog nacionalne sigurnosti. S druge strane, uspostavljanje zabranjenih zona
ne smije biti napravljeno na takav nain i sa takvim rasporedom da sloboda kretanja i puto-
vanja budu iluzorne.
70
Ipak, ta su podruja najee prostorno mala, a brojne drave ih uopte
nemaju, pa je ova zabrana zanemarljiva i ne utie na naelo slobode kretanja. To pravo diplo-
mata je do te mjere bilo nesporno od uspostavljanja stalnih diplomatskih predstavnitava da se
nije ni smatralo potrebnim da se posebno priznaje.
71
Inae, sloboda kretanja diplomatskih
predstavnika u ranijim epohama nije se u potpunosti potovala ili je bila ozbiljno ogrania-
vana u pojedinim dravama. Poslije Drugog svjetskog rata u vrijeme zahlaenja odnosa bile
su preduzete rigorozne mjere ograniavanja kretanja diplomatskih predstavnika na nekoliko
desetina kilometara od glavnog grada i pojavili su se problemi kojih do tada nije bilo (sluaj u
Sovjetskom savezu), dok je za kretanje van tog kruga bila potrebna posebna dozvola. SSSR je
uveo poetkom pedesetih godina prolog vijeka optu zabranu kretanja stranih diplomata u
krugu prvo od 40 km, a potom od 50 km od Moskve. Taj primjer je slijedila i veina njegovih
istonoevropskih saveznika zabranjujui, kao opte pravilo, kretanje stranim diplomatama van
odreenog perimetra prestonice. Zapadne drave su na takve mjere odgovarale reciprono.
Sjedinjene Amerike Drave i Velika Britanija su primjenili, sa pozivom na reciprocitet, istu
zabranu za sovjetske i druge diplomate zemalja koje su primjenjivale istu mjeru. Vremenom,
sa raanjem detanta, takve mjere su ukinute. Ipak, smatralo se potrebnim da se Bekom
konvencijom izriito obezbjedi diplomatama sloboda kretanja, to je i uinjeno. Beka kon-
vencija o diplomatskim odnosima pokuava da pomiri razloge bezbjednosti drave prijema
zbog znatnog poveanja broja diplomatskih predstavnika, s jedne i njihovu slobodu kretanja s
druge strane, ograniavajui je samo na ulaz u tzv. zabranjene i posebno regulisane zone.
72

Znaajno je smanjena praksa restrikcija slobode kretanja diplomatskih predstavnika unutar
zemlje prijema nakon zavretka Hladnog rata.

68
69
Miodrag Miti, Diplomatija kao sredstvo za promociju, ostvarivanje i zatitu poslovnih interesa, Beograd,
2003. godine, 36.
70
71
72
34
Drava kod koje se akredituje moe diplomatu koji se ne pridrava zabrane ulaska u
zabranjenu zonu proglasiti kao persona non grata.
Drava prijema ne smije slobodu kretanja staviti van snage sa opravdanjem da se
bezbjednost i sigurnost lanova diplomatske misije ne moe garantovati u cijeloj zemlji. Ona
je obavezna ne samo obezbjediti punu slobodu kretanja i putovanja, nego i istovremeno
sprijeiti svaki napad na osobu, slobodu i ast lana osoblja diplomatske misije u toj dravi.
Ovakva pravna situacija omoguava dravi prijema da trai da se najave putovanja unutar
zemlje da bi imala mogunost da obavijesti svoje organe sigurnosti o potrebi zatite lana
diplomatske misije koji putuje. Preduslov je sigurnosna situacija u zemlji u kojoj se akredituje
koja ovakve mjere opravdava. U ovakvim situacijama moe se raditi samo o miljenju, ali ni u
kom sluaju o traenju dozvole. Moe se dogoditi da lan diplomatske misije mora ekati na
putovanje dok ministarstvo spoljnih poslova ne da miljenje, ali se to miljenje mora dati u
okviru primjerenog roka i ono ne smije osujetiti namjeru misije da putuje. Drava kod koje se
akredituje mora biti u stanju u tom vremenu obavijestiti svoje organe sigurnosti o ruti predvi-
enoj za putovanje lana misije i samo to se moe uzeti kao prihvatljiv razlog za ekanje.
73

Moe se desiti da drava prijema propie obavezu diplomate (koja je vezana sa
ogranienim vremenom), koji namjerava da putuje, da se najavi. To se tumai kao povreda
prava na slobodu kretanja i putovanja, jer se razliitim metodama onemoguavaju putovanja
koja nisu najavljena ili nisu najavljena u odgovarajuem roku. Drave slanja koje su
pogoene ovakvim propisima drave prijema mogu odgovoriti uvoenjem obaveze da se
najave putovanja na svojoj teritoriji (negativni reciprocitet).
74

Ako diplomata putuje da bi preuzeo dunost, ili da bi se vratio sa slube, ili putuje u
svoju domovinu preko teritorije tree drave, ta drava mu osigurava nepovredivost i sve
druge imunitete koji su potrebni za njegov tranzit ili povratak. Isto vrijedi i za lanove
porodice diplomate kojima pripadaju privilegije i imuniteti kada ga prate ili putuju odvojeno
od njega da bi mu se pridruili ili vratili u svoju domovinu. Tree drave, takoe, nee
onemoguavati prelazak preko svoje teritorije lanovima asministrativno-tehnikog osoblja i
slubene posluge misije kao i lanovima njihovih porodica.
Drava prijema je duna i u sluaju oruanog sukoba osigurati neophodne olakice
osobama koje uivaju privilegije i imunitete, a nisu njeni dravljani, kao i lanovima njihovih
porodica, bez obzira na njihovo dravljanstvo, da napuste njenu teritoriju to je prije mogue.
U sluaju potrebe, ona je duna staviti na raspolaganje neophodna prevozna sredstva za njih i
njihovu imovinu.

8.OSOBE KOJE OSIM DIPLOMATA IMAJU PRAVO NA PRIVILEGIJE I IMUNITETE

Pored diplomatskih predstavnika, lanova diplomatskog osoblja i efa diplomatske
misije postoje i druga lica koja uivaju odreene imunitete i privilegije. To su lanovi poro-
dica diplomatskih predstavnika, lanovi administrativnog i tehnikog osoblja diplomatske
misije i lanovi njihovih porodica, lanovi poslunog osoblja misije i privatna posluga la-
nova diplomatske misije.
75

Opta praksa je da lanovi diplomatskog osoblja misije imaju iste privilegije i imu-
nitete koje uiva i sam ef misije i nije sporno da je to opteprihvaeno pravilo meunarodnog
prava. Meutim, ne postoji jedinstvena praksa drava u pogledu ostalog osoblja misije koje
treba uivati privilegije i imunitete. Neke drave ukljuuju lanove administrativnog i teh-
nikog osoblja u krug povlatenih lica, a neke ukljuuju i poslugu. Takoe, razlike postoje u

73
74
75
35
privilegijama i imunitetima koje se garantuju razliitim kategorijama osoblja misije. Pri izradi
Beke konvencije o diplomatskim odnosima, Komisija za meunarodno pravo je u pogledu
razlika u dravnoj praksi birala izmeu dva pravca: ili da se vodi principom jednostavnog
minimuma, a da se o svakom dodatnom pravu dogovara biletaralnim sporazumom, ili da
postavi opte i jedinstveno pravilo bazirano na onom to izgleda neophodno i rezonski.
Veina lanova Komisije se opredjelila za posljednju opciju, vjerujui da e predloeno
pravilo predstavljati progresivan korak.
76

Jasno je da se pritisak na linost diplomatskih predstavnika ne vri samo neposredno,
nego i preko njegovih bliskih roaka. Iz tog razloga usvojeno je obiajno pravilo da sve one
privilegije i imunitete koje uiva diplomata treba primjeniti i na lanove njegove porodice.
77

lanovi porodice diplomate koji pripadaju njegovom domainstvu uivaju sve privi-
legije i imunitete koje ima i sam diplomatski predstavnik, pod uslovom da nisu dravljani
drave prijema.
78
Njihov tretman je dobio na znaaju tek uspostavljanjem stalnih diplo-
matskih misija. Tek od te novine postalo je uobiajeno da ambasadora, a zatim i druge diplo-
mate koji idu na dunost u stranu zemlju i tamo ostaju nekoliko godina, prate njihove ene,
maloljetna djeca i posluga. U sluaju diplomatskih agenata, tehnikog i administrativnog
osoblja koji uivaju pune privilegije i imunitete, Komisija je predloila, na osnovu
diplomatske prakse, da i lanovi njihovih porodica, takoe, treba da uivaju takve privilegije i
imunitete ukoliko su oni lanovi domainstva i ukoliko nisu dravljani drave prijema.
Komisija je smatrala da ne postoji potreba uspostavljati kriterijume za odreivanje ko je lan
porodice, niti za odreivanje starosne granice djeteta. Maloljetna djeca i suprunici su
opteprihvaeni kao lanovi porodice. Ako su dio domainstva, u nekim sluajevima i roaci
mogu biti smatrani kao lanovi porodice. Propisujui uslov da lanovi porodice koji mogu
imati privilegije i imunitete moraju biti lanovi domainstva, Komisija je imala namjeru da
preciznije pojasni veze ili specijalne uslove koji su potrebni. Neki posebni uslovi mogu
postojati ako domainstvo ambasadoru vodi rodica koja nije u bliskim roakim vezama s
njim, ali ivi sa porodicom niz godina.
79

Pri izradi Konvencije pokuala se nai blia definicija pojma porodica. Meutim, nije
se mogla nai prihvatljiva forma definicije, uzevi u obzir razliita stanovita o tome ta se
pod prodicom podrazumijeva. Uobiajena praksa drava svrstava branog druga i maloljetnu
djecu u lanove porodice. Obuhvata li pojam porodica suprunika koji ivi odvojeno ili dijete
koje studira ili radi daleko od stana roditelja, takoe se odreuje na osnovu prakse drave kod
koje se akredituje. Nije prihvaen prijedlog SAD na Konferenciji koji je predlagao da se pod
pojmom porodica podrazumijevaju brani drug, maloljetna djeca i neoenjena djeca, koja
studiraju. U praksi je zastupljen kriterijum po kome se osoba smatra lanom porodice, a nije
lan ue porodice onda kada postoje jake veze ili posebna situacija. Uobiajeno je da se svaki
sluaj ove vrste rjeava pojedinano putem pregovora izmeu drave kod koje se akredituje i
diplomatske misije. lanovi porodice ne mogu biti zaposleni u dravi prijema, s obzirom da
uivaju privilegije i imunitete. Ipak, neke zemlje dozvoljavaju zapoljavanje suprunika di-
plomata, a uobiajeno je da se ovo pitanje rjeava bilateralnim sporazumom izmeu zemlje
prijema i zemlje slanja, koji, onda, regulie status lanova porodice diplomate ukoliko oni
mogu konkurisati na slobodnom tritu rada. Najee se bilateralnim sporazumom regulie
da ne mogu imati privilegije i imunitete za vrijeme dok su radno angaovani, da nisu oslobo-
eni plaanja poreza, obaveze socijalnog osiguranja.
80

76
77
78
79
80
36
lanovi administrativnog i tehnikog osoblja misije i lanovi njihovih porodica koji
pripadaju njihovim domainstvima, a ukoliko nisu dravljani drave prijema, niti su u njoj
stalno nastanjeni uivaju sve privilegije i imunitete, ukljuujui i imunitet od krivinog
sudstva kao i diplomatski predstavnici. Jedina razlika u odnosu na diplomatske predstavnike
je to samo prilikom prvog doseljenja imaju privilegije u pogledu oslobaanja od carinskih i
drugih dabina za uvoz i to im je imunitet od graanske i upravne jurisdikacije ogranien (ne
primjenjuje se na postupke uinjene izvan vrenja njihovih slubenih dunosti).
81

Teko je u praksi utvrditi da li je neki postupak uinjen u okviru slubenih dunosti.
Beka konvencija nije precizirala ko odreuje da li je akt izvren u okviru vrenja slubenih
dunosti ili ne. Bilo bi poniavajue da se od drave slanja zahtijeva da ide na sud i detaljno
objanjava da se dotini akt desio u okviru izvravanja slubenih dunosti, a isto tako nema
razloga da se samo tvrdnjom drave koja karedituje sprijei sud u vrenju svoje dunosti. Ne
postoji mogunost da se definie neko generalno pravilo zbog velikog broja razliitih slua-
jeva koji se deavaju u praksi, pa se u svakom konkretnom sluaju odluka preputa sudu.
Javlja se i problem kvalitativnog razlikovanja imuniteta u pogledu aktivnosti u okviru izvra-
vanja slubenih dunosti od imuniteta od jurisdikcije. Oigledno je da je u sluaju odreenih
aktivnosti jedini faktor koji spreava dravu kod koje se akredituje od izvrenja jurisdikcije
lini imunitet koji uiva diplomata. U takvim okolnostima sud drave prijema ne moe djelo-
vati sve dok se vlada te drave ne sloi o odricanju od imuniteta. U sluaju aktivnosti koje se
deavaju u okviru slubene dunosti, to moe, ali i nemora biti sluaj. Lokalni sud je u sluaju
saobraajne nesree kompetentan da sprovodi postupak sve dok se imunitet ne dokae. Sud
drave kod koje se akredituje nema nadlenost jurisdikcije u sluajevima uskraivanja pasoa
ili otputanja lana osoblja misije iako mu je sluaj povjeren, jer je predmet administrativni
akt strane drave koji nije subjekt nadlenosti suda druge drave.
82

Donoenjem Beke konvencije o diplomatskim odnosima znatno je poboljan poloaj
administrativnog i tehnikog osoblja misije i lanova njihovih porodica koji pripadaju njiho-
vim domainstvima i taj poloaj je skoro izjednaen sa poloajem diplomatskog osoblja,
uprkos otporu nekih drava koje su u dotadanjoj praksi ovoj kategoriji davale mnogo ue
privilegije i imunitete. Naime, u pogledu privilegija i imuniteta ove kategorije slubenika je
postojala velika arolikost u praksi, uz uslov potovanja reciprociteta. Tokom Beke konfe-
rencije o diplomatskim odnosima neki delegati su ukazivali da je vano da ove osobe uivaju
puni imunitet da ne bi mogle biti uhapene pod lanim osnovom. Nasuprot tome, neki su bili
protiv ovakvog izjednaavanja sa obrazloenjem da status ambasadora i njegovog uvara ne
bi trebalo da bude isti. Na kraju je prihvaeno kompromisno rijeenje koji je predstavljao
britanski prijedlog sadran u lanu 37. Beke konvencije. Italija je u svojim komenatrima
Beke konvencije isticala da je u suprotnosti sa meunarodnom praksom i potpuno nepri-
hvatljivo davati ovoj grupi diplomatske privilegije i imunitete. Jugoslavija je, takoe, u
svojim komentarima isticala da se administrativno i tehniko osoblje, odnosno njihove funkci-
je ne mogu izjednaavati sa diplomatskim, te ni privilegije i imuniteti, jer prema vaeem
meunarodnom pravu ovo osoblje uiva samo privilegije i imunitete nune za nesmetano
vrenje njihovih funkcija. vajcarska delegacija je istakla da ovoj kategoriji nisu potrebne
iroke privilegije i imuniteti, napominjui da po njihovim propisima imunitet imaju samo za
djela uinjena u vrenja svojih funkcija. Takoe, ni ehoslovaka nije bila spremna da prihva-
ti proirenje diplomatskih privilegija i imuniteta za lanove administrativnog i tehnikog
osoblja diplomatske misije. Ova drava je predloila da ova pitanja treba rjeavati meu-
sobnim sporazumima izmeu drava. Ipak, usvojen je stav da u pogledu administrativnog i
tehnikog osoblja postoje dobri razlozi da im se garantuju iste privilegije i imuniteti kao i

81
82
37
lanovima diplomatskog osoblja.
83
Na sjednicama Komisije UN za meunarodno pravo i na
zasjedanju Beke konferencije o diplomatskim odnosima je zakljueno da rad same diplo-
matske misije uveliko zavisi od povlaenog poloaja (od strane domae drave) admi-
nistrativnog i tehnikog osoblja misije.
84

Komisija za meunarodno pravo je preporuila da administrativno i tehniko osoblje
treba uivati sve privilegije i imunitete koji se garantuju diplomatskom osoblju, a ne samo
prilikom obavljanja svojih dunosti. Takoe, ovaj stav je pravdan i stavom da funkcija misije
mora biti posmatrana kao cjelina, a ne da se rad svake osobe ili kategorije tretira pojedinano.
Mnogi lanovi osoblja, vrei administrativno-tehnike poslove i davajui strune usluge,
izvravaju zadatke koji sa stanovita funkcionisanja misije kao cjeline mogu biti i vaniji nego
poslovi nakih lanova diplomatskog osoblja. Sekretarica ambasadora ili arhivar mogu biti
mnogo vie upueni u tajne ili povjerljive podatke nego lan diplomatskog osoblja. Takve
osobe treba, takoe, zatititi od eventualne presije drave prijema. Takoe, treba imati u vidu
da je teko razlikovati pojedine lanove administrativnog i tehnikog osoblja od drugih la-
nova i kategorija.
Odredbe Beke konvencije koje se odnose na privilegije i imunitete ove kategorije se
ne primjenjuju svuda jedinstveno, jer su neke drave stavile svoje rezerve ve prilikom usva-
janja ove konvencije. U ovakvim sluajevima drave primjenjuju ove odredbe pod uslovom
reciprociteta.
lanovi poslunog osoblja misije koji nisu dravljani drave kod koje se akredituje ili
koji u njoj nemaju stalno prebivalite, uivaju imunitet u pogledu postupaka uinjenih u vre-
nju svojih funkcija i osloboenje od poreza i taksa na plate koje primaju za svoju slubu, kao i
osloboenje za obaveze iz socijalnog osiguranja. Slubenu poslugu ine vozai, kuhari, bato-
vani, oni koji iste ambasade. Za razliku od privatne posluge, njih zapoljava drava slanja, a
ne lan diplomatske misije.
85
lanovi njihovih porodica nemaju nikakve privilegije i imuni-
tete. Ipak, lanovi poslunog osoblja i lanovi njihovih porodica imaju pravo na poseban
postupak u pogledu naputanja teritorije, ak i u sluaju ratnog stanja, kao i u pogledu
pokretne imovine za sluaj smrti, ali pod uslovom da nisu dravljani drave prijema, odnosno
da nemaju prebivalite u domaoj dravi.
86
Naravno, drava prijema moe, slobodno, po
svom nahoenju, odrediti dodatne privilegije i imunitete ovoj kategoriji osoblja.
87

lanovi privatne posluge lanova misije koji nisu dravljani drave kod koje se akre-
dituje ili nemaju u njoj stalno prebivalite (tzv. dovedena posluga), osloboeni su od poreza i
taksa na plate koje primaju za svoju slubu, a privilegije i imunitete imaju samo u onoj mjeri
koju dozvoljava drava kod koje se akredituje. Beka konvencija naglaava da drava kod
koje se akredituje treba svoju jurisdikciju nad tim licima da vri na nain koji ne ometa
pretjerano vrenje funkcije misije, tj treba da vri na nain kojim se izbjegava neprimjeren
uticaj na funkcionisanje misije.
88
lanovi njihovih porodica ne uivaju pravo na poseban
postupak.

83
84
85
86
87
88
38
9.PRIVILEGIJE I IMUNITETI ZA DRAVLJANE DRAVE PRIJEMA ILI OSOBE KOJE
SU U NJOJ REZIDENTNE

Beka konvencija o diplomatskim odnosima ne spreava dravu da za diplomatskog
slubenika imenuje stranog dravljanina, pa i dravljanina zemlje u kojoj se akredituje. Gene-
ralno gledajui, moe se rei da je rijedak sluaj u diplomatskoj praksi da drave angauju
diplomate koje imaju dravljanstvo ili prebivalite u dravi prijema.
Prema odredbama ove konvencije, ukoliko drava kod koje se akredituje ne garantuje
dodatne privilegije i imunitete, diplomata koji je dravljanin te drave ili je u njoj stalno
nastanjen uiva imunitet od jurisdikcije i nepovredivost samo u postupcima uinjenim pri
vrenju svojih slubenih dunosti.
Praksa nije jedinstvena, a i miljenja su podijeljena kada je rije o privilegijama i
imunitetima diplomatskog predstavnika koji ima dravljanstvo drave prijema. Neki teore-
tiari zastupaju stav da ef misije i lanovi diplomatskog osoblja koji su dravljani drave
prijema trebaju uivati samo one privilegije i imunitete koje mu drava kod koje se akredituje
eksplicitno garantuje. Drugi smatraju da ef misije i lanovi osoblja misije terbaju imati pune
privilegije i imunitete i drava koja akredituje ne treba prema njima imati nikakve rezerve.
Veina lanova Komisije za meunarodno pravo je podrala kompromisno rjeenje, koje
smatra najbitnijim za diplomate koji su dravljani drave prijema, a to je da uivaju najmanje
minimum imuniteta koji e im omoguiti da svoje dunosti uspjeno obavljaju. Taj minimum
su nepovredivost i imunitet od jurisdikcije u aktivnostima koje preduzimaju u vrenju svojih
slubenih dunosti. Osim utvrenog minimuma, ova kategorija diplomatskih predstavnika
moe imati i dodatne privilegije i imunitete koje odreuje drava kod koje se akredituje.
89

Zemlja domain moe odbijanjem saglasnosti da sprijei da njen dravljanin ili lice
koje je u njoj stalno nastanjeno bude u toj dravi imenovano kao strani diplomatski predstav-
nik. Sve je ree imenovanje domaih dravljana za diplomatske predstavnike treih drava i
ova praksa polako nestaje. I bez posebnog objanjavanja je jasno u kojoj mjeri je za dravu
prijema nezgodno da njen vlastiti dravljanin, a posebno ako je u njoj stalno nastanjen,
predstavlja kao diplomata stranu zemlju. Praktikuje se uglavnom u novonastalim dravama
koje su se odcijepile ili oslobodile od bivih metropola ili u drugim izuzetnim okolnostima.
Ovo iz razloga to u svako vrijeme ovakav status moe da bude prekinut od drave prijema,
jer je isto lice vezano i zakonima i propisima te drave.
90

Ostali lanovi osoblja diplomatske misije i privatne posluge koji su dravljani drave
kod koje se akredituje ili su u njoj stalno nastanjeni uivaju samo one privilegije i imunitete
koje im dopusti drava kod koje se akredituje. Drava prijema moe upotrijebiti svoju juris-
dikciju u pogledu ovih osoba samo u onoj mjeri koja nee pretjerano omesti izvravanje funk-
cija misije.
Postoji jedna manja nedoumica vazana za ovu odredbu. U Konvenciji, a ni u proto-
kolima nije definisan pojam stalno nastanjen, koji je unesen na prijedlog australijske dele-
gacije. Prema vladajuem miljenju, niti drava prijema, niti drava slanja ne mogu nedvo-
smisleno odrediti ko se od lanova misije moe smatrati kao stalno nastanjen u dravi kod
koje se akredituje. Uobiajeno je da se stalno nastanjenim smatraju sve osobe koje u trenutku
zapoljavanja u diplomatskoj misiji ve due vrijeme imaju svoje mjesto prebivalita u dravi
kod koje se akredituje. Jedan od kriterijuma moe biti i taj da te osobe posjeduju rezidentnu
vizu, ukoliko takvu vizu izdaje zemlja domain.
91

Prema administrativnom i tehnikom osoblju diplomatske misije koje ima drav-
ljanstvo drave prijema ili je u njoj stalno nastanjeno, drava prijema nema nikavkih obaveza,

89
90
91
39
osim da kada vri juridikciju prema njima, to ini na nain koji ne ometa isuvie redovno
obavljanje poslova diplomatske misije.
lanovi porodice ove kategorije, ako imaju dravljanstvo drave prijema ili su u njoj
stalno nastanjeni, nemaju nikakve privilegije i imunitete, osim u dva sluaja. U sluaju
oruanog sukoba, mora im se olakati odlazak prilikom naputanja drave prijema, a u sluaju
smrti sa njihovom pokretnom imovinom mora se postupati kao i sa takvom imovinom diplo-
matskih predstavnika.
92

10.PERIOD U KOME VAE PRIVILEGIJE I IMUNITETI

Znaajno je pitanje dokle traje imunitet diplomate. Trajanje imuniteta diplomatskih
predstavnika je, takoe, regulisano Bekom konvencijom o diplomatskim odnosima.
U diplomatskoj praksi prije Beke konvencije su postojala tri trenutka od kojih je
diplomata poinjao uivati privilegije i imunitete u zemlji prijema. Za efa misije prvi trenu-
tak je bio dobijanje agremana, drugi stupanje na teritoriju drave prijema, a trei predaja
akreditvnih pisama. Za ostale diplomatske agente jedinstven trenutak je bio notifikovanje
diplomate u ministarstvu vanjskih poslova ili drugom ministarstvu zemlje prijema, o emu su
se dogovarale zemlja slanja i zemlja prijema.
U prvom stavu lana 39. Beke konvencije se definie drugi trenutak od kojeg je di-
plomata poinjao uivati imunitet. Svako lice koje ima pravo na diplomatske privilegije i imu-
nitet moe se koristiti njima odmah po stupanju na teritoriju drave kod koje se akredituje (tj.
trenutak kada diplomata doputuje u zemlju prijema) ili ako se ve nalazi na toj teritoriji im je
njegovo naimenovanje notifikovano ministru inostranih poslova ili nekom drugom ministru
nadlenom prema unutranjim propisima drave. Na ovaj nain se izbjegava da vremenski
period od stupanja na teritoriju zemlje prijema do notifikacije, iako je on u pravilu obino
kratak, ostane pravno nejasan u pogledu uivanja privilegija i imuniteta.
ef misije je procesom dobijanja agremana najavljen zemlji prijema, a diplomata je
najavljen procesom dobijanja diplomatske vize.
U sluaju diplomatskih predstavnika koje svoje pravo dobijaju na osnovu drugih lica,
primjenjuju se drugi momenti poetka uivanja diplomatskih privilegija i imuniteta ( npr.
datum poetka veze koja je osnova za dobijanje prava na privilegije i imunitete).
93

U drugom stavu ove konvencije se odreuje prestanak prava na uivanje privilegija i
imuniteta. Ova prava diplomate, iji je slubeni angaman zavren, prestaju vrijediti u tre-
nutku kada diplomata napusti zemlju ili sa istekom primjereno odreenog vremenskog roka.
Oni vae sve do tog trenutka, ak i u sluaju oruanog sukoba.
94

Meutim, u pogledu akata izvrenih u vrenju dunosti, imunitet se nastavlja. To je
razumljivo, jer bi bilo vie nego nelogino da diplomati poslije zavretka svoje misije mogu
da odgovaraju ak i za djela izvrena u slubenom svojstvu. U diplomatskom pravu se smatra
da taj imuniteti vai i prema treim dravama, a ne samo prema dravi prijema gdje je
odnosno lice imalo funkcije u diplomatskoj praksi. U praksi ima izuzetaka u tmaenju i spro-
voenju Beke konvencije. Jedan sluaj iz 1994. godine izazvao je ozbiljne rasprave i kritike
na raun sudstva Savezne Republike Njemake. Sreski sud Berlin-Tirgarten izdao je 1994.
godine nalog za hapenje biveg sirijskog ambasadora u Njemakoj demokratskoj republici
(DDR) zbog toga to je navodno vrei dunost ambasadora pomogao u pripremi jednog tero-
ristikog ubistva. Odluku lokalnog suda potvrdio je i Vrhovni sud Njemake, a Ustavni sud
ove zemlje je odbacio albu ambasadora, smatrajui da odlukama njemaih sudova o hapenju

92
93
94
40
nije povrijeeno ni jedno pravo predvieno Ustavom Njemake. Ustavni sud je smatrao da je
davanje imuniteta obaveza samo DDR-a, ali ne i Savezne Republike Njemake, i da takvu
odluku Savezna Republika Njemaka nije prezutela ujedinjenjem. Po njemu obaveza iz lana
39. Beke konvencije nema efekat erga omnes, ne djeluje prema svim dravama, ve samo
prema dravi prijema.
95

U Americi se desio interesantan sluaj u pogledu samog trajanja imuniteta. Ambasador
Papue Nove Gvineje u SAD je bio vinovnik jedne saobraanje nesree za vrijeme svog
slubovanja SAD u kojoj su povrijeena dva amerika dravljanina. Nakon zavretka svoje
diplomatske misije pojavio se u SAD i protiv njega je pokrenut krivini postupak. Papua
Nova Gvineja je uloila albu i pozivala se na njegove imunitete. Stejt dipartment je odgovo-
rio da osim za akte koji proistiu u vezi sa vrenjem slubenih funkcija, svi jurisdikcioni
imuniteti koje je lice ranije imalo prestaju zavretkom tog perioda. S obzirom na to da drava
prijema, odnosno njeni organi cijene koji su to akti koji proistiu u vezi sa vrenjem diplo-
matskih funkcija, ovakav restriktivan stava Stejt dipartmenta sigurno nije u skladu sa Bekom
konvencijom o diplomatski odnosima i moe da bude osnov za ozbiljne zloupotrebe i opasno
negiranje sadraja svrhe diplomatskih imuniteta.
Odrednica napusti zemlju nije definisana u Bekoj konvenciji i ini se da bi bila
bolja druga formulacija Beke konvecije kada konano napusti zemlju prijema. Druga
alternativa sa istekom primjereno dugog vremenskog perioda, ukazuje na mogunost da,
ako diplomata ili lanovi njegove porodice konano ne otputuju nakon zavretka slube, dra-
va kod koje se akredituje moe, ukoliko za to postoje opravdani razlozi, osigurati za odreeno
vrijeme produenje privilegija i imuniteta. Ona to moe uraditi na osnovu optih pravnih pro-
pisa ili putem ad hoc odluke u pojedinanom sluaju. U praksi se esto deava da diplomata
sa slube u zemlji prijema ide u penziju i eli ostati u zemlji prijema ili da, npr. brani drug ili
djeca diplomate slijede diplomatu na novu slubu sa zakanjanjem. U ovakvim sluajevima za
dravu prijema ne postoji obaveza, nego ona i u tom sluaju daje privilegije i imunitete iz
diplomatske kurtoazije.
96

Ukoliko diplomata poslije zavretka dunosti eli provesti odmor u dravi prijema, on
u tom periodu ne uiva privilegije i imunitete, jer ne izvrava svoje dunosti (princip
funkcionalne nunosti).
97

Interesantno je i pitanje da li smru ovlaenog lica prestaje diplomatski imunitet. I
teorija i praksa daju negativan odgovor. Radi opravdanja ovakvog stava doktrina navodi slu-
aj sa memorandumom kanadskog Ministarstva inostranih poslova od 17. decembra 1981.
godine, kojim se zabranjuje ispitivanje tijela jednog umrlog diplomate, kao i injenicu da
poslije jednog saobraajnog udesa 1984. godine, u kome je poginuo jedan istononjemaki
diplomata, takoe zbog imuniteta nije bilo mogue izvriti istrane radnje nad tijelom pogi-
nulog. Stavom 3 lana 39. Beke konvencije se definie da u sluaju smrti lana misije lano-
vi njegove porodice i dalje uivaju privilegije i imunitete na koje imaju pravo sve do isteka
primjerenog vremena za naputanje zemlje. Licima koje nemaju diplmatski status (admi-
nistrativnom i tehnikom osoblju) Beka konvencija priznaje manji obim privilegija i imuni-
teta, ali pod uslovom da nisu dravljani drave prijema.
Privilegije i imuniteti vae od momenta kada strani predstavnik pree granicu domae
drave, pa sve dok je ne napusti. Trajanje imuniteta poinje prije prijema odnosno predaje
akreditiva i ne prestaje predajom odnosno prijemom opozivnih pisama. Poslije predaje,
odnosno prijema opozivnih pisama postoji rok u kome diplomata mora napustiti zemlju.

95
96
97
41
11.ODRICANJE OD DIPLOMATSKOG IMUNITETA

Samo drava slanja se moe odrei imuniteta od jurisdikcije svog diplomatskog
agenta. Pojam drava slanja u ovom sluaju oznaava vladu drave slanja koju je priznala
drava prijema prije nego se deava odricanje od imuniteta. Odricanje od diplomatskog
imuniteta regulisano je lanom 32. Beke konvencije o diplomatskim odnosima.
98

Dakle, za odricanje od diplomatskog imuniteta, kako po shvatanju doktrine, tako i po
praksi drava, nije dovoljno samo odricanje nosioca imuniteta, nego samo iziriito odricanje
od strane ovlaenog predstavnika drave imenovanja. Tek tada moe da prestane imunitet
odnosne linosti. Potpuno je irelevantan stav lica o ijem se imunitetu radi, jer su imuniteti
dati u korist drave koju diplomata zastupa, a ne u njegovu linu korist. Kada su u pitanju
lanovi osoblja diplomatske misije obino je ef diplomatske misije taj koji daje izjavu o
odricanju od njihovog imuniteta. Sluaj u praksi koji govori o ovome desio se neposredno
pred poetak Drugog svjetskog rata pred amerikim sudom. Atae poljske ambasade u
Vaingtonu uloio je prigovor zbog injenice da je njegov ambasador izvrio odricanje od
imuniteta bez njegove saglasnosti. Sud je zatraio stav Stejt dipartmenta, koji je odgovorio da
imunitet ne uiva pojedinac lino, ve kao lan strane diplomatske misije i da je ef diplo-
matske misije kao predstavnik vlade drave imenovanja u potpunosti nadlean da se odrekne
imuniteta svojih podreenih slubenika.
99
Imajui u vidu da je odricanje od diplomatskog
imunitata, prije svega, pitanje odnosa izmeu drave imenovanja i drave prijema, a ne samo
pitanje uspostavljanja krivine odgovornosti, odnosnog lica pred organima drave prijema, to
se u svakom konkretnom sluaju najsavjesnije utvruje da li drava imenovanja zaista ima
namjeru da se odrekne imuniteta ili je to samo gest pojedinca koji u konkretnom sluaju ne
moe da odreuje njen stav. Interesantan primjer se desio 1906. godine, kada je u Briselu, sin
ileanskog poslanika, branei ast svoje sestre, ubio jednog ovjeka. Njegov otac, ileanski
poslanik odrekao se imuniteta svoga sina, ali je belgijsko Ministarstvo spoljnih poslova
dozvolilo da sud zapone postupak tek kada je dobilo potvrdu ileanskog ministra spoljnih
poslova o odricanju od imuniteta.
Prije donoenje Beke konvencije o diplomatskim odnosima postojala je dilema u
diplomatskoj praksi kada je rije o pitanju ko je ovlaen da se odrekne diplomatskog imuni-
teta. Postojala su shvatanja o tri razliita subjekta: drava slanja, ef misije drave slanja u
dravi prijema ili diplomat o kome se u konkretnom sluaju radi.
100

lan 32. Beke konvencije je eksplicitan da to mora biti samo drava slanja. Meutim,
i ef misije je predstavnik drave slanja u dravi prijema. U svakom sluaju, svaka drava
propisuje unutranju proceduru odricanja od imuniteta. Za odreene sluajeve tako utvrena
procedura moe ovlastiti efa diplomatske misije da, uz konsultacije ili bez njih sa mi-
nistarstvom vanjskih poslova svoje zemlje, moe dati izjavu o odricanju od imuniteta diplo-
mate. Meutim, ukoliko se radi o efu diplomatske misije, izjavu o odricanju od imuniteta
daje ministarstvo spoljnih poslova, odnosno vlada drave slanja. Ova izjava mora biti izriita.
Odricanje ne mora proizai iz korespondencije meu vladama, nego se, takoe, smatra
validnim odricanje koje daje ef misije. ef diplomatske misije je predstavnik svoje drave i u
sluaju kada komunicira sa sudom radi odricanja od imuniteta, to drava kod koje se akre-
dituje mora prihvatiti kao djelovanje drave koja akredituje. Ovlatenje efa misije da saopti
odricanje od imuniteta je unutranje pitanje koje se tie samo drave koja akredituje i efa mi-
sije i kao takvo nije regulisano Bekom konvencijom.
101

98
99
100
101
42
Prilikom izrade ove konvencije, vodila se diSkusija unutar Komisije UN za meu-
narodno pravo (ILC) o tome mora li odricanje od imuniteta biti jasno iskazano (npr. u obliku
pismene izjave) ili ono moe biti implicitno u vidu pojavljivanja diplomate pred sudom.
Prijedlog Komisije je predvidio potrebu za jasnim odricanjem od imuniteta samo u sluaju
krivinog procesa, a kod graanskog i upravnog postupka trebalo bi biti dovoljno i implicitno
odricanje. Na samoj Konferenciji predstavnici Poljske su ukazali da je ovakva razlika ne-
konsekventna, a ovaj stav je imala i veina delegata, pa je na kraju usvojen stav o nedvo-
smislenom odricanju od imuniteta. Jednom iskazano odricanje od diplomatskog imuniteta
vrijedi za sve postupke i za sve instance. Dakle, nema potrebe da se ponovo daje izjava o
odricanju od imuniteta na svakoj instanci.
Prema Bekoj konvenciji, diplomata ili druga osoba koja uiva imunitet od sudstva ne
moe se vie pozivati na imunitet od sudstva, ako dopusti da pone sudski proces i ukoliko se
pokrene protivtuba koja je sa glavnom tubom u neposrednoj vezi. Dakle, iniciranje parnice
od diplomatskog agenta spreava ga od pozivanja na imunitet. U ovakvim sluajevima se
smatra da je diplomatski agent prihvatio jurisdikciju drave kod koje se akredituje onoliko
koliko se zahtjeva da bi se provela parnica. Nije izriito naglaeno, ali se smatra da su parnice
pred bilo kojim sudom ili sudovima nedjeljive cjeline i da se ne moe opet pozvati na imunitet
ako je eksplicitno ili implicitno dolo do odricanja od imuniteta na sudu prve instance. U 32.
lanu Konvencije pravi se razlika izmeu odricanja od imuniteta u sluaju krivine i odricanja
od imuniteta u sluaju graanske parnice. Kada je rije o odricanju imuniteta u sluaju kri-
vine parnice, odricanje mora biti izriito saopteno, a u graanskim parnicama ili upravnom
postupku ono moe biti iskazano, ali se moe i podrazumijevati. U ovakvim parnicama rele-
vantno odricanje od imuniteta moe se izvesti iz ponaanja diplomatskog agenta, a takoe i
njegovo eksplicitno odricanje od imuniteta mora se uzeti kao relevantno. Podrazumijeva se da
diplomata ima neophodna ovlatenja za odricanje od imuniteta.
Odredbe Konvencije ne govore nita o tome da li je diplomatski agent obavezan
konsultovati dravu slanja u sluaju podizanja tube i je li drava prijema ovlatena da podi-
zanje tube smatra nevaeim ako diplomata nije konsultovao vladu svoje drave. U svakom
sluaju i ovdje Beka konvencija podrazumijeva kao neophodno odricanje od imuniteta
drave slanja, tako da diplomata ne moe sam raspolagati svojim privilegijama i imunitetima.
Odricanje od imuniteta radi svjedoenja pred sudom ima poseban znaaj. Praksa
drava je da i u ovim sluajevima diplomatski agenti za svaki poseban sluaj trae saglasnost
svog ministarstva spoljnih poslova, koje ocjenjuje moe li tom prilikom biti povrijeena oba-
veza tajnosti. Drave slanja ele izbjei da pojedinano odricanje od imuniteta postane ue-
stano i da se pretvori u prasku. S druge strane, u skladu je sa njegovanjem diplomatskih
odnosa da sarauju u skladu sa svojim interesom i mogunostima, u konkretnom sluaju sa
nadlenim vlastima u zemlji prijema. Cilj drave slanja je ostvarivanje svojih interesa i isto-
vremeno ouvanje dobrih odnosa sa dravom prijema. Da se ne bi odrekla imuniteta, a isto-
vremeno saraivala sa vlastima u zemlji prijema, diplomatska misija u sluaju da dobije poziv
na sud upuuje diplomatsku notu ministarstvu vanjskih poslova zemlje prijema sa molbom da
se sud obavijesti da na osnovu odredaba Beke konvencije diplomata koji je pozvan kao svje-
dok ne moe izai pred sud i svjedoiti. Misija uz notu prilae pismeni opis, koji je sastavio
diplomata, a koji daje njegovo vienje kako se dogodila nesrea ili krivino djelo. Misija
ukazuje u toj noti da je opis dobrovoljni doprinos razrjeenju nejasnoe kako se nesrea
desila, ali se istovremeno poziva na imunitet i saoptava da se diplomat nee pojaviti na sudu
u svojstvu svjedoka.
102

Diplomatski predstavnici uivaju diplomatski imunitet i kada prouzrokuju saobra-
ajne prekraje. Pojedine zemlje oekuju od stranih diplomatskih misija da i u pogledu sao-

102
43
braajnih prekraja potuju praksu generalnog odricanja od imuniteta. Gledajui generalno,
diplomatsko pravo nije protiv ovakve prakse odricanja od imuniteta drave koja akredituje, a
koja je ograniena samo na saobraajne prekraje. Ipak, postoje i miljenja protiv ovakvog
naina odricanja od imuniteta i privilegija.
Diplomatski predstavnik treba odmah obavijestiti efa diplomatske misije o sluaju
kada su mu povrijeeni privilegije i imuniteti (npr. prilikom saobraajnih prekraja). ef misi-
je tada odluuje da li e traiti instrukcije svoje vlade, odnosno ministarstva vanjskih poslova,
ili e se sam obratiti vladi zemlje prijema. Izbor efa misije zavisi od teine posljedica
prekraja ili povrede privilegija i imuniteta u datom sluaju. U lakim sluajevima je dovoljno
usmeno pojanjenje prilikom prve naredne posjete ministarstvu vanjskih poslova zemlje
prijema.
103

12.IMUNITETI I PRIVILEGIJE MISIJA I NJENIH LANOVA PRI MEUNARODNIM
ORGANIZACIJAMA I NJIHOVIH SLUBENIKA

Najznaajniji izvori u kojima su regulisani privilegije i imuniteti ove kategorije su
Beka konvencija o predstavljanju drava u njihovim odnosima sa meunarodnim organi-
zacijama univerzalnog karaktera iz 1975. godine, Konvencija o imunitetima i privilegijama
Ujedinjenih nacija iz 1946. godine, Konvencija o privilegijama i imunitetima specijalizovanih
ustanova iz 1947. godine i Sporazum o glavnom sjeditu OUN sa vladom SAD iz 1947.
godine.
Stalne misije nisu u poetku imale tano odreen pravni status, pa ni obim privilegija i
imuniteta, a slina situacija je bila i sa privilegijama i imunitetima osoblja koje je obavljalo
funkcije u misiji. Nije se moglo tano definisati koja su prava, a koje obaveze drave sjedita
u odnosu na njih jer se nije moglo tano odrediti kvalifikacija tih slubenika.
Prvi pokuaj da se to pitanje uredi jeste sainjavanje Sporazuma o glavnom sjeditu
UN koji je ova organizacija zakljuila sa vladom SAD 1947. godine. Sporazumom se
uspostavlja tzv. distrikt sjedita, na kome se nalazi zgrada Ujedinjenih nacija, teritorija sa
posebnim pravnim statusom i koja je pod kontrolom i vlau UN. U ovom sporazumu je
prihvaeno opte i osnovno pravilo da se svim licima priznaju privilegije i imuniteti koji su
inae priznati diplomatskim predstavnicima stranih drava koji su u ovoj dravi akeditovani.
Ovim sporazumom nisu odreene privilegije i imuniteti misije kao ustanove, ve samo one
koje Vlada SAD priznaje efu i osoblju misije. Potpune privilegije i imuniteti su priznati efo-
vima stalnih misija (glavnom stalnom predstavniku), a ostalo osoblje misije je dobilo iste
prema dogovoru izmeu generalnog sekretara UN, vlade SAD i drave u pitanju. Sjedinjene
Drave su odbile priznati pun obim privilegija i imuniteta predstavnicima drava ije Vlada
SAD ne priznaju, ve su za njih privilegije i imuniteti vaili samo dok vre slubene funkcije.
Sporazum o sjeditu teritoriju proglaava nepovredivom. Savezni, dravni i lokalni funk-
cioneri ili slubenici SAD, administrativni, sudski, vojni ili policijski, nemaju pravo da uu na
teritoriju sjedita radi vrenja svojih slubenih dunosti, osim uz saglasnost i pod uslovima
koje odredi generalni sekretar UN. SAD su se obavezale ovim sporazumom da preduzmu sve
mjere kako bi obezbjedile da mir u sjeditu ne bude poremeen nedozvoljenim ulaskom grupa
lica ili ometanjima u njegovoj neposrednoj blizini, obezbeujui na granicama teritorije sje-
dita odgovarajuu policijsku zatitu. OUN je dobila ovim sporazumom niz pogodnosti za
obezbeenje sopstvenog sistema komunikacija, kao i niz povlaenja u korienju telekomu-
nikacionih slubi drave sjedita. Izvrne mjere, ukljuujui oduzimanje privatne imovine,
mogu da budu izvrene samo uz saglasnost i pod uslovima koje odredi generalni sekretar.
104

103
104
44
Konvencijom o imunitetima i privilegijama Ujedinjenih nacija iz 1946. godine je pred-
vieno da imovina i potraivanja Organizacije ma gdje se nalazlili i ma ko bio njihov prite-
ilac, uivaju imunitet od svake forme pravnog postupka, izuzev ako Organizacija izriito od
njega ne odustane u svakom pravnom sluaju. Odustajanje ne moe da se protegne na izvrne
mjere. Pod izrazom svaka forma pravnog postupka se podrazumijeva svaka forma postupka
pred nacionalnim vlastima, sudskim, administrativnim ili izvrnim, bez obzira da li je sama
organizacija imenovana kao tuena ili je zatraeno da prui neku informaciju ili da vri neku
pomonu ulogu. Prema ovoj konvenciji prostorije UN su nepovredive. Imovina, potraivanja,
ma gdje se nalazli i ma ko bio njihov priteilac, ne mogu da budu predmet pretresa, rekvi-
zicije, zaplene, eksproprijacije ili ma kog drugog oblika izvrne, administrativne, sudske ili
zakonodavne prinudne mjere. Arhiva Organizacije i svi dokumenti koji joj pripadaju ili koje
ona dri su nepovredivi ma gdje se nalazili. Organizacija ne podlijee nikakvoj finansijskoj
kontroli i moe da ima fondove u bilo kojoj valuti i da slobodno vri transfer. Organizacija
ujedinjenih nacija uiva najpovoljniji tretman u svim dravama lanicama u pogledu slube-
nih komunikacija. Ona ima pravo na upotrebu ifre i primanje pote po kuririma i valizom, u
kom sluaju uiva sve privilegije i imunitete koji su dati diplomatskim kuririma i diplo-
matskoj valizi. Ova konvencija predvia da se sporovi koji nastanu u vezi sa tumaenjem ili
primjenom njenih odredaba rjeavaju pred Meunarodnim sudom pravde, ukoliko strane u
sporu ne postignu sporazum o nekom drugom nainu rjeavanja spora. Konvencija predvia
da se moe podnijeti zahtjev za savjetodavno miljenje Suda, ako nastane spor izmeu OUN i
neke drave lanice. Miljenje Suda u tom sluaju e biti odluujue.
105

vajcarski federalni savjet je donio odluku, vezanu za Evropsko sjedite UN u
enevi, kojom je priznao svima bez diskriminacije privilegije i imunitete koji su inae prizna-
ti obinim diplomatama akreditovanim u ovoj dravi. Priznavanje mutatis mutandis optih
diplomatskih povlastica i imuniteta se ispoljilo kao praksa i u drugim sporazumima o sjedtu
izmeu drava i specijalizovanih agencija. Ovo je uticalo na pojavu niza nedostataka
neujednaene prakse i pojavu sporova vezanih za tumaenje sporazuma, s obzirom na speci-
fine odnose izmeu drave odailjanja i drave sjedita, koji nisu isti kao oni izmeu drave
prijema i drave odailjanja u bilateralnoj diplomatiji.
106

Ovakva praksa je uticala na Komisiju UN za meunarodno pravo da pone da radi na
nacrtu konvencije o odnosima drava i meunarodnih organizacija, to je imalo za posljedicu
donoenje Beke konvencije o predstavljanju drava u njihovim odnosima sa meunarodnim
organizacijama univerzalnog karaktera 1975. godine. Komisija je uspjela ovom konvencijom
da izjednai stalne misije i njeno osoblje u pogledu imuniteta i privilegija sa stalnim diplo-
matskim predstavnitvima i diplomatskim osobljem i da eliminie veinu restrikcija karakte-
ristinih za stalne misije, tako da su razlike izmeu Beke konvencije iz 1969. godine i Beke
konvencije iz 1975. minimalne. Ako se pogleda u cjelini, Beka konvencija iz 1975. godine
globalno preuzima rjeenja iz Beke konvencije iz 1961. godine, s tim to se vodi rauna o
specifinostima stalnih misija i posebnoj situaciji drave sjedita koja je razliita od drave
prijema u bilateralnim diplomatskim odnosima.
Beka konvencija iz 1975. godine prihvata na apsolutan nain naelo nediskriminacije
u pogledu tretmana koji je drava sjedita duna da obezbjedi stalnoj misiji pri meunarodnoj
organizaciji koja djeluje na njenoj teritoriji. Beka konvencija o diplomatskim odnosima
prihvata isto naelo, ali doputa i odreena odstupanja uslovljena reciprocitetom. Kod ove
kategorije diplomata, direktnog i funkcionalnog odnosa izmeu drave sjedita i drave odai-
ljanja nema, pa bilo kakvo uslovljavanje privilegija i imuniteta ne bi imalo svog logikog, a
jo manje pravnog opravdanja. Autori Konvencije su ovim pristupom htjeli da ukinu odre-
enu negativnu praksu koja je oteavala rad stalnih misija i koju su neke zemlje praktikovale

105
106
Branimir J. Jankovi, op. cit. str. 204.
45
(nepovoljniji tretman misijama drava s kojima ne odravaju diplomatske odnose, ne priznaju
njihove vlade ili slino) prije nego to je Konvencija stupila na snagu.
Beka konvencija iz 1975. u potpunosti izjednaava poloaj posmatrakih misija s
onim misijama drava lanica koje imaju stalni karakter, ime je poloaj posmatrakih misija
u potpunosti regulisan i izbjegnuto je ono neprecizno upuivanje, mutatis mutandis, na privi-
legije i imunitete priznate redovnim diplomatskim misijama prema Bekoj konvenciji o diplo-
matskim odnosima.
107

Beka konvencija o predstavljanju drava ima dvije naelne odredbe o privilegijama
misije: da drava sjedita odobrava sve privilegije potrebne za obavljanje funkcija misije i da
meunarodna organizacija prua pomo misiji u dobijanju tih olakica i daje misiji one privi-
legije koje su u njenoj nadlenosti. Imajui u vidu da drava imenovanja nije neposredno
vezana za dravu sjedita, ve za meunarodnu organizaciju, postoji obaveza te organizacije
da pomae dravi imenovanja, njenoj misiji i lanovima misije da ostvare privilegije i imu-
nitete predviene Konvencijom. Istovremeno, meunarodna organizacija je obavezna da po-
mae dravi sjedita da obezbjedi da drava imenovanja, njena misija i lanovi misije izvra-
vaju svoje dunosti koje se odnose na privilegije i imunitete predviene Konvencijom.
Status stalne misije je u potpunosti izjednaen sa onim koji se priznaje diplomatskoj
misiji u bilateralnim diplomatskim odnosima. Prostorije misije su nepovredive i organi drave
sjedita smiju da uu u njih samo sa pristankom efa misije. Drava sjedita je duna predu-
zimati sve mjere kao to je obavezna drava kod koje se akredituje u bilateralnim odnosima
kada je rije o zatiti prostorija, namjetaja, imovine i prevoznih sredstava. Drava sjedita
ima obavezu da omogui nesmetano obavljanje slubenih funkcija. Prostorije misije, arhiva i
druga dokumenta su nepovredivi. Osigurana je sloboda kretanja lanova misije i puna sloboda
optenja sa dravom odailjanja i organizacijom. Odredbe o nepovredivosti arhiva i dokume-
nata, slobodi optenja i slobodi kretanja misije su uglavnom identine s odgovarajuim
odredbama Beke konvencije o diplomatskim odnosima. Drava sjedita je duna da prui
odgovarajue olakice oko pronalaenja prostorija misije i stanova za osoblje. Misija ui-
va i odgovarajue poreske olakice. Drava sjedita je obavezna da prui odgovarajuu zatitu
prostorijama, imovini i arhivi misije, ukoliko doe do zatvaranja ili povlaenja misije. Misija
ima pravo koristiti otpremnu radio-stanicu, sluiti se kurirom i diplomatskom valizom.
108

ef i lanovi diplomatskog osoblja misije su neprikosnoveni. Oni imaju, u pogledu
obima privilegija i imuniteta, isti tretman kao i diplomate u bilateralnoj diplomatskoj misiji
prema reimu Beke konvencije o diplomatskim odnosima. Oni ne mogu biti podvrgnuti
nikakvom hapenju ili pritvoru. Drava sjedita je duna predizeti sve potrebne mjere da bi
sprijeila napad na njihovu linost, slobodu i dostojanstvo i da sudski goni i kanjava lica koja
su izvrila taj napad. ef i lanovi diplomatskog osoblja misije uivaju imunitet od krivine,
upravne i graanskopravne jurisdikcije drave sjedita. Ne postoji imunitet od upravnog i
graanskog sudstva kada je u pitanju privatna nepokretna imovina u dravi sjedita, postupak
nasljea kada se odnosni lan nalazi u svojtvu privatnog lica i profesionalne odnosno trgo-
vake djelatnosti.
Ne postoji neposredan odnos izmeu drave sjedita i drave imenovanja, nego se taj
odnos vri preko meunarodne organizacije. S obzirom na to drava sjedita ne moe da pro-
glasi lana misije za nepoeljnu osobu (persona non grata). Meutim, poeljno je da se
drava slanja odrekne imuniteta svog predstavnika ukoliko on teko prekri krivini zakon
drave u kojoj se nalazi meunarodna organizacija. U svakom sluaju, drava imenovanja je
duna da to lice povue. Dok diplomatski predstavnici moraju da se uzdravaju od kritika
drave prijema, sasvim je drugi sluaj sa predstavnicima drava pri meunarodnim organiza-
cijama. lanovi misija pri meunarodnim organizacijama mogu slobodno da iznose miljenja

107
Branimir J. Jankovi, op. cit. str. 204.
108
Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine, 246.
46
i argumente, bez obzira da li to konvenira dravama u kojima je sjedite meunarodne
organizacije.
lanovi administrativnog i tehnikog osoblja i lanovi njihovih porodica koji ine dio
njihovog domainstva, ukoliko nisu dravljani drave sjedita ili nemaju stalno prebivalite na
njenoj teritoriji, imaju pravo na neprikosnovenost linosti, sudski imunitet, oslobaanje od
socijalnih davanja, poreza i taksa i od linih davanja u obimu koji je garantovan i lanovima
diplomatskog osoblja.
Dravljani drave sjedita ili oni koji imaju stalno prebivalite na njenoj teritoriji, bez
obzira na to kakvo svojstvo imaju u misiji (ef misije ili lan osoblja), uivaju sudski imunitet
samo u pogledu slubenih radnji uinjenih u vrenju svojih funkcija i one imunitete i privi-
legije koje im sama drava sjedita moe dodatno pruiti, to zavisi iskljuivo od volje drave
sjedita.
109

Privilegije i imuniteti predstavnika u drugim meunarodnim organizacijama uglavnom
su definisani njihovim osnivakim aktima, kao i sporazumima koje te organizacije zakljuuju
sa dravom sjedita. Ujedinjene nacije su 1947. godine donijele Konvenciju o privilegijama i
imunitetima specijalizovanih ustanova, kojom je ureen status niza meunarodnih organi-
zacija, ustanovljenih pod pokroviteljstvom UN. Ova konvencija sadri sline ili ak identine
odredbe kao i Konvencija o privilegijama i imunitetima Ujedinjenih nacija. Kao i u sluaju
UN, specijalizovane ustanove, njihova imovina i potraivanja uivaju imunitet od svakog
pravnog postupka. Njihove prostorije, arhive i svi dokumenti koji im pripadaju ili koje dre su
nepovredivi. Specijalizovane ustanove nisu podlone ogranienjima i finansijskoj kontroli, a
osloboene su svih neposrednih poreza i uvoznih i izvoznih davanja. Status, privilegije i imu-
niteti organizacije su poblie odreeni sporazumom o sjeditu svake specijalizovane organi-
zacije.
Regionalne meunarodne organizacije, takoe, imaju odredbe o imunitetima i privile-
gijama, sadrane kako u aktima o osnivanju, tako i u sporazumima o sjeditima. Obim privile-
gija i imuniteta je razliit, imajui u vidu karakter tih organizacjia. Na primjer, Protokol o
privilegijama i imunitetima Evropske zajednice iz 1965. godine utvruje da su prostorije i
zgrade zajednice nepovredive i da su izuzete od pretresa, rekvizicije, konfiskacije ili ekspro-
prijacije. Imovina i potraivanja zajednica ne mogu biti predmet administrativne ili pravo-
sudne mjere ogranienja bez dozvole Suda pravde. Takoe, arhive zajednica su nepovredive.
Zajednice, njihova imovina, potraivanja i prihodi su izuzeti od svih neposrednih poreza i od
uvozno-izvoznih dabina.

Privilegije i imuniteti meunarodnih slubenika (ne predstavljaju svoje drave, kao u
klasinoj diplomatiji, ve rade u svojstvu funkcionera i slubenika meunarodnih organi-
zacija) su razliiti zavisno od meunarodne organizacije u kojoj djeluju. Odgovornost ovih
slubenika je prema organizacijama za koje rade, a ne prema dravama, to je sluaj sa diplo-
matama koji rade u diplomatskim misijama ili stalnim misijama pri meunarodnim organi-
zacijama. Skoro svi statuti meunarodnih organizacija sadre klauzulu o nezavisnosti njihovih
funkcionera i njihovoj dunosti da ne budu pod uticajem bilo koje vlade, odnosno da ne
primaju sugestije i naloge bilo kog lica ili organa, osim organa odnosne meunarodne organi-
zacije. Ipak, u praksi je ovo relativizovano kada se zna da su najvii funkcioneri skoro svih
meunarodnih organizacija izabrani na prijedlog tih drava. Ponekad moraju da se prilagoa-
vaju politici monih drava lanica meunarodne organizacije, koje skriveno li otvoreno pri-
moravaju na poslunost. Njihov angaman je stalan ili privremen (najee sa ogranienim
vremenskim mandatom, koji se, po pravilu, moe obnavljati). Formalno su potinjeni
najviim organima svoje organizacije, ali praktino od najvieg funkcionera organizacije

109
47
zavisi da li e im eventualno biti izvreno odricanje od imuniteta, jer imuniteti koji su im
garantovani dati su radi normalnog i nesmetanog funkcionisanja organizacije, a ne za njihovo
lino dobro.
Donoenjem Povelje UN stvoren je jedan stalni sistem zatite, privilegija i imuniteta
ove kategorije diplomata. Ovim dokumentom je odreeno da Organizacija uiva na teritoriji
svake svoje lanice privilegije i imunitete koji su joj potrebni radi ostvarenja njenih ciljeva.
Takoe, definisano je da i predstavnici lanica UN i slubenici Organizacije uivaju isto tako
privilegije i imunitete koji su im potrebni da bi potpuno nezavisno vrili svoje funkcije u vezi
sa Organizacijom.
Konvencija o privilegijama i imunitetima UN iz 1946. sadri posebne odredbe o privi-
legijama i imunitetima funkcionera, slubenika i eksperata UN. Prema ovoj konvenciji, gene-
ralni sekretar UN, podsekretari, pomonici generalnog sekretara i njihove porodice imaju iste
imunitete i privilegije kao i efovi diplomatskih misija u bilateralnoj diplomatiji, a to podra-
zumijeva potpun imunitet od krivinog sudstva, zabranu hapenja ili pritvaranja i apsolutnu
nepovredivost stana. Ostali slubenici koje odredi sekretar imaju sledee imunitete: sudski
imunitet za djela uinjena u slubenoj dunosti, oslobaanje od svih dabina na plate i nagra-
de primljene od organizacije, oslobaanje od vojne obaveze, oslobaanje od propisa za ulaz u
odnosnu dravu i obaveze prijavljivanja, povlastice za promjenu novca koje imaju lanovi
diplomatskih misija istog ranga, pravo na repraticiju u sluaju meunarodnih kriza kao to
imaju i lanovi diplomatskih misija, pravo na slobodan uvoz selidbenih stvari prilikom prvog
preuzimanja dunosti.
Generalni sekretar ima, u sluaju zloupotrebe, ovlaenje da se odrekne imuniteta za
odnosne slubenike ukoliko to ne teti interesima Ujedinjenih nacija. Imuniteta generalnog
sekretara moe da se odrekne samo Savjet bezbjednosti svojom odlukom. Privilegije i imuni-
teti veeg broja slubenika i funkcionera Ujedinjenih nacija su mnogo ui nego lanova diplo-
matskih misija drava u bilateralnoj diplomatiji, pa i lanova stalnih misija pri meunarodnim
organizacijama. Mnogi autori smatraju da funkcioneri meunarodnih organizacija, posebno
oni najvii, imaju ipak iri obim privilegija i imuniteta od lanova diplomatskih misija, jer
uivaju pravo slobode govora i pisanja, to je nezamislivo za lanove diplomatskih misija ija
je dunost da svojim istupima ne kritikuju i ne vrijeaju vladu drave prijema. ak i onaj iri
krug meunarodnih slubenika koji nema privilegije i imunitete koje imaju lanovi diplo-
matskih misija, ima takoe pravo na slobodno javno izraavanje, to lanovi diplomatskih
misija nemaju. Meunarodni slubenici uivaju privilegije i imunitete na teritoriji svih
drava-lanica organizacije (iako imaju ogranien imunitet od krivinog sudstva), za razliku
od privilegija i imuniteta lanova stalnih diplomatskih misija, koji su ogranieni na teritoriju
drave kod koje su akreditovani i na tree drave prilikom odlaska i povratka na dunost.
Konvencija o imunitetima i privilegijama predvia i posebne privilegije i imunitete za
svoje eksperte: nepovredivost linosti i linog prtljaga; sudski imunitet za sva djela poinjena
u vrenju slubene dunosti; nepovredivost prepiske i dokumentacije; sloboda optenja, uklju-
ujui pravo upotrebe ifre i diplomatskog kurira; olakice u deviznim transakcijama koje
imaju lanovi diplomatskih misija; oslobaanje od carine linog prtljaga.
Meunarodni sud pravde je 1999. po zahtjevu Ekonomsko-socijalnog savjeta UN
donio savjetodavno miljenje o imunitetu svoga eksperta. Rije je o Dato Param Kuma-
rasvemiju, specijalnom izvjestiocu Komisije UN za prava ovjeka o nezavisnosti sudija i
pravnika. Dvije malezijske firme su ga tuile zbog klevete pred malezijskim sudom, zahtje-
vajui obeteenje za navodnu tetu koju im je priinio kada je dao intervju jednom
novinskom listu (International Commercial Litigation). Vlada Malezije nije pokuala da
obustavi postupak poto je to zahtjevao generalni sekretar UN navodei da su rijei izgovo-
rene tokom vrenja dunosti. Ujedinjene nacije su, na osnovu Konvencije o imunitetima i
privilegijama UN, traile savjetodavno miljenje Meunarodnog suda pravde koje bi trebalo
48
da bude odluujue za strane u sporu. Sud je odluio da Kumarasvemi ima pravo na imunitet
za rijei izgovorene u odnosnom intervjuu i naloio je Vladi Malezije da obavijesti nadleni
sud radi obustavljanja postupka i oslobaanja dotinog eksperta bilo kakvih dabina u vezi sa
sudskim postupkom.
110

U sluaju zloupotrebe, generalni sekretar moe da se odrekne privilegija i imuniteta
eksperata. Oni uivaju navedene privilegije imunitete i na teritoriji drave iji su dravljani.
Ujedinjene nacije zakljuuju sa dravama na ijim teritorijama borave i djeluju njeni pred-
stavnici sporazume o statusu, privilegijama i imunitetima tog osoblja. Specijalni predstavnik
generalnog sekretara, komandant vojne komponente mirovne operacije UN, ef civilne poli-
cije UN, kao i vierangirani lanovi osoblja specijalnog predstavnika i komandanta imaju
imunitete i privilegije kao lanovi diplomatskih misija. lanovi sekretarijata OUN koji su
postavljeni u okviru civilne komponente mirovne misije UN ostaju funkcioneri UN, ovlaeni
na privilegije i imunitete koji im pripadaju kao funkcionerima UN po Konvenciji o privi-
legijama i imunitetima UN. Vojni posmatrai, osoblje civilne policije UN, kao i ostalo civilno
osoblje koje ne pripada redovno osoblju UN i ija imena budu saoptena vladi teritorijalne
drave od strane specijalnog predstavnika odnosno komandanta smatraju se ekspertima u
smislu odredaba pomenute konvencije. Za vojno osoblje nacionalnih kontigenata odreeno u
vojnu komponentu mirovne operacije UN vae imuniteti koji budu ugovoreni u sporazumu sa
vladom te drave. Lokalno regrutovano osoblje ima samo imunitete u pogledu akata izvrenih
u slubenoj dunosti i osloboenje od poreza i nacionalne slube.
Kada je rije o privilegijama i imunitetima slubenika Evropske zajednice, oni su
definisani u Protokolu o privilegijama i imunitetima evropskih zajednica. Oni na teritoriji
drava lanica i bez obzira na njihovo dravljanstvo imaju imunitet od svakog pravnog
postupka u pogledu akata koje su uinili, ukljuujui izgovorenu ili pisanu rije u vrenju svo-
jih dunosti. Ovaj imunitet ne prestaje i po zavretku njihovih dunosti u zajednicama. U
Statutu Savjeta Evrope je odreeno da e Savjet, predstavnici ili lanovi i Sekretarijat uivati
na teritoriji drava lanica takve privilegije i imunitete koji su razumno nuni za ispunjenje
njihovih funkcija. Oni imaju i sljedee imunitete: zajedno sa svojim branim drugovima i
lanovima svojih porodica koje izdravaju nee biti podloni imigracionim ogranienjima
ili formalnostima za prijavu stranaca; u pogledu zamjene valute, imae iste pogodnosti kao i
funkcioneri meunarodnih organizacija; imae pravo uvoza bez carinskih dabina namjetaja
i pokustva prilikom prvog doseljenja, a takoe izvoza nakon zavretka funkcija; pravo
bescarinskog uvoza motornih vozila.
111

110
International Court of Justice: Difference Relating to Immunity from Legal Process of a Special Rapporteur
of the Commission on Human Rights, Advisory Opinion of april 29th 1999.
111
49
13.ZAKLJUAK

Diplomatska funkcija je jedna od osnovnih dravnih funkcija. Ona je neophodna
funkcija svake drave koja ivi u meunarodnoj zajednici. Zadatak diplomatije je odravanje
neposrednog kontakta sa vladama drugih drava i predstavljanje svoje drave i zatita njenih
interesa u tim dravama, meunarodnim organizacijama i na meunarodnim konferencijama.
Njen zadatak nikada ne smije biti pobjeda. Osnovna svrha diplomatije je ostvarenje stabilnosti
u meudravnim odnosima kompromisom kao osnovnim instrumentom i zato u diplomatiji
nema pobjeenih i pobjednika. Konflikata je uvijek bilo i bie. Moglo bi se rei da je poraz
diplomatije ustvari rat, jer sukob nije rijeen na diplomatski nain, nego se pokuava rijeiti
primjenom sile. U dosadanjoj istoriji diplomatija je odnijela neke pobjede, ali je doivljavala
i velike poraze, to dokazjuju mnogobrojni ratovi.
Radi odravanja meudravnih kontakta, potrebno je da te drave imaju organe,
odnosno da odrede fizika lica (diplomatski kadar) preko kojih e se taj kontakt ostvarivati,
ali isto tako ta lica moraju uivati privilegije i imunitete kako bi diplomatska funkcija bila
efikasna.
Cilj diplomatskog imuniteta i privilegija je da diplomatski predstavnici i njihovo
osoblje ne budu pod uticajem vlasti teritorijalne drave u kojoj vre funkciju, da bi mogli
nesmetano i slobodno da zastupaju interese drave koja ih alje. Privilegije i imuniteti imaju
za cilj da neutraliu uticaje formalnih i neformalnih centara moi na diplomatsko pred-
stavnitvo i diplomatske predstavnike. Diplomatski predstavnici su najugroeniji subjekti u
meusobnim sukobima drava i zato je zbog njihove zatite potrebno postojanje i primjena
propisa koji ih tite. Ali, s druge strane, diplomatski imunitet i privilegije ne smiju biti
zloupotrebljeni od strane diplomatskih predstavnika i ne smije se praviti nikakava legenda ni
u korist ni protiv diplomatskog imuniteta.
Diplomatski imunitet i diplomatske privilegije e ostati kategorija koja traje koliko i
sama diplomatija. Imunitet i privilegije su se pojavile i razvijale od perioda primitivnih
drutava da bi se naglo razvile tokom prolog vijeka kada je i izvrena njihova kodifikacija.
Tom razvoju su doprinjeli naglo poveanje broja drava, sve vea povezanost i meuzavisnost
drava, svijest o prednostima koje diplomatija prua, razvoj ljudskih prava i mnogi drugi
faktori. Diplomatija kao profesija e postojati dok je ljudska svijest bude prihvatala kao
sredstvo za rjeavanje sukoba izmeu drava.

50
14.LITERATURA

Knjige:
1.Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2002;
2.Smilja Avramov, Milenko Krea, Meunarodno javno pravo, Beograd, 2006;
3.Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000;
4.Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008;
5.Leo Gross, International law in twentieth century, New York, 1969;
6.V. P. Potemkin, Istorija diplomatije, Beograd, 1951;
7.Vojin Dimitrijevi, R. Stojanovi, Meunarodni odnosi, Beograd 1979;
8.J. Andrassy, Meunarodno pravo, Zagreb, 1949;
9.Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine;
10.Miodrag Miti, Diplomatija kao sredstvo za promociju, ostvarivanje i zatitu
poslovnih interesa, Beograd, 2003;
11.Miodrag Miti, Diplomatija, Beograd, 1999;
12.ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd, 2006. godine.

Konvencije:
1.Beka konvencija o diplomatskim odnosima;
2.Konvencija o privilegijama i imunitetima Ujedinjenih nacija;
3.Nacrt lanova o diplomatskim odnosima i imunitetima sa komentarima, Yearbook of
the International Law Commission.

Praksa Meunarodnog suda pravde:
1.United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran, Judgment, 1980.
2.Difference Relating to Immunity from Legal Process of a Special Rapporteur of the
Commission on Human Rights, Advisory Opinion of april 29th 1999.

Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

SLOBOMIR P UNIVERZITET

Вам также может понравиться